-ocr page 1-
ICONOLOGIA.
of
uytbeeldingen des Verftands :
vati
Cesare Ripa van Perugkn, Ridder van
SS. Mauritius en LazzAró,
w a e r in
Verfckeiden afbeeldingen van Deughden, Ondeughden, Genegenthe-
den,Menfchlijcke Hertztochten, Konftea,Leeringen,SinIijckhedeD,
Elementen, Hemelfche Lichamen, Landfchappen van ItaIien,Revie-
ren van alle deelen desWerrelts, en alle andere ontallijckeftofien,
met hare verklaringen, werden verhandelt.
Een werck dat dienftigh is, allen
^sedenaers, VoeUn, Schilders, Beeldhouwers, Teyckemers, m die Andere Κοηβ"
beminders en Liefhebbers der Celeerώψ en eerleek Wetenfchappett,
Om uyl te irucken , tn tc Vmde»,
't Begrip van alIeSinnebeelden, Invallen, Devijfen ofSinteykenen.
Oock om te fpreecken ,
Vm Allerte tom^ingerii 't zy ef Bruyloften ^ Lijckflaetien en Zeege-feefien,
Mede om te vertoonen, de Gedichten derTonneelipeelders, en om uyt te beelden,
met haere eygene teyckenen, al het geene, eenighfins, in der Menfchen
gedachte, kan vallen.
ψ het mliaens vertAelt door D. P. PERS.
AMSTELREDAM,
By Dirck PieterfiiPers, Boeekverkooperop *tΦ
cecht over de Kooren-merckt, in 'tjaer 1644.
-ocr page 2-
-ocr page 3-
DES OVERSETTERS
ONTSCHVLDINGE
over de
li piu che noviiTima ICONOLOGIA,
van Cesare Ripa, aenailenBemindersder
Konften en eedele Wetenfchappen.
E lufii die my eygemljck tot defe overfettinge gedreven^ heeft
my te gelijck, veele moeyte over den hals gehaelt, die ick mj^
in 't eerjìe, te licht had 'de ingeheelt : Want alfoo ick dit wenk
maer-van huyten befighy dacht my geraeden^ om de leergierige
ν erflanden eenige aenleidinge te geven, dat ick het ontwerp
en de flellinge der heeldntjfeny alleene wilde voor den dagh
brengen : Maer alfoo ηη dit^ voor den weetgeerigen, al te ma"
gerfiheen, ben ick voort geraeckt in de verklaringe der reede"
nen : Ooch ick had diefdve naul^x aengeroert, en derfelven wichtigheyt overwo'
gen, of ick wierde, door de duyfiere en geleerde β offe, die hier en daerfchuylde, af»
gefchrickt, dat ick 't fëlve vermeende te flaecken, vermits my V werck te treflijck
dacht e y dat ick 't met ruwe handen foude betaflen. Evenwel heb ick de lufi niet
konnen verdoven , macrheh de gewoonte en V flaedigh gehruyck ter hand genomen:
waer in ick den Boer naevolghde, die fch dagel^ χ gewende, een jongh kalf te dra-
gen , ter tyd het een koe wierde. Bit ü my oock wedervaeren : Want alfoo ick voor
eerfl de gemeene β offe ter hand nam, heb ick my , daer me, verf out, de geleerde
en hooge fìoffe te verhandelen : doch hoe ick V hebbe uytgevoert, flaet een ander
te oordeelen. Be dichten fio uyte italiaenfche als Latijnfche Poéten^heb ick na mijn
^vermogen gevolght, en van veelen den fm verklaert, achtende onnoodigh eene fake,
fio overtolligh, te herhaelen, als die wel uyt veele uytheemfche, in hunne eygene tae-
len, fonder eenigen arbejt, daer by konnen werden gevoeght. Doch ick hebbe altijd
gefooght, dat mijne overfmnge en dichten, mochten klaer en als 't geld ganghhaer
zijn. Wat de fes Schrijvers arbgt belanght, dat kk alleene^ door des Heer en ge η ade ^
heb gevolght en aldm uytgevoert, daer van vertrouw ick, datyder zijn hoogh ver-
ft andfai prijfenyfihoon iemam de goede konflen en weetenfchafpen mocht verach-
ten. Bitboeck is van hem genaemt iconologia , firuytende uyt eengeloffeit
Criexwoordi Want Icon bcdiet een beeld, en hogx^ , l}raecke. Aljoodatdii
woord iconologia niet anders bedict^als Beclderpraeck^az/WÊ· d$ Wcrckhcdden
* 3 des
-ocr page 4-
ONTSCHVIDINGE.
desVeyflands: Wam hier inwerden onuU^cke heeldnijjfen uytgeleyi ^ en met fier
geleerde en bew0ijcke grondreedenen en deftige overwegingeny verklaert : waer up
dan werden vertoont, de heerljckheyt der deughden en fchand/ijckh^ der ondeugh-
den, ten einde men defe vlieden en dandere fai omhelfin. Bit Boeck ü om zyne
nytnemende nuttighep en deughd^tot verfcheyden tyden gedruckt.en aldereerfi van
den Roraeinfchen Ridder Cesare Ripa toegefielt, 'tivelck hy met on"
naevolghlijcke arheyt en vl^t, ujte Fgyf tifiche, Chaldeefiche, Griexfihe, Ldt^nfiche
€n andere Schr^vers heefì ofgefochty en daer toe veele dingen,van zelfi, gevonden,
modigende z^ne Vrienden en Geleerden, tot gelijckenaevolginge : gelyck dan oock
verfichejden geleerde Mannen, fich tot vercieringe defis, hebben bevlytight.doch in'
f)nderheyt Giov. Zaratino Caftellini Romano. Dit Boeck is eer ft te Romen,
doch fonder heeldnijfen, gedruckt^ daer na te Milanen in Lombardien : Nu we*
derom te Romen met heelden. Daer na wederom te Florenzen en te Siena vol·'
trocken. Nu wederom te Florenzen, en te Padua voleint. Daer nae wederom te
Padua in'tjaer léii, léiy, 1618,1625·, iG^o, enmifi^ehien nochmeermaels.
Doch defien laefien druck, onder den tijtel II pin che novilliaia Iconologia, heb·^
hen wy oock nagefien,en dit werck daer na vermeerdert. Maer van andere drucken,
hebben wy m^geene kenniffe. Έη op datmen magh bekeuren, dat dit boeck onder
den Grooten en Geleerden in hcoger waerde is gehouden M^ckt hier uyt^dat deyvrige
natie de Spagniartsyin 't faer 1622, in een algemeen tonneelofifichouwplactfe, over
de Canonifatie van den H.Ifidorus Miiàùà .,gedaen in 't H.Bafilica binnen
Romen , verfcheyden heeldniffen, te langh om verhaelen, nae den inhoud van dit
boeck, hebben toegefielt j gelach mede isgefichiet, in de Canonizatie van S. Eliza-
beta Koninginne van Portugal, in 'tjaer 1625-. lae defe Iconologia « de Werk
foo aengenaemgeweefii infionderheyt den Geleer den,en die lufl hebbenfiich in de we-
tenfihappen te oeffenen, datfie waerdig isgeoordeelt.om in alle openbare Bibliotheken
gefielt,en befionderlijck by den konfibeminders^om in hunne Boeck-kamerste werden
bewaertycn den nakomelingen^ als eengedenckwaerdighpand^nagelaetente worden.
Dit Boeck zal miffchient ter eerfier opficht» en op fimmigeplaetfin, wat te (pitsfin-
nigh en te duyfierfih^nen, mii£r als men de moeyte wil aenwenden^foo fai 'toonder
de hand, lichter vallen, CMen firinght fio terfiont niet met befiobde fchoenen totte
konfien : daer moet kerlufi, naerfiighgt, sverlegh en gefiadigheyt by komen. De
weetgierige verfianden, die de konβen en wetenfihap beminnen, zullen defen Ro-
meinfchen Ridder danck weeten, dat iy zyne vlptotyders nut en enderwij finge
heeft aengewent,te meer men hier uyt, als uyt een Waerande,die tot allm
den bloeyt ,lieflijcké vruchten kanplucken,en tot zyn vermaekgenieten. Ja hy zal va»
al 'tg€ene de morale &f zeedige Phtlofiphie en oock de natuyrlycke in fiich begrpt,
'/ zy van deughden of ondeugden,ofiwat een geefiigh brein weet te bedencken,fioffe
vinden if^mfich ie verlufiigentte mer hyt niu ^Uemt heefit getrnkn^uyi de alder^
oadfii
-ocr page 5-
ontschvldinge.
ouàfle Fhilofophen, Voeten en Redenaers, maeroock uyt de H. Schrift^Oudvaderen^
Hijlorien en iAldenreflijckfie fchriften. V Sai den Predikheeren en Reedenaers
voor een locale offlaetslijcke memorie dienen firn een beeld-van deugd ofondeugd^
in hunne gedachte te drucken^en datfehe na defe deelen te omleedenken met cierlijke
ommewegen uyt te breyden. Den Schilders,/i/V niet alleene keren,alle omwerp fels ^
die htm jouden mogen ν oorkonden,uyt te heelden^ tzy datfe hifiorien of andere Zinne-
beelden en invallm·, of'tfenneelwiUen vertoonen , maeroock om hunne wercken te
verrijken en met reeden te beveβigen^en dat niet alleene in de fiellingen en kleedin-
gen,maeroock in de veftven.Den Beeldhouwers,Plaetfnijders en Teykenaers
zal't onderwijfen, hoe zy fich in hunne teykningen en konfl zttllen oeffènen, cm alfio
hunne wercken, met oordeelengeefiighepyte beleydenjen einde men magh (geuren^
datfì fio wel in de konfl, als wetenfchap der vindingen, hebben toegenomen, Ben
Poëten ^/DichtersfaÏt onderrechten om hunne vindingen met oordeel engeefiig'
heyt te ontwerpen,en gelegemheyt geven tot hoogerj^iegltngeoffricklinge tot dief er
mvorfchinge : V zy om hunne Dichten ttyt te xvercken, of om hunne Tonneelen of
SchoHplaetfen tevenieren/n hunne vertooningen met oordeel te beleyden. Int korr^
foo fai dit boeck eenyder Lie^ehher der Wetenfchappen den wegh baenen^tot opwec-
kin ge der deugden eerlyckekonfen ^en als een Jjoore wefen^om deyvrige verflanden
totte liefde dejjèlven voort te dr^ven^ Maerwat heeft nu d'overfetter^tot zyne ver*
fchooninge voor te wenden? Niet anders dan fi den Lefir iet berifpl^x mocht voor»
komen, 'tzy dat hy eemge feylen merckt^ ofdat het niet klaer ge fielt y of den fin niet
genoegh tva^ getrojfen-^dat Jy't met een befiheiden oogh en oordeel wil overwegenden
gedencken .dat hy dit hoek met afgebroken uyren heeft moeten toefielleniCn dat z^ne
diigelijxe beefgheyt een hinderpael üyfi 't na zijne waerdigheyt niet is bearbeyt. Oock
ü't niet wel mogeitkjdtter info vele veranderingen van ft offe en dicht en ^nietfom*
tijts eenige duyfterheyt fonde konnen influypen. Allen te v^noegen , is onmooglijck^
noch min wyyfilve, als die tegens danck, en boven mijn groot e op fichi tniet alles heb
konnen vermijden, Yder heeft fijn eigen oordeel. Doch ik zal β welden onbefcheide-
nen^als befcheidenenjanck weten foo mijne onwetenheyt ,door hare opmerckinge,ζαΐ
werden verlicht. Nochtans vertrou ik mederai my vele edele verfianden fillen geluk
tomvenfchen, dat ick^met fi groote moeyte^defen Schrijver^de Werrelt heb vertoont,
en hem Nederduyts gelem/pdat alle weetgierige vernuften,de rvetenfihappen en de
geleerthejt mogen najjeuren. Oock dacht my,dat hetfier onhetaemlijck was Jat kk,
door mijne Overfettinge,van des Romeinfchen Riddersffoot en witfoude afwijken^
cm dat ick de lafteringe van .mfijdigheyt niet op my mocht laden. Smaeckt het den
tenen beter als den auderen, dat is de geme ene fleur. Alle kofl is op yders tonge niet
even fmaeklyck. Doch hier fiaet het eenydervryjat hy fiodanige j^yfe verkiefi^als
hem beft gevalt,want hy fai dechβ offe genoeg vinden,die hem fai behagen. Is 't dan
üokjatik in myne overfittinge pierde berijjtjk fai niemant hierover moeylijk zijn,
mnt kkkb gedaeninicf het geene ik hMe gewiltfmaer ik hebbe vermocht,
Ïxr,
-ocr page 6-
ont^chvldinge,
Oerhdlven fai uh my, met dm Peeet Propertio, vergemegen » dm hy aldm
finght %
Qaod fi deficiant vires, audacia certè
Laus erit, in magnis & voluiflè fat eft.
Dat Ü ζ
De koenheyt flrech tot lof, fchoon u befweeck de machia .
Het mllm tot wat groots, won veor de daed geacht.
lek beh my oock βο flaefs aen de taele niet gebonden y dat ick nìet fomtyts andere
morden foude hebben gebruych^ die ογ de enfi hefi paflen, wantyder (j^raecke heeft
haere eygen aert en invallen. Oock laet ick my voorflaen, dat een Over fitter defi
vryheyt toekomt, als hy fiechts denfin des Schrijvers geen gewelt doet. Op weinige
f laet fin', heb ick eenige Critifihe ofnaeuive fiftingen, foo eeniger woorden als op-
fchriften, voorbedachtlyck Ueten doorfiifpen, als die nergens tee vorderltfck waeren»
als tot oorketelingen voor den Geker denken yoor den Duytfchen Lee fiers, blinde hin-
derpaelen. Somtps heb ick oock daer tujfchen gevpeght, 'tgeene ick in verficheydene
Schrjvers, had 4engemerckt^ en fielvemet fierrekens * * *, op eenige plaetfen,
mderficheyden.
Dit had ick u,gonfiige Leefier,vùOY te draegen,met wenfich, dat het by u met fios"
danigen lufi maghwerden AengenomeWy ais het by my, met grooten arbgt enyver,
is volt rocken, Cehruyét het dm tot mer onérwffinge, en tot naej}euringe der
Vaertwd,
SZ PERS.
/
ΓΝΧΕϊ-
-ocr page 7-
I Ν L E I D I Ν G E
Over de Iconologia of Beeìde^mck, van dea
Ridder Cesare Ripa va^ Perugie :
i^/mer,in'tgemeen^ van verfcheydengedaentenvanBeeldniJJèn, methaere
eigene grondregelen, geleerdelijck wort gehandelt,
E BeeìdniiTen die gemaeckt zijn, om cene faecke, die vericheydai is'
van't geen e men met de oogen liet, uyt te drucken, hebben anders
geen fekerder noch algemeener regel, als de naebootfinge van de ge-
ciachcniire, en dat van die dingen, dieder in de Boecken, Medaglien,en
uytgehouwen Marmorfteenen,werden gevonden : 't zy dat her gedaen
zy, door de naerftigheyt van de Latinen, Griecken, of van d'alderoud-
fte, dieweicke Vinders van defe konfte geweeft zijn. En hierom ichijnt
het gemeenlijck , dat die geene, die lich buyten defe naevolginge be-
moeyt, doolt, of door onweetentheyt, of dat hy fich te veele onderwint. Welcke twee
vlacken , veele affchricken , van die fich onderftaen uyt hunne eygene arbeyt en moeyte,
eenigh lof en eere te verkrijgen. Om my dan aen defe Ichult niet verdacht te maecken,heb
ick geoordeelt, dat het een goede en noodige laecke was, dewijl ick hebbe voorgenomen,
van alle defe beeldniffen een grooter bondel toe te ftellen, als my wel, uyt de opmerckinge
van de alderoudfte dingen, mocht voorkomen, oock eenige dingen hier by te veriieren,als
iïiedê,om verfcheyden nieuwe aen te nemen, en diefelve op 't waerichijnlijckft uyt te brey-
den, en eenige dingen ontrent het formeren of toeftellen te verhandelen, ea de beteykende
ontwerpièls, in 't begin, van dit werck, te verklaeren : 't welck miirchien,van veele vrien-
den met al te groot verlangen, wort verwacht, in wien te vernoegen,ick my ten hooghften
kenne verplicht. Naelaetende dan de Beeldniiren,die de Reednaer gebruyckt,en waer van
^riftoteles in 't iii boeck, van de Welfprekens-konft, handelt, fai ick alleene ieggen, van die
geene, die totte Schilderkonft behooren, of van die geene, die door de verwen, of eenige
andere fichtbaere faecke,'t felve konnen vertoonen, of die eenighfins van dieièlve verfchil-
len, en nochtans eenige gelijckheyt, met de andere, hebben. Want gelijck de Schilderbeel-
den, door 't oogh iets overreeden , alibo beweeght de Welipreeckenskonft den wille door
de woorden. Want alibo de Schilderkonft oock let op de gelijckheyt van de dingen , die
buyten den Menich zijn , foo lerie oock op die dingen , die daer mede zijn t'iàemen ge-
voeght, en die in der daed , effentiaii of wefentlijCKe genaemt werden. In de eerfte ma-
niere zijnie dickwijls van de Oude gehandelt, verfiercnde veele beeldniffen van de God-
heyt : dieweicke niet anders zijn, als hulfels en kleedingen , om dat deel van de Philofo-
phie, 't welck handelt van de voortteelinge en van de verdervinge der natuyrlijcke dingen,
of van de geftaltnifle der Hemelen of invloeyingen der fterren , of vaftigheyt des Aerdrijx,
of andere diergelijcke, bedeckt te houden : die oock doorjange naerftigheyt, daer toe
zijn gevonden , om het gemeene Volck daer door in defe kenniffe, te overtreffen. En op
dat niet re gelijck geleerde en ongeleerde de oorfaecken defer dingen fouden verftaen en
doorgronden , foo fpraecken zy oock door 't middel van defe beelden bedecktlijck onder
malkanderen : naelaetende alfoo den Naekomelingen de kennifTe van de geheymebeeld-
niifen, op datfe in waerdigheyt en wijsheyt andere daer in fouden overtreffen. En hier uyt
is gefproten de groote menichte fabulen der Oude Schrijvers, die eene nuttigheyt van we-
tenfchap hadden aen den Geleerden, en eene foetigheyt van icherpfinnige vertellingen,aen
den onkundigen. Waer over oock veele treflijcke'Mannen hebben geoordeelt, dat dit een
welbefteede moeyte was, die dingen uyt re leggen , die zy in defe fabulen vonden verbor-
gen : Ons by geichrifte naelaetende , darfe by de beeldniffe van Saturnm, den Tijd verfton-
den, die aen de laeren, Macnden en daegen haer weefen gaf en wederom wegh nam, alfoo
diefelve
-ocr page 8-
I Ν L E I D I Ν G E.
diefclve ziine eygene jongen, die zìjne kinders waeren,wederverilont en op-at : En by den
blixemenden 'fupher, verftonden zy, dat alderfuy verfte deel des Hemels, waer uyt alle hoo-
ge Hemeliche werckingen heerkomen. Oock verftonden zy by de beeldeniiTe van de
overfchoone Fénns, de appetijt of luft van de eerfte materie of ftoffe totte forme ofgedacn-
te, die haer de volmaecktheyt geeft,gelijck het de Philofophen noemen. En voojr die gee-
ne, die daef geloofden dat de Werld een beweeghlijck lichaem was, en dat alle dingen ge-
beuren , door de heerichinge der Sterren (nae't geene M'rranaiT'n/W^^w inzijne Piwe»··
dcr verhaelt ) verlìerden zy den Herder i^rgia , die met reele oogen van alle iìjden konde
lìen. Ditfelve vertoonden zy mede door fum^ die aende hand van fu^iter in delocht hingh,
gelijck Howew feght, als mede ontallijcke anderebeelden, waer mede zy aireede veele
boecken hebben vervult, en veele Schrijvers moede gcmaeckt, doch mee voördeel van
Wijsheyt en geleertheyt.
De tweede maniere van beeldemflen, behelft die dingen, die in den Meniche felf zijn,of
die daer groote gemeenfchap mede hebben, gelijck daer zijn de CoMfipif» of invallen, en de
hnhiti of geichicktheeden , die van de invallen voortkomen, met menichte van veele befon-
dere handelingen. En de concef/t?en of invallen, fonder ander icherpfinniger oordeel, noe-
men wy al het geene dat mette woorden kan werden uytgedruckt : 't welck te faemen be-
quaemlijck in twee deelen kan werden àfgefcheiden.
Het eene deel is, dat eens anders fake bekent of ontkent : 't ander deel doet fulx niet. En
met defejftellen die gene haer konftwerk toe, die daer Princelsjcke Dev^/en of Sinipreucken
uytdrucken, waer in met weinigh lichaemen en weinigh woorden, alleen een ontwerp wort
te kennen gegeven. Soo doen oock die geene die Emblemata of Sinnebeelden maken, waer in
een meerder ontwerp,en eock meerder woorden en lichamen werden vertoont. Met deiè
dan wort de konft van andere beeldnilfen geichickt, die tot ons verhael behooren , en dat
door de geüjckformigheyt, die zy hebben met haere bepaelingen, die alicene de deughd of
ondeughd omhelfen, of alle dingen, die met die of defe dingen, eenige gelijckheyt hebben,
fonder datmen eenigh dingh bekent of ontkent : En om dat die alleene zijn ontkennin-
gen van eenigh dingh , of bloote dingen die in weefen beftaen, foo worden die ieer be-
quaemlijck door een Menichlijck beeld uytgedruckt. Want gelijck de geheele Menfch be-
ionder is, gelijck de bepaelinge de maete is van 't bepaelde, alfoo kan van geli jcken de toe-
vallige gedaente, die uyteriijck van hem wort vertoont, wel weien een toevallige maete,
van de bepaelbaere hoedanigheden, hoe die oock mogen wefen, 't zy datfe v.in onfe ziele
alleene,of van den geheelen Menfch,zijn t'faemen geftelt. Laet ons derhalvcn toefjen,dat-
men dit, in ons voorftel, geen beeld noeme, dat geen gedaente heeft van den Menfch , om
dat het beeld qualijck is ondericheyden, wanneer het voornaemfte lichaem, niet in eeniger
maniere zijn ampt doet,'t geene het gedacht doet in zijne bepaelinge.
Onder 't getal, van andere dingen , dient men te letten , op alle weiêntlijcke deelen van
de iaecke felve : en hier van fai \ noodigh zijn, datmen feer nau acht neme , op de ftellin-
ge en op de hoedanigheyt.
De ftellinge van 'c hoofd, fai weien of hoogh of laegh,of vrolijk of fwaermoedigh,en na
de verfcheiden andere paffien of hertztochten , die fich , ais op een tooneel, in 't weeien
van 't aengeficht eens Menichen,onrdecken. Oock moetmen letten op de ilelIinge,ibo van
armen, handen, beenen, voeten , vlechten en Weedingen, als mede van andere dingen , en
op de ondericheidlijcke en welgeichickte ilellingen, die een yder lichtlijck, by fich felve,
ial konnen ondericheiden, fonder dat wy daer van anders behoeven re fpreecken : Nemen-
de een voorbeelt van de Oude Romeinen,die foodanige ftellinge hebben waergenomen, en
inibnderheyt in de Medaglie of Gedenckpenningh van den Keyièr i^drianm, alwaer de ver-
heuginge des Volx ftaet afgebeelt, onder den naem Hikritas, met de handen aen de ooren.
De algemeene Wenich of't Gebed, ftaet met bcyde handen ten Hemel opgeheven , als of
zy iet wilde bidden of verfoecken. Men vind oock andere beeldniffen in de Medaglien,
metten hand aen den mond : andere fitten , leunende met het hoofd nae de rechter fijde :
andere knielen ; ^dere ftacn recht over einde ; andere ftaen vaerdigh om tegaen ; andere
niet
-ocr page 9-
I Ν L E I D I Ν G E.
niet een been of voet om hoogb, en met veele andere ftellingen, die by c^iùolph Occo zijn
befchreven.
Belangende de hoedanigheeden, die Tullen zijn wit of fwart, welgeftelt of miilnaeckt,
tnager ot vet, jongh of oud, of diergelijcke dingen , die niet lichtlijckkonnen werden ge-
icheiden , van die dingen, waer in dielei ve zijn gegront. En hier op is te letten , dat alle
deiê deelente faemen een ibodanigeeendrachtige overeenftetnininge maecken , dat in die-
iel ve te verkiaeren zy ons een vergenoegen toebrengen , om de gelijckfonnigheyt der din-
gen te kennen, en het goed oordeel van die geene, die diefelve in ibodanige maniere heeft
weeten toe te ftellen, dacter eene iaecke alken is voortgekomen, die vermaecklijck en vol-
komen is.
Soodanigh zijn vaft doorgaens alle de beeldniffen van de Oude, als oock van de Nieu-
die niet, by geval, worden gefchickc. En overmits de Phyfwgnomie of geficht-kenninge
en de verwen, van de Oude zijn waergenomen,foo kan elck daer in volgen het aenfien van
<^ηβΰί€ΐαeen yder, nae de meeninge der Geleerden, behoort te gelooven,als die alleen
hier in , gelijck mede in her overige vervult, al 't geene dat veele daer van fpreecken. En
Wy fullen dickwijls naelaeten iets re verkiaeren ( en ons genoegen met het geene dat een of
twee mael, onder foo veele dingen, te gelijck geftelt is ) van 't geene, dat onderfcheydent-
lijck in elck beibnder beeld is geopenbaert. Inibnderheyt dewijl de naerftige opmerckers
konnen gaen tot Alexander van ^lexandro in zijn ζ boeck aen 't xix capittel, al waer hy in een
geleert kort begrijp veele Sinteyckenen met haere verklaeringen , behoorende tot alle lee-
den en verwen", voor den dagh brenght.
De gefchrevene bepaelinge,alhoewel diefelve met weinigh woorden geichiet,iòo fchijnc
het dat dielelve in de Schilderkonft oock tot naevolginge, met weinigh woorden behoort
te gefchieden : foo is't daerom niet quaed, datinen opmerckinge heeft van veele voorge-
fteide faecken, aengefien men van veele , het weinige en befte kan uytkippen , en die meeil
tot ons voorfte!, te pafle komen : of dat zy dan te gelijck eene tTaemenitellin ge maecken,
die nae de befchrijvinge der Redenaers of Poëten gebruycklijcker is, als de eygene bepae-
linge der O'mkÙic'ms of Reedenkavelaers. 't Weick dan , miifchien, foo veel te bequaemer
fai gefchieden, wanneer de Schilderkonft, meer door haer ièlve, en in hetovrige, met dele
leer lichte en vermaecklijcke konfte volmaeckt wort, als met die geene die leer fwaer en
verborgen is. Doch dit is een klaere faecke, datmen onder de Oude fiet, dingen, foo wel
van d'eene als d'andere maniere, die feer fchoon en met groot oordeel zijn gemaeckt.
Dewijl nu dan blijckt, dat defe flagh van beeldeniiTen , feer licht totte gelijckheyt, in
haere bepaelinge, konnen werden gebracht, foo fullen wy feggen, datmen lbo wel van die,
als uyt defe viere, de hoofdftucken, of de voornaemfte oor faecken, kan trecken, waer uyt
men de ordre kan nemen om diefelve toe te ftellen. En dieièlve worden in de Scholen,met
haere gewoonlijcke naemen, uytgedruckt, re weeten Van de waierJe of ftofte, van het effickns
of werckende, van deforme of ge"daenre, en van fiw of het einde : uyt welcke verfcheident-
heyt deler hoofdftucken , fpruyt oock de verfcheydentheyt, die de Schrijvers dickwijls
houden, om eene faecke te bepaelen : vangelijcken mede de verfcheydentheyt, van veele
beelden , die gemaeckt zijn , om eene laecke alleene uyt te drueken , het weIck een yder,
voor fich feif, uyt deiê beeldnilTen kan aenmercken , die wy uyt verlèheyden oude Schrij-
vers hebben verfamelt, daer defe viere te faemen zijn gebruyckt geweeft , alleen om cene-
faecke te vertoonen, alhoewel men dit alles, op eenige plaerfen,oòck te gelijck bevinr. Soo
moetmen dan voornaemlijck hier op acht nemen , om eene verborgene faecke, op een on-
gemeene maniere te teyckenen , datmen diefelve door een geeftige vindinge , aengenaem
maecke : en t is prijflijck, datmen dat in een faecke alleene doe, om geene duyfterheyc en
onluft in 't toeftellen te veroorfaecken, van datmen veele dingen in zijn gedachte moet
onthouden.
In die dingen dan, daer het laefte onderfcheyt, fooder eenigh is, kan werden- vertoont,
foo fai dit alleen genoegh zijn, om loüijcke en feer volmaeckte beelden te maecken : of
by gebreck van't felyej dat nochtans mette fel ve fake vereenight is, wort het onderfchey-
1 * dea^
-ocr page 10-
I Ν L E I D I Ν G E.
diati, Γοο men de algemeene gebruyckt : gelijck die dingen zijn, die te faemen geilclt zijn-
de, even her felve vercoonen, datfe aileene, voor haer felve, doen fouden.
Daer nae , wanneer wy dan door defen wegh onderfcheydentlijck weeten de hoedanig-
heyc, de oorfaecken , de eygenfchap en de toevallen van een bepaelbaere faecke, om e^
beeld op te maecken,foo is 't noodigh te ibecken de gelijcknifle,gelijck wy hebben geièyc,
in de dingen , die in ftoffe beftaen , en die her beeld fai hebben, in plaetiè van de ipraecke,
of van de bepaelinge der Reedenaers, en dat van dingen , die in eene gelijcke proportie of
evenreedentheyt beftaen, hebbende twee ondericheydentlijcke dingen onder fich ielve,toi:
eene faecke aileene, die van beyden verfcheyden is,.nemende dat geene, dat het minfte is
als by gelijcknifle van de Sterckheyt, foo fchildertmen een Colomne of Pilaer,om dat die-
felve in een gebouw alle de fteenen en het getimmer draeght, dat daer op geboawt is, ion-
der iich te bewegen of te wanckelen : leggende dat fulx is de Sterckheyt in den Menich,
om de fwaerwichtigheyt van alle moeylijc&iedenen fwaerigheden, die hem overkomen,te
verdragen. Enby gelijcknifle van de Welfprekenskonfl:,fteltmen het Swaerd en het Schild,
want gelijck dit gereetfchap den krijghsman zijn eygen leven belchut, en zijnen vyand
quetft, alibo houd de Reedenaer, elck door de bewijsreedenen of onvolmaeckte befluyten,
zijne goede faecke ftaende, en fet de tegenfl:rijdende te rugge.
Boven dit, dient hier toe een andere flagh vangelijckniffen, te weeten wanneer twee on-
derfcheydene dingen , in eene alleen , van haer verfchillende , over-een komen : als om dc
Grootmoedigheyt uyt te drucken, lbo neemtmen den Leeuwe, waer in de Grootmoedig-
heyt ten meeftendeele wort ontdeckt. Welcke maniere niet ibo ièer prijflijck als wel ge-
bruycklijck is, en dat wegen de lichtigheyt van de vindinge en de verklaeringe daer over.
En zijn defe tweederleye flagh van gelijckniflèn , de iènuwen en de kracht van een welge-
maeckt beeld, ibnder welcke, gelijck datfelve beeld weinigh moeyte, van vindingen , aen
fich heeft, alfoo blijft het onfmaecklijck en belachlijck.
Dit is van eenige nieuwe Schrijvers weinigh waergenomen,die de gebeurlijcke werckin-
gen vertoonen, om dc wefentlijcke hoedanigheyt aen te wijfen ; ge ijck die doen , die in
plaets van de Vertwijfiingh eenen afmaelen , die fich aen den keel verhanght : Voor de
Vriendfchap twee peribonen die malkanderen omhellen , of andere dingen van weynigh
geefts en luttel lofs. 't Is wel waer, gelijck ick hebbe gefeyt, dat het prijflijck fai zijn, deie
toevallen te ftellen , dieder noodfaecklijck by de bediedlijcke faecke van 't beeld volgen,
wanneermen die in onderfcheydene en bloote plaetfen ftelt, als in 't befbnder die geene die
totte Phyfiognomie of Menfchen-kenninge , en totte geftaltefiifle des lichaems behooren,
om alfoo uyt te drucken de heerfchappie die de eerile hoedanigheeden hebben, in de t'fae-
Tnenfl:ellinge des Menfchen, en die over zijne uytwendige toevallen beftieringe hebben, en
die fich nae deiê pafllen of neygingen buygen, ofte aen die geene, die daer mede zijn ge-
lijckformigh. Gelijck of men wilde de Melancolie of Swaermoedigheyt, de Gedachten,
het Berouw en andere dingen afteeckenen,foo falmcn wel doen datmen een uytgedrooght
opfichr, mager, verwarde en wilde hayren, een ongehavende baerd, en van vlees niet al te
jeughdigh,afmaelde : Maer het Vermaeck, de Geneughte, de Vrolijckheyt en andere duf·
danige dingen behoortmen Ichoon, dertel, friich, blofend en lachende af te maelen. En of
wel dele kennifle weinigh plaetfe heeft onder 't getal van diergelijcke, niet te min foo ifle
genoegh in 't gebruyck. En defe regel van de toevallen en werckingen, als aireede geièyt
is, fai oock niet altoos volgen : gelijck in 't afichilderen van de Schoonheyt.die een faecke
isbuyten het begrijp van de prijsreeden : En ofwel in den Menlche eene proportie of
evenreedentheyt'is van trecken en verwen ^ ibo is daerom het beeld niet wel uytgedruckt,
om dat het te boven-maeten Ichoon en wel toegefi:elt is : want dat Ibude welen een ver-
klaeringe van 't felfde, door 't lelfde : of liever van een onbekende, tot een min-bekende
faecke, als of men een kaerle wilde ontflieecken, om de Sonne beicheydentlijck te fien.luk
dar de beeldenifle geen gelijckniflTe Ibude hebben, 't welck nochtans de ziele van dien is.
Zy koft oock geen vermaeck by brengen , om datlè geen veranderinge haddc in een voor-
ftel van fuicken gewichte, waer op voornacmlijcls behoort gekt te worden. Waer over
wy
-ocr page 11-
I Ν L E Ι D I Ν G E.
Wy de beeldnifle van de Schoonheyt, op haere plaetiè , met het hoofd ih de Wolckcn hebbef?
afgebeelt, met andere behoorlijcke toepaiTmgen. om dan alle gelijckniiTen en handlingen,
en wat in yder voorftel beqaaemft en gevoeghlijckft is, wel te voegen, falmen letten op 't
gcene de Retorici of Reedenaers waerlchouwen, te weeten, datmen door de bekende din-
gen de hooge moet foecken , door de prijllijcke de doorluchtige, door de verachte de
vuyle, door de lofwaerdige de heerlijcke. Vyt weicke dingen, een yder, foodaenige me-
nichte van invallen, in zijn verftand, fai iìen voortfpruyten , indien hy niet meer als bot is,
dathyuytfich felve, van eene iaecke alleen, diehem wortvoorgeftelt, faibequaem zijn,
om fmaeck en vernoeginge te geven, aen de begeerte van veelen, en aen verlcheyden ver-
ftanden, om een beeld, op verlcheyden manieren, en dat altijd wel, af te maelen.
lek weet boven deie aenmerckingen , die in der waerheyt, met meerder naerftigheyt,
Wel koften werden uytgeleyt, niet meer te fien,dattot kennifle van deiè beeldeniifen waer-
digh is teichrijven, zijnde, in der daet, onderwijfingen, die aldereerft zijn afgekomen uyt
de overvloet van der Egyptenaeren geleertheyt, gelijck C. Tacim getuyght, en dat die daer
iiae, metter tijd, zijn verciert en opgepronckt, gelijck iom. Gorofm Becantu verhaelt : iïilx
datmen defe kennifle kan vergelijcken by een verftandigh Man , doch die veelejaeren,
naeckt en bloot in eeniaemheyt geleeft hebbende , en daer nae in den ommegangh der
Menfchen verkeerende, fich herkleet, ten einde andere, door de uytwendige ichoonheyt
des lichaems, 'r weick herbeeld is, aengelockt zijnde , verlangen , pm ten aldernauwften,
defe hoedanigheeden te verftaen, die de cierlijckheyt geven aen de ziele, dieder is de be-
teyckende faecke, en die eeniaem was, teijwijl hy in eeniaemheyt leefde, en die van weini-
gen uytlanders was gelief kooft. Alicene leeftmen van Pythagoras,àa.t die uyt oprechte Licf^
de totte Wijsheyt, met groote ilovernie door Egypten reyfde , alwaer hy de geheimniifen
der dingen leerde, die in deie raedfelen waeren verborgen, en daerover ouder en wijfer te
huys keerende, ibo verdiende hy, datmen nae zijne dood , van zijn huyseen Tempel
niaeckte, diemen de waerdigheyt van zijne Wijsheyt toeheylighde. Men vind oock dat
flato , een groot deel van zijne leeringen, uyt de geheimeniflèn van Pythagoras heeft geput,
Waer onder oock de heylige Propheten haere leere verberghden. En Chrifim die daer was
de vervullinge van deprophetien, bedeckte een groot deel van de Godlijcke geheimniifen,
onder de duyfterheyt van zijne gelijckeniifen.
Soo was dan de Egyptifche Wijsheyt, als een leelijck en qualijck gekleet Man, die door
den tijd en door raed van de eervaerentheyt, geciert zijnde , aen wees , dat het quaed was
de kenteyckenen van de plaetie te verbergen, waer in de fchatten waeren , ten einde een
ygelijck fich hier mede bemoeyende , door dit middel, tot eenige trappe van geluckfalig-
heyt moght geraecken.
Dit kleeden was, datmen de lichaemen van de beelden met onderfcheyden verwen af-
maelde, na de evenreedentheyt van veele veranderingen, met een fchoone welftand en van
uytnemende frayigheyt, foo van de konft als van de faecke felf, van de weicke niet eene
was, die ter eerfter opficht niet wierd e beroert, om, met een feecker verlangen, te onder-
ibecken, waerom diefelve in foodanigen ftellinge en ordre wierden vertoont.
Eieiè finlijckheyt waft noch aen, als men de naemen van de dingen onder deiè beeldnif-
fen vinc gefchreven. En my dunckt datmen de onderfchrijvinge van de naemen behoort
gaede te flaen : behalven alffe fullen wefen op de maniere van een raedfel, want fonder
kenniife van den naeme, kan men niet doordringen , totte kenniife van de bekende faecke,
ten waere alleen dat het flechre en gemeene beelden waeren , die van een yder, door 't ge-
bruyck, ter eerfter opficht, gemeenüjck worden bekent. Mijne meeninge fteunt op de ge-
woonte van de Oude, die op haere Medaglien de naemen, van de vertoonde afbeeldin-
gen, uytdrucken : Waer over wy oock in dieiêlve leefen , de woorden van OvfrvW,
dracht, Stercl^eyt, Celuckfakgheyt, Vreede , Foorfichtigheyt, Godfaligheyt, Heyl, Seec^erhcyt, Overwinninge^
Deughd of Dapperheyd, en duyfent andere naemen, die rontom haere beeldniffen ftaen.
Dus veele heeft my goed gedaqht te ichrijven , tot voldoeninge van den goedertieren
Leefer. Is 't nu dat hier in, of in 't ovrige, van dit werck, mijne onwetentheyt, hier door
eenige
-ocr page 12-
i ν l e i d i ν g e.
eenÌM lafteringe mocht overkomen, ίοο iàl 't my lief zijn, dat ick, door hare naerftigheyt,
ma^h werdén onderwefen.
Tot beöuyt fai ick noch dit alleene ieggen, dat gelijck ick dit Boeck, tot Godes eere en
des Leeièrs nut, habbe geichreven , dat hy 't oock alfoo , tot dien einde wil gebruycken :
Want dat foudc wel een ondanckbacr en fchandigh gemoed weien , dat God geen danck
foude weeten, voor al 't gecne, wat hëm, door een tweede ooriàecke, tot zijnen beften,
wort voorgeftelt,
CESARE RIPA.
ICONO-
-ocr page 13-
ICONOLOGIA, of BEELDESPRAECK:
zijnde Afbeeldingen des Verilands:
Van den Edelen en hooghgeleerdea
Rcmeinfcheti Ridder
CESARE RIPA, en Andere,
|
^ En vrouwe inweerlchijn
^ gekleet, bedaeghd van
I opiichr en viui jaren,met
, goud gekroont, liebben-
, dc in de rechter hant een
; vijle,al \vaer boven op 't |
; handvatfel geichreven
' iiiiet,<!ctrahitat(iUfpolit, dat
is , r^ynemtaf enmaecktglad ; hebbende in de
ïlincker hand een krans,te fainen gevlochten
van laurier,klimop en mirten, waèr aen twee
granaet-appels hangen. Zy fai fitten in cene
lEoel, die geciert is met bladers en vruchten
van cedren, cipres en eycken, als mede vart
olijftacken : dele plaets fai aen die fijde
ftaen, daerfe metten elleboge nae toe leunt,
een plaets die naaft aen dees oeeldenis is. Zy
lal fitten in 't midden van een ichaduachtigh
voorhof, en in een boomrijcke plaetiè van
eenhoeve,rontom met PUtmi of Arendoorn
bomen. Voor hare voeten falie hebben een
hoop boecken,wacr tuifchen een baviaen ial
fitten, die gekleet ilil zijn met weerfchijn
van allerleye verwen, om de vericheydenc
wetenfchappen uyt te drucken , die in een
geleerde iJcadmie worden verhandelt.
Bedaeghd wort zy gemaelt, van wegen
de volmaeckte en rijpe kenniÌTe van de din-
gen die 2y beilt, en waer van in dees ouder
wort geiproken : als die de jeughdelijcke
lichtvaerdicheyt, noch de iufachtige ouder-
dom , niet is onderworpen ; maer als eene
diebegaeft is met een vali gemoed, en een
gefont oordeel.
Datfe met goud gekroont is,geeft tekcn-
ncn,dat wanneer 't verftand van den Acade-
mift zijne gedachten ial voortbrengen, de
welcke in 't hoofd, of fo Flato in zijne Tïmceus
fegt, in de verilandelijcke deelen van 't ge-
moed befl:aen,ibo is 't van noode dat die ge-
fineert zijn als 't goud , ten einde die op alle
toutfen mogen proef houden.
In de rechterhand heeftfe een vijle mee
de ipreuck rontom,£ÌfiMfei stque pollt, dat
neemt af^ en macckiglaà : want gelijck de vijle het
yler vijlt en te gelijck glat maeckt,den roeit
afdoende, dat liet blinkende wort, alio wor-
den oock in de Academie alle overtollige
wercken weghgenomen, verbeterende 't ge-
ne gemaeckt is, 't werck polijftende en ver-
lichtende : en daarom is t noodigh dat het
jeftelr werde onder de vijle van een ernft-
laftiger oordeel der Academiften : ea dat-
men doe gelijck OViàìus fegt ;
A . lei |
-ocr page 14-
A C A D E Μ I Α. 3
|
IckJaI ile» vijl fMt v:ser en βmι^er nu gebruyc/^-n.
En latenyikr "woord voor 't o^rec'nt oerdeel duyclien.
Waer over Qmntiiiamu feyr dat ds vijle ha wfrf^
ροΙι]β, En nier fonder reden is Horaüm in zijne
Dichtkonft gram , van dat de Latijnen niet
fulcken vlijt deden om haere werckea op te
vijlen en te polijften als wel dcGriecken,
Ïetrarcki klaegt oock daar over. En hier uyt
wort kloecklijcli'gefegtjdat het werck noch
de laetfte fchaef of vijle moet hebben, om
dat liet niet fchoon noch gcnoegh gepolijft
is. Waer van·de Latijnen àit ipreeckwoord
hebben Limam addcre, onder de vijle doen, op
dat het overtollige werde afgedaen : want
het gevijlde noemtmen glat.
De krans is met Ιακ\νσ, Kjjmop en Mirthe
omvlochten, om dat defe drie planten de
Pòeten worden toegevoeght, en dat door
de verlcheyden manieren van Poefie die in
de Academie bloeyen. Overlùlx behoort
de Mnh aen een honighfoet Minnedichter,
die niet ibeticheyt en bevalligheyt zijne
minneiàngen queelt : want deMtth is een
beeld van t vermaeck en de aengenaemheyt,
en Vemsis moeder van de Liefde. Oock feyt
Meander,àsx Vcnrn tegenwoordigh zijnde,ter-
wijl het oordeel viin Paris wierde uytgeipro-
ken,gckroont was met Mìrth, om darle '
liaer
foo àengenaem was.Waer over Vïrgdm iingt,
iJen Bacchus ραβ de druyf, de Mirth is V e-
nus fiVr :
En Phoebus 'Wort omkranfl met frijfche Lauwe-
rier. .
En Ovid'm, willende het feeft van tyifriUs fin-
gcn,roept aen,dat zy zijne hoofdilapen
inette Mirth wilde aenraecken , ten einde hy
re beter de Minnedeuntjes , die haer paften,
foude konnen iingen.
Met veyl of IQmop en met Laurier wierden
alle Poeten ibnder onderfcheyt gekroont,
en hier mede wierde Pindarus gekranft. Niet
te min is de ^imoji, in t befonder, de vro-
lijcke Poeten toegepaib, gelijck Ovidiui, Pro-
fertius, en vericheyden andere verhalen. |
De Laurier paft meer den Helden-iangers,
die de daden der Keyièren en Helden be-
ichrijven. En de Helden , die overwinners
waren, zijn met Laurier gekroont geweeft.
En daerom ftelt cipolla dielëlvetot een krans
voor de verhevene en overwinnende Vor-
ften, en heylight hem dieiêlve mede toe, als
een Vader van de Poeten, zijnde een piante,
die een feer hooge, aengenaetne , en ibete
ftijl wel p.ift. En om op te houden van te
redeneeren , over deie drie Poetifche plan-
ten, fait genoegh zijn te iSggen, dat Petrarcha
te Romen, met drie kranifen , van Laurier,
Klimop en Mirth is gekroont geweeft , ge-
lijck SenucetHiJlorentin , zijn goecLc vriend , die
als doen geleeft heeft, getuyght geilen te
hebben.
De Granaet-appels zijn beeldiels van de
vereeninge der Acadcmiften,zijnde dele ap-
pels van Pierio geftelt tot een beeld van ver·»
iamelinge van volck en geiêlichap,dat in ee-
ne ,|)lactiè by een vergadert is , en door
wiens vereeninge zy behouden worden : en
hierom waren zy /«no toegeeygent, gelijck-
men in vele medaglien kan fien , alwaer lune
Confervatrix op geftelt is. En om dat luna oock
gehouden wierde voor een bovenfitfter der
koningrijcken,foo\vierdzy gefchildert met
een Granaet-appel in d'eene hand, als een
onderhoudfter van de vereeniginge der
volckeren.
De (Academie fai fittende gemaeckt wor-
den , om dat de oeffeningen van de Acade-
miften , gemeenlijck aliò geichieden : hare
cedren ftoel fai uytgefiied'en zijn, om dat de
cederboom voor een beeld Λ'an de gedurig-
heyt wort genomen,gelijckP/fnwj fegt. Want
dat ielvehout verrot noch vermoliemt niet.
Op welcke geduricheyt de Academici oock
opficht behooren te hebben , op datië haere
wercken wel gefchaeft en gevijlt voor den
dagli mogen brengen, op dat zy de Cedren,
dat is, de eewigheyt mogen waerdigh zijn.
Plinius ieyt,dat als eenigh ding met het iap of
met oly van Cedren is nat gemaeckt, dat
het van de motten of wormen niet ial ge-
knaeght worden : gelijck men van de bocc-
\itnY^n2<!umaPompilms verhaelt, diewelcke
5'3J' jaeren daer naeop den bergh ώηίο</κί
van Gneus Terentius, tcrwijlen hy zijn land om-
ipitte,gevonden zijn. Waer over eener fey-
de, 't dingen die den Ceder \vaerdigb zyn, dat is,
die in eeuwiger geheughniiTe behooren ge-
houden te worden. En daerom fneden zy
dieiêlve in CiprelTen, zijnde oock onver-
derflijck als de Ceder, gelijck mede de Eyc-
ke voor de gediuicheit en derièlver kracht
genomen wert. Te meer paft mede de Eyc-
ce daer toe, om dat in de Capitolijniche
Agonalen, ie van den Keyfer Dmümws in-
geftelt |
-ocr page 15-
A C A D E Μ I Α. 3
|
^eflelt zijn, de overwinners derfelver ipee-
len, met eyckenlof gekroont zijn geweeft,
celijck mede de kameripeelders, cyrtier-
l^eelders en Poeten. Waer van Martìalis, ^u-
venalis, en Scalig^ over i^ufon'mm, wijtloopiger
verhael doen.
De Olijf om datiè altijd groen is, worc
óock voor de gedurichey t genomen,°r welck
Plutarchus in zijn Gaitmael aldus verklaert.,
d'Olijf, Laurier en Cypres worden door ha-
re vetticiaeit en bette bewaert en onderhou-
den , geliick mede de veyl of klimop. En
worden d.efe ieer nae aen 't beeld van de
tyicademie geftelt,weiênde eenplante,diewelc-
ke van de Poeten, ΡαΙίαι is toegewijt. Door
.iW/«iTv<3,die uyt het hoofd van lufiter is gebo-
ren, wort afgebeeld de aert en levendicheyt
des verftants, wijfheyts en kenniffe, fonder
welcke noodwendige gaeven , iiiemant een
iJcademill kan welèn, want wie daer van be-
rooft is, die wort geiêyt, fiJx te doen Cr φ
Mmena, dat is,plomplijck en fonder kemiiffe
of wetenfchap : gelijck 't felve van Horatius
en Cicero dickwijls gebruyckt is. Als of zy
wilden iëggen, gny iült niet doen of iÌ5ree-
ken, waer in de Nature regen u verfland, of
de gunite des hemels, ftrijt : gelijck eenige
braeve geeften, die willende den Academift
en IPoeet naebootfen,raepen hier en daer ee-
nige dichten, doch fonder Tcenniffe of aert
uyter Natuure daer toe te hebben, niet eens
denckende, hoe zy meer Ipreken, hoe zy
haere onwetenheyt meer aen den dag bren-
gen. Soo is 't dan van node, voor die daer
begeert een onfterflijckenaemevan een wijs
Academift te hebben,dat hy lich voede met-
te vrucht van de Olijve, dat is, dat hy befigh
7,y,om de wetenfchap van Wijfheyd en ken-
nilïè te verkrijgen, door nachtwaecken en
naerftige oefFeninge : waer van de Olijve een
beeld is. Want onder den Studenten wòrr
dit ipreeckwoord gevonden, plw ohi quam vi~
"i. als dat hy meer in oly als in wijn heeft
verteert. Verftaende dar hy meer nacrftig-
heyt en floverie mette finnen heeft gedaen,
om de wetenichappen te verkrijgen, als met
wandelen, dempen, of andere dertelheden.
't Ander fpreeckwoord, ofem & operam perde-
re, paft op die gene, dewelcke alle haere tijd
en moeyte aenleggen, in dingen daerlè noch
niet eere noch met voordeel konnen uitge-
raken. \Va,er over i.i/m«jOT«ifeyt, hy beeft
den oly en kpfieit -verhoren , èe'Kikke jen Os totten ia!'
fem feilt, iprekende dit van die gheene, die-
welcke fich onderftaen ibdanige peribonen
te leeren, die bot van verftandt, en quaedt
van begrijp zijn, om de wetenfchappen te
vatten. Welcke wetenfchappen verkxeghen
worden met naerftigheyd en arbeyt, die in
defe plaets, door den Oly f,zij η uytgebeeld,
wiens blaeders fcherp en bitter zijn, gelijck
oock de vrucht is, wanneer die voortkomt,
doch rijp zijnde, wort die foet enaenge-
naem, gevende een lieflij ck iap : een beeld
van arbeyd en van geduyrigheyt,als 't welke
de lichaemen van 't verrotten en bederven
bewaert: alfo is oock de wetenfchap eerft
bitter en fcherp door den arbeyd en naer-
ftigheyd , diemen moet doen om diefelve te
verkrijgen, doch rijp en volwalTen zijnde,
dat is wetenfchap verkregen hebbende,
fo proeftmen de vrucht met overgroot ver-
noegen, en mette geduyrigheyt van een goe-
de naeme,die iich dan deìludent te gemoed
voerende,foo vcrhenght hy fich in fijnen ar-
beyd , als mede inde vrucht en in t genoe-
gen , die hy vande wetenfchappen hoopt te
verkrijgen. |
Zy fel midden in een fchaduachtigh en
bofchachtigh hofken, in een hoeve, fitten,
mette Platani of Arendoorn-bomen rontom
haer,gelijck PMus dieièlve int 11 boeck aen't
I cap'ittel belchrijft, ter gedachteniffe van
de eerfte ^cademk, diewelcke aenj^vangen
is, op de hof-fteede van eenen Edelman
in wiens lieflijcke hoeve,niet verre
van Athenen leggende , de Platoniften ver-
gaederden met haeren Godlijcken Plato, om
met hem te redeneren vande Platoniiche
wetenfchappen : gelijck fukxD. Laertius int
leven van Plato verhaelc. En Carolus Stephanus
Icydt, datdat-felvebofchduyfentfchree(,icii
van Athenen is geweeft j foo dat de Acade->
mie haer oorfprong buyten op 't land heeft
gehadt ; maer haere naeme heeftfe van den
Edelman ^cademus verkregen. Doch dit
dient te weeten, dat de feóle en de vergade-
ringe der deughtfaeme by de oude in drie-
derley wijiè zijn onderfcheyden geweeft, te
weeten, nae de manieren , naedeplaetlen,
en nae de eygen naemen der perfonen. Van
de fchandige manieren fijn de navolgers van
^ntijihenes Cynicus, de hondfche genaenit ge-
weeft , want zy ha4den voor een gebruyck,
A 2 " eens, |
-ocr page 16-
|
4 A
eens anders leven en arbc}»·!! met hondiche
en bijtachtiec tanden te verlcheiircn,ofre zr
fchaemden uch niet, als de honden , hacre
minne-lullcn in't openbaer te pleeq;hcn , ge-
lijckmen van Crates en van Hiparciiia de phi-
loiòphinne,de fnfter van Metrodus^hy Laenitim
maghieièn. Van de ecrhacre manieren zijn
dc naevolghers van ._Arijlotcks , peripatetici of
wandelaers gheuaemt ghevveeft, om dat zy
voor een gebruyck hadden , al wandelende
te difputeeren en redenkavelen. Vandepii-
blijcque of openbaere plaetfen, hebben deie
haeren naeme verkreghen, die genaemt zijn
geweeft nae de Steeden, als de EHenjen,Mega-
rmfcn en Cirmaifche, En van de gemeene plaet-
fen de Stoici, diewelcke eerft Zemnifche, nae
haeren overften2f»o genaemt zijn.Maer van
die tijd af,om lich ieecker te ftellen voor de
ichandlijcke daeden, begoft defe Zeno , in t
portael van ^thom, alwaer 1430 Burgeren
waeren doodgeflageit, te reedenerèn en zijn
aenhang te veriameien, diewelcke Stoici ge-
naemt wierden, nae 't woord Stoa , 't welck
een portael bediet : waer-over die ghene
Stoici genaemt zijn, die in dat ielve portael
verkeerden : 't wcick daer nae , met leer
fchoone ichilderyen , van dien vermaerden
ichilder Poligmrus,is verciert geweeft. Van de
peribonen zijnie oock genaemt geweeft So-
cratici, Epicurei en andere, nae de naemen van
haere meefters. En allo de naem vaivcJcade-
wif.gelijck geieytis, van den Heer lAcadcmus
af-komt, alwaer de Platomci de eerfte verga-
deringen hebben gehad : ibo zijn alle ver-
gaederingen der deught engeleertheyr,daer
nae !^cadeniicn,]z& tot deien tijd toe,genaemt
gheweell : En worden als nu in een vierde
maniere gebruyckt,te weten tot verkiefin^e
van een naeme die hooghmoedigh,ecrfuch-
tigh, dapper, ftatigh,vol vreemde grillenen
fpottigh is. En foo wort defe naeme, by on-
ien tijde,meeften-deel gebruyckt. En om de
uytlegginge van onfe beeldeniffe te volgen,
iëggöi wy, dat de veelheyt der boecken,die
voor haere voeten leggen , grootelij cx ver-
eylcht wort, wefende dit het voornaemfte
wit van den oyicadcmifl, vericheydene boec-
ken te leien en te herleièn , om tot veelder-
leye kennilTe te geraecken. |
Den Baviaen maecken wy datle by ^cade-
mie en tuffchen de boecken fit, om dat die-
iclve van de Egyptenaers voor een beeld
vande konften gehouden wierde : En daer-
om heylighden zy dienfelven aen Mercurius,
die de eerfte vinder vande konften en lette-
ren geweeft is, gelijck Picrins iegt; want wie
fijn plicht van een geleert Academift, wil
oerFenen , moet geftadigh in de konften en
wetenlchappen befigh zijn , diewelcke dap-
per toewalfen door het geftadigh verkeeren
op de (yicadtmien,
E En longman van ichoon en eerbaar op-
ficht, dragende op de Ichouderen een
leeuwenhuyd, houdende inden palm van de
rechterhand een vierkant, alwaer in 't mid-
den het teycken van Mercurhti op ftaet ; inde
ilinkerhand heeft hy een tack van een ^πιλ-
rant of fluwele bloem , met dit opichrift, βα
floret decora decui : dat is , aldm hlocyt de cere door de
achthaerheyt. Men foude hem ook bekranflen
en 't kleed daermede over al konnen vercie-
ren. 't Kleed fai rotte knyen lang zijn, met
een broof ken aen de rechter voet, Cothurne
geheeten, aen de lliiaker fai hy een zockc
hebben.
Schoon |
-ocr page 17-
'Ackhaerheyt. D e c σ r ο. $
. Schoon is de ion^eliiiff, want de fciioon- heven eemoedt, dat in alle dingen onver-
lieyd is een cieraet van'smenfchen leven: hy winneiijckis : waardoor hy alles doetea
iseerbaer, om dat het achtbaere altijd met fpfeeckt met ordre en met mate ; waerby
het eerbare is vereenicht: want de achtbaer- oock is zeedigheyt, matigaeyd en alle ver-
heyt, gehik die leer geleerdelijck van Cicero foetinge van een ver toort gemoed,in weic-
cen yder deel van 't eerlijke genomen wort. doorgaens in. fijn Burgerplichten uytdracict.
De cerile Achtbaerheyt plagh aldus bepaelt Om dan de dapperheyd: en hoogheyclt van
te worden. De Achtbaerheydt is al 't gee- de deughd des gemoeds, die de Achtbaer-
ne datter paft totte heerlijckheydt van een heydt vereyfcht, uyt te beelden, hebben wy
cienfch , in 't eeene zijne nature van andere hem een leeuwenhuyd omgehangen,om aac
dieren verfchiit. Het ander deel 't welck tot de oude den leeuwenhuyd voor een beeldt
van de dapperheyt der deughd en de iterck-
heyd des gemoets uytdruckten. 't Welck zy
die geene plachten te vereeren,die de waar-
achtige gelchicktheyt hadden aengemerckt,
en haer dapper en grootmoedigh hadden
betoont. Óverilüxal'tgeenedàt manhaf-
huydt ; enieghtmen, dat waer men met den
leeuwenhuyd bedeckt is , kan men niet ge-
wont worden, maer op andere plaetfen wel.
Waer uyt wy d.cfe fchoone bediedenifle
können nemen, dat de mcnfch in alle hande-
liet geflacht behoort, wordt aldus onder-
fcheydenjde achtbaerheyt is't gene,'t welck
foo betaemlijck is aen de nature, dat oock
tlaer in de maticheyt en zeedicheyd met een
. feeckere, edele, vryc en burgerlijeke manie-
re uytblinckt, fulcx dat fich oock de acht- „
baerheyt in alle dingen , die totte eerbaer- tigh en met een dapper gemoed beftaen
hevdt behooren, in't gemeen wijdtloopigh wort , datfelve Wort geacht een man te pal-
verfpreyt, en in 't befonder in alle üagh van fen die de Achtbaerheydt volght ; maer m t
deughden. Want gelijck de fchoonheydt des tegendeel is die van ae Achtbaerlieydt De-
lichacms met een welgemaeckte geftalte- rooft, die daer , als verwijtt, leeft, ionder
mffe van leden, aenlockt, en de oogen doet grootheydt of beftandigheyt des gemoeds-
bewegen, en hier in behagen fcheppen, om Bacchus die , by Or^heum, voor een beeld van
dat alle leden onder fich met een feeckere een Godtlijck verftandt gehouden wordt,
bevalligheydt fcer-y^el paffen en over-een- draeght by ^riflophanm een Iceiiwenhuydr
komen; alfo beweegt oock de achtbaerheyt, over de fchoudereni Hercul(s,de vooroarigh-
die in 't leven uytblinckt, de toeftenuninge fte en dapperfte onder de Argonaiiten, gaet
van die geene mette welcke hy leeft met or- altijd in een Iceuvirenhuyd. c^y^zx de Opper
dre,ftantvaftigheyt en matigheyt, foo wel in Capiteyn, by de Griecken , onder c^cWto,
woorden als in wercken. Waer uyt befloten droegh voor Mjnen vyeiftand een leeuwen-
■wert, dat de welftand fich voeght in °t inre-
ken en int eerlijck handelen,om te overleg-
gen en wat betaemhjck is te volgen, en wat
onbetaemlick'is te vlieden, volgende de din-
gen die recht en eerhjck zijn, als rechten --------------
eerlijck, vliedende de dingen die onrecht en hngen, daer hy fich behoorlijck in draeght,
oneerlijck.zijn,alsquaedenonbetaemlijck, met het vlimvan Mering enfchande nipt
ftrijdigh zijnde tegens debehoorlijckheydt kan worden gequetil, macr alles v/at daer
cn eerbaerheydt : en defe komt voort, door · ■ " " '' ' ' ' '' τ ------
eene van dele deelen, of door vlytige op-
inercking:e, of naerftige waerneminge van 't
Waarachtighe, of door den ommegang en
handelingedermenfchen ,. gevende een ye-
gelijck 't zijne, na daner beloofi: is, inver-
fchillende faken, of zy komt voort door de
teeen ftrijd, gevoelt de bittere ftckinge van
kfter en Ichande tot in 'therte toe. Geüjck
•LÀjax , alfo lang hy hem manhafcigh en be-
taemlijkinzijneaenflagen droegh, hoorde
nimmermeereenigelaiïeringe, maar behael-
de groot lof : doch hy wiefde feer gelaftcrt,
ornnfl·,/.,,^^ j - l j ----- Wanneer hy den leeuwenhuydt, 'dat is da
grootneydt en dapperheydt van een ver- dapperheyd des gemoeds, wegh wierp, ge-
A 3 vende
-ocr page 18-
e c o r o.
ichrick en vreefe aen andere, In t kort, hy
draeght fich foo achtbaer in alle deelen , als
eenigh Vorft of Koning. En dit is foo veele
de Achtbaerheyd van àe daed belangt. Nu
fiiUen wy vande Achtbaerheyt in 't 'ipreketj
handelen.
Het vierkant met het teycken Mercurìl,
bediet de Achtbaerheyd,vaftigheyd enftant-
vaftigheyd , om daer door naedebehoor-
lijckhöyt te ipreecken : En daerom wierde
Mtrmriui Tetragonos of vierkant, dat is vaft eu
wijs geheeten. Want men moet onvaft, on-
verfichtigh noch wiipeltuyrigh zijn in't fpre-
ken, buyten de paelen van eerwaàrdigheyr,
noch men moet niet lichtvaerdiglr zijn, om
op de perlbnen te lafteren en te fteken, ver-
achtende al wat men daer van hoort,weien»
de dit een vermetelheyt en ongebonden-»
heyd : Maer men behoort een feeckere eer-
biedigheyd tot een ygelijck te draegen, ge-
lijck Cicero verhaelt j fulx datmen moet "be-
dacht zijn , om eerlijck van andere luyden
te fpreecken. Want niet wel van yemant te
ipreken is een teycken van boosheyt,nijdig-
heyt en oneerbaerheyt, gelijck de tonge van
Thafites was , daermen by Homerum van leeft,
te weeten , venijnigh, lichtvaerdigh en fiiel,
om feer fchandelijck te fnappen en van fij-
nen Koningh qualijck te fpreecken. Maer
Fiyffis daer en tegen, was ftil-fwijgende, en
bedachtiaem, al-eer hf iprack, wel vierkant
ter taele,voorfichtigh en oprecht, konnende
als een kloeck en gauw Man, de achtbaer-
heyt van een wijs Man in alles houden. De
Tonge moet niet iheller zijn als 't gemoed,
gelijck Chilonkyàt : Want de woorden zijn
aenwijiers van yders gemoed. En van de
Griecken is het fpreecken genaemt, het
Mercl^teeckcn va» den Menfch, Want gelijck de
Dieren gekent worden aen t merck-teecken
van haeren aert, alfo worden oock de Men-
ichen gekent door't ipreecken, van wat aert
en namyre datlè zijn; gelijck 'tielve van Epi-
Bnus, in fijn handboexken is aytgedruckt,
alwaer hy ieyt : S!eit u een feecl^er ferckyoor cm tc
onderhouden , Jóo -wel voor tl allee» , als met "wienghy
vereert, letter -wel op , Jat ghy niet te flechte redenen
vont, maer ifl mogelijcl^, fliertfe tia de eerhaerheyd,
anderfins Γοο ίβ beter te fixijgen. Onderhoudt dan
de achtbaerheyt om met reden te Ipreken,
en niet om andere te lafteren, maer veel eer
te prijlên , als ander luyden werck, dat nier
van
ê' Achthàerhejt. D
vende diefelve de wanhoop ten roove,buy-
ten debehoorlijckheydt : Boven dit, is de
Lecuwenhuyd, by de welftand gevoeght :
weicnde dit dier , foo veele 't licliaem be-
langt , ièer wel geilek en volmaeckter als
andere dieren : Èn lbo veel 't gemoed be-
langt , foo iffer niet een dier, dat meer de
bchoorlijckheyt gaede flaet als de Leeuwe,
want hy is mild, grootmoedigh , beminner
van de overwtnninge, fachtmoedigh, recht-
vaerdigh, lievende die geene, wacrmede hy
verkeert, gelijck ^rijlotdcs feght. En hy ver-
grimt lich nimmermeer over een menich,
ten zy dat hy geterght zy, en allHan is hy
reedelijckint ftrafFen , neemende eenen die
liem een weynigh miflaen heeft by't hoofd,
doch verichcurt hem niet met fijne klau-
wen, maer ichuddet hem alleene ; en als hy
hem een weynigh verlchrickt heeft,lbo laet
hy hem gaen. Doch hy foeckt dien fwaer-
Hjck te ftraffen, die hem ial geilagen oJ^e-
wondt hebben, 't zy met pijlen of ipieifén.
Oocklijd hy niet, dat yemant overlaft ge-
ichiet, maer ilraft dat fel ve, gelijckmen by
JElimum leeft, dat een Leeuw,Beer,en Hond
by malkanderen opgevoet zijnde , lange te
iaemen, fonder ecnige Huys-twift in vreede
leefden : maer op ieeckere tijd, dc Beer op
den Hond vcrgramt zijnde, verfcheurde
dien-fclven ; dies de Leeuw daer-over ont-
ftelt, ftrafte den Beer, als een rechtvaerdigh
Koning, metter -dood, Flimus verhaelt dat
het een dancldjaer dier is, en der weldaden
gedachtigh, wefende goedertieren, verge-
vende eèn ygelijck wie fich voor hem ver-
nedert , vertoonende altijd een dapper en
cedel gemoed: En lbo hyoyt, door de me-
nighte der Honden of laeghers verftrickt
wbrt om te wij eken, fo fai hy fich niet fiiel-
lijck,voor de oogen in de vlucht geven,ach-
tende dat hgt hem geen eere is fich een an-
der te onderwerpen, want dat foude eenen
Koning , gelijck hy is, onbetaemlijck zijn;
maer hy gae: met een ftaetige maniere voet
voor voet te rugge : En om alienskens fijne
ach^aerheyt te bcwaeren, begeeft hy fich
midden int veld, fich daer tegens wapenen-
de , als of hy niet op haer pafte, ter tijd toe
hy elders eenige ftruy vellen fier , daer in hy
dan vliet en ficn verberght, niet dat hy ver-
ichrickt is, maer om fich wederom van
nieuws te wapaien : En foo brenght hy
-ocr page 19-
Mkhaerhep. Decoro. 7
νω uhandelingeof konfiis, telaecken,aen- in cenblofender ftand des gemoc^ , als te
gefienvecle gewoon zijn, haer oordeel te
li:rijcken oock over alle dingen: Waer mede
•/.y hacre onwetentheyt dapper te kennen
geven , en dat met kleyne eere , gelijck de
Vorfl; Megahizus dede , diewelcke ten huyiè
^xa'Zctixis eenige beelden-willende berilpen,
1 fchede .
by defcheede de fchoonheydi des lichaems,
en by het mes van loot, fijne flechte, onbe-
fchofteen olijcke maniere van Ipreecken.
De trimarani of fluweele bloem , die hy in
de fiinckerhand heeft, is een bloeme die al-
tijd bloeyt, houdende haere welftand door
haere fchoonheyd. Hier mede hebben oock
de Griecken in TheiTalien , het Graff van
^chilles , die haer eenighe ichoonheyd was,
bekranft ; om te vertonen, dat gelijck defe
bloeme nimmermeer verwelckt, dat oock
alfo denaeme van^chlles niet foude ver-
voeren , enbereyt fich felve een krans van
lof en eere, in defe verwarde tijden , en dit
alles doet hy door de achcbaerheydt, Ea
daerom is hy gekranft en geaert mette
maratìKhov^àcxvàQ dees Letter-rol rontom
defe bloeme Sic Fiom &c. te weren , om dat
'··" menige ueeiticnwiuenue ueiupcii, «...... - - .
n^rack mette leer-jongeren van Zfaxir van de eere door de Achtbaerheyd altijd lal
oe i)childerkonft : vvaer op Zeuxis. antwoor- bloeyen gelijck de ^maranth. Want de Men-
de , imx'ijlcghyfiveeght, verwondmle» haer defe Ion- fche wort door de Achtbaerheyt fterck, en
geUngen over κ , als over ecneii Prme in furfergekloet; draeSTt flch tot aller tijd gefchickt,fich nOch
tnacr m lachenfe om u , als die daer wiipecche,,, van in voorfpoet verheffende,noch 't gemoed in
Γ '"'"β"»· Te meer moetmen tegenfpoet verflauwende.En gelijck Ckduks-
f^'^ ^^''^"^"'iige inaniere van fpreken ter ieght, Soo hehoort ons de aeniachende Fortuyneniet
ijaen itellen ,, en van eerbaerlijcke faecken hovaa&gh te maecl^n, noch detegcnfirijdigcotts'tge-
nandelen : 't welckinfonderheyt longelin- moed te daenhe^vijcken noch hreecl<en. En dit kan
?en vanTchoon oplicht, feer wel paft. Want men rüet doen fonder datmen de Achtbaef-
by cle Ichoonheyd des lichaems behoorc heyt voor oogen heeft, die den Menfch
lichde fdioonheyd des gemoeds te open- fterck en grootmoedigh maeckt : gelijck
baerea : Overfulx als de Philofooph Oiogencs Scipio ^fricams, diewelcke noyt wiertie op-
eenen Ichocnen longelingh fagh , die fon- ffeblaefen, door de gunite der Fortuyne, ai-
der eemge eeroiedigheyt fprack,feydehy hoewel hy overwinnende was; enhybe-
tot hem, fihkcmghy u niet, datghy uytfoofchoonen fweeck noyt, fchoon datfe hem den rugge
jvorcnjchede, een mes var, loot tree kt ? vc.rikende toekeerde. En't is geen wonder dat defe
dappere Romeinfche Hoofdman, niet foo
feer door lijn kracht, als door fijn goede
manieren en achtbaerheyd, in de tTaemen-
fprekinge van Ludmus, van den Rechter Mi-
nos , boven Alexander Magnus en Harmibd van
Carthago, geftclt wort,wefende veldoverften,
die leer oploopende, hovaerdigh, toornigh,
onftantvaiiigh en niet al te eerlijck waeren,
fonder eenige achtbaerheyt, alhoewelfc in
der daed,dapper en grootmoedigh waeren.
En dit ift dat Cicero in fijne Officia of onder-
linge plichten uytdrnckt, daer hy feyt : Em
gaen, maer altijd duyren. En om dat diefel- grootmoedigh Man wt infinderheyt in rwee dingen le-
ve bloeme rammenneer verdort, nochtans ke»t, yoaer van eene ^vortgeflelt in de verachtinge van
τ · 1 1 ^ ? 1* ï' . j;____________.· j . ir...
als die in harde en ongeftuyme winters,qiia-
iijck zijn te krijgen, foo belyrengtmen de
oude drooge bloemen met waeteir : Waer
door zy hacre vorige kracht en fchoonheyd
•wederom verkrij^n , foo dat zy daer van
kranlTen maecken, oock midden in den win-
ter , gehjck Fierius ièyt. Alfoo kan oock een
Man die fich geeft in de harde en woefte
ongelticken van defe ongeftadige -wereld,
de iiyrwendigedingen,daer't hlijcklijckjs, dat een Man-
met moefxocnjchen noch hegeeren, dan dat cerlijckjn he·^
taemlijckis ; en dat geen Man, fich noch door de ent^d-
teniffi des gemoets,noch door de fortuyne moet loeten t on-
derbrengen en over-weldigen. Waer uyt beflotén
wort dat een Man, die in der daed oprecht
is,niet fai gaen buyten 't geene de Achtbaer-
heyt fai betaemen, voegende altijd het eer-
lijcke by het achtbaere en beraemlijcke,we-
overvallen zijnde en't gemoed befwijcken- lende in alles gelijckmoedigh. Daerom ver-
de , fich verquicken met het waeter van de rnacnt hy,dat'als de dingen voor wind gaen,
Achtbaerheyt: dat is, dathy fich in t ge- men fich niet moet verhovaerdigennoch
moed voere, wat hy in fulcken voorval opgeblaefen zijn. Want hovaerdie is een
moet doen : En divi ftaetby van nieuws op, vermetenth"feyt : en wie fich in voorfpoet
^ ■ onmae-
-ocr page 20-
AchthAerhejt. D e
|
onmaetetïjck draeght, is een tcycken van
licht vaerdicheyd, verre vande achtbaerheyd
a%efciieydcn : Want de achtbaerheyd be-
grijpt in haer eene eerbaerheyd, iachtmoe-
digheyd, zeedigheyten alle verloetinge van
een ontftek gemoed, Verfoetinge iegh ick :
want een meniche kan fich fonder eenige la-
fteringe, wel maetighlijck verftooren, alio
\ gemoed door eenighe ontilelteniffe fich
kan wel ontroeren, doch daer door verlieft
hy de achtbaerheyd niet. En gelijck <^riflot.
feyt , foo IS em iviji Man niet fonder ontfleltenìffe des
gstmcds, mncr hy gebniyckt matigheyt. En dit is den
Menfche eygen, dat hytreure en vrolijck
zy : Macrniet te treuren en niet vrolijck te
7.ijn, wort eer by een block of Heen, alsby
een menfch vergeleken, gelijck (^uguflms in
lijne StadtGodes verhaelt. En Vlìnìus ichrijft
in 't 8 b. van fijne brieven aen Paterms, die-
U'elcke treurigh was over 't verlies van fijne
Soonen, aldus; Ick^sveet niet of èegroot of-(vijs
Κψι, altijd 't z'jngeen Menfchen : Want het is menfch-
iijcl^ treurigh te ^ψ, droefheyd te gevoelen, ooc^diefilve
tigcn te flaen, en fich te keten vertroo^en,hehbe>tde troofl
van node. Soo ift dan den Meniche eygen dat
de finerte cn blijdfchap haereplaetiëhebbe.
Doch men moet niet foo ftuyrs wefen als
Socratfi, diewelcke nimmer eenig teyken van
droefheyd of blijdfchap vertoonde, naevol-
gende daer in de ftuyrsheyt van cy^naxagoras
cn z^iflophiines,diewdcke nimmermeer lach-
ten. Maer deiè gaen de paelen der behoor-
lijckheyd te buyten, en verdienen allo wel
gelaftert te werden, als die nimmermeer
treuren of vrolijck zijn. Want al wat buyten
ichreef gaet, is lafterlijck, gelijck de gefta-
dighe lach van Democritus, en 't gheduyrigh
Ichreyen Heraclitus. De Aclitbaerheydt
hout den middelwegh, en vertoont ons,wat
t)illick,eerbaer en betaemlijck is: En't is be-
taeralijck dat wy in de gemeene en beibn-
dere fiecken van Ouders'^Vrienden en Mae-
ghen of droefheyd of blijdlchap fcheppen,
S,eneughd of ongcneughd , nae "t geene da-
gelijcx voorvalt : lialx dat wy oock 't ielve
moeten betoonen met geluckwenfchingen
of met meewarigheyt : Maer gelijck geiêyt
is , moeten wy, met onfe genegentheàen en
tochten des gemoeds , ons verblijden met
een gematighde eerbaerheyd, die de acht-
baerheyd paft. En in deiè maniere, van dap-
|>erheyd des gemoeds, tomen haer altijd
bloeyen, gelijck de Tot nu toe, |
hebben wy van de Achtbaerheyt in 't doen
en in 't fpreecken gehandelt, maer nu fiillen
wy oock gewagh maken van de Achtbaer-
heyt in 't gaen , en in 't verkeeren by andere
luyden: Waer over hy oock met een dapper
en ftatigh broosken geilek is, hebbende aen
het flinckerbeen een flechte focke. AUioe-
wel dat Hercules , by ^rijlophariem, Eacchum be-
lacht , van dat hy droegh een kodiê, en 'een
Leeuwenhuyd met brooskens aen de bee-
nen, als dingen die niet wel te iamen pailen,
weiende de Leeuwenhuyd een roof van een
dapper Man : achtende dat de brooskens
alleen pailen aen teere en verwijfde peribo-
nen, daerom ièyde Hercules tot Bacchum : Wat
doen de broosi^ns hy de kodfe ? Ick^ kan my daer uw
met van lachen onthouden, ais icJ^den Lecurwenhuyd om
pjne fchoone l^eederen pe. Wat magh hem aengaen ?
Wat doen de broasfyns by de kodfe ' Maer de Co-
thurnus of't leersken pail Bacchus leer wel,die-
men niet voor facht noch weeck-gebacken
behoort te achten. Want defe Cothuni wier-
den van de Helden gedragen,gelijk Ifidorus ver-
haelt, wiens aenfien wy hier nae wat breeder
fullen uytbreyden. Hier uyt komt het datfe
diefelve inde Treur-ichouipelen plachten
tegcbruycken,naedemael in de Treurfpeleii
mede te voorfchijn quaemen groote Perfo-
nagien , Helden en Princen &c. en om dele
oorlaecke wier den dieiêlve van de Foken ge-
houden, datle den Helden pailen. Plutarchue
verhaek in fijn Gailmael, dat de brooskens
van de Hebreuiche Prieilers wierden ge-
dragen. Tenecrfien , leydt hy , [oo brwyfl dit de
Ho^e Prieper , die of de Feepdagen met ten Mijther
komt in treeden , hebbende ccnjongh Hatcvellektn, dat
met goud befct is, aengetrocken , draegende een Rock_tot··
te cnkl'^uwen toe, en brooskens ; daer hangen veele klox~
kens aen't kleet, àc uit "Kandelen een gchytgeven, gelijck^
als by ons. Door de gelijckheyt van defe klee-
diwge bewijft PktHrckis als mede Tacitus, ièer
onbedachtlijck, bedrogen zijnde, dat hy
oock was een Prieiler van Bacchus, alfo dele
kleedinge in die tijden van de Helden en van
de Prieilers met groote achtbaerheyt wier-
de gedragen. Bacchus die van de Poëten ge-
houden was voor een beeld van een God-
lij cke Geeft, en een voorfitter vande Mufen,
cn de eerfte Held diegetriumpheert hadde,
die konde te gelijck, mette Kodie en Leeu-
wen huy d, oock wel draegen de Hekliiche
Cothurniis, |
-ocr page 21-
Achthm-hep, Decoro. 9
CeiWwu.Efi derhalven wierde hy in de dich- decken, alhoewel Scsli^er eii andere, diefelve
ten en in de oude Beeld houweryen met een op andere wy fe befchry ven : Daer nochtans
broosken afgebeeld, f^rgiliui nodicht in zijn diefelve, ten tijde van FngiHu, in de fchouw-
II Georg. Bacchum totte wijnlefinge, leggen- en ren-plaetfen, dickwijls gebruyckt zijnde,
^e dat hy fijne naektebeenen Μ dopen in " ■· ■ - - - .....
flen moft, fijne brooskens uyttreckende. Op
wdcke palfagie Probm feyt, dat de Cothurm
feekere flagh van kouffen waeren, die de
lagers gebruyckten,want daer medebedeck-
ten enverftercktenzy haerebeenen. Waer
van men de gedaente in de beeldniffen van
Bacchiti en Vima fien kan. Welck aenfien van
FÏrgüiui en van Pr ohm fijnen ouden uytlegger,
wy daerom niet by brengen als of de Poë-
ten Bacchia niet met het broosken afmaelden,
maer om te doen verftaen, dat de Cothunm
gemaeckt was als een broosken of leersken,
dat rontom de beenen gingh, tot boven de
kuyten. En dit iëghick,om dat veele Schry-
vers , van onfen tijd, houden, dat de Cothur-
die van de Helden , Princen en groote
Γ * ' « « ·
hem alierbell: bekent waren. Want foo de
Cothurm hoogh waren, foo fouden diefelve
Diana en de lagers hinderlijck zijn, die op
fteylten, heuvelen en klippighe plaetfèn
't wild dickwils moftenvervolgen.Waer van
de Schrijver leer breet handelt,en wijft feer
■wijtlopig het onderfcheyd en 't gebruyck
van deiê brooskens en ibcken aen, &c.
Om nu te komen totte beteyknilTe van
defe beeldeniife, foo draeght de Achtbaer-
heyd aen't rechter been een ftatigh brooi-
kenj 't welck bediet, dat een machtigh, edei
en rijck man fijne achtbaerheyd moet hou-
den met een edel kleed, dat fijnen ftaet paft..
Aen'tilincker been draeght hyeenflechte
locke om te kennen te geven dat een man
van kleynder vermoghen en middelen , ne-
van de beenen, en dat dit waer zy, foo feyt
hy m de 7 Egloga, de Carmofyne Cothurm!,
Weiende een verwe àieDìam aengenaemis,
^s mede alle vrouwen , paffende feer wel i
perfonagien, in de Treurfpeelen plagh ge- drigh moet gaen, met ds een Prms of Edel-
dragente worden,hoogh was, gelijk de ho- manjmaerdat eenygelijckinlijneldeclinge,
ge parijnen, nae 't gebruyck van J^men, Spa- moet acht nemen, op t geene hem betaem-
gnitn, yimiert, mpcls of andere voicken, doch lijck is, en dat na fijn ftaet of ouder, altija
infonderheyt van ïtalien, als C,Stepha,m feyt: vliedende t geene buyten fchreet gact, loo
daer hy aentreckt dat Vlrnlim diefelve den wel van die geene, die daer verachten het
bynaemvan purper heeft gegeven. Maer cierfel van haere perfonen, en die daer op
dat die hoogh fouden zijn daeir in mift defe niet paifen offe met vuyle, flordige en naup
Schryver. Doch r>rgiüi meninge is van de lijx opgebondene kleederen voor den dagk
purpre Cothurm.en niet van de purpre dickte komen, als van di.c geene, die fich daeghlijx
j 1- ^ ^ laeten fien, gebruyckende beibndere naer-
ftigheyd in fidi te ftreelen, en met aUe lichte
fatibenentevercieren. Caio van Vtica
in 't eerfte de paelen van een Romeinfch
Raetsheer te buyten, vermits hy fijnen hoo-
gen dienft vergetende, al te flordigh by fijne
vrienden gingh, en dat bloot voets met een
enckel kleed, en daer boven feer flecht mee
een koorde toegegort, gelijck Sahellkm ver-
haelt. Pedianui en Plutarchm feggen, dat hy op
den marckt gingh wandelen, met een boere
J ^ ,-----"WI, pcUlWiUC ICiCi Wt-A in
de treurfpeelen,geHjck Tur>,eb>^ feyt.Sulx dat
dat de Cothur„us niet hoogh onder de voeten
vanderaerdeis, gelijck hy t woord qua-
lijck verftaet, maer is hoogh tot over de
Kuyten. Dit heeft oock Tur>,ebus wel waer-
genomcn, als hy aenmerckte dat ϋώω, een
iagerinne wefende, ο^,-,ο-ν.«or. KoVnonr
dat dit de Iagerinne Diana was : foo vraegde
hy haer of zy de fiafter was van ? En
om datfe hec kleed boven de knye droegh
foo hadfe hooge brooskens,op datmen hare
bloote beenen nia' foude fien. Siet dan hoe
da Cothursi leerskens waren, lbo hoogh dat-
tuen de bloote beenen daer mede koilbc<
veldheer,, met weynigh achtbaerheyd door
Napels gingh wandelen , met een mantel en
oppatijncn. Inde andere buyten paelen lie-
pen Caligula, Nero'en Heliogahalus Keyièren,die-
welcke voor den dagh quaemen, met bonte
cn gebloemde kleederen, paifende beter een
der cele vrouwe,als een doorluchtig Keyfer:
Β en
-ocr page 22-
|
IO
endeie twee kefte, droegen nimmer een
lelfde kleed, langer ais een reyie. Ert Vomfcjm
Ji/lagnus wordt OOck van M. Cicero eu t^Uicum
aengemerckt,voor dertel en ydeI,om dat hy
aen fijne konffen witte langhe kouirebanden
droegh , met een bemaelt kleed, dat wei-
nigh", ibo een Opper-veldheer, betaemde :
.waermede Cicero "eckt : en P. Cbdius wort
oock vanOVfjOgelaitert, om dat hy roode
kouilèn droegh , die hem een Raedsheer
zijnde niet vocghden, paffende't felvebeter
een longhman, diewelcke gheoorloft is,
lchoone,hooge en fraeye verwen te dragen:
Evenwelmoeten zydaerom depaelenvan
zeedigheyt niet te buyten gaen, om fich te
palleren en krullen met borduyriêls en ftric-
kcri als de dettele vrouwen, maer moeten
gedencken dat iy van een veel edeler nature
zijn. Diogene! fiende eenen longheling te feer
genegen tot de al te verwijfde opfinuckingen
en palleringen , feyde, fchacmAy u met datghy a
ielyckfr 'vs'dt maecken als de naUtere u gemaecl(t h eeft.
En gelijck dele ydelheyt der kleedingen be-
ftraft wort in longelingen, Veldoverften en
Princen, temeer Èehoortlè gelaftert te wor-
den in Philofophen en Doótoren, die niet
gaen met kleederen haere wijsheyd beta-
iiiendc. Van gelijcken moetmen &h oock
onthouden van de flordigheyt van Dtogems,
Cmicus cn Epamimndas : morfigc Philolbphen,
diewelcke altijd een felfde kleed droegen.
Van welcke flagh juyft Socrates niet was, die-
vielcke bloots voets met een linnenkleed of
lack gingh omwonden, wacr in hy dickwijls
op de ilraet, in de ftoepen en mifthoopen
ging flapen, met weynigl· eere of achtbaer-
heydt. Men moet niet alleen onderhouden
deachtbaerheyt om fich in de kleederen te
buyten te gaen, maer oock in de bewegin-
geu ; dienende daer toe feer aerdigh de pa-
tijne of broosken, om de ftatigheyt uyt te
drucken, een afkeer hebbende van die gee-
nc, diewelcke al te grooten en gemaeckten
ftatigheyt over haer hebben, die 't hoofd in
de wind fteken , dan uytgeftreckt, dan inge-
trocken als fich naulijx bewegende,en fchij-
nen óf zy 't hoofd aen een pael ghebonden
hadden, alfodatiê, fonder achtbaerheydt |
faende , andere tot lachen verwecken , wie
aer oock fiet. Oock moet de focke niet al-
leen genomen worden in de gang van flech-
te en gheringe perfonen , als van knechts en
arbeyders , maer zy behooren de löcke en
brooskens gelijcklijck te dragen , dat is om
hare ftatigheyd te matigen, nae de gemeene
gangh van beiadighde perlbnen: Horatius bijt
met fijne ichimptanden, eenen Tigellius Sardus,
diewelcke geen maete hielde in fijnen gang:
dan gingh hy, voet voor voet, als of hy een
f)rieller van lum ware geweeft, dan rende hy
bo fnel, of de vyanden achter hem heer
waeren.
Tottc vrouwen paft wel eene ftatigheyd
in den gangh en een langhlaeme tret, om
meerder aditbaerheyd wille j en om delb
ooriaecke hebben zy meer reden om parij-
nen of hooge muylen te draghen, om datie
niet te fiiel louden gaen : Maer den mannen
paft manlijck te gaen,en met grooter treden
als de vrouwen. M. Tulfms, als Petrarcha ver-
hack , fiende fijn dochter Tullia boven de
achtbaerheyt van een vrouwe al te ihel gaen,
en fijnen fwager Pi/o daer t^en al te langh-
iaem , een man niet welpaiïende , ieyde tot
fijn dochter in tegenwoordigheydt van Pi/i»,
haer beyde berilpende, gaetdoch dstenitum.
Willende te kennen geven , dat zy wat iach»
ter behoorde te gaen, en Bfo wat harder, als
een man toeftaét.
Boven dit alles foo paft het Broosl^n en de
Socke beydeieerwel tottewelftand vaneen
Poëtifch cierfel : Want de Poëten hebben
door gheen andere maniere ondericheydt
gemaeckt van hare Poëfie of dichtkonft, als
door de brooskens en de focke. Want, ge-
lijck gelèydt is, ibo wierden de brooskens
totte Treur/pelen van Koningen,Princen en
andere voornaeme perfonagien gebruyckr,
hoewel daer oock kjnechten, meefters , fla-
ven en dienaers onderliepen. En de Comici of
geneughlijcke kameripeelders gebruyckten
de focke, want haere ftöffe was van flechte,
geringe en befondere perfonen, en alfo daer
van ghemeene dinghen, met een flechte ftijl
ghe^roken wierde, foo naemeniè de focke
voor de flechte maniere van fpreken. En als
men van Koningen en Vorften handelde,ge'-
bruyckten zy eenftatige en dappere manie-
re, nemende het broosken voor t hoogh,
volmaeckt en deftigh Ipreken. Sulx dat het
broosken en de focfc,ibo veel de kleedinge
en t ipreecken belanght, dubbelt voor een
Poëtifche welftand, en een kort begrijp van
aile fchoonheyd gehowd«i ψ&ι; Want de
brave |
-ocr page 23-
Achhmhep. D
brave Poëten onderhielden hare vercieringe
oock in wat faccke het mocht wefen.c-^n/io-
teks berifpt, in fijne dichtkonft, yiylJis,dut hy
te feer gehuylt en gekarmt hadde op de
klippe Scjyffa, want tenbetaemde Vlyffes niet,
als een wijs en voorfichtigh man,foo leelijck
te karmen. En M. T. Ckcro beriipt Hmerum,
dat hy den goden toegeichreven nceft,werc-
ken, die oock den meiifchenbefoedlen , als
kyvagien, gramfchappen, twiften, nydighe-
den, oneerbaere genegentheden &c. waer-
____,______"f""r^V"vaÏ"fii'nè"fpeel?n of dichten
over hy oock vanEm^docUs f'^f^f^f^ J^fbSo^fccke manieren, die
gelafte^ : En 't is geeUonder dat de Pin- foeckt ^^ loopen : alfoo
ïofooph Ha^kus gloordeelt heeft, datmen niet b'iyten de^J®'^'"^ Υ ^^^^^ ^^^^^en,
Homnum behoorde uyt de Schou-fpeelen en behoort een ygd jckwa
van de Tonneelen telgen, en hem dapper Jerden: gehjck
met vuyften af fmeeren: nergens anders orn, fe handelingen mer ^ ,
^n dat hy de Achtbaerheydr niet hadde
\Vaergenomen , daer hy anders een wonder
is van een hoogh verftand en van welipre-
ScROPOLO. ^^cherdock, Wrocghge
in 't gemoedt,
E En oud mager endorr' man, ftaende be-
ichroomt enbefchaemt, zijnde in't Vi^t
geldeed,fiende na den hemel,houdende met
aeyde handen een ièeve, hebbende een kce-
, De wroeginge is van de Griecken gé-
noemt Syntreiis, r welck anders nier luyt, als
opmerckinge en behoudinge, en is dat deel
van de ziele , dat de fonde haet, en fich al-
tijd foeckt fuyver te houden van alle fchuld
der ibnde : Enfoo 't eenige feyten heeft be-
die Poëeten doen ° die willende invoeren
perfonagicn,tot een voorbeeld vaii de men-
Ichelijcke handelingen,fl:ellen dieiêlve voor,
kentheyt. Nae mijn duncken gebreeckt So- fonder eenige behoorlijcke manieren , met
phocles de Achtbaerheyd, oock in t fpel van weynigh eere en Achtbaerheyd.
tJjax , alwaer hy Teucris de foone van een
llavinne, debaftaertbroeder van o^jax , in-
voert, om met Menelaus,àe. volle broeder van
den Keyièr c-^^iiwfwnoB, te kijven, fonder ee-
nigh ontfagh of vreefe , hem toefprekende,
gelijck men oneerbiedighlijckfeght, du, du :
En alhoewel het waer is dat Menelaus fchey-
dende, op 't laefte feyde, dat het [chmdeUjckyM
met fodamgen te t^ijven, dtemen met ge'weldt kpnde tem- ten om den hals, ftaende by een oveu,daer t
>7ifMmt'otófr-trfM^i«,fooontlaftehyfichnoch- vierontftekenis.
tans niet van de lelijckheydt, door dien hy
menichte van Icheltv/oorden aireede van
Teucris hadde ontfangen, infonderheyt als hy
hem gpntwoord heeft,met feer groote op-
geblaièntheyt, feggende: 'tirniy feerfchmde-
/i;c4 fot te hooren, dieyed ydele uytfaet.
Onder welcke woorden weynig Achtbaer- ^''^en , walght fich daer van altijd , en heeft
hey t is , noch van de zyde van Meuelaus, die daer in mifnoegen. Hincnymm noemt het de
daer lange kij ft met Teucris een ilecht foldaet, Ccnfcientk. Baftlim verftaet dat het een natuyr-
cen fchutter , enghehjck Homerus cn Sophodes hjck oordeel is , dat de menfche heeft in
' 'iie gantfch geen macht hadde : dat goed of quacd te doen. S.Oamafcemi fey t, dat
dieiove t hert foude hebben, te twiften met dit het licht is van ons gemoed. Ludov. P^ncs
een Koning,z!jnde broeder van een Keyfer, noemt het een beftrafiinge van ons gemoed,
oin ioo onbefchaemt, fónder eenig onriagh, die de deughden voor goed kent, en ver-
duylent fcheltwoorden uyt tebraecken : te jaeght de gebreken, knagende geftadigh het
meepdoolt 5opf5oc/fx inde Achtbaerheyd dat gewiifen..
hy Tcucris doet opgeblaefen aen den Keyfer Oud word hy gemaek, om dat de oude,
fpreecken, van dat hy edel geboren is, ver- door hare eervaerenrhcyt, veel lichtelijcker
wijtende ^gamcmmi, dat hy van een godloiê van 't g-oed en quaed konnen oordeelén,· en
vader,en overipeelderfchemoeder,is voort- hare conitieniie of ceweetenveelfuyverder
' Β 2 foccken
gekomen ; en te meer dat hy hem dreyght,
en dat fonder betaemlijcke manieren , van
een ontfaghhjck onderdaen, met weynio-h
Achtbaerheyd van den Keyièr, diewelc^e
hem door fijne Keyferlijcke macht,om fijne
lafteringe en dreygementen,rechtvaerdeHjck
hadde Iconnen doen hangen en ftraffen, al-
waer't fchoon dat hy in hogen ftaet mocht
gheweeftzijn, daer hy nochtani maer een
llecht onderdaen was.
Gelijck nu een verilandish Poëet aen de
- -c Jl^U^-or.
-ocr page 24-
te.
oock Chrjfluf dat het geene den menich be-
fmet, in 't herte fit : en de Oude feyderi, dat
het hert den buycl^van de i/f/f "was, en daerom feyt
DaviiJ : Schep,O God ί in my een reyn /ifï·/,verftaende
goede gedachten.
Deketen,daer aen 't hert han,t^,bediet na
Plerii leggen , een oprecht man die niet liegt
of bedriegt, maer die "t geene hy in iijnher-
tedraeght, oock op de ronge heeft, afge-
Icheyden van alle verfieringe en logen, zijn-
de by gevolg van een goede conicientie of
geweecen.
De O ven of forneys beclict by Pkrmm in d e
aengetogen plaetle, de conicientie die door
't vier beproeft is,om dat God door de Pro-
pheten beveelt, dat haer eenige dingen in
den oven lullen toegebracht worden,dat is,,
die ftilfwijgende by haer lullen werden over-
wogen : En als men over de bedrevene mii- ,
daden berou krijgt,lbo word onfe conicien-
tie in ons heymelijck ontfteken en begint te
knagen, foeckende met geweld de fonde al-"
lenskens uyt te wilfchen: En dit is de oorla-
ke waerom eenige uytleggers der Heylige
fchvickcn , want hy is nimmermeer geruft Schrifture , dit'lèlve by het hert des men-
van gemoed, bevreeft zijnde voor 't luyien
van den wind. W'aerovcr de Griecxlche
Poi'et Menandcr feyt :
i^aow vry deftMtpe ΛΊιη dk leeft,
£ii dk -:VM op fijn lecden heeft,
É G'nvd i£« hem dat hy hcejt,
Tn 't wit is hy gekleeJt,om dat aller eenige
Ichen uytleggen. Noch meer,foo is het for-
neys een vooniaem wercktuygh dat de di-
ftilleerders gebruycken, hebbende geen an-
der wit, dan het liiy vere van het onffiy vere
te Icheyden : Even op dieièlve maniere
Ibeckt de wrocger v.m 't.gemoed, in 't for-
neys van iljaherc,met het vier van de vreeiè
der conicientie, metten wind van de heylige
Unettc op 't wit vak , men didelve terftond ________________ _________^
lien kan, hoe kleyn die ook zy, maeckende inblaelingen,. fijne ziele te fuyveren, van alla
'l ielvc Idijck : Alfoo doet oock de achter- vuyligheyt, ten eynde zy bequaem zy, ora
dochtige menfch', als hy eenige misflag be- iich Gode op te offeren,
gaen heeft, hoewel die oock kleyn is , en
voelt terftont dieièlve, miiprijiliè,en Ibeckt
die te verbeteren, en berou krygende,tracht
hy tot God te loopen,als tot een leer barm-
hertigh vader , foeckende op nieuws fijne
gunite te verkrijgen ; en hierom ftaet hy met
<le oogen ten hemel gekeert.
Eiy hout de leeve , zijnde dieièlve een
Detrattione. e^hter^ap,
Ïi En vrouwe die fittende haren mond een
^weynigh open houd , vertonende een
dobbele tonge op de maniere van de flange,
houdende op 't hooft een fwart laken , daer
van zy een ftuck uyttreckt, fulx datlè daer
quade , en r koren van "t kaf onderlcheydt,
bly vende het quade in de wanne van oniè
gewiffen.
De keten met'et hert op de borft,daer van
leggen de God-geleerde,dat de raedflag in't
herte fit, en daer in fteken oock de beginiè-
len van alle daedlijcke wercken , kerende
wercktuygh, waermede men't goede van't door mette ilincker hand in't geficht een
Ichadu maeckt.De reft van 't kleed fai roeft-
achtigh zijn, in veelplaetlèn gebroken, heb-
bende onder hare voeten een ichalmeye , en
in de rechter hand een bloote poignaert,
vaerdigh om een ander te quetien. .
Achterklap oflafteringe ,na de bepaelinge
van P. Thomas-, is niet anders,als een verbor-
gen
Achterdocht f Wróeghge irit genièed, S c r ο ? ο
12
foeckeri te behouden, als wetende dat zy
den doodnaerder zijn als de loneelingen,
diewelcke dickwijls op de wellulten acht
nemende, niet eens dencken wacr in zy God
•vertoornen, welende de confcientie niet an-
ders , gehjck Hugo iêyt, als een kennifle des
herten, want het herte kent fich ièlye, door
• hare kennifle.
Dor en mager is hy afgemaelt, overmits
hy geftidig gequelt en verteert wortdoor t
knagen van ίήη geweeten. En geiijck Ovtdius
verhielt, ibo is het knagen als een worm
die 't Ichip heimlijck op eet en vermollèmt,
of als een roeil die'ryièr verbijt en ver-
teert,
Hy ftaet befchaemt, om dat het den
Jfchuldigen eygen is , befchaemt te weien.
Beichroomt wort hy gemaelt, om dat die
geenc,die een wroegend geweeten heeft,al-
tijd vreeil voor de rechtveerdigheyd Go-
dcs, dat die hem de verdiende ilrafte, in dit
en in 'r andere leven foude geven. Pythagards
feyi:,datter geene foo llout gevonden wort,
of de quaede conicientie doet: hem leer
-ocr page 25-
AchterU^. D e τ r a ï f ï O « 6. 13
b"'' Hiicdipreeckinffe lesen de 2oede nae- klappers, diewelcke, gelijck οίψ^βΜ feyt,
" ' ... denduyvtl Of à iongedragen.
Sittende wordfè vertoont,om dat de lee-
dio-heyd een groote en krachtige oorfaeckc
van de Achterklap is, want men plach te
feggen, W ie facht fit, die ànckt ftaed. De opene
mond en de ilange-tongen op 't kleed, druc-
ken uyt dc vaerdigheyd van den quaedfpre-
ker , om een yder te laileren , paifende op
den Pfalm Davids,:?:y hebben hare tongen gefcherp,
en hebben, gehjcl^de fiaiigen , venijn onder haere Uff en.
En Bernaréii lèyt in iyne predicatien , àat de
tonge van een laQeraer is als een adder, die hchtelijckjnet
een aenblaes bejmct, en is een fckerpe lance die met een
lïecck^, drie doorfleeckt.
Tot dit voorftel heeft Gifnond Santus door
defe dichten hacren aert uytgedruckt, die
wy aldus hebben gevolght :
O -wreede moml ! die los en loes,
ytonge piert foo vals als boos.
Tot /chaede van een 's anders leven,
Die in Vergif ufijlen doopt,
Wiens valjcheytgtcnc menfch omloopt,
Maer doet de vrome voor u heven,
O boofe flangh, die ftmhg leert,
Drie-kppte helhond, die vervoert.
En blaft, en doet de vele [chrickcft.
Schoon dat een Man is vroom en recht,
Foor God en voor dc "werelt fecht,
Ghy juygt, en hrecckt fijn roem aenfikkpt,
Ghy lacht en groeyt in 's anders Icet,
De Nyl noyt [ulcl^gedrochte "weet,
'Noch op 'tgebergt is oocl{geen loofer ·,
De helle quelt enplaegt alken.
De hoofe, dir hout ver treen r
Maer ghy fchent verr en noe, noch boo(er,
Ey toomt dat fnoo veri^erde litt.
Dat fiout is en vanfcherpgeb'itt,
Omivoiiden die u noyt mifdeden :
Waer over u een yder hact.
En hout voor Iqogen al u praety
Ï11C en achtbaerheyt van andere luyden
Detrattione. t^ckerkla^.
E En vrouwe van een leelijck opficht, fit-
tende , en de mond een weynigh open
houdende, met een fwart laken op't hoofd,
fodanigh dat het bedeckt en eenfchadu int
aengeUcht maeckt. 't Kleed fai op veele
plaetfen gebroken zijn en van roeftige ver-
we,over al befet met flange tongen,in plaets
van een keeten falie een touw om den hals
hebben, daer een ftrick onder aen hangtj
mette rechterhand falfe een mes houden-,
als of zy iemant wilde- ftekenven. in de llinc-
ker een muys of ratte, maer groot genoeg,
datmen die wel kan fien.
Ixlijck word zy gefchildertjOtn dat defe
lelijcke fonde van Achterklap niet alleen
voor haer felve lelijck is , om dat ly altijd
vaerdigh is tot fchade en verderf van haren
evennaeften : maer noch is 't de allerlelijck-
ftc faecke, mee die geene,die fich met foda-
aigen gemeen maecken,hare ooren daer toe
leenende, gevende geloof aen de bedriegh-
lijcke en verkeerde natuyre van de ackev-
vol venijn, en fonder reden.
Soo,.foo,gae voort, tot ey?;en fchat,
Mifmaec{dy felfenfchcn doch drae;
Dijneygenrufi engae verhoren:
Gelijck^ als't vape aerdrijc^doet.
Dat dampen in haer boefem vo'ed,
D'te [chieddeniÏ hare ruk verflooren,
Sulx dat de xee en barre prand.
De Winden barden doen het land,
En fcheuren J^Hp en rots in (luci^n.
Om datfe in fkh felve voelt,
Β 5
-ocr page 26-
|
i4
Em öwufi ile daer kridt c» yvoelt,
Soo baert de ton^h oocl{_oyigelucken.
Het fwarte klced op't hoofd,dat een duy-
ftere fchaduw in 't aenfieht maeckt, bediet,
de eygenichap van den lafteraer, welck is,
heymfijck quaed te fpreken,en daerom feyt
D. Thomas feer vvcl, dar de laileringe niet an-f
ders is als verborgen quaqdipreken, tegens
de eere en achtbaerheyd van een ander, ge-
iijck oock haer aertis,de deugdlyckewerc-
ken van andere luyden te verdonckeren,
verbergen en verdrucken,'t zy dat het door
qualijck Ipreken gefchiede ; of door ander
luyden goede werckente veriwygen,gelijck
Terem'ms mede iêgt.
Het kleed dat op vele plaetfën geicheurt
en roeftig van verwe is, bediet dat de laile-
ringe veeltij ts ichuylt in Hechte en verachte
iuyden, onder welcke oock die geene zijn,
die van niet (^gekomen zijnde,liet zy datiè
in dienft van Edelen of Hecren gevveeft zijn,
en van de fortuyne of andere deagdlycke
wercken, tot eenige verheventheyd geko-
men zijnde, daer door hovacrdig en opge-
blafen worden : en om niet te ontaerden
van haere aert, quade geboorte en ichandi-
f gewoonte, foo zijnie den roeit gelijck,
e welcke, gelijck zy het yfcr eet en ver-
teert, als mede andere metallen, alibo dóet
de voddige natiiyr der lelve, door de lafte-
ringe de goede naem en faem van andere
menichen verteeren. '
De keet en van koorde, met het neerhang-
fel van den ftrick, die zy aen den hals heeft,
kan men ieggen,dat geKjck de oude onder-
icheyd maeckten tulTchen peribon en per-
ibon,· gelijck Pkr'm ièyt, in goude en filvere
ketenen te dragenidie voor een neerhangfel
een bolle, en d'ander een hert droegh : foo
>vas d'eene tot een teycken van Edeldom,
d'ander voor een waerachtigh man , en die
niet koft liegen of bedriegen : maer die gee-
ne, wiens hert op de tonge lag , verre afge-
fcheyden van alle bedrog en logen. Alibo
doen wy oock, om uyt te drucken,de Inoo-
de en verachte hoedanigheyt der lafteraers,
en maelen haer af met een koorde en met
een ftrick om denhals , zijnde een bewijs
van geringe, eerlooiè, quaedlprekende en
ichandige menichen. |
Zy houd in de recJiter hand een mes, als
offe yenwnd daer mede wilde ileken, om
dat de lafteraer een dootflager is , en voof
foo veele als men haere verkeertheyd aen-
fiet, foo berooft zy de ziele van die kracht, ■
waer door zy leeft. Waer over DaW in fijn
Pfalm feyt, de tanden der mcnfchen i(mdaen, z^n
hare -ivapetm, en hare tonge is een fcharp fwacrd.
De muys of ratte die zy in hare ilincker
hand heeft, daer by gelijckt Plautui de Ach-
terklappers en Lafteraers, want gelijck die-
fel ve altijt ibecken van andere luyden φijίë
of andere dingen te knagen, alfo doen oock
de lafteraers , diewelcke knagen, verftoo-
ren en verteeren de eere, en al het goede en
fchoone, dat zy in 't menfchlyckegeilachtc
konnen vinden.
Devotie. (Eendacht, of Yyer van
"TjEn geknielde vrouwe, hebbende de oo-,
X-zgen ten hemel geflagen, houdende in
de rechterhand een brandende fackcl of
keerife.
Devotie of innige aendacht, is een be»
fonder bedrijf van de wille, diewelcke den
menfche vaerdigh maeckt, om lich geheel
totte gemcenfchap met God over te geven,
Ib wel mette genegentheyd als mette werc-
ken : 't welck feer wel door het licht, door
het knielen op de aerde, en de oogen ten
hemel gekeert, word uy tgedruckt,
AdotTIONE. KjndsaennemmgK
E En aenfienlijcke vrouwe, die in de Ilinc-
ker hand een vogel Folica of Ojfifri^a
heeft, en de rechter hand op den hals van
een Jongeling.
Defe Aenneminge , nae de meeninge van
ibmmigen, is een wetlijck werck tot trooft
van die geen kinderen hebben , waer in zy
fchijnen de natuyre te willen volgen ; maer
aengefien dieièlve oock gefchict in die gene
die kinderen hebben , foo ibudemen dit al-
dus konnen flech'tlijck bepaelen. De Adoptie
is een wetlijck werck , waer in men rot een
kindftelt, die her niet is, alleens of zy de
natuyre volgden. M. Mmitms Lepidus vader
van Lepidui TriumVir , nam Rmìhum Paulum tot
fijn ibone aen , terwijl fijn eygen iöon noch
leefde , die fich nae de adoptie liet noemen
Paului Mmiütu Lepidus, De Keyfer Claudlus, nae
hc: feggen van Om, liet nae fijnen wetlijc- |
-ocr page 27-
ken nattfyrlijcken foone BritamÌcuw in een ^aci , behouden,foo alfe zi)n/choon
bloeyend en frilch ouder , doch was mette ^^^^ en ondeugende waeren.Maer
vallende fieckte gequelt ; en volgens de na- ψ " „„.„er kan uvt veele goeden den ge-
tuyre, gdijck Suetom^ verhaeit,foo quatn de- de aennem ^ ( ^^faemftp verkielen.
rende regeeringetoe,dochhyUetmedena manieriten _en aeug ----
hem Ner '
ve alleen in fekerheyt te befitten, kreeg een fonda md des tcddns op loci^x^d raak W
tovereffe, àie Britamco een viige koockte gaetmtt em ναβ ooM des aemmm. -Ue^ey
van fprinckhaenen , waer van hy onverfiens Sev^ns, roemde da:t hy naehet twee looncn
de vallende fieckte kreeg , datter de dood c/ÌHtmW,deeneBjjJi«w en d ander Grta.beyav.
nae volgde.De Romeinenfchreven de Udo- van hem geteelt, en dat hy hier in geluciu-
ftic meer machts als haer toe quam, fok dat ger was als ^ntonmus Pim, die twee aengeno-
de aengenomene fijn eysen bloedverwant- mene foonen naeliet, nrm en
fchap verliet,en maeckten bloetvriendfchap Maer de vaderlijcke liefde verbhnde, en cte
mette kinderen.van die haer hadden aenge- hoope bedroog hem, want nae lijn αοοα
nomen. De Keyfer CUuàus deffelfden daegs was BaQiamt genaemt Caracalla, een ker bloet-
aJs hy Nero tot een foone aennam,fo maeck- dorftig menfch, hy doode Gctam fijnen broe-
te hy hem oock tot fijn fchoon-foOne of der met veele Raedsheeren , en wilde OocK
dochters man, gelijck Dion verhaelt,doch hy ommebrengen de moeder van Geta, om dat
dede eerft fijn dochter Claudia aennemen in t zy den dood haeres foons beweende: Doch
eellachte vandeOii.vi«, om dai het niet van haere fchoonheyd overwonnen zi^de,
loude fchijnen , dat hy den Broeder aen de nam haer tot fijn vrouwe, hoewel üMie iip
Sufter ten houwelijck hadde uytgegeven. ftiefmoeder was, fonder de gedacmeniiie
Cor«,5'/.i«fe)'RoomfchBurgemeefter focht fy- fijns vaders aen tefien. Gfia was oock m lijn
nen foone in de vergaderinge van de Over- leven van wréede manieren, onkuylch, gul-
priefters te hebben, die van haer geflachr fig,en des broeders lafteren navolgende,^e-.
Waren , maer door dien Fauflus, de foon van lijck in Dio» te fien is , alwaer hy feyt, ds/e
SyÜa, oock wefende van 't geüacht van de Sncri foomBaJJiam en Geta, κψά uyt de tucht hans
Cornelien , in diefelfde vergaederinge was, mefìers Plautiam, vingot am, alles m haer 'welgevallen
en alfoo de wet niet toe liet , datter twee ff doen , de vrouwen oneerlijtk^ te handelen, dejongem te
van een hnys in waeren, foo dede hy fijnen fchenden, met onrecht geld te verfamelen, fich metjche-f^
foon aennemen,in het geflacht van de Manisi mers en -xoagenacrs te ■vcrgefc!len,en malianders cnàugd-
Tor^uati: En in deler voegen wierdenwel Hjcke voetpaf pen nae te treden. Hier over iey de
de woorden van de wet gevolgt, maer de Spartiams dat fchier geen groot man, goede
kracht deffelven wierde ontbonden. De en nutte kinderen, die hem gelijck wacren,
^Adoptie word een ftatige vrouwe ganaelt, hadde nagelaren; en dat het veel beter ware
Want foo men de narayre wil na^otfen, geweeft , dat eenigÏ fonder kinderen waren
foo kan een minderjaerige niemand aenne- geftorven ; en dit leyd hy nier dleen , ren
men, die ouder is als hyrelve.£«rWw houd aenfien van de natuyrhjcke vaders ,· maer
in fijn Menalifpe Voor seck, die !>eene kinde- Oock van de vaders der aennemin2:e,als van
en van Trajams die
. . ^ g^^iv,.^ w^^w.,—, w.,u^ituct; Veel beter föudemen dit.n:i
Ky gebreck van kinderen vreemde te huys TitfriMi,van C/uaJ/Kigefeyt hebben,diewekk©
haek,want als de Goden hen weygeren kin- Mro tot een kind aennam , rwecbo.oleen
deren teteelen, foo behoorden zy dat felve fchandige Keyfers geworden zijnde aoor
lijdfaem te dragen, en den Goden niet te aennemmge. Ten wieken aeiiften
befchuldigen. Hier tegens is Democritiii van ieer goed was , een kloeckmoédig, dapper
gevoelen,dat een vermogend man,een ibon krijgsman , die feer veele ovCTwinningen
van eenig vriend behoorde aen te nemen, verkreeg. De ^doftie die^ugu(li<s dede aen
om dat hy die ρας fijn wenich kan krijgen, Tibermm, tlaer töe wierde hy gedrongen^loo
-ocr page 28-
|
i6 kinds-Aenneminge,
door 't overlijden van fijnen fopne,als door
de moeylijckheyd van Ζ-ΐνώ fijn huyiVrou-
we, die moeder was van Tiber 'ms, wiens qua-
de zeden t^ugufliis anderfins wel bewuft wa-
ren. De wreede manieren van Nero, willen
eeoige, dat in 't begin, foo niet bekent wa-
ren,liilx datmen in fijne jonckheyd een goet
gevoelen van hem hadde, nemende in de
vrye konften iêer toe. Vertoonde fich ièer
meelydig en iachtfinnig, en wanneer hy het
vonnis van cene, die ter dood was verwe-
fen,onderfchrijven foude, feyde hy, al fuch-
tende, utinam nefdrem litem, och dat ick kolle
leien noch ichrijven. Doch hoe hy dit van
herten meende 5 getuyght fijn meeiler Seneca
in t boeck de dementia of lachtfinnigheyt.
Maer nae de eygen uytwijfinge fijns lévens,
Vt'ierde hy nae vijf jaeren fijnder regeeringe
geheel onbarmhertig. Van welcke vijf jae-
ren, de ièer lofwacrdige Keylêr Trajanus iêy-
de, dat niemand beter als Nero hadde gere-
geert : geduyrende dieièlve, ibude een yder
met hem zijn bedrogen geweeft, en hem,
meer als willig, hebben aengenomen , doch
Claudiu! lette op geen b^drogh, maer nam
heni aen op 't aenhouden van ^gri^f'ma, die
hy beminde. En hoewel het van nooden is
datmen eerft eenige mudden fouts met ye-
mand eete,aleermen hem kenne,nadien het
aifoo fwaer is, een ander, als fich fel ve te
kennen,niet te min foo heeftmen gefien dat
de Keyicrs gemeenlijck in hacre aennemin-
ge een goede verkiefinge hebben gedaen.
1. €φτ dede een goede verkiefinge als hy
^ugujius acnnam. Goed was de verkiefinge
van Nerw, die Trajanus Adopteerde of aen-
nam : van gelijcken was de verkiefinge van
Trajanus, hoewel S^artianus dat alfoo niet toe-
ilaet,met ^drianus. Goed was de verkiefinge ·
van ^drianus met Lucius Verus, die fchoon van
wefen cn vol Koninglijcke ftatigheyd was,
verciert met geleermeyd en groote wel-
Iprekentheyd , volmaeckt van verflande,
doch fwack van lichaem , 't welck ^drianus
oock feer wel bekent was , waer over hy
dickwils ieyde , de goden fuüen ons defen fiechts op
de -wereld yeitoonen , maer niet lange laten hlyven. En
als hy daer nae was overleden , riep hy kla-
gende , Och hoe hebben tvy op foo een krancke muyre
en daer door verlooren vier duyfent
Sexterticn, die wy aen 't volck en aen den
foldaeten rot een vreugdefeeft , over defe |
ΑοΟΤΤίΟϊίΕ.
Aenneminge, hebben vereert. Drie andere
die van zJ-drianus waren Aengenomen, zijn ^
oock goed geweeft, als wanneer hy Mare,
iAntomnum , Pium en Mare. ^urelium aennam,
feer waerdige Keyfers: een rechte foon van
de voorgefeyde Ceionii, die op eenen felfden
wagen met Marco (Aurelio, lijnen aengeno-
menen broeder, triumpheerde. Meer ande-
re Aennemingen van geluckige verkiefingen
fouden wy hier by konnen voegen,maer al-
ibo geene te boven gaet de aenneminge van
(^ntaninus Pius en van M. t^urcliiis, foo willen ,
wy 't daer by laten, en komen totte uytleg-
giiwe vande beeldeiiilfe.
De foiiM leggen eenige dat duyfterc roet-
achtige verwe leeft, andere dat hy uyt den
witten fiet, andere dat hy is defelve vogel
Herodius: En deien fchrijven zy oock natuer-
lijcke dingen toe, die d'ander heeft, maer
lbo de Folica een kuyf op 't hooft heeft, ge-
lijck Plinius ièyt, en loo de Herodius een ν alck
is, gelijck B, ^nglicus leyt, lbo konnen het
;een eenderley vogels zijn, want de valck
leeft geen kuyf, en defe MVe, zijnde een
watervogel, loude fich ontrent de meeren ■
en ftilleftaende wateren houden,gelijck t^r 'f -
floteles iêyt3 doch hier van is verlcheyden ge-
voelen , als dat het een foorte van valcten
Ibude wefen als iperwers,havicken &c. An-
dere feggen dat het een duycker, een meeuw
of waterhoen ibude weien. Magnus wil
dat de FoHca een fwarte waetervogel zy, die.
vermaeck heeft in onweer, en daer onder
in de zee ipeelt en fwemt, wijckt niet vaii
fijn geboortplaetiè, heeft groote voorraed
in fijn neft, is gaftvTj' en deelt andere vogels
daer van mede. TeB^omen lbo worc Idjc
een watervogel,•Fw^cageheeten, die duyfter-
aichgrau is, met een iw'arte nebbe, de poo-
ten 5s eyndvogels, 't hoofd fwart, fonder
kuyf of gekrulde kam.
De Oβ'φaga wefende een geflacht van '
Arenden , beenbreker geheeten , is oockby
afchgrau afgemaelt. ^rijioteles {èyt
datiê afchverwig, witachtig en licht hemels-
blau is, grooter als een x\rent,waer van ver-
ichwden gevoelen is. De Cardinacl Dami^'
nus ieyt,door 't getuygnis van Plinius en ^Àri-
flotelcs, dat de Fuuca en ojjifraga eenderley na- ,
tuere hebben : want als de Arent hare jon-
fen wreedelijck van hare vaderlijcke erfnis
eeft verjaegt, dan neemt zy diefelve aen,
dopr |
:ÌÌÌ| I
iiP i
1
Λ
i, !
-ocr page 29-
|
Unds'Ammlngê,
^oor een woederlijcke Godvruchtigheyd,
«n fteltfetot mede erven aetfens hare kinde-
ren. Door foodanige godsdienftige natuere
is de Mica of 0]βΙταζα een Sinnebeeld van de
tyidoptie of Aenneminge,die by de Romeinen
ieer in fwang was , als mede d'opvoedinge
vari ander luyden kinderen, die niet waeren
in voogdyfchap,noch in cyidoptie,mm: waren
gehouden als eygen kinderen, en gaven aen
diefelve de geflacht-naemen van haer huys,
gelijckmen in vele oplchriften by Smetio kan
nae fien. Ia het quam foo verre, dat zy de
voetfterkinderen tot hare erven en gefladit-
naemen opteeckenden, gelijckmedein de
opfchriften is te fien. En daerom hout de
beeldniffe van de adoptie de rechterhand aen
den hals v'an een aengenomen longeling,
Wefende de omarminge een reycken van
vriendlijck omhael en omhelfinge.
Dion feyt dat de Aengenomene aennam de
bynaeminge des aennemers, doch behielt
eene van fijn vorige «iiemen, maer eenigfms
verandert. Hier van kan men overvloedige
getuygeniiTen vinden, gelijck Cajus OBaviu!,
zijnde ^ugulius, die van Mius Cafar was aen-
genoraen, wierde genaemt Cajus Mm OÏta^
'i'iams. Ën Tibcrius Ciauàus Nero, aengenomen
van OdaVianus, wierde genaemt Tikrius Mius
oaaviams, ende veele onrallijcke meer ^ te
iang om verhaelen.
Adottione nae de Medaglien van den
Heer Giovan. Zarai'mo Caflellmi,
Τ Wee beeldemiTen in lange tabbaerden,
die de rechter handen hebben te fainen
gevoegtjdoor de eendrachtigheyd dat twee
lieilachten fich te famen voegen, komende
de aengenomene foone in 't geflachte van
die, die diefelve aenneemt. Daer is een Me-
daglie van filver van den Keyfer Hadriams
die van Trajanus is aengenomen , met defe
opfchrijvinge.
IMP.CJES.TRAIAN. HADRIAN.
O ρ T. P. E. A V G. G E R M. d A c. ρ A RT.
bic DIVI TRAI ΑΝ. AVG. Ρ. Μ.
JR. Ρ. CΟ SS. PP. Adoi,tio.
Defe omfchrijvinge vindmen in een an-
der medaglie met een overeyndftaende
beeldeniffe, en de handen om hoog,met het
Woord Pirt4i, want een foone aen te nemen
is een werck van Godvruchtigheyd, tJdria- |
A c O τ τ I O Ν B.
ms de Keyièr bekend in deiè medaglie de-
weldaed A^an fijne Aenneminge, door de
goedaerdigheyd van Trajanus^ die hem hadde
aengenomen. De gefeyde tTamenvoeginge
der handen , is een finteycken van de een-
dracht , gelijck mede de Godvruchtjgheyd
een beeld is van de aenneminge. En loo wel
de Eendracht ak de Goedaerdigheyd zijn
bediedfels van de aenneminge. Dit is te ficn
inde medaglie van Fauks Mmilius Lepièa, aen-
genomen van den vader Marcus Leftdm Tnm-
vir, op wekkers averrechtiche zyde ftaet
een hoofd van de Eendracht dat behult is,
■waer op hdvius Frfmm defe uytlegginghe
maeckt. Wy hebben dickwils daer op gelee
dat tot beteeckenis van de aenneminge men
op d'oude penningen de Eendracht geftek
heeft en de goedaerdigheyd. Nu Paulus Lc->
pjdus is aengenomen by den vader YmM^rc,
^ Lepidus Triumvir, en uyt den name lEmilu Fatili,
wierde hy genaemt Lepìdus.
Gr A tl Α. zjengememheyi.
E En fchoon lachend maeghdeken, in een
ièer fraey cierlêl,w€fende gekroont met
lafpis en koftelijcke gefteenten, hebbende
de handen feor aerdig gevat, om een boffei
Roofen fonder doornen, van vericheyden
verwen, om die feer bevalligh in't wilde
weg te werpen, hebbende een ihoer peerlen
om den hals.
De la^is word voor de Aengenaemheyd
geftelr, gelijck de natuerkondigers daer van
verhaelen, darmen den lajpis by iich dragen-i
de, gunite by den menichen verkrijgen lal.
ì3it felve beteyckent oock de Roofe fon-
der doornen en de peerlen, diewelcke door
een fonderlinge en verborgen ga^^e der na-
tuere, uytblincken en aengenaem zijn. InC·
gelijx-is oock de Aengenaemheyd in den
menfche een fonderlinge bevalligheyd, die
de gemoederen totte liefde treckt en be-
weegt ,baercndealfoo heymelijck verbindt-
nis en goedwilligheyd.
Elemosina, i^dmoejjê,
E En vrouwe van een fchoon opficht met
lange en deftige kleederen, hebbende
't aengeficht met een fluyer bedeckt, want,
die geene > dje de Aelmoeffe doet > behoort
'C niet |
-ocr page 30-
ï 8 Aenhrcken ofkriickén vm den dagerAet, C r ε?, detta Μ a τ ï ν a«
niet tefien aen wien hy die doet, en die de- nen zy, weiênde deen lbo nae als d'ander«
iêlreontfangt behoort niet te onderfoeckea Hierom word het bruyn gefchildert.
van wien of van waer dielelve komt.
Zy heeft bey de handen onder het kleed
verborgen, 't geld uytreyckende aen twee
kinderkens die onder haer fyde ftaen , heb-
bende op 't hoofd een ontfteken lantaerne
met een olijfkrans omwonden, daer de
vruchten en bladers aenhangen.
Aelmoeiie is een wercii van liefde en
barmhertigheyd, waer door wy de arme te
hulpe komen in 't herbergen , ipijièn , klee-
den, beibecken, verloiïén en begraven.
De verborgen handen onder 't kleed be-
dieden 't gene Muthaus 6 verhaelt: Laet u finc-
i^r hand niet 'wetcii 'wat « rechter doet. En het ander
gebod ieyt : Doei a aelmoejjen in 't verborgen , en u
t^ader die't fiet &c.
Het aengefteken licht vertoond, dat ge-
lijckmen een licht ontfteeckt fonder ver-
minderinge van 't ander, dat het oock alfoo
in de bedieningen van de aelmoeiïèn was
gelegen , want God gedooght nier dar ye-
mand van fijne middelen ibude werden ver-
mindert , maer hy vergclt het weder milde-
lijck met hondertvoudige winft.
De olijfkrans op 't hoofd betoont die
barmhertigheyd die den menich tot ael-
moeffen beweegt, wanneer hy fiet dat een
arm menich dar lel ve nootlig heeft.Daerom
vergelijckt David dieièlve by eenen vrucht-
baeren wijnftock in 't huys des Hecren. En
Hcftchius van Hierufiicm,uytie^g&ndQ de plaet-
fe Levitici van de uytgeftorte olie , feyt dat
het de Aelmoelfe is.
Crepusculo della Matina,
't i^enhreken of i^iec/(en van den dageraed,
E En naeckt kindeken uytden bruynen,
hebbende vleugels aen de Ichouderen
van gelijcke verwe, ftaende vaerdigh oin
hoog te vliegen, hebbende op den top van't
hoofd een groote klaerlichtende fterre , in
de flincker houd het een omgekeerde wae-
terkruyck, waer uyt kleyne druppelen wae-
ters vallen. Mette rechter hand houd het
een ontfteken fackel, nae achteren om leeg
gekeert; inde locht fai een fwalu vliegen.
De dageraed, foo Bocatius feyt,is een twij-
feling, als of men nae den dag raeden Ibude,
en of dat deel van den tijd, torte voorgaen-
de nacht of totte aenkomende dag te reke-.
Een gevlengelt kind ilillen wy vertoonen,
zijnde als een deel van den tij(l, om uyt te
drucken de Ihelligheyt dieder tuffchen bey-
den komt, en die'oock haeftig vergaet.
Het opvliegen vertoont,.dar het kriecken
van den dag aenkomt, en dat door de wit-
tigheyd die in 't Ooften verfchijnt.
De groote en helblinckende llerre, die
op 't hoofd ftaet, word Lucifer, dat is Licht-
draeger, geheeten. En daer door gaven de
Egyptenaers het aenbreken van den mor-
genftond te kennen. En Pctrareha willende
.vertoonen dat dele fterre voor 'r kriecken
van den dag komt, feyt aldus ;
Gelijck^dees lieve ^erre poet,
In 't Oopen eer de Son ofgaet.
Dat het kleyne water druppels uyt de
kruycke giet, bediet dat het felve gefchied
des fomers door den dauw, en des winters
door den vorft en rijpe, waer over t/irioiïa
aldus linght :
Zy bleef ter [chuyl en 't loofe dier,
Olympia vcrfiep [ich hier.
Ter tyd Auroras guide radi,
Haer kilte rijj^ of Smde f^attt
Ve
■J'
-ocr page 31-
|
De brandende omgekeerde fackel ver-
toont, dat het Aenbrefcn van den dageraed
een voorbode van den dagh is»
Het fwaluken plagh , in t aanbreken van
denmorgenftond,fijn droeve wee te lingen,
gelijck Dante in fijn Paradijs feyt :
Op d'uj^re als ά fwalnO) Iflacgc,
TVaer van zy 's ochtens rouΛve draegt,
Mijfchim noch 't droeve "weegedachtig.
Waer over oock lAnacrean in fijne Griex-
fche dichten, de fwaluw aldus aenipreeckt :
Wm (Iraf verdiendy •Viteldrig dier !
Met al u tjilpen en getter '
IVut Tereus eertijts is gefchiet.
Dat fa! oockyefen u -verdriet.
l\ieÌi een van bey den, my niet poH^
Of dat beyd u vleugels ^rt.
Of dat ic^/iiy dat dertel Ut,
En hael de tenguyt ν gebit.
Op dat ghy 's ochtens op tl beurt.
Niet meer mijn focte droomen fteurl, |
hebbende op 't
blinckende Iterre, en fai in de rechter een
pijle houden als of hy daer mede wilde wer-
pen , en 't fchijnt datter aireede veel andere
in de locht zijn,die hy aireede heeft gewor-
pen, en om laeg vallen; mette flincker houd
hy een vleermuys met ontilagen vlercken.
Het om laeg vliegen nae't \Veften,bediet
het Aenbreken van den avond : en deilerre
die hy op 't hoofd heeft, word van de Egy-
ptenaers Hefferus genaemt, diewelcke ver-
ichijnt nae het ondergaen van de fonne. De
pijlen, als gefeyt is, bedieden de dampen,
die door de kracht der ibnne om hoog ge-
trocken zijn, diewelcke van ons vertrecken-
de , en dele dampen niet hebbende dat haer
ophoud, foo vallen zy weder om leeg,en na
dat diefelve grof of Iwaer zijn , foo befcha-
digenzy meer of min, nae den tijdt, en nae
dat de plaetfen vochtig, of al te kout, of tc
heet, of te hoog, of telaeg zijn.
't Houd een vleermuys met opgeflagen
vlercken inde flincker hand, als een dier
dat eygen is, ontrent defe tijd te vliegen,
Invocatione. c^enroep'mge,
E En vromve in 't root gekleet, hebbende
op 't hoofd een vlamme viers , en een
diergelijcke vlamme gaet oock uyt haeren
monde.
De Aenroepinge geichiet, met groote be-
geerte,nae de Godlijcke hulpe, roepende en
verlangende.
Daerom wordfe bequaemlijck met twee
viervlammen gefchildert, waer van d'eene
uyt den monde, en d'ander boven uyt den
hoofde komt ; al\Vaer vertoont word, dat
de waerachtige en noodige Aenroepinge,
niet alicene beftaet inde flemme,rnaeiroock
in 't voornemen des gemoeds,\vaer uyt men
billijcke iaken van God verfoeckende, die-
felve vaérdig en lichtlijck van de Godlijcke
goedernerenheyd fai verkrijgen.
Auto rita ο Potésta-
tj/ienfien ofOntfagh,
Aenhrekenüfkrkcknvdndenmch. Crep. della So ra. 19
hoofd een groote klaer-
E En ftatige vromve, die opeenKomng-
lijckezetel fittende, metkoilhjckege-
En kmdeken als't voorgaende poefelig ftickte, geborduyrde kleederen, vol edel-
-■bruyn,om laeg nae 't weften vliegende, fteenen, geàert is, mette rechter hand twee
C ζ llcù- |
-ocr page 32-
|
cea icepter, van d'cene lyde een deel boec-
kcn, en van d'ander fyde verlcheyden wa-
penen.
Zy word een bedaegde vrouwe afge-
beek, om dat een rijp ouder , eygentlijck
Aeniien by lich heeft. Waer over Cìcoo in
fijn boeck van d'ouderdom ieyt, Het hoogfle
van d ouderdom is aeiifieiihjcliljcyd , en voegter by,
ha eenvaenligc ouderdom heeft mfonderheyd jiikkjien··
fieii, dat die meer u als alte ^veUupen : en dat voor-
naemlijck door de wijsheyd en ervaerent-
heyd, die daer in Vv'ord gevonden. lob lèyt
in fijn XII cap. hy den Foor-vaderen is de ivijsheyd
en kloecliheyd van veek jaeren, Waer uy t het ge-
fchicd, dat de longelingen cintegehooria-
men , en de Oude om te gebieden, geftelt
zijn, gelijck Phtarchus verhaèlt.
Zy word fittende afgemaelt,want het fit-
ten is den Princen en Magiftraeten eygen :
En hier door wort het Onrlagh en Aenfien,
en te gelijck de rufte en gerultheyd des ge-
inoeds vertoont, want die dingen, dieweicke
onrlagh en ftatigheyt vereyirchen,behooren
niet gehandelt te worden, ten zy met rijpe
fittinge CU beraet, gelijck de Rechters ,en
diewelcke macht hebben om tebeiluyten,
vry te fpreken, of veroordeelen, haere uyt-
fpraeck niet wettlijck kan werden uytge-
voert, ten zy datiè fitten; gelijck de wetten
getuygen 2 ^ bonoramff. quii or do Cc. |
Zy Avord met een koilel en biinckend
kleed geciert, want lbodaenigh zij nfe, die
daer macht hebben boven andere, in 't aen-
fien der menichen : En foo betoonen,boven
dat, de kleederen en koille fteenen, eere en
aenfien, in die geene, diele dragen.
De fleutels betoonen het Aenfien en de
geeftlijcke macht, gelijck Chri^m iècr wel
betoont, wanneer hy, daer door aen Ïetrm
het opperfte aenfien gaf,lèggende Math.i(is
Ick^fal u de feutekn des hemelrijx geven &c,
Zy houd de fleutels in de rechter hand,
want de geeftlijcke macht is devoornaem-
fle en edelfte boven alle andere, gehjck de-
ziele edelder is als het lichaem.
Zy houd de rechter hand met de fleutels
ten hemel gekeert, om te vertoonen dat nik
macht van God is, eelijck S. Paidus feyt, daeroin
vermaenthy , dat alle vde der voornaem^er macht
[alonderdaenighxijn, Rom. xili.
De icepter in de flincker hand, betoont
de werelthjcke macht en aenfien,gelijck een
yder bekent is. En de bóecken en Avapenea
die ter iyden leggen , om defe beeldeniiTe
noch al gemeender te maecken , betoonen
in 't eerite het aenfien der ichrifture en der
geleerden, en het ander de wapenen, die-
welcke aen de flincker fyde geftelt werden
nae de φreucke van Cicero : Ccdant arma toga,
dat is ; Laet de "iva^enen voor de gelecrtheyd wi/r^'"·
TeRRìE moto. ^crdbevinge.
De Aerdbevinge ibudemen konnen ver-
toonen , door de beeldeniiTe van een
man, die de wangen opgeblafen hebbende,
'tgefichte ièer wreed en duyfter draeyt,
ichijnende met groot geweld,uyt een hol of
uyt een ipleet van d'aerde,op te rijien, heb-
bende de hoofdhayren lang en in t wilde.
Men foude het geheele aèrdrijck rontom,
:borften konnen maecken, de boomen uyt
er aerde geworpen,en de wortels daer v;tn
om hoog gekeert.
De Aerdbevinge is een ichrick die de
aerde doet,uyt oorlaecke van haere verhef-
finge, die door feeckere winden in haer in-
gewand
20 Je^/eiiofonifagk Αητο^ιΤΑ O Vort.sr/i,
fleutels oplichtende, heeftfe in de flincker |
-ocr page 33-
|
E En blinde vrouwe,geknielt, fittende met
een wieroock vat in de hand voor oenen
koperen ftier nederknielende.
Afgoderye is een dienft, die men den
creaturen bewijft , daer men diefelve Gode
ichuldig is.
De knielinge op der aerden is een werck
en teycken van Godsdienft, door de wekke
Kien doet bekentniife van nedrighcyd cn
ootmoedigheyd, ten aenfien der grootheyd
Gods , diewelcke alleen de machtigfte is in
fich felve : en is alleen die geene, aen wien
eygentlijck de aenbiddinge moet gefchie-
den , door de redevi die \vy indebefchry-
vin"-e van 't Gebed lullen verldaeren.
öet wieroock vat, dat een aengenaeme
reiick uytwerpt, daer door word te kennen
gegeven, dat wanneer het recht ingeftelt en
gebruyckt word, dat daer door verftaen
y/ord, dat gelijck de goetie reuckom hoog
iiacuyiv^ WA - j . - __
Afgoderye. Idololatria. 21
gewand gene[?en zijnde, foo foecktiè hier ftijgr, alfoo gaen oock de oprechte gebeden
en elders uytkomfte te vinden, openende to: God, maer niet die door Afsroderye
"CU leJ ven een baene of feaet om met groot worden gedaen.
De metaele itier, word voor de geicha-
pene dingen genomen , 't zy datiè door de
natuvre bf konft gemaeckt zijn ; want voor
'·"' ' '· 1 Yi- jl-----J -Inf |
diefelve heeft debhndheyd des volx Ibtte-
lijck foodanige eere beweien,die God allee-
ne toekomt. \Vaer uytalfdan denaeme van
Afgoderye is voortgekomen , 't welck is te
feggen , de aenroepinge van den valichcn
Goclsdienft.
Emù lattone. z^[gonli,Trkkcl tot een.
Strijd om leer, is pric/;el van eer.
"C En vrouwe die een fchalmeye in derecli«
Xlter hand houd, en in de flincker een eyc-
ken krans, met een palmtack met quifpels
en lovers geciert, en voor haere voeten
plocktlayren fich twee haencn.
Hefiodus bewijlHn't begin van fijn boeck
van de wercken en daegén , dat_de prickel
tot eere en een goede naeme , feer loflijck
is , aengefien door foodaenigen ftrijd , de
deugdfaeme oock ftrijden met die geene,
die neifens haer loopende,wat fchijnen voor
uyt te winnen. De meeninge Hefiodt is duf·
daenig :
D'cen huyrman draegt den andrtn hiiet^
Om dut het ieen "wat heter gaet :
Ό'een Smit den andren Smit benijt,
Ό'een Backer doet den andren jpijt,
D'een Beed'laer d'ander is verdriet.
De Speelman aeht den Pyper niet.
Hier uyt komt het lisreeckwoord : Figuks
Figulum odit, 't is d'eene Beed'laer leet dat dander voor
de deure ^aet. En dit fietmen doorgaens onder
alle konfinaers van eenen handel, hoe deug-
dig oock diefelve zijn, dai d'eene den ande-
ren haet. Daerom fiet men dageliix dat de
ftudenten des anderen werck verkleynen en
Meren,want fy benijden het goed geruchte
van hare deugdelijcké landsiuyden^ en 't ge-
beurt dickwils, dat zy die geene , nae haer
dood,prijfen, die zy, by haer leven, hebben
veracht : zijnde de ftudent beweegt, en dat
door een fekere. eergierige nijdigheyt van
eere, die in hem verw'eckt''is,door denpric·»
kei van een heerlijck geruchtj begeerig zijn-
de om alleen uyt te munten door de'hoo»-
heyd j en voor d'opperiie boven alie andere
C I ■ gehou- |
-ocr page 34-
|
hy fich af, om te geraecken, jae boven te
komen , alle de teyckenen van volmaeckt-
heyd.
't Hierogfehifch beeld van 'r goed ge-
rucht,is de Trompet,bediedende vermaert-
heyd en een goede naeme, feyt Picrius , want
dielèlve moedigt den foldaeten en wecktle
tK) van den flaep. Inlgelijx doet oock de
'i^rompet van een goed geruchte , want zy
weckt de deugdlijcke gemoederen op van
den flaep der luyheyt, en maeckt datfe altijt
op den fchildwacht ftaen, zijnde vry willig,
alleen om een goede voortgang te doen in
iiaere ocffeningen tot een eeuwige naeme
eneere. Van gelijcken doet oock de Trom-
pet , die de gemoederen der foldaeten ont-
lleeckt, endoetlê nae den krijg vlammen.
De Trompet van een goed gerucht en eere,
ontfteeckt mede de gemoederen tot een
prickel van de deugd. Waer over Plùtarchus
aldus van de zeedelijcke deugd iêyt, de Wet-
gevers -ver-wecken in de fleden eergierigheyt en afgonSi,
tnaer tegeits vyaiiden gehrw/ckenfe trompetten en fuyten,
om den vlam der gramfchap en begeerte V4h te vechten,
te ontjlcecken : Én voorwaer loo ilTer geen fa-
ke die de gemoederen totte deugd meer
ontfteeckt als de trompet van lof en eere :
cn dat infonderheyd in den longehngen.
De krans en de palm geciert met quilpels,
is een beeld van de belooninge der deugd,
waer door de deugdiame in geduyrige ftrijd
enafgonft ftaen.
De eyckekrans Was in't Ichouipel van
Romen, een beeld van de belooninge der
deugd, en waeren de Redenaers van de La-
tijniche en Griexfche Profa,de Muficiens en
de Poëten daer mede gekroont, gelijck
Martialis leyt. Ick fou dit konnen beveftigen
iriet'ct opichrift van Lucius Vakr'ius dat hy van
fijn dertiende jaer te Romen onder de latijn-
iche Poëten is gekroont geweeft,inde kamp
van lupiter Capitolinus,àie. van Domitianus was in-
geftelt, gelijck Suetonius verhaelt. En hoewel
in'topfchrift de eycken kroone nier word
uytgedruckt, nietteinin magmen dit anders
niet verftaen, want in den ftrijd van lupiter
Capitolinus wierden de over winners met eyc-
ken blaeders gekroont. |
Van de Cytherifjeelders ièyc luvemlis :
Pollio verwacht de Capitol^nfche eycÌ;e /(τοοη,
en de Hïfirioni of kaoierlpeelders mede,
ciert, was oock de belooninge die aen de
eerfte overwinnaers wierde gegeven ; maer
de tweede kregen de krans mette quiijsels
niet, gelijck Scdtger fegt uyt t^ufonius, AUioe-
wel de kranskens waeren kleyne boffelkcns
van witte wolle, gelijck Fejlus iëyt. Maer
men vindt oock,dat de kranskens van veele
genomen worden datfe van goud en iyde
lijn gemaeckt geweeil. Daer over leeft-
men by Alexander van^lexandro , dat de Ita-
lianen de quilpels alleen van goud vereer-
den. En S'donius de Poëet iëyt, Palma [erica,
dar is een Palm, met knopen en quilpels
van fyde geciert. Leeft Scaligcr en Turnebus
over delèplaetiè, al waer zy deiè palmen en
kranskens met quilpels aen de eerfte ο ver-
winners geven. Wy hebben dan defe geftek
tot een teycken dat de Emulatie of Afgonft
ickelt
ugonft(
prickel tot eere. Chryfippus ftelt ons de Af-
gonft en ftrijd der haenen tot een l^rickel
van dapperheyd. Themijhcles moedigde fijne
foldaeten tegens de Barbaren, door't ge-
vecht van twee haenen, anders nergens orn,
dan om daer door de overwinninge te ver-
krijgen. Waer over oock die van t^thenen
alle jaeren twee haenen, in haere openbaere
ichouwfpeelen deden vechten, tot een pric-
kel van eere, gelijck C. Rhodiginus verhaelt.
Plinius ièyt in fijn χ cap. dat die van Pergamo
alle jaeren een ichouipel van haenen toeftel-
den,als oft kampvechters waren. En I. Pollux
feyt, dat de Barbaren twee vechtende hae-
nen in haere medaghen fneden, zijnde een
beeld van Afgonft,ftrijd en prickel van eere.
Emulatione. cJfgon^ van eere, efpricl^eU
E En ichoone, jonge vrouwe, met naeckte
armen en blonde hoofdhayren, gekrulr,
met aerdige locken geciert, en een fchoon
huliêl op 't hoofd. De kleederen iüllen be-
knopt engroen weien, ftaende vaerdig om
teloopen, hebbende de voeten gevleugelt,
en in de rechter hand fai zy een ^oore, of
een doorne bos hebben.
De Afgonft, na iXri^oteh meeninge, is een
finene.
gehouden re worden ; en ibo ïloofr en pijnt geEjck in het oplchrifr van Panuims blijckt..
De palm en krans die met quilpels is ge-
Afgünfl, Frickd m ecre. E > |
-ocr page 35-
Àfiaet. Indulgenti α. .23
finette, die welcke doet, dat wy ons keten de in de flincker hand een ipieiTe, en mette
voorftaen eenige eere of goed ia yemand te rechter een blixem, die zy fchijnt weg te
Konnen fien, 4ie met ons van gelijcke aert willen werpen, en niemand te befchadigenj
ennatuereis , enwaer toe ons mogelijck mtxztìaxs-tevìhàulgmùa^ugtiÌloTum.
dunckt, dat wy oock konnen geraecken : en
deie droef heyt komt daer van niet, dat hy IΝ d u i. G e Ν τ i A GordMni.
die eere of dat goed niet heeft , maer om , ,
dat hy dat felye oock wil hebben, en hy "CEn vrouwe ftaende tuffchen een leeuw
heeftet niet. JZeaiHer,want dcAflaet betenitde dieren,
long word 7,y gefchildert, om dat de Af- en de wreede gemoederen.Of de Afiaet ver-
gonft meeft in j onge luyden heerfcht,weien- foet de hardigheyt.
de aifdan ftoutft enkloeckmoedi
De blonde en gekrulde hoofdhayren rijn Offesa, ^enrandìnge, kfchadinge, ongdijck.
de gedachten die de AfgoniHge jonge luy- ■ ,, , n.
den totte eere prickelen. ^ ' "CEn lelijcke vrouwe, wiens kleed roeit-
Het groene beknopte kleed, bedietdc J-achug fai zijn, geheel met tongen en
hope om 't geene te bekomen dat men be- meffcn , houdende met beyde handen een
geert. roer, als of zy wilde Ichieten : op der aercle
De naeckte armen en gevleugelde voe- ^wee honden, die een yfere vereken
ten , en het bewijs van t loopen bedieden willen aenranden , 'twelck om fich te ver-
de vaerdigheyt en fnelligheyt, iifet niet om weeren tegen den aenval der honden , fich
voorby te loopen , ten minila om fich, die als in eenkloot geeft,en fijn fcherpe borftels
meteen loflijàe endeugdige aert geciert vertoont, waeropzyhaeretanden bloedig
2i)n,gelijckteftellen. bijten. - -
De fpooren, daer van feyt CayalcMe in fiï- Aenrandinge of befchadiginge is een en-
ne weliprekens konft; de Afgonft is een rechtvaerdig liuck,met voorweeten gedaen
fpoore, die dapper prickelt · en weckt niet en met opfet, om den perfoon aen te ran-
alleen de quaedaerdige op nae anderer luy- clen, die daer door, tegens fijnen wille,fcha-
'ien goed en welvaeren, gelijck als de nijdi- de lijd. En Unflotcks verhaelt dat de befcha-
ge : maer zy drijft oock de goede enfraeye diginge anders met is , als om een ander,
verftanden voort, om te verkrijgen t geene W^en "t geene de wetten bepaelen, vrywil-
. zy m anderen fien, dat haerfoude mogen Ugh ongelijckre,doen.
ontbreecken. Hierom feytmen, dat de aL·- Daer zijn veele quetfingen, waer mede
pige deugd haer poeren beeft geffvau Stimuhs ded'it men , foo veele t recht aengaet, dat iel ve
amdaVirtm^ ^^ overtreet : maer wy verftaen hier te Ipre-
» ken van foodaenige, die een ander beleedi-
INDULGENTIA. ^Αβαίί, nae de uytbeei- gen, t zy met woorden of wercken.
dinge van i^mnius Pius. Zy word door een vrouwe afgebeeld,
pEn fittende vrouwe met een ftockin de ' die eens anders eere
-t-flincker hand, die zy een weynig voor f , t welck boven al een faecke is va0
^yt fteeckr , in de rechter hand houtfe een fer grooten gewichte.
Ichotel, waer mede zy eenio^ dingen uyt^ Lelijck ille gemaelt, om datter geene Ie-
reyckt. lijckheyt is , die daerby is te vcrgélijcken,
Zy hout den ftock van haer af, want de alfoo zy doet tegen't geene dat recht en
Maet keert de hardigheyt der ftrafFe van eerlijck is. Het roeftige kleed dnickt uyt,
haer af, en reyckt den fchotel uyt door mil- het quaed en ichandefijck voornemen van
dadigheyt, die zy doet als door een god- den befchadiger , dat den roeft gelijck is,
lijcke mogentheyd. 't welck over à, waer men 't by leyt, fchade
™ -'"Si^t-Sro?™ bedio.
f^Ibele word getoornt op 't hoofd afge- den dat de lalleraer, niet alleene met woor-
^«laelt, ftaende op ecncn leeuWjhouden^ den, maer oock metter daedijefchadight^
-ocr page 36-
|
24 Aielregeermge. A
dan alles wat niet nae het recht is, 'wordt
onrecht geheeten, 't zy dat het met woor-
den of wercken gefchict.Dhgenei vergehjckt
de tongen by meffen : want als hy eenen
longeling oneerlijck hoorde ihappen, feyde
tot hem , fchaemdy u niet, clatghy uyt ecnyvoren
(chcede , een mes van loot treckt, Daud feght ; haer
totige is een fcherpfnijdend fivaad. Zy houd met
bey de handen een roer om een ander tebe-
ichadigen : Want men moet daer by ver-
ftaen, die geenc,die daer vry willigh befcha-
dight, en niet by geval. Want by de onge-
rechte werckinge word de wille gebruydct,
die op 't eynde iiet, doende vry willigh lee-
lijcke enquaede dingen.Dies ^tigufìinas feyt:
Men moet daer op niet pen ^vat de menfehc doet, maer
uyt-wat gemoed en -wille fuh heerkpmt. De aenran-
dinge die de honden op 't yfere vereken
doen, als gefeyt is, vertoont dat de fchaede,
diemen door de gramfchap doet, niet is de
ooriaecke noch aenvangh van 't gene ye-
mand door gramfchap doet, maer die gee-
ne, die een ander tot gramfchap terght. En
daerom kan men daer van leggen:
Wie "wil Jκcfƒé«, "ivordge^uetp,
Aristocratia. tyidelregeemge,
E En bedaeghde vroitwe in heerlijcke en
eerlijcke Icleedinge, fittende met groote
aenfienlijckheydt in een prachtige en rijck-
lijckgederde zetel, hebbende op't hoofd
een gulden kroone, houdende in de rechter
hand een boffel van te faemen gebonden
roeden, met een Lauwerkrans oinilingert ;
in de llincker hand ilil zy eenen helm heb-
ben , en aen d'eene iyde leyt een becken, en
een &ck vol geld,edelfteenen, goude ketens
cn andere rij ckdommen, van d'anderiyde
fai een byle leggen.
iArijlocratia is'een Regeeringe van Edelen,
die van haer beftiert wordt door een gelijc-
(ce ordre , ibo wel in de maniere van leven,
als in de kleedinge, eenen ygeHjcken, met
gelijck gewicht den arbeyd en de eere, de
fchaede en 't profijt, toewegende : altijd het
nutte, dat tot het gemeene befte behoort,
beoogende, ibo wel wat tot de geduyrige
eendracht, als tot den aen was van haeren
ftaet behoort.
Zy word van bedaeghde ouder gemaelt,
om dat daer in de oprechte voikomentheyt |
RISTOCRATIA.
is, waer in zy alles, met oordeel, uytvoert,'·
foo veel als de Regeeringe van de Republi- ·'
que of't gemeene befte belanght.
Het geleyde kleed en 't fitten in een prach-
tige zeetel, vol groote Majefteyt, vertoont
het voorftel van de Edelheyd van een per-
foon van hooge ftaet, die oock dieshalveii
met een gouden kroon, is uytgebeeld.
De boiTel met te faemen gebonden roe-
den , drucken uyt, dat de Republique door
de onderhoudinge en door een gemeene
weldaet vereenight bhjft. Waer over
fides feght, de inlandfche oorlogen flaghten onder den
burgers te ontjlaen, "wanneer de jladt fweedraehtigh is·
Dies oock Saluflim feght, Coneordia rcs parvce ere'
fcunt, door Eendracht "waffen kleyne dingen aen, en door
tweedracht gaen groote dingen te gronde. Geen dingh,
ieyt Cicero tot ^tticum , pafi eengeruiì burger be-
ter , dan dat hy fch van burgerlycke tweedracht ont-
houde,
Zy houd een Lauwerkroone, om te ver-
toonen de belooninge die zy plagh te ge-
ven, aen die geene die de Republique dienft
hadden gedaen, als mede, in 't tegendeel,
in 't ftraifen van de overtreders, 't welck
door den bijl die 'er ter lyden leyt, word
uytgedruckt. Waer over Sohn feyt, de Repu-
blique word door twee dingen onderhouden , te weeten
door belooningen, f« door jlrajfe. En Cicero, lêghc
in 't boeck van de Natuyre der Goden, Geen
huys noch gemeene bepe l^h befiaen, fao de goede daeden
niet wnden beloont, en de quacdegejhaft. Solo» plagh
te ièggen , dat die flad [eer wel wier de beyvoont, al·
waer de deughdige mannen in eere en waerde wierden
gehouden, en in 't tegendeel daer men de gewoonte heeft
om de fnoode te giraffen.
De helm die zy in de flincker hand houd,
als mede het becken, de fack vol geld en
andere rijckdommen, bedieden, dat fonder
wapenen en g?ld, de Republique qualijck
kan werden onderhouden : en dit vertoont
mede, darmen het geld oock moet Ipillen,
want om fijne vryheyd te bewaeren, foo
moetmen geld noch goed fpaeren j gelijck
Horatiui oo'ck ieght, datmen om al hetgeld,pjn vrj* ^
heyd niet moet ver Jioopen, ^
Ρ ou erta, cjrmoede.
E En vrouwe als een Heydeniche bede- '
laerfter gekleet, met den hals gebogen-
als of zy een aelmoefle begeerde , hel->" -
bende |
à
-ocr page 37-
AmdeéìneeHiyefiìjàvèyfìmd. pouerta &c. 25
bende ecn vogeltjen quiddleertjen op't den menfche noodigh zijn, om't leven te
onderhouden, en ora deughd te verkrijgen.
t^akrtanus verhaelt,Wanneer de Egyptenaers De vleugels aen de flincker harid bedie-
nen menfch,die m de uyterfte Armoede was, den de begeerte van eenige verftandige ar-
wilden afbeelden, foo maelden zy defen men, diewelcke naede Iwaerwichtigheyc
vogel, om dat hy van fich felve weynigh der deughd wel trachten, maer door haer
machts hadde,niet konnende fijn eygen neft eygen nootdruftigheyt nedergedruckt zijn-
maecken, en overfulx leyde hy fijne eyeren de, zijnfe gedwongen om veracht en onder
Ihoode volckjen verlchoven te blijven.
Ue Armoede word als een Heydens' be- En wort den Griecken den lof van de vin-
aeiaeriter gemaeckt, om darmen ter werek dinge defer beeldnilTe toegefchrevcn. Waer
geen oli,cker gebroetfel, als defe flagh van van ^làam aldus fiogt ;
hebbende noch goed, noch Mijnrechter dmc/itdcflcen, mijn fixl^r vkugelt
caexdom, noch aengenaemheyt, noch hope draeght,
eemge dingen, die eenkruymken van Cdijckmy ^ecn verheit, nochm.cr my itandcr
^T'^'i^^gheyt mede brengen, wefen- ^lae^ht ;
doelwit van eea burgerlijck leven. le^kofi met mijnver^wd, door.al de veeleienfwc^
j.ouerta in uno chhabbïa BELL ^y ''("ifMsÌ»
O. Armoede meen treflijckverflmd. " ■■ ■ --
Anders.
Soa ti^rmoe my niet hadgckitek,
Ickjwaer oxkeen doorluchiigh held :
Schoon of d; vlugge fmc/ie to7,
De peen van ^^Jrmot hout WJJ jii/.
Ρ O U E R Τ A. Armoede»
E En naeckte en magere vrouwe, die op
een fteyle rotfe fit, zijnde aen handen en
AOeten gebonden, waer van zy de ftricken,
met haere tanden ibeckt los re maeckcn, op
de rechter fchouder wortle van een icliael-
bijter geileken, hebbende verwarde hoofd-
hayren. %
Wy-befchrijven alhier die Armoede niet,
Waer van by ^rijlophanem in zijn Fiuto worc
ghewagh ghemaeckt, te weten, daer hy die
itelt, dar de Menfch lbo veele heeft, als tot
'zijn oiiderliout noodigh is , ibnder' -datter
e^nighoverichotis: maer wy befchrijven
d Armoede der gecner, die niet hebben om
van te leven; en hierom is zy naeckt en ma-
germet verwardehayren geilek, zijnde op
een rotie met ftricken gebonden, om dat de
arme van 't gebruyck van veele dingen, die
haer konden vermaert maecken, is berooft.
Derhal ven ieyt Gregoriui Nam'kemu, dat de
Armoede een reyie is , die veele tochten en
handelingen verhindert, moetende de ftric-
ken metre tanden los maecken ; en gelijck-
men gemeenlijck feyt ^/00 mmlq d''^rmocJe '
'D ώ»
E En qualijck gekleede vrouwe, die de
'rechter hand aen een groote ileen , die
■op der aerde Ieyt, is vaft gemaeckt. Hou-
cende de (lincker open en om hoogh , re-
fende diefelve gevleugek.
, Armoede is een gebreck van dingen , die
-ocr page 38-
Armoede. Ρ ο u e r τ a.
|
doi mcnfch klotc^ tn lifligh. Daerom ièyt Th&iaì··
m tot Oiophantem, d.;it d'Arinoede alleen die
geene is , die de konftcn opweckt, want
daer is een uytbeeldende prickel in dit dier-
ken, dat wy Ichaelbijter of kever noemen.
ρ ο U E R T A» o^rffJOfrfi.
E' En bleeckeraiènde vrouwe, in 't fwart
/geklcet, g;elijckt^"/?opfciz«« verhack.
De blecckheit vvorter gellelt om datter
clierte en benautheyt van lijftocht is , en
waer diefclvé gebreeckt, doetfe de verwe
en geeft verlieien.
Als rafende wortic gemaeckt, of in een
geraecktheyt van mailighey t i om dat een
arm mans. woorden en wercken voor fot-
heyt gehouden werden,en men gelooft haer
niet meer, als eene die buyten finnen is..
De fwarte verwe, om dat die een boode
des doods en van onaengenaeme dingen is,,
geeft hier te verftaen dat de armoede , een
verdrietige,, lalHge , droeve en ellendige
iiecke is»
Ρ O U E R τ A. D E L. D O Ν X» t^rmocic VMlgdCVOl^
E En vrouwe,diewelcke op een deel dorre
tacken leyt uytgeilreckt,, met een deel
vodden omhangen»'
De: drooge tacken drucken het weien
van een perioon uyt, diewelcke in deiè we-
relt armelijÜi leeft, en nergens voor geacht
wort, konnende deie-geen· vruchten anders
van iich felf gevcn,als alleen om te branden;
tlat is.om gebruyckt te werden, nae 't wel-
believen, en nae de naerftighey t van andere
hiyden. Derhalveii'foo worden de arme in.
alle gevaer van den Staer, en in alle fwarig-
heyt van 't Rijck, en alle mocylijckhcyt der
Heden,, voor aen in de φitfe geilek , en in
groot gevaer haeres levens.. Hierom ièyt
yirgdius i
De ^rmoe dringht midden in "t gevaer..
Armoede van geefte fócckt onder de Salig-
heden»
A s τ U τ I;A INGANNEVOLE, tyirgh-
liflighe/t, Bedrieghlijc^e lifligheyd,.
E En vrouwe met een voffe-vel gekleet^
wefende rofachtigjheljbcnde eenen aep
onder den arm. |
De loosheydt of ichalckheydt, gelijcü "
D. Ihonuu ièyt, is een fnood ftuck van foo- :'-
danige , die oni 't geene hy begeert te ver- :
krijgen, fich behelpt met middelen die on-
betaemlijck 'zijn: Daerom is zy met het .
voffe-vel geklecr,om dat dit dier het looite
is van allen : gelijck iE/of'/« in fijne fabulen ·
dciirgacns verkielt.. c^riflotelcs feyt oock in '
fijndierboeckcn,dat de aep het doortrapftc
dier is.
Het roiàchtige vel, wort nae de geficht·- '
kenninge van Z^rijloteles ,, voor de loosheyt
genomen.: want de·opfiedingenbaerenal-
tijt nieuwe gedrochten in de ziele, want het ,
bloed werckt even het felve in den men- '
iche,als het vier in de werelt doet : 't welck :
altijt in de beweginge ftaende, verteert hec .
alle dingen , die verteerhjck zijn , wanneer ·
die in 't vier worden geleyt».
"C En treurigh en iwaermoedigh Tonginanf
i-'met geicheurde kleederen, en een groen
bonnet op 't hoofd, hebbende aen de arme'^
en beenen yière boeyen als ronde ringen, eii
mond een Korf ken, met een Terp o;
geeifc* |
-ocr page 39-
brood
wijder ieyt.
iant, aut trans Tybcrim integre ycnummay.t
flurcsforaü quihus mis ft juckatus , jnm ji vclhtt
„ longh worSt hy remaelt, om dat jonge -m pmif, corpus addiÌti fhiίο^-,ώ fcrmi/rmt : ^erU
%den veeltij dts Onbedacht en forgeloos ipfiïfshxc fu>,t,Tertits
xijn , 't goed weynigh achtende : en voor- mmujyefccuerunt,finc fi-mde dpo^Na àm nicrct.t-
Nvaer foo yemant treurigh en bedachtC\em dagen wierdenfe acn den haliegcitratt , ot
foo is 't diegeene, die fichinyeelefchui- over dcii Tvi-rr verre te koop gebracht, boa
den fteeckt.
hy van vcclen ichuldigh was overwonnen,
Hy is gefcheurt, %vant omdat hy fijne jnoditenfc hem in ftuctei kappen,.of onder
goederen, verquift heeft, en geen geloof fididéelcn. De woorden van de wett ζηη
Jneer vind, loopt hy foo beroyt als een be- defe: Op den derden merc^tdagh hout hem
delaer, 't <>oene bonet dat hy op 't hoofd in ftucken, foo 7.y te veel of te weynic^h ge-
. ' ^^ ^^^ i^cwoonte clic tcgcnwoor- k^ipt hebben , laet het fonder becirogù zijii.
digh in vede landen wort gebruydit ■ waer En alfo dit al te wreed was, foo feyt
in de fchuldenaers tot een mnvige fchan- to, dat hy noyt gehoort noch geleien heetr,
de, geen middel hebbende om liunne fchiü- dat dit gefchiet zy. Men vind wel m t eer-
den te beraden, worden gedwongen, dat fteboeckvan K.iiviw^.dat deichuldenaers
Mve te dragen. Daerom feyt men, t is een fich in den dienft gaven, van die geene die
Banckeroΐtier, l·y is dl in't groen. zy fchuldigh wacren, ;en zy van den
Hy wort vertoont aen voeten, armen en fchuldeiifciier wierden gegeeficlt en gebon-
hals geboeyt te zijn, om datfe van ouds al- den,'gdiickmen van l«àus Papmuùccìt , die-
wo aen de Romeinjfthe wetten waeren ver- %\-elcke den longcling Publium in gevangniile
ltrickt,welcke woorden van U.Gcüm in t xx heeft geftelt, hem alle gewek en fmaet aen-
capit. van 't eerfte boeck werden verhack, doende, om dat hy fijne hoererye met wilde
Mnsconfcffi réuf^e pre iudkaiU trkimScs Mi gedoogen : daer nochtans Puhluis, leyt hj,
fuxto. ΡοΠ demdc manmkj.aio cflo, in hu dudto , ni Papki. rdiiildenaer Was. Uonyf. Halkarna^sus
juècatumfodt, aut [,pfcudo eo m>,e, vimfecum duci, verhadt gdijcke ftraffe, maer hy voeghter
to, vmcto, am nervo aut <ampcdibus mmdecm fondo, dk by, dat niet alleen de Ichuldenaer , maet ·
tiimmorc, ant fr-voktmapre vincilo, Sivolet [uovi, oock liunne kinderen totte flavernye van
Vito. U firn vhit, .qui cum vinElum habebit, lihram den fchuldeyifchcr , Wierden overgegeven.
farri!in dim dato. Si volet plui dato. Als hy fijn En dit zy verhadt tot vernbeginge van -den
fchuldt heeft bekent, en alles door 't recht licThebbers.Hy fai een korf ken in den monr
IS geoordedt, fullen hem dertigh dagen vry houden , om datmen by c^faW.r van ^ic-
:2ijn. Daer nae maghmen de handen daer Wrobevint, datmen in Borfw palende aen
aen flaen, in't recht trecken «n foo hy nier Griccken, den Ichuldenaers geen grooter
betack, of valfch wort bevonden , magh- fchande koft aen doen, dan alfe werden ge-
men hem mede nemen , en ten minften met dwongen, datfe op de marckten,voor 't ge-
boeyen v^ 1ponden of daer boven kluy- meene volck, mollen fitten met een leedige
fleren ; foo hy wil, moet hy fijn flave zijn, korf in den mond, als cene, die al het fijne
of anders magh hy hem een pond meds ge- verbrot hebbende, nu met den leedigen be-
ven , of meer foo hy wil. En hierom is hy delkorf moft ommegaen.
metboeyenofkluyftersvaftgemaeckt. De- Hy heeft een «eeltel in de hand met loo-
leyfere boeyen mochten wel meer, maer denballekens,om datdebanckerotteerders
niet min als ij pond wegen. Zy wierden totte tijt van Coiftoiiwi toe,met looden bal-
oock nae drie marckt dagen wel aen den lekens wierden geflagen : èn defe als een
hals geftrait, of zy wierden verre over dea vroom Chriften Keyier, was de eerfte die
lìamherot, Schulden àcr. Debito. 27
'^eeflbl in de ecne hand, alwacr aen^t cynde ^ Τ-βσ te koop geflck.En foodcr vede fchrJ-
ioode balletjes fullen xiin : legende -een denaers waèrcn , mocht ycdcr nae fijnbc-
Κ-Λζ-^Γ^ _ _ J 9 ÖC? __ Λ 1 1 ... Λ \ »
haefe voor fijne voeten.
Defe beeldniffe is ten deele vertoont uyt
"atuetlijcke iliecken , ten deele uyt het te-
pnwoordige,, en-ten deele uyt het oud ge-
Muyck en de fchande, waer mede de fchul-
dige wierden geftraft
lieven een ftuck vlcilch uyt des banckerot-
lijf fiiijdcn, en moften op een pond
daeghs leven , gelijck Gdüus
Ternis antan nunümis capkc fia:n,is ώι-
Kam Γι
-ocr page 40-
|
2S Buuiiighfchtf.
de Banckerotteerclers van foo godlooic
itraffe bevrijde, gelijck Buranm vart hem ge-
tuyght. Aihóevvel het waeris,dat veele jae-
ren nae de regeeringe van Conftantiniu, wan-
neer de Keyfers Theodofm, VakniinUmuf en
cadms regeerden , dar , foo wanneer eenigh
hooftman , met 's lands midlen banckerot
ipeekle , dat hy nae de oude maniere met
ioou.e b;d!ckcns wierde geflaegen. Welcke
gcuOOiite in 't brcede wert uytgebreyr in't
Cwkx van luiityiimm //t. ï O. tii, 3 I, lege 40.
De Hacle voor fijne voeren wort voor
de vreefè genomen, zijnde het vreefach-
tigfte dier van allen, want hy is voor 't min-
ilo gerucht vertlaeght,dat de honden achter
hem heer zijn. Alióo vreeft de banckerot-
tier oock voor citatien, intimatien, manda-
inenten &c. vol anghil zijnde, dat hy door
den Schout fai werden gevangen. En daer-
om loert hy alt ij t op lift , hoe hy 't iììl ont-
llippeu,. en fiaes op Ipeelcn.
E En man in pelgrims kleederen, die in de
rechter hand een wandel-ftaf, eo o-pde
flincker hand een vaJck heefi;. |
E S S i L I O.
Daer zijn tweederlcy ballinghichappen, '
d'eene is gemeen, en d'aiider bcibnder : do
gemeene is , wanneer een man., 't zy door
Ichuld of vermoeden van den Prins, of van
de Republique gebannen is, en veroordeelt
om voor een rijdt of voor eeuwigh buyten
't vaderlandt te leven.
De beibndere ballinghfc]iap is , wanneer
een man vrywilligh,cSf door een roeval,fich
felve verkicil, Ibnder dat hy daer uyt ge-
jaeght wort, buyten 'r vaderland , te leven
en te fterven, gelijek fiilx door de pelgrims
ftaf en 'r kleed word uyrgedruckt. Door de
algemeene wort de vóück verilacn, die buy-
ten fijn wille j met een band gebonden is. |
-ocr page 41-
Bc'drogk f κ a u d e. '
De poefellge \vkti<>heyt, groote οο?εη, iliecke. Het mom-aenfichc bet%:keïit dat .:
cn verheven neufe, ilek ariiloxcks in fijne her Bedrorà de faecke anders vooritelr,ais
menlchkenninge , voor een teyckeo van zy in der daed is , om alioq tot hacr voor-,
Barinhertijfheyt, nemen te geraecken.
De Olijfkrans diefe op 'r hooft heeft, is
ec-a wacrachtigh beeki van barmhertigheyt
-volgens de H. Schrifcuere , nac de weicke
Wyonsbehooren te verpUchten, totte ken-
niiie van defe heylige deughd : de eeder-
tack mette-vrachten bedict cven't felve,ge-
"jck iulx Pierhis verhaek.
Datlè met open armen ftaet, bedict, dar
^cbarmhertigheyt ., op de maniere van kfm
Cbriflus, clie de waere barmhertigheyd is,
met groote vaerdigheyt en met" open-ar-
men gereet ftaet, om alle die rot hem ko-
n^n , te omhelfen, en in haere ellende te
hulpe te komen. Dies Dante in lijn vagevier
aidusfingt;
Mijn fonden y/amn groot enfmacr,
Mier Godes goedheyd m'iderbacr,
Had over my ontfamen.
En nam my in hoer armen.
Een jongh kiexken wort by de Egypte-
naers voor de barmhertigheyt genomen,
gelijckiïien by Orm ^ξοΙΙο &n kan.
Fraude. Bedrogh,
E En vrouwe met twee aengefichtcrij't ce-
ne jongh en fchoon, 't ander van een
oud leelijck wijf, wefende Moor tót aen de
borften,geklect in t geeltotte halve beenen
toe, hebbende voeten als een Adelaer,en de
fleert als een Scorpioen, die men tuffchen
haere beenen door liet ; en fai in de rechter
hand twee herten houden, en in deflincker
een mom-aeiificht.
Bedrogli is een fonde, dieder naelae-
tigheyt van ' de behoorlijcke pUcht, ten
goede, foeckt in te voeren.Én die altijtme-
nichte van nieuwe vindingen ten quaede
foeckt te verfieren , doch altijt, onder eert
fchijn, het goede naebootfende , en met
haere gedachten, woorden en wercken, on-
der bedrieghlijcke verwen,'het góede voor
te ftcüen. En hierom wortfe mèn twee aen-
gefichten geffiiadt.
Het geel bereyckent vepaderye, bedrie-
gerye en vaifche veranderÏHgc.
De twee herten zijn blijcklijcke teycke-
nen van willen en niet tc wiiien ia een felfde
De fleert van een Scorpioen en de voe-
ten van een Adelaer, beteyckenen, het ver-
borgen venijn, dathaer, als een roofvogel,,
altijt voed,, om ander iuyden eere of goede»
ren te berooven.
Fraude. BedrogK .
E En vrouwe die in haer hand een angeï-
roede hottdr, wasr mede zy een vifch
heeft gevangen , maer d'andere vilTchen,,
waeren aireede doodt in een vat gedaen.
Want het bedrogh is niet anders als te fchij-
nen een goede faecke te doen, maer bayten -
de meeninge van andere doenlê quade din- '
gen. lnfgeli}x doet ooek, de viflcher, die de.
viskens te eet en geven, op datfe die moge»,
vangen en dooden.-
Bedrogh,
tJnte maelt haer in iijne helle af, datie:
eeii aenficht van een vroom menich.
D 5 gelijckr,.
-ocr page 42-
|
30 ■ Loofe Bedrlegerye.
gelijckt, reft van 't lichaem is als ccn
llange, met veele vlacken en verwen,zijnde
haere fteert gekrult als een icorpioen,diezy
uyt de vloet Cociio , de helle of her vuyle
waeter gekr(^en heeft, alfoo afgefchildert
S'.ïj nde, wortie Gcrion geheeten. Door 't def-
tigh aenficht wordt verftaen dat de bedrie-
gers meerendeels met een uytwendigh aen-
genaem weien , lieflijcke woorden, zxdige
klcediag£,ftatigegangh en andere behaegh-
Jijcke tiingen,, den'menfchen verleyden,
gaende altijt fwan^er van loosheyt en ande-
re iinette van fchelmerye, bedeckt met
doodüjcke en venijnige llcken. En worden
liaeroni gefcyt Gcrion te gelijcken,om dat hy
regeerendc ontrent liet eyland Baleari, met
een licfiijck gelicht, met vriendlijdke woor-
den en alle vriendlchap, voor een gebruyck
hadde de vrienden en voorbygangers,onder
fchijn van deie beleeftheyt, wanneer zy ilie-
pen, om hals te brengen, gelijck fulx de ou-
de en nieuwe fchrij vers verhaelen , infoni
derheyt Bocatim. ^rioflo ichildertie aldus af :
Bedrogh die fchijnt een [oete maeght.
Die deftigh hraeve cicrfels draeght,
fiin oogen fchoon, van xcdenficr,
f'lzn tael beleeft en goeiicrticr ;
laefchijnt een Engd Gahriël,
Mner onder fchuylt ten morfigh vel.
Dat iy deckt met hxer lange klect,
Mn heeft een vinnigh tncs gcrect.
Inganno, loafe Beàrìcgerye.
E En man in't goud gekleet,en van't mid-
den af nae de beenen toe, ibo eyndigen
fijne beyde beenen in fteerten van flangen,
rer fydeo heeft hy een Panther-dier,met het
hoofd tuffchen de beenen.
Bedriegen, is een fchandige faecke die
yemant onder een geveynfde ichijn doet,en
daeroni heeft hy eens menichen aengeficht,
zijnde met goud gekleet, maer het eynde is
van flange fteerten : vertoonende de bedrie-
ger in 't eerfte goedaerdigheyt en 'beleeft-
heyt in 't ^lichte, om de eenvoudige te loc-
ken , en oiefelve in de vuyligheyt van fijne
cygen laeeen in te wickelen,gelijck het Pan-
ther,'t wefck fijn hoofd verbergende,en den
rugge vertoonende,door de ichoonheyt van
fijn Donte vel verfcheyden dieren aenlockt,
die het daer nae met groote kracht aenvolt
cn rerfcheurc. |
INGA Κ NO.
Inganno. Bedrogh.
E En vrouwe met een mom-aenficht van
een fchoone dochter , die rijcklijck ge-
ciert is , doch onder de mom ontdeckt zy
een deel van haer acngcficiit, dat een hci^
lijdie, oude, grijiê,mirmacckte kolgehjckr,
Ind'eenehand houtiè.een vat met waeter,
cnin d'ander houtfe een vat met vier. Haer
kleed is vol momacniichten gefchildert, van
alle faribenen , om dat de meniche, 't zy
door de gewoonte of natuere , fijn loosheyt
ea bedrogh dobbel laet blijcken.
E En man becfeckt met een geyte-vel,doch
alfoo , datmen naitwlijx het aengeficht
fienkan, houdende in fijn hand een viifh-
nect met eenige visjetis Sorgi geheeten,op de
maniere als dc yorellcn, Waer van c^kiitus
aldus fchrij ft :
Aiatr denckt eens om dees kofeguyt,
pc viffcher draeght eengeytm ht^t :
Het vis jen dat het geytjen nint.
Dat- "ivort door dit bedrogh verhlint :
Ghy Hoeren hruyckt ooek^defe üii,
fuilsghy dc flechte Pollen yifcht^
Over |
-ocr page 43-
|
Bedróg. I «
Over al'Bedrogh.
Mei UFI cri met hcdriegery,
&!et hit halve laer voarby :
Mtt hedrogh en fnoocle Usi,
TVort di amìey: helft verquili,
I Ν G A Ν >J O. Bedrógh,
EEn man in 't gecl gekleed, houdende in
fijn rechter hand vericheyden angels , en
lil fijn flincker hand een bondelken iner
bloemen, waer uy t een flange komt kruy-
pen.
Hy wort gelchildert met de angels in de
hand, gelijck die gene zijn , die onder her
aes, den angel bedecken, en alfoo lleecken,
treckende aldns den roof al quetfende tot
haer : alfoo doet oock de Bedrieger, die de
gemoederen der eenvoudige verleydt,waer
iet hem gelieft, én doet die reuckloos van
boven neer Horten en den hals breeckcn^
Vaer óver Horat'ms ilnght :
Het vifchjen fchiet dan fcbielijcl^toe^
Noe een hedeciite angelroe. ,
De bondel bloemen, waer uyt een flange
ftringht, bediet de gemaeckte reuck van
Qe oprechtigheyt, daer nyt dan voortkomt
het vallche venija van de fchadelijcke werc-
kingen-
Falsità d'A μ ο r Êedrieghlijci;hiyt·
der Liefde.
EEn vrouwe die feer prachtigh en hoo-
vaeMigh gekleet is, houdende in de han-
den een AÌeer-minne, die in den ipiegel fier.
_ De valfche Minnaer, hout onder de foe-
tigheyt vaneen luchtige ichijn, en onder de
lieflijckheyt van gemaeckte woorden, de·
bedrieghlijckheyt,. en de leer miiinaeckte
deelen van fijnquadegedachten,verborgen:
't welck door de voeten,en door de uyterfte
deelen, gelijck wy elders gefeyr hebben,.
Wort te kennen gegeven,, en daerom fchil-
deren de Oude de Meerminne,fn delen fin..
De ipiegel is een> oprechr beeldt van
Valfcheyt, want alhoewel het ichijnr, dat in
defe ipiegel alle dingen zijn dieder worden·
voorgeftelt, foo is 't doch maer een gelijck-
lüflè, die in der daed geen wefentlijckheydt
iieeft : dan wat fich vertoont aen de flinc-
ker fyde, datfal ftaen aen de rechter ; En |
σ a Ν Ν O.
dit is al 't geene dat deiè naeme van vall-
hey L mede brenght , gelijck Pkr'm feer wel
verhaelt..
Cupidità. Begeer Ujckheydt,.
E En naeckte vrouwe die de oogen zijti
verbonden, met vleugeis aen de ichou-
deren.
Bcgeerlijckheyt is een lull buytcn de bc-
hooHijcice maete, die de reden ons leert :
Avant de verbonden oogen zijn een teycken
darle haer nier behelpt mette oogeti des
verftands. Waer over Lucretius ieghtj
De Menfchcn,door begeerten hlsnt.
Doen dingen fott en οηΐχβη'.
Die "t valjehe Voor 't "ivaerachtigh mint.
De vleugels- betoenen de Ihelligheydr,.
waer mede zy. u aditer-volght, te weten,
dat/e onder de, gedaente van 't goede en be-
haeghlijcke, vertoont wort.
Naeckt wortfe geniaeckt, om datfe met
feer groore lichtighcydt haer welen oiit-
dccku
Principio, begin^
EEn heldere en blinckende ftraele, die ia
een Idaere hemel vol iterren woït ge-
ilen, die het land,dat met veele planten ront-
om geciert is, van alle kanten,klaerichijncn-
de maeckt. Waer in. een naeckt longhman,
iïaet met eerr fluyer over tfvvers:die de be-
ichaemde- leden; deckt ,, houdende mette
rechterhand' debeeldniffevan deNatnere,
en in de flincker een vierkant,, al waer een
griexiïhe letter [AI ftaer ingeichreven.
Defe naeme of Begin- kan veele en ver-
Icheydea overeenkomende· bediedeniflen
hebben : zy kan de eeriïe oorfaecke beteyc-
kenen, de oorftrongh van alle dingen : ge-
lijck Petrmha ieyt, -wan yen het^ begin van mijn
doodvaortkomt..
Somtijts bediet zy de grond'van de we-
tenfchappen en konften, waer op daer nae
alle de regelerr moeten fteunen, die daer in
gegeven wordenv Het bedièr oock een be-
fondere aenvangh of Begin, te weten het
eerfte deel van alle dingen, voor foo veel^
als het ond'erfcheyden wordt, van het mid- ,
den, en van het eynde. Waer van de Poëet
feyt ; Sqo het begin (n'i^ndcoycretn/^mt , foo. fai'
oock |
-ocr page 44-
|
3,2 Begin. Ρ
ccckju^t tnìàicn met hm over cm Ì;pmen.'t Selve be-
, vefliglit oock Plato, van het eenigh Begin al-
ler dingen, alwaer hy icyt, de deden van
j'eders broaelinge znn , het Begin, Midde», en
/ Eynde. En ten keften bediet het oock het
cerile Begin, en het geheele A L, waer uy t
alle dingen zijn gevloeyt , t weick niet an-
ders is als God , vvefende dielelve het waer-
achtige en eenige Begin , van dewelcke , en
door de welckè, alle de natuerlijcke lichae-
n:ien haeren oorlprongh hebben : en hy is
niet alieene deeygene ooriproncklijcke, al-
, genieene, werekende, bewegende, en voor-
naerafte ooriàecke en voorbeeld, macr
oock het algemeene laefte en uyterfte eyn-
de van alle" dingen, die dacr gefchaepen
'zijn.
De inwendige beginfelen van de natuer-
lijcke dingen , zijn vericheyden , eenige die
het natuerlijcke lichaem toeftpllen, èn daer-
om blijven die iii'tfelve liehaem : gndefc
zijn twee , de lloffe en de forme of ge-
daente. Het ander beginfel, t vvelck dient
totte herftellinge of veranderinge, is, de na-
tuerlijcke beroovinge, die niet anders is als
een ydelheyt of holligheyt, of gebreck v?;n
de form in 't onderwerp , ofte "He ftoffe die
ileielve form of gedaente kan aennemcn.
En dit zijn de beginfelen nae ^rïflotelU feg-
gen in fijne Ph^'foa: llellende dipfe b(?pai;lingc
in den 22 text, De be^injeleti ^vordeti uyt andere
dingen niet gemaeckt , noch uyt geen van heyden , macr
uyt defe komen alk dingen -voort, 't Welck oock
Cicero in fijne Tulculaeni'che vraegen feyt :
daer is geen oorfprengh des hegms , "want uyt het begm
, l>omen alle dingen -voort.
En Flato in de bovengemelde plaetfe be-
veftight het felve , ieggendfj > 't eerjle van alle
dingen, is het begm, van een en van alle dingen, maer nae
.het begingefchieden alle dingen tottcneynde toe : Waer
over men kan ieggen , dat het Begin het al-
lercedellle deel is aller dingen , 'fulx dat het
geene, 't welck geen Begin heeft,oock geen
. eynde kan hebben , waer over oock niet
•fonder reden van Plato gepreien is het goe-
de begin, van de dingen : leggende, het Begin
is de hclftevanhctytcrck^, en diieram feytmenvoor een
ffrercl(X^oort, die "wel heeft begonnen, heeft halfgedaen,
cn die Wf/ heeft begonnen , die prijfen ivjy al te faemen :
maer my dunckt dat het begm meer is als het halve
IVfCi·^, cn dat hef Begin noyp van yer^iant genoegh is gc-
^refen ge^ccÌì, |
De Poëet feyt mede :
pimidium fatti qui bene cefit habet,
Hy heeft foo veel als half gcdam,
Die 'Wel heeft gevangen aeti.
Maor om het beeld te verklaeren , fegh
ick,dat de heldere en klaerbhnckende (trac-
ie bediet, de oneyndlijcke macht Godes,
waer van alle dingen haer wefen , kracht en
werckinge hebben, overmits hy in alle din-
gen, de eerfte wercker is, werekende krach-
tiger als alle de airJere oorfaecken,wefende
felve de eerlle oorfaecke, waer van alle de
andere oorfaecken haeren oorlprongh heb-
ben, foo wel de tweede als de derde : en alle
dingen die gevonden worden,fijH het wercli
fijnder handen : En of Ichoon alle dingen
van hem voortkomen , en hy in der daet
jeen gemeenfchap heeft met dieielve , ibo
leeft nochtans defe God fich vergeleken by
het licht, leggende, lek, ben het licht des -werehs :
't welck, foo^wy wel willen overwegen, ful-
len wy bevinden , dat, gelijck de Sonne lès
trappen hccfc,die door ordregefchickt zijn,
alfoo heeft oock God fes prerogativen of
yoorrcchten, cüewelcke met dieielve Son-
ne wel over een komen ; het eerfte van de
Sonne, is hacr wefen ; het tweede is het
licht, inwendigh en wefentlijclc ; het derde
is het licht dar van de Sonne voortkomtj
het vierde is de glants die het licht nae-
volght ; het vijfde is de hitte, die door de
glants ontfteecken is; het fefte is, de voort-
teelinge van de hitte, die met den vlam ver-
eenighï is , en alfoo brenght de glants door
de hitte voort, alle lichaemlijcke dingen,
Maer iille de/e dingen zijn noch met meer-,
der kracht en met een onuytfpreeckelijcker
wonder in God : want d eerfte trap paft op
de Eenheyt ; de tweede op de goedheyt ;
de derde op een feeckere Godlijςke fin, als
een licht- van een hcht heervloeyende , het
welck in fich bevat (om foo tefeggen)Ideen
of eerfte voorbeeldingen van vericheyden
gedaenten, niet anders , als van een licht,
door een ftraele, veele ftraelen lichts voort
komen.
Nae defe voorgebeelde werelt, volght
ten vierden de ziele van dele lichaemlijcke
werelt., dereedelijcke werelt, die eerft ge-
teelt is van de verftandeüjcke werelt,gelijck
de glans van "t licht. Ten vijfden, foo volgt
de natupre van ajle dingen , te weten, de
werelts |
-ocr page 45-
ï Ν C ï Ρ I O.
^egin. Ρ R
^erelt, die vriiclvtbaer of vol faets is,fpruy-
^cnde uyt de bovengenoemde, als de hitte
Van den glans. Ten keften komt defe li-
cnaemlijcke \vereId,aIfoo van de voorgaen-
w befaedede werelt voortgebracht, even
Ri^'ijck de voort-teelinge der dingen, van de
"itte haer begin en oorfprong heeft, gelijck
M. Ficmi{s^''in fijn kort begrijp over de 17-
m.m van Vlato, wijtloopigh beweert.
t)e hemel vol fterren, bediet de macht
Van de planeten, over de werelt die onder
Qe maene is gelegen , en over de lichaemen
die haer oncferworpen zijn, dicwelcke, hoe
feer diefelve de voortteelinge van de fien-
Hjcke en onfienlijcke dingen, door tuffchen-
Komenge van de vier cerile qualiteyten of
«oedanigheden vorderlijck is, daer aen is
"iet eens te t\vijfelen:doch ter fijden ftellen-
de't gevoelen van eenige fterre-raeders,die-
^elckc willen, dat alle dingen in defe we-
i^elt, foodanigh zijn verknocht aen den he-
ndel, datfe nae de bevveginge deflèlveii wor-
den beftiert.
Hy hout mette rechterhand het beeld _
Van de Natuyre , wefende diefelve, gelijck
<^rifiotdcs lêy t : Het Begin van clc bnveginge en van
Sf rufte in'tgeéne daer in ijyij. Waer uyt Wy iul-
ien trecken, dat zy is het Begin van alle
Voortteelinge j wefende de voortteelinge
de voornaemfte hoedaenigheyt der bewe-
ginge, onder de viere die van ^ri^oteles zijn
«ytgedruckt. En Plato in fijn boeck van 't
Remeene befte , ftelt diefelve onder de ge-
lijckniiTe vande Colomne, wefende eenen
band van den geheelen A L, leggende, dat
de Natuere is Icvendigh , en dat haer een faedeitjcke
kracht , aen de fioffe des ■\vereUs , van de vele des "Wf-
^eltsfehe,is ingcjlort. Dieweicke daeromme het
Licht genaemt wort, want zy is levendigh
en doordriiigende : te meer wordtiê noch
rechte Colomne genaemt, om dat zy
8clijck,vanlanghfaemer hand,alle de üoffen
Cn materien van alle fyden doordringht, en
Veeie trappen van gedaemen, die onder fich
Verfchillen , voortbrenght. Daer wort ge-
dat zy fich uytftreckr door alle deelen,
en zy verknoopt fich van alle lyden te iae-
inen metten hemel, want zy ftaet geheel, in
Wat plaets het oock magh wefen , en door-
dringende veripreyt zy iich, verfpreyende
Vervult zy, en vervullende beftiert zy alle
Giigen , waer uyt dit fprgeckwoor^ is : ifw
n'tit! 'miiis alit. De Geef! vccd dUc; yan hinmn.
^ De menfchlijcke bccldcnifle, worrcr als
het allereedelftc Begin vm alle andere ge-
fchapene dingen, bygedaen , overmits, ter-
wijl de AllerhooghfteGod fchepte, foo ftel-
de hy niet veel moeyte toe , maer feyde al-
icene, het worde een firmament of uytipan-
fel des hemels, entcrftondt was het; hy
maeckte de Sonne, de Maene, en andere
Hemelfchelichaemen, en terftont foo wae-
ren defe gemaeckt : maer wanneer hy den
Meniche wilde icheppen, ieyde hy : lact ons
den Aienfch maetl^n , nae onfcn bedde en gelijdicmife ;
om te betoenen dat de Maniche het aller-
ecdelfte was van alle andere fchepfclen.
Het witte kleed bediet de fny verhey t van
het Begin, 'twelck alleene vandegroot-
heyt, goedigheyt en fuyverheyt van den
Schepper voortkotnt,en gelijck A/urf. Ftanus
over her kort begrijp van TmMs aen 't VJ11
Capittel feyt : Het Hegin hehcori voor^vctex ailci"
flcchfi, eenVùudighBen alkrheÌl te 'wefcn , Λναηι daer is
mt eenvoudiger als de Eenheyt, noch beter ah degoed~
^ heyt : noch is de Eenheyt met beter als de gocdheyt, noch
degoedhcyteetcvouêgcr als de Eenheyt.
Het vierkant waer in de Griexfche letter
A ftaet, druckt feer wel uyt hetBegin van
alle dingen, wefende de eerfte letter van 't
ABC, en de eerfte letter onder de vocalen
of geluyt-gevende letteren, fonder de welc-
ke men niet een woord kan uytdrucken,
noch eenigh ontwerp te kennen geven. Als
mede daerom, om dat God in de Openbae-
ringe feyt : Icl{_ ben de Alpha Omega, het
Begin en het Eynde,
ApPREHENSIVA. Segrrjplfjc^heyt,
E En jonge vrouwe , van middelbaere
grootc, met een kuyf, treckende nae 't
blond, in witte klcedinge, ftaende, feer le-
vendigh en vaerdigh, als of zy toeluyfterde,
wat een ander feyde, houdende met den
flincker hand een Chameleon, en in d'ander
een klaere fpie gel.
Begrijplijckieyt is een redelij ck en na-
tuerlijck deel van 't gemoed , door wiens
middel wy lichtlijck die dingen , die ons
voorgeftelt worden , konnen begrijpen en
verftaen.
Zy is een redelijck en natuerlijckdeel:
want zy is de redeHjcke natuere eygen, we-
E feilde
-ocr page 46-
3 4 Begrìj^eVjchhejt. A ρ ρ r e η e ν s ί ν a.
fende de Menfch alleen bequaem te begrij- dert fich in wat verwe , daer het by komf,
pen,en alle begrijplijcke en verftandige din- alibo worr oock de begrijpelijckheyt heer-
gen te verilaen,gelijck /«vWa iè'yt. 'tWelck Ichept in alle overwegingen en redenen, die
t^ri/Zotf/fi oock bewijft, als wanneer hy den haer voorkomen.
Menfche by een gladde taefel af beelt, waer . Zy hout den ipiegel in den rechter hand,
op niet is geichreven , en daer alle gefchre- want op de miniere van den fpiegel, druckr
vene dingen konnen op gemaelt werden, zy haere beeldenilTe lelver in,en eygent iïch
'r Welck van Horat'm is naegevol^ht : en Ho- toe , alle deughden , die zy hoort, begrijpc
mmu heeft dat iêlve mede uytgèbeeld, ter- en veritaec.
wijl hy dien vermaerden Muiijckmeefter
Pkmiiti invoert, leggende : heb 't van fclf
gclart en begrepen, dnvijl God m mijn gemoed veeie
konjien heefr 'mgellort. Zy is een deel van 't ge-
moed, want door haer foo weeten wy,
door haer foo verllaen , en door haerlbo
leeren wy.
longh wort zy gemaeckt, om dat o^nJZo-
telcs, in lij ne Rederij ckkonft, feyt dat de ge-
negentheden in de jeughd groote kracht
hebben , en oock de finnen de meeile wac-
kerheyt en bequaemheyt om te begrijpen,
jae totte werckinge lelve van de verftande-
lijcke dingen, en dat door de hittigheyt der
geeften.
Van middelbaere geftalte iiTe gemaelt,om
datPteafeyt, dat de middelmatigheyt het
befte is van alle dingen. Want de middel-
iTiaetiffe ftand der leden vereyfcht een mae-
h'
ZaLVEZZA. Behoudmge, ■
VAn Pier'm Viileriamis wort de BehoudeniA
ie afgemaelt by eenen Dobhin , met een
toom in den mond , zijnde dit een teycken
van de Behoudeniffe , en dat ter gedachte-
niffe, om darter veele, door den Dolphin uyr
het waeter zijn geholpen en verloft. Wanc
in den Tempel van Neptuntu , diewelcke te
Ijlhmos was , plaghtmen dickwils re befichti-
gen het jonghsken Palemoh, dar van goud en
y voir gemaeckt was, fittende op eenen Dol"
pb'm, 't welck hy den Athenienfchen Herailcs
hadde toegewijt : Want de Schippers, om
dat zy behouden mochten vaeren, deden
>roote cerbiedinge aen Palemon, Daerom
can men Pdemon op eenen Dolphin ièer wel
voor de Behoudeniffe afbeelden.
CONVERSIO NE. Bek^eringe,
een groene
fluyer voor een hals gordel, al waer op ge-
ichreven ftaet : /» te Domine β>eravi, dat is, fieere
in u heb icl{gehoopt. Voor haere voeten ilillen
leggen , niet alleene koftlijcke kleederen,
goude ketenen, peerlen,edele gefteenten en
andere rijckdommen, maer oock blonde en
opgetoyde vlechten en paruycken, dieie
van t hoofd heeft afgenomen , toonende
datfe fonder cierfel of palleerfel is. Zy ftaet
met het hoofd verheven, en de oogen ten
hemel gekeert hebbende, fietfe een heldere,
en klaerblinckende ftraele, ftortende over-
vloedige traenen. Zy hout beyde handen
kruyflingh voor de borft,vertoonende teyc-
kens van groot berou en leetweièn. Voor,
haere voeten fai een Hydra of vreefiijck ge-
drocht ftaen met veele hoofden en kmllen,
dat haer aenrant en onder de voeten wil
werpen,
Schoon
tige vermenginge van de humeuren, 'of
vochtigheden, gelijck Porta in fijne Menich-
kenninge verhaelt.en by gevolgh,een goede "Π En leer ichoone bedaeghde vrouwe,we-
bequaemheyt tot de werckinge des ver- -C/fende naeckt, doch met een fijn en wit
ftands, wefende dit waerachtigii 't geene de kleedjen bedeckt , hebbende
Philoiophen gemeenlijck feggen : De zeden
■volgen dc temperatuyre ofgematigheden des lichaems.
Zy heeft een kuyf, nae 't blonde trecken-
de, want de kuyfalfoo gemaeckt, brenght
iichtigheyt van een goede gefteltheyt en
begrijp. En Porta ieyt : De blonde hoofdhayrèn
brengen voort vaerdigheyt om "wetenjehappen te keren,,
een hecrlijcke βherpβnmgh^t der gemoederen tn Ι(ρηβ.
Zy heeft een wit kleed, om dat,gelijck in
de ichilderkonft de witte verwe de grond
en het fteunfel is van alle verwen , a ίοο is
oock het begrijp , de grond en fteunfel van
alle redenen en overwegingen.
Zy wort ftaende, wacker , vaerdigh, en.
als toeluyfterende gemaelt,om uyt te druc-
ken , de geilalteniffe en vaerdigheyt, waer
mede wy altijt moeten gereet ftaen, om te
leeren en te begrijpen. In de flincker hand,
houtfe ccn Chme/eon, want dat dier veran-
-ocr page 47-
Bekerhge, Conversione. 35"
Schooa wortfe gemaelt, om dat defe Ie- die geene die vvaerachtelijck bekeert is, het
'yckis^diedaer leeft in doodelijckefonden; voornemen heeft, omniet wederom van
^n in't tegendeel is die ten hoogften fchoon. God, door de ibnde, te fcheyden, en der-
^le verre van de ibnde is , en lich tot God hal ven foo hoopt hy op God, komende fo-
bekcert. daenige hoope doür 't Geloove, van dat hy
in de genaede Gods is, iülx dat dit Geloove
in de ziele aemvaffende, het vertrouwen te
felijck aenwaft, om fich in God te ver-
lijden.
De prachtigekleedinge, goude keeten,de
koftlijcke edeifteenen, die op der aerde leg-
gen , verièkeren ons, dat die geene die tot
God bekeert is, alle de prachtigheyt, rijck-
dom en ydelheyt defes Werelts veracht.
Waer over Banca dm feyt,iii Heiige "verachten alle
fracht des [ichdcms-, foecksnde alicene een 'Wclgccicrde
K'ckc
Haere koftlijcke blonde en gevlochten
hayren, die zy op der aerden heeft leq^gen,
drucken uy t,dat zy die niet meer gebruyckt,
want Ficriiu feyt dat de hoofdhayren bedie-
den de gedachten, fulx dat die fich lx;keert,
de fnoode gedachten moet wegh jaegen en
verdrijven : diewelcke, foo die niet worden
uytgeroyt en afgeineden, ibo verblinden zy
her gemoed, en beletten de aendacht vaii
die fich wil bekeeren.
Datfe haer hoofd om hoogh hoüt en ten
hemel fiet, wil feggen, dat het ons eerft be-
taemt met een vaft vertrouwen tot God te
keeren , om van hem genaede te verwach-
ten, niet nae onfe verdienften,maer nae fijne
grondloofe barmhertigheyt. Paului feght,
het Geloove is een gaeve Godes ; oock,
iêght David, de Heere ial fijn genade en cere
geven , 't welck wy door de klaere en lich-
tende ftraele uytdrucken.
De overvloedige traenen die langs haere
wangen afdaelen, bedieden berouw en leet-
den over, malkanderen geflagen met het be-
wijs van droef heyt, betoonen de innerlijc-
ke fmerte, die de bekeerde menfch gevoelt,
wanneer hy God heeft vertoorent.
Het Hydra of veelhoofdigh Beeft,dat nef-
fens haer voeten ftaet, geeft te kennen,, dat
hetbetaemlijck is de fonde te verachten en
met voeten te treden, diewelcke met groo-
temoeyte en fwaerigheyt wort overwon-
^aede te vlieden, en het goede te volgen.
Overfulx kan men tot ons voornemen dele
fpreucke paffen : h medio conffit virtM , dat is,
de deught hepaet in 't midden.
Zy is gefchildert offe naeckt was , doch
evenwel met een feer wit en dun kleed be-
deckt, om te doen verftaen dat de bekeerin-
ge moet weien fuyver, oprecht, en van alle
Wereltfche gènegentheden en bekoo^inge
flfgefcheyden. En de fpreuck , 1» te Domine nen en ter aerde geworpen. Daeromdoetfe
iterarvi, waer mede zy omgort is, bediet dat groote tegenftand om de bekeerde te ver-
E 2 hiniJeren.
Van middelbaer Ouder is zy geftelt, om
dat ^rifloteles feght, dat de bedaegtheyt het
midden is, tuffchen d'Ouderdom en lonck-
heyt : om dat dees Ouder alle goed heeft,
dat tuffchen de longheit enOuderdom is,te
weten van alle jeugdelijcke dertelheden en
ouder lieden gebreken, afgefcheyden; maer
in dees Ouder, als zijnde het midden, paft — , ^ . , , r ·. ,
het beft. En daerover kan men feggen, dat wefen, engehjck Curm. verhaelt, foo jijn de
in dees Ouder de waere kennis is, om het traenen aenwijfers van : berouw.En de han-
-ocr page 48-
m
BekomMermjJè, Sollecitudine.
|
hinderen, van datfe op den wegh derfalig-
heyt niet fouden wandelen. En daer over
vertoonen wy dele Hydra die met wreede
krollen regens haeropftaet. En hier van
'zijn oock deiè dichten geftelr.
Lact vaircn rijckdom, goud 01 fchatt,
Pdrüyckc», ckrfcis, Ì(ofklhcede>i,
Λίί]η ^iel een beter ckrjel vM,
Een fuyver l^ltcd om mijne Iceden :
De cÀUderfliingh moet zijn vertreetr^
Op dat ons yelgeen üfl ιηαφ deere,
Icl^fie doi Hemel, en met een, ■
Een helder licht van God dai Heere,
Sollecitudine. Bel-pmmanijfe,
E En vrouwe in 't root en groen gekleet,
houdende in de rechter hand een pric-
kel of ipoore, en in de llincker een fackcl.
Het roode en groene kleed, bediet te ge-
lij ck de hope en het verlangen, waer uyt de
Bekommeringe voortkomt.
De prickel bediet het krachtigh verlan-
fen om een iaeckete verkrijgen,of teneyn-
e te brengen. Daerom gebruyckte TheocrU
t'M dickwils de Bekommeringe voor een
Minneiüchtige queclinge of prickel der
Liefde.
Door de fackel wortmede te kennen ge-
feven her verlangen en de opmerckende
ekommeringe, dievvelcke in 't hert bran-
dende, niet toe Ìaet,datmen in vreede leeft,
'ten zy men tot een goed eynde geko-
men is.
De vlamme beteyckent de Bekommer-
niffe : want zy doet met groote vierigheyt
en fnelligheyd haer werckinge, doch zy
verteert allenskens \ geene zy noodig heeft,
om haer eygen glans en vvefen te onder-
"houden. ·
SoLLECITUDÏKE. Bekommeringe,
E En jonge dochter met vleugels aende
fchouders en voeren , hebbende de ar-
men en beenen bloot, hebbende een roode
dwersiluyer, met een gefpannen booge in
de flinckerhand , treckende mette rechter
een pijle uyt den- koocker , en voor haere
voeten llü eenHaene ftaen.
De vleugels aen de fchouderen en voe-
ten , be dieden de fcelligheyt: en de Bel^oa^-. |
mernilTe, en daerom ieyt men, hy heeft ds
vleugels aengepaft, wanneer yemant Be-
kommert is over fijne wercken , daeroiii
finght V'rgdm als Cacus de dief vervolghc
was van Hercules,
De vreefe γα!ϊ hem Vtecken aen.
Dm hy vlucht in eai holle baen.
De naeckte armen en beenen, bediedcn
de fnelligheyt en vaerdigheyt : en de roods
verwe komt door de gelijckenifle van 'ε
vier , 't wclck Bckommerniffc bediet, door
reden die aireede geièyt is.
De gefpannen booge en de vaerdige pij-
len om te fchieten, zijn de gelladige op~
merckingen van 't gemoed, diewelcke dì®
gedachten tot het werck,als nae haer eynde
ftieren.
Een Haene worter by gedaen,werende een
bekommert dier , 't welck op 5jn bepaelde
uyren,wackcr wort om te kraeyen,en daer-
om laet de Bckommerniffe hem niet toe;,
dat hy fijnenilaep magh vol uytflaepen, ge-
lij ck Homerus ièght.
olle git udine,
Bel^ommmngfi.
E En ichoone vrouwe ruftende op twee
vleugeis, met eeitHaen aen haere voe-
ten, en een Sonne die uyr de Zee komt op»
rijfen , hebbende in bcyde handen eenen
uyrwijler.
Dele beeldeniiTe wort Ichoon gemaeckr,
want de Bekommerniffe var de Gelegent-
hey t by de hayren, en houtle vaft met 3 heE
fchoon en goed datfe met haer voert.
De vleugels bedieden de fnelligheyt, en
de Haen de iiaerftigheyt. En om te betoo-
nen dat de Bekommernis geduerig fai zijn,
en datfè iiil prijilijck zijn , ibo wordtn de
uyrwercken en de Sonne daer by gedaen,
diewelcke door haere geftaedige- en. fiielle
loop, gedurigh en blijvende is.
Sollecitudine. Bekommer'mgel
E En vrouwe met een uyrwerck in de
hand.
Het uyrwerck wort voor den tijd geftek,
diewelcke foo fnel is, dat men eygentlijck
haer gangh een vlucht magh noemen, en
vermaent ons allen, dat wy in onie hande-
linge- fuUeii veerdigh zijn en bekommert,
ten |
-ocr page 49-
ΈeL·chmge,'ËÉβo^tmge.
|
^en eynde wy door "t vertraegen, van haer
niet onderdruckt, en gevangen worden in
j ^"tige laegen, die ons altijd worden ge-
Derisione. Bdath'mgc, Bifpottinge.
T; En vrovTwe,die de tonge uyt den monde
j^fteeckt, met Eegels vellen gekleet , met
Woote armen en voeten,houdende de voor-
fte vinger van de rechter hand recht uyt,
hebbende in de llinckerhand een bos Pau-
We veeren,waer mede zy leunt op een Efels
ingge, die den kop hoogh uytltreckt, als of
iiy fchreeuwen wilde,'laet endede tanden
iien.
Befpottinge is nae de bepaelinge van
^. ThomM, wanneer een menlche met eens
anders quaed en gebreken fpott, fich fel ve
^οοτ eygen vermaeck, daer in ketdende,
iulx dat,\iienien befpott, daer in belchaemt
Wort.
. Dc Tonge uyt den monde te fteken,, en
t felve in yemandts tegenwoordigheydt te
<'Oen, is een fchandige daed, en een teycken
dat hy weynigh verftant heeft, geiijck de
natiieré dat felve aen de kleyne kinderkens
ïeert. Soo is 't oock een oud gebruyck van
dien dertelen Gallus, waer van Titus L'mus ver-
l>aelt, diewelcke den Romeyneo verachten-
de, ftack tegens Titum Manhm de i'oiïge uyt,
hem uytdaegende , waer over Mmttus dien
fmaet ter herten nemende, fijne dertelheyt
betoomde.
De Egelshtiyd diewdcke ftekeligh of
cloornachtigh is , bediet dat de befpotter is
.lis de Egel, diewelcke ileeckt die geene die
hem naedert, <ra om dat de voornaemfte
gedachte van den fpotter is, op eens anders
onvolmaecktheyt te letten , foo is zy met
den vinger aldus geftelf, geiijck gefeytis.
iJePauweveeren wordender totgedach-
tenilie van dit dièr by gelMt om haere ho-
vaerdye uyt te drucken , die fich felve laet
duncken de alderfchoonfte te zijn. Want
daer is niemanr, die om. eens anders quaede
nianieren fai lachen , ten zy hem is bewüft,
tiat hy daer van vry is.
j maniere als gefevt Ì9
^vierde van de Oude in defe gelegSw
gebruyckt, geiijck FMus verhallt. ^ |
derisione. 37
Cortesia. Bchftheyt, Hofijcl^eyt,
E En vrouwe in 't goud gekleet, gekroont
als een Koninginne, ftroyende keetens,
geld en eedelfteenen.
De Courteiie of Hoflijckheyt is een aer-
digheyt, die dickwils de oogen iluyt in eens
anders gebreecken, om dat zy den weg van
eygen goeddadigheyt niet ibude fluyten»
Η u μ a ν i τ a. Bekeftheyt, Vrimdelijclji^iyt,
E En ichoonc vrouwe die in haer ichoot
vericheyden bloemen draeght, en métte
flincker hand houtfe een gouden keeten.
Beleeftheyt is't geene dat men gemeen-
lijck Conefie noemt, en is een ièeckere ney-
ginge des gemoeds,\vaer mede men een an-
der iòecl<t te behaegen. Daerom wortfe
met bloemen gefchildert, om dat dieièlve
altijd aengeniem zijnj en mette goude kee-
ten, verbindfe feer geeiHgh de gemoederen
van die geene , die in fich felve de vriend-
lijcke cortefie eabeleefdieyt,, van andere
luydcn, gevoelen.
S c o l τ u r a. Beeldhou-Wcrk,
"C En fchoone jonge dochter met een flecht
-Lhuliël op'^t hoofd , waer op een groene
I-auwertack gevlochten is,, gekleet welènde
in laecken van feer ichoone verwe : zy ial
de rechter hand op een fteenen beeld hoo^
den , en ial in danaer hand verfcheyden in»
örumenten hebben, die tot deiê konft noo-
digh en gebruycklijck zijn,ii:aende met hae-
re voeten op een koftelijck tapijt.
Zy wort met een bevalligh weien ge-
maelt, maer weynigh geciert, om dat, ter-
wijl de menfch mette fantafyen en gedach-
ten befigh is, om de dingen, door de konft,
mette natuere over een te brengen , en hec
een met het ander te doengelijcken, foo
bekommertfe haer niet ièer met het cierfel
en opproncken vaa't lichaem.
De Lauwertack, die nae de ftrengigheyt
van den Winter „ noch de groenigheyt aen
haere blaeders behoudt, betoont dat de
Beeldhouwerie, door haer arbeyd, fchoon
en levendigh: bewaért wordt, tegens de
quaedaerdigheyt des tijds..
Het kleed van fchoone verwe, fai haer
E 3 ; . Béelci |
-ocr page 50-
|
dom blind
Beelden te
claer van fijn oordeel ftrijcken , of het oude
of nieuwe gemaeckte Beelden waeren,
oock watiè in deughd of ^rijs waerdigh
waeren. '
Het tapijt onder haere voeten , betoont,
gelijck gefeyt is , dat de Beeldhouwerie ge-
heel door de heerlijckheyt en pracht wort
opgehouden, en datfe fonder den Rijckdom
veracht, en miifchien geen kracht foude
hebben.
Affabilità. Piacevolezze.
Amabilità. Bekeftheyt in 't /Jreec^f".
Geffraeckfaemhsyt, Vr'iendlijc^eyt.
E En Maeghdeken met een witte dunne
fluyer geikleet, met een vrolijck opficht,
. hebbende in de rechter hand een Roofe, en
op .'t hooft een krans met bloemen. De
Vriendlijckheyt of Gefpraeckiaemheyt is
een heblijckheyt, diewelcke gelchiet met
befcheydenheyt in den lieflijcken handel en
wandel der Menfchen,met begeerte om een
yeder in fijnen ftaet, behulpiijck enaenge-
naem te zijn.
longh wort zy »emaelt,om dat de leu
fich in de Wereltlche lullen en vermaec
lijckheden altijd jong en vrolijck vertoont.
En de fluyer, bediet, dat de geipraeckfaemc
Menichen een weynigh min als naeckt en
bloot zijn in haere woorden en wercken,en
daerom zijnfe vriendelijck. En die \vorden
vermaecklijck geheeten, die ter bequaemer
tijd en plaetiè, uythaer eygen aert,ds oock
iiae andere luyden , fich Weeten tevoegen,
. geworden was , foo plagh hy de
; betten en te bevoelen, en koft |
A F F A Β I L I Τ Α.
ibo veel en wanneer 't gelegen komt, oiH
van alle dingen met een aérdigheyt en be-
vallighey t te kouten, en fich fe] ive geeftigh,
fonder yemant te quetiên, bloot te geven :
En wort oock mede vertoont, datmen fijn
Semoed alfoo niet moet ontdecken,datmen
aer over befchaemt werde : en 't is een
feer groot behulp totte vriendlijckheyc, dat
men van een vry gemoed zy en oprecht.
De Roofe bediet diefelve aengenaem-
heyt, door de'welcke iich een yegelijck by
iche voeght.
heyt en
welcke beteyckl
wort gepaft.
een beleeft en bévalligh men:
en waer door die finaeck vèrkrijght iti'fij-
nen ommegangh, vliedende allebevalligheyt
van zieden en manieren , die mette hardig-
eyt zijn vereenight : tot
feoock de bloemekrans
Humanita. Bekeftheyt.
E En vrouwe gekleet als een Nymphc, die
met een lachende bevalligheyt een hon-
deken onder haeren arm hout, ΐ welck haer
aengeficht met fijn tonge leekt, vriende-
lijck quilpelfteertende, ter iyden ftaet een
Oliphanr. . ,
Beleefcheyt beftaet daer in, datmen fijne
grootheyt en hoogheyt verberge, en fich
nedrigh ftelle, tot welbehagen en voldoe-
ninge van andere luyden, die van minder
ftaet zijn als zy lelve.
In 't kleed van een Nym^h iffe gemaelt^
0111 de lachende bevalligheyt, en dat door
de toeftemminge van de abelheyt : En dit
betoont oock het hondeken,'t welck zy lief.
kooft, om haer doen aengenaem te maken,
ter begeerte van haeren m«:fter.
De Oliphant vergeet fijn grootheyt, om
aen den menfche dienft te doen, van de
welcke hy foeckt in eere en achtinge gehou-
den te wefen. En derhalven is hy van de
Oude, voor een teycken -van beleeftheyt
gehouden geweeft.
mis s i o ν e. Belofte.
E En vrouwe houdende de rechter hand
en arm recht uyt, hebbende de flincker
hand voor de_borft.
De uytgeftreckte rechter arm is. een teyc-
ken van eenigc faecke te beloven, en door
de
38 Beleeftheyt m'tf^reecken.
Beeld gelijck zijn , 't welcktot luft en ver-
maeck gebruyckt, en door heerlijckheyt
wort onderhouden en gehandhaeft.
De hand op 't Beeld, druckt uyt, dat al-
hoewel de BeeldhouWerie het voornaemfte
ontwerp van 't oogh is, ibo kanie niet te
min oock een ontwero wefen van 't gevoel,
want haere vafte ftoffe, "vyaer ontrent fich
defe konii oeifent, om konftelijckdenatue-
re nae te boorièn, kan feer wel te gelijck
weien een ontwerp van 't oogh en van't ge-
voel. Waer over wy oock weeten, dat Mkhd
lyingclm van Buomrota , die een licht en glants
van defe konft geweeft is, wanneer hy,door
£jne geftaedige naerftigheyt, in fijn ouder- |
J
-ocr page 51-
Beriffmgê, Befiraffrige.
de flincker hand voor de borft, wort ver-
toont, darmen een ander verfeeckerr op fij η
trouwe en eedt,en dat tot behoudeniffe van
fich felve : welcke belofte voornaeinlijck
^yt het hert en de borft heerkomt.
Tentatione. BeÌioam^e, Bcproeviiigf.
E En vrouwe, die mette rechter hand een
vat vol viers hout, en mette llincker een
ftock, waermede zy in'tvier roert, en
t felve opftoockt. Want beproeven is an-
ders niet als te voeden, 't gene van iich felf
^veymgh kracht heeft, hoe wel 't felve
jnachti'^h is om genoegh te hebben, en om
t werck te fpoedigen, foo wel aen lichaem
i^s aeu ziele.
R1ÏK.ensione. Bcrij^hge, Bcfiraffingc.
E En vreeflijcke vrouwe met een curas en
helm gewapent, hebbende een fwaerd
^n haer fij de, houdende in de rechter hand
^en vat met vier, en in de llincker hand een
«ooren, om geluyt te blaefen.
Berilpinge is een verwijtinge van anderer
i«yden gebreecken , op datft fich daer van
fouden onthouden, endaeromwortfe»e-
■^'apent en vreeflijckgefchildert, om alfoo
door de Berifpinge vreefe aen te brengen ;
En gelijck de wapenen en 't fwaerd werck-
tuygen zijn, om 't lichaem te flaeh en t'on-
der te brengen, alfoo flaet de berifpinge het
gemoed met woorden.
Zy hout het vier in de hand , om in den
fchuldigen menfch het vier of de roodig-
heyt van de fcliaemte aen te Heken. Het
«chaem dient tot een teycken van een on-
aengenaem geluyt, heerkomende van het;
%de roepen der Berifpinge.
ownvfgfn ,αιίίι Ifj, ------------.....____
Gdiim ieyt :. Een^vijs Manovetdaici^ fijne-^oordtny
cn overleghtfe in fijn gemoed,, aleer hy die felve op detongi
br(rtght..Ï.n met reden kan. men oockieggen,
dat de tonge den. Meniche niet is gegeven,
datmen die ial gebruycken , tot verderf,
fchaede· en ondergangh van andere;, maer
dat wy behooren klbeck. en voorfiditigh te
weien, om die te gebruycken totha'erehul-,
pe met alle behulplijcke genegentheyr, 'en
tot onderftant van die, die van nooden heb-
ben , en die niet behoeven beriipt noch. be-
ftraft te worden,
De
Riprensione Giovevole,
. of hulp fame Bcrifp inge,.
I tn Deaaeghde vrouwe, ftaetighgekleet,.
-E-root van verwe , houdende mette rech-
ter hand een tonge , daer een oogh boven
op ftaet : op 't hoofd falie een kransken van
Alft hebben, en in de llincker hand falfe het.
felve kruyd houden.
Zy "wort bedaeght vertoont, om dat de
rechte grond van de Beriipinge en waer-
■ fchoTOinge eenen perfoon bemiu>die van
Berilpinge,
van meerder aenfien, gelijck Cicero in fijne
Burgerplichten feyt. En Samazarm feyt in
lij ne (Arcadia aldus , Mijn Soone , de voor~r echten
van d'Ouderdom vjn joo groot, dathet, ofwyKiUen of
nkihvi/k», foo^jn yoy verbonden om te gehoorfaemen,
ivefende de Oude, door middel va» de eervaermthodt.
hequaem, om vrucht te doen met hnerc heftrajfingen.
En Cicero ièyt, Eervaerentheyt leert meer als de oejfc'·
ninge vatide gelecrtheyt.
Het ftaetige kleed en de roode verwe
vertoont, dat de Berifpinge betaemtftatighi
te ipreken, en niet buyten de paelen te loo-
pen, op dat dieiêlve magh heylfaem en pro-
fijtighzijn, teneyndemen magh feggen,dac
dit vverck een teycken is van waere Liefde,
en van oprechte Minne.. Want men moet nim-
mermeer opnemen eens anders fonde te bejiraffen, 't én^y
TOjy dicfelvc met. innerlijckegedachten onderfoecHfn,en "wy
fullenonfe confckntiemet liefde, voor· God klanlije\
veranfwoordeni En. de Beilraffi'nge moet nier
ïiyt een ftribligh gemoed komen;,, dat door
de liicht verruckr ismaer men moet doen
gelijck (^itgufï'mUs feght:. Wanneerghy βγαβ, foa
doel het fonda fuchi ofgcWeld ,. en met een zcdigh ge-
moed , andafms is'tgeen liefde ,, maer een doÏÏtgheyt en
raferhye. Wijders leythy: Bemint hem, en feght
ivatghy begeert. Envoorts fai hy doen<'tgeene
Chryfofiomui ièer weltot onfevoorftel , over
d'uytlegginge Matth. xviii feyt, Wee^ tegen,
tt eygen ieven. hart, maer tegen eens andets -weell got-
dertiereiu
De tonge met her oogh daer boven, is
een volmaeckt voorfchrift van't ipreken;
gelijck CMi» en Dw^iwj.beyde Philofophen,
verhaelen.. PTünthet betaemteen Manccrfl.-Wcl te
overwegen ,αΙίη hy't felve mette tonge uytdrucl(t^ En
-ocr page 52-
m
|
righeyt van de maeghe, en in 't tegendeel,
doetie den honigli wederom aenwaiTen,
"t welck zijn de foeteen lieflijcke vleyingen.
Daerom feggen de grondftellingen der Me^
dicijns, dat de foete dingen in colere of gal-
le veranderen, waer door dan de menfchen
ijl ongefontheyt vervallen.
Pentimento. Btroim,
"■p En Man die met beyde handen aen den
-L/ploegh liaet, als bf hy wilde ploegen, en
die met fijn aengeficht re rugge fìet, en dio
geboogen,dat hy geheel en al een af keerin-
ge in fijn gemoed van defe handelinge heeft,
waer toe'hy gefchickt was , na^ uytwijfen
van de ipreucke iefu ChrìSìi in 't Euangelium,
Wie fijn hand aen den floegh flaet ZTc,
Pentimenti ρε Peccati.
Beronyv yan Sonden,
E En Man in t fwart geklect, gevoedert
met taneyt, leggende op de knien, flaen-
de inet den rechter hand fijn borft, 'thoofd
een weynigh fcheef houdende, de oogen
ten hemel ilaende,klae2ende fonder ophou-
den, hebbende een Pellicaen ter fyden.
't Berouw is foodacnige droefheyt, en
iulcken prickel,die den Menich? pij night en
angftight, door de lelijckheyt,fchandelijck-
Jaeyt en fchade van de bedrevene miiTedaet,
die door de confcientie is veroordeelt.
Daerom feght David in fijnen xxviii Pfalm :
Dacr is getn rufif in mijn! heencn, van yvegcn mijna
fonde.
De verwe van 't kleed, en 'r llaen op de
borft , bediet, de droefheyt en de overtuy-
ginge van ichuld van de bedrevene ibnden :
om redenen als boven geièyt.
Pat hy gektüelt leyt, fiende ten hemel, is |
om d at liy van God vergiffenis bid over fijne
bedrevene ionden.
De Pellicaen,feyt S.Hieronymui, nae dat hy
met fijn nebbe fijne jongskens heeft gedoot,
blijft drie daegen in fijn neft , ftaedigh klae-
gende, 't welck een feecker werck is van be-
rouw , gelijck RitfccUm feyt. Ovidius feght in
fijne herfcheppii^e over de allegorie van
BMi, die in een fonteyn verandert was, tot
een voorbeeld van de traenen, dat, wanneer
men gebracht is tot Berouw van onfe ibn-
den , dat wy tkn in traenen fullen verfinel-
ten, tot een teycken dat wy wacrachtelijck
Berou hebben. :
Penitenza. bmim.
E En vrouwe in't blauw gekleet, 't welck
geheel in flarden geicheurt is, ftaende
feer treurigh, en klaegende, met een hand
vol doorens in d'eene, en in d"ander een
vifch. Want de boetvaerdigheyt moet ge-
doopt zijn met vaften en met fuchten.
Penitenza. Berouw, Boete.
E En uytgeteerde en magere vrouwe met
een trciirigh en beroyt kleet,fiendemer
groot opmercken ten hemel, houdende mee
beyde handen een roofter : die van den God-
geleerden genomen word voor een teycken
van de boetvaerdigheyt. Want gelijck die-
fel ve het midden "is van 'tvier en't geene
daerop gebraeden wort, alfoo is oock de
boetvaerdigheydt het midden tuifchen de
droefheyt des Sondaers en de liefde Godes,
diewelcke is een beweger deifelven.
Boete of Berou , heeft drie voornaeme
deeien, als daer zijn gebrokenheyt des her-
ten, bekenteniiTe, en voldoeninge. Daerom
wort de gebrokenheyt des herten, door het
treurigh en fwaermoedigh weien uytge-
druckt. De bekenteniife wort geilek met
het gefichte ten hemel opgeflagen, als of zy
van God vergifFenilTe verfochte. De vol-
doeninge wort door een roofter vertoont,
't welck een inftrument is,dat tot lichaeme-
lijcke ftrafte is gefchickt, waer uyt oock de
verdienfte van defe levendigé dcughd worï
afgemeten.
P-ENÏ-
4-0 Bermv. Pentimento.
De krans van Alft, die zy op 't hoofd, als
oock in de ilincker handdraep;ht,gebruyck-
ten de Egyptcnaers voor de hulplaeme Be-
riipinge, die die geene noodigh was,die van
d,en rechten wegh torte ondeughden was
overgeloopen, en daernae, gewaerfchonwt
zijnde, fijn leven beterde. Want gelijck de
Alft bitter van fmaeck is , foo fchijnt oock
deBeriipinge bitter aen yder quaed willige
té wefen : Maer als de AÌft nae beneden is
ingefwolgen ^ foo iliyvert zy alle de galach- |
-ocr page 53-
Penitenza. 41
dige fijn leven verre van de welluiliglieden
moet aficheyden , en 't vleefch niet lief-
EEn oudeengrijfe vrouwe in'r witge- koofen.
kleet, doch vol vlacken, fittende in een De tuchtinge is de yerbetennge fijns felfs,
l^naeme plaetfe op een fteen, waer uyt een en 't kruys is de lijdfacmheyt, door de ge-
ronteyne ipringht, daer zy metten halfe ge- lijckheyt die deboetvaerdige verkrijgt met
bogen,nae toe fiet, Hortende veele traenen, Chriflo Ιφ,άοοΐ de verachtinge des Wcrelts,
«n , als of zy haere kleederen wilde uyt- nae fijne woorden : Wïe fij» kw ma op hem
en in de ilincker een kruys , waer oplzy va-
ftelijck ftaert.
De afcliverwe bediet, dat de Bocmer^
trecken.
Boetveerdigheyt is een ilnerte van dc
fonde, heerkomende meer door de Liefde
Godes, als door de vreefe van ftraffe, welc-
ke fmerte, als men fich felve befiet, foo
fpniytfe uyt het hertc, fiende delelijckheyt
Yandebedrevene fonde. Endaeromwort
defe vrouwe vertoont, datfe fich in de fon-
teyne fpiegelt, fiende dat haere jaeren, al-
feede door den ouderdom zijn verlieten,
dagende over den qualijckdoorgebrachten
tijd : t welck door de vuyligheyt op t witte
kleed wort uytgedruckt, wefende rlelve
de onnofelheyt, die ons door den H. Doop
is gefchoncken, en die alsnu,door onfe fon-
«iebefinetis. . ,
De fteen waer op zy fit, is anders met als
ChriSin, onfe Salighmaecker, op wekken dc
Sondaer ruftende, fijne gedachten heeft ge-
veft in de befchouwinge van defonteyne,
'c Welck isdegenaede, die van hem komt
af vloeyen, gelijck hy tot het Samaritaen-
fche Vroutjen feyde. Zy treckt haer vuyle
Weed uyt, om't felve indefe fonteynete
waifchen , maeckende haere ziele wit door
het Berou, 't welck een verfegelinge is, die
liy uyt loutere genaede voor ons lieOT m-
géftelt. En daerom finght Daviti tot God :
iieer^hy fult my wifck» , « ki fai mm v^ordcr, bedaeghf en ftaetigh as
«i'fmww. . , V , 1 hv-inooficht. 'tKleedfal vaa goud zijn.
De eenfaeme plaetfe bediet het verbot- van purperroot, houdende
gen des herten, waer toe hy fich keerende, en ^ fcheef nae de ilincker fchouder , en
en t gemoed,van de ydelheden des w^elw ^ , gefteecken,en dc
ontreckende foo vind het vrede met God, oiJrJt een ander me-
wimS vandefonde, ^^^l'^^Ze^onLdo in de rechter
wederom m de genaede. ^ ^^^^ lesbifchloodep liniael.enop haere
^Strouw, "Boete,
Berouyv, BocU.
-ocr page 54-
|
42 Eefchuttegensvcrraed. Κ,τρα
■tel.bediet niet alleen de wijsheyt en de ilae-
tigheyt, m ier oock de rechte reden ontrent
de waerheyt van de rechrvaerdige faecken,
'die in een vroom en berdieydcn Μ in ge-
vonden worden. Waer over D, Thomas feyt,
de Befcheydentheyt behoort rotte Wijs-
heyt, en is een voort-reeliler,bewaeriler,en
een iiieefteriche van de deughden.
't Hoofd hoiidiè wat fciieef nae de fiinc-
ker ryde,en dè flincker arm wat om hoogh,
en de hand open, als offe met eenanàer
medelijden hadde : Want c^rijhtcles verhaelt
in fijn Zedekonft , dat de Beicheydene fich
lichtlijck medelydigh vertoont aen diedaer
doolt, houdende, met groot oordeel,fekere
menlclrlijcke onvolmaeckthedeii, in wien
die gevonden worden, te goede.
Zy hout het Lesbilche loodenliniaelinde
rechter hand, om te betoonen dat een be-
fcheyden M;m de billijckheydt met aller
naerftigheyt onderhout, nier anders als dit
liniael doet, 't welck die van Lesbien ge-
bruyckten om haere fteenen te meten, buy-
gende'rfèlve ibo wel nïe onderen als bo-
ven : en om dar het van loot was, foo
voegde het fich nae de hooghte en laeghte,
Ibnaer dar hetdaerom van lijnerechtigheyt
afweeck. Alfoo buyght fich oock de rechte
Beicheydenheyt nae de menichlijcke onvol-
maecktheyt : Maer daerom wijckt hy niet
af van den rechten wegh der gerechtigheyr,
weiende dieielve in oordeel gegrondveft,
en van de billijckheyt verièlichapt, van de
welcke zy nae haer vermogen, is een op-
rechte uytvoerfter.
't Cameel als boven gefeyt is,vertoont de
beicheydene natuere van dit dier , 't welck
geen meerder laft op fich laed,dan als 't kan
verdragen : En daerom fai een redelijck
Menfch tot naevolginge van dit dier met
Befcheydentheyt goed doen : Want al wat
hy met Beicheydenheyt doet, is een desgd,
en al wat fonder Befcheydentheyt gedaen
wort, is een ondeughd. En gelijck Ifidorm
feyt, foo wort een onbefcheyden deughd,
voor ondeughd geacht.
Riparo da i tradimenti.
Befchut tcgens Férracd.
E En Man met een Oyevaer in den arm,
die een taskcn van Pktmus in de mond |
RO DA I TRADIMENTI·.
heeft. De Storck of Oyevaer heeft natner-
lijcke vyandfchap mette Nachtuyl,ea daer- ■
om leyt haer de Nachmyl dickwils lagen,
ibeckende haere neften te breecken, en ds
eyren ièlve uyt te broeden,een fake die den
Oyevaers feer fchadelijck is, komende alles
uyt een verborgen haec, die zy dragen. De
Oyevaer , om dit nu alles voor te komen,
voorfiet fijn nefl: met een taxken van de Pla-
tanus , want zy weet ièer wel, dat de Nacht-
uyl voor foodaenigen ftruyck een groote
ichrick heeft, overiulx wanneer hy t neil
komt naederen , foo ruyckt hy dientack.
En door defe beicherminge blijftiè vry van
alle verraderyen a.\ liilige laegen van den
NachtuyI.
Difesa contra ν i μ i c i, μ a l e f i c i,
VE NEFici. Befcherminge tegcns panden,
Qmetdoenders, m,Vimjngeysn,
E En vrouwe die een cieriel op t hoofd
heeft, te Ciemen geftelt van deiê koft-
lijcke fteenen , als van Diamanten eU i^gathcn,
hebbende Coralkn om haeren hals, en in haer
hand een uyrgewaflen ajuyn , by haere voe-
ten fid een wefelken ftaen , dat een taxken
ruyte in den mond hout. Van de Diamant
feght Ifidorus, datfe goed is tegen alle toove-
rie der Swartkonitenaers. Van den ^^gaet
iêyt Barth. ^nglicus, datiè goet is tegen de
Nachtmerrien, of quellinge der boofe gee-
ften, by nachte : noch feyt hy, dat de Ade-
laer den ^gan in fijn nefl: brenght, om fich
te bewaeren tegen de venijnige becten der
Slangen. Ïïm'm getuyght dat'zy het bijten
der Scorpioenen tegen ilaet. ÏünvM en ^afom
verhaelen van den Diamant, dat zy allerleyc
vreefe wegh jaeght, en de tooveriche kon-
ften belet. Van 1t Corael feyt B. ^nghcus, dat
het krachtigh is tegen des duyvels konflen
en verfcheyden Ipoockfels. En het kruyd
Squiüa of Ajuyn, is goed regens de quaede
^eipehften of nachtgeeften : Want Plimus
prekende van dit kruyd, feyt dat Pythagoras
getuyght, wanneermen Ajuyn boven den
ingangh van de deure hanght,dat daer door
alie quaede geeften, dieder fouden willen
inkomen , worden verdreven. Van 't Wefel'
ken dat ruyte in fijn mond draeght , daer
van ichrijven alle Natuerkondigèrs, dat hec
fich daer mede tegens denBafilifc en alle
vcnij- |
-ocr page 55-
|
lefmettìnge. C ο
Venijnige flangen , vooriiet. En dit is 't ge-
^'^eien van fommige Oude.
i^ïfesa contra i pericoli,
Bcjchcrmmge tegsm gmier.
En jonge \aoinve die in haer reclitcr
"and een bloot fvveerr hout, enaen de
l'incker arm een fchild, daer een yfere verc-
'^eninftaet.
γ 2y wort jongh gefchilderr, om. dat de
iongheyt wacker en vaerdigh is, om fich
tegens alle aenvallen te belchermen. Het
'Waerd en fchild betoonen, datmen_.fich
uaer mede niet alleen moet befchermen ,
^^aér oock fijnen vyand aenvallen en be-
'chaedigen. Het Rondas en Schild worden
^oor de Belcheruiin^e genomen : enbeel-
^pn de Egyptenaers daer mede een Man af,
voor allelaegen, gevaer,en allerley toe-
Vallen der fortuyne, ièeckerwas. En over-
^ulx maelden zy het yiêre Vereken daer in,
Om dat dit dier, foo haeft als het eenige
^ilde beeften ruyckt, of geblaf der honden
"oort, fich draeyt in een ronde kloot, en
ïreckt fijn fiiuyt en beenen in t lijf, gelijck
de fdiildpadden doen , fich keerende en
draeyende, fiilx dat, waer men 't oock aen-
roert, foo bevint men dat alle lyden, met
iioodig tegenweer befet zijn,tot een fchrick
van die't willen aengrijpen.
Contagionë. Befmett'mge.
Ρ En jonge, rancke, bleecke vrouWe, met
^flordige en gefcheurde kleederen , van
droeviger verwe : zy fai in de rechter hand
houden ^een tack van een noote boom, en
^e flincker op een Bafilifcus, die ter fyden
naer i1:aet,met een wrect gelaet en feer ftraf
geficht.^ Op ,haer ander fyde faleenlonge-
iingh zijn , die fich quijnende vertoont j en
die kranckenhalf cloodter aerden leyt.
Contagium BefmettÌnge,komt van de Latij-
Reri van Contaem, dat is, van aenraeckinge,
overmits diefelve van d'eene krancklieydt
ties lichaems in een ander overgaet.
De Befmettinge nae t^^nrois meeninge,
is tweederley : te weten, de Mathematifche
of Wiskonftige.en deNatuerlijcke. De eer-
fìc gefchiet niet altijt tulTchen tweehchae-
«ien,maer nac de gf oothêyt der- licbaèmen, |
Ν τ A G 1 O Ν E. 43
fiende het Wiskonftige nergens anders op,
als op de buytenfte vlackten of andere mae-
ren.De tweede gefchiet altijd tuifchen tv/ee
lichaemen in een- beilemde plaetic : ander-
fins feytmen,Qat dienatuerlijcker v/yfe niet
wort gevonden,.
willende dan de Befinettinge befchrij-
ven, fullen wy feggen, dat het is een Ihoode
en bedorvene hoedaenigheyt van fieckte,.
die w.elcke of door de locht,of van het eéne
lichaem in't ander wort overgefet, en defe
beichrij.vingé wort by MercurUkm in 't xvii
cap. van de koortfe geilek. Maer lom. Bd-
ptijia Montanus over liet boeck Fe ν van c^vi-
cenna , die geeft daer van een volmaeckter
ftellinge , inhoudende de ooriaecke van de
ftoffe , van het weien en van de Vv'ercklijcke
kracht : leggende dat de Befmettinge eeu
fieckte is,diewelcke gaet van 't eene lichaem
in 't ander, 't zy door middel van aenraec-
kinge, of fonder middel, door de overeen-
kominge van de ftofFe , of door de tegen-
llrijdigheyt van het deel van de form, door
oorfaecke van de ontftellinge der hitte,die-
welcke de vochtige deelen onbequaemlijck
verteert.
Orn nu hier van verklaeringe te doen,foo
fegh ick, dat eene kranckheyt diewelcke fai
gaen van t eene lichaem in 't ander , van
noode heeft, dat diegefchiededoor middel
van eenige bcweginge. En lbo daer bewe-
ginge is , foo moetiè wefen , eene van de
viere, die van ^rifloteks in 'fijne Natuerkonft
worden verhaelt,te weten,of de bedervinge,
of de vermeeringe, of de veranderinge , of
verplaetfinge. £)aer is geen plaetflijcke be-
weginge, want men fiet niet, datle fich van
plaecfe beweeght, daer is geen vermeerde-
rende , want daer komt nier by , foo moet
dan 'vaft blijven datter is veranderinge en
bedervinge : gaende altijt de veranderinge
voor alle bedervinge,gelijck geièyt is,van 't
eene lichaem in 't ander. Soo is 't dan noo-
digh, datter een agens, dat is een werckende,
en een paticns,àxt is een lijdende zy : tc wee-
ten , een deel "t welck aenroert, en een deel
dat iiengeroert worr. Het werckende deel
is , Avaer uyt de Befinettinge vloeyt, en het
lijdende is , 't welck de Bèimettihge aen-
neemt : foó is 'i dan noodigh dat de lijden-
de eeftderlejre kranckheydof genegentheycJ
hebbe mette werckende. De aenroeringe
Fa fonder |
-ocr page 56-
|
44 Bejmeiiifjoc', C ο
Ibnder middel, is die gcene , dewelcke ge-
fchier tuffchen twee liciiaemén, alibo darter
niet tuiichenbcyden komt, gelijckcr inde
Vcnus-lieckte of Pockea gefchiet. Her aen-
roereii door middel, is, 't vvelck tuiTchcn
twee lichaemen geicliiedt, door tuirdieii
beyden kominge,van eenigh ander lichaem,
geiijck als door middel van de locht twee
lichuemen malkanderen raecken, lbodanigh
dat deene fijne kranckheydt overict aen
d'ander, want eeril lijdt de locht,diewelcke
<laer nae haere Befmettinge of fieckce in eeii
vailer lichaem overdraeght. De voorleyde
Mcrcuridlis trachtende nae dele waerheyd , in
d'aengetogenc plaetfe , leyr, dar de kranck-
heden, die door 't aenroeren gebeuren, ge-
fchieden, of door 't aenblaciên van den
ΛvaelΓem, of door de vochtige aenraeckin-
ge : en daerom is 't onmogelijck, dat valle
deelen, door onderlinge aenraeckinge kon-
nen befinet Avorden. ' En dit is de ooriliec-
ke , waerom de Minne-Beiinettingen aller-
iichii overlettcn,waer door naederhand een
groote pelle onllaet : geiijck Fkimis over het
gailmael van Plato, leyr. Maer hoe is 't doch
mogclijck , dat een fijn flraeltjen , of een
luclitigh geelljen, of een aenblaelinge, of
€cn kieyn wcynigh bloets, van een leer be-
minde vriendinne, lbo llrax met lbodanigen
iiielheyt en kracht, den verlangenden Min-
naer , lbo fchaedelijck magh quellen ? De
ooriliecke daer van is anders niet, als de aen-
blaefende waefcm, en dat bloeyende bloed,
'z weick vier eygenichappen heeft, te wee-
ten, dat het klaer , dun, heet en ibet is.
Want het klaere komt met de oogen des
Minnaers over een , lockende en lief kolen-
de den felven foodanigh , dat hy daer door
iêer vierigh wort getrocken.En om dat het
fijn is , lbo vlieght het fiieUijck in de inge-
wanden , en komt fich door de aderen en
ilagh-aderen te verlpreyden , en lbo door't
geneele lichaem , werckende krachrighlijc-
ken door de hitte, bewegende daer door
met geweld den Minnaer, ibodaenigh , dat
hy in des felfs Naruere wordt herfcheptj
't welck Lucrctiiti iêer wel aenroert :
Df foetc Venus floock^ìn 't hert,
Daer op volghi Iqlli forgh en fmert,
Aengelien dit met de ibetigheyt voedet
en lïnaeck geeft aen'de ingewanden , foo
komt daer door, dat, wie met foodaenigeo |
s τ A G I O i? B.
quelli nge wort geplaeght » te geiijck ge-
neughte en fmerte in lich gevoelt : en dit
overmits de klaerigheyd en foetigheyd va.n
het vochte en bloeyende bloed van de be-
mhide, en dat door de hettigheyd en dun-
nigheyd. 't Is dannoodigh te doen't geen
Lticretius feght :
Drijf v.'egh ile heeltloi van de Mn,
En kisr dan elders invt η fm ;
Van 't voetfel di;cr de Mm by keft,
Siet dat ghy daer voor fehrkÌ(t en beeft.
Maer laet ons weder tot Mcrcurialem keeren,
diefelve ieit,datde vochtigheden,(alhoewel
die ons quaede en krancke hoedanigheden
konnen aenietten, ) foo is 't oock noodigh,
darle dele twee hoedaenigheden moetea
hebben, te weeten, datfe'moeten op, de
vlackte van 't lichaem , en daer by taey en
lijmachtigh zijn, geiijck ^ίβοί. en ^4iexander
verhaelen : en door dele oorlaecke, fer fich
het fchurft of de ruydi^heyt feer licht van c
cene lichaem over in t ander. Maer waer
door zijü dan de inwendige fieckten be-
finetlijck als de teeringe , de quaedaerdigc
koorrlen en andere ? door 't middel van de
dampen, en door het in en uyt aiemen,wacr
door lichrelijck de inwendige gedeelten
van de longe &c. aengeileken, en' 't naeby-
wefende lichaem medegedeelt ■werden,
Maer daer mede wort niet geleyt, darde
Pelle en de Beiinetringe een tlin^h is. Wanc
de Pelle is een algemeen quaecY. Waer by
men moet verllaèn datter eenige iieckten
zijn, die Sporadici, dat is, die veripreyt,en an-
dere, die algemeen zijn. De verlpreyde zijn,
wanneer verfcheyden fieckten verfcheyden
volckeren en menfchen overvallen. De ge-
meene zijn van twcederley flagh , de eerlle
worden van de Griecken E»dimìi, en van de
Latijnen Inquilini „ dat is, in-woonende, geheeten,
en zijn gemeen onder alle,maer gemeenfae-
mer onder het eene volck of natie ais onder
het ander. De tweede flagh worden Epido·
mii genaemt, en zijn gemeen aen alle men-
ichèn, en van die iborte is de Pelle : in
wiens tijd , de menichen door eene verbcr"
gene kracht ontlleken worden, fulx dat zy
haer nimmer vertoont, dan wanneer
De locht ontjleeclit het ^ooren land,
't Geboomt en "watter is geplant.
En dringht ooclidoor de leeden heen.
En hrenght den Dood met veelgemt» :
geiijck |
-ocr page 57-
|
'mtiinge. C ο
gelijck de E.Vader Uganda tegen de Star-
reraeders feyt.
Maerom tekeeren totte befchrijvinge,
is ons noodigh de gelijckheyt van de
"Ofte, en d ongelijckheyt van de form of
gedaente. Want nadien her werck gefchiet
Goor middel van tcgenftrijdigheyt en onge-
lijckheyt , en overmits 't een tegenftrijdige
t ander niet aennecmt, lbo iiioeter noot-
■^'endigh cenigli onderwerp welen, dar defe
^genlWijdiglicyt aennecmt. En dit is de
"Offe, die lo wel 't cene als 't ander lichiein
geviiecn is , waer uyt het werckcnde begin-
ftl van dele verdervinge getrocken wordt :
En van deiè beweginge, àiewelcke is de tc-
fenftrijdige vervuylende geftaltenilTe van
et ontfteken lichaem, dat de Belmettinge
^"J vorderen,en het lijdende beginiêl, dar is
«e ftoffe van her vervuylde lichaem,'t welck
^equaem is om de verdorven tcgcn-vorni,
aeti te nemen.Maer laet ons lien hoe de ver-
anderinge noodigh is in deiè Bciinettinge.
Het is een klaeré faecke onder de Philofo-
P^en, dat de veranderinge gaet voor alle
Xervuylinge of verrottinge. En de verande-
iinge gefchiet· in de hoedaenigheyt, foo fai
^et dan vervvarmingc zijn, diewelcke ge-
fchiet door 't middel van haer wercktuygh,
't Welck is de hitte, diewelcke gewek doet
^en het vochte en drooge,diewelcke lijden-
de hoedaenigheden zijn , en diefelve vol-
niaecktfe noch koocktfe niet t ecnc-maeU
En hierom feyt men, dat wanneer de lijden-
de deelen de werckende overmeeftercn,dat
daer uyt de verrottinge voortkomt. Want
alfoo dickwils dewarmtetefwackis, dat
zy 't vochte niet kan overwinnen, en datter
te groote overvloet van vochtigheyd is, al-
foo gefchieter eeae medewerckinge, gelijck
tyinfloteles diclelve noemt, waer op aliclan de.
verrottinge volght. En dit kant'faemen ko-
men in de twee manieren van koken , foo
in 't fieden ais in 't braeden. Waer door wy
iien, dat dingen die een uytnemende warm-
te hebben, niet verrotten, maer verdrogen.
En hier van hebben wy een voordaed van'c
geen men feyt, datter onder het derde clima.
of derde gelegentheyt des aerdbodems , te
weetcn in'Arabien eenige plaetfcn zijn, nae
by de Zee die vol fands zijn, door de welc-
ke , als Avanneer de koopluyden naer t Oo-
iien reyfcndCjen foo var: de hitte van t fand, |
Ν Τ A G I O Ν E. 4J·
als door den brand der Sonne,in die plaetfè
komen teilervcn , ibo verdroogenzy door
de brandende ftraelen der Sonne,foodanigh,
dat zy al haer vochtigheyt vcrliefende, de
Mimic, lbo men hout, daer uyt geniaeckt
Avort,diewelcke nimmermeer verrot,en die
daer nae in onfe landen wort overgebracht,
lae wy weeten dat oock , door de groote
koude, veele dingen niet vervuylen of ver-
rotten : Waer over wy iien dat de geene,
diewelcke in de geberghteri van S. Benard in
Vranckrijck fterven, veele laeren in haér
weien blyven, fonder dacie verderven. Toc
nu toe hebben wy de Beiiriettinge verklaert,
en waer die van daen komt;, nu gebreecktec
alleen dat wy de beeldenilTe uytleggen.
long wortiè dan gefchilderi, overmits de
leiiglul, door den overvloet enhette des
bloeds, veel meer brands in lich heeft,
't welck kracht heeft om ranck en. dua tè
maecken, en tot fich te trecken, en die bv
gcvolgh., grviot behulp doet aen de oo,r-
iaecke vati de iloffeen van de werckendc
kracht : te meer,aìiòo dejonge luyden veel
lichter de beiinettinge aen nemen,om haere
ongeregeltheyt en kìeyne forge die zy voor
haer leven draegeii.
Bleeck en ranck is zy, om de fêerquaede
Beiiiiettelijdce lïeckte uyt te drucken, die
den Menich allenskens uyt teert : waer on-
der zijn de Pocken of VaiusfiecktejdeTee-
ringe, Lazary cn veele andere.
Haer kleed is gefcheurt, door 't groot
ongemack , dat ter ooriaecke vae defebe-
fmettingedaeriyt ipruyt,'t welck denMen-
fche ten laeften in groote armoede brenght,
gelijck her droevigh kleed te kennen geeft,
t welck in defe gelegentheyt geen vrolijck-
heyt kan aenbrengen, maer dickwils volgh·
ter den döot me.
Zy hout een tack van een Note-bocnn,
weiende diefelve met haere fchaduwe be-
finettelijck, gelijck Plmm feyt in 't xvil
boeck volgende daer in de Tajji irt 2slMò>ia,
die nae *t getuyghnis van Diofcorkh,Coo ii;ha~
delijck is, dat wie daer onder ilaept of on-
der haere fchadu gaet fitten, fwaerlijck ont-
flelt wort, gelijck Fenelim in de verborgen
oorfaecken , dit fel ve niede van den Note-
boom getuyght, als m.ede OVidm , die daer
ièyt j oatlè op den uytèrileii kant Word ge-
fteltj Op diltfe het gefaeydcgeen fchaede
F 3 foudesi |
-ocr page 58-
46
fouden doen. Dies hy
Noreboom aldus iinght :
Ick^ neutchoom, eylacs! jtM iien den ^vegh verprüyt.
En y^orj van 't gacnde volck^ met ftecnen noch ^e^oyt.
De Bifiliic, gelijckmenichrijft, is eeii'ieec-
ker ilagh van Slangen , waer van niet alleen
het geblas , maer oock het gelicht en het
fijnen befmerlijckis : en de dieren diewelc-
ke van haer vergift gedoot zijn , worden
van d andere dieren niet aen geraeckt, hoe
v raecigh en guliigh die oock Ibuden inogen
weitin": en ioo zydielelve, door den groo-
ten honger, kornen aen te raecken, ibo iler-
V en die terftont. Waer over de Baiiliicus,
van alle andere dieren i hoe vergiftigh die
oock fouden mogen weien, geichouvvt
wart : alle andere dieren , door haer ve-
nijn , overtreffende j gelijdi JEtm en Piimts
verhaelen.
De bleecke rancke en half doode longh-
man worter geftelt, om redenen boven ver-
hack , gelijck mede het hchaem dar de Be-
iincttinge ontfxnght, en die gèene, die hem
dielèlve overiet.
Tregua. Bcflant ofStiÜeflant des Oorloos,
van den Heere Giov,Zaratmo Caftcllini,
E En vrouwe die midden in een llille Zee,
op een eylandeken fit, boven een hoop
toegebonden ïpieifen, of ander krijghsge-
reetichap. Zy ilil ,voor de borii gewapent
zijn als BeÉonii, liiet een ftormhoed op de
rechter knie,en de rechterhand daer boven,
op , waer mede zy een ftock vaft hout, al-
waer defe twee vinchen , als de Zeeihoeck
en de Harder , te faemen verbonden zijn,
Metté fliiicker hand hout zy een katte en.
een hond aen een touw vait, die ftille en
vreedfaem by malkanderen fitten.
Murali Kirro bepaelt het Beiiant op twee-
derley maniere : de Stililant des Oorïoghs,
feyr hy, is een leger-vrede van weynigh da-
gen ,■: of her Beftaht is een verpoofinge van
den krijgh ; welcke bepaelingen Gellm
nier behaegen, maer Iierti behaegen veel lie-
ver korte en foete befchrijvingen , als vol-
maeckte bepaelingen : en foo veele als het
tweede aengaet, ieyt hy dat het meer aen-
genaem , als klaerlijck bepaelt is. Om dat
de Griecken feggen, dar het woort Ecechirtn
bediet, darmen de, handen moet te huys
Βεβαηΐ of Sii[Ìefiani des Oorïoghs.
voorder van den
houden ; want men magh dan niet vechten*
Soo veele het eerfte beianght, feyt hy,datf6
geen vrede kan worden g'enaemt, om dat
de oorlogh noch op haere vrye voeten ftaer,
alhoewel dedaedlijckheden ophouden.Men
kan't oock geen legervrede heeten , of die
in 't veld gemaeckt is , of in de beiclianfin-
gen of hutten der foldaeren, want men
maecktfe oock buyten't veld en buyten de
hutten der foldaeren ; Zy is oock nier van
\veynigh dagen , maer oock van maenden.
Li-vtm verhaelt in 't χ boeck dat de Romey-
nen drie maenden ftilleilanr aen die van Car-
thago hebben gegeven , en fes maenden aen
den tyran Nakdes van Lacedemonien.
drigatim feyt oock in't eerfte van fijne laer-
boccken, dat Cajus Pontm Sammtm van den
Romeynichen Oiilator een Stilftanr verfochre
van fes uren, fulx dat de Stilftant, gelijck
Vano feyt, niet altijr is van feeckere dagen,
maer oock van leecker uren en maenden.
Men leeft oock in T. Livius, dat Perugia, Cor-
tona en grezzo, die als hoofden van Tofcma
waeren , verfoeckende vrede vanden Ro-
meynen,haer een Beftant is roegelaeten van
30 laeren. En foodaenigh Beilant van 30
laerep ,
-ocr page 59-
Έύβαπί of StillejUnt des Öerloghs.
ïiercn is van de Athenienfers met die van
i-acedemon gemacckt,als wanneerie Eubea
"adden t'ondergebracht. Dielelve L'n'm
yerhaelr, dat van de Romeynen aen die Ve-
}etanen een ftilleilant van"20 en 40 laeren
^pas roegelaeren ^ noch verhaelt hy , dar de
vejetanengcfanten nae Romen fonden , en
iiiaeckten een ftilftanr van hondert laeren,
ck aen Cerm ooak een frilleltant van hon-
dert laeren was^vergunt. Wefende dan het
Beftand van uren, cÌagen, maenden, jaeren,
Van korteof lange tijd/oo kan men feggen,
dar de ftillland is eeneovereenkominge van
de opfchorfinge der wapenen, voor een fe-
^Kerebepaeide"tijd. Menmoetoockde be-
ichrijvinge niet naelaeten, waer in de voor-
"Waerden van den ftilftanr begrepen worden,
'^a.nt daef in wort feeckerheyt gegeven aen
faecke en aen de perfoonen, terwijl noch
«et verfchil niet geeyndighr is. De afkomft
"^^n't woord Stilleftand of Beftand is klaer,
^ant foo lange het verbond en de hande-
«nge duert, houtmen op van oorlogen , tot
tijt van't verdraghtoe,
De vinder van den Stilftand, nae dat P/<-
in 't vii boecks lvi cap. feyt, is ge weeft
Ucanor ^ en Thc/cm van de verbonden. De
^".unor, en X nejem van ae verDonaen.
Rechters foo wel van den Stilftand als van
de Verbonden, waeren de of Heer-
houten. Maer ick ben van gevoelen, dar de
eerfte die den Stilleftant voorgeftelt heeft,
geweeft is Priamm Koningh der Trojanen,
diewekkenae een doodlijcke llagh tekens
den Griecken gehouden,fijnen Gelante font
aeni^^flWfWMon, Veldoverlie der Griecken,
om Stilftand te maken, ten eynde een yder
fijne dooden mocht verbranden , gelijck
Homerus in fijn vii Bad. verhaelt, als darmen
/ii<EMi foude fenden, om de dooden te ver-
branden , maer datmen daer nae wederom
foude vechten, om te fien by wien de over-
•winninge foude blyven. Welcke Stilftand
by i^gamcmnan wierde aengenomen , en den
fcepter ten Hemel keeren'de , fwoer hy dat
hy dien Stilftand onverbreeckhjck wilde
houden. Her ondericheydt tuiTchen
Verbont en Stilleftant. is groot,want
men maeckt Stilleftant voor een korte of
lange tiit ; maer FccJus is een eeuwigh Ver-
bont vaii vrede en vriendfchap. , ^ uc IVOUieV-
Zy fit op een Eylandeken in't midden die den eeriten prihtanr t^u. ^ ^
Van een ftiUe Zee, om te betoonen, dat ler- nen hebt-en gelchonden^dic op een dach
Κ E G U A. 47 -
wijl de Stilftant duert, de Zee oöckililleis,
iiiaer niet altijc, want zy barft in 't eynde
uyt tor ftorm en onweder : en gelijck,wan-
neer hec onweer ophout, men fceckerlijck
midden in Zee magh vaeren, alio maghmen
oock wanneer her onweder van de wapenen
ophout, foo lange de Stilftant geduert, vey~
ligh en in 't midàen van des vyands landen
vaeren en trecken.
Zy fit op een hoop toegebonden ipieffefi.
Want alhoewel de wapenen in den tijd van
den Stilftand , ruften en wegh geleyt wór-
den , foo ontgortmen diefelve wederom als
die ren eynde is , en ftaer dan de krijgh wé- ■
der op fijn vrye voeten.
Zy heeft den borft ge wapent als Bf&w,'
om dat het volck ten tijde van Stilftand de
forge van den oorlogh noch in de borft leyt,
alhoewel men van de wapenen ophout.
Zy hout al fittende den ftörmhoed op de
knie, en niet op 't hooft, om ren meeften
deel, de rufte nyt te drucken, die men heeft
ten tijde van den Stilftant, en zy heeft den
hand daer op, om te vertoonen, datfe vaer-
dighis, den Stilftant geeyndight zijnde, die
wederom op 'r hooft te ftellen.
De Zecfnoeck en de Harder, zijn een
beeld van den Stilftand , want dieièlve vif-
fchen, alhoewclfe doodlijcke vyanden zijn,
plachten niet te min op eenen feeckeren tijd
te vergaederen, geiijck de Naruerfchrijvers
vsrhaèlen, en daerom zijniè oock om de
ipielTe gehangen, om te vertoonen,dar door
de övereenk'ominge van den Stilftant, de
7artyen verbonden zijn , om vereenighr te
slijven, fonder een ander te befchadigen,
weiènde niet geoorlofr, yemanr hinder of
ge wek te doen, en de roede van vrede te
breecken , re weeten, de wet des Beftants,
want wie het Beftant breeckt, doet o-ewelc
aen her Recht der volckeren,gelijck T.lnwt
in fijn XL boeck verhaelt, houdende die,
voor bedriegers. De Veldheer, feyt hy, g^ct iy
atte toegangen, en Merwaent den krijghsluyden , hoer dm
haet met aUe frkkflïngen Üifcherpende , en het hedrogh
Ar Vyanden verwijtende, dat xy Vrede verfoeht hebben-
àe,haerStìl^ant "Was vergunt, en dat yi ten tijde van den
Stiljhnd , tegens het S^eht da Volefyren yaeren geko-
men, om het Leger te heldringen.
De Carrhaginefers waerenbedrieghlijck,
die den eerften Stilftant tegens de Romey-
λ- ' 11
-ocr page 60-
|
redenen worden deie van Ckcro beftraft in 't
cerile boeck van fijne Burger-plichten, om
dat zy onder eene quaedaerdige enliftige
uytlegginge vande Wet onrecht deden : ge-
iijck die gene, diewelcke met lijnen vyand
voor 30 dagen Beftand hadde gemaeckt, by
nachte quani en verwoeliede de velden, leg-
gende dat liy Beftant van dagen en niet van
nachten, hadde gemaeckt.
Om beter de verbintenilTe dieder in den
Trefves of Stilftant wort gemaeckt aen te
wijlen, foo hebben wy een Hondeneen
Katte te liiemen gebonden, om dat het Ver-
bondt van 't Beftai-K-lt, de gemoederen der
vyanden en der tegenllrevige, te laemen
koppelt, die alfdan in tijde van Beftant ru-
ften, en in vrede blyven. Maer diefelve ge-
cyndight zijnde,lbo zijnfè als de Honden en
Katten,die wel dickwils te lliemen zijn ver-
eenight, maer in korter tijt daer nae mal-
k'andercn wederom plockhayren.
Tregua. Beβa>lt des Oorloghs. Nae de be-
fchryvinge van den E. Heere Droflarc
P. C. Ho or τ,
Η Υ maelde het Beftant een ftatige vrou-
we, die feer treflijck was geciert, heb-
bende in haere rechter hand een iwaerd,dar
in de fcheede was verlègelt, mette Icgelen
van den Koningh van Hifpanien , en van de
Sraeten der Vereenighde Landen, alwaer
48 Be firn of SùUefiànt des Oorloghs.
üytwas, ah Liviifj in 'txx boeck verhack.
Bedrieglijck waren de Longohardc», die onder
de regecringe van MMiriüus den Stilleftand,
in Italien, dickwils braecken. Bedrieghlijck
waeren de 7Ï)rdo>ri,diewelcke van ài Beotiërs
by liet inoras Co^akle overwonnen zijnde ,
\'luciiteden in Hekona , en maeckren Beilant
metten Boctkrs voor vijf dagen , gelijck Sui-
dii verhaelt, in Avelcken tijd, de Beoticrs, met
opfetten raede, daer nytfcheyden , verleec-
kert zijnde van de overwinninge en van den
Stillland , en terwijl zy aen Minerva Imia of-
ferden en haere gallmaeien hielden, als Po-
■ lia;ims· ieyt, zijn zy by nachte, vanden Thra- |
R E G U A,
rontoni was geichreven', ad ihodedm anii'h
dar is : voor tvaclf [acreà. In de flincker liana
hadfe een keeten, waer aen de Krijghs-God
M-irs was vaft gebonden , die ;d IchoorvoC"
tende volghde, en achter hem een hoop ge-
boeyde krijghsluyden, die de trompen dcC
mufketten en'tlpits derlpielien tcraerdc
keerden. Zy fat op een affuy t, daer een kaf
touw, ipieflen, mufketten, trommels en an-
dere krijghswapenen op laegen. Aen haere
iyde lat de Diicipline of tucht, en acn haeC
rechter iyde Pro^erit<u of Voorfpoet, Onder
den waegen laegen vertreeden Licentm onge-
bondenheyt, en Calamitai ellende. Henricus i r
crers, befprongen, ten deele doodgeflagen,en Koningh in Vranckrijck , hielp den wagen
ten deele ievendigh geΛ^^ngen. De Beotiërs door't aenroeren der voorlle raeders, op
klagende aen haere vyanden,van dat zy den den gangh. pcoSus ν i Koningh van Groor-
ftililand hadden geiêhent, foo antwoorden Britannien beweeghdede achterfte : beyde
de Thraciers,diit zy Beftant hadden gemaeckt bevorderaers deièr handJinge. Pater ^an Ney
ran dagen en niet van nachten. IViet groote fat op den wagen met den toom in der hand
en mende de paerden. Op't eene paerd iàc
t_Albertm, Hertogh van Ooftenrijck en vmi
Brabant, en op 't ander paerd Ifabella Clara
Eugenia, des Hertoghs Huyfvrouw, en des
Koninghs iiifter,Stadthouders des Konings.
De paerden Λvierden aen de toornen geleyt,
vaii ^mor Patrice, dat is van Lands Liefde,èn van
Mod^flia 2^edigheyt : Siijpùio, dat is quaed
vermoeden, en Cura de Sorge, hingen aen
den wagen. Recht tegen de paerden over, ~
fat een Ichoone Maeghd onder een heerlijc-
ke Zetel, en vertoonde de Landen,die noch
onder des Koninghs gebiet ftonden, en bo-
ven haer de wapenen van Burgundkn ; ter fy-
den haer hingen de wapenen van yder Pro-
vintie , en daer voor ftont PMippiis m Ko-
ningh van Hilpanien met een kroone en ice-
pter cierlijck uytgebeelt, en onder lijn flinc-
ker hand op der aerdc had hy een Ichildt,
daer in fijne wapenen wierden vertoont.
Aen des Koninghs flincker Iyde ftont c/ife-
brofim Spinola, zijnde fijn Veldoverfte. Aen
d'ander fyde, fat mede de Maeghd der Ver-
eenighde Nederlanden ineenfchoonc Zee-
tel,en boven haer hingh het wapen der Ver-
eenighde Staeten, en ter lyden de wapenen
der befondere Landichappen, Aen haere
rechter hand vertoonden fich eenige gryls
Mannen , als Staeten derlèlve Landen, en
aen de flincker Iyde ftont Mamtim van Naffait
als Veldoverfte der Vereenighde Staeten,
die fijn rechter hand op'tgeveft van fij»
rapier |
-ocr page 61-
tiVAUìghpyA^rdtgl·^. Venusta. 49
ï3wHeI,cnfimflinckeropeenfchilt,daer tuirchcnfchoouheytenBevalligheyt/epa^^^
iijne wapenen in ftonden. Indelochtver- de: Hy ,v^fchoonàr
toonde fich jWiari die lijn bloediffe koets fóto vergelijckende m ijn emin
verlaetende, r.m op de haerelieflijck quam Lcsüa, laet wel toe
omarmen,daerC«;4denwagenmennende, maermet geheel ?
die van treck-beckende duyfkens wierde g^e" ^^^^^ ligh^y'^^
voortgetrocken. En bHesvoorts detwee-
l» - haereTrompetten defe Bcval|heyt,^e™^^
Doch 'κΙί_βώ een ander toon :
Macr datfeisgeftrccJit en blmck^y
yanfchoon^eiact en fier Mungane
yoonvaer hier in geen fehoonhcyt kyt,
Afaer fchoonheyt is hevalligheyt,
Zy hee^ beval, noch fout, noch aertf
Dies acht icl{ hair geen boone Λνααί :
Maer Lifabet datgcefiigh dier.
Die rooft dervrosmen fchoonflc der.
uyt vvelck gedicht befloten wert, dat bo-
ven de welgeniaecktheyt van een groot eii.
blanck lichaem, de BevaUighey t ten hoogh-
ften noodigh is. En dat relvcbewijft Catullus
niet foo feer in 't woord Vcnullds of Bevallig-
heyt, als in 't woord rnica falis, dat is, een
kruymken fouts : te weten, om dati^/'i'w
onfapigh en ongefouten was,hebbende noch
Aerdigheyt, noch BevalUgheyt. Waer over
(Alexander Guarinus ieyt, gclijckde [pijfe fonder fout
onaengcnaem is, alfoo kpnde Cjrantia,^/ is't datfe Lingh
en blanckviiU , metfchooii Λνφη, fonder Bevaìligheyt :
't welck anders niet is als een feeckere Aer-
digheyt, gelijck dieiêlveichrijver in't ielve
gedicht fcy t, het fchijnt dal Lesbia de BevalUgheyt
van alle vrowwengcrooft heeft , overmits alle aerdigheyt
en gee^i^eyt in hacr alleen uytbloncl^^ : Op de ma-
niere van Zrtixii de Schilder , dieweicke aen
die van Agrigenten inSicihen, om f««o i^ci-
«ia uyt te beelden, ibo ibchte hy de aller-
pj En fchoone Nymph vanbevalligh oplicht, fchoonfie fchoonheyt, van de allerfchoonfte
-Lgekleet in weerfchijn, met een riem om- en bevallighfte Maeglidekens uyt, die hy
gort, alwaer rontom Cupido met fyne bran- koft vinden, 't Selve wort van den- Poëet
dende fackels, mette gevleugelde Slange- Lucretius uytgedruckt, dieweicke de Beval-·
llaft vanAi^fwr/iiigeborduyrtis, draegende ligheydt en Aerdigheydt een fuyver fout
j!i de rechter hand een Hclichrifm, of een noemt, feggende d at kley ne is voi
klacre goud-geele bloeme, en in de (lincker liefdekens en geheel fout voii zeeden. Wil-
hand het vogeltjen finge, by den Griccken lende feggcn, dat aen foodanigen Vryer,die
alfoo genaemt. van de Liefde verblint was, een kleyn, kort
Bevallicheyd is een leeckere aerdigheyt, Meyfken , hem fcheen eene van de Chariref
die een volmaeckte laucetotte fchoonheyt of Liefdekens, en eene van de Gratiën of
brcn»ht: Want alle fchoone luyden zijn niet Danck-Goddinnekens te zijn : weicke gratie
bevailigh. Suetonius befchrijvende het maeck- of aerdigheyt, van vede Schrijvers onder ,
id vau Qlauims 2Vtro,maeckt een onderfcheyt Ije^ fout is begrepen. Want Aerdigheyt en
G Beval-
%de maere,aen de geheele Werelt over.
-ocr page 62-
BevaÌÌìghiyt, Aerdigheyt.
|
Bev<illigheyt is dsiimce van de fchoonheyr,
gelijck het fout van de ipijië is, als Phitarchits
leyr. Om dele oorfaecke moet de ichoon-
hey t v:in een Vrouwe niet onbevallick,maer
aengenaem zijn; en om de gemoederente
bewegen, wortie gefouten genaemt. En
idaerom verfiertmen , dat Venus, die gehou-
den wort een Goddinne van deiêhoonheyt,
nyter Zee , dat is, uyt het fout gebooren is.
Sulx dat de Bevalligheyt,die Catulks het fout
en de Vcmres noemt, niet anders zijn als de
geeftigheyt en de Bevalligheyt, een woort
tiat van ί?««ί heerkomt, want Cicero leyt,dat
Venus van Venuftdi is voottgeiproten. Daerom
iêyt Catulks dat Leshli hadde eerooft alle de
Vccres, dat is alle de geeftigneyt en Beval-
ligheyt. Want Vfnus, als Goddinne van de
ichoonheyd, en het hoofd van de Bevallig-
heyt , hadde boven de volmaecktefchoon-
heyt des lichaems, alle aerdigheyt en gee-
lligheyt , die in een volmaeckt bevalligh
Menfch vereyfcht worden. Want Bevallig-
heyt beftaet voornaemlijck in twee befon-
dere gaeven : in de aengenaemheyt van>t
aeniien.enin de liefiijckheyt van deltemme.
'tAeniien beftaet in de aengenaeme en
vriendlijcke verwe. in de lieflijcke en hof-
lij ckebeweginge , in de foete lagh , en in 't
vallijck fpreecken, waer in befonderlijck een
iiipigc foutigheyt van Wijsheyt vereyfcht
wort, in geneughlijck, en om foo te icggen,
.lis een Engel te fpreken. En derhalven feyt
Qu'miilianus, Bevallijckheyt is al 't geene dat
mét eene feeckere aerdigheyt en lieflijck-
heyt geieytwort En hy getuyght van Ifo~
crates, dat diefèlve ajle de bevalligheden
van 't welfÌJteecken is naegevolght. Van ge-
Hjcken doet oock Petrarcha doorgaens in 't
ontwerp van iìjne'bemindei<iKra , daer hy
haere Bevalligheyt,foodaenigh afmaelt, dat
7,y oock den verfioorden lupiter lichtlijck
' foude hebben konnen bewegen,daer van hy
aldus finght :
So haeSl als gi my "Wierdgnvaer,
Doet! tratfe niy foo ge^igh ?wir,
Schooit lupiter volgramfchf Wf,
Het karfel hoofd vergiigh hem rds,
Hy fmcct den hlixcni nyter hand.
En ra;ckte door haer LiefT in hrand,
In welck gedicht, gelijck hy in meer an-
dere dichten'doec, fiec hy op haer blanck |
aengeficht, op de blonde hoofdhayren., op
de bruyne winckbrauwen, op den glants. der
oogen, op de v/ittigheyt der tanden, óp het
korael van de lippen, &:c. al te faemen ver-
wen, diewelcke geeftigheyt en Bevalligheyt
aenbrengen , wanneer dielèlve met een ge-
maeckte geHjckmaetigheyt iji eenperfoon
( ai gelijck ) werden bevonden. Hy let op
haer'gangh en op haer gelicht, op haer aen-
genaem fpreecken en vriendlijcke lach , als
mede op haere geeftige trett en 't bewegen
van haere voeten. In deie, deelen dan, in de
verwe, in de beweginge, in de lach, in 't ge-
ficht ,· en in het ipreecken beftaet de Beval-
ligheyt.En daerom hebben wy haer in weer-
ichijn gekleet, dat van veele verwen is te
iaemen geiët, om de veranderingen der be-
valligheden , die in een fchoon voórwerpfel
van een vdlmaeckte fchoonheydt worden
vereyfcht. Want nae des Platoniichën Ficmi
meeninge, is de ichoonheyt een ieeckerc
geeftigheyt en aerdigheyt, diewelcke veel-
tijts in t befonder heerkomt vaneenigh op-
pronckièl en fraejicheyt van veele dingen,
en die is van driederleye flagh : ten eerften
foo wort door't vercierfel van veele dengh-
den, de Bevalligheyt in de gemoederen ge-
bracht, ten tweeden komt door de overeen-
wen en trecken de Bevalligheyt en geeftig-
heyt aen 't lichaem : ten derden foO fpruyt
de Bevalligheyt en geeftigheyt feer dapper
door de liefiijckheyt van de flemme,en door
dé foete gelijck-klinckende woorden: Sulx,
dat defe drie voor de ichoonheyt vati 't ge-
moed, van 't lichaem, en van de flemme ge-
houden werden.
De fchoonlieyt van 't gemoed verheught
fich door de finnen , de ichoonheyt des li-
chaems door de oogen, de ichoonheyt van
de flemme door de ooren. Waer over die-
fel ve Ftchmi feyt, de/e Bevalligheyt'u fchoon die 't ge-
moed door de pnnen en door'tgeacht en^tgehoor be-
■weeght en aenloci^.yVaer uyt wy dit eygentlijck
befiuyten , dat de ichoonheyt in defè drie
dingen beftaet, en dat defe drie met een an-
der te faemen vereenight, de geeftigheyt en
Bevalligheyt maecken, gelijck Petrarcha daer
van wyder fingt,noemende deughd en eere,
de fchoonheyt des gemoeds , die in de ge-
moederen de Bevalligheydt veroorfaeckt.
Wildy de fchoonheytïien in de geeftige be-
weginge ?
vrolijck oplicht. De flemme beftaet in't be- ftemminge en gelijckmaetigheyt van de ver- |
-ocr page 63-
^evaìli^ep i Aerdìghejt. Venusta, yi
van t lichaem. vergelelichapt, dat oock luyden van den
e loete redenen ? hoort de lieflijckheyt morgen af totten avond toe, fonder eeteii
Γ'l- 1f Siet, feyt Pctranha, hoe lief- of drincken fouden geftaen hebben , om dc
"jck heefirfe my 't herte verftrickt,ontroen:, fpijfe van fijne weilpreeckentheyt te genie-
^engelockt,- en treckt het gemoed, door de ten : En wy hebben meer als '^ér reyfen ge-
«ΠΜη, door't oogh en door't gehoor. iien, datTiz//ö by't tonneel ilont, den mond
• ^^ «icngenaeme Bevalligheyt ieyt Ptoo open vergetende, fonder fich eenighfins té
lijne wetten,paft den Vrouwen alderbeft : bewegen. Krachten voorwaer, van Beval-
Waer uyt het komt dat Cicero in t eerile ligheyt en geeftigheyt, die den Menfch be-
Doeck van de Burgerplichten ieyt, Τΐ^ moeten tooveren en de gemoederen wegh rucken.
"" ^^^"lijcke beVciUigheyt en een Manhaftige achtbaer- Infgelijx bleef oock het gemoed vari ^Jtce-
"Ψ Sullen wy meenen, Oat Bevalügheyt hiades alibo begoochelt,door't fpreecken van
«n FrouüjcI(e faeck^ is, en dat ivaerdigheyt en dapj^er- Soerates, hoe llordigh en lelijck hy OOck was,
den mannen ραβ} Doch 'tis te gelooven, dat hy.fey de meer foetigheyt te hebben in
dat dit te verftaen is, van een leeckere ver- de woorden van Soerates, als in de foete en
Wijfde fachtigheyt, faertheyt envroulijcke lieflijcke geiàngen van Marfas en Olympius,
zeedigheyt : niet dat de Bevallighéyt en vermaerde Muficiens , foo gewekligh en
^engenaemheyt een Man qualijck paft, want krachtigh was de aengenaemheyt in fijne
^εη Man fonder geeftigheyt is onbevalligh, woorden en gebeerden.Welcke geeftigheyd
naer 't gemeen praetjen ibo fai de Man van alle Redenaars genoegh wort aengcprc-
t^charis, altijd, als een ydel fpreuckjen, in fen, niet alleen door de fòcraerdigheyt in 't
alle Mans mond zijn. ^charis wort genomen fpreecken, maer oock in de Bevallijckhey t
voor een Man fonder Bevalligheyt, want van 't geficht : En foo veel de perfoone be-
aerdigheyt en geeftigheyt raaecken den langht, ifle in een Man prijflijck. Fhuarchus
' ' 1 1·· t - 1-oenu het bevallige opficht van Powpfjjii, dat
vol zeedigheyt en beleeftheyt was , waer
door hy oock fijne redenen aengenaem
maeckte, en dat in hem alle de Bevallighe-
den en aerdigheden met een ftaetigheyt en
beleeftheyt waeren tefaemen gevoeght : eri
dat in de kracht en in de bloem van fijne
iaeren in hem een Koninghlijcke Majefteyt
uytblonck. Suetonius prees in t^ugupus dè
fchoonheyt en Bevalligheyt Van fijne tegen-
woordigheyt, en dat diefelve, in alle trap-
pen van fijne Iaeren, geeftigh was.
Vandufdaenigevolmaeckte Bevalligheyt
roemen oock de Griecken dat haCre
biades geweeft is, en Λί. Τ, Cicero prijft fooda-
Man aengenaem en vrolijck, hoe lelijck hy
OOck magh wefen. Vlyfj'es was lelijck, niet te
niin bemachtigde hy door fijne Bevalhgheit
en foete overredinge de gemoederen van
alle de Griecjcen : lae hy koft oock , door
ί jne aengenaeme wellprekentheyt,de God-
dinnen op hem doen verlieven , gelijckOvi-
dim feyt. Qmntut R$jcim de Comedi of Tón-
neelipeeider, was icheel en lelijck van aen-
geficht, dies hy om fijne lelijckheyt te be-
decken, de eerfte was die met een momaén-
fichtop 't tonneel.quam, gelijck C.Rhodigntut
feyt: Maer 't voick wilde hem liever fonder
mafke fien en hoeren, want behalven fijne
foete uytfpraeck, foo hadde hy noch een -.......o -
fonderlinge geelHgheyt en bevalligheyt, foo nigen opficht dat te gelij ckAchtbaerheyt en
wel in debeweginge als in dehandelinge, Bevalligheyt aenbrenght. Overfulx is de
4oor verfcheyden gcnegentheden geeftigh, Bevalligheyt in een Man prijflijck. Van de
en door't geficht, uyt te drucken. Hier fiet Vrouwen fpreeck ick niet, maer ick wildé
men hoe de Bevalligheyt in een lelijck Man liever eene Maegd vryen die fo heel fchoon.
aengenaem is, en hoe veel te meer falfe zijn niet was, nochtans deughdfaem, geeftigh en
in een fchoon Man. Wie iàl dan fc^p dat aengenaem in 't Ijjreecken en ommegaen, en
de Bevalligheyt een Man niet wel paft, ten
Waere dat men een al te verwijfde Bevallig-
heyt meende: Maer een Manhafte dieder
in PatiigaroiaeeCienis, isteprijfen, diewelcke
neffcns de ichoonheyt des lichaems,foodae-
nigc Bevalligheyt in 't foét fpreeckea hadde
luftigh op den tret, als eene die feer fchoon
van aengeficht was, doch fonder Bevallig-
heyd, fonder deughd , een boerin in 't ver-
keeren, logh in 't gaen , en ongefouten in 't
fpreecken.
Wy hφben deiê beeldniffe met het gor-
G 2 del
-ocr page 64-
|
yMnderiijck^gnveyenis y endruckfdat omu'we fyden,
ivantdaer ^^ijn alle dingen ingemaeek}, en gelooft dat het
u niet onmogeiijek^fal "wejen uyt te voeren,al ^tgeene ghy
'fult begeercn.}r{\Q.Ï uytblijckt nae t getuyghnis
van Homerus, dat in dit gordel mette naelde
geborduyrt waeren , de Liefde, het verlan-
gen , en de foetvloeyende, en aengenaeme
ivelfprekentheyt. |
De Liefde hebben wy gemaelt op de ge-
woonhjcke maniere van een gevleugelt
longhsken , en 't verlangen door den bran-
denden fackel : 't welck die geene zijn, die
pp de maniere als een brandende toortiè,
't hert der Minnaers geftaedigh doet ont-
Voncken. De foete en lieflijcke wellprekent-
heyt wort door den ftaf van Maeums uyt-
gelieeld, dewijl de oude Poëeten Mercurium
voor een Vader van de Weliprekentheyt en
't hoofd van de Bevalligheden uytroepen.
Waer over oock Lucianus, Meremium invoert,
als dat hy het gordel van Vénus foude hebben
geitolen,vanwienhy oock wier de omarmt,
om de overwinninge,die hy door haere Be-
vaUigheyt hadde verkregen. En niet fonder
reden ftelden die van Athenen Mercurium, als
Taujanlis verhaelt,voor den ingang van't ka-
fteel en de Bevalligheden daer neifêns, Sulx
dat de Slangenftaf vzn Mereurim άί&ηΐνοοτ
een- beeld van de Weliprekentheyt en van
een lieflijcke weliprekende tonge : en door
dit gordel wil Homerus de kracht van de Be-
•V^alligheyt te verftaen geven, fonder welcke
dat Pallds cixluno, wanneer zy voor den Her-
der , die als Rechter over haere fchoonheyt
foude weien, verfcheenen , feyde hy tot Fe-
ms, dat zy haer gordel foude aiieggcn, want
het gafhaer ililckenBevaHigheyt,datie daer
door de luydèn betoovérde; ifraw antwoor-
de dat zy te vreden was dien gordel af te
leggen, maer dat het daer tegens behoor-
lijck was, nae dien d'eene geciert was met
een gulden Helmet en d'ander met een
kroon of bagge, dat zy voor haer dan oock
eenigh ander vercierlèl mocht verkieien :
waer in Pallai eri luno te vreden waeren. Fémts
van haer foheydende , gingh in een ichoonc
warande, en las aldaer t.elien, Violen en an-
dere bloemen, om haer te eieren, maer ver-
der waende, wierde zy den foeten reuck
van Roofén gewaer, diewelcke zy plucken-
de,dacht haer dat defe de fchoonfte van alle
waeren , d'andere te faemen verwerpende ;
dies maeckte zy daer af een Roofekrans,
mette \vclcke zy verciert zijnde , voor dea
Rechter qnam : Maer Ρ.ι/ώ en luno haer dus
bevalhgh metten Roofekrans fiende opge-
pronckt, wilden 't oordeel niet verwachten,
en haer kennende overwonnen, quaeiüeo zy
Vcnus alle beyde omarmen, kullende den
Roofekrans, fettendediefelven, d^eenden
anderea
^t Bevaiüghe)t,Aerdtghep, V e μ ti s τ a»
del van Venm opgefchort,datby de Grieckcn de ichoonheyt niet om 't lijf heeft.
Ce/I«w oiBahcus geheeten is, 't wclck Vom, wel lchoon,maer fonder het gordel, r welciC
Moeder van alle Ichoonheyt en geelligheyr een beeld was van de Bevallighey t, foo koft
plagh te qraegen, om bevalligh'te zijn, en ^ zy Mars niet verfoeten noch aen haere iydc
datfelvehaddelulckenkrachtinde Minne- trecken. /kho Avas wel fchoon, maer fonder
verllooringea , dat het oock den verftoor- het gordel van FérMs, dat is, fonder aenge-
den en rafênden Mars kende ftillen, en Imo naemheyt en Bèvalli^heyt , koft zy lupiter
tlie'tfelye van PÉtoj hadde geleent, konde nietveriachten, daer door zy hem nochtans
daermede den donderenden blixem-drae- vermorwde, gelijck oock il/ari dede :
willende te kennen geven,dat de ichoonheyt
gevoeght by de Bevalligheyt eenyder kan
aenlocken, hoe wreed van herten dathy
oock mocht weien als Mars, of van een foo
hoogh en verheven gemoed als Inf iter: Maer
dat de fchoonheyt defe kracht niet hadde
fonder de Bevalhgheyt,die\velcke Liefde en
verlangen verweckte inde gemoederen van
de
ger lufuir te vreden ilellen. Waer over oock
Martialis foetclijck fcherft, willende Mm prij-
fen over haere geeftigheyt en Bevalligheyt,
fcyt, dat Inno en ^^mus re gelijc5:,van haer het
gordel fouden moeten bidden. Ditkofte-
iijck gordel is van Homerus belchreven , dat
het fccr konfligh met de melde "Wits geborduyrt, 'waer in
dat alle aenloekin^en "wacrcn , te "weten, de Liefde en het , , ^^ „ „v,·^^^ _____
verlangen, de t [aemenffraecl^, de foetvloeycnde reden de Wljlè Mannen , én dat Cloor u.c uciiyc-
die'tgemoed der Wijfenver^rsekt, Dit-w^is haer in de naemheyt van't ipreecken , treckende cüe-
haiid gegeven , en tot haer gcfeyt, Neemt dit gordel, dat felve foodanigh, datfè van haer kan vcrkrij-
■........... · . - . ggj^^ watfe fai begeeren.
Libanius de Griexiche Philofooph, veriiert
over het gordel en over de rooiê een aerdi-
ge kluchte, gelijck Angelus Pohianus verhaelt. |
-ocr page 65-
:BemIltghep,Aeràt^Ì^Ì. V κ ιί η s τ a.
anderen op'r hooft, en ten keften weder eenbloeme die genaemt ii naedeNympb
f Ρ 't hooft van Vcnui : En hierom zijn wy Hclkrif* , als die de felve eerft foude hebbeti
bewogen, om de BevaUigheyt met een Ro- gepluckr, gelijck Thcmiflagom Efh^^ Ichrijtt,
lekrans afte maelen : en dat oock met re- ' doch ick achte datfe genaemt^ is nae HWmx,
<ien,want de Roofe is om hareBevaUigheyt 'x wekk de So«»e,en van Chryjos t weick goue
Koninginne van de bloemen, een cieraet beteyckent,overmits de fchaduwe van üele
van de aerde, een glans van alle planten, en piante vol befyen hangende die o<xK min-
net oogh van 't geSioemre.Defe geeft Lief- mermeer verrotten, wanneerle van de Itrae-
van iich,en vS-foent ^««y.fteeckende alle len der Sonne gefteecken zijn,een ichadu ot
andere bloemen den loef af. Waerin de weerfchijnfel geven, als offe van goud wae^
Poëten oock meeft over een kovmn, onder ren : Waer over de Heydenen een gebruycK
hadden,hare Gaden daer mede te belcronen,,
'twdck Ptolontjens deKoningh vanEgyptea
met groote naerftigheit heeft onderhouden.
Wat voor een bloeme deiè Helicrifn is,tot een
ondericheyt van de Chrifanthcmm eti de o^wu-
riwi,kondy by Plimum,DioJcoridem en lijnen uyt-
legger Mathidam leièn.
VVy hebben Iiaer deiè bloeme in handen
gegeven,tot een beeld Van de Bevalligheyt,
want het is een aengename bloeme die haer
andere Mmok , en ^maeon feggen, datter
Ge ciemet vandc Bevalligheyt in fchuylt.
Roojje» aller Goden hloemtje,
■D'Jt den Mcnfch tot ivelÌuÌì ieyt,
I>raeght vangeur enmic{{_h(troemtje,
Ckr/èhan BevaUücl^eyt,
Soo paft dan de Roofe feer wel rotte Be-
valligheyt, daerom zy oock van de Poëeten
^w'i is toegewijt, als een beeld van Beval-
%heyt en ichoonheyc: waerin debovenge- ----------------------o---------------r —------
%de drie dingen,die de Bevallijckhey t ma- naemc draeght van t goud en van de Sonne,
^cn, als de Pla%mà feggen, te vinden zijn, te onder wiens ftraleir zy Ichoon en luchtig is,
NVetcn de kracht of deaghd,de welgematig- als het goud: jae men foude σεεη aengenae-
de verwe,en de lieBijckheyt van de ftemme. mer faecke konnen noemen^ dandatle lucn-
Voorwaer in de Roofe zijn oock defe drie tigh,en blinckende is,· als het goud, daer dc
«leelcn te vinden, ten eerften beftaet haer Sonne haer weerflag op geeft. lae men fegt»
deughd in delichaemen te vcrftercken,door dat als men daer kranskens van vlecht,enby
fooVerfcheyden toebereydingen van fyro- fich draegt„dat men fich aengenaem maeckr,.
pen en wateren.Daer is de aengcnaeme lijf- en gunft en roem in t leven verkrijgt,gciijck
verwedie met wit en root vermenght is, Plmius en de oude Griexfche Schrij ver c/if/w-
gclijck de Poëeten verfieren, dat de Roofen luus verhaelen. Hierom geven wy de Beval-
te vooren geheel wit zijnde, met het bloct ligheyt defe Helichrifusin de hand. Want wie
vaii f^cmis zijn" befprenghr. Daer is de geur BCTalligheyt heeft,heeft i»'t gemeen·by ie-
van de lieflijcke reuck, een beek van de foc- derman geluck\venfc!üngevrocm,eere,gonifc
;,naedemael en aerdigheyt. En overmits de Bevalhgheyi:
tigheyt, en geur van de ftemme,__________
Ceuige Philofophen het daer voor houden,
dat de reuck en de verwe komt van de
aengenaeme fterre van Fcwi ; waer uyt dit Latijnen gefeyt, hy » vol Sevalììgheyt, en dat
ipreeckwoort gekomen is dat door Roo/enf^re- ■ van een Man die geluckigh is,dat fijne faeci
, Poëetifcher wyfe gefevt wort, dat Péius ken nae wenfch zijnuytgevallen.Want Pam^
de gonfte weder vereenight,door de welcke
de dingen worden verkregèn, foo is van de-
mette mond vol iCooïen fpreeckt, gelijck
I^r^ilm cn Petrarchafmgcn,d-a.Ï de fchooneEn-
gclfche mont was vol pcerlen, roofen en lief-
lij cke woordekens.Verftaende een bevallige
mond,nemende dc peerlen voor de fneewit-
te tandekens,en de Kolen voort vermelioen
Van de lippen, waer uyt voortquamen koft-
iijcke fprcucken, die verhack werden met
een foetewelfpreeckentheyt enaengenaemr
ijcyt van redenen,geHjck OOck Tajjo iïnght.
De Mhcrijiu die zy in de hand draeght, is
philui in 't fpel van Hccjra, als 'i: hem bovea
fijn hope mette Vrouwen wel gekickt wasj,
ièyt hy , JVie U geluckjgcr cn voller 'van Bevalligheyt
als iekhen ? Daer en- tegen fey t men, dat die
onbevalligh, en 't geluck ongunftigh is, die
de faecken nier nae wenich gelucken. Waer
Ov&X Pamphiks in'tipel o^nto ieyt : Ijfcr-wd
eenigh Menfch onhevaUigcr en ongcluckiger als kkben ?
Waer uyt het komt dat die bevalligh is,
oock geluckigh is , want hy vindt licht
by yeraant gunft en aengenaemheyt, ^vaec
G i to&
-ocr page 66-
|
Ì4.
toe deiê bloeme·, als een beeld, gebmyckt
wori, als zijnde een eedele,fchoone en aen-
genaeme bloeme. Niet datfe in derdaed
den Meniche aengenaeni en in gunite by de
Princen brenght,gelij ck de Indianen fotlij ck
nicenen■ dat de Rooiê doet : 't welck een
dwafe ydelheyt is. 't Is oock malligheyt dat
eenige iêggen, dat de Haefe den Meniclie
ibude aengenaem maecken , wanneer men
van lijn vleeich ibude eeten.'t Is òock groo-
telijx te verwonderen, dat Eierms dieweicke
anderfins een dapper Manis,in deie doolin-
l'e is geraeckt, dat hy de plaetfe Pimi mif-
duyt, daer hy ibyt, dat Hafe vleefch, nae 't[eggen
vm Caxo, flacperigmaeclit, daer vérandert hy
't woort fomnofos^ dat is flaeperigh, en ftelter
vooi firmofos, dat is ichoon en aengenaem.
Daer nochtans fchimpswyfe ,· de ibttigheyt
van't volck , doorP/wKi, beftraft wort, de-
wijl zijt daer voor hielden, dat [even dagen Imgh
Haefevleefch gegéti» , het den Menfche gunSl en Beval-
ligheyt ainhrachte^ 't welck een groote beuie-
linge is. Dewijl de Haefe by geene oude
iclirijvers voor 't beek van de Éevalligheyt
is gehouden, maer wel beipot. ■ Dit fchijnt
evenwel Piiràii tot fijn voordeel tetrecken,
dat in een afbeeltfel van Phìtclhatus, de Lief-
dekens afgemaelt zijn , onder eén Orange-
boom fpeelende, met een Haes, niaer dit
heeft geen gemeenichap mette Bevallijck-
heyt, want diergelijeke boertérien fuldy
duyiênt mael te Romen àèn de gevels êti
kjilen van de huyien, palleyièn en lufthoven
lijcke dieren. Want de Cupidootjes wilden den
Haes niet quetlèh met haere pijlen,maer zy
wilden hem levende vangen , om die , voor
een gefehenck aen Fenus te vereeren, niet tot
een beelt van Bevalligheyt,maer om dat het
een fcer vruchtbaer &er was, en feer tot Fi-
genegenj waer van Philopratm felve ièght,
de fotte Mimiaers hebben gemeent dat by de Haefe eenige
^acht foude Ktjn, tot verweckinge van Liefde, Waer
óver Pierini oock dit fehempdicht van Mar-
tialis gcbruyckt.
Michieltjin fent een Haes en raed my die te eeten.
Voor feven dagen kngh,om fchoon te ^ijn,hermatcl^·.
Doch foo gjy nier niet f^ot,maer feghtet by u 'weeten:
O Gellia, ghy hek noyt Haefevlees gefmaeckt.
Doch hier Ipot Martialis mede, ieggende,ibo |
Bevalligh is, ibo veel Haeievlees eeten als
hy wil, hy fai daer mede geene Bevalügheyi
verkrijgen, want geeftigheyt komt door de
geeft der natuere,. die door geen eeten of
leckernie -kan te wege gebracht werden.
Waerover oock ièecker Poeet boertende
met den Keyfer , nemende oorfaecke van
fijne Bevalligheyt, en van 'tHaefè eeten,
ieght dat hy dickwils Haeievlees'eetende,
Bevalligh was geworden,waer op lamprièut
in't leven van den Keyiêr, tot lafter van den
Poet eenige veerlèn verhaelt, die de Key-
fer, daer op Ibude geantwoordt hebben;
Dat ghy meent,eUend'tge Poëet,dat u Xoning fieh fchoon
foude eeten, als 'tgemeene jiraetjen is, daer over vergram
ick^my niet; maer dit -milde ick^, dat ghy foo veele Hae-
fen aet, dat ghy de vteeken utoer Ktelc uytgejaeght heb-
bende, fchoon mooght werden, op dat ghy nìemànt meer
mocht benijden.
■ BemliigheyttAerdigheyt. V ë ν ti s τ a.
vleefch ichoonmaeckt,foo hebdy Gfiw nOyC
Haeievleeich geproefr, boertende op haef,
om dat zy foo lelijck was. Pkr'm maedi^
oock gewagh van 'Alexander Seycriis, dieweic-
ke di<±wils Haefen ar, maer feecker fijne
BevaUighey t, quam niet van het Haefe ee-
tén,maer van fijne natuerlijcke Bevalligheit.
Want laet yemant die niet uyter natuere.n
Dat de Keyiêr Haeien at, dede hy niet
om Bevalligh te worden, want dat was hy
uyter natuere, maer omdat hy die opter
jacht hadde gevangen, en hy die gaerne at,
gelijck Lampridius ieyt. Maer de Poëeteii
Jchertiën dapper met het woort Lepre en Le-
vinden,alwaer de naeckte Cupidoos fpeelen pore door de gelijcke uytij5raeck,daer 't eer-
inette geytjens , apen, en andere geneugh- fte een Haefe is, en't ander Bevalligheyt,
di: de waerheyt is die ghy icghtjdat tiaeiè·» om met foodaenige vercierfels bevalliger te
fchijne%
En overiùlx kan die Haefe geenfins dienen
voor een beeld van de Bevalligheyt, wanc
zy is geenfins ichoon, maer lelijck. Daeroni
safter de krans van Rofèn en van Helichrifus
seter, zijnde feer fchoone, bevallige en
fraeye bloemen : waer uyt de Oude oorfake
hebben genomen,aIs of men daer door gonfi:
en bevalligheyt koft verkrijgen.iEn daerom
verfierden zy dit waerlchijnlijck gevoele»
van Libanius, dieweicke ièyde, dat de gulds
Helm,PaJ?rfi bevalligheyt aenbrachte, gelijek
oock de bagge of kroone aen ima dede. En
evenwel wilde F'enus, hoewel zy uyter na-
tuere, ichoon ea aengenaem was, nochtans
haer ichoon geborduyrt gordel draegen :
doch zy verkoos daernae de Roofekrans, |
-ocr page 67-
BevAl/ìgheyt,Aerdigheyt. V je Ν u s τ λ.
dieweicke aen de Dochters be- ^vAs,hoehy "wilde gefai-v^efen ,ΙοίΙ^Μίΐβίηι^ίΙτι*
emlijclj zijn , doch die binnen de paelen ken ViUdepronc^e». Wat dim ? -waeren fijne 'voorde»
an zeedigheyt en eerbaerheyt blyven : we- niet foo los, als hy [elf ontgort en luy "wdi ? yoatrcn fijne
ende tiHve . ièer miiprijilijck in een eer- redenen-wel foo heeriijckj als fijn aengcfichtflont, als pjn
Vrouwe , dat zy fich laet vervoeren, groote feep , fijn Huys en fijn Huyfvrotm ? en noch
treeder. Deie gemaeckte Ridders mishae-
gen een yder, alhoewel ibmmige haer niet
qualijck zijn toegedaen. 't Mishaegde t^i/-
fitftus van defen Toicaenichen MecanM, dat
ly fiao gemaeckte redenen voerde, daer hy
hem anderfins beminde, gelijck Suétonìia ver-
haelt. En ^Macroh'm fchrijft in 't ï boeck
cap. IV van fijn Saturmsfecfen, ipottende met
deiès gemaecktheyt, en, naö dat hy veele
van fijne d.ertelheden en vercierfels hadde ^
Verhaelt, ièyt dat dit al te' faemen öpftóbc-
kingen waeren van 't overfpel. De Ridders,
die op ioodaenige maniere, de Bevalligheyt
en gonfte willen naebootien met konftige
vercierfelen over haere perfoonen, kleede-
ren en woorden, worden óp 't laefte van
hare eygene vrienden belacht enbefchimpt,
en dat met groot verlies, van haere acht-
baerheyt en gonfte, by allewyfe en dappere
mannen.
Het Vogeltjen,dat dit beeld in de flinckcr
hand hout,wort van deGriecken Unge, maer
by de Latijnen MotaàUa geheeten, in wek-
kers verklaeringe veele Schrijvers dolen,
a:lh0ewel eenige daer over een lang verhael
doen. 'tis een vogel die den hals kromt,
ftaende voorts met fijn lijf recht op. De
Poëeten verfieren dut Unge een Vrouwe was,
die van Imo in een vogel was verandert, óm
datiè door ieeckere betooveringen lupiicr,
haeren Man,dede verlieven op /o,een doch-
ter van Inachus, gelijck Sextiü en andere ver-
haelen : alhoewel d'uytlegger van Theocritus
feyt, datfe defe betooveringe dede om hem
tor haere eygen liefde te trecken. CaÏÏmaehus
feytfe te wefen een dochter van jScfco.Andere
datfe een dochter is van Pitho, die van de
Heydenen voor een Goddinne van de over-
redinge gehouden v;ìevàe.Pind,ìrus de Griex-
Iche Poëet in fijn Ρ/ί^ώί in't iv gefangh, al-
waer hy verhaelt de overwinninge van cJge-
fdaiis Cirenxus , verfiert dat Vinus defen beval-
ligen vogel uyten Hemel opter aerde hadde
gebracht,en datfe dienfelven aen lafon hadde
vereert, om J^edxa te doen verlieven, &c.
En om foodanige oorfieck ifle van xle onde
Griecken be^iaejn geacht torce Minnefuch-
tige
<^00Γ de overvloedige begeerte vanfchoon
en aengenaem te wefen, door hovaardige
en dartele vercierfels. 't En behaegde voor-
^aer den Keyfer ^ugudui niet, alhoevi'el hy
nveegh, dat hy fijn dochter Ma op eenen
djigh fdojh gaen met een dertel en prachtigh
Weed, dat haer niet betaemde : Maer alshy
«aer des anderen daeghs veel zeediger fagh
opgetoytjfeyde hy,haer omarmendè,0 hoe
Veel lofdjcker is defe kleedinge aen een
apchter van ^ugujias als de kleedinge van
gifteren! "tIs waer, àntwoordezy: Want
"" hen k/^opcetoyt nae't oogh van mijnen Vader , maer
Ρβσ "ΐοοί ic^opgcpronclit naert oogh van mijnen Man.
Niet te min, foo paft het beter, dat men ge-
is nae de òògen van een Vader, als nae
de oogen van Mannen. Maer in den Rid-
J-^ers paft geenlins de.konftige vercieringe,
ί en waere alleen, foo veele als haer Man-
»afte Ridderichap betaemhjckis, want een
Manlijcke fchooiilieyt moet niet veel opge-
-ronckt wefen, gelijck Ovìàm mede ver-
'laelt.DefeRidders moeten befchaemt zijn,
dewelcke om bevalligh te ichijnen, fich met
alle vlijt en konft belonderlijck foecken te
palieren,'thayr met kuyvente krullen,koil-
ijcke en dettele kleedinge vol borduyrfels,
rcuckwerck en perfuym , te doen maecken,
hebbende iulcken gemaeckten gangh met
haer vvelên en draeyen van hoofd en oogen,
^s mede door een aengewende lach,en met
ftlcke honighibete uytgefochte en gefineer-
de woordekens, dat in plaets, van àatfe fich
ibüden aengenaem maecken,foo maeckenfe
fich met al'haer gemaecktheyt haetigh : in
plaets datiè Manhaftigh fonden zijn, wor-
denfe verwijft, weedigebacken en teeder,
foo datfe, meenende geacht te zijn, worden
Veracht en gelaftert. Want of welde Ridder
Mececnds om fijne groote mildigheyt van de
l*oeeten is geprefen, foo is hy nochtans van
den Philofooph Seneca, om fijn groote ge-
i^aecktheyt, die hy over hem hadde , ver-
dicht , gelijck in fijnen 114 briefis te lefen,
daer hy hem iëer befpot. Hoc Mecxnas heeft
ideeft, is bekenàcr, dan d,urnen 't m foude ophaelen, hoe
γ ^kgh tl 'mndckn , hoe ieck^r ett ytcicl{gehack^n h^
-ocr page 68-
fé. Seva/Iigheyf, ΑίΐΜφηί,
tigc betoverIngen.7Ï!£ocrif/« voert de Nimph
iwia, dieop Detphidcs Minêui verlieft was,al-
dus in, fingende :
Gdijck^ditwafchyoortyifcecl^gematc}^^
Lm Mjndi liefd' ooc^^yo^cTiicc^f j
Gcltjci^dees /(opre iVerclt rolt.
En door vrouro Venus omgefolt,
Soo treckt ο linge defen Mm,
Dat hy mijn deur niet mijden I^,
Enoin dat de Griéxiche Poceten vcriler-
den dat in deie Vogel een ingeboren kracht
was van de Minne bekooringen, daerom
komt liet datbydeGrieckengemeenlijck,
by gelijckniflè, alle de aengenaeme dingen,
die totte Liefde verwecken , en die totte
overredinge bequaem zijn , Unges genaemt
zijn , en oat door de kracht van de geeftig-
heyt en bevalligheyt, Sextus noenït de aen-
genaeme woorden Tinges: Want de woorden
trecken de gemoederen, hoe hart en onver-
fetlijck die zijn, tot buyghfaemheyt. En dc
Qfiecken iè»gen van Hekna datie krachtige
linges hadde.dat is lbo aengenaeme Bevallig-
heyt, datlè felf Priamui den Koninghvan
Trojen, alhoewel hy wifte,dat zy de onder-
gangh van fijn Rijck was, niet op haer kofl:
vergrammen, maer door een Vaederlijcke
liefde noeinde hy haer fijn Dochter. Sitiddf
rerhaelt van Cleopatr,i, datiè meende mette
ftlve &ge,dat is mette Bevalligheyt.tot haer
liefde te konnen trecken den Keyier
fins, gelijck zy I. C<efar en c^ntorMis tot haer
getrocken haade.Wy willen nu den verbor-
j^en fin van Pindarus, re weten, dat Fenus deiê
Vogel Unge uyt den Hemel gebracht heeft,
onder een fchaduachtigh bedietièl, verklae-
ren : to weten, dat de.Bevalligheyt en gee-
ftigheyt een beipndere gonft en gaeve van
den Hemel en van de Natuere is , die daer
nae aen lafon is geichoncken,zijnde een eedel
CH Ichoon Ridder , ten eynde hy Medaa tot
fijne Liefde foudc bewegen, en dielelve te-
gens de wille, van den Koningh van Cokhis
taeren Vaeder, en van de Koninginne haer
Moeder , overreden, om hem tot haerën
Bruydegoin te nemen, gelijck zy dede. r Is
openbaèr dat noch eedèldom noch ichoon-
lieyt de kracht heeft, om de gemoederen
tot fich te trecken fonder de Bevalligheyt :
Waer over Suetoniiis willende de fchoonheyd
van den Keyier Nero verachten, ieyt dat hy
fiiHder Bevalligheyt was, en als berooft van
V g Ν π S τ Κ,
dc liefiijcke aengenaemheyt,zijnde or
pelt van ichandige manieren i en da'eroin
was hy van een ycler gehaet ; 't welck niec
'Teichietin die geene diewelcke aengenaeni-
■ ïieyt eii Bevalligheyt hebben, zijnde van
een beter aert als de Ichoonheyt, want de
ichoonheyt heeft uyt haerièlven de aen-·
dringentheyt niet οητ de gemoederen aea
fich te trecken , fonder de Bevallijckheyt :
maer de Bevalligheyt en geeiHgheyt, heb-
ben een iêer groote foacht fonder de
fchoonheyt, gelijck wy boven in de voor-
beelden van Flyjfes , Soerates, en Q^intus Rofeius
geiêyt hebben, diewelcke hoewelie wel le-
lijck waeren, foo trocken zy nochtans,door
haere Bevalligheyt en geeftigheyt de herten
tot fich , en verkregen alfoo ander luyden
gonfie. Waer over men ieght by maniere
van fpreeckwoord , hy heeft den yögel Unge, van
eene die foodanige aerdigheyt en Bevallig-
heyt over fich heeft, dat het Ichijnt dat hy
den Menfehen tot fijne Liefde dwinght.
Daerom is by ons dees Vogel Imge voor een
beeld geftelt, van de kracht enwerckinge
van de Bevalligheyt en aerdigheyt.
Logica. Bewijs f(p>iii,
E En wackere levende en vaerdige jonge
dochter, in 't wit gekleet, houclende in
de rechter hand een fteckade, en in de ilinc-
ker vier fieutels, met een helm op 't hoofd,
en op denkamdeffelven een vreemde valck.
Logica of Bewijskonil, is een wetenichap,
die de natuere en eygenfchap van de werc-
kinge des Verftands overweeght, en waer
door zy de lichtigheyt om het waerachtigc
van 't valfohe te onderlcheyden, verkrijghr.
Overfulx, dewijl dieièlve feer fcherpfinnige
en verfcheydene manieren heeft om te ver-
iiaen.fo wortiè met een fteeckade offteeck-
geweer gemaeckt, 't welck een teycken is
van een fcherp verftand , en de helm op 't
hoofd , betoont de valHgheyt en waerheyc
van de wetenichap : en gelijck de Valck ten
opficht den roof fich in de vlucht geeft, al-
foo redenkavelt de Bewijskonft feer hoogh
om een roof van anderer luyden redenen ts
vangen, en die zy gewilligh, door haere re-
denen, t'onderbrenght.
De vier ileutels, bedieden de vier manie-
ren, om de waerheyt te openen, in yder fyl-
logiftifch®
-ocr page 69-
^ξwψkonβ. L ο G I c 17
logïftifche figwere, die van de Meefters de- De koorde waer in zy den knoop^ ftrkkr»
fer konfte, met feer erootc vHjt worden betoont, dat dat een vaft befluyt is, t velck
' O _________kofl-^ot- in He mcfnino-e van
geleert.
In t wit wortfe giikleet, door de gelijck-
wiTe, die de fuyverheyt met de waerheyt
neeft : en gejijckhet wit onder alle verwen
<ie volmaecktfteis,allbo is defe konft onder
alle volmaecktheden van de ziele, de aller-
*oImaecktfte en eedelfe : en dit moet oock
voornaemlijck beftaet inde meeningevari
den Bewijsredenaer : en van de gelijckeniffe
van t tonw wort gefeyt,dat de Bewijsrede-
naer den Menfche foodaemgh bind, dat hy
niet anders weet als jae te Feggen : en m c
tegendeel, in de waerheyt,die van hem ver-
toont wort, en in fijne proeve, diewelckein
' v^iuiactKUce en ecQcucc ; CU UIL uiutu —. -......., ^
net eynde wefen van een yder, die een goec dele konil gegrondet is, foo zijn t onoplol-
^wijs-rcednaer, en geen Ibphiftof Ipits- lêlijcke knoopen, voor andere konften.hoe-
fmnigh kakelaer, wil zijn". . danigh die oock mogen wefen, 't zy datfc
^ η ·. ί η hei: tìoor kracht of door 't verftand doen.
L· O G ï c A. Bmjski>nSt. Enderawigheyt vanhettouw, bedietde
E En Vrouwe die bedeckt is van aenge- fwaerigheyt van de ftoffe.
ficht, in 't wit gekleet, met een boven- De hennip die op der aerde leyt,betoont,
rock van vericheyden verwen, vertoonende dat het ampt van de Bewijskonft niet alleen
oat zy met geweldige kracht van handen is een knoop te leggen in een gemaeckt
^nen knoop wil maecken in een ruw dick touw, macr oock om 't ièlve touw te ver-
touw, ter fyden haer leyt vlas of hennip om forgen door hacre eygen konft, 't felve re
iindere touwen te maecken. hulpe komende door eenïge beginiclen van
de natuere, leerende haere naemen, voor-
niffe
kennen,gelijck het fommige meenen,als die haer waerachtigh en oprecht wercfctuygn.
daer geloven, dat wanneeriè haer verftand
flechts fes maenden daer in hebben befigh Logica. Bewijsfipnf}.
gehouden, dat het noch al te veel is : daerfe ,, , , , j
in fes jaeren daer nae noch haere bepaeHnge "r En bleeck Maeghdeken met verwarde
niet weeten : Om het eerfte aenfien uyt te -Lhoofdhayren , en aytgefpreyt op de be-
drucken, foo wort het aengeficht vertoont, hoorlijcke langhte, in de rechter hand lalle
overmits het gefichte het eerfte is, waer op een ruycker met bloemen houden, met een
ipreuck Ferum Cfalfim, dat is , Waerachtigh cn
valfch, en in de flincker een Slange.
Deiè Maeghd is bleeck, door het veel
Waccken en de groote oeffeningh die on-
trent diefelve konfte noodig is, wefende ge-
meenlijck ooriaecke vanbleeckheyt, en on-
gefteltheyt des levens.
De verwarde en uytgeipreyde hoofdhai-
de Meniche fiet.
Het witte kleet worter door de gelijck-
niffe van de waerheyt by geftelt, gelijck bo-
ven gefeyt is , diewekke door veele waer-
fchijnlijcke dingen bedeckt is,waer op veele
llaerende, foo fienfe defelve daer door, en
datfe onder verfcheiden verwen bewimpelt
isWantdewaerheyt.door waerfchijnlijcke eenMenfchèdiefichgeeft
dingen en door behoorhjcke manieren van ^e vcrftandelijcke din-
trap totwa^ voortgebracht zijnde, lo Koim i.. h, .& . . -- ^ - --
gen, alle flecken plagh ter fyden te ftellen,
en de behoudinge des lichaems gantich re
vergeten.
De bloemen zijn eenteycken, datmen
door de naèrftigheydt van defe konft de
waerheyt fiet oprijfen, en't valfche onder-
eyndlijck (ie bewijsreden , diewelcke is als
een kaife, waer in de waerheyt leyt befloo-
ten : en wort daer nae geopent door de
lleutels , als geiêyt is , vaà fchickelijcke be-
iluytredenen,die door de vericheydene ver-
Wen worden uycgedruckt, diewelcke wel
eeuige gelijckheydt hebben met het licht, druckt blijven , gelijck men door't werck
maer daerom hebbcniê foo veele lichts niet, der natuere, tuflchen de kruyderen,de bloe-
als het wit, 't vyclck haere allcriuyvcrfte men fièt opkomen , diewelcke daer nae be^
dcckt worden.
De
-ocr page 70-
|
'58 Beveft'mgevAfiVrìeiidfchap.
De Slange dnickt de wijsheyt uyr, die-
welcke tot defe konfte feer noodigh is, ge-
lijck oock in alle andere: fich nergens in be-
iìgh houdende noch bevlijtigende als em 't
waerachtige van t valfche te onderlchey-
den : om daer nae door dit onderfcheyd te
konnen wercken, met een gelijckmatige ge-
lijckheyt totte bekende en beminde waer-
heyt. De Slange ontdeckt oock, dat de Be-
wijskonft gehouden wort voor een venijni-
ge en onverkrijgelijcke ftoffe, voor die niet
groot van verftandis , en is bitter aen die,
ie de ielve iinaeckc, jae zy bijt en dood die
ene, diewelcke met reuckeloosheyt fich
.aer tegen aen ftellen.
E En Maeghdeken met een krans van ver-
fcheyden bloemen, weiênde iëer Ichoon
in 't groen gekleet, houdende in de rechter
hand een criftallijne Ichaele vol roode wijn,
die zy met een foete bevaUigheyt en aenge-
naeme zeedigheydt, aen een ander over-
levert.
longh wortfe geinaelt, met een bloeme-
conferïvi. dell' Amic. |
krans en groene kleederen, tot een teycken
van vrolijckheyt,gelijck het den geenen be-
taemt, die iich in de vriendichap ilillen ver-
binden en vereenigen. .
Zy wort gemaelr, datfe een fchaele met
wijn aen een ander overlanglit, om dat de
ichaele of beker , die zy malkanderen in de
bancketten toebrengen, en waer mede zy
onderlinge den anderen tot drincken noo-
digen, niet alleen een gebruyck is van onle
rijd, maer oock een oude gewoonlieyt. En
hier door worden de geeAen of gemoede-
ren der vrienden,opgeweckt om fich te ver-
eenigen, en in de vriendichap te beveiligen.
En tot teycken deffelven , leght Homem in
fijn //;<«, dat ^chiUes beitelde, datmen fijnen
beften vriend Patrocini, den aldergrootften
beker ibude geven, die hy hadde :· en dat
hy die oock aen V/yffes en d'andere Griecken,
om uyt te drincken , foude overlangen , en
dat van den fterckilen wijn.Nergensanders
om, dan om te doen verllaen , dat hy dele
voor fijne heffte vrienden hiel. Daer van al-
dus geleyt wort:
Achilles/fi/ï/n^i/ZfuwiT,
In furare xmeh, om hem heer.
En fprad^Paxroclum vriemihjcJi_aen :
Deesgroote fchrocf/al ontmcgaen,
Gnuh van 't allcrcelfle nat.
En frifch gefihonckcn uyt het vat :
Wantickbeninu kornRvtrhlijt,
Mits ghy mijn liefde vrienden zijt.
en wat laeger wenckre t^jax, Flyjfes toe, dat
hy een dronck foude doen aen zJchilks,
't welck Vlyffcs dede.
£« Ajax, WOTf^^'Vlyffes doe.
Vie vuld' het glcts tot boven toe.
En bracht Vlyfles eeneii droncl(^.
Die 't aen Achilles "weder fchonck.
En wat voorts op dit drinckgelagh volgt,
daer van is Homerm vol, al tot een teycken
van de vereeniiige van vriendichap.
Custodia. Bewaefmge, Befcher minge.
1 gewapende Vrouwe , die ir
^ter hand een blood Sweerd,en
inderech-
jenaenhaere
iyde een Draeck heeft.
Totte Bewaeringe zijn inlbnderheyt twee
dingen van noode : het eerftè is om het ge-
vaer te voorfien, en gereet te ftaen om niec
onverfteng overvallen te worden; fier twee-
de is |
-ocr page 71-
|
Btechte. Confessio
is de macht om het gewelt af te keeren,
indien men 't felve ( 'om dar het den Men-
fche foo kort op 't lijf is ) noch met reden
noch met rijpen raede kan afweeren. Daer-
om wortfe alleenlijck met een draeck afge-
ichildert,gelijck jAkmm t ièlve in fijne Min-
nebeelden uytdruckt.
De Draecl^ii't ^vam beeld van Pallas Je Godd'm,
Der ftiyvre maeghden 'wacht, Bnviier/Zir voor de
Λίίη :
Moer "^mom is 't een Draecl^ ? Befchermwgh aller
dingen,
Draeght forgh vooj· K^rel^en Bofeh, en Maeghdom
fondalmgen,
Op dat haer eeAtier lijf, Uijfreyn en onheroer't,
WiKT op de loofe Mm met fcherpe pijlen loert.
Confessione Sacramentale.
Biechte,
E En naeckte vromve,die feer aerdigh met
een wit en dun kleed is omflingert, dec-
kende met fchoone fwieren de bèfchaemde
leeden , hebbende vleugels aen de fchoude-
ren, met den mond open wijiènde datfe ha-
re fonden wil biechten. Zy fai geknielt ftaen
tegen een bafts of voetftal van een colomne,
^fgeicheyden en alicene, met blooten hoof-
de fonder eenigh cieriel, hebbende haer
Voorhooft met eenen rooden band omwon-
den, daer veele traenen uyt hare oogen rol-
len , flaende mette rechter hand voor de
borft,de flincke recht uyt. Op defen hafis fai
een witte Duyve ftaen, en ter fyden op der
aerde fai een Hond, en van d'ander fyde een
Lammeken leggen.
D. Thomas ftelt j ö voorwaerden om wel
te biechten, te weten, datiê moet zijn een-
voudigh, nedrigh, iùyver , getrouw, dick-
^ijls , openhartigh , beicheyden, gaerne,
fchaemachtigh , oprecht, ftille, beichreyen-
de, daer roe haeftende,krachtighbeichuldi-
gende, bereytwilligh om te gehoorfaemen.
Waer over ick fegge tot verklaeringe de-
fer deelen, datfe naeckt wort gemaelt , om
<dat de-biechte moet naeckt zijn,en nier met
verwen, op dat men de fwaerwichngheyt
dér fonden niet bedecke noch verdonckere,
en daerom moetfe klaer en bloot zijn, fuk
dat de Biechter alle fijne fonden te kennen
geve, en dat de Priefter magh verftaen alle
omftandigheden van piaetS, tijd, hoedani
«eyt,perroonen&c, " |
ne Sacramentale.
Zy is met een wit kleed omflingert, om
dat defe handeiinge van biechte, moet fuy-
ver en oprecht zijn, met een vaft voorne-
men, om fich met God te verfoenen, en alio
genaede en vergifnis van de ibnde , foo wel
van de fchult als van deftrafle te verkrijgen.
Zy moet gevleugelt ftaen, om dat de
Biechte niet alleene moet verhaeft zijn,
maer vertoont oock datiè ons anderiins op-
heft torte eeuwige heerlijckheyt.
Zy ftaet met den mond open, als bereyt
zijnde, haere begaene fonde te belijden,
want die daer Biecht, betaemt oprecht te
zijn : te weeten,dat hy alle fijne fonden aen
dien felven Priefter biechte , op dat hy niet
iiioode werde geacht, dar hy t eene deel
hier en 't andere elders fegge-
Zywort aeneenia/ii of voetftal geftelr,
toe een teycken van beftandigheyt en dap-
perheyt. Dat is om fich felve te overwin-
nen , en haere eygene genegenrheden door
de gehoorfaemheyt de'reden te onderwer-
pen: 't welck doet dat de Sondaerhet gecne
feyt., dat de duyvel wel wilde dat hy'door
fchaemte naeiiet. .
Zy wort in een afgeicheyden en ftille
plaets vertoont, om dat de biechte moet ftil
gefchieden en niet in r openbaer, en dat de
Priefter aen een ander nier magh openbae-
ren, wat hem is gebiecht, maer alles moet
bedeckt bly ven.
't Voorhooft fil met een roode bant ge-
bonden zijn, om dat de fondaer fich fchul-
digh kennende, en fijn confcientie hem kna-
gende, hy root wert en beichaemt,over foo
veele bedreven fonden. Want fchaemte, feyt
t^riftot. is een vreefe vanrechtva^digeyerfmaedinge,
daer degenegcntheyt eerlijckjs.
Datfe met haere oogen vol traenen ten
Hemel fier, bediet dat de Biechte moet be-
fchreylijck zijn , vol fmerte en mishaegen
van datmen God heeft vertoornt, waer over
zy oock haer borft mette rechter hand flaet,
ftellende fich ftrafwaerdigh van haere be-
drevene fonden. Want Curtim feyt, de trai-
nen :0jn aetrwijfèrs van de boete. En Cajficd. over de
Pfalmen ièyt, de traenen z')" jfijfe der Kielen , een
Verfierckinge der finnen , een vergifnis der fonden , en een
■evi» der fchult. Zy ftaet geknielt, en de Cinc-
ier arm recht uyt, om de vrywillige hand-
linge uyt te drucken , als mede de vaerdig-
heyt om gaerne de boete te doen, die hem
Ha wort |
-ocr page 72-
|
éo B)geloùvighe)t,
worr op^cleyt. D^ witte Duyve bediet
Eenvóudigheyt, want de Schrift feyt: WecSt
tenvoudi^h ds Duyv!>i,en belbnder in de Biecht.
J>e Eemauàgheyt is een oprecbtigheyt vm defuyytr 'mge
des herten, fonder veptfmge. Een Hond le>T;er ter
iyden tot teycken van de eetrouwigheyt,
foo moet Qock die daer Biecht getrouw
zij η, om alle fijne ibnden met haere omftan-
digheden te openbaeren, niet verfwijgende,
wat hy heeft gedaen, en niet ibggende , dat
hy niet heeft gedaen. Een Lammeken wor-
ter van d ander fyde geftelt, om dat dit een
beeld is van needrigneyt en laChtmoedig-
heyt, en dat niet aUeene in de Wereltfche
Egyptiiche fchriftcn, maer oock in de Hey-
iige. En gebruyckten oock de Heydeniche
Waerfeggers een Lammeken in haere offer-
handen , alicene om de aengenaemheyt van
een ilayver,nedrigh en iachtfinnigh gemoet,
't welck de geknielde boetvaerdige, met
blooten hoofde fondercieraet, voorden
Prieiler doen moet tot teycken van nedrig-
heyt en ondcrwerpinge. Bemardm (eyt, de
%'aerachtig< nedrigheyt is, aiefick/chic^ om de fehult
effonde te verbeteren,
SuPERSTITIONE. Bygeloovigh^.
van Ciov. Zarmino CnflMni.
E En oude vrouwe, hebbende op 't hoofd
een uyl,en voor haere voeten een nacht-
uyl, aen haer rechter, en een kraeye aen dc
ilinckcr iydc. Om de hals heefrfe een band,
wacr aen veele brief kens van befweeringen
hangen , in de Ilinckcr houtiè een ontfteken
kaerlê, en onder dieiêlve arm een haeiè. In
de rechter hand heeftlê een circkei vol Her-
ren, met de planeten, waer op zy, met een
befchroomt gefichte, iiet. |
De SuperiHtie of Bygeloovicheyt heeft
haer ooripronck van 't land Tofcana, het
welcke van ^rnobm in fijn vi i boeck ge-
naemt is , een Moeder van de bygeloovig-
hey t. Zy is Superftitie genaemt van het La-
tijns woord Superfles, of langhft levende.
Waer over M. Ciàro in de Natuere der Go-
den feght,dat de (uperftiüeufe alfo genaemt
zijn, overmits zy God den gantfclien dagh
baden , dat haere kinderen haer mochten
overleven. Maer LaÜmtm in 't i ν boeck
XXVI11 cap. feght, dat dit geen iuperilitieu-
ih zijn, overmits een yder wel begeert d{ii
fijne kindeiren haer overleven : Maer dai
deiêSuperftitieule of Byeeloovige genaemt
zijn, diewclcke de gcdachteniire over dc
dooden vierden : ofte die geene, diewelcke
Vader en Moeder overleeft hebbende, Αεί"
den haere beeldeniffen in haere huyfen, als
Huys-Goden. Waer over die geene die-
welcke nieuwe gewoonten aen naemen, of
die geene, diewelcke in plaetfe van God, de
dooden vereerden, wierden Superftitieuic
genaemt. Religieufen wierden die genaemt,
diewelcke de openbaere en oude Goden
vereerden, 'r^velck LaBanim uyt het veers
yirgdü bewijft :
Hetydcl Bygekof erkent geen oude Goo'n,
Seniiui leyt het bovengeieyde veers allerbeil
uyt,feggende dat de Superftitie,is een over-
tollige en fotte vreefe, van oude lieden, ge-
heeten SuperiHtie, en overmits zy langh le-
ven , en door d'Ouderdom raeskallen, fo»
zijn zy fot : ten dien aenfien wortle oock
oud gefchildert.
'ris een klaerciaecke dat deOudeaIIer<
fuperftitieuft of bygeloovighft zijn, om dat
zy allervreefachti^ft zijn. Tiraquetttu foyt in
dc Houwlijx wetten , dat de Oude infon-
derheydt torte Superöiti& genegen zijn ;
Wacc |
-ocr page 73-
|
Bygeïoovtgheyt,
^aer over Ciau in vede plaetien diefelve
oud-wijfs Boemt, ichrij vende dir eygent-
«jck d'onde Vrouwen toe : Waer door het
^efchiet dat de Vrouwen rotte tooverie en
Iwarre konften mecft zijn genegen : gelijck
^pulejm in "t 1X boeck van iijncn gulden
Eièl verhaelt.
De uyl worter op 't hoofd gellelt, want
^y is genomen van de vreefachtige en fu-
periütieufe Menfchen voor een dier van on-
geiuck : en dewijl zy een nacht-vogel is,
IS zy gemaeckt voor een beeld van de door:
en gelijck Pifi-iKi verhaelt, foo dreyght zy
iiltijd, door haere iangh,eenige ramp of on-
fpoet : Waer op hy verhaelt de ongeluckige
gefchiedeniffe vanP/rw, den Koningh der
%iroten,dicwelcke het hielde voor een on-
geluckigh voorteecken vaa fijn aenftaendc
en fchandelijcke doot,als wanneer hy gingh
Offi ^rgM te bevechten,dat hy op fijn reyfe,
ecnen uyl boven op fijn fpieife faghftaen:
^Vaer over hy die vervolgende,in meeninge
Om fijne vyandcn te befpringen, foo wierde
'ly een weynigh gewont, van een Sone van
ieeckere oude Vrouwe , dicwelcke van bo-
ven neer fiende, gewaer wierde , dat haer
Soone van Pirms wierde vervoIgt,dies greep
Zy met beyde handen eenen tegel van'r
^ack,en trefte Pirrus daer mede,dat hy dood
bleef. En dit is fuperftitieus,te gelooven dat
deic dood van Pirrtu door delen uyl foude
VQorfcyt zijn. En ten dien cynde wort oock
een nachtuyl en een kraeye, die voor quade
voorteyckens van de fuperftitieufe gehou-
den zijn, voor haere voeten geftelt, gelijck
ytrgilm van 't kraeyken feyt, Pliniiu houd de
kraey cn uyl voor vogels van een ongeluc-
kige'fan^h. Ifulom feyt het lêlve mede, aen-
treckende de woorden van OVtdiusM ά mgc
fchaefùjt den Menfchen een droef teycken is. Onder 't
Burgemeeilerfchap van Scrvius Flaccus, en
fì^Caìphornius hoordemen een uyl op 't Cam-
fidoglium fingen, en doen gingen de iaecken in
Numantk, voor de Romeynen,feer qualijck :
en overmits het fukk een grouwlijcke fake
■Was, feyt Plinms, dat onder't Burgemeefter-
fchap van SextHS Palkjm Ιβτο en L. Pediams,
een uyl quam loepen in de kaemer 't
Campidoglium , ibo wierde de Stadt dat laer
langh met offerhanden gefuy vert : gedach-
ten die voorwaer fuperftitieus zijn : Want
Ciet is fuperiiitie, wanneer men gelooft, dat |
Sj
eenigh ding ibude moeten gc/chieden door
eenigh teycken, 'r welck natuerlijcker wyiê
diefelve laecke niet fchijnt te beteyckenen.
lek fegh,natuerlijcker wyie : want daer zijn
dieren daer men natuerlijcker wyic, eenjge '
faecke door re vooren fict,als door het vo-
gelken Alcione, om dat de Zee alfdan fbille
wert. Welck vogelken des winters fijn neft
maeckt, en dan broed het in fèven daegen,
tcrvvylen deZeevaftelijckftilleftaet.^ Waer
van Iftdurus breeder verhaclt,enPfoti3rctó«fegt
dieshal ven mede, datter geen dier meerder,
als dat felve is te beminnen. Gelijckmen
inedeiègr, dat als den Schippers een Swaen
tegens komt, dat datielve een goet teycken
is , want dan wort hy van de baeren niet
overweldight. De Swaen was ^«idï opdc
reyiè een geluckigh voorteecken: enin't
tegendeel, wanneer het onweer van dea
vilch Mfchines geincrckt wort, foo bedeckt
llch deiê viich met iànd cn kleyne fteent-
jens,om van het onweder verfekert te zijn:
En als dit van den Schippers wort gefien,
foo laeten zy het ancker vallen, en maecketi
reerichap tegen den aenftaenden ftonn,
't welck Plinius mede van feeckere andere
dieren, en van den Polipus ièght. Plmmchus
verhaelt in fijne natuerlijckc vracgen , dat
deiè viich het onweer te vooren fiéndc,
loopt nae'tland , en foeckt fich elders acn
een fteen vali te houden. En dat is geen
wonder ; want deiè v/aterdieren kennen de
natuere van 't waeter, en zy gevoelent te
vooren door de veranderinge vandeZee,
en wefènde dit ielve de rechte bewegende
oorlaecke, foo kan men, fonder bygeloof,
het onweer te vooren weeten : Maer van
den uyl, kraeye, fchavuyt en andere dieren,
kanmen, fonder bygeloof, geen g-oed of
quaed te vooren leggen van geene ge-
schieden fai. Maer de fuperiütieufe bloode
Menfchen letten op diergelijcke beufelin-
ren, en betoonen leer wel, datfe eenuyls
jreyn hebben, die wy oock op 't hoofd van
deSuperilitie hebben geftelt,en daerom zijn
zy als de onverilandige kraeyen, of als de
fchavuyten en koeckoecken, die voor haere
voeten ftaen, want zy ftellen alle haere vlijt
en gedachten op ydele aenmerckingen. ffida^
rus hout fulcke fuperlHtien ydel en uytfm-
nigh,jae acht het eep fchandigh ftuck te we-
fen , duimengeloo^vsn fai dat Godi Hjniraedfagt» den
Η I Τ l^^y» |
-ocr page 74-
|
6 ζ Bygeko-vigheyl. S
hraeym [oude ofcnhaercn. Zy draeght aen den
hals veele brief kens, weiènde di: de manie-
re van vreefachtige luyden,veele CharaBemi,
haenepooten , brieven en woorden voor de
geibnoheyt,tegen de wapenen,om 't gevaer
te ontkomen , en veele andere dingen, over
iich te draegen, alwaer zy gantich geen hul-
pe van konnen verkrijgen,ο vermits zynoch
kracht noch eenigh gewelthebben.De Key-
ièr Caracalla , alhoewel hy een Heyden was,
haetede foodaenige Bygeloovigheyt, en
ftrafte metter doot, die geene, diewelcke
brief kens voor de derde en vierde daegh-
fche koortie, aen haeren hals droegen. Wil-
de God ! dat defe Superftitie met'het Hey-
dendóm waer uytgeblull geweeft : Maer
men vind eylaes ! diefelve overal noch by
den Chriftenen : jae daer ontbreken geene,
diewelcke noch de fonde van Bygeloove
verfwaeren, om haer te behelpen in dingen,
daer toe haer de woorden van de H.Schrif-
tuere niét betaemen : diewelcke men be-
hoort met innigheyt en aendacht eenvou-
digh by lich te draegen j gelijck oock Νλ-
varra in fijn Handboexken leyt, dat die geene
dkder raed wagen, verfieren, ofeenige hriefjens by fich
(iraegen op ναβε hope van 't hegeerde te verkrijgen , fon-
digen doodlijck^, alfoo foodaenige naemen gantfchgeene
fyacht hebben : ten yvaere alken, die eenigt Ipreue^en der
Schrifi, uyi devotie, of aendacht by fich hebben, &c.
De ontfteecken kaerfle draeghtfe om den
brandenden y ver uyr te drucken , die de iu-
perftitieufe meenen te hebben,haer laetende
voorftaen datfe Godvreefende zijn,wefende
feer Rehgieux, gelijt ;k de Hypocriten. Want
(Ie Sufierflitie l-omtcle Hypocrifiealdmiaeil, ièyt Tira-
quellui. Maer dele Bedelaers gevoelen niet,
datfe berooft zijn van de Religie : en dat
haere vreefe , een ichandelijcke vreeiè is :
want de Superftitie, gelijck PoiWom Virgiliiis
feyt, is niet anders, als een onbeichaemde
cn een fotte Godsdienft, daer niet een ftip-
ken waerachtighs noch heylighs onder is :
Want gelijck cle waere Religie God een en
aenbid, alibo vertoornt hem in 't tegendeel
de Superftitie, dicAyelcke van't fpoor der
Rehgie te fchandigh afwijckt : Want de
tuflchen de Superflitie entuiTchende God-
loosheyd : Waer van d'eene deièr gebreec-
ken fondight in ^ te veel, en d'ajider in jü te |
lIPERSt I TI ONE.
wey nigh. De fuperflitieujê vreeB meer als ly Ichoori,
en de Godloofe vreeil niet met alle : gelijck F.Conaalf
feyt. 'tWelck oock met Seneca over een
komt, leggende, de BygelooVigheydis een fotte doc'
linge, en nïst anders ah een dienSl van een Vaifch God, el
gciijc!^ de Keligie God eert, alfoo fchend de Bygeloovig'
heyd dienfiiven, Deie dingen behooren alls
Chriftenen te meer te vreelen , om dat dit
gebruyck van de Heydenen is heer geko-
men,gelijck men by verfcheyden oude Poe-
ren leien kan , als by Ovidium in 't vii boeck
Metamorph. tefien is,dat hy de fackels doop-
te in graften van fwart bloet, eh aldus be-
fmeert ftack hy die op beyde autaeren aen,
en iliy verde den ouden Man driemael met
vier, driemael met waeter, en driemael met
fwavel. Lucianm in fijne tTaemenipreecRinge
van Mentppm, ieyt, In de middernacht voerden SQi my
flilleksns totte reviere Ttgris , reymghden en drooghden
my af en lichteden rontom metten facJ^l.TSioch laeger:
ondertuβchen de brandende fac/^l houdtnde,niet meer met
een fhlle mommelmge, maer kreet foo luyts keels als zy
kpnde, roepende alle de Erynnes , Hccatc en al dc
l^achtmerryen,en de doorluchtige Prolerpine t'faemen.
Wefende eertijts dit heydendom vervreemt
van het heylikeme en ialighmaeckendelichc
van onièn Salighmaecker, t welck in alles
en door alles uytblufcht de helfche en ver-
derflijcke fackel van de Bygeloovigheyt.De
Religie onderhout en eert den d'ienit Go-
des daerentegen foo fchentfe de Bygeloo-
vigheyt. De Godsdienftige Bygeloovige,
wort door dit kenteycken onderlcheyden,
om dat de fuperftitieufe Meniche,voor God
fchrickt ; maer de waere Godsdienftige,
vreeft God met eerbiedigheyd, als fijnen
Vader, niet als een Vyand. Waer van Budaus
in fijne Panijieóten, door 't aenfien van Varrò
een ièerichoon onderlcheyt maeckt,foo dat
de fuperftirieufê menfchen door defo ichrick
diefe hebben van de Godlijcke macht, mee-
nen datiê oprecht Godvreefende zijn, bran-
dende in de goede Religie: Maer zy bedrie-
gen haer felve : overmits zy gantfoh kout
en bevroren zijn in den Godsdienft, ver-
ftrickt door de kille vreefe , dieiê hebben :
want het is niet genoegh datmen God door
fchrick bid, maer men moet hem te gelijck
vreeièn en beminnen, en met eenen vierigen
y ver eeren en ontfien. De tyrannen en over-
daedige Menfchen worden gevreeft, doch
daeroin worden zy niet beiïünt, maerge-
haet,. |
-ocr page 75-
|
^ygeloovigh^t. Su
^^^t, en over al doet men haer eere uyt
vreefe, niet datmen haer diefelve doet uyt
goeder herten,want men draeght tot diefel-
ve geen Liefde : Maer God moetmen vree-
len, doch met liefde, want wy moeten God
i^ae het voornaemfte gebod liefhebben,met
een brandende Liefde boven alle din;j;en.
Waer over de fuperilitieufe menlchen. God
niet beminnen, maer vreefen , alhoeweliê
door die vreefe vaften,en in de gebeden be-
figh zijn, met andere Godsdienftige werc-
ken: doch daerom zijnie nietyierigh in de
P^eligie, alhoewel zy 't van buyten fchijnen,
'^aer zijn veel eer uytgedooft en dood,we-
gende berooft van de, brandende liefde rot
GoH tegens diewelcke zy dickwils kerck·
roo^egaen , gebruyckende de heylige en
^'elgefeyde dingen in een Godloos enver-
Vloeckt misbruyck, paffende die op hunne
l^ygeloovige inbeeldingen , om te vlieden
} geene zy vreefen , en om te verkrijgen
t geene zy hopen, tot voordeel en gema'ck
Van dit ilerflijck leven. Waer over Tmquellus
liiet groote reden ieyt, datfe de Hïpocrifie of
Geveynilheyt gelijck is : en beweert,
datiè oock voor Ketterye wort gehouden.
^lutarchus ieyt in fijn verhael vande fuperfti-
tie, dat het nootwendigh volght,dat de By-
geloovige den Goden haet én vreefi: &c.'t is
oock geen wonder, dat hy dien vreeft, aen-
bid en eert, en by haere templen fit. Want
"Wy fien oock datmen den Tyrannen eert eh
groet, en dat diefelve goude eerbeelden
Werden opgerecht, en dat van die, die hun
heimlijck haeten en vervloecken. En hy be-
Wijftin 't fel ve verhael, dat de Bygeloovige
5;ijn de Godloofte van alle, en dat de Byge-
loovigheyt is d'oorlprong van alle godlooC-
teyr: iiilx datiè anders niet brandende kon-
nen zijn, van y ver en van Godsdienfl:,alhoe-
\veliê vertoonen datiè zijn ontfteken in den
dienft deffelven , zijnde nochtans de Byge-
loovigheydt afgeicheyden van den Gods-
dienft, gelijck ^ugn^inus datfelvein't iv
boeck van fijne ftad Codes en in 'c vi boeck
in't lange vertoont. Want de Religie on-
derhout den waeren Godsdienft , maer de
Bygeloovigheyr de vallche : gelijck LaSian·
verhaelt.
Wy hebben oock onder diefelve ilincker
arm daer in zy de ontfteecken keerflè hout,
een Haefe gemaeckt,9in dat de fchijnbaere |
63
rer der Religie, van de iìiperfìitieufe ge-
enghtis mette ichandelijcke vreeiè , die
hy in fijnen boeièm verborgen hout, waer
van de Haeiè een beeldiel is, ftaende aen de
ilincker lyde by 't hart, om dat de fuperfti-
tieulè menfchen , 't herte klopt, gelijck de
vertfaegde Haeièn. Conifcius de Poeet plagh
de bloode ibldaten, gehelmde Haeien te
noemen. En Suidds verhaelt, dat de Calabre-
ièn van Reggio waeren als bloode Haéfen.
Boven dat zijn oock de vertfaeghde luyden
iliperftitieux, Avant als zy eenen Haes over
den wegh fien loopen,lbo houden zy 't felve
voor een quaed en ongeluckig voorteecken.
Zy hout in de rechterhand eencirckel
terren en Planeten, alwaer zy met be
met
ichroomtheit en vreefe op iiet.Lucretius feyt,
dar de Superftitie is een overtoihge en yde-
le vreefe van dingen die boven.ons zijn, als
van Hemclfche en Godlijcke, gelijck Senws
verhaelt.Want dit is haer eygen,datiè vreefe
voor de Hemelsteyckenen hebben, doende
een faecke liever op Woenidagh en Don-
derdagh, als op Vrydagh en Saterdagh,Hel-
lende d eene dagh boven d ander, en met
een verkeerde ordre ibo Ichrijven zy dien
dagh de Planeet toe, dieder loopt. Welcke
doolinge heergekomen is door de c^flnlogie
of Sterreraedinge,en hier van ipruyt de Su-
perftitie, gelijck C'. Khochgkus feyt : Dat dele'
vertlaeghde Bygeloovige, de ydele Superfti-
tie doch laeten vaeren, en de ydele vreeie
der Sterren en Planeten : want zy konnen
noch goed noch quaed doen , maer fullen
liever geloove geven aen den Vaeder der
Waerheyd,als aen de Aftrologen,diewelcke
kinderen des leugens zijn ■, waer over lere^
KM haer vermaent in 't χ cap. £» "wilt met kt-
ren me de wijfe der H^denen , en niet vreefen Voor de
teyckenen des Hemels CTc. en laeger feyt hy, -wmt
zy konnen noch helpen noch fchaeden, en dieshalven
feyt Greg or'ius , de Menfch is niet om der Sterren
'wille , maer de Sterren zijn om des Menfchen 'wille ge-
fnaeckt,
■ Eqjiita. B]Ui]cii}>eyi, nae de Medaglie
yaa Gordimm.
E En Vrouwe in 't \vit gekleet, die in de
rechter hand een weeghfchaele hout, en
in de flincker'een overvloets horen. '
In 't wit wortfe gefchildert,om datfe door
de |
-ocr page 76-
|
ΈΐΙίψΒηί» E Q u
de oprechtighcyt van hacr gemoed, fonder
datfe fich laer bmkoopen, of door eygcn
baet bewegen, de verdienften en gebreken
Van andere luyden oordeelt,dieiêlve beloo-
nende of ftraffende, doch alles met vriend-
lijckheyt en quijtfcheldinge, 't welck door
de weeghlchael én overVloets horen wort
uytgedruckt.
E CLUI τ A. Biaijc\hiyi, in veele Medaglicn.
E En Maeghdeken dat ontgort is, houden-
de met d'eenc hand een'Waeghfchaele,
die in den evenacr hanght, en met d'ander
een elle of maetftock.
E (iU I τ A. B'tBijcl^cyt, vah P, Trat. l^m.
E En Vrouwe die een Lesbiich liniael van
loot in de hand heeft. Want die van
Lesbien, bouwden met ruwe holle fteenen,
en maeckten die alleene glat van onder en
boven, en om dat dele lijne van loot was,
lbo boogh ilch dieiêlve nae de leeghte van
den fteen, fonder dar het daerom van fijn
rechtigheyt iet verloor: alfoo buyght en
neyght fich de Billijckheyt nae de meaich-
lijckc onvolmaecktheydt, maer daerom
wijcktiê niet af van het Rechtihoer derGe-
rechtigheyt. Defe beeldeniiTe is gemaeckt
van P. Ignat'm, BiiTchop van Alatri, een tref-
lijck Wiskonftenaer.
Soccorso. Bypmt, Hulpe,
E En gewapent Man,die een bloot fwaerd
in de rechter hand draegt, en in de fiinc-
ker een eycken tack mette vruchten.
De Hulpe heeft twee voornaemfte dee-
len : d'eene helpt en ftaet den anderen by
met nootdruft en onderhout des levens om
denhongertevcrjacg.cn: en d'ander ftaet
fijnen vyand tegen met gewelt, tot behou-
denis van die geene die hy helpt. Daerom
ivort hy gewapent gefchildert, om dat hy
den fwackén en behoeftigen Μ helpen te-
gen al 't gewelt der vyanden, en niette tack
van eyckelen is hy gclaeden, om daer mede
in den hongersnood onderftand te doen ;
want door 't behulp van defe vruchten, heb-
ben de Menichen in oude tijden fich daer
méde geholpen en gcreddet. Want deic
vrucht is lupiier opgeoifert, om dat hy helpt
en de geheele werek byfiaet, w«icnds Ιψι:τ |
ι τ Α. tyfianttérc»
de fuyvere en gereynighde lucht, waer doof
wy ons aclfem haelen en leven.
Amaritudine. Bitterh/yt.
/^M de Bitterheyt uyt te drucken , word
V^van eenige een Dochter geichildert in't
fwart gekleer,die in beyde handen houd een
byekorf vol honig, waer uyt een piante van
Α1Λ komt opfchieten, mogelijck daerom,
wanneer wy zij η in demeefte voorlpoet des
levens , dat wy ons dan vinden in de meefte
tegenipoet der fortuyne, of om dat wy alf-
dan kennen, alle de hoedanigheden van het
teg€nftrijdige,OT datmen te beter en volko-
mender kenmlie magh hebben van de foe-
tigheyt, wanneer wy eenigeuytwendi^Bit-
terhcyt hebben geproeft; oock daerom,om
dat men, by gelijcknillè, door den Alil een
bitter en ftijfhoofdigh Menfch plagh uyt te
drucken. Daerom lèght c/irio^o :
Men ^ent geen free noch achtfe niet.
Voor datmen eerS den Kjijgh hef et,
Blijdlchap. vide ^Ikgrerjn,
EEq Vrouwe int groen gekleet,gacnde in
esn veld vol fchoone bloeme:), 't hoofd |
-ocr page 77-
|
BköMgheyt,
Mcrgeflaegen , met een Mol voor haere
voeten.
_ Blindheyt word genomen voor de bero-
vhige van het licht àer oogen, en door ge-
%kniire foo wort het verftaen, voor de
•Blindheyt des Verftands : Daerom wort het
ons van de Egyptenaers, door een Mol ver-
toont , gelijck Oros apollo feyt. Het ander
door het neerhangende hoofd, dat totte
^erdiche en liiel verganghüjcke bloemen
gebogen is, 't welck de Wereltiche dertel-
ncden zijn , die ons gemoed aenlocken , en
ibnder eenige nuttigheden, befigh houden :
■^'ant hoe veele goederen ons de bedricgh-
lijcke Werelt belooft, foo is dat maer een
^veynigh acrde,die niet alleen onder de val-
fche^iope van een korte Welluft is bedeckt,
maer die ons oock brenght in groot gevaer
Van ons gantiche leven. Lucretìm fingnt ;
In fvat Blindb(yt e» gevaer,
Smrft de Menfche jaer op jaer,
PviJiiu iinght mede :
o -wat heeft het blimi ver^laidy
Duyjhe nachten oen hoer hand.
Viltà. BloocUgheyt'.
E En Vrouwe die ilecht gekleet, en in een
ilickrige plaetfe op der aerde leyt, hou-
dende in d'eene hand een Weehop, ftaende
als of zy haer' oogen van der aerde niet
dorft opheffcn.ter fyden ftaet een konijn.
Die Man wort bloode geheeten, die fich
minder hout als hy vermagh , en die niet
derr beftaen , 't geene hy met lof en eeren
kanuytvoeren, fonder dat hy van die mee-
ninge is af te brengen, en dat door r kleyn
vertrouwen dat hy heeft, dat het met de
napperheyt fonde beftaen. En daerom is de
bloodi^heyt by een Vrouwe vertoont,. die
^er aerden leyt en qualijck gekleet is, want
«c Vrouwen befwijckt den moed gemeen-
lijck eerder als den Mannen , om icr trefïijx
uyc te voeren.
Het gefcheurde kleed bediet, dat in een
blood Menfch geen gedachten zijn, om het
üchaem op te proncken, als twijflende,of zy
haere ftaetigheyt en kleedinge in een ftaet
lullen konnen onderhouden, dieder toe
Vereyfcht wort j of om dat het gemeene
ft>reuckjen feyt,
Oenfloiiten 'tlucklrm^t fchattman,
Ven tìooàn jhotfe vcrr daer van. |
V i l τ <3f
En om dar de Man geen ftoütigheyt heefc
van wegen fijne blodigheyt, om iets treflijs
uyt te rechten, foo leyt dele Vrouw in llijck
en dreck, met een vuyl en flordigh leven,
fonder datfe immermeer in 't; licht komt, of
tot kenniife van Menichen , die haer mee
noodtdruftige dingen mochten te hulpe
komen.
De Weehoppe, wort van veele Schrijvers
voor een ieer inoode en vuyle vogel gehou-
den , ilch met dreck en andere vuyligheyt
voedende, als hebbende geen hert, om fijn
koft met eenige moeyte' te gaen foecken.
Dat zy de oogen nederflaet, bediet haer
kleyne hert en moed , gelijckmen daer van
de werckingen fien kan. Het konijn is uyter
natuere feer vuyl, gelijck veelen ièer klaer-
lijck bekent is, die de natuere van deie die·
ren hebben befchreven.
S C E L E R A τ E ζ ζ Α., Boeverye^ -
Ondeughd, Schelmcrye.
E En mifiiiaeckt dwerghjen, fcheel en
bruynachtigh, met root hayr, hebbende
een fevenhoofdige Hdra of Slange omarmt.
De mifmaecktheyt des lichaems word
genomen voor een gebreck der natuere.
Want gelijck een Menich die bequaem is
goed te doen, fich,nochtans ten quaede
neyght, foo word dat quaed een boosheyd
genaemt : Want dat folve quaed hangt aen
den wille , door dien Iiy t quaed verkieft;
door een ingewortelde aenwenft. Alfo worc
dat een gebreck gcnoemt, 't geene niet is in
een lichaem nae fijne proportie ofmaete,
daerom wort degedaente gemaelt, als heb-
bende gebreck aen de Natuere : van gelijc-
ken doet men in't tegendeel in een fchoon
hchaem , als.de Deughd wort uytgedruckt.
Want gelijck de Philofophen feggen, foo is
de proportie of gelijckmaetigheyt 'van de
fchoone trecken des lichaems een uytbeeld-
felvan een fchoon werckend gemoed: En
gelijck hef' laecken fich paft om den rugge,
alfoo moeten oock de trecken enhoedae-
nigheden des lichaems paffen mette yol-
maecktheyt. der .ziele^: Waer over Socrates
oock van gevoelen was, dat de hoedaenig-
heyt des lichaems en der ziele, een gelijcké
pvereenkominge hebben.
Scheel, lelij ck, en van root hayr. wort hec
I " ' vertoont. |
-ocr page 78-
|
66 Boeckdruckerye.
vertoont, om dat defe hoedaenigheden ge-
meeniijck in denMenlch iet gebrcckiijx be-
duyden : Waer over Martidu leght :
O Zoile 'i is vreemd fooghy ζψ goed vm acrt,
'Daer ghy z'jt manci{_e>i fcheel, J^vartmondigh , root
va» buert.
Hy wort gefchildert dat hy een feven-
hoofdige Hidra omarmt, waer mede de iè-
ven dootfonden worden uytgebeeld : want
ibo 't gebeurt dat eene van defe hoofden
wierden afgekapt, (daer nochtans wederom
andere aenwalTen ) foo verkrijgen die dan
wederom nieuwe kracht, om tegeniland re
doen,die fich t^ens haer fouden wülen op-
ilellen. Aldus fcetoock de boosheyd in't
iichaem,diewelcke,hoewelfe van de deughd
geheel fchijnt te neder geflagen, niet te min,
om datiê meer hoofden by haer heeft, die
door den wille, ten quaede zijn ingenomen,
foo ftaetfe terftont weder op, en komt met
haere verkeerde werckingen, krachtiger en
hartneckiger voor den, dagh als oyt te voo-
ren. Maer 't is ten keften noodigh dat men
de boosheyd geheel overvveldige en over-
winne , 't zy met tegen te ftaen of met te
vluchten , als die geene die van den beginne
des Werelts onlën eerllen Vader bedrogen
heeftj, en als noch een verderf is van ons el-
lendige Menfchen.
Stampa. Boeckiruckeryc,
E En bedaeghde Vrouwe in 't wit, ' wiens
kleed geheel aen ruy ten verdeelt is, waer
inde letteren van't Alphabet ftaen , inde
rechter hand ialie een ichalmeye houden,al-
Avaer een letter-rol omgellingert is, met het
woort ub'tque, dat is over al j in de ilincker
falfe een bloeme van Semper Vhe hebben, met
het woord Semfer, dat is <yiltijt, van d'eene
fyde fai een Druckpers met aïlerleye Druc-
kers gereetichap ftaen.
In wat grooter eere en waerdigheyt de
konft der Boeckdruckerye is, daer van kan
de geheele Werelt getuygen: Want uyt haer
is de kenniffe van het goed en quaed,van de
deughd en ondeughd,van de geleertheyd en
onwetentheyd, heergekomen : Door haer
worden de Menfchen onfterflijck , want al-
eer zy bekent was, waeren de eedele ver-
ftanden, als begraven, en veele wercken van
^éoorluckige M-wen yergaen ; Waer over |
b τ A Μ y Α.
wy oorfaecke hebben , om fonder ophou·»
den , Godt den Heere te dancken , datter,
door een algemeene weldaed , Vinders van
foo eedelen en hoogen Meefterftuck 'zijn
gevonden,waer door fich het gerucht opter
vlucht geeft, en met een heldere en lieflijc-
ke trompet aen de Werelt de verfcheyden
wercken van geleerde Mannen voor den
dagh brenght. O ! wat foudemen al kon-
nen leggen over de heerlijckheyt van de
Boeck-Druckerye : en alhoewel ick foo
ftout ben, dat itk my bemoeye over iboda-
nigen eedelen ontwerp te fchrijven, ibo ben
ick ten hooghften treurigh , dat mijn ver-
ftand daer toe te fwack is , om eenige ont-
werpfels, die béquaem zijn, om foodanigen
hoogen lof, als haer toekomt, uytt^vin-
den. Ick ial alleen leggen, dat de eerfte die
deie konft gevonden heeft, gelij ck Polidorus
Virgiüui verhaelt , is geweeft loan Guthmhcrgh
een Duyticher, Ridder, diewelckein 't laer
1442, of als andere ièggen 145·!, eerftmael
de Druckery binnen de Stadr MentK heefc
in 'r werck geftelt, hebbende oock gevon-
den de Druck-int, die de Druckers ails noch
gebruycken , en in't laer 145· 8 ilTe van een
ander Duyticher,met naeme Conradus in Ita-
lien gebracht, doch eerft te Romen, en van
daer ilfe overal wonderlijck aengewaffen en
verbreyt. Doch lov'm ieyt,dat niet de Duyt-
iche daer af Vinders zijn, maer'datie veel
ouder is, als men meent, en van dat gevoe-
len zijn oock veele,door reden die zy geven
van d'oude Medaglien,alwaer de Griexfche
en Latijnfche letteren ingedruckt zijn , fe
rugge léttende de iègels en andere oudhe-
den met haere ommeichrijvingen. Nu, het
zy dan foo t wil, foo is die geene, die dele
konft eerft heeft gevonden, een Man' ge-
weeft van een hoogh en eedel verftand.
Bedaeght wortfe gemaelt, om te verton-
nen , dat de Meefters der Druckerye, be-
hooren te wefen Mannen van verftand en
oordeel, ten eynde haere wercken , in alle
volmaecktheyt mógen gedruckt werden.
De witte kleederen, drucken uyt, dat
haere wercken moeten iùyver en net zijn,
en de letteren van t A Β C_ in de pereken,
bedieden de letteren die in de kifen ver-
deelt zijn , om yder op fijn plaetie te vin-
den , om daer een volkomen werck te
maecken»
re |
-ocr page 79-
|
Boechdmherye.
De.Schalmeye met het woord uUque, is
om de faem uyt te drucken,die de Drucke-
JT-'e doet om iemants werck over al te ver-
oreyden.
Öebloememet het opfchrift Sm^er, be-
Qiet de geduerigheyt die de Druckery aen-
orenght, vergelijckende defe met dat fel ν e
Ktuyd/t welck door haer eygen aert gedue-
ngh en altijd groen is.
■De Druckpars worter ter fyden eeftelr,
®ette Letterkas &c. wefende te ïaemen
ïioodige wercktuygen van deiê eedelekon-
ftCj waer van dit dicht ter eeren is gefongen.
LOFSANGH
Ter eeren dc Eedek konil da Ιοβψίφτ Boecl(drucfieryet
Stemme : Polyphemns aen de ftrande.
I.
E£/e Gespen, en Bemmders,
KJoecfy Findcrs,
Fande Κ^οηΙΪ der D RU C Κ ER-S %
Dm geen fchoonder oyt [al leven,
Noch fai geven.
Meerder heerlijck^ieyd als ghy,
I I.
Door u flaen de vulde lichten.
Die noch pichtcn.
En omfchijnen al dit rond :
Door « I^nil K'i" yoortgekomen^
^Ide Vrómen,
de Wijsh^/d diemen vond.
I I I.
Mannen door den tijd verPorvc»,
i^h verdorven.
En al langh tot βο[vergom·.
Hebt ghy van den Doodgcnefen,
Dat haer "wefen,
Nti hlinckt klaerder als de Maai,
I V.
tJ! der Princen, Prieflers, Graven,
^rmer Slaven,
Handel, daeden en hefiiiyt.
Hoede trotje Bijckenfrallen,
Én ivcer vallen,
' Dat trompet ghy overluyt,
V.
Vrmen cliendy tot een ff>oore,
MacrdenDooren,
Zydy fchrick. /w''''' =
l-Vì'e den Lainver v>il ontfan^e",
Moet u langen,
, Stoffe, van 't geen isgefchiet. |
S τ a μ ρ λ» ζη
Vt4
Even als de San haer firaelen^
Laet ghy daelen,
Oock^u yvijsheyd in 'tgemetn :
Ghy verciert door u'we handen^
i^lle landen,
EndatdooruI^pnflalleeHt
VII.,
Dies moet elcl^ u kjansk^ns
En die hechte»,
i^en den lauwer en den Wijn :
Want u J^nil fai jladigh groeye»^
Enfrifch bloeyen,
iJlfoo langh daer Menfchen φι,
if it *
AENMERCKINGÉN
op de Κ^ηίΙ der Drttckerye.
OF wel de Schrijver deiès Boex, nyt
lidoTKS yirgiliui bericht is,dat de konil der
Boeckdruckerye tot Ments by eenen Ham Gu~.
tenherg ontrent den laere 1442, of als andere
feggen , in't laer 14^1 eerft foudezijn ge-
vonden,foo is nochtans defe Schrijver,door
onkunde, feer misleyt : doch wy fullen de
waerheyt daer van wat klaerder ontdecken.
Hoe ontrouwlijck eenen Hans fijns Meefters
^ereetfchap heeft wegh gedragen, en fich
leimlijcken te Ments nedergefet, daer van
kan Haerlem van hand tot hand getuyghnille
geven : 't is dan Haerlem, dat, foo lange de
Sonne haeren ringh ial ommeloopen , hier
van de eere fai wegh draegen : Want eene
Laurens ^anjfen Koβer Burger aldaer, van eer-
lijcken geflachte, is hier van in 't laer 1440
de eerfte Vinder geweeft,diewelcke, gelijck
hy een fcherpfinnigh Man was,veelrijts in 't
liaerlemmerBofchgingh wandelen , en al-
daer verfcheyden interen uyt de boccke-
fchor/èn gefnedenjCn te iàemen geftelt heb-
bende , heeft daer van eenige fpreucken ge-
druckt, en aen fijns fwagers kinderen ver-
eert ; 't welck hem nae Avenfch gduckende,
heeft allenskens grooter dingen beftaen,iul3i:
dat hy dien vaften en tayen dnick-int, daer
by voiid , waer mede hy groote tafereelen
en formen mette voorfeyde letteren heeft
gedrnckr. Waer van ick ielvc gefien hebbe,
een boeck in>Nederlandfche taele, geheeteii
Spiegelotifer Beheudenijfe in fol.tameüjck wel ge-
druckt; doch hy laadde doenmaels noch de
I 2 . keiiniife |
-ocr page 80-
|
é^ , Boeshep, ^mMrdightyt,
kenniiTe niet om op deweerl)'de tcdruc-
kcn, fulx dat de bladen,tuffchen beyden wit
zijnde, aen malkanderen waeren gepapt.
Maer daer nae in fijne vindingen allenskens
toenemende, heeft hy fijne ilofFe,en 't gcene
daer aen gebrack, verbetert, llilx dat de
konll door de winninge aenwaffende, hy
werck-gaften toeftelde,die hem,onder eede,
getrouwigheyt moften beloven, waer onder
oock eenen Duyticher was ^ohan of Hans ge-
heeten, diewelcke nae dat hy de konfte van
het letter-ietten, gieten, drucken,en watter
voorts toe-behoorde, leer wel hadde be-
fpiet, heeft hy fijns Meefters gereetfchapop
Chrift-nacht, terwijl al fijn Huylgefin her
geboort-feeft vierde, opgepackt, en hem
't ièlve dieflijck ontdragen,vluchtende over
e^mjklredam op Ceulen, en foo voorts nae
Meun, alwaer hy hem feecker houdende,
heeft aldaer van fijne geftolen konfte een
rijck maeyfel verkregen , want hy heeft het
ïaer daer aen, met even diefelve letters, die
Laurens hnjjin Kofter te Haerlcm gebruyckt had-
de, te McntK, de Grammatica Jklcxandri Galli ge-
druckt. En aldus is.deiekonfte veripreyt",cn
daer nae te Rgmcn over gebracht. Wie hier
over naerder wil zijn onderrecht, dieleiè
de naerftige en geleerde opfocckingen van
P. Scriveriui, die hy in fijne Lawwcr-fyans , ter
eercn denVinder,en der konft,in t licht heeft
uytgegeven.
Maer wat hVm belanght, die de konfte
van Medaglien,oudè opichriften en zegelen
te fnijden ; als mede defe vindinge, den
Griecken en Romeynen wel ibude toevoe-
gen, als of dieiêlve, deie konft al over lange
ibude zijn bewuft, dat felve is meer belach-
iijck als beftraflijckj want foo dat atfoo
waere , de geleertheyt en de naeme van foo
veele overtreflijcke Mannen, wiens ichriften
de tijd en de nijd heeft verdonckert," ibude
als noch den Naekomelingh tot eenè on-
fterflijcke roem uytblincken, en niet onder-
druckt zijn gebleven.
Malignità. Booshcyt, Qmetandigheyt. .
E En lelijcke bleecke Vrouwe , met klee-
deren als de roeft , houdende een quac-
kel, die 't hoofd ten Hemel gekeert, en de
vleugels uy tgefprey t heeft.
JLelijck wortiègemaelt, om dat de werci |
Μ A L ï G Ν ITA.
ken der quaedaerdige lelijck en affchoulijck
zijn , voor alle ftaetlijclce en bnrgerHjcks
ommegangh.
De bleeckheyt bediet,dat wanneer de in-
wendige deelen befmet zijn door een quaet-
aerdige vochtigheyt, foo verlpreyt het fich
aen de uyterfte deelen.
De verwe van 't kleed druckt uyt, dat
gelijck de roeft alle Metallen, waer oock
diefelve by gelegen zijn,geftadigh doet ver-
teeren , alfoo hout een quaedaerdige oock
nimmermeer op , door fijnen booièn aerr,
om alle loflijcke en deughdlijcke wercken
hinderlijck te zijn.
De Quackel betlier by den Egyptenaers
quaedaerdigheyt,gelijck Pierini leyt, om das
zy is van boofaerdige natuere , want als zy
heeft gedroncken, dan beroert zy,met hae-
re beek en klauwen , het overblijfièl van 't
waeter , fi:lx dat geen ander dier, daer van
magh drincken.Ten ielven eynde leyt Eze-
chiel XXXIV, den loden haere booslieyc
verwijtende , Wamccrghy reyn Water drinckt, foa
beroert ghy het erverhlyffel.
R i V A LI Τ A. Boelfehap, Soeckt Mdc-
Boeifchap,
Stupidita, -Beltigheyi, Onverflandigheyt,
E En Vrouwe die de rechter hand op 't
hoofd van een Geyte leyt, diewelcke
het kruyd Eringion in den mond hebbende,
felve in de ilincker een Narcisbloem hout,
waer mede zy oock gekroont is.
Bottigheyt is een traegheyr des Verftands
of der finnen, foo- wel in 't fpreken als in 'c
doen , en aldus hcpadtk Iheophralhi in fijne
zedelijcke mcrckteeckenen,en t^riflotdes fijn
Meefter verlchilt niet van dit gevoelen , als
hy in fijne Zeedeleeringen leyt, </e Bottriclt^of
plompert is voor eenyder , e>i voor alk dingen -vervaert,
foo nvf/ in 't doen als in 't β>rei^en, fonder eenige naerfiig-
heyt, en is foodanigh dat hy voor alle dingen boti en ver-
baeh hUjft. En elders fey t by in fijn Zeede-
konft, de Bottrick praet over al daer 't niet
te pas komt. Of de Bottrick is van d'eene
lyde in 't goede tegen de vlijtigheydt en
naerftigheyt, en aen d'ander iyde in 't- quade
onbefchaemr. Want de onbefchaemde is
reuckloos enftout in alle plaetfèn en tegen
alles , foo wel in *r fpreecken als in 't doen,
mjier de botte is kout en vreeiachtigh, foo
wel |
-ocr page 81-
Ëottighe^ty Onverfldndtgheyt, Stupidita,
in 't goede als in 't quaede,door de bot- ftaen, en daer σρ kijcken. 't Kruyd Erìngio»
fceyr van fijn veriland cn de traegheyt van dat het in den mond heeft, heeft een fteei
de finnen. De Botheyd is in de Menfchen of als een elleboge lang,met quailen en doorn-
uyter Natuere, of door toeval : uyter Na- achtige blaeders, waer van ghy Mathidmn
tuereis die traegh van finnen, die van een kont lefen, als mede Ρ lutarchm ycï-
grof verftand en van een verfaeght gemoet haelt, dat foo een Geyte 't kmyd£ritigiofi in
IS. Door toeval komtfe in veelerleye manie- den mond neemt, ial het eerft felve,en daer
ren, of door kranckheyt, of door verwon- nae fai de geheele kudde als dom wefen,ter
deringh en verbaeilheyd van een noytge- tijd dat de Herder 't lelve kruyd het Geyt-
hoorde faecke, die hy hoort of fiet in ande- jen v/cder uyt den monde treckt.
re, of proeft in fich iel ve, of van te groote De T^rew die zy in de flincker hand als
mede op't hoofd hout, is een bloeme die t
hoofd iwaer enbaloordigh maeckt,en daer-
om wortie Narólus geheeten, niet na de fabel
van den longman ΝαταΙβα, maer nae 't griex
woord Ναηε,'ΐ welck vadfigh en bot beteyc-
kent : alfoo neemt oock de verfierde Ion-
de deu^hd , gelijckfe door de leedigheyt
aenwalt, naedemael 't verftand in dieielve
verdrooght en bot wort, en door de duy-
ilernilTe der onwetentheydt verdonckert.
Zopim de gefichtkenner, voor Socrates ge-
bracht zijnde, en van hem bekent, fiende
hem in 'r gefichte, leyde, deieis van natae-
ren bot,en plomp. De omftanders kennende
de wijsheyd van Socrates,en dat hy alles dedc
met een fcherp oordeel,begoften te lachen :
Maer Socrates antwoorde , lacht doch niet,
Want Zofirui feght de waerheyd , v/ant foo-
daenigh foude'ick ge weeft zijn, indien ick
mijn gebrecklijcke natuere met de oefninge
van de Philofophie niet hadde overwonnen.
Een fpreeckwoord dat van Gakmis. genomen
is, daer Mircurm lèlve en de Mufen hcm niet
koften helpen, 't Welck tot eenen geieyt is,
die boven maeten bot en omvetende is,
willende feggen, dat hy foo plomp is, datter
geen helpen aen is , want Meramus felve, de
vinder van de wetenfchappen,en al de Μφη
ibuden daer toe geen raed vinden : iiilx dat
de fonteyne ipieglende,hem fulcke verwon-
deringe over fijne gedaenteinbeelde,dat hy
daer over verfmolt en in een bloeme keer-
de : en terwyle hy fich verwonderde,fcheera
het een marmore beeld. Plutarchm feyt datle
van 't Griex Narce komt, en maeckt de lee-
den vadfigh : Waer over Sofhodes, de iV^roi
naemde een oude kroone van de groote
helfche Goden, te weten van de Dooden.
Indocilita. Botti^eyt,. Odeerfacmhcjit.
E En Vrouwe met een root aengefichr,
leggende op der aerde, houdende in
haere" ilincker hand den toom van eenen
Eefel, die daer by ftaet, leunende met haer
rechter elleboge op een Swijn, dat oock ter
aerden leyt, hebbende op haer hoofd een
Avart'hulfel·.
Op de aerde leggende wortie gemaelt,'
om dat de Bottigheyt nier bequaem.isop
den wegh des Deughds te wandelen , maer'
ftaet altijd traeghlijck by de vertoonde on-
bottigheyt en plompheyt wegh te nemen.
Het Geytjen aen de fiincker fyde is een
beeld van Bottigheyt. ^rifloteks feyt in fijne
Menfch-kenninge, dat wie oogen heeft, die
de verwe, van wijn, gelijcken, is bot : want
foodanige zijn den Geyten gehjck. Voorder
feyt hy,wanneer yemant uyt een hoop Gey-
ten eene by de hayren van de kinne trèckt,
alle de andere fuMen als ftom en ftille blyven
de oefninge van de deughd en kenniiren,be- wetenhey t,die door den Eefel is uy tgebeelr.
quaeni is, het verftand op te fcherpen,en de Infgelijx maelen de Egyptenaers den Eefel
met dcH toom in den mond, mede voor de
onleerfaemheyt af,als een beeft dat ièer on-
bequaem is om wat te leeren. En door defe
reden feggen de Sterre-raeders of tyifìrologi^
dat als een Menfch geboren wort onder den
1(5 graed van Leo, dat het als een voorteèc-
ken is, van fijne onbequaemheyt int leeren,
verfierende, dat alfdan een Epfel geboren
wort met den toom in dê mond»
I 3 Zy
ipiegelinge in de geleerrheyt, ftaen"de die
;ecne, die daer ftudeeren, foo vaft op haere
ioecken, datfe bot, onfinnigh en afwefigh
fchijnen. DeKeyfer Ckudhu, gelijck iar/oMiw
verhaelt, was bot, onbedachtiaem, en als
fonder memorie. De natuerlijcke Botheyt
M'ort overwonnen door de oeffeninge van gelingh fijn naem van Nurce, want hy fich in
-ocr page 82-
BomhnIÌ. Architettura.
|
Zy ieuat op \ Vercken, want gelijck Fk-
rtm feyt, ibo is dit dier, boven alle andere,
fonder finnen en onleerlijck, en niet als an-
dere dieren,die terwijlen zy leven, noch ee-
rige beibndere neerftiehey t hebben.
Het fwarte huliel dat haer hoofd deckt,
vertoont, dat, gelijck deie verwe nioimer-
meer ander verwe aenneemr,datoock alfoo
de onleeriaeme is, weiènde duchtigh noch
bequaem om eenige onderwijiinge enlee-
ringe aen te nemen, noch daer is geen foo
kloecke Ieermeefl:er,die haer van deiè vuyle
en fnoode dingen tot hooger iaecken foude
konnen trecken.
Architettuka. bomkpnu.
"C Én ftatige Vrouwe van een bedaegt ou-
XÜ/der, mette mouwen totten eUeboge toe,
opgeftroopt, in 't weerichijn gekleed, heb-
bende in haer eene hand een loodlijne,winc-
kelhaeck enpaffèr ,en in d'ander hand een
teyckeningh of ontwerp van een groot ge-
bouw, naer de Geometrifche of Wiskoniti- '
ge maniere afgedeelt.
Fitruvim feyt, in de bcginièlen van fijn
werck, dat de Bouwkonft, is een kenniffe
die mef vericheyden wetenfchappen ver-
ciert is, door wiens middel alle andere kon-
llcn worden volmaeckt. Plato plagh te feg-
gen, dat de Architeólen of Bouwmeefters
Loven die geene zijn die üch in de konften
oefnen, want dit is haer eygen ampt in de
konften te leeren , te bewijien, te onder-
lcheyden,te befchrij ven,te bepaelen, te oor-
delen , en anderen de maniere daer van te
iecren. Daerom moetie alicene de leeringen
van de Geometrie en Arithmetique hebben,
om dat daer van alle andere konftwercken
haer eedelheyt moeten ontfangen. Hierom'
houtie hetquadrant en de paffer, als inftru-
menten van de Geometrie, en de getallen,
die tottc Rekenkonft behooren,die zy in de
vlacke piante , die zy in de hand heeft, ge-
bruyckt. Het waterpas of drijflood,bediet,
dat een goed ^rcUtcB altijd fijn oogh moet
hebben totte opmerckinge van 't centrum
of middelpunt, waer uyt de vafte ftellinge
van alle dingen, die eenige wichtigheyt lïd-
len hebben, moeten gepaft worden j gelijck
men klaerlijck fien kan in de konft van dat
eedele verftand, van den Ridder Dommim |
Fontana en Carohu ATuiÌfn/ia,Mannen van groot
oordel en waerdigheyt, ter iyden fteliende
veele andere, die meerder lof,als het mijne,
waerdigh zijn.
Van bedaeghd Ouder wortiê gemaelt,om
de Manlijcke ervaerentheyt en àehoocheyt
van de fwaerwichtige wercken te vcrroo-
nen : en het weerichijne kleed, is de een-
drachtige veranderinge van de dingen, die
in deiè konft het oogh vermaeckt, gelijck
de ichoone Muficale flemme aen de oorea
doet.De bloote armen bedieden her werck,
dat hy totte Bouwkonft doet j behoudende
alfoo de naeme van de konft en van 't konft·»
ftuck.
Architettura Militare.
Krijghs Boww/ianiì.
■ρ En Vrouwe van manhaftigh ouder, ade·»
-Clijck met veelerleye verwen gekleet, die
aen den hals een goude keeten fai draegen
met een ichoone diamant, zy Cal in de rech-
ter hand houden een Compas, om de gele-
gentheyt af te meeten, en in d'ander land
een tafereel, daer een iêshoeckige Veftinge
op geteyckent is, welcke maniere voor de
volmaecktfte , onder alle , wort gehouden :
daer boven op fai een Swaluwe ftaen, en op
der aerde een fpaede en houweel.
De Veftinghbouwinge is nergens anders
toe gevonden, dan dat fich weynige regens
veele, mogen befchermen, als mede om de
volcken te breydelen,en de vyanden buyten
de palen te houden: en daerom is de fterck-
tenbouwinge niet alleen gehouden voor
een konft, maer voor een groote weten-
ichap : want zy is die geene , die ibo wel
ondertaft, wat totte beicherminge als totte
aenrandinge noodigh is , foo wel om den
Prince als het Volck, te gelijck, te be-
fchermen.
Van manhaftigh ouder wortie vertoont,
want daer in is de waere kennifle van wijs-
heyt,waerin t gemeene befte en de befcher-
minge noodigh is.
Het eedele kleed van veele verwen, be-
diet de vericheydentheyt van veele vindin-
gen,die in de krijghskonft beftaen.
De goude keeten mette diamant wort
haer gegeven, om dat gelijck het goud, on-
der ώβ metallen, her eedellle is, foo is dc
Krijghs |
-ocr page 83-
Brajferk. C r a ρ u l
^i'ijghs Bouwkonfl:,onder alle vernuftighe-
"cn , van de meefte waerde en kracht : En
gelijck de diamant,onder alle eedele fteenen
de hartilc en vaile is, foo is oock de Veiling
l^ouwinge.het eedèlfte juweel van een Prins,
als 't geene hem verfekert voor den aénval
«er vyariden.
, 2y hout mette rechter hand het Compas,
' t welck gedeelt is in drie hondert en feftigh
Rraeden, met het bewegen, door .den feyl-
fteen, waer door men dan werckt, foo nae
de winden, als door de gelegentheyt, waer-
Oien eene Veftinge wil tóeftèilen: en is oock
^Vaer door men't plat neemt van deVe-
ftinge.
Het tafereel waer op de Swalaw ftaet,
Oruckt uyt, dat als men een Veftinge wil
^oeftellen,men de gelegentheyt wel fai over-
■^egen , en den grond wel vatten , en dat-
ftien daer op 't ontwerp, 't welck het werck
Van foo grooten gewicnte vereifchr,fai toe-
ftellen, en daer m volgen de SwaluW : Want
■Picrài Valer, heeft daer door een Man willen
j^ytdrucken, die Icherpfinnigh en tot het
bouwen geheel was genegen, en die groote
gèbouwen hadde ontworpen, als oock Slo-
ten,Steden en andere vankonft en verftand.
De ipaede eii 't houweel worter ter iyde
geftelt,want dit zijn de eerfte wercktnygen
om te veftigen : als die geene daer men de
graften en de gronden mede begint,en daer
ipen de loopgraven mede toeiielt, om de
IchaniTen van de vyanden te befpringen.
Crapula. Brajferic.
E En vette, lelijcke en qualijck gekleede
Vrouwe, mette mage geheel bloot,heb-
bende 't hoofd totte oogen toe verbonden,
houdende in de hand een Leeuwskop, die
ftietten muyle cyen ftaet, ter aerden fullen
eenige doode Vogels leggen, als mede pa-
fteyen en an Jere dingen.
Zy wort lelijck gemaelt, om dat de Braf-
ièrie de gedachten der Menichen verwijft
en tonder hout, beforgende alleen wat de
Cnullerye en· de keucken aengaet.
Armlijck wortfe gekleet, om te vertoo-
nen dat de Braflers peeftendeels mcnfchen
ïsijn, die alle nettighéyt verachten, en alleen
paflèn op de vette keucken, en om 't ^yck-
jen te νώεη, zijnde daer over beroyt van
deughd-, ftreckende haere gedachten niet
verder als nae defe fmullerye.
De bloote mage vertoont, dat de Braffer
van eengefonde aert moet zijn,om alle ver-
anderinge van ipijle te verteeren. En daer-
om is hem 't hoofd verbonden, alwaer de
dampen opftijgen en't hoofd· befwaeren.
De vettighèyt is een werckinge,die door
de Brailèrie wort verooriaeckt, en die niet
om eenige moeylijckheyt denckt,waer door
het aengeiicht mager wort.
De Leeuwskop is een oud beeld van de
Braflèrie, want dit dier vult fich foo over-
vloedigh op, dattet daer nae wel drie dagen
kan vaften, en door fijifquade verduwinge^
ibo ftinckt hem den aiem altijd, gelijck Pic«
riui verhaelt.
De doode vogelen en pafteyen,&c. wor-
den genomen voor dingen, waerïn fich de
Braffer vermaeckt.
Crapula. Brajjërïe.
EEn Vrouwe int groen, die qualijck ge-
kleet is, doch ial vet zijn, uyten roflèn,
en fich leunen mette rechter hand opeen
fchild, waer in een taefel mef'yeelerhande
ipijiegeichildert is, met een oinichrift Féra
fciicitds, dat is waere gelucklaligheyt,d'ander
hand falfe op een Vereken houden.
De Braflerie is een werck van gulfigheyr,
en beftaet in veelheyt en hoedanigheyt Van
ipijiê, en plagh gemeenlijck re heerfchen in
grove en botte Menichen, die niet anders
weten te bedencken, als dingen, die de fin-
nen niet raecken.
Met groen wortfe gekleet, om datiê een
feftadige hope nae veranderinge van ipijfe
leeft, om 't leven van tijd tor tijd , in vro-
lijckhey t door te brengen.
Het fchild, nàc de voorièyde maniere, is
om het eynde,van die geene,uyt te drucken,
die totte Brafferie is genegen , te weten de
Smaeck, diewelckezy geloven dat de ge»
luckfaligheyt van defeWerelt mede brengt,
gelijck Epkurus feyt.
Het Vereken is van veeie'Schrijvers,voor
de Brafferie genomen , om dat het nergens
anders om dencktals om te fchocken , en
terwijle het de vuyligheyt uyten dr^;ck opf
eer, loo fteéckt het fijnen kop niet op ,iich
nimmermeer te rugge keerende,maer foeckc
altijt voorwa.erts,oiivbe!ter fpijfe te foecken»
ïaAGs»·
-ocr page 84-
|
E
dende nietbeyde handen, veelewatertacken
of kegels,die 's Winters aen de huyiên han-
gen. Welcke waterkegels van de oude Egy-
ptenacrs,als Pierini feght,voor de Broosheyt
■ van 's Menichen leven waeren geilek. 'rEn
foude oock niet onbequaem zijn, dat men
haer, om de oude laeren beter uyt te druc-
ken, maeckte, datfe gekromt op een fwack
riet leunde, 't welck een recht teycken is,
foo wel van de Broosheyd als van d'Ou-
derdom : Want als een Menich daer toe ge-
racckt, foo treft hem oock de minile quet-
iinge, waer van hy dickwijls llerft, en daer
onder blijft leggen. Eenige beelden de
Menfchlijcke Broosheyt, en niet fonder re-
den , by de Waeterbobbels af, die wel een
weynigh in 't oogh fchijnen, maer terilont
wederom verdwijnen·.
Seditione Civile. βκτ^σψι;
Oproer.
En gewapende Vrouwe mette ipies in
-ide rechter hand , en in de ilincker eea
En Vrouwe met een mager en benauwt
aengeiicht, diearmlijck is gekleet, hou- |
Geen ander iaecke verweckt de oproe-
ren , oorlogen en Burgcrlijcke oneenighe-
den, als het lichaem met fijne kiften en be-
geerlijckheden: alle oorlogen,komen voort,
om datmen Rijckdom foeckt te verkrijgen,
en men ibeckt de Rijckdommen met gewelc
om 't lichaem te dienen, en 't felve gemack
aen tfi doen ; en daerom ibeckt men, om
fijne lullen te veriaedigen, de wille en gene-
gentheden nae te jaegen, die dan oock van
de finnen worden opgeiloockt, 't zy door
hoope van Rijckdom, of om de Liefde van
fijn Beminde, of om ilaetiucht van te heer-
ichen,of om voorwendinge van hoogheyt :
niet willende voor yemant wijeken, maer
elck den loef afilrijcken. En door iulcketï
middel, komen de Burgers den geruilen
Staet desVaderlants te verwarren,iaeyende
door de iladt mifverftanden, gevende fich
door een verweckt oproer in de wapenen.
Daerom is zy oock gewapent gemaek. Van
dees oproer behoort fich ^n yder goec
Burger te onthouden , om de gemeene ruil
wille»
ηζ Brnsleyt. Ï^ragilita, MrgerBjckOproer,
Fragilità. Broosheyt. Eyckentack, voor haere voeten fullen twee
honden ftaen, die malkanderen aenbiaften,
E En Vrouwe die in yder hand wat Ci- en de tanden fien laeten.
cuta hout, 't welck ihrgüm in fijne Oiïè-
ftal,broos naennt.Waer toe alle dingen kon-
iien vergeleken worden, die den naem van
broos hebben.
Fragilità. Bmshiyt,
IIJ En Vrouwe met een dun kleed, hebben-
--de in de rechter hand een rack van tiglio,
cn in de ilincker een groot glas dat acn een
dract hanght.De draet pailer oockAveltoe,
oni datfe fnellijck breeckt, Det/^//owort
van Firgiliui oock daer toe gebruyckt.Van 't
opgehangen glas aen een dunne draed, daer
van is niet noodigh datmen verklaeringe
doe,om dat het ^las luchtigh is,en lichtlijck
breeckt. Van geÌijcken is oock hetVroulijc-
ke geflachte broos : waer van men her eene
met het ander kan vergelijcken.
Fr ag xl i τ a Hu ma na. Menfchlïjcke
Broosheyt, |
-ocr page 85-
BurgerBjck Oproér, Se dit ione Civile.
^He, en diefelve geheel uyt te roeyen, ge- ftaen, dat gelijck deièboom groot, ilerck,
«)ck Philojlram feghr. Derhalven is het een vaft,dick,hart en fwaer was om te houwen,
~:odlofe faecke, dat de Burgers, onder haer en mette bijl te kloven, dat zy niet te min.
jelve quaed en fchelmerye bbdencken , ge- fich onder malkanderen fl:ootende,richtlijck
^ck Homerui feyt. Solon is voorwaer in fijne braecken. Alfoo was mede een Republique,
Wet niet te prijien : wanneer liy een Man hoewel die oock voorfien en bevelHght is,
oneerlijck acht, die hem niet op deen of niet lichtlijck door 't fwaerd, noch mee
O ander fyde voeghde,wanneerder een Bur- vyandlijcke macht te winnen, maer als lidi
ïn zi) , .
---------- .xi^.. -- aert, niet te min zijnfe gewoon, malkande-
jailcren , om dat hy aen der oproerigen el- ren aen te blaffen en te plockhayren, 't zy
Unde geen deel heeft : Want her blijckt dat om de ij^ijfe , of om de jaloufie van de Vrij-
Man, fich in 't gemeen, over den onge- fter,en om fich te tergen, blaffen zy ten lae-
ïuckigen toeftand der Burgeren , bedroeft, ilen en laeten haere tanden fien, niet willen-
en men behoort, feyt Viutarchm daer voor al de d'een den anderen wijeken : Alfoo oock
nae te trachten, datter nimmermeer oproer de Mannen, die, alhoewelfe huyfgenoten
foude mogen komen. En dit is als een Bur- in eene ftadt zijn, komen door de geleyde
*^erlijcke gauwigheyt voor een groot en reedenen in twift en verfchil, Itroyende ni
eerlijck werck' te achten. Daerom be-
den gehouden. Waer over Cicero feyt in de
Oratie voor Sepius : Oefe -worden quaede en fcha~
delijcke Burgers geacht, diewelcke de gemoederen der
Burgeren tot oproer -verwecken,
Vnione CiVItE.. Burger lij ckc Eendracht,
E En Vrouwe van een vrolijck opficht,
houdende in de rechter hand een Olijf-
tack, die met een Mirthekrans omwoelt is,
en in de ilincker hand hoütfe het vifchken
Scariit.
Eendracht is eenbewaerfter der Steden :
Want feyt in fijne Stadt Godes,
dat een Stadt niet anders is,als een menich-
te van Menfchen, die in Eendracht zijn ver-
eenight. En genomen, dat defe Stadt twee-
dpchtigh wort, 'foo fai daer fcheuringeen
d'ondergangh deffelven , uyt voortkomen.
Van hoe groote kracht de Eendracht zy,
kan men door de Hiftorie van Scdurm, den
haer Vaderland ichadelijcke oproeren van
hoort een Burger fich in'tbegintuflchen de Burger twiften, even als dolle beeftenen
oeweldie
Verfchillen te iiellen,alhoewerdie maer par- huyshonden, dorftende nae haere medebur-
tìculier of befonder zijn, op datter onder gers bloed, die van alle Menfchen voor on-
«en Burgeren geen oproer gèfchiede : Want befchaemde ftoute en booiê Menfchen wor-
lÏien komt van"de particuliere of befondere
dingen totte algemeene. Oock komt niet
fJle brand uyt de groote huyièn,maer dick-
Vi'ijls ontfteeckt een verachte vonck of
kaerlTe- wel een geheel huys, 't welck daer
nae tot eea algemeene fchaede uytbarft.
Dierhalven voeghter Plutanhus by , dit alkene
gehrceckter dcn een politic BiSfgerlijck^Mim, dat hy fjne
Burgeren van f lichts "wegen , eendracht en onderlinge
"^riendfchap kere gebruycl^n, en dat hy daer nae traeh"
ie , dat alle twiflen , fweedrachten, oproeren en vyand-
fihappen mogen te niete gedacn en uytgeroyt "werden.
_ De tack van Elee óf eycken die zy in de
ilincker hand hout, wort voor een beeld
van Burgerlijck oproer geilek, om dat defe
boomen fich tegens malkanderen flrooten en
ilaen, ter tijd tOedat zybreecken. Waer
Over uir'iioteks door 't aenfien van Perides
feyt, dat cfe Beotiërs defe Eycken gclijckyaercn ■.
IVantgelijck, ftch dif jélve onder nialkanderen verfeheur-
<ie», alfoo foegen fich oocl^deBcotìevS ondermall^m-
érett, Pooi weleke beeidemiTe wierde yei- Koningh der Schyteri;leeren,die fijne t'ach-
'tigh
-ocr page 86-
|
7 4 Bm'girlijcke Eendracht..
tigh Soonen, wanneer hy na foude fterven,
liet voor fichbrengen,'en beval eenyder
dat hy eenen omwoelden boffel met pijlen
foude breecken. Maer als een yder,fijne on-
vermogentheytte kennen gaf,trock hy die,
als nu half ftervende , van een, en brackfe
alle lichtlijcken van malkanderen,feggende:
O Soorten ! Indien ghy u macht eendrachtelycl(_ te fae-
men voeght, foo fulay ^ercl^z'j", maer foo ghy diefelve
door tweedracht van een ander fcheurt , foo juldy licht-
iijcl{_ 'Worden overheert, Deie raed van Scilurus is
der Burgeren, brengt altijd aengenaemheyt
en foetigheyt, min noch meer als een inftru-
ment met veele welgetoonde fnaeren,en
een geluyt van veele ftemmen, een liefiijcke
overeenftemminge maecken.
De Olijftack met de Mirth omwoelt, is
een teycken van welbehagen,en wort geno-
men voor de onderlinge Eendracht en lief-
iijcke Vreede der Burgeren : Naedien deiè
boomen, door de Natuere vereenight zijn-
de , in onderlinge liefde , haere wortelen,
door verwiflelende omhelfingen,in malkan-
, deren llingeren : En de Mirthe tack , door
den Olijfboom met een aengenaeme veree-
ninge,gefpreyt zijnde, befchermt den Olijf-
boom, op dat haere vruchten noch door de
ftercke kracht der Sonne , noch door 't ge-
weld der vvindenjbefchadight worden : ten
eynde zy haere teedere en foete rijpheyt
verkrijgen: Alfoobehoorenoock dèBur-
geren door vriendelijcke oiphelfingen en
broederlijcke Liefde vereenight te zijn, op
dat zy een lieiiijcke rafte en aengenaeme
v.'clvaert verkrijgende, malkanderen voor
alle cpaaed mogen befchermen.
De vifch Scans vermaent oiis oock totte
Eendracht,om door onderlinge Liefde ver-
eenight , en met een vaerdigh gemoed ge-
reet^te zijn om andere te lelpen: En dit
inercken deiè Viffchen, dat wanneer d'eene
Vifch den angel inilockt , foo fald'ander
Viich terftont'komen en den draet in ftuc-
ken bijten, of foo die in een net verilrickt
zijn, foo fai d'ander Vifch , fijnen fleert nae
den andren gevangenen Vifch kéeren , die
dan daerin bijt : en als d'ander Vifch dit ge-
voelt , foo treckt hy hem met een groote
. fnelügheyt door de iViasken, gelijck t ièlve
ï'lutarehus· verhadt. Met gelijc'ke onderlinge |
V Ν I O Ν E C I τ I r. B,
genegentheyt en liefde, behooren OOck ds
gemoederen der Burgeren te weien, die on-
der malkanderen vereenight zijn : niet om
malkanderen onder te dompelen, maer om
malkanderen te verlichten, en van het on-
weeder der ellenden en vervolgingen te
verloiTen : Welcke Godsdienllige plichten,
de herten der Menichen verbinden, waer
door de gemoederen grootelijx vereenight
blyven: Waer uyt dan het lichaem der flad,
groote aenwas en kracht, geduerende deiè
Burgerlijcke eenigheyt, geluckigh fai ge-
nieten.
Oe vier Compie χ te», Aerte ft of Eygew
fchaffen van én Menfch,
E En mager longhman 'nyteri geelen, met
een wreed opficht , weiènde bynae
naeckt, houdende in de rechter hand een
bloot geweer, vaerdigh ftaende om te vech- ,
ten. Vandeeene fyde fai een fchild op def
àerde ftaen , alwaer een vlanime viers in 'ε
midden |
-ocr page 87-
Colerico of iophogende Natftere. C ο χ e r r c o,
tóidden gefchildert is, en van d'ander fyde lijck is, als cAkhm mede verliaelt. Boven
een wreede Leeuwe. dat, is de Leeuwe van Namere grootmoe-
Mager wort hy gefchildert, om dat Gak- digh en mild : van gelijcken wanneer defe
«w in fij ne grondftellingen feyt, dat de bette de middelpaelen overtreden,foo worden zy
i'·» hem d'overhand heeft, àewelcke oor- verquiftende, gelijck de Schole van Salcrne
iaecke wefende van fijne drooghte, foo in haere dichten te kennen geeft :
^'ortfe door de viervlamme uytgedrackt. Oe kprfek Natuer wlyder een veiheeren.
De geelachtige verwe, bediet, dat de
«eerfchappie van de vochtigheyt des li-
chaems, fich dickwijls aen den huyd ópen-
baert. Waeruyt het komt dat de witte ver-
We het Phlegma of flijm bediet, de geele het
^olera of de galle,dat is de koriêle.Het roo-
Qe, met het wit vermenght, de Sanguine of
t>lygeeftige,enhet donckerbruyn, de Melm'
^olie of fwaermoedige aert, nae dat Gdenus
Verklaert.
Met een wreet gelicht wort hy gemaelt,
■Refende dit de eygen aert van Co/fCrf.-'twelck
in fijne Minnekonft aldus aerdigh
Mytdruckt:
Van boosheyd ftuelt hy om den ^op,
Έη 't fwarte hked flijght i aders op ï
Sijn oogenflkli/en als een vier,
^ Soo fel als Slangh ofTygher dier,
t fel ve fee ht Perfms mede.
Her bioote fwaerd, en de vaerdigheyd
te vechten, druckt niet alleen uyt dat de
^holerique genegen is tot twift, maer oock
tot alle andere wercken , gelijck oock door
de viervlammen wort te kennen gegeven,
^'efende dit het vier eygen, alles te vernie-
len en te verfinelten.
Een longehngh by hae naeckt, wort hy
femaelt met een fchild ter fyden, overmits
y gedreven zijnde door een geweldige
drift van 't gemoed,hy niet eens let op fijne
befcherminge, maer geeft fich fonder oor-
deel en ovèrlegh in alle gevaer. Daerom
leght Seneca : Het is een gebrec ^ 'm de jon^e liiydcn,
Oatfe haere tochten niet kannen breydelen. En"(ÌaerOm ü En blygeeftigh lachend longhman , met
%ht Avicenna feer wel, wanneer de daeden J-'een krans van verfcheyden bloemen op't
werden overgeleyt met rijpheyd des ver- hoofd, poefeligh van lichaem, en boven dat
ftands, foo zijn'tteyckenen van een vol- blonde hoofdhayren , met rood e en witte
iïiaeckte natuere : maer als zy met een barft verwe in 't aengeficht gemengeit,ilaende op
of geweld, fonder over]egh,gefchieden,foo een Luyte : en door 't herdrayen van de
is "t een teycken van groote hette of brand, oogen ten Hemel, geeft hy te kennen dat
De Leeuwe wortergeftelt om de wreed- het vier en de iangh hem aengenaem is. Aen
heyt en moedigheyt van 't gemoed uyt te d eehe fyde fü een Geyte ftaen met een bos
«Jrucken, voortkomende door de oorfaec- druyven in den mond, aen d'ander fyde een
ken aireede gefeyt, daerom wort gefeyt dat opgeflagen Mufijck-boeck.
ùsi Qholer'tgw den verftoord^ii Leeuwe ge- Èenvrolijck lachend Ipnghman met een
Κ 3 ^ bloe-.
Sïjn vraetenjangh gepreekt,en gèepigh in het keren t
Verzuipend en Jeer groots, loos, fchalci^, cocli flaut
en licht,
Bedriegh'üjcli, [nel en heet, en geel 'm 't aengepeht.
-ocr page 88-
η6 Blygeefiìge. Sanguigko.
bloemekrans wort de Sanguine geichildert,
want ia die geene daer het gemaetighde en
volmaeckte bloed de overhand heeft, daer
tiyt komen de iuyvere levendige en Icherp-
finnigegeeften voor den dagh , waer uyt de
lach en vrolijckheyt voort komen, overfulx
ibo zijnfe vermaecklijckenboertigh , be-
minnende het Ipeelen en llngen,gelijck Hip-
focratis feght.
Dat hy vleesachtigh en poeiêl is , bediet,
dar door de mededeelende kracht'die in de
Sanguine feer fterck is , een poefel en ve: li-
chaem voort komt.
Met root en wit is hy gemaelt, om dat
i^vkenna lêyt, dat delè verwe de overvloed
van 't bloed uytdruckt,en daerom feght Ga.
lenus, dat de vochtigheyd diewelcke in 't li-
chaem de overhand heeft, de verwe aen 't
vlees geeft.
Het Geytjen met een bos druyven in den
mond,bediet dat de Sanguine tot Fému en Bac-
che feer genegen is. Door J^enm wort de Na-
tuere van 't Geytjen verftaen, weiènde dit
dier feer totte geylheyt genegen, gelijck
Pinm feght. En door deu"Druyvetros wort
Sacchi! verftaen:Waer over ^yénfloteles in fijne
XXXI voorftellinge feyt, dat dit in de San-
guine gebeurt datte veele laedrs hebben,
't welck oorfake is van de Minneluften : ge-
lijckmen oock in de dichten van de Schole
van Salerne kan lefen.
Sijn vet en mild,vol lagh, nieurwsgicrigh en vol jeugd.
Dies Veiaus w haer lujl en Bacchus hare vreugd :
Bhgnfigh, "Wcl ter tael,fncl, liiligh engoedaerdigh,
ybi Geeìì,ffoiit,bloofigh,vroom, in alk ^onflen vaer^
àigh.
FlegMATICO de Doffe, door 't 'waeM
afgebeeld,
E En Man grof van lichacm en wit,die fit-
tende , met een DaiTenhuyd gekleet is,
houdende beyde handen in den boelem , en
t hoofd icheef, t welck met iwart laecken
omwonden, hem,by nae,de oogen bedeckt,
en ter iyden fai een Ichildpadde ftaen.
Vet word hy gefchildert, om dat gelijck
de dorhey t van 't lichaem heerkomt van de
hette,alfoo komt de vettigheyt van de kou-
de en vochtigheyt,gelijck Gatem feyt.
Met een Daifehuyd is hy gekleed , om
dat, gelijck dit dier feer flaperigh enluy is.
jD/>fè. Fleshatico.
alibo is de Phltgmaticui mede.hebbeiide wcy*·
nigh geeft of luft, onderdruckt zijnde van
te veele koude, die in hem de overhand
heeft : Waer uyt het komt dat hy oock
weynigh bequaem is totte geleertheyt, heb-
bende een bot en traegh verftand', en cmi-
duchtigh om 't geene over te dencken, dac
hem ibude mogen oorfaecke geven,om fieli
te verlichten van de flechte en verachte din-
iren : en daerom wort fijn hoofd met fwaa
aecken omwonden.
-ocr page 89-
|
E En duyfter bruyn,Man, ftaende mette
rechter voet op eenen cubia of vierkanten
fteen, die in de ilincker band een opgeflagen
boeck hout, waer in hy leeft, hebbende den
mond met een band geflooten, en niette
rechter hand^ heeft hy een toegebonden
Bcarre,en op 't hoofd een eeniaemcMufch.
De band die hem de mond toefluyt, be-
diet ftilfwijgentheyt, die daer plagh in de
lïielancolijcke te heerfchen , vvefendedefe
Van natuere kout en drooge, en gelijck de
hette klapachtigh maeckt, alfoo is in 't te-
gendeel de koude ooriaecke van de ftil-
iwijgenrheyd.
Het opgeflagen Boeck en de opmerckin-
5>e totte ftudiè of lecfinge , bcdiet, dat de:
Klel-incolijcke totte fmdie ieer genegen is,
cn daer in wü voortgaei·!, vliedende ande-
rcrluyden-^efelfchap. Diesfeyt Horatm in
fijne brieven :
Zy vluchten uyte Steeicn heen,
~ Engaenin'i iijfih cn'tveiiaÜeen.
iin daeröm wort een Mufch, die eenfacm |
77
leeft, op fijn hoofd gellelt, vermits dcie
vogel in woefte plaetfeii alleen leeft, ionder
by andere vogels re komen.
■ De toegeflooten Beurfejbediet de gierige
Natuere, die in dit volck veeltijts piagli te
heerfchen. Dat hy op eenen vierkanten
fteeniit, daer mede wort te kennen gege-
ven, dat de Mclancolici haere inbeeldingen
fwaerlijck konnen verfetten, maer blijven,
als een fteen, onbeweeghlijck op haer voor-
nemen ; gelijck fulx mede de Schole van
Salenen getuyght :
Dc fwaergcdruc/ite Mtnfch van forge neergebogen^
ψόΐ fuchtens^yo!gci^eins,met neergejlagen oogen,
P'ohvaccl(ens,overieghs,vol nijd,vol 0ricl{_en fmart}
yól valfcheyt cn vol anghjl, fiet mccrcndeds nat 't
fwart.
Blygtefügh [^el.
E En Vrouwe als een Heydenfche Bede-'
lacrfter, doch met vericheyden verwen
gekleet, houdende in de rechter hand een
Schalmeye of Cornet, om Mufijck te fpee-
len, en in de Ilincker een Momaengeficht,
hebbende aen de voeten, focken.
De verfcheidenhey t der verwen,vertoo-
nende vericheyden handlingen, die in defe
flagh van Poeiie werden uytgedruckt, die
het oogh van 't verftand niet weyniger yer-
maecken, als de vericheyden verwen de li-
chaemlijcke oogen verluftigen, om daer
door uyt te beelden alle toevallen van'c
Menichelijck leven, lbo van deughden, on-
deughden , als wereltlijcke eygenichappen»
en dat in alle fiagh en hoedanigheyt van
Volckeren , behalven den Koninghlijckea
ftaet. En dit wort door de focke uyrge-
druckt,die van de Oude, in haere Comedy-
Ijjeelen wierden gebruyckt, om te vertoo-
nen de middelmaetigheyc van ilijl en van
de perfoonen, die in defe handlingen wier-
den uytgevoert.
De Comedié heeft lichte voorilellingen
•on fwaere handlingen,en daerom wortie als.
eai Heydens Bedelaerfter gekleer , om dat
dit Volck feerbreet is in.'t'beloven , en een
ander goed geluck te voorfeggen, 't welck
zy fwaerlijck, door haere eygene· armoede,
een ander konnen mededeele'n. '
De Cornet en de Mom gebruyckten de
Öude in haere Comedien, en zy hielden
K'3 iiccne.
Swiemoedìge. Μ a £ ie κ c ο ν i c ο. |
-ocr page 90-
|
d'eene voof een Harmonie of gelijckftem-
migh geluyt, eii d'ander tor een navolginge.
De ibcken waeren der Comedyipeèlders
ichoeyfels, als gefeyr is.
C ο μ e d i a.
EEn bedaeghde Vrouwe met eeneedel
opficht, die een fluyte in de hand heeft,
en focken ' aen de voeten , hebbende op 't
hoofd veele krullen en fwieren,die feerver-
Wart '-iijn met knopen, met een opfchrift
defcribo mores homimmlcli beichrij ve de zeeden
der Menichen.
CoMEDlA Vecchia. Oe oude Comedìe.
EEn oude lachende Vrouwe met een ver-
rompelt en lelijck aengeficht, hebbende
een kaele kop, feer verwart, de kleederen
Tullen gelapt en gefcheurt zijn met vodden
van verfcheyden verwen.In de rechter hand
falie eenige pijlen of een geeflel houden, en
voor haàe voeten fai een Aepe ilaen, die
haer een toegedeckt korf ken toereyckt,
't welck zy van d'eene iyde ontdeckende,
vertoontfe daer in,mette flincker hand,ver-
icheyden lelijcke en venijnige gedierten, als
Hangen, adders, padden, en andere.
Zy wort de oude Comcdie genaemt tot on-
derfcheyt van de nieuwe, als die in haere
plaetie is gekomen,doch ieer van een ander
verfchillende. Want de Poëtèn inde Schole
van de oudeComedie,verliiii:igden 't volck,
by wien doenmaels de opperbeilieringe
was, met het uytfpreecken en verhaelen
van veele boertige, belachlijcke, icherpe en
Ì3ijten,de faecken,tot laileringe en beipottin-
ge van de onrechtvaerdigheyt der Rechte-
ren, van de gierigheyt en omkoopingen der
Schouten , van de ihoode maniereu en on-
aerdigheden der Burgeren, en veele andere
dingen, Welcke oi^ebondenheyt daernae
verbetert zijnde, ioo heeft de nieuwe Co-
xiiedie,de ibtügheyt en drollerien van't lac-
chen terftont wegh genomen : En alfoo dit
een ander geluck van Staet en regeerit^e en
andere verllandige vindinge der^Menichen,
vereyfchre, foo ifle daer nae aen feeckere
wetten gebonden, die eerlijcker en Burger-
lijcker waeren : waer door het voorftel, de
Hytfcraeck en handeJinge, van d oude Co·»
medie ieer was af^eibndert, gclijck men,
ibo van deen als dander ilagh by hil.ScaUgc''
in fijne Poetica kan naelefen. Het ampt dan
van d'oude Comedie was,de gebreecken en
handlingen der Menichen in lagh en fpot-
ternye voor den dagh te brengen : en daer-
om is deiê beeldniiïè van ibodanige geilalte
en geficht, gelijck wy voorts fuUen ver-
klaeren. |
De gefcheurde en gelapte kleederen, als
oock 't voorftel dat zy ter hand neemt, als
mede de peribonen die de vertooninge
doen,daer komen geene Koninghlijcke per-
fonagien by , gelijck in de Treurfpeelen,
noch gelijck in aeCoiKi£//cio|<j/<j, dat is inde
ilechte,en fretejìata van de Romeynfche Bur-
geren van aenfien.
Door de verfcheyden verwen van t kleed,
wort de vericheydentheyt en onbeftandig-
heyt van veele dingen vertoont, die zy in
eenigh gedicht ftelden, als mede den ver-
fcheyden ftijl van ichrijven, mengende ver-
Icheyden aert van dingen onder een.
De Aep die haer t korfjen langt, betoont
de fotte naevolginge , waer door zy de ge-
breecken en vuyligheden, van andere Men-
fchen, openbaerden, 't welck door de vuyle
en venijnige dieren wort uytgedruckt, die
zy door lachernye en fotternye aen 't volck
openbaert en vertoont. Waer van men een
voorbeelt hy Ρlautum in fijne Gmgtdio, kan
naeleien.
Tune ίβί Gmcï &c. Dan-wandelden defegetahherde
Grkcken met toegedtckten hoofde, gelaeden met hoecken
en mandekens. Dan jlaen defe ίandίoopσs met malkan'
deren te preutelen, dan heveeren ^y haer fluck-, dan flaen
^y 't tegen, en komen met haere β^reuckt^n voort, die ghy
altijd /uit drmekende fien in den bad kroegh, t^IJJe dan
■Wat heymlyx hebben "weghgedragen , fettenfe daa een
wijntjen op , en komen als droevigh en droncken voor den
dagh.
De pijlen in de rechter hand drucken uyt
de fcherpe en vinnige maniere van 't bitter
qiiaed Ijireecken, waer door zy de goede
naeme en achtbaerheyt van befondere per-
foonen quetften en vermelden. Waer over
Horatim in fijne dichtkonft aldus leyt, dat nae
de Treurf^elen de Oude Comedie gevolght is met groot
lof: maer de Vryheyt verviel in ongebondettheyt en gem
•Welt, die daer verdiende datfe nae de Wetten -wierde in-
gebonden. De TVet "wierde aengenomen. En als defe ma-
niere , van fijn mfie t( heféaedigen yy<a afgefnede»,
}>ίφ.
De oude Comedìe. Come dia Vecchia, |
-ocr page 91-
|
'^^φ de Mcrgaedermgt.fchamligh gefwcgc». Hora-
feyt noch wijder : Wwt de Poëten Eu-
polis m Ariftophanes ,die de oude.Comedie hebben
gf^olght, "wanneerfe iets -vonden , chit iemant een boef,
knevelaer of hoerenjaeger "was,dat brachten zy vry-
^oeègh voor't vak ■
Corografia. Plaets of LandbefehrtjVmge,
E En jonge vrouwe gekleet in weerfchijn,
doch dat hét kleet flecht en kort zy.
^ette rechter hand falie houden een Afow-
wfKfifr of Gnomon, dat is een vierkant Land-
^eeters inftrument, en op de aerde van ^ie-
felve fyde, fai ftaen een globe, die een kleyn
deel geteeckent is. In de llincker hand falfe
^en paffer, met een rye en een terminus of
ïnerckpael van diefelve iyde op der aerde,
touden.
Chorographia heeft haer naeme van Choros,
5 Welck in Griex een plaetfe hediet,en grapho
ick fchrijve, waer over dit woord foo veele
tiediet als befchrijvinge van een plaetfe,
Stadt of befonder Landfchap , doch niet al
te groot, wefende dit woord, 't felve, dat
Ptolomani Topographia noemt : 't welck eygent-
lijck een beibndere plaetfe afteyckent.
longh wortzy geichildert,omdat zy int
nemen van de grenilen en paelen, foo van
Princen als anderen , den ftant verandert,
foo in kleyn als groot beileck, herftellen-.
de de Heerfchappyen en Landen vaneen
ygelijck.
Zy wort in weerichijn gekleet, want zy
neemt de gelegentheyt der Landen op ver-
fcheyden wyfe. Dat het kleed Cecht en
kort is , geichiet om te vertoonen, dat als
men den gf ond en de maete neemt van de
Lleerlijckheden , datmen veel eerder en
korter, de kleync .deeleri alsde'groote,- kan
meeten. : . ^ V;
Zy hout den Gnomon in de rechter hand,
om datmen daer mede feer bequaem kan
meeten alle greniTen en nabuyrfchappen van
yders-heerlijckhcyti gelijdcmede cleianghi
teen de breede.,_,->.,. : :· :
Datfe' .mette ilinckcr liand liet -Compas
en de Rye hout^ betoont; dat als men door
defe inllrimienten uyt'werckt, watmen door
den'G>io»?ón0.ieefr gevat,iòiêtmeia demerck-
paèlenj'twielek het gebruyck js om y der-fijn
naegebuyrfchap te onderkenneH,·· enyder
'tzyne atte fcheyden.. : .ü , : . - |
gedaen, met een
circkel in de hand, fittende op een wagen
boven op een wolcke, met een ontfteecken
toortfe in de hand, weiende de wagen van
vier paerden voortgetrocken : waer van
't eene wit, 't ander duyfter fwart, en d'an-
dere twee kaftanie bruyn fiillen weien : uyt--
druckende de vier deelen des dàeghs,te we-
ten het op en onde'rgaen van de Sonne, den
Middagh en Middernacht, welcke viere te
iaemen gevoeght zijnde , maecken den ru-
tuèrlijcken dagh : dat is alle de tijd , die de
Sonne op een mael doet, in 't ommeloopen
van den gantfchen Hemel,'t welck door deii
circkel, die hy in de hand heeft, wort te ken- ^
nen gegeven.
De I(pnβίge of gemtieckte Oitgh,
E En longelingh " van ichoon opiicht meE .
vleugels : om dat hy een deel van den
Tijd is , voort getrocken zijnde van twee ,
roode paerden , die van Aurora worden ge-
leyt, in de teil is hy als de bovengeilelde
beeldeniffe.
De twee paerden zijn de Morgen en
Avondilond, dat is alle de tijd foo lange als
men't licht op'taerdrijck fiet. En daerom
wort geieyt dat c^urora den daghgeleyr,
want zy komt altijd eer den dagh aen-
breeckt. ■ ·
DeKipnjfige Dagh.
EEn Tonghirian.in't wit gekleet,blincken-·
de,met tlèugels, en gekroont mette Or-
wefende-een witte bloeme, diefich
in 't opgaen van de Sonne begint te openen,
en in 't ondergaen te fiuyten. Even gelijck
de Poëten,doen dièby het openen van den
dagh,het opgaen van de Sonne verftaen, eti
by.het fiiiyten,het ondergaen deifelven.
Hy houd een Pauwe in de t(and , mette
ftaert óm leegh en gefloten, fulx dat hy de
öogen van fijnen ft'eert bedeckt, overmits
al;lefterren,by daege,tefchuylzijnj 't wekk'
dooïT
Ïhets of LAndhefchrìjvìnge. Corografia. 79 |
-ocr page 92-
|
8o X)Mckbaerheyt. G r
door-de oogen, op den Pauwenfteert vcr-
ftacn wort. Tor naevolginge van d'Oude,
die daer verfierdcn dat f«Ko dè iuyvere en
volmaeckte locht \vas,waer over oock hare
koets van Pauwen wierde voortgetrocken.
(^nilers,
E En gevleugelt longeling, die in de rech·^
ter hand een ruycker met bloemen hout»
en in de flincker een ontfteecken fackel.
Gratitudine. oanck^aerhiyt.
E En Vrouwe die eenOyevaerin de hand
hout met een tack erten of boonen. Orus
ι^ροίίο feght, dat dit dier de meefte danck-
baerheyt aen fijne Ouders of voortteelders
wanneer zy oud zijn, betoont, en op de
plaets, waer zy opgevoet werden, ruften zy
weder haer neft toe , haer felve van de on-
jioodigo veeren beroovende, veribrgende
dieielve van eeten ter tijd de longhskens
bequaem zijn , om haere koftelders-re gaen
foecken. Öaerom vercierden de Egypte-
nacrs oock haere fcepters met delen vogel,
en hielden dienfelven in grootetr waerde,
gelijck Pllnins in 't χ ν 111 boek χ i ν cap.
verhaelt, gelijck oock de erten en boonen
het land vet maecken, waer op dieielve zijn
gewaffen , alfoo behooren wy de goede
funfte altijd te verdubbelen aen die geene,
ie ons goed hebben gedaen. .
Menibuder oocìt een Oliphantteriyden
konnen ftellen, diewelcke van Pkrim Valma-
nm, voor een beeld der beleeftheydt en
Danckbaerheyt wort afgemaelt : en Mtiamis
verhaelt van een Ohphant,die ibo moedigh
was dat hy met fijnen Heer in het kampge-
vecht ging. Nae dat nu fijn Meefter van den
yyandèn was overwonnen en gedood , vat
hy fijnen Meefter in deliiuyr, en draeght
hem nae de ftalle, betoonende groot hèrt-
feer en leetweefen.
Oanc^Godimakens»
DRie Maeghdekensmet een fijn kleetjen
bedeckt, waer door haere naecktheyt
wort gefien, gelijck haer de oude Griecken
afbeelden. Wint de Danck-Godinnekens
ζιμ foo voel te fchoouder en worden te |
ATXTÜDIKE.
meer geacht, hoefê meer van cenige eygén'
baet berooft zijn, diewelcke haer een groot
deel van haere iuyverheyd en ichoonheyd
verminderen. Derhalven beelden de Oude
in haer, de \vaere vriendfchap af, gelijck op
fijn plaetiè ial gefeyt worden.En Seneca in de
Weldaeden i boeck 111 cap. beeldle oock
iòodanighaf, als in de beeldeniilè van de
Vriendlchap te fien is.
Gratie. Oanch^^Godimekem,
ANdere vericheyden beéldeniflen wor-
den van veele Schrijvers vertoont:
maer anders ilil ick niet ièggen,dan dat daer
van by Giraldm en Catarm wijtloopiger is ge-
handelt.Maer ick iëgge wel,dattnen in veele
plaetfen re Romen oock vind inmarmor
gehouwen , drie vrolijcke, jonge , naecktc
Maeghdekens,diewelcke m^kanderen om-
arm(ien, d'eene hadde het hooft aen dc
ilincker fyde gekeert, d'ander twee aen de
rechter fyde, en iagen nae ons toe. Deiê
twee beteyckenden, dat die geene,diewelc-
ke eenige weldaed of gunfte ontfangen
hadde, ^behoorde dat felve dobbel te ver-
gelden , en 't iëlve altijd te gedencken. De
eene alleen bediede, dat die geene, diewelc-
ke de weldaed dede, 't iëlve ftrax behoorde
te vergeeten , en fijne weldaet uyt fijne fin-
nen te ftellen. Daerom ieyt de Griexiche
Reedenaer , Ick^hotule-vooirwacr , dat -wie-wddaed
heeft onifangen,'t felve altijd behoort te gedenciien, maer
die die felve doet, behoort die ΙσβοαΙ te vergeeten. De
Latijnfche Reedenaer Cicero ièyt oock: 't is
een lelijcke faeckg, en een verdrietige fagh vaa Men-
fchen , die de hewefene "weldaed , den anderen altijd
Verwijten,
Maeghdekenszijniê cittnaeckt, want de
^nfte behoort altijd oprechtfonder vals-
leyt of bedrogh te zijn, en fonder hope vm
yergeldinge. Zy omarmen malkanderen, en
zijn vaft in een gekoppelt, om dat d'eene
weldaed d'ander baert, en om dat de vrien-
den altijd behooren voort te vaeren, mal-
kanderen danckbaerheyt en gunfte tebe-
wyfen : en daerom vergeleeck Chrifippus die
geene, die daer weldaed deeden en weder
ontfingen, by den kaetfers of bal-fpeelders,
diewelcke nu en dan malkanderen den bal
toefloegen.
longh zijnfe, om dat de Danckbaerheyt
niiDiner* |
-ocr page 93-
|
"Bappérhyi, Stmlhyi.
ntmn-iermeer moet gebïeeckcn,noch de ge-
«eugeniflé delTelven vergaen,maer móet al-
^ijt groeyen en bloeyen,
Vrolijck zijnfe, om dat wy alfoo behoo-
ren te wefen , ibo wel in 't geven, als in de
Weldaed t'ontfangen : daer door komt het
dat d'eene heet van de vrolijckheyd,
de tweede lija/w van degroenigheyt,de der-
de Euphrofme van de vermaecklijckheyd.
Fortezza & Valore del Corpo,
Congiunto conia Prudenza & Virtù del
animo, Dapperheyt eri Wackerheyt des Ikhacms,
Vercoiight met 'wijsheyt en kracht des gcmoets,
£En gewapende Vrouwe met een Borll-
ftuck , Helm en Schild : hebbende in de
rechter hand een bloot Sweert, waer dar
aerdigh een Slangh is omgellingert, op den
Helm falie een Lauwerkrans hebben ge-
vlochten j met dit opfchrift His Frugibus. Het
Rapier bediet fterckheyt en kracht des li-
thaems, ende Slange wijsheyd en kracht
<ies gemoets , door welcke twee deughden
inen dickwijls Hechte luyden fiet klimmen
totte triomphak Lauwerkroone, dat is toe
iiooge eerc van denkrijgh.
Fortezza. Dapperleyt, Sterd^eyt.
"P En gewapende vrouwe in kaftany bruyn
•^gekleet, welcke verwe ftcrckheyt be-
duyt, gelijckende den Leeuwe ; leunende
aen een pijlaer, wefende diefelve de meefte
Vaftigheyt van een gebouw. Voor haere
Voeten ilil een Leeuw leggen : een dier dat
Van de Egyptenaers hier toe alfoo ge-
bruyckt is.
Fortezza. Dapperheyt,
E En Vrouwe die met een kodfe, als Her-
cules , een grootc Leeuw dootflaet, en
voor haere voècen leggen boogh , kooker
en pijlen. Defe is gerrocken uyt een feef
ichoone Medaglie. Siec Pierium'm 't i boeck.
Dapperheyt des Ikhdems,vervoegk met eedelheyt
"van t gcmoet,
E Eu gewafrende Vrouwe ,als gefeytis,
, die in 'de' rechter d-e kodfe ■ yac Hcntiki |
fortezza. 8r
hout, en voor een Helm op 't hoofd een
Leeuws kop.Dit fietmen in de oude ftatuen.
Fortezza d'Animo & Corpo.
Oapperheyt aen Lichaem en Gemoct.
E En Vrouwe met een Kuras, Helm, Ra-
pier en SpielTe, houdende in de flincker
hand een Schild daer een Leeuws kop in
gelchildert is, alwaereenkodiê bovenop
fiaet,verftaende hier door de fterckheyt des
lichaems, en door den Leeuws kop de dap-
perheyt van 't gemoed,, gelijck dit in eea
leer oude Medaglie te ixen is.
E En gewapende vrouwe in kaftaniebruyiï
gekleet, doch dat men lette dat het ge-
ficht manhafcigh zy,met een frifch,geftreckc
en vafl: lichaem , grof van leeden, vol van
vlees, bruyn in 't aengeiicht, gekrulde en
harde hoofdhayren, luchtige oogen , doch
niet feer opgeilagen,houdende in de rechter
hand een φieίΓe met een eycken tack,en aen
de fliiicker arm een fchild," alwaer in 't mid-
den op gefchildert is een Leeuw die mee
een wilt'Verckeii vsclk,
L Sich |
-ocr page 94-
|
ftaen, en dat uyt liefde der deughd.
Een Vrouwe is 'zy gemaeckt, niet om re
verklaeren dat een dapper Man iich moet
geven tor verwijfde manieren, maer alleen
om defe beeldeniffe wat te voegen nae de
maniere van Ipreecken : ofte om dat alle
deughd een gedaente van fchoonheyt en
aengenaemhey t met fich brenglit, waer ia 't
verftand fich verheughd.En dewijl men den
Vrouwen gemeenlijk het ichoone toepaft,
ibo kan men oock de dapperheyd, door
haer,bequaemlijck vertOonen ; of liever om
dat een Vrouwe, het geruchte van een fon-
derlinge eere verkrijght enbewaert, door
dien zy haer van de welluften onthout,waer
toe zy van natuere genegen is : alfoo doet
oock een dapper Man , in groot haiart van
lijn lichaem en leven , met een gemoed dat
door de deughd ontfteecken is, datmen een
van hem hebbe. Niet dat hyhemdaerom
in alle gevaer des levens moet ftellen, want
door de inbeeldinge van dapperheyd en
fterckheyd,kan men fich lichtlijck ftorten in
de lafteringe van reuckloosheyt, vermetel-
heyt, en fotheyt : als een vyand van de Na-
tuere, loopende in gevaer van fich fel ven,en
ililck een eedel beeld , dat van Gods hand
felve gemaeckt is, om hals te helpen, en dat
om dingen,die niet zijn te gelijcken,by 't le-
ven dat hem God heeft gegeven.
Daerom wort geieyt dar de dapperheyt
een bepaelde middelmatigheyt is , met de
waerachtige reeden, ontrent de vreefe en t
vertrouwen, om fvvaere en fchrickelijcke
laeckente'vefdragen , waer en wanneer het
foude mogen te pafte komen, om geene
fchandelijcke dingen tebegaen. Maer om
iet heerlij X te doen, en dat uyt liefde van
het eerlijcke, foo zijn haere wercken of
buyten gangen foodanigh, datfe haer al wat
te ftout maecken , gelijck wy lullen iêggen.
En de veriaeghtheyt doet dat men, door
gebreck van de waere reeden , weynigh
acht neemt om het aenftaende quaed te
ontvluchten,alfoü men fich vaftlijckinbeelt,
darmen 't gevaer als is te boven gekomen. |
delichaemlijcke dood.Omeen onderfcheyt
te toonen dat een flerck Mankan heerichea
over de gebreecken van fijn gemoed , als
oock mede om de onderdruckers van fijn
lichaem te overwinnen , wanneer hy daer
toe rechtvaerdige oorfaecke heeft, alfoo
deie beyde dingen fien op de geluckfalig-
heyt van het Burgerlij cke leven.
Een Vrouwe met een haegh-eycken tack
ilTe gemaelt, om dat defe toeruftinge de
fterckheyt van 't lichaem vertoont : En de
Eycke de fterckheyt van 't gemoed, om dac
deiê het rapier en andere wapenen tegen
ftaetzOock ftaet deEyke vaft tegen het bla-
lèn van de ftormen en winden, 't welck zijn
de fonden en gebreken, dievveÌcke ons por-
ren om van de Deughd afte wijeken. En
hoewel veele andere boomen even het lêlve
doen, foo hebben doch de Poëten defen
groot gevoelen en een heerlij ck geruchte boom daer toe gebruyckt>om de fterckheyt
van haer hout,om dat het de wateren tegen
ftaet, dat het tot gebouwen dient, en voor
lange tijden de fwaer\vichtigheyt kan ver-
dragen. En te meer, alfoo die in't Latijn
lipbur, dat is, fterck,genaemr wierde, gelijck
oock de ftercke Mannen robuft werden ge-
naemt.
De verwe van 't kleet,den Leeuwenhuyd
^elijckende, bediet dat een Man die daer
negeert dat lijn eere door defe deughd fai
heerkomen, fich als een Leeuw moet drae-
n, 't welck de verwe van 't kleed uyt-
ruckt, en die van lelf groote laeckeri uyr-
voert, hebbende een walge van fiioode en
verachte dingen : alfoo verlieft oock een
Man, fijn naeme of roem van fterckheyt,jn-
dien hy fijn krachten wil aenleggen, regens
vrouwen, kinderen , blooden, en diemen
over magh. Daerom wort Vhgiïm feer mit
preien, die Mnccu een fterck Man afmaelen-
de, in de gedachten brenght, om Hdena, een
onmachtige vrouwe, te dooden,wiens hope
van leven alleen door traenen moft gevoet
worden, diezy in overvloet uytftorte, eii
niet door 't rapier, datlè mogelijck noyt
hadde aengeraeckt. Sterck worden Samfon,
David dcc, h de H. Scbrifc, en fterck wort
Heua/ff
82 da^perhcptsienhheji. fortezza,
Sich ontrent fwaere iiieekcn te oeftenen, En gelijck men dieièlve oockniet dappei
paftaen alledeuijhd in't befonder , niette magh noemen , dielich fonderondericheyt
min foo let de dapperhey t hier op , en al en mer opiètten wille , in alle geyser over-
haer ooghwit ftrcckt daer roe om alle ge- ^eefc, alfoo maghnien diefelve oock niet
vaer, met een onverwinlijck gemoed uyt tiï llerck noemen, die alles vlietuyt vreeiè van |
-ocr page 95-
|
KiTcuL· geftelt „ in de gedichten der Poëten
en veel andere, die mette Leeuwen hebben
pt en die overwonnen.
De SpielTe bediet,datmen lijn kracht niet
alleen moet aenleggen om de ichaede te
keeren,die ons van bayten ΛVort aengedaen,
gelijck het Schild en de Wapenrultingh te
kennen geven,maer oock om de hoogmoed
en vermetentheyt van andere , door haere
cygene kracht, te onderdriicken. De Spies
bediet oock hoogheyt en heerichappye, die
lichtlijck door dapperheyt en ilerckheyt
vvort verkregen. De Geiichtftellinge is uyt
cy^rijloteles genomen, om niet in gebreecke te
tlyven van ons voornemen uyt te drucken.
De Leeuw die 't wild Vereken aenvalt,
bediet de Ilerckheyt van 't gemoed,die met
het lichaem vergeièlichapt is. Om dat de
Leeuw met goede manieren en gemaetigt-
iieyt tot fijne daedenkomt; maer't wild
Vereken valt, ionder eenige maete , onbe-
dachtlijck aen, al wat het oock magh ont-
moeten.
DemoCRATIA. Soeckt Gememc Volx
regtcrmge.
Lascivia. Dartdheyd, Brooddronckenheyd,
E En jonge Vrouwe, rijcklijck en prach-
tigh gekleet, houdende in haer llincker
hand eenlpiegel, waer in zy met groot op-
merckeniiet, en mette rechter hand is zy
beligh om het aengeficht te iliyveren en
't hayr te ftreelen, ter iyden van haer, fitten
cenige dertele engeyleMuffchen, endaer
by een Armclijntjen. Waer van al-
dus fpreeckt :
kkjwect «iet of Natuer ofDertelheyd kan wncj^en,
De fiere Vronckeryjdie m aen dit Dier kan mere ken :
Het flreelt fijnfryyer bont , fijn hoofd, foo juyii en
net,
Z^ils of het tat een beeld, den Prone kers Λνασ gefet.
tenders,
E En Vrouwe met een barbarifch of fel-
laem vercierfel, vertoonende datlè haer
met d'eene vinger foetelijck hét hoofd
krabt. Aldus maelden haer de Oude af, als
by PieriHm te fien is. |
E En fchoone en aengenaeme longhe
Maeghd, met vleugels aen de ichoude-
ren,houdende in de recÌiter hand een fpieffe,
en met den flincker hand een Lauwerkrans,
hebbende een Sonne op de borii.
long wort zy gemaelr,om dat de Deughd
nimmermeer oud wort, maer altijt wacker
en fterck blijft, want haere werckingen
maecken een plooy en heblijckheyr in den
Menfche,engeduyren lbo lange als deMen-
iche leeft.
Schoon wortiè vertoont, om dat de
Deughd her fchoonile cieraet is van 't ge-
moed.
De vleugels bedieden, dat dit de Deughd
eygen is, datfe met haer vlucht fteygert bo-
ven de gewoonte van de gemeene ikgh van
Menichen , om die vermaecklijckheyt te
fmaecken, diewelcke alleen de deiighdelijc-
kcMenfchenproeven, die, gelijck Firgiliui
ieyt, tott.e Herren toe, van de brandende en
vierige Deughd verheven zijn : en Wy lul-
len leggen datfe ten Hemel toe verheft, die
gcene', die door χ middel van de Deughd^,
L 2 iich
lìartelh^t. Lascivia, Virtù·. |
-ocr page 96-
|
fichfelve doorluduigh maeckt : want hier
cloor,foo worc hy Godt gelijck, die daer is,
de Denghd en de goedheyd ielve.
De Sonile vertoont, dar gelijck die ielve
iiyt denHerael het aerdrijck verlicht, alfoo
komt oock de deitghd van't herte, en be-
ichermt haer welgeichickte mogentheyd,
om re bewegen en kracht te geven aen onie
geheele lichaem,'t welck is de Kkine Wcrrdd,
gelijck de Griecken leggen : en daer nae
verlichtfe , verwarmtfe, en wackertfe door
de Deughd, 't felve alibo op, dar een groot
deel van de oude Philofophen , geoordeelt
hebben,datiè genoegh Λvas om oniè begeer-
lijckheyt te vervullen , en't geene onfe ver-
maecklijckheden in dit Menlchlijcke leven,
Ibude mogen wenichen. En overmits de
Heere Chriflus in de H. Schrifture ge-
naemt wort de Some der Genthigheyd, yerftaen-
de de ;ilgemeene gerechtigheyd, die andere
deughden omvat : daerom worter geiêyr,
Avie dat Chrijkm in 't herte draeght, dat die-
ièlve heeft het voornaemfte deraet van de
waerachtige en volmaeckte deughd.
De Lauwerkrans bedier, dat gelijck de
Lauwer altijd groen , en nimmermeer van
den blixem geraeckt wort, alfoo hout iich
oock de Deughd in haer kracht, en wordt
nimmermeer van eenige rampen,hoedanigh
dieielve mogen weien , te neder geilaegen,
jioch wort oock door brand, Ichipbreeckin-
ge , noch door regenfpoet of ongeluckver-
iooren.
De SpielTe wort haer tot een teycken van
voortreflijckheyt gegeven, om dat de Oude
hier door de Deughd te kennen gaeven.
Zy bedier oock het'geweld en de macht die
zy heeft over de fonden , diewelcke altijd,
door de Deughd, zijn overwonnen en t'on-
der gebracht. |
de Sonden beftrijt, te neder werpt envef'
volghi.
Deughd.
"P Efigevleugek Maeghdeken,zeedighlijck
-Cvgekleet en met Lauwer gekroonr , hou-
dende in de hand een eycken tack,met dele
fpreuck in de ibom van r kleed medio mïffmui,
dat is, de middelmaet 'ti allerfceck^rFt,
Silim Italicus feyt in 't χ 111 boeck van den
Carthaginenfchen Krijgh , dat de Deughd
een bequaem loon aen haer ielve is : en dac
komt leer wel mette meeninge der Stoikeii
over een, diewelcke ieyden,dar buyten haer
geen iaecke was , die genoegh was om haer
te beloonen : en die wierde van de Oude
aldus afgemaelt : Want gelijck de Eycke-
boom tegen het bulderen der ftormwinden
onbeweeghlijck blijft, alibo bleef oock de
Deughd onbeweeghlijck regens, alles wac
haer, van ilinxe bejegeningen,, löude mogen
ontmoeten.
Door de beteyckniiTe van den Laurier,
fai dienen 'tgeene inde volgendebeelde-
nüTe van 'r een en 't ander van defe piante,
fai worden vertoont.
De fueucke betoont, dat defe werckin-
gen, alleene aenhanghfels van de Deughd
zijn, die oock haere buyten wegen hebben,
die daer zijn als grafren en putte» waerin
de Menfche vak, en verdrenckt, vallende
alibo van fijae rechte wegen en finnen»
Daerom iêyr Horatms 'ieer wel ;
Hout doch in alle dingen mae!,
D'ie d'Eynden met te buyten gaa t
Miier iv/e w// pnxe vegen flaen.
Dat kan niet mette Deughd be^aen.
Virtù, Deughd, nae de Medaglie.· van
Lucius Verus. |
|
Deughd,
E En Vrouwe in 't goud gekleet, vol van
Majefteyt, in de rechter hand falfe een
SpieiTe, en in de flincker een Overvloets
hooren houden, vol verfcheyden vruchten,
met een Schildpadde onder haere voeten.
Hetgoude kleed bedier,de waerdigheyd
van de Deughd , diewelcke den geheelen
Menfch verciert en eedel maeckt.
Zy hout de SpieiTe,ο verinits zy geftadigh |
iOor Bcllerophon , de ichoone longelingh
D(
fittende op het paerd Pegafus, met een
fvvaerd in de hand,waer mede hy 'r monfler
Chimera verilaet,wort de Deughd verilaen.
Door Chimera by gelijcknilTegeiproken,
wort verilaen een veelvoudige veranderin-
ge en verwandelinge vande gcbreecken,die
Belkro^hon om hals brenght : welcke naeme
door de beceyckeniife van iijneafkomft,wiI
fcggcn, doodinge yan de gebrcecken. En
uikiatus |
-ocr page 97-
HeUifcheT>eughdofOdppêrheyd. Virto Heroica.
tAiciafus ièyt in fijne Sinnebeelden, aldus :
Bellerophon tfe HM Jjan ma doorluchle fimcn.
Chimaera, en 'tgedrochtyan Lycicn verw'mmi :
Indienghy ~a>ilt om hoogh op Pegaes "Viiecken gaen,
Ghy j'ultoocl^t trots gedrocht wn u gcmoedyeijlaeii,
Defe dichten vertoonen,datmen door't op-
klimmen tot God, en door goede raed, der
Deughd , de Chim^ra, dat is het hovaerdige
gedrocht van de Sonden, kan overwinnen.
Een ichoon longelingh is hy gemaelt,om
dat de Deughd in der daed en waerheyd
ichoon is , en dat het haer eygen is, de ge-
moederen tor fich te trecken, en tot haer
gebruyck en nmtigheyt te vervoegen.
Virtù, nae de Medaglie van i^cxandcr.
E En Ichoone gewapende Vrouwe , en
Mannelli ck van opiicht, die in d'eene
hand de Werelt, en in d'ander een Lancie
hout, beteyckenende dat de Deughd de ge-
heele Werreld beheerfchr en beftiert.
Ge\vapent wort iy gemaelt, overmits zy
gcftadigh met deibnden ftrijt.
Van een Mannelijck opficht is yirtusvei'
toont, om dat haer naem van Viro of 'tribus,
dat is, van 't Mannelijck afkomt, en toont
alfoo haere dapperheyd, die een deughlijck
Man betaemt.
Virtù, nae de Medaglie van
Domitianus en Galba,
DAer wort een Vrouwe vertoont als een
Amazzone, met een heimet en een langh
fwaerd dar fonder punt is, en met een Lan-
cie, fettende den voet op een Helm;ct,of op
een Werreld.
VïRTu Heroica. HeldifcheOeu^hd
of Dappàhejd^
Μ En vint in 't Camfidolmm te Romen,, een
meraelen beeld van Hercules verguk,
gekleed met een Leeuwen huyd en met een
. vodfe , hebbende in de flincker hand drie
gulden appelen, die gebracht zijn uyt de
Hoven Hclferides : diewelcke beteyckenen
de drie Heldifche, Deughden, die Hercules
Worden toegefchreven.
De cerile is, Verfoetinge van gram-
fcjïap.
De tweede, gemaetighey: tegen de gie-
righeyt.
De derde, is de mannelijcke verachtinge
van de welluftigheden en gehuchten.
En daerom woit geiêyt, dat dit de Hel-
difche Deughd in den Menfche is, wanneer
de Reeden, de finnelijcke genegentheden
foodanigh heeft fonder gebracht, datfe ge-
voeght is aen het ondeelijcke eynde van de
deughdelijcke middelw;egen , maeckende
haer reyn en doorluchtigh , iulx dat zy de
Menfchhjcke heerlijckheyt te boven gaet,
en fich tot de Engelen naedert.
Virtù Herotca, gelijck diefelve
van den Ouden afgemaelt is , en gevöndea.
wort in de Medaglie vandenKeyfer
Gordianm.,
E En naeckte Hercules, leunende op fijne
kodfe,zijnde een Leeuwenhuyd rontom
fijne ichouderen en arm geflaegen, gelijck-
men in twee fchoone beelden in 't Paleys
van den Cardinal Odoardus lanefms, een op-
recht beminder van de Deughd,fien kan.
Deughd is een eygen gefchicktheyt en
vooniaeinile macht van 't gemoed, foo wel
t 3 m
-ocr page 98-
|
ÏÈBfcktimgy. V I
in daeden als gedachten, geiliertten goede,
en dat onder de beilieringe van de Reeden,
of het is de Deughd fel ve.
De Leeuwen nuyd,en dat hy leunt op de
kodlè, iffer geilek , omdatfe beyde. feer
fterck zijn : en de Deughd diewelcke ge-
plant is met ièer ftercke wortels, die kan
cock met geen geweld uytgeroyt noch van
fijn plaerfe beweeght worden.
Naeckt \vort de Deughd gemaelt, als
cene die geen rijckdommen ioeckt, maer
onfterflijckheyt, heerlij ckheyt en eere, ge-
iijck in een oude marmor gefien wort, waer
op ftaet : De Deughd, is met een,naeckt Menfch ver-
nQegbt, VirtM mdo hom'mc contenta,
V i κ τ u Η e r ο i c α. Hehlifche Deughd.
nae de Medaglie van Maximinut.
E En naeckte Hercules, die een Hert by
de hoornen hout :'t weick £ene is ge-
weeft van fijne twaelf moeylijckheden of
krachten.
Virtù Hìroica. nae de Meda-
glie van Geta.
''Oor de Hddilche Deughd wort Hfr-
cuks vertoont, die de rechter hand om
hoogh hout, om een Draeck te dooden, die
fich rontom eenen appelboom llingert, en
aen de flincker arm heeft hy een Leeuwen
huyd geflagen.
Dit lelve bedier dat Hercules, te weeten
door de Deughd, fijne begeerlijckheyt had-
de gematight, nemende den Draeck voor
de "begeerlijcke genegentheyt van de wel-
iuft des vleeiches.
De roof van den Leeuw,bediet in Hercules
de eedelheyt en dapperhey t van 't gemoed.
Dekodfe is de Reeden, die dè Hertz-
tochten beftiert en temt, want defe Deughd
is van grootervoortreflij ckheyt in Hercules.
Waer over oock dele kodle hem van een
vaft en fterck hout gegeven is, te weeten
van Eycken, t welck een teycken is van va-
ftigheyt en fterckheyt.
De kodfe wort vol quaften verfiert, doof
de fwaerigheyt die van alle lyden die geene
ontmoet en voorvalt, die de Deughd vol-
uien en Ibecken. En daerom worter geiêyt,
dat Hercules noch een longelingh zijnde, iich
In eeaTseiuheyt beyond j alwaer hy by fich |
eroica;
overleyde wat maniere van wegen hy ibuds
ingaen, of die van de Deughd of van de
Welluften : en 't felve feer wel hebbende
overgeleyt, verkoos hy den wegh van de
Deughd, alhoewel dieiêive hart en vaa
grooter fwaerigheyt was.
Virtù del'Anïmo e delCorpo*
Klacht of Deughd aen lichaem en gemoed,
nae de Medaglie van Trajanta.
HErcules worter naeckt vertoont met de
kodfe in de rechter hand, houdende
dieiêive over den ichouder in geeftige ftel-
linge, leydende mette llincker hand eenen
Leeuwe p:iet een wild Vereken, re iaemen
gebonden.
Door de naeckte Hercules mette kodle
over de fchouderen, en den Leeuwen huyd
moetm.en verftaen het beeldelijck ontwerp
van alle Deughden, en door de Leeuw de
grootmoedigheyt en dapperheyt des ge-
moeds : gelijck Orus Sfollo verhaelt : en
door 't wild Vereken de lichaemlijcke
kracht, om de macht en fterckheyds wille.
Men. ichrijft dat ^jdmctut den Leeuw eu
't Vereken hadde te laemen gevoeght, wil-
lende door dit gelèlfchap te verftaen geven,
als dat hy de kVacht van lichaem , en van 'z
gemoed hadde te faemen gekoppelr , waer
van Pier'm reeden geefc in 'r teycken van den
Leeuw.
Virtù Insuperabile.
Omefwimelijcj^ Deughd of Sterckheyd.
E En Vrouwe bedeckt met een fchoöne
Wapenruftinge, houdende in de llincker
hand een Spieffe , en in de llincker arm een
Schild , waer in een Eyckenboom gemaelc
is, op den Helm falfe een Lauwertack heb-
ben, die wel vandenblixem gedreyght,
maer niet is te neder geflagen, met dit op-
fchrift : Nu forte nee fato, dat is , mchbygevai
noch door nooddwangh.
De Deughd als een Krijgs-Heldinne, die
geftadigh mette ibnden kampt, wort gewa-
pent afgemaelt, en oock met den blixem,
die, gelijck PUmus feghr, met al haer macht,
den Lauwer niet kan quetiên , gelijck oock
de Deughd, met geene llinxe to'evallen, kan
worden befchaedigh:»
De |
-ocr page 99-
THêUghdltjcl: ΈφάΐΗ. AttiomeVìRtuosa, §7
De Eycke die in 't Schild is gemaclt, be- over een, bediet de vrolijckheyt die men
öict niet anders,dan dat de Deughd vaft en uyt het gefichte van een fchoon Man
teftandigiiis, geli]ckdefe boom", diewelcke fpeurt, zijnde een kenteyeken datlichde
diepe wortels, en breedeblaeders en tacken ichoonheydt te gelijcke van buyren ver-·
toont, en gelijck feyt,/i ώ Dfw^Waf»-
genaemfi alfje van een fchoon Man kgmt. Het uyt-
wendige geeft het inwendige te kennen,
daer uyt het klaer blijckt dat fijn wercken
zijn fchoon en deughdelijck. De heldere en
klaerblinckende ftraelen om 't hoofd,bedie-
den dar de Sonne alle dingen , beichijnr,
oock waerfe haer keert, alfoo maecken de
lijck en doorluchtigh. Wrer over Firgilius
ièyt, 't is een iverci(_ van de Deughd, als het "werc^
mette daed overeen komt.
't Hoofd is hem met een krans van c/Zwii-
omwonden, omdat defe bloeme fijne
aengeborene en levende verwe niet verlieft,
maer gepluckt zijnde, wort diebewaert, zy
verrot oock nimmermeer, en met waeter,
befprenght zijnde,foo krijght zy haer eerfte
wefen wederom , en men maeckter krans-
kens van in den Winter. in fijn xxï
boeck. Duldanigh is oock de Natuere van
een deughdigh Klenich , diewelcke alleen
niet ontaert van fijne ichoone hoedanighe-
den,maer de ziele van 't lichaem afgéfchey-
Vereken maccken,'twelck geen andere toe- deughdlijcke wercken den Menfche heer·
ruftinge doet om fijn leven tebefchermen, ~ " ^—«r..^ -------
iils fich felve in te trecken, en fich allbo te
befchermen : van gelijcken wort oock de
t)eughd,door haer felve,bcichermt,op haer
lèlve vertrouwende,om alle ilinxe voorval-
len en gewelt fnellijckre overwinnen. Hier
Op ijicelde oock Horatm, feggende, datmen fich
füoj}, door fijn (ygenVcHghd, befcbcrmcn.
Attiche Virtuosa. Dsu\
Bcftaen.
E En bedaeght Man , ichoon van opfichr,
ilüx dat alle deelen des lichaems met
eene welgemaeckre Ichoonheydt over een
kende ihraelen,als c^po/fo, omfchaduwt zijn,
als mede met een krans van c^warawi,zijnde
gewapent, doch daer boven fai hy noch een
>oude waepenrock hebben. In de rechter
land fai hy boven t yfer een gebroken ijjies
hebben, diegeftelt is op't hoofd van een
komen. Zijn hoofd iiü met heldre en blinc- , den zijnde, foo blyven fijne heerlijcke dae-
den noch overigh , en worden ter eeuwiger
^edachtniife, met dele grootfte Ichoonheyt
gehouden , en wort haer heerlijckenaeme,
foo veel mogelijck, noch grooter.
Gewapent met een fpieilè boven't yfer
ebroken, wort hy vertoont. Om uyt te
ièer lelijcke en vreefiijcke Slange, die dood drucken dat een deughdigh Man altijd be·
ter aerden leyt. Hy hout in de flincker hand figh is om mette fonden en ondeughden te
niet groote bevalligheyd een Boeck, en on- kampen , als wefende fijn doodlijcke vyan-
der een van de voeten fai hy een doods- den. En tot teycken daer van, ftellen wy de
hoofd hebben, en nae dat het den geeiligen fchricklijcke Slange die doorfteecken is van
Schilder fai goed duncken. Daer zijn veele de fpieffe. En hier door wort te kennen ge-
Menfchlijcke daeden , maer ick verllae al- geven, dat het nier genoegh is , dat men de
leenete vcrtoonen,de deughdlijcke, en in 't wille heeft om tot de volmaecktheyt van
befonder de geleertheyt en de wapenen,die de Deughd te komen, maer men moet het
alle beyde den Menich beroemt en oniterf- oock in 't werck ftellen en uyt voeren.Waer
lijck niaecken. over Ckm feyt : De Deughd beflaet in de daed,
Bedaeght wort hy gemaeckt,om.dat dees En Seneca : De Deu^hde neemt geenen flordlgen Min-
Ouder het aldervolinaeckfte is,gelijck o4ri- naer oen. De guide waepenrock bediet, dat
fioteles feght, en waer door men lichtlijck de deughdlijcke werckinge van't gemeene
komt totte waere kenniflè en werckinge der volck fwaerlijck kan worden geoeffent, of
Deughd. Het fchoone opfich.t komende die tot dienft van een ander moet floven Én
inette welgemaecjite deden des lichaems arbeyden.Hy hout met groote bey aUigheyt
een
heeft, en hoe die meer behouwen wort, foo
Veel te ftercker wortië,en hoe die meer ge-
folt en gellagen wort,foo veel te meer waiiie
«n ijjreyt hàere tacken en bladers uyt: daer-
Om wortièby de Deughd geleken , die fich
Voornaemelijck in aerivechtingen en fwae-
righeden ontdeckt en fien laet.
Men kander oock wel ter fyden een yfer
-ocr page 100-
DichthnH. Poesia.
|
cenBoedi indeflinckerhand , om dat de
oefningen fop wel van de koniien als wape-
ΓλΟιι, den Meniche beroemc en doorluchtigh
maecken.
Onder fijn voet hout hy een doodshoofd,
om te vertoonen,dat de deughdlijcke werc-
kingen altijd fullen bloeyen , jae fullen foo'
lange aliTer eeuwen en ichriften zijn, eeu-
wigh leven. Waar over Flaum feyt : Sok Virtiis
expers fepulcbri, dat is , de Dettghd aUcen wrt in 't
graf niet o^gefooten.
E En feer ichoone Maeghd in Hemels blau
gekleet,waer op veele Sterren il:aen,we-
fende met Lauwer gekroont, vertoonende
haer bloote borften,die vol melck zijn,heb-
bende een feer bedachtiaem en blofend op-
iicht, rontom haer kan men drie gevlerckte
kinderkens doen fweeven, waer van 't eene
een Liere hout, 't ander een Fluyt.het derde
een Trompet : En om het werck niet al te
feer te floppen, foo_ kanmen eenige van defe
b'ovengeichreven inftrumenten aen haere
voeten lege;;en.
Paefie of Dichtkonft , isnae 't feggen van
Flato, niet anders als een uytdruckinge van
Godlijckeding^, die inde gcmoederejij
door een yver en Godlij cke genade worden
verweckt. |
longh en ichoon wort zy geichildert, oni
dat een yderMenich,alhoewel hy plomp en
bot is, door haere ibetigheyt verheught, en
door haere kracht wort getrocken.
Met Lauwer wortfe gekroont, oin dat;
diefelve altijd groen ftaet en voor den He-
melfchen blixem onbevreeft is. Want de
Poêpe of Dichtkonft maeckt denMenich on-
fterflijck, en verfekerc hem van de fterflijck-
heyt des tijds , die anders alle dingen plagh
in vergetenheyt te brengen.
Het kleed vol fterren bediet deGodlijck-
heyt,en door gelijckheyt van diefelve,wort
geleyt, dat de Poëten haeren oorlj>rongh
uyten Hemel hebben.
De borften vol melck,bedieden de over»
vloedigheyt van de invallen en vindingen,
diewelcke zijn het leven en de ziele van de
Poefie of Dichtkonft.
Datfe bloofende in't aengellcht en vol
gepeynfen is, bediet, dat een Poeet, fijn ge-
moed altijd vol heeft, van vliegende bewe-
gingen , die daer in, den yver of drift ge-
lij-ck is.
De .drie kinderkens zijn de drie voor-
naemfte manieren van dichten,te weeten de
ΡαβογαΙία of Herderdichten, idrica of Lier-
dichten, Heroica of Heldendichten, diewelc-
ke meer haeren ooriprongh, van de natuer-
lijcke bequaemheyt, als van de konft ne-
men , want men feyt, door een gemeen ge-
voelen,dat de Poëten geboren, en de Redc-
naers of Orateuren ge maeckt worden.
Veele jae ontallijcke dingen kondemea
van de Poêfu ièggen,fonder van ons voorne-
men af te wij eken, maer nu weet gewis eeu
yder kloeck geeft , door de geftadige oef-
ningen van de ^cadcmm en Hooge Schoo-
ien , foo veele van defe konft, cfat foo wy
daer in wilden treden, wy de Sonne een
fackel fouden opfteken, indien wy 't felve
pooghden te onderftaen, door de overvloe-
dige getuyghnilfen , die over al te vinden
zijn. Waer over wy deiè fpreucke van dea
Prins der Romeynfcher Wellprekentheyt,
die hy aen 't huys van den Athenienfchetj
Redenaer Ifocrates gaf, tot lof van de geleer-
de Huyiên, hier by wel mogen voegen, dat
het huys van Ifocrates "svds als een feeekef e Schoole m
■wmcifelv.aiidejf'el^rel(e>itkej/t.
Poesia |
-ocr page 101-
|
Ρ ρ e S I A , of OichkpnÌf,
"Ρ En Vrouwe in Hemelsver we gekleet,
"^houdende in de flincker hand een Liere,
en mette rechter een ilrijck-ftock, wefende
met Lauwer gekranft, hebbende voor haere
Voeten een Swaene. i
' Zy wort met Hemels verwe gekleet, om
dat de Hemel Frams in't Griex genaemf
^^'ort, ende Sangh-Goddinne die de geeft
aen de Poëfie of Dichtkonft geeft, worc
Frama of Hemelfche geheeten. En nae 't ge-
tuyghnis van alle Poeten, foo kan niemant
in deië konft duchtigh of bequaem zijn, ten
Ky hy met eene befondere gaeve van Godt
is begenaedight : hierom worden de
iocten gefeyt, datfe uyt den Hemel haeren
oorlprongh liebben.
De liere wort haer in de hand gegeven,
om dat het Harmonifche medeklinckende
peluyt, feer vorderlijck is tette medeklinc-
kinge van de Poëfie. En in 't beibnder
plachtmen dit inftrument by oude tijden re
gebruycken, by die geene die Hechte dingen
longen , waer over 7.y van de Liere', Lyrici,
dat is Lierenφeelders wierden genaemt.
De lauwerkrans betoont, dat het oogh-
Wit van alle Poëten niet anders is, als om
vermaert te worden, daer nochtans alle an-
dere konften voordeel en profijt uyt de
haere foecken te trecken. En gelijck de
I-auwer geen meer verwonderinge in haer
lieeft als de geduerige groenigheyt van hae-
re blaederen, alfoo 'hebben oock cìe Poëten
dit alleene, dat haere naeme magh altijd
leven.
De Swaene kan door d'Ouder haerè
ftemrae geftadiger en foeter drayen, door 't
iiytibecken van haeren hals , en alfoo wor-
den oock de Poëten, door den tijd van lae-
ren, in haere konfte vafter en beter, gelijck-
men vcrhaelt van Ofώ//» Colonicm en andere.
Poesia.
E Én Vrouwe met vleugels op 't hoofd en.
met l>auwer, gekranft , hebbende eén
boeck in de flincker hand, in de rechter een
Scepter oock met Lauwer omwonden. |
Door de vleugels wort de vaerdigheyt
ÊH kracht des yerftands uytgedruckt,, en
door-den Lauwerkraiis, bovfen't gëene al-,
reede gefeyt is, wort de arbeyt en nacrftig-
heyt te kennen gegeven ,, want gelijck in
haere blaeders een groote bitterheyt is, alfo,
is't.oock een iêer groote lloverie,iijH werck
tot foodanigen volmaecktheyt te brengen,.:,
dat hy dàer van lof en eere fai konnea vvegh
draegen.
CESIA»
Μ En kan oock <^polh, nae 't gemeen ge-
bruyck,naeckt ftellen,met eenLauwer-
krans in de rechter hand, waer mede hy, de
mijne maeckt, om een yder daer mede te
willen kroonen, houdende in de flincker
hand een Liere met een ftrijckftock.
lier-Dicht.
E En jongh Maeghdeken met een Liere
in de, flincker en de ftrijckftock in de
rechter hàiid, wefende met veele verwen
gekleet,maer aerdigh,bequaem en beknopt,
om te vertoonen dat onder een faecke al-
leen, veele dingen worden begrepen. Zy fai
een Letterrol in de hand hebben , met het
opfchrift, brcVi comfUBor fmgula cantu ,àztìs,
Ic/^begrijp alla in i^pne dichten.
Poema HeROICo. Helden-dicht.
E En Vrouwe in Koninghlijcke Majefteyt,
prachtelij'ck gekleet, en ftatigh, hebben-
de op 't hoofd een Lauwerkrans, en in de
rechter hand een trompet,met defe fpreuck,
non nifi grandia. canto , dat is , /c^ βnge niet als vaif
da^ferc [acckcn.
Poema Pastorale. Harder-dicht, .
E En Maeghdeken' van flechte .en natuer-
lijcke fehoonheydy meteen Rietpijpe of
Herdersfluyt inde hand,met reys-leerskens,,
doch alfoo datmen de blopte beenen fieii
kan , met dit opìckùfl, Pafiorum carmna ludo,.
dat is, kl^f^cel der'Harders deuntjem.
Poema .Satirico. Schempdick,
Dkhthfifi,, " [Ρ Θ- E s " Γ;, Α.
EEn .naeckt Man, met een vrolijck gc-
ficht, doch dai;.geyl eaftoucis^die .mette
tongc |
-ocr page 102-
90 T>ìeverye, Furto.
tonge fpeeir, hebbende een Tirfns of fcherpe De bleeckheyt van 'c geiïcht en de ooren
ipieife in de hand , met deie omichrijvinge van den Haes, betoonen het geduerigh ver-
hrïicns cuij^iie fgo, grenkkende, boor /f^ ^aer moeden en de geitaedige vreefe, waer in de
een cis door den neus. Dief leeft, vreefende altijd ontdeckt re zijn.
Furore Poetico. Soeekt Poetifche en daerom vliet en haet hy het hcht, weiên-
E En bleeck longhman, gekleet met een
Wolfs vel, mette armen en beenen
naeckt, en mette voeten gevleugelt, en dat
in de middernacht, houdende in de flincker
hand een beurfle, en in de rechter een Mes
met een haeck of breeck-yfer, en een dieve
ilonfe : hy fai haefe-ooren hebben:, en lijn
wefen fai feer nau toeluyftrende en opmerc-
kendezijn.
longh is de Dief gemaeckt, om de onbe-
dachtheyt en onvoorfichtigheyt, die den
jonge luyden meeft eygen is,uyt te drucken,
iloch allermeeft der gèener die fich totte
Gauw-dieverye begeven , daer zy nochtans
daegelijx, de ongeluckige uytkomfìen van
haere Broerkens, die op de Gauw-dieverye
uytgaen,fien, en die lich niet Beteren,ten zy
die op 't laefte in den ball, of door een ken-
pen venfter komen te fien.
dnft.
de een vriend van de nacht, die een gunftige
medegefelhnne van haere oneerlijcke werc-
ken is.
Met een Wolfs vel is hy gekleet, want de
Wolf leeft alleen van anderer luyden goe-
deren, en van den roof, gelijck de Dieffdie-
welcke door fijn lichthoofdigheyt en met
dieièlve gedachten gelooft, dat hy tot lijn
voornemen lal geraecken.
Het dieveilonsjen , breeckyièr , en het
beurfe fcyers Mes,hebben geene uytleggin-
gevannoode.
De bloote armen en knyen bedieden de
gauwigheyt, en de vleugels aen de voeten,
de iiielligheytjdie de Dief met groote naer-
IHgheyt ter hand neemt, uyt vreele vande
verdiende ilraflfe.
Furto. Dìnerye.
"Ρ En longhman met korte kleederen , een
J-/Mutsjen op 't hooft, met vilte of wolle
Ichopnen, in d'eene een dieveilons, «n in
d'anderebreeckyfers en een ladder van tou-
wen gemaeckt, fijn kleed fai vol groote
hummelbyen befaeyt weien.
De Byen worden op 't klect gemaeckt,
mogelij ck om datfe overal uy te bloemen
het foete rooven, en te gelijck in haere kor-
ven lleepen, of om nae te bootfen àc^m of
homme , een valfche flagh van Byen,die an-
ders niet doet als den honigh te fteelen, die
door anderer vlijt en floverye is veriameir,
even als de Dieven doen, die eens anders
goed verteeren, dat met fweet en annoede
verkregen is, waer van Vlrgiïmsin fijne Mneits
i linght Igna-vum ^etm &c.
Het Byk^» ηασ^ίφ om hoer huyt.
Vrij fi d'honimel va» haer kprven uyl.
Servitù. Dknftbaerhcyt, Slav^r^t,
E En onthulde Maeghd met korte en be-
knopte witte kleederen, hebbende op
haere Ichouderen een jock of een groote
fwaerwichrige fteen, zijnde de voeten
naeckt en gèv.kugelt, wandelende door on-
gcmack»
fl!'
-ocr page 103-
|
^inacklijcke en doornachtige wegen. Ter
^den haer fai een Kraene fl:aen,die een fteen
in d'eene klauwe heeft. Men foude haer
oock een brandende kaerffe op 't hoofd
konnenftelIen,met dit fpreeckwoord,/i>/irvo
ohrui e mpeffo confumo, dat is, kit^dien een ander, en
"verteer my [elven,
Dienftbaerheyt is niet anders,gelijck men
In de Burgerhjcke Rechten leeft , als een
ftand nae de Wetten der Menfchen, waer
"^-illltl ijilc uc w n^t-l-vll ^ιν,ί xvaviij^'^lvii > w ava i w av-i. , aail. v clll vi»- lltiv ck-via
^oor d'eene des anderen heerichappye is gelijckiracM in fijnTroaileverhaelt,'iiiiirf,
Onderworpen, doch niet uyter natuere. mgcpen cn fwaer, met flavernyegedmcl^t te zijn,
' ' de lonck- Her korte kleed mette gevlerckte voeten,
en arbeyt, bedieden dat de Haven moeten altijd vaer-
Wi-'ipt'lJ, ^J-V/W» tiy LVJL ΙΙΛί
longh wort zy gemaelt,om dat de lonck-
lieyd de moeylij ckheyd,floverye <
Datfe onthult ïs , VÏrtoont, dat die in
dienftbaerheyt van andere is, moet ftaen ten;
believe fijns Heeren , niet konnende op fich
felve paffen ; en gelijck ^rifloteles feght, foo
is de Slaeve een wercktuygh dat gefielt is
mette reeden, geheel tot eens anders dienft,
en niet voor fich felve.
Het witte kleed bediet de oprechte en
fuy vere getrouwighey t, dieder geftadigh in
een Slave moet heerfchen, ge ijck S. Ma-
theus XXV cap. ièght, Ghygoede en getreuytt
fyeeht,^hy ^ijt oyer fvcynigh gttroww gevcàìt |
9t
Het lock op de fchoiideren, was by oiits
gefèt voor een beek v^an Slavernye , gelijck
Seneca in fijnen rafenden Hercules feyt, M'acrom
dient hy den Koningh cn lijd het fock^ Ì en Plautiu in't
fpel van den Krijghsman feyt, Voor-waer een
Slaeve moet getoomde oogcn en handen hebben. En ge-
lijck -wy geleyt hebben, ib kan men in plaets
van't lock vertoonen datiè een fwaere fteen
draeght : Want het is in der waerheyt leer
Iwaer, den laft van de flavernye te dragen.
digh en iïiel op den dienft paften. Datie op
doorens gaet, bediet datfe veel ongemacks
en iwarigheyts in haere flavernye geftadigh
moeten lyden , gelijck Dante in fijn Vagevier
feyt,
Ghy -weet hoe fuyr 't valt in den nood.
Te eden 's anders fout en brood :
Te dienen eenen vreemden Heer,
En gaen fijn trappen op en neer.
De kraen mette fteen in den poot, bediet
de wackerheyt die de dienftknechten moe-
ten hebben ten dienfte van haeren Heere,
gelijck de Heer fefj Chrifim feyt, Saligh zijn de
éenfiktiechten , diiyfckki als de Heere fymt, haer vind
Wec^nde,
Servitù per forza. Dienpbaerheyt
die gedwongen is,
E En Vrouwe met een gefchoren hoofd,
mager, bloots beens en qualijck gekleet,
hebbende in't aengeficht een brandmerck,
zijnde geboeyt aen handen en voeten.
Dienftbaerheyt komt van dienen, want
als men yemant inden Krijgh haddegevan-
gen, ibo doode men hem niet , maerge-
bruyckte hem tot dienftbaerheyt. En deiè
maeckten zy Slaven die gedwongen waren.
Met het hayr wort zy gefchoren geftelt, ge-
lijck dat by deGriecken en Romeynen voor
een blijcklijck teycken geftelt was van de
Slavernye, Datfe mager, bloots beens en
qualijck gekleet is , bediet in defen deele de
armoede van de koft, de ongemacken, als
niets hebbende, w'aer mede zy haer kan
verlichten, noch verbeteren, noch haere el-
lende bedecken. ,
Het brandteycken was een Klaer teycken
Ma van
TiienfihaerhêyitShverfiye. δ e r ^ i τ it. |
-ocr page 104-
|
9a
van de beróovinge der vryheyt, gelijck men
noch tegenwoordigh fier. De keetens en
yfere boeyen, geven te kennen de harde
boeyen,die altijd het ongeluckigh leven der
Haven drücken.
S E R V I τ U. Dienflbaerheyt, Slavernye,
E En onthulde, bloot gebeende magere
Vrouwe, gebonden met ketens en yière
boeyen aen handen en voeten.
Onthult v/ort de Slavernye gemaek,want
alfoo haere gedachten befigh zijn om fich
te ontloffen van de gewichtige ongemacken
van ketens en banden, foo achtie niet op
Jiaere vercierfels. Zy vertoont oock dat de
ilaeffche gedachten zijn dienilbaer, veracht
en aerdfch.
Zy is bloots beens, om datiè niet heeft
waer door zy haere hope verlicht, en haere
aen vallen verbetert^noch haere lelijckheden
bedeckt. |
ligen tack, en in d'ander een puymiÏeen VcA
ter iyden een magere koe.
De diere tijt wort mager geichildert, oi»
te vertoonen dewerckinge van'tgebreck
van dedingen , dietöttet'Menichlijcke le-
ven noodigh zijn, want het geld piagli veel
overvloettiger in vooripoedige tijden uyt-
'gegeven· te worden , en in dorre tijden veel
minder : 't welck alles gebracht wort in de'
heerichappye van weynigé, iiilx dat de ar-
me mager en qualijck voorfien blyven,door
de diere tijd, lbo van brood als van geld.
■ De Puymiteen en de piante van den Wil-
ligen boom zijn onvruchtbaer , en de on-
vruchtbaerheyt is de voornaenifte ooriaec-
ke van de diere tijd : Doch zy komt oock
dickwijls voort, door de onveriadelijcke
gierigheyt van eenige koopiuyden,diewelc-
ke ( bedriegende de Natuere ) plaghfen hec
arme vqlckjen te benauwen met naere be-
driegerie^
De magere Koe dieder ter fyden ftaet, is
een teycken van diere tijd, en deiè beteyck-
niiTe vertoont Jofephm uyt de heylige boec-
ken , wanneer hy den droom van Ïharaa
verklaert.
Oïéretijd. C a r e's τί a. DcDóod. Μ ο & τ1.
Morte. Oe Dood,
^tJmillui van Ferrara een verllandi» Schil-
>'der, iiiaelde den Dood af met het ge-
beente , a^ed^rdaer de Miifculen of fpieren
en de fenuwen , al te faemen waerert door
geilieden, hebbende een küftiijcke mantel
om 't lijf van goude broccade : Om dat hy
den Rijcken en Machtigen van haere Rijck-
dom, en den ellendigen en armen van haer
lijden en iïnerte verloft. Op't hoofd maeck-
te hy diefelve een feer net Momaenficht van
ichoone gedaente ea verwe , om dat dé
Dood fich aen yder Ménich niet alleens
vertoont, maer oni dat hy fich met duyien-K
derley gedaenten ftaedigh veranderde, foo
verachtfe d'eene,en d'ander iffe aengenaem,,
d'eene verlanghter nae en d'ander loopter
voor wegh,en zy is het eynde van een duy-
ftere gevangenis aen de aerdige gemoede--
ren , en aen anderen iffe een moeyiijckheyt,
jae men kan feggen , datfe foo veel Masken.'
behoort te hetben, alffer finnen-van Men-:;
; En magere en ilecht gekleede Vrouwe,; fchenzijn. :■·
jfiebbende in d'eene hand een doxre.Wil- En om dat ons in't BurgerlijcKe leven,de_
;v Λ ; ; Gods- |
II
-ocr page 105-
|
/Τίϋύά, Μ
Godsdienfl:,'t Vaderland, de goede naem en
behoudinge van ftaet, ieer ter herteti gaet,
foo foudemen hier in mogen oordeelen, dat
het ilerven ichoon was : en om die oorfake
foude men verlangen om overredet re wer-
den,dat een heerlijcke dood liet geheele le-
ven foude mogen' vercieren , 't welck men
oock op 't kleed foude konnen paffen.
Defe Schilder omkranfte oock den hoofd-
fcheelmet een groene Lauwerkrans, om
haere heerfchappye en geduerige wet, over
alle Menichen , te betoonen. In de flincker
hand maelde hy een Mes,dat mèt een Olijf-
krans was omwonden, overmitsmen torte
Vreede en 't gemack des Werrelts niet kan
geraecken , ten zy datmen oock den Dood
naedert : En de Dood brenght, door haer
lèlve, vreede en ruft aen, en haere wonde is
een wonde van vreede en niet van oorlogh,
want daer is niets dat haer kan tegenftaen.
Hy heeft een Pelgrims ftaf over fijne
fchouderen , gelaeden met Kroonen, Mij.-
ters , Hoeden, Boecken, Muficale Inftru-
ment'en, Ridder-keetens , Trouwringen en
Eedelgefteenten, al te iaemen dertelheden
van de Werreltiche geneuchte, die dena-
tiiere enlsonft yoorcbrengen ; en liy afgoft» |
O R τ k. '
ftigh zijnde over deiè beyde, foo gaet hy
overal onruftigh, rotfen en reyfen, om te
rooven en al 't geene weder tot fich te ne-
men, dat hy aen de naerftigheyt enmenfch-
lijcke wijsheyt hadde gefchoncken. -
O R τ E.
Μ Et groote overleg^nge is door het
aenlien der H. Schriftuere de DW af-
gemaelt, naer't geene ^mos de Prophete irs
fijn V111 capitteT verhaelt, al waer God aen
^mos den Dood willende vertoonen , hem
vraegde wat hy iagh ? antwoorde, /c^ /te een
kprf metfruyt, of als andere lelen,ffw boomhacck^t
en dit was de Dood. Niet gelijckmen diefel-
ve in 't ganeen ichildert mette feyiTen in de
flincker hand, maer oock met een boom-
haeck in de rechter : Want geHjck de SeyP
fen , her gras en het flechte kruyd en wat
kort by der aerdè ftaet, àf maeyt, waer by
hoogh verheven tackenftaen , en van alle
fchaede verièeckertlchijnen,van boven ne-
der te trecken : Waermede de Rijke wer-
den bediet, en die geene, die in hoogheyd
en in al 't gemack, van defe Werreld, geftelt'
zijn. De Dood aldus afgeichildert zijnde j
kan feer wel haerampt uytdrucken,'t welck
is, noch kleyn, noch groot, noch rijck,noch
arm, noch hoogh, noch laegh, en hoe ver-
acht diefelve oock zijn , te verichoonen,"
mayendede flechte met de Seyflfen,weièndc
dieièlve het grootfte getal, en d'andere met-
te haeck van boveii needer ruckende, en al-
foo neemtfe die alle te faemen , en ftortfë
ter aerden: en dat nae 't feggen van de heer-
lij ckefpreucke Hora/ii infijn VIII Ode of ge»
f^ngh, daer hy aldus linght : '
Df Dood klopf onverfaeght aen bof.
En roept Monarch ! ghy moeter of.
De Prins moet met den Beed'lan heen, ■
Dees Vfegh is rijck^en arm gemeen.
En in fijn χ χ ν 111 geiangh feght hy :
fCoor harde bol, noch "Wreed gerucht, '
De Dood in't aiderminfte-vlucht.
bleecke Vrouwe, met geilootea
:kleet, nae 't feggen
3 van
ο R τ E.
EEn
oogen, in 't fwart |
-ocr page 106-
94 t>6oàβaφi Μαηβαώί. HomìCidio. ï)6olitiget Bcc*
van de Poëten, die 't berooven van 't licht
voor de dood nemen, gelijck rirgilius en Lu-
cretim mede verhaelen. Want gelijck de flaep
een korte dood is,alibo is de Dood een lan-
ge llaep, en dickwijls wort in de H. Schrif-
ture, de flaep voor den Dood genomen.
Dood,
Μ En ïbude de Dood konnen afmaelen
met een bloot fwaert in de hand, als
dreygende, en in de ander hand een vier-
vlamme, uytdruckende, dat de dood hec
Jfterflijcke van't onfterflijcke wegh neemt,
cn mette viervlamme lbo vernieltlè alle ge-
voelijcke machten, weghnemende de kracht
van de finnen, verteerende het lichaem tot
Hof en affche.
HomicidIO. Doodfagh, Mannacht.
E En lelijck gewapent Man met een roode
^-'Mantel,die voor een Heimet een Tygers
hoofd heeft, weiènde bleeck, houdende
inette flincker hand eens Menichen hoofd,
dat van den romp is afgehouwen, hebbende
in den rechter hand een bloot en bloedigh
Iwaerd.
De Doodilagh wort op het allerlelijxt
afgemaek,want zy is niet alleen afgryfelijck
by den Menfchen, maer dat meer is , zy is
IchrickUjck voor God,diewelcke onder an-
dere wetten den doodflagh heeft verboden,
als de alderfchaedlijxte faecke die hem op 't
hooghfte mishaeghde, willende dat deiè
oock van den altaer foude werden geweert.
Exodus XXI.
. Gewapent wort hy gemaelt, om dat de
Doodilagh den Menfche tot weerwraecke
verweckt, en daeroni moet fich de Dood-
llager wapenen.
De Tyger bediet de wreetheyt en fel-
heyt, die den Menfch totten Doodflagh
prickelt en aenhitfl:.
De bleeckheyt is een werckinge van de
gramfchap, die den Doodflagh by'blijft: als
mede de Vreefe die hem roept tot berou en
leetwefen. Daerom wort in Genefi gefeyt.
Wanneer als Cain fijnen broeder hadde dood
ieflagen , lbo vluchrede hy , vreefende de
: vaii de rechtvaerdigheyt Codes.
E En Man als een Wandelaer, hebbende
de oogen verbonden, tafl:ende met fijnen
ftock nae den wegh, om dat hy ibude feec-
ker gaen , want de doolinge gaet gemeen-
lijck by de onwetentheyt.
De doolinge nae de meeninge der Stoi-
ken is van den wegh afflaen ,, en van den
rechten ftreeck af wijeken, gelijck niet te
dooien, is op den rechten wegh wandelen,
fonder van deen of van d'ander lyde, daer
van af te treden , alfoo dat alle de wercken
onles lichaems en verftands konnen geièyt
worden een pelgrimagie of reyfe te zijn,
nae de welcke, foo wy niet ftruyckelen,tot-
te geluckfaligheyt verhopen te geraecken.
Dit vertoont ons Chripm oniê Heere,
wiens wercken ons al te iaemen tot onder-
wijfinge dienen, wanneer hy fijne Difcipu-
lenalseen Pelgrim verfcheen. En God be-
veelt aen 't Volck f/rac/ in Lnitico, datie niet
van hem fouden afwijcken,noch ter flincker
noch ter rechter fyde.Hierom behoort men
de doolinge aJs een Pelgrim of Wmdelaer
af te «laelen, om datter geen doolinge kan
wefen.
-ocr page 107-
|
Boorluchtigheyd, C
Wefen, fonder overtredinge van onfe werc-
ken of gedachten, gelijck geièyt is.
Dc verbonden oogen druckten uyt,wan-
neer de oogen des verftands verblinr zijn
rne: het deckfel van Werelrfche voordee-
jen of anders,dat men dan lichtlijck in doo-
linge vervalt.
De Stock, waer mede hy nae den wegh
taft, wort genomen voor de finnen , gelijck
het oogh voor het verftand, want gelijck de
ftock meerder gevoelijck en lichaemlijck is,
loo is daer en tegen het oogh min gevoe-
lijck en meer geeilelijck. En foo wort dit
in 't kort aengemerckt, dat die geene die
door den weg van de linnen
lijck in alle lyne treden doo
de overweginge van't verftand daer niet
toe brenght^ het zy oock tot wat faecke dat
Het wil. bit felve en noch meer, betoont de
onwetentheyt noch klaerder , die daer nef-
fens oock is afgemaelt. |
H1ARE22A.
Men feyt het geene klaer of doorluch-
tigh, datmen klaer en wel door 't licht kan
iien, en dat felve wort dan doorluchtigheyc
ofklaerheytgeheeten : 't welck wy oock de
faeme of het goed gerucht fullen noemen,
dat den Menfche doorluchtigh maeckt, hec
zy dan dat het door de denghd of door
d'Eedeldom verkregen wort, gelijck Vicr'm
dat bewijil. En ,:Jmbrofm noemt deiè fijne
allerlieffte, die in de \Verreld in heyligheyt
en in de rechte leere doorluchtigh zijn. En
hy feyt voorts,dat de doorluchtigheyt eene
van de vier gaven der Salighey t in den He-
mel is : en in yder van deie beteyckniifen.
longh wort zy geichildert,om dat door 't
bloeyen van de waerdigheden, een yder
doorluchtigh kan worden geheeten, en dat
door de gelijckniffe van de'Sonne, die alles
lienlijek maeckt.
Μ i ν a c c ie. Drcygement.
E En Vrouwe metten mond open , en een
hulfel op 't hoofd, dat een vreeflijck
Monfterdier gelijckt. Zy is in 't grauw ge-
kleet met root en iwart geftrcept^hebbcnde
in d eene hand een fwaerd , en in d'ander
een ftock, dreygende daer mede te flaen.
Dreyginge is een bewijs om te doen
vreeièn,en andere fchrick aen te jaegen, en
daerom kan de verbaeftheyt in vierderleye
maniere werden aengemerckt, gelijck 't IH-
ve Eupachini befchrijft, te weten met her
hoofd , met de kleedinge, met het fwaerd,
en met den ftock.
Mette open mond wortle geilek , om te
betoonen dat de kracht van de dreyginge
door de ftemme gefchiet, diewelcke daer
ickweet niet wat verfchricklijckheyt in't
aengelicht. En gelijck de ftemme de ooren
beweeght, alfoo brengen oock dc rimpels
en kreucken door het mifmaeckte aenge-
ficht, fchrick aen, als mede het vreeflijcke
hulfel dat zy op haer hoofd draeght.
Het gryfe kleed, wefende van fwart en
wit te laemen geftelt, dient om de voorbo-
EEn Vrouwe die nacckt is en van alle fy- de van den nacht uyt te beelden , niet alfle
den met een glans omichaduWt, hou- op'tallerdonckerftis,wanneermen niemant
deudeindehandeenSonne, kan fien, maer wanneerfe naer't yffelijck,
én
nae een verfchrickinge , door haer krijten,
aenbrenght; en om dat door het krijten het
bloed ontroert worc, foo draeghtie altijd. |
-ocr page 108-
|
Dronckeri^hA^,
en tuffchen licht en duyfter is, en daeroni
wortfe geftdt ommeeft te verfchricken, als
men noch een weynigh iien Ican.De Poëten
leggen dat de Hel vol duyfter licht is. En
yirgiÏtm feyt in 't boeck Mnqtdos :
fjoe dat de èiyflre Maen'. door't éwaellkht k^n
Verleyen,
En 't fchadiiachtig hofch met hromms -(vege» (^reyeti.
't borduyrfel vaiï root en fwart, bediet dat
de dreygementen daer toe ilrecken om ver-
ichrickinge aen te jaegen, het zy ten bloede
often doode.
. De ftock en't bloote geweer, drucken
nyt, wat foorte van dreygementen men te-
gen de moedige vyanden , en hoedaenige
inpntegens knechten, en 't gemeen voixken
moet gebraycken , die weynigh weeten of
kennen wat de eere is. ,
VbraCHIEZZA. Droncl(pifchap.
E En oude, roode en lachende Vrouwe,
gekleet van verwe als de verdrooghde
Roofen , hebbendé in de hand een drinck-
fias vol wijn,ter lyden haerial een Panther-
ier ftaen.
Zy wort oud gemaeckt,om dat de over-
vloedige wijn, de Meniche haeft oud en
iwack "niaeckt.
Het Pantherdier bediet, dat de Dronc-
kerts raeiende zijn, vol Ihoode en wreede
inanieren, gelijck de Panthers : Waer van
. .^rifiotcles in fijn Dierboeck gedenckt, datiè
nimmer konnen werden getemt. En dit is
in 't gemeen de aert der Dronckaerts. Van
iiaere aert en werckingezijn de Poëten vol,
«n de dagelijxfche eervaerentheyt druckt
Ijaere manieren loo krachtigh uyt, datmen
het rcedelijcke nyte Dieren, en het onreed-
lijcke ,uyte Menichen , wel kan onderichey-
den. Een Dier volght fijn natuere en is ver-
noeght. Een Menlëh doet gevvelt aen de
Natuere, en wort een beeft , verliefende al-^
foo iijne eedele hoedanigheden. God heeft
den Menfch, als lijnbeeld, geichapen, maer
de Menich ichept fich ièlve, hier door, in
een beeftj dat heeft fchaemte hoch eere,foo
doet oock de Menich. De reeden en 't ver-
ftant zijn ter fch.uyl, en daer blijckt anders
niet mette beeften als de bloote romp. Q
fchande ! dat een ibo eedel ichepiel, iich
<loor den dronck in foo veelerhande wan-
fchepfeien hervornic» |
Interesse proïrio. Eyga-haet, :
E En oud Man in't iw'art gekleet, houden-i
de in d'eene hand een ViiTchers hangel-
roe, en met d'ander een egge, hebbende van
deen Ij'de eenen Haen, en van d'ander een
Wolf.
Eygen-baet is een ongeregelde begeer-
lijckheyt van eygen profijt,fich uytftrecken-
de tot veele en verfcheyden voorvallen,nae
de genegentheyt der Menichen , maer ge-
meenlijck in 't verkrijgen en bewaeren der
goederen : en daerom wort hy oud ge-
maelt, om dat d'Ouderdoni, gelijck
teles iêght, uyter natuere meeft tot gierig-
heyd, die een befonder hoofdftuck van de
Eygen-baet is, genegen is.
be Angelroe met het aes, betoont, dat
Eygen-baet iIch dickwijIs pijnt om andere
Ave daedtedoen, doch ai met meeninge van
Eygen-baet, en niet alleen om de deughd,
't welck ten laeften van fich ièlve, oock geen
goede uytkomft kan hebben. VVantde Vii^
ïchers werpen den VilTchen het aes wel toe,
doch al met meeninge van Eygen-baet, om
diefelve te vangen, en buyten 't waeter te
trecken.
Diefelve aert van eygen genegentheyt
wort oock door de egge vertoont, een
wercktuygh, dat by de Boeren gebruyckt
wort, nergens anders roe dienende, dan oin
nae fich te trecken.
Met fwart is hy geldeet, om dat,gelijck-
men dele verwe in andere verwen niet kan
veranderen, alfo.blijft de Eygen-baet, altijd
vail op haer eygen profijt : en boven dat, is
de Eygen-baet een vlacke, die van alle kan-
ten de iiiy verheyt van de Deughd beibedelt:
en om dat de Eygen-baet een ander afgun-
ftigh is , om haer eygen profijt, houdende
geftadige wacht, lbo wel in't gemoed als in
de finnen,ibo iifer de Haen,als boven gefeyt
is, bygeftelt. ■
De "Wolf ftaeter ter i}'den,om dat Eygen-
baet van eender natuere is als de Wolf, we-
iênde altijd roofachtigh en inilockcnde.
Interesse. Eygen-baet.
E En lelijck mager en naeckt Man, die eea
Wolfshuyd over fijne fchouderen heeft,
" - ' ...........niec
y Β R :A c Κ1E rz A. Eygenbatt, &c. |
-ocr page 109-
|
met Wolfs ooren aen 't hoofd, die een ron-
de kloot, waer door deWerlr bediet wort,
niet groote begeerlijckheyt,omarn:ir. Aldus
κ diefelve van Hier. MajfeM, een ièer ver-
Icandigh Schilder, vertoont.
Concordia di pace,
dracht va» Vrcede,
E En Vrouwe met twee Overvloets Ho-
rens , die aeii malkanderen gehecht zijn,
delende dit de vereeninge vande gedach-
ten en van den wille van vericheyden per-
foonen, In de ander hand fai zy een vat
niet vier hebben, vermits de Eendracht uy t
de onderlinge Liefde voortkomt. Dit wort
tot gelijckeniiTe genomen van het materiale
vier, zijnde een werckinge van inwendige
brand des gemoeds.
Eendracht noe der Ouden uytheeldinge,
E En oude Vrouwe die in de rechter hand
eenige Granaetappels hout,enin de llinc-
ker een Overvloets Horen met eenKraeye,
^elijck men op de oude Medaglien vind ge-
iheden, oock van Ραφηα ^ugufta met deiè
Woorden Conconlia,en dat om de getrouwig-
heyt die defe dierkens met haer wederpaer
gebruycken : gelijck oock ^Iciatus te ken-
nen geeft :
Der K^aeykens Eendracht, tromv van pn.
Smet vaSl met ongekreuckte Mm.
De Granaetappels, bedieden by de Oude,
Eendracht, om dat de Herten alfoo behooren
te faemen gebonden te weien, even als de
Granaetappels haere korrels bellooten hou-
den. Want waer vereeniginge is, daer waft
Overvloed , 't welck de fenuwen zijn om
Burgerlijck en Eendrachtigh te leven.
Concordia, Eendracht.
£Εγι Vrouwe met een Olijfkrans,houden-
de mette rechter hand een bondel pijlen,
aen dcene fyde^met een witte band om-
woelt , en aen d'ander fyde met een roode
band, in de {lineker«en Overvloeds Horen,
De Olijfkrans is een teycken van Vrede,
die een werckinge is van d'Eendracht. |
De bondel pijlen, op de maniere als ge-
%i is, bediet., de veclheyt der gemoederen
die te faemen vereenight zijn door den band
der Liefde en oprechtigheyd : dewelcke
fwaerlijck te breeckenzijn, alffe onder een
ander haer kracht en fterckheyd behouden :
daer nae is de Eendracht een voortteeliler
van de aengenaeme vruchten, gelijck in 't
tegendeel àe Tweedracht niet anders kan
voort brengen , als doornen en diftelen van
quaedfpreken en twift, diewelcke het gefe^
ichap verftooren, en oock alle die geene,die
gaerne minnelijck, burgerlijck en redelijck,
in de gemeenlchap der Menfchen, willen
leven.
E En Vrouwe diewelcke met groote ftae-
tigheyd een ichaele in de rechter hand
houd, waer in dat eenGranaetappelleyr.
In de ilincker hand een icepter, op wiens
Ipitfe bloemen en allerleye vruchten zijn.
Hebbende op 't hoofd een krans van Gra-
naetappelen, mette blaederen en vruchtea
te faemen gevlochten , tot een vercierfe!
kander een kauwe by gevoeght werden,
gelijck die op dc oude Medaglien gefnc«
den is. _
Ν Coti-
Eendracht van Vreede. C ο ν c ο r d i a d i pace. |
-ocr page 110-
|
9δ
C ο ν c
r d i a
van Fuftenui.
EEn fitrende Vrouwe, diewelcke in haere
rechter hand een Kelck houd, eti in de
flincker twee O ver vloets hoorens , met her
oplchrift Concordia , &c.
De Kelck bediet,dat Eendracht een hey-
lige iaeckeis, diewelcke men ilil eere en of-
ferhande doen : en de Overvloets hoorens,
drucken uyt, dat terwijl men in Eendracht
leeft, de Overvloet verdubbelt.
Concordia Militare.
Oorlogks Eendracht,
E En gewapende Vrouwe, diewelcke in
haer handen houd een hoop Slangen in
een geflingerr. Want zy is veerdigli haer
felve mette wapenen tebelchermen , en an-
dere met het venijn te beichadigen,'r welck
de gramlchap mede brenghr.
Concordia insuperabilis.
Onverwmnelyc/ie Eendracht.
VOor de onverwinnelijcke Eendracht,
wort de gewapende Spaeniche Gerion
uy tgebeeld met drie hoofden, elck met een
gouden kroon, fes armen, en ibo veele bee-
nen , die in de rechter hand een Spielfe
draeght,in de ander een bloot Sweerd,en in
de derde een Scepter : en de drie flincker
handen, ruilen op een Schild.
Men feght dat Gmon geweeft is Koninck
van Hifcanien, en overmits hy drie Rijcken
hadde,ioo wierde hy drie-lyvigh eenoemt,
als of hy drie lichaemen hadde. Hy is van
Hercules vermoort, andere ieggen dat het
drie Broeders waeren,en ibo Éendrachtigh,
als of het een Ijchaem geweeft waere.
Concordia. Eendracht.
EEn ftaende Vrouwe, die twee Kooren-
ayren in d'eenc hand, en een Ichaele vol
levendige Vogeltjens of Herten ind'ander
hand hout.
De fchaele vol Vogeltjes of Herten, be-
diet de gelijckheyt van veel perfoonen : en
d'Overvloed wort door de Koorenayren
uytgedruckt. |
Concordia Militare.
Eendracht, nae de Medaglie van Nerva,
EEn Vrouwe die in de rechter hand een
Steven van een Schip hout, alwaer een
vlagge op ftaet,, daer in 't midden twee han-
den , die te iaemen gevoeght zijn, ilaen,
waer mede de Trouwe wort beveil:ight,mec
defe letteren Concordia cxerciimm.
c o r d i α. Eendracht.
EEn Vrouwe die in haer rechter hand een
bondelken met pijlen of. roeden hout,
die vaft zijn te faemen gebonden.
Eendracht is een vereeniginge vanver-
iclieyden ftriblij ge gemoederen , die te'fae-
men leven en verkeeren : Daerom wort de
bondel roeden geftelt, om dat een yder,
alfle alicene zijn, lichtlijck kan worden ge-
broken , maer vereenight zijnde, ibo zijnie
vaft en onverbreecklijck. Salomon feyt : Een
drie dobbel tomv kan niet licht "werden gebral^. En
d'Eendracht geveftight zijnde, worden de
^rootfte dingen ter werelt uytgevoert, ge-
ijck Salufiiiii feght : Concordia res parv^e crefcmt,
'& difcordia maxima dilabuntur, dat is , door d'Een-
dracht wffen kl^ne dingen , en door fweedraeht jlorteii
groote te gronde. Aen welcke ipreucke, gelijck
Seneca in fijnen xciv brief zenwij{i,M,t^grippa
hem ieer gehouden kende, om dat hy daer
door fijnen allerbeften vriend en broeder
geworden was : Waer van Petrarcha in fijn
Latijns werck breeder verhael doet.
De gelijckenis van den bondel pijlen is
genomen van Scilurus, die om fijne Soonen
de Eendracht aen te prijfen elck een bondel
pijlen in de hand gaf om die te breecken :
maer als zy 't niet vermochten, ontwont hy
den boifel en brack yder pijle voor haere
oogen. Seggende, ibo lange de Eendracht
onder u fal'heerfchen, fai noch haet noch ge-
wek u konnen verbrcecken,maer feer licht,
ibo ghy u iêlve icheurt en tweedrachtigh
zijt. Dit wil mede te kennen geven dege-
lijcknis van Sartcvim die des paerds ilaert ge-
boot gelijcklijck uyt te trecken, maer iiilx
onmooghlijck zijnde, trock hy de hayren
gemacklijck uyt. Al om te doen verilaen,
'dat de Eendracht vali cn onverbreeck-·
lijck is.
Eeh^ |
-ocr page 111-
|
Eendracht.
Ρ En Vrouwe die in haer rechter hand een
■^Granaetappel, en in haer fiincker een
«oop Mirtenblaederen of een Mirten rack
heeft.
Democrittis feit dat de Mirten en de Granaet-
jippels, fulcke liefde tot malkanderen heb-
^icn, dat of fchoon haere wortels , wat van
anderen worden geplant, foo naedren
'^y doch en voegen fich by inalkanderen.
E' En Man ftaende aen de rechter fyde van
-een Vrouwe , beyde in purper gekleet,
ahvaer een goude keeten beyde halfen ver-
'biiit, waer uyt een Hert op de borii neder
Eanght ; 't welck met de hand van den Man
cn van de Vrouwe wort opgehouden.
]3e goude keeten op de maniere als ge-
%t is, betoont dat het Houwlijck is ge-
inaeckt van liefde , van vriendfchap, en van
goeddadigheyt, tulichen Man en Vrouwe :
géfchickt .door xle Natucre en door de Wee
99 |
Godes, diewclcke gebiet dat M;;n en Vrou-
we twee in een vlcès fiillen wcfen, die niet,
als door den Dood , konncn worden ge-.
icheyden.
E En Vrouwe, deftigh gekleet, met een
Lancy in de rechter hand, en in de flinc-
ker het beeld van Minerva, gelijck men fier
in de Medaglie van Keylèr Geta.
De deftigheyd van 't kleed bediet de ma-
niere en ftatige gewoonte , die in een Edel
pcrfoon vereylcht wert.
Eendracht. Concordia. Baelhtyt. Nobiltà.
De Lancy en 't beeld van Minerva bedic-
■ den, dat door het geruchte, of door de ge-
kertheyt, of door de wapenen de Edelhcyc
wort verkregen. Wefende gelijck Mmcrva,
een befchermeriche foo wel van d eene als
van d'ander,overmits 2y uyte herflenen van
^tpker was gebooren , 't welck is door over-
weginge en verftand , door v/elcke, deiè
haere dapperheyd en heerlijcke naeme,
verkrijgen.
Ν 2 |
-ocr page 112-
|
ÏOO
Nobiltà. Eàclheyd.
E En Vrouwe rijcklijck met lange kleede-
ren gekleet, met een fterre op 't hoofd,
en met een icepter in de hand.
Het lange kleed was by de Romeynen
niemand geoorloft te dragen, als dleen den
Edelen.
De llerre op 't hoofd en de icepter in de
hand, betoonen , dat de handelingen van
een edel gemoed fich eerll neygen nae de
doorluchtigheyd of glans van 't gemoed,
't vvelck door de fterreisuytgedruckt.Daer
nae tot het vermaeck of gemack van 't H-
chaem door den icepter iiytgebeeld. En dat
de Edeldom voortkomt, door de kracht
van een helder en doorluchtigh gemoet. En
defe wort lichtlijck onderhouden door \ve-
reltfche Rijckdommen.
Nobiltà.
E En Vrouwe van een rijp Ouder, weièn-
de volflagen van aengeficht.en welgeftelt
van lichaem, en eerlijck in 't fwart gekleet,
draegende in de hand twee kroonen, d'eene
van goud, en d'ander van filver.
Zy wort bedaeght gemaeckt, om te ver-
toonen,dat noch de beginfelen van de Edel-
dom , noch het eynde , 't welck wy by de
Ouderdom afbeelden,noch eenige oudheyt
der Stamhuyièn, daer anders niet als de
naeme by is , een waerachtigh Edelman
magh genoemt werden : gelijck fulx ^ni-
glim feght. Het fwarte kleed, paft den Ede-
len fèer wel, om te betoonen , dat fonder
eenige uytftekentheydt van kleederen de
Edeldom door haer lèlven klaer en door-
luchtigh is.
Door de twee kroonen, worden de goe-
deren des lichaems en der ziele uytgebeeld,
die te gelijck den Edeldom maecken. De
eoude kroone , de ziele , en de filvere, het
lichaem toepalTende.
Solitudine. Eenfacmheyt,
E En Vrouwe in't wit gekleet met een een-
faeme Muich op den top van 't hoofd,
houdende een Hafe onder den rechter arm,
en in de flincker een Boeck, ftaende ia een |
Eenfaemheyf, Sca
afgefcheyden en eenlaemeplaetic : en hief'
om feytmen dat de eenfaemheyt een woo-
ninge is van luyden.die op't land by de boe-
ren woonen, en verre afgefcheyden van den
ommegangh van 't volck, en van de gemee-
ne en befondere beftieringcn van 't Vaeder-
land, fich oefnende in den Godsdienft , of
eenige deughdlijcke handelinge. Hierom
fcyt Petranha in fijn cxxii khnckdjcht ;
Ic/^ mijmer jleets in 't woei? alken,
pn meet het veld met traege fchreen.
De witte verwe van 't kleed, bediet de
aendacht die die geeneheeft,die in eenfaem-
heyt leeft,'t welck is om fich reyn en fuy ver
te houden van alle flagh van befinettinge,
die de ziele konnen befoedelen, "t zy door
dingen die haer fchoon voor d'oogen ftaen,
of door de Werltiche Liefde, die haer ver-
duyfteren. Waer over Petwrciia wijder fingt.
Heb fleets nae d'Eenfaemheyt maeght.
En fulx flrand,yelderi bofch geì^aeght :
Dat 'le/^wu vlieden 't loos ge^nys,
Oockjiie Mcrlaeten 's Hemels huys.
De Muich gelijck geièyt is uyter natuere
een eeniaeme Vogel, gelijck de χ c Pfaltn
ieyt : kkj^en gaoordtn xtls een eenfaeme Mufeh on··
der t dacl{.
Onderden rechterarm hout zyeenHae-
le, want de ^gyptenaers willende, gelijck
Pierini verhaelt,een eeniaem Man afbeelden,
foo maelden zy een Haiê in fijn hol,om dat
dat Dier veeltijts alleepe is , en men vinter
felden twee in een felfie hol, en alffe noch
al by een ander zijn, ibo ftaenfe noch eea
iluck weeghs van malkanderen.
Het Boeck vertoont,dat hetooghwit van
een eeniaem Man moet weien de liefde van
de wijsheyd en van de leeringe, anderfins is
d'Eenfaemheyt een fake dielafterens waer-
digh is. Hierom feyt ijrijloteks in 't i boeck
van fijne Staetbeftieringe, dat een eeniaem
Man, of een Engel of een Beeft is. Verftaen-
dedoor den Engel de fatheyt vande Wer-
reltfche dingen, om fich te keerentotre
fpieglingen,iïch verheugende over de Enge-»
len , Menichen, Planten , jae in alle dingen
fijnen Heere en Schepper lovende. Door
het beeft, van d'ander fyde, verftont hy die
^eene die in eenfaemheyt leefde, als een
uyert en vuyl Menfch. Want het cenfae-
uie leven , waer by geen opmercken ea
leeringe is , is rol OHtrouwigneyt en vree-
Ie, |
-ocr page 113-
ftigh zijnde, ifle vyand en_ partydigh van
goed te doen. Daerom lèyt <^rijioteles in
fijne Weliprekens konft : Liefde , haet en eygen-
hact, doen -veeltijts dat à Richter de-waerhcyt L·et.
De Schaele onder de voeten^ruckt de ver-
keerde aert van defepefte te klaerder uyr,
E En lelijcke Vrouwe die de rechter hand want naedien zy geftadigh tegen de Recht-
houd geflooten,en den arm een weynigh vaerdigheyt ftrijd, foo foecktfe de rechte
nae de borii gebogen hebbende : de ilincker gerechtigheyt met voeten te treden. Men
arm uytgeftreckt met een opene hand. Tot foude haer oock om de vericheydenheyt,
een huliel op 't hoofd, heeftfe een letterrol, boven datfe de waeghfchaele onder de voe-
Waer op ftaet Eadem non omnibus, 'τ Gelichte ten treet, afmaelen, datiè aen een fchoon
heeftiè nae de llinckcr iyde gekeert, en on- jonghsken, met een Lauwerkrans adelijck
; weeglchaelen. gekieet, eenige gefchencken mette flincke
der hare voeten heeftfe twee '
Partyfchap is een fonde die^tegen de
rechtvaerdigheyt ftrijdigh is , vermits zy
een yder niet geeft wat hem toebehoort,
gelijck 't ielve de bovengefeyde fpreucke
homitr iè)
land foude geven, maer mette rechter fou-
defe van ge ijckeh een fchoon jonghsken,
als boven gekieet, met een geeffel van haer
wegh drijven. Alles om haere boole party-·
digheydt en eeniydige boosheydt uyt te
drucken.
S i μ ρ l i cl τ a. Ecimudigheyt,
Skchti^ejt»
lieyt van 't aengefichc
fonde , die buyten alle ordre is begaen, en
om dat de Partyfchap een fwaere fonde is,
van de ongerechtigheyt,foo is't behoorlijck
datlè een yder lelijck een afgrijflijck fchijne.
Cicero fcyt, datter geen quaet is , dat niet te gelijck^
fchandtgh cu /ajlcrlijck, Ky.
Datlê de rechter hand geflooten en toe-
gevat hout, en de flincker open , bedier, dat
ie Partyfchap niet handelt nae de gerech-
_____^ En X). Thomds ieyt : Deaenne-
mnge der pafoonen , is een ongelijckheyt Van de uytdee-
lende gerechtigheyt, voor foo veele een ygelijck^iet hoMen
defrpportie ofgelijckmaetightyt "Wort uytgedeelt. Zy
Wort lelijck gefchildert, om datie veele ge-
breecken met fich fleept. Waer over Origenes
in den xxxvii Pfalm bewijft, dat de lelijck- "C En Maeghdeken in 't wit gekieet, heb-
!t een beeldfel is van de J-'bende in de hand een· witte Duyve en.
Phaifant.
longh wort het gemaelt,door de gclijck-
heyt van d ouder, diewelcke in't begin van
de kenniire,een wit papier gelijck is.Welen-
dc de Eenvoudigheydt niet anders als een
verfchoonlijcke onwetentheyd Van 't goede.
en quaede , die fonder eenige quaede mee-
ninge geichiedt : en wortle in deiè plaetie
daè^r voor genomen, om dat het gemoed
noemt, die van kleyn verltmd zijn.
Met wit is zy gekieet, om dat deiè iliy-
ver en fonder eenige vermengingeis.
De Duyve' wort van Qhri^m geftelt voor
de ' ' ...
met
door feyt hy : Loet de l^nderkens tot my komen.
Voor de lafterlijcke eenvoudigheyt wort de
Phaifant geftelt, diewelcke meent van nie-
mant gefien te wefen, wanneer hy llechss
fijn hoofd verberght.
oprechte en prijilijcke eenvoudigheyt,
c 'de welcke men ten Hemel gaet, en hier
tigheyt , die met beyde handen een yder het fich totte gebreecken niet heeft geneyght,
iijne, oprechtlijck geeft, maer uyt eygen- alhoewel men die geene oock eenvoudigh
bcot of uyt andere verkeerde oorfaecken
gedreven zijnde, foo deeltiè 't lel ve oh-
rechtlijck uyt, fonder datiè op Recht en
Reeden let,gelijck fulx InnBcentmint tweede
boeck feer wel betuyght, Van dc nuttighiyt der
Menfchlijcke tocjiandjoo let ghy niet op de 'Waerdigheyi
der oorfaecken, mjcr of depcrjòonen ; niet of het recht,
maer op de gaeven ; niet op : t geene de reeden eyfcht,
maer Wi Wife "wel bevalt niet -watfe daer Van ge
voelt, maer mi het gemoed begeert j niet ~»at geoorlo ft
is maer'wat haer gelu^ te doen,
' Datfe 't geficht ter flincker fyde afkeert,
bediet dat de partydige geen oprecht gc-
uioed heeft, om de finnen nae de \yaerheyï
Ïenjydigh^i, T^tyfchap. Partialita. loi
is, gelijck Cicero ièyt. En voor die geene, te ftieren,maer d'eene meer als d ander giin-
die geen Godsdienli: heeft, is 't lafterlijck en..........
fchandigh.
Partialita. Eenfyègheyt,
Partyfchal>,
-ocr page 114-
Bere of Roem dieydel is. Vana Gloria,
|
Vana Gloria. Eere of i^em àie yM is,
van dien dapperen AcademicusPh'doponM
befchreven.
E En Vrouwe met een lichtvaerdigh op-
ficht, en nvee hoornen op'r hoofd, waer
tuflchen een bondelken hoy ileeckt,cn voor
een hangende bagge lal zy twee bloediliy-
gers hebben , oock eene aen 't oor : In de
rechter hand falie een Trompette , en in de
fiincker een draed houden , waer aen een
Welpe is gebonden, die al fuylëlende om
hoogh vlieght, gelijck de Byen, doch veel
grooter en oock grooter van vleugelen.
■ De ydele Roem of Eere is een ongemae-
tighdebewegingevan 't gemoed,waer door
y.emant nae fijn eygen hoogh eyd verlanght,
om meerder als andere geacht en geeert te
zijn, gelijck't iêlve/ifiOifyra» in feeckeren
brief verklaert. De Eere prickelt in der
\vaerhcyd,den Menfche totte deucrhd: want
lbo men de paerden opter loop drij ft,door'r
geluyt van den Trompet,en den Wind-hon-
den door't geroep en 't gekrijfch op der
jacht moedight, om den biiyt te vervolgen,
Joo kan men oock door 't geluyt der han-
den maecken, dat de ftomme beeftenfich
veel fneller op der vlucht geven. Hoe veel
re meer fullen wy gelooven ^ dat de reede-
lijckegeeften derMenfchen in ons wacker
Avordèn en opftijgen , dieder zijn gebooren
tot een blijckvanLof en Eere ? diegeene
die door den ftickel en prickel van roem,tot
«jerlijcke aenflagen worc beweeght,dacr van
kan niet anders gefeyt worden, dan dattet
komt uyt een heerlijck gemoed en een eedel
vcrfiand. 't Is een Ichoöne laecke een goede
naem, door eerlijcke faecken,tc verkrijgen,
Ti 'at i[jcr fchooner,voor een Man, dan dat hy eere en een
goede naeme onckr den Menfchen magh verwenen Ì
■ icyde Theocritm, Onder alle belooningen dee
deughd , is de eere het voornaemire loon,
dievvelcke aen dit korte leven eie vergeldin-
ge doet, dat haere geheughniffe oock den
naekomelingen by blijft, jae maeckt dat wy'
verre zijnde,als tegenwoordigh,en dood als
Icvendigh zijn.Maer van d'ander iyde,moet
ikh een yder wachten van de begeerte tot'
eere, diewelcke nae 'ï gevoelen van Ckero,
in fijne Burgerplichten , de vryheyd wegh
neemt,en voert de gemoederen totonrecht-
vaerdige dingen, doordc yoorwendingen
van hoogheyden cere, nae voortreckingcn,
nae Rijc een en Mogcnthcden.De Men'chen
zijn gemcenlijck iho verblint door de be-
geerte van Lof en Eere , dat om gehouden
te Worden,boven andere uyt te munten, lbo
komen zy de Eere bedelen, door een onge-
matighde gemaecktheyt , waer in zy fich
ganich ibt en ydel betoonen. |
Dit is waere Eere, befich te zijn in goede
iaecken,alicene om goed re wercken,en om
de eeuwige Eere te verkrijgen, verachtend®
het gejuygh en de eere des Werrelts : die-
welcke oock aen de ydele roemfuchtige
Menfchen een walge heeft, met alles warYe
doen, om totte Eere te geraecken. 't Mif.
ftont Alexander Magniu, hoewel hy een on-
oyerwinlijck Keyfer was, dat hy roemende
van fich felven, wilde gehouden wefen voor
een Soone van ^ufaer Hammon , en voor een
God. 't Mishaeghde Marm^dat Siila fich,al te
ftaetfiichtigh vertoonde, en te feer was ver-
lopen in de finaeck van Eere,als wanneer hy
den Koningh 'fugurtam gevangen krijgende,
delTelven beeld in fijnen ringh liet iiiijden.
En daerom ontlettede hy'hem van fijn
Rentmeefterlchap , en verjaeghde hem van
fich : Waer over SilU fich verftoorende ,
maeckte den aenvangh van den Burgerlij c-
ken Oorlogh : gewiflijck ontftcecken zijnde
door de ydele Eere. Marim felve, diewelcke
de ydele Eere van andere mishaeghde, heb-
bende veele iaecken. heerlijck uytgevoert,
gedreven zijnde door een iêeckere opge-
blafentheyt van fich felve , heeft de goe'de
naeme van fijne Eere verlooren : en om, dat
hy fich ièlve aennaeni toe te iehrij ven,'t gee-
nehy uyt eens anders mond behoorde te
ontfangen , foo verdiende hy niet de fiem-
inen van de algemeene aenpnjfinge. 't Mil-
ftojui oock den Romeynichen Redenaer
Cicero, diewelcke fich foo feer verhief in fija
Burgemeeii:erfchap,en van de t'faemenfwee-
ringe van Catilina, die van hem was t'onder-
gebracht , dat hy defe woorden nytriep : O
geluclqgh Komen i dat i^hy gebooren ΐί/ί, tenvijì iel^
Burgemeefìer Λναι, Dieder Eere by' de Werreld
wil verkrijgen, moet de Eere verachten , en
diefelve hebbende verkregen, ifle ivvaerlijck
te bewaeren : Want die wel doet, alleen
door begeerte van eere,die weet ten laefteii
fijn ydele roemgierige genegenthedcn niet
te bedecken, en om dat hy'diel'elve open-
baert. |
-ocr page 115-
|
IViSui de Em vlucht Voor dieft jeecltt, en volghi cììeg,
daer voor vlucht. Ydele fotheyd van den
^enfch, die fich tot het goede ichickt, üyt
liefde van de broofe Eere : en die niet te
voeren fiet dat dat goed 't geene hy ter haht
iieemt, quaed is , om dat het niet wort ge-
claen uyt liefde van God, dievvelcke het op-
perfte goed is, onfe eenige wit en waerach-
tigh ey nde , en om de eeuwige Eere te ver-
l^rijgen ? Waer van roemt fich doch de
Menich ? Van Wijsheyd ? De roem van Wijs-
heyd is jihande, feyt de Wijiè Man cap. X V11.
Die fich roemt dat hy wijs is , is een weet-
niet. Daerom ipreeckt de wijiè Philofooph,
I)it alken ivffi ick^, dat niet -weet. Waer 'uyt me-
de geoordeelt wierde, dat hy fich roemde,
als diewelcke wilde gehouden zijn veele te
\veeten : Daerom dees ander looier zijnde,
"Wilde veel liever feggen , AToci· k^Wfei voor-
"wacr niet of met ■weetc. Màer waerom be-
moey t fich dan de Menfch in eenigh werck
te maecken? om aen de toekomende eeuwe
" fijne wijsheyd en kenniflè te vertoonen ? en
Waerom verlpreyt hy fijn naeme door de
Werreld ? of waerom drijft hem defe ydele
Eére : Want hy wort felf in fijn leven van
Weynige bekent, en of zy hem al van 't ge-
fichte kennen, foo kennen zy doch de deugd
defielven en fijne Wercken niet, en foo veele
als fijn naeme door fijne wercken is bekent,
die hem door 't geficht niet kennen , daer
van verkrijgen zy doch by haer leven de
gewenfchte Eere niet : Niet min verkrijgen
zy oock diefelve door den toekomenden
tijd , want de langheyd en de veranderinge
van de tijden onderdruckt het goed gerucht
van de verledene dingen. Maer wat fmaeck
fullen zy gevoelen , datiè, nae haer dood,
fouden werden vermaert ? lae hooren zy
niet dickwijls in haer leven met warshcyr,
alife mercken dat haere wercken van de
quaedaerdige en van de veelheyd en ver-
Icheydenheyd van neuswijfige oordelaers
werden beknabbelt, vindende datfe in plaet-
ie van Eere die fullen lafteren ? De Profef-
foren van eene wetenfchap en konft, achten
ten meeftendeel niet veele eens anders werc-
ken. 't Is op feeckere tijd gebeurt,dat in een
rincfh van geleerde Mannen, aengetrocken
wierde een plaets uyt Titui Lnm , waer op
een Spaenfch Godgeleerde, dietreilijck was |
A. 105,
in fijne konfl:e,vraeghdè,Wat was Titui Livim
voor eene ? en waer van handelde hy ? alfo'
dat de Eere van dien eedclen Schrijver , en'
van de Romeynen, waer van hy handelde,
defèn gantich onbckent was. En wat Livim
belanght, diefelve , als P/i'iii« getuyght, aen
den Keyier Pel^afianiis, roemde dat Liviitf ibo
veele Eere hadde verkregen , dat hy oock
niet meer behoefde re Ichrijven : nochtans
is fijnRoem en Eere aen yder geleerde niec
bekent, veel min noch aen die geene die van
minder aenfien zijn : 't is een iwaere faecke
de Eere te verkrijgen, die men ibeckt, en
dat by een yder jMenfch, en in alle plaetfen.
De Cortegianen of Ho velingen die fich roe-
men dat zy op den hooghilen trap , en de
meefte gunftein't Hof hebben,zijn van yde-
le Eere opgeblafen denckende dar zy de
meefte ter Werreld zijn,en dat haere naeme
vermaert en bekent is van de Indiaenen af
tette Madritaenen toe. O ! hoe fecr bedrie-
gen fich die gèene, die wy weeten dat fich
laeten noemen de voornaemfte Hovelingen
van den Koningh van Vranckrijck,van Spa-
gnien en van den Keyler ? en defe weeten
niet van die , noch die van defe : en felve
zijnie in Romen noch van al den Eedeldom'
geacht noch bekent. Maer wat iegh ick van
de Hevehngen ? Hoe veele Princen, Baroe-
nen en Pr&eten zijnder in de Werreld,
wiens naeme öns is onbekent, en ibo men
van d'eene weet, van d ander weet men niec
met alle. Hoe veele opgerechte beelden,
wapenen van Princen en krijghsruftingen
fietmen in de PalleylTen, Templen en Be-
graefniifen die onsenbekent zijn? De alder-
grootfte eere en die fich wijtft veripreyt,be-
hoort den Romeynen roe : En niet te min is
haere eere ten tijde des Reedenaers , als zy
viiSorieuiêlijck de ο verwinninge uyt Africa,
Parthén , en andere verre gelegen plaetfen
des Werrélts , hadden verkregen, niet over
de reviere Ganges, noch over den bergh Cai*-
cafui gepaffeert. Waer over in den droom
van Scipio, diewelcke van M. T. Cicero is ver-
üen,i^ricami aldus Ipreeckt : Heeft "wel iemants
naeme en lof onder ons , uyt defe bekende en hevoonde
Landen, dejen hergh Caucafiim, dienghy fiet, koymen
overkftmmen Ì of de reviere Gangem fynnen over-
fwemmen Ì En 'wie fai in de andere deelen van het Oo-
flen , Wefien , Noorden of Ziiydcn tnven tiaem hooren Ì
Defe deden des JVerrelts dan afgefnedüi K'jnde , kpndy
vooryeaer
Eer of Roem die y del is. Vaka Glori
'^aert, foo verlieft hy fijne verkregen Eere, |
-ocr page 116-
|
104 Έ-ere of Roem dieydil is.
voonvijcr lichtUjcl^ ficn , iti hoe kkyn begrijp uveEeré
ftch w;7 hebben Merbreyt, En hier kondy noch
meerder van deiê ftoiFe vinden , die waer-
digh is te werden gelefen, geiijck oock by
Maerob'men Boetins in de vi profa van 't twee-
de boeck te fien is , alwaer hy de ibeckers
van de ydele Eere vermaent, datfe fuUen
aenichouwen de Eere van den onmetelijc-
ken Hemel, in dier manieren, dat een yder
voor veracht fai houden de Eere des Wer-
relts, en iich ichaemen dat fijn naeme hec
kort begrijp des aerdrijx niet kan vervullen.
Die Menfchen mogen lich veel beter fchae-.
men die daer ydeleEere foecken in brole en
verganckelijcke goederen , die maer wind
en fthaduwe zijn , voerende den naem van
ichoonheyd.Deie ftaet- en eerfuchtige moe-
ten befchaemt worden, diewelcke lïch roe-
men van dat zy hebben de gemeenichap der
Princen, en ijoch met giften en overtollige
onkoften, haere vriendlchap koopen. Oock
moeten iieh wel te ichuyl houden die daer
gemeene Burgers zijil : en om datle groot-
moedige en rijcke Burgers mogen werden
gehouden, lbo ftellen zy, geiijck Princen, al
baer vermogen in koftelijcke timmeringen
en gebouwen, en dickwijls in nieuwe Sloo-
ten en Burghten op te maecken , fich roe-
mende , dat aldaer hunne wapenen, naeme
en opbouwingen ftaen, diefe met veel duy-
jfenden hebben bekoilight : een ydelheyt die
haer al ibetjes in armoede brenght,een Eere
die haer feerdier koft; geiijck iiaer oock de
Hoere Phryne , of als andere feggen Phine,
die ydele Eere, van haere gedachtenilTe, foo
dier lier koften, dat zy de winile van veele
laeren liet aenleggen toe hermaeckinge van
de muyren van Theben, ftellcnde daer dit
opichrift rontomme : Alexander heeft -wel defe
mieren nedergfworfen , maer Phryne heeft diefelve
tvederomme ofgeb<mvt. 't Zijn ellendige en on-
geluckige Menichen , die haer roemen van
haere Macht en Rijckdoom , die zy in een
pogenblick konnen verlieiên,niet fiende den
Dood , die aen haere fyde ftaet. Waer van
Sofiphanes meer Chriftelijck, als Heydenfch,
aldus fpreeckt:
f^il ongekcl^^h is de Menfch,
Die fchijnt te hebben fijneit -wenfch,
EnroemtopKijclidom,per,enSciut^
Die in een dagh komt en -vergaet :
En uk 'f Gtlucl^u ctns mlacht, |
V a n 'a G ï. o' £ i a'.
o arme Meufche ! vol van praeht !
Dm fleeck^.ghy tnven trotfen kap,
Hovaerdigh nae de jlerren op :
En ondenuffchen is de Hel,
O/PlutO u-we Mie-gefel.
Deie voorgaende gangen hebben wy eerft
willen ontdecken, op dat wy voorfichtigh
zijn, om door de ydele Eere ons niet te lae-
ten inwicklen,en dat onder de gedaentc van
de gepreiêne eere. Laet ons nu totte uytleg-
ginge van de beeldeniife komen.
. Een Vrouwe is de ydele Eere afgemadt,
alhoewel het waer is, dat onder alle ilagh
van Menichen ydele roeiniiichtige zii'n:
nochtans hebben de Vrouwen, als de alier-
ydelfte en lichtveerdighfte, daer toe den
meeften treek, 't Welck Tira^uellm in fijne
Houlijxwetten door 't aenfien van Chryjoflo^
mm aldus ftelt, ydel cnroemfuehtigh isal'tgefachi
der Menichen, doch infonderheyt het Pfoulijcke. Die»
lelve ieyt vorder : De Vromven hebben in βώ ecni-
ge oefnhtge vanydele Eere.
: De ydele Eere is een onbeichoft Beeft,
De ydelc Eere leyt Philo de fode, in 't leveu
van den BurgerlijckenMeniche, draeght,als
een groot Beeft , hoornen op 't hoofd, die-
welcke by andere wel zijn beelden van
macht en waerdigheyd, maer by ons is 't in
deiè plaetlè de Hovaerdye , diewelcke van
deWaerdigheyt, Macht en Rijckdom, dis
iemand door cenige gave of deughd in lich
gevoelt, ten meeftendeel voortkomt, en
daer uyt wort de ydele Eere gebooren,die-
welcke te geiijck mette Hovaerdye komc
aen treden,overmits geeneHovaerdige fon-
der ydele Eere is, noch geene roemfuchtige
Ibnder hovaerdye. Lucifer die fich aen yder
roemde van fijne hoogheyt, Ichoonheyt en
uytftekentheyt, verhovaerdighde fich ibo-
danigh, dat hy wel verdiende van de Wer-
relt met een paer hoornen gekroont te wer-
den, diewelcke, hooghmoed van hovaerdye
en van ydele Eere te kennen geven. God de
Heere wilde dat van het hovaerdige en
roemiüchtige volck Moab,à£i\ hoorn van de
Hovaerdye, enden arm van haere Maehc
ibude eebr
fe; |
-ocr page 117-
|
y» , 'ttidW ha heeft fich tcgem tien Hecre verhovaer-
"β"'' Godt de Hecre dreyght die van Ifracl,
die door de Werreltfche geneughtcn en
l^ere geluckilieligheden, de ydele Eere en
Hovaerdye hadde aengenomen, ièggende
Qoor iy{mos aen't vi capir. Die u felve trooil
t gene doch niets is, en jfreeclit, z'j'i'wy dan met
P^''c^ge>ioegh met onje hoornen Ì Daerom pet , /f^
u lieden , van den huyfe Ifraeb, een volcl^yenvec-
^^ , dat u fai vertreden van dier plaetfe oen , van dacr
""fi nae Hernat gaet, tot aen de belile in der Woeflijne,
Waer over de Koninghlijcke Propheet David
finght : iVilt tmen Hoorn niet v^hejfen, maer ick^fal
"^erl^pndigen eeuwighlijck^ en lofflngen den Godt lacobs,
w fai alle uyve hoornen der fonden verbreken. Want al-
foo de Stier met fijne hoornen hovaerdigh
en wreed is,doch dieiêlve verbroken zijnde,
ibo verlieft hy fijne wreedheyd en hovaer-
dye: De Hoorens worden van Horatimln
fijne Schimpdichten en Geiàngen , als mede
Van Torquato Tajfa, Petrarcha en andere, voor
de Hovaerdye genomen. Aldus wort de
Hovaerdye met hoorens van ydele Eere,
gelijck de Beeften afgemaelt. De roemfuch-
tige zijn rechte Beei{en,diewelcke gedreven
zijnde door ydele Eere,dickwijls feergroo-
te en ongelooflijckebeeftigheyt bedrijven.
De Philoiboph Empedocles was een beeft, die
ten fijnen tijde geacht wierde voor een op-
recht en wijs Man,en die door eergierighey t
Wilde zijn geacht voor een God : Deiè als
of hy was verdweenen en ten Hemel opge-
klommen , en men niet wifte waer hy was
gebleven, —· -- ' ''·"· ·· ' |
verdonckert blijven, als eens brandftichters
van een foo wonderlijcken gebouw,dat on-
der de feven wonderen des Werrelts getelt
wierde, Jeeften zijn die geene, die met het
eygen bloed fich toefchrijven de oiillerf-
lijckheyd, ick wil liever fcggen in de ilcrf-
lijckheyd van de ydele Eere,met verlies van,
haer leven. Hkronymus Olgiatm (opgeweckt
zijnde, door de gierige en onvcrfaedelijcke
luft van ydele Eere,en dat door de wellpre-
kentheyd van Cola Montamu fijn Mcefter )
vermoorde indeKercke met fijne andere
tTaemengefworenc Galeazxus Sforza, niet ibo
ieer om Mlanen fijn Vaderland van de tyran-
nige regeeringe te verloiren,als door de yde-
le Eere: gelijck hy in 't laefte van fijne ftraftc
(om fich lèlve moet te geven) bekende, leg-
gende: Gn^ Bjocii Hieronyme ! de-\vreedc dood,
en de eeuwige naeme, fai altijd βαεη tot een oude gedach-
tenis van defi dacd. Tot onien tijde wilde F.facch
Clement, oock fijnen naeme onfterflijck maec-
ken , door de dood van Henricm de 111 Ko-
ningh van Vranckrijck , daer hy nochtans
dood bleef,eer de Koning ftierf. ^ean Chaftel^
Student van Paris, 1994 den 17 Deccmbris,
oockbeweeght zijnde door de overredinge
van fijn Mcefter, wilde denKoningh Hcnrtciis
de I V met een Mes den ftrot affteken, maer
'tfelve mifte hem, alibo deKoninghhcm
buyghde, om wederommeeeretebewijfen
aen een groot Heere,dies ftack hy hem in de
lippe datter een tand mede uytbrack. De
Raedgever die raeckte aen een galgh, en de
longelingh tot belooninge van fijne ydele
Eere, zijnde eerft fijn hand afgehouwen,
wierde daer nae met vierpaerden in vier
flucken gereeten , ende ellendigh verbrand.
Έέτε 6f Roem dieydel ü, Vaka Gloria; loj
bloed der Princen en te gclijck met haer
ebleven, wierp hy fich felve ftilfwijgeiade , ........................
in de brandende fiilpher poel van den bergh ~l.evende deiè onverwinlijcke Koningh, die
JEthna: maer de kracht van de vlamme wierp een blixem des oorloghs was, nae dat hy die
fijnen yieren fchoe, dien hy plagh te drae- gevaer was ontkomen , noch i f laeren en
gen, om hoogh uyt de klove. En op defer vijf Maenden,totte tijd toe,van 't laer 1610
Wyib openbaerde het vier de brandende den 14 May, dat de Koninph binneii Partj^
vlamme van fijne ydele Eere. Beeften zijn weiende in fijne Koets , die hy dede ftille
dit, diewelcke om datfe niet zijn gebooren ftaen, om te fien een triumphboge, diewelc-
tot eedele daeden,foecken vermaert te wor- ke ter eeren de Koninginne A&rw,fijne huy
den door fchelmftucken, Soodanigh eene vrouwe, opgerecht was : wierde, met alge-
was Eroflrat^, die Tempel van Diana af- meene droefheyd van geheel Chriftenrijck,
brande, alicene om in de Wèrreld vermaert met een Mes met twee fteken doorfteken,
te werden , gelijck hy bekende : Daerom en dat van eenen Francois RavaiUac van r^ngou-
verboden zy dat fijn naeme niet ibude ge- lefme, daer toe, buyten twijfel, aengedreven
dacht worden; alhoewel diefelve niet koft zijnde, door de beeftigheyd van de ydele
Eere : want iêlve in 't"pijnigen ipottede hy
en belachte den Rechters , fich roemende
van fulcken grouwel, willende hartneckigh
en onbekeerlijck fterven : de rechter arm,
O waeï |
-ocr page 118-
|
ΙΌ 6 Bere of Roem die y del is.
waer mede 117't feyc gedaen hadde, vvierde
totten elleboge gcbranc, en met gefmolten
loot al Ibecjens dacr op gegoten, de reft van
het lichaetn worde met gloeyende tangen
genepen, waer in dat geimolcen loot en
brandende iblpher gedaen wierde, als mede
iijne borft. Ten laeiten wierde hy met vier
paerden in veele ftucken getrocken , die-
welcke door de ralêrnye des volx , ai eeriê
konden verbrant werden, nae dat het von-
niffe luyde, over al door de Stadt worden
geflecpt. Alle defe dingen zij η beeftlijckhe-
den , dievv'elcke -zijn voortgekomen , door
het groote beeft de ydele Eere, waer door
de reuckeloofe, hovaerdige en roemfuchti-
ge Menlclien, haere hoornen opftcken,maer
blyvenbelchimpt enbefpot met verachtinge
en fchande. Wy fiillen hier laeten de bee-
liigheyd van de Hipocriten ofgeveynfde,
diewelcke, ^zYilckCaSlorDurantmicjt, haere
verwe vervviffelen en veranderen, maecken-
de fich vaei en bleeck , door 't roet uyt den
fchoorfl:een,erf haer aengelicht mager,allee-
ne door ydele Eere.
Het hoy rontom de horens te hebben,is by
de Latijnen een {preeckvvoort,'t welck Hora-
tim verhaelt in 't i boeck in de iv Satyra^àatr
hy k.YV.Wi'jckt verre van hem,ivatit hy heeft hoy in de
hooreiis. Van Pierco wortet genomen voor een
beeld van wreedhey t, diewelcke niet verre
van de ydele Eere is afgefcheyden.Want de
Stieren, door de overvloet der weyden vet
lijnde, worden oock ftout enongebonden :
alfoo worden oock de kinderen desWerelts
door den overvloet van weelde, gemack en
mogentheyd hovaerdiger en opgeblafener :
en door dit alles, als mede door andere in-
fichten,ilellen wy het hoy rontom het hoorn
van de ydele Eere : om te vertoonen dat
hetiwaere hoorn van hooghmoed,gebracht
■wort totte lichtigheyd van 't hoy, tot ydel-
3beyd en tot met. En dat de hovaerdige en
liooge gedachten, die de roemiiichtige in't
hooid hebben, ten laeften verdonckert bly-
ven, door een verachte fnootheyd .■ Over-
, jnits de gedachten van de roemiiichtige het
hoy gdijck zijn , diewelcke wel in de finnen
een weynigh bloeyen, maer zijn ftrax ver-
gaen in de dorrigheyd van 'r hoy,'t wdck in
een Ichoone weyde opgeworpen zijnde, en
bloeyende tenederleyt, doch in korter tijd
vcfcixooght, fukdatdebloemkensdaeraf
t o r i α. |
vallen, gelijck Eiaias aen 't χ l caplttel iêyt :
haere Eere u als een 'bloerne des velds , het hoy i!
verdort , en de bloerne is afgevast. Een Ontwerp,
dat van S. Fetriu en van "faeobus in fijnen eer-
llen brief is naegevolght : Eennedrigh Broedcf
roeme in fijne vcrhoogmge, een vij<eke w ftjne vaneder in"
ge, ΛναηΙ hy fai als een Uoeme dis; mds. vergaen, Ji-^ant
gelijcl^ de Sonne is oogcgacn met hctte , foo is het gra
verdweenen, haer bloerne is afgevallen, en de cierlijekhcyt
haers acnfiens is vergaen.
De bloediiiygers die aen de ooren han-
gen, bediedendat de-ydeleEereis als een
worm, diewelcke de ziele geftadigh knaegt
en de finnen fi.iyght,fulx datfe niet op houd,
dan totter dood toe : Want by den Men-
fchen, hoe v/ijsdieielve oock zijn, blijft gis-
ftaedigh, terwijle zy leven, in de gedachten
een begecrlijckheyt van Eere. Derhalven
feyt Piato, dat de begeerlijckheydt van de
Eere, het laeile kleed'is, dat de ziele plagh
af te leggen. Gelijck Corneliui Tadtus mede
ipreeckt van Peto Ihrafea , een verachter van
Kijckdommen,en een ftantvaftigh en onver-
faeghtvoorftander van de gerechtigheyd :
doch hy fcheen aee veelen, al te 'begee-
righ nae een hooge naem : want oock aera
de kloeckfte Mannen beklijft oock de laefte
genegentheyt, die zy hebben totte begeerte
van Eere : die wel ftilfwijgende inkruypt,
maer zy flockt ièer vraetigh op het goed,
't welck men ter handen neemt, fulx dat-
men 't ielveniet gewaer v/ort, gelijck Chry-
foftotms iêght. Waer over Climacus de ydde
Eere een bloedfuyghfter noemt, die,foo
L. Granada in fijn Ìredicatie lèyt, dat deic
hcylige Man de gierigheyt, door de barmhertig'
heyt plagh te overweldigen, de traegheyd door de over-
denekingedes doods , en de ydele Eere door ftch feldsn te
laeten fien, door •weynigh te fpreee^n, door eenfaemheyty
endoor flilfwijgenthcyt. Middelen, in der waer-
heyt, diebequaem zijn om defe bloedfuyg-
iler te ontvluchten,die foo krachtelijck aen-
valt,en diemen met foo grooten fwarigheyc
uyt de gemoederen kan weghdrijven. Vau
welcke kracht ^Ugujìiniu feht : Dat men riiet
gevoelt vat klacht de liefde van de Menfchlijeke Eere
heeft, ten zy datmen diefelve t'oorlogh heeft aengefeyt :
Want alfoo hetfeer licht is, geen lof te begeeren^abmen·
dat niet verkrijgen l{an, foo is 't nochtans fΛvacr, datmen
ftch daer'm niet foitde verblijden, alffe ons v>ort aengebom
den. Maer defe bloedfuyghfter is foo iniloc»
Hende, datfe lüet waclit tot dar een ander
haer |
-ocr page 119-
|
Ïm of Roem die ydel is. ' V
haer 't lof aenbrenght, maer maeckt 4at wj .
«ie gaen foecken, ' wafit een ygcsiijck heeft
van natuere defe bloedfuyghfterjVaii liefde
tot Eere, by fich , eji daerom kap in.en die-
fel ve foQ lichtlijck niet uyr de ίίραρ drij-
ven : niet min oóck diegeene,die daèr mee-
nen dat zy de ydele EeVe \-eracliten : want
sis zy daer in felve behaegen fcheppen, dan
verfmaeden zy die immers niet : ondertuf·
fchen roemen zy fich ielve inwendigh van
iiaere Eere, diewelcke zy feer reuckeloos
.en onbedacht pmhelfen. Een groot infwel-
ger van ydele Eere is die geene , naer 't ge-
iVoelen van V.Maximiu, diewelcke fich roemt
dat hy verre van de Eere is , diewelcke.van
doorluchtige en vermaerde Mannen geibcht
■;\vorr,door needrige dingen : defe diew.elcke
iVermaenen van de verachtinge van Eere, „en
verachten 'diefelve niet, alffe over haere
boecken en fchriften gefchiet, gelijck TuUm,
in fijne reede vooriJrchia den Poëet te ken-
iien geeft, daer hy feyt : Wyv>orden, feyt hy,
(tl te /aemen getroc/(en door lof en prijs , een y der foecJit
fi/jc de hooghpe. lae fehs de fhilo[afhen , fchrijvcn
hacre naemen op de hoecken , die zy de vemehtinge
ym de Eere gefchreven hebben , en "waer in zy de eedel-
heyt en 't lof verachte», daer in scy "willen gerocmt en ge-
frefen zip, Hoe foetjes dat deie bToediùygh-
iterfuyghr, kan menmercken van fulcke
jperfonagien , dievan hooger ma^ht ,en aen-
-iien zijn, diewelcke met eèrlijeke daeden.en
Hvercken haer leven hebben verciert, en te
gelijck ftoflfe gegeven aen de brave verftan-
den,om een hiftorietebelchrijven.diewelc-
Ice niet vertoeft hebben tot dat andere die-
felve aen den dagh-brachten , maer hebben
-haere dappere daeden met haer eygen hand
-befchreven,gelijck /.Cif/ac.DeKeyfer ^dria-
vui maeckte boecken van fijn leven, en gaffe
fijne geleerde vrygemaeckte ilaven, om die
onder haeren naeme, uyt te geven : onder
5velcke,ibo JE.Spariianus feyt,de boecken van
phkgeton mede yw^drianm waeren befchre-
'si^en. Septimius Se-uerus gaflè uyt onder fijn ey-
gen naeme. Pius de 11 heeft met fijn ej'gen
hand de gefchiedeniffen, geduerende fijn
Paufdom voorgevallen,befchreven, waer in
^y met fijn.eygen penne doorgaens fijn ey-
gen lof verhaeltjdaer van men Fulgofum bree-
der kan lefen.
De Trompet in de rechter hand, is een
gemeen gereetlchap van de ydele Eere,die-
ανα Gloei |
welcke 't ampt doet van haer eyger! isa??^
uyt te blaelen ; ep dit fiet op die geeng,dies
wplcke haer in dg ydele Eere te buyteii
gaen, ,en die met haer eygen mond haer lof
ufrbrpmmen,en n\ethowl;draveridp woorr
den hare wercken verheffen, en ibofe cenigli
goed-werck maecken, foo maecken zy dat-
mesj 't fai weeten , en op dar men 't immers
daii wel ial wecten, foo geven zy dieièlvc
ae;!} den dagh. S.Ckryfoflomiis feyt over de
ipreucke Mathsei Vl, J^lsghy aelmocffen doet, fo9
laet gheen ba/uyne voor u blacfen. Sulx dat de ba-
iiiyne is alle handelinge of daed , door de
welcke de roem of lof van t werck vertoont
wort, en dat het uytblaefen met de Trom-
pet , is te verlangen nae de pompe of pracht
van de ydele Eere. Het is eendelij cke laecke
jfchte roemen: jae haetelijckaenGoden
aen den Mcnichen , waer over oock God,
Moab haetede, om dat hy roemfuchtigh en
hovaerdigh was, ^riftides de Griexfche Re-
denaer,hielt het daer voor,wanneer de dae-
den mette woorden over een quaemen , dat
het alidan betaemlijGji was fich felye tc
•prijièn : Qm fijne meeninge te bevefijgeii
voert hy de woorden ,van c^cfc/ti ,in , ahvacr
hy roemt dat hyfwaelf Steden mt defcheepsvlote» heeft
ingenomen, en elf te lande , en veele fchaiten en riiekdom^
menyvegh gevoert, en had alle defegefcheneken de God"
dime Atrj.d;ae "vereert, c/iri^ic/fi .yqeghter by :
Niemant ..van de GrieeJien , -ivori hier over toornigh^
Waerom ? Want haere ..'Woorden komen met haere daer
den over een. Daer is gqen laecke, die't lof
meerder verdonckert, als datmen in fijne
wercken pocht en roemt, alhoewel oock de
roem mocht waerachtigh zijn: eygen lof ftincl^,
"ε is.niet.waerdigh datmen yoor.goed kenne
de veraatwoordinge van ^ripides^diewdcke
hebbende geprefen fijn eygen vertoogh, dat
hy over Minerva gedaen hadde,worde noch-
tans berilpt, om dat hy fich iêlve geroemt
hadde : evenwel hielt hy ftaende, dat hy wei
gedaen hadde in fich felve te prijfen, en dac
met veele voordaeden, infonderheyt vao
Homerus, diewelcke fich aennam het Frinir
dom van de Poëfie of Dichtkonft, en dac
Hefiodus het felve mede doet. lek antwoorde,
datmen nae de voordaed van de Poëten ia
fieh felve te prijfen en te roemen, geen ber
fluyt moet itellen, overmits het haer ydd
tebruyck is, dat zy meer de ydele Eere als
e daed felve begQeren,en oock met openea |
-ocr page 120-
|
I ο 8 Ï.ere of Roem diey del ti,
monde roemen, dat zy alle Poeren die oyt
terWerreld ^eweeft '/.ijii, te boven gaen.
Wanr ick heb cenige hoorcn feggen, dat
Virgdius foo leer niet te verwonderen is, als
hem de Werreld wel uytroept : als of zy
meer oordeels hadden, als al de Werreld, en
4at haer ftiji ibeter en aengenaemer was,als
de fijne : Andere die meenen dat zy bear-
beyder,lieflijcker en ibeter welfprekentheyt
hebben als Catulki, Tihullus, en Pro^ertius, An-
dere dat de Dichten van Fetranha nier zijn
om te volgen, alfoomen diefelve niet meer
gebruyckt. In 't kort, een yegclijck oor-
deelt daer van, nae fijn gevoelen, verheifen-
de haer eygen, milprij fènde eens anders
wercken : alhoewel de ftijl van Homerus, Pin-
Mrus, Virgilius en Horatius &c. in haere aert,
waerdigh zijn , om nae te volgen , gelijck
oock Peirarcha de fijne : foo men die niet
gebrayckt, laetfe niet gebruyckt worden
van die geene, die defelve niet wil,nict kan,
noch niet weet te gebruycken.I.aet daerom
defe onie Poëten fwijgen.en niet meer ijire-
keii : foo Petranha weder levendigh wierde,
dat hy fijn maniere van Dichten Ibude ver-
anderen , en dielel ve nae de haere voegen :
M ier ick gelooveveel eer,dathy haerfoude
belachcn, en haere Dichtkonft iioemen, een
Dicht dat wanlchapen is enbuyten'tfpoor
ilaet, aJs hy foude lefcn, m den bcrgh des Hemels,
het hol der Sterren, de βαΐ -van de Zee ; al OUl datfe
Jiomerum ÌGudcn overtrcfFen , die daer ftelt
icen ftal van Paerden iti 't diepfte van de
Zee : een 'Zidlijeke· Nacht, voor een Ti edtme,
cn duyfcnt andere belachlijcke grillen, die
door deiê geefien in de Dichtkonft worden
begaen. Noch ièggenle wijder, dat het ge-
dicht v^an i^nofla al te dicht by de aerde
gaet, en dat dat van Ta[fo al te hooge Ipron-
gen doet: Maer roemen, dat 7.y de oprech-
te maniere van de Heroique ofHeldilche
ftijl hebben gevonden. Wat iny belanght,
wilde ick dat zy \ fchreven torte Eere van
onlèn tijd, maer niet dat zy 't ieggen tot
haerder eygen Eere. 'r Seggen is een lich-
te facckc, maer dit valt'fwaer, datmen
felf nieuwe dingen vindt, fonder datmen
wederom ophaelt dingen , diete vooren al
van andere gedaen pi uytgegeven zijn, jae
iêlf van die geene die zy felfs lafteren.
Is feecker, dat deiê met woorden de
Eere van andere luyden foccken teonder- |
Vana Gloria.
drucken, om haer iêlve te verheften. Macf
wat zijn dit anders als hooghdraevende
woorden, waer mede zy 't voTck doen lac-
chen , en waer door zy hier haetlijck en le-
lijck maecken ? En allfe haer dingen dan
noch al wel doen , foo doenie daerom niet
ioflijck datfe haer felve prijfên. Het lof dat van
andere heer fymt is liefjjcl^oni hooren, feyt Xenofhon,
maer laftirhjek^ -w-amter 'tyemand van fieh felve doet :
Maer noch lafterhjcl^r is het, als men eens anders Eere
rooft, om (ieh felve reprijfen, gelijck Plutarchus ver-
haelt. I-aet ons tot c^nflii/iw keeren. Dat
Hefiodus fich ièlve, in 't beginiel van de dich-
ten van Theogonia , foude prijièn , dunckt my
niet, dat hy fich anders prijft , dan dat hy
bekent dat het lof van fijn Dicht van de
Muien of Zangh-Goddinnen heer komt.
Deië zijn te dulden , die om eenige dingen,
van haer ièlve' aen te roeren,fich 't felve niet
geheel toefchrijven, maer bekennen datiè al
laer kracht, vermogen en talentpond van
God hebben ontfangen. En dit is de vijfde
maniere en oorfaeckedie Plutarchus aenroert,
om fich ièlve te prijièn, als· wanneer men
fijnen roem aen andere overdracght, infon-
derheyt datmen 't felve van de gunft Go-
des heeft verkregen. Dat Homerus fich ièl-
ve het Prinidom van de Dichtkonft Ibnde
hebben toegeichreven, beken ick, noyt te
hebben geleien, daerom kan ick van fijne
ydele Eere niet oordeelen. Soo hy 't ge-
daen heeft, ibo neemt ,^rtjikles daer van
geene bequaeme voordaed , diewelcke een
Orateiir of Reedcnaer zijnde, niet betaem-
de de Poëtifche Vryheyt : lae 't is felve in
een Poeet lafterlijck , als hy in fijne prijfin-
gen te grof gaet. Gelijck oock Plutarchus, in
de verhandelinge van fich felve te prijièn,
Pmdarum laftcrt, die niet ophoiit fijn eygen
Konft te verheffen. Ick hebb' wel gefien in
Homero, dat de voornaemfte en wijfte per-
foonen van fijn gedicht, fich buyten alle
achtbacrheydt roemen, als Vly^es in fijne
Odyjfea, diewclcke fijne armoede aen den
Keyfèr ^Icinous verhaelende, vertelt fijne
Oorloghsdaeden, dapperheyd en overwin-
ningen , fich Ièlve te lèer verheffende, daer
hy nochtans in fobere ftaet wierde gevon-
den , als een arm vreenidejingh , feggcnde :
Ick_hen Vlyifes Laertiades , die door mijne loosheyt
aUe Menfchen te hul^e ksme , en mijn hfreyckt aen den
Hemel,
Soo |
-ocr page 121-
|
Ïere of Roem dieydel ü.
So wy hoorden feggen van eene die wij-
ièr is als Vlyffa, of als Salomon felve , Mijn lof
yeyckt aaiden Hemd, wy Ibudcn daerom lac-
chen en oordeclen, dat hy nier wijs was
macr for. Te meer lal men lachen, als men
dit hoort van eenen kaelen vreemdelin^h,
die van ons niet is bekent. Hoe komt dan
dat fijn roem en lof foo is verheven, daer
hy hem nochtans aen c^lchiouf openbaer-
de, die niet wifte wie hy was ? En dat dit
Waer zy , foo figh ^kinous, dat Viyffcs bit-
terlijck klaeghde, dies hy hem vraeghde
Waerorn hy dus jammerde , lioe 't met
hem was , hoe hy heete , en van waer hy
was ? Hy antwoorde : kk, km Viyffis, ^ki-
nons, nae dat hy hem in 't lange hadde aen-
gehocrt, feyde dat hy hem niet kende,
noch min door't geruchte : alfoo hy in't
midden van fijn elfde Ocly[]ea aldus feydt :
Van 't aenfien kan ick niet oordeelen of
{^hy een Gauwdief of een bedrieger zijt,
gelijcker veele zijn, die als l-andloopers
over al fwerven, en klaegen met bedrogh,
met lietjens en met logenen, lich beroe-
mende dat zy dit en dat gedaen en gefpro-
ken hebben , maer ghy hebt een fraye ma-
niere van fpreken en goed overlegh. Maer
genomen dat de Keyfer o^/V/otì» hem door't
gerucht kende , foo betaemdehet Fiyffcs niet
van fich felve te roemen, dat fijn lof den He-
mel bereyckie. Gelijck OOck Virgilhis , Homerum
volgende , mede doet. Men kan fijn lof en
eeré aen andere en dat met achtbaerheyt
wel te kennen geven , fonder darmen felf
fijn naeme met ophoopinge van woorden,
cn byvoeginge van bynaemen .en loftijte-
len , uytbreydr. Nejhr roemt iich oock te
feer, fpreeckende met den Keyfer ^ga-
mèrnnon Cn mct den Koningh <^ehilks, die-
der was de dapperfte Hc'kl van de Griec-
ken : jae hy komt van 't roemen aen 't ver-
achten , fèggende tot haer : Ic\hebhe gehan-
iich met Mannen die veel dapperder "waeren ah ghy zijt,
IvdO' hy icli^ ooc^ altijd hoogh geaeht ben gcweek. Hy
hadde mogen de grootheyd verbreyden,
van die geene waer mede hy in fijne leughd
hadde verkeert, fonder dar hy tot foo een
fnoode vergelijckinge was gekomen , ftrec-
kende tot'kleyne achtbaerheydc van die
Princen, mette welcke hy fprack. cJchittes
fprack al te vermetel totten Keyfércy^^dme-
tnmn^m tegemvoordigheyi van alieGriccken, |
Vana Gloria,
Ghy hebt ny nietgenoegh gecert, feyde hy, tls vjndt
dedapperflevmaUeGriecJ^n: en klagende aen lijn
Moeder TÌiffó, beveftighde hy tlelvige. Hy
hadde groote oorfaecke om fijne redenen
en de verkeerde daeden van i^gamemnon aen
te wijfen, fonder dat hy fich felf foude be-
roemen de dapperile der Griecken te we-
fen : Voorwaer diergelijcke redenen maken
hem opgeblafen en onbeichoft, gelijckfc
oock van Ckero in fijne Tulculacnlche vrae-
gen aengemerckt zijn, daer hy feyt,
der leïijckcr ^ijn als de Homerifehe ^lickilles. Hy
fpreeckt wel op een billijcke maniere in fijne
IX Iliade, als hy weygert weder re keeren in
den dienft van ,_Agamemnon, feggende tot Viyf-·
fes,c^iax en Pktnh fijneGeian"ten,dat hy altijt
hadde gevochten, en fijn leven gewaeght in
den dienft van ^gamemnon^ hebbende ter Zee
verovert twaelf Steden, en te Lande elf,
hebbende gekregen veele kaften vol kofte-
lijcke Ichatten , die hy alle aen ^gamemmn
hadde overgegeven. Want dit alles lèyt hy
niet om fieli te roemen over fijne overwin-
ningen, maerom fijne oprechte daeden, v.in
fijne dienftbaerheyt,te doen blijcken, cn het
onrecht, dat hem tor vergeldinge deflelveii
wierde aengedaen. Want de goede daeden
op te haelen , tor fijnder befcherminge, en
om fich felve te ontfchuldigen, is de eerftc
oorfaecke die Plutarchu toelaet, in fich felve
te prijien. Derhalven neem.t ^rijUdes geen
gelijcke voordaed,vvantin v/iehiRes was 't in
dit geval noodigh,dat hy fijne dappere dae-
den verhaelde , die in der waerheyt waerea
gefchiet, te meer hy dit alleene flechtlijck
verhaelt, fonder daer door fijn lof uytte
breyden: Maer 't was ^rïlMes niet noo-
digh, en 'r betaemde hem niet, fijn ey~
gen vertooghreeden te prijfen. 't Wordt
wel toegeftaen, datmen fijne wercken ver-
dedight en ftaende hout, datmen wel heeft
gedaen , allTe van andere onderdruckt wor-
den : Maer alibo die noch van niemant gc-
laftert waeren, foo pafte hem niet die-
felve eerft te prijfen , noch ftaende te hou-
den dat hy wel gedaen hadde, in fich felve
te prijfen , als wanneer hy beriipt wierde,
dat hy fich felve hadde geroemt. De groot-
fte Redenaer van alle de Griecken, fai hem
overtaygen , feggende dat het geen beftan-
digh Man bétaemt, die van eenïge belbn-
dere «eleertheyt is , alleen eenige dingen
■ O 3 ï® |
-ocr page 122-
|
11 ο Bere of Roem die ydel is.
tefeggen die hooghmoedigh zijn,en tot fijn
eygen lof ftreckèn, maer hy ilil ooek b^-
iêhaemt worden, als hy 't, vat} andere,hoort
lëggen.Die geene,die yaa alle waere leerin-
ge yr^i^ rijn , daer yan zy fich nochtans
roemen, 'brengen door haere ©nwetentheyt
dingen van haer ielve voor den dagh , die
oock moeylijck zijn om hooren. Òveriùlx
ial niemandt de Trompette van fijn eygen
lof blaeiên, 't zy oock oft waer of logen zy.
De Weipe , dieweleke fuyfelende om
;iio©gh yiieght,.is een groote flagh van Byen
.oock hummels genoemt, dieweleke een ge-
luyt van fich geven, zijnde onbequaem om
iionigh voort te brengen, maeckende haere
cellen van kley, doch binnen zijn zy ledigh
yan werck : een ieecker bequaem beeld van
een ydel roemiiichtigh Menfch,die gemeen-
üjck veele hooghdravende woorden heeft,
en veele de vlagge voert, maer in de refi: is
hy onbequaem, bouwende kaileelen in de
locht, gedachten die bloot zijn van kenniffe
en wijsheyd , van kley en dreck te faemen
geftelt, overmits dieielve gegronder zijn qp
jd.c ydele Eere van de· aerdiche dingen.Dele
Kijn foodaenige Menichen, als Theophrafim in
lij ne oierckteeckenen van de zeedekonft be-
ichrijft, onbequaem, ftaetivichtigh,fwetièrs,
ilicwelcke vergeleken worden,by die geene,
4ie opgeblaelen voor den dagh koiiien en
hovaerdigh, met welrieckende weytfe bon-
te kleederen, met Lackeyen en Moeriaenen
achter haer : Om datfe te meer befcfiouwt
^uden werden, draegende ketens aen den
hals , en eedqlgefteenten op 't hoofd : die-
weleke oock in 't minfte watfe doen, ee^
ydele gemaeckte ichijn van eere foeckcn,
yertoonende fich daer na ftatigh by't voick,
houdende Ichier een ygelijck'op , die haer
•iegens komt, gevende reden van haer be-
drijf , en op yder woord ichier een uytleg-
eingc maeckende. Die geene, die met een
ichaedelijcke .pocherye braveeren op den
Adel, en van haere Voorvaders,als mede op
haere Rijckdom en waerdigheden, noodi-
fende anderen tot haeren huyiê,niet uyt een
eleeftheyt, maer uyt ydelheyd.op dat hae-
re prachtige cierfelen en haer overtollige
frayigheyt magh werden befien , die men
oock geen meerder verachtinge kan aen-
,«ioen, als darmen de noodinge niet aen-
■fflpemt, noch niet Ie: op geene, waof in zy |
LORIA.
achten dat haere grootsheyt beilaet : O'iC
geene,die boven al en over al dg voorfittin»
ge, de hooger hand .en de veorgangh ne^
men: Die geeiie die fich laeten'duncken,
datzyKyeen Prince welgeacht zijn, eij
ftaen gróotfer en ftaetiger als de Prince fel-
ver, en infonderheyd' buyten de Carolfen·
Die geene die om datfe fchijnen grobté
koopmanichap en handelingc tc drijven, en
oock dingen van grooren gcwichte te doen,
de luyden vat? ter fyden a'ftrecken , en dat
om beufelingen, luyfterende de Menfchea
dit en dat in'd'ooren, even offe heymelijcke
aenflaegen hadden te verrichten, die zy in 'c
openbaer niet doril:en léggen. De geenejdiQ
haere tijtelen en oplchrift^n tponen , van
datfè feer doorluchtigh zijn, en oock ,wel
dieiiwijls vaij de allerdoorluchtighfte : feg-
gende dat zy dagelijx brieven krijgen, nu
van die, dan van dees Prince : lae zy ver->
toonen iich, als dat z:y feer wel by haer zijn
gefièn , niet als gedicnftige, maer als ydele
roemfuchtige > om te doen verilaen dat zy
alles by den Prince vermogen : Met duli·
danige lichtvaerdigheyt worden zy gevoet,
en zijn foo wel onnut voor haer fel ve, als
voor andere: welende al haere vlijt en naer-
ftigheyr in de ydelheyt geveftight, 't welck
ten laeften met een barft pf geluy t in korter
tijd verdwijnt : fulx dat alle pracht en Eere
van de Men/chen in dele Werreid , met eea
barft ^en weerflaeh vergaet, gelijck DavÙ
ièght : Hι:μregeιL·ώteniffe β met een barit ofgeluj/^
■vergaai.
Ethica. Sogckt Zeed^onli.
Η ο ν £ s τ a,. Ecrhaerheyt.
T^ En Vrouwe met neergeflaegen oogeg,
if'zeedi^hlijck gekleet, hebbende eenea
fluyer op 't hoofd, die haer oogen bedeckt.
De deftigheyt van 't kleed is een teycken
van 't eerlijck gemoed 'dat in den Menfché
is , overfoix eeren wy en houden denper-
ibon , om fijhe deftige kleedingein waer^
den , al is 't fchoon dat hy ons onbekent is,
wei'ende de uytwendige dingen van den
Menich, kenteyckens van de inwendige,
die op de volmaecktheyt van de ziele fien.
De ncergeilagen oogen zijn kenteyckens
van deiierbaerheyt : Wapt de dertelheyt in
de opgen fwevenae, foo gaet de Liefde of
Minne |
-ocr page 123-
|
truyck van de oude als nieuwe, wefende
diefelve een vrywillige verhinderinge te-
gens de dettele drayingen en keeren der
Oogen.
Vergogna Hon
Eerhaere fchaemte.
E En Vrouwe met een aengenaem weien,
het gelicht en de oogen neergeflaegen,
Xvefende de wangen totte tippen van de oo-
ren toe,root van Ichaemte. Haere kleedinge
fai oock root zijn, hebbende op'thuliel
Van 't hoofd een Oliphants hoofd, in de
rechter hand een Valck, en in de flincker
■ hand een letter-ro!, met het opichrift Dy fe-
ria procuL
De Schaemte,alhoewel die geen Deughd
is , wort nochtans van ^rïfloteks geprefên
voor een Deughd , haer Hellende tuifchen
twee gebrecklijcke buyten pereken, als tui^
fchen onbelchaemtheytenvreefe. De onbe-
Ichaemde Ichaemt lich geens dinghs, maer
de vreefachtige fchaemtfich ina ie dingen.
De fchaemte wort dan tuilchen beyden ge-
ilek , want zy fchaemt fich in 't geene, waer
in zy haer behoort te fchaemen. En ζ^ήβο-
teks in't VII boeck van fijn Zeedekonil,
fteltiê tuifchen onbeichaemtheyt en vrcele,
foo wel inwoordenalsin wercken. Derhal-
ven feyt Zf«0 , dat de fchaemte een ffeefi is voor
fchande. 'i Wclck Muretus nae C^riflctelis mee-
ninge mede te kennen geeft, feggende : jDf
fchaemte is een feeck^r: moeyUjckheyt en ontflelteniffe des
gmoeds , heer lemende tiyt die quaeden y dkyielcke άη
was. Min noch meer, gelijck d'Italiaenen de
Schaemte noemen, fonder datter eenige
feyl begaen is, leggen zy,datie is een fekere
loflijckezeedigheyt en eerbaerheyt, dieder
pla^ te weien in zeedige Dochters en lon-
gelingen, dieuyteen eerbaerheyt fich fchae-
men door een hoop volxte gaen en te fpre-
ken, om van haer gefien te werden. Petrarchit
vertoonde de eerbaere fchaemte van fijn
Lief,alffevan hem was naecktgefien,gelijck
hy in fijne dkhten uytdruckt. Befciaemt-
heyt wort de roodigheyt geheeten,en de in-
wendige finerte en 't berouw, wanneermen
iets quaets heeft bedreven,gelijck fich oock
Petrarcha Ichaemde over fijne Idnderlijcke
dolingen :
ie daipr is,om geene feyten te begaen,waer
door men daer nae in fchande enoneere
foude geraecken. Maer dat fchaemte allee-
Bc foöde weien de fwdigheydt die jaen |
Ic^fchacm my dat iot 's volt gerijf,
Icli^hen gewcefi ch tijdverdrijf:
Nuvoel ickjvanmijn fotheytvrucht,
Berotm en fchaemt daer k/^ om fucht.
En fie nu ì^aer dat 's Werclts vreughd.
Een droom is en vol ongeneughd.
Doch defe laefte belchaemth^t is nietibo
prij flijck als d eerfte, want die onthout fich
van te ibndigen, uyt vreefc voor fchande, en
dit is een bewijs van de deughd,die van νάΙσ.
Maximm een moeder v;m een eerbaer befliiyt
en van goede raed genaemt is, Vobghdeife
van de gemeene ampten,Meefterfche van de
onnooiélheyt, behaeghlijck aen haer even-
naeften, bevalligh aen den vfeemden , die
over al,en in alle plaetien en tijden, een aen- ·
genaem en gunftigh weien vertoont. Bernar-
du! noemtfe een iuiter van de onthoudinge,
en 5·, -^rnhrofius heetfe een medegefeüinnö
Eerhaere fchaemtë. Vergogna Honesta. 311
Winne door de oogen naer 't hert, gelijck krijght, nae datmen de feylen heeft begaan»
de Poëten Teggen. Maer diefelve ter aerden Doch zy wort meert by die Ichrijvers fon-
nedergeilagen" zijnde, doen blijcken , dat der onderfcheyt, voor cene fake genomen,
•^och de geeft der dertelheyt, noch de Oock wort het ichaemte geheeten , die foo
kracht der Minne kan doordringen in de wel, voor het bedreven quaed, als daer nae
tinnenkaemeren van haere ziele. geichiet. En daerom feghtmen , hk[óu 't -wel
De fluyer om 't hoofd is een kenteycken figgen, maer de fchaemte belet my : dit lèydé ^kem
Van Eerbaerheyt, en dat lbo wel naer 't ge- tot Sappho , en dit is eer de iàecke geichiedt
Menfche fchande foecken aen te •v>ripin, 't xy datfe of van de temloft, en door-wien de kuyicheyt
iegenwordtgh ,efvoorby, of toekomende K'jn. Eeni- lelve ieecker is.De tweede Schaemte komt,
ge hebben onderfcheyt gemaeckt tuifchen wanneer nu aireede de feyl is begaen , we»
fchaemte en hefchaemtheyt. Befchaemtheyt feg- fende feecker prijflijck,maer nietibo loflijck
jenle, is die ichaemte en ibodanige vreefê, als de eerfte j want het is veel beter fich te
fchaemen en niet te doolen,als fich te fchae-
men en te doolep. En alhoewel de ichaem-
te een teycken is van deughd , niet te min
't geeae d.6 ichaemte aenbrènght, is een gp«
brecls» |
-ocr page 124-
|
UZ
breek. De bovengeièyde t^keas, wanneer
liy toe Sappho leyde : kk. fon 't W[eggen, moer
de fchacmte belet my j waer Op Sappho hem ant-
VVOOrde : Is. het eerlijck^, yeaerom fchaemdy 'tu le
fi\gei'. Daerom is het allerloflijckft niette
doen waer van men lich behoeft te ichae-
men , als bcfchaemr te worden , alhoewel
Ibodaenige beichaemtheydt niet is fonder
mael-teecken van de deughd, want het is
goed fich te Ichaemen, droevigh te zijn,be-
route hebben en root te werden, om fijn
bedreven quaed. Diogems Laertius iëyt dat de
roodigheyt een teycken van deughd is.i^w-
hrofm feyt, dat de fchuld aenwaft met de
quaede laecke te yerdedigen,en zy vermin-
dert door de roodigheyt en fchaemte. Maer
laet ons komen totte verklaeringe van de
beeldeniiTc.
Zy is aengenaeni van opficht gemaeckt
nae t goetd'uncken van S. Bernardin over't
Hooge-Lied, daer hy lêyt : Schaemte hrenght
bevalligheyt aen, en vermeerdert de gu^e, Zy ilaet
de oogen nederwaerts nae cfe maniere van
ichaemte. Soerates willende Ipreecken yan de
Liefde,fchaemde fieh als eenbedaert Philo-
iboph, fijne oogen verbindende. Derhal ven
ieyt oock Euripidei : Mijn Dochter in de oogen k?mt
ile fchaemte der menfchen voor den dag^c/ithan^eui iêgt
door 't aenfien van ^rifloteles, dat de Vryers
geen deel des Lichacms van't geen zy be-
minnen, meer befchouwen,als de oogen, ak
waer de zeetel is van de fchaemte. Plmiui
ftelt id? piaetie van dc ichaemte in de wan-
gen door de roodigheyt,die fich daer al om
verlpreyt,daerom ilfe oock met roode wan·^
gen geilek. Wy maecken de tippen van de
ooretj roQt, overmidts ^rijhteUs in fijne
fjrondftellingen iêyt, dar de ichaemte te ge-
ijck mette vreefe fekere koude aenbrenght,
waer over de hette de oogen verlaet, en
klimt lbo totte ooren, maer de rail van 't
lichaem ichaemt fich niet. Om deib ooriaec-
ke wortfe oock ggheel in 't rood gekleet,
wefende dit de eygen yerwe van de ichaem-
achtigp, feer wel paffende aen Dochters en
longelingen, tot een teycken van haere zee-
digheyt. Pithia de dochter van c^rifiotelef, ge-
vraeght zijnde, welcke verwe allerichoonil
was ; antwoorde, dlegeene, die^velcl(e de eedele en
Lraeve Dochters de fchaemte aenbrenght. Cato pregs
veel meer die longelingen die rood wièrCten
alsbisecB^ fitiMwiifrplaghföfeggenjyii
die fich fchacmen of root ■Worden, duncken my Vroom vd»
gemoed te κήη. |
Op 't hoofd heeftfe een Olyphants kop,
om uyt te drueken,dat de Menfchen behoo-
ren van een befchaemt gemoed te weien,
gelijck de Olyphant is, die, ibo ver-
haelr, feer Ichaemachtigh is. De overwon-
nene Ichaemt fich voor den oveVwinner,
vliedende fijne ftemme, jae nimmermeer
fullen zy haer Minneluil int openbaer ple-
gen , maer vertrecken in heymelijcke plaet-
len ; alfoo behoort oock de Menlch,als het
volmaecktfte van alle Dieren,fich niet alleen
in 't openbaer, maer oock in 't verborgen te
fchaemen. Pìthagoriis die feer zeedige Philo-
fooph gaf defe goede leeringe, Doet, feyde
hy , nimmermeer iet fchandelijx , noch aen andere , mch
aen u feive, maer voor alle dmgen vreeÌl en ontfiet u fel-
ve. Een ipreucke di?, die van Democritm ge-
lijck is , defe ieyt : i^hotwel men alleen niet moet
eenige fnoode faec^e dcpi, maer men moet keren fich felve
foo -welte ontfien als andere. S, Hieronymm ieyt kor-
ter : i^l "watghy u fchaemt te feggen,dat fchacmt oocl^
te denêken. Het is een feer fchoone raed van
Theophra^lus, daer hy ieyt : Hebt fchaemte hy Η
felven , indien ghy niet "wilt root of befchaemt z'j» aen
andere. I.aet ons nu van de eerbaere ichaemte
van den Valek fpreecken. De Valck is foo
eedel van herten, dat hy fich oock ichaemt,
van het aes gevoet te werden, lijdende lie-
ver honger, ichamende fich over 't gebreck,
felijck B.ÌAn?licus verhaelt nyt'S.Gregoriuif
aer hy iêyt, dat defe Vogel,foo hy niet ten
eerilen of tweeden aenvalden buyt krijghr,
ichaemt hy fieh op den hand van den Vaike-
nier te komen, en uyt ichaemte ileygert hy
in de locht verre uyt fijne oogen. Derhal-
ven ièhijnt het dat defe ontaerden, die geen
overwinninge weghdraegen, voor die de
fchaemte van natuere is gegeven, gelijck de
Elephant dat fedele Digr, en den Valck, die
fich ichaemt over fijn miigrepen,en daerom
in 't geficht der Menichen niet wil komen :
Waer uyt te verftaen is, dat de eedele Die-
ren de Eere meer druckt,en fich meer icha-
men wanneeriè eenigh feyl komen te be-
gaen : En dit doen geen ihoode oneerbaere
en verachte gemoederen, die, alhoewel zy
grove en fchandige ftucken bedrijven, fich
niet eenmael fchaemen, maer derven fich
noch,als of zy een berderen aengeficht had-
dep, oyex al rertooaen, DeKeyfer
die
Eerbaere fchaemte. Vergogna Honesta, |
-ocr page 125-
|
Etrhaere fchaemte, V e
die in grooter Eere en achtbaerheyt was,
worde dapper befchaeint, wanneer hy de
lioererye en fiioode ihicken van fijn Doch-
ter ^uüa vêrftont : en in defen heeten toorn,
liet hy haer vonnifle van den Rechter open-
baerlijck voor den Raed aflefen, vol fchan-
«elijcke Ihicken, met fulcken meeninge om
haer tc doen ftrafFen en dooden. Maer daer
ju.de gramlchap wat verkoelende,fchaemde
"y fich , dat hy haer vonniffe hadde afgele-
f'ïn: Want,in der waerheyt,ib betaemde het
eeneii Prince nier, gelijck hy was, dat hy de
hoererye van fijn Dochter ibo ibude open-
tiaeren en ftrafFen,daer't hem betaemde die-
felve te verfwijgen en te bedecken. Want
«ie ielijck^eyt en fmitte van eemgefaecke, J^eert dkkyvijh
aen iiegeene 'wederom, dicfe -wreeclif , gelijck Seneca
feght. Waer over opck c^iga/?»»,merckende
den misilagh, by hem bcgaen , van dat hy
defe lelijcke daed niet hadde verfwegen,
fchaemde fich , dat hy eenige daegen daer
nae fich voortvoick niet dorile vertoonen,
gelijck Suetoniiis verhaelt. Hier door wort
dan te kennen gegeven, datmen niet buyten
ichreef moet loopen, om niet in al te groote
beichaemtheydt te vallen : daerom is haer
oock de rolle in de llincker hand gegeven,
mette fpreuck Dyfnria fmul j te weèten, dat
de overtollige en ichandige ichaenite verre
van ons moet zijn. En gelijck men door
droefheyt de oogen ter aerden keert, Γοο
doetmen oock door fchaemte, die de ftou-
tigheyt niet heeft, om yemant onder de oo-
gen te fien. En defe Ichaemte is al te teer en
verwijft, en om dan defe verwijftheyt te
bedecken , is hun feer voorderlijck datmen
den naeme van eerbaere fchaemte gebruyc-
ke : en hier door zijnfedan gedwongen,die
moediger zijn, te wijeken, jae konnen oock
niet beiluyten om eenige eerlij cke faecke
ia "t openbaer te ftelien,'maer ftaen altijd in
den hoeck van de befchaemthevdt, jae zy
gaender niet een ftip uyt, fonder van een
ander aengeprickelt te worden. Ifacratesde
Athcnienfche Rédenaer , hadde twee fcho-
lieren,d'eene heete Theopomjsm,die al re ftout,
en d'ander Ephom, die al te befchaemt Avas :
Waer van hy dit plagh te feggen, dat hy aen
d'eene eenen toom moft gebruycken , om
hem te rugge te houden, en aen d'ander
fpooren.om hem voort te drijven en de ge-
brecklijcke fchaemte vaji hem te-verjaegen, |
r gogna Honesta,
die een yeder ichadelijck, is, maer alder-
meeft aen Armen, dieweicke eens anders
hulpe van noode hebben. Flyffes in 't χ ν 11
boeck Oiiy//fj van fijne reyfen wederom te
huys keerende, bekleede fich als een Bede-
iaer, jae als een befchaemt en ongefien ann
Man, die 't hart niet haddé te komen in 't
gaftmael daer de Pollen en Vryers lateniTi·-
lemachm denckende dat het^ in der waerheyt,
een arm Bedelaer was, iprack tot £«»;««,dat
hy dien armen Man ibude feggen , dat hy
fich foo feer niet foude fehaemen, maer dat
hy foude by haer komen, en wat hy van koft
noodigh hadde, van den Vryers eyflchen j
Want, feyde hy, fchaemte is den armen lieden fchadc~
lijcl{. En gelijck de befeheydene engemae-
tighde beichaemtheydt prijflijck en nut is,
allbo is de onmatige fehaemte lafterlijck en
ichadelijck. En dit is 't geene Hefiodm wil in-
voeren , feggende : Daer is een fchaemte die deit
Menfchen vorderlijc/(^ en fchandelijcl^ is, Welver-
ftaende op een behoorlijcke maniere. De
eerbaere en betaemlijcke Ichaemte , is nut
en profijtigh , de overtollige en fchandige
fchaemte, is fchaedelijck. Waer van oock
Plutarchiis handelt, in fijn kloec'k en wijsver-
hael, van de fchandige fchaemte.
Fine. Emde^
E En ftock oud fittend Man , met neerge-
ftreckte hoofdhayren, ■ en een grauwe
baerd, gekleet in geel en groen, hebbende
om't hoofd een krans van veyl ofklimops
bladeren,en aen fijn flincker iyde een Sonne,
die van't Ooften opgerefen zijnde, nu ai-
reede haere ftraelen uyren Wellen fchiet :
houdende in fijne hand een Piramide,al waer
in 't midden tien Μ ilaen , en in fijn flincker
hand een vierkant tafereel, daer een griex-
fche letter a Omega op geteyckent ilaet.
Defe Naeme é i ν d e , kan verfcheyden
faecken beteyckenen. Inden eerilenkanfe
bedieden de laeile en uyterile merckpael
van alle dingen, en.indefenfmfetfePf/rot--
eha, als hy feyt :
De Hemel die dus lieert en dreyt.
Wat Eind'is haer of 't ladi hcreyt ?
Het kan den Dood uytbeelden,wefendé' hcc
Einde van alles wat leven heeft ontfangen-
En daerom feyt diefelve Poeet : O Heer e van
mijn Begin en Einde ! Men ibude konnen ièggen
Ρ dat |
-ocr page 126-
|
dat het Einde het doei en wit is van alle ge-
fchapene dingen, te weeten, een voorilel of
uyterfte oorfaecke , waer nae foo wel de
Konft als de Natuire haere werckinge
Voeght. Want de werckinge die geen Einde
noch ruft beooght, is ledi^ en vergeefs. Jn
>defe tweebeteickeniflen ilTe van ver-
ftaen in den χ 11 Sentbrief, terwijl hy belïgh
is om het Einde te befchrijven, ioo feyt hy,
dat het is, de Mercli^ad en uytroeyinge van alle din-
gen. In den derden fin wortiè van ^rilïoteles
verftaen, te weeten, dat het Einde het goed
is, om wekkers ooriaeckejalle dingen, 't zy
door de Konft, of door ^e Natuire worden
gemaeckt : Maer hy voeghter dit by, dat
de dingen die by avóntuyr of geval geichie-
den, niet gefchieden tot een ièecker wit of
Einde. In 't eerfte boeck van de bovenna-
merlijcke konften, beveftighthy, dat het
Einde de oorfaecke is waer 'door alle bewe-
gingen en werckingen geichieden. Siet hier
dande werckingen ten aenfien de konften,
en de bewegiiigen ten aenfien de natuere.
'En in 't I boeck van de deelen der gedierten
leyt hy , dat het Einde is het gene , waer in
lïch de beweginge bepaelt, indienfe gantich
geene verhinderinge heeft. En het Einde
wort in alle dingen,die in de Werreld voor-
vallen, eèrft overdacht, alhoewel het noch-
tans het laetfte is van't geene men uytvoert.
En gelijck het Einde een naeme heeft van
voltreckinge, om dat dat befteck,dat airee-
de in 't gemoed begrepen was , nu uytge-
voert en voltrocken is , alfoo is het oock de.
oorfiecke, die alle andere ooriaecken be-
weeght om 't felve in fijn geheel,of ten Ein-
de te brengen , en wort a lbo het Einde ge-
dient van al de drie andere ooriaecken, te
weten van de formale, dat is van de geftalte,
'van de materiale,dat is Van de ftofFe,en van de
efficiente, dat is die de uytvoeringe werckt,
©vermits alle defe drie gebruyckt worden,
'alleen om het werck ten Einde tejirijgen. |
Doch hier by is aen te mercken, dat of
Wel het Einde en de- éindlijcke oorfaecke,.
ibuden mogen eenre felfde laecke genaemt
worden, foo zijnfè nóchtans onder haer iël-
ve vericheyden, want die faecke diemen in
der daed verkregen heeft, wort Einde ge-
noemt. Maer aleer zy tot het werck ge-
bracht word, heeft zy den naeni van eind-
'lijcke oorfaecke ; enhier opgaet de.bepae-
lingh die de Philofooph doet in ii Fhy[ica
text, XXIX, en in het f vande Metaphyfica, leg-
gende, dat het is de oorfaecke,waerom alle
dingen gemaeckt worden, alfo'o dat wy fijl-
len feggen uyt vericheyden fpreucken van
i^rillateles,dat het Einde niet om andere oor-
iaecken , maer dat alle andere fiiecken oin
het Einde gemaeckt worden AVaerover c^vf)--
rofi,dit ailes uytleggende, feyt : 't Is bekent, dat
dit de éindlijcke oorfaecl(e is, "waer door alle 'WefentUjckg
dingen gefchieden, en 't is foodanige [aecke, 'welci^rs'we-
fen niet is in eenigh dingh, om eens anders oorfaex "wille
in dat felve , maer alle andere oorfaecken die daer in be-
βaen, xijn om dejfelfs -wille, te ■wetten, agens het Wfrr-
^fii/i·, materia de lloffe,cn forma de gedacnte,^vefen·'
de agens hcfwerckende,voor de βojfe engedaemeficc,
Weiènde dan de konften verfcheyden, foo
moeten oock haere Einden verfcheyden
zijn , door dien zy door het Einde onder-
fcheyden wórden : Want eenige beichou-
wen alleen de dingen door't gemoed,en de-
fe veftigen haer Einde in de overdenckihge
van de'natuerlijcke dingen , diewelcke van
de Griecken Theoreticce, dat is, fpieglende din-
gen genaemt werden.En vandefe ilagh is de
PhyfiologU of Natuyr-Reedeningh , wekkers
Einde is de overweginge van de natuerlijc-
ke dingen , fonder eenige lichaemlijcke
werckinge. Andere ftellen haer Einde, in de
werckinge, doch geen handwerck nae laten-
de , en dele wierden Pra&ica, dat is Daed-
werckende konften genaemt, envandefè
flagh zijn,het fpeelen op inftrumenten,dani^
fen en diergelijcke. Andere laeten van haer
arbeyd eenigh handwerck nae, en die wor-
den PÌÌiicie,dat is werckkonften,genaemt. En
daer zijn oock eenige andere konften , die
geen gemaeckt werck maecken , maer zijn
daer alleen op uyt,om dat te verkrijgen, als
daer zijn VifTchers, Vogel vangers en laegers
om wild te vangen.
Men moet geloven , dat foo wel de Na-
tuere , als de andere voornoemde konften,
wanneerfè niet verhindert worden , niet an-
ders te kennen geven, noch iet anders tot
haer Einde hebben , als de volmaecktheyr,
gelijck ^rifloteles feyt · waer O ver de Men-
fche, wefênde onder alle gefchapené dingd
de allervolmaecktfte, moet voor fijn wit én
Einde hebben,de volmaecktheyt des levens:
aengefien hy niet is van eene flechte natuè-
xe, macr t'faemen geyoeght van alle de hoe^
danigheden |
-ocr page 127-
|
^mgheden des levens van die onder den
Hemel gevonden worden. En daerom fai \
oock noodigh zijn, dat de vermogentheden
der ziele, (om wekkers wille wy Menfchen
^•ijn, en mede deelachtigh van alle natueren
der levendige dingen, die men foude mogen
noemen) oockhaere Einden of goederen
liebben : En dat defe Einden gemeenlijck
methaere drie vermogentheden ofhöeda-
ï^igheden der ziele, die in ons zijn, overeen
komen: welcke goederen zijn het nutlijcke,
t welck liet op de krachtgevende vermo-
fentheyd : het vermaecklijcke,'t welck be-
oort tot het begeerlijcke en het eerlij cke,
dat de reeden of het reedelijcke deel toege-
voeght is. 't Welck de Heydeniche Philofo-
phen oock wel verftaen hebben , diewelcke
daerom , haer leven, feer gelijck, nae de in-
ftortingc van dc Reeden hebben beftiert.
Maerdit is nier genoegh aen een Chriften,
diewelcke boven het natuerlijcke licht,noch
verlicht wort van een veel grooter licht,
'r welck is het gelove, door het welcke hy
verftaet, dat fijn allereedelfte Einde , is de
Hemelfche geluckfaligheyt, waernae hy,
door't middel van eene Chriftelijcke vol-
maecktheyt, alle fijne handelingen behoort
te rechten, en niet leven als een die berooft
is van dat allereedelfte deel, èn leven nae
de finnen. Anders fouden de plantenen onr
reedelijcke Dieren, indienie eenige verkie-
fmge begrijpen kollen , wanfchapen zijn en
legens denatuere aen wercken, foo die met
haer weien vernoegende,defe in 't leven het
leven verwierp, wanneer zy een grooter yol-
maecktheyd fouden hooren.
Daerom wort het Einde by een ftock-
oud Man vertoont, overmits dees Ouder
naeft aen de Dood is,wefende het Einde van
alle Dieren: gelijck mede alle gefchapene
dingen veroudende, en door den tijd ver-
nielt wordende, uytgebluft en vernietight
worden, gelijck Petrarcha feyt: het flerfijcke
%Vort door den tijd afgebroocken.
Met voor over-eind-ftaende hayren en
«en grauwen baerd, wort hy gemaelt : wanc
boven dat defe den Ouderdom te kennen
geven, foo bediedeniè mede, dat de ftock-
oudeMan, die op'ttipjen van fijne werc-
kingen is gekomen, nu oock geen werck
maèckt van de vercieringe des lichaemsf
Jicbbende geen meer gedachten, die hem
opftoocken tette befchoulijckheyt van de-
Werreltiche dingen. |
Met licht groen is hy gekleet, om uy t te
drucken, de gelijckheyt van d'Ouderdom
met den Winter,overmits,wanneer de Son-
ne op \ verdile van ons afwijckt, en on& de
kortile dagen maeckt, de boomen als dan,,
door de koude en rijp , geen voetiel meer
aen de bladers geven, maerdevochtigheyd
in fich felve trecken, waer over diefelve
niet hebbende de levende vochtigheyt, die
haer in't leven onderhiel, als dan wierpen ζγ.
uyt de beminde ilain een licht groen mos,:
waermede zy klaerlijck te verftaen geven,
datfe op't Einde van haer leven en van alle
haere kracht berooft zijn : even gelijck een
ftock-oud Man, daer de natuerlijcke voch-
tigheyt in gebreeckt, flap en machtloos we-,
fènde , nae fijn Einde loopt.
't Hoofd word hem met een krans van
klimopblaeders omllingert, overmits PïerM
't felve voor een teycken van d'Ouderdom
fìeIt,om datmen diefelve altijt om boomen,-
of oude, by nae vervallene, gebouwen ea
fteenen fiet opklimmen : gelijck mede,waer
defe klimop aenraeckt, foo trecktfe de na-
tuerlijcke vochtigheydt nae haer, en door
haere menichte van blaederen, en van alle
fyden uytgefpreyde wortelen, iboflaeten
ontftelt zy de boomen, haer berovende van
haere vochtigheyd,fulx dat zy verdroogen,
en doet de timmeringen allenskens vervvoe-
flen en ten val ftorten.
Het fitten vertoont, dat hy als afgemat
is, van fijne langhduerige reyfe , en dat hy
fijne voeten nu niet langer konnende ge-
bruycken,rufte ibeckt voorliet uyterfte deel
van fijne reyiê, als nae by zijnde, om weder
te keeren,rotte ftoffe waer van hy gemaeckt
is. Dat, aen fijn ilincker iyde een Sonne is,
die uyten Doften gerefen zijnde, nu aireede
in't Weften gedaelt is , is om te vertoonen,
dat fijne dagh is verloopen : gelijck als een
Menfche die als nu fijnen loop voleint heb-
bende,alle fijne dingen,hoedanigh die oock
mogen wefen, nae 't Einde fchickt.
Hy hout in de rechter hand een Spits of
Piramide, geteyckent,als gefeyt is, met tien
M, overmits Pìer'm feyt,dat dit het Einde of
de volmaecktheyd van "t werck, en de op-
gehoopte maete bediet : overmits MyrUs,
'twelck het getal van tien duyfentis, de
merck- |
-ocr page 128-
|
merckpael ilek: en dat dit getal vermenich-
vaklig it, door de Eenheyt, het grootfte en
volmaecktfte is : In voegen dat het beginfel
genomen van de Eenheyd,de voet of grond
van de Piramide, eindight in tien dnyJcnt j
engelijcknlen in Philo decade heit, foo ein-
dight zy in de langhte en breede van hon-
dert voeten, 't wel'ck verdubbelt zijnde nae
de natuere van het quadraet of vierkant,
foo moeter uyt komen,gelijck'geleyt is,het
ailervolmaecktfte getal. Daer wort geleyt
dar dit het Einde bediet,en daerom vertoo-
nen wy dat hy in fijne ilincker hand eene
griexicbe^ Octc^.jheeft, weiendedelaelle
ierter van 't AIphabet,door 't welck alle ge-
Ichaepene dingen werden verklaert : en
door't welck Godt oock ieytindeOpen-,
baeringe ; Ic\.ben de t^lpha en Omega , het Begin
en het Einde. En daerom danck ick dien
Grooten en Almachtigen God , dat hy my
oock in dit werck niet heeft veriaeten,
'r welck icktotten Einde toe, tot zijnder Ee-
ren hebbe voltrocken. Waer over ick niet
magh feggen als David in fijnen lxxiii Plalm,
TViicrom hebdy my ten Einde toe Verjlooten Ì maer ick
love en prijiè God, die daer is mijn iJf^iVi
én Emde,
Η O Ν O R. E, nae de Gedenckpen-
ningh van Vitellini.
E En longelingh met een Spies in de rech-
'ter hand, en de halve borii bloot, oock
een Overvloets Hooren inde ilincker.Aen't
Ilincker been fai een Helm ftaen, weiende
fijn hoofd geciert met· Ichoone optoyfels
van fijne eygene hayren.
De Spies en de bloote bori} , bedieden,
datmen de Eere met kracht moet verdedi-
<>en , en met fuyverheyt en oprechtigheyt
bewaeren.
De Overvloets Hooren en de Helm ge-
ven twee dingen te kennen, die den Menich
lichrlijck in 't geloof brengen van geeert te
Vv'orden : d'eene is de Rijckdom , d'andere
de Krijghsoefieningh, d cerile brenght Eere
en dat door goeddadi»heyd, en'd'ander
door hooghmoedigheyd : d'eene door mo-
gelijckheyd om goed te doen, en d'ander
inet perijckel van ichaede ; d'eene om datfe
doet hopen,d'ander om datiè doet vreeièn;
d'eene leyt de Eere foetlijck by de hand,
d'iinder trecktfe met laaeht van achteren. |
Η o ν o r e. ΕίΥ(,
en'
E En Man van een eerwaerdigh opficht,
'met Palm gekroont, met een guide ki
ten aen den hals,als mede braieletten aen de
armen , houdende in de rechter hand een
Spieife, en in de ilincker een Schild, waer op
geichildert zijn twee Templen, met een op-
fchrift: Htc terminm hicret ; ipeelende dit op de
Tempels van Marcellus hier vooren ver-
haélr.
Met Palm is hy gekroont, om dat deiê
boom, gelijck Gellins verhaelt, een teyc-
ken is van overwinninge. Want foo men op
dit hout eenige fwaerte hanght, foo ial 't
nochtans niet wijckcn, maer fich daer re-
gens op geven : Weiende dan de Eere een
kind van de overwinninge, gelijck Boccaiv.it
in fijne Godenbelchrijvinge verhaelt.En foo
pait het wel dat hy zy geciert met het wae-
pen van fijn Moeder.
De Spies en Schild waeren in oude tijden
de wapens der Koningen, in plaets van de
kroonen, gelijck Pkr'nii verhaelt. En gelijck-
men tot den Tempel van de Eere geene in-
gangh hadde als door den Tempel der
Deughd, ibo wort verftaen , dat dat alicene
de waere Eere is , die door de Deughd
voortkomt.
De guide keetens aen hals en armen,wae-
ren oude Eerteyckens, en wierden van de
Romeynen gegeven tot belooninge, van die
fich dapper,in denKrijgh,hadden gedragen,
gelijck iHinius verhaelt.
Η o ν ο r e. Eeré.
E En ichoon longelingh in purper gekleet,
met Lauwer gekroont, met een Spies in
de rechter hand , en in de Ilincker een Hoo-
ren van Overvloet, vol vruchten, bloemen
en blaeders.
Eere is een nacm van een vry willige be- ■
fittinge van een deughdelijck gemoed, den
Menich toegeeygent tot belooninge van
diefelve Deughd , en beveilight door het
ooghwit van 't geen eerlijck is. Thomas iêyt,
de Eere is de beίootimζe vanyder Deughd.
Hy wordt jongh en fchoon gein^eckt,
overmidts hy fonder eenige woorden of
Huytreedencn, fich aengenacm macckt. En
hen |
-ocr page 129-
|
deren,
een Overvloets Hooren in d'ander hand,
diewelcke aerdigh gevnlt is metblaeders,
bloemen en vruchten.
Elementen of Hoofdfloffen.
Fuoco. Kct Vier.
EEn Vrouwe diewelcke in beyde handen
een fchoon vat met Vier hout, daer van
d'eene iyde een Salamander fai midden in 't
Vier,ftaen , en van d'ander fyde oock een
Phoenix mede in de vlamme,boven diewelcke
een klaerblinckende Sonne fai zijn, ofte in
plaets van den Phoenix fil een pirael of worm
komen, 't wekkeen Diesis met veeren,dar
foo lange leeft als het in t Vier is,macr daer
uyt loopende,vlieght het een weynigh,doch
fìerft terftoiu , gèlijck Plimis en Thomoi ver-
haelen.
Plìnhis kjt van àcn Salamandir, dat het een
Dier is als een Hagediffe , vol iterrekens,
\ welck nimmermeer voor den dagh komt,
ten zy als 't overvloedigh regent, maer by
fchoon weder, iffet niet te vinden. Dit Dier
is foo kòud, dat oock het Vier daer van uyt
■gaet, niet anders dan of hetys waere, oock
%'tmen, dat di: Dier in 't Vier verkeert en
Η O Ν O R E nelle medaglia de t^nt. Pio, |
117
leeft, alfoodattetVier veel eerialuytge-
dooft werden, als dat dit Dier eenige hin.
der daer van fai ontfangen.
Aria. tuch,
E En Vrouwe met opgeipreyde en in de
vvindTwaeyende hayren, fittende op eeo
Wolcke, hebbende een fchoone Pauwe aen
de hand, wefendeeen Dier,dat ïnm de God·»
dinne van de Lucht, toegeheylight is : en
men flil in de Locht veele en verfcheyden
kregen Ibnd er flvect en fuyren arbeyt. Daer- Vogeikeiai lien , en voor haere voeten fai
om leyt Ηί-^ίοώί, dat deMufen haer hadden ' " - -----i-i-...·—
gegeven eenen Scepter van Lauwer, wefen-
de van kleynen ftaet, opgeklommen door
veel arbeyd, totte kenniffe van de Weten-
fchappen der dingen, en, totte onfterflijck-
hcyd van haeren naeme.
eenChamclton ftaen , een Dier't welck nim-r
mermeer eet oft drinckt, maer alleen by de
wind leeft, gelijck Plims verhaek. >
A c Q^u A. IT'aacr,
EEn naeckte Vrouwe, wiens bcfchaemde
deelen bedeckt zijn, met een Hemels
blau kleed, fittende aen de voet van een klip,
EEn longelingh in lange en luchtige klee- die van de Zee qmcingclt is, waer dat in ε
rleren,met een Lauwerkrans in d'eene,en midden twee of drie Zee-monfters zijn:
houdende mette rechter hand een fcepter,
leunende met haer llincker elleboge op een
kruyck , die veel Waeters en Viffchen üyt-
vverpt, hebbende op t hoofd een krans van
froen riet dat in de poelen wart,maer 't .fou-
e noch beter zijn datfe een goude kroonc
droegh.
Aen dit Element of HoofdftofFe van 't
waeter,wort de fcepter en kroone gegeven,
overmits geen Element gevonden wordt,
't welck den Menfche tot onderhout fijns
levens en tot veryullinge des Werrelts noo-
diger is als. dat felve : Waer van oock de
Poeet 'Hcfiodus cnThaksMikfimgckyt hebben,
dat het Waeter niet alleen 't beginfel is ge-
weeft van alle dingen, maer oock heerfche-
rinne over alle Elementen : Want dat felve
verteert het Land, bluicht het Vier uyt, en
klimt boven de Locht : en uyt den Hemel
over al nedervallende, is oorlaecke, dat alle
noodwendige dingen door de aerde voort-
gebracht werden': Waer over het Water by
de Heydenen in fulcken achtinge en eerbiet
dinge was, datfe oock vreefden by 't felve te
fweeren: enallfedaerbyfwoeren (gelijck
Virgiïm in fijn vi Mieiad. verhaelt) waflet een
onfeylbaere en vafte eed, gelijck verfchey-
den andere mede getuygcn.
Ρ 3 Terr^
Elementen of Hoofdfioffen,
het Purpre kleed, beeld de alderhooghfte
Eere af, welende een Koninghlijck cieraet.
De Spies en Overvloets Hooren, als me-
de de Lau\verkrans , zijn drie voornaciaifte
ooriaecken, waer dooreen Man piaghi ver-
eert te werden : re weten door de ïtonilen,
Kijckdommen of Wapenen. De 1-auwer-
krans bediet de Wetenichap; want overmits
deie boom altijt groene blaeders heeft,doch
bitter van fmaeck, alfoo maecken oock de
\V''etenichappen den Meniche wel onfterf-
lijck , niet teinin Avorden diefelve niet ver- |
-ocr page 130-
|
Terra. cJcrde.
E En fittende Vrouwe, wiens kleed is van
verfcheyden kruyden en bloemen, hou-
dende in de rechter hand een Globe, op 't
hoofd een krans van blaederen, bloemen én
kruyden , waer van oock een Overvloets
hooren iàl gevult zijn/twelck zy in de rech-
rer hand hout, ter lyden haer is een Leeuwe
en andere aerdiche gedierten.
Zy wort een deftige Vrouwe gemaeckt,
om datfe van de Poëten Grootmoeder van
alle Dieren genaemt wort, gelijck ililx Ovi-
dius enLucretiui uytdrucken.
Zy wort met een Globe en dat fittende
gemaeckt, om dat de Aerde rond en onbe-
Aveeghlijck is, gelijck Mamlim lèght.
Zy wort met een kleet vol bloemen en
kruyden,en met een Overvloets hooren ge-
maelt van allerhande vruchten, met een bo-
vengeièyde krans op 't hoofd , om dar het
Aerdrijck veelderhande foorten van vruch-
ten voortbrenght, gelijck fulx Ovid'm, Stat'm
en Bóccatius vcrhaelen.
De EiemmtenofHoofd^ojfen,
De vier Elementen, door wekkers t'iae-
menvoeginge de natuerlijcke voortte-
iinge gemaeckt worden, zijn ten hooghilen
inede deelachtigh,de vier andere hoedanig-
heden : en ren dien aenfien worden in den
Menfche de vier complexien,de vier krach-
ten , de vier voornaeme kennilTen , de vier
eedelfte konilen der Werreld, de viertijden
des laers, de vier deelen des Werrelds , de
vier Winden, vier plaetllijcke ondericheyd-
lijckheden,en vier oorfaken van de Menlch-
lijcke wetenlchap , gevonden. Doch aliòo
defe vier Elementen wel en aengenaem met
haere iïenlijcke wercken vertoont konnen
werden, fonder datter Hierogliphifche of
figuerlijcke manieren by komen,fbo hebben
vy diefëlve flenlijcke dingen,gelijck de Ou-
de dickwijls hebben gedaen , voor het ge-
lichte vertoont, en derhalven fullen wy al-
Jeen door de flofFelijcke bepaelinge, van het;
Aerdrijck beginnen.
Terra. tAadc. |
E En oude Vrouwe, met een lange bruyne
Mantel, die op een ftock in de locht
wort opgehouden,hangende de ilock in gC'
lijck gewicht aen het beeld, en dat foo wel
van deen als d'anderfyde, hebbende aen
yder eynde van den ftock een fterre. Achter
defe ftock nederwaerts kan zy de armen
recht uyt fteecken,ftaende over eynde,flaen-
de de handen aen den ftock. 't Hoofd falie
om hoogh hebben geheven, en in plaets van,
de vlechten of hayrlocken falfe boifchen en
hoornen hebben, en op de fchouderen in
plaets van halsbanden , fullen twee Pirami-
den ftaen,waer dóór de Steden worden ver-
toont. De borften falfe buyten bloot ver-
toonen,daer zy waeter uyt druckt,dat zy in
de flippe van 't kleed vergaedert, en boven
op dien ftock fiet men troifeil druyven en
kooren ayren hangen,hebbende om den hals
een band vol Olijf blaeders.
Aldus worden de drie voornaemfte nut-
tigheden van 't Aerdrijck afgeichildert, te
weten, hoe de Zee deWaeteren van deFon-
teynen leyt, de vaftigheyd van 't Aerdrijck,
dat door haer eygen fwaerwichtigheyt ge-
wogen, en om,foo te feggen,van de Hemel-
fche oplichtinge, door de twee fterren ver-
toont , wort opgehouden , gelijck diefelve
mede de twee Polen beteyckenen.
De Stock bediet de twee Polen of AfTen
des Hemels. De bewoonde plaetfên en bof^
fchagien , zijn door 't Bofch en Piramide
uytgedruckt.
De verwe van 't kleed gelijckt de Aerde,
wiens aengeficht oud is , overmits zy alle
Menfchen aenwijft, datfè tot haer Groot-
moeder fiillen wederkeeren.
Khea of abele is oock altijd voor 't Aerd-
rijck vertoont geweeft : gelijck by de oude
Schrijvers te fien is.
A C Q^U A. Waeter.
E En jonge Vrouwe met luchtige blauwe
kleederen, alfo datter 't naecktelichaem
door fchijnt : 't kleed fai, in alles,de baeren
van de Zè& gelijcken. 't Schijnt offe mee
groote arbey^ een Schip ophout, 't welck
zy op 't hooid heeft : ftaende mette voeten
op eenancker, alsofiê nederwaerts wilde
treden, hebbende een halsband van Corae-
len, en andere Zee gewafTen : voor de borft
falfe twee groote fchelpen hebben, die de
geftalte van de borften vertoonen, fich leu-
nende |
-ocr page 131-
|
"De Locht. Ari a,
nendé op een riet, riem, of klippe, al waer
rontomine verfcheyden foorten van Vif-
fchen fwemmen , nae dat de verilandige
Schilder fai goed duncken.
De Oude maeckten voor 't Waeter ,.den
grijfen 'Νψηη·^ , voortgetrocken zijnde van
fwee ZeepaerSen.inet een drietande Vorck
inde hand, waer van andere gefchreven
hebben.
Voor diefelve wierden oock Domfiakthea,
de Najaden en andere genomen, nae datfe, of
de revieren, of de zee, wilden uytdrucken,
't zy dat zy of die ftil of kalm was.
Aria. De Locht.
E En jongh Maeghdeken, fchoon van op-
ficht, en in t wit gekleet, en noch door-
fchijnender als 't kleed van't Waeter: zy
Vertoont met beyde handen een ronde
Wolcke op te houden, die haer kleed om-
cingek, en boven defe Wolcke, lier men de
gedaente van een Regenboge.
Zy hout de Son op haer hoofd,diewelcke
haer dient, door haere flraelen , voor een
Parruyck, met vleugels aen de fchouderen,
en on.ier haere naeckte voeten een Zeyl.
Men foude oock hetXameleon daer by
konnen fchilderen, alfoo dat felve door de
locht gevoet wert, gelijck men feyt en oock
gelooft.
De Sonne betoont dat dit element, door
haere natuere luchtigh en doorichijnende
is, en gevoelijckerals d andere, ons oock de
weldaden van de Sonne mededeelende.
Het Zeyl bediet, dat haere natuere is bo-
ven't Water te fweven.
De Oude verfierden voor de Locht ^upì-
tcr en Imo, [upiter voor het alderiiiyverfte
deel, en luno voor het onder een gemengh-
de deel : en door alle de fabulen, diewelcke
oneindlijck zijn, hadden de Poëten haere
ipiegelingen,oock in defen déele,in de locht
en in de verlcheyden veranderingen, die
door haer gefchieden.
'Fuoco, 'tfler.
E En nacckt longhsken , levendigh van
verwe, met een root kleed over de
fchouderen,welck kleed fich in verfcheyden
deelen vouwt als een viervlammc, Draeght |
V Vier. Fuoco.
een kael hoofd, met een hayr-locke, over-
einde ftaende.Op't hoofd heeft hy een rock
daer de Maene in geichildert is. Om te be-
toonen dat het Vier onder de Elementen de
hooghfte plaets heeft. Houd d'eene voet in
de locht verheven, omlijnlichtigheydte
vertoonen , onder iijne voeten fietmeri de
Winden,diewelcke van alle-lyden onder hec
Vier ijjeelen.
Vukatm en de Goddinne νίβα, waeren van
de Ouden gehouden, voor Goden Van 't
Vier, en oock van de Wyiê daer voor be-
kent,waer van d'eene bediede de kooien, en
d'ander de vlamme. Maer hier van hebben
andere breeder gelchreven.
ELEMENTEN.
'tVier.
E En Vrouwe met een Pix^nlx op 't hoofd,
diewelcke fich verbrand,houclende in dé
rechter hand denblixem van hfiter,die over
al uyt fchitt'ërt, zijnde in 't root gekleet.
De Locht.
E En Vrouwe, die met beyde handen een
Regenboge hout, hebbende op 't hoofd
een Nachtegael metuy^elpreyde vlercken,
en den mond open, weiende gekleet in feer
helder blauw.
Het JVaetcr.
E En Vrouwe, die een groote Vifch op 't
hoofd heeft, hebbende in de hand een
Schip fonder Zeyl, maer met Maft, Roer,en
Kabels,zijnde de baeren van de Zee over al
op 't kleed geweven.
De ^enle,
E En Vrouwe met een Cafteel op 't hoofd,
en een tooren daer op , houdende in de
hand verfcheyden planten. Het kleed lal
taneyt zijn,doch met een groen opperkleed.
D e A e r d e.
De Aerde is het laeghfte, fvvaerfte , én
. kleynfte van alle andere Elementen ,
gelegen in't midden van de Werreld , tu(^
fchen beyde' Polen, van natueren fwaer en
onbewceghlijck, opgehouden zijnde door
fijn |
sta
-ocr page 132-
ϊ2ο·: ÏÏementen of Boofdpoffen.
fijn eygen fWaerte , vaft gebonden zijnde
op 't centrum , 't welck het midden deffelven
is. Want alla fwaere dingen daelen nae 't
centrum. En vermits het fwaér is, heeft het
een centrum of middelpunt in lich,en ioo ftaet
het Aerdrijck door haer felven , rontora op
haer centrum.
Om dan een beeldenis van 't Aerdrijck
te vertoonen,ibo fai 't onmogelijck zijn dat
iilver en andere metallen , als mede van de
Eedelfteenen dieinhaere ingewanden zijn :
die tot ons nuttigheyt en vermaeck tot ons
werden overgebracht, en zy is gelijck Plhmis
verhaelt een goeddadige Moeder, die altijd
behulpiaem is, en die nimmermeer beichae-
dight.
Di Ekmenttn nae 't gevoelen van Em^edocL·»
iêlve met haere oneindlijcke eygenichappen voeten,zijn cle vericheidentheden van gout.
κ ontwerpen, wy willen dan wat haer eygen
is,en tot ons voornemen dient,voorftellen. -
Een bedaeghde Vrouwe , doch niet ièer
groot, met een duyiter grau kleed als de
Aerde is,waer op eenige padden loopen, en
boven dat kleed heeftiè een groene Mantel
van vericheyden kruyden,bloemen,kooren-
ayren,\vitte en blauWe druyven ·, met d'eene
hand houriè een kind dat fuyght, mette an-
der omarmtfe een dood Man,uyt de andere
borii ipringht een Fonteyne, diewelcke on- Mpcdocks ièght, dar de vier Elementen,
der haere voeten loopt, alwaer oock ver- ■■-^als Vier, Locht, Waeter en Aerde, de
fcheyden Sl.angen zijn. Op "'haer hoofd eerfte beginf^len zijn geweeil, doch met
heeftfe een Stadt, en aen haeren hals, goud twee voornaeme machten , als vriendichap
en koftele fteenen, gelijck mede aen de voe- en vyandfchap,verfelfchapt,waer van d'eene
ten en handen. fich vereenight en d'ander iich affcheyt.Van
Bedaeghd wortiè gemaeckt,om datiê ais eenige zij nlè genaemt mogelijcke en onmo-
een Moeder is van alle voortteelinge,en ge- gelijcke t'laemenvoegingen , gelijck die by
fchaepen in't begin der Werreld.en lal oock Laertium werden verhaelt ·™
ten laeften eincÌe blyven : Niet ieer groot
ilTe, om datfe de kleyiifte onder alle Ele-
menten is.Het duyfter grauwe kleed met de
Padden daer op, bediet, dat de Padden van
de Aerde leven.
De groene Mantel metkruyden, bloe-
hemelfche pm wort by de locht-verftaen,
en hier mede komen veele Poeeten over-
een,diemaecken een Vrouwe en Doch-
ter van iupitcr, om datter diefelve hoedanig-
heden, of ten minftenvveynigh onderlcheyt,
tuffchen, deen en d'ander is,, gelijck oock
Homaui uytdruckt. De vaeder Ditis worde
oock voor 't Aerdrijck, en oock Phito ge-
naemt , te vveeten een Koningh en een rijc^
te weten van den
Avitten fupitcr, hooge fum, derijcke Fiuto, en
de fchreyende Nejlis, die de revieren mette
traenen der Menich'en vervult. Waer over
liy te gelijck verftaet het vier, datter is bo-
ven de locht, en noemt dat, natuerlijcker
wijie, 'fupita, om datter geen krachtiger
raen, kooren-ayren, witte en blauwe druy- hulp-middel wort gevonden als het Vier.De
' t1_-l 1 «.w..^... T- I i _ ΐ _ ^ O _______L· ___J» ^
ven, is 't eygen kleed van de Aerde, want
nae dat de tijd van 't laer is,foo wortfe daer
mede bekleet, om overvloedigh föodaenige
goederen te fchencken , die clen Menfchen
Boodigh zijn.
Het kind dat zy aen de rechter Mamm'
laoiid , bediet, dat zy onie Voetfter is , ons
het onderhoud veribrgende.
De doode Man, diefe van d'andere fyde
omarmt,druckt uyt,dat gelijck zy ile leven- Heere van der Aerde, om dat,daer in,de ai-
de fpijft , zy oock alfoo de doode omarmt, lerrijckile fchattea zijn verborgen , en daer
houdende diefelve in haeren fchoot, ter tijd uyt gout,iilver,en alle andere metallen.'^'^r-
der algemeene opftandinge. ■. ; den gehaelt.-2Vf/fe wort ten laeften POCK
De Borii daer het Waeter uytfpringhr, voor dp Vloeden g^:nomen, te weeten om
beeld af de fpringhaders, beecken, revieren *t Waeter voort te brengen, en wil aaerorn
en vloeden, die uyt haer voortkomen. / niet naelaeten het gedicht: van loan Zarat·
^ " Cltfl(llir.it
Het Waeter als mede de Slangen, die zf
onder haere voeten heeft, zijn de onder-
aerdfche hooien en waetcren, daer de Sl-in-
^en in zijn, die in de holligheden werden
jeflooten.
De Stad, die zy op 'r hoofl draeghr,ver-
toont , dat de Aerde onle aller onderhond-
Her, en onler aller woonitede is.
De Eedelgeileenten aen hals, handen en
-ocr page 133-
|
Ca^eihnt, alwaer hy met een verborgen iin
van Empedocles, in manieren van een raedfel,
^s door de dood van een Nachtegael, alle
de vier Elementen wilde uytdrucken, ter-
wijl hy ftont te lingen op den top van een
Lauwer boom, aen wiens voet een beeckjen
voorby liep,
ïjls Pbilomeel op Daiphnis top,
Vytfchaterd' haere bange fyop.
Doen^oegh haer Pluto eene yoond.
Die Ιαηο niet verdragen kond :
Waer over y in flervens nood,
In Neilis traenen viel ter dood.
Die lupiter nu langhfaem blaeckt,
Bn hier haer Grajflee heeft gemaeckt.
Calamita. EBende.
EEn treurige Vrouwe in'tfwart gekloet,
en flechc in den dos of harnaich, vertoo-
iiende fich fwack, leunende op een riet,hou-
dende in de hand een boffel gebroken koo-
renayren, als die door de ftormwinden zijn
te neder geflagen.
Het fwarte kleed bediet fwaermoedig-
heyt, die een geduerige Medegeieliinne van
de Ellende is. t Riet daer op datiè leunt,
yertoont, datfe geen grooter Ellende weer
als te ftaen in gevaer van te verderven, fulx
datmen dickwijls wort vervoert om den
dood te wenichen, tot fijn verloffinge. En
't Riet om dat het leedigh en niet dick is,
breeckt lichtlijck alller eenig fwaer gewicht
op leunt,alfoo komt oock de hope van defe
Werk lichtlijck te gebreecken , om dat alle
flagh van winden, oock hoe fwack die zijn,
inachtigh zijn om in den grond te ftorten
alle gebouwfelsen gronden van onfe hope,
en hier door wort oockCa/awiM,Ellende,van
de Calami van het Riet genomen.
Het bondel koren,als boven gefèyt is,be-
diet de bederfnifle en ondergangh van de
vruchten 't welck het beginfel is van onfe
Elknde.
Calamita.
EEn uytgeteerde Vrouwe die melaets is,
fober gekleedt , die ilechts haere be-
fchaemde feeden deckt, met eenige honde-
kens , die de fweeren van haere beenen af-
lecken, fteeckende de hand uyt,als offe Ael-
eioefle begeerde. |
EEn treurige naeckte Vrouwe, fittende op
een deel gebroken riet, midden in een
rietachtige plaetie. "
Treurigh wortiè gemaelt, om dat de EI-
lendigheydt den Menfche treurigh maeckt,
en alhoewel defortuyn haerfòmtijts gun-
High en goedertieren vertoont, niet te min,
ibo verheugen zy fich nimmermeer terech··
te, gelijck Seneca in ThyeflciQYt :
Dees mangel heeft d'ellende Man,
Schoon ofFortuyn hem lachten an,
Soo -walght hy doch vangroot verdriet.
Wanneer hy iemand lacche» fet.
Zy fit, om re vertoonen,aat al haer hope
ter aerden leyt,en zy fel ven mede^vant ^u·
guflinus feyt, de Ellendigheyt is een Overvloei van
^ucBhigen.
De gebroken rieten , zijn altijd by de
Oude voor de Ellendigheyt genomen, waer
uyrde Romeynen oock den nzcm Cakmit^t
genomen hebben, heetende CaUmifiama^à^x.
is de ellende, rieten.
Calamita. EUendein'tgemeen, * * as
■p Enige befchrijven de Ellende aldus: Ellen^
is al'tgeene yvat tegen des Menfchen Natuyre
fehijnt te βrίjden, als aenvechtinge des vleefches,verfoec^
/(mg des Satans,k;rancl^eyt des lichaems, alk heimltjcl^
en openbaere rampf^oeden des houlijx,ongehoorfaeme l^iu
àeren,ondarKl^aerc vrienden, fchaede en valies aen goe-
deren,herovinge van vryheyt,fchendinge aen eere,oproer
en tegen^ellingen vanyder een, honger , diere tijd, peHe,
oorlogh , gevangenis , dood. Hier onder Ti'ort ooc\ver·,
Piien,allefyuysen !ijden,het Kygee^ijcl{of lichaemlijcl^,
'tPiy dat het treffe vrienden en hebenden, of ons en de onft
atteen,ofdegemeene jlaet als Religie, Ovmgheyt,Rfgee~
ùnge en Politie, heimlijckeen bekende fwaerigheden , en
«lies -wat vy moeten lijden,'t Ky fchuldig of onfchuldig,
S c a ν d o l o. Ergermffe.
ip En oud Man,: metten mond open, en de
■*^hoofdhayreh konftlijck geknilt, met een
witte baérd, -fchoone kleederen die ièer ko-
ftelijck gcborduyrt zijn, houdende in de
rechter hand een troefipel opentlijck ten
toon, mette flincker een Luyte, en voor fija
voeten leyt een Fluyte met een opgellaegen
Mufiickboeck.
CL Pe
Ï-llmde. Calamita. Ergermjjè,&c, 121
Calamita, ο Miseria. Ellende, |
-ocr page 134-
|
12 2 Err/fihaftigheyd.
De ErgcrniiTe wort oud refchildert, om
dat de Ergerniiren, die by de Oude begaen
worden, van meerder opmerckinge zijn, als
die van jonge luyden gedaen worden , ge-
lijck Petr,:rcha feyt : 't Is nietfoo fchandigh,-wanneer
eenρ>ψ famli^t, als een oude.
Dat hy den mond open hout, bediet,dat-
men nier alleen met wercken , maer oock
met woorden,die buyten de paelen der eer-
baerheyt gefproken zijn , groote Ergerniffe
geeft, want zy doen daer door andere tot
qaade wcrcken vervallen,tot ichaede en on-
dergangh der felven, gelijck D, Thomas, mede
ver laelt.
De gekrulde hoofdhayren,de witte baerd
konftlijck geilreelt, 't fchoone kleed eiV de
bovengenoemde inftrumenten , vertoonen,
dat het een groote Ergerniffe in een oud
Man is, Rvaere: faecken te laeten verlooren
gaen, én iich totte dertelheyt', gaftmaelen,
fpeelen , troeven en andere dertelheden te
begeven. Waer over CorneLGaUns feyt :
't Is fehandigh dat een oud Man praelt^
En door't fnoo leven fchand behaelt.
DoorIjjotten, brajfen, vuylξφ^Ι^,
'Oces vreughd ellendigh vak en Ifranc/^,
Seneca fcyc oock in lijn Hippohm :
. De longhlingh flaet de vreughd beH aity
Maer ^oetigheytpaFl cÏoude Man.
Dat hy 't troeffpel hout,dat het een yder
£en.kan,is een klaer teyckcn-van Ergerniffe,
en beiónder in d'Oude, om dat hy alleene
het fpel niet verlaet, maer geeft daer boven
den jongelingen ftoffe, om lijn quade voor-
daed nae te volgen.
Severità. , Er»phafiigheyd.
E En oude Vrouwe, feer Koninghlijck ge-
, kleet,enmeteenLauwerkransgekroont,
lloudende in haer ilincker hand een vierkant
of rH&i«,waer óp een bloote Poignaert ftaet,
en de rechter arm uytfteeckende.j zy hout
een Scepter in de rechter hand,als of zy iets
gebood, by haerevoetep ftaet!eei:|Tyger
die fich leer wreed vertoont. , >,
Oud word zy gefchildert, om dat den
Ouden eygen is, fich Ernfthiiftigh of ftraf te
vertoonen,hebbende dit 4e EnShaftigheyt
voor een wit,datfe door geendsrhande fake
wort beweeght, noch datfè haereyndlijck
ket buygen ^^joi; geoige βςςίΐϊς of ydele
5 E V E R I τ Λ, |
dingen, in wat gelegentheyt het foude mO"
gen welen.
Met een Koninghlijck kleed wort zy ge-
maelt, om dat aen Koninghlijcke pefiòna-
gien en die van groot bewint zijn, de Ernft-
haftigheyt wel paft. Patritim feyt, 'Een i^omngh
hetaemt de Ernjihafugheyt, 't fasi oocl^fijne heeriyck^
heyt W, en vermcerdat fijne •waerdighryd.
Met een Lauwerkrans is zy gemaelt, om
te vertoonen dat de dapperheyt en hoog-
heyt de Ernfthaftigheyt wel paft, overmits
de Keyieren , als treflijcke dappere en ern-
ftige Mannen met den Lauwerkroon zijn
gekroont geweeft.
Zy hout den Ca^win de fiinckerhand,om
dat de Cuhus vaftigheyt bediet, want op wat
fyde die komt tè ftaen, foo ftaetfe vaft en
van alle iyden in 't gewicht, 't Welck delic-
chaemen in d'andcre beeldeniflen niet heb-
ben. Alfoo is oock de Ernfthaftigheyt be-
ftandigh , vaft en altijd van een fterck ge-
moed, volherdende in haer voornemen, niet
weyflende nae deen of d'ander fyde.
De bloote Poignaert in't midden van
den Ckòkì, bediet,dat de Ernfthaftigheyt eea
Deughd is,die onbuyghlijck is in de benaut-
heyt der ftraffe, wanneer't de rechte reeden
vereyfcht, feyt D. Thomds,
hout met de rechter hand den Sce-
pter,op de maniere als ofiê iet gebood,zijn-
de de Ernfthaftige,altijd als Ernfte en waer-
achtige , 't welck het eygen teycken is van
Rechters en Koningen,die den Scepter voe-
ren , en gebieden. Wiens woorden altijd
moeten waerachtigh, beftandigh en on-
veranderlijck wefen, gelijck Franc. Patritm
ichrijft.
De Tyger wort aen haer iyde geftelt,
want gelijck dit Dier uyter natuere wreed
is, foo laet fich oock dit Dier van geen per-
foon handelen : Alfoo buyght fich oock de
Ernfthaftigheyt niet, noch door gebeden,
noch door eenige iaecke, hoedaenigh die
zijn, hebbende dit voor haer ooghmerck
niet een ftip te wijeken van haerenatuer-
lijcke genegentheydt. Waer over Γι^ΐ'^^
finght Mens inmota manei Sic,
yérgee^fche traenen fiortmen uyt,
WafT t hert rufl op een ναβ befuytit
. Anders.
De traenen^^ijn vergeefs, gédae»,
't Qmod kijfl 0ls een K^fifim* , _______
Ambì- |
-ocr page 135-
EerfichtiSiaetjiicht» Ambitione; 123
Het beknopte kleed en de bloote voeten.
E En jonge Maeght, in't groen gekleet,
met korre kléeders, bloote voeten, heb-
bende vleugels aen de ichouderen , tooncn-
de datiè geheel in 'r wilde een hoop kroo-
nen op 't hoofd werpt, hebbende de oogen
Verblind.
Ambitie of Eerfucht, is naer D. "ïhomds
feggen,een ongematighde fucht of begeerte
om tot hooge Staeten en Eer-ampten te ge-
raecken , her zy dan door een geoorloft: of
bedrieghlijck middel : waer uyt dan komt,
dat de^e ftaetfuchtigh gefeyr wort, diewelc-
ke meer als betaemlijck en nut is , nae Eer-
ampten jaeghr.
longh wort zy gefchildert, om dat de
longelingen die geene zijn,die fich veel ke-
ten'duncken , en nae veele dingen hoopen.
Wefende haer dit gebreck eygen, om dat
Zy, gelijck Seneca in iijne Troade feyt, de drif-
ten van haer gemoed niet konnen beftieren,
betoonendc oock dat zy begeerigh zijn en
lloutlijck verlangen nae't geene haer met
betaemt : dat is, om boven andere tc vlie-
gen, en idlemans mceiter te wefen.
bedieden de moeylijckheden, ongemacken,
fchaede, fchande en fchaemte, die de ftaet-
fuchtige onderhout, om tot foodanige cere
te geraecken , die hy ftoutelijck bemindr,
waer over hy oock alles met lijdfaemheyr,
en met gedult wil verdragen, gelijck Claudia·.
wu in 't iof van Stilicon wel vertoont.
Xy wort vertoont datfe de bovengefeyde
dingen op 't hoofd werpt, en daer mede
wordt verftaen, dat de Eerfiichtige alles
reuckloollijck aenvat, gelijck i.PW. Hebr.j"
feyt : ' Niemand neme Eere aen , dan die daer toe van
God gnoepen ii, als ^aron, niet Wetende of hy
diewaerdigh is. En daerom zijn haer de
oogen verblint,om dat zy dit gebreck heefr,
van niet te konnen onderfcheyden. Waer
van Seneca, in fijnen c ν brief feyt : Soogroot is
de rafernye der Staetj'ucht, dat ^y niemand fiet ivic haer
volghi, "wanneer Ky een ander voor haer uyt fiet. Het
onderfcheyt der kroonen geeft, te kennen,
dat zy niet tevreden iSjgelijckifncfa iêyt,wft
Jaerlijxfe Eere, maer joo 't kpjk zij», ty foudeooc{mct
eenennaeme, aüe hoogheyd innemen , en door de gelicele
Wèrlt haereeertijtels enyvapenenteponci^elkn,
Ambitione. Eerfucht^
E En jonge Vrouwe in't groen gekleet,
met klimops blaeders rontom , ftaende
vaerdigh als of zy een fteyle klippe wilde
beklimmen , op wiens Ipitie vericheyden
Scepters en kroonen leggen,by haer heeftic
een Leeuwe die 't hoofd om hoogh fteeckr.
Ambitie of Eerilicht, gelijck (Alexander
cJphrodifm feyt, is een begepte nae hoog-
heyd, of gelijck O.Thomas feyt, een ongema-
tigde janckinge nae Eere.En daerom wortfe
als een Vrouwe in't groen gekleet.Want het
herte van een eergierigh Menfch , wort niet
anders als met hope van groote ftaet en
eere gevoet, en derhalven wort zy gemaelt^
datfe op een hooge rotfe fteygert.
De boorden van de klimop geven te ken-
nen , gelijck dat kruyd altij'd om hooge
ftijght, en dickvvijls de mueren breeckt, die
haer ophouden, alfoo doet infgelijx de Eer-
fuchtige, die noch fijn Vaederland, Ouders,
Religie, noch die hem hulpe bewij fen, ont-
fiet, dat hy fich niet geftadigh met een gie-
rige begeerte foude quellen, om boven an-
dere geaqht en ge-eert te wefen,
^ ° 0^2 De
-ocr page 136-
|
124
De I.eenwmet her opfteeckende hoofd,
bedier,'dat deEerfucht nimmermeer is fon-·
der hovaerdye. En wort de Leeuw,foo laji-
ànuis feyc.voor de Eerllxcht genomen. Want
hy doe: ijeen geweld , rcg;cns die voor hem
\viickt,en gelijck Ïkuua feyt, foo doen oock
de Eerlucbtige,v^''Uit zy hovaerdigh zijnde,
foo verachrenfe haer minder,en haer meer-
der,benijdenie. Bacthis leyt, degramfchap des on-
gemati^hdcn brult foodaiiigh , datje oocl{_ meenen een
Lecinvai hen te hebhen,
A μ β i τ i o ν e. Ecrfucht,
van Marea iAnton. Cataldì.
OVan gti^ijf en hact en tweedracht 'vaere rockBer,
Diefegge van de Eer,der deugden roof en fehockfler.
Die van de hooghmoed[λχνίί,ναη pompery en pracht,
JVaer door ghy overwint het Menfchclijcl^gc^xht,
Ghy vjt van 's anders Eer, een 'wreede t^andmne,
Fonteyne van al 't quaed en vangeveynfde Mmne,
Dk 't eedel hert vergift en fmet dat reyn gemoed,
Vtel meer ah Tiiiphon' of ali Megera doet :
Ghy ^vaeιtt te χίμ een God, als Hanno feer verheven.
Of als Empedocles in 's Mtn^s vier gedreven :
O flaetfuchis Dienares, des Doods en haer gevoel,
IQrr 'wederom nae Styx en nae Avcrvms peel :
iVant PluEO fonder 11 verflaKWt, en geen gequel
Den ^len overkomt, en fonder u geen hej.
Ambitione. Eerfiicht, Staetfuch.
Anders.
IC4 J'ii' U dees Goddin verfloof.
Die Staetficht βοοβ in hoeren fchoot.
En neemt der Grooten Hoven in,
Met fchild-waeht : en foec kt groot geyoin.
Door fyopmanfchap van ampt en fiaet :
Ickjbiii « defe Feex Verlaet,
Esperienza. Eervaercntheyt,Ondervìnàingc.
E En oude Vrouwe in't goud gekleet,hou-
dende in de rechter hand een flock, al-
waer mer fchoone krullen een letterrol om-
geilingert is, waer op ftaet Rerum magiflra, dat
JS , Leermeeflafche der dingen , en in de llincker
hand eenWiskonftigh quadrant,aen de rech-
ter fyde, op der aerde, fai een vat met Vier
ftaen , dat feer fel brand, eji acn de flincker
iyde een toetsileen , met het bewijs datter
goud en filver opgeftreken is.
Oud worrfe gèmaelt, overmits men niet
allecHjdoor den tijd,ini kenniffe komt, maer |
men krijght oock de Eervaerentheyt in alle
dingen, gelijck Ovidius in fijn herfcheppingc
feyt ; 't gebruycl^ komt door veele heren, JUÌMiUi'f
verhaelt,(/ai ons door t laiiggebruyck,d'ondervmyg^
den -wegh heeft grwefen.i^rijloteles in iij neZeedc-
konfi:, de langheyt des tijds maeckt de ondcrvi-.dingc,
In 't goud wortiê gekleet, om dat.geÌijcìi
het goud in meerder achtinge en waerde is
"boven alle .andere Metallen,airoo is oock ds
Eervaerentheyt boven alle andere weren-
Ichappen, daerom houtle in de rechter h.ind
een rijsken, als boven, om te bewijfen, dat
de Eervaerentiieyt een Heerfcherinne cu
Meefteriche is van alle dingen, ^niioteles
ieght, de Ondcrvindinge is een kfnaiffe van aüe dingen
in 't he fonder, maer de kpnflis van de algemeene.
Het Geometrifch quadrant hout zy, oin
datmen daer door een vaftc proeve neemt,
en de Ondervindir.ge doet van de hooghde,
diepte, breete en laiighte te meeten ,"door
de dcylingen van dc graeden , en vermeer-
deringe van de getallen ,, die op dit inftru-
ment worden gevonden.
Het vier worter ter fyden geilelt,om dat-
men daer door verfcheyden proefltud<en en
ontallijcke ondervindingen toeftelt, gelijck
Ifidorus verhaelt.En Bocatius feyt in't xii boeck
van de af komft der Goden, datmen fonder
het vier gcene fiag van metallen noch gieten
noch wercken kan : jae daer is naulijx' eenig
dingh,dat niet door't vier wort beiirbeyt en
gemaeckt, als gias, goud, iilver,loot,koper,
yiêr,metael, &c· jae oock de Medicinen.
Door t vier wort het yier voortgebracht en
getemt, door 't vier wort het goud volko»
men geiliyvert, door 't vier verbranden de
fteenen en demueren vo^en fich dicht in
her vier koockt de fwarte fteenen en
een
maeckt diefelve wit, en 't vier verteert hec
witte hout tot ftof, en maeckt daer van fwar-
te kooien, vaiihart hout fachte ftoife, van
verrotte dingen maeckt het welrieckende,
het ontdoet vafte dingen,en de lofle maeckr
het vaft, harde dingen maeckt het weeck,ea
het weecke maeckt het hart. Wy konden
hier boven noch veele dingen verhaelen?
maer om niet verdrietigh te zijn , fullen wy
't fel ve naelaeten-, en fullen in't korte een
weynigh van den toetsileen verklaeren, die-
vvelcke anders niet wil iêggen, dan dat de
proeve en de eervaerentheyt het rechte af>
fay ofte toutfe zijn van alle nietalien.
ETA |
-ocr page 137-
|
Età dell' Oro. Oc gulden Eetavr,
onder Saturms.
Ρ En fchoon Meysken, fittende onder de
"^lchaduwe van een Beucken of Olijf-
boom,ahvaer in 't midden een byefwarm is,
die haer gebouwfel of cellekens gemaeckt
tiebbende, dacr uyt menigte van honig komt
driiypen, hebbende de blonde hoofdhayren
als goud, nedervvaerts, fonder eenige konfl:.
Over de ichouderen gelpreyt, doch dat men
lyter natuere haere ichoonheyt fien kan.
Met goud falfe alleen gekleed zijn fonder
ander vercierfel, houdende in de rechter
hand een Overvloets Hooren,vol bloemen.
Vruchten, caftanien,moerbefien,eckelen &c.
longh en in 't goud gekleet ilfe vertoont,
oin de fuyverhèydt van die Tijden uyt te
örucken. En het flechte goude kleed, en de
hoofdhayren ibnder konii geipreyt, bedie-
den, dat in de gulden Eeuw, de Waerheyd
een yder bekent en openbaer was,gelijk fulx
Ovidaf fegt in't I boeck van fijne herlchep-
pinge,die \vy wat wijder hebben uitgebreyt:
Dc Ecti-ro,<L· guide EeuWjIVui fonder Opperhoofd,
Oacr finder Wetten troww' en liejde tvierd geloofd.
Daer "Was noch [chroom , noch flraf, noch boeyen, pley
noch bmdc»,
Maeryder-wdsgeru^, noch weefde's ^chtershanden.
Men velde geencn boom om een uytheemfche kuSi,
Te foeken,maer haer land "Wds al haer Vreugd en lufl.
Men delfde gr φ tioch ΛναΙ om fchdnjfen mch om peeden,
Aien hoor de geen trompet,noch liet geen yuapens fmccden,
Mae1 fonda 's krijgers hulp genoot ekk^ fijne Vreugd,
En door dees foete, "wceld, leefdyder in geneugd.
Het land hehcefde plocg,nochfchop noch vor^'i f'ijden,
Maer bracht uyt hare]choot,de vruchten taUen tijden,
■ Elck^ hloeyden in fijn tier, de cykels en hei graen,
En "Wat fjn hert gclup,dat vont hy voor fich jlaen,
't Was een gc^aede Leni: En PhoEbuS g/fg (Ich baden,
En queeckte veld en bloem met allerley cleracdcti.
Het ytindjen fpeelder foet: daer droop een honig vloet.
Ent falig Vokli_-wds vroom en GodlijcIiVan gemoed,
Zy fit onder de ichaduvve van een Beucken-
boom,overmits men in die geluckige tijden
Op geen koftele vvooningen pail:e,fich genoe-
gende om onder den lommer derBoomen
te fitten.De Overvloets Hooren vol van de
bovengefeyde vruchten , wil feggen datter
alles overvloedigh en vol op was, gelijck
door vruchten en Jionighbyen wort te ken-
tien gegeven. |
E τ A del A π 6 ε Ν τ ο. Di Sihcre Eeime,
onder Iupit^,
E En jongh Maeghdeken, doch niet foo.
'fchoon als 't voorgaende, ftaende by oen
ilroyen hutte,in 't filver gekleet, dat met al-
lerleye koftlijckhey t fai verciert wefcn,oock
fai 't hoofd met een konftigh gefwier van
peerlen en gefteenten opgepronckt fijn,aier-
te rechter hand ialle cw een Ploegh leunen,
en met den flincker falie een bondel kooren-
ayren houden, hebbende filvere brooskens
aen de voeten.
Dat dit Maeghdeken ibo ichoon niet is,
als dat van de gulden Eeuwe, en gekleet op
de wyie als gcieyt is met het vercierfel op "ε
hoofd, vertoont het verlchil datter is tuf-
ichen de gulden en de filvere Eeuwe , waer
van OvidtKs aldus in 't cerile boeck Metamor·^
phofis gedenckt :
Nae dat de guide Eetnv door α^οηβ-wds ver^reecken,
BcgoH de filvre Eeuw,«« voor den dagh te breecl^n,
Waer door de groote ruil ten deele ^Vdsgefchent^
Diesyder fich om ^vinR entotte konflen ■went.
Men ftelder ivettc» in, en 't voorfchrift om te leven^
Gclijckhun lupiter nae fijne Ιΐίβ viougeven.
De tijd die eetmigh fcheen , die ^vierde thans ge-,
deelt.
En 't liefijc/{ SonnC'Iaer in vieren àfgeheelt.
Doen vielder f neeu en vorjl, en bracht veel rampen meede
Van fiecl{tc koorts en ftcht, foo datmen fich mofi kleeden^
En bomvcn huys en hojf, met fàrge voor 't gefin.
De Ofjin in den ploegh, en faeyen omgcwin.
De Ploegh en de kooren-ayren,als mede de
Ilroyen Iiut, bedieden de Landbouwinge en
heeginge.diewelcke in de tijd van de filvere
Eeuwe begoil is,en de timmeringe van huy-
fen, die men als doen aenvingh, gelijck uyt
Ovidius te vernemen is, in fijn cerile boeck
van de hericheppinge.
De Kopere Eeurwe.
"C En Vrouwe met een wreed geficht, ge-
-L wapent en met een beknopt kleed, ge-
heel geborduyrt en op verfcheyden manie-
ren. Hebbende een Helm op 't hoofd, al-
waer een Leeuws kop boven op ilaen fa!,
hebbende in de hand een SpieiTe, llaende in
een wreede ilant,gelijck men by Ovidium in 't
eerile boeck ynn fijne. Mctamrphofis kan nae
lefen ;
0^3 J'/a |
-ocr page 138-
|
Nu qtiam de derde Eeuw van koper,λ/ì verfloort.
En van ten Wreeder aert en hriicht dé 'Wapens voort.
Doek niet foo vol verrait ais W deyfre deede.
Maer d'ondeughd kroop hedeekt 'm flaets van rufi en
vreede,
Ooclt li β en fehelmery, gcwelt en cygen haet.
En 't land dat 'wierde nu by kavel; afgepaet.
Schoon 't feylen ongnvoon,en flreeekcn op de 'winden,
Soo ru flmen fcheepen toe om Èijcken op te vinden.
Maer noch in beeter fland, als in de vierde Eeunv,
Vaer 't al in vlammen hlaeckt, vol moorden enge-
fchreeww,.
Eta del Ferro. Oeyfere Emve'.
E En Vrouwe fchricklijck van opficht en
gewapent, 't kleed fai van yierachtige
verwe weien, hebbende een Helm op 't
hoofd met een Wolfs kop daer op , en een
bloot fvvaerd in de rechter hand, vaerdigh
om te vechten. Mette ïlincker een Ichiid,
alwaer in 't midden het Bedrogh fai gefchil-
dert zijn , te weten onder de gedaente van
een oprecht Man, en het ovrige van't lic-
chaem fai vol Slangen, met verfcheyden
vlacken en verwen weien, of in plaets van
dit monfter, kanmen een Syrene of Meermin-
ne vertoonen. Ter iyden van dit beeld iul-
len veelerhande Wapenen, Vaendels,Trom-
mels en ander Krijghsruftingen leggen.
Het Monfterdier en de Syrene , zijn alle
bey de een beeld van bedrogh , gelijckmen
op verfcheyden plaetien kan iien, daer wy
van defe gefproken hebben, en om naerder
de werckinge en aert van defe Eeuweuyt te
drucken, kan men lefen t geene Ovidio ieght
int eerfte boeck van de Metamorphofis of Her-
fcheppinge :
Hier ^Viis nu R^cht en Troww ten Hemel opgevlogen,
De Liefde 'was verjaeght en quam in plaets de logen,
Bedrogh en alle quaed. Men delfd' het ingerwant
T)es i_yierdrijx, en begiet of men geen fchatten vont,
Jìetgouà quamvoor den dagh,veel Jnooder als hetyfer,
Oaer fireefd' ekk^nae om 'tfeerj},'t fchoon hy fcheen fot
of'wyfer, ^^
De geldfuchtdrongh int hert en gierigheyt daer by,
Daerfveefd' in volle fvang de [iteht tothenfchappy,
Met deegens in de vt&iï,en met bebloede handen j
Soo kamptmen om den roof, met fchenden , moorden,
branden,
Soo dat noch Man noch Gali,'im feker voor'tgefn,
We Μάη β]η yioH bdae^ht,de Stvaegerfijn f^rìndìm |
De Soone flont eylaes ! fijn Viuler noe het leve»·
De c^erde klam van bloed,heeft groote rouw bedreviv.
De Godsvrucht lagh vertreen, foo dat Aürxa vlietf
Ten Hemel,en 'tgejjuys às Weneks hier verliet.
De vier Beumn, alfoo diefelve iti
Goud, Silver, Koper, en Yier te Paris in
een Comedie voor Henric de 11, Koning
van Vranckrijck, zijn vertoont.
De Gulden Eewwe.
E En ièer ichoon Maeghdeken, in t goud
gekleet, en met goudé brooskens, hou-
dende in de eene hand honighraeten, en ia
d'ander een eycken tack met eyckelen.
De S'dvere Eeime,
E En Vrouwe in 't iilver gekleet, met iêei
cierlijcke behanghfels van Peerlen en an-
dere Eed elfteenen, oock filvere fiuyers, ge-
lijck diefelve oock met groote fchoonheyd
en heerlijckheydt t hoofd opgepronckt
heeft, met twee brooden in de eene hand.
Le papere Eeu'we,
E En gewapende Vrouwe met een Helm
op 't hoofd , voerende op den kam een
Leeuws hoofd , met een kort kleed, en ful-
len de wapenen ibo wel als 't kleed van ko-
jerverwe zijn, zy fai in de hand een Spielïb
louden, ftaende in een hovaerdige en trotiè
Hand of pofture.
De Yfere Eewwe,
E En gewapende Vrouwe, en gekleet in
-yfer verwe , hebbende op't hoofd een
Stormhoed met een Wolfs kop , met den
mond open, houdende in de rechter hand.
een Spielfe,met een Seyifen daer boven aen,
met d'ander een Egge, hebbende de voeten
van een Grijpvogel,'of Gier.
. Eternità. Eetm'gheyt,
E En jonge Vrouwe int groen gekleet.oni
te betoonen, dat zy door den tijd noch
niet is t ondergebracht, noch door haere
kracht verteert.Zy fai op een Zeetel fitten,
met een Spies in deflinckerhand, diezy op
der aerde fet, mette rechter fai zy een En-
gel of Geeft houdca. Op 'x. hoofd falie een
guide |
-ocr page 139-
|
JSeuvvigheyt^ E
guide hebben,om dat dit Dier by de
Oude, voor een teycken van de Eeuwigheyc
Was genomen ; oock om dat dit Dier niet
koft werden gedood,gelijck Orm ^^ροΐίο ver-
hack, vermits het door fijn gebias alleen,de
Menfchen en Dieren om hals brenghr,en de
kruyden, planten en bloemen verdrooght.
De Bafiufau wort van goud gemaeckt, om
dat het goud,boven alle andere Aletallen,de
bcderfnifle minfl is onderworpen.
Eternità.
E En Vrouwe die twee gekroonde hoof-
den draeght, in yder hand eene, met dit
opfchrift: Mtcnitoi Augusti & Sc.
• Eternità. Eeu-wigheyt ofgeduyrigheyt.
E En Vrouwe die boven op een Hemel-
fche spb^ra fit, houdende in de rechter
hand een Sonne met hacrc ftraelen, en in de
llincker een Maene, om te betoonen,gelijck
jPimia verhaelt,dat de Son en Maene gedue-
rige voortteelders zijn van alle dingen : En
door haere kracht foo baerenie, onderhou-
denfc , en voedenfe alle defe benedente lic-
chaemen. 't Welck feer wel van de Oude
Egyptenaers, om de Eeuwigheyt te vertoo-
nen, is aengemerckt, vaitlijck gelovende,
dat deie twee lichten des WerreltSjOneynd-
lijcke Eeuwen fouden geduyren , en datfe
Onderhoudfters en Voedfters iöuden we-
ien, van alle gelchapene en aerdiche dingen.
Zyfit op een Hemelfche ipWa, als op
eenfaecke die geduyrigh en eeuwigh is. In
de Medaglie van Domitkm en Trajmm ,.vindy
oock de Eeuwigheydt, die een Son in de
rechter, en een Maene in de flincker hand
heeft, met een langh en opgegort kleed.
Eternità.
E En Vrouwe als een deftige Matrone,
die in de rechter hand een Slange heeft
in't ronde gekrult, hebbende den fleert in
den mond,en een iluyer op't hoofd,die bey-
de de fchouders bedeckt.
Zy deckt haere fchouders,om dat de yer-
loopen tijd inde Eeuwigheyt niet wordt
gefien.
Pe Siange ia rpndcjbedüetjdat de Eew·^
τ e r ν I τ a. ιΐη |
wigheyt fich felve onderhout, en van geen
uytwendigh dingh wort gevoet. En by de
Oude beciiede de Slange,de Werreld en het
laer, die fich geduyrighlijck, in haerielven,
als eenige Philofophen feggen, keerde en
draeyde. Dit felve is in weynige laeren ver-
nieuwt ter gedachteniffe van Gregorms xm,
en van't laer dat van hem is verbetert : het
welcke eèA getuygheniife fai wefen dat dc
Eeuwigheyt van de naeme , foo een groot
Prince waerdigh is : Alles nae de meeninge
van de Pithagoriften, die daer feyden, dat
het beeld van de Eeuwigheyd de Tijd was,
en voor den tijd naemenfe Plato en Mcrcur'tm
Trifmegifius, En nae de beichrij vinge van Clau-
dianiu,m 'tlof van Stilico, iêyt hy, debemorfte
Moeder der laeren, fit in 't hol der onmee-
telijcker Eeuwe,die de tijden in haeren wij-
den boefem itort en wederom wegh neemt.
Dit hol heeft een Slange omflingert, die
door een ftille kracht alles verteert. En hy
groeyt ftaedigh aen met fchubben,hebbende
den fteert ingetrocken. Hy ilockt alles ten
monde in, en brenght de beginfelen weder
tor den val.
Se c u i, o. Een Eeme, van,
hondert laeren.
E En oud Man met een Phoenix in de hand,
al brandende,flaende in de negenfte Saha-
ra of Hemels circkel.
Oud wort hy gemaelt, om dat Seculum o£
de Eeuwe de langhfte Ouderdom is van
's Menfchen leven , of van hondert laeren,
als mede d'ouderdom van den Phcsnix, als
mede de beweginge van een graed van de
negenfte Sfnara of circkel. \
E τ E a Ν I τ A, nae de Medaglie
ran Έαηβη.
E En ftaende Vrouwe, die als een deftige
Matrone gekleet is, houdende de Werk
in haere rechter hand,hebbende op 'thoofil
een Sluyer,die haer de fchouderen bedeckt.
Dat zy ftaet fonder eenigh bewijs van be-
Weginge, doet ons begrijpen darter in de
Eeuwigheyt geen beweginge noch verande-
ringe in den tijdis, noch van de begrijp-
lijcke noch onbegrijplijc^^e dingen. Dies
fegJit ;
Vlet |
-ocr page 140-
izS Bemvigheyi. E
Wai 'WonitrWmii^fie tckjmr atn,
^Is 'ici^ βε op mijn voeten jlaen.
Hem die daer nimmer ftiüe blijft,
Maer dlles tot vcrandfmgh d-'ijft ?
De Reeden waerom wy defe beeldnifle
niet fittende miiecken , is om dat het fitten
een kenteycken is van grooter vaftigheyt,
en dat het fitten een geduyrige rufte plagh
te bedieden , 't welck een tegenftellinge is
van de beweginge,cn fonder diewelcke men
die niet kan veriiaen. En is de rufte van de
Eeuwigheyt niet begrepen onder defêflagh,
en moet oock niet op deie wyiè uitgedruckt
worden, alhoewel het felve van allen niet is
waergenomen, gelijck hier onder lal wor-
den verklaert.
Een Vrouwe is zy gemaeckt, om de ge-
ïijckheyt van de naeme Matrona, zijnde van
een beftandigh Ouder.
Zy hout de Werrelt in de hand, om dat
de Werreld den tijd voortbrengt met haere
beweginge, 't welck bediet, dat de Eeuwig-
heyd is buyten de Werreld.
De Sluyer die beyde ichouderen bedeckt,
vertoont, dat die Tijd die niet tegenwoor-
digh is in de Eeuwigheyt, fich verbcrghr,
iioewel die blijcklijck aldaer is.
E τ E R ΝI t A, nae de Medaglie van Tm,
TJ En gewapende Vrouwe, die in de rechter
-E<hand een SpieiTe, en in de llincker een
Overvloets hooren hout, hebbende onder
haere voeten een kloot.
Door deiè beeldeniiTe van de Eeuwigheyt,
fai de rechte Eeuwigheyt, die boven ver-
fclaert is, niet verftaen worden, maer alleen
een feeckere lange geduyrigheyt, die door
dc goede Regieringe heerkomt, diewelcke
voornaemlijck beftaet, in't verforgen van
dingen,die tor het leven noodigh zijn. Want
de Burgers de Overvloet der Weldadigheyt
van den Prince kennende, hebben geftadigh
haer gemoed daer heene gewent , om hem
'cièlve te vergelden door de verbinteniiTe
van Eendracht en getrouwigheyt.
En daerom fchilderden de Oude deiè
Geduyrigheyt af door een Overvloets hoo-
ren vol vruchten : want de Langhduyrig-
heyt van de Re^eeringe fpruyt oock door
het onderhout der Wapenen en Oorlogen,----, -------^ .......—
iegens de Vyanden en andere Barbariiche fchreven, en in fchrifte by den Cardinal
τ E R Ν r τ A*
Volcken. En dit geichiet om twee ooriaec-
ken : d cerile is,dat zy de ftrijdbaere en be-
dreven Volcken fouden ftaende houden,om
de iloutigheyt en t gewelt van andere uyt-
heemiche Volcken , die haer wilden over-
vallen, tegen te ftaen. De tweede is, dat zy
deVreedè en Eendracht tuüchen den Bur-
geren yeriêkere, want lbo veel re meer ver-
eenight fich het geheel met het deel, als hec
hartfer en heftiger van fijne tegenpartye
wort beftreden. En dit fèlve is altijt gefien,
en fïetmen als noch dagelijx in veele 3tedeii
en Koningrijcken, daer de Burget s foo veel
temeer onder malkander oneenigh zijn, als
zy te min van de Vyanden worden beoor-
loght en geplaeght, en alfoo verdubbelen
iich dan de Burgerlijcke cwiilen , door de
ruft , tot lach en fpot van haere Vyanden.
Daerom is dan de Eeuwigheydt mc: eea
IpielTe en krijghsruftinge a^emaelt.
FHancifcm Barharimf Florentijn, heeft in fijn
boeck , dar hy van de Liefde heeft ge-
IFÜ
-ocr page 141-
Fjtmgheyt. E τ e r κ i τ a.
Μφο Barhmo, wort bew<iert._, de Ecuwig-
Jicyt met een leer aerdige vindinge afge-
beelt : en 't lelve met een leer eroote finaek
de beftandige vaftigheyt, die in de Eeuwig-
heyd is, zijnde verre van alle veranderingen
afgefcheyden : want door 't opfteecken des ■
vingers geeft men te kennen , een llantva-
ftigh gemoed, dat van 't geene, hy alreede
heeft voorgeftelt, niet fai veranderen noch
afwijcken.
De Circkel is een teycken van de Eeu-
wigheyd, om datlè noch begin noch eynde
heeft, en om datiê het allervolmaecktlle is
van alle dingen.
Fama, ^oeckt Geruchte,
E En longelingh met verlcheyden verwen
bekleet, met een Bonet op 't hoofd, van
diefelve verwe als 't kleed is, waer op ver-
fcheyden Veederboffen ftaen, hebbende in
de rechterhand een Blaesbalck, en inde
flincker een Spoore.
Capricciofen of Fantaftike AVorden die
geene genaemt, die door de Ideen of ge-
meene voorbeeldingen van andere Men-
Tchen, verfcheyden eygen vindingen en
wercken bedencken en aennemen : Maer.
door de wifpeltuyrigheyc van't een op'c
ander, van diefelve flagh, foo worden, door
R maniere
______________I leer groote finaek
Kiìen hebbende, heeft my goed gedacht
diclelve dhier te vertoonen, endatnae't
^Jtipronghlijcke fchrift, dat ick uyt des
Heeren Barberini boeck, die God lange in den
raailijcken ftoel laet leven, hebbe uytge-
trocken.
Hy maelde een Vrouwe af met een ièef
cerwaerdige gedaente , en lange guldene
'^Oofdhairen,àie over de Ichonderen neder-
daelden, foo wel aen de rechter als flincker
iyde : haere beyde fyden waeren uytgc-
ftreckt, als of die fich verlengende, twee
nalvc circkels maeckten,buygende fichd'ec-
i^e van de rechter,en d'ander van de flincker
iyde,boven het hoofd,alwaer zy fich te (ae-
i«en vereenighden. Zy fai in yder hand een
goude kloot om hoogh houden , wefende
geheel in Hemels azuyr blaeu , vol fterren,
afgebeelt. Elck van defe dingen,drucken de
Eeuwigheytieerwel uyt, om dat een ronde
noch begin noch eynde heeft, 't Goud is on-
bederflijck, en onder alle metailen her alder-
volmaecktfte, en de Hemel wort door het
azuyr blaea uytgedruckt, om datter niet is,
dat de bederflijckheyt minder onderwor-
pen is, als de Hemel.
Eternità. Eemvigheyt.
E En Vrouwe met drie hoofden , die in de
flincker hand een circkel, en mette rech-
ï^er de voorfte vinger om hoogh hout.
Dewijl de Eeuvvigheyt geen begrijplijcke
of taftlijcke fake is,igo kanfe van't Menich-
lijck vernuft, dat aen de finnen hanght, niet
bekent worden , ten zy door ontkenninge,
feggende dat het een plaets is Tonder ver-
anc eringe, een beweginge fonder bewegin-
ge,verancieringecn tijd, fonder datter voor
of nae tijd , begin of eynde is of welen ilil,
gelijck fulx Petrarcha op 't laeft van fijn
Triumph de omftandigheden van de Eeu-
Wigheyc verhaelt, datfegcen plactfi heeft, geVceH
'noch is, »och hebben Jai, maer xy is tegcnyvòonligh
«) nu en iat daer in de "Waere EeKWigheyd is begrepen,
Daerom fijn de drie hoofden,de drie deelen
des tijds, te weten, de tegenwoordige, de
toekomende en verledené tijd, diewelcke
alle in eene Eeuwigheyt zijn verbonden.
De voorfte opgeheven vinger,beteyckent
-ocr page 142-
|
I30 x^ivoiituyr, F
maniere van gelijckheyt, dc Ideen, Capric-
cien , Fantafyen ofinvallen van't ont worp
fenaemt, die fich ibo wel in de Mufijck,
chiiderkonft als in andere konften opea-
'bacren, verre afgeicheyden van de genieene
iiiiniere : De onbeftandiglieyt wort door de
lonckheyt afgebeelt, en de veranderlijck-
heydt, door dc verfcheydentheydt van de
verwen.
Het Bonnet met vericheyden veeren,ver-
toont, dat defe vericheydentheyt van onge-
meene handelingen , voornaemlijck uyt de
fenrafyen heerkomt.
De Spoore en de Blaesbalck betoenen,
dat de Fantaftike vaerdigh is,om 's anderen
Deughd, te vleyen en te llreelen, of dieffel-
ven gebreecken met Spooren te pyckeeren
cn Heken.
Fortuna, ^vontuyr.
EF.n Vrouwe fvvevende op eenen booin,
die mette oogen verbonden is, en die
met eenen langen ftock op de tacken deffel-
ven flact, alwaer van boven eenige gereet-·
fch xppcii nedervallen , die tor vericheyden
bedieningen behoorcn, als Scepters, Kroo- |
O R τ U Ν A,
«en, Edelgeileenten, Wapenen, Boccken 5rCi
En aldus maeltie Oünm af.
Eenige noemen de Fortuyne de wercken-
de kracht der Sterren,diewelcke de natuere
'der Menichen vericheydentlijck beftiert,
bewegende de linnelijcke genegentheyt : eii
daer door , buyghtfe diefelve oock, op een
ieeckere maniere, doch ibnder de reedelijc-
ke genegentheyt gewelt aen te doen,en fonr ■
der datlè daer door in 't wercken eenige
dwangh gevoelt : Maer in defe Beeldeniilè,
wortle alleen genomen voor die iliecke, die
by geval geichiedr, en dieder kan wefen in
die dingen , die fonder opmercken van den
Wercker altemets plaghtcn te gebeuren :
diewelcke , om dat dielèlve dickwijls groon
quaed of groot goed, aenbrengen, foo heb-
ben de Menichen , die dit niet konden be-
grijpen, wat het voor een fiecke foude mo-
gen wefendie iets foude kennen te wege
brengen, Ibnder dat de Wercker daer van
weet, door haere inbeeldingen,een Vrouwe
, vcriiert,die daer foude wefen een Heerfche-
rinne van dit werck, haer noemende de For-
tuyne. En aldus wortfe, door den Mond van
de onwetende,aitijt geheeten. Blind wortfe,
in 't gemeen, afgebeelt, om uyt te drucken,
darfe d'eene niet meer als d'ander gunftigh
is, maer lieft en haet diefelve fonder onder-
fcheyt, vertoonende wat teycken 't geluck
haer vcrtoont.Waerdoor het gebcurt,datlb
eenen boeveop den hooghften'trap van eere
verheft , diemen behoorde aen een galge te
hangen; en een ander die groote eere waer-
digh is,doetfe in groote ellende en armoede
vervallen. Maer dit legh ick,nae 't geene de
Heydenen en 't onwetende volckjen daer
van verhaelen : Doch dit is de waerheyd,
dat alles door de Godlijcke Voorfienigheyt:
wort belHert,geli]ck D.Thomas feyt. De Men-
ichen die onder den boom ftaen, geven gc-
tuyghnilfe van de oude Ipreucke, te weten,
dar een yder Menfch Heer of Wercker is
van fijn eygen Fortuyne. Hoewel 't waer is
datiemant, gelijckmen iêyt, kan geliickigh
weien , nochtans ibo hy niet van een gQct
oordeel is, om den wegh des levens ,
eenbehoorlijck middel te rechten, (oo is t
niet mogelijck dat hy kan komen rot het
eynde, waer toe hy , door fijne werckinge,
begeert te geraecken.
Fok- |
-ocr page 143-
|
Fortuna.
EEn Vrouwe met een Hemelfche Globe
op't hoofd,en in de hand een O vervloets
Hooren. De Hemelfche Globe wort daer-,
tim vertoont, om dat gelijck de Hemel in
ficftaedige beweginge is, dat iich oock de
Fortuyne alfoo beweeght, veranderende aen
een yder haere gedaente, nu defen verhoo·-
gende, dan den anderen te gronde werpen-
de. En om dat het ichijnt 'dat defe deuyt-
deelfter van de Rijckdommen en goederen
defes Werelts is, daerom worter de Over-
vloets Hooren by gedaen, om te betoonen,
dat oock defe dingen niet anders drayen en
keeren als de Hemelfche Globe doet. Waer
over t^nfonm Galks feyt :
Fortiiy», die isgelijck^cen racl,
Seer-wanc^!, rond en flibber glad :
'Z.y keert en draeytgelycl{_een top.
Wat onder leyt Ithmt boven op.
De globe kan oock uytdrucken,dat de For-
tuyne overwonnen is , door de Hemelfche
fchickinge, diewelcke veroorfaeckt en be-
ftiert is door den Heere van de Fortune eii
van de Natuyre,nae't geene hy van eeuwig-
heyt heeft gefchickt.
De goede Fortune.
T^^ Vrouwe die mette rechter arm op
•"^een rad leunt,in plaets van de Hemelfche
kloot, hebbende in de ilincker een Over-
vloets Hooren.
O'ongehckjge Fortune.
EEn Vrouwe fittende op een Schip fon-
der Roer,'tSeyl van den Wind gefcheurc
zijnde.
Het Schip is ons fierflijcke leven,'t welck
een yder Menfch in een geruite haven foeckt
te brengen : de Mail, 't Scyl en 't ander ge-
reetichap geicheurt zijnde, bedieden.debe-
roovinge Van de rufte : weiènde de quaede
Fortuyne een ongelucldgeuytkomft,buyten
demeeninge van die gcene die't wel anders
foude verkiefeji. |
heeftfe op 't hoofd van een Cupido, dieront-
om haere kleeders Ijjeelt. ■
De ■vreedige of goedcrtierene Fortuyne , nae de
Medaglie van Antonim Ïm.
EEn ichoone Vrouwe ,· die mette rechter
hand op een Scheepsroer leunt,en mette-
flincker houtiê een Overvloets Hooren ,
mettet opfchrift Fortuna oeseqj-ien
& s c. Defe Fortuyne is te Romen ver-
toont geweeft onder't vierde Burgemeefter-
fchap van zAntonm Pius, nergens anders om,
als rot lijn roem en eere, om hier door fijne
voorlpoedige en goedertierene Fortuyne
uyt te drucken, en dat diefelve hein onder-
daenigh was : Alhoewel de Heydencn ge-
loofden , datfe oock was een Goddinne die
de Koninckrijcken en NYereltfche dingen
haeftigh veranderde.
Fortune,
EEn Vrouwe hebbende in de rechter hand
een Overvloets Hooren,en in de ilincker
een Lauwertack,leunende mette ilincker op
een Scheeps-Roer, bediedende dat zy doet
triumpheren wie zywil, 't welck zy door
den Lauwertack te kennen geeft.
De guide Fortune, nae de Medaglie van
. c/^drianui,
EEn feer fchoone Vrouwe, die op een rol-
koetfe leyt, hebbende een Scheeps-Roec
aen haere voeten. Dit is de gulden Fortuy-
ne, die deKeyferen in haere iaelen plaghten
te ftellen,terwijlen zy leefden,en die'tRijck
door haere Fortuyne beftierden.
Convito. G^mael,
EEnfchoon lachend longhman, van fijn
eerfte melckhayren,ftaende recht op fijn
voeten , met een leer fchoone bloemekraiis
om 't hoofd, houdende in fijn rechter hand
een ontfteecken Fackel,en in de Ilincker een
Lance, wefende in 't groen gekleet, gelijck
R 2 hem
EEn Vrouwe die op cen kloot fir,hebben- "C En Vrouwe die mette rechter hand een
de vleugels aen de fchouders. -t-- Overvloets Hooren hout, en d e flincker
κ^νοηΐιψ. Fortuna, Cafimdel^^z.
Di' hulplijck^ Fortnyne tot Lìefck, |
-ocr page 144-
|
hem I'h'doHraUii afmaelt, om dat dees ouder
jiiceft tot bancketten en gailmaelen gaie-
gen is.
■ De gaftmaeleii worden gehouden tottc
algeiiieeiie vrolijckheydt onder den Vrien-
den , en dacrom vvorr hy ichoon en lachende
gemaelt,met een krans van bloemen, om de
openhertigheyt van 't gemoed in deiè lief-
lijckheyt, die door t by een komen en aen-
waffeii van de Vriendichappen, die door de
gailmaelen plaghten verooriaeckt te wor-
den, te vertoonen.
■ De aengefteecken Fackel fchilderden de
Oade in handen van Hymm^us den God der
Bruyloften , om dat hy de gemoederen en
verftanden in de gailmaelen , wacker en lu-
ftigh hout, koilelijck opfchafFende, groot-
moedigheyt verweckende, onrfulx van ge-
lij eken wederom re pleghen, en van den
■Vrienden de plichten der danckbaerheyt te
ontfangen,
HoSpitaLITA. Gafivryhcyt.
Ή En feer fchoone Vrouwe , hebbende om
'hc: voorhoofd een goude circkel van
koftele ileenen , door een gevlochten, met
biondo en gekrulde hoofdhayren , en met
een fchoon en aerdigh hulièl, wefende be-
daeght, vrolijck van weefen en lachende,
ftaende met open armen om een ander te
ontfangen,houdende in de rechter hand een
OvervioetsHooren , als ofzy tfelve wilde
tiytftorten.weiende vol koorenayren, druy-
ven, verfcheyden vruchten, geld. en andre
dingen,die rot des Menichen gebruyck noo-
digh zijn. Zijndein 't wit gekleet, daerbo-
ven fai zy een roode Mantel hebben, ftaen-
de als gefeyt is, met open armen, houdende
onder "den Mantel, van de rechter fyde, een
naeckt kindeken , 't welck zy eenige vruch-
ten mette rechter hand fchijnt toe te reyc-
ken , cn van d'ander fyde leyt een Pelgrim
op der aerde.
Schoon wort zy geichildert, om dat de
Gaftvryheyt cene van de fchoonile wercken
is, en Gode foo aengenaem, dat oock loan-
nes XIII feyt : Wie dan ontfmght dtn genen, dien
ic{fe>ukn[al, die ontfanght my, en die my omfanghl, die
cntfanght hem die my gefonden heeft. lae Zy is van
fulcke volkomenthcyt,dat wy door haer tot
kenniffe van God geraecken 3 als ^uguitinm
feyc. |
De guide circkel, en de hoofdhayren , als
gcièyt is , bedieden de grootmoedige en
hooge gedachten, die in defe eed eie deaghd
zijn, nergens anders om denckende, als gë-
iladigh tioor de liefde te wercken.
Bedaeght wortfe gemaeit,om dat de jon-
ge luyden meeft tot Wclkiit zijn genegen,
en de Oude tot gierigheyt,ibo wort dan her
iniddel Ouder, voor de Deughd gehouden,
waer by de Gallvryigheyt wel paft.
Meteen vrolijck en lachendaengeficht,
met open armen , en met een Overvloecs
Hooren,wortfe vertoont,om dat de Waerd
den Gaft alfoo moet ontfangen. dattér niets
gebreck zy ; want ^mhrofms ieght : 't is een
opeiihaere aert van heleefiheyt, dat doch een Pelgrim niet
magh onthreeckcn, enby 'wort gedienfltgh aengemtmi,of
dat de aenkomende de deur e magh open flaen.
Het witte Ideed betoont dat een Waerd
behoort fuy ver en oprecht te zijn, ibnder
vlacke van eygenbaet, maer alles moet ter
Liefde Gods geichieden.
Zy wort gefchildert datfe een kindeken
onder haer roode Mantel heeft, als gefeyt
is, en van d'ander iyde een Pelgrim, om dat
de Gaftvryheydt een feer groot werck is,
want men komt, door de Liefde, die geene
te hulpe, die nootdruftigh en van haer felve
onmachtigh zijn, om haer te voeden met
behoeftigheyt van 't geene haer noodigh is:
gelijck ae Pelgrim is, diewelcke verre uyt
fijn Vaderland zijnde,eens anders hulpe van
noode heeft.
Hier iwt kan men af nemen, hoe aenge-
naem onlen Heere ff/a Chriilo de Gaftvryig-
heyt is, wanneer hy feyt : TVatghy den mmiteH
van defe gedaen hebt, dat hebdy my gedaen : tot be^
ichaemtheyt van die geene, die in haere
Huyièn prachtlijck die geene ontfangen,
die t nier van noode hebben gelijck de
ipreuckeieyt : Eenigefluyten de Vrome buyten, maer
degrootot Rovers en Vjjcken onthaelen zy prachtelijcl^.
Ora TIONE. Gebed.
E En oude nedrige Vrouwe , die van den
hoofde totte voeten toe, met eenen wit-
ten Mantel bekleet is en knielende, hebbe^
de bloote armen, en in de rechter hand felle
een Wieroock vat,en in de ilincker een Hert
houden, en ter fyden fai een Haene ftaen.
Oud is zy.om reeden die aireede geleyt is.
■ Zy
Casivryheyt. Η ο s ρ i l ,ι τ α. |
-ocr page 145-
|
Zy dcckt haer iioofcl totte voeten met een
Μ antcl,om te vertooncn dat het Gebed niet
in 't openbaer , niaer in 't verborgen moet
-gefchicden, nae de Fpreucke Chriiïi": ^Isghy
, gaet m u flaefl^mcr. De wittc Mantel De-
diet, dat het Gebed, ecnvoudigh , fnyver,
klaer cn van gewicht en deftigheyt moe:
\vercn,niet met een gemaeckte fraeyigheyt.
Het gelicht is ten Hemel gckcert,om dat
dat fel ve een optreckinge des gemoeds is,
gelijck Dock het knielen eerbiedigheyt ver-
loont, en het Wieroockvar, het Gebed.
• Dar .zy een Hert in de fiincker hand hout,
^ruckt uyt,dat,indien het Hert niet bid.foo
is 't geklap van de tonge vergeefs.Want het
is beter ftüle in 't hert te bidden, fonder ge-
Itiyt te flaen, als alleen met woorden,fonder
aendacht des gemoeds.
De Haen worter ter iyden geilek , als
zijnde een beek van de wackerheyt,om dat
{Ihriflm by Mathjeuin xxvi cap. feyt: Waeckt en
Ιιά,ο^ àatghy ing(en vcrfocckjnge valt, gelijck OOCk
Lucas XXI en elders meer gefeyt wort. |
ontflagen armen , houdende in de rechter
hand een roockend Wieroockvar, vvaer van
de ketens, als Pater nofters, lullen weien,
houdende 't hoofd verheven , iiendc eenige
glans. .
, Int wit wortlè gekleet,om datfe behoort,
jelijck c^mbrofm ieght, fuyver, eenvoadigh,
ilaer en blijcklijck te wefen.
Datfe met opgedagen armen gekniek is,,
vertoont de eerbiedigheyt die 'zy aen God
den Heere behoort te'^ hebben,en in 't beión-
der als zy in 't Gebed is.
Het verheven aengeficht dat een glans
iïer, vertoont, gelijck D. Thomas feyt, is eei·}
opheffinge des gemocds,en een opweckinge
van de genegentheyt, door de welcke de
Menfch iprekende, Gebeden tot God ftort,
openbaerende hem fijne verborgentheden
en't verlangen van lijn herte.
Het roockendeWieroockvat is een beeld
van't Gebed, wa.nt David ièyr inden cxl
Pfalm : Hare', mijn Gebed moet voor u gejklt ^yn,
als een rcuct^ojfer voor u gefichte.
De Paternofters zijn als keecens van't;
Wieroockvar , om dat het V'ider onfe het'vol-
maecktfte Gebed is , dat Chrisiin ons felve
heeft leeren bidden, &c.
Oud wordfe gemaek om dat in dees
Ouder meeft v/ordt gebeden, vermits de
reyfe uyt defe Werreld, den Ouden alder-
naeil is.
O R A τ I ο Ν E. Gebed.
E Eh Vrouwe in'c groen gekleet en ge-
knielt , de oogen ten Hemel opflaende,
uyt wiens mond een viervlamme komt,
houdende de voorfte vinger van de flincker.
hand op de borft , als of zy 't Hert wilde.
vertoonen,flaende mette rechter hand voor
een poorte die toegcllooten is.
't Gebed wort in 't groen gemaek, door
de hope die zy heef: om de genade die God
belooft te verkrijgen, en die infonderhey:
door onfe ootmoedigheyt verweckt worr^
die door 't knielen wort vertoont, ': weick
van ouds af geweeft is een :eycken van eere
en onderwerpinge. Dies de Schrijver feyt,
hy nie: weet, of dit door eene natuyr-
lijcke inftortinge gefchiedt, of om dat de
vinder van defe ceremonie geweeten, en
daerom geitel: heeft,dat de kinderkens ter-
P. 5 wijlen, |
-ocr page 146-
|
Gehed. Orati ο ν e.
wijlen zy nochby de Moeder zijn , gelijck
Gorop. Becanus verh.ielt, mette knyen de wan-
gen en oogen raecken, waer uyt de traenen
rollen, en dat ^ daer door, fich God laet ver-
ibenen, wanneer men hem vertoornt.
De oogen ten Hemel gekeert ,■ bedieden,
dat het geene men van God , door het Ge-
bed begeert, oock ten Hemel behoort, al-
waer oniè Vaderland is , en niet op der aer-
ile, alwaer wy ilechts Pelgrims zijn.
Door de vlamme die uyt den monde gaet,
wort verftaen, de brandende genegentheyt
des Gebets,'t welck het gemoed in de Lief-
de Gods ontftceckr.
De voorile vinger waer mede zy 't Hert
vertoont,is een teycken dat het Gebed eerft
nyt het hert,en daer nae uyten monde moét
komen. En 't kloppen aan de poorte bediet,
. dat de Menfche door fijne gebeden , God
moet moeylijck vallen, met vafter hope om
iijn voornemen te verkrijgen, met een leker
vcnrouwen in de woorden Chrijli : Bid en ghy
fult verkrijgen , foech en ghy fult Vmdcn, /{lopt en u fai
open gedaen ivcrden. Luca: χ i.
Oratione. Gelei,
E En oud Prieiler, in witte Priefterlijcke
kleederen , knielende voor een Altaer
mee een Wieroockvat in de rechter hand,
om te roocken, de oogen ten Hemel ge-
keert,mette ilincker eeii Hert toereykende.
De oude Priefter vertoont,dat de Menfch
eer hy met God ipreeckt door het Gebed,
iijn ziele met goede vvercken moet voor-
bereyden , weiènde vreemd van alle onfiiy-
verheyt,die hem kan béfmetten : 't welck in
de Ouderdom begrepen is , als wars zijnde
om de Wereld te volgen,toonende fich,in 'z
gemeen,allervierighft om God te dienen.
Het witte kleed , vertoont dielelve (uy-
verheyt van't gemoed,diemen int aenfchijn
des Heeren moet draegen.
Knielende, mette oogen ten Hemel ge-
keert,is hy gemaeckt, vertoonende de ken-
nifle fijns fe fs,die\velcke needrigheyt baert,·
en kenniffe Godes die een vaft vertrouwen
geeii;,lecrende dat men in 't bidden niet foo
needrigh en verflaegen moet wefen, dat wy
fouden wanhoepen , noch foo vaft vertrou-
wen , dat wy niet fouden twijflen over onfe
ionden» |
Gebeden, Aemoepingen, Scc.
Het Wieroockvat wort voor het Gebed
genomen , want in plaetfe van 't Wieroock-
vat in't Oude Tcftament, lbo zijn .in't
Nieuwe Teftament de Gebeden der Vro-
men.
■· Het Hert dat hy in de ander hand hout
om te offeren,bediet, gelijck t^mbrofm feyt :
Indien 't h.crte niet bid, foo l(lapt de tonge te Vergeefs.
Preghieri. Gebeden, t^enroefingen,
Τ Wee oude beichromjjelde, droeve,
mancke, icheele en fwaermoedighe
Vrouwen, in 't blaeu gekleet, gelijckfe Home
mafmaelt: Manck wordenfe , milTchien,
^emaelt, om als men wil bidden, men de
cnyen buyght : ofte om datfe met een twij-
felachtigh of manck gemoed gaen te bid-
den , hebbende gantfch geene leeckerheyr,
om te verkrijgen 't geene zy bidden.
Hiet aengeficht ftaet droef, overmits dc
Gebeden zijn werckingen die den aflaetuyt-
drucken, en een gebreck van dingen, die zy
niet hebben : ói een vreeiê van die niet te
verliefcn,'t geene zy vrywilligh befitten : en
dcbehöeftigheyt, alhoewel die· een oorfake
van volmaecktheyt is in de ilad,gelijck c^r/-
floteles feght, niettemin iffet een teycken van
gebreck, baerende treurigheyt en mager-
heyt in beiondere Mcnfchen, gelijck hy
voorder ieyt, en daerom wortle oock aldus
afgemaelt.
Scheel zijnfe, om uyt te drucken door de
verfcheydenheyt en 't geficht haerder oo-
gen , het ondericheydt van't opmercken
haeres verftands, wefende gemeenlijck vdn
tegenftrijdige meeninge, te weeten, die gee-
ne die een ander bid, en die geene van wien
wat wort gebeden. '
Het blaëu kleed beeld af, dat de Gebeden
van Hemelfche verwe moeten wefen , niet
vermomt noch geveinft,noch met gemaeck-
te reedenen opgefmuckt, maer reyn,fuyMr,
oprecht en waerachtigh, indien de Menfcnc
wil verkrijgen 't geeiie hy wenfcht en be-
geert.
Preghiere aDio. GebcdentotGod,
E En knielende Vrouwe, met gevouwen
handen, en 't hoofd ten Hemel gekeerr,
uyt wiens mond een viervlaiiune komt.
Defe |
-ocr page 147-
|
drucken de uytwendige werckingen van
den Menfch uyt : Mae'r het hoofd' ten He-
mel verheven , en de vlamine daer uyt vlie-
gende , bedieden de inwendige genegenthe-
òen van hert en finnen.
Edipitio overo un sito.
Gcbomv of jVoonirtgh.
De Oude gaven door een fteen, die aen
een draet was vaft gemaeckt, een Ge-
bouw of Wooninge te kennen, ofeenigh
gemaeckt werck, om dat de Gebouwen in
geender manieren konnen gerecht werden,
ten zy men met naerftighey t ibecke de rech-
ligheyt van de fyden , en dat door het Wa-
terpas. Daerom moetmenin 't bouwen dit
eerll waernemen , dat alle wercken mettec
Waterpas of. loot mogen over een komen,
en dat die van geener fyde eenige Icheevig-
heyt of nederlTanginge,in fich hebben.DaeV-
om foo kan men dele beeldnifle door een
Gehìcf, Heêrfchdppye, Cehrohenheyt des herten, 135"
Defc beeldeniffe s:elijckr feer de Oratie Coiimto of Gebrokenheyt des heften,is de
of Aenroepingc, heijbciide een fel ve voor- allergrootfte droefnis die een Ibndaer heeft:,
Werp en een geli] ckeynde. van dat hy de hooge Majefteyr Gotls ver-
De gevouwen handen en gebogen knyen toornt heeft ; waer over de Schrijver van
deiè Dichten aldus feyt : |
O aengename fmert,doch uyt een biltregrond,
Die my mijn^iel beroert door t loeren van de fond.
Die Ιτσοβ en heylontfangh door't fuckten en door 'tpee-
nen.
Die my hoert veelgehix door treurigheyt en "weenen.
Die fmert die andren druckf^doet my tefi Hemelgaen,,
'En doet my al dknrouw en droeffehii verfma'en :
In u foo -vind icl{_ traodi, yeel foeter als de lujlen,
't 'Geen arnlren 'is als roet,dat doet my lieflijekjuslen,
JUitsghy in mijn gemoed u ILeelel hebt geyeSÏ,
VérUeiicl^dcfepoel, enjaeghnac^talkrbeiï :
Nae een verhemelt Choor, ahvaer ick^ fonder vreefen.
Een Wandelaer geUjck_ en fcer Verheught fai 'Weefen, '
Die nac ein fnoode ivcgh van doorens en verdriet^
. Sijn moede voeten rufl en hloemkens "Weergeniet.
En Petrareha kyt :
Icl^eklage mijne verleden tijden.
C o ν τ ri r io ν e. berouλv,
Gebrokenheyt des herten. |
Man vertoonen , die een Waterpas of loot ^ En Ichoone ftaende Vrouwe, met uytge-
in de eene hand heeft, om 't felvc met oor- iUfpreyde hayren,in 't wit gekleet,de borft
open, als of zy die met haer rechter vuylt ,
wilde flaen , mette flincker trecktfe haer
afchgrauwe kleederen uyt, diewelckp ge-
fcheurt zijn, vertredende met aendachtige
cn ootmoedige mynen een Momaenfichr.
t Berou wort van een iêer ichoon opficht
gemaeckt, om te betoonen , dat een boet-
veerdigh cn verflagen herte van God niet
wort veracht, maer is een middel om de
grainfchap Gods teverfoenen, gelijck Davw/
_________________________________^^ in denr.iPralmfeyt,en is defe as een tegen-
bonden waeren, tot een teycken van heer- ftellinge der fonde, of gelijck de Godgcleer-
fchappye. de dat bepaelen , eene droef heydt die de
Contritione. Beroinv, Gebroken-
heyt des herten.
7 En Vrouwe van een ichoon en bevalligh
den, doch de hand open zijnde, de oogen
zijn vol traenenten Hemel gekeert,raec een
droevigh en treurigh welen.
Menlche neemt over fijne eygene fonden,
met voornemen om die te belijden en te
voldoen : De naem felve feyt S. Thomdt, be-
diet anders niet, als een vcrbreeckinge en
vveghneminsïe van alle recht enverlchoo-
"*-Opficht, ftaende metten vuyft gereet, als ninge,diede"hovaerdie foude konnen voort-
of zyhaernaeckte flincker borii wilde llaen: brengen ineenigh o-oed dat in onslbude
de flincker arm houtfe recht uyt nae benec- kenbaerzijn,
De Mom onder haere voeten bediet de
verachtinge van de Werreldfche dingen, die
ons fchoon voor d'oogen fchijnen, die ons
Yleyeuj
deel cn konft te gebruycken.
g i u R i S d i τ τ i o Ν e.
Heeyfehafpye.
E En Man in purper gekleed , die in de
rechter hand eenen ^Scepter draeght ,
't welck een waerachtigh kenteycken is van
de natuerlijcke heerfchappye, en in d'ander
hand droegh men de Έφι Confulare;, of de
Borgenieefters Roeden,die om de bijlen ge-
-ocr page 148-
ν Gehom des Wemhé. Gedachte.
|
vlcyen /bedriegen , en de waere kenniffe in
ons felve vertraegen.
Zy ftaet om iich van haere gefcheurde
klecderen te berooven , oin dat de gebro-
kenlieydt een deel is van de Penitentie of
Boete, waer door wy de klcederen van den
ouden Menich vericheuren, ons van nieuws
■ in Chrilio en fijne genade klecdende,die onle
Ziele verciert en verlekert regens alle ihoo-
de rampen en aenvechtingen.
Machina dell Mondo. 'ì GfWw
des JVerrclts,
E En Vrouwe, hebbende om 'x hoofd de^
fwieren van de ièven Planeten , en in
plaets van de hayren,vier vlammen: 't kleed
lal in drie deelen gefchakeert weien, doch
yder van befondere verwe. Het eerfte deel
fai den borii bedecken, en dat deel'van'tlic-
chaem fai blauw en vol wokken weien. Hec
tweede deel lal licht blauw of azuyr wcfèn,
als de baeren van de Zee. Het derde deel
tette voeten toe , ilil groen wefen met ber-
gen, fteeden, en kafteelen. Zy faiecn.Slange
- in de eene hand houden,dievveIcke in 't ron-
de gekrult zijnde, den fleert in den mond
hout, 't welckbediet, dat de Werreld van
iich felven,en door fich fel ven gevoet wort,
en datfe in fich felve en door fich felve,alti]t
met een gemaetigheyt en gewoonlijckebe-
weginge , in fich wederkeert, loopende het
begin nae 't einde,en het eynde keert weder
nae haer felve begin. En hierom worden de
ièven Planeten aldus afgemaelt.
Het vier dat zy boven op 't hoofd draegt
en de verwe van 't kleed , bedieden de vier
hoofdlloffen , dieviielcke zijn de vier min-
dere deelen van 't groot Gebouw deiês
Werrelts.
Pensiero. Gcdachte.
E En oud Man, bleeck , mager en fvvaer-
moedigh, gekleet in 't weerichijn, heb-
bende fteyle hoofdhayren , met twee vleu-
gels op 't hoofd , en aen de fchouders , leu-
nende mette wange op fijn ilincker hand,
houdende met fijn rechter hand een boffel
met heel verwart gaeren, alwaer ter fyden
een Adelaer is gevoeght.
Oud is hy gêmaeckt, om dat de gedach-
ten veel dieper en krachtiger in de Oude als
in de longe gedruckt zijn. |
Bleeck, maeger en fwaermcedigh is hy,
om dat de gedachten, en inlbnderneyt die
geene, die door eenigh mifnoegen heerko-'
men, oorfaecke zijn , dat een Meniche fich
quijnt, verfineltenuytteert.
Het weerlchijne kleed bediet, dat de Ge-
dachten vericheyden zijn, en rijl'en, foo van
d'eene als van d'ander lyde, oneyndlijcken
op, daerom iey t Pctrarcha, dat in alle treeden
nieuwe gedachten wailèn.
Hy is gevleugelt, om dat dieielve Poeet
ieyt, dat hy mette vleugelen der gedachten
inden hooghften Hemel klimt, daer vain
Tdjfo aldus mede finght :
Indien ghy met u blancks veedery,
't Gedacht en borii, als lichte l^leeden,
Cicrt,engenaeckt des Hemels top,
Ey! voert daer't fchoon onfwerp/cl op,.
Eli toyt het toe, als regen droflen.
Die in de locht fich t'faemen kpplcn,
. En feut het om de Werrelt heen,
Tefien'wandiighennachtvrrd'ween,
Oock fey t Dantes in fijne Helle, dat het geV
dachteeen ihelle beweginge van't gemoed
is, 't welck fnellijck vlieghr, waer het voor-
nemen fiechts henen wil, en is bequaem oni
alle verledene, tegenwoordige cn toeko-
mende dingen te vatten.
De fteyle hoofdhayren en de luchter hand ■
onder de wange , zijn teyekens van de op-
heffinge des gemoeds, die verooriaec it
worden door de rufte des lichaems.
De bondel of het roof verwart gaeren,
zijn den gedachten gelijck , want hoe meer '
men 't felve drayt, hoe meer 't felve ver- '
wart, en hoe'toock grooterwort, jae'c
ΛVort wel foo verwart, ciatter eindhjck geen
hope is om 't ièlve te ontwarren. En de ge-
dachten groeyen oock aen,om fich felf door
fijn eygen macht te befchadigen. 't Is waer-
achtigh dat de gedachten fomtijts een vaft
voornemen geven, om uyt te voeren en ge- '
legenheyt te krijgen, om fich oock daer iiyt
te redden , gelijck de draed van Thefeni be-
toont,diewelcke een leydlinan was,weiënde
te gelijck een baecken voor alle verftandige
luyden, om te gaen uyt het doolhof,dat ons -
llerflijck lichaem met fich draeght j doch
om de eedelheyt van de gedachten uyt te
drucken, iifer de Adelaer by gevoeght, een
eedele vogel, en van grooter Inelhgheyt,
Pen- |
-ocr page 149-
|
Pensiekö. Gedachten.
pEn Man in't fwart gekleet, hebbende
-^'t hoofd vol Periic noten,en fullen over 't
kleed veel Doornen zijn geipreyt,die mette
Icherpe punten nae 't vlees gekeert zijn.
De Perfic noten bedieden,dat gelijck die
gedeelt zijn in veele en vreemde gootjens
en iyde gangen, alhoewel die van harde en
Vafte ftofFe zijn,niet te min foo is onfeziele,
hoewel die onfterflijckis , gedeelt'door de
gedachten in verfcheyden deelen : gelijck
ï'krm 't felve feer wel aenmerckt.
De Doorens vercoonen , dat de gedach-
ten 't gemoed niet anders drucken,fteecken
en quetfen , als de Doorens het lichaem des
Menfchen plaegen , gevende haer gelegen-
heyt torte Melancolie of fwaermoedigheyt,
die door 'r fwarte kleed wort uytgedruckt.
E En bedaeghd Man , bloots hoofds, fich
uyt nedrigheyt wat buygende,en 't flinc-
ker been wat achter uytfl:eeckende,hy fai in
fijn rechter hand. fijn Bonet of Hoed hou-
den , toonende door duöanige aiijnen fijne-
137 |
gedienftigheydt en groote eerbiedigheydtj
hebbende aen de liincker hand eenen I.ceaw
en eenen Tyger te faemen vaft gebonden.
Bedaeghd wort hy gemaek , want in de
bedaeghtheydt bellaet de middelmaet en
't geene betaemlijck is,en niet in de leughd,
als dewelcke ficliTelve bemint, en fich meer
laet duncken als andere, gelijck cJnsictcks
feght.
Het ontdeckte en weynig gebogen hoofd,
bediet de onderdaenigheyt, waer door hy
eerbiediglijck,met een aengenaem gemoed^
hem ibeckt goedgunftigh te maken, door £
verkrijgen van vrienden. Waer over Ttren--
tm in fijne tenària feyt : Obfequtum amicos jurit,
dat is, Gciüenpigheyi haert yriendcn,
Hy hout den I.eeuw mette flincker hand,
die met den Tyger re iaemen gebonden is,
om te betoenen , dat de Gedienftigheyt,
door haere minlijcke ommegangh , den
Leeuwe, Tyger en andere hovaerdige en
wreede Dieren,kan temmen. Waer van Ovi-
dm in fijne Minnekonft; aldus finght :
De kromme tack^btiy^t mctgemaci(^.
Moer domme kracht verhreeckf den tac\}
lAI faetjens fwemtmen door een vliet.
De βγοοηι die acht's Schips itrachten niet^
Door Mm hetemt men Leeufv en Beer,
De Stier pheght dienfligh voor fijn Heer,
Genius of goede Geel} of Engel, nae de
befchrijvinge der Heydenen.
E En kindeken met ichoone hoofdhayren,
zijnde gekroont met Platanus of Aren-
doorn, hebbende een Slange in de hand,ge-
lijckmen vint in eenige gedenckpenningen.
Genius ofqtiacde Geefi, nae de Heydenen,
E En groot fwart Man met een fchricklijck
geficht, gebaerd en met lange fwarte
hoofdhayren,hebbende een uyl in der hand.
plutarchiis verhaelt dat Marco Bruto, die
hadde verrnoort,dufdanigen Geeft was ver-
feheenen. En de uyl houden de Oude voor
een droef voortêeckeri.
Gedachte». Pensiero. Gedïenfit^ejt, &c.
Daër zijn veele Geeften , en dat nae de
toeeygeninge der verftanden, waer uyt zy
Worden genomen, daerom fi.illen wy eenc
boven defe ftellen om d'andere te vercieren.
Ge. |
-ocr page 150-
|
Genius. GceHofEn^d, nae dcr Ouden
befchrijvinge.
VIncent'm Catarrui vertoont veele becIdniA
len vaa Gems of de Geeft, die hy uyt Li~
liui Gir Mai heeft getrocken. \Vy fullen oock
cene yertopnen die in Marmor uytgehou-
wen, certijts te Komcn is gevonden. Waer in
cen kindeken ftont met een vrolijck en lac-
chend geficht, gekroont met maenekoppen,
eninde rechterhand eenboffelkoorenay-
ren,en in de flincker ecnige troiTen Druyven
mst dit Opichl-ift : tyicnlpraecl^enGecfì,
A. Wat zydy voor een vrolijcli^ l(tml ì
G. lek ben een Geeft van elck bemint.
Α. Wan toe de Druyven in d'een hant^
In cTaiuler iveer een ì^orenflant ί
. £n 't hoofd met hollen dus omkrtflt ?
G. Dees kroon is tot den ilaep gehult.
En Ceres als OOck Bacchm wijn.
Doet 's menfchen Geeft vol levens zijn.
De goede uytkomft is oock met kooren-
ayran in de flincke, en met een fchael of be-
ker in de rechter afgebeeld in een beeldnilTe
van Trajanui, By de oude Romeynen is hy
voor de bewaeringe en belcherminge der
dingen genomen , daeroin wierde die den
ftecden, plaetien, planten , en tot alle din-
gen , jae ten keften de boecken toegewijt,
die wegen hunne maeckers door gemeene
toejuyginge, mogen aengenaemi werden ge-
acht, gelijck Martiak finght :
Een boecl^dat nimmermeer vergaet.
Moet Kijn volGeefl en kloeck^bcraet.
Men vint overal veele van defeGeeften in
de Oude opfchriften. Voor de Geeft of Na-
tuyre die wy gemeenlijck noemen den aert,
de treek, of natuyrlijcke genegentheyt die-
men heeft tot eene konft of faecke, kanmen
«en gevleugelt kind maelen,om de bcekiniP-
fe van de gedachten, die altijt in dc finnen
fpeclen, uyt te drucken, nae dat de invallen
neygen, 't zy totte geleertheyt, door boec-
ken, d'ander tot fingen en ijieelen met Mu-
fijckboecken, Fiolen, Luyten,Lieien,Inftru-
inenten, met Wapenen, Boere tuygh, Iaghr,
Vifchvanghft, of wat een geeftigü Schilder
-invak om uyt te beelden. Overiiilx magb-
men hem kroonen met Pktmui, van d'Oude
gehouden voor een boom van Geeftigheyc
en Bevalligheyr,alfo die door haere breede,
haer tegen de Jjette-der Sonnen befcherm-
de, en des Winters voor de koude befchutte. |
Waer over de Academie te Athenen, by
haere Oeffenplaets veele Pint,mi hadde, die
daer bloeyden en 36 elbogen hoogh wieflen
als Ρ/ί«ώί yerhaelt. DeKoningh Xtrewver-
maeckte fich aen deiê piante, aen wiens tac-
ken hy goude ketens en armbanden plagh
te hangen, gelijck Rlianm verhaelt. Men
kanfe oock mette bloemen kroonen, gelijck
TibuUui diefelve in fijne Dichten doet. De
Geniui of Geeft van't Romeyniche Volck, als
eene die altijt plagh krijgh te voeren, en
triumph te bedrijven , is gemaelt op fekere
gedenckpenningh van tinton. Pius met . een
Lauwer tack, of een Olijf in de rechter, en
een SpielTe in de flincker hand. In een ander
de Overvloets Hooren voor overvloedige
Rijckdom des Werrelts, of totte overvloet,
daer in gemeenlijck een yder behaegen
fchept. In twee andere Medaglien van fm~
jamis en cAnrel. ^ntoniims, hout hy in de rech-
ter een drinckichaele, en in de flincke koo-
renayren, om uyt te drucken dat deiè Key-
ièrs uytbloncken in Overvloet en Gods-
dienft , waer van de ichaele een beeld was.
In ièeckere Medaglie van Nero, alwaer die
een ichaele in de rechte en in de flincke een
Overvloets Hoorn hadde,voor een Outaer,
ichijnt fonder twijfel, uyt vleyingh geflagen
te zijn , want de Geeft of aert van Nero, was
nier ten goede, maer ten booiè geneyght,
rotte Godloosheyt, niet tot Godsdienft, toe
verwoefting, niet tot overvloet. Men yinter
noch by Occo verfcheyden andere., Piutarchus
noemt by de naem Gcnii, de ontfteltnifien
van \ gemoed, die in fich felve zijn ftrijdig.
De eendracht,cn kivagie by de ontfteltnis
rufte des gemoeds; ichoon en leelijck,by de
ichoonheyt en Icdijckheyt des gemoeds 9
licht en Iwaer, voor de lochtigheyt en ftac-
tighey t des gemoeds. Nemcrtes voor de lief-
lij cke en foete waerheyt, ^fapheia voor de
dubbigheyt van 't gemoed, dat duyftere en
fwarce vvolcken voortbrenght tegen de hel-
drigheyt der waerheyt ftrijdigh. veele meer
andere konnendcr werden voortgebracht,
die oock in marmor zijn uytgehouwen,, ge-
vleugelt , naeckt, eènige die vleugeltjes
draegen, andere korfkens met bloemen en
vruchten, eenige dieflaepen, en die beknopt
gekleet zijn , oock gevleugelt met paluuac-
ken, tropheen , kroonen , fackels Cn andere
dingenin: de handen. '
G fi ν i u s.
CeeTì of Engel. G e ni u S: |
-ocr page 151-
|
Genius. GccB.
-"^Oorts vintmen in verfcheyden marmo-
* ren de Gemm of Gceii uytgebeelr,naeckt,
gfivlengelr, en dat hy hout tuyltjens, kranf-
Kens , korf kens met bloemen en vruchten :
oock andere die dacr ilaepen, andere dieder
kort en beknopt gekleet ga,en, oock gevleur
geit, met palmen, zeeghtceckenen , eer-
kranfen, fackels en andere dingen meer,, die
een yder kan verfieren , nae dat hy iemants
ijeeft of Konil wil uytdrucken.
Μ E Μ Q RIA. Gehciighmifc, Geclachtmjjë.
£En Vrouwe van middelbaar Ouder,heb-
bende op 't hoofd een bagge of eén Jcof-
ferken vol juvveelen,in't fwart gekleet,trec-
kende mette twee eerfte vingers yan de
rechter hand aen 't le'leken van 't rephter
cor, en mette fiincke hand,houtfe een Iwar-
te hond.
Van middelbaer Ouder ilTe geftelt, om
dat ^rijioteles feght, dat de Menfchen in 't
befte van haer leven van beter en yafter me-
iBorié zijn, als in d'Ouderdom, en dat door
de yergetenheyt, om dat de kindlcheyt iiilx
noch riiet heeft geleert.
Het cierfel op 't hoofd bediet,dat de Me-
morie een feer getrouwe opfluytfter en be-
^'aertfter is van alle dingen, die onie fintien
door de fantafyen of invallen v/erde« ver-
toont : en daerom iffe genaemt een kifte van
\Vetenfchap,en van de ichattender ziele.
Met fwart iife gekleet, om dat defe ver we
vaftighey t bediet, waer van voor is geipro-
ken : Weiende dit de inemorie eygen,datie
vaft hout 't geene den finnen is venoont en
ingebed t.
Zy treckt aen 't Iclkkfn van hacr oor , tot ver-
gclijckinge van 't geene Ïlinha feyt, m 't dkppe
yan 't oor is de plaetfe yan dt- Memorie , 't ivf/f^ivy te
kennen geven, als men iier aen roert, o-elijck Vtrgdim
mede getuyght.
Dp/S^'^ric Hond is om diefclve reeden ais 't
fwarte kleed : om dat de Hond een Dier is
van een groote Memorie en onthout,gelijck
Wy door de daeglijxfe eervaringe fien,\vant
als hy in onbekende wegen gebracht wort,
en verre van huys is om weder te keeren,
-jae waer hy is , foo fai hy fonder ecnigh bc-
raet, den van waer hy is gckoinen, |
Memorie. Gehenghnijfe,
E En Vrouwe met twee aengefichten , in 't
fwart gekleet, die in de rechter hand een ■
Penne,en in de llincker een Boeck hout.
De Memorie is een befondere gave van
de Natuyi-e , én van veel overleghs en be-
denckens, omheliênde daer doof alle yerle-
dene dingen met den regel derWijsheyd,
fop wel in 't geene geichiet als 't geene noch
kan gebeuren,en daerom ilfe met twee aen-
gefichten gemaeckt.
Het Boeck met de Penne, betoonen, ge-
lijckmei) plagh te feggen , dat de Memorie
haere vo komentheydt krijght door'tge-
bruyck , welck gebruyck voornaementlijck
beftaet of door't lefen of door 't fchrijyen.
Me oria grata. Oanekjpaere Gehctigh··
niffe van de ontfangene Weldaeden,
E En aengenaeme lönge Dochter, die ge-
^ kroont is met een tack vol Geneverbee-
fien, houdende in de hand een groote Spijc-
ker, ftaende tulfchen een Leeuw en Adelaer.
Zy wort met een Genevertack gekroont,
en dat om drie reedenen, d eene, om dat zy
noyt wormfteeckigh , yerout noch vermol-
feiTit werr, cviji gelijck een goede Memorie
nimmer eenigh verderf van vergetenthcyt
gevoelt noch veroudert, en daerom wortfe
jongh geichildert. De tweede reeden is,oni
dat de Geneverboom , gelijck IHmm feyt,
nimmermeer haere blaeders laet vallen, alfo
behoort een Man de weldaed die. hem is
aengedaen, nimmermeer uyte gedachten te
laeten vallen. De derde reeden is , dat defe
beefien,gediililleert met andere kruyden,de
Memorie ftercken, en dat Lavendeel mette
aifche,van defe Geneverbeefieii, opgefoden,
de gcdachrnifle feer vorderlijckis , gelijclc
S Ζ
GeheughniJJe, Ccdachtmfè. μ e μ ο r ia. 359
wederom in flaen. Daerom vvordr gefcghr,
dat wanneer Vlyffes naer 't verloop van twin-
tigh laren wederom in fijn Vaderland keer-
de , dat een Hond , dieder in fijn vertreck,
van hem gelaeten was,hem allereerft kende,
en alle vriendfchap bewees.Waer over oock
Socraics by Finto,in fijne Phccdrofwóer,hy eenen
Hond, als dat Phccdna had van buyren ge-
leert , de geheele Oratie of Vertoogh, die
LiftAs hadde gemaeekt. |
-ocr page 152-
|
Memorie maeciien,'t welck die geene moet
ontiiouden, die daer weldaec'heeft ont-
fangen. |
dus, of ^ntroclia, in 't perck wierde geftelt, al-
waer een fchricklijcke en vervaerlicke Leeu-
we tegen uyt quam. Maer foo haeft fiigh hy
defen'c^tórofte niet, of hy ftaerooghdè ver-
baeft op hem, en nae dat hy hem naederde,
il-reelde hy hem met led<en aen handen,voe-
Kn^en met quifpelfteerten ofc een bondeken
pen, en ftaerende op den llreelenden Leeu-
Ave,icheent niet anders of zy,hunne kenniiÌe
vernieuwende,malkanderen,met onderlings
liefkoferien , verwillekomen en omhelfden.
'tVolck dat met groote blijdfchap alle defea
handel aeni;ig,begoft met veele gejuygs fich
hier over te verwonderen, ^htroeius voor
den Keyiër gebracht zijnde,wierde hem af-
gevraegt,waer door dit wreede Dier regens
hem foo fxchnnoedigh was? antwoorde,dar
hy in ^rïca daer mede al lange hadde ken-
nilTe gehad,want alfoo fijn Heere OudBur-
gemeefter te ^men \i'as, dat hy door menig-
vuldige flagen , fich hadde verflreken in een-
ilieme en woefte plaeclèn, en dat hy om deii
brand der Sonne, die aldaer groot is, fich in
feker hol hadde begeven, alwaer hy naulijx
was ingeraeckt, of daer quam deie Leeuwe
in,die leer gequetft was en jammerlijk huyl-
de,daer in hy feer verfchrickte. De Leeuwe
was evenwel meteen nedrigh weeien,als of
hy hulpe veribchte,tot hem gekomen,en fij-
nen poot nae hem oplichtende, foo fagh hy
dat die feer was bebloet, en alfo hy meende
dathy daeraengroote pijnemoillijden,foo
nam hy dienfelven in der hand , en trocker
een fcherpedoorneuyt,de wonde fuyveren-
de.DeLceuw,door defe genefinge vertrooft,
had hem voorts alle vriendichap bevveien,eii
in fijnen fchoot ruftende,had hy drie gehee-
le laeren, in 'lijn hol overgebracht, levende
van fijn roof, koockende , by gebreck van
vier, het befte daer van in de Sonne, die al-
daer feer fterck was. Nae dat hem evenwel
dit wilt en beeftigh leven had begofl: te ver-
drieten , was hy , terwijl de Leeuw op der
dood veroordeelt hebbende , om voor de
Dieren geworpen te worden , foo was deie
Leeuwe oock aldaer te Komen gevange" ge-
bracht : Diewelcke der verlcdenc Weldaet
gedenckende, fijnen Weldoender met geene
ondanckbaerhey c wilde vergelden,maer hem
liever alle vricndfchap bewyfen. Waer over
tantra"
I .{O Odnckkiere Geheughniffe ν dn dé amfangem Welbeden.
Guaithmi! en andere Natuyrkundigers ver- was geweeft. c^iirar/w die eerfi, door vreeië
liaelen. Cajhr Durantus feyr, dat de Genever- van dit dier,was belìorven.bepOÌl: nu,uy t fijn
beeficn de herffenen fterckeii en een goede half doode ziele , wederom moer te fchep-
De Spijcker die zy. in de hand heeft,is uyt
dit ifireeckvvoordr heer gekomen , datmen de
l'Vcldact met een f^ijcl^r m de balcl^ moet vaii maken,
dat is darmen de GeheughnilTe van de Wel-
daet altijt mofl: gedencken. Datfe tuffchen
denAdelaer en Leeuw in ftaet,bediet,d,ar al-
hoewel defe Dieren van de reeden zijn be-
iOoft,zy nochtans een danckbaere Geheug-
niiie,tegen hunnen Weldoender,hebbcn be-
weefen'.Voor foo veele de Leeuw belanght,
getuyi^ht Gellim , hoe oppiami! de Griexfche Licht was,daer van geloopen,foo dat hy nae
jEiiftoryrchrijververhaelt, 't geene hy niet drie daghreyien in handen vaneen hoop fol-
heefr gehoort,maer dat hy met fijne eygene daten was gevallen,van devvelcke hy bekent
oogen binnen Rgmen , in de groote fchouw- zijnde, was uyt c^/frka te Romen gebracht, al-
plaetib heeft gefien , terwijl de beeftejacht waer iìjnMceftcr alrcede was wedergekeerr:
aldaer gefchiede: En datter een flave ^ndto- diewelcke hem als een verloopen flave ter |
-ocr page 153-
Ceduerìghejt, Geflaedìgheyt. Assiduita.
E En oude Vrouwe, die in beyde handen
een Sandlooper hout, en ter iyden ilaet
een klippe, die met veyl of klimops-blac-.
deren is omwoflen.
Het Rijck des tijds dat geftadigh nae on-
ie ondergangh ijlt, wort aengemèrckt door
d'Ouderdom van defe Vrouwe , cn hierom
houtfe den Sandlooper,die zy noodig heeft
totte geduerigheyt, en om dat dieielve niet
foude IHlle blyven ftaen, foo keert en drayt
zy die gellaedigh om. Op de aenmerckinge
van den Rots en Klimop wil men dit feg-
gen , dat die geene die fich verbinden aen
'den dienil der grooten , en daer in al hunne
.....-------------------- gedienftigheyt en plicht te werckeftellen,
felf in de vlamme , en verbrande te gelijck dat her die gaet, gelijck de Klimop , want
met het Maeghdeken. Daer by maghmen af defe in hunne geduyrigheyt en befigheyt al-
nemen dat de Leeuw Koning is van de aerd- tijt iteygrende, foo klimmchfe allenskens
fche Dieren, en de Adelaer Koninginne van om hoogh , en fich aen de groote leunende,
alle Vogelen in de locht,en hoe eedelder dat gelijck de Klimop aen de Rotfe, foo kan r
een Perfoon is, hoe hy oock Moediger en niet zijn, of foo zy om hoogh klimmen,dat
IVIanhaftiger behoort te wefen.om de danck- 7.y hier en daer geen groote aenftoot fou-
baere gedachteniffe van de ontfajigene wel- den komen te lijden,
daeden in waerden te houden,
S 3 Os Ε-
'-^".iradus van de ilraiFe wierde vry gekeurt,
en door't befluyt dcs Volx wierdehem defe
danckbaerc en beleefde Leeuwe vereert,die
liy mec ecnen fcerbraeven halsband gebon-
den , door gchc--l R^mcn omme leyde : den
Wekken 'r Volck ontmoetende,tot hem fey-
dc : Skthia,defe Lccuvc is de iï'atrdvim dcfcn Man,
f'/ dcj'c Man is ds AicdiciÌKtneciìcr ~van dcfcn Lecinve.
Soo veele den ^.Macr belanght, daer van
verhaelt Cr.ites van Vargamcno, 'dattcr feftien
^'laycrs feer verderft zijnde,lcyden,tot eene
ν.τα haere MeJegerelIen,dat hy foude heene
g ien oni Water te halen: dele vint ter iyden
de Foiiteyne eenen Adelaer, die by nae ver-
ftickt was van een groote Slange,als die des
Aedlers hals met veele krullen hadde om-
iiingert, en hy fijne Seyflen by hem hebben-
de, houwt den Slangh in ftucken, cn liet den
Adelaer vry vliegen. De Mayer die gedaen
hebbende , keert wederomme met fijn vat
vol Wacters, gevende aen fijne kameraets
't lèlve te drinckcn.en willende daer na oock
ielre drincken,foo komt de Adelaer met een
b irit aengevlogen , en fmijt hem't Waeter
Van den mond af, op deraerde : de Mayer
lulx tot een teycken van groote ondanck-
baerheyt duydende, als heobende den Ade-
laer verloft:, lagh dat fijne Macliers,die daer
Vangedroncken hadden,nedervielen en hae-
ftigh ftierv'en: foo dacht hy,dit Waeter moft
vergiftight zijn : en hy bemerckte terftont,
dat dit getlaen was van den Adelaer, om de
XV'cldaet te vergelden,die hem was bewefen.
Defe faecke is oock gedenckwaerdigh te
vertellen,die PUnins gedenckt, dat in de'Stad
Sefio, een Stad in Thrackn, een Maeghdeken
Was, die eenen Adelaer hadde opgebracht,
Welcke Adelaer om danckbaerheyt, aen fij-
nen weldoender te bewijien , foo bracht hy
akijt aen 't Maeghdeken den roof, dien hy
hadde gevangen : en als 't Maeghdeken vi'as
geftorven, en op het Lijck-hout foude wer-
den verbrant, foo ftorte fich de Adelaer van
-ocr page 154-
Gehooyfimécyi. Obedienza.
|
E Eu Vrouwe van een eedel en ftatigh op-
ficht in geeftlijcke kleedinge, houdende
in de ilincker hand een Crucifix, en in de
rechter hand een lock , met her opfchrifr
S u a v e, dat is liefijc{offod.
De Gehooriaemheyt is uyt haere natuyre
een Deughd, want zy beftaet daer in,dat zy
haere eygene lullen,vrywilligh nae den wille
van andere buyght.en dar ten opficht van 't
s:oede,'r welck van een lichrhcrtige niet ge-
daen wort, die niet gevoelt de priciclinge
van lof en eerbaerhey t.
Daerom wort zy met een eedel opficht
eemaelt, weiènde de eedele de meefte lief-
hebbers van 't eerlijcke en de meefle vrien-
den van de reeden.
Het Crucifix met het geeftlijcke kleed,
zijn tcyckens,dat liyt Liefde van den.Gods-
dienft, de Gchoorfaeinheyr tenhooghften
prijilijck is , en hierom feggen de Aendach-
tige en Godvreefendc , darmen door defe
Deughd de goedheyd Gods lichtlijck doet
nederdaelen op onfe gebeden tot vervullin-
ge van oniê begeerten.
Het lock met het woord Sum vertoont
de lichtigheydt van de Gehoorlaemheydt,
wanneer die vrywilligh is. Dit was de Sin-
fpreucke van Leo χ terwijl hy noch een Ion-
ge was, 't welck hy noch behiel, nae dat hy
rot het Paufdoin was gekomen. |
Obedienza. Gehoorfaemheyt.
E En zeedige en nedrige Vrouwe, met het
hoofd gebogen,die de oogen ten Hemel
opgeflagen hebbende,een heldere ftraele uyt
den Hemel fier ichieten , alwaer een toom
aenhanght, die zy rnet groote vrolijckheyt
omarmt. En boven dit, wanneer de Égypre-
naers de Gehoorfaemheyt wilden afmaelen,
ibo vertoonden zy een Hond die't hoofd
nae fijnen rugge keerde : Want men vind
:^een Dier fbo gehoorfaem als dit, dat oock
ij η fjjijfe fai laeten leggen, en dat boven de
aert van alle andere Dieren, alleen op 'c
bloot woord en 't wencken van fijnen Hee-
re, om hem te hooren en te gehoorfaemen.
Daerom ioo kan men den Hond hier toe
oock wel gebruycken.
Obediekza. Gehoorfaemheyt,
E En V rouwe in "t wit gekleet,die al gaen-
de, in den Hemel een blinckende ftraele
fiet, draegende defe Vrouwe een kruys op
haere ichouderen.
Alhier wordt gemerckt dat de Gehoor-
faemheyt moer fuyver weien van alle be-
finettingen,vol hope vanonfterflijcke beloo-
ningen, die haeren wegh verfekeren,en haer
iijdiaem maecken om de gewichtigheyt van
den laft des Wers te dragen,die voor de fin-
nen fwaer valt,maer die laer nochtans egdfii
maecken. Het eerfte wort verftaen door 't
■witte kked, en 't ander door 't opmercken
nae den glans des Hemels , en het derde
door het kruys, dar zy op haere Ichouderen
draeght.
Obeoienza verso Dio,.
Gehoorfaemheyt tegens God.
E En Vrouwe met een langh en eerlij ck
kleed , fiende met groote opmerckinge
nae een Oflerhande , die op den Autaer
brand , en mette cene hand t^edoopt zijnde
in de ilachtofFer, foo raec^tfe hét tipjen van
haer icchter oor aen,
D« |
-ocr page 155-
Geylheyt. L il s s u r ia.
pc bediednifle van dele beeldniffe is uyt
«eH.Schrifc getrocken,alvvaer geieyt wort,
dat Moyfes mette vinger in den flachtoffer
gedoopt hebbende, het tipjen van de ooren
geraec -et heeft van ^aron de Hoogepriefter
en van fijne Soonen.'tWelck van de H. uyt-
leggers bediet is op de Gehoorfaemheyt en
op de vaerdigheyt van't gehoor,om de hey-
iige dingen , die totten Godsdienft behoo-
ren, uyt^'te voeren.
Obedienza. Gehoorfaemheyt,
Ïi En Vrouwe bloots beens , met een kort
-kleed , vertoonende haerc vaerdigheyt
door een Spinwiel in de hand, 't welck zy
ibo nae d'eene als nae d'andere fyde draeyt:
aÜbo moet iich de Gehoorlaemheyt oock
l^ewegen nae het wencken van die daer
Vetielijck gebiet.
Lussuria. Geylheyd.
VOor de Geylheyt maelden de Oude
een Ïawm met een krans van Eruca of
Raker, en ceri boich druvven in de hand om
cenen geylen Fatum te maccken,cn de Raket
diende tot een prickel aen Fctim,
En eygentlijck zijn die geene geyl die in
de Min te overvloedigh zijn, veroorfaecks-*.
door den Wijn, diewelcke verhit, en door
andere dettele hulpmiddelen.
Lussuria. Geylheyt.
"P\E Oude plachten Fenm , op een Geytjen
-L'fittende,voor de Geylheyt af te maelen,
Vertoonende dat de Reeden door de finnen
en door de ongeoorlofdebegeerlijckhee-
den was t'ondergebracht.
Lussuria. Geylheyt,
E En Maeghdeken dat haere hoofdhayren
gekrult en konftlijck geciert heeft, zijn-
de bykans naeckt, maer dat het laecken
't welck de leeden bedeckt van vericheyden
verwe^zy,gevende groote ichoonheyt aen 't
oogh, en die op een Cocodril fittende een
Veldhoen of Patrijs liefkooft, dat zy in
d'eene hand heeft.
De Geylheyt is een heete en ongebonden
143
genegentheydt rotte vleeichlijcke \ν€ΐ1ηίΙ,
ionder darmen op gebruyck van wetten, na-
tuyre, ordre of t "
met
maelt, want de'Geylheyt ritft aen, en is è'én
wegh nae de Helle, en een Schoole van alle
fchelmeryen.
Als naeckt wort zy vertoont, om dat het
de Geylheyt eygenis, teverftroyen ente
gronde te werpen, niet alleen de goederen
des gemoeds,als daer zijn de goede naeme,
vroiijckheyd , vryheyd en aengenaemheyt
des lichaems, maer oock de Ichoonheyt,
fterckheyr, wackerheyt, gefondheyt, jae de '
deughd ièlve, maer zy rooft oock de goe-
deren van fortuyne,als daer fijn geld,e^ele
gefteenten, huyfen,vee en landen.
Zy fit op de Cocodril,om dat de Egypte-
naers ièyden , dat dit Dier een teycken van
Geylheyt was , want het is feer vruchrbaer
en baert veele jongen, gelijck Pkriia Valer.
in 't XXIX boeck verhaelt'. En het is van foo-
daenige befinetlijcke Geylheyt, datmen ge-
looft , dat als het fijn rechter kinnebacken
aen de rechter fyde vaft hout,dat de tanden
de
-ocr page 156-
|
144
de Geylheydt verwecken en voort drij ven.
Men leell oock in de Magifche Schrijvers,
als mede by Diofcoridem en Plmiiim , dat, lbo
men de beek van een Land-Cocodril, die
van eenige Scmus geheeten wort, en de voe-
ten in witten Wijn leyt en daer van drinckt,
dat het den Menfch dapper totte Geylheyr
fai ontfteecken.
Zy lief kooft en hout een Patrijs of Veld-
hoen : Want daer is geen dingh bequaemeir
noch dat meer paft, om de ongemaetighde
Welluft en ongetoomde Geylheyt te ver-
toonen, als de Patrijs , diewelcke wel dick-
wijls van fulcken rarernie,in't by een komen,
is aengehitft, en door ibodaenige ongema-
nierde Geylheyt ontfteken, dat het Manne-
ken dickwijls de eyren breeckt, die 't Wijf-
jen broer , weiende daer door in t broeden
verhindert en verlet om iich daer mede te
paeren.
ρ e c u ν
E En Vrouwe in 't geel gekloet, van wit en
taneyt te faemen , zijnde Ichoon op 't
ïioofd gehult, waer op een Nacht-uyl ftaet,
houdende in de hand eenige ftempelen,hae-
mers of ichroeven , zijnde werckgereet-
ichappen om te munten.
De verwe van 't kleed bediet de ver-
fcheydentheyt van 't Geld, 't welck men van
Goud , Silver , Koper en andere métallen.
ilaet, en de fchroeven, ftempels en haemers
zijn wercktuygen , waer mede't Geld gefla-
gen wort.
De Nachtuyl was by den Griecken, voor
GeId,uytgedruckt.Waerover om den Athe-
iiienlen danckbaerheyt te bewijien , die dit
Dier in haer Wapen voerden,lbo floegen de,
Ciriecken defen Nachtuyl op haere pennin-
gen , gelijck Ïlutarchus in't leven van Lifander
gedenckt.
Noch druckten zy op het Geld eenen
Vleermuys,en dat door de fonderlinge lool-
heyt van den knecht Gd'ffus te Athenen, als
Plutarchus verhaelt. Want allbo Giüppus lalt
hadde ceuigh Geld nae Laccdcmon te ienden, :
verberghde hy een groot deel van 't felve
ouder 't dack van fijn Huys : 't welck defe
knecht gefien hebbende, en aldaer een Wet.
was, dat geen knecht totnaedeel van fijn
eygen Meefter mocht getuyglinis geven,foo |
Het woort Pecunia, waervan het gemunt
Geld naemaels den naeme heeft verkregen,
heeft haeren ooriprongh van Piai, dat is van
de Beeften, alio de Rijckdoom,by de Oude
meeft beftont in de menichte van Beeften :
Maer als daer nae het Silver en Goud dap-
per in fwangh gingh, heeftmen evenwel,om
de lange gewoonte, den naem van Peama
behouden ; 't welck als noch gemunt Geld
bediet.
V g u a l i τ a. Gdijclipeyt.
E En Vrouwe die mette rechter hand een
Weeghlchaele hout, en in de ilincker een
neft met jonge Swaluwen,die de Moeder te
ceten geeft.
Door de Weeghfchacle wort verftaen de
oprechte en waerachtige rechtvaerdigheyt,
die een ygelijck geeft,ciat hem toebehoort.
Door 'de Swaluwe in 't neft, als boven,
verftonden de Egyptenaers een Man , die
aen fijne kinders,ingelijcke dcelen,fijne erf-
nifle uytdeelt, en te gelijck een Princc,die in
fijn onderhout van koft, kleederen en eyge-
ne gemacklijckhedeil,niet wil boven andere
uytfteken, maer die fich met fijne Burgeren
wil gelijck ftellen : Even als de Swaluwe
doet, die nimmermeer, tweemael, fijne lon-
gen de ipijie toerey.ckt,aen wien hy diefelve
eens heeft uytgedeelt, maer onderhout die
op eenderleye maniere.
Van deie gelijckheyt is de Keyièr Hadrìa-
nu!, een feer gVoot lief hebber geweeft, die in
fijne gemeene ipijl'e de maniere van Hmien"
wilde hebben onderhouden, als die aen nie-
mant fijne gewoonlijcke fpijfe lietg^r'?'^
hebben. lae hy beftelde dickwijls , dat op.
fijne taefel fobere gemeene koftfoude wor-
den geftelt, en dat om alle oorfaecke wegh
te nemen, aen die geene, dievvelcke uyt ho-
vaerdigheyc of anders met hem ter taefel
guigen.
Geld. Pecunia. Gelijckhejt ,Ζΐζ.
komt hy voor 't Recht,en ièyr dat onder het
Dack van fijnen Meefter, een feer groote·
hoop Vleermuyfen verborgen waeren. Het
welcke van de fchrandere Rechters verftaen
zijnde , gaven zy diefelve penningen weder
aen de Republique, prijiende de geeftigheyt
van deièn Dienaer,en naeniden hier nae hec
Geld, in alle voorvallen, met den naem van
Vleermuys. |
-ocr page 157-
|
Gelijckheyt. V
Klngea , ren eynde zy hem niet Ibuden be-
ItrafFen , dat de leckerheyt., van moiide, in
hem foude heerichen.Want hy wift feer wel,
ctV om de ge:noede"rca der Volckeren met-
ten Prince te vcreenigen,nietnoodiger was,
als met aehtbaerheyt en Maiefteyt van den
Scepter, alle Onderdaenen te verbinden, en
yder in de Gelijckheyt, te doen leven. We-
tende dat de kracht van fijne natuyre hae-
tclijck,maer gematight zijnde,datiê lieflijck
Was en goedertieren, Overfulx befchickte
Ïhiilcds van Ct!rtbago,een groot liefhebber van
de Gelijckheyt, dat in de Stad, alle de mid-
delen en beiittingen aen yder Burger ibu-
den gelijck zijn,en dat om den haet en nijd,
die onder haer was, wegh te nemen, gelijck
•^Αήβοΐοΐ. in het tweede boeek van fijneftaet-
regeeringe feyt, alhoewel 't iel ve op het lae-
fte,foo geheel niet wierde toegeftemt: want
de eedele en treflijckfte Mannen wilden het
gemeen ongeval, met het ilecht en veracht
Volxken,niet gelijck dragen,waerover dick-
vvijls twift en kibbelinge ontftont. Maer foo
daer recht wort aengemerckt,waer de rech-
te Gelijckheyt, wefendehet opperfte goed
van een Stad of Republique , gelocht wort,
foo volght nochtans niet, dat, het geene
't welck buyten deiè Gelijckheyt gaet,daer-
om tot fchade van de Stad of Gemeene be-
fte foude gedyen. Waer uyt dan geoordeelt
wierde, dat een Man, die in volmaecktheyt
van Deughde, boven andere, uytftack,door
fijne verheyentheyt en uytnementheyt de
Gemeente foude ichadelijck zijn. En over-
fulx hebben de Griecken,diewelcke Vinders
van alle goede Burgerlijcke Wetten geWeeft
zijn,en infonderheyt die van i^theneii,wel ge-
Weeten dat de geene, die de Republique
Ichaedelijck was, ftrafFe verdiende : Maer
iemandt om fijne uytnemende Deughd te
ftraiFen, dat was een groote Ibnde. Derhal-
ven hebben zy een eerlijeke ftrafFe bedacht,
om het rechtvaerdigh of onrechtvaerdigh
vermoeden, re onderdrucken , 't welck zy
vaneenigh uytftekent dapper Man hadden,
noemende diefelve ftrafFe oflradfmws ; gelijck
oock, wanneer iemandt fich kende vol van
bloed , en van een feer ftercke en wackere
natuer te zijn, foo fpeende hy fich wat van
de fpijfe, hebbende voor een gebruyck fich
een ader te doen openen, om in dit gebreck
niet te geraeckea, waer in vcelc, door te |
G u A L I τ Λ. 145·
groote wackerheyt van haere kracht, plach-
ten te vervallen : treckenne te gelijck uyt
P/z/i.jrc/jiii, ter wijl hy van't Ofnaafmus Ipreeckt,
dat dit het Vblck als een Medicijne , voor
een fceckere geftelde tijd plagh te dienen,
verplaetfende buyten de Stad voor den tijd
van tien laeren, foodanigh Burger, diewelc-
ke boven andere uytbromde,'t zy door eere,
Rijckdoom,of grootdunckentheyt,in wek-
ken tijd hy aldaer affienlijck en niet was te
lijden, ftraflende met deie ftrafFe alleene
doorluchtige perfoonen : Waer by dieielve
Schrijver noch ieght,dat Hiperbolm een fnoo-
de boeve, foeckende met deiè Wet eri ge-
lij cke boete te ftrafFen, eene van de drie
treflijcke Burgeren van ^themn; als Ieacm,Nt-
cUi en cAlcebiades , foo viel de ftrafFe , regens
haer aert, op den kop van deien moetwilli-
gen HiperbolKs en op 't ander gemeen cn flecht
Volxken , om met gelijckte boete geftraft re
worden : Maer het gebeurde, dat defe ItrafiÏ;
in deie perfoonen gefchent zijnde , dieielve
daer nae geheel wierde wegh genomen. De
ftrafFe wierde Oflracifmus geheeten, nae een
ftcentjen't welck Oflracm genacmt was,Waer
op de Burgeren den naeme teyckenden, van
die zy wilden uyt der Stadt gebannen heb-
ben , welcke fteen zy daer nae wierpen , op
een plaetfe van de Merckt, die met traliën
was omflooten, waer van het getal al over
de fes duyfent moft weien, oin 'de ftemmen
wegh te draegen. Diefelve Schrijver feyt,
in 't leven van ^kibiacL·, dat defe ftrafFe van
Ofracifinus,niet ingeftelt was,om de bedroef-
de te ftrafFen,maer alleene om de al te groo-
te hooghmoedigheyt van andere te maeti-
gen : en daerom wierde zy met een ander
naeme modcratknc of tuchtinge genaemt, die-
welcke geichiede ter begeerte van de Benij-
ders, die aliHan haere tegenftrijdige in tiea
laeren, voor haere oogen, niet iagen : Door
wiens afwefen haere fmerte, die door't da-
gelijx fien, aenwies, b haer Wiit wierde ver- '
koelt, die anders booilijck haere gemoede-
ren doorboorde. tJri(loidcs handelt van defe
ftrafFe in't tweede boeck van fijne Potó/Vi,
noch breeder, leggende : Wamm van de Ste"
den, daer't Volck regeerde, de Oftracifmus^cvoWf»
: om dat defe Steden de Gelijckheyt in ^vanden
hielden. Derhahen ■wiederfchjjnt, door Rijckdoom, of
al te veel Grienden , of om andae te groote Mogcntheyt,
hQVtn andere uyt te ikccken, fai voor feeckcre geflelds
Τ ψ |
-ocr page 158-
|
146 Gelcgentheyt. O
tijd uytcr Stadt gekinnen ■worden. Alwaer nicn ficc
dat hy dit feb/e roefl:cmt,macr hy Helt geen
tijtl, verdedigende den Raed van Perimdcr,
die hy aen Trajtbulus
gegeven hadde , van dat
hy de verhevenile ayren,lbude nyt de ande-
re wegh doen. Dele maniere van ftrafFe,be-
haeghde c^uguflus, niaetigende dieil-Ive met
een ander woord en naeme, gelijck X^aiwi
Ibyt in 't 111 boeck in 't verhae! van SUUms,
uyt het gedachte van de 'juniì, die met eeae
v.in Nichten overipel bedreven
hebbende, daer tegens niet anders dede, dan
dat hy hem te veriiaen gaf, dat hy ^QnSilknus
iijne Vriendfchap ontfeyde : Welcke woor-
den, van ontfegginge van Vriendichap, Silk-
nus verftonr, dat hem,in ieeckere maniere,de
ballinghichap wierde tbegewefen: en ion-
der vertreck, foo gingh hy van felve in bal-
linghichap , waer uyt hy niet wederkeerde,
voor dat hy van Tibcr'ms in fijn Vaderland
wierde heritek. \Vy ibuden veele dingen tot
ons bewijs konnen voortbrengen, maer om
onie reeden kort te maecken, fullen wy be-
fiuyten , dat defe Gelijckheyt van een yge-
lijck wort bemint en omhclf!:,die oock in de
Natuyre felve en in de temperatuyre of ge-
maetightheydt van des Menfchen lichaeon,
v/ort aengemerckt, 't welck terwijl het ver-
eenight, en niet ontilelt of oploopende is,
door te grooten overvloet van Vochtighe-
den of overtolligheyt van deen ofd'ander,
ibo blijft het IHl en vereenight, en het lic-
chaem behout fich geibnt en volmaeckt, en
dat door een beicheydene uytdeelinge van't
bloed , dat foo wel aen de naefte als aen die
verder afgefcheydene deelen, wordt ver-
Ipreyt.
E Qj-i A LI τ A, Gclijckhcyt, gelijck die te
Romen in de Boeckzaele is gefchilderc.
ZY maelden een Vrouwe af, die in yder
hand een toortiè hiel, ontftekende d'ee-
ne toortfe door d'ander.
Occasione. Gekgentheyt.
PHidUs de oude geeilige Beeldhouwer,
maelde de Gelegentheyt af byeennaeck-
te Vrouwe, met een Sluyer over dwers, die
haer de befchaemde leeden deckte, oock
met hayren die haer Bver 't voorhoofd ge-
fpreyt hingen,fi.ilx dat de necke gantfch kaei
cn ontbloot was, oock met vleugels aen de |
C C A S I O Ν E.
voeten , ftaende op een rad, hebbende in de
rechter hand een Scheermes.
De hayren die te faemen over 't voor-
hooft gekeert zijn,geven te verftaen,datmcn
de Gelegentheyt moet voorkomen,paffende
op haere gangen , fonder datmen die moft
volgen om te vatten, wanneerie aireede den
rugge haddc gekeert, want zy treet feer
iiiellijck met gevleugelde voeten , geftelt
zijnde op een rad , dat geduyrighlijckfoli:
en draeyt.
Het Scheermes houtie in de hand , want
zy moet vaerdigh zijn , om alle flagh van
beletfèlen af te fnijden. Waer over de Poeet
^ufoniiis, over dele beeldniffe van PhidUs, by
de .welcke hy oock het beeld van Beroinv
heeft uytgefneden, om dat ons menighmael
berouwt dat wy de Gelegentheyt hebben
laeceii voorby flippen , tot verklaeringe van
d'een en d'ander beeldeniffe, defe volgende
Dichten heeft ingellelt.
AENSPRAECK
Op het beeld van de Gelegentheyt en 't Beroiu
A. ^Vutfehoonderl^pnίìβucl^βeicI(_βaen}
G. 't Is mee van Phidids gedaen.
Die fovii beeld en Palias goot,
Waer door hy fulcken lof genoot.
Gelegentheyt ben ick genaemt,
By veelen niet te wel befaemt.
A. Seght, tvaerom βt ghy op een rad ?
G· Om dat ick rol van Had tot ftad,
A. En Λνίκχοηι \4ercken aen u -voet ?
G. 't Is om te vliegen metter ipoet :
Want wien Mercuyr fijn Ichatten bier, '
Daer vliegh ick als een pijl die Ichiet»
A. Nochtans foo dee kt u hayr 't geficht ?
G. Ick wil niet zijn bekent te licht.
A. V nec/(_ nochtans is kael en plat ί
G. 'r Is om daer niet te zijn gevat.
A. J'J at hehdy voor een Meele-maet,
Die neffens tnve fyde βαοί ?
G. Zy ITd't u ieggen : B. 'k Ben een Vrou,
Geheeten Droeve-Spae-Berou,
Van finerte, ftraf en ander leer,
Daer Cicero geen naem af weet.
A. Seght -Wat dees Maeghd doch by u doet ?
G. Als ick ter vlucht heb 't Volck gegroer,
Soo blijft zy by een yder ftaen.
Van die ick ben voor by gegaen.
En u, ter wijlen dat ghy vraeghr,
Soo ben ick u oock al ontjaeght.
Fede |
-ocr page 159-
|
E En Vrouwe in 't wit gekleet, met een
Flelm op 't hoofd, en in haer rechter
hand houtfe een ontfteecken kaerfle, in een
Menfchen herte , en in de flincker hand een
Tafel van de Oude Wet, inet een open
Boeck.
Het Gelove, weiênde eene van de Theo-
logiiche Deughden, draeght een Helm op 'r
hoofd , om te betoonen , dat oni her waere
Gelove te handhouden , het verftand moet
bevvaert zijn , voor de flagen van der Vyan-
den wapenen : 't welck zijn de natuerlijcke
reedenen van de Philofophen, en de Sophi-
fteryen der quaeder Chriftenen : iich yaft
houdende aen den fin van de Euangehfche
leeringe en Godlijcke geboden.Grf^oViai fegt,
het Gelove heeft geen beloomngc , ·\ν.ιεΐ de Mmfchlijekf
rcedeii-, handgrij^lijeke proe\e betoont.
Het Boeck met de taefelen Moyfis zijn het
Oude en Nieuwe Teftament te famen, waer
in het voornaemfte inhout deffelven , als de
geboden ChriBi, en des Wets zijn begrepen,
vermits hy niet gekomen is de Wet te ont-
binden, maer om diefdyc te vervullen. |
Het hert mette ontftccckcn k.ieriic in de
hand , bed jet de verlichtingh dcs.gcmoeds,.
heerkomende iiyt het Gelove, verdrij-fende
de duyfterniffe der ongclovigliayt en onXvc-
tenheyt. Dies ^ngu{ihim Γθ;?;1ίΐ·: BUndheyt ison-
gelovigheyt^ cii Fcrlkhtinge is 't Gehye. Waeromnx
oock by de oude tì. Godsdicnilcn het licht
ontfteken wort.
Fede. Geloof.
't ^^ Elove , wort oock door een Vrouwe
^^afgebeelt, die fittende en Iber aen-
dachtigh fiende, een Kelck in de rechter
hand liout, ruftende met haer llincker op
een Boeck, dat op cenen vaften hdeckfteen
ftaet, te weten ChriHo, hebbende deWcrreld
onder haere voeten.
Zy is in Hemels blaeu gekleet met een
carmoiyne opperkleet. Onder den hoeck-
fteen leyt een Slange verplettert, en dc
Dood met fijne pijlen verbroocken. Hier
by leyt een Appel, waer door de Sonde is ·
veroorlaeckt.
Zy is met Lauwerblaeden gekroont, tot
een teycken , dat wy door 't Gelove over-
winnen. Achter haer hanght een Doorne
Kroon aen een fpijcker. 't Welck alles door
fich felven klaer is , als hebbende weynigh
verklaeringe van noode. In't verichiet wort
abraham mede gefl:elt,alvvaer hy fijnen Soo-
ne wilde offeïen.
Fede Christiana Catholica.
nae de befchrijvinge van Falge>itim,tix andere.
De oude Chriftenen hebben het Chri-
ften Geloof by een Maeghdeken van
duyfter opficht uytgebeeldten met een
Sliiyer rontom de borft bedeckt, de ichou-
derenbloot, met een Lauwerkroone op't
hoofd, hebbende een Scepter in de hand, en
voor haere voeten fnllen twee^oflen ftaen.
Zy fai in haer. gebeerden en handelingen
een groote ftantVaftigheyt en grootmoe-
digheyt vertoonen.
Deie beeldenifle is van een Doftor van ^
Paris Hokot genaemt, aldus afgemaelt.
Zy is van een duyfter opficht geftelt, om
dat de Articulen van 't geloof, waer in wy
geloven gantfch geene uytblinckentheydt
lebben,want gelijckPWiii feyt i Cor.13.12,
Τ 2 foo
Catholìjck of algemeen Geloof. Fede Catholica. 147 |
-ocr page 160-
|
foo pen "ivy hier door eene l]>it:gel , in cai duyjlcr raeàfcl.
Wacr over Chriftm rot T'b:,m.!s f^yt loan. xx :
8αΙιφ xijnfe Jlc niet fien en doch geloven. Men kan
oock ieggen tlatlc gcdeckt gacc , want her
kleed van 'z Geloof,als de Godgeleerde ièg-
gca , komt licchtlijck door een duyiler en
gedeckt voorftel voort, te weten door een
ontaiWijck en onilenlijck voorftel.
Zy is rotte fchouderen en borft toe,bloot,
om dar de Eaangelifche Predicatien niet
met cierlijcke VvOordén moeten opgepronkt
werden, noch mee raedièls en dobbellinnige
reedenen, maer moeten klaer zijn.
Zy dracght den Lauwerkrans tot een
teycken van Overwinninge,regens de vyan-
den deirelfs,als Duyvel,Werreìd en Vleeich.
En daerom.hadden de oude Keyièren een
gebruyck, om met Lauwerkranffen in haere
triumph-feeftea tegaen. En van de Marte-
1____ilt ty----_ .. / rf________
blmkende Lauv>erfyanjjcn -vcrrijckt -worden.
De Scepter die zy in de hand heeft , be-
diet niet anders als de Majefteyr en heer-
lij ckheyt van ons Chriften Geloof, wefende
als een Koninginne en Heerfcherinne, oock
een Dochter van een eeuwigh Koningh, die
zy heeft by objeib of voorwerp,op dievvelc-
ke zy als op een Scepter leunt, om de va-
fti'gheyr en't goed voornemen revertoo-
nen, 'r welck wy in die dingen moeren heb-
ben, die 't Geloof ons voofftelt om te gelo-
ven , welck Gelove , gelijck 'facobw feyt, niet
nvijfclt.
De VolTen die zy onder haere voeten
hout, zijn de Ketters , die zy overwint en
vanght, maer foo die in haere trouwlooA
heyt willen volherden,ibo vertreetfe en ver-
drucktiè diefelve.
Voifen worden zy genaemt om haere
boosheyt, want zy ibecken alrijt door be-
drogh en liftigheyt de zielen der Gelovigea
re vangen, zijnde alrijt voorfien metijiits-
fmnige, dobbele en bedrieghlijcke voorftel-
defe beeklBiiTe de Voffen onder haere voe-
ten, want ons Geloof flaetfe , overwintiê en
vertreetfe ten laeften. ' |
Zy vertoont een vaftigheyt in haere ma-
niere en in haer gaen , overmits het Chriil-
lijcke Cathohjcke Geloof i;il duyren, foo
langh de Werreld ilaer, en iixl nimmermeer
ophouden , van Eeuw tot Eeuwen , en dat
nae de reeden die Chrifus voor fijn lijden met
Petrus hadde, Lucce xxii cap. Simon heb voor
ii gèheden , dat u geloof niet ophoude. Enhieroin
vertoont zy haer ftandtvaftigh en fterck,
want zy ilaert en ooghr op een voorftel, eii
op eencongefchapene waerheyt.
Fede Catholica. Catholijc^
of algemeen Geloof.
E En Vrouwe in 't wit gekleedt, die de
, , rechter hand pp de borft hout, en in de
4-3 / ----—---------^----j-------------------.y Λ > ' J ' .....y ! — é>\ --------— —
lingen. Waer over S, Benardus wel te pas ander feyt het Sjmbolum c^thanapi , Dit is 't op^
op 't 11 cap. van 't Hooge Lied Sdomons ieyt, rechte CathoUjcke Geloof,. WÌ£ dat niet vaH en oprech',
Vanght ons de ^eyne Vojfen^-want zy "wroeten den Wtjn- telijcl^gelooft, die /{an met faligh "wefen.
hcrgh OW, want men moet de FCerrers niet foo De wittigheyr van t kleed vertoont oock,
ftraxdooden,maer men moerfe overwinnen dat defe Deughd niet wort verkregen,door
met reeden en mette waerheyt, ftellende de veele werenfchappen in 't gemoed re bren-
Werreld haere bedriegeryen klaer voor 00- gen, even gelijck de witte verwe aen 't laec-
gen,gelijck S.Pauks feyt i Cor. τττ: Zy moeten ken, oock geen andere verwe magh werden
in haere liêiigheyt gevangen y/ordcn, daerom hout gegeyen.Macr het verkrijght de wittigheyr,
iUS
llincker een Kelck, daer zy aeudachtelijck
op fier.
Daer zijn drie Deughden, die ons van
Chrifo fefii in het nieuwe en laeftc Teftamenc
zijn naegelaeten,en als drie ringen in een an-
der gevlochten : Maer het Geloof is hec
eerfte , van de twee andere , konnende nie-
mand noch Hope noch Liefiie , fonder hec
Gelove, hebben. Van defe hangen d'andere
nooriaecklijck in dit leven. Deië wort dan ■
wit gekleet en ichoon van opfichr, want ge-
lijck ons de witte verwedegelijckniiTe van c
licht vertoont, 't Avelck feer uyrblinckende
en volmaeckr is,en de iwarte verwe de duy-
fternillè , wefende een beroovinge van'c
licht, alfoo moeten wy geloven, dat lbo ie-
mant een welgeftelt en vphnaeckt Gelove,
in de Liefde , heeft, dat die het weefen en
het levendige Gelove heeft, en die daer van
berooft is ', dat die de eeuwige Dood en
Verdoemenis aldernaeft is.'rEerite feyt onfe
Heere jefus Chriiius, in dele woorden. Wie in
my gelooft, fat leven, ahvacr hy fchoongeftorven. HcE
Gliholijck ofalgemeen Cieloof. Fede Catholica, |
-ocr page 161-
|
m Chriflljàe Geloof. F
iils mea het bxckcfi fayverr van andere ver-
even : Van gelijckcn is oock het: Gelovc,
"^vaniieer het luyver , en de ziele vol genade
Cii liefde is : lae löodanigh dat zy niet veele·
Werx maeckt, van die dingen , die groote
vroiijckheyt toebrengen aen dc finnen , die
torte hovaerdye oplloocken , maer her Ge-
loof werckt krachtiger en heeft haere vol-
iiVaeckrheyr. Mcrckt oock op dele vervve,
ïsQe lichtlijck dat her zy van defe heylige
Deaghdaf tcdvvaelen, gelijck her licht is
ccn leer wir en fuy ver kleet te bemorlien.
iJerhalven feydt ^τίοβο tor ons voorilcl
aidus:
't Gdovc Λνοη in 't -wit gcckrt.
En is van d'Oude. foo geViert,
Om ddt haer kleed van "wit fatijn^
Oock^lkhtlijck^l^oH bcfceddlvjn.
En om defe ooriaecke, zijn veele, die in
eene Ibnde hartneckigh zijn vervallen , van
deH. Kercke verworpen, wetende, dat foo
iemand het cene oycrtreet, in allen is fchui-
digh.
"De hand , die zy op de borii heeft, ver-
toont , dat in 't hert het waere en levendige
Gelove ruft, waer over wy oock fullen ge-
in
gctrou totter dood, en kk^fdl u,feytde Heere, de kroone
des levens gevfn,niet van het verfierde,dat veel-
tijts vertoont wert inde doodlijcke fchijn
Van de ichoonheyt des lichaems.
Zy hout in d'ander den Kelck , een teyc-
ken van 't Geloof, alwaer alle onfe hoope en
het eynde van al onfe begeerte,op ruft : we-
fende het Geloof een vaft vertrouwen :
buyren twijfel gegrondveft op het feeckere
\Vefen Gods, op fijne voorfienigheyr en
ffiogentheyt.
Fede Christiana.
Ha Chrifìelijcie Geloof.
E En Vrouwe ftaende op eenen vaftea
grondfteen , in 't wit gekleet, hebbende
in haer ilincker hand' een Kruys , en in haer
rechter een Kelck. ^
Het Geloof is een vaft vertrouwen, door
hèt aenfien Godes , van dingen , die door
de voorftellen en bewijfredenen niet blijc-
ken, en waer op uocluans de Chriftlijcke
hope gegrondet is» |
ede. Christiana. 149
Op een grondfteen of bafis iffegeftelt.o'^'^
dat zy is de bafis ofKoninginne van alle d^
andere, Deughden , want fonder defe is he^
onmogclijck Gode te behagen, als ^mbrofuis
feyr, en ΡμΦμ oock totten Hebr. aen 't xi
Capir, leert.
- Datfe ftaet en niet fit, meteenKclckia
de rechter hand, is, om die dingen, die haer
paffen,uyr te drucken,en gelijck S. ^ugufiìKus
en jacobus ieggen , foo wort door 't Gelovc,
fonder de wercken., niemandt filigh noch
rechtvaerdigh, want he"t Geloof fonder de
wercken , is dood en dat worr door dc
wercken vervult : Snlx dat wy door onfê
wercken, onfe Gelbve moeten bewijfen:
Want hy gelooft waeraehtigh , die door de
' wercken Bevvijft, het geene dat hy gelooft.
En om dat dit liet voornaemfte van 'r Ge-
love is , ia Ie/urn chriflum den gekruyften te
geloven, en het Sacrament des Avondmaels
te gebruyckenjlbo ilfer 'c Krnys en de Kelck
bygevoeght. .
C η r i s τ
'tChrijlen Geloof.
loont worden , naer 't geene S. lan in fijne "C En Maeghdeken met een feer wit kleer,:
Openbaringe aen "t tweede Capir. ieytjPPff/? -■-^ftaende op eenen vierkanten Hoeck-
op
fteen, houdende mette rechter hand hec
Kruys om hoogh, met een open Boeck,
waer in zy feer ftijf fier, en metteflinc-
ker voorfte vinger , raeckt zy 't tipken
van 't oor. Ter lyden ftellende de ver-
klaeringe van andere dingen , die aireede
verhandelt zijn.
Mette vinger aen 't oor en met het opën
Boeck wortfe vertoont, om datter twee
middelen zijn, waer door men- t heyligh
Gelove aenneemt : 'reene is het gehoor,
en dat is het voornaemfte, gelijck Pauks
Romein, χ feyt : 't Geldve ^omt uyt het gehoor^
en 't gehoor komt uyten worde Godes, 't Ander
iriddel is, het lefen van de heylige Boec-
ken , en dit is van minder kracht : Want
het Woord Gods is levendigh en krach-
tigh , en fcherper dan eenigh tweefnijdend
fwaerd , raeckende rotte deylinge der zie-
le of des geefts , oock totter mergh en
ingewanden , en 't is een ondericheydfter
der kenniifen en opmerckingen des her-
ten 't felve feydt diefelve'Apoftel me-
de totten Hebreen aen't vierde Capittel.
Τ 3 Boven. |
-ocr page 162-
rffcdVertromven.
R E D I τ O.
nigen kleed droegh Cmrhs cn Lnenüus, Raets-
heeren van groot Credit en aenfien, diewek'
ke daer en 'boven heel rijck en machtigh
waeren.
. Hy draeght een goude keeten,doch daer
van is de reeden klaer, want de fchijn alleen
van 't goud brenght Credit aen , waer op het
Credit eygentlijck fiet.
Hy fit, want wie dat goed Credit of Geloof
heeft, kan met een geruft gemoed fitten.
Het Grootbceek, veriïaen w'y dat alleen moet
wefen, gelijck het Horaim uytdruckt, Vry van
alle \voeekcr of bela^inge. Sulx dat in dat boeck
niet ftaet van uytkeeren , maer al van ont-
fangen : Want dat is een recht Crediteur,
die niet heeft te betaelen , maer die alleen
ontfanght : Het Credit beftaet niet in hande-
len en yeele van ander luyden geld uyt te
tellen, gelijck eenige Koopluyden doen,om
niet van alle te feggen, die dan oock lichte-'
li jck banckerot fpeelen, maer beftaet geheel
en al in 't befitten van fijne eygene midde-
len , fonder dat hy van iemant iets onder
hem heeft.
De Griffoen was in groot Credit of Geloof
by de Oude , .en derhal ven gebruyckten zy
die tot een beeld van de bewaeringe : Dat
dit waer zy , fier men aen veele heyligc en
werltlijcke dingen van de Oude, als aen
Outaeren , Cïraeven, Emmers, aen gemeene
Tempels en befondere gebouwfels , als een
lichaem dat t'iaemen geftelt is van wackere
en eedele Dieren , als daer zijn de Adelaer
en de Leeuw : fiilx dat de Griffoen op delen
bergh, geftelt, de bewaeringe bediet, die
iemant behoort te hebben, over de menigh-
te van fijne middelen, indien hy hem in Cre-
ώ'ί begeert te houden : En fullen doen even
als. men van de Griffoenen verhaelr , die-
welcke in 't befonder fekere bergen in Scy-
tien bewaerden,alwaer koftlijcke'fteenen en
Goudmijnen waeren, cn derhal ven lieten zy
oock niet toe , datter iemant by quam , gC'
lijck B.cJ'fl'cus, PUnius, en i/ji/a/ïratei verhaelr
van de Indiaéniche Griffoenen, &c. alióo
moeten oock. die geene die Credit hebben,
niet toelaeten,dat foodanige perfoonen tor-
ten bergh van haere Rijckdomen nacde-
ren,diewelcke fiechts daer over uyt '/.ijn,oni
alles te vernielen , als daer zijn Roffiaenen,
τ $o CeÌoof, g
Boycn dat, bediet het oock, dat op het Ge-
love , de hoeckfteen , als op een fondament
alle andere Deaghden ruften : oock kan
men bewyfen dat defe grondfteen , Chriflus
is , in den wekken wy moeten geloven ( ge-
li jck liy inder waerheydt is ) Vaerachtigh
God en waerachtigh Ivlenfche,Verlofler des
Werrelts, en het begin van alle onfe geluck-^
lldigheyt.
E En bedacghd Man, met een langh kleed
idelijck geciert, met een gouden keeten
aen den hals , fittende met een Koopmans
(irootboeck in de hand , op vvelckcrs om-
flag of rugge geichreven is , folutus ommfonore,
dat is, Fry van alle ivofr^r of rente. En voóf fijne
voeten ftaet een Griffoen op een berghsken.
Om dat Wy elders den Debet, dat is de
Schulde , fullen Hellen, lbo is 't billijck , dat
wy Ivier den Ontfangh of Creèt vertoonen.
Bedacght is hy gcmaelt,want in de Man-
ί,· -
baerheyt wort het Geloof of het Credit ver-
kregen , en 't lange kleed brenght oock Cre- ^^ . , - . ·
dit aen; en daerom gingen oock de Romein- vleyers en fpotvogcls , die haar metter tijdt
fche Raedsheeren met\abbaerden : foodac- met eenige borghtocht befwaeren, ofte in
-ocr page 163-
Geluckfd'gheyt die ecurvigh is. Felicita Eterna. iji
|
ccnigc lecninge, die h.ier nimmermeer wort
Weder gegeven ; nocli aen pluyaiftrijckers,
die 't goed in gaiaruielen en bancketten ver-
doen ; noch aen Spcelcrs, Hoeren, en ander,
onnut gcipuySjdieoock een gat daer in Ibu-
denmaecken, al waer de goude bergh noch
foo groot : ililx dat zy,deie vliedende,altijd
in goed Credit iuilen biij ven,en in haere goe-
de achtbaerheyt leven : anderfins foole ibo-
danige Ibrghloofe en fchandige perlbonen
Van haer niet verjaegcn, foo luilenle haer
iioed en Credit verliefen, en al quynende
druypeh in fmaet en Ichande.
Felicita Eterna. Gekck.falighcyt
die eeWKigh is.
E En naeckt Mieghdekcn met goude loc-
ken en met Lauwer gekrooiir, zijnde
ichooii ca blinckende, fittende op eenen ge-
■ llèrreden Hemel, houdende een Palmtack
in den fiincker, en in den rechter hand een
vlamme Vier, ilaende haere oogen, mer eeii
vrolijck gelaet, ten Hemel.
Zy wort jongh gefchildert, om dat de
eeuwige geluckihlighey t niet anders in fich
heeft, als een geduyrigc vroiijckheyt, op-
rechte gelbntheyt, onverderflijcke goede-
ren, en alle beiondereaengenaemhedcn,die
de leughd volgen, waer van al het ander
Ouder gebrecklijck is.
Naeckt iffe gemaeckt.om dat zy nier van
nood e heeft, lich mette brooiè aerdfchc
goederen te decken, noch fich te verderen
en op re proncken , noch by 'r leven te on-
derhouden, matr al haere en andere goede-
ren,komen, fonder eenigh middel, van haer
felv en voorr.
Dc guide hoofdhayren, zijn defoete ge-
dachten van de eeuwige vreede en van de
gerufte eendracht. In clefé beteyckenilfe is
"cock het goud voor de gulden Eeuwe ge-
nomen. Want de eerfte Eeuwe was noch
van den Menfchen nier bedorven , maer zy
leefden, fonder eenighfms de Wetten te be-
foedelen.
Op een gefterde Hemel wortfe geftelr,
om te vertobnen, dat de waere geluckfalig-
heyt, die fich alicene in den Hemel verblijt,
den raifen loop der fterren, noch de onder-
linge bewegingen der tijden, niet is onder-
Woroen, |
De Lauwerkroone mette Pdmtack be-
toont , darmen tot de Hemelfche geluckfa-.
ligheyt niet kan komen , ten zy door veele
verdruckingen, zijnde waerachtigh 'rgeenc
S. Paulus feyt, Nienim "wort gckroont, ten hy
"(ictiïlckhecft gcftrcden.
De brandende vlamme vertoont de lief-
de Godes : en het om hoogh fien,bediet de
aenfchoawinge deifelvcn, want in defe bey-
de deelen beftaet de faligheydt en de yol-
maeckte geluckfaligheyt.'
felicita breve. korte'gduc/^
faligheydt.
E En Vrouwe in't wit en geel gekleet,hou-
dende op't hoofd een gufden kroone,
geciert met veele eedelfteencn, hebbendein
de rechter hand een Scepter , die zy om
hoogh houdt, alwaer een Koewoerde mee
haere blaederen omliingert is , die by haere
voeten komt opfchieten, mette flinckcr
hand houdfe een becken met geld en eedel-
fteenen.
Het witte en geele kleed is een kenteyc-
ken van genoegen, de Kroone en Scepter,
zijn vanHeerfchappye, en hetBecken, van
groote Rijckdoom , in welcke dingen de
korte en ydele geluckfaligheyt beftaet,'tfel-
veby eene Koewoerde vergelijckende , die
in korter tijd hoogh opklimt, maer weder-
om in korte tijd alle haere kracht verlicil
en ter aerde neder valt,'t welck van iJ.kiatus
op dele maniere is uytgedruckt :
De Koewoerd alfoo ras opfchiit, -
Dat Ky den Pijn den Loefaffet :
En vlecht fich cm haer tacken heen,
■ En acht fich trotfer ats^gcmeen :
Oe Pijnboom lacht omfukkcendaet^
En feght, dijngrootsheyd haeil Vfr|«f,
J'Vant als de fnecu cn vori? dy /^clt.
Dan is dijn hooghmoed haeÌl gcMelt.
Felicitas Publica. ^igmcene
Gditckjaligheyt.
En Vrouwe die met bloemen oinkranft
■is, fittende in' een Koninghlijcke Zeetel,
houdende in de rechter hand de gevlerckte
Slangeftaf van Mercufm, en in de flinckcr de
Overvloets Hoeren' vol vruchten en bloe»
lïien.
Di |
-ocr page 164-
|
Het Overvloets hoeren bediet de vrucht,
die door den arbeyt en moeyte verkregen
is, fonder welcke het onmogelijck is, 'om
rotte geluckfaligheyt re komen, die door
middel van dièfelve gekendt en begeert
wort.
De bloemen zijn teyckens van vrolijck-
heyt, mette welcke de geluckighfte ftaet al-
tijt is vergefelfchapt. De Slaiigeftaf bediet
cock de Deughd, en de Overvloets Hoorn
de Rijckdom. Daerom zijn die geene onder
ons , wel geluckigh, die God met foo veelc
Aerdfche goederen gelegent heeft, datie
haer konnen verforgen tot nootdruft des
jichaems, enfooveeftedeughdlijcker, alile
haer met de goederen der ziele, konnen
vcrmaecken.
Opinione, 't Gemeen Gevoelen of de Wam,
mede befchrijvinge van Hippocmes.
E En Vrouwe die eerlijck geciert is, doch
nier feer Ichoon van aengefichtoock |
niet feer leiijck , macr datfe fich ftout ca:
vaerdigh vertoone , om iïch re neygen by'
't geene haer wort voorgellelt, en d^ierom
behoortfe vleugels aen handen en Ichoude-
ren te hebben.
'tGemeene Gevoelen of Waen is mil-
fchien -, al 't geene dat plaets heeft in de fni-'
nen en in de inbeeldinge van den Menich :
of ten minften in dat alleene, dat niet vvaet-
fchijnhjck is te bewijfen, en om datter ver-
icheyden veritanden en genegenthedenzijn,
foo zijnderoock oneyndlijcke meeningen·
Waer uyt dit gemeen Ipreeckwoord komt,
βο veel hoofde», foo \eei fmen.
En op datmen oock te beter iöude on-
derlcheyden de ontallijcke voorwerpièls
van desMenfchen finnen,gelijcker oock on-
tallijcke hertztochten en hoedaenigheden
van den Menich zijn, Daerom heeft de in-
ftelder van deiè becldeniffe gewilt, datie
noch Ichoon noch leiijck Ibucie zijn , wanC
daer is geen meeninge lbo gants buyten de
reeden, of zy, kan cioor eenige fchijn van
w-ierheyt of bequaeine reedenen ftaendc
gehouden worden , noch daer is geen ree-
den foo vaft, ofzy kan van eenige opmerc-
kende verftanden , in duylenderJey manie-
ren , lichtiijck gelailert en beJprongen
worden.
De vleugels aen handen en fchouders,
betoonen de vaerdigheyt, waer mede de
opinie of het gemeen Gevoelen, wort aen-
gevat en wederom verworpen , jae by nae
op een tijt en oogenblick. Rennende in der
y door de gantiche Werreld, dragende ten
meeflendeel het kleed der onwetentheyt,
waer zy oock gaet.
commertio dell^ vita hu-
m a ν a. Gemecnfcha^ Van 's Menfchen leven,
E En Man die met fijn voorfte vinger van
de rechter hand op een Hand ofMo-
ftaertmeulen wij ft , die ter fyden hem flact,
houdende een Oyevaer onder den llincker
arm , en voor fijne voeten ilil hy een Herc ■
hebben.
Op deiè maniere wort hy gemaelt, oni
dat de Hahdmeule een beeld is van de werc-
kingen en Gemeenfchap yan des Menichen
leven : En alfoo de Meulens altijd twee
fteenen hebben, waer van d'eene den an-
deren
152 ν Gemee-a Grooclcn of de Wàcn. Opinione.
De Geluckniligheyt is ccn rnftc desge-
mocds, in een welilanc, dat van yder be-
kent , begeert en wenfchlijck is, en daerom
fiti'e mette Slangeitaf of 't Caduccum, tot een
teycken van Vrede en van Wijsiieyt. |
-ocr page 165-
|
Even gelijck de Oyevaers doen, dieweicke
om datfe iangh van hals zijn, foo wort haer
dieielve door't Iangh vliegen moede, alibo
dat(e d'een achter d'ander met haere halien,
op malkanders rugge leunen, en d'eerfte
voorgevlogen hebbende, komt dan weder
op de achterfte ruften, gelijck ÏlMui feyt, ter
tijd de vermoeytheyt over is. Ifiàom ver-
haalt even 't felve van de Herten, want als
zy eenigh Waeter over fvvemmcn,foo wor-
den zy in korter tijd moede,door de fvvaer-
te der Hoornen,fulx datfe 't hoofd niet lan-
fer konnen boven houden, en dan fwemt
er voorfte Hert weder achter aen, en ruft
dan met fijn hoofd op des achterften fchofr,
en aldus verpofen zy malkanderen , tot zy
£lle zija oyer gefwojumen, Λΐίοο zijn oock |
C o μ μ erti
de Mcnfchcn Λ-erbondcn deen des anderen
hplpa re foecken , nae t fpreeckwoord, dat
van de Griecken is genomen,(Γ«hc hdnd -wajcht
den anderen,d'eaie Jiienjeh bchout d<.n anderen, jae d'ce-
ne Stad den anderen. En dit gefchiet, door geen
ander middel, dan door de gemeenichap en
handelinge, te weeten, gelijck t^rijhtek-s on-
der de vijf redenen , defe de vierde plaeti'e
geeft, van 't gecne uytenin de Stadt gebracht 'vcrt.
Onder welcke twee handelingen oock de
gemeenfchap beftaet : Want wy krijgen in
onfe Stadt 'tgeene ons ontbrceckt,en 't gee-
ne wy in overvloet hebben, deelign wy we-
der uyt. Daorom hpeft God de Oppennee-
fter van defe Werreld wijffelijck beichickt,
dat hy in eenp pL-ietfe niet alle dingen heeft
gegeven , maer hy heeft ge wilt dat deiê ge-
meenfchap met eene gelijckmatigheyt ofc
proportie foude over een komen, te meer»
alfoo d'eene des anderen arbeyt van noode
heeft : hebbende 't eene Volck, hier door,
gelegentheyt om met het ander te handelea
en malkanderen te vergefelfchappen. Ea
hier viyt is voorts gekomen de verwiifelinge
van het koopenen verkoopen , en de ge»
meenièhap yan het Menichlijcke leven,
Vulgo. 'tGmccnVokkofHecromm,
T^Ewijl in oniê afbeeldingen de Adel is
J-^afgemaelr, foo moeten wy oock het
gemeen Volxken affchilderen. tWelck men
magh doen,'t zy door een Man of Vrouwe,
nae dat het iemant belieft, alleen dat de
kleederan kort zijn, geel van ver we , dc
hoofdhayren recht over eynde en heel ver-
wart. Hebbende Efels ooren,en boven op 't
hoofd fai hy den Vogel ^jjiol» hebben, boe-
kende en fiende nae der aerde, houdende
met bey de handen eenBeeirem,om de vuyl-
nis te keeren, en een Spaede ter lyden,
't Gemeene Volxken wort gefeyt, die
flagh van Menfchen in een Stadt, dieweicke
onbequaem zijn tottan Raad , Regieringe,
Leeringe, Vrye konften,en Burgerlijcke be-
dieningen , om met Burgeren en Edelen re
verkeeren.
Een kort kleet wort haer gegeven, om
dat het gemeene Volclj by den Romeynen
niet geoorlofr was een Iangh kleed te dra-
gen,en om de fiechtigheyt noch meer uyt te
arucken, iife in 't geel geklcet, 't welck men
V
Cemeenfihap van V Meiifchen leven.
deren van noodc heeft, end'ecne alleone
niet kan maeien : alfoo kan oock de Munich
niet alles alleane doen. En daerom nopmen
Wy onle vTÌcndfchappen,nootwendicheden,
oin dat een yder noodfaeckelijck eenigen
Vriend moet ketjbgn, waermede hy ìijn
voorftel en meeninge kan overwegen, en
met onderlinge Weldaed deen den ande-
ren te reciit helpen en ts Ijulpe koinen. |
-ocr page 166-
|
iiict als andere verwen inaj^h paffen rot cene
leeckere Deughd , a!s hebbende geen op-
rechte noch valle grond, by lich.
De verwarde eri fteyle hoofdhayren, zijn
de verachte en Hechte gedachten die 't ge-
mcene Volxken altijd , hier op der Aerden,
houden geveftight, fonder darle nae hooger
dingen trachten, daer van Ckcro {cght,hy is niet
te achten onder den Groeten , die daer hanght oen 't ge-
meen Volxken,
De Efels-ooren bedieden de onwetent-
heyd, gelijck de Egyptilche Priefters leg-
gen , alloo dit Dier berooft foude zijn van
dekennifle enreeden: lbodaenighis oock
het gemeene Volck, 't welck van natuyren
is onverllandigh, ongeleert, niet kennende
het goed van 'rquaede, oock vcranderlijck,
alle uyren van haer voornemen afwijcken-
de. En foo men gemeenlijck feght,een Beeil
met veele hooftlen. Dies oock Demojihenes
leght , 't verfiand νan't gemeene Volck is foo licht en
ongefiadigh , dat het niet "weet, "wat het met σηβ, "Wil of
niet mi.
Het vogeltje» ^jjlok draeght zy op't
hoofd , oni dat de Egyptenaers willende de
Boersheyt en 't gemeen Volck afmaelen,
Helden daer voor defen Vogel, diewelcke
(gelijck P/Vn'w verhaelt) geheel anders is allTe
Ichijnt, welènde fwaer vanlichaem , maer
fonder ftemme, hebbende geene vailigheyt
van 't geene zy is, of hoedanigh zy is.
Metten hoofde geboogen , en nae der
aerden fiende is zy geilek , om dar het ge-
meene Volxken,maer nae flechte én verach-
te dingen liet.
Zy hout den Beeirem,veegende met bey-
om dat het gemeen Volck, dat geflacht van
Menfchen is, die maer als Boeren en Sloot-
gravers leven, wefende onervaeren in God-
lijcke, zeedige en natuerlijcke faecken.
Het gemeene Volck raeft en kijft om de
Religie , en het weet niet eens wat ketterie
is, leyt G. Pachym. in fijn vijfde boeck.
DbMOCRatia. Gemeene Fok of
Burger Kegiermge.
E En bedaeghde Vrouwe met een middel-
matigh kleed , diewelcke 't hoofd met
een W'ijnranck,, en een Olmtack daer door
gcflingert, omkranft is, ftaende over eynde. |
houdende inde rechter hand een Granaet-
appel, en mette flincker een hoop Slangen,
en op der Aerde ftaet een hoop koorens in
facken, en een deel leyt los op der Aerde.
Democratia is een Regecringe van een ge-
meene Staet, die gerecht en geleyt wort,
door eene menighte Volx , op de maniers
van eenen Raed,v,'aer toe een ygelijck van 'c
gemeen Volck bequaem is, den Eedeldom
uytfluytende : alwaer zy alle haere Ordon-
nantiën en Raedilaegen befluyten,en dat nae
l^aere wijfe en waerdigheyt.
Van bedaeght Ouder wort zy gemaeckr,
om dat in dees Ouder alles met meerder
oordeel geichiet,als wel in ander.
Zy v/ort met Wijnrancken en Olm te
faemen gevlochten , gekranft, om dat, ge-
lijck fich dele planten onder malkanderen
vereenigen, alfoo verecnight fich de hoeda-
nigheyt en het wefen van dit Volck.
Het middelbaere Ideéd bediet, den ftand
van 't gemeen Volck, 't 'welck, door haere
behoe'ftigheyt, nae haere macht, haere eer-
gierige begeerte niet kan betoomen , om
andere die van hooger Staet zijn, gelijck te
welen. Daerom Hellen wy haer datie ftaet,
eh niet fit.
Zy hout in de rechter hand een Granaet-
ht, een beeld te
at op eeneplaetiè
appel : 't welck Pierm ieg
wefen van een Volck,
verlamelt is, wiens verecninge geregeerc
wordt, nae de maniere van haere flechte
ftaet.
Het bewijs van een hoop Slangen, bediec
de vereeninge en de Regeeringe van't flech-
te Volck, diewelcke niet lettende op de
de handen , en ter fyden leyt een Spaede : ' waerachtige Eere, kruypt gelijck de Slange
langhs der aerde, niet konnende tot laecken
van gewichte fich verheffen : Allbo wort
oock vertoont, dat het flechte Volck, van
natuyre, ' torte fnoòdfte dingen gedreven
zijnde, de honde-weghaltijtuyt wil, gelijck
Petrarcha verhaelt j en Virgdins finght mede,
het ohjck Vókkjen raejl in haere gemoederen',.
Het kooren worter geftelt, op de manie-
re, als geleyt is , om de gemeene vooriörge
te betoonen, die het.vereenight Volck,totte
gemeene nuttigheyt van allen plagh
en om te vertoonen dat het gemeene Volck
meer bemint den overvloer van voorraec,
als dat het. begeerigh foude zijn tót eere.. ■
Kü'
Gemcene. Volx of Eurger Regiermge. Democratia. |
-ocr page 167-
|
ν Gemoed dat minleek ü. A
Rumore. Getier, Gerucht.
E En gewapent Man, die .mette rechter
hand pijlen uytwerpt. Aldus beelden de
Egyptenaers dien Iclven af, gelijck Onn
t^'^ollo verhaek.
E En Dolphijn daer een kindeken op rijd.
't Is waer dat Pìerm,àoox het aenfien van
'Paufanids, den Dolphijn voor 't gemoed dat
minlijck is, ftelt. Overmits in de Stad Forfi-
iene in lonien, een Dolphijn was , geheeten
Simon, : en dat nae de naeme van een IpnghC·
ken, t welck het placht te voeren en te bren-
gen van deen oever acn d'ander, Want hy
was door defe longe genomen uyt de han-
den van de Viffchers , hem genefende van
een Wonde, die de Viffchers hem gegeven
hadden : evenwel foo paffen wy diefelve tot
een minnelij ck eemoed, overmits de Dol-
phijn den Menichen feer aengenaem , min-
lijck en goedigh is,niet ten opficht van eeni-
gc weldaeden die hy heeft of fai ontfaogen, |
NI Μ O PIACEVOLE.. 1 f J·
maer uyt njn eygene natuyrc. Dies oock
Plutarchm iich verwondert over debcleeft-
heyt van dit Dier , Ooxijife met docr opvccdmge
als de Honden en Paerden, noch door andere noodfaccl^c-
Ujckhcyt ah dc Olfhanten, Panters en Lecinvcn,vdn de
menfchen zijn vrygemaech^macr ^ijn door een ingchoorcu
genegenthcyt hemmdcrs van het AHenfchclijcke gtflach-
te. Alfoo datic van felf defegoeddadigheyt
doen fonder datfe eenige weldaed hebben
genooten , dat dit waèr is, getuygen ver-
icheyden Schrijvers , als mede Paufania en
andere, dat zy niet zijngelockt, 'tzy door't
werpen van kruymkcs brood , gelijck men
by boerterie den Viffchen wel doet, noch
door eenigh ander voetfel, want den Dol-
phijn heeft de gantfche Zee tot fijn voldoen
om fijn kol]: te foeeken , en hy heeft Men-
fchen gedragen , niet door danckbaerheyt,
maer uyt een huyiljjcke goedaerdigheyt :
gelijck hy veele perfoonen', fonder onder-
icheyd,gedaen heeft, wefende van natuyrea
meewaerigh en goedaerdigh. Solmm verhack
dat aen de Africaenfche oever,ontrent Hippa
een Dolphijn fich metter hapd liet grijpen,
en dickwijl? op fijn rngge liet fitten , wien
het begeerde : onder andere, de Oud Bur-
gemeefter Flavianus uyt ^fiica raeckte hem
lelf aen , en fineerde hem met welrieckende
falven , maer door verandering? van den
reuck wierde hy feer duyieligh, ibó dat hy
boven waeter bleef,als half àopd zijnde, en
onthielt fich eenige Maenden van dien ge-
woonlijcken ommegang. En daer uyt wier-
de beflooten, dat hy fich niet door gebreck
van lÌDÌjle,maer alleen door de vriendelijcke
ommegangh van die van Hippo liet handelen.
Noch verhaelen Solinus en Piinim wijder, dat
ten tijde van den Keyier ^tiguflus in 't Rijck
van Campanien een longhslfen eenen Dol-
phijn aefdc met ftuxkens brood , en wierde
foo vrypoftigh met hem , dat hy dien fel ven
fonder fchroom uyt fijn hand liet eeten , en
fittende of) fijn rugge, bracht hem de Dol-
phijn naer 't Lac van lucrknti, en niet alicene
dar , maer bracht hem oock van Baia naer
PoKKfoIo, en 't lelve dede hy foo veel laeren,
dat het een wonder gerekent wierde : maer
de longehngh iìervende,iBerf oock deDol-
iihijn uyt grooter rouw ( om dat hy den
ongen in ibo lange niet had de gefien) voor
yders oogen. 't Selve wort beveftight door
de brieven van Fahianm en Mcctcmu. Enftderiut
V Ζ êhrijfr, |
-ocr page 168-
I )-6 Godlijcke Gauede, G r a τ i a
fchrijfr, dat een longe gcheercn Ηαηύα,οοόίί
door de Zee met een Dolphijn vaerende,
door een onveriien onweer , verdroncken
zijnde , hem de Dolphijn evenwel re l.ande
bnichte,en oordelende dat hy de oorfaecke
van des Ionghlinghs_ dood was, ibo wilde
hy daer nae niet weder in Zee , maer wilde
tot een ftraffe oock fterven, en gaf op llrand
iijneii geeft , dan foo haeft de üolp lijn het
I-andraeckt, foofterfthy. Voorwaer een
teycken van een vriendlijck, beleeftjen me<;-
waerigh gemoed.
Gratia Divina. Godlijck^
Genaede,
E En ichoone en lachende Vrouwe , met
het aengelicht ten hemel gekeert,alvvaer
de H. Geeft in de gedaente van een Dnyve
vertoontwert. Inde rechter hand fai zy
een Olijf tack met een Boeck hebben , en in
de ilincker een Kelck.
Zy fiet ten Hemel,want de Genade komt
nergens van daen , als van God , diewelcke,
door openbaeringe, wort geièyt in den He-
mel te weien, en om diefelve Genaede van
hem te verkrijgen, foo moeten wy ons tot
hem keeren, en van hem veribecken vergif-
nis van alle onfe fwaere fonden : en daerom
ièy t hy, lieert utotmy , en 'uk fri "wederom tot «
i^ercn.
De Heylige Geeft worter geftelt, om dat
hem met recht van de H. Godgeleerde toe-
gefchreven wort, de inftortinge der God-
ïijcker Genaede in onfe herten , en daerom
•wordt gefeyt, dat de Genaede een eygen
Werck Godes is, diewelcke veripreyt wort
in alle Schepfèlen , door de vry willige mil-
dadighey t Godes, en dat fonder eenige ver-
dienitcn derfelven.
De Olijf tack bediet de Vreede, diewelc-
ke de Sondaer door kracht van diefelve
Genaede, in de ziele gevoelt, als met God
verfoent zijnde.
De Kelck beteyckent mede de Genaede
nae 't ieggen van den Propheet, die van mijn
K^lck^droncken is, hoe heerlijci{^is diefelve ? men kan
oock de woorden driiic\t en wort dronci^n, daer
by ftellen. Want wie in de Genaede Gods is,
diefelve is altijt in de foetigheyt van fijne
Liefde droncken. Overmits defe Dronc-
kenfchap lbo krachtigh en ftcrck is, datfe
doet verjaegen en vergeten den doril: van de
Werreltfchè dingen , en fonder eenige ont-
ftekcnilTe, foo'geeftfe een geheeleenvol-
maeckte verfaedinge.
E En fèer ichoon en bevalligh longh MeyP
ken , naeckt, met een feer ichoon cierlèl
op 't hoofd. De hoofdhayren fullen blond
en gekrult zijn rontora met een groote
glants. Met beyde handen iàlfe houden den
Hooren van Rijckdom , die haer de be-
ichaemde leeden bedeckt, en daer uyt laliê
ftorten verlcheyden dingen , foo wel Geeft-
lijcke als andere, tot het gebruyck des le-
vens , en van den Hemel ial een ftraele ko-
men toe op de aerde toe.
IncliNatioke. Gemgeniheyt,
Neyginge.
Ti; En lonee Vrouwe hebbende aen derech-
jCter fyde witte en aen de flincker lyde
fwarte kleederen, en op 't hoofd tvvee vatte
fterren, te weten die van lupH^^ aen de rech-
ter fyde helder cn klacr, en die van Satiirms
aen
-ocr page 169-
|
Genegentheyt, Ngginge.
aen de ilincker iyde, een wcynigh kleyndcr
als die van htfitcr , welcnde duyiler bruyn,
houdende in de rechter hand een bos mee
Roofen , en in de flincker een hoop Door-
nen , zijnde haere beyde voeten gevleu-
gelt.
longh wort zy gefchildertjOm dar de ge-
negentheyt een macht is , die het gemoed
beweeght en opweckt tot hact of liefde, tot
goede of quaede dingen : en daerom feght
de Phdofooph , dat de longelingen al te vie-
righ haeten cn beminnen, gelijckfe oock
doen in andere dingen,: en de ooriaecke
hier van is niet anders , dan dat her eene
natuyrlijcke neyginge is : en om dat alle
genegentheyt niet is als tot een goede faec-
ke, of diemen voor goed oordeelt, daer-
om nemen de longelingen diefelve voor
goed aen, zijnde daer dapper toe gene-
gen , fonder dariè eenige rechte kenniife
van goed of quaed hebben, en dit is de oor-
iaecke , dat zy of al te vierigh lief hebben
of haeten.
De fwarte en witte verwe bedieden het
ed en quaed, het witte het licht, dat is
liet goed , en door her fwarr het quaed, of
de duyfterniffe, en daerom fietmen dat in
de Heylige Schrift het wit voor het licht
der Godheyd wort genomen. Chr'^m wort
wit geheeten, en lbo noemt hem de Bruyd
in r Hooge Lied Salomaim.liy is oock op den
bergh Tabor gefien , alwaer fijne kleedcren
foo wit waeren als de fneeu , om te vertoo-
nen den glans fiinder*Godheydt, als een
openbaeringe van fijne oneyndlijcke goe-
digheyr,die hy fijne Apoilelen mede deelt.
De Genegentheyt dan in 't wit gefchil-
dert, vertoont ons , dat diefelve fchòon is
en uytblinckende, herkomende uyt een ge-
fuyvert verftand , gelijck in 't tegendeel het
fwart ons niet anders vertoont als duyfter-
niffe , die eygentlijck voorteyekens van 't
quaed zijn : en daerom zijnfe in de Heylige
5chrift ons aengewefen datfe veroordeelt
zijn in'tfwarr: gelijck in Baruch verhaelt
ftaet dat haere aeti^epchtcn fivart yan den roock χψ.
De Genegentheydt dan in 't fwart afge-
beeld , vertoont dat diefelve droevigh en
verkeert is, nier heerkomende uyt een op-
recht oordeel.
De twee fterfen, van de gefeyde Plane-
ten , op 't hoofd, bedieden haere neyginge. |
Inclinatione.
om dat de ilerre van luphcr van natuyre
goedaerdigh,en die van Jummi Ichaedelijck
en quaed is. 't Selve bediet oock'de verwe
van 't kleed.
Zy hout in de rechter hand een bos Roo-
ien , om uyt te drucken dat de Neyginge
even moet zijn als de Rooien , te weten,
fchoon , van goeden reuck en deuglidigh,
en dat de Menichefich alle rijd tot ichooue
en deughdige iaecken moet neygen. En
daerom beelden de Egyptenaers metten
Roofen-krans , een ronde en volniaeckte
circkel van de Deughd af : En oock lbo de
neyginge goed waere, op de maniere van de
Roole, foo Ibude zy een goede reuck der
Deughd uytipreyden,en daerom geloof ick,
dat D'ivid oock bid dat God fijn herte wil
neygen nae fijne getuyghniffen , wel weten-
de , van hoe grooten gewichte de neygin-
ge zy.
De Doornen in de ilincker hand , bedie-
den het tegenftrijdige van de Rooien, we-
fende gelijck Pkrm lêyt een beeld van gc-
breecken. Sulx dat de bediedfels van'de
Roofe en Doorne tegen een ander, yder in
haere bereyckeniffe, moeten werden ge-
nomen.
De voeten zijngevleugelt, want de ney-
ginge is een haeftige beweginge, diewelcke
doet of haeftigh verblijden of" walgen, nae
de overeenkominge die zy door de natuyre-,
door 't bloed , door de aert, gewoonte cn
nae de ftand, mette lliecke, heeft. Doch die
is te mercken, dat de neyginge yder na-
tuyre gemeen is, maer zy wort in yder nae
fijη aert vericheyden gevonden. In de ver-
ftandlijcke natuyre wordt de natuyrhjcke
neyginge gevonden , doch volgende daer in
den wille,in degevoelijcke natuyre volghtfe
de gevoelijcke Genegenthcyd, in de natuy-
re,'die van kenniiTe Berooft is, daer in is cte
neyginge alleen nae de ordre van de natuy-
re , en daerom wort gefeyt, datdefteen.
nae't centrum of middelpunt daelt,en de vlam
om hoogh, want dele neyginge is haer van
de natuyre.
Wy vcrftaendan in onfe beeldeniffe de
verftandelijcke neyginge, en die kan welen
of goed of quaed, heerkomende van den
Aville , diewelcke vrywilligh kan of goed of
quaed zijn,we(ènde een vrye macht,die uyt
feaere natuyre, al het geene dat daer toe
V 3 ver-i |
-ocr page 170-
|
vereyicht wort, kan doen en niet doen, wil-
len en niet willenj En alfoo kan,by gevolgh,
de neyginge weien goed en quaed, d'eene
ten goede,d'ander ten quaede, doch niet op
tìene tijd, maer al vervolgens nae een ander.
Want willen en niet willen zijn twee tegen-
ilrijdige dingen , die op cene faecke en op
een tijd niet konnen weien.
E En Vrouwe die oud enbedaeghd is,heb-
bende op 't hoofd een Lauwerkrans, in
de rechter hand een Haene,en in de flincker
een ftock vol quaften , alwaer een Slange is
omgeflingert.
Medicine is een kenniiTe waer door de le-
vende en voedende kranckheden des lic-
chaems, door het toe en afdoen , worden
gekent,dat is door aderlaeten en iiiyveren.
Bedaeght wort zy gerchildert,om dat de
Oude het voor een fchande hielden, dat die
geene , die veerrigh laeren was gepaffeert,
eenen Medicijn foude tot hem roepen,want
hy behoorde, als nu, tc weeten, wat fijn na--
tuyre vorderlijck was, vliedende wat quaeà
is : en alfoo kefte hy mét het eenete mijden
en het ander te verkieicn,iich felve gcnefën»
Daerom onderhoud een oud Aiedicïjn doof
konft en eervaerentheyt, fijne tegenwoordi-
ge gefontheyt, en verkrijght wederom .et
geene alreede verlooren is. |
H[aer wort een Lauwerkrans om t hoofd
gevlochten, om dat dele boom tegens veele
gebreken voorderlijck is. Want de Romey-
nen plachten op den eerften dagh Lanuarii
aen de nieuwe Magiftraten eenige Lauwer-
tacken te vereeren, tor een teycken datie
middel hadden, waer mede zy, 't geheele
Laer door , haere gefontheyt koiten onder-
houden : want zy geloofden dat de Lauwer
totte gefondheyt leer vorderlijck was.
De Slange en de Haen , gelijck Feflus Pont·'
fejm yerhaelt, zijn feer wapkere Dieren , en
foodanigen betaemt het oock dat die geene
'zijn, die de Medicijne bedienen: En waeren
oock de Slangen, by de Oude, een teycken
van de gefontheyt. Want gelijck de Slange
den ouden huyd afleght, en fich wederom
vernieuwt, alfoo fchijnen de Menichen, die
ge font geworden zijn, oock weder ver-
nieuwt te weien.
De quaftige ftock, bediet de fwaerwich-,
tighey t van de Medicine : En de Slange was
een uytbeeldfel van Mfcukpim ,.een God van
de Medicine , gelijck de Heydenen yalfcli-
lijck geloofden.
Medicina. GemskpnB,
E En Vrouwe die dàer ftaet om een Ladder
op te klimmên, wefènde in 't groen ge-
kleet, even als een SyhiUe, hebbende eenige
, flechte kruyden in de hand , ter fyden haer
faleenSonneftaen^met een Oyevaer , die
een taxken grove Marioleyne in den nebbe
■heeft.
De Medicine is een konft, die gevonden
is, uyte eervaerentheydt van eens anders
kranckheyt, en die wederom te recht worc
geholpen, door de kennifiè vannatuyrlijckc
dingen, die van de Medicijns naerftelijck
zijn waergenomen tot des Menfchen
fondheyt.
Zy wort geichildert offe een Ladder wil-
de opklimmen, want door de ipi'^Sf
die een feer eedel en hoogh ding is^ft^g^tfe
tot het werck der g^nelïnge, en dat door c
middel van geraee'nc en befonderc dingen. ·
Met
Geneeskonfl. Μ e ix i e i ν a. |
-ocr page 171-
|
Met groen wortle gekker, uyt hope die
zy totten krancken heeft,en door de kracht
die zy 't leven mede deelt, dat de krancke
begoft te ontbreecken.
Door de grove Marioleyne - wordt de
fwackheydt van des Oyevaers mage be-
Waert, en hierom wortfe van de Ejjypre-
naers tot dit voorilel gebruyckt, en dar tot
een verborgen beeld der Medicine. _ De
Egyptenaers gebruyckten oock daer toe
den Vogel /è;<, diewelcke, gelijck elders ge-
ieyt is, met haeren fnavel haer felve een kli-
ftery kan fetten , en den buyck fuyveren :
gelijck het Hert, naedat het àenChamdeon
lal hebben gedood, foo verdooft hy het ve-
nijn,knauvvendeLaLnverblaeden,'t vvelck de.
Duyve mede doet, omhaerekranckheyt
tegenefen.
De Sonno vertoont, dat de natuyrlijcke
kracht van 't Hert, door de hette van de
Soriiie,\vort begonftight, door wiens kracht
de gefondheyt in alle de leeden des lichaems
wort bewaert en onderhouden, en daer bo-^
ven ftortfe, oock in de kruyden een feer
groote kracht en eygenfchap : door welck
middel de Medicine wort geoeffenr.
c o ν τ e ν tt o. Genoegen,
E En longelingh in 'r wit en geel gekleet,
toonende de naeckte armen en beenen,
met de voeten gevleugelt, en in dp rechter
hand fai hy een gouden Appel hebben, en in
de flincker een ruycker van bloemen, vvefen-
de gekrpont mét Olijftacken, hebbende
op 't juidden van de borii een Rubijn.
Contento. Genoegen, Vérmaeck,
C En longhman prachtigh gekleet,met een~
X-'Rapier op fijne izyde vol Eedelfteenen
befet, en een Vederbos op den Hoed, heb-
bende in de rechter een fpiegel en een filve-
re becken, dat hy aen fijn zy de houdt, vol
geld en koftele juweelen.
Het genoegen, dat aen defe kleyne ge-
luckfaligheyt hanght,waer doormen fich in
dit leven verheught, komt voornaemlijck
door de kenniife van de goederen, die men
befit, want wie fijne eygene goederen niet
kent, hoe groot diefelve dock mógen we-
fen, die kan geen genoegen voelen : en |
if9
blijven allpo fijne belooningen bedriegh-
lijck, by hem felven.
Daerom wort het beeld van Genoegen
geftelt, dat het fich ièlve in den Spiegel be-
li er, en alfoo ipieglende, verblijt.hy fich,dat
hy rijck,ichoonen prachtigh is, foo aen ziel
als lichaem : 't wekk het gel4 en de klee-
deren, te kennen geven.
Contento. Genoegen, Vertmecl^,
E En longelingh in't wit eh geel gekketi*
toonende fijn naeckte armen en beenen.
De voeten ilillen gevleugelt zijn, houdende
eenen gulden Appel in de rechter hand, en
in de flincker een Ruyker met fchoone bloe-
, men. Hy fai metOlyven gekranil zijn , en
midden op fijn borii; fai een Robijn uyt-
blincken.
Contento Amoro so^
Minlijck Genoegen.
T^ En longhling van ichoon opficht en van
-Leen lachend weeien. Zijn kleed fai vol
bloemen zijn gemaelt, en fai op t hoofd
ee«
Gemeghcn,Vermaeck. Contento. |
-ocr page 172-
|
Τ r λ ν qjl ili, i τ λ. Gcru^heyt,
E En Vrouwe met een vrolijck gelicht,
houdende met beyde handen het Vogel-
ken zJlcion, 't welck in fijn neft llaer, en een
ander Vogel vlieght rontóm fijn hoofd.
Defe Vogelkens maecken haer neft, met
fonderlinge konil aen den Oev^er van de
Zee , want zy vergaederen beentjens cn
graetjens, doch met Ibodaenigen konft in
nialkanderen gevlochten en geilerckt, datfc
verfeeckert zijn voor een lleeck van een
rapier,en is op de maniere als qenKoewoer-
de, hebbende alleen een kleyn gaetjen, waer
door het met moeyte u'yt en in gaet. Dit
was by de Oude Egyptenaers voor de Ge-
Tuftheyt geftelt, want door een natuyrlijcke
inftortinge kent het de tijden,en het maeckt
iijn neft , wanneer het fiet dat het veele da-
gen achter malkanderen fai ftil en fchoon
weder zijn. Daerom de Romeynen hier van
de gelijckniffe nemende,hebben diefelve ge-
iiaemt, de Alcionifche dagen , in welcke het
niet geoorloft was in 't Recht te gaen noch
te pleyten, zijnde een tijd die by ons Vacan-
Eie geheeten wort.
Tranqjiillita. Geruflhtyt.
E Er Vrouwe fchoon van opficht,leunende
aen een Schip , houdende mette rechter
hand een Overvloets Hooren, en mette
flincker de ployen van haere kleederen, op
der aerde ftaet een verroeft Ancker, cn op
de top van den Maft fietmen een vlamme
viers.
Zy leunt aen 't Schip, om de vaftigheyd
en Geruftheyd uyt te drucken, dieder be-
ftaet in de ftilligheyt van de Zee, diewelckc
iich niet bewegende, maeekt,dat dele Vrou-
we, aen 't Schip geruftelijck magh leunen.
Pc Overvloets Hoorca bediet dat de
ftilligheyt des Hemels en der Zee overvloer
aenbrengen.d'eene door het aenbrengen der
koopmanfchappen, d'ander door de natuyre
van de Hemeliche inftortingen. |
Het Ancker is een gereetfchap om't Schip
te verieeckeren , wanneer 't felve door do
ftormen geweldigh in Zee wort gedreven,
en wederom fai het een tcycken van Geruft-
heyt wefen, wanneer men dat felve fiet gc-
bruycken tot een ander eynde,als têr Zee.
De vlamme viers boven het Schip,bediet
't geene de Schippers noemen het licht van
S. Ermo of het Vreede-vier, 't welck op den
top des Maftbooms verifchijnende, iffet eea
vali teyckcn van de aenftaende ftilligheyt.
Gerujlhiyà, nae de Medaglie van
i^ntoHÜii Pini,
E En Vrouwe die mette rechter hand ce»
Roer van een Schip hout, en mette Ilinc-
ker twee kooren-ayren, betoonende door
defe ayren de overvloedigheyt van't graen,
't welck men magh genieten door de Zee,
in een gerufte en vreedfaeme tijd.
Fama of Gerucht.
E En Vrouwe met een dun kleed, dwars
over, tottet midden van de beenen op-
gelehort, als of zy luchtigh wilde loopen,
hebbende twee groote vleugels, en over al
iiillen pluymen en oogen, monden en oor^n
zijn. Zy hout in de rechter hand een Trom-
pet, gelijckfe Firgilhn beichrijft :
t Gerucht is em'tgh quaed, daer van geen frnÌder leeft.
En dat alleen haer kracht van haere[helheyt-hceft:
Schoon 't il noch kleyn en teer, foo krijgt het gaende
vleugels.
En vliegt door aerd en locht met los gebonden teugels»
En kort daer onder iêyt ny,
Fitn voeten is hetfnel, vanvieugels ranck en licht.
Een monjlergroot en "wrced, daer yder een voor fìvichté
Een "Wonder die het fiet, vol monden en vol ooren.
Het vlieght by nacht en krijt, feeryPijcl(_ om te hooren.
Haer oogen noyt de nacht noch foete faep befiuyt.
En 's daeghs foo fit het βίΐ. Vol veer en is haer huyd.
Met oogengau ter 'Wacht, en menighte va» tonge*»
Die boven of de [pits op kerck en daecken fprong^"'
Verbacfende de Stad, met een hartmkte fucht,
Boodinfoo yrcl van '< Wfr' êls vai ha valfeh geruck,
F4MA
léo Gcruflhc-yt. Tran a.u i l l i τ a.
een krans hebben van Mirte. In de ilincker
hand ial hy een korf ken met Roofen heb-
ben , en daer tuflchen fai een Hert leggen.
Staende met d'ander hand als of hy debloe-
men wilde van 't hoofd lichten,om dit Hert
noch meer te doen bloeyen : weicnde dit de
eygenichap der Vryers , datfc altijd een an-
der mede deelachtigh willen maecken van
haer eygen yrolijckheyt. |
-ocr page 173-
|
Fama bnona. Ecngocd Gerucht
of Nitcm,
E En vrouwe met een Trompet in de rech-
ter hand, en in de flincker een Olijftack,
hebbende aen den hals een goude keeten,
ahvaer een Hare aenhanght, hebbende witte
vleugels aén de fchouderen.
Het Tromp.ee bediet het gemeen geroep
dat door de ooreii van de Menfchen ge-
rpreyt wort.
De Olijftack bediet de goedheyt van 't
Geruchte , en d'oprechtigheyt van een ver-
maert Man,door treffelijcke wercken: want
de Olijftack mette vruchten wort altijd ten
goede genomen. Want de H. Schriftuyre
fpreeckende van de Olijf, verftaende CW-
fium , feght, κ Naem is als uytgejlorte Oly. En Όα-
v;ìÌ feglìt van de Olijven, ^y is als een vrncht-
baere IVynfiock. i«> 't huys des Heeren : en door
defèoorfaecke plachten oockde Oude hae-
ren lufiter met Olijftacken te kroonen , ver-
fierende dat hy de aldergoedfte en alder-
volmaeckile was.
Het hangende Hart aen den hals, bediet
gelijck Om feght het Gerucht of goe-
de Naem van een vroom Man.
De witte vleugels bedieden de iuyver-
heyd en fneiligheyd van een goede faeme.
Fama cattiva. DefnoodeFaeme,
van Claudianus,
E En Vrouwe met een gemaelt kleed vol
fwarte beeldekens, alskinderkensmet
fwarte vleugelkens, met een Trompet in dé
hand, naer't leggen van Claudianus.
Door de Beeldekem Worden de vreeiach-
tigheden uytgedruckt , die in 't groeyen
van de quaede Faeme aenwaflen. De f-warte
■vleugels bedieden de duyfterheyd en vuylig-
heyd van haere wercken.
Fama chiara. Heldere Fante,
nae de Medaglie van ^yi»-
toninus,
E En feer fchoon naeckt beeld van Menu'
rins met vleugels aen de voeten, en aen 't
hoofd : boven de flincker arm fai hy een |
De béeldniflè van Mercurìus met de vleu-
;ls en Slangenftaf , bedieden het goed
jerucht : Want zy verlierden dat hy een
Bode van ^ufiter was , verftaende daer door
het fpreecken , te weeten de kracht van de
flemme en 't geluyt, dat iich aen alle iyden
veripreyt, gelijck mede door de vleugels»
te gelijck,de fnelligheyt van 'tlpreken worc
te kennen gegeven.
Het Paêrd Pegafus wort voor een helde-
re Faeme verftaen , devvelcke van ^ntoévis
fnellijck door de Werld gedraegen en ver-
ipreyt was.
De toom van 't Paerd door Mercurim valt
gehouden, bediet dat de Faem door de
woorden en door de ftemme gedraegen
wort, diewelcke klinckt door de deughd
en dapperheyd dervermaerde daedenvan
treflijcke Mannen, en dat foo veel meer of
min, als haer Faeme de Werld bekend is, en
door de tonge en 't fpreecken verfpreyt en
aengewoffen is.
X Om
Eefigoed Gerucht ofNaem. Fama B^i ο ν a,&c. i 6 i
Sluyer houden : iii de flincker hand den
Slangeallaf Caduceum geheeten , houdende
inde rechter het Paerd by den toom,
t welck ikh mette beyde voeten om hoo(?li |
-ocr page 174-
léz Cefondheyt. S a ν i τ a. Getroumgheyt. Fedeltà.
den kranckcn een fecr voorderlijcke laccke.
Hier van heefcmen een iècr klaer gctuygh-
nis by M. c^ngelm Colotm : en die getuyghde,
datter een groore menighte van Hennevoe-
ten, onder de aerde opgegraven waeren, by
die bergh en die piaets, op de wélcke binnen
JRfime», het beeld van Mfiulaf im hadde ge-
ftaen, een piaets. die tegenwoordigh Vhajo
^enaemt wort. Want wie Ibude oyt hebben
connen raeden, waer lbo grooten getal van
Hennepooten van daen quam , 't en waere
het aldaer de maniere geweeft was,de over-
blijfièlen van de ofterhande.te laten leggen?
De Slange is oock een teycken van dc
Gefondheyt en behoudeniiTe, want zy worc
. ^ , alle laereii vernieuwt en als weder joiwhj is
acn God. Sacrata, gelijckmen hy Plato leeiï, ieer vail van leven, fterck en geibnr. Éi ge-
lijck wy elders gelêyt hebben, foo is die
oock goed tot veele Medicinen.
Siet het beekl van de Medicine o/Geneeskonft,
Jich vindende op 't eynde fijns levens,liet by
uyterfte wille nae , datinen yE/rK/afiiif eenen '
Haen fonde vereeren, willende daer mede te
kennen geven , dat hy als een wijs Philo-
Iboph , de Godlijcke goedertierentheydc
danckte, diewelckelbo lichtlijck alleoniê
moeylijckheden en gebreecken genas : en
hierom foo wierde door Mjculafm verftaen,
de mededeelinge van dit tegenwoordige
leven.
De Slange op de maniere, als geièyt is, is
een teycken van de Gefondheyt, om dat die
leer gefont is, jae veel geibnder als andere
Dicren,dieop der aerde leven.Dat de Slan-
ge te gelijck den ilock omflingert, dat be-
tliet mede de gefontheyr des lichaems, die-
welcke door de kracht des gemoeds en der
geeften, wort onderftut en gehandhaeft. En
aldus wort dit oock, door èenige,de Slange
die Moyfcs aen t hout,in deWoeftijne hadde
opgcrecht,uytgeleyt en verklaert.
E En Vrouwe in 't wit gekleet, houdende
met haer rechter hand een Sleutel, en
voor haere voeten falie een Hond hebben.
De Sleutel is een teycken vanGetrou-
wigheyt»
S A ΝI τ α. Gefondheyt.
E En Vrouwe van een ftout oplicht en van
bcdaeght Ouder,die mette rechter hand
een Henne hout, en mette Slincker een
Slange.
De Henne wort haer gegeven , om dat-
men diefëlve by den Egyptenaers aen Mfcu-
lapiu! plagh te offeren, en defe was een beeld
van deGefondheyt,overrulx feytmen dat fo-
danige flagh van offerhande, daer toe geftelt
was , om dat het vlees van de Hennen foer
iicht was om re verreCren, en overiiilx voor
Om Oomhiamis te vereeren, flocgen zy een
Medaglie, alwaer het Paerd Pegafin , bedie-
dende de Fame , die van hem , de Werrcld
over, ruchtbaer was, opgeteyckent ftont.
S a ν i τ a. Gefondheyt.
E En Vrouwe van bedaegd ouder, die in de
flincker hand een quaftige ftock'lid heb-
ben, alwaer een Slange is omgekrult.
De Haen is lEfcnlafms, die een Vinder van
de Medicine is , ■ toegewijt, en dat om de
wackerheyt die een goed Medicijn geftae-
digh behoort te hebben. Dit Dfer was van
de Oude iniulcken waerde gehouden , dar
zy daer voor offerhande deden , gelijck als
-ocr page 175-
|
Getroumgheyt. Fedeltà.
wigheyt, diemen moet houden torte ondcr-
houdinge en trouwe der Vriendfchap. De
Hond is door een fonderlinge gave der Na-
tuyre, lijnenHeere getrouw, gelijckhier
nae fld worden gefeyt.
Fedeltà. Gctroinvigheyt.
E En Vrouwe in witte kleederen, houden-
de met twee vingeren van de rechter
hand eenen Trouw of Scgelnngh, en ter iy-
dcn eenen witten Hond.
De Segelringh is een teecken van Getrou-
^vigheyd , want met diefelvc iluyt en ver-
berg ht men eens anders geheymniflen. Het
V^'itte kleed , is een teycken van de fuyver-'
hcyt der Trouwe.
De Hond is het getrouwde Dier, waer van
Ïlinim int VIII boeck vericheyden voor-
beelden ophaelt, doch onder andere dit ge-
denckweerdige, van den Hond van Titm La-
licms, 't welck binnen Romm gebeurt is, wan-
neer i^pfius fmiiis en Puhlim Siliui Burgemee-
fters waeren : want Titm gevangen zijnde,"
iöo liet de Hond niet nae, geftadigh aen iijn
iyde te leggen, en hy daer nae als miidadige
overwonnen zijnde , wierde geworpen van
een ièkere hooghte (Scala Gf?«owi2 geheeten: )'
een ftraffe, die te B^^me» over den mifdadigen
?ebruycklijck was : De Hond nochtans,
>leef altijd ftaen aen het lichaem van fijnen
dooden Heere, betoonende ieer deerlijcke
teykenen van droefheyt en medelijden,dra-
gende alle deij3ijie,diehem voorgeiet wier-
de , aen den mond van fijnen dooden Mee-
fter : ren lellen het lichaem in den Tyber
geworpen zijnde, Ipringht dat arme beeft
uyt groote liefde daer nae toe , hem hou-
dende een groote wijle boven 't waeter, tot
verwonderinge van alle toelienders.
Men leeft van Erafliu een Roomfch Rid-
der, die een eenigh foontjen inde luyeren
hadde ,waer hy alle tijt een Huyshond lagh.
t Gebeurde, dat hy op feeckere dagh uyten
huyfe was om eenigh Tournoy-fpel te fien,
foo wilde de Vrouwe om haere nieuwsgie-
rii>heyt mede daer heen , belluytende den
Hond met het kindeken te gelijck in eene
plaetfe, met haer nemende alle haere dienft-
inaeghden,gaende voorts boven op een fol-
tleringe van 't Huys, alwaer zy de Feefte
fien konde ; even een dier tijde, kruypc een |
Gcvaer. Pericolo.
ichricklijcke Slange door een gat van de
muerc in dckamer,en geeft fich nae de wie-
ge daer 'c kindeken lagh, om 't felve te doo-
den : DcHondbefprïnght den Slange dap-
pcrlijck, dien hy overwint en doodet, we-
fende feer bebloet v;ui de beeten der Slan-
ge , en onder al dit gevecht, valt de wiege
emme , en ftulpt het onderfte boven. De
Voetfter liendc het bloet en de omgeftorte
wiege,giiicnde dat het kind dood was,loopt
met'leer droeve en benaude traenen nae des
kindts Vadcr,hem dit onheyl klagende : De
Vader door dele woorden,als raicndc,loopc
op ftaende voet, en houwt met eenen (lagh,
fijnen getrouwen Huyshond , in twee ftuc-
ken, en haeftende nae de Wiege om her
doode en verlcheurde fchaepken te fien,
vind hy het ielve levendigh en frifchjtot fijn
overgroote blijdfchap en verwonderinge:
eh fiende aldaer de doode Slange, komt hy
tot kenniffe der Waerheyd , van harten be-
droeft zijnde, dat hy oorfaecke was van de
dood van dat onfchuldigh Dier,dat hy had-
de behooren weldaet tebewijiën, over fijne
ongehoorde Getrouwigheyt. Vcele andere
hiftorien op te halen is 'niet ons voornemen.
Ρ e rio ο LO. Gevacr.
E En longhman die al wandelende door
een veld dat vol kruyden en bloemen
ftaet, op een Slange treet, die fich ommc-
krullende, wreedelijck toefchietjom hem in
fijn been te fteecken, ftaende aen fijn rechter
hand een fteyle hooghte, en aen de (lincker
een fnelloopende reviere, fteunende op een
feer kranck riet, fiende van den Hemel ee-
nen blixem aflchittercn.
Alhoewel het leven der iongen , foo wel
als der Ouden bedricghlijck. en twijfelach-
tigh is , nac 't geene de Heere ChriHus feyt,
W^cB bereyt,^vant,ghy Weet noch ure noch tiji ,n]et te
min, foo is de longe in meer gevaèr als de
Oude, en dat om fijne kracht, moedigheyt
en ftoutigheyt, diewelckedoet, dat hy fich
onbedachtelijck waeght en in ontallijck ge-
vaer en perijckel ftort.
Defe beeldniffe van dat een longelingh
in een bloemrijek veldgaet en van een Slan-
ge gebeten wort, is gebeurt te Bagnacm-aL'a
i(5i 5" aen een longhman, die al wandelende
door een luftige plaetfe met een Roer op de
X 2 fchou- |
-ocr page 176-
|
ichouderen gingh,en die een Slange gewaer
wordende , fijn Roer daer op aen leyt om
dienfelven te doorlchieten, maer het Roer
barftende, brenght hy fich felven om hals,
en de Slange ontkomt het, gelijck door een
klaghdicht is uytgedruckt.
Men fonde het Roer oock wel by 't pe-
rijckel mogen paffen , om darter naulijx iet
gevonden vvert,dat gevaerlijcker is, vermits
het den vyanden niet met fijn wille doodet,
maer oock tegen fijn wille fijn eygen vrien-
den,onderen,'jae oock den perfoon felve die
het draeght; en dickwijls,als die geene,die't
Roer draeght, fijnen Vyand oock niet wil
doorfchieten, dan baril het los.
Het wandelen door eenen weg vol krny-
den en bloemen, en van de Slange een on-
voorfiene fteeck te krijgen, geeft re kennen,
dat de Menfche wandelende door de ge-
bloemde wegh van de verganglijcke voor-
Ipoet deies \Verrelts,wort,wanneer hy daer
minft om denckt, door een ellendigh onge-
luck overrompelt. Men konde oock Teg-
men, dat de wegh vol bloemen, tuffchen een
ileyle hooghte en een ftortende reviere ge-
legen , terwijle men het wandelpat van dit
arme leven, door den wegh van genughren
en Werreltfche welluften, pafleert, bedicr,
dat het feer veele gevaer , lbo te waeter als
te lande, met fich fleept; en dat wy, wande-
lende fonder d.eughdlijcke en eedele over-
leggingen , of ons'ftorten in de Zee der El-
lenden , of ons ftorten in de eeuwige ver-
doemenifle. |
Het Ried , bediet de broosheyt van ons
leven , dat altijt in gevaer llaet, om dat het
fich meeftendeel leunt op fwacke en broole
dingen , en niet op die, die te recht loflijck
enaenniercklijck 'zijn.
De blixem , op de maniere als gefeyt is,
vertoont ons, dat wy niec alleen,op der aer-
de en op 't waeter ontallijcke periculen zijrv
onderworpen, maer dat ons boven diefelve
de drijvingen des Hemels , noch dreygen,
diewelcke' daer in haere werckingen ftorten,
foo veele zy mogen : foo dat men kan ieg-
gen, dat God dickwijls toelaet, dat wy om
onfe fonden en mifdaeden worden geftraft,
en dat door verfcheyden toevallen en wan-
gunften,die ons overkomen.Daer over iègc
Paulm, als de Sonde falvervult ^ijn, foo hacrtfeden
Dood. Alio dat geen Menichlijck vermogen,
kan tegenftand doen, aen de macht des gee-
nen, diewelcke wetten en paelen in alles ge-
llelt heeft. Het heeft Mfchilm de Poeet niet
geholpen, dat hy in 't veld wandelende, het
gevaer des doods , dat hem voorièyt was,
fochte te ontvliedeniWant een Adelaer dra-
jende eene Schikipadde in fijne klauwen,
iagh van boven uyte locht, den kaelen en
grijien kpp,van deien ongeluckigen Poët,en
nieenende dat het een blinckende fteen was,
liet dienièlven,daer vanboven op vallen,fulx
dat hy,op dien felven dag,om't leven quam,
waer in hy vreelcie,dat hy fterven foude, ge-
lijck Pimliii in't X boeck in't iii cap. verhaelt.
SlMULATlONE. Gevcmβhςft, Vcmftnge,
E En Vrouwe met een Mom yoor't hoofd,
die twee aengefichten vertoont , in'r
weerfchijn gekleet, houdende in de rechter
hand een Exter , in de flincker een Granaet-
appel, en voor haer voeten fai een Aep
Meerkat ftaen.
Veinfinge is door een dobbelheyt cn ge-
laetj fijn eygen hert en gemoed :
En hierom lioutfe de Mom voor 't gelicht,
deckende het waere om het val/che te ver-
toonea» |
-ocr page 177-
|
toonen, 'r welck mede door he: wecrfchijnc
kleed vertoont werr. Zy hout een Excer in
de rechter hand , om dat dele Vo^^el Ge-
veinftheyt bediet,~vermits die van d'eene ly-
de witte en van d'ander fyde iwartc veeren
liceft:. De Granaatappel in de ilincker hand,
gelijck Pierini verhaelr,vcrtoont,dat de mee-
fte Menichen begeeriger zijn, meer in ichijn
als in der daed te weien. En om dat de Gra-
naetappel, boven alle andere appelen, fijnen
koper geheel befpot, als op de proef niet
over een komende , lockende die haer aen-
fien, met haere purpre, bloofende,en aenge-
naeme verwe : maer 't gebeurt ten meeften-
deel dat die diefelve open doen , bevinden
^Utfemuf, verrot enftinckende zijn. Waer
door 't gebeurt is dat veele van de Onde,de
geveinicle Goedheyt by ibodaenigen appel
hebben uytgebeelt. Van gelijcken heeft oock
de School-leeraer van de ernfthafte leeringe
de Hovaerdige by een Granaetappel verge-
leken,die van buyten iich feer geciert cn van
fonderlinge fchoonheyt vertoonden, maer
van binnen waeren die verrot. Deie flagh
van Menichen zijn van Horutius in fijne dich-
ten aengemerckt.
Lucianus vergelijckt deie luydcn by de boec-
ken van Tragedien of treurfpelen,diewekke
feercierlijck vergult, met purper overtroc-
ken en fray gebonden zijn , fulx datfe van
buyten feer fchoon zijn om aen te iien,maer
vanbinnen begrijpen diefelve niet anders als
tloetfchanden, verkrachtingen,rafernien,va-
dernioorderien,ellenden, jammeren,onder-
gang van eerlijcke geflachten, van ileden,cn
alle flagh vanvvreede en beeftachtige fchel-
merien. De Aep worter ter fyden geilelt,om
dat de Egyptenaers als zyeen perlbon die
fijne gebreecken veinft,en fijn eygen vuylig-
heyt bedeckt, Avilden uytdrucken ,'foo nae-
men zy eenen Aep die daer pifte, om dat dit
Dier ibo mijdfaem en belchaemt van natue-
ren is : Want als het fijne blaeië heeft gelolt,
op de maniere als gefeyt is, foo doet het ge-
lijck de katte , die een kuyl in der aerde
graeftjWaer in zy haer vuyligheyt verbergt,
Werpende aerde daer over tot diefelve ge-
heel bedeckt is.
HippoCRESIA. Gtveinj%eyt,Schtjiihiylighiyt. |
E En Vrouwe met een melaets aengeficht
en handen, gekleed in fchaepsyellenjU)et
een groen Ried vol blaeders en ipruytièls in
de hand. De voeten fullen oock melaets
wefen en naeckt , met een Wolf die onder
haere kleeders uytkijckt,en een Swaene ter
i]'den.
t Geene Ο^ύβια ieyt Math. v. is genoegh
tot verkLieringe van deie beeldenilTe,, want
als hy den Schriftgeleerden en Pharifeeii
haere Geveinitheyt wilde verwijten,gelijckt
hy haer by graven , die wel fchoon zijn van
buyten, maer van binnen vol ftanx en doode
beenders. Geveinitheyt dan is niet anders
als een riaebootfinge van het goede en hey-
lige, in die geene , die booikerdigh en vol
iclielmerie zijn,en daerom is dit beeld oock
melaets gemaeckt in witte kleederen : Want
dat kleed bediet het deughdlijck werck,
't welck de melaetlcheyt. der Ibnde dapper
bedeckt, die in 't vlees en de ziele ge wor-
telt is. _
Het groene Riet is een beeld, gelijck
H. PiVto over Εκ^ώίεΙ feyt, van de GeVeinft-
heyd, om dat het al wallende veel fchoone
en rechte blaeders , en geene vrucht voort-
brenght, maer is van binnen ledigh en vol
wind. 't Selve feyt hy mede van de Swaene,
dieweicke witte veeren enfwart vlees heeft.
De Wolf onder haere kleederen, doch van
een ander verwe,daer van is geene verkLie-
ringe van noode , gelijck Ciir;/te luk int
Euangelium klaerlijck te kennen geeft.
Hippocresia. Gtveinflhcyt,
Schijnheyligheyt.
E En magere en bleecke Vrouwe, gekleet
in half Wolle van blauwe verwe,op vee-
le plaetien geicheurt,'t hoofd op de Ilincker
fchouder hangende, hebbende eenen fluyer
op 't hoofd , die 't voorhooft by nae deckt,
houdende in de Ilincker hand een Pater no-
fter en een Brevier daerfe in leeft, en merte
bloote rechter hand geeftfe aen een arm
Menich in't openbaer alrnoeffen, hebbende
beenen en voeten als een Wolf.
Hippocrefia of Geveinftheyt is nae 't iëggen
van D. ThoniM eene ibnde , waer door de
Menfche fich veinft in fij ne uytwendige han-
delingen , woorden en gebaerden , heel an-
ders als hy in der daed is, en dat met een
ydele eergierigheyt om geacht te worden,
Wefende droevigh.
X 3 Mages
Geveìnflhep, Schijnheyügheyt. |
-ocr page 178-
|
c^mbfofnu feyt, de Gevcynfde vraegen daer
weynigh nae , hoe datfe haer lichaein uyr-
hongeren, alleen datiè maer vroom en hey-
ligh mogen gehouden worden,gelijck Mat-
thxi VI verhaelt ftaet, als ghy vai?, doet niet als
de gcveynfde, &c.
Het kleed van linnen en wollen , druckt
uyt,als tJmbrofmi feght, haere wercken door
dcwelcke zy met woorden en geveynfdc
handelingen de Ichalckhcyt van haere in-
iierlijcke boosheden foeckcn te bedecken,
vertoonende uyrwendjgh de eenvoudige
onnofelheyt. En dit wort door het Laeken,
en de boosheyt door het l,inrien bediet.
Het neerhangende hoofd, dat met een
Sluyer bedeckt is -, mettet Kofmum of Pater
iiofler &c. geeft te kennen, dat de geveyniHe
hem verre acht afgefcheyden van Werrelt-
iche cere en goederen , maer ichijnt aitijt
met geeftlijcke gepeinfen van de Wercken
Gods'befigh te zijn.
Datfe liaere Aelmoeffe opentlijck aen een
arm Menfch geeft, gelijck gefeyt is, bediet
de ydèle eere van de Gcveynfde, dieweicke
om by deWerrelt in goede achtinge en eere
te zijn.foo doenfe haere Aelraoeilen opent-
degeveynfde , die inde Syyiagogen en op de hoceken W»
de Ihlieten i^elmoeffeiigeven, om van den Menfehenge'
fien en geecn te "worden. |
De voeten en beenen als een Wolf,geven
te kennen 't geene Mathsus ν 11 capir, ver-
haelt , datfe uytwendigh zijn als Schaepen,
maer inwendigh als grijpende Wolven.
Violenza. Gebeld, Terkraehinge,
"C En gewapende Vrouwe,hebbende op de
X^llincker iyde een Kortelas, in de rechter
hand een fl:ock,en mette fiinckcr een kinde-
ken, dat zy om den hals brenght.
Geweld is een kracht diemen gebruyckr,
regens eene diemen feer lichtelijcken over-
magh , en daerom wortie gewapent en te-
gens een fwack kindeken geftelt, fonder
dattct ieuvvcrs hulpe heeft. Soo ieytmen
oock dat de beweginge van den fteen , die-
men tegen den ilroom aenwerpt, gevveldigh
is, vermits zy iich boven het waeter houiit,
maer haer geweld geduyrt niet lange, ver-
mits de kracht en de konil van 't werpen,
icrftont de natuyre moet onderdanigh zijn.
Impeto. Gc^veld, Drift, eiyieimL
^\En longhman met een ilout en wreed
jopiicht, welcnde by nae naeckt, ftaendc
Ichrap om fijnen Vyand met geweld aen re
randen, en mette bloote degen vertoont hy
oock eenftekade uyt te trecken : hebbende
de opgcn verbonden, met vleugels aen de
ichoucieren , en ter fyden lal een wild Vere-
ken ftapn, dat ichuymbeckende vaerdigh is,
om met geweld iemant aen re vallen , van
die fich daer tegen wilde verfctten.
Een longhman by nae naeckt met een
wreed en ftout opficht,wort hy gemaelt, als
weftnde by de lonckheyt weynigh vreeiè,
maer raffigheyt en fioutigheyt, om fich te-
gens alle voorkomende Gewéld en Aenval
te verfetten, daerom ftaet hy ichrap met fij»
Rapier in de hand.
De oogenAvorden hem verbonden, want
die fijne wercken met geweld en doll'g^yt
wil uytvoeren , betoont dat hy van ï licnt
des Verftands berooft is , wefende t lel ve
een regel en richcfuoer van de Menlchiijcke
handelingen. pg
léó Geveìnfiheyt, Schijnheyligheyt. Geweld, Verhachtinge.
Mager en l^Jeeck is zy gefchildert, want lijck, gelijck M.atth. χ ν i verhack, doet met als |
-ocr page 179-
Gmeeten oft Gemjjèn.
De vleugels vertoonen de fnelligheyt en
Vaerdigheyt, die de ongeftuynne longeüngh
niet weyni»h oordeel ter hand neemt, ke-
tende fich door fijne drift vervoeren.
Het vinnige wilde Swijn wort,als boven,
by hem geftelr, want het wilde Vereken
Wort door de gemeene toellemminge van
de Poëten, voor't Geweld, genomen , ge-
lijckmen in 't ix boeck by Pierium ficn kan.
En in 't fpel van ^r'^ophanes, Lififlrii gehee-
ten, daer fweert het Choor van de Vrou-
\Ven, by de Goddinnen , foo^y my halm tcrght,
fio fai 'uk mijn vild Verdien los maecken. En in 'c
iel ve (pel, dreyght de Rey der Lacedeino-
nifche Vrouwen, LeonkU, (Lt zy hacr ·»;/ in 't ge-
f'chtgam, als een -wild Vereken. Want de liefde en
genegentheyd tot vechten is dit Dier ibo
eygen,dar het oock van den lagers gcterght
ï'-ijnde , niet fai vluchten , maer grijpt van
ielf den ftrijd aen , en als niet twijflende,
loopt het van felf, als met een barft, op der
lao-ers fprieten en wapenen,die hem worden
Voor den neus gehouden. En hier uyt is 't
ftreeckwoordt gekomen , wanneer men
ipreeckt van al re iloute en rappe Vechters,
datie tegen de ipieifen loopen, als de wilde
Verekens.
Forza cum inganno. Gnveld
met bcdrogh,
E En fterck longhman als een Soldaet ge-
wapenr, houdende in de rechter arm een
Leeuwenhuyd, en in de flincker een Vofle-
Vel : ichrap ftaende om fijnen vyand aen te
Vallen, 't zy door Geweld , 't welck door
den Leeuwenhuytjof door bedrogh,'t welck
door 't Voire-vel wort te kennen gegeven.
Coscienza. Gmeeten oft
Ge'Kiffen.
E En Vrouwe met een Hart in de hand,
vOord'oogen fai een Ichrift ftaen met
goude letteren Oikeia SineSiS,
te weeten, haere eygen Conicientie,ftaende
Hiidden tulfchen een Weyde vol bloemen,
en een Veld vol doornen.
De Confcientie of het Gewifien is de ken-
niife, die een yder heeft van fijn eygen doen
cnvan fijne verborgen gedachten,die ande-
re Menfchen zijn onbekent ; daerom Itaetfe
en ftaert op haer eygen Herte , waer in een
yder fijne geheimniffen verborgen hout, die
zy haer alleene en voor haer felve, door een
levende kracht, openbaer maeckt.
Zy ftaet met bloote voeten in ibodanigh
velt,om te betoonen,den goeden en quaden
wegh, waer door een yder wandelende,'t zy
door de deugd,of door de lbnden,bequaeni
is, om de fcherpe doornen der fonde,te ge-
voelen, gelijck een foete reuck der deughdi
Coscienza. Ge-weeten.
E En Vrouwe van een Ichoon wefen , ge-
kleet in 't wit, met een fwart opperkleed,
houdende in de rechter hand een yfere vij-
le, hebbende den borft nae de fyde van 'c
hert geopent, alwaer een Slange of Worm
^eftadigh aen bijt, die 't gemoed des Son-
daers pnckelt en knaeght, waer over Lucamu
m t V11 boeck feer wel feyr :
Wat praf cylaes ! 't ge'wijfe doet,
■^en een be-wuïl en hangh gimeet.
-ocr page 180-
|
E En oud Man, die daer gaer,inet een grij-
len baerd , leunende met d'eene hand op
eenftock, alwaereen letter-rol aen vafì is
met deie woorden, Vircs acqumt eumh, dat is,
al gaende krijght het kracht, Draegende op de
ichouder een hoop konlHge inftrumenten,
en ter fyden is een rad oin ΙνίείΓοη re flijpen.
De Gewoonte druckt in onle finnen de
gedaenten van alle dingen, en bewaertfc
voor de Naekomelingen , en maeckt datfe
billijck en betaemüjck zijn, en ilelt nae haer
believen verfcheyden wetten , in 't leven en
Ommegangh der Menichen.
Oud wort hy gemaeckt,vermits door het
lange gebruyck,de achtbaerheyt of hetaen-
fien beftaet, en hoe ouder z^ is , dies te va-
fter ftaetiè op haere voeten, t weick beduyn
wort door de ipreucke, die de oude Man in
de hand heeft, 't welck oock paft op het
rad,dat welcke ibo 't niet beweeght en om-
megedrayt wort, foo heeft her geen kracht
om 'c yièr af te nemen noch te Icherpen :
ïnigelijx mede, wanneer de Gewoonte,door
dfi beffeninge niet beweeght wort, foo yer- |
Gierighgt, Uc.
krijght bet geen aeniien, maer keerende
rontom, wort de Wille in 't willen foodae-~
nigh vereenight, dat fonder te verkrijgen
de kenniffe van de bepaelinge der Reeden,
houtie evenwel de gemoederen vereenight
in eenfelvebefigheyt, en bewaertie daer in
ftantvaftelijck. Daerom leytmen , dat de '
Wetten van de Gewoonte loo vaft zijn als
de Keyierlijcke Wetten ielve , gelijck oock
in alle konften en wetenfchappen,, om een
twijfelachtige iaecke te beproeven, foo
wort het gebruyck in bedenckinge geno-
men , 't welck hergekomen is door een al-
gemeene toei1:emminge,aIs of het ichier on-
mogelijck was,datter iet ftrijdighfoude zijn
tegen'tgeene aireede beproeft en goet ge-
vonden was. Daerom ièght Horatim dat ds
heerlijcke woorden vaneen Poeet, moeten
genomen worden van de gewoonte. In 't
korte foo wort dit gemerckt en waergeno-
men in alle dingen ; ten eynde deiè noot-
wendige ichoonheyt niet worde geichent ia
den loop vandenburgerlijcken ommegang,
en daerom draeght hy op fijne ichouderèn
een bondel met konftige inftrumenten of
wercktuyp;en die dc Schilder hem kan ge-
ven, nae dat het hem fai believen..
Avariti a. Gierigheyt,
E En bleecke lelijcke Vrouwe met fwarte
hayren,mager met een ilaeffche kleedin-
ge, op wiens voorhoofd Fiuto fai ftaen , die
gehouden wert voor den God der Rijck-
dommen, wefende met een guide keeteiï
omgort, die haer achter nae , op der aerde
lleept. Zy toont haere bloote borften vol
melck, hoewel zy achter haer een kindeken
heeft, dat wel onnoofel en beroyt gekleec
is, 't welck zy mette rechter hand, foeckt
wegh te ftooten, om 't ièlve geen melck uy'C
haere borften te geven , houdende dieielve
mer haer flincker hand geflooten.
Bleeck wortie gefchildert, om dat de ge-
ftadige forge van ichatten te vergaederen,
en deonverfadelijckebegeerlijcklieyt, haer
bleeck maeckt,om fich anderer luyden goe-
deren eygen te maecken,ibnder oplicht, t zy
aen de kracht der wetten of aen eenige be-
taemlijckheyt, ibo is mede de bleeckheya
een werck van vreefe, die der giengen inge-
wanden dapper heeft befer.niemant betrou- |
-ocr page 181-
|
Ciertgheyt. A
"iV'ende, jae fomtijts naulijck fich idven, om
(Ie jaloufie die zy heeft,dat het minile deelt-
jen, yan.'t geene zy befit, ibude verlooren
gaen.
De flaeffche en vuyk kleedingen, de gou-
<ie keeten, roegemaeckt als boven, ""zijn
blijcklijcke teyckenen, van de oneedelheyt
en flavcrnye der Gierigen.
Het fchrift aen 'r voorhoofd, verklaert
ons dat een Gierigh Menfch, hier door fich
altijt ontdeckt, konnende in al fijn bedrijf
fich nier verbergen : en om dar dele manie-
re van teyckenen by de ilaven onderhouden
%vort, toont hy den aert der felven, wefende
fiaven van den Rijckdom.
De. goude keeten die zy achter haer
ileept, betoont als men op de Schatten
en Rijckdommen wel let , datfe Iwaer-
W'ichtige laften en fchaedehjcke hindernif-
ièn zijn.
Het weghgejaeghde kindeken, wijft aen,
dar niemant te recht Gierigh is, die niet te
gelijck wreed is. En wefende deOodlijcke
Majefteyt gewoon, den eenen meer als den
anderen te verrijcken : foo is 't nochtans
alfoo , datter geen oorlaecke ontbreeckt,
om yder in fijn llaet en beroepinge deugh-
delijck te handelen : De Gierige verkee-
rende defe ordre, iullen veel liever , met
een inflockende begeerlijckheyt, 't geene
zy hebben, laeten bederven, als dat zy 't
fouden gebruycken , en de behoeftige on-
derftant doen. |
niet voor hy de gantfche kudde heeft om
hals gebracht, meenende altijt dat hy nier
roofs gcnoegh heeft : Alibo doet oock de
Gierige,nu met bedrogh en fchelmerye, dan
met openbaere rooverye , eens anders goe-
deren ilelcnde, foo kan hy noch daer boven
foo veele niet veriameien, datfijnlufl: en
begeerte veriaedight zy. |
|
v a r i τ i α.
E En oude magere bleecke Vrouwe, in
wiens weien hertzeer en fwaermoedig-
heyt uytblinckt, hebbende ter iyden eenen
mageren Wolf, en op de maniere van de
Waeterfuchtige, falfe een dick lichaem heb-
ben , alwaeriè de eene hand op leyt tot
eenteycken vanfinerte, mette ander hand
falie een BeuriTe vaft toe-geflooten hou-
den , daeriè, met groot opmercken , nae
fiet.
Chri^of^oms Lamlimts verhueh, dat de Wolf
een feer vraetachtigh en gierigh Dier is,
levende niet alleen opentlijck van eens an-
ders goed, maer oock met loofe en dief-
fche laeghen, en hem niet ontdeckt vin-
dende van Hondea of laegers, foo ruft hy |
Op de maniere van een Waeterfuchtige
iiTe gemaelt, want gelijck dieielve haeren
dorft door 't veel drincken niet wordt ge-
lefcht, maer aenwaft : Alfoo waft de Gle-
righeyt lbo veel re meer in den Meniche,
nae dat de fchatten op hoopen , dies feo-ht
Horatius in fijn tweede Gefangh in 't tweede
Boeck :
De dorii die-waii te meerder aen,
■ En 't drïncken {au geen dor^i verflaen, ■
Teiizy de oorjacckyan de fijn.
Eer fi uyt het lijf gedreven φ.
En S, Gregorius {t^t, de Gierige vermeerdert den
dor li door ' t drincl^n ^ "Kant foo haefi heeft hy 't eene
»'>et "Ve^Inregen of hy jdncltt nae het ander. Daerom
. lèght Seneca : De Gierige gehreeckt fro Viel 'tgeene
hy heeft, als'tgeene hy niet heeft,
Y Dp |
-ocr page 182-
|
τηο €ierigheyt, A
De magerheyt van den Wolf, bediet, dè
onverfadelijcke luft van dé Gierige, en de
onberaemelijcke vafthoudentheyd der goe-
deren, die hy belìt, Waer over Da>m ieyt :
■ Ζ y heeft een hoofe en fmode aeri.
Die dtijtgelden fchattengaen,
Voch hoe zy nicer nae fckitten port,
Hoe dat haer honger grooter wori.
Mette geflooten BeuriTe iffe ^eilelt, als
meer vermaeckicheppende omoiefelve uyt
luil te befien , als om die tot nut en nodrufc
te gebruycken. En hier over heeft eener
van deien fin gedicht :
Hoe fhceftghy dm om [chat en vluchtigh goed.
Stek ghy geen maet in al dit greetigh [chraepen Ì
Hout op vmi fchal te ftaeplen in't gemoed,
IVan^ u gehreeckt,'t geeng'hebt,en joeckt te roepen,
'Hoe rocmdy dan, en blijft hart op u flucÌ{_ Ì
De Frame Mm hefit alleen den Keegen.
Da'nzydyrijek^, als ghy foec kt [chat noch Itick.
JVdut die jlcetsfchraept blijft arm en [eer verleegen,
A v a r i τ i a. Gierigheyt,
E En qualijek gekleede Vrouwe, bloots
voets , hebbende een Padde in de rech-
ter hand , en in de ilincker een toegeflooten
Beurffe.
De Gierigheyt feght ^ptguHinm , Ueenonge-
hreydelde heb-luSl, die nimmermeer ophoud, om met een
froote Sluyer hetgefuhtnoor de reeden te hedecken, yer~
reec kende door een onge\voonlijck?e'\veld,den teugel yan
de maetigheyt, en alfoo zy geen ofjicht op eenigc deughde
heeft, fio doetfe de harmhertige herten in ^vreede veran-
deren, en zy maeck} haer een algemeens 'venierf^er -vati de
Deughd,
De Gierigheyt beftaet voornaemlijck in
defe drie dingen.Ten eerften in't onbetaem-
lijck begeeren van ander luyden fchat en
toederen, maer haer eygen houtiê vaft, en
aerom worter de Padde bygedaen, die-
welcke groote overvloet van aerde heb-
bende, daer door zy gevoet wert, niette
min is zy bevreeft, als dielich daer van ont-
hoüt, en doch altijt meer begeert. Ten
tweeden beftaetle daer in dat men door
kromme wegen meer tot hem foepkt te
trecken als behoorlijck is,geen opficht heb-
bende op eenigh gevaer of ongemack (hoe
groot diefelve oock zijn ) jae niet c^haer
eygen leven,'t welck daerom door 't fnoode
kleed ende blooté voeten wort uytgebeeld.
Ten laeftea beftaafe jn 4e yafthpu4enthey5 |
VARITI Α.
Van haere dingen, 't welck dòor de gefloo»
ten Beurlie wort te kennen gegeven.
Gicrigheydt.
De Oude beelden ΓΛΧίυ/ίίί af, die in een
vloed totte keele bedeckt was, daer
hem ichöone boomen vol vruchten boven'c
hoofd hingen, al waer hy mette handen niec
koft aen geraecken,noch mette mond aeri 't
waeter. 't Welck Horatius cn Petronius aldus
uytbeelden: ,
Tantllus lagh in den flroom.
En boven hem een appelboom :
Hy janckt vaii nae de kl<^ere vliet,
Maer hoe hy janckt, hy krijghtfe niet ι
Dm doedy Vrecl^n met ugoed :
Ghy ζψ bcnout m overvloed,
Ghy hongert en ghy doril bcnout.
En eet niet van u fchoone gout.
Avariti a. Gierigheyt.
E En Oude Vrouwe met geicheurde klee-
deren, mager en bleeck, hebbende in de
rechter hand een range, en aen eene van de
beenen, heeftfe een yiere boeye met een
keeten als de flaven,die ter aerde lleept,leu-
nende met de flincker op een Harpie of
Grijpvogel, diewelcke vaerdigh ftaet om
iemant aen re vallen.
Gierigheyt is een onmaetige begeerlijck-
heyt, en dorftige heb-luft, die in den Gieri-
gen wreedheyt, bedrogh , tweedracht, on-
daiickbaerheyd en verraed baerr,in't geheel
weghnetnende de Gerechtigheyd, Liefde,
Getrouwigheyd en Godvruchtigheyd, en
alle Zeedelijcke en Chriftelijcke deughden.
Oud is zy gemaelt, niet alleen om dat de
Gierigheyt meeft in alle Ouden heericht,
maer zy wort genaemt Moeder van alle
Ichelmerye, gelljck Claudianus iëght. Het ge-
fcheurde en verbroken bediet, dat deiê
duy veliche peile,ibo veel in de gemoederen
der Gierigen vermagh, dat die geene die 'c
goed van een ander neemt, die neemt hec
oock van ficlv iëlf : weiënde in fijn Over-
vloed armer als eenigh Bedelaer. Derhalven
lèght Horatitu, (^Itijt is de Gierige behoeftigh·
De blceckheyt en magcrheyt bediet anders niet,
als haer geftadige en onverl^delijcke hon-
ger, waer mede defe ellendige gierige Men-»
fchen altij t zijn geplaeght.
Daw'ge of haecjse inderecjiterhandis
een, |
-ocr page 183-
|
een gereetfchap dat altijt iiae lich treckt, al-
leo is oock de verkeerde natuyrevande
Godloofe Gierig'aert, die nimmeruieer ge-
legentiieyt laet voorby gaen ,. of zy doetet
niede, aenfiende noch peribon noch ftaet.
De Harpie of Grijpvogel aen haerc iyde,
IS het rechte beeld van de Gierigheyt, heb-
bende tejecht den naeme van 't gxfijpen.
^ Het yier en de keten aen de bèenen>beel-
"Cn af, dat de Gierigheyt niet alleen een fla-
vinne van de goederen, raaer oock van den
t>uy vel is , gelijck Paulus totte Coloff. aen 't
3 Capit. en totten Ephef. aen 't f feyt, dat de
Gierigheyt een jlavime is van ώ afgoàerye.
Offerta, Oblation e, Gifte,Offer.
E En jongh Maeghdeken geheel in 't wit
gekleet en met bloote armen, houdende
in de flincker hand, met feer needrige mij-
nen een Hert, 't welck zy met groóte eer-
biedigheyt vertoont te willen opofferen,
houdende de oogen en 't geficht ten hemel,
daerfe met groote nyverheyt nae ftaert, en
mette rechter hand falie goude en fdvere
Riunte met groote vaerdigheyt uytreycken.
Zy wort jongh en in't wit vertoont, om
te bevvijfen, dat de gifte fuyver en fonder
vlacke moet weien,gelijckMalach.i,Exodi
12, en Num. i, té iïen is, alwaer Moifes den
Ifraeliten gebiet, datie een jaerigh Geytjen
of Lammeken , fonder vlacke, fouden offe-
ren, en dat voor den avont, als't noch klaer
dagh was , om te vertoonen , dat de gifte
oock luchtigh en klaer zijn.
Mette bloote armen iffe vertoont, om te
bewijfen dat het wel paft dat het offer vry
zy. Siet daer van i Reg. 2. Zy hout het
Hert in de hand als gefeyt is.Want wy moe-
ten gelijck als verbonden zijn , om niet al-
leane onfè middelen en ons ièlve,maeroock
onfe herte den Schepper en onfen Verloffer
fefuChripo met alle ootmoedigheyt en eer-
biedigheyt op te offeren, &c.
Het bewijs en de vaerdigheyt om mette
rechter hand goude en filvere munte te
fchencken , is om te vertoonen, als een fake
van groote overweginge, dat hetgefchenck
niet alleane aen de behoeftige armen wort
gedaen ; maer dat geene, dar van grooter
belangh is , dat de ziele wort opgeoffert,
door gebeden en aelojoeffen,
τηι |
En Vrouwe met een ecrv.'aerdigh op-
ficht, gekleet in \^'it linnen laecken, hou-
dende deVechter hand open , en de llirtcker
op een Outaer, waer op een vier bratid.
Het vier op den Outaer is genomen ge-
weeft voor een offerhande van de akleroud-
fte volkeren totte komfte Chrifti roe,'t welck
verfachtende de gramfchap Godes niet mét
het bloed der Boeken of Rammen, maer
door lijn eygen bloed en vleefch,dat hy om
onient wille ons wonderbaerlijcken in de
Euchariftie onder de gedaentevan brood en
Vijn doet voordragen. De opene hand met
het Outaer komt oock in een Medaglie van
. Mlms \j4ntommis.
Met wit linne laecken wortfe gekleet,om
defuyverheyt üyt te drucken, diCNVcIcke in
de Religie vereyfcht wort, en daerom wil-
den de Egyptenaers niet datter in hacre
Tempelen wolle laecken gedragen wierdc,
gelijckfe mede haere dooden met linnen be-
groeven,vertoone ndedaer door hare Gods-
ciienft en fuyverheyd. En Plutarchus feght in
Ifis en Ofiris, dat Göd geen dingh behaeght,
ten zy dat het fuyver zy, en overmits het
linnen laecken fich lliyverder en netter laet
walfchen als het ander , foo oordeelden zy
dat haere Priefters geen ander laecken tot
haeren Godsdienft, fouden gebruycken.
Religione. Godsdicnil,
E En Vrouwe die 't hoofd met een fijne
Sluyer heeft bedeckt, houdende in de
rechter hand een Boeck met een Kruys , en
in de flincker een vlamme Viers, ter fydeii
haer ftaet een Oliphant.
De Religie nae de bepaelinge van D. Tho-
mas en andere School-leeraers,is een deughd
der zeeden , waer door de Menfch eere en
eerbiedigheyt aen den waerachtigen God
bevvijft, lbo wel inwendigh in 't gcmoed,als
uytwendigh door 't licbaem. En is oock de
Religie of Godsdienft den Menfchen fooda-
nigh van natuyren ingeplant, datfe oock,ge-
lijck i^nftoteles feght, hier door, om datlê
reedelijcke dieren zijn, meer van de onver-
nufte dieren verfchillen, fiende dit felve hier
in klaerlijck , datfe in een onverfiene noot,
fonder datfe eenige andere overweginge
Gìfìe, offer. Offerta, O β l a i i ο ν e. Godsdkfijl
Religione, Goclsdknìì, |
-ocr page 184-
|
Het gefichte wort haer bedeckt, om dat
de Menichen, door de Religie, op God fien,
geli:ck S. Paulm ièyt, door een Spiegel in een
doncker Raedfel, weiênde dieielve verbon-
den aen delichaemlijcke finnen,en overmits
de Religie altijr bedeckt is geweéft, lbo iffe
onderhouden , door myfterien en geheym-
niflen, 't welck zijn figuren , gebruycken en
ceremonien , als ofiè onder verfcheyden
kleederen verborgen waere.
Door 't Kruys wort Chriliui de gekruyfte,
of het Wapen en Vaendcl van de Chriftlijc-
ke Religie bediet, tottet welcke de Chriiïe-
nen een groote eerbiedigheyt betoonen, er-
kennende, daer door àe fonderlinge Wel-
daed van haere verloffinge. ·
Her Boeck geeft te verftaen de H. Schrif-
tuyre, de openbaeringe en overleveringe
waer door de Religie in de herten wordt
gebeelt. '
Her Fier cïruckt uyt de aendacht Van ons
fuyver en oprecht gemoed tot God,'t welck
het eygen is van de Religie.
Mette oi^ham j^e afgemaclt, om dat dix
hebben , ftrax haer keeren om de Godlijcke
Jiulpe acn te roepen. |
Dier het Godsdienftighile van allen is , in
goeddaedigheyt geen weergae hebbende,
voorfichti^h , beminnende de billijckheyr,
en is ieèr beleeft, want als 't een Menich
in de Woeftijne van den wegh vind afge-
doolt, wijft het hem ieer vriendlijck en
lachtfinnigh den wegh. 't Is beicheyden ,
want komende tuifchcn een kudde beeften,
wacht het fich feer voorfichtighlijck,op dat-
tet niemandt foude beichaedigen, gelijcfe
Plium verhaelt.
Maer 't geene meeft tot ons voornemen
dient, foo is dit Dier een beeld van den
Godsdienft, gelijck Plhmts mede ieght, dat
het de Sonne en de Sterren in eeren hour,
en als de Nieuwe Maene aen komt, gaet
het fich van ielve waffchen in een loopende
vliet, en kranck zijnde , roept het de God-
lijcke hulpe aen,werpende kruyden ten He-
mel , als middelen , omganft te verkrijgen
tot fijne geibndheyt.
Religione. GodsdienSi.
E En Vrouwe met een Hembd, Stok eh
Kercklijcke gewaeden, ftaende op eenen
fteen , houdende (eer bevalligh mette llinc-
ker hand eenen Tempel , op d aërde Tal
een Oyevaer, met een Slangé, in den beek,
ftaen.
t
ReI-IGIONE. GoisdknSï,
E En Vrouwe van Majefteyt en ftaetig-
heyr, gekleet met een koftelijcke Man-
tel , 'tot een Pivial of opperkleed, hebben-
de 't hoofd bedeckt, waer op de Heylige
Geeft met fijne ftraelen , in de gedaente van
een Duyf, uytglinftert. Staende op eenen
vierkanten fteen, Chrilkm uytdruckende, die
daer is de vyaerachtige Hoekfteen,die als de
Propheet ieyt, van de bouwluyden des Ou-
den Wets is verworpen geworden , en daer
nae geftelt zijnde tot eeikn vaften fteen van
de Heylige Kercke, lbo kander dan geen
ander Fundament gcleyt worden, geiijck
PüuIm ièyt.
Deie beeldnilTe heeft aen d cene iyde een
kindeken mette Wet Moyfis , met eemgc
Roofen en dorre tacken, om uyt te druc-
ken de verledene ceremonien van de oude
Offerhanden, en aend'ander fyde lal een
ander |
-ocr page 185-
|
ander kindeken ftaen, dat het Euangelkm in
«Ie band heeft. Want in ChriHo houden alle
Prophetien en Ceremonien van de Oude
Wet op.
Zyhout inde ilincker de Priefterlijcke
roede van c^aron, en in de rechter de Kerck-
lijcke fleutelen, om nae der Menlchen werc-
ken of verdienllen den Hemel te fluyten of
te ontfluyten.
Nae dit beeld, is het ontwerp van onfe
Waere en heylige Religie van de H. Apo-
ftelen en Vaderen getimmert,op den waeren
Hoeckileen : en dat door de vier Euange-
liften, fchrijvers van de Nieuwe Wet, vol
des H. Geeftes, des Godsdienfts, Yver,
Vriendlijckheyt en Liefde,
Religione, Godsdie»If,
E En Vrouwe van een feer ichoon opficht,
rontom met blinckende ftraelen,de borii
wit en open,hebbende vleugels op de fchou-
deren, met een gefcheurt en flordigh kleed,
ftaende ter fyden een Kruys , en de rech-
ter hand ten Hemel opgeheven hebbende,
houtle een Boeck, als een Spiegel, alwaer 't
inhoud des Wets gefchreven ilaet : Ghy [uk
God uwe» Heere lief hebben uyt gantfcher herten,
K'de en gemoed, dit is 't hooghfie Gebod : Het nvccde
is dit gelije!^, Ghy fult uwen naeiien Hef hebben , als
« [elven ': in defe twee geboden hanght de Wet cn de
Propheteii.
Zy leunt op 't dwars hout van 't Kruys,
alwaer aen de ilincker hand een toom
hanght, met haere voeten den Dood ver-
tredende, fchijnende of 't Kruys op den
bergli van Calvarien ftont. Alwaer een feer
treflijck verftand een gedicht op gemaeckt
heeft, foo aerdigh, dat het oock geene
nytlegginge van noode heeft, van delen in-
hout, aldus,
t'saemenspraec k,
de Menich en Religie.
M. O F'adcfs heffle !(iml, νοί Goddelijckc 'Recden,
Iioe,giedy foo berayt in deesgcfeheurde kleedcn ?
R. Ick walgh van 's Werelts prael en van
der Menfchen eer.
M, M^at Boeck is 't dat ghy draeght ? R, Mijns
Vaders Wet en ieei, |
M. Enwaer toenaecktvanhor^i R, Om't op-
recht hert te toonen, .
M. Hoe dus geleum op 't Kjruys ? R. 't Kruys
overtreft de kroonen.
M. En waerom doch gevlerckt Ì R. Ickleer ten
Hemel gaen.
M. Wat leen dees heldreglmtsi R. Het donckre
hert verfinaen.
M. Ρί^ί tengel aen u jy Ì K, Ick tem de dolle
finnen.
M. En waerom hier de Dood} R, Ick kan den
Dood verwinnen.
Religione Fi
f^alfehe Godsdien^,
Ε En Vrouwe met een ftaetigh en langh
kleed , fittende in een gulden troon, op
een Hydra met feven hoofden , hebbende
deie Vrouwe op 't hoofd een gulden kroo-
ne vol koftele blinckende fteenen,mèt veele
vercierde kleederen van iyde en goud : hou-
dende in de rechter hand een goude fchae-
Ie, alwaer een Slange binnen is. By haer
leggen veele luyden , knielende, als of zy
haer aenbaeden , oock eenige dood ter aer-
den : om dat haer valicheleeringen, den
Mcnichen door haerc ichijn, bevalligh zijn,
of dat de waen van des Werrelts gemack
haer die doet behaegen : Maer in 't eynde
bereyden zy de Helle in 't ander leven, en
de ellendigheden hier tegenwóordigh , die
haer door een onverwacht oordeel Gods
over den halfe komen.
Religione of Godsdienft van S,Lavare
en S, Maurilio.
En oude Vrouwe, maer van een ftout en
iiioedigh opficht, wefènde met een Har-
nas gewapent op de oude wijfe, hebbende
op 't hoofd een Helm, alwaer een goude
kroon om gemaeckt is : in plaets van de
kam op den Helm,fai vier komen,de Jocken
van 't hoofd fullen nederwaerts hangen tot
op de fchouderen, toonende een luchtigh en
lieflijck wefen, op 't midden van de borft fai
'-iy het groot Kruys van S, Mauritius en La^^a·.
nu hebben, Haer onderkleed fai van root
laecken wefen , en daer boven een goude
Mantel, die zy mette ilincker haiad pooght
Y 3 tQ |
-ocr page 186-
|
174 GodheyU Divinità.
te ontdecken, om eenen Leproiè re hulpe te
'■'onien,QÌe by haerleyr, hebbende oock een
Boeck in haer rechter hand. Aen haere voe-
ten faliê goude brooskens hebben, met ee-
dele fteenen sedert, onder haer flincker
voet' ialiè tuylbanden , fchilden, pijlen, bo-
gen en andere Turxiche wapenen hebben,
diefe verachtelijck mette voeten treet, ver-
tredende te gelijck te ketterie mette rechter
voet. Waer over de ketterie vertoont wort
doqr een yièlijcke lelijcke Vrouwe , die van
de Ipiefle die de Religie in de hand heeft,
gewond zijnde , een rokige vlam uytgeeft,
hebbende de hayren over einde en in't wil-
de gelpreyt. De boï'ft, de mammen, en een
deel van'tlichaem leyt, bloot, droogh en
verdort,flaende de rechter hand op een toe-
s.;e(looten boeck, alwaer veele vreeflijcke
Slangen uytkomen.
E En Vrouwe in 't wit gekleedt met een
vlamme Viers boven op "t hoofd , hou-
dende met haer beyde handen twee blauwe
Hemels-klooten , alwaer een vier uytgaet,
of zy fai op 't hoofd een vlamme hebben,
die in drie gelijcke deden Tal opgaen, |
Codvruchtigheyt. Piëta.
De wittigheyt des kleeds bediet de fuy-
verheyt van 't wefen , datter is in de drie
Goddelijcke perlbonen. Een ontwerp van
de kenniife der heylige Godgeleerde , ver-
toont door de drie even gelijcke vlammen,
om te bewijlen de evengelijckheyt der drie
perfoonen, of van eene vlam die in drien
gedeelt is , oock om te kennen te geven de
vereeniginge der Naturen, met de onder-
icheydinge der perfoonen.
De witte verwe is befónderlijck de God-
heyt eygen,vermits die gemaeckt wort,fon-
der mengii^e van andere verwen, foo is
oock in de Godlij cke iaecken geen mengin-
ge van eenige andere dingen. En daerom,
wanneer de Heere Chr^us, op den bergh Ta-
hor verheerlijckt was, foo vericheen hy,
kleet zijnde, als in een wolcke.
De twee Hemels-klooten , bedieden de
ecuwigheyt, die by de Godhey t is onichey-
delijck. Én datiè diefelve in de flincker en
rechter hand houd, bediet, dat de Menfche
door de verdienften /φ Chrijli en door God-
ialige wandelinge het eeuwige leven deel-
achtigh wort.En dit zy hier mede genoegh,
laetende daer van het langer verhael, aen
den Godgeleerden.
Pietà. Godvruchtigheytt
E En poeiêligh blanck Maeghdeken van
ichoon opucht, met dicke oogen en een
verheven^neufe, met vleugels aen de fchou-
deren, in 't root gekleed met een viervlam-
me boven op 't hoofd,houdende de flincker
hand voor'thert, en mette rechterhand
keertfe een OvervIoetsHooren om,dat vol
is van vericheyden vruchten, die tot des
Menichen onderhout noodigh zijn.
Zy wort als boven uytgebeelt,om dat de
Natuyrkondigers die alfoo befchrijven. Int
rood is zy gekleet, om dat zy een medeger
fellinne en iüfterken is van deLiefde,enhier
om paft haer deiè verwe feer wel,gelijck el-
ders op fijn plaets i&gefeyt.
Zy draeght vleugels, om dat deiè onder
alle Deughden voornaemlijck gefeyt wort
re vliegen, want zy vlieght van God nae r
Vaderland, van't Vaderland totte Oude-
ren,van de Ouderen geftadigh op ons ielve.
De vlamme die zy op "t hoofd he^tt, be-
diet het gemoed dat van de LietdcGods
on:" |
-ocr page 187-
|
Cedgekertheyd. Τ
ontileecken is, tot oefFeninge van dc God-
vruchtigheyt, die uyter natuere vlamr nae
Hemeliche dingen.
De fiinckerhand op't hert,bediet,dat een
Godvruchtigh Man ρ agh teyckenën te ver-
toonen van fijne liefde, en dat door levende
en eedele wercken, die gedaen worden met
een vaft en volmaeckt voornemen, Ibnder
:iochinge of begeerte van ydele eere. Der-
lalven leggen eenige , dat Virgdm en andere
Poëten, dat om alle ichaduwen totte Gods-
vrucht van, ^neas wegh te nemen , hy de
meefte wercken van fijne Godvruchtigheit,
gepleeght foude hebben, in de duyfterheyt
van den nacht.
De OvervloetsHooren, bediet, dat men
in faecke van Godvruchtigheydt weynigh
■werckx moet maecken van de Rijckdom-
men des Werrelds. 't Welck onder andere,
jnet een befondere voordaed in de grootfte
dierte van onien tijd betoont heeft binnen
Bfimm de Heer Patritius Patritü, diewelcke daer
over veel meer lof waerdigh is, -als mijn
penne hem kan geven.
töeologia. Godgekmh^d.
£ En Vrouwe met twee ongelijcke aenge-
fichten, fiendejnet het jeughdelijckile
reologia. |
ren Kemel, met het oudfte nae der aerde,
fittende op een Hemels kloot,of een blauwe
ronde bolle vol itferren, houdende haere
rechterhand voor de borft, en dellincker
uytgeftreckt nae der aerde, de flippe van
haer kleed ophoudende,alwaer een Radt ter
fyden ftaet : 't welck is het eygen Hierogli-
jAifch beeld in de H. Schiriftuyre, van de
Theologifche kennifle : want gelijckerwijs
het Rad de aerde niet raeckt,ten zy alleène
met den ommetreck of onderfte rondig-
heyt, hoewel t iich nochtans beweeght,allo
moet een oprecht Godgeleerde, fijne finnen
ftieren nae de kenniffe, doch allo,dat hy die
ilechts , gaende maecke, en niet alles ovej:
hoop fmij tende, verwarre.
De twee aengefichten waer mede zy nae
den Hemel en nae der Aerde fiet, bedieden,
geiijck ^ugu^inui tot Volu[mnum feyt, dat de
Godgeleertheyt is ^eveftight in 't geftadigh
opmercken en in 't ftantvaftigh beminnen
van God en van fijn evennaeften, en daerom
kan zy tot God niet opwaertsfien, ofzy
moer oock het oogh nederwaerts op hae-
ren naeften flaen : en dit bediet, dat een
Godgeleerde niet van noode heeft, dat hy
foo |
-ocr page 188-
|
ιη6
ibo hoogli ilijge met lijn verfi:and , dat hy
met eenèn oock niet foudedencken, dathy
een Meniêh waere , en dat hy lichtlijck in
veel doolingen kan komen te vervallen, en
dacroin moet hy voorfiehtlijck gaa:,en met
opmercken voor hem fien , hoedaenigh hy
Gods Woort ial uytleggen ,en verkondigen.
Met een jeughdigh gelicht wort zy gc-
maelt, ten Hemel iiende, want gelijck hoo-
ge en wijt afgefcheydene dingen nieuws-
gierigh zijn en aengenaem:alfo zijn de aerd-
lehe en nedrige dingen,om datfe veel moey-
lijekheyt en fwarigheyt onderworpen zijn,
onaengenaem en verdrietigh.
Zy fit op eenen Hemel vol Herren, ver-
mits de Godgeleertheyt haer rufte niet ftelt
in eenige aerdfche iaecken, maer gaet regel-
recht Itreven nae de kenniffe Godes , van
waer zy daer nae , een regel en richtihoer
krijght van wetenfchap en kenniffe van alle
dingen, die haer licht maeckt, in die dingen,
diewy met groote verwonderinge, hier op
der aerde, met onfe oogen aenfchouwen.
De handen voor de borii, drucken de
ftaetigheyt uyt,ora dat defe een kenniiieal-
ier kennilfen is.
De Hippe van 'fkleed die mette handen
opgehouden wort, bediet dat het eene deel
van de Godgeleertheydt, lich ftreckt tot
aerdfche, doch noodiaecklijcke dingen, die-
welcke daer in beftaen, dat wy onte hande-
lingen oprechtlijck nae de deughd fullen
ilieren , om de ibnden te mijden , om God
inwendigh en uytwendigh te eeren, en an-
dere dingen,die daer zijn als een kleed waer
onder wy niet doordringen, ten zy de ge-
moederen van God verlicht zijn.
Godvmchti^heyt der liinderen tegcm haere Ouderen,
]C En jonge ftaetlijcke Vrouwe, hebbende
■*^met haer rechter hand , haer llinckcr
Mamme gevat, als of zy die wilde uytdruc-
ken en iemant te fiiygen geven , aen haere
voeten fai eenKraeye ftaen.
De oude Romeynen willende de God-
vruchtjgheyt van M. t^ntonim Pm uytdruc-
ken, maeckten een Medaglie van Mne^, die
fijn SoOBtjen ^^'^«««aen fijn hand hout,
dragende op fijne fchouderen fijnen ftock-
ouden Vader ^nchifen : Waer van rirgilius ge-
denekt, In een ander Griexfche Medaglie |
Doch is defe tegenwoordige beeldenilTe
hier toe niet gemaeckt, maer'wy willen al-
leen uytdruckcn de Godvruchtigheyt der
Kinderen tegens haere Ouderen, die op de
maniere van de Godvruchtige Dochter ge-
ilek is, die haeren Ouden Vader , in de ge-
vanghniife heimlijck (met haere borften) on-
derhiel , al waer hy veroordeelt was te ller-
ven, lulx dat her een yder verboden was
hem eenige fpijfe toe te brengen : Maer
'tfèlve wierde door den ftock-bewaerder
ontdeckt, als dathy noch leefde, door de
Godvruchtigheyt van fijn Dochter. Defe
trouwe en Godsdienftige daed behaeghde
den Burgemeeilers C.QÜmtio en M.^ttilio lbo
feer, dat zy, boven de miidaed, die zy hem
quijt fcholden , en defe weldaed ter eeren,
eenen Tempel, in plaets van de gevangenis
deden bouwen, en heyliehden dienfelven,de
Kinderlijcke Godvruclitigheyt toe. Smus
Pempejui en Solims verhalen diergelijcke daed
van een flechte Dochtei tegens haren Vader
«a^
Gsdvruchtìghyt. der Kinderen /e^ém haere Ouderen.
vaiic^nton. Pm , is de Goddiane de God- '
vruchrigheyt, iitrende a^emaeiv, hebbende
een naeckt Kindeken in den arm, dat zy h^er
borft vertoont. |
-ocr page 189-
|
Codvruchtìgheyt
als ooclc tegens haere Moeder. Valcr'im λ4αχί'
rnui verhaek diergclijcke dacden meer.
Hier en elders is gefeytdatde Oyevaer
een Hierogliphifch beeld is van de Vader-
iijcke Godsvruchtigheyt : nier te min foo
dient ons regenwoordigh deKraye voor een
beeld vSn Godvruchtigheyc regens Vaed er
en Moeder. Wanr als haer Vaeder of Moe-
der door d'ouderdom de veeren nyrvallen,
foo deckeii haer de kinderen met iiaer ey-
gen pennen, haer Tpijfe toebrengende, waer
inede zy worden onderhouden, en wanneer
iiaer Ouders machteloos zijn te vliegen,ibo
dragen zy dieièlve op haere wiecken,en be-
wegen haer tott€ vlucht, ten eynde zy haere
leeden wat reppen, en rot haer felve mogen
komen , gelijck fulx B, c^ngiicm verhaelr.
Welck aenfien is genomen uyt ^mhrofm, die
den Kraeykens een Godrruchtige Natuyre
toefchrijft.Hier door moeten alle ondanck-
baere en verbafterde kinderen beichaemt
worden, die haere Ouders laftren, fchelden
en flaen : Daar een Kraeyken,een onvernuf-
tigh beesjen, meer befcheydenheyt en God-
vruchtigheyt toont tegens die geene die't
heeft ter Werk voortgebracht.
Pietà. Godsvruchtigheyt.
E En Vrouwe met een fchaele in de rechter
hand, en met de llincke elleboge op een
kindeken. Ofte een Vrouwe met een kinde-
ken op den arm,en eene voor haere voeten.
Wanneer de Egyptenaers dcGodvruch-
tigheyt wilden uytdrucken, foo maelden zy
twee longelingen, die te faemen een karre
of koetfe trocken, ter gedachtniife van Bitcf
mdes en CUobes gebroeders, diewelcke uyt
croote Godvruchtigheyt, haer eygen Moe-
der nae den tempel van trocken.
tenders,
E En Vrouwe met een Wieroock vat, en
voor haer een Autaer met een Vierkleed
rontom, alwaer een vlam ontfteecken is om
te offeren.
Cicero feyt dat Godvruchtigh te weien,an-
ders niet is, als eerbiedigheyt tor God, tot
Overheden,ouderen, vrienden en't vaderland.
Pietà. Godvruchtigheyt.
En Vrouwe die mette flincker hand een
Oyevaer hout^fhebbeade de rechter tod. |
.Pietà. 177
boven een Autaer met een bloe Jigh fvvae'-d,
ter lyden ftaet een Oiiphant en een kin-
deken.
.Godvruchtigheyt is de liefde tot God,
rot het Vaederland, totte Kinderen,Vaeder
en Moeder : en daerom woh zy met hec
longhsken gcichildert.
De Oyevaer bediet het beeld van de God-
vruchtigiieyt tegens Vaeder en Moeder,ge-
lijck elders gefèyt is. Dat zy het bloote
fwaerd, boven het Autaer hout, betoont de
Godvruchtigheydt diemen behoort te ge-
bruycken tot voorftand van de Religie, alle
gevaer te rugge {lellende.
iHutdrchii vxrhaek van den Oiiphant : dat
fèekere longens te Romen aen de ihuyt van
eenen Oiiphant ilonden , om dienfelven te
tergen, en hy toornigh wordende, neemt
eenen uyt den hoop , als of hy hem wilde in
de locht werpen. De longens iiende haeren
meede-maet in deièn nood , krijten en bid-
den den Oiiphant oni genaede, die met een
fonderlinge Godvruchtigheyt, hem foetjens
wederom op der aerde ftelr, fonder 'hem
eenigh leer aen te doen,hem genoegende dat
hy de ftoutigheyt van defe bengels hadde
getuchtight,en dat alleen door de vreefe.
I Μ F I E τ Λ, Godloasheyt,
E En lelijcke Vrouwe, wiens oogen zijn
verbonden, hebbende Eefels ooren,en ii\
haer rechter hand eenen Haen,in de flincker
een rack van een ftekelige dooren.
Godloosheyt is eene onmenfchlijcke en
beeftlijcke hartztocht van een opgeblaelèn
gemoed, flrijdigh tegens de eygenichappen
der Vromen en der Deughd , wiens aert is
de plichten tot de heylige dingen,rot Oude-
ren , Evennaeften, totte Wetten en tot het
Vaederland, te verachten en te verwaer-
lolèn.
Met verbonden oogea en Eefels ooren
iffe gemaelt, om dat Horatim Rinaldiu feyt, dat
de Godloosheyt Ibmtijtslpruyt uyt onwe-
tentheyt, diewelcke niet opgeholpen noch
onderflut wort door de Genaede Godes :
Want veele onverlichte Menfchen, kon-
nendoordedicke nevelen der Wereltfcher
duyfterniffe, de waerachtige Hemelfche
goederen niet lief hebben noch beminnen.
Pe Haeö die ζy in de rechter arm hout,is
Ζ Η |
-ocr page 190-
|
by den Egyptenaeren voor een bedd van de
Godloosheyt geilek, gelijck i?kruii verhaelr,
overmits dit Dier fijn, eygen Moeder ver-
kracht , en dickwijls toont het fichhart en
wreed tegens fijnen Vaede'r: fulxdatwaer
de Godloosheyt regeert,daer paft de wreet-
heyd oock wel by, en door defe beteycke-
niiïe is haer een fteeckelige Doorne in de
hand gegeven , die van de Egyptenaers ge-
ilek wierde , om daer door een Godloos,
verkeert en raefend Menich uyt te beelden,
die nae fijne maniere van trots te leven,
grootlijx de zeeden van alle anderen, heeft
verongelijckt en verdorven : Want defe als
dor zijnde, iiil veel eerder breecken, als dar
zy iich een weynigh foude buygen.
I Μ ρ I E τ A. Godloosheyt.
E En Vrouwe in koper-roeilige verwe ge-
kleet, wreed van gefichte, houdende in
de llincker arm eenNijlpeerd,en in de rech-
ter een brandende Fackel, waer mede zy
een Pellicaen met haer longen in 't neft ieg-
geiide, op der aerde verbrant.
Godloosheyt is een fonde die tegens de
Godialigheyt ftrijdigh is, niet alicene tegens
de Gerechtigheyt, maer oock tot fchaede
van het Vaederland,van Vaeder en Moeder
en van haer felve. Met koper-roefte verwe
wortfe gemaelt, wefende dat felve een ken-
teycken van een quaedaerdige en ichaede-
lijcke natuyre , diewelcke in die geene ge-
vonden wort,die haere handelingh tot iciia-
de en verderf van haere weldaeders aeu-
leggen.
In de fljncker hand voertlè een Nijlpaerd,
want als dat Dier tochtigh wort om met
lijn Moeder te veriaemen,iòo dood het fijn
cygen Vaeder, die 't hem foeckt te beletten :
Alfoo doet oock de Godlooiê, die om fijne
ongebreydelde hertztochten genoegh te
doen, brenghtfijnen Weldoenàers in ver-
derf en ondergangh.
In de rechter hand hout zy een ontfteec-
ken Fackel, verbrandende den Pellicaen :
Want de wercken van de Godloofe zijn niet
anders als verilooringen van liefde en God-
ialigheyt , 't welck feer wel door den Pelli-
caen is üytgedruckt, gelijck wy elder$bree-
der .iïilkn yerhaelen. |
Impieta e Violenza foggettaalla
Giuftiria. Goàhosheyd en Gmeììì door de
lupuieofhn R(cht t'ondcrgcbracht,
EEn Hippotamus of een Nijlpaerd, ter
aerden nedergeleyt, onder eeft Scepter
daer een Oyevaer boven op ilaer.
De Hippotamus is een Dier , datter in de
vloed Λί/iis leeft, gelijck Pl'mini feyt, heeft de
rugge, hayren en het brieflchen gelijck een
Paerd , maer fijn klauwen zijn geklooft, als
de Oliën, en de lïniyt verheven, en de fteerc
en de tanden krom, gelijck een wild Swijn,
is van natuirenGodloos,want om fijn Moe-
der te verkrachten,foo doot het fijn Vaeder.
De Oyevaer is in "t tegendeel oprecht van
gemoed , want hy is Godsdienftigh tegens
fijne Ouders, haer inden Ouderdoom te
hulpe komende , gelijck Bafdm en Piimm leg- .
gen. De verfcheyden natuyren van dete
twee Dieren, drucken ons voornemen ieer
wel uyt. Plutarchui feyt in fijne uytleggingen,
dat de aerdfche Dieren foo tochtigh niec
zijn, als die in 't water leven,Sooghy, feyt hy,
de Nijlpaerden hy de Oyevaers vergclijclit, Joo voeden
defe haere Vaeders , maer de/c Poerden, om dalfe met-
haere Moeders mogen verfaemen,dooden Jic/e/vf. Waer
over Suidd! , willende de Godloosheydt en
't geweld die door 't Recht t'ondergebracht
was, vertoonen , ièyt datfe een Oyevaer op
een Scepter, daer een Hippotamui onder lagh,
plaghten af te beelden. Ea dat om redenen
die boven gefeyt zijn.
μ e ν ζ α. Goedertkreiìtheyt.
EEn Vrouwe fittende op een Leeuw,hou-
dende in de llincker hand een Spieife, en
in de rechter een Pijl, als of zydieuyter
hand wilde wegh werpen, niet om iemanc
daer mede te quetfen, gelijck het in de Me-
daglie van den Keyfer Scverus gevonden werc
met dele letteren Indulgentia Au-
gusti in Carthag.
De Leeuw is een beeld van Goedertie-
xentheyt, want gelijck de Natuyrkondigers
leggen , indien de Leeuw een Menich met
geweld overwint en ter aerden werpt,en hy
alfdan felve niet gewont is , foo fai hy dien
Mangantfch geen hinder doen , maer heiu
alleen luchtighlij ck fchudden.
Dg |
-ocr page 191-
ME Ν Ζ A.
Clemenza & μ ο d e λ a τ 1 ο ν e.
Goederticrentheyt en Tucht.
En Vrouwe die mette ilincker hand een
Lauwertack hout, en in d'ander hand
een flock, diefewat verre van hacr hout.
Goederticrentheyt is een deughd,dic den
Menlche tot medelijden beweeght, en die
vaerdigh is om quijt te Ichelden , en gereet
era iemant te helpen.
Zy wort fittende gemaelt, om de facht-
moedighey t en rufte te vertoonen.
De ftock vertoont, datlè kan en niet wil
ftrengigheyt gcbruycken, overfulx kan men
wel feggen, fpeelende op den tegenwoordi-
gen Paullijcken ftoel, Laet vaeren duyfenr
Severi of ftrenge, tegen een Clemens of goe- ,
derrierene Paus. Men foude oo'ck met'Oi·;-
dim mogen feggen :
Daer is geen heter Prins getnatight van verfland,
zJ-is donftydie ^ijn macht, me 't rccht,hout in den hand.
De Lauwer-tack vertoont, dat die geene,
die de Goden hadden vertoorent,hier mede
wierden gefuy vert.
Clemenza. Goedertierentheyt.
EEn Vrouwe die mette flincker een Proces
oft Rechtspleyt hout, dat zy mette rech-'
ter in ftucken fcheurt of met een penne
doorfchrabt, en onder haere voeten falfe
eenige boecken hebben.
Benignità. Goedertierentheyt,
Goedaerdigheyt.
EEn fchoone jonge lachende Vrouwe met
een braef vercierfel en blonde hoofd-
hayren met een goude kroone en een Sonnc
op 't hoofd , en een luchtigh gouden kleed,
met een opper-rock,die met purper geboorc
is, alwaer drie filvere waflende Maenen op
ftaen : Zy fai nae de rechter hand gekeert,
lich wat buygen , mette armen open , en ial
in de rechter een tack van een Pijnappel
houden, ichijnende offe in een goude Zee-
tel wierde opgelicht, ter fyden ilaet een
Elephant.
De Goedertierentheyt is niet anders,voor
ibo veele men uyt de leeringe van t^riftotc-
_ ^ , „ . /« kan bemercken, als een natuyrlijcke ge-
JVion Stare/z'jnder e(r)ieKs^ci{_en Hemel toont, negentheyt van een doorluchtigh perfoon,
Ζ 2 om
Coeàertieremhejt. C l e
• De Pijl, op de manier als wy fullen feg-
gen , is een teycken van Goedcrticrenrliey t.
Want zy wilfe niet gcbruycken tot achter-
deel van die geene die llrafvvaerdigh zijn.
Waer oyer Senua feght in fijn boeck van de
Roedertierentheyt : Gcednümntheyi iseenfacht-
nioaligheyt van een ofiperhoofd , over een minder , in 't
opLj^en der jQrajfe.
Clemenza. Goedertierentheyt,
Goedaerdigheyt.
EEn Vrouwe , die' met haere voeten een
bergh van Krijghswapenen vertreet, en
die mette rechter hand een Olijftack uyt-
reyckt, leunende met den flincker arm op
den tronck van dienfelven boom, alwaer de
Fafci Confulares^ of Burgemeefters roeden aen-
hangen.
Goedertierentheyt is niet anders als een
ophoudinge van ftraffe aen de miidaédige,
weiende cìefe een verfoetinge van de ftren-
gigheyt, maeckende een volmaeckte manie-
re van luiHtie, of Recht, wefende, voor die
in Regieringe geftelt zijn,feer nootwendigh.
Zy leunt aien een tronck van een Olijf-
boom , om te vertoonen, dat de Goedertie-
rentheyt niet anders is, als een neyginge
van't gemoed, tottebarmhertigheyt.
Zy reyckt een tack uyt van diefelve plan-
te , om een teycken van Vreede te vertoo-
nen : en de Wapenen ter aerden geworpen,
mette Borgemeefters roeden die opgehan-
gen zijn.bedieden, darmen tesen de mifda-
dige geen ftrengigheyt van Recht wil ge-
bruytken, als men wel konde ; Daerbm
feytmen dat de Goedertierentheyt eygent-
lijck een aflaet van God is,over onfefonden.
Waerover degeeftlijcke Poeet Vida verfiert,
dat in plaets van Mercurins^fupiter de Goeder-
tierentheyt fent, die een Dienaereffche fai
wefen van "t AmbaiTaetfchap. En Seneca
druckt in fijn fpel 0^iavii:,feer wel uyr,'r gee-
ne boven gefeyt is, feggende :
't Is braef te munten uyt hy trejfehjcl^ Helden,
ygor 't land te zijn beforght, te jfaeren dengeknelden,
Sich jfeenen van den moord,en doen degramfchap af.
En ntrmen 't land de ruft, fijn Eeww άη Vreede-ftaf.
Ooor Mes verheven Deugd, fo klimtmen nae de Wokken,
En hier door is de Held Auguftus van de Volcken,
^Is Vader yan het Rijel^, voor eenen God ge kroont.
-ocr page 192-
|
i8o
om teyckenen te vertoonen, dat hy de cere
groot acht, die hem van flechter perfoonen,
als hy is, wort aengedaen. En dit is een ey-
gen deughd van groote Mannen voor foo
veel '/y grootmoedigh zijn. En degroot-
rnoedigheyt wil niet anders uytdrucken als
een Man die in glans en cieraer van een vol-
inaeckte denghd uytblinckt. Ea gelijck het
fwaer is, grootmoedigh te zijn, om datmen
alle goede hoedaeniirheden daer toe van
tieren re zijn. De genegentheden van een
grootmoedigh Man zijn vierderleye,welcke
genegentheden wy die dingen moeten noe-
men,die geen verkiefinge hebben : Als Wel-
dadigheyt, Heerlijckheyt, Sachtmoedigheyt
cn Goedertierentheyt waer toe alle andere
inoeten werden gebracht. Want een groot-
moedigh Man acht, fich felve niet hoogh,
noch hy veracht niet,alseene die noch vreeft
noch ho(5pt:Voor foo veele hy niet veracht,
is hy goeddaedigh, voor foo veele hy iich
kleyn acht,is hy heer]ijck,voor foo veele hy
niet vreeft,is hy fachtiinnigh,vobr foo veele
liy niet hoopt,is hy goedertieren. En om dar
de Goedertierentheyt haer ooghwit fonder
middel uyt haer felf heeft, op de eere en om
te eeren, foo kan men feggen, dat de Goe-
dertierentheyt de alderwaerdfte hertztocht
is, die in een grootmoedigh Vorft kan ko-
men. En dit is nae de leeringe van ^riSiotdes
in 't II boex xx cap. daer hy feyt,^i hoogheyt
in cefi Man niet anders is als een feeckere aengenacme cn
eedele flaetighcyu En hier door ontdeckt fich
defe deugd fonderlinge in de doorluchtigfte
Vrouwe MagAalena Strozzi, die gehoulijckt is
aen 't heerlijcke Huys van den Marckgraef
Sahiatï, die my oock bewogen heeft in defe
befondere beeldniife , daer van gewagh te
maken, die onder veele uytblinckentheden,
die haer 't Vaderland geluckigh maeckt, het
doorlachte Huys van hare voortteelders,die
ieer deughdigh ge weeft zijn , oock ii1 defo
goedertierentheyt uytmunt,datfe de eerbie-
dighey t van flechter perfoonen met een vro-
lijck gemoed aenneemt : endatfe door hare
Goedertierentheyt meer uytrecht,als andere
met haere grootsheyt : derhalven maghmen
van haer wel fchrijven , "t geene Ckudiam
ichrijft over't Burgemeefterfchap Manlil·,
Hy drijft met rufi β)η hcerfchaffy^
Oaer^ingelandìejt in (le ij. |
de beeldniife van de Sonne op 't hoofd vaa
deie beeldniife gefien , te weeten in de op-
perfte plaetfe en in de eedelflx; zeetel van r
verftand , waer van daen de verftandelijcke
krachten en de finlijcke of bevindelijcke Or-
telen worden getrocken,en Ayaer in de zee-
elijcke fich grondveften.
Het getal van drie Maenen, bediet de
Volmaecktheydt van defe uytfteeckende
Deughd : Want het getal van dryen, be-
diet altijd volmaecktheyt, gelijck cJrJpotcUr
't felve verhaelt, en is het eerfte oneffen ge-
tal , en het begin van de ongelijckheydt,
waer mede deHeydenen feyden , dat ^ocl
was te verfoenen, gelijck Numero
Oeii!
Goedertìcrenthp^ Coedaerdigheyt. Beni6nita,
De drie Maenen, die rontom den boord
van den Opper-rock ftaen , vertoonen het
waepen van het dOorluchtigh Huys van do
Strozzi, waer op fonderlinge het beeld van
de Goedertierentheyt paft : Want gelijck
het licht van de Maene , niet anders is als
het felve licht van de Sonne , alfoo heeft
oock de Goedertierentheydt geen ander
licht, als het felve van de grootmoedig-
_ _ heyt, zijnde de Sonne van de Deughd , ge-
noode heeft, alfoo eedelis 't oock goeder- , lijck \vy hebben vertoont : en daerom worc |
-ocr page 193-
|
Dm 'mpare gaudet, dat is , de Goden -verheugen fich
ia oneffen getal.
En de Pythagoriften feyden, dat het drie
Kiael drie, waer in het twee begrepen is,
^vas van ongelooflijcker macht. Waer mede
Plato oock overeen ftemt, feggende dat de
ziele van het getal van drie, 'drie mael ver-
dubbelt, haere oorfprongh hadde : en oock
feifdeMaene, vvort van de Po.cten drie-
yormigh genoenit, gelijck men by ^ufoniuin
in fijn Doexken Griphus kan leien, waerom hy
Van dit drie-tal verhael doet. lek ial niet
naelaeten te ièggen dat defe Maenen nae de
rechter hand zijn gekeerr,dat is ten Ooiten,
't welck een teycken is, dat de Maene aen 't
Waffen is, volgende de Sonne : alfoo wall
inede het doorluchtigh Huys van StroKV,
volgende den glans van de grootmoedig-
iieyt, in deeere geftaedigh aen. Als mede in
den glans van den goeden nacme, door die-
ièlve Goedertierentiieydt. En de Maene
Wort oock Lucina van de Oude geheeten,
om datfe het licht brenght aen de nieuwgc-
booren kinderkens, en dar zy als Vroetvvijf,
dielelve voor den dagh brenght, wefende
goedertieren , en een vochte Planeer, ko-
mende den Vroukens, door haer inftortin-
ge, in 't baeren te hulpe, gelijck Horatm ieyt.
En van de Maene kan men feggen datfe
heyt van de nacht, zy verfeeckert en moe-
dight den armen wandelaers, endenHar-
derkehs op de wacht van haere kudde : En
daerom is zy van den Ouden een geleytfter
en helpfter genaemr. En de Egyptenaers
beelden haer, Hierogliphifcher wyfe, in,
dat defe twee Planeten, als Senne en Miene,
Waeren de Elementen of beginfelen van alle
dingen , als die door haere eygene kracht-
baerden , onderhielden , en alle benedenfte
dingen geduyrigh maeckten: Boven dat,
dat oock onie leven door haere beftieringe
wierde beleyt, en door de vochtigheyt des
eenen, en de warmte des anderen , onder-
houden.
leughdigh , vrolijck, lachende, luchrigh
en beleeft iife gemaelr , om datter geen
dingh aengenaemer noch lieÉlijcker is , als
de Goedertierentheyt, Waer over Terentius
feght, lek heht-metrer dact heyonden , datter niet be-
ters voor den Menjche is als goedertierentheyt. Daer- |
cm is zy oocK J>eer)ijcK .ge^leedt en met
goud gekroont,aIs die ibodanige heerichap-
pye,gelijck de Godertierentheyt is,wel pali:
en het neygen van de voeten , en 't buygeii
van .'r hoofd, als mede de open armen , zijn
in den Princen teyckens van grooter Goe-
dertierentheyt, verre afgeicheyden van de
grootsheyt des gemoeds en derflraifigheyr.
De rack met Pijnappels houtfe , om dat
deie boom een beeld is van de goedaerdig-
heyt, want alhoewel deiè boom hoogh is
en een breede fchadu maeckt, foo iffe noch-
tans geene piante , die daer onder ftaet,
fchaedelijck ., maer yder tiert en bloeyter
vrolijck. Want zy is tegen een yder goe-
dertieren , gelijck de Philofooph Tneophraftus
verhaelt lib.3, c.i 5·, van de Planten, daer hy
feyt. Men hout dat de Pijnboom daerom tegen een yder
goedandigh is, om datfe een fleehte "Wortel heeft en heogh
is. Daer "ivort Myrthe en Laurier onder gefaeyt , en
•xvatter onder flaet "aort van haer TVortei niet belet , dat
de l^ruyden fich niet vrylijel^^fouden vermeerderen. Waer
by men kan verftaen , dat de Wortel evenivel meer hin-
derlijcl{ is ah de fchadu : Want alfoo de Pijnboom een
breede fchadu maeckt , en de Wortels hier en daer hoo-
ger uytfleccken , foo 'Weygertfe nochtans niet , naer haCre
matte ^ andere in haergefelfchap aen te xemen, Waer
uyt is aen te mercken , dat de eedle Pijn-
booni, met een hooge Hechte wortel, feer
goedertieren onder haere fchadu, de ilechte
goedertierei) is, want zy licht in de duyfter- , kruyden en planten ontfanght, gelijck oock
de andere booiiien van een hò'oge wortel
doen,die oock niet weygeren mindere plan-
ten in haer gefelfchap te hebben : 't welck
ons tot een'beeld ilil verftrecken , dat een
eedel Perfoon van een hooge wortel, dat is
van hooger ftam en af komft,onder de fcha-
du van fi'jne befcherminge moet aennemen,
oock andere, die minder van ftaet zijn, en
dat met alle Goedertierentheyt, en dat hy
haer eenig deel geve,foo in fij ne v-riendichap
als geièlichap : En dat doen geen verachte
peribonen, die uyten dreck zijn opgeklom-
men , alhoewel.diedoordefortuyne zijn
verheven: Maer defe blijven, in't gemeen,
plomperts, en als dobbelde en geen'eenvou-
dige Menfchen, gebruyckencle veelliever,,
tegen andere Menichen,haere quaedaerdig-
heyt als Goedertierentheyt.
De Elephant, een eedel Dier en grooter
als eenigh ander, fullen wy ftellen voor de
Goedertierentheydt van Princen en groo-
te Heeren ; van wiens Goedertierentheyt
Ζ 3 ■
CoederiieremheytyGoedaerdighijt. |
-ocr page 194-
|
Ι82
tyirìftoieks gctayght , dat de Oiiphant boven
alle andere Dieren het fachtmoedighfte en
goedighfte is. B. ,_JngticKi iêght, dat de Oli-
phanten uyter natuyren goedertieren zijn,
om datie geen galle hebben. Maer wy ieg-
gen dat c e Elephant daeroin niet goeder-
tieren is, om dat hy geen galle heeft,aenge-
iien de Caiiieel oock geeneheeft, nochtans
heeft diefelve fulcke eedele goedertierent-
heyd niet als de Elephanten. Want de Na-
tuyre heeft dieielve meteen ièecker licht
van een wijs verftand en finnen begaeft, die
bynae Menfchlijck zijn. Dit Dier fd nimmer-
meer, icmam die in de IVocftijne, van den ivegh is afge-
dwaelt, Merfchrieken, met fijn -vreeflijcligefieht , waer
keert feh [eer αετάιφ Vat van verre van den 'wegh af,
en om den JVamleÌaer moet te geven , hi^vijsl hy dien alle
heicsftheyt en fachtmoedigkcyt, en gaet hem αί foetjens op
den '\vegh voor , hem dienfelven v.'ijfende : geliick
Barth. cJKgücits en p/ï«//a verhaelen. 't'WeIck
voorwaer in der vvaerhey t een goedertiere-
ne en vreemde daed,in een Dier is, 't welck
macht hebbende om tebefchaedigen, noch-
tans niet wil, maer veel liever wil helpen en
vórderlijck zijn. Van deiês Diers eedele ea
vriendelijckc aert, mogen haer mede deiè
Koerentoepaflen, diewekke ^^edreven zijn-
de,door haere ingeborene vriendlijcke Na-
tuyre , haere Onderdaenen en Dienaersbe-
fchermen, en haer geleyden in den wegh
van 't geluckfliligh genoegen, haer te hulpe
komende in haere uy terfte behoeftigheden.
JVant een eerbaer Prins heeft dit ooghivit, dat hy fijnt
onderdaemngekekjgh maccke, Icycie z^ntipatir. En
boven dat, fullen de eerbaere en goedaerdi-
ge Princen en Heeren oni te meer gevreeft
en geeert te wefèn , haer voegen om een
yde'rte höoren ipreecken, en de minile ge-
hoor te geven : 't welck oock de dapperfte
Princen 'hebben gedaen , naelaetende van
haer , een goed lof aen den naekomeiingen.
Alexander Severus was ftrengh van Naeme,
doch vriendlijck van aert, en dat regens die
reene die 't niet dorften wagen om iets van
lem te begeeren : En roepende diefelve tot
hem, ieyde haer, Wamm hcgecrdy niet ? Meendy
mogilijck dat ick u fchuldenaer hiijve ? eyfeht doeh , ογ
dat vhy over my niet helt te /(lagen. Want Alexander
verltont, dat ceii Pfins gehouden was goe- ·
dertieren gehoor te geven,en onderftand te
doen aen geringe en mindere perfooncn : en
daerom vèrtoöndehy fich vriendlijck, vraar
gende watiè begeerden , ren eynde hy haer
niet fondefchuldigh blijven.En om dat dele
Keyièreen Keyden was , /bo worden hier
doorbefchaemt die harthoofdige en ftuyrie
Heeren, die haere Onderdaenen gehoor
weygeren, en foo haeft zy diefelve maer
eerft aenfpreecken, iboverjaegcn zy diefel-
ve , en dat tot fmaet van haere perfoo-
nen , van 'haer'wegh, en verichrieken die
door haere llrenge en bittere gebeerden.
I.aet ons een voorbeeld nemen γ-an Titm de
Soone van Fef^afmnus, diewelcke fich altijd
vriendlijck tegens 't Volck heeft vertoont,
allbo dat hy oock door defe goedaerdig-
heyt genaemt wierde De Liefde en de geneught e
van hit Menfchlije/i^gefachte.'Noyt liet hy iemanC
ongetrooil: van hem gaen : Waer over hy
oock van fijne bcibndere Vrienden aenge-
iproken wierde van dat hy meer beloofde
als hy kofte houden : daer op hy antwoof-
de, dat het met betaemde, dat iemant, ah hy den Prince
hadde gejJ>roÌ^n,daer van treurig behoorde wgh te gaen,
Suetonini voeghter noch by , dar hy in alle
voorvallen het Volck met ibodanige vriend-
lijckheyt en aengenaemheyt bejegende, dac
hy oock de feeiten v^n de Swaerdvechters,
niet nae zijn,maer nae der omilanders goet-
duncken roeltelde. En nimmermeer wey-
gerde hy iets aen die geene , die 't van hem
veribchten : haer daerby vraegende, of zy
oock meer begeerden? En fittende aen'c
avondmael, fchoot hem eens in 't gedachte,
van dat hy dien dagh fijn gewoonlijcke
Goedertierentheyt nik haddè gebruyckt,
foo borii hy uyt met defe gedenckwaerdige
fpreucke : Vrienden ! defen dagh hebben 'wy Verko-
ren. Achtende dat dit des Princen ichuldige
plicht was fich dagelijx in de Goedertierent-
heyt te oef&nen. 'Niet min goedaerdigh is
geweefl de Kcyfer Marcus t^urelius,\vaer van
Herodianm fchrijft, dat by aen ygelijck , die
wilde, en hem tegen quam , vriendelijck de
hand gaf, en wilde oock niet lijden, dat fijn
lijfwacht, iemand foude verhinderen, by
hem te komen. Dit zijn Princen,die in haer
leven bemint, en nae haer dood geroemc
worden, die de Volckeren,door haere Goe-
dertierentheyt , tot willige flaven maecken.
En voorv^aer foo een Heer alleen
gen foude mogen regeeren , foo behoorde
hy hem een gedachrenilTe van fijne goeder-
tieretitheyt nae te lacten, want fijn heer- |
fchappyc
Goedertieremheyt, Coedaerdighejt. Β e n i g ν ι τ α. |
-ocr page 195-
■■'11
GoederiteremhejtjGoedaerdigheyt.
fchappye fai las vergaen, inaer iijne denghd
fai ceuwigh geduyren : Een waerdigc
IprcLicke voorwaer, van dien grootmoedi-
gen Prince , Philipj^us van 'Macedonien, Vaeder
Van (Alexander de Grootc , daer hy feyr : Icl^
IViV Veel liever Unge tijd goedertieren , als een korte tijd,
Heere genaemt ■werden. Waer uyt aengemerckt
kan werden de beleefde ziele van deiê on-
ver vvinnelijcke en goedaerdige Princen , als
mede dé eedele Naruyre van den Oliphant,
het grootfte Dier van allen, dat met fiilcke
Goe'dertierentheyt is begaeft : Hier uyt be-
fluyt ick dan , hoe een Perfoon eedelder en
^rooter is, hoe dat hy beleefder en, vriende-
iijcker behoort te wefen, en t welckhet al-
dermeefte is , behoort hy fich te voegen nae
de goedaerdige natuyre Godes , wiens ey-
genYchap het is ^ Goedertieren te wefen :
Want daer niemant is, die fijne Goedertie-
rentheyt in 't nytdeelen,van fijne goederen,
gelijck hy dagelijx doet over alle iijne fchep-
felen, meer in 't werckftelt : Alfo kan oock
een Heer of Pritis voor foo veele de fterf-
lijcke aert belangt, de Goddelijcke Natnyre
ingeenen deele naerder komen, als door
Goedenierentheyt. En 't is bnyten twijfel,
of God bemint. meerder eenen goedaerdi-
gen, als een hovaerdigen Heere, jae hy hact
Tien opgeblaefenen : gelijck Pfotarciwii klaer-
lijck,in fijnen onwetenden Prince,»etnyghr,
feggende, dat gelijck God in den Hemel ge-
fìeìt heeft de Some en de Mame, ais teycke-
nen van fijnen glans, alfoo is oock het beeld
en het licht van een Prince in de Republi-
que , die een rechtvaerdigh en oprecht ge-
moed draeght, en geen blixcni of drietand,
gelijck eenige plachten te doen , om alfoo
vreefiijcker en hooger te Ichijnen, als zy
zijn. Defe mishaegen God,die zijn donder;
blixem en ftraelen willen nae aepen. Maer
daer en tegen behaegen defe den Heeredie
fijne deu^d nae volgen , en haer foecken,
hem gelijck te ftellen in de eerbaerheyt,zee-
digheyten Goedertierentheyt: en haer meer
en meer verhoogende.maeckt hy haer deel-
achtighjVan fijne billijckhey t,gerechtigheyt,
Waerheyt, fachtmoedigbeyt en Goedertie-
rentheyt : door welcke Deughden, zy dan,
E En Vrouwe met een blaeu kleed vol
goude fterren, druckende de boriten mee
beyde handen , waer uyt veel melx vloeyt,
r welck verlcheyden Dieren drincken, aen
de flincker iyde llaet een Autaer met een
brandend Vier.
De Goedertierentheyt verichilt niet veelc
vafi de gefpraeckfaemheyt, goeddaedigheyt
en beleeftheyt, en voornaemJijck vvordtie
geoeffent regens de Onderdaenen.. En 't is
een Medelijden datmen heeft door de Ree-
den , om de Wetten ibnder eenige hardig-
heyt uyt re leggen. En is by nae, t geene de
Griecken E'TnUetct. noemen, dat is een vrien-
delijcke en goedertierene uvtlegoingeder
Wetten. , - O. O
Zy heefteen blaeu kleed vol Herren, nae
de geli j cknilTe van d en Hemel, die welcke,
hoe ineer zy van fterren is uytgefpreyt en
- - ..... verciert, te meer feytmen datfe ons toege-
als de Some en Maene fullen uytblincken, niet daen en gunftigh is, gelijckmen oock een
'foofeerbydeMenfchen,alsbyGod,die- Man goedaerdigh noemt, die met een
•vvelcke een Vaeder is van alle Qoedertie- vriendlijck geficlit fijne groeteniffe aenan»
ïentlieyt» - dere doet,fonder te fien op profijt of werlt-
-ocr page 196-
1 84
lijcke vergeldinge, maer voert het uyt door
©εη meedogende Rechtvaerdigheyt.
Zy druckr mèlck uyt haere borften, daer
vecle Dieren van drincken : want het is te
gelijck een Averck van Goeddadigheyt en
Liefde , datmen vriendlijck mededeelt, het
geene de Nature heeft gegeven, nae de
iprencke Pauli, de Liefik is ■wcldaedigh. Hier door
wort vertoont, dat om Goedertierentheyt
tegens d'Onderdaenen te oeffenen, gelijck
eeieyt is, foo moecmen de hardigheyt van c
Recht of de luftitie te rugge fetten , nae 't
gemyghnis van Papimnm de'Rechtsgeleerde:
Welende de Goeddaedighèyt een Medege-
fellinne van 't Recht,gelijck Gccro feyr,daer-
om behoorenfe beyde omhelft en gepreien
te zijn. 'tWelck P/iifarAis oock beveftight, .
ieggende : IVie de Goeddadigheyt niet prijB , die
heeft veonviier een fliielen of diamanten bert in 't lijf.
Het Autaer met het Vier, bediet, datmen
de Goeddadigheyt lal gebrüycken uyt oor-
iaecke van Godsdienft,die inibnderheyt met
offerhanden gepleeght wort, of ten miniten
niet fonder diefelve , fulx darmen foude in
fevaer komen, alife wierde opgehouden of
c Gerechtigheyt verhindert,om alfoo God
fel ve nae te volgen, diewelcke te gelijck is
Rechtvaerdigh en Goedertieren.
Evento buono. Goede uyt/ipmlf.
E En vrolijckIonghman,rijcklijck gekleet,
hebbende in de rechter hand een fchae-
le , en in d'ander een Maenkops bolle, met
een bolTel kooren.
Defe goede uy tkomft hebben de Romey-
nen van ouds aldus uytgehouwen gehat in 't
Capitolium,als mede die van de goede For-
tuyne, even als de hooghfte geluckfaligheyt
van een goede uy tkomft,in alle dingen. Hier
otp wierde hy op defe maniere afgemaelr,
willende door de fchaele en door de kooren
ayren te verftaen geven, de leckerheyt van
koil: endranck, en door de lonckheyt, de
goederen van 't gemoed ; door 't vrolijck
oplicht, de Welluftigheden , die 't lichaem
des Menichen verheughden en vrolijck
maeckten. Door't eedele kleed, de goede-
ren van deFortuyne , fonder de welcke de
goede uytkomft naeckt en bloot blijvende,
zy lichtlijck haeraert en naeme verandert.
Ds Maenkop wort voor den flaep ca voor
Goede ujihmB, Scc. Gùedìgh^. Bontà.
de rufte genomen, waer onder iich de gQe<iö
uytkoinlt deckt en aenwalL
E En Ichoone Vrouwe, in 't goud gekleed,
met een krans van Ruyte op t hoofd,
hebbende de oogen ten hemel gekeert,hou-
dende in de armen een Pellicaen met haer
longen , en ter fyden is een groen boomke»
op de kant van een Waeterlïroom.
Goedigheyt in den Menfche, is een t'iae-
menvoeginge van goede deelen, als van ge-
trouwigheyt,waerachtigheyt,oprechtigheic,
vromigheyt en lijdlaemheyt.
Schoon worrfe gemaelt, om dat de Goe-
digheyt gekent wort door hare fchoonheyr,
overmits 't gemoed de kenniife krijghtdoot
de finnen. Het goudt kleed beteyckent goed-
heyt, alfoo 't goud het uytmuntenfte is vaa
alle metallen.Hjr«//»i ieyt de ^Iden Mddelmaet,
en daer uyt vloeyt de goedheyt in alle din-
gen, De Boom by den Waeterfhoom is 't geene
David in fijnen i Pfalm feffht, dat die de Wet
volght, fai gelijck zijn eenen boom, itaendc
aen een klaere waeterftroom, alfo daer geen
andex Goedheyt is, als die fich voeght nae
den
-ocr page 197-
|
Gcedwiilightyt cf Genegenthejt,
clcn wille Godcs, en derhalven wort de Pel-
licaen hier by gefet, vermirs diefclve uyr
loutere goedheyL,hare eygen borii oppickt,
om haere Jongen in haerè nootvvendigheyt
te voeden, gdijck fuk verfcheydeuciide en
nieuwe Schrijvers vcrhaelen. En de TKuter-
[Iroom is een eygen beeld van Goedigheyr,
Sy (taet niet haae oogen ten Hemd opgcpagen^als WC-
l'ende befigh met heylige overwegingen,om
te verjagen de vuyle gedachten, Avaer mede
'•^y ftacdigh heeft te ilrijden. Daerom vvor-
ter de K^ans va» by gedaen , om dat dit
krnyd de quaede geeften verdrijft , en de
Minneluften vermindert. Waer door open-
baar is , dat de Goedigheyt al haer eygen
Hehie en voordeel laet vaeren , die de Goe-
digheyt plagh te verftooren , en de goede
overeenftemminge van defen iangte verbre-
ken,diewelcke anderlins overeenkomt mette
lieflijcke melodye van alle andere deugden.
Benevolenza ο Affet tigne.
CoeihviHigheyt ofGenegtniheyt,
"pEnbedaeghde Vrouwe, met vleugels, en
-C-in 't groen gekleet, houdende met beyde
handen een Henneken , en voor haere voe-
ten lal een Egedilfe ftaen,die het hoofd ver-
heven hout, als of zy over het been van defe
Vrouwe wilde fpringen.
Goedwilligheyt of de goede Genegent-
heyt, is geno^h de Vriendfchap gelijck,
lïiaer daeroin iiìe deVriendfchap niet.Want
de Goedwilligheyt, door feeckere Gene-
gentheyt, die zy in ons,als in een oogenblick
baert , maeckt, dat men op eene tijd meer
genegen is , tot d'eene Menfch als tor den
anderen, 't Welck wy fpeuren als wanneer
Hechts twee hand tegens hand vechten of
Ipeelen,fonder datmen deperfoonentevoo- '
ren heeft gekent. 'c Selve gebeurt niet in de
Vriendfchap, want diefelve kan noch be-
hoort niet verborgen te zijn. Bedaeghd
wort zy gemaelt, overmits de Goedwillig-
heyt niet moet \i'efen als der longelingen,
inaer met beftandigheyt en vaftigheyt, ge-
lijck Cicero verhaelt. Gevleugelt is zy ge-
maelt , om dat deGenegentheyc op ftaende
voet,fonder eenigen ommegang, voortkomt
en haer beginfei in ons neemt. Met groen
Wortfe gekleet, om dat de Goedwilligheyt
«yt haere aert, een teycken is van vrolijck-
beyc,en daerom WOjrtfe met een blygeeftigh |
Β E-REVOLENZA &C.
en lacchend gelicht afgemaelt, geheel afgc-
fchcyden '/.ijnde van lÌaet en Nijd, als twee
tegenilrijdige deden. .Zy hout met beyde'
handen , aerdighlijck een Henneken , en op
der aerd een iÌagcdiifc , om dat beyde dele
Dieren ( door een verborgen inftortinge uy-
tcr natuyre ) tcyckens zijn van de Goedwil-
ligheyt. P/mus feyt in 't xxiv boeck van iljn
l4ierogljph. dar by het Henneken verftaen
wort een goedwilligh en bemind Man, nae
dien men bcvint, datter geen ander Vogel,
totten Menfche, meerder treek en gene-
gentheyt heeft. Van de Hagedis weetmeii
door 't algemeene geruchte, dat hy tot den
Menfche is goedaerdigh: En 't is bekent dat
hy den Meniche beichennt tegens de liftige
laegen der Slangen , wanneer liyin'rveld
llaêpr. De vertooninge dat de Hagedis op
het been fpringt, en naedert deeedefee dee-
len van de beeldeniffe.is oin uyt te drucken,
'tgeen de Philofooph indeZeedekonft fegr,
dat ile GoeihvWigheyt van fwce,metter tijd een Werach^
tige en volmaeckte vriendfchap Λνοη.
J En jonge Vrouwe,ros van verwe en duy-
-fter van geficht : en om dat dit paft rotte
A a hooda·" |
-ocr page 198-
|
i8é
liocdanigheyt van toornige Menichen , ge-
lijck zJrijicteies in fijn V1 en IX cap. van fijn
Phyfiogn. verhaelr , foo fai ζγ met brecde
fchoaders, opgeblafen kaecken,vierige roo-
de ooti-en.een rond vüorhoofi:,en een fcher-
haeren Helm gewapent met een Beyre kop,
die vier en roock iiytlpoiiwt, houdende in
de rechter hand eén bloot fweerd, en in de
fiincker een brandende toorciè,heel int root
gekleet.
DeGramfchap wort jongh gemaelt,want
t^rijiotdes ieght, dat de longelingen haeft tot
Toorn en Gramichap kennen werden ver-
weckt , en zijn oock vaerdigh om haeren
toornigen aenval uyt te voeren,waer van zy
dickwijls overwonnen werden. Maer om
datie eergierigh zijn, lbo konnen zy niet lij-
den,datfe werden veracht,waerover zy bit-
terlij ck fullen treuren alffe bevinden datfe
worden gelaftert.
Het Beyre hoofd ilaet op fijnen Helm,
om dat dit Dier, boven maeten , tot Gram-
fchap is genegén,waer uyt dit (preeckwoort
V00rt]i0mt,Fumantem urfinajum m migcrk,àiit is,
J^aeckt àen roockigen neufe van den Beyr mt aen. Als
zijnde vol roock en vier, datdaerbyge-
ichildert wort , _om dat de Gramichap een
ontfteltnilTe van 't gemoed is.
De bloote Deegen bediet, dat de Gram-
ichap. de hand haeftigh aen't geweer ilaet,
om fich te wreecken.
Door de ontileecken Fackel wort het
hert van den toornigen Menfch verftaen,
't welck geftadigh aen, verbrant en verteert
wort.
De opgeblaeien kaecken bedieden,dat de
Gramfchap fich dickwijls ontllelt, cn 't lic-
chaem verandert door de opiiedinge van 'c
bloet, die oock de oogen, als vier,doet ont-
ileecken.
Gramfchap, Toorn,
E En Vrouwe in 't rood gekleed,met fwart
gekoort, zijnde blind, fchuymbeckende,
hebbende rot een cierfel op't hoofd,een kop
van een Kinoceros,cn ter fyden een Cmocephalut. |
Statim befchrijvende 't huys van Mars in't
land van Thracien, feyt onder veel^ andere,
dac dcGramfchaproot was. Want zykomr
nige andere dieren. En als de Egyptenaers
de Gramfchap wilden uytbeelden , foo mael-
den zy een Cinocephaiui, zijnde het gramfte
Dier van allen.
Blind en fchuymbeckende iffe vertoont,
om datdeMenich, die van de Gramichap
overheert is , het licht van de reeden ver-
lieft, foeckende met woorden en wercken
een ander te beichadigen. Waer van deiê
Dichten zijn gemaeckt :
Gramfchap is cm "wrcecl bnvegen.
Die de ziele maeckt verlegen.
En met donckre miÌl hedeckt :
Die het 'hert doet hitter fieden.
En voert in den dood die lieden,
cyils 'tfchuym op haer lippen treek.
Die de borii vol vlam ont^eecken.
Drijft tot wraeck^en hoofe treec/ien.
En verblmt dat eel v^paiid :
Dat 'm onbedachte floutheyd,
Fólgevaer en vol henouthcyd.
Werpt Gods goedheyt van der hand.
En flort foo d'eüende vele,
In een doodclijc/(_ vernielen.
Dat zy is van God berooft,
Soodatzy Gods gmίΐvσduyβen^
• 't Recht en al de Reeden kluypert,
En haer fchoone glants verdoojt,
Petrareha finght :
Toorn is korte Raefernye,
, Soofeflrax niet "wort geflut,
eenders baertfe dcllerye.
Die fijn Meejl^ graeft een put.
Generosità. Groot-ofEeddmoedigheyt.
E En feer fchoone longe Dochter,daeraiIe
deelen des lichaems met deiè ichoon-
heyt overeen komen. Zy fai blonde en ge-
krulde hoofdhayren hebben , en foo fchoon
datlè den fienders verwonderingh aen bren-
gen. Zy fai in goud gekleet zijn , doch de
rechter arm naeckt, die üy om hoogh hout,
alwaer zy inde hand goude keetenen en
cedelgefteenten hout, met meer dingen van
grooter
door 'r ontftellen van 't bloed, en verwecICE
altijd wraecke , tot ichaede en ondergangh
van andere luyden , en daerora is zy niet
fwart gekoort.
De Rliioceros is een Dier dat ieer traegh is
pe neule met wijde gaecen gefchildert zijn, tot Gramfchap,en moet langh geterght zijn,
ibo men 't kan te paffe brengen. Zijnde op maer als 't vergramt is, is 't wreeder als ee- |
-ocr page 199-
|
grooter waei-Jye, met bewijs of zy iemanr
wat wilde vereeren , houdende de llincker
hand op 't hoofd van eenen Lceuwe.
De 'Groot- of Eedeimoedigheyt wordt
longh gemaeckt, om dat .^irijhtcles in 't 11
boeck van fijne Rhetor. feyt,dat in den lon-
gelingen het groot gemoed meerder iiyt-
biinckt, en dit is een faeeke van een Eedel-
moedigh en Grootmoedigh Man,dat hy ge-
acht wort om groote dingen uyt te voeren.
Zy wort Ichoon gemaek , dar alle deelen
des lichaems met haere ichoonheyt overeen
komen , want de Eedeimoedigheyt heeft
niet alicene haer ooghwit datiè verre van
allelelijckheyt en fchande fai zijn afgefchei-
den , maer oock om datiè alle deughden in
iich bevat, die haer, boven maeten, ichoon
inaecken. Waer over Fiutar ehm feyt : 'ί Bctamt
een Eedelmoedi^h Man , dat hy de ovenvinmnge door
eerhjch· ■we^en foecke, en dc fchandlijc/^ niet aeiipe.
De blonde , fchoone en gekrulde hoofd-
hayrèn, dieder verwonderinge aenbrengen,
vertoonen, dat de Eedeimoedigheyt geen
ftoode noch vuyle gedachten heeft, maer
eedele en hooge, om daer mede dingen uyc
te voeren, die met fijne moedigheyt over-
een komen.
Het guide kleed bediet de Eedelheyt, die
in defe groote Deughd bellaet.want gelijck
het goud,uyt fijn aert altijt eedel is,foo ont-
aerc^de Eedeimoedigheyt oock niet een ftip
, van haere grootheyt en eedelheyt, en dit
feyt de Philoiboph mede, dititEedelmoedigh dat
ya>i haere natuyre niet omaert. De naeckte rechter
ara-i,die zy om hoogh hout,en daer zy inde
hand veele koftelheden heeft, als of zy ie-
mint wat wilde vereeren, druckt nyt,dat de
Eedeimoedigheyt fich iêlve berooft van al-
le voordeel. Waer over i^ugupnus feyt, de
mildaedigheyt U een feeckere hert^icht des gemoed;, die-
der doet en toefiemt, datmen milde heloonmgen uytdeek,
Jonder hoofre van "Wedavergeldinge. En Horatim feyt
in fijn vii Ode 1. iv. <lÀI wtghy een Vriendρώ
hebben gegeven , dat hebt ^hy u gemoed gegeven. Al-
waer wy dan klaerlijck fien,dat de wercken
van defe eedele Deughd, zijn doorluchtigh,
om dat zy een groot en mild herte heeft,
welcke mildigheyt zy met het uytreycken
van gefchencken, wil uytdrucken. |
Dat zy den flincker hand op des Leeuws
hoofd hout,vertoont, gelijck Plimus en Pierïin
verhaelen, dat dit Dier, onder alle viervoe-
tige , over fijne eedelheyt en grootmoedig-
heyt, aldcrmecft is te verwonderen, want
het vreeft niet,voor't geene hem fonde mo-
gen ontmoetenen van gelijcken foo ver-
toont het, als een onverwonnene, en groot-
moedige , alhoewel hy fich ftek om te wijc-
ken, altiit het geficht,aen die hem fonde ge-
weld doen. Bernardus feyt in fijne brieven,
dit is geehe dapperheyt , foo 't gemoed', fiIf onder de
Jhviicrwiehti^heyt der rampij>oeden,nict aenwapt, Waer
uyt wy dan fullen befluyten , dat de Eedel-
moedigheydt een heerlijck weefen in den
Menfch is, en dat door de eygen deughd en
dapperheyt van fich felve en niet van an-
dere.
GenEROS ita. Grootmoedigheyt, Eedelheyt,
Aen fijn doorluchtige Hoogheyt Carel
Emanuel Hertogii van Savoyen,
E En feer fchoone longe Dochter,die nef-
fens hare fchoonheyt feer wel gemaeckt
van leeden is, hebbende blonde hayren die
achter neergeftreeltzijn,op een aerdige ma-
niere , wefende Konincklijck gekleet, met
een kroone op't hoofd,hebbende de rechter
hand uytgeftreckt en naeckt,waer in dat een
gulden keeten hanght met eedelgefteenten,
en andere koftlijcke dingen, als of^zy diefel-
ve iemant wilde vereeren , leggende haer
flincker hand op des Leeuws kop , die ter
lyden ftaet.
De Grootmoedigheydt wort longh ge-
maek,vermits ^rifloteles feght,dat in de jon-,
ge luyden de Moedigheyt meeil uytblinckt,
waer door zy geoordeelt werden om groo-
,te dingen te doen , die zy daer nae oock
grootmoedigh üytvoeren. 't Welck de Paus
loannes beveftight , Nae dat een yder eedel ofgroot-
moedighvati herten is, fiio veelis hy te eergieriger: tviier
toe hy ooeli door de natuyre 'Wort yaegh genomen. En
Ovidius tot Livium geeft de Teughd den eygen
bynaem van Grootmoedigh
De hughd,vol moeds,den firijd begint :
Met klocckheyt hy den laH veryvint.
Schoon van geficht v/ort zy vertoonr,oni
dat de Eedeimoedigheyt tot haer wit heeft
niet alleen heerlijcke daeden uyt te voeren,
die uyt een eedel en geciert gemoed heer-
komen,maer oock om van fich re verjaegen
alle vuyligheyt, fiiootheyt en gebreken : en
daerompaft haer de uyterlijcke fchoonheyt
feer wel, en 't is gemeenlijck een klaer teec-
Aa 2 . kep.
Greot' of Eedelmocdigheyi. |
-ocr page 200-
|
i88
ken, dat het uytwendigc met her inwendige
over een kome,gelijck fulx ^Jmhrofun feyt, de
gefidtemfi des hchaems is een beeldmiffe des gemoeds, en
ein voordel van de vromi^cyt. En iiiifCii-feght in
fijn XXXVII fendbrief : Dc Eedelhcyt des gemocds
is de Eedclmoedigheyt van de finnen , en de Eedeiheyt van
den Mcnfch is het grootmocàge gemoed : en dit is het
heerlijc Ifile ddt een dapper gemoed in fich heeft , d,it het
altijt tat eerlijcke dm^^enyuort ορ-ζίΛνεζί^ί. De blonde
en fchoonehoofdhayren,bedieden dat in de
moedige niet herbergen quaede en verachte
invallen,maer hooge en grootmoedige,na de
grootsheyt van iïjne nature,gelijck geieyt is.
Het Koninghlijcke kleed en de gulden
kroone op 't hoofd, bedieden , de opperfte
Edeldom , waer in dat deie deughd waer-
dighlijck beftaet : Wunt gelijck" het goud.
digheyt door lich iel ven heerlijck , diewelc-
kcalleen onderhouden en gevoet wert,door.
de 'grootsheyt, die niet van haere aert noch
natuyre, verandert.
De naeckte rechter arm mette hand om
hoogh , vaerdigh om de rijckdommen uyt
te deelen , betoont, dat de moedighey t in 't
Ichencken vry en bloot is van alleeygen
baete, fiende alleen op de Eedelheydt en
hoogheyt van 't gemoed.
Datie de flincker hand op 't hoofd van
den Leeuwe leyt, bediet de gelijckheyt, die
een moedigh Man mette Leeuwe heeft,
■want dat Ì)ier ( naer 't feggen van alle de
Natuyrfchrijvers ) houd de overhand van
de Grootmoedigheyt onder alle viervoetige
Dieren, fich aitjjt wreet toonende, tegens
die geene, die 't wil befchadigen , rnaer in 't
.tegendeel goed-daedigh regens die 't wil
"wijcken : alfoo is oock een moedigh Man,
diewelcke alhoewel hy wort beftreden en
bevochten , foo hout hy fich nochtans on-
verwinnelijck , en machtigh regens alle on-
gevallen.en dat door fijn eygen'dapperheyt:
Waer over Cïeero ièyt, die groot van gemoed en
flerck^ is , die fet alles te rugge , wai ooe!^ den Menfeh
τηαφ ontmoeten , en hy acht hei niet met alle. Verge-
vende vaerdighlijck den geenen die fijne
gonfte verfoecken. Waer op feer wel voegt,
't geene eertijts op Cafar ^ugufm, door den
in lout defer Dichten, is gepaft :
De Gramfehap van de Leeuyo den Over-wonnen
groote manhaftigheyt ibo in den Krijgh, als
in tijde van Vreede heeft betoont,de gehee-
le Werk bekent zijn. Soo datter niet is aen
te twijfelen, of aen fijne Hoogheyt paft. dit
lof, dat met een onfterflijck gerucht altijt fai
uytblincken. |
Magnanimita. Grootmoedigheyt,
E En ichoone Vrouwe met een vierkant
voorhoofd en verheven neufe, in 't goud
gekleet met een Keyferlijcke kroone op'c-
hoofd, fittende op een Leeuw, hebbende in
de rechter hand een Scepter, en in de flinc-
ker een Overvloets hooren,waer uyt goude
penningen wordén geftort.
De Grootmoedigheyt is een foodaenige
Deughd., die beftaet in de eedele beftieringe
der hertztochten, en worc alleene in die ge-
vonden , diewelcke waerdigh gekent vi'or-
den , om van verftandige Mannen geeert te
worden , weetende dat het gemeene Volx
praetjen dickwijls tegens de waerheyt gaet :
zy verheft fich niet door al te grooten ge-
luck,noch zy werpt fich door te grooten te-
genlpoet niet in eenigh deel te gronde, maer
verdraeght alle veranderingen des Werrelts
met een gehjckmaetigh gemoed, een af-
keer hebbende van iet ichandelijx te doen,
om de Wet van de eerbaerheydt niet te
ichenden. ,
Zy is een fchoone Vrouwe,met een breet
Groötmoedigheyt, "Ëedeïhejt, G
En van diefelve Eedeiheyt der Leeuwen,
getuygen defe Dichten :
Het is den Leemv genoegh, door fijnen fieren moet.
Dat hy fijn vyand dwinght en "Werpt hem onder voet;
De iVoUefen de Beyr,'t gefei/ehap zij» der /mode».
Die den verwonnen flaen, met moorden en met doode>7,
Waeruyt men met verwonderinge fiet, hoe
lich dit eygentlijck paft op dat feer oude ea
-doorluchtige Huys van Savoyen, hebbende
tot haer waepen dit Koninghlijcke Dier,
niet alleene voor ibo veele,en foo veeleKo-·
ninglijcke en onverwinnelijcke Helden vail
de voorgaende eeuwen , in deiè doorluch-
tige ftamme , dieder is de alderoudfte en
eedelfte van Italien , maer als nu oock in 't
befonder, van fijn doorluchtigfte Hoogheyc
„ , _ . ^ σ - grooten Carel Emanuel Hertogh van Sa-
door fijnen aert, eedel, iliyver en fchoon-, voyen , wiens groote daeden , dapperheyt,
blinckende is , alfoo is oock de grootmoe- eedeiheyt, en grootmoedigheyt, die hy met
Ghj dkjleets overwint, yol^H Q9({der .i(ff«)Vf« voorhoofd .en verheven neufe gefcliildert, |
-ocr page 201-
Grootmoe'digheyt. Μ a g ν a ν ι μ ι τ a.
Met goud iffe gekleet, vermits defe ftoffe
bequaem is , om'veele eedele invallen van
een milddaedigh en grootmoedigh gemoed
in't werck teftellen.
De kroone,die zy op 't hoofd draeght,en
de Scepter in de hand , daer van bediet de
eenc de Eedelheyt van de gedachten , en de
Scepter , de macht om diefelve uyt te voe-
ren,om te doen weten,dar fonder defe twee
dingen, het onmooghlijck is,de Grootmoe-
digheyt te oefnen. Weiende alle goede aen-
Wenft een werck van fonderlinge naerilig-
heyt. De Grootmoedigheyt wort vertoont,
datfe is een heerfcherinne van de vuyle
hertztochten, en een milde uytdeelfter van
de middelen om een ander weldaet te doen,
fin dat niet uyt een ydele eere ofgemeene
toejuyginge.
De Grootmoedige, zijn door de Poëten,
by den Leeuw vergeleken , want hy vreeil
niet voor de macht van groote Dieren, de
kleyne niet waerdigh achtende ; hy is een
milddadigh vergelder van 's anders weldae-
den,en hy verberght fich nimmermeer,wan-
neer hem de laegers vervolgen : en als hy
fich vind ontdeckt , foo wijckt hy niet an-
ders,dan dat hy 't gevaer, fonder deuyterfte
nood , niet wil ontwijcken. Defe beeldniife
is met toegeflooten oogen op de mante ge-
ilek : want de Grootmoedigheyt, moet, om
een ander wat te vereeren , betrachten , dar
de gedachten niet moeten wefen öm eenige
vergeldinge,daer voor te genieten,waer uyt
oock dit fpreeckwoort is gekomen, Gff/iwi'i
KlVf met gejhoten oogen , moer ontfmgbt met open oogen
ixeder Màn een ander,
Doniii niaelt dele beeldnifTe een weynigh
verfcheyden af, leggende , men foude een
ichóone Vrouwe maecken met een Keyiers
kroone, prachtigh gekleet, inet een Scepter
in de hand,en rontoin haer eedele'Palleyfen,
en Hoven van fchoon uytficht, fittende op
een Leeuw, met twee kinderkens voor hare "C En Vrouwe die in plaets van een Hehu
voeten, die malkanderenomhe]fen, waer -•-'een Leeuwskop op "t hoofd draeght,
van 't eene veel goude en filvere penningen waer op twee kleyne Overvloets Hodrcns
werpt, 't ander hout een waeglifchael en het geilek 7.ijn,met goude faiyers en koftelijcke
rechtlAVaerd van de luftitie in handen. De vercierfels, zijnde als een Krijghsheldinne
prachtige en koftelijcke timmeringen.paifen gekleet, en 't kleed fai licht blaeu zija, heb-
veel beter totte prachtigheyt als tot een an- bende goude brooskens aen de voeten. '
der heldifcke deaghd, want die beftaet meer
Aa j GotA»
nae de gelijckniilè van den Leeuw , en dat in groote koften en verquiilingen van geld,
nae de Menfchkenniiige van '.^riftotela. als torte Grootmoedigheyc, d'ie een bcïiier-
' " ' " fter is van de genegentheden. 'k Weet niet
waerom mogelijck Dotm fai gemift hebben,
ten waere dat hy miffchien wilde leggen,dat
de Prachtigheyt niet-fonder de Grootmoe-
digheyt voor den dagh komt.
Van den Leeuw fchrijftmen , dar als liy
met fijnen vyand vecht, foo fiet hy hem niet
aen, om dat hy hem geen vreefe Ibude aen-
jagen, en daerom komt hy hem te moediger
onder oogen, en daer nae treet hy met trage
fchreeden of dappre iprongen weder nae 't
bofch,met vaft voornemen,om niet te doen
dat fijne eedelheyt foude onbetaemlijkzijn.
De twee kinderkens vertooncn datmen
alle fwaerigheden met een gelijcke maece,
moet omhellen , uyt liefde van 't eerbacre
voor 't Vaderland , Ouders en Vrienden, en
voor de eere , om rijcklijck uytdeelinge te
doen, tot alle eerlij cke faecken.
Grandezza e Robustezza d'ani-
mo. Grootheyt en jìackjpeyt des gemoeds,
man, die fijn hand hout
op t hootct van een (eer wreede Leeuw,
diewelcke in een wreede pofture ftaet, de
flincker hand in de fyde hebbende.
Aldus wort hy gemaelt, om. dat de Egy-
ptenaers klaerlijcken hebben uytgedruckt,
datter geen Dier onder alle viervoetige en
is dat grooter van gemoed is als een Leeuw,
en over geen ding en is meer verwonderens,
als over fijn grootmoedigheyt, waer in hy
feer doorluchtigh is, uy tdruckende dit felve
tot een moedigh en dapper teycken : en om
geen andere oorfaecke leggen veele, dat de
l.eeuw onder de Hemel teyckens geftelr is,
om dat de Sonne paiferende door dat teyc-
ken,alfdan op 't alderfterkft en krachtigft is.
E En ftout longhr
op 't hoofd van i
Magnanimità. Grootmoedigheyt.
-ocr page 202-
|
190 οηΐβφψ. gola.
Gola. Gulfigheyt.
E En Vrouwe geldeet in roeftige verwe,
;iebbendc een lange hals als een Kraen en
een feer dicke buyck.
De Gulligheyt of Slocklufl:,gelijck Thonm
iêyt, is een ongemanierde genegentheyt nae
cenigh dingh, dat tette itnaeck behoort, en
daerom wortiè i^et iiilcken langen hals ge-
maek ter gedachtniffe van PhÜoxenm,Ai& fùlc-
ken guliigaert was, dat hy wenichten dat
hy een hals hadde als een Kraen, om alfoo
de fpijib langer te mogen iiiiaecken, eer die
in den buyck daelde.
De grovigheyt cn dickte des buyx, wor-
tkn de kracht van de Gulfigheyt toege-
Ichreven ; En van de Gulfige wordt ge-
feyt, datfe haer hooghftegoed in den buyck
ftellen , om als die Icdigh is, weder op den
leeft te ilaen, en alfoo den Pampfack ftadigh
te vullen en te loffen.
Het roeftige kleed dient rotte oneedel-
heyt van 't gemoed, dat van defelelijckheyr
is overwonnen en t'ondergebracht en van
alle Deughd berooft. En gelijck de roeft het
jfer verteert, waer uyt het fejve voortkomtj |
Cunfie. Favore.
alibo verteert de Guliïgert fijne middelen
cn Rijckdom, waer van hy behoorde te
leven.
Gola. Gulfigheyt.
E En Vrouwe die op een Vereken fit, oin
dat de Verekens boven maeten gulfigh
zijn. In haer ffincker hand houtiê een ffcfe''
of een aert van een Reyger, zijnde een ieer
gulfige Vogel, mette rechter hand leuntfe
op een Struys,waer over ^Ic'mtus finght :
De Stmys heeft met een ^ιΊβφ Menfch^
Men vttfle Vree, een goede vvenfch.
Favore. Cutife.
De Oude verfierden een naeckten en vro-
lijeken longelingh, met vleugels aen de
fchouderen, en een band voor de oogen,
ftaende met bevende voeten op een Rad :
En aldus heeftie afgebeeld , nae dat
Giraldu; verhaclz.
lek kan niet fien om wat ander eynde de-
ib aldus is afgebeeld, ten waere om defe drie
Fonteynen te vertoonen,waer uyt alle Giin-
ften heer vlieten en overvloeyen. De eerfte
is de kracht,die van de Oude dickwijls.doór
de vleugels, is uytgedruckt, om de gelijck-
niffe te behouden , van de vluchtiglieyt des
Verftands. De tweede is de Fortuyne,wacr
door zy feyden,dat de-Rijckdommen quac-
men, en door de Rijckdom quam de Eedel-
heyt, welcke beyde dingen voornaeinlijck
de Gunfte levendigh en &ac^tigh maeckeo
en onderhouden : En de Fortuyne is met
een Rad afgemaelt, om de Reeden , die op
fijn plaets fai geièyt worden. De ander oor-
faecke van de Gunfte is de fantafie of gene-
gentheyt diemen heeft rot dienmengunftigh
is, fonder datfe eenige vafte grond "heeft, ot
ecnige treek van een (aecke, die in Reeden
beftaet : en dit wort door 't verblinden var»
de lichaemlijcke oogen te kennen gegeven,
waer uyt men leert, hoe ilechr de kennifle
van 't verftand is. En dit zijn de drie oor-
iaecken. Men foude oock door deie felfde
faecke , haere drie werckingen konnen uyt-
drucken , te weeten oock de vleugels voor
deftoutighèyt,diemen van de Gunfte heerr,
om fieh tot groote dingen re begeven ; de
Hovaerdye," die de Deughd wegh neemt,
waei |
-ocr page 203-
|
Waer door men geen ilechte perfoonen wil
kennen , en dit wort door haere blindheyt
aengemerckt, en de Heerfchappye van de
Fortuyne ^ waer door de Gunite meeft wort
verkregen, is door het Rad afgebeeld. Dit
Wordt aldus gefeyt nae 't gemeene Mans
praetjen , maer wy moeten gantich gecne
Heerfchappye de Fortuyne toefchrijven,
Wetende, dat alles hanght aen de Godlijcke
voorfienigheydt. En in defe moetmen de
^'Vaerheyt volgen , die van D, Thomas tegens
de Heydenen, is verdêdight.
Favore. Gmfte, nae dat die
Apelles afmaelt.
E En gewapent longhman met een groot
Schild, dat op de àerde ftaet, alwaer een
Zee met een Dolphijn is ingefchildert, dra-
gende een kindeken op den rugge , dat op
de Liere fpeelt,houdende in de rechterhand
een Scepter, die nae der aerde is gekeert.
De Gunit wort gewaepent gemaclt van
Wegen de fl:outigheyr,van datmen lich wac-
ker in de aenflaegen , die van groot gevaer
zijn, moet vertoonen , waer door zy dick-
Wijls haer lijf in de Waeghichael ftellen , en
die noch met cere van daer geraccken.
't Schild is een teycken dat deGunften
befchutfels zijn vaneen goede naem, en van
de goederen,geliick het Schild eenbelcher-
miiige is van 's Menichen leven.
De Dolphijn als gefeyt is,paft op den Fa-
bel van c^rioH die eedele Harpeflaeger , die-
welcke door de nijdigheydt van eenige
Schippers, uyt het Schip in de Zee gewor-
pen zijnde, van defen Vifch vriendlijck op
den Oever is gedraegen. Welcke dienft wy
tot ons voornemen konnen gebruycken :
Want deGunft moer wefen foncler verbinte-
ηίίΤε,εη fonder fchade van die diefelve doet,
niaer rot profijt en eere van diefe gedaen
Wort.WeIcke hoedanigheden wy uyrdruck-
lijck,in den Dolphijn,iÌen,diewelcke fonder
fijne fchaede den Harpeflaeger door 't wae-
ter draeght en berght hemYijn leven. Men
feo-ht oock dat iemant wort gedragen, wan-
n<Sr ,hy door de Gunfte wort opgeholpen,
en door fulck middel, komt men liclitlijck
tot het wit van lijn voornemen. laplaets·
van den Dolphijn kan men een Schip diep
in Zee maecken, dat recht voor de Wind
ieylt, om te vertoonen dat de Gunft een
hulpmiddel is tot vervullioge van fijne be-
geerte. |
De Scepter ter aerden gekeert, is een
teycken waer door de Perfiiche Koningen
haere onderdaenen Gunfte betoonden,raec-
kende daer mede aen haer hoofd,waer over
men in de H. Hiftorien leeft , dat ^Jffucms
van de Heydenfche Schrijvers tJriaxerxes
genaemt, om fijne Huyfvrouwe Heper Gunft
te betoonen,raeckte haer met fijnen Scepter
aen 't hoofd.
De Oude maelden oock de Gunft af by
de groocfte vinger, die in de hand was ge-
bogen ; de reeden daer van kan men by P»f-
rium en andere leien.
Me CHANICA. Handgrepen, liptijiighen
f-maer Wercktuygh,
"C En bedaeghde Vrouwe met een beknopt
-Ckleed , en met een circkel boven op c
hoofd, recht op ftaende , die mette rechter
hand fai houden een Sethaeck, Heyblock,
&c, en mette flincker een Schroeve, op de
aerde fai een Windaes ftaen.
Mechanica is een konftigh handwerck,
datmen doet door de Theorie of fpieglinge
van de Mathematiiche kenniiTe, als i^rtthme-
tica, Geometrie en verfcheyden maeten : ea
bedier een werck dat met konft gemaeckt
is,om boven het Menfchlijck vermogen,met
kleyne kracht, fwaere dingen uyt fijn plaets
re bewegen, wefende dit het felve, darmen
in groote gebouwielen gebruyckt , waer
door men met verfcheyden inftrumenten of
Werckruygen,de kracht vand'e Natuyre kan
overwinnen, want men haelt met kleync
moeyte , groote fwaerte van der aerde
wegh, en recht daer mede wonderlijcke
dingen uyt.
Bedaeght wort zy gemaelt, om dat men
daer door bequaem is om de reeden te vat-
ten,, en daer door eervaeren wort in alle
Burgerlijcke en Mechanifche wercken.
Beknopt van kleederen is zy gemaeckt,
omdat die in de Mathematifche dingen be-
figh is, moet los en vry zijn,van alle verhin-
deringen,om dat men tebcter,met verftand
en naerftigheyt,fijne konft magh in 't werck
ftellen. De circkel wort haer op 't hoofd
gefteltj om te betoonen dat de Mechanifche
wcrckin-
Gmfle. Favore. Handgrepen, kenjìgh en fìvder Werchuygh, Scc. 191 |
-ocr page 204-
|
192
werckingen, meerendeels door de bewegin-
ge van den Girckel,haer ooripronck hebben.
Alle delè inftrumenten en vverckgereet-
fchappen, worden by haer geftelt, als boven
is gefeyt, om dat diefelve krachtige dingen
nytvoeren , als daer zijn Windaefen , Dom-
mekrachten, Heyblocken, Sethaecken, Vij-
ièls, S lillen, Beyrels of Wiggen,en meer an-
dere dingen,die boven natuerlijcke krachten
uytrechten.
Odio Capitale. hanofwmli
die doodliick^ U,
E En oud gevvapent Man, die op fijnen
Helm twee vleugels draeght, te weeten,
een Cardellino en Egitale , alle beyde Vo-
gels met opgeflagen vlercken, fchrap ftaen-
de om tegens malkanderen te vechten: hou-
dende in de rechter hand een blopte Dee-
gen,en iii de Cinckerarm een Schild, alvvaer
in 't midden een Riet met blaeders.geichil-
dert is, en een tack met Felce of Reyn-
vaeren.
De H'aét nae de bepaelinge van D. Thomas,
is een tegeiiftrijdinge en vervreemdinge van
den wille des geenen,die fich fchaedlijcke en
tegenftrijdige faecken inbeeld.
Oud wort hy gemaeckt, om dat de Haet
in de verouderde laêren vaft plagh ingewor-
telt te blijven, gelijck daer en tegen diefelve
in de Jongelingen alleen is om fich te be-
ichermen, en andere te beipringen.
De Vogels op den Helm , worden voor
den Haet afgebeeld, om dat diefelve tuf-
ichen deic Dieren feer groot is. Flutanhm in
iijne werxkens-, handelende van de Haet en
Nijd, en her onderfcheyd van beyden, feyt,
dat het bloed van defe Vogels, niet kan on-
der een ander vermenght worden,en als 't al
gemenght iS , foo fcheyt het fich ftrax weer
van den anderen, verweckende allbo noch
den Haet nae haeren dood.
Het Riet en de Reynvaeren in 't Schild
gemaelt,bedieden mede de doodlijcke haet,
want als diefelve d"een nefifens d ander ge-
plant zijn, foo moet d'eene noodiaecklijck
verdrogen.
Odio Capitale. OmMjcke Haet.
E En oud Man, die gewapent is om fich te
befehermea en een ander aen te valjen. |
ftaende in 't midden van^ een Zee-icorpioen
en Cocodrille, die beyde vaerdigh iben om
malkanderen aen te randen. Aldus hebben
de Ei^'ptenaers den Haet afgebeeld, wanc
foo haeft defe beyde Dieren, d'eene den an-
dren fien , foo fullen ζγ ftiiax malkandren
aen vallen om te vermoorden.
Pertinacia. hds^ml^eyd.
E En Vrouwe in 't fwart gekleet, met veel
Khmop, die op haer kleeJ waft, hebben-
de op 't hoofd een looden dobbelfteen.
De verwe van 't kleed bediet vaftigheyf,
onveranderlijckheydt en onwetentheydt,
't welck werckingen zijn , die door de duy-
fterheyt worden te kennen gegeven, en hier
door komt de onwetentheyt voor den dag.
Om defe oorfaecke wort de loode dob-
belileen op t hoofd gefet, die wichtigh en
fwaer is, om fich te'bewegen : En het loot
is een kenteycken van de onwetentheyt, ge-
lijck op fijn plaetfe gefeyt is , en de onwe-
tentheyt ftoocktfe op , als een Moeder e«
Voedlier van de Halsftarrigheyt.
De Klimop die rontom haer geflingert
is, wort geftelt om te betoenen,dat die die-
felve werckingen doet,als de hartneckigheit
in de gemoederen van de halsftarrige luy-
den : want als de Klimop een goede grond
voelt,waer in zy haer wel kan wortelen,foo
verlieftie haer kracht niet, maer doet oock-
vvel fulcke naerftigheyt, datzydickwijls de ,
plaetfe ièlve die haer ophiel en onderiluite,
doet ter aerden vallen.
Hamoma, Mu[tcaelgeluyt. Soeckt Onder de
Mufen,
Cielo. Oe Hemel,
E En longhman van een eedel opficht,"
Keyferlijck gekleet in 't blau vol fterren,
hebbende een Mantel ofWapenrock, mee
een Scepter in de rechter hand , en in de
flincker een vat daer een vlamme viers uyc
vlieght : alwaer in 't midden een Hert leyr,
dat niet verbrant wort. Op de rechter borii:
is de Sonne gemaelt, en op de flincker de
Maene. Hy ral omgort wefen met em gor-
del daer de tvvaelf teyckens van den /Sodiac
op gefien worden,dragende op 't hoofd een
koftele kroone, vol verfcheyden eedelge-
fteentenj
Hm of Wrock die doodlach ù. Odio Capitale. |
-ocr page 205-
|
DeHmet Cielo.
fteenten, hebbende aen de voeten goude
brooskens.
Cwlum,of de Hemel, is in ieven deelen on-
derfcheyden, gelijck B.-^ngUm feyt, als
^reum de luchtige, JEthereum de Hemelfche,
Olymficum de verhevene , Igneum de vierige,
lirmamentum de geilernde,t^5MfKi«de waetrige
en Empyreum de falige. Maer het paft ons niet
te herhalen 't gene hy heeft geièyt, als mede
van 't getal der Hemelen. Daer toe wy den
Leièr lel ve wijièn, als tot Plutarchum, Pereriiim
over Gencfm, tOtCk-vtum,Saerobofcum,Tholojfamum
en verfcheyden andere, 't Is ons genoegh te
feggeri, dat de Hemel de geheele kreyts en
ommeloop is van het Aerdrijckaf, totte
Empyreeiche Hemel toe , alwaerde ialige
jzielen haere woonplaets hebben. Hefiodm de
Griexfche Poeet feyt in ü]neTheogoma,da.t de
Hemel een Soone van't Aerdrijck is,op de-
jièr maniere :
Het c^erdrìjcl(hr acht voort hiiersgelïjcff.
Een Hemel fchoon én flerre-rijcl(_ :
Op dft hoer l(leed het al bedeel^,
En'tfalighvokl^eenBurghverflrecli,
En hierom hebben wy hem een Hemels-
blauwe Mantel vol fterren gemaêckt, om
jiat de blauwe verweHetnels genaemtworïj |
heyt. 5 a nt ita,
193
en als men een ichoone en heldre Hemel wil
noemen,feghtmen datfe blauw is.
. Koning ilijck is hy oock met een Scepter
in de hand gemaelt,om de Heerichappye die
hy over de benedenile dingen heeft, uyt tc
druckcn , gelijck c^rijlctdcs in't i boeck van
fijne Meteoren feght. En c^pollodom wil dat
de eerlte , die de Heerichappye over de ge-
heele Werreld gevoert heeft, is genaemt
p9anosfin van ons geleyt Hemd. Nu de Hemel
of de eerfte CceL· Ibyt hy , heeft het eer^e gcbiet
over de gehede Werreld gehat.
Een longelingh wort hy gemaelt, om te
vertoonen , dat alhoewel de Hemeheen be-
ginfel gehadt heeft, foo blijftle nochtans in
clienielven ftand, en fil opck door de lanck-
heyt des tijds geen eynde hebben , om datfö
onbederflijck is : gelijck ^yfr^ottlcs in 't i b.
ieghr. Hier uyt komt het dat de Egypte-
naers, om de geduyrigheyt des Hemels te
kennen te geven , en die. oock nimmer oud
wierde,een Hert ftelden in't midden van een'
vlam, gelijck Plutarchns in lijn Ìfs en Ofiris ver-
hack. En daerom hebben wy hem in deilinc-
ker hand een Hert in't midden van den vlaai
r-eftelt.En om dat wy in't geheele hemelfche
ichaem geen Ichoonder lichten iien als de
Sonne enMaene,foo hebben wy diefelve als
op 't eedelfte deel des lichaems, op de borit
geftelt, de Somie ter rechter, zijnde de opper-
Ite van alle Planeten,van de welcke oock de
Maoie haer licht ontfanght,die op de ilinckec
tepel geftelt is: En fo veel te meerder om dat;
de Egyptenaers door de beeldeniifen van de
Sonne en Maene, den Hemel uytdmckten.
Met het gordel van den Zodiac worthy
omgort, om dat datfelve het voornaemftc
Hemels gordel is.
Een koftlijcke kroone van veelderleyé
eedelgefteenten wort hem op 't hoofd' ge-
ftelt , om re vertoonen, dat ctaer door, hiec
en elders, op veele manieren, koftelijcke en
verfcheydene gaoven der natuyre, wordeij
voortgebracht.
Met goude brooskens wort hy gemaelr,
om dat het goud een metael is , dat boven
alle andere onbederflijck is, tot beveftinge
van de onbederflijckheyt des Hemels.
Sancita. Heyligheyi.
E En Vrouwe van uytnemende ichooii-
heyt, met blonde hoofdhayren,als goud,
Β b diq |
-ocr page 206-
|
die flechtlijck over de ichouderen geftreelc
7,ijn : hebbende een Mantel van filver laec-
ken, en 't aengefichr ten Hemel gekecrt, als
of zy in den Geeft was opgetoogen: ftaende
mette handen te iaemen gevouwen, en ver-
re van der aerde ten Hemel opgeheven :
boven haer hoofd is een Duyve , uyt wiens
mond een ftraele ichiet, die haer omlchijnt,
maeckende 't gantfche lichaem van dit beeld
klaer en dooriuchtigh.
De hooghfte fchoonheyt, die dit beeld
vertoont, wordt uytgedruckt, dat hoe de
Creature naerder by God is , hoe zy meer-
der van fijne fchoonheyt deelachtigh wort :
en daerom gelijck een heylige en ialige zie-
le , met haere Ichoonheyt, voor den alder-
ópperllen God uytblinckt , alfoo gaet .zy
oock alle paelen van ichoonheyt te boven.
De hoofdhayren, op de maniere, als ge-
iëyt is, bedieden, datmen fijne gedachten
niet moet keeren nae de ydelheyd en cieriè-
len des lichaems , weiende beletièls van de
faligheyt, maer datmen altijt op de eenvou-
digheyt en iiiyverheyt der ziele , moet acht
llaen. Haer wort een filvere laeckens Man-
tel gegeven, om te doen verftaen,dat het de
Heyligheyt betaemt,datmen reyn en fuyver
zy van alle befi-nettingen die in eeniger wij-
iè, dieielve Ibuden mogen verdonckeren en
befoedlen. Waer over O.Tlwm<u leyt,(/e Hey-
ligheyt is Molmaeckf en vry van alle onfuyvcrheyt, en ge-
heel een onbefmetlijeke nymgheyt.
Zy hout haer geficht ten Hemel gekeert
en de handen te famen gevoeght, als weien-
de in Godlijcke verwonderingen opgeno-
men , overmits de Heyligheyt geheel met
God vereenight, in de locht opgeheven, en
tot God gekeert is, om te'betoonen, datfe
van de Werreltfche en aerdfche dingen ver-
re is afgeicheyden.
De Duyve,met de klaerblinckende ftrae-
le, die defe beeldeniife op t hoofd heeft, en
haer omfchaduwt,bediet,dat God de Heere
niet alleen eene heylige en falige ziele be-
(deckt, tor fich neemt, en fijnder heyhger
génaede waerdigh maeckt, maer oock alle
(iie geene, die in oprechte en heylige wegen
Avandelen, die ons ten faligheyt geleyden.
Waer over hames (eyt, de genaede en •Waerheydts
ons door Chrijlum geniet : en inden 84 Pfalm
feyt David, genaede en eerefal de Heere geven. |
"P En welgemaeckt Man van lijf en leeden,
,X^en van treflijck aenfien, bedaeght van
Ouder, gekleet in goude brocade met pur-
per ondermenght, wefende gekroont mee
een krans van bloemen of roode Hiacinten,
draegende aen den hals een goude keeten,
leunende mette rechter hand op de kodie
ΥΜΛ Hercules, houdende met groote beval-
ligheyt in de ilincker hand een ontfteecken
fl:kel.
Welgemaeckt en fchoon van leeden is hy
gemaeckt, om dat de lichaemlijcke ichoon-
heyt , nae,de meeninge van Plato, een bewijs
van een dapper gemoed. En ^rifloteks
js
iêght in fijneZeedekonft,dat de fchoonheyt
des lichaems een kenteycken van de ziele
is, die in een fchoon lichaem is verborgen,
overeenkomende met het geeneuytvven-
digh vertoont wort. .
Van Manli]ck Ouder is hy , want die njd
bevat al het goede dat van de longheydt
en van d'Ouderdom afgcfcheyden is , want
ft andere
194 Heyligheyt. Heerl^àheytofgUmnJ meen goede Name, |
II'
-ocr page 207-
|
en datmen den Triumpheerders uyt het Ca-
f iioiium en uyt het Paleysgeene andere ] '
te geven. De Heydenen gaeven niet aUeene
een purper kleed,maer oock felve walt in de
Heylige Schrift gebruycklijck,gelijck Exodus
xxviii telefenis: En Kyfullen goud en Hyacint
nemen , en daer nae , ^y fulkn den Lijfrocli^maecken
•van Goud en Hyacint, dat is van goud en pur-
per, om dat de Hyactm ros van verwe is, ge-
iijck Ovidms verhaelt. En is 't datmen Iboda-
nigh kleed aen treflijcke perfonagien plagh
te vereeren,fbo paft het ieer wel totte door-
luchtiglieyt van den naem. Hy is oock met
ibodanige bloemen gekroont : want Hyacin-m
tus wefende een feer fchoon longelingh,
wierde van tAfoUo in een fchoone purpre
bloeme , geheeten Hyadntus verandert : En
om dat c^pi^o een befchermer was van de
Zangh-Goddinnen, van't verilmui en van
de konften , foo worter gefeyt, dar defe
bloeme een beeld is van voorfichtigheyt en
wijsheyt, die een lieflijcke reuck van fich
geeft, lulx dat defe bloeme, niet buyten ons
voorftel, rot een krans bequaem is, aen
jMannen, die daer uytblincken in loflijcke
daeden, deWerreld een goede reuck, yan
haer felve, naelaetende : daerom ftelt tJfolh
diefelve bloeme tot een roem en eere van
iijnen naeme. |
De goude keeten wierde, tot een véree-
ïinge j. aeo dappere en treffelijcke Mannen
nen, dickwijls haere oplchrijvingen daer
nae ftelden , maeckcnde öock gewagh van
goude keetenSjdie hun wierden vereert, ge-,
lijckmen inibnderheyt fien kan,tot de eede-
le gedachtniffe van L.Sicmus Daitatus, gelijck-
men by Geihutn in fijn 11 boeck kan leien.
,Hy leunt mette rechter hand op de kod (c
van Hercules, om dat de Oude hier door
't ontwerp van alle deughdcn wilden uyt-
drucken. Waer over alle die daer lof en een
heerlijcke Naeme foecken,fiGh oock aen de
Dcughd moeten leunen , verwerpende alle
gebreken die de duyfterniffe vcroorfaecken
en de goede Naeme verdonckeren, gelijck
Cicero medé ieyt in 't 111 boeck van de on-
derlinge plichten , foudemen -wel eenige faccl·^ of
frofjt/00 jecr hegceren , datmen daer door de bccriijcke
gitints en goede Naeme eens vromen Mans fcude "tvUien
yerliefeni JVat ijjer doch dut ge/eyt magh voorden \ foa
veel frofjts aen te brengen, als het Jchaede[oude zijn, de
goede Naeme eeni vromen Mans, fijn geloove, trowwe en
gerechtigheyt te roovcn en "wegh te nemen.
Hy hout mette ilincker hand en metgroo-
tebevalligheyt, eenontfteecken Fackel, paf-
lende op t geene Mathjei f ftaet, Laet u lick
\oor de Menfchen lichten , opdat^zy u goede'wercken
fien , en daer over UM^en Vaeder , die in de Hemelen iSy
mogen prijfen. En de Oude waeren gewoon het
licht, Hierogliphiieher wijfe te nemen , 0111
een Man uyt te drucken,die door de kracht
des Verllands of des Lichaems , loflijcke en
treflijcke daeden hadde uytgcrecht. En de
uytleggers druckten door ibodaenige be-.
teyckniife de eere en glans van de oprechte
en deughdlijcke Mannen uyt, die altijd en
by alle'naekomelingen uytblqncken, nae de
fpreucke der Wijsheyt cap, 111, Zjy fulkn uyt-
hUnckfn cn daer hecne voeren als de vlamme door de
(ioppekn, en dit niet alleen op defe yergangh-
lijcke aerde, maer oock in 't eeuwige leven.
Waerover tie H. Matheus xiii feyt , De
Bichtvaerdige fuUen intK^nmghrijck^ haers Vaeders
.uytblm^cH, als de Sonne. Derhalven als ick
dencke op de heldre lichten en den grooten
f;lans van de onfterflijcke naeme yan't door-
uchtige Huys van Salviati, dunckt my, fon-
der dar ick een ftip van de waerheyt afwijc-
ke, dat foo wel in 't gemeen als in 't befon-
der, in de doorluchtige Hoogheyt van dep
H. Marquïs Salviati, allè deughd en eere uyt-
blincken j die hem een eeuwige naeme en
Bb a cere
Heerlychheytofglans van een goede Naeme. Sp lén d ο r e, &c. 195"^
d'andere hebben vede gebreken, maer dees gefchoncken , op wiens naeme de Romey-
Ouder is't middelft en alderbequaemfl:.
Met goude brocade is hy gekleer, want
het eerrte metael dat fijn verwe vertoont, is
liet goud , welende uyter natuyre klaer en
doorluchtigh, en daeröni wierde het gedra-
gen van luyden die uy cblinckende eere had-
den verkregen , gelijck Tarqumus Prifcus, die
deerlle was,die onder de Romeynfche Ko-
ningen in triumph inteede, komende binnen
Romen met eenen gulden rock : Maer hier
Wortfe gemenght of met purper geweven,
om dat'de triumphkleeden van ibodanigen
ftoffe en laecken waeren. Plimus feght datfe
met goud gemenght waeren. By verfchey-
den i'oëten, als mede by Homerum, leeftmen,
datter gelchilderde kleederen waeren, waer
uyt de triumphkleederen zijn voortgeko-
men , gelijck ab z^lexandro , in fijne
geboortdaegen te kennen geeft, datfe van
purper en met goud waeren doorweeven : |
-ocr page 208-
|
19 <5 Heerfchd^fye,
ecre konnen verwerven,'t welck het geluck-
iilighfte is voor een Man. Waer over men
iêer wel dit eedel dicht van Virgd'ms Ki&x o^
kan paffen :
Vlof, u nam m eer.fd eeuvvighltjcken dwjrtn.
Β En Man fittende op een Leeuwe, dien
hy den toom in den mond hout, voe-
rende mette eene hand den toom, heb-
bende in d'ander eenen prickel, waer mede
hy hem fteeckt en voortdrijft.
De Leeuw is by de Oude Egyptenaers
voort gemoed en deffelfs kracht en fterck-
heyt afgebeelt. Waer over Pierius Vakrianus
verhaelt, dat in eenige oude plaetlen een
Man wort gefien , even gelijck die boven is
vertoont, om uyt te drucken,dat de Reeden
het gemoet, indien 't te ftout wort, moet
in den toom houden, of ibo 't te traegh
pf flaeprigh is , aen pricklen en voort-
drijven. |
D ο μ ï Ν i Ó, Hecrfcha^pye.
E En Man met eedele en koftelijcke klee-
deren , hebbende't hoofd met een Slan-
ge omflingert, houdende in de flincker een
Scepter, alwaer een oogh boven op ftaer,
fteeckende de cerile vinger , van diefelve
hand, recht uyt, gelijck die geene doen, die
eenigh gebiet of gefagh hebben.
Hy wort om 't hoofd met een Slange ge-
ichildert , om dat Ρ icms f^aleriamis wil, dat
dit felve is een mercklijck teycken van
Heerfchappye, leggende, dat daer door het
Rijck aen den Keyler Severm was voorieyr,
gelijck Mlius Sfartianus getuyght : Want als
^Smrus in feeckere Herberge was , foò wier-
de 's nachts iijn hoofd van een Slange om-
flingert : Waer over als eene der Vrienden
wacker wierde, en dit fagh , kreet dieielve
vervaerlijck : iòo dat de Slange hem we-
derom verliet j fonder datiè hem eenige
fohade had aengedaen. Noch meerder , als
de longelingh Maximms, diewelcke, te ge-
lijck, met den Vaeder, Keyfer was ver-
klaert, in flaep lagh , ilingerde hem oock
een Slange rontom lijn hoofd,tot een voor-
teecken van fijne aenftaende waerdigheyt.
Wy lullen de Oude laeten vaeren die Pier'ms
wijder verhaelt, maer wy lullen een ver-·
iche voordaed nemen van 't geene Petrarcha.
in fijn Latijns werck in't iv boeck aen't
XXIII capir, verhaelt, te weten, hoedé
Marckgraef cJ^o» een ftrijdbaerlonghman,
door bevel fijns Vaeders met een Heer-
kracht den Appenin paffeerde, hebbende
de overwinninge verkregen van tJltopaffo,
foo keerde hy met diefelve moedigheyt en
geluck regens den Bolognelèn : in dieielve
tocht zijnde van 't Paerd geftegen , om fich
wat te verfriflchen, nemende 't Heimet van
den hoofde, 't ielve ter iyden hem, op der
a^rde, ftellende , foo iifer een Adder inge-
kropen , fonder dat het iemandt gewaer
wierde, welck Heimet als t^Kon daer nae
op den hoofde fettede , foo is de Adder,
met een fchricklijck geblas, by de wan^®.
van dien onverfaeghden en dapperen
piteyn , nedergedaelt, en dat fonder eem-
fe quetfinge hem aen te doen : enhy wil-
e oock niet dat die van iemant foude wer-
den achteryolglu, maer daï felve als eea
soet |
-ocr page 209-
|
goet voorteecken houdende, foo gcbruyck-
te hy de Slange, voor fijn krijghswaepen
enbaniere. Een voorreecken niet alicene
van fijne twee overwinningen, die hy ai-
reede hadde verworven , maer oock van
de regieringe , die hy daer nae van 't Her-
'toghdom Mkmn verkreegh. En al dit felve
-feyt Petrarcha hadde hy gehoorc , ter wijlen
hy te Bolognlen ftudeerde. Maer dit voegh
ick daer by , hoe dat andere Schrijvers
Voortkomen mee verfierde Helmen, bren-
gende verfcheyden oorfaecken , waerom
Qc Marckgraeven een Slange tot haer Wa-
pen of Devijs voeren. Maer men behoort
niemant beter te geloven als Vetrarcha , die
dit weynigh laeren , nae dar dit is gebeurt,
in diefelve plaetfe , daer 't gefchiet is, ver-
ftaen heeft. De longhlingh dan die uyt der
Slangen mond komt , is de longhelingh
t^Kon, diewelcke vry raeckt van den beet
der Slange. Doch laet ons tot de beelde-
niffe keeren. De Scepter met een oogh
daer op, met het uytfteecken van den arm
en de rechter hand , is fonder eenige ver-
klaeringe een teycken van Heerfchappye,
gelijck veele ichrijven , doch infonderheyt
Pytha?oras , diewelcke onder de verborgene
beeldeniife fijne Philofophie uytdruckelijck
den Koninck Ofris vertoont , een Heer
iTiet een Oogh en een Scepter , die van vee-
len genaemt is Véel-oogh^, gelijck Ρ lutar ehm
vm'ofrii en //ìì verhaelt. Welcke beelde-
niiTe wy konnen totte Heerfchappye paf-
fen, want een Heere öm fijnen -Scepter
of Rijcksilaf wel re beftieren , moet wac-
ker zijn en over al een oOgh in 't feyl
houden.
Salubkita o purità del akia.
IJeldrigheyt, Gefont yodir. Van den Heere
Ciev. ZarMino Cafiellini.
E En Vrouwe van een lieflijck en fchoon
opfioht in 't goud gekloet, houdende
in d'eene hand een Duyfken , en d'ander
Om hoogh , komende de Wind Zephyms
door. de Wokken dringen , niet een letter-
rolle waer op ftaet : Sfirai kvis aura Favoni^
dat is', daer blaeR defoete JVefis wind ; ter fyden
tieefcfeeen Adelaer.
Met een lieflijch; en fchooa opficht ifle |
■197
;emaeckt, zijnde het voornaemfte teyc-
cen van gefondheydt of fuyveringc der
locht.
Zy heeft een gouden kleedt, want
rum, het Goud, komt van ^ura , de I.ochr,
gelijck Ifidorns feyt. Want dat blinckt foo
veel te meer, als het door de locht wordt
gellagen : en hoe't felve fuyverder is, foo
veel te vermaecklijcker en heylfaemer is
het. Waer van het Goud een finteycken is
in defe beeldniife, want dat is boven alle
metallen , het alderfuyverfte , vermaeck-
lijckfte, gefondile en van een verfterckcnde
kracht, gelijck S.' .^nglicus ieyt. Alibo heeft
oock een gematighde fuy vere enverfterc-
kende locht, de kracht van 't goud.
Zy houdt met d eene hand een Duyve,
want Picrm feyt, dat diefelve een beeld-
niife van de Locht is , en in tijde van Peit
en befinettinghe , foo waeren die geenè
die alleen Duyven vlees aeten, noyt met
eenige befinettinghe aengetaft , en 't was
in 't gebruyck , als wanneer de Pefte den
Menichen begoft te overvallen, dat dan
den Koninghên geen ander vlees wierde
verichaft , als Duyve vlees. Al hoe wel
Otod. Siculus verhaelt, dat de ipijfe defer
Koninghen alicene was Kalfs- en Ganfle
vlees.
De Weile wind die zy om hoogh hout,
.wordt haer gegeven, om dat eenige leg-
gen , dat de Winden liaeren oorfprongh
uyte locht nemen , gelijck Ifidoriu feyt, en
de locht wort geiliy vert. door de gemaer
tighde en lieflijcke Winden, gelijckiè door
de quaedaerdige en ongemaetighde wordt
bedorven. Want de Zuydewind kan een
Zuygewind worden gefeyt, en om datiê
.het Waeternae haer treckt, foomaecktiê
de locht dick , zy voet en verfamelt de
Woleken , en wort van de Griecken Nothns
genaemt, om datfè de locht verderft :
Waer uyt dan Peft en andere kranckhe-
den, die door de ongetempertheyt van den
regen of uyt de groote drooghre worden
veroorfteckt, voortkomen, dietérwijlen
de Zuydewind geduyrt, in veele Landen
Wordt over geblaeien. Maer als de Wefte
.wind waeyt, die een aenbrenghfter is van'c
leven , foo verdrijftfe de Pefte, fuyvert de
locht, en verftroyt dè woleken ; gelijcke
Kracht heeft oock de Noorde wind, maer
Pb a wy,
Heldrìgheyt, Gepni weder. Salubrità, |
-ocr page 210-
|
198
wy hebben de Wefte wiiicl als de lieflijckfte
cn ibetlle uytgekoren, zijnde den Poëten
aengenaemft. Hoiwem willende degeibnde,
luyvere en gematighde lucht van de Elyfi-
iche velden beichrijven, feyt dat de Zephyrus
tlaer lieflijck blaeft, alvvaer hy linght :
Indien de Goden ugebien.
Out fchoon E!yfi0} veldic ften :
in dut Rhadamantus ftvceft.
En ek/^ een jeughdigh leven heeft :
Hier is 't daer ugeen l-Vinter knelt.
En daer u fnectt noch regen quelt,
Daer 't H-^flcwindfen uyter Zee,
Verfrifcht den Menfchen en het Vee,
Wacrover oock Plutarchm uyt Hamem re ken-
nen geeft, dat de gemaetighde locht geibnd
is, en de gefondheyt van des Meniëhen lic-
chaem vorderlijck, en dat de oorlprongvan
cle Winden ijiruyt van de vochtigheden, en
dat de ingeborene hette in de Dieren een
verkoelinge van een ibele Wind noodigh is.
En om defe heylfaemheyt en maetigheyr
van de locht uyt te drucken, iiler defpreuc-
ke by gedaen , daer hkeli de Ite^ikke IVcfteWind ;
dan Vi'aer een geibnde locht is, daer waeyt
de lieflijcke Wind van Favoniui, 't welck is
diefelve van Zephyms. Wy hebben dele Wind
om hoogh in de locht geilek , om dat hoe
de locht hooger van de aerde is,zy foo veel
te iiiy verder is , en by gevolgh, veel gefon-
der. Want hoe de locht laeger op der aerde
hanghtjhoe zy kouder en dicker is, nae hae-
rehoedanigheyr,en by gevolgh.iffe daerom
oock onge'fonder.
De Adelaer die ter fyden ftaet, bed iet de
lieylfaemheyt van de locht, want zy weet
wanneer in eenigh Land de locht ontfteken
3S , vliegende nae een fuy verder , en 't felve
doen oock alle andere vogelen uyter natuy-
re. Maer 't is genoegh dit lelve door den
Adelaer af te beelden, alfo deiè Koningh is
van alle andere vogelen.
Cordoglio. Hertenleed.
E En treurigh, fwaermoedigh, knorrend
en ky vend Man, die de bórft met beyde
handen openr,fiende fijn hert met veel Slan-
gen omvvickelt.
In "t duyfter grau, uyten ÌÀvarten, metge-
fcheurde kleedcren is hy gemaelt, alleen om
het mifiioegen te vertoonen, dat hy over
iich felve heeft. Want als iemantbeöauthejc |
Henfeer, ^elUnge,
in 't gemoed heeft,foo kan hy daer weynigh
op paffen hoe hy 't lichaem lal verderen en
proncken. De ivvane verwe, bediet de lae-
fte ondergang en de duyfternifle des doods,
waer in fich de hertknaegers en fwaermoe-
dige Menfchen, felve ftorten.
De opene borii: en 't hert dat met Slangen
is omwickelt,bedieden de X^'erreltfche wal-
gingen en moeylijckheden, die ons 't herte
gefiaedigh knaegen , ftortende daer in het
venijn van rafernye en hertfeer.
E En treurigh en fvvaermoedigh Man , dis
feer flordigh is , openende met beyde
handen den borft, laetendefijn hert fien,dat
rnet vericheyden Slangen omilingert is. Hy
is in duyfter grau uyten fwarten gekleet,
heel befcheurt,alleen om te toonen het mii-
noegen fijns ièlfs , oock om dat die geene
die droefheyt in "t gemoed heeft, niet achc
op 't cieraet des lichaems. De fwarte verwe
bediet den laeften ondergangh en
fterniffe van de dood , waer in fich de hert-
knaegers ftorten, De opene borft en t hert
met Slangen befet , bedieden het verdriet^
eiJ |
-ocr page 211-
|
én de Werreltfche lloverye,die alrijt inwcn-
digh het hert knaegen,daer in Hortende het
vergif van rafernye, vol verborgen haet en
afgonft.
Affanno. Hertfeer, Sorge.
E En Man in afchgraudoch heel uytcn
fwarten gekleet,met het lioofd gebogen
en 't gelicht treurigh, houdende een tack
van Alffem in bey de handen.
Het gebogen hoofd en 't miiiioegend ge-
licht, bedieden dat deiè quellinge een aert is
Van melancolie of fwaermoedigheyt enmif·
noegen, die den wegh van 't herte,voor alle
flagn van venrooftinge envermaeck toe-
fluyr. En om te doen verftaen, dat de^quel-
lingeeen mifnoegen is, dar aldenneeft over
een ander gaet, foo worr de AUTem tot een
teycken van bitterheyt der iinerte daer by
gevoeghr , om uyt te drucken't geene Pe-
trarcha kyt ;
Mï/a vreughcl fai bitter fchreyen xijn.
Het lachen, [meri, alil en venijn.
Riforma. HerfleÏÏmge, Hcrvormmge,
E En oude Vrouwe,met een ftaecigh kleet,
maer ilecht fonder cierfels , houdende in
de rechter hand een geeflel, in de flincker
een open boeck , met defe fpreucke ^rgue,
dat is, beftraft. En aen d'ander fyde Ohfeera,
bid of fmeeckt-
Door de verbeteringe fullen wy verftaen
deiè ordeninge van de Opperhoofden,door
de welcke zy de goede gebruycken,die door
de ongebondené misbruycken der Men"
fchen zijn naegelaeten, op nieuws verbete-
ren, en dat nae de Wetten, om die op de be-
fte maniere wederom in te voeren : En hier
toe behooren infonderheyt twee bequaeme
middelen,te weeten het vermaenen,'t welck
door 't opene boeck wort uytgedruckt, en
ftrafFen,'t welck door de geeflel is afgebeelt.
Allebeyde woorden worden van den.Apo-
ftel Pauhs verhaelt aTimoth. 4 cap._&c. En
5n 't Concilium van Trentm feif. xi 11 in 't I cap.
«laer gedacht wortjioefe fich in defe fouden
hebben te draegen : daer hebben de Over-
399
fte, de Reformatie of Hervorminge aldus neemt de verbeteringh, oock in alle dingen,
geftelt, <Joi de Flores mofien yoefen Harders en geene de misbruy cken van de Menfchen wegh, als
(mijtersι>fβacgcrs,ίL·txymoβcnfocζf;enhίιmtoehoor^ Wanneer men fich wijder verloopt als de
■ Wetten |
àcrs af te tree ken van tle quaeie mamere» , meer door
fmceckmge ah doorflrajfe , werc/^ende meer tcgens hacr
met Utpjckheyt als met fluyrf^eyt, meer met vermae-
n'mgen , als met dreygementen , meer met liefde, als met
geUet of outfagh. Maer als allé vermaeningen geen plaels
•hebben, danmaghhy eerÌl kpmentotte^raffe, doch dat
altijd de hardigheyt gemaetight ^y met fachtmoedigheyt,
het oordeel met barmhenigbeyt,en de ernjlhaftigheyt met
vriendlijekbeyt.'t Welck alles ièer lichtlijck ver-
beteringh of Reformatie onder de Men-
fchen fai te wege brengen, en dat te meer-
der, wanneer hetgefchiet met rijpen raede.
Daerom wortfe oock een bedaeghde Vrou-
we afgemaelt.
Riforma. HerfleU'mge, Beter'mge,
E En oude Vrouwe met een flecht en kort
kleet, fondereenigh cieraet, houdende
in de flincker hand een ihoeymes of Icheere,
in de flincker een open boeck waer in defe
woorden geichreven zijn ; Pereunt diferimine
nullo amiffct leges, dat is , de verhoren Wetten vergaen
door geen gevaer.
Oud wort zy gemaelt, om dat de Oude,
totte verbeteringe en om andere te regee-
ren , alderbequaemft zijn. Derhal ven ver-
ftaen wy het reformeren of verbeteren te
wefen, het goede gebruyck dat nae de Wet-
ten gerecht is, 't welck door't misbruyck
der ongebondene Menlchen verwaerlooft
zijnde, daer na wederom in fijn eerfte ployc
wordt gebracht. Beftaende defe verbete-
ringh , voornaemlijck , in 't uytwendige én
inwendige.
Met het flechte korte kleed wortfe ger
maelt, om dat de koftlijcke en gecierde
kleederen niet alleen teykens zijn van over-
tolliglieyt, maer oock van wiipeltuynge ge-
woonten,en daerom veroorfaecken diefelvC
kleeders fachtigheyt en weeckgebackent-
heyt, in 't ouder van foodaenige perfoonen,
diefe te overtolligh gebruycken.
Het fnoeymes is een klaerebediedenifle
van de verbeteringh : Want geüjck de boo-
men en tacken, die te overvl'oedigh waflen, ^
worden verbetert, wanneer men 't geene te
overtolligh is.weghneemt, en al't geene dat
den boom van haere kracht berooft : Alfoö
Hertfier, Sorge., fìerfi^lUnge,. llewermìnge. Sic. |
-ocr page 212-
|
20©
Wetten toelaeten. Vaa gelijcken kan men
oock van de Scheere ieggen , die oock hec
overtollige befnoeyt en wegh neemt,gelijck
een yder bekent is.
tiet boeck, vertoont de Wetten en inftel-
lingen , waer nae de Overtreders moeten
leven en lich verbeteren, en alhoewel, voor
ibo veel haer aengaet, de Wet verlooren is
om dat zy die niet onderhouden, maer
daer recht tegen doen. Soo vergaen daer-
om de Wetten felf niet in eeniger maniere,
gelijck't ièlve iafiZWHi in fijn m boeck uyt-
^mckt :
Offchoon de IVet alfcbijnt Vergaen,
Soo blijft zy vafï en eeuwigh flaen.
En gelijck door dit boeck, de naegelaten
Wetten, nae 't gebruyck der Ouden, weder-
om voor den dagh worden gehaelt, lbo wel
in de gewoonten als in "t gebruyck en ma-
niere van kleedingen, alio wbrt by de Men-
Ichen , van nieuws de Deughd , door 't ge-
bruyck en de ftaet van de goede regeeringe,
iierllelt en verbetert :
JVat Zecilen, iVet en Rieden leert.
Die worden hy 't miihruyckjverlieert :
Wiintfoo de boom in 't vilde fchict.
Men rijpe appel geefife niet.
Soo oockyanneer de Sonde bloeyt.
Dan leyt de Deughd in 't hert geboeyt.
Dies moet cL· flraf het fchamiigh kruyd,
Befnoeyen,datter'tgoed komt uyt. ■
η i s τ o r i a, Gefchiedeniffe.
yOor de Hiftorie kan men een Vrouw
afmaelen, die haer hoofd keerende,
over de ichouderen, nae der aerde fiet, al-
waereenige bondelkens ichriften , halfin
malkanderen gewonden leggen, houdende
een fchrijfpenne in de hand , in 't groen ge-
kleet, zijnde 't felve befteecken met bloe-
men , Semper Vive genoemt, en van d'ander
fyde fai een kromme reviere gemaeckt
worden, gelijck die in Pbrygia was , Menander
geheeten, die altijd wederom in fich fel ve
draeyde en keerde.
Η i s τ o r i a,
£En Vrouwe met vleugels, in 't wit ge-
kleet, die te rugge fiende een boeck in
de rechter hiwd hout , dacrfe fchijai; in te
1 S τ O R ï a. |
fchrijven, ftellende haer flincker voet op
eenen vierkanten fteen , ' en ter fyden haer
{ai ccn Saturnus ftaen, op wiens fchoudereii
't boeck leyt, daer zy in fchrijft.
Hifioria is een konft, door de welcke men
ichrijvende üytdruckt de gedenckwaerdigc-
handelingen derMenfchen,de deelingen der
tijden, de Natuyre, en de verléedene ëii te-
genwoordige toevallen van perfoonen en
iaecken : begrijpende in fich drie dingen, te
weten, Waerheyt, Ordre en Overeenftcm-
minge.
Gevleugek ifle gemaelt, weiênde dieièlvc
een gedencknilfe van vervolgende dingeii
die waerdigh zijn te weeten, en die fidi
verijjreyt door alle deelen des Werrelts,
rennende van tijd tot tijd op de naekome-,
lingen.
Dat zy fich omkeerende over de ichou-
(Jeren fiet, vertoont dat de Hiftorie een ge-
heughnilfe is van gepaflèerde faecken , die
geichapen en geboren wort voor denaeko»
melingen, ·
Zywort fchrijvende geftelr, op de ma-
niere als gefeyt is, om dat de geichrevea
tcftorien gedacfataiiTefl «ijn vw de gemo^ |
-ocr page 213-
|
Honger. f a μ e.
deren, en becldenìffen van 't lichaein. Waer
over Fetrarcha in fijn Lxxxiv Klinckdicht
aldus finght :
Pandiilph dit nviCf^w W te broos.
Om te duyren-voor altoos,
Doch onje kpnsi ilic altijt hlaeckt,
Is 't die den Menfch onfia^ijcknimkt.
Zy hout haeren voet op eenen vierkanten
fieen : Om dat de Hiftorie altijd moet vail
ftaen, en fich niet laeten omkopen of onder
het jock brengen, door deen of d'ander iy-
de,'t zy door logens of eygen baet: en hier-
om wortfe in "t wit gekleet.
Smrnui wort aen haer fyde geftelt, om
dat de Hiftorie van Cicero genaemt is een
getuyghnis van de Tijden, een Meefterfche
van 't Leven, een licht van de geheughniflè,
en de geeft of leven van alle handelingen.
Fame. Honger.
f\ridÌM befchrijft diefelve op 't laefte van
V^zijn vili boeck aldus af, daerCfrw
gebiet datfe den Honger foude haelen die
Erifschtomui hun foude inblaeièn, hy vont den
Honger, die in een fteenachtige plaets, het
gras, dat feer fober was , inet nagelen en
tanden uyter aerden krabde , haere hayren
ftonden groulijck, en d'oogen vervaerlijck
en diep in 't hoofd, met een bleecke mond
en lippen , wiens tanden van ièever en quijl
raetelden, de huyd was hart en doorludi-
tigh,rulx darmen al t gebeente en ingewand
koft fien. Haer buyck hingh als een fack,en
over al ftaecken haere dorre Ichiiickels uyt
met hooge bulten , haer borften hingen als
een geflanckte blaefe, vertoonende een dor
geraemte, daer een levende ziele in was be-
llooten.
En is de Honger , op dicht , in defer
wijfe naegebootft.
aogen fcheencn uytgehoolt,
-1-^De tippen voel en 't bayr gefooU,
De aeders bloedeloos en dor,
flet voorhoofd mager, droef en fchor :
't Geraem -was flechts met vel bedccki,
Gekrcuc^t, gefronil'cn vuyl bevleckt,
Soo dat doorluchtig-, al 'tgebeent,
Jidet bulten fich te faem vereent.
Haer fchincl^ls puylden fyachtigh uyt,
tn raitelden met h^efch gduyt.
Haer borii verfenÜ hingh, famk^en[mal,
GelyckeeìfWmàloofeba!^ |
ΊΉθ[. Corte. 201
De buych lagh in de» httyck gefackt,
Bn 't fcheeii ofdie "Wccs ingepackt,
Zy leeck de dolk raferiy,
Een rifi daer flechts de φΐ Vili by.
Corte, 't Hof..
E En jonge Vrouwe met een fchoon hul-
lèi op 't hoofd, gekleet in groen wecrr
fchijn , houdende met beyde handen haer
kleed voor op , fulx datiè de knyen ont-
deckt, draegende inde opgelichtefchoot
veele kranskens van vericheyden flagh van
bloemen, en met eene van beyde handen
houtiè angels aen groene iyde draeden, leu-
nende een weynigh aen het "beeldeken van
Mercurius, dat voor haere voeten ftaet : en
aen d'ander fyde heeftiè twee gulden of yfe-
re boeyen, diemen aen beyde beenen piagli
te lluy ten, waer van de keetens oock van
goud fullen wefen,zijnde het aerdrijck,daer
zy op ftaet, fteenachtigh doch met veele .
bloemen beftroy t, die van 't kleed af vallen^'
hebbende loode fchoenen aen de voeten.
Het Hof is een verfamelinge van Mannen
van aenfien, tot dienft van een treflijck en
voornaem peribon.En alhoewel ick daer van
met goede grond, foude konnen Ipreecken,
van den tijd af die ick van mijn longheyd
aen,tot defen tijd toe,daer mede hebbe ver-,
fleten, Γ00 fai ick nochtans alicene het lof
van eenige verhalen,die daer feggen,dat hec
Hof een Groot-Mecfterichc is van 's Men-
fchen leven, een onderhout van de nettig-
heyt, een ladder van v/eirpreeckentheyt,een
tonneel van eere, een trappe van.hoogheyt,
een open velt van ommegang en vrientichap:
dat daer leert gehoorfaemen en gebieden,
een Vrije en een Slave te zijn, te fwijgen en
te fpreecken , eens anders wdle te volgen
en zijne eygen te veynièn , den haet te ver-
bergen datie niemant beichadige, de gram-
fchàp te verheden datlê niemant quetfê.Dac
daer leert ftaetigh te zijn, gefpraeckfaem ,
mild en fpaerlijck, geftrengh, geneughlijck,
faert en lijdfaem, die alle dingen weet, die
alles verfiaet, foo van de geheimniffen dee
Princen als van de macht der Koningrijcken,
't verforgen derSreden,van de onderhoudin-
ge der fortuyne: En om alles met een woorc
te reggen,fo is't van aDe dingen het eerhjxte
en waerdigfte dat ter werld is, waer in fich al
oas arbeit en yerftanr gronrveft,en verfekert.
Cc Daerojii |
-ocr page 214-
, de goedgnnftigheyt van den Prin-
gelijck mede alle fijne middelen,
eere en Staet.
Zy hout met d'eene hand de Angelroede
aen een groene iyde draed gebonden, om te
'vertoonèn , dat het Hof den Menfchen,
door de hope, vanght, gelijck de Angelroe-
de den Vifch doet.
De loode fchoenen betoonen , darmen in
den dienft moet ftatigh zijn,en niet licht be-
weeght worden, door den wind van woor-
den , of door t'faemenrottingen van ande-
ren,om niet te vervallen in haet,gramichap,
treurigheyt en nijdigheyt, nae den wenich
of genegentheyt van andere kiyden.
Zy worr neffens het beeld van Menurius
feftelt, dat van de Oude voor een beeld van
e Welfpreeckentheyc was gehouden , die- -,......- ο
Welcke men fiet, dat een geftadige medege- Hier heeft Pluym^rijckery,haer herhergh ingehracht.
jfëllinne van den Hovelingh is. Bedrog dat hecrfcht by daeg,en Deugde fchuylt iy >"ieht,
Zy is van veele perfoonen op verichey- Όασ heeft de Mjd een neil, Eergicrigheyt haer βοιΐ,
den manieren gelchilderc, nae de verande- Ώασ loértmen ογ hedrogh op Uego} engnvocl.
202 'iBof. C
Daeroin wort zy oock met allerleye ilagh
van kranskens , iii τ opgelichte kleet, afge-
maelr , die haere welrieckende hoedaenig-
heyt, die zy voortbrenght, vertooncn : al-
Jioevveliè in der waerheyt veekijts aen vee-
len wort belet, foo door de fchade van haer
eygen middelen , als door feecker gevaer
van eere, en door lier geftadigh quaed ver-
moeden van darmen de gunfte heeft verloo-
ren , als mede om dar de rijd is verloopen,
r welck alles door de bloote knye bediet
wordt, zijnde naeft by de plaets daer men
de (chaemte vertoont, als mede door de
boeyen , die haer breydlen en verhinderen.
Waer over ^yifdatus aldus feyt :
Het ydel Hof temt haer gemind.
Die zy gMe kluy^hrs bind.
De bloemen die op de dorre, onvrucht-
baere en fteenachtige aerde geftroyt 'zijn,
vertoonen alleen de'ichoone fchijn van den
Hoveling, diewelcke konftiger en gemaeck-
rer is, oni fijnen Heere wel te believen, alfle
iiyter natueren is, om fich felve te voldoen.
Het huliel meefterlijck op 'r hoofd ge-
maeckt, is een teycken van iaertigheyt en
hoflijckheyt, en een bewijs van hooge en
eedele gedachten.
Het weerichijne kleed vertoont, dat het
Hof oock foo veranderlijck is, gevende en
wegh nemende in korter tijd, nae haer wel-
gevallen " ' "" ' . ~ .
ce, en te
^ O R τ E,
ringen der Fortuyne, diemen aen haer kan
kennen en mercken. Onder andere heeft
de Heer Cefar Caparak van Perugio, een Man
van een treflijck veritand, geleertheyr en
ernfthafrigheyt, haer afgem ìeìt, gelijckmen
nyte volgende Dichten eenighfins kan ilen ;
Bet Hofrvvori eds een Vrou ^eieelt,
Die 't voorhooft rieckend' opgcflreelt.
Met een verfchrompelt aengeficht,
Seer tesder,'t groene kleed verlicht.
Ole naeboolü Herclis Leeuvven dracht,
Tioch haer bedecht een Eefels vacht :
De keet en, die haer hals omringht,
Is hart die haer tot traegheyt dvvinght.
Van glas en beejjetns heefts' een kroon.
En fit met d'eene voet op 'tfiroom.
En in 't bordeel, by 't licht gefpuys,
Maer d'ander rent nae 't bedel-huys :
Eenpenninck daer de Hoop op flaet.
Die ii haer troofl en toeverlaet,
Zy wacht ναβ op het gladde ys :
De tijd wort oud, beloften grijs.
En ofzy fayr ofvrolijckfiet,
Zy hoopt wat groots, maer vordert niet.
Den Vleyaert fiet zy van ter fy.
Die fok en werpt haer in de ly.
En blaefl haer op geleek een ton,
Enfpeelter mee als een Ballon.
De Mufen brenght hy voor den dagh,
Waer door 't hert wat verlichten magh.
De Deughd eylaesl dieleyt verdruckt.
En ii door d'armoe wegh gerucht.
Dies fiaet z,y alles in de wind.
En draeght een lafl die haer verflint.
En 't Avontuyr, dat nimmerflaet.
Dat 'ii een fnoode toeverlaet.
Zj heeft een guide angelroe.
Met harde en koflle Jpijs daer toe :
Doch heel otiflrecklijck en verduft,
Is 't brood verfihimmelt en vermuft.
tinton, Cataldits beichrijft het
Ho/aldus:
E En •wanchslbaere Stoet,en een te ftiel geiuck^;
Een onge-wife ivini?, en ecngewijjè drucl^;
Een leven vol gevaers, een ar bey d vol van flrijd,
Daerm' om den dienB van 't lijf,"wort eer en leven qmjt»
Een kercker van 't gemoed, een firick^ die ons beknelt.
En daer men vryheyt Veylt, om een on/e^ergelt.
En daermen flr af verwacht in plaets van eerlijc!{_loon,
Dits,dat,mcn in het Ηο[β^Ι in'tgemeen ten toon.
-ocr page 215-
Hooghiemetwge. Hcoghmoeciigheyt,Grootshejt,^c. 203
|
J'VÌC Mee^er is van 't jpel,dim cermen als een Goik,
En een onrecht gemoed, dut wert een oMrou Sott.
En haelt foo grooten lóf, datyder een verfiieht.
En roept ο 'tijd ! ο ve'η ! 't il bier een bange lucht.
Altimetri λ. Hooghte metinge,
"C En jonge Maeghd, die met een aerdige
-Aftand met beyde handen een Geoine-
trifch quadraet hout, om de hooghte van
€en fteyle tooren te meten.
^Itimetria , is die daer meet, foo wel de
hooghte van een tooren , of fpitfe van een
bergli, of van wat gebouw of wat hooghte
het zijn magh.
longh wortiè gemaelt,om dat de Hoogh-
te metinge een Dochter is van de Geome-
trie, diewelcke niet een ftipken ontaerdende
van haere Moeder, let met alle naerftigheyt
op alle maten,die zy van haer geleert heeft.
Zy hout het Geometrilch quadraet, om dat
dit Inftrument werckt door de deelingen,
dieder opgeteyckent ftaen , en dat nae de
bevveginge of ftellinge van 't geene men wil
afiien.Doch hier vao kan men meer fien in t
beeld van de Geometrie en Planimetrie.
: wapen rock, ge-
ftickt met eedelgefteenten van grooter
Waerde, en onder 't opperkleed ialfe een
llordigh onderkleed hebben,dat gantich ge-
fcheurt zijnde , de aerde of de afch gelijckt,
hebbende onder den rechter arm een Pauw,
en de flincker ftaet open en om hoogh ge-
keert , ftaende met d eene voet, op een
groote kloot, en met d'ander als offe daer
van boven af flibberde.
Grootsheyt heeft haer oorfprongh uyte
hovaerdye, niet feer ontaerdende van haere
Natuyre , diewelcke nergens anders uyt
voortkomt als uyt een valfche inbeeldinge.
Van dat men fich waent beter te zijn als een
ander: Waerover ^ugu^mus iêyt in'txiv
boeck van de ftad Godes, dat de Havaadye niet
anders is als een hert^eht yan een verkeerde grootdunc- ■
kentheyt. Dit felvC beveiligen Hugo, Ifidorws en
β. Thomas, en bepaelen de Hovaerdye die al-
ieetle bcveftightis,feggcnde,datfe is m aw^c-
fehickte hertsitoihttot Horgheyt. longh wortfege-
maelt, om dat de Philofooph in fijne Wel-
Iprckens konil ieght, dar het den longelin-
gen eygen is, eergierigh, groots en hovaer-
digh te zijn. ' |
Blind is zy gemaelt, om dat de Groots-
heyt den Mcniche ibodaenigh verblint, dat
het quaede, waer in meeft ons verderf gele-
gen is, aldermeeil van ons wort begeert, en
wy zijn altijd beforght dat wy meeil daer
nae ftaen, waer in het meefte gevaer is, zijn-
de berooft van het hcht des Heeren. Waer
over oock de H.Oudvaeder de Hovaerdig-
heyt by de blinde vergelijckende,aldus feyt:
Gelijc/(_de blinde,van eenyder,licht kmt wrden befcha-
dight, alfoo Ιψη oock een hovaerdige , die God niet kent
(■want het hegmfel van de hovaerdye is God niet te /jen-
nen ) lichtlï]ck^ van de menfchen gevangen ^vorden , ali·
pijnde van 't ofperfle licht berooft. Zy wordt ge-
maelt datfe het aengeficht en haer wefen
om hoogh fteeckt,om te vertoonen,'t geene
Dante in fijn Vage vier feyt:
0»2 dat de Grootjheyt plaeght dit hroofe Adams fact.
So buygt het noch fijn hals, noch kent fijn eygen qmet.
Het koftle en rijcklijcke roede kleet,met
eedele fteenen geborduyrt, bediet dat de
Hooghmoedigheyt in fijne longheyt veele
bloeds heeft ,''t welck een oorfaecke is van
de natuerlijcke hette, gelijck Galemis feyt, al-
foo dat hy door defe hette en overvloet des
bloeds, fich in fijn doen ftcrck en welgeftek
vint, door de fubtijlheyt en opheffinge der
geeften,achtende fich daer door veel mach-
tiger en rijcker als andere.
' Het geTchearde kleed van verwe als de
aerde of als afiche, bediet datdegroot-
hertige en hovaerdige van geener waerde is,
ilecht en veracht als dreck en affche, gelijck
Syrach ll·yΐ,Ghy dreci^cn afjche 'watvnhovaerdight
ghy u ? Hierom is 't inibnderheyt in de Arme
ondraeghlijck en lelijck , groots en hoogh-
moedigh te zijn,geHjck ^uguftinus mede fwr,
de Hovaerdye wort meer in de Arme, ah in de Rtjc-
ke, gelaflert.
In de rechter arm hontie een Pauw, tot
een teycken,dat dit Dier behaegen fchept in
fijne uytwendige veeren,fich te groots hou-
dende by 't gefelfchap van andere vogelen :
alfoo veraclit oock een groots en hovaer-
digh Menfch alle andere perfoonen. Waer
over ^'ugupimis feyt, de Hovaerdye kaet haere-
medegefellinne.
Cc Ζ De- |
-ocr page 216-
|
2 04 Ήοοφψ ν dn ΈΰΥ£. S u e l
De flincker arm om hoogli, met de open
hand'betcyeken:, dar de grootiche Menlch
met pochen en Voordoen , fich waenr mee-
fter te zijn in alle dingen. Dat zy op een
kloot ftaet, bediet, het geraer v/aer op dc
Hö\'aerdige ftact, weiende dele kloot een
ieer beweeghlijck beeld, fich bewegende
door 't aenroeren, om dat diefelve geen va-
ftigheyt heeft, en dacrom wortie geftelr, als
ófie met d ander voet daer af viel, hebben-
de de grootsheyr geen grond , waer op zy
ftaen kan, fich felve ftortende van boven
neer in armoede en ellende,
Seecker aerdigh Latijns Poeet, heeft op
defer wijiê van de Hovaerdye gefchreven :
Siedy iemand 't hoofd op fleecken,
Veel vm flam en fchatten f^reecken.
Trots vm opβagh , 't hert vol wind-,
Segii vry, dat fijn val begint.
Sublimità della Gloria.
Hoogheyt "van Eere.
OM dit af te beelden maeldemen een
beeld dat op een hoöge colomne of pi-
lacr ftont die feer cierlijck met beelden en
iofwerck was uytgehouwen ,. 't beeld fai in
de rechter hand een Lauwerkrans hebben,
cn in de flincker een'ipiefle.
De Romeynen plaghten haere Burgeren
aldus in den hooghften top totte Hoogheyt
van Eere te verheiFen, Hellende verheven
beelden op colomnen, tot haerder eere.
Waer over de Poeet Emim van Scipio feglit,
hoegrootm beeld fulkn ile Romeynen , "Wf/over u macc
iim ? met hoe gr ooien colom , [al u eere en lofijcke dae'
tk?t uytbrommeni willende te kennen geven,
lioe hoógh hy waerdigh was boven andere
te worden verheven. Waer over Plimus lèyt,
de reeden waerom deie iïiylen zijn opge-
recht, is om boven andere Menlchen te
worden verheven. De aidereerfte dien een
een colomne ter eeren wierde opgerecht, is
geweeft Cajm Menm, nae dat hy de oude La-
tijnen hadde overwonnen , en dat was 416
ïaeren van d'opbouwinge van Romen : al-
hoewel Lmui ieyt dat Merims te gelijck met
Ïuriut Camiêis triumpheerde in 't laer 418,
'nae dat hy de Tivolefen , Velletranen , Ne-
ptuneten , en andere Volckeren van Latmm
liadde overwonnen , en dat de Raed haer
fceyde op de Marckt eerbeelden tepaerde |
IMITA della G l ο r i a.
Helde, 't Is feecker dat Cajm Duelliui, de eerfte
geweeft is, die de colomna Roftrata ter ee-
ren is opgerecht, hebbende aldereeril in de
Scheepsitrijd getriompheert regens die van
Carthago in "t iaer 493; waer van men noch
een ftuck van de voer fier , mette otnichrij-
vinge. Tegenwoordigh fietmen noch bin-
nen Romen die van Trajaim die 123 voeren
hoogh is , en van ^ntonhm , hoogh weien-
de 17 y voeten , waer op een naeckt beeld
ftact, dat een krans in de rechter cn een
ipies in de flincker hand heeft, welcke co-
lomnen van biiyten met veele flachtcnen
overwinningen &c. feer cierlijcken zijn
uytgehouwen : Deie Yan ^ntonhms daer ftaet
tegenwoordigh boven op , een Sint Panks,
die van koper verguit is. Op die van Trajanus
is S. Petrus geftelt, door lafl: van Pain Sixtus v,
met veel meer andere, die by vericheyden
Schrijvers als by ^idum, Smetium, I. L'ffmm,
Gruterium en andere zijn re vinden.
De Lauwerkranife iifer in de eene en de
fpiefle in d'ander hand geftelt, om dat deie
dingen ieer wel palTen , voor die van een
doorluchtige geeil, ibó wel door de goede
konften als door de waepenen verheven
worden, want de brave Poëten plaghten
foo wel als de Manhafte Capiteynen , mee
een Lauwerkrans gekroont te werden , ge-
lijck Ovii/i»i in fijn i boeck Metamor^h.^^poUa
daer van doet aerdigh fingen :
O Lmvcrhoom tny toegevvijt.
Die altijd onfi vreiighde zijt.
Onsflaepen vvoeldy met u lof.
Ons Ve'el en Harten vinden βοβ
Ghy kranfl dien Held die met trophéeï
Met pomp en pracht het flot in ree·
De Ipielie is een teycken van den krijgh,
en daerom wierde die Bellona in de hand ge-
geven , en dat voor den Tempel, alwaer
de Krijghs-fuyle ftont : van waer oock de
Romeynen, gelijckwy elders gelèytheb-
ben , een fpieife wierpen , nae wat fyde zy
den krijgh wilden voeren. Zy is oock een
beeld van, Wijsheyt, waerom zy oock PaU^
in de hand is geilek , die van de Heydenen
voor een Goddinne van de Wijsheyt g^
houden wierde : door wiens'hulpe,
mede door de treflijckheyt van de Krijg"®"
konfte, men totte hooghftc top van e«re
geraeckte,
SpF' |
-ocr page 217-
|
Eofe.
5 f E R a Ν ζ Α. Hofe. |
Speranza. 205·
Speranza, ifafi, van d'Oude afgemaelt. |
|
■p En Maeghdeken in 'r groen geklcet,inet
^een bloeinekrans, houdende een Cupido
in den arm, dien zy haer eygen borllen te
luygen geeft.
De bloemekrans om reeden , die in de
Medaglie van CUudius van de Lely is gefeyt,
■ bediet de Ηορς, om datwy de bloemen
liende geopent, de aenilaende vrucht ver-
M'achten.
De Cupido die de borften ilxyght, is een
teycken waer door vertoont wert, dar de
Hope een waerachtigh voedfel van de Lief-
de is,en waer de Hope ontbreeckt daer ver-
dwijnt de Liefde in aller haeft, want om dat
■^y is een ontftellende quellinge van 't ver-
langen , om de beminde laecke te genieten,
foo iffer geen twijfel aen.ofzy kan nietfon-
«icr de liefde , noch de liefde kan fonder de
Hope beftandigh zijn. En gelijck men nim-
mermeer nae 't quaed fai verlangen dat een
ï^enfch heeft,foo hoopt hy altijt nae't goe-
, te weten van een Man , die wel, nae de
Natuyre en nae de reeden leeft : En gelijck
liet goede lichtlijck is te kennen,ίο beweegt
het oock denMenich lichtlijck om'tielve te
beminnen, te hopen, te beiitten en fich daer
in te verblijden. Waer over tyiugujl'mus over
den Io'4 Pfalm'feyt, dat de Liefde /onder de Hope
kan komen tot het ytït van haer e begeerte^
Speranza. Hope.
E En Vrouwe in 't geel gekleedt met een
boflèl bloemen op t hoofd, 'i kleed fai
Vol kruyden en planten weien, houdende in
de flincker hand een Ancker.
De hoedaenigheden van \ goede, die ons
ftaen aén te mercken, zijn tvveederleye : de
cerile is het eerlijcke,d ander hét profijtlijc-
ke.De eerfte,wort door de bloemen te ken-
nen gegeven , wefende cierfels van de eere.
De tweede,door't ancker^wefende een noot-
liulp in t grootfte gevaer van de fbrtuyne.
De Hope wort geel gemaeckt.en dit kleet
V^oxt oock <uJi'rora of de JVIorgenftond ge-
geven : En niet ibnder reeden naemden de
Athenienfen de Hope voor de Morgenftond,
«m dat de dagh door 't aenbreken van die-
feive naedert,en alle dingen fich daerin ver-
nieuwen , beginnende van nieuws te hopen,
nae 't geene Ycriooieii wa?» |
En jongh vrolijck Maeghdeken met eea
^lang doorfchijnend kleet, fonder gordel,
houdende inde twee vingers van de hand
een klaver van drie blaeders, lichtende tnet
d'ander hand haer kleed op , fchijnende als
ofle op de tippen van de toonen gingh.
De Hope wort longhgemaelt, om datfe
begint als de kinderkens, want allbo men de
Hope van haer heeft,datfe goed fullen wor-
den , allbo oock in 't geene de Menfche
hoopt, foo kan hy lich noch niet volkOme-
lijck verblijden.
■ Vrolijck wortiè vertoont, om dat al het
gevolgh dat de Meniche hoopt hem vro-
iijckheyt aenbrenght. Oock vertoont het
langh en doorfchijnend kleet,dat alle Hope
langh is, en men fier fijn begeerte of verlan-
gen door 't kleed heen.
Met een kleed fonder gordel wortle ver-
toont , om dat de Hope de waerheydt niec
bind noch grijpt, maer var alleene dat gee-
ne, wat hem hier en daer uyt delocht mocht
aen waeyen.
Het trifolium of klaver drie-blad met
dryen, . is het eerfte dar van alle gefayde
kruyden voortkomt j En dit is 't, dat ge-
naemt wort, het groen van de Hope.
Zy gaet op de tippen van de voeten , om
dat de Hope niqt vaft iiaet, en zy voegt fich
nimmermeer ten zy by geval,en altijt dunkt
ons 't geene,waer nae wy hopen, veel groo-
ter, als 't geene wy hebben enbefitten.
Speranza. Hope.
TN de Med^lien van Ckudms is een Vrouwe
i-gemaelt inTgroen gekleet, met een Ixly
in de hand , óm dat die bloeme de Hope
vertoont, diewelcke een verwachtinge is
van 'tgoed, gdijck in 't tegendeel de vreefe
een ontroeringe is van't gemoed in de ver-
wachtinge van 't quaed. Waer over als wy
de bloemen fien, foo plachten wy nae de
vrucht te hopen, diewe ckeons in korte da-
gen door dèn loop van de Natuyre worde
gegeven, om oniè Hope niet te bedriegen,
cn alhoewel alle bloemen in ons de Hope
verwecken, niet te min,ibo brenght de Lely
als een bloeme die aengenaemft is boven al-
le andere,de meefte Hope aen, gelijcli Pkrius
feyt,
Pc 3 fó |
-ocr page 218-
|
206
In 'r' groen is zy gekleer, nae de gelijck-
niiTe van de kruyden,diewelcke Hope geven
van eén goede inkomft of ooghft.
Speranza. Hope,
E En Vrouwe in't groen,die mette rechter
hand de ilippe van 'r kleed oplicht, en in
de flincker hontfe een ichaele waer in een
Lely leyt. Aldus vimmen dieiëlve gefneden
in de Medaglie van Keyiêr ^drianus.
Speranza divina & certa.
Hope die Godlijci^ en fcecker 'u.
E En jongh Maeghdeken, gekleet als voor
geieyt is , mette handen te faemen ge-
voeght, en de oogen ten Hemel gekeert.
Gelijck de Werrelt en de Menlchen, die
fterflijcken onièecker zijn van haere geduy-
righeyt, niet konnen eenige werckinge van
een leker en vaft goed voortbrengen , alfbo
Ichenckt en befit God , die een gever alles
goeds en de waerachtige grond van alle
Menithlijcke Hope is , alles volmaecktlijck
in lich felven. En daerom wort dees beeld-
niffe gemaelt, dat zy de oogen ten Hemel
keert,de handen gevouwen hébbende.Waer
over de Propheet ièyt : Sahgh u hy die fijne oogen
■van d'ydelheyt en valjche fotheden afwent.En die iich
met het gemoed en met opmerckinge eedel
niaeckt,hopende en verlangende nae onver-
derflijcke dingen, die de veranderingen van
de tijd, noch de toevallen van dit fterflijck
leven, niet zijn onderworpen.
longh wortie gemaelt, om datie moet
gefont, welgefteit, fterck en bevalligh zijn,
niet konnende hopen , 't geene zy nier be-
minnen , noch 't geene beminnen dar geen
hope heeft van 't goede of van 't fchoone :
En defe hope, gelijck S, Hieronymus feyt, is
niet anders als een verwachtinge van die
dingen, waer in wy vertrouweti hebben.
Speranze delle Fatiche.
Hope Ί/αη den ^yirheyd.
E En Vrouwe in 't groen gekleer, die koe-
ren in haar fchoot hout, 't felve mee de
ander hand fayende.
Defe beeldnifle vertoont dat de Hope
een verlangen is van een goede iaecke, met
kennilTe van becjuacmheydi: om \ felve te |
mogen verkrijgen, want het kooren, op een.
behoorlijcke maniere, iayende, lbo weet hV
door de voorgaende eervaerentheyt^dat het
iich vermeerdert, en daerom werpt hy het
weynige als nu vry willigh wegh , op Hope
dat het fai overvloedigh wederom in ko-
men. Alhoewel 't felve door veele toeval-
len kan werden verhindert. Waer over
aldus linght :
Met honigh is ons hoop en bittre alB gemenght.
Die heden ons Wel vrenghd , meer morgen droef k^d '
fchenekt :
Oie nu vliegt me 'tgtflernt,en daeltPraxiveer henect,^
Dus k.an de Dood aÜecn, al onfe Hoop vertreeni
Speranze Fallace.
Hope die Valfeh is.
E En groot Maeghdeken , wiens havreti
'Zijn ten Hemel gerecht, met bloote bor-
ften, en een oogh in 't voorhoofd, en twe&·
groote vleugels aen de fchouderen,houden-
de in de rechter hand een Wolxken, in de
flincker een Vleermuys en een Kauworde.
longh wortfe gemaelt, want gelijck dees
Ouder ongeftadigh is, alfoo flabackt oock
deiè Hope , als hopende fonder grond , op
dingen die buyten de Reeden en behoor-
lijckheyt gaen.
Een oogh heeftle alleen, om dat een
Menfch aen vvien 'r licht van de Werldiche
dingen ontbreeckt,hebbende oock geen an-
der vertrouwen, of eenigh ander licht dat
van 't Gelove of Godsdienft herkomt,
'twelck nochtans het oprechte tafereel is,
in de fchipbrekinge van de vervallende Ho-
pe, foo verlieft zy het licht terftont en wan-
hoopt.
Met feer groote vleugels wordtiê ge-
maeckt, om dat onder haere ichaduwe veel
volx fchuylt, want de menichte der Sottert
is feer groot.
' Het Wolxken vertoont,dat defe fnellijck
door den Wind wort verdreven, en ibndef
dat het de Menich weet, vervlieght en ver-
dwijnt het.
By de Werreldfche Hope wort oock de
Vleermuys vergeleken, diewelcke ineeften-
deel in 't duyfter vlieght, hebbende geen
glants van 't licht, 't welck is PM
onfe Heere, noch de gunfte van fijne ge-
naede. Hierom wortie mette Vleenmy?
afgei
Hof e die Codlyck en feechr ìì* Ήο^ε ite valfch is. |
-ocr page 219-
11!
|
Hovderàye. S
afgemaelt.en daerom feyttnen dar defe Ho-
pe defe naevolgers heeft, als logens, droo-
men , valfche wercken eo logenachtige gif-
iingen.
Mette naeckte borften wortie gemaelt,
Wantfe voeden een yder vryvvilligh met
haermelck.
De Koeworde die in korte tijd iëer waft
en fieli verheft, maer in der haefl: ter aerden
Vàlt en verdort, vertoont dat defe Hope,die
qualijck gegronder is, hoe hooger men die-
ielve fiet opftijgen, dies te eerder ilaetlè in
gevaer van te niet te gaen, en in roock te
Verdwijnen.
Superbia. Hovaerdye.
EEn fchoone en hooghmoedige Vrouwe,
ieer adelijck in 't root gekleet,met goud
Sekroont en groote menichte van eedelge-
"eenten, houdende in: de rechter hand een
ïauvv, en in de flincker hand een' Spiegel,
"VVaer in zy fiet, en haer felve fpiegelt.
De Hovaerdye gelijck 5·. Bernanlm ieyt, is
een ongeregelde genegentheyt van eygen
hoogheyt, en daerom plagh diefelve mee-
ftendeel te heerfchen in lichthertige en on-
geftadige Verftanden. En hier uyt komt het
datfe fchoon , hooghmoedigh enrijcklijck
gekleet wort.
Het fpiegien vertoont dat fich deHo-
vaerdige fchoon en lieflijck laet duncken,
fich felve in dele geluckiiiligheyt,die in hem
is, hef kofende, waer door hy de ftoutmoe-
digheyt in fich voed,fonder dat hy oy t fijne
oogen die hem fouden mogen moeylijck en
Verdrietigh maken, nae fijne onvolmaeckt-
heyt wil keeren : Daerom wort hy de Pauw
Vergeleecken,diewelcke in fijne uytwendige
Veeren behagen icheppende , fich te groots
hout, om in 't gelelichap van andere Voge-
len te verkeeren.
De kroone op de maniere als gefeyt is,
bediet, dat de Hovaerdige feer begeerigh is
om over andere luyden te heerfchen en te
gebiedeii, en dat de Hovaerdye een Konin-
alle o-ebreken. En dat de Hovaerdye voor-
naemlijck onder de kroonen en hoogheden
Wort verberght en verkregen : \yaer van
' iucifer een kìaer voorbeeld is, diewelcke
pijnde op de ipitfe vanfijnegeluckfalighcyt. |
U Ρ E R Β X A. 207
valt in d'ellendige flavernye van deHovaer»
digheyt, gelijck Dame feght ;
't Begin van deerfle val ynas Jmode hovaerdy.
Die ghy faeght hartgedruckt met 's Werrelts flaver>^.
En 't ipreeckwoort luyt : I-Vie hoogh kiimt,
valt Uegh.
Het roode kleed geeft te verftaen,dar de
Hovaerdye meeft gevonden wort in chole-
rique of oplopende , en in fanguine of bly-
geeftige luyden, diewelcke fich altijt groots
houden, foeckende , dit gevoelen van haer
felve met geweld ftaende te houden , en dat
door de uytwendige vercierfelen van haer
lichaem.
Fede Maritale. HoulijxTrouyo,
EEn Vrouwe in 't wit gekleet, houdende
met beyde vingers van de rechter hand
een gulden trou-ringh.
Vyc de Medaglie van ÏlmtiUa,"
EEn Man en Vrouw , diewelcke nialkan-
deren trouwen, gevende malkanderen
de rechter hand.
Matrimonio. Houhjci^,
EEn longhman van fijne eerfte melckhay-
ren die aen de flincker hand een goude
trouwringh heeft, leunende mette rechter
op een ftòck.
Mauimoniam of Houwlijck is de naeme van
een wetlijck Werck , dat den Menfch re fae-
men doet vereenigen , en maecktiè tot Man
en Vrouwe, gelijck Math. xix wort ver-
hack.
De guide Trouwringh bediet getrou-
Avigheyt en fuyverheyt desgemoeds, die
tuffchen Man en Vrouwe behoort te wefen.
En 't eerfte gebruyck van den Ringh,gelijck
Pierim verhaelt, is geweeft ter gedachte van
eenigh befonder werck uyt te voeren. En
wierde diefelve Ringh oock gemneckt ter
gedachtniffe van dingen die afte fnoo wae-
,ren. Maer naederhand als de naerftigheyt
en de voorwendingen van de ftaetfi-icht en
grootsheyt van pracht aenwies, foo bracht-
•men het goud en d'Eedelfteenten ter b^en,
die men tot een cierfel , aen de handen
droegh : foo dat de Ringh, ten opficht ν ni
diceèrfte gebruyck, naederhand, als tot
eea |
-ocr page 220-
|
2O8
een Wet is aengenomen, datmen diefelve
tor een teycken van 'r Houwlijck behoorde
te draegeii, ter gedachtniiTe van datmen de
vaile trouwe , die eentnael belooft was, ge-
duyrigh wilde oiiderhouden.
Her lock vertoont, dar het Houwlijck de
jonge gemoederen betoomt,en maeckt datfe
haer felve en anderen nut en profijtigh zijn.
ΤΠ En longelingh prachtigh met een lock
-i-Om den hals, en boeyen aen de beenen,
met een guide Trouwringh aen den vinger,
houdende in dieièlve hand een Qupe-appel,
en onder fijne voeten een Slange.
Door't lock en de Boeyen wort ver-
ftaen , dat het Houlijek een laftigh en feer
fwaer pack voor den Man is, en een hinder-
pael om in veele handelingen met vryheyt
te treden, wefende het Houlijek een verko-
pinge fijns felfs, en een verbinteniffe aen een
geduerige Wet : boven dit alles ififet noch-
tans aengenaem en behaeghlijck, en dar om
veele inlichten , doch infonderheyt om erf-
genaemen tor zijne middelen te verkrij-
gen, dievvelcke als rechte erven fouden zijn;
ya» de goederen, van het goed getucht, van
deeere en van't aenfien dat hy in de SraJc
heeft verkregen. Nemende defe laii: daerpm
aen, datfe, door haer, foude werden onder-
houdenj En om in de Liefde haer veriiiaeck
en vrolijckheyt, die geoorloft is, te plegen.
Daerom is hy met een Ringh gemaeckt,
'twelck een teycken is, vanVoortrefiijck-
heyt en eere-lland. |
De Quee-appel wierde, door 't bevel van
Solon , te t^ihenoi, aen de Bruydegoms ver-
toont , als zijnde door de vruchtbaerheyt:
Venui toegewijt : Zy wort oock in veele Me-
daglien daer toe gefiieden, want zy is een
bewijs van onderlinge Liefde , gelijck Pifri."^
ieyt. Defe wordèi\oock op eenige plaetfen
de Eedel-IufFers to'egeworpen , door een
Minnekracht en met handkuffinge van we-,
derfyden. Of veel liever , om dat een Man
die vrucht geniet, wanneer hy Wetlijck dat
eynde verkrijght, dar door middel van'c
Houwlijck is geoorloft : WQÌende anderfins
een fwaere fonde, die ons van Gods Rijckö
vervreemt.
De Adderflange onder fijne voeten, be-
dier , dat men alle quaede gedachten niet
voeten moet treden, die tor fchaede van fijn
medegeièllinne,mct wien hy in'r Houwlijck
verknocht is , fouden ftrecken : Vliedende
den aert van de Adderflange, diewelcke
door een Minnetochtigh vermaeck, haeren
Man doodér, gelijck elders gefeyt is.
Benevolenza & unione Μ α-
χ uimoniale, Hotnvhjxe Fcreenìngf
en Goeèw'tüigheyt,
E En Vrouwe die een krans van Wijnranc-
ken om 't hoofd heeft gevlochten met
een Olmtack in haer hand,of aen haer beril
ialfe houden het Zeevogeltjen ^kion ge-
heeten.
Een yder weet hoe feer de Wijnilock de»
Olm , en weder de Olm den Wijnilock be-
mint ,waer van OvUhui finght :
Z?e Viijnmnck heeft den Olm bemint,
ΐη d'Olm herft weer den rmnck befint.
En om de Minnelijcke Goedwilligheyt etf
Vereeninge,wort de 01m,den Man van den
Wijnilock geheeten, en de Wijnranck worc
Weduwe genaemt, wanneerfe niet by den
Olm flaet of leunt. CmUm feyt in fijn Bruy-
lofts-dichten ; |
-ocr page 221-
|
Df H^jnflock^ fich als 't Weeuken qudt.
Wanneerfe cenfacm flaet op 'i veld.
En noch lager lèyr hy, mogelijck is de TVijn-
l}ocli_ met haerat Man den Olm vereenïght. En
Martialis in r vierde boeck over de bruyloft
van Prudentim en Claudia, willende vertoo-
nen haere Vereeninge en Goedwilligheyt,
feyt hy :
De Riinck aen d'Olm «iet beter votght.
Dan als dit jonge Pacr gcnoeght.
ColumeUa, Horatim, CatuUM , en Bernbui verhàe-·
len 't felve.
Op defe gedancken gact oock Taffo, wan-
. neer hy ieyt, de boomen beminnen malkan-
deren mede, en men kanfien,met wat gene-
gentheyt de Wijnftock haeren Man om-
armt en bemint. Dit felve doet niet alleen
de Wijnftock en Olm, maer oock de Effche
cn Populier. Hierwort de Olm alleen ge-
nomen om niet al te overvloedigh te zijn,
noch de krans met al te veel tacken re ver-
warren. Maer alderbequaemft fai deWijn-
ranck met haeren Man den Olmboom, om-
flingert zijn: tot een beeld vanGoeddae-
Àigheyt en Houlijxe Vereeninge. „ , _ „
He; Vogeljiea f/ihon in de hanti daer mede, door de liefde en door goedda-
^ ® - ' Di dighejc |
209
als een Muich,
hebbende aU
leen eeìiige witte en purpere pennekens , eii
eenen dunnen en langen hals, fwervende aen
den Oever van de Èee, klagende en ker-
mende met een beweeghlijcke ftemme, al-
waer het oock fijn neft maeckt, broedende
leven dagen, diewelckeom datiegeluckigh
zijn, wordenie de Alcyoniiche dagen ge-
heeten, want in die tijd,ftaet de Zee gantfch
ftille : gelijck Plinius en Ifidom verhaelen,
waerover verlcheyden Poëten als Fiigams,
Kpta, Petranha en andere, daer over Dich-
ten hebben gemaeckt, gelijck Zanaxam op
deiê maniere" mede gedaen heeft :
't Alcyon temt de Zee, en flilt de dolle winden,
Miffchim fd 't oock den brmd in mijne borfi ver·»
flinden.
Men iêyt dat ^kyone de Vrouwe gesveeli
is van den blinden Koningh van Thracien,
en alfoo zy dienielven in den droom hadde
gefien, dat haer Man , die zy foo hertlijck
beminde, in een groulijcken ftorm fcliip-
breeckinge geleden en geftorven was, foo
heeft zy fich mede , uyt groote droefnis,,
in de Zee geworpen. De Poëten hebben
verliert datle in foodaenigen Vogel her->
ichept was, en datfe in Éee op het doo-
de lichaem van haeren Man heene vloogh,
jammerlijckàen deh Oever weenende. Met
groot oordeel heeft Ovidiui in 't χ boeck
van fijne Herichcppinge , deiê Vrouwe in
een cjTicyon herilelt, om dat deie Vogel, uy-
ter Natuyre , aen liaeren Man foodaenige
goetgunftigheyt betoont : en dat niet voor
een wijl, maer foeekr_ alle tijd met haeren
Man vereenight te blijven , niet uyt geyl-
heytof dertèlheyt, maer uyt vriendlijcke
toegenegentheydt, die een Vrouw haeren
Man behoort roe re dragen , en neemt oock
geenen anderen aen , alwaer 't fchoon , dat
d'Ouderdom haer de kracht, om te vlie-
gen , hadde benomen. Waer over Plutanhm
in de verhandelinge van de naerftigheyt der
Dieren, van defen Vogel ^kyon aldus feght ;
Wanneer d'Ouderdom het Manneken /uw^ maeckt eit
traegh om te volgen , dan neemt xy hem op den rugge^
jae draeght , en voet hem, hem iioyt ver/lootemle noch
alleen ketende, maer ter dood by hem blijvende.
Men behoort de vriendlijcke natuyre van
dit Vogeltjen cJldone te volgen , wefende
Eouwel'jxeVertetììngeenGocdwtlli^eyt. Benevolenza, &c.
heeft, is een weynig grooter r
by nae geheel Hemels blaea, |
-ocr page 222-
ZIO Houwl^xeVereeningêenGoeimiitgheyt. Benevolenza,&c.
digheyt vereenight,hebbendein twee licha-
men eene ziek,en eenen wille, en dat d'eene,
iich herichegpe in d'ander, levende vrolijck
en blijde, Iich genoegende met fijn weder-
paer, die hem van God is toegeTOeght. En
tot dien eynde fai ick het Dicht hier by voe-
gen dat op de Bruyloft van Βαριψα Gavoni en
lijn Bruyd is vereert, 't welck aldus is nae-
gevolght :
JVacr hebdy àoch Natuyr foo fchoomn hedd gefneden,
Soo Hemels, foo yolmaeclit, foo aerdighlijeli van leden ?
Een xidMt "witder deugd,een richtfioer vandeMrt,
Soo fdigh,iaegelijcl^de hooghfle K^ningin :
Die met haer.glmts verheught, en mee veelfaligheden,
Haer Britydegom herfchept in hoer volmaeekte zeden :
En leyt hem op het (^oor,om dat hy 't lieve !qnd,
Aixrxa.'sHemels licht, foo vkrighlijckjiemint,
o onderwonnen Held ! in Wijsheyt "wel bedreven,
Gy z'jt van 's hemels Choor,al lang haer voorgefchreveti.
Van "waer een vrolijck^ hert,het lieβijck, gaet te moet, '
En-waer gefladigh l>loeyt,hetalclerfchoonjlegòet,
Ώοοηι fai Koma.jketsgelijc/( een lente bloeyen, ,
En hier uyt fai dan voorts een gulden eeinve groeyen,
. Een trejfelijekgeflacht,en kinders noe u "wenfch.
Tot cierfel van dees Stad,van ^verreld en van menfch. -p En Man van bedaeghd Ouder , in 't wit
. En voorvvaer daer kan geen grooter ge- Hgekleet,en op dat kleet een purpre Man-
luckfaligheyt tuffchen twee mede-gefellen tel,uyt cfen Hemel komt een klaerblincken-
de ftraele il:raeleh,'t welck dit beeld verlicht,
weiènde gekroont met een 01ijfkrans,heb-
bende een goudekeeten aen den hals , waer
aen een Hert hanght, de rechter arm recht
uytftekende: mette llincker hand houd hy
een ftock in d'aerde, alwaer een groene en
draegende Wijnranck omilingertis, aen de
rechter fyde fai een Oyevaer ftaen.
Hy wort Manlijck afgebeeld, vermits de
longelingh de deughd wel kan oefnen,maer
is door de nieuwigheyt en hette van't bloed
geheel genegen tot wercken die aen de fin-
weien , als Eenigheyt en Goedwilligheyt,
•waerdigh om gedruckt te worden in de ge-
moederen van die geene,die door den band
des Houlijx met een ander verknocht zijn.
phocilides feght ; ,
Waer is gevvenfchtey Stand,dan alsgeiroude lieden,
T)e onderlinge min en gmfl malkander bieden :
VVaer d'Ouderdom, noch tijd, de Liefde niet -ver-
flóort,
Έμ vvaer dat noch verfchil noch tvveejpalt -ννοτΛ.
gehoon.
mette V)elcl^ 39 faercn fonder eenìge onruft heeft ge-
'leeft, andere ίeggen , fonder eenige quetfinge desgC'
moeds. Noch iiïer een ander graflchrift by
_den eerften Wijnberghbuytende Latijniche
Poorte gevonden , alwaer hy totten Lefer
ieyt, hk iveet datghy benijt 't geen ghy hier leefi , en
dat om drie oorfaccl^n. I. Ick_ heb mijn ecre gehadt
tervijl icli leefde. 2. Ick ben gefontgeytceSl·,. Icli
hebbe middelengehadt terwijlicl^leefle, en daerenboveri
heb ick^gehadt een feer lieve Htiysvrou^ve,
Hebben de Heydenen dele Deughd ge-
hadt om met haere Vroukens fonder eenigh
verfchiljtwift, aeniloot of ergernis te leven,
en haer met allevriendlijckegoeddadigheyt
te omhellen, hoe veel te meer behooren de
Chriftenen te verforgen, om heylighlijck en
vreedfiiem inden band des Houlijxteleven,
en dat in alle eendrachtigheyt en goeddae-
digheyt, op datiè hier nae in her ander le-
ven, 't welck is de eeuwige heerlijckheyt, in
Chriβo mogen blijven vereenight.
A j u τ o. Hulpe,
Hier uyt komt het dat de Oude Romey-
nen ons veele gedachtniiTen hebben naege-
cArifloteles, is genegen tot gierigheyt, om dat
hem de eervaerentheyt geleert heeft, hoe
fwaerlijcken faecke het zy, het goed te ver-
krijgen, en hoe licht het is om dat te verlic-
ièn , en daejom is hy ieer vafthoudende om
een ander te helpen , hebbende altijd twee
Honden aen fijne fyde : d'eene is de begeer-
lijckheyt om te hebben , en d'ander is de
vreeièom teverlieien: alhoewel het waer
is., dat een Oude wel kan goeden raed ge-
ven,van wegen lijn eervaerentheyt,van din·»
ïaeten van die geene die lange tijd in den nen hangen ; Ên de Oude, nae 't leggen van
Houlijcken ilaet geleeft hebben, en dat met
onderlinge liefde, fonder twift of gefchil :
'Waer van verfcheyden graffchrifteii zijn te
vinden , als van fuUus Primogenius, die van fijn
Huysvrouwe fama een graffchrift geilelt is,
van dat zy i J laeren en 6 Maenden met
hem fonder eenigh gefchil, geleeft hadde.
Ilavius heeft met Flavia 4 y laeren fonder twift
geleeft,en veel meer andere. Plimus verhaelt
aen Geminius, O, feyt hy, Onfe Macrinus heeft een
diepe ^vonde in fijn herte gekregen. Verhoren hebbende fijn
HuyiVrou,van foo fonàerlinge deugd, aljfer oytgeyfieefi is„ gen,die lange lij d zij η geleden.
-ocr page 223-
|
mlpe. A
' Het witte Kleet druckt uy t dat de hande-
lingen moeten oprecht en fuyver \vefen,vry
van alle eygen baet, 't welck tot des Men-
ichen eigen nut gekeert fijnde,doet ds eedele
en deughdlijcke wercken te ruggefetten.
De pnrpere Mantel beeld de Liefde af, die-
Wclcke altijt tot haer ooghwit heeft een an-
der te helpen , en in haer ellende te hulp te
komen : wefende in haer een Godlijcke ge~
iiegentheyt die iliyver en in r gemoed vie-
righ is , tegens God en tegens fijne fchepfe-
len , gelijckfulx de Schriftuyre doorgaens
leert. S. Gregorius feyt : 't h een ^venkytm Liefde
den fwacktn by te βαεή.
De heldre en klaere ftraele uyt den He-
mel daelende en defe beeldenifle verlichten-
de , druckt de Godlijcke hulpe uyt, die alle
Menfchlijcke hulpe verre overtreft. Waer
van oock Homerus leyt, yder Meiifchverlanght nae
^e Godlijcke hulpe. Voorts in de Officien : God
pet doch op mijn hulpe. Heere ! haeH u om my te hel-
pen. En elders , niijn hulpe is van den Heere, en
Verder , mijn huiper en bewaenler Kijt ghy , eninu
ivoort heb icli^gchoopt.
De Olijfkrans óm 't hoofd,wort in veele
plaetfen der H. Schriftuyre de Olyve voor
een vroom Man verftaen, die in 't beibnder
vol vruchten van Barmhertigheyt is,die den
Menfch beweeght tot Godvruchtigheyt om
de arme en behoeftig by te ftaen , gelijck
David feyt in den f2 Ffalm : Maer ick, als een
"vruchtdraegende Olijfboom , in 'thuys des Heeren , heb
in eemvicheyt, op de barmhertigheyt Gods,gehoopt.
Hy draeght een goude'keeten, en door 't
hangen van 't hert daer aen , wort verftaen,
datmen niet alleen mette wercken der Barm-
hertigheyt een ander moet te hulpe komen,
lïiaer oock met raed ( waer van 't hert een
beeld is ) om hem alfoo totten wegh der la-
ligheyt te brengen. Waer over Gregorius in
fijne Moraien feyt,£™ fot Man raed te geven is een
"Werck^ Van Liefde, datmen een -wijs Manfulx iv;7 doen is
vermetelheyt, maer een Man in tegenfpoét -wat te raeden
is ^vïjsheyt,.
Hy wordt mette rechter uytgeftrecktc
arm en opene hand uytgebeeld, o_m de
Menfchlijcke hulpe uyt te drucken die van
de Hebreen Zmha genaemt wort : dat is te
feggen Arm, waer in de macht en de-fterck-
heyt van de Menichelijcke hulpe beftaet. En
by de Oude was het handrcycken een reec-
^en van geftaedige hulpe, waer door \vy in |
J U τ O. 211
alle dingen de hulplijcke hand bieden. En
>elijck Pierius verhaelt foo walTer lbodanige
ieeldenifie wacrgcnomen in 't beeld van de
Goddinne Ops , dat in verfcheyden Meda-
glien geftelt was,als of dat felve aenygelijck
beloofde hulpe te bieden : als die geene,dic
mette Godlijcke hulpe onderftut 'zijnde,het
algemeen voetièl gaf aen alle Sdieplèlen,
die zy oock, te gelijck, wederom in haeren
Ichoot ontfingh.
De ilock die in de aerde ftaet en den
bloeyenden en vruchtdragenden Wijnftock
onderftut? bediet de Echtplicht en Hulpe,
want de Vrouwe vermagh foo weynigh fon-
der de hulpe des Mans , als de Wijnranck
fónder hulpe van den ftock. Waer over
zJrioflo finght :
Oe Wijnranck Siaer gewis vertreden en veracht.
Indien haer niet een flut of ρ ael in eeren bracht.
De Oyevaer worter aen de iyde geftek,
als zijnde de waere beteyckniife van de
Godsdienftigheyt en van de Hulpe, iïilx dat
d'eene qualijck van d'anderkan zijnafge-
fcheyden. Waer door het gefchiet, datmen
in verfcheyden Medaglien van Rom^'hfche
rrincen,diefelvemet groote vercierfels vind
uytgedi'uckt, die door de eedele natuyre
van dit Dier worden afgebeeld.'tWelck een
Man bediet, die tegens fijne Ouderen mee-
lijdigh is en vermaert, om aen diefelve de
hulplaeme hand.te bieden : Want dele Die-
ren draegen groote Ibrgen tegens haere
Oudéren, wanneerfe tot haere grijfe laeren
zijn gekomen, alibo die haer nimmermeer
veriaeten : lae niet alleen wanneerfe tot
haer Ouderdom zijn gekomen,de hand bie-
den,maer oock altijd,als 't noodigh is,wor-
denfe onderhouden door de naerftigheyt
van de eygen jongen. Waer over ^Jikiaius
finght:
Oe Oeyvaer draeght tot pjne vrucht.
Veel hulp cn troofi en goede fucht ;
Het longh, wanneer 't « opgevoet,
Sijn Ouders weer veel deughde doet :
lae djfe zijn beroyt e^mat^
Vm krachten bloot, van 't leven fat.
Sec queecken z,y haer^ Ouders op.
En draegens' over bergh en top.
OeCONO-MIA. mys-befiieringc.
E En Vrouwe van een eerwaerdigh opficht
met Olijftacken geciert, houdende in de
Dd 2 flincker |
-ocr page 224-
Oecoiìomia. 'tlder. Anno.
men haer met alle vlijt en naerftigheyt bc·*
hoort te ftieren.
De Olijfkrans bediet,dat een goed Huys-
beftierder voor al moet beibrgen datter
vreede in fijn Huys onderhouden worde.
De Paffer leert, hoe een yder fijne macht
en midlen moet meeten, en dat hy daer nae,
lbo wel in 't uy tgeven als in andere dingen,
fich daer nae moet voegen,om fijn Huyige-
fin te onderhouden , en door de maete van
geduyrigheyt te veribrgen.En daerom worr
de Huysbeilieringe een bedaeghde Vrouwe
afgemaelt, die oock in ibodaenigh Ouder,
defe beftieringe beft paft, als hebbende eer-
vaerentheyt van de Werreldfche handlin-
gen. Hier van heeft eener den inhout deiêr
Dichten ingeftelt:
Dit Uup heeft een gevvenfchte fland,
VVaer troulijck -vviieckt eens Moeders hand ;
Έ,η die met teugels vafi hevvaert,
't Geen fuyni^ is by een 'uergaert ί
Die ureedfaem alles overpet.
Die 't Huysgefmmet tucht gebiet,
Έη die met oordeel en met maet.
Op alle dingen gaede flaet :
Wat Huys een fpdcke Moeder derft.
Dat gaet verloren en verjlerft.
Om dar totte geluckialigheyt van 't ge-
jneene Burgerlijcke leven vereyfcht wordt
een vereeninge van veele Huysgefinnen, die
onder gelijelse Wetten leven, en waer door
■ij werden beftierr, foo is't noodighdat
yder Huyfgefin met behoorlijcke Ördre
Avorde onderhouden , en onder befondere
Wetten gebracht, die veel nauwer gaen als
de algemeene. Daerom is defe nauwe ma-
niere van 't Huyigefin te beftieren , van de
Griecken Oeconomìa geheeten : En heeft alibo
yder Huyigefin in fich drie infichten , om
datie tot het leven als toe haere leeden be-
hooren, te weeten de Meefter en fijne Die-
naers, de Vaeder en fijne Kinderen, de Man
en fijn Vrouwe. Daerom wort dit beeld met
een ftockjen sremaeckt, oni de Heerlchap-
pye die de Meefter heeft over fijne Die-
naers. Het Roer bed iet de forge en beftie-
ringe die een Vaeder behoort te hebben
over fijne kinderen , op datfe in de Zee van
de kindiche dertelheden, van den wegh der
Deughde niet ibuden afwijcken, waerin
Anno. 'ther,
E En Man van middelbaer Ouder, met
vleugels aen de fchouders, en mettec
hoofd,h"als,baerd en hayren, vol fneeu en ys.
De borft en de fyden root, en rontom veele
kooren-ayren , de armen groen en vol van
alderleye llagh van bloemen , de dyen en
beenen aerdighlijck bedeckt met druyven
en wijngaert bladers : hebbende een flange
in de hand, die in een circkel geflin^ert en
defteert in den mond houd, indellincker
hand heeft hy een fpijcker.
Gevleugelt wort hy gemaelt, door 't aen-
fien van Petrarcha, léggende, de uren,dagen,macn-
den enjaeren MÌiegen.
Het Iaer,nae de gemeene maniere,begint
in hmiarini, wanneer de fneeu en het ys over-
vloedigh is. En daerom is hem de iheeu op't
hoofd geièt. En overmits de Lente hec
aerdrijck met allerleye bloemen vercierc, en
de velden en kruyden,in defen tijd beginnen
voort te komen, daerom zijn de armen al-
dus verciert.
De Somer om datfe feer heet is,en tkoo-
re.i
212 Hiiysbijuermge.
flincker hand een Paffer, en mette rechter
een Stock of Rijsken,ter iyden fai een Roer
van een Schip ftaen.
-ocr page 225-
|
ren over al rijp, foo wort hy mette borii
en fyden root gemaeckt en met kooren-
ayren.
De Druyven aen de beenen, vertoonen
den Herfïl, 't welck het laefte deel des laers
IS. De Slange in 't ronde mette fteert in den
Riond , is een feer oude beeldeniffe van 't
laer, want het laer keert wederom tot fich
felve , en het beginfel van't eene laer ver-
teert het eynde van t ander,gelijck de Slan-
ge, in den circkel, fijnen eygen fteert bijt.
Fellu4 Pompejus verhaelt dat de Oude Ro-
meynen, het laer aen demuyre Ipijckerden,
ilaende alle laeren aen den Tempel eenen
fpijcker , en nae 't getal van defe ipijckers,
telden zy de Iaeren,en daerom kan men feg-
gen,dat defpijckers het getal der laren zijn.
Anno.
E En Man in 't befte van fijn leven,gevleu-
gelr, fittende op een Wagen met vier
Witte Paerden , geleyt door de vier tijden
des laers. Waer op een yder kan maelen
Vruchten en wat hem geraeden dunckt nae
de vericheydentheyt van de tijden.
De vier tijden des laers, ibeckt onder,
Tijikn des laers,
ichnograp hia. PUtte grond-
hefchryVmge,
E En middeljaerige Vrouwe , ftatigh ge-
kleet, houdende met haer rechter hand
een vierkant, liniael en palTer, en op der
aèrde van dieièlve fyde ftaet een Kompas
om de grond te nemen, hebbende in de flinc-
ker een tafereel, waer op een ontwerp van
een eedel Paleys gemaeckt is, en in de lèlve
hand een maetfto'ck.
Ichnografhia is niet anders als een ontwerp
van de dingen, diemen in 't platte met lij-
ïien,en in Wiskonftige beelden wil brengen :
door de welcke alle flagh van platte gron-
den en gebouwen gemeten worden, fonder
bewijs Van de perlpeilive, maer worden
door de voorfeyde inftrumenten bearbeyd
cn befchreven : en de maete die zy in de
flincker heeft, wort in verfcheyden landen
gedeek of in ellebogen , palmen, of in voe-
ten , of andere deelingen , en dar is 't geene
SVai aen de buyten gf binnen fyden yan 'c |
Vanita. Ydelhtyt.
E En Maeghdeken ieer prachtigh geciert
met een geblancket aengeficht, drae-
gende op haer hoofd, een fchotel daer een
hert in leyt.
Ydelheyd wort in den Menfche gehee-
ten, al het geen , 't welck niet gerecht is
tot een vaft ea volmaeckt eynde , wefende
het eynde of de uytkomft, gelijck de Phi-
lofophen beweeren, een regel van alle on-
ie handelingen : en daerom kleedfe haer
prachtigh , en blancket haer aengeficht om
andere luyden te behaegen , fiende op vuyle
en flechte dingen, die weynigh om t lijf
hebben, en korte tijd geduyren ,, en daeroni
magh dat met recht geftelt worden voor
een teycken van Ydelheyd,
't Is oock Ydelheyd aen yder Menfcli
fijn hert en gedachten te ontdecken , wanc
het is nergens goed toe , en kan u feer licht
fchaedelijck zijn , Ibnder datmen 't dan
weder te recht kan brenghen, en daer-
om is haer het Hart boven op 't hoofd
geftelt.
G I
ν τ u. feughd of bloem
der laeren.
E En lichthertigh longelingh, gekleedt in
verfcheyden verwen, met een krans van
flechte bloemen , hebbende van d'eene iyde
een Windhond, en van d'ander fyde een
welgefadelt Paerd, ftaende als of hy mette
rechter hand geld liroyde.
Dd r Nae
^tlAtr, Thtiégrondhefcy^vingt, Tdelhep. 213
gebouw te meeten is. Waer uyt men daer
naede maete neemt, en maeckt het eroot
in "t kleyn, en dat wort, door den Pafièr, in
een evengelijcke mate en ontwerp gebracht
en afgeteyckent.
Het Compas is 't geene waer door men
neemt de afwijckinge van de fyden en hoec-
ken van 't geheele plat, en dat door 't mid-
del van de naewijfinge van 't Compas.
Van middelbaer 'Ouder en met ftaetige
kleederen wordt zy gemaelt, overmits de
oefFeninge van defe konft moet op 't papier
gebraclit worden door de maete, en door
groot verftand en oordeel, lbo veel tot de
waerheyd van deie konft, die van foo groo"
te bedenckinge is, vereyfcht wort. |
-ocr page 226-
|
214
Nae dat ^ri^oteks feght,is de leughd dees
Ouder die van twintigh laeren begint tot
vijf en dertig toe ; in welcke tijd de Menfch
iserftand Keefr, en alles nae de Deughd kan
aenleggen : Maer door de frifcbeyt en het-
tigheyt des bloeds , is alle fijn luft nae din-
gen, die in de finnen vallen : en oock werckt
de Reeden niet in de Deughd, dan met
groote tegenftand, 't zy door de begeer-
lijckheyt of door de treek van eere.
lichthertigh vvort hy met de Dieren aen
tle iyde geichildert, en met het bewijs van 't
peld ftróyen, om de beibndere genegent-
lieyt van den longelingh uyt te drucken :
't welck is om lichthertigh , een liefhebber
van der lagtjCn een geldverquifter te wefen:
gelijck Horatm in fijne dichtkonil uytdruckt:
Jiur met een.Vakl^of Hond,daa met cenpaenl ter lagt,
lichhoofdigh,[onder raed,die 's Voeders raed Veracht :
J/crfmaeder -van hetgoed,-verqutfla en hoveerder,
yhi opgebkfen tocht, een flemper en verleerder.
De vericheydentheyt van verwen, bedie-
den de menighvuldige veranderingen van
de gedachten en jeiighdige voorftellingen :
.Daeromwort hy meteen flechtebloème-
krans, fonder vruchten., gekroont, om te |
Gioventù, ^etighd..
E En Maeghdeken met een goude kroone
op t hoofd en koftelijck gekleet, nae 't
ièggen van Hcfiodm in fijne Theogoma., met een
tack van bloeyende" Amandelen in de hand,
om te betoonen, als Fierim verhaelt, dat ge-
lijck de Amandelboom, de eerfte is, die met
■ haren bloièm hope geeft van de Overvloed
van d'andere vruchten, dat oock alfoo de
longelingen goede proeven van haer geven,
van wat volmaecktheyt zy fullen wefen,
wanneerfe tot haer rijpe laeren fullen zijn
gekomen.
De goude kroon vertoont, dat onder alle
trappen van d'Ouder des Menfchen , de
leughdelijcke de aldergewenichte en vol-
maecktfte in fich felve is.
Het koftlijcke kleed bediet, dat de roem-
lùchrigheydt en pocchinge van Rijckdom-
men dees Ouder eygen is. En de Oude
maelden de leughd af, door her beeld vaa
apollo en Bacchus, die malkanderen de hand
gaven : te kennen gevende, dat een Menfch
in fijn leughd , en door de wackerheyt des
lichaems en door dc kracht des verllands, is
fterck en aengenaem.
G i 0 v e ν τ u. leughd.
E En Maeghdeken van een ichoon Ouder,
met bloemen gekranil, die in de rechter
hand een'1goude kop hout, om dat van de
Poëten geiey t is , datiè is d e bloeme van de
laeren en koftelijck als een goude kop. En
aldus is Hcbe Goddinne van de leughd , ge-
fchildert.
Gelosia. lehursheyt, JUfmyver.
E En Vrouwe in 't blauw Camelot, als met
Zeebaeren geciert, wiens kleed vol oo-
ren en oogen fai zijn , met vleugels aen de
Ichouderen , hebbende een Haen in den
flincker arm,en in de rechter hand een door-
nen ftruyck.
laloufie is een quellins-e en een vree{e,die
daer doet dat de dappèrheyt der Deughd
of van eens anders verdienften , te boven
gaende
lettghd ofMoem der laeren. Gioventù.
vertoonen, dat de longelingen begeerigei:
zijn op de ichoonheyc en den fchijn, als op
het noodige,en't geene in der'daed,goed is. |
-ocr page 227-
|
2is
De verwe van de bovengefeyde kleedin-
ge,druckt eygentlijck de leloufie uyt, zijnde
dit de verwe van de Zee, die iich nimmer-
meer foo filile vertoont, of ons behooren
haere ilormen verdacht te weien : Alfo is 't
mede gewis, dat een Menich, hem op eens
anders Compas,van tuffchen de klippen van
leloufie te iêylen,betrouwende, niet fai mo-
gen paireren,dan met groote vreele, verdriet
en onluft.
Voorder iilè gemaelt,datle in d'eene hand
een Sonnebloem draeght, die fich ftaedigh
nae de Sonne keert, volgende daer in fijne
beweginge: van gelijcken doen oock de
lelourfche, die met haere treeden, woorden
en gedachten, altijd de fchoonheyt van fich
felve befien, haer laetende voorftaen, dat zy
door de eygen liefde die noch by haer is,
geacht worden voorde braefile en voor't
puyckjen van deWerreld.^
¥ ¥ ¥ Ϋ
Ariosto doet fijnen Re ina ld
van de laloufte aldus fpreecken :
De Wokken drongen fich in een.
En 's Hemels heyr raeckt op de leen :
De Sonverfchoolhaer fchoongelaet.
Om dat een Monficr "wreed en quaet,
Gelijck^een Vromven beeld verfcheen.
En uyt een donc^er hol quam treen :
'i Had duyfent oogen in haer hooft.
Geen 'wnncj^hrau vajpr omgel^ooft,
lae 't floot de oogen niwmer toe.
Van "waecken "ivicrd het nimmer moe.
Veel oorcn had het noch daer by,
Inplaets van 't hayr, foo hads' een ry
Van Slangen, om haer hoofd gckrult,
En'Wilitevreefjèlijckgehuk,
En huyten 't grouïück duyfier hol,
Qmm treeden dcfe yvreede kol :
Vieeenfeerfchrickeli/cke Slangh,
Een flcertyerfrecktcfel en langh.
Die om haer borÜ geflingert lagh.
En quam dutyflijcl^voor den dagh,
IsPlRATIONF. Inbkeflnge,Injlortinge^
in fai uyt de heldere Hemel vol iler-
^ren,een vlammige ftradp fien,diewelc-
ke nederfchietende valt op den borft van
een longelingh, die in 't geel gekleet is, heb-,
bende
leloursheyt, OHinyver. Gelosia, |
Δι
-ocr page 228-
E En Vrouwe in verfcheyden verwen ge-
kleet, hebbende fteyle hoofdhayren ,°eri
wiexkens aen beyde hoofdfiaepen,. gelijck
Mcrcurius,en tot een kroon heeftfe verfchey-
den beeldekens van helder bruyn, hebbende
de oogen ten Hemel gekeert, ftaende in ge-
dancken, als offe in den geeft was opgeto-
gen , houdende d'eene hand boven α ander
op de borft.
Deinbeeldinge,(èghtt^W/?ofe/fj-in't iii b<
van de ziele, is een beweginge, die in der
daed,van de finnen heerkomt : te weten een
. . - „ ______ kennilfe van "t geene dat de andere finnen,
ke inftortinge, het gemoed en 't verftand foo wel de gemeene als oock de uytwendi-
iiier kan opheffen van defê gevoehjcke en ge hebben gehoort, en gelijck hy oock in
aerdfche dingen : gelijck c^ugujiinus feyt, a fijn ii boeck van de ziele fêyt, iife gemeen
genatAc doet het dat de [onde in ons niet heer [che. mette Menichen en Dieren, 't Welck oOck
De Sonne-bloem hout hy in de flincker van Ihemijhus te gelijck in fijn 111 boeck van
hand , om re betoonen, dat gelijck fich deiè de ziele is uytgeleyt, alwaer hy feyt dat de
bloem geftadigh nae de Sonne keert, alfoo inbeeldinge volmaeckt en onvolmaeckt is.
keert en draeyt fich de verlichte Sondaer, En om djt van ftuck tot ftuck te verklaeren
ail die van de Liefde Godes ontfteeclsen is, en haere beeldniiTe uyc te leggen, lullen wy
feggen.
216 ïnUaefinge, Ïr^ormge,
bende harde hoofdhayren , vol Slangen ge-
menght, 't geficht ten Hemel keerende,
waer in hy met groot opmercken fier, hy
hout in den rechter hand een bloot fweerd,
mette punt op der aerde, en in de ilincker
heeft hy een Sonne-bloem.
Door de klaere gefterde Hemel, waer uyt
een vlammige ftraele Ichiet, vallende op den
borii van een longhman, als geiêyt is, wort
verftaen, dat deiè klaere Hemel vol fterren,
is de goedertierentheyt van den Alinachti-
gen God , diewelcke door fijne oneyndige
goedigheyt den fondaer ontfteeckc en ver-
licht. Chrιβus lêyt, Ic/(_ hengtkamen om vier op der
aerde tefenden, en ^vat wilde ick^anders dan dat het
brande > En daerom bid deH. Kercke altijd,
dat de Heere haere herten wil ontfteecken
met her vier fijner Liefde.
Hy wort met geel gekleet, om dat door
fdeiê verwe de gewoonte tot quaed doen,
wordt uytgedruckt, als niet konnende tot
eenige Deughd gepaft worden , waer over
wy, fonder de hu pe en inftortinge Godes,
ons lichtlijck werpen inden afgrond van
alle ellenden.
De harde hoofdhayren met Slangen, be-
dieden, datterwijlen de Soudaer het eer-
lijcke verlaet en in de Ibnde veribpen leyt,
ibo kan hy niet anders hebben als quaede en
fchricklijckegedachten,gelijck Gregor'm ieyr,
hy kpt de quaede gedachten niet ontvlieden, die geen eer-
baerheyt by hem heeft.
Het Rapier mette punt ter aerde gekeqrt,
bediet dat dit een werck is van Godlijcke
inftortinge, want het werck des Menfchen,
die ten quade genegen is, verdient geen loon
by God, ten zy door fijn genaede ; van de
Welcke hy een rijck vergelder is aller goe-
der wercken, gelijck DìjvììÌ ieght , Eerc enge.
naede [al hem de Heere geven.
Dat hy 't hoofd ten Hemel keert, alwaer
hy met groot opmercken naetoe fiet,druckt
uyt, datmen fonder de genaede en Godlijc-
iri^ * t-ii^z-v*»·-. — __________1 _ ____η . .1
ïspiRATïONE, Inheeldìnge, Sec.
met foodaenige groote genegentheyt, ióo
veel mogelijck is, nae dien grooten God.
-ocr page 229-
InheeUmgê. Ïerfie gedaente , vooriceldelijck oniwef^,
^ggcn , dat het kleed met vericheyden ver-
wen , bediet, dat de inbeeldende kracht, de
lantafien of inbeeldingen , van al 't geene
naer oock vertoont wert, dgrór de uytwen-
wge finnen,ontfanght. Daarom bediet deiè
verfcheydentheyt van de verwen, het groot
onderfcheyt van deiè voorwerpfels.
Met fteyle hoofdhayren, en met vleugels
aen de hoofdOaepen wortiê geiclïikjert, ten
aeniien van de fnelle en haeftige werckinge
van deie kracht, in 't aanvatten van de fan-
tafien , als mede om dieielve aen 't verftand
te vertoonen: Wy fullen daerby voegen dat
defe inbeeldinge fich ftadigh beweeg?u, foo
wel in 't flaepen als in 't waecken.
De kroone met vericheyden beeldekens
'i'erciert, bediet, dat de inbeeldende kracht,
gelijck de Medicijns ieggen, haere iitplaets
heeft in 't eerfte velleken van de herflens,
't Welck in't voorhoofd is,en dat de gemee-
ne finnen aen de inbeeldende kracht ver-
icheyden gedaenten, of fantafien, die aliöo
Van de Philofophen genaemt zijn,overleve-
ren : en door dele kracht komt de inbeel-
liinge , welcke kracht, als de aldereedelfte,
alle de andere finnen onderdanigh zijn.
Zy ftaet als in gedancken en afweefigh,
houdende beyde handen over den anderen,
om te betoonen, dat terwijl de andere uyt-
Wendige hoedanigheden en finnen , geene
Werckingen doen , niet te min foo weuckt
defe kracht dickwijls, als wy llaepen , waer
van wy veele voorbeelden hebben , die van
yaleriola,in 't 2 boeck van iijne obiervatien of
^aernemingen, als mede van Sextiu Empiricus
in "t leven van Pyrrho en veele andere zijn
befchreven. En alhoewel C. Gaknm dickwijls
iiadde geiêyt, dat fulx niet koft geichieden :
«iet te min,in fijn 2 boeck van de beweginge
der Mufculen, ioo bekent hy,alio hy 't door
de eervaerentheyt hadde beproeft , dat het
de waerheyt was. En dit gefehiet, om dat
E En ieer fchoone Vrouwe verheven in de
^....... ....... ^________, _ lucht, wefende naeckt, doch met een
de gefeyde kracht, die fiintafien, dieder zijn witte en fijne fluyer bedeckt, diewelcke op
ingedruckt, overbrenght aen de finnen in
de nachtwaecken. En dat plagh veeltijts re
gebeuren, aen die geene, die vol van opftij-
gend, fchuymachtigh en heet bloed zijn, en
die overvloet hebben van feer heete gee-
ften : oock aen fnelle , weeck-gebacken en
de kruyn van 't hoofd fai houden een bran-
dende viervlamme, hebbende 't voorhoofd
met een gouden Hoep , die met koftele
fteenen en paerlen befet is, omwonden.
Zy fai in den arm houden de beeldeniiTe
van de Natuyre , die welcke zy_, als een
MCH : υυνΛ avii iiitii>- , yt^^v.,^ γΗΠ OC iYflfwrf , aie WeiCKC , cus ccu
kleyne perfoonen, die een groore vluchtig- jong^ kindeken , uyt haere borften te fuy-
feeyt van geeiten, en een heel wreet geoioied gen geeft , wijfende mette voorfte vinger
hebben. van de rechter hand, op een feer fchoone,
Ee ■ Lcin·»
217
^rijlotdcs ieght van tl c geineene bewcgin-
ge der Di cren : het Geficht aule Inbcddkge behol·'
dai de kracht vau de vjerckendc dingen , en door de
beginfelen van 't woord , komenie cotte fin
van't gefichte,als tot het eedelfte^en 0!n dac
het geiìchte niet kan doen fonder licht, ίοό
hebben de Griecken het woort Fantafie ge-
nomen,'t welck van het licht,cn van (pcam
Lichten hecrkomt.
De wonderlijcke vverckingen die deie in-,
beeldinge doet, z-ijn van MamUui Domtiu, iii
£jne wonderlijcke Medicinale hiftorie over-
vloedigh verhaeité >
-ocr page 230-
|
218
Landouwe , daer op zy ftaec, weiende be-
niaek met Steden, Bergen, VLickten, Wae-
reren, Planten, Boomen, met Vogelen in de
locht en andere aerdiche dingen.
Idea ofte eerfte voorwerp , nae O.Thomds
feyt, is een voorbeeldend patroon in den fin
ot begrijp des kon(lenaers,door wiens mid-
del de dingen worden gemaeckt en bekent :
Want lbo de konftenaer, aleer liy de han-
den aen 't werck ilaet.niet te vooren,'t ielve
door de inbeeldinge, als een geeftigh model
of ontwerp van fijn voorgenomen werck,
hadde verfiert, hy foude tor fijn opfet niet
geraecken , jae ibude fich te vergeefs , met
veel moeylijcke befigheden belaeden, om
in 't werck te Hellen , 'tgeene hy foude wil-
len uytbeelden. Maer Plato verftaet, door
defe naem Idaa, een weeien in 't Godlijck
gemoed,afgeicheiden van alle ftofFe,'t welck
de gedaente geeft aen alle dingen, die ge-
fchaepen of noch te icheppen zijn, en die is
d'oorfaecke dat alle geichapene dingen haer
Λveefen hebben, gelijck Plutarchia verhaelt. |
Van deie dan ipreeckende in.fijnen Timieo,
feyt hy, dat het is een dingh , dat altoos het
ielfde blijft, fonder begin en fonder eynde,
en dat niets van andere ontfanght, noch fich
oock niet wijder uytftreckt, noch van ie-
mants fin kan worden begrepen. Maer om
d en fin van l'Iato beter te verklaeren, moer-
men dit weeten, dat hy ieyt,dat drie dingen
te iaemen eeuwighzijn, te weten, het Goe-
de,de Sin en de Ziele van de Werreld.Door
het Goede, veritaet hy God, Werckmeefter
van alles, die hy, in 't boeck Panmiuks, ver-
Maert te wefen enckel en onbeweeghlijck,
en dat boven 't verftand en de Natuyre vaii
alle dingen. Van dit Goede, als van een Va-
der , komt voort de Sin als een helder licht,
i'an het ingeboren licht der Sonne. Van de
Sin komt wijders vloeyen , de ziele der
Werlt.gelijck een glans van 't licht,diewelc-
ke fich over alle verfpreyende, diefelve in 't
leven behout. In 't eerfte dan als een Vader
van alles, bevint fich,eene enckele en onver-
deelijcke Idea van Goedheyt. En uyt defe
Idea of ontwerp, als uyt een onmetelijcke en
onuytputtelijcke fonteyn , ontfpringen on-
telbaere vericheydentheden van eerfte ge-
daenten, niet anders als men dooreen flecht
ftraeltjen lichts , aen den Hemel, fiet voor-
koraen verfcheydenftraelen, die onder een-
ander verdeelt zijn. Defe Idssa verfamelt iti
fich den Goddelijcken Sin,diewelcke in fich
bevat oneyndclijcke Ideen van alle dingen,
ióo wel van die daer geweeftzijn,noch zijn,
en naem.iels weien fu len : Waer uyt voorts
vloeyen vericheyden gedaenten van Ideen
die in de ziele der Werk ingegrift zijn, die-
welcke daer nae verooriaecken het begin
en eynde aller dingen,niet anders als de zie-
le van ons lichaem de levendige kracht uyt
werpende,het werck,de fterckte en de natu-
re van alle de deelen delfelven, onderhoudt
en beftiert. En wort aldus de oorlprongh en
de bedieninge van alle dingen overgebracht
aen dat eenige begin 't welck is de Mm in
den fin Gods: t welck geftek zijnde,worden
alle dingen vaft geftek,gelijck dieielve, wegh '
genomen zijnde, moeten vergaen. Daerom
ieyde JCenoaates,IdM is een eeuwigh patroon
van de dingen die in of nae de Natuyre be-
ftaen. Maer om deiè beekleniffe uyt re leg-
gen, foo moetle ichoon gemaelt zijn als een
Voedfter, voor foo veel daer wat fchoons is
in defe lichaemlijcke Werrdd, Boven dat,
foo noemtle Plato in 't boeck van 't gemeene
befte, fier fchoon, feggende, maer dit, 't "welc^ den
geetim de "Waerheyt, Van die dingen die verfiaen ivordeii,
•vertoont,en de verjlandige den "wegh aemvijil om te Ver-
flaen , feght dat dat fdve een Idasa « van 't Goede , te
■weten van IVctenfchap en Waerheyt, ivaer uyt door ί
verftand, de oorfaecke-\vort gcvM^ De\vijl dan defe f\vee
dingen foo fihoon xijn, te ^vcten de K^ennijfe en de TVocr-
heyt, foo fuldy recht oor deelen, foo ghy het Goede, te'We-
ten God felf, anders en fihoonder jult fchatten , als defe
dingen. Sulx ditmen niet kan ontkennen, dat
in de Idcea niet ioude weien, een uytnemende
fchoónheyd : t welck oock blijckt aen Por-
phirim in fijne Philofophifche Hiftorie, ter-
wijl hy befigh is van den Sin te iïireken, foo
ièy t hy , dat in diefelve ^ijn Ideen en fèl^iandighedetr
aller dingen, die ten eerften Jchoon,en door fich felf fehooip
xijn, hebbendeoocl(^de gedaente van fchoonheyd.
Zy wort gemaek,in den locht opgeheven'
te zijn : zijnde een weien fonder ftoffe, en
daeroni is zy de veranderinge niet onder-
worpen, wefende onafmetelijck van wefen,
en daerom niet verwart door de grootheyr,.
zijnde haer weien fonder eenige hoedanig-
heyt, en derhalven heeftiê oock geen begi»
van tegenftrijdigheyt in fich.
■ Naeckt wortfe gefchilderr, om datfe vry
is van alle lichaemlijcke «juellinge, en on-v·
datfe
Ïerfie gehente, voorheeìàeltjcl·, Ofittverp. I d ìé a. |
-ocr page 231-
EerflegedaemtyVOcrheelMjch ontwerp.
datfe.eenfeetenckelefelfftandigheytis,ge- felfftancUgheydt van Vier was. Mogehjck
iijck Marfìì.Fidm inden vii brief over de
Platonifche Philofophie feyt. Enhyieert
ondertuffchen, dat Je Idea vanSanden vcrre ver-
fchilt, en dat voornaemlijck in vier mimerai. jVaut de
Idea il cene fd^landigheyt , die^dcke il Enckel, onbe'
"KceMijck^cn Ilici yermenght mct het tegenjlrijàge.
De witte fluyer bediet de luyverheyt en
^e oprechtio-heyt van àcidea, als die onder-
fcheyden is'van de lichaen:ilijcke en gevoe-
zijn Hippafiis Metafonthms en Heradius Ephefms,
gelijck Clcmens i_JìexandrinHs verhaelt. En eeni-
ge Stoici hebben geieyt dat de Natuyre Go-
des Vierish was : gelijck loan, Oamafcen. van
de Ketteren verhaelt. Maer laet de Heyde-
nen vaeren : In de H. Schriftuere vvort God
dickwijls onder den naeme van 't Vier ver-
ftaen. Waer over in 't boeck Deuteron, in 't iv
Cap. van den yàder gefeyt wort, «ivg Heert
is een verteer end Vier. En S. Paulus tot den He-
breen aen 't eynde van 't xi i Capittel fpre-
kende van den Soo«e, feyt, u iVoort is te fecr vie-
righ. En aen 't 2 Capit. van de Handelingen
der Apoftelen , van de derde Perfoon fpre-
kende , leyt, e» daer-verfcheenen op henlieden ge·
deelde tongen ds van Vier , en zijn verwdt gemiof'
den met den Beyligen GeeSi. Daerom is't geen
IS. Want gelijck door de getallen alles tor
fljn bepaelde ordre wordt gebracht, alibo
■^vordt oock door de mededeelinge van de
^dea, alle dingh gelijck gemaeckt,entot haer
aert, ordre, ichoonheyt en eenigheyt ge-
tracht. Waer over diefelve PythagorM, ons
defebepaelinge bybrenght,diefeer wel met
de werckinge van de Idea, overeen komt, als
hy ièyt, Idea κ een uytbreydinge , ofhandelinge van
faeylijc^e, dat is,verbreydende reedenen,die Indeeenhcyd
regeeren. Maer om wat naerder tot onfe ver-
lijcke, waer van de ftoffen met veelegebre- Perlianen en andere Volcken,her Vier voor
Ken zijn befoedek , en duyiènt veranderin- ' haeren God hielden.gelijck oock veele Phi-
gen onderworpen._ Maer deIdeen zijnjif- lofophengedaenhebben, onder de welcke
gefcheyden van alle materiele of iloffige
vermengingen, hoedanigh die oock onder
fich zijn vereenight, als hebbende in lich
noch beweginge noch afmetinge , wefende
verre van alle lichaemlijcke grootheyt of
^leynheyt, oock foodanigh dat in haer een
oprechte eenvoudigheyt, en een eenvoudige
oprechtigheydt is, gelijckThomoi lamin int
faoeck van de voorfienigheyt feyt, hdicndcr
geetie Idea w<«·, foo fonder niets oprechts,noch niet fuy-
Vm in 'tgehou des Wereits kannen "wefenj^vant alk din-
gen^met de jhffe vermenght, en hegoli^xjn manck en on-
volmaeckf : en 't is fwaer, gelijck Plato in fijne
Timaus ieyt , iet feecl<crs of ναβ diier van te be"iVeeren.
Fythagoras, miffchien Op defe Eenvoudigheyt
't oogh flaende, vergelijckte de Ideen, die in
<ien fin zijn, by de getallen , die alle aen de
Eenheyt hangen,'t vvelck het alderenckelfte wonder, gelijck kan. Damafcems verhaelt, dar
.....' ' " " "" het Vier in de Templen bevvaert wierde, op
dat het een teycken fonde" wefen van de
Godlijcke Natuyre : en 't waer een hals-
ftraffe wanneer de Priefters het Vier in de
Tempelen lieten uytgaen: en zy hieldent
daer voor,als of de God.heyd uyt die plaetfe
gedreven en uytgeblufcht waere. En ten
dien aen/ïen, worden daer eenige reedenen
by gevoeght : de eerfte is,dat her Vier is de
oorfprongh van de warmte , waer door alle
geichaepène dingen haer kracht en leven
klaeringe te geraecken , foo bediet het Γ/®)- hebben. En daerom feyt fiero , dat g® hec
datfe op haer hoofd heeft, het eerrte van de Vier, komt van gigmndo , dat is , van baeren
bovengenoemde dingen,die\velcke eeuwigh overmits daer door alle dingen voortkomen
zijn , nae de meeninge van Plato : en dit was en beftiert worden. ^
het Goede, waer door hy verftont God den De goude hoep die zy om 't hoofd heeft.
Schepper van alles , gelijck boven gefeyt is, met eedel lleenen en daer by een feer groote-
en van wien alle Ideen heerkomen. Gelijck glans, bediet de volmaecktheyt van 't ge-
dan oock ^ufUnm de Martelaer en Philo- moed, wefende heraldervolmaecktftedat-
fooph in de vermaeninge totte Heydeuen men vind, om dat daer in alle de voorbeel-*
gefeyt hcefr, dat Plato verftont dat God een den zijn van de dingen,als mede de gedaen-^
' Ee 3. ten.
daerom ,"om dar het Vier onder alle Ele-
menten en onder de benedenfte wercklijckc
dingen het alderwercklijckfte is, alle dingen
verteerende, en felve onverrottelijck blij-
vende , onder alles wat hier beneden is, ge-
lijck cJ^rijloteles verhaelt. Alfoo.is God oock
alleen Almachtigh , fulx dat hem niet kan
tegenftaen,maer alle dingen hebben van hem
haer weien. CocUm :^uyelta>m, verhaelt,dat de
-ocr page 232-
|
\v
men en gedaenren van het A Ι. of Geheel,
veel volmaeckter en krachtiger in-den
Werckmeefter deiTelven , als in de befbn-
dere ooriiiecken of in de ftoffe ; gelijck Th:)-
mds Unn'm van de Voorfienigheyt feyt : Soo^vy
door Godes toelustinge , of vlijtige overpeinfinge, totte
'verflmdelijcke VVerrelt [allen op-jvaerts klimmen :
•vvaer in het heerlijckfie licht van de Ideen feer hel
llinckl.en het waere Wefen der dingen won begre-
pen, vvy fuUen buyten twijfel, defe dingen die ons in
de finnen vallen verdicht en vdfch houden ; en ons
fiil dit leven verdrieten , in 't vvelcke vvy alte licht-
gelovigh gevveefl zijnde , door de finnen, vm de val-
fche inbeeldingen der dingen,fatten bedrogen worden,
jae wy fatten naulijx de teedereghns defjelven lichts
konnen aenfchoavven , 't vvelck in de verflandelijcke
VVerrelt fio klaerlijck licht, dfoo dat oock haer licht
fich feer wijd upbreyt , en tot alle dingen behoort.
En dit gefchiet om dat dit licht iêer naeby
God is , uyt wiens oniiytputtelijckefontey-
ne,het ontallijcke lichten ontfangt. En daer
over ieyt Plato : By dm K^ningh yan alle dingen , it
ilies. En hier by is aen te mercken, dat Plato
verftaet datter twee Werrelden zijn , eene
verliandelijcke en eene gevoelijcke, de eer-
fte is de voorbeeldelijcke, de tweede is het
iiaemaeckfèl, die lichaemlijck en van ftoffe is
gemaeckt. Maer boven dit iàl ick om de
Kortheyds wille by brengen, de verklaringe
van Philo. Over het gebouw des Werrelts,
ί eggend e : Nae dien God door fijne Godheyt voor-
ften hadde, dut geene naemaeckinge fchoon kofle vve-
fen, fonder een fchoon voorbeek, en dat geengevoeligh
Sngh, fonder eenige uytvlucht, kofie voor goed gekent
•worden, indien het niet met fijn voorbeelt { vm de
■verfiandelijcke Idaea ) over een quam : Nae dat hy
dan befiooten hadde defe fichtbaere VVerrelt te fchep-
jen , foo heeft hy eerfi fijne verfiandelijcke beeldeniffe
gemaeckt, ten eynde hi nae het voorbeelt van de on-
lichaemlijcke VVerrelt, die Godgelijck was, delie·
chaemlijcke VVerrelt opmaeckte en volvoerde : die-
•vvelcke in fich foude begrijpen foo veele gefiachten van
gevoelijckheden alffer verflandlijckheden in diefilve
Jouden gevonden wrden. En nae eenige Woorden
voeght hy daer by : Indien iemandt noch klaerder
redenen wilde gebruycken, foo foude menfeggen, dat
lie verflandelijcke VVerreldt niet anders is als het
ψ Voort vm de fchefpende God : Wmt eene ν«τβαη- |
I D ffi Α.
dél^cke Stai, ti niet anders als de reeden vAnitH
iiouvvmeefier , dievvelcke by fich felve overleght hot
hy de Stad bouwen fai, die by hem aireede in deftn'
nen « begreepen.
Zy hout het beeld van de l^atuyre in den
arm , 't welck zy den borft geeft te Hiygen,
om de Ziele des Werrelts uyt te drucken,
dieweicke de derde was onder de te geiijck
eeuwige ooriaecken, dieder hanght aen dea
Godlijcken fin , geiijck de glans aen "t licht :
Waer van Fenelim in de verborgene ooriaec-
ken der dingen in 't i boeck,alaus Ipreeckt :
Noch foude , te weten dat Licht , foo'tby avontuyr
de kracht haerder infiortinge foude te rugge trecken,
en het leven mocht ontbreken, alles vervatten en fter-
ven, want dit is het leven Gods , dit ts ftjne werc-
kinge , de dingen naé de bevveginge vm ygelijx na·
tuyre verwecken, en het leven een yder in te blaefen :
Hy befaeyt voorvvaer den Hemel met de faeden der
onflerflijckheyt, maer de aerde mette fa^n der ver-
anderinge.
Derhalven is de Werreld , die alle deiê
vier beginielen enEleiiienten van deNatuy-
re, in fich begrijpt, een feecker lichaem, dac
in fich is vereenight, wiens deelen in fich
felve zijn verknoopt, door de hulpe van den
eenigen Geeft en ziele des Werrelts. Waer
van Virgilm finght in 't vi boeck van JS-ncitt :
Dc Geeft voed' in jich d'ami, den Hemel mette Mceren,
Den lichten kloot des Macns,de Somie met de fteeren :
De Gecit dus heel wr(preyt,be\vfcghdcn al dien romp,
Entgroote lichaemfwcefd' cn mengd' iich met dien klomp.
En Cicero feyt in fijne Tulculaeniche vrae-
gen , diitaile dingen , door eenen Godlijcken engejiadi-
gen Geejl -worden begrepen : En deie Geeft ver-
Iprey t fich en doorfoeckt den geheelen A L,
op de maniere als een leven van de Werlr,
dat vergefelichapt is met een Hemelfche
warmte ; waer aen, een voortteelende, voe-
dende , vermeerderende en onderhoudende
ielfftandigheyt, vaft is : geiijck men die ter-
ftont fiet in alle gefchaepene dingen, inftor-
ten, als oock in alle Dieren die door den
melck leven, waffen en onderhouden wor-
den,en daerom feyt de Poeet in de verhael-
de plaetiè :
Daer uyt heeft Menfch en Vtfch, de Vogels en de Diccn,
■ Haer oorj^rongh en hoer J(racht, haer faeden cn hoer
vieren.
Doch daerom zijn de Metallen:, fteenenen
andere ruwe dingen daer van niet berooft :
want daer wort geen faecke,hoe veracht die
m
22Ó EerfiegedAemet voorheeldel^à ontmr^.
ren,ibo wel die natuerlijck als konftigh zijn,
cn die meer in denvvercker bloeyen en iiyr-
biincken , aliTe wel in 'r werck of in hec
rcktuygh doen : Alfoo zijn oockde for- |
-ocr page 233-
|
bediet , de benedenfte gevoelijcke en van
ftoffe tefaemen geftelde Werreld,diewelcke
in alles en door alles van de Ideale,of van de
<^erfte gedaente,hangt. Maer om veele din-
gen in weynig woorden te begrijpenden van
^''les een kort befluyt te maken: fegh ick,dat
^let Goede is een feer uytmuntent Wefen in
God. De Schoouheyt is een feeckere werc-
kinge ofte eene ftraele,die alle dingen door-
dringht. De eerfte fchoonheyt is in der En-
gelen Sin. De tweede is in de ziele van dit
geheele A L. De derde is in de Natuyre. De
vierde is in de lichaemlijcke ftofFe. En zy
pronckt de Ideaelfche Sin op,met ordre. De
ziele volmaecktfe met een Ichoon gevolgh
Van Ideen. En de ftofFe verciertfe mette for-
nien of gedaenten. En gelijck een enckele
Sonneftrael alle de vier Elementariiche of
^oofdftoiììge lichaemen kan verlichten, alio
Verlicht oock de eenige Godlijckeftrale den
Sin, de Ziele,de Natuyre,en de ftoffe. Der-
^'ilven waer inen in deiè vier Elementen of
Seginlèlen, het licht fier , foo komt men te
^en op de ftraelen der Sonne, en hier door
ioo keert men fich,om haer licht tefien. Al-
^ beichouwt men van gelijcken,in deie vier
tiingen,den Sin,de Ziele,de Nature en 't lic-
chaem, yder in haere overeenkominge : En
men bemint daer door , dien Goddèlijcken
glans,en komt alfoo God te fien.te lieven en
iot hem te keeren, als zijnde Schepper van
alle dingen.
Prima Impressione. indruckln^
of mfle -vattinge in 't gmoed,
E En oude Vrouwe in t fwartgekleet,heb-
bende aen yder fyde van 't hoofd een
-Vleugel, mette rechter band falie een fegel |
Id^A. Zit
houden, waer mede zy aen haer voorhoofd
fai drucken, en aen de llincker een ^ffu of
Slange, die over einde, op een aenbeeld,
ftaet.
De eerfte vattinge in 't gemoed is een be-
grip, van 't geene 't gemoed,aldereeril dooi
de inbeeldinge,wort voorgeftelr,en een heb-
lijckheyt van een hartneckigh gemoed , dat
lijn eerfte meeninge , hoewel die valich is,
wil vaft en ftaende houden,en tegen alle ree-
den, twiften, die tegen fijn gevoelen werden
voort eebracht : en hierom wertie oud ge-
nighey: hartneckigh : Want ouder alle mìsbruyc-
I(en dejer eemve is der Ouden hartneckigheyt de alder·^
hartnecl^jghfte, feyt Hugo.
En om uyt te drucken wat fake de Waen
of opinie zy, en hoe diefelve, als mede waer
de harrrieckigheyt heerkomt, foo fegh ick
dat de opinie of Waen van ^rifioteks is be-
paelt , feggende , dat zy is een vattinge van een los
voordel, 't xy dat het "waer of valfch \y, en dit on-j
derfcheydt ftelt hy tuiTchen de Wetenfchap
en den Waen , te weeten dat de Wetenfchap is
Van Viaerachtige dingen en die niet amlers konnen uyt-
vallen, m.pr de Waen is ooel^ Van valfche. De Waeil
fpruyt hier uyt, als wanneer het verftand dc
beeldniS?cn in de inbeeldende kracftt gevat
heeft, overwegende offe valich of waerach-
righ zijn: en door eenigh blijck zijnde over-
reedet,ftemtiè de overreedinge toe,en daer-
om veroorfaeckt de veranderinge van hec
gevoelen heetigheyt in de herifenen. Want
de Philofophen leggen,à'c heet van Naluyre zi/n,
die Worden haeff beroert en beyi>eeght. Maer hier ili
hebben oock de ingeboren hette en de gee-
ften, die van 't herte komenhaere kracht ;
want gelijck door de beweginge en de hette
van degeeften,veelderleye werkingen voort
komen, allo komen oock daer door de ver-
anderingen van't gemoed.De ftijffinnigheyc
van deWaen,komt door de koude tempera-
ture of aert der herlTenen, want de Philofo-
phen feggen, het koude is oor/ake van de onbevcegh·.
lijckheytit welck oock van Galenm is beveftigt,
als hy feyt, de lichte verandermge Vifn de Waen -Kort
deheele herifemi toegefchreven , macY de vajihoudent.^
hyt de kuuke. Oock heeft de drooghte haer
deel daer aen , gelijck Avicenna feyt, want
om wel te behouden , 't geene wy eens heb-
ben aengenomen, daer toe is de drooghte
en grovigheit der geeften een groorbehulp:
Ee 3 geliick
Έίτβ6 gedaenti, 'voorheeldelijck ontwerp.
•zy, gevonden , die van defe Geeft niet wort
begonftight; want doordringende verlisreyr
verfpreyende vervult hy,en vervullende
loo voed hy en beftiert alle dingen ; En rot
aefen einde,hebben wy diefelve gefteit,datre
niclck geeft aen deNatuyre,als eenbeginfel
Van alle beweginge , en van de rufte , en by
gevolgh van de voortieelinge, verdervinge,
Vermeerderinge , verheffinge en plaetilijcke
veranderinge : begrijpende in lich alle de
1'ituyrlijcke dingen.
Het Land met de bovengeieyde dingen,
\Vaer deiè beeldniile fchijnt op tewijfen, ' maelt/als uyter natuyre en door de hoedae- |
-ocr page 234-
|
222
gelijck die geene, die droogh en heet van
herten zijn, feer lange toornigh blijven, ge-
lijck Gaienm feyt, allòo zijn die geene , die
heet van hariènen zijn , hartnecliigh in haer
fevoelen , en in haere eerfte vattinge. En
ierom wordt defe Vrouwe oock oud ge-
maelt, om dat haere temperature of aert de
aerde gelijck is : en daerom zijn die geene
die grove geeilen en bloed hebben , bot en
ilecht van verftande , gelijck ^drifloteks daer
van in fijne Zeedekonft feer Goddelijck
ipreeckt : Dit moetmm Weeten , iêyt hy , dat de
iianneckige nae geene neclen luyflert , maer geeft aite
fagh van hertztochten en begeerlijcki;>eden plaetfe , en
cm 't 'welflaensyntUe, laet hyfieh overy^innenyxijnde defe
Menfchen niet 'anders als IHjfhoofdige en fanta^ique.
Want de onverftandige , boeriche en botte,
E lachten dit gebreck^te hebben,datfefich in
aere hartneckigheyt verheugen , treurigh
zijnde, dat haere meeninge, als valich wort
vertoont, fich inbeeldende dat diefelve als
*'afte en onverbreecklijcke befluyten be-
lioorden te zijn. Maer in 't tegendeel, zijn
tlie geene , die van een ipitsfinnige geeft en
iiiyver bloed zijn, wacker van verftande, en
*vel, nae de reeden, te verfetten.
Met fwart wort zy gekleedt, om dat ge-
lijck de fvvarte verwe , geen andere verwe
itenneemt, als ,zy aldereerft heeft aengeno-
inen , alfoo druckte oock de ftijfiinnige fijn
gevoelen foo vaft, als met een zegel, aen fijn
voorhoofd.
De vleugels aen 't hoofd , bedieden de
fnelle begrijplijckheyt die in de inbeeldinge
beftaet.
De Slange dieie in de flincker hand hout,
tediet de fnoode natuyre der geene, die
«jualijck ingenomen zijnde,de reedenei] van
iindere luyden niet willen aennemen , hoe
deughdigh en goed diefelve mogen weien.
Daer over feyt OaVid Pf. tviii , dat haere
xaièrnie den Adder gelijck is, als een doovci^d-
der , die de ooren flopt voor de flemme des befweerders,
die -Wel l{an befweeren. En Galenus uytleggende de
werckinge van de waen of het valfch gevoe-
len , iêght, ys>anncer de valfche waen.de herten der
Menfchen eeril heeft ingenomen, foo maeckffe die met al-
leene doof maer oockblind, alfoo datfe niet konnen fien,
'tgeene andere foo /(laer als de Sonne, voor oogen hebben.
Dat de Slange onbeweeghlijck over eynde
op'taenbeeidtftaet, betoont , dat gelijck
% aeqjbeelt vaft ei} onbeweeghlijcls blijfi te·. |
Giuoco. locl^ofboerte,
E En naeckt gevleugelt kindeken , grij-
pende met beyde handen om hoogh ge-
ftreckt, eene van beyde vlechten, die van
eens. Vrouwen hoofd komt af hangen, welck
hoofd foo hoogh fai ftaen dat het daer nier
kan by raecken. Dit hoofd fai met laeckeii
geciert weien , foo langh , dat het midden
tuffchen de vlechten komt. Waer op fai go·
Ichreven ftaen loaii.
't Wort gevleugelt gemaelt, om dar de
lock her fpel of de boerte beftaet in de fnel-
ligheyt van de beweginge,en met boerterie.
Adolescenza, lonckfxyd,
E En lorij^HsIicn prachtièh gekleet,leggen-
de mette rechter hanif op een Harpe om
te ijieelen , mette flincker lal hy een ipiegel
houden , hebbende op 't hoofd een bloeme-
krans, en d'eene voet fai op een Sandlooper
geftelt zijn. 't Welck te kennen geeft,datter
aireede eenigh fand van de kindfcheyt ver-
loopen is , van d'ander iyde fai een Pauwe
liaen.
Adolescenza, lomìihcyt.
T^ En Maeghdeken van ichoon opfichr met
X-.bloemen gekranft,lacchende en vrolijck,
met een kleed van vericheyden verwen.
longelinghfchap is ibodanigh Ouder des
Menichen, dat lich van het thiende laer tor
het twintighfte bepaelt, in welck Ouder de
Menièh, door middel van de finnen, beginr
te leeren en te verftaen , doch niet om iet
vafts te wercken, ten zy alleen in r wilde,
Dees Ouder begint als nu kracht te krijgen
in de finnen, waer door de reeden wort op^
geweckt om te verkieiên en te willen,en dit
wordt genaemt het aenwaifen of vermeer-
deren.
Het kleed van vericheyden verwen is eeti
oude vindinge : Want de Egyptenaers als
zy in haere fchiideryen de longelinghfchap
wilden afbeelden,maelden zy eenkfeet met
veeJeyerwen,uyt(JrueJsende de vluchtighc^e
Indruck'mge ofeerfi e V attìnge In" t gemoed. Ιοά. lonckhyd.
gen her flaen van den haemer, dat alibo, die
de eerfte indruckinge in 't gemoed hebbeix
fevat, vaft in haer gevoeld blijven ftaen,
oe valich het oock fonde mogen weren. |
-ocr page 235-
|
Ιοηφντοιφ}]Λγ, CMdeghdt
van't leughdelijck yerlland,en de verander-
lijckheyt van delaften, die den longelingen
plagh over te komen, rervvijlen zy in dele
inlche laeren zijn : Derhal ven worter ge-
feyt, àat de "wegh van den ^delaer in den Hemel, van
de Slmge op der aerden , van een /chip in de Zee, en van
feil longelingh, f^waerUjcl^^:ι^n te kennen, gelijck Pro-
verb. 3 tefienis.
De krans met bloemen, is de uytbeeldin-
Re van den lach, diewelcke vrolijckheyt be-
duyt, als die fich , in dees Ouder , plagh te
Vertooneri , en daarom wort het Maeghde-
lien vrolijck gemaelt en ichoon van oplicht,
om dat Salomon, in fijne fpreucken feyt, dat een
'^rohjcl^gmoed een bloeyend ouder maeckt.
Virginità, longhvrowwfchap,
Maeghdelijcke Stoet.
E En Maeghdeken in 't wit gekleedt met
een kroone van Efinerauden om't hooft,
fich felve feer aerdigh een wit wollen gor-
del met beyde handen, om haer iyde, gor-
dende.
De Eiirieraude, gelijck Plimui verhaelt, is
^en teycken van de Maeghdelijcke il:aet,die
de Hemeliche Fénui v/ert toegevvijt, en die-
Uien geloofde dat eenGoddinne was van de
reyneLiefde, en van wien niet anders als
ï'eyne en fuyvere werckirigen voort quae-
lien: want van haer quam de fuyvere en op-
rechte Liefde voort, die geheel vreemt was
^'an de tTaemenkominge des lichaems , en
fUerom is de EiÌTieraude van veelen , doch
inlbnderheyt van de Sterreraeders gehou-
den voor een teycken van den Maeghdom.
Zy wordt met een Gordel als gefeyt is
omgort, vermits dit een feer oud gebruyck
Was, dat fich de longvrouwen,met een band
omgordeden , tot een teycken van longh-
vrouwfchap : Welck Gordel van den Bruy-
degom, de eerfte avond plagh los gemaeckt
te werden , wanneer' hy met fijn Bruyd te
bedde gingh,· gelijck CatuUiu, Maniim en
verfcheyden andere verhafelen.
Het witte kleed bediet de fuy verheyt,die
in de goede Maeghdelijcke gedachten, en in
deoprechtigheyt van een heyliee wandelin-
ge gegront is, waér door dan de ziele reyn
èo fuyver wert bewaert. |
lijcke Staet. Virginità. 2 25:
Virginità. longhvrou-wfehap,
Maeghdelijcke Staet.
E En bleeck Maeghdeken , een weynigh-
mager,van aengenaem en ichoon opficht
met een bloeme krans om 't hoofd, in wit
gekleet, fpeelende op een Cyther, veel vro-
lijckheyt betoonende , naevolgende een wit
Lammeken, dat midden in een weyde gaet.
Zy wort jongh gemaeckt om dat zy haere
overvvinninge,nae haere lonckheyt, afmeet,
en haere waerdigheyt nae de tegenftrijdige
genegentheyt van dees Ouder.
Debleeckheyt en vrolijckheyt zijn teyc-
kens van vaften en van boetveerdigheyt, als
wefende twee ionderlinge bewaerders van
de Maeghdom. -
De bloemen heeft zy op 't hooft, om dat,
gelijck de Poëten feggen , de Maeghdom
niet anders is als een bloeme, diewelcke foo
haeft zy gepluckt is , _ al haer fchoonheyt en
aerdigheyt verheft.
Zy volght het Lammeken , om dat de
Maeghdom feer prijilijck is , wanneerfe de
voetpaeden Chrihi naevolght, wefende die-
fel ve 't voorbeeld van de oprechte lliy ver-
heyt, en 't rechte Lammeken dat de fonden
des Werrelts wegh neemt.
De groene Weyde bediet de genoegh-
lijckheyt van het dettele leven , 't welck als
het gras'begint en e^'ndight : Om dat hec
leven de vrucht van de waere genoeghfaem-
heydt niet by hem heeft, maer alleen een
ilechte ichijn , die terftont daer nae verdort
en verdwijnt : welck leven,door de Maegh-
dom , met een dapper en vroHjck gemoed,
met voeren getreden zijnde , doet, dat zy
met vrolijckheyt op den Cyther Ipeelt.
Vilders.
E En Maeghdeken dar met beyde handen
eenen Eenhoorn ftreelt, om dat eenige
Schrijvers verhaelen, dat dit Dier fich niet
laet handelen noch vangen, dan door een
Maeghdelijcke hand.
Zelo. Yver.
E En Man in Priefterlijcke kleedinge, di0
in de rechter een geelfel, en in de flinc-
ker hand een ontfteken Lampe heeft. ■
■ Pe Yver is eenlëeckere Lief^Ï van dei-ir
Gcds^ |
-ocr page 236-
224 ItAlten met haen Vrovtntten en een deel vmdeljianden.
Godsdienll:, waer door men behertight dat daer boven: firrend e op een kIoot,hcbbeiV'
die dingen die totten heyligen Godsdienft
behooren,in alle oprechtighey t, vaerdighey t
en naeriligheit mochten werden uy tgevoert.
Om dit uyttedrucken zijn twee dingen
in dit beeld iêer noodigh, te weten, den on-
wetenden te onderwijien, en de dolingen te
ftraffen en te verbeteren. Beyde defe dingen
heeft Chrijlus vervult, drijvende den koopers
en verkoopers uy t den Tempel te Hkmfilem,
!eerende daer in den gantfchen dagh fijne
leeringe. Vergelijckende 't een foo wel als 't
ander, feer bequaemlijck door de lampe en
tle geelTe]. Want waer Chriftm ons ilaet, daer
is geen ander die ons geneeft ^ waer hy ons
\Oor licht, daer is niemant die 't kan ver-
clonckeren. Wy fullen oock bidden,dat ge-
lijck wy, in-fijnen naeme , onie arbeyd en
y ver hebben acngevangen , wy 't lelve daer
in geluckigh mogen eyndigen.
E En fèer ichoone Vrouwe geciert met een
koftel en rijcklijclii kleed, en een Μ^κΙ
't hoofd gekroont met toorens en muyrcn,
houdende in de rechter hand eenen Scei^ter
of een Spieffe,die foo wel op d'cen als
der fyde van de Medaglie vertoont worr,efl
met de fiinckerhand hontfe een Overvloets
Hooren,vol verlcheyden vruchten,en boven
dat, fullen wyhaer een leer fchoone llerre
op 't hoofd ftellen.
Italien is een deel van Europa,en i? eerft ge-
naemt Hcfperia, van Hcj]>cYus den broeder van
o/itUi, diewelcke van fijnen broeder verdre-
ven zijnde, gaf hy den naeme aen Hiipanien
en aen Italien : Ofte het is genaemt I-kifcria,
nae't gevoelen van Macnb'ms van de ilerte
van FÌ«us,àie. des avonts Hef^erus is genoemr,
om dat Italien gelegen is ten Wellen van
defe fterre. Het wierde oock eertijts Oenc
trk geheeten , of van den goeden Wijn die
aldaer waft, van eiV®-, 't welck by de Griec-
ken Wijn bediet, of van Ocmtrio der Sabinen
Koningh; eindlijck wierdet Italien genaeait
nae Mus Koningh van Sicilien, die den Ita-,
lianen leerde de maniere van 't Land te bou-
wen, en gaf haer oock de Wetten,overmits
hy aen dat deel te lande quam , daer Tunius
regeerde, en noemde alibo het land Italien
nae fijnen naeme,gelijck VtrgHius in't i boeck
van -^neds verhaelr. Nu noemen wy r Italk»,
nae diens naeme die daer regeerde : maer
Tim^us en Varrò willen dat het alibo genaemc
is van de Oflen,die inde oude griexfche tale
Itali wierden geheeten, om datter fchoone en
groote menichte van O/Ten waeren. Maer
om met de naemen niet verdrietigh te we-
fen , die dit eedelfte deel der Werreld magh
gehadt hebben, fai ick alleen kortlijck tree-
den totte verklaeringe van het kleed,en van
andere.dingen , die totte voorfeyde beelde-
niife gehooren. Ick iegge dan, datie Ichooii
wort gefchildert, door de \Vaerdigheyd en
groote heerlijckheyd der dingen, die aldaer
in voortijden en geftae'digh oock by onien
tijde, noch werien gevonden. Waer over
F marcia weder keerende uyt Vranckrijck,en
Italien naederende en 't ièlve fiende, i^et
jfeer groote vrolijckheyt uytriep ;
Sahe cara Deo tellus fanSijfma fahe,
TeUus tuta boris, tellus metuenda[uferhù.
Tellus nohilihus multum generofior or'u,
Vheyligh GodgevaUigh Lant,
Zy heyigeyfenjcht ik» alk :
-ocr page 237-
Jt alien met haere Trovimkn en een deel ν dn de Eyhnden.
De Scepter of Spiefle,die zy in de r.echrcc
hand hoiir, daer door worr beyde rcgcerin-
gc ën heerichappye, die zy heef: boven alle
andere Volckeren uytgedruckt, niec ailecnc
door de voorrreflijckheyt van haere onge-
, O. . -.......... -......> -—ή................ meene dapperheyt in de Wapenen', maer
£n Straho in fijne Landbefchrijvinge,als mede oock in de geleertheyt : naeiaetendc vecle
Dionyf, Halicarmf, in 't begin van fijne Hiftorie trefiijcke dingen die tot haer lof dienen. En
Van J^»;f»,fprekende van Italien,foo vertoo- om,den lefer niet verdrietigh te zijn : fai ick
nen zy hoe lofwaerdigh dar het ielvezy,om alicene ftellen 'tgeene yirgilius in fijne 2 Geor-
^^at in dit aldergeluckighfte Landichap de gica feyt,Hoe genus acre virumMarfos, Scc.dztìs,
iOcht ten ineeftendeele leer is gematightj bier uyt dit land is voortgel^omenhet dappere Mamen-
Waer uyt volghi dattet vol lijftocht en feer geflaeht de Marfii, de Sahellifche Icughd, de Ligtiren
\yel te leven is , vol yerfcheyden Dieren en die totten arbeydgewent φ, de Spiesdragende Volfcet
Vogelen, foo wel tamme als wilde, tot het hi^ uyt vj'tgefproten ά Decii,dc Marü, degrooteO
gebruyck des Menfchen .niet ib iêer tot haer
Kodruft, als wel tot haer lull en vermaeck.
De fterre wort haer boven 't hoofd geftelt
om reedenen boven gefeyt.
Zy wort met een rijck en prachtigh kleet
geniaek , om dat men in defe Provintie veel
revieren , öaende waeteren en meeren vint,
ids mede vermaecklijckefonteynen,aederen
of baeden van gefonde waeteren , lbo wel
lieete als warme, van verfcheyden krachten,,
die Ibodanigh uyter natuyre zijn voorrge-
bracht,en dat tot onderhoudinge en heritel-
linge van de gefontheyt des Menfchen , als
mede tot fijn vermaeck. Waer van Firgilius in
fijne 2 Georgica feyt :
i^n mare quod[itpra memorem &C.
Saifeght hy, βlreec/ίen νααά Zee, die dit Land
boven en beneden bef poeh ? of van foo veele jlaende Wiif-
^«■«i Ì als dm Kijn degrdote Laer en de Benacus die
'"et een groot gedruys eit boeren opfwelt ? offai icl^ ver-
i>aelen van de haevens, of van de Lucrinfchc fiuyfen Ì of
hoe de verfloorde luchtruchtigcgolven, by dit "wercl^ van
lulia, ie riigge jlorten,en foo tot te Tyrrenifclie Zee en de
t^vernifche enghten invloeyt Ì Dacr zijn OOck niet
alleen tot meerder rijckdom en koftlickheit
verfcheyden kopermijnen, maer-oock vee-
lerhande marmor en andere koftle fijne ftee-
•2«! Land \vacr in ile ff ome leeft.
Een Land liwr in de trotfe beeft,
Een Land dat elei; fijn hiyjkr geeft,
hn Vir^diui fich oock verwonderende over
«aere groote fchoonhey t, feght : Salve magna
p^rens frugum , Saturnia Teüiis, Mama Vinm &C.
'ceii.
Ca.
milli, als mede de Scipione! en die dappre KrÏigsHelden,,
en cynilijeh^ oocÌ;_ghy aldergrootfte Οφτ , die als over-
•Ktnnaer tot aen de uyterflc paden van _^jien,den onilva-
penden Indiaen met u Burghen en vafie Steden hcihvinot.
De OvervloersHooreOjVol van verfchey-
den vruchten, bed iet de groote vruchtbaer-
heyt boven alle d'andere Landen des Wer-
relts, vindendedaerinaliegoede hoedanig-
heden , zijnde bequaem om alles voort te
brengen, wat tor het Menfchlijck gebruyck
noodigh is, gelijck Firgilius in 't felfde boeck
mede feyt : Sed neque Medorum &C.
Zy fit op een globe of kloot, om te vei-
toonen dat Italien is een Heerlcherinne en
Kpninginne van de geheele Werreld,gelijck
de oude Romeynen dat klaerlijck hebben
beweien, en gelijck zy als noch meer, als
oit,bewijft, en dat door den opperften Prie-
ller,die grooter en hooger is is eenigh per-
ibon oock magh welen.
Italien nae de Medaglie mette volgende
van Romen door àea Yittit Zsratino
CafieUmi.
E En Vrouwe met her hoofd vol toorens,
fittende op een kloot, hebbende in de
rechter een SpielTe, en in de flincker een
nen, gelijck Firgilius mede feyt : Hccc eadem ar' Overvloets Hooren j nae de Medaglie van
genti rtvos &c. als datter oock zijn revieren FeSjafianm,a.ca de voeten van d'eene fyde ftaet
daer iilver en goud in is,en aederen van ko- een Adelaer op een kloot, die van c^dolph
Oeco op d'ander fyde in de Medaglie vaa
Fefpafianus geftelt is, in 't laer Chtifli79'
Deiè beeldenifi!è wort nae de voorgaende
uytgeleyt.alleene dat wy den Arent daer by
per en metael.
De kroone van toorens en muyren, be-
diet het cieraet en de eedelheyt van de Ste-
den , Landen , Cafteelen en Vlecken, die in
defe uytblinckende en befondere Provintie hebben gevoeght, ftaende op een kloot, om
®ijn, gelijck Fi'igiiw in fijne Georgica feyt; de fnelligheyt en dapperheyt., waer door
viiiifc tot egregidt urbcs &ς, Italien mét een geftadige Oorloge de ge-
FT bselc
-ocr page 238-
maer niet tot een krijghsteycken want de
Tolcanen, meer als feiligh laeren, voor den
tijd van Cyrui, Koning-li van Per/Ten, ( in den
laeilen oorlogh die· zy hadden mette Ro-
liiO^Oenien daer van overwonnen 2ijnde,by
de ftadt Ereto., aen de grenffe der Sabinen, )■,
brachten aen Tarqumm Prifcus den Koningh
der Romeynen, de Koninghlijcke Waepens,
waer mede zy gewoon waeren haere Ko-
ningen te verderen, te weeten eene goude
kroone , een purperen kleed, een pürpere
Mantel van verlcneyden verwen, een y voi-
ren Stoel, en een yvoiren Scepter, daer een,
Adelaer boven op ftaet, die hy en fijne nae-
komelingen altijt plachten te dragen,gelijck
Dioti.Halicarn. verhaelt. De Koningen uytge-
jaeghtzijnde, namdeRaed vanì^owì-bden
Adelaer van haere Scepters en ftelden die
op haere Spiellen , die verheffende boven
alle andere krijghswapenen die van PMo int
X boeclcin 't i ν cap. verhaelt zijn,als boven
den Wolf, den Mmotaurm, het Paerd, enhec
wilde Swijn. Mdrìm,òis. van dat hy een kind
was , heeft in 't veld een i\rents neft gevon-
den met feven jonge Adelaers,een beduytiêi
van fijn ièven Burgemeefterfchappen, en die
ftelde hy veeltijts in fijne wapens, en eygen-
de, in iijn tweede Bargemeeltcrlchap ^ ey-·
wentlijck den Adelaer , aen de Romeyniche
Legioenen : jae gebruyckte diefclvc alleene
in de Veldflachten, maer de andere wapens,
fetteden zy op de tenten in 't veld. Doch
Mar'm namie geheel wegh , en van die tijd
af, was noyt een bende of legioen te velde,
of daer waeren twee Adelaers by. Maer fo-
fephus in fijn IV boeck ftelt by yder bende
een Adelaer, en nae het getal der Arenden
telden zy haere benden , gelijck ais Hirt'm
ièyt, dat het Heyrleger van Pompejus beftont
uyt derthien Adelaers. Dion ftelt oock by
yder bende een Adelaer, en befchrijftie ge-
lijck op de Medaglie van M.<^ntonm, die by
ïuIVm Frfmus te fien is. En ftaet de Adelaer
met uytgeftreckte vleugels op een fpies,
Icherp aen 't eynde , op de maniere van een
driehoeck, die van een breed yfer fich Ipit-
figh intreckt. De draegers waeren geheeten
cAquilifcri, Arentdraegers.
, - Een Arentdraeger van die den Eu;.
door de voördaed van haere gebuyren,heb- phraet wilde paffeeren, kofte fijnen Adelaet
ben gevonden. Maer de Adelaer is veel eer niet verplaetien , dan met kracht van veele
t^.,tornen ingebraclit YSii de naegebuyren;
oinftanders,als die totte neerbge iiiecwilde
gaeii.
Itdlien met haere rrovimkn en een deel nMn deMylandeη.
zi6
hceieWerlt heeft: overloopeii. Want jRìjwct
bcmoeyde lich vijf hondert laeren langh
( mcc binnenhndfche Oorlogen ) om Italien
onder , hacr geweld te krijgen : Maerdaer
nae'tgeheelè lichacm fich mee het hoofd
Romen vereenigcnde , veroverden.zy -.Africa,
Europa,m-^^^i.ca cyndìijck de geheeleWer-
reld, in den tijd van twee hondert laeren,
't wdck Lficius koriis in fijn 2 boeck cap. i,
voor een wonderbaere geichiedeniffe heeft
aengemerckt. Eenige Koningen,om gehou-,
den te worden fchricklijck in deVeldflach-
ten, fnel en dapper in 't overwinnen der Ste-
den, en in de Landfchappen te beoorlogen,
lieten fich noemen Adelaers en blixemen,·
gelij'ck Plutarchus in 't leven van ^Ari^ides vcr-
haelr. Hier uy t komt het,dat (:1e Romeynen
in de voornaemfte Vaendelcn of Veldteyc-
kenen Adelaers in haren Oorlogh voerden,,
met blixeins in haere klauwen. HetVeld-
tcycken van jupitcr was aldereeril: een guide
Adelaer, nae dat hy de Overvvinninge tegen
de Titans verkreegh : Van hem kregen het'
de Creteniên,van de Cretenièn de Candiot-
teni ^i'Ciii de Tro/Jpn,gelijc^c^/ex. ah ^lexand,
verhaelt; bracht dietotte Latinen, waer van
de Romeynen, door verloop des tijds , die-
ielve tot haer Wapenteecken gcbruyckten.
Xip/i/ii meent datiè nae de voordaet der Per-
fianen diefèlve aengenomen hebben , die dit
voor een Koninghlijck teycken hielden. JCe-
wop/jow een mede diicipel van Plato, leyt in de
onder wij finge van Qyr«i, dat de Koningh
Cyrus tot fijn Wapenteecken, een gouden
Adelaer op een Lance liet voor hem drae-
gen,en dat die by fijnen tijde,by de Perfian-
iche Koningen in't gebruyck was. <yfrtaxerxes
de broeder van den longen Cyrus, voerde het
felfde teecken. <^exandir ab cyilcxandro en Ca-
fiiglio dooien , die daer Cyrus eenen gouden
Haen , in plaets van eenen Adelaer, tot een
Veldteecken toevoegen, alhoewel het waer
is , dat i^rtaxerxes , eenen Soldaet van Cario,
toeliet, dat hy eenen gouden Haen op een
ipieffe , in den krijgh, voor de andere Veld-
teyckens foude heen dragen, gelijck P/Kfar-
fkiverhaelt. bedenckt het beter in
fijne Romeynfche oorlogen, daer hy feyt,
dat de Romeynen, dit uyt haer felve, of
-ocr page 239-
|
gaen,die iijnc benden en fijn hoofdman
den geleden, van her macliti^h lieyf der
Pare hen.Dit ielfde gebeurde mede aen Fur'ms
CamUks Scrihomus , zijnde Atnbafliict in Dal-
matien, diewelcke fijne benden tot opftaa't
en oproer verweckende de wapenen aen-
riam, om regens den Keyfer CLmlium te tree-
ken : Maer zy koften de Arenden van haere
plaetièn niet verietten, waer over de Solda-
ten berouw krijgende, flóegen dcfen roer-
yinck, die fich ielve tot Keyfer wildeOp-
Xverpen, dood. Defe geichiedeniife ver-
'haelt 'PauLOnpus,en Ca/ar Baronms in fijn eer-
fte deel. DeSpieffen waeren hoogh en de
Arenden kleyn van filver , en vcele daer van
hadden blixems tuflchen haere klauwen.De
Pompejaeniche Arenden in Hiipanien voor
den Munderifchen krijgh,floegen harc \4cu-
gelen, als of zy tot cJfir wilden vliegen, cn
XVierpen den giilden blixem uyt haere klau-
\ven: en op defer wijfc zijnfe als voorbo-
den , van een quadeuytgangh , aen Pompejus
geweeft, gelijck Dionin τ xiiii boeek ver-
haelt. De reeden waeroiii de Romeynen
«erft filvere Arenden gebruyckten , gelijck
' oock Brutiis dede, wordt by c^ppiamm ver-
meit. Daer van feyt Plimus in 't xxxiii boex
III cap. dat het filver alderhelderft cn den
dagh geüjxt is,endcrhalven alderbequaemft
tot een Oorloghsteken,en dat meeft blinekt
€n affteeckt, noemende het een openbaere
doolinge van die geene, die daer willen, dat
„in 't goud een aerigenaeme verwe van de
fterren "zf . Maer 't is- leecker dat ih 'τ goud
eene verwe en werckingc mette fterren, jae
ièlf mette Sonne is , want het flickert en
vlamt met fijne ftraelen, als de fterren doen,
en door ibodaenige reeden noemt Firgdius
■de fterren van goud , Fmt aurea fiderà clamor.
dat is, 'tgelfrijtmaccl^e ccmvecrflagh aen de guide
{lerren. i/hlerius Flaccus geeft aen de Sonne gou-
den locken: En ο4ό//ο wordt van Homerus
met een gouden Scepter afgebeeld, om dat,
■gelijck de Maene het filver , hem alfoo her
goud wierde toegefchreven,rot een teycken
■dat het goud door fijn glans het filver ο ver-
treft,gelijck de Sonne àe Maene^ Ifidorus wil
dat c^if'"» het Goud , fijnen naemê hebbe
vau van de Locht, alfoo het door den
•Weerfchijn van de lucht,meer glans van fich
■geeft. Oock is het de gedaente en het cie-
iact van de verwen en metallen, jae in geen
227 |
dirigh mcerderals in her göud, eii dat door
den weerlchijn van de Sonne. Boven dar,is
hét goud öock veel vafter en geduyriger, en
•t lli)t-niet door'r gebruyck,her krijglitoock
geen fchrabben iioch krafllngen, het hout
fich langeklaer en helder inde locht,in ftof,
in regeii, in fneeu en in ijs, gelijck de cervà-
ringe ons veelelaeren heeft doen fien , aen
de vergulde ribben van'rgewelfte van de
Kercke van Vdtkanus,en degoude knoop,die
daer boven op is ^ diemen'veele mijlen kan
fien. Maer't filver wort haeft verdonckert,
'waer over het goud veel bequaemer is in 't
opene veld. Dereden van Plmm ftrijd hier
tegens. Maer het filver klaer en den dagh
geiijck zijnde, foude te min konnen gefien
worden,want gelijck by gelijck gcftelt zijn-
dc,maeckt geen ondericheyt,als\vit op wit,
of filver op filverj maer het goud als geel en
blinckende op de helderhèyt enklaerheyc
des daeghs , fteeckt foo veele te meer, van
verre af, als het filver doet. lae het goud
op het filver fteeckt meer af als het filver
felf, daer het niet vergult is. Het goud dan
in de lucht, als een fackel aengefteken zijn-
de , overtreft· in glans alle metallen : ■ en als
men iet uytblinckendé'vvil uytdrucken,fey t-
men het blinekt als goud, en niet al^ filver.
Soo de Romeynen eerft filvere teyckens
hebben gebruyckt·, dat hebben zy gedaen
om datfe in alle dingen te nau gefet, en in 't
tegin te lj:>aeri;iem waeren, maer op'tlaefte
weecken zy niemandt -in overdaedigheyt,
pracht en prael,jae oock ielve nier den Per-
fianen. Het fitver wierde van haer ieer laet
op haere inutjte gebruyckt, nàe dien het Ro-
meyniche volek eer deKoiiingh Pirrus over-
wonnen Avas,noch géén fiiver tot hare mun-
te hadden gebruyckt, jaie meer als hönderr
cn ièventigh laeren daer nae, hadden zy
noch geen gepreeghde of geflagen munte,
als alleen rouw koper. De Koningh Scrvìus
Wius dede de eerfte_ koper munte'drucken,
In't laer y8o nae de opbouwinge van Romen^
feyt Plinius, datmen bcgoft filver te munten
jonder hét Burgemeefterfchap van Q^Fakus,
vijf laeren' voor den oorlogh van Carthago,
Maer dat was in 't laer 484 en niet y8o van
d'opbouwinge van Romen. En de gouden
munte is geflaegen62 laeren nae defilver
munte, maèr van trap tot trap opklimmen-
de , vingen zy aen in de Repubuque, met
F f 2 filvere
lialìen met haerè Trovìmten eneendeelvAfi deF^ïanien» |
-ocr page 240-
|
filvere Veldteyckens, maer het Roomiche
Rijck gebruyckte in haere krijghsteyckenen
foude Adelaers, gelijck de Koningen van
'erfien.DwB feyt van goud nae de gewoonte,
van lijnen tijd, weiênde onder de regieringe
van den Keyier Commodui,xmtr niet dat Craf-
/κί, waer van hy verhaelt, die van goud had-
de, Tegenwoordigh is het waepen van't
Rijck niet vanMetael, maer gefchildert,een
fvvarte Adelaer met twee hoofden ineen
gouden veld. FreAemusix gaf den Gibellinen
fijne vrienden , „eenen fwarten Arent in een
blanck of filvere veld.De Paus CUmem iv gaf
aen den Guelphen fijne toegedane vrienden,
eenen rooden Arent over een groene flange
in een wit veld. Soo veel de Aàelaerin't be-
ibnder in de Medaglie van Féfpafimus belangt,
diefelve is geflagen door laii van den Raed,
tot fijnder èeren , in fijn achtfte Burgemee-
flerichap, in 't welcke zy oock defen Keyiër
mee eenen blixcm , in de flincker hand, uyt-
beelden , om dat zy hem hielden voor eenen
iielleii ftercken Adelaer, een blixem van
in 't beibnder was gedient geweefl: van het
twaelfde Legioen,de blixemende genaemt :
iiilx dat zy hem toelchreven, door de voor-
treflijckheyt van fijne dapperheyt, de beel-
deniffe van den Adelaer , inplaetlè van dat
de Epiroten aen Pirrus den Koningh,nae de
overwinninge die hy met kracht en vierigen
aenval regen Pantaucus den Hoofdman van
Demetrius Roning van Macedonien verkre^,
daer zy hem den naem ax/f/rW gaven : Al-
hoewel hy uyt groote beleefcheyt fich dele
naeme en eere niet wilde roemaetigén.maer
vertoonde,dat fijn Heyrleger daer van oock
de eere toebehoorde,als wanneer hy fich tot
fijne Soldaetenkeerendc, feyde, kkbe>ieen
adelaer en dat door u, die my door uwe waf enen,
«Is door vleugelen, hebt in de heoghtt gedraegen.
Italien nae de Medaglie van
den Keyfer Adrianut,
E En ftaende Vrouwe met een ijjiefll· in de |
rechter hand.cn den Overvloets Hooren
in de flincker. ^Aàdfh Occo ilelt defe onder
het derde Burgemeefterfchap o/^tóm, in't
laer nae deopbouwinge van Romen 876,
hoewel het derde Burgemeefterfchap Adriani
nae ds rekeningc van Pacumm valt in 't laer
872. Men kan Italien kroonen met éycketi
blaeders.om dat PUms Italien by de gedaeiv
te van een eyckenblad gelijckt. Men kan
oock in een fchild, dat aen een Spieffe leunt,
ichilderen een Peerdshoofd, dat nae de me-
ninge van ibmmige, het beeld is van Itahen.
En dat honden fommigeMedaglien in, die
een Paerds hoofd hebben, met het opfchrift
R ο Μ A,aihoewel Pkrius dat ielve neemt voor
een teycken van liielligheyt en raiiigheyt,al-
fodeR omeyniche en Italiaeniché Ruyterye
met groote ilielligheyt de geheele Werreld
heeft doorloopen, zijnde oock over al in
groote achtinge.
ALIA & ROMA.
ITaliën en Romen worden in de Medaglien
van Mut'ms Cordus en van Vufia te iaemen ge-
vonden. Italien aen de rechter iyde met hec
Caduceum of de Slangenftaf met vleugels
daer achter, voor de Weliprekentheyt, ge-
leertheyt en »oede konften : en door den
voor de vruchtbaerheyt en rijckdommeru
Jl^nen llaet afgemaelt in beknopte kleederen,
hebbende onder de rechter voet een globe^
en in de flincker hand een fpieiTe , gevende
haer rechter hand aen Italien , door de ver-
eeninge en eendracht, waer door zy de
Werreld hadden bemachtight.
Roma.
E En Vrouwe met een gevleugeit Helmet
'op 't hoofd, en op de kamm'eeen flange,
fittende op den roof, zijnde tropheen en
wapenen der vyanden, hebbende in d'eenè
hand een llock ofte Ijjies , in d'ander een
beddeken van de Vid!:orie,dat gevieiigek is,
houdet>de een lauwerkrans : voor haere
voeten fcaet een Wolvinne met twee longe.
Datfe een gevleugeit Helmet heeft,dat fiec-
men gemeenlijck in de Medaglie vinRomen,
de Slange voor de Wijsheyd, oin alles met
rijpen raede te overwegen , de vleugels
voor de vaerdigheyt om het bcraedflaegh-
de uyt te voeren. Men vind oock andere
Medaglien die gevleugelde en {piciê Hel-
metten hebben , doch gebogen ^^^
Arents kop daer op. Een ander Helmet
niet twee ayi'en, aen elcke fyde een. Het
Arendrs hoofd voor de Majefteyt van t
Roomfche
d'oorlogh,die oock in den loodichen krijgh Overvloets Horen onder den flincker arni.
228 ItSen met hoert fròvmtten en een dedvm de Eyhnde». |
-ocr page 241-
|
ν Overwinnend Romen.
Roomfche Rijck, de kooren-ayren voor de
^^ervloer van de deughdelijcke gedachten,
j->e Wolvinne mette twee gebroeders Roifiu-
«« en l^wiis vintmen in verfcheyden onfeec-
kere Medaglien , yoor de voeten van Smen,
fittende op een rad en een deel waepenen,
mogelijck dat het de Herder FatisJmus lal
Weien, en de'hvee vleugels die daerin't
inidden vliegen , worden voor cxters geno-
'Men, niaerVeel eer maghmen die houden.
Voor een geluckigh voorlpoock van Romen.
Ke Wolvinne ftaet oock aen de weeriyde
Van dè Medaglien van Fefpafiama en Domitiwus
niette tweelingen uytgedruckt, waer van
VirgtUiis feyt,: JEmd. odava, Fecerat Cr Virid.
Roma Vittohiosas
't Overwmend R^mcii.
ROmen fai fitten op drie fchilden,maer het
iniddelfte fai op fijn kant itaen , om het
tovenfte re draegen , waer op dar Κζ>»α fai
itten, maer het'derde fai tegens den grond
leggen : mette rechterhand om hoogh,falie
aen een lange fpies leunen, achter dele beel-
deniffe van Romsn ftaet de Viitorie of Over-
■vvinninge gevleugelt,die mette rechter hand
boven Komen een Lauwerkrans hout, gelijck
in verfcheyden Medaglien te fien is.
Van het Overwinnend Romen, is maer al
te veele ftof om van re fpreecken. Van de
Viólorie die Romen kroont, leyt Turnehus, dat
de Oude de Viólorie gevleugelt maelden,
als die uyt den Hemel vloogh, en derde de
üytkomfte van haere daeden.
De Egyptenaers willende dieièlve af-
uiaelen, maeckten éenen Adelaer, om datiê
alle andere V'^ogclen overtreft, en om dat
4e Vigorie de Heyrkrachten derVyanden
■overwint, lbo wortiegevleugelt, als een
Adelaer,afgebeeld. Alhoewel die van Athe-
nea diefelve fonder vleugels afmaelden, om
datfe niet wilden datfe van haerVaeder-
iand \doge. De afbeeldiiige mette vleu-
gels koft den Romeynen wel re kennen ge-
ven , dat de Overwinninge ftel en vluch-
tigh was, en derhalven, datiê ten hoogh-
ften met alle dapperheydt nae heeHijcke
daeden inoften trachten, ten eynde de Vi-
gorie niet quam re vervliegen, 't Is twij-
felachtigh, öf men oock her geenè dar door
de Viótorie verkregen is, altoos kan be- |
Roma Vittoriosa.
houden. Hier uyt komt het, dat de Over-
winninge bloods beens wort gemaelr , op-
geheven zijnde , gelijckiè de Poeet Pra-
dentiui befchrijft, als dieiê niet wiil vaft te '
maccken.
Het R^ma J-^meitrke van den Keyfer Thui,
fit op een roof, hebbende in de rechter een
rack, in de ilincker een φies, met dit op-
fchrift Roma ViElrix.
Rpma Felice, het geluckigh Romen, van den
Keyfer ^^drima, is een fittende Vrouwe, die
in de rechter hand een Lauwertack heeft,
als overwinnende, en in de Ilincker eeti
lìjielfe als een ftrijdbaere, Oock een ander
van i^drimui, daer een Vrouwe fit met een
Heimet op 't hoofd, in de rechter hand een
blixem, en in de Ilincker een Rijxftaf, tot
bewijs van de Heerichappye des geheelen
Werrelts, mette woorden B^ma Felix.
Roma Rmafceiite, het nieuwgeboren Romer»
van den Keyfer Galba , wort afgebeeld met
een Helmec op 't hoofd , houàende in de
rechterhand Fifloria,
Fulvm Vrfmiu fielt een ander Medaglie „
waer in Romen geftelr wordt met een be-
knopt kleed boven de knien, als of hec
wandelde, met brooskens aen de beenen,
een Heimet op't hoofd, houdende mette
ilincker een Spies , die van achteren mette
(pits verheven is, en die achter dc fchou-
deren boven het Heimet komt, houdende
mette rechter hand de Viitorie gevleugelt,
die met een verheven rechter hand,haer een
Lauwer-krans oplet, mette ipreucke, Romii
Renafcens.
J{oma Rf/argoite, het wederopftaende R^men^
een ftrijdbaere beeldeniife, hebbende mette
rechter hand de Viftorie of Overwinninge,
en mette ilincker de, SpiciTe , Roma rejür-
geus, &c.
Roma Eterna. Eetmìgh Rimeny
van den Keyfer luliw RmilimM.
"CEn ilaende beeldeniife met een Helmec
J-^op r hoofd,houdende in de ilincker hand
een fpies met een driekant yfer op de Ipits,
in.de rechter een globe, waer op een vogel
ftaet met een langen nebbe , en aen dfe voe-
ten is een ronde^door. Een Medaglie van
den Keyfer fuùm^miììmus metten^ijtel
^teïM,
Ff 3 Mm. |
-ocr page 242-
230 ' EeumghRome». Roma
^dms Emlianushtgók, van kinds benenaf, onfen tijde heeft C/fwwviII den Phosni^
te oorlogen; hy was CapiteynVan den Key-
ier Deerns in Meiien, verdreef den Scyten,nae
de overwinninge wierde hy opperfte Veld-
heer genoemtj ny fchreef aen den Raed dat
hy Keyfer verkoren was ; hy beloofde Tra-
cien en Mefopotamien te bevrijden,om Ar-
menien weder in te nemen. Ondertuffchen
hy wederom fijn gefichte en wort wederom
jongh, gelijckin den ci 11 Pfalm ftaet. Hier
over feyt tJu0ms dat de Adelaer gebracht.
zijnde tot fijn uyterile ouderdom, verkrijgt
fulckcn krommen nebbe, dat hy den mond
niet kan openen noch ipijfe gebruycken,
waer over hy fijnen nebbe aen eenen ftecn
flaet en breeckt die in ftucken en werpt het
overtollige wegh , en verkrijght alfoo fijn
kracht weder,en wort geheel jóngh, 't Sel-
ve verhaelt Cajfiodom mede over dé Pial-
'men. ,De tijtel van Ectmìgh Ì^mm is van Lipfuis
belpot in fijn 1 boeck van Stantvaftigheyt
caj). XVI, daer hy ieyt, defe Héafchcrimie orer
alle dingen en Voklp-en , en wel tomccht ccuimgc Stadt
gcnaemt ; "Waer is die ? vertreden, Vfnvofi?, verbrand,
'"Weghgcfj>ocit , ach is aen ecne dood mcigeporvcii, en
Ky "Wort heden iVf/ vermctclijc/^gcfocht ,maer zy Wort op
hacrcn grond niet gevonden, Maer defe Man , ge-
'lijck hy met uytnemende vlijt de dingen van
het oude i^wf» heeft verbreydt eii'hoogh ■
verheven , alibo heeft hy geiocht te vernis-
deren en te verdonckeren,doch vergeefs,dc
groothey t en den glans van het nieuwe Rg-
men. iiy feyt oock in I Centurie in dén.xxii
het geheele neft by Panchaja een Stad der - brief : 'Menmagh nae R^mengaen,!nen magh'er'heene
Sonne. P//HÌ«.f in fijn χ boeck cap. 11, hout ' ' ' '
iiet voorbeuièlen dat die eenigh in deWer-
reld foude weien. C.Taötus ieyt dat het on-
feeckere dingen zijn die men voor een fabel
hout, maer dat defe vogel dickwijls in Egy-
pten is gefien geweeft. Pererius bewijft over
Genefin lib.ii met Philoibphiiche redenen,
datfe uyt haer felven, van nieuws niet kan
Avaflen. ^ntiphanes de Grieck verhaelt, dat
men feyt dut in der Sonnen βαά Phcenixeii gcteelt "Worden,
te tJthenen Nachtuylen,in Cypres uytnemende Duyven,
en in Samos het guide Vogclgeflacht en defchoone aen-
fenhjcke PaWWen. Het zy dan foo 't wil, foo
tot lijn finbeeld genomen, die wy dickwijls
in fijnen Paufiijcken Stoei hebben gefien.
De Adelaer wort oock voor een beeld van
de eeuwigheyt gehouden, bm dat hy iich
oock verjonght. Want nae 't gevoelen van
S, Hivroiymm, ibo befwacren hem in 't ouder
fijne voeren,en foeckende nae de fonteynen,
verkoren de Soldaten, die in de Alpes wae~ treckt hy alle warmte by een,en wafcht fich
ren, Pdlmamm. 't Heyrleger van Mmiüams dit daer in drie reyien,hier door lbo verkrijght
gehoort hebbende, om malkanderen door
xien Burgerlijcken oorlogh niette vernielen,
floepen hem by Spoleta dood,nae dat hy drie
of vier maenden hadde geregeert. Van de
Filui of Spies handelt Lipfm over Polyb'mm
wijtloopigh. Fégefius feyt datie vijf voet en
een half langh is , met een driekantigh yfer
van negen oneen. De vogel op den globe is
de Phcemx,of ù^ Adelaer,alle beyde uytbeelt-
ièls van de eeuwigheytjdoor de vernieuwin-
gedie zy doen, door de onverdeelijckheyt.
Men verfiert dat de Pipcemx. eenigh in de
\VerreId isj fpo groot als de Adelaer, die
' roritoiiidenhals-van goudis, de reftis pur-
. per,en de fleert die.groen is, is onderichey-
dcn van Roosverwe, het geficht en 't hoofd
is met een kuyf geciert, en leeft ódp laér in
■Arabien.Wanneer hy nu out wort,maekt hy
iich felve een nefl: van Caffi e en Wieroock,
en 't iel ve met reuckwerck gevult hebben-
<le,fterft daer op. Daer nae waft uyt fijn ge-
beente en mergh eerfl: een kleyn wormt-
jen , dar wordt daer nae een vogeltjen, en
maeckt fijn eerfte werck daer af om de doo-
de vogel,den uytvaert te vieren, en brenght
gaen, maer niet blijven "woonen. Want daer is een ver-
^varringe van locht en van zeeden , en geen fityvae Jiiy
verheyt. En 'tgeene van Varrò •waeraehtigh is gefeyt,
een "^νοεβοη hoop. Daerom als ghy de oude vervaknc
plaetfen, gebouTiVen engedenekteyckens genoeghfaem fidt
hebben doorfnuffek , en de velden tvaer Tr'oja , dat 'is
Romen heeft ξοβα6η, heylighhjel^geviert , foo packt «
daer vry van daen. Het dunckt iny geraéden de
penne een weinigh te roeren tot verdèdingc
van Romen, mijn geboortftad , zijnde, her
hoofd en de glans van de geheele Wereld,
gelijck de Sonne is van de Planeeten. Hoe
, ^ — ^ -......— ,______derfhy ieggen,verwarringe;fouderverwar-
zijn daer uyt iêer ichoqne voorwerpiêls en ringe in Romen weien ? niet met al. ^^^
' finteyckens genomen, van de vernieuwinge, Pauflijcke ftoel is foo wel gefchictodat L aas
weder opftandingCj en eeuwigheyt, En roe P/w/ii diefelve gelijckc by csn Hemellch^
ΙτΙΐΟΓίΐΓ*
-ocr page 243-
OMA ^ Τ E R Ν Α. 231
dele ftad feer hebbende gepreiènj foveftighr
hy,dat hy hem wel magh houden eenige ge-
naede te gelchieden, die daer toegelaeten is .
binnen Romen te wponen. Romen is nicmant onaen-
^enaein^ 't kdn oockniet gefeyt "worden, dat vreemd is,
zy is (te vruchtbaerc Moeder der Wél^rekentheyt, zy is
de hoog'bju' tempel aller deughden, Lart ons gevoelen
'tgcene \laer en ofenbaer is, dat hy met fonder gimlle is, ■
die joodanigen "iVaonpìacts is yerlcent, In 't fclfdc
boeck verhack Theodorïcus de Koningh, 't flaet
ons toe , feyt hy, Romen te verdedigen , daer ivjy "Weeten
dat haers gelijcke in de JVerlt niet is. Scyt VOOrtS^
Riimoiis de Moeder van alle eer-waerdigheyt, en xy ver··-
henght haer dat de kracht der deughden de Voorplaets by
haer haft. Theodorieus was een Heydens Koning
uyt deGotthen geboren, die al oorlogende
veele deelen des Werlts gefien hadde , niet
te min lbo verklacrt hy , dat in de Wereld
Romens gelijck niet was.Men magh dit met
veel meerder vvaerheyt leggen , dat het foo
vernieuwt en verciert is , dat het in fchoon-
heyt de barbarilche tijden van Theodorieus
wijt overtreft, fulx dat het nu in der waer-
heyt een Moeder van alle eerwacrdigheyr
machgenoemt werden,alfoo nu tegenwoor-
digh geen barbarilche vreemde Heerlchap-
pye aldaer 't gebiet heeft, alwaer de opper-^
ile Rijcken en Koninghrijcken fich voor
hacrbuygen, nu de Ópperfte Priefter in
vreediaeme rufte den heyligen iloel belit, eti
aldaer uyrdcylinge doet, fonder eenige^hin-
derniffe, van de waerdigheden, naer fijn ey-
gen macht en goedduncken. En dan wil
Lipfius noch niet dat men daer fai woonen.
Mogelijck heeft men niet veel me hem ge-
luyftert, als hy in 't laer i y/S door eenen
brief defen raed gaf,dat Romen aen de iydé
van de heuvels of bergen foodanigh is toe-
genomen aen huylcn , in grootheyt en me-
nighte van gebouwen , jae fiilcken ilreeck
dat fijn Vaders flad ibo groot mocht wefeii
als de nieuwe, en dagelijx toenemende aen-
was van Romen, iipj/w feyt wijder, 'wanneer,
ghy dan de oude plaetfen en gedsne kim kenen fult hebben
gefien en geeert, alsmede de qverUijffelen en de velden
'waerTryen geflam heeft , foofaekt u daervry van
daen. De oudheyt der gebouwen,der ftatuen
6n beelden , en der uytgehouwene fteenen
oprchriften,zijn wel waert darmen daer met
vlijt op lette : want daer uyt konnen de
Bóuwmeefters,Beeldhouwers,konftnaers en
geleerde groot yijordeel ire^kéntMaer xnen
magh
Eeuwigh RomcÉ. R
Hierarchie oft;e Engel-oorde. Vervvarringe
Walfcr in Babilou, en verwarringc waiier in
, die niet gewoon was, foodaenigen
neerlijckhcyt teiien. Seer wel leyt diefèlve
1 aus Piu!, dat vcelc wel vermaerde en rref-
"]cke Doiloren by hrsys zijn , macr als zy
t Roomfche Hofkomen , en dat onder
meerder licht, lbo verlieiènfe haer glans cn
^acine, en blijven als verftomt. Soo moft
iiffÌus in fes Maanden die hy te Romen was
t\'el verbijilert zijn geweeft.Waer toe treckt
liy yhrro a.tn,turba tmbiilenta,à.it hy niet gefeyt
fccefc op Rnmen, noch op ecnigc Had of per-
foon , maer alleen om de overeenkominge
Van de woorden als H^a, Ramaims, en turba,
*"rbidciita, &c. turba wort oock een nicnighte
genaemt, en bracht Cmeas de Gelante van
ftrroj aen de Romeynen,fijnen Koningh be-
icheyt,datrer in Romen mcnighte van Konin-
gen vereenight waeren. Tegenwoortligh is
het een tonneel van deWereltlijcke en Gee-
ftelijcke Vorften. De Koninghlijcke Hoven
■^an de Cardinaelen, zijn fulx, datfc by een
Koningh wel mogen vergeleken worden,
fiuyten twijfel foo zijnder in de Roomfche
Confiftorie of Kercklijcke yergaderinge,
foo vede Koninghen, alffer gepurperde
ilaetsheeren zijn. Hy befchnldight R^mcn
datter onfayvere locht en zeeden zijn.Voor
30 laeren liet Marfüius Citgnatus een Philo-
fooph cn treflijck Natuyrknndiger, een
tioeck uytgaen van de geibnde locht in Rpr
f'icn. Wat de Zeeden belanght, .fai genoegh
^-ijn tefeggen , dat tot onien tijde in Komen
geleeft hkiben Geeftelijckeperfoonen, foo
innid-h, vroom en Godsdienftigh , datfe van
den°Paus gewaerdight zijn met den tijtel
Van faligeen heylige,een eere van onfe een-
W'e, door de fuy verheyt van de goede zee-
den en goede voortgangh. Drie en dertigh
Van Graevc quaemen anno 1600 tot Romen om
het heylige lubilé te ilen, en bleven in haer
gemoed ontroert en wierden bekeert. Men
Jalifr hem gaen, feyt hy, maer nietTXoonen. Hy WÜ
niet dat defe HemeKche ftad fai bewoont
Worden, alwaer de koftlijckfte fchat is van
de geeftlijcke goederen, een geneughlijck
Liifthof, het Aerdfche Paradijs. Onéynde-
Hjeke fchrijvers maken hem hierbefchaemt.
Caffiodorus de Raetsheer feyt, dat het een fonde is
ixiyten Romen te-ivefen, diegelegentheyt heeft, aldder te
imen ymnm. Jii het X X SIX cap, des I boex
-ocr page 244-
|
en 't geweld darie door den Oorlogh heb-
ben gedaert,\vel prijfên. Maer alle defe din-
gen overgeflagen,lbo noem ick Romen iiligh,
om dat de H. PjK/i«,rer\viilèn hy leefde,den
Romeynen gunftigh \vas, dat hy die bemin-
de , en mondelinge met haer fprack, en ren
keften aklaer fijn leven eyndig ide.Als oock
de H. Petrus, die Mra op de vvelcke onie Sa-
lighmaecker lijn H. Ketxke wilde boowen,
die in lijmen geftichc is , door het dierbaere
bloed der verheerlijckte Apoilelcn : waer
door defe ftad meer vermaert is als door
eenige andere dingen. En zy heeft gelijck
een groot en fterck. lichaem oock twee
doorluchtige oogen, te weten delichaemen
van deiè twee Heyligen. lae de Hemel is
ibo niet verlicht, wanneer de Sonne haere
ftraelen uytiehiet, als , die deie twee
groote fackels , door de geheele Werreld,
aytftort. Hierom ibo roem ick deiè ftad,
niet om d'overvloet van goud, noch oni
haere ipitien of fiiylen, maer om defe co-
lomnen van de H. Kercke. Als Colomnen
?:ijn deie geacht,als wanneer de Paus Sixtus ν
de beeldniffe S. Petri liet ftellen op de ftatue
van Trajanus, die van kooper verguit was, en
de beeldniife Pmli op de colorane van den
Keyfer ^Jniommis, daer van men de oudheyd
niet m.oet eeren noch de Heydenfche over-
blijflèlen,maer de lichaemen der H. Apofte-
len, van foo veele Martelaeren, Maeghden,
Geloofsbekenners,aIs daer zijnj als mede de
H. Kercken , die vervult zijn van H. Reli-
vvaeterley dingen,fonteynen,ftraeten,hoven, |
palleyièn en templen , die een Menich ver-
bacftheydt en verwonderinge aenbrengen»
In 't gemeen foo verwondert fich het Volclï
meer over 't geehe zy van't oudi^m™ hoo-
ren, als van r geene zy in 't nieuwe fien·
Maer het nieuw P^mm is in alle deiè boven-
gefeyde dingen niet minder als het oud J^o-
>nen, in eenige dingen is het gelijck,in andere
gaet het oock 't oude te boven. Maer het
nieuw Romen wijckt het oude, in de hoogs
columnen en bovenmaeten groote marmor-
fteenen, die uytNumidien,^thiopien,^gy-
pten, uyt Phrygien en andere deelen des
Werrelts te R^men waeren over gebracht,niec
lbo fecr tot gemeene wercken, als tot befon-
dere, om een meerder pracht voor haer
Huys engeflachtte vertoonen, gelijck PUmus
die belchrijft : Maer niet in foodaenigen
frooten getal, als ^.Fuhius ftelt,in't huys Van
e Gordiani, daer 200 colomnen fouden ge-
weeft zijn. Alhoewel Ì.Capitolinus het huys yan
Gcrdiams voor ièer ichoon prijft,maer de 200
colomnen die ftelt hy in het affchutfel van
haere hoeve og den wegh van Pranejlme. Niet
te min fonder Io veele colomnen yan vreemc
Marmor, fietmen tegemvoordigh in R$mêii,
ièer koftlijcke Palleyien, die ichoonder van
bouwkonft zijn als d'Oude. Indien Cicero de
Redenaer en Burgemeefter tot tJttiam feyr,
dat het plat van fijn Huys gefchat wierde
\icHs fcβertium, dat is nae de reeckeningh van
23a Ïeumgh Romen. Roma ^ τ e r μ λ·'
magh de Oudheyt geen· heylifre eere doen. groothcyt : watft4c! derf tegens u\ve f^ltfen en hooghti>'
S. Chryfoftomus ieyt in fijne Preàicarien : lek te velde komen, aengeflen Kwekeghtengeeiicwengaft"
kan Romens heerlijckheyt,oudheyt,ichoon- " lipnrien vinden i Diefelve gooten en riolen zijn'
heytjinenichte van Volck,Macht,Rijckdom, der noch cegenwoordigh,dieder waeren ten
' —^—- tijde Theoàoriù : en boven d'aerde zijnder
quien of haere overblijfièls. Ónder de welc- cJ. Mamtius op ièftigh duyfent kroonen, ibo
keis deHoofdkerckevan S. Pieters nieuw ' " " ' ^r.t
gebouw, die de oude naeme des Tempels te
Ephefien, die onder de feven wonderen des
Werrelts gerekent was,geheel verdonckert.
Hoe komt hy dan te ièggen, van de vervaüoK
fketfen en velden "Waer Trojen heefì ge^aen. Alleen
de gooten en riolen van R^men gaen in groot-
heyt en heerlijckheyt andere lleeden te bo-
koft alleen de cornice lij ile of cieraet van 't
Paleys van farnefms wel ieftigh duyfent kroo-
nen. Men iiet oock op de plaets van 't Pa-
leys van den Cardinael Sorgefe, daer veele
colomnen ftaen van uythéems Marraor. In
Waeterleydingen,Fonteynen en Lufthoven,
magh dit tegenwoordige fich met het oude
wel v.ergelij eken .Van breede en luftige ftrae-
ven. Men hoore Theodorimm denKoijingh, ten,gaet het nieuwe het oude re boven. In't
feier van by, Caffwdorum in 't 111 boeck, daer oud Ramen waeren de ftraeten engh en krom,
hyfeyz, door de aenfenlye^e gooten of riolen van Κζ" gelijekmen uyt de laerbefchrij vingen van
me/i, krijgen de aetfie'iders fulcken venoonéringe, datfe Tacitus kan afoemen. Doch nae fijne en Vi·'
andtfer fieeden-wondmnyfel kffnncH overtreffen. Hier m<VK meeninee, ibude het gefonder zijn eii
φρΓ kAn mm 0 I^msn t^t n yn^m, Hy/e finierün^t mindex yan de iyiadelijcke Handen konnen
door* |
-ocr page 245-
|
ΈίΗνρϊφ Komen. R o
«loofwaeyt en des Somers van de heeré
ftraelen der Sonne gelleecken worden. 'Ncn
dede de ftraeren, nae den brand,veel ichoo-
ner en \vi der maecken,inaer niet foo geheel
recht en breed. Men fiet geene ftraéte in
oud die ibo langh als zy is, niet hebbe
eenige kromte van veele treeden. Maer van
Mm X I , VauÌM III, V'm iv, Gregor'm xi11,
Sixtiis V en van Pan lm ν zijn de ilraeten veel
breeder gemaeckt, en men fiet lijnrecht van
i^et een eynd tot het ander , foo verre het
oogh magh toedragen.Met Tempelen wint
nieuw Romen bet onde af, iulx is af te nemen
liyt het PmthcMm van ^grippa , dat van Pimm
onder de wonderbaerile Tempelen is getelr;
en dat noch in fijn geheel gefien wort,ondéc
den naem van j!^/aniia,dat is de rondeKerck,
wiens ronde gewélfte, nochtans 't gewelfte
Van S. Pieter, in hooghte te boven gaet,op-
gehouden zijnde door vier boogen, ftaende
ilctunda leegh en van minder omloop of be-'
grijp. De vierkante Tempel van de Vreede
door νφαβαηΜ den Keyfer gemaeckt, alhoe-
Vi'el men die in 't geheel niet fiet, niet te min
foo fiet men daer van fijnen grond, en een
deel noch over eynde , daer voor oock de
Faniefiaenfche Tempel, van de Vaeders de
ïefuiren niet behoeft te wij eken .Totte heer-
lijckheyt van'tBaflica van S.^ean Later men
'Van S. Paiilui die van Conftanthm de Groote
gebouwt is, daer magh geen Heydenfche
Tempel wat by haelen', en nimmermeer by
<ieKerckevan Maria Ma)ore,à.\<ìvzn den Ro-
öieyn loan Patritmgemaeckt,en van Sixtm i ii
Jiermaeckt is. \Vaer in oock een Capelle is
Van Sixtm V en Faulus ν PauiTen, die in heer-
^ijckheyt en ichoonheyt veele andere Hey-
denfche Templen, den loef af ftrijckt. Maer
dit is niet de minile, maer het aldermeefte
|of,dat Nieuw Romen het oude te boven gaer
in den waeren Godsdienft,en in menighte en
Rrootheyt van heylige plaetibn. Lipfmskiin
dan niet feggen , ubi Troja fuit Ì waer heeft
Trojan geftaen ? 'tis waer het is dickwijls
Verwoeft, verbrant en onder gevIoeyt,mtaer
t is oock menighmael herreien,herboren,en
Van de eygen Vyanden weder opgebouwt,
als van Totila en andere Koningen der Go-
then en uytheemfche Vorften, diewelcke
daer op verlieft zijnde , zijn gekomen meer
Wil "t ielve te befchermen, als te verderven,
iJie geene die met vier en fwaerd daer te- |
MA j® τ E R Ν A.
gens hebben ingeijiannen,hebben oock fìraf-
ie moeten geven van haere vermctcnheyr.
De Keyiêr Cluudim de 11 lloegh door hef
fweerd 300 duyiêntGothen,cn bracht 2000
van haere ichepen om hùs.i^urelknus bracht
Canobus^en Koningh der Gothen t'onder, en
vèrfloegh yooo van de fijne. Radagafus wia-
de van Stilicon gevangen, genomen met 200
duyiênt Soldaten die in dienit waeren van
tJilarims den Koningh der Gothen , en wier-
den ibo veele Gothen tot Haven gemaeckt,
datle gelijck als ichaepen verkoft wierden.
c^laricus nam Άξηιεη in 't Iaer4io in,maer foo
wel voor als nae,tot fijn eygen ichade.Door
wiens voordaed tettila, de roede Godes , en
een ichricR der Volckeren , met fijn heyr-
kracht gekomen zijnde, aiwaer de Minàus cn
de Po in malkanderen lopen, ftont heel cwij-
felachtigh of hy voort ibude trecken of
nieti want hem was wel indachtigh de neer-
lage die LAIaricus geleden hadde,nae de pIoi\-
deringe van Komen, Ondertuifchen maeckt
fich de groote heylige Paus Leo i, door het
aenhoudcn van den Keyièr Faleminianus op,
die ibo veele met fijne heylige Reeden te
wege brachte, dat Attila beiloot wederom
nae hnys tekeeren , verichrickt zijnde door
het gefichte van twee peribonen , die hem
met een blood iwaerd hadden gedreyght,
foo hy den Paus niet gehoorfiemde: en men
hout dat deiè S. Pieter en Paulus gewceft zijn,
beyde belchermers van R^men. Nae dien het
Romeyniche Volck door deiè twee heylige
lichaemen fieh ieeckerder bevint, alsmeb
eenige toorens , muyren, ende bolwercken,
gelijek S.Chryfo^. en S. Grf^oï-iayvcrhaelt &c.
Na die tijd heeft men oock gefien hoe wey-
nigh winft andere Princen gedaen hebben
die op R^men zijn gebeten geweeft, als Henric»
iv, Ludoivic de Bey er en Frederic de 11, WaCC
o\e.ï Ritdolphm τ Keyiêr, gevraeght7.ijnde„'
waerom hy oock niet nae R$men gingh? ant-
woorde met het fabeltjen van den kranckeii
Leeuw,die van alle dieren,uytgenomen den
VoSjbefocht zi}nde,in 't hol niet Avilde tree-
den , want hy fagh dat alle de voetftapperï
daer wel nae toe gingen,maer geene weder-
keerden , iülx feyde Rmhlphus is meeft alle
voorgaende Keyfers gebeurt, die niet wae-
ren uyt Italien weder gekeert, ten zy met
Jiaere groote fchaede.Seer wel heeft dit be-
proeft de Hertogh van bourbon ^ wanneer hy
Gg op |
-ocr page 246-
|
234 Eeumgh Romen.
op den 14 Mey 15^27 op eenen ladder in dc
Voorilad van Romen wilde klimmen,met een
kqgel wierde doorfchoten, ten eynde de
moetwille en iinaet, niet ibude ongeftraft
blijven , die zy de heylige ilad hadden aen-
gedaen,en in't beibnder de plaetle,waer den
H. Paus Leo IV de muyren om S. Pieter
bouwde: waer van c^n/flafiui de Boeckbe-
waerder verhaelr, dat in 't laer 8 j i de eer-
waerdige Biffchop met fijn eygen mond, op
diefelfde muyre, drie gebeden met veele
ilichten en traenen heeft uytgefproken, bid-
dende en verfoeckende diit defe ilad mocht
in eeuwigheyc worden bewaert, doopCArii?»
hnlpe en aller Heyligeii en Engelen byftand,
en datle mocht bcvrijt,en ten eynde toe,on-
verfchrickt blijven,van de geheele inval der
vyanden. Opdefe muyre die by d'andere
Pauflen in een bolwerck verandert is, quam
Bourbon om t leven,blij vende fijn lichaem by
den fijnen verborgen , iülx darmen 't lelve
noyt meer %h. Zijne Soldaeicn zijn oock
nier ongeflraft gebleven , diewelcke of zy
wel Rome» plunderden,niet te min,dievvijl zy
geen hoofd hadden, blevenle al doot en ge-
iinoort in Italien, fiilx datfe te huys t felvc
niet hebben konnen nae vertellen.Een fìraiFe
die 't barbarifche Volck waerdigh was , en
die niet koften verdraegen de eeuwige be-
waeringe van R^men: Waer in ièdert de plun-
deringh van Sourhon fbo veele fchoone nieu-
we gebouwen zijn opgerecht, darmen daer
van' een andere ftad foude konnen toeftel-
len , die noch by andere fteeden niet was te
vergelijcken. Gheen wratjen kan Romms
fch^nheyt fchaeden , maer 't geene Liffius
ontleent heeft Hodie qu^rUur nee imenitur in fuo
fola, dar felve kan men oock van alle fteeden
ter Werk ièggen : want daer is niet eene
ftad die met\ iefclve gevels, gebouwen, ma-
riieren en moederlijcke taele , die zy hadde
%Oor 2375· laren,in eenen ftand is gebleven,
jae ooc < geene ftad die i f 00 laeren geftaen
heeft, 'ris genoegh darmen I^men tegen-
woordigh vind veel fchoonder als oyttc
vooren οξ) fijnen grond. Het alderoudfte
gebouw , t welck noch in 't geheel gefien
wort, is het Vmheum, 't welck geeyndight is
in 't derde Burgemeefterfchap van.^grtffa,
■waer van de voorgevel uytgehouwen is 27
laeren voor Chrilii geboorte. Oock weet ick
niet dat KE Werld'een foo ouden en wijden
gebouw is, ftaende als een naevel midden in
de bewoonde ftad Romen.Daer worden oock
op andere plaetfen, andere kleyne Heydcn-
iche Tempels gevonden , die in Chriften
Kercken verandert zijn , en daer fier men
noch hooge ij3Ìtièn,die van de oude Room-
fche Keyicren gefien zijn. Veele fteeden
zijnder dje op haren grond niet ftaenjdaerfe
in 't begin op gebouwt zijn : Maer verre
daer af, -want Romen wordt op den lel ven
grond gevonden daer het van Romuks i&he-
fteecken, en daer nae van de Naevplgers der-
Koningen , Diiiatoren en Keyferen tot op
ly^ureliamm en Carol, Magmm toe, en oock vaa
Paus Leo IV, fiilx dat nieuw Romen 14 mijlen
in haeren omloop heeft,fonder de Burgh of
Voorftad, die oock twee mijlen begrijpt,
zijnde te iaemen x6 mijlen, grooter als hec
oude, 't welck ten tijde van yéijafmnus de
Keyièr 13 mijlen en 200 treeden, omvatte,
gelijck IHinius ichrijft in 't 3 boecx y cap. en
foo duyient paffen een mijle maecken, ibo
was het 13 mijlen en 200 paffen in 't ronde.
Van eene ftad die noch ftaetmet ibo groo-
ten omloop,kan men niet ieggen datfe doot
zy, maer datie weder levendigh is gewor-
den en eeuwigh gemaeckt doordebewae-
ringe van de H.Apoftelen en door de innige
gebeden,van de Pauffcn,C/-ny?i Stadhouders.
Nae dat Trojen , Carthago , ^thenen cn andere
fteeden zijn verwoeft, zijnfe niet weder op-
geftaen, maer Romen veclmaels van de Bar-
baren en ongeloovige verwoeft zijnde, is
veel wackerder en luftigcr , door het belie-
ven Gods , herboren en hertelen , als oy t te
vooren, zijnde een ftad die van God verko-
ren is tot een grondfteen en hoofd van de
H. Kercke , gelijck men fiet datfe bewaert
en onderhouden wort als een eeuwige ftad.
Wekken tijtel van eeuwigh haeren oor-
fprongh neemt uy te boecken der Sibyllinen,
en is daer nae in de Mcxlaglien geftelt.TiiK/-
his en tyiiif. GaUus noemen laer eeuwigh, ge-
lijckiè oock van andere is genoemt. Niet
dat Romen fili eeuwigh duyren : En ick weet
wel dat het met de geheele Werld fai ver-
gaen in den algemeenen brand, maer voor
Γ00' veele dat het duyren ial totten dagh des
óórdeels toe. En als de ftad Romen daer niet
meer fai zijn, dat fai een teycken wefen van
het eynde des Werlts , gelijck LaSlantius m 't
VII boeck cap. xxv verhack. Dat Romen |
tottea |
-ocr page 247-
|
Ëeuwigh Romen.
totten ckgh des oordecis ilil ftaen,geeft loa».
^kfyfojioMus tè kennen,daer hy over den brief
botten Romeynen in de xxx 11 Homilia aldus ,
feyt , Hiir van daen fai Vczrus , daer fa! Vaulns
ixegh genomen Verden : leght eens hy u ovfr en onlfct u,
'^'^'tfcbou(j>e!dat Romen falaerifien,dat'Pim\usen
i etrus in der haeÌi uyt hoer graf fiilkn opfiacn , en den
^ere te gcmoet, opM'aerts^vorden gedragen. Wat een
^Φ/a/ Romen Chrijlo toefenden, met "wat dobbelc
ffroonen fai die fiadgecicrfworden, enmet 'watguUk ke-
te>m ijp omcingelti ΛναΙ fonteynen heeft zyi Wel
lïiaghmen ièggen wat Rooie fai Rpmen Chri-
fto in den laeiten dagh toefenden,de\vijl van
de H. drumpelen'der Apoftelen af, men te
gclijck met luer fai iìcnopftaen, dienfelven
lean Chryfoflomus,\\{c.i\s heyJigelichaem ruft in
de Sacreftie van de hoofdkercke van S.Pie-
l^erj dicwekkc hoe Godfaligh hy was in
1Π fijn leven,getuyght l'crcrius in't xï ν boeck
over Daniel, en dat nae de meéningen van de
y oornaemfte fchrijvers , het eene overgele-
^'t^i'de Apoftolifche leere is, dat het Room-
iche R^ck lal ftaende blijven , en met de
Werreld eerft fai te gronde gaen,geduyren-
de totte komft van tìcn Antichriil. De Key-
ferlijcke Majefteyt van het RoomfchcRijck
houd fich noch in Duytsland, en Ramen houd
door de geeftlijcke wapenen en de Sleutels,
die Cbrifliis op aerden ilj,nc Stadhouders ge-
geven heeft, over de gehcele Werk , 'het
nooghfte gebiet endeopperitcregeeringe.
ïmmers zijnder by onfen tijde verfcheyi^en
Ambaffadcn of Gcfantcngeiien,uyt de verre
gelegenfte Koninghrijcken van Egypte»,Mthio-
P'^" en MufcoVien,om fich voor den Paus Grego-
'"««de XIII eerbiedigh voor fijne voeten te
buygen,en van drie Koningen tegelijck,die
nae een drie-jaerige reyfe gekonmi zijn uyt
het Koninghrijck van lapon, 't wekk de oude
Romeynfche Mogentheyt onbekent Avas.
öe groote Sophy Koningh van Perfien findt
anno i6ox voor Gelante aen den Paus Cle-
fnens vi 11 Ciicheni Olii Bcag , zijnde een Hey-
den, die noch met fijnen tulband op't hoofd
afgefchildert is, in de fael van Clemens in Fati'
tam, en beneffens hem contorno Serhers Engels-
man,als tweede Gefante enTolck,die Chri-
ften zijnde, binnen Komen eerii voorgingh.
Van d'uy terfte deelen van ^Jfrica vaerdighde
de Koningh van Cow^o, eenen Edelman, als
Gefante,af,die in Rowoi kranck zijnde,ftierf,
en Wierde begraeven met een aenfienlijcke |
235-
uytvaert, in de groote Kercke van ΜΜαΔζ
Groote. -Xaahba Koningh van Pcriìcrj,lòndt
van gclijcken aen Vaulus ν t^UGoli 'Be^Aiordar,
oud zijnde 73 laeren, die nae de gewoone
maniere van tegenrijdinge wierde ingehaelt
op den 27 Augufti l6o^.Iiidate M^fumene Ko-
ningh in Ooftlndien, op de hooghte van ia-
jTOw, fchickte fijnen Gelante Francifcum Vaxecura
Ridder Chrifti, aen Paulus ν, om uyt fijnen.
naeme hem de voeten te kuilen, die nae een
reyiè van twee Iacren,met den Vader Lodovic
SòtelaObfervantiner Minrebroeder in't laer
161 f binnen Rowoiquam. En hierdoor vin-,
den fich de Koningen en Princen des Wer-
relts bewogen, om gehoorfiemheyt te be-
wijien aen hacren Roomfchen Opper-Prie-
fter. Niet vergeefs is dan van den Poeet fijn
Rijck Eeüwigh genaemt,enmct recht komt,
danRowoi den tijtel van ceuvvigh toe , die
men in ftecn fiet gehouwen boven drie
poorten te ì^ootìw,gelijck mede op verlchey-
den plactfen en opfchriften te fien is, die wy
hier nae laeten.
De Raed en 't Volck van J^men noemen
haere ftad Eeuwigh, hoewel de Gothen te
dier tijd, diefelve fochten te onderdrucken.
De voornoemde Poeet Clamlius Rtitilitis ichclt
in fijne dichten,Λί&ο voor een brandftichter
van de boecken der Sybillen,en een verracr·
der van 't Rijck, om dat hy , foo hy flechts
hadde gewilt, de Gothenkonde verdelgen,
eer zy binnen R^men, om dat te verwoeilen,
waeren gekomen : defe was feven laeren
Regeerder binnen Kpmcn,me de fwaere neer-
lage die van cJlariais Koningh der Gothen,
was geichiet, evenwel noemt hy oock de
Roomfche Heerfchappye als mede de ftad
Tarnen eeuwigh , onaengefien diefelve be-
naeuwt en afgenomen was, door de barba-
riiche vyanden , én hy beeld die af met een
Adelaer ofte Phoenix. Een oplchrift dat tot
noch toe waerachtigh , en op de drie poor-
ten is gefien geweeft van ^taricus en Totila,
die diefelve op verfcheyden plaetfen ver-
nielden, En wy hopen datfe waerachtigh fai
blijven, foo lange de Godlijcke goedertie-
rentheyt de Werreld fai behouden,overmirs
in 't heyligh Rgmen, de Roomiche Stoel ge-
fieylight is, met het Martelaerichap van de
Heylige Apoftolen, hebbende aldaer dc
Keroke Chrifii geplant, diewelcke, fondei·
twijfel, fai eeuSvigh zijn, gcHjckdcPaus
G g Ζ |
-ocr page 248-
|
Fìlli II verhaelt in fijne Verantwoordinge :
Chrìilm heeft lìjne Kercke ingeftelt datfe fai
diiyren tot het eynde dcr Eeuwen.
Roma ^Eterna. Eetmìgh
E En Tempel met acht pij laeren , alwaer
ili fit, hebbende in de rechter de
Overwinninge , en in de flincker hand een
SpieiTe. De'Keyier Vrobm heeft een ander
Tempel met io pijlaren, heeftiê
fonder beeldeniflè , met het opichrift R o-
MiE iE TE RN JE. Daer zijn noch veele
Medaglien van Romi ^temt. Oock wordt
Ji^mcn op een Schild geiet, hebbende het ge-
woonlijcke beeld de ViSorie, en in de flinc-
ker een Staf. Het Schild zijnde rond, word
genomen voor een beeld van de Eeuwig-
heyd, onder alle wort deie volgende de be-
fonderile en ichoonfte gehouden.
Roma, van Theodofms de Alder-
Chriftlijckfte Keyfer.
E En Vrouwe met een Heimet op 't hoofd
en een Sterre daer achter , · houdende in
de rechter hand een Globe met her Cruys
daer boven , in de flincker een lange Spies,
daer achter ftaet een kleynder Spieife recht
over eynde , met een Schild dar aen haer
leunt. Voor haere voeren fiil een Hond
ilaen metten mond open , en een halsband
om den hals. |
t^ciolph Occo maelt deiè Medaglie mette
woorden af in 't laer 379. De i'lerre wort
oock gefien achter 't hoofd van Ti^men in ee-
ne Medaglie van 't geflacht Polihumia. Oock
vintmen eene by Fiihius Vrfims van 't geflacht
Lutathi, een hoofd van B^men met een ftorm-
hoed , hebbende boven hem eenen circkel,
by nae als een Ovael met een koorenayr, en
tuffchen de twee Herren ftaet de fterre van
K^men, om haeren glans die zy over de Wer-
reld verfpreyt. Het kruys ftaeter, om dat
Theodofius de Keyfer altijd forge droêgh dat
ielve te vcrheiFen,en de Chriftlijcke Religie
door de Werreld te verbreyden, in wiens
Vaendel het H. Cruys ftont, in welckteyc-
ken hy alle fijne vertrouwen ftelde : daerom
als hy wilde ten ftrijde gaen met Eugenio die
opgetrocken was , door aenraedinge van
Jir^ob^, een Tyran en Afgoden-dienaer,
om't Rijck in te nemen, gaf hy het teycke n
tot het vechten, door het teycken van 'c
Cruys , en hy bracht daer van een wonder-
baere overwinninge.'Hier door komt het
dat hy in fijn ander Medaglie ftaet met een
kruys in de hand,met het opfchrift Gloria orhis
terrarum , de roem desgehcelen aerdbcdems. D'ecrftc
voorteelders van d'oude Hebreen en Vor-
ften van de oude Egyptenaers, Arabers en
Griecken zijn Paftòren of Herders genaemt
gevveeft. En Homerus noemt ^gamemmn Her-
der der Volckeren. De Herders gebruycken
honden tot bewaeringe van de kudde: Maer
in deiè Medaglie wort Thsodofus uytgebeekl
onder het teycken van den Hond , want hy
was een ieecker Wachter voor 't Rijck, en-
een befchermer van Romen tegens hare yyan-
den,gelijck de Hond is voor de Schapen te-
gens de grijpende Wolven. S. Fiiiorius en
P. Diacoims ie|5gen dat Theodofms is getveeli een
vermecriler yan'tgcmcenebefle eneen treβijcl^βe[cher■·,
mcr, "Want hy heeft den Gothen en Hunnen, die die·
fehe onder den K.cyfcr Valens feèr hadden verj\vac{t,
in verfcheyden faehtén over'ivonnen. De Hond plagb
een beeld te welen van ftoutigheyt in den
oorlogh en van veerdigheyt in 't aenvallen»
waer over de ftrijdbaere Lacedemoniers,
dienfelven heyligden. In de Medaglie vane
geflachte c^ntoflia fietmen achter het hoofd,
vani^iBCT eenen hond op de maniere of hy
wilde loopen , zijnde een beeld van forgh-
vuldigheyt en fnelligheyt in d'aenflaegen,
handelingen en uytvoeringen,tot dienft van
de Republique , ten eynde men d'overwin-
ninge ibude krijgen , even gelijck de Hond
nae den buyt en'nae 't wild doet. Alioo was
oock degrootmoetlige Prins Theodopiis,i\oaÏy
vaerdigh beforgt in de bedieningen van'c
gemeehe befte,verkriigende veele overwin-
ningen door een rafligheyt. De Hond dan
ial ons hier een teycken weien van een moe-
digh beichermer, en van een beibrght Vorft
om 't fijne te beichermen.De halsband zijn-
de een waepen van beicherminge voor deii
Hond, geeft te kennen, dat de Keyfer altijd
voorfien en vaerdigh was om met de hon-
gerige Wolven te plockhayren , fonder ce-
nigh'fins den dood te ontfien totte befcher-
minge van de Roomlche Kercke , want hy
fteliie alle fijn vertrouwen in God en Chnfi»
onfen Salighmaecker , gelijck hy voor de
flacht tegens den Tyran£'ig™«'« aldus bad :
^Imach'
Eemvigh Romen, Roma Eterna,. |
-ocr page 249-
|
Eemvigh Romen. Roma ^ τ
tyllmachigc God , gby Wcct, dat iclt^ in dm name
Chrifti u~ives SooHS , defen kampïCchtMeerdclijcl^tot
Ivrafc^ , gclijck 'ick. Venrowwc , hebbe acngeviingen,
i'idicn het anders is , foo βϊαβ my ; macr foo kkjnet een
goede faecke en op u vemou'wende alhier gel(pmcn ben,
fio biet u Vhlel^ de rechter hand , op dat mijfchieii dc
Hcydencn met fe'^gcn , waer is nu haer G^d. Wcl
\vas dit een GodiacJigh baffen van ecu ièer
getrouwe Kond, gelijck 't by %/ji jhj· is op-
gctcyckcnt. Hy hout den mond open, om
te vcrcoonen , dat een Prince geen ftoinme
riond moet weien , die niet konnen haffen
noch bijten : Maer hy moet als een wac-
kere en kloecke Hond , blafren , en dat te-
gens d'ongeloovige, moedwillige en weder-
Ipannige Vyanden j op fijn behoorlijcke
tijd met alle vooriichtigheydt, om de roo-
iende Wolven en Vyandeii te bijten: En
telijck de onveriiieghde Hond fijne kudde
ewaert, foo beiciiermt een goed Prins,
ilie hem vertrouwt zijn : En gelijck Theo-
dofitfinfija leven diefelve bewaerde , alfoo
blafte hy oock in fijn fterven , als een kloec-
ke Hond, een liefhebber van de Chrift-
lijcke Republique tegens dat hy de Moor-
<ienaers fiigh opkomen, feggende dat hy
W'illigh uyt dit leven wilde icheyden, als
vermoeyt en door den laft des Rijcks af-
geilooft zijnde : Maer dat hy meer bekom-
'nert en befwaert was over den ftaet der
Kcrcke nae hem, als over fijn leven ; en
•^at hy wel wifte dat dc Kercke , nae hem,
nieuwe dieven foude hebben, gelijck het
der daed gebeurde. De Hond c raeght
"uleiè Medaglie den halsband. Pieriushoat
^^at de halsband bediet de eed daer door
Wien onder de gehoorlacinheydt ftaet, en
de Hond het ampt van een foldaet uyt-
Voert, die bereyt ftaet op 't bevel van fij-
'^eu Capiteyn : En Rilx kan men paffen op
'^(odùfius ^ zijnde een ibldaet en voorvech-
ter Chrijli, ftaende vaerdigli onder de ge-
«oorfaemheyt des Opper-Priefters , gelijck
^y oock gehoorfaem was te Mùaenm aen
S. ^mbnfius , die hem de ingangh totte
Kercke verboot, want hy hadde zefhcffalomca
in een oproer , die tegens des Keyfers Die-
naers verreefen was-, 'feven duyfent van dat
Volck, fonder dat hy 'òoderfcheyt maeckte
Van fchuldigc, of onfchMdige, doen doot-
«aen. Waer over hy in acht Maenden niet
^orft tcf KercJie komen , fouder vergif· |
ERNA. Heyligh Romen, 6cc. 237
niffe te hebben, die hy ootmoedigh van
den heyligen Biffchop verfochte, Avaerin
hy de ilichtmoedigheyt en gehoorfaemhey t
van den Hond , tegens fijnen Heere, nae-
volghde.
Roma Santa.
Heyligh Romen,
E En ftaende Vrouwe met een borft-ftnck
gewaepent, en een purperen kleed op,
een gouden grond, en voor een Kam op
den Helm , falfe dit teycken hebben ,
in de rechter hand een Spies, waer boven
een kroone ial ftaen met eedelgefteen-
ten, al waer het ielve teycken fai ftaen
met eene dwers-lijne om leegh , die eea
Kmys fai maecken : onder de Spieffe llü
een Slange leggen. In de flinck'er hand een
Rondas of Schildt, waer in twee Sleutels
kruyslinghs over malkanderen leggen, d'ee-
ne van goud en d'ander van filver, in een
root veld , met het Rijck van de drie Paul-
lijcke kroonen , boven de Sleutels. Het
purper was de kleedinge van de Konin-
gen , Raedsheeren en Romeynlche Keyfe-
ren , gelijck tegenwoordigh van de Cardi-
naelen en Pauiièn. Het purper in't goud
was eygentlijck voor de overwinnende,
triumpheerders. In H. zijn de over-
winnende triumpheerders niet hooger als
die geene , die den Palm van 't Martelaer-
fchap hebben verkregen', fulxdatie zijn ge-
kleet met het purper van haer eygen bloed,
en van't goud, door de volmaecktheyt van
haer gelove , door wekkers verdienften
R^men heyligh wort geheeten, en dat door
de beecken en ftroomen van 'r bloed der
Martelaeren, die haren grond hebben voch-
tigh en nat gemaeckt.
Con^iantinus de Groote, was de eerfte Key-
fer, die fijn befte deede, om de fchoone ftad
R^rmn heyligh te maecken, door den naeme
Chrip , en fijn heyligh Cruys te verheffen.
De H. Conftamims ftont bekommert over de
ichricklijcke en gevaerlijcke krijgh, die hy
foude aenvangen tegens Maxentium, als wan-
neer hy tegens den avond, in den Hemci
boven de Sonne, faghftaeh, hettriumph-
teecken des Cruyces , met dit opfchrifc
daerby, Eo Vinces, gelijck't
Gg 3 w'ï |
-ocr page 250-
|
23S ' f^cyügh Romen. R
in 't tweede boeck van fijn leven verliaelt
Uyt de eygen mond van den Keyfer Conflan-
ti'iiis, en andere getuygen. In andere boecken
als mede in de Meda^lien leeftmen, Hocfgm
vi£ior crii, dat is.door dit teycken iuldy over-
winncr zijn, Conflantimii wilde doen het ge-
Wüonlijcke Heydenfchc Veldteycken niet
meer gebriiycken.maer liet boven een lange
fpieiTe, met goud beflaegen, en een gouden
dwers-boute, kruys-wijs dacr boven, eenen
gouden kroone maecken , die met koftele
geftecfiten beter was, en dede daerin ftellen
de twee eerfte letteren van Οίπβί naeme,in't
griex van goud,te weten een ρ in't midden,
X zijnde Chi ; \vclcke naem Cfcri/fi hy altij t
op fijn Heimet droegh : aen de voorièyde
bout of dwersyfer hingh een Koninghlijcke
iluyer , die met goud en peerlen geborduyrt
waSjdie men in de Medaglien niet fiet,maer
wel het ander. Niccphorm verhaelt dat Conjlan-
iiwi dit teycken tweemael aen den Hemel
heeft gefien , eens te Conflantinopd, doenmacls
Jiizaiitium genacmt, en andermaels te liomen.
Met Chrifli naeme dan en met den Standaêrt
des Cruyees , haddehy heerlij'ckc overwin-
ninge over den Tyran. S.Ioan.Damafcctm ver-
haelt , dat CoH/ri!«iM«i onder fijne beeldenifl'e
le liomen , die met de rechter het Kruys hiel-
de, liet ftellen het opfchrift, vandefenin-
Sioud , door dit hcylfaeme teycl^n, pijnde een "waerach-
ίίφ aetewijfcr der dapperheyt,hcb kku pad,uyt der Ty-
rannen jock^ verlofi pijnde , in vryhcytgebracht, en den
Jiacd en 't Rfftneynfche Vòkl{ in haer voorζaendeghns en
'ivaerdigheyt Mrygemaeckt pi her pelt. AÌet foqdani-
gen cedelen inhout, gaf hy aen Romen vry-
ïieyr, datmen aldaer opentlijck het Cruys en
Chripi n'aeme begoft te eeren ; En men fiet
doorgaenste fymen in de geftoelten van d'al-
deroudite Kercken, op de heylige Kerck-
hoven, binnen de grotten en hooien, en bo-
ven de graf-lantaernen, het bovengefeyde
teycken van den naeme ChrijliAoor de wcle-
ke en door fijn H.teycken des Cruyees B^ma
heyligh geworden zijnde, en de Slange der
afgoderie vertredende,heeft in alle plaetfen
he: Cruys opgeréchc. Waer vahde Poecc
PrudentiM cn de Capiteyn van Theodoftus, tegen
ver hael doen.
Tegenwoordigh is noch op de fpitfe van
den tooren op 't Campidoglium, het beeld van
Ji^men over eynde gefte-k, gewapent met het
Cruys, hebbende in de rechter hand een |
O Μ A S A Κ Τ A,
Trophee, Scepter, Waepenen, 2Ìjndehc!:
Cruys liet eedelfte verborgenfte en krach-
tighfte boven alle andere,door't welck zy is
de grondfteen en 't hoofd van de H. Moe-
der'de Kercke die de Roomfche geheeten
wort.
De kroone mette koftelegefteenten wort
niet alleen geftelt tot een cieraet als het van
Conllanimiis geftelt is , maer oock tot een ver-
borgen fin, nemende den Diamant voor een
vaft Geloof,den Efinaraud voor de Hoope*,
denRubijn voor de brandende Liefde, dc
Peerlen , Topaiên en Safiyren voor deon-
eiridlijcké deu^hden en Godvruchtige werc-
ken, die in 't H. Romen uy tblincken.
Zy draeght in den Rondas de wapenen
van de H. Kercke , zijnde twee fleutels en
een driedobbele kroone,tot teycken van de
Pauilijckè waerdigheyt, die in Romen haere
fitplaets heeft,en door de welcke het H. i^o-
mcn,'t heyligh geloof is genietende, en wort
daer door als het heyligh hoofd en de Hey-
lige Moeder van de Werreld ontfien en gc-
eert, infonderheyt in fijne H. Hoofdkercke
van S. lan van Lateranen, daer dit opfchrift,
aldus ingehouwen, te lefen is :
Oogmate Papali datur C" pmid Imperiali,
Qupd fim cunciarum Aiata, Caput Ecde^arum.
Tot beveftinge van haer lof als heyligh,niet
als oud Hcydens , fallen wy eyndigen met
het klinckdicht dat Pctrarcba ftelt, in lijn La-
tijns werck :
Fontana di pietà eh e^mgui ogn ira.
Scola de Santi & Sfér:^a d' Hcrcfia &C.
U R
EEn magere Vrouvt'e, doch manlijck en
wreed van opficht, fittende op een klip-
pe of fteen, hebbende een beknopt kleed
met een goude cieriêl, over de ichouder een
borftftuck, en een Helm op't hoofd. Hou-
dende de rechter hand om hoogh en open,
alwaer een oógh in 't midden is , en met de
flincker hand falie met een aerdighey t een
Palnitack houden , aen de rechter fyde een
Roer van een Schip, en aen de flincker lyde
twee of drie pijlen.
Ligurie», nae dàt Blondin iëyt, is het eerfte
Landfchap van Italien vati den Apenin af
tot aendeTofcaénfchcZee. Cato, Sempronm
en Berofus, feggen dat het genaemt is nae Li-
gufim de foone van Shxm dé Bgyprenaer, die
an |
-ocr page 251-
|
L· lì
in defe plactlè met fijnen Vaeder is komen
^voonen, aleer de Griecken van i^/tica aen-
S'^komen \vaeren,mer ^notr'm van i^nndkn.
Het is daer nae oock Gmcvcfato gehccten,nac
dc voornaemfte ilad Gcmua, zijnde de eedel-
fte van dele Provintie. Mager en op een
fteen iffe geftek, om dat het meefte deel van
•^'it l.andlchap onvruchtbaer is, geiijck Blon-
leyt, oock Ibnden de Romeynen nae
Gomua geene Colonien of plantelingen als zy
^Vel deden in andere deelen, oai dat zy
vreefden dat de Soldaeten daer niet foiiden
konnen woonen noch leeftocht hebben.
Scrabo feyt, ^ dat het Germcfia tuffchen de
bergen van Apenin is gelegen, en dat de
Boeren , om te leven, de lleenen moilen
doorwroeten totten bouw-
Het kleed met goud geciert, bedietde
overvloet van geld, goud, filver en andere
Oneyndelijcke Rijckdommen , die zy door
^aere dapperheyt hadden verkregen. Zy
iioud in de flincker hand een Palmtack, om
«iat de Paus alle laren inde Vaften,door den
overvloet van deiè boomen, daer mede de
benediftie of zegen'geeft aen alle Cardina-
•en,Prelaten en andere voornaeme luyden.
De rechter hand met een oogh in 't mid-
den , bediet de naerftigheyt van defe Volc-
keren, waer door zy 't gebreck dat de Na-
^ttyre haer heeft verleent, fouden vervullen,
"ioor het naejaegen van veele konften, om
•iaer van wel te leven.
Deiê beeldniffe wort met een wreet op-
|cht afgemaek , gewapent zijnde met een
^orft-ftuck, Helni, Schilt, Pijlen en een be-
knopt kleed, om dat, geiijck Strabo en Plmms
^'erhaelen,dit Landfchap altijd heeft gehad,
^er manhafte en welgeoefFende Soldaeten,
Schilden plachten te gcbruycken,en wa-
ren goede Lancy-werpers. \ordmus Monachus
ley t,dat defeVoIckeren lange weigerden om
fich onder't Roomfche jock te begeven, en
datfe iêer moedige en hartneckige tegen-
ftant deden. En Livius fprekende van haere
^reedheyt,feyt datfe fcheenen geboren,om
<ien Romeynen in haere krijghskonft werck
^e geven : die dickwijls met liftigheyt oock
^iioften hand aen hand komen : en daer was
Reen Landfchap waer in de Romeynfche
ioldaten geoefFender en dapperder van daen
^üaemen,om de fwarigheyt van de plaetfen,
iuffchen dc ftcile seberghten , diefe noot- |
U R I Α. 239
fieckelijck moilen beklimmen : als mede
door de wackerheydt en moedigheydt van
defe luyden, die den Romeynen geen tijd
vergunden, om fich te verpoofen. Deiè
raoedigheyt gebruyckten zywel, nae dat
Livius en andere getuygen, maer zy zijn niec
te min daghelijx door dappere aenvallen
tonder gebracht. Onderwelcke aenvallen
iàl ick niet verfwijgen de overwinninge die
Biagio ^fireto gehad heeft, tegen i^lphon/us
Koningh van Arragonien, die lich gevangen
gaf in handen van lacomo luflimMii, eene der
Heeren van 't Eylant Scio,cn van de hoofden
der Scheepsvlote, zijnde eene doorluchtige
naemevan fijne dapperheyt. Vangelijcken
wièrde in deiè hcerlijcke overwinninge ge-
vangen , lohamcs , Koningh van Navam, en
d'Infante Hoiricfijn broeder, gelijckmen in
de Hiftorien van Naples en in 't kort begrijp
van CoUemaius kan fien. Ick ial naelaeten te
fpreecken van de wonderlijcke aenllaegen,
daer verlcheiden Ridders en beroemde Ca-
piteynen, tot verfcheyden tijden, groote
overvvinningen,door haeredapperheyt,heb-
ben verkregen.
Het Scheepsroer worter ter fyden geftelt,
foo om de goede Regeeringe van d-efe edele
Provincie uyt te drucken, als mede om hare
beftieringetotteZeevaert,om dar dit Land-
fchap aen de Zee zijnde gelegen , zy daer in
groote Meefterfchap hebben gebruyckt,foo
wel in Vreede als in Oorlogh, als hebbende
gehad, en als noqh, feer vermaerde Mannen
die 't bewindt ter Zee gehad hebben. Eer-
tijts ilTer geweeft Chnflophorus Columbus, wiens
dooiluchtige naeme eeuwigh fai leven, daer
hy door de Schipvaert, met verbaeftheyc
van de Natuyre, door een-onverwinnelijck
gemoed en fonderlinge kloeckheyt, totte
onbeklimlijcke plaetiên, is doorgedrongen,
en heeft 1492 nieuweWerrelden gevonden,
die aen de voorgaende eeuwen onbekenc
waeren. Frandfcus Maria Hertogh van
een Man van fonderlinge dapperheyt, en
Avijsheyt, die de heyrkrachten des Paus en
der Venetianen heeft beftiert. Nkol. Spinola
Generaci van de Scheepsvloote van Keyfer
Fmkric.ii. i^ufMus Generaci van de Zee,
en' voornaemfte Fiicus en Stadhouder van
den Gfeiexfchen Keyièr, die tot vereeringe
kreegh ε Eyland van Mkilenen. Wat fai ick
feggen van Gioy,Giu^iniam,eene· van de Heeren
van 'c |
-ocr page 252-
|
240
van'tEylantifw , Generaci foo ter Zee als
te Lande, onder den Keyfer Coijlamm van
Conftantinopel. .^^ndreas Daria Generaci van
de Zee,voor den Paus,Koning van Vranck-
rijck , voor Cani, ν Keyfer, en PhilippusKo-
ningh van Hiii'anien , en ten laellen Giovaw.
c^mL Daria ,'oock voor den felven Koningh,
Maer waer heb ick HelVms Pertimx gelaeten,
die door fijne dapperheyc en deuglit,tot het
Roomfche Rijck is opgeklommen ? Maer
't welck noch meerder eere waerdigh is,foo
hebben r.y in den Geeftlijcken ftaet gehad
ontallijcke Prelaten van de H. Kercke, Bii-
fchoppen ,· Cardinaelen en Paufen , als daer
7. ij Η Iimoccntiusàe IV, ^ihianusv, Nkolaus ν,
Sixtus IV, Innoccmius ix en üilius 11. lek fonde
hier veele; andere konnen by voegen, maer
om niet verdrietigh te zijn, fai ick 't naelae-
ten, alfoo defe Pro vinti e veel meerder lof
als het mijne is waerdigh,
Toscana.
En fèer Ichooné Vrouwe met koftelijck
laecken gekleetjWaer over zy ial hebben
E
de Mantel van t groot Hertogdom van root
fluweel,en met armelijnen gevoert,en zy fai
S) 't hoofd een kroone van den grooten
ertogh hebben, 't Kleed onder den Man-
ici iarwefen als een fijn wit linnen hembd,
van de flincker iyde fiillen vericheyd en wa-
penen leggen,en de reviere t^rno, zijnde een
oud Man met een baerd en lange hoofdhai-
ren , en die met eene elboge op een Emmer
fai leggen,daer waeter uytioopt,zijnde defe
reviere geciert met een krans van beucken-
blaeden, en ter iyden fai een Leeuw leggen,
en aen de rechter iyde een Autaer op fijn
antics.met vier daer op,en rontom dat felve
lal gefiieden zijn de aerde pot, de drinck-
fchaele en Lituus of Wichelroede, en daer
op verfcheyden Priefterlijcke gereetichap-
p£n nae het valfche Heydenfch gebruyck,en
inette flincker hand falie feer bevalligh een
roode Lely met een boeck houden.
Dit Landfchap keeft veele naemen ge-
had , d'eene Tirema, gelijck Sero/us de Chal-
deer en Trogus verhaelen. Seggende dat het
is genaemt van Tinam ibone van t^t'ms, dic-
welcke als Strabo verhaelt, van Idia alhier de
Inwoonders affant, vermits t^iween afko-
jpielingh was yan Hmuks en Om^hak, zijode |
C A Ν A.
gedwongen door hongersnood en dieretiji
't Volck'uyt te fenden, en kreegh Tinmus by
lotinge't j^rootfte deel daer van, fulxdar
hy 't nae lijnen naeme Tirrema naemde. Het
is daer nae van de Romeynen Etruria gehee-
ten , uyte kondfchap en eervaerentheyt van
den Godsdicnil,waer in zy alle andere volc-
keren overtreften. En hier door waerenle
by den Romeynen in foo groote achtinge,
gelijck D. HaiicaraajfeHsen LiVm ieggen , datie
niet alicene haere kinderen alhier fchickteii
om de konften re leeren,maer oock de goe-
de Zeeden en den Godsdienft. Ten laeften
heeft het den naem van Tofcana of Tufcia aen-
genomen,gelijck Fcflus Pompcjus getuyght,van
Tufcus haer eerfìe Koningh , de Soone van
Hncuks en ^ra[fa, die aldaer quaemen van 't
deel van Taimi,cn wierde daer nae deie naem
beveftightjdoor de overtreflijckheyt van de
offerhanden. Waer van oock gevvagh
maeckt in 't 3 boex j" cap.
Zy wort ichoon gemaelt, om dat deiê
eedcle Provincie , zijnde depeerle van Tra-
liën , de luchtighfte en ichoonfte is , als heb-
bende deie alle de gaeven van de konfi ea
van de natuyre , als mede een leer gefondc
locht, feer vruchtbaer, oock om datter fcer
veele Meeren, Havenen, Revieren, Fontcy-
nen en Lufthóven zijn, oock vol vermaerde
en groote fteeden , als mede prachtige ge-
bouwen , iöo wel gemeene als beibnderé.
Hebbende oock treflijcke verftanden die ia
alle konften, geleertheyt en wctenfchap foo
in vreede als oorlogh wel geoeffeiu en ver-
maert zijn.
Het kleed en de kroone van den grooten
Hertogh, is om defe vermaerde Provintie
met dit voor-recht, dat meeft uytblinckt,
uyt te drucken, hebbende het doorluchtige
Huys van Medices dit Tofcana niet weynigh
heerlijck gemaeckt : want wie zijn niet be-
kent de Loreiviii, de Cofmi en haere waerdige
naevolgers en dappere daeden , waer door
oock de Koninghlijcke en treflijcke Huyièn
met haer in bloedverwandichap en fwager-
fchap fich hebben willen verbinden.
De roode Lely wort haer gegeven, om
dit Landfchap beft uyt te drudken,door het '
waepen van Florence» , zijnde de voornaemfte
Hooftftad van gantich Tofcana.
Het Boeck vertooat dat dit Landfchap
feer vruchtbaer is v^i geleerde Mannen im
ail® |
II! . .
-ocr page 253-
|
aHe weeténichappen, houdende daer van
Ppentlijcke Leflcn als te Peru^ii'>i,Skm cn Pïfa.
_ Her witte onderkleed bediet de oprech-
tigheyt van de Zeeden , fuy verheyt des ge-
uioeds en oprechte trouvve.Dc reviere c^rno
loopter als de voornaemfte reviere , ter fy-
den, loopende midden door To/fiina, waer
door 7.y feer gerijft worden , gelijckmen in
de beichrij vinge van de ^rno lien kan.
De waepenen betoonen dat Tujcana heefc
enaltijt gehadt heeft vennaerde Mannen
Van waepenen, doch infonderheyt die van
inca.
Het Autaer op fijn antics met het vier ca
de Priefterlijcke gereetfchappen , zijn ken-
teyckens van der oude Goden valiche Gods-
dienft, want hier was de Hoofdkerck en
Schóole , ahvaerde Romeynen en 't Latijn-
iche Rijck, quaemen om de ceremonien en
Godsdienften te leeren, en waeren haere
Lecraers in lulcker achtinge en eerwaerdig-
iiey t, dat de Raed en 't Roomfche Volck in
Rroote Iwaerigheyt van algenieene faecken,
ioo van de uytkomften als toevallen van de
dingéh, haeren raed verfochten, als mede in
de uytlegginge ontrent de Wet van haere
valfcheGoden: waeruyt klaerlijck blijckc·
dftt dit volck altijd feer Godsdienftigh en
Religieus is geweeft. Soo fietmen oock te
defeh tijd in'den waeren Godsdienft van
Chr^M oafen Heere, dat dit Landfchap feer
vermaert is geweeft van hcylige Mannen.
Men viiit in de oude beroemde ftad Lucani-
l^cn 3 <5 heyligelichaemen, behalven andere
Ri'oote Prelaten der Kercke,die daer zijn als
M^iegels en voorbeelden der liefde, goed-
dadi^heyt en andere Chriftlijcke en zeedige
deughden : oock andere die racer lof, als
liet mijne,waerdigh zijn : als daer is Francifcm
Maria Cardinael van Monte, die door de Ko-
ninghlijcke waerdigheydt van fijn perfoon,
wel vertoont,dat hy is van de befte afkomft
der Werlt.Maer daer zijn oock in dit Land-
ichap geweeft, vermaerde leeden der Kerc-
ke,die tot Hoofden der felve zijn gebruykt,
als Luim die den overften der Apoftelen Fctrm
in de beftieringe der Kercke is gevolght.
Wefende een Tofcaner van heyligh leven ;
wie dit Land feer vennaert heeft gemaeckt. |
Daer zijn veele vermaerde Mannen in,de
volgende tijden geweeft, die wy om kort-
«ey t naelaeteo : evenwel kan iek dien groo^
ten Leo ,i niet naelaeten , die door fijn Hc} -
iigbeyt en diepe geleertheyt,oock iijne dap-
perheyt en aenfim uytblinckt, als die de ra-
lernye van den Koningh c^fii/a, dieder ge-
naemt wierde de Geellel Godes, met fijne
tegenwoordigheyt en eenvoudige woorden,
verichrickte en'breidelde.Maer d'Oude lae-
tende vaeren , foo zijnder oock in deiè jon-
ger tijden , vericheyden Prelaeten uyt die
Landfchap voortgekomen, die te Komén den
Pauilijcken Stoelman S. Pieter hebben be-
dient, als Ntcol. v, P'm ii, Pm iit; Leo χ en
fijn Neef C/<mfHj· VI1, van de JV/ciicfr ; Mar-
celhu 11 en lulins 111 ; van d'Opper-Priefter,
C/iwciii VIII, fiet yder klaerlijck fijn won-
derlijcke Godsdienft en rechte beftieringe,
die hy heeft ingeftelt foo over de gebeden
der traenen,en andere werckcn van fonder-
linge Liefde, en hoe alles,onder fijne bedie-
ninge , gekickigh is uytgevallen en van God
gelègent totte ruftc en algemeene Vreede
van 'Chriftenheyt, en aenwas van den Gods-
dienft en Kerckelijcken ftant, waer van ge- '
denckwaerdige geheughniiTcn zijn naege-
bleven. Waer op gevolght is Leo χ i oock
van 't Huys de Mc'dices , en Pauks. ν Romeyn»
doch van afkomft een Tofcaner uyt hec
eedele geflacht van Borghefcn , feer oud van
Siena. Men fieter nu den heyligen politiquii
Sc pter waer door yrbanm νiii van de Bar-
bami, de Heylige Kercke beftiert, als-een
doorluchtige Ipruyt van Florencen.
Μ
E Ene oude Vrouwe op 't antics gekleet,'
met een Helm op 't hoofd, ftaende mid-
den aen den voet van (eer hooge bergen,die
een deel van haer lichaem befchaduwen,
met de rechterhand houdfe een Tempel
buyten de ichaduwe met eenige ftraelen
daerfe opfiet, en mette ilincker ìeuntfe aen
een rodfe, waer van het waeterin inenighte,
feer fteyl komt afdaelen, en boven de rodfe
ftaet een regenboge, van d"eene fyde fai het
teycken Gemini of Tweelingen ftaen gefchil-
dert, die te faemen een Overvloets Hoorei»
vol bloemen en vruchten vertoonen , van
d'ander fyde een groote witte Stier , mee
veele daelen en wijde platte velden ront-s
omme.
Dit Landfchap is Vmhna genaemt, en nae |
-ocr page 254-
|
242
ciac eenige meenen vati Imhe, dat is van den
llaghregen, want de oude Griecken geloof-
den,dat Vrnhia was behouden gebleven voor
den ftortregen der al»emeene Sondvloet.
't Wclck een loffe fabel is die de H. Schrift
wcderipreeckt : Doch andere ieggen beter,
dat Vmhrta heerkomt van Vmìira,àit is van de
ichaduvve, overmits dit Landichap Ichadu-
achtigh is door de hooghte ennaegelegent-
' heyt van de Apeniniche bergen. Ten laeften
is oock een deel daer van genaemt, hec
Hertoghdom van Sfokta , welcke naeme, als
Blandus verhaelt, zy heeft van Longinui de cèr-
ile Exarch of Stadhouder van Italien. lek
heb gefeyt een deel, want ick verilae te be-
Ichrijven Vmbria nae de ftellinge van de leer
oude fchrijvers , waer onder oock zijn be-
grepen de i^mbri Sahinl.
Óuden op fijn antics is zy gekleet, oin
dat de Vmbri, de 'alderoudlle Volcken van
Italien zijn, gelijck Plmius ieyt in 't 111 boex
XIV cap. alleen om haere groote oudheyc
te vertoonen. Alhoewel de Griecken feer fa-
belachtigh daer van geloofden, gelijck bo-
ven is gefeyt.
Zy heeft een Helm op 't hoofd , om dat
de Vmbri feer machtigh en verichricklijck in
de waepenen waeren , en gelijck Lmus ver-
haelt , too dreyghdenfe Romen , alhoewel het
triumpheerde. Bourus beveiHght dit fèlve
mede, dat de 0nbr't, de ftrijtbaerfte Volcké-
ren van gantich Italien zijn. Dit getuygen
mede Firgilius en SHius Italkus. Hier uyt was
<2Jfrfonwgeboren,als Suidus feyt,een Hooft-
inan niet min geleert als in den Krijgh uyt-
nemende en wel eervaeren; behalven groote
menichte oude en nieuwe Krijghs-Overften
<ïie wy naelaeten.
Zy ftaet midden tuiTchen de bergen, om
twee redenen. D'eerfte.om dat het natuyr-
iijck is dat de bergen hier een ichaduwe
niaecken daeriê boven uytfteeckt,daerom is
dat deel des lichaems beichaduwt,waer van
Jiet oock Vmbria genaemt is. De tweede ree-
clen is om uyt te drucken dat defe Provintie
is midden in Italien , en dat dieièlve geheel
met de Apenijnfehe bergen omfet is,ftaende
daer midden in , foo dat Vmbria, Vmbilico of
Navel van Italien geheeten wordt, gelijck
Varrò, P/i«/ai en andere verhaelen , 'twelck
oock r. Mmo beyeftight in 't leven van
S, ïrmifm, |
Ì R I A.
Zy hout metter rechter hand een uyr*·
blinckende Tempel, want in Vmbria zij η twee
froote hoofden van de Religie,de groorfte,
ieder in de Werk geweefl: zijn;d'eene daer
van was de groote Vaeder Benedicli<s van Mr-
fM,wacr onder kampten 20 andere Religien,
en zijn van deesKloofterlevens ordre voort-
gekomen 60 Pauilen,en veele Oolierfche en
Wefteriche Keyfers, Hertogen, Princen,
Graven , Keyferinnen , Hertoginnen en an-
dere doorluchtige Vrouwen,door de eedel-
heyt en haer heyligh leven vermaert, Hec
tweede hoofd was Frandfau, ftichter van de
Minre-broeders, Capucinen, ObfervanteS;,
Conventualen,Koordedraegers en veele an-
dere die daer leven onder den regel en be-
Icherminge van S. Frandfcus, die God , door
de verdienften van delen grooten Heyligh,
door Chriftenrijck geheel verif)reyt. Ick fai
naelaeten te leggen van S.Clara,'i hoofd van
ontallijcke longhvrouwen, die in boeyen en
banden den hoogen God hebben gedient.
En dat Vmbria van ouds vol Godsiienft is
geweeft, getuyght Propertius.
NefFens haer wort het fchricklijckftorten
van 't waeter van 't Lac Velino geftelt, als na
geheeten Pié di luco,als een faecke rtiet alleen
in dit Landfchapaenmercklijck, maer oock
door geheel Italien : "want daer is fuicken
grooten overvloet van waeter , en fulcken
fteylte waer van het geweldelijck af vak,
dat de flagh en 't geraes des waeters , voor
die 't hoort, een 'weerflagh maeckt wel van
10 mijlen weeghs, gevende den aeniienders
ichricken vervvonderinge,en door de gefta-
dige oplichtinge der dampen , die door de
groote waeterftortinge, worden veroor-
iaeckt, maeckt het een weerflagh aen de
ftraelen der Sonne,waer uyt dan een Regen-
boge gemaeckt wordt, die van den Larìnen
Iris is genaemt. Waer over Pli>ms in 't 2 boex
6z cap. aldus iêyt, In 't Loc van Velin petmm aUc
'dage den R^enboge. Want als by ons de Regen-
boge gelien wort, dan bediet het gemeen-
lijck regen : maer dit kan in deien fin niec
werden genomen, alfoo dit wat befonders
is, en men fiet die niet als^by dage, wanneer
het een ichoone dagh is , en dar de Sonne
met haere ftraelen , 'dat deel kan belchijnen
alwaer de groorfte lichcinge van de dampen
en de krachtighfte flagh van 't waeter is. En
om defe oorfaeck ifle'niet alleen aenmerck-
lijcks |
-ocr page 255-
|
't Lat^nfche R^ck
^ijclv, macr om datfe oock midden in Italien
1 ' S^l'jck Virgd. in 'r vi i boeck ^neiad,
"CJchrijft , Eft locHs Italia in medio fiib montibiis
üttis &c.
Niet fonder reeden wort de Overvloets
Hoeren daer by gedaen , want Straho ieyt
het geheele Landfchap vruchtbaer is :
we 't is lbo vruchtbaer op eenige plaetfen,
<i'itie hct vette van Italien genaemt worden.
^otnui en andere Schrijvers , lbo oude als
'lienwc,beveiligen 't fel ve,als mede Stepham,
dat de Dieren rwcemael in Fmbria 's laers
haer vrucht voortbrengen, en oock dick-
vvijls tweelingen,gelijck mede de Vrouwen,
en de boomen dobbelt bloeyfel en vruchten
geven , daerom dachte my dat de Over-
vloetsHooren en het teyeken Gcmim haér
^'el pafle, foo datmen van haer met recht
^^'el magh feggen 't geené Firgihus van Italien
fpreeckt : '
Bis graviate f ecudes, bis pomis uliSs ar hos.
De witte Stier wort ter iyden defe beel-
dènilTe gefet, want dit Landfchap brenght
feer fch'oone Stieren voort, en ten meeften-
àeel groot en wit, die by den Romeynen in
groote achtbaerheyt wacren,want de Over-
W'innaers gcbruyckten diefelve in de trium-
phen en offerhanden , waifchende diefelve
eerft uyte reviere Climmne, waer van VirgiUus,
S, itakus en andere gedencken. Van binnen
moet Fmbria daden en platte weyden heb-
ben, pm de aert van dit Land te vertoonen.
tLatijnfche Rijcli,
LAet ons voor het Latium fien den ouden
Satmnus, een Man met een lange baerd,
dick en grauw, fittende in een grotte, hou-
dende een fêyièn in der hand. Boven op de
grotte fai een Vrouwe futen op een hoop
Wajiencn en krijghsgereetlchap : hebbende
op 't hoofd een Heimet, dat met eenfchoo-
ne Veederbos gedert is , en in de flincker
falfe een kroone ofte een Lauwertack, en in
de rechter een korte deegen hebben, doch
niet ipits.
door de Zeetel die't Romeyniche
Rijck belit, is niet alleen het voornaemfte
deel van Mien, maer oock van de geheele
Werk.
Door Seturms in de grottc,\vort deiê Pro-
^intie afgebeek, hebbende defe naeme Le- |
L A τ I ó. · 243-
tium verkregen,om dat hem Siitimms hier ver-
berghde, ter wijlen hy vluchtede voor lijnen
foone Jupiter , die hy berooft hadde van fijn
Koninghrijck, gelijck Virgdius verhack in 't
viii boeck van ^«f<ü-,cn Ovidius in't 1 boeck
van lijn FafH óf Rechtsdagen.
Hy hout de Seylfen als een eygen gereet-
ichap of waepen,waèr mede hy van de Poii-
ten is afgeichildert, oock wortfe hem gege-
ven, oin dat eenige iêggcn, dat hy daer van
de Vinder is, terwijlen hy den inwoonders
van Italien het Land leerde bouwen, en het
graen en kooren verfaemelen. Andere leg-
gen dat defe waepenen hem van fijn Moeder
gegeven zijn, als hy regens fijn Vader ftreet
en opftont om fijne broeders te verlolfen
uyte gevangenis, en dat hy hier mede Cedum
lubde,gelijdi ^Jtfolhnius in 't iv boeck van de
^rgonautcn verhaelt.
Voor de Vrouwe die op de Grotte fit,
wort R^men verftaen, die boven Laüum geftck
is,niet alicene als dcaklcrvoornaemfte'maer
oock als de glans en eere van 't felfde. Want
J^wfH wierde van ouds Saturnia, geheeten -,
't weick OVtdius oock vertoont in't vi boeck
van fijne FajU , daer hy fww invoert die van
haer fpreeckt: Sigems afpidtur, &c. en dat op
de wijfe als geieyt is; gelijck men oock hee-
den ^men fier in een oud, eedel, marmre
uytgehouwen beeld in in't Hof van
de Cefi. De Lauwertack of de krans deffel-
ven vertoont, dar dele totte overwinningen
en triumphen wierden gebruyckt, en oock
rotte wapenen , en dat die in dit Land, met
groote menighte wierden gevonden. En Pli-
tiius verhaelt in't xxv boex xxx cap. als
datter een Adelaer was die een witteHenne
hadde opgenomen, die een Lauwertack vol
befyen in den mond hebbende, liet hy die-
felve ongefchent vallen in de Ichoot van Li~
ViaDrufiUa, die noch daer nae de Vrouwe
wierde van Over welcke geichie-
denilfemen de Priefters raed vraeghde , die
daer op antwoorden, dat men de Henne en
Kiexkens die daer van quaemen, loude be-
waeren, en datlè deiên tack iouden planten.
'tWeIck gedaen zijnde in de ftad Cc fare by
den Tyber, foo wies daer uyt een groot
bofch van defe boomen, van welcke de Key-.
fers , die daer nae triumpheerdén, altijd éew
Palmtack in de handen, en een krans om 't
hoofd droegen. En van defe zijn veele an-
ti h 2 dere. |
-ocr page 256-
|
L A Β R I A.
EEn bruyne Vrouwe in 't root gekieet,
hebbende op t hoofd een fchoone krans
van blaeders van Ornelien , die met Manna
beftroyc zijn , in de rechter hand falie een
Overvloets Hoorn houden van verfcheiden
witte en fwarte Druyven, en in de flincker
een taek van Braembeiyen geladen met een
boflelken iyde,en een tack Boomwoll mette
bladers en vruchten, en op deraerde lal leg-
gen een boffel met Suycker-ried.
De naem van Oikbria , ichijnt van de
Griecken afte komen, diealdaerhebben
gewoont, om dat deiè naem bediet over-
vloet van goederen. Want gewis in dees
Provintie wort de Fonteyn van alle goede-
ren gevonden. Dit Land is ièer vruchtbaer,
vol van beqiiaeme bergen, ipitieil, heavelen
en ieer gencughlijcke àaelen , die ièer aen-
^sjenaem maecken 'tgeen de natuyre voort-
crenght. De bruyne verwe en 't roode kleet
bedieden de werckinge van de verwe der
Sonne, die daer feer heericht. De krans van
Ornelien met Manna geladen , druckt uyt,
<lat de lucht in defe plaetfe feer fchoon is, en
aldaer feer lieflijck regent,oock van de heyl-
iaeme dauw van Manna. En om dat op de
Ornelien de befte en volmaecktfte Manna
veriacmelt wort, foo maecken wy haer van
deiè piante en van geen andere,eenen krans.
De vericheyden Druyven vertoonen de
overvloet van eedele Wijnen, die in dit
I,andlchap voort komen, en in vericheyden
rieden van Italien overgevoert wordende,
maecken de naeme van dit Land vermaert.
De tack van Braembefyen mette bolTcls fy-
t]c,de Boomwotle en Suyker-rieden zijn de
iindere befondere vruchten , daer door dit
ï.and feer beroemt is, om dat aldaer groote
inenichte van Sijde, fioomwolle en van
Suycker geteelt wort.
Campagna Felice efteT e ur a
DI Lavoro.
DEiè geluckige Provintie wordt in een
bloeyiàem vcldgefchildcrt met debeel-
•deniire van Bauhm eii Cere/, dieder ilaen als
offe fterck worftelden.waer in mcn niet ü'^
kan dat d'ecue voordeel heeft boven d'an-
dere. |
Bacchiu fai om't hoofd hebben een krans van
een wijnranck met trofien en druiven,enCerfi
fai van gelijcken een krans hebben van koo-
renayren. Aen de iyde van Bacchus fullen leetr
groote Olmboomen ilaen met bloeyende
Wijnrancken , die tot boven den Olmboom
opklimmen vol Druyven , en om meerder
lchoonheyt,kan men daer een Tyger ter iy-
den ftellen, zijnde een Dier dat Bacchus ge-
heylight is,en van d'ander fyde van Cera een
veld vol groote hooge kooren-ayren,en eêti
groote Slan2:e,zijnde een gedierte van Ceres.
Dit Landïchap magh in der daed geluc-
kigh worden gcnacmt,want het vloeyt over
van veeie goederen, doch infonderheyt van
die geene die tor des Menichen onderhout
noodigh zijn,als van brood en van wijn. En
als de oude Griecken in eervaeringe quae-·
men dat dit Landichap (bo vruchtbaer was,
verfierden zy een geneughlijcke fabel, ge-
lij ck Plinius in 't III boeck verhaelt,dat Ceres
en Bacchus hier altijd om ftrijd worftelden.
Olii te beroonen , dar Ceres in haer kooren
voort te brengen,niet weeck aen Bacchus, dia
fijne Wijnen voortbrachte, fulx dat door
defe twift foodaenige overvloet was van 'c
een en van 't ander,dat oock van de tijd der
Griecken af, defe twee blijven worftelen,
wordende geen van beyden moede.
Felice.
OM verfchcyden beeldeniflen van dit
Landfchap re vertoonen, fullen wy een
ichoon en aengenaein Maeghdeken in een
geneughlijcke pl.ietfe Ichildercn, met een
krans op 't hoofd,die van verfchcyden bloe-
men is te faemen gevocght, met een groen
kleed , waer op allerleye fchoone bloemen
gemaelt zijn. Zy fai onder -de rechter arm
"eenbofch van kooren ayren hebben,en in de
flincker hand eenen bloeyenden Wijnranck,
waer door zy betoont dat ly overvloet heeft
van deie vrnchten, en ter ij'den fü een kuyl
wefen waeruyt roock en water voortkomt.
piin'tus noemt het in fijn 111 boeck Campa-
gna Felice, om de geluckige voortbrenginge
van haere vruchten , hier nae ilfe geiiaemc
Terra di Lavoro, dat is, van de arbeyd, om dat
met groote arbeyd dir Land beeght, bie-
pioeghr
244 Calabria. Campagna Felice,&c.
dere boiTchagien geièt, fulx dat in dit Land-
fchap daer van een grooter menichte is, als
in eenigh deel van Italien. |
-ocr page 257-
|
ρ U G
ploeght en befaeyt moet worden. Andere
fcggen dat het alfoo heet om dat het goed
IS om re bearbeyden, want men doeter geen
verloren koften aen. Andere gelijck mede
Lnius ieggen , dat het allbo genaemt is , om
dat de Komeynen grooten arbeyd en nioey-
te hadden, om 't iêlve in te nemen, en inge-
nomen 7.ijiide,om 't lelve te bewaeren. .
Schoon en aengenaem iffe gefchiklert,
Wet bloemen, om de ichoonheydt uytte
druckeii, die de Natuyreaen deiè Provintie
heefi medegedeelt. Als mede om de gema-
tighdeen foete lucht, vvaer door veele Key-
fers en Romeyniche Raedtsheeren, deler
Wereld wars zijnde, haer alhier hebben be-
tcven om een ftil en geruft leven te leyden,
och infonderheyt te Puxxolo en Baja, gelijck
oock veele geleerde Mannen hebben gedaen
als Virgdius, Livius, Horatius, Claudianus,cn F.Vt-
tf^^rcha , die een groot Vriend was van den
Koning van Naples : en oock niet alleen om
dc ibete locht,maerom dat alhier alle de lu-
ftigheden tot vermaeck en nuttigheden der
Aicnfchen worden gevonden, hebbende van
alle kanten overvloet van vruchten, en bo-
ven al Kooren en Wijn met volle ichuyren.
En hierom worcie mee koorenayren,cn met
rijpe en blofende Druyve-troiTen vertoont.
Waer van Mamdis in \ befonder finght, Hic
ri? pampmeis Vmdis Vefuvm undis &C.
De kuyl waer uyt waeter en roock rijft,
vertoont de gefonde Badftoven die in dit
Land over al worden gevonden,en door dit
deel falmen 't geheel vcrftaen.
Puglia.
£En Vrouwe die van de Sonne verbrant
is, zijnde luchtigh gekleet, waer op eeni-
ge beeiijens loopen Tarantole geheeten , we-
iènde als groore Spinnen,geftrecpt met ver-
Ichcyden verwen: en ial defebeeìdnifìe ftaen
Pfle danfte,hebbende om 't hoofd een krans
Van Olijven met fijn vruchten, houdende
ièer aerdigh mette rechter hand een bos
kooren-ayren, en een rack Amandelen met
blaeden' en vruchten, hebbende aen d'eene
%le eene Oyevaer , die een Slange in den
rnond hout,en aen d ander fyde vefTcheiden
■inftrumenten om te fpeelen,doch in't befon-
<eri;en Trom,of een Schalmey.
Dit Landichap is van dOadc i^puL· ge-
Eiseau j van iJ^nlm , dien Teer öwden Ko-
t I A, 24; |
ningh van defe plaatfe , die alhier, lan-
ge voor den Trojaenfchen krijgh , quam
woonen.
Verbrant en licht gekleet iffe »emaelt,oin
groore hette en drooghte, die ren mee-
de
ftendeel in Puglia wort gevonden. Waer over
Horatins en Perjiui dit Landichap naemdcn,het
dorftige i^puUa.
De Tarantole mette vericheyden verwen
;eplackt, als Dierkens die ièer bekent en al-
een dit Landfchap eygen zijn,worden op 'c
kleed geftelt, om de verlcheydentheyt van
haer venijn te vertoonen , gelijck Mathiol.
over Diofcoridem verhaelt : Want als dele Die-
ren iemant fteecken, foo gebeuren daer uyc
wonderlijcke, vreemde en leer feltfaeme
toevallen : want eenige fingen, andere lac-
chen , andere klaegen| deiè krijten, die flae-
jen, die waecken, die danffen , die trillen eti-
jeven, die fweeten, en andere lijden andere
quelhngen enfieckten, jae worden mal, en
als offe waeren beieren. En dit komt ner-
gens anders van, dan door de vericheydene
Naruyren van defe Dierkens, als mede door
de Natuyre van die geene, die van haer zijn
gebeeten,en oock nae de daegen en uyren.
De verfcheydenheyt van de iuiirumenten
om te ipeelen,vertoont,gelijck Mathhhis ver-
haelt , dat het venijn van defe dierkens fich
geheel laet verlachten en overwinnen door
cle Mufijck van 'fipeelen, en daerom heefr-
men aldaer een gewoonte om altijd dagh
en nacht te laeten Ipeelen , ter tijd de ge-
quetfte is geneièn. En het langh ipeelen en
daniren,'t welck in defe becldnilTe wert ver-
toont , doet het fweet voor den dagh ko-
men, 't welck dan, door 't geweldigh'bewe-
gen , de quaedaerdigheydt van het venijn,
trachtlijck overwint. En alhoewel defe in-
ftrumenten , op andere plaetfen alicene toc
luft en vermaeck worden gebrnyckr, niet re
min, foo gebruyckt men die in defe Provin-
tie, niet alleen tot luft, maer oock tot noot-
iaecklijckheyt, gelijck gefcyt is.
De Oyevaer wortcr mette Slange inde
mond geftelt, om dat dit Dier in geen ander
deel van Italien zijn neft maeckt als in dit
Landfchap, waer over nien feyt, dar het
oock by lijf ftrafte verboden is,eenigen Oye-
vaer te dooden, door de Weldaed die zy
't land, doen, om dat zy't fel ve van de Slan-
gen Tuy ver houden.
Hh 3 , De |
-ocr page 258-
Abruzzo.
|
De Kooren-ayr, de Olijfkrans, de rack
niet Amandelen , betoonen dat in dit Land-
i'chap groote overvloetis van Kooren,Rijs,
Oly, en Amandelen , fulx dat het wel met
feheel Italien magh (Ireeck houden. Heb-
ende niet alleen overvloet voor haer felve,
liiaer gerijft oock veele andere Landen.
Λ Β R U Ζ Ζ O.
E En Vrouwe van Manlijck en fterck op-
ficht, in 't groen gekleet, die ftaende in
een fteyle en berghachtige plaetle , mette
rechter hand een Spies hout, en heeft met
^roote bevalligheyt mette flincker hand een
■lórf ken vol Saffraen gevat, en aen eene vaa
iiaere fyden, fai een fc'hoon Paerd ftaen.
De Volckeren van dit Landfchap zijn van
oude tijden genaemt gewceik Samiiten, Sarace-
nen, Pcltgnen, Mamdnen, Tncutinen, Vcfiimijrfintii,
cn andere naemen , nae de plaetlên en ilee-
den van dit Landfchap , maer in 't gemeen
hielden zy den naem van Sammten,nAS. de ftad
Siimms,-wievxxyi naederhand de geheele Pro-
vintie den naem heeft gekregen,Cf. gelijck
Strabo verhaelt.
Zy is een Vrouwe in een fteyle enbergh-
achtige plaetfc gemaelt,om dat dit lailtfc lap
rJfoo gelegen is. Met een Manlijck en fterc c
oplicht en groene kleederen wordtie afge-
beelt, om dat Pliiims feght, dat die van 't ge-
berghte , friffcher, ftèrcker, en wackerder
zijn, als die in 't vlacke veld woonen, over-
inidts deiê haer lichaem meer oefnen als
d'andere. En om dat dit Land fchap een feer
groote menichte van Saflfraen voortbrengt,
waer door het niet alleen Italien,maer oock
vericheyden andere Landen mede gerijft,
iöo wortiê vertoont datiè een korf ken vol
van deie vruchten uytreyckt.
Het feer fchoone Paerd ter fyden, ver-
toont de moedige en vermaerde Paerden
van dit Land, en dat door oorfàecke van
haere gelegentheyt. Oock flaet het Paerd
daerom, om dat gelijck het Paerd een Dier
van natuyren moedigh en ter oorlogh be-
quaem is, alfbo zijn de Saméten oock ftrijd-
baere Mannen,die dickwijls regens den Ro-
ineynen voor de vuyft gevochten hebben. |
De Spieife wordt tot haer naemteycken
daer by gcdaen , alfoo Feflus feyt, dat bet
ÏSOord Safnm een SpiciTe begiet, Oock paft
de Spiefie wel voor een teycken van dap-
perheyt en moedigheyt. Want de Sammte»
beginnende op haere eere te lctten,als mede
op hunne dappere Mannen, foo maeckten
zy, foo wel in rijd van vreede als van oor-
logh, daer groot werck af, en wierden oock
foo moedigh , datfe alle de naegebuyren
lich dorflen onderdaenigh maken, Vervvoc
ftende groote Landen , maeckende den Ro-
meynen tor Vyanden, diewelcke, foo Sirai»
feyt, zy dickwijls de proeve van haere dap-
perheydt lieten fien. De eerfte reyfe was,
wanneer zy den oorlogh verweckten. De
tweede reyfe was , wanneerfe met haer in 't
verbond waeren. De derde reyfe was, wan-
neerfe vry wilden zijn en Burgers van Romt»,
en 't felve niet konnende verkrijgen,verloo-
ren zy de vriendfchap der Romeynen , en
hier uyt ontflont den krijgh,die men Marftca
noemt, geduyrende defe twee laeren , doch
ten laeflen verkregen zy, 't geene zy be-
geerden.
Marca.
ZY wordt als een fchoone Vrouwe ge-
maek met een Manlijck opficht,die met
de rechter hand aen een verkeert Schild en
een SpiefTe leunt,met een Helm op't hoofd,
en tot een kam is de Exter daer op geilek,
houdende mette flincker hand een boflTel
kooren-ayren,en ter fyden een Hond.
Schoon wortfe gemaelt,om dat dit Land-
fchap feer fchoon is,en door de natuyre feer
wel onderfcheyden in dallen,efFene weyden,
revieren, &c, die daer overal door loopen
cn maecken 't felve boven maeten fchoon.
Zy wort Manlijck van opficht gemaelt,
met de cene hand op een Schild leunende,
met d'andere op de waepenen , om te ver-
tóonen dat alhier fêer goede Soldaeten uyc
voort komen.
De Exter wort op haeren Helm geftelt,
zijnde haer waepen, omdat de Exter,zijnde
de Vogel van Mars, voor de Legioenen van
de Sabmen gingh, Om diefelve in Marca te ge-
leyden, om colonien of planters van dit
landfchap te wefen, en daerom wierde^ö''-
ca ten tijde van de Ronjeynen iJger l'iccms
't Krayen-land geheeten : Want het is ovcr-
vloedigh van voorraed en Soldaeten, waer
door her dickwijls Romen en andere deelen
Van Italkn en Εαπ^α heeft geholpen. |
-ocr page 259-
|
R ο
De Hond wort om haere getrouwigheyt
tlaer by gedaen , cock om dar in dit 1-and-
i'chap Honden van groote deughd en waer-
dye zijn , die door geheel Italien gevoert
Werden. Enomrorte gerronwigheydr van
de Soldaeten re keeren, ibo iêyt VJatmului,
dat Pomptjiu door dit Landiciiap een groot
Setal Soldaeten verlamelde, 'en daer vèel op
betroiide. By cnfcn tijden als de PausC/c-
f-ens VII Op 't kafteel van S. t^ngdo door den
Spagniarts en Diiytfchen befet was, foo
^uaemen die v&n Marea dickwijlsom hem
Van't kafteel rc verloffen.
g ν a.
Roma
E En Vrouwe met een fchoone krans van
vlas en van Mee of Krap met de bloem-
Kens en vruchten, houdende in de rechter
hand een tack van een Pijnappelboom mette
^^■uchten, en mette flincker hand de Bolfter
Van Heerfe, van Panieken, en de Peulen van
fioonen en Erten, CTf.
Dit Landfchap heeft verfcheyden nae-
'iien, onder andere wordt het Flaminia ge-
ïiaemtnaede wegh van de keyièlfteenen,die
Van Ïiamimiu Roomfch Burgemeefter verbe-
i^ert is,gelijck Straho feyt,iiViKi ix boeck van
<ìOorÌogh van Macedonien feyt dat Flami-
"'"is hebbende de Liguren t'ondergebracht,
en Vreede mette naegebuyren gemaeckt
hebbende, foo kofte hy niet lijden , dat de
viftorieufe Soldaeten fouden leedigh zijn,
^erhalven liet hy den wegh van Romen met
Keyfelfteenen beleggen en hermaecken.door
"^"fcancn en Vmbria tot Kimim toe. Zy is daer
•^ae genaemt ^milia van M. L. ^mihus, die-
Vvelcke een wegh liet maecken van Piacenz"
die fich voegen foude mette Flaminifche
^vegh. Zy is eerft genaemt GaiSa CiJalpina,om ·
datfe lange tijd van de Gallen, Boyen, Infu-
bren, Cenomannen en ander gebroetiel, als
Ïolybius feyr, is bewoont geweeft : feggende
dat de Gallen ofFrancoifen de Alpen ge-
paffeert zijnde,vielen in dit Landfchap, ver-
Jaegende de Tofcahen die aldaer twaelf fle-
men hadden gebouwt, en die fich aldaer vaft
ïnaeckten, foo wierde daer nae dit gehee-
ls Land Gaüia Cifalfma genaemt. Daer nae
is 't Galha Cif^aAand en Tranfjiadana geheeten,
om dat het van de Oude was verdeelt in
twee deelen ^ te weeten op dees en op geen
ii'cle van dc Po, Daer nae is \ Gallia Togata. |
i G Ν A,- 247
geheeten, gelijck Maniak fcght, want als de
Gallen en Boyen of Beyeren in Italien quae-
men , en als eeiêyt is, de Tolcanen hadden
verdreven,hebben zy dlenskens de Romein-
iche manieren , niet alleen van leven , maer
oock van ommegangh en kleedinge aenge-
nomen,cn fiende datie tabbaerden droegen,
hebben zy oock dele Romeyniche kleedin-
ge gevolght. _
Ten keften is't, gelijck ΒWwverhaelr,
Romagna van Carolus Magws,en.V^t Paus C^dtia-
nus I genaemt, nae de verwoeftinge van de
Longebarden , om dat die van Ravcma mee
eenige andere fteéden en naeburige Landen,
altijt ten tijde der Longebarden, ieergetrou
zijn geweeft aen de Romeynen.
Dit Landfchap wort een krans van Vlas
gegeven , bm dat Phmus het Vlas van Faenzt
in groorer waerde hout, ftellende dat in den
derden van de fijnigheyt en in den tweeden
graed van de wittigheyt.
Dc Mee of Krap van R^ema wordt van
Oiofcoridcs fcct geprefen. De Bolfters van
Heerfe en Panickooren , druckten uyt de
vruchtbaerheyt van 't Land , voor foo veel
allerleye foorten Terwe, Erten, Heerfe,Pa-
nickooren, Boonen Crc.
De tack van de Pijnboom mette vruch-
ten,die zy in de rechter hand hout, is om te
vertoonen het eedele boich van Pijnboo-
men,dat rontomi^izvraiiaen Ctrvwleyt,zijnde
geen Provintie foo aenmercklijck in Italien
van andere als defe. Waerover Sixtus ν in
fijne Bulle over de bewaeringe van't Pijn-
bofch , dat felve noemt het cieraet van Ita-
lien. Daer zijn oock veele vruchtbaere
Wijnftocken van Faenza en van Cefem , die
onder de eedelfte, by de Oude wierden ge-
houden.En die Mecenatim van Aicccnxs genaemt
zijn, daerom Ibüd&het oock geen misflagh
zijn,foo men eenige Wijngaertblaeden in 'de
krans vlochtê.
Het Sout foudcmen oock afmaelen, dat
van Plato waerdigh en Gode behaeghlijck
genoemt is, en van Homerus Godlijck', waer
van Plinius dit oude fpreeckwoordt Ichrijft,
fak mhil utilius , daer is niet nutter als Sout,
't welck te Cervia fo overvloedigh gemaeckt;
wort, dat zy andere Landen daer van koi>.
nen mededeelen. En my dunckr het niet on-
aengenaem, dat zy in de hand of in een an-
der plaets een vat hadde waer in de Majohca,
vertoont |
-ocr page 260-
|
24δ· L ο Μ Β ,
vertoont wort, diemen in Faenza in fondcr-
iinge waerdc liceft. En ten keften fonde
men , boven de gefcyde dingen , haer oock
gcwapent maecken om haer dappere krijgs-
oeffeninge , cn datfe eertijrs voor den dagh
gebracht heefn en noch doet,iêer ftrijdbaere
en vernuaerde Mannen, die wel een langer
bericht noodigh hadden.
L o m b a r d i α.
E En Vrouwe rchoon,vet en vrolijck, wiens
kleed lal groen weien,geboort met goud
en lilver en met bordnyrlèls van koftlijcke
en heerlijcke cierièls , zy fai feer aerdigh op
de rechter hand een iilvere Keyfers kroone
hebben, en op de ilincker een becken waer
in veele Hertoghlijcke goiide kroonen op
de lyde leggen, Aen de rechter iyde voor
liaere voeten fai de reviere Po leggen,ré we-
ten een oud naekt Man met een lange baerd,
en fteyl hoofdhayr mee een gouden kroo-
re. Ofte om wat veranderinghs te maecken
fai men een Stiers hoofd daer op ftellen met
een krans van Populieren, die met de rech-
ter hand op een Emmer lid ruften, daer me-
nichte van waeter uyt loopt, dat fich in fes
aders verfpreyt, houdende mette ilincker
een Overvloets Hooren.
Dit eedele Landfchap heeft nae de ver-
fcheydentheyt van tijden,oock verfcheydeii
naemgn gehad. De eerfte is geweeft Bmmra,
Gaiïsa. Cifalpina, en voor een diel Gallia togata,
Fdfm, Jiurelui cn Mmilia , daer nae is 't ge-
naemt Longobardia cn nu Lmbardthi.Vw d'oor-
fprongh der andere naemen wil iek my niet
bemoeyen , raaer haer eerfte naeme heeftlê
van Ocno Biamra een dapper Capireyn van de
Toicaners , diewelcke den Apennin paffee-
rende , dit Land beheerfchte. En de laefte
naeme heeftie van de Longebarden , Lom-
bardien, om de Ibeügheyt van dit Land.
Zy wort ichoon , vet, vrolijck , en in 't
groen gekleet, vertoont, om dat de luyden
van dit Land iêer Minne-iieck , geièlichap-
foet en feer genegen zijn tot het vermaeck
des levens , zijnde in een geneughlijek,
vruchtbaer en overvloedigh Land , om lec-
ker te leven , waer in vèel groote fteeden
zijn, vermaerde Landen,oneyndlijcke Dor-
pen en prachtige Kafteelen , heerlijcke tim-
meringen , foo wel van beiondere als alge»
meene luyden^iòo binnen en buyten de itee·^ |
i R D I A,
den, oock vermaerde vloeden, fouteyhen eo
ftaende waeteren, daelen, velden en berge»
van alle aengenaemheyt der nature en konlt.
De wercken van goud, filver en anders
fchoone borduyrièls en cierfels bediedea
haere pracht, glans en ftatie van dit Volck,
die inKonft en Rijckdoin overvloeyen, als
mede in alle eedele wercken,die hareeedel-
heyt paften.
De filvere Keyfers kroone, vertoont de
doorluchtige eerwaerdigheyt van dit Land,
àlfoo de Romeynfche Koningen, wanneeriè
in Italien quaemen, de filvere kroone alhier
ontfingen. En de glofle van Clmens hout, dac
de Keyferen met drie kroonen wierden gc-
kroonr. De yfere kroone kregen zy van den
Biflchop van Ciukn tot filvere wier-
de haer opgelet door d^en Aertzbiffchop
van Mlaemn\ en de derde van den Paus in de-
Kerckevan S.Pkta tcl^mch: Waer van de-
yfere bediet de fterckheyt, waer door hy de.
oproerders fai t'onderbrengen. De tweede
van filver, geeft te kennen de iüyverhcyt
van de zeeden en de oprechte handelingen,
die in alle Princen behoort uyt te blincken.
Ten laeften bediet de gouden kioone de
uytmuntentheyt inde luftitie en macht bo-,
ven alle Werltlijcke Koningen en Prii^cn
des Werlts, even gelijck het goud alle d'an-
dere metallen te boven gaet'. Maer het fai
beft zijn , datmen Lombardien een yiere en
geen filvere kroone geve, om datinen den
Keyfers eerft met een filvere, en daer nae
met een yiêrc in Lombardien kroonde , ge-
lijck deBilTchop Gitolmm over de krooninge
van Carol, ν verhack.
De Hertoghs kroonen van goud verhoo-
gen en maecken die felve Land eedel boven
,alle andere Provintien van Italien , vertoo-
nende datfe in haer bevat veel vermaerde
Hertogdommen als van ASlanen &c. Daer is
oock dat oude en eedele Hertoghdom van
Tarino,alwaer de Hertogen der Longebarden
haer Hof hielden , en noch tegen woordigh
gehouden wort van den doorluchtigen Her-
tog Carohis SvianKf/, Hertog van Savoyen crc,
Daer zijn oock van Mantun , Piacente, Ferrara,
cn tegenwoordigh dat van Riggto en Modena^
van de welcke, hoe hoogh,heerlijck en uyt.·
nement dit Land,maer oock gantfch Italien
zy, is de geheele Werk bekent.
Ter fydea wort 4e , als eea
ae.'J- |
-ocr page 261-
|
ARCA
aenmercklijcke faecke van defe Provincie,
diewekke midden door dit Landfchap loo-
pende,veèle gerijfsen vermaecks aenbrengt,
cn zy is vermaert door den blixemenden
Phaeton^dic daar in viel en verdronck.
Zy wordt oock gekroont, om dat zy de
grootfte is van ïtalien, vergaderende in iiae-
renlchoot de Rijckdommen van veele an-
dere vloeden, oock om datfe niet wijckt
'loor haere grootheyt de vermaerdfte revie-
ren des Werlrs , te weten den Ntjl en.Iflher,
gelijck Lucams in fijn a boeck feyt, Quoque
'""gis nuilum tülm. En gelijck gefeyt is,foo kan
men de Po ichilderen met een Stierekop met
hoorens, om dat,gelijck Senm en Vnhm ver-
haelen , haer geliiyt het bekken van OiTen
gelijck is,en datfe aen haere boorden krom-
ten heeft, diedeHoorens van Stieren ge-
lijck zijn.
Het Overvloets hooren bediet,de groote
overvloer , die veroorfaeckt wortdoor defe
^'ermaerde reviere,overmits in de Hontsda-
gen,gelijck PMm verhaeli/,waiineer de fneeu
in de Alpifche geberghten komt te fmeken,
en die wateren aenwafien en fich verlpreyen,
fo worden de plactfen daer van feer vrucht-
baer, en deylende dit-Landfchap in twee
deelen , komt de reviere met feven monden
in de Adriatifclie Zee, met foodaenigen
overvloet van vvaeter, datiê aldaer maeckt
feven meeren, gelijck Ïhm verhaelt.
revisana.
Ρ En luchtige en ichoone Vrouwe,met drie
■^aen_geiichten , liebbende 't hoofd geciert
de maniere van Berec'mtia, Moeder van de
OudeHeydenfche Goden , met een tooren-
Kroon van acht toorens rontom , maer in 't
midden eene die boven d'andere uytfteeckt;
^y ial met Azuyre verwe gekleet zijn , heb-
bende een opperkleed of Mantel van goud,
j^^et kooren-ayren geciert, en geboort met
bloeyende en vruchtdragende Wijnrancken.
Zy fai fitten op den' rugge van een ge-
vleugelde Leeuw, en met de rechter hand
Zy leunen aeri eene Eyckenboom, alwaer
^en fteven van een Schip of Galeye aen
^anght, houdende mette ilincker hand een
®oeck, ais mede een Olijftack.
De Provintie van Venetien is van de Lon-
gobarden Mma Trevifana genaemr, om datfe
revisan r. 249 |
haer Hof hielden in 't Marckgraeffchap ia
de ftad Trevigi, zijnde foo een eedel Land,als
ïtalien heeft 5 't is eertij ts bewoont van de
Euganei, daer nae van Encti cn van de Trojanen,
die nae den ondergangh van Troyen met
tenor in ïtalien quaemen.
Zy begrijpt in haer negen voornaeme
iteeden, die haere BiiHommen hebben , bo-
ven dat veele bemuyrde Landen en Kaftee-
len , als mede veele Dorpen, niet alleen om
de vettigheyt van °t Land , maer een groot
deel om de vermaecklijcke gelegentheyt,
iïjlx dar al het fchoone wat men in ïtalien
iiet, hier alleen fchijnt gebracht te welen,ent
dat door de grootmeellerfche deNatuyre,
die 't alfoo gelieft heeft te maecken.
De ileeden zijn Fénetien,wefende het hoofti
en de heericherinne van de Provintie.iiroM,
Vicenza , Padoua , Trevigi, Ceneda, Belluno, Feltro en
Trento, dat aeil de grenièn van Duy tsland ia.
de Alpes leyt. Vyt welcke plaetièn veel tref-
lijcke Mannen in geleertheyt en waepenen,
foo in den ouden als nieuwen tijd, zijn
voortgekomen. Men foude oock konnei*
vernieuwen à^Seaìigerì, dieeertijts zijn ge-
weeft'Heeren van Vérom, ViecnKs en ander®
fteeden buyten defe Provintie. De Carrare/en^
Heeren van Padoua. De Camnefen, Heeren
van Tre-vifo, en veele andere dappere Man-
nen, die vvy, om niemant ongelijck te doen,
willen verfwijgen. t
Soo veel de gelegentheyt belanghÉ, iffe
b'eflooten tuifchen Lcmbardwn, Romagna en de
Adriatifche Zee,'t Hertoghdom van Friuli eli-
de Trevifaenfche Alpen,die't van Duytfland
fcheyden,van't Noorden is 't berghachtigh,,.
maer de reft effen , vol fchoone gebouwde
heuvelen, alwaer leckere en finaecklijcke
Wijnen waflen.
Schoon en luchtigh wortfe met drie aen-
fichten vertoont,om datiê inder daet ichooii
is, fpeelende oock op 't woord Trevifi, dat is
drie-ficht. Men kan oock defe gelijckniiTe
feggen,datfe gelijckheyt heeft met het beek
van de Goddinne Prudenza of Wij-sheyt, die
alfoo afgebeeld was : Wiens dapperheyd"
in't befonder in den Raed van Venetien uyt-
blinckt. Dè getoornde ki-oonen zijn debo-
vengefeyde fteeden, waer in Venetien boven
andere uytmunt.
De azuyre verwe van 't kleed, bediet de
Golfe van de Adriatifche Zee, die aldaer!
I i fpoek, |
-ocr page 262-
|
25Ό FRI
ipoelt, en waerover de Venetiaenen heer-
fchen. Het opperkleed of Mantel met goud
geciert, vol Kooren en Wijndruyven ^ wil
feggen dat door defe twee vruchten groote
rijckdom verkregen wordt. Datièogden
rugge van een gevleugelde "Leeuw fit, (peelt
op't waepen van Vmetkn,
Mette rechter hand leuntfe aeneen Eyc-
kebooin,daer een voorfteven van een Schip
aenhanght, om te vertoonen dat defe Pro-
vintie is fterck en machtigh,foo wel te wae-
ter als te lande, ièer geacht van den Chriften
Princen , gevreeft en ontfien door haere
heerichappye, hebbende mercklijcke over-
winnino-en tèr Zee verkregen , door de me-^
nichte van haere Schepen,Galeyen en krijgs-
liiyden. Hebbende oock overvloet vanBof^
Ichen, torte timmeringe noodigh, en beibn-
der in TreVifam , alwaer dat vermaerde boich
is van groote en harde Eycken, langh zijnde
tien en breed ies mijlen , en van 't Lack van
Venetien ZO. Gelijck mede in 't BeUmefe andere
boffchen zijn van hooge Abeelen en Beuc-
keboomen,om Scheeps-roers,mai1:en en rie-
niên te maecken. In't Veronees ,Vicentijmen
Padmw wordt groote menichte van Hennip
P;ewonnen tor Seylen, Kabeltouwen en an-
«iere noodige toeruftingen.
Oock wordt aldaer op 't geberghte van
Trenten, Bellune en Veronefe foo groOte menichte
van yfer gegraven,dat daer mede de geheele
Scheeps-ruftingen konnen toegefteit wor-
. den,gelijck in't Arfinal van Fénetien.van veele
Meeilers daer aen gearbeyt wort.
Het Boeck in de ilincker hand , bediet
niet alleen de geleerde Mannen', maer oock
de eedele Academie van Padxa , waer uyt
digelijx en in voortijden veele treflijcke
geleerde Mannen, in alle koniten eervaeren,
7-ijn voortgekomen, die niet alleen aen dees
Provintie , maer oock aen gantich Italien
een luyfter hebben gegeven. "
De Olijftack die zy te gelijck met liet
Boeck hout, bediet de rufte en vreede waer
jn haer Heere en Prince haer onderhout.
E En Vrouwe prachtig en vreemt gekleet,
met een getoornde kroone op 't hoofd
als Berecimia gefchildert wort, fai de rechter
arm gewaepenc hebben me: een Spies in de |
U L I.
hand, en die te gelijck eenige Privilegiën
houdt met byhangende Zegels. Zy fai leu-
nen aen een groote en vruchtbaere Wijn-
ftock, en fitten op twee Overvloets horens,
die gelaeden zijn met Kooren-ayren , Rijs,
Heerfe, C'è. en d'ander ial vol zijn van al-
lerleye foorten van boomvruchten. En in de
flincker hand falfe houden een Boeck , en
aen haere voeten brooskens als Diam.
In dit Land zijn lbo veele en verichey-
den hoedanigheden , dat het wel een langer
verhael noodigh hadde. 't Heeft in fijn om-
mekreits 25Ό mijlen, veele hooge en ileyle
bergen,overvloet van hout,en ichoone dae-
len tot onderhout der beeften, en een v/ijde
en lullige vlackte,totte Adri'atiicheZee toe.
Daer zijn veele Beecken, Revieren,Meeren,
Moraifen , doch ibmmige feer Vifchrijck :
waer van de Vifch veele wort vervoert, O'c.
Het koftele kleet bediet, de verfcheydent-
heydt van de Heeren die alhier zijn. De
kroön met toorens heeftiè, om dat hier
over al op de hooge bergen , veele toorens
en ipitlen zijn,en dat komt van de verichei-
den heerichappyen en gerechtigheden die
van de oude Keyieren en Patriarchen van
zJquileia, hun zijn gegeven, als mede van de
Heerfchappye van Vemien, onder wiens ge-
biet het bynae geheel ftaet. En 't is wat
fonders, want men telter 72 heerfchappyen,
die alle een flemme in 't IParlament hebben,
datter alle laer eens of meer wordt gehou-
den. En dat in tegenwoordigheyt van den
algemeenen Plaetshouder, die te Fd'me fijn
woonplaets heeft. Soo dat haer de krooa
met toorens wel paft : 't welck oock te be-
ter paft om Vdim cle hoofdftad van Friuli, uyt
tedrucken, die in't midden een.ièer fteyl
geberghte heeft, daer een kafteel op ftaer,
waer van men tot aen de Zee kan fien. De
gewapende arm mette lancy druckt uyt,dac
deië Heerfchappyen in tijde van Oorlogh
eenige Ruyters en gewapent volck tot dienil
van den Prince,moeten uytleveren. En hier
door hebbenfè van d'oude Keyieren groote
vryheden. Zy leunt aen een bloeyende en
vruchtbaere Wijnftock, om dat door deffel-
ven overvloet, hier in haere meefte Rijck-
dom beftaet. En niet voor haer alleene,
maer oock voor Vmeùen en Ouytsland, en zijr»
oock foo geacht, dat Flini»s daer van in fijn
XIV boex XIV cap. gedenckt, Maer om geen
gewagb |
-ocr page 263-
|
Corsica.
gevvagh van vede re maecken,fal ick allee-
ne (eggen, dat de Wijn van Vipach niet verre
Van Goriii, kracht heeft om den Vrouwen
vruchtbaer te maecken , waer over oock de
iiaeftgelegen Duytfche, defenWijn bynae
^lle inflorpen. En hier uyt is een ipreeck-
vvoort van defen Wijn heergekomen : Fipa-
J^mdermacher.
Zy fit tuffchen twee Overvloers Hóo-
ïcns. Want dit is de gemeene aert der Lan-
^en,datfe allerley flagh van Terwe,Booneft,
^ijs en andere aerdvruchten voortbrengen,
f^aer van dit Land overvloedigh isjmaer dit
"t alderwonderlijxt,'t geene men de groo-
ts vruchtbaerheyt niagh toefchrijven,dat irt
"iefèlve velden , waer op de Druyven zijn
gefneden, zy terftont het Kooren iaeyen, en
^iier nae de Geerfe, en defe drie vruchten
Krijgenfe alle in een Iaer,daer anderelanden
'^^oeten braeck legghen en fich verpoolen.
^'^aer dit Land als 't wel geheeght is , be-
drieght de hope niet van den Ackerbouwer.
t Brenght oock veele boomvruchten Voort,
<iie feer ichoon zijn , daer van zyitheniem in 't
ί ï I boeck gedenckt : Ickhcb my altijd,vrienden,·
''foiiderheyt over die verwondert, die te Ro-
Ölen -worden Merkoft en Mutiacnfche zijn gehecten , dk
"ytfeecker Dorp , in de bergen va«-AquiÌea hier ivor-
'in overgebracht.Het Boeck in de rechter hand
Vertoont, dat dit Land feer vruchtbaer is
treflijcke verftanden , wiens fchriften iri
vennaert zijn , C^r. En om dat
Land bequaem ter jacht is,iòo zijn haef
"tooskens gegeven : Want in 't Zuyderdeel
^ii η poelen en moeraffen, daer kan men dan
"^efen en riet op maelen.
Corsica.'
E En Vrouwe fterck van lichaem en geel-
achtig,ftaende op een Heen,die een fcn-
fcbe voei gelijckt, met waeter omcingelt.
Zy fai een krans van Olijven om't'hoofd
hebben,met groene kleederen.Ter fijden lal-
fe een Dier hebben Mufatm geheeten, dat ge-
lijk Lernd.^ìhermkyiMyà en voeten heeft
als de Herten,en de hoorens als de Boeken,·
maer die verkeert zijn om gebogen , foo
girootals een middelbaer hert. In de rechtet
een boffel kooren-ayren , en in de flincker
iiahd een tack Sardonia of Rgnuncula.
PUnitu vërhaelt dat Sardegna is Sm-i
dalion, nae de gelijckeniffe van een ichoe of
_______________________________ voet, waer over die oock op een fteen gefec
. doch die^ groot is en vreeilijck iii't gö- is,daer het'waeter omme ipocIt,om eenEy-
fichte. Md'dyt te-drucken.
Ρ En Vrouwe rouw van opficht, boven op
"Ί—^εη hoogt fteöH , die van 't waeter om-
^gelt is, om 't hOöfd falfe een krans van
^ijnrancken hebben , ^y fai ge wapent zij n,=
fai mette rethter hand een Swijn-iprieti
«ouden, met een Windhond aen d'ander fy^-
de ' ■ - - ....... ■ |
A R D E G Ν A.
aldaer willende neerflaen, dat felve alfoo
naemde j daer het te vooren Taapne heete·
Daer nae is 'ï Cor fica geheeten van een Vrou-
we,die in dit Eyland gekomen was om haer
kalf ken te foecken,en 't felve aldaer vinden-
de , kreegen de ruwe inwoonders in haere
manieren'^ililcken behaegen,dat zy 't Eyland
nae haeren naeme, Corfica heeten. Andere
feggen dat het genaemt is nae een dapper
krijghsman, die aldaer Heere vinSyCorfm ge-
naemt,of als andere willen van de menie ite
van de fpitfen der bergen,die in 't Griex Cor-
[us wierden geheeten.
Op een fteen fitiè, om dat dit Eyland van
wegen de hooge bergen,ièer quaed is om tc
bouwen, en ^aerom iffe rouw van opfichc
gemaelt, om dat de inwoonders meeil: rouw
en boerfch zijn. De krans bediet dat in dit
Land feer leckere Wijnen zijn, die te M^men
en elders feer worden geacht.
Gewaepent wortiè afgemaelt, met een
Swijn-fpriet, om dat defe wapenen van haer
veele gebfuyckt zijn , die voor goede Sol-
daeten worden gehouden. En de lachthond
worter geilek, pm dat alhier de aldergroot-
fte en felfte Honden tegèns de wilde Die-
ren, en feer geacht, zijn te vinden.
S^^f'ca is een Eyland in de Zee X/gK/ÌVif»;·
^niSvandenGrieckeneerftCywiagenadmti § ^ ^
«enige willen dat zy defen naeme heeft varf
jen foone vitii Hercules ëri dèh broeder van \ yf En fey t dat Sardegmen haeren naeme ver·
'"'««ij diewelcke komende uyt-i/èira en fiei' AVlkregen heeft vanSardus defccro vat
G Ν A. |
-ocr page 264-
|
25-2 S ι t
Hercules en "ttieipia, die aldaer uyt Libien quam
' tnec veel geièlfchaps :iterck wortle gemaelr
op een ileen.om dat de Sarden fterck,plomp en
boerlch zijn,en totten arbeyt ieer bequaem.
Van geelachtige verwe is zy gemaelt,niet
alleen door oorfaeck van den brand der
Senne,maer gelijck Strabo reyt,fo iffer infon-
derheit des Soiners een quaedaerdige locht,
waer door zy altijt ros fien,doch m'eeft daer
men de vruchten famek in de laege velden. .
De olijfkrans heeftfe om datfe aldaer
vreedlaem onder malkanderen leven , heb-
bende geen oo#logh,oock iffer geen konfte-
naer die enige rapiers of poigniarts maeckt,
maerdiefebegeeren, ontbieden die uyt Ita-
lien of Hilpanien.
Met groene kleedren iffe geraaelt om de
vruchtbaerheit van alle dingen uyt te beel-
den. In de rechterhand houtfe kooren-ay-
Ten,om dathierfulckenovervloetis,dat foo^
de Sardegniers beter op haere fake in 't bou-
wen van haere Landen wilden letten, het
lc)ude5/ri&« verre overtreffen.
't Kruyd Sardonia of Ranmcula wort haer
gegeven als een aenmercklijcke faecke,
van t welck als MuthìoL· verhaelt,ibo iemant
datfêlveeet moet hy daer van fterven,en dat
by maniere van lachen, alicene door't in-
trecken van,de lèenu wen , en hier uyt is dit
ipreeckwoord gekomen, rifui Sardonica, de
Sardinifche lagh. ,
. De Mufdhti ftaet aen haere iyde, om dat
defe in geeneplaetfe van Eurofa worden ge-
-^onden als in Corfica en in dit land. By outs
gebruyckten de Sardi defe vellen tot hare
waepenruftinge , jae hadden daer van foo
grootemenichte,datfe die om haere vellen
ci eeden dooden,en lieten daeraf Corduaens
ieer maecken, waer mede zy groote koop-
nianfchap door geheel Italien , mec groote
winft drijven, bèhalvenal het voordeel dat-
fe trecken , foo van t vlees dat feer goM
is , tot onderhoud des lerens en fe^r iiiiaec-
kelijck om te eeten.
Sicilia.
E En iëerichoone Vrouwe, met een rijck-
lijck en prachtigh kleed, fittende op een
driehoeckige plaetfe, met waeter omvan-
gen, 't hoofd ialfe verciert hebben met een
ieer fchoon hulfel van verfcheyden koftele
gefteenten, houdende in haer rechter hand |
i l
het' Caduceim of de flange itaf, en in de ilinc-
ker een bos van allerleye bloemen , en daef
onder fullen eenige Maenkoppen gemenghc
zijn. Aen de fyde ialfe twee boffelen gr^^"
hebben , en een bos van 'twonderlijck riet
Endofia of Suycker-riet, en van.d ander fyde
fai men. den bergh ^thnn fien , die vier en
vlam uytwerpt.
- Sic'dien, gelijck Straho iêyt, is Trimcria ge-
heeten, en datfelve beveftight TrogiK, van de
drie promontorien of kapen , die daer fien
naede drie deelen.des Werelts, zijnde de
Pelorus, àe Pachinus en Lilibeui, Waer van Ovidiiis
in fijnxm boeckiWftaworpè. gedenckt. Daer
nae iffe Trïquerra genaemt van den driehoeck,
waer over wy haer in defe beeldmffe op
eenen driehoeck ftellen.
Daer nae iffe iiciimu geheeten, gelijck Dw-
dorm verhaelt, léggende datiê van de Sicani
feer oude inwoonders deffelven alfoo ge-
naemt is,maer datfe 't felve verlaten hebben
door de geftadige verwoeftingen of verder-
vingen die de vlammen aenbrachten. Ten
laeften is het SicUia genaemt, gelijck Polibius
en Dioniftus verhaelen, van de lieer oude Sìculi,
die een machtigh volck in Italien waeren.
Schoon en met een prachtigh kleed iflè
geciert, om de eedelheyd en fehoonheyd
van dit geheele eyland , waer in dat zijn
rijcke en eedele Steeden, Landen, Hoeven,
Kafteelen, en andere wonderlijcke plaetfen.
Het ichoone. cierfel van verfeheyden eedel-
^efteenten om 't hoofd, bediet dat de Sici-
ianen Icherpfinnigh vanverfland zijn , en
eedel van vindingen.
Het Caduccum houtfe in de rechter hand,
om haere welfprekentheyt uyt te drucken,
endatiè door de kracht-vap haer verftand
zijn Vinders geweell van .de Reedenrijck-
konft, oock van de Boere en Hardersgeian-
gen,en van veele braeve dingen.
Het boffel Suycker-riet en de Maenkop-
pen met verfeheyden bloemen , die zy in de
ilincker hand heeft,bediet de groote vrucht-
baerheydt van dit rijck Eyland. En gelijck
Strabo feyt, foo wijckt 'het geen Eylanà noch
Provintie van Italien, voortbrengende in
overvloet al 't geene tot des Menfchen on-
derhout van nooden zy, gelijck Homerus en
Claud'ianut daer van verhaelen. . :
De boffelen koeren ftaen aen de fyde, om
de feer groote overvloet van graenen uyt te
drucken, |
-ocr page 265-
|
Kerckroof. Sacrilegio
Grucken, waer over Cicero dat felve noemde
tìekooren-fchuyre van de P^omeynen.
De bergh ^thna worter ter fyden geilek,
?" een faecke die in dit Eyiand aenmerc-
sqs Waerdigh is,vvaer van veele Poeeten als
• ^tduii, UiccLi-M , SìUiK Italkus, en andere ver-
Wdoen.
In de Medaglie van G. Lenud. MarccVmus
^ort een Vrouwen hoofd vertoont met een
«Suyf van drie fteelen of beenen,en drie koo-
^en ayren, de drie eerfte voor de drie kapen
of uy tfteeckende hoofden in Zee,en de koo-
renayrea voor de vruchtbaerheyt deflelven,
defe \v,ieren Caes geheylight, gelijck Ci-
verhaelt. In eene Medaglie van Lucius
'^Uknus 4<5 keren voor ChnlH geboorte, als
p. Onder-Burgemeefter was van dit Ey-
, foo waffer een naeckte beeldeniffe ge-
ïi^aeckt, die haer rechte voet ftelde op de
Joorfteeven van een Schip , houdende met
ρ rechter- hand drie kooren-ayren om
Jï^ogh , en de flincker van achteren op de
ïyde een kleedjén : Het naeckte beeld was
^^umis, om de heerfchappye , uyr te druc-
^en, die de Burgemeelter ^Ikms re dier
^'jd over de Zee hadde.in 't Eyiand van Ski-
gelijck F. Vrfmus verhaelt, door 't aenfien
Van Hirtius,m\ 5 boeck,om dat ^lirems in de
laft-fchepen fettede xi i Legioenen en noch
V J waer van Cicero,Strabo,iJp^ianus en Oion
'i^erhael doen.
Sacrilegio. Kerckroof.
E En longhman die feer leelijck is van op-
iicht,met koper-roeftige kleederen,heb-
bende aen fijn rechter fyde een Autaer.waer
zijn verfcheyden Priefterlijcke cieraden,
't gebruyck van de Roomfche Kercke,
«Pudende in de rechter een Keick, en on-
"^r de flincker Ichuylt een Choorkleed met
Stola,en 't geene hy van 't Outaer gefto- ·
heeft. Sienife dat hem de Myrher,op der
^Stde leggende, ontvallen is , houdende zijn
ieficht ,"nae de plaetfe daer hy 't ontdragen
l'^eft, twijflende of hy ontdeckt is. En ter
%den 't Outaer ftaet een Swijn , dat met de
ji'oeten , Roofen en verfcheyden fchoone
bloemen, vertreet. ■■■ .:
ïongh wort hy gemaelt,,om dat dees Ou-
«er alles onbedachtiijcker voorneemt wat
öaer in den finne )soin,t, die ais eew Vyand. |
. Ketiêyyê. He resi ai 213
van wel te doen, maeckt dar de oneervaren
en onvoorfichtige longelingh veele feylen
begaet,waer over Chryjo^omus ieght,de feughd
'u fier tot haer verderfgenegen.
Lelijck wort hy gemaeckt,want de Kerck-
roof is uyt haer natuyre feer lelijck , waer
door de H. plaetiè, waer het oock zijn
magh,befraet wcjrt, en daerom is 't noodigh
dat hy fich met de Kercke veribene, wefen-
de deie fonde van ièer fnoode en verkeer-
de aert. ^fopus feyt, dejchandtge Natuyre hrenght
geen goede manieren yoor den dagh.
De ver we van 't kleed bediet de quaed-
aerdige genegentheyt en vuyligheyt, waer
door de quaede manieren volgen. Het hey-
ligh kleed, de Kekk en Myther , drucken
klaerlijck den Diefftal uyt, en is de Kerck-
roof nae Ό. Thomas ieggen een ichendinge en
rptivinge' van heylige dingen. Het gefichte
keert hy nae den Ouraer, uyt vreefe van dat
hy ontdeckt is, komende de vreeiè, een ge-
negentheyt die't gemoet ontftelt,uyr fchrick
van de ftraiFe._
Het Outaer en de genoemde dingen,oock
dat het Vereken de Rooie en bloemen met-
te voeten tree:, is gelijck Pierius verhaelt,om
dar in de H. Schrift door de Roofe en bloe-
men de oprechtigheydt des levens en der
goede Zeeden bediet wort, waer door ber
wefen wort dat dit Dier de Rooien èn bloe-
men , die by den Outaer leggen, veracht en
met voeten treet, Waer by dan verftaen
wort, dat die geene, die de Deughd verach-
ten, verlopen zijn in de fonden, doch infon-
derheyt in de fonde van welluftigheyt en
geylheyt, waer van 't Vereken een laeeld is,
diewelcke bedreven zijnde in wat heylige
plaetfe en van wat perfoon het zy , verftaen
wort, Kerckroof begaen te wefen.
Η E R E s I A. JQtierye,
E En oud uytgeteert Wijf van vreeflijck
opficht, werpende uyt haer mond een
roockigevlamme: hebbende verwarde en
wilde hoofdhayren , blpoteborften, gelijck"
oock de reft van t.lichaem.is ,,de Mammen
verilenft en flap neer hangende, houdende in
de ilincker hand een' Boeck dar doorboort
is,daér veele Slangen fchijnen, door te kruy-
pen,fl:royende mette rechterhand verlchey-
dea fgorten yan Slangen.
lij Kette. |
-ocr page 266-
|
en andere, is een doolinge in 't Verftand,
aen 't welcke de wille hartneckelijck hangt.
Oud wordt zy gemaelt, om de uyterfte
trappe van de oude ingewortelde verkeert-
heyt des Ketters uyt te drncken.
Van fchricklijck opficht is zy, omdatfe
van alle ichoonheyt en het klaerlchijnende
licht des Geloofs.en der Chriftlijcke Waer-
heyt berooft is, waer door de Méniche le-
lijcker wort, als de Duyvel felve.
Zy ipouwt een roockige vlamme uyt haer
mond , om te kennen te geven haere God-
loofe overredingen en verkeerde genegent-
lieyt.die alles vernielt wat haer tegen is.
De wilde en verwarde hoofd hayren zijn
liaere quaede gedachten, die altijd,tot haere
verdeciinge, vaerdigh ftaen.
Het naeckte lichaem bediet,datie van al-
le deughden naeckt en bloot is.
De uytgedrooghde hangende Mammen,
vertoonen de dorheyt van haere kracht,fon-
der welcke men de wercken nier kan doen,
die het eenwige leven waardigh zijn.
Het Boeck daer de Slangen door kruy-
pen, zijn de valiche leeringen , als mede de
fchadelijcke en verichricklijcke ipreucken,
zij nde als venij nige Slangen.
Het ftroyen van de Slangen zijn de werc-
kingen,om haere valfche meeninge te fayen.
Intelligenza. Κ^ηη'φ, Vérfland,
E En Vrouwe in 't goud gekleet, die in de
rechter hand een Spham- of Hemelfche
ronde hout, en indefiineker eenSlange,
ssijnde met bloemen bekr-anit.
Kenniffe noemen wy dievereeninge , die
ons gemoed- heeft, mette fìecke die van
haer verftaen is. En zy wort in 't goud ge-
kleet , o.m datfe doojlucfatigh;, helder en
blinckende wil zijn, niet nae de gemeene
ilagh, maer eedel en verre· a%elcheyden van
de ioffe kenniffe van't llechf%lxken en-van
lan Rap , 't weltk alles door defonderlinge
fchoonheyt van \ goud- wordt onderfchey-
den. Men foudè noch veelc manieren van
defe be-eldeniffekonnen maecken, als datiê
de HemelichfrSpharren beweeght,naeVfeg-
gen van de PhilolbpHeni JVfeer om dafons
voornaemfteooghwit is-, van diè dingen te
iiandelenjdie aen't werckenaeiideMenfch'. |
daer van alleene ijDreecken, gelijck wy fti*
door de Sphcera en door de Slange vertoo-
nen , wantomhooge en fwaere dingen te
verftaen , is 't noodigh, datmen eerft, als de
Slange,op deraerde'kruype,enmet ons ver-
ftand de beginfelen van de aérdiche dingen
leere verftaen, die niet ioo volkomen zijr»
ais de Hemelfche. Daerom is haer in de
ilincker hand de Slange en in de rechter de
Sphsere gegeven.
De bioemekrans op 't hoofd, vertoont
ons in wat deel des lichaems defe mogent-
hey t is geveftight: waer door verftaen worr,
en te gelijck door de bloemen isaengewe-
len, dat de kenniffe uyt haer natuyre, een
volkomentheyt des gemoeds is , zijnde van
een goede reuck om een goede naeme te
verwecken, door het goed gevoelen,dat an-
dere,in haer gemoed, van haer hebben.
Intelligenza. Knmjfc,
E En Vrouwe die een Luyte in de rechter
hand, en een gelchreveh taefel in de
Ilincker hand heeft.'
Hier door wort getoont, dat de kenniilë
ten meeften deel, door de eervaerentheyt of
door vlijtige naeipeuringe of leefinge der
fchriften, voortkomt,gelijck een yder liclit»
lijck kan begrijpen.
PuERITIA. JQidiheyt.
E En kind met vericheyden verwen ge-
kleet , rijdende te Paerde op een rieta
Kindsheydt is het eerfte Ouder van den
Menich,beginnende van de geboorte af,ge-
duyrende tot het tiende laer : in 't welcke
de Menfch de reeden niet kan gebruycken»
door de middelen die hy heeft, vermits de
linnen fWack zijn in dees ouder : En daer-
om wort dit het beginfel genaemt.
Deverfcheydenheyt vande verwen, paft
op de kindièheyt,geiijck oockhet riet,wanc
't een· en't ander bediec veranderlijckheyd
en oflbeftandigheyd.
PUERÏTIA.
E En kindeken 't welck.mette rechter handt
eeapapiereMeuieïJt|en höad» dat door
den
2J4 Kemtfe,Verfiand. Kmdsheyt,^C.
Ketterye, nae de meeninge van D. Thomas lijcke kenniffe hangen, foo fviÜen wy oock |
-ocr page 267-
|
Klache. Klachetot
ί en wind omloopt, en mette flincker hèeft
net een Vogelken : aen de riem hanght een
jack met boecken en een fchrijf koocker :
lettende zijn rechter voet op een Sandioo-
5er : 't welck betoont,dat hetfant om leegh
^egint te loopen, en van de ilincker fylie
ftaet een Aepe.
Pianto. Klache.
E En Vrouwe in'tfwart gekleet en ont-
hult, die mette rechterhand haere hoofd-
«ayren uyt treckt, weiende gekroont met
krans van ^Jphm of jonghvrouwmerck,
Pudende inde ilincker een booneftruik met
bladers en vruchten,en ter fyden fai eenS wa-
«We ftaen.
Hetfwarte kleed is altijd een kënteicken
yan rouwe en klachte rende hoofd hayren
't wilde veripreyt, als mede de krans van
''iw,bedieden de klachte,want by de oude
gierden diefelve gebruyckt, om daer van
"edden voor de doaden te maecken.
De ftruyck van Boenen worter geftelt,
de meninge van de Oude Latinen te vol-
gen, die daer wilden dat defe foude zijn een
piante van klachte en van treuricheyt, feg-
gende dat onder defe piante het woord van
'■Quw en van klachte geichreven was : waer
Over Vano verbood dat de Priefters die felve
^iei iouden eeten. 't Lnft my oock , tot dit
'^oorftel te verhaelen de Sotheyd van Pytha-
S^^'ï^diewelcke van de Vyanden beiprongen
^ijnde,konnende fich gemacklijck bergen in
eeri veld met boonen darter na by was, heeft
fich veel liever willen laetendooden,ieggen-
dat hy de afgeftorvene zielen-niet wilde
onttuften of verllooren , die hy dwaeflij.ck
^aende, dat onder defe bloemen ruften.
De S waluvve wort voor de klachte geftelt,
dat haer fangh ièer treurigh is. Waer
Over de Poëten verfieren.datPiOinffchreyde
het ongelijck , dat haeren man Tereus
^as aengedaen , gelijck veele Schrijvers dat.
lelve wydlopigh verhaelen.
Qjj erela a Dio. Klfchte tot God.
"P En Vrouwe meteen wit kleed, die welcke
-^haer aengeficht' droevigh houdende m
befchreyt.'t geficht ten hemel heeft gekeért,
■^e rechter hand voor de borft hebbende,
ïooncnde mette ander hand, dat zy yankee·. |
Gol Klapachtìghep. 25-5·
nige venijnige en doodelijcke Dieren en
Slangen gebeeten is.
De droefheyd van 't geiichte druckt uyt,
hoedanigh de benautheyd van de klaehteis.
De Ichreyende oogen ten hemel gekeert,
ieggen,dat zy heeft hare klachte tot God ge-
keèrt,,die daer in den Hemel woont.
Met de HandvancL· Slangen gebeeten WOrt uytge-
druckt,dar de klachte geichiet uyt ooriaeck
van darmen befchadight is,en de lafteringen
worden door de Slangen verftaen.Het witte
kleed en de hand voor de borft,betoonen de
onnofelheyd en oprechtigheyd, waer door
de klachte kracht beeft.
Klachte,
E En Vrouwe in'rduy ftertaneyt gekleet,„
overmits de Oude in haere rouwdagen
of in andere tegenlpoéden, fich plachten hier
mede te kleeden.
Zy heeft op't hoofd een eeniaeme Muich,.
of een Steenrotel, een Vogel diewelcke een
fwaermoedige en droeve iangh heeft.
L ο Qjü AGITA. Klal'achti^eyt,
E En longe Vrouwe met een opene mond,,
in weerfchijn gekleet,wiens kleeders vol
Krekels en Tongen fui! en befett zijn , heb-
bende op 't hoofd een Svvaluwe die in 't neil
over eynde ftaet om te fingen , hebbende in
de rechter hand een Exter.
longh wort zy gemaelr, óm dat de longc
noch niet genoegh weet : l-fam àe [ongeün^h i{an
geen 'wijsheyd hebben, omdatde -ivijsheyt eervarentheyp
vereyfcht, en daer toe is lange tijd van noode, gelijck
^Jriftoteles feght in zijne Zeedekonft,en daer-
om kanmen ieggen dat de longe geen eer-
vaerentheyt hetlsende , lichtlijck veryalt in
't gebreck van klapachtigheyt.
Zy word nietten mond open geftelt, oni
dat fich _de klappert vaerdigh en ftout ver-
toont in 't fpreken, gciijck Èmrchus feyt, de
klappers hooren niemant , macr [preken altijd. Het
weerfchijne kleed vertoont, de verfchey-
dentheyr van de invallen der klappers , die
niet vaft noch beftandigh zijn , maer verre
van de redelijckeoverwegingen afgeichey-
den,niet bequaem zijnde om'andere met be-
wijflijcke en krachtige ftellinge te overre-
den. Plutrachus iêyt, de Kiapachi'gheyt is een flottte
oxmtighc^t m '/ f^rckn cn dat fonder· rctdm.
De |
-ocr page 268-
|
De Kreeckels die op 't kleed zijn, neemt
Tropertius voor een beeld van de Klapachtig-
heyt, om dat van dit Dier her verdrietigii
klappen heerkomt, en de ooren van andere
luyden dapperlijck beroerende , niet anders
als de iiiappert en klappert doet. En gelijck,
Euripides ieer wel bewijil, gelijck't Stoh^us aen-
rreckt, het veel klappen , ièyt hy , is met alleen den
toehoorder lafligh, maer is cock onbcijttaem cm iemam te
overreden.
De Tongen op 't kleed bedieden groote
klappernye,waer over Plutarchus leyt, De klap-
ferts berifpen de Natuyre hier over , van datfe maér eene
tonge en twee ooren hehbcn. Waer uyt volght dat
de klappert, gelijck Salormn feyt , Veele logens
fpreeekt. Want in 't veel fprekengehreeckengeene logens.
Het Swaluken opt hoofd,bediet de fchae-
delijcke en lailige aert der klappers, die
welcke dele Swaluwen gelijckende,beletten
en ontftellen de gemoederen van de gerufti-
ge en naerftige luyden.
Den Exter die zy in de rechter hant hont
vertoont, gelijck Pierius ieyr,het beeld van de
klapachtigheyt,welcke Vogel nae de meenin-
ge der Griecken,van ΡΛ was weggejaeght,
als zijnde door haer veele liiappen, fctiaede-
lijck, gelijck c^/fMtói feyt :
Athenen hadgtrtvijt dén Nachtuyl tct haer tcecken,
£.en ipogei -wel berucht van Wijsheyt en Van Raed,
Dies Pallas i/'Exter [Irax, als T^ynde volgebreecJien,
yint heyligh Goden-Choor,verjaegt heeft uyt dees Stoet,
Om dat haer rappe tongh,tot Iiiappert ivas genegen :
Ïen "wijje fwijgt en hoort,al y^atter dient verftvegen.
Regalità. K^ninghlijcke mildigheyt,
S^aelsheyt,
E En jonge Vrouwe, die vrolijck en met
blijde mijnen , ftaet om mette rechter
hand een guide kop te vereeren. Ter fijden
lïaet een Adelaer.
longh wordt zy gemaelt ai dat zy een
guide kop geeft, om dat het den longen ey-
jeniswegh te Ichencken enreaels ofopen-
lertigh aen andere te zijn, vermits zy groots
én moedigh van gemoed zijn.'t Welck oock
door den Adelaer vertoont wordt, pm dar
defe Vogel de moedighfte en miidfte is van
allen.
Μ A E S τ Λ Regia. Konmghiyeke Hoogheyt.
■ρ En fittende gekroonde Vrouwe, vertoo-
X-ncnde eejiiftatigh weefen,houdende in da
rechter hand een Scepter, en op de flincker
beril een Adelaer. |
De Scepter, Kroone en het fitten, bediet
een Koninghlijcke doorluchtighêyt.En dooC
den Adelaer druckten de Egyptifche Prie-
fters de Koninghlijcke macht uyt, want ^ψ'
ter gaf aen delen alleen , de Heerfchappye
over alle Vogelen, weiênde onder allen, van
dapperheyt en ilerckheyt de uytnemenfte,
die welcke uyter natuyre begaeft is met K^
ninghlijcke manieren, naevolgende geheel in
alle dingen,een Koninghlijcke waerdigheyt.
Akte. Ιζοηβε.
E En Vrouwe van een beftandigh ouder,'
beknopt en in r groen gekleet,hebbendG
in de rechter hand een pael", diewelcke in dc
aerde is vaft geinaeckt, alwaer een teedre en
jonge ipruyt is aengehecht, houdende in de
llinckerhand een Pinceel, en een Beytel._
De Konft is een bequaemheyt of geichickt-<
heyt des verftands,hebbende haer oorfprong
van 't gebruyck,van onderwijfinge.en van de
reeden, die in 't gemeen geoeffent^wert on-»
trent de nootwendige faecken tot des Men-
fchen gebruyck.Defe bepaling© is getrockea
uy£
i 5 6 Klapachtig ίιψ. Konmghlijcke wildtghep ende Uoogheyt. |
-ocr page 269-
KmH. A
■ftyt T)ìoty.eàes, tAriHoida en D.TÌ)o»irfi. Maer om
opmerckingen heeft, gelijck Diomedes ieyt,
overmits zy alle dingen door nauwe regulen
en Wetten befluyr. Daer worden oock kon-
ften gevonden , die van de reeden gedient
WOrden,gelijck t^ylrifioteks feyt^dc R^dcrijck^-kc^
» een lyonjl· die in Keede» hefiaet : En dat in der
waerheydt. En hoewel het ichijnt dar alle
konften haere grond hebben doordeeer-
vaerentheyd,gelijck boven géleyt is,ibo is 'c
nochtans noodigh datie oock inette reedeii
zijn vergefelfchàpt,fonder welcke geen kon-
oyt OiotKedes, tJrìHotdes en O.Thomas. Maer om feggen, dat de Wetten van de Konil gehaek
dicfelve befonderlijck uyt te drncken, fullen zijn,door lange eervaerentheyt, gelijck hec
Wyieggen datdefe naeme van Konil, kan gebeurt in allekonftige handvvercken , iiyc
"rie dingen te kennen geven, ten eerflen het haere natuyre,als mede in de Schiklerkonit :
Ontwerp of de gelijckeniffe, te weten de in- Oock door de reeden, gelijck 't in feeckerc
geheelde en bevatte gedaente der dingen in t konllen,die geene konften genaemt worden,
geipoet : en in defe eerfte maniere fullen wy geichiet, ten waere oneygèntlijck : Datmen
feggen, dat zy is een gefchicktheydt van't haer liever Weetenfchappen als Koilften
Verllant. De tweedefaecke is, het Meefter- magh noemen, gelijck onder andere de Me-
ftuck of Konft-werck,door diefelve maniere dicine, wekkers Wetenfchap niet anders is,
't wercken uytgedruckt, - door welcke de als de dingen te kennen door haere oorfaec-
ï^onft was in 't Verftand als een begrijplijck- ken, gelijck de Philofooph feyt. Oock vint-
^.eyt. De derde is hetwerck ofdeuytvoe- men geene Konft dje niet haere regulen en
ringe iêlve, die door konftigheyt is tiaemen
geftelt, Soo dat wy fullen feggen, dat de
Konft fchuylt in de finnen of in 't verftand,
lïiaer het Meefterftuckblijckt door 't gefich-
ïc, en het werck in de uytvoeringe.
De Hahitu, of gefchicktheyt des Verftands
^eeft twee deelen : vooreerft defpieglende,
bieder is de overweginge, wiens eynde is de
Wetenfchap , waer van wy tegenwoordigh
niet fullen ipreecken, de tweede is de ge-
fchicktheyt van t werckende verftand,datter
heeft twee wegen om tot het eynde te gera- ftenaer eenigh goed werck kan uytvoeren
ken, "t welck is het werck iêlve. De eerfte Waer over Tr'mrim in fijne fpreucken feght.
^!Vegis degeftadige oefninge in de gemaeckte
■VVerckenjWaer uyt dan fpruyt eene geichickr-
heyt, die 't Verftand , in de werckinge, be-
^uaem en vaerdigh maeckt.De tweede wegh
is de Wijsheydt, die 't werck beftiert nae de
>Vaerheydt, en maeckt dat de Konftenaer,
fijne handelinge gefchickt en vaft zy.
Wy hebben geieyt dat de Konft haer oor-
%rongh heeft van't gebruyck, van de Wet-
ten,en van de reeden. Waer uyt te mercken
jSjdat het woord,gebruyck,twee dingen kan
■^eteyckenen. Voor eerft de eervaerentheyt,
^en tweeden de oefninge des konftenaers.
yat de eervaerentheyt nootwendigh zy,ieyt
Philofooph, datie is 't begin van alle be-
wijs der Konften en Weetenfchappen. De
Oeet Maniim ieyt, de eervaerentheyt heeft, àoor 't
foo vee! de rechter handflereker is als de flmcl(er,foo veel
krachtiger is de Sleden als de eervaeréntheyt. Om deiê
reeden , zijn de Vrye en aldereedelfte Kon-
ften noodigh, diewelcke men daedwercken-
de Wetenlchappen magh naemen, 't welck
van ^rifloteles is bepaelt, feggende , de Kionll
is ent fccci^re hequaemheyt, om alles te doen mette "waer-^
achtige reeden. En voorts : de F^niï is de rechte
reeden van 't tvercl^, gelijck oock D.Thomiis ieyt.
Wy hebben geieyt dat de naem Konft het
algemeen aengaet, maer de eervaerentheyt
gaet een yder in'tbefonder aen.En de Koniï
oeiFent fich ontrent nootwendige faecken;
die 's Menfchen leven aengaen , en om dat
diefelve veel en verfcheyden zijn,foo is't dat
de konften oock veelderleye zijn. Wy heb-
___________,,..............., ben gefeyt dat de Konft fich in 't gemeen
i«>igh gebruyck^, den -wegh gehaent tot alle kpnUen. En oefent,om_ tc vcrftaen de bequaemheyt van't
Cardawtó feyt ' door eervaeringe is de Konfl voortgeko- Verftand, in dc mogentheyt van te wercken,
'"^"yWanneerèe door't Verfilmd is heveflight. ^rifio- en niet in het werck of handelinge van de
teks feyt,(Jat de KonSi doof de Oefninge en Wetenfchap Konft : Waer van zy veele eer kan genaemt:
"ivon verkregen, yégetiui betuyght mede dat alle worden een proefftuck van de Konft als
zijnde een beibndere faecke. En derhalven
feyt de Philoiboph , de Konii is van de algemeene^
maer de proeve is van hefondcre dirken. Ten laeften
Daerom fullen wy fullen wy Teggen, dat zy ficE oefent ontrent
Kk de
•^«iï en Wercken door gefiadige ocfningen , en het, dag,
"hgehruyckyverdengevordert. Dat de Konft, on-
üerwijfinge en oordeel van noodeheeft,daer
aen is niet te twijfien.
-ocr page 270-
2J8
de noodwendige dingen tot des Menichen
leven , en vermits defe dingen veelerleye en
verfcheyden zijn , daer uyt gefchiet het, dat
de. konften oock veelerleye zijn. z^rijloteles
onderlcheytfe in dryerleyeflagh , terwijl hy
fey t, de gebriiyckende kpnil is 't feylen ter Zee door de
ecrvaercntheyt, 't iverc^mle is als die daer 't hout klooft,
en die gebiedende tl als de BourwkpnFl. Plato οηά&ΐ-
icheytie in twee , als die 't wcrcì^ofmaeckt en die 't
ocjfent. Maer voor als nu wil ick geen ander
onderlcheyt nemen, als 't iel ve datter geno-
men wordt van de eyndlijcke ooriaecken :
Wy mogen in 't beeld van de Natuyre wel
feggen , dat het eynde en 't wit van de Na-
tuyre was , het goede re beoogen , en om
elat de Konft een Naevolghfter van de Na-
tuyre is , foo fil 't geen wonder zijn , dat zy
mede het goede beooght. Het goede nu,nae
de onderfcheidinge der Philofophen.is oock
tweederley, 'teene, datgeheelenvosrfichfelf^oed
is : 't ander , dat iemant ten goede en ten nutte kan ge-
hniycken. Het eerfte is het goed datmen het
eerbaere noemt, het ander dat ten dienfte
van den Menfch , nut en vermaecklijck is :
en daerom feggen wy , dat iich alle konften
oeffenen in nutte en nootwendige of in ver-
maeckelijcke dingen, die tot het leven der
Menichen behooren.
Om nu defe beeldniffe uyt te drucken,ful-
2en wy feggen , dar de Konft bedaeght wort
afgebeelt, om dat een longhman, van veele
dingen, geen eervaeraitheydt kan hebben,
vermits hy hem daer in weynigh heeft ge-
oeftent : Oock om dat de oude Ìuyden,door
haere fwackheyt, de kracht niet konnen te
werck leggen, 't geene zy met groote arbeyt
en moey'te, door lange tijd, hebben geleert.
't Welck infonderheydt gebeurt, in fwaere
■wercklijcke konften. Xenophon feyt, deleeden
door den arbeyt ontfenuivt, moeten noodfaecklijck de ge-
moederen verfmacken, en foetjes aen yoerckcn.
Met groen wort zy om veele reedenen
gekleet. Ten eerften , dewijl door't mid-
del van de konften, alle dingen, die tot het
3even derMenichennoodigh zijn,van nieuws
worden hermaeckt, als wanneerfedoor de
quaedheyd des tijds zijn verdorven , even
gelijck de Natuyre het aerdrijck,allelaeren,
wederom herkleet, metkruyderen, boomen
en met nieuwe bladeren. Ten tweeden, om
dat een konftenaer altijd fai in hoope leven, ______ _____________________ ,
tajl dat hy door zijne konft , tot meerder kelijckheyt ia de eerfte trappe van de Vrye
konfteit
KonB. A R T E.
volmaecktheyr fai ko!nen,en daer tóe Cal ^f
alle zijne vlijc en neeriligheyd aenleggeii:
willende nie: anders ieggen , dan dat her
groen de hope bedier, van de eere,nurticheyt:
en profijt, die de konftenaer van zijnen ar-
beyd fai verkrijgen. Ten derden om de
wackerheyd des verftands , en de vaerd;g-
heyd der vindingen uyt te beelden , en de
vrolijcke arbeyd die in een goed konftenaer
vereyicht wort. Boven dat fonde men oock
daer door eenelijdfaemheyt, of foo men
wilde ieggen eene ftijfiinnigheit konnen uit-
drucken,die altijd frifch en groen isin't uyt-
wercken ■, en van deiebeteykniffe , krijghtiê
den naem van 't groen. Petmcha finght :
Om 't "werck altijd te doen,
Zij» mijn begeerten groen.
Met een bebiopt kleed is zy geinaelt,oin·
dat dat felve den handwercker minft in de
wegh is.
De pael mette longe en teedere ipruyt,
bediet de Ackerbou,èen konft waer uyt alle
nutticheyt totten Menfch komt, gelijck Wjr
boven gefegt hebben, datiè een aert is van 't
goed, 't we ck her ooghwit en merckpael is
van alle konften. Deie konft is van Xenepbon,
boven andere,de heerlilcftc en nootwendigfte
^enoemt, als waer uyt de iVIeniche onder-
louden en gevoet wort. Laet ons horen wat
Cicero in 't eerfte boeck van zijne Burger-
plichten iègt. dingen, daermen "wat uyt o«-
derfoeckt ijjer niet foeter, niet vruehthaerdcr, dat een vry
mm heter paft, als de aekerbou. Maer om niet al te
verrete lopen in 't verhaelen van de nuttig-
heyt en nootwendicheyt van deiè konft , fai
't my genoegh zijn, de woorden van T^truviM
hier by te voegen,daer hy ièyt, gelijek^een longh
kindeken fonder des Voeders melck niet i^an gevoet , noch
tot zijne volle jacren gebracht "werden,, alfoo l(jn oock een
Stad fonder Velden en Vruchten niet aen \vaffen,noch fon-
der overvloed van jj^ijfe hoer volcf( noch de gemeente be-
fcherwen.
Het tweede deel van 't goede fai het ver-
maecklijckezijn,gelijckgefèytis. Maerwac
faeck is doch ter werreld die ichoonder en
vermaecklijckér is, als de Schilderkonft en
de Beeldhouwerie. Defe hebben vvy door
het Pinceel en den Beytel willen uytdrucken»
Konften die voorwaer feer eedel en nimmer-
meer te volprijfen zijn. Waer over oock de-
eedele Schole van ^thenen , die felve verma-
-ocr page 271-
|
^'"lionfl is een Naevolgh(kr van dingen die leven, Plato
«yt, de Schilderiefiaetoffe leefde.
De Beeldhouwerie daer na ftelt alle de lee-
«entoe niet anders,dan offe de nature tafte-
"jk hadde gemaekt,fulx datfe niet alleen het
®ogh voldoet, maer oock volkomelijck het
gevoel : Waer over defetwee eedele konften
fufters mogen werden genaemt, als van
^en Vaeder herkomende,die het ontwerp is,
«ebbende oock beyde een ooghwit, te wee-
^«n , een konftige naebootlinge van de Na-
tuyre.
Arte. KonH.
E En Vrouwe met een Windaes en een iêtt-
haeckofhandfpaeck, in dellincker hand
ftlie een viervlamme hebben.
AUe konften die inftrumenten of werck-
gereetichappen gebruycken, gelijck daer
Veele zijn,haelen de kracht van hare proeve
Uyt het bewijs van den circkel, en van daer
krijgenfe haer reeden en-vaftigheyt. Daer-
om vvort zy met een iethaeck en windaes ge-
niaeckt, die beyde hare kracht uyt het ge-
Wicht en uyt den circkel hebben,gelijck
fioteles in zijne Mechanica verhaelt.
De Viervlamme worter geftelt als een
Voornaem werck-gereetichap van konftige
bereken, want daer mede ibldeert men , en
inaeckt de ftoffe gedwee en bequaem,om van
<3e Menfchen, tot alle konftige wercken, ge-
bruycktte werden.
Artificio of KjnB-{luck.
E En Man koftelijckgekleet en feer kon-
ftigh gemaeckt,hebbende de rechter hand
op eenMeule of Windaes , wij fende met de
Voorfte vinger van de ilincker hand op een
korf,die ter lijdenftaende,vol Byen is. Waer
Van men oockverfcheyden Byen boven dit
^erck in de locht fiet vliegen.
Konftigh eneedelworthy gekleet, om
dat de konft door haer felven eedel is , die
öien oock detweede Natuyre kan heeten.
tiy woxtgemaGLt de refter hand op een |
leert,dat wy door de konft die dingen te bo-
ven gaen, waer regen de Natuyre van de fake
felve ichijnt te ftrijden , want men beweegt
daer mede fware gebouwen van hare plaet-
ièn,doende doorWindaeiên,Vyièls, Domme-
krachten , en Heyblocken vvonderlijck ge-
weld.
De Byekorf worter geftelt, omdat.deiè
dierkens een beeldeniffe van een konft-ftuck
en vandenaerftigheytzijn. Waer over ωο-
mon feer wel feyt, Gaetotte Byen en leer van haer hoe
hefigey)erck^erszy^.rir^us befchrijft oock
feer wijtloopigh het konft-ftuck en de naer-
ftigheyt vande Byen in zijn eerfte boeck van
^neas, en overvloediger in zijn vierde Geor-
gica of boere werck, daer toe ick den Leeiêr ■
wijfe : want het fbude anders te langh ' val-
len, Derhalven fai 't genoegh zijn te feg-gen,
dat wy W,iüeade van 't konft-ftuck en van de
Kk a oatuyc |
-ocr page 272-
|
260 Kracht vm ^gémoedy &c.
natnyrlijcke naerftigheyt der Byen ipreken,
alleen verhaelen, ^e Fir^i/iwzijnen Macenas
noodight,dar hy vin deiè ftoffe foude horen
iiiigen, als van een wonderlijcke en groote
laecke.
Mxcenas fchm dit Womler aen.
Dn lichte Oïerkens, die heflaen,
Oen Voril en Pr'mcen voor te fcbrijvot.
Om keren 't VoLk dc ord' en tucht,
Met^vackerheyt, om ftects ter vlucht.
Den Vjmd van haer fchans te drijven,
Viκ Τ u del Animo & del C ο r ρ o.
Klacht van 'tgemoecLen van 't lichaem,
Hier worr Herca/finaeckt,vertoont, die
mette rechterhand zijne kodiè met
groote dapperheyd over zijne fchouderen
liout,en met zijne flinckerhand, hout hy een
Leeuw , met een wild Vereken te Himen ge-
bonden.
Door den naeckten Hercules met zijn kodiè
over de fchouderen en een Leeuwen huyd,
moet verilaen worden het beeld van alle
dapperheyd , en door deLeeuwe de groot-
jnoedigheyt en fterckheyt van't gemoed,
geüjck Om infoilo in zijne beelden verklaerr,
en door het wild Vereken de fterckheyd
van 't lichaem. Men verhaelt dat i^'dmetm
den Leeuw ent wild Vereken te famen had-
de gebonden , willende door dit gefellchap
te verilaen geven, dat hy hadde te famen ge-
voeghtjde dapperheyd van 't lichaem en die
van'r gemoed, gelijck Pier'm 'rfelve me-
de verhaelt.
Jl'^IRTu INSUPERABÏ.I.E. Onverw'mne·
lycke Kracht ofDapperheyt.
ΈΕπ Vrouwe met een fchoone wapenru-
'ftinge , houdendein de rechter hand een
ïpieife, en in de ilincker arm een fchild,waer
5n een Eyckenboom ftaet, hebbende op
«den Helm een Lauwer tack, die wel ge-
dreight maer niet van den blixem neder ge-
ïlagen was , met een ipreucke, nee forte nee fato,
■Dat is, noch by geval noch door 't noodlot.
De dapperheyd is als een Krijgsheldinne,
die geftadigh mette fonde te velde gaet, en
Wort gewapent gefchildert, metten blixem,
diewèlcke, gelijck verhaelt, foo veele
macht niet heeft, dat zy den Lauwer kan
«guetfen, gelijck oock de dapperheyd met |
OnvÈYwtmelijche Kracht,^c,
geen ongeregelde toeval,hoedanigh die zy,
kan gefchonden werden.
De //ex of Eyke wort in 't fchild gemaelt,
anders nergens om , dan dat de dapperheyt
vaft en beftandigh is , gelijck een boom dis
diep gewortelt ftaet,hebbende wyde tacken
en Weede bladers, en hoe die felve meer
befïioeyt wort, te meer botfe uyr,en krijght
te grooter kracht : daerom wortfe de dap-
perheyd toegepaft, die in vervolginge of,
aenvechtihgè iïch voornaviielijck ontdeckc
en fien laet.
Men fouder oock een yfer Vereken kon-
nen ter fijden maelen, 't welck anders geen
voorbereydfel doet om zijn leven re be-
fchermen , als dattet fich felve intreckt,
om fich felve te verdedigen, ftaende op zijn
eygen kracht, om haeftelijck alle aenvallen;
en geweld , dié van ter fijden aenkomen , te
wederftaen, Waer op Horat'moods. fpeelt,
feggende,datmen fich moer door zijn eygen
kracht befchermen.
F e β r e, Koortfe,
TJ En jeughdige Vrouwe met een mager en
Huytgeteert aengeficht met fwarte hoofd-
hayrenij |
-ocr page 273-
|
mrtfi. ν
ïiayren, houdende den mond open , al waer
een vierige damp uycgaer, die als een vlam-
de Viers omcingelr is , weiende met vier
Verwen gekleet : te weten van 't begin des
hals totte gordriem toe moet het geel of
öjtroenigh van verwe weien,van den gord-
riem af torte navel, fai het wit zijn , en al 't
overblijffel van't kleed fai root wefen, de
iooin of boord van 't kleed fai fwart zijn,
hebbende op't hooft een ronde Maene,voor
«aere Voeten heeftfe een Leeuw,die fwaer-
lïioedigh en kranck by haer leyt. D'eene
hand houtfe voor de borft,aen de iijde van't
hert, en aen d'ander hand houtfe een yiere
Doeye of keeten, met een letter rol, waer in
«ieiè woorden geichreven ftaen.A/fwinz cmila
/"jfi/cBjit.dat is,alle mijne leecle>i κψ> machteloos.
, De Febrïs of koortie wort in 't Griex nüg,
t Welck Vier bediet, geheeten, en de Latinen
Kernen 't woord ftirii van fenor,à3.t is van de
hette, 't welck anders niet beteykent,als een
groote opwellinge en overvloei van hette.
V/'aer van Gaknus in zijne grondftellingen
^ght. De koortie is een veranderinge van
een ingeboorenen gematighde hette, tot een
vierige en brandige Natuyre , herkomende
iiyt te grooten overvloedt van hette en
drooghte. En diefelve foudei gefchieden
om vijf oorfaecken, De εεφ ipruyt uyt al
te overtollige en te geweldige beweginge.
De nveede is uyt de verrottinge van de voch-
tigheden. De derde is uyt de groote nae-
dringe van een ander brand. De vierde is door
de inhoudinge der dampen van dingebo-
rene warmte. De νji/He is door de tTaemen-
hienginge van eenige dingen, 't zy dat het
voedfel of medicijnen zijn. De koortfe is
Van driederleye aert, nae de drie felfftaa-
digheden van des Menfchen lichaem. De
cerile is de een-daeghfche koortfe, geheten
£phimera,die uyte geeilen van'sMenfchen lic-
chaem haer oorlprongh heeft. De tweede
is Putrida of verrottige, heerkomende uyte
Vochtigheden die meeft verrot en bedorven
2;ijn. De derde is Η^Λμ , fpruytende uyte
vleeiTige en vafte deelen des lichaems , als
Galenm t felvein veele plaetfen uytleyt.
leughdigh wortfe gefchildert, om dat
dc jeughd veel meer de koortfe als ander
Ouder is onderwaerigh, hebbende meer
brands by haer: welcke brand,om de boven
verhaelde reedenen, njeejralsgeyyoonlijck. |
E Β R E. 261
lichtelijck komt aentewaiTen, en uyt de-
ie overvloed komt de koortie voorden
dagh, gelijck de vooriêyde Schrijver over
Hippoaatem feght, de longhe luyden xijnmeefi mette
koortje gequeh,om datfe van een heete en galachtige Na-
tuyre xijn. Gelijck Hippoaates en Ferneïm mede
verhaelen.
Het magere en uytgeteerde aengeüchr »
vertoont ons de Felris HeBica of de uytteren-
de koortfe , diewelcke eerft de vochtigheyc
van de vleeiachtighe deelen verteert, daer
door 't lichaem moet worden onderhouden:
en van daerdringhtfetotin 't vlees , en verr
teert haer eygen voedfel,gelijck Feneiius ieer
wel aenwijii.
Door 't oopen houden van den Mond
wort verilaen de Noodwendigheyt van de
aeifemhaelinge, totte ververfchinge van den
ingeiloten brand.
De heete of levendige damp,die van hier
uytgaet, behalven datie ons de daeghlijxe
koortfe bediet, gelijck geieyt is, is gegrond
op de geeilen des lichaems , diewelcke niec
anders' zijn,als her eedeiile en alderiuiverile
bloed , dat fich gemeenlijck in de arcerien,
diemen flagh-aderen of hart-aderen noemt,
befluyt. Wort oock vertoont de uytwaeie-
mingen van 't verrottige roet,die altijd van
de verrottende vochtigheden voortkomen.
Zy is als met een vlamme Viers omcin-
gelt,om de eygenfchap van de koortie uyt
te drucken,die 'ilch op de maniere van't vier
Ibdanigh ontilelt,dat het ichijnt,datter geen
grooter brand kan wefen.
De vier verwen van °t kleed , drucken de
verrottige koortie uyt,die uyt vier vochtig-
heden of humeuren veroorfaeckt is : en
daerom wort het geel by de Cholerique of
galachtige vochtigheyt uyrgebeeld,die oor-
faecke is van de derdendaegfche koortfe ;
want ibo de verrottinge komt inde groote
aders,en nae by het herte,foobrenghtfe een
geftadige derdendaeghs koortiè : en foofe
in de kleyne enuitgeipreide aderkens komr,
foo maecktfe een ophoudende of verpofen-
de koortfe, en om dat defe vochtigheyd de
alderfubtijlile en fnelile is van allen, lbo is
oock het bovenkleed met defe verwe af-
gemaelt. De witte verwe, in haer tweede
plaetiè, beeld de Phlegmatique of flijmige
vochtigheyt af, die welcke de daeghlijck-,
ichekooriiè veroorfaeckt. Het meeilendeel.
Kk ■ van t |
-ocr page 274-
|
262 Foorffi. F
van't kleed is rood't welck het bloed be-
ilier , weiende dar felve alfdan in meerder
'overvloed als d'andere vochtigheden, en
■dat maeckt een geftadige koortle S'mocha ge-
beeten, diewelcke of zy befpringlit den
Menfch heftelijck, gaende alfoetjens en Oij-
tende af totten eynde toe,of zy blijft in een-
derleye kracht rotten eynde toe.
De fwarte boorde van 't kleed, bediet de
Melancolifche of fwarte vochtigheyt, die
door haere grovicheyt,als wefendè de heffe
van 't bloed, altijd fackr nae de benedenfte
deelen,en daer uit heeft de quartane of vier-
dedae^hfchekoortfehaeren oorlprongh. En
om datter d'andere vochtigheden niety lbo
veele zijn, fo ontfteeckt hier door de koort-
fe altijd, op den vierden dagh. De Maene
op 't hoofd, bediet, dat de beweginge van
de koortfe geheelijck aen de Maene hanght,
Want gelijck fich de Maene van feven tot fe-
ven daegen beweeght, te weeten van de
Niéuwe Maene af, tot het eerfte quartier,
alfoo vervolghtfe voort, rotte volle Maene
loe,en van tijd rot tijd. Van gelijcken doet-
men oock in de Critiiche of oordeel bewe-
gingen in de koortfe van leven tot feven da-
tén. Want Gdenm vertoont klaerlijck , dat
e oorfaecke van de Critiiche of giidaegen
nier hanght aen 't getal der daegen,maeraen
de Maene. Waer van aldus geièyt wordt:
JVbffe het getal van feven of van vieren is de corfaecfy
ivan 't Crifis of van 't giffen niet,maer cm dat de Maene
verniewwende , en de aerdfche dingen veranderende , oocJ^
4en ommeloop der betvegingen tot defe hoofdgetallen doet
ifpmeti, in "welcke getaUen billijck vinden de vafte tijden
der veranderinge. Boven dar ibo komt het Cn/ïi
niet alleen door 't getal van ièvenén als ge-
feyt is, maer oock door de vierde dagh , die
voor de fevende is gegaen,en voor de vierde
dagh,die voor de viertiende is gegaen, zijn-
de de elfde dagh,gelijck oock Galena en Bip-
foerates feggen, dat wanneer zy de fwaere
fieckten voorfichtlijck hadden waereeno-
mep , bevonden zy dat de vierde dagn een
aenwijler was van de fevende, nier anders als
of de vierde dagh van de Maene ons ver-
toont de hoedanigheyt van de geheele Mae-
ne loop ; gelijck lulx Status in fijne Dichten
ons oock te kennen geeft. Zy wort met een
volle Maene gefchildert, om darter in de
Volle Maene meer veranderingen voorvallen
als op andcietijfleii. |
Ì Β Β E.
De treurige en fwaermoedige Leeuwe,
wort by haer'gefchilderr. Want Pienm feghc
dat de Leeuw geftadigh de koortle heeft/
waer in veele Schrijvers met hem overeen-
jftemmen. 't Is wel re geloven,dat de Leeu\V,
om zijn groote hittigheydt, nu en dan de
koortfe heeft, maer ibo hy dele ongetem-
pertheyt geftadigh hadde,foo maghmen die-
ïèlve geen koortfe , maer wel de natuyre en
'eygenichap van den Leeuwe, noemen. Wat
meer isonder de rwaelf teyckens van den
Zodiac, zijn de teyckens van Leo, i^ries en Sa-
gittarius van alle Sterre-raeders genoemt, de
Ooftlijcke , de Manlijcke eti Vierige, re we-
ten , heer en drooge, van welcke herre en
drooghte eygendijck het weeiên van de
koortfe heerkomt, en om dat de Leeuw de
middelfte is van dele andere , foo kan men
met reeden feggen en oordeelen , dathyis
de krachtighfte van allen, in deiè gelegenr-
heydt. Veele Sterre-giifers feggen dat de
Leeuwe heerichappye over 'r Herre voert,
't welck is de voornaemfte wooninge van de
koortfe. Waer over (Avicenna iëght,i/f Koortfe
u een uyfwendige brand, die in 't hert is aenge^eken.
De hand die zy op de borii heeft, druckn
niet alleen uyt, de rechte woonplaets van de
koortfe,als gefèyt is,maer wijft oock aen de
uyrfpreydinge van de hertaderen en intrec-
kinge der felve, om den brand uyt te drij-,
ven,'t welck van de Medicijns fiflole of diamole
^enaemr wert, diewelcke in de rijd van de
coortfe raflèr gaen , allb de noodfaecklijck-
heyt van de voorgefeyde uytdrij vinge groo-
ter is. En met defe beweginghe, die haer
oorfprongh in 'r herre heeft, en die te ge-
lijck in een fel ve tijd door alle de hertaderen
verfpreyt wort, foo maecktfê de Poliè , die
welcke om darfe, in de hand, aldergevoe-
lijxt is, fo wort de hertader die naeft aen de
hand is, de Pols geheeten. En daerom heb-
ben wy haer de hand voor 't herre geleyt,
Datie dekeeten met de bovengeieyde
ipreucke hout, is om dat de koortiê in der
waerheyt, alle de deelen des lichaems quelc
en bind, en dar door de hertaders die fich
door alle de leedmaeten verfprcyden, ge*
lijck iùlx zJvicenna feer wel uytleyt.
Ρ U 01 C I τ IA. Kjtysheyd, Suyverh^d,
'En foude dit Maeghdeken oock wel
•in 't groen raogenid«eden,met een Ar-
öielijntjea |
-ocr page 275-
|
melijntjen in de hand , dat een guide hals-
Dand aen den hals foude hebben,met een to-
Paes daeraen,gelijckVamrchxvx r Zeeghlied
^an de Suy verheyt finght :
't Zeeghteycken in dees dappre flrijdfdzijn,
■i» V groene Veld een witte ArmeU]n.
™t groene kleed bediet dat de kuysheyd
t^t haer ooghmerck heeft,de hoope van die
"'"gen die van /. Chyi^lo zijn belooft.
Ρ En fchoue Vrouwe van een eerbaer op-
"^ficht, hebbende in de rechterhand een
^^efiel opgeheven, als of zy daer mede wil-
flaen, leggende voor hare voeten een Ck-
die mette oogen verbonden, is, weiên-
uiet lange kleederen , als een Veftaeliche
^aegd,gekleer, en met een gordel in't mid-
den opgebonden,als tegenvvoordigh de We-
duwen te Romen gekleet gaen, waer op de-
Woorden gefchreven ftaen , Cafligo corpiu
^«w, dat is , lek tuchtigc mijn lichicm, met een
^eeve in de flincker hand wortfe gemaelt ter
gedachtniffe van de Veftaelfche Maeghd.die
«aere Kuysheyt voor de Werreld willende
betoonen, waeter op een Seeve soot, dat zy
tiaerinbebieU . , |
26^
C a s τ i τ a. IQiysheyt.
En Vrouwe in 't wit gekleet,fich leunen-
de aen een Pijlaer, waer boven een Sifte
met waeter ilaet, houdende in de hand een
langh ftuck kaneel, in d'ander een vat vol :
ringen , hebbende onder haere voeten een
doode Slange, leggende voor haer-geftroy t
geld, peerlen, eedelfteenen, Cc.
Wit is zy gekleet, om de Suy verheyd des
gemoeds uyt te drucken, die deie Deughd
onderftut,en doetfe leunen aen een vafte Pij-
laer, want zy is verfiert noch fchoon voor de
oogen, maer is geduyrigh en oprecht.
De Séeve of Sifte met waeter op den Pij-
laer, wort genomen van de vreemde gefchie-
deniife die de Roomfche Nonne of Vertale
tebeurde, om haere Kuysheyt te betoonen,
raegende daer in waeter , fonder dat hec
daer uyt liep : en dit wierdevoor een teyc-
ken of aenwijfinge van de Kuysheyd ge-
ilek.
De welrieckende en koftlijcke Kaneel be-
toont, datter geen dingh koftlijcker noch
aengenaemer is als de Suy verheyd : En waf-
fende deie Boom veeltijts in kliroen en tuA
fchen de doornen, bediet,dat de Suy verheyt
geboren wert, tufl'chen de doornen van ons
felfs doodinge , doch infonderheydt van de
Maeghdelijcke Kuysheyt.
De Ringh is een teycken van de Houlijx-
fche Kuysheyt.
De Slange is de begeerlijckheyt die ons
geftaedigh prickelt, door't middel van dc
Liefde.
Het geldt voor haere voeten wil feggen,
dat iemand die de Gierigheyt veracht, een
bequaem middel gevonden heeft, om de
Kuysheyt te bewaeren.
Castita Matrimoniale.
Houlijxfche F^uysheyt,
E En Vrouwe in witte kleedinge, hebben-,
de om haer hoofd een krans van Ruyte»
en in haer rechterhand een Lauwer rack, en
in de flincker een Tortelduy ve.
DeRuijte heeft eygenfchap om de welluft
tebreydelen,door de fcherpicheyt van hare
reuck, wefende van een doordringende
kracht,en door harehettefoo,doetfe de op-
geblaefen VYiü4iciieyt flancken^en lefeht den
brand
C AS TI TA. Kuyshejt, Suyverheyt. |
-ocr page 276-
|
brand van de Venerifche Liefde uyt. Gelijck
Muthaks over Diofcoridemycrhack.
■ De Lauwer rack iiTerby geilek, om de
;roore gelijckheyt die deiè boom mette
cuysheyd heeft, want die ielve moet geduy-
righ zijn , even gelijck liet groen van den
Lauwergedurigh is , zy moet oock krijten
om den brand der Liefde tegenftant te doen,
even als de Lauwer blaeders doen.diewelcke
als zy met haere tacken opWier worden ge-
worpen , foo fullen zy krijten en den brand
tegen ftaen. Hier over verfiert OVidm, dat
S>aphne, dekuylTche Vrouwe, verandert is in
een Lauwerboom.
De Tortelduyve leert ons, door haer ey-
gen voordaed, datmen nimmermeer zijn
eere moet bevlecken , noch de Trouwe die
in't houlijck belooft is, verkeerende alleen-
lijck en altijd metdie geene die zy eenmael
ïot haer gefelichap heeft aengenomen.
Men kander het Armelijntjen oock toe ne-
men, om de grooteibrgedie het draeght,
van zijnen witten en iùyveren huyd niet te
beiiiietten,iiillendc liever in't Vier lopen,als
dielelve bemorlTen.Van gelijcken doet oock
«en kuyiche Vrouwe.
C A s τ 1 τ A. Kuysheyt,
E En Vrouwe wiens hoofd met lampers
bedeckt is, in lange witte kleedinge, als
of zy wandelde, hebbende in haer rechter
hand een fcepter, en in haer llincker twee
Torteiduyven.
De kuysheyd of iuyverheyd nae O.Thomas
ieggen is een name van die Deughd,die daer
komt van defuyveringe of kaftijdinge des
vleeichs en der begeerlijckheyt,die den Men-
fche in alles fuy ver maeckt, fonder eenige
vleefchlijcke beilnettinge.
Het bedeckte gelicht is de kuysheyd ey-
gen, om dat zy de oogenbreydelt, want ge-
lijck Gregor'm in zijne ZeedeÌcònil verhaelt,
foo moeten wy de oogen bedwingen die
ons rotte fonde leyden.
Het witte kleed , bediet dat de kuysheyd
moet reyn en fonder fiiìette zijn, gelijck de-
iè Dichten te kennen geven :
Oen Goden Kuysheyt -wel behaeght:
. . iQowf hier die reyne kieeders draeght.
En fchept uyt dees fonteyn den TVyn,
Dech laet uhfimUn ftyyer φ. |
Datiè llaet of zy wandelde,druckt uyt,datis
altijt moet beiigh zijn, want de ledigheytis
oorfaecke van alle quaed,gelijck OVidm leytï
Drijft ghy de luyheyt uyt u fm,
Ghy hreecl^t de pijlen van de Min,
DeTortelduyf kens zijn nae Pïtriiaytheé'
dinge,voor een voorfchrift van de kuysheyt
gehouden,om dat zy,haer gefelichap verloo*
ren hebbende, niet meer vereenigen.
De Scepter bediet de Heerfchappye die
de kuyiche over iïch iêlve heeft, alhoewel
het vlees een befondere vyandinne van den
Geeft is, niet te min als de Geeil wil,loo kart
die nimmermeer van haer verjaeght noch
overwonnen werden, en alhoewel daer ge-
fchreven ft'aet, eengeduyrige prijd en overwiminge
die felden gebeurt, niet te min ds een Menich
een vait voornemen heeft om fich daer te-
gen te kanten,ibo kan hy geeniins overwon-
nen worden, en aldus moetmen in 't werck
ftellen 't geene OViSm ieght :
Kuyshep, ■ C a s τ i τ a. - Reymgheyt, Schaimachtìgheyt, &C.
Eer fierfick^àiyfentdoo'n, Eer ickyolgh iigebooHt
E En Maeghdeken in 'c wit gekleed , heb-
bende op 't hoofd CC« fluyef van diefelve
rerwcj |
-ocr page 277-
|
venve ________
ïot aen den gordelT in d'e rechrer hari
«Oütfe een witte Lely,en onder haer rechrer
Voet een Schildpadde.
"^ct wit wortfe gekleet, want onder defe
, "^'^''We,, wort de Suyveijheyd afgebeeld , als
Riede de bprechrigheyd des leve"ns,waer uyt
Qe òuyverheyd voortkomt. Waer over Sdo-
, willende de oprechtigheyd en Suyver-
"^yd des gemoedsuytdracken,ièght, u kkede-
aie tijd wit ivefen. Zy is bedeckt, Op de
lianiere als gefey ris, want eenkuyfcheVrou-
behoort de fchoonheyt van haer perfoo-
'le te decken, en de gelegentheyt van de 00-
^eu wegh te nemen, die veeltijts oorfaecke
^'jn.van dar de Suyverheyt befoet wort, en
dien aeniien,noemt Tertulhanus dufdanigen
'iuyer een IVact'enruPmge Moor de.vrees ym fchande,
^'•dc^cn Hamt van etrhaerheyd, een Bohxm': van :tee-
^f'gbeyd , een nmyu voor 't Vrou^velijck geflachte , nvaer
^ anders oogh noch niet ypos gaen yocyden ; Die-
lelvc Schrijver bepaek de maniere waer toe
hoe langh de flnyers Ibuden geftreckr
«ebben,te weten foo langh als de hoofdhay-
ftreckten,wanneer die neergeftreelt zijn,
alibo langh moften oock defe fluyers we-
'S'i, fulx datiê totten gordel roe, moften ko-
'ïien : Torte navolginge van de Romeyniche
Heydenen, diedeGoddinne van de Kuys-
^eydmet het aengeficht bedeckt plachten af
f e beelden, gelijck in veele MedagUen te
De Romeynfche Bruyden , tot teycken
Suyverheyd, oock wanneerie tot den
^àn over gingen,bedeckten het hoofd : een
■i^aniere die de Romeynfche Vrouwen ge-
"fuyckten. Poppaa Sabina , de Vrouwe van
, defe om dat zy kuyfch foude fchijnen,
"oewelfe onkuyfch was,quam altijd gedeckt
"^oor den dagh.
Sulfitiwi Galki een Romeyn,verliet fijn
"wyfvrouw , om datfe ongedeckt was uyt-
ë^gaen : en niet alleen de Romeynen, maer
oock de Griecken gingen bedeckt,om haere
^naemachtigheyt te betoonen, gelijck Hno,
f we/ope^en Hekna, als by Homerum en andere te
«en is. TertuBanm feght dat de Vrouwen in
txd^a haer aengeficht decken, waer door zy
onderkent worden. Vmlm feyt van de Vrou-
wen die daer nae Chriftenen zijn geworden,
Coriwi,.! datfe fouden bidden met gedeck-
ten hoofde, anderfins fouden zy haer hoofd
bevolen hebben, dat de Vrouwen gedeckt
fouden ter Kercken gacn,'t welck zijnNae-
volger Lmm foude hebben uytgevoert. Wie
hier van wijders begeert, Ìéfe TertulHanum.
Doch 't is ons genoegh dat wy tot beveftin-
ge van de Kuysheyd , geièyt hebben , datiè
gedeckt moet weien. |
Zy houdt een witte I^ly in de rechter
hand , want Hieronynm fchrijvende regens
vimanum, ieyt, dat de Lelye een bloeme is van
de Suy verheyd en van den Maegdora : Om
dat in het Hooge-Lied Salomonis de Hemel-
fche Bruyd finght, Zy ■won onder de Lelkn opge-
voet,dit is,onderfuyvereen kuyiche perfoo-
nen. De Schildpadde onder de rechter voet,
bediet dat de ftaetige Vrouwen , geftaedigh
fiillenby huys blijven, als de Schildpadde
uyrer naruyre doet, gelijck Phidiai het beeld
van de Kuysheyd afmaelde: en Thuddidis
ipreucke by Pfaiarfkm is gedenckwaerdigh,
door de Fr cu l^cke fchoonheyt, feyt hy, moet een 'preme
Vrouwe haere naem en lichsdm , mjfchen de huys-
tnuyren Ueten befiuyten.
Pudicitia. Kjtysheyd, Befchaemtheyd.,
E En Vrouwe in 't wit geldeet,hebbende in
de hand een Armelijn en 't aengeficht be-
deckt.
Alle fonde is een befmettinge aen de zie-
le, maer het fchijnr eygentlijck,dat de Men-
fchen die metdeMinnefiecktebefinerzijn,
befmet en onfiiyver Wijven , want die wer-
den alleen by den Latinen poUuti of befinet
geheeten, die in defe Welluften zijn verlo-
pen. Dan wie fich in defe befmettinge al te
feerverliep, diewierde, indeOudeWer,
mette Lazerie geftraft, door de gelijckniffc
van deiè befinettinge. En iiil lende'tVolck
liraels de Wet van God ontfangen, was t
noódigh, dat fich een yder drie daegen van
zijn Vrouwe moft onthouden,nae de fpreuc-
ke: WeeHreyn gelijci(tc\reynhn. En om defe
oorfaecke wort het kleed wk gemaeckt.
Het Armelijrttjen is een foo net en fuyver
beeftjen, dat het zijnde met een moddrige
plas omvangen, waer uyt het niet kan ko-
men,fonder fich felve te befmetten.fal liever
kiefen te fterven, als zijne Suy verheyd , in
eenigh deel, te willen verliefên.
Het bedeckte aengeficht, bediet Zeedig-
L1 iieyt
Kuysheyt, Reymghgi, Schaemachùgheyt. Pudicitia. 265-
diewelcke haer aengeficht bedeckt onteeren. PMfi«a verhack dar i, Pfiw foude |
-ocr page 278-
|
260
heyr en Kuysheyt: Eii't gebruyck van t
aengeficht te bedecken, is met deKuysheyd
aengevangen , ter gedachtniffe van Penelope,
diewelcke van haeren Vaeder gebeden zijn-
de, om haer eygen voldoeninge, datle in Σφ-
cedemotiien foude blijven , en van d'ander iyde
haer voelende geprickelt, door de Liefde
van yiyifes om haeren Man te volgen, ibo
hadiè de ftoutmoedigheyt niet, om haere
meeninge te openbaeren,en uyt Zeedigheyt,
lbo fweeghlê ftille , met een gedeckc aen-
geficht.
Fortezza del Corpo. Klacht,
Sterck^ieyd van 't Lichaem.
"P En gewapende Vrouwe,gelijck geieyt is,
xlhoudende in de. rechte/hand de kodiè
van Hermks , en op 't hoofd voor een Helm,
een Leeuws kop, gelijckmen in d oude beel-
deniiièn fiet.
^ En Qaeckt kindeken met vleugels aen de
vfchouderen,houdende in de rechter hand |
eenen Vifch , en in de flincker een 'oloemt-
krans, gelijck ^lóatm 't felve uytet Griex
overgefet heeft.
Forza. Kracht, Stercihcyt.
E En ilercke Vrouwe mette hoorens vart
een Stier, en ter lyden een OlyphanC
mette fnuyte voor uyt ftekende. Want als
de Egyptenaers een fterck Man wilden uyt-
beelden , betoonden zy datielve door defe
Dieren. En bediet de hooren het felfde.
Dies oock Cato in't boeck Ciceronis van d'Ou-
derdom leyt, als hy jongh was en wenfchre
hy hem nier de fterckheyt van een Stier of
Olyphant. Houdende deiê beyde Diere»
voor de fterckfte.
Forza d'A more. Kracht der Liefde,
CFpido met vleugels aen de ichouders.met
boogh en pijlen in de hand , en de koo-
ker op zijn fyde, de flincker hand nae deiJ
Hemel verheven hebbende , alwaer eenigC
vlammen afdaelen met veele gebrookenpij·*
len,die van alle lyden om hem regenen : ver·»
toonende alibo dat de Liefde lbo veele ver-
magli datie de macht van ^upïter verbreeckt,
en de geheele Werreld in brand fteeckt.
Om t ièlve te vertoonen beichrijft hy de
Liefde,datie in een koets van twee Leeuwen
wort voortgetrocken.
Forza minore. Minder Kracht
door een grooter t ondergebracht.
OM dit ontwerp uyt te drucken, 't welcÜ
beter tot een Sinnebeeld paft, ibo worc
hy geichilderi niet eeti huyd van Hiena en
een Panters vel daer by, gelijckmen door de
eervaerentheyt, in de vericheydentheyt van
deiè twee Dieren, kan ipeuren, en in de
kracht van haere vellen: want het vel van
Hiena leggende by het Panter-vel, verderft
het felve. Even alfoo verteeren oock de
Arents veeren,de veeren van andere Vogels»
Daerom als wy ftellen de macht,die van an-
dere wort overwonnen , ibo kan een kloeck
Schilder de gedachtniiTe van defe werclyn-
gen lich voor oogen ftellen , inlóodaenige
fnaniere, dat het wel ftaet en hem oock ver»
maecklijck fai duncken.
F OR-
Kracht, Stérckh^à. KracL· der Liefde. |
-ocr page 279-
Kracht hyde lujitic of het Recht. Koetfe vm de Locht, &c. ί6η
iluyer,die haer't hoofd deckte, zijnde om-
cingelt me:t een windel, op de maniere van
en antique of oudekroone, die Koningh-
lijck vol.^roene , roode en blauwe eedeLje-
fteenten befet was : de verwe van 't aenge-
ficht ial blinckende zijn.
Het kleed fai van verwe zijn als 't glas, eii.
daer boven een ander van duyftere verwe,zy
heeft rontom de knyen,een windel van ve"r-
fcheyden verwen. In de rechterhand ial zy
een blixem houden , en in de flincker een
trommel. Haére koetfe fai voort getroc-
ken werden van twee /choone Pauwen, als
Vogelen die defe Goddinne zijn toegewijt. ..
De verfcheyde verwen en andere boven-
geièyde dingen , bedieden de veranderinge
van de locht, door de toevallen die daer in
werden vertoont,als reegen,(choon weeder,
ftonri winden, nevel,onweeder,fneeu,dauw,
donder en bfecetn : en dit druckten zy door
den trommel uyt, die zy in de hand heefr,
en boven dat noch de Cometen , Regenbo-
gen , vlammige dampen , Weerlichten en
' ' woleken.
Carro del' Acqua. Koetfe van't Waeter,
PHormiim heeft in 'tboeck van de Natuyre
der Goden, Neftumm voor't waeter af-
gebeelt,ftellende een oud Man,met een lan-
gen baerd , en de hoofdh'ayren als het Zee-
waeter, daèr een (luyer van die ièlve verwe,
omheeris geilingert,houdende inde rechter
hand een drie tandighe Vorck , ftaende op
een ieer groote Zeefchelp , voorteetrocken
van twee Walviirchen,oftwee Zeepaerden,
midden in de Zee,al waermen rontom veele
Viifchen 't hoofd fiet boven 't waeter fteec-
ken.
Neptsmis is ge weeft eene van drie gebroe-
ders , die by lootinge het waeter te beurt
viel, en daerom is hy genaemt den God der
Zee , diewelcke de oude nu ftille , dan feer
verbolgen,plachten afte maelen.
De verwe van de baerd , hoofdhayren en
Iluyer,bedieden de verwe van de Zee.
De drietande vorck bediet de dryerleye
aert van 't waeter, want eenige van de fon-
teynenen revieren, zijn foet / de Zeevvaete-
ren zijn fout ën wrang, en eenige zijn brack,
en in de ftaende meyren zijnie wel niet ibut,
doch droef en onfinaecklijck.
Li 2 De
Forza. Kracht.
Ρ En gewapende Vrouwe met cenborft-
- "uck en een Helm op 't hoofd,houdende
de rechter een bloot Swaert, in de ilinc-
een ontfteecken Fackel, en ter fyden een
amme-
, - tcil UiUUt. JWctt-it , JU u
een ontfteecken Fackel, en ter fyt
j^eeuvv , die feer wreedelijck een L.
Ken verfrhpiirr
Phrius Vklerimus verhaelt, dat hy een oude
Medaglie heeft gefien, diewelcke by i?.ij-
'"■^n tijde gevonden was, waer op een Vrou-
ftont feer Koninghlijck gekleet, met een
Kroone op't hoofd fittende op den rugge
^an een Leeuwe , maeckende mynen om de
^land aen 't geweer re flaen,'t welck van die-^
felve Pierius bp de iuftitie uytgeleyt is, en de
ttïacht door een Leeuwe.
Carro del Aria. Ksetfe van de Locht.
M^rfimiis Capelh maeldc ^uno voor de
Locht af, zijnde een Vrouwe,die Ade-
Kjck op een iloel fax verciert met een witte
-ocr page 280-
T>e Kóits van de Aerde. Carro del Terraì
|
De koetiê is hem gegeven, om zijne be-
wcginge inde groote wijde en vlacke zee te
befoonen , en de ruyfchinge en bulderinge
die hy doet, zijn gelijck de raeders van de
karre.
Deiê karre wort van wreede Zeepaerden
voortgetrocken, om tebewijfèn,dat Neptmus
de eerfte vinder van de Paerden geweeft is:
gelijck de Poëten ieggen, want als hy mee
zijne drytande Vorck, op der aerde floegh,
lbo quaemer een Paerd nytipringen. En ge-
lijck Diodorus verhaelt, foo was hy de eerfte
die de Paerden betemde.
C A R R ο del Τ E R R A. Df Kotts
van de teerde.
BOccatms in de af komft der Goden, maelt
de aerde af een Vrouwe , met een hulfel
op 't hoofd, en met een kroone van toorens,
waer over zy van de Poëten^gf/oorrai gehee-
ten wort. Zy is geciert met een kleed van
veel bladers van boomen, en van groene
krayden en bloemen, houdende metten
rechter hand een fcepter en mette flincker
een ileutel, Zy ial fitten op een vierkante
wagen met vier raeders, en op die ielve
wagen zijn eenige iirpl'aetfen ledigh , voort-
getrocken zijnde van twee Leeuwen.
Degetoorende ^raow betoont, dathetaldus
op der aerde geftelc is , wefende de omme-
loop der aerden als een koninxkroon gecierc
met fteeden,toorens,kafteelen en dorpen.
Het ^/«ii mette vercierlels van kruyd eti
bloemen, bedieden de boiTchen en oneinde-
lijcke andere dingen, waer mede de vlackte
des aerdrijx bedeckt is.
De fcepter in de rechter hand, bediet de
Koningriicken,pjjckdommen en macht vaa
de Heerfchappers der Werreld.
Deileutel,nae dat Ifidorusverhzdt,k om te
bewijfen dat de aerde by winter tijd wort
gefloten,, en verberghthet faet dat onder
haer gefaeyt is, ter tijd, dat het begint ak
bloeyende in de Lenten uyt te komen , en
wort dan geleyt dat de aerde haer ontfluyt.
De Leeuwen, die de karre trecken, ver-
toonen het gebruyck van den Landbouw in
°t faeyen , want de Leeuwen (gelijck Soliim
verhaek in zijne Wonderwercken ) zijn ge-
woon haere reyfe door 't ftof te doen , en
dan decken zy haere voetfcappen. weder-
om met ftof roe,en dat door 't flingeren van
haeren fteert, ten eynde de laegers haeren
wegh niet fouden befpieden. |
Infgelijx doen oock de bouwlieden, want
als zy het faet inder aerde hebben gewor-
pen , ibo decken zy haeftelijck de voorens,.
ten einde de Vogels het geiaeyde niet fou-
den op pieken.
De fittplaetlên,als wy geieyt hebben, wil-
len wy nergens anders toe invoeren , als oin
te betoonen dat niet alleen de huyien , maer
cock de fteeden dickwijls door den krijgh
of Pefte leedigh blijven. Ofte dat op hec
vlacke der aerde, veele plaetiên leedig ftaert
en onbewoont zijn. Of dat de aerde veele:
plaetfe leedigh houd , voor 't geene dacr
noch op fai waflen.
Koets-van den Nacht, gelijck dieiêlve van
veele Poeeten, en in 't befonder van
Soccmui is befchreven.
"P En Vrouwe op een Wagen met vier rae-
JDderSjpm te betoonen de vier nacht waec-
ken. TihuUus geeft haer twee fwarte Paer-
den , daer mede hy de donckerheyd van de
nacht uytbeelt : andere doen haer voort-
trecken,van twee ichuyfuyten of uylen, we-
fende nachtvogels. Virgd'm geeft haer twee
groote fwarte vleugels,geftreckt op de ma-
niere datiè ichijnt te vliegen, en toont als
offe 't aerdrijck daer mede overlchaduwde,
en OVidm omflingert haer hoofd , met een
krans van Manekoppen,den llaep daer mede-
uytdruckende.
C A R R ο di G ï O V E. De Koetfe of
Wagen van lupiter.
IPfitn wort vrolijck en goedertieren afge-
beelt,een Man van veertigh laren,: en nae
de Medaglie van t^ntoninm Pius en GordmmU
wort hy naeckr afgemaelt : maerom.hein
wat meer bevalligheyt te geven, en de be-
fchaemde leeden te decken, ilillen wy hem
in plaers van een hals fluyer, een blauw laec-·
ken of fijden kleed geven,dat met verfchey-
den bloemen is geweven.
Hy fai in de rechterb;uid een ipiefle en 'm
de flincker den bHxem houden,ftaende over
eynde op een Koets , die van twee Adelaers
wort voortgetrocken.
Hy wort naeckr gemaclt, om dat de Ou-
de, |
-ocr page 281-
T)e Koet Ce of Wagen van lupiter en van Saturnus,
de
, gelijck tAlcxmàer cJphmhfcM verhaelt,
nunne beeldenifien van de Goden naeckc
pwchren te vertoonen.oin daer door hunne
inogentheyt.die yder naeckt en bekent was,
«yt te drudcen.
De verfcheyden bloemen op 't kleed, be-
oieden de vrolijckheyt en goeddaedigheyt
van defen Planeet, alsoock vandefebloe-
Kien, geüjck Virgilm mede feyt.
Zee-God, met een Trompet of een groots
kinckhooren aen den mond, als of hy wilde
blaeièn, doch dat fai fchijnen,als of de fteerc
van defe Triton , in 't platte van defe koetie
begraven en in de aerde vaft was.
Hy wort, nae dat Boccams hem , in de Af-
komft der Goden, afbeelt, feer treurigh ge-
ftelr, om de fwaermoedigheyt van defe Pla-
neet uyt tedrucken. En om datSamrnui,me
De Oude plachten hem'een Ipieffe inder der Ouden af beeldinge,voor den tijd wier-
nand te geven, tot teycken van Oppervoog- de genomen , daerom maelden zy hem oud.
dyfchap , en dit wort daer meede oock be- af, om dat dees ouder de melancolie of
in 't beeld van lupiter. fvvaerhoofdigheyt wel paft.
De blixem vertoont de ftraffe : maer om Het ingevvickelde hoofd en traege op-
wat defe Planeet goedaerdigh is, ibo hout ficht,bedied het droevige opilcht van de
*}y die in de llincker hand , als zijnde niet fterre van 5i2i«ra«ien vanhaere traegheyd.
Lelijck wort hy gemaelt, vermits het
turnus eygCH is , vuyle en oneerhjcke manie»
ren toe te ftaen..
Met een iêylTen wort hy vertoont, over»
mits de Tijd alle dingen mayt en wegb
neemt. Gelijck oock door den ièyiTen wort
ftreng , want foo hy die in de rechter hand
l^jel, foo foude hy vertoonen, als of hy den
ulixein wilde wegh werpen.
De koetie wort van twee Adelaers voort-
gstrocken , niet alicene om dat deie Vogels
lupiter zijn toegewijt, maer oock om uyt te
drucken de hooee en eedele gedachten en de verftaen de bouwinge van 't land, 't welclc
. 1- , ° · 1 1·· tr _ 1 1 1 ITI- 1 _.. J________· /"„1
inildadigheyt ; en eindelijck, orn dat hy an-
deren behulplijk is : waer over hy oock den
naem hfiter of hvis van Iman of helpen heeft
Verkregen. Noch worden hem de Adelaers
gegeven, om het goede vooripoock dat hy
hadde , terwijlen zy tegens zijnen Vader ia-
turnm ten ftrijde gingh, wanneer hy als over-
^innaer weder'keerde. Oock om dat hy
^ert uytgeleit.voor de alderiuy verfte locht,
■Waer uyt de blixems haeren ooriprongh
liebben. 't Welck alles door den Adelaer
^Vort beweien , vermits deie boven alle an-
hy aen de Italianen leerde,zijnde haer t fel-»
ve eerft onbekent.
Het kindeken dat hy verflint,betoont dat
de Tijd die felve dagen verwoeit, van de
welcke hy vaeder en voortteelder is.
De fwarte OlTen voor zijn koetfe wor-
den hem gegeven , overmits lbodanige aen·
hem plachten geoffert te werden, gelijck
fius Pompe jus iey t.
Men kan oock leggen dat hem deiè Oi^
ien tottet ploegen van den Ackerbouw ge-
geven zijn.alioo de Ackerbouw hem moey-.
ftijght.
Carro di Saturno. De Koetfe van
Saturnus, nae de befchrijvinge van Boccatim.
E En oud,lelijck, vuyl entraegh Man,die't
hoofd met een flordiglaecken heeft om-
bonden, fiende droevigh en vanfwaermoe-
•^iger aert, met ge/cheurde kleederen. Hy
fai in de rechter hand een feyiTen houden,en
inette flinckerhand een kindeken , dat hy,
met opgefparde kaecken, fchijnt te willen
verfcheuren.
Defe beeldniife fai ftaen op een koetfe, die
Van twee fwarte oifen , of van twee groote
flangen wort voortgetCHzken. En boven op
dere Vogels, alderhooghft nae den Hemel lijck viel,fonder de hulpe van de Offen.
De Triton boven fijne Wagen met den be-
graven fteert, bediet, dat de Hiftorie beginc
in den tijd van Saturnus,en dat achter de tijd,
alle dingen onieker en duyfter zijn, 't welck,
de lieert van Triton bediet, diewelcke in de.· ·
aerde vaft en verborgen is , want voor de
Tijdwaifer geenftoifeoin een Hiftorie te
beichrijven.
De i^etfi of Wagen van Minerva.
VAn Vaufanids is Minerva in tattica op eeoi
Koets geftelt,als een dr-iehoeck>die vaii
alle drie fyden gelijck is, van twee Nacht-
- . - - _______________ , uylen voortgetrocken.engewapent op'tan-
defe K.oeife fai een Triionftaen , zijude £en tijck of d'oude wijfe,, met een kleed bovert'
LI 3 de
-ocr page 282-
|
270 j^i ro^/j? of Wagen vm
<3e rnftinge totte voeten toe langh , op de
borft heeft zy gehouwen het hoofd van Me-
tluü, dragende op 't hoofd een Heimet, daer
tot een kam een Sphinx op geftelt is, en op
yder iyde ftaen een Griffioen : Zy ial een
Spieffe in de hand houden, alwaer op't eyn-
de een Draeck omgeflingert is , en aen de
voeten van dit beeld is een Schild van Cri-
ilal, waer op zy met haer flincker hand fai
leunen.
De Koetiè, op de maniere als een drie-
hoeck, bediet, dat nae der Ouden meeninge
Minerva toegeichreven won:,de vindinge van
ide wapens, de konft van weven, borduyren,
en van de bouwhandelinge.
Gewaepent wortfe gemaelt, om dar het
gemoed van een wijs Man wel voorfien en
gewapent is tegens de ilagen of rampen der
■ fortuyne. De Spieffe bediet de kloeckheyd
des verftands. Het Schild bediet de Wer-
reld, die met wijsheyd moet geregeert en
beftiert zijn.
De Draeck om de Spieffe geflingert, be-
• diet de wackerheyd , die men in de konften
noodigh is te gebruycken : of dat fich de
Maeghdekens behooren fuyverlijek tebe-
waeren , als o^/cM/aj in zijne Sinnebeelden
feyt.
Het hoofd van Medufa , bediet de.fchrick,
die de wijfe doet aen de boofe Menfehen.
De Griffioens en de Sph'mx op den Helm,
bedieden, dat de wijsheyd alle twijfelach-
tigheyd wegh neemt.
De uylen die de Koetie trecken, zijn niet
alleen geilek als Vogels diewelcke Mmerva
zijn toegewijd , maer overmits de oogen
van defe Goddinue, van diefelve verwe zijn
als van de uylen,die iéer wel by nachte fien:
foo wort verftaen dat een wijs Man, de din-
gen kan onderfcheyden, fchoon of diefelve
duylleren verborgen zijn.
Carro della Luna. Koets van eie Maoie,
gelijck diefelve van Boccatim in d'afkoraft der
Goden befchreven is in't i ν boeck.
E En Vrouwe vari een Maèghdelijck op-
fieht, fittende op een Koets met twee
wielen , voortgetrocken zijnde van twee
Paerden , 't eenc wit en 't ander iwart, om
te betoonen dat de Maene haeren loop by
D.gcht en by dage doet. Oock wort haer
^oetfe, gdiicyiBoccatms verhaelt, van twee |
Minerva en van Luna,
Herten voortgetrocken, om dat de loop die
de Maene doet veel fnelder volbracht wort
als alle d'andere Planeten, overmits zy de
kleynfte ronde of omloop heeft. Claudmus
en Fellus Pompejus ieggen, datië van Muyl-
Eefels geleyt wort, om dat de Maene on-
vruchtbaer en kout is uyt haere natuyre. En
van gelijcken is oock de Muyle. En ,_Jufamus
Gallus ieyt, datfe van twee jonge Offen wort
getrocken, gelovende, dat deiê Dieren de
Maene zijn toegeeygent, door de gelijcke-
niffe die zy heeft met dehoorens, en dat
daerom de Maene oock twee kleyne hoo-
rentjens op't hoofd geftelt worden. Oock
om dat deie Dieren geoffert wierden aen
dele Goddinne.
Prudentius kleet de Maene met een witte
fijne fluyer, want hy ieyt, Λνακκσ ons het quar-
tier ofhet vierendeel van de Maene toefchijnt , dan is de
fujfer , dochter van Latona , met een luchtige fluyer
^friew.Men ibuie oock ros met een wit kleec
konnen afmaelen, en van het gordel af om
hoogh doncker,en 't ovrige van 't kleet fon-
de fwarr zijn,om te vertoonen dat de Aiae-
ne van fichfelye geen licht heeft,maer krijgt
het van een ander. En dient geweeten, dat
de fchoonheyt van deiê beeldniffe , mette
verwen aerdigh moet werden gehandelt :
waer uyt dan wort vertoont, hoe djjckwijls
de Maene van verwen wort verandert,waer
door men dan de rijden en 't weder kan
voorfeggen. En hierom feyt ^pukjus, dat de
roodigheyt aen de Maene, wind beteykent;
het doncker,regen; en de klaere lichtigheyt,
helder en Ichoon weder ; 't welck oock P//-
nius in zijn xvm boex χχχτ cap. beveftight.
Zy wort van de Poëten gemaeckt, datic
een kooker vol pijlen aen haere fchouderen
draeght, en met de rechter hand een ontfte-
ken iackel.en mette fiincker een booge.
Zy vertoont een brandende fackel, als
aenbrenghfter van "t licht aen de jongh ge-
booren kinderkens, en is als een baermoe-
der en helpfter van de voortkomende
vrucht.
. Zy wijil oock den Herderkens het licht
aen , die de Maene daerom feer beminnen,
overmits zy van haer groore nurrigheydt
verkrijgen , a!s weydende by ndchte haere
kudde ièeckerder , door haere gonfte, voor
de liftige lagen en voor wilde dïercn.
Oock wort door Iiaer liclit vefftaen , .cie
vocìi- |
-ocr page 283-
|
fchietfter wa.s van haere pijlen,die den Men-
Ichen dickwijls fchadelijck zijn, oock om te
^swijfen de wee η en ftekingen,die de Moe-
Qetj lijden in'tbaeren : foo was oockdefe
Goddinne geftelt over't baren derVroawen.
KipetfevM Mercurius.
E En naekt longhmanmet een enckel laec-
ken voor een hals kraegh , met goude
hoofdhayren, eti tuiTchen de locken oock
guide pennen, of hy fai een bonnet hebben
'T^ettwee vleugels,aenelcke fijde eene, hou-
dende in de hand een overvloets horen, met
l^rooskens. En vleugels aen de Voeten : ge-
lijck't felve by de Schilders wort gebruyckt,
^n dat nae de ftellinge der Poëten, doch in-
fonderheydt by ^^ukjum in zijne Herfchep-
■ pinge.
Defe beeldniffe fai op een koetfe ftaen,
alwaer veele fteenen op leggen. En dat om
de gewoonte van dOude nae te volgen, die
^\'anneer zy voorby dit beeldpaiïèerden, foo
Wierp yder altij d een fteen voor zij ne voeten,
alfoo darter voor 't beeld MercurU groote
fteenhopen lagen, gelijck Phornut'ms 't felve. in
de Natuyre der Goden verhaelt.
Defe koetfe wierde van twee Oyevaers
voortgetrocken, zijn de Vogels die Mercurio
Waeren geheylight. Want defe Vogels wier-
den in Egypten Ihis genaemt,zijnde een flagh
Van Oyevaers. Gelijck ^Jriitoteks in zijn
dierbóeck verhaelt. Mercurius regeerde oock
alhier, en gaf aen 't volck wetten, en leerde
hun leefen , gelijck C/rero fchrijft in 't m
boeck van de Natuyre der Goden , en hy
kentheyt de geheughniife en 't verftand der
Menichen koft opwecken. De gevleugelde
brooskens en de pennen , bedieden de ihel-
ligheyt van de woorden,die fich in eene ver-
handelinge uytipreyden. Hierom noemt
Homerus de woorden fnel , gevleugelt, en dat
zy pennen hebben.Wie luil geeft hier in wy-
der te weyden,kan de Latijnfche Schrijvers
en oock Boccaüum nae lefen. |
Koets \an VenuS.
XTEms wort longh en fchoon geichildert
V met een krans van Roofen en Mirthen,
houdende in d'eene hand een Zeefchelpe.
Ferms was naeckt gemaeckt, om de gene-
gentheyt van de dettele omheliìngen,of om
àat die geene die altijt te rugge gaet nae de
dertle welluften,dickwijls wert berooft van
al het goede. Wantde Rijckdommen wor-
den van geyle Vrouwe verflonden , het lic-
chaem wort veriwakt,en de Ziele wort met
Ibodanigevuylicheyt bemorft , datter oock
niet goeds noch ichoons overblijft.
De Rooien en Myrthen zijn defe God-
dinne toegeheylight, doorde gelijckheyt,
die defe reucken met Venus hebben,en door
deaenftoockingen en kracht, diedeMirth
aen de geylheyt doet. Waer over de Co-
medyichrijver Futurius, terwijl hy Oigon de
hoere affehildert, feyt datfe hem de Mirrh
iïillen brengen, die hem krachtiger rotte
Minneluften ibuden opfloocken.
De Zeefchelp die zy in de hand heeft, be-
diet dat Fenus uyte Zee foude zijn geboo-
ren, gelijck van veele wort verhaelt.
1{ΰ£ίβ vdn Mercurius en vm Venus. 271
Vochtigheyt die zy tot nurtigheyt doet aen lijckinge, die Mercurks, God van de ibet-,
oe Doornen, planten en wortelen, die boven vloeyentheyten Welfprekentheyt,heeft mee
uytbotten, en aen die onder de de wackerheyt , die door de haene worc
aerde zijn. uytgedruckt. VanhetCadwc-raw of de Slangen
... Oude maelden dieièlve af gelijck ge- ftaf, waer door Mercurius, nae 't gevoelen der
«)ck gefeyt is, raet boogh en pijlkoocker, Heydenen,den dooden ver\veckte,leytmen,
zy verilonden , dat de Maene een dat hy oock te gelijck , door zijne Welipre-
Wilde dat de eerfte letter van Alphabet fou- _ ^ Haer koetfe wort van twee duy ven , ge-
de/v«heeten, gelijck fchrijft in't lijck feyt, voortgetrocken , en loo
boeck ifis'en Oftrides. EnOviclius feyt in't2 men die befchrijft, zijnfe boven maereii
boeck Metam.. Dat Mercurius , te gelijck met, geyl, want naulijx iifer tijd in 't laer, datfe
d'andere Goden , voort geweld van den ^ niet minne becken. Doch Horatius,Ovidius tvi
Reufe Tiphon vluchtende.wierdé herfchept in Statius feggen,dat Vems van Swaenen is voort-
een Oyevaer. getrocken, om te vertonen dat de Minne
Menkondeoock in plaets vantweeOye- janckingen het geiangh der Swanen gelijck
vaersjtwee haeaen maecken.door de verge- zijn,die foo yeel tefoeteriingen,alire naeder
aea |
-ocr page 284-
|
αηζ Kóetfe vm
aen de dood zijn, en ibo veel te meer vér-
blijt iìch de verliefde, hoe hy meerder quel-
liiTge in de Liefde heeft. En om eenige ver-
fcheydentheyt in dele beeldniiie te maken,
feyr Giraldus, dat Vénm koil naeckt werden
^ vertoont, op een Koetfe , voortgetrocken
zijnde van twee Swaenen en twee Duy ven,
Haer hoofd foudemen met Mirthe om-
kranffen , hebbende voor haer borii een
vlamme Viers , en in de rechter hand een
ronde Werreits kloot, in de flincker hand
ibudeie drie goude Appels hebben , en nef-
fens haer fouden de drie Gratiën of beval-
ligheden ftaen, mette armen over malkande-
ren gefiagen.
De Globe of kloot bevvijft.dat Venm heer-
icherinne en behoedfter is vandegeheele
Werrelr.^ De drie Appels zijn ter gedacht-
nifle van 't oordeel van Pam, tot lof van hare
Ìpnderlifìge fchoonheyt. De Gratiën zijn de
Kamenieren van yéms, die de gemoederen,
van die nier wel in de Deughd zijn geve-
ilight, lichtlijck aenlocken en" vervoeren.
I^etfe vm de Sonne.
De Sonne Wort vertoont door de beel-
denifle van een itout en naeckt longh-
n-ian,die geciert is met een goude kuyfwaer
«yt veele ftraelen Ichieten, mette rechter
arm recht uytgeftreckt,houdende in de ope-
ne hand drie beeldekens,die de drie Gratiën
vertoonen : in de llincker hand fai hy een
boga en pijlen hebben , en onder de voeten
ial een Slange leggen die hy met fijne pijlen
heeft gedoot.
longh wort hy gemaelt, door 't aenfien
van de Poeten,onder de welcke Tibulius feyt,
dat Bacchus en Phxbus in der eeuwigheyt jong
blijven. En door de lonckheyd wilden zy
uytdrucken de kracht van de Sonne, altijd
voortbrengende door lijn warmte , nieuwe
en fchoone dingen. De drie Gratiën hout hy
met de llincker hand, om te betoonen , dat
alles wat fchoon en goed in defè Werreldis,
te faemen door zijn licht voortkomt, en dat
het felye, ten meeften deel daer door is
voortgebracht.
Met de doode Slangh en mette pijlen
Svort hy gemaelt, om de fabel van Phiton nae
ïp bootfen, diewelcke van dooricho-
ie« wierde, die alleen daer toe verfiert is. |
isi? Sonne.
om de jeughdelijcke werckingen te verroö-
nen , die de kracht van de Sonne op d'aerde
werckt, opdroogende de overtollige voch-
tigheden, en de verrottinge wegh nemende.
Dele beeldnifle ilaet met grootebeval-
ligheyt op de koetie, die in Ovidii Metmorph,
in 't 2 boeck belchreven wort :
Haer Koets met peerlen is hemaelt,
Wiem o^i tn Rper met goud hcflraelt,
Wkns ■wielen door 't gefa>aey yirgulty
- Den dagh heeft helder opgehult :
Fan fdver, feert en luehtigh goud,
Zy Jukken lieht te faemen flout.
Dat niemant kan dees Koets beluien,
Hoe fnel hy magh ten Hemel fien,
Defe Koetfe,geljjck Boccatius verhaelt.beeÌE
vier raeders, overmits dieiêlve in haeren
laer-loop, vier veranderingen des tijds ver-
oorfaecken. Zy wort voorts getrocken van
vier Paerden, van de welcke het cerile van
de Poëten PMw genaemt is,het tweede Eons,
het derde Mo», het vierde Pfc/f^o» , en met
deiê viere is vertoont de hoedaenighey t en
de wegh van den dagh. Derhalven wort Pi-
rous, 't welck het cerile Paerd is, root ge-
maeckt, om dat in 't begin van den Morgen,
de Sonne fich uyten rooden vertoont,en dat
door de dampen die zy van het Aerdrijck
treckt. Eous, het tweede paerd vertoont fich
wit, overmits de Sonne fich veripreyt en de
dampen vèrjaeght hebbende,helder en klaer
is. Het derde paerd is Ethon en wort vlarrt-
root vertoont, treckende nae dengcelen,
om dat de Sonne,gaende in den derden He-
mel , fich fel ven Sderhelderll en blinckcnft
vertoont. Het vierde paerd is Phlegon, en dac
wort met geel gemaelr,maer dat nae't fwar-
te treckt : om te béwijièn de afwijckinge
der Sonne nae der aerde, ter tijd,dat zy on-
dergaeten 't aerdrijck verduyiiert.
De of Wagen MM Mars.
Mc/irj was van d'Oude voor een wreed
Menfch vertoont,fchricklijck van acn-
geficht : en Statm wapent hem met een Cu-
ras vol vrecffelijcke Monilerdieren, met een
Helm op 't hoofd , en met een Exter daer
boven op : houdende in de rechter hand een
Spieffe , en in de flincker arm hout hy mee
>roote iloutmoedigheyd eenen Schild, van
jreyn en bloed befwaddert, metten deégea
op |
-ocr page 285-
ICemiJJè. C ο G ν i t i ο ν e.
op de fyde , ftaende op een Koets , die van
Wee wreede Wolven wort voortgetrocken.
, ^chricklijck en vreefiijck van ο :>ficht is
Y j om zijne vyanden tê verichricken
kerwijs onfe lichaemlijcke oogen , het licht
noodigh hebben om te fien , alibo heeft ini^
gelijx ons inwendigh oogh,'t welck het ver-
ièand is,om de kenniiTe van de verftandelijc-
ke deelen te vatten, noodigh de uytwendige
jereetfchappen van de linnen , en infonder-
leyt die van 't geiicht,'t welck door de ont-
fteecken toortfe wort te kennen gegeven.
^ —i'yanden te verichricken , en
^^eeie aen te jaegen. ' De nionfterdieren in
^n Waepenruitinge , drucken uyt, dat by
zijn de dolligheyt, Godloosheyt en an-
dere djergelijcke gebreecken.
t)e Exter wort op 't Hclmet geftelt, om
wat deie vogel Mars is toegeheylight, door
öe fterckheyt van fijnen beek, mette welcke
^T fich alicene vertrouwt regens andere
bieren aen te gaen.
..De Spies bediet,hét gebiet : overmits alle
öie geene, die nae de Waepenen luyfteren,
Raerne Meefter willen weien en boven an-
tere heerfchen.
Het Schild bediet het gevecht,en't Rapier
Qe wreedheyd.
Op een Koetiè wort hy-geftelt, vermits
Oude int vechten deKoetièn gebruyck-
, waer. van Boccatim in de afkomft der
<-ioden gedenckt.
De Wolven werden hem gegeven, om
^at deiè Dieren aen Man geheylight zijn,
om te vertoonen de onverfaedelijcke
f'Ockluft der geener,die den Krijgh volgen :
£;ijnde nimmermeer veriadightgelijckde
Wolven oock doen. En Homertis maeckt dat
tle Koetiè van Mars getrocken wort van
twee paerden, als Dieren,die tot Krijgh be-
luaenj zijn, den wekken Virgilio naevol-
gende, feyt, dat de Paerden ten oorloge uytgerufl·, den
^orlogh dreygen,
C o g νi τ io n e. Kennijfe der dingen,
E En Vroii^ye die in haer rechter hand een
roede of Scepter hout, en in de ilincker
εεη bo'eck : Waer door verftaen wort, dat
'ie kenniiTe der dingen , door middel van
naerftige opmerckinge en lefinge der boec-
«en , 't welck een Heerfchappie der ziele is,
'^ort verkregen.
'Metaphysica. K^mjfe boven natuyre.
E En Vrouwe met een Hemelfche Globe,
en een uyrwerck voor haere voeten,heb-
bende de oogen verblint,en een kröone op 'c
hoofd, maeckende met haere rechter hand,
foodanige myne, datfe daer mede een diepe
ipieglinge of verwonderinge te kennetï
geeft, houdende in de ilincker hand een
Scepter , als weiênde Koninginne van alle
andere Wetenfchappen, die door 't licht der
Natuyre,worden verkregen,en verachtende
Mm alle
Cognitione. .Ketmiffe.
Ρ
En Vrouwe die in een Zeetel fittende,
■een ontfteecken toortfe hout, hebbendé
^en open Boeck by haer, daer op zy, mette
Voorile vinger van- de rechter hand, wijil-
De ontfteecken toortfe bediet, dat -gelijc-
-ocr page 286-
|
274
alle andere dingen , die de Tijd en het ver-
derf zijn onderworpen,betrachrie hooge en
treflijcke , en dat alleen door de kracht des
verftands, niet paflende op de finnen.
MetaphysiCa. Boven-natuyrlijcke l(enmUê,
E En Vrouwe die onder haer flincker voet
een Globe hout, en met de rechter hand
leuntfe aen haer wange.ftaendefeer bedacht,
en met de flincker hand ftaetle ofle iemand
wilde wencken of wat beduyden.
Door de kloote , vvort de geheele Wer-
reld verfl:aen,en alle de verderflijcke dingen,
dieie verwerpt, als verachte iaecken om te-
gens dele werenlchap tegelijcken, diefich
alleen verheft nae Hemeliche en Godlijcke
dingen.
Befchr^vinge der vier Elementen,
Vier, Locht, Waeter, Aerde.
K^elfe of Wagen van Vulcanus, "voor het Vier.
YVlcam is van de Oude genomen voor
het Vier, en wort gemeenlijck naeckt,
lelijck, beroockt, manck, en met eenblauw
Mutsjen op 't hoofd afgemaelt, houdende in
d eene hand eenen haemer , en met de flinc-
ker een tange. Deie beeldniflè lal ilaen op
feker eyland , aen wiens Voeten een groot
Vier fai leggen , en daer in velerleye flagh
van wapenen : en dit eyland fai met groote
aerdigheyr op een Waegen géftelt zijn , die
van twee honden wort voortgetrocken.
Boccatim ver-haelt in de afkomfl: der Go-
dten, dat hier vier van tweederleye flagh is :
het eerfte is dehoofdiloife ofhet element
des Viers,dar wy niet fien,en dit noemen de
Poeten dickwilsf«fiwr.Het tweedeTis het Vier
dat van fl:ofFen gemaeckt wort, waer mede
•wy ons op der aerde behelpen. Eii door dit
Vier wort Vulcams verfliaen. Het eerfte wort
in de locht ontfteken door de inelle· ronde*
bewegingen der wolcken,en hier door wort
de donder verweckt. Het tweede is dat Vier,
t welck wy door hout of turf ontfteken, of
t geene wy verbranden.
Hy wort lelijck gemaeckt,om dat hy alio
is geboren, en dat hy van zijnen Vaeder, die
men feyde lu^m te zijn,en van fijneMoeder |
Imo, van boven neer, uyt den Hemel is ge-
worpen , vallende op 't Eyland Lemms aen
de Egeefche Zee. En daerom worrer het
eyland ter fijden geftelt, alswaerin hy ge-
vallen zijnde,manckënkreupelbleef. Waer
over hy oock, van de Goden in haer bancket
ièer wierde beipott en belacht, wanneer hy
hun opdifchte.Gelijck iulx Homerus in't laeftiï
van fijne eerfte Iliade verfiert.Nergens anders
om , -dan dat de hinckinge een belachlijcki
onvolmaecktheyt is, in ibdanigen Perfoon,
wanneer die fich beweegt,en eenige befighe-
den doet: waer van Zaratmus Cafleüinus mijner»
Vriend, een Bedelman in der daed van tref-
lijck verftant en geleertheyt,cen aerdigh ge-
dicht aen Fems van. den kreupelen herder
O'mdymus\\&tiz gemaeckt,van deièn inhout :
Gfejy Venus u te feer ver fint.
Want dits u Mans, noeh ooclt^u IQnt :
Oits hlmd,eng^y hebt klaergeβcht,
Zijn Vaeder h'mckt en hy vlieght licht,
Maer Dindymus, (eer yvel terfnte,
Oelijckt u mond en ooghjes mee,
Hy fingert met Ktjn hmcke-voet,
c^l even als Vulcanus doet,
Verket u Kjnd, ycant dit is fchopn.
En jchoonder als u blinde Soon.
Welcke onvolmaecktheyt door Vukanui
wort uitgeleyt,als dat de vlamme van't Vier,
nu hoogh, dan leegh , nae boven vliegt. Of
relijck Plutarchus 'leght, foo wort yüicanus
creupel geheeten , om dat het Vier ionder
hout of andere ftofte, niet meer voortgangh'
kan hebben , als een kreupel fonder ftock of
krucke. »
Naeckt en met een licht blauw Mutsjen
wort hy geinaelt, om te betoonen, dat het
Vier geheel iiiyver en reyn is. Eufehius leyc
dit in zijne Euangelifche voorbereydingen
in't III boeck klaerder uyt , en leyt dac
Vulcanus. gedeckt was met een blauwe tuyli-
bant, tot een bewij s van de Hemelfche om-
drayingen , alwaer het Vier liiy ver wort be-
vonden. Maer 't vier,dat uyt den hemel op
d'aerdevalt,is van kleynder waerde,alfoo 'c
fonder ftoiFe niet kan branden : en hiero!»
wort Vnkams oï)\ct Vicr,kreupel genaemt.
Den hamer en tangh,diehy in beyde han-
den heeft,bedieden dat het yfer door't Vier
wort toebereyt. De honden wordender
ter fijden geftelt, om dat de Oude geloof-
den, dat deie honden, den Tempel van Vu!'
canu' 3
Befihrljv'mge der vier Ïiemenien. |
-ocr page 287-
|
die in Λ/βΜ^ίίΐβ) was,bewaerden,en blaf-
ten alieene den Boeven en ichelinen aen, jae
^eeteniè oock , maer die om hunne Gods-
dienft aldaer verfcheenen, bewefenfe alle
Vriendfchap.
Een groot Vier, met verfcheyden wape-
>1en,\Vort ter fijden hem geftelt, tot teycken
Van overwinninge , als der geener , die van
ouds overwinnaers waeren van eenigh oor-
^g, en die dé wapenen van de overwonnen
Elanden,op eenen hoop plachten te brengen^
èn als een offer aen Vulcmm te verbranden.
Siet de Koets van de LochJVacter enferà
fol. 267 en 268.
De Koets ofiVagenvan Ρ l u τ o.
E En naecktMan, vreeilijck in't geficht,
met een krans van Cipreffen om't hoofd,
"oiidende in de hand een kleyne Icepter, en
^en fleutel, ftaende op een waegen met drie
^aeders, voortgetrocken zijnae van drié
Xfeeielijcke paerden, waer van het éene, gé-
Üjck Boccatm feyt , geheetên wort
''"'«f,her tweedec^/rt/fei-, het derdé Novius. Etï
'^iii dat dit beeld te beeter ty bekent, foo
falmen aen zijn voeten Cerberus ftêllen , ge-
^ijck dieiêlve plagh gefchildert te werden.
Naeckt wort hy gemaelt om te bewijieoj
'iat de zielen der dooden , die in 't rijck van
i/wo komen, te weeten in de helle, berooft
^ijn van alle göed en gemack, gelijck oock
^etrarcha finght.
Schricklijck wort hy gemaelt, om dat de
^chricklijckheyt wel paft den geenen die
«aer geftelt zijn , om anderen over haere
^^helmerye en bedreven mifdaden te flraÌ-
fen.
Hem wort een gegeven, om
defe boom Fiuto is toegewijdt, gelijck
^linius feght, en d'Oude maeckten van deièn
"oom kranflen , om dar hef een droeve efl
ir^rige boom was, want als die eenmael
gierde opgenomen, foo wilde zy daernae
öiet meer bloeyen.
De kleyne Scepter die hy in de rechter
hant hout , bediet dat hy koningh is van de
»aefte enalderneederfte deelen desWerrelts.
^ De fleutel is het waepen van Fiuto, want
iijn Rijck is op die maniere als gefloten,
batter oock niemantkan van weederkeeren,
gelijck yirgilm in t vi boeck van zijn ^neas
^yt : Sed macere gradm ξζc, |
Miier uyt dees Hel ten HemlPijgen,
follarheyt, fweet en moeylijcl{hijgen.
Doch "iveyriigh zij»t,dk lupiter foo mint.
De Karre bedied de krullen of kromme
wegen, van de geenedie daer verlangen om
rijck te werden : want Pluto is van d'Oude
ghouden voor een God der Rijckdommen.
ï karre loopt op drie raeders om de moey-
lijckheyt en 't gevaer, dat rontom haer is,en
om d'onfeeckerheyd van de aenftaende ver-
anderingen uyt te beelden.
Van arie Paerden, als geiêyt is, Wort het
eerfte lAmatheut dat is duy^er genaemt,om dat
daer onder begrepen wort de fotte overleg-
ginge van't \'erkrijgen, en dat van die geene
die "t weinigh van noode heeft, waer mede
de gierige gejaeght en getrocken wort.
Het tweede Paerdheet ^kjior, 't welck
ooc^fsvart bediedt, aengeiien daer door de
fmerte, vreefè en droefheyd, van die geene
bekent wort, die daer overweeght, hoe hy
altijd fweeft midden in de perikelen. Het
detde Paerd is NoVm geheeten, 't welck be-
feykent Lau-w j waer mede te kennen wort
gegeven,dat door de vreefe van 't gevaer,de
heete brand der begeerlijckheyd menigh-
tnael Lauw wort.
De Hond Cerberm met zijn drie opgeipar-
dekaecken worteraen zijn lij de geftelt, om
dat hy bewaerder is van de helle , wefende
van uytnemende wreedheyt en een verilin-
dèr van alles,waer van Seneca in zijn treurfpel
van den raefenden Hercules gedenckt :
Hier boven quam noch uyt dit hol.
De felle Helhond driefchéii dol,
Dlealdeiteltjemfchrkk^ndoef.
lae 't VM een vreed en felgehroet.
Een dryelipf buyten alle moet,
Met banghgeblaf en natrgelaet,
lae 't flont feer yflycliyoor de poort.
Met Slangen om zyn hals gehoon :
Daer eene Draec^ter fyden lagh.
Wiens balgh gaffchrkkeltjck^ge-wagh.
Koets of Wagen va» Bacchus.
De Koets of Wagen van Pluto.
TIJ En vrolijcken naeckt Iongelingh,dié eea
-C-vel van een Lynx of Lofch om den hals
draeght, zijnde gekroont met klimops blae-
deren, houdende in der hand een Ttrfis of
iiock die met deie blaederen is oinflingert :
Defe beèldniflè falop een koets ftaen, dié
Mm ^ rontom |
-ocr page 288-
|
rontom met Wijngaerrrancken , vol witte
en blauwe Druyven is omwoflen, zijnde
voortgetrocken van Panthers en Tygers.
De Poëten iëggen dar Bacchus vinder is van
den Wijn , en dar hy hier van wort God ge-
nocmr/
longh wort hy vertoont met een krans .
v.m klimop, om dat de klimop hem toege-
wijt zijnde, altijd groen is : waer door mee-
de de kracht van den wijn verftaen wierde,
die door Bacchus is uytgebeelt, die nimmer
oiid wert,, want hoe die felve ouder is, ibo
veel te krachtiger wort diefelve.
. Vrolijck is hy geichildert, vermits de
wijn des Menichen herte verheught, en die-
ièlve matigh gedroncken zijnde,foo geeftfè
Iterckheyt en"doet de krachten aenwaffen.
Hy is naeckt, om dat die geene die over-
italligh drincken , daer van droncken wor-
den en alles naeckt en bloot openbaeren,
watter' oock op 't herte leyt : want buyten
de behoorüjck leyt re drincken, doet veelen
in armoede vervallen, waer door zy dan oock
naeckt en bloot ftaen , of om dat het drinc-
ken buyten alle behoorlijckheyt een groote
brand veroorfaeckt.
Dè Ttrfis mette klimop omflingert, be-
diet, dat gelijck deie Piante alles vail hout,
waerfe Hechts kan aengeraecken , dat even
alfoo oock de wijn der Menichen gemoede-'
ren bint.
De koets bediet de vluchtigheyt der
dronckerts , om dat de overtollige dranck,
den Meniche dickwijls den wervel en bol-
worm doet emme lopen, gelijck de raeders
van de karre.
Het Vel van den Lynx of loich om den
hals,betoont, dat dit dier Bacchus is toegeey-
gent, of om mede te doen verftaen, dat de
wijn onmaetelijck gedroncken , ftoutmoe-
heyt aen brenght,en 't gelicht verfterckt,ge-
lijck gefeyt wort dat de lofch fnel van ge-
licht is.
De Tygers die de koetie voort trecken,
bedieden de dollicheyt en wreedheyt der
dronckerts en vol iuypers,warir deie dieren
verichoonen niemanc.
i^ets yi» Aurora of Morgenlicht.
E En Maeghdeken van ibodanige ichoon- |
heyt, als de Poëten iich benaeriligen om
'diefelve uyt te druckeii iopgesfinu^t zijn-
de met Roofen , goud .•purper,, en metdcti
dauw , of peerlen , 't welck is foo vee! de
Verwe en de carnagione of uycerlijcke vleel-
achtigheyt belanght.
Soo veele't kleed aengaet, is dit te be-
denckenom dat gelijck dit kleed uyt dryer-
ley dingen beltaer, ibo heeft het oock drie
ondericheydene verwen , gelijck oock drie
naemen,. te'weeten wit, root en geel, en .vaa
defe Verwen maecktmen haer kleed , totten.
gordel toe; en wit, licht en als doorichijnen-
de van het gordel af, totte knyen toe ^ mee
een opperkleed van.icharlaecken of purper,
met feekere hackfels en iheeden , als nae-
bootfende den weerftuytof het doorbreec-
ken van de woleken. Wanneer t^arcrà root
is,ibo fai 't kleed van de knyen af totte voe-
ten toe als goud weien,om te vertoonen,daC
wanneer zy geel is , dat dan tot waerichou-
winge'het kleed dient gefleten , beginnende
van de fijde af, om de naeckte beenen te
vertoonen : En ial het kleed , als mede hec
opperkleed , van den wind werden opgehe-
ven, maeckende eenige fwieriels en ployen.
De armen moeten naeckt zijn en van
roofachtige verwe, ftroyende met d'eene
hand verlcheyden bloemen , want ip haer
komile , openen fich alle dingen , die door
den nacht waeren roegefloten. ■
Zy heeft- Vleugels van vericheyden ver-
wen aen haere Ichooders, be wij fende daer
mede de iiiellicheyd van haeren loop , want
vàri de Sonne ilraelen deurboort wefende,
foo verdwijntiè terftont.
Op't hoofd heeftie een Rooièkrans, en in
de flincker hand een ontiteken fackel, die 'c
morgen licht betekent, 't welck men fiet; al
eer de Sonne op komt, en als de hemel wit
wort. Of zy fenteen Cafii/o of Liefdeken,
'x welck een fackel draeght,voor uyt,en een
ander daer nae, die met een ander fackel
T/tón opweckt.
Zy fit in een gulden ftoel,op een koets,die
van 't Paerd Pegafa wort voortgetrocken,
om dat i^urora een vfiendinne is van de. Poë-
ten , en van alle konft beminders : ofte van
twee Paerden, waer van 't eene witt en
blinckende is,en 't ander blickrig root. Hec
w/«f,gelijck5acira/j«5 verhaelt,be(liet,wanneec
't morgen root voortkomt, datter dan van
den hemel foodahigen klaricheyd verfchijnr,
die iJurora genaemt wort , en het roode
Paerd
, Ëoêts ofWagêft Bacchas ên vm Aurora. |
-ocr page 289-
277
|
C A RO del Giorno Naturale.
den nat nyr lij dien dagh , van den '
Ρ En Man ftaende in een drckel op een
Koets , met een ontfteecken fackel in de
E. Danti van Perugie, Biflchop
van
E
dell' Anno.
van dien felven.
E En Man op een koets , met vier witte
Paerden daer voor , die geleyt worden
Van de Vier tijden des laers.
De Koetfe van Ceres.
BOccatius in 'tviii boeck van zijne be-
Ichrijvinge van de afkomft der Goden,
"elt Ccrcs een Vrouwe die op een Koetle fit,
die van twee vreeifelijcke draecken wort
Voortgetrocken , hebbende op 't hoofd een
^ïans van koorenayren,gelijck Ovidim leght.
^y hout in de rechter hand een bolTei met
^aenekoppen, en in de flincker een ontfte-
Kenfacke. . ,
Defe boven geftelde dieren worden haer
loegevoeght, om de kromme voorens en
groeven,die de Offen maecken, terwijl men
net land ploeght, waer door Cera wort ver-
ftaen ; ofte om uyt te drucken,de verjaegh-
Slange van Eurilkus uyt het eyland Salimim,
^ie behouden wlerde in den Tempel van
Cfrii,al waer zy altijd geftaen heeft, als een
Van haere Dienaereffen of Dienftinaeghdefl, |
De Krans van koren ayren' bêdiet, dat
Ceres een milde en overvloedige voortteel-
fter van het land is,en door de Maenkoppen
wort haere vruchtbaerheyt verftaen.
Door den ontileken fackel, geloof ick,
datmen moet verftaen den Somer-tijd,
wanneer de Sonn§ ftraelen meefl: fteecken,
en die't kooren doen rijpen , als mede.wan-
neerie detacken verbran.t enhet ftroo op
't veld verdrooght : daer in 't tegendeel de
dampen , die op't vlackeaerdrijck zijn, om
hooge ftijgen , èn door foodanige werckin-
ivuets , mei een onnteecKen racKej in ae ----0 ' ^'c'
hand,d,eVanvierPaerdenvoortgetrocken kooren groff en geeft groote
lijnde, bedieden de vier deelcn, van den op overvloet uyt,
. ondergangh, en de twee fchemer lichten,
^fe de middagh en de middernacht, die
Oock voor de Sonne loopt.
Carro del Giorno artificiale.
Κλ» Je konfiigen dagh, vaü dien felven.
E En Man op een koets,die van vier Paer-
den getrocken wort, door de boven ge-
ieydereeden,met een fackel in der hand,om
licht dat hy aenbrenght,zijnde geleyt van
'Aurora of de Morgeniiond.
De Koetfe van Oceanus of de Zee,
E En oud Man van ftatigh opficht, van ver-
we als het Zeewaeter, met een-lange
baerd en hoofdhayren vol Mos of Wier,dar
in Zee drijft, daer fchelpjens of ander zee-
gewas onder loopt : ftaende op een karre op
de maniere als een klippe, met alle zee-
groente of ruyghte dat op de klippen waft.
En gelijck Boccatius verhaelr, wordt hy van
twee groote WalviiTchen voortgetrocken·,
hebbende inde handen eenen ouden zeeman.
Out en eerwaerdigh van opficht wort hy
gemaeckr,om dat Boccaim feyt dat Oceamisde
'Vader is van alle Goden, en van alle dingen.
En Homerus in zijne Iliade, alwaer hy luna in
voert,fègt,dat Oceanus is de voortteelder van
alle Goden.
De Koetiè betoont, hoe Oceanus of de Zee
rontom de werreld gaet,de rondicheyt daer
van wort door't rad van een wagen verftaen,
voortgetrocken zijnde van WalviiTchen,
om dat dele Dieren de geheele Zee door-
loopen , gelijck het zeewater het geheele
aerdrij ck om vanghi.
Hy hout den ouAen Zeeman , óm te vcr-
toonen , dat de Oceamts geleyt van de Walle-
viffchen door de groote zee,oock rijk is van
veele zeepaerden en een groote hoop Nim-
phen, die d'een en d'ander re kennen geven,
de groote eygenfchappen en verfcheydene
toevallen der wateren die dikwils gebeuren.
De K°etfe vm de Liefde, αψ Petrarcha
afmaelu
'tj^leyn Boefje'n fat dm braefgecierU
J^l^iens J^ets met vlammen Wrfi doorfw'ieri^
Mm 3
l^oetfe 'Van den mtuevl^chen iagh, Sic.
Paerd 15 het begin van den Morgenilond,
de dampen verdrijft , die van cler aerde
pp gelicht worden, terwijl de Sonne op weg
?s,want door'tvertrecken vmi^uroraCoo
de Hemel root. |
-ocr page 290-
|
»78
Waervow Var "witte kleffers girigen :
Hy had lyn kpokerof ^ijn zy.
En met zijn f ïjl en boogh kgii hy.
Schild, Helm en alle βαεί doordringen.
Twee -vleugels voerd' hy op z'j" rugh,
Van duyfent verwen : Naecltf en vlugh,
Ontflac^hy 't hert l/an alle dingen.
De I^oetfe van de Kuysheyd, uyt Petrarcha.
E En fchoone Vrouwe in'r wit gekleet,
voortgetrocken zijnde van twee Een-
horens , houdende in haar rechter hand een
Palmtack, en met de flincker een fchild van
Criftal, al waer in 't midden een pijlaer van
Jaffis ftaet, en voor haere voeten leyt een
Cupido gebonden, mette hand op den rug-
fe, en mette boogh en pijlen in ftucken ge-
roocken.
Men foude noch veele op defe ftofFe kon-
nen by brengen , maer om dat het ibo een
beroemt Man is, moet hy fonder eenige an-
dere verklaringe oock piaetle hebben.
Koei/e van de Dood, uyt Petrarcha..
De Dood wort geilek op eenen Waegen,
die van twee iwarte Offen wort voort-
getrocken,met een Seyiren,daer men 't koo-
ren mede maeyt, in der hand, waer op ver-
fcheyden perfoonen dood leggen , als Pauf-
icn,Keyièrs, Koningen,Cardinalen,Princen,
en Heeren, &c. oock flechte perfoonen, ge-
lij ck Horatius finght :
De Dood /(/opf omerfaeghtaen 't Hof,
En roept Menarch:ghy moeter of,
Dees "wegh vooryder is gemeen.
De Prins moet met den Beedlaer heen.
Statini finght in fijne Thebmde·.
Door duy[ènf\vegenpranght de Dood,
En brenght ons in een dfheve nood :
Door kr^gh, door honger, peil en brand,
Soo helpt zy menigh menjch van
De J^oetfe van F A Μ A of 't Geruchte,
uyt Petrarcha,
De F a μ a op de maniere, als wy die-
felve op zijne plaets hebben geftelt,
ftaende op een Koets,die van twee Elephan- |
ISO.
E En ichoon longhman met veelderleys
verwen gekleet,ftaende in 't midden van
een bloemrijcke en groene weyde,hebbende
op't hoofd een krans van Rooien, die'er be-
ginnen open te gaen.
De Lach is een kind van de vrolijckheyt
en een veripreyinge van Ihelle geeften , die
in 't middelrift beweeght worden , uyt oor-
iaecke van de verwonderinge , die de mid-
delfte finnen daer uyt ontfangen.
De Lach wort longh gelchildert, om dan
de teere en jonge leughd, meeft tot lacchen
is genegen , 't welck ten meeftendeel van de
vrolijckheyt heerkomt. Daerom wort by
longh en fchoon gefchildert.
De Velden worden gefeydt te lacchen,
wanneer zy groen werden , en de bloemen,
wanneer die fich openen : en daerom paiTeii
zy beyde op dit beeld.
Riso. Lach,
"C En longhsken in t groen gekleet, met
X^eenBonnetjen op 't noofd,dat met aller-
hande 1
en ong
onmaetige lach plagh '
de fpreucke der wij ièn : abmdat in ore fiul»
torum, Dat is : De Mnd àr Sotten is vol Lach,
Riso. Lach,
E En vrolijcke en ichoone jonge Vrouwe»'
houdende in d'eenehafid eenMaskemet
een omgedraeyt en lelijck backhuys, want
Oe Koetfe vm de Kuysheyt, éc»
Koetfe van de Tijd, uyt Petrarcha.
E En oud, Man met tweegroote vleugels
aen de ichouderen, leunende op tvve"
kruyskens, houdende op 'r hoofd een Sand-
looper, llaende op een Koets, die van twee
fnelle Herten wort voortgetrocken.
I^etfe van de Godheyt, Petrarcha.
De Vaeder, Soon, en boven diefelve , de
H.Geeft, vportgetrpcken zijnde van
de vier Euangeliiien.
ten wort voortgetrocken. En aJfoowydit de lelijckheyt en onbetaemlijckheyt isfon-
elders hebben verklaert, fait onnoodigh dereere of achtbaerheyt, gelijck c^^ri/to/rf
gijn, dit te herkaejen. over den lach,feyt,en 4aer by fai defe fpreg |
-ocr page 291-
ZijigelaegenJmderltB. Ldnd-hefchnjvlnge. Limdböuw'mge, 279
Geografh'ia\% een konft,diegebruyckt worc
om de Landen te belchrijven en re onder-
icheyden, gelijckdaer zijn, Pro vintien, Ste-
den , Havens , Ze'en, Eylanden , Bergen,
Meyren, Vloeden &c.
Oud wort zy gemaelt, om haer oudheyt
te bewijien , want in 't eerfte werck dat de
Almachtige Schepper dede , deelde hy het
Chaos of de woefte romp, en icheyde de vier
hoofdftoffen, als Vier, Locht,Aerd,en Wae-
ter,€rc. en tot teycken daer van, hebben wy
de aerdiche Globe geilek, en haer oock,nae
het aerdrijck gekleet, want Gea, bediet in 'r
ven,
't welck door de maete en palTer uytgedrukt
zijnde, hier in al haere vverckinge beftaet.
Alfoo dat Geographia alleene is , een befchrij-
vinge van het geichapehe Aerdrijck, "Zee;
Water en Locht, 't welck totte woonplaets
der Creaturen gefch apen is.
Zy hout in de ilincker hand een Geome-
trilch quadrant, want daer door komtmen
tot waerachtige kenniffe van de langhte,
wijde, hooghte, en diepte te nemen,Ü^c. en·
druckt door haer gebruyck re gelijck uyc
al 't geene de Geographie in lïch bevat.
Agricoltura. Landhou-werye.
E En Vrouwe met een kleed van verichey-
den planten gevlochten,met een fchoone
krans van koorenayren en ander graen, mee
Pompoenen en Druyven , draegende een
fpaede leer aerdigh op de ichouderen ^ heb-
bende in d'ander hand een fnoeymes, en op
der aerde fai een ploegh-yfer leggen.
Landbouwerie is een kOnft de aerde te
bouwen, te laeyen en allerhande flagh van
boomen en kruyden te planten en te heegen,
lettende op den tijd , plaets en andere din-
gen. 't Kleed van allerleye planten gewe-
ven , en een Krans van koorenayren op't
hoofd, zijn altefaemen rijckdommen van de
Landbouwerie.
Gducl(igh'Wdi dees feughd daer aen.
Wiens heylheβotιt in boom of graen,
lèyt de Poeet Propeniui.
De Spaede wort haer over de fchoude-
ren gegeven , en het Snoeymes in de hand,
en de Ploegh aen d'ander fyde, om dat din
wercktuygen zijn, noodigh tot de Land-
bouwerie,
Agr»
----^.jw ------(3— aeruijjcis. gcwcci., wìiiil ijrra , uccllcl
''nRen,die toegeleyt zijn om zijn evennaeile Qj-j^^ ^ en Grapho, bediet fchrij
befchaedigen, en daerom is zy ^wapent, ■ "
^in dat zy al gereet ftaet metten Pogniaert
^tï Pijlen te quetfen, foo wel die daer na by,
die daer verre afzijn.
Zy heeft een Vos op haeren Helm , om
^at liaere vooriiaemfte gedachten tot loof-
neyt ftrecken.
De dicke nevel, is de flilligheyt en ver-
•^orgen gangh , die den wegh totte liftige
^enilagen (eecker maeckt.
De Slange gelijckt de liftige,nae't gemeen
'preeckwoord , latet atiguis in herha, dat is, daer
Huylt een boef/en onder , 't welck van de uy tleg-
Eers op de liftige gepaft wort.
Insidie. Liflige laegen,
ï? En gewaepende Vrouwe, die aen haer
■^üinck er arm een ichild hout, en met haer
^^chter hand een net, 't welck van d'Oude
^oor een teycken van een liftige aenflagh
genomen wort.
Wanneer Pittacm, zijnde eene van de feven
^ijièn van Griecken,met Phrino in 'r gevecht
Jpude treden , die een Man was van groote
.^pperheyt,wefende Capiteyn van de Athe-
'^ienfen, foo droegh Pittaeu! een net onder
^•ijn Schild, en als hy zijn open fagh , wierp
ρ 't Phrino overzijn4ioofd, en heeft hem al-
loo overwonnen.
GeogRAPHIA ef Land-befchrijvinge,
J? En oude Vrouwe die met aerd-verwe
•^gekleetis, en die by haerevoeten een
^erdfche Globe heeft, houdende m de rech-
hand een Paifer, waer mede zy de Globe
afmeeten, en in de ilincker houdfe een
^eoinetrifch «juadrant.
ïieftaen: ^mara rifu tempera. De bittere din-
δ^η ilildy met lacchen maetigen.
Insidie. Uilige laegen, hinder Uff.
Ρ En gewapende Vrouwe, die een Vos op
j^haeren Helm heeft,rontom met een dic-
nevel befet, houdende een bloote Po-
^niaert in de rechter hand , en in de llincker
^rie pijlen : op de aerde fai een Slange leg-
den, wiens hoofd, tuflchen de groene kruy-
^en, een weynigh uytfteeckt.
Liftige aenflaegen, zijn verborgen hande-
-ocr page 292-
Landhouro. AoRiCotTUBA.
|
Agricoltura.
E En Vrouwe in 't geel gekleet, met een
krans op 't hoofd van koorenayren,hou-
dende een'Seyffen inde rechterhand, in
d'ander een Overv:loets horen vol vruchten,
bloemen en blaeders.
De geele ver-we van 't kleed wort geno-
men voor de geiijckniiTe van "t rijpe koren,
als wanneer de Landbouwer befigi is , om
de belooninge van zijnen arbeytt'faemente
vergaederen. Waer over Cnes van de oude
Poeren wort geel geheeten. /
Landhmnvs'oefnmg, nae de Medaglie van
Gordiams,
E En ftaende Vrouwe,met bloote open ar-
men, vertoonende twee Dieren diewelc-
ke voor haere voeten ftaen, te weeten , van
d'eene fyde een Stier , van d'ander fyde een
Leeuw.
De Lceinv bediet de Aerde, want de Oude
.verfierden, dat de karre van de Goddinne
Cibele voortgetrocken wierde van tvi ee Leeu-
wen , en daer door verftonden zy de Land-
bouwerie. De Stier vertoont den arbeydt
van't Aerdrijck te ploegen,en de aerde waer
uyt ons de nuttigheyr van 't kooren komt,
dat met vlijtigheyt is ingelaemelt,
Agricoltura. Lmdbouiv.
E En Vrouw in 't groen gekleet met een
krans van kooren-ayren om 't hoofd,
houdende in de ilincker hand een circkel
Elette twaelf hemels teyckenen,omarmende
mette rechter hand een boomken , 't vvelck
bloeyt,iiende daer op dat het felvevaflitaet.
Ter.fyden haer leyt een ploegh.
Het groene kleed bediet de Hope,fonder
dewelcke niemant foude gevonden werden,
die^iuimermeer de floverye van den arbeyd
en "t land te bouwen , foude willen by der
hand nemen.
Dc krans met kooren-ayren , wort voor
het voornaenifte wit van deiè konft geno-
men,'tvveick is, om het graen te vermenigh-
vuldigen , dat noodigh is, om den M^nfche
by 't leven te onderhouden.
. Het omarmen van 't bloeyende boom-
ken , datfe fterck aenfiet, bediet de Liefde
van den Ackerbouw ontrent de boomen,
diewelcke zijn als haere Dochters,waer v^^
zy de rijpe vruchten ver wacht,die de bloey-
fels haer beloven. |
De twaelf Hemels teyckenen zijn de ver-
anderingen en de iayfoenen van't laer : waeï
nae de Landbouwerye wort aengemerckr»
De Ploegh vvorter, als een voornaemfte In-
ftrument, by defe konft gevoeght.
Longanimità. Langhmoedigheyt,
E En bedaegde Vrouwe, fittende op eene»
fteen , met de oogen ten Hemel opgefla·'
gen, en de armen van een, hebbende de han-
den verheven.
De Langhmoedigheyt is van den Apoftei
Pw/iii,den Galaten onder de twaelf vruchten
van den H. Geeft,aengeprefen : en O.Thom<0
ièyt, datfe een Deughd is, waer door een
Menich vermagh te komen tot alle dingen,
hoe fwaer die/elve oock mogen 2ijn,alwaert
ichoon dat het oock lange foude mogen
vertoeven. En ^nfelmiis uytleggende de
plaetfe Galat. J feyt, Langmoedi^heyt is een
anghfaemheyt van't gemoed, 'twelckdo
tegen- |
-ocr page 293-
|
ichrijvefs. Dian.Certofiimsieght" del.angli-
iiioedigheyt is met de hope vergefelichapt,
"icwelcke doet, dat v^'y ren eynde toe de
8oederen,die ons, van God onien Heere,be-
jooft zijn ^ verwachten ; en daerom fchijnt
datdefe Deughd , meer op de hope en
heyt yerdraeght het quaede,de verfmaedin-
, en de tegenwoordige quellingen totten
®Fnde toe. Doch alfoo het niet genoegh is.
^lleene het tegenwoordigh verdragen , foo
i^oetfe te vreeden zijn, in alles, en foo lange
F^id als het den Heere believen fai. Daerom
^fie oock bedaeght gemaeckt, fittende op
^enen fteen.
Zy wort gemaelt datie de oogen ten He-
'^"■el flaet,waer mede zy fich toepaft 't geene
Daviti ieght, God is langhmoedigh en van
Sfooter barmhertigheyt, ten eynde zy de
.^^puwige goederen, die van God belooft
^ijn, magh verkrijgen.
Mette handen wortiê verheven geilek,
Oto de hope die haer vergefelfchapt : want
^et fchijnt, dat zy die in korter rijd op defe
herrek fai verwachten.
Τ A R D 1 τ A. Langhfamhcyt.
E En Vrouwe in 't blaeii gekleet, hebbende
een breed weeièn en voorhoofd , rijden-
de op eene groote Schildpadde , die zy met
®en toom beftiert, en ial gekroont zijn met
Jpjuben,een boom die haer vrucht ièer lang-
'^em voortbrenght.
Β 1 A S10 Ν O V I τ I ο S O, ie/ïer ifo
fchaitdigh is.
E En oud mager en bleeck Man metten
mond open, nae de aerde gebogen, daer
met een ftock op ilaet, die hy in de hand
^eeft. Aldus beelden de Oude Momus af,dcn
^od der lafteringe en beriφinge , weiènde
kleed vol oogen en ooren.
Oud wort hy gemaelt, want het is den
Ouden eygen, om altijd andere luyden din-
toom te geven aendejeughdelijcke bnge-
bondenheyt. |
Hy wort oock oud gemaeckt, om dat
d'Ouderdom de Winter gelijck is, die de tij-
den berooft van alle gelegentheyt van play-
ller en aengcnaemheyt.
Hy is dor en bleeck , om dat hy, die daer
op het goed fiet, als de vreefe,iloutigheyt of laftert, dickwijls daer toe vervalt , endac
Iwaermoedigheyt doet. Maer de lijdiaem- door de Nijdigheydt, die by nae, altijd de
laftringe opwroet.
Hy ftaet met den mond open , wefende
't kleed , als geièyt is, met tongen , oogen
en ooren : Want de Laftringe is altijt vaer-
digh om te hooren en te iien, en eens anders
lof, van wat perioon het oock magh wefen,
te laftren en te verminderen.
Hy liet nae der aerde, om dat het oogh-
wit van den Lafteraer, niet anders als ver-
acht kan wefen, leunende ren meeftendeele
öp den dorren ftock van de quaedlpreec-
kentheyt.
C A L u Μ Ν IA. La^emge, ^chterlilap,
E En fittende Vrouwe, vervaerlijck van ge-
ficht,ftekende haer venijnige tonge verre
uyt den mond , die als een adder gefplift is.
Arm en flecht van kleederen iife, diege-
fcheurt en gebroken zijn , van roeftige ver-
we , diergelijcke heeftle mede om haer
hoofd getogen , daer zy 't aengeficht mede
beichaduwt : om haer bloote hals heeft zy
een baft in plaets van een perlfnoer,aen hare
ooren heeftfe twee heeckels hangen , en in
haer rechterhand een dagge,en in haer ilinc-
ker een Schalmeye met een Muys.
De Lafteringe van ^pel/es vindy int lange
by C. Κ ü/Wct beichreven. °
Calhmnia of La^ermgh, iJchterj((!ap,
E En Vrouwe die een verftoort geficht
vertoont, houdende in haer ilincker hand
een ontfteecken fackel, en met haer rechtec
hand vatiê een naeckt kindekeii by de hay-
ren, datfe bind r vvelck kindeken de handen
ilaet ten Hemel, enaen d'ander-fydeftaec
eenfiafiliic,
Ν η Met ■
Lmghfaemhep. Lafierìnge, Jchierklap,^c. 2S1
^cgenilrijdige dingen geduldelijk verdraegt, gen te lafteren , of om datfe haere wijsheyd
^ΛΠ langer hand de eeuwige belooninge ver- kennen , die zy , door eervaerentheyt van
J'ichtende, En 'r fchijnt'wel of zy diefelve veele laeren,hebben geleerc,of om de voor-
"ciiglid is, als de Geduldigheyt. ]S%ttemin gaende Ouder of rijd te 'prijièn , of om een
ïpD iiFc verfcheyden , nae't feggen van deiè ------ -------------_ |
-ocr page 294-
|
Met een verftoorr geficht wortie gefchil-
dert, want zy koinc voort uyt toorn en
■wraeckgierigheyt.
De bVandende fackel vertoont, dat de la-
fteringe een bequaem wercktuygh is om het
Vier van tweedracht, tot ondergangh van
Landen en Koninghrijcken, t'ontfteken.
Dat zy het naeckte kindeken by de hay-
ren te rugge treckt, 't welck de handen ten
Hemel heft, daer mede geeftfe te verftaen,
datie niet anders doet,als de eere van de on-
nooiele te verfchearen. Datiê ter iyden haer
een Bafdïjim heeft, daer van geeft Pkrim ree-
den, om dat de Egyptilchè Prieilersjdit dier
de laftèringe toevoeghden , want gelijck de
'Bafdifc ^ fonder re bijten , den Meniche van
verre,alleen door 't gefichte ichaedelijck is,
alibo isoockdeLaftèraer of Achterklapper,
die den Princen beimelijck in de ooren luy-
fteren , en brengen, die geene, die zy willen
befwaeren, lifteiijck, in 't verdriet, die oock
daer door ichaede,verderf,pijninge,en dick-
wijls den dood verkrijgen,ionder datfe daer
tiyc konnen werden geholpen : ohbewuil
zij nde van al deie bedriegerie, die al in haer
afwelen gelchiet : gelijckmen oock 't fel ve
in veele hoven liet gebeuren; waer over He~
roi&i«i fprekende van de lafteringe,aldus leyt,
Wf Achterklapper doet den befchddigden ongelijck , de-
•Wtjl hy hem in K'jn afwefen befchuldight.
O τ i o, Leedigheyt,
"P En oud Man in 't geel gekleed met een
X-Momaenficht, hebbende dwars over de
fchouderen een blauwe band, met een Pha-
fant op den helm , in de rechter hand een
geele Fackel, die uytgeblufl:is,en inde flinc-
ker een Ovael in een gulden veld , waer in
een Ratte is.gemaelt, met het opichrift, m-
j«iV/d Mcluptas, of ongerufie "wellufl.
O, τ i o. Leedigheft.
ΈΕπ vet en fwaerlij vigh Man,iittende,met
een fchild gedekt,dat vol flitfen en Pijlen
fteeckt, die van alle fijden daer op geicho-
ten zijn,als of de Leedigheyd een Ichild was
van alle fchande en fonde. Vett wort hy
gemaelr,om reeden aireede geCeyz, en aldus
Biaeltiê ^^ήοβο af :
In defe Herbergh leyt de duyflre floep en ronckf,
Mn^ampjack^ van ter p,êe luy en leedigh ignc^. |
Het fchild vol pijlen vertóont, dat een
Leedigh Menfch silie ellenden op hem laet
komen. Ten eerfcen om dat hy gedenckc
dat hy lal worden verlicht door de Leedig'
heyt en door tijdverquiii:inge,doch weyni^h
op 't einde dar hy noch heeft te leven , 't zy
dat hy het met lof of met lafter,met eere of
met fchande, metichadeof met voordeel
overbrenght. En overmits zijn quaed inge-
kanckertis, lbo is 't niet van noode dat
ièlve te genefen met aderlaten of met kop-
jen, maer hy heeft genoegen , dat het al-
, enskens, allenskens, tot zijne groote ichan-
de verteere en vergaet, tot verdriet van ds
Vrienden, en lafteringe van zijn ièlve en van
zijn huysgefin. Otia dmtvitia. Leedigheyt is
des Duyvels oorkuflèn.
O τ i o.
E En quali] ck gekleet longhman, die met-
ter hoofd geboogen en'ontdeckt, beyde-
handen in zij nèn boefem hout.
O τ i oi Leedigheyt.
■p En Vett longelingh, fittende in een duy-
JUftere plaetie, die mette flincker ellebogs
op een Vareken leunt, dat ter fijden hem op
der aerde leyt uytgeftreckt, krabbende met-
te felve hand zijnen kop , weièndeièer flae-
perigh.
long wort hy gefch!ldert,als die gene die'c
ongemack des ouderdoms noch niet heeft
geproeft.Vet is hy,om dat hem noch de be-
kommering en ibrge.door altegroote belig'
heyt,niet in't hooft maelt,en dat het verftant
door de verlpreydinge van 't bloed door de
leeden, geen hinder gefchiet· Hy fitt in een
duyftere plaets, om dat een leedigh Menich
niet bequaem is, om eerlijcke en heerlijcke
werckenuyt te voeren. Waer door het ge-
fchiet dat hy zijn leven vèracht, en als in
't duyfter, doorbrenght. Hy leunt op een
Vereken,om dat eenleedigh Menich,by den
ommegangh van andere Menichen , doof
zijn vadficheyt entraegheyd, een Verckea.
gelijckt.
't Is het gevoelen van t^riHoteUs, dat dit
dier,uyt zijn geficht-kenninge,het ^derbot-
fte is van allen. Defgelijx is de Leedige
meede , als diegantfoh geen treek heeft: tot
eenige prijllijcke oefningen ; En |
-ocr page 295-
|
beeft,oock anders niet denekt als met fchoc-
■ ^en en fwelgen zijn luft en geyllieyt te ver-
iMigen, alfoo geeft de Menfch , die van de
i-.eedig!,eyt befecen wort, iich felve aen de
^'eiluften en zijne eygenetjegeerlijckheeden
, met verlies e'n'fchaede van zijn eygen
«ere.
Hy krabt den kop, als eene die qualijck
raed weet,hebbende geen wijsheyd geleert,
'pulende zijnen meeften tijd in 't peinfen en
^^'^rleggen, ΓηΙχ,Γοο hy iet goeds bedenckt,
•po is't doch onnut en komt niet voor den
maer foo 't iet quaeds is, foo is 't zijn
®ygen eere en goede naeme fchaedelijck.
O τ i o. Leedigheyt.
Ρ En Vet en Lij vigh longhman, leggende
-^op der aerde,hei)bende tot fijn kleet een
• ^rckens huyd, en voor hem leyt een ver-
toeft ploeghylèr.
^ Boven is van de Vettigheyd , en yan't
■^^rcken gefproken,alleen willen wy ieggen
de eygen beteykeniffe van de Leedig-
J}2yd, is als een verroert ploeghyfer : gelijck
dier en tegen een fuyver en net ploeghyièr
^cti teyken is van werckingeen beficheyt :
^ant dit is onfe voornaemile werck om die
"ingen te doen , die 't leven aengaen. En
Selijck het ploeghyfer verroert wort,door 't
^iec beligen , even alfoo wort oock een
l^enfch , die daer flof is in 't doen wat eer-
"jck is , want hy volght 'tgeene oneerlijck
^fi ichandigh is, fich over gevende toe een
jOof van de leedigheyd, jaetot alle larter en
'chande: makende alfoo dat hy God en den
r^enichen een walge zy. En deiè leedicheyt
J? niet anders als een traegheyt des ver-
"^nds, die de finnen niet ftiert, nae den
om deughdlijck te leven , waer inzy
als veriöpen zijn , en 'r geene noch er-
S^er is,ibo drijftfe dienoch van den rechten
Jl^sgh af : Waer over S. Gregor'm ieyr, de keàg-
'l^yt is een graf vm een levend Meufche, en de Schrift
*eyt, dat de leedigheyt al het qiiaedde Wenend heeft
fileert.
De leedigheyt wort hier in defe plaetiè
niet genomen voor de fpieglinge of Con-
*cmpLtie, gelijck Scipio de groote,die al fcher-
fende heeft genomen, feggende van fich fel-
Ve, ώί hy danalder>ìώìβ leeàgh uviS, "Wanneerhy lee-
yvas. WiJOieade te Kemien geven J hoe
183 |
hy minder werck hadde , <lit hy dm te ,
meerder befigheyt hadde in de fpieglinge^
En van deiè leedigheyt vei'blijden fich alice-
ne die geene, diedoordelefingevanveele
boecken, en om hooge en eedele dingen te
verftaen , fich hier in alleen onderhouden,
fonder van andere faecken veel werx te
maecken , als van de tonge en de penne : en
dar rotte Godvruchrigheydt, Godsdienft,
Godlij cke yver entotte gemeenichap der
Menfchen, en in 't kort, tot al het geene
wat goed en heylfaem onder deiè ellendig-
heden , en dit fterflijcke leven magh werden
genaemt,
Doci lit 4. Leerfaemheyt.
E En longh Maegdeken, in 't wit ilecht-
lijck gekleet, iftaende met beyde arme»
copen, ds of zy iet wilde omarmen , dac
haer van vooren getoont wert, fich met een
eerbiedigh bewijs, daer nae buygende,·heb-
bende een Ipiegel voor de borii, in plaets
van eedele gerteenten.
Het hoofd hulfel fai fchoon en heerlijck
geciert weièn, waer op feer aerdig een Pe-
roquijn,zijnde een kleine flagh van Papega-
jen, falgemaeckt wefen of een Exter, onder
de Voeten falie een Verckén hebben.
De Leerfaemheyt is niet anders als een
fnellicheyt des verftands en een vaerdige
kenniffe van voorgeftelde dingen, r^riftoteles
wil darfè is een gauwicheyd en vaerdigheyd
van de overweginge , zijnde van hem ge-
naemt naerrtichèyt.gauvvicheyt en fcherpfin-
nicheyd des verftands ; welck verftand , ge-
lijck Galenus feyt, wort veroorfieckt, om dat
de herffenen teer en dun zijn,gelijck de bot-
tigheyd komt van de dicke herifenen : ea
voor foo veel de Leerfaemheyt een Maegh-
deken wort gefchildert, gefchier, om dat de
leughd faerte en reed ere herffenen . heeft, en
dat uyt ooriake van haere vochticheyd : en
daerom ièght t^rgent€rm,de kinderen xijn vaerdigh
en licht om te keren , maer de Oude feer fyvaer en onbe-
quaem.Endk gefchiet ook mette Planten,hoe
jonger die felve zijn , hoe beter die zijn te
biiygen , en tot foodanigen rechticheyt te
brengen, als men begeei't : Anders wort zy
oock jongh gemaeckt, om dat in de jeughd
de geeften veel vaerdigeren w.ickerderzijn,.
als opgetrocken zijnde van'tdunfte en't
beetftebioedj gelijck mede dejeughdbe-
isl η a quaeraer
Leedigheyt. O τ i ο. Leerfaemheyt. Docilità. |
-ocr page 296-
|
quaemer is, torte noodige oeffeningen,van
cingcn die zy leert. Waer over diefclve
iArgmterim de oorfaecken van de Leeriaem-
heyt ftelt, feggende, d'eerfte is de vochtig-
hcyt en fachtigheyt van deherirenen,gelijck
gefey't is : de tweede oorfaecke is, het ge-
bouw en maeckinge deffelven. Waer over
Galemis iêyt , Ky vj» in 't verflandgequetfl, dtcixclcke
ofte grooten of te l^leynen hoofd hebbeit. De derde
reden is,de humeuren en de geeften: 't vvelck
van ^r'ifloteks mede is beveftight, ieggende,
die Okren ^ijn eedelÌl -van "verfland, dicwélcke een ftiyver
en dun bloed hebben. De vierde reeden is de oef-
ninge , want hy iëyt dat het gebruyck de al-
derbelie LeermeéiÌer is, om te leeren en te
onderwijfen , 't welck Hfpocrates, Gaìemu en
Plato wijtloopigh verhaelen.
Het fiechte en witte kleed met het bewijs
van ilch te vernederen en buygen voor een
ander,drucktuyr,dat de Leeriaemheyt lich-
telijck aenncemt wat ftofFe of konft het zy,
'c zy geleertheyt of handwerck.
Zy hout de armen open , óm alles te om-
vatten, om uyt te drucken, de vaerdigheyt,
niet alleen van te ontfangen, al 't geene haer
van 't verftand wort voorgeftelt, maer oock
van alles wat haer ilechts wort vertoont. De
Spiegel draeghtiè voor de borii, om dat,ge-
lijck de Spiegel alle gedaenten aenneemt die
haer worden vertoont, alfoo neemt de leer-
lingh de beeldenis van alle dingen aen.Waer
over z^rgenteriM feyt : De herffencn nement met an-
ders aen , ah het οοφ de yerwen ^ en de Spiegel de ge-
daenten.
De fchoone vercieringe op 't hoofd , be-
diet de fchoonheydt van 't verftand en de
■kracht van de memorie, want nae QuMliani
ieggen, zijn deteyckens, van de I.eeriaeme,
iwee, te weten de memorie ofgeheugnjife,
cn de naevolginge j maer de memorie,heeft
twee Deughden , re weten om lichtlijck te
vatten en vaftelijck te bewaeren. Van 't eer-
ite leyt <^riiioteles , die [acht van vlees \ijn, ζήη be-
ytaemii om te begrijpen, en van't tweede ieyt hy,
dieTijn feer'verilandtgh dievvelcke de herfenen van
dicke gedeelten hebben , en van koude en drooge tem-
feratuyre of gemaetigtheyt. Tot wekkers beve-
ftinge Avicenna fèyt, ten eerflen heeft de aentrec-
kende kracht vochtigheyt van mode, maer de behou-
dende kracht, drooghte· |
Op't hoofd houdfe feer aerdig een Pero-
^uer of Papegaeytjen, oin dat defe Vogelen
ièerleeriaen zijn,om de ijiraecke te leeren»
en de Menichlijcke ftemine nae te bootfen :
waer van Ad. ddhi Cafa aldus linght :
De bonte Fitpegaey geciert met vreemde veer en.
Die kan als vreemdeltng,ons Moeders taele leeren.
Van den Exter feyt Phmm , datfe veel eerder
fpreecken, vermaeck hebbende in de woor-
den, dieie leeren , en zy oefnen iich naerlic-
lijck om de Menfchlijcke fpraecke uyr te
drucken. En dat defe naebootfinge noodigh
isaen deLeerfaeniheyt,ièyt Qumtdianus.
2 S4 Lêêrptmheyt. Π ο C i l i τ a. Lsêrlnge. D ο τ τ r i i? a.
Zy hout een Swijn.óf Vareken onder de
voeten, om datfe de bottigheyt veracht en
met voeten treer. Waer over Pierius feyt,
dat de Oude hebben gewilt,dat het Vareken
een beeld foude zijn van debottigheyt : ge-
lijck oock by de Geiicht-kennefs het voor-
hoofd van een Vereken , te weten kort en
fteylhayrigh,een klaer teycken is van de on-
leeriaemheyt en grovigheyr desverftands.
Wefende dit Dier het'botfte en plompfte
van alle andere,en gantfch onleerfaem.
; En bedaeghde Vrouwe in Violet of Pur-
.per root gekleet,fittende,met opgellagen
' armenj |
-ocr page 297-
|
Jiaere Ichoor een opgellagen boeck^
den klaeren hemcl,groote η
^^n dauw druppelen neder vallen.
. t Bedaeghd ouder vertoont, dat de lee-
^'nge lanoe tijd behoeft eer zykangevatt
borden. ^ ^ : ^ ^^ ,
Purper rootbediet deftigheyt,'t welcke
cieraet is van de leeringe.
, tOpeneboeck en de opgeflagen Armen
^fucken uyc dat de leeringe, uythaer iel ve,
^eermildis.
De Scepter mette Son, daer boven , is
kenteycken van heerfchappie , die de
'geringe heeft over de verfchrickinge van
"Cn Nacht der onwetenheyt.
Leerìnge. Dottrina. Leiterhnfl. Grammatica. 285-
'Y^en, als offe icaiant wilde omhelfen, hou- wetentheyt des Volcx: onder de welcke de-
Oende m de rechter hand een Scepter, waer fe alleen eeluckigh is , die foo veele kan fien
Ont· k--------„ ^ t ·, ■ 1 ® i - ____ _i ......____
Het nederdaelen der dauws druppelen
^yten hemel, vertoont doOr 't aenfien der
maeckt oock de leeringe,de buyghfaeme
j'^rftanden , doch met haer eygen wille ,van
^aer fel ve vaft en rijck , maer die uyter na-
ïuyre plomperts ziin,laetfe verloren gaen. |
ftruyckelen. En met reeden \Vort de Leerin-
ge by de Vlamme vergeleken , want zy wijft
tle Ziele den weg , en maecktfe oock leven-
digh,en verliefl: oock van haer licht nietjOm
een ander zijn kaerie te ontileken»
Grammatica. LaterkonB.
E En Vrouwe die een brief in de rechter
hand hout, alwaer in Latijniche letteren
geichreven is , Vux Uterata & artïculata debito mo-
do fronuntiata , hebbende in de (lincker hand
een roede, loopende uyt hac'reborftveel
melx.
De iìjreuck, als boven , verklaert en be-
paelr het wefen van de Letterkonft : En de
Roede bewijft, dat als men in't begin de.
1_____ ____ ________----
Jiat boven op een Sonne ftaet. Hebbende in als eenoecrhis, om al wandelende niet tc
Jiaere f ' - ' ' - 0. . 0 „ , . , τ ·
Miyt den klaeren 'hemel,groote menichte
^Syptenaeren , gelijck Orits cJp.oUo verhaelt, kinderen leert, moetm'en dickwijls deVoede
I.eeringe, vvant gelijck de dauw dejonge gebruycken', die haer totte onderwijiinge
planten murw maeckt en de oude hart, al- fchickt en bequaem maeckt.
De melck die .uy te borften vloey t, bediet
dat de ibeticheyd van de Wetenichap uyte
borii komt, en uyt de ingewanden van de
Grammatica of Letterkonft. |
|
Dottrina. Lmmgc.
p Vrouwe in 't goud gekleet, die in de
■.üncker hand een fioiickrende vlam een
om leegh hout,fulx dat een naeckt
•kindeken,daer by een kaerfe ontfteeckt. En
^''jft deie Vrouwe aen't kindeken eèn rechte
\Vegh , in 't midden van een groote duyfter-
"iiie.
Het guide kleed gelijckt de fuyverheyt
^an de Leeringe, waer in de naeckte waer-
leyt gefocht wort, vertoonende te gelijck
na^e waerdicheyt.
, vlamme c ie zy om leegh in de hand
^^^fc, alwaer een jongsken een kaerfe by
ontfteeckt, is het licht der Wijsheyd, dat
net fwacke verftand wort mede gedeelt, of
niet bequaem genoegh is, als noch zijn-
de ingewickelt in flechte en kindfche din-
gen,die noch al te laegh en veracht zijn.
, Zy wijfl: het kindeken den rechten wegh
"er waerheyt, aen 't felve waerfchouwende
^oor de fteyke der dolingen, dieder is in Ü En Vrouwe op die felfde maniere ge-
ve ς-iicije duyftemüre van de gemeene on-i ii>in?,elt,al5 wy de deughd op haere plaetfe |
Grammatica. LettcrkonSï.
E En Vrouwe die in haer rechter hand een
vyle hout,enin de ilincker een Vatt,waer
uyt zy waeter- giet op een teeder fpruyt-
jen.
Grammatica is de eerfte van de vrye kon-
ften, en wort genaemt een regel en reeden,
van datmen ial klaer uyte borft Ipreecken.
De vyle vertoont, dat de Grammatica hec
verftand opweckt en icharp maeckt. En
het waetervatt is een kenteyken, datmen de
plantjes van de jonge verftanden, die ter
werld komen , door de Grammatica doet op-
waifen, om datfe tezijnder rijd vruchten
van leeringe en wetenfchap fouden voort-
brengen,even gelijck als het waeter de,plan-
ten doet waffen.
Guida sicura de veri honor.
ναβε Leyper van de ^vane Bere, |
-ocr page 298-
|
2§6 Langh leven. V
hebben befchreven , met een Schild aen den
arm.waer op geichildert waeren twee Tem-
pels : d'eene van MarceUiu , van de Eere, en
d'andcr van de Deughd, fittende defe Vrouwe
op een Eyke : mette rechter hand om hoog,
wijftfè op eenige krijgskranflen,met fcepters
en Keyferlijcke wapenen,hoeden,mijters,en
andere waerdigheeden van eere , die aen de
tacken van dien boom hangen : alwaer een
letter-rol met dit opfchrift gellelt is Hmc om-
niii, dat is, hier van dacn k^mt alles. En bo ven haer
hoofd is een ander opichrift, daer in ftaet,
Me duce , dat is , door myngdeyt. 't Welck alles
vertoont,dat van ^«p'iffjden gever aller gun-
ften, wien oock defe boom was toegewijd,
of om wel te ièggen,van God ièlve.alle dele
eere en Werreltfche waerdigheyt, den Men-
fche, door het vaft geleyde der Deughd,
wierde toegevoegt; 't welck de bey de Tem-
pels oock te kennen gaven.Want de Tempel
die de Eere was toegevvijt, die hadde anders
geenen ingangh , als door den Tempel der
Deughd.
E En Vrouwe van een oud opficht, en op 't
'Oiids gekleet , houdende haer rechter
Loiid op eeo Hert, dat feer groote hoorens |
l o ν
heeft, met veele uytgelpreyde tacken, heb-
bende in de ilincker hand een kraeye.
Het antijciche kleed op de oude wijie be-
diet den verlopen tijd van veele laeren. Zy
hout haer rechter hand op 't hoofd van ee»
oud hert of hinde , dat hoorens heeft met
veele tacken, om daer door de langb.eyt des
levens te vertoonen, want dit Dier leeft
lange,en nae enige iêggen, foo werpt het al-
le laeren een taxken van de hoorens af, en
dit is feeker,dat hoe 't ouder wort, de hoo-
rens oock te dickeren tackiger worden. Zy
leven drie hondert laeren en mecr.Plmiui ver-
hack in 't VIII boeck xxxii cap. dat her be-
kent is dat de Herten een langh leven heb-
ben, en hy voeghrer by , dat voor hondert
laeren Herten gevangen zijn met goude
halsbanden, dieder van Jiiexamler Magnus
waeren geftelt geweeft,daer de huyd al was
over gewoflen. 't Selve verhaelt hy van
lyigatochlem den Tyran van Syracufa , die op
de jacht een Hart om hals bracht, dat een
kopere ringh om den hals hadde , alwaer
defe naeme was ingeiiieden , DiomedeS
Ar temide s. Wy hebben in de nieuwe
Hiftorien , dat Ciirc/si de vi Koningh van
Vranckrijck, by 't boich van Scnly een Hert
gevangen hadde, dat een vergulde Metale
halsband hadde met defe omfciirijvinge, ifoc
me Cic/ar dcmvit. Waer uyt dit ipreeckwoord
is voortgekomen , Ndi me tar.gtre^ Cicfaris fimi,
dat is. Koert my niet aen, kkhocr denK^fer toe.
Waer van Petrmha in zijn klinck-dichten
oock gewagh maeckt. Voordaeden, die
het lange leven der Herten te kennen ge-
ven :gelijck oock het leven der kraeykens
langh is : want zy leven veele laeren. En
daerom hebben wy een kraeyken op de
flincker hand,van defe Vrouwe,geftelt. Van
wekkers ouder als mede van der Herten,
yirgilius gewagh maeckt in eenige dichten
van't ouder der dieren, die hem worden
toegeichreven,dat een Man iês en negentigh
laer leeft, maer dat de klapachtige kraeye
dit négenmael te boven gaet,en dat hetHet?
vier maal foo lange leeft als de kraeye..
vita attiva. Het lefìge ofwf^-
Hjcl^ leven.
DAer zijn twee wegen die welcke ons
totte geluclifaligheyt brengen , en dele
zijn vericlieydendiick gevolght, nae de ver^
ichey- |
-ocr page 299-
|
ìlei wmUych leven.
^heydenheyt of van de genegentheyt, of
an de overtuygende reeden : en die wor-
en uytgedruckt, door de Naetne van liet
«^fjdat is van het wercklijcke, en Cot^temph-
"'^jdat is,van het overpeinfende leven : we-
j^nde beyde geprefen van onfen Saligmaker
• Chrijhi,^ in de Peribon van Marta en Amaria,
alhoewel Maria meer voor getrocken is.
Marta , die in haeren arbeyd befigh was,
is het niet te min waerdigh beloont en
geprefen te worden.
Wy maelen dan het Wercklijcke leven af,
'^st een grooten breed en hoed op 't hoofd,
«n een fclioppe over de fchoudei', leunende
"^ette flincker hand op't ftier van den ploeg,
ter fyden hem leyt verfcheyden boere-
^"ygh. Want de Landbouwerie is het alder-
Jioödigfte werck tot onderhout des Menfch-
jijcken Levens, en dat door de oefninge der
lieden, fonder dat de finnen daer mede be-
zijn , wordende gemeenlijckgepleeght
"y Boeren,die bot van verftant zijn.En kon-
den defe inftrumenten of wercktuygen ver-
^oonen het Mene,datter tot eenonderfchey-
kennifle van die dingen behoort,waer in
de noodruft, voortge-
Pfickelt zijnde, den wegh feernaerftelijck
in foo veele wegen heeft geopent, als de
^onftenen andere handwercken onderfchei-
^en worden.
Michel ^ngelm Buomrctta, vertoonde voor
'net Wercklijcke leven , aen de ièpulture of
graf van Julius de tweede,iea de dochter
Lahmi, 't welck een beeld is met een fpie-
gel in der hand , om te overwegen, hoemen
fich moet dragen in onfe handelingen : In de
■^nder hand nadfe een kransken van bloe-
öien, 't welck zijn de Denghden, diewelcke
®nfe leven verderen terwijl wy hier zijn, en
>ï>aecken 't ièlve nae den dood noch heer-
"jcker.
Hei Wtrcklijcke Leven,
C En Vrouwe met een becken en gietvat,
;~als of zy wilde waeter uytgieten,met de-
fpreucke Davids, Η β -vertrow
^"Ι handden en met mejen. Hier mede wil hy te
«ennen geven, dat Wy onfe handelingen
i»oeten doen met gewalfchen handen, dat
, fonder eygen baet, diewelcke dickwijls
Onfen goeden naeme befoedelen, verhinde-
ïende het goed vertrouwen van een goede |
Leven dat hort ts.
uytkomft, diemen doordeGodlijckegoe-
digheyt fonde verkrijgen: Want als men op-
recht te werck gaet,foo maeckt hy alle οηίβ
handelingen vooripoedigh.
E En Vrouwe van een jeughdigh opiicht,
gekroont met verfcheyden groene blae-
deren, hebbende voor de borft een kleyii
beeftjen als een Vliege, Hemorohtum genaemt,
of om beter te feggen, het kleed fai vol foo-
danige beeftjens weien,en inde rechter hantl
falfe een taxken met Roofen hebben , mee
dit Opichrift, ipfa dies apait, conficit iffa dies, dat
is, diefeive dagh opent de blocme,en diefelve dagh brengt^
fe ten eynd ; 't welck een fpreuke was vari den
Heere Frederico Cornaro Biifchop van Padua,
en in de flincker hand falfe het Vifchkea
Calamaro of Seppiahehhen.
I)eMenfch,gelijck oock alle andere die-
ren,is foodanigh Lief hebter van't leven,dat
hy dickwijls treurt, om dat het foo kort is.
Theophrafhi op zijn fterven leggende, klaegde
Over de nature,van datfe deri iierten en kray,-
kens.daer dòcli niet aen gelegen is,een langh
leven hadde verleent, maer den Menfche
die foo waerdieh was,hadfe een foo kort Ie- |
-ocr page 300-
|
ven Regeren , een tijd waer in'hy wel langer
konde.'/ijn, om alle konften en wecenichap-
i)en TOlmaecktelijck tc leeren : Maer dar hy
Herf, wanneer hy eerft kennille begoii te
krijgen. Tegens deie woorden
die van Cicero in fijne Tuiciilaenfche vrjegen
zijn voortgebracht, ftrijd Saluji'm, in 't begin
van den oorlogh van lu^ima, alv\'aer hy ièyt :
Dif Menfchlijck gcjlichte k}acgt al tc onrecht over vjiie
natuyre,van datfefwac/^en kort ü,ma(r acn de Menjch-
iijciic natuyre gehrccckt -veel ea de mcrfiightyt, als de
flerckheyt of detijd. WilleBde te kennen gevcB,
dat de Meafche altijd tijds genoegh heeft
oih deaghdigh te \^Orden,wanneer hy maer
zijn gemoed en naeriligheyt wil aenwenden,
ίΟΓώ de Deughd te verkrijgen, 't Welck Semca
oockbevellight, als hy ieyt, JVaerom klagentvy
Joch oycr dc ihtuyre der dingen ? dicfelve draeght fich
dochgoccicrtiereii tegen ons, Sooghy 't leven we/ ivfrt te
gebruycl^n./lin i[fct kngh. Maer het Jaet daerom
Sliet nae dat het leven niet kort fonde zijn.
Wy hebben onrecht om re klagen, maer wy
behooren ons te laeten genoegen mette be-
paelinge van dit leven, 't welck ons van den
Oppciftcn Schepper is voorgellelt, die alles
ten beften , van zijn fchepiel , uytdeelt en
rijcklijck voorfiet : En van dat ièlve,van dac
ons leven kort en onièeckeris, wil God, dat
■\vy dit voordeel fullen trecken, dat wy altijt
regens den Dood mogen vaerdigh ftaen , en
verforgen dies te meerder, in dit korte le-
ven,dar wy mogen befigh zijn met.gelladige
£)efningen,van goede wercken,omde beloo-
ninge, van 't eeuwige leven te verkrijgen.
Sonder twijfel is onie leven kort. Dit aen-
merckt Zeno feer wel, als hy ieyde, /« der wer-
heyd, onfe leven is kpri, en ^vy hebhen niet meer gebreci{^
als den tijd. ^neas Sylvius , die daer nae Pam
]?ius II genaemt wierde, vergeleeck het kor-
te leven hy eenen droom,want hy ieyde, het
Leven des Menfchen is als een fnellen droom, niemant kan
hem den Morgen verfekeren, Wy ^ijn niet als een Λνιηά en
Jchiidmv. Op defe ipreuck van Pias ii paft dit
zeedelijck gedicht van mijn Landfrnan Franc:
Coperta, 't welck hy fchrijft aen zijn Moeder,
wiens broeder geftorven was,en οιπ dieièlv.e
te trooften , fant hy haer een Sandlopcr, in
een kafle, die met rouwkleederen overtroe-
Ken was, luydende aldus :
hy, die door konfl enfoet hedrogh,
't Verdriet [dat in de VVerreld noch,
pes Menfihen Leven komt befirijdeit : } |
BREVE.
Sao matight, dat hy km den tM,
Kn 'tjloven, dat ons ruflefijt.
Verdeden, en pil laeten glijden :
Wiens rouwkleed retht op droefheyd^iS,
T)at tot bewijs van naere Ιαίί,
Met traenen 'ts geheel bedoven :
Ό ie komt nu en verlicht if fmert.
Die totte klachten drijft u hert.
En u deJoete raH quam roven.
Hier kondy in eenfpiegel fie».
Dat [nel en onbefchoulijck vliea.
Va» die daer gaen en nimmer keer en :
En hoe ons leven is als glas.
Ons hüop, een fchadu ,fiof en afch,
Waer uyt om broosheyd is te leeren.
Te recht is des Menfchen hoope een brooS
glas , en derhalven is oock het leven kort.
t Welck ons doet vermaenen, dar wy niet
lbo diep onfe gedachten in defe verganck-
lijcke en nietige dingen fullen inwicklen :
Een groote ellendiglieyt van de Menfchen,
die in haer gemoed een webbe van Werrelt-
fche begeerlijckheyt aenvangen,dat door de j
korthevt van dit leven, doch onvolmaeckn ^
blijft. Slik dat wy te gelijck met Pctracha
leggen, de tijd is kp^t, man onji begeerte ii Lngh,
onfé lange begeerten doet een kprt leven barfieti , cn vcell
dingen dracghtnwivcrgeefs entot jchaede, overmits kt
nae hy is, Wcr noe toe men [al moeten rcyfcn : te vceten
totte Dood, gelijck Gregoriiis fey t. Jck wil m/
niet te verre uytftrecken om de kortheyt
des levens aen te wijlen, van het welcke niet
alleen de Griecken, Latijnen , Italianen , en
veel diiyfent geleerde boeeken getuyghnilfe
geven , maer oock onfe Ouderen en lieve
Vrienden, die al te faemen iakorte tijd daer
van zijn berooft geweeft.
De Krans met groene blaederen, hebben
wy't leven toegevoeght, want wy vallen in
korter tijd, als de blaeders van de boomen,
en ibo haei! als de kracht van 't leven ver-
gaet, foo haeft vergaet oock de groente van
de blaederen, die in korter tijd verwekken
en verdorren. Simonides vergelijckr oock on-
fe leven by de blaeders, te weeten dat dev
Menfchen geboorte ii als der blaederen. Dit verflae»
de Menfchen vveynigh, noch drucken 't felve niet in't
herte, hoe korte tijd vm lenghd en leven dat àcn
Menfchen k gegeven. ,
Het Hcmorobiiim is een kleyn vliegend beeit- ■
jen , grooter als een Vliege, 't heeft vleugels
en vier beenei^, gelijck P/'"™ iègt, ioo waites
in do |
-ocr page 301-
|
dc vloet Hipaw, diewelcke tegens 't Solali.
als de Sonne op 't hooghfte is, feeckere
^'acke biefen voortbrenglit, waer uyt het
^'morobium voortkomt, en dat fclve kan ons
Qienr
sh
eièlvé dagii niet ilerven, fbo is nochtans
onfe leven kort, en wort geheeten het leven
^in eenen dagh. En aldus noemt het
¥"on : οφ jj ^/j. eoi gevMgemffe va» cene» dagh,
foudchetgcheek Aia[chlijci{e Incn , eengelijclte
^ψΐ Van een dagh mogen noemen , "WMr door "Wy f echts
de Werld jien , en den Naekpmelitigen het licht en
leven overleveren. En Petrarcha feyt in zijne
i ^UHiph over den Tijd aldus :
Icl(fchick my dfoo veel kkkan.
En ite het mi van vare pi :
Jck ovenveegh mijn korte tijd_.
Die fchiejijc'kvlieghten't levenβφ'.
''t h 's morgens als een leughSgh kind;
Macr nu foo ivord ic^ oud en blind t
Ons leven is maer eenen dagh,
Folroim', et! pijn, en naer geklagh^
Vol βοηαεη, dampen en verdriet.
Met fchijnt ivel fchoon, maer 'tjjfct niet.
En om dat het leven alfoo kort is , foo
^'ergelijcktende Griecken dat felve , by een
Vinger, fpan en elleboge. Van "fimo «η van
^"nnermm, wort deTijd een elleboogege-
floeiiit : van Diogenes, het leven een fpan, en
^'an de poëet i^kcia de da^h by een vin-
der : pm de kortheyt van "t leven uyt te
^rncken : 't welck hoewel het iel ve ftch tot
Veelen uytftreckt, lbo vernietight noch-
tans een korte uyre dar felve. Dit is feet
Wel overwogen in een oude befchrijvinge,
die in
'tPaleys van den Cardinad Cfc/ÏKi be-
^Vaert wort, aldus luydende :
Wi Cjefius die mm als eene Jieinve leeft,
Macr een te korte uyr, 'tgeluck den doodpeecf:
geeft.
Waer over Petrarcha in de Triumph van de
Godheyt finght :
O fchoone φΐ \ hoe vaÌi ghy dm henout,
Waer toe gepems en al dit nacre fuchten ?
Een uyr verfloort, 'wat eeuwen iVMgeboWWt,
Wie kan den dood en zijn geveld ontvluchten !
Diefelve finght in een ander gedicht :
De hooge rots leyt in den grond.
Ons leven dat fop heerlik fiond s
j· »-^v^i wi-wviAJu , Vil \aaL iv^i vv ivcili
wenen tot een becldeniflè van de kortheyt
«es tevens : Want het fterft in de fel ve dagh
j. J}^": ^vort gebooren. En alhoewel wy in
"Cielve dnf>-h nier ftprvfn fi^n ic norlinnc |
Een uyr, eenmorgen.hcefì verdoen.
Dat fop veel eeinven hadge^acn.
Van onfe broofe aert, is de Röofe een
Hieroglyphifch beeld, want zy komt laeft
onder'de bloemen op, en zy vergaet ecrft,
gelijek tj-than^m feyt. En met groot recht
wort onfe leven by een Roofe vergeleeken,
die wel fchoon en aengenaem is, maer zy
verflenft en verdort jn ^iefelve dagh,gelijek
in de fpreucke, die om de Roofe ftaet, wort
uytgedrnckt, en 't is een vers van f^irgilius
waer in hy van de fchoonheyt en broo.sheyt
des Rooskens aldus finght :
Soo veelderleye aers, gewas en nku%'e dingen,
Ontβuyt ons eene dagh, en .kanfc t onderhtingen :
JVy klagen dat Nattiyr 't bevalügh Hoosken dooft.
Dat in hoer jonge vreugd ons fchielijck 'wort ontrooft,
Soo lang als eene dagh, foo lang is d'ceim der Rpofen,
Dat i Ouden even druckt als longe die daer bloofc».
Te recht was de Roofe voor eenige Maen-
den, een devijs van de kortheyt des Levens,
in den Pauflijcken ftoel van ^Jkxander Cardi-
nael de Medices, daer nae Leo de xi, die altijd
de Roofe voor zijn devijs gebruyckte, met
<lefe ipreueke , βcβoruί, aldus heb ick gebheyt.
Een devijs dat nae liehaem en ziele hem nae
zijn dood beft pafte , als in 't leven, want hy
bloeyde opgehoopt van aengenaemheyt en
Majefteyt, en feer korte tijd, in fijnen Pauf·
lijeken ftoel als een Roofe, een feer foete
reuck yan fieh , aen al de Werelt, naelae-
tende.
Deviich Seppia en Calamra, zijn van de
Griecken Theutii genaemt, en van den Latij-
nen Loligo i zy worden beyde voor de kort-
heyt van 't Leven genomen, want zy levert
een ièer korte tijd , gelijek ^^rifloteks in zijn.
piprboeck te kconmgeeft.
VITA CoNTEMPtATir A.
cyiendachtige Leven,
Η Et aendachtige Leven wordt van de
Ouden afgefchiidert, een Vrouwe met
het hoofd ten Hemel gekeert in groote ne-
drigheyt.nietcenblinckende ftraêle diehaer
verlicht,houdende de rechter hand om hoog
«n recht uyt,haer flincker leegh en gefloten,
met tweekleyne vleugeltjens öp 't hoofd.
Aendachtigheyd is,God te kennen en hem
te genieten, fich de volmaecktheyt inbeel-
dende : die welcke beftaec in' wel te geloia»
O O ^en^
Leven dilt hn is. Vita β R é ν êï· |
-ocr page 302-
|
290
ven, te weten in een iuy ver en levendigh ge-
loove.
De vleugels op 'r hoofd, bedieden de op-
Jieffinge van 't veriland,'t welck niet toelaet
dat oniê gedachten fich ibuden vernederen,
nae de aerdfche en verderflijcke dingen , al-
waer het dickwijls leert de eedelheyt der
ziele en de, iliyverheyt van de knyfche of
reynebegeerte: Daerom vvortie geichilderr
datfenaeden Hemel fiet,van waer een glans
komt die haer verlicht : Want een gemoed
beqmem te hebben tor aendachtigheyc , is
een befondere gave Godes,gelijck David iêyr:
Hsere helpt «ijy, en kl^ [al aenducbtigh xijn in wse Ge-
rechtigheden.
Zy ilaet needrigh , om dat God den nee-
drigen verheft, en den hoveerdigen tegen-
ilaer. D'eene hand recht uyt en om hoogh,
en d'ander geflooten en om leegh, betoont
de ontlofllnge van 't gemoed in de hooge
Hemeliche gepeynfen eii 't kleyn behagen
datfe heen:'tot needrige aerdiche begeer-
lijckheden.
VITA CONTEMPLATIVA.
Het overpeynjend Leyen,
E En naeckte Vrouwe, die de eene hand
open nae den Hemel hout, en in d ander
een boeck, waer in gefchreven ftaet, dat ie^
God aenhange is mygoed.
Michael o^>;^p/ai,geIijck geièyt is, by 't bee-
lige of wercklijcke leven , maeckte oock
eene beeldniiTe van H^che!,, de fuller van. Lea,
«en dochter van Laban,voor her aendachtige
leven, die met gevouwen handen ilont, en
jmer een knye gebogen, wiens geficht ichcen
dat in den geefl was opgetogen, en tuiTchen.
beydedeie beelden ftont M!syfes,'t welck een
feer vermaerr beeld wasvoor ditgefeyde
graf.
V 1 t a & A ν i μ o:» 't Lam
en't gemoed,
E En Maeghdeken in 't groen gekleet,hou-
dende in haér rechter hand , met groote
bevalligheyt, een ontileecken Lampe-
In t groen wortfe gefchilderr,om de hoo-
pe die de Meniche heeft van een langh le-
yen. En haer wort een ontileecken Lampe |
gegeven , om liet leven aftebeelde^: in de
vochtigheyt, waer door de warmte gevoet
wert, om aen 't lichaem het leven niede te
deelen : 't welck anderllns ontbreeckende»
foo moet nootwendigh lichaem en hette te
gelijck uytbluifchen en vergaen. Waer over
men dickwijls by Euripiàm in iijne trearipee-
len leeft , van die geene die daer ibuden uy^
dit leven fcheyden , datfe riepen : God bewen
Η O aengenaem Licht ! welcke meeninge Plutarehui
naevolgende.ièyt dat de Lampe het lichaeiu
gelijck is, 't welck de wooninge is van de
ziele of gemoed.
V i τ a Η u μ a ν a. Het Menfch'
lijck^ Leven,
E En Vrouwe in 'r groen geklèet, met een
krans van Semper v/ve,of altijd-groen, waef
op een Phanix ftaet, houdende in de rechter
hand een Liere met een ftrijckftock heb-
bende in de flincker een ichaele.waer uyt zy
een kindeken te drincken geeft.
t Geene de Latijnen in'den Meniche het
leven noemen, dat heetmen in de planten ea
kruyden het groeyen of bloeyen, en dieiêl^
ve gelijckheyt dieder is tufïchen de woor-
den, ifler oock tuiTchen de beteykende iaec-
ke j want het leven des Menichen is anders
niet als een groenicheyd, die de warmte, de
beweginge en alles watter ichoon en goed;
in den Menfch is, doet aenwaffen en onder-
houden, en de groenigheyt in de planten is
anders niet als een leven , 't welck ontbre-
kende, foo ontbreeckt oock het voedfel, de
warinte, de bloofigheyd en de ichoonheyd»
Daerom heet oock het kruyd 't welck zy
op 't hoofd heeft Semper-we,en't gefbnde le-
ven des Menfchen wort groeyende gehee-
ten , nae het latijns woort f^irere, waer van
oock de Mannen geheeten zijn. Waer
over dees Vrouwe met voordacht aldus ge-
kroont is.
Van gelijcken vertoont mede het groene
kleet : eh dewijl van 't kruyd niet anders
als de groenigheyd wort verftaen, alfo is-
oock ih den Meniche,menichlijcker wijle te
foreecken, geen goed, dat voor de deugh(J
ielve is te ftellen.
De fabel van de Phenix wort voor de ge»
durigheyd en voor 't Jangh leven genomen.
Mette
Tiet overp^jnfcnd. Leven. Ί Levèn en ^gmoeà.
welckeOly ingeftort zijnde, om'tlichr te
onderhouden, bediet, Ibodanige Ie vendili*' |
-ocr page 303-
|
Vita Humana.
Μ,
^ette rechterhand hout zy de liere en den,
'"■i]kftok,waer door Pìerm verftaet de ordre
't Menlchelijcke leven. Want van eeni-
Sen is bevonden dar deLiere heeft icven ver-
^<|neyQen topnen, die op den Menich gepaft
pijnde, wort verftaen, dat de Menfche oock
^oor diefelve veranderingen wort gedreven,
^ant in feven vveecken is de geboorte een
Kinds volkomen geheeld in's'Moeders lic-
^haem. Seven uyren nae de geboorte, geeft
blijcklijcke teykenen van 't leven of van
dood. Seven dagen daer nae, wort de
yavel vaft en geftrengek. Tweeinael fevèn
^agen daer nae , geeft het een klaer teyken
^'an 't geiicht,daer nae leven mael feven dae-
gen krijght het vafticheyd van zijn. gelicht
^n oock kenniffe. En nae de feven Maenden
"egint het zijn tanden te krijgen , en twee-
Jpael feven daer nae, begint het vaftelijck te
"tten,en drietnael feven daer nae'begint het
ipreken, en viermael leven daernae , be-
gint het te gaen , en vijfmael feven daernae,
"egint het de Melck wars re worden. Nae
^even laeren verwilTelt het zijn eerfte tan-
den , wort ftercker en krijght zijne flemme
J^aft. "Nae twee feven ïaeren begint hy man-
l'jck te worden, enbequaem rotte voortte-
«nge. Nae driemael feven laeren komt
^ijn baert voor den dagh,en hy hout op van
^alfen. Nae viermael feven laeren , komt
volheyt van leeden en fterckheyt, en nae
vijfmael leven laeren, is de volkomene
^erckheyd en kracht, foo veel een yder fai
herkrijgen, en die tijd, waerin Plato üelde,
^atmen trouwen mochte. Nae lês-mael fe-
Ven laeren bewaert hy zijn fterckheyd' en
Verkregen dapperheyd. Nae leven-mael fe-
ven laren, voelt hy verfwackinge van krach-
> maer een volkomen aenwas van reeden
■en verftand. Waer over de Soldaten in defe
njd vry wilden wefen van den Oorlogh , en
een Vry-roede hebben, om dat zy nu moch-
ten in den Raed,.of rot 's Lands dienften ge-
oruyckt werden j waer over Horafm aen M<e-
imdifchreef, dat hy de Vry-roede alhadde
Verkregen, om dat hy aireede hadde geleeft,
^iermael elf Dccmhres, dat is , dat hy nae het
«evenmael fevende jaer toegingh. In het
achtfte fevende laer konde men de volko.-
snentheyt der Recden en des verftands fien.
Het negenmael fevende laer, bracht beleeft-
«leyt en facJitmoeilicbext mede* Het tieü- |
Het Menjchlijck Leven. 291
de feven laer verlanghden meerendcels nae
de dood , waer óveir oock Sokn het menlch-
hjcke leven leeraerdigh afma,elt, ,datin 'c
70®« laer alle de lieiiijcke Itemmen van
zijne Liere, te gelijck met het leven des
Menichen,ophiel : en alsmen'tfelve voorby
was , lbo fcheen het dat de Menfchen liiif
wierden, en. dan van deen dan van 'd'anderc
fnaere aftloolden.
Het kindeken 't welck drinckt,bediet dat
des Menichen leven door 'tyoetfel en door
de welgefteltheyt, wort onderhouden. Het
voétfel maeckt het felve welvaerende , en
wort door den mond genutricht,of door het
opperfte deel, en de welgefteltheyt bewaert
het in goeden ftant, en die moet wefen in 't
f eheele lichaem, als in de teedere kinder-
ens die daer waffen en toenemen, Gelijck
'obck elders is gefeyt.
Vita Humana.- HetMenfchlijck^Levm.
E En Vrouwe die haere Voeten tulTchen
een rad heeft, daer fes dwersftocken in
komen , op een ronde voetftal, konnende
lich noch ter rechter noch ter flincker fijde
bewegen, houdende in d'eene hand de Son-
ne en in d'ander de Maene.
Daer zijn foo veele en menigerhande
toevallen int menfchlijcke leven, datfe door
de menichte lelf in de pennen van die 'z
fchrijven, en in de verftanden, die daer over
verhael doen, verwarringe aen brengen,fchij-
nende onmogelijck, datmen tot foodanige
menichte van onverdeelijcke dingen foude
geraecken , die door veele gelijck-vormigc
werckingen, een kenniffe voor fich felven
konden baeren : nochtans foo kanmen van
alle dele dingen een befluyt maecken, van
dat het leven onfeker en vluchtigh is : En
daerom worden door de Sonne en Maene
de bovenfte nopdwendighe oorlaecken ver-
toont , en door het Rad de benedenfte toe-
vallen. En alhoewel het Lott of de Fortuy-
ne geen faecke heeft buyten de voorvallen»
die felden gebeuren, en dat buyten de mee-
ninge vah den wercker , niet te min , heeft
ons gemoed, door al te grooten geloof iti't
felve te ftellen, waer in het fich vont ver-
kort of beledight, lichtlijck plaetfe van be-
fondere heerfchappye,in fich 'felve gegeven,
'tot defe ingebeelde Godheyt, van die din-
00 Ζ geq |
-ocr page 304-
292i ÌM όη^&ϋβε Uven. Vit a Ινόοιετα. Lief de,Uc,
gen „waer van men geen oorfaecke weet aen als een ongetoonde en gantfch ontftejcle
te wijièn,noch aende Fortuyne,noch aen de Luyte. En daerom wort de Liefde gel'eyc
ftraife,noch aen 't lofF. En wy fullen ieggen, ingelijft te zijn , om dat zy ons met Gode»
dat het Rad bedicc de geichiedeniffen, die den Menfchen in Ijefde en genegentliey*
toevallige en benedenfte ooriàecken heb- vereenight, die al hoe langhs lbo meer aen-
ben, te weeten van de Fortuyne, die van de waflènde , ons waerdigh maeckt der ecuWi-
Oiide , met een Rad wort afgeichildert, als ger heerlijckhcyt.
diegeene, diedeStaeten enhoogheeden ,
nae haer welgevallen, drayt en keert.
Vita Inqjiieta. Hetongeru^eLeven.
DAt het leven der Menichen een gefta-
dige ongeruftheyd is onderworpen,
wort ons door Syfphmte kennen gegeven,
die vvelcke,nae de verlieringe van veele Poë-
ten , nimmermeer ophout van een fwaere
fteen op de ipitfe van eenen hoogen en ftey-
len bergh te rollen, die welcke altijd daer
uae nederrtortende , ibo pooght deie ellen-
dige Menfche,dieièlve wederom van nieuws
op de fpitle des berghs te brengen, alwaer
hy niet machtigh is, om dien ielven aldaer
vail te houden. Waer over OviSus ieyt, dat
hem aki)deen fwaere fteen quelt.
De bergh is het beeld van oniê leven.
Het opperfte des Berghs is de rufte en ver-
noeginge waer nae dat yder verlanght.
De fteen is de arbeyt en moeyte, die een
yder aenneemt, om daer toe te konnen ge-
raecken.
Syfifhm,n3.e. dat het Baptipa Renaldiii uyt Ieyt,
is een uitbeelder van de ziele,diewelcke,ter-
wij Izy al hierbeneden is , altijd naeeenige
rufte verlanght : die welcke zy naulijx ver-
kregen hebbende , terftont nae een ander
hoopt. Want deene ftelt zijne waere ge-
luckfalicheyt in de eere defes werrelts.d an-
der in Rijckdom , dees in weetenfchappen,
die in de gefontheyt, dees in den treflijcke
jiaeme, die in den Eedelman : En hier door
wert hy gedwongen dat onfe begeerlijck-
tieyd,aldaerhaere waere rufte moet vinden.
C a r 1 τ a. Liefde.
E En Vrouwe in 't rood gekleer, hebbende
boven op "t hoofd eeti brandende vlam-
ine Viers, houdende onder den rechter arm
een Icindeken, 't vvelck zy te fuygen geeft,en
twee andere ipeelen aen haere voeten, waer
van 't eene haer by de flincker hand vat.
Een Naeyolger Chrifti fonder Liefde, is
Het roode kleed, bediet Liefde, om ree-
den boven geieyt, waerom oock de Bruyd,
in 't Hooge Lied Saiommis, deie verwe , van
haere beminde, ièer lief hadde.
Dè vlamme Viers op t hoofd, is doof
haere wackerheyt, een teycken,dat de Lief-
de , nae haere gewoonlijcke maniere, nim-
mermeer ophout te wercken : eenige willen
voorders,dat door't vier,Chrijlus fai verftaen
worden, in deiè woorden : kl^hengekomen dat
icJ{^iiier op der aerden fende, en "Wat -wilde ick^ltever dan
dat het fchoon brande ?
De drie kinderkens, betoonen dat de
Liefde wel eene Deaghd is , maer nóchtans
heeftfe driedobbelde kracht, overmits her
Geloof en de Hope, fonder de Liefde dood
zijn ; 't welck oock dit gedichte uytdrnckc :
Obeerehjci{gefchemk^eno\'crkpli<:lpand!
Dat uyt én Hemd dadt,van Gods vermogen hand :
ijeh
-ocr page 305-
|
Itefië. C A R ï τ
foo icl^ had een βι]1 ge- adelt en verheven,
"Kfoui u ivacrde Lof den hoogflen hyPer geven :
Om dat ghy nimmer -woont in een hovaerdigh hert,
^oeh in 't eerfuchtigh hoofd, dat alk dingh vervaart,
fchuyhin 't Jacht gemoed, dat βιΐ en goedertieren :
f^^rdraeght,en Liet ii yi^crck niet in het "wilde fivieren :
^och 'Slijt doorfwel doen fmt,als't opgeblafen hreyn,
Maer hout door 't Waf r Geloof en Hoop u reyn.
^ijck^om,Ecr of Staet,foo fleldy Ιιψ noch klaerheyi,
vjt vervult met deugd,oprechttgheyt en -waerheyt,
Ghy denckt van niemant quaet. O Liefdefuyckpr foti !
Gfry /ïooc/^t een heele vlam in mijn verkout gemoed :
y»iaegt mijn vuyl gepeins,cn vilt mijn hert verwarmen,
^«i \vondcriijcl^n janch}, om ηιβεη in u armen.
RITA.
E En Vrouwe in 't root gekleet, houdende
in de rechter hand een brandend herte,
^tï in de flincker een kindeken datfe om-
armt.
.De Liefde is een bequaemheyt van den
, die van God is ingeftort, ons bewe-
gende om hem boven al, en onfen naeften,
ons felven, te beminnen.
, Met het brandende herte en 't kindeken
^^.den arm wortfe gefchildert, om dar de
Liefde eene Iny vere en brandende werckin-
ge in 'r gemoed is,tot God en de fcheplèlen.
Het hert wort geièy t te branden wanneer
"St bemint: Want de Geeften beweeght
'^Vordende door eenigh vvaerdigh onder-
*^erp , doen het bloed te gehjck nac 't hert
^ptrecken, 't welck door de hette ontilelt
hordende , foo wort het geièyt te bran-
den , daerom feyden de difcipulen van Emaut
®Ock , branden mifc herten niet als hy met ons j^rack^ Ì
dit wort gemeenlijck van de Poëten me-
gefeyt, van de geyle Liefde.
Het kindeken worter geftelt door ge^
"3ckheyt der woorden ChriSli, Watghyden
""xflen hebt gedaen dat hehdy my gedaen.
Het roode kleed , hebbende gelijckniiTe
van t bloed,toont dat de waere Liefde,fich,
"ae tgetuyghniffePWi, torte ilordnge des
™oedstoe,uytftreckt.
Carità. Liefde,
Λ En St.ifidoroKitherti, Auditeur van den
Gardinael Sahiatl, een Bedelman van
gr.oote göeddadigheyr en geieerthey:, was |
A. ne^o[eïij£,Uc, . 2P3
de Liefde , door een Olijfboom , vertoont,
alwaer eenige tacken waeren afgehouwen,
uyt wiens tronck een vochtigheyt quam
vheten, die eenige kruyderen en planten
voedfel aenbracht : een deel van die felve
quaemen uyten wortel van dien grooten
boom,en een deel derielver,wat veerder.
lek gelove dat hy hierdoor heeft willen
af beel&n , dat de Liefde en die geene die
defelve wil gebruycken , eenigh voetfel van
fich felve lal afftijden, om een ander't felve
mede te deelen. Voor eerft ilil hy zijn vrien-
den byftaen , en daer nae , aen die vreemd
zijn. De kruydjens houde ick, dat zijn ee-
nige behulpfelen aen arme Maeghdekens,
om uyt te hylijcken. En de Boomkens acht
ick, dat eenige longelingen zijn,die hy hier
in Romen in de konften en geleertheyt dede
opbrengen. Waer onder ieertreflijcke man-
nen zijn geweeft, dieinhooge Staet en eer-
ampten by vericheyden Pauffen zijn verhe-
ven geweeft. En om dat boVen op den boom
een gefchrift ftonde, Monens reyivifcit, dat is,
atfkrvende-wort hy v.vder Icvendigh,ί'άίηηΐ het,dat
hy oock daer mede wilde i'eggen, dat ter-
wijlen hy oudt wierde en nae zijn eynde
liep,onderhoudende eenige longelingen,dat
hy in en door haer weder nieuw gcuoorea
wierde.
Carezze Amatorie. Liefkojcrye,
E En ichoon en bevalligh Maeghdeken,
met Ichoone Verwe gekleet, met ver- ■
icheyden ftricken en luchtige loofwercken
geborduyrt, gekranft met èen kroone van
klimop , houdende met een feergrooteaer-
digheyt twee duyfkens ,.,een Manneken met
een wijfken, die met mallianderen liefkoo-
len.
Om dat de Liefkooferie een dochter van
de leughd en van de ichoonheyt is, daerom
maelen wy't ontwerp van deie beeldnifle
fchoon en iongh.
Het ichoone en als boven geborduyrde
kleed, bediet, de boerterie en ^e veelerleye
en verfcheyden-Mallerien en aenlockfelen,
■waer door de Vryers tochtigh worden rotte
Minne veriamingen.
De krans van klimop is't eygen Minne-
beeld , dat defe piante ,.gelijck verfcheyden -
Poetenleggenjom armt en over al vaft hout,
O O j waec |
-ocr page 306-
|
294
vvaer zy maer aeii komt. Waer over oock
Catullui lèy t :
K^h 't hert door Litfd is aengetail.
Het hout, gclijcl(_de klimf, vaii.
Twee Duyfkèns houtie met: beyde handen,
om dat de Egyptenaers door defe dierkens
de Minnekoferie uytdruckten, om dac defe
dieren niet veriaeinden,voor dat iy eeril lief-
koofden.Enomdat de Duyfkèns foo groote
aenlockingen onder haer hadden, fo hebben
deGriecken, diefelve f^enui toegewijd , om
datfe uyt haer felve, fich verwecken torte
Minnektften.lVIen foude hier van veele meer
dingen verhaelen, maer alfoo van de Duyf-
jens als van de klimop by foo veel gewich-
tige Schrijvers en brave verftanden , daer
ar is verhael gedaen,hoe d'eene voor de kuf·
iens en d'ander voor de omhelfingen geno-
men worden, paffende dit totte liefkolerie,
foo wil ick my totte verklaeringe van defe
beeldeniife niet wijder uytftrecken , noch
ook het gemoed des Lefers,in't verhandelen
van geyle en gevaerlijcke dingen,ophouden. |
drie andere kranfien in de handen. Want vSH
alle andere Liefden , die ibo verfcheyden
van de Poëten werden afgemaelr, gaet deié
Liefde totte Deughd, alle andere in Eedel-
heyt te boven , om datie oock alJe andere
dingen overtreft. Het wort met een Lau-
werkrans gemaelt,tot een teycken van eere,
die defe Deughd toebehoort. En om te be-
TOonen dat de Liefde tot defe Deughd on-
verderflijck is , oock hoe de Lauwer altijd
groen blijft, en oock hoe de krans, die vaa
een Sperifche rondicheyt is,geene bepalings
heeft, foo ibumen oock konnen feggen, daC
de krans op 't hoofd Wijsheyt bediet,en an-
dere Zeedelijcke of Hóoftdeughden, als
Gerechtigheyt, Wijsheyt, Dapperheyt en
Maetigheyt, en om diefelve Deughd dubbel
te vertoonen , foo wortie door den circkel
en te gelijck door't getal van dryen,'t welck
een volmaeckt getal is , door de kroonen
uytgebeeld.
Tormento d'Amor e. Liefdes
pijninge of queliinge.
E En treurigh en fwaermoedigh Man , ia
'duyfter brayne kleederen, met doornen
omwonden , voor zijn hoofdcierlèl f)l hy
een hert hebben , dit met een pijl is door-
ichooten,met twee Hangen die daer ronroni
ilingeren. Hy fai de opene borll:,die van een
Gier vericheurt is, vertonen, en met beyde
handen zijne droefheyd en zijn pijnlijcke
queliinge.
Amor del prossimo. Liefdt
des Naefiett,
E En Vrouwe diewelcke adelijck gekleet
is, hebbende ter fyden een Pellicaen mec
haer longen,diewelcke met haer eigen beclC
haeren borii opent, waer uyt het bloet komt
fpringen, met d'eene hand toontfe datlè ee»
arm Menfch van der aerde wil oplichten,eii
met d'ander reyckt zy geld uyt, naer de
Ipreucke ChrijH,
Amok bi se stesso. Eygen-Liefle,
NAer 't oud gebmyck wort TJarciffm af-
gebeelt, dat hy fich in een fonteyn fpie-
Liefdes f giùnge of queliinge. Liefde mie Deughd, Si c.
E En naeckt kindeken met vleugels , heb- IN gebeelt, dat hy fich in een fonteyn fpie-
b?nde een JUuwerkrans om 't lioofd, en gdt ; Waat de Eygea iUefde is niet ander^ |
-ocr page 307-
Liefde tòt God. Amor veüso Iddto. Eygefi Lkfde^&Lc.. 29 j
sis (ich fchoön te laeten duncken in zijn ey-
gen v.'ercken, en dat met groot genoegen en
verwonderinge. En dit is een verdrietige en
belacl-ilijcke iaecke,gelijckre oockbefpotte-
«jck en ongeluckigh van de Poëten over
Qeu fabel van Narcijjks beichreven is :
Ghy die in al u fot bedrijf.
Hebt vielgevatten aen u lijf,
iyleufchcotiheyd, Rijcidoom, en aenStaet,
L^fi! eygen Wijsheyd, eygen baet.
Die huyten 't jpoor Vati Ί algemeen,
V IVijsheyd acht en anders geen,
JCowt hier en fiet Narciflus aen.
Vol Eygen-Liefd en fotte "waen,.
Die In χήη eygen IVijsheydfmort,
Waer nyt dan komt een bloemken voort,
j) De Eygen-Liefd is oocì^een bloem,
}, Fan -wind, van "waen, en vatfche roem.
ΐΐΕη Man aendachtelijck met het gefichte
Hemel gekeert, alwaer hy mette
•'incker hand nae wij ft, en mette iccbter
«oonthy zijn bloore borft.
""amor dl Stesso. Eygen-Liefde.
van Ciov. ZarMtno CitfieUini Romani.
E En Vrouwe, met Veficaria of Winterkers
gekroont, dragende nae de fiincker hand
een volle opgehoopte fack op haeren rugge,
en in dieièlve hand een roedeken daer een
rolle aen vaft is gehechr,daer'r woort Philau-
tia op ftaet, hebbende in de rechter hand eere
Narcis bloeme^en voor haere voeten fai een
Pauvve ftaen.
Daer is geen fwaerder faecke als fich fel-
ve te kennen. Het Orakel of \Vonderfpraek,
te Delphos van eener gevraeght zijnde , wat
weghhy, om totte gelucklaeligheyt re ge-
raecken, ibude inüaen ? wierde geantwoort^
Soo ghy u felve leert kennen. En gelijck dit een
fwaere iaecke was, ibo. wierde dit door eeit
femeen Raedbefluyt der Griecken , boven
et portael van den Tempel te Delphos ge-
houwen , I^ent u [elven. Een ifiréucke die So-
crate! , Apollo toeeygent. Defe fwaerigheyd
van fich felve te kennen wort door de Ey-
gen-Liefde veroorfaeckt, die een yder ver-
blint. Horatmi feght : de blinde Liefde K'j»s felfs.
En om datiè blint is,doetfe dar wy ons felve
niet kennen , omdat yder fich laet duncken
dat hy hupfch, aerdigh en wijs is. Varrò feyc
het ièlve. Socrates plagh te feggen , ipo men
in eenigh fchouwlpel belafte", dat alle kleer-
maeckers of andere handwerx luyden fou-
den opftaen,dat niemant anders als deie fou-
den voor den dagh komen : Maer ibo men
geboot, dat fich alle wijle luyden ibuderk
vertoonen, hy geloofde, datle al te faemen
fouden opftaen. Want yder laet fich voor-
ftaen dat hy wijs is- tJrijloteks hout, dat, om
dat fich een yder Menich felve bemint, hy
fich oock laet duncken, dat al wat hy doet
of fèyt,aengenaem en behaeglijck zy : nae 't
fpreeckwoortjjyA)- duncktdat zijnuyl een Vakk^^.
Yder ichept in 't zijne behagen, foo in zijne
kinderen, vaederland, manieren, boecken
kohften , inbeeldingen, vindingen en werc-
ken. En hierom feyt Cicero tot ,^tticm dat-
ter geen Poeet ofRedenaer is gevonden,die
met hout dar her zijne het befte zy.'tWelck
Catnttta, als een gemeen gebreck, beveftighr,
alhoewel hy va.n Suffenus {preeckt. ^rifloteles
ftelt in zijne Zeedekonft tweederleye Oagh
van eygen Liefde : d'eene die daer is ichan-
digh en lafteriijckjd'ander diedaerisloflijck.
eii
-ocr page 308-
|
ì ^^gen Liefde. A μ
en prijfelijck , en da: nap de reeden. De
liefhebbers van fieh felve , en dat nae de
reeden , foecken andere in de Deughd , eer-
fcaerheyt en andere inwendige goederen te
overtreiFen. Maer daer is een ander ilagh
van deughdige en wijfe, dieniet feerprijf-
lijck zijn, dievvelcke vermetelijek door ey-
een Liefde verblint, fich laetenvoorftacn,
datiè wijfer zijn als andere, verheffende haer
eygen \verck,-iieh over haeren ilijl verwon-
derende , verachtende en te gelijck met on-
betaemlijcke woorden eens anders doen
■vernietigende, en dat buyten alle reeden,
liaer felven den loff, buyten waerdigheyt,
teefchrijvende. Derhalven feyde Thaks, de
eerfte onder de wijièn van Griecken, datter
feen fwaerder faecke was als fich felve te
enneij, en geen lichter als een ander te be-
ïiljpen. "t Welck de eygenfuchtige Men-
ichen doen. Want wie lichtlijck een ander
beriipt en laftert,geeft te kennen dat hy vol
eygen Liefde en roemgierigh is , gelijck P/«-
tarchui in zijn verhael yan den'Vriend en
Vleyaert aenwijft , feggende, de berifpinge
ftraft de eygen liefde en ontdeckt eenige ka-
richeyt des gemoeds.. Roemgierigh en yol
«ygen Liefde is geweeft f «ƒ?<« Liffws, die fich
in'veele plaetièn ontdeckt mild te zijn in 't
lafteren, niet om zijn goed duncken te open-
baeren,maer om andere te berifpen. Voorts
Jiaelt de Schrijver üp/raw over den heeckel,
iloor Z;ijnen opgepronckten en gemaeckten
ftijl, die hy uytde oude dichters en verlepte
ï^oëren hadde getrocken : en alfoo dit ey-
eentlijck de;Larijnen raeckt, hebben wy dit
ilechts aengeroert. Om dat den voorge-
noemden Liffm op vericheyden treflijcke
fchrij vers,doch infonder.heyt op Bcmhum bijt.
Doch defe vermetelheyt baert haet, maer
Zeedicheyt Liefde, gunfte engoedwiilig-
heyd. De Nimphe feyde tot Narcijfum, ge-
lijck SukL· verhaelt, Vcekfulkn u haeten , foo ghy
u felve ie feer bemint. Inde eygen Liefde blijft
de Menlche beipott, gelijck zy de onreede-
lijcke dieren beipotten, om dat zy meer be-
hagen icheppen in haer eygen gedachte,
ais in andere. Plato feght, de Henne heeft be-
hagen in de ichoonheyt van haer geflachte,
de Hond in de zijne, de Os in den Os, den
Ecfel in deri Eefel, en 't Vereken dunckr dat
hy de fchoonfte van allen is. Cicero feyt in
scijne Namyre der Goden,mmt ghy datter emigh
o r d i S τ e s s o. |
gedierte in 't ivacter of der aerde is, dat niet in κ^η !J*
gen aeri een fonderlmgh verfmaeckt fchcpt ? en voegh*
ter dit by : datter foo groote kracht m de Natuyrc iSf
dat de Men/ch niet Vil als den Menfehe gelijck Κψ'·>
■wil oock de Mere drn Mere. Maer de eygen liet'
de heerfcht noch te meerder in den Mon-
iche , om dat hy fich veel treflijker en braé-
ver acht, als andere Menfchen, alfoo hy fica
inbeeld dat niemant een Menfch is , als by
felve , alhoewel hy wenlcht nae 't geluck,
. daer in andere Menichen , hem in welvaer'^
en voorfpoet overtreffen.
De eygen Liefde is door een Vrouwe af'
gebeeld om dat diefelve den VroukenS
meefl: is ingewortelt, aengefien een ygelijck
hoe lelijck of inai datfe zijn, haer ielve lae*
ten voorftaen datfe fchóon en yerftandigh
zijn, daerom wort haer de Letter rol nie·^
het woord Phikntia , dat is eygen Liefde, in d9
hand gegeven.
Met Veficariais zy gekroont,een kruyd dat
in Egypten wies als klimop, met klavierkens
uyten purperen,met een witte worreLWan^
■de Griecken, infbnderheyt Theo}>hrajliii ge-
tuyght, dar wie een dragma daer van in·
dronck , fich foudelaeten voorftaen, dat hy
de alderfchoonfte is. Daerom ieytmen,
door boert?, dat die met eygen Liefde gc
pla^ght is, drincken fai van defe wortel ; en
d'oorlaecke waerom zy oock de Nmis i»
de hand heeft, isyderbekenr,ora datgelijcli
Ovidius van hem verhaelt,hy fieh inde fchoon··
heyt van zijn eygen beeldeniffe liefkofende,
verandert is in'een Narcis bloeme. Welcke
bloenie verwonderinge aenbrenght. En ds
Minnaers van de eygen Liefde verwonde-
ren fich door ontroeringe,van haer eigen fel-
ve. lae daer gebreeken geene, die door ey-
gen Liefde overgevoert, gedencken , datis
inaile haer doen zijn Narci[fen. Maer dcCe
fien de groote fack van onvolmaeckthedeii
niet, die over haeren rugge hanghr , gelijcK
Suffema , die fich voor een ichoon , liefiijc''
en braefPoeetuytgaf,niet eens merckende»
dat hy onfapigh en een lompe Poeet waS'
Waer over Cattillm befluyt dat yder die in àc
eygen liefde is vcrblint,een rechte Suffenui is·
Want yder vol gebreecken, kan zijnen
die op de rugge hanght, niet mercken. En
dit komt door eygen Liefde, die de finnefl
verdonckert,datfe als betovert zijnde, andf
rer luyden gebreeken , oock hoe kleyn die
ΐψ} |
-ocr page 309-
"Behoonnge of heproevhige der Liefde. Liefde die gitmt h. 2 97
^-ijn, wel weeten te fifren, konnende haer alfoo worc het cremoed , voornaemlijck,
door de fwackheyt beftiert, die fich dan ge-
willigh laet oproyeii; als mede dpor de
lonckheyd en Maegdoom, die welcke, door ,
de kleyne eervaerentheyd onvoorfichtigh
zijnde, lichtlijck wort yerleyt en bedrogen.
De oude magere Vrouwe,die achter haer
ftaet,is een beeldeniffe van een perfoon waer
in de ondeughd haer ploy heeft genomen,
en die deleughd totte fchandelijckeminne
^ Ue p^y^y jg bgg^jj ej^Qu Licfdc, ^ overredet. De ommegangh van defe moet-
i-n^^ 1 ' haeren ge-. men vlieden en wel tóefien datter foodani-
i^^^Wen en opgepronkten fleert, feer groot ge dingen,in zijn huys, niet gefchieden ; we-
«•lao-en frhenr wnnr nk dip flnvr pn fende 'dit felve dickwijls de ondergangh
van veele huysgefinnen. Waer van de
Griexfche Poeet Naumachiii' waerichouwt,
datmen de buyten Liefde ial weghj.aegen,
en van andere verftaen watfe.in tfchild
voert,maer voor al fai hy de oude kollen en
RofFelaerfters ten huyfè uytdrijven, om dat
zy veele huysgeiïnnen hebben verdorven en
te gronde geholpen.
^ygen,hoe groot die oock zijn,niet beaierc-
ken. 't Welck ^fopm te kennen geeft, als
^''^Wneer hy den Menfche met twee iacken
•''iJchildert, d'eene voor den borft , d'ander
•^P άρη ru^ge , inde voorfte wierp hy eens
anders gcbreeken, maer op den rugge zijn
^ygen. Om dat wy, door eygen Liefde, on-
2e feylen, foo niet konnen iien, als wel eens
anders.
fchept, want als zy die fluyt en
^pcnt, foo draeytzy fich rontommeen be-
•jet diefelve hovaerdelijck. Waer uyt dit
'preeckwoord is gekomen, Hy pnnckt fich ah
Pauwe. 't Welck men tegen eene pl%h te
J?ggen,die te feer op fich ièlve is verljeft.en
^ie fich rontom ftreelt en proiickt, behagen
^ebbende in zijnperfoon, jae in al wat hy
."oet of feyt. .
Tentatione d'AMORE, Bckomge
ef beproev'atge der Liefde.
E En ichoon Maeghdeken armelijck ge-
kleet,'t welck feer twijfelachtigh ftaet
"Om eenige goude ketens , eedele gefteenten
goude penningen , die voor haer leggen
^an der aerde op te nemen. Zy fai in der
gelchildert worden,daer een oude, le-
"jcke RofFelfter fai achter ftaen.
Totte kracht en bekoringe der Liefde,
<laer roe helpt feer veele de gewichtigheyt
Van de dingen die der belooft \vorden,maer
«och prickelt de noodwendicheyt daer
'ïieeft toe, die de Menfch in fich felve ge-
voelt,van 't geene hem wort voorgedragen.
Hierom wort dit Maeghdeken arm en
beroyc gekleet, hebbende nochtans gele-
§entheyd om fich in die plaets te verrijcken,
^aer zy al ftiilekens fchijnt toe te neygen,en
"st gemoed door de overredingen te buy-
δεη , die welcke niet naelaeten of de qoren
of het hert te prickelen, fiende dat het felve
of door de begeer!ij£kheyt,die uyt haer felf
ophour,o'f door de geyle praet van een
perfoon, die in de boosheyt gewent is , ge-
ftadigh wortaengeport,en dies te meer, foo
t gemoed verwijft is, loopt het van fich fel-
:Ve torte opftoockingeyandeNatuyre, en
"C En fittende Cupido, die onder zijne voe-
Xlten een boge, pijlkoocker en een uytge^
Pp bliifcke
-ocr page 310-
|
298 Liefde êegitemi is. A
bhifchce fackel hout,hebbende in de rechter
harid een Sandloper , en in de fiincker een
mager en teeder Vogeltjen C'mclm geheeten.
Hy hout den boogh, pijlkoocker en uyt-
gebiüichte &ckel onder zijne Voeten , tot
een tcycken dat hy is geteint. Want zijne
wapenen af te leggen , is een teyken, dat
men c'cndergebracht is en verneerdert.
JJaer is ter werreld geene faecke die de-
Liefde meerder kan temmen en uytbluf·
fchen als deTijd end'Armoede.De Sandto- ,
per die hy in de hand heeft, is een beeld van
den Tijd , die een Leermeeiler is van alle
Menfchlijcke hertztochten en ontfteknilTen
des geinoeds , infonderheyt van de Liefde :
ten welcken einde hy verlanght om zijne
beminde , fvvaeke en broofe ichoonheyr te
genieten , maer als de fchoonheyt door den
tijd is verandert, ibo.verkeert oock de Lief-
de in andere gedachten, kk hcbbc hoer eatijts
hmhit, feyt PUuim in zijne Efidicus, matr nu leyt
my een ander forge in't gemoió. Voorts ièyt hy in
zijne ΜιΛίΙΙνιϊν. Ghy xijt een rechte SottmnCydat ghy
meent, dat ghy hem geduyrich tot u^ven goedgunfligen
Vriend Jult hebben. lel^ Vaerfehww u , dat hy u door
tkn tijd, of als hy 11 fait is , fai verketen. En noch
laeger vertoont hy, dat de gelcgentheyt op-
houdende,oock de Minnekracht lal ophou-
den, wanneer de leughdlijcke vervve , dóór
den tijd fai werden verandert. iJ-ls d'Ouder-
iom dit hoofl van xiijneverive hadde ver^vi[fclt, is hy
yan my gegaen , en ice fi my oock^verlaeten , en dit fai u
codi gebeuren, lek gelove dat dit het feggen is
gcweeil van Detn^ìhenes, dat de Minnebrand
ilie binnen de borii is ontftcécken,niet door
jiacrftigheyt maer door traegheyt, en door
middel van den tijd, wort uytgeblufcht en
'verlmolten. Mijn Landsman Coppetta ,he-
tlanckt den Tijd, die hem had ontbonden
van de Minneftricken, als volght :
^'ermits ick GtijfeTijd lian Kerck noch Autaer flkh-
ten,
Toer « die wonder wrocht en dooft deesfcboone
, lichten,
I)ie ons in fmert en rouw en in veel quelling voen:
Vervul mi]n wedervvraeck, en wilt mijn wenfch
•voldotn.
Drijfwegh haer hooge trots en epgehlafen quiche»,
£it breeck der Minnen kracht m rijt vm my haer
flricken.
Ghy doet doch d witt konfi en reeden niet ver-
magh,
■ÌM meer ds raed, gekijfcf vrienden mergekUgh, |
mor Domato.
Ghy kont mijn zieljie brand,en kil li weetgtwfef!;
Als die nu van 'tge vxir fd gantfch ontledigt vvejerl}
Soo diitfe gaet ter vlucht verheven nae de
Έη fireeft met u om hoog nae een veel beter tocht·
Den Tijd dan is de breydel der LiefdS'
die iich ten laeften verkeert in berouw van
deniverlooren tijd , die , in de ydelheyt der
Liefde, is verflcten.
Het Vogeltjen Cincks is mager en teer, cn
dit bediet, dat een Vryer,die alle zijne all'i"
len aen de Liefde heeft gehangen, uytceerr»
en blijft daer door dor en kael, en dat door
d'armoede , honger en den ellendigen llaet,
waer in hy fich bevint. Dit Vogeltjen is eeii
beeld van d'Armoede,gelijck Suidus feyt, het
Cinc/iii is een kleyn en mager Vogeltjen, en ^
fpreeckv/oord luyt,/iy is armer als een Cinclus·
Dit Zeevogeltjen is foo fwack dat het zijii
eygen neft niet kan maecken , en daeroii·»
broeyt het in eens anders neft. Waer over
Cinclus in de fpreeckvvoorden een arm Man
en Bedelaer genaemt is.
Crates de Philofooph van Thehen ièyde,dat-
ter drie dingen waeren, die de Liefde be-
temden,de Honger,de Tijd,en de Baft. En
om defe reeden Ibiimen oock Cupido een
baft konnen om den hals doen , want dit is
gemeenlijck de aert van de Vryers , dat zy
uyt miftrooftigheyt terftont nae den dood
verlangen, waer van oock al eenige zijn gC"
fneuvelr. Pktdra in de Hippolitm van Euripidss
niet konnende het geweld van de Liefde
verdragen, vermeende iich te dooden, daer
zy feyt : '
Wanneer ick eerji beflonf, nae dat ick vvtts gewvnt.
Mijn Liefde te verheelen :,
M^n tongedwaes en mal, mijn droefheyt en mifvd>
Ginghyder mede deelen :
Uk wou mijn fitte lufl, in Zeedigheyt gellufl,
Door reeden overwinnen,
Maer ds't my oock begaf,doe wenfcht' ick na het graf
Met heel vermoe·/de finnen :
V Venus ick verfloof, ick wil u door mijn dood,
Seyd ick, ten grond'vermelen:
Dit^s my de befie raed. Wie wederffreeckt dees daeit
De rufie mijner aielen ?
Wy hebben de Liefde vertoont,die alleene,
door den tijd en door d'armoede wert ge-
temt,als dingen die meeft gebeuren, naelae-
tende de twijfelmoedighèyt diefeldenge-
Ichiet, dat fich de Vryers. van kant willen
helpen : Doch yder bemint zijn eygen le-
ven : alhoewel het waer is , dar alle Min-
naers mette gedachten terllont ria den doot
ylen, |
-ocr page 311-
|
T.'en , doch zy geven fich daer door niet in
"?elelve. Hierom voert de Ridder Gn.irhms,
MmïUiii in, die in zijne heftige Liefde
klaegl it: kkjvml' gten raed als door den dood,
^ '''er op ^mmHu antwoorr :
Dood ? ey luy^crt 't is maer ■wiiid,
t Zijn -woonlai van een Vcnus kindt
liif door de ücfd' is .mgehrant,
Eli "itcnjcht fich, uyt "verdriet, van kant,
Torquato Tajfo in zijn Harderfangh van
" Ihytjc/dìe datyder Seder mmt,fieh frax met
't Is ons
■·""", XYZ^ieHjie ddtyiier meaer mmt,jic
dood dreygt,doeh de daed vokhter feldcn. _______
Jm gcnoegh dat wy hebben vertoont, hoe
Liefde voornaemlijck,van de rampiilige
^moede, en door den Tijd, wort getemt en
'^ondergebracht,
Μ ο R di F A Μ A, Liefde van'een goed gerucht.
Ρ En naekt kindeken metLauvvertacken ge-
J^kroont,daer den bakelaer noch aenhangt,
ribbende in den rechter hand een Burger-
i.'Oone, die 't fchijnt over releveren , in de
"incker fait een Beleegerkroone hebben, en
fijden op een voetftal, fullen de kroonen
"sipnderiijk ftapn,die de Romeynen tot een
^eycken van dapperheyt gebruyckten , te
^^'eeten de Muyrkroone, Legerkroone, en
^cheepskroone.
'-^ulus GcUim verhaelt in zijne Attifche
'^achten,dat de gulden triumph of Zeegfyoone,
^^aerniede de Capireinen of Veld-Overften
^'in outs wierden gekroont, van Laurier
3 en de Bekghkroone vao gras. En deiê
y^'ierden aen die geene gegeven, die alicene,
^ii eenigh uyterlle gevaèr, het geheele heyr-
®ger hadden ver' loft. Of die't heyrleger
'"ontom hadde verlicht. De Burgerkroone was
Vnn eyken loof : en d'Oude kroonden oock
de beelden van //(f/ifr met eyken loof,
sisof hy ggjj kenteyken was van't leven. En
i'^oineynen plachten een krans van eyken
die gene te vereeren , die een Romeyns
"Urger by 't leven hadde behouden, wiOen-
"ε, daer door, een bediedenifle van 'r leven
^ytdrucken, als die aen andere was geweeft
t)ehoudino-e van "t leven. Zy plachten
een krans vanlcccw of Eyeken tema-
^^n.nae de geliickniiTe van dien boom. De |
aen dien Soldaet of Capi-
j^yn gefchoncken, die eerft op des Viands
'^uyrea was geklommen. De Lagerkroont
wierde vereert aen die geene·", die eerft des
Viands borftv^'eeringen en Wachthuyicn
hadde befprongen. De Scbeepfyoone wierde
gegeven aen die geene , die eerft des Viands
Scheeps-vloote dorft aenvallen. En dele
drie wierden van goud gemaeckr. De Muyr-
kroone was ipet toorens, als dickwijls de ftads
muyren wa.erpn,diemen was opgeklommen.
De Leegnkroone was nae de maniere van een
bolwerck. De Scheefskroone was als een gal»
lioen,of fteven van een Schip,afgebeek. En
dit is her geene ons heeft goed gedacht tei^
dienfte van den Schilders ^'aldus'uyt te beel^
den.
Liefde van een goed gerucht. Liefje tot het Vaderland, Scc. 299
"Π En jeugdigh longhraan, ftaende tuffchen
xlopgerèiene roock en viervlammen, maer
die fich met een vrolijck geficht na den rook
keert,houdende in de rechter hand een krans
van Gras , in de ilincker hand eene van Eyc-
ken: voor fijne voeten,van d'eencTijdeïs een
diepe kuyle, -vertredende van d'ander iyde
feer onverfaeght Sabels, Wapenen,Schilden,
Harnaffen,en'Meilen, en overmits dit over-
een komtmer gelijcke omftandigheden, als
• Pp 2 W)· |
-ocr page 312-
|
3 ca
wy fallen ièggen,ibo licbben \vy hciii op de
onde krijghsmaniereafgebeeld.
Een friicli en jeugdigh longman wort hy
felchilderr , opi dat hoe de Liefde tot het
'adérland ouder is, hoe zy krachtiger vvort
en ineerder bloeyt,\vant zy verf\vackt,noch
verlicft haer kracht nimmermeer,daer noch-
tans alle de andere Minne-Liefden ophou-
den. Een Ridder nae dat hy lange tijd, zijn
Beminde fai hebben gedient,foo lal de Min-
nefackel door de kille tijd en door d'oude-
re Lieren uytgeblufcht zijnde , andere ge-
dachten mede brengen, en metter tijd ver-
koelen : maer de Liefde tot het Vaderland,
nimmermeer. Een koopman door dewinft
en geldhonger aengelockt, fil 7.ee,on\veder,
noch eenigh gevaer aeniien,maer fai ten ke-
ilen noch verlangen , om den Oever zijns
Vaderlands te betreeden. Een Flovelingh
verleckert zijnde, door eerfucht en ftaet, en
hooghdravende te Hove levende, gevoet
'zijnde door een bedrieghlijckehope,denckt
niettemin dickwijls om zijn neft daer hy ge-
broet is. Een Capiteyn nae dat hy veelc
laeren in den krijgh fd zijn ge\veeil;,om een
heerlijcke naeme en eere te verkrijgen,keert
noch ten laeften nae zijn Vaderland, om ru-
fte. l.aet óns hier de fchrandre Vlyijèsxot
een voorftel dienen,die\velcke verkeert heb-
bende , gelijck een doorluchtigh Capiteyn
betaemt, in de aldereedelfte deelen van
Grieckenland , en boven maeten lieftalligh,
'zijnde aen des Keyiers Hof, verlanghdeal-
tijd melthaca , zijn Vaederland, te keeren,
hoeklippigh,Ieelijck en dorr het oock was.
Deic Liefde tot het Vaderland is een eeu-
wige en gedurige verbintenis en eere,die een
ygdijckVan natuyr ichuldigh is, gelijck een
kind aen zijn Vaeder , weiende daer in ge-
teelt , hebbende locht en leven d aer in ont-
fitngen : En voor foo veele Plato in Critoiic,en
Hiaocles. beweeren , foo is het meerder ver-
bjntnis en eerediemen bevvijft aen 't Vader-
land , als aen Vaeder en Moeder, waer van
'r Vaederland den naeme heeft. Van 't fel ve
gevoelen is mede Plutanhus in zijne Zeede-
h'andlingen , daerhy ieyt, Voorwacr hei Vaeder-
land , op dat ick_nae der Cretenfers maniere l}'reec/(e , is
meerder in u als U Moederland, en heeft meer recht als u
Vaeda of Moeder. Door Ibodaenigen treek en
natuyrlijcke genegentheit komt het, dat; een
ygelijck zijn Vaderland, fonder uytneminge
van plaetfe,hoe flecht of groot dat het oocìc
magh weien , bemint, 'fae VlyiTesjy/i/f foo
nae de hards l^ippen van Ithaca, ah AgameinnOüi
me de eedele muyren -van Mycenen. Want nkmai'l
bemint xiju Vaederland , om dat het groot, maer om 'l'f
hetxijn Vaederland is, fjyt Seneca de Philoiboph·
De Liefde wa'ii: noch foo veel te meerder i'i
de herten van de Burgeren, dat zy oock .ais
verblint zijnde,niet aenfien de heerlijckheyt^
van eens anders Vaderland , maer een ygC'
lijck bemint zijne daelen , weyden, bergen,
hoyblocken, jae zijn woeft en wild Land,
meer als de eedele li ad van Romm: en hici'
uyt komt het gemeene ipreeckwoort, dat de
Vaederlandjche roock^ ons doorluchtiger fchijnt , als del'
vreemden vier, en daerom is hy by den roock
geftelr, daer de vlam hem over de fchoude-
renvlieght. Hier uyt ipruyt hetgeencdac
Homerus van i^^/^fi verhaelt, dat hy'wenichts
te fterven, wanneer hy flechts den roock van
zijn Vaederland mocht lien. En dit finghc
Ovidiiis mede in zijne Dichten, de Ponto : ·
VlyffeSiiyWefn Man vol ^vijsheytcngeeert,
Wenfcht "wederom te feu deii rooc/^ aen 's VaederS
heert : |
Ick^veet niet hoe de fucht des Vaedcrlants kan trecken.
Die in clx hert gegrift,dees vreughde kan ver-wecken ^
Wat overtreft doch Room ? "Wacr 's kouder Land
a/iSchyt?
Het [nootfle hy verkiefl, en 't fchòonfte hy verfmijt.
Luciamti feyt mede in 't lof van 't Vaederland,
rlat de Vaeder landfche roockyeel luchtiger brand, als dcf
vreemden vier. Dit 's dan geen wonder,dat alle
vreemdelingen Rpomen lafteren , als die daii
hierin, dan daer in haer Vaderland prijfen :
Want de Liefde verduyilert haere ooge:i,
datfe egns anders grootheydt niet konnen
ondericheyden : En daerom ilaen zy geen
acht op het vvaerdige lof, waer door zy
haer onverftantte kennen geven : alhoewel
Euripides ièght, dat xy niet recht verjhindigh zijn , diC
eens anders manieren en Vaederland meer prijfen, als haef
eygen. Doch nae mijn oordeel acht ick diff
verftandiger , die de hoedaenigheyt van de
zeeden en verichillen van plaets tot plaets
recht onderfcheyt. Laetie dan het deckfd
van de verblinde Liefde tot het Vaderland,
van haere oogen, weghdoen: Laetie het
waerachtige fien, fonder iùcht : Laetiê met
^thanam , die hoewel hy felve een Heydeii
en Grieck was, feggen , dat Romen een Hemels
Vaederland is,cn een /(ort begrijp van degchcelc Werrelt^
lic-
Liefde tot het Vaderland. Amor della Patria. |
-ocr page 313-
|
^an felf, om vrywilligh met haer bloed en
'ïiec haere kinderen dienftbaer en burgers
Van Iiςmen te wefen , als het hoofd van de
'^Verki : Waer over met groote reeden Ro-
"leii p^enaemt magh worden een Toevlucht,
εοη Tonneel, een Tempel en een kort^be-
grijp van de geheele Werlt. En wy konnen
Deveftigen't geene Petrarehaieyi, ditgetuygh ir^
da! Romen de opperβε yooonplaets is, van de Menfch-
^ijeke heerlijMeyt, noch d.ier is oock geen foo verre afge-
feheydfn hoeck Lands^die 't frlvefoude derven ontkennen,
£n of wel dielèlve PetrarcL· in eenige klinck-
dichten daer van qualijck fpreeckt, foo ver-
betert hy nochtans ibodanige doolinge,met
een overvloedigh lof in zijne Lat'ijnfche
Wercken, ahvaerhy dapper uytvaert tegens
Oallim, waer in hy Rot/ien noch dit eedel lof
geeft, dat Romen is het hoofd des' Wmelds , Kio-
"inginne da Steeden, Zeetel des i^pc, de Burgh des Ca-
tholijcken geloofs , de fonieme van alk gedenckyvaerdige
g^hiedeniffin. En foo hy 't hadde gefien,in foo·
heerlijcken ftant, als het nu is aengewolTen,
en boven maeten verciert, hy foude niet
Jïiinder geféydt hebben, als dat de Muyren en de
I'alleyjrgn ^f/ -waeren te needergeport, doch dat decere
■^m haere naeme onflcrflijck W. lae hy foude veel
liever gefeyt hebben,dat tot de eere van een
onilerflijcke naeme, deeeuwigheyt en de
Verheven Majefteyt met defe Stad wel over
een (itjaiii.Want in dieielveStaà blinckt uyt |
301
die ais
benijders zijn , van de oude heerlijckheyr,
wiens voetftappen een verwonderinge en
een regel ftellen aen de Bouwkonft. "Daer
zijn de wijde ftraeten , daer fietmen dc ver-
heventheyt van de trotle Paleyfen , Obeli-
fcen, Columnen, Bogen en Tropheen, daer
worden de wonderlijcke en fellaemeftatuen
bewaert, van de alderoudfte beeldhouwers, ·
die van Plinm genaemt zijn , Niobc met haer
Soonen, Laoeon,Dine aen den Stier gebonden
en veel andere : waertoe fich oock voegen,
de nieuwe beeldhouwerien. en fchilderien,
diewelcke tegenwoordigh de goede naem
van de Oude niet wijck'en. Boven dat ilTer
de gewoonlijcke loop van den Tiber, de Ko-
ningh van de Revieren, daer zijn menighte
van buyien of vvaterleydingen,en lopenver-
icheyden Ipringende fontéynen, met ichoo-
ne waterbacken: daer bloeyen de vermaek-
lijcke Lufthoven door de hovaerdige en
breede bergen en heuvelen.En 't welck noch
mceft betreft, lbo fietmen menighte van
Kloofteren , heylige plaetfen, Collegien en
heylige Kercken 't hoofd in tìe locht fteken.
Voor foo veel 't Roomfehe Hof belanght,.
foo kanmen dat by een Hernelfche Hiërarchie
of Engelordre vergelijcken : gelijck Pias 11
ichrij vende aen Martinum, feyt, ghy fukfeggeit
dat het Bfiomfche Hof een Hernelfche Hierarchie
lijck^ is : doorloopt en doorpet de Wereld, doorfnu^elt
der Prineengeyvelveh en let nau op der Koningen Hoven,
cnverhaek ons dan offer een Hof is, dat by het c^poflo-
itfehe magh-werden geleeci(en Ì Voor ibo veele de
eedele verftanden belanght, die altijd daer-
inne bloeyen, daer van is t onnodigh re ifire-
ken : Want daer in worden geboren en ko-
men oock van buyten in,de ald'ergeluckigh-
fte verftanden,die aldaer,als het gond in àea
oven, geiuyvert en gefijneert werden : Hier
uyt komt het, dat v'eele met een broeck vol
Avinds en opgeblaiên van hovaerdye in P^nmt
verfchijnen , en vermetelijck haer laeten
duncken, datfe wat weeten, diewelcke daer
nae foo needrigh als een I.am,en dat vol be-
fchaemtheyd,daer uyt fcheyden,maeckende
geen rekeningh aldaer te blijven, om datiè
aldaer haer naeme en glants verliefen, even ■
gelijck de Revieren die fich in een groote
Zee ftorten, Swijgh f«/?KJ lipfM , die in iv
eerfte boeckin den'xxii i brief, Romen derfü
verwijten dat het is een woefte en verwarde .
Pp 3 ftad.
Liefde tot het Vaederland. Amor della Patria
Hemelfch in der v/aerheyr, HÌet Γοο veel be- de glans van de nieuwe gebouwen
pight de fchoonhcyr en lieflijckheyt van ' " j- - j-i v
naere gelegentheyt en de vriendlijckheyr
^an de loclit, maer voor ibo veele , oin dac
pod aldaer zijne HeyligeKercke heeft wil-
len bouwen , zijnde dit de iltplaetie van zij-
'^en Stadhouder,die de fleute en des Hemels
houdt en de Hemellche ichatten uytdeelt.
'fis oock een kort begrijp van de Wereld,
dat in dele plaetfe niet alicene verfchcy-
dene Voickeren te iaemen loopen , ibo uyt
'ranckrijck en Hifpanien ,, maer oock foo
fietmen aldaer, Griecken, Armeniers,Dnyt-
fchcn , Engelichen , Hollanders, Switlers,
Mufcoviters, Maroniten, Perlianen, Africa-
'^en, Traciers, Moren, Iaponeien,Indianen,
^evenbero-ers, Vngeren en Schyten , en gè-
lijck ^thamm lèy t , Soo -woonen m di: Stad geheels
Voickeren, als Cdpadociers, Schken, uyt Ponto , en ver-
fcheydcn andere , wlel^ers mvooncmle toeloop is, van 't
^olik des geheelen he\voonli]cken aerdbodems. Op delè
«laniere komen alle de deelen des Aerdrijx |
-ocr page 314-
|
302 Liefde tot het Vaeierland.
itaci, en datgantfchltalieuongehaventcn
ongeboiiwcis , foo van lof als van ichrifcen.
Al even eens als of al zijne wijsheyd niet gc-
grondet waere op de oude Römeynfche
Schrijvers, hebbende oock gcleert by de
nieuwe Italianen, foo van Bcroakks, M.òt.Sa-
hdlicusen ontallijcke andere. Maer hoe
kan hy itaiien ongehavent van Ichriften riae-
iiien, daer iier alle andere Landen, wel dob-
bel in de fchrifteq te boven gaet ? Want het
is nier alleen overvloedigh in de oude Ro-
meynlche, inaer oock in haere cygen taele,
vol van fchoone Wercken, doorvvroclite
roé'fien,gehavent enbevalligh tor vergelijcr
kinge van de oude Griecken en Latijnen. En
om niet te gaen \yeyen door den verleeden .
tijd,foo vintmen tegenwoordigh alleen in 't
Collegie van de Cardinaelen , Hiftorifchrij^
vers, Redenaers, Rechtsgeleerden, Philoib-
phen en Theologanten,fo eervaren en over-
^Ίoed!gh in de ichriften, datle alle andere
Volcker en daer door konnen befchaemt
luaecken , als Bdlarmin in de Theologie en
Philofophie, Mmnka en Tufcus in de Rechten,
i^ffcan. Colon-.ia in de Welfprekcntheyt, en Ba-
ronius in de Hiftorien: waer van men kan leg-
gen 't geene Vam van ^Hgufthm feyde, dat hy
foo -ueele h/idde gele[en,dat het te verwonderen wOf,
dat hy tijd hadde om te fchrij-uen , en dat hy foo veele
hadde gefchreven, dutmen qmlijck kondegeloven dat
iemunt foo veele kotide kfen. En (bo men alle an-
dere Schrijvers wilde onderioecken ibo Rp-
meynen als Italianen, en dat foo wel in ver-
fcheyden Collegien, als belbndere Huyien,
nien fonde buyten twijfel een oneyndlijck
getal vinden : lek fwijge noch foo men Ita-
!ien foude willen doorloopen, dat vol ge-
leerde Mannen fteeckt, doch infonderheyt
Romen: waer O ver Petranha met groote reeden
fiaende hielt, dat het goed was een Italiaen
iïü een Rooms burger te weien, Ic^ ben, ièght
liy , eengehooren Itajiaen ; kk^roeme my een Roomfch
Purgcr te ■\vefen,'waer van niet aUeen foo veele ί'οτββη en
Ïrincen des Werlds hebben geroemt, macrfelve Paulus
i/ft' daer feyck , dat vy hier geen blijvende flad hebben,
maeckte nochtans Roirien tot zijn Vaederland. Doch
iaet ons totte beeld niffekeereii : En foo de
liefde van 't Romeyniche Vaederland , ge-
icheurt zijnde van fekere nijdiiichtige,over-
bergiche Schrijvers, die't weynigh rijn tóe-
.gedaen, my heeft gedrongen om 't felve te
s/(frdedigenenteprijicn, loo fal'cnochtans ■ |
Amor della Patria.
niemant verdrieten,dat het ons gemeen Va'
derlaiit is. De kroone van gras is een teykeii
van de liefde des Vaderlanrs,diemen aen ee-
nen Burger plagh te vereeren,die fijn Vader-
land,van debelegeringe der Vyandenhadds
verloft. En dit wierde aldus onderhouden,
en quam lieer van de plaecfe daer de bcle-
gerue waeren ingeiloten. Deiè kroone wier-
de van den Raed vereert aen Fabim Miximui,
die in de tweede Carthagineeiche oorlogC)
de ftad Romen van de belegeringe verlofte: en
defè was de eedelfteeneerlijxte belooninge»
dieiiienaen een krijghsmaa, voor zijne ver-
djenile , koft vereèren : jaemen koft niet
meerder doen. Want wie 't geheele lichaeitJ
des Vaederlands helpt, die helpt oock een
yder Burger , zijnde die een lidt aen 't Vae-
derland. lek lègh meerder, dat die geene,
die aen een lidt hulpe betoont, geeft oock
heyl aen 't geheele iichaem : En derhalven
wie eenen Burger verloft , helpt oock het
Vaederland. V/ant her is een vorderlijcks
faecke aen eenftad.debehoudeniiTc van een
treflijck en behulpiaem Burger. En hierom
wierde noch een andere van eyken loof, aen
die geene vereert, die eenen Burger in den
fljigh by 't leven hadde behouden. Van Eyc-
ken wierdele gemaeckt, om dat de alder-
oudfte haer voediel van de èyckels trocken,
en daer by leefden,gehjck-^.Gi//H<i verhaelt;
En Pltitarchus iègt mède,datmen dc Liefde van 't
Vaederland, voor eerfl behoort tf omhelfen, doch in 't
gemeen, hit geheele Vaederland, en ten tweeden een·
yder Burgert» 't bsfonder, ten meeflen vpordeel, ver-
trooflinge en rufe van de flad.
De diepe poel voor zijne voeten , en de
wapenen , die hy onverichrocken vertreer,
drueken uyt, dat hy alle gevaer des levens
veracht, die hem uyt Liefc e des Vaderlands
foude mogen overkomen : gelijck c^nchiiras
de foone van den Koningh McL· van Phri-
gien, en de Romeyn Marcus Curtius, die iìch
vrywilligh,voof de behoudeniiTe van't Vae-
derlant, iiorte in de peftilentiale aerdklove :
en duyient andere, diein mannelijckeaen-
vallen en tochten, haer bloed,voor de Lief-
de van 't Vaederland , hebben uytgeftort.
Ήίβοι de vermaerde Capitcyn, willende den
vermaerde Trojanen moet geven,Qni tegen
de Griexfche fcheeps-vloot ridderlijck tc
vechten, vermaenthaer, fooiemanthier-
over foude komen re fceuvelen.dat het foen
" ' ■ en |
-ocr page 315-
|
Ltefà tot hei Vacàcrland.
eerlijck fonde weefen voor'r Vaederland
te «erven, alwaer hy fcyr :
Gaet vrji tltrs grocte v/aot te l^er,
l'Vaut -wiegnvont of βοΠ te neer,
Hy ftcrft met lof. Het is geen fchaiid,
Tc jienen vour xijn Vaederland,
^oriitms icghr mede, dat het foet en betaein-
pck is, voor 't Vaderland re fterven. Luciamis
jeght ili \ lof van 't Vaderland,dat het in de
'^i'ijghs-aenmaeningen feer voorderlijck is,
^Vanneer men feyt, dat de krijgh voor 't Va-
"^erlant wort aengenomen: En hy feyt datter
^^'emant is, hoe bangh en veriaeght hy oock
^yjVreefende voor gevaer en den dood, die
•joorende de kracht van 't foete woord Va-
derland,niet terftont ibudemocdt icheppen
nianhaftigh zijn, om door verbintniiie en
i'iefde zijn Vaderland te helpen, aengepric-
■^elt zijnde, door de fpoore van eere, om in
J}in levcn,een naeiiie voor fich felve,en voor
l'in geflachte te verkrijgen ; gelijck P'mdarm
«et felve in fijne liihmiich'e fpeelen, met een
loec gefangh, overvloedigh verhaelt, en dat
^ver de οverwinninge van Sterpfiiules van The-
wiens Oom Matermu voor't Vaederland
"ierf,daer hy iinght: ï^'wi Ooms uiemem heeft het
i^»!een^eengrcotegldin·gegeve>i,'W:etis dood de vermair·
Mars een guide Helm heeft toegebracht, maer xijne
kan oock^ in 't tegendeel met xijne dacden over een ko-
^''cn. PVant hy fai voor feker ■weeteii,dat diegeene,die in
dtiylkre y(ioickc.een hagelbuy van bloet vmt 'waerde
^mlcrland afkeert, cii den ondergangh van den burgeren,
tloor een tegcnfirijdigc heer kracht verdrijft , die jal groote
^"e ophoopcn,c!i dat niet alleen tertvijihy 't (iet,jae oock^
«is hy fai z.ijngeftorveu. Maer na my duncktjkoft
^terpfiades weynigh aenwas van eere hier uyt
ireckeii,ter gedachteniïfe en name van fijnen
Oom, overmits het fonder eenige vergelijc-
|^in!>e is. Meerder eere is het voor't Vaeder-
land te fterven,als televen in delfthmifche,
^emeifche, Pythifche en Olynyifche feeft-
"rijden, die van Pindarus zijn geiongen. Om
•lefe reeden laet ons dencken , dat de Wet-
gever Lieurgus,en de Koning van Lacedemo-
•^ien belaft hebben,datmen geene naemen op
^'e graven mocht houwen,dan van doorluch-
tige Mannen en Vrouwen,die eerlijck,in den
ftrijd.voor't Vaderland,waren geftorven.En
«lat die dan alicene der gedachtniife waerdig
^'ierden geacht. Het ontftelde den Philo-
^ooph Xenophon van t^ifo«f«,aleen weinig,dat
ïervvijl hy de oiferhandcpleegde,en hem de |
Amor della Patria.
tijdinge wierde aengebracht, dat zijn (bone
Grillus was geltorvcn,hy de kroone van iijnea
hoofde nam:maer ftrax daer op vragende,op
wat wijfe hy was gcftorven, wierde hem ge-
antwoortjdat hy Uoeckmoedig in den ftrijd
voor 't Vaderland was omgekomen : als hy
dit hadde verftaen , iètte hy van nieuws de
kroone weder op 't hoofd, veftOonende dat
hy meer blijdichaps hadde door dc eere en
dapperheyt van fijnen foone,als Imerte oVef
fijn doot en verlies,feggende tegens die gene
die hein de droeve tijdinge aenbrachte , Ic\
hcbbe den Godengeheeden,iit ^y mygeenen onβerfliieken
noch langlevenden Soom "mildeHgeven,alf00 iek niet %veet
of hem (lat nut is , maer dat hy macht vroom φι, ìm em
Liefhebber des Faederlands.
Vytdefe befondere dingen kanmen oor-
deelen, dat het krijgbsmans kleed, feer wel
totte Liefde des Vaderlands paft,ftaende al-
tijd en in alle voorvallen , als een goed bur- '
ger,vaerdigh en bereyt om met de wapenen
in de vuyft,voor 't Vaederland te fterven,en
fijnen openbaeren Vyand door alle middel
tegen te ftaen : In der waetheyt, indien een
goed vriend,in der nood,wort gekent,alfoo
wort oock de Liefde des Vaederlands niet
beter gefien,als in dringender nood des oor-
loghs : alwaer een ydèr.die 't felve bemint,
fijn leven en welvaert voort Vaderland ftelt.
Hier van hebben ons de Oude een fonder-
linge voordaet naergelaten,in de Liefde des
Vaederlands, als hetbende daer in klaere en
blijcklijcke teyckenen van Liefde vertoont,
gelijck de Horatii, Deai, en'de Driehondert,
oock deies FabH, die van duyiênt Liefheb-
bers gevolght wierden , diewekke al te fle-
men met eere en lof kloeckmoedelijck haer
leven in de waeghichaele hebben geftelt, oin
de groote Lieft [e,die zy Rsrnen, liaer Vaeder-
land, toedroegen.
De Liefde, gelijck die vaD Seneca io zijne O c τ a.
ν IA is befchreven .naegebootft.
De Menfch ftch felve feer bedrieght.
Als of de Liefd' ep vviechen vlieght ■.■
^n z.im een God die felen wreed.
Zijn boogh en pijlen houdgereet :
Wiens vlam enfackel 't al verfint.
En z.ijn V ulcaens g» Venus kint.
't Is Ydelheyt : Liefd' is een brand,
Een kracht in finnen en -verfland.
Die in de teere leHghde groeyt,
Enwort doervveeldsnopgibce^t, .
, Dm |
-ocr page 316-
|
304 Lìchaem des 'Jhienfchen.
Door Overdeed, en Ledighiyt,
En al wat tette lufien leyt.
Indien ghy àefe fiutten fiheurt,
Terflont -uervdt hy en hy treurt,
In korter tijdfoofai ziji2 kracht.
Verdwijnen en z,i]n f onderbracht.
I Μ PASSIBILITÀ. Lijàdoos, vry van
*' fucht öf lijden,
DEie is eene van de voornaeinfte gaeven
van een verheerlijckt lichaem , geiijck
de Theologanten verhalen. Daeròm worrfe
naeekt en fchoon geifchilderr , datfe boven
de Elementen en buyten de verderflijcke
dingen mette voeren wort opgeheven.
Corpo H η μ a ν ο. 't Lìchaem des
Menfchen,
ΓΑΙΐ dickwijls voor, om't Menfchlijck
V lichaem,en de ziele in 't befonder op't
ïoonneel te vertonen. Wy hebben defebeek-
niffe in't een en 't ander aireede aengéweièn,
geiijck op zijne'plaétfe te fien is.^ Maerdit
dient eeril gewaèrichonwt, dat wy door 't
Menfchlijck lichaem niet verftaen , hét lic-
ch'aem , dat in der daed ', van de iziêle afge-
icheyden is , anderiïns foudeirien een'doode
roiiip fchil deren : Maer verftaen de ziele
met het lichaem te faemen,die den geheelen
Menfch maeckén, en die door fekere Poëti-
iche bèteyckniffe en door de gedachten en
inbeeldingen genpinen worden, als of yder
door lich felf befioride.
Wy vertoonen dan een Man , die mette
bloeme LìguBrum of keelkruyd gekroont is,
zijnde prachtigh gekleedt, met een linnen
Lantaerne in der hand, van die flagh diemen
hoogh en leegh treckt, fonder licht, met dit
opiêhrift, 4 lumitie vita , dat is , van 't licht komt
het leven.
Met Liguflrum is hy gekroont,om dat dap-
pere Mannen 't leven der Menfchen daer by
hebben vergeleken, en dat ten aenfien van
de broosheyt en fwackheyt des Lichaems,
niette vergelijckinge van de bloemen, waer
van ick niet weet, dairter iet vluchtigers is.
Waer van de 103 Pfalm ieyt,de Menfch u maer
fiof en hoy, en κή» '^Vcm is als een bloeme des velds : en
in den 90 Piàlm ièyt hy, dat het leven is als gras
dat vroegh hloeyt, in't kprtevenveki^t, en's avoiits
"ivort afgehoirwen en verdort. En fob ièyt, hy gagt uyt
ds fo) bhemi sa yerdort, |
L^dfaemheyd,GeMdigheyd, ZCC.
, Rct lichte en iachte kleed,bedier,'r geene
't lichaem eygen is, dat het beminne en οατ
helle de Welluften en'tvermaeck van aS
finnen , gelijckt in 't tegendeel, eygen is een
fchrick te hebben van verdriet, moeyte cn
ongemack.
toe Lantaerne als gefeyt isjbedier.dat het
lichaem geen werckinge heeft fonder^ de
ziele , geiijck de Lantaernehaer plicht fon-
der het licht niet uytvoert,geiijck de ipreus
wel verklaert. ' ·
^ * * *
PaTIENZA. Lijdfhemheyd, Gcduldigheyt,
naer de befchrijvinge Tertuttiimi.
TErtullianus de Outvaeder beeld de Lijd^
faemheyt aldus af. lijdiaemheyt is een
hupfche Maeghd, met een opgerecht, maer
weynigh gedraeyt hoofd , hebbende een
heufch weièn, een blanck voorhoofd , lonc-
kende oogen , wat neer geflagen ter aerden,
' een weflooten mond, een luftige verwe, een
hatf lacchende , half ichrpyende treek van
aengeficht mét een wit toegegort kleed. En
iboder bloote voeten bygevoeght waeren,
foo Toudet moghen volmaeckt genaeint
werden. ' -
Het opgerechtlioofd bediet, dat de Ge-
duldighéyt een gerufte conicientie heeft, en
datfe 't hoofd een weynigh draeyt, daer door
wil zy te verftaen geven , dat God in den
Hemel de wraécke fai aennemen. Datle
fchoon en heulch van weeien is met een
ongerimpelt voorhoofd, druckt uyt, dat zy
is de aldèirbevallickfte , die niet koriel van
hoofde, noch moeylijck, maer dje in tegen-
Ijjoet blijde en altijd vrölijck is. '
Pe lonckende oogen een weynigh ter
aerdpn geflagen, beelden af de needrigheyc
en fachtfinnigheyt, als offe fonder gevoelen
waere, over haere droefheyt.
De geflooten Mond,bediet haere zeedig·*
heyt en ftilfwijgentheyt.
^ 't Aengéficht half lachende,half fchreyen-
de, wijft'uyt, dat zy befpot de liftigheyt des
Satans , de treecken deler boofer Werreld,
en de wanckelheyt der fortuyne.
De wittigheyt van haere kleederen, die
om't lijf gegort zijn,drucken uyt,de Maeg-
delijcke fuyverheyt, vermits zy onbevleckc
en tot geene vleeilijcke begeerlijckheyt vaif'
bruyckE |
-ocr page 317-
|
L§dfaemh(yt, Cedult.
^fuyckt is : Oock hacreonnoofeiheyt, als
we reyn is van alle linetten,niet hooghmoc-
, noch oock kleyumoedi>fh in tegen-
Ipoet.
Hacrebloote voeten leeren ons, datmen
^'les lijden en verdragen moet, foowelde
^oude des Winters,als de hette des Somers.
Patienza. Lijdfaemhcyt, Gedult,
Ρ En bedaeghde Vrouwe, fittende op een
■^ftcen met een lock om den hals , als offe
,'i'tórte handen, teyckens van drocfheyt vcr-
^oondc,cn ial mette bloote voeten op eenen
"ooren bos fitten.
, i^e lijdGemheyt wort ontdeckt, in 't
Mr^iegctj y^-ijj jg finertcn des lichaems en des
Rea-i.oeds, en daerom wort defe beeldnüTe
afgefchildert.
, t)e doorens xijn die queUingen,die ons in
e€re, of in de goederen , of in des Men-
'chen leven raecken : en of die wel onlè
yoeten priemen, om datfe een verdriet zijn
den loop van de aerdlche genegentheden,
■^'ét te min,foo laetenfe het hoofcl en andere
^'ccl ecdelder leden vry : om dat een wel'
^t'lclückte ziele, die in de vaftigheyt der
■'-'eughd is gegront,de Ichaede, die dacr iiet
de aerdlche goederen, niet gevoelt.
Het fitten op'den fteen, vertoont, dat het
harde iaecke is, datmen de Lijdfaem-
hcyt met een gernil gemoed weet te beftie-
alfoo nochtans dat diefelve lichtlijck
^^'ort te boven gekomen.
P. a τ i e Ν 7. a. Lijdfaemheyt, Gcduh,
En Vrouwe in 't blaeugekleet, met ta-
^neyt geinengt, en een lock Op de ichou-
®eren in'een ne'edrigh en zeedigh wefen.
t Is Lijdiàemheyt, in tegenlpoedige din-
S^n fich mannelijcK te draegen,en zy is eene
de voornaemfte vverckinghen van de
'ferckheyt.diewelckc fich uytlireckt om het
^'^ck der llavernie te verdraegen, en dat met
ftantvaftigh en onverfaeght gemoedr,
^'inneer '% de nood yereifcht. Daerom wier-
«eCaio -van de Wijfe gehouden , voor een
^eracht en bloot gemoed, om'dat hy fich
^H-er liever wilde dooden, als oadcr de re^
gceringe van den Tyran, leven.
De vwwe vaii dat kleed, bediet Lijd- |
P a τ I e ν 2 a. ^05·
faemheyt, om dat die verwc (eer nae by 't
1 wart kómt, 't welck in deiè plaetic bediet
de doodinge, quade vernoeginge en fnievie.
Maer overmits de Deughd,onder alle ram-
pen lbo niet terftont wort uytgebluii:, lbo
moet het kleed blaèn gcmacckt zijn,om dat
het noch een weynigh Icvendighs by fich
heeft, 't welck is de hoope, van <.'at her ge-
luck onder alle defe ellenden lal wederkcc-
ren , en verwachten dat nae dé ondergaen-
de Sonne een helder en klaerder licht yan
nieuws lal oprij fen , om dien dagh te ver-,
lichten, diewelcke door de ellenden was
verdonckert.
Het Jock is het bedietfel van de. I'^-ijd-
faemheyt, diewelcke alicene geocffent wort
in de tegenlpoeden, om alles met een ftant-
vaftigh en geruft gemoed te verdraegen. En
ten dien aenfien, leyt Chriflus oniê H,eere,dat
zijn lock foet is, door de beloningc,dieincn
verwacht nae de onderhoudinge zijnder
heyliger geboden : wefende een lock, vvaec
onder de hals , van een yder Chriftcn , die
yver heeft totte eere Godes, fich gewilligh
buyght,
Ρ A τ i E Ν ζ A. Lijdfaemheyt,
E En Vrouwe met een ontfteecken toortfö
in de hand, die zy ommekeerende, hec
gefinolten wafch op haere andere naeckte
arm druypt : op der aerde fiillen voor haere
voeten eenige llaxkens leggen, die voor de
Lijdiàemheyt werden genomen , om daer
mede den tijd te (lijten, alhocvyel die noch
eenige dagen in haere fchelpjes bhjven bc-
lioten, al eer zy voor den dagh komen,
Ρ a ti EN ζ α., Lijdfaemheyt,
E En Vrouwe in 't blaeu gekleet, wiens
handen met yière boeyen zijn gebon-
den, en teriyden lal een klippe ftaen.alwaer
het waetcr allenskens by druplen op de
boeyen van defe beeldniffe komt vallen.
Waer door vertoont wort,dat eenMenfcIi(
die dé tijd kan afwachten , alle dingh nae
wcnich fai gelucken : En alhoewel de be-
ginfelen van t geluck flecht en fober zijn,
maer daer nae door eenige gunfte van den
Hemel, diewelcke nimmermeer naelaet de.
goeddaeden der Menfchen te belponen,,pn-
derftut zijnde, foo verkrijghtmen dickwijls
a<l in |
-ocr page 318-
|
in een oogenblick, bet geenc, waer nae men '
.veelejaeren te vergeeft heeft gehcKvpt.· Van
defe flagh van Lijdiaemheyr «n geluckfee
Bytkomii, hebben wy défe gcdènckwaèrdi-
ge voordaeHen in 't Hof van Romm ·^· ahvaer
alicene doör èéii géddy rigò fl.lveWiìe vèele
gekomen zijn tdrtê' eerË'van .Carditolen, en
andere voortreffelijfekè trappen· van Kerck-
lijcke Regienhgc',' "al\Vaerfe', gelijck'in een
ilad die op eenen'hoogen bergli ftaet, ren
toöriè worden géfteltj ën dar voor d-e oogen
der gantfchèr Wêrld , hebbende getegent-
heyd bm fich door de dapperheyt haers ge-
jnoeds doorluchtigh te maecken, gelijclciê
door hare uyterlijcke waerdigheit engroot-
heyt vermaerr zijn.
Maer alhoewel dat by de Lijdlaemheyt,
het loon van de verloiTïnge in dit leven niet
altijd \vil vólgen noch' gelucken , daer wy
nochtans dickwijls fien , dat de geduyrige
kracht van 't waeter , het yfer verteert, ibo
moeten wy daerom van moede niet be-'
fwijcken, maeir Ipreecken met die geene,die
haere flaverny ten goèdeti einde flieren, niet
rot eerilicht, levende deughdelijck,wetende'
de beloften,diegeichiet zijn,door den mond
ƒ, Chr'^i, dat diefelve bèftaen ih onbederflijc-
ke goederen, daer hy aldus lèyt : Ghy fult m>e
yelèn in Lijcifaemheyt befitten. En dat hy gewoon
is die geene in dit leven te tuchtigen en te
ftrafFén,die hy bemint, en die hy in 't toeko-
iriende levert wil beloonén, mette eeuwige,
heérlijckheyt.
Lode. Lof.
E'En iêerichoone Vrouwe met een heer-
lijcke en luchtige kleedinge van wit ia-
tijn, en dié op de borii eenkoftlijcke Bagge
heeft, alwaer een ^af^is in 't midden ilaet : en
leyt dat hét een klaere en groene fteen
is. Op't hoofd falie een Roofekrans heb-
ben, en inhafer hand een Trompet om te
blaeièn , , waer uyt een feer groote glans
ylieghr. Houdende haer flincker àrtn recht
uyt, wij fende mette voorite vinger nàe eeni-
ge befondere peribonén,
Zy wort fchòon gemaelt,om datter geen
iaecke is die aei^enaemer en verheuglilijc-
ker is als het Lof. Want onfe ooren bemin-
nen de woorden veel meer, die tot ons Lof
srefcMeden , als de alderlieflijxte Mufijck of
bnaerenfpel. Met wit wortfe gekleet, om
dat hét Waerachtige Lof behoort iüy ver cf
oprécht té izijn, en niet als de Vleyinge, die'
■ wclcke een Vyandinne en konftige iJedrieg'
fter is van de Waerheyt. En hierom moet- |
'mén letten, dat hetMenlchlijcke Lof van
t^Vèederleye (lagh is, te weten, waerachtig"
€rt bedriéghhjck. Het waerachtige Lof, is»
waer door de deaghdfaeme Menfchen i"
der daet en waerheyt wqrden geprefen.Hct
valfche Lof is het geen, waer mede de on-
deugende met een waerichijnend Lof W'or-
den'geroemt. Maer wy verftaen t van de
goéde -en daerom moetmen weten dat die
geene die in der daed prijswaerdigh zijOi
defc hoedanigheden behooren te het>ben,als
vromi;.;heyt des levens , oprechtigheyt des
■gemoeds , openhertigheydt, geleertheydt,
wijsheyt en diergeüjcke dingen., doch bo-
ven al de vreeleGods en Liefde ^tot zijr»
evennaéften, met luyverheydt des herten^ |
-ocr page 319-
|
Lof. -L
t iel ve vlieden. Oock hebben de Heyden-
che Philofòphen daer over een ichrick ge-
^"t^·Waer over een ander Philofooph feyt,
<iat foo fchandigh dat ghy van den ioofen yvort gc-
f''ife', als of 'ghy om fchaiidtgc dingen "warrtgeprefcn,
l)e Baggc mette f«^K,geiijck de Natuyr-
chrij vers verhaelcn, wort vöor de bevaliig-
flcyt genomen, defe leggen dàt defe Heen,
öoor 'éen yefborgen kracht, dieder in ge- -
y^nderi wort, aengenaeniheyt aenbtenght, ;
Ijl flie.dieielve by fieh draeght,en- rot meerr!
klaerhfiyt, ofn dat het I.of defe koitele ■
^■"'ggc draeght : en dit fullen vvy bevefttgen,
plette verklaeringe van de Roofe, die oock
Oiefelye, Hièrogliphiiche aprt heeft·
:E)jï .krans sVan 'Roofen'woïtgr vertoont-,
datfè feer ichoon en ibet van·reuck zijn.
ooo verkrijght oock'het Menichlijck Lof,
^oor haere Ichoonheyt, haere aengenacm-
•J^yt als een Roófe , van andere luyden. .En
üoor den krans en de kroone, wort het Lof
^odes verftnénjwefende "t felve ee» Sphcri-
'che beeldnis,fonder begin en fonder einde :
is het Lof Godes oock ,eeuwighfoa-
"et begin pf einde , en daeroni nioerm.en
^'eeten , datmeii tweededeye maflierie yan
vind, te weten, het Menlehiijcke^en
^odlijcke. Het Godlijcke Lof is,waer door
God wort geprefen en groot gemaeckt.Het
^enfchlijck Lof is , 't welck dén Menfche
Prijft en verheft : Maer van 't Godlijcke,
^aer van is de H. Schrift vol. looft God alk
Zh Volckercn, ièyt de Propheet ende door-
gaens; ^ugufìmiti feyt dat dit Lof niet alleen
Van de H. Mannen en Propheten wort nyt-
geiproken,waer dat;dat(êlv€ oock vertoont
Wort door alle gefchapene dingen : c^Hes.mt
^odgcmaeì^thccj't looft den HeerCj^pch iêit hy,'fiBfi
Wy dit uytdrucklijck aen de Vogeitjens, 4ίΡ
^ìuìmerlTiÉer ophouden het Lof Godes te
^ngen, op de tefte maniere als zy konneni
^inght niet de Leeuwerck en de Nachte-
Eaef het Lof haers Scheppers .totter :dood
? Maer niet ajlepne 4e V:ogels .en 4.e an-
dere Dieren loven God, maerpockde Pia··
fieeten en de Hemelen , gelijckmen.iby hh,
^laerlijck leeft xxxvm cap. Waer -waerdy doea
"'y de Morgenfmen loofden, en alk J{inderen Godes
"^^oüjci -waeren ? Enfoo dit AVaer is , gelijck-t
leer waerachtigh is, dar alk fchepielen Go,
ües God loven, waerom gaen wy niet met
Ï><iV,d, en feggen, alle Gecg hvc den Heere, En |
O D E. '
dit Godlijck lx)f wort door dc kroone en
Roofekrans vertoont..
Het bewijs van 'tblaefcn van de Trotti-
pet, wacr uyt eeri groote glants vlieght,.bc-
diet het goed geruchteκ-^η de döoriüchtig-
heyt van de naen3elier;-geèner, diein dcr
waerheyt lDfwaer45iiH' '4ijn, En hier over ,
ftelden de Roiiieyncn i/öp^4e (pitfe van den
Tempel van Saturms.iMe drïeipcinie^Troai-
petten met de fteertendie bêdéëkt en ver-
borgen waeren,.\ViHàdéScla'er mede uyt-
drucken, dat de.Hiiio.rie vaijdè-veiledeii
géfehiedeniifen, in den Tempcì vrnSmmiSi
tot OBÌen tijdè, bekent én klaer waereti, als
met levender-fteiiiine. En datfe allóo.Wae-
ren uytgebreyt, datre nimmjeraveer konden
iiytgewifchr Maer>, dat de dingen
die voor i^wrMMj^^-gelck^^^ , duy-
fter'.en oribjÊken6 >Vftércn·, itaende onder dc
duyfterniire verbp^gfii-En dit Wort door de
fteerten van de Tllt^ïK uy tgcbccld, die ver-
bolgen zijft en ^^φ^ 4)^ buygen.
De flincker aif}
iee^Ïge b.efptjdere l'ef-
.foonèlliï 4ic
,eehs aft'd&sgrp&l^yt .^öfliichtig jxiaeckt ;
gelijek,
deughd over fieh heeft is prijfe;lijck.En 4aer-
pm lêyt ffr/?Ki in't eerfte Schimpdicht :
■ ywetinis eenydel niet,
Soo 't geen ghy "weet ^een ander pet ζ
't Is heerlijc/i^dat m,een dapper Man
,Strax metten yinger!\vijfenj{an.
En tot cnaeerderiverklaeringe,,verhack de
Philofooph in 't eerfte va« de Welfprekens-
konft, dat het Lof een ïtytQ)raeck is, diedcr
vertoont de feoogheyt en grootheyt van de
Deughd : Daerom worter gefeyt, dat Cato
Lof en prijfwaerdiger was , om 4at hy dc
liioode gebreeckenuyt Romen hadde verdre-
ven , als Scipio, die die van Canhago. in tyi}ric0
hadde overwonnen. En dit gefehiet, gelijcls
diefelve Philofooph f&yt, m.dat het Lofeyaenf-
lijcl{ophef\verck^fiet, i ■ : ^
■ Sor r e. 'tLott; Hetgeval,
E En Vrouwe irt gemenghde verwen ge-
kleet-, houdende-in de rechter hand een
kroone van gpud, met een beurife vol geld,
en in de ilincker hand een baft of ftrick.
Degoude kroon en de ftrick zijn.teyc»
Q.q 2 :kenf |
-ocr page 320-
|
Μ lec om. te fpreken offer het Lot is,en hoe-
tiiienigh , dar vereylcht een breeder uytleg-
i;inge : doch dit is al!eei>e genoegh , dat vvy
'c 1-otr noemen, die leliaenie gelchiedenifïèn
van dingen , die biiyten 'r opmercken of de
inecninge van den Wercker, gebeuren ;
't wclck van i^ufonius iêer aerdigh uyt het
Criex is vertaelr : Want eener die miilroo-
ftigh was,meende fich met eenftrick te ver-
hangen , en op de plaets komende merckt
hy iets, waer nae hy begoft te graven en
vind een ichat die aklaerwas verborgen,
waer over hy blijdelijck den buyt wegh
draeght, en leyde den ftrick in de plaets. De
ander die den ichat hadde begraven, vont
den fchat wegh gedragen en een ftrick in
de plaets geleyt, waer over hy miftrooftigh
zijnde , fich felve verhingh j gelijck dees
Dichten luyden :
Hy die kamft met den dood vind een verborgen fchat,
Dies laet hy dm den en /{jé fi het blijde faà :
Mm die eylaes! het goud daer ftlver had gegraven,
Fmd voor het goud u» at yvord cm aes àr
J^aven,
3o8 VLoti. Hetgeifd. Sórte.
kens dat het Lott den eenen het geluck,
en den anderen het ongeluck aenbrenght. |
Loge». Bugia.
Anders.
Vlexm-wil fich hangen, vind een fehat,
Hy iaet dai flrick^ en kiesl het paJt :
Macr die 't begroef, die vind den flricl{_y
Vies hy fich hanght aen eenè rnic^
Sorte. 'tLott.
E En blind Maeghdeken,maer van friflchc
Iaeren,waerop de wind van d'eene fijd®
blaelende, haer kleed doet fwellen en op'
lichten , draegende in haere Ichoot eenig^
eedelileencn en Adelijcke cierfels.
Daer is weynigh ondericlieyt tuffcheo
het Lott en de Fortuyue , en daerom wort
foo wel d'eene als d'ander blind gefchildert,
om dat zy de verdienllen derMenichen niet
aenfien , maer ichijnen beyde gefint te zijn,
de minitc vcrdienliCn te begonftigen : daer-
om feymicn dat het friffche enjeughdigc
ouder een Moeder plagh te zijn van llechte
verdienften.
De Winden die 't kleer opblaeien, bedie-
den dat het Lott of geluck wort geholpen
door de woorden , en door de gonft van
machtige luyden , of door 'r geruchte van 'c
gemeene voick. Zy draeglit liaer fcboot vol
eedelfteenen,om datie befigh is,den Menlch
te doen overvloeyen in onverwachte goe-
deren.En men noemt het Lott oock,deuyt-
komft van ellendige gefchiedenillen.
Bugi a. Logen.
E En Vrouwe die fich Ìbo veel mogelijck
is, in haere kleeders bedeckt en omwon-
den heeft, weiênde 't kleed van d'eene fijde
wit en van d'ander fvvart, hebbende op 't
lioofd een Exter, en in haer hand den Vifch
Seppia,
Het deel van 't witte kleet vertoont, dat
een logenachtigh Menich,in deneerilen,wel
wat waerheyts lpreeckr,om daer onder zijn
logen te verbergen, volgende daer in den
Duy vel, die gelijck S. Chryfo^. over Matham
feyt, toegelaeten is, fomtijts waerheydt te
ipreecken, om dat hy de logen al loetjens,
onder zijne feldene waerheyt, foude aen-
prijien.
Het ander deel van 't kleed is fwarr : vol-
gende daer in Trìphonà&n Griexfchen Gram-
inatift , diewelcke feyde, dat de Logen een
fwarte fteert hadde : en om diefelve reeden,
15 haer de £ster op't hoofd gefet,zijnde yau
ver- |
-ocr page 321-
iii 1
Bugia. 309
gangh der Eedelen, gelijck het nutegen-
woordigh in fwange gact, moet gefchoinvt:
worden , die haer Eedeldom bewaerheec^en
en beveftigen , als door een eed, houdende
'i geene zy ièggen foo vali, als oft de waer-
heyt felve was.
Zy is konftigh gekleet, om dat zy haer
konftelijck benaeriHght, om.yder die din-
gen te doen geloven , die in der daed niet
waer zijn.
Haerweerichijne kleed met veelderleye
iUgh van Momaenfichren en tongen, ver-
toont de ontftantvaftighey t van den Leugc-
naer, die in zijne vertellingen van de waer-
heyt afwijckende, geheei vergeet wat hy
geiêyt heeft, en daer uyt is het ipreeck-
Woort gekomen Mendaam opcrtet effe memorem,
de Leugenaer behoort een llercke memorie
te hebben.
Het bondelken met aengefteecken ftroo,
bediet niet anders , dan gelijck het ftroo
licht ontfonckt en licht weder uytgaec , daf
alfoo de Logen oock ihellijck wort geboo-
ren en haeft'wederom vergaet.
Dat zy op Heken gaet, wil feggen dat de
Logen heeft korte beenen, of dat'Zy gaet
op fteiten.
* ¥ *
Anders. Xa^ra.
Μ En fonde haer oock met vleugels mo-
gen ichilderen , om haere fiielligheyt,
want zy kan haere Logen, in korter tijd,
over de gantfche Werreld fpreyden : Over-
fulx fou(iemen haer een Hxck over de fchou-
deren mogen maecken, waef uyt zy over al
briefkensftroyde, die waerfchijnlijck wae-
ren, doch alibo de Waerheyr haer vervolgh»
de , wierden dieielve wederom vertreden,
doch hier en daer Ibude noch een valfclt
brief ken blijven leggen, om het fpreeck-
woord te voldoen 1 Adcntlri andaÌìey nam jempet
aliquidhcsret, dat is, Lieghonhefchacm,^V(intmen fai-
der altijd wai van gelovm. En van haere fiieüig-
heyt komt defe fpreucke , al is de Logen pie-l, de
Waerhcyd achtcrhaeltje we/. Oock is dit gemeene.
knuppelvers bekent :
Logen»
verfcheyden verwe. En het Vifchken
uaer van Viams gedenckt, wanneer 't fich
^"el: beknek te zijn , foo laet het uyt zijn
"ccr: een fekere fvvarte vochtigheyr fchic-
j waer in het iich verberght', meenende
focdaenigh bcdrogh , den Viffcherte
^ntvluchten. Alfoo vealonckert fich oock
^e Logenaer, door 't v-erficren van zijne lo-
dens , als die nimmermeer komt in 't licht
A'aa een goede naeme.
Ρ En jonM lelijcke VroirvVc,konftlijck in 't
^Weerfchijn gekleet, wcfende geheel met
■^Qmaenfichten of Maf kus vaii veelderleye
S?5aénten , en met veele tongen bemaelt,
^■'jnde kreupel,met een houte fteke, hou-
f^ndc in de ilincker hand een ontfteecken
'^«ffelftroo.
, -^· i^ugu^yms Ichildért de Logen aldus af,
Zy is een valfche bediedeni'ffe van haer
^ygen flemme, die met een quaede meenin-
fc^ > een valfche faecke ontkent of beweert.
I^^erom wortle een jonge Vrouwe, doch
l^^elijck afgebeeld , als wefende een flaefs
bCbreck, dat infonderheyt in den crome-
landen de Menfchen fliegen, alffe kpnnen liegen.
Men fou niet vraegen^ nae Sehiyt of TVaegen.
Legie-
m
-ocr page 322-
|
. 33α Zuchf/ghe^Ï. IL Ï-G iv.vi£zz
l e g i e r e ζ ^ α. Luchtigkyt,
E'En Vrouwe die vleugels aeri handen,
yoeren,ichouderen en aen't hoofd heeft,,
wefende gekleedt met feer fijnë" èn lichte
vperen. .
ρ j g r 1 r i a. Luykheyt, ' ;
E En Vrou we met een breed voorhoofd
era dunne beenenfittende pp der aerde,.
{^Wo/io feyt daer yan aldus :
. De Luykheyt foo-iraegh ah jlram^.
.. Oielcytteraerden,loom,eniani>. ,
VlGVilTlA, Luyicheyh
■p En ongehulde Vrouwe, die 't hoo^i lapt
J-^cer aerden hangen, metilordige ,ώ', 'ge-
icheurde kleeckr^, houdende beyde han-
den in den fchoot of bo.eièm bedeekt.ilaen- ,
de de beenen over malkanderen.. Ter iyden
haer liil een Eeièl of pen Schil tpadde leggen.
Welênde de benaeminge van den Luyaert
een toeeigeninge aen deri W.inter,,iòo magh-r
men, met reeden, de Luyicheyt haer re,cTjte
Dochter wel noemen : Want, gelijck de
warmte in dé Menlchlijcke lichaemen , de
ooriaecke is van de beweginge en van de
vaerdige beficheden, alfoo maeckt daer en
tegen de koude , onbeweeghlijckheyt, bot-
tigheytj ianghiacmheyt en droomige w^rc-
kiugep. . ■ , . ' ■ 'J
Zy fit metten hoofde gebogen ,,,ρη mette
handen en voeten, pp de maniere als geieyt
is, om dat de Egyptenaers,diefelve jh haere:
Hierpgliphiiche beelden, aldus hebban ver-
toont. Willende te kennen geven , dat een
luy Menfehals onbeweeghlijck en oiiber
quaèm is tpt eenigegpede. werckingen : en.
overmits de Egyptenaers door de vlacke en
opene hand den arbeyd , het ontlagh en dc
macht vertoonden ,.iòo.maelden zy in 't te-
gendeel esn v.uyl ,en veracht perlpon, die
door ledighey t of luyieheyt krom gingh,dat
hy de haqden re gelijck in den boefèm of
fchppt ftack, en^ddus iat : welcke maniere,
in derwaerheyt,een veracht en fl,i^,Menich
wel paft. Waer uyt oock4it,lpreeckwoord
gekomen is , Mimm fibpal/iohabere , dat is , de
hanàn onder deii roc/i^jkcci^n. Menlchen die in
^den ledighgang verdorv'cn,koud en luy zijn: |
a. Lfìyùkyt. Pigritia.
Daerpm f^yde ^mxagorAs., dat de Menf^
veel krachtiger Icheen als alle andere Di^'
ren, om dat hy met handen begaeft was.
Het pntliulde hoofd , de flechte en ge'
Jlcheurde kleederén, bediedèn de ongelucki'
ge ftaet van de Luyiohey t, door dê wekke
^en luy JVierifch , yan fich felye, altoos arm,
fnood en verhcht is , fpo wel aen ziele als
lichaem, want hy verkrijght npeh deughd,
noch rijckdopm, noch pere, ξά'ήάξ. Hefodiii
feer wel fèyt :
Wie traegh leyt, als een kfligh fac^,
yirj^jghlnoch'Rijcfidoom nochgemacii.y
Maer kamp; flects met ckn bedelfack.
De Eéiel, dit ter iydfi" ley t, is een gewis
bééld van de Luyheyt? AVëiende gehouden
voor het traeghile van alle Dieren, 't felv?
wil pPcfede Sehiltpaddé uytdrucken,
A ρ ρ EXIT b;· ' tufi ofgeHégmhpft,
EPridke, Vrouwe van Orpheuf, gelijck vai»
OviiiìKi in zijn x bbeck^if^^ is be-
ichreven, wort.vanèen Slange in de hiel?
gebeeten. 't Wclck. Venbraen is; yoor eeo
Sinnebeeld yan dps 'Ménichen luft of app?'
tijt, waer dpor de ^éiiegentheden des gc
moeds gewoÏJÏ zijn j ■^àntdevòéten , doch
infonderheyt de hielett ; /zijn een beeldnifle
yan onie aerdlehe.beggëtlijGkheden. 'tWelck
Chr^m ppck heeft willén'te kennen geven»
•jvanneerhy, willende zijné diicipulenreyni-
gen yan de aerdiche hertztochten en gebré'
keil, haer dp yoeten heeft gewalTchen, feg'
geilde médé'tPt weygprde de
ypétpn telaeten jvife
/che, fop fuldy geen deel met my hebben. En God fel'
ve ó'reecki; rotte Slange, die daer wilde des
Meniclien iu|l iaegen leggen, ghy Jttlt km in à
yerffetten \ì'eec^ken. De'Griecken beelden mede
des Menfchen génégentheyr" by dè hielen
af : Daeróm Verfiei'déh zy,AiiAchiUes jong!»
zijnde yan fijn'Moedèi: in de poéevm'Sty*>
ondèr't waeter wierde gedbmpelt,blij vende
,de voeren aOeen buyten 't waeter : iülx dac
hy daer hae nergens in'kohde gewoht woi*
den als in de voeten, diewelcke niet wacren
onder't waeter gedoopt : Waer mede zy
verftaen gaeven', dat hyéeh, dapper en moc^
digh Held foudegéweeft zijn,iudien hy vaO
zijne eygene hertztocht niet waere verheerc
en overwonnen geweéft, Van gelijcke ftofte |
-ocr page 323-
|
Dé Mdite. Μ
IS het geene datmen va.nf afe, yerhaelt:Want
ais hy reyfde om .'t guide Vlies te haelen,
neerc hy zijn eene ichoe yerlooren,en dat in
een reviere, diewelcke.alleen, onder,'alle re-
geren des Werelds., van geene wind koft
werden beroert : Waerby verftaenwierde,
foo langh hy de Deughd en onfterflijck-
"^yt volghde, foo was hy, eén groot deel,
zijne begeerlijckheyt quijt., Ën ,Virgiims
^^rhaelt dat wanneer Ρίώ foude fterven, zy
^•^ eene fchoe uyttrack, gelijck dees Dich-
ten te kennen geven :
.. A'ac (lat zy met haer h^lge handen,.
■■ ■ floer voet mtbloote uyte banden,
In'tliÌectomgortvoor denaltaer,
Bctuyghde xy den Goden daer,
i^is die tot βeìven^vas gemè.
Dat dHemel "was haer lott bcwuU.
■Buhier door wert nytgedruckt, dat zy als
' , los en yry W-as van de vreefe dés doots.
t Welck eene hertztocht was, die door de
®'oote voer wierde uy tgebeelr.
Misura. Oe Matte, van den
Heere Ciov. Zurntini CAftiUini.
PIcrim Vaìirìanm hout het daer voor, dat de
Maete is a%ebeelt geweeft in iekere fil-
^cre Medaglie van Cajui Mamijius, die op de
^'eMiïjde eciï, beeld hadde met een hoed
®pt hoofd, enmet een.riet in de hand," ge-
^'ick hy meent, voor wiens voeten eenbmf-
fende Hond leyt : t weick Picriai neemt voor
^e getrouwigheyr, die de'geene behoort te
pefnen, die een foo volmaeckt Meeiier(chap
bedient : en't riet datinföo veele quaften
gedeelt is, neemt hy voor een Peyl-teycken
of Maetllock. Maef dit dient gevvaer-
fthouwt, dat-Piem hier ïagroflijck doolt :
Wantdit beeld is biet op zijn· Romeyns ge-
bleet , no.eh veel mia meteen riet met qua-
fteUjgeiiJck.hipr nae Ì3I worden geieyt.Geen
^chrij vér maeckter gewaj^h ^ dat C.IiimÏÏM^
^en-Meeter iòude,geweeft -zijn , nochmin
^intmen 't inde opichriften , en in, de,oude
Schrijvers,, datmen't riet voor een Maet-
ftock heeft gebruyckt. Zy gebruyclcten wel
^^Decempeda,da.t is ee,n maetevan iQ^oeten,
^le van P&jii«,Pmi«.is;genaemt,gelij.ck oock
^'"iri«daer«yan wijtlopiger handelt.Deoor-
«eckeyan defe dpplinge%uyt hier uyt, dat
fchijnt verwirt te zijn in de letteren» |
I $ U R A, 311
die op de verkeerde iijde ftaen , alwaer bo-
ven den Hond, defe verkorte letteren ftaen
LIΜ E τ A Ν, die Pieriiu in twee woorden
afdeelt L i . Μ e τ a Ni als L'miten Mectinge :
befluytende. daer uy t dat hy een Landniëter
Ibude geweeft zijn. Màer C. M*mihus Limtte-
KKi was geenXandmeeter, maér eene vian de
drie opfienders van de Munte, met P. Crt-
pufo &c. dié in 't laer van Romen 714 Burge--
meefter w^s, gelijck Fttlyius}^rfmus daer over
gewach maeckt, Crc. En 't ichijiit dat Pieriui
deie. Medaglie noyt is tér hand gekomen.
Maer C. Mamilms is öpck eertij ts geweeft
Trihmus Plekii. Έη fqo kaïméri wèl Maerlijck
fiein,dat deie bèeldnilTe met een kprtè en be-
knopte Mantel, een Miitsjen pb't hoofd,
een ftock in de hand, met den Hond vòor
de voeten, die den kop om hpogh ftecckt en
den mpnd open hout, is f^fy/ps, die nu twin-
tigh laeren gedöolt hebbendé, wéderoin
keerr, en dat pnbékent, onder de kleedinge
van eenen beedelaer,'met den ilippe van den
Mantel op.'r hoofd , bekent zijnde alleene
van zijnen ouden huyshond'tot wiens
gedachteniffe C. Aiamiliiis dit beeld had doen
uytdrucken , alfbo hy liyt het gèflachtè van
Fίyξcs was gelproten!! Want zy.qiiaemen af
van Maniilia dé Dochter van Tf/o^oiiHi, dicder
was eenibone van Vlyffes uyt C/'rirf geboren,
gelijck verlcheydenSchrijversverhaelen, en
daer van oock breed'er bewijs wort gediien.
't Ts uyt alle Schrijvers af te nemert, dat
de Oude geene hoeden hebben gedragen,
maer als die ^Ifoo zijn afgebedt, iil dié ge-
weeft zijn als een halfStruys éy,gèlijck men
fiet in de·beelden van/C<jjRor.en Poüux, zijnde
Lac9niiche Krijghs-Helden. Want die van
Laconien gebruyckr'en die getTieénli jck,'ge-
lijck oock dievanTTi^italien, Parthen, Da-
cien en Armenien eh ànd'ère^uytR^emiche :
oock droegen de Pérïïarten,_gerijck' C J^iioàV:
ièyt, hoeden,; D'eRomeynen drpègenfe niet
tor haere kleedifige', maQr wiérde hunwel
toegelaeten, yan dén K.eyfer Calmda, hoeden
. hebben,gemaeckt nae de wijfe van TheC-
lalien,pm in hunqiefchpuwipeelenidénbranc
der Spnne, tegen te ftaen, ^ïijck Oh» feyt :
Een teyckén datrngn die buyten dé icKouAv-
plaetfen niet mocht draegen.Alleene tof een
beeld van de Vryheyt wierde die geftêlt, als
mén vrylieyt aen een Havé wildé geven, dan
ichoor men hem, en ilelde een hoed pp zijn
hoofd |
-ocr page 324-
|
312 De xjMAète.
hoofd. Maer de Adel droegh die niet te
l^mcn, alhoewel Manialis ih)%hetgeboet Rown,
Rpma pìlcata. lek legge gehoet,want in de Sa-
tiirniiche feeil- en gaitdagen, veranderden
de Romeynen haere kleedingen, en fecteden
ecn hoed op en deeden haere tabbarden af,
en trocken een flecht kleed aen. En dit was
voor vijf dagen geoorloft, gelijck A&rtw/u
feyt, maer MacraLius fey t, dat het maer een
dagh geduyrde,rc weten op den 19 Decem-
ber. In dele vijf dagen hebben zy buyten
twijfel, den Hoed gedraegen, en voorts an-
ders niet, maer gingen blootshoofds, ofbe-
deckten 't ielvc met een flippe van haefen
rock, gelijck hier van ontallijckc beelden
'/.ija, maergeene dacr onder met gen hoed.
En Turncbi^s in zijn kladboeck in 't vni
bocck cap. IV, aentreckende het aenfien Eu·
βαώιί over 't i boeck Odyjjka , is van gevoe-
len,dat de Romeinen,'tgebruj^ck van bloots
hoofds te gaen,van d'oude Griecken hebben
aengenom'en , alibo Homem nergens gewagh
maèckt van de Hoeden. En ick weet niet,
hoe Pierm wil ftaende houden, dat de Hoed
by de Griecken was gehouden, voor een be-
tvijs van Adel, cn datfe daerom f^lyfes oock
droegh, zijnde van Vaderlijcke en Moeder-
lijcke ilamme cedel van af komft. Soo dit.
waer was, Ibudemen oock , tJchiHes en
aodere eedele Griecken fien mette Hoeden.
M:ier hier in moet men Picr'm geen geloof
toeftellen, want hy bewijft het noch uyt .Wo-
mems, noch uyt ecnigh oud Schrijver. Plims
feyt \vd,Mcomchm is de cerile die f^lylJcs een
Floed heeft opgeftelt. Indien de Schilder
jS'icomachiis, die. SïHa had uyigefchiidert, de
cerile is, die Vlyffcs met een Hoed toeileldc,
lüo is 't een teyckcn,dar hy dic,by zijn tijd,
niet hadde g^ragen. En loo hy die nu in de
l^edaglie draegh,c,u)oet!ncn weeten,dat dit
.'/,ijn kleed niet is, .maer een vpriiert . daer in
hy uytgedoft vvor.t als een Beedelaer ; Want
fbo dat een Eed.ehnans draght w;vs,lbo fou-
roen den Hoed op Vlyffis hoofd, als nu , niet
hebben geftelt, omdat hy wilde onbekenc
als een Beedela.er reyfen. Dat by dan mcE
een Hoed fai eeftelt zijn, heeft C, M-m'ilm
fedaen, nae de maniere van de B.omi;ynen,
ie "t geoorloft was, op de reyfe een Hoed
t.e draegen, Tamimm Prifm gjngh, aleer hy
Koningh was, cfoor daer een Ad,cja.er
hem den Hoed ailichig. Eeu and^er AdeJa?!? |
Misura,
deede van gelijcken aenDWwffJWKi.denibO'^'^
van den Keyfer iW-jcraw,terwijl hy in 't vci'·
wandelde. In de fteeden gebruyckten tij^
Romeynen diefelve niet ; waer van ooc*^
Lippus in zijne Saturnaba handelt. Voor
veel de twijflinge belangt, die eenige te bcr^
brengen, datmen 't hoofd fai ontdccken
■ een ander eerè te bewijièn, als onder andere
SmuA , Salujlins cu Pluurchus, die onder h^icrs
wetten van de Staetben:ieringe,en in't lev^f
van Ponipi-jus, dit mede ftellen , ipreeckem·'^
van de eere , die Stik zen Pompejiis deede, n·'^
hy, alhoewel hy noch jonck was, fich op"
lichtede en 't hoofd ontdeckte : Hier op
te antwoorden , dat wanneer een Burget'
binnen Romen was,foo ontdeckte hy 't hoofd
doordeilippe van zijn kleet , maerfoohy
op de reife was,lichtede hy den Hoed. Del^
hoeden zijn by ^ul.Capitalims CKf«/&genaein^»
dieie oockby nachte droegen,gelijck hy in '·
leven van den Keylèr K-m verhaelt : Dei®
omdefnoode ftucken van Cali^ula en
nae te volgen, wandelde 's nachts met eeu
Hoed , door alle kuffen en openbaere hoer-
huyien , alwaer hy lich onbekendt tulTchen
menghde, en focht alleane twift en krackeel
tero'cknen, jae fomtijts wierde hy oocli
ontdeckt, ibo dat hy oock met befchaemde
kaecken weder-keerde. En defe Hoeden
wierden des nachts by de hoerejaegers g?'
draegen. "^menak laftert in zijn vi Schimp"
dicht Mejfilma, de ontuchtige Vrouwe van
den Keyfer CLwdius, diewelcke.als haer Man
in llaep was, ginghfe des naclits nae buyten,
met een Hoed op't hoofd. En voorts ilTet
bewijilijck gn klaer datmen geene Hoedeq
buyten de Schouwfpeelen, buyten de Sacur-:
nus fecften , buyten de reyfen, maer alleene
by nachte, heeft gedragen, en daerom paft?
die'oock niet aen Caps Mamtïms een eedel
meyn. Het korte en beknopte kleed konJE
aeenlins van de eedle Romeynen, elck weet
datfe uict tabbaerden gingen: maer de weer·»
iijde van dele Medaglie, vertoont een arM
Bedelaer, gekicet met flecht en groflaec-
ken,een bedelfack op de iyde,me: een ftocli
in de hand , om op rc leunen , gelijck hcnl
Homcm ïr 't lange afmaclt. En de Hond kan
öock in defe Medaglie voor de getrouwig·*
hcyt nies werden genomen. Want ais di?
oude Huyshond ς^ΐ^ίίί. fiigh.rechtedf
hy fich terftont op, en kende F^lfa, en wc^
^ ■ peKteci- |
ii
-ocr page 325-
I>e iMaete, Misura. 313
pelfteertende leyde hy de ooren in den neck. fdem regeerde. Maer 't is een lichte faecke,
is dan dit beeld niet Cafas M^milius de foo hy 'r verftaet van klèyne en dunne din-
i'andmeeter,maer f^lyffes in de kleedinge van o-pn re meeten. .Gdlhis fevr.dat Palamede V m-
^en arnn Man.Oock Γοο hout hy oock geen
ιίί»»· j _ 1 " 1 1 r^. _____1_____ :-----λ^η^
. ' "^M" ivj.au. v^ocis. ιυυ uuul iiy j^vwi
^let in de hand, dat afgetcyckent is,om daer
. 'ïiede te meeten, maer een ftock, om daer
®P,te leunen. Ten vierden neemt Ficr'ms het
^eeld van Menurìus voor de eendracht, die-
behoort te volgen nae de .bepaelinge
Van de Maete; waer in hy oock dook.Want
"ier is Mercur'ms uy tgedruckr,vOor een beeld
^an^de Welfprekentheyt en Wijsheyf van
^an de Welfprekentheyt en Wijsheyf van beelclnilie niet wuien uytaruu^en , y^ui
^bffii, die hem Mcrcurm. als zijn befchermer onfe maete en gereetfchap op de Geometrie
r-adde mede gegeven, gelijck Homerus finght ofWiskonft en wijde Meetinge van de land-
in χ Oiiyj^a, tegen de betoveringen van Circc, paelen fiet. CalJhdorus feyt, dat de eerlte
donr Λ/ΛιΛ rlat-fwaprliirk wa;
'^Oor het kriiydjen Moli, dar fvvaerlijck was
plucken. Welck kruyd een Hierogly-
Pkifch beeld is van de Wijsheyt en Welfpre-
kentheyt , die fwaerlijck van den Menfchen
iugii y<i.. ---------^ ^^ ^
die aen alle zijne onderdaenen eengeJijcke
maete van tXand uytdeelde, en daer op een
jaerlijxe pacht ftelde, en wie door de over-
vloeyinge des Waeters iet van 't zijne had
verloofen, daer van beval de Koningh zijne
fchaede te meeten,om 't ièlve daer nae af te
trecken, en aen zijne pacht te korten. Eu
hier uyt ichijnt dar de Geometrie haer oor-
fprongh heeft genomen, en die aen den
Griecken is overgebrachr. Cardams in 't lof
van de Wiskonft , den Vinder naelaetende
op te foecken, feght dar Ihales Méfms alleen
die uyt Egypten te Athenen,heeft gebracht,
en datié daer de naem van Geometrie of Land-·
Meeter en uytdeelder der Landen een Jbgy-
ptenaer'geweeft is. Wie na defe geweeft is
feyt Hmdotus in 't 2 boeck, dat hy was ge-
naemt Sefoflris ofSefofs, een Arabier, afkom-
•^enthevt dielwaerlijcK vanaenivienicnen naemt oeyo/ti·» ui or/uj.., ,
^ort verkreaen.Waer door oock riyjps koft iligh van den eerften Koningh van Egypten,,
ollp -/iirip nnderdaenen een celiicke
loden diefelve een veel ouder oorfprongh
geeft. Want Cam de eerfte foon van £va,had-
de het Land al uytgedeek en fcheydpaeleji
ceMi.Enoch heeft een ftad gebouwt, t welcli
fonder maete, Hnien noch wiskonilige mee-
^^genftant doen aen de betoveringe van Cir-
^^ ' dat is aen de Welluften en aen de linnen,
dat door de gaeve van Mercmm , zijnde
een gaeve van de Welfprekentheyt en Wiji^
En ten dien aenfien is Menurìus in deiè
p^daglienytgedruckt, doch niet tot een
^eeld van Eendracht,dieder nae de Meetin-
volght. Zijnde dan defe dolinge in Pic-
, fullen wy een ander befchrijvinge van
«e Maete, toeftellen.
Misura. Maete,
E En Vrouwe met een ftatigh opficht,hou- CU U.ÌU.1C uaci UCllUtlll va»i W»
dende in de rechter hand een Romeyn- meterie heeft aengenomen ; daer nochtans
fche voetmaet, in de flincker hard een fοfefhus in't iv boeck der Oudheedender
VVinckelhaeck met ^ Pafler, onder haere ""- ^ " · --------' —·
boeten heeftiè een maete van tien voeten,
Pertica genaemt, en ter fijden ftaet een Wa.-
ï^erMs recht in't loot geilek.
.De Maete, is al "t geene dat met het ge-
De kloecl^ Meeter heeft gef'eylt.
En 'i Land met kfvcls uyt^cdeylt.
De Maete is by ons met gereetichappen
afgebeek,diemen fiet in de oude opichrift'en
der Romeynen ; En voor eerft_ wort haer in
de rechter hand gedaen de Romeynfche
voetmaet, als de voornaemfte Maete, wafer'
uyt alle andere heerkomen; als de voetmaet
van tienen,de elle,de elleboge, de Or'gya een
Rr maete
Wi^!® ' ïs al t geene aat met net ge- , _______________
V ' omvattinge,met delanghte, tinge, niet koft gefchieden. Waer op èenìàe
^"oghte en met het gemoed wort bepaelt 't gedicht van Ovidius alhier paffen · ®
" S^eyndight. En aldus iife van//Tifoi-w en τ^'· iM·^ Menn h^fü oetLh
• nclere befchreven, Daer worden veele vin-
ers van de Maete,door vericheyden ichr'ij-
crs,genoemr,om datter veele en dat in ver-
cheyden plaetfen tot vinders geftelt zijn,
plijck Poltdorus Fìrgìlius oordeelt.. Eumpus
^ght dat Phidonius de vinder van de Maete en
^^ewicht is, ten tijde als Proems onder
«ibanen, in hdem, enlcroboam te kru.
JJJI L yvimi^t ........-J...-
;en te meeten. .Ge.!litis kYt,ààz Palàmcàcs Vin-,
der van de Maete is. En Plums fchrijfret,
Phidoàìis Vrìnce· vandeElien toe, Avaernae
oock de maete Phidonia genaemt is geweeft,
buyten twijfel maer vanflechte dingen,want
gelijck Theofhraps verhaelt, foo was deie
Maete van tin , yiêr of bleek , diemen koil
metten haemer buygen, om natte dingen in
te meeten. Maer dit hebben wy met onie
beeldniffe niet willen uytdrucken, om' dat
-ocr page 326-
Mis U R À,
gelijck SpartUmis van hem getuyght : oocK
wierde hy gehouden voor een goed BouW'
meefter. fly het ^^polhdorum doóden ,
dat,aleer hy Keyfer was,en hy tuffchén beV"
den zijn gevoelen van de Bouwkonft, niedc
wilde voorftellen, hy van den Bouwmeefter
c^pollodoro, rot verlinaerheyt van zijne konlt»
aldus wierde acngeiproken. Hm u vrygeru·^^
cn nijclt U'iii tiylai (■« [>i.!;'fij,gelijck Dioii dafid^''
vcrhaelt.Soo vinrmen oòck,dat veele hooft-
manneu enkrijghsoverfte verftandige Lant'
meeters gewee'ft zijn. L'mus acht dar HannM
de verftandighfte oordelaer in de Krijghs-
konft is geweeft: naeft c^/fxWfr oordeel!^
hy Pirrum boven d'andere Keyferen,want
is'd'eerfte geweeft, die den Soldaeten h.C^
Landmeeten heeft geleerr,want daeris gee^
ne geweeft, die de Leg erplaetiên beter wift
üyr te.kiefen en't volckteverdeelen. Vii'^
gelijcken getuyghr Produs van Carthago, als
Paufanus vèrhaelt, dat Pirrus van wegen zijrt
gelnck, minder was als ^lexamkr, maer ona
een heyrleger in flaghordre te ftellen,dat hy
hem daer in veel overtrefte. Van zijne ken-
niffe in 't meeten, en een Veldleger te ilaen,
dat roert Pktarchus in zijn leven oock aen.
Wy vinden oock in Vc^ethts, dat de Hoofd-
mannen en Capiteyns felve de perticamde^
handen naemen , en maeten de graften, die
de foldaeten rontom de velden hadden ge-
graven,om te iien ofiè wijt genoegh waren,
wantzymofteii of negen of elf of dertien
of lèventien voet wijt zijn , nae dat het dan
tegen de Vyanden noodigh was. Dit werck
wert van de Hoofdmannen mette firiicugè-
meeten, op datie niet te weynigh , of doof
iemants floffigheyt fouden dooien. Het Wa-
terpas en de Lootlijne vintmen in debe-
Ichrijvingh van Gum Co[futm op de maniere
als een. groote A, al waer in't midden éen
ftuck loot aen een draed hanght : een beeld
van de Gerechtigheyt en dat door de rich-
tigheyt die de Meeter moet houden,niet al-
leen in de gebouwen, maer oock in de Lan-
den en andere dingen te meeten,gelijck daer
van Cicero, Lucium Zdntonmm prijft, dat hy was
föo wel in 't befonder als in 't gemeen, een
rechtvaerdigh en beicheyden Meeter. Welc-
ke rechtigheyt, men over al met billijckheyt
moet handhouden,foo in alle meetingen van
Huyfen als Velden en andere dingen , of an-
ders gaet de Jiandel niet recht,en alledingien
VVüideQ
maete van fes voeten, en Vlahrum een maete
'Λΐη honden· voeten , en andere die
^■erliack , en raec defe voetmaetea wierden
de mijlen, bnnderen Lands en de iladien ge-
meecen, welcke Ihidien yder lès honderc
voeten iiielden,het acluile deel van een mij-
Ie , zijnde 12? paffen yder pas hiel in vijf
voeten'. De voet, gelijck Dmetuus ^bbddus.
Hermol,Birharus over Plinmm,en BuiUus verhie-
len, was gemaekt van feftien vingeren breet,
datis T2 duymen , yder duym li vinger,
breet: Waer van men de groote fien kan in'r
paleys van den Kardinael van Farnefe^in welc-^
kers befchrijvinge vmC.Iulhis, de Meeter
Hfi'ffiii.wertgenoemtjahvaer een hoogh uyt-
geiioolde lijne ftont van i6 vingeren, -zijnde
van metael , die daernae is wegh genomen,
maermen vintie befcheydelijck in de bc-
Ichrijvinge van Smctius. Daeris noch een an-
der, nae de gevondene verbeteringe van Py-
tha^ords, waer van VitmVms gedenckt van de
inaete van lo voeten oif eruca : gelijck Cicero
eii Horaiiiis verhaelen. En wert dieiêlve aldus
befchreven, dat door de pertica., de konfte-
naers'haeré maete afdeelen , en dat niet al-
icene van de gebouwen , velden , graften ,
maer óock van Leger-meetingen , en waer
men de tenten foucle opflaen. En hier over
trocken dé Landmeeters een ftuck weeghs
vooi· de foldaeten uyt, die de Legerplaetiên
afmaeteii , en ilelden daer op de naeme , al-
waer een yders plaets foude wefen. lae hy
wierde of halsftarrigh of ichuldigh, nae de
Keyferlijcke wetten, geoordeelt, diefïch
daer regens op iielde, of die eenige naemeii
hadde verandert, gelijck Tumehus in zijn
kladboeck van de Roomlche Krijghskonft
heeft opgeteyckenr. ^uguflus, gelijck Sueto-
nms verhaek, liet deiè voetmaet van de ibl-
daten dragen,die fichin eenige mifdaec had-
den verlopen : niet dat hec was een ichand-
maet, maer om te doen verftaen, dat deie
foldaet onwaerdigh zijnde om een ipies of
wapen re voeren, naulijx waerdigh was, die
voor den Landmeeters te dragen. Hoewel
SdkUkus dèfê maete,buyten reeden,verflimt,
en wil ftaende houden , dat die alicene den
Konftenaers en niet den Kapiteynen paft, al-
leens ofzygeenkenniffe van Sterckreboti-
wingh en Wiskonft , en van Legermeetinge
moften hebben. DeKeyièrL/ijr/iw«j-wasìn
de Geometrie of Wiskonft feer eervaerèn,
-ocr page 327-
|
Oe Macie. Μ
^'ordeti verwart, fòo men de pprecluigiieyt
föetbedrogh wil vermengen, gelijek Crt/Jio-,
verhack. En op dat net géwicht cn de
'iiacten een ydcrfoudeii bekent zijn, ibo is
«efe Wej. yj^^ Keyfer Gmianiu, door Theodo-
te boeck geftelt, In aUefkstfsn, fulkn het
juicht en de maete ofcntlijcl^yoorgeMt ·\νοηΐ€η,ορ dat
die ytil bedrisgen , de macht om te bedriegen
■iverde benomen. En wat lager ley t hy , op dat de
y'feeente geen fchade li^de ,foo yont de Stadvoogh'dge-
^β forge te draegen over het mvicht en over de matte,
^· Thomas in zijn Princeieftieringe feght, dat
^gfwicht en de maete noodigh χψι tot onderhoudmge
'tgemeene befte, "Kant daer door "ixert degetmmig-
pi (« de handelingen beveflight. Waer Over God
Heere in 't 19 Levitici Mofen belaft, dat hy
tVolck fai vermaenen de gerechtigheyt re
«andhouden,hun Wetten van de natuyrlijc-
Ke
^fiii[chefel, en een rechte kanne (al by u Kyn. En de
^ffchop Simanca, vergelijckt fich met D. Tfco-
1 leggende : Daerom moeten de Koningen dege^
^'ichten en maden hunne onderdanen overleveren,op ditfe
''"ere handeliiige af recht mogen drijven,
Defe beeldniffe kan niet alleane gepaft
^ctden , op de meetinge van Landen en ge-
"Ouwen,maer oock op de zeedige meetinge
^'ins felfs. En'tis voorwaer een treflijcke
'^ecke, fich ielf te meeten. Hefwdm ieyt, hout
Maete , "want 't is het befle in alte dingen. Tot dit
^oorftel kan men oock, verbloemder wijiè,
öefe gereetichappen paffen, en inibnderheyt
voeten,gelijck Sotades de feer oude Griex-
fche Boeet aenwijft :
't Is Gods gcfchencl^, te houden mact j
Maer dan foo kroontmen ecrβ ^ijn j{aet,
TVameermen fich niet /elf vergeet,
Maer met \ijn eygen voelen meet.
«n Horatius dit felve naevolgende in 't laeftè
VII brief i boek iêyt : 'tis ■waerachtigh dat
pcbyjff ffj^f ^jjij ^aete en voeten behoort te mèe-
En 't is oock billick dat fich een yder,
l^iet zijne eygene Voeten en Maete verge-
«jckt,en fich'ièlve en zijn vermogen meete,
?pdat fich-niemant grooter maecke als hy
en fich door grootfe inbeeldingen niet
«ortein dingen^ daer hy met eeren met we-
"er xiyt kan geraecken, maer dat hy magh
üytvoeren, 'tgeen hy mette rechte Maete.
ficeft voorgenomeni, |
ï S Ü R A.
De Maete van 10 voeten pertica geheeten,
daer mede wierde het Land gemeeten , en
bediet, dat dè Menich zijnen ftock niet ver-
der moet fetten,dan als hy kan fpringen,iulx
dat de teeringh nae de neeringh moet ge-
ftelt zijn, aflhijdende alles wat.overtoliigh
is, fich felve en zijne inkomften v.'el meeten-
de. Waer van Pfr·/?»» dit fpreeckwoord ont-
leent heeft, Lèeft van u eygen maeyfel , Aüt is, laet
u teeringe niet boven u winninge gaen : een
gelijcknifle genomen van den Landbouw,
alwaer men de onkoften met het inkomen
meet, anderfins kan't niet lange duyren,
wanneer de onkoften de winninge te boven
gaen. De Oude gebruyckten het rcchtfnoer
of de hoeckmaet, waer mede zy de hoecken
afmaeten. Wy fullen oock met het recht-
Ihoer van de reeden oniè hoecken afpeylen,
op dat onie uytgift de inkomfte niet over-
treffe. En wy fu len metten Paffer de wijde
en ommetreck van onfen eygen mond mee-i
ten, nae "t feggen van luvenalts xi Satyr,
't Zyghy te marck} of elders gast, . :
Soo pc/t voor al « mond een niaet :
Indien u beurs niet is verfien,
Wilt nae den beflen vifch niet bt en j
Zaei vaeren karpers, baers offioec^
Sooghyfoeckf f^ieringh in u doeck_:
Soo βòcί(!uβyύap, die 't gèld Verdoet,
Waet blijft dan 's Vacdcrs erf en goed ?
In welcke dichten hy te verftaen geeft, dat-
men niet te kóftelijck en verqüiftende fai
zijn in 't koopen, oni't ièlve in de bancket-
ten en gaftixiaelen met overdadigheyt door
te brengen , maer yder fai de maete van zij-
nen mond kennen , en acht nemen op de
groote en kleyne koften : re weeten , wan-
neer men te Vi.ichmarckt wil gaen, en heeft
flechts de maete om Garneel ^ Spierjngh of
Bot te koopen,dat men nae den beilen viich
als Pos, Karper of Baers niet fat bieden.
Want als de bearfè afneemt en de.fiockluft
aenwaft,foo ifler niet aiiders te verwachten,
dan dat her Vaederlijck erfdeel \TOrt ver-
teert, en hy, daer door, in d'uyterfte ellende
fai geraecken,om dat hy't goed als eenver-
quifter ibnder uiaetc,heeft uytgegcven. Dit
wil oock het \1?aterpas en 'r r'echtfiioer be-
decktlijck uytdrucken,öm dat alles door de
maete en 't rechtfnöer moet werden onder-
houden , ten eynde wy onfe_ wercken mee
een recht óbgh in de wa;eghichaeie leggen,
Rr 2 ■ w |
-ocr page 328-
E Μ Ρ E R A Ν ζ A.
haere hertztochten, fich iélve hebben t on-
dergebracht. De Palmboom laet fich me·^
verdrucken , alhoewel daer fwaer gewicht'^
aen vaft is , maer geeft fich daer tegen a^n,
gelijck eenige fchrijven : aifoo doet oocK
een maetigh gemoed, 'twekk hoe nieef
't felve de daedelijcke genegentheedën
luften, die hem moeylijck zijn , overvallen'·
foo ftelt het fich nochtans wijflijck daer te-'
gen , om dieièlve te overwinnen en te be'
machtigen..
De toom druckr uyt, dat de Maetigheyt,
voornaemlijck gebruyckt wort, ontrent dc
fmaeck en 'r gevoel, waer van 't eene allee'
ne de mond deelachtigh wort, en 't andeC
ftreckt fich door al de deelen des lichaems·
. De Oude fchilderden Ncm(is, de Dochter
van de luftirie of het Recht met eenentooiH
af, die met groote ftrafSghey t de ongemae-
tighde hertztochten der Menfchen breydel'
de : eenige maelden de Maetigheyr met
twee kruycken af,waer vand'eene nae dan-
der was gekeert, nae de maniere , of mea
't éene met het ander wilde temperen of
maetigen , 'twelck van twee tegenftrijdige
natticheeden geichiet,daer. door men d'eene
met d'andere maetight.
3i6 Macügheyd. Τ
enmeeten o'nfe ftaet en gelegentheyEwel.
En gelijckmen met hec Pas-ΐοοζ de rechte
van alle hooghten afmeer, ibo behoortmen.
oock met het rechtfiiper oniès vernuftsen.
oordeels , de hooghte van onfe gedachten
af tcpeylen, op datmen geene kaileelen in
de lochrbouwe :
JVant, "Wat de Mact tc huyten trect.
Dat maeckt βώ m dm valgcreet,
fèyt Soiecain zijne Oedipm,
Envoorvvaer foo ftaet het wel onvail,
daer de Maete wort overgetreeden ,,en fulx
kan niet duyren, doch de Maete maeckt al-
les vaft en befl:andigh,maer als de gedachten
van wichtige ftecken, nae de ree ite Maete
worden afgemeeten , ti<3« \iacn tegew alle lafl,
■envoor't gnvichteyali. Soo behoort dan een
ygelijck de Maete van de reeden by lich te
iaebben, om alle zijnen handel te ο ver wee-
gen, en fieli daer in behoorlijck draegeri, op
dar hy fonder hinder in dit woeligh leven,
door alle oprechte en veylige wegen, luagh
wandelen.
Temperanza,. Macti^cyt.
E En Vrouwe in c purper gekleet, houden-
de in de rechter hand een Palmtack, en
in de ilincker een toom.
Maetigheyr is een middelmaet, die be-
paelt is, door de oprechte reeden , nae het
welbehaegen en niishaegen des lichaems,
ibo wel door 't oordeel van de finaeck, als
door't gevoelen : en wort gebruyckt, ge-
lijck het oock betaemlijck is, door de Lief-
de van het eerlijcke en profijtlijcke. .
Dat dit de middehnaetigheyt is , wort
door het purper vertoont,dat van twee ièer
verfcheyden verwen is t'laemen geftelt, en
diedacr me onder een ander gevoeght zijn-
Men konde oock een boge in d'eene hand
maecken, om de fiiaere te recken : al oin
de middelmaetigheyt te betoonen, dieder
behoort te zijn , by deiè werckinge : Want
dieièlve op haere middelmaete gereckt zijn-
de , falfe de pijle met grootè fiielligheyt
voort drijven, maer als men dieielvete veel
overtreckt, of het fai niet doogen, of de
liiaere ial breecken.
EMPERANZA.
Maetigheyt.
malkanderen omhelièri.
De toom wort genomen, voor de beto-
mitige van de hertztochten, en de Palmtack
voor de overwinninge die die geene geniet,
die fich ièlve heeft overwonnen. ,
De Leeuw die den Stier omhelft, is 'r
beeld van een Man die tor Maetigheyr is
genegen.
de, een aengenaeme en lieflijcke vermengin- "C En Vrouwe die in de rechter hand een
ge maecken. Of als uyt twee tegenftrijdige J^Palmtack, en indeflincker een toom
dingen , door een kloeck en icherpfinnigh hout ^ en ter fijden een Stier en Leeuw , die
veriiand, een Idea of ontwerp voortkomt,
dat feer volkomen is: 't welckdoor't werck
meer kenbaer zijnde, foo wort het den nae-
me van Maetigheyr gegeven : om te betoo-
nen, dat de Maetigheyr is,ontrent het beha-
gen en mtshaegen des lichaems.
• Haer wort den Palnarack gegeven, tot
een teycken van belooninge, die die geene
in den Hemel hebben, die heeffchende over
II
11· :l
-ocr page 329-
e μ l' e r α. ν ζ α.
laft hadde, om een Elephant fêeckere maete
met Rijs of Kooren voor zijn daeghlijxe
koft te geven : maer de knecht gaf den Ële-
phant meeftendeei alleen een halve maere :
Maer op feeckere tijd, als de Meefter daer
eens tegenwoordigh was , foo gaf hy hem
een geheele maere te gelijck , 't welck de
Elephant vermerckende, deelde hy den Rijs
in twee gelijcke deelen, en 't eene laetendc -
leggen, att hy alicene zijne gevvoonlijckc
maete : waer op de Meefter terftont letten-
de , was hy over zijnen ontrouwen knecht
verftoort·, en dat wegert zijne gierigheyt,
verwondert zijnde van des Elephants Mae-
tigheyt en temlnft.
^ En Vrouwe die in de rechter hand een
r^toom eo in d'ander een uyrwerck hout.
Ter fijden liaet een Elephant.
Mette toom v/ortfe in d'eene, en met het
'■lyrwerckin d'ander hand , geichildert, om
plicht van de Maetigheyt te vertoonen :
'lie daer in beftaet,dam-)en de tochten van 't
gemoed , nae den tijd breydle en beroome;
Óock wortdoor den tijd verftaen,de maete
^an de bev/egingc en van de rufte : Want
door de Maetigheyt worden de bewegin-
gen des gemoeds gemeten, die diefelve, foo
'""'cl van deen als d'ander lïjde, bepaelt.
^ant anders als men de Maetigheyt over-
^'"eet , lbo gàet het even als de vloeden die
ï^ijcken en 'Dammen overloopen.
De Elephant is van Pisrh voor de Mae-
tigheyt geftek, om dat hy tot feeckere
«laetc van fpijfe gewent zijnde, 'zijn.ge-
'«'oonlijcke maniere niet wil overtreden,
"emende alleen foo veele als hy gewent is.
Hier van verhaak ons Plutanhm een aerdige
gcfchiedenmb , die in Syrien foude gebeurt
ii'jn j Dat een knecht van zijnen Meefter
Temperanza. Maetigheyt,
En fchoone longe Dochter in filvere
Laecken gekleet, met een goud e Iluyer,
hebbende voor 't huliêl op 't hoofd , een
Schildpadde , in de rechter hand een filvere
toom, en in de flincker hand een ovael.waer
op twee korf kens gemaek zijn,met dit op-
fchrift : yirtiis nfrum-ntum, de Deughd is het
wercktuj'gh.
Temperanza. m.iet}^cyt,
E En Vrouwe van ichoon opficht,met lan-
ge en blonde hoofdhayren, houdende in
de rechterhand eentangemet een gloeyend
yiêr, en in de flincker een vat met waeter,.
alwaer zy 't yiër in tempert ofte koek, zijn-
de gekleet in root fluweel met goude ftrick-
jens.
Marzo. Martlm. i.
E En ïonghman met een wreed opficht,
hebbende eenen Helm op 't hoofd , in
taneyt gekleet, dat uyten fwarten fier , met
vleugels aen de fchouders, houdende rnec
groote bevalligheyt in de rechter hand het
teycken van Curies of den Ram , gecierc
rontoEi met Amandel bloemen , en in de
flincker een fchaele met Prumli, ^f^erges ea
Hoppe.
Wy fullen de Maenden door longelingen
afbeelden, om dat wy, willende-den tijd
afdeelen inüren, dagen, maenden en jaeren,
iuilen wy maken dar de uren zijn dè kinds-
hey tjde dagen de Ieugd,de Maenden de lon-
Rr 3 geliögb.·»
CMdetighejt.
•EMperanza. Manighcyt,
-ocr page 330-
Martm. Μ Λ & ζ O.
|
gclingiiichap, bet Lier de Manbacrlicyr,, en
<l.c lijd die al.le defe dingen, te geüjck is, die
maccken \vy oud..
Dat defe Maend van een wreed opficiit
is, met een Helm, vertoont dat deie Maend
van 'Rgmuhti den God Mars is toegewijd.
Door de twee deelen fwart vvórttevet-
ftaen gegeven, de verwe van 't Acrdrijck.eii
door 't root de aert en kracht deffelven :
t welck in deiê Maend, door de lauwe hetre
der Sonne,de planten doet uytbotten, en de
Natuyrc van alle Dierkens doet friich en
wacker worden.
Dat hy gevleugelt is, bediet de geftadige·
loop,die de Maenden doen^vvaer over oock
Pctrarcha aldus ièght, dat de laeren, Maen-
den, dagen en uyren, vliegen.
Hy hout oock in de rechter hand hec
reycken van z^iries met de bovengefeyìe
bloemen omilingert, om de beginiêlen van
de Lente te vertoonen, waer van c^riofto al-
dus finght : :
l-Vwncer de Sou op 't Dier kpmt φγιηοοι,
Diit Phrixus fyfl door 't ïVactcr dringen,·
En Zephirus daer kom ontïoit,
Soo hrenght het ons de foete Lent,
'tVertoont mede dat gelijck de ^am van ach-
ter fwack is , maer heeft eenige fterckheyt
van vooren, alio heeft oock dè^Sonne wan-
neer zy in dit teyken begint te komen, kley-
iie kracht, en dat van wegen de koude die
haere kracht vermindert : Maer den Somer
naederende, foo wort hy krachtiger, dat is
Keet er.
De ichael vol Prug»oli,Sparag! en Lufoli^vet'·
toonen de vruchten van defe Maend. Maer
dit moetmen weeten, dat een fray Schilder,
de vrachten, ibo wel van deie,als van ande-
r.e Maenden, moet veranderen, nae de hoe-
danigheyt van de plaetièn : Want waer de
lochc heeter is , daer komenfe eer voor den
Jagh, als in andere Landen daer het kou-
der is.
De Maend Martiui heeft zijnen naeme,aìs
g;ereyt is, van Mars, den Vaeder van Romulm,
<iie voor dat Carolus MagnmKejL·! viizxAq,
in Duytfchland over 4 wierde geviert, en
als een Godgeeert: waer van ick noch een
iècr oud fteenen beeld iQ Stidbergh in Siiyr-
iAnd, hcbgefien, aiwaer het beeld van iliew
iiycgeroeyt zijnde, Caroli Magniheùà was i"
plaets geftelt, met defe feer oude opfcH"!'
vinge : , |
Hie flehc ich éi vermebiter Gott,
Dich i^u bohn vnd auch zfi l^ott.
Die Martem cerfigefeiret hm.
Jetset ruffen Wir, imglauben, Chriftuni tn,
Defe wert de Lentemaend geheeten, by
den Latinen Vér, by den Griecken Ελτ , vao
Era, dat is luno, die, door de Poëten, by
Locht is afgebeelt. Andere ièggen dat ^^
Lente komt van X^w, van de foete Locht}
om dat de Sonne,door haer lieflijcke warm-
te , ons komt naederen, en deLocht aliò"
matight, dat fieh Menfch, Vogelen, Dieren
en Velden daer in verheugen. De Oud®
hebben de Lente Bifum ktiis, den lagh van I"*
piter genaemti:
A ρ r i l e. 2.
E En longhman met een krans van Myr-
then op "t hoofd , zijnde in 't groen ge-
kleet, met vleugels aén de ichouderen, hou-
dende in de rechter hand het teycken van
• den Stier TijKTO, 't welck ièer konftelijck fai
geciert wefen met alle flagh van violetren
en allerleye bloemen, die in defe Maend
worden gevonden,in dé ilincker haiid lal hy
houden een Mandeken vol cardcf, baccelli,
mandor frefche, en vruchten die in defe Maendj
nae yder Lands aert, beginnen voor den
dagh te komenj
Defe Maend feyt Fanrü dat genaemt is
'tyfperile , van zJferire , om dat fich in dei^
Maend het Aerdrijck opent en brenght al
haer Rijckdommen voor den dagh , gelijck
de Griecken mede door de felve reeden de·?
fe Maend i^meflaioom noemden, om-dat alle
dingh bloeyde, of gelijck Ovidm iëyt,van de
klaerigheyt en lieflijckheyt des Hemels ,
het nu een of ene' tijd -wort.
De krans die hy om't hoofd heeft,bediet,
dat wefende defe plante,nae de befchrijvint
ge der Ouden, Vcnus toegewijr, dat oock al-
foo, in deiè Maend,de Liefde in alle planten
en dieren krachtelijck voor den dagh quam»
Waerover Pctrarcha inüjn 42 klinkdicht feit:
Eenydtr Dier fich voeght om -vrieudehjclitepaertn,
lae "Walter /(rielt op aerd, iti locht en in Js boeren.
De groene verwe, bediet dat het Land
fich in defe Maeöd met een groene rocli
bejdecï; |
-ocr page 331-
|
cudjm. maggi
ve:rmaeckendeden Aenfchouwers
ser lieflijck, temeer, alfoo de groene ver-
«eden oogen isaengenaem, eìi dat de le-
gende verwen, alsdan in de fchoone bloem-
i-'^fl?. ' ^Is klaerblinckende peerlen , in de
'ctlijcke groene velden,met een fonderlinge
''cvalligheyt:^ voor den dagh komen. Waer
P<^trarcha in zijn xLii 'klinckdichc aldus
finght :
fchoone tijd vcrfchijnt Vol fcek Ziiyde 'Winden,
hloemtjcns.en het kruyd,mct al haa hitysgefmden.
Progne \rolijck^fingt en Philomela klt^gt,
Df Lente 't groene fyuyd en 'witte lloemkens draegt :
taeehen 'weyd' en beemd', jae £ Hemel heeft ver-
maeeken,
lupiter vo langht om hy κήη l(md te mecken.
. Her teycken van lattrns ofte Stier dat hy
'n de rechter hand draeght, bediet, dat de
, onnein defe Maend, door die teyken gaet,
"'^Welck altijt ftercker enftercker aendringt:
^■^'antgelijck de Stier van meerder kracht is
de B^m, foo iêght men dat de Son in dit
teycken regeert, om datmen in den Maend
^an cifri/, den arbeyt van de Stieren en Of-
ferì begint te iien, te weeten, in 't ploegen en
koören te iayen.
Maggio. Mojm. 3.
E En longhman in 't groen gekleet met
verfcheyden bloemkens verciert, heb-
bende om 't hoofd een gelijcke bloeme-
"^^ransjhy ial mette rechter hand het teycken
of Tweelingen houden,diewelcke ful-
'^n omllingert zijn niet witte Pvooièn ; als
'öederoode en andere groenigheyt. Inde
fiincker hand fai hy een korf ken hebben vol
'^erffen, fifelti, fragoie,una βύηα en andere vruch-
'^en , die in defe Maend voor den dagh ko-
j^en, ofte nae dat zy elders en in yders ge-
^^gentheytwerdeii gevonden.
Deiè Maend Majut is van de Latijnen af-
S^komen, te weeten van de Majoribm, dat is
J'an deOudii:en,want deRomeynen hadden
"3er volck in twee deelen gedeelt, te wee-
'^^n in Ouden en longen: en wilden dat deiê
'^ette wapenen, maer de Oude met goeden
^aed het gemeene befte fouden voorftaen :
Êti ter eeren van defe inftellinge.foo wierde
Maend Μήια van de Majom, en Imim van
^e lunkres aifoo gehecteii, gelijck fuJx OVidm
^aerlijck uytdruckc. |
o. gitlgmo. 3t0
Hemwort een groen en gebloemt kleet
aengedaen, met een krans op 't hoofd van
vericheyden bloemen, om te vertoonen dc
ichoonhey t en lieflijckheyt van de weyden,
bergen ert vÈlden, diewelcke al tc faemen
gefchickt én géciert zijn met veelderleye
bloemen en groene kruyden,brengende den
aenichóuwers vervVonderinge en vrolijck-
heytaen, verweckeiide den Vogelkens om
lieflijck te iingen , jae de gehecle Natuyre is
vrolijck ; dies ièght Sama^^afus : Een jchoone
bheyende en Vermaeckli]cl(e May,
Het teykén van de Tweelingen vertoontj
dat fich de kracht van de Sonne in deiè
Maend verdubbelt, om dat zy beginnende
heet en droogh té Werden,iich ontrent twee
graeden boven 't Aerdrijck verheft, waer
door dan alle dingen oock verdubbelen ea
vermeerderen , óoCk om dat de Dierkens
dan haere longen Voortbrengen.
Giugno. 4.
E En gevleugelt longhman als d'andere
Maenden , in licht groen gekleet, heb-
bende op 't hoofd een krans van onrijpe
kooren-ayren, in de rechter hand fai hy het
teycken van Caneer of de Kreeft hebben, dat
oock met de bòvengeièyde ayren fai om-
flingert weien, mette llinckef lal hy eeri
ichael houden of een ichoon korfken, waer
in dat fullen weien vifciole, feafe j briceocole, pere
inofcarolo , coeuzv , eilroli, brugne , jinoeehia frefeo,
venckel en andere vruchten, die in defe tijd
hier of elders voor den dagh komen.
Deiè Maend wort luniiu geheetcn,om ree-
den , die in de Maend May gefeght zijn, al-
hoewel daer eenige zijn die deiê nae/««a
hceten lunomum, nemende uyt het midden
twee letteren wegh,iêggende hnium, öm dat
op deien eerften dagh de Tempel van/ma
wierde ingewijd, ot van lumisBrutus , die-
'welcke op den eerften dagh van defe Maend
Tarquhüum uyt het rijck verjaeghde.
Hy is met licht groen gekleet, om dat in
defe Maend hetkooren door de hitte der
Sonne begoft geel te worden, gelijck oock
andere kruyden.
Het teycken van CdMCirbetoont, darde
Sonne komende in dit teycken,zy wederom
begint achterwaerrs tegaen, wijckende van
ons ter lijden af, op de maniere als dit Diet
te rugge kruypt, ■ ' |
I
-ocr page 332-
|
I ύ g l χ ο, f.
E En gevleugelc longhman int geel ge-
kker en met kóorenayren gekroont, iiü
in d'eene hand het teycken van ifo hebben,
weièndegeciert met rijp kooren en aliterley
linièn, ercen, boonen, CTc. ind'anderfal hy
een korfken hebben met Meloenen, vroege
Vijgen , allerleye Peeren , Noten en andere
vruchten van dsfe Maend.
. Deie Maend worc ^'tim geheeten, ter ee-
ren van '^ul'm Diclator, om dat hy in deiê
Maend geboren is, alhoewel zy eeril c^/hìì-
/liiü 'r getal v/ierdegeheeten,7.ijnde de vijf-
de Maend van Martini afte rekenen.
Met een geel kleet wort hy gemaelc, om
dat het kooren in dele Maend rijp worden-
de, geel wort.
De Leeuw is een Dier dat uyter Natuy-
ren heet en wreed is, bediedende die tijd,
Avaer in de Sonne opgeftegen zijnde in dit
teycken, gróote hette en drooghte veroor-
faeckt.
Agosto. 6.
EEn gevleagelt longhman van wreed op-
, ficht, in vlammige verwe gekleet, ge-
kroont met Rooien van damaft, Gdfommi di
Gyroffelnagels en andere bloemen,
die deie tijd medebrengt.In de rechter hand
ƒ al hy houden her teycken van Virgo, en in de
flincker een korf ken van alle flagh van Pee-
ren,Pruymen,Morcatellen,Vijgen,Noten en
rijpe Amandelenj of nae dat andere Landen
voortbrengen.
Defe Maend is van den Raed ^ugufliu ter
ccren alfoo geheylight, want in defe Maend
is hy eerilniaels Bnrgemeefter gemaeckt, en
heeft pock driemaels binnen Romen triumpH
gehouden,als mede Egypten,onder't gebiet
van de Romeinfche macht geftelt,en maeck-
te een einde van den Burgerlijcken oorlogh,
Deiè Maend wierde eeril Scxiilis genaemt,
wefende de fefte in 't getal van Martius af te
rekenen.
Het wreed geficht geeft te verftaen , hoe
moeylijck dat defe Maend vak , en hoefe
yan'veele quaeden kan ooriaecke wefen,om
dat fich de Sonne alsdan in de Hondsfterre
laetvinden, diewelcke op de maniere van
een raelènde Hond aenblaft en op 'r lijf
. valt, die niet op zijn hoede is. |
Het hemels teycken is Virgo geheeten,
te betoonen,dat gelijck defe longhvrou on-
vruchtbaer is, niets van haer iel ve voort-
brengende, alioo, brcnght oock de Sonne,i:'
defe Maend,geen' dingh voort, maer maeckt
de dingen , die aireede voortgebracht zijn»
rijp en volkomen.
Het korfken dat vol is van de bovengc'
feyde vruchten, en de krans, verrooncn iCt
geene defe Maend voortbrenght.
-- ^ " ,τ t-iit V.XA · ΑΙ.* ·■'
rechter hand het teycken van Libra, en in de
ander de Overvloets Hooren vol van witte
en fwarte Druyven,Perficen, Vijgen, Peeren»
Appelen , Meloenen , Granaten en andere
vruchten die defe Maend voortbrenght. .
Septemher wort zy genaemt, om darle is àc
fevenfte Maend van MmiiK :'t is oock waer,
datie eenige tijd genaemt is Germanim , na^
den Keyfer Germamcm, Oock vvaffe van eeni'
ge iAntonius , van andere Hncuks,, en wedef
Tacim , genaemt, doch geene van allen >
heeft willen ftanr houden.
Met purper wort hy gekleet, om dat, gC'
lijck het purper een Koninghlijcke draclic
is , alleen paflènde Koningen en vermaerde
Helden, diewelcke van macht en rijckdoni-
men overvloeyden , alfoo geeft defe Maend
als de Koninck en Vorft boven alle andere,
de aldergrootfle overvloed die tot des
Menfchen onderhoud van noode is.
De Schaele hout hy, om dat de Sonne als-
dan in Lihra is, makende nacht en dagh even
gelijck,wegende die te famen, daer van V"«'
giiïus feght :
De Schoei ytve^ht dagh en uren algdijcli,
o c r o β e r. 8.
EEn longhman met een kleed van lijfver-
we,met vleugels gelij k de andere Maen-
den , hebbende op "t hoofd een krans van
Eycken loof met de Eyckelen daeraen.hou-,
dende in de rechter hand het reycken deS
Scorpioen, en in dellincker een korfken vol
Mifpelen, Paddeftoelen, Cafta-nien, met en
fonder fchellen.
Defe
lUGtio* Agosto* September. |
-ocr page 333-
|
OcTOBER. NOVEMBER.
(I ^^^ Maend was Oomìtianm geheeten, nae
^εη Keyfer Dowhianm,ra2.tï is cioor 't belluyt
den Raed , om vericheyden oorfaccken
Jchtvaerdelijck uytgefchrabr, geli'ck zy
ock tyrannighlijck van hem waeren bedro-
: en behielde doen deie Maend de oude
""aem van QetQba·, als de adulte Maend in
oi-dre.
Lijfverwigh is hy gekleet, om dat de
^onue daelende nae den Winter ftililand, de
planten beginnen dor, en de blaederen roi-
achtigh te worden.
, Mette Scorfioen wort hy gèfchildert, om
de Sonne lich,in defe j\^aend,in dat tey-
l^eti bevindt : zijnde alfoo genoemt nae de
Pfeldenifie van de ilerre en van haere werc-
«Uigen, diewelcke zy voortbrenght. Want,
l'^'iijck de Scorpioen met zijn venijn doo-
"elijck quetft , ten zy datmen terftont daer
^sgens doende is , alfoo brenght oock de
^onne, terwijl zy in dit teycken is, door de
P^geftadigheyt van den tijd,veel gevaerlijc-
iìeckteii aen. Waer over Hapeerates in zij-
grondregulen feght.dat de ongelijckheyt
panden tijd, kranckheeden voortbrenght,
'"fonderheit wanneer'r op dien felven dagh,
"^an heet en dan kout is , 'i welck feer dick-
^Vijls in den Herfft gebeurt.
Het korf ken met vruchten,bediet,'tgee-
deiè Maend voortbrenght.
November. 9.
ÊEn longhlingh gekleet als de blaeders
. zijn wanneer zy van de boomen vallen,
Hy fai gevleugelt zijn , hebbende 't hoofd
'tiet een Olijftack, daer de vruchten noch
j^^n hangen,omwoelt, in de rechter hand ial
J'y het teycken van Sagittarm of de Schutter
Rebben , houdende in de Oincker een korf-
met P,aepen,Radijs en andere vruchten,
"ie defe Maend voortbrenght.
^ Het teycken van Sagittarm bediet dat de
^Onne in deiè Maend in dar teycken is, dra-
gende den naeme foo wel van defe fterre als
^an de werckinge, die zy voortbrenght, om
«at de Hemel in defe tijd , den hagel, regen
blixcm laer nedervallen, 't welck oock
Been kleyne fchrick aenbrenght. In défe
flaend wort oock de lacht feer geoeffent,
t vvelck oock door den Schutters gefchiet.
D'Olijf is een vrucht van defe Maend, |
December. I A Ν U A R i U S. 321
waer in diefelve,rijp zijnde,gefaemelt worE
om oly en liip uyt te periren,'t welck is noo-
digh tot 's Menichen leven.
Zy wort Ήο-vemher geheeten, zijnde de ne-
genfte in de ordre, ende Dccemkr de tiende.
December. 10.
"C En longelingh die feer vreeilijck fiet, ge-
-Llijck oock de twee volgende Maenden,
wefende in 't fwart gekleet en gevleugelt,
houdende in de rechter hand het teycken
van Cafricornm óf den Sceenbock, en in de
flincker een fchaele vol tartuffi of padde-
ftoelen.
Schricklijck en in 't fwart wort hy ge-
maek , om dat het Aerdrijck in defe Maend
van al haer cieraet berooft is , en hierom is
hy fonder krans.
De Steenbóck voert deie Maend, om dat
de Sonne defe Maend het teycken van Capri-
cornus paffeert, en.gelijck dit Dier fich ont-
hout op fpitièn en liooge bergen, alfoo is de
Sonne in defe Maend in den hoogften graed
tegen 't Zuyden.
De tartuffi zijn in defe Maend beft , en
worden dan oock meeft gevonden.
IanuarÏus. ii.
E En gevleugelt longman in 't wit gekleet,
die met bey de handen het teycken van
cyiquarim of den Waeterman hout.
Deiè Maend en de tweede hier nae, die
zijn van P\omu\iu,àoox Kluma Pompilius by 't laer
fevoeght,en nae fai:us lanumtts geheeten, oin
at gelijck lanus tweehoofdigh v/as, foo fiet
oock deiè Maend , als mét een hoofd, nae
't geen dat voorby is, en met het ander, fier
hy het begin van 't geene toekomende is,ge-
lijck de nieuwe Schrijvers verhaelen.
Dat hy in 't wk gekleet is, gefchiet, om
dat het Aerdrijck gemeenlijck, in defe
Maend, met fneeu bedeckt is, fchilderende
't geheele Land met eenderleye verwe..
Hy hout den c^jMan'Bi of Waeterman mee
beyde handen, om dat de Son alsdan door
dat teycken loopt, doende door den regen
en fneeu, h^t waeter overvloeyen.
lams )s oock geweeft een Koningh in Ita-
S f Hen, |
-ocr page 334-
|
322 Februarius.
iien , van 'r Hebreeas woort Lm, 't welck
Wijn bediet, en hebben oock de oude Noach
alfop genaeint, om dat hy de cerfte Vinder
van den Wijn foude ^eweeft zijn , en die de
Oude en Nienwe Werld heeft geiien ; de
oude Griecken naemden hem Oenotrium, den
Wijn-Meefter.
Februarius. 12.
E En gevleugelt longhman in afchgrauw
gekleet, houdende met groote bevallig-
heyt het teycken Pi/ces of de Viflchen.
Numa Pompilìm noemde defe Maend Rbrua·
r'm van Fehrii, dat is van de koortie,diewelc-
ke in defe rijd lichtlijck wort veroorfaeckt.
Ofte van het Latijnfc-he woordt Fehunit
'r welck bediede een ofFerhande over de
dooden; Want in defe Maend hielden de
Romeynen de gedachtniffe der zielen, en zy
meenden dat dieièlve gefuyvert vvierden,
door de vieringe van de uytvaert der doo-
den.
Afchgrauw wort zy gekleet, om dat deiè
Maend Yeer regenachtigh is, en meerendeels
met Woleken 'bedeckt, 't welck door defe
vei'we wort uytgedruckt.
Hy draeght het teycken Pi/ces of Viflchen,
want deSonne wandelende door dit teyc-
ken , foo wort defe Maend daer door afge-
beeld, en gelijck de Vifch een Waterdier is,
alfoo is deietijd , door 't veel regenen feer
nat en vochtigh , of om dat de Waeteren
ontdoyt zijn.en het nu tijt is om te viflchen.
Defe Maend is als boven, Fchruarm ge-
naemt, van Tehum uytvaegen of fuyveren,,
en Fehruki was de oiferhande, waer mede zy
fiet Li;ck-ofFer,over de zielen van hunne,af-
geftorvene vrienden, vierden : jaézy liepen
niet ontfteecken fackels en waslichten door
de ftad, om die van nieuws in te wijden , en
van alle mifdieden te fuyveren , teneynde
de zielen meerder rufte en grooter vermaek
inochren genieten., Andere verhaelen, hoe
zy oock fophten naér Proferpka, de dochter
van Ceres, die haer door Pluto was ontfìolen,
of zy die elders wiiten op te foecken, Zy
fchooten oock in defe Maend,de Herten,die
zy Diana met feer groot gejuygh en Gods-
aicnft opofferden. En fchijnt oock dat de |
Ianuafius.
Hooghduytfche hier op hebben geiien,W*""''
neer zy defe Maend Hommgh hebben
naetnt, om dat de Herren daer in haef^
hoornen, of foo de laegers fpreecken, haerj^
ftangen, afwerpen. Defe Maend is een dag''
verkort en een ichrickelmaend gemaecki)
dieom't vierde laer 29 daegen heeft, i·"
defe dagh wierde den Maend van
toegevoeght, diete vooren Sextilis ξΡ"
naemt.
CMaenàen nae den Ackerboutv.
Ianuarius. Lcumatnd.
E En Man van wercklijck opilcht, fl:aende
aen de fijde van een Rad, om het yfef'
tuygh te icherpen, houdende in de rechtef
hand een ihoeymes, wijiende mette ilinckef
op verfcheyden wercktuygen , dienftigh toC
den Landbouw, die voor hem leggen, en tei
lijden ftaet een Haen.
Manlijck wort hy geichildert met het
ilioeymes in de hand, want in defe Maend
kan een vlijtigh Huysvaeder of ander , dis
iichin de Veldbouv/ oefFent,alle zijn boere-
tuygh overllen, en verbeteren alles vvat hein
daer toe noodigh is.
Dat hy aen de fijde van een Rad ftaet, is
alleene om zijn boeretuygh op te fcherpen
en totten Landbouw bequaem te maecken,
wefende defe Maend, nae de nieuwe Schrij-
vers , de eerfte van't laer. Hy wijft oock
mette flincker hand op het gereetfchap, oifl
te betoonen dat de ploeghkouters, ichop'
pen,voreken, CT-c. alles gereet is. En dit feyt
Af, Cato in zijn Boerewerck mede : Matck^al'
les hy tijcis vaerdhh, "want het is met het boerervierck^foo
gelegen , dat foo ^y 't eene traeghlijck^doet, 't ander fil·
ooc\traegh ten eynde komen. Daerom is de HaenS
hooghnoodigh, om datmen alle tijd wacket
behoort te zijn , en zijn kans niet te veriuy
men , gelijck Plimus van des Haens wacker-
heyt verhaelt, om teberoonen,hoc nobdigli
het totten Ackerbouw zy, arbeydfaem cn
wacker te wefen.
C. Furm Crefma die van een Slave eèn Vrye
was ge\Vorden , veriaemelde in een kleyns
Ackèr Lands, veel meer vruchten als zijne
gebuyren in groote befittingen deden:WaeC
óver hy feer wierde gehaet, als of hy doof
tovery, 't gewas van de'gébüyreri hadde tot
heai |
-ocr page 335-
|
FebrOariUS. Mart
hem getrocken : Om defer oorfaecke wille,
an Spuriiii CamUus gedaeght zijnde, en voor
ξ volckbefchuldight wefende, vreefdehy
veroordeelt te woVden : en derhalven dacht
noodigh dar de Rechter t verfchil fou-
vonniflen : Verfchijnende voor 't Recht,
loo bracht hy alle zijn boeretuygh mede,
waer mede hy 't Land bearbeyde, en daer-
cnboven noch eene van zijn Dochters , die
"el fterck van knoocken en vol van vleys
^Vas. De yfers waéren grof en fwaer,glat en
Vv'el gefcherpt, en de Ofien feer fterck om
^ Land te bouwen. Dit felve vertoont heb-
'^'^"de,rprack hy 't Romeynfche Volck aldus
, O ghy B^meynfche Burgers ! ditscijn mijn tover-
, tnaer /(piï (C/^ » te geitje k^, met dit boeretuygh,
°^ckyertoonen mijn fweet, nachvwaecken en moeylijeken
^'^pt, ghy fout u daer over verwonderen. Dit geieyt
Mobende, worde hy vry gelproken.
FebruaKIUS, Sprockelmaend.
Ρ En bedaeght Man,die in een Wijnbergh
"*~^ftaende,de rancken fchijnt te beilioeyen.
Daer zijn twee tijden om te fnoeyen,
l^aer nae Magons meeninge, wort de Wijn-
"Ock eer befnoey t,eer diefelve uytbot,wanr
dat die dan fapiger is, foo iffe oock be-
en gelijcker te fnoeyen.
Μ Λ R τ i u S. Dorremaend, Lentemaend,
Ρ En longman met een Vorcke in de hand,
"*^die\velcke de aerde van den Wijnftock
^'•lynit, om den wortel van de overtollige
^efelen en i^ruyten te fnoeyen, hebbende
fijden een paerd.
longh wort hy gefchikiert, om dat het
^'ercken mette Vorcke een feer moeylijcke
^rbeyd is, en om datmen in defe Maend den
^ijnftock ontblöot.Maer dit dient gewaer-
'^houwt,datmen 't moetin der haeft en niet
laet doen,want de Wijnftok koft bloeyen,
^r» u de hoöpe doen verliefen van een goede
"facht, werpende de botten, van den ranck,
^^raerden.'tPaerd worter by geftelt,om dat
^ miui feyt j dat de paerden in deiè Maend
^ochtigh of bronftigh worden.
A ρ RI LI s. Grasmmd.
T'?'· opi^nerckinge van veele die van den |
lUS. APRIL IS, d'i·.
inen konnen maecken eenen Landman met-
te bloote armen, diewelcke het riet of de
ftocken aenden Wijnranck ftek , om daer
tegens op te loopen : en terfijden weyd een
Koe meteen Kalf, "t welck den Koe inyght.
Om dat VaMim verftaet, dat de Kalvers
meeft in deie Maend geworpen werden. En
wil men daer in wat verfcheydentheyt ma-
ken , foo kanmen andere Dieren daer mede
by doen. PaMiiii feyt mede, datmen in defe
Maend de Schaepen fcheert. Of in plaets
van de Koe , foude men een Man konnen
ftellen, die een Schaep fcheert. Seyt verder
dat in defe tijd de Rammekens gelubt wor-
den,en datter de meefte overvloet van vette
Lammerkens voor den dagh komen , die in
den Winter of voorjaer geworpen zijn.
Μ a j u s. Blocymaend,
■p En jongh Landman,ftaende in 't midden
-■^van een groene weyde,houdende in bey-
de handen een Sey (Ten om gras te mayen.
Het gras wort in de May-Maend ge-
mayt, want, leyt ColumeL·, men moet het eer
mayen eer het verdrooght,overmits het dan
meerder overvloed aenbrenght en den hee-
ften aengenaemer is, want tuflchen 't groen
en 't droogh ftaet het gras in zijn volko-
mentheyt.
I u ν i u s. Wedemaend.
E En Landman met bloote armen, die een
Seyffen houdende , mette rechter het
kooren fnijt en mette flincker hand nae hem
treckt, of dat hy toont al gemaeyt te heb-
ben,en dat hy van 't kooren in Ichoven bind
of hoopen maeckt. Want in defe Maend
wort het kooren, rijp zijnde, gemayt, dat
anderfins door de aenftaende'hette ibude
verbranden, daerom moetmen daer mede
haeften, want het vertragen is feer fchade-
lijck , overmits de voge en en andere bee-
ften , daergroote fchaede aen doen , of dat
het al te droogh zijnde, afvalt. Daerom
moet het gefneden zijn , wanneer het over-
al geel wort.
I u l i u s. Hoymaend.
"Ot opmerckinge van veele die van den "C En Landman ftaende op een dorfch-
' Landbouw gefchreven hebben,foo fou- XLvloer, half naeckt, houdende met beyde |
-ocr page 336-
|
3^4
handen een Dorfchvlegel, waer mede hy
iêer aerdigh het kooren ichijnc te dorfchen,
en ter iijden ftaet een \Vanne,Harcke en an-
der gereetfchap, daer roe behoorende.
Augustus. Oughflmaend.
E En Landman die zijn kuypen, tobben,
vaeten gereet maeckt, die tot ioodaeni-
gen dienft noodigh zijn : als mede allerleye
gereetichap.
Alen kander een Klockhenne met longen
by fchilderen , want de longe die in dele
Maend uyt den dop komen, leggen veel
meer ey'eren,als die in andereMaenden doen.
September. Gar^maetù , Hcrfjìmaend,
En Man die een Mandeken vol Druyven
-^heeft, en mette fchonderen en beenen
bloot is , gelijck die geene zijn , die'in de
periïïnge van Druyven zijn : ter fijden ial
een vat vol Druyven ftaen , die al getreden
zijn, waer van de Moil beneden in een an-
der vat uytdruypt.
't Kan niet onbequaem zijn , dewijl' de
Honigh in deie Maend geiamelt wort, twee
of drie fwermenByen mette korven hier by
te fteilen.
O c τ o β e r. Wijnmaend,
E En Man dié in de flincker hand een korf
vol koorens heeft, 't wekk hy mette
rechter in d'aerde fchijnt te werpen,gemoe-
tende eenen die de Oilen voort prickelt, die
in den ploegh gaen. En alhoewel Hefiodus de
eerfte ,geweeft is , die van den Landbouw
heefr geichreven,gelijck P/ikìw ieyt,van dat-
men op den ic dagh van behoort
te fayen , en als in ibodanigen dagh de Vigi·
fcn of Wachters ondergaen,dat het ten lang-
fìen feven dagen daernae begint te regenen,
wefende 'z feìve feer vorderlijck aen 't ge-,
iaeyde kooren : niet te min door de ver-
icheydenheyt van de gelegentheyt, 't zy de
hette of koude des Lands, foo worter of
vroeger of laeter gefaeyt.
Maerom onfebeeldenilTeniet te verwar-
ren , en een yder Maend in zijn befondere
dienft te bepaelen, willen wy darmen dan,in
defe Maend,het kooren ial faeyen,fijnde het
voornaemfte onderhoudt van 'sMenfchen
ie ven. |
November. Skchtmdind.
En om dat de o!y den Menfche ten hoog'
ften noodigh is,niet alleen tot fpijiê,maei'
Dock tot veele andere dingen, ibo maeckef
wy, dat in deie Maend, gelijck Palladim fey^'
de oly geperil wert. \Vy beelden dan een
Man af, die in de rechter hand een,, fweep
heeft, gaende achter een Paerd, dat aen ee'·*
Meulen-rad vaft is,alwaer men de oly perfti
en ter lijden fai een Olijf bergh wefen, wae·^
by dat alle gereetfthap fai ftàen, dat tot dc-
ien arbey t dienltigh en noodigh is,als perift?.
paelen, porten, backen, Crc.
December. Wintemi^nd,
E En fterck keerel diewelcke metbeyde
handen een Bijle gevat heeft, om eenei'
boom ter aerden neder te vellen.
Naer 't ièggen van Vallaàim, is Deernis
't begin van den Winter, de locht koud, efl
de kracht van de boomen in een getrocken,
welende alsdan het houdt alderbequaemft
om te timmeren, of eenige andere wercketi
daer van te maecken : Waerom men niet
alleen in dele Maend deboifchen afkapt ort»
tot timmerhoudt of andere dingen te ge-
bruycken, maer oock om de overtollige
tacKen,en groene tuynftaecken te branden
men houwt oock de ftocken en de bieièn ai,
waer i^ede de Wijngaerd gebonden wort>
en de tienen waer van men de korven
maeckt, met andere dingen, die tot ons gS"
bruyck noodigh zijn.
De Mae fide» gelijck die van dot Phil»*
fooph Euftachius afgemaelt zijn,
Μ A R τ I u S -Wefoide het hcgin van 'Ì faer , me ^^
ie/chripinge van de Oude,
En Soldaet die gantich geharnaicht
met Schild en Lance: ipeelende defe
Maend op den naeme van Man, want in de"
fe Maend, naer 't feggen van Euflachm, ibo
eynden de Winterleegeringen van de Sol-
daten, en Mars begint alsdan zijfi hoofd
moedigh ïoiten Jtrijgh op tefteecken.
Αΐν-ί'
Augustus. September, October,c^ì, |
-ocr page 337-
|
A ρ R I L I S.
„ Pr;/ wort gemaelt als een Herder met
^^bloote armen en beenen, hebbende by
'\ch een Geytjen met twee lon^en^ die eerit
geworpen, ipeelende dele Herder op
^'jnfluytjen. Hier wil Eujliióim [cg'^en , dat
vee fidi in deiê Maend verinenichvul-
"'ght.
Μ A j u s.
ρ En longhlingh van een fchoon en dertel
"^opficht,wiens hoofdhayren zijn gekrult,
^^ TOet een krans'van witte en roode Roo-
len omvlochten. Het kleed fai goud zijn,
^n vol feer fchoone bloemen geweven , en
"ler onder fai het windeken luchtigh fpee-
I ililx dat het de kleederen oplicht , heb-
'^endede lianden vol Roofen en Violetten,
Raende bloots voets op groene kruyder-
Kens.
..Hierdoor wert vertoont, dat het aerd-
^ijck in defe Maend, als van den flaep des
Winters weder oprijft,en fich van nieuws in
^•ijnen ftanr, met kruyden, blaeden en bloe-
den cierlijck oppronckt.
En hier door fcheppen de Menfchen, in
<5efe liefiijcke tijdjieer groote geneughte, en
•iat uyte vertooninge van de ichoonheyt
defes Werrelts, fich verheugende met groot
^ermaeckjOver't geene het aerdrijck voort-
J^reright, zijnde ais nu van de fwaermoedig-
heydt verre afgefcheyden. Alfoo dar dele
i^iaend een ongeloofiijcke vrolijckheyt ver-
oorfaeckt.
I U Ν I u s.
E En Man op zijn boers gekleet, ir.et een
krans van Lijnfaetbloemen, ilaende in 't
^iidden van een groen veld^met een Zeyfien
de hand.
Aldus wort hy van Euflachm gemaelt, om
^at de Sonne in defeMaerid kracht krijght,
^aer over 't Gras gemaeyt en 'rHoy ge-
drooght wort.
I u I. I u s.
E En Man die half naeckt en geboogen
ftaet, houdende in de rechter hand een
Seyffen, waer mede hy 't kooren afihijr,
t vvelck hy mette flincker hand , naer hem
treckt, mei een üeedenHoed, om voor 't
zijn. De bediedenis is , dat als het kooren
rijp is, en de Sonne kracht heeft, datmen
dan 't ièlve plagh af te fnijden. |
Augustus.
E En naeckt Man , die eeril fchijnt nyt de
reviere te komen, en op den Oever fir,
deckende met zijn hembd, de belchaemde·
leeden,fchijnende door de uytnemende her-
te, naer zijn aeflem te gaepen, fettende een
kanne of glas voor den mond , om te drinc-
ken. Deie beeldnifie heeft niet anders in,
dan dat door't naedren van de Hondsda-
gen, die dehette verdubbelen,den Menfche
van noode heeft fich te verkoelen ofte bae-
den , als mede re drincken om den dorft te
leiTchen.
September.
E En Aian die mede op zijn Boers is ge-
kleet, met een krans van WijngaertsBla-
den om 't hoofd,houdende in de hand eeni-
ge boffen metDruyven, met de fij den en
beenen bloot, als die gene die in het Wijn-
perlien befigh is , en ter fijden fai een vat
met uytgep'erfte Druy ven ilaen , waer on-
der een tobbe jftaet, daer de moft noch in
druypr.
Ditbediet anders niet, dan dat in deiê
Maend de Wijnleefinge plagh te zijn , wan-
neer de Druy ven rijp zijn.
O c τ o β e r.
E En longelingh in een Weyde, daer in hy
vertoont, dat hy eenige boomtjes en
ftruy vellen fai hebben geplant, die met veele
ftricken en knippen behangen zijn, en hy fai
een Vogelnet voor hem hebben , fpeelende
op zijn fiuytjen , loerende hoe hy den Vo-
geltjes niagh verichalcken,die zijn bedrogh
nier vermercken. En alfoo hy ter fijden ïn
een hutte is afgefcheyden , foo fit hy al lac-
chende, om dien gevangen Vogel te doo-
den,die mette opgeflagen vlercken noch ee-
nige weere doet om te ontvluchten,'t welck
alleene vertoont, dat OÙobcr de eerfte Maend
is van den Vogelvanghft.
November.
E En Man die de Offen voortdrijft,die in'c
midden van't veld in den ploegh gaen.
Sf 3 Pi®
Aprili s. Majus. Iukius. Iuliusjc^Ì·. 325·
fìeken van den brand der Sonne bevrijr te |
-ocr page 338-
|
326
Diegeene, diefich met moeylijckenar-
beyt aen den ploegh geeft, vertoonchet
ftyiben van de fterren, diemen Plejades of
Sevenfterren noemt , want dan is hetfeer
bequaein om te ploegen.
e c e μ β e r.
E En Man,die in de flincker hand een Aian-
de met kooren draeght, dat hy mette
rechter iiand in de aerde werpt, dat van ee-
iiige arbeyders wederom wort toegedeckt.
"Dit is de tijd , waer in het kooren , nae 't
feggen van Eujìachms, wort gefaeyt en in de
aerde geworpen.
TJ En longelingh die η
-Lden ter laght gaet,
A ν u a r i u s.
; met vericheiden hon-
hebbende een laght-
hooren in der han'd, en een ftock al waer een
Haes en ander Wild aenhanght over de
Ichouderen.
Hier door wort de bequaemheyt van 't
laegen aengewelèn, want het Kooren, de
Wijn , en alles wat tot 's Menfchen onder-
hout dient, ingeiamelt zijnde, foo geeft hy
Jìch in deiê Maend ^anuams ter laght.
Februarius.
E En oud verichrompelt grauMan , met-
eenige ruyge vellen,van den hoofde tot-
ten voècen toe gikleedt, fittende by een
groot Vier, gantich verkleumt.
Dit beeld vertoont ons niet alleen de
fcherpigheyt van den Winter , maar druckt
oock uyt de verkleumtheyt van d'Ouder-
dom. Daerom feyt men :
De koude heeft de Min Verteert,
Dies fit de Oude by den heen.
De Maenden ïn 't gemeen.
E En longelingh in 't wit gekleer,met twee
kleyne hoorentjens op'"t hoofd , die nae
de aerdé gekeert zijn , houdende den hand
opeen Kalf dat alleen een hooren heeft,
weiènde met Palm gekroont. De Maend is
van Orpheus genaemt een Kalf dat alleen een
hooren heeft, want op deie maniere heeft
men de bepaelinge van de Maend : die niet
anders is, als de loop die de Macne doet |
door de twaelf teyckenen van den ZoJiac , ii'
welcke reyiè of door-loop , het niet andert·
voor onie oogen fchijnt, of een deel van
tijd aenwaft , en dat wederom een deel va"
den tijd afneemt.
Het afnemen der tijd vvort door 't afe*^'
broken hoorn vertoont, en door 't wafle"
den ouder van't Kalf, 't welck van felve
vermeerdert, door 't v/airen,en door't daS'
len van de Maene : Waer over de Maens
van i^foüodorus en andere Taurione of Slier g^'
naemt is.
De twee hoorens aen 't hoofd, bediede"
het blijck datfe ons doet wanneer de Maend
ten eynde is. Euflachm noemt den Maend
Stier, als oorfaecke van de voortteelinge.
De Palm brenght alle nieuwe Maene een
tack voort, en wanneer de Maene 28 dageö
oud is, ibo heeftfe't kefte deel, van buyten,
verlicht, in diervoegen dat delaefte deelen
van de Maene nae beneden fién, en dele
vruchten worden oock in de Medicine
meerder geacht, die eenige gelijckniffe naë
de Maene hebben.
Men kan hem oock een krans van Lmaria
maecken, diemen ieyt uyter Natuyre, alle
daegen een blad te verliefen , wanneer de
Maene afgaet, maer in 't waflTen van de
Maene , foo neemt het kruyd alle dage we-
derom een ander blad aen , alfoo dat het in
een Maend geheel afneemt en aenwaft.
Valore, Afanhafiigheyt, Dapperheyt,
E En bedaeghd Man in't goud gekleet,
hebbende een Lauwer tack boven een
Scepter in de rechter hand, mette flincker
ftreelt hy een Leeuwe , die aen zijn flincker
fijde leunt,
Aen een bedaeghd Ouder , leunt lich de
Dapperheyt feer lichtlijck, wantzyplagb
door haer felve de vaftigheyt des gemoeos
en de fterckheyt des lichaems te dragen.
Met goud wört hy gekleet, want gelijck
het goud in het vier wort gefuyvert, alfoo
wort de volmaecktheyt van een Man oock
verkregen door den vlam van een opge-
ftoockte haet of wrock, of door de nijdig-
heyt af door de fortuyne.
De Scepter worter gemaelt, want aen de
vromigheyt moeten fich de regeeringen en
de heerfchappien, nafi de reeden, buygen :
En
December. Ïanuarius. Februarius. |
-ocr page 339-
|
^an een dapper Man, nae 'c leggen van Ho-
fiitiiis :
Ml confcïn fibi, nulla paUefcere adj}a.
Dat is:
Het hert niet quacts BeWuf},
Verbleeclit -wort noch ontruii.
pe bleeckheyt in gevaer, is een teycken van
^leynmoedigheyt.
De Leeuw mette welcke hy ipeelt, is een
^'erck van waere dapperheyt, weetende de
beeftige en wilde gemoederen der Men-
•chen, om dieièlve tot goedgunftigbeyt te
rocken , en tot fich te trècken , haer bero-
^ende , met een aerdige bevalligheyt, van
quaede manieren en ichandelijcke ge-
Woonten.
Valore, Manhaftigheyt, Dajy^erheyt.
,ΤΛΕ Dapperheyt wortafgemaek door de
-^beeldniiTe van Hercules., met een Leeu-
wen huyd over de fchouderen.omgort zijn-
van een groote Slange, dien hy mette
.«anden den gorgel toedouwc en veriHckt.
De Dapperheyt is een tìaemenvoeginge |
betoont wort door de Slange, die dit beeld
mette handen dood , vertoonende een bn-
vervvinnelijck proefftuck , 't welck Hercules,
een kind zijnde, in de Wiege gedaen heeft,
doodende een groote Slange , en wegen de
dapperheyt van 't gemoed , draeght hy den
roof van den Leeuwe : En daerom maêlden .
de Oude de dapperheyt af,mette beeldenif-
iè van Hercules, en gaeven die den naemë van
Deughd of Dapperheyd.
viriltta. Man'ijcl(e laeren,
E En Vrouwe ontrent van vijftigh laeren,
met een gulden kleed, hebbende in de
rechter hand een Scepter , en in de flincker
een Boeck , fittende op een Leeuw met een
S waerd- pp haer fijde, op der aerde ftl een
Sandlooperftaen , die ten hal ven is uytge-
ioopen. , ,
Manbaerheydt is dat Ouder van een
Menich, datter komt tufichen 3 y en 50 lae-
ren, in 't welcke het bequaem gemaeckt
wort door de reeden en in alle dingen eer-
vaeren , werckende als een Man in alle bur-
geiJijcke handelingen en handwercken. En
tlit is dOoderdom, waer in de Menfch fich
ichickt,of ten goeden of ten quaeden éinde,
en dees Ouder is het begin van de eerlte af-
daelinge.
Zy wort met een Scepter, Boeck,Leeuw
en Swaerd afgebeeld , om dat dees Ouder
des Menfchen, voor het volmaecktfle worc
aengefien , foo om te raeds plegen , beiluy-
ten, en met een dapper gemoed, die dingen
te bepaelen , alwaer de Deughd in eenigejr
inaniere, magh plaetib vinden.
Martirio. Martelacr/chM\
E En fchoon en lacchend longelingh , in 'c
root gekleet, de oogen ten Hemel ge-
keert, 't vleeich met bloed befprenght, heb-
bende litteyckens van zijne wonden , die-
welcke als koilelijcke fteenen uytbiincken.
. 't Martelaerfchap is eygentlijck die ftraf-
fe, diemen lijd om de Hefde Godes, tot bë-
icherminge-van de heylige Leere, door de
genade des H. Geefts en verwachtinge des
eeuwigen Leyens, welcke dingen hem vro-
ijjds
^anhaftigh^tiDapperhe^t. CManlycke laeren. 327
f-"'l^ Lauwerkrans, die aldjt groen blijft, van de kracht des lichaems, entegelijck
«der bleeck te worden, bedier her amor van 't eemoed, waer van die van 't lichaen^
η P/^ri A^^.____Λ > _ . '____r_________ _ Γ Γ t " 1 1 r^I _ τ Tl- ^ 1 |
-ocr page 340-
iMeetionB. Medeleden, .&c.
fchijn meerder re weien,foeckende oinflHjt^
en dat rnildelijck koillijcke geichenckenaen
zijne beminde re vereeren.
De twee Rammen , die mette liooren®
malkanderen uycdaegen , bedieden , gelijcl'
Ïkrm verhaelt, de Medeboelichap : wan!^
7,y vertoonen hier door dar dit uyt MinnC'
Liefde is verooriaeckt, gelijck die Beeirjes
doen, die lich hier over verftooren, als zV
vermercken dat haere Schaepkens van aii'
dere Pvammen werden befprongen. Dodi
van deie Medeboelichap en Minne-ftrijd >
zijn meeft alle de Harderklachten vol.
Medicina. Soeckt Geneeskonii,
Geometria. Mcnkpnii.
E En Vroinve , die in d'eene hand een Pas-
loot , en in d'ander een Pafler houd,
door 't pcrpenciiailum wort de bewcginge, de
tijd, de fwaerte van de lichaemen ; en door
de Pafièr de linen, de hooghte, en de diepte
afgemeten,in 't welok voornaemlijck beftaei
het gemeen ontwerp van de Wiskonlh
Of anders,
■p En Vrouwe die met haer rechter hand
>houd eenPaffer, en in de ilincker een drie-
, CHeedehoelfchap.
lijck doen ilaen enlacchende. Hetpurpere
roode kleed , is een teycken van de Liefde,
en de wonden fijn fegels van de ivlartelaren.
|
E En Maeghdeken met Rooien gekroont
en prachtigh gekleet, die mette rechter
hand en ieer vrypoftige gebeerden een gou-
de keeten overgeeft, voor wiens voeten
twee Rammen ichrap ftaen om metten kop
tegens malkanderen aen te ftooten.
Zy wort jongh en met Rooien gefchil-
dert, want de Boele went al zijne naerfiig-
iieyt aen , om met bevalligheyc voor den
öagh te komen , en een ichoone reuck van
iich te geven,gelijck de aengenaeme en wel-
rieckende Roofe is,dievvelcke nochtans niet
is , fonder dooren : willende daer mede te
kennen geven , dat de lieilijcke Minnege-
•dachtjens, die een Medeboel in't hoofd
heefr,n!et zijn fonder doornen van jaloufie.
Prachtlijck wortfe gekleet, en datfegou-
dekeetens geefr,'als geieyt is,omdat iemant
die daer mint, en andere Medevryefs heeft,
•wil betoonen dat hy niet minder is als zijn
Medeboeier, maer foeckt inderdaed en
ο μ |
passione.
Mteàcgaitheyt,
E En Vrouwe houdende in haere ilincker
hand een neft, waer in een Gier,of als an-
dere feggen een Pellicaen fit, diewelcke zij-
ne fijde op piekende, vaerdigh is, om zijne
lonxkens met zijn eygen bloed te laven, die
oock daer toe begeerigh zijn in 't neft daer
nae ftaen te jancken,zijnde met haer rechter
hand befigh , om den behoeftigen in haere
armoede iet toe te reycken.
Dees Vogel wierde, als boven geièyt is,
by den Egyptenaers, op foodanige wijiè.by
de Meedogentheyt uytgebeeit,\vant in hon-
dert en tvt'intigh dagen als zy haere longen
moet opbrengen,vlieghtiê nietverre.En oin
haere longers niet te veriaeten, foo haeltië
ontrent het neft haeren buyt, en aldaer niet
langer iets kennende vinden, foo opentié
haere fyde en geeft den longen haer bloed
te drihcken : foo groot is de Liefde, waer
mede |
-ocr page 341-
|
Mette rechterhand vertoontfe een waer-
^chtigh teyken van een ineelijdigh JVIenfch,
'liewelcke eenige gaven met Godvruchtige
fijnen fchijnt uyt te reycken , om door eie
■Liefde, uyt haere eygene middelen, den be-
«oeftigen onderftant te doen.
Μ e ζ o. Het Mdden.
E En bedaeghd Man, die met een geeftige
ftand.op'een Aerdfche globe Itaet, met
^^n gulden Mantel, hebbende een Lauwer-
krans öp't hoofd, en leer bevalligh in de
^schter hand,een Circkel rond,dat recht in'c
"bidden is doorgeleden , wijlende metten
^oorften Vinger van de flincker hand,op den
^avel, hebbende een Sonne op't hoofd.
Door 't Midden foude men veele dingen
bonnen verftaen : voor eeril bediet Me^o
^et middel of een inftrument, waerdoor
eenige dingen doet : gelijck men oock
de plaetilijcke beweginge drie dingen
^eninerckt,ten eerilen debepalinge,vai! fjan^
"wisn, en ten derden , ix>aer door de be-
329
niede 7,y v-errorght,dat nochtans by gebreck
'pijie, die niets foudcn ontbreecken. |
weeghlijcke iàecke pafTeert. Ten tweeden
bedietfe oock de middelmaerigheyt van de
dingen die van deen en d'anderfijdeniet
buyten fchreef gaen , dat is te ièggen , die
het midden houden , niet wijckiende nae de
voorbaerighfte noch nae de verachtfte fijde.
Het Midden wort genomen vooreen ge-
lijck deel van eene faecke, die in tween ge-
deelt zijnde, beyde even gelijck is : en ten
laeften bediet het dat deel dat gelijckmatigh
de uyrerlte deelen ondericheyr , gelijck in
een circkel het middelpunt of centrum, waer
uyt alle de lijnen, dieriae de circumferentie,
of omloop getrocken worden , onder een
ander moeten gelijck wefen, gelijck Euclidei
feyt en ^rifioteh verhaelt in zijne Zeede-
konfl:, dit noem ic^ het midden , dat even nnreyan
beyde uyterfte eynden is afgefcheyden.
^ Bedaeght wort hy gemaelt, om dat dees
Ouder het Midden is,niet alleen van de lae-
ren oniès levens , maeroock dat daer in het
leven is , van de kracht en wackerheyt des
lichaems en des gemoeds. Aen 't lichaem,
om dat in dees Óuder het temperament of
de gemaetigheyt nu in 't meefte bloeyen is :
Aen 't gemoed , om dat de Menfch ( geleyt
zijnde door de reeden) in dees Ouder, weet
te gebruycken, alle de vier deughden , te
wàten Sterckheyt,\Vijsheyr, Matigheyt en
Geréchtigheyt, wefende de Menich alsdan
gekomen tot een volmaeckte kennilTeder
fel ven.
Hy ftaet op een globe van't Aerdrijck,
weiende diefelve het centrum of het mid-
delpunt des gantichen Werelts , en dat door
haere fvvaerte, en daer uyt komt het, dat hec
fwaere altijd ibeckt de nederfte plaetfe, die-
welcke is , daerfe verft van den Heinel af-
daelt, en dieielve eens verkregen hebbende,
ibo kanfe natuyrlijcker wijiê daer van niet
afwijcken , gelijck't felve Manilius in zijne
dichten verhaelt. En Gi. Sacrohofco leert dat-
felve oock klaerlijck in 't eerfte boeck van
zijne Sphccra : Maer , feyt hy, dat het ^erdrijck^
in 't midden van alles onhnvee^hjck^ Tvari onderhouden,
daer het nochtans het a/Jcr/iviifr^e is dat fchijnt haer^
[•waerycichtigheyt ons te ovareeden : dan al "wat fixaer
is, daelt uyter natuyre nae het centrum. Het cen-
trum dan, is het Middelpunt van 't firmament, derhal-
ven foo treckl de ^crde , dc"ivijl die ten hooghfien fnaer
is, natuyrlijcker 'wijfe, nae 't middelpunt.
De goude Mantel, en de Lauwerkroone,
Τ t bedie- |
-ocr page 342-
|
330 Het bidden.
bedieden de volmaecktheyt, als dickwijls
geleyt is, en de vvaerdie van de Deughd, die
in de middelniaetigheyt heftaet, daer van
feyt oocìi ΆβοΛα , dshtìfie ismccr aìs'tgehed,
'c Weick ootìk i'tec beveftighr, want de vol-
njaecktheyt ilaet: in 't Midden „ niet in 't ge-
heel , wa-nt aldaer zijn dingen, die buyten
iclireef gaen , die oock dickwijls fchandigh
en Ichadi^h zijn. Ten laeiten lbo kan het
gOHd 00c t her Midden bedieden , want de
groote Werreld mette kleyne., dar i&mei
clen Meniche vergelijckende,, ibo leggen de
Parace/fijkn, dat het filver de herfien en het
goud het harte is,, 't welck.gelijck de ^mto-.
mici verklaeren,, ftaet in 't midden van de
borii des Mans. Waer uyt, als iryt een be-
ginfel van 't leven, alle volmaecktheyt en
Menfchlijcke fimmetrie of gelijckheyt heer
komt ; levende't hert, gelij.ck i^riflouks feght,
ddereerfl^m flervemle alderkctSi.
Hy hond in de rechter hand den Circkel
die in twee gelijcke deelenis doorgefiieden,
om de jEquinoóiiaekirekel te vertoonen,die.
vvelcke de Sphcera in twee gelijcke deelen
doorfiiijt , pafleerende door de Polen des
Werrelts, en is even verre afgefcheyden van
bey de de linien , die het εοίβΐϋΐί'τι of Sonne-
iland maeeken, als wanneer de Sónne loopt
door het eérfte punt van Ctincer, en fich, ioo
verre hy kan, nae den Zcmt naedert, te wee-
ten tot dat punt des Hemels dat boven on-
fen hoofde ftaende, het Sclflitium of den Son-
neftand van de Lente maeckt, en raeckende
daer nae wederom aen 't begin van Capricor-
nm , maecktfe den Sonneftand van den Win-
ter, wijckende van ons ίοσ veel zykan.
Maer alfoo haeft als zy raeckt het beginfel
van curies, maecktfe den eevenaer van de
Lente, en foo haeft zy Libra raeckt,maecktfe
den eevenaer van den Herfft, dat is dagh en
nacht even langh , en defe wort de Equator
geheeten, maeckende dagh en uaeht elck
van 12 uren.
Oock is dit het gordel vant primum mobile,
"t welck in twee gelijcke deelen, op de ma-
niere als een gordel is afgedeelt. Hy houd
de voorfte vinger,wijfende op den Navel of
't rechre Midden , want. Piefm Vderianut ver-
haelr,dat de Navel den Menfehe recht mid-
den in 't gantlche lichaem.is ,.of wil men de
beenenwijt uyt ftrecken.en de armen open
om hooge leggen , foo fai 't op de maniere |
Μ ε ζ ο.
van eeo- vierkant weeiên. Maer dit is nie^
fonder reeden, want het is van de alderbeft'^
Anatomici getuyght, gelijck Va^fdm in zijn®
eerile Anatomifche ta'fel te kennen geefc,als
mede van Ρomponins Gauriais, Galemi en andere,
die daer foeckende nae 't middelfte wn ^
lichaem , feyden j dat het Hart of de Navcl
't moften zijn : maer hy ieyt,dat het Hart is
het midden van de borft , en de Navel het
midden van 't geheele lichaem. Hy woft
met een Sonne , daer een rechte lijne doof-
gaet, op 't hoofd gelchildert, om den Mid'
dagh van onfen ΗοήχοτΛ te vertoonen , vvant
als de Sonne de Middaghs-linie paifeert,
Menfehe zijnde waer hy wil, oock in
tijd van't Laer,loo maecktfe altijd den Mià'
dagh, deelende.diefelve linie, den Hemeliif·
iwee deelen.
lek fai wijder feggen, dat de Sonne een
feer goed beeld is van het Midden, om dat
hy flaet in 't midden van alle de Planeten,
gelijck Ptolonticui en 'zJlbertcgnia 't felve ntct
veele reedenen bewijfen : belluytende eind'
lijck , dat de Sonne ftaet boven de Maene,
Mtrcuriui en Vénm, en onder Satunus, ^upiiet eH
Mars, 't welck niet is buyten reeden, want
dewijl hy in 't Midden ftaet,fbo is hy een re-
gel en richtfnoer van alle de andere Plane-
ten, doch met een befbndere reeden enon-
derfcheyt. Want Afars, fupiter en Satunus, uyt
oorfaecke van het Epidicum, komen met de
beweginge van de Sonne over een. Maef
Lma , Mercurius en Fems , ftellen fich gelijclc
mette beweginge der Sonne. En dat is eeo
reeden waeróm de Sonne in't midden ftaet»
om de andere twee verfcheyden bewegin-
gen over een te brengen. Een ander reedeo
iiïèr van i^Ìbuma:iar,àìe daer iêyt,dat God de
Heere, de Sonne niet boven Saturnus hadde
geftelt, om dat hy door zijne groote afwee-
figheyt, op de benedenfte dingen niet fbude
hàben konnen wereken, want het aerdrijcfe
foude te kout gebleven zijn, en fbo hy die
e^en boven dè Maene hadde geftelt, lbo
fbude zijne beweginge al te knghfaem ziji*:
geweeft, van 't Ooàen. totten Weften :
door te grooten naderheyt aen 't Aerdrijcl^
fouden alle benedenfte diiagen verbrant zijn
geworden : en nu de Sonne in 't middeii
van de Planeeten ftaet, foo maecktfe all^
haere werckingen gemaetight. Endaeron^
vermaent Ph«bus niet fonder reeden, by ow-
d'in^h |
-ocr page 343-
|
dutPhacton foude ftiieen op de koetie
^'ti de Sonile:
hdicnje fiijght te hoogh,ghy full de penm handen.
Te laegh het aerdrijc!·^ : biijfi, by 't midden, veyl om
Imden.
Door deie reeden kan uien ièggen dat de
^onneKoningh is , en gelijek ais het Hert
J'an alle dean'dere Planeecen , en daerom is
"y als een Koning midden in't Rijck : Hier-
is oock her Hert midden in 't lichaem
S^ftelt, ten einde het in t gemeen al de an-
^^re leeden Ibude te huipe komen : En lbo
net ons geoorloft is eene Republique of ge-
Jï^cene Staet.van de (even Planeeten te ver-
jisren, \vy ibuden feggen, dat de Sonne een
'^oningh is van allen, gelijek hy oock in der
^•lerheyt is. Saturnui fai door zijn Ouder-
Raetsheer weien, fwpiici'door zijne
Erootmoedigheyt, Rechter van alles. Aiars
"oofdman van den Oorlogh. Fenus op de
^laniere als Huysmoeder en uytdeelfter van
alle de goederen. Mcrcurm fai Secrnarius en
pancelier zijn : en de Maene fai ten laetften
«et ampt van Gefante bedienen , om dat zy
^oor haere fnelligheyt, van 't Ooften ten
JiV'eften gaet, ten èynde zy alle Maenden,al-
|es omloopende, haeren Koningh ièer wel
"ian ten dienfte ftaen.
Eindlijckftaetde Sonne in 't midden,om.
dieièlve, als een oorlprongh en gever
J;an het licht, te bequaemer zijn glants en
"cht, aenalle andere Flaneeten magh mede»
deelen.
^ O Ν τ E Ν TO Amoroso, Min-vemoegm,
E En longhelingh fchoon van oplicht en
lachende van weefen, hebbende zijn
«leed met bloemen beichildert: Op't hoofd
ial hy een Mirtenkrans hebben , die met
■oloemen is te fanien gevlochten. Indeilinc-
kerfal hy een Mandeken vol Roofen heb-
ben, daereen Hert tuflchen beyden ftaet.
d'ander hand fai hy ftaen als of hy de
Woemkens van 't hoofd wilde nemen, om
"et Hert te doen bloeyen : om dat dit de
verten eygenichapder V^ers is,datfè altijt
haere blijdfchap en vrolijckheyt gaerneeen
ander willen mede deelachtigh maêckèn.
Mediocrità. Màdelmaetigheyt. |
E En Vrouwe houdende mette rechter
hand een Leeuwe die met een keeten
gebonden is, en mette flincker een Lamme-
ken,dat aen een flecht en dun bandeken vafl
is, te kennen gevende,door defe twee uyter-
fte bepaelingen , die f^r groote wraeckgie-
righeyt, en 'de ièer grootèlijdfaemheyt. En
houd defe Vrouwe den middelwegh tuf-
fchen de wreedheyt en fachtmoedigheyt,
waer door wy komen tot kennilTe van alle
andere uyterfte eynden, van de geichickthe-
den des gemoeds. Dit felve kan ons dienen
tot een oprecht beeld van de Middelmatig-
hey t,die wy behooren te hebben in alle onfe
handelingen, ten einde dieièlve den naem en
het lof van de Deughd waerdigh zijn.
Mediocrità. Mddelmaetìgheyt.
E En fchoone uytblinckende Vrouwe met
vleugels aen de ichouderen , waer door
zy van der aerde wort opgelicht, raeckende
met d'eene hand de Aerde, met d'ander den
Hemel met defe fpreuck, medio tutiffimus ibis,
dat is, In 't mdikn fuldy veylighfi gaen.
Aurora. Morgenland,
"C En gevleugelt kindeken lijfverwigh,met
JCeen geele Mantel over de fchouderen,
en een ontfteecken fackel op zijn antijcs,fit-
tende op 't gevleugelt Paerd van T?egafus, ge-
lijek Homerus, Eujlachms, en andere verhaelen.
En Pegafus iffer geftelt, om zijne ihelligheyt,
en om dat uStrora een aengenaeme Vrien-
dinne van de Poëten is,ibo wecktfe de Gee-
ften op tot verftandige en geeftige invallen.
Geel ilTe gekleet, om dat Virgiliusynn (Jiurom
ieyc :
Dat s haer Saffranigh l^eed.
Heeft of di Zee gef^eet,
A ü r o r a»
E En gevleugelt Maeghdeken , door de
fnelheyt van haere beweginge, fnellijck
verdwijnende, wefende lijfverwigh met een
gêele Mantel, houdende in de flincker ann
een korf ken vol verfcheyden bloemen , en
in diefelve hand een ontfteecken Fackeltjen,
ftroyende bloemen mette rechter hand.
Soeckt voorts by de uyren of dealen van
'den dàgh.
iMin-uernoegen. ΜίάάεΙηΐΛαίφηΐ. Morgen βonà^Ìiic.. 3ji |
-ocr page 344-
|
,33^ CMìldi^ejt.
Li e e r a L 1 τ a, Adiìdìgheyt,
En Vrouwe mer holle oogen,en een vier-
^kant voorhoofd met een Arents néufe,
weiende in 't wit gekloet, met een Adelaer
op 't hoofd, in de rechter hand een Paffer
houdèncle. Ook een omgekeerde óvervloers
hooren,waer uyt eed eie fteenen, geld,goude
keerenen en andere koftelijckheden vallen,
in deflincker houd zy een ander Overvloers
hooren vol bloemen en vruchten. Men kan
haer oock een dobbelfteen in de hand geven.
Mildheyt is een middelmatigheyt, bm al-
les uyt te deelen,door een deughdigh en ge-
piaright weeièn,
Zy wort met holle oogen en een vierkant
voorhoofd geichildert, àoor de gelijckniffe
van den Leeuw, wefendehet mildfte onder
alle onvernuftige Dieren, en inet een Arents
rseuft door de gelijckniffe van een Adelaer,
weiènde de miltfte Vogel van allen, waer van
oock de beeldniffe op den hoofde draegt,
om te betoonen,dat defe mildigheyt niet by
geval bel1:aet,om alfo fijne eygene goederen
uyt te deelen,maer alleen uyt een in woonen-
debequaemheyt desgemoeds,gelijck als an-
dere deugden.P/'««"_reyt dat defe Vogel den
roofhaelt van alle dieren,en dat door eygen
uaerftigheyt, nier foö feer om zijn kil, maer |
L iberalita.
uyt liefde,om andere Vogelèn mede te de^'
len, fich daer in verblijdende,dat door zijn®
vlijtigheyr, veelc mogen werden onderhou-
den. De twee overvloets hoornen bedieden»
dat dc volheyt der rijckdommen, het rechte
middel is om de mildheyt te oeiFenen, wan-
neer die neffens haer macht en vermogen,
met een edel gemoed is vergeielichapt.
HetAvittekieet wil leggen,dat gelijckdel^
verwc ilecht en fuyver'iSjdat alfoo de mild'
heit moet wefen fonder hope van eigen baet·
De Paffer betoont,datmen de Mildighey·^
moet afmeten na de Ivijckdommen diè nie"
befit,en nae de waerdigheyt van de perfoo-
nen , aen diewelcke men dieièlve uytdeelt·
De dobbelfteenen worden geftek om.te
betoonen, dat die Menich even mild is , dis
uyt 'zijn weynigh,weynigh,als die geenc,diö
uyt zijn veel veel geeft,want zy blijven va»
alle fijden altijd in haere volle macht.
Liberalità. M'ddadighcyt,
E En Maeghdeken van vrolijck opficht en
'rijcklijck gekleet,houdende haer iiinckei
hand, aen dc felve fijde nederhangende, eii
een becken voleedele geileenten,'goud, fil-
ver,ci7· c. al waer zy mette volle rechter hand
't felve onder een deel vrolijcke en lachende
kinderkens werpt, die fich daer mede ver-
deren , en datfélve een ygelijck vertoonen,
tot een teycken yan danckbaerheyt over de
Mildadigheyt van den fchencker : of oock
om te vertoonen dat gunft en Rijckdooin.
met behoorlijcke maniere te verkrijgen,een
deel is van de Mildadigheyt,gelijck de Mo-
raliilen gevoelen : alhoewel het een eedel en
faligh werck is, een ander het zijne mede te
deelen. Pmm ilelt haer nae de af beeldingc
der Ouden, alleen met een becken, 't wclck
wy met andere dingen vergefelfchaDpen,toE
yerklaeringe van defe beeldeniffe.
Generosità. Moedigheyt,Eedelmoedigheyt,
toegefchreven acn Card Emamid, Her-
togh van Savoyen.
E En feer fchoone longe Dochter, aen
wiens fchoonheyt, alle de leedemaeten
van 't lichaera in gelijckmaetigheyt en aer-
digheyt over een komen. Zy fai de blonde
hoofdhayren in leer aengenaeme maniere
gekrult en geftrengelt hebben : zijnde ge-
kket met eenKoninghlijcke dracht,met ee»
gouds |
-ocr page 345-
|
^'-nd op'i- hoofd van eeneïi Leeuvvc,die ice.
gemeeniliem en feer aerdigh by haer itaer.
•De Eedelmocdigheyt wordt jongh ge-
i'ìaeckt, want gelijck ^rijìutdes feglit in ί 2
^eck van zijne V.}ittarìca , 'ibo blincktin den
/-""ighelingen de Groocinoedigheyt nieeil
^'yt: Waer door zy haer oock groote dingen
J'^'serdigh achten,en dacr nae wercken zy ai-
groomioedigh ; 't welck Gm. Pont. beve-
"'öht, leggende ,gelijcli^eatydergrestmocdigh van
^moed is , αίβο is hycock^ eergierigh, ivafr toe hy fehe,
""or de mtuyre ^vort "wegh gcvoert. En Oviditn ieyt
^ot Livium, van den Dynaem der Ieughd,a'itv/e
^-^dmoedige leifghd, defw.ierigheyt door de ivorpelinge
'"^ckt ic boveii te komen. 2y wort fcnoon van ge-
"Cnt verroonc, om dat de Grootmoedig-
, nietalleene tor hàer ooghvvit,heeft,
"eerlijcke en deaghdige daeden uyt re voe-
, maer oock om van fich te verjaegen
?l!e lÏhande en gebreecken : en derhalVen
t betacmlijck,dat oock het liqhaem niette
Uytwendigé ichoonheyt over een kome, die-
per gemeenlijck een klacr teycken is van de
inwendige fchoonheyt. Want ^mbrcfim ieyt,
'geilakc desliehaemsjs een omverp desgemecds,en een
b:
'eidnijfevandt: Vromigheyt. Seneca feyt in den
Tier ; De Ecdelhcyt des gerr.oeds is demoedigheyt
['""■en, en de Eedelheyt des Menfchen is een grootmcedigh
ietnoed , en dit heeft eengrootmoedigh gemoed als heer-
diit heiVêrtopgeVeel^t, toteeriijcke faecl^cn. De
olonde en fchoone hoofd hayren , bedieden
^at in de grootmoedige geen fnoodc noch
.^uyle gedachten heruiten maer heerlijcke
eerlijcke , als die, aen de hoogheyr van
"^ere natuyre, gelijckformigh zijn, en waer
'^oe die haer treckt. Her Koninglijcke kleed
iJiette goude kroone op 't hoofd , bediedai
«ehoòghfteeede!heyt,vi'aer in deie deughd
■^aerdighlijck beftaet : Want gelijck het
ioud uyt haere natuyre eedel, iüyver en
^linckendeis, alfoo is de Eedelmoedigheyt
feodaenigh , datie alleene in haere groot-
nioedigheyt en eygen eedelheyt, wort be~
^Vaert en onderhouden,niet een ftip daer van
ontaerdende, gelii,ck de Philofocph feyt. De
oloote rechter arm mette hand oni hoogh
de rijckdommen uyt te deelen
ö
ver- |
333
toont, dar de Eedelmoedigheyt, die beftaet
in t vereeren , bloot is van alle eygcn baet,
hebbende alleene het oogliwit, op 't geene
haere eedelheyt en grootmoedigheyt be-
taemr. Want zy acht'datfè fchuldigh is wel-
daeden te doen , en foofe die niet uytvcerr,
achtle niet gevordert te hebben. Datfe de
iliucker hand op 't Leeuws hoofd hond, be-
dict de overeenkominge die de Leeuw met
een moedigh Man heeft : diewelcke , nae 't
overeenfte'mmen van alle Schrijvers , onder
alle viervoetige Diet-en, de opperhoofdig-
heyt behoud , door zijne Eedelmoedigheyt
en dapperheyt, altijd een wreed geficht vcr-
toonende , aen die hem foeckt te befchadi-
gen , en in 't tegendeel, ibo mifdoet hy nie-
mant die voor hem wijckt. Alfoo is oock
een eedelmoedigh Man,die alhoewel hy ge-
plaeght en gererght wort, (00 draeght hy
iich nochtans onverwinlijck en fterck in alle
rampfpoeden, door zijne dapperheyt. V/aer
over Cicero ièyt, die van een dapper en hocgh gemoed
is , veracht alle icgenjhet, die een Menfch jaude moge»
treffen, en achife als niet. Daerentegen alles vaer-
digh vergevende,die van hem vergifnis ver-
fok-ken.'Waer op defe dichten tot ons voor-
ftel wel paflcn,die eertijts Cwfar ^^iügufiiu wae»
ren toegeeygent ;
De Gramlchiip van den Lceuiv den overvcr.nen jhaert,
Ghy ytiKt ftects,diit ghy toont u cvergoede aert.
Tot gelijcke eedelheyt der Leeuwe vóegeti
llch deiè dichten :
Het is den LeeiAVgenoegh dathy ^ijn vyattd fy.elt,
Μ anneer hy die vcrwwit,dan is iiw toorn gevelt,
De li'olfen "wreede Beyr't gefeljehap ^tjn der fnooden.
Die den vnvotme» Menfch met groote wreetheyt dooden.
Hier fietmen met verwonderinge hoe dit
eygentlijckpaft aen tfeer oude en doorluch-
tige Huys van Lorcinen, dat tot zijn devijs ee-
nen Koninglijcken Leeuw voert, niet alleen
om darter iòo veele Koningen en onverwin-
nelijcke helden van de voorgaende eeuw,uyt.
dit oud geflacht, zijnde 't oudfte en eedelile
van /M&«,iijn gefproren,maer om dat in'tbe-
ibnder,iijn doorluchtigeHoogheytde groo-
te Card EmanuelSidi fo wel in vreede als oor-
logh,door fijne heerlijcke daden,de Werrelt
heeft bekent gem3eckt,fulx datmenniet kan
twijflen,of zijnHoogheyt int befonder,pail
dit lof feer wel,en dat hy derhal ven een on-
fterflijcke naeme , by den Naekoinelingen,
heeft verdient,
Τt 3 Mo-
tJAioêdigheyt, Ecdelmoedigheyt. Generosità
goudc kroon op't hoofd. Zyiilhaer naeck-
' lechter hand uyt ilcecken, waerinzy
|Oude.keetenen,en eedelgefteenten ia! hou-
oock andere dingen, van grooter waer-
1 te vereeren.Leggende de fiincker |
-ocr page 346-
CMonfers, Wanfcheffils. Gedrocht, ^C'
Door de Honden, wort het groulijckgS'
baer vertoont, dat de Zee doet, wanneer'/f
met kracht tegens defe klippen aenflaet,,ÌUi3^
dat zy een gebas van dolie Honden ichijne"
te wefen, en dat door de fchade dergeenetj
die door de vvreedheyt van ii-;.'/ij,daer tegen^
aen loopen. Waer van Virgim in fijn vi
ga gewach maeckt, alwaer hy lèyt Canili''''
/ucdnta.
Mostri. Monflm, Wanfchc^feh.
OM dat het dickwijls voorkomt ver-
fcheyden Monfters.lbo wel van Aerde,
Zee als Locht te vertoonen, ibo hebben wy
eenige Poëten gevonden , die daer van ge-,
wagh maecken^ Daerom dunckt ons gerae-
den, die hier onder te mengen, voor die die-
fel ve van noode hebben.
|
S c i t l a.
E En fchricklijck Monfterdier in een diiy-
iler Zeehol,met twaelf voeten, fes lange
halfen en foo veel hoofden : hebbende yder
een groote wijde beek , met drie tanden,
waer uyt men leer doodlijck venijn liet
vloeyen,ftekende de koppen uyt haer vreef-
lijck hol, om op den roof van de voorby-
gaagers te loeren, gelijck zy eertij ts de Me-
degefellen van Flyjfes deden , daer der foo
vede van worden verflonden,als het wreede
Monfterdier verilindende becken hadde,
blaffende als een Hond. En Ovidm maelt het
in 't XIV boeck Metamorph. af, dat het in een
lac of ftilftaende waeter leeft,dar van Cine is
vergiftighr. En gelijck Virgdm in 't i ii boek
van zijn ^neas te kennen geeft.
Scitta en Caribdis zijn twee klippen,die in de
Siciliiche Zee geilek zijn , wefende altijd
feer gevaerlijck voor den Schippers. Daer-
om hebben d'oude Poëten , dit de bèeldnif·
fen van Zee-monfters toegefchreven,dat zy
alles vernielden,wat haer te feer naederde.
Scilla, Een Gairccht, nae de Medaglie
van Sexm Pempejus.
E En Vrouwe die totten navel toe naeckt
is, en met beyde handen een Roer van
een Schip houd , als of zy daer mede een
llagh wi 1de geven : Welende van den navel
af nae beneden een viich,die met twee fteer-
ten om hoogh krult, en bp ven den navel
komen drie Hondskoppen uytkijcken, die 't
halve lijf boven 't waeter houden, als of zy
blaften.
Het Roef houd zy dreygender en fchaed-
lijcker wijiê, om te vertoonen dat SdHa een
feer gevaerlijcke paifagie is voor den Schip-
i)ers,want zy plagh de Schepen te verbrijie-
en en de bootsgefellen om hals te brengen. |
t^arlbdïs.
C^ribdi! is een ander klippe,die oock ftcf
gevaerlijckis, alwaer her Waeter, m^t
een dwerlftroom rontom,dickwijls de fche'
pen infwelght, en finijtle, op deie maniere;
als bergen in de locht, fulx datfe den Schip'
>ers ieer groot verlchricken en vreefe aen-
jrenght.
Hierom ilïè van de Poëten, met een Ie'
lijck opficht, afgemaelt, hebbende handei'
en voeten , als een roofachtige Grijp-vogel»
houdende den Mond open.
SciSa en Caribdis, zijn twee klippen, die nae
by malkanderen leggen : en waer dieielve
leggen, is't feer gevaerlijck om door te iey-
len , door dien datter twee verfcheyden
Zeen, fich aldaer tegens malkanderenitoo-
ten.En daerom leght Petrarcha dat zijn Schip
vol vergetenheyt, liep tulTchen Scilla en Ca'
ribdis door.
r a.
LVcretiics en Homerun ièggen , dat de Chimf^
het hoofd heeft van een Leeuw, den
buyck van een Geyte, en den fleert van een
draeck,die vlammen uyt haer mond fpouwt?
gelijck Virgilm veriiert, darle te gelijck met'
te andereMonfterdieren,in deningangh van
de Helle ftaet.
't Geene de Poëten,al beufelende,van Chi'
maa. verhaelen, neemt zijnen ooriprong vao
eenenbergh in iidfH,uyt wiens top.geiladigh
vier en vlam vloogh , loopende rontom den
b.ergh veele Leeuwen , welende wat leegh,
doch ontrent het midden , van haer hoogh-
te, hadiè groote overvloet van boomen e»
weyden.
De Griffioen.
W/Ort gefchildert met een beek, vleugels
W en klauwen als een Adelaer,en met het
overige |
! 1
-ocr page 347-
|
óverige lichaem, mette achterfte voeten en
«eert, gelijck een Leeuw.
. Veele feggen, datter dufdaenige Dieren,
in de geberghten van Armenien , gevonden
^'orden : En is de Griffioen het waepen van
"ugia mijn Vaederland , eertijts haer gege-
van de ^rmenìas.àìe. met haere kinderen
en Neven alhier pafferende, en de plaecs
«aer ten hooghilen behagende, zijnde van
Natuyre, met alle goederen begaeft, die tor
^es Menfchen onderhoud van nooden zijn,
1^0 hebbenfe haer alhier neder gefet, maec-
'^ende allbo een aenvangh tot deièeedele
teghenwoordige onverwinnelijcke en
^anlijcke voorlìpoet.
S ï Η I Ν X.
ÌJEt s^hha, gelijck ^lianm verhaelt, had-
·*■ Ade een aengeficht, tot aen de borilen
S^lijck een Maeghdeken , de reft van 't lic-
^haem was als een Leeuw. En ^u/anius Gaüus
Voeghter noch by dat het twee groote vleu-
gels hadde.
Het Sfhim, gelijck de Fabel verhaelt,hielt
fich dicht by Theben Op een feeckere rotfe of
^élfe,en wie daer voor by pafleerde.die ftel-
"ie het dit Raedfel voor, te weeten, Wafvoar
ifii Dier het Wds, dat lycee en tegelijclt^drie en vier voc-
hadde? En wie dit niet wifte op teloffen,
•iie wierde van 't Dier jammerlijck gedood
verflonden. Maer de kloecke Oedipui fey-
^^e, dat het de Menfch was, die in zijne
kindlcheyd op handen en voeten gaende,
*iaer nae recht op twee, en tenlaeilen, door
"ien Ouderdom, met eenilock op drie voe-
'^en gingh. Waer over de Sphim, hoorende
haer Raedfel οpgeloft, fich van boven den
«ergh, afftortede.
Hak
De Poëten verfierden dat de Harpien
vuyle en ftinckende Vogels waeren , en
'11 de Werreld gefonden,om Phinam den Ko-
ningh van Arcadien , te ftraifen , om dat hy
^-ijne twee foonen de oogen badde nytgefte-
ken, ter begeerte van zijne Vrouwe,die Ko-
"inginne en haer Moeder was. En defe Vo-
Reis, terwijlen hy oock was blind gewor-
clen , befoedelden hem met vnyligheyt, en
naemen de fpijfe voor hem ^γegh,terwijl hy
adt. Daer nae wierden deie Harpien van de
Argonauten verjaeght, in den dienil weien-
de , van dien felven Koningh, die haer ver-
volghde datfe over 't lonifche Meyr in 't
eyland Strophade vlogen , gelijck ^poUonius
wijtlopigh verhaelt. En Firgilius feyt in zijn
III boeck van ^«fi«,dat eene van defe Vo- |
fels, aen de Trojanen de ongeluckige we-
, erkomfl: en moeylijckheyt, die zy fouden
moeten uytftaen , voorfeyde, tot ftraffe van ■
dat zy hadden onderftaen liaer te dooden.
^ηοβα, yitgdmm naebootfende, feyt aldus :
Daer ivaeren [even hy malkaer, -
Gelijck^ een Froww, Van hoofd en hayr.
Faci, dor, van honger uytgeteen,
Daeryder Menfch af Λνοί verveert :
De vleugels weren vuyl en groot.
Met liovers klairwen, fcherp en bloot,
Een grove huyck^, een Slangefleerty
Die s' als een Sknge kruk ea. keert.
De Harpien worden fupüers Honden ge-
heecen , om dar deiê zijn als deFiirien of
Raefernien, die in de Helle met Eiondskop-
pen waeren afgefchildert. Men feght, dat
delè Vogels aliijts. honger hebben, op de
inaniere, als de Gierige.
r a,
Het Hidra wordt door een feeryilijcke
Slange afgebeelt, die, gelijck Ovidius in zijn
IX boeck Metamorphof. verhaelt, veele hoof-
den hadde, ν/Άΐΐ van Hercules , als hy met
t^chelous, die in een Slange verandert was,
kampte, aldus iinght :
Gloy trcct met een hoofd in de haen,
Dacrick^koSl honderthoofden faen :
En daer voor yder dolle kop.
Weer nvff, veehvreeder, fionden op.
Daer zijnder die haer ichilderen met iè-
ven hoofden, om daer door de leven dood-
fonden, uyt te drucken.
Cerberus. De Heihond.
SEneca befchrijft die aldus :
De dolle Hond βοηΐ op de "macht.
En mm cp / Helfche Rijcken acht,
Hy haiÏ drie fyopen fel' en· rmed.
En gaf uyt ekt^ een hyde- kieet :
En fchriekt dealen door 't getier :
Ekkhoofd dat had een Slange fwitr t
De
Sphinx. Harpia. Hidra, ^i". |
-ocr page 348-
I
|
ìì»
Di βασί iV(ts ah cen Draedigcdreyt,
t^hvaer 't venijn fich onder ffrcyt,
i^polÌodorus van gelijcken, beichrijfr die,en
ièvc noch meerder , dat zijne rughayren al-
teiacinen kleyne Slangen waeren. Dante leyt
aidus :
Di Helhond Cerberus feer fd.
Met zijn drk l{oppen blafte fiiel,
En fchricl^ de z'eÌen, door'tgeficht :
Door 't fl'jnckfen i/aii χίρι vuyrigh licht.
Zijn baerd ^v.-ίs feer bemorii cnj'hvart.
De buyc^'iVits v.'ijd, de klauyoen hart.
En ~iveck{ de Geefcen feer vcrβeurt,
Die hy eUemligb [chockt en fiheurt.
Musica. SinghkonSl.
"C En longe Dochter, fittende op een blau-
-i~(We Hemellche kloot, met een penne ia
de hand,houdende de oogen op een Aiuiijc-
boeck geveft, fittende op een aenbeeld, met
cen fchaele aen de voeten, waer onder eeni-
ge yière haemers zijn.
Datiè fit, is, om dar de Mufijck een fon-
derlinge rulle voor een bekommert ge-
inoedis.
De kloot ontdeckt, datai het overeen-1
ilemmigh geluyt van 't klinckende Mufijck,
iich ruft en grondveft in de overeenftem-
minge der Hemelen : gelijck diefelve van de
Pithagoriften bekent is ; Weicke overeen-
liemminge ons, als noch,door haere kenniP·
fe , is mede gedeelt, en daerom leenen wy
■onfe ooren gewiiligh rotte Muficale gelijck-
itemniigheyt. En is het gevoelen van veele
oude Heydenen , datmen fonder Muficale
gelijckftemmigheit niet keft hebben de vol-
komentheyt van 't licht,pm de gelijckftem-
migheyt van de ziele en overeenkominge
van de Deughd,te vinden, gelijck de Griec-
ken van de Deughd ipreccken.
Daerom fchrijvende Poëten, die daerge-
weeil zijn geloofwaerdige Boeckhouders
van de waarachtige Philoiophie , dat de Cu-
rcti en Coribandi, als zy fupiter, die noch een
kind was, wegh genomen hadden , om de
wreedheyt van zijnen Vader Saturnm te ont-
gaen , foo brachten zy hem in 't eyland van
Candien, oiTi aldaer gevoet en opgebracht te
werden,endoorde ilraete gaende,fpeelden
zy altijd op Cimbalen en andere kopere In-
ftriimenten : uycleggeiidciftichtlijcker wijfe^
by fupiter de goeddaediglieyt en verkregef _
wijsheyt, diewelcke in ons niet kan vvaffcn
noch toenemen,fonder behulp van de Mui^
cale Harmonie in alle dingen , diewelcke t·®
ziele roiitom befet hebbende, foo konnen
niet doordringen, om dar ons verftand wc-
fcntüjcke genegentheden heefi:, die tegen de
Deughd lirijdigh zijn : die als Vaders zijn^
om dat deneygingen rotte fonde , eerder if
ons zijn , als de daeden , dieder lofiijcli en
deughdlijck zijn. |
Dat fupiter gefont uyte handen van Saturni
gekomen is, bediet, dat dit het deel van de
onverderflijcke Hemel is, waer regens de
tijd , die een opflocker van alle Elementen,
en cen verflinder van alle dingen is , die in
toegemaeckre ftoffe beftaen, zij η kracht niet
kan in 't werck ftellen.
Daer zijn eenige uyte Heydenen geweefti
die daer feyden,àat de Goden van de getal-
len en van de foete Harmonie van de Mu-
fijck,gemaeckt waren,even als de Menichen
met lijf en met ziele. En daerom hoorden
zy in alle offerhanden ieer gaerne de Mufijck
en de fbetigheyt van de flemine. En. van alls
deiè dingen geeft de beeld nilfe , een bewijs
en aenduydinge, datfe fit en boven den He-
mel wort opgehouden.
HetMufijck-boeck leert den waerachti-
gen regel, hoemen den fbeten toon,op aller-
leye maniere, een ander kan mede deelen,
en dat door de oogen.
De fchaelen bedieden datmen deeffen-
heyt van de ftemmen moet ibecken, door 't
oordeel van de ooren , niet anders als in het
gewicht, door het oordeel van de andere
finnen.
Her aenbeeld worter geflelt, om datmen
fchrijft en gelooft, dat defe konfl daer uyt
haer oorfprongh foude gehadt hebben. En
worc gefeyr dat tyivicenna, door dit middel,
rotte kenniffe gekomen is, en begaf fich alfo
tot het fchrijven van de overeenkominge
en van de maete van de Muficale toonen en
ftemmen : en is dufdaenigh luchtigh cieraet
in de geielichappen en in de gemeene oni'
megangh der Menichen, aengewaffen.
Μ
E En Vrouwe die in beyde handen de Lie-
te van zJioU» houd, hebbende aen haere
voeten |
-ocr page 349-
|
StfìghkmB. Μ
^eten verrdiej'deaMuficale inilrumenten. ·
e ligyptenaers veriIerden,voor de Mufijc,
cen tonge inet vier tanden; gelijk de naerlti-
§eopmercker der oudheden Pifrà«,verhaelt.
Musica.
Ρ En Vrouwe wiens kleed met verichey-
f-den ^luficale inftrumenten fai zijnbe-
'childerr , en hier en daer fnllen brief kens
daer Mufijck-noren op ftaen , als mede
de hoofdÜapen. t:!ebbende deen hand
hoofd , daer de onderwijfinge van't
^wfijck in geteyckent il:aet,eh in haer hand
lalfe een Viole de Gambe of andere Mufijc-
iiiftrumenten, hebben.
Musica.
Λ /f En fchildert haer af datie aen de boord
^-^van een klaere Fonteyne fai fitten,daer
'^ontom vede Swaenen fvvemmen , alwaer
^εη kindeken in 't midden fit met vleugels
fijne ichouderen, met een bol en facht
^engeficht.Houdende op't hoofd een krans
^an bioeiiien , dieweicke Zephims vertoont,
J^ie de wangen heeft opgeblaeiên , en een
Whtig windeken onder de S wanen fpreyen-
^e, fchijnen de veeren van de Swaenen, fich
foetjens te bewegen. Want gelijck ^Uanui
ftyt, ibo fingen defe Vogels niet, ten zy dat
^ephirm waeyt ; gelijck oock de Muficanten
Kiet vrywiilig plaghten te fingen,ten zy dat-
eer een lieflijck windeken van haer lof komt
fuyièn, en oockby foodanige perfoonen,die
to haere foetftemmigheyt finacck hebben.
Μ u s' I
E En Vrouwe , die op een Cyther fpeelt,
Waer van een fnaere is gebroken , eniii
plaets van de fnaere fai een'krekel zijn.Op't
^oofd falfè een Nachtegael hebben, en voor
^aeré voeren een groot vat Wijn , en een
Viole met haer ilrijckftock.
De krekel op den Cyther, bedietxie Mu-
fijck ■ 't welck eene Eunomm gebeurt is, die-
^elcke fpeelende op feeckere dagh met -^ri-
Pojfanes den Muficant,foo brack onder't ipee-
^^n een fnaere, en terilont foo quamder een
krekel op fitten, die, door zijn gefangh, het
gebreck van den Cyther vervulde , en alfoo
^leef hy overwinner van de gelijckluydende
i>^ufijck. Waer over de Griecken , door de
V\eldaed van den krekel, een beeld oprech» |
U S I c A. 337
teden,ter ecren van Etmomks, dat een Cyther
in de hand hadde, alwaar een krekel op fat j
fteilende dit tot een beduyt-beeld van de^
Mufijck.
De Nachtegael is een beeld van de Ma-
fijck, door de verfcheydene, lieffijcke, aen-
genaeme en Ibete roonen van de flemme :
Waer over de Oude , in defen Vogel, alle
volkomene Wetenlchap van de Mufijck be-
merckten, die nu hoog i, dan leegh, fich nae
alle ftemmen koil draeyen.
De Wijn worter by geftelt, om dat de
Mufijck den Menfche vrolijck en luftigh
maeckt,gelijck oock de Wijn doet,en over-
mits de foete en leckere Wijn, aen de foe-
tigheyt van de (lemme veel behulps doet,
foo feyden de Oude Schrijvers, datlè wae-
ren in 't gelelichap van Bacchm,
Μ u S E Ν
Geichildert van den Cardinael van Ferrare
in zijo Hof te ÌAonte-Cavallo.
Clio.
SAI mette rechter hand een Trompet, en
met de iiincker een Boeck houden,en van
diefelve fijde fai een kindeken ftaen , dat in
bey de handen een ontfteecken Fackel heeft,
met een kransken op 't hoofd.
Euterpe,
Sai met beyde handen een grijns of mon>
aenficht houden.
"ïhalia.
Sai mette rechter een grijns met hoornen
houden , en mette iiincker een Overvloets-
hooren vol blaedcrs en kooren-ayren, doch
^roen, voor haere voeten fai een ploegh
eggen.
Aidpomeiie.
Sai mette rechter hand een Momaenficht
en in de Iiincker een Trompet houden , leg-
gende op der aerde, een opgeilagen Mufijc-
boeck.
Terpftchorc,
Sai mette iiincker hand een Liere,en met-
te rechter een ftrijckftock houden.
Erato.
In de rechter hand den Hooren van Rijck-
dom vol bladen , bloemen en vericheyden
vruchten , in de Iiincker een fluyt. Van die
fijde fai Cupido ftaen, die mette iiincker een
grijns houd, en in de rechter een boge,daeE
van de ihaere los is,
Vn Pe/> |
-ocr page 350-
of Sanghgódimeff.
■ 't welck uyt het dicht van Plato, dat van Ό'Ο'
genes in deie maniere verhaelt wort, te vei'
ftaen is. Alwaer Fmus de Mufen aenipreeckr»
leggende :
Voor Venus, Nimpbjes "weeSi verfchrk/(t :
Of Min met pijlen op u mickt.
Waer op de Mufen antwoorden :
Ey βώ (lees hoer ten op een fy,
Wy Kij" voor 'i Boe flens pijlen vry.
En Eufcbiui iè^ht in zijne Euangeliiche voof^
bereydinge,dat de Mufen nae 't Griex woord
Mneoo zijn genaemt, 't welck bediet in eer-
lijcke en goede tucht en konften onderwe'
fen te zijn : Waer over Orphcm , in zijne gC'
fangen verhaelt, dat de Mufen den GodS'
dienft en het wel leven, den Menichen aen'
gewefen hebben. Wat haere naemen zijn, is
dickvvijls vertoont.
Clio. Eerc-Roem,
Τγ7 Y fullen Clio een Maeghdeken met een
W Lauwerkrans afmaelen,diein de rech'
ter hand een Trompet houd, en mette ilinc
ker een boeck,alwaer boven op lal gelchre-
venzijn Thucydides.
Defe Mula is Clio van 't Griex woord Kl<·''*
^enoemt,'t welck bediet prijfen,of vaniQf^
't welck eere bediet of vieringe van de din-
gen,waer van zy linght. Of van de eere die
de Poëten hebben by de geleerde, gelijck
Cornutm ieyt j gelijck mede van de eere , die
haer van de Poëten, die haer vieren en in
waerden houden, geichiet.
Met het boeck Thucydides is zy gemaelt)
om dat deie de Hiftorie is toegefchreven,
gelijck Virgilim leyt, en foo is 't dan betaem'
lijek, dat zy met het werck van deien voor-
treflijcken Hiilorylchrijver wort vertoont.
De Lauwerkrans druckt uyt, dat gelijck
de Lauwer altijd groen is en lange tijd worc
onderhouden, dat oock alfoo, door de Hi'
itorie,de verledene,als mede de tegenwoor-
dige dingen, eeuwigh leven.
Euterpe. Pijpfoet,
EEnfchoon Maeghdeken, dat haer hoofd
met een krans van vericheyden bloeme»
omfet heeft, en fai met beyde handen ver-
fcheyden inftrumenten houden, daermefl
mede blaeft.
Euterpe bediet nae"t Griex woord, vrolijcK
en lieflijck, om t welbehagen dat zy heeft
van
338 Μ U S E Ν
Polyhymma.
Houd in de rechter hand een Maetftock,
in de (linckcreen Mom, en ter aerden leyt
een ploegh.
Caïïiope.
Houd mette rechter hand een boeck,met
de llincker een dwarspijp, en op der aerde
een Moanaenficht.
franiUf
Houd mptte rechter hand een wit tafe-
reel , daer op zy mette fijde leunt, en in de
llincker heeftle een Ipiegel.
De Μ u s E Ν in feeckere oude Medaglie
van Vincentio della Torta.
CLio houd een Trompet om de dappere
daeden van de vermaerde Mannen , de
Werreld te doen overklincken. Euterfe houd
twee pijpen. Thaha met een Momaenficht,
om dat defe /i'//i2,deComedie foude toege-
voeght zijn,hebbende focken aen devoeteri.
Melpomene met een grijns,toteenteycken van
liet treuripel, hebbende brooskens aen hare
voeten. Terp^dorc houd een Cyther. Erato
een Liere, hebbende lange hoofdhayren, als
eene die de klagdichten verhaelt. Polyhymma
met een barbilo in d'eene, en een penne in
d'ander hand. Vran'M fai mette Paffer een
rond trecken, maer beter ifie mette Hemels
kloot, om dat haer de Aftrologie of Sterre-
radinge wort toegelchreven.CW&pf met een
boeck, om de gedenckwaerdige daeden van
vermaerde Mannen op te teyckenen.
De Μ u s E Ν, gelijckfe met groote naer-
ftigheyt by Francifio Bonaventura , Bedelman
yan Florence», afgefchildert zijn,
CLÌO met een Trompet in de hand. Euterpe
met een Fluyt in de hand , en andere
blaes-inftrumenten voor haere voeten. Thalia
met een rolle. Melpomene met een Momaen-
ficht. Terpftchore met een Harpe. Er^to met
een nchtüioer.Polyhymnia met een locht voor
de Mond, in plaets van de flemme , en d'ee-
ne hand opgeheven om de geften en ge-
beerden vande Orateuren ofReedenaers
te vertoonen. Vrmia met een hemeliche glo-
be. Calliope met een boeck.
De Μφη of Zangh-Goddimen,
E Mufen zijn van cl'Oude , voor jonge
en bevallige Maeghdekens uytgebeeldj
-ocr page 351-
|
initrumenten vermaeckt, gelijck Horam en
getuygen.
De bloemekrans Wort haer gegeven, om
de Oude bloemkranlTen , aen'de Mufen,
'l^ghten te geven. En dat om de geneugh-
'jciheyt van de eygen beteycknifièvan hae- ,
J·^ naeme,en van de vverckinge,van haer ge-,
'"'yt, uy t te drucken,
Τ η a l i a. Vreiighé-fangh.
E En Maeghdeken van vrolijck en dertel
opficht, dat op 't hoofd een krans van
klimop fai hebben , en in de flincker hand
^en belachlijcke grins, met focken aen haere
Voeten.
Defeil/«/i!Wort deComedie ofhetKa-
^lerfpel toegevoeght, gelijck Firgiim feyt,en
"aerom ftaètie met een vrolijck en dertel
^engeficht, als mede met de klimop, tot een
^eycken van voorrecht over de Comifche,
^at is Kamerfpelige Dichtkonft.
Hetbelachlijclie Momaenficht, bediet de
Vertooninge van het lachelijck voorftel, als
lijnde het eygen werck van de Comedie.
De focken , welende als ichoenen die de
^^de Kameripeelders gebruyckten,verklae-
ren onfe beeldniife noch te meerder.
Melpomene. Singh-yed,
E En Maeghdeken dat ftaetigh is van op-
ficht en kleedinge, met koftle en rijcke
v^tcieringen op 't hoofd, 't fai in de flincker
"and fcepters en kroonen om hoogh hou-
den,en van gelijcken fullender andere kroo-
'^en en fcepters zijn , die voor haere voeten
'^P der aerde, zijn nedergeworpen. In de
^echter hand ialfe een bloote poignaert· hou-
den , en aen haere voeten, brooskens. Flrgi·
fchrijft defe M'if" het werck van de trenr-
'peelen toe, als Jiy feyt :
Melpomene met droef geluyt,
Ιζτίβ rouw en trcurïgh Sfeelcn uyt.
Alhoewel andere feggeii, dat zy vinderfche
^an den fangh is, waer van zy oock den nae-
foude gekregen hebben. Horatm iêyt iii
^ijn XXIV Ode in'tiboeck, dat haer een
«neerige ftemme met een' Cycher is ge-
geven. .. : . V . ^ |
_ efchiedenis bekent is. Ovidins ichrijft haer
iftatigheyt. en deftigheyt toe, als hy feyt :
Het Treurff>el door haer dappre ftof.
Wint alle andre dichten of.
De kroonen en fcepters ten deele in de
band, ten deele op der aerde, en de bloote
poignaert, bedieden den val van des Wer-
relts geluck en ongeluck derMenichen : om
datfe behelft het verloop van de ellende tor
het geluck, en wederom van het geluck tot-
te ellende.
De brooskens aen haere voeten zijn ge-
reetfchappen, die rotte treurfpeelen behoo-
ïjck Horatius ichrijft, en voor defen
ren,
dickwijls geiêyt is.
PoLYHYMNlA. Prijfi-veel.
^Y ftaet als offe een Reede doet,houden-
•^de de voorfte vinger van de rechter hand
om hoogh. 't Vercierfel om 't hoofd fil van
peerlen en verfcheyden eedelgefteenten van
Ichoone verwen geciert zijn.'t Kleed fai ge-
heel wit wefen , en mette flincker hand falfè
een letter-rol houden, met het opfchrift
Smdcre.
Het flaen als offe een Reeden dede era
't houden van de vinger, vertoont, dat deie
Mufa, nae 't gevoelen van eenige , over de
Redenaers of khetoricrjns geftelt is, gelijck
Ovédicu en Virgilius verhaelen.
De peerlen en eedelgefteenten dieiè ront-
om de Paruyck draeglK,beteyckenen de ga-
ven en haere kracht : dienende de Welipre-
kens konfl van de Vindinge,van de ftellinge
der memorie en van de uytfpraecke. Ver-
ftaende door dit woord Polyhymnh eene die
van groot onthoud of memorie is.
Het witte kleed bedayt fuyverheyt en
oprechtigheyt : dingen die een Reednaer
een- vaft geloof en vertrouwen geven , on-
trent die dingen, daer hy meer aìs van ande-
re dineen fpreeckt.
, De letterrol met het woord Suadere, is om
de korte inhoud van de Rhetorica of Welipre-
kenskonft , volkomentlijck te verklaeren,
hebbende tot haer laefte wit het prfuadere of
overreeden.
Vu a- Era-
VreSghde^faagh. Sìfigh-mL Frìjfe-veel. 339
^an de goede Geleertheyt, gelijck Diodom Zy vvort iìatigh van kleedinge en oplicht
Eenige willen dat deie Mujà boven de vertoont,om dat het voorftel van eei^ treur-
of Redenkavelingh zy , maer veele Ipel, foodanigeiàecke is , wiens handelingh
leggen,datfè haer in de flùyt en andere blaes of door 't geruchte, of door de hiftorie of |
-ocr page 352-
|
E r a τ o. Lkj'dc-Smgh.
E En bcv.illigh en genenghlijck Maeghde-
ken, dar haer hoófdilapen mei: een krans
van Mirten en Rooien heeft omkroont,met
de ilincker hand faifc. een I.icre , en in de
rechter een ftrijckitock houden,en ter fijden
haer ίάΐ een gevleugelde OipiJo of Liefdeken
il-ien , mee een Fackel in de hand, met een
Boogh en Pijlkoocker.
Erato komt van 't griex woord Eros^t welck
Liefde bedietj gelijck OVidins in fijne Minne-
konft verhaek.
Zy draegc een krans van Mirten en Roo-
ien , om dat zy handelende van Minneiaec-
ken,haer feer wel paft datfe Cufida^àc Mirth
en de Rooien by haer heeft. Om dat zy in
de Vooghdyichap van zijn , weiende
Moeder van de Minne.
De Liere enilrijckftock worden haer ge-
geven, door'caenlien van den Poë:.
Terpsichore,
Snacremlans,
ZY wordt van gelijcken een luchtigh
Maeghdeken van fchoon opfichr ge-
maeckt, houdende den Cyrher, als of zy
fpeelde, hebbende on 't hoofd een krans als
een Vederbos van ρ uymen , van allerleye
verwen , waer tuffchen eenige Exrerveeren
ftaen (uilen, zijnde in een bevallige ftand,
als offe wilde danflen.
De Cyther wort haer, door 't aenfien der
Poëten, roegevoeghr. De krans,gelijck ge-
feyt is, wort haer gegeven,om dat de Oade
de Alufen of Zangh-Goddinnen altijd met
pennen van vericheyden verwen plaghten te
kroonen : betoonende daer door het Zeeg-
teycken dat de Mafen verkregen hadden,
om dat zy de Sirenen, met haer liefiijck ge-
fangh hadden overwonnen, gelijck Paufanids
sn zijn IX boeck van Griecken, als mede de
negen Dochters van Pierim en Evippe, gelijck
Ovubus in 't ^ boeck Mctamorph. verhack, die
in Exters zijn verandert.
De pennen bedieden oock de raffigheyt
en de beweginge, wefende Tcrppchore over de
danflen geftelt. |
V r a ν i a. Hemel-Sangh,
SAI hebben een krans van klaerlichtende
ftcrrcn, in Hemels blaeu gekleer, en ial
de hand een globe houden, vertoonende de
Hemellche Sphsren.
Dc tegenwoordig Mnfa.is van de GrieC'
ken en Latijnen Hemels genaemt. Eenig®
willen datie allbo genaemt is, om dat zy 3e
treiiijcke geleerde Mannen ten Hemel toe
verheft.
De kroone van fterren en 't blauwe kleeii
wort haer gegeven, tot gelijckniile van hae-
re beteycknille, en oock de Sph^riiche glü'
be. Waer over Vir^dius ièyt, dat Vrania de
fterren en des Hemels bewegingen , door-
fnuifek.
Gallio γ e, soet-^m,
kOck een Maeghdeken, dat haer voor-
'hoofd ,mer een gouden circkel ial om-
fet hebben, in haer flincker arm , falfe veele
Lauwerkranflen houden, en in haer rechter
hand drie boecken , alwaer op elx opichrift
iiil ftaen, te weeten op 't eene Odyjfai, op 'c
ander Uiade, op 't derde ^nejados.
Callìope voert haere naem van de ichoone
ftemnie, en Homem noemt haer de roepende
Goddinne.
Haer voorhoofd wordt met een goude
circkei omièt, om dar, gelijck Hefiodus ièyr,
zy de waerdighfte en alderhooghfte is on-
der haer geièlichap, gelijck Oviêus, Lucanus
en Liimtius verhaelen , leggende ;
Calliope der Menfchen ruil,
Is oocl{der Godengroo^e luSl,
De Lauwerkranflen vertoonen, dat zy de
Poëten maeckt , weiende dit haere beloo-
ningen,en het beeld van de Poëfie of Dicht-
konft.
De boecken zijn wercken van de alder-
vermaerfte Poëten, die in HeroiqueofHel-
dedichten geichreven hebben. Welcke ma-
niere van dichten, Virgdius Sefe Mufo toe-
fchrijft.
Vyt deiè Dichten van Virgtlius zijn de
beeldniffen van de Muien gemaeckt, die
tuhius Vrfmus heeft geftek , in zijne Meda-
glien. Men kan oock daer by lefen, dac
treflijck verhael, dat Pktarchus doet in zijn
IX Gaftmael in de xi 11 Vrage,
Har-
Liefde-Smgh. Smerendm^ Hemel-Sdngh, &c. |
-ocr page 353-
|
E En leer brave en fchoone longhvronw
mee een dobbelde Vioole van vijftien
ftaeren , hebbende een kroone op 't hoofd,
feven eedelïefteenten, die al geiijck
^'jn , het kleed lal zijn van feven verichey-
'^en verwen,geheel met gout geciert,en met
Veeierleye eedelgeiieenten om fet.
^Ox. Nacht, vzn S'^.Gio-v.ZüratmoCn^diPÜ,
van d'onde Poeeten, en van Pttufamas.
ÊEn vleeiTige Vrouwe met dnyfterbrny-
ne hayreti gehnlr en met Ma'enekoppen
gekroont,hebbende op de fchouderen twee
ftroote fwarte vleugels , wijt genoegh van
^en anderen geipreyt. 't KleedYal fwart zijn
lichte fterren geborduyn:, houdende in
rechter arm een wit longhsken dat in
flaep is, in de fiinckcr een fwart kindeken
"at (laeperigh is, alle beyde mette beenen
Over malkanderen geflagen.
E)e Nacht wort in àcThÌogo"'" van HcfoJ^ii
sen Dochter van Chaos en een fuiler van £rc-
34* |
hus geheeten : maer Vàrro feyt, datfe eea
Dochter van Ercbusls.
Nax, de Nacht, feyttnen heer te komen
van nocere, dat is van befchadigen , wantzy
befchadight de oogen,haer beroovende van
haere voimaeckthèyt, dat is vandewerc-
kingc van haer gelicht, om d:'.t zy de vervve
en fchoonheydt van de dingen verberght,
waer in't oogh haer behagen fchept.
Nae 't gemeen gevoelen fchijnt het, dat
de Nacht niet anders is als een fchadu van 'c
Aerdrijck , daer zy nochtans in de afkomft
der Goden van Bocntius, voor een Dochter
gehouden wort. Vyt ccn cnfeeckir Vhakr, ieyc
Ptiulusjs ile Nacht gcVccÌì een Dochter ytm de c^erà.
En niet fonder reeden , want de tuflchenko-
minge van 't Aerdrijck verhinderen deSon-
neilraelen,en belet onsdat wy de Sonne niet
lien. Daerom doet het niet alle ichadu,nTaer
alleen die geene waer van de Sonne geen
ooriaecke is, als zy ondergaet, maer alleen
voor ibo veel dat deel van 't Aerdrijck be-
langht, alvvaer het Nacht is, gelijck Λί/</ίίί
feght. lek weet wel dat andere met een
(cherpfinnigheyt llaende houden , dat de
nachc veel eer een werckinge i$ van de fcha-
du des Aerdrijx,uyt krachfvan de woordeii
van Cicero in zijn boeck van de Natuyreder
Goden , iiytgedruckt , daer hy feyt, felf de
fchadu des Aerdrijx de Sonne belettende,
maeckt de Nacht. Waer mede Banholom^ns
de Engelfman overeen ftemt, leggende , de
Nacht komt voort van de fchadu des Aerd-
rijx. Maer foo wy torte fpitslìnnigheden
willen gaen , foo fullen wy eenige van onler
iijde by brengen. Ten eerften fullen wy feg-
gen , dat de ichadu van 't Aerdrijck geen
werckende oorfake van de Nacht en is,maer
liever het duyfterelichaem en de dickte van
het Aerdrijck, dat ons beneemt het gefichte
van de ondergaende Sonne , daerom fonde
hy moeten feggendat deNacht een dochter
van't Aerdrijck is,want fcofe een werckinge
van de fchadu was , foo moftfe een Doch-
ter van de fchadu, en een Nichte van 'e
Aerdrijck wefen. Ten tweeden ilillen wy
feggen, dat de Nacht veel eer een werc-
kinge is van de ondergaende Sqnne , want
de Sonne met haer aenkomft en hulpe,
maeckt den Dagh ,, en met haer icheyden
en dervinge van haer licht, maecktfe den
Nacht j wcfende de Sonne, wanneerfe is
Vu 3 onder^
Cniuftcaelgduyt, > Η a r μ ο ν i a. |
-ocr page 354-
|
Nacht.
ondertregaen, oorfàeck van de Ìchadu, nae 't
ft'g^cn van SukUs, V/a&v over Bunbolomceus de
Engellaian gaet \veyen,als dat het lichtende
lichaem , 't welck grooter is als het aerd-
rijck,een fcherpe fchadu maeckt : waer uyt
hy befluy t, dat de Sonne , wefende grooter
als het aerdrijck,een icherpe iphadu maeckt.
En fo de Sonne een icherpe ichadu maeckt,
foo volght daerom nier, dat zy met defe
ichadu, de werckende oorfakc van de nacht
feilde zijn. Ten derden iullen vvy 't op een
ander maniere bewij ien , dat de nacht niet
kan weefen een fchadii van 't aerdrijck,maer
veel eer een oorfaecké van dieielve fchadu.
De Ichaduwe is niet anders als een dervinge
vaneen rechte envoornaemfte doorgangh
enfnftortingevan't licht in een iecckereSe-
paelde grootheyt, die verooriaeckt vvort in
cenigh lichaem , door de tuffchen-ftellinge
van een duyfter lichaem , 't welck tegen het
klaerlichtende lichaem geftelt wort. Dit al-
dus geftelt zijnde, lbo kan de Nacht geen
- ichadu van 't Aerdrijck geiey t worden, om
dat de ichadu een vaft en bepaelt beeld in
haer begrijpt, dat in 't befchaduwt lichaem
vvort vertoont, en een groot deel in dele
beeldniife beftaet. Maer de Nacht befluyc
niet noodiaecklijck foodaenigen beeld in
fich, waer uyt,alhoewel by nacht-tijden,het
Aerdrijck tulTchen beyden geftelt zijnde , in
de lochi een fcherpe fchadu veroorfaeckt,
lbo is niet te min ibodaenige ichadu een
beeldniife buyten het weien van de Nacht.
Doch toegelaeten zijnde, dat het Aerdrijck
geene ichaduwe vei oorfieckre, ibo ibude
het nochtans door de ilechte duyfterniife en
dervinge van 't licht,nacht wefen. Niet min
kan men ieggen, dat de Nacht een werckin-
geis , van de fchadu van 't Aerdrijck , maer
veel eer een ooriaecke van foodanigcn icha-
du , als een algemeene merckpael ,\veiende
de Nacht, gelijck geieyt is, in der daed een
beroovinge van 't ïicht, foo wel van d'een
als van d'ander halve Sph^ra, en dat door de
tuίΓchen-il·eΠiπge van 't Aerdrijck , wclcke
duyilerheyt ingekort en te fimen getrocken
zijnde, tot het ondericheyt van fékere uyt-
ftreckinge en beeldniife, is ooriaecke van de
bovengeieyde ichadu. Deiè verichillen en
tegeniirijdigeoorfaeckenkomen voort, om
(latmen dickwijls fiet op de oorikeck, die in
ftch een oorfaecke is van andere ooriaeken, |
Ν οχ.
dickwijls op een oorfake die verre te Γο«'
ken is, dickwijls op eene die nae by is, dick-
wijls meer op d'eene bepaelinge als op d'an-
der. Maer genomen,laet de Nacht al wefe"»
of een Vi^erckinge van de ondergaende Son-
ne , of van 't duyitere lichaem van 't Aerd-
rijck, of van de ichadu des Aerdrijx, of laet
de Nacht vveièn,als een dervinge van't licht»
jae ielve de ooriaeck van de ichadu, foo is
nochtans, in alle manieren , de Nacht een
fchadu : En men magh fe^gen dat de Nacht:
ten deele een fchadu van 't Aerdrijck is, oin
4at dieielve eene van die bepalingen in haet
begrijpt, die te iamen gaen om de ichadu ts
mkecken.Plato beweert oock in zijne Timaiu,
dat de Aerde niet alleen een werckende
oorfaecke van de Nacht is, maer oock van
den dagh. Hy beeftgnvilt dm het i^crdrijcl^, οφ
ophefferfche, die ontrent den Pco! door 'tgeheel is uytge'
Ijrcyt, aeti den άαφ is yaflgemaeekt, fii is ■werckfler en
biTiVaerfier -van de Nacht. Nox de Nacht, komt
in 't Latijn van ISiocere, dat is van 't beichae-
digen,feyt Catulus over Vùrro, om dat dieielve
alledingen door den dauw en rijp,nat maekr
en bederft, ten waere dat de Sonne,die we-
der te recht bracht. Oock beichaedightiê
door duyient ongeböndentheden , mishan-
delingen en fchelmeryen , die door de ilou-
tigheyt van de itüle Nacht worden bedre-
ven. En om Lucunus woorden te gebruyc-
ken , die hy in zijne Minneipreucken heeft,
foo ieyt hy dat de Nacht een algemeene
Mafque of Momaengeiicht is, waer onder
de Zeedige , tot een roof van de onbe-
fchaemthèyt worden overgegeven. Bafiüm
iêyt, de duyjhrbcede^achten de fchaemte kleyn· Hefio-
dus maeltie af datie een Moeder is van be-
drogh, jammer en ellende , en dati'e Momus
heeft voortgebracht, met d'ellende vol
iinerte : noch heeftiê Nemrfts, de Goddinne
der Wraecke, geteek tot een neerlage voor
de ilervende Menfchen : de fchaèdlijcke
Nacht, feyt hy, heeft hier nae noch Bedrogh
en Vriendfchap gebaert. Zy wort oock tor
Moeder van de Vriendichap gemaeckr,
door 't vermoeden van de dertle en geyle
Vriendichappen, ooriaecken van de boven-
geieidebedriegerien,ongemacken en moor-
cien van Menfchen. ' By Nacht U alles vol quacd
vermoeden, feyt ^.Jhibrofius, Moeder van rwiii, feyt
Hefiodus. De Nacht befchadight meerendeels
door haere fchadeHjckeLocht,befwaererde
die |
-ocr page 355-
|
Nacht.
^ie geene, die daer in wandelen, alhoewel
^iegefondt zijn, en is oockden krancken
*chadcIijcker,om dat die onder haren iwar-
ien Mantel meeft geqiiek en befwaert wor-
, ftcrvende oock uieer Menichen by'
l'iachte als by dage. En alhoewel de Nacht
t Latijn haeren oorfprongh neemt van 't
'^cichadigen, (bo ifle nochtans bchulpigh,en
niatight de fchadelijcke forgen , zijnde een
^loeder en Voedller van den flaep en van
•Gerufte, en een voortteelfter van alle din-
gelijck van t^riflouies is aengemerckt.
Vleeffigh en van bruyne hoofdhayren is
^y gemaelt, om dat haer aengeficht donc-
is. En 7,y is met Maenekoppen ge-
'^foont, om dat die, al foetjens , ftiltc, rufte
flaep aenbrengen, 't welck het eygen van
Nacht is.
2y heeft groote fwarte nytgefpreyde
^eugels, om dat haere fchadu het geheele
:^erdrijck omarmt , gelijck verfcheyden
^ oeten verhaelen.
Zy wort oock vreedilicm geheeten , om
y^t de Nacht, alhoewel die een uytvoerfter
van twift, gramfchap en befondere kyva-
, oock vreedfaem is , want men plagh
^^er in niet te oorlogen tegens Openbaere
^•^gers van geraeene Vyanden , maer yder
daet vertreckt dan in zijne befchanfin-
Ren en bolvvercken, geenfins van den Nacht
^en Dagh makende, ten eynde in een donc-
l^ere flagh, het Krijghsheyr niet werde ver-
woyt;'gelijck Nomus de Griexfche Poeet
leyt, te weten dat dc aenkomende Nacht
den llagh of deHeyrlegers doet fcheyden.
HetYvvarte kleed vol Herren,geborduyrt,
Dediet, dat haer fwartigheyt niet fonder
glans is. Euripides kleed haer in 't fwarte, vol
'chte fterren. Want haer paft een fwart
H'eed, als wefende een ichaduw van't Aerd-
^jck,die de Werld duyfterniiTe aenbrenght :
daeroiTj wordtfe oock van de Poëten
Iwart genaemt. En de fterren op 't fwarte
, maecken haer met. een aengenaeni
geficht uytblinckende, daerom maelt haer
^Jaudiamis af,met den fchoot vol fterren, ge-
"jck Oviiitós mede doet.
De twee kinderkens,die de Nacht in den
^nn heeft,daer in hebben drie feer geleerde
^^nnen dapper verfchilt. yincent Catarri in
beeldniiTen der Goden, feyt dat het
^Warte kind de dood ΜιΦ Comes valt in |
Ν O X. 343
diefelve dolinge. Catarri ftelt het witte kin-
deken in de fiiic!(er arm , gelijck oock Romuks
t^wspHi doet, daerhy hadde behooren re
iegsen, het -witte in de rechter arm, Voorder ver-
keert hy de maniere, feggende, dat het foarn
alleen de beyde heenen krom heeft , daer hy hadde
behooren te feggen , dat xy beycie kromme heenen
hebben. Tot volìe vernoeginge is te vveeten,
dat Paufani^s feyt, dat in 't graf van Cipfelus
den Tyran in Elia, een Vrouwe was, die een
wit ilapend kindeken in de rechter, en een
fwart in de ilincker arm hadde dat oock
iliep,alle beyde met kromme voeten,door 't
eene den ilaep en door t ander den dood
uytbeeldende. De Vrouwe was de Nacht,
die een Voedfter van beyde was. Willende
door het eerfte witte kindeken , de blcecke
en vaele dood uytbeelden , om dat zy den
dood wit en bleeck maekt.Want de bfeeck-
heyt en wittigheyt heeft by den Poëten cene
beteycknifle. Horatius feyt, de witte bleeck-
heyt verwt den mond : lae vreefe,de guade
confcientie en de gramfchap , maecken wel
den mond wit, maer de dood aldermeeft,
gelijck Firgditis, Stdims en meer andere ver-
haelen.
Met kromme voeten wort hy gemaelt,
om dit, of her wel fchijnt dat de dood ipel
is , als wanneer hy de wackerfte cn fterckfte
Jongelingen fnellijck aenvalr,niet te min foo
komt hy aen hincken met langhfaeme en
fachte ftappen : Want foo haeft als iemand
geboren is , foo komt hem de dood al foet-
jens en foetjens vervolgen , jae in de felve
dagh als wy worden geboren , en het leven
beginnen re fcheppen,dan fterven wy. Waer
over oock Seneca feght , Wyyallen foo terflont met
in de dood,maer gaen al gemaekfijck^ voort en perven alk
dage , jae alle dage worter een deel. van ons leven afge-
fneden.
■ Lam wort hy gemaeckt, om dat de dood
veele van onfe gedachten en voorwerpfels
verftoort en lam maeckt. En is de dood,in t
korte een beroovinge van 't leven, weghne-
mende 't leven van veele laeren in een oo-
genblick. Waer over .dit graffchrift is ge-
maeckt :
Cjefius iEquidicus had honderi laer geieeft,
MaeralelHgrootgekck^een uyr bedorven heeft.
Door het tweede fwartekindeken, -wort de
flaep v-erftaen,om dat het gemQed,door den
flaep in de4uyfternifle is Ì>egraven,.en wort
kroai |
-ocr page 356-
|
344 Nacht. Ν ο χ»
krom van voeten als een lam Mcnfch. Want
de flaep is een beroovinge van de bewegin-
ge , weleke beweginge enonidraginge van
het leven op de voeten gegronder is. Krom
zijnfe oock,want de flaep breccktaf en ver-
lamt ons van het halve deel van ons leven,
alfo dat ons finnen als lam zijn, terwijl mea
ilaept,en de werekingen van 't veriland gaen
inanck in de ilaeprigheyt,als niets konnende
uytvoeren, verdonckert zijnde door den
Iwarten flaep.
De Nacht is in deie beeldnifiè van Paufa-
nitf, voor een Voediter van de liaep , inaer
van Hcjiadm,in zijne Thcogon'm iiFe een Moeder
van de flaep en van de dood geilek , fulx
datie als broederkens , in den arm, van haef
Moeder de Nacht ftaen,en van Homerus oock
voor broederkens gehouden werden 5 want
hy leyt in zijn xiv./iwcfc, dat Juw in de ftad
Toante, in 't eyland Lcmnos gingh , alvvaer zy
den flaep, den broeder van de dood , tegen
quam. Orphcus is de eerfl:e geweeft , die de
Nacht, in zijn gefangh van de flaep, broeder
van de dood en vergetentheyt, heeft ge-
noemr, en dat door de gelijckheyt, die de
flaep mette dood heeft, 'tn Ovidiu; feyt: Ghy
fon, WiJt is de floep anders als een heeldnijjc v.in de kjUe
dood ? en hierom wordenfe beyde flaepende
iicmaeckt, inde arm van haer Moeder en
^oedfter de Nacht. Door deie gelijcknifle
ièy t CatuUus :
^Is eens 't kort licht is afgefnccn,
Όαη flaepttn een I\iich van eeuvighccu)
De Nacht is een Moeder van de flaep,
want de vochtigheyt van de Nacht, doet tie
dampen van de Maegh aenwalTen en toene-
men , diewelcke oplïijgende totte opperlte
deelen van't lichaem , en aldaer koatge-
inaeckt zijnde , door dc koadigheyt van de
herffenen, foo komen zy daer naeneder-
daelen, en verwecken in ons den llaep , die-
welcke, als iJri'loteles getuyght, veel fnelder
aenkomt,wanneer het diiyfteris. Door deiê
bovengeleyde redenen leggen eenige Poë-
ten , dat de Nacht de Moeder van den flaep
is. I3e Eikei hadden haer tot Voediler ge-
maeckt, om dar de Nacht niet alleen den
flaep baerde, maer oock in haere duyllere
Nachten,dieièlve voede. B.^nglicus, verhae-
lende de woorden van Bafilius, feyt, de duyfler-
7iilfe neemt dc fchoonheyt van de yeryten "megh , xy ycT'
mindat dijchgcmte, en voed sle feepri^heyt. |
E En Vrouwe die wacker is van opficht,
houdende in de rechter hand een taxken
Tijm, alwaer een Bijken opvlieght, inde
flincker houtie een Amandel rack, die met
een hooge Moerbefien tack is vereenighr,
voor haere voeten faKè een Haene hebben,
die op de aerde flaet en Ichrafelt daer in.
Ddigenza of Nàerftigheyt wort van cenigC
geieyt van diligere heer te komen, 'rwelck
bediet beminnen. Want de dingen dienneo
bemint, zijn aengenaem , waer over men
oock alle Naerftigheyt doet om die te be-
komen. Dit is wel een gelijckmatige heer-
komft van 'r woorxl, maer niet de oprechte :
overmits Diligenza of Naerllighcydt van 't
woord lege of delego, dat is van 't verkleien
zijn ooriprongh heeft,gelijck oock M.Cicero
feyt, om dat de Naerilige altijd dat geene
voor hem verkieft.wat beft is. Sulx dar deie
Naerftigheyt die Vlijtigheyt is, die wy ftel-
len in 't verkleien en uytkeuren van 't geea
in alle onfe handel vorderlijxr is. Van deiê
vlijtige Naerftigheyt leefdy by Stobaum, datfe
tmdiger ii als een goed ycr^md. En 'c is 0©ck veel
prijr-
Naerj^igheyt, Vlijtighejt, |
-ocr page 357-
i
Ναετβίφψ, νΐ^ύφηί. D 111g ε ν ζ α.
Pnjflijcker, 't geene door Naerftigheyt en Ey volghi Dianaas raed doch fya^,
V lijt verkregen,als 't geene dat door'r geval
P' de fortuy\ie worr aengebracht: Deiè vlijt
alle dingen feer voràerlijck , en daer is
•^'etjdat daer door niet wert verkregen,aen-
^elien , door haer , alle andere dingen wor-
den begrepen ; gelijck Ckero in zijn 2, boeck
^an den Reedenaer verhaelt, Na^jhgheyt ver-
"^"gh in alle dmgtn feerveele: dcjehehooren-wy alüfd
^ fcren^cn altijd aen te hangen, "want daer « niet of het
door haer yerltregcn , om dat in eene deughd alle
Oudere deughden ytoràn begrepen.
. De vlijtige Naerftigheyt of naerftige vlij-
^gheyt, in 't verkielèn, verfamelen en 't be-
uyt te keuren, "WortdoordeBye, die
ooven den Thym vlieght, afgebeeld : we-
gende deiè Thym van tweederleye aert,
■lae't feggen van P/mm. D'eene dieder op
f1 η Γ ' ιΛ · . _· _ _____ _ J______
Of al u "tvaepem "worden βαρ.
Infonderheyt foo behoort by de ftndie , de
rufte, om dar de lome finnen het befte niet
konnen onderlcheiden,vermits die verftroyt
en oncftelr zijn. Indien Protogenes de beroem-
de Schilder van ì^Wìì , niet foo voortvae-
rende en al te naerftigh waerc geweeft , hy
hadde in alle deelen wel foo treflijck , en
Apelles gelijck geweeft : diewelcke hem oock
daer over beriipende , iêyde , dat hy de hand
yan 't penneel niet l^^e lichte». Waer door het ge-
fchiet, dat al te groote vlijtigheyt fchaede-
lijckis. En hierom behooren wy niet al te
voortvaerende in onfen handel en ftudie te
welen,en ons niet laeten vervoeren om ftrax
het eynde daer van te fien : Maer wy fullen
bedacht, voorfichtigh,en te gelijck belbrght
"ε bergen waft, iswit met een harde wor- zijn,alfoo,dat de Naerftigheyt mette rijpig-
En d'ander is wat fwarter met een fwar- heit vermengt ziinde,geftelt worde ruflchen
bloeme. Plutarchus feyt in 't verhael yan traegheyt en rafligheyt : Waer uyt dan een
ruft des gemoeds, dat de Thym een dor prijiïijcke Naerftigheyt voortkomt. Daer-
^n feer bitter kruyd is, en niet te min , foo om feght zJ. Gellils feer wel. Om een faecke -wei
iuygen de Bykens hier uyt haeren honigh : uyt te voeren , moet hy de /nelle Naerpigheyt , de tracge
En ditielve paft hy op de dappere en herti- vlijtigheyt gcvoeght worden.
Re gemoederen,die uyte wederwaerdighee- Defe ioo gemaeckte Naerftigheyt beelde
'ien haer profijt trecken. Maer wy paffèn t^ugu^m met een Kreeft en een Mugge af :
liet op de vlijtige Menfchen, die met alle hebbende dit fpreeckwoord geftae(iigh in
Naerftigfieyt uyt haere handelingen, hoe den mond, Fe ft ina tó, dat is, foetjes.
hart en fvvaer diefelve oock zijn , weeten te
ti^ecken 't geene haer nutft en profijtelijxt
is: even gelijck de naerftige Bye , die van
^le bittere en dorre Tym, een (bet lap ver-
faemelt. Dat de Tym den Byen is aen-
g;enaem , kondy by Plinium en Theopkraiium
lefen.
De Naerftigheyt wordt oock genomen
Voor de -geftaedigbeyt en de forge. Want
β. Thomas feyt : Naerjhgheyt is 't felve dat de Sor-
ifU: overfulx-wan de Sorge inatte dingen, foo "Wel
"^(^eyfcbt als de i<!aerfligheyt. En om dat eenige
oni naerftigh en beibrght te wefen, al te
Titm Vesfiafianui maelde daer voor eenDol-
phijn , die om een Ancker geflingert was.
Pauius de derde ftelde eenen traege'n Camekon,
die aen eenen fnellen Dolphijn gebonden en
vaftgemaeckt was.
De Groote Hertogh Ccfmus maeckte éen
Schildpadde met een' Seyl daer boven. En
wy voegen een Amandel met een hooghe
Moerbeefien tack te flemen. Want de
Amandel-boom , bloeyt voor alle andere
boomen , oock in de Maend van famariiu :
En om dat die veel beforghder is , als d'an-
________ _____________ dere, foo fchietiè , als fot en te feer verhae-
voortvarënde en te geftadigh aen 't bl'ocken ftende, haere bloemen in den Winter uyt j
'foo wort hier mede gewaerfchout, dat waer van zy , in haefl:, door de hardigheyt
al te overtollige Naerftigheyt fchadelijck is
Want den Menfche is voor al de rufte en de
vetcjuickino-evan't gemoed, noodigh : om
^at diefelve de kracht verfterckt en de moe-
«le gedachtnilfeverpooft. 'tWelck Ovtêus
oock wil te kennen geven, als hy feyt ;
De J^iï hσβelt van meu-\vs haer macht,
En^eeft de moede leede» kracht.
van den tijd , berooft wordt. En hierom
is 't van noode, darmen de al re beforghcle
Naerftigheyt·, vereenige mette traegheyt :
waer Van de Moerbeeiienboom een beeld
is. En om dat zy de langhfaemfte van allen
bloeyt, foo wortfe de wijfie van alle andci-e
boomen geheeten, gelijck oock Plmiui ver-
haelt,
X X Alfoo
-ocr page 358-
merfiighejt·, Υψίφφ.
|
ΑΙΓοο worc diefelve oock wijs geacht,
diewelcke de vaerdigheytmecre langhfaem-
heyr vereenighr, waer in oock de Naerftig-
heyt beftaet.
De Haen is uyter Natqyre naerftigh en
beforght, en in't fchrafelen en foecken ver-
toont hy groote naerftigheyt,ter tijd toe hy
vind , 't geene hem behaeghlijck is, onder-
fcheydende alfoo de onnutte koorentjens
van de nutte, die hem tor zijn koii: en voed-
fel llrecken. Waer over odck de Poeet t^U'
fonm fchrij vende aen Symmachm , den Haen van
£uclio,tot een fpreeckwoord inbrenght. Wil-
lende daer mede te kennen geven , een uyt-
gefochte,Naerftigheyt. En men vind deiè
ÌTpreucke onder de fpreeckwoorden , dat de
Haen van Euclh alles naerftigh doorfnuffelt,
niet laetende een fandeken ongeroert, ter
tijd toe, hy gevonden heeft, daer hy met
groote Naerftigheyt nae ibchte.
d iligenza. N-ierftigheyt, Flijtigheyt.
E En Vrouwe in rood gekleet, die in de
rechter hand een ipoore houd, en in de
ilincker een uyrwijiêr.
Naerftigheyt is een krachtige begeerte
om eenigh dingh totten eynde toe, uyt te
voeren.
Het uyrwerck en de fpoore, bedieden
twee werckingen van de Naerftigheyt, d'ee^
ne daer van is de tijd, die aireede gevorderc
is, d'ander is de fpoore waer door andere
mede worden opgeweckt, om 't felve nae
te doen: En omdat de Tijd die geene is,
die de Naerftigheyt afmeet, en de ipoore
die geene , die de Naerftigheyt voort drijft
en voor den dagh doet komen,iòo iflè oock
me: beyde defe bedietiêls afgemaelt.
Inpustria. Flytighiyt, Naerjligheyt.
E En jonge naeckte Vrouwe met een Helm
op 't hoofd , hebbende om haer flincker
arm een witte Mantel gewonden, geciert
met groene tacken, alwaer op de boort ge-
fchreven is Proprio Marte, dat is door eygen
Naerftigheyt, hebbende in de rechter hand
een bloot fweerd, ftaende ftoutmoedigh en
vaerdigh om tc vechten.
Naerftigheyt is een deel van de dapper-
heyt, daerom gelijckt des eenen beekl den
anderen. |
Naeckt wortiè gemaelt, om te vertoo'
nen, datfe meeft door nootdruftigheyt ei^
ongemacken voortkomt.
Den Helm houtie op 't hoofd , om dat
haer voornaemfte deel is het verftand en df
wijsheyt, die haer beveftight. Oock ftaetfr
met het bloote fwaerd vaerdig om te vech'
ten, om dar het de Naerftigheyt eygen is
wacker te ftaen, en llch,met groot voordeel
in het kampgevecht van de fortuyne, weten
te verdedigen.
De witte Mantel met groene tacken , is
de hope, die in de oprechtigheyt van de
manierenjen in de rechte meeninge gegron^,
der is, konnende de Naerftigheyt niet priji-
lijck weien,'t en zy dat her eynde van haere
kracht en Menichlijcke kloeckheyt, in der
daed, heerlijck , deughdigh en eerlijck zy·
Oock wort door deïè beeldeniffe bekent,
dat de Naerftigheyt hier in beftaet, datmen
fich in de goederen, met profijt, vooriie ; en
datmen fich in 't quaede, oock met gevaer,.
magh bevrijden. Daerom laeten fich defe,
in't Burgerlijcke leven, voorftaen, groot
voordeel te hebben, die door haer eygen
dapperheyt, mette kappe en 't fwaerd een
algemeene naeme,onder den Menichen ver-
kregen hebben , als mede eenige gelegent-
heyt om fich in vreedete onderhouden.
Industria. Naerp'igheyt,
E En Vrouwe met geftickte kleederen en
konftigh gewrocht, hebbende in de rech-
ter hand een fwarm Byen , en d'ander is ge-
ftelt op een Windaes, waermede men groo-
te laften kan o^)heffen,weiènde bloots beens,
hebbende op 't hoofd een beeldeken van
Plnte.
Het kleed,de Byefwarm en het Windaes,
5e ven licht openinge van dit beeld, en het
aeeld van Pluto is by de Oude Heydenen ge-
houden voor den God der Rijckdommen.
Waer door vertoont wert dat dit het voor-
naemfte wit van des Menfchen naerftigheyt
is. De bloote voeten zijn een teycken , dat
de Naerftigheyt niets ondericheyt, ten zy
alleen, wanneerfe eygentlijck het profijtlijxt
omhelft, noch zy ftijght ten laeften niet oni
hoogh om veel eedeier dingen, en daerom
dus bloot,en naeckt zijnde, foo fteltfe haer
voet op der aerde.
Indù- |
-ocr page 359-
|
Nder^igheyt.
Industria. Naer^igheyt, VHjtigheyt,
E En Vrouwe die in de rechter hand een
Scepter houd, alvvaer op 'r fpirfe een
°Pen hand ftaet, en in 'z midden daer van
^en oogh , op 'r eynde van de hand en van
^en Scepter, ftaen twee vleugeltjes, gelijck
aen de roede van Merm'm^
De Rijxftaf is een teycken varfgrootheyt
^ van vaerdigheyr,en de hand is vanNaer-
ftigheyt en konil: Derhalven defe.door die,
°nderilut zijnde, geeft te kennen, dat de
Princen.en die over een ander heerfchen.de
^''aerftigheyt des Menrchen,als 't haer maer
Delieft, kennen van der aerde om hoogh
échten. En'tisdemeeningevan o^rtfwiiiom
^at de handen het konftwerck uytdrucken,
dat nae de maniere der Egyptenaeren,
dat alle konfl;en,als door de handen uyt-
^evoert zijnde, worden in 't werck geftelt.
^aer over ^nlloieles de hand een inftrument
Wercktuygh noemt boven alle inftru-
lienten.
Het oogh betoont de Wijsheyt waer
^oor de Naerftigheyt moet worden beftierr,
en de vleugels, die de liielligheyt bedieden,
*loen de belooningen van de Naerftigheyc
grootelijx aen waflèn.
Industria. Nanfligheyt.
DOor't beeld van Mercurim, die mette
rechter hand een Slan^e-ftaf houd, en
inette flincker een fluyte , daer door hebben
de Oude, om twee oorfaecken wille, de
^Iaerftigheyt afgebeeld: te weeten datzy
«uttigheyt baert aen haer lèi ve,en vermaeck
of vernoegen aên andere.'t Selve wort door
de Slaneeil: af van Mmmm afgebeeld, door
«e Welcke, gelijck de Poëten verlleren, Met-
"'riKs de Menfchen, die aireede doot vvae-
opweckte, en door de fluyte, verfach-
tede hy de gemoederen, en verminderde
«aere moeylijckheyt.
Studio, Nmfighcjt, Soeckt oefninge
"ndekonften.
Inves TIGATIONE. Kat^mirige.
E En Vrouwe met vleugels aen't hoofd,
wiens kleederen geheel gefpreyt zijn vol
Wieren, houdende de rechter arm en den |
NaeJJieurwgêiScc- 347
voorften vinger van dlefelve hand, om
hoogh, wij fende daer mede nae een Kraen,
die in de locht vlieght, en metten flincker
vinger nae een Hond, diewelcke met zijn
fnuyte rontom ruyckt, oin 'c Wild op te
Ibecken.
De vleugels die zy op 't hoofd draeght,
bedieden de verheffinge van't verftand, ver-
mits zy door t verkrijgen van roem , eere
en onfterflijckheyt oplHjgen , en totte ken-
niffe komen van hooge eu Hemel (che faken.
Wy hebben haere kleederen vol Mieren
gemaeckt,vermits de Egyptenaers hierdoor
wilden uytbeelden de Naeijjeuringe, weien-
de deiè Dierkens vlijtige naefpeurders totte
beibrginge haeres levens. Zy wijft nae de
Kraen die daer vlieght, vermits d'Egypte-
riaers hier door uytbeelden een feer nieuws-
gierigh Man, en een onderfoecker van hoo-
ge en treflijcke faecken , en van fulcke, die-
welcke als van der aerde zijn afgefcheyden:
vermits.deiê Vogel oock feer dickwijls 0111
hoogh vlieght, met groote fnelligheyr, ii'en*
de veele dingen van verre. De beteyckenif-
fe van den"Hond^ druckt de Phibfooph
Sexm Piron^m by de Naeijjeurirge.gelijek wy
feggenfullen.^dus uyt : Want als de Hond
Xx Ζ ee£ï |
-ocr page 360-
|
348
een V/ild vérvolght, en op een drylprongh
komr, en niet hebbende geilen wat wegh
lier Wild is ingeloopen , foo Γαΐ hy ruycken
op d'eene wegh , en van daer op den twee-
den , en niet ruyckende dat hy den tweeden
ingeflagen is , fai hy den derden wegh niet
ruycken , maer met een vaft opfet dén der-
den wegh inflaen, hém verièkert houdende,
dat het Wild dien wegh is ingeloopen.
Ρ Η γ S I c A. Naluyrkfimjjè.
E En Vrouwe die mette rechter hand ftaet,
als ofiê een kloot wilde drayen, met het
Aerdrijck in "t midden, wèlcke kloot boven
aen de Polen vaft is , diefe met groot op-
mercken befiet , en mette flincker hand
houd(e een Waterwij ier, dicht by de globe,
gelijck de Oude plachten te gebruycken.
Om dat de overweginge van de Natuyr-
konft riiet anders en is als een aenmerckinge
van dingen, die de veranderinge onderwor-
pen zijn,als mede op den tijd,voor ibo veele
die foodanigh zijn, volgende daer in altijd
den fin of de bevindinoe.
I Ν s τ
INTO NATU
Natuyrlijcl^ In^ortingc.
E En naeckt longelingh die't aengeficht
bedeckt is, ftellende iich fchrap om te
loopen , houdende in de rechter hand een
Sonnebloem , en op de aerde ftaet een We-
ieiken,dat mer geweld in den mond van een
Padde foeckt te loopen , die den beek heeft
opgeipart.
longh wort hy gefchildert, om dat de In-
ftortinge nimmermeer verout.maer blijft al-
tijd in zijn kracht en bloeyen.
Hy bedeckt het gefichte,want de ooriake
van de Natuyrlijcke Inftorringe, is niet be-
"wijilijck noch openbaer, gelijck wel andere
natuyrlijcke dingen: en naulijx kanmen daer
toeeenige bewijilijcke redenen voortbren-
gen, gelijck veele Philoibphen verklaren,als
mede ^verroes in 't VII b. van zijne Phyfica,
Axicema. int I ν deel van de Dieren,en Petnelms
tJmhiams in de verborgene oorfaecken der
:„ V ~ u__.....- u ____ |
der waerheyt de eerfte oorfake van deie In'
ftortinge,de eygene forme of gedaente van t
dingh lel ve. Waerover Fernrlius op de aengS"
togene plaetfe Γεγτ,ίΙί Natuyn bedeckt veele Snge"
met een heylige imvkkÌmge, f« 't U niet betaemlijck. >
een Menfch alle dingen [oude hcltail zij". Ovf
veile moetmen fch verwonderen , en veele moetmen eef'
VJaadigh eerett, jae men moet niet onderfoecken ivat naeii
aen de verborgene dingen is. ^ae 't geene ivjy onder ^
handen hebben,ii ons naulijx geoorloft te veten: foo velff
is de tegenVfoordigheyt van't ivaerachtige, vanonsafg^'
fchey£n.En ^rifloteles vergelijckt ons verftan'i
by de Sonne en by den fin van 't geiichrC'
Want gelijck 't oogh het licht van de Spnne
niet kan doorfien , alfoo kan ons verftand al
de geheymniffen van de natuyre niet begrij-
pen , 't welck dingen zijn dieder hangen va η
de eerfte form,en zijn alfo van God geichS'
pen, dat hy die op een oogenbiick over al in
ftort,na't leggen van dien Comedyfchrijver,
^ovis omnia piena, dat is. God vervult aües.
Naeckt is hy geftelt.om dat de natuyrlijc-
ke inftortinge werckt door middel van haer
eygcn gedaente, nier zijnde onderftut van
eenige nchtlijcke hoedanigheyt, noch van
eenige uytwendige konft.
't Gebaer om te loopen,bediet de neygin-
ge en beweginge die hy in fich ielve heeft,
fijnder middel van andere , diewelcke fnel-
lijck en fonder eenige verhindcringe werckt.
Waer uyt men fiet dat eenige genegen zijn
om andere te beminnen of te haeten, wel of
qualijk te doen: en oock fo fietmen dickwils
in eenige, die, hoewel zy middelen en rijck-
dommen hebben,nochtans dievery en ande-
re ichandelijcke ftucken begaen.Doch dit zy
geieyt fonder den vryen wUle te verkorten·
Door de Sonnebloem, in de rechter hand,
wort vertoont, de Natuyrlijcke Inftortinge
die die bloeme heeft om de Sonne té vol-
gen , alhoewel daer meer planten zijn die
diefëlve werckinge doen , als de Populier,
de Olijve, de Willige, de bloeme van Ci-
corie , de Lupinen en andere , die dit alles
hebben, door een Natuyrlijcke Inftortinge.
En dit gefchiet niet alleen inde planten,
Natuyrkemijfe. Natuyrl^cke Ιηβòr tìnge, ^iic.
dingen in 't 2 b. en Ga/ems in 't f b. van de, maer oóck in de Dieren en fteenen. En
fimplemedicamcnt.xvic.enxiboecktegen daerom iflèr een Padde met een opgefpar-
Pelopi zijnen Meefter: En int boeck van't ge- de mond geftelt, met een Welèlken, om dat
bruyk der uytblafinge,berifpt hy Crafijhatum, dit Dier loodaenigen inwendigen tre^, en
die altenieuwsgierigh was.omdeooriaken foodaenigen eygenfi:hap van zijne forme
Tan alle dingen t^ doorfnaffeien, wefende in of gedaente heeft, dat het door een ver-
borgen |
-ocr page 361-
|
.elijck cle Seyiileen W yfêr7 en de amber
ftjOo : welcke aentreckinge gefchiedt
JJoor 't middel van foodaeniiie gedaenten of
Speciën, die van de eerile'forai voortko-
''^en, en vermenichvuldigen fich in de lochc
datie nederdaelen , en de aentreckinge
Ji^en. Laet ons een voordaed nemen van 't
iicht, 't vvelck fich in de locht vermeerdert
alle dingen helder en klaer maeckt : we-
'^nde dit een kracht van de forme der Son-
: Waer uyt vvy fien dit de Sonne fchij-
Jï^nde op eenigh ding dat ge vervv: en door-
'ciiijheade is , als het glas, oock de gedaen-
van de verwen fai vermenighvaldigen :
'uix dat ons allé dingen iuilen duncken te
^slen als de vervve van't glis ; alfoo gaet
oock in de lichaemlijcke finnen. Laet
daerom fien , hoe de gedaenten van 't
"chtlijck ontwerp, fich door't geficht ver-
J^^eren tottet oogh roe , en hier door wort
^«t geficht gemaeckt. In 't Gehoor foo ver-
"^eerderen fich de gedaenten van 't geluyt,
het fenforiim of totte finplaecs toe : en al-
loo wort het gehoor gemaeckt,gelijck iJri-
Potfles verhack. Daer is geen ander verlchil
defe gedaenten zijn de gelèyde finnen,
diefelve zijn door een verborgen kracht,
^Heene het verftand wederom onderwor-
pen. Maer alhoewel fich deië gedaenten
Van de eerfte vorm rotte faecke, die getroc-
l^en wort, vermeerderen en verfpreyden,ioo
•s dit nochtans niet genoegh : Maer het is
Hoodisj dat in een falie die getrocken wort,
«en fekere bequaemheyt tot deië beweginge
ïy, die een verborgen, of om foo te ieijgen,
«en pa//ive of lijdlijcke hoedanigheyt h'ebbe,
door de welcke diefelve getrocken wort,
gelijck in 't vooriielisuytgedruckt.
. De Padde heeft een verborgen hoedae-
nigheyt die in de eerfte vorm gegrond is, te
^'eten in de aBive of wercklijcke maniere,oni
«et Wefelken tot fich te trecken,en dat 'door
J^et middel van debovengefeydehoedanig-
Jieden: En't Wefeltjen heeft wederom de
pequaemheyt.en verborgen hoedaenigheyt
m de paffive, dat is in de lijdelijcke maniere
Om van de Padde getrocken te worden, ge-
"jck 't fel ve mede in den feylfteen en amber
gefchiet. Daerom feyt , Daer Ita» geen
^'"gfc -werelden , fonder de bequaemheyt des gier.en daer |
^iaen -werikt. Indien dit iilfoo niet waere,foo
ne het ii^/f/^o^maer oock andere dingen tot
fich trock : En foo (oude oock de zeylfteen
meer andere dingen tot fich trecken.
; En naeckte Vrouwe, die de borften vol
^melck heeft,hebbende eenen Gier op de
hand,ge!ijckfe in de Medaglie van den Key-
fer t^drïanus vertoont is.
De Natuyre,nae dat ^Jripcteles diefelve in
zijn tweede Phyfua bepaelt, is het beginfel in
dat dingh,waer in zy gevonden wort van de
beweginge en veranderinge , door welcke
veranderinge alle verderfiijcke dingen wor-
den voortgebracht.
Zy wordt een Vrouwe gemaelt en dat
naeckt, deelende dit beginfel m aEiïve of
wercklijcke, en in p#vf of lijdlijcke. Het
wercklijcke wort roet den naem van forme
of gedaente uytgebeeldt, en het lijdlijcke
metten naem van materie of ItofFe.
Het aclne of wercklijcke, wort met de borii
vol melck afgemaelt, want de forme of ge-
daente is het geene.datter voed, en alle ge-
fthaepene dingen onderhoud, gelijck de
Vrouwe , die'haere kinderkens, met haere
borften, voed en onderhoud.
Xx 3 De
Natuyrl^cke Ιηβογtinge. Natuyre, 8cc. 349
borgen kracht het Wefelken tor fich treckr, fonde moeten volden d at de Padde niet allee |
-ocr page 362-
|
welcke ftoffe , door de begeerte van zijne
gedaente of forme lìch bewegende en ver-
anderende, vernielt metter tijd alle verderf-
lijcke dingen.
E En Vrouwe die in de rechter hand een
bondel Pinceelen houd, en in de ilincker
een Momaenficht,en aen de voeten een Aep.
Naevolginge wort gefpeurr in ygelijcke
handelinge, of dat een yders gemaeckt
vverck gelijckt: En daerom wort zy gemaelt
met een hand vol Pinceelen , als werckge-
reetfchappen van de konft , naebootfter van
de verwen,en van de beeldniiren,die deNa-
tuyre en de konft hebben voortgebracht.
Het Momaenficht en de Aep vertoonen
de Naebootfinge van de Menfchlijcke han-
delingen , om dat deie zijnde een Dier dat
bequaem is om den Menich met zijne ge-
beerden nae te volgen , d'ander te weten de
Maique, om in de Ipeelen, en daer buyten
de veranderlijckheit van vericheyden beeld-
nilTen en perfonagien, te vertoonen. |
we,met een mager en uirgeceertlichaein>,
fcheele oogen , met verroeftige kleederen,
wefende gaitfch onthult, en onder haerc
hoofdhayren fullen eenige Slangen gevloch'
ten zijn, eetende haer eygen hert, dat zy i'*
de handen heeft.
Zy wort oud gelchildcrt, om dat zy een
oude vyahdin van de Deughd is. De Slan-
gen in plaets van de hoofdhayren zijn dc
quaede gedachten, waermede zy in geftadi-
ge beweginge blijft van eens anders Ichade,
zijnde altijd vaerdigh om haer venijn in de
herten van andere re ipreyden, fonder welc-
ke zy nimmermeer kan ruften, of moet haer
eygen hert op knaegen, 't welck een groote
ftrkffe van de Nijdigheyt is j gelijck oock
Saiiaimna feyt.
Nijdigheyt ïn dicht gevolght.
OKlijdlghy ^ijtgantfchhleek^enyad,
F lijf is magher, don' en kad,
fan Ooghenfcheêi, 't nat op de li^angh,
c^ién elc/(e Hoofdbayr hangbt een Slangh,
V tanden pen, gchjcl^een roefl ,
y •weefen is als dol en U'of/?,
V hor β die krielt van bittre gal,
V tongh 't venijn fpoWWt overal.
J\Joyt voeldy rufl noch herten-vreughd,
Maer xijt in s anders fmert verheugd ;
Doch anders zydy jluyr en "wreed,
En altijd treurigh "waerghy treet',
^ae ahghy wacht of u gety ,
Daer hebdy hondert ooghen ly,
Wegh, "wegh ,vervloeckte Vyanén j
Ïluxpac^t u uyt mijn oogh en fin.
Invidia. Mjdigheyt.
E En oude leelijcke, magere , vaele Vrou-
we, hebbende haere Ilincker borft blood,
die van een Slange gebeten en rontom haer
borft gekronckelt is. Ter fijden heefcfe een
Hidra, waerop zy met haarband leunt.
Nijdigheyt is niet anders , als in eens an-
ders ongeval te verheughen , en fichmer
groote quellinghe in eens anders welvaert te
bedroeven, waer door fich dan de Menfche
verteert en op eet.
Datfe magher enduyftervaelis, bediet
dat
Naevolgmge, mel·ootβnge» 7<ltjdigheyty &c.
Invidia. Nijdigheyt,
De Giervogel die iêer greecigh op den
Roof is, bediet in 'r befonder het tweede
besinfel, genaemt de materie of ftoife : TJ En oude vèrichrompelde Icelijcke VfOii·
)fFe . door de bep-eerte van ziine J-iwe.met eenmao-er enuirp-eceertlichaeii'' |
-ocr page 363-
|
«at de Nijd gemeenlijk door de keude aert
^oortkomt, en de Nijd koud zijnde , foo
^ehfe alle brand en warmte der Liefde van
"ch verdreven.
, ^e Slanghe die in de borii bijr, vertoont,
^ac de Nijdighe altijd een hert heeft, dat
anders welvaert benijt. Waerover /ib-
•"«"«finght:
Geeft God dm Menfche heyl en βΌ6ΐ,
Dan /(naeght de Nijd hoer vlees en bloed.
De Hydra wort nefens haer gheftelt,en om
«at zy met haer ftinckendgeblas en venijn,
|?ieer als andere Dieren befinetlijk en dood-
')k is, alfoo jaeght oock de Nijdigheit ner-
anders nae,
als nae den ondera-anah
y^n andere hiyden welvaeren , foo wel cies
|}chaeins als der ziele.. En gelijk de Poëten
hoe meer men de hoofden van de
".ydra afkapt, hoefe te meerder aenwaifen :
ibodanigh is oock de Nijd mede j hoe
Jï^^er men 'die door de kracht der Deughd
°eckt uyt te bluirchen,te meer waft zy daer
aen. Waer over Petrarcba feght ;
O l^andim'van'fware goed Ì
Die 't fchoon begin den firijd aendoet.
Invidia. Nijdìgheyt.
Ρ En oude Vrouwe, flordigh gekleet, van
roeftachtighe verwe, houdende d'eene
J^and voor den mond, op de maniere als de
.■^ye en flechte Vrouwen pleghen te doen,
Joerende met haere eedraeyde ooghen ter
jijden af, by haer hebbende eenen magheren
•Jond, denwelken men uyt veele teykenen
«en kannijdighte wefen , en die ga^rn het
Roet van een ander alleen opflocken ibude :
^ant Pànius verhaelt,dat als de Hond gevoelt
«at hy van een Slanghe gebeeten isen om
J^et gequetfl: te blijven, eet hy een feecker
'"'lyd. dat hem door de Natuyre is geleert,
uyj Nijdicheyt fiet hy in't eetetifcherp
dat hy van geen Menfehemaghgeiien
worden, -
is Ky ge%et, om dat dit gebreck
'i^eitendeel fchuylt onder de flechte luy-
en't gemeene volxken.
, De hand voor de mond, is een teyken,dat
7 Nijd niet een ander maer haer felven fcha-
"^lik is, en datfe meeftendeel uyt leedicheid
Voortkomt. |
Invidia. I^Ï
Op de iiijdkheyt.
^ E Nijd is een venijn dat "Wnet
Die 't mergh verteert en fuyght het hloed,
En draeght haer praffegantfch vcrborghen :
J4^ant als zy V anders "welvaert , ^ ■
D(Ji) fchept zy hertfeer en verdriet,
Haer ziei volhaetisenvolforghcn,
Zy fucht en fleem met veei gefchreewsu,
Zy briefcht, zy brult, gelij\een Leeww,
Haer hert is kouden kil bevroren.
De Raferny drijft uyt haer [-weet.
En hooft haer met veel hartenleet,
Haer tongh is vol venijn en toornt.
Hoer ooghen gluyren fcheef en fcheel, ,
Zy bijt enjcheh haers Naeflens deel ,
Enfmoort in veel etteni en plaghen :
De bleeke Fér-w geeft tuyghenis ,
Van haer verhooien droeffenis.
Die 't fitoode lichaem moet verdragen,
Zy fcheurt en kttaeght haer felven op,
t^l wat zy fet, hraeckt In haer /irop,
Zy vliet het licht en lieert ten quaede.
2y fchout de jpijs' en ■\valght van drancl(.
Geen βα^ρ verjleurt haer nachten ΐΛηφ,
Maer fladigh is haer vd belaeden,
In 't hert daer left een "worm die ktiae^t.
De dolie Nijd haer felven plaeght.
Die nimmermeer de rufl beminden.
Geen falve, pillen noch confijt.
Geen fyuyden helpen defe Nijd,
Voor haer is doch geen iArtz te vinden.
De iiijd ayt Alciatui.
E En oud, verfchrompelt, heflijck^-wijf.
Die vlees van adders [chockt in 't lijf.
En knaeght haer eygen Hert aen flarden.
Die d'oogen blau en duyjler fl^n,
Gaiitfch maeger, hleeckj f» ongedaen.
Die nieiewers, yvaer zy gaet, J{an harden,
Haer hand de feltel-doorens voet.
Die zy vertvt met haer eygen bloet,
Befxvaddert zijn haer vreemde l^eéren,
Waer dat zy loopt, "waer dat zy rent,
't Eind is 't hegm, 't begin het eind,
By Menfchen maghfe niet verloeren.
NINFE IN C ο μ μ u ν ε,
ì^imphen in'tgemeen.
"p\ Aer is gantfch geen twijfel aen, of daer
A-'konnen ons uyt de verfieringe der Ou-
den |
-ocr page 364-
|
moeten , wanneer zy ons de mogentheyc en
VGoriienigheyc Godes verrooneii. Doch ee-
nige keren, de geboden der Godsdienii: ,de
Zeedcliickheyr en andere gelijcke weldae-
den en gunileii; gelijck hier tegenwoor-
digh befonderlijck clopr de allegorie of ver-
bloemde reedenen, het werck van de Na-
tuyre wort vertoont, verftaende door deie
Nimphen de levende kracht, die der beftaet
in de roebereyde vochtigheyt.waer door zy
de voortteelinge, voedinge en vermeerde-
ringe van de dingen werckr. Waer over
oock gefèyc wort, dat de Nimphen Doch-
ters zijn van den Ocean,die daer Moeder is
van de Vloeden, Voefter vzn'Baahus : Zy
worden oock gefeyt vruchtdraegende te
zijn, en ichoon van bloemen, weydende hec
Vee, onderhoudende het leven der Men-
fchen , en dat zy in haer Vooghdyfchap de
bewaeringe hebben van bergen,daelen.wey-
den, boffchen en boomen : En datfelve om
geen ander oorfaecke,dan omdat de kracht
van ha^re vochtigheden,in alle bovengefey-
de dingen, veripreyt is, doende gelijcke na-
tuyrlijcke werckinge , gelijck 0>pi)f«xin zijn
geiangh verftaet, daer hy de Nimphjsns
viert, feggende :
Bacchi. Voedflers, die met Vruchten,
Tiloemen, VVeyd'. Bofch en Gehuchten,
Voed den Menfchen en het Vee,
Met het Graen, MoB, en met Mee'.
Defe dingen zijn hier als in 't gemeen van
de Nimphen geieyt, om dat niet van noode
zijn foude, 't felvein de verklaeringe van de
befondere beelden, die hier vólgen fullen, te
herhaelen.
Hinmlt en Napeei,
Dlf fullen bevallijcke Maeghdekens we-
ien,met korte,luchtige en groene Nim-
phe kleederen,het hoofdhnliêl fai welen van
veelderleye aerdige bloemen van verfchey-
den in een gemengelde verwen, vertoonen-
deoock grootemenichte van kruydekens
en bloemkens,. die zy iivhaere fcheot heb-
ben vergaedert , ftroyende dieielve dan hier
en daer , feer aerdigh met beyde handen,
Boccm'ms verhaelende in 't geflachtregifter
der Goden, de Nimphen van de Weyden en
bloemen,foo noemt hyfe,H««fii/,maer Nataiis
Qomes feyt in zijn xii· boeds, dat foodanige |
Wifoi.die van deGriecken heerkomt, en be-
diet, Weyden en Daelen. _
De groene kleederen en 't houden van dO
kruyderen en bloemen, bedieden het geen®»
dat haere natuyre eygen is.
Nimphen van Diana.
ALle Nimphen van Diana , zijn met hC'
knopte kleederen gekleet, en in "t wit?
tot teycken van haer longhvrouichap.
Zy iüllen haere armen en ichcuderen by
nae naeckt hebben , mee een boo»h in dc
hand , en een pijlkoocker aen de fijden, gS'
lijckdie Ckmtiams afmaelt.
Men foude haer oock,boven her beknop-
te kleed , konnen verderen met vellen vaii
allerleye Dieren, tot teycken datle laege*
rinnen van 't Wild zijn.
Driadi en HamaMaê.
2'Y worden roode Vrouwen afgeichil"
Mert, fonder eenigb cierfel op 't hoofd,
en in plaets van de iioofdhayren , kamnen
haer een kuyf van Mofch van boomen ma··
ken, gelijckmen 't felve om de tacken van
de boomen fiet hangen.
Haer kleed lal diiyfter groen weien,en de
leerskeiis van Ichorfen van boomden , hou-
dende in yder hand een rack van een wilde
boom, met haer vrucht, het zy dan een G&·
never, eycken, cedren of ander tack.
De Driadi en Hamadriadi zijn Nimphen van
de Boilchen en Eyckenboomen. Mnefacu!
wil datiè Driadi zijn geheeten, om datie vafl
de Eycken leefden. Zy worden Hamadriadi
genaemt, om datiè te gelijck mette Eycken
zijn voortgekomen , en daer mede, te ge-
lijck , vergaen.
De Philofophifche verborgentheyt, die
onder deiè geheymnis begrepen is, is bovei>
verklaert.
Nimphen van de Vloeden.
LAet dit luchtige Maeghdekens weien
met naeckte armen en beenen , luchtige-
en heldere hoofdhayren , als van iilver of
criftal die over de fchouderen gefpreyt zijn.
Yder fai op 't hoofd een krans van netblae-
ders hebben, en onder de flincker arm een
kruyck daer zy ;waeter uytgier.
B'xcatihs feyt dat de Najaden haren naeme
van
3 ja Nmphet? in't gemeen, Uimeé tXiN4peet$,S£C,
den veele enverfcheyden iliodigheeden ont- MijnphaB Nafim geheeten zijn , een naeW® |
-ocr page 365-
|
Van de Vloed en van de bevveginge der \Va-
"^^ren hebben, wanneerfe vlocyen.
Metbloote armen,beenen en voeten wort
^y gemaeckt,om de ilechtighe^'r van 't wae-
'^er uyt drucken, wefende een hoofdiloft'e
element fonder vermenginge van d'an-
, Deklaere luchtige enuytgeipreyde hoofd-
«ayren bedieden deloopendewaeteren.
..Dekruyck en de krans van rietblaeders,
^'ju teyckens van haere macht in de waete-
5 en om die reeden foo geeftmen de
Ktüyck en dees krans aen de vloeden.
Door dit verhael van de Nimphen,komt
ö^y in 't gedacht een boich fonteyntjen, dat
^'an Giov.Zarat.CafieUim is afgebeeld, by wiens
^jyfchende beeke van d'eene fijde, eenige
^iinphjes lliepen,alwaer een Cupido,met een
°ntfteecken fackel, de Faunen,Satyrs en Sil-
^anen uyt het bofch verjoegh : van d'ander
Ijjde was een ander Cupido , die op den rugge
'^en boogh en kookerdroegh,houdende een
Pijlè in de hand,met wiens punt hy aen ceni-
le lagers wenckte,datfe ftil fouden zijn, om
•Jaere hoorens, die zy aireede hadden opge-
geven,boven de fonteyn te blaefen.Waer by
"it gedicht gelefen wort :
Faunen, Satyrs en Sihanen,
Rovers op om Nimphjes boenen,
M'egh van hier ! Ghy vuylgef^uys '
Laet ckes Nmphjes hy 't geruys.
Vil» ikes foete heeckjens ruflen,
Kk hoer 't floepen vid fou luflcn :
jaeger, thvinght u fchorre keel,
Ofghy fyijght Wel licht u deel :
Soo ghy hacr Man 't floepen -wecl^t,
Ghy hoer tot een roofverflreck{.
Mare. DcZee.,
E En oud Man met lange hayren en een
ruyge wilde baerd, weiènde naeckt en
jchricklijck aen tefien, maer in't draeyen
JietRien een breede fluyer of wimpel, die al
Iwaeyende de voorftedeelenbedeckt,onder
^jjn eene voet falmen een Dolphijn fien, en
pi^der d ander een groote Zee-Oefter: heb-
bende in de hand een Roer van een Schip,
of een Vorcke om 't waeter te kemmen en
slat te maecken.
De Zee wort een oud Man gemaeckt,
datfe vaneen Ouder is, al$ onìe Moeder
«éAerde, - . |
3 f3
Men niaeckt hem fchricklijck en vreei-
lijck, en dar om zijne fchricklijcke bevve-
ginge.
De wimpel die daer fwaeyt, maeckende
een feyl, en het Roer dat hy in de hand
heeft,zijn gereetfchappen diemen totteZee-·
vaert gebruyckt ; bediedende den aert en de
gelegentheyt van de Zee.
Dieielve werckinge doet de Dolphijn en:
de Zee-Oefter, wefende Dieren, die in dit
ruyme veld geteelt worden en leven.
s.
Ninfa del Mare. Mwphe van de Zee.
E En Vrouwe van duyftere lijfverwe, heb-
bende de hoofdhayren in't wild om't
iMofd uytgefpreyt, met een krans van Wier
of Zeemoich, met fchelpen of kinckhorens.
Zal een fluyer hebben van blauwe verwe, en
in de hand een fchoone tack van roode ko-
raelen.
Theiiswon verfiert een Zee-Goddinne te
weien, en wort daer door foodanigen hoop
waeters of foodanige vochtigheyt verftaen,
die totre voort-teelinge en voedinge bereyc
is. En daerom is zy oock Thetis of Voedfter
gcheeten , om dat de vochtigheyt alle din-
gen voed. Of daer wort oock door verftaen
het element van't Waeter, dat in overvloed
van de Zee wort omvat ; gelijck VtrgiUus
't ielve verhaelt.
De verwe van het vlees en't lêyl van The-
tis, bedieden het Zee-waeter.
De kinckhorens, ichelpen en de tack van
Corallen zijn Zeegewaflen, om oniè beeld-
niife klaerder te maecken, die de Schilder
veelvoudigh kan vercieren.
Galathea. Nimphe van de Zee.
E En jonge blancke Maeghd, wiens kuyf
feer luchtigh als filver-draed is uytge-
fpreyt, hebbende feer klaere en fijne peerlen
aen de ooren , van de welcke zy oock een
hals-fiioer heeft, en voor de kleedinge een
witte fluyer alsmelck, tendeele om't lijf
geflingert en in delocht gefwaeyt,houdende
met d eene hand den fluyer, en met d'ander
een φοηβ, fettende haere voeten op een feer
witte Zee-Oefter of Kinckhoren.
- Cakthea beeft den naem vaii Melck, daer*
Yy om
De Zee. Mare. NimfhevrndeZee^^LC. |
-ocr page 366-
|
den fluyer,ieer wel op haer naem en weefen.
De Peerlen en Kinckhoorens zijn teyc-
kens van haere Godheyt over de Zee.
Soo veel de Spongien belanghr , verhaelt
Boccatms, dat voor de blanckhey t van Galathea
het Zeeichuym verftaen vvort, 't welck van
de Zee en Loeht te faemen geflagen zijnde,
leer wit wort, en daer van komen daer nae
de Spongien voort.
Nimphe van de Lacht. Schoonheyt oflicpjckkcyt
van den Dagh,
E En kindeken als een Nim'ph, gekleet in 't
geel, mee blonde en lange locken,geciert
mee peerlen en iluyers van verfcheyden ver-
wen , boven wiens vlechten een heldere en
ièer fchoone Sonne fai geftelt worden , aen
wiens voeten een guide lluyer ïlxl hangen,
die met bevalligheyr op den ichouder van
defe beeldniffe Π1Ι vallen.
Het kleed ial Hemels blaeu wefen , heb-
bende guide brooskens aen de voeten.
Aldus heb ick de fchoonheyt van den
Dagh in veele plaetien afgeichildert gefien.
Waer over wy konnen iègghen , dat de
ichoonheydt en opgetoyde vercierfels van
deiè beeldnifle vertoonen , hoe fchoon en
lieflijck dat een foete dagh is, 't welck oock
de ver we van't kleed, en de klaerblinckende
Sonne te kennen geeft.
Schoonheyt van de Nacht.
Eiè moet oock,als eenNimph in'tblaeu
Nimphen vjm de Locht. |
I En kindeken met uytgefpreyde vleugels,
'op de maniere als een halve circkel,zijn-
de van verlcheyden ordonnantie of lèhic-
gefwaeyt is , de borii iìil als een Nevel \ve-·
fen , en van kleyne druppelen waeters ,
langhs het lijf neder vallen, tulfchen beydeii
deur, fai men veele vermenghde verwen ,
van 't kleed fien ; en van de knye af nae be-
neden , ifle met een Wolcke en duyfterc
lucht bedeckt, houdende een blauwe Lel/
in de hand.,
De Iris is ^e boge, die men gemeenlijck
de Regenboge noemt.
Een gevleugelt jongh kindeken iife g<ï'
maeckt, om darfe van Phomito en van ds.
Poiiten iiiel, en een bodinne van de Go-
den genoemt wort , doch infonderheyt van
funo,, wiens Nimph zy geleyt wort te we-
ien. Waer over Virodius verhaelt dat '^unojrü
totte Troyaeniche li;heepsvloore,als Gefan-·
tinne, hadde afgefonden. Wy fbuden oock
mogen feggen datfe een bodinne is van de
aenftaende reegen of van Ichoon weder-
De verfcheydenheyt van de verwen aen de
vlechten en vleugels, vertoonen de verwen,
diemen in de Regenboge liet.
De hoofdhayren mette Nevel en mette
Jtleyne waeterdruppelkens a%ebeeld,bedie-
den de ftof-regen , fonder welcke zy geen
boogh en koft maecken. Men fiet haer van
de knyen nae beneden niet, om dat de Re-
genboogh geen volkomen rond is.
De blauwe Lely die zy in de hand houd,
paft haer, om de vericheydenheyt van de
verwen die de Regenbooge heeft, .waer
door zy oock lm wordt genaemt. VirgiliKf
feyt :
Met veelderleyc wnv.Thaumantis kind verfchijiit,
En 't vlughtsr door de locht, aleer het Weer verdvijntt
'gekleet zij η, geheel met klaere goude
fterren geborduyrt, wefende bruyn van vel.
De hoo'fdhayren fullen wat uyten duyfteren
komen , weiende de tuyten met peerlen ge-
ciert , en met purpere fluyers, waer op een Ν
lil vere Maene fai geftelt zijn met een filvere
Iluyer, daer onder blauwe fijde is, die van "CEn Maeghdeken
haere fchouderen, met groote aerdigheyt, -t-'vleeiTìo-h . met ro
fai komen afdaelen.
kingc,, t« wecea van purper, blaeu, root, fterre op t voorhoofd, gefchildert, om dat
de
RIA. Fan de Locht,
van wreed opficht,
vleeiTigh., met roode kleederen , en een
lange uytgefpreyde vlechte, die oock ont-
fteecken is, hebbende een fterre in 't voor-
hoofd , houdende in d'eene hand een Lau-
wertack, en eene vgji yferkruyd , en met
d'ander een ftuck folpher of fwavel.
Zy wort van vreellijck opiicJit, met een
vlammige vlechte, in een rood kleed,en een
3 5*4 Schoonheyt van den Oagh en ν dn de Nacht, St c.
om paft de wittigheyt van'r vlees en van groen, wiens kuyf over hec voorhoofd |
-ocr page 367-
|
Nìmphe 'van de Lochi,
Coitiete van haer felven fchricklijck is,
^Itijds de Werreld eenige droeve en fwaere
®ngelucken drey^ende, eeliick ^///«/infaj
"^cdefinght:
•Oe Sterre met haer Slangc-ftuert,
Spouvvt folpher, -vier en bloed op d'aerd :
ΐ» tintelt met haer uureede licht,
E» dreyght om door haer fel geficht.
Haer wort een ftuck iblpher in de hand ge-
geven , om dat ^rijhteles feght^dar de Co-
'i^ete van een folpherige natuy * is,wefende
^^n de Oude voor een ongeluckige laecke
gehouden.
Haer wort een Lauwertack, en eene van
^'■'«wiice of van yferkruyd in de handen ge-
geven , om dat de Oude daer mede fuyve-
"■'Oge deeden van eenige vuyle befmettingcn
gedrochten,die haer verlcheenen; gelijck
^limiis het felve van den Lauwer, yferkruyd
Tolpher, in zijne natuyrlijcke hiftorie be-
iehrijfr.
pioggia. κξορη, ï^im^ée
van de Locht.
"p En Maeghdeken in 't duyfter grauw ge-
"^kleet, hebbende een krans op 't hoofd
^an feven fterren, waer van d'eene fai duy-
fl^erwefen, en op de borii falie andere 17
fterren hebben, waer van feven duyfter , en
^hiene klaer fullen wefen, houdende een
Spinne , die haer Webbe fcheert, in de
hand.
De ieven fterren op 't hoofd,zijn de Plek'
'ies, die dickwijls reegen bedieden, gelijck
Veele Poëten en Sterrekunders verhaelen.
Hn door de 17 fterren op de borft wordt
Orhn verftaen, die een teycken is, dat,
3ls diefelve verfchijnt, dat het alsdan feer
fai regenen en ftormen, gelijck Virgiüus ver-
haelt.
Haer wort een fpinne gegeven, want als
"et tijd van regenen is , foo breyt zy haer
Jjet fnelder en geftadiger op , dan als het
ichoon weder is , dienende fich van de gun-
ftigheyt des tijds : wefende alsdan, oock
ie ve voor den Menfch bequaemer te werc-
^en, als in de heete en drooge daegen.
Waer over Vlmus van de Spinnen feyt, Zy
^mven haer huys niet in [choonTveeder , matr als de
^^cl is betrochen , en dirhahen Tijn yjele f^ime»,
'^yc^ins -van een eetijhtendcjla^re^en. |
Niemvsgteri^eyt y Scc. 3 5-5·
Het duyftere grauwe kleed , gelijck wy
gefeyt hebben , is de eygen verwe en het
teycken wanneer de Hemel torte Reegeu
genegen is.
if
m
Μ
iifjji
Él
StjË
jiili,
li
itil
g i a d a. OeDmnv,
Ninfa dell' Aria. flin de Locht,
E En Vrouwe in 'c groen gekleet, hebben-
de op't hoofd een hulfel van Heyeof
Veénland, met tacken van boomen, die vol
dauw zijn, als oock de refte van de beelde-
nis , hebbende te gelijck boven haer huliel
een volle Maene.
't Kleed wort groen gemaeckt, om uyt
te drucken de kruyderachtige Weyden en
bloeyende Velden, waer op fich den dauw
ruft en lange tijd verblijft.
De volle Maene geeft de, bequaeme tijd
van haere voort-teelinge te kennen. Want
^Jrïjloules fchrijft van den Dauw en Rijp, in
zijn boeck van de Meteoren, dat, hoe het
licht en de warmte van de Maene grooter
is, hoe zy oock krachtiger is, ommeerder
menighte van dampen tot fich te trecken,
en dielelve in den derden circkel van de
Locht, te houden hangen , diewelcke daer
nae, als haer de kracht ontbreeckt, weder-
om nae den tweeden circkel nederdaelen,
en voorts nae beneden komende, maecken
zy veele Dauw en Rijp , nae datter veele
dampen zijn opgetrocken geweeft.
Curiosità.
gkrighcyt.
E En Vrouwe met een root en blauw
kleed , waer op veele Ooren en Kick-
vorl^hengeipreyt zijn: hebbende dehoofd-
hayren recht over eynde, de handen oM'
hoogh,'t hoofd voor uyt ftekende, wefende
gevleugelt.
Nieuwsgierigheyt is een ongetoomde·
begeerlijckheyt in die geene,die meer foec-
ken te weeten als haer wel betaemt.
De Ooren betoonen, dat de Nieuwsgie-
rige alicene luft heeft om die dingen te hoo-
ren,die van andere verhaelt zijn. BnBenar,
dui willende eenen nieuwsgierigen Monnick
afbeelden, befchrijft hem met dit teycken,
IndUnghy^ ieythy, eencn Monnic/^hitr en daeif fiet
Yy 2 mn'> |
-ocr page 368-
|
De Vorfchen om datie groote oogen heb-
ben , zijn een kenteycken van Nieuwsgie-
righeyt, en in deië beteycknifle zijniè van
de Oude genomen: om dat de Egyptenaers,
wanneer zy een Nieinvsgierigh Menfch wil-
den uytbeelden , een Kickvorfch vertoon-
den. En Pïerms feght, dat de oogen van
Kickvorichen op een Élertshuyd gebonden,
met het vleefch van een Nachtegael, den
Menfch wacker en vaerdigh maken, en hier
uyt komt dan de Nieuwsgierigheyt voort.
Zy houd de handen om hoog en 't hoofd
voor uyt,vermits de Nieuwsgierige knap en
gau is, om van alle kanten te luyfteren en te
Iveeten watter nieuws is. 't Welck oock de
vleugels en fteyle hayren,zijnde de wackere
gedachten,uytdrucken. En de verwen van t
kleed bedieden de begeerte en 't verlangen,
van allerley nieuws te weeten.
Necessita. Noodwendigheyt.
IJ En Vrouwe die in de rechter hand een
jhaemer heeft, en in de ilincker een hoop
fpijkers. |
Noodwendigheyt is 't weièn van eeii fa-
ke , dieanders niet kan zijn, jae fteltle ΓοΟ:
φγ wilt, lbo fiddy doch een ieer οηορίοί-·
ijcke knoop vinden : En daerom wortfe by
eene vergeleecken, die de liaemer in d'eenc
hand, en in d'ander de ipijkers heeft. Waef
door men gemeenlijck ièyt, wanneerder
gantfch geene tijd overigh is om een faecke
met goede raed te bepaelen , datie aen ds
ipijcicers of ^n den wand is gehangen, daer
uyt men vemaet de Noodwendigheyt van
de werckinge, en datinen daer geen raed
toe weer.
TJoochveiidigheyt,
Necessita,
E En Vrouwe ftaende op, eenen hoogen
voetfteen,houdendeeenen grooten hoop
Diamanten, gclijck men't felve in de ichrit-
ten van Vlato leeft.
Fato of Noodlot.
E En Man rijcklijck gekleet in een breed
linnen laecken , ftaerende op een fterre
nae den Hemel, die midden in een helder
licht uytblinckt, zijnde van alle kanten be-
fet met eenige donckere woleken, waer uyt
een goude keeten , in 't rond komt. neder-
daelen : Aldus is die van Homerus in zijn viii
boeck van de Ilìade befchreven.En dit bediet,
nze. Αλζ Macrohius en IwriiJTOii verhaelen , een
t'faemenvoeginge en band van de Godlijcke
mette Menlchlijcke dingen , als mede een
verbindinge van de Menlchlijcke voort-tee-
linge met haeren opperften Schepper , die-
welcke, als "t hem belieft, foo treckt hy die
tot hem, en doet onfe finnen nae den hoog-
ften Hemel op ftijgen , al waer vi'y anderfins,
door onie aerdic le krachten , niet fouden
^eraecken. Derhalven wilde Plato dat defe
ceeten de kracht was, van de Godlijcke
Geeft, en van zijne Hemeliche vlamine, van
de welcke de verhevene gemoederen, dick-
wijls zijn overgevoert, tot voortreflijcke
daeden.
Het linnen kleed, feyt Pierks, fielden de
oude Egyptiiche Priefters voor he-tï""""
of Noodlot, gevende voor reeden, dat, ge-
lijck het linrien een vrucht en een voort-
teelinge van de Maene was, dat alfoo de
Menfchen mede de veranderinge des He-
mels waeren onderworpen. Defé en cle nae-
volgende beeldeniffe hebben wy belchreven
.■ Niemsgierìgheyt. Nooàtvendigheyt, &c. |
-ocr page 369-
|
o y
"ie de fuperftitie of bygeloof der Heyde-
, niaer 't felve is ons Chriftenen gantfch
®"geoorlofc, datiè in foodaenigh fatum fou-
^en geloven ; gelijck D. ThomM feyt tegen
Heydenen,
Fato. "Nood-Lot, ■
Ρ En Man in fijn linnen gekIeet,om de bo-
■*-^ven-gefeyde redenen , heij.!pende op 't
èen fterre , in de rechter hand het
^^diiccum of de Slangh-gekronckelde en ge-
^^erckte ftaf van Macurius, in zijn ilincker
«and een Spinrock .met de ijiille aen een
"faed hangende , welcke draed midden van
is gebróken.
t)e redenen, die defe dingen te kennen
Seven, zijn voor eerll defe : Want het Fatmi
gehouden voor een uytgefpreyde
JJ^eeninge vandeWijfenin 't Heydendom,
"ieder beftont in de ichickinge der fterren,
datfe alle onfe Menfchlijcke vverckingen
en gewichtige handelingen te boven gingh,
®naerfturtende deifelvers loop, daerom
gorter een Sterre boven zijn hoofd als
Heericherinne, gemaek.
De Caduceusoi ftaf van Mercurius, bediet de
J)}acht van 't Fatum, ofte een feeckere God-
Jjicke Geeft, of beweginge waer door zy
%den , dat niet alleen ons gemoed , maer
®ock alle gefchaepene dingen bevveeght en
^eftiert wierden. En noch geloofden de
Heydenen daer boven,dat het'was een ièec-
kere band,waer door wy verbonden en ver-
ttrickt waeren met God felve, en dat in ons,
de Nootvyendigheyt van dit felve Fmm,
ï^lle dingen in fich vereenighde, en tTaemen
voeghde.
Met een Spinrock en fpille wort hy ge-
«hildert, want aldus wordt vertoont de
Krancke draet van onfe leven, die daer ge-
"echt is in de macht des Hernels.
V τ i L i τ a. Nutligheyt.
E En Vrouwe in 't goud gekleet, met een
, eyckentackvol eyckelen enblaedersin
hand, d'ander houdfe op 't hoofd van
^en Schaep,hebbende een krans van kooren-
^yreri op 't hoofd.
Men noemt die dingen nut,dieweldke tot
««ipe van de MenfchBjcke nootdruftigheyt |
toont.
En om dat het kooren het aldernoo-
dighfte goed is , dat God voor den Men-
iche heeft geichacDen , ibo wordt zy mét
kooren-ayren gekroont. De Eyckenxack
met de vruchten , bediet het felve, want
daer door zijn in d'eerfte tijden de Men-
ichen, van groote hongers nood, verloft ge-
weeft, gelijck de Poeten verhaelen. En /00
't God beliefde, waer het wel te wenfchen
dat wy in defe laefte tijden daer van moch-
ten bevrijt zijn.
Corruttela di Giudici.
Omkppir^: ίΐσ S^chtm.
E En Vrouwe die verkeert in een Rechter-
ftoel fit , met een Memoryboeck en een
goude keeten in de rechter hand, in 't groen
gekleedt hebbende een. Vos voor haere
voeten.
Zywort geiëyt in den Rechterftoel te
fitten , als boven gefeyt, om dat de Omko-
pinge in die geene geichiet, die daer vonnif·^
lên en 't recht uytfpreken : wefende ditfelve
een buyginge van den wille des Rechters,
om onrechtvaerdelijck te oordeelen, en dat
door de kracht van giften en gaeven.
Het Memoryboeck en de goude keeten
in de hand, zijn teyckens , dar her Recht,
't zy door woorden of door giften , is om-
gekoft.
De Vos wort meeftendeel voor de fchalck-
heyt genomen, en daerom foo paft de Vos
feer wel by defe boeverie,om door loosheyt
het geld en de goede wille, van andere luy-
den, te bemachtigen.
Nùod-Lot. Nmìgheyt. Omhfmgé der Rechters. 55^7
feer in't gebruyck zijn : en defé bchooren
of tot het onderhoud des levens, of rotte
kleedinge, die ons voor de koude en hon-
ger bevrijden : In v^'elcke nootdruftigheyt
ons meeil noodigh zijn, die dingen die ons
kleeden , en met haer vlees en met haer ey-
gen meick voeden. Even 'r ielve doet oock
het goud,dat fich in allerleye gebruyck ver-
andert , en in alle flagh van Nuttigheyt j
daerom wordt datfelve door 't kleed ver-
In't groen is zy gekleet, door de grond-
veften der hope die zy heeft, van eens an-
ders goed te verkrijgen, gelijck geiey t is.
S τ «-
\ |
-ocr page 370-
|
3Ì8
Studio.
Oeffetiingh 'in ile E^nflen,
Stiidecringe,
ΕΕπ longhelingh bleeck van aengeficht,
zeedighlijck gekleet, fittende : Hy fai
metfe llincker hand een open boeck hou-
den , alwaer hy mer groot opmercken in
fiet,hebbende in de rechter hand een fchrijf-
penne, en ter fijden hem een ontfteken Lam-
pe, en een Haene.
longh, wort hy geichildert, om dat de
longelingli bequaem is de moeylijckhcyt
van de ftudie te verdragen. Bleeck is hy,om
dat de ftudeeringe ,het lichaem plagh af te
matten en te verfwacken ; gelijck oock
ysmlis iêyt :
p'telgehlocii_ en iiachtgefchijf,
Maeckt u voel en bleeck^ van lijf.
Hy is zeedigh gükleet,om dat de Studen-
ten op alle matige , zeedige en vafte iaecken
plachten te letten.
Sittende is hy gemaelt, om de rufte en
geduyrigheyt, die in de ftudie vereyicht
wort, uyt te drucken : en de opmerckinge
die hy over 't opgeflaegen boeck doet, ver-
toont dat de ftudie een heftige gen^ent-
heyt van 't gemoed is , om de kennilte der
dingen te doorfiiuftelen.
De penne die hy in de rechter hand heeft,
bediet de werckinge en het ooghmerck, om
al fchrij vende een gedachtniffe van fichfelve
nae te laeten, gelijck Perpus ieyt i.^iyi'.i,
Sc'ire tuur» nihil eff, ηιβ te fcire, hoe feiat alter :
Dat is >
V'Wccten is een ydel niet,
Soa 't geenghy "weet, geen ander fiet.
Deontfteecken Lamp vertoont, dat de
Studenten meer Oly als Wijn moeten befi-
gen en verdoen.
De Haene wort van veelen voor de for-
ge en voor de wackerheyt genomen , faec-
ken die alle beyde tette ftudie bequaem en
noodigh zijn.
E s s E R C i τ i O. Qcfningh.
E En jeughdigh Man met beknopte klee-
deren van verlcheyden verwen , zijnde
de armen naeckt, hebbende op 't hoofd een
ilaend' uyrwerck, en in de rechter hand een
Circkel, in de ilincker een Letter-rol, waer
op geichrevenftaet Enciclopjedia,
hebbende aen zijn gorclel een Pater nofier, en |
Oefninge is diefelve wercklijcke be%-
heyt,die de Menich aenneemt om totte vol-
komentheyt van zijne werckinge , of ampt
te geraecken : waer toe het feer fwaer valt,
fonder oeffeninge, te geraecken, alwaerc
ichoon dat de Natuyre daer toe genegen
Avaere, en de onderwijiinge dieielve onder-
ftutte.
^rifloteles plagh te feggen, om Wijsheyt
te verkrijgen , zijnder drie dingen van noo-
de, de Natuyre , de Onderwij finge en de
Oefninge : Maer ten zy dat de Oefninge
fich by de Natuyre en Ónderwijfinge voe-
ge, ghyTuk van allegeene leeringefcheppen.
Hy wort een longelingh afgebeelt, om
dat de longelingh den arbeyt en oefninge
veel beter verdragen kan , als eenigh ander
Ouder, alhoewel wy, hier door, de Man-
Kjckelaerennietuytfluyten, om dat haere
oefninge
Oeffemngh in de Konfien, Studeerhge.
aen yder voet een vleugel : op der aerdi^
leggen vericheyden waepenen, en aen dc
ilincker fijde veeleinftrumenten of ichoon-
blinckende gereetfchappen die totte Land-
bouwerie noodigh zijn. En hier door wer^
te kennen gegeven, dat diefelve veel gS'
bruyckt en wel geoeffent zijn. |
-ocr page 371-
|
Oefmngh. Ëssercit
oefninge met groot opmercken gefchiet, als
«efende nu in de volmaecktheydt, waer
cioor liy faecken van cewichte manliick
i^an oefoen.
^^oor de verfcheydentheyt van de ver-
^'^'en des klecds , wort de vericheydenhcyc
de Oefoingen vertoont, en door -de
"weckte arjnen'^de vaerdigheyt en gainvig-
'^syt by de oefninge.
... Het uyrwerck op 't hoofd bediet,dat,ge-
l'ick door de oefninge van de vericheident-
"cyt der rneders,, 'de tijd en uren worden
ondericheyden, dat oock allbo onie oefnin-
ge der finnen,in ons te wege brenght,dat vvy
•^ns verftand konnen leyden om iiet waer-
^chtige te konnen ondericheyden en te ken-
't welck foo wy 't niet kofien doen, foo
{Oude de kift die de Menlch totte Wijsheyt
l^^eft, te vergeefs zijn ; gelijck Dames ver-
"^elr. Waer van feecker Dichter defe dich-
^^n daer van heeft ingeftek : -
In des VVcrrehs bejighcedai,
t^ls (Ie Mciifch wi/ ^ijii in vrcedoi,
Hcerfcht de oefnmgh in 't gemoed :
Oacr meni' by ten Hemel oopen,
ίζο»/Ιναη d'acrd nae Godgeloofeti.
En fchpuW dan het hooghflegoed.
De goude Circkel die hy in de rechter
h-md heeft, bediet de volkomentheyt, we-
'cnde onder de Mathematica ofWiskonfte
beeklniüe en de forme voluiaekt,gelijck
■^^ede de ftoife is, te weren het goud, onder
Jie andere metallen : Waer over deië Circ-
kel met peden geilek worr in de hand van
de Exercitie of oefningh,om dat zy alle din-
gen torte hooghlte voiinaecktheyt brengbr.
De Rolla in de ilincker hand met het
\Voord Enciclopiedia, bediet den omloop van
alle Wetenfchappen , fulx dat de Oefninge
loo wel van de konften als van de wapenen,
plijck wy in 't bewijs van de rechter fijde
nebben geftelt, te kennen geeft, dat foo wel
"'eene , als d'ander, den Menfche vermaert
onfterflijck maecken.
Aen 't gordel draeght hy een Pater noSler,
pm de geeftlijcke Oefningen uyt te druc-
*en,diewelcke,al is t datfe veelderleye zijn,
|oo nemen wy nochtans een voor alle , fulx
®at ons de oefninge leyf op den wegh en
Plaetfe van oofe behoudi.nge,want her leven
jjer Menfchen beftaet in den Godsdienft,ge-
«jck deH.Schriftuyrefeyt., |
I o. Ommegangh, &c. 3 5-9
Hy houd aen yder voet een vleugelen
geen twee , om te vertqonen , datmpn de
Oefninge in zijne behoorlijcke maece moer
gebruycken,cn niet al te geweldigh, op dar-
men daer uyr,groote nuttigheyt magh tree-
ken : Want gelijck de leediglieyt den Men-
fche traegh eìi luy maeckt,en dat al te groo-
te forlè of geweld des gemoeds het lic-
chaem re gelijck verfwacitt, alfoo maeckr
daer en tegen de oefninge, die gematight is,
iirerck en gelbnt, gelijcli cJìì'moW, de Vdla Λ'ονα
leyt : De gemaiuhde Oefhinge macckt gcfont, hrWacrt
cn yeriierckt de natuyrlijcke bette, ^riliot. ieght,
de Oefninge is eorfaeeke van degejonthcyt, en dat)n àr
■waerheyt.
De verfcheydenheyt van 't Boeretuygh,
dat ter ilincker hand leyt, glat en niet 'be-
roeft zijnde, vertoont de oefninge en de ar-
beyt, die met defe inftrumenten gedaen
wort, in 't bearbeyden en beploegen van 't
I.and en van de planten : door welcke oef-
ninge het leven des Menichen wort te fae-
men gevoeght. Waer over Salomon feght :
Wie xijn land bou-\vt,falmet brood -mfudi^ht ■morden.
Men foude veele dingen over dit eedelc_
voorwerp konnen by brengen , n.iaer allbo
dit feer veele in fich bevat, willen wy , om
geene verwarringe daer in te mengen, 't fel-
ve andere laeten doen, ons vernoegende dat
wy de voornaemfte hebben aengewefen.
conversatione. Ommeg.ir.gh.
E En Man,maer jong,vrolijck en lachende,
met een ichijnbaereprachtigheyt, wiens
kleed fai groen wefen , hebbende 't hoofd
met een Lauwerkrans omwoelt, houdende
in de Ilincker hand het eaduceum of de flange-
ftaf Mercurii, maer in plaets van de Slangen^
falder een Mirren-tack met fêer ichoone
krullen omgeilingert zijn, en eenen tack vaij
Granaet-appels, alle beyde bloeyende : bó·'
ven op den ftaf, fullen in plaets van de vleu-
gekjens, twee tongen ftaen, hy fai een wey-
nigh gebogen zijn, 't eene been wat achter
uyt fteeckende, als of hy iemand wilde eer-
biedigheyt bewijfen , de rechter arm voor
uyt fteeckende, diefèlve open houdende als
of hy iemantwilde omarmen en ontfangeni
Houdende in de rechter hand een letterrol,
alwaer op géfchreven ftaet V É Η S ο l ij,
dat is : Wid dm Menfch, die e&m iSt - -
De |
-ocr page 372-
|
Ommegangh. C
De Oaimegangh is een Huys-gebruyck
onder vrienden en peribonen , ciie malkan-
deren kennen, en om eerlijcke cn vrolijcke
ooriaken beminnen : En daerom feghtmeii
datter geen aengenaemer noch getieughlijc-
ker dingh in 't leven van den Menfch is , als
een foetc ommegangh. Seecker wijs Man
ièyr ; -Df ommegang is een Brocdsrfchap der Mm~
fchcn, en een l;efiijcJ<e tfamenkpiit'mge, yoaei door de ge-
moederen onderlinge "worden vercpikkt.
Hy wort een Man en geen Vrouwe afge-
beek, om dat niet alleen de Ommegangh
den Mannen beter als den Vrouwen part,
inaer om dat het Griex woord homum daer
toe infonderheyt van verfcheyden geleer-
den genomen wordt : En daerom kander
geen recht Man wefen fonder ommegangh,
want wie onder't Volck niet heeft verkeert,
die heeft eervaerentheyt noch oordeel, jae
rnen lèght, dat hy fonder verftand is. Der-
halven feyt i^rijloteles , dat de Menfch die alken
leeft, meer als een Menfch moet vjn, of't moet een beefi
"wefen. longh wort hy geniaelt, om dat ^ri-
fhteles ièght dat de longelingen grooter lief-
hebbers Van de vrienden en van't geièlichap
zijn, als wel eenigh ander Ouder,en derhal-
yen foecken zy gaern by een ander te zijn,
niet eens op haer voordeel of profijt letten-
de, denckende dat haere vrienden oock van
diefelve aert en natuyre zijn.
Lachende ea vrolijck, en in 't groen is hy
afgeichildert, om datmen indekruyden,
boomen, weyden en bergen niet vrolijckers
noch aengénaemèrs voor't gefichte kan iien
als defe verwe, dievvelcke oock door haere
lieflijckheyt en fchoonheyt,alles doet bewe-
gen, jae totte Vogeltjens toe, die daer door
ïiaere llingerigè keeltjes op't liefiijxt en vro-
lijxt doen klincken : Maer de Ommegangh
doet noch, met ineerder genegentheyt, de
gemoederen van andere, totte vrolijckheyt
opwecken : betaemende 't ielve een eerlijck
én deughdigh gebruyck. In defe beteycke-
nilfe h^ben wy hem de I.auwerkrans gege-
ven , om dat wy de eerlijcke en deughdlijc-
ke Ommegangh hebben willen vertoonen,
de lafterlijcke en Ichandige ter fijden ftellen-
de, als die gcene, die men met alle naerftig-
lieyt moet haeten, vliedende dieièlve als
•vcrvloecklijck en verderflijck : En daerom
isghti^rifloteks in Zijne Oeconomie of Huys-
beitieringe; Een yvijs Mmt moet me: over al yerm |
0nve8sat10ne,
i(eereti. En Seneca feght : Ghy fult met die Vrt '/^'
ren, die u fuilen beter maeeken.
De tacken van de Mirten en GranaewP'
pels , die' alle beyde bloeyen , en met
ichoone fwieren onder malkanderen gcllii'*'
gert zijn, bedieden dat onder den Omm^'
gangh , de eenigheyt en waere vriendfchap
ièer wel pail:,en clatie van beyde lijden eenef
goeden reuck van fich bchooren te gevcü,
en leeren onderlinge van deie planten, g®'
lijck Pierini verhaelt, malkanderen alibo be'
minnen , dat, al llaen deie Wortelen, oocl^
verre van malkanderen , foo fullen zy fieli
nae den anderen voegen, en malkander om'
helièn ; tot beichaemtheyt van die geene»
die den Ommegangh vlieden. Defelbude'
men mogen ieggen , datie zijn van de vef'
keerde Natuyre van den Philoiboph Timo»,
diewelcke ièer vermaert was,door den haet,
die hy een yder Menich toedroegh,doch hy
hadde eenen vriend ^^emantm, àie van die'
felve aert en Natuyre was : En als zy beyde,
op leeckere tijd , aen eenen taefel, die wei
opgedifcht was , ftonden, feyde -S^^emantus,
d.it dit een fchoon Gafimael ivrfi , want zy WaereO
maer met haer twee, waer op Tmon ant-
WOOrde, dat het noch fchoondir fonde Tcefen, indien hy
daer niet Jegentvoordigh "waere.
De ronge,die boven dele piante ftaer, hc
diet, dat'de Natuyre aen den Menich dé
Ipraecke heeft gegeven, niet daerom,dat hy
met fich ielve lal Ipreken , maer om andere
daer mede te dienen , en de genegentheden
van ons gemoed uyt te drucken : doof
welck middel de Menfchen gebracht wor-
den , om malkander te beminnen en fich in
vriendichap te verbinden.
Dat hy een weynigh geboogen ftaet, en
I been wat achter uyt fteeckt, als of hy eer-
biedigheyt wilde aen iemant betoonen ,
mede met den open arm, gelijck boven ge'
leyt is, bediet, dar by den Ommegangh be-
taemen geichicktheyt van hoflijcke zeeden,
goede manieren, goeddadigheyt en beleeft-
heyt, om met alle eerbiedigheyt die geene
te omarmen en te ontfangen, die eéne op-
rechte en deughdlijcke Ommegangh waer-
digh zijn. . ,
De fpreuck Veh S ο li , diehy mde
rechter hand heeft, is genomen uyte fpreuc-
ken Sa/omonis, alwaer hy Wee uytroept, aen
die alicene is: En daerom behooren wy κιεε
groote |
-ocr page 373-
kenen , drucken de Onbefchaemtheyt uyt
gelijck ^riftoteks verhaalt.
Dertel en brootdroncken iflè gekleet,uyï
het verlangen datfe heeft,van hare wercken
tot fchaed en fchande van haere eygen cere
aen te leggen.
■j-^ , ^ Van gelijcken ontdecktiè de verborgene
tn Vrouwe in licht groen gekleet, doch deelen des lichaems,ora dar de onbefchàem-
^gcrcheurt en onthult, boven op-t hoofd de de eere niet acht, fulx dat andere liiyden
alle een witjen of fchoenlapper hebben,on- die moeten onderllutten en de hand bieden,
pr de rechter voet falie een Paffer met een
'tiiael hebben, en mette llincker falfe haer
De Aep bediet de Onbefchaemtheyt, om
dat hy de deelen diemen behoort verbor-
gen te houden,door een natuyrlijcke inllor-
tinge, ontdeckt, qn yder, fonder eenige om-
fichtigheyt, vertoont.
Ingratitudine. oìιda^lciφaerheyt.
"C En Vrouwe in roeft-vervi'e gekleet, die
een fteylte draeyen en bewegen.
. Onbedacbtheyt is niet anders als een ge-
"■"eck van oordeel, in die geene die oncier
_^ericheyden dingen niet recht oordeelt,
"· geene hy nochtans behoorde te doen met
^en goede en oprechte bepaelin ge.
.Daerom wordt defe beeldniife met een ______________^ _ ,
!^'itjen,of puyfte-bijter op 't hoofd gemaelt, X-.een Slange in den ichoót hout, als of zy
''Attende lich felve onbedachtlijck in den dienièlven liefkoofde. Op 't hoofd falie de
Qood, vliegende rontom de kaerife, ter tijd kop van een Nijlpeerd hebben,en t overige
«ch diefelve verbranden. deel van des Paerds huyd , fai haer tot een
, In licht groen is zygekleedt, want de Mantel dienen jgclijckO)'i«c/l^i)//i'verhaelr.
?''acht, die in den Menfche bekent wort, is
om die dingen te leeren en te vat-
^en , gelijckfe zijn, ten zy die door kranck-
^'^yr, floffigheyt of andere ongefteltheyt,
^erfwackt wort. En het liniael en de Palfer
^tider haere voet, is niet anders dan dat de
■^eeden en het Oordeel van den Menfche
onderdruckt en met voeten getreden wort,
te Weten,door de kracht van haer eygen ge-
tiegentheyt, dieweicke heerfchendè, leyt
haer tot onbedachte en onverftandelijcke
dingen, gelijck mede dcor den voet, die op
de fteylte ftaet, wort uytgedruckt.
Sfacciati gine. OnhefehaeiHtheyt,
tEn Vrouwe met opgefpalckte oogen,
j een groot voorhoofd en roode winck-
brauwén,zijnde dertelijck gekleet,lichtende
J^aeren rock op met beyde handen, onidec-
kende haere knyen enbloote dyen : ter fij-
nen haer ftaet een Aep die haer onbe-
Ichaemde leeden laet fien.
Onbefchaemtheydt is een fchandeli)ck
^erck, regelrecht ftrijdende regens de be-
{chaemtheyt, die door haere fnoode werc-
«nge den Menfche fchande aenbrenght,
Haere oogen mette bovengefeyde teyc-
Ingra titubine. Ondanckhaerheyt.
E En oude Vrouwe, dieweicke twee klau-
wen van een Hippotamiu of Nijl-peerd in
de hand heeft, om te vertoonen hoe ver-
foeylijck de Ondanckhaerheyt is. By Orus
apollo leeftnien , dat de Oude een klauwe
van dit Paerd gebruyckten,waer van de ree-
den inde Beeldeniflè van de Godloosheyt
verhaelt is. Oock wierde de Ondanckhaer-
heyt door ^Ü<ton afgebeelt, dieweicke van
zijne eygene Honden vericheurt is. Waer
uyt dit ipreeckwoord by Theocritum is heer-
gekomen ; yied honden op, datfe u mogen verf inden,
Ondanckhaerheyt,
E En Vi'ouwe met klimop verciert-, heb-
bende in d'eene hand twee Adderflan-
gen, een Manneken, en een Wijf ken, waef
van her Manneken zijn hoofd in des Wijf-
Hens mond houd,
Ondanckhaerheyt is een eygen quaedwil-
ligheyt in een vuyl en veracht gemoed, die
den Menich ondanckbaer maeckt wegen de
weldaeden tot God en zijnen naeften, ver-
getende altijd de tegenwoordige weldaed,
%% en
Onbedachtfaemheyt. Onhefchaemhqt. OndMckhaerheyt^t^z. 1
ifoote overweginge ons ibecken te verec-
^'gen, feggende mee David in den c χ χ χ 111
i lalin : Hoe [oet en iieflijck is 't als Broeders ccndmch-
'^.fiemen-ivoomn.
inc onsin erati one.
Onhedac htfacmheyt.
-ocr page 374-
Onàerw^finge i InfieUtnge, txxLeertnge, &c.
en met onmaetige genegentheyt, naer het
toekomende janckende.
De khmof draeght de beteyckenis van de
ondanckbaerheyt,vermits dieielve piante of
fpruyte, den muyre,waer tegens zy opklimt
en waft, op 't left, tot een vergeldinge van
danckbaerhey t, verteert, en van een rijt, en
doetie alibo ter aerden vallen. Dit iëlve wil
oock de ^dclerflange uytbeelden,vermits die-
felve door de vermaecklijckheit die zy heeft
genooten van haer medegefel, tot vergel-
dinge van de Minne-plichten, veeltijts zijn
hoofd in haer mond neemt, dat afbijt, en
hem alfoo doodet. Tot dien eynde verhaelt
^ntonim Cataldm daer van dit gedichtj'twelck
wy hier by voegen,tot vernoeginge des Le-
fers :
o Hcrbergh van de fond en doolingh of gekomen,
Ghy jlelt tl tegens God, Natuyr, en al de Vroomen,
Ghy kancker, peβ en dood, ellendigh en henovwt.
Een dochter van de Hel, Aleito toevertnuyvt :
Oer Vroomen vyandin, die vaerdigh χίμ iontfangen,
Maer ^rihbigh,hoos en •wreck,om yder't χήη ie langen,
- OÌC pali op eed noch eer, noch ^veldxed u gefchiet.
Op yriaidfchap noch belojt, in't aldermmjle niet.
Een Wolf, Grijfoenen Gier,Harpy in deed en:oogen, ;
yiin "iVder de tromv en deughd, is al te yerr' ontvlogen,
G'nyfchuym , ghy heff'en dreck , ^y fchandvleck^
gantfch veracht.
Met Gierichtytgehaerà,een l^nd van eender dracht.
Wegh ! vegh uyt mijn gedacht ! ghy Vodde vol van
jmcrten,
Ick^kengeen meerder quaed, als u vervloeckteparten.
van alle dingen.Welcke dingen,'r zy dat gh^
dieielve wilt paflèn totte onderwijiinge,
totte gelijcklieyt, foo fullen die daer mede
ieer wel over een komen en tot ons voorfte»
dienen.
|
InsTITUTIONE. Onderwijfinge,.
Infiellinge,
E En Yrouwe die mette rechter hand een
korf ken houd,alwaer van binnen eenige
S walawen leggen. Daer zijn eenige, die by
de Oude hebben waergenomen,dat een korf
metS waluwen voor de onderwijiinge is ge-
nomen geweeft, nemende daer uyt haer be-
wijs, van de weldaeden die van Ofiris en Ceres
aen de Menfchen waeren gegeven : om dat
wy van haer hadden ontfangen de wecren
om wel te leven, en deonderwijfingen om
't land wel te bouwen. Waer over cle Poë-
ten Ceres de Wetgeeffter naemden : en by
Diodorum leeftmen dat in de Egyptiiche brie-
ven , Ofris geheeten en gehouden wierde
voor ppiitr den rechtvaerdigen Vaeder,
Leydfman en Raedsheer of Overlegger |
E En Man van een deftigh en eerwaerdigh
opiicht, met een langh kleed en vol van
grootmoedige ftaetigheyt , hebbende een
fpiegel in de hand, waerom gefchreven is :
Inf^ice, cautHi erti, dat is , fieter in , en ghy fult "iiiijs
•werden.
De Onderwijfinge is een oefninge , die
men doet om deughdlijcke en prijflijcke
hoedaenigheden te verkrijgen , 't zy door
middel van de levende flemme of door de
ichriften , en daerom is hy ftaetigh van op-
ficht gemaeckt : want de eedele gemoede-
ren buygen fich lichtlijck onder'de moey-
lijckhedèn , die haer totte deughd leyden.
Het lange en uytgeftreckte kleed vertoont,
dat aen een fchoone p^efchicktheyt een ge-
ftadige oefninge vereifcht wort: En de fpie-
gel geeft te verftaen, dar alle onfe wercken
dienen |
-ocr page 375-
Onderhoudingen Bervaerwge, Ofteeré» Schande, Sic, 363
dienen overwogen,en gepaft re worden nac ayren, en in de flincker eenige boffen druy-
^e handelinge van andere Iuyden,die in die- ven, druckende Melgk uyt haere borften.
ielvefaecke.in 't gemeen,worden geprefen j
gelijck de fpreucke boven verklaerr. Infamia. Oncere, Schande.
E En leelijcke en befcheurde Vrouwe,hou-
dénde de handen deen regens den ande-
reh , hebbende de twee miàdelfte Vingers
van beyde handen recht uyt geftreckt,en dc
andere in de hand gebogen.
Lelijck en beroyt ilTe gemaelt, om dat
defe Lafteringe in der daed en waerheyt le-
lijck is, voerende baer tot armoede, maec-
kende haer lelijck, jae tot een bedelaerfter ;
gelijck Plaatm ièght in zijn Pn/a , ^Ihoe-wel ο
f^aeder onfefaecken flecht en fiber jlaen , foois't noch-
tans heli ycel te leven : maer als de armoede met oneere
enfchande is vermen^ht , dan valt diefelve fwaerder en
lafiiger. De middelfte opgefteken Vinger was
by de Oude een Hieroglyphifch beeld van
de Schande, gelijck mede by die yan ^Jthencn
en veele oude Philofophen.
Infamia. Oneere, Schande.
E En lelijcke Vrouwe met fwarte vleugels
aen de fchouderen, en bedeckt met vec-
ren van het Vogelken ^rdhlm tot den gor-
del toe, en van den gordel om leegh falie
gekleet zijn met een dwers rock van geel,
en geboort met koper-roefte ver we , doch
ge'icheurt,houdende op haeren arm het Vo-
gelken Λ»,
Schande , is een fnood voornemen , van
een Menich van quaed leven. Daerom ichil-
dert men haer met fwarte vleugels af, om
dat haer vlucht is van een ongeluckigh en
ellendigh gerucht. De pluymen van dien-
lelven Vogel, betoonen dat de oneere mee-
rendeels voortkomt,door onbeftandigheyt :
want dieiêlve Vogel is een teycken van Sot-
heyt, gelijckmen fiet, dat zy de alderonbe-
fiandighfte is : daeromme raed aen
eenen cÀrdhliis, dat hy van 't een tot het an-
der werck iiil gaen, fonder eenigh deugdigh
werck te doen. De geele en koper-roeftige
verwé, wort in 't gemeen voor bedrogh en
voor oneere genomen : En de Vogel lUs, als
zijnde de vuylfte van allen, wort voor de
Schande,en in gelijckcmeeninge,gebruyckt.
En gelijck het gefcheurde kleed den Men-
fche by 't Volck onreert, alfoo nemen oock
Ζ ζ 2 de
E En Vrouw in 't goud gekleet, met een
. krans van Olijven op 't hoofd,houdende
ïnde rechter hand een bondel met Rijs of
Ceers, en in de flincker een goude circkel.
Het goud en de Olijve bedieden de be-
"Oudinge ; d'Olijf om datfe 't lichaem van
^Ue bederfniflè bewaért, en 'tgoud, om dat
^ec alderlanrfift duyrt van alle metallen.
Door de Rijs of Geers wordt vertoont,
^at dacr door de Steeden en Volckeren
borden onderhouden.
Door de circkel, alfo diefelve noch einde
"Och begin en heeft, kan men bequaemlijck
behoudeniflè en geduyrigheyt van alle
dingen afbeelden.
Sostanza. Onderhoudinge.
ï? En Vrouw in 't goud gekleet, houdende
■^in haer rechterhand een deel kopren-
-ocr page 376-
|
Infamia. Oneere, Sthamle.
E En naeckte Vróuwe, die over 't gantlche
lichaem melaetsis , inecfwarte vleugels,
en uytgefpreyde hayren , als of zy een hoe-
ren wiide blaefen,hebbende op 't voorhoofd
het woord ΤκΓ/>ί· of 5i:fc««i!/^/)gefchreven,ont-
deckende met d'ecne hand de eene fj'de des
lichaems.
' De Melaetfchcyt was in 't Ónde Tefta-
ment een afbeeldfel van de Sonde,diewelc-
ke inionderheydt de Schande en Oneere
voortbrenghr.
Het blaèiende Hooren verroont,dar hàer
geluyt ongeluckigh is by den Menfchen , als
wefendc feer leelijck en leer onaerdigh.
De fpreuck voor 't voorhoofd. Turpe,
druckt uyt, dar de Oneere beter van alle
Man geilen wort, diemen voor 't hoofd als
op den rugge draeght, daerom ontdecktfe
haer fijde vrywilligh, laetende den toom los
aen de gebreken,ionder datiè fiet of denckt
aen de Ichadelijcke uytvalien van haere ey-
gen eere en achtbaerheyt.
Licenza. Ongebomlenheyt,
E En naeckte Vrouwe die onthult is, met-
ren mond open, en een Wijngaert-ranck
om 't hoofd.
Ongebonden worden die Menichen ge-
naemt,die dacr meer doen als haer ftaet wel
betaemt, jae draegen noch roem by haer
felve , daer zy nochtans dingen doen , die
voor een ander, van gelijcke ftaet, lafterlijck
zijn. En om dat deie ongebondenheyt oock
kan wefen in 't fpreecken,daerom is zy met-
ten mond open gemaeckt. En om datiè
oock wel fchijnt'die vryheyt over haer te
nemen , dat zy die deelen ontdeckt, die wy
door een natuyrlijcke inftortinge , verber-
gen , daerom wortfe oock naeckt vertoont,
in de reil van d'andere dingen neemtfe vry-
heyt , om veele te doen, dat haer niet be-
taemt, en dit is door de Wijngaert-ranck
uytgedruckt,diewelckè haere vruchten toe-
rsyckende, veele dingen te wege brenght. |
die ongebonden en fchandigh zijn. En gC'
lijck eie hoofdhayren, ontbonden zijnde,
vrywilligh in 't wilde fwayen , waar haer de
Wind fa drij ven , alfoo drij ven oock de ge*
dachten en handelingen der ongebondens
Menichen, van felf hèrwaerts en derwaerts·
Infortunio. Ongcluc/^, Ramp.
E En Man met een doncker taneyte kleet,
daer op veele verwoefte en vervalle"
huyrengemaek,de fijden totte knyen, mette
armen, beenen en voeten naeckt, fonder iets
op 't hoofd te hebben, in de rechter hand
ial hy een Overvloets hooren houden, dat
leedigh is ei5 nae de aerde gekeert, in de
ilincker hand fai hy een Raeve hebben.
Ongeluck , gelijck i^r'^oteks getuyght, ψ
een tegenilrijdige uytval van't goed en vani
genoegen : En wat d e Raeve belanght, niet
om dat hy een Vogel is van quaed voor-
lpootk,maer om dat hy van de Poëten daef
voor geviert wort, fbo kan hy ons dienen
tot een teyken van ongeluck en rampj even
gelijck als dickwijls een droeve waerfchow-
winge, een vooriègginge is, van een grooter
(^uaèd , dat boven den hoofde hanght : En
ioo moetmen gelooven, dat de ongeluckige
uytvalien en verwoeiüngen, door de Goa-
lijcke toelatingen, geichieden : gelijck oock ·
de Oude Waerieggers geloofden, dat haere
wicchelrye een kenteyckep was van den
wille van fupiter. Hier door fullen wy ver-
maent zijn, om ons af te keeren van.de iho-
de wercken , en de vailigheyt der Deughd
volgen , door de welcke de gramichap Go-
des wort verfoent, en de ongeluckeri op-
houden.
Infelicità. OngdmkfaligheyT.
E En bleecke en magere Vrouwe, mette
borft naeckt, en lange uy tgedrooghde
Mammen, houdende in den arm een mager
kindeken , toonende bedroeft te zijn, om
dat zy 't niet kan voeden door gebreck van
Melck. Hebbende aen de rechter arm- gee-
ne hand, zijnde foodanigh datmen met haer
groote deernis moet hebben , wefende haer
kleed op veele plaetfen geicheurt.
Dit bovengefeyde venoont het gebreck,
foo wel van de goederen der Fortuyne , als
van de Natuyre,van welcke beyde oniè ruft
cn vcrnoeginge heerkomt.
D I-
3 é4 Oneere, Schàftde, Ofigehondenh^. Ongtluch, ramp, 8cc.
de ondeughàen het goct vertrouwen,by alle
verftandige , wegh, en maken den Menfché
by God walgelijck, by vvien de goede naein
infonderheyt wort onderftut. |
-ocr page 377-
|
Onderfcheytva
Distinttione del Bene & del
"1a l e, Onderfcheyt vait goed en quacd.
C En Vrouwe van bedaeghd Ouder , mee
^sen ftaetigh kleed, houdende inec haer
échter hand een Sifte, cn in de flincker een
Met aeniïenlijcke kleederen en van be-
^^eghd Ouder iflè gemaelr , om dat dees
^uder bequainer en yafter is , om 't goed
^an'c quaed,door de reeden,te onderichey-
, als wel de hoogè Ouderdom en de
■''^nckheyt d.oet,weiende.in d cene een over-
'^olligheyt van brandende begeerlijckheyt
quellinsie, en in d'ander een fuffinge in 't
Verstand.
De Seve of Sifte is een wercktuygh , om
^ goed van t quaed te ondericheyden, waer
^an Paradim dit teycken met dit opfchrift
gebruyckt
, Ecquis difccnit utrumquc ? A Is of hy
^\'ilde léggen : Wie is hy die "t goed van 't
3üaed otidericheyr? het kaf uyt het kooreii,
^ct nutte uyt het verachte, gelijck de Sifte ?
^aer ditiêlve doen de quaede Menfchen
''iet, diewelcke,fonder datfe de Sifte van de
^eeden gebruycken , alle dingen te gelijck
Onder een ander werpen. En daeroin iïclt
^ierlui de Sifte voor een beeld van een Man
i^'c voltaaeckt is in wijsheyd. Want een Sot
niet bequaem , om 't goed van 't quaed te
önderfcheydcn, noch hy kan degeheymnif·
'èn van de natuyre niet onderfoecken. Waer
®ver dit fpreeckwoord by Galcmm geleien
^Ort, StuliiadCribrum , datis , ghySottciigaet
Sifte.
De Egyptifche Priefters, om met een
'^loecke raedinge de voorl^gingen te be-
grijpen , plachten een Seeve te gebruycken :
'^aer uyt dit ipreeckwoord is gekomen,
^rihro dhimre, dat is, door di Sifte te yoorfeggen.
De Egge, die zy om hoogh op der hand
"Oud, heeft diefelve eygenfchap, wantfoo-
^aenigen wercktuygh gebruycktmen op 't
^and , om de Velden re iiiyveren van alle
^chadelijckekruyden,en om de ftoppelen en
doornen uyt de Weyden te roeyen. Nu ge-
Jiickmen in de l.andbouvverie mette Egge
onkruyd uyte Landen wegh neemt,en te
Selijck met het felve het goede hoy en an-
«'■ere nutte dingen opeenen hoop vergadert,
alfoo behoort^oock een Man mette Egge.
•^es Verftands, her goede van 'r quaede te |
Ongehoorfaemhep, 365·
ondericheyden,en oock daer mede her goe-
de op een hoop re brengen : Anderiins ibd
hy daer in traegh of achtloos geweeft is, ikl
hy 't fich beklagen. Waer over men geltae-
digh in gedachtnis moet honden 'tgeene
Firgilm feyc : Indien ghy niet altijd het kruyd uyt het
cnk^uyd wied , mch de Vogelen daer uyt jatgkt, deer 't
roepen , en druek} de fchoiltcwe des VekL· door u feyp/n,
en God om regen bid , ghy Juk te vergeefs fiea , dai een
ander met groote hoapen is gefegent, tn ghy fait, door <k»
hanger,moeten eyekêleneeten. Ditkonnenwy, ze-
delijcker wijiè, op den Meniche paflen, die-
welcke , foo hy niet al het onkruyd van de
fnoode begeerlijckheden en hertztochren
uytrocyt, en met de Harcke of Egge des
oordeels , het goed uyt het quaed weet te
onderfcheyden, noch met een gedruys, het
gevogelte van vleyers , koppelaers , panlic-
cers en ander quaed gefptiys van hem wegh
jaeght, noch mette feyffen des arbeyts niet
onàerdruckt de fchaduv/e van. de leedig-
heyt, noch mette gebeden tot God gaer,foo
fai hy met droef heyt den zegen fieii van an-
dere kiyden,en hy lal lich felve moeten voe-
den met eyckelen, eenkoit der Swijnen,rubc
dat hy fai blijven vuyl, walgelijck , onwe-
tende , veracht en verflooten , gelijck een
Vereken.
I ν u βi d ie ν ζ a. Ongehoorfaemheyt,
E En Vrouwe in 't root gekleet, hebbende
een toom of teugel onder de voeten, met
een hullel op 't hoofd van Pauwe-veeren,
houdende de rechter hand om hoogh, om
de vaftigheyt van haer voornemen uyt te
drucken,op'der aerde leyt een Adderilange,
druckende het eene oor op der aerde , "en
het ander oor decktfe met haere fteert.
Ongehooriàemheyt is anders niet als een
vrywillige overtreedinge van de Goddeiijc-
ke en Men ichlijcke wetten.
Het roode kleed en deopgehevene hand
paffen wel op de hartneckig leyt, diewelcke
een oorikecke is van de ongehoorfaemheyt.
_De toom en breydel vertoonen, dat de
Liefde van de eygen paiTie of.fucht den
Mcnfche vervoert totte vrywillige verach-
tinge van de wetten en geboden, die wy om
derGerechtigheyts wille fchuldigh zijn te
gehoorfaemen,die daerom oock by gelijck-
nifle genoemt worden, den teugel of breydel van
de p'oli/^roi,
Ζ Ζ 3 Het |
-ocr page 378-
|
Het hoofd is gecierr vol Pauwe-Veeren,
want de ongelioorfaemheydr ipruyt uyt
grootdunckentheyt en hovaerdie.
De Adderflange wort voor de ongehoor-
faemheydt genomen , want zy flopt haere
ooren , om dat zy niet foude hooren noch
den berweerdergehoor(amen,dieuyr kracht
van fijne betooveringe haer ibude roepen,
gelijck David in den l ν 11 i Pfalm feyt :
Hder -ivocden is ah ha "woeden eender Slange, als een do-
Vi ladder, die haere ooren toeflopt, dat Ky met hooren dt
flemme 'des ToMtnaers , des be/tveerders, die iïp'tgh be-
'fweeren km,
Ingiustitia. Ongerechtigheyt,
Onrechtvcmligheyt.
E En lelijcke Vrouwe in 't wit gekleet en
met bloed befprenght , hebbende een
Tuliband om 't hoofd als de Turcken drae-
gen , houdende in d'eene hand een groote
goude fchael, waer op zy haer oogeii flaet,
hebbende in de rechter hand een Zabel, en
voor haere voeten ley t een gebroken weeg-
Ichael.
Zy wort lelijck gemaelt, omdatmende
Ongerechtigheyt, waer uyt alle de gemeene
onheylen der Volcken en der Burgerlijcke
Oorlogen heerkomen, behoort feer lelijck
te achten.
De Zabel druckt uyt het kromme recht,
en het barbariich kleed de wreedheyt. Het
witte bevleckte bloedige kleed, bediet, dat
de fuyverheyt van 't recht is bedorven,totte
welcke omkopinge de goude fchaele wort
geftelt, waer op zy haere oogen, dat is,hae-
ren wille, en de gedachten van den onrecht-
veerdigen Rechter, uyt loutere gierigheyt,
heeft geveftight : Want zy niet konnende
de waeghfchaele van de reeden ophouden,
foo vervalt dielelve j daerom wort die met
voeten getreden,als een faecke diemen wei-
nigh acht.
Ingiustitia. Ongerechtigheyt,
E En Vrouwe in 't wit gekleet, doch de
kleederen iêer gevlackt, houdende in de
rechter hand een fwaerd, en in de flincker
een Padde, op de aerde fullen eenige gebro-
ken wetten en taferelen leggen,als mede een
boeck , wefende aen 't rechter ooge blind,
houdende een Waeghfchaele onder haere
voeten. |
Het witte bevleckte kleed vertoont,
ter geen ander ongerechtigheyt is als vc
derfnis en befmettinge van de ziele,door η
verachtinge van de Wett, diewelcke van
quaeddoenders wort verfcheurt en vertj®'
den: en daerom wort zy mette gebrokt ^
tafelen der Wett, en mette fchaele, als g®'
ièyt is, afgemaelt.
De Ongerechtigheyt fiet alleen met haer
flincker oogh , want zy paft alleen op 't ge-
mack van 't lichaem, ter fijdenftellende die
dingen , die heerlijcker en volkomender
zijn, en die fich uytftrecken totte goederen
der ziele, diewelcke in der daed het rechter
ooge is,en het befte gefichte van den gehee-
len Menfch.
De Padde is een beeld van gierigheyt,om
redenen die elders gefeyt zijn, leerende dat
de ongerechtigheyt haere ooriprongh ge-
veftight heeft,op het voordeel, de begeerte
en het aerdiche gemack , en derhalven ifle
niet een gebreck alleene, en in 't befonder
een deel van 't gebreck,maer 't is een quaed-
aerdigheyt, waer in alle fchelmeryen zijn
begrepen, en waer in fich alle boosheden en
gebreken verfamelen en ophoopen.
Ini-
366 Ongerechtigheyt,Onrechiveerdìgheyt. Ingiustitia.
dar- |
J
-ocr page 379-
Onnofelheyt oiSuyverheyt, &c. 3 6η
Het Lammeken bediet Onnofelheyt,want
het heeft noch gedachten noch krachten
om iemant te mifdoen,noch iets om te wre-
ken dat hem mifdaen is, maer verdraeghc
alles geduldigh , fonder ftriblinge, het zy
datmen 't fcheert of dood : En dat nae de
Onnofelheyt l.Chri^ì, die zijnen Mond te-
gens zijnen icheerder niet op deede ; ge-
lijck de H. Schriftuyre getuyght, weiende
in hem het aldereedelfte beeld der Onno-
felheyt.
Innocenza. Onnofelheyt, of Suyverheyt.
E En Maeghdeken met. Palm gekroont,
ftaende als of het bey de handen, uyt een
becken,wilde waifchcn, waer by een Schaep
of Lammeken ial ftaen.
De Onnofelheydt of Suyverheydt in de
Menfchlijcke ziele, is als het klaere waeter,
, dat uyt een levendige ftroon:> af vlïetjejwen
dien aeniien , behoorter veefe totten naeme
van Suyverheyt : Want als de Oude wilden
Iweeren dat zy onfchuldigh waeren van ee-
nigh fchelmftuck of miffeclaet, foo plaghten
zy hare handen te waffchen voor het volck,
om door de waifchinge der handen en door
de fiiyverheyt des waeters , de fiiyverheyt
en reynigheyt des gemoeds te vertoonen.
En hier uyt komt het dat de Hieroglifhki twee
handen maelden die malkanderen wieffchen,
om hier door alicene de Onnofelheyt en
Suyverheyt uyt te beelden. S. Cypr'umiiver-
maent óns altijd onnofel te weien. Want
Chriflm noemtie zijn volck en kudde, ge-
bruyckende den naem van Schaepen, om
hier door te kennen te geven,dat de Onno-
felheyt en Chriftlijcke Suyverheyt, moet
onbetaft enongefchent bewaert worden.
De Palmkrans van S. z^rnhrofius, in die
plaetlê, daer hy ièyr, u-we gefìaltenìffe is aU een
Palmboom, is uytgeleyt voor de Onnofelheyt
en Suyverheyt,die ons van God isgefchonc-
ken : foo haeft, als vfy door den heyligen
Doop zijn wedergeboren.
Incostanza. Onflmtvafligheyt,
E En Vrouwe die haer eene voet op een
groote Kreeft fet, gelijkmen diefelve op
den Zodiac fchildert, wefendein licht blaeu
gekleet met een Maene in de hand.
De Kreeft is een Dier dat voorwaerts
en
Ongerechtìgheyt. Ongerufiheyt^
Ini q^u ι τ a. Ongerechtigheyt,
Ρ En Vrouwe wiens kleederen vol vier-
vlammen zijn, en die fnellijck vluchc.
^ywort op ter vlucht gemaelr, ona dat
j-T "^""g^ns feecker is , want on:i dat haer de
hadu altijd volght, Γοο vluchtfe en vreeft
,°or'tritflen vaneenftroo, datfchrickin
j^er baert, diewelcke fich ter vlucht berae-
ende, geduyrigh wort verteert. Zy is met
'^^vlammen bekleet,om dat de Ongerech-
j^heyt de fnoode zielen verbrant, even als
^^ vier het drooge hout doet.
Inquietudine. OngeruBheyt.
R En jonge Maeghd inweerfchijn geklcer,
houdende een papiere Meulentjen in de
'5nd, gelijck de kinderkens in de hand ple-
H®^ te hebben , die zy in den wind houden. ,
jPdanigh zijn oock de ongerufte Menfchen,
nimmermeer in een iaecke vaft ftaen, en
^'Sfom is zy oock in cangiant of weerlchijn
S^kleet.
Inouietudine di Animo.
Ongeruflheyt "van t gemoed,
E En droeve Vrouwe, die over einde ftaet,
houdende in de rechter hand een Hert,
^aeropeen uyrwerckof onruft ftaet, in de
Jl'ncker een Weerhaen of Vlagge, daer men
^«n Wind nae kent.
Mette onruft en Weerhaen boven't Hert,
^ortfe vertoont,om te bewijfen, dar,gelijck
Vlagge en de onruft geftaedigh worden
•^evveeght, dat alfoo 't gemoed van een on-
■^üftigh perfoon, nimmermeer rufte of ver-
Pofinge heeft, als vindende altijd ftoffe om
"chtequellen.
Innocenza." Omofelheyt,
E En Maeghdeken in 't wit gekleet, heb-
bende op 't hoofd een bloemekrans,met
Lammeken onder den arm.
, Zy fai een Maeghdeken met een krans-
^^ngefchiklert worden,om dat het gemoed
de Onnofele ongequetft eafuyveris.
Oerhalven %tmen àat Onnofelheyt een
%ver en vry gemoed eens Menfchen is,dat
%i;iine handelingen fonder quetfinge van
^ijne Confcientie àoet en deiickt in alle op-
rechtigheyt des Geefts.
-ocr page 380-
|
ilert blijven,dat niet door haere (chendinge,
die in haere tongc geboren en gevoet wort,
wert befi-net, en door haere ontftantvaftig-
heyt verfpreyt, jae oock in al't geene zy
doen.
Defe llagh van Menfchen worden van
Chrifio beriijjt, doorde voordaet der geener,
die den hand aen den ploegh ilaen ènte
rugge iïen.
Het licht blaeii wort geftelt by gelijcknif·
iè van de baeren der Zee , diewelcke ieer
ontftantvaftigh zijn, en van tijd tot tijd ont-
fiellinge veroorfaecken.
De Maene is van gelijcken iêer verander-
lijck, voor lbo veele onfeoogen konnen be-
grijpen ; daerom feytmen dat de Sotten
veranderen als de Maene, die niet een uyr
op een felve maniere ftaet.Men kander oock
een Vleermuys by maecken, diewelcke wif·
peltuyrigh cn dom zijnde, vlieght nu van
deen dan van dandetfijde j gelijck Bij/ì/iia
icyr.
Ρ E R tu R B a τ i ο NE. Onipeltheyt,
Vcrjloornu.
E En Vrouwe van verfcheyden verwen ge-
kleet, met een Blaesbalck in de hand.
De ontfteltheyt komt in "t leven van den
Menfch uyt de verwarringe van de cerile
hoedaenigheeden van de ziele, zy komt me-
tle uyte verwarringe van de finnen, van de
Overheeren,en van 't Volck, fiilx dat de oo-
ordninge gekent en verooriaekt wort, door
de verwarde ordre van de beroerte, wefende
<ie beroerte niet anders, als een oneenigheyt
en ongelijckheyt. Soo Ipruyt dan de be-
roerte uyt ongelijckheyt, 't welck door de
Blaesbalck wdrt uytgedruckt, die door te
overvloedigen wina,ae hette van 't vier op-
blaeft en krachtiger ontfteeckt. En waer
peen tegenftrijdige bewegingen zijn , daer
kan oock geen ontfteltheyt wefen. En daer-
om vertoonen de mengingen der verwen
de verwarringen vai) de finnen of hertz-
tochten. |
Circkel.
De vleugels bedieden de opheffinge va"
der aerde, dieniet als fterflijcke en aerdfcliö
dingen by haer houd. _ ^^
De guide Circkel vertoont d onilerflijc*^'
heyt, wefende het goud , uyt alle mctallei'>
het alderonvcrderflijckfte , en het rotioC
heeft geen inerck waer in het eyndight.
Immortalità. 0>furfijcJ{heyU
E En Vrouwe in 't goud eekleet, die il
haer hand de piante van den bloeyencico
Amarant fai houden , bediedende d'Ofl'
fterffijckheyt, hebbende in de flincker een
Phanix,
De reeden van den Lauv^er is aireede gs'
feyt, en d'Amarant bediet de Onfterflijck'
heyt, om dar zy haer verwe nimmermeer
verandert, noch nimmermeer vervuylt noch
verderft.
De Phosnix, om wederom een ander uyt
haer aifche te doen voortkomen, verbrand
zy haer alle tijd, gelijck 't gemeen ièggen is·
En dit is een teycken van dieièlve Onfteri·*
lijckheyt, die een eeuwigheyt is, ten aenlien
van de rijd,die toekomende is.
Astinenza. Onthoudinge van jpijjc,
E En Vrouwe die mette rechter hand defl
mond toelluyt, en mette andere hani
vertoontie eenighc leckcre fpijie, mette
ipreuck : Non utor ne ahutar, dat is, Ici^gebruyckji
niet, om dat kkfe met foude mishruyckcn.
Om te vertoonen dat het eeten van lec-
kere dingen den Menfch lichtlijck en dick-
wijls doe't vervallen in eenige fonde, gelijck
daer en tegcn,als men fich daer van af ioud,
foo wort iet gemoed veel bequaemer tottc
overweginge, en 't lichaem wort oock veel
vaerdigertot deughdlijcke wercken. Daer-
om feghtmen dat de Onthoudinge een wel-
geftelde matigheyt is van de ijjijie, voor ibo
veele totte gefontheyt, nootdruftigheyt en
hoedanigheyt van den Perfoon noodigh is,
brengende aen 't gemoed verlichnnge, aen
'tVerftand wackerbeyt, aen de Memorie
vaftig-
508 Ontflelthiyt. Onflerflijckheyt, Omhoudmgevanjpijfi,^^c.
en achtervvaerts gaet, met een gelijcke ma- Immortalità. Or,fierfijckheyt.
niere, gelijck die geene doen die lol berae- /-.
d.igh zijn, nu de fpieglingen.dan de wercken "C En Vrouwe met vleugels aen de icho»
prijiènde , nu krijgh dan vreede , nu de we- , en aen de recHter hand een guW
tenichap , dan de onwetentheyt, nu de om-
megangh der Menichen, dan de eeniaem- ■
heyt : ïulx dateer geen dingh magh ongela- |
-ocr page 381-
|
^ , - ---- ----------Al* I, X, W,
- Kennen geeft, wiens zedige Dichten wy
^aus hebben ge volght :
Nuttkht doch dees fobre jfijs,
Nae de algemecne Μψ :
Overvhct van en drancl{_,
Macckt den Menfch als dof en Itraftcl^:
Stiets gefoden en gehràen.
Doen den Macgh fdf everlaen,
't Soete "Wori in gal verleert.
En in flijm gediflilieert,
iyils m aen't hanelictteren gaet,
Sleec/(^menvatidendi/chop(lact,
En befwaert het lichaem [eer.
Doch met fonden noch veel meer : ■
't Heyligh deel God toigewijt,
Sulckjen gayiljch ter aerden Jmijt :
Maer wif fober is van mond,
Slaept geruSl en leeft gefont,
Continenza Militare. Alfoo
die te Romen in de Lijckheganghmflè van
Hertogli Alexand. van Ïmia, ver-
toont is.
E En Vrouwe met een Helm op t hoofd,
met een Rapier in de rechter hand, en
«et fpitiè om eegh in de fcheede , en de
fiincker arm recht uyt, de hand open, doch
een weynigh toegebogen.
Onthoudinge van yiaeie
Temkonil.
Ρ En ftaende bedaeghde Vrouwe,en llecht-
-^lijckgekleet, met een gordel om 't lijf,
«oudende in haere hand feer aerdighlijck
Armelijt^tjen.
Onthoudinge is een genegentheyt des ge-
•iioeds, die fich beweeght door de reeden,
te flrijden tegens de linnen, endejanc-
Kingen van de vleeichlijcke lullen te over-
^'innen. En daerom wordt zy ftaende ge-
^aeckt en van bedaeghd Ouder, als de al-
üervolmaecktfte : want alsdan doetmen al-
'cs met oordeel, konnende oock met meer-
•ier dapperheit alle aenvallen,die haer Ibude
Jiiogen overkomen,tegen ftaén. Het flechte
kleed en het gordel, bedieden de inbindin-
gen van de ongebreydelde luften. |
Het fuyvere en witte Armelijntjen ver-
toont, het oprechte beeld van reyoigheyt ea
niet ibude befoedelt werden, foo fai het iich
veel liever van de laegers laten vangen, die-
welcke om datfe dit Dierken te beter iòu-
den verftricken, foo belatten zy zijn hol
rontom met llijck,
ImmutatioNE. Omeranderlijci^eyl.
E En gewapende Vrouwe in 't weerichijn
gekleet, hebbende aen de llincker fijde
een Rapier, en met bey de handen fo fcheurt-
le een linnen Laecken.
Alfoo de kenniffe van dit beeld een langh
bedietfel vereyilchen fonde, foo Willen wy
't felve , ten meerendeel, ilellen aen de
fcherpfinnigheyt van de kloecke verftan-
den : doch fullen alleen icggen, datfe een
gewapende Vrouwe gefchildert wort,om te
feetoorien , dat de veranderinge die alle ge-
fchapene dingen onderworpen is, door haer
felve fterck is, en onder haer wapen-tuygh
bewaert wort,re weten onder de beweginge
der Hemelen, diewelcke zijnde van ver-
fcheyden ftoffe en van vafte materie, foo
zijnfe daer door oorlàecke van haere bewe-
ginge , daer nae van de hette , daer nae van
de voort-teelinge en van de bedervinge, die
al by beurten voortkomen , en dat nae de
leere van Ari^loteles, en diefelve worden oock
in defe maniere onderhouden.
Het linnen Laecken wort by de Poëten
hy't Fattm of Noodlot genomen, gevende
't ièlve aen de Pardon of Goddinnen van le-
ven en dood : Waer over de uytieggers van
Tlieocritui reeden geven , leggende, dat het
linnen in der aerden waft , en daer nae \vort
het in korter tijd bedorven : alfoo mogt
oock een Menich,die uyt dieièlve aerde ge-
boren is, door de noodwendigheyt der Na-
tuyre wederom tot aerde worden.
De handen die regens malkanderen het
linnen van een ander fcheuren, zijn de te-
genftrijdige hoedanigheden,die door kracht
van de beweginge des Hemels, de aerdfche
dingen verwoeilen en wederom vermeer-
deren. En wort de vermeerderinge te ken-
nen gegeven door het fcheuren van de twee
lappen linnen in verfcheyden deelen.
■¥■ * ¥
Ό^ Parca waeren drie Goddinnen,nae der
A aa Poecen
Onthoudmgevmquaedemrchen. Onvmnderlìjckheyt., 369
Vailigheyt, en aen t lichaem geibndheyt ; onthoudinge, oin dat het niet alleen, raaer
piijck fulx Horaim in zijn 2 Satyra in't 2 b. eens des daeghs eet, maer oock om dat het
teKennpn o-eofl· .iMonl· fSl^U^a., .......:__r____1__r___1_i_______1__r__ |
-ocr page 382-
|
Poijren veriieringe, waer van C/oio den fpin^
rock droe^h, en 'r vlas daer aen ftelde, zijn-
de het begin van des Menicheri geboorte.
'Lachefs yvas dc fpinfterjdiedebeleydingevari'
des Menfchen leven beftierde. En<^iiOpos
Icheerde den dract af, en brack des Men-
fchen leven in ftucken , als 'thaer geraeden
dachte.
Intkepjdita & Constanza.
OnVerfac^hthcyt.
E En frifch cn fterck longhman , in 't wit
en root gekleet, tooneiide zijne naeckte
armen, ftaende gereet pm den aenvai van
eenen Stier op te houden.
. Onveriaegtheyt is een reuckelopfe fterck-
heyt, die tegens de traegheit en blopdjgheit
. geftelt worc : En men noemt dit een pnver-
iaeght Man , die volgens ' de reeden niet
vreeft, daer.doeh een yropm en iiantvaftigli
Man gcvvpon is tc vreeien.
De naeckte armen betppnen,het vcrtrou·?
wen van eygen kracht, qui tegens den Stier
|ien te gaen, diewelcke getergh't zijnde, feer
>\'reed wort,. waer by d^n nppdi<>h is d^tr
jnen di^lelye tegen-ftae, alleen .door een
proeve van eeq reuekeloofe pf wanhppige
ilerckheyt,
imbgreettlone. Qiivolmaec/ithiyt.
E En Vrouwe in 't g?el gek!e;et, hpudende
in beyde handen eqi Vprffche, niet een
Beyr ter fijden , die met zijn tpnge zijne
jpngen vplinaeckt, ' "
De geele veryve vyprdt in veele onvol-
mapckte dingen,die nu beginnen te yergapn,
dapr den tij'd ontdeckt ; 'en hieroni wórtie
in defe beteycloiifle genoiiien.
Dp Kipkvpricheh in^elijjc, die van de
vuyligheit yoprtlcpmpn,zijn van Onis Sfollo,
v"por ae onvphnaecktheyt geftelt.
Het P.eyre-Ipngh is onyplinaeckt, yer-
inits het alleen een klpnip vleeich ichijnt te
weien , wannper het voor den dagh konit,
inaer 't krijght dppr de tonge ea geftaedige
iiaerlHgheyt zijn gedaante. Aldps wprden
bock; onfe vverclceh , 'die in't begin pnvol-
maeckt zijn, indiender maer de naérftigheyt
* niet ontbreeckt, door de nacrftigheyt van
een goed begin volinaeckt. |
Ignoranza. On-wekntheyt.
D'Onwetentheyt is by de Grieckcn door
een naeckt kindeken afgebeeld , dat op
een Eiel rijd mette oogen verbonden , heb-
bende een riet in de hand.
Een'naeckt kind wort hy gemaelt,oin dat
de Onwetende Hecht is en'van kinds vet-
ftand, naeckt van alle goed.
. Hy fit op een Eiel, om dat dit Dier, van
de reeden berooft zijnde, orileeriaem is, à^·
Onwetentheyt feer wel gelijckende.
De band'diede oogènbedeckt, bediet
dat hy geheel blind is van verftand, en weet
niet wat hy doen fai. Daerom ieyt Ifidom-
't Is een groote elkndigheyt niet te "weeten "Waer
heen "wil,
't Ried wort hem in de hand gegeven,oin
dat het een ydel en broos dingh is, feer wel
hier, op paffende , gplijck Pimus Viikrïanfi
feyt.
Ignoranz a, gelijck die a^kìam
beichrijft:,
Λγ/"·^·' Μοηβσ ? D/ί is Sphinx. ïf^ierom een
W jchoone Maeghcl,
Die onder als^ een Leeinv, en boven vkugels draeghd Ì
OnVctentheyt dit beeld heeft voor haer uytgele^n.
Om dat Ky 't quaede drijft uyt een drievoudigh Tvefcn,
Daer Kijn die Welluêï βοφ , dacr j^ijn die licht V0i>
gce9,
Daer zijnder vol γφι pracht,en flomper als een heeft.,
^aer een lechtfchdpen Man, 'dieyfijsheytfooghiV
drijven^
Die littn van 't -wreede Bier den Ovfnv/wjfr blijven.
Ignoranza. Qn-wetentheyt.
OOck wierde d'Oiiwetentheyt gefchil'
dert op de maniere van een naeckt kinci
op een Efel rijdende , dat pen doeck voor
zijn oogen , en een riet in de hand hadde ;
Om datfe hier door bedecktplijck \yilden tc
verftaen geven, dat d'Onwetende van flecht
en kinds verftand was , geheel naeckt, fon-
der eenigh manlijck vercieriel, beftiert vari
de finnen , die ièer grof zijn, niet anders als
een blinde Efel, eiiboven al los van herffe-
nen, gelijck het ried, dat hol is.
I G no-
370 Onverfaeghth^t. Onvolmmkhejt. Onwetemheyt,^c. |
i
-ocr page 383-
Omvetenthejh Onvrwhihderheyt 371
Ignoranza. 0,mctcntheyt, 't vvater Ikt voeren,waer vanV'cmìm in zijne
ESinne-beelden, van Ptero gewagh niaeckc :
En Vrouwe bol van aengefichr, blind en lì 'at « hkr vm't beàet ì βα- Phrixus να» de ne,
inifmaeckt , hebbende op't hoofd een Op eenc»guùlen Ram, begeeft fich mdc ^ee >
^rans van Maenekoppen, gaende bloots D'Oinvaentheyt, die dom, met grootferijkdom-.praelt, ;
"^ens, in een veld vol diftelen en doorens, Ooct dmgeno»bcfmt,daer ^y I^aerfchamlafbaeh.
dat buyccnsweegs.prachtigh met goud en
^edelfteenen geciert,ter lijden fai in de locht I g
ten Vleennuys vliegen.
Door defe tegenwoordige beeldeniffe,
j'^ort niet flechtlijck het niet weeten, afge-
beeld, maer oock het gebreck van de onwe-
tenheyt, 't weick veroorlaeckt wort, door
verachtinge van de wetenfchap der din-
gO, die den Menlch gehouden is te leeren.
aeroiii wortfe bloots beens geinaelt,als die
ïuiTchen diftels en doorens, vrywilhgh, buy-
fen den wegh.wàndert. Zy is fonder oogen
Reftelt, om dat de Onwetentheyt een ver-
baellheyt en verblindheyt van 't gemoed is,
^vaer door de Menich een groot gevoelen
^an fich lelve heeft, en gelooft dat iy,in alle
dingen,, die geene is, die hy niet is-, afvvijc-
kende in alle' fwaticheeden, waerin hem de
Onwetende in dit leven bevint,van het recht
gevoelen der deugd af, en dat door 't quade
begrip van 't veriland.
üaer wort een Vleermuys by geftelt, ge-
als andere.' Geiijck mede dit Dier, te onbe-
dacht , boven andere van ,^i|ns gelijcke, te
yierich mint ; gehjck PHn'm verhaeh.
Omruchtbaèrheyt.
EËn Vrouwe met c^i"'"»» gekroont in ge-
wickelt met het kruyd C//»»™,;, fittende
op een Muyleeiêl, houdende met de rechter,
liand te geiijck den toom en een willigen
tack, mette flincker een Ichael met wijn,
waerin is een Viich Triglia geheeten.
rhev
^■vort geleken , waerin de Vleermuys gefta-
digh verkeert.
Lelijck van aengeficht iffe gemaek, want'
ibo veel als de fchoonheyt der Wijsheyt in
de Meniche,uytblinckt,ibo veel te ilordiger,
lelijcker en onaengenaemer Ichijnt de Ön-
Vvetentheyt.
Het koftelijcke kleed is de fiandaert van
Onwetentheyt, om dat de Onwetende
fich feer, in 't fchoon opproncken, benaerfti--
?;en, mogelijck daerom , om datmen onder _
EEn Vrouwe als voren gekleet : Men ibu-
de hier noch konnen by voegen, dat het
kleed vol vifchfchubben befjeyt ware , die-
wekké "t rechte beeld van de Onwetentheyt
zijn. De reeden is, om dat de Vifch uyter
natuyre bot is, en geen begrijp heeft, uytgc-
nomen den Dolphìn, en eenige andere, die
voor een wonder worden veÀaelt. En ge-
lijck de fchubben feer lichtelijck van de Vif-
ichen worden afgeichrabt, alfo kan oock de
oefniuge van de könften , den Menfche het
deckfel van de Onwetentheyt afdoen.
Ig NORANZA. Omvetemheyt in olie dingeN.
De Oude Egyptenaers, om eene die in
alles Onwetende was, af temaelen,
maeckten een beeld met een Eefels kop, dat
nae de aerde lagh : Want de onwetende ver-
______________. , gv- heft zijn hoofd nimmermeer nae deSonne
lijckPimaifeyt, om dat deWijs'beytby het. derDeughd, zijnde in de Liefde zijns lelfs
Licht, en de Vleermuys by de DuyfterniiTc en in zijn eygen dingen, veel ongebondener
tlat ichoone kleed, de vuylé reuck van de. Geiijck de Vruchtbaerheyt een geluckfi-
Onwetentheyt der ziele, alderbeft kan be- licheyt is , die geneughte en blijdfchap aen-
graven.
De krans van Manekoppen, bediet de el-
'cndige flaep van "r onwetende gemoed.
Ignoranza. Omvetentheyt.
A£ria/«i maelt de Onwetenthey t af by
eene Vhrim, die op eenen gulden Ram,
•^oor zijne onwetentheyt,fich midden door
brengt, alfo is de onvruchtbaerhey t een on-
geluckfalicheyt,die moeylijckheyt en droef-
heyt aenbrengt, 't welck klaerlijck ontdeckr
wort in Sara , de Huysvrouwe van tAhraham,
in c^««ude HuysVrouwe van in EUfaba
de Huysvrouwe van Zachariui·, en hoe rijcker
en treflijcker een Man is, te gröoter is de
droefheyt- over de onvruchtbaerheyt van
zijrt Medegefellinne, hebbende van lich fel- -
^Ά Ά Ζ
ve..
-ocr page 384-
|
372 Ommchtbaerheyt.
-ve, entiyt zijn bloed , geene erfgenaemen
rot zijne goederen, 't h een moeykjckeyiir^i.feyc
Menander , dat ten rijcl{ Mm geen erfgenaemen heeft.
Waerover evenwel twijfelt ·,[eggende,
ick^fiaeverbaeji enkfinnïet oonleelen of het heetcrzy dat-
tuin kinderen heeft, of datmen omruchthaer is, Ick^fie
•wel dat diegene, die geene l(inderen hebben, -wel ellendigh
Kijn, moer die nu al l^nderen hebben , die fie 'ick^daerom
tiiet tegelueltiger. Want foo ^y deugh-nicten zijn , foo
is't voor-waer de uyterpe ellende : enyvederomfoo zyal
deughdelijck K'j», ""^t boe veele f-waricheeden druci{cn xy
noch de ouileren , Want altijd vreefen yi dat haerycts
forghlijdts fai o-verkpmen. Niet te min ibo iflet
veel beter kinderen, als geene te hebben j
want daer is voorwaer noit foo quaeden
Soone, die niet eenige vertrooftinge aen
zijn Vader doen foude ; want de Vader
draegt evenwel liefde tot zijnen Soone , al
liet %, dat hy niet van de befte flach is, en
ibo hy eenige gebreken in hem ipetirt, foo
hoopt hy datfe metter tijd fullen verande-
ren, en hy heeft vermaeck in hem op te hel-
pen en goeden raed en Vaderlijcke onder-
wij fingen te doen.Iae de Vaderlijcke Liefde
is, in veele,ibo groOt,datiêals verblint zijn-
de , de gebreken van hare kinderen, niet
konnen fien ; en foo zy diefelve al lien, foo
bedecken Zy die by de Menfchen, ja mogen
niet hooren , datmen qualijck daer van
ipreeckt. Want foo een Vader een Soone
heeft die Icheel iiet,hy fai feggen,dat hy een
vriendlij ck en Iqdderlijck gefichte heeft.
Gelijck de Poeéten feggcn,dat Venus een uyt-
nemend klein Soontjen hadde, dat zy Kiex-
ken noemde , en alfoo hy krom en manck
was , foo noemde zy hem groot-voet. Ge-
lijck oock Horatm mede in zijn III Schimp-
dicht van 't eerfte boeck fegt :
Gehjcli een ivijfe Vader djct,
Die Z'jne kindersgaet te moet,
Soo Juldy oock der Friendcn feyl,
Bedecken, en niet maecken veyL
De Fiieder noemt de grinfeback,
Mijn loddsr-foete-i^ckfïlac :
Een Popjen, hy een Kfexken heet !
^Aen fcheel ofbultfet hy geen leet ;
Ofgaet hy krom of fcheefvangangh,
Hy βΐ' Vp-voetjens xijn -wat langh.
Έη overmits de Liefde van de kinderen
blind is, ibo verblijd fich nochtans de Vae-
der en Moeder over haeren Soone, al-hoe-
wel hy wrack of icheel is, gelijck de Vrijej: |
Sterilita.
zijn Vrijfter doet, alhoewel zy leelijckƒ·
Alfoo bedriegen oock de gebreecken dei
kinderen haere ouderen, die, hoewel zy le^'
lick zijn, haernochtans fchoon dunckent^
weien, en hoewel zy Boeven en Deughn'S'
ten zijn, foo fchijnen zy haer deughdelijck
en dapper te zijn. Want gelijck mijn Moeder/eg^
foude ick Pollux "wel oMerwimen, Sulcks dat dC
Vaederlijcke Liefde doet, dat zy haer vef'
blijden over een Soone hoewel hy quaed is·
Maer het genoegen van goede kinderen .te
hebben , gaet de vreeie te boven , van die
daer geen quaed van hebben te lijden. Daef"
om is 't beter kinderen te hebben, 't zy datie
goed of quaed zijn, als de onvruchtbaerheyt
is,diewelcke nimmermeer vrolijckheyt aen-
brengt, maer een fmerte en een geftadig®
begeerte om die felve te hebben. Het tJf''
um heeft gekrulde blaeders, en daerom ieyt-
men tot een fpreeckwoord, van de Oude,
datiê zijn gekruider als 't t^lpium, vvaerovef
wy oock de Onvruchtbaerheyt daermede
hebben gekroont, want by de fleel van het
iJpium waifen eenige wormkens , diewelcke
gegeten zijnde , lbo maeckenie foo wel de
iVtannen als Vrouwen onvruchtbaer. Het
kruyd CHmene ilTer onder gevlochten, dat de
Weegbreen blaeders gelijck is , 't weJck,
gelijck Plinius fèyt , gedronken zijnde veele
gebreken geneert , maer terwijl het geneeit,
maeckt her den Mannen onvruchtbaer.
Zy üt op een Muyle, want een onvrucht-
bare Vrouwe heeft diefelve aert van een
Muyle, als die uytér Natuyre onvruchtbaef
is. Alle Muyleefels zijn onvruchtbaer, de
ooriljecke daer van is niet wel verftaen van
Empedocle:, en Democritm : deie ichrijft het toe
het verdorven vvaeter in het lijf van den
Muyle , d'ander ieytet te weien de vermen-
ginge van het dicke faet des eenen , en des
anderen fachte geboort leeden : alhoewel
daer een andere reeden van Empedocle:, door
Plutarchus wort voorgeftelt,dat voor foo veel
de Muyl een aengebooren nauwe Natuyre
heeft in 't lichaem , foo kanfe de geboorte
niet ontfangen. Doch c^rifloteles neemt Ibda-
nigen reeden niet aen, maer ichrijft de On-
vruchtbaerheyt van de Muylen de koudig-
heyt van haeren Voortteelder toe. Want de
Eefel foo wel als de Merry zijn van kouder
Natuyre,van de welckè de Muyle gebooren
zijnde,behout de koudicheyt van beyde die-
ren. |
-ocr page 385-
|
Onvruchthaerheyt. ί
^«n. Plìnm feyt,datmen waergenomen hepft,
Dieren van tvveederley llagh gebooren,
derde flagh voort-brengen , die haere
^o.ortteelders' nier gelijck zijn, en die alibo
geboren worden, die teelen niet voort, en
lèlve gefcliiedt oock in alle flagh van
V'ei'en : en dat derhalven de Muylen oock
'^Kt baeren: Maer datfe niet te min ibmtijts
gebaert hebben, dat is in plaets vaneen
donder gehouden, luim Ohfequens ftelt in zij-
Wonderwercken, datter een Muyle in 't
"urgemeefterlchap van C.Valerm en Hennmiti,
^öy laer, nae d'opbouwinge van Rgnien,in Pu-
gebaert heeft. Maer het is een Onge-
yoone faecke : Want als men een dingh wil
invoeren, daer niet van fai vallen, foo feyt-
'ï'len , als de Muyle fai hebben gebaert, 't Welck
Oock gefeyt was van eene van Babilonien,
aen DariM Koningh van Perfien, .wanneer de
Perlianen 't fel ve' belegert hadden , feggen-
•le : Wat doedy hier, ò ghy Perfianen ! ver-
breekt doch , want dan fuldy de Stadt krij-
gen,als de Muyi-Eefels baeren. 't Gebeurde
'^iet lano-e daer nae, dat een Muyl-ïefel Van
^opirus., die een feer groot vriend van Dar'm
Was, baerde; Waeroverhy moédkreegh
Om Babilonien te winnen, en hy nam oock
het felve in.Daer is oock een ipreeckwoort
in Suetoniui TranquiUm in't leven van Geiéa, wan-
neer zijn groot-vader ofFerhande deede,das»
^er een Adelaer quam , diewekke hem het
ingewand van den ofFer uyte handen nam,:
^'liegende daer mede op een vruchtdragen-
den eycke-boom : Waer uyt voorfeyt wier-
de,dat zijn afJcomft,mertertijd,hetKeyier-
rijck ibude verkrijgen. Waer op hy ant-
^iVoorde : o^'^ Muyle fai haere», Theophrajlin
ièyt dat in Capadoda of ^J'rcadien de Muylen
baeren. Maer de Eefels van dar Land , zijn
Van een ander flagh , zijnde flechrs onfe
Muyl-Eefels gelijck,wefende geen oprechte
Muylen. Alfoo dat de Muyl-'Éefels, als on-
Vruchtbaer,voor een beeld van de onvrucht-
baerhevt genomen werden.
De Salix of Willige , in de flincker hand,
dient oock tor een tseeld van de Onvrucht-
baerheyt, alhoewel eenige houden , datlê
<iient tot dOnvruchtbaerheyt van de Vrou-
wen. EndefeplaetfeP"™'in't xviboeck
S;xvi cap. ièer qmlijck verfliaende , feggen
2y, dat het faet van de Willigen een Medi-
«ijne is tegen d'onyruchtbaer jeyt.In welcke |
) τ e r i l 1 τ a. 373
plaetie hy niet anders wil leggen, dan dat de
Willige is een middel totte onyruchtbaer-
heyt der Vrouwen : Men vind veele , die-
wekke kinderen genoegh hebbende, en oin
niet al te ièer daer in te vervallen,'t fdvege-
bruyckren, om hare Vrouwen onvruGhtbaer
te maeckên,gelijck als de Meyskens en We-
duwen plachten te doen , om niet fvvanger
bevonden te worden ; een iiiood'ftuck, dat
niet alleen by den Chriilenen,maer oock by
den Heydenen is vervloeckt geweeft. Waer
over de Griexfche Mufonm feyt, dat het dm
yicu^veri verboden, en ooel{_ftrajfe voorgellelt yods, datfe
geen Medicine noch andere dingen mochten gehrnycken,
om de geboorte te hefchadigen : DkihalvenhehbenKy op
de veelheyt dir kinderen bcloomngen , en op de onyrucht-
baerheyt graffe geβeίt, Dat de /W/ge onvrucht-
baerheydt aenbrenght, getuyght Diofcorides
klaerlijck,feggende dat hare blaederen,haer
faet, fchelle en iap, een t'faemen-treckende
kracht hebben : de blaeders gewreven en
alleen met vvaeter gedroncken, maecken de
Vrouwen onvruchtbaer , en niet alleen den
Vrouwen , maer oock den Mannen , gelijck
t felve Iftdorui verhaelt. iVani de WiUige, Λνοη
geheeten Willige , om datfe-willigh ναβ , -wiens faedt,
men feyt,van die aert te "ivefen, dat,wie dat felve drmckt^
geen tenderen fyijght, maer macckt oock^ den Vrouwen
onvruchtbaer.
De Triglia in de flincker hand,in een fchae-
le met Wijn , wort gehouden, dat oock een
teycken van de onvruchrbaerheyt is.
mus verhaelt vreemde dingen van deiè Tri-
glia, leggende door 't aenfien van Plato in zij-
ne Phaon,du het een kuyiche en iiiy vre Viich
is, en daerom is zy oock Diana toegeheyligt.
Alhoewel Egefander van Delphos feyt, r datfe in
het feeit van Diana haer wierde vereert,want
zy vervolght en dood de venijnige dood-
li jckeZee-Haes : doende fulx torte behou-
deniife van den Man , aen de Goddinne van
delaght, daer deie lagerinne haer vereert
wordt, Maer cJj>o!!odorui wil, dat, vermits
Diana onder de naem van Hecate eèn drie-
vormige Goddinne, gefeyt wierde, oock de
Triglia, door de gelijckniffe van dien naem,
haer geofFert wierde : Waer over oock re
(^theneneen plaetfe was Trg/wgenaemt^want
aldaer was het htéìà HecateTrigiantim gehee-
ten, waer van de Poet Hcraditm oock iprack.
Wekke Vifch oock van de Latijnfche Poë-
ten Barhams Muüui wierde genaemt.En fòo is
A a a 3 by |
-ocr page 386-
|
374 O ni waf. Schets.
hy oock geheeten van Sefhranms de Grieck.
Maer wy nemen die niet tot een beeld van
de onvruchtbaerheyt, als een Vifch, die van
wegen haere eerbaere onthoudentheyt, de
kuylche Dima is toegewijt. Maer om dat
wanneer een Man van den Wijn drinckt,
waer in defe Triglia is gefinooft, lbo ial hy.
onniachtigh zijn in de Minneluften , en ibo
een Vrouwe daer van drinckt, ibo falie als
een onvruchtbaere niet ontfangen. 't Wèlck
ryithan£us, door 't aenfien van Terpficks oock
beveftight, feggende, de Wijn yuaer in de Mul-
lus gefmoort is, foo de Man daer Van drinckt, foo fai hy
onbequaem zijn totte MitiiwluB , en een f^outve fai niet
mtfangen,
D i s s e g ν o. 'Onnverp, Schets,
E En longelingh van eedel oplicht, met
ichoone koftelijcke kleederen geciert,
hebbende in de rechter hand een Palïèr, eii
in de ilincker een Spiegel.
Het Ontwerp kan geièyt worden , dat
het is, een gelijckmaetige kenniffe van alle
fienlijcke dingen, diewèlckebepaelt zijn in'
de grootheyt mettet vermógen, om die in 'c
gebruyck te brengen. longh met een eedel
opficht is hy gemaeckt,om dat het ontwerp
de fenuwe is van alle aengenaeme en maeck-
baere dingen, cn dat door den wegh van de
ichoonheyt : Want alle dingen die door de
konft geniaeckt worden , "worden min of
meer fchoon geheeten,nae datfe een min of
meerder fchoone teyckeninge of , ontwerp
hebben. En de fchoonheyt van de Menfch-
lijcke geftalteniflè bloeyt in de leugd voor-
naemiijck. Men kanfe oock wel Manbaer
inaecken,als een Ouder dar volmaeckter is,
voor ibo veel de overweginge belanght,om
dàt die haere dingen niet verhaeft,gelijck de
leughd wel doet, en zy moet oock niet zijn
als d'Ouderdoom , die lofberadigh van be-
fluyt is. Men kan het Ontwerp oock oud en,
grijs maelen, als een Vader van dé Schilder-
Beelde- enBouwkonil,om datmen dickwijls
dele kennifle van 't ontwerp nimmermeer
volmaeckt krijght.als op 't laefte van d'Ou-
derdoom. En daerom iflet een cere aen alle:
koniHge handwerckers, en een eere aen de
bedae'ghde , die het Ontwerp met reeden
beft fchijnt te paiTén. Het Ontwerp wort
gekleet gemaelt, om datmen weynigh vind
"die dat naeckt fien, dat is, diegeheelijck |
Dissegno.
haere reeden weeten : Maer kennen dat al-
icene; voor foo veele de eervaerentheyt haei
fulx kert : die welcke een kleed gelijck is,
dat door de winden hier en daer gedreveo
wort, om dat het ontwerp bevveeght wor^
en gedreven nae de vericheyden werckio'
gen , en de verfcheyden gewoonten, plaet®
en tijden.
De PaiTer betoont, dat het Ontwerp bC'
ftaetin demaeten,diel3y haer dan prijTelijcK
zijn, als wanneeriè gelijckmaetigh zijn na®
de reeden , van dobbel, half, derdedeel,
vierendeel, dieweicke meetelijck zijn
een , twee, drie en vier , in welck getal all^
de proportien worden getrocken, gelijck i»
de cÀrithmetica en Mufijck bewelen wort,
by gevolgh in al het Ontwerp, waer door %
noodwendigh beftaet in vericheyden linies
van vericheyden groote of verheyt.
De Spiegel beteyckent, dat gelijck, heÉ
Ontwerp behoort tot dat inwendige orge^
of wercktuygh van de ziele, dat wy de fanr
tafien of in vdlen noemen, als de plaetie van
de becldniffen , want in de inbeeldinge foQ
worden aHe gedaenten van de dingen ge-
fien, en nae dat dieielve dan worden gevat,
ibo wordenfé of Iclioon of lelijck geheeten,·
gelijck dat ì'uh'im MarioteUui in zijne overwe*
gingen be wij il : Waer over die geene, die
een volmaeckt kbnftenaer hier in zijn wil,
moeteen volmaeckte inbeeldinge hebben,
' niet befoedelt ^ niet afgelcheyden, niet ver-
duyftert, maer net, klaer, en die alle dingen
nae haere aert recht kan vatten en begrij-
pen. En derhalven wordt hy een Man ge-·
naemtjdie in dat deel wel geichickt is, waer
aen oock hanght het werck van 't yerftand :
derhalven plaghmen aen die geene dieMee-
iters van dit ontwerp of defe konite waren,
groot lof te geven : En dit lof wordt be-
quaemlijck door defen wegh gefocht, als
mede om dat de >iatuyre weynige vol',
maeckte dingen vóortbrenght,en om datter
oock weynigh zijn die 't wit van deiè tref-
lijcke konft aenraecken:Milichien dat daer-
CHB , oock in d'Italiaeniche tade,, 't woord.
Dijfcgno , ak een misreyckeninge alibo wort
genaemr. Veel -meer dingen ibude men hier
over kpnnen voortbrengen,maer om. d^e ge-
woonlijcke konheyt te houden., fal'tge-
noegh zijn. ! .
Dis- |
-ocr page 387-
379
Tejcken-konB, Openhertigheyf, Oordeel y^iic.
i s s e g ν o. teyckcn-konil.
i^itders.
|
foude de Teycken-IconH: konnen
j. •j'-ichilderen, om dat hy Vader is van de
Schilder- en Bouwkonft , met drie
. ^^ngroote en gelijcke hoofden , en dathy
^Ic handen hiel vericheiden inilrumenten,
^ i!^ tot de(è bovengeieyde konften bequaera ,
^'i"· En alibo defebeeldniife voor haer iel-
klaer is, foo behoeftlê geen ander uyt-
^«iiginge.
L E a L τ a. Openhertigheyt,
Κ En Vrouwe met een licht kleed,houden-
^de in d'eene hand een ontlleecken Lan-
.^erne, alwaerfe met ppmercken nae fiet :
d'ander houdie een Maske of Mom, die
veele plaetfen gebroken is, ftaende als of
?y dieielve regens een Muyr wilde in ftuc-
'^en ilaen.
. Het diinne kleed vertoont, dat onder de
^Oorden van een rojaels en openhertigh
^an fich oock een oprecht hert moer ont-
"£cken, want onfe woorden moeten,fonder
®^nigh belet, weien, als het voornemen van
'^ns gemoed, geiijck het kleed is tot een-
'^aecfe lichaem.
_ De Lantaerne wort te geiijck voor de
^iele en voor 't hert genomen, en de glans
^ie door de glafen fchijnt, zijn de woorden,
de uytwendige wercken. En geiijck de
i^antaerne het licht dat in haer beiloten is,
j^ae buyten fchiet,alfo moet oock een open-
l^^i'tigh Man, van binnen en buyten, eeiïder-
leye gedaente van fich geven. Ten dien
^lllde ieyt chrtflui : Lact u licht fchijnen voor de
■^fi/ffcoj, datfe 'daer over God prijfen : fulx dat u
goede naem mette goede wercken magh
óver een komen.
Het Momaenficht, dat op de aerde ge-
^^orpen en geplettert wort, bediet te gelijck
''ε verachtinge van de bedriegerie en dols- ,
oelheyt des gemoeds,gelijk elders gefeyt is.
L e α l τ α. Openhenìgheyt.
E En Vrouwe in't wit gekleet, die haere
borii: openende, haer eygen hert toont,
Om dat dit met haer gemoed over een
?^omt, en dat foo wel in woorden als werc-
keii, op datmen foude befpeuren dat de
Trouwe volkomentlijck is onderhouden. |
E En Vrouwe in't wit gekleet,die de rech-
ter hand voor de borft houd, en by haer
een Hondeken.
De rechter hand op de borft, bediet de
oprechtigheytdes gemoeds, het Hondeken
door de ingeboorne génegenrheyt,bediet te
gelijck getrouwigheit,dat isopenhertiglieit.
G i u d i τ i o. Oordeel,
E En naeckt en bedaeght Man, die op een
Regenboge fit, houdende in de hand
eenRechtfnoer, Pafier , Liniael en Waeter-
pas.
Het Oordeel is niet anders als een ken-
niffe dieder wort gedaen nae een behoor-
lijcke maete, foo wel in de werckingen als
in andere dingen die uyt het verftand voort-
komen. En om dat defe gereetichappen,van
den konftenaers zijn gevonden, om gelijcke
kennifle te hebben in de Geometrie, foo
wort dan, daer door billick,het overiegh en
de verkiefinge vertoont, die 't Menfc'hlijck
verftant behoort te doen, om allerleye din- ^
gente onderlcheyden enoordeelen. Doch
daerom oordeelt de/è niet recht, die juyft
alle zijne wercken , op defe maniere wil af-
meeten.
Tot verklaeringe van den Regenboge,
fullen wy feggen , dat eenyder, dieder totte
trappe der Menichlijcke handlinge, hoedae-
nigh'die oock mogen weien , wil opkhm-
men , van noode heeft, dat hy door veele
eervaerentheyt het oordeel leere, en dat ge-
fchiet,even gelijck als de Regenboge voort-
komt , door de fchijnbaerkeyt van veele
verfcheyden verwen , dieder dan te gelijck,
door de kracht van de ftraelen der'Sonne,
nae toe trecken.
Giuditio ο vero i ndi tig d'A-
.MORE. Oordeel of {enteycken der Liefde.
E En Man rijcklijck gekleet,met het hoofd
vol Maenekoppen,'t welck het kenteyc-
ken der Liefde by den Ouden bediet. Daer
by zy fpottelijck en belachlijck door het
lot het kenteycken dér Liefde voorleydeo :
Want als zy wilden beproeven of een Vryer
ooek weder bemint wierde, naemen zy de
bladers |
-ocr page 388-
|
Oprecht Oordeel,
bladers van bloeyende Maeriekoppen , en
ieyden diefclve onder haere vnyft , ilaende
daer nae metter vlacke van de rechter hand
nier aller inachr daer op , en uyt het p;eluyt
dat de bladeren , door 'r flaen, maeckten ,
oordeelden zy , dat haer Liefde aengenaem
was. Dit verhaek Vierm Valmmm door 't ge-
tuyghniffe van Taurifiui ; alhoewel dit een by-
gelovige en belachlijcke faecke is.
Giuditio juSTO. Oprecht Offrdcel,
E En ilaetigh Man meteen langh kleed,
hebbende eens Menichen hert, aen een
keeten om de hals hangen,vvaer in een beel-
deken is gefiieden, 't vvclck de Waerheyi ver-
toont , itaende metten hoofde gebogen, en
mette oogen om leegh , vaftelijck op den
halsband ftaerende : hebbende voor zijne
voeren eenige Wet-boecken open geilagen :
'i vvelck bediet dat een oprecht en volmaekt
Rechte»·, behoort vroom te weeiên,en nim-
mermeer door eenige faecke, zijne oogen
van de heylige Wetten,noch van de befchou-
winge der iiiy vre en reyne Waerheyd, af re
wenden.
Guerra. Oorlogh, K^ijgh,
E En Vrouwe met een Kuras , Helm en
Swaerd, mette vlechten bloedigh en in 't
vvilde, oock met bebloede handen. Onder
haer Waepenrock iàlie een root onderkleed
hebben , om de gramichap en dolligheyt te
vertoonen. Zy iai op een gewapent Peerd
fitten, hebbende in de rechter hand een
Spieife , en in de flincker een ontfteken Fac-
kel, met een Columne of Pijlaer daer by.
Defe Vrouwe wort met een gewaepent
Peerd afgebeeld , nae de maniere' der Oude
Egyptenaers, oock mede nae de nieuwe ma-
niere,nae 't aenfien van f<>-^;7/«i,daer hy ieyt :
Het Ros dus uytgcruSi ten fhijd.
Dat dfeyght ons krijgh en dim tijd.
Men leeft datter voor de Tempel van M~
lana een feeckere, doch niet al te gróote Co-
lorane was, die de Romeynen de J^ijghs'fuyk
naemden : Weshalven als men overleyde of
men eenigh Oorlogh ibude aenvangen , ibo '
gingh daer een Burgemeefter by , die den
Tempel vat) Unm opende, en wierp van daer
een Lance, nae de fyde roe,daer de Vyanden
waeren, en hier door yerftonden zy ten wat |
Oorlogh, Kr^gh.
tijde de Oorlogh regens den Vyanden vvas
verkondight en uytgeroepen, en daeroin
ftaet defe beeldnifie gereet, om άίφ, neften»
defe bovengefeyde columne , wegh te wer-
pen : vvaer van oock Ovidm in zijne ϊφ g^"
wagh maeckt.
in de flincker hand houd zy een branden-
de Fackel, nae dat haer Siiini Micus afmad^ ·
O'ontlïeken Fackel, 't blonde hayr.
Met hreyn en bloed befprenckelt ivafr.
En vloogh Bellona, met een fproKgh,
Door 't Leger dat van d'yfas blonck^.
Aleer de Trompet gevonden waer, was
by ,de Oude in 't gebruyck, dat zy eenigh
met Fackels, voor de Heyrlegers lieten aeö
trecken : die dan haere Fackels verheffende»
en nae d'een en d'ander lijde werpende, he·^
teycken gaven,om mette Wapenen malkan'
deren te keer te gaen,
Cue r ra. Oorlogh,
Extef
in
de rechter hand een bloot fweerd, en in de
flincker een Ichild, al waer een Wolfs hoofd
in 't midden is gemaelt.
Guerra. Oorlogh,
E En Vrouwe fchricklijck van geiicht, met:
een brandende Fackel in de hand , als of
zy voort gingh , hebbende by haer veele
guldene vaeten, geld, filver.en eedellïeenen,
dievvelcke feer verftroyt op der aerde leg-
gen : Waer onder vvas de beeldniiTe van
Plmo, den God der Rijckdommen , die iêer
was gebroken. Al om te vertoonen dat de
Krijgh alle de Rijckdommen verftroyt, ver-
woeft en verteert, niet alleen vvaer dieièlve
wort gevoert, maer oock , waer zy flechts
haer deurtochten doet.
StRATAGÊMA militare. Oorloghs'
trcc!^, Kirijghs-hil, van Sign, Giov. Zar at ino
Caiieüim.
Μ En ichildert een gewapent Man.dieop
den Helm defe ipreucke heeft : aut
Marte aut ^rte , datis, door liSi of door macht.
Hebbende op de flincker fijde een Rapier,en
aen de flincker arm een Schild ,· waer in een
Kickvorich gemaelt is , die een Riet over
dwers in den mond heeft, waertegens een
Waeterflange, die den Vorfch foeckt op te
ioc-
E En gewaepende Vrouwe, die een Extei
op àen kam van den Helm draeght : in |
-ocr page 389-
i
|
Oerloghs'ireck. Kr^ghs-Ufi, S
jiocken , ofgemaek is , hebbende de rechter
^^nd, met groote inoedigheyt in zijne
ü'-'c j ter fijden kern , fai een Luypert üaen,
leer vreellijck metten hoofde opgi
j^^sckt is , hebbende eenen Dolphijn op di
Defe beeldniiTe is regelrecht gemaeckc
^gen het goedduneken van ^exander de
proote, dieweicke de Oorloghs-treecken
^oven maeten Viand was, en overililx als
^y van Parmenio overredet was, dat hy zijne
yianden op't onveriienfte, en bynachte,
jpude overvallen , antwoorde hy, dat het een
l'^handiijcke faecke -was voor een Capiteyn, de Ovenvin-
te fieekn, en dat het Alexander toeftont, voor de
l^-Vi? ie -lVimra; gelijck't iêlve ^rr'tamis ver-
"aelt. Niet tegen-ftacnde d^iè moedige
^Voorden , is te overwegen , dat Alexander'm
j^iine handlingen al te voorbarigh was, heb-
bende geineenlijck meer reuckloosheyt en
"öiitigheyt, als kracht van dapperlieyt, die
^^tijd met Avijsheyt en goede raed wil te
i^emen gevoeght'zijn. Wy hebben defe
"^^IdeniiTe willen paffen , als datfe een Ca-
Pteynniet alleen nut,nnaeroocknoodigh is:
welcken toekomt, niet foo Teer met ge-. |
tratagema militare. 377
weid en ftontigheyt zijne Vianden te be-
ipringen, als wel in de voorvallende nood,
rot behoudenifle des Vaderlands en van zijn
eygen Heyrkracht, door kloecke raed en
door verftand ( waer in de Oorloghstreeken
beftaen) te overwinnen: Want de'Oorloghs-
treck is andere niet, als een dappere Oor-
loghsdaed , die meer met raed en verftand
als met macht en geweld wort uytgevoert.
iVant dit is dapjierheyt yvamuer iemant fijnen Vyar.d met
maeht en flereliheyt 0Ver"iVM : Moer dit is kloecke raed,
"warneer iemant huyten den flrijd of βαφ , de Ovcnv/fi»
ninge van KijneVyanden-viegh draeght met Ιίβ ofkloeck;^
heyt. Poliantii een oud Griex fchrij ver, die tea
tijde van de Keyièren ^ntonim en Vcnis ge-
leeft heeft ,/wr, <iat dit de befondere vvijf-
heyt van een Capiteyn is , dat hy de Over-
winninge fonder perijckel ofgevaer, magh
verkrijgen : En 't is feergoed darmeneenige
faecke oock midden in den ilrijd gaet over-
wegen en bedencken.ten eynde men te voo-
ren door raed enkrijghs-liftmaghbeleyden,
dat de llagh met Overwinninge magh uyt-
vallen. Dit fchijnt oock, dat Homerm haer
wil vroet maecken, wanneer hy feyt, of door
UB of door macht. En dit is oock de fpreuckö
die wy boven 't Heimet geiet hebben. Men
leeft in Poii^mu het iêlve; 't welck van Virgilim
fchijnt heergekomen te zijn, als hy feyt, Ldet
om de Schilden veranderen, cn der Griee^en Helmen en
Vaendels voeren,'t is alleens of "wy den Vyaid doorgevìcìà
of door loosheyt ovtfwi^men. En de uytlegger van
Kirgdim ieyt,JiJt het niet fchandigh is κήηεη Vyand met
Hpige laegen te overmeefteren , en het tegeifwoordige ge-
vaer behoorde dat oock gclecrt te hebben , als mede dc
voordoid die van de Griecken iv^ genomen. lac 't is
oock geen fchande, maer prijfwaerdigh :
want het verftand en de vlijtigheytgaen'bo-
ven de fterckheyt, en de Oorloghs-treck
wijflijck beleyt zijnde , overtreft eie groote
menichte der krijghsluyden. Euripides ieyt in
zijne Antiope, de li^edflagk met ■veynigenyvijpijclhi-
gcgaen,0Ver'\V!nt, maer onhedaehtheyt met een groot hoop
nix, is een groeier quaed. En hy feyt voorts in
zijn ^olus, de kleyne macht van een Man [al door de
naerftighcyt boven drijven, Want ick_ heb min vreefe voor
een grof, fiirc^ en oneervoeren Man , ah voor een loos en
fy^ac^Man. By Stah^nm leeftmen veele ipreuc-
ken tòt voordeel van de Oorloghs-treken.
En hier uyt komt het,dat ak Lifander verwe-
ten wierde , dat hy veele dingen metleei^
Jaeyr en bedrogh uytvoerde, ani\yoorde hy
Bbb daer |
-ocr page 390-
|
373 Oorloghs-imk. Kr^ghs-Ιίβ.
daer op , dut wanneer hem df Leemvenhuyd niet l{p»de
helpen , dat by dan het yóffevel moji aentrccken. Wil-
lende daer mede te kennen geven , waer in
de macht te fv/ack was , dat moftmen mee
loosheyt van den Oorloghs-treck vervullen.
PolUims verhack dat de eerfte die by de
Griecken de Oorloghs-treecken gebruyckt
heeft, geweeft is Sifiphus de lbone van jEdL·-,
de tweede Lyintoliais de lbone van Meremim,
de derde Proteus, de vierde nyjfes,àìe Hoimrus
de liftige en loofe heet,waer van hy felve al-
dus fpreeckt :
Jck^ben Vlylïès, Laertis Soon,
Wiens loosheyt yder flaet ten toon.
Geacht tot in den hooghflen tof.
Wiens ïoj klimt lot de Sterren op,
Bamnhal de Veldoverfte van Carthago,\ja.& een
liftigh Man en feer geéftigh om nieuwe oor-
loghstreken te vinden , gelijck Probus in
zijn leven verhaelt. Want als hy tegens zij-
ne Vianden te fwack was, dan vocht hy met
verftand en loosheydt. Maar om tot onfe
beeldniffe te komen, fbo beelden wy de
Oorloghs-treck met een fwaerd aen de lijde
af : om dat een Capiteyn, hebbende groote
of kleyne macht by hem , evenwel moet
vechten met macht en met loosheyt, als
moetende nootwendigh gereet en opzijn
hoede wefen , waerom zy oock Omgorde, dat
is wackere en dappere Soldaeten genaemt
zijn , als zijnde in haere Wapenen gegeipt,
fulx dat een yder krijghsman zijne Wapens
moil neffens hem vaerdig hebbefi, en bereyt
ftaen om te ftrijden. Omgorde worden die
bloets geheeten, die torten Krijgh onbe-
quaem zijn, 't welck oock Servius de uytleg-
ger van FirgtHns ieght, dàt het van ^uptjlus
niet alleen als fchandlijck wierde gehouden,
wanneer de Soldaeten haere Wapenen had-
den afgeley t, haer onwaerdigh achtende de
Wapenen te dragen, maer lietfè oock liren-
^elijck ftraffen , die willens endoor traeg-
leyt of luyigheyt haere Wapenen, doch in-
ibnderheyt, haer fijdgeweer, haddèn afge-
leyt. Corbuks een Capiteyn van den Keyièr
Claud'ius, liet een Soldaet, die fónder fijdge-
weer voor den dagh quam, dooden : Noch
een ander, diewekke, terwijl hy de fchantfe
groef,alleen een poock op zijn fijde hadde ;
't welck Tadtus mede verhaelt : En hoewel
dee#Hiftoryfchrijver , dit niet kan geloven,
snaer hem al te wreed fchijnt, eiet te min |
Stratagema militabe.
houd ick dat Corbulus in 't weder-oprechten
van den Krijghstucht, dit niet uyt \\οοίάψ
heyt of llraffigheyr, maer nae de KrijghS'
wetten gedaen lieeft : Naedemael het of '
plicht van den Soldaeten was , wanneen<^
groeven of hutten toeilelden,datfe't Rapi^^
op haere fijde moften hebben , wanneer^
haer fchild en bagagie hadden afgeieyt, bh)'
vende yder binnen zijne voet-niaeten,
voor yder bende waeren afgefteken , nae t
verhael van fro))fM/«, die veele laeren , n^®
Tacitus, van de Krijghs-konft heeft gefchre-
ven. Boven dat, wierden zy door de Wet-
ten aen den hals geftraft, diehaer fijdg^'
weer hadden verkoft, vervreemt of verloo-
ren. Zy waeren Oock gewapent, wanneerfe
haer Middagh-mael hielden : en alffe daer
nae metten Veld-Overfte haer Avondiiiae'
deden, dan waerenie ontwaepent, gelijc!'
1, Capitol'mus, in't leven van den Keyfer .Sf^^'
ninus Galiems verhaelt : ten wiens tijde , die
geene, die by den Veldoverfte ten Avond'
mael genoot waeren , op zijn Soldaets be-
loften gewapent te zijn : Want Soloninus een
eind zijnde, ontnam de genoode Soldaten,
terwijl zy hetgaftmael hielden , haere gor-
dels, die van goud bloncken , en om dat het
qualijck was te weeten , wie in 's Keyfers
Hof de wapenen hadde wegh gedragen, foo
verdroegen de Soldaten inlx ger'uftlijck:
Maer vkn nieuws genoodight zijnde , foo
wilden zy haer fijdgeweer niet afdoen ; ge-
vraeght zijnde, waerom ? ibo leytmen dat
zy geantwoort hadden, vraeght àat aen So'
knimm : En hier van quam dees maniere,,
datfe altijd metten Veld-Overöe gewapent.
gingen aen fitten. En voor lbo veele de af-
gebeelde Dieren belanght, aleer ick totte
uytlegginge kome,, lal ick te bedencken ge-
ven, dat een Capiteyn, fich, door twee mid-
delen, ial dienen van de Oorloghstreecken :
Ibmtijts om fich alleen te redden, wanneer
hy kleyn van macht is, fonder dat hy opficht
heeft, om zijnen Viand te overwinnen, ach-
tende dit overwinninge genoegh,dat hy fich
felve en zijn volck uyt het gevaer helpe ;
ten tweeden als hy machtiger is , dat hem
dan de Oorloghslift diene,on} zijnen Viand,
met een dapper gemoed, te verftroyen en
overwinner te blijven ; En defe twee mid-
delen, worden door de Natuyre van defe
tweevoorgeftdde pieren uytgedruckt. En
OK» |
-ocr page 391-
|
f^lianus dat de Vorich in E^yptcn met fon-
«erlinge Wijshey t is bes^aeft, want diefelve
elt fich tegen den t4yder of Egyptifclie
^aeterilange : en kennende haer eygen
•Wackheyt,foo neemtiè in der haefteen ried
JJi den mond, en houd dat over dwers, om
"^t haer de Slange niet foude in flocken,
^ant zijn beek is loo wijd niet, en door de-
liftigheydt ontgaet zy de macht van de
flange, want het een Slange is wel fchoon
^n opficht, maer van doodelijck venijn.
Onder defe flagh paft oock de Oorloghs-lift
^an de Engelfche, diewelcke fich fwacker
"^vindende als C-i^r was,hieuwen een groot
deel boomen af, en flopten daer mede den
^egh die Cafar door 't bofch moft paffeeren.
teii ander lift gebruyckte Pompcjus in Brmdw
hm, verbaeft wefende door de komfte van
^•^[αγ , en om de macht van Ca[ar te ftutten,
dede hy de poorten toemetfelen.en maeck-
grachten dwars over den wegh, ftellende
op dieiêlve verichéyden paelen met fcherpe
pinnen, en deckte die wederom met aerde
toe. Zijn foone Scxtus Pompejus by tJtegua in
Hifpanien , de komfte van Cafar oock vree-
lènde, maeckre eencn Wagenburgh op den
^Vegh, om des Viands krijgsheyr op te hou-
den , terwijle hy mocht te rugge deifen en
fich in Corduba vaü. maecken,daer hy nae toe
trock. Hamibal iiende dat hem , tot groot
nadeel, alle de wegen van Fabius Maximtis wa-
"^en gefloten, hielt hem den gantfchen dagh
Verbaeft op,en 's nachts daer aen ontftack hy
eenige boflelen houd,die op de hoorens van
eenige Ollèngeftelt waeren, drijvende die-
iêlve tegens de bergen op : welck fchouw-
fpel, het machtigh Romeyns leger foo dede
Verfchricken, datter oock niemant foo ftout
^as , die uyt haere bolwercken dorft gaen :
en door defe Krijghs-lift hielt hy het L«^er
Van den Viand op , en vluchtedt fonder
fchaede van zijn Heyrleger. Het tweede
^ttiddelis, wanneer hem een Capiteyη be-
gint, wel van macht voorfien te weien,maer
door dat de Viand eenigh meerder voor-
deel van hem heeft, foo foeckt hy dat re ver-
Vullen met verftand en loosheyt, poogende
«ijnen Viand te verleyden, en hem op eenen
■*Vegh te brengen , daer hy niet om denckt,
®n 't felve foo te beftieren , dat hy zijnen
Viand met fekerheyt kan t onderbrengen, |
379
en 't hoofd tot een ecrlijcke overwinninge
opfteken. Van foodaiiige Natuyre is de wil-
de Luypert, diewelcke zijne fterckheyt te-
gens den I.eeuwmistrouwende, foeckt iich
door een gemaeckte liftigheyt te verfekeren:
want hy maeckt een hol dat twee gaeten
heeft, 't eene om in te gaen, dat feer wijd is,
't ander dat in 't midden feer nauw Ì5, en als
hy fich van den l.eeuw fiet befprongen ,
vlucht hy door het gat, alwaer de Leeuw,
op hope van overwinningCjhem' met fooda-
nige macht vervolght, dat hy door de gro-
vigheyt van zijn lichaem, in 't gat blijft fte-
ken, konnende noch voorwaerrs, noch ach-
terwaerts , keeren : 't welck de loofe Luy-
pert wetende, kruypt wederom door het
nauwe gat, bijt, fcheurt en rijt den Leeuwe
van achteren,met zijne tanden en klauwen :
alfoo dat B. ^Jngkus feyt, dat de Leeuw
dickwijlsvan den Luypaert wertoverwon-
hen, meer door loosheyt als door geweld.
Van gelijcke loosheyt zijn oock de kloecke
Soldaten, die de Vianden in haere hinder-
lagen weeten te verleyden , gelijck Hmmbal
aen Titus Sempronius Gracchus, en Cafir aen den
Swijtfers gedaen heeft, diewelcke met hem
oorlogende , quaemen op de grenflen van
Vranckrijck, en de Romeynenweiende on-
trent t'achtentigh duyfent Mannen fterck,
waer van 20 àuyfent de waepenen koften
voeren, foo ontweeck haer Cnfar altijd , te
rugge deiniênde : Maer op lekere dagh,foo
vervolghden hem de Barbaren,doGr't groot
vertrouwen datiè fchepten : en willende de
K^oofne paifeeren, foo hadde Οφγ, niet lange
te vooren,zijn Leger aldaer neder geflagen :
Waer over als de Barbaren met groote
moeylijckheyt, dele onftuymige reviere ge-
paffeert waeren , foo wilden zy daer al te
laemen, voor des anderen daeghs,niet over-
trecken , waer van C^r dértigh duyfent
Barbaren, die de reviere gepaifeert waeren
feer moede zijnde, en fich te rufl:e leggende^
overviel, en by nae alle verlloegh, fonder
dat zy eenigh middel hadden, weder over
de reviere te komen. Wy fouden veel meer
Krijghs-liften konnen by brengen , maer
wie 'r luft , magh PolUmm, Frontïmm, Κ Λίιχί-
wa»! en andere fchrij vers lefen.
De Dolphijn op den Helm is't waepen'
van νίφι de vinder van de Krijghs-liften :
alhoewel hy diefelve in zijii Schild plagh té
Bbb Ζ drae-
Oorloghs-treck. Kri^ghs'lift. S τ r .λ τ a g e μ a militare.
Om tot het eerfte te komen, foo verhaelt |
-ocr page 392-
|
draegen,tot een aengenaemeg'edachtnis,van
dat een Dolphin,zijnen loon Tdem.ichusuytet
Zeeliadde vedoil,daer· in liy was ^evallen,
geüjck Plutanhns verhack. Niet te min kan
iiien reggen , dat dit arge en kloecke Dier
Viy^cs niet qualijck paft, als een beeld , dat
een goed Capiteyn betaemt : Want de Dol-
phijn is,"t hoofd en de koningh van alle Zee-
dieren,{hel,vaerdigh,kloeck en wijs,om alle
fwaere voorvallen inellijck uyt te voeren;
heeft groot verftand,en weet wanneer't tijd
SS,om metten Crocodil,een wreed en dood-
iijck beeft, fieli fonder perijckel,in den ftrijd
te geven : Want als hy fich uyte Zee in den
Ni 1 wil begeven , iöo kan de Crocodil niet
lijden, dat ly zijnrijck fbude innemen, dies
ibeckt hy den Dolphin te verjaegen, regens
den weieken hy met kracht niet vermogen-
de, overwint den Crocodil, door liftigheyt,
en alibo hy op den rugge fcherpe vinnen
heef: als vlijmen , want de Nattiyre heeft
een yder Dier ingeftort, niet alleen wat hem
behulplijck, maer oock wat zijnen Viand
ichaedlijck is , foo kent hy dan de fcherpig-
heyt van zijne vinnen, en de weeckheyt van
den buyck van den CrocodU,en gaet hy niet
met den Crocodil voor de vuyll in 't ge-
vecht , want hy heeft eenen wijden beek,
met fchricklijcke tanden, op de maniere als
kammen, hebbende vreeilijcke klauwen, en
om dat hy eenen harden huyd heeft, en met
een icherpe rugge-graed, die regens alle ila--
gen gewapent is, foo befpringt % hem niet,
inaer als een loofe en deurtrapte , veinft hy
fich , dat hy vreeiè heeft, vluchtende fiiel-
lijck onder 't waeterilaende zijne icherpe
vinnen in den buyck van den Crocodil, en
brenght dienièlven alfpo om den hals , ge-
Yï]c\iS(ihyius feyt. Waer uyt klaerlijck blijckt
dat de Dolphijn zijnen Viand met een Stra-
tagma ofKrijghs-lift overwint. De Dolphijn
dan op den lielm dient voor een goed Ca-
piteyn , dat hy met oordeel, forge en vaer-
digheyt moet vernemen nae de ordre en ge-
]egentheytdesViands,om hem van die fijde
te befpringen, waer dat hy fwackft en lichtft
is om te verdrijven en te verftroyen: wefen-
de de Dolphin veel minder van macht om
den Crocodil te overwinnen,dieweicke in 't
gemeen twee en twintigh elbogen langh is ;
't welck dienen kan tot een beeld , voor die
Yan minder macht zijn, om haeren Viand |
niet te vreeiên die machtiger is, alszy zij '
Daerom moeten die geène die van meerde
macht en fterckheyt zijn, hier door gevvaef-
ichouwt weien,datfe op haere kracht niet a
te trots zijn, om haer minder te verachten)
en door vermetentheyt en hooghmoed.die'
fel ve geweld en overlaft te doen:
daer is niet een, oock hoe groot hy zy, die
niet door eenigeloosheyt, van ibo fiechtcn
periòon,als 't oock magh weien,kan wet^^^^'
t'ondergebracht :
Een kkyiie Hond kan 't M'ikk SM'ijn,
Een hAmler en hslettcr z'i"·
Kleyn is de Torre of Schaelbijter, evenne'
kan iich diefelve overden Adelaer wreeken.
gelijck ^Iciatus iêyt. Kleyn is de khmumo",
een Dierken als een Weièlken of Indiiche
Ratte, 't welck fich in 't waeter doopende.
rontom in de krijte wentelt, maeckend?
daer van een Heimet.droogendedatielve in
de Sonne , waer mede hy den Aipis te keef
gaet, fchutrende de fteecken met zijnei'
iiaert, en bijt terwijlen den Afpis,met zijnen
icheeven kop, den keel af. Datielve Dier,
wanneer het den Crocodil met den Mond
open üet, en hetn het Vogeltjen Troch'ilus of
Koninxken de tanden iiiyvert enliefiijck ke-
telt,daer in vermaeck icheppende,foo loopt
dit Dier hem fnellijck in den mond , en de
ingewanden en den buyck door-geknaeghc
hebbende,komt het als door een Icherp ge-
weer, daer wederom uyt kruypen. Van gc-
lijeken Egithus dat kleyn Vogelt jen, van ibm-
migen Sak , t^camtius en Caràellus geheeten,
geeft iich op den Efel, wanneer hy tullchen
de doorens loopt en haere neilen veriioorr,
piekende dienfelven op den rugge, hals, en
in de oogen. De Dolphin ièlve , wort we-
derom van een kleyn Viichjen overwonnen,
maer wat het voor een Vifchjen is, weet ick
niet feker, maer dit fchiet my in den fin, dat
de Dolphijn viand is, van Psmpilus,vm ande-
re Nautilus geheeten,een kleyn Vifchjen,waer
van t^ihansHs geàenckz, dat, foo de Dolphin
t felve Viichjen op eet, foo eet hy 't niet als
ter nood, want foo haell als hy "t felve heeft
gegeten, ibo wort hy treurigh en onruiligh,
lulxdat hy moedeloos en fwack zijnde,van
de baeren aen den Oever wort geworpen,
alwaer hy dan een roof wordt van andere
VilTchen. Maerlaet dit Vifchken foo kleyn
zijn als 't wil, foo iiU dit het befluyt wefen,
dat
380 Oorloghs'ireck. Krüghs-Ιίβ. St rata gema militare. |
-ocr page 393-
|
^en overwonnen. Daeroin feyr P. Mimm^
'Vocrfichiigh gcdaen , ymo^ Vyand , ooci; hoe kley»
^y , te mefcn. Die gecne , die te feer op
"^ere kracht vertrouwen, foo in 't betoo-
jien van wreedheyt als in 't pkgcn van al-
'erieye fchelmftucken , die fullen gewaer-
^chouvvt zijn , lìch te onthouden van een
Elider ongelijck te doen, en geloven, dat al-
^'ilcke overlail , als zy een ander gedaen
^'ebben , wederom aen haer kan gebeuren,
gedencken , of wel 't felve met geweld
'^iet kan gefchieden , dat zy dan door looP-
^cyt en treecken konnen werden overwon-
'len. En die niet van cene , die l^n yu» meerder
"^envoHHiM "werden. Een fpreuck'è , die van den
^^'teeden Maximims, gefeyt is , en die door
^ijne o-rootheyt van perfoone en fterckheyt
Onverwinnelijck wierde gehouden. De Oh-
fkant is erooi, nachtans ynort hy om hals gebracht. De
ieeinv is flcrck^ , nochtans ■Wordt hy doodgefaegai.
JVacht tl voor vcclen , fooghy 'weyntgen met vreeil.
Dit heeft de moedwillige Keyfer Maxi-
>"im feer wel beproeft, want als hy te ge-
lijck met zijnen foone, op denmiddaghin
isijntente in de belegeringe van ^quika ru-
ftede, is hy, met zijnen foone, van de iblda-
ten vertnoorr, en beyde de hoofden zijn nae
Komen gefonden, en dat niet alleen van veele
perfoonen , maer oock door eene van de
iïiinfte,kan een groot Heer werden t'onder-
^bracht, even gelijck de Crocodil van den
Uolphin, door liftigheyt wort verraft. Ehiid
'n 't 111 capit. der Rechteren, dragende ge-
fthencken aen Eglon, den Koningh der Moa-
l'iten , veinfde heymlijckc faecken met hem |
willen l^reecken, ftack den Koningh met
cen tweeiiiijdend Mes dat hy ffierf. Defe
faecke ithijnt by onfen tijde vernieuwt te
■vvefen , by ^acab Clement van de Ordre der
ïreekebroers , diewelcke onder fchijn van
brieven aen den Koningh Hemic de iii over
ie leveren , fich tot de knyen toe buygende,
•lis of hy hem eerbiedigheyt wilde bev/ijfen,
ioo duwde hy hem van gelijcken met een
ÏVles in de buyck. 't Is wel waer dat hy een
ander uytkomft hadde als Ehud, want Éhud
vluchtede veyligh,maer defe wierde terftont
vandenommeftanders gedoot, eer noch de
Koningh den geeft gaf. Behouden keerde
oock , de moedige Weduwe, in haer
Vaederland wederom, met het hoofd van
moeden op hadde,gelijck '^ujlinm lèyt,kkegt
dickwijls aen Phïlippm, Koningh van Mace-
donren, over het geweld, dat van -^naÌM ge-
daen wierde , en liende dat de Koningh het
felve niet ftrafte, maer dat hy met dica
dwarspael lachte , en hem noch eerde , nam
de wrake aen van een onbehoorlijck Rech-
ter , doode hem in een nauwe ftraete verré
van zijn wacht. Een oude Vrouwe iiende
van het dack, dat haer foone van den Ko-
ningh Ïiniti benart wierde , wierp een regel-
fteen , van boven neer, doodende Pirrim ,
waer door haer ibone wierde verloil: ; ge-
lijck vcrhaelt, Een Perfiaen door-
ilack den Apoftaec 'jidknum liillijck met een
fpieiie. Stepkanus de Voorfpraeck, quam als
ofhy kranckAvas, mette iìindier arm ver-
bonden,voor den Keyier Damitiamu, diewelc-
ke,alfoo hy met opmercken eenige fchriften
las , die hy hem hadde gegeven , is van hem
in zijn ingewand, met een Mes gewont, en
met defe liftigheyt heeft de Procureur, een
Monfterdier der wreedheyt, geteuu : want
hy was een yder Ichricklijck, door 't bloed-
vergieten van ibo veele eedelen , die hy de-
de om hals brengen. Alfoo dat de leelijcke
en ichandelijcke overlaften,ibo int gemeen,
als in 't befonder, oock van de alderniinfte
perfoonen, door den wegh van arghliftig-
heyt, konnen werden gewroken.
Origine
Oorj^rongh der Liefde
ftellmi,
E En Vrouwe die een doorichijnende ron-
de Spiegel in de hand heeft, die dick en
fwaer is, houdende dieiêlve tegen de ftrae-
len van de Sonne, diewelcke daer door
fchiinendeeen.Fackel ontfteecken, die zy ia
de flincker hand heeft, alwaer aen 't hand-
vatfel een rolle komt met dit opichrift :
Sic in corde facit amor incendium, dat '\S,aldiu omileeckt
de Liefde den brand in 't herie.
De oorfprongh der Liefde fpruyt uyt het-
oogh , uyt het geficht, en van een ichoon
onrwerp te fien. Eenige fóuden konnen be-
wijfen , dat oock door 't gehoor de Liefde
geboren werc, en dat door defe rfceder.en :
Bbb 3 Als
oorj^ronghderLìèfde. Origine cI'Amore. 381
dat de groote van de kleynekonnenwer- ^ Hokfernes, Vorfì van Affyrien. Faufmùds de
" ^ _ -.. longeüngh, daer niemant eenigh quaed ver-
d' A Μ ο R i,
; door ZaralmoCa-
Romani, |
-ocr page 394-
|
venftfrs zijn van de ziele , door de welcke,
zy de gedaente, die in onfe finnen valt, ver-
krijgende , lbo oordeek zy oflè fchoon of
leelijck zijn. En "t geene de ziele alsdan
ichoon bevalt , dat.prijftiègemeenlijck , en
't geene haer leelijck dunckt, dat mishaeght
haer: En gelijck dieièlve, uyter natuyre,
van 't leelijck een afkeer heeft,alfo jancktfe
in 't tegendeel wederom , nae 't geene haer
Ichoon dunckc. Is 't dan dat de Liefde door
de traliën van de oogen, in ons berte dringt,
foo komtièoockdickwijls door de venfte-
ren van de ooren, wanneeriè de uytmunten-
de ichoonheyt van eenige Juffrouw hoort
befchrijven : van vyelcke befchnjvinge,en de
begeerte tot haer , aengelockt zijnde , ibo
kau men oock, in 't gemoed, een hertlijck
verlangen krijgen : welck verlangen van de
ichoonheyt niet anders is als de tiefde.
Hetaenfien van twee voornaemfte Tof·
caeniche Minnaers, fai ons genoegh weien,
te weten van Boccatius en Pnranha, waer van
de, eerfte ons verhaelt de Nieuwicheeden
van LudoVico , Gerbino, en van c^nechim , die
door't gehoor verliefc zijn geworden : en |
prijit de dapperheyt van Οοώ Λ il'fï" ^
meyns hoofdman, alwaer hy feyt,gelijck a
een Manverlieft wort, door defaèin "f
goed geruchte. In welcke woorden α
! Dichter verftaet van de Liefde der deiig'^'
gelijck oock M. T.Ocero van gevoelen is.oa^
wy door de Liefde der Deughd en go^'^'
aerdigheyt oock in ieeckere maniere, d'®
geene beminnen,die wy noyt hebben gefie^^'
niet re min kan dit felve in 't gemeen, to'·
alle foorte van Liefde der deugd en fchoon'
heyt gcrrocken worden. Waer by wy 't g^'
tuygnnis van s^thamus fullen voegenjalwae·^
hy ièyt, 't is niet te ver'Woimefe» a'atler eenige oH^^"
door 't gehoor φι verheft geworden : Voerende daCf
op in de Liefde van den Koningh Zariadre eO
OJaif,de Dochter van den Koningh Omartk,
alle beyde van (bodianige uytblinckende ^^^
volmaeckte ichoonheyt, datlè oock ichee'
nen van f^ms en c^donis te zijn voortgeko'
men. Deiè verliefden alleen op 't gerucht en
door de vertellinge van andere, waer doof
oock eens yders beeld,foo vaftlijck was ge"
drukt in 't gemoed van d'andere,datiè oock
malkanderen in den droom lieflijck ver-
Icheenen. 't Gebeurde dat de Koning Omdf
the zijn Dochter Odate, ten houwlijck willen-'
de hefteden, een openbaer gaftmael toeilel-
de, gevende zijn Dochter een gulden beker
met Wijn in handen, tot haer feggende, fiec
naerftigh toe : Wie dat u onder alle defe
Ridders wel bevalt,en dien ghy defen beker
met Wijn overlanght, dien iùldy tot uwen
Man genieten. Odate, fiende de Vorften en
Heeren rontom te iaemen loopen, begoft tc
Weenen , dewijl zy onder dieielve datge-
wenichre beeld niet fagh , dat haer in den
flaep was vericheenen : Maer fich daer nae
wat van 't weenen onthoudende ,^komt Zf
riadre, die zy door eenen brief hadde ontbo-
den, enhaeftigh verfcheenen zijnde, fprack
hy haer toe, ièggende : 0 Odate ! ick ben die
geene , die u belieft heeft my tc ontbieden :
VVaer over zy hem blijdelijck ontfangende,
gaf zy ztn Zariadre, al lachende en vrolijck,
den beker over, en hem, onder foo veelei»,
tot haeren Bruydegom verkoren hebbende,
leyde zy dienièlven in haer Rijck.
Ganfre Rudel, brnyckt riem en hoot.
Om te foeckeH nae zij" doot :
Verliefc wefende, door'c geruchte , op de
Gra-
382 Oor/^rongh der Liefde. ■ O r i g i κ e d' A μ ο r e.
Als dat onfe oogen en ooren , gelijck als , wanneer de ander opentlijck in zijn geià^s'^ |
-ocr page 395-
|
Maer hier is op te letten , dat of het wel
Schijnt, dat door 't gehoor deinbeeldinge
^an de Liefde in defen is gekomen, niet te
^in ibo kan men door 't hooren alleen niet
'lytrechten, ten zy faecke, datmen dat beeld
^an de vertelde fchoonheydt in de finnen
clriicke, alfo datmen in fich als een getuygh-
nis heeft, en dat het voor de oogen klaer-
iijck blijckt, dat het Odate is, die Zariadre al-
leen in den droom, en niet te vooren, hadde
gefien , en zy kende hem oock terftont in 't
gaftmael,al offe hem langh te vooren hadde
gekent : 't welck hy niet ibude hebben kon-
lendoen, ten waere debeeldenilTedoor't
ftggeti van andere in 't gemoed haer fetel
laadde genomen. Alfoo fai oock Ganjre R^del,
Heere van Balia, nae de maniere der Vryers,
iiet afdruckiêl van zijn beminde,fich hebben
ingebeeld : om daer uyt de fchoonheyt van
iiet levende beeld te aenfchouwen : waer
Over men oock niet alleen door 't gehoor,
fiiaer oockverborgenderwijfe, doordien
het ons dunkt,datmen de gehoorde fchoon-
heyt voor pogen heeft,verheft wort. Daer-
om kan men niet volkomen feggen,dat door
«Ie venftren van de ooren,de Liefde in't her-
'^e dringht, om dat diefelve door 't middel
^n d'ii^jeeldinge van 't gefichte heerkomt,
en niet,fónder middel,door het gehoor: En
^atdit waer is , moetmen verftaen, dat, in-
de géhoorde fchoonheyt, daer na door
^e oogen niet wort goed gekent, foo fai de
Liefdeniet in wort^en, maer wel foofe tnet
het geruchte overeen komt, daerom feght-
tegenwoordigheyt vermindert het geruchte·, dat
als men de faecke befiet,foo ilTe foo breet
"iet, als m?n daer van geroepen heeft, De
i g i ne
Oorjprongh der Liefde. O r
Cravinne van Tripoli, die hy lange met Min-
"isdichtjes hadde gevrijt, ibnder dat hy die
^yt hadde gefien , wort met foodaenige be-
geerte ontiieecken om haer te fien , dat hy
"aer nae toe vaert, en op de reyfe kranck
hordende,wort de boodichap van zijne on-
iieluckige overkomft aen de Gravinne over-
Eebtacht, die hem in haer Paleys liet bren-
gen, en hem fèer beleeft en goedgunftigh in
"are armen ontfangen hebbende, en hy haer
^riendlijck aenfiende, als wetende dat zy
'''iet weiniger de oorfprongh van zijne Lief-
de als van zijn dood was,danckte haer over
meewaerige onthaelinghe van haeren
Vryer, en gaf alfoo den geeft. |
ooren zijn de venftren van de ziele, foo wel
als de oogen,maer daer door verkrijghtmen
foodaenige gedaenten niet, allTer wel totte
oogen behooren, te weten de gelijckmatig-
heyt van de verwen en trecken , dieweicke
een volmaeckte fchoonheydt uytbrengen,
't welck alleen door de oogen wort geoor-
deelt. Door de venfters van de ooren wort
de Liefde geboren , en dar ilechtlijck door
een vriendlijcke,lieflijcke en engelfche ftem-
mé : Maer door 't verhaelen van de fchoon-
heyt van een derde perfbon, foo fai dat in
ons een inbeeldinge baeren , nae 't geene wy
gehoort hebben, alleens of wy 't gefien had»
den , en door fulck duncken en inbeelden,
worden vi^y bewogen om te minnen : Maer
daer nae, als wy dat beeld, in der daed,fien,
foo verkoelt de Liefde terflont, fulx dat het
gehoor wel gelegentheyt geeft om te min-
nen, maer 't is daerom geen oorfaeck van de
Liefde : Want de Liefde van de gehoorde
fchoonheyt vormt fich in de inbeeldinge, ea
zy wordt daer nae in der daed beveftight,
door 't gefichte van de ingebeelde fchoon-
heyt : daer door het gefchiet, dat de Liefde
van de gehoorde fchoonheyt, geen kracht ■
heeft, 100 de gehoorde fchoonheydt niet
wort gefien : En dat de oorfaeck en de ge-
legentheeden verfcheiden zijn,dat wort van
Ficinus over het Gaftmael van Plato uytger
druckt, alwaer hy bewijft dat het oogh ge-
heel de oorfaeck is van de Minnefieckte, als
wanneer de Menfchen haer oogen dickwijls
op 's anders oogen flaen, voegende het licht
mfet het licht te faemen , drinckende daer
door alfo ellendelijck de Liefde in.De.over-
eenfteniminge van d andere leeden,behalven
de oogèn , feyt hy, dat niet eygentlijck de
oorfaecke zijn , maer de gelegentheyt tot
diefelve lïeckte. Want ibodanige t'iaemen-
voeginge, treckt die geene,die hy van verre
fiet hem re naederen. En om dat hy hem
van verre fiet, foo wort hy, door foodanigh
aenfien, als opgehouden en verbaeft, en ter-
wijlen hy verbaeft ftaet en fiet alleen de op-
flagh van de oogen , foo is dat het geene,
't welck hem de wonde geeft. Daerom ful-
len wy feggen , dat om een feer fchoone
fchoonheyt te hooren befchrijven , foo fai
het gehoor de gelegentheit wefen eener ont-
ftekinge totte Minne , naedien door fooda-
nigebefchrijvinge flechts de eerfte gedaente |
-ocr page 396-
gelijcke ftraelen die 't bloed gelijck zijn· ■'i"
de Sonne.die 't hert van de Werrelt is , g^'
lijck C. Rhodiginus feyt, veripreyt, door haef®
ommegangh en loop , het licht, en doori^^'
licht ftort zy haere kracht op der aerde. t'·'
alib beroert oock 't herte yan onfe lichaeii%
door een geftaedige beweginge, het bloed,
van die daer naeby is , en van daeriprey^
het de geeilen door 't gantiche lichaem ,
door dieielve geeften verfpreyt her de gü"'
flerende voncken,dpor alle de leeden, doe»
infonderheyt door de oogen: Want de geeft
feer licht weiende.ilijght oock lichclijck nae
de bo venite deelen van 't lichaem : ea-t Jichi
van den geeft glinftert aldermeeft door de
oogen ; o;n dat de oogen,boven alle andef®
Jeeden, helder en doorluchtigh zijn, in fich
hebbende licht, glants,dampen en viervonC'
ken. Soo is't dan geen wonder,dat eenope"
oogh, met groot' opmercken op iemant ge'
Itiert, de pijlen van zijne ftraelen fchiet if
de oogen,van die 't oogh beichout: Welcke
ftraelen door de oogen van haere tegen-
Minnaers fchietende, dringen door tot in
herte toe van deie ellendige Minnaers : E"
met recden maghmen rot in 't herte ièggen,
want zy zijn gewont van 't herte,dat de' pij-
len werpt. En dit alles is nae de leeringe van
P/aio, dieweicke verftaet,dat de wonden van
de Liefde, zijn ieeckere fijne ftraeltjens, die
uyt het binnenfte van 't herte fpruyten , al-
waer het alderfoerfte en heetfte bloed
is, aen
de welcke de wegh geopent zijnde, door de
oogen , ibo loopeniè wederom door de oo-
gen van de Minnaers, en dringen tot het
binnenfte van 't hert. Waer over de Plato-
jhaer een fackel in de ilincker liand gegeven, niiche Poeet aldus iêyt : De -ixegh is oopen, doof
en dat aen de ilincker fijde na't hert,'t welck «o?™ > - '' ^"te.
verklaert wort door de ipreucke, met dit
.Oplchrift : Sidn corde facit amor mcendim, dat is,
(tidus omfliec/^ de Liefde den brand in't herte. Een
ipreucke die van Platitia is ontleedt. Hoeda-
nigh nu de brand uyte oogen rrae 't herte
fchiet, dat bewijft Marfil. Fidnus, feggende,
dat de geeften, dieder voortkomen door de
bette yan 't hert, en van 't fuyverite bloed,
altijd in ons foodanigh zijn,als de aert van't
bloed is., Maer gehjckerwijs defe damp
van 'tbloed , dieΛvy den geeft noemei., eii
die uyt het bloed geboren werden , fooda-
nigh is, als 't bloed is 3 ibo fchiet het oock
De fpiegel, die van ons is afgebeelt, is de
holle ^iegel niet, die van achteren doncke.r
is, maer deiè is doorluchtigh, hel en klaer-
ichijaende van alle fijden , doch van d'eene
fijde hol, die een groot en langh beeld ver-
toont, maer van'd'ander fijde een grof en
vollijvi^h beeld , dat iich oóck vergroot,
doch in "t rond'verfchietende. De ft'raelen
der Sonne,die op defen ijiiegel fteecken, dis
van achteren duyfter' is, branden door den
weerichijn op de ftoite, die haer wort voor-
geftelt : Maer als de Sonne , op onie ande-
ren fpiegel, met haere iiraeien aen d'een en
d'andei'
384 Oorl]>rongh der Liefde, Origine d' Amore.
is afgebeeld, als een beeld van de geièyde door de oogen , als door glaeiè venftereni
fchoonheyt, en foo vvorr hy dan door een
begeerte gelockt, om deie ichoonheyt te
lien, waer van alleen 't aenfien ent ontmoe-
,ten der oogen de oorfaeck is, dat wy in de
ibtheyd van de Minne betoovert blijven.
De opflagh of 't ontmoeten van de oo-
gen , Waer uyt de Liefde haer ooriprongh
-iieeft, wort door een fpiegel uytgebeeld,die
tegens 't oogh van de Sonne ftaet. De fpie-
gel is van foodaniger aert, gelijck Orom'm B-
iisiu in zijn befchrijvinge van de brandipie-
-gels afmaek. Van diefelve verhaelt Vlutarchm
inedein't leven van i^'mu Pompilius, de twee-
de iloomfche Koningh , dat'de Veftaelfche
■Nonnen van hem onderwefen zijnde , wan-
neer haer Vier v/as uytgegaen , ibo koilen
zy, hier door, het iëlve ontfteken, even ais
oflê een nieuw Vier uyten Hemel hadden
ontfangen. Van gelijcken verhaelt Zonatas,
dat Ïrocuhis de Wiskonftenaer, de Scheeps-
Armaede onder Conjismmf d verbrande , die
van den oproerigen Vatiliamts tegens den Key-
.ier Amilafitis toegeruft was .Van welcke konll
^Mitmedes de eerfle Vinder geweeft is, tegen
den Romeinen., die zijn Vaederland Siragufa
hadden belegert. .
Dit tegenwoordige beeld is een gelijck-
niffe : Want gelijck door deiè iliiege),zijnde
het oogh van de konft, geilek zijnde tegens
het oogh van de'Sonne, de ilraelen ibo hef-
righ /chieren dat zy den fackel ontileecken,
ailüo wort oock door onfe oogen, die als
fpiegels zijnvan de natuyre,tegens het oogh
van _ een ichoone Sonne, daer de ilraelen
van 't licht door fchijnen,de fiickel der Lief-
de in 't herte ontileecken. £n daerom wort
-ocr page 397-
Oorjprofìgh der Liefde. Origine cI'Amore. 385·
d ander iïjde komt te fteecken , foo worden wederom een weerflagh aen 't voorgeftelde,
^leielve ftraelen in een ieecker gemeen punt
faenien vereenight, om' dat die van alle
jijden hel en klaer zijnde, met haere rechte
"•■alen,fteeckt of brand op denfackel,daeriè
achteren op Ichijnt.Want men houd den
^piegel by 't handvatfel.tuflchen de ftraelen
Sonne en den fackel of de ftoffe, daerfe
op fteeckt. En alfoo dringht oockde
«raele van de levendige Sonne, door de 00-
δεη recht nae "t herte toe : alhoewel dien
^^delen Heere Cignm Parthempm Caraffa,bexcv
"ehaegen heeft in de reflexie of weerflagh j
ê^lijck hy doet in zijn bloeyend verhael,van
Ichoonheyt der oogen, dat hy 20 laeren,
dat dir was uytgegeven , in 't licht heeft
gebracht. Wantgelych 't oogh des Hemels,{eyt hy,
^ffC/^i of 't hotte Cripai, om een -weerflagh te geven aen
^^nae{igelegene floffe, om die te ontvoncken, die haerdan
'"sneert,door een Vier, dat haer vafint : alfoo doet oocl{_
^^ βerβijcIt^oogh , terwyl hetmette βτοί^ιναη de ge-
pene jchoonhey't in den hollen boefem van onfe gedachten
^oordringht, en poqcl^daer op de kveniigeylammekens
Vin de Minnebrand : d'iewelclte nu ναβ hangende aen de
Pofe der mlejo yvort die itlknskens,alknskens o«t/7f%«,
«■1 maecklfe onderdanig, en een dienβmaeφd der Liefde.
VVy iüllen antwoorden , dat dit fterflijck
Oogh njet klaer is, alwaert van een Minnaer
die tilet, of van de Sonne die bemint en
Refien wordt. Mijn fterflijck oogh kan uyt
fich ielve niet doorbooren in den hollen
boefem van mijne gedachten. Noch min
kan het oogh van de Sonne, die van my be-
mint wort, met haere ftraelen lbodaenigen
U-eerflagh veroorfaecken. De weerflagh of
't weerichijn te rugge geftelt zijnde, ibo
ibu 'i geÌGhieden,door een uytwendig voor-
werp van een ichoon blinckend oogn , dar
Siijne ftraeleii op mijn fterflijck oogh foude
üytfchieten in den hollen boeiêm van mijne
Redachten. En in fulcken geval ibo koft het
dan geen weerflagh weien, want de weer-
■fchijnende ftraele keert altijd wederom
daerfe van daen komt, en blijft niet daerfê
Wort gefchoten. Gewis defe gelijckniffe van
den weerflagh is niet evenree'digh. Want de
"Werekinge van den weerflagh gefchiet, ter-
wijl de ftraele wort gefchoren : en van 't te-
gengeftelde voorwerp, door een harde en
dicke duyfterniflè te rugge gehouden zijndè,
^o keertle wederom'tot diefè heeft ver-
oorfaeckt, en op foodaenige wijfe geeftfe
en verbrant de ftoffe,diefe in'r wederkeeren
vint. In 't tegendeel ibo gebruyckt de ftrae-
le der Liefde haere kracht, alwaerfe geen
wederftant vint, maer zy gaet vry weyden.
Doch daerom wercktiè niet met een weer-
ichijnende ftrael,maer met een rechte ftrae-
le , dieder valt ontrent de innerlijcke Geeft
van 't herte. Want boven dat,foo de ftraele
van de geiiene ichoonheyt, den hollen boe-
fem van de gedachten doordrongh , en al-
daer den Minne-brand verweckte aleerfe
aen 't hert raeckte, ibo ibude Petrarcha niet
gefeyt hebben , dat de ■wegh , door de oogen, tot het
hert, ooprn is. Maer foude ièggen van de oo-
gen , totte gedachten , en van de gedachten
tot het herte. De holle boeiêm van 't ge-
dachte fit in 't hoofd, en de hoofdhayren,
zijn Hierogliphiicher wijfe , afbeeldingen
van de gedachten, waer mede fich de ziele
verciert en 't gemoed ontdeckt. Want ielve
de ziele, geüjck Pkrim feght, brenght de ge-
dachten voort, niet anders als't hoofd de
hoofdhayren , waer mede het fich verciert
en deckt. De Reeden , het reedelijck over-
legh,en 't gemoed,hebben haer fitplaets in 't
hoofd. Plutarchus iêyt in de Platoniiche vra-
gen , te recht heeft de Natuyre het aldercedelfle deel in
de opperde plaets, en als een Stierman in 't hoofdgeflelt.
En Zeno ieght, Hetvoormemfle deel van'tgemoed,
-woont in 't ronde van het hoofd, als in een Werreld. De
gedachten dan komen uyt het hoofd. Petrar-
cha getuyght iiilx mede. 't Hoofd dat met f-waere
gedachten is belaeden, druckt en vernedert my, jArioHe
befchrijft Sacripante, dat hy geen gedachten
hadde, ongevoelijck als een fteen, aleer hy
defmerte van zijne fuchten koft uytbraec-
ken. Tot naevolginge yan Homerus,die yiyffes
lbo bedachtfaem afmaelde , dat hy d'oogen
nae d aerde floegh aleer hyij^rack. Alhoewel
de inbeeldingen en de gedachten, die in 't
hoofd werdén toegeftelt en gevat, en die
van't gemoed werden goed gekent en be-
houden, daer nae in 't hert daelen^ die oock
aldaer foo lange blijven gewortelt,als zy in t
gemoed zijn, dat in 't hoofd is. Van gelijc-
cen fpruytcn uyt het hert de uytvoeringen
van alle gedachten. Maer de verbolgen en
geweldigé Liefde, die geeft geen tijd aen de
gedachten , inaer gaet alleen door een op-
ilagh van 't oogh, fnelHjck regel-recht van t
oogh nae χ hert : alwaer de ziele haer plaets
C c c mid-
-ocr page 398-
|
386 Oor^fongh der Liedê, O
midden in 't lichaein heefr,i;e!!jck de Spinnc
ia 't midden van haer webbe. Cakhiiius feyr
over de 77;«.£;if Plato·. Gclijc/^ ik Spinne da
midden i:: h.icr "WcLbe fit, ecnigc beWegingcgevoelt, 't ^cy
d.itjè uytwemligb ofiiCxemiivhgcfcBici, foo doet oscl^de
ziek die haer f-kcls heeft in 't middeipimt van 't heri, CH
door de uytürcc!^>:gi foo macckt ^y 't geheele Ikbaem Ic-
Vendigh , en heftiert de bcveginve va» alk ledenuteten.
In 'r iniddelpunt van 't hert veclmien dan
feer fnellijck de bevveginge der Liefde, die
door de oogen in fluypt : en de oogen , als
ppene venfters , Kvoelen ililx niet, maer
'r hert alicene voelt her, en de Liefde aldaer
f;ekomen zijnde, als rot haer middelpunt,
ibo fluytfe fìch daerenruil:. Het verlangen
dat de Liefde door de oogen inftort, wort
gediftilleert in't heete forneys van °t berte,
alwaer de ziele in foete Liefde verfmelt.Het
Choor van Eur'mdes de Treurfpeeldér, llrighi:
m7A]nHipfolitus, O Liefde! ο Liefde! die door de
fiogen mijn verlangen [looft, en voer' de foete Liefde in
mijne ziele. De Ibete Liefde in de ziele en in't
hert gebruycken de Poeten , en andere
Schrijvers,in eenen fin; de ziele voor t hert,
en't hert voor de ziéle. Heliodorus in zijné
Mooriche geichiedenilTe.ondertaft den oor-
fprongh der Liefde,bevveerende,dat het ge-
ficht alicene, de oorlaecke van de Liefde is,
en dat de Minnetochten zijn als windbuyen,
die door't gefichte 't hert aenwayenj't welck
al nier feer van "t wit is gelchoten. Want
zijnde het geiichte het aldereedélfte en al-
derheetfte van alle oniê uytwerpingen en
iinnen , lbo moet het oock alderbequaemft
zijn om tot fich terrecken, eneenvryen
gangh te maecken aen de ontfonckende
.geeften der Liefde.iafi U de oorf^rongh der Liefde
tot een bemjs flfeekfn , wer toe het voorgeflelde geficht
den aenvmigh cn gclegenthcytgeven , en "werpen de fchie-
iijel^ hertztochten,door de oogen, in de ziele. Dit alles
is nae de Theorie of Praàijc van de Platonifche
Minnaers.
Deiè leeringe van Plato heeft haer oor-
fprongh van dien leer ouden Minnedichter
Muf£us,à:\<i deeerfte van allen is die het oogh
voor de oorfaeck en oorfprongh , van de
Liefde,ilelde, wanneer hy 't beginfel van de
Liefde van Hsro cn Leander befc'hrijft ;
In de flraelen van haer oogen.
Wies de faclid van de Min :
En hct hert van groot vermogen,
Bkeeh door 't y lammen van haer fin, |
RÏGINsd'AMOUE.
Schconheyt nyt een eetéaer -n-cfeii,
Schiet veel f leider als een fchieht,
J^t haer oogh fes l^miy lefen.
Wat het oogh voor 'ivomlen flicht,
't Oogh dringht midden door de nieren,
Door het herte, door 't geyoricht,
't Oogh doorjleeckt der Helden (fieren.
Door het branden van haer licht.
Hier uy t hebben alle Poëten gelegentiicvt
genomen, om te leggen, dat het oogh is àe
V'oorfte, de Leydfman, de Weghwijier, às
oorlaeck en oorfprongh der Liefde, gelijck
men wijtlopigh over al kan lefen.Waeroveï
Pro^ertim feght :
Wd ! ks»dy niet den rechten fin.
Het oogh is Leydfman in de Min, '
Seggende voorts :
Diana heeft eylaes ! my met haer foete oogen,
Noyt van de Minge^voni:, te Wenderlijek bedrogen h
De forge van mijn Lief "waft jladigh door tgeficht,
Want Liefd' in my haer Min en al haer voedfd
fiichi.
Ovidiiii ièght in zijne Minnebrieven :
'k Sagh u en -aierd gey^aer datghy wy hebt bederve^.
En dat icli^cloor u vier ben levpidichgeftorven :
Ici^fagh a, en eylaes I nu hebdy my verdoen.
Een onbekende vlam,daer-lfen ichjin vergacn,
Diefelve feght wijder in zijneMinnekonit ;
Door ü oogen, die, als Vonc^en,
My verleyden tot u Min,
Door u qagen kpndy Ione ken,
En my treckfn na u β>ι.
Voorts vloeyen d'Italiaeniche Poëten over,
van dat de oogen oorfaecke zijn van hec
Minne-vier , want als men de fchoonheyt
door de oogen iiet, en daer in behaegeri
Ichept, foo dringen de ftraelen ftraxnae't
herte. Petrarcha ieyt noch foeter :
Vooghjens "werpen uyt veel doodelijckf fchichten,
Waer tegens datmy kfl» ""ch plaets Verlichten,
Van u alken komt voort, 't fchijnt een te vreemdi
klucht.
De Son, het vier,de yvim!,'Waefom ick^flaedi^ fuchit
oogen zijn de Son, gedachten zijn de pijlen,
't fIr langen is het vier : En hier met or.derviijkn
Soo pif night my eylaes ï de Liefd' in mijn gemoed,
Met treecken vol bedroch en fioot my onder voet.
Het ibu te langh vallen wanneer men al de
Poëten , die vol van defe ftoffe zijn , fonde
voor den dagh brengen : Maer een gedicht
van een rreflijck verftand , fulien wy hier al-
ken by voegen, dat by aen zijn Vrijfter ge-
foncieo |
-ocr page 399-
|
^yn fchtbre fyachten traik,jeer krachelijck hy een,
^'"fehoot met aller macht:'tgeen andren dood vol roime,
^"t doedy door een f^leet, en dat op my alleen :
^y k^ily immers vel in 't vrye J^ld bevechten,
Vermits mijn herte trilt, en dat mijn ziel hevreeil,
Aie/ voor u trots geftcht haer voorhoofd op derf rechten,
■^aer fchuylen moet voor 't licht en voor u fchtme geejl,
i^ochghy mifgunt my laes ! een foete dood te jlerven.
En -iveygert, hoofd voor hoofd, te trccden in 't gevecht :
O ^vreedc' en trotfe Maeghd ' och mocht icfi_ dit ver-
"sverven,
£n Worden, voor devuy^, van u te neergelecht.
Niet alleen de Poëten, maer oock de geefti-
ge fchrijvers,hebben den oorfprongh van de
liefde het oogh toegefchreven,\vant t^chil-
les Tatiusen Heliodorus verhalen van de oogen,
dat diefelve χήη vereenigers van de Liefde. lae dat der
Minnaers onderlinge opficht, een herdenc-
kinge en vernieuwinge van de Liefde is , en
dat diefelve de iinnen niet anders opftoockr
als of het vier by eenigh ilroo geleyt waere.
lae wy fullen noch meerder feggen , dat de
brand, die door de oogen ontfteecken wort,
van meerder kracht is , als het rechte Vier,
iR'ant datfelve ontfteeckt niet,ten zy dat het
geleyt worde by de ftoffe: Maer het Minne-
vier dat door de oogen komt uytglinfteren,
Ontfteeckt het herten finnen, al is 't fchoon,
datmen daer verre af is ; Even gelijck als de
vlamme van de Babilonifche bloeme Nafiha
ontfteeckt en naedert,hoewel men dacr ver-
re af is, alibo ontfteeckt, ichiet en verfprey t
Oock de· afwefige vlamme van twee glim-
mende ooghjens, den brand in de gemoede-
ren , van die daer op fier. Waer over Plutar-
thuf in 't gaftmael, feyt, dat de Liefde die
met een iëer geweldige beweginge in de
Menfchen valt, haere oorfprongh en begin,
van'taenfien verkrijght, oock foodaenigh
dat de Minnaer fchiér verfinelt, als hy zijn
•beminde fiet, en daer in wandelt en veran-
dert. Want het onderlinge gefichte van de
ichoone, en 't geene uyt de oogen voort-
d'A Μ O R E.
οcrjprongh der Liefde. Origine
|ònden heeft, diewelcke altijd van 't Venfter
Jjep,wanneer haer Vryer daer yoor.by ging,
"cnde door de ipleer van de deuve.
hcit^o[choone Maeghti! dat hchdy /co doorjchoten,
even-wcl is vriend van u te macd'ch licht,
^oor een verborgen βαώ en vlammen iiytgegoten,
■E'i dooreen oud Tyran, dat is, ufcboongcficht.
β^Μ Schutte ■wreed en hart, Ferraeder, fonder trou"s»e. |
inftortinge zy, verderf: den Minnaers en
verteert haer door een ünerte, die met ge-
nenghte vermenght is j 't welck van Orfhaa
genaemt is Bitter-foet, en van Petrarcha, tc
recht, gefmaeckt is, als hy in zijn klinck-
dicht iêyt :
Wanneer ick figh de Son,door't flraelen van haer oogeì!,
Doen is mijn moede ziel verr' uyt mijn hert gevlogen.
Jtooit, het zy dat het een lich: of eeo fekere gaer afgefondert werden ; gelijck men door
C c c '2 . de
En f-weefd' m't aerdfehprieeljZ'J» lulthofïn 'tgemoed,
Om vinden, 't geen zy focht, het bitter met het foet :
Door dees foo gantfeh verfche'en en harde flrijdigheedcn,
Soo ■weet ick geene raed,etfWorde ναίϊ beftretden :
Mi met een heete -wil, dan met een kjlle fm,
Mn fke fso tuffchen 't helden tufichen dròefheyd in.
De foetigheyt van de Liefde is vol bitte-
re alft en galle, en haere vergenoegingen
zijn de klachten en finerten van de ellendige
Minnaers. De Liefde is bitter, want die daer
mint, fterft al minnende, weiènde de Minne
een vry willige dood,en voor ibo veel zy een
dood is, foo iffe bitter, maer foo veele zy
vrywilligh is, foo iffe foet. Hy fterft al min-
nende, te weten die daer mint, want zijne
gedachten vergetende, foo wort hy veran-
dert in die geàie, die hy bemint ; gelijck
M. Ficinus verhaelt. Daer by voegende dar
die geene, die in't kamp-gevecht van de
Liefde eervaeren zijn,we beproeft hebben,
hoe bitter de Liefde is, foo wel voor die
daer verre af is, alife bitter is , voor die daer
tegenwoordigh is. Want de Vryers , verre
van haere Sonne afgefcheyden zijnde, leven
door haer afwefen in duyfterniffe enquel-
lingen , verlangende om haer licht te fien.
Zy is oock foet van verre, om de hcrdenc-
kinge van 't vermaeck van't gefiene licht.
In de tegenwoordigheyt.oock van't bemin-
de licht, is de Liefde bitter, want door haer
wort de Minnaer verbrant, verteert en ver-
fmolten : Van d'ander fijde weder iffe loet,
aengefien dieièlve in ibo ichoonen Vier ver-
teert wort, en in de vlam , die v\an hem foo
geacht is , in de welcke hét hem foeter is
ftraffe te lijden , als daer biiyten vrolijck te
zijn. En't is veel foeter, want keerende in
de geminde perfoone, foo fterft hy daer in.
En zy is wel dobbel bitter , want hy fterft,
niet konnende door 't hert dringen , en fich
in haer geheel en al herfcheppen, en met
haer vereenigen. Zijnde onmogelijck,datiè
foo geheel fonden gefcheyden en gantfeh en |
-ocr page 400-
|
de groote Liefde ilen kan, alwaer men altijd
verianghc, om met de groote eendrachrs
wille, ronrom liet beminde liclit, te fweven;
gelijck verfcheyden Dicliten getuygen. En
om dat de Liefde bitter-ibct is, Γοο verblij-
den fich de Minnaers in een oogenblick
over de foetigheyt, en zy verilnelten ftrax
in de bitterheyt van haer ichoone Sonne,
die zy ibecken en dàer nae verlangen. Maer
hoe lbo ? De Minnaers hebben foo wel het
foete als het bittere. Het bittere is hun foet,
en 't foete is hun bitter. Van dit gemenghde
ibet en bitter, dood en leven, vrolijckheyr
cn fmerte, daer van zijn alleene de twee
fchoone oogen de oorfake en de ooriprongh
van de Liefde. Wy fullen danbefluyten met
de bedachte woorden, van die Vrijfter,daer
van t^pulejui in 't χ boeck van zijnen gulden
Eiel, aldus fpreeckt, De oorfaecl^endc oor[prongh
■van defe mijne droef heyt, als oock^ de Medkijne en mijne
behoudemjife vjt ghy alleene , vam defe inve oogen , die
door mijne oogen tot in 'i Βίηηοιβε van mijn hert, en
door 't mergh z'j" ingedrongen , hebben my een bittere en
felle brand veroorfaeekt. D'ooriprongh dan van
de Liefde, komt door 't oogh en door't ge-
fichte. Dit verhael fai niet vergeefs noch
ydel zijn, maer nut en profijtigh, als wy be-
dencken dat de genegentheden van de Lief-
de door 't gelicht komen en door den weer-
llagh van twee ichoone oogen : en om dat
wy in defen doolhof niet ibuden geraecken,
fullen wy de oogen fluyten voor de fchijn-
baere glans van defterflijcke lichten : Want
te ftaeren op een uytnemende fchoonheyt,
doeter op verlieven en in de Minnefieckte
vervallen: Maer daer en tegens zijn oogh
daer van af te keeren , bevrijd ons ν an die-
ièlve. K^ert ira>e oogen af, op datfe deydelheyt niet
fien, feght David, 't Is een wijle raed die ons
in defe'Dichten gegeven wort :
Wat raed foo Ven US felf haer dreutfche fchoonheyt lieti
Ey liaet niet, maer gaet ns, en voor 't verderven vliet,
Soo moeten wy dan niet blijven fitten
noch vertoeven om op een ichoon geficht
te ftaeren,maer moeten ons uyt haere oogen
wegh packen,en forge draegen dat onfe oo-
gen niet ontmoeten de ichoone oogen van
andere, ten einde wy in defe fchaedelijcke
kranckheyt niet vervallen : En als wy daer
jn mogen gevallen zijn,dat wy daer uyt we-
derom mogen opftaen. Hier van geeft ons |
de Ovtilm, een heylfaeme raed als hy fey^ ·
Soo S'yoavcl jiechts dc ajjche raeckt,
De minfie vonck^ die brand en Uaeekt '·
Soo gaet het als men Mui niet acht.
Wat doodfchijnt, krijght weer nieuwe kracht.
Het voorgeftelde einde van de Platonifche
Liefde is gevaerlijck , te weten datmen r®
gelijck mette oogen de luften fai gebruyken,
aengefien de Liefde de trappen van't welbe*
hagen gemaeckt heeft, naer 't feggen van
Lucianm, het is niet getioegh, feyt hy , dieaeii te fr"
dienghy bemind , noch tegens hem over te fitten ,~hem
hoor en of te fj'rel^en, want de eerpe trappe fchept het
fichte', dan het vaUngen , van by te ^ijn , daer nae het
aenroeren, en ten laeficn het Ipjfen om verder teg"'"·
En Socratcs die 't Orakel van de Platoniften
was, kofte niet ontkennen,nae dat hy gefien
hadcle de ichoone Theodata, te ieggen,'t geene
van Xenophon in 't leven Socraiis beichreven iSj
Maerwy, ièyt hy, begeeren tevoelen'tgeenewyfie»,
doch wy fullen door liefde treurende wechgaen , en daef
afzijnde, fullen wy daer nae verlangen : uyt nUe defe ffl
gebeuren,dat wy fullen dienen,en d^e faigedient Worden.
Siet doch hoe Socrates, die de ziele was van
Plato, bekent, dat hy door't fien verlanghde
nae 't gevoel, en evenwel leede hy groote
iïnerte, alhoewel hy verre van de beminde
iaecke af was, en verviel alio in de flavernie
van de Liefde. Hier op pail 't geene men
leeil van ^rafpade. Ridder van den Koningh
Cyrus, hoe diefelve hem hadde vermeten,dat
hy een luffer dienen en befien Ibude , ibndeC
dat hy eenigh werck van haere Liefde had-
de : Neen feyde de Koningh, dar is een fake
die al te gevaerlijck is, want het kan gebeu-
ren,dat het vier wel niet teritont ontfteeckt,
wanneer het geraeckt wort, maer ick fou-
de het vier niet willen handelen noch de
fchoonheyt willen fien : Doch u iJraifaàe
raede ick,dat ghyuwe oogen niet wilthech-
ten aen al re ichoonen ontwerp , want het
vier brand alleen den geenen die't aenroert,
maer de ichoone ontlteeckt oock den gee-
nen , die.zy van verre fiet, iiilx datie als van
de Liefde raeien. t^raf^ades onthielt den
goeden raed van Cyrm niet, hem inbeelden-
de dat hy de Liefde koit tegen ftaen, en dat
hy nier verder als tot de trappe van 't ge-
fichte gaen foude : Maer allenskens, allens-
kens voelt hy in zijne borii, fulcken feilen
uytnemenden Minnebrand , tot Ρanthita , die
M^rfii. Ficinui foo wel als de Meefter ^er jLief- hy beminde, dat hy oock van fmene ween-
de.
Oorfprongh der Liefde. Origine d'A μ ο r e. |
-ocr page 401-
|
Oor^rongh der Liefde. O
^ε,εη van fchaemte vergingh,vreefende in't
Kelichte van den Koningh weder te keeren,
Qoor de Liilérlijcke dreygementen die hy
aen de eerbaere IufFer,die hein in zijne
diefde niet wilde behagen j lulx dar de on-
Voorfichtige ^rafpades niet denclcende, om
kracht van 'r gelichte, hebbende den voet
den eerften trap geler, door 't gefichte
aengedreven zijnde, focht door een on-
^""aeghlijcke begeerte, oock voorder tot de
^aed' te komen, waer toe hem de genegenr-
l^eyt der Liefde overredede. O! wat is het
%n een aengenaem dingh voor diegeene
die gedreven worden door de luften ? even
^'s de Schockebacken verlangen om haere
i^anden te ilaen, nae 't geene zy voor haer
fien ? Waer van men fich moet wachten als
^an een vier. Mrgahkm, Veldoverfte van Da-.
'■''«, fant feven Perfianen, die neffens hem de
Voornaemfte int leger waeren,alsGefanten,
aen c^imirna den Koningh van Macedonien :
diewelcke heerlijck ontfangen zijnde, hiel-
den aen , om, nae de maeltijd , de fchoone
dochteren van Macedonien te fien,diewelc-
ke niet foo haeft gekomen waeren , of de
Perfianen wierden door haere Liefde ont^
fteecken, en baeden ^^minta, hy wilde dieiel-
Ve tegens haer over iètten , 't wekk de Ko-
ningh , gelijck Heroàouu feght, wel beviel :
Maer lbo haeft waeren zy niet aengefeten,
of zy begoften,fonder eenige zeedicheyt de
handen by hare borften te fteecken:'rwelck
de Koningh feer onbefchaemt dachte , en
fijnen foon ijHsxander niet weyniger : die-
Xvélcke door feeckere aerdigheyt den Vae-
der deede verrrecken, die vertrocken zijn-
de , feyde hy tot den Perfianen : Nae dien
ghy gefeten zijt, in een Koninghlijck banc-
ker, en de uyre naedert om te gaen ruften,
ibo wil ick u oock bercyden een vermaeck-
lijck bedde in't gefelfchap van defe lufferen,
op dat ghy uwen Koningh mooght vertei-
len , hoe wel ghy onthaelt en gefefteert zijt
Van den Koningh van Macedonien, daerom
laet eerft toe, dat deie luffren haer in haere
[(faglie of vertreck mogen waffchen cn op-
potien. c^lexandcr doet daer nae ongebaerde
longelingen in Vroulijck cieraet oppronc-
ken , met Ponjaerts onder haere kleederen,
die torte kamers.daerde Perfianen waeren,
intreedende, meenden zy, dat dit defe luf-
fers waeren, die oockterftont van haer οη^
r i g i ne d'A μ o r e, |
eerbaerlijck wierden omarmt. Maer deiè
ellendige, wierden in defehittigheyt tefae-
men doorfteken. Een ellende,alleenedoor'c
fien van de OQgen veroorliieckt, een oor-
ftrongh van ontallijcke quaeden, ftifters van
aen val en van droeve ongelucken,waer uyt
oock 't begin van het bederf en de gemeene
ellendigheyt van 't Menichlijcke gellachte is
geiproten : JVant de FrouWe fagh dat de yrlicht goed
"was om te eeten en fchoon in de oogen. Om welcke
oorfake God daer nae van boven neer , plaA
ièn en revieren ftortede , om de Werreld te
verfuypen , en dat door de dertelheyt van t
OOgh , fende de /(mdercn Gods dat de k'mdcren der
Mcnfchcn fchoon -waeren, Samffon die O verftercke
hoofdman , van wien Viiierde hy overwon-
nen ? door het fien van de fchoonheyt, eerft
van de Philiftinne te Th'mnat, van de welcke
hy totten Vader ieyde,gi heeft mijne oogen ■weige-
val/en,en daer na van Defila de Hoere.in wiens
fchoot de hoofdhayren van zijne fterckheyt
wierden afgefneden , en de oogen , die als
dienaers waeren van zijne Liefde , uytgefte-
ken , als oorfaecken van zijne blindheyt en
dood. De Koningh die foo oprecht was,en
een Man nae Gods herte , hoe is hy een on-
rechtveerdigh overipeelder en doodflaeger
geworden ? alleen door het onvoorfichtigh
fien, uyt zijn paleys, nae de fchoonheyt van
BachSeba,\va.nt hy fagh haer baeden,?» dc Vroii"
ivf vv4i feer fchoon. Soo dat het ooghDiTit/ de-
dc overtreden, hoe rechtvaerdich,en Sampfon
oock hoe ilerck hy was. Wat kennen wy
dan anders ieggen , dan dat het gefichte van
de Menichlijcke fchoonheyt, de Gerechtig-
heyt verbreeckt en de fterckheydt neder-
werpt. En wie fai 't wefen, die fich fai kon-
nen verièeckeren , van dat hy niet foude
ftruykeleniin't aenichouwen van een fchoon
voorwerp ? Noyt fagh c^ugujlui, Cleopatra
met een goed oogh aen , die nae de dood
van-haeren M. ^-intoniKi , gelijck Suidas ver-
hack , gedachte 't herte van ^ugu^us, door
haere fchoonbeyr,tot haer te trecken : Maer
hy haetede haer dies te meer in zijn herte,
en belafte aen Procukjm , dat hy haer foude
wegh voeren , en levendigh bewaeren, om
haèr in triumphe om te voeren. Het welcfc
de Koninginne Cleopatra , die iiiet haere
fchoonheyt foo veele Vorften en dappere
Krijg.c-Overften verwonnen hadde,gehoort
hebbende , foo wanhoopte zyvan datzy
C C C 3 (JUm |
-ocr page 402-
390
|
t^ugu^m oock overwinnen foude: en oin niet
levendigh onder zijne handen gevangen te
blijven bracht zy haer fel ven om denlials,
door 'ffteken van een vergifceadder-flange.
Waer over Augufim niet konnende zijn voor-,
nemen uytvoeren , liet haere beeldeniilè in
het zeege-feeil omnie heer voeren. Maer
wat beweeghde doch eenen Γοο grooten
Keyier te verlangen, dat hy een Vronvve in
triumph ibiide omme voeren ? Over een
Vrouwe re triumpheeren, was voorwaer de
overwinningh, die hy daer van droegh, aen-
gelien hy alleene nief wilde overwonnen
wefen , van die gene, die anderisns door de
fnelle blixems en pijlen van haere oogen
J.Cafar , Μ,ι^,ιΐοηωι, en veele uytlandfche
Koningen hadde overwonnen , en die iich
vermat, dat zy. niet foude in triumph om-
gevoert werden, leggende : Non trkmfhabor.
Tot Vv'elckers gcdachtnifle, lieeft ^uguiim
een Medaglie doen flaer., die in de Prinee-
lijcke Devijiën van C. PawiL'/jj te vinden is,
■laiwaer een Crocodil aen een Palmboom
was vaft gebonden , met dit opichrift Co/B-
gxvit nemo , dat is, «iemm heeftfe gfhondm : Roe-
mende als dat niemant hadde konnen te-
genllaen de ichoonheyt van Cleopatra, die
nochtans van hem verimaet en overwonnen
was. Niemant ftiere dan zijne oogen te vaft
op een fchoon beeld, om daer op re ftaeren,
noch laet zijn gefichte fwaeyen op 't vlam-
mende licht van een Vrouwe, noch blij ve
ftaen voor haere oogen, want wie daer derf
aenfchouwen een fchoon weefen, zijnde een
harte pijninge van de oogen en van 't hert,
die fai ren keften fich daer over quellen en
rreurigh zijn, uytbarftende in^deie klachte :
O l'Verreldl ο gefeyns ! ο ydcle gedachten !
O -wanckelbaer geluck^ ! hoe kotidy my y er krachten !
O dagh! "waer't fchoone licht,mijn her te/00 bcfchecn,
Dai met een firengehoop,drucl;t mijn hefvaerde Ie'en.
Hier ben ick^door u kracht geperfl en toe getogen,
Vis de fchiild/naer my de fchand en flrafvoor oogen.
Dies dracg icl{ Van de Mm, maer fwacrigheyt en pijn,
En bidi /lat 's anders quaed my magh -vergeven vjn :
Om dat ick,had behoort mijn oogen af te wenden, '
Op dat een grooter licht die nimmermeer mocht fchen-
den. |
Een yder keere dan zijn gelicht af van de
Ikracht der helblinckende Sonneftraelen , en
vliede de ontmoetifige van twee fchoòne
ppgen, €ij wende zijn gemoed, nae de ina-
diewelcke ( foo ^lianus en Plutarchiis verbad'
len ) van de Natuyre geleert zijnde, weef)
dat lbo hy zijne oogen flaét, op die geene
die verllopt zijn , foo verkrijght hy de vcr-
ftoppinge van haer , waer over hy te rug?<'
keert nier gefloten oogen, anderiins fouue
de verftoppinge by hem blijven, ais een diC'
pe gellagene wonde : aldus moeten wy ooCi^
onfe oogen fluyten op het ontmoeten ^
twee over een komende lichten , ten eind^
wy, door onfe oogen,haere vlammen in on'
Ie herten niet ontfangen , 't weick andefS
door de verftoppinge der Alinne verdruckt
en verfinoort wort, gefteecken zijnde doot
een vinnige ftraele, en gebrant van den bH'
xem en pijlen, die als krijghsgereetichappe"
zijn van de Liefde. Waer van de Poeet <à'
dus Ipreeckt :
Vf ijlen ivaere» 't lodder oogh,
JVaer uyt d'onfchtirc ylamme floogh,
Daer in ghy uwe pijlen doopt.
En daar de ytijde H'irreld loopt.,
Η UMILTÀ. Oatmoedigh^t, I\^edrigheyt,
E En Vrouwe in 't afchgraa gekleet, mette
armen kruyslinghs voordeborft , hou-
dende in eene van de handen een bal, meC
een doeck om den hals, fil her hoofd ter
aerden zijn gebogen , hebbende onder haer
rechter voet'een gouden kroone.
Dit zijn alle teyckenen van de inwendige
kennifle, en van de Nederigheyt van de ey-
gen verdienfte, waer in voornaemlijck deiê
Deughd beftaet,waer van handelt,
ieggende : De Nedrigheyt of Ootmsedigheyf door
het aenfchouven van de kennifje :^ijnsjelfs j en van Kijn
eygen aert, is een buyginge van een vrywiSigh gemoed tot
^^tjnen Schepper.
De balie kan men ieggen dat een teycken
is van de Ootmoedigheyt, want hoe die-
ièlve harder op de aerde geworpen worr,
hoe die iich te meer om hoogh geeft. Daer-
om leght SKLucm·. Wiepih verneedert, diefJ
Verhocght werden.
Het houden van de goude krooneonder
haere voeren,bediet dat de Ootmoedigheit
de Hoogheyt en de Rijckdoom niet achr,
en alfoo doet de Rijckdoom haer weder,
gelijck Bernardm iêyt, \vanneer hy van de
trappen der Nedrigheyc handelt : en tot
bewi;S
Oorfprongh der Liefde, Gotmoedigheyt, Ned^tgheyt, &c.
niere van de Carkdre, een (>roote Zee-νθίί®^» |
-ocr page 403-
|
Nfdrigkp. Η ïi Μ ILI τ Α.
bewijs van defefelfaeme deughd verbaelt-
dat Bddumm de eerfte Kohinck van Hk·
"Ι<Ίοη, heiii f^gj· needrigh vertoonde , feg-
gende, wanneer hy de goude kroone wey-
gerde, hehoeik my God,dat kk megoudc fyüone fou-
'^'^ifgen, daer de Hsere Chriftus, mip Firlofier, een
fyooiiegedragenheeft. En Dante ftyt in zijn
^ ^radijs : oiVfe andere middelen Λναετεη ffoltehjck^
fotte Gereehtigheyt, indien de Soone Gods fich niet hadde
""^needcrtomMenfcbts^verdeii.
Η UM ILI TA.
Kfedrigheyt,
En Vrouwe in 't wit gekleet , met neer-
geilagen oogen, houdende inbeydear-
'ïien een Lammeken.
De Nedrigheyt is lbodanige Deughd des
?;emoeds , waer door de Menich, iich min-
der , als andere, acht te weien , oin met
^en vaerdige en vafte wille andere re ge-
lioorfaemen , met een voornemen om de
gaeven Gods, die zy beiit, re verbergen,om
geen oorfaecke of gelegentheyt te hebben,
fich te verhóvacrdigen.
In 't wit wortiê gekleet, om dat bekent
is , dat dé reynigheyt en iiiyverheyt des
Remoeds, in den welgeichickten enreede-
iijcken Menfche, deiè Needrigheyt baert,
diewelcke genoeghfaem is om haere han-
delingen Gode aengenaem te maecken , die
den Nedrigen zijnegenaedé geeft, en we-
derftaet den wille der Hovaerdige·. Het
Lammeken is her waerachtigh "af beeld fel
Van een uedrigh en ootmoedigh Menich :
en hierom is Chri^m op veele plaetièn in de
Euangelien en van de Propheten, een Lam-
meken geheeten.
Μ U Μ I L τ A.
E En Vrouwe die op de rechter fchouder
een gevnlt iaxken draeght, en met de
flincker'hand een korf ken met brood, zijn-
de met facken bekleet, treedende feer ko-
ftelijcke kleeders met voeten.
Needriglieyt tnoet wefen een vrywilM-
ge onderwerpinge van zijns felfs gedach-
ten , en dat uyt Liefde tor God, verfmae-
^ende profijt en eere^ 'r Selve wordt ons
door defe beeldeniiie vertoont, dievvek-
ks üch kennende ko.fteliiék kleeden, Ycr- |
OotmöedighvcrfieckiSiZc. 391
kieft haereenfick: het brood is een ken"
teycken , datie iich fobcrlijck veriorght,
fonder te hebben veele fnoeperien oflec-
kernicn , achtende haer onwaerdigh het ge-
mack van dit leven. Her faxken,, dat haer
befwaert, is de gedachtniffe van de fonden,·
diewelcke den Geeil der Nedrigen ter aer-<
dcndruckt.
Η U Μ I L τ A. Nedrigheyt,
E En Vrouwe mette ilincker hand voof
xie borii:, en de rechter nytgefteecl^en en
open, hebbende 't aengeficht ten Hemel ge-
keert, vertreedende met haere voeten een
half doode Adder-flange, die rönrom een
fpiegel, die in itucken en gebroken is , ge-
krult is,met een gewonde Leenws kop,oock
voor haere voeten.
De hand voor haere borft , bediet, dat
bet herte de waerachtige fitplaeriê is van de
Nedrigheyt.
De opene rechter hand is een teycken
dat de Needrigheyt moet getrouw en ver-
draeghiaein zijn, en niet a s een Wolf, die
met'een Schaeps-vel bekleet ϊβ,οιη de Scha-
pen dies re beter te verflinden.
Door de Adder wort de Haet en Nijd
nytgedruckt, door de Spiegel, de l.iefde
zijns felfs, en door de Leeuw de Hovaer^
die. De I^iefde zijns felfs irmeckt weynigh
wercks van dc Needrigheyt, de Haet en
Gramfchap zijti werckingen , die de lirachc
deflelven wegh' nemen, en de Hovaerdie.
bhiicht diefelve uyt.. Daerom moet men
deiè dingen , met een vaft en heyligh opfeE^
onder de voeten houden.
SuPPLICATIO.
Oottnoedigh verioecl(,
E En Maeghdeken met Lauwer gekroont-.
hebbende in de flincker hand een korf
vol alderleye fchoone bloemkens enweL·
rieckcnde blaeders en kruyden , die zy op
een Autaer ftroyt, en dat met iêer groote
eerbiedigheyt, aen de voet van 't felve Ou-
taer, is een bedde met groore en verfchey-
den cierfelen.
De Romcynen hadden een gewoonte
wanneer zy iéts vanhare Goden wilden νεπ-
foeckeBu, |
-ocr page 404-
|
t welck bedden waeren , die in'den Tempel
ftonden , wanneer zy den Goden om hulpe,
byftand en gunite wilden bidden : En defe
fupplicatien of rolkoetfen, wierden gcmaekt
tot vrolijckheyt, of om der Goden gram-
fchap te veribenen: In welcke tijd de Raeds-
heeren met haere Vrouwen en kinderen in
den Tempel en totte Autaeren der Goden
gingen : en dickwijls plachten oock.in dier-
gelijcke ge}egentheyr,de eedele Jongelingen
en vrygànaeckte (laven, als oock de luffers,
al gekroont,daerin te gaen, dragende Lau-
wèrtacken , hebbende by haer, met groote
pomperye , de heyüge koetfen der Goden :
en plachten aldaer te bidden en re veribec-
ken, en oock met heylige gedichten haer
heyl en vreede toe te wenichen. En zy troc-
kcn haere rolkoetfen voor de Autaeren der
Goden uyt, die met veele cierfels waeren
opgepronckt, en ftroyden aldaer,gelijck ge-
iêy t is, groene en welrieckende blaeders en
bloemen van allerleye flagh,die zy oock van
binnen en van buyten de Tempels wierpen.
R e a l τ a. Ofenhcrtighp/t.
E En Vrouwe, die de borii opent en 't hert
vertoont, want men noemt dan een Man
openhertigh , wanneer hy metten monde en
metter daed, doet het geene hy in 't hene
voert.
consideratione. OfmeTckinge.
'C En Vrouwe die in de llincker hand een
,-LLijne houd , en in de rechtereen Palfer,
ter fijden een Kraen, die met een fteen in de
voer vlieght, gekleet zijnde in 't peers.
Zy houd de Lijne metten Paffer in de
hand, om te betoonen, dat alfoo dit midde-
len zijn,om hier door de rechtigheyt te ver-
krijgen , gelijck 't verftand van den konile-
naer fich inbeeld, dat alibode goede voor-
tangen en wijiè leeringen den Meniche,
oor den rechten wegh tot het waerachtigh
einde leyden , waer nae zy in 't gemeen alle
verlangen , rnaer weynigh daer toe komen,
om dat veele, door kromme wegen, gelijck
blind , fich van de blinde finnen laeten ver-
leyden, tot haer eygen qualijck vaeren.
De Kraen maghmen vrylijck tot dit voor-
ftcl gebruycken , en behoeftmen daer toe |
verveelen, als 't geene ^Iciatm ièyc
Pythagoras dk doet vermaen,
Oatyder mertkj'wat dientgedaen :
En wie de moet dun ffvertreet,
Oitt dk xijn plichten gantfch vergeet.
De Kjram die fuk [eer wel betracht.
Die neemt [elf cp zij" vliegen acht,
Ett vat een fleen in zijne klowvv.
Op dat hy maetigh vliegen jou.
Sincerità. Oprechtigheyt,
E En fêer ichoone Dochter met blonde
hayren als goud, nederhangende over de
ichouderen.lbnder eenige konft,gekleet m^t
een dun en wit kleetjen , hebbende metti
rechter hand haer borft ontbloot, toonende
haer beyde Mammen , en mette flinckef
houdfede Slangeftaf Mercurii, alwaer boveO
op een witte Duyve ftaet.
ingerita.
E En Vrouwe in 't goud gekleet, die mei
haer rechterhand een witte Duyve houd,
vertoonende een Hert met een aengenaeme
en Ichoone bevalligheyt.
De oprechtigheyt is fiiy ver,ibnder eenigc
gemaeckte ichijn of verfierdekonften,daer-
om ifle met een witte Duyve en een goude
kleed vertoont.
Het vertoonen van 't Hert, bediet haere
oprechtigheyt, om dat een oprecht Man,
geen quaedaerdige wille heeft, die in zijn
herte verborgen is , maer openbaert eeff
ygelijck zijn hert.
Ordine dritto &Iusto,
E En Man die in de rechter hand een Wa-
terpas , en in de ilincker een Winckel-
haeck houd.
Wanneer de Egyptenaers , een oprechte
iaecke wilden uytbeelden, ibo deeden zy
r fel ve door de Winckelhaeck en het Wae-
terpas: dienende beyde daer toe, om alle
onefFene faecken té Hechten , en yder dingh
zijn rechte lijne te geven.
Rebellione. Oproer.
E En gewapent longhman die een Kat op
den Helm heeft, en onder zijne Wapenen
een-
392 Ootmoedig verfoeck. Openherùgheyt, Opmh(ìghey(,Szc.
foecken, dat zy rolkoetfen gebruyckten, geen ander aenfien, dat ons foude moge" |
-ocr page 405-
|
. Ofroer. R
roeftigeMaelrock totte knyen toe, met
Rapier dat gevleugelt is , hy ilil in de
P^i^i'pectijf of verr-ficht zijnen rugge ver-
tonen, iiende met het hoofd over dé'fchou-
"S'en , met een hovaerdigh , trots en drey-
Sï^nd opficht. Hy fai met beyde handen en
iiiet wreede mijnen een fpieffe houden , die
^εη beyde fpitfen fcharp van yfer is. Op der
^^''de , als tot verachtinge , fai een kroone
'®ggen , en onder zijne voeten fai hy een
Jock houden.
• De oorfaecken vvaer uyt de Rebellie of
oproer ontftaet, zijn feer verfcheyden, on-
<3er vvelcke dele is, dieder ter oorfaecke van
«en Tyran heerkomr , en die door de aart,
^an zijne regeeringe , boos, ongerechtigh,
>Vreed en veracht is , en dat door de on-
^taeghlijcke laften en andere handlingen
Van fnoode hoedaenighedeii : gelijck dere-
geeringe was van Caligula , Fiteliiui , Domtimns
andere, fonder getal : die welcke, als zy
deferTyrannenaert niet langer konden ver-
dragen en tegenftaen , foo was het dan geen
donder dat de Onderdaenen oproerigh
gorden, 't Plaghoockdickwijls wel by den
Onderdaen toe te kogien,dievyelcke als ho·» |
393
vaerdigh en opgeblaefen zijnde, en niet wil-
lende onder de gehoorfaeinheyt van haeren
Prince il:aen,foo verachteden zy dienielven,
en ftaender tegens op. Van defe wil ick al-
icene lpreecken,en niet van andere. En hier-
om wordt hy jongh gemaelt, oin dat dees
Ouder niet wil lijden , datfe wort t'onder-
gedruckt, en dat door de wadcerheyt ' en
kracht van 't bloed , dat hy in iich gevoelt :
inaeckende iich ftout en fterck,niet vreefen-
de eenige tegenftand. En ^rilioteles feght,
dat een longhman een Liefhebber is van
üverwinninge en van dapperheyt.
Hy.wort: gewapent afgebeeld,om te ver-
toonen, dat hymet zijne wapenen vaerdigh
ftaet, van wegen het geilaedigh quaed ver-
moeden en van vreeie die hy heeft, om aen-
gerant te worden of om andere te over-
vallen.
. Hy draeght den Kat op 't hoofd : om dat'
dit Dier een beeld van de Vryheyt is , niet
willende in bedwangh ftaen , maer vry zijn,
en daerom voerden de oude ^iamn, Burgun-
dkrs en ΛναδίΜ,gelijck Merodm feyt,een Katte
in haere Vaendels, om te betoonen, dat zy,
gelijck de Katten , het onlijdlijck achteden,
van iemant onderdruckt te werden. De roe-
ftige Maelrock, onder de ruftinge, betoont,
dat gelijck de roeft altijd wil boven zijn,
waer zy oock geleyt wort, dat oock-alfoo
de oproerige ioeckt boven te drijven, en
niet wil onderdanigh zijn. Dat hy in 't ver-
fchiet over de fchouderen iiet,als boven ge-
iêyt is, druckt uyt, de verachtinge, die een
oproerige, aen zijn Overigheyt, doet, mee
dat voornemen om hem geftaedigh tegen te
zijn : 't wdck door 't hovaerdigh, trots en
dreygend gelicht, wort uytgedruckt, moe-
tende altijd vaerdigh en gewapent ftacn,Qm
dat hy in geene plaets iêecker is.
Door de beteyckniffe van de Kroone,
feght Pimui., dat het een kenteycken van de
Wett is, waer aen oock onfe leven, als met
feeckere banden,gebonden en onderhouden
wort. Oock feyt P.m/^ , dàt by het lock
oock de Wetten worden verilaen : Want by
de naeiTi van 't Iock,verllaet de H. Onvid hec
gewichte van de ,Wet. En in der waerheyt
neemt het Virgiïius oock foo,wanneer hy feyt
dat hy de Wetten op de Menfchen en lieden
leggen fai. Overfulx die geene,die de Wet-
ten onderdanigh zijn, leggen haexe halfen,
Ddd 'by |
-ocr page 406-
|
394 Opvoedinge. E d
bv gelijcknis geiproken, onder 't lock. En
die geene, die op 't welgevallen van een
Prins of een Machtige, fich onderwerpt,
fchijnt dat hy in 't lock gaet : Waer regens,
d'oproerige, van natuyren liovaerdigh en
opgeblaefen zijnde, fich kant, weiende een
verachter van de Wetten : En niet op her
gerufte en burgerlijcke leven paflTende, ioo
weygert hy den Heere en opperfte macht,
daer hy wettelijck en uyt plicht aen verbon-
den is, te gehooriaemen. Wy dan, willende
de quaede Natuyre van de oproerige ver-
toonen^ ieggen, dat defe de kroon,met ver-
achtinge ter aerden werpt, en 't lock met
voeten treet.
ed u catione. OpVoeJinge.
E En Vrouwe die bedaeght is, in 't gond
gekleet, iiende een ftraele uyten Hemel
die haer omichijnt. Toonende haere Mam-
men , die vol van Melck zijn , de borii ont-
bloot hebbende , fittende, houdib mette
rechter hand een Roede, cn't fchijnt datie
met groot opmercken , een longhsken leert
iefen, en van de flincker fijde ftaet een llock
in de aerde , alwaer een jongh boomken te-
gen aen is gebonden,'t welck zy mette flinc-
ker arm fchijnt te willen omhelièn.
De Opvoedinge is, om iemant in de lee-
ringe te onderwijiên, en in de goede manie-
ren en zeeden te onderrechten, en een aen-
leydinge des levens, door den gemeenen
wegh , doch infonderheyt door de deughd,
en dat in de lichaemlijcke en zielijcke werc-
kingen, gelijck 't felve de Vaeders doen aen
haere kinderen, endeMeefters aenhaere
leerkinderen.
Bedaeght wortfe geilek, om dat de Op-
voedinge, die door lange tijd, inde konften
en go^e manieren geoeffent is , kracht
heeft, om den rechten wegh aen te wijfen,
■waer door men totte waere geluckfaligheyt
kan komen.
Het goude kleed bediet de waerdie en de
volmaecktheyt van dit eedele Ontwerp.
De ftraele die uyten Hemel fchijnt en de-
ië beeldniife doet blincken , betoont dat de
Opvoedinge de genaede Gods van noode
heeft, nae de fpreucke PauH, Ic^hebiegepùnt,
Apollo heeft mtgemaec/it., maet Codhcfftényfaf-
èim gegeten. |
11 c a τ i o ν e.
De Mammen vol melx en de bloote borft,
bedieden een voornaemfte deel van de OP'
voedinge , 't welck is om opcnbaerlijck α®
openherrigheyt van haer gemoed, en he^^
mede-deelen van haere kracht of deughd te
betoonen.
Zy wort fittende vertoont, om dar de
Opvoedinge de grond is, van de Deughd te
verkieièn, en de ondeughd te vlieden.
Zy houd de Roede in de rechter hand,oin
dat de Roede en de beftraffinge de Wijsheyt
in ons wercken , gelijck Salomon feyt Proverh·
xxix, en Seneca feyt in't iii boeck van de
Gramlchap , dat de opvoedmge en de kailijd'mge, de
zeeden en manieren maeci^n.
Datie met opmercken een kindeken leert
lefen , betoont dat dit het bewijflijcke deel
is , waer door zy de Wetenichap leert vat-
ten, weiènde dieielve de eerfte begrijplijck-
heyt int fpieglende verftand,diewelcke kent
en overweeght de Godlijcke , Natuyrlijcke
en noodwendige dingen , en dat om haere
waerachtige oorfaecken en beginfelen.
Zy wort gemaelt datter een pael of iïoclc '
in der aerde ftaet, alwaer een teeder jongh
boomken aen vaft gebonden is, dat zy met-
ten flincker arm ichijnt te omhelien : om te
betoonen dat fich de Opvoedingeniet alice-
ne uytftreckt om goede konften en weten-
fchappen te leeren, maer oock totte goede
zeeden en manieren, om met vlijt te veribr-
gen,dat die piante,dat is de Ieughd,gerechr,
dat is, gelchickt werde : diewe cke weiènde
als een ongehavende en onbearbeyde aerde,
lbo brenghtie ibo veel te meer diftelen en
doornen voort, alflè vetter en vochtiger is.
Waer over Gaknui iêght, de opvoedinge der
kinderen is gelijck de bouwinge en heegin-
ge, die wy in de planten gebruycken.
Vecchiezza. Ouderdoom.
E En Vrouwe met een grau hoofd, mager
en met veel rimpelen in 't aengeficht, ge-
kleet na de verwe van verllenfte en verlepte·
bladers, die haer leven en kracht verlooren
hebben, hebbende inde flincker hand een
Sandlooper, die op 't laefte tipjen loopr,niet
twee brillen. Met d'ander hand leuntie op
eenftock, wijfènde metten vinger op den
Sandlooper. Houdende d'eene voet hoogh-
en opgeheven boven een kuyl j toonenae'
haer aenilaende gevaer,
D'Oa- |
-ocr page 407-
|
chaem als aen de finnen, niet kennende
^ felve uytrechten, fonder fwaerigheyt j en
"cfe tijd is geheel afgaende.
Dat de Ouderdoom 't gefichte vermin-
dert , als oock de kracht, de eeriüght, de
"Oope, dat wort door de brillen, door den
"ock, door de kleederen , door 't aenge-
Jicht, door den Sandlooper, die ten einde
^erflenfte bladeren , in den Herfll, gelijckt,
of door de kuyle, daerfe fchijnt in te vallen.
Men konde haer oock afmaelen, datiè
'ioornen in de hand heeft, of de planten van
benige Rooien , diewelcke een groot deel
afgevallen en verwelckt.
Vecchiezza. Ouderdom,
E En verfchrompelde en grijfe Vrouwe,
flecht in 't fwart gekleet, met een tack
Seneiro of grijskruyt in de handen , want de
Verwe van deiè bloemen zijn bleeck, en bo-
ven op den top, fchijnenfe grijs en vallen af.
Vecchiezza.
E En oude Vrouwe, mager, bleeck en met
een fwarte Mantel , leunende op eea
kruysjen , houdende in de flincker hand een
drooge tack Ibnder eenige blaeden, aen
d'eene fijde leyt een flack of fchildpadde,
aen d'ander fijde een Sandlooper, waer van
liet fand is ten eynde geloopen.
ta in gener
iS Ouder in 'tgemeen.
E En Vrouwe met een Waepenroek van
verfcheyden verwen, wiens kleed in drie
<ieelen gedeelt is, 't eerfte fai wefen van
^Veerfch'ijn, het tweede van goud, het laefte
^Is oock rontom nae beneden, fal't wefen
Van verwe als de verflenfte en verdorde bla-
kers , die haer kracht verloren hebbende,
op der aerde leggen, hebbende den arm om
hpogh,en in de rechter hand de Sonne,in de
flincker de Maene, doch moet de rechter |
rget
D'Ouder nae de meeninge der Philoib-
phen is een diijjoiitie of geftekheyt van het
ziellijcke gedeelte,dat door fijn eygen com-
plexie of aert voortkomt : toegeeygent aen
de natuyrlijcke werckingen van de oor-
ipronghlijcke hette en vochtigheyt, die ver-
oorfaeckt is, door lèeckere inftortinge, die
^oopt, aengeweièn, of door het kleed dat de door den omtreck van den rijd is afgeme-
ten, waifende, ftaende, daelende, en merck-
lijck afnemende.
D'Ouder wort van veelen in verfcheyden
manieren gedeelt. Eenige iègghen datter
niaer drie zijn, andere viere, andere vijf, jae
fes en leven. Maer als men deie vijf gevoe-
lens overleyt, foo falmen bevinden datiè
niet verfcheelen, maer zijn al van een ge-
meen gevoelen. Die geene dan die daer ièg-
fen, datter maer drie Ouderdommen zijn,
at zijn meeft d'oudé Philofophen ge weeft,
die den Menich aenmerckten , als een na-
tuyrlijcke laeGke,die in zijne beweginge een
begin, midden en einde hadde, gelijck
jloteles feght. En daerom ftelden zy voor
t eerfte de Kindsheyt, voolr 't midden de
leughd, voor't eynde de Ouderdom. De
tweede meeninge, die aldergemeenft ibhijnt
te weien, is van Hipfoerates,Galenus,^Vieenna en
van de befte Medicijns, gevolght, die wy
mede verftaen in oniè beeldniife te volgen,
die het Ouder in vier deelen onderfcheyt,te
Wèeten in Kindsheyt,Iongelinghfchap,Man-
baerheyt en Ouderdom. Defe zijn aldus
van Galemu bepaek.
De Kindsheyt is deesOuder, waer in het
lichaem waft, om dat daer in de hette en de
vochtigheyt,wackerheyt verkrijgen,nemen-
de meer voedi'el aen alffer verteert wordt.
En daerom feyt Ifidorm dat dé Kindsheyt
wort gefeyt van het waiTen en voortteelen.
De longhelingfchap of leughd is debloe-
me vand'Ouder en deleugdigheyt, waer in
de Menfch ophoud van waifen.eB nu begint
andere behulpigh te zijn.
De Manbaeiheyt of bejaertheyt is, wan-
neer de Menfch volmaeckt en in de hette en
Ddd 2 voch- '
Ouderdom, άOuder in 't gemeen^ &C. ^ 9 y
- ^'Ouderdoom is foodanige tijd van den hand iiooger ftaen als d'andér : onder die-
^enfche, die van de vij ftigli laeren af totte fel ve hand fa] een Baiilifcus over einde Iken.
leftigh roe eindighr. In de wdcke de Men- Doch de beeldniflè hier van , .drucken \vy,
iche , die in 't daelen is , door de koudheyt op 't laefte van onfe befchrijvinge uyt, ten
Vanher bloed, onbequaem vvort, om veel einde een geeftigh Schilder die kan afmae-
'^j'oeylijck arbeyd te doen, loo wel aen 't li- len, nae de maniere, als die van veele Schrij- |
-ocr page 408-
|
39^ ^ D'Oxderm'igimeetì.
vochrio-hcyc vólkomen is , en 't geene door
. (1c hccte wort verteert, komt me: het voet-
fel, dar hy nnttight, over een.
D'Oaderdosn is die tijd , w.ier in de
Ivieafch allenskens verteert en afgaet, want
de hette en het bloed nemen in hem af, en
de koude en drooghte nemen aen. De Lati-
r.en feggen, dat Senetha heerkomr,van fcnfniim
dimïnutionc , dat is , va;; dc vcrjl.ippinge ila jhmcn,
Defc vier Ouders , zijn foo wel van de Phi-
lofophen als van de Poeren by de vier tijden
van t laer vergeleken. Want Ifidrnu fêyt, de
Ijn^eliigcn Viin hcHe en vochte aert, yjjn iieììjck^jls-cìic hi
^ ile %lam des kvens χι/η : Van hsete en drojge aert,ah de
Somer,half kï'Ud en droogh als de Herf\}.Macr de Oude
zijn koud en voehiigh als ds v.'hiter; gelijckdaer van
Ovidiui in zijn xv boeck Metamoyph. verhaelt :
Het Jaer komt over een met d'Ouder van ons leven.
Dat vier gedeelten heeft, en fteets ivort omgedreven,
, De Lent' is als een kind,i/iit 'sMoeders borflen trekt,
't picelik ook^hct teeder kruyd,tot een nieti leven flreckt:
Dat oock dei'. Land'nan voed door hoopevande vruchten,
Door't Uoeyjel van den jhim,door tgroeyen dergenuchten,
. 'tklimt tot dé SomtV aen,en krijgt noch meerder macht,
Een longling voorten {iercker in fijn kracht,
^ae in de» mcelien brand en t rijpen van de tijden: (den,
Aduer (/'Flerfïl nuop derhand,doetyveer de laeren glij-
Een Man in vafler jtand, van leeden fer en frifch,
Dien't^rijje hayr verm.ient, dat hy aen't àaelen is,
Dees Ouder tujfchen f\veen,gematight door de krachten,
Ven Winter rent te moet, en iakelige nachten,
Daer i/'Onde Man in trik,die loom,nu klappertand.
En iifgeflooft en dor' jam kt nae een beter fland,
t^hvacrdit fmacke lijf, van al 'i gewoel ontflagen,
J^ert TOfi-r in 's Moeders graf: dus rollen cnfe dage».
Ick wil naelaeteii rc leggen dat deie vier
Ouderdommen by de vier deelen des Wer-
relts , als mede by de vier Elementen , \ve-
fende flechre lichaemen,uyt welcke alle din-
gen gemaeckt zijn, werden vergeleken.
De derde meeninge ilek vijf Ouden , en
datfelve doet Ff)'«i'//(«infijnyiib.in'r χ cap.
diefelve aldus ondericheidende in kindsheit,
Ionckheit,Manbaerheit,Ouderdom en afge-"*
floofcheit ; uyt welcke meeninge wel iebijnr
datter eene by komt, doch zy brenght niet
nieuws aen , maer zy onderic ieyt alleen de
Ouderdom en de uytgeleefde Ouderdom.
Waer op men kan antwoorden dat de afge-
f.ooftheit is het laefte deel des Ouderdoms,
gaende met het eene been in'rgraf,maerniec
dat dees daerom een ander Ouder .is. |
ta in generale.
Noch ifler her gevoelen van M, Tcrenti^
Varrò, dievvclcke verftaet darter mede viji
zijn,maer hy deelt het eerlle Ouder in
deelen.
De vierde meeninge is van ///:/om,die ile^·^
fes Ouden, te weten Onmondigheyt,Kinds-
hcyr,Iongelinghichap,Ieughd,Manbaerheyi
en Ouderdom. Maer dit moetmen weecen,
dat het aenfien van foo grooten Man , onS
.'oelen niet tegen is, want hy ftek Onmon-
■heyt en 'Kindsheyt voor deelen yan dc ,
longelinghfchap.
De vijfde en laefte meeninge is van veels
Philofophen en Sterrekenders als P.cJponenfs
verhaelr , die den Menfch in feven Ouder-
dommen ondericheyden : re weten in On-
niondigheyt, Kindsheyt, longhelingfchap,
leughd, Manbaerheyt, Ouderdom en afge-
flooftheyt; fulx dat gelijck daer zijn ièveii
dagen,waerinalleden tijt beilotenwert,daE
de Menfch oock alfoo hadde feven Ouden,
waer in al onie loop afi>elopen en't leven ge-
eindight wierde. Ten tweeden, ibo zijndeC
oock leven Planeten, v/aer door de voortree-
lihge en verdervinge op der aerde geichiet.
Het eerfte Ouder dan is de Onmofidig-
heyt, diewekke van Luna^oi de Maene gere-
reerc is , en geduyrt rot het levende laer,
loewel andere feggen tot het vierde.
Het tweede is de Kindsheyt,die geregeert
worc van Mercnrius, een Planeet van Wèten-
fchap en van Reed en,en -ils nu begintmen de
kinderkens re brengen, onder de beftieringe
van den Meeiier,want in deesOuder begin-
nen zy allerleye kenniiTe te vatten , weiende
gelijck een Leye of gladde taefel, alw^aer de
Meeiler het verftand in dryck: ί en dit Ou-
der duyrt 14 laeren.
Het derde Ouder wort geregeert van Vc
Planeet van allerleye playfier en wel-
luften deiesWerreks,als mede van gulfigheit
en geylheit. Daeröm fchijnt het oock dat dc
Meniche fich in dees Ouder na alles ichickti
en dees Heerichappye duyrt 8 laeren.
Het vierde Ouder wort door de Sonnebe-
ftiert, als hebbende de vierde plaets in "ie
Werk, en om dat deiè de aldervolmaecktfte
Planeet is, en de aldermachtighfte Lefheb-
ber van 't eerlijcke en van alÌe deughdehjc-
ke vvercken , ibo geduyrt zijne regeeringe
19 laeren. ,
De vijfde Ouder is van Mars: en dees tijd
wort |
-ocr page 409-
I)Ouder'm'tgemeen. 'Eta ik generale. 597
^orc genaeir.t het Oader van Hovaerdig- bequaem is,om alle burgerlijcke faecken en
handwercken uyt te voeren.
Her laefte deel van 't kleed, wefendc van
verflenfte blaeders, druckt uyt, dat dees af-
gaende Ouder oock foo verllenft en ver-
dort , gslijck de blaeders doen , wanneerfc
van den boom vallen, veriiefende haer leven
en kracht, door den Winter tijd , gelijckén»
de het Ouder van den ouden Man j gclijck
t^rà/Jo verhaelt.
Datfe de handen om hoogh houd , heb-
bende in deenehanddeSonne,enin d'ander
de Maene , gefehiet om vcele ooriaecken,
ten eerften, oni dat , gelijck Orai ■^failo ver-
haelt, wanneer de Oude den Ouderdom wil-
den uytdrucken, foo maeldcn zy een Sonne
en Maene , wefende deiê beyde Planeeten,
beginfclen van d'OuderrEn oni dat de Son-
ne in den Menfchen de finnen ftortcdc, fon-
der welcke zy anders niet zieüijck ibuden
'konnen zijn , foo ftorte de Maene daer hec
vvaifen in , fonder vi'ekk men anders geen
Ouder foude konnen vinden.
Wijders om dat de Sonne en de Maene,
de drievoornaemfte leeden regeeren , waer
uyt de drie voornaemfte krachten vloeyen,
als re weten de Zieliijcke , de Levendige en
de Natuyrlijcke : regeerende de Sonne het
hoofd , waer in de . ziellijcke kracht fit ,, als
mede het Hert, waer in de levende kracht
woont; De Maene, daer nae, beftiert de
Maege,en de Lever, waer in de natuyrlijcke
kracht beftaec,fonder welcke drie krachten,
de Menfch niet koft leven 5 gelijck P.Cri/iiiai
verhaelt.
Willende dan eengcduyrigh en volmaekc
Ouder afbeelden , hebben'wy den Bafiüfc
over einde ftaende afgemaelt, om dar oock
de Egyptenaers mede voor d'Onder een
Bafilifc ftelden : Want hy is oock in haere
ipraeck Vreoi, dat is BaCdìfc geheeten , jae zy
maeckten die van goud, en'ftelden die haere
Goden op't hoofd. En hierom feyden defe
Volcken dat het Ouder , hier door , bedier
wierde. En om datter drie foorten van
Slangen waeren, foo ftierven alle de andere,
blijvende de Bafilifc alleen onfierfiijck, die
met zijnen aenblas alle andere doode 5 fulx
dat het fcheen dat defe Bafilifc het leven ea
dood in zijne macht hadde: En om defe
reeden , wierde hy op 't hoofd van haere
Goden geilek,
, Ddd 3 Vaa
ï Hooghmoedigheyt en van kyvericn.
Want de Menfche trachr in de^
deesOuder,raet
, geweld , nae Rijckdom en Eere , Ibcc-
^ude diefelve met alle vlijt, oock in d'ay-
^^rfte gevaer des levens te verkrijgen,begec-
'^'gh zijnde om fich een naeme naetelaetenj
Êeduyrende dees Ouder i ) laeren.
De fefte .Oader is nae fiwitcr genaemt,
^''ler in de Menfch nae vreede en rufte be-
Reerigh is, berouw hebbende over .zijne
gebrèecken en fonden , die in de vorige
Pnden bedreven zijn., loopende tot Gocl,
óefnende goede vvercken ; en dees tijd is
'Van twaelf iaeren.
Ten laeften komt Satimms voor den dagh,
^'•'efende kout en droogh , een Planeete vol
^in droef heyt, van diepe gedachten, en van
iwaermoedigheyt, vol moeylijcke benauwt-
^eyt, en die ftelt den Menfch in foodanigen
ftaet, dat hem ontalüjcke kranckheeden en
Ongemacken overvalien,geduyrende 't felve
Oader tette dood toej't welck van Aripotcles
genaemt is, het uytnjie van alkfchrkkiycl^eaioi.
Dit zijn dan de gevoelens ontrent d'Ou-
<^erdomj en alhoewel die van veel vermaer-
de Mannen en met groote reeden alduS ge-
ftelt zijn, foo konnen diefelve nochtans,leer
Wel,tot viere getrockenwordeniEn daerom
dient gevvaerfchouwt, dat d'Ouder fich niet
altijd in een feker getal van laeren laet iluy-
ten : Maer als Gakmu feyt, foo iffe in het
temperament, of in dctemperinge van de
Natuyre.
En om te keeren torte verklaeringe van
onfc beeldnille , feggen wy, dat de Wapen-
rock van veele verwen d'Óader van de lon-
gelingfchap bed iet, uyrdruckende de vluch-
tigheyt en wifpekuyrigheyt deffelven, ge-
lijck Piaius feyt.
• De weerfchijne verwe bediet de jeugdige
Ouder, die fnellijck haer voornfimen en ge-
slachten verandert, gelijck c^rijloteks feyt, de
Jongelingen :ζφιβσ^viίhe!myrig,en 'tgcene "viaer >uv zy
^ében Mcrlanght^daer 'van ^vslgen xy haefl. Flato feyt,
d» hn^elingen manieren ■worden alle daege dickmijh en
^nighmael vtrandert, Theoph. feyt by Stob^um,
K %oaeriijcli iet van den Imgeliogeu te racmen , haer
^uder isvoanckclhaerjomkr recht ooghmerc{, en veel
^^yanjcrhi^eti ondcr^vorpen.
Het àeel van 't goude kleed bediet de
volkomentheyt van de Manbaerheyt, die
-ocr page 410-
OvùrdenAinge. Μ e d
|
o,p't hoofd heeft, met een feecker teycken
van een Koninx kroone, waer van het oock
de Konincklijcke naeme van Baplifi; verkre-
gen heeft. Want alle andere Slangen vree-
ien en eeren dienfelven. 't Heeft vleugels,
doch die ieer kleyn zijn, bewegende't lic-
chaeni met weynigh boghten , maervan't
midden af nae boven toe.ftaet het recht op;
gelijck oock Nmnderia zijne dichten te-ken-
nen geeft.
Meditatione. Ovndenckjngc,
Ii; En Vrouwe van bedaeght Ouder, oock
-jftatigh en zegdigh van opiicht,dieop een
Iioop boecken fit,hebbende de ilinckerhand
onder 't hoofd, de rechter fijde nae de ilinc-
ker buygende ,. fittende feer aendachtigh,
hebbende op de rechter knie met de ander
Iiand,een toegellooten boeck, waer tuilchen
zy eenige vingers houd.
Allbb de Overdenckinge een vafte over-
wèginge is, die op de eenvoudige Deughd
van alle dingen fiet,foo betaemen haer oock
de bovengeieyde hoedanigheden : Want in
dees Ouder, is het verftand bequaem, om
her waerachtige te ondericheyden. De fta-
tigheyt en zeedigheyt icheyden fich niet,
van'tgeene d'Ouder en de oefningh be-
taemlijck is.
Het aendachtigh geficht, bediet de wich-
tigheyt van haere gedachten , die de finnen
in die dingen hebben ingenomen,om niet by
geval, maer om volmaecktelijck hare werc-
kingen uyt te voeren. Waer over ^ufonm
in 't ipel van de ie ven Wijlen aldus leght,
àaer is niet dat meerder forge Vereifcht, als over te leggen
"Wat men doen fai, WìJmì de onbedachte -worden door het
geluck^, maer niet door raed of overlegginge beiert,
Datlè op de boecken fit, kan de geduy-
righeyt van haere eygen werckingen , ver-
toonen, die in de boecken gegrondet zijn :
die daer inhouden de eerlle natuyrlijckebe-
ginièlen, door de welcke men voornaemlijk
komt tot naefpeuringe van't waerachtige.
Het gefloten boeck, daer eenige vingers
tuffchen zijn, bediet,darle een overpeinïinge
of weerflagh maecken , over de kenniiTe der
dingen, om een volmaeckten goed gevoelen
vaft te ftellen,waer uyt dan eere tu ^e goed |
Wei hem ! die van de forgh des iVerrelts is ontfage'!,
En peinfl in 't eel gemoed, mer 't Goddelijck^ behagen :
Dees kan d'aen^aende , Λvat feeciters doen vif*
poen,
JVaer door de Menfch vermagh o^ JVaerheyds ^^
te gaen.
Dies won hy -wel te recht met eeuyvigh lof verheven,
Soo dflt zijngoede noem onp^ffelijcj^ fai leven,
Meditatione Spirituale.
■p En Vrouwe leggende op haere knien ter
-t-jaerden met gevouwen handen,en toege*
floten oogen , daer een luchtigh kleed haef
foodaenigh bedeckt, darmen'daer door de
geftalte van een Vrouwe kan bekennen.
De geeftlijcke Overdenckinge, is niet an-
ders als een inwendige werckinge , die de
ziele , vereenighr zijnde door de Liefde
Gods, die dingen doet overwegen, die haef
fouden dienen tot haere volmaecktheyt en
faligheyt : Daerom leytfe géknielt en met
de handen t'iàemen gefloten, om het werck
van aendacht en nedrigheyt uyt te drucken,
*t welck die geene heeft, die fich geftaedigh
in de geeftlijcke Overdenckingen befigh
houd.
De gefloten oogen, betoonen , de inner-
lijcke werckingen , die van de fienlijcke en
Werreltiche dinghen afgefcheyden zijn,
't welck oock door de Mantel, die haer be-
deckt, wort uytgedruckt. Het ielve deckiel
kan oock bedieden, dat de Overdencker of
Aendachtige fich verberght in een eeniaemc
plaetiè, vliedende alle gelegentheyt om de
finnen niet af te trecken.
Overdenckinge des Doods,
E En onthulde Vrouwe met rouw-kleede-
ren, leunende metten arm op eenich graf-
fteen oflèpulrure,houdende haere oogen op
een dootshoofd geveft, dar op de graffteen
ftaet, hebbende voor haere voeten een Lam-
meken,dat zijn hoofd om hoogh houd,gras
in den mont hebbende,'t ielve herkauwende.
Persuasione. Overredingt»
E En ftaetige Vrouwe in eerlijcke kleedin-
ge, met een fchoon halfel op 't hoofd,al<
waer
Van de beeldniiTe defer Slange beufelen -fai konnen volgen ; gelijck dit bygaende gc
veele Schrijvers, dat hy een witte vlacke dicht tiytdrnckt : |
-ocr page 411-
|
Overredmge. Persuasion
^Vaer een tonge boven op ftaet, doch bene-
^enaejj de tonge fai een oogh weien, zijnde
b 'trickt; met veele touwen en goude ban-
, Met beyde handen ialfe een koorde
Ouden, alwaer een dier met drie hoofden
.ingebonden is , wefende't eene een Hond,
snder een Kat, het derde een Aep.
De Tonge is boven op'thuliêl geftelt,
Ofti dat diefelve het voornaemfte werck-
tuygh is , om den Menich te overreeden.
Welck de oude Egyptenaers plachten te
gebruycken, om de onkonftige Overreedin-
Se en woorden uyt te drucken, die alleen
E^ichieden door de hulp van de Natuyre :
^aer om te vertoonen het Ipreecken , dat
^oor veele oefningen en konft geholpen
^as, maelden zy daer een oogh onder, wat
^yten rooden : Want gelijck het bloed de
f ïplaets is van de ziele, gelijck eenige Phi-
JDfophén feggeii, alfoo is het konftigh fpre-
Ken een fitp aets van haer werck en uytvoe-
^'nge , even gelijck het oogh het venfteris,
Ji'aer door de ziele fier, alfoo is oock de
yraecke het venfter, waer door zy van an-
deregefien wort.
öe goude banden zijn de vereeniginge |
e. . OverfieL Adulterio. 3 99
van de ziele, en vertoonen dat de Överre-
dinge niet anders is, als darmen van een an-
der gevangen en gebonden is , door eenbe-
hendigheyt en ibetigheyt van 't welfpreken.
Het Dier met drie hoofden vertoont de
noodwendigheit van drie dingen die iemanc
moet hebben om een ander te overreeden.
Ten eerilen rnoet hy feer vriendlijck zijn,
't welck door 't Hondshoofd wort bediet,
die om zijn eygen profijt een yder lief-
kooft. Oock moet hy leerfaem zijn, te we-
ten kloeck en begaaem om andere te over-
reeden, even als de Aep , diewelcke onder
alle Dieren de meeninge van een Menfch,
tenalderbeften kan vatten. Oock moet hy
opmerckende zijn, 't welck door de Kat be-
diet wort, om dat die in haere handelingen
wacker en opmerckende is. Zy houd de
koorde van dit Dier met beyde handen, om
dat, foo de Overredinge defe gefeyde die-
naers en boden niet heeft, of zy ial geen
vrucht fchaifen, of zy fai ilaplijck voort-
i gaen.
Adulterio. over§'e!.
E En fittende Iongelingh,die prachtigh ge-
kleet is, en feer vet, mette rechter hand
ial hy een Murena of Lamprey en eene Slan-
ge houden, die aerdigh gekrult zijn, doch
lbo, of zy beyde te faemen vereenight wae-
ren j hebbende in de llincker hand een gul-
den trouw-ringh , die men aen de Bruy'clen
plagh te vereeren , doch die ial gebroken·
zijn, aen die lijde waer in de handen zijn te
iaemen gevoeght.
Overfpel is'een ongeoorlofde byflaep van
een getrouwt Man of Vrouw, gelijck D.rAo-
lêyt. Oock iiTe in 't boeck Lmtkus in t
X X cap, verboden totte ftraffe van de dood^
gelijck oock Denterò», xxi r te fien is. lae t is
even ftrafbaer, 't zy dat het van een Man of
van een Vrouwe begaen wort, alhoewel fich
de Mannen ongelijck meerder vryheyd, als
de Vrouwen,willen toefchrijven. Waer over
tjmbrofm feght, Het hetaemt den Man niet dat de
Vrome niet [oude betamen, ^rifioteles ièyt oock
in zijne Huysbéftieringe, dat de Man aen
zijn Vrouwe geen ongelijck fai doen, alhoe-
wel zy geen middel heeft, om 't felve, met
gelijcke fmaet, te vergelden.
Een prachtigh longhman wort hy gefchil-
dert, om dat de jdngelingh fchoonder en |
-ocr page 412-
|
4οο OverJjeL Adulterio.
welgeftelder van weeien en leeden is, om de
Minnelnft en 't Overipel te pleegen, als wel
ander Ouder doét.
Hy wort fittende afgebeeld , om dat de
Leedigheyr,\vaernytdit meerendeels voort
komt, hier van de ooriaecke is , zijnde die-
felve een baermoeder van, de quaede ge-
dachten. Waerdoor Tobias, inzijn bedde,
dat is, in Leedigheyt leggende, door den
iieeten dreck, van een Swaluwe, is blind ge- ,
worden, dat is, door de heete genegenthee-
den van de ongeoorloofde gedachten. En
Duvid is mede door de onmatigheyr derfelve
in Overi'pel gevallen, ζ Rcgum ζ cap.
Hy wort vet gemaelt, om dat de I,ee-
digheyt de Braflerie'tor liaer fufter heeft,
doende gclijcke werckinge als deLeedig-
Iseyt. Waer over oock EK^chid feyt, de Draffs-
rii at Leedigheyt ^ijngefulicr; , àiewekh geiijck^rwcc
houten bet vier der Onkiiysbeyt ontpeeikeii. Weicke
ijirencke he/ Overfpel bediet,begrepen zijn-
de onder het geflachte van geylheyt. Het
middel dan,waer door wy dele grove fonde
mogen vermijden , is, dat wy met alle vaer-
digiieyt, in alle eèdele en deugdlijcke werc-
ken befigh zijn, en de quaede gedachten,die
ons fouden ir.oget! voorkomen, van ons af-
drijven, zijnde diefelve niet alicenefchadé-
lijck aén 't lichaem , maer oock, 't welck
meeil weeght, acn de ziele. En hierom be-
- hooren wy te volgen de fchoone leeringen
van hy ieyr, J4^ilt kt.-cu bnyd
niet boven de noodruft overIa(len, Want het overtolhge U
ecu oori^roncklijcke oorfaecke van def e Jonde , en dit uvei
eenyder,dat fonder po^e gtendingh ■wortvoortgelracht,
Hy houd de Murena mette Slange veree-
riight,in de rechter hand,om dat het fchijnt
dat Bafdiui in de uytlegginge van 't Overfpel,
den Overfpeelders waerfchouvvr,datzy fich
fouden wachten, deie Dieren gelijck te zijn,
overmits het ichijnt dat deiè verfaeminge
van de Adderflange en de Murene een feecker
Over^el is,van de natayre. En dit is 't gee-
Tie de Egyptenaers, hier door hebben willen
te kennen geven.
,De gOHde gebroken opene Trouwringh,
als geiêyt is, bediet niet anders, dan dat 'ièlf
de H. Wet, het Houwlijck, en de Trouwe,
dieder behoort tufichen Man en Vrouw te
wefen, gefchent en gebroken is. En hierom
is defe fonde feerfchandigh,orà datfetegens
ie trouwbeloften flrijd, 'die door den ringh |
Overvked. Abondanza.
v-'ort uytgedruckt : en zy wort oock ^eo
die Vinger gefteecken , die een Ader heeu,
die nae"'t herte loopt, vertoonende dat ov
Trouwe komt uyt het alderbemindfte dee
van 't lichaem, 't'welck het hert is, fich ver'
pandende door de onderhoudinge van ds
beloofde trouwe. Daerom foo k'onnen a"®
andere miigrepen verbetert worden,
defe nimmermeer ; gelijck ^CurtiM in 't
ven van zJlexander de Groot e verhaelt , te WC'
ten, dat defe trotnvjooshyt docr geene Verdienjkn h''"
'Worden verfacht,
E En bevallijcke Vrouwe, hebbende een
krans om't voorhoofd,die met verfchei-
den ichoone bloemen is geciert, in 't groen
gekleet en met goud geborduyrt, mette
rechterhand houd zy een Overvloets-hoo-
ren vol vruchten, Druy ven, Oly ven,en ver-
icheyden andere,in de flincker arm een hol-
fel met Kooren-ayren, Geerfle, Rijs. Erten
en andere diergelijcke : Waer van n'.en liet
veele ayren op der aerde yallen, die hier en
daér geftroeyt leggen.
Schoon en beyalligh iife gem.aelt, om dat
Oyer« |
-ocr page 413-
Overvkea, Overmgìnge of Feriöogh, 6rc
pven'^oct een goed en feer behaeghlijck
y'igh is en een yder aengenaem , gelijck
'laer en tegens de diere tijd leelijck en ver-
^ioecklijck is, itrijdig tegens de Overvloec.
^ 2y heeft een bloeme-krans , om dar de
"ioemen en Vruchten , die den Overvloec
Jiiaecken , aisGefanten of Voorboden zijn :
^y kennen oock bedieden , de vrolijckheyd
^n de geneughte van dit brave gefelfchap.
De groene verwe en de goude boorden
haer kleed , bedieden de verwen van de
'elicone bloeyrijcke Velden, die ons een
Overvloedige Ooghft beloven, en de SafFra-
J'ige boorden bedieden de rijpigheyt van 't
^ooren en van de vruchten , die den Ovér-
Vioet veroorfaecken.
De Overvloets hoeren wordt genomen
^yt de fabel van ^malthea, gelijck Natalu Co-
"'^^.en Ovidim in 't i χ boeck van zijne Her-
fcheppingh verhaelt, 't welck eenblijcklijck
feycken is van Overvloet. Waer over dit
Van den Overvloets hooren geftelt is :
Najaden hebben ny^met appels,bloem en yruchte»,
Qeheylight en yerrijcl(t,m "tveelden engenuchien.
Ên vermits de Overvloed , een volheyt ge-
'iaemt wort, om datie foo wel in dè ilincker
^s rechter hand geladen is,foo flroytiè haer
Overvloed, hier en daer,op der aerde.
Domimeui i^ncajanm heeft Op den Overvloed
Latijnfche dichten gemaeckt,die by ons zijn
iiaegevolght :
Abondanza maritima.
, op 't waeter te maecken.
CErfs die fich vertoont met kooren-ayren
in de réchter hand, llaende voor op den
fteven van een Schip , en voor haer voeten
lal zy een kooren-maete hebben, daer koo-
ren-ayren in en boven over leggen.
tuinders,
E En Vrouwe die in de rechter hand een
Roer van 't Schip, en in de ilincker koo-
ren-ayren houd.
Overvloed,
E En Vrouwe met een krans van kooren-
ayren , houdende in de rechter hand een
boilH Hennip mette blaederen , in de ilinc-
ker de Overvloets hooren, en een tack van
Brembeeiïen , of Pinxterbloemen, waer op
veele bondelkens fijde hangen.
Raciocinatione oDiscurso.
Overwginge ofVertoogh,
E En bedaegde Vrouwe,in purper gekleet,
fittende heel bedachtiaem, hebbende op
haere knyen een boeck, waer in zy de voor-
ile Vinger van de rechter hand, houd, doch
een weynigh open, en mette ander hand
een rolleken, waer in gefchreven ilaèt, in per-
feÜo quiefdt, dat is, K'i ruÌì m'tvolmaeekie.
De Reeden die wy diicours of vertoogh
noemen, wort van den Philoiboph,in 't iii
boeck van de Ziele, het Verftand genaemr,
en hy onderfcheyt ditfelve in twèederleye
llagh , d'eene wort paffibile, dat is het lij de-
lijcke, en d'ander agente, dat is, het wercken-
de, geheeten : Het lijdelijcke verftand dan,
is het geene, 't welck de gedaenten aen-
iieemt, als mede de fantafien der dingen, ea
dat van de imaginatie of inbeeldinge : Hec
Siet acn't Safframgh Veid,en Ceres met haer vruchten,
duyfentvout ons [chenekj haer i^eegen engenuehten :
De taxkens van den boom met appels yjngelaen.
En 't bolk Druyfken^veh,en neemt het voetfe! aen.
tiierloeyt de Os int veld^hier gaen de Kjieytjens grafen,
iiier fchencktmen vette roomuyt friffcheMel!kJ{"blafen,
De Bo[fchcn voeden 't ■\vild,en 't vifken l}ijii de Zee,
En 't Vinx-ken in de locht dat quinckeleat m vree,
. iiSegh nu eens dertel Adenfch! "wat foudy van den Heere,
))Fau Hemel,i^erd en Zee,noch eenighfms begeer en Ì
Abondanza.
werckende veriland, is , dat de dingen toe-
Eln ilaendé Vrouwe , in ΐ goud gekket, ftelt en maeckt, die daer zijn een mgentkyt
met open armen , houdende d' Over- van verβandige dingen , die aheede in der daed zijn ver-
Vloets hooren in d'eeBe,en d'andere hand op
«enige boiTelen kooren-ayren, diewekke
ftaen ter fijden van defe beeldenifle. En de-
ie .is genomen uyte Medaglie ys.n i^ntoninm
^ius.
fiaen. Noch meer, het lijdlijck verftand'heefc
oock drie ftaeten of orden,d'cerpe is, wanneer
het alleen in de mogentheyd is , te weeten,
wanneer het noch niets heeft van de ver-
ftandelijcke dingen , maer .alleene haere na-
tuyre eu weefeii.Het tweeà is,wanneer 't de
Eee . ver-
-ocr page 414-
402
|
verftaiidelijcke dingen aireede op een iekere
maniere hcefr,alhòewel wy daermedenoch
niet wercken, en dat wort genaeiiit het ver-
ftand in hahitu, dar is,in de bequaemheyr. De
derde is , Wanneer het werck is verftaen , en
daer van geredeneert of verhack wort, en
dat wort genaemt in aBu, dat is in der daed :
Waer uyt wy dan klaerlijck lien, wat laecke
het overlegh of diicours is , 't welck aen de
inbeeldinge hanght : en gelijck t^nfloteks op
cle verhaêlde plaetiè iêyr, foo gebeurt dat-
felve tuffchen de inbeeldinge en tuflchen de
overweeginge, gelijck het gebeurt, tuflchen
de bevindelijcke dingen,en den fin ielve, be-
halven, dat de fantafien , die de inbeeldende
kracht totte Raciocinatie of Overweginge
brengen , geene materie of ftofte hebben,
want het zijn geen materiale dingen die in
ilofte beftaen.
Suk dat de Overwéginge niet anders is,
als een oordeel en een diicours of overlegh,
datter gefchiet over de fantafien , en de ge-
daenten, die door de inbeeldinge worden
overgebracht : Welcke inbeeldinge, gelijck
i.gelijc
oock de memorie of het gedachte leyt in
het derde velleken , nae het achterhoofd of
naeden neck toej gelijck Galenus feyt in't
viii boeck deufupartium, en fiyS/ae in zijne
Anatomia in 't v11 boex xii cap.
Met purper en van bedaeghd Ouder
wortle gemaeckt, om de ftaetigheyt van de
zeeden en manieren te vertoonen.
De ipreucke in perfeiio quiefdt, vertoont ons
niet alicene de volmaecktheyt van de Over-
weginge,maer oock,datdielelve geen plaets
heeft,als in de aldervolmaecktfte dieren, tot
een onderfcheyt van de inbeeldinge, die ge-
lijck wy hebben gelèyt, oock in de onvol-
maeckte Dieren wort gevonden, welènde
de Overweginge een mogentheyt van de
verftandelijcke ziele , die de einden of uyt-
komft van de dingen overweeght, om hec
quaede te vlieden, en het goede te volgen.
Zy wort fittende gemaelt en iêer bedacht-
faem,met een toegefloten boeck, om dat de
Overweginge of 't Overlegh,dat deel van 't
fnelle verftand is , dat de ipreucken ovcr-
weeght, en de dingen naedcnckt. |
E En Vrouwe in't goud gekleet, houdende
in de rechter hand een Granaet-appelje"
in de ilincker een Helm j gelijck/ifW'"·'^
dieiclve befchrijft.
Overmits daer twee dingen voor al noo"
digh zijn , om de Overwinninge te bekO'
men, te weeten,Macht en Eendracht,d'eene
om'den wegh te vinden,diewelcke noch nie"^
ontdeckt is, d'andere, om diefelve met een
Manlijck gemoed te openen, foo wort de
kracht door den Helm uytgedruckt,die alle
ilagen tegeni1:aet,die op 't hoofd gefchiedeti
om 't felve te quetièn ; en de vereenighde
verftanden, worden door den Granaet-appd
uytgedruckt,die mette vereeninge van zijne
korrelen by een getrocken is, gelijck oock
de dappere IVlannen , alle de gedachten vaU
veelderleye verftanden, tot eene meeninge
weeten te brengen.
Vittoria de gl'Aktichi,
Overwinningh vait ile Oude,
wy in haere beeldeniflè hebben geiêyt,wort
gemaeckt in 't eerile velleken van de herlTe- "C En Vrouwe met een Maeghdelijck aen-
nen , en de overweginge of overlegh in het •C'geficht, die door de locht vlieght, heb-
tweede velleken,dat is in het midden,gelijck bende in de rechter hand een Lauwer of
Olijfkrans, in de ilincker een Palmtack met
een Adelaer onder de voeten , die oock een
Palmtack in zijne klauwe heeft, haer kleed
fai wit zijn met een geele wapen- of krijgs-
rock.
■ De Lauwer, Olijf en Palm, zijn van de
Oude gebruyckt voor een teyken van eere.
't Welck zy hebben goed gedacht, te ver'
toonen, aen die geene, die daer Overwin-
ninge van de Vyanden, tot weldaet van zijn
Vaederland , hadde te huys gebracht. De
reedenen daer van zijn elders genoegh ge-
ieyt, om een faecke niet dickwijls te ver'
haelen.
Zy is ièer dapper, WAnt de Overwinninge
is ibo veel te aengenaemer,alire blijcklijcksf
in dapperheyt heerfcht en uytmunt.Ditiêlve
bediet de Adelaer mede: en daer over voor-
iëyden de oude Keyiêren,door haere wape-
nen en banieren, die zy over al mede voer-
den , het goed geluck : laetende diefelve
voor haer heene àraegen , voedende, daer
door, in de gemoederen der Soldaeten ee»
hope van deaenftaende Overwinninge.
Hel
Overmgtnge of Vertoog, Overwiminge, & c.
Vittoria. Overwhminge. |
-ocr page 415-
|
SfheepS'Ovcrmm'iisge. V
Het witte kleed bedier, dat de Viilorie
londer (Inerte van eygen fchande beihoort
^^ gefchieden , wetende diefelve, verkregen
'pijnde,met wijsheyt te gebruyckenj'twelck
®oor de geele rijdrock wort vertoont.
Vittoria nae de Medaglie van
Domitimus,
Λ^ΟοΓ de Overwinninge wort een Vrou-
. " we met vleugels gefchildert, houdende
^n de rechter hand een Overvloets hooren,
in de ilincker een Palmtack.
En dit zijn de twee foorten van goede-
J^sn, diewelcke de Overwinninge methaer
orengen, te weten,het goed gerucht ofte de
^ete , en de Rijckdommen : en 't eene foo
als 't ander, wort om de reeden des
Oorloghs, met gewapender hand , van de
Vianden genomen.
Vittoria nae de Medaglie van
Ottavius,
E En Vrouwe gefchildert met vleugels,
ftaende over einde op een grondfteen,
«net een Palmtack in de hand, en in d'ander
een kroone met twee Slangen , ibo wel van
deen als van d'ander fijde, noch een ander
Slange, diewelcke leggende, fich rontom de
twee andere heer flingert, mette woorden
Van Asia Recept a. Aldus fietmen 't
oock in de Medaglie van i^uguftm.
Vittoria Navale. Scheefs-
Ovenvhmingc van Vcf^afianm,
E En Vroawe gevleneelt,ftaende op de fte-
ven van een Schip, noudende in de rech-
ter hand een krans, en in de ilincker een
Palmtack, mette letteren yiüoria Navalis :
Vittore mvali come depinta daRpmani,
Wanneer deViitorie op defteven van des
Viands Schip ftaet,of wanneer die ter lijden
Van een Tropbee ftaet, alwaer Scheeps-ge-
reetfchap, als Roers, Anckcrs, Riemen efi
anders gelegen is, d^tfelve noemden zy een
Scheeps-overwinninge : Waer over als de
Romeinen de Viftorie, van die van iJntium
opdenTyber hadden verkregen , naemen
xy alle de fteevens van de Schepen, en fta-
pelden die op malkanderen, diewelcke SfiBri
genaemt wierden : Waer op zy alsdan een
ittoria Navale. 403 |
verhael deeden van de oorfaecke derièlven.
In de Medaglie van νφφιη'α is een colorane
die van ftfvens van Schepen is opgemaeckt.
Sulx als iemant de Scheeps-ovèrwinninge
wilde afmaelen, kan men diefelve op d'eene
of d'ander maniere doen.
Vittoria nae de Medaglie van
Titiu.
E En Vrouwe fonder vleugels met een
Palmtack en Lauwerkrans. In defe ma-
niere wildefe- Titm vertoonen, om dat hy
wilde dat die nimmermeer van hem Ibude
fcheyden. Alfoo maelden oock de Athe-
nienfers diefelve af, gelijck Paufamdi feyt, en
dat om diefelve reeden als Tum.
Vittoria nae de Medaglie van
i^Hguflut.
E En Vrouwe ftaende op een ronde klooc
met opgefpreyde Vlercken om te vlie-
gen , met een Lauwertack in d'eene, en in
d'ander een Labaro, zijnde een waepen van
denKeyfer, dat de Francoifen een Cornet
noemen, 'iwelck men gewoon was voor
den Prins te draegen , wanneer hy ièlf in 't
Leger was, mette letteren Imperator Cnfar,
Vittoria van de Ouden afgebeeld.
De Oude maelden de Overwinninge als
een Engel af met vleugels, en dickwijls
dat hy lat op den roof van zijne Vyanden,
tropheen voor hem,hebbende voor de borii
een Palmtack, met een Schild, waer in deiê
woorden ftaen Fióioria ^ttgupi j gelijck C/aU'
dianus diefelve befchrijft.
Vittoria nae de Medaglie van
Scvcrui,
E En Vrouwe op een Schild , fittende mee
een Helm in de hand , welckè de Over-
winnaer toebehoort. En Lncim rerm maelt
een Vrouwe met eeh Helm op 't hoofd en
een SpielTe in de hand, en mette öincker
badfe een Trophé over de iihouder met fe-
ker roof,tot teycken van Viilorie. Vtipafmus
ftelt een Vrouwe,die daer ftaet by een Palm-
boom, en fchrijft aen een Schild lud^a Capta,
Eee 2 |
-ocr page 416-
|
404 Oeurfichtìgheyt. Ρ
Domkiantis maelt de Vittoria aidus af.
E En gevleugelde Vrouwe, ferceiitle d'eene
voeE op een Helni, ichrijvende ineen
fchild,dat aen een boom gehangen is,en van
d'ander iijde van den boom is her met een
Trophé ^eciert,en een fittende Vrouwe,die-
welcke d'eene hand onder de vvange heeft,
zijnde treurigh in 't aeugeficht.
Deie Medaglie is ter eeren van Oomittatm
ge(l.igen,als hy Duytslant hadde ingenomen.
Prospettiva. Oeurfichtìgheyt.
E En Vrouw van een fchoon en bevaliigh
oplicht, hebbende aen den hals een gul-
den keeten, alwaer een Menfchen oogh aen-
hanght, houdende in de rechter hand een
Paffer,Liniael,Quadrant ert een Pasloot,met
een Spiegel, en in de flincker twee boecken,
alwaer op het eene geichreven is Ptokm^cus^cn
op τ ànder Vuellio, iiet kleed iàl van de voe-
ten af duyfter weien, en van langer hand, ial
het allenskens lichter worden, alfoo dat het
hoofd het alderlichite zy.
De Perfpcdive is van de Griecken Optica
van 't gelicht geheeren , als een eedele we-
tenfchap van 'r gelicht,gegrond veil weiènde
op wiskonfnge en natuyr ijcke bewijsreede-
nen ; handelende van de natuyre en eygen-
ichap van 't licht en de iienlijcke mogent-
heyt, waer van wy in 't Menlchlijcke leven,
en in de algemeenheyt van alle dingen, geen
heerlijcker noch wonderbaerlijcker hebben.
De PnfpeÌltve dan , gelijck geleyr , is feer lu-
ftigh en vermaecklijck , en daerom wort de
Vrouwe oock fchoon en bevallig afgebeeld.
De keeten met het oogh daer aen, bediet,
datle van 't geiichte hare benaeminge heeft,
als die gene,die over de iienlijcke gedaenten
en fichtiijcke handelinge geheel geilek is.
Door de inihumenten wort haere aert,
gelegentheyt, en werckinge uytgedruckt.
In de Spiegel geven de rechte beeldniflen
haeren weerilagh.en om dat defe konil van't
rechte licht en van de weerflagh haer die-
nen , foo lietmeii daer in een leer Ichoone
verwonderinge.en daerom is de Spiegel hier
geilek. En om dat dele wetenlchap bewaert
wort in de Ichriften van vermaerde JVlan-
nen , foo is hier by gedaen het werck van
twee Sch&ij vers, diewelcke, om datlè daer |
r o s. ρ e τ τ i v a.
van leer tréffelijck gefchreven hebben
zijn dieiëlve hier door ieer vcrmaertj/ijiw®
defe konll door haer leer gevordert en aert
den dagh gekomen.
De verwen van't kleed,van't duyiler nae t
licht oprijiende , zijn om te bevyijfen dat ds
wercken van de PerfpeBive gemaeckt wordett
door de klaerighéyt van 't licht, en door de
duyllerheyt van de fchaduwe,doch met een
feeckere dalingeof verlchietinge, nae de di'
ftantie of wijde, en de reSexie of weerflagh»
En men magh in der Waerheyd God danc-
ken,dat in de voorgaende,ibo wel als in de-
fe eeuwe, geen Mannen ontbroken hebben,
diewelcke in alle konften en vvetenfchappen,
àls mede in dele konil van PerfpeSivc door-
luchtigh geweell zijn : onder welcke is
M. Ghvan. Alberti dui Borgo, diewelcke, in wat
ilchtinge men hem behoort te houden,beto-
nen zijne vermaerde wercken , en inibnder-
heyt zijne fchilderie die hy gemaeckt heeft
inde Saele van'tnieuwe Paleys in Faticano,
geheeten Clementina , Λη de maetfchappie van
Μ. Cherubin zijnen rechten broeder, niet min
door de Natuyre , als in gelijckhey t van de
konil, uytileeckende.
Prospettiva.
E En Vrouwe die in beyde handen een Per-
JfeBive houd , hebbende een QMdrant,
Paifer en andere inllrumenten , die tot dele
konil noodigh zijn,voor hare voeten. Dele
behoeft geen breeder verklaeringe , aenge-
lien daer van boven breeder gelproken is.
Pellegrinaggio. Pelgrimfchap,
E En Man in de kleedinge van een Pel-
grim,maer dic't halve hoofd gefchooren
is, gelijck oock de baerd , hebbende van de
rechter iijde lange hoofdhayren , die hem
ovÈir de fchouderen hangen, inlgeüjx mede
de halve lange ruwe baerd , om de Egypte-
naercn te volgen, diewelcke in deler manie-
re de Pelgrimagie afbeelden.
En dar om dele reeden, want Omidanyt-
retrocken zijnde tegens de Giganten of
leulèn, hadde in thien laeren , nae dat hy
uytlandigh was , altijd met groore naerilig-
heyt zijnen baerd en hoofd geftreelt, maer
daer nae wederom in Egypten gekeert zijn-
de , lier hy fich fcheeren, Ds Bgyptenaers
wil- |
-ocr page 417-
Pi'l^-imfihap, Pesi, Philefophie, &c. 405·!
'billende uytdrucken dat zijn P.elgriinfchap heyd en magerheytjlelijck is aen te^en,alfo
S^lPcl^igh was geweeft, tnaelden hem uyt, ' - - _ - -
jSlijck boven in de afbeekiinge geieyr is,€n
nebben voorts dicièlvc maniere gebruyckt
alle foorten van Pelgrimicliap. Hy heeft
'■iijn rechter hand een Pelgrimftaf, alwaer
^en Swaluken op fit, om dat dat Vogelken,
■^^e dat de Oude daer wel op hebben ge-
'}"'erckt, foo haeft als het begint te vliegen,
•Ji^lï fcheyd , verlaetende Vaeder en Moe-
•^er, levende verre afgefcheiden, als in Pel-
grimagie.
is oock de Pefte door haere vreeilijcke en
fchricklijcke vertooninge oock in 't gemeen
afichouwlijck en yfelijck. De geelheyt be-
diet de ontfteeckinge des lichaems, welende
die vervve , in de gesne, diewekke onge-
ibnt zijn.
De Woleken rertoonen, dat het een ey-
gen werck van de Hemel en van de venijni-
ge Locht is. In Peft-tijden wordt oock de
Locht V eele met duyfter blaeu gefien.
De vellen van verlcheyden beeften , be-
dieden de fterflijckheyt, wefende de ont-
fteeckinge der Locht nier alleen deMen-
fchen, maer oock den beeften fchaedelijck,
omdatfe uyt dielèlve haer leven fcheppen.
De Geeifel betoont, datfe te g'elijck op
een yder llaet, verfchoonende noch Ouder
noch geflacht, Rijck noch Anii, noch Staer
noch waerdigheydt, noch wat het oock
foude mogen wefen , waer mede zy te
rugge foude gehouden werden , om met
haere ftraffe eènigh Menfch aen te lien. -
PHILOSOPHIA,
Nae deBeichrijvinge van Bo'étms, mette uyt-
legginge vaó_ den Heere Giov. Zaratino Caflel-
lini , die hy in de Acttdemie der Philopinen van
P<i5»M,opeDtlijck verhaelde den iv O£lob.j6is,
ili de tegenwoordigheit van den Dootlnchtigea
en Eervvaerdigen Cardinael Valens, en de gant-
fche Vergaederinge van de E. Heeren Magi-
ftraeten.
BOetius befchrijft de Philofophie, dooreen
feer Ichoone en geleerde Poëtifche vin-
dinge , op defer maniere : Hy verfiert dat
tijde van de Pefte meer Wolven op 't Land
gefien worden, als anders.
Pfi?f.
E En oude magere en vreeflijcke Vrou-
we, duyfter geel in 't gelicht, geheel ont-
hult , hebbende om 't hoofd een krans van
•ionckere Woleken , in't duyfter blaeu ge-
^^leet, wefende hier en daer met quijl en
tochtigheden befpreyt , geelachtigh van
^erwe', iittende op eenige Schaeps- Lam-
'■nere- en andere yellen, houdende in d'ee.ne
^and een geeifel met bebloede knoopen.
■ Gelijck defe beeldenifle, door haere oud-
Peste. VeB.
E En Vrouwe gckleet met duyfler taney t,
. hebbende 't geiïchte bleeck en vreeflijck,
t hoofd verbonden, de armen en beenen
'laeckt. 't Kleed fai ter iijden open zijn,
fiende, door de fcheure , 't hembd bevleckt
^n bebloed, foo iletmen oock de borften
Vuyl en draegende, met een doorichijnende
Huyer bedeckt, en ter lijden haer fai een
Wolf ftaen.
De Pefte is een belinetlijcke fieckte, ten
'iieeftendeel verooriaeckt door de vervuy-
linge van de locht. Waer van niet anders te
feggen valt, alfoo de beeldenifle voor haer
' ie ven klaer is. Alleen iiillen wy God bidden
dat wy daer van geen ander kenniiTe mogen
iiebben,als door de Schrijvers,of van 't gee-
11e wy van de Oude mogen hooren feggen.
Door den Wolf λvort de Peile bediet,
^Vant gelijck Philofìratus feyt, lbo figh Palvnc-
ίί" datter over den bergh Ideo veele Wolven
liepen , waer over hy aen apollo oiFerhande
dede, hopende daer door't gevaer van de
Pefte re ontgaen, 't welck hy vreelde hem ^ ^ _ ............
te genaecken. En men weet oock datter ten hem eenVroowe met gliniiereiide oogen
\ i / I ■■ — » * — J*_ _ '. ___________ _ _ _
vericheen , die boven "t'ïjemeen vermogen
der Menfchen inel en Icherpiichtigh wae-
ren , vvefende van levender en ondoorgron-
delijcker wackerheyt,nochtans leer bedaegd
van laeren , foo dat niemand foude geloofc
hebben, of zy was van ons Ouderdom. De
langhte haeres lichaems was twijfelachtigh,
want als nu voeghde zy haer nae de gemee-
ne maete der Menfchen, korts dàer nae
fcheent, dat zy met den top haeres hoofdes
den Hemel geraeckte : Lie als zy 't hoofd
noch hooger op hefte,drangh zy daer mede
oock felvè in den Hemei,en bedroogh alfoo
't gefichte der geener, dieder op ooghden-
"E e e ί I laere
-ocr page 418-
406 Philosophia me de hifihr'^vifige van Boè'tius.
Haere kleederen waeren van feer fijne drae- Aié T. Cicero en t^ugu^inm in zijn Stad Godes
den met icherpfinnige konile,én van onver- in't
icheydelijckerftoffe geweeven,en nae dat zy
ielve ieyde, foo hadiè dieièlve met haer ey-
gen hand toegeftelr , en defe fcheenen als
rookige beelden,die een veracht Ouderdom
hadde verduyftert. In de uyterfte boorde
van 'tkleed was een Griexfche π. Ρ. gewe-
ven,en in de bovenfte een Th. en tulTchen
defe beide letteren fcheenender eenige trap-
pen uytgefneden , waer mede men van de
onderfte totte bovenfte letter moght klim-
men. Dit felve kleed hadden de handen ee-
niger geweldenaars ge(cheurt,enyder hadde
eenige kpkens,foo veele als elckkonde me-
de krijgen , wegh genomen. In de rechter
hand hadde zy eenige boexkens, maer in de
flincker voerde zy eenen Scepter of Rijx-
ftaf.
XII boeck eti xxi cap. aldus daer van
fpreeckt : Naediea m de Philofóphie foo groot is,
Ujckjiy felve bekennen, datter geen hooger gaeve va» G"
!i gegeven, fio moetmen oock^gelooven, datfe van nietn""
anders als Van dien God gekomen is, dien iy felve, alho''
•wel zy veele Goden eeren , feggen , geengrooter Gei
•wefen. Willende te kennen geven,dat de Phi'
loibphie zy eengefchenck,van een waerach'
tigh en eenigh God : En om haere trefiijcks
aert,fo wortfe eerwaerdigh genaemt. Daef-
om iëyt oock Seneca de zeedige Philoibop»
in zijnen xiv brief aldus : Mmmameer fal^
fnoothcyt foo veele Mans "Worden , nimmermeer falfe jiC"
tegens de Deughdenfao te faemen rotten, dat de noem
de Philofiphie niet foude eerwaerdigh en heyligh blijye"'
Zy heeft glinfterende oogen.van veel door-
fichtlijcker kracht, als wel 't vermogen is
van andere Menichen, en door haere kennii'
fe, foo lien en bekennen de Menichen, doof
deoogen desVerftands, veele verborgene
dingen der Natuyre, foo wel van 't Aerd-
rijck als van den Hemel,gelijck Cicero in die-
felve plaetfe uytdruckt, fèggende dat de
Philofophie ten eerften in <len Godsdienft
onderwijft, en daer nae in de zeedigheyt en
grootmoedigheyt, en datfe, uyt ons ge'
moed, als van de oogen,de duyfterniiTe ver-
jaeght, ten einde wy konnen fien alle He-
melfche, Aerdfche, eerfte, laefte en middel
dingen.
Zy is van levende verwe,alhoewel zy be-
daegd is,en ons ouderdom verre overtreft :
om dat de Wijsheyt is van de opperfte en
eeuwige Wijsheyt, te weten van God, aen
onien eerften Vaedergeichoncken,foo haeft
als hy gefchaepen was , en gaf hem kracht
om over alles te heerichen,gelijck in 't boek
der Wijsheyt χ cap. te leeièn is. Van wienS
groote Wijsheyt,die veel grooter is als Sak'
tnons, kondy by Pererium over Genefm nae fien·
Dieièlve is van den beginne des Werrelts
geweeft en fai altijd wefen, als Meefterfche
van alle Creatuyren , altijd levende en wac-
ker, altijd op haere voeten ftaende,om door
haer de duyfterniflcn der onwetenrheir,uy te
fïiiioederen der Menichen te verdrijven.
00 is dan de Wijsheyt beftandigh en onbe-
derflijck, diewelcke aen ygelijck penoon,
hoe oud van jaeren , dat hy oock tnagh we-
fen, machten wackerheyt geeft, tegens alle
jramp en verwarde ongelucken, en maecktfe
gflijck-
-ocr page 419-
ρ ΗIL ο s ο ρ ΗIA mede hefchr^vinge van Boëtius
i^Ìijckinoedigh tegens alle ilcorniflen en
l^rtztochten des ^emoeds ; gelijck S. ^Jug,
^ '^•'i'it.Dci /ii.ix in't ï II en iv cap. daer van
Preeckr. Wy willen in defe plaetiè geen on-
p^rfcheyt maecken van de Wijsheyt torte
j hilofophie , gelijck van Semca in zijnen 89
Jief gedaen is , te weeten, dat de Wijsheyt
vohnaeckt goed is Λ'an't Menichliick
gemoed, ■
liefiu i
lolopr
Oude, Sophia, dat is Wijshey t,hebben gehee-
ten. Waer over men by Diog. Laertium in 't
leven van Plato leeft, dat hy de Wysheyt en Philo-
fophie noemt een feeck^r e luÌl eìi begeerte van Godlijcke
mjsheyt.
De twijfelachtige gedaente die nu kleyn
dan groot was,bediet,datië als nu in de ken-
maer dat de Philofophie zy een
'-iefde, begeerte en vlijt om defe Wijsheyt
bekomen. En dat is waerachtigh , foo
^^ele de beteyckniife van haeren naem b©-
langht, want de Philofophie bediet niet an-
'^^rs als een Liefde rot Wijsheyt en Deugd :
®ock is een Philofooph niet anders, als een
^innaer en Liefhebber van Deughd en van
^'ijsheyt : Maer foo 't geheele lichaem van
Philofophie wprt aengemerckt, foo ful-
Wy feggen , nae de meeninge van Boctint,
zy datielve is, dar de Wijsheyt is. Dies
^'y die oock in zijn derde Pro(e noemt, een
■^ceflcrfche van alle deughdett. In't 2 b. 4 Proiè :
£<■« voedfler aUer deughden. In 't 4 b. I Proiè, Een
"^eghberrydfler vant 'waerachtige tieht. Al te faemen
%naemen,die op de Wijsheyt paflen,gelijck
®ock in der daed het geheele lichaem van
^e Philofophie is : dieder drie deelen in fich
pegrijpt, te weeten het wercklijcke deel,
i Welck het gemoed bequaem maeckt in
goede mahieren : Het fpieglende deel,
t wèlck alle de geheymniiren,vande Natuy-
fe, doorfnuffelt : Het reedelijcke deel,wacr
'fide Reeden beftaet, door de welcke men
Onderfoeckende, het waerachtige van 't vel-
iche ondericheyt. En dit vereyïcht de t'iae-
Uienvoeginge en eygenichap van woorden
en bewijs-rèedenen. Deelen, die alle drye
een volmaeckte Wijsheyd maecken. Dit _________________^..................-
komt oock overeen mette andere bepaelin- fpiegelingen der dingen,hadden aengewént,
Re van de Wijsheyt,dieweicke Seneca ojp die- zijn altijd Wijfe geheeten, tette tijd van Pjy-
felve plaetle invoert, tot een onderjfcheyt thagorits , die deièn naeme van Wijfe , al te
^an de Philofophie, daer hy feyt : Oh is Wijs- hooghmoedigh ichijnende , lietfe PhUcfajihi
^^d datmen keme de Godlijcke en Menfchlijcke dingen heeten, dat is,beminders van Wijsheyt. Sulx
f" haere oorfaecl{en. Welcke befchrij vinge, nae dat de Philofophie even 't felve is , dat de
lïiijn gevoelen , in fich begrijpt de drie dee-
}en van de Philofophie. Des Wijshey ts ampt
de Godlijcke dingen te kennen : fiet daer
op aen het Contemplative of fpieglende deel,
t Welck niet alleen door de PhyficaoiNa.-
^«yrkennilfe, alle natuyrlijcke dingen, door-
inufFelt,die van Pf»-fn«j voor werckingen van
Godlijck gemoed werden gehouden, niiTe'^der dingen be%h is, foo wel die bene-
den
407
tnaer oock door de Adetaphyfca , of boven
Natiiyr-kennifle,die van J^rijloteks gehouden
wort voor de aldergodlijxfte : Want zy
fchouwt door de kennilTe de afgefcheyden
fubftantien, weièntlijcke felfftandigheeden,
en de Natuyre felve, te weeten God. Zy
kent oock de Menfchlijcke dingen. Siet aen
de morale aBiva,het zeedige wercklijcke deel,
dat kent deoorfaecken van alle beyde. Si&t
het rationak of het redelijcke onderfbeckende
deel.daer door komt men in de kenniue van
de Godlijcke en Menfchlijcke dingen. De-
wijl dan de Philofophie , eenderleye bepae-
linge als de Wijsheyt in iïch begrijpt, foo
komt het datfe oock eenderleye iliecke als
de Wijsheyd is, infonderhey t in de kracht
van de boven-natuyrlijcke ke'nniffe.die zy in
haer bevat : die,door't aenfien van Arifloteles,
de eygen naeme van Wijsheydt verdient.
Λί". Tuïïms redeneerende in zijne Tufculaen-
fche Vraegen van de Oudheyt der Philofo-
phie, feght dat die feer oud,maer haere nae-
me nieuw is, en acht die als de Wijsheyt fel-
ve. Overiliix, feyt hy, wie derf ontkennen
dat de Wijsheyt niet oud van daed en van
naeme zy? te weten de Philofophie, die-
welcke door de kenniflè van de Godlijcke
en Menfchlijcke dingen, van de beginfelen
en van de oorfaken , by den Ouden, de ièer
heerlijcke naeme van Wijsheyt behiel. lae
de feven Wijiènvan Griecken wierden Sofhi,
dat is Wij ie genaemt, en dat veele eeuwen
voor haer. Licurgus, Homerus, Vlyfjes en Ncsicr
zijn voor Wijfe gehouden geweeft, van ge-
lijcken mede ^Jtlas, Promotheus en Cefheus, en-
door de kennifle die zy hadden van de He-
meliche dingen, zijn zy Wijie genaemt ge-
weeft. " En aï die geene die haere vlijt, in de
-ocr page 420-
|
Ρ Η r L O s ο ? Η I A nàe
den op der aerden als die boven in den He-
mel zijn, en diekwijls ilijghrie ibo hoogh
op, om-de v^erborgene ftoffeii re onderlbèc-
ken, dat het ^lenfchüjck vernuft nier mach-
tigii is, dieielve te vatten. En daerom leyr
ììceùus dat de Piiiioibphie haer hoofd dick-
wijls ibo hoogh opftèeckt,den Hemel door-
dringende , dat het gelichte der aenichou-
wers niet machtigh was haer re beoogen,
om dar de geheymniflen Godes,a]s oock fijn
Aveeicn dat in den Hemel verborgen is,door
geen Menichlijcke reeden of vernuft kan
veerden begrepen, geiijck de H. Gregorio Na-
ièght. Wat wonder is't? Als wan-
neer Simonïdes deHeydeniche Griexie Poeer,
van den Tyran Gerïon wierde gevraeght, war
God was ? dat hy een dagh of twee uytftel
hebbende verkregen om iich te beraeden,
noch daer nae wederom driemael loc veele
tijd eyfchte als_van te voeren., hy noch ten
laeften antvvoorde , hoe icti_ het yveefen Gods meer
atnmercl^, hoe ha my duyfierder dune/^t te 'Wefen j ge-
lijck Cicero in de Natuyre der Goden ver-
haelt.
Het kleed van ieer fijne draeden, bediet
de fcherpiinnigheyt van de voorftellen in 'r
diφateeren, van de onoploflelijcke ftoife,
door de Philofophifche ftoften , die door
haer ielve bondign en vaii:zijn,inronderheyt
in de wercklijckheyt ontrent de goede zee-
den ; het kleed is van haer hand geweven,
want het kleed der Wijsheyt is onoplofle-
lijck, onveranderlijck en vaft uyt haer ey-
gen wefen en hoedaenigheyt, en niet door
Menfchlijcke konft. .
Het is oock van gelijcken duyfter , voor
ibo veele de onderfbeckinge van de verbor-
gen dingen van de Natuyre belanght, en dir
ichijnt dat M. T. Cicero in zijnen J^demer ilelt;
tk Philofaphie, ieyt hy, is in drye deeleti gedeeh, in de
duyjkrheyt van de Natuyre , in de fjiitsVnidigheyt Van 't
redeneeren en in 't leven,en in de mmeren. En foo Wy
de Philoibphilche vvijfe willen aenmercken,
foo fullen wy ièggen, dat het kleed door de
duyfterheyt van een verfloft ouderdom ver-
donckerr is,om dat de Philofophen gemeen-
lijck flordigh en veracht gaen, op zijn Phi-
ioibophs, dat is, met oude beroyde en be-
inorfde kleederen. Arm en naeckt gaet de
Philoibphie, niet foo ièer door nooddruf-
tigheyt, als door eygen wille, geiijck Socrates
φη c^jjollomtii di.g gekleet gingen met vuyle |
%r'^vwge van Boe ti iis.
facken, bloots hoofds en bloots beens. ^
genes was gewonden in een doncker iw
kleed, en moriTigh , fittende in een tonn^
Maer alhoewel dit waer is , foo fullen W
daer van een veel waerachtiger reeden gC'
ven. De kleederen van de Phüofophie %Ψ
bedeckt met een oude duyfterheyt, wànt a
Philofophen hebben van ouds aft gebruycK
gehad,fich met een ipirsfinnige donckerhey··
te omfchaduwen. De Egyptenaers verberg"
den de Philofophie onder duyftere deckfe^
van fabulen en verborgen heyligebeelde'i·
Piihagoras klecde diefelve met een kleed va·^
duyftere reyckenen. Empedocles met.raetiêlen·
Protagora! met ingewickelde verfierfelen. Pl·^'"
met verborgen finnen. Gorgus met fantafiefl'
-met valiche en tegenftrijdige voorftellingen> ■
van dat alle dingen zijn en niet zijn. Leono>"
felf met mogelijcke en onmogelijcke ondef'
vindingen, i^rïjlotelis met duyftere iêtpaelefl
en een fwaer geWeef van woorden : Waef,
over hy zijne gchoor-plaetiè cJcroamaüd
noemde, diewelcke des morgens gefchiede,
alwaer van de alderhoogfte en ipitfvindigile·
Philofophie , behoorende rotte ipieglinge
van de natuyrlijcke dingen en redenkave-
linghiche difpuyren, gehandelr wierde. Dies
hy oock eenige boecken zJcroamatici gehee-
ten , in 't licht gaf, diede verborgene konft
van de Perrpatetiiche feéle inhielden, die·-
welcke Alexander Magnus, zijn difdpel, ter-
wijlen hy in Afien regens Ocaitm lagh, gefien
hebbende, daer over aen i^rijhteles, door
brieven, klaeghde, van dat hy de ichoone
geheymnilfender Natuyre,hadde ruchtbaer
gemaeckt. Waer op ^riHoteles aenfiende de
duyfterheyt, waer in hy diefelve gewickelc
en in 'r licht gegeven hadde, antwoorde dat
hy diefelve alfoo hadde in't licht gegeven,
als ofle niet uytgegeven waeren,ge ijck men
hy tyi. GeliiumAn 't xxboex iv cap. kan nae-
fien. Deie boecken wierden r^ufctdtatorii of
de Fhyfico auditu, dat is van 't natuyrlijck ge-
hoor genaemt, diewelcke, geiijck c^n/faii-fc^
meende , niet konden werden verftaen, in-
dien men diefelve , door de onderwijfinge
des Meefters , niet hoorde uytleggen. Hier
uyt blijckt het, v/aerom de oude Philoio-
phen , met opfet, de Philofophifche konite'
met duyftere lêtpaelen , vermomden : wil-
lende aen 't volck vertoonen.datie van geen
andere wilden verftaen zijn, dan die haer
werck |
-ocr page 421-
ρ Η I L ο s ο ρ Η I A nae debefchr^v'wge va»Boëtius. 409
breed bewijs doet,om fe beweeren.dat defe
zijne meeninge oprecht zy, daertoeaen-
rreckende vericheyden Schrijvers en Hiero-
gliphilche beelden,waermede hy zijn voor-
fte beveftight. Doch alfoo dit totte verkla-
ringe van de beeld nifleweynighvoorder-
riexiche 0, een teycken was van de Dood»
Bn dit heeft hy alleene gedaen om de dolin-
ge der geener te openbaeren, cügjyelcke Boe'
tium quahjck hebben verftaen ,|want in defe
beeldniiTe bediet de π PraBìca, dat is daed-
\verckinge,en © Theorica, dat is fpieglinge, in
welcke twee deelen de Philolbphie beftaet.
Waer over de Koning Twodoriais fchrij vende
aen Boetium, aldus ieyt: Ghy hebt gekat met wat
diepfniligheyt de (pieglende Philofophie , met alle haere
deelen , moet overdacht ■worden , en door yeat reeden de
•wercklijcke, met haere oiiderfcheyden , -wordt geleert.
Welcke deelinghe ^ugultims in zijne Stad
Godes in't ν 111 boeck beveftight,iêggende,
de kpni} der Wijfheyd bejiaet in 't vacrckjn in de [piege-
Unge : ìVaer over het cene deelwerckiijck^, en 't ander
fpieglende magh worden genaemt. Het Jpieglendc decï
dient daer toe, datmen de oorfacckeii der Natuyre, en de
oprechte-waerheyd doorfie. En van deiê tWee dee-
len , is de driederleye ondericheydinge , die
wy hier boven hebben aengeroert, niet ver-
fcheyden,niet foo feer om dat de derde, (die
ratiomle genoemt wort, of die in reeden be-
ftaet, en die de oorfaecken onderfoeckt,van
Pialo, gelijck verhaelr, daer by
ibudegevoeghtzijn ) Ibude overcolligh we-
ien,gelijck Seneca in fijnen xxvi 11 brief feyr,
eenige hebbent aldus bepaelt, de Wijsheyd be-
flaet cLer in, datmen de Goiiijcke en Menfchlijcke dingen
kenne : eenige laetcn uyt, en haere oorfacc{en,
Weiende de rationale difputeerlijck, ontrent
de oorfaecken van beyde gemeene deelen,
te weeten van deGödlijcke en Menichlijcke
dingen. Wanr foo veele ^^uguflinus, als voo-
Ritchii van Pithagoras ieyt, dar het genoegh lijck is , lullen wy dit alleene leggen, dat de
dat de Philolbphie , in de verborgen —---—------------
"'figen der Natuyre, uyt haer lelve duyfter
al wierder noch niet een meerder duy-
'rarheyt van een fwaer-lchaeckelinge van
^Oorden , en een verfcheydenthcyt van ou-
bollige ineeningen bygevoeght. Sulxdat
de Philofophie met,eendonckerkleet
^beelt.om de eygene fvvaerigheyt van hare
jjofFen, en de duyfterheyt van de termen en
i^tpaelen , daer de oude Philoibphen haer ,, ^
hadden gewickelt. In de uyterfte 1οοιιΓ\ diden, moet overdao
't kleed leeftmen dat een griexlche P. Π.
èeweven was , van \vaer men met ieeckere
^•"appe, tot boven toe, klom, ahvaereen
griexiche Th. ö. en geen T. ftont.tegensde
jlieeninge van den Schrijver, gelijck veele
^oecken Teer leelijck zijn bedorven. Want
^iiffchen deiebeyde letteren is een groot on-
^erfcheyt, ftreckende d'eene ten leven,d'an-
ten doode. Want Θ is hy de Griecken
geene C by de Latijnen is,zijnde teyckens
^n condemnatie of veroordelinge en de
yood ; gelijck Τ by de Griecken , en A by
Latijnen teyckens waeren vanabiblutie
'^f quijticheldinge. De De/ia wierde voor
lytftel van tijd genomen, om de iaecke wel
^vertefien; gelijck by de Latijnen Ν L.
"Oli liqitet, genomen wierde, dat her nietge-
®órloft was, om als nu te oordeelen. Waer
'^ver S, Hmonymns over i. Marcm de Τ voor
®en reycken van (iiligheyt en voor 't Cruys
ftelt, om dat I, Chrijluf, oniê leven lelve,daer
^èn heeft gehangen , om de iiüigheyt en het
l^ven aen het Menfchlijck gedacht te ver- .........— ......,
'^enen : En is die van de oude Egyptenaeren ren, beveftight, foo is 't hier niet tegenftrij-
jjltijd genomen geweeft voor een beeld van digh, dat alk ocfnmge der ïVyshcydm d: ■)vercl(!nge en
^et leven: 't wèlck oock van veelen.ten tij- in ά fpieglmge foüdcbeflao!·. En niet min, is de
'■'s des Keyiers Thecdcfii eeoordeelt is, als
^anneer door zijn bevel" alle de Templen
^cr Afgoden in Alexandrien, waren te gron-
geworpen , al waer , onder andere , het
"eeid van Serapis, als meJe andere fteenen
gevonden wierden, alwaer de letter Τ was
tweede, tegen dederde ftellinge, ftrijdigh.
In 't kort : de Philofophie beftaet in de
PraBïjcki en in de Theorie. De PraElijcke is de
duedwerckinge van de Zeeden- of Welle-
vens-konft, en de Tnecrie is de fpiegel-konft,
diewekke hoogh is , en houd den eerften
gehouwen ; gelijck men op veele plaetfen trap in waerdigheyt, maer den laeften door
Kanfien. Waer .over de Schrijver een feer haeref\vaefii>heytin't-ver!crijgen: En daer-
Fff om
^erck dacr van maeckten, en vaft in haer
i?(imoed behielden endickwijls fpraecken
^y duyftere dingen , en die buyten 't Ipoor
'®pen,om datfe in re grooter geloof en aen-
'en iöuden komen, gelijck Luóamsìmì]n
'ieinen-fpraeck van Miciüus in zijn derde
-ocr page 422-
|
L ο s ο ρ ΗIA nae
om is zy van Boaius boven op den trap ge-
ilek , en de Prailijck , onder aen den voet
delTelven. Welende alderlichil te beginnen
en zijnen voet otn laegh te ilellen, om alibo
van trap tot trap hooger te klimmen : Aen-
gefien'tbeginiè van te Philoibpheren , ge-
lijck ^riflotdes,m zijne Métaphyfica, ieght, zijn
oorfprong neemt vanfichte verwonderen,·
in kleyne dingen, die eenige twijSinga aen-
brengen, en allenskens verder gaende, ibo
begintmen oock van groote dingen te twijf-
len , en door de kennilTe die door de kleyne.
dingen verkregen wort, foo opent zy, door
haere daedwerckinge het veriland , om van
trap tot trap,totte kenniiTe van grooter din-
gen, op te klimmen, die totte alderfwaerfte
Ipieglingen behooren : want die raeckt geen
lichaemlijcke dingen, gelijck de daedwerc-
kende,die mette handen en oogen bewerckt
werden ; Maer de ipieglende openbaert fich
aen de verftandige· finnen, en ovêrweeght
met het verftand de oorfaecke en de waer-
heyt van de natuyrlijcke Phyfica , en van de
boven-natuyrlijcke Métaphyfica , waer in de
TWiabeftaet.Éen woort dat van hetGriex-
Iche Theoreo heerkomt : t welck ibo veel be-
diet als infien of opmercken ; waer van de
Theatra of fchouplaetfen oock haeren naeme
hebben. En die geene dié alle dingen iietjte
weeten GoJ,wort by haer Theos geheeten. En
wefende Theta de eerile letter van 't woord
Theos of God , foo kan men oock feggen , dat
diefelve in 't bovenfte van den trap geftelt
zijnde, gelijck als het wit, merckpael en ein-
de is , van op te klimmen en tot hem te ko-
En ibo men wil letten op de ronde
men :
fpherifche beeldniffe van deie letter θ, foo
vertoontfe een ronde , met een dwers-lijne,
als een pijl, in 't midden : een teycken dat
wy onfe gemoed tot God moeten ftieren,en
vaft in hem houden , als het opperfte wit.:
Want het eynde van de Wijsheyt en Philo-
fophie, is, het hooghfte goed, 't welck God
is. De PhÜofofhie leert tien Menfehe zijnen Schepper
/jennen , feyt ^rijloteh. En i^uguilims ieyt in
zijne Stad Godes in'tviii boexixcap.
elat het Phiiofopheeren is God lief hebben. Plato houd
dat God het opperfte en waerachtige goed
zy, en hy wil dat een Philofop>hus een liefheb-
ber en naevolger Godes weien fai: Voorder
ieyt hy, dat in de zeedelijcke Philofophie
van het opperfte goed gehandelt wort, fon- |
efchryvwge van Boë'tius.
der het welcke men niet kan faligh w'otd^"·
Defe zeedelijcke-Philoibphie is dePwd'f'^
of wercklijcke , alwaer de π beneden ae.n
den ladder ftaet, bediedende datmen dool'
de trappen van de zeedelijcke Deughd , al^
van Gerechtigheyt, Sterckheyt, V/ijsheyJ''
Maetigheyt, Grootmoedigheyt, Heerlijck'
Ijeyt, Mikligheyt, Goeddadigheyt, Goeaef'
tierentheyt en andere Deughden , opklii^'-·
totte opperfte trap, dat is tot het uyterft®
eynde, en. het hooghfte goed, 't w-elck Go^
is , onfe Schepper en hoofd van alle deugh'
den. En in't XVIII boek xxxix c. beweef-
^ug^mis,àzt.de ipieglende Philofophie be'
quaemer is om de verftanden te oeffeneU»-
als om 't verftand met de waere Wijsheyt i®
verlichten : want de wercklijcke Philofo-
phie is die geene, die door 't middel van de
foede zeeden,doet, datmen de waere Wijs'
eyt verkrijght, en dat met reeden : Want
de Theorica, dat is de ipieglende ofbeichoti'
lijcke,die overleyt en onderfoeckt de waet'
heyt van de dingen, maer de zeedelijck®
Prailijck of daedwerckinge, dié ftelt de
Waerheyt in 't werck,als mede het welleven
en alle andere deughden, die ons dienen om
totte hooghfte trappe tot God te klimmen,
die onie rufte, beleyder, wegh , eynde en
merckpael van het ialige leven lal zijn ; ge-
lijck Boetiusm 't III boex ixProfa verhaelt:
Dat het -volmaeckte opperfle goed de "Waere gekckfaelig'
heyd is, en God het opperflegoech
En gelijck nu God het begin, wegh , wit
en eynde is van onfe geluckilligheyt, alfoo
behooren wy oock in dit leven, onl'e voeten
te ftellen op de trappen van de goede zee-
den en deughden, foo haeft als wy beginnen
te wandelen, en dieièlve, totten eynde toe,
vervolgen , ter tijd wy het opperfte goed
hebben verkregen , en daerom moeten wy
noyt van klimmen ophouden. Zijt altijd naer'
βigh, "want gelijc/(dk den ladder op klimmen, niet rullen
voor zy tot haere hooghte gekomen zijn , foo "weeft ghy
ooc\alfoo genegen, om in'tgeede altijd hooger en hooger
te klimmen, feyde cXgafetus de Grieck. En 't is
lèecker datmen door de oefningen van de
zeedelijcke deughd,en door nedrige dingen
kan klimmen en opftijgen totte t-ïemelfohe
en Godlijcke j en dat door de gelijckniife en
over een kominge van de dingen, gelijck Pe-
trarcha ΐαΙχ uytdruckt. lae in alles Watter in
delè Werreld gefchaepen is , hoe kleyn het
oock |
à
-ocr page 423-
ρ Η IL ο s ο ρ Η I A me de befihryvinge vm Boêtius. 411
daer in openbaert fich de Maje- zijn vede hoofden van verfcheyden Seden
^yt, voorfienigheyt en alderhoogfte goed-
J^yt Godes ; gelijck oock Mercmm Trìfmegi-
Jin zijne i^/ròWfr aen'r f cap. ièyt : VóoY'
Qoil ^ (Ijl fonder aUe Nijdigheytis , blmckt aver al
door alle deell^ns van de iVerreld, En Theodoretui
? 111 boeck van de Engelen, feyt : uyt de
l'^ilijcl^c dingen "won de onpenlijel^ God ge^nt, cn die
by βιηκη zijn, "worden door de aerde en door deWaf-
'^"de fpruytjens, als door feecliere middelengeleyt, om de
^(rde en den Maeci(er der geyoaffen te aenfchomven.
Oin dit volkomen te befluyten , foo wil-
heer gekomen , die tegens malkanderen
ftreeden, al om te'betooneh datfe een fpie-
glender verftand hadden, verichillende van
anderen , jae oock dickwijls van haereygen
Meefter, vindende nieuwe gevoelens en ree-
denen J gelijck als ^rifloteks Peripateikm , en
waer tegen Xenocrates ^cademim ftrijdig was,
Wéfende beyde dilcipulen van Plato. Xenocra'
fes hadde Zeno tot zijn diicipel, die een Over-
lle wasvan de Stoiiche lêdte of naevolgers.
De Overlle van de Epicurifche feite was
i^'i Wy de peerle volkomentlijck uyttrec- Epicuna, die van zijn i8 laeren afte ^the·,
j^^n, diewelcke in Paulo, het vat der verkie- quam, ter wijlen c^ri/ic/i/cj· ih Calchideen Xeno-
"ige, i^ow. I <·<?ƒ>. bewaert wort,alwaer hy dé crates in de Jirai^w/d· laeièn , en veele andere
^itechtveerdige Heydenen niet veront- ièdiren diedePhiloibphiegeweldelijckver-
Ij^huldight, diewelcke alleen voor hare Go- fcheurden. Pìthagoras veric'heurde de Philo-
^en hield
en de beeldnifle van hout, fteen, Ibphie met zijn gevoelen van de belachlijc-
^ogelen, eri andere ontallijcke dieren,en die ke verhuyfinge der ziele, en dar zy was ge-
S^enc kennifle van den waeren God begeer- weeft.eerfe in Pithagords quam, in Ethalides^u-
^εη te hebben : want hy is haer vertoont, phorbm, Hermot'mus, in Pirna den Vificher, en
^aerom dat het geene dat kenlijel(_is Dan God , openbser datfe eens, nae zijn dood , in eenen Haen
henlieden: -want God heeft het hm geopenhaert, foude verkèeren , waerover hy den Haen
'^mdatinhem onfmùijck^is,ìiamentlijck_z'jneeeu'v)ìge tót een beeldnifle van de ziele heeft geno-
^agentheyd en Godheid, wori uyt de Scheppinge der men, en verboot daèrom in zijn leven, dat-
''^meld doorpen , dey^ijle het door de gefchapene Crea- men geenen Haen mocht dooden. Waer
*''>'en\erflaen-wort, op dat zy niet zij" verontfchul- over de Philoiboph Liteianus in zijne t'iae-
^'gtn. ' menlpraeck van iw;fi//«i, Piiiie^orrfs invoert in
Haer kleed is van eeniger geweldenaers de gedaente van eenen Haen, en doet hem
Jj^anden gefcheurt,waer van een yder eenige fpreecken,dat hy is geweeft de Hoere zJή"''
Jiuxkens of lapkens heeft wegh gedraegen, fia, Crates, Cinifcus, een Koning, een Bedelaer,
'oo groot als hy konde krijgen. Defe zijn, een Droft, een ladder,een Kraye.een Kick-
^slijck Boetins in de derde Profa van 't eerfte vorfch, en andere ontallijcke Dieren, aleer
^oeck verhaelt, de verfcheyden naevolgers
ièdten der Philoiöphen, die, door de ver-
Heydentheyt van de verkeerde meenin-
i^n, die een yder ilaende houd, verooriaec-
^en,dat de Philofophie in verfcheyden iluc-
■^en, gepluckt en geilroopt wert, die noch-
door haer felve valt en feeckeris. Pitha-
heeft zijn deel in de fpieglinge. Socrates
hy een Haen was geworden. Op defe wijiè
vericheurde oocli Empedoeles een naevolger
van Pithagoras dieièlve mede, als hy feyt, doen
•waer ick een fonghslten , doen "waer ick, fomtijts een
Maeghdeken, Socrates fcheurde dit kleed op een
reys midden in tween, want hy nam de ipie-
glende Philoibphie van de natuyrlijcke fae-
ken der Werreld wégh,noemende haer Sot-
J^i de werckinge : die oock de eerfte geweeft ren , die daer mede befigh waeren , gelijck
, die de Zeedekonft in de Stad gebracht zijn beminde Xenophon in 't i boeck van 't le-
•Jeeft j gelijck Cicero en iAngufUnm verhaelen : ven Socratis verhaelt. Waer uyt dit ipreeck-
^oewel ^tigufiimis feyt, dat de Philofophie woord zijn oorfprongh heeft, Qu^fiiprams
Zeeden, albyde tijden van Meieimm nihil ad nos, d^t is, dmg en die ons te hoogh zijn, gaen
iL^'f^'gifl'^ uytblonck , die al lange vqor de ons niet aen, Ick wil oock niet onderlbecken
^ijfen van Griecken heeft geleeft.Ptoa daer of hy feive op de zeedelijcke Philoibphie
"^^e diicipel van Socrates, hadde de ^Ìlive en veel pafte, en of hy was een verachter van
^""tempiative Philofophie, daer hy meeft de de Religie en van de Wetten van Athenen,
^«t'onale byvoeghde.diewelcke niet anders is en of hy oock een bederver van de leughd
de DialcBica of Redenkavelinge. Van Plato was : maer dit weet ick wel,dat hy nieuws-
Fff 2 gie-
-ocr page 424-
Philosophia }ìaedebefchryv'wgeva»Boëtius. '
|
gierigh was, om het Iclioone al te ongebon-
den te fien, en al te vierigh te beminnen , en
dat boven de ernfthaftige en ftatige manie-
ren der Philofophen : δοο dat i^ihanjem in "t
XIII hoeck van hem verhack : Als Socrates
aüf dm^eitycrachte.,,. foQ -wicrde hy nochtans yan de
fchoonkcyt AlcÌbÌadiS;^iV4«^eH , en van liijnegewoon-
lijd^ grootheyi en βam■vaβigheyt des^cmjeds afgetroc-
ken : dlhoewel hy, anderen ried, dat zy haer
van den ommegangh der fchoonen , fouden
wachten, wa«/,ièyde hy, het vak fxvacr^ ah men
ilic/ehe raec\t, dat >mn l^tn zeedigh blijven ; gelijck
zijn leerlingh Xenofhan getuyght. Én aen
d'ander iijde, als hem voorgeftelt wicrde,
dat hy de ieer ichoone Hof-Iuffer Thcodata
ibude befoecken,iòo liep hy al te vry wiüigh
daer heen, en zy deeden niet anders te fàe-
i.nen,ajs jocken en boertenjeerendc hoemeii
den Vryers in hare netten fonde verftricken.
p/^toroeyde oock feer dapper diefelveuyt
in veele dingen, houdende mede de verhuy-
iinge der zielen oock in de heeften : Maer
'zijiie Porphijius Platonicui hielde , datfe haer al-
leen vernieuwden in de Menichen.Waer van
(^ugu^hm de Civit. Dei χ boeck Gap. xxx, een
recht beftrafFer is. Noch roeyde. hy die
meerder uyt,houdende dat de ziele gelijck-
ceuwigh met God was. Een meeninge die
van ^ugujlinm in 't χ boeck xxxi cap. van de
Stad 'Godes verworpen wort. Hy roeyde
die uyt in de wercklijcke of aùive met zijn
ongeoorlofde Platoniiche ipotlijcke liefde,
die van den Philofooph Dicearchus vervloeckt
is, als mede van Cicm in 't i ν boeck van de
Tuiculaenfche vragen, hoewel hy Plato me-
de volght. Hy vericheurde het ten vijfden,
in zijne ongemanierde Republique , alwaer
hy de Vroiiwen vermaant, datfe in de open-
baere worftelplaetièn fich naeckt mette on-
beichaemde Mannen fouden oeffenen. Een
fotte raed en die van den Poeet Ennius ver-
worpen is, feggende, dat het een begin van fchande
ii, als men ^ijn lichaem onder den burgeren naeekj ont·
hhet.
c^W/Joif/fi icheurde her kleed vandePhi-
lofophie, bewcerende dar de Werreld eeu-
wigh was, en dat God over de Werreldiche
dingen geen forgedroegh,en dat hy nergens
als op fich lelfs dochteen dat het goed ons
elders van daen komt, gelijck hydatlifte-
lijck in zijn χ 11 boeclc van de Metaphyfea en
xijne moralen van de Eudemii vii boex xv c. |
beweert. Ongeluckige cJri^otelet! geluckigs
iJortKw,dievvelcke den Schepper des Werrelts
en zijne Godüjcke vooriienigheyt feer we'
gekent heeft; gelijck in zijn i boeck iil
Rijm,in 't 111 boeà ix Rijm te fien is,daer
hy 't al te iaemen de regeeringe Godes toe-
ichrijft, feggende in de xii Proia van 't J11
boeck : Soo hcjcUckt hy dan alle dingen, dien "ny toe'
gejkmt hebben goed te "wefen , en defc isgeujcl^^cen Stu'if
of Roer , ivaer door dit gehouw des IVirrclts ναΠ en oi'
gefchent Vort onderhouden. Een gevoelen, dat re-
gelrecht tegen de onbeichofte meeninge van
tÌ4rifloteles ftrijt. De Stoiken hebben niet min,
als d'andere, haer kleed in veele lappen ge-
fcheurt, feggende dat de Werreld een ziel-
lijck Dier is,'redelijck en verfiandelijck.van
een ziellijcke, finnelijcke feifibndigheyt.
Dat de vrye konilen onnut zijn, dat alle do-
lingen en fonden even gelijck zijn , dat de
Vrouwen behooren gemeen te weien : \Ve-
fende hier van de vinders Diagenes Cmicus, en
Plato, gelijck Oiog. Laerüus in 't leven van Zena
verhack , die daer ^weeft is het hoofd van
de Stoifche feile. Dieielve icheurde in der
waerheyt het kleed in de wercklijcke Phi-
lofophie , geheel aen ftucken, door 't quaed
gebruyck van de zeeden,toelatende de vry-
heyt in 't fpreecken , noemende een yder
dingh, hoe oneerbaer het oock was, by zijn
eygen naeme , loifende over al zijnen wind
waer hy was,ionder dat hy op plaets of per-
foon eenige acht nam ; gelijck Tuïïms aen
Papirium ichrijft, Ick^hebbe defe dingen met bedeekte
yeoorden aen ugefehreven^d'ie de Stoici n:et vollen monr·
de uytfpreecken,ivant zy /eggen dat de vcejlen foo Vry be-
hooren te ζήη, als het oprufpen, Zy dan beweeghc
zijnde door dufdanige oneerbaerheyr, is 'c
geen wonder, dat de Philoibphie foo ièer
met Boetiiis in de iii Pro fa klaeght over de
Stoiken en Epicureen : in 't befbnder foo
heeft het hoofd der iêlver leile het kleed
van de Philoibphie gefcheurt, itellende het
einde van 't opperfte goed in de vvelluit en
in derufte , gelijck ^rifippus, die, alhoewel
hy een diicipel van Socrates was, <00 ilelde
hy 't opperile goed , in de welluft des lic-
chaems. i^ntifihenes zijn mededifcipel, ftelde
dat in 't gemoed. Maer Epieurus in 't lichaem
en in 't gemoed, gelijck Sewea feyr ; Alhoe-
wel Epieurus fich beklaeght, dat hy van den
onwetenden feer qualijck was verihen, ver-
klaerende dat by 't niet verftonde van een
on- |
-ocr page 425-
me de befchr^vinge van Boëtius. 413
De boecken bedieden de naerftigheyt, die
die geene doen moet,dieder wijs wil weien.
Dies moet hy befigh zijn in 'r opfoecken
van nutte en profijtlijcke boecken, om de
Wijsheyt te verkrijgen, en hy moetfich op-
heffen uyt den flaep van luyheyt en leedigh-
gangh, die anders niet als geyle Minne, haet
en ïnoode werckingen plachten voort re
brengen, en die den wegh , om rotte Wijs-
heyt1:e komen, toeiluytcn. En dit is 't gee-
ne Horatius waerichouwt :
Eyfcb voor den ίΐαφ een boeck l'cht.
En [iier dan dijn gemoed en plicht.
Noe 'tgeen dat ecrbaer dient betracht.
Of anders. Mm en Nijd houd -wacht.
't Selve feyt hy breeder van 't naerftigh lefen
der Socratifche boecken,om de WijMieyt te
begrijpen. Perfuis de fchimpdichter weckt
den traegen Iluymers mede op, en noodight
hun rotte Philoibphie : roepende op 't lae-
fte regens de traege en iloffe, datfe de Wijs-
heyt fulienverfo'rgen , en vermaentiê rotte
kenniffe van'r onderfoeck der dingen, dat
is, rotte natuyrlijcke fpieglende Philofophie.
En laeger vermaent hyie torte wercklijcke
zeedelijcke Philofophie, feggende : EUcndige
Menfch ! fic d'oorfaecke der dingen en leer die Verflaen.
Voorts feyt hy, IVat ^ijn yoy Ì o[ ^vaerom -worden
wy tot het leven geboren Ì -waer toe is d'ordregeflelt ?
vanM'ien demenkpaele ende jocte beyveginge Ì hocwy
maete in Rijckdom fuüen houden , Vat behooriijcl{ is te
■wenfchen. Wat nuttigheyt dat harde geld in fich heeft.
Hoe vede "wy het facderiand en de lieve vrienden fchul-
digh zijn, Hoedanigh God bevolen heeft, dat ghy "wcfcn
[uk , en hoedanighghy in de Menfchtijcke dingen geflelt
vjt. t^Ue defe faecken, feyt hy, moet ghy keren.
Soo iiTer dan van noode,darghyden flaep
en ledighgangh verjaeght, als vyanden van
de konil,en fchadelijck om Wijsheyt te ver-
krijgen , diewelcke door 't keeren en leeien
der'boecken verkregen wordt, zijnde daer
van wercktuygen en gereerfchappen. Ifdorm
feghr , dat alie^de mittigheyt heer komt van 't leefen der
hoecken, envan't overwegen: ent geene-wy iiiet-Weeten,
dat keren -wy door 't leefen ; en dat Ivy hebben gekert,
be-wderen -wy door de overlveginge : tvacr over oock de
boecken flemme Meeflers genaemt v jn.
De Scepter bediér, dat de Wijsheyt, die
in dit werck van Boetius voor de Philofophie
wort genomen', een Koninginne is van alle
vrye konften , die van haer worden roege-
ftelr, Overfulx alfoo de Wijsheyt en Philo-
Fff 3 fophie
ρ HILO SOP HIA
oneerbiere , derrele ofgeyle welluft , maer
^Λη een rufte des lichaems en van een ge-
IJioedj dat vry was van alle onrroeringeibe-
pefc met de eenvoudige reeden, gelijck
vmi hei^i^j verhaelt. Doch daer mede
lapte hy het kleed niet, aengefien zijn einde
en aiiaed was, niet weiênde in
deughd en gocdheyt des gemoeds ge-
, om tot God oniê opperite eynde en
Ro_ed te komen : Maer hy ftelde het eynde
't vluchtige en broofe goed, ontkennende
onfterilijckheyt der zielen , beweerende
'iiede dat God geen forge droegh over de
^uyle , leelijcke en niifmaeckte dingen der
J^ienfchen. Noch hebben de Epicureen het
•^leed meerder gefcheurt.weghnemende het
l'eedelijcke deel. De Cireniad hebben dob-
l^^lt, beyde het reedelijcke en het natuyr-
"jckedeel wegh genomen, behoudende het
Reedelijcke gelijck Socrates.^riftochius roeyde
niet alicene het reedelijcke en natuyrlijcke
>iyt, maer icheurde oock het zeedelijcke
deel, dar hy alleane hadde overgelaeten,
Weghnemende de verbeteringen, achtende
dat dit tgn deele van een Pedant of botte-
l'ick heer quam , maer niet van een Philo-
iooph : alleens of een Philoiboph iet anders
^as als een ondervvijfer van 't Meriichlijcke
geilachte,gelijck Seneca in fijnen lxxxix brief
Verhaelt, Maer defe fcheuren en reeten zijn
Veel geringer als de verkeerde gevoelens
Van de Werreld, Hemel, Ziele en van God,
onfe eeuwige goed , by 't welcke de Wijfe
defes Werrelts Sotten zijn. Laet de Sorten
en trouwloofe Menfchen vaeren met haer
?;evoelen , door't welcke zy het kleed van
de Wij sheyt hebben geicheurt, waer door
^y niet den naem van Wijfen,maer van Sor-
ten verdienen : gelijckhaer int i cap.
totten Rom. uytdruckt, haere gedachten , feyt
K'jnydel, en haer onverβamìίgh berte is venluyflert
^flvmfa : daer Ky hm fciven voor -mys hkiden, zij" zy
d'<vaes geyi>orde>i. Wekkers lotte en bedriegh-
lijcke'Wijsheydt ten laeften van de wacre
Wijsheyt wort verftroyt en verwart, gelijck
S.Hieron, tot Paulmum over de fpreucke cJ't^diis
Verhaelt, en IfaiM feyt aen 't xxix cap. J'cifi/
fijner yoijfen Wij^heyt te niet doen, en het vcrfland zijn··
'ier \loecli(en fai ick_ vcr^verpen , de-waere Wijsheyt [al
'^'^'alfche te mete doen.
Zy houd roetten rechter hand eenighe
"oecHen, ca metten ilincker denRijxftaf,
-ocr page 426-
|
Philosophia nae
fophie kennifle hebben van de Godlijcke en
Menlchlijcke faeken, die zy in haer begrijpt
in de fpieglinge en in de vverckinge,roo wor-
den van haer gemaeckt alle de geleertheden
enkonften,diedaeriijn of in deipieglinge of
in de werckinge. En zy ftelr als de wercken-.
de oock de Burgeriijcke Wet toe,dieder on-
der de zeedeli] cke Philolbphie of Ethica be-
hoort. En gelijck de Zeedekonft in't ge-
meen handelt van de manieren , foo leeren
wydaer door in't befonder om Wetten te
geven aea ons felve.en dat door de Oeconomia
üf Huysbeftieringe aen Huys en Huysgeiin,
door de Poihka of Staetbeftieringe aen de
Volckcrcn : wefende de IVet een kctmìffe van 't
Godtijcl{e en M'enfchtijcke recht , gelijck de Wijs-
heyt mede is. Als Senecà, Pkiarchus, Fleriiss en
andere verhaelen. Het is dan geen wonder
dat M. Tuüms totte Philoibphie ièyt, datie is
mi Vmd^er van de Wetten , een Meeflerfche van de zee-
de» en van de l^nflen. Zy is 't buyten twijfel :
Want zy is een voortteelfter der konfl:en,en
als een Moeder die de Griecken Philoibphie
noemen. Seneca, ièyt in zijnen 9 y brief, dat
de Philofophie niet anders is als een Wet
van 't leven , en een Koninginne van de we-
tenichappen en van de vryekonilen. Cicero
roept haer in zijnen Redenaar en Tuiculaen-
Iche vraegen aldus uyt : Qghy Philofophie ! ge-
leytna des /evens, onderfoeckfler der deughd, uytdrijfjkr
der gehreecken , "mat fouden niet aüeene wy , maer "wat
foude het gantfche Menfchltjcife leven kannen zijn , [on-
der u Ì Ghy hebt de jleedengebou"t\}t,en hek de verβrcy■^
de Menfchen in de vereemngé des levens te faemen geroe-
pen. In welcke woorden de Philofophie Ko-
ninghlijcke werckingen en eertij telen van
Koninginne, werden toegelchreven. ^τψίρ-
fus willende te verftaen geven dat de vrye
konften de zeedelijcke Philofophie moften
volgen , als door de welcke alle andere mo-
ften geleert worden , en dat zy was Konin-
ginne van alle , foo ièyde hy, dat die geene,
die mette vrye konften geciert zijn , en de
konften verachten,de Vryers van Penelope gc-
lijck waeren , diewelcke altijd veel werx
maeckten van de dienftmaeghden Melanthone
en Polidora , doch waeren niet eens bekom-
mert om dé bruylofc van Penelope, diewelcke
Vróuwe, Heericherinne en Koninginne van
Ithaca was. zJri^oteles verhaelt gelijcke iaecke
mede van yiyljès, diewelcke als hy nae de
Helle gingb,fprack hy mee allehelfche fcha-
^efchr^vwge vm Boëtius. |
duwen, behalvenmet Proferpina deKonif'
ginne. De eerfte ipreuke van cJrij'tippM houa
Plutarchui in zijne opvoedinge der kinderen,
dat van Bion komt, daer hy de Philofoph'^
een kort begrijp noemt en 't opperfte van
alle konften, als hy ièyt, de j^rcucke van Bio"
kluchtigh, die daer feyde, gelijck als de p^ryers van Pö"
nelope, ■wanneer zy met haer geen f^raeck koflen hoU'
den,foo bleven zy by de dienflmaeghden fitte» : al foo Vj"
oock die geene , "Wanneer zy de Philofophie niet konxC
vatten , dan brengen zy hoeren tijd over in flechtebeufe-
Ungen, i-Vaer over de Philofophie 't hoofd en 't kort be-
grijp van aüe konjien , jae te recht een Koninginne ma^
werdengenaenit. Voor foo veele als de Philofo-
phie in d'eene hand de Boecken , en in d'an-
der hand deh Scepter houd, foo kan ineii
oock deiè bediedeniiTe geven , dat een Ko-
ningh die den Scepter over 't Volck voert,
oock noodigh heeri: de boecken te houden
van de goede Zeeden en burgeriijcke Wet-
ten,om wel te regeeren, en het Krijgsgebiet
wel te beftieren : Hy moet oock de Boec-
ken dickwijls keeren en overfien, ten eynde
hy daer in magh geichreven vinden,'t geene
de vrienden en de mindere,haereonderdae-
nen, hem niet behoeven te vermaenen noch
te onderwijièn. Demetrius Phalareui vermaende
den Koningh Ptolom^um, dat hy niet min defi
Scepter Ibude in handen houden als nutte
boecken, die rotte goede bedieninge noo-
digh en bequaem waeren. Als wy overwe-
gen dat de Philofophie de Boecken in de
rechter hand houd, en den Scepter in dc
flincker, daer op-is te verftaen, dat de Wijs-
heyt moet boven de Heerlchappie en boven
't Koninghrijck geftelt worden : Want ibn-
der wijsheyt of wijie raed,kan men niet wel
regeeren of gebieden : Waer over als in de
fuldenEeuwe, gelijck Poffidomia in den xC
rief van Seneca ièyt, de wijfe Philoiopheii
alicene regeerden , en dat die daer Vor-
ften en Wetgevers waeren. Sokn is geweeft
een Prins en Wetgever van Athenen,Z;a(r|i«
van Lacedemonien, Zaieucus van de Locren-
fen. Plutarchui verhaelt in zijn Ifis en Ofmdes,
dat de Egyptenaers haereKoningen ibchcèn
uyte Prieiiers of uyte Krijgs-Helden : vvanr
deiè wierden in waerde gehouden om hare
dapperheyt, en die om hare wijsheyt· Maer
wat iKrijghsman tot Koningh wierde geko-
ren, cliefelve gaffich onder de onderwijfin-
ge der Priefters, op dat hy de Philofophie
en |
-ocr page 427-
|
overfulx bequaem zijn torte regecringe des
^ijx. Waerover ^rijloteles in Zï]n Khenika
l^ghc,, dat de pVtjfe bequaem is om te regeer en. ^tta-
> de Meefter van Seneca , beweert, dat hy
^εη Koningh is : Maer aen Seneca fcheen het,
^at die meer was als een Koningh, want hy
^oft den Koningen Wetten voorfchrijveii,
oin wel te regeeren : H^ant my dtmckt, feyt hy,
"■ίί die meer regeert, die 't geoorlo ft ii, dm Regeerders te
^•^llrajfen, gelijck Seneca in zijnen c V 111 brief
Retuyghr. Wy-fullen wijders feggen, dat de
Koningen met wijiê Mannen te raede gaen-
de, het geene doen, dat van een wij fe raed is
Voorgeftelt : En daerom als Vej^afianus eens
Vol groote vreughde en blijdfchapjtuifchen
tWee Philofophen ftont, riep hy uyt : O goede
God ! geef dat ick over den Wijfen magh gebieden, en
^y 'Wederom over my. En om het voordeel dat
hy uyt haer ommegang trock, feyde de Ko-
llngh, dat hy .iiiet ΛνίΙάβ dat voor den-, iVijfen, de denre
[oude scijngefloten , gelijck Phibflraius in 't vijfde
boeck verhaelt.
Daer is oock niet aen te twijfelen, of der
Wijfen raed, het Philofopheren en de Philo-
fophie, zijn groote hulpmiddelen om wel te
regeeren, gelijck Fiutarchus wij tloopigh ver-
haelt. M. i^ihtonm de Keyier,wort oock ge-
prefen , dat hy de Philofophie in zijn borii,
tonge en mond hadde , die oock dickwijls
deib peerle van Plato plagh te verhaelen , dat
dan de [kedea geluckigh fauden φι, foo de Philofophen
"mochten regeeren , of dat de I^eyfers mochten .Philofo-
pheeren, gelijck fuUus Capitolinus .in zì']n leven
Verhaelt. 't Weick oock de Keyièr Theodofms
aenmerckende, dede zijne beyde lbonen Ho-
"onM en iArcadim , by eènen wijlen Man ^r·
fmium te leeren , diewelcke, fiende dat de
Meefter, terwijl hy haer onderwees, voor
haer ftont,en dat fijne kinderen hoOghmoe-
iàeten,wierde.de Keyierover haer verr
gramt, doende haer van de Koninghlijcke
cieraeden berooven, haer vermaenende dat
her beter waere,dat zy op haer felf leefden,
dan dat zy met gevaer en fonder geleertheic
of wijsheyt fouden regeeren. Een fpreucke
die van Mcephorus feer wort geprelên. Met
rechte reeden wort dan de Philofophie met
een Scepter afgemaelt, die feer wel by de
Wijsheyt paft; want zy maeckt dat de Prin-
feker en fonder gevaer regeeren , waer
Van de Wijsheyt in 't vi 11 cap. der fpreuken
geeren, en ik Wetgevers het recht onderfcheyden. Hugo
feyt,de Philofophie leert oprecht en wel re-
geeren. Ditfelve verftont Philippm de Ko-
ningh van Macedonien iêer wel, cn daerom
vermaende hy fijnen foon Alexander de Groote,
dathy de Philofoph'ts,door de onder'wijfinge Van een Phi'
lofooph foude keren , ten einde hy geen groote misflagen,
in 't regeeren, foude begaen, geïïjck'ck,, feyde hy , ge-
daenhebbe, 't-welckmy noch beroifivt. |
De Koningen draegen, door de Philofo-
phie, een goede naem en geruchte, niet foo
feer om de Volckeren met Wijsheyt te re-
geeren , als om wijs te zijn , en fich felve tc
beftieren. Genomen wanneer eeq Koningh
fich felve wel beftiert, foo fai hy oock de
onderdaenen met vernoegen en algemeene
toejuychinge wel regeeren : Maer gelijck
het fwaer valt een eedel en moedigh'Paerd
in zijnen loop te breydelen,ten zy datter ie-
mant op fit, die 't kort inbind, alfoo fwaer
valt het oock een vry Vorft,die niemant bo-
ven hem kent, dat hy fich felve beftiere, en
de ongeregelde hertztochten van zijn ge-
moed'breydele: niettemin maeckt de Wijs-
heyt en de Philofophie alles lichter. Want
de Philofophie,nae de meeninge van ^ri^i'f-
pus en andere, betoomt de tochten van 't ge-
moed. 't Valt fwaer aen een jongh Prins,dat
hy fich kanontliouden : fiiet te min is iA'L·"
χααάσ Magnm door de. Philofophie en de goe-
de manieren, ieer kuyich en ingebonden gc-
weeft : want hy toonde groote cerbiedig-
heyt aen deHuysvrouwe en de Dochtercn
van Oafm , die met fonderlinge ichoonheyt
begaefr waeren, en hy hielt haer niet als ila-
vinnen, maer hy eerde haer als zijn Moedeir
en Sufters. lae hy toonde oock ontiagh aen
Ppfanna zijn feer ichoone fiavinne, die hy
trouwde , om haer geen geweld noch over-
laft te doen. Tor befchaemtheyt van fooda-
nige Heeren, diewelcke niet ongefchent ke-
ten,ick wil niet feggen hare flaven of dienft-
maeghden,.maer fpaeren oock niet haere
onderdaenen, alhoewel die eedel en eer-
baer zijn.
't Valt fwaer dat ygelijck zijnen vyand
vergeve, infonderheyt aen Princen ; niet te
min heeft Qafar DiBator, meefter geworden
zijnde van de Republique en van àe Regec-
ringe, de hertztochten der gramfchap, door
zijik Wijsheyt,afgebroken, en vergaf eenen
ygö-
Philosophia naede hefchrìjvìnge van Boëtius. 415·
en Wijsheyt mocht deelachtigh worden, en fel ve fai getuygen', àut door hier de J^oningen re· |
i
-ocr page 428-
|
de lafteringen en quaedfprekingen ibo onr-
ftelt, datmen daer door een doodijcke haec
regens den lafteraers aenneemr, niet te min
hehhen :^iiguflM, yefpafmu! en andere goede
Keyiers, geen onderioeck tegens de quaed-
ifireeckers willen doen,noch wreedheyt ge-
bruycken , 'rzy met woorden of boexkens,
en dat door hiere Wijsheyt : Want de ton-
ge der quaedipreeckers heeft geen macht
om het goed gerucht van een groot Prins,
die met 'wijsheyt en gerechtigheyt regeert,
te verminderen ; want haere goede daeden
en wercken , doen den qiiaedwilligen felve
liegen. En hierom vergaf Paus Pms ii feer
mannelijcken die geene, die met finaed-
woorden en (cliampere fteecken hem had-
den uytgéroepen , maeckende daer van ieer
weynigh werx, en hy wilde dat in een vrye
ftad, als Ronm was , oock vry ibude wérden
gefproken. Dit is oock het feggen gevveeft
van den Keyfer Tikrius, als men hem quam
klaegen , waer in hy betoonde , dat hy niet
veel pafte op de klappernie van lan Rap en
van'theeromnes. Want als iemant ieyde,
datmen qualijck van hem iprack, foo ant-
vvoorde hy, Indkn kl^'m een veld vol fchoonc bloemen
moghtwandelen, foo [oude iek^evetwel veckhooren, die
qualijc!^ van my [ouden j}reec!{:». Dit voordeel
trock oock ^ntonins de Philoiboph en Key-
ier (danck moet hebben de Pliilofophie,
die 't hem hadde geleert ) van de qnaed-
fpreeckenthey t en lafteringe, dat hy nieuws-
gierigh 'zijnde, om te we'eten wat van hem
geieytwierde, verbeterde al 't geene wat hy
in hem dacht berilpelijck te zijn; gelijck fu/.
Capitolinus verhaelt— Alle defe dingen zijn
vruchten van de Philofophie , die de ge-
moederen regeert, en beftiert dieiêlve met-
ten Scepter van Wijsheyt : Waer door alle
verftandige,oock in alle voorvallen,loo wel
in vooripoet als tegenlpoet konnen heer-
Ichen over de tochten des gemoeds : vali
ftaende tegens alle befpringingen en aenval-
len der fortuyne, Diogenes gevraeght zijnde,
■VVJt hy doch inet de Philofophie al hadde
gewonnen ? /nc/ic«,antwoorde hY,ick^mt anders
haddegeivonnen, als dit alleen, dat lek onverfebritkt ftae
tegens alle aenvaïlm der fortuyne. En Dionyfms de
Tyran, nae dat hy uyt zijn Rijck verdreven
was, en van eener gevraegr zijnde, wat hem
4och Plato en (Je Philofophie hadde geleert ? |
fortuyne km geduidigh draegen, Hy bracht «en
felve niet om 't leven gelijck andere hadden
gedaen , maer hy bleef vaft en beftandign
heerfchende over de tochten of quellinge"
des gemoeds. Zy draeght den Scepter ot
Rijxilaf om veele ooriaken : Want de Ph''
lofophie is een Koninginne van alle geleefd'
-heyt en vrye konften,om dat zy den Prince"
noodigh is om wel teregeeren,oock om dac
zy den geenen tot Koningen maeckt,
haer befitten , raedende met haere Phüofo-
phiiche vryheyt, een faecke te doen of nas
te laeten. En om dat wy door 't iniddel vaü
de Philofophie en van de Wijsheyt, in'c
vreedfaem Rijck van de geruftheyt leven,
alfoo konnen wy daer nae, tot allen tijden,
plaets en veranderinge der fortuyne , heer-
fchen over de genegentheden, hertztochten
en ontftelteniflen des gemoeds, en ons ièlve
beftieren en regeeren met voorlichtigheyt
en wijsheyt. Waer over Zeno beweert, dat
de wijfe Philofophen, niet alleene waere»
Vrj'C, maer oock Koningen.
Philosophia.
E En jonge en ichoone Vrouwe, die door
hooge gedachten is opgetrocken, en die
met een kleed is bedeckt dat in veele lappen
is gefcheurt : alfoo datter op veele plaerfen
het naeckte vlees doorlchijnt, nae't versjen
van Petrareha, dat de Philofophie arm en heroyt
daer heer,e gaet. Zy vertoont datiè eenen ftey- -
len en klippigen bergh wil opklimmen, hou-
dende een gefloten Boeck onder den arm.
De Philofophie is nae 't ièggen van Plato,
eén kenniffe van alle Godlijcke, Natuyrlijc-
ke en Menichlijcke dingen.
Deie Philofophie wort Moeder en Doch··
ter van de Deughd geheeten. Een Moeder:
Want door de kenniffe van 't goede , komt
Liefde deifel ven voort, als mede de begeer-
te , om in de hooghftj volmaecktheyt lof-
lijcke en deughdhjcke iiiecken te wercken :
Een Dochter wortie oock genaemt : Want
indien het een foodanigh gemoed niet i^j^'^*·
met veele lofiijcke wercken, wel toegelteit
zy,en in de deughd gegrondveft,fo'' placht
het de Philofophie niet veel te achten, noch
op haere naevolgers veel te paflen. Maer
alfoo het veel gemeender en natuyrlijcker
fcbijnt,
41ó Philosophia me de befchrijvmge vm^o'éùw^.
ygelijcken.. De gemoederen worden door antvvoorde , dat ìck dcfe f-wam veramlermoe^^^ |
-ocr page 429-
fi
Vhtlofophie. PoccherieiRomgkrighept^c. 417
l^ijiit, dat de Deughd, die een gefchickt- van die open of dicht zijn, dieièldenoF
j^yt van de wille is, kenniffe baerr, welcke dickwijls zijn. De wefentlijcke en toevalli-
j^enniife een bequaemheyt des verftands is, ge,en in alle dingen foo van planten,fteenen,
Uvefende daerom infonderheyr de Deughd kruyden, vloedèn.als allerleye aerd-mijnen ;
Van Cicero en- van Macrohim , voor oud afge- van de werckingen der Sterren, van de ge-
'l^aelt, diewelcke wandelende door klipach-
plaetfen,noch ten laeften een plaetfe van
^fte hoopt re vinden ) ibo behoortmen de
"hiloibphie jongh te maken , als een Doch-
'^^tjdie buyten 's weeghs, en in onbewoonde
Waetfen wandelt : om re vertoonen de me- „^ivi^mf^v, vu ............■> ---------
dedeelinge van haere geeft of aert, en van veele andere dingen, die dele nier ongelijck
^en moederlijcke genegentheyt. zijn.
Voorts geeftmen door haere longheyd De Philoibphie konda in verfcheyden
verftaen, de nieuwsgierigheyt van haere manieren vertoont worden, doch 't is oiis
Vraegen , die niet onaengenaemer aen de genoegh , dat wy dit hebben gedaen oin de
deughdiaeme verftanden zijn, als een dertel lichtigheyr van die het leeièn, en om dat wy
en pocfèligh aengeficht is aen de oogen van
de verwijfde Mannen. Zy vertoont mede,
dat of zy wel door haer lieflijck en jeugh-
digh Ouder aenlockr, foo deinlèn veele,
door de Iwaerigheyr van den wegh,en door
de bedelachtige beroytheyt van haere klee-
deren, wederom te rugge.
, Zy ftaet bedachtfaem,om dat zy eeniaem
's : eenfaem om haer iêlve te ibecken in de
''uile, vliedende de flovernie, dieder on-
der de Werreldiche ommegangh gevonden
Wort.
nge
ftalteniffe des Hémels, van de maniere der
bevyeginge, van de tegenftellingen en inftor-
ringen der Menichlijcker ziele, van haer be-
gin, van haer weefen, en van haere deelen,
van haer eedelheyt en geluckialigheyt, van
haere werckinire en Èevindinge , met feer
die niet willen verwarren, met raedfels buy-
ten de klaerheyt van die dingen,die verwar-
ringe mede brengen , oock in de fchriften
van de befte Schrijvers;en daerom kan men
veele dingen , met lichtigheyr maecken en
verklaeren. Óördeelende van defe alleen,
dar de Philofophie is eene eed eie kennilfe,
die altijrdoor her verftand,in den Menfche,
lich volkomen maeckende, van 't gemeen
volxken weynigh geacht, en van Heer On-
verftand,mifprèiên zijnde, haer befigh houd
in fwaerwichrige dingen, en die ten laeften
degeruftheyt des gemoeds en deruftedes
Zy is qualijck en beroyt gekleet, om dat
IaTTANZA. Vocchak, R^emgierigheyt,
----------^chien daerom qualijck ge- TjEn Vrouwe van een hovaerdigh weefèn.
Meet, om dat zy weynigh voordeels by de X-gekleer met Pauwe veeren, hebbende in
^.y IS quahjck en beroyt geKieet, om dat de gerultliey t des gemoeds en de rul
^en Menfch,die buyten de bewoonde plaet- verftands geniet en deelachtigh wort.
fen leeft, weynigh werx daer van maeckt,
®oe hy zijn lichaem lal eieren en oppronc-
ken.
Zy is oock miflchien daerom qualijck ge-
leet, om dat zy weynigh voordeels by de
hooffdie Voflenivvanrfers der Princen doet, de iTincker hand een Schalmeye, en de rech
^Kvaer fieh de deughtfaeme Menfchen en ter om hoogh gekeert,
Philofophen niet konnen kleeden : alfe dat- ^aBantia of Poccherie is een ondeughd,van
'Ken we kan gelooven,dat van die tijd af,als die geene, die ftch veel meer laeten duncken
n^zr Peirarcha arm en beroyt afmaelde , dat. alife in der daed zijn , of als de Menfchen
^y federr dien tijd, haer itaet weynigh heeft felvegelooven, pocehende met haere roem-
verbetert, noch haere kleederen niet feer
«eeft verlapt.
Het gefloten Boeck datlè onder den arm
lieeft, vertoont ons de verborgentheyt van
de Natuyre, die,met haere oorfaecken, leer
^vvaer,en niet lichtlijck zijn te varten, ren zy
datfe dieftlve mette gedachten overweege,
"efpieglende op 't feherpfte de natuyre van
devafte en natte lichaemen, vandeflechte
gemaeckte, duyftereenfcbaduachtige.
njcke woorden, en derhalven wortiè een
Vrouwe met Pauwe veederen afgebeeldr,
want de Poccherie is medegefeliinne, of ge-
lijck eenige Godgeleerde feggen,een Doch-
ter van de hovaerdie,'t welck door de Pauw
bediet wort : Want gelijck dat Dier, door
de fchoone veranderinge van zijne veede-
ren,fich veel laet dunckèn, daer 't felve geen
nuttieheyt van heeft, alfoo voeden deHo-
vaerdic'e haere eyo-en eerilichc, iiiet een be-
Ggg fondere·
-ocr page 430-
|
P01.itica. Staet-hefHeringe,
E En Vrouwe die mette rechter hand een
Waeghichaeie houd.Want de Politica ver-,
effent den ftaet van 'r gemeene befte , alibo
dat d'eene door d'ander op defe aerde wort
verheven en onderftut : En dat met foodae-
nigen geluckfaeligheyt, als onfe fwackheyt
en brofe Namyre, midden in deie ellendig-
heden, machtigh is te begrijpen.
Planimetria.
Vlack^meetinge,
E En Vrouwe in een fchoone en luftige
Landouwe, diewelcke door een luchtige
vertooninge met beyde handen een graed-
boge houd , toonende door de konft en be-
hulp van dit inftrument de langhte en bree-
de van dit veld te nemen : als mede om alle
vlackten te vinden , en aen de voet van deiè
beeldeniffe fai een Waterpas ftaen.
De Vlack-meetinge is een Geometriiche
konft , diewelcke de breede en langhte van
alle Landen meet, hoedanigh die oock mo-
gen weien. Oock wortfe voor een krijghs-
konft verftaen, om de vvijde,langhre en ver-
heyt te meeten, alwaer een Menlch niet en
kan by komen. Zy meet oock alle platte
gronden,lbo wel groote als kleyne, en daer-
om heeftfè her Waterpas.
De Graetboge of S. lacobs ftaf heeftiè,
om dat dit inftrument werckt door het
kruys, datmen voorwaerts en achterwaerts
ichuyft, alleane om twee dingen in °t geficht malkanderen gevoeght zijn. Waer over dan
te krijgen, waer mede het diefèlve haere het goeddunc ten van Waerheyt, onder den
werckinge doet. En dit zy genoegh ten aen-
fien defe beeldniffe, waer van in àe Geome·
trie wijder isgefproken. |
Werck'daed, Sec,
τ i c a of Weukdad, vandefl
Heere tulvio MarioteUi.
PRattka luyt by ons als 't geene by de
Griecken ngj;«|iee genaemt is : een woort
dat tegens de Theorie geftelt wort. Want g^'
lijckfich àc Theorie keert nae de reeden
nae de beweginge van het verftand, alfo"
keert fich de Prattica ontrent de wercking^
en aen de bewegingen van de finnen, ftlx:
dat deie fiende op de overpeinfende rufte,
die daer voornaemlijck is de beweginge
van de ziele,foo fiet de Prattica op de w'erck-
lijcke rufte, die voornaemlijck is de bewe-
gingevan de finnen of bevindinge : betrach-
tende de Tfcfona de beichouwinge van de al-
derhooghfte iaecken,maer de PraBica onder-
foeckt de benedenfte werckingei),te weeteh
d'eene d'alderopperfte, d'ander den grond
van het geheele gebouw van de Menfchlijc-
ke overweginge.
Zy wort Praificiigeheeten,van't geene ai-
reede in 'r werck geftelt is : Om dat zy in
eeniger maete,gemeen is aen alleMenichen,
■want defe hebbende de beweginge, gelijck
een noodwendige ejrgenfchap des reedelijo-
ken levens, foo kan 'r niet zijn , of zy moe-
ten onder dieielve beweginge eenige habituf
ofbequaemheyt vatten. En defe bequaem-
heyt die door een geoeffende eervarentheyt
gedaenwort, wort Pra/iica of Werck-daed.
geheeten. Sulx datmen door de Pradüjck
de konft enkloeckheyt, aireede gefeyt, kati
verkrijgen, maer niet de Wijsheyt en hec
verftand, die daer moeten weien in de ken-
niife van de beginielen. Weiènde dan de
Theoria en de Prattica als twee uyterfte einden,
foo worden zy nochtans in een punt en mid-
den te iaemen gevoeght, 't welck is , in de
kennilfe van hec goede, het waerc , en nier
waere, in het groote en kleyne, onder de
^edaente van fchoon of oprecht, vannut-
ijck of van eerlijck. Welck puntby mickin-
>e niet altijd recht van bey den wort getrof-
en, maer wel, als zy t'faemen en neffens
geleerden en ongeleerden , eedelen en ge-
meen volckjen, llaven en vryen , rijcken en
armen, ouden en jongen. Mannen en Vrou-
wen verfcheyden is, geloovende aen deene
lij de de fpreucken der Wyfen, aen d'ander
fijde
418 Stm-heflìerìnge. vlack-me etìnge.
fondere genade van God, diefe,fonder datfe ^
die waerdigh zijn, befitten : Engelijckde
Pau\y. haere hovaerdigheyt vertoont door
eens anders lof,die haerdaer toe oprockent,
alibo doet oock de Poccherie 't ielve door
haer eygen lof, 'r welck door de Schalmeye
wort uytgebeeld, die haer geluyt en klanck
door haer eygen mond uytblaeft. De opge-
hevene hand, bewijil oock daer van een va-
ile en feeckere getuyghniife. |
-ocr page 431-
|
ρ r a τ τ I c a
^'ide de fpreeckwoorden van 't gemeene
^Oickjen, ftaende dan deiè bepaelinge , en
^oornaemlijck 'om dat de Praitijck gefeyt
, in ieeckere maniere, tegens de Theorie
^^ftrijden, foo wortfe lichtlijck afgebeelt
jj^ec dingen die van gelijcken onder mal-
i^anderen vericliillen. Waer over wy dan de
Theorie een jonge Vrouwe maecken, adelijck
gekleet, in Hemels bìaeu, met het hoofden
handen om hoogh , en de beenen van den
"affer na den Hemel, op 't opperde van een
•^fappe : Maer de Prattka kan men maecken
•iatie oud is, met het hoofd en de handen
Jer aerden gekeerc, flechtlijck in taneyt ge-
bleet, met een groote opene Palier, waer
Van 't eene been vaft op der aerde ftaet, leu-
i^ende daer op met de eene hand, met de
3nder hand houdfe eenliniaeloflootlijne,
|iüx dat het eene been van den Paffer aen 't
"ovenfte van 't Liniael raeckt, om alfoo te
Relijck, de Griexiche letter π te vertoonen,
door de welcke men de Prattka plagh uyt te
drucken, als mede door de Θ de Theorie. En
: Jelijck wy Tullen feggen, dat de leughd raC·
igheyt, vaerdigheyt, vlijtigheyt, bedacht-
Jàemheyt, moedigheyt, dapperheyt, langh
feven, hope, liefde en alles goeds bedietj al-
iòomaghmen in 't tegendeel iêggen, dat de
Ouderdoom langhfaemheyt, flaeprigheyt,
'oyheyt, flappigheyt, bloodigheyt, kort le-
ven , dood, vreefe, haet, arghwaen en alle
luaed foude te kennen geven. En dat dit de
^rattica zy, is lichtlijck te gelooven, want zy
Is een naevolghfter van de verouderde ge-
^SΌonte,die lichtlijck bedrieght,zy let wey-
i^igh op de reeden,zy is vol twijflingh,ftruy-
kelt dickwijls, en haet bitterlijck, die geene,
4ie in de Werenfchappen andere manieren
ioeckt, als de haere, in te voeren,
j Het aengeficht om leegh gekeert, bediet
•lat de Praitica alleen om leegh iiet, nae dat
deel van het aerdrijck, datiè mette voeten
betreet : 't welck oock door de verwe van 't
dienftbaere kleed vvort te kennen gegeven,
brengende een ander nut en profijt aen. En
Prattka is niet anders als het gebruyck en
de nuttigheydt die tegens de Theorie geftelt
^Vort : 5ie niet foeckt het gebruyck van de
dingen,maer alleen de kenn'iile, in de welcke
j^y haer, als adelijck, geruft houd. Dit felve
'^dieden oock de handen , diewelcke op
tWee metelijcke gereetfchappen , als daer |
of Werck-daed.
zijn de PaiTer en het Liniael, het geheele ge-
wichte van het hoofd en het lichaem, draè-
gen.
De Paffer, gelijck wy fullen feggen , bé-
die't de Reeden, die daer noodig i is in alle
Menichlijcke handelingen : Maérdoorde
Theoria gaet het punt om hoogh , en door de
PraBica , om leegh , want de Theorie befluyt
door de algemeene dingen de beibndere,
't welck is een Waerachtigh bewijflijck bè-
(luyt : Màer de Pra£ika maeckt uyt de be-
fondere dingen, algemeene, 't welck een be-
drieghlijck beiluy t is, ten meeftendèel in de
tweede en derde figure van de reedenkave-
linge, hét zy datmen 't wil bevveeren of ont-
kennen. En is de aerde ten aenfien den He-
mel , als een befonder dingh , die de Hemel
evenwel in fich begrijpt.
Het Liniael, aengeraeckt zijnde van 't ee-
ne been van de opene Paffer, tot een gebro-
ken hoeck, vertoont, dat gelijck de Theoria
fich voeght nae de eeuwige Hemelfche din-
gen, en die op haere maniere altijd vaft zijn,
alfoo heeft de Pratica haer vaftigheyt op der
aerde en in de aerdfche dingen , diewelcke
veranderende en verdervende ; van noode
hebben , datiè in eenige gedaente , by den
Menfche vaft gefèt worden : Welcke forme
of gedaente in 't gemeen aengenomen en
in 't werck geftelt zijnde , als een regel van
de maete , plagh een maetftock genàemt te
worden, waer op Protagora! fai gefien hebben,
als hy den Menfche een maete noemde van
alle dingen.
De Theork wordt maer een inftrument al-
leen , maer aen de Praùijcl^^ worden twee ge-
geven, 't welck zijn de Paffer en het Liniael,
om te betoonen dar de Jheork is een eenigh
alleen, en een onverdeelige fake, als in haer
ièlve volmaeckt zijnde. De Pratica is van
tweederleye flagh, te weeten van een Vryè,
en van een Mechanique , of die in wichtige
handgrepen beftaet. De Vrye fiet rontora
't gebruyck van den ommegangh, en 't bur-
gerlijcke leven, wekkers lof voortkomt uyte
zeedeIijckedeughden,om dat diefelve door
de oeffeninge verkregen worden , en defe
worden door den Paffer , die in der aerde
ftaet, uytgedruckt, hebbende geene gelijck-
matige einden, maer haere kracht is fich te
voegen nae de hoeveelheyt van de faécken :
Alfoo fchijnt oock dat dg Zeedekonft geen
Ggg 2 ander |
-ocr page 432-
|
4 2 ο Fo'étifchc drift efgeeii.
ander merckpael heeft, als de gewoonte en
het veroncterde en geprefene gebruyck.Het
Handvverckige of Mechanique vvorr door 't
Liniacl uytgedruckt,'t vvelck door geineene
toeii:ema)ingc,haere vaile en ièeckere maete
heeft. Hier uyt komt het, datmen meteen
yaite maete koopt en verkoopt, 't zy in de
begrootinge van geki of van waere. En om
dat \vy gefeyr liebbeii, dat het gebruyck van
de reèden haer wit heeft, om de handelinge
by te woonen, alleen om de Gerechtigheyt :
aifoo kan men oock feggen dat de PalTer een
regel is aen de VraBìca, àìQ foo wel d'eene als
d/ander, de verwifielende en mededeelende
Gerechtigheyt vertoont, en dat fbo wel de
Geometrifche als de Arithmetifche : vvaer
van d'eene door den Paffer, die geen vafte
maete heeft, d'ander door het Liniael wort
uytgedruckt.
E En longhman levendigh vanverwe en
root, mer vleugels aen't hoofd , en met
Lauwer gekroont, zijnde met veyl of klim-
ops-blaederen omgortjftaende vaerdigh om |
Furore Poetico.
tefchrijvcn, hebbende't hoofd ten Hemel
gekcert.
De vleugels bedieden de vaerdigheyt en
fnelheyt van het Poëtifch verftand , dat
niet om laegh, maer om hoogh gekift, ft*-"·
adehjck mer iich voerende den roem of h^^
goed geruchte der.Menfchen, dat fich altijd
groen en fchoon voor veele eeuwen vef'
toont, gelijck llch oock de Laurier en klin^"
op lange groen behouden.
Levendigh en root wort hy gemaeckt,
overmits de Poëtilche drift, eene overvloet
van wackerheyt der geeften is, diewelcke de
ziele verrijckt van gétaelen,en vvonderlijcks
vindingen,die onmogelijck fchijnen,datme''
die alicene kan hebben , door de gaeve def
Natuyre, maer worden als fonderlinge gae'
ven geacht,die door een uytnemende gunite
van den Hemel worden geichoncken. Eo
Plato feyt, dat de gemoederen der Poëten
door eene Godlijcke drift worden beweegt,
door de welcke zy dickwijls in haere geeft,
beeldeniflen van bovennatuyrlijcke dingen
begrijpen,diewelcke daer nae van haer op 't
papier geftelt en herleien zijnde, nauwlij^
worden verftaen of gekent. Derhalven wor-
den de Poëten by de Heydenen, door een
oude gewoonte, Heyligen genaemt, en een
Hemels geflacht, Soonen van faf/io', uytleg-
gers van'deSangh-Goddinnen , en Priefters
van e^pol/o. En cloor 't fchrijven wordt ver-
toont , dat dele geeft gebooren wordt door
veel oefFeningen, en dat de Natuyre niet ge-
noegh is,ten zy diefelve door de konft wor-
de geholpen en onderftut. Daerom feyt Ho·
rat 'm :
Segh waerom icl^ die noch weet.
Dm mem moet dragen yan Poeet ?
Siende op 't werck van de konft, om dat hy
niet kan, en door de Natuyre, op 't verftand,
dat niet weet.
Magnificenza. Prachigheyt,
Hcalijckjoeyt, Grootsheyt,
E En Vrouwe in lijfverwe of incarnaet ge-
kleet, met goude brooskens , hebbende
in de rechter hand de beeldeniiTe van P^ljf,
en fai fitten op eene koftelijcke ftoel, of foo
ghy diefelve te paerde wilt vertoonen , foo
jTalfe diefelve ftoel aen haere lijde helden.
xen V3n d oude Konin-
Pe brogskens waeren van <
gen |
-ocr page 433-
i
|
gen ^ebruyckt tot een teycken van een Ko-
"'•ighlijck ontwerp, en wierden oock door
fragifche Poëten , in haere perfonagien
gebruyckt, om hier mede uyt te drucken,
°!ider wat llagh van Menfchen de heerlijcke
p'achtigheydt beftont, als hebbende de
■^i^acht van vcele Rijckdommen noodigh.
Het beeld van Pallxs, is tot een teycken
geftelt, om dat groote wercken behooren
^efe Liefde by iich te draegen, datmen alles
cerlijck en behoorlijck uyt voere , anderfins
ftllen 't maer ydele wercken en fotheyt we-
ien. De beelden nochtans diewelcke met
groote koften en weynigh nuttigheyt, door
den grooten arbeyd en naerlHgheyt der On-
derdaenen, gebracht werden toteeneedel
eynde,zijn werckingen van de heerlijckheyt
der Princen , en defe dingen worden alleen
Hiet wijfen en wencken gedaen, gebiedende
flechts, fonder dat zy felVe eenige arbeyd of
iTioeyte, daer toe doen. En daeróm is de
Zeetel by haer geftelt, wefende eertijts ge-
bruyckt, voor een beeld van 't Gebieden.
Magnificenza. Prachtigheyt,
Grootshcyt.
E En Vrouwe in goud gekleedt en ge-
kroont , fiende gèlijck de Grootmoedig-
heyt wort afgemaelt, houdende de rechter
hand op een Ovael, alwaer midden in ge-
ichildert is een ontwerp van een prachtigh
Palleys.
De Grootsheyt is een Deughd, beftaende
in iets groots en gewichtighs te doen , en
daerom iffe in goud gekleet.
Het Ovael of Ronde waerop zy de ilinc-
ker hand houd, geeft ons te verftaen,dat de
Verckinge van cìe heerlijckheyt is,omTem-
plen, PaUeyien.en andere wonderlijcke din-
gen te bouwen, 't zy ten aenlien het Gemee-
iie befte, of tot eere van den Staet, of van 't
Rijck, of veel meer totten Godsdienft : en
- als by de groote Princen , foo wordtfe een
Heldifche Deughd geheeten : waer van fich
roemde , als wanneer hy feyde, dat
hy Stomen gevonden hadde van Tichelfteenen
gebouwt, maer dat hy 't foude naelaetcn
YanMarmor. |
Prelatura. Prelattfchav.
De Egyptenaers beelden een Prelaet af
met een ieer cedel Hierogliphifch beelt:
Want zy maelden hem met een flaend'uyr-
werck in zijn rechter hand, en met een Son-
ne die eclipfeert of fwijmt, in de llincker,
met defe fpreuck : A/b« ηίβ cum dcficit fpeÜatorem
hahct, dat is, Ky heeft geen hefchouwcrs, dan aijfe in 'l
gcbrccku. Waer door zy te verftaen gaven,
'dat of wel de Sonne feér klaer fcheen, lbo
waerender geene die daer op Ietteden,maer
alleen, wanneerdieièlveeclipfeerde: Dat
oock alfoo een Prelaet, hoe deughdigh hy
oock mocht wefen, weynig navo gers noch
aenf?houwers hadde : maer wanneer hy
eclipfeerde of in eenigh gebreck of fonde
verviel, foo waeren terftont alle oogen met
morringe en ergernifie op hem gekeert, als
of zy een Son lagen die eclipfeerde, of een
misgeboort van de Werk.
Ditfelve gaven zy oock,met het uyrwerck
in de rechter hand , te kennen, en miiTchièn
hebben de 70 Overfetters, op dit Hierogli-
phifch beeld,van de Egyptenaeren, gefien in
defe plaetiè Éfaiic , hoe heerhjc{ -φ de -voeun cf
de bergen die het goede ■verkondigen , alwaer zy heb-
ben overgeietj^f/jfi.^ de uyre of het uyryimck^ op de
bergen. Om uyt te drucken, dat de Prelaten
zijn uyrwercken van de Werreld , diede
Menfchen dienen rot een maere van alle be-
wegingen. En diierom is 't noodigh dat zy
in alle haere bewegingen en manieren wel-
gelchickt en oprecht mogen zijn : Want
men iiet dickwijls dat ia cene fìad veele
kloeken zijn, die alle daegen ilaen, daer nie-
mant op let offe wel ofqualijck flaen,of dat-
ter iets anders aen hapert; maer indien daer
nae maer een verheven uyrwerck misfteltis,
of buyten zijn rijd wijft , fulx dat het viere
flaet, daer'r maer twee Hagen fiaen foude,
terftont fullenfe daer op fien en morren, dat
deMeefter . en die de beftiennge daer van
alfoo defe kleedinge weynigh plaetfe heeft heeft, geen forge draeght, en dat het ver-
' ' ------ ■ " ■ warringe maeckt in al e handehngen : De
reeden hier van is, om dat defe k ocke niet
flaet als de andere gemeene kloeken : inaer
dat het uyrwerck dient tot een regel ea
maete van alle bewegingen. Want dè tijd is
een maete van de beweginge. Tcmpm efi men~
furamotm. Alfoo zijn oock de Prelaten als
uyrwercken van de Werreld , geilek op de
Ggg 3 Ρ^ϋ
Prachtighejt t groouheyt. Frelaetfchap, Scc. |
-ocr page 434-
|
422r Frtckelinge in 't gemoed.
bergen vaii waerdigheyt en heerlijckheyr,
ten eynde zy van een yder mogen geilen en
gehoort werden: En alio moetenfe dan wel
voor haer fien , datfe recht flaen en vroom
wandelen in haere beroepinge : Want alle
oogen zijn op haer geveft, en dienen tot een
regel en voordaed van andere. Waer over
Claudiamu Iprecckende van den Prelaet, aldus
feyt.··
\ Vermaen u dit ge^laihgh oen.
Om hier u oogh wt op tc faen.
Dat ghy in 't midden Van dit rond.
Soa "wijlfdijcken leven kant,
Opdat het Völck^u macht bef^ieti^
En openbaer u daeden fien,
E En Vrouwe met een hayren kleed, vol
bekommeringe en mistrooftigheyt, hou-
dende den mond open, als of zy wilde fpre-
ken, mette oogen die overvloedige traenen
uytftorten, ten Hemel gekeert, en een krans
van fteeckende Doornen om 't hoofd, hou-
dende in haer llincker hand een Hert, dat
oock met Doornen gekroont is, en de rech-^ |
compunctione.
ter hand om hoogh,
fteeckende de voorftc
Vinger recht nae den Hemel. ,
Met een hayren kleed en fchreyendc
wortfe geftelt, om dat S. ChryfopomM feyj '
iAUeen ik pricklmge in't gemoed daet vowr'tké^^
purper fchricken , en me 't hayren kleed verlangen, of*
minnende de traenen , vliedende de lachertiien , ^
is Moeder van het yoeencn.
Twee Doorne kroonen worden haer g^'
geven, om dat David feyt, terwylxy van de doo»"'
wrt gedruckt, foo wort daer door verftaen às
ichuld, die door de fonde is begaen , en die
geftaédigh oniè conicientien prickelt ef
fteeckt : 't welck door de Doorne kroon,
die zy op 't hoofd heeft, wort uytgedrückt,
weiènde evenwel deiè prickelinge, als on-
vruchtbaer, niet genoegh , om dat dieiêlve
gemeenlijck voortkomt,door vreeiè van de
ftraffe en kenniiTe van 't quaed : Daeroffl
wort haer oock een kroone om 't Hert ge-
daen , om door de andere, de waerachtigs
pricklinge van t Hert uyt te drucken, die-
welcke voortkomt, door de ohafmetelijcke
fmerte en rechte kenniffe, van dat zy God,
onie opperfte Goed, heeft vertoornt, en zij-
ne gunfte verloren. En om dat de volmaeck-
te pricklinge ofberou behoort vier leeden
te hebben, te weeten :
i De alderhooghfte droef heyt, gelijck
aireede geièyt is, en daeromme wortiè vol
rouwe en ichreyende gemaeckt.
II Dat zy een vaft voornemen moet
hebben van niet meer te fondigen, 't welck
door't opfteken van de voorfte Vinger wort
aengewelèn.
III Dat zy een vaft voornemen hebbe,
om God haere fonde te belijden , daerohi
wortfe met de opene mond geftelt.
1 ν Ten laeften, dat zy gereet moet zijn
om de belofte uyt te voeren, 't welck zy
door de opgefteecken rechter hand beve-
ftight, en datiè te gelijck vaerdigh zy , οιτι
goed te doen naer haer goed en heyligh
voornemen.
/
MalvagiTA. Quaed-aerdigheyt,
Sehelmerie,
E En oude Moorinne en feer leelijcke
Vrouwe, gekleet in 't geel, wiens kleed
befet is met Spinnen, doch foo groot dat-
men diefelve wel fien kan : en in plaets van
de |
-ocr page 435-
^aed-aerêghejt ^ Schelmerìe. ^aedJpreeckiage.Bcc. 423
hoofdhayren falfe met een dicke nevel wreedheyt wierde genomen, want deEgy-
roock omfchaduwt zijn.
Zy houd Inette rechter hand een Mes, en
Uiette ilihcker een Beurfe , die ftijf is toege-
zonden , en op d'aerde aen de rechter fijde,
«al een Pauw Itaen met zijn ftaert in 't ronde
°Pgeileken, en van de fiincker fijde ial een
®2er ftaen, die gram en verftoort ichijnt re
Wen.
Oud wort ζγ vertoont, om dat veele ou-
perfoonen van quaeder aert zijn. En
ftreckt fich de quaedaerdigheyt in alle din-
gen , altijd ren arghften j gelijck cyirifloteles
%ht.
Zy wort een Moorinne geichildert, om
^at het fwart of duyfter , gelijck Pinm ver-
haelt, by den Romeinen , voor een ichand-
Jijcke en ichaedlijcke gewoonte was gereec-
kent.waer uyt mede dit fpreeckwoort is ge-
komen, voor't fwart moet fich een Romeyn wchten.
Van feer groote leelijckheyt ifle gemaelt,
OW dat de leelijckheyt een m[waecktheyt is, van eemge
<laid die fchatuligh en ia^erlijcl(^ls.
laet voorftaen, dat by alles, door zijn eygen
«iachr,kan uytvoeren,paffende op God noch
Menfch. Een iaecke voorwaer die boos en
ongerechtigh is. En om dat de fonde nim-
mermeer alleene gaet, maer dat d'eene fon-
de de andere treckt : en om te betoonen
dar eene boosheyt veele fonden in haer be-
vat, foo iffer de Beer,aen d ander fijde, voor
de Gramichap, daerby gedaen. De dichten
hier van, fiei: in 't beeld van de Gram/chap.
Het geele kleed bediet quaedaerdigheyt, des gemoeds is, waer door de Menfch fich
V'erraet, liftigheyt en veranderinge van ge-
dachten : in 't kort, defe verwe kan niet tot
benige Deughd gepaft worden , om dat zy
geen vaile noch beftandige grond in fich
Heeft.
De Spinnen op 't kleed , bedieden quaed-
aerdigheyt , en de quaedheyt van ons leven
is den Spinnen gelijck, diewelcke, hoewel
2y fwack en reeder zijn, foo breyden zy
nochtans ièkere bedrieghlijcke netten voor
den Vliegen, die daer in worden gevangen,
alfoo zijn oock de quaedaerdige en Ichelm-
achtige Menfchen, die altijd befigh zijn,om
valfche dingen te verfieren, waer toe zy
gantfch zijn genegen ; gelijck Cajfwdom feyr.
Maledicenza. quaedf^reeciiiii^c.
E En Vrouwe met ingevallen oogen , en in
koperroefte verwe gekker, houdende in
yder hand een ontfteeeken kaerffe, de tonge
' sns Adders tonge uytfteeckende, en op.
-ugge van 't kleet fai een huyd van een
yière Vercken weien.
De djcke"en groote roock die uyt haer yaer nana een ontiteetKcn Kacrue, ae tonge
hoofd gaet, bediet, gelijck de roock voor als eens Adders tonge uytfteeckende, en op.
de oogen fchadelijck is, dat alfoo oock de den rugge van 't kleet fai een huvd van een
fnoode Ichelmerie fohadelijckis aen die die-
De verwe van't kleed en de uytgehooli
0(^en, bedieden quaedfpreeckentheyt, s
iMiiioteles feght, en t quaedfpreecken v;
eens anders goede wercken, komt nergens
anders van daen , als van de boosheyt, die-
^oor een voornaemc beteycknilTe van de zijn«
felve ter hand neemt : waer uyt lichtlijck is
ie vergelijcken, wat een leelijcke fonde of
^^oock de fohelmerye is, wefende als een
duyftere nevel, die 't gefichte des gemoeds
'*'erdonckert.
Zy houd het Mes mette rechter hand,om alleen nae oneere verlanght, fonder dat hy
•dat de aert van de quaed willige, boos en daer van eenigh profijt treckt, geloovendc.
^reed is : Waer over het Mes by de Oude dat eens anders lof, het iijne fai hinderlijck
■ De
ptenaers waeren gewoon Ocho den Koningh
van de Perffen, met defen naem te noemen,
alfoo hy boven alle andere,de wreedfte was,
diewijl hy, ■ waer hy oock aen quam , alles
met moorden en dooden vervulde , gelijck
Pierim in 't xlii boeck van zijne Hierogliph.
verhaelr.
Inde llincker hand houd zy een Beurfe,
die vaft is toegebonden , om dat de quaed-
aerdigheyt niet alleen wreed, maer oock
gierigh is, heerfchende daer in een ongema-
tigde begeerlijckheyt en geld-doril:,'t welck
in den Menfche wreedheyt, bedrogh, twee-
dracht, ondanckbaerheydt en verraderye
baert,weghnemendein 't geheel de Gerech-
tigheyt. Liefde, Geloof en Trouwe, Godfa-
ligheyt en alle zeedelijcke en Chriftelijcke
deughden.
De Pauw iffer ter eender fijde by gedaen,
om de natuyre van de quaedaerdigheyt afte
beelden, waer in opkdeHovaerdie heerfcht,
't welck een opgeblafentheyt ep ftoutigheyt
-ocr page 436-
|
4M
De tvvee kaerfien betoonen,dat de quaed-
fprekinge het Vier ontfteeckt, den haet feer
lichtlijck voedende. En de tonge , hoewel
dieielve vocht is, is veeltijts een werck-
tuygh, om een Vier aen te ileecken, dat niet
is ce blnffchen.
Defteecklige huyd van't y fere Vereken
bediet, dat her de quaed/preeckentheyt ey-
gen is te fteecken, niet alicene het leven, ge-
lij ck het yfere Vereken , inaer oock de e'ere
en achtbaerheyt, die door veel moey te en
fioverie is verkregen.
Malevolenza.
"C En oude Vrouwe met ingevallen oogen,
JLl]eelijck,onthult en mager, mee een hoop
barnende netels in de hand , en een Bafilifc
ter iïjden.
Defe komt uyt de felve aert als de gene-
gentheyd, waer uyt de haet komt : Maer
om datie lbo aenmercklijck niet is, en meer
ingetrocken, ioo iilè een oude Vrouwe in
defe plaets afgemaek.om dat de Ouderdom
dieielve voortbrenght : En om dat de lon-
felingen, als van nieuwsjin de Werk komen
ijcken, foo dunckt haer oock, dat alle din-
gen nieuw zijn,en daerom beminnen zy die-
ielve : Maer de oude lieden, als wars zijnde
van alle dingen te iien, hebben lichtlijck van
alles de walge.
Zy is onthult, cm te betoonen dat de
quaedwillige geen behagen fcheppen in de
goedwilligneyr, jae zy ichricken daer voor
als voor de Peil,die den foeten ommegangh
befmet; 't welck de Bafilifc te kennen geeft,
die alleen met het gefichte den Mcnichen
vergiftight. De magerheyt is een werck van
geftaedige hertiêer, diefe draeght over het
bekende goed en'c welvaeren van haeren
even-naeften.
De Netel, gelijckfè rot deie beeldeniiTe
wel paft, alloo paftfe oock aen de quaed-
Iprekentheyt, want gelijck de Netel fteeckt,
naelaetende een fmerte fonder wonde,alibo
taft oock de quaedfpreecker wel het lijf of
goed niet aen , maer quetft de eere, die hy
naulijx weet, watfe is ; gelijck eenige Phi-
iofophen feggen. Nochtans fo quetft en mis-
haeght het een yder, wanneer hy fich vind
geraeckt, jaezy openbaert fich in 't minfte,
wat eenighfihs de eigen eere magh .aengaen. |
IVO'
Q^n I s τ O C A Τ τ
Qmiijck^ verfyetgen goed.
E En Man van verwe, gelijck de blaedercn
die afvallen, ftaende gereet om te wao'
delen, endedoorne in zijn kleed gehecht
zijnde, rijt daer een groot ftuckai:
nae hy lich drayende, toont her misnoeget^
dat hy daer over heeft : en in zijn rechter
hand,heeft hy een Kuyckendief,die fpouV»'t'
Hy is met defe verwe afgemaek, om dat,
gelijck de blaederen van de boomenlichf'
lijck afvallen, dat oock de goederen, ài^
qualijck gewonnen en verkregen zijn, alfü"
lichtlijck afvallen en verdwijnen. Hetfelv'^
druckt de Dooren mede uyt, want als d®
Meniche weynigh denckt, om 't goed dat
qualijck verkreegen is, alsdan verkrijght hf
ichaede en ichanae.
Hy houd in de rechter hand den Kuyc-
ken-dief, om te vertoonen 't geene t^cw/i"
rot ons voorftel van den Kuycken-dief feyt ·
Ghy Kj^cl^n-dief, ghy groote Vraet.
Van 't grouPiolijck^fchocken omerfaet.
Die fixelgkt en gulpt veer uyt « /{eel^
't Gfftocicn goed y 'tg^oofde deel :
Ghy kltcght u Moeder, al u leet,
ybmge woel, « fijn en ["weet.
En dat door't haeelipt en 't bedrijf,
F darmen barden in u lijf :
yMoeder feyt, Soon Wffi? te vree»,
Ghy hebt, van't im',geen fchaegcleen^
t^lfpoudy fchoon u -vlees cn bloed.
Vat ii doch maer eens anders goed.
d' A Μ O
QjiclBnge of fec^té der Liefde,
E En Vrouwe die met d'eene hand een roe-
de, en metd'ander een fchaele houd : al-
waer aen d'eene fïjde Leeuwen, Beeren>
Wolven, wilde Swijnen, Hondenen andere
gedierten füllen wefen, van d ander fij^J®
falfe veele fteenen hebben.
Circe wort hier voor de Paflle of quelli"^
ge der Liefde genomen, gelijck Ovidim ver-
haelt. En feyden de oude Schrijvers, dat zy
een machtige Tovereffe was, die den Men-
ichen , liaer haer welgevallen, konde her-
fcheppen: willende daer mede de kianck-
heydt of quellinge der Liefde te kennen
geven. ^^
^aedivilligheyt. ^dyck verkreegen goed, &c
A c |
-ocr page 437-
^dtinge, ^ueüinghóver's anàrswehamf},&cc. 425-
den , hebbende ter fijden eenen verhonger-
den Wolf, die daer ftaetals of hyieiiìand
wilde aenranden en verilinden.
Ramar ico del ben altrui.
QuSngh OW 's anders ■welvmen.
^eede, waer mede men feyt datfe de:______
fchen van haer felf dede vallen,herfcheppen-
diefelve in fteenen en onredelijcke bee-
ftenj gelijck daer van Ovicfe/e in 't xiv boeck
^an zijne Metamorpho[is en yirgilius in't VII
boeck van ^leds gedenckt.
deiè beeidenifiè voor een afmaelinge van de
quellinge of hertztocht der Liefde zijn ge-
nomen, om dat zy hcerfchappie voert in die
Menfchen, die haeren tijd leedigh laeten
doorflippen , en die met groote ihiaeck, die
ilingen omhellen, die voor de finnen lief-
lijck en aengenaem zijn : waer door 't ver-
ftand verdonckert,en de reeden geheel wort
\vegh genomen, haer icheppenàe gelijck in
Vericheyden en menigerhande llagh van
beeften,Haer in volgende yders natuyrlijckc
treek, die mette natuyre van dit of dat dier,
Over een komt : alfoo feytmen dat de toor-
nige,Leeuwen enBeeren wordenjde gulfige,
Verckensjde nijdige,Hondenjde ilockoppen
Pfvraeten, Wolven of ander flaghjCr.
TrIBULATIONE. Quellinge,
E En Vrouwe in 't fwarr gekleet, zijnde
onthult, houdende inde rechterhand
drie Haemers, en in de llincker een Hert.
Met fwart ifle gekleet, om dat zy fwàr-
ie en duyftere gedachten heeft,die't hert en
de ziele geftadigh uytdroogen, niet anders
dan of het Haemers waeren , diewelcke
Het geduyrigh te flaen , haer' plaegen en
pijnigen.
► De gefpreyde hoofdhayren zijn de ge-
dachten die fich onderlinge verwarrenen
het fap van die kruyden en van dien dranck TT En magere Vrouwe in't fvvart gekleet en
' " " " Te den Men- Conthult, mette rechter hand het hayr
uyttreckende,hebbende aen de flinckerborfi:
een Slange , en voor haere voeren een ma-
gere Kuycken-dief.
Met fwart is zy gekleet, overmits de ge-
dachten, diewelcke fich neygen tot fchaede
Dit geven oock de vericheyden. fteenen van zijn evennaeften,zijn treurigh en dood-
en mcnighte van beeften te kennen , die in lijck, wefende geftadigh vol rouwe en duy-
fternilTc, die de ziele verdonckeren en't lic-
chaem plaegen. En daerom rreckt zy de
hoofdhayren uyt, overmits haere gedachten
bot zijn, en bedrieghlijcken gekeert mee
iÏBerte en herten-leer.
't Welck noch klaerder door de Slange,
die aen haere borft hanght, is uytgedruekt j
diewelcke , gelijckfe feer kout venijn naer
't herte fchiet, verdovende de natuyrlijcke
hette, waer door de Menfch by 't leven ge-
houden wort, alfoo plaeght dit herten-leet
oock de ziele,en doodie, ftortende haer ve-
nijn in de finnen, diewelcke in eeniger vvijiê
benijden eens anders welvaeren, en daerom
wort zy oock mager gemaek.
De Kuyckendief heeft fulcken droef heyt
over eens anders welvaeren, datiê fich oock
uytftreckt over zijn eygen jongen, gelijck
elders gefeyt is.
Consiglio. r^edfagh.
E En oud Man met lange roode kleede-
ren, hebbende een guide keeten aen den
hals,alvvaer eens Menfchen hert aen hanght,
en in de rechter hand een gefloten Boeck,
met een uyl daer boven op. In de fiincker
hand fai hy drie hoofden op eenen romp
hebben , te weecen een Hondskop , die aen
kop: Ónder zijn rechter voet ίή hy <
van een Beer, en van een Dolphijn hebben.
Dees beeld nis , kan oock anders nae defe
befchrijvinge van den Schilder werden ge-
teyckeiit. / _
Hhh Een
öachten die fich onderlinge verwarrenen de rechter fijde uyt fiet, een Wolfskop nae
Verfpreyen,tor verdubbehnge van de moey- ^^ fijde,en in "t midden een Leeuws-
«jckheden en quellmgen, oite aldus. j^^p. Qnder zijn rechter voet fai hy een kop
iJndas.
ÏJ En Vrouwe die droevigh en-bekommert
■^is, zijnde aen handen en voeten gebon-
Ue Roede ifler geftelt, om à^t Homem
^^rhaek, dat, wanneer defe Vrouwe den
^ede-gefellen yiyffìs haere toverdrancken
hidde ingefchoncken, zy dieièlve daer nae
Roede aen 't hoofd raeckte, waer
'ioorzy in wilde beeften wierden herfchept.
De ichale wil uytdrucken, dat zy daer in
-ocr page 438-
|
4^6 Μαεάβαφ. C
Een goede Raedilagh, feghr ^rijhteks in
zijne Zeedekonft, fchrjnt een rechtigheyt te
wefen, die bcneffens de nuttigheyt op feker
cynde fier, wacr van de Keur-mêeilerfche
de Voorlichrigheyt is. ......
De Raedflagh , voor ibo veel dieielve
Philofooph verhaelt, is geen weetenfchap :
want diefe weet die foecktiê niet.Zy is oock
geen giffinge , om dat de gtflinge , haeftigh
en fonder overlegh geichicdt : Maer een
Raedflagh geichiet π^ά. rij,pen raede enlang-
heyt van tijde. Zy is oock geeii opinie of
vvaeii, om dat die geene, die't door de
waen of opinie heeft, datfelve heeft door
een bepaelinge doch fonder raedflagh. Laet
ons dan ordentlijck fien, wat voor een fake
de Raedflagh zy.
De Raedflagh dan is een overweginge eri
overlegh ^ dieder gedaen wort, ontrent ön-
fekere en twijfelachiige dingen , dieder zijn
by der hand te nemen : alwaer men met
reeden verkieil en beveilight het geene men
alderbequaemil acht, en waer door men toe
het deughdlijxte, nntfte ert befte eynde fou-
de geraecken. Soo veel als tot het gemeen
belanght, foo zijnder, nae de onder wij finge |
O Ν S I G L I O.
van UrpuUs, vijfderleye Raedflagen, die
in 't befonder uytmunten,en die do'or Rae'^'
flagen-gehandelt worden. Als te weeten van
Tollen,Schattingen, en gemeene inkomfte"'
van Oorlogh en Vreed'e, van bewaering^^
van Landen en Steeden, van voorraet ea
leeftochten, van inkomende en uytgaenoe
goederen, van de ^elegentheyt eninftefli'^'
gen der Wetten en Privilegien, en fulx o^^
de onderwijfinge van t^rifioteks in 't beg''^
van zijne Rheionca.
Oud wort hy gefchildert,om dat de oude
Man de %c/bediet,.gelijck ^mkofiiu feyt,
Omk zijn aldtrheqmemfl om te raedfagen.'^anz hüC^
aert is foodaenigh datiè rijp is, en datfe
volmaecktheyt der kenniffe en des verftands
heeft,van't geene zy gefien en gedaen heeft»
konnendede lonckheyt, door de korte tijdr
geen eervaringe noch rijp oordeel hebben?
en daerom behooren ilch de longe te voC'
gen nae den Raed der Ouden. De Raeds'
heer van den Keyier i^|i2«f»2»o«,wort in defl
perfoon van Nepor afgebeeld , dat hy drie
hondert laeren oud was : alwaer diefelve
Ncfior de Griexfche Jongelingen , en in 't be-
fonder ^gamemnon en :^chilks,die op malkan·'
deren vergramtwaeren,vermaent, datie nae
zijnen raed als nae eens ouden Mans foudeo
luyfteren : Hoon my, feyt hy, ghy beyde diejonger
Kijt als kk, ben. lc\hcb voortyts met al yeel dapperdef
Mamen , ah ghy ^ift , gemeenfchap gehadt : £n>oy{
hebben zy mijn raed veracht, neyt heb /c^ fukl^e gefie»,
nochfalfe niet pen. En voordcr bied hy den
Griexfchen Ridders zijnen raed aen j feyr
voorder', Eu mchtans volghdenzy mijne Raedflagen,
en d:den 't geCne tekhaer ried , daerom volght ghy oock,
mijne Raedflagen, yoant het is beter te gehoorfaemen. laC
hy bied den Griexichen Ridders aen, dat hf
die met zijnen raed wilde hèlpen,doch ken-
nende t ièlve inet macht niet uytvoeren I
foo pafte macht en de wapenen den longe-
lingen beft , die daer vee op vertrouwen.'
Hier uyt komt 't geene Phtarchm feght,
dieflad Jèecker behoudenis , dit der Ouden raed en der
jongen Wapenen gebruyekt : Want de ^eughd is gevent
tc gehoor faemen,en de Qude te gebieden. Oock worr,
boven al, gepreiên , 't geene Homerus in zijn
2 Iliade verhaelt,alwaer'de Keyfer ^gamemnon
een Scheeps-raed dede vergaderen, voor al,
van oude Mannen. „ .
Die van Sparta gaven aen haeren Koningh
eedle oude Raeds-Heeren , die van Licurgm,
Cemtes |
-ocr page 439-
|
Co
Gtmitt U'ierden genaemt, dat is, eerwaerdi-
ge oude Mannen. En de Raed van Romen,
^'ierde daerom de Raed geheeten, om dat
de Racdsheeren oude Mannen waeren ; ge-
fijck Ovklm mede veriaelr. Met groote
^oorfichtigheyt maeckte de Keyfer ^yiga-
groot wérck van den Raed van Ncilor,
verknghde om tien Raedsheeren te mo-
i?en hebben, die Nefior mochten gelijck zijn,
"oemende dieiêlve de Oude, die in den Raed
alle de andere Griecken fouden overtreffen.
Het langhe kleed paft totte Raedflagh,
Want foo wel in d'oude als in onie tijden,
Waeren de Raedsheeren, om meerder ftae-
iighey ts wille, met een tabbaert en een lang
kleed gecierr. Root is het gemaeckt,om dar
het purper den Raedsheeren, en den Raeds-
heeren het purper beftbetaemt. Want die
Verwe bediet Liefde, door de welcke een
Wijiè, met een brandenden yver, den twij-
ielachtigen behoort goeden raed-te gevén,
t welck een werck van Geeftlijcke barmher-
tigheyt is. Het Hert wort hem om den hals
gehangen , om dat Pierm in 't xxxiv boeck
van zijne Hierogliph. feyt, dat de Egypte-
ïiaer§,tot een teycken van een Raed bei luyt,
een Herte afmaelden : om dat de waerach-
tige en volmaeckte Raedflagh uyt het hèrte
komt,'t welck oock moer iliyver en oprecht
Weien,om een goede raed te geven,als zijn-
de een heylige faecke. Suidits ieyt : De Rxd'
gevinde is een heylige faecke-, gelijck OOck de Raed-
fevinge heyligh wort genoemt, dieder aen-
achrigh wort beraedflaeght. 't Welck-Zoto-
datus van Epicharmo en Plato,d<3or't aenfien van
Oemodaces, verhaelt, dat een Raedgevinge een heylige
faecke w. Tot vergelijckinge van de Egypte-
naers, lieten de Romeynen aen den hals van
de eedele kinderkens , een gulden balleken
op de maniere gis een Hert op de borft dra-
den , nier alleen daerom, gelijck Macróhius
meent, datfeMenichen waeren die een Hert
hadden , maer oock om uyt te drucken, dat
foodaenigh Ouder door raed van andere
luyden moft werden beftiert ·, gelijck S. Poni'
ièy t, want bolla wort in 't Griex buk, dat
is Raedflagh, geheetenj of om datdat baU
feken op de borft hànght, alwaer de namyr-
hjcke Raedflagh is. 't Is dan geen wónder
-öat Horatm acht, dat TihuUm geen lichaeiti is
donder borft, maer dat hy een Man was van
Wijsheyt en Raedflagh , die in de borililrj |
ì5 s i s t i o. 427
Deiê goiide ballekens, die de eedele kinder-
kens waeren toegelaten,plaghten deTrium-
pheerders in haere triuinphen , oock voor
haere borft te draegen, gelijck Macnbim ver-
haelt : fonder twijfel om re vertoonen, dac
defe triumpheerden door hare dapperheyt,
wijsheyt, voorfichtigheyt en goede raed.
Het Boeck in de rechter hand bediet, dat
de Raedflagh door de oefninge der Wijs-
heyt , voort komt, en tot meerder kracht,
worter de uyl by gedaen, die van den Hey-
denen voor een beeld van de Wijsheyt en
Raedflagh wierde gehouden : wefende ΛΛ-
nerva toegewijt. Dit dier vlieght meeft by
nacht,om zijn koft te foecken, en heeft dan
een fcherp gelicht, gelijck veele Natuyr-
fchriivers,a!s mede B.Anglicm verhalen.Door
welcke beeldniffe vertoont wert, de Naer-
ftigheyt en de Nachtwaecken, waer in 't ge-
moed van een Prins of Raedsheer moet be-
figh zijn,van die daer Steeden en Volckeren
hebben te veribrgen, foo in 't bedencken en
mette finnen te arbeyden,als om "s nachts te
overwegen,watmen 's daeghs moet uytvoe-
ren , wefende de inbeeldende kracht van 't
gemoed in de ftille duyfterheyt des nachts
veel fcherper en in meerder kracht : waer
van de uyl een voorbeeld is , die den nachc
meer als den dagh onderfcheyt. Waer over
Homerus lèght, het hetamtgctncn BA(dsheer, die de
Uil en forge des Vak bevolen is, gantfche nachten te jlae-
pen ! Want dieder Raedflaeght, behoort het
licht te fien, al is 't fohoon dat het, voor an-
deren , duyfter is , om het goede van het
quaede, en 't wit van het fwart te Ichiften,
en dat fonder vooroordeel ofiiicht. Want
door eea Raedflagh, die vry van fucht is,
worden dingen gefien, hoe fwaer en duyfter
die oock fouden mogen weien : En vvnn-
neermen flechts het duyfterc deckfel des lo-
gens van 't gemoed heeft afgelicht, foo iict-
inen de waerheyd , door 't gefichte van 't
verftand, klaerlijck doorbreecken. Met het
afdruckfel van den Nacht-uyl,, die ter eeren
van den Keyfer Bomtìaìm geflagen is , wilde
de Raed van tekennen geven,dat die-
felve Keyfer een Prins van feer goede Raed
en van Wijsheyt was , gelijck hy in 't begin
van zij ne Regeer j'nge bewees alhoewel hy
daer nae, van foodaeni^en goeden begin, en
van't gemoed van zijn Vaèderen Broeder,
zijnde voorffangers in 't Rijck, ontaerde,
Hhh a Boven |
•ii'.
-ocr page 440-
|
428 -Raedflagh. C
Boven dat fietmen den uyl,b/ nachte en in 't
doncker alles doorinuffelen , wat haer noo-
dis^h is ; En als die op 't gefloten Boeck ge-
fìelc wort, wil men daardoor te kennen ge-
ven , dat de Raedflagh, diemen met Nacht-
waccken en in 't doncker hadde overleyt,
oock moft doncker, dat is, verborgen blij-
ven,ca datmen de geheymnifien die geraed-
flaeght waercn , niet moft openbaeren : En
daerom heyligliden de oudeRomeynen aen
Canfui, den God der Raedilagen,by de groo-
te 'Cïnm of Worftelplaets aen den grond van
den Palatijnfchcn bergh, een Tempel onder
de aerde , om te betoonen, .dat de Raedlla-
gen behooren bedeckt en verborgen te blij-
ven ; waer van Lilim Gkaldus breeder ver-
haelt. . .
De drie hoofden die hy in de flincker
hand houd , als van den Hond , Leeuw en
Wolf, als boven geieyt is , zijn beeldniffen
van dc drie voornaemfte tijden, te weeten
van de verledene, tegenwoordige en toeko-
mende tijd, gelijck Mtcrobiiii verhaelt. Want
de Leeuws kop in 't midden geftelt zijnde,
bediet den tegenwoordigen tijd , wefende
zijne natuyre en aere vaft en fterck in de te-
genwoordige werckinge, diewelcke geftelt
is , tuiTchen den verleeden en tegenwoordi-
gen tijd. Her Wolfs hoofd bediet den ver-
ftreecken tijd,om dat dit dier kort van ont-
houd en memorie is , 't welck totten verle-
den tijd gepaft wordt. Het Honds hoofd
druckt den toekomendeB tijd uyt, alibo dat
dit Dier qniipelfteert en lief kooft, uyt hoo-
pedat her wat verkrijgen fai: welcke hoope
altijd fiet op den toekomenden tijd. Wy ful-
kn defe drie hoofden tot een beeld van de
drie rijden ftellen, om dat alle Raedflagen in
drie deelen beftaen , gelijck D. Laertks feyt.
Een ander Raedflagh wort genomen van den
verleden , een ander van den tegenwoordi-
gen tijd. De verleden tijd kan ons tot een
voordaed dienen , om' met zijn gemoed te
letten , wat natie, volck of perfoon al heeft
geleden , en om wat oorfaecke : op darmen
iich wachte , en door eens anders val leere,
watmen heeft te vlieden, en darmen van de
verledene toevallen een regel en richtfnoer
neme, om de dingen eerft wel te overwegen
eermenfe in 'r wer ck ftelle : iich te gemoed
voerende hoe dat andere haere faecken met
wijsheyt en vooriichtigheyt hebben nytge-
onsiglio. |
voert, ten eynde wy dat felve mede plege"
en uytvoeren. De tegenwoordige tijd dient
om te overwegen, wat wy onderhanden
hebben, om daer uyt te befluyten , dat W/
niet ilillen voornemen 't geene ons behaegnt
en de linnen vermaeckr maer het geene»
dat wy nae de reeden lullen oordeelen, daet
ons, door den tijd, goed, en geen quaed v^n
fai komen. Daerom leght Oemolìhenes :
moet dacr op niet fen , "wat u voor tege>nvooràgh acn'
lacht ,macr Λναί metter tijd, dasr uyt gebeuren mochtt'
Waer in hyraed het toekomende te voor-
fien , op darmen door reuckloosheyt, niet^
ter hand neme, maer datmen alles doe ine·^
rijpen en welbedachten raede,ten eynde Wf
onfe eere, goede naem en faem, niet verlie'
fen. Hier uyt komt het dat defe drie hoof'
den van Pierio voor de Wijsheyt worden ge-
nomen , diewelcke op defe drie tijden fier-
Waer over Seneca feght,fe« "Λψ Man moet of defi
drie tijden letten , te "weeten, cm de tegemvoordige tijd
hejchkl^n en uyt te deelen, den toekomenden tijd tc voor'
fien, en de verledene tijd te ovcrdencl^n : "Kant vìe op de
verledene tijd geen acht flaet, die verliefl :iijn leven , ei*
TO'e den toekomenden tijd niet te voor en overrfeeght, fai
in alle dingen onvoorfichtigh in'tgevaer loopen. 't Welck
alles door de drie hoofden, als door de drie
tijden, wort uytgebeeldt. Een reycken van
Wijsheydr , fonder welcke geen Raedflagh
kan volmaeckt gehouden worden j gelijck
Bernardi! ièght. En ^rifloteles feght in zijne
Welfpreeckenskonft, dat de voorfichtigheyc
een kracht van 't gemoed is,diewelcke doet
datmen van goede en quaede faecken wel
kan raed plegen , als die tot een geluckigh
en faligh leven behooren, lalx dat rotte
Raedflagh,boven de Wijsheyt, die door een
uyl op hec boeck is afgebeeld , de voorfich-
tigheyt noodigh is,die door dele drie hoof-
den is afgelchilderr.
Door 1 iet Beere en Dolphijns hoofd, dat
hy onder de voeten heeft, wort uytgedrukt,
datinen in de Raedflagen de gramfchap en
haeftigheyt moet ter fijden ftellen , naedien
het een leelijcke laecke is, in gramlchap en
oploopentheit te vervallen,wanneermen een
fake fai raedflagen en befluyten : Maer men
moet raedflaen fonder oploopentheyr,toor-
nigheyt of haeftigheyt.
De Beer is een beeld van gramfchap en
dolligheyt, wefende eep dolkopt en toor-
nigh JDier :
ve |
-ocr page 441-
|
Racdflagh, C
Di Beer met Lec^en l(iainven bijt.
En doet een yreefjelijc!<^ (Irijd.
J^yt de Cardinael J/Ïgkim j doch liier van
Hiidy IQ beeld van de Gramichap broeder
yerhael vinden. De Dolphijnals een beken-
de fnelle Vifch , wort voor de oploopende
jnelligheyt genomen : gebreecken diemen
loo \vel in gen>eene als'in befondere Raed-
liacgen moet fchouwen en vlieden j gelijck
^'Ίί eenen van de 7 Wijfen van Griecken, en
^''egorini in zijnen y brief verhaelt, darmen in
Avaere faecken niet haeftigh noch voorbae-
i'igh moer zijn. De reeden is klaer : Want
de fchelmerien krijgen met doliigheyt en
geweld, haere wackerheyt cn kraclu ; maer
de goede Raedllagen, gaen met langhfaeme
rijpigheyt van beraede voort j gelijck Tacitai
feyr. Men magh wel met vaerdigheyt en
rafligheyt de Raedllagen uytvoeren , feght
■^r'ilioteks,maer men moet die met langfaem-
heyt befluyten, op darmen die met een ge-
font oordeel magh overwegen.En dieipreu-
ke is heerlij ck, deliberandum eii d'm,qiwd fac'umlum
fi? femel, dat is, men moet fich laiigh beraedcn, "wat-
nien eemnael fai doen. Patrocini gevraeght zijnde
Van Demctriuf zijnenKoningh,waerom dat hy
lbo langhfaem draelde, en geen aenval noch
geweld regens zijnen Viancidede, die als nu
Veel iVacker was,foo antwoorde Ky, /»uy/c-
\e fascie het herou geen plaets fai hebben, dm moetmen
*net iKde fchoemngaen. Want nae de daed foo
helpt het berouw niet. Een fpreucke die foo
®en wijs Capiteyn betaemde. Niet min wijs
Was c^gcfilaus de Capiteyn van Licaon, die-
Wclcke van de Ambafladeurs van Theben ver-
focht zijnde , om op ftaende voet re ant-
woorden , feyde tot haer, iVeet gly met dat om
lutte 01 modige jdecken te bcraedflagen het uytftel alder-
fteekerfl is. Als of hy wilde feggen, ο ghyThe·
bmers, weet ghy niet, wat om wichtige faec-
ken re onderfcheyden, en te overwegen, nut
cn vorderlijck is , en dat het nytilel en de
langhfaemheyt het alderfeeckerfte is ? Hier
Uyt kan men dan oordeelen , hoe die geene
dooien , die 't gevoelen van i^rhfto derven
prijftn, daer hy de Raedllagh der Vrouwen
roemt, die op een iprongh is genomen ; al-
"ïVaer hy feyr :
Eens Frouv^tjes raedlangh overdacht,
Slact daer op niet te groeten ifcht :
Mad ycatter of ce» jfrongh fchlethcen.
Om fchuylt -wat in, let op haer re'en. |
o ν S I G i. I O.
't Schijnt of haer dit is iii^eflort,
En als eengaef gefchoncÌicii ^vort.
lAaer van een Man, is 'f nut noch goed,
Die moet den Racd cerfl in 't gemoed,
Herkaifwen, met feer "wijs beleyt :
Met ovcrlcgh cn naerβigheyt,
En defe dooien tweelins, voor eerfi prij-
fenfe de Pvaed die hacil genoir.en wort, teiï
tweeden , om dat zy hier mede den Raed-
ilagh der Vróuwen te hoog verhetFen : want
in geene Vrouwe is eenige Raedflagh van
kracht of naedruck, maer is flap en fwack :
Waer over oock ^ri{}ctcles den Raedllagh
der Vrouwen veracht, feggende in zijne
Staetbeil:ieringe,</f/- Vromven R^edflagh keft v.ry
nigh om 't lijf en is fyachtloos, maer der kindcrs is onvol-
macckt. Daer uyt komt de fpreucke Terentii,
de VroWXien φι by nae als de kinders, licht van yfoor^
den. De Romeiniche Raed heeft door een
Wet verboden,dat geen Vrouwe, om eeiiige
faecke,in den Raed mocht komen. 'tWelck
Heliogabaluf voor een onbetaemlijcke iaecke
achtende , liet zijn Moeder daer in komen,
om haere flemme te geven; gelijck Lam·,
pridiui verhaelt. En het wierde qualijck geno-
men dat Nero, zijn Moeder i^'gripfina mede
in den Raed voerde : Waer over oock de
Raed wilde, dat zy te rugge ibude ftaen, af-
gefondert, zijnde met een kleed bedeckt :
En hier uyt bleeck klaerlijck haere onbe-
fchaemtheydt, darter een Vrouwe gefien
wierde, onder foo veele Vaederen, die t'lae-
men geroepen waeren om teRaedflagen.
Furore Implacabile.
Β,φηιίε die onverfoenlijck is,
E En gewapent Man met veelerley ilagh
van wapenen , en op veele plaetien ge-
wont, roonende in zijn weeièii eene Dol-
liffheyr en Raiernie, vveiende met gebroken
ketens vaft gemaeckt, die hem aen de han-
den en beenen hangen , hy fai in de rechter
handde Slange houden, die in veele
krullen geflingerr is, metten mond open,
daer een drievoudige tonge ten monde nyt-
fteeckt, fpouwende veel venijn op den Man,
vaerdigh ftaende om een ander aen r_e val-
len , en voorde voeten van dit beeld ial een
Crocodil ftaen , die fich felve fchijnt door te
booren. Gevvapent en over ai gewont wort
hy vertoont, tot bewijs van Dolligheyt en
Hhh 3 Rafer- |
-ocr page 442-
|
430 Ra ferme, OoÌÌìgheyt.
Raiêrnie, om dat dit de Raiernie eygen is
oploopend en toornig van gemoede te zijn,
't welck den Menibh vervoert om tegens
iich fel ve, tegens God , de Natuyre, Men-
fchen, dingen en plaetfen aen te wercken.
De gebroken keetens hangende aen ar-
men en beenen, vertoonen dat de Raiernie
ongetemt is , en datter weynigh dingen zijn
die diefelve konnen tegenftaen,
In de rechter hand houd hy een Slange
als gefeyt is,om dat de H. Schrift uytdruck-
lijck de onveribenlijcke Raiernie door een
Slange uytbeeld , die in veele krullen gefiin-
gert is , en die een drievoudige tonge uyt-
fteeckt. En men feyt darter geen Rafernie
te gelijcken is, by die van den ^Aj^ii, die-
welcke foo haeft hy voelt, dat hy geraeckt
vvort, wort hy foo beeftlijck dol,dar hy niet
wort verfadight, ten zy hy met zijn venijn,
die g^ene geileken heeft, die hem heeft ge-
quetft, of dat hy van dolligheyt fterft.
De Cocodril als of hy fich felve wilde
dooden , daer door wilden de E^ptenaers
de Dolligheyt uytbeelden,want als dit Dier
bedrogen wort, wanneer het buyt meent te
vinden, foo fai 't regen fich ielve in dollig-
heyt en toornigheyt ontfteecken.
F u κ ο R E. R^eme, DeSigheyt,
E En Man van ichricklijck opficht,fittende
óp veel Krijghs-wapenen te grimmen en
tebrullert,. wiens handen achter over den
rugge met veel keetens gebonden zijn, waer
tegens hy groot geweld doet om die te bre-
ken , en fich met een barft op ter vlucht te
begeven. Dolligheyt is een dienaer van den
Krijgh, gelijck Virgilm finght :
Oaer won fschts vier en vlam gehoon.
Want dalheyt drijft de wepens voort.
En daerom wort hy op een hoop waepens
gefet, om d^t de Dolligheyt in den Krijgh
groote plaetfe heeft, hebbende een gemoed
dat rot wraecke ontfteecken is.
Hy wort gebonden om dat de Dolligheyt
een Sotheyt is, die door Reeden moet ge-
bonden en overwonnen worden.
Wreed is hy van opficht, om dar een op-
loopend Man, door de fnelle kracht van de
gramichap , de Natuyre en het wefen van
een wild gediert,of iet,dat noch verfchrick-
lijcker is, aenneemr. |
Furore.
Furore. Premie, DoSi^if*
E En Man dienmen de Dolligheyt in 't gC'
ficht fien kan , wiens oogen mee een
doeck zijn verbonden , ftaende in een yafte
en wackere ftand, om een boflel Pijeken en
Waepenen verre van fich te werpen, die hy
in zijn armen gevat heeft, hebbende een
kort kleed.
De gebonden doeck voor d'oogen , ver-
toont, dat het verftand verborgen is , als de
Dolligheyt heerichappie in de ziele neemt :
weiênde de Dolligheyt niet anders, als een
biindheyt des verftands, die 't verftande-
lijcke licht geheel verdooft, voerende den
Menfch daer toe, dat hy alles doet, buyten
dereeden.
De Waepenen die hy onder den arif
houd, zijn kenteyckens , dat de Dollig"
heyt van haer fèlve Waepenen aenbrenghr,
om fich re wreecken en fich felve te voe-
den.
Het korte kleed vertoont, dat hy met
paft op achtbaerheydt noch betaemlijck-
leydt,
fa" |
-ocr page 443-
|
F u e. ο r e.
E En fchricklijcke Vróuwe mee feer ver-
warde hoofdhayren , houdende in de
^^chter hand een groote oncfteken FackeJ,
in de flincker liec hoofd van Medufa.
furor e.
E En gewapend è Vrouwe met een ichrick-
lijck en wreed gelicht,wiens vervve van't
geficht root is , met een bloot fwaerd in de
rechter hand, dreygender wijfe, hebbende
in de flincker àrm een fchild , alwaer in 't
midden een Leeiivv gefchildert is ; aldus
niaeltfe o/i/dato af.
Furiën. Rafenkn.
D^nte fchïldert in zijne Helle voor de
Furie» of Rafernien Vrouwen, vaneen
ieer leelijck opficht, in een fwart kleed van
bloed befwaddert, met Slangen oraflingert,
en de hayren van Slangen,hebbende een Cy-
preffe tack in d eene,en een trompet in d'an-
der hand, waer uyt vlam en fwarte roock
vlieght ; zy zijn van de oude Poëten ver-
iiert, datfe Vrouwen iouden zijn, en daer
toe geichickt, om de zielen van de mifdadi-
ge in de Helle te pijnigen.
Statini fchildertdiefelve aldus af; ^
Pf fchadu van haer hoos gedicht,
'Wm driyflèr eri "wecr jchemer licht.
Met Slangen in 't verwarde hayr.
Wiens oogen uytgehoolt en tmer,
yértoonden een feer "wreed gejj'uys,
Gintfch vrceftijck^uyt een dmcìire kluys :
i^l even ah een ioofe kpl.
De Maen betovert uyt haer hol,
Sao datfe fwijmt, gelijck^een rooci{,
J^elgramfchap, jchaemt en vol gef^aoek,
Haer kleed UW vol vergif gefpreyf,
£n't aengeficht,als hriiyn taneyt,
Waer door γ/ dan dc ruβ verjloort.
En 't Volcli van dor ft en honger moort :
Het kleed dat van haer fchoiiders ftvaeyt,
Seè fchriekftjck haer borflen draeyt,
En di Su^er, die den draed,
yan's Menfcheti hop affeheerengaet :
Die met Vroferpm denbrand,
. Een faekel ^ooekt door 't garitfche land,
Soo dat een adder uyt dien gioet.
De loeht vervult met hnyn en hloet, |
Waer mee dal xy eenyder flaet,
't Zy ivaerv/ k^ertcfheem gaet.
Furore indomito & superbo,
DoÜigheyt, Rafcrnie die trots en ongetemt is,
E Eli Man met een Couras en Helm, heb-
bende een wreed en bloedigh aengefichr,
met een Swaerd in de rechter hand, en een
Schild in de flincker, alwaer een Leeuw is
ingemaelt, die door doiligheyt en gram-
fchap haer eygen jongen vericheurt ; heb-
bende op den top van lijnen Helm een Slau-
ge die iich in veele krullen kronckek.
De Leeuw,die ongetemt is,gelijck hoven
gefeyt is,is het eygen beeld van Doiligheyt,
gelijckde Egyprenaers die afmaelen.
De Slange die met haere drig tongen
fteeckt, is'by deH. Schriftuyre gehouden
voor een onverfoenlijcke Doiligheyt, om
dat de Slange, wanneer hy iich in eeniger
maniere gequetft vind , terftond opvlieghc
met fulck een Rafernie en Doiligheyt, dac
hy oock nimmermeer ophout, voor dat hy
alle zijn venijn , op dien heeft uytgefpogen,
die hy meent dat hem heeft te kort gedaen^
lae men verhaelt,dat hec dickvvijls geiien is;
dat wanneer hy zijne Rafernie niet kan
wreecken , dat hy alicene van Doiligheyt
geftorven is.
A g11.1 τ a. Raff^syt, F'luehtigheyt,
E En Vrouwe die met opgefteken armert
vlieght, als offe door de locht fvveefdci
Agilità. Rafftgheyt,
E En naeckte en gefwinde Vrouwe, met
twee vleugels op de fchouderen, doch
niet feer groot, alfoo datfe meer fchijnen de
raiTigheyt re hulp re komen, als te vliegen.
Zy fai over eincfe flaen op de fpitfe vaneen
Vélfe, die zy naulijx metten tip van haer
flincker voet raeckt, en mette rechter voet '
wortfeom hoogh geheven, als offe luchtigh
van d'eene op d'ander klip , wilde fpringen,
en dacrom is zy mette vleugels uytgeflrekt.
Naeckt is zy, om dat haer niersToude ver*
hinderen , om te vertoonen haer goede ge-
ftakniffe rotte beweginge , in een iwaereen
gevaerlijcke plaetié ; want daer openbaert
Raferden. Rdfigheyt, Vluchttghejt^ |
-ocr page 444-
|
43s , Recht, Gerechiigheyh
lìdi deRafìlgheyt. Zy roert naulijx de Vel-
ie, als onderiluc zijnde door de vleugels,om
dat de Menichlijcke Raiïigheyt, die wy hier
by verftaen, opgelicht wort, door de kracht
van de Geeilen, die door de vleugels uytge-
druckt zijn. En deiè Raffigheyt wordt een
groot deel in ons vermindert, door het
Ivvaer gewichte van de aerdlche ichatten of
goederen.
Giujtitia. R^cht, Gtrcchigheyt,
E En Vrouwe in 'r wit gekleet, hebbende
de οοκπ verbonden, en in de rechter
hand een boffel Roeden, met een Bijl te làe-
men gebonden, in de ilincker een viamme
Viers, hebbende ter fijden een Struys : of
zy fai houden een bloot Swaerd met een
Waeghichael.
Deie is die Gerechtigheyt, diewelcke ge-
bruyckt wert by den Rechters en Werrelt-
lijcke Heeren in haere Rechterlloelen.
In 't wit is zy gekleet, overmits de Rech-
ter behoort te wefen fonder eenige vlacke
van eygen baer, of van andere ilicht, die het
Recht kan ichenden. Daerom houdiè de
oogen oock verbonden : te weten, opgee-
ne iàccke iìende , waer door des Rechters
gemoed van de Reeden foude afgevoert
werden.
De boffel met Roeden mette Bijl, worde
van ouds, van den Scherprechters voor den
Burgemeefteren en opperile Rechters ge-
dragen : om te vertoonen, dat de ftraffe niet
moet nae blij ven, alwaer't Recht dieiêlve
vereiicht : Men moet niet voorbarigh zijn,
maer tijd geven om't oordeel met rijpen
raede te overwegen , t welck by 't binden
van de Roede wort te kennen gegeven.
De viamme Viers vertoont, dat het ge-
moed des Rechters, altijd moet ten Hemel
gekeertzijn.
Door de Struys wort geleert, datmen de
dingen, die voor 't gerechte komen, hoe
duyfter of verwart diefelve zijn , niet moet
naelaten te ontknoopen en te binden,fonder
datmen fich de moeyte moet ontfien, en dat
met een geduldigh gemoed: even als de
Struys het yfer vertcen, hoewel het een
harde ftoffe is j gelijck veele Schrijvers ver-
haelen. |
G I U S τ I γ I Λ,
Giiìstitia. Nae Ï.wfmi.ii,
nae de Eliaci,
E En Vrouwe met een fchoon oplicht e»
wel geciert, diewelcke mette ilincker
hand een leelijcke oude Vrouwe den krop
toe dou\vt,flaende dieielve met eenen ftoclc»
De oude Vrouwe ieyt PaufanLts, is de oa'
gerechtigheyt, diewelcke altijd van recht-
vaerdige Rechters moet onderdruckt vver·
den : ten einde de waerheyd niet blij ve ver-
borgen, en zy iüllen lijdfaemlijck hooren, al
't geene een ygelijck tot zijne verdedinge 61
weten voort te brengen.
lustltia. Gerechïghcyt, Sffht.
Nae 't gevoelen v»n Atdtu Gelliw.
E En Vrouwe als een ichoone Maeghd,gc··
kfoont en in 't goud gekleet, diewelcke
met een eerbaereftaetigheyt betoont, datfc
oock eerbiedinge waerdigh is. Hebbende
;n van fcherp gcficht, met een gulden
halsband, alvvaer een oogh is ingefiieSen.
Plato feght dat de luftirie of Gerechtig-
heyt alles fiet, en datiè van de oude Prie-
fters genaemt was fienderiche van alle din-
gen. Daerom iwoer ^fulejui te gelijck by 't
oogh van de Sonne , en by de Gerechtig-
heyt , om datmen deen fonder d'ander niet
fien konde.
Op welcke dingen wy wel acht iiillen ne-
men , hoe dat die geene, die daer zijn Die-
naers van de luftirie of Recht, behoorcn te
wefen : want het is noodigh dat zy met een
icherp geficht doordringen rotte verborgen
en verholen waerheyd, en weien als liiyvere
Maegdekens, vry van alle fucht en gebreck,
fulx datiè noch door kofthjcke giften , noch
valiche vlcyingen , noch andere faken, kon-
nen werden omgekocht; maer moeren vaft
rijp, ftatigh en fuy ver weien, als het goud is»
dat d andere metallen, in dobbel gewicht en
waerde, overtreft.
En daerom kan men iëggen , dat de Gs-
rechtighey t deiè geichicktheyt is, waer nae
een Man , die oprecht is , door eygen v^r-
kiefinge, een vvercker en uytdeelder foo
wel van 't goede als van 't quaede , tuflcnen
hem en andere, of tuflchen vreemden en
vreemden, nae de crelegenthey t oi Geome-
trifche en Arithmetifche proportie oi even-
reedeii- |
-ocr page 445-
|
nutte,'t welck gefchickt isjtotte algemee-
geluckfalioheyt.
Óm de luftitie of het Recht, en de op-
^®chtigheyt des genaoeds uyt te drucken,
plachten de Oude te vertoonen een Water-
Kruyck, een Becken en een Pijlaer : gelijck
^en in de uytgedruckte getuyghniffcn van
''^eele Maranore begraefnifièn en andere
^dheeden, die men overal vind , kan fien.
Oerhalven ièyt i:^/™» :
Ï)ees beelden drucken uyt de fuyverheyt van't S^cht, ,
TVaer in een o^^recht Mm, met fuywe handen le^t,
'G I u S Τ I Τ I A π E Τ Τ Α. 'ί Bieht iL· fich
noch door vriendfcha^ noch door haet lm huygen,
E En Vrouwe met liet iwaerd om hoogh,
dat in 't midd-en een Koninghs kroone
fceeft, met een Waeghichaele , aen d'eene
fijde fai een Hond ftaen, het beeld van de
Vriendfchap uytdruckende, van d'ander fij-
de fai een Slangeöacn, die den Haet uyt-
beeld.
Het verheven fwaerd bediet, dat het
R.echtfich niet naeeenigefijde , 't zy door
Haet of Vriendfchap , van eenigh Perfoon,
hoedanigh die oock.magh wefen , laet buy-
Ren. Wefcnde dit felveloflijck en een fteun-
feivan Rijcken en Landen.
De Waeghfchaele dient tot verklaeringe,
als wy in de vierde Migheyt geiey t hebben.
I U s τ i τ I A
R
Het prence Hecht,
E En geraenne, gelijck men den Dood
fchildert,roet een witte Mantel bedeckt,
^^och alfo, datmen het geiieht, de handen en
Voeten fien kan , mét een bloot Swaerd , en
een Yv''aeghfehaele , als geiêyt is. En deie
beeldeniiïe vertoont, dat een ftrengh Rech-
ter geene qnjitfcheldinge aen iemant doet.
Onder wat fchijn van onfchuldt het foude
Hioo-en weien, omdeftraiFe eenighiins te
Verfoeten; gelijck de Dood,dievvelckenoch
•ónder , ilaet, ge.lacht, noch hoedanigheyt
Van perfoon aenfier , om zijne ftrafFe uyt te
Voeren. |
of op 't fachtiie fai uycleggen.
G I u s τ I τ I A nae de Medaglie van
c^driamii, lAntoninas Pius, ea (^iexunder.
E En fittende Vrouwe met Arm-ringen, en
een Scepter in de hand , houdende in
d'ander een deckfel vari een Kelgk.
Zy lit, om dat de ilaetigheyt den Wijfen
Jait , en Merom moften de Rechters her
lecht al fittende uyt ijjreecken.
De Scepter is een teycken van gebieden
en de Werreld te béilieren.
De Armringh wort voor de inaete geno-
men, en de Kelck bediet; dat de Gerechtig-
heyt een Godlijcke faecke is»
'S ■
GiusTiTi A Divina.
GodUjcl^ Bichtyacrdigheyt,
E En Vrouwe van fonderlinge ichoonheyr,
in 't goud gekleet, met een goude kroo-.
ne'Op't hoofd, alvvaer een Duyve boven
ftaet, met een glans rontom, hangende hare ·
hoofdhayren over de iehouderen , ftaerende
op de Werreld, als op een nietigh dingh,
hebbende in de rechter' hand een bloot
S waerd.enin de.llincker een Waeghfchaele.
Defe becldniffe behoorde met reeden wel.
àerdigh uytgedruckt te worden, om dat die
geene die in God is , datiëlve weeièn met
God heeft, gelijck het deGodgeleerde üyt-
leggen. Want God is de volkomentheyten
de vereeninge van alle fchoonheyt.
Zy wort met goud gekleet, omdoorXle
eeddheyt en den glans van.ditmetaél, de;
hoogheyt en de voortreflijckheyt van de Iii-
ftitie te vertoonen.
De guide kroone, beeld af, dat zy heer-
ichet Boven alle machten der Werrelt.
De fchaele is de Godìi jcke Recht vaerdio·-
heyti een fcheydirige die yder het zijne
geeft, wefende het S waerd een ftraffe voor
den Overtreeders.
De Duyve bediet de Heylige Geeft, de
derde Perfoon in de H. Drye-êenigheyt,. em,
de band der Liefde tufichen Vaeder en Soo-
ne, door wekkers Geeft hy zijne heylige lu-
Ί Recht, &c. Codlìjch Rechtvderdigheyt. ^33.
reedenlieyt : ten opfichte van het heerlijcke weet, lioemen de Wet' ten gevoeghlijckften)
Het vreeflijck geficht van defe beeldenii. ftitie of Recht vaerdigheyt aen alle Princen
ië vertoont,hoe fchricklijck oock defe flagh des Werrelts mededèek. ^ De Duyve wort
Van 't Recht den Meufchen is, die oock niet wit gemaeckt en uytblinckende,als wefende
iii defe. |
-ocr page 446-
|
defe, onder de lienlijcke en eedelfte hoeda-
nigheeden.
De lange uytgeftreckte hayrvlechten, be-
dieden de gunfte , die van de goedheyt Go-
des komt afdaelen, en dar fonder quetfinge
van de Godlijcke Rechtvaerdigheyt, wefen-;
de dit haere eygen werckingen.
Zy fit op de Werreld, als op het nedrige
en ilechte , zijnde haer diefelve onderwor-
■ nen, alfo daer geen dingh is boven de God-
ijcke Gerechtigheyt.
Giudice, ^^hm.
E En oud Man, dieder fit,met een ftaetigh
kleed, houdende in de rechter hand een
Roede, alwaer een Slange omflingert is, van
deene fijde leggen eenige Boecken inde
Rechten opgeflaegen en een Adelaer : van
d'ander fijde een'uyrwerck met een toets-
fteen,alwaer goude en kopere Munte op ge-
ftreken is, fulx datmen de toetiè van beyde
lijden fien kan.
Een Rechter wort geièyt van het Rech-
ten , Oordeeleft en'de Gerechtigheyt uyt te
voeren : en'tis een naeme, die gepaft wort
op Mannen die in de Gerechtigheyt,en inde
Wetten , 't zy datfe van Princen of Burger-
lijcke Regieringen zijn ingeftelt, geoeffent
zijn om diefelve te beftieren.
O ad, fittende en ftaetigh gekleet wort hy
gemaelt, om datmen, gelijckc^W/Zoie/fxièyt,
'geen jonge Rechters iàÌ verkiefen , vermits
die weynige eervaerentheyt hadden , noch
haere tochten niet konnen maetigen.
De Roede in de rechter hand bediet de
heerfchappie, die de Rechter heeft over de
Misdadige.
De Slange die om de Roede heen flingert,
bediet de voorfichtigheit,die van den Rech-
ters vereyfcht wort, nae de Ipreucke, WceÌi
voorfichtigh als de Slangen.
De oj geflagen Boecken betoonen , dat
een waer en oprecht Rechter, moet wefen
feer eervaercn, omfichtigh, vroom, en wac-
ker, en daerom wort het uyrwerck aen zijn
fijde geftelt, om dat hy nimmermeer zijne
oogen van 't Recht en de billijckheyt foude
afkeeren: Maer nàe de maniere van den
Adelaer, dié van de Oude van een iêer
fcherp geficht is geoordeelr, foo moet oock
dcRechter fien ên Icherp door dringen nae |
Dialectica. biden-kavel'mgh,
E En jonge Vrouwe, die eenen Helm met
twee Pluymen , waer van d'eene wit en
d'ander fwart is, op t hoofd draeght, en in
plaets van de Helm-kam falfe een Maen^
hebben, mét een Rapier of Steckade, in
rechter hand, die van alle beyde fijden fnijj
en fteeckt, houdende dielelve met de han»
in 't midden tulTchen 't een en 't ander punt·
Hebbende de rechter hand geflooten , de
vuyft vertoonende.ftaende met groote vaer·
digheyt en ftoutigheyt over einde.
De Helm bediet de kracht des Verftands,
die inibnderheyt in de Redenkavelinge ver-
eyfcht wort.
De twee Pluymen vertoonen,dat foo wel
't waerachtige als het valfche met bewijs-
lijcke reedenen door defe konft verdedighc
wort,die t eene en t ander lichtlijck oploft,
even gelijck de wind de pluymen opwaeyt :
En de reedenen die een werckinge van een
dapper verftand zijn, zijn als de pluymen,
die door dehardigheyt van den Helm be-
Ichut worden, en die fich in defe gelegent-
heyt recht, ichoon en gelijckmaetigh ver-
toonen.
De Maene die zy op t hoofd heeft, als
een Helm, bediet het fel ve, want Pienm Falf
riam , in zijne Hierogliphica, verhaelt, dat
Clitomacd de Redenkavelinge by de Maene
vergeleeck, om de verlcheyden gedaenten
die zy aennam.
't Selve bewijft oock 't Rapier mette twee
punten : De flincker hand,op de maniere,als
gefeyt is,vertoont, dat als Zeno de Redenka-
velinge wilde vertoonen,was hy gewoon de
hand af te maelen mette vingers' dicht roe-
geilooten: Willende daer door te verftaen
geven, de enge wegen , en de kortheyt van
de voorftellingen, door de welcke zy be-
ftiert wort.
■ R e τ τ ο R i C A. Hieùen-rijckrk^^'
E En fchoone Vrouwe, kofteli)ck gekleet;
met een eedel hulfcl op "t hoofd,vertoo-
nendefich vrolijck en bevalligh , houdende
de
434 Rechter. Reden-hvelingk Reeden-rijck-konB^ &c.
de verholen en verborgen waerheydt, die
door de toets-fteen vertoont is,weiende eeft
kenniiTe van 't waere en valfche. |
-ocr page 447-
Reeden-ryck-konB. Reeden^Bcc. 43 j.
^e rechter hand om hoogh en open, en in wegende, door den Draeck, uyt oorfàecke
de flincker eenen Scepter met een Boeek, van de veranderinge der argumenten of be-
hebbende op de boord van t kleed defe wijs-gronden, en door de lange fwieren en
^oorden gefchreven, Ornam & Perfuafio, dàt omweegén, die deiè konft noodigh heeft,
IS ycrderinge en Overredinge. Zy fai rootachtigh
Van geficht zijn, en voor haere voeten fai zy
een monfter Chimera hebben, als elders is af-
gemaelt.
Daer is geen Menlch ibo Boers of grof,
die niet foude konnen fmaécken de foetig-
heyt van een konilige verhaelinge, die daer
Vloeyt uyten monde, van een welipreeckent
Man, en die lïch pijnt om iemant eenige la-
ke te overreeden. Daerom is zy Ichoon,
eedel en bevalligh geichildert. Zy houd de
rechter hand om hoogh en oopen, overmits
de Retorica of Welfprekens-konfl:, door een
breede wegh handelt, en met openbaere be-
wijsredenen. Waerover Zem door't bewijs
Van de vingeren, dan dus, dan foo,te ftellen,
en door de opene en uytgeipreyde handen
en gebeerden, de Bjhetorka heeft willen uyt-
«irucken. En Quintilìmm beftraft die geene,die
voor 't Volck geredeneert hebbende , den
hand onder den Mantel hiel, als of hy al te
traegh en flaperigh zijne handelingen hadde
uytgevoert.
De Scepter is een teycken , dat de Wel-
Iprekens-konft een Heerfcherinne is van de
gemoederen, «n datfe diefelve fteeckt,
dwingt en buygt nae zy 't liefil: wil hebben.
Het Boeck vertoont dar defe konft door
naerftigheyt wort geleert , en dat niemand
door de gaeve van denatuyre, dieièlve vol-
tnaeckt kan hebben.
De woorden Ormm Vercieringe, en Per·
fuafio Overreedinge, bedieden het ampt van
de Rhetorica, of Welfprekenskonft,'r welck is,
een ander te onderwijfen , en bequaemlijck
te ipreecken , waer door men iemand magh
Gverreedcn.
Door het monfter Cii/wfcj, ais elders ge-
ièyt is, willen NaxmnKemu en de uytlegger van
Hefwdui, dat daer door uytgélèyt worden,de
driedeelen van de Rhetorica. Te weeten de
ludiciale of Rechtlijcke, door den Leeuwe,
wyt oorfaeckö van den fchrick, die hy aen
den Misdadigen geeft. De demonflratiye of be- het veld der Deughd, van de Sonden , die-
^ijilijcke,door het Geytjen, overmits in dat weicke roövers zijn van de goederen der
geflacht het fpreecken of het blaeten, wijd ziele, fuyvér en reyn te behouden,en tot dit
«n breed, oock dertelijck plagh te gaen voorftelièyt orife Heere, Ic{henniet
V/eyden : en ten laeften de delibcutw^oi over- gelkmm om vucde op der aerde u jenden , moer het
lii a j\vmd.
om andere te overreeden.
Ragione, ^ledenl
E En gewaepende longhvrouw, met een
gouden kroone op 't hoofd , en met
bloote armen, houdende in de rechter hand
een fwaerd, en in de flincker een room,met-
te weicke zy eenen Leeuw breydelt, zijnde
omgort met een witte band of fluyer , die-
welcke vol Cypher-letters is.
De Deughd is van den Godgeleerden een
kracht van de ziele genaemt, om dat zy is
een Koninginne, dieder aen de Menfcheu
wettige en oprechte wetten ftelt.
Een gewapende longvrouw iiTe gemaelr,
om datfe beichermr en onderhouden is van
de kracht der Wijsheyt. Zy wort dickvvijls
by de Oude, voor de uyterlijcke wapenen
genomen, gelijck in de beteyknifle van
en in andere voorftellingen.
De gouden kroone, die zy op 't hoofd
heeft, vertoont,dat de Reeden,alleene Mans
genoegh is, om dappere Mannen voor den
dagh te brengen; en dieièlve haeren luyfter,
glans, goede naem en doorluchtigheyt te
geven : lae het goud, is foo uytfteeckende
niet onder de metallen, alhoewel dat ièlv&
meeft in waerdie is , als wel de Reeden is,
onder de mogentheden van onfe ziele, die
wy een Koninginne noemen,diewelcke haer
fitplaetlè heeft in het eedelfte deel van 't lic-
chaem, al waer de ziele haer grootfte kracht
heeft, om te wercken.
Door de naeckte armen, worden verftaen
de wercken, die weicke alfle haer begin heb-
ben van de waerachtige Reeden , als heb-
bende noch iïnette, noch eenigh quaed ver-
moeden , die dieièlve overftulpt of omicha-
duwt, fülx höemen diefelve aenfiet, ibo·
blinckt doch de Deughd altijd van felf uyt.
Het fwaerd, is de ftraffighey t, die men
noodigh is by de Reeden te gebruycken,om
-ocr page 448-
|
Ritderi.
fwaerd. WanE zij'n gelicele leere is nergens
anders toe gerecht gewcefl:, als om een
fcheydinge van de Ibnden te maecken , die
alrcedc in onfe ziele veroudt en van de
Deiighd Vervreapt waeren, en dat gefchied
door 't middel van de Reeden , dievvelcke,
door zijne genaede,.verlicht is.
De toom in den mond van den Leeuwe,
bcdiet den fin of liet gcmood, dat alrccde
bedwongen cn door de Reeden is t onder- .
eebraeht, 't welck nochtans door iich ièive,
•iëcr wreed en ongetemc is.
De Cypher-lecters zijnder geftelt : want
daer door wort de Reeden of rekeninge, in
deie konfl: geniaeckt, en men kan daer door
onderfoecken , hoe de dingen, in der daed,
zijn ; Even gelijck men door de Reeden,die
inonic ziele befta€C,.al het geene kent en
roetft, wat.tOt onfen ijefte dient.
Ragion e,
E En longvrouw in Hemels blieu gekleef,
. met een gulden Waepenrock ,, hebbende
in de rechter hand- een Spieiïe , en met de.
llineker een Lauwerboom omvattende,vvaer
aen een Schild hanghr,daer in 't midden het
hoofd vAn:M?düfa gefchildert is,, hebbende
een Helm op 't hoofd, met een viervlamme
daer boven op.
Al reede iilef boven ree.den gegeven van 't
kleed en'van de gouden Waepenrock ^ en
overmits de Spieffe ds Regeeringe bediet,
foo geeft ons die te verftaen, dat de Reeden
is een Koninginne : diewelcke het Rijcke,
van het maeckfel des Menfchen, geheel'en
al beftiert,.
De Lauwerboom ., daer het hoofd van
Meàtfa aen hanght, bediet dc-Overwinninge,
die de Reeden heeft over haere Vianden,
diewelcke.de Deughd tegen ilreven.welcke
deughd ftom en vèrbaeft'doet maecken, ge-
lijck oock het hoofd van MeAifd deede, aen
alle die geene die 'c felve aeniagen ; en men
leeft dat de Keyier Domitimm ''t felve altijd
hadde gehouwen in zijne Waepen-ruftinge,
als mede in zijn fegel, ten einde hy iich Vir
öorieux ofzeeghbacr Ibude vertoonen.
De Helm bediet de dapperheyt en de
Wijsheyt van de Reeden vvefende dieièlve
de wijsheyd in de.yerilandelijcke ziele, die.
diie£oyeEvveeg.ht de einden van. alle dingen,. |
g i o ν e.
volgende't geene zy goed oordeelt, vlie-
dende 't geene daer tegen ftrijd.
De Viervlamme vertoont, dat dit de ey-
genichap van de Reeden is, iich tot den He-
mel toe te yerheifen, en iich God gelijck te
inaeckai, van wien alle Eedelheyt komt ai'
■daelen.
a g i o ν e.
E En Vrouwe van ieer ichoon opiicht,die-
welcke in de rechter hand een GeeiTel of
Roede , en in de flincker een toom houd :
want gelijck het Paerd mette teugel wort
getoomt, en de kinders mette Roeiie, allbo
beftiert en betemt de Reeden, de fiioode
genegentheeden van den Menfche.
S^edau
E En Vrouwe in-'t Hemels blaeu gekleet,
ftaende mette voeten op eenige gevleu-
gelde en monftreufe Slangen , diewelcke zy
met een toom fai gebonden houden.
De Reeden is een kracht van de ziele,
.waer mede haere mogentheeden geregeert
en; beftiert werden , diewelcke door de oor-
l^rpncklijcke ibndqn , en door devoedings
deifelven,.in ons zijn bedorven en ten quade
geneighr.·
Van Hemeliche verwe is haer kleed , om
dat de Reeden haer alrij4^ metten Hemel
iiaoet yerfellen, hebbende daer van haere
-glans en klaerheyt.
De toom is eén kenteycken van de over-
weginge en van de Reeden, door de welcke
al de benedenfte genegentheeden zijnge-
teugelt en betoomt, diewelcke onder de
beeidenifle van de Slangen worden ver-
tooxu , om dat zy de ziele bijten , opftooc·^
kende dicielve. tot ibndigen ., . ontreckende
ons de.hoope , en dat rot onie ondergangh,
en dit gefchiet door de eerfte aenvafdie hy
aen zJdm gedaen heeft..
Ragione DI STAT 0«.
lieden Man Stact,.
E En gewaepende Vrouwe , met Coura%
Helmet en Zabel. Onder haer Waepea,
rock falie een keurs hebben vanHemels-
biaeu,vol oogen en ooren,en fai rech-
ter hand eenen ftock houden, alwaer zy van
adueren; nae de rechter ijde een.teycken
geeftj. |
-ocr page 449-
|
Reeden van Staet. R
S^eft.alwaer eenigeMaenkoppen ftaen,daer
^y metten ftock naer wijft, waer van de
grootfte zijn gebroocken, en haere hoofden,
^^r aerden gevallen , liende datrer alleen de
Wooteftam, en eenige kleyne Maenkoppen
Overgebleven zijn. Zy fai den rechter hand
^P een Léeuwskop houden,hebbende onder
naer een Boeck , waer op gefchreven ftae:
?■'« of't
Gewapent wortie geftelr,om dat de Men-
fche, diewelcke fich met foodanige Reeden
behelpt, magh,als hy maer wil,al!es met ge^
VVeld of andere middelen beitieren en re-
geeren."
Met blauwe kleederen, en die vol ooren
cn oogen zijn geweven , is 7,y gemaek, ora
de jaloufie te vertoonen , die zy over haere
Regeeringe heeft , die over al oogen en oo-
ren van Spions wil hebben, om re beter ^Axe
senilagen in wcrck te ftellen, en de andere
■verbreecken.
De ftock wort haer gegeven , om te ver-
tonen, dat defe Succici' vanStact, eygentlijck
die geene, die daer Regeeringe en Heer-
jchapp'ie heeft : daer door ooclc de Men-
cie. gebiedende wort overmits ydereen, |
agi o ne dl Stato.
hoewel hy geen Prins is, nochtans oney-
gentlijck, kan hebben een feeckere Reeden
van Siaet, mette welcke hy de Regeeringe
van zijne dingen magh befìieren en Ichicken
nae zijn voorgefette einde.
De Maenkoppen,die ter aerde geworpen
-zijn, gelijck wy lullen ieggen,dienen tot een
•teycken van de Reeden van Staet, want die
laet nimmermeer een jserfoon, foo hoogh
fteygeren, dat hy den Staet kan hinderliick
zijn , nae de vergelijckinge van de ftilfwij-
gende antwoorde , van Tarqumim, die hy gaf
aen denboode van zijnen Soone : De Koningh
gmgh, fich heraedende,· door den Hof, ilacr de Bode vjns
Seons hem naevoIghde,ahvaer hy jìtl/Mvjgénde cleiioogjie
hotten -van deMaen/ipppen heeft nedergeflagen-, gelijck
men hy Uvmm in't i boeck kanlefen.· Maer
hondert laer te vooren eer Tarqumim regeer-
de, heeft TrafibuL·, met een ftock , door het
kooren loopende, de hooghfte ayren afge-
houwen , gevende raed, aen den Tyran 'Pe-
rïander,, dat hy de voornaemfte van de Stad
ibu van kant helpen. Al 't welck onderhou-
den is geweeft door de ftrengigheyt van de
Reeden Van Staet, om fiehernftachtigh en
jeftrenghte toonen. Maer door de billijck-
.leyt, lbo moet een Prins iich ineer bemint
als gevreeft maecken , en dac rot zijn eygeit
voordeel: want de vreefebaert haet,en haet
oproer : Daeromme behoort hy,veel liever
zijneOnderdaenen , nae de biliickheyt ,te
beminnen en lief te hebben, infonderheyt
die daer geweldige Rijckdommen befitten,
en dat nae 't voorichrifi: van 'r geene Fe^afia-·
nm geraeden is , van t^poBonms in zijnen Phik~
firatus in't f boeck 13 cap.Di« Rijc^en (feyt hy}·
fuidj toelaeioi , op dat ty haere middelen mogen fecctier
gebruycken; de uytflekfr.de ayren, die^velcke beven andere-
uytpcecken, fìddy niet affroeyen : Want in dcfe j'aeol^e is
de Rieden van Ariftotcles ί)«&/Λί"/<. Maermen moet
racêen om die ' uyt te royen, diev:e!cke oproerigh
die altijd nieinve aenjlagen tegen dé Wtiten in 't hoofS
hebben , en op defe maniere , moetghy de Vcrdricti?een·
lapigeAienfchoi., als de doonen-uyt het {oorcn wS·
doen : u daer tegens fchricklije{ vcrtoonende noekansr
meer met dreygcn als rnet jhajfen.
Den Leeuw worter ter fijden geftelr, omi
datdieielve van Naruyre die o-eene gelijck
is, diev;?elcke door de Regeeringe van de-
Staet altijd foecken Meefters boven and cre-
te zijn : als mede om te ver-Qonen de vvac-·
kere bewaeringe,, die men door de^ilerck-■ |
-ocr page 450-
|
hebben.
Het Boeck met het woort fus, vertoont,
datmen dickwijls de Burgerlijcke Reeden,
om der regeeringe en om het gemeene pro-
fijts wille,moet te rugge iètten : En om een
voordaed te ftellen, fookan een Prins dick-
wijls aen veele peribonen het leven ichenc-
lien, dat zy door haere mifdaed,nae de Bur-
gerlijcke Wetten, hadden verbeurt.om hem
daer mede te dienen in een rechtvaerdige
oorloge, overmits het verre klinckr,als men
dappere en moedige Mannen heeft. Maer
het Boeck, waer op fus gefchreven is, daer
mede wordt meeft gemeent her ipreeck-
woord, 't welck Ccefar OiButor in zijn mond
plagh te hebben, uyt Euripidea, 'r welck oock
van Cicero en Suctoms in 't leven van Cafar
wort aengetrocken, daer hy ièyt, Wamfoo
\ Recht moet gefchmt ivorJew , /00 moet het, om de
Jlfgceringe, gcfchent "worden : maer in andere dingen
■wcefl Godvruchtigh. Deiê fpreucke , hoe God-
loos diefelve zy, kan een yder Godfàeligh
Menich oordeelen : Aengefien een yder
Prins, doch inibnderheyt een Chriften, alle
eygen baet behoort ter fijden te ftellen : en
in plaets van deiê vervloeckte Reeden van
Staet, nemen de rechtvaerdige Reeden die
in 't Recht beftaet, diewelcke, ibo iemand
met voeten treet, dieièlve wort noch op 't
laefte van de Rechtvaerdigheyt Godes ge-
ftraft.
Governo della Repubi-ïca.
B^geringe van 't gemeene befte,
E En Vrouwe,diewelGke Mmerva gelijck is,
houdende in de rechter hand een Olijf-
tack, in de flincker arm een Schild , en in de
felve hand een SpieiTe, met een Helm op 't
hoofd.
Het kleed dat Minerva gelijck is , bediet,
dat de Wijsheyt het begin is van een goede
Regeringe. De Helm, druckt uyt, dat een
gemeene ftaet, moet gefterckt en feeker zijn
van 't geweld dat van buyten komt.
De Olijftack en de Spies geven te ken-
nen, dat Vreede en Oorlogh, den gemeenen
ftaet noodigh zijn :■ d'.eene om datfe brenght
eervaerentheyt, ftoutigheyt en dapperheyt,
dandcr om datfe leedigen tijd verleent,
4oor welck ipiddel njen komt tot kennifie |
wort haer in de rechter hand gegeven ,
dat de Vreede veel waerdiger is als de oor-
logh, als wefende het einde daer van, en ee"
groot deel van de algemeene geluckw^'
gheyt.
ARITHMETICA. BlkenksnH,
"P En ionderlinge ichoone bedaegde Vroti'
X-iWe , met veele vericheyden verwen b^'
kleet, waer op veele Mufijck-noten gebof'
duyrt zijn, aen de iòom van 't kleed fai i"»'
en imfar ftaen : In de flincker falfe feer aef'
digh een tafel vol getallen houden, wijlènds
daer op mette voorfte Vinger van de rech-
ter hand.
cJrithmetica komt van (^rithmos, 't welcli
in't Griex bediet de konft van tellen.
Zy wori. feer ichoon gemaelt, om dat eC'
nige Philoibphen geloofden , dat door às
fchoonheyt en volmaeckthey t van de getal'
len, alle dingen waeren gemaeckt, onder de
welcke Pythagoras feyde, dat de natuyre van
de getallen liep over door alle dingen, en
dat de kenniile deffelven, was de waers
Wijsheydt, diewelcke lich onverderflijck
keerde rontom de eerfte Godlijcke ichoon-
heeden,die altijt fouden duyren: door wiens
mede-deelinge alle dingen gemaeckt zijn.
En God van wien geen dingh voort komt,
ten zy het rechrmaetigh zy, heeft alles ger
maeckt in getal, maete en gewichte.
Zy wort bedaeghd gemaelt, om dat ge-
lijck in dees Ouder de volmaecktheyt is, al-
ibo is oock de ^Jyithmeticn volmaeckt nae
haere hoedanigheyt. En de vericheydenheyt
van verwen vertoonen, dat deiê de beginiê-
len leyt totte Mathematica of Wiskonfte', om
datfe oock den wegh opent totte Muiijck-
konft, Geometrie en alle andere diergelijc-
ke. Daerom zijn tot haer vercierfel Mufijk-
noten op 't kleed geftelt, want de Arithme-
tiiche proportien, komen van alle gelijcke
luydende gefangen voort.
De fpreuck,die op den boord van 't kleed
ftaet Par & Impar, dat is even en oneven, ver-
klaert, war faecke die geene zy, die de ver-
fcheydenheyt van de toevallen, en, de de-
monftratien of bewijingen, in dele konft,
doet. Zy houd met de flincker de taefel,
wij fende met de voorfte vinger van de rech-
ter
438 Regênngev^n^tgmeenehefie. RekenkonB.
heyr,om zijnen Staet te onderhouden,moet en wijsheyt in 't regeeren : en de |
-ocr page 451-
|
^sr hand, op de Cyphers, om haere kracht
"yt te drucken. Waer van PncL· over de
l'Wrfiif yjti Plato, tot die voorftel verhaek,dar
^^ Pythagoriften vierderleye redenen van
^^ getallen aenwijfèn. De eerfte naemden.
^y f<>calen, 't welck het geluyt is in de Mufijk
^finde Dichten der Poëten. De tweede
^«Wij/fMjdiemen vind in de t'faemenftellinge
alle dingen. De derde ^thmle, welcke
Sevonden worden in de ziele en in haere
deelen. De vierde Divine of Godlijcke , die-
^elcke in God en in zijne H. Engelen ge-
Vonden worr. En die lal genoegh zijn van
defe ftoffe , om niet al te verdrietigh te
Wefen.
Opulenza. rijch^ont,
E En oude en blinde Vrouwe, ingoude
laecken gekleet.
tArtjhphanes maeltiê in zijn ipel v^nPluto
olind, om dat zy weynigh in de Huyfen
gaet van die 't waerdigh zijn, aen de welcke
ïoo zy oogen hadde , die haer dienden, zy
foude aldaer nimmermeer komen, Ofte,on-i
^atfe de Menfchen in de kenniffe van t goed
blind maeckt, door een verlierde ichaduwe,
die haer,de nurtigheeden en de Werrelriche
luften vertoont, fonder datfe haer dat
iijcke licht der Deughd laet fien, ten zy dat
haer genegentheydt door een fonderlinge
gunite wort verlicht.
Oud wortfe gemaelt, om datiè eenige,
door 't ftaedigh dencken van Rijckdom te
Verkrijgen,oud maeckt,en andere wederom
irict vreeie bevanght, om 't verkregen goed
niet wederom te verliefen.
Het goude kleed vertoont, dat de Rijck-
dommen,uytwendige goederen zijn,die den
Menfchen geen inwendige rufte noch ge-
ruftheyt konnen aenbrengen,
r i c η E ζ ζ A. 'Rijckdom, Prachtigheyt,
E En Vrouwe met Koninghlijcke kleede-
ren, verciert met veele koftle eedelge-
fteenten, houdende in de rechter hand een
Keyferlijcke kroone, in de llincker een Sce-
pter, en een goude Vat voor haere voeten.
' Rijckdom is een befittinge van goud, fil-
^^t, eedeigefteenten, ftaeten, treflijckege- |
439
De kroone in de hand, als mede de Sce-
pter,en 't goud voor iiare voeten, bedieden,
dat de cerile en voornaemfte Rijckdom is*
de goede gunite en \Ville van de Menfchen
tebefitten", gelijck de Koningen doen. De
tweede is het Geld.
Opulenza. Pijch^om, Prachti^heyt,
E En Vrouwe die rijcklijck gekleet is , fit-
tende op een gulden Zeetel, met yeel fil-
vere en goude vaeten omfet, met kaifen vol
eedelgeii:eenten,facken met geld,CT-f. In de
rechter hand houdfe een Keyfers kroone,en
in de flincker een Scepter, en ter fijden fai
een Schaep leggen.
Het eedele kleet, goude zeetel, goud en
fil-^er, edelgefteenten , kroonen en fcepter,
zijn dingen die niet door bequaemheyt of
eedelheyt van den Menfch verkregen wor-
den, maer alleen door de Rijckdom. Daer-
om zijn diefelve alleen als werckingen , om
daer door den Rijckdom uyt te drucken,
voorgaende in de kenniiTe van de werckinge
totte oorlKecke, gelijckmen doet in 't begin
van al onie kennine.
De Schaepen zijn oock een teycken van
heer- Rijckdom , om darmen van al 't geene by
l'Ouwen, velden, beeöen,dienaerSjkoftlijcke Jllin zijne rechter hand een GeciTel, en in
kleeders, crc, de llincker een Blixem, zijnde de locht feer
duy-
haer gevonden wert, geld en Rijckdom kan
verkrijgen : Want haer vlees, huyd,hayr en
melck, d^c. zijn feer goede middelen toe
profijt des Menfchen Γ gelijck oock haer
mond doet,waer mede zy het jonge kooren
afknabbelen,Vi^aer door datfeive met meer-
der wackerheyt voort komt : En met haer
miit,maecktmen he: land vet. Daerom rel-
den de Oude haere Rijckdommen,nae't ge-
tal van haere Schaepen,in plaetfe van'r geld.
En daerom wortgeieyt,dar,de Schaepen,by
ouds, hadden guide Vliéièn. En Hercules we-
derkeercnde uyt de Africaenfche oorloo-e,
bracht groote menichte van Schapen me^e'.
Waer over gefeyt wierde, dat hy de gulden
Appelen uyt de hoven ii#f''Ì£Ìa,medebrach-·
te, gelijck fulx Pierim verhaelt.
Flagello di Dio. J^càe of
Geeffel Godes.
Ρ En Man in roode kleedinge, houdende
t 1 1___i^rtrt/T^^t — :„
Ryckdom] Frachtigheyf, OpulenzaÌ^' |
-ocr page 452-
|
Het roode kleed bediet de toorn en wra-
ke , de Roede is de ftraffe, die de Menfchen
waerdigh zijn,om haer te beteren en op den
rechten wegh te brengen , nae 't fpreeck-
woord, dien ickjief heb, ftraf icl{. De Blixem is
oock een GeeiTel der flraflë , van die geene
die hartneckigh in de ibnden voortvaeren,
geloovende, datfe noch lichtlijck in 't eynde
des levens van God vergifniiTe fullen ver-
krijgen.
De Blixem bediet mede den val van eeni-
g« , die door kromme en ongerechtige we-
gen totte hoogile trap Dcn der eerc geklo.n-
inen zijn, diewelcke,als zy ai te hovaerdigh
fitten , foo vallen zy niet anders als een Bli-
xem, in armoede en ellende van boven neer.
Door de Sprinckhaenen , die de aerde en
iocKt vervull_en,wort verftaen de algemeene
kaftijdinge die God fant over dc Vólckeren,
fiende op de Hiftorie van den GeeiTel over
de Egyptenaeren,die van wegen de harmec-
kighèyt cn quaetwiUigheyt PharaonU , haer
ρ ver den hals wasgefonden. |
Gloria di Principi.
R,oeHi, Eere of Heerlijckheyt der Princen,
Nae de Medaglie van Kdriant».
E En fchoone Vrouwe , die 't hoofd met
een goude Circkel omgort heeft, te fae-
men gelét van koileiijcke eedele fteenen. De
hoofdhayren zijn gekrult en blond , · en be-
dieden de grootmoedige en loflijcke ge-
dachten der Princen, waer mede zy , dooi'
haere treflijcke wercken, doorluchtigh zija.
Zy houdinet den flincker hand een Pirami-
de , 't welck bediet een hooge en treflijcke
Eere van een Prins ,. die met groote heer-
lijckheyt en keften , dielHvc heeft doen op-
bouwen , om daer door Eere te verkrijgen.
De Oude 'fielden oock de· fpitftn voor de
Eere. Plmim feght datter een Piramide in
Egypten opgerecht wierde , waer aen dat
twintigh laeren langh , drie hondert en fe-
ftigh duyiènt Menfchen arbeyden. En al-
hoewel deiè dingen, in der waerheyt, waer-
digh zijn der gedachtniffe, nochtans zijn
defe in meerder eere en achtinge re houden,
dieder opficht hebben, ter eere Goues : als
het bouwen van Kercken, Auraeren enCol-
legien , tot onderwijfi"ge aeriongeungen,
foo
Roede of Gestel Godes. Roof. Roem of Hecrl^ckhejl der Trincen.
tkyfter : 't aerdrijck fai vol Keevers en R a ρ i ïj a. tt^of,
Sprinckhaenen weien. Dit alles wort geno- ,
men voor de kracht en mogentheyd Godes ]C En gewaepende Vrouw hebbende een
over de ichuldige en bbolê Menfchen. -t-'Kuycken-dief voor een kam oP
Helm, met een bloot Swaerd in de rechter
hand, en in de flincker een Schild , alwaef
Pliito in 't midden is gefchildert, die Proferp''
rooft j ter iij den ftaet een Wolf.
De Roof is niet anders als een weghne-
minge van andere luyden goederen , en dat
door geweld, en daerom wortfe gewaepen·^
met een bloot Swaerd in de hand, afgS'
maelt.
De Kuyckendief is een roofachtige Vo'
gel, gelijck oock zijn naeme mede brenght,
levende altijd van eens anders goed. Ovei'
fulx wort de Roof hier door verftaen.
Oa-tCe Profer^ina in 't Schild heeft gemaelc
en de Wolf ter iijden,bediet even het ièlfde.
Waer over oock Tibuttm van den Wolf ièyt:
Ghy Dieven, Wolven, [noodgeβ>uys,
yér/choom doch 's 'armen fchaep/ieiis huys :
. Doch bmjc 't rooven foo gefmt,
Skt datje grooter /(lidcC verflint. |
i
-ocr page 453-
|
Roem, Mere.
in de goede zeed.en als Godsdienft.Waer
Van wy een klaer voorbeeld hebben in 't ge-
van den Doorluchtighen Cardinael
^«teii,goeder gedachte, diedergebouwt
«eeft een ichoone Tempel van S. facob, voor
ongeneeflijcke Meniehen , en in dielelre
. «eeft hy gemaeckt groote en wijde plaet-
fei, rot gerijf der krancken en haere bedie-
«aers. En dac tot geen ander einde, als om·
iieugdige en prijiwaerdige wercken te doen:
Hn hy zijnde voorftander der Weefeh, heeft
Oock een eedel Collegio voor den Weeien
toegeftelt.naeüjnen naeme Sahiato genoemt,
en heeft dat met groote niildadigheyt ver-
eert , om aldaer veele jonge Weefen, van
treflijck verftand , die door armoede neder-
gedruckt en onmachtigh zijn, voort te fet-
ten, alwaer hy feer treflijcke Meefters heeft
over geftelt, otii die in alle goede konilen
en in den Godsdienft,te onderwijièn. Heeft
©ock gemaeckt een heerlijcke Capelle , en
^ieièlve oniè L. Vrouwe toegewijt, in de
Kcrcke van S, farà te B^men, afbreeckende
de trappen des Tempels, eii daer voor ge-
maeckt een breet pleyn, tot gerijf van -t
Volck, die met groote menichte , op den
dagh der infteliinge, aldaer verfchijnen , als
mede in andere Tempelen,in diefelve Kerc-
ke: boven dit,heefthy noch andere gebou-
^ven gemaeckt , tot vercieriage der ftad en
>Vooninge van zijn huysgefm, als het nieuwe
Paleys, datmen liet in de plaetie van o/^rco à
Camigìia>io, cn qoch een ander , datmen iiet in
Xijn Cafteel Giuliam in Latio, alwaer niet tnin
de heerlijckheic van deiên Prince uytblinkt:
iiebbende'tfelve met muyren omtrock-en,
Voor den inval van boofe Menfchen : Al-
"ivaer teghenwoordigh veele Volx metter
^oane treckt,bewogen ibo door zijne goe-
dertierenthey t,a!s zijn onkreuckbaer Recht,
oock mede door zijn waere Chriftlijcke
Godvruchtigheyt, die altijd is gekeert, tot
Onderftant der geexier die noodrufrigh zijn.
lae hy heeft oock in zijne uyterfte wille be-
laft , datmen uyt zijne eygeàe midlen, niet
alicene den grond van een Gafthuys ilxl toe-
ftellen van arme en behoeftige Vrouwen in
^•Rochni , teneinde zyin haere kranckheyt
Wden werden geholpen, van al't geene
iiaer noodigh is , maer heeft daer boven
noch ingeftelt, dat in zijn Cafteel van Multano,
«enige arme iieedelingen fouden werden ten |
Gloria.
houwlijck beöedight, diehy aenwijft fekere
plaerfen van bergen,die niet Jedigh zijn. lae
hy heeft oock aengeleyt de gronden vaa
een feer ichoone Bouwkonft tot een Kercke
van SMaria in ,^quiro, en heeft die met foo-
daenige yaerdigheyt en yyer ten einde be-
vordert, als men wercken,ten dienfl: en eére
Godes, toegewijc, pfagh te bevorderen :
Maer terwijl hy hier mede befigh was, is hy
van hier geroepen tot een beter leven : ke-
tende to't zijn erfgenaein .den Deorluchti-
Ì;en Heere Lorcnxö Sahiati, een Heere niet al-
een erfgenaem zijnder goederen,maer oock
van't dierbaer en mild gemoed van defeu
Cardinael, die oock met ieer groote vaer-
digheyt heeft belaft, deiè Kercke tot zijnen
kofte te volvoeren, betoonende alfoo te ge-
lijck zijne danckbaerheyt ter gedachtnifie
van den Overleeden, en zijne Chrifllijeke
Godvruchtigheyt, om foodaenigen heyligen
werckniet onvolmaeckt te laeten fteecken.
En hier over zijn tot defer eere verichey-
dgn Ipfdichten in't licht gekomen.
Gloria. Άοαη, Eeu,
E En Vrouwe, die haere borft enat-meii
naeckt vertoont, houdende in de rechter
Kkk hand |
-ocr page 454-
|
442 Roem^ Eere.
hand een beeldeken , dat beknopt gekleet,
en in de rechter hand een kransken.en in de
ander een Palaitack heeft, in haere flincker
hand heeft zy een Sphaere mette teyckenen
van den Zodiac. En in dees vier manieren
wortfe in veel Munten en andere Oudheden
geilen.
Gloria. Em.
E En Vrouwe met een goude kroon op 't
.hoofd, en in de rechter hand een Trom-
pet.
De Eere of Roem, gelijck Cimo feght, is
een goed gerucht van veele en uytnemende
weldaeden, aen de zijne beweien , alsaen
Vrienden, aen 't Vaderland, en aen alderley
perlbonen.
Met een Trompet wort zy geichilderf,
want daerdoor wort aen de Vo ckeren het
verlangen der Princen verkondight.
, De kroone is een kenteycken van de be-
loOninge, die een yder vermaert Man ver-
dient, als mede de heerichappie die een yge-
lijck weldoender over fich fèlve heeft, van
wegen de ontfangene weldaden, blijvende
door dieielve verbonden om in e«niger ma-
niere wederom vergeldinge te doen.
Gloria, eenders.
E En Vrouwe in 't goud gekleedt, geheel
blinckende , hebbende in de ilincker een
Overvloets Hooren , en in de rechter hand
een goude beeldeken,dat de Waerheyt uyt-
beel'd.
I^iiilers,
E En Vrouwe koftelijck gekleet,houdende
veele goude kroonen, en een krans in de
hind, als een belooninge van veel deughde-
lijcke wercken. !
t_Anàers,
EEil Vrouwe, houdende met hare rechter
hand een Engeltjen, en onder de rechter
voet leyt een OVervloets Hooren, met bla-
ders, bloemen en vruchten,
Q_U I E τ E. jRwjJe,
E En Vrouwe van een ftatig en eerwaerdig
opgeficht, in 't fwart gekleet, die eenige |
gevoet
van haere longen.
De waerachtige Rufte is onmogelijck 5
gelijck geiëyt is ,'in defe Werlt, volmaeckt
te vinden : Evenwel noemtmen dit de ruft'i
wanneermen fich ontflaet van alle wichtigs
handehngen, om 't leven fonder gepeinien
door te brengen, die het gemoed met be'
kommeringe befich houden : Maer dit is
flechts een ander te veriaeren , en alleen op
fich felve te paffen : en daeromme is dit in't
gefelichap en in 't Burgerlijck leven feer be-
ftraffelijck , wanneermen van defe geluckft-
lighey t berooft is, die van de behulpfaeffl-
heydt heerkomt, welcke de Ouderen en
Vrienden proeven, door den arbeyd van ee-
nen Burger, die zijn Vaderland nut en profij-
tigh is; 't welck hy niet doet,ten zy uyt oor-
faecke van Godsdienftigheyt, diewelcke al-
leen waerdigh is , dat zy alleichade en ver-
hinderingen ter fijden ftelt : en daerom is
dit beeld met een Godsdienftigh kleed ge-
maelt, dat achtbaer en eerwaerdigh is , we-
fende niet yder Menich bequaem, om met
lof, ibodaenigen maniere van leven te vol-
gen.'r welck een oprecht oordeel en een vali
opmercken,vàn noode heeft, t welck uytge-
druckt is door 't gefichte en door't maeck-
fel van 't lichaemj gelijck t^rïflouks ver-
hack.
Het fwarte kleed betoont de vaftigheyt
van de gedachten, en de rufte van de finnen,
welende defe yerwe niet bequaem een an-
der verwé aen te nemen , gelijck elders ge*
feyt is. Oock is 't om te betoonen , dat een
Menfch die voor fich felve de rnfte iöeckt,
duyfter, dat is, onbequaem is,voor de Wer-
reld , fich niet vermaert maeckende, om de
befwaerniflen van dit leven te overwinnen,
tot voordeel van zij η even-naeften.
Door de Oyevaer leertmen, datmen in
d'Ouder voornaemlijck deiè rufte moet ver-
forgen, als zijnde fat en moede van defe
aerdfche en vergancklijcke dingen.otïi alloo
met meerder vierigheyt en vafter hope, de
Hemelfche en eeuwighduyrende rulte en
goederen te omhclfen.
QuiJS-
Gloria. Quiete.
heylige teyckens by fich draeght: hebbende
op t hulfel haeres hoofds een neft, waer m
een Oyevaer is die door den Ouderdom
gantfch naeckt enkael is, ruftende in 't neu,
gevoet zijnde door de GodsdienftigheydE |
-ocr page 455-
|
i e x e.
E En Vrouwe ftaende op een Vierkant of
Cubie, hebbende in de rechter hand een
Pasloot.
De Cubifche figure, naer dat Piato ver-
'laelt, volgens het goedduncken van Timdius
Locrenfis, weiende diicipel van PythagorM, die-
^elcke meerendeels de wetenichap van de
Egyptenaers hadde geleert,bediet de A e r-
E, diewelcke fich fêer fwaerlijck beweegt.
Vermits zy in haer felf beftaet, even als het
centrimi of middelpunrvan't geheele Al,
en foetelijck rullende , foo vertoont zy fich
ter oorfaecke van haere ruft. En werdende
diefelve voörnaemlijck , en Tonder middel,
vertoont, lbo kanmen daerom met reedea
ieggen , dat een Cubus of Vierkant rulle en
verpofinge beteyckent, ftaende op alle ma-
nieren gelijck : wordende oock niet be-
Weeght, ten zy fêer fwaerlijck.
Het Pasloot betoont ons, dat de rufte en
de verpofinge van alle dingen , is het einde
en de volmaecktheyt deflelven. Doch daer-
om konnen oock de flechte Elementen of
hoofdftofFen,die geen vermengihge hebben,
nier in rufte werden behouden : al eer die
^eteelt of bedorven worden , door de on-
derhoudinge van de t'faemenmenginge, die
fich oock van gelijcken geftadigh te faemen
mengen en verteeren. En" in de Hemelen die
onverderflijck zijn, fullen wy klaerlijck fien
een eeuwige beweginge : Waer door het
^eichiedt, dat wy in der daed de rufte niet
tennende, llillen wy ieggen, datie is een op-
houdinge van de beweginge. 'tWelckwy
door de linnen niet konnende goed doen
noch béweeren , foo gaen wy ons 't felve
door 't verftand inbeelden. En gemerckt wy
Van de rufte fpreecken, ten aenfien van den
Menfche, foo fullen wy feggen dat diefelve
dan ruft,wanneer zijne gedachten eri hande-
lingen gelchickt en gerecht zijn , in voegen
dat hy befcheidentlijck gaet treffen deplaet-
fe van zijne eeuwige rufte, 'twelckishet
toekomende leven,dat voor denSaligenbe-
réyt is, om eeuwighlijck te ruften ; gelijck
het Pafloot, 't welck fwaer is en buyten zijn
' ^ ·. 1 1 1
ooght, door
ijcker wijfe, te
natuyrhjcke plaetfe zijnde
5;ijne beweginge, om natuyr
f aecken op het ingebeelde punt, van den-
Horifont, alwaer zijne rufte is. |
Saligheeden van lefu Chriilo
aengewefen.
Beatitudine Prima.
De etr^e Saüghcyt.
Saligh zijnfe àie am vmgeepe K'J». Mathei 5".
E En Maeghdeken in korte kleeders, met
het aengefichtjdat een weynigh gebogen
is,ten Hemel fiende, met defe fpreucke .^u-,
guihni, hn Kiomnghrijck^ikr Hemekn ii ώοτ Armoede
te kpop.
Zy is een Maeghdeken gemaelt, wefende
een geflacht dat meeft totten Godsdienft is
genegen,zijnde aldervreemft van de groots-
heyt des gemoeds , die in de Mannen heer-
fchet, en daer by oock buyghfaemer, om de
leeringe der Deughd,die van hCbrifliu is aen-
geweien, geloof te geven, die weynigh ge-
acht wort van die geene, die in de Werrèlt-
lihe Wijsheyt haer vertrouwen ftellen, wil-
lende geene Deughd plaets geven, dan die,
in eeniger maniere , ten minften van de vier
Morale of Zeedelijcke Deughden, die oock
van de Philoibphen verftaen en bekent zijn.
komt heer vloeyen. En 't is een Vroulijcke
eygenfchap fich tebuygen, totte dingen,die
van een ander gefeyt zijn: en die zeedigheyt
en medelijden met fich brengen, en dat fon-
der veele toeruftingen van fluytreedenen.
In korte kleederen is zy gemaeckt, om te
vertoonen,hoe kleyn zy van haer ièlve is, en
hoe weynigh werck darle maeckt van de
aerdfche dingen : want het lange kleed be-
toont altijd een waerdigheyt en hoogheyc
boven andere : En daerom wilden de Ro-
meynen niet toelaeten , dat haere Burgeren
met lange kleederen mochten gaen , ter tijd
toe, dat dit kleed, door de laeren, getuyali-
nisgaf van de dapperheytdes gemoeds
van de gedachten, die bequaem waeren, om
't gemeene beft te regeeren. En hierom
heeftfe het korte kleed, om dat die arm van
geefte zijn, weynigh werx maecken van de
eere en Werrehfche grootheden, die dick-
wijls dc gedachten te rugge fetten, even ge-
lijck de lange kleederen, ^e beenen verwar-
ren,en oorfaecke zijn,datmen fwaerlijck tot
Chri(lum heeiz konnen komen,alfo't noodigh
is, veerdigh Uyt de Werreid te loopen , om
^ ^ Kkk 2 dea
Rujie. Quieta, Saligkedenva^l, Chii&Oyé'c. |
-ocr page 456-
444
den vvegh des Hemels te volgen. Men feght
eemeeniijck dat eerampten ίαβοι r^ijn, niet an-
ders als de lange kleederen iaften zi>n, van
die geene, die zy totter aerde to& draegen.
Het gefcheurde kleed en 't gebogen aen- 5αίίφ κϊ/φ die daer treuren, ·\ναιιΐ fy fuUen vertroef
geficht, bedieden Nedrigheyt, die eygent- ■werden. En dit Brenght ons tot trainen over οφ
lijck de bepaelinge is, van die arm Van geefte onfes Evemacflem Jonden, en dat mede over on[es
zijn, en vry een trappe nedriger, als de Phi- een 's màrs cUendigheyt.
lofophen de beleeftheit en courtoifie van de
zceden, heeten. "C En knielend Maeghdeken met gevouwen
Zy fiet nae den Hemel, om dat de beloo- Xlhanden, jammerende leer overvloedigh»
ninge van dèiè Deughd op der aerde niet voerende dele fpreucke ^uguftini, de tegenyaooT'
wort gegeven, niaer alicene van God onièn
Schepper , -wiens ^vegen, gelijck de Propheet
fcyt, niet zynals der Menfchen -ivegen.
Beatitudine SeconD;A.
De tweede Satigheyt^
Saligh zijnfe die facht van gemoed vjn , yvant zy y»//f»
't t^erdrijc^befuten. ìediet datmen fachtmoedigh
en beleef t [al zjjn, en een ander in 't geene goed-en eer-
lijcl^is, [al ten dio^e flaen.
dige droe^eyt hoert eeuwige Uijdfchap,
Het klagen, gelijckmen 't gemeenlijck
neemt, is een mishagen, datmen uyt Liefde
kan hebben, foo wel van zijn cygen, als van
eens anders droef heyt en ellende. En hier-
om· is't een Maeghdeken, als minft mifdaen·
hebbende, afgemaelt. En daer is geen twij-
fel aen, of men kan lichtlijck, door teyekens
die noodigh zijn , of met woorden het ont-
werp van deie ialigheyt uytdrucken, die
door de fpreucke beteyckent wort, te we-
ten,dat de belooninge van deie maniere van·
E En Maeghdeken dat een kleyn en facht- treurigheyt, fai wefen een eeuwige blijd-
moedi^h Lammeken onder haer arm fchap in'tamiere leven.
Datfe geknielt en met gevouwen handen
£t, vertoont dat defe treurigheyt en fmerte
uyt een Godsdienftige en Godfalige oorfake
heerkomt, alfoo , datfe een werck van de
waere Deughd magh geleyt vyorden , niet
als de traenen van HeracUtus, die voortquae-
men uyt eerfucht en begeerte, om de alder-
wijfte en waerdighfle'van alle andere te-
fchijnen.
Beatitudine Quarta.
De vierde Saligheyt.
Saligh ζ'Ιφ die hongeren en dorden nae de Gereehtighcyt^.
Te veten die hegeerigh zijn , om deughdigh te leven^
goed te doen , en Gerechtigheyt aen yder te oefnerty
maeckende dat de quaede gejiraft en de goede verhe-
ven "worden.
foeckt te itreelen , met dit opfchrift uyt den
Pfalm , defachtmoedigi fulien het aerdrijck, beerven.
Een Maeghdeken iffe gemaelt om reeden·
boven geièyt.
Het Lammeken bediet iliyverheyt, een-
voudigheyt en fachtmoedigheyt, niet alleen
in de HcydènicheEgyptilche boecken,maer
oock in de heyligh'eyt van de Chriftlijcke
Religie. En de Heydenfche Wichlaers ge-
bruyckten het Lammeken in haere offer-
handen , alleen tot bewijs van een luyver en
iïicht gemoed. Oock ieyt de H. ^oannes de
Dooper, een befonder getuyghnis van de
Hémelfche verborgentheden, om onder een
eenvoudigh kleedj-de iachtmoedigheyt on-
iès Heeren /. Chrifli te openbaeren, dat hy is
een Lammeken,'t welck voor ons,door zijn
eygen geofFert bloed, de gramfehap God es
veffoent. En de fpreucke verklaert dat de
belooninge y;an defe Deughd, de erfniffe is Τ; En Maeghdekentlat tweeichaelen houd,
van t Aerdrijck,niet van dat Aerdrijck,waer JLdie gelijck wegen,daer de Duy vel ibhijnt
in \vy met moeyte en flavernie léven, maer nae te grijpen, die zy,met een bloot Rapier,
van't Aerdrijck of Land der belofteHjiilwaer daer af jaeght. De fpreucke van A^i'/rf^ Lof·,
de eeuwige ruile Wl wefen, {znghMderby iizen,Hy heeft den hf»gerigenmcf
goederen vervult.
De Gerechtigheyt is een geduyrige en
" " ' beftart-
Saligheeden van I. Chrifto aengewefen.
Beatitudine Terza»
De da de Sal'^heyt,
ii'
I
-ocr page 457-
|
'ïien ichuldigh is. Daerom behoort ioo wel
tpt deiè faligheyt de dorft van de Gerech-
•^igheyt des Wets, die alle andere goederen
Omarmt, als het verlangen om te fien uyr-
^oeren, t geene van den VVettelijcken Recli-
ïerftoel verwacht wordt. Alfoo druckt het
Cfci-ijjfii onfe Heere felf uyt,voor een deughd
der eeuwige geluckiaeligheydt waer-
digh is.
De ichaelén worden,by gelijckniflejVoor
de Gerechtigheyt genomen,om dat diefelve
de fwaere, en alle dingen, gelijck wegen, al-
Ibo maeckt oock defe, die een deughd is,de
goederen des gemoeds effen, en ftelt regulen
Voor de daeden der Menfchen. Door het
Maeghdeken wort oock de hoedaenigheyt
verftaen , van die Gerechtigheyt, waernae
Vyy honger en dorft moeten hebben.
Zy moet longh gemaeckt zijn, om dat-
inen diefelve niet moet opfchorten nóch
langh vertrecken , maer , als feer noodigh
zijnde, terftont in 't werck ftellen. De Duy-
Vel wort voor de fonde daer by gedaen, om
dat die ons geftadigh prickelt, om ons var»
den wegh der Gerechtigheyt af te leyden,
maer hy wordt lichtlijck met hetbkncke
fwaerd , van den yver Godes, wegh gedre-
ven : En de beloOninge deirelven,gelijck de
fcreucke uytdruckt, als dat zy met fpijfe
iullen verfaedight worden , moetmen ver-
ftaen, dat diefelve veel beter is, als de fpijiê
Van dele Werreld.
Beatitudine Qh i ν τ a.
Όί yijfde Saü^hcyt,
'Saügh xijnfe, . dk reynyan herten zij» , "want Ky fuücn
God fien. Dit is de fuyverhcyt des herten , dat het
hcrte 'vry is,van de qmUingen en OHbchporïijcke hertz·
tochten^
E En Vrouwe die over een Hert, dat zy in
de hand heeft, traenen ftort.
De fuyverheyt van 't hert is van i. Chriflo,
Voor de onnofelheyt genomen, diewelcke
een iuyveringe is van de ziele : en diefelve
"Vvort gefeyt in de ziele te wefen,als wanneer
«liefelVe met quaede gedachten, of met ge-
welcke wel zijn de waerachtige genefinge
van de fweeren der ziele, gelijckmen vede
in de H. Schrift vinr.
negentheden, die tegéns de deughd ftrijdigh gevoelen , haer te hulpe komende, foo veel
^ijn, niet is ingenomen. En wort alhier vèr- mogelijck is, in haere nood-druftigheydt.
^ooncjdacmsu die niet moet yci'itaen van de Goà wert Barmhertigh geheeten, overmits
............. ■ ■ K-kk 3 hy, |
De belooninge van de fayveringe des.
herten , lal zijn, dat wy denonfienlijckea
God , met onfe lichaemlijcke oogen lullen
fien, diewelcke alife wel gefuyvert zijn, foo
fienfe alleen de fienlijcke dingen , diehaer
voorkomen , waer in lich dan de oogen des
gemoeds vcrneerderen, ghelijck door de-
ipreuck, beduyt wort.
Beatitudine Sesta.
De felle Saìighcyt.
Satigh zijn de Sarrnhcrtige,
EEn Vrouwe die een brood breeckendè,
't felve uytdeelt aen twee of drie kinder-
kens, die daer rontomme loopen ; met de
fpreucke van Hieronymm , 'i a onmogelìjck^dat éen
harmherùgh Metifch , de gramfchap Godes nict fonde
verfoeteii,
Barmhertighéyt is- een Deughd , waer
door wy defmertevan eens anSers ellende
Saligheedenvm I.Chrifto Aengewefe^. 445.
beftandige wille, om een yder te geven dat- uytwendigp fuyveringe der traenen, ' die- |
-ocr page 458-
|
446 Saligheeden vani,
fiy, door de boetvaerdigheyt, oniè Tonden
HÏct gedenckt. Die Menfch worc barinher-
iigh g;eheecen, dievvelcke ièer lichtlijck me-
delijden heeft over een 's anders ellende, en
is als een felfde faecke mette Godvruchtig-
heyr. Zy vvort niet geoeffent als by nood-
druftige , bekommerde Menfchen , of die
door eenigh miilioegen wanhopighzijn, of
dooreenige dolingen,die door eygen ichuld
zijn bedreven, waer van hy berouw en leet-
wefen voelt. Soodaenigh was de Barmher-
tigheydt Chr'^i met den Moordenaer, die
nochtans ongéloovig was, hem ichenckende
den Hemel.Mettet Samaritaeniche Vrouwt-
jen , dat in alle welluft verfopen was , haer
maeckende reyn. Met die, diewekke een
Overipeelderiche was, haer weder in eere
Hellende. Met Magddena, die een SondarelTe
was,haer maeckende heyligh. Met S.Petrui,
die, alhoewel hy CfeHj/awverfaeckthadde,
ibogaf hy hem de fleutelen des Hemelrijx,
hem rechtvaerdigh maeckende. Boven dat
konnen noch veele voorbeelden, uyt de
H. Schriftuyre, werden getrocken , alwaer
Chrijlus voor de waerachtige fonteyne der
Barmhertigheyt genomen wort : tot wiens
naevolginge,wy oock alio eens anders quae-
den behooren te dragen, en willigh onie ey-
gen krnys op ons te nemen , 'tzy dat her
door ons eygen fchult, of door Gods wille,
ons magh overkomen.
Daer zijn veerthien werckingen deler
Dcughd ondericheydelijck van den Godge-
leerden aengemerckt, waer van 't befonder-
fte isiiemant door fpijs en dranck by 't leven
te onderhouden. En daerom ifler een Vrou-
we gemaelt, die de jonge onvermogende
kinderkens broodt uytdeelt. En door dit
middel, gelijck de fpreuck feyt, wordt de
gramfchap Godes lichtlijck verfoet.
Beatitudine Septima.
Pc fevetide Saügheyt,
Saiigh zij" «ie wedfasme, ivaiit zy fuV.cn kifideren Godes
oememt ■werden, ,
O
EEn Vrouwe die eenige Rapieren , Hel-
men, Schilden,en andere gebrokene wa-
senen onder hare voeten houd. Met d eene
land houdfeeen OIijftack,metdcferpreuke,
heeft cleii booge,fehild,fmerd en den krijg ycrbroier., geweeiè z'i |
Chrifto 4eKgeïPe^fi.
Op hooger trappe van SaKgheyt, zijn die
geene, diewekke niet alleene haer verinaecK
icheppen om in ruft en vrede te leven j (daer
alle Menfchen ichijnen toe genegen te zijn,
■waer over oock de Oorlogh mi^refen e»
veracht wort, ) maer die oock midden in
verdrnckingen, dielelve Vreede weeten te
verkrijgen, wanneerfe aireede verloren is»
ibo wei voor haer als voor andere : Niet al-
leen voort lichaem met deuyterlijcke viaii^
den , maer oock voor de ziele, daer meeft
aengelegen is, met de machten der Helle.
De Vreede wort mette krijghswaepenén
onder de voeren gemaeckr,om te betoonen,
datie mpet verkregen en door onie kracht
en deughd worden bewaert, om datfe lbo
veel te loflijcker en prijflijcker Ibude zijn.
De Olijftack is een teycken van Vreede,
door de eenparige getuyghnifle van de oude
en nieuwe Schrijvers : gelijckmen leeft dat
^ncM, willende in Italien afreyfen naer hec
land van E-vandrut, om de ibone des Konings
te verièeckeren : en als hem deiè ieer mis-
rrouwigh,en vol verdachr,tegen quam,ftack
hy hem een Olijftack in de hand,waer door
de longelingh terftont geruft wierde. HieC
van zijn noch ontallijcke andere voorbeel-
den. Debelooninge van deiè Deughd is,
datie fullen in't getal van de kinderen Gods,
die totte eeuwige faligheyc verkooren zijn,
geilek worden.
Beatitudine Ottava,
Oe achifle Saligheyt,
Saligh z'jnfe die vetvolginge lijden,
EEn Vrouwe die met treurigheyt de wree-
de tyrannie van haere drie Soonen , die
voor haere voeten ftaen , aenfiet, en die io
veelderleye maniere tyrannigh om hals wor-
den gebracht, met de ipreucke des Apoftels,
gelijc\ ghff medegefellen des lijdens ge'weeH z'jt, ^Ifi"
fuldy oock^der vertroofthige ζψ· Zy houd in d'eene
hand een kruys , om dat God de eedelfte is
boven alle dingen. Daerom is dit de alder-
eedelile aert van gerechtigheyt boven ande-
ren , die daer plaets heeft, om aen God eere
van lof en ofFerhande te geven, hoewel hec
inet openbaer gevaer of met eenleeckere
ondereangh zijns felfs of zijns levens magh
seweéft zii«. En dat wort door de vrouwe |
-ocr page 459-
|
^ertoont, die'rkruys in de hand heeft, waer
«■oor de yervOÌginge,voor den yver der Re-
*i'gie,wort re kennen gegeven, 't welck is he:
^edelile deel van de Gerechrigheyt, gelijck
gefeyc is.
Een Vrouwe wort zy gèmaelt, en d'ande-
re als kinderkens , als verre van de ichade-
lijcke gedachten afgefcheyden zijnde, waer
'lyt haere onnofelheyt kan blijcken, en dariè
Zoodanige ftrafFe,door haere eygene mifdae-
tìen, niet hebben verdient.
Beatitudine a guisa d'Em-
b l e m a. Saligheeckn op de maniere
ah een Simeheeld,
Λ Lhoewel daer maer cene ialigheyten
datfe is een volmaeckte ftand metophopiri-
ge van alle goed, nae dat Boëiius Ub. 3 Profa 3
verhaelt, en een ontwerpfel, dat in der daed
Godlijck is , waer in alle de begrijplijcke en
redelijcke verftanden iich geluckigh achten
en te vreeden ftellen, gelijck het de Godge-
leerde gemeeniijck begrijpen, niettemin
feyt ohie Salighmaker L· Chriftm by Math^um
aen 't 5: capit. datter acht Saligheeden zijn,
te weeten , Armoede van geeile, fachtmoe-
digheyt, treurigheyt, honger en dorft nae
Gerechtigheydt, Reynigheydt des herten,
Barmhertigheyt, Vreede en yervolginge :
diewelcke niet eygentlijck Saligheeden zijn
by ontwerp , maer veel eerder middelen en
"ïvegen öm daer toe te komen. Overfulxis
onfe Heere Chriflui by maniere van gelijck-
niife , gegaen, ftellende de eene faecke voor
de ander : te weten het uyterfte middel en
Wit, om daèr toe te geraecken. En om deiè
hebbende een krom aengeficht ten Hemel
gekeert, met een Lammeken ter lijden, dat
inet een Rapier dwers doorileecken is , met
fchreyende en klagende oogen,met een lang
en mager aengeiïciit, houdende met d'eene
hand een Olijftack en een Menfchen hert,
't welck vlam en vier aytwerpt, waer mede
^■y de traenen Vergadert. Voor haere voeten
ftaen twee kinderkens,aen dewelcke zy ver-
toont een ftuck broods dar in tween gedeelt
isfulx datmen fien kan , dat yder zijn deel
hebben fai. Daer leggen oock veele andere |
447
Sdligheeden op de màniere eils een Simeheeld, &c.
ke gequetft, gedoot, vertreeden en qualijck
gehandeltzijn. Enten laeften heeftiè op't
hoofd twee tacken in malkanderen gevloch-
ten,d'eene van Palm,en d'ander van Oly ven,
die aen een kruys zijn gehecht, dar van drie
verfcheyden. dingen te iaemen geflingert is,
als van Lelicn, Mirte» en Hoofen. Met deiè drie
fpreucken : Om de Laurier-tack fai fl:aen,i/i
Fólfiandigheyt vort alleengekroont.By de Olijftack
fai ftaen, de Heylige φ met Palmiacken tot het Rijck
gekomen. By de krans fai men ftellen, Niemand
•wort ge kroont dan die -wetlijeli^heeft geftreden. Of an-
ders , nae dat de Oude feggen , moet by de
Lauwertack Eewivighcyt, by (ie Olijftack Lijde-
loosheyt,en by de krans Emfihaftigheyt ftaen.
Een Vrouwe wordtfe gemaelt, om een
eene geluckfaligheyt is,by ontwerp,om Godsdienftigh en aendachtigh geflacht te
:—-----1------.....vertoonen, gelijck'rfelveo^wiro/7(«bewijft:.
Oock om te kennen te geven, dat die geene
die tot deie faligheyt iich wil ichicken en
bereyden , moet aendachtigh zijn , om de
heylige en geeftelijcke dingen te omhelfen,
't we ck een klaer-blijcklijck teycken^ is van
een waerachtige Godsdienft en Religie.
longh wortfe gemaelt, om datmen van
kinds beenen aen, iich moet gewennen , oux
defe Saligheyt te verkrijgen. Want gelijck
de eerfte bloemkens deie zijn , die in de
Lente denMenfchc meeft toelacchen , riec-
ken en behaegen, alfoo is onfe eerfte jonge
leven,God aldermeeft behaeghlijck : De be-
wegende oorfaecke wort genomen van fo-
hannes den Dooper, diewelcke van zijne drie
laereneneenhalfaf, iich in de Woeftijne
heeft begeven tot Godlijcke dingen, gelijck
t^mbrojm getuyght.
Een Maeghdeken wort zy gemaelt, van
beeldeniife toe te ftellen,feggen wy datfe is: wegen de uytwendige en inwendige iïiyver-
Een jonge Maeghd met een kort kleed, heyt, te weeten van ziel en van ]ichaëm,we-
kinderkens voorhaer bp der a,erde,dicwelc- geven, dar wie defe faligheyt wü verkrijgen,
vaa
fende noch befmet noch bedorven, noch
doorwercken noch gedachten: omtebe-
wijfen,dat die geene die tot het faligh leven
wil ingaen, fuy verheyt en klaerheyt van alle
ilerflijcke gebreecken, van noode heeft, nae
de fpreucke "foannis 'm z\]x\ ^foealypf. XXI met
defe woorden,/kfr fai niet onreyns ingaen'i welck
Bfaids in 't XXXVI cap.'oock beveilight. Met
korre ilechte en beroyde kleederen wortfe
vertoont,om de armoede van geefte te ver-
toonen,nae dien daer gefeyt \von,Satigb ^ijnfe
die arm van Gccfle zijn, en dat om te kennen te |
-ocr page 460-
|
■keten plucken : En wort infonderheyt van
de Armoede van Geefte en niet . alleen van
goederen geiêyt, om te vertoonen, en oock
hope te geven , dat oock felf de Rijcken,
( waer aen het ichijnt, dat over het verkrij-
gen defer Saligheyt, van den Heere, fwarig-
■heyt wordt gemaeckt ) en dat deiè, lbo zy
maer willen , diefelve konnen bekomen , als
zy maer wel gefchickt en fpaerfaem zij-n, en
•tegens den Armen grootdaedigh en mild,
macckende \veynigh .w.erx van haere Rijck-
dommen : öock ,wat de arme belanght,dic-
ielve al is 't fchoon datiè geen uytdeelinge
aen andere behoeftige konnen doen, foo
Jionnen nochtans diefelve deiè faligheit ver-
krijgen,doorde macht van den goeden wil-
le. Van de Rijcke feyde Muria , hy heeft den
hongcrigen met j^ijfe vervult, en den Bjjckcn heeft }ψ lee-
di^h laeten gaeit,
wordt met een krom aengeficht ge-
ïnaelt, om de Needrigheyt re vertoonen,
diewelcke alhoewel fich diefelve nae der
aerde neyght, foo rechtfe'en verheftfe fich
doch ten Hemel, 't W^lck bediet, dat die
geene, die daer vvil faiigh weien,zijne eyge-
ne Overheeren hier op der aerde moet on-
derdaenigh zijn , en in den Hemel, aen God
en aen zijne heylige Wetten , gehoorlaem-
heyt betoonen, op dat alfoo magh vervult
.werden 't geene Ïetrm ièyt i brief ^,Verdemoe··
dight li onda de ge^vcldige hml Godes , op dat hy u in
den tijd der befoecl^nge vcrhoogc.
Met een Lammeken , "dat met een ipiefiè
doorfteecken is , wort zy gemaelt, om de
onnofele en lijdfaeine fachtmoedigheyt uyr
re drucken. En daerom wort gefeyr, SaHgh
vjn de fachtmocdige. Sulx dat die daer wil ialigh
.worden, weynigh werx moet maecken, van
de ichaede die hy door de goederen des
Werreks heeft verkregen, als van Staet en
groote Naeme of Eere. En hier op paft de
fpreucke , Saligh φι de fachtmoedige. Want ïjy fulkn
het aerdrijcibeerven.
Met ichreyende en klaegende oogen
wortiè geftelc, om de geeftlijcke rouwe en
droef heyt te vertoonen : Want de fpreucke
fêyt, Saligh 7(ί}»β ά'ί daer treuren, \eaiit sy fulkn ver- |
troofi yi'erdin, .Qock om te be.wijfen φι,ι defe
den zijn veriliymt, het leven fchandigh ve&·
lieten, en overde bedrevene fonden, en dat
door 't-middel van de volmaeckte droer»"
heyt ofte gebrokentheyt des herten : ài^
daer zijneen nootwendigh deel vanberou^
en leetwelèn. Want het Berouw heeft iö
iich de verledene xjuaeden te befchreyen,
die beichreyt zijn niet wederom te doen.
Zy wort oock met fchreyende en klagende
oogen gemaelt, om dat datièlve moet gc
daen zijn uy t medelijden van I. Chriflus oniên
Lijder, hebbende door zijne iinerte, bitter
Lijden en wreede dood deernis met hein»
■Waer over fmwwi vi fpreeckende vand.es
eengebooren Soone Godes, met deiè woor^
den aldus, maecl(t over de rowwe des eengebooxenf
een bittere /(lachte.
Zy wort met een fiaal en mager zmge·^
£cht vertoont, om de geeftlijcke behoeftigi·
heden uyt te drucken , die dickwijls van de
verkeerde Menfchen ontkent wort, Da,er-
om vvorter geieyr, Saligh die daer hongeren endor^
jlen nae de Gereehtigheyt. Om te doen verflaen,
dat die daer wil faligh zijn,alrijd moet ibec-
ken 't geene ter faligheyt nut en noodigh is,
en moet oock derft hebben , te weten , een
vaerdigh gemoed , om een yder te geven,
in 't geen hy is gehouden. Met een Menich-
lijck'hert ifle geftelt, dat vlam en vier uyt-
werpt, en haer eygen traenen verfaemek,
om haer reyn hert uyt te drucken, door de
Ipreucke, Sa/igh K'jnfe die reyn van herten zij». Om
.te doen verftaen , dat die gefalight zijnde.
God in den Hemel wil lïen Γ moet een reyn
hert hebben, dat verre van alle inoode ge-
negentheeden en verkeerde Werreltiche
handelingen afgefcheyden is. Waer over de
Propheet ieyt, Wafek u en -weefl reyn. 't Hert
■werpt vier en vlam uyt: Want gelijck 't vier
het goud fuy vert en reynight,alfoo reynight
de genaedeGodes, dat verbroken cn verfla-
gen herte : en gelijck het waeter de vaereti
fuy vert, alfoo liiy veren de traenen de ziele
van de doodlijcke fonden. Waer over Vavul
feyt : Bcf^revgb my Heere ! metyfip , en iek.fr'gc·'
reynight-worden , Avafcht my en iekf'^i fieer.'H overde».
En met het voorgaende : O God fchep een reyn
hert in my.
Daer·
448 SaUgheeden óp de mAnien als een SmnebeeU, &c.
-van noöde heeft, dat hy fich berove van alle faligh fullen zijn, d,ie daer treuren over hae-
-ovet'tollige aerdfche genaacken en dertelhe- ren qualijck doorgebrachten tijd , overds
den, en darle fich willighlijck over al van na^uyrlijcke en genadige gaeven Godes, oni
haere eygene behoeftigheden en goederen dat de vruchten van de zeedelijcke deugh" |
-ocr page 461-
|
Daer worden twee kinderkens voor hare
, Voeten geftelt, aen de wekke zy een brood
"ytdeelr,om de barmhertigheyt uyt te druc-
Jj'^n , Want Saligh x'ijn de Barmhertïge , Weiènde
^^fe faligh, die inet Godvruchrigheyt,de άϊ-
^iie ellendige perlbonen,uyt zijne goederen,
^chulpe komt, gelijck Ifdas iëght cap. 2,
°'reecl{t den hongefigen u brood. Met een Olijftack
'^ortfe gemaelt, omdevreede, geruftheyt,
Cn oprechtigheyt van 't hert uyt te drucken,
^aer over geieyt \\OIt,Saligh ^^ijn de yreedfaeme,
Om te kennen te geven,datmen om faligh te
Weien deië driederleye vreede en geeftlijcke
geruftheyt moet hebben, te weeten de He-
melfche inerGod, de inwendige met zijne
Conlcientie, deuytwendige met zijn even-
Haeften, gelijck t felve nae 't boeck der
Wijsheyt, wort uytgedruckt : Freede, den ver-
horenen Godes, Zy wordn met veel gequecfte,
Vertreedene , gedoode, en qualijck mishan-
delde kinderkens vertoont, om de onrecht-
Vaerdige vervolgingen der Tyrannen , en
der wrevelmoedige vianden uyt te beelden.
t)aerom worter gefeyt, Saligh κψφ die vervol-
^i»ge lijden : 't vvelck bediet, dat die ialigh wil
Worden , fich moet tot Lijdfaemheyt Ichic-
ken , en fvvack en onvermogen zijn oai fich
te wreecken , ichoon hy daer toe gelegent-
lieyt hadde, vaerdigh om alle fmaet en leet
te· vergeven, gedenckende dat de vèrvolgin-
ge rot zijnen beften dient, tot oefninge dér
(leughde : Daerom feyt de Heere Chriflus, in
de kibbélinge tuflchen zijne dilcipulen, ten zy
ghy tvort als kinderlfens foo kpndy in 't R/jcke Godes niet
kgmen. De twee Palmen die kruyslinghs in
een gevlochten zijn, en in een krans gebon-
den, die van Lelien, Mirthen en Rooien bo-
ven haer hoofd,voor een wapen, geftrengelt
is, bedieden de drie Godlijcke deughden,als
<3eloof. Hoop en Liefde : 't Geloof by de Lely,
de Hoope by de Mirth , de Rooie by de
pefde , fonder welcke deughden, niemand
imniermeer fai faligh wefen. En dit zy hier
Van, voor dees tijd^ genoegh.
Mansuetudine. Sachtmoedigheyt.
E En Vrouwe met Olijftacken gekroont,
hebbende ter lijden eenen .01iphant,waer
op xy met de rechter hand leunt.,
Sachtmoedigheyt is nae de ftelli.nge van
^riHoteles een m'iddelmaetigheyr, diewelcke
ö^^st een feeckere reeden bepaek is, onrreiif |
449
de ontftelteniilè van de Gramfchap, voor-
naanlijck om die te vlieden , en oock fom-
tijts te volgen, in die dingen,en met die per-
foonen , hoedaenigh, wanneer, en vvaer het
betaemJijck is, en dat nyt Liefde van een
deughdlijck en vreedfaem leven.
De Elephant is by de oude Egyptenaeren
hier van een af beeldfe],om dat hy,uyter na-
tuyre , niet wilftrijden , noch met kleynder
noch met grooter Dieren, dan hy is, ten zy
dat hy dapper geterght zy: Oock als hy in't
midden van een kudde fchaepen raeckt, die
hem gemoeten,ibo fai hy ter fijden af flaen,
op dat hy die niet onverhoets loude beicha-
digen : lae hy heeft oock foodaenigen ge-
woonte by deldeynder Dieren,dat wanneer
hy geftoort is, foo wort hy door haere te-
genwoordigheyt wederom verfacht en ge-
ftilt. Boven dat verhaelt oock Plutarchm, dac
foo wanneer een wandelaer in de Woeftijne
zijnen wegh heeft gemift , en de Elephanc
hem ontmoet, foo toont hy hem die niet al-
leen ikchtmoedigh, maer hy fai oock den
verdoolden wandelaer weder op den rech-
ten wegh brengen.
De Olijf is een beeld van vreede en facht-
moedigheyt, en daerom wilden de oude
PriefteVs in 't begin , dat alle de beelden van
hare Goden fouien van Olijf boomen hout
gemaeckt worden : 't felve uytleggende dat
God een mild gever was van zijne weldae-
den aen den Menfchen , willende met goe-
digheyr en fachtmoedigheyt alle haere mif·
daeden vergeven, en haer den overvloed al-
ler goederen ichencken. En't blijckt aen dit
fchoon Hierogliphiich beeld, dat de Goden
toelieten, gelijck HeroJofra verhaelt, wanneer
zy van de Spedauricenfen wierden gebeden, dat
zy doch de onvruchtbaerheyt van haer land,
wilden wegh nemen , dat zy rot antwoord
kregen , dàt die genaede haer foude gewer-
den , foo zy de beelden van Damia en ^^urella
maeckten van Olijfboomen hout. En het
fchijnt dat hier door, en tot dien eynde, tot
fekere tijd by de Méfii een block van Olijf-
hout brande , fonder hulp van ander vier,
daer by te hebben.
Oock feytmen, voor een wonder, dat de
Oly foodanige kracht heeft tegens deónge-,
ftuymigheden der Zee, dat diefelve, daer in
geftort zijnde,het onweer doet ilillen.Doch
àit heten wy elck gelooven, die wil.
' '' ' X, 11 C 0 n-<
Saehtmoedighejt, μ a ν s α e τ U D i ν e. |
-ocr page 462-
|
die van den Hemel en van een fterre komt
afdaelen.
Daer is geen twijfel aen , ofnaehet ge-
tuyghnis van Aiacrobm en Luciamis , wort deiê
bovengeiêyde keeten genoemt een t'iamen-
voeginge van de Menichlijcke mette God-
Bjcke faecken, en een fekere gemeene band,
mette welcke,als het God belieft:,hy ons tot
fich treckt, en heft oniê verftanden , op-
waerts,nae den Hemel, alvvaer \vy door on-
fe eygene kracht en al oniê vermogen niet
konnen opklimmen : Alio datmen hier door
heeft willen uytdrucken, dat,wiens gemoed
door een Godlijck welbehaegen beftièrt
wordt, bequaemlijck deiè keeten kan uyt-
beelden , die uyten Hemel en van de Sterre
nederdaelt : Overmits defe de kracht is van
een Godlijckeinblaefinge, en van foodanigh
vier, als Pkto gewilt heeft dat alle Menfchen
fbuden deelachtigh weien,ten eynde zy ha-
re zielen tot haeren Schepper en ten Hemel
fouden oprechten. Daerom is 't betaemlijck
dat wy onfe wille , in denAville Gods , oock
in alle dingen gelijckmatigh engelaeten ilei-
len , en God bidden dat hy daer in met ons
laandele nae zijne heyltge genaede.
D ANNO. Schaede^
T; En leeJijck Man, wiens kleed is van roeft-
-L-achtigé verwe, die Ratten en Mnyiên in
fijnehanden houd,doch foo groot datmenfe-
wel fien kan, op d'aerde ial een Gans in de
Weyde gaen. Én van den Hemel fai een ge-
weldige flagh-regen, met groote hagel-ftee-
nen nedervallen,die debloeyende en vrucht-
baere Wijnrancken fai vermorlêlen en te
gronde ilaen, als mede kooren-ayren, diein
een fchoon veld ter lijden defe beeldniiTe,
ftaen. |
Dat het roeftige kleed geheel fchadelijck
is, is elders genoegh gefeyt. De Ratten en
Muyfen houd hy, om te vertoonen.dat defe
Dierea 't rechte beeld van de Ichaede eni
van 't verderf zijn. En men vindt by Ckira,
gelijck Piiriiis mede verhaelt, dat de Muyien
en Ratten, de dingen nacht en dagh foo leer
knaegen en beknablen, datfe,by nae,nergens
toe duchtigh zijn. De Gans worter ter fij-
den geftelt, om dat dit Dier feer fchadelijck
is, want waer de Gans zijn vuylighey t laet
vallen,daer wort de gront terftont verbrant»
En daer is niet ichaedelijcker op't gras en
op 't gefaeyde Land, dan als dit Dier daer op
komt weyden, Oock haere vuylnis in pekel
geroert zijnde, en op de velden en kruydea
geiprenght, fai alles doen verwekken en
verderven.
45Ό iSaemefivoegmghvande Men^hl'^ckedmgeìi, Schaede.
Het vallen van den flaghregen en hagel,
die uyten Hemel komt neder-florten , daer
van is de ichaede feer blijcklijck en open-
baer,wanneer die aen de Wijnrancken,koo-
ren en andere vruchten, geichiet, ililx dat
die geene die't beproeft hebben, wel weeten
wat ichade dat het is : Inibnderheyt weten't
de Arme in diere tijden.
Nocumento. Schaede, Mmkel,
E En leelijck Man, die zijn rechter hand
op een Vareken iet,dat met zij η iiiuyt in
de aerde leyt te wroeten houdende mette
flincker een bofch Netels.
Leelijck wort de Schaede gelchildert, all-
ibo daer geen leelijcker noch verfoeylijcker
ding is,als "t geene tot fchade van't Menibh-
lijck leven ftreckt.
Dat hy de hand op 't Vareken houd, is
by den Egyptenaers voor een fchaedlijck
Menlch genomen, alibo dit Dier de lichae-
men der Menichen, van die haer melck
drincken, befmet, haer maeckende melaets,,
ichurft en vol etter-buylen. En die veele'
ipex eeten,maeckt het een bot verftand. Bo-
ven dar, foo is't een fchaedlijck beeft, doen-
de aen de befaeyde Landen en aen de arme
luyden,groote fchade,en terwijl het teedere
graen opfchiet, foo verllint het datfelve
niet alleen, maer vertreet het noch daer bo-
ven, en wroet alles om.
Dé Netels , die hy in de flincker hand-
heeft, bedieden dé Ichaede , diemen van dit
kruyd verkrijght, want foo haeit roertmen·
't felve niet of het fteeckt, en men gevoelt
daer van groote ichaede...
Ν O c Uf- |
-ocr page 463-
|
en aen de voeten leyt een Wolf met den
Riond oopen.
•Van de roeftverwe is elders dickwijls ge-
feyt, dat zy alles verteert.
Metten Sa!amaȈr wort hy geichildert,om
hier door een fchaedlijck Man af re maelen,
die een yder befchadight en quaed doet : en
by wien hy verkeert, die wrijft hy eenigh
quaed aen : En men ièyt dat de Natuyre aen
den Salamander, foo grooten kracht om te be-
fchadigen, heeft gegeven, dat oock haer ve-
nijn al e vruchten enboomen befmet, en dat
Wie van defe befmette vruchten eet, fterft
door de koude kracht van 't venijn, niet an-
ders als of het aconit of ratte-kruyd waere.
De Wolf mette opgefparde kaecken, is
als de vericheurende Dieren, Hellende den
Leeuw, Beer, Tyger en andere ter fijden,
want zy hebben al te faeinen kracht om an-
dere te befchaedigen.
Scorno. Schande, Oneert, Sfott,
E En Man met een Nacht-uyl op 't hoofd
met een ilordigh kleed omgort.
Schande is een fnelle krenckinge in de
eere. Zy wort met een Nacht-uyl afge-
nsaelt, om dat dieièlve voor een Vogel van
quaed geluck gehouden wort, vliegende by
«acht, waer door de Menfchen lichtlijck tot
üioode gedachten verweckt worden.
Sciagurataggine. schelmflucl^t
E En leelijcke flordigh gekleede en ont-
hulde Vrouwe, met de hoofdhayren in 't
wilde en verwart, houdende eenen Aep on-
der den arm.
De ichelmerye wordt ieer leelijck ver-
toont , om darter geen leelijcker noch ver-
foeylijcker faecke kan bedacht worden als
ten Menfch die ondeughdige wcrcken doet,
en om de reeden, die van de Natuyre hem
gegeven is , foo is hy van de onredelijcke
heeften onderfcheyden. De hoofdhayren als
gefeyt, zijn de gedachten die daer gekeert
2ijn, om quaed te wercken.
Zy houd den Aep onder den arm ; om
wort. |
was,om dat hy altijd door ièeckere maniere
en met een ftatigheyt van gemaeckte en ver-
momde woorden,ommeging,weiende veel-
tijts een boeve. En Dm de Hiftoryfchrijver
feyt, lek maeck van mijne quaedfpreeckers
niet meer werck, als men plagh te feggen,
van een Aep. ckero ftelt oock in zijne brie-
ven , dat de Aep is als een Man daer niet op
fit, en die ondeugende is. Ïlautm ièyt oock
feer boertlijck iti zijne fpeelen , dat de Aep
van geen waerde is, en elders, datlê fchelm-
achtigh is : elders gelijckt hy die by een
Roffiaen, waer van men oock een geflacht
van Menichen vindt, dat fchelmachtiger en
meer bedorven is, als deRoffiaenen, weièn-
de, gelijck hy verhaelt, in de ongunfte van
God, en een walge voor de Menfchen.
Sottilità. Scher^pmigheyt,
De Scherpfinnigheydt heeft gelijckheyt
mette Wijsheyt, want gelijck deWijfc
alle dingen doorfiet , foo doet oock de
Scherpfinnigheyt,en zy dringht in't lichaem
der Geluckfaeligen, door alle de deelen :
Daerom woniè een Vrouwe afgebeeld, die
een muyre van d'eenetot d'anderlijde door-
boort ; en by gelijckeniflè, foo worden die
gedachten hoogh en fwaer genoemt, en van
een eedel verftand, die fubtijl of icherpfin-
nigh zijn.
Acutezza del Ingegno.
Scherpftmigheyi des Vsr^ands,
ΤΛΕ Sphinx, plijck Pierim Vakrkm uytleyt»
-L^die onder by de punt van de fpieiTe van
PaUis leyt, gelijck men fien kan , in een oud
ftand-beeld van Minena, t welck P^inius ièyt.
dat te -^thenen was Opgerecht, kan men paf-
fen op de fcherpigheyt des vérftands : Want
daer is ter Werld, geene faecke bedeckt
verborgen, die de kloeckheyt van's Men-
fchen verftand,niet foude konnen ontdecken
en verbreyden, Waer van wy breeder in de
Lil ζ béeU
Sihmde. Schelmfuck. sàerffinni^^t.
Schacàe in alle êmn, ^at het een gemeen dingh is, en tot alle tij-
den voor goed gekent, dat door de Simm'
Ρ En leelijck Man in roeftverwe gekleet, of Aep, een Man verftaen wort, die van an-
■'"'houdende in beyde handen een Salmander, deren veracht is , en gehouden wort voor
eenrampialige,jae beul. 'r Welckin'tver-
toogh van Demofihenes aen Ctefifhon geieydc
dat ^fchines een ellendige Baviaen |
-ocr page 464-
|
SchilderhnB. Ρ
beeldeniiTe van't verftand gehandek hebben.
Daerom maghmen , om dit uyr te drucken,
Minerva met haer gewoonlijcke maniere af-
snaelen doch datfe op den grond, by de
fpiefle , een S^hmx hebbe, gelijck boven ge-
, feyt is.
Pittura. SchilàrkonFi,
E En ichoone Vrouwe, met fwarte, grove
en veripreyde hoofdhayren in verlchey-
den ftrengels gebonden , met ronde vvinck-
brau wen , die de fantaftique gedachten uyt-
beelden , zy fai haet mond decken met een
band die tot achter de ooren is roegebon-
den, met een goude keeteh aen den hals, al-
waer een Momaenficht aen hanght, op haer
voorhoofd fai geichreven zijn Imwio, dat is,
Nnyolgmge. Tjy ial in d'eene hand een Pinceel
houden , en in d'ander een Pallet, met een
kleed van weerichijn dat haere voeten be-
deckt,en voor haere voeten kan men eenige
inftrumenten maecken , die totte Schiklèr-
konft bequaem zijn : om te betoonen dat de
Schilderkonft een eedele oefninge is, die
niet kan gemaeckt worden dan met groote
opmerckinge des Verftands, nae wekke op-
nierckinge by ons worden verooriaeckt en
afgemeten alle konften en wetenfchappen,
lioedanigh die oock mogen weien, makende
O eene wercken , die by geluck of geval ge-
fchieden, alhoewel die feer volmaeckt zijn,
tot lof des maeckers, anders, offe de zijne
niet waeren, maer de natuyre ielve.
Deie beeldeniffe wort ieer ichoon geichil-
dert, om dat de fchoonheyt de Eedelheyt
nytdruckt, en om dat d'een en d'ander vol-
maeckt is , en dat deen (bo wel als d'ander
waerdigh is om te heerichen. En nae 't feg-
gen van Hamerus, foo zijnfebeyde behaegh-
iijck,en verheughlijck, jae doen ons verbae-
ien en daer op verlieven. Maer d'eene die
lichaemlijck is, wordt door de nyterlijcke
finnen, en d'ander die verftandeli]ck.is,wort
, door 't verftand gevat. Doch zy zijn oock
niet in alles gelijck,maer zijn van veele Phi-
iofophen in grooter waerde gehouden : En
men plagh gemeenlijck te gelooven , dar,
waer ichoone hoedanigheeden des lichaems
zijn, datter oock diefelve hoedanigheeden
van't gemoed moften zijn. En waerVchoon-
heyt is, daer is oock eedelheyt, |
I τ τ U R A,
De hoof^diayren zijn fwart en grof g&-
maelt,om dat een goed Schilder altijt in ge-
ftadige gedancken is,om ibo wel de Natuy-
re , als de Konft, en voor foo veele de Per-
l)3ei5tive en 't voorwerp van 't oogh belangt,
te volgen : En daer toe is 't noodigh , clat
hy geftaedigh de fantafien van de fichtlijckc
■wercken in 't hoofd hebbe. Eh hier doot
verkrijght hy veel forge en fwaermoedig-
heyt, 't welckdaer nae eene aenbrandinge
veroorfaeckt, gelijck de Medicijns verhae-
len, waer uyt dat natuyrlijcker wijle in den
Menichen , neifens veele andere toevallen,
defe befondere voortkomt.
De ftëyle en over-eind-ftaende hayrcn,en
over al gekrult met knoopen, fchijnen door
fìofEgheyt heer te komen, wantfe walièn'
buyten 't hoofd, gelijck de gedachten en
fantafien inwendigh doen, die als middelen
zijn, foo wel in de Ipieglinge als in de werc-
kinge.
De gekromde winckbrauwen, vertoonen -
verwonderinge , en in der waerheyt, ibo
geeft lich de Schilder tot fulcke nauwe en
icherpiinnige doorfnuflingen van de alder-
minfte dingen in fich ielf, en dat door de
hulpe van de konft , dat hy daer lichtlijck
verbaeftheydt en fwaermoedigheydt vaa
krijght.
' ' De toegeiloten mond is een kenteycken,
datter geen dingh is dat hem voorderlijcker
is, als ftilfwijgentheyt en eenfaemheyt: daer-
om geven fich oock de Schilders inafgefon-
dercie plaetien , niet datfe daerom de berii^
pinge van haer onvolmaeckt werck vreelen,
gelijck men gemeenlijck oordeelt.
De goude keeten waer aen het Momaen-
ficht hanght, vertoont, dat de Navolginge
onicheydelijck aen de Schilderkonft is ge-
bonden.
De fchakels aen de keeten, vertoonen, dé
gelijckheyt van d'eene faecke met d'ander,
en de t'faemenvoeginge defie!ven,om dat de
Schilder niet alle dingh , geüjck Ckao fèyr,
van de Meefter leert,maer hy leert met eene
onderwijfinge veele te gelijck, komenj^®
door de gelijckmaetigheyt en gelijcktiuie
vereenight en als te iaemen gekerenc.
De hoedaenigheyt van 'τ goud vertoont,
dat als de Schilderkonft door d'eede dom
niet wort gehandhaeft , darfe alsdan licht-
]ijck vergaët. En het Moi.naeniicht bediet,
de |
-ocr page 465-
|
«ie Nabootiìnge , die de Schilderkonfc vvei
paft.
De Oude naemden de Naboorfinge die
overweginge, die hoeweliè valich was, foo
deden zy die nochtans met een beleyt van
cenige volgende waerheyd, en daerom wil-
den zy dat de Poëten die ditfelve gebrack.
Voor geen Poëten fouden geacht worden :
alfbo "fouden deie oock geen Schilders mo-
gen genaemt worden, die defe Nabootfinge
en dat overlegh niet hadden : wefende dit
gemeen Ipreuckjen wacrachtigh,dat de Poë-
ie in de Schilderkonft fwijght, maer dat de
Schilderkonft in de Poëfie of Dichtkonft,
Ipreeckt. 't Is wel waer datfe in de maniere
Van Navolginge verfcheyden zijn,als voort-
Icomende door tegenftellinge: Want de iien-
lijcke toevallen van den Poeet, die hy , als
door 'r verftand doet, en dar door middel
Van de verftandlijcke toevallen, door wiens
iniddel hy diefelve doet,zijn al eeril van den
Schilder aengemerckt, want het gemoed let
op de bereyckende dingen. En is de ge-
aieughte die d'een of d'ander van deie konfte
treckt, niet anders, als darmen door kracht
van de konft, geiijck als door een bedrogh
van-de Natuyre,'t eene doet vatten door de
uyterlijcke finnen , en d'ander laet hooren
door 't verftand.
Soo heeft dàn de Schilderkonft de Na-
volginge noodigh , van dingen, die in der
daed beftaen, "t vvelck het Momaenficht te
'kennen geeft, wefende 't felve een aftrecklel
van eens'Menichen aengeficht.
Het weerfchijne kleed vertoont, dat de
verandcringe voor alle dingen vermaeklijck
ïs, geiijck debedeckte voeten te kennen ge-
ven : en dat defe proportien of evenrede'nt-
iieden , die het fondament of de grond van
de Schilderkonft zijn, in de teykninge moe-
ten zijn, aleermen de handen aen de verwen
ley t, want zy moeten eerft bedeckt en in een
volmaeckt werck , verborgen zijn. En ge-
iijck het een groote konft is by de Orateu-
ren of Redenaers , haer werck alfoo te ma-
ken datter geen konft in büjcke, alfoo is 't
lïiedeby den Schilders, datfe allbo weeten
te fchilderen, dat haer konft niet blijcke,ten
ï^y aen de verftandige : en dat lof, dat een
liloeckfinnigh Schilder van een goed ge-
rucht verwacht, is van de Deughd voonge-
Koinen, |
4i3
DE SCHILDER KG NST
van Sig. M'mim Milefui,
Enijdlkr der Natvyr, op't Goddclijcl{_ Ρ etimi,
Die'iivefen en 'tgemoed treckt met u Υψ^ P'mccel:
En k3»t door vfnv' a!!een,en metteβίβ uytdrucken^
Door éen geleerde hmul,foo •wonderiijcke lïucken,
Wàt \οηβ€η datter zij") die buygen voor u neer.
En fonder tl alleen, hehaekmen loj noch eer.
Mce[hrfi:he van de fynR ! hoe heβgl·y u verfianden.
Die naedren aen u β/, en kranfl de braeve hmden.
Met ■wondertijc/^bedrogb, doch aengenacmen fcet.
Datyder een verhaest, me dat u f.echti ontmoet.
Die nu tn onfe Beu-w, met tl volmaeckt e leeden,
Derjt als een K^oiiingm, voor alle Vorken treeden.
En maeeken haergeflacht,dc^ru\ve hamlvermairt,
Dooriuchtighm den tijd, cnfierjfeiijcl^vanaert,
NaVIGATIONE. Schipvaat.
E En Vrouwe die met groote bevalligheyt
een Seyl houd,waer van 't einde over een
Roer van een Schip hanght, fïende met op-
mci-cken nae een Wouwe of Kuyckendief,
die in de locht vliegt, en van verre een Schip'
in Zee,dat met volle Seylcn komt aenlopen.
Het Sey], Touw, Roer en Schip, zijn ge-
noegh bekent, en drucken klaerlijck uyt
watter mede gemeent wort. De Wouwe of
Kuyckendief is een roofachtige en gulfige
Vogel, en wort van de Oudegeiijck VUntus
verhaelt, gelooft, datmen daer van hetftie-
ren van 'r Roer heeft geleert, om dat dieièl-
\'e in de ruyme velden, door zijn fwayen en
drayen, nu hier en daer vliegendeniet een
groote aerdigheyt fijnen fteert weet te wen-
den entekeeren, even geiijck een Schip,dat
door behulp van de Seylen , nu voorwaerts
dan achterwaerts of lïjdwaerts , iêylt en la-
veert,hoe verbolgen de Zee oock is,doende
even als defe Vogei. En hier van een klaere
proeve hebbende genomen , ibo wilden zy
dat defe Vogel voor een Hierogliphifch
beeld, van de Schipvaert, foude worden
geftelt.
Schipvaert.
E En naeckte Vrouwe, die uytgeilreckr op
der aerde lei t,hebbende fêer lange hooft-
hayren , die op der aerde gefpreyt zijnde,
fchijnen in Zeebaeren te veranderen , hou-
dende met d'eene hand een Riem, met d'an-
der een Paskaerc en een Zee-Kompas.
L11 3 ^EU
SchilderkonFL Schipvaert. |
-ocr page 466-
|
EEn Vrouwe die haer hoofd in de Wole-
ken bedeckt heeft , alleen dat de refi een
weinig magh worden gefien, door de glans,
dieder ronroin isj fteeckende d'eenehand
buyren den glans , en in d'ander fai zy een
Kloot met een Paffer hebben.
De Schoonheyt wort met het hoofd tuC·
fchen de Woleken gemaelt, om datter geen
faecke is , daer men mette fterflijcke tònge
fwaerlijeker afkan fpreken,en diemen noch
mcttet Menichlijck vcrftand kan vatten.Soo
veel de Schoonheyt belaiight , dieder is in
de geichapene dingen, om by gelijcknis te
ipreecken, is niet anders als een glans die-
der door't licht van't aenfchijn Godes komt
afdaelen , geliick de Platoniften beweeren :
om dat de eerfte Schoonheyt een iake met
God is, welcke Schoonheyt daer nae het
beeld of patroon, in eeniger maniere, door
zijne goedertierentheyt, àen zijne Schepièls
mede-gedeelt zijnde , is ooriàecke dat wy
eenighfins verftaen wat Schoonheyt is. Maer
gelijck die geene, die fich in den Spiegel· be-
■fchouwen,terftont hàere gedaente vergeren,
gelijcls S. hcobus feyt : Alfoo wy oock, ftag-
heffen ten Hemel, om die iuy vere en een-
voudige klaerheydt aen tefchouwen, va»
waer alle klaerheyt haer oorfprongh hceir»
gelijck oock Dame verhaek : |
't Geen niet fterfi, en 'tgeen perven l(an,
Is ah de glants en 't beeld hier van,
Vyt God foo kpmt hei al van doen.
7.γ wort dan in deièr maniere afgefchü'
dert, bediedende door de hand, die zy met
de Lely uftfteeckt, de Schoonheyt van de»
omtreck, en van de verwen van een VrouW
lijck beeld; waer infchijnt, dat een groot
deel van die kleyne maete van Schoonheyt
geftek is, die de Werreld is mede-gcdeelr,
en waer in die fich verheught.
In d'ander hand falle een Kloot met een
Paifer houden, om te vertoonen dat alle
ichoonheyt beilaet in maete en proportie of
evenreedentheyt, diewelcke mette tijd en
metteplaets overeen komen.Deplaetiè,be-
paelt de Schoonheyt in de ftellinge ofichic-
kinge van de Landfchappen, van de Steden,
van de Templen,Markten,van den Menich,
en van alle dingen die"t gelicht van't oog fijn
onderworpen, als mede de verwen die wel
ondericheyden zijn, met een gelijckmaetige
veelheyt en maete , en met andere gelijcke
dingen. Door den Tijd worden bepaelt de
eenftemmigheyt, het geluyt, de ipraecke,de
vertoogen, de woordenftrijd en veel andere
dingen, diewelcke door de maete geeffent
zijnde,en ons vermaeckende, billijck fchoon
zijn geheeten. En gelijck de Lelybloem,
door de icherpigheyt van haere reuck, de
finnen beweeght, en de Geeften opweckt,
alibo beweeght haer de Schoonheyt van ge-
lijcken mede, en weckt de gemoederen-op
om te minnen, en met verlangen die te om-
helièn , (om de volmaecktheyt aen fich felve
te geven) die door hare ièer groote Schoon-
heyt bekent zijnde, waerdigh en van ge·"
■wichte is om daer op te letten. Hiervan
heeft een eedel verftand, deie dichten ont-
worpen , die aldus zijn naegevolght :
Oe Schoonheyt is een licht, dat in veel duyfent flraek",
■I^omt uyt een grooterglans op defe Werreld daelen.
' Tenvijlhetfichverfi:rcyrenfchitt£rtKy"^'"^"['
Soa iwrt dit alderecrfi van 't eemvigh yoortgebrocht.
m « 't een helder Hebt, nu dreef, dan mm en meerder,
En nae het # ofdaelt, d'eene hemdofveerder.
Pif
rendeop de Schoonheyt der fterflijcke din-
foo konnen wy ons oock niet ièer op- |
-ocr page 467-
|
Schoonheyt in een Vrouwe,
Bit ίψΛ gc(n fchrandrepen' afmaden op 't Pameel,
^ Wam i^ocl^eyt noch gedacht vcrtoonentminfie deel,
' Gifd oKi.en d'ander Pool,\'erlkht,KÌjn als de kercìi^n,
^aer in de Wtjfe Man Gods yver kan bemercken.
ÌVant als hy Ikchts yerklaert een yonxken van zijn
licht,
O dan hedyeelmt ons hert, de finnen en 'tgeficht,
^ hbeddmgh druclf die uyt, op veelerley niamrcn^
^e Sterren nooten κ^η,εη dHemelen papieren.
Bellezza Feminile.
Schoonheyt in een Vrou-wci
EEn naeckte Vrouwe met een krans van
Ligujtrum en Lelien op 't hoofd, hebbende
in d'eene hand een Pijl, in d'ander een Spie-
gel , houdende dienfelven nae buyten ge-
Keert,ionder daer in te iien ; fittende op een
feer wreede Draecke.
De Lely is een oud Hieroglyphiich beeld
Van de Schoonheyt, gelijck Pierim verhaelt.
Want de Lely heeft, onder de andere bloe-
rnen, drie eedele aefdigheeden : gelijck een
Florentijnfche Eed el lüfFer te vèrihen gaf,
aen een beeld, dat van een lampe Beeldhou-
wer gemaeckt was : Want als haer gevraegc
Wierde , wat zy daer van oordeelde ? artt-
Woorde zy met groote kloeckheyt, voor-
ftellende de Schoonheyt van een volmaeck-
teIufFer,enftiIfwijgende de bottigheyt van't
beeld,berifpende ieyde : dat een luffer moft
Wefen wit, facht, en vaft : En dat oock deiè
hoedanigheyt van't Marmor,nootfaecklijck
mede nioft weien in een fchoone Vrouwe j
gelijck Faxafm deie drie hoedanigheden,on-
der alle bloemen,infonderheyt de Lsly toe^
fchrijft.
De Pijl geeft een wonde, die men metten
eerften weynigh voelt, maer hoe langhs fbo
dieper indringendc,foo is zy daer ten laeften
fwaerlijck weder uyt te krijgen : 't welck
ons te kennen geeft, dat wanneermen een
fchoone luffrou begint te beminnen, datmen
dan foD terftont dedoodhjcke wonde , niet
g,ewaer Wort,maer de Liefdehoe langhs fop
meer toenemende , foo voeltmen die op 't
laefte feer wel: fulx, of men fchoon daer
nae den boge wat wilde verfoeten,foo wort
evenwel de wonde daer door niet genefen.
De Spiegel vertoont, dat de Vroulijcke
.Schoonheyl·, oock te gelijck een Spiegel is,
ïa dc Wvlcke een yder fich fel ve in beter vo^ |
Schrick, Grotdijckheyt. 4 j j- ·
komenheyt iiende,foo Wort de Liefde door
de gedaente opgeweckt, om in die faecke
Liefde te fetten,waer in zy volmaeckt is ge-
fien, om daer nae met verlangen diefelve te
genieten.
De Draeckbewijft, dat waer Schoonheyt
is, men dieièlve niet magh vertrouwen, ver-
mits her een venijn is van quellinge en ja-
loufie.
Naeckt wort zy gemaelt ,, want zy wil
met geen blancketfel overdeckt zijn. Men
kan oock feggen dat zy broos en fwack is,
en daerom iïeeckt het Ligu^rum of keelkruyd·
in haere krans. Daer van Virgilim finght :
Vertrou ο fchoone kind, u fchoonheyt niet te feer,
't Sytart Uoemken wort geplukt,maer t "(vitte Valter neer.
Of anders:
Het -witte hloemken Valter heen,
Maer 't fwarte pluckfien iii't gemeen.
En OvidiM finght in zijn Minnekonlt :
De Schoonheyt is te hroofen goet,
D/e met de ^aeren flijten moet :
De Lely-hloem, de Violet,
Het bloeyen fchieUjck^y>ort belet.
Het R^oske» dat in Doorens fiaet,
Valt eerder als de Doorn vergaet.
Spavento. Schrick,,
Verfchrickinge,
wort gemaelr vati geficht enkleedin-
-«ge als een Vrouwe maer feer ontftelt
en Ichricklijck : en ibodanige bceldniife van
de Schrick vereerden de Corinthers aen de
kinderen van Medea, die van haer waeren
verilaegen : en dat voor een gifte, die zy
hadden gegeven aen de Dochter van Creon,
diewelcke t'ondergingh met haer geheele
Koninghlijcke Huys.
Spavento. Schrick,,
Grouwlijckheyt,
E En Man feer vreeflijck van opficht, en
gewapent, die mette rechter hand een
bloot Swaerd houd, fchricklijckdreygende,.
mette flincker hand het hoofd van Medufa,.
en aen zijne voeten ial een feer wreede ere
yfelijcke Leeuwe ftaen.
Van leeiijck opficht wart de Vreeflijck-
heyt gewapent, om alfoo wel met dreygen
als metter daed te doai verfchïicken.
Het |
-ocr page 468-
|
iS6
Het hoofd van Meèifa hond hy,naede ge-
lijcknilTe van Oomiüanm , diewelcke voor een
devijs plagh te voeren't hoofd van
rot een Schrick, die hy, daer door,in de ge-
moederen der Menichen focht te brengen :
De fchricklijcke en feer wreede Leeuwe
ier by geftelt', om dat, wanneer deEgypte-
naers een fchricküjck Menfch wilden ver-
toonen , die alicene met het geficht een an-
der kefte Schrick aenjaegen , foo drnckten
zy 't felve uyt, door een Leeuw. Waer
over ^^amemno», wiUende vertoonen dat hy
fchricklijck was, plagh den Leeuw in zijn
Waepen te voeren, wefende dit de Natuyre
van 't beeft , hoe getemt dat het oock magh
weien, dat het niet te minvreeiTelijckis,
voor die 't aenfiet ; foo groot is de kracht
en de uytmuntentheydt van zijne oogen :
Waer over de Poëten, foo wel Griecken als
I.atijnen , wanneer zy den Schrick wilden
afbeelden, foo naemen zy dit Dier, om de
wreedheyt daer door te vergelijcken.
Sicurezza. Seecl(erheyt.
E En Vrouwe die daer leunt àen een Pij-
lacr, houdCT.de.in haer ha.nd een Spieife
taer. |
Men kan hier by verllaen, dat die geen®
die wel met God ilaet, aen wien men be-
hoort oiFerhande re doen, kan ieecker εη
geruil zijn.
Sicurtà ο Sicurezza.
Sccckcr.heyt.
E En Vrouwe die met haer rechter hand
op een Spielfe leunt, en met haer ilinckei
op een Columne, gelijck men in de Meda-
glie van Macrimu iïcn magh.
De Seeckerheyt wort geieyt ibodaenige
vaftigheyt te zijn , als de Menfch in zijnen
ftand gevoelt," gelijck oock in alle andere fa-
ken , fonder dat hy vreeft daer van ontfet te
worden , en daerom leuntfe aen een Pijlaer,
die daer vailigheyt bediet, en aen een SpieA
iè, die de Heerichappye-en Hoogheyt uyt-
druckt, waer van het forghlijck is, om ter
aerden neder te fiorten, gelijck het daer-en-,
tegen een Deughd is , datmen weer fich in
eere op te houden.
Men foude haer oock mogen maecken,
datfe een krans van Felce of Reynvaereii
droegh, waer door de Seeckerheyt beduyc
wort, om alibo de Slangen verre van iich af
te drijven, zijnde Dieren, die boven alle an-
dere , feer gevaerlijck en fchaedelijck zijn :
en dit is de voornaemfte oorfiecke waerom
de Boeren 't felve gebruycken, om in haere
bedden te Hoppen, gelijck 't felve de uytleg-
gers van Thcoam verhaelen.
Verfeccl^tìheyt.
E En Vrouwe met een krans van Olyven
op 't hoofd , en flaepende , houdende in
de rechter hand een Spieife, en haer flincker
onder de wange , ruitende met den felven
elleboge opeen Columne of Pylaer.
Sicurtà.
Schrick, Cromijckhejt. Secckerheyt.
of een Rijcksftaf, en voor haer is een Al'
IN de Medaelie van Ctto fìaet een Vrou-
we , die mette rechter hand een kroone
houd, en in de iliucker een Spieüe mette
letteren SemiM, P, R.
iJitders, |
-ocr page 469-
Verhopngê vm Οαβίψΐΐε Gaven, Simonia;
1 En Vrouwe, die geheel met een fwart
^kleed bedcckt is , inaer alfoo, datmen de
bloote armen en beenen kan fien, die bey de
melaets zijn. Houdende mette ilinckerhand
éen Tempelken, waer op een witte Duy ve
met opgeflagen vleugels ftaet, rontom met
ftraeltjens, gelijckmen de Heylige Geeft
plagh te vertoonen, en mette rechter hand,
aie zy om hoogh houd, heeftfe een beurfe,
die boven de Duy ve verheven is , met de
fpreucke Intnitu pratii·. dat is, ten opfichtvan't
bon.
De Slmomc, nae dat de Godgeleerde ver-
haelen, is een voorbedacht opfet en wille,
om de heylige dingen ( of die daer aen vaft
zijn,) te koopen of te verkoopen. En heeft
de Simonie haere naem van Simon Magui, die-
welcke in 't Nieuwe Teftament de eerfte
vinder van deiè fchelmeric was, willende
van den heyligen Apoftel Ïctro de Gaven des
H. Geefts,om geld koopen,en wederom aen
andere verkoopen : leggende geeft my oock
deiè macht,op dat wie ick raecke met mijne
hand,de Heylige Geeft magh ontfangen, ge-
lijckfe dieièlve van η verkrijgen : V/aer op
Petrus antwoorde , Ugdd zy u ten verdem, om dat
ghy meent dat u de gaeVen Gods om geld te kpop ^ijn :
gelijckmen viii leien kan. Zy wort
vertoont met fwart bedeckt te wefen, over-
mits de Simonie dickwijls onder een Simo-
niafche fchijn plagh tebedecken, die din-
gen, die zy voorgeeft te doen , om tot hae-
ïe quaede meeninge te komen : Waer over
de Godgeleerde haar bedeckt gemaekt heb- De Simonie is een opfette wille , om ee-
ben, geijckhetoock bedieteenberoovinge nigh geeftlijck goed te koopen entever-
van'tlicht en van de genade Godes,diewelc- koopen,of 't geene aen 't geeftlijcke vaft is i
ke de gaven Gods om geld koopt of ver- gelijck Twwrfi en andere feggen. .
koopt : boven dat, alfoo zy haere hande- Simoma, heeft den naeme van Simon ^agm,.
Unge niet klaer noch openbaar doec,foo ver- om reed en,die in de andere beeldnifle is ver-
donckert zy haere ziele in de verderfniife. haelt: alwaer men fien kan dat de Simonie
Waerom de vloeckj tJnntkm, van Gregorm oyerloopt van twee fchandige gebreeckeii,
' . ^ ■ " Mmm ais
foo wel over de kooper als verkoopcr vvorc
uytgeijjroken.De armen en naeckte melact-
TN de Medaglie van Macrim wordt een fche beenen vertoont zy, tot een teyken vari
4-Vrouwe gefchildert , die mette ilincker Gfi>a/i,de Dieriaer van Etfus de Propheet,de- ,
«and op een kodfeleunt, en met d'ander op welckc melaets gemaeckt wierde, met alle
Columne, mette letteren Sccuritas tem- zijne nakomelingen,om dat hy twee Talen-
ten van den Kóninck Naman van Syrien ge-
nomen hadde : diewelcke, om niet,van den
Propheet Elifa van de melaetsheyt was ver-
loft, verachtende alle gefchencken : en deiè
knecht eifchte van 't Gecftlijcke goed , dac
E En Vrouwe, die geheel met een fwart door Eiifm gedaen was, belooninge, gelijck-
kleed bedcckt is , inaer alfoo, datmen de men in 't 2 Boeck der Koningen aen" 't y Ie·?
yër Jipopinge van Geefl-
lijcke Gaven.
ièn kan. Waer over die geené, die de geeft-
lijcke goederen verkoopen, Simoniaci en Geha-
/(icMgenaemt zijn.
Met een Tempeltjen iife gemaeckt , ea
een Duy ve daer boven, om uyt te drucken
dat de H.Kercke beftiert en geregeert wort
van den H. Geeft, van den wekken in 't ge-
meen ^le de geeftlijcke gaven en goederen
heerkomen.gelijck facoim iêyt. Om dan defe
beeldnifle klaer te vertoonen, hebben wy
boven het Duyfken een beurlè met geld ge-
maelt, waer mede Simon Magia de geeftlijcke
gaven van den Apoftel Vetym focht aen hein
te koopen. Konnende 'r iêlve niet doen fon-
der bewijs van de gaven met geld te betae-
len, gelijck wy door de fpreucke Inmitu^mu
klaerlijck uytdruckèn.
"Simonia van St. Zarat'mo CapeSim.
E En jonge Viircherfche,hebbende mèlaet-
fche handen, houdende in de rechter een
lange dicke gouden Roede , aen wiens top
gebonden is een draed , waer aen een gul-
de en filvere Angel hanght : In de ilincker
houdie een Ceraie, zijnde een witre Slange,
hebbende vier hoornen op 't hoofd. Voor
haere voeten heeftie vier ViiTchen. Van eene
fijde een Zeevorfch , en d'ander de T^xmhm
ofViich, en van d'ander de ìjkìjìm , en de
-ocr page 470-
|
Het einde is de Gierigheyt, om middelen te
verkrijgen , en haer Huys groot te maecken,
door een rente van weldaden : en om dat
Simon Magm dé gave des H. Ceeftes ibchte te
koopen, van meeninge om dieiel ve weder te
verkoopen, en winninge daer mede te doen,
daerom is't,dat die geene,die de geeftlijcke
dingen verkoopen , 'fich gelijck ftellen met
Simon Magtii, voor foo veele het opmerck be-
langht, maer defe doen 't in der daed , die
de ielve willen koopen. Maer die geene,
diefe in der daed verkoopen, volgen nae Ge-
hafi , den diicipel des Propheren ^Etifei, waer
van in 't 2 Boeck der Koningen aen 't y cap.
te leien is , diewelcke heni dede van Naman
van Syrien twee talenten betaelen, CTc, ge-
lijck in de voorige beeldeniffegefeit is.Waer
over zy niet alleen Simomaci, maer oock Geha-
fiten mc^en genaemt werden.
bey d e in Simon Magm ge weeH: zij η : Want hy
was ftaetgierigom vvonderwercken té doen,
en oni macht te hebben, van den H. Geeft te
teven , iêggende , geeft my defe macht : en dar
oor ftaetgierigheyt,met foodanigh opficht,
Olii geld daeruyt te trecken. Alfoo doen
oock de ftaetgierige, en om boven andere
tiyt te fteecken,ioo ibeckeniê nae hoogheyt,
Waer van eenige 't felve meenen te verkrij-
gen door't middel van Simonie , door ver-
De Simonie is een Viffcherlche, want de
Simoniaci- hebben wonderlijcke greepen om
benefitien of eerampren,maerniet om zielen
en Menichen te vfflchen, waer van zy noch-
tans van God voor waerachtige Viffchers
verklaert zijn , en defe heyliame Viffchers
moetender weien in 't icheepken Petri. Ver-
giftigh is de Viffcherie van de Simoniaci, en
melaets zijn haere werckingen , en tot een
vervloeckinge van den Propheet EUfeiu aen
Gehafitn zijnenaekomelingen overgeiet, op
«len wekken hy vergramt zijnde , tot hem
iêyde , dat hy 't geld ontfangen hadde, om
Olijfbergen, Wijnbergen, en beeften aen te
koopen: Maer de melaetsheyt van Naman |
^enomen , voor die de ampten en waerdig-
jeeden verkoopt, als diefe koopt, 't Is een
melaetsheyt, die de ziele befihet, en 't lic-
chaem dickwijls met duyfent geeiTelen en
vloecken, te meerder iègende hy 't felve, ^^
antwoorde aen de Geranten,en aen Balae fel·'
ve : Soa my Balae ooekjVidde geven zijn huys vol gol*"
en fiha, foo kan ickjiet^voorddes Hceren, mipis Goiu
niet veranderen, Num^ 22, 24. Met lbodaenigö
waerdigc woorden kan men oock afferten»
die ftaetgierige, die doormiddel van de Si-
monie de ampten en waerdigheden foecken.
Oit mogen alleen , in der "waerheyt, -κinningen geheetert
"Werden , dieMvlcli;e door 't Godìijci^ oordeel niet worden
g'fraft, ley t Cajjioderiu. De goede Religieuien
moeten van de fchadelijcke winfte van Si-
monie een afkeer hebben , als van de me-
laetsheyt felve. De Abt Stephanm van Cifter-
cien doende onderibeckinge door de Dor-
pen, berifpte zijtien Leeckebroer van dat hy
een groot deel brood hadde genomen van
een Simoniich Priefter , jae hy wilde oock
niet dat het tot het Klooller gebracht, maer
gedeek foude werden onder den Herders
dieder in 't Dorp waeren. De Abt verfuch-
tende , ieyde , Wacrom hehdy dit ontfangen Ì ·\νίβ
ghy niet dat dit een Stmonifeh Priefler "wai ? ^vat hy
van de K^cke heeft ontfangen , is Melaetsheyt en Roof,
verre van daer, dat vy xijnefonde fouden eeten.
Maer waer mede vifcht doch deiê Vil^
fcherfche? De ViiTchers plaghten te vii^
ichen met een riet daer een fijne draed of
hayr aen is, want als het dick is, foo fchric-
ken de ViiTchen , die uyter natuyren fchric-
kigh zijn voor de fchadu van 't riet, gelijck
Plutarchm verhaelt : Maer dele ViiTchericbe
viicht met een goude Roede,diewelcke,hoe
diefelve dicker'is, boe defe vifch daer voor
{feyde hy) fai ia en alle uwe Naekomelingen te minder vreeft, maer fchept moet om di.^"
by blijven. Melaetsheyt, die foo wel wort felve , naer wenfch, in zijne kaecken te knj-
gen. My komt te vooren van de goude
Roede , diewelcke Homerus gaf in de hand
van Mercurim , een voorfitter van de winnin-
ge en yaji koopmanfchap, waer mede hy de
oogen
ferhopnge van Geefll^cke GAven, Simonia,
als van Staet-fucht en vak Gierigheyt, die pijningen, quelt en afmat.
' ' ■ -· -- » ·■ -,. . dcnchtvaerdigeverdoeminge v4»Simon Magus,»"
dm meende te kpofen , den gever van aUe volheyt, iCf
CaJJiodorus. Daerom hebben de Sitnoniaci in^-
laetfche handen , want zyzijn niet ge wal'
ichen met de vreeiè Gods, maer met gou®
en illver, 't welck de melaetsheyt dede k"'
men op Gehafi.
Balaam hadde de vreeie Gods, diewelck^»
hoe hem Balae de Koningh der Moabite"
meerder met filver en goud ibcht omt®
linteniffen , beloften , gefchenckeh en geld. koopen, ten einde hy het volck Ifrael foude |
-ocr page 471-
|
QOgen koft doen flaepen en wedsr ontwaec-
Ken.van die hy wilde. En voorder ieyt hy in
de X Odyifea, Mtrcurm ^ebruykre een guide
fiock of roede : Alibo doet de Simenie. mede,
diewelcke een Voediler van de winninge en
een loos koop-wijf is : En met dele goude
Roede iluytfe de oogen, om dat die 'r niet
\vaerdigh zijn,ibuden totre eerampten wor-
den getrocken : En zy opent de oogen, van
die te feer in den flaep begraven 2ijn,en niet
verftaen willen. Met de goude Angel of
hoeck te vilTchen, was het ipreeckwoort van
tyiugniiui : doch dat ièyde hy vaneen iaecke
daer niet veel aen gelegen was. Want mette
goude Angel te viilchen in een faecke, van
Kleyn profijt, is overtolligh, en heeft oock
veel gevaer,wanneer de Vifch u ontfnapt,als
dickwijls plagh te gebeuren, gelijck de Zee-
vos fulx infonderheyt doet. Maer de Smania
vifcht feecker, mette guide en filvere angel.
Dies Oante in zijne Helle haer dapper over-
haelt. Dit verftonden de oude Romeinen
leer wel, dat de geichencken van goud en
-jfilver.om nae hooge Staeten en Magiftraets
vàn 'Praüica, omdat hyeen vatWijns aen
iemant vereert hadde, van dat hy hem de
flemme foude geven, om in 't Magiftraet te
komen: en oin dieswille verboden zy de
ken : Waer over men oock niet vind , datiê
elders meer forge voor gedragen hebben,als
om dit ichadeiijck misbruyck wegh te ne-
men: Want zy hebben in verfcheyden tij-
den, meer als doemaels, hier tegens Wetten
gemaeckt,onder andere oock de Wet c^idfia
de ,_Jmbitum, dat is van 't knypen door giften
en gaven, om in 't Magiftraet te komen : en
wie daer in ichnldigh wierde bevonden,
worde niet waerdigh geacht Magiftraet te
Weien noch Raetsheer,en wierde daer boven
in groote geltboete geüagen.Marcui Tul.Cicera
Was meeftendeels oorfiecke,dat zy tien lae-
ren langh moften ballingh wefen, en ftelde
eer-prijiên op die^eenejdie haer aenklaegh-
den. Cajui Carho, die, alhoewel hy maer 'fri-
èuniis of beichermer van t Volck was, be-
ichiildighde Marcm Cotta : en om defè be-
Ichuldiginge foo wierde hy Burgemeefter
gemaeckt. Qumtm Scipio, de Schoonvaeder
^aftebooden of maeltijden,die tot dien ein-
3e wierden ingeftelt ; gelijck , Plutanhm
en andere verhaelen : Po^Waï fchrijftjdat die
van Carthago met openbaere giften en ge-
fchencken tot het Magiftraets Ampt quae-
men, maer dat de Romeinen fulx aen den
hals ftraften. |
De Caafle fbo veele Paufama daer van ver-
telt, gaet fcheef gelijck de kreeft doet, alfoo
gaen oock de Simoniafche fcheeve en krom-
me gangen, onvveerdigh zijnde om tot ftaet
VerhofmgevmCeefilijcke Gaven. Simonia. 45^9
Dit is de Slange
aen-
49 ftaet, dat Da»
een Slange [al ■worden op der aerde, en een ^yidder op den
faede, en 't Paerd in de verffenen bijten, dat- :siljne R^ter
teruggevalt. ^lianm feytin't i boek lvii e.
dat hy wit is en twee hoornen op t hoofd
heeft, hoewel PUm fchrijft van vier hoo-
rens. Meander de Griexiche Poeet leght, dac
eenige twee,en eenige vier hoorens hebbenj
en dit beveftigen oock Ifiàarm en Banhol.
glicus: Welcke loofe Ceraie of Slange,de refte
van zijn lichaem onder iet fand verbergen-
Ampten , te kuypeii, waeren middelen om de, beweeght fich Ibetjens, om de Vogels tc
metter tijd het gemeene befte te onderdruc- locken , diewelcke meenende eenigh ge-
vm PompejHs, wierde ichuldigh bevonden, en . eerlijck middel wert verheven , die bedient
α Copoii/i» wierde veroordeelt in de ftraffe het nae zijn goedduncken en oordeel,en die
wormte te fien, tot haer aes, foo vliegen zy
daer nae, en daer by komende om 't ièlve te
vatten, worden zy van dele looie Slangen
verflonden. Alfoo doen oock eenige Simo-
nifche Menlchen, diewelcke janckende nae
hooge Staet, verbergen al haere wreedhéyt,
verlockende andere door groote geichenc-
ken en beIoften,en daer nae tot haer wit ge-
komen zijnde, lbo onderdrucken zy ge-
meenlijck die geene, die wel tot haer gene-
gen zijn ; gelijckmen in 't leven van S. cA^'-
tonius en Pamiinus kan lefen. Miffchien om dac
die geene die verneedert zijn, ieer onbe-
fchaemdelijck hare hoorens willen opfteec-
ken, daer Pierm de hoorens tot een teyckeii
van waerdigheyt ftelt, en willen alsdan on-
voorlichtigh heerfchen , en die geene nae
haer handftellen, die haer hebben'bpgehol-
pen, en die flechts kennen als voor een bul-
eback. Maer die door eenbehoorlijck en
laet alles in zijn weefen lbo als 't geftelt is ;
gelijck Remig. Florentm daer van wijflijck ver-
haelt, in zijneBurgerlijcke bedenckingen. ■
Men kan oock'de Ceraβe nemen voor eea
Mmm a beeld |
-ocr page 472-
|
beeld vin de oude Slange, Viand van 't
Menfchlijcke geflachre, diewelcke door de
Simonie alle de Simoniiché Menfchen ver-
fclieurt, die verfopcn zijn in de tijdlijcke en
aerdfchegoederen.Waerover Dante de Poet,
de Simoniafche Menichen in de Helle fl:elr,in
een put, met het hoofd om laegh , en mette
beenen om hoogh , en een vlammend Vier
Of het plat van hare voeten : een ilraffe feyc
Lmdinus, die haer paft. Want God heeft den
Menfch gefchapen ,. met het aengeficht om
hoogh,en ten Hemel gekeert,om God en de
Hemelfche.dingen aen te fchouwen, maer
de Simoniafche Menichen, die doorGierig-
heyt de geeftlijcke dingen om goud en filver
koraen en verkoopen"", die onder de aerde
\vafien,verkeeren de plicht van den befchou-.
lijeken Menfch. En om dat zy verfopen zijn
in de Aerdfche dingen , foo vergeten zy de
Hemelfche,diewelcke zy de voeten roekee-
ren : gelijck de Poeet met het geftadigh be-
wegen der voeten wil oytdrucken, diewelc-
ke, allegoriicher wijiè,, de begecrlijckheyt
der aerdfche dingen, te kennen geven : en
liet fnel beroeren van de voeten , die daer
beweeght worden door de natuyrlijcke pij-
ne,druckennyt,de groote genegentheyt,van
de begeerlijckheyt', die haer drijft, als mede
liet Vier, 't wefck de brand is van haere be-
geerlijckheyt.t Dame konde oock wel boven
de voeten, buyten de putte acht genomen
hebben op de ichandige ftraffe cn dood van
den toeftelder der Simonie : Naer dien Si-
mo» Magus, om als een wonder te weien voor
'ε Volck, vloogh, door de hulpe der Duy-
velen, om hoogh j maer overwonnen zijn-
de , door de tegenwoordigheyt van Simon
Tetrus, die zijne Simonie vervloeckte, viel van
boven neer, op de aerde by 't Campido^Hum, en
brack zijne beenen, en ftterf eenige dagen
daer nae aende kramp of treckinge,reiliffM,
gelijck Nïcephoriu verhaelr.
De Viifchen.die daer voor de voeten van
deie ViiTcherfche ftaen, hebben diefelve li-
ftigheyt als de Cerafìe^fìimus feyt in't rxboex
xlii cap. dat de Zeevorfch , genaemt Vif-
fcheriche, eerft het waeter ontftelt en be-
roert maeckt, daer nae fteeckt zy de hoor-
nen buy ten 't waeter, tot aen de oogen roe,
deVifchjens aenlockende, diewelcke alffe
daer by komen, foo ipringht zy diefelve op
denrugge» D^Sfiatìm^ de i^èoitóiif, bewegen |
haere vinnen bedecktelijck, en werpen van
fich een ilagh, als vvormkens, vvaer mede zf
de andere bedriegen, en dat doet de
meede.
Simmetria. Gehjcl^iaetighcyi,
E En bedaeghde Vrouwe, die naeckt e»
van fonderlinge iehoonheyt is , alwaef
alle de deelen des lichaems met een gelijck-
maetige Iehoonheyt over een komen, heb-
bende dwers over de ichouderen ièer aer-
digh een blaeu kleed vol fterren, de feven
Planeeten daer in , ter iijden haerialeeiï
werck ftaen, van een konftigh en welge-
maeckt gebouw , en in de ilincker hand eeiT-
Lijne met een Waterpas of Schietloot,.met-
te rechter een Pafler , waer medezy alle de
deelen van een gehouwen beeld,van eenfeer
fchoone Vems, ichijnt te meeten.
Simmetria is een Griex woord , dat in oniê
ipraecke bediet,een over-een-ftemmende en
gelijckmaetijie meetinge van alle dingen;
en alhoewel t ielve , nae de rechte kracht
van 't woord, anders niet wort verftaen als
vandemaeten , diewelcke driederleye zijn,
te weten de langhte, breede en diepte : foo'
ftreckt zy fich oock in veele dingen, alwaer
een aengenaeme matigheyt vereyfcht wort.
Daerom fullen wy de meetinge die defe drie
onderworpen zijn, ter fijden ftellen, en een
gemeene naeme nemen, die tot alle propor-
tien of evenreedentheden dient. Want lbo
wy die aenmercken ten aenfien de beelde-
nille en nae debevalligheyt en de ver we des
lichaems,fo iilè Schoonheyt genaemt; maer
nae haer temperament of aert van de vier
hoedanigheden der Elementen , foo wortfê
Euerafia geheeten·, en nae de liefiijckheyt der
flemme, MeUia. En gelijck de lichaemlijcke
gelijckftèmmigheyt,in de driebovengeièyde
deelen beftaet,alfoo beftaet deovereenftem-
minge van de ziele in een gelijckmaetige·
ordre van haere genegentheeden, diewelcke
zijnIra/dhile, dat IS de toornige, Conoipifclhi^^y
de begeerlijcke , en Rationaic ^ die in Reedes
beftaét : En defe wordt de Matigheyt ge-
naemt. Waer uyt re merckcn is , darfe in de
bloote lichaemen: geen Smmeiric wort gehec·
ten, wefende een proportie of evenreedent-
heyt, die heerkomt van de over-een-lteni-
minge van alle de deelen, die mette Paiier
2ij»
46© Verkooptnge van Geefilijcke Gaven. Gel^ckmaetigheyt. |
-ocr page 473-
|
CelyckmAeiì^7eyt. S
^ijn te faen-tón getrocken·: Wy. lullen dan
'sggen dat de Simmetrie , een rechre proportie
of eveiireedentheyr is van meetelijcke din-
gen , füo.wel van namyrlijckc, als van gc-
inaeckte : die , alibo die de niaete-en mid-
delwegh houden, foo kanmen daer,noch af-
doen noch toedoen.
De konft van wei en recht te meeten,was
by den Egyptenaers in ibodanigen achtbaer-
heyt, dat zy vaitlijck verforghden,dat haere
iongelingen ibo wel in dere,als in de Reken-
Jconft moiten geoeffenc wefen : en door defe
bey de koi^ften, worden alle dingen,die in des
Menichen leven voorvillen , geeftent. Hier
door maeckten dc Egyptenaers vreede on-
der den Burgeren, wanneer de Nijl de Lan-
den onderliep en de icheydpaelen verdorf.
Aiaer door middel van de Meetkonft, Hel-
den 'zy alles wederom re rechre. En dit is
't geene Pythagoras feyt, de Mute is 't hefte van alk
tlingen : gelijck wy oock fien,dat de Wijshcyt
Godes-gedaen heeft , die alks hecfi gefleh i>i getal,
maete engewichte. Sap. 2. God.ièyt oock dooc
^οδ, XXXV III cap. Waer^vaert gly àoenick^de
aerde heve^i^èe, weet ghy -wie de. maete gepelt heeft Ì
e» w/f 't richtfnoer over haer getrocken heeft Ì op dat
aües hehoorlij.ckjwkrde uytgefaeckt. Maer waer an-
ders fpreeckt de H. Schriftuyre van, als van
de wonderlijcke Simmetrie en gelijckmaetig-
heyt, die God in de fcheppinge der V/crrelr
gebruyckt heeft ? Want ibo wy oock aenr
fien de vier ieer ilechte lichaemen der Ele-
menten , wy fullen bevinden datiè ibo een
gemarighde tegenilrijdigheyt hebben, datie
daer door nochtans malkanderen niet met
alle quetièn of beichadigen. Waer over Boè-
tius a dus feyt :
Ghy.hind de Elementen vaH,
Oat koude niet op hette paH,
Kfoch dat het drooge, door het vocht,
En't licht door 't fwaer', "wert onder bracht.
Dit is een groote Simmetrie. Maer laet ons op
yder maeckiêl in 't befonder acht nemen, en
hoe datter een ieer foete toegeftelde melo-
die wordt in gevonden : En -hoe 't werck
eedelder en voìmaeckter is, te grooter Sim-
metrie fai men vinden. Wat iiTer Ichoonder
Harmonie, als de Natuyredes Menichen, die
Protagora, gelijck Plato verhaelt, ilaende hiel,
dat de Menfche was de Maete van alle din-
gen? Van bedaegt Ouder wortiè dan geftelt,
oiB een weigeilek Uchaein te fenooneir. |
I Μ Μ Ή τ R I^S·
vermits een welgeftelt lichaem niet ibo ras
in de ellende van d'Ouderdom vervalt, en
oock om dar het noch veele laeren kan
voorii'oedigb en krachcigh blijven ; Want
d'Ouder moet niet nae de laeren gereeckent
zijn,maer nae het goede temperament of de
gematighde aert. Oock wort zy bedaeghd
geitek , om dat dees Ouder nu haer rechte
wafdom, maete en proportie heeft, maer de
Jongelingen niet, en de Oude wijckt daer
oock , ai daelende , wijder af. De Schoon-
heyt vergeielichapt de Simmetrie, want men
kander, met reeden, af noch toe voegen, en
daerom worrfe oock ichoon gebeeten , ge-
lijck Piata feyt, het fchoone kan fonder maete niet ivi-
fen, daerom eemgh Dier dat foodanigh fahvorden^hehoort
met een bequaeme maetegcmaetight te ivefen. Wijders
ieyt hy : De Maete moet doorgaens fchoon en eene
Deughd zij'ik Want gelijck de Ichoonheyt des
lichaems , om datfe een hooge en betaem»
lijcke welgeileltheyt van de leeden, van foe-
te bevalligheyt en van prijfiijcke verwen is,
die feer bequaemlijck verfpreytzijn., foo
trecktfe de oogen van andere luyden , mee
een verwonderinge tot ftch : alfo doet oock
de Deughd en infonderheyt de gematighde
Simmetrie van de ziele, diewelcke,roo Pythago-
Ytis iëyt , een rechtvoer is, van al't geene dat betaew-
lijckjs, en maeckt dat haere metelijcke werc-
kingen , met gemeenetoeilemmingen, wor-
den geprefen , die zy dan oock met, haere
heerlijckheyt en glans vergelelfchapt. Voor·»
der foo berey t oock de fchoonheyt des lic-
chaems d.en vvegh om totre kennifle des ge-
moeds te konnen ingaen , vermits het uyt-
wendige dickwijls getuyghnis geeft,, vaa
't geene inwendigh is verholen; gelijck oock
Galenm daer van een befonder verhael doet,
dat de zeeden des gempeds de temperatuy-
re of aert des lichaems volgen. Andere Phi-
lofophen verhaelen 't felve. 't Is genoegh
van de fchooiïheyt, des lichaems geiproken,
waer mede wy onfeteeldniiTe hebben afge-
maelt, alhoewel de Natuyre,feer felden,aìle·
de fchoone deelen in een lichaem, alleen^
befluyt, gelijck Pifrarcfca feer wel feyt :
; Hit goed, faoyild, broos cn licht,
Em -wind, eepfchaduvoor 'tgeficht i
Dat beeld ons mek de fchoonheyt af.
Noyt "Wds die in een Vrouw aÜeen,
tAL· in. mijn Nympb en anders gem^.
f,n die gedijt my tot eenfraf.
Mmm 3 -SI- |
-ocr page 474-
|
¥4
met het Vier, Ve>m enmétte Locht,
Mcycur'm en Satmnui met het Waecer, en Lum
met het Aerdrijck , alfoo komt oock de
Menfch met ù]nt Simmetrie of gelijckmaetig-
hcyt, mette hoedanighecden van de Elemen-
ten over een. Willen wy Sol iien,fiet het Her-
te. Willen wy de Maeneüw, fiet de Leever.
Wilje de Sterren,fiet de ooghappels. De re-
gen komt met het ichreyen over een. De
Wind met het fuchten en blaefen. De Bli-
xem met den lach, en het donderen met her
kijven en dreygeiiienten.
, De Metallen hebben oock gelijckheydt
mette vier humeuren of vochtigheden , te
wceten haer ChUui, gijl of hefte haer wey,
en haer laet.
De Menfch komt oock op veelerhande
manieren mette feven Planeeten over een.
Ten eerften mette door de levende
kracht. Mette voedende kracht aen de Mae-
IK, mette aendringende kracht aen Mars,
niette fantafien of invallen zm Mercurm,
mette natuyriijcke kracht aen fupitir, mette
welluftige aen Fcms, en mette aenneemlijcke
kracht aen Saturnm.' Maer laet ons verder
gaen en vergeiijcken den Menfch bydeion-
Ki,door de Iclaerigheyt van de finnen. Mette
vruchtbaerheyt van voort te teelen by de
Maene, mette dapperheyt des gemoeds by
Mccrs, mette heblijckheyt van 't léggen en
uytlpreecken by Mercurius, mette kracht van
te heerfchen en gebieden hy "fupiter , metre
brand der Minne by Vénm, metre ilibtijlheyc
van 't geficht by Satunm : en door alle deiè
reedenen iullen wy met Fmtci/co Puteo ieggen,
dat aen 'fupiter de goedwiliigheyt,aen Satumus
de vaftigheyt, aen -Aiàri de mogentheyt, aen
Mcrcurius de loosheyt, aen Vems de geneugh-
te en welluft , en aen de Some en Maene de
voortteelinge en verdervinge worden toe-
gefchreven.
Wy konnen noch meerder van deie won-
derlijcke Kkyne Wtrrekl feggen , ■ datfe alle
pieren gelijckt mette gevoelijcke fmnen.de
Planeten mette levende kracht, hebbende
de opperfte Werckmeefter aen yder waflèti-
de aert,wortels als feeclicre grond veilen ge-
geven , alwaer zy haer, op de maniere van
voeten onderhouden, gelijck Plmms verhaelt.
Deftam gelijckt die niet den romp van't
Iichaein, en de tacken de armen ? Wilje de
yingers? fietae«verfcheyden |
Simmetria,
fpruyten,die fich uyt de tacken verfpreyden.
Wilje de huyd ? liet aen de fchorife, a waer
een vochtigheyt tuflchenleyt,dat gelijck
bloed, den boom , door alle deekn,
houd en verquickt. Noch verder : zijnd"
oock geen aders door de tacken en Ipruy-
ten, jae oock totte blaeders toe, doordrin*
tende"? Wy fullen anders niet feggen, à^^
at het yder een bekent is, dat alle deele"
dieder in den Menfch zijn, oock zijn in o®
boomen j gelijck Mzddus wijdloopigh vei'
haelt.
Zy wordt gemaelt, dat zy 't gehouW^"
beeld van Venus meet, wantten eerften vind'
men niets, waer in grooter Simmetrie en betef
proportie is, als in het Menfchlijck lichaem»
weiende gelijckftemmigh en vand'allervol-
maecktfte maete. Ten eerften is 't noodigh
te overwegen, dat de Natuyre het aenge-
ficht veel hooger heeft geftelt als het lic-
chaem, om dat alle de andere deelen, van 'c
lichaem, daer uyt worden gemeeten. Hec
aengeficht wort dan in drie maeten of dee-
len gedeelt : d'eene is van deh top van 'c
hoofd; tot aen de winckbrauwen, het twee-
de deel is van de winckbrauwen tot aen den
tip van den neufe, en het derde van dea
neuiè totte kinne toe : welcke maeten ne-
genmael verdubbelt zijnde , beelden dea
gantichen ftand van den Menfch af, die in
negen deelen gedeelt worr. Het eerfte deel
is het aengeficht, het tweede de borft, te
weeten van het kropbeen af, tottét begia
van de maege roe , het derde totten naevel,
het vierde van den naevel af tottet opperfte
van de heüpe. Het vijfde en fefte van de
heupe,tot het buygen der knye, het iêvende
en achte totte koot of encklauwe toe, Hec,
laetfte de geheele langhte van den, voet; ver-
ftaende dit altijd van^een Man die volmaekt:
van lecden is. Doch wijder hier van te han-
delen is onnoodigh , alibo fuk van Pcmpomui
Gmmcus en van dien vermaerden Mathematicus
tinton. Mi^aUus, in zijn boeck van de Simmetrie
des Menichen, gedaen is.
De Goddinne Venus wort voor een vol-
maeckte ichoonheyt genomen, alfoo diefel-
ve, van veeleSchrijvers,^^or eén Goddirfne,
van de fchoonheyt felve , wort
Want zy was oock in den ftrijd,die tuiichen
Ïaüiis , lutio cB Vinus was Over den gulden Ap-
pel, alwaer gefeyt wierde, ^ filéfchooyfif
Heerèn
Cel^cimaetigheyt. S i μ μ e τ r |
-ocr page 475-
|
"ióerden gemeva
als kbeydfman van lupita daer toe ge-
pelt was , voor de alderichoonile geoor-
<ieelt, hebbende fonder twijfel, Pdweerft
en te-vooren degelijckmaetige proportie en
Simmetrie van de uytnemende fchoonheyt,van
^nus lichaem , wel overwogen ; waer.ovcr
^■Y daer nae den gulden Appel ontfingh, die
Iiaer, als die de fchoonfte van allen was,toe-
behoorde.
Sentimenti. De Simen.
V I S O. 'tGeficht.
ΕΈη longelingh , die op zijn rechter hand
een Gier of Sperwer houd, gelijck de
Egyptenaers dieielve vertoonden : in de
fltncker hand iàl hy een Spiegel houden , en
ter fijden onder den arm fa men een Schild
fien, vvaer op een Adelaer met twee of drie
longen, die in de Sonne ftaeren, geichildert
"is , mee deiê woorden , Cognitionis y'ia, dat is,
door den wegh der beproevingc.
De Spiegel vertoont,dat defeeedele hoe-
danighcyt niet anders is als een begrijplijck-
heyt van oniê oogh , 't welck blinckende is,
jelijck de Spiegel, of doorluchtigh, gelijck
iet waeter door de toevallige fichtlijckege-
daenten van de natuyrlijcke lichaeraen, ne-
mende die in fich ielve niet anders aen , als
de Spiegel dieielve doet, brengende die tot-
te gemeene fin , en van daer totte fantafieu,
die de begrijplijckheyt maecken,hoewel die
dickwijls' valfch zijn : En hier uyt komt de
fvvaerigheyt in de wetenichappen en kennif-
fen voort, dieder behooren totte verande-
tinge van de dingen. Waer uyt ^nflotdes,àQ
Eedelheyt van deie fin , te weeten het Ge-
fichte, oordeelt, en dat die veel fnelder als
d andere finnen,een baene maeckt totte ver-
borgen geheymniflen van deNatuyre , die
in 't weien, van de dingen felve, zijn begra·^
Ven, die daer nae door deiê middelen van 't
Verftand worden in't licht gebracht.
De Adelaer heeft voor een gebruyck, ge-
"jck de naerilige opmerckers verklaeren,
'iat hy zijne longen tegen de Sonne ftelt,uyt
^i'eefe of die hem oock mochten zijn ver-
'fiiTelt, en als hy dan fiet dat diefelve onbe-
Vi'eeghlijck ftaea, en de kracht van de ftrae-
ien der Sonne IsoHaen verdragen, foo brengt |
46y
hy dieielve op, en voediè : Maer alshy die.
als een baftaert vrucht bevint,foo jaeght hy
die van hem wegh. Waer uyt geleert worr,
dat als deiê fonderlinge mogentheyt, ni-et
wort beftiert tot een eedele uytkomft,
tot oefninge van loffijckedaeden, datiê als-
dan ilreckttot fchaede en fchande van die 't
gebruyckt. En miiTchien wierde oock tot
dien einde , in Italien en Eurofa, terwijlen de
oproeren van de Wandalen geduyrden,veele
laeren gebruyckt, dat de voornaemfte Hee-
ren , die fich aen Gode en den Menfchen
hadden mifgrepen,de oogen wierden uytge-
fteken , ten'einde zy in deiê ellende fouden
leven.
Men kander oock een Lmx of Loich by
Hellen, om de Icherpigheyt van 't Geficht
uyt te dmckeru
V D I τ O. 't Gehoor,
ΤΛΕ Egyptenaers wanneer zy 't Gehoor vvif-
JL'den uytbeelden,iòo maelden zy het oor
van den Stier, want als de Koe tochtigh is.
dan loeyt zy dapper, geduyrende dit alicene
den tijd van drie uyren, gelijck Orus cJpoHo
verhaelt : en als in ibodanigen tijd de Stier
niet komt,'t welck nochtans felden gebeurt,
ibo plagh zy haer tot dat werck niet te voe-
gen, dan op iêeckere geftelde tijd. Daerom
ftaet de Stier ftadigh met opgerechteooren,
om hier nae te luyfl:eren,mogelijck hier me-
de te kennen gevende, dat 'hy ditiêlve in 'c
beibhder moet vlijtiger hooren , als andere
dingen, om dat het ftreckt rot onderhoud
en geduyrigheyt van ons fêl ve , en dat op de
bciïe maniere, als mogelijck is. En op dat-
men 't te beter magh kennen, kanmen die
beeld een oor van een Stier in de hand ge-
ven.
V D 1 τ O. 't Gehoor.
E En Vrouwe die op de Luyte flaet, enter
fijden haer leyt een Rhee.
Odorato.
"C En longhsken dat in de flinckerhand een
iHwieroock-vat houd,en in de rechter een
Ruycker met bloemen , mei een Brackjen
aen de voeten , wefende groen gekleet, ge-
maek met Rooien en andere Bloemen,
Ν η η Het
De Sìnntn* Sentimenti-
WH, En ibo wierde Vems van ΐαήί. |
-ocr page 476-
|
4-64
met het Vier, Vmm enfupitir mette Locht,
Mcrcur'm en Satmnus met het Waeter, en Lma
met het Aerdrijck , alibo komt oock de
Menfch met zijne Simmetrie of gelijckmaetig-
hcyt, mette hoedanighecden van de Elemen-
ten over een. Willen wy Sol iìen,iì€t het Her-
te. Willen wy de Aiaeneüen, fiet de Leever.
Wilje de Sterren,fiet de ooghappels. De re-
gen komt met het ichreyen over een. De
Wind met het ilichten enblaeien. De Bli-
xem met den lach, en her donderen met het
kijven en dreygeiiienten.
. De Metallen hebben oock gelijckheydt
mette vier humeuren of vochtigheden , te
weeten haer Chilm, gijl of heffe haer wey,
en haer lliet.
De Menich komt oock op veelerhande
manieren mette ieven Planeeten over een.
Ten eerften mette Some door de levende
kracht. Mette voedende kracht aen de Mae~
iie, mette acndringende kracht aen Aiars,
mette fantafien of invallen M&rcurim,
mette natuyrlijcke kracht aen ppiter, mette
welluöige aen Finus, en mette aenneemlijcke
kracht aen Saturnus.' Maer laet ons verder
gaen en vergelijcken den Menich by de Sos-
«i,door de klaerigheyt van de finnen. Mette
vruchtbaerheyt van voort te teelen by de
Mitene, mette dapperheyt des ^emoeds by
Miffs, mette heblijckheyc van 't ièggen en
uytfpreecken by Mercums, mette kracht van
te heerfchen en gebieden by fufiter , mette
brand der Minne by Vénus, mette ibbtijlheyt
van 't geficht by Saturnus ·. en door alle defe
reedenen fullen wy met Franci/co Puteo feggen,
dat aen ppiter de goedwiIligheyt,aen Satumis
de vaftigheyt, aen Mirs de mogentheyt, aen
Mercurius deloosheyt, aen Vénus de geneugh-
te en welluft , en aen de Some en Marne de
voortteelinge en verdervinge worden toe-
gefchreven.
Wy konnen noch meerder van deiè won-
derlijcke ^cyne XVerrdd ieggen , ■ datfe alle
Dieren gelijckt mette gevoelijcke finnen,de
Planeten mette levende kracht, hebbende
tic opperile Werckmeefter aen yder waflèn-
d£ aert, wortels als feeclcere grond veilen ge-
geven , alwaer zy haer, op de maniere van
voeten onderhouden, gelijckP&iW verhaelt.
De ftam gelijckt die niet den romp van 't
iichaeiii, en de tacken de armen > Wilje de |
fo,anden, de yijigers? fier aeo verfcheyden
fpruyten,die fich uyt de tacken verfprey^e"·
Wilje de huyd ? liet aen de fchorife, alwaer
een vochtigheyt tuffchenleyt,dat gelijck
bloed, den boom , door alle deekn, onder-
houd en verquickt. Noch verder : zijno^··
oock geen aders door de tacken en fp^^Y'
ten, jae oock totte blaeders toe, doordri"'
fende ? Wy iüllen anders niet ièggen, dan
at het yder een bekent is , dat alle deele"
dieder in den Menich zijn , oock zijn in d®
boomen j gelijck Maaldus wijdloopigh vel'
haelt. · ·
Zy wordt gemaelt, dat zy 't gehouwef
beeld van Foihs meet, wantten eerften vind'
men niets, waer in grooter Simmetrìe en beter
proportie is, als in het Menichlijck lichaem»
weiende gelijckftemmigh envand'allervol-
màecktfte maete. Ten eerften is 't noodigh
te overwegen, dat de Natuyre het aenge-
fieht veel hooger heeft geftelt als het lic-
chaem, om dat alle de andere deelen, van 't
lichaem, daeruytwordengemeeten. Het
aengefieht wort dan in drie maeten of dee-
len gedeelt : d'eene is van deh top van 'c
hoofd; rot aen de winckbrauwen, het twee-
de deel is van de winckbrauwen tot aen den
tip van den neuie, en het derde vaii den
neuiê totte kinne toe : wekke maeten ne-
genmael verdubbelt zijnde , beelden dea
gantfchen ftand van den Menfch af, die in
negen deelen gedeelt wort. Het eerfte deel
is het aengefieht, het tweede de borft , te
weeten van her kropbeen àf, tottét begia
van de maege roe , het derde totten naevel,
het vierde van den naevel af tottet opperfte
van de heupe. 'Het vijfde en iëfte van de
heupe,tot het buygen der knye, het levende
en achte totte koot of eiicklauwe toe. Het
laetfte de geheele langhte van den, voetj ver-
ftaende dit altijd van een Man die volmaekt
van lecden is. Doch wijder hiervan te.han-
delen is onnoodigh , alfbo fulx van Pompomui
Gauricus en van dien vermaerden Mathematicus
tinton. Mzaldus, in zijn boeck van de Simmetrie
des Menichen, gedaen is.
De Goddinne P^ems wort voor een vol-
macckte fchooqheyt genomen, alibo dieiêli
ve, van veeleSchrijvers.^^or een Goddirfne,
van de ichoonheyt iêlve , wort gehouden.
Want zy was oock in den ftrijd,die tuffchen
Faücis , Imo en was over den gulden Ap-
pd , alwaer gefeyt wierde, β de fchoonjk
13>erden
Cel^émàetigh^t. Simmetria. |
-ocr page 477-
|
De Sìnnen* S e
'ifaàcn gegeven. En ibo wìerde Féms van Parii,
die als icheydfman van Ι»ρίΐσ daer toe ge-
ftclt was , voor de alderfchoonile geoor-
deelt, hebbende fonder twijfel, Paris ectii
en te-vooren de gelijckinaetige proportie en
^'mmetrk van de uyrnemende fchoonheyt,van
^"«s· lichaem , wel overwogen i waer.over
zy daer nae den gulden Appel ontfingh, die
Jiaer, als die de fchoonite van allen was,toe-
oehoorde.
Sentimenti. OeStmen*
'tGeficht,
ΕΈη ïongelingh , die op zijn rechter hand
een Gier of Sperwer houd, gelijck de
•Egyptenaers diefelve vertoonden : in de
flincker band ial hy een Spiegel houden , en
ter iijden onder den arm falmen een Schild
iien, vvaer op een Adelaer met twee of drie
•longen, die in de Sonne ftaeren , geichildert
às , met defe woorden, Cogmuoms -via, dat is,
door den wegh der beproevingc.
De Spiegel vertoont,dat deieeedele hoe-
danighcyt niet anders is als een begrijplijck-
heyt van onfè oogh , 'z welck blinckende is,
gelijck de Spiegel, of doorluchtigh , gelijck
iet waeter door de toevallige fichtlijckege-
daenten van de natuyrlijcke lichaemen, ne-
mende die in fich felve niet anders aen, als
de Spiegel dieièlve doet, brengende die tot-
te gemeene fin , en van daer totte fantafiea,
die de begrijplijckheyt maecken,hoewel die
dickwijls yaiich zijn : En hier uyt komt de
fvvaerigheyt in de wetenichappen en kenniA
fen voort, dieder behooren totte verande-
ringe van de dingen. Waer uyt ^rìftotcks,àQ
Eedelheyt van defè fin , te weeten het Ge-
fichte, oordeelt, en dat die veel fiielder als
d andere finnen,een baene maeckt totte ver-
borgen geheymniiTen van de Natuyre , die
in 't weien, van de dingen felve, zijn begra·^
ven, die daer nae door deiè middelen van 'r
Verftand worden in't licht gebracht. |
De Adelaer heeft voor een gebruyck, ge-
lijck de naerftige opmerckers verkLieren,
dat hy zijne longen tegen de Sonne ilelt,uyt
vreefe of die hem oock mochten zijn ver-
^inifelt, en als hy dan fiet dat diefelve onbe-
Weeghli jck ftaeu, en de kracht van de ftrae-
lender Sonne koanen verdragen,foo brengt
hy dieièlve op, en voediè : Maer alshy die.
als een baftaert vrucht bcvint,ioo jaeght hy
die van hem wegh. Waer uyt geleert wort,
dat als dele fonderlinge mogcntheyt, niet
wort beftiert tot een eedele uytkomft , £a
tot oefninge van loffijcke daeden, datfe als-
dan ftreckttot fchaede en fchande van die 't
gebruyckt. En milTchien wierde oock tot
dien einde, in Italien en £iiropa, terwijlen de
oproeren van de Wandalen geduyrden,veele
laeren gebriiyckt, dat de voornaemfte Hee-
ren , die fich aen Gode en den Menichen
hadden mifgrepen,de oogen wierden uytge-
fteken , ten'einde zy in deiè ellende foudcn
leven.
Men kander oock een Zmx of Lofch by
ftellen, om de fcherpigheyt van 't Gefichc
uyt te drucken.
V D I τ o, 't Gehoor,
"TNE Egyptenaers wanneer zy't Gehoor wii-
JL/den uytbeelden,iòo maelden zy het oor
van den Stier, want als de Koe tochtigh is,
dan loeyt zy dapper, geduyrende dit alleene
den tijd van drie uyren, gelijck Oms apollo
verhaalt : en als in lbodanigen tijd de Stier
niet komt,'t welck nochtans ièlden gebeurt,
ibo plagh zy haer tot dat werck niet te voe-
gen, dan op feeckere gefielde tijd. Daeroni
ftaet de Stier ftadigh met opgerechteooren,
om hier nae te luyiteren,mogelijck hier me-
de te kennen gevende, dat 'hy ditièlve in 'c
beibhder moet vlijtiger hooren, als andere
dingen, om dat het ftreckt tot onderhoud
en geduyrigheyt van ons ièlve, en dat op de
befte maniere, als mogelijck is. En op dat-
men 't te beter magh kennen, kanmen die
beeld een oor van een Stier in de hand ge-
ven.
V d i τ o. 't Gehoor.
E En Vrouwe die op de Luyte flaet, enter
fijden haer leyt een Rhee.
Odorato. DcRrncli.
"C En longhsken dat in de flinckerhand een
X2Wieroock-vat houd,en in de rechter een
Ruycker met bloemen , mei een Brackjen
aen de voeten , wefende groen gekleet, ge-
iderc Bloemen.
maelt met Roofen en an
Ν η η |
-ocr page 478-
|
466 De'Vijf Simt», S
Het Vat bediet de konftige reuck , en de
Ruycker met bloemen de natuyrlijcke.
Het Brackjen worter geilek, want of wel
de kracht van de reuck in de honden feer
groot is, foo iffe nochtans aldermeeft in de
Bracken,diewelcke alleen door haren reuck
't wild opdoen , hoe feer 't felve fich heeft
verfteken : en door den reuck iietmen haer
dickwijls vriendfchap doen aen haere naefte
gebuyren, die zy anders niet geiien hebben.
Met groen is hy gekleedt, want van de
groenigheyt der blaeden worden de jonge
en welrieckende bloemkens gepluckt.
Gust o. OeSmacck.
E En Vrouwe, die metterechter hand een
korf houd , vol van verfchcyden vruch-
ten, en in de llincker hand een Perfic,
De Smaeck is eene van de vijf linnen des
Iichaems,of eene van de vijf deelen,door de
welcke de Ideen en voorbeeldingen totte
ziele gaen, waer uyt zy dickwijls hare raet-
flaegen ten nutften voortbrengen , en noch
meerder tot haer eroen verderf, bedrogen
zijnde door het valiche beeld van de oogh-
ichijnlijcke dingen,die dickwijls zijn valiche
aenbrengers en befpieders , en daerom ver-
oorfaken diefelve haer veel quaets. In 't be-
fonder hebben de Epicurei valiche Spions ge-
hadt, die daer meenden, dat het een heer-
lij cke fake was , fich tot leckernieen gulilg-
heyt te begeven,fonder op eere of Werrelt-
fche glory te fien.
Zy wordt mette verfcheydentheyt van-
vruchten afgemaelt, want diefelve worden
fonder eenige konil vericheydentlijck ge-
itnaeckt : en de Perlick wort dickwijls, tot
een gelijck voorfteJ, van de Oude alfoo. ge-
bfuyckt.
Τ A τ .τ ο. , Het GcvoeL
E En Vrouwe , die de ilincker arm bloot
vertoont, v,!aerpp zy een Valck houd,
die met zijn klauwen daer vafl: in nijpt, en.
op der aerde fai een Schtldpadde zijn..
Sentimenti d e l C ο r ρ ο. De vijf
Sïmcndes Lichacms, in een ichiltlerie afge-
beelc, door den Heet Giov. Zttmtino>
Caflellini.
E En Man , die met d'eene hand deiè Die-
rten met vijffnoeren llaplijckaen eeaaa-
entimentl.' |
der gebonden houd, te weten,een Sperwer,
een Haes, een Hond, een Valck en een Aep^
En op't midden van't eerfte fnoer moet een
oogh uyt»ebeeld zijn, op 't tweede een oor,
op\ derde een neule,op 't vierde een tong^j
op 't vijfde een hand.
Vijf zijn de Sinnen,gelijck een yder weer»
het'Gefichi, Gehoor , Rf uck , Smaeck;^ en 't GevocL
En foo veele Organa of Sinne-pijpen zijndefi
waer door de Sinnen dit van de ziele ont-
fangen, welcke inilrumenten wy op de fnoe-
ren, op yder Sin, hebben afgebeeld, daeroin
willen wy hiermede uytfcheyden j doch
luft heeft, kan daer van c^rijiotelem^^^vicem»''
Galemm,mdere Phyficos en Pbilofopheu, als mede
Tlinium, Gellium, LaBantmm^Damafcemm en Cccliuf*
B^odigimni leeiea.
Wy ibuden het Geiicht door den Loich,
diemen iëyt dat' een icherp gelicht heefr,
wel uytgebeelt hebben, niet te min vertoo-
nen wy hier den Sperwer, een Vogel vaw
feer groote icherplichtige kracht, die oocli
zijn geficht altijd nae de Sónne went, en
wiens galle het gelichte verklaert, nemende
devlackenen de duyfterheyt vandeoogen
wegh , gelijck oock de Adelaer doet. Maer
wy hebben veel liever, deie als die, geno-
men , om dat de Adelaer veeltijts voor een-
beeld van den Hemel genomen wert,en van-
den glans en van het licht zijn zy de Senne
toegewijt, als zijnde het blincket;de licht en
de lampe van de geheele Werreld. Zy is by
den EgyptenaersVoor Ofris genomen, waer
van defe Vogel een beeld was, van een fcherp
geficht,gelijck Plutarchm feyt in't verhael van^
Ifis en Ofiris, Dat het Gefichte gemeenfchap
heeft met het Licht, den glans en den He-
mel , wórdt van Plutarchus in zijne zeedige'
wercken beveilight, alwaer hy feyt, °ί invaer
de Werreld is Λν€ΐ een eemgh deel, niet te min, foo heflaitfl
in een feecliere manicH yytyijf lichaemen: wwetenuyt
het licham der u^erde , des IVàeters , des Lochi s, des
Fiers-, en des Hemels , die van Ariiloteles de vyfd^
effentia ofSc!fflamligheyt,ofva.n anderen het Licht,
van anderen ί/ι·« Hemd,woxt geheeten^ja daer
gebreken geene die de faculteyt of mogent-
heyt van de Sinnen, met het getal van de-
. vijf Elementen vergelijcken. Het G^oel by
de aerde,om datfe de kracht tegen fta^et; de
Smaeck by 't waeter, om dat de hoedanig-
heyt van de Smaeck , door de vochtigheyt
vaa de Igongieaiè en voehtigetonge geno-
men-, |
-ocr page 479-
|
De v^f Sinnen des lichaems. S
tnen wcrt. 't Gehoor by de lochc, om dat
daer door de galm en weerflagh van deilein-
'Ώο en 't geluyc gemaeckt werr. De Reuck
die uyrer natuyre vierigh is, wort by 't Vier
vergeleecken. En de Hemel by't licht, het
oogh een klaer inftrument van 't geficht
lijnde, heeft een fuyvere criftallijne voch-
tïgheyt. En Tmxm leyt dat de oogen des
Hemels licht en de ftralen deelachtigh wor-
den. Hn Geficht, de glans, de Hemd en 't licht,ytof~
als.dingen, die mdi<fnderen -verwant xijn, gematight,
maeclt^cn den fin, door de eindrachtige üvnegmgc, yer-
l>aeji, feyt Ïlutarchm,
't Gehoor wort door de Haes verftaen ;
gelijck de Egyptenaers als mede Fktanhui
verhaelen. Van de fnelligheyt van 't Gehoor
ièggen zy, dat de Haefe wf e|ï alle andere door de fnd-
^gheyt dejfelven overtreft : tot -welcJiers vertsónderinge
Egyptenaers, in haere heylige hoeeken, een Haefe -voor
t Gehoor afmaeUen.
De Reuck wort, door den Hond , by de
Egyptenaers uytgebeelt, als die de verbor-
gen dingen alleène door den Reuck , ont-
deckt ; hy kent de komfte van het onbekent·
volck,en oock van zijnen Heere, fchoon dat
hy lange van huys zygeweeft. Hy ruyckt op
der jaght,waer het wild is heen geloopen,en
vervolght het fèlve ter tijd hy 't op doet :
Daerom plagh men tot een ipreeckwoord
te feggen , hy heeft een hrax neufe. Als tot eene,
die wel fcherp riecken konde. Van de loos-
heit en reuck der Honden vindy by Xenofhon
breeder in fijn fchoon boekjen van de laght.
Deie drie Sinnen , die wy nu laeft uytgeleyt
hebben,die zijn niet gemeen aen alle andere
Dieren. Want eenige zij η blind geboren en
hebben geen oogen,andere zijn doof fónder
ooren , andere fonder neusgaeten of reuck.
rls welwaer dat deVilTchen geen leeden
of gaeten hebben ,· om tehooren of riecken,
niet te min zy riecken en zy hooren. De
twee volgende finnen , zijn alle volmaeckte
Dieren deelachtigh, gelijck ^Jriftoteles ver-
hack, en in 't boeck van hetfiaepen en waec-
ken feyt hy , Dieren hebben gevoel en fmaeel^,
. lehalven de onvolmacckte Dieren. De Menich over-
treft alle Dieren int Gevoel en in de Smaek,
iïiaerin d'andere finnen, wort hy van andere
Dieren overwonnen. De Adelaer,feyt Pliniui,
fiet veel klaerder als de Menich ; voorts feyi:
hy, de Gier heeft een veel fcherper Reuck :
De Mol hoort veel liielder, alhoewel by
enti menti, del Corpo. 467 |
met fulcken dicken ftof van aerde bedeckt
is. De Oefter , ièyt hy, heeft alleen het ge-
voel , berooft zijnde van alle andere finnen.
Maer men fonde mogen feggen, dat zy den
fmaeck oock heeft, om dar zy door den dau
wort gevoel.
Van de Smaeck gelooftmen, dat die is in
alle Dieren, want yder wort door eenige
fpïjfe of vochtigheyt gevoed, als Plimw feyt,
alhoewel hy oock feer beufelachtigh fchrijft
' van eenigh volck, ^floni geheeten, die haer
in Indien , ontrent de Reviere Ganges onthou-
den , ibnder Mond, die noch eeten noch
drincken, levende alicene by de locht, enby
den reuck, die zy alleene door de neusgae-
ten intreckenij waer over zy altijd wortelen,
bloemen en wilde appelen in de hand heb-
ben , oock op lange reyièn , ten einde zv
geen reuck fouden gebreck hebben , maer
dit ibuden Monfters van de Natuyre moe-
ten wefen. Het Vereken heeft fmaeck in alle
dingen, jae totten dreck en vuyligheyt toe,
daer het, fich oock in wentelt, en om dat dit
een lafter is van gulfigheyt, hebben wy 't na-
Jaeten ,'gelijck mede delangh-halfen , als
e Kraenen en Swaenen, diewijl diefelve
beeldniiTen zijn van de flockluft , want Philo-
xenus klaeghde over dc Natuyre, datzy hem
niet foo langen hals, als de Kraen, haddc
gegeven , op dat de welluft der fmaeck te
langer, in dien langen hals, mochte blijven;
gelijck oock t^thanccm, van eene MelantWms^
en Martialis van eenen Oenocratuks, verhaelen.
En om dat wy geen lafterlijck beeld van de
imaeck Ibuden vertoonen , hebben wy den
Vaick gemaeckt, als een Vogel, die dun van
tonge en fmaeck is. Want hoe grooten hon-
ger hy .oock heeft, ièyt Gregorius, lbo wil hy
nochtans geen vuyl aas nuttigen , maer hy
lijd hem, ter rijd toe, dat hy een iinaecklijc-
kerbuytvind,
'r Sai noodigh zijn een weynigh van de
Tonge, die pp 't fiioer gemaeckt is, te fpre-
ken ; want alle Schrijvers laeten niet toe,
dat het ge voel van de fmaeck, inde tonge
geleg-en is. Eenige feggen aen't verhemelte,
andere aen de tonge, andere feggen, beyde
aen 't verhemelt des monds en in de tonge.
M.t. Cicero fchrijft diefelve het verhemelt
toe: Waer over hy van Epicurus aldus fpreekt,
tcrwijlen Epicurus oordeelt, "wat voor't gehemek befl
:!;y.,.foohce[thy het verhemelt vati den Hemd, ge!ijc/(_
Niin 3 Ennius |
-ocr page 480-
|
468 OevyfSmnendeslichaems, S
Ennius feyt, nUt ■waergenomen. Voarts feyt hy,
darter een Welluft is, die door 'r gehcmek
en door de ooren. vvorr gevoelt, verftaende
de iinaeck en de luft van 't Hoorrat Waer
over oock QMntiliam klaeghr, van dat de
kinders eerder onderwefen wierden inde
Rijekdommen en leckerheeden,als in't Iprc-
ken. Het J^ind ktn qmHjcl^ eenyvoord itytdrucl^cn,
feyt hy , of kit eyfcht "a>at Ieders , jae wy heren het
ycrhmelt eerder de kckerheyt^als de mond het β^rcecI(eιι,
Horaiim verhaelende van drie gaften, ieyt :
Drie Οαβαι duncken my't verhemelt fio ver/che'my
l>at midijxydcrs fmaed·:^ kan kpmen oyer een.
Andere fchrijvent loo vvel de tonge als 'c
verhemelt des tnonds roe , (eggende dat dé
fmaeck is een fin ofbevindinge.diedevoch-
tigbeydt op de tonge of aen 't yerhemelt
neeint. Waer over "p/iiims ieght : De keimffe
van de fni(iecli_il attderen in de tonge ^ maer den Menfch
il zy ooclf^int verhemelt. Andere die 't alleen met
de tonge houden, waer onder LaSiantm opck
is, metten wekken wy toeftemmen, feggen,
dat de iinaeck niet aen 't verhemelt, maer
aen de tonge geproeft wert : niet aen de ge-
heele tonge, maer alleen aen de randen del-
felfden : En alfoo die feer dun-vellighzijn,
ibo trecken zy den fmaeck tot haer door
een fubtijle gevoelijckheyt. t^rtfloteles ièght
in'tiboeck van de Dieren, dat de kracht
vani de fmaeck befonderlijck in 't voorfte
deel van de tonge gelegen is. Daar zijn oock
PhiIoibphen,die herbegin en deooriprongh
van de fmaeck,in een velleken onder de ton-
ge, en onder aen 't fpongieuiè en holle vlees
op r platte van de tongè ftellen, en daerom
ieggen zy, datter oock diergelijcke velleken
aen 't verhemdt van de mond is. Waer nyr
het komt dar veele den fmaeck aen 'rver-
hemelt en aen de tonge ftellen, Waer over
t^rifioteles ieght, datter eenige Viffchen zijn,
die geen tongen hebbende,den iinaeck aen t
vleeltlge verhemelt krijgen. De keele is
oock den iinaeck deelachtigh, want Ckero
feyt, dat de iinaeck is in de holligheyt van
de keele : Maer daerom maghmen geen an-
der beeld fetten als. van de tonge, want daer
inbeftaet het begin.van^de fmaeck, en die
beweeght den fin^ van de iinaeck. De aen-
genaemheyc en de Juft van dé dingen die-
men eet, beftaet in het infw^elgen van de
foete fpijien,die door het daelen in de keele
raeckeur Daer over feyt voorder:, |
ENTiMENTi del CORρcy·
dat Phdoxeuui Erixim cenen haFs, langer als een'
Kraen, begeerde, op dat hy 't gevoel te lan-
ger in zijnen hak mocht hebben. Sulx asX.
de tonge den fmaeck verweckt, dien zy hec
verhemelt mede deelt, en die wort dan dacr
nae door de keel van de iinaeck verteert.
Waer over wy in ^Jrifloteles, van de Natuyr<ï
der Dieren, vinden, dat de tonge een diena-
reiTe van den iinaeck is. En daerom fchrij-
ven wy den fmaeck , met reeden , de ton^e
toe, en ilellen die op h^t fiioer, tot een beeld
van de iinaeck.
Het gevoel is , buyten twijfel, allen Die-
ren gemeen, hoewelfe van andere finnen be-
rooft zijn. z^riftoteles ieght , degemeene fin van 'f
gevoel is in een yder : en die is OOck door het
geheele lichaem veriÌDreyt,die zy door mid-
del van 't gevoel verlcrijght, en zy gevoelen
de kracht van de dingen, die zy aenraecken.
Her objedt of voorwerp van 't gevoel ^ zijn
de eerite hoedanigheden, als het koude, het
vochte, de hette, en de drooghte. Daeronx
feyt Cicero in 't 2 boeck van de Natuyre det·
Goden , Het gevoel is door 'tgantfche üchaemgflijck^
maetigh verβ>reyt, alfoo dat "iey alle flagen enaatvaüen
van kiude en hette, kpnnen voelen. De tweede hoe-
danigheyt is, het fachte, het harde, het lich-
te, het fwaere, het weecke,het dunne en her
fcherpe : en hoewel 't gevoel door 't gant-
fche lichaem verfpreyt is, foo beftaet her
nochtans, voOrnaemlijck,in de handen,Waer
mede wy alle dingen taften , voelen en aen-
raecken.. En d-aerom hebben wy den Aep
daer by geflelr, diewelcke den Menfche ge-
heelijck naebooifi , voornaemlijck mette
handen , vingers en nagels tailende, en alle
dingen bevattende. Waer over Mimfctu Calli'
pedem den pluymftrijcker een Aep noemde,
en Demojihenes en Efchines· wierden door hae-
relichte bewegingen en gebeerden, die zy
mette handen en voeten deden, Baviae-
nen of Aepen geheetenj Maer wy beelden
den.'Aep af, van wegen-de gelijckheyt die
hy heeft metten Meniche, die van
Ovidius en Martialis daer by oock werden
vergeleken.
Wy hebben- nu- de vijf Sinnen des lic-
chaems·, in eerte beeldniife gebonden, en
met zijnbefonder fnoer afgefcheyden, want
het is noodigh , dat zy in een lichaem ge-
hecht blijven,overmits wanneer daer een fin
Hohk te-ontbreecken, foo bhift de reft on-
vol- |
-ocr page 481-
|
volmacekr en ontftelt, even als een Luyte
fonder eenigc fnaeren.
Men konde , by alle gelegentheyt, yder
Sin wel alicene vercoonen, met zijn fiioeren
gedierte daer aen, voegende in fulcken vai,
oy 't Gcfichtc,etn boffel venckel in de flinckèr
«and.om dar haer fap deduyfterheyt van de
oogen vvegh neemt,en t gefichte verfterckt.
feyt dat de Venckel van de Slangen
geadelt wort,om dat zy door haer fap 't ge-
lichte weder verkrijgen , waer uyt naeder-
Jiand bevonden is,dat het den Menlch mede
daer toe voorderlijck is. Tot het Gehoor kan
inen een tack van witte Populieren of van
Mirthe gebraycken : En foo Plinim feyt, ver-
drijft het warme fap van witte Populier-
lilaeden, de ilnerte der ooren, EndeMir-
the, gebruycktmen, om dat de Oly, die uyt
faaere vrachten enbJaeders wort getrocken,
<ie ooren fuyvert. Tot den J^ac^ kan de
Roofe gebruyckt werden, diewelcke een
focte reuck van fieh geeft, meer als andere
bloemen doen. Tette Snmclc kan men een
Appel nemen, alhoewel diefelve feer ge-
neughlijck is om te fienen te riecken, foo is
doch haer laecfte gerecht, de Smaeck. Het
Gnocl kan men maecken dat hy aen de llinc-
ker borft een Armelijntjen of een yfer-verc-
ken heeft, om de twee verfcheyden hoeda-
nigheden van't gevoel uyt tedrncken·, te
•Weten het fcherpe en het fachte : wefende
't eene icherp en ftekende, 't ander daer ca
tegen, facht en faertjens van gevoel.
Senso. Oc Sime-luflm,
E En naeckt en vet Tongelingh , ftaende in
een loopende Beeck rotte halve beenen
toe, zijnde aen den Oever verfcheyden
planten, waer van hy uyt eene der felver de
Vruchten verilimelt, houdende in de flinckex
een Bloemruycker.
De Sin ofbevindinge , wort naeckt ge-
fcliildert, om, dat zy den Menfch in de goe-
deren des Lichaems en der Ziele , doet
, Jiaeckt en bloot gaen, terwijl zy vait gene-
gen zijn rotte tegenwoordige luilen enbe-
geerlijckheeden fich niet voorfiende noch
verfo-rgende, tegens de aenftaende ellen-
digheeden.
De vettigheyt- is een teycken van een
I"'ptim oi finlijck.e ziele, die yol ilechte ge^. |
dachten en kleyne overweginge is in fwaere
faecken, diewelcke infonderheyt het lic-
chaem maeger maecken, en de ledemae-
■ten verfvvacken, gelijck de Phjfw^mmid feg-
gen. -
Hy ftaet mette voeten in een vlietend
waeter, om te vertoonen, dat fich de luften
van de Sinnen geftadigh laeten bewegen, en
metter tijd verioopen , fonder datie nut of
profijt aaibrengen : En 't is fwaer diefelve
op te honden, gelijck het oock gevaerlijek
is door de luften te wandelen.
Her Waeter wort ibmtijts, voor de ion-
de, verftaen, en de Menfche die daer in ftaet
voor den Sondaer, gelijck David finght, ώ
Waetercn zijn tot aen mijne zkle gekomen. Enter»
dien aenfien wort vertoont, dat de Menich
zijne eygene finnen volgende , in groot
gevaer ftaet, om daer tloor doodlijck te
vallen·.
De vruchten en bloemen, driieken de
vier werckingen van de Sinnen , wat naer-
deruyt, als'het Geficht, de Smaeck, de
Reuck en 't Gevoel, die fich in de bloemen
en kruyden openbaeren, ontdeckende 't an-
der, te weten het Gehoor, door 'r ruylfchea
van de Beecke , en van daer komt het licht-
lijck in de finnen.
Ci Simm, gelijckinen die !h een beeld
kan vertoonen.
E En longelingh met veelderley verwen
gekleet, hebbende een krans van ver-
fcheyden bloemen en vruchten op 't hoofd,
alsmede een Vederbos of Pluym , die fich»
door den Wind, fchijnt te bewegen, heb-
bende in de llincker hand een Cyther, Luyt
of Fluyt, en aen de rechter een Hand-
fchoe.
Hy wortlongh geniaelr, om hierdoor
aen de longheyt de vkchtigheyt van de fin-
nen te vertoonen·,: En,de verfcheyden ver-
wen drucken uyt den,· fin· van't geficht, die
te gelijck met het licht, een voorwerpfel
zijn, als mede de bloemen en vruchten voor
den Reuck, de fnaeren en· de iaiftrumenten
voor 't Gehoor.
Het gevoel wort door deHandfchoe uyt»,
gedruckr, alfoo zy de hand voor de koude,
of voor de Sonne en hette bewaert, en voor
diergelijcke dingen die't gevoel aengaen.
Νau 3 D© |
-ocr page 482-
|
, De vijf Sitmcn.
OM alle de vijf Sinnen des lichaems in
eene beeldeniflè te vertoonen, kan men
eon longhman afmaelen , in 't wit gekleet,
die een Spinneweb op 't hoofd heeft, en iàl
ter fijden hem hebben een Aep,een Gier,een
wild Vereken , en een Lofch of wilde Kat.
Men gelooft dat yder van deiè Dieren , in 't
befonder,fcherpe Sinnen hebben, waer in zy
den Menfch te boven gaen. Daerom feggen
dele Dichten :
Nos Aper andini, pr^ceSu Aranea taùu,
' Vultur o(/oriji«, hinxvifu, Siaaiagufiu.
Dat is:
't IVild S wijn door 'tgeheor, de Spia docr 't
feeder raecken,
Oe Gier door reucl{, de Loich door 't fien, en
il'Aep door't fmaecken.
■ Sonno. Slaep.
E En fwaerlijvigh vet Man., gekleetmet
daffe-vellen, leggende op een bedde van
Maenekops bollen, die een Wijnilock, met
rijpe Druyveij gelaeden, lal beichadnwen,
hebbende ter fijden een kuyl daer een Wae-
ter-fonteyn, komt uyt ipringen.
S; p ν ,n o.
Pe SUep, foo die van Philo[Iratus geichildert
is over het beeld van Amphiarao.
E En Man met een flaprigh en bol geiicht,
hebbende een wit kleed over een fwart,
als of men daer door den dagh en de nacht
wilde afbeelden , houdende in de hand een
iüyver, dun en geichaeft Hooren, uyt het
welcke waerachtige droomen voortkomen,
om dat het hooren dun gefchaeft zijndp,
wort licht en doorluchtigh : Want de waer-
achtige droomen worden by de Latijnen,
Cornea, dat is Hoornige, geheeten, gelijck
Slims Itakus en Statks verhaelen. Over welcke
plaetie van Laüantius Grammaticus , feyt Stótius,
het leedige Hooren,want hy hadde 's nachts
het Hooren leedigh geftort : OverfulxTal
de Slaep van de« Schilders alibo vertoont |
worden,dat hy fehljnt de vochtige droomen
daer in te gieten, en weder daer uyt te Itor-
ten , op dié geenèdie daer droomen. Der'
halven kan.dc Slaep aldus afgeichildert wor-
den , datter iets uyt den Hooren , als een
roock opvlieght, 't welck vertoont dat de
ooriaecke van den Slaep de- dampen zij"'
diewelcke in 't hoofd opklimmende, haeï
veranderen, en door middel van dieièlvc»
wederom verfmelten.
En boven 't geene Philofratus heeft geichre'
ven , füllen wy door 't aenllen van Tib'd^f^
maecken, datie vleugels heeft, leggende ί"
feecker Dicht, de Slaep f^ireyde haer f-wane vÌeugeh
uyt. Vyt welck Dicht kan verftaen worden»
datmen de Slaep met fvvarte vleugels kan
affchilderen , om hier door de ihelligheyC
van den Slaep, en de aengenaemheyt van de
wyren, die al flaepende doorflippen, af te
beelden.
Men kan oock maecken,dat hy mette an-
der handeen roede houd,om de Heerlchap-
pie uyt te beelden, die de Slaep over den
Menichen heeft. Ényjwhus in zijn y boecli
van ^neM den Slaep beichrij vende, doet Pa-
linurum van't Schip in Zee villen , léggende
dat hy een tack by hem droegh,die gedoopt
en nat gemaeckt was, in de reviere Styx. En
om my niet al te langh op te houden, fai ick
alleene feggen, dat defe bovengefeyde din-
gen geen ander verklarin'ge van noode heb-
ben,om datie een breede Poëtilche belchrij-
vinge zijn, getrocken van de werckingen,
diemen van den Slaep liet en bevint.
Sonno. De Skf^.
DObkï yerfiert voor den Slaep een Man,
die daer flaept tuifchen twee Daflen, en
daer by eenige Ratten : als Dieren, die tot-
ten Slaep leer-zij η genegen.
I ν g ο s d i g i λ. Onverfaedlijek'
' Slocl(luH, Fraetigheyt.
E En Vrouwe in roeftige kleedereji ge- ^
kleet, houdende met iiaer rechterhand
een Vos, en ter lijden haer ftaet een Struys.
- Slockluft is eygentlijck gefeyr, een onge-
manierde genegentheyt van een wecke.die
.totte onderhoudinge des levens behoort, en
is noch fchandelijcker als diemen Gulfigheyr
> of
470 De Slaep. S ο κ n o.
De Vederbos op't hoofd, bediet dat de
Sinnen fich foo licht bewegen, als de pluy- daer in te gieten, en weder daer uyt te
nien, door een kieyn windeken. ' " ' ' '--------- |
-ocr page 483-
|
of Overcladigheyt noemt. En zy wort met
J^ocftige verwe geichildert, om dat zy het
yfer verteert, tonder dat de roeft fel ve daer
Van eenige nuttigheyt geniet : even gelijck
Slockop, die alles opiwelght, fonder dat
wy daer van eenige ilnaeck heeft : Waerom
Struys hier by geilek wort, als die het
yfer opflockt en verteert.
De Vos bediet by Ow even dat-
ici ve, want als hem fpijfeonrbreeckt, foo
^oed hy fich met zijn eygen vlees.
Ingordigia. Slocklu^,
E En Vrouwe van een leelijckopficht, en
gekleet in roeftige verwe , diedefpijfe
ten monde weder uyt fpouwt, houdende in
de rechter hand den Vilch Scarus geheeten,
en in de ilincker een Lamprey of Negen-
oogh.
De Vifch Scarus is ons onbekent, en die
"Wort nergens als in de Carpatiiche Zee ge-
vonden , en is van de oude Schrij vers, voor
eenen gulfigen en inflockenden Vifch gehou-
den , als cJrijloteles feght : Want defe Vifch
«llleen,onder alle Viifchen.gaet op de manie-
re van de viervoetige Dieren , en eet kruyd
of gras op "t veld, en verflint uyt groote
^ierigheyt alle andere kleyne Viffchen , die
lem gemoeten , en fpouwt diefelve doot al
te groote fatheyt en gulfigheyt weder uyt.
Defe Vifch Scaruf, gelijckt een groot deel
den Vifch Orata.
De Lampreye, ieyt Ortis , baert door den
inond, en ibo haeft zy gebaert heeft, fchiet
Zy nae haere Tongen, en wie 't niet kan. ont-
vluchten,, flockt zy weder op»
tenders.
E En Vrouwe met eendicke buyk:'t weick
bediej: een pluymftrijckende Sbckluft,.
houdende een doorichijnend glas inde hand,
>ivaer in veele bloediliygers leggen : Want
Relijck de bloedfuygers, fuygende eens an-
ders bloed, uyt haéren aert, niet fullen op-
iiouden voor datie tot barftens toe vol zijn
gefopen , alfoo mede fullen de gulfige Vrae-
^en niet ophouden, ten zy de gulfigheyt
.feive haer mochte yerilicken,. |
471
Ingordiglia. Slocklu!ì,Vraitìgheyt. .
E En Vrouwe , hebbende in de hand een
tack vol Eekelen , daer van zy met haer
rechter hand eene aen 't Vereken heeft ge-
geven, die d'Eyckel in den mond houdende,
met opgerechten hoofde en oogen , op de
tacke oert. Defe beeldeniife vertoont de
gulfigheyt, door het Verekenuytgebeeld,
't wèlck d'eene Eyckel niet heeft, of het fiet
wederom nae d ander. Volgende daer in de
maniere der gul.figaerts,gelijck ^Akeus feght:
HcrSycijn metd'Eyckci in dai mond,
Nae d'andcr Eyckcl janclit terflont.
Het Swijn wort voor d'infvvelgende Slock-
luft genomen,om dat dit Dier c en gantfchen
dagh niet anders doet als eeten en flocken,
van 't geene hem voorkomt. Waer van dit
fpreeckwoord is gekomen : hy flockt en
icheert als een Vereken. Horatlus willende
iJlbum TihuHium raeden., hoe hy luftigh foude
leven en vet worden, fey t op 't einde vaa
zijnen brief aldus:
Wannm u 't lichen !αβ, my fuhfyglat van ken,
Een Epicuri S'wijii, fien als. een Pampfac/i^ men,
Daerom wordeiiie Verckens van de kudde
Epkuri geheeten. En de Bcotkrs in t^rcadkn
wierden Swijnen genaemt, om datfefuicke
flempers en balgers waeren : want men leeft
in de fpreeckwoordenji^i /«/t een Vmkens leven,
dat is een gulfigh en fwelgers leven : en die
geérie die alfo llordigh leven,worden plom-
pers, grovers en botte Menichen , als Vere-
kens,geheeten. Maer alhoewel in defe beel-
deniffe alleen de Slockluil der Pampfacken
en Slampampers vertoont wordt, foo kan
men dieiêlve oocktrecken tot alkandere
ftecken diemen begeert, oock tot het infloc-
ken der goederen.Want gelijck het Verckea.
gedreven wordt, door ole onverfaedlijcke·
^lockluft, wroetende altijd met zijne fnuyt
en pooten in der aerde om vet te worden,
alio worden de Menfchen mede getrocken,
dooreen onverfiedelijckegierigheyt van de-
aerdfche dingen, foeckende geld en goed,op
en onder de aerde, ftekende dickwijls haere
hoofden in.^eeas anders kafle , en mengen
't een onder 't ander, werckende alfoo met
handen en voeten , alleene om haere onver-
faedlijcke geldlufl: te bluifchen , en dat door
ailerleye fchelmfche en ongeoortoofde we-
gen-
Slochlufì, FrdetighejU Ingordiglia. |
-ocr page 484-
II!
|
472
gen : lae naulijx hebben zy de rijpe vruch-
ten van haere woeckerij e gecrocken , of zy
jancken terftcSnc nae de onrijpe : foo ièer
zijnfe rotte Slockluil genegen, c^iicens \er·
gcleeck de begeerige tocht-luft, die hy over
een Maeghdek«n hadde, by een Vraet of
Slemper : H-^ant, iiéyt hy, ά Sogh heeft -wel d'cene
Eyckel in den mmd , tnacr firaxgaeftfe nae een ander,
alfoo heb' kli ooc^ 'Wel een Jchoon Maeghdeken,maer
"verlange tcrflont wderom me een ander.
Neg licenza. Sloffi-^heyt, Omclu
faemheyt, Sorghloosheyt,
E En Vrouwe met heel gebroken en ge-
icheurde kleederen , en gantfch onthult,
leggende gelh'eckt op der aerde , met een
Sandlooper in de hand, of die ter fijden
over dwers leyr.
De Sloffigheyt wört onthult en qualijck
gekleet geichildert, rot bewijs dat de iloffe
.onvolmaeckt is in alle zijne handelingen,
zijnde, in 't gemeen, van elck mifprefen.
Dat zy ter aerden leyt, bediet de begeer-
te die zy heeft in 't ruften , waer uytdit ge-
breck zijn oorfaeck neemt.
De Sandlooper die over dwars leyt, fon-
der datter fand uyt loopt, bediet den tijd,
die verlooren is : weiênde dit gebreck een
ibone van de vadligheyt en traegheyt, of
ten minften op een tijd met haer gcbooren.
Daerom kan men haer oock met een Schild-
padde afmaelen , die boven op haere klee-
ders kruypt, om datfe traegh en onacht-
faem is in al haer doen, en dat door den laft
van de Inoodigheyt des gemoeds , die haer
niet toelaet,datfe van haèr ingcboorqne vad-
iigheyt ibude werden ontlaft.
Sorghloosheyt wort als ftrijdigh geftelt tegen
de yborfiehtigheyt : Want Sorghloosheyt yerwaer-
looft alles,en is onachtfaem in dc voorlbrge,
om fieli van noodruft en alle behoeftige
middelen tot onderhoud des levens te voor-
iien. Waer over als de Sorghloosheyt by Foor-
fiehtigheyt quam , en veribch't dat zy haer in
den barren Winter onderftant wilde doen,
vraeghde haer dc yóorfehtigheyt, wat zy doch
in den Somer, terwijl men op 't inlaemlen
moft bedacht zijn, al hadde bedreven ? ant-
woorde, zy hadde den Somer in welluftig·. |
heyt en vrolijck iingen overgebracht. Soo
antwoorde Foorfchigheyt, welaen! hebtgny
die met fingen doorgebracht, foo mooghiiy
nu in den Winter , u tijd , met danlfen oocli
overbrengen. Tot beichaemtheyt der ge^-
ner, die haere jonge jaeren met braffe",
flempen en Ibrghloosheyt doorbrengen,
daer na in den barren Winter haers Oudef'
doms, den poot moeten iiiygen , en op e^ns
anders genacde leven.
Vrou Sorghloos kael en bleot, door 's
bange nood,
Bad om "wat ondcrβant, tot reddin^h 'voor de dooiL
Voorfichtigheyt heeft haer dees atifwoort veer
geven, ^
Hce hraehtghy 's Somers deur, ujon^h en dertel leven ■
lek^ β>eeld' en fongh in Veeld', in blijdfcha^ en voi
vrcughd,
Jieldanfl ml m de Ifoud' en "ii'ecp daer in yerheughd.
Fatica. Slavirie.
E En qualijck gekleede Vrouwe in't groen,
houdende een open Boeck in haer hand
als of'zy las, ter fijden ftaet een Kalf of jon-
ge Os-
De Arbeyt of Slovernye, is, nae 't feggen
van Cicero, een ièeckere werckinge van de
befigheyt des gemoeds of des lichaems. In't
groen wortfe gemaelt,om dat haer de Hope
voed en onderhoud.
Zy is longh geichildert, om dat de leugd
bequaemer is totten Arbeyd, als wel eenigh
ander Ouder. Daerom als Ovidius in zijne
Minnekonft wilde bewijfen, datmen de Slo-
vene in de leughd moft verdragen, feyt hy :
Den arbeyd draeght in wwe leughd,
IVant d*Ouder daer toe ■sveynigh deughd.
Door 't Boeck wort de Sloverie van de
Sinnen verftaen, als die voornaemli jck door
de oogen gevat worden, zijnde een heer-
baene die licht is , om te geraecken , in alle
voorvallen rotte kennifle van 't verftand.
De Sloverie des lichaems , wort door dc
beteycknifle van den jonge OlTe verftaen j
gelijck OVtdim mede verhack.
Fatica. Shverif.
E En fterckc Vrouwe met een Eefcls-huyd
bckleet,rukdat de Eefels-kop verftrecku
tor een luilfel op dc hoofdhayren , wefende
dit
Sloffighiyi, Onachtfaemheyti Sorghloosheyt. Sloveùe. |
-ocr page 485-
Smentì Hertlm^nge. Dolore.' 473
■^it Dier gebooren totte Sloverie, en om om den Man flingert, bediet in 'r gemeen
JlTri-k^___T_i*__Jr______.-J________ l'-J _____1 1 ...^T _t_____r· ^
E En half naeckt Man, die aen handen en
voeten gekluyilert, en met een Slange is
oinfiingert, die hem leer wreedlijck in zijn
flincker lljde bijt, fiendemet het hoofd feer
dayrter en mismoedigh.
_ De handen en voeten die geketent zijn,
ïijn hetverftand, met het welck men alle
VVercken gaet ο verwegen, die de uytvoerin-'
Re en'toverlègh van noode hebben: En zijn
diefelve alhier gebonden mette bitterheyt
^er Snierte, alfoo zy geen acht konnen ne-
i^ien op haere gewoonlijcke werckinge, ten
zy feer fwaerlijck.
^ Slange die fich in yeele manieren ront^
Smerte, in die dingen,
hebben. ·
In de H. Schriftuyre, wordt de Slange
dickwijls voor den Hellchen Duyvel geno-
men ; En nae de uytlegginge S, Hiemiymien
Cyfriam, alwaer zy de woorden van 'r Pater
Nofler, νίήοβ ons van den yïWfw^verklaeren,leg-
gen zy, dat hy onfe aldergrootfte quaed is,
als zijnde de oorlàke van aileonvolmaeckt-
heyt, ioo wel in den i'nvvendigen' als uyt-
wendigen Meniche.
Dolore de Ze uzi. sniene,
nae de af beeldinge van Zeuùi.
■p En treurigh en bleeck Man in 't fwart
■•^gekleet.met een uytgeblufle Fàckel in de
hand, die noch een weinigh roock geeft.
De kenteyckens van de finerte , worden
noodfaeckelijck uyt eenige teyekens van t
voorhoofd, als in een toonplaets van de zie-
le, ontdeckt: alwaer zy, gelijck de Poeec
leyt,haere waere of koopmanfchap té voor-
ichijn brenghr, als daer zijn de rimpelen, de
traenen, de droef heyt, de bleeckheyr en an-
dere dingen, die door foodaenige werckin-
gen, fich in r aengeiicht vertòonen.
Het fwarte kleed is altijt eenteycken van
droef heyt enfmerte, alfoo diefelve yerwe
de duyilernilTe gelijckt, die daer is een be-
roovinge van 't licht, welck licht de ooriake
en beginlèl is van onie vrolijckheyt, gelijck
de blinde Tohìàs feyde, verhaelcnde zijn on-
geluck aen zijnen Soone,
De uytgeblufte Fackel, nae 't gevoelen '
van eenige Philolbphen , vertoont, dat de
ziele niet anders is als een Vier, 't vcelck of
door geftaedige fmerte en moèylijckheyt
wort uytgebluft, of zy heeft lbo veele lichts
niet, dat zy in haere handelingen , 't geenc'
nut en oorbaer is , kan onderfcheyden : ent
dat een bedroeft Man , 'een Fackel gelijckt,
die eerft is uytgeblufcht, en geen vlamme ■
van fich geeft, maer heeft alleene foo veei
hette, datfe den roock (fpo veel zy magb)·
kan uytwerpen ; paffende ditfelve óp een
bedroeft leven , om daer door diefelve
droef heyt te voeden. De vindinge van defc
beeldniffe wordt dien feer ouden Sehildec
2f«x« toegeichreven.
O 0 O I Uf
----- ^ _ · —-- - — - - — "■·■*-· ' ---- - 7 —w.-- · -«tin ' »» w*. b J — ---------- — •-•«i J
'Waerwicntige dingen te draegen. Men kan altijd quaed, en het quaed; 't welck ooriake
oock by dit hulfel noch twee Kraens vleu- is van verwoeftinge, is het beginfel van de
gels voegen, 't welck dienen lal ter gedach- Smerte, in die dingen, die :eenis:h wefen
Jenifle van de Sloverie of Arb<^t. -.Want
"et is een oud gevoelen, dat de vleugels als
ftiede de voeten van den Kraen, by lich ge-
draegen , lichtlijck alle fvvaerc arbeyt ver-
achten , en dat fonder eenigh misnoegen j
gelijck Ïimm in 't xvi i boeck verhaelt.
-ocr page 486-
Smaed, Ongel^cL· ;S»eMgh^:, VlMchügheyt.
|
Ingiuria. Smaed, Ongelijck.
TJ En jonge Deeniei vreeflijck van oplicht,
Jimer brandende oogen, in r root gekleetj
met dë Tonge uyten mond :, als een Slange-
tongli, daerrontom veel feever en quijÜs,
houdende een Doornbofch in de hand , en
onder haere voeten een Waeghfchaele.
^rifiotdes feyt in zijne Rk^torka , dat het
iinaeden en fchelden den longen eygenis^
want door de overvloedigheyt des bloeds
en door haere natuyrlijcke hette , foo zijnfc
■ ftout en vermetelijck, om een ander te Inte-
ren: En oni dat de Jongelingen de hoogheyt
beminnen , willen zy altijd boven een ander
drijven, 't zy door wat middel zy konnen,
en hierom wordt de Smaed by een jonge
Deerne afgemaelt.
Door het leelijck geiichten de vlammen-f
de oogen wort te kennen gegeven , dat de
Smaet voortkomt door de ontftellinge des
gemoeds,die meeft door't gelichte gelpeurt
Wort.
De Tonge , die eens Slangen-tonge ge-
lijckt, is een teycken dat de Lafteringeen
Smaet, een groot deel in de woorden be-
ftaet, die niet anders fteecken,dan oft fcher-
pe doornen waeren.
De Schaden onder haere voeten, zijn
teyekens , dat de Smaedinge een Werck is
van ongerechtigheyt, lafterende andere on-
fchuldige Itiyden , en die 't me: hebben ver-
dient, met Smaet- en'fcheltwoorden.
Velocita della Vita
Humana. |
E En Vrouwe met vleugels aen de fchou-
deren, als of zy wilde loopen, hebbende
op 't hoofd een Sperwer met opgeflaégen
ν eugcls. Een gelijcknis nae de fpreucke van
Homerus, dacr hy de groote Snelligheyt,door
den vlucht van den Sperwer uytdruckt.
e l ο c i τ a. |
(^M de fnelligheyt van 's Menfchen leven TJ En Vrouwe met vleugels aen de fchou-
V^uyt te drucken, wort deCentaum^f- lUderen , draegende Brooskens op de ma-
niere van Mercuriui, en in de rechter hand
een Pij Ie.
gemaelt, welckDier totte uyterlle deelen
van den buyck , een Menlchlijcke gedaente
heeft , en de rell van 'tlichaem is als een
Paerd.
Fierius verhaelt dat het eynde van ons le-
ven , den Menfche met een fnellen loop
overkomt, om dat \vy door een wonder-
baerlijcke flibberachtigheydt komende te
vallen, fchielijck van de dood worden wegh
genomen.
De Brooskens zij η een teycken van Snel-
ligheyt, gelijck oock de Pijle is. Zy magh
cock wel ter lijden een Dolphijn met een
Seyl hebben, want het laefte doet het Schip
fnel voort loopen, en 't ander drijft ich fei-
ve feer fnellijck voort.
Cele-
-ocr page 487-
Snelligheyu ,. Somerfchemo£digh^t. Soherhejt, S£c. 475-
|
E En Vrouwe die in de rechter hand een
Blixem houd, gelijck Fmim verhaalt ; ter
fijden een Dolphijn;en in'delocbt een Sper-
wer : 't welck alles voor de raffigheyt'gé-
nomen is, weiênde yder in zijne beweginge
fiielenrafch. Door kennifle van deie kan
men lichtlijck afmeten, wat iliecke de Snel-
ligheytzy. |
lijck door tc grooten Somérichen hetté
heerkomr.
Mager wort zy gemaelt, om dàt de on-
derhoudinge des lichaems, door't middel
van de hette uytwaeièmende;, iïch ontflüyt,
en daer door worde men noodiiiccklijck
mager.
■ ■ Her kleed en debloote borft , zijn oock
t^yekens van het fayfoen des tijds, gebrnyc-
kpndedeMenfch daerom luchteÖeedereii,
9mde hette min te gevoelen. 't'Zijn_oock
teyckens vap de hette,die in derdàed ih dcfe
vermaftheyt gevonden wort. ■ '
Met hetleunen op den ftock , wort ver-
toont , datter onderftuttinge van noode is.
En wie die van noode heeft, die heeft niet
krachts genoegh van fich felye ;'t welck het
éigen is dat wy in defe beeldenifle afmaelen.
De Wayer druckt uyt,dat als men diefel-
ve beweeght, Γοο wort de lócht daer door
verkoelt, en 't lichaem dapper verfriicht.
Want men foeckt door den Wayer te ont-
gaan het vérdfiet en de moeylijckheyt van
dé hette.
Sooerhcyt^
E En Vrouwe die flechtlijck gekleedt is,
houdende in de rechter hand..een Sleu-
tel , de flincker op de boriH:, en onder haere
voeten falfe een Vifch hebbeii ^ aen d'ander
lijde van deiè beeldnifle ial een Fonteyne
ftaen, ailwaer klaer waeter uyt ^ringht.
Fatica Estiva. Somerfcbe
flovcrie of arbeyt, . ; |
|
ÏJEn magere Vrouwe luchtjes en dun ge-
-kleet, toonende haere bloote bórft, leu-
nende mette flincker hand op eenen ftock,
houdende mette rechter eenen Waeyer,
Waermede zyeenige wind of verkoelinge
iiiaeckr.
Door de vermoeytheyt, verftaen wy die
Avackheyt, die daer uytwendigh op 'r lic-
chaem valt eia fchaedelijck is.
Wy noement Somerfche moedigheyt.om
te onderfcheyden van een ander ver-
^oeythéyt, die door de iieckte, of anders
veroorfaeckt zy, maer aileene die,nacuyr- |
En jongefterckeVrouwe, ineceen be-
knopt en luchtig kleed en blootè arnien,
houdende in de rechter hand een SeyiTen,
en in de flincker een Vlegel om 't koeren te
dorffchen, ftaende een Offe aen haer fijde.
longh en fterck wort zy gemaeckt, om
.dat de leughd ftercker is als d'Ouderdom.
De korte en luchtige kleederen, mette
bloote armen, bedieden de geftalte en vaer-
digheyt die zy by den arbeyt doet, wegh-
nemende alle verhinderingen, want de
fwaere kleederen zijn des Somers by het
werckverdrietigh.
De Seyffen en de Vlegel zijti wercktuy-
gen ,van grooter arbeyd,'iflronderheyt w.in-
O 0 O 2 neer
La s s i τ u d i ne. Sonvrfche moccligheyt. jg |
-ocr page 488-
r-ST^Tio E-STiTOv
Het Solflithm is in die tijd als de Sonne
ons aldemaeft, èn in die tijd, wanneerle ai-
derverft van ons is. En die wordt
Sonneijind geheeten, 'r welck gefchied den
XXI '^umi, en d'ander is des Winters den xx^
Oecmhis. En wort daerom Sonnefland ψ'
heetén, om dat de Sonne alsdan niet verder
gact -, en in deiè zijne reyfe worden tW^e
Cixckels beichreven, die zijnen loop bepa·^'
le'n : d'eene nae dePolm ^rBkm, en d'andar
nae den Polm ^yintarBkm, weiende yder vai^
zijnen Poolen 66 graeden afgelcheyden, ^
van den iEquinoótiael-line 24 graeden, óe^
lende een yder de Sph^re in twee ongelij'^'
ke deelen, en die worden g-cnaemt deTro-
pifche of wederkeerende Cireulen, want ά^
Sonne ftaende in den eerften punt van Cji'
ccr, foo maecktiè dien Circkel in de bewe'
ginge van 't firmament, cn dat is 't laetft®
datié doet in 't Noorderdeel : en is 't geene
dat genoemt wort de Circkel van des So-
niers-Sonneftand , waer door zy pafferende
ons naedert, en daer nae weder tot ons keC'
rende, ibo vertreckt die , tor dat die komt
tot het punt van Caprkonm, maeckende den
anderen laeften Circkel aen't firmament van
d ander fijde,nae den Poius ^JnurBkus. En dat
is die circkel die genaemt wort des Winters
Sonneftand, die altijd verft van ons is afge-
lcheyden , en die wederkeerend er ons komt
naederen : weiènde 't ampt van de gefeyde
Circkeleii, dc Sonne-ftanden te onderfchey-
•den in de grootfte afvvijckingen van de Son-
ne, gelijck geièyt is in den eerften graed van
Cancer- en van Caprkornm, En dan wortie de
Somerftand geheeten,als zy is in den eeritea
graed van Canccr, want by ons ibo nae we-
iènde als zy kan, foo bren^htiè den Somer,
en in defe tijd is de langhfte dagh van 't ge-
licele Iaer,en de kortfte nacht.
En als die is in't punt van Caprkotnm , ibo
wortie genaemt de Winter Sonne-ftand, en
die is als de Sonne foo verre van ons is , als
hykan , brengende ons den Winter : en in
defe tijd is de langhfte nacht van 't geheele
laer, en de kortfte dagh. En is dan de dagh
van des Somers Sonneftand foo langh, ais
de nacht van des Winters Sonneftand.
Hy wort jongh van vijf en twintigh lae-
ren gefchildert, om dat de Sonneuythet
eerfte punt van cJrks gegaen zijnde:, en io
bet eerfte- punt v-an. Cmcr gekomen wefet^-
d-C;,.,
476 .SùmerSonhé^aitd. ' S a
neermetì t ielve doet in.'i heetfte vaatien
Somer. En de Olle Wort van vcelcn voor
een béeld'van de Coverie gefteic.
EEh longhmaiv van vijf en twintigh lae-
ren, geheel naeckt, uytgenoinen de be-
fchaemde deelen, die bcdeckr fullen zijn
met een purpre Sluyer, ftaende op de ma-
niere als of hy re rugge wilde treden, heb-
bende om 'r hoofd een krans van kooresi-
ayren. Op 't hoofd fai hy een blauwe cirkel
hebben , op de ma^iiere als een kroone, en
foo breed als de fchouder is, in welcke circ^
kei negen iïe^ren gefiieden iullén zijn,en in t
midden het teycken van €«««■)'■ of Kreeft.
Mette rechter hand fai hy een Globe óf
jiloot houden, waer van alleen het vieren-
deel duyfter is, 't welck dat deel ίαΐ weien
dat nae de aerde gekeert is,en de reil,re we-
ren de drie vierde parten nae boven, fullen
klaer enlicht zijn. Met d'ander hand ial hy
een Kreeft houden, en aen de voeten vier
vleugels, acn de rechter voet twee witte,en'
■acn as ilincker een witte en een^ f\ya£te^
-ocr page 489-
Somer SoHm-fiand, Winters Smne-fiAnà,
|
3e , iiet vierendeel van zijnen loop gepaf-
leert is.
Naeckt en met een Sliiyer van purper
^iVort hy gemaelt, tOt een teycken van de
grootfte hette van 't làer. Hy ftaet als of hy
te rugge wilde treeden, want de Sonne raec-
kende de line iEquinodiael, blijft daerniet
Vaft ftaen, maer keert weder te rugge.
De Circkel met het teycken van Canea en
öe negen fterreri, wort Tropicus Cancri gehce-
ten, en daer in zijn de negen ilerren,om dat
dit de alderaenmercklijckfte fterren in dees
Circkel zijn,die hem oock op 't hoofd wor-
den geiet, om dat de Sonne in die tijd ons
aldernaefl: komt, en deièn Circkel rakende,
ibo maeckt zy den Sonne-ftand.
De Globe of kloot moet hy in de rechter
hand houden, om dat de Sonne in dees rijd
in 't Noorden is , zijnde 't lelve-hec rechter
deel des Werrelts.
De drie vierendeelen lichts, bedieden de
langheyt van de dagen defes tijds^en 't vier-
en(ieel duyfter bediet de kortheyt van den
nacht, doende de Sonne deiè wereldnge.
Hy lïoud in de flincker hand den Kreeft,
Weiende't ièlve eene vaade teyckenenvan
den Zodiac of Heinels-gordel, en dit teyc-
ken heeft eygenfchap met dit Dier, 'r Avelck
te rugge kniypt, doende de Sonne, in dees
tijd, vangelijcken, foodaenigewerckinge,
als weder te rugge keerende.
De vleugels aen de voeten , bedieden de
bewegingen van den tijd, want gelijck eeni-
'ge Philofophen fèggen , foo is de tijd niet
anders ais een achter-een-volgende circkel-
bewcginge, brengende't eene fayiben nae 't
ander, de Somer nae de Lente, de Winter
nae den Herbft ; en van nieuv/s in een yder
fayfoen wederkeerende, by maniere van
fucceffie of vervolgh, foo doet diefelve zij-
ne werckinge.
De drie witte vlercken bedieden , dat de
dagh foo veel te langer is , als de nacht te
kort is , 't weick door d'eene fwarte vleugel
wort uytgebeeld, die lbo wel d een als d'àn-
der voortgaen.
De krans met kooren-ayren wil leggen
dat de Somer foodaenige teyckens mede-
breno-t.tot een onderfchey t van des Winters
Sannc-ftand, die de Winter draeghr, |
E En bedaeghd en by nae oud Man, heel
met vellen bekleet, met een Circkel aen
de voeten,op de maniere ais een kroone, van
blauwe verwe,alwaer in 't midden het teyc-
ken van Capricormis fai weien, en rontom die-
felve Circkel iullen twaelf fterren gefiieden
zijn.
Mette ilincker hand fai hy een Globe hou-
den, waer van het vierendeel fai wit zijn, en
de reft duyfter. Onder den rechter arm,
fai hy met een aerdigheyt een Geytebock
houden.
Aen de voeten fai hy vier vleugels heb-
ben, aen de rechter voet fai d'eene wit en
d'ander fwart zijn, en aen de ilincker voet
beyde fwart.
Men moet hem-als oud fchilderen, om
dat deSonne geloopenzijnde van't punt van
iJries.en Cüpworiias naederende,gedaen heeft
drie deelen van zijne reyfè.
Met vellen wort hy gemaeckt, om dat ia
die tijd de peefte koude is van't geheele:
laer, "
O O O J; Aeni |
-ocr page 490-
|
478 Sonde. Ρ e
Aen de voeten fai hy een Circkel hebben,
en het teycken van Caprìcorma met de twaelf
fterren : Naedien de Sonne alsdan lbo verre
van ons is, als hy kan komen, naeft aen den
Po/ra t^ntarBicus, en ΛVort geheeten de Cirkel
van den Tropkui Capricorni,
Hy houd met de flincker hand de Globe,
gelijck als de vodrgaende, doch de drie
vierendeelen om leegh moeten duyfter, en
heteene vierendeel boven moet licht zijn.
Hy houd de Globe in de flincker harid,
om dat de Sonne fich in die tijd laet vinden
aen de flincker fijde nae den Ρβ/κ< ^mrBim,
Onder de rechter arm houd hy den Gey-
tebock , een Dier dat tot dit teycken gepaft
is, want alfü dit Dier fich op höoge en fteyle
Rotfen onthpud.alfoo onthoud fich de Son-
ne in deiê tijd in den hooghften graed on-
trent den Middagh of't Zuyden, of om dat
de Geytebock of Caprkorntn plagh te klim-
men op de geberghten.alfoo begint oock de
Sonne,om dees tijd,na ons toe te klimmen.
De vleugels aen de voeten, bedieden, ge-
lijck gelèyt is , debeweginge destijds, te
•weeten de drie vierendeelen iwart voor de
nacht, en het wit voOr den dagh. En om te
doen verilaen de ongelijckheyt die;daer is
tuffchen d een en d'ander , foo fai het wit
aen de rechter voet zijn, want het licht gaec
voor de duyfternüre. ' . '
Peccato. Sonde,
E En naeckt, blind en fwart longhman, die
men fiet dat hy op kromme en fteyle
wegen gaet, zijnde van achteren meteen
Slangc en een Worm omilingert,die de flinc-
ker fijde door geboort hebbende,nu aireede
aen't herteknacght.
De Sonde wort afgemaelt door een lon-
gelinghjdie door onvoorfichtighCyt blind is:
Want de Sonde is mede een blindheyt in die
geene,die diefelvebegaet : weiende de Son-
de voor haer felve, niet anders als een over-
treedinge van de Wet, en een afwijckinge
van 't goede, gelijck gefeyt wort :
Df Sond' is al zijn ixiü' en luSl,
Dit [onder maet noch reeden ruif,
Maer βα>Η het toe met ziel en moed.
Wat fnoodeyvercken hy ooclt^doet.
Naeckt en fwart wort hy gemaelt,om dat
de Sonde den Menfche geheel van de gena- |
C c a τ o.
de berooft, als mede van de fuy verhey t der
Deughd, ftaende in groot gevaer om van
boven needer, in de onfekerheyt des
geftortte worden, die hem oock ternelJ^n
treckt, indien hy niet door berouw en le^·^'
wefen werde onderftut.
Hy is van een Slange omflingert,want de
Sonde is een Staet-Iuffer van den Duyvel
onfen erf-viand , diewelcke altijd foeckt re
bedriegen om een gemaeckte fchijn van'ε
goede, hopende altijd een goede uytkomft,
gelijck hy metoniê eerfteongeluckige Moe-
der gehad heeft.
De Worm aen 't hert,is de Worm van de
Confcientie of van °t Gewifle felve, die als
de Godgeleerde, feggen, de fondige ziele
knaeght en prickelt,ftaende altijd wacker en
fterck,ter tijd hy in de Sonde vlees en bloed
verteert, en fich daer in voed en verfterckt-
Serge. Befiet in de beeldniflTen van de Ge-
dachten , Hertfter, en op vericheyden plaer/ên,
van die ftofte.
Pazzia. Sotheyt, gelijckfe vertoont is
in de krooninge v«n Fetrarcha-
E En onthult Maeghdeken , bloots beens,
met een Beirevel voor een Halskraegh,
't kleed |
-ocr page 491-
t kleed fai van weerfchijn wefen,in de rech-
ter een ontfteecken kaerffe by de klaerfchij-
nende Sonne.
Sotheyt is een gemeene naeme van alle
ontftellinge dieder in'sMenichen gemoed
^'altj't zy datfe komt uyt ftvaermoedigheyt,
gfamfchap, droef heyt, vreefe of andere na-
ï^nyrlijcke onvolmaecktheden.,
Een Maeghdeken dat onthult en bloots
oeensis, wort zy geinaeckt, om dat de Sor-
te noch fich felve,noch andere acht,en verre
afgeicheyden van alle burgerlijcke omme-
gangh, om dat hy de ibëcigheyt van 't goede
niet"kent, noch oock van wegen de fpieghn-
ge in!t gemoed of verachtinge des Werrelts,
en dat bm de Liefde Gods., En dit fegh ick,
ter eere van die geene, diewelcke aireede
haere genegentheden , door de ommegangh
of gewoonte, getemt hebbende, fich tot een
Scnfaem leven begeven.
Het weerichij ne kleed bediet ongeftadig-
heyr, die inde Sotheyt heerfcht.
Her Beirevel betoont, dat de Sotten fich
meerendeels door de gramichap laeten re-
Sotheyt, Geckheyt, Omesheyt, ΜαΙΙϊφερ. Pazzia. 479
Het lacchen fonder oorfake, is een werc-
kinge van de Sotheyt : Daarom feyt oock
Salomon, de overvloedige lach is in den mond
der Sptten.
Het Meulentjen vertoont,dat gelijck hare
gedachten zijn, ibo zijn oock haere werc-
kingen van geener waerde, geftadigh omme
draeyende.
Pazzia. Sothcyi, Geckheyt, Omcsheyt.
E En bedaegt Man met lange fwarte klee-
deren , lachende, eh op een Rietftock té
Paerde rijdende , houdende in zijn rechter
hand een Meulentjen, een vermaeck daer
de kinderkens mede fpeelen,'t welck hy mee
groote naerftigheyt in den Wind doet om-
meloopen.
De Sotheyt kan bequaemlijck , op deie
■wijiè, uytgebeeld worden, want Sbt te zijn,
is , nae onfe maniere van ipreecken, anders
niet, als onbetaemlijcke dingen doen, die
buytende gemeene gewoonte der Menfchen
zijn : Om dat zy berooft zijn van overlegh.
geeren,om dat zy by nae altijd lijde-gangen fonder datiê eenige ichijnbaere reedenen of
bronsen doen. treek van Gods-dienft. hebben. Hier door
en quade iprongen
Dat hy in de flincker hand de Sonne een
kaerffe ontfteeckt, is een vvaerachtigh teyc-
ken van Sotheyt, datmen fich inbeeld, meer
door een kleyn Hcht te fien, als door de '
groote kracht van de Sonne, die föo won-
derlijck en heerlijck uytblinckt.
Sciocchezza. Sotheyt, MalSgheyt,
E En Vrouwe die flordigh gekleet is, lac-
chende om een Meulentjen, dat iemand
in de hand heeft, daer mede de kinderkens
ommeloopen , en dat door den Wind ge-
draeyt wort,met een ftuck loots op t hoofd,
Ipeelende op 't ipreeckwoord Plumbeum btge-
is,«Μ loodett vajknd : Want gelijck het-
lood fwaer en uyt zijn natuyre omlaegh
Valt, alfoo doet oock de Sotte, die nimmer-
meer zijn verftand of gemoed om hoogh
komt het, datmen gemee,nlijck ieyt, dat het
beter is fot te weien met veele, als wijs te
zijn met weynige : Want onfe wijsheytmet
onfekenniiTe afmetende , en kennende die-
ièlve gemeenlijck meer in veele als in wey-
nige , foo fchijnt het datmen meer de me-
nighte als de weynigé behoort te volgen,
om dat het meeftendeel der Menfchen de
deughd van ander luyden wercken , by de
haere, afmetende, prijfen die manieren, die
mette haere over een komen. Daerom is 't
'noodigh datmen eens anders goeddunckeii.
by 'r zijne voege, om alibo zijn goed voor-
ftel te verkrijgen. Hier door gefchiet .het,
dat iemand iich door de eere fai geluckioh
achten, om dat diefelve van den meeften
hoop daer voor gehouden wort : En door
de Armoede fai fich een yder ellendigh ach- ~
ten, om dat het van den meeften hoop oock
-ocr page 492-
4S0 Sotleytj Narrety^ "Domhqt. Spaerfaemheyt,
Ouder, die het gemeene befte en zijn Huys-
geiln regeert. Maer Sotheyt ieghtmen dat
terechte vreemd is van dele handelingen,
om dat alle ibtte en flechte kinderipeclen
van haer werden bed re ven. Waer mede wel
over een komt 't geene Horat'm feght 2 boek
Sinnon. Satyr. 3.
Wt€ huysjes maeckt en Popfegoed,
En Muyfen voor de K^rre doet.
En β>εείί met kpot of Ι-ίηάίΐβιεί^
En op een fiock^ rijt -volgerei ·
Soo dit een langh geboerde doet.
Die is -voorwer te mai gelroit,
Maer voor foo veel, als het gemeen ge-
voelen van deMenichen aengaer, moetmen
iich wachten , datmen fich niet laet bedrie-
gen, door het valfch gevoelen des gemeeneii
volx, dat mette vvaere Deughd ftrijdigh is,
alhoewel 't flechte volck het grootfte getal
is, waer van de fchaere der Sotten oock on-
eindlijck is.
De lach is een klaer teycken van Sotheyt,
naer 't leggen van Salomon , om dat luyden
van verftand en wijsheyd weynigh llillen
lachen, jae men leeft niet, dat oniê Heere
Οίήβϋί,άιε de waere Wijsheyt was,oyt heeft
■ gclacht.
|
Stoltitia. Sotheyt, Narrsry, Oomheyt,
E En naeckte en lachende Vrouwe,die ièer
onbeichaemdelijck haere naeckte leeden,
cliezy behoorde te bedecken,lien laet, heb-
bende ter iijdeii een Schaep. En om dat de
Sotten haer gebreck aen yder een vertoo-
nen, maer de Wijie liilx verbergen, daerom
vvort zy naeckt en fonder eenige ichaemte
gefchildert.
Het Schaep is van de Oude veeltijts voor
een teycken van de Sotheyt genomen, ge-
lijck oock Dante ίβγζ: JVeefl Menfehen en geen
domme Schaefen.
"Ζγ houd eenMaene in xie hand, want het
ichijnt dat de Sottende Maene meeft zijn
onderworpen , als voelende lichtlijck haere
veranderingen.
Parsimonia. Spa^faemleyt.
E En bedaeghde Vrouwe, die Hecht fonder
eenigh vercierfel gekleet is, houdende in
de rechter hand een iPaifer, jn ïb de flincW |
Spaeriàemheyt is cene van de twee voor-
naemfte deelen van de Mildigheyt, diewdc-
ke beftaet, om onkoften te ichouwen die de
reeden niet gelijckzijn, en die de middel-
matigheyt overtreeden. Waer over oock
Horatiui ièyt : Laet u teeringe niet boven u inkomert
gaen. 't Welck alles gedaen wordt door de
Spaerfaemheyt, diewelcke is eene van de
vier deelen van de Wijsheyt, diewelcke be-
ftaet ontrent de goederen van de fortuyne,
die men befit : Want de Wijsheyt fchickc
iich op vierderleye maniere ontrent de goe-
deren. ï, als zy diefelve ontfanght. 2. als
zy die bewaert. J. als zy die vermeerdert.
4. alszy die wijflijckgebruyckt. Defezijn
door de Wijsheyt oock regulen van andere
deughden. En voorwaer wie de goederen
wijflijckgebruyckt door de Spaerliiemheyt,
die falfe vermeerderen en bewaeren.
nes de Socratiiche Philoiboph plagh
gen, datmen Iich lelve wat moft beihijden,
om de onkoften torte onderhoudinge des·
levens te verminderen, nae t fpreeckwoord
Ïarfimom magnum ycBigal, Spaerlaeuihey t is eea
groote |
-ocr page 493-
Parsimonia.
|
RiOote tol of rente: Wantheris 'r beileop-
om deinkomften te vermeerderen , dat-
'iien de koilen vermijde en aflhijde: En der-
halve» geeft i^irifloteles aen het gemeen deièii
l'ied,darmen Spaeriaemheytfal gebruycken,
^n defer maniere,gelijck het Muretui vertaelt.
, Men moet Wfioj ivaf mkomcn een yder Stad beeft , er,
ivat die uyiyder dingh trcckf· Bacrentegen moetmen de
ovcr-acgen die zy heeft te hetaelen,of dat bet over·
toRige opgeheven, en -wat meer , als behaorlijc\ is, ^verde
'^crmndert. IVant defe "Korden, door dit middel, met al-
leen rijckor , dk-melcke tot haere Rijcl^lommen "wat toe
doen , maer oocl{ die gcene die van haeregroote onl(pfttn,
•ivat afircc^eti. Alfoo behooren de Vaederen
des HEysgeiïns voor allen dingen over te
leggen wat inkomen datiê hebben, en op de
onkoften letten die Ïot het Huys behooren,
Weghnemende de overtollige, verminderen-
de die geene, die meer als behoorJijA zijn.
Want ciie worden niet alleen rijcker die tot-
te Rijckdommen iet toe doen, maèr oock
die geene diehaervan noodelofe onkoften
verlichten. Seneca iêyt in de rufte des ge-
moeds cap. i χ defe feer aerdige fpreucke.
Want, iêvt hy, defe Maete[al ons behagen, foo ons de
fj>aerfaemheyt behaegbt, [ander yieicheooc\geene Rtjc/ξ·
dammen gcnoegh Kijn, noch gcrac ons genoegh fuUen
jhecken.
Van een bedae^hd Ouder wordt zy ge-
maelc, want in dieftaec is deMenfchbe-
quaem om de Reeden te begrijpen , werc-
kende wat nut en perlijck is.
Het ilechte kleed fonder cierfel of konft
gemaeckt, bedict dat de Spaeriaemheyt van
alle ydele en overtollige onkoften is afge-
fcheyden, waer over 'ijmbrofm tot Vercellum
aldus ièyt, daer is geen dingh foo noodigb te kennen als
'tgeene tioodwendigh is.
De Paffer druckt de maete en ordre uyt,
die in alle dingen is. Want gelijck de Paffer
niet haer punt den ommetreck van haeren
Circkel niet overtreet, alfoo treet oock de
Spaeriaemheyt de maniere van 't geene eer-
lijck en redelijck is, niet over.
De Beurffe met het oplchrift in mtlius fer-
Vat, geeft te kennen , dat de Spaeriaemheyt
haerea penningh bewaert tot een beter of
noodiger gelegentheyt : Want het is meer-
tler eere en naerftigheydt, het gewonnen
goed te bewaeren, als het geene , ons ont-
^feeckt, re verkrijgen j gelijck Cimliams
%t : |
'tBovaeren van't vetItregengoed,
Is meer als 't geen men foecl^n moet.
En Ovidim ièyt in zijn Minnekonft :
Het is geen minder Deugbd 't verkregen te btrwaereni
Mits 't een komt door gevallen dit,door'kpflfi van j}acren.
Spia. sfm.
"pEn Man rijcklijck gekleer,hoüdende zijn
-C/aengeiicht metten Hoed en metten lan-
gen Mantel by nae bedeckt, die geheel· met
oogen , ooren en tongen beiêt is, houdende
in de flincker hand een Lanteerne,de voerea
ilillen gevleugelt zijn , ahvaer ter fijden eeii
Brack mette muyl nae der aerdc lal ilaen,
als of hy eenigh Wild wilde op Ipeuren.
Het treflijck kleet bediet.Sdat een heerlijk-
en treflijcis kleed den Spion ftcr wel paft,ten
einde hy bequaem zy, niet alleene ondeir'het
gemeen, maer oock onder Mannen van aen-
lien , te verkeeren, daer hy anders uyt haer
gefelfchap fonde werden gejaeght, en geen
gelegentheyt vinden otti wat gewichtighs,
aen 't Hof, over re draegen^ / ·
Dit gelèyde kleed paft hem feer wei; ,;on>
dat onder de Eedele oócR foad^etii^è zijn,
die voor SpioHs gaen: En. óp'dat k3c van
Ρ Ρ ρ haere |
-ocr page 494-
|
4S2 sfm,
baere grootsheyt geen verwijt, lìnaet noch
lafteringe foude ophoopen, fo fwijge en ver-
heele ìck diefelve te noemen. Macr dit fegh
ick wel,dat de Romeiniclie Republique,nim-
mermeer toeliet, dat eenRaetsheer, behou-
dens de Wetten, den Spion Ibude maecken,
gelijck t^fcan. PÏiüatiKs ieyt. Een ichande voor
©nfentijd, van datter meer Eedele als ge-
meen Volck, fich voor Spions laeten »e-
bruycken. Hy houd het gelichte bedeckt,
want die llch daer in laet gebruycken, gaet
onbekent, en laet fich van niemant kennen,
om te beter zijnen dienft uyt te voeren. En
om te vertoonen dat die van meerder op-
inerckinge zijn, die in de Hoven en in ande-
re , foo opentlijcke als befondere plaetlèn
verkeeren, diewelcke om datfe by haere
Meefters in meerder gunite fouden komen,
ibo maecken zy bedecktelijck den Spion^ en
paffen noch vraegen niet nae haere eere, en
letten daer niet eens op, om Wat vriend dat
het oock zy,te verraeden of te vermoorden,
hoe lief haer oock dieièlve magh wefen :
Êelijck men oock kan ièggen,dat het hoofd
edeckt te houden, bediet, dat wefende de
Spion een ichandigh en veracht Menich.fod
kan hy zijn hoofd by Mannen van eeren niet
ontdecken : en daerom plaghmen van die
geene te feggen , die van een eerlijcke en
goede naeme zijn, datiè met ontdeckten
hoofde gaen. Het bedeckte aengeficht kan
noch wijder bedieden, dat de Spions in den
ommegangh altijd bedeckt gaen, nimmer-
meer haer hert noch gedachten ontdecken-
de, maer verbergende, Vertoonende 't eene
jeficht voor 't ander, verbergende haere
Doosheyt door een Ibete en lieflijcke groe-
tcniffe, ipreeckende met grooce zeedigheyr»
om een ander de fchoe uyt den voet te tree-
ken, en uyt een ander te viffchen, en uyt den
hals te haelen eenigh geheym, dat hy ter-
ftont aen zijne Meefters magh overbrieven :
lae daer gebreken nimmernieer geene , die-
welcke door den Staetiïicht aengeprickelt
zijnde, alle dage om haer te onderrechten,
in haer gemeenichap komen, hopende door
middel van de Spie gunfte en ftaet te ver-
krijgen. Diergelijcke maniere befchrijft
ρωό/Ofiw de Academiil op deièrwijfe, feer
geeftigh;: ■
■ DeS^feofailesktenhoon,
ΐη ombrìe ft kct m'm^c ^voΰnì : ' |
Spia.
Hygart m't Hof, geitjckeen tioky
Moer binnen fchuyk een Vos en Ram,
Die 's Naeflen eer te vimigh fleelt,
Waer van 't venijn ten moni uyt ^eelt,
Hy berght voor elck, K'jn aengeficht,
Waer door hy alle loosheyt flicht.
Door l^nH, hedrogh en fchelmay,
Soo flaen hemalle dingen vry :
Ey fet hem vleugels op siijn Hoed,
Waerom Ì ey neen, dat is niet goed :
Om dat ά loofe Spye die draeght.
Van binnen, daer hem Staetfucht /(naeght.
De oogen en ooren bedieden de wercli-
titygen, waer door de Spion zijne konft gC'
bruyckt, en dat om zijne Heeren en Mee-
fters te believen, nae het ipreeckwoord.
Multa R^gum aures atjueoeuli, dat is , de Kmingen
hebben veele oogen en ooren, Weicke Ipreuke voof
de Spions wert genomen : Want de Prince,.
door't middel van 's anders oogen en ooren,
foo fiet en hoort hy alles watter gedaen e»
geièyt wort : en foodanige Menichen wor-
den van de Griecken Ocatupe genaemr. Vaa
Dioiiifo van Siracufa zijniegeheeten Profagogid<e,
die yders woorden en wercken overbrief-
den ; gelijck i^lexand. in zijne Geboortdagen
in 't I ν boek xxiv cap. verhaelt : aen dien-
welcken door de Wet Papia tot belooningc
deiês,de helft van de boete wierde gegeven:
En door deiè verleckeringe en flockluft der
ibtter vergeldinge, zijniè daer nae in groo-
ter getal gevonden , opgeftoockt door de
grooté winningè : Want de Keyfer Tibenm
liet denVerklickecs foo veele toe, dathy
oock een yder geloofde ofiê hem waerheyt
of logen aenbrachten : waer over die foo
aenwieffen, dat de Raed diefèlve willende
verminderen en het loon befiiijden, Ttbnim
iiik niet wilde todaeren, ièggende, tot ver-
dedinge van de Spions , datmen de Wetten foude
vernietigen,ind'enmen denbe'waerders der Wet affchafte.
Domhiatm de Keyièr, willende in 't begin van
zijne regeeringe een proeve toonen enlacht-
moedigh fchijnen,om de gonfte van't volck
te verlirijgen, foo wilde hy der Fiicalen aen-
klachte van de Spions geheel onderdrucken,
ièggende dickwijls, "wat Vorü den cyienbri»gers of
Spions niet praft,die voedfe. Maer korts daer nae,
leerde het tegendeel wel te recht, hoe Dow;-
tianm zijne oogen en ooren aen de opions
heeft geleent, om anderer layden goederen
tcrooven, en levende noch doodete ver-
fchoo- |
-ocr page 495-
|
SpìofJ.
ichoonen : lae alles was foo onfeecker, dar
oock ielf de eene Spion den anderen wan-
'^oude. En de Spions waeren oock in foo-
^anigh aenfien by den Keyfer,dat oock Pro-
cureurs en Advocaeten hunne pleytfacken
Verlieten, en wierden Spions. Een Ichande
^oor foodaenige Princen , die haere ooren
openen voor den aenbrengers, en die ter-
ftont geloof toe ftellen. tyimmianus Marceïïmui
laitert den Keyfer Confimtiitum, dat hy alle
overbrengingen van de Spions voor waer-
achrigh en vooreen klaere laeckehiel. En
dat bet hem dleenc genoegh was , wanneer
xijn Spion Sarimichus iemant noemde, dien hy
eenige kladde aenwreef. En hier door ge-
fchièd het, darmen de moeylijckheyt van 't
Hof, ieer qualijck kan ontvlieden, hoe on-
ichuldig hy oock zy, alfoo alles hangt aen 'c
>voord van een Spion, lyinmmm de Keyièr,
die billick de Godvruchtige genaemt wier-
de , had voor een gewoonte de Spions ten
doode te veroordeélen, wanneer de mifdaet
niet bleeck,enalire al bekent was,foo betael-
de hy hun, doch verjoeghfe daer nae als on-
cerlijcke luyden van hem af. En dit behoort-
inen voornaemlijck te ondèrhouden,datmen
de valiche Spions ftrafFe, op datiê geen eer-
lijcke noch vrome luyden in 't lijden bren-
gen. Fertmax de Keyièr, alhoewel hy fachter
mette Spions ommegingh, tiiet te min bela-
fte hy datfe fouden gebonden en geftraft
xvorden, ftellende een beibndere ftrafFe , op
yders waerdye, die door de Spion was aen-
gebracht. séptìmm J'eVfm.zijnde Onder-Bur-
jemeefter in Skilim, wierde beichuldight, dat
ly aen den Ghaldee» en Waerfeggers ibude
raed gevraeght hebben , of hy oock Keyfer
foude werden : doch de faecke ondertaft,en
daer van vry gekent zijnde, wierdedeBe-
fchuldiger gekruyft. Thtodoriau Koningh der
Gotheninltalien, hoewel hyeenBarbaer
Was, nochtans als een rechtvaerdigh Prince,
lbo vervloeckte hy den Spions,en wilde dat
de beichuldigers fouden werden verbrant,
indienfe dc mifdaet niet beweièn : gelijck hy
daer van eén gebodt uytgaf, dat van zijnen
Raedsheer Caffiodorm is te boeck geftelt.
De Tongen vertoonen ons het voorwerp
en de werckinge van de Spions,die foo haeft
de minfte faecke niet hebben gefien, alhoe-
wel diegeene berifpinge waerdigh is, noch-
diewijle zy van fnooder aert zijn, foo |
Spìa. ' 483
dragen zy die terftont over, en dat meeren-
deels valich en ongerèchtigh. En hierover
llaenfe geen acht op eenige ftaet,maer ftellen
al haer lorge te wercke,hoefe des volxpraec
mogen belpieden, en roemen fich daer van,
die te wil en ontdecken. De heerlijcl^r^t der
Koningen is de -woorden te onderfoeckcn, ièy t Saloni, in
zijne Spreucken xxv cap. Maer't gebeurt
dickwijls datfe haere oogen aen de loogen
van den Lafteraer verleenen , en in ioodani-
gen val,zijniè onbeleeft,dacfe licht geloven.
Z/ipelles maeldé eenen Koningh af met Eelels
ooren: een ontwerp van de alderoudfte,die-
der verfierden, dat Mdas Koningh van Phri-
gien, Eeibls ooren hadde , om de menichte
van Spions die hy hadde, en die hy zijne
Eeiels ooren mildelijck toereickte: want die
Dier heeft feer groote ooren,en is,behalveii
den Muys, van 'c aldericherpfte gehoor, ge-
lijck SuitUi verhaelt. En "t gebeurt daer over,
datmen met vreede aen de Hoven niet kan
verblijven : Want waer de Princen hunne
ooren gewilligh verleenen aen valfche en lo-
genachtige overbrengingen,daer zij η al hun-
ne Dienaers Godloos en fchelms. En dit zy
van my niet gefèyt, maer van Salomon in 'c
XXIX cap. van zijne Spreucken : Een Prince die
gacrne leitgenen hoort, hééft Godloofe dienaers.
De Lantaerne die hy in de flincker hand
houd , bediet, dat de Spion niet alleene by
dage,maer oock by nachte alles befpiet. Dia-
genes droegh by daege een Lantaerne, om
Menfchen te foecken, maer de Spion^foeckt
by nachte de Menichen met een Lantaerne
in de hand. En Ludanus voei c in zijne t iae-
menipraeck van Tiramus, een Lantaerne in,
om by R^damantus den Helfchen Rechter, de
boèverien en fchelmftucken van Megapamus,
te beipieden.
De gevleugelde voeten bedieden, dat dc
Spion moet naerftigh en wacker zijn,ander-
fins foude hy geen voordeel doen , foo hy
nietbeforght en vaerdigh was, en gcIijck -
^Is Mercuritis gevleugelt : diewelcke nae de
verfieririgie der Poëten en vaxi Ludamis, in
zijne t'faemenfpraeck van Mercurius, de ver-
doemde zielen nae de Helfche ftraffe geley-
de , door zijne woorden. Homerus noemtië
gevkujielde-woùrdcn. En 4erh3lven Mercurius een
övèrbrieVèr van. de beu'felachtige Goden,
Wórt van de Oude gevleugelt afgemaelt ;
daei: door willendé üytdruiikeh, dat gelijck
Pp ρ a de |
-ocr page 496-
Sidr)tvAfiighe^,t. Statigheyt y Defttgheft.
Staatvaftigheyt ìì een vaft voornemeii
om door lichaemlijckepijne niet af te Wijc-
ken , noch fieh door droefheyc, moeylijck-
heyt of eenige befwaernis te laeten ovef'
winnen, om in alle zijné handelingen Viin
den wegb der Deughd niet af te treden.
De hand die zy om hoogh lieud , is ed
teycken van Stanevaftigheyt ia haer voor-
nemen.
Het vierkant beditt vaffigheyt, want Koe
^Vaervan God wil dac ghy u fult wachten.
StantVa^i^tyt·,
E En Vrouwe die mette rechter arm eeni'
Pijlaer omvat, en met de flincker hand
eenbloote Deegen, boven een groote vkm-
me viers houd,toonende iich vry willigh, om
den hand en arm te willen verbranden. :
C o s τ A ν ζ a; Siantvapigheyt-,
E En Vrouwe die de rechter hand om
hoogh houd , en in de·flincker hand-een:
Spieffes ftaende op e^pen vjerliianten fteen^ ·
gaec op ibecken ; alfoo gaet oock de Spion, ghy dat keert of wend , het blijft altijd op
met naerftigheyt eens anders faecke en met ' alle fijden vaft.ftaen, 't welck andere lichae-
lieimlijcke iorghvuldigheydt doorfnuffelen.. men, foo volmaeckt niet konnen doen.
De Spieife is, als het gemeen Ipreeck-
WOOrdt lèyt, Wie fich ·»£■/ fnu, valt [dien. En
ftantvaftigh te zijn , is niet anders als geftut
en vaft te ftaen in de Reeden, diewelcke het
verftand tot eenige, fake foeckt te bewegen.
Gravita. ^ Statigheyt, Deftï^eyt,.
E En Vrouwe diewelcke Adelijcken in
purper gekleet is:, hebbende aen den hals
een toegefegelt fchrift, tot op de borii han-
gende. Op 't hulfel van 't hoofd fai een Pij-
laer ftaen met een kleyn beeldeken daer bo-
ven. 't Kleed fai met Pauws oogen befpreyc
zijn, met een ontfteecken Lantaerne in de
rechter hand , die op zijn antics of nae de
oude maniere gemaeckt is.
Het purper worde gemeenlijck hier toe
gebruyckt, als tot eere van Koninghlijcke
én Adelijcke waerdigheyt. Het fchrift aeii-
den hals was een teycken van Eedeldom,
diewelcke een waerachtige Voedfter is van
ftaetigheyc, hoogheyt, eereen geluckfaelig-
heyt.^
De Pijlaer falie tot een cieriel op haer-
hoofd hebben, foo men die in Mafcarade te
voet of te paerde wil gebruycken. Maer
voor een ftatue, gefneden beeld, of fchil-
dery kan men diefelve ter üjden ll€llen,datiê
daer metten ilincker arm op ruft, ter ge-
dachtniife van haere. treflijcke wercken , die
den ftaetigheyt of aenüenlijckheyt voeden.
De Pauw oogen bedieden dat de aen-,
iienlijckheyt oock pracht mede brenght,
en dieielve konit voort door de eeriuchtig-
lieyt : en de Lantaern betoont, dat de aen-
fienlijcke Mannen, ket ikhi van 'r volck.
zijn»
de Vogelen, in de lochr haere ftemme ver-
toonden, dat daeroai oock Mtramus de Bo-
de wierde genaemr, alfoo hy door zijne
ip'raecke alles uyrdruckte.
De Brack, die nae 't Wild fchijnt te iìiiif-
3en, is hier voor,de Spion geilek, wekkers
dienfl: beilaet in dagelijx de woorden en
bandelingeii van andere Mcnfchen te onder-
raften, gelijclc Vim faytj aengelien de Brack
altijd zijn koft en her wild, door den reuck.
-ocr page 497-
Siatìghèp in em Mah. Sterchheyt, Wackerheyt, Τη[ώψ. 48 y
dere bloemen s^ebraken , deie tèrilont friich
wieren. En- dacroiii is dele bloem onfterf-
lijck,en doiifterflijckheyt toegewijd,gelijck
mede de Olijftack en de Honighraeten zijn:
paffende hier op 't geene Oiogenes Ciniais ant-
woorde aen eenige die hem vracghden , op
wat wijie men het leven konde vei-lengcn ?.
feyde-, foo mende itiwendi^eckeicn met honigh^en à'iiyt·
Λvendige tlecleii nat olyy^jffn/f.Willende door dele
duylierheyt te verftaen geven , gelijck hy
Gravita nei. Η u ο μ ο.
Stati^heyt 'm een Man.
E En ftatige Vronwe,houdendc met-beyde
. handen eenen fteen , die aen een koorde
gebonden en opgehangen,
't Kleed van de Vrouwe vertoont s dat
een rijp Ouder de Statigheyt beter paft
aen de lonckheyt : want in haer wort
ftieerder eere gefpeurt: en zybewaertde
Menfch weet te houden , in zijne handelin-
gen , fonder fich nae de lichtvaerdigheyr,
ydelheyt, fotternyen of diergelijcke, te ney-
gen , diewelcke niet beqiiaem zijn om de
ernfthaftigheyt van 't voorhoofd , en van 'r
hért te bewegen, noch van de Statigheyt af
te leyden ; gelijck men oock de fwaerwich-
tige dingen nier kan door eenigh toeval van
hàere natuyre veranderen noch buygen,dat-
fe van haere behoorlijcke plaetfe fouden
Wijeken.
Stact-Re^emnge. Soeckz PoHtica.
sagliardezza. sìml^eyt,wdch^r-
h^t, Frifclcyt.
fiaetigheyt en gemaetigheyt van de zeeden, gewoon was , duyfter te fpreecken, darmen
iiiet meerder forghvuldigheyt. om geibnt en wacker te leven , een vrolijck
De fteén verto'oiit,. dat de Statigheyt in gemoed van nooden hadde en dat ftadigh
de zeeden, van den Menfche, gefeyt wort, vol was van foete en aengenaeme overleg-
Kae de gelijckniffe van de fwaerwichtige lic- gingen : En bet lichaem aeiigaende, datfelve
chaemen. En 't is defe Statigheyt die de moii-hebben noodigh onderhoud, en gemak
met goede oefningen , ten einde het niet
wierde verteert en door den ledighgangh
vervuyk, maer dat het moft geholpen èn aen
een gehecht worden. Bovendit.feght ^tha-
nxus , dat het gebruyck van de ipijie die in
Honigh ingeleyt was,den Menfche veel lan-
ger dede leven-, als wel ftercke fpijfe doet.
En tén dien aenficn, voert hy 't exempel ìb
van eenige volckeren in 't eyland
van Qorficà^
CirnS geheete"n,diewelcke laiige tijd leefden,
om dat zy haer onderhielden met fbere fpij-
iê van Honigh gemaeckt.En Diaphancs fchrij-
vende van de Landbaüwinge, feyt,dat ipijie
V m Honigh geftadelijck gebrnyckt, niet al-
icene grootelijx 't verftand vorderlijck is,
maer zy onderhoud oock de finnen frifch
en wacker.
r o μ e τ r
Man ναβί Uchnemm^
E En Man van een rijp opficht , doch
fchoon, van een welgemaeckt aengeficht
•en wacker, weiende luchtigh gekleet en met S τ E
Amarant gekroont, houclentle met beyde.
handen een Olijftack met vruchten, es bo-
ven op dien tack Honighraeten , met eenige, "C En Vrouwe, die met beyde handen eei
Byén daerom. -tLMaetriet of Maetftock houd,waer med·
De Amarant is een geduyrige ftruyck, die zy met vlijt een vaft lichaem of fteen meet
buyten 't aebruyck van andere bloemen, va- die langh, breet en hoogh is, en aen de irid-
ai-·'. O,, __ ^ J________C^i aa,^ τ ____---------'
ftigheyt ,^fterckheyr en onderhoüdinge be-
diet : en door haere befondere aert, foo
Verdort zy nimmermeer, maer ftaet altijd
fchoon : En alflcr in de Winter geen bloe-
iiien zijn,foo worden deie.alicene in 't wae-
ter gefteecken , waer doorfe haere groente
^veder verkrijgen. Waer over de voickeren,
van TheiIalien,wanneeTfe jaerlijx aen 't graf
'va.n .^.hiücs, gdijck gefchreven wort, offer-
i>ande deden', foo droegen zy den Amarant
tol haere lioofd.enom dat wanneer d'an-
daer van ial een R,aclms Latmus leggen.·
. sieromeiria k 't geene daer meet de langhte,
de breete, en diepte, verftaende dit in 't be-
fonder van vaile lichaemen , die langhte,
breed e enhooghte hebben. Waero-verwy
haer vertoonen, datfe mette Maetftock de
vafte lichaemen meet, als gefeyt is. Vinden-
de door de konft , alle de deelen die mette
Macte over een komen : en om datfe oock.
meet het onderfchey t van de wijde, breede^.
diepte en hooghte, oock alle flagh van.gele--
Ρ PP 3 gent.
-ocr page 498-
|
geheel open of gefloten of half toegeflo-
iren houd , of in wat maniere ghy wilt, foo
doetfe verfcheiden werckingen.Want ftaen-
de op 't plat, 't zy om hoogh of leegh gebo-
gen en aen 't loot gehangen, lbo meet ghy
daer mede alle hooghte en breede, oock alle
hooghte en diepte.
Astrologia. Sterri-giffmge,
E En Vrouwe in'tblaeu gekleet meteen
krans van fterren om 't hoofd, dragende
vleugels aen de fchouderen , in de rechter
hand een Scepter,en de flincker een Hemel-
fche Sphacre; ter fijden een Adelaer.
^flrologia komt heer van 't Griex, bedie-
nende in onfe fpraeck , Reedeneeringh van
de fterren,die door dele konfte worden aen-
gemerckt, als ooriaecken van de gebeurlijc-
ke werckingen van denMenich, of van de
Natuyre.
Met Hemels blaeu is zy gekleet, om dat
de fterren in den Hemel ftaen, en van daer
haere werckinge doen : en om te vertoonen
de fwaerigheyt, in de begrijplijckheyt van
haere verrheyt, lbo worden haer vleugels
gegeven, diewelcke oock dickvvijls niet'be-
Itandigh genoegh zijnde, foo worterdan
noch de Adelaer by gevoeght.
De Scepter bediet, dat de Sterren in eene
feeckere maniere heerlchappie voeren over
de aerdlche lichaemen. En ten dien aenllen,
zijnlè van de Sterreraeders aengemerckt.
tenders.
E Én Vrouwe in Hemels blaeu gekleet,met
een ^^rolabium, en een boeck vol fterren,
met een Qiiadrant en andere Inftrumenten,
behoorende totte Aftrologie, aen de ichou-
deren gevleugelt, om datlè altijd mette ge-
dachten om hoogh ftijght, en let op de rie-
melfche dingen.
E En Vrouwe gekleet met Hemels blaeu,
met vleugels aen de ichouderen,houden-
de in de rechter hand een Paffer, ende in de
flincker een Heraelfche Sphare. Datfe blaeu |
E En Vrouwe in't blaen gekleet,geheel vol
fterren,'t hoofd ten Hemel gekeert,hou-
dende in de rechter hand een zJftralahium, en
in de flincker een tafel, waer op de Hemels
teyckenen geichildert ftaen.
Het kleed van PavornzKo of duyfter Violet,
vol fterren , bediet de Nacht, waer in men
lichtlijck de Sterren ilet, hebbende geen,
weerfchijn van de Sonne : en daerom komt
men feer lichtlijcken tottet bewijs vanhec
op en ondergaen, en van de maniere der
Sterren.
Het aengeficht heeftiê ten Hemel ge-
keert , wefende dit defe beeldnilTe eygen,
datfe altijd mette gedachten opgeheven is,
om de Hemelfche dingen te weeten en te
verftaen. Het zJ^rolabium wort haer gege-
ven , om datmen daer door in vafte kenniiTe
komt van de maete,wijde eu afftand yan al-
le Hemels-teyckenen.
De taefel houdfc in de fliacker band, die
niet
^ν,ν. Sierre-gtftnge. Astrologia. stemhonh,^c.
gentheyt, foo wort haer dit in de hand ge- pklcet is, bediet, datfe altijd in den ^
geven: Want de B^dim Latìm gaet alle Inftru- befìgh is met haere gedachten. De
menten te boven, door de veranderinge van de Sfh^re zijn inftrumenten , gepaft tot m
zijne werckinge : aengefien ghy die, 'tzy tinge van den Hemelen haere bewegingen- |
-ocr page 499-
|
Snlfw^gemheyt,
jiiet verfcheyden Hemdfche figuren getey-
Kent is.Wefendc de Afl:ronomie,naer't goet-
Quncken van Ifiderus, en eenige andere, ieer
Verfcheyden van de Aftrologie, overmits zy
als Theorica of S{5iegelfter, handelt van de
w erreld in 't gemeen , en van de Sphare en
^nlden in 't befonder, van de gelegentheyd,
"eweginge, en loop deflelven , GTc, van de
ftieglen rlpr Planprpn Prlinfen.Polen. Α(Γρη_
Circu!
^ jlen der Planeten, Eclipfen,Polen, Affen,
"irculen, en duyiènt andere dingen die
totte Hemel en Sterren bghooren.
Segretezza. Stilf-ivygenthgt,
£En Vrouwe die niet alicene den mond
met een band heeft toegebondén, maer
oocktoegeiegelt, en 't overige des lichaems
fai geheel met een lange fwarte Mantel zijn
gedeckt.
De Oude plachten door den geflooten en
toegeiêgelden mond, ,^ngerona, de Goddinne
Van de Stilfwijgentheyt, te verroonen : En
dat om haer eygen en eens anders ftilfwij-
gentheyt en geheimnilTen uyt te dfucken.
Zy wort met den Mantel,op de maniere,
als geièyt is, afgemaelt, om dat gelijck zy
alle de deelen des lichaems bedeckr,zy oock
alioo de verborgentheden moet verheelen,
en alle dingen bedeckt houden,die haer zi}n
toe vertrouwt.
Segretezza overo Tacitur-
nità. Sulfwijgentheyt.
EEn ftatige Vrouwe, met fwarte kleeders,
die haer felve, mette rechter tftnd eenen
Ringh op den mond houd,als of zy diedaer
op wilde drücken : En voor haere voeten ial
een Kickvorlch ftaen.
Zy moet ftaetigh zijn, want de geheim-
uiiTen te ontdecken, is een teyken van licht-
vaerdigheyt, om dat geen ernfthafte noch
ftaetige luyden fulx doen.
Het fwarte kleed druckt uyt het goed
Vertrouwen en de ftandvaftigheyt : om dat
de fwarte verwe geen andere verwe aen-
neemr. En foo fet oock geen ernftachtigh
en beftandigh Man het geheim een ander
over,maer behoud dat in goed vertrouwen.
Zy houd den Ringh, als of zy daer mede
den mond wilde toe'fegelen,tot bevVijsVan 't
geheim te bewacren. Want : |
segretezza. 487
Ten e'mdtghy 't geheim niet uyf,
Vmond eerfi me) een ze^el fluyt.
Dit feyt Luciania de Grieck. Andere feggen
door gelijcknifle, de Sleutel in detonge, willende
uytdrucken, dat de geheimniifen in den
mond moeten geflooten zijn. lek helbe een le-
•wacrende fleutel in mijne tonge , fêyt ^fehilm dc
Griexiche Poeet, die alibo van Gentiam ia
Clemente ^lexandrino is overgelet : oock in de
Oedipus Colonam van Sophodes,dcLeÏ hy op defer
wijfe in de Reye iêyt, -wanneer de Priepers, de
eenvaerdige Godsdìeniì van Ceres 't voklj^uytdeelden,
dat een guide feutel haere tongen floot,Έη dit iêyt hy,
om te betoonen, dat deiê 'r geheim van Ceres
yéirborgen hielden, als oflè haere tonge mee
een fleutel in den mond hadden toegefloo-
ten. Waer in defe Schrijvers gefien hebben
op de kleyne oude fleutels , nae de maniere
van een Ringh , bequaem zijnde om te fluy-
teri, openen en toe te iègelen , op datiè ber
waert bleven, en van den Dienaers niet ko-
ften wegh gedragen werden, fonder bekent
te zijn. Van defe Ringen handelt I. Lipfm
over 't tweede boeck van C. Tadtm. En hy
fluyt uyt de Oude Schrijvers, dat defe kley-
ne fleutels , Ringen wierden genaemt, doch
inibnderheit uyt Plautm.wanneer hy de Huys-
Moeder aenfpreeckt, feggende, fluyt de ^elders-
op, en brenght den Ringh tot my: Van delè llagh
vintmen veele die byden Liefhebbers zijn
vergaedert. D'oude gebruyckten oock defè
Ringen, gelijck als noch, om hunne brieven
te fegelen aen hunne vingers , op dat hunne
handlingen niet ruchtbaer fouden werden.
Waer door het eens gebeurde, datter een
brief aen Alexander Magnm wierde vertoont,
in tegenwoordigheit van lijnen lieven vriend
Epheflion, die zijn Moeder regens Antipater
hadde ingefl:elt,en fonder h«m iet te verber-
gen,liet hy hem oock dienièlven leièn.Maer
't felve nauHjx gedaen zijnde, nam hy zijnen
Ringh, waer mede hy gewoon was zijne
brieven roe te fegelen, van der hand, en
druckte dien op den mond van EphejUan, om
hem de Stilfwijgentheyt in te drucken, ten
einde hy den inhoud deifelven aen nianand
foude openbaeren. 't Is oock geen wonder
dat de Keyler t^iigupui, gelijck Suetonìus ver-
hack , eenen Ringh droegh , waer op een
Sphinx gefneden was, want dieiêlve was een
beeld om de geheimniiTen te bewaeren. An-
dere gebruyckten het beeld van/iirfocrrfw,
diCj |
-ocr page 500-
|
die, van de bygeloovige Heidenen, gehouden
wierde voor een God van de Stilfwijgent-
heyt, om door foodanigh teycken te doen
verilacn , datraeo ftilfwijgende moft zijn en
dc gcheiainiffen bedecken.
De Kickvorfch was de Sinfpreuck van
M^ccim , rot een "teycken van Stilfvvijgent-
lieyt. Men vind, feyt IHinms, een fekere ilagh
van Kickvorfchen in 'r ried , en op kruyden
die ftoiH on fonder gelnyt zijn, en deiê vint-
mcn in t^frica, Macedonicn en elders,C^c. Waer
over een fpreeck\yoord is gekomen, een Seri-
phifche Kjijpiorfch , _ voor een perfoon die flom
en fl-iirwijgende is , om dat deiè Vorichen
niet quieckten , ichoon zy vvierden in de
pluffen by de andere Vorfchen gefet. 'c Sai
nicï biiyten ons voorftel wefen, ^eüjck l'aro'
dhms i!i zijne Heidiiche uytbeeTdingen ge-
bruyckt , άίΧ. Mcecenas in zijnen Ringh deie
Kickvorfche gebruyckte , door welck mid-
del hy oock iAiigujlas ièer aengenaem was,
gelijck Eutropiui verhaelt, alhoewel Smonim
ièght, dat hy weinigh treek tot hem hadde,
em dat hy de geheimnilTe van de tTaemen-
fweeringe van Murena aen Tercntia zijne Huys·»
vrouwe geopenbaert hadde,een gebreck dat
in der waerheyd groot is : want de geheim-
Biflen van Princen,moeimenaengeene Man-
nen openbaeren,veel min aen Vrouwen, die-
welcke van natuyren foo klapachtigh zijn
als dê Exters : die al naeklappen,watie hoo-
ren ijjreken : En alhoewel de Stilfwijgent-
lieyc en de geh.eymeniire door een Vrouwe
wort uytgebeeld, nochtans konnen dielelve
«iet in een Vroulijcke borft gefloten werden.
Daerom iëyde Efopm ieer wel,. Vënrowwtden
yimfwen μ geheymmffe niet. En van Cato wort ge-
lèyt, dat t'elckens als hy zijn Vrouwe iéts
hadde geopenbacrr,dat hy daer van berouw
hadde. Soodanigh berouw hadde Fulvia me-
de , diewelcke een vriend van cy^ngujlm was,
hebbende op eenen dagh den Keyfêr ièer
hooren klagen en jammeren over de een-
faemheyt van zijn Huys, en van zijn twee
Neven van zijns Dochters v/egen, die ge-
iiorvcn waeren , en van Poflhurmus die alleen
was overgebleven,en die door fchandige la-
fteringe van zijne Huys vrouwe Livia, in bal-
ïinghichap moft Iwen : overmits hy was ge-
dvvongen zijn Stieflbne tor een Naevòlger
in'tRijck teftellenj hebbende in alles me-
delijden m?: zijn^a Neve, enverlanghde |
e c » e τ e ζ ζ λ.
derhalven dat hy hem,uyt zijn ballingfcfiap^
mocht weder te huys roepen : ver-
hack defc klachten aen zijn Huys vrouw,
Vrouwe verhaelt die wederom aen de Kej'
ierinne,waer over zy bitterlijck
klaeghde : Fuhws gaende 's morgens, n*^®
zijne gewoonte, om i^-iugufnis te groeten en
goeden dagh te wcnfchen , antwoorde tJ'''
guβus : Fulvi, God geye Η gceilc fimengevenCl"
daer door te verftaen, dat hy weinigh breins
hadde, om dat hy zijne geheimniife aen zip
Huysvrouwe hadde geopenbaert : defe ziji^
Huysvrouwe daer over heftigh bekijvende»
feyde, t^ugu^us is 't geene ick u gefeyt heb'
be, gewaer geworden , want ick hebt uyc
hem verftaen,daerom vvilic-kmy lelve van ε
leven helpen : En dat met recht antwoorde
de Vrouwe ; Hebt ghy, feyde zy, foò lange
tijd met my omgegaen , en hebt mijne lich-
tigheyt niet gemerckt, daer van ghy u had
behooren te wachten ? Maer toeft en laet
my voor u fterven : Mits nam zy een Mes;
en doorftack haer feive,voor haer Mans oo-
gen. Waer nvt men moet verftaen,_datmeii
de geheimnilien aen de Vrouwen niet moer
openbaeren : noch geene woorden uyten'
hals keten trecken, het zy door geftaedigh
bidden, geweldige ilnekinge ofliefkofinge:
als dieditièlve wel dickwijls,alsnien$gierige
van eens anders vverck,met voordacht doen.
Maer in ibodaenigii geval is 't noodigh daCs·
men met haer boerte, en ter fijden af leyde,
door ecnige kloecke vindinge, gelijck de
looie longeling Paruis Pr.<:textaUis deede,die-"
weicke de geheimniiien van den Raed ver^
holen hiel, o'ock aen zijne Moeder, die,met:
fterck aenhouden, van hem verfocht te wee-
ten, watter doch in den Raed mocht zijn be-
iloten: doch hy antv/oorde,nae lange tegen-
ftand, datter gehandelt was, of het beeter
waere voor het geiiieene befte, of een Man
twee Vrouwen , dan of een Vrouwe twee
Mannen ibude hebben : Doch zy had het
iëlve niet foo. haeft verftaen, of zy leyde her
tegens andere Vrouwen,diewelcke tefamen
in'eenen.hoop , volbcnauwtheyt, voorden
Raed traeden, biddende met bekreeten oo-
gen , datfe liever een befiuyt wilden ftellen,
dat een Vrouwe mocht twee Mannen heb-
ben , als een Man twee Vrouwen. De Raed
verwotidert zijnde van dit feliaem voorftel :
oocÌì; de faecke-ondertaft hebbende, hoeda·,
' ■ pigli |
-ocr page 501-
|
Stiljìvygenthe^t, Sec re
fiìgh diei^lve gefchiet was, maeckte daer
nae groot werck van Papirius,hem omhelfen-
de over zijne getrouwigheyt en ftilfwijgeut-
hcyt, gevende hem defe vryheyt, dar ny al-
icene van alle de kinderen mocht in den
Raed komen j gelijck Macrohms in ti boeck
VI cap. verhaelr. 't Is geen minder kluchte
die Plutarchus in 't boeck van de klappernie
verhaek, noodigh tot defe ftofFe, van eenen
R-aedsheer die heel veriùfc ftaende over fe-
kere heymelijcke beraedilaeginge van den
Raed,met duyiènt quellingen van zijn Vrou-
we wierde gebeden , dat hy doch aen haer
den Raedflagh wilde ontdecken, fweerende
daer op dat zy 't nimmermeer foude open-
baeren : de Man fich veinfende, als of hy
door haer bidden overwonnen was, feyde,
Weet ghy wel datter tijdinge is gekomen,
datter een gewapende Leeuwerck is komen
vliegen, met een Spieffe, en een guide Helm
op 't hoofd? Nu zijn wy met den Wichlaers
ot Priefters in beraet, of het een goed of
quaed voorteecken zy : Maer, by lijve,
fwijght, noch wiltet niemand openbaettn :
Defe ftilfwijgende Vrouwe, begint, nae dat
haer Man was uy tgegaen,te jammeren,vree-
iènde een quaed voorij^oock : Waer over de
dienftmaeghd ftoffe kreegh haer te vragen,
warter doch mocht in den wegh zijn ? De
Vrouwe vertelt al 't geene hàer toebetrouwt
Was , doch met deièn bedinge, dat zy 't aen
niemand moft weder verhalen. Zy verfweeg
het wel voor haere Vrouwe, maerfoo haeit
cjuam haer Vryer daer niet, of zy openbaer-
de het dien iel ven : De Vryer wederom aen
een ander , en in korter tijd was dit over de
Marckt van Romen verfpreyt. Als dit nu totte
Ooren vaa den Vinder ■deier uytgeilroyder
maére was gekomen,gingh hy ria zijn huys,
ièggende tot zijne Vrouwe : ghy hebt my
bedorven : want aireede is de geheimnis,die
ick u toevertrouwt hadde , op de Marckt.
ïck weet dat de Raed overmy fai klagen,
daerom is 't noodigh dat ick door uwe loP
mondigheyt het Land ruyme : Zy antwoor-
de,'t is niet waer, want ick heb't niet gefeyt.
Weet ghy niet, dat ghy de driehonderfle
Raedsheer in den Raed zijt ? Waeromfal
dan de fchuld u meer als andere gegeven
Worden ? Höe,ieyde hy,de driehonderfle ?
Pit felve weet niet eene van al den Raed,als
^ck, diedcfe yindinge bedacht hebbeom u |
τ E Ζ Ζ A. Sùiligheyt, &c.
Stilfwijgentheyt te beproeven. Maer in't
toekomende,iàrt niet van noode welen dat-
men van de Vrouwen een proeve neme offe
ftilfwijgende zijn, daer zy doch gemeenlijck
al te faemen van lèlf gaeme wat te vry uyc
praeten. 'tis dan beter datmen hier in voor-
fichdgh gae en inhoudende zy,als den Man-
nen betaemt, envértrouwe zijne geheym-
nilTe aen niemand : En als hy die dan andere
vertrouwt, en die daer nae werden verbreyt,
daer over moet hy over andere niet klagen,
maer over hem iêlve , die de eerfte oorfake
daer van ge weeft is. Overiiilx moetmen on-
derhouden de geftaedige Stilfwijgentheyt
van de Seriphiiche Kickvorfch, die wel van
den Egyptenaeren voor een gebrecklijcke
en overtollige Stiliwijgentheydt in andere
dingen genomen is, niet te min ibo ilTc in'c
beibnder over de verborgene iaecken prij-
ielijck, en derhalven behooren de geheym-
niifen in den mond toegeiègelt en befloten
te zijn.
'SiLENTio iiae 'zJfulejus,
StiUigheyt.
E En Man ionder aengeficht, met een Bo-
netjen op 't bloote hoofd, en een Wolfs-
huyd over de fchouderen, en zijn gantfchc
lijf fai vol oogen en ooren weien.
Deiê Man ionder aengeiIcht,betoont, dat
hy ipreeckt met zijn gantfche geficht, en
fnellijck mette tonge, ftilfwijgende mette
oogen,met het voorhoofd en met de winck-
brauwen : en om de StiUigheyt uyt te druc-
ken, maelt- ^fukjus defe beeldeniffe af.
't Bonet op't hoofd, bediet de Vryheyt,"
die de Menfch heeft om teipreecken en te
fwijgen. Maer 't Bonet op 't hoofd, lönder
tonge , bediet dar het beter is te fwijgen als
te ipreecken, wanneer 't niet noodiaecklijck
is : Want de oogen en ooren op t kleed,ge-
ven te kennen , datmen moet veele fien en
hooren, maer weynigh fpreecken, gelijck de
Wolfshuyd uytdrucktj want de Wolf,als,hy.
iemand voor hem fiet loopen, en deie als te
rugge fiende, den Wolf géwaer wort,foo fai
den Wolf ftrax de Iprake worden benomen,
fulx dat hy tiaulijx,met groot geweld,eenig
kleyn geluyt van fich kan geven,maejr al ftil-
fwijgende , foó gaet hy met groote ftappeii
cri fprengen yoort, en vlucht ftaet zijn ge-
(^qtj ■ - · · roofde |
-ocr page 502-
|
49® SùUighep. S
roofde buyt. Hierom oordeelden de Oude,
datmen dit bequaenJijk konde gebruycken;,
ter gedachtenifle van de Stilfwijgentheyt.
Silenti o. StiUigheyt.
EEn Vrouwe met een band dwers voor't
aengeficht gebonden, die den mond be-
deckt.
't Is de ipreucke van MacroUm.dax de beel-
deniife van i^ngerom met den mond toege-
bonden en veriêgelr, bediet, dat die geene
die daer kan lijden en fwijgen, zijne benaut-
heyt veinfende, fai op t laefte de iwarigheyt
lichtlijcken overwinnen, en daer na een vro»
lijck en vermaecklijck leven genieten.
Silenti o. StilUgheyt,.
TT En longhman, gelijck gefeyt is, met den
-I-'vinger aen den mond,'en fwarte vleugels
aen de fchouders,en al fittende,vertoont hy,
als of hy op zijne voeten niet kondeftaen,
door de fwackheyt van zijne, beenen : hy
houd in zijn hand een Overvloets Hooren,
alwaer rontom eenige vaetjens vol Linièn,
en ander gewas van Boonen, Erten en Per-
ficken ilaen, dieweicke eerftlingen zijn, die
aen de Stilfwijgentheyt, uyt groote Gods-
dienftigheyt, wierden geoffert.
Daer wort een Gocodril by gemaelt.heb-
bendegantich geene tonge om eenig geluyt
te ilaen, en daerom kan die oock tot een
beeld van de StiUigheyt genomen worden.
i L E Ν τ i α.
EEn longelingh, die de voorfte Vinger
voor den mond houd, op de maniere als
of hy een teycken gaf om te fwijgen, hou-
dende in de ilincker hand een Perfic mette
blaederen.
De Perfic was Harpocrates den God der
Stilfwijgentheyt toegewijd, om dar zy blae-
deren heeft die eens Menichen tonge gelijck
2ijn,en de vrucht heeft oockgelijcknis nae 'r
hert, willende mogelijck daer medeièggen,
dat het fwijgen, op zijn tijd, een deughd is :
daerom betaemt het een wijs Man niet, dat
hy zijnen tijd , met veele fotte klap fonder
vrucht of ftichtinge doorbrenge, maer al
fwijgende, fai hy eerft die dingen overleg-
gen, die hy fai fpreecl^en. |
I L E Ν Τ I O.
Eenlongdingh wort hygemaecks, om
dat de Stilfwijgentheyt voor alle dingen, in
den IongeUngen,een teycken is van Zeedig-
heyt en Deughd,volgende hier in 't gebruyk
van de Oude, dieweicke Harpocrates maelden
als een longelingh met vleugels, en met een
fwart aengeficht, om dat de Poëten feggen»
dat de StiUigheyt, een vriend van de Nacht
is. My dunckt dat ick de dichten van cJr'oii'^
niet behoore na te laeten,daer hy aldus fey^·
De StiSigheyd die doet de rond'.
En kiefl de duyflre avond-flond.
Een briiyne Mantel is vjn kfeed.
Met Mike fchoen hy fachtjens treet.
En "Wie dat hy van verre [iet.
Die fvencift hy dat hy van hem vliet^
Silenti o. StilH^eyt,
EEn oud Man, dieweicke zijn eene Vinger
op de lippen, voor zijn mond houd, ter
fijden fai een Gans ftaen, met een fteen i»
den nebbe.
Om dat de Ouderdom lichtüjck gebieden
kan te fwijgen , als die geene, die veel meer
op de verdienften en op de verkregen goede
naem vertrouwen, als op de woorden, daer-
om wort de Stilfwijgentheyt, van fommi-
gen, van dees Ouder afgemaelt.
De Gans is feer genegen om altijd te
klappen en te taeten , en dat met veel ge-
ichreeuws, fonder dat zy eenigh loet geluyc
over haer heeft. Derhalven houd zy den
fteen in den mond, om te betoonen, foo wy
geen gelegentheyt iien om meteereoflof
te mogen Ipreken , lbo iullen wy veel liever
fwijgen, want indien 't goed gevoelen, van=
onie wetenfchap , hier door niet vermeer-
dert , ten minften fai 't niet worden vermin-
dert i want de Stilfwijgentheyt evenaert de
verftandige en onverftandige, even gelijck :
En daerom feyde een wijs Man, datmen de
Menichen fëer wel konde gelijcken by de
potten , dieweicke men niet kent oflè heel
of gebroken zijn, ten zy datmen 't aen 't ge-
luyt hoore. En Socratcs fullende zijn oordeel
;even,over eene van zijne Scholieren,feyde,
iy -wilde hem eer β hooren eer hy hem -wilde fien. cAmm
mianus fchrijft van de Ganfen, daralfleom
den grooten brand van de Sonne te ont-
gaen,met hoopen van 't Ooften na t Weileii
vliegen, enalfo zy nootfaecklijcKden bergli
Xearai. |
-ocr page 503-
Siijffimigheyt^Hartmhgh^, Smtmoedighheflaett, 491
^imm moeten paffeeren , alwaer een groote Scoutigheyt is het tegendeel νω de vree-
" ■" ... ^ , fe, eneengebreckindiegeenejdiedefwae-
righeyt in eenige groote iake weinigh over-
leggen , en fich te veele in haere fterckheyt
laetende voorftaen, foo willenfè haer ituck
met een barft ten einde brengen. Hierom
iffe longh gemaeckt, als die fich onderwint
een pilaer, die wel vaft ftaet, met kracht te
grond te werpen.
iïienichte van Arenden is, vjreeiêndc voor
haer geweld , en om dan door haere kakel-
achtigheyt niet bekent te worden,foo neemt
yder van haer een fteen in den nebbe, hou-
dende diefelve daer in, foo lange, tot zy,
tuyten alle gevaer, zijn.
OsTiNATiONE. Styffmni^cyt,
Hartnee^igheyt.
E En Vrouwe in'tfwartgekIeet,die'thoofd
met een Nevel omtrocken is > houdende
met beide handen een Eefelskop om hoogh.
Het fwarte kleed paft wel opdeHart-
neckigheyt, want gelijck het fwart laecken,
geen ander verwe Kan aennemen, alfoo kan
oock een ftijffinnigh Menich in zijn gevoe-
len , fich niet door eenige reeden keeren tot
het licht der waerheyt, dat hem vertoont
Wert.
Hy fait hoofd met een Nevel omtrocken
hebben,om dat de ftijffmnige niet verre fien-
de zijn , en daerom blijven zy vaft op haer
voornemen ftaen : Want het is gewis een
teycken van een wijs Man , dat hy zijn ge-
voelen wat toe geve, om dat ons verftand
foo geftelt is,dat wy of door de volmaeckt-
heydt, endoor tgroot ^etal van de vol-
maeckte dingen, of door 't kleyne licht, en
de duyfterheyt van ons verftand , nimmer-
meer in die paelen blijven, of dat wy geen
■plaets fouden hebben om verder te gaen, en
den roeni van onie kenniffe , ons iè ve , fou-
den toeichrijven, met het vervolgh , dieder
van tijd tot tijd gedaen wort.
Het Eefelshoofd druckt de onwetentheyt
üyt, diemen eertijts feyde Moeder van de
Hartneckigheyt te weien. En de Stijffinnig-
heyt wort door een Eeièlskop a%ebeeIt,om
dat dit Dier even bot is in alle dingen, fich
vernoegende foo wel in 't goede als in't
quaede, fich even gevoelijck houdende in 't
Doven of hertenleet, tot een groot onder-
fcheyd van d'andere Dieren.
Audacia. Smtigheyt,
E En Maeghdeken in't root en groen ge-
kleet, meteen ontftelt voorhoofd,fchpp
i^aende om een Marmore pijlaerom verr' té
Werpen, alwaer een gebouwfel op ruft.
Het roode en groene kleed, bediet Stou-
tigheyt, als mede het korfele hoofd, gelijck
tyirifioicies verhaelt.
E En longhman van een ftoute en ftercke
ftand en wreed van geficht, hebbende de
rechter arm gewapent, waer mede hy mee
een wackere dapperheyt, eenen Leeuw, die
hy tuifchen zijne knyen heeft, de tonge uyt
den halfe ruckt. De refte van 't lichaem
is ongewaepent en ten meeftendeel bloot.
'tWèlck ipcelt op de moedige ftoutigheyt
van Lifmachui de ibonevan den eedelen ^ga-
thocks van Macedonien,eene van de Naevol-
gers van (Alexander de Groote, diewelcke aen
Q,(jq Ζ zijnen
-ocr page 504-
|
zijnen Meefter , den Philofoaph Cal^henes,
venijn gegeven hebbende, dac hy van heen
hadde veribcht, om eenmael uyt de gevan-
genis , daer hem c^kxanda hadde ingewor-
pen,verlofl: teworden, wierde overgegeven
om van een Leeuw vericheurt te werden.
Maer hy overwon de wreedheyc door eene
liftigheyt, en op zijne fterckheyt fteanende,
ibo itack hy zijn rechter hand, die hy ftil-
fwijgens hadde gewapent, in den muyl der
Leeuwe, en trock hém de ronge uyten keel,
luk dat de Leeuw ftrax dood bleef. Over
welcke daed hy daer nae geilek is onder de
befte vrienden van ^Jlexamier, wefende hem
dit een trappe om tot alle ftaeten van regie-
ringe en tot een eeuwige eere op te klim-
men. En als men defe beeldeniffe te paerde,
of in eenige Mafqueraden of anders , foude
willen vertoonen, foo kan men hem de ton-
ge in de hand , en een doode Leeuw voor
èen Helm op 't hoofd ilellenv ι
Ardire ultimo & neces-
sario. Fytcr^e "waegen,
Σ En gewapent Marr, t zy dat hy te paerde
of te voet is,met een S waerd in de rech-
ter hand, alwaer rontom gelchreven is, per
tda, per hofies, dat is , door pijlen endoor
vianden, of door waeter en vier. In de ilinc-
Icer hand ial hy een Schild' hebben , alwaer
ïii gefneden of gemaelt is een Ridder, die
met een volle ren, op de wapenen loopt, die
de Vianden op hem fchieten jgehart zijnde,
om al vechtende fich re beichermen, en on-
der de Vianden zijn leven kloeckmoedigh
te waegen. Rontom 't Schild fai het veerf·
icco van F'rgilm gefchreven zijn :
Γηα lalus viais nullam Iterare falutem,
dat is :
Bit 's 't heyl en's overwomem Licà, .
Έ)αί hy geen heyl yoor oogen fict.
't Geené wy de uyterfte en noodiaeklijckile
Stoutighey t noemen, is een fekere maniere
van oneygentlijcke fterckheyt, alfoo van
,Jrifloteles gebeeten,om dat diefelve gemeen-
lijck kan en plagh geftelt te worden in eenig
dingh,om eere te bebaelen,of uyt vreefe van
quaedebejegeninge, ofdoor gramfchap, of
door hoope, of door weinigh overlegh van
het aenftaende gevaer, maer niet uyt lief-
de van dat waerachtige en fchoone goed. |
welck bet einde van de deughde is.
Waepenruftingh en t S waerd met het op-
fchrifr, betoonen, dat in alle gevaer, groot®
tegenftand noodigli is. En 't Schild metten
Ridder, die op de SpieiTenvan. de Vianden
rent, druckt'uyt, het geene wy hebben ge-
feyr , te weeten, dat de wanhope dickwijls
oorfaecke is van de behoudinge, maer die is
de waerachtige en volmaeckte fterckheyt
niet, als gefeyt is.
Ρ U ΝI τ I ο Ν E. Stringe , CajUjdings.
E En uytblinckende Vrouwe, die op een
Rad ftaet, met een Roer van een Schip
ter lijden, houdende in de rechter hand eeo
elle-ftock, en in deflincker een toom»
PuNlTIONF. StraffingT,
E En Vrouwe in 't wit gekleet, zijnde ge-
vleugelt, houdende in de rechter hand
een Maetftock, en in de flincker een toom.
Defe beeldnifle wort voor de Goddinne
Nemefis vertoont, waer door zy geleyt wort
een Dochter van de luftitie of Rechtvaer-
digheyt te wefen, en daerom wortfe in't wie
gekleet.
De vleugels bedieden de fnelligheyt eia
vaerdigheyt,die zy gebruyckt in den quaed-
■wüligen te ftraffen , en die 't waerdigh zijn
re beloonen.
De Toom en de Maetftock geven te ken-
nen , dat zy de ronge breydelt, als mede de
fnoode daeden , de maetigheyt afmetende,
dat de ftraffeniet te verre boven, de ichulc
gae , maer datlè te gelijck mette maere en
met de gelijckmaetigheyt over een kome.
't Welck in de Oude Wet is onderhouden
geweeft, vergeldende een yder oogh oro
oogh,, voet om voet, en leven om leven,
Ρ e: ν a. Straffe die geleden is^
E En Vrouwe metten mond open als offe
kreet, leelijck van opficht,met een üecht
en fwaermoedigh kleed, dat op veele plaet-
len geicheurt is , hebbende een geeflel in de
hand, hinckende aen d'eene voet, gaende cp
een houte ftelte, verdraegende met groote
moeylijckheyt alle de pijne en quellingen.
Tuflcliea deftralFeen de boetvaerdighey^
49 i 'tVyierfiemegén. Stuf finge. Straffe die geleden is.
De |
-ocr page 505-
|
straffe, die een ander mrt
is dit ondericheyt int beionder^dat de boet-
vaerdigheyt gefchiet met wille en toeftem-
minge van den Menfche^die aireede berouw
heeft over de mishandelingen by hem be-
gaen : Maer de ftraffe is foodanigh, dat het
oordeel van Menich of van God den Son-
daers de ftraffe opleyt, fonder dacfe eenige
pricklinge of begeerte van berouw hebben,
oin de fonde door goede wercken uyt te
WiiTchen.
Om dan deiê omftandigheyt,diefoo aen-
lïiercklijck is, by de ftrafte te vertoonen,
Wortiè ieer leelijck geichildert.datiè ftaet te
ichreeuwen, om uyt te drucken het verlan-
gen datfe heeft om fich over 't geweld van
't Recht te wreecken, dat over haer is uyt-
geiproken.
!et een geeifel en met een ftelte iffe ge-
maeltjOm datfe niet kan gaen door haer ey-
i^en wille noch door 't geweld van een an-
der , of het oordeel Godes verfeit dickwijls
den Menfche op 't hooghfte van zijnen val,
en totte rechtvaerdisre"ftraffe van zijne ver-
en totte rechtvaerdige itrafte van zijne ver-
dienfte : waer toe hy wel ongaerne met
fuchten en krijten gaet, verliefende daerom
terftont de kracht niet, maer het licht des
Verftands en de worm der Confcientie doen,
dat hy gedwongen wort zijn fchuk te be-
kennen , over zijne verdiende ftraffe, die
hy lijd.
Castigo. Straffe, Se cm
' ander "Wort aengedaen,
yOor de Straffe fullen wy een ibrengh
en wreed Menich affchilderen, dié met
een Bijl in beyde handen gevat, een vreei-
lijcke flagh dreyght te geven. Ter fijden is
een Leeuw, die eenen Beer fchricklijck aen-
valt en vericheurt.
De Bijl is een Hieroglyphifch beeld van
de ftraffe, want (oo wel de Romeynen als
Griecken gebruyckten defe ftrenge ftraffe,
gelijck men fien kan in de Medaglien van
den Koninck van Tenedo, gelijck 1. Pollux ver-
haelt : Want de Koningh. van 7enedo had
eene Wet gemaeckt, dat'wat Man of Vrou
in Overfpèl foude werden bevonden, dat
die mette Bijl foude werden gedood , heb-
bende oock zijn eygen Soone daer in niet
verfchoont. En op ^ dat ditfelve altijd in de
gedachtemiTe, foude blijven , ftelde hy op |
aengedaert. Castigo. 493
d'eene iijde van defe Medaglie eene Bijl, en
op d'ander twee hoofden.
De Leeuw wordt op diergelijcke wijfé
medevoor de ftraffe genomen,gelijck ^lia-
mii daer van de Hiftorie verhaek,dat Endom'm
een Leeuw, Hond en Beer te gelijck hadde
opgebracht, en op eene maniere doen lee-
ren , levende lange tijd met malkanderen in
goeden vreede, ionder deen den anderen te
miidoen, weiênde te iaemen Huysgenoten
en als Dieren van eender Natuyre. De Beer
door fèkere korfelheyt overwonnen zijnde,
vericheurt den Hond, met den wekken hy
leefde en oinmegingh. De Leeuw over den;
Beer toornigh zijnde, en door dit ichelm-
ftuck bewogen , als gebroken hebbende de
gemeene Wet des levens, valt den Beer we-
derom aen, en ftraft hem met gelijcke ftraf-
fe, als hy den Hond gedaen hadde.
Rigore. Stra^ghyt , Hardjghcyt,
E En hart en vreeilijck Man , die in zijn
rechterhand een yftren Roede houd, en
ter fijden fai een Struys ftaen.
Defe Man wort hart en vreeilijck gefchii-
Q;q<i a |
-ocr page 506-
|
494
dert, om dat de ftrengigheyr altijd vreef-
iijck en onaengenaem is, met voornemen,
om in de herten der Onderdaenen vreefe te
brengen.
Daerom wort de yfere Roede genomen
voor de Hardigheyt van de Straffe,'t zy van
woorden of daeden. Waerom oock PWw
den CololTenfen dreygende, vraeght of hy
Λνϋ tor haer komen met Vriendlijckheyt of
met een yferen Roede ?
De Struys worter by gedaen , om te be-
toonen , dat de Hardigheyt een Dienaer is
van de Straffe of luftitie, die door haer lêl-
ve, alle twift vertoont.
E En gewapent longhman met een roode
Rock onder het Harnas, hebbende een
bloot Rapier, ftaende vaerdigh om zijnen
Viand een fteeck te geven, op der aerde Cal
een Katte met een Hond ftaen , vaerdigh
om te vechten.
Tegenftand is geweld vantwiftigeMen-
fchen,waer vand'eenebovendanderfoeckt
tiyt te fteken, en daerom wort hy gewapent
gemaelt, oock te gelijck vaerdigh om fich |
Contrasto. Strijd, tegen^lmd.
E En longelingh die onder zijnWaepen'
rock een kleed heeft van roode verwe,
houdende in de rechter hand een bloote
Poignaert met een feer wreed geficht, heb-
bende in zijn flincker hand een Stekade, die
hy te irugge houd,als of hy wilde toe fteken»
combatimento del Ragione
& Appetito. Strijd -vm de Rieden
tegen de lufi des \leefchs,
yAn de beeldniffe van Hercuks, daer hy
t^nteum doodllaet, gelijckmen in veele
Medaglien vint,daer van maecken fommige
defe uytlegginge : als dat Hercules foude we-
ien een gelijcknis of ontwerp van de ziele
en van den geeft des Menfchen, die door de
Reeden gel'eyt viOrt,en ^nteai ioude het lic-
chaem weien. De borft van Hercules is de
Zeetel van de Wijsheyt en Voorfichtigheyr,
die een geftadi^e ftrijd voeren met de wille
en de genegentheyt, fulx dat de genegent-
heyt a tijd tegen ipreeckt en t^ens de Ree-
den ftreeft. Soo kan oock de Reeden geen
overhand hebben noch her veld behouden,
ten zy datfe 't lichaem om hoogh heft, eii
verre uyt het gelichte voert van defe aerd-
fche dingen, fulx dat de voeten,te weten de
genegentheden , geen meer opftokinge of
voedfel van deiè aerde ontfangen , voor en
al eer alle de begeerlijckheden en hertz-
tochten , die daer kinderen van der aerde
zijn, te gelijck werden gedoor.
Studio. Soeckt befmigen m de kpnfle», of
geleertheyt.
Sospiri. Suchtcn.
YEele beeldniffen kennen over het Sucli-
ten gemaeckt worden, want daer zijn
vcelp
Smjd, tÊgenfland, Contrasto.
felve te befchermen, en zijnen Viand aen te
vallen.
De roode verwe bediet de ontfteltenifle
van t gemoed,en de heerichappie van lleck-
te of paiTien die fich bewegen en het bloed
beroeren,
Hy wort tulTchen een Katte en een Hond
geftelt, om dat de Strijd,door de ongelijcke
en ilrijdige Natuyren, hier uyt zijnen ooi'
fprongh neemt. |
i
-ocr page 507-
|
vcele bewegingen en genegentheden des ge-
goeds , waer door diefelve gevoet werden.
De Suchten ipruyten uyt de gedachtenilTe
Van de quellingen van geledene ongevallen
^oor 't berouwe van de bedrevene fonden,
<ioor 't miffen van den tijd en gelegentheyt,
^ie voorby is, door 't overdencken van het
Verledene geluck, door de tegenwoordige
bekomnaerniffe^door de fmerte en 't verlan-
gen nae eenige faeke, gelijck als daer zijn de
Suchten van de Minnaers, die daer luchten
om 't verlangen datiè hebben, nae 't geene
Zy beminnen, 't zy uyt begeerte van eere,en
om een treflijck verftand te mogen vinden
als Homem, dat zijnen lof foude mogen uyt-
breyden : W.aerover de groote Macedonier
hertlijck fuchtede :
cJls Alexander qnam gegaen,
En fach het graf Achillis aen :
Doen borii een diepe Sucht daer uyt.
En riep, gelucl(igh '· overluyt,
Gelucl^igh moedigh Held ,
Dat allje naetn /(linckt door het yeld,
Dat ghy gevonden hebt dien Man,
Die u foo hoogh verheffen kpi.
De Suchten komen niet ^leen van de ver-
ledene en tegenwoordige,maer oock van de
toekomende dingen, want uyt het gevoelen
en de vreefe van 't aenftaende quaed, dat ie-
mand boven den hoofde hanght, foo fucht-
men: en de Suchten zijn niet altijd waerach-
tigh, iTiaer dickwijls zijnfe geveinft, als daer
zijn de Suchten der Hoeren en valfche ver-
raderiche vrienden.Dickwijls komenie door
toevallen van kranckheyt, veeltijtszijnle na-
tuyrlijck, als dooreen lekeregewoonte, die
in die geene plagh te vvefen, die dickwijls
luchten, als zy dencken om haere handelin-
gen en ftudien , gelijck yirgilMs, die dickwijls
plagh te Hichten. En hier uyt is dat geneagh-
ïijck fpreuckjen van heer gekomen,
t welck Sahelliciii verhaelt j want als hy fat
tuiTchen Virgdium, diewelcke dickwijls Cicli-
te , en tuffchen Horatium , die als een leep-
oogige , de traenen van de oogen wiichte,
Vvièrde hem gevraeght, wat hy deede ? foo
antwoorde Augailm, k\fit t^hen weenea en fuch~
'f>!. "t Is wel waer, dat de Suchtea van de
i^raenen zijn afgefcheyden, niet temin zijn
de traenen altijd met de Suchten vergefel-
^chapt, -gelijck de Minne-dichters diefelye
altijd te faemen voegen ; |
Men kan wel iiichten fonder traenen,maer
men kan niet fchreyen fonder fuchten , de
traenen komen ftraxmet de fuchten, gelijck
de regen en de wind te faemen komen. Alle
Suchten, oock hoedanigh die zijn, worden
aen den flaep des hoofds gevleugelt afge-
beeld , en draegen ter rechter nae de borft,
oock twee vleugels, alwaer in 't midden een
Hert ilaet : waer van wy de reeden hier nae
lullen verhaelen. In de flinckerhand wort
geftelt de faecke die bequaem is, om de ge-
hegentheyt uyt te drucken, waerom dat ge-
fucht wort. Waer van men oock elck bree-
der op zijn plaetle kan nae fien.
Totte Suchten van fvvackheyt neemtmen
in de flinckerhand een rack van c^nemonc,om
dat Orm fchrijft,dat de Oude door dit kruyd
de kranckheyt uytbeelden : 't heeft wel een
ichoone purpere bloeme, maer zy duyrt,ge-
lijck oock het kruyd, al te korten tijd. Έη
hier mede druckten zy de iwackheyt uyt»
De Suchten die als natuyrlijck , uyt een
ièeckeregewoonte, heerkomen , zijn Ibor-
fen van melancolie of fwaërmoedigheyt, en
daerom ialie een krans van Aelft op 't hoofd
hebben, ipeelende op 't geene Petrarcha ièyt :
Het padigh fchreyen is mijn vreughd,
En 't lachen is mijn oiigeiieughd :
Mijn j^ijs is αΐβ en fnood venijn.
En dit fai al mijn vreughde ζφι.
Overfclx dat die perfoon, 't zy dat hy om
zijne ftudie of handelingealtijd fwaermoe-
digh iiaet te fuchten , tot een hulp-rniddel
hem ial vertoont werden, dat zijn flincker
hand lal gevoeght zijn aen de rechter van
Bacchm, die in de ander hand zijne gewoon-
lijcke kroes houd : Want hier is geen ander,
temperament noch gematigheit noodig,dan
een verluftinge, waer van Bacchm by de Poë-
ten en Philoiophen voor een afbeeldfel, en
voor eenbedietfelis vaneenGodlijcke geeft
en een hoog verftand.En Oiphilut leit by Atha"
naeim , dat Bacchus is de aίder\vtjβe, en aldergeneugh·
lij■χβe,dιe door scijne vochigheytjjet hertvervrolijckf: die
een vriend is van yvijfen engrootmoeiligen, die den bloodsit
en verachten 't hert opweckt, den fluyren den lach aen-
hrengt,dcn tragemvtlcfiS^ moektjsn den ycriaegdm perdi:
Chj
Duyfeilt traenen, duyfent fuihten.
Stort icll, als icl^fit te duchten.
En Petrarcha feyt :
jlijcl^
Dat fucht en tracnen my Z'j>' fiet.
Dit mlijck Meysk^n in my doet. |
-ocr page 508-
|
Ghy mml^ ο Bacche, door u aert.
Dat y der u houd lief en 'waert :
Van wjfcn zydy fecr bemind,
Viaeckers maecktghy -welgefint.
Den flueren maecJitghy foet en ντοθ.
Dea bìooden jìout, den flouten hko,
Chereman de Treuripcelder, beveftight, dat
door den Wijn de lach, de wijsheyt,de leer-
iàemheyt, en den goeden raed vereenight
worr. Soo is'ε dan geen wonder,dat Homerus
dappere perfoaagien van groot bewind , op
den Rij-xdagh van den Keyiër ^ammmn in-
voert, aleerme'n raedilaegde en van krijghs-
faecken handelde, datter groote ichroeven
ommegingen : te meer fchij-nt bet den Stu-
denten , en inlönderheyt den Poëten geoor-
lofr,alwaer Bacehus de Vooriitter is; Vlìlocorw
feyt, dat de oude Poëten niet altijd haere
deuntjes ibngen,maer als zy wel hadden ge-
droncken,dan riepen zy Bacchia of Apollo aen.
Demetrius Halicarnaffem feght, dat de Wijn der
Poëten Poilpaerd is, fonder welck zy op den
bergh Parnaffm, niet koften klimmen ; want
ibole vvaeter moften drincken, foo quaemer
raet aerdighs voor den dagh. En Torquatut
Tajfus heeft metten Wijn clickwijls zijnen
Geeft,met goede vrienden, vermaeckt, want
hy was feer fwaermoedigh, bedachtfaem en
vol fuchten.
Totte gemaeckte Suchten van de Hoeren
en yao valiche verraderiche vrienden , kan
men maken datie onder de flincker arm een
beek van een Crocodil heeft.Want de Such-
ten der Hoeren zijn, als de traenen der Cro-
codillen, die eerft fchreyen, maer korts daer
nae den Menfchen vennoorden.Dit zijn ge-
maekte Hoereiuehten,die zy doen in tegen-
woordigheit van de Vrycrs.om haer in 't net
te verftricken , fpreeckende ieer vriendlijck,
daerie terftont anders om lachen en hem
haeten,even gelijk als de Vos aen den Hond
déede. Maer alibo dit al gemaeckt werck
was, foo is't billijck dat wy van't waere
Suchten der Liefde fpreken : De Sucht der
liefde fai boven de vleugels aen't hoofd,
noch een kroone van Mil ten hebben,als me-
de eene in de rechter hand, voor de borft.
t Hert fai tuiTchen twee vleugels ftaen, en
aende flincker iljde een ontftekenFackel.De
vleugels zijn de fnelligheit van't Suchten,die
dooi: de finnen en geAachten vliegende , het
fesa doordringen en fnellij:k ter vlucht g.^en, |
Cor het Hfrt,heeft nae dat Ifidorus verhaelt,"
zijne benaeminge van Cura, dat is, van hert-
ièer ofte forge, want alle forge en gedachte
dringht in 't herte, 't welck zijnen levendi-
g«n beeft uyte locht fcheppende, dieièlve
tot lich treckt, en dat door de gelétte bewe-
ginge van d« Locht, en indien dicfel ve,door
eenigh toeval, wordt oVerftulpt, foo ver-
drucktfe de aefemhaelinge en het uytblafen :
waer over de Menfch alle geweld doet om
deiè perffinge te breecken, door de aeilèm-
haelinge der Suchten, om verkoelinge van
een gemaetighde locht te verkrijgen. Maer
gelijck het dickwijls plagh te geichieden,'
door alte heeten locht, en door acnwas van
de hette aen de natuyrlijcke warmte,foo be-
ftvaertiè het herte, niet konnende verkoek
werden, om dat de locht-gaeten, daer door
worden verhindert : Want door te grooten
kouden locht en doordekoudigheyt,dje de
fenuwen van de borft teiaemen treckt, foo
wort het hert te iaemen getrocken en be-
vrieft. Aldus gebeurt het dat de Vryers, of
door te grooten jaloufie, die haer geeft te
faemen treckt, of door te grooten brand
van Minne-Liefde, die 't herte overftulpr,
foodaenige quellingen krijgen, datiê dick-
wijls gedwongen zijn , duyfent en duyfenc
Suchten, uyt haeren boefem te haelen, door ■
de welcke de Vryers werden gevoet, gelijck
Petrarcha ièy t,en die plachten foet,en dan
lieflijek genaemt te werden. En om dat het
Suchten een voedfel en verkoelinge is voor
der Minne-janckers herten, en om dat de
Suchten uytet herte opvliegen,daerom heb-
ben wy 't hert tuflchen twee vleugels, in de
rechter hand, voorde borft geftelt. Waer
over Petrarcha finght, (fe fuchten komen uyt di hor SI
cn uyt de oogen.
De kroone van fcherpe Mirten, die zy
op 't hoofd draeght, is een beeld van fcher-
pe Minne-gedachten en vafte inbeeldingen,
die den Vryers dwingen tot fuchten, en Γ""·
f'iHiii maelt den Vryers af, datlè ftaen in een
lofch van groene Mirthen en in bedeck·^®
wegen,, alwaer haer de forgen oock in
dood niet veriaeten. < i r u
Maer wat ftraf is dit, re ftaen in een bolcli
van fchoone en bloeyende Mirten ? wnder
twijfel, foo heeft de Poeetdaer mede den
Hel gemeenr , die de Vryers moeten lijden
door degeftadige prickd yan de gedachten. |
-ocr page 509-
|
SuchteHi S ο
<ìoor het herdencken en verlangen van haere
Liefde. Want door de gelegenrheyt,van den
Mirt aan te iien, die Vènm de Moeder van de
Liefde aengenaem is, foo herdencken zy de
fcherpe ftraffe van haere Minneluften. Dier-
gelijcke ftraffe verkreegh Mcgapemui in de
t'ian:ienipraeck van Lucianm, die Tyramus ge-
noemt wort, uyte vindinge van den Philo-
iboph Cinifcui, alwaer Rhadamantus raed, dat-
men hem niet foude laeten drincken uyt Le-
tjies, den vloet der vergetenheyt : Want het
is een laftige eri fwaere ftraflfe,voor die in el-
lende is gevallen , te gedencken aen de mo-
gentheyt en de verledene geluckfaeligheyt.
Alfoo oock de Vryers, die berooft zijn van
haere luft en vermaecklijckheyt, en van de
beminde voorwerpiêls , door t verlangen
dat zy nae haer hebben,als zy daer om denc-
ken, lbo klagen en iüchten zy geftadigh,tuA
fchen de boflchen van Mirt, die de Poeec
noemt de Treurige FéhleiT, en by gevolgh oock,
door de Sachten, die uyt het gedacht heer-
komen , gelijck hy voorder feyt, dat de for-
gen haer, oock in den dood, niet veriaeten,
ietrarcha druckt deièn fin mede uyt :
Iniien k/(_ Ιιρβ den dood aengaen,
£n my "pan ^dt>mefucht ontflaen^
lek had mijn fehadelijcke Ie'en,
i^l langh met mijne hand doorfnieti,
In welcke dichten, doch infonderheyt in die
van Vrrgilm, de hartneckige aert, de ftijffin-
nige manieren, en ongeruile gelegentheyt
der Vryers,wort te kennen gegeven,te wee-
ten, dat die, hoe zy meer verlmelten en ver-
fterven om haer bemindeiàecke, temeer
draegen zy 't gemoed met fcherpe Mirten
;elt, als van de Minne-gedachten, die
s boiTchen omfetten, en door wekke
2y klagende en fuchtende altijd in dit leven
een geftaedige Hel komen te proeven. De
Minne-gedachten,die zy int hoofd hebben,
geven haer ftoffe van fuchten, die oock van
de minfte iaecke door de herdenckinge van
een dingh alleen,haer doet verteerenen ver-
fmelten, gelijck veele Minne-dichters klae-
gen. En Petrarchaiinght : Ickhrandeen verfmelte,
en foo -weet Laura n^ te verfetten, jae ki ben hkr de-
rnoedigh, als ki haer daer verfioort fie, nu fcherp, nu
pacht, nu weet, nu Gochruchtigh. En 't geene daer
kort op volght : Nu f^eecktfe een ■\voord,cn laeht,
w» "ferandertfe haer gedicht en "ixefen ,enin defe gedacht
houd my onfe htcrjcha^ , ώ Utfé, dagh (n mht |
gevimgen. De plaetiè alleen te beichouwen,
daer wy, met vermaeck,flechts eenmael oniè
Vrijfter hebben gefien, doet ons verfuchten.
Want als Petrarcha. wederom fagh de geneug-
lijcke plaetfe Sorga, en de wakeren vvaer in
hy zijii Liefde naeckt hadtie gefien, borii hy
uyt met fuchten :
o heldre, frijfche en foete beeel^,
Waer in mijn fchoone Beeld fiih baede :
Dat yoor my een Goidingekeck.
O taxken hoe luaert ghygelaeden ?
^Is ghy haer flrecl^e tot een flut,
t Herpeinfen maeckt my dat ick^ dut.
Als hy nae de dood, van zijn beminde Laura,
van dehooge bergen af,'t huys aenfagh,daer
zy was geboren,jammerde en verfuchte hy :
Ic!{_ [αφ daer van de bergen neer,
Op'thuys daer:^^»^ ingebooren:
De fuchten borflen heind en veer,
t^hxymyin tgedachtquamvooren,
Dk mijne z'd had in haer hand.
O vrucht en bloeyfel van 't verjland I
De Mirtenkrans is een beeld van de Min-
negedachten, van gelijcken zijn oock de
hoofdhayren, die doorvlochten zijn met
peerlen, friflche en drooge bloemen, en
tuykjes van lijde, die de luffrouwen met
andere faveurtjes en bevalligheytjes in hare
vlechten en tuyten, en onder haere fiuyers
op 't hoofd draegen : die niet anders zijn,
als Minne-zeegh-teeckens : Waer van de
gedachtniife alleen 't hert, 't gemoed, en de
ziele van de ellendige Vryers, met oneind-
lijcke fuchten, plaeght en pij night.
T3e ontfteecken Fackel, die zy in haere
ilincker hand houd,bediet de brand en hette
der fuchten. Waer over de Minne-dichter
aen de Suchten baede , dat zy wilden heene
gaen, en het koude herte, van zijne beminde,
verwarmen :
yérbreeckf ditys, dat deughd en yreughd verycart ; -
Ghy fuchten gaet verwarmt dit h^tte hert.
Op een ander plaetfe worden de Suchten by
den vlam vergeleken, en de traenen by hec
criftal. Diefelve feyt over de dood van zijn
beminde Laura, dat xijn diepe en heetefuchten,plach-
ten haer nefl op den Ja-ejjJ^ew Lawwerhoom te maecken.
En wy^fullen op 't laefte befluyten, met het
geene <^riopo finght, dat van foo yeek oneindiijckf
Suchten de locht'wort ontfieecken. Krachten van de
Fackel der Liefde, waer door de ontilekenc
verfuchtingen ontfoncken. |
-ocr page 510-
|
E En magere Vrouwe, uyt wiens oogen
ftroomen van traenen vloeyen,houdende
mette rechter hand een Geeifel, en mette
flincker een tack van Yibp , hebbende een
krans van 't felve kruyd om 't hoofd.
Mager wortfe gefchildert,ftortende veele
traenen uyt haere oogen, en met een GeeiTel
in de rechter hand, om te betoonen haere
ongeveinfde conicientie of gewiire,maer die
iüy ver is door veele waerac itige teyckenen,
om de ibnden af te waffchen en te reynigen,
over diewelcke wy met fuchten, traenen en
klaegen, treurigh zijn, en dat om dingen die
droevigh en leelijckzijn bedreven: waeruyt
ten lamen uyt het diepfte van't herteen
klachte voortkomende, ibo wort het vlees
mager,en door 't vaften verfwackt,en d'ont-
houdinge maeckt het dun en ranck en ver-
teert fich, oni door dit middel vergifnis der
Sonden van God te verkrijgen.
De tack en krans van Yfop vertoont, dat
diefelve by den Hebreen plagh gebruyckt te
worden , om het bloed der Dieren over het
volck te fprengen , tot vergevinge van de
Sonden: en bediet deiede Godlij cketrap-
pe en dien band, waer mede wy met God
vereenight en verbonden, en van de Sonden
gereynight zijn. Hierom feght David, Heere
ghy fult my met y fop hef^engen , m ic/^fal "ivit "ivorden,
ghy fult my nva^fcöi, en ici(fal "wìtier ah fneeu wrde»,
. f ·
49 S St^vemge van Sonde
purgatlone de Pbccati.
Suyver'mge van Sonde,
Purgati one dell' Aria fatta
da Mercurio. Suyvermge van
de Locht,
Y de Tanagrei, wanneer zy haere geibnt-
'heyt hadden weder gekregen,plagh Mer-
(urm gefchildert te worden op de maniere
als hem alle Poëten plachten te vertoonen.
Maer boven dat alles droegh hy noch eenen
Rara op zijne fchouders : en Paufamis ver-
hack dat hy Ramdraeger wierdegeheeten.
En dit was een Hierogliphiich beeld van de
wedergekregene gefonthey t. Waer over ge-
lèyt wort dat Mercurius 't land weder iiiy-
verde of genas van de Pefte , die door de
Stadt Tamara veripreyt was, door dé fuyve-
ringe van den Ram, die hy rontom de Stad
op zifnen hals hadde gedraegen, En ter ge- |
Purità. Suyvnheyt, Omtoofelheyt,
■p En Maeghdeken in't wit gekleet met een
-l-^Duyf ken in de hand.
De Suyverheyt wort als een Maeghde-
ken geichildert, want zy woont in de teere
herten,alwaer de boosheyt noch geene wor-
telen heeft geichoten , en het witte kleed is
ioodaenige geftaltenilTe van het reedelijcke
gemoed, gelijck de wittigheyt is, diewelcke
van't licht meer als andere verwen is mede-
gedeelt, van welck licht, geen ander linne-
lijck toeval reynder en volmaeckter is : en
wort voorts in defer maniere getoont, dac
de Suyverheyt, boven alle andere deughden
meeft mette Godheyt is te vergelijcken.
De witte Duy ve betoont ons de eeavou-
digheyt en fiiy verheyt des levens, en door
de verwe wort vertoont, dat zy dieièlve in
alle reynigheyt, door een natuyrlijcke ge-
woonte onderhoud : 't welck is,om met een
te verlangen , of te begeeren : en dat door
de natuyrlijcke treek van de Liefde.
Purità & Sincerità d'animo»
Suyverheyt en Oprechti^eyt <ks Gemoeds,
E En Vrouwe in 't wit gekleet,om redenen
die elders zijn gefeyt, die met groote
aerdigheit een witte Lely in de flincker hand
houd,hebbende een Sonne op deborft,met-
te rechter hand ilroytiê eenighlaet op der
aerde, daer een witte Haene nae piekt. Vart
het kleed en de witte Lelye is in't beeld van
de Kuysheyt gefproken , want deiè Ipruyc
uyt de Suyverheyt en oprechtigheyt des
gemoeds : waer van de Prediker feyt ae" ^
ix ciro, uyce kleederenfuttin alk tijd ·ν>Ηνί«· p* p
gorat ieyt,datmen God met Loffange" «1 ot-
feren, in een wit kleed : aengefien het witte
totte natuyre van 't goede behoort, en hec
fwart ten quaedc. De Sonne opde borft
bediet,
en van de Locht, Suyverheyt, Scc.
dachtnifle van defe daed, was men gewocw»
dat op zijn Feeildagh eene van de Ichoonite
longelingen van Tanagra eenen Ram op zijne
ichouders,rontom des Stads muyren droeg,
en deie wierde van den gantichen Adel en
Burgeren feer prachtighlijckinden omme*
gangh of proceifie gevolght. |
-ocr page 511-
|
:te-
:,dat oock
àliòo de Suyverheyt den Meniche.zijnde de
Kleyne Werk, verlichtede. En gelijck deie,
door haer ondergaen, de duyfterheyt van
den nacht veroorfaeckte,alfoo veroorifaeck-
te het ondergaen van de Suyverheyt, in de
Kleyne Werreld of Menfche, een duyfter-
niffe in de ziele en in 't gemoed.
De Haene,gelijck ÏkrmValaimm verhaelt,
VVort by de Oude, voor de Suyverheyt en
Gpiechrigheyt des gemoeds genomen: Waer
Over Pythagords zijne Scholieren beval, datiê
den Haen fouden voeden, dat is, de Suyver-
heyt en oprechtigheyt van haere gemoede-
ren. En Socratts, wanneer hy nu (oude fter-
Ven , liet hy by uyterfte wille aen ^fculapius
«enen Haen nae, gelijck Plato verhaelt. Waer
inedc dele wijiè Philoiboph wilde betoo-
neh, dat h; ' "
dieder was
«erft had ontfangen. Waer over J. Cuwi/iia
finght:
By «, O ^fcalaep ! dees Vogel lofbehaelt.
Die heyltgh blijden daeghraet f^aek.
"t Was oock de racd van Pythagoras, datmen
fich moft onthouden van den witten Haen,
verftaende verborgender wijfe,datmen moft
acht nemen,op de Suyverheit van't gemoed.
De Haene, doch infonderheyt de witte,
die verichrickt enbrenght den Leeuw opter
vlucht, gelijck S, t^mhropus ieytj alfo betemt
de oprechte Suyverheyt , het geweld van'c
oproerige gemoed, en de ongebreydelde
geylheyt der Liefde, uy tgedruckt door het
voorfte deel van de Leeuwe j gelijck Fitïm
feyr,
Inpermita. S-\vacl(heyt,
E En bleecke en magere Vrouwe, met een
tack van ^Anemone in de hand,en een krans
van't felve kruyd. Want Orus de Egyptenaer
verhaelt, dat de Oude , door dit kruyd de
kranckheyt verftonden. En dit is 't geene de
Poëten verlierdenwaer in oidonis de Vryer
Van Vems foude herfchept zijn,wefende van't
vvild Swijn omgebracht,gelijckTfeeoirnwr ver-
Jiaek. 't Heeft een purpre bloeme en fchoon,
iMaer de bloeme en 't kruyt duyren een kor-
ïe tijd, en miifchien wordt hier door de
fwackheyt uytgedruckr. |
Malinconia. Swermoedigheyt.
E En oude treurige en droeve Vrouwe,
met kelijcklaecken gekleet, en dat fon-
der eenigh cieraet, fittende op eenen ileen,
inette ellebogen op de knyen, en beyde han-
den onder de kinne, ter fijden haer ftaet een
boom fonder blaeders, die tuffchen twee
rotièn is uytgewalTen.
De Melancolie doet in den Menfch even
't ièlve dat de Winter doet in de boomen en
kruyden, diewelcke van verfcheyden buyen
en winden gedreven,vande koude geplaegt,
en van de fneeu bedeckt zijnde, onvrucbt-
baer,dor,verdrooght en van kleynder waer-
de ffehijrien. Derhalven iflèr naulijx eene,
die niet ibude vlieden het geiêlichap van de
iwaermoedige Menichen, als een verachte
iàecke, om dat zy altijd met iwaere en diepe
gedachten befigh zijn, die zy haer, als voor
zijne ziele ibo fuyver weder gaf, als hyiè oogen, en oflè in der daed alibo waeren, in-
beelden,'t welck de teyckens van droef heyt
en treurigheyt te kennen geven.
Oud wort zy gemaelt, om dat het den
Jongelingen eygen is, vrolijck te zijn, en de
Oude daer en regens zijn fwaermoedigh,ge-
lijck Vir^lm feyt :
Df hUuk^ }(ranc^}}eyt, my gelooft,
Hanght 't dronigh Ouder bonen 't hóófd.
Zy is ilecht,fonder cierfel gekleet, nae de
gelijckheyt van de boomen fonder blaeders
en vruchten , om dat zy door haere fwaer-
moedigheydt nimmermeer 't gemoed foo
verheft,datfe om haer eygen gemackeenig-
linsdenckt, levendein geftadige forge van
(iuaeden,die zy haer inbeelt, dat haer boven
't hoofd hangen.
St^verheyt des Gemeeds. Swackhcyt. Swaemoedigheytt&cc,
bediet, dat gelijck de Sonne, door haere t
genwoordigheit,de Werk verlicht,dat oo
De fteen ,''daer zy op fir, bediet, dat het
fwaermoedigh hert dor is van woorden en
vanwercken, foo wel voor haer felve, als
voor andere: infgelijx doet oock de fteen,
diewelcke geen kruyd voortbrenght, noch
laetoock niet toe, dat het deaerdedoet,
daer zy op leyt. Doch alhoewel hetfchijnc
dat zy by zijne Wintertijd ledigh is in Bur-
gerlijcke handelingen,niet te min wort zy in
cle Lentetijd OTitdeckt,als wanneermen wijfe
Mannen van noode heeft, want dan zijn de
iwaermoedige bevonden en beproeft datfe
feer wijfe en verftandige Mannen zijn.
Rrr 2 |
-ocr page 512-
|
derftuttende die rechter fijde van 't hoofd
en neffens haere lijde leggen verfcheyden
Mathematifche inftrumenten. Men ibude
oock een Vrouwe konnen afinaelen, die op
der aerde neder fit, leunende met het hoofd
aen een colomne, hebbende beyde handen
boven 't hoofd, als of zy van haere hertz-
tochten geheel was gevangen en t'onderge-
bracht, gelijck't felve in de oude Medaglien
wprt vertoont. Of een oude Vrouwe, die
een deel Geometrifche figuren , in het fand
aftrecktjof die Caileelen in de locht bouwt.
Doch de Melancolie is in deiè plaetfe ver-
fcheyden van de Capriccio of fantafie, want
die fantaftique fijn niet altijt treurig,'twelck
nochtans den Melancolick?n eygen is.
Temperamento of Gmatigheyt van. de
(^erdfche ma de Hemelfche dingen.
"C En Man die ftatigh gekleet is , houdende
J_/in de hand een HcHtropium of Sonnebloem,
i;n in de. ander hand Qtn.Sdmotrofium of Mae-
He-bloem. |
Willende de Egyptenaers, gelijck Vierius
Vakrianus verhaelt, de vereeninge, eendracht
cn gelijckmaetigheyt vertoonen , diejefe
aerdfche dingen hebben mette Hemelfche-,
gelijck als deie, die door een verborgene
kracht te faemen, gebonden zijn , foo ge-
brüyckten zy geene andere klaerder uyt-
beeldiels als deieboveniêydetwee bloemen,
waer van d'eene fich nae deSonne, en d'an-
<ler nae de Maene keert. En wordtgefeyc
dar oock andere bloemen, boomen en kruy-
den het felve doen, ipozijndernochtans
geene die dit felve foo klaer vertoonen.
Waer uyt te verftaenis, dat de Egyptenaers
hielden, dat alle dingen een felve ordre en
maniere hielden, fulx datie eenige gemeen-
fchap hebben mette bovenfle Hemelfche
dingen, en datfe daer mede waeren verbon-
is tot ons gekomen, om daer door alle 1
leydinge van de reeden, te geven, gegronc
zijnde in de oorfaecken van de dingen , nae
haere ordre,mette aenmerckinge van de be-
ginièlen , die niet van de finnen, maer veel
eer aen 't veriland hangen. En defe maecken
de PraBijck, die tegen de Theorie geftelt wort ;
En dat ten aenfien de beginfelen, die alleen
daer nae zijn gelliert, om door de konfte
wel te wercken, te weeten,nae een maete en
perck, gelijck iyirifloteks dat in 't begin van-
zijne geheele Metaphyfca getuyght : Waer
over dan de Theorie fai welen een kenniffe en
leydinge van de beginfelen, die foo wel fon-
der middel, als door middel van het veriland
afdaelen. En om dat de beginfelen, die uyt
het begrijp van de finnen fpruyten, foo veel
tefèkerdcrworden gehouden, hoefèmeer
fonder middel, daer aen vaft zijn , alfoo fai
men oock in 't tegendeel van 't verftand
mogen lêggen^.dat haere beginfelen daeroni
te waerachriger zijn, hoe zy verder van de.
finnen,zij η afgefeheyden..Soo-fullen wy dan.
iêggen , dat een vafl:, oprecht en eeriie be-
gi'niel van de geheele Theorie of Spieglinge,
niet anders is, als God. Want geen dingh
kan begrepen worden, dat te verre met de-
finnen van hem is afgefcheyden , en van ge-
lijcken dat meer met het verftand \rereenigt
is, als hy alleene; wefende de eerfte en on-
eindelijcke aldermachtighfle van fich felve,
en de. alderkrachtighfte oorfaecke van ons
verftand ; flilx dat het veel meer met het
Menfchlijck weefen ftrijd, een verftand te
hebben, dat vreemt is van de kennilTe
des, als een fin te hebben, die verre aife^"·
fcheyden is van de kenniffe , vande-bewe-
ginge, van de koude, hette en andere geiijc-
ke toevallen. Want, gelijck defe dingen,die,
geheel aen de finnen Èangen,geloo« woroeti
ifonder eenige hulpe des vexftands : alfoo
Malinconia, foo die van Albert
T)nm is afgeraaelt.
MElancolie is eygentlijck een geftadige
droefheyt, die aireede in de Natuyre
een ploye heeft geièt. tJlbat Durer maelt
voor de Melancolie een fittende Vrouwe af.
hanglit-.
Tem^Qtam&nto ofGemMgh£yt,Bcc. Th-toxi^LofSpieglinge.
den : d'eene door de kracht van 't verftan^r
d'ander door de reeden, d'andere door de
natuyre , d ander door de finnen ; en alföo
volehde een yder her zijne, waer mede-hy
ten beften over een quam.
Theosia of Spiegünge, vun denirlesïe:
Fulvio Mariotelli,
die de rechter ellebogè op de knie houd,on- '^Heoria by den Griecken een bediedlijcfe
"1, -1-woord van beichouwinge of ipieglinge, |
-ocr page 513-
|
^nghtmen oock God,die in alles verftande-
lijck is.met het verftand haeftigh aen,fonder
eenige uyterlijcke werckinge, die van den
jnwendigen en vaft geftelden fin der ziele,
Weinigh geacht wordt. En hierom hebben
miflchien de Griecken Goà, Theon van het ey-
gene woord Theoria genoemt : als of God in
al onfe overwegingen niet anders was als
het begin en de eerfte forme of gedaente.En
aldus bekent zijnde, dit àe Theoria van de.
^raEika, in dier voegen onderlcheyden were;
als het verftand van den fin , of de begrijp-
lijcke iake van de linnelijcke : lbo kan men
lichtlijck feggen , dat van de vijf inwendige
habiti of bequaemheden, die van (^rillotcks in
zijne Ethica geftelt zijn, de weetenfcliap, de
konft en de kloeckheit,totte FraBijd^ behoo-
ren, en totte Theoria wijsheyt en verftand, en
dat de kenni(re,die van beide fijden afkomt,
door het Menichelijck begrijp, de middel-
plaets houd. Ten oplicht van deiè omftan-
digheden oordeele ick,dar de Theorie feer be-
quaemlijck in de gedaente van een jonge
Vrouwe, die om hoogh liet, kan vertoont
\verden.Houdende de beide handen te famen
gevoeght : hebbende op 't hoofd een opene
Palier , die mette beyde beenen om hoogh
gekeert is,wefende adelijck in Hemels blaeu
gekleet, fich geketende om boven van een
trap af te gaen, bediedende door alle defe
omftandigHeit,eenigeuyrmuntentheyt,edel-
heyt en hoogheyt.
De longheyt bediet, fiielligheyt, vaerdig-
heyt, hettighey t, leven, hope,en vrolij ckhey t:
al te iaemen dingen die totte Theorie leer wel
paffen. Want de kenniffe van de ordre der
oorfaecken,houd het gemoed wacker,ftout-
moedigh,vaft, vrolijck, vaerdigh, gereet, vaft
Van voornemen en krachtigh.
De verwe van 't kleet betoont,dat,gelijck
het laefte uyteinde van ons gelicht, door
iniddel van t licht, dele verwe is, die in den
Hemel verichijnt,dat alfo het uyterftc einde
van ons verftand,door't middel van de over-
Weginge, Ged lèlf is : wiens eygene plaets en
aetel, geproportioneert met zijne Natuyre,
(wefende de Natuyre van alles) is de Hemel
felf.
, Het aengelicht om hooge gekeert, ver-
toont ons, dat gelijck onfe oogen gelijcknif-
fe hebben met den Hemel, met het Licht en
»«ec de Sonne, alfoo is Qjis verftand, meu« |
fOI
Hemelfche dingen en met God. En gelijck
in 't oogh, door het gefichte, een nabootfin-
ge is van den HemeÌ, die dien ronden oogh-
appel omvangen heeft met feven vellekens,
die de feven Planetifche ronden des Hemels-
vertoonen : foo ftaeter in 't midden een
hart klootjen, dat zijn licht van de groote
en kleyne circkels ontfanght, doch met ver-
Icheyden weerfchijflingen , tot een onder-
fcheyt van de aerde : Daerom foo kan men
oock feggen,dat in het verftand zy een nae-
volginge van God of der Gotlheyt. Maer
dit vvort foo kort en aiuw vertoont, als lich
de geheele Hemel laet fien , in de draeyinge
of ronde van onlè oogen.
De trappe heeft haere befondcre gelijcke
onderfcheydlijcke treeden, die na des Men-
fchen tret gematight zijn, om met een felfde
beweginge opwaerts en nederwaerts,op een
ièlve tijd, te gaen : Waer in vertoont wert,
dat alfoo van gelijcken, de verftandelijcke
dingen hare ordre en gelijckmatigheyt heb-
ben, om van trap tot trap van de faecken die
verre en nae by zijn, door den tijd, die daer
is een maete van het voortgaende , en van
alle beweginge , alles te o verpeinfen : ken-
nende het Menfchlijck verftand, Ibnder den
tijd, de overweginge van het meer of min,
niet vaft inbeelden noch verfeeckeren.
De handen en armen die als in een circkel
gehouden worden,en het hoofd ia't midden,
vertoonen eeniger maete een Griexlche © :
En daer mede plaghtmen, om kortheyts
wille, de Theorie uyt te druck^n , fónder dat-
men andere letters fchreef. En datfe de han-
den op 't hoofd houd, bewijft, datfe de Thco--
rie en kenniffe van de ooriaeckèn, heeft ver-
heven boven de ervaerentheyt, en datlè die-
ièlve in de grootfte verheventheyr van den
Menfche, ftaende houd , door de werekin-
gen, die daer zijn gereetfchappen om te on-
derftutten , alwaer de Theorie of Spieo-linp-e
des gemoeds niet is. ^
De Paffer mette punten om hoogh ge-
keert , vertoont even 't felve, als het aenge-
ficht doet, fiende nae hooge dingen. En de
Paffer bediet door fich felve alrij'd,een mae-
te : want die is het aldsrbequaemfte werck-
■ tuygh datter in 't gebruyck is,, om de dingen
te meeten , hebbende in fich geene vafte
merck-paelen noch teyckénen ,, kennende
BOChtasiS iot alle teyckenen en mercken,
3 waer
τ Η E Ό R I A ùf SpìegUnge, |
-ocr page 514-
|
yoz τ η e ο R i
waer toe diefelve met haere punten ftreckt,
gebruyckt werden, 't Is een eygen inftru-
ment om den circkel te trecken,weiènde de
eerfte irrationale figure, waer van de redenen
van alle de andere hangen, als van haer eer-
fte en eygen beginfel : Waer over EucMes in
de ftellinge van de eerfte beginlêls int eerfte
vaa alle ftelt den gelijcklijdigen Driehoeck,
die fonder middel door den circkel bewefen
wort,en door de werckinge van den Paflèr.
En hier uyt ipruyt de fwaerigheyt, die de
Mathematici ofWiskonftenaers altijt gehad
hebben en noch hebben, over de quadrature
of vierkante metinge des circkels, met d'an-
dere figuren. De PalTer bediet oock de on-
cindelijckheyt, om dat dieièlve in haere be-
weginge geen einde heeft, en om datfe tot
oneindelijcke einden kan gebruykt worden,
«n overmits zy al werckendefich ruft enbe-
weeght.foo iife een,en geen een, t'famen ge-
roeght en geicheyden , fcherp en ftomp :
icherp waer zy fich fcheyd , ftomp allfe de
beenen by een doet, gelijck de voeten van
een Menfch: waer door zy (met beurten het
eene been bewegende,ter wijl het ander ruft)
de treeden of paffen maeckt : Waer over
haer den naem van Pafler gegeven is. De
Latinen naemdent door dg^omtreckinge,
een circkel, en de Griecken ώ^β i)77js, dat is
foo veel als Pafler, en de Italiaenen heeteniè
/f/?<j,dat van ajfeflare,àat is van jufteren of ver-
effenen heer komt, nae de waere maete van
den fextant, wefende 't minfte in de waerdie
van't geld, by ons eenpenningh. Van de
Griecken iife in twee letteren vertoont, y λ
die beyde dat geheel vertoonen,'t welck Py-
thagom in een alleen aenmerckte.
En om 't gerijf van dit gereetfchap, foo is
noch de Vinder delTelven in levendiger ge-
dachtniflè, diewelcke geweeft is Taler van
^thenen, de Neef van Dedalm : ibnder welck
men feer fwaerlijck foude konnen hebben de
ïanghte of breede,van Hemel of Aerde : jae
oock van den Meniche lelve, löude men de
rechte gelijckmatigheyt, fonder den Paffer,
niet konnen aenwijfen j gelijck ick'r ielvein
mijne nieuwe Encklopadia of Konft-keetingh,
die ick ten eerften, met Gods hulpe , hoop
aen den dagh te brengen,heb bewefen. Om
alle deiè redenen wort de Pafler,op de Theo-
rie , wel gepaft , ftaende mette beenen om
feoogh, nae den Hemel gekeert, wefende |
A of Spieglinge.
diefelve een Circkel of Spherifche figure.
En boven alle deiè redenen paft oock de
Pafl!er wel totte Ihcoria, want zy bediet de
waere maniere van onfe wetenfchap,omdac
de Menichlijcke kennifle niet anders is, a^s
alle dingen op zijn maete te paflen , effenen
enichicken. Ten wekken aeniien, gelijck
Diog, Laèrtius leyt, zijn de Philolbphen, eerft
Analogiften, dat is, Paflers of Overeenfchic-
kers genaemt geweeft.
De Pafler is gemaeckt als van twee lee-
den, die ten deele gelijck, en ten deele on-
gelijck zijn : gelijck,voor ibo veele de lang-
te, maer ongèlijck, voor foo veele de ronde
drayinge en de mededeelinge van't midden,
aengaet. Want het eene deel raeckt aen 't
midden,alwaer het te gelijck maer eens vaft
is, en tander raeckt het met haerenarm,
tweemael. Waer uyt oock de bediedeniiTe
van de reeden lichtlijck blijckt, waer aen alle
onfe kennifle hanght,wefende diefelve,wan-
neer die met reeden wort toegeftelt, mede
van twee leeden : Waer van d'eene alge-
meender is als d'ander, maer van een gelijc-
ke macht, ten aenfien het befluyt. En het
middel-perck bind te gelijck de beyde uy-
terfte omtrecken : waer door zy gelijcklijck
algemeen, of ten minften niet gelijcklijck
bekent zijn. Soo goed en rechtvaerdigh als
de Paifer is, om een circkel te maecken, en
de grootheyt van de dingen te meeten , foo
oprecht en waerachtigh is öock van gelijc-
ken de reeden, om door diefelve een bewijs
van den circkel of lij ne toe te ftellen. En
overmits de nuttigheyt van de reeden , tot
haer wit heeft, datle haere wercken of han-
delingen ten laeften efFene,foo komt het hier
uyt, dat door de gelijcknifl!e van den Pafler,
onfe wercken, of'recht of onrecht, worden
geheecen , nae datfe iich met de Reeden, of
nae de Wetten, over een fchicken en paffen.
Welcke gerechtigheyt der Wet, om datiè is
de band van het Burgerlijcke leven, alsdan
vOlmaeckt is : even als de circkel van delij-
ne gemaeckt wort, te weeten, dat het leve»
Gocl' diene,die 't felvc heeft gegeven. Aldus
trecktmen onberifplijck van de linie af, ^9··
devereeninge vanzijn begin. EnditBegm
is't alicene , dat de eertij telen van '^ijsheyt
geeft, wa:ht het is een faecke,die de Menie i-
iijcke kracht te boven gaet, hebbende een
Hemels kracht van noo'den, die de z:ele ge-
heel |
-ocr page 515-
|
Tegmfirtjài^eyt.
heel fnyvert van alle aerdfche genegenthee-
den. Gelijck dit onder andere Platoniften,
Jamhltchm bewijft, tot wien dit behoudende
jicht noch niet was gekomen , maer was al-
leene,om 't felve den Naevolgers van Chrifio,
die de eeuwige Wijsheyt des Vaeders is,
openbaeren.
geftadige Tegenftrijdigheyt, tweedracht
1 oorlogh.
Men fchildert twee Raeders aen haer fij-
Contrarietà. Tegenflrijàghcyt,
E En leelijcke onthulde Vrouwe, diede
hayren in 't wilde over de Ichouderen
gefpreyt zijn , zijnde gekleet aen de rechter
lijde, van boven nae beneden, in 't \vit, en
Van de ilincker fijde in 't fwart, daerom fai
het flordigh gemaeckt en ontgort zijn , om
te toonen dat het felve in alle deelen des lic-
chaems tegens malkander verichilt.
Zy houd in de rechter hand een vat vol
Waeter wat neerhellende, en in de Ilincker
houdiè een vat vol vlammend Vier. Op der
aerde ftaen twee Raeders, d'eene tegens
d ander gekeert, diewelcke gedraeyt zijnde,
elx een befondere en tegenftrijdige keere
doen.
Leelijck wortie gemaelt, om dat het een
leelijcke làke is,altijt de waerheyt,de goede
meeninge en 't klaer bewijs, van andere luy-
den, tegen te ftreven.
De hayren in 't wilde gefpreyt, als gefeyt
is, geven te kennen de wilde en quade ge-
dachten , diewelcke den wegh aen het ver-
ftand,aen de memorie,en aen den wille ope-
nen , ten einde zy al te iaemen tot tegen te
Ipreecken, infpannen.
Het fwarte, witte,miiinaeckte en ontgor-
de kleet,bediet de Tegenftrijdigheyt,dieder
is tuffchen het licht en de duyftemiife, daer
by die geene vergelijckende, die het gefel-
fchap van andere luyden vlieden , om fich
niet te vereenigen mette natuyrlijcke en
blijcklijcke reeden.
Zy houd mette rechter hand een vat met
\Vaerer , en in de ilincker een vat met Vier,
iS'ant defe twee hoofdftoifen hebben gantfch
tegenftrijdige werckingen,als zijnde heet en
koud, en derhalven wat d'eene werckt, dat
kan d'ander niet doen, en hier door ftaenfe |
Tempo, Tijd,
E En oud Manin weerfchijn, van verfchey-
den vreemde verwen gekleet , en fai dit
kleet koftlijckgemaeckt zijn volfterren, om
datdiefelve van tijd tot tijd heerlchappye
voeren over de verderflijcke dingen : Hy
ial gekroont zijn met Rooien,koorenayr
vruchten en verdrooghde tacken , als ι
Koningh en Heere van'tlaer, en van het
iayfoen des tijds, ftaende op denZodiac:
want zijn kracht is om hoogh in den Hemel
geftelt, ons de beweginge van de S.on en an-
dere Planeeten toemeetende, onderichey-
dende en vernielende deMaenden,Iaeren en
Tijden. Hy fai een Spiegel in der hand heb-
ben,diewelcke ons te verftaen geeft, dat van
den Tijd alleen de teghenwoordige Tijd
wort geilen die haer weien heeft,en die daer
en boven noch ibo kort en onieker is, datie
de valfche beeldeniife van den Spiegel daer
in overtreft. Ter fijden heeft iiy een mager
en dor kindeken , en van d'ander fijde een
ichoon en vet, beyde met een Spiegel, we-
fende dit de voor by gepaifeerde Tijd , die
fich in de gedachten der Menichen verilijt,
en de toekomende Tijd,wail geftadigh,door
de Hope, aen.
Voor de voeten fai een groot Boeck we-
fen, waer in twee andere kinderkens fchrij-
ven, houdende't eene de Son op't hoofd
voor den Dagh , en 't ander de Maene voor-
den Nacht.
ONTRARIETA^ T^d. Τ E Μ Ρ O.
verhaelt in zijn xxxi boeck, dat de natuyre
van de beweginge aengemerckt zijnde, die-
der is in de circkelen , veroorfaeckt dat de
Wiskonftenaers, viàllende Hieroglyphifcher
wijiè , de Tegenftrijdigheyt uytdruckenj·
twee circkels ftelden, diewelcke als zy mal-
kanderen raeckten, gelijckmen dat iiet ge-
fchieden in de Meulenwercken en andere,
dat door 't draeyen van 't eene Rad , fich
't ander keert in een tegenftrijdige bewegin-
ge. En hier door kan men de Tegenftrijdig-
heyt feer wel vertoonen.
Tempo. Tijd.
^ En oud Man in verfcheyden verwen ge-
-kleet, houdende in de rechter hand eefl
de, op de maniere als gefeyt is j want PicriW Slange, die als een Cirekel gekromt is, ver-i
toonendé |
-ocr page 516-
|
5Ό4 Tì^d. TsMPO.
tooiiende dat de Tijd iêer langhfaem en
gemacklijek gaer, hebbende 't hoofd mee
een groene Iluyer bedeckt. Boven op de
kuyf fai hy grijs weien, want de koude en
de fteeu, die door de grijfigheyr zijn afge-
beeld , zijn oorfaecke dat de aerde iich niet
bekleet met kruyden en bloemen.
De Sknge,als boven geièyt is, bediet het
laer, nae 't gevoelen van de Oude, dat door
den Tijd wort gemeten en onderfcheyden,
zijnde onièheydelijck met lich felve t'lamen
gevoeghti
Temp
E En oud Man met vleugels, die een Circ-
kel in de hand houd,ft'aende tuffchen een
vervallen huys , liebbende den mond open,
de tanden vertoonende, die als yiere tanden
uyt fien.
Hy is gevleugelt, nae 't Ipreeckwoord, de
tijd -vlieght otrsvederroeplijc/^ ; 't welclt door de
eervaerentheyt foo klaer is , en om ons de
plaegenvan on(e ellenden niet bitterder te
maecken,fullen wy daer van geen langh ver-
haeldoen.
De Circkel, is een teycken, dat de Tijd
altijd draeyt, hebbende uyt haer Natuyre
noch begin noch einde,maer is haer begin en
eynde alleen aen aerdfche dingen en aen de
Elementen die Spheriich zijn.
Het neergeval en huys,de opene mond en
yferige tanden,betoenen,dat deTijd bouwt,
verwoeft,verteert, en alle dingen fonder ke-
ften en moeyten te gronde werpt.
Tempo. Tijd.
E En oud Man, die aen de rechter voet ge-
vleugelt zijnde,op een Rad ftaet,met een
Waeghichaele of met een Geometriich ge-
wicht in de hand.
De rechter voet op 't Rad , die met zijn
ommetreck, nergens anders als op een punt
raeckt, dat oock nimmermeer ilille ol ■vaft
ftaet, doet ons begrijpen, dar de Tijd niet in
lich heeft, als de verledene en toekomende
Tijd, zijnde de tegenwoordige in een oo-
genblick ondeylbaer.
De Waeghfchael of Geometrifch gewicht
vertoont,'dat de Tijd die geene is, die alle
dingen vereffent en gelijck maeckt, |
E En longhman van rechter geftalte, die
van de rechter fijde van boven af,tot be-
neden toe,wit, en van d'ander fijde fwart fai
welen, met een gordriem in 't midden, die
wat breed is, wefende van blauwe verwe
fonder knoop en , daer eenige fterren in ko-
men, nae de maniere van een Circkel, onder
den rechter arm fai hy feer aerdighlijck ee-
nen Ram houden,mette flincker een ruycker
van vericheyden bloemen, aen de voeten fai
ny twee vleugels hebben , die als de verwe
van 't kleed fullen zijn, te weten wit aen de
witte, en fwart aen de fwarte fIjde.
^qumoB'mm is die Tijd,wanneer Dagh eti
Nacht even langh is , en datfelve geichied
tweemael des laers, d'eerfteden xxi M"""»
als wanneer de Sonne in het teyckew van
lyiries gaet, ons den Lente toebrengen^®' en
de tweede den χ χ 111 Septmhis, maecken-
deden Herbft, door de rijpigheyr van de
vruchten.
't Wort ^qmmiitm genoemt, om dat
die |
-ocr page 517-
|
die den evenaer der Waeghfchaele gelijck
is,die alles gelijck weeght, en dagh en nacht
even lang maeckt.En gelijck Sacrobofco feght,
is het M<iumoÖium een circkel, die de Sphjere
in't midden doorfnijt,on:iringende het primum
mhile , dienielven deelende in twee deelen,
als mede de Polen der Werreld.
longh wort hy gemaelt,omdat het ^quU
^oEimm, komende in 't beginfel van de Lente,
in de Maend van Maerc, van de Oude ge-
feyt wierde, dat in deiê Maend het begin
Van 't laer was, als mede, dat de Werreld in
deie tijd geichapen foude zijn , en dat het
laer van onfe verloffinge en des H. Lijdens
Λ Chrifli, daer in gefchiet was, mede dat de
Senne, die het ^qumoBhm maeckt, in den
ecrften graed van tJries Ibude gefchaepen
Zijn. Waer uyt de Oude,niet buyten reeden,
ftelden, dat in defe Maend het begin van "t
laer was, endatfe boven d'andere was be-
genadighr, niet alleen om reeden, die boven
sefeyt is, maer cock om dat hier uyt de
paften , de Sondaghs-letteren, en andere
lemels rekeningen werden genomen. Van
rechter geftalte wort hy gemaeckt, om dat
dagh en nacht,als de Evenaer, aen alle fijden
ge ijck zijn.
De witte verwe bediet den dagh , en de
fwarte den nacht, door't middel van de ge-
lij ckheyt : Daerom is het witte oock aen de
rechter fijde, om dat de dagh voor den
nacht gaet, wefende de aldereedelfte.
Het gordel van Hemels blaen , waer op
eenige fterren flaen, vertoont de circké], die
het MquimÌlium maeckt, en het primum mobile ,
omcingelt. t Gordel heeft oock geen knoo-
pen , om dat de drculen noch begin noch
einde hebben, maer over al gelijck zijn.
De Ram, die hy onder den rechter arm
heeft, vertoont, dat de Sonne,gaendein dit
teyken,het MqmnoBiHm van de Lente maekt :
Waer over hy, tot foodaenigh bewijs, in
de ilincker hand een ruycker van bloemen
heeft, gelijck mede vertoont wert, dat de
i^w den Winter laer aen de flincker, en de
Lente ,aen de rechter iijde : gelijck oock
<ie Sonne des Winters aen de ilincker fijde
■^an't firmament ftaet, en in de RfiimBk be-
gintfe aen de rechter fijde te ftaen.
De vleugels aen de voeten , bedieden de
fiieUigheyt des tijds en den loop vandeiè
ïeyckenen, 't Wit aen de rechter voet yeor |
E En bedaeghd Man, gekleetals de voor-
gaende, en gegorder met een circkel van
fterren,oock blaeu. Houdende in de rechter
hand het teycken van de Wage of Ubra^ alfo
dat beyde ichaelen in den Evenaer hangen,
met twee Globen, waer van d'eene in de
fchaele half wit, en d'ander half fwart is 9
keerende d'eene verkeert van d'ander , hou-
dende mette Ilincker hand een korf ken of
eenige tacken met vruchten en druy ven , en
vleugels aen de voeten, gelijck voor ge-
feyt is.
Om dat wy gefeyt hebben wat het Mqui-
noêium is, en de verwe van 't kleet, als mede
van den circkel, en vleugels aen de voeten,
dunckt my datter genoegh van defe beeld-
niife gefproken is, bediedende even 't fel ve
als de voorgaende : alleen fullen wy dit feg-
fen, dat hy bedaeght gemaeckt is, om daer
oor de volmaecktheyt van' defen Tijd uyt
tedrucken, oyennits daer veele zijn, die
Sff daer
de fnelligheyt van den dagh, en 'i fwart aen
de flincliér, voor den nacht.
Lentes Evenm, ìlerffìs Evemen |
-ocr page 518-
|
j-oé Ί Sayfoenvan't Uer.
daer iêggen, dat God almachtigh , in deiea
tijdjde Werreld geichapen heeft. Doch 't is
ons genoegh, dat wy weeten dat de xx i τ i
dagh van September het MqumÜium ófEvenaer
iiiaeckt,vandagh en nacht. En draeght oock
de Herbft, met haere rijpigheyt en vol-
maecktheyt, de vruchten die zy in haerc
ilincker hand van verfcheyden flagh by haer
heeft.
De Waeghfchaele of Lihra, is eene van de
twaelf teyckenen van den Zodiac, waer in de
Sonne in September gaet, en inaeckt daer in
den Evenaer van dagh en nacht even langh.
Betoonende 't felve door de twee Globen,
half wit voor den dagh, en half fwart voor
den nacht, doch deen tegens den anderen
even gelijcklijck gekeert, doordegelijck-
heyt van den dag i en van den nacht»
Stagioni dell' Anno.
't Sayfoen van't loer,
DEfebeeldnilTe van 't Sayfòen des laers is
genomen van de vier Dichten die ^ofe-
fhm Scaliger heeft geftelt. En hadden oock de
Heydenen yder in t beibnder, haere eygene
Goden daer toe. De Lente was Fëm toege-
wijd , de Somer Ceres, de Herbft Bacchm, de
Winter aen de Winden. Men kan by Firgilium
en andere Poëten haere ibnderlinge werc-
kinge verftaen :
f^ou Véniis in de Lent tnet hloemkis fichvcrhetight.
En Ceres heeft mtgraen des Soiners hare vreught.
De Herfft u Bacche ìVijn in voHe fyoefen giet.
De Winter hart en flrengh, den f-Vinden geeft gebict.
De Lente. Sayfoen des faers,
E En kindeken met Mirthe gekroont,heb-
bende de banden vol van vericheyden
bloemen, en neffens haer eenige jonge bees-
jens , die daer fpeelen en boerten.
longh wortiè gemaeckt, om datdelfife
de kindsheyt van 't laer genaemt wort, we-
iêtide alsdan het Aerdrijck,vol voorttelende
vóchtigheyt, waer uyt men fiet waflen bla-
den, bioèmen en vruchten óp de boomenen
in de kruyden.
Met een Mirtenkrans iflè gekroont, om
dat Horatiiis ièght, dat het nu ,wel paÀ: het
hoofd met Mirten en bloemen te verderen.
De Bloemen en de Dierkens die daer fpee- |
Lefiie. Smer.
len, zijn 't geene Oviaiusin 't I boeck vati de
Faflis finght : Omnia mnc flor ent &C.
Het groeyt en hloeyt nu al,'t is nu een metcwe fland.
De fwangre Wijngaert fyeelt en hot yveer op het land.
De Boomliens [preyden uyt haer telgeii,en hedeck^n,
Het "weelderige faet, dat fich nu op l^mt 'weckp',
't Gevogelt in de locht[eer licflijckj'tereUert,
't Gedien jfr'mgt in de fV^,dat frijch en dertel fW'
- Het Sonnétjen verheugt,de Syvalu ·\νί1β haer -woonitg, ,
En boUV>t haer huys van l^ey,gelijl(een machtig kpiAi^*
Het aerdrijk^ wort geheegt endoor den ploeg geprao»^'
En hierom wrt dees ti)d,cen niemve tijd genaemt»
Oock wort de Lente by Pfow.die met bloenie"
rontom befteeckenis, afgebeeld, hebbend®
oock de handen vol. Waer νίΐΩ OViàÌM in ^
2 boeck Metamorph, gewagh maeckt,'t welcls
van inguaiare aldus is uytgebreyt :
Ter fijden flaet een jonge Maeghd,
Die dic^ujls άαηβ, off^eelt, of jaéght,
Dees is 't Sayfoen, in 'i groen gebleet.
Met root, wit, geelgebioemt befpreet,
yhn Meldden R^ojen bloofl haer wangh,
Haer tanden χήη als peerlen hlancl^.
't K^rael rontom haer lippen fwiert :
S' is met een hloeme-l^ans geciert.
En boert felf om de danelheyt,
Waergeyle Mm haer Γη vemeyt,
E S τ a τ e. Somer,
E En jongh Maeghdeken van ftout opfichi:,
met kooren-ayren gekroont,en in 't geei
gekleet, houdende in de rechter hand eeit
ontfteeckenFackel,
Een Maeghdeken en van ftout oplicht
wortie geinaelt,om dat de Somer deleughd
van 't laer wort genaeint, vermits de hette
van 't Aerdrijck alfdan op zijn fterckfte eii
krachsighfteis, om de bloemen te doen rij-
pen , die door de Lente zijn voortgebracht.
Welcketijd Ov'idim in lijn χ ν hoek Metamorph»
befchrijft :
Nat fcheiden van de hent,fo ifrijgt de Somer lifaeht,
Dees wort een fongelitigh van frifch' en flercl;e macht.
En meerder in xijn tier, en voller in zijn fland,
tyils die in heeter vier en fella vlamme brand.
De krans van kooren-ayren, beiii^'^de
voornaemfte vrucht, die dit Sayfoen uyt-
geeft. En daerom wort haer een gefi klcet
gegeven, nae de gelijcknilTe van t njpe
kooren. . . ,
In de rechter hand houdfe een ontfteKeu
Fackei, |
-ocr page 519-
|
Herhfi, Autunno,
tackel, om te vertoonen de groote hette die
de Sonne in dees tijd doet, gelijck Maniïim
verhaelt :
Warneer de Son m op het hooghfle flijght.
Dan rijfl de Hond en Uift u^ vlammetid licht :
fVaer door de Son tveer dobble fackels lÏrijght,
Oie 't Land dacrdr'mght engrootcr hette fììcht.
En OVuim fchildert haer oock in't 2 boeck
"Vin z\]ris Metamorph. feer aerdigh af, door
d'uytbreydinge van t^nguiliare :
Een Vrou ^v'ms aenfcht blmci(t,als door de Songehraen,
JViens Papen iijn omfyanfl met ayren van het groen :
Die»s brand door 'i SpiegelgUs- der Samen is ontjkl^eii,
Haer flraelen allepns de ruyme locht doorbrtl^n.
iViensfoeerPag dic\yerjchrooht,enmaekt het alles dor,
^ac fmeh het en verhrant, en maeckf de gelden fchor,
'iae l(pokt de vrucht en 't kruydje bojfchen en de hoornen,
Ση drooght de plajfen uyt, revieren ï» de proomen.
De Oude plaghten voor den Somer, ge-
Üjck Pierini verhaalt, Ceres af re maelen , in 't
Weien van een deftige Vrouwe, met een
Ichoof-koorens , en van Maenekoppen of
^iaepbollen, en met andere dingen die daer
toe behiooien.
. «11 iJruyven -----------------, --------
de rechter hand een Overvloets Hooren
ttiet verfcheyden vruchten.
Van bedaeghd Ouder ifle gemaelt, want
het Sayfoen van den Herbft wort de Man-
baerheyt van 't laer geheeten, om dat het
Land als nu bequaem is om vruchten te le-
veren , die aireede door de Somerfche hette
Kijn rijp geworden, haere faeden en blaeden
afleggende, als nu moede zijnde van te bae-
ren; gelijck Oviii/ai in zijn XV boeck
wor/jfco^ verhaelt.
Vet en koftelijck gekleet ifle geftelt, om
dat zy de rijckfte is van de andere Say-
ibenen.
De Wijngaertkrans met Druyven, en de
Overvloets Hooren , vol van vericheyden
Vruchten, bedieden dat de Herbft feer over-
vloedighis van Wijnen, vruchten en an-
dere dingen, die tot het gebruyck der Men-
ichen noodigh zijn ; gelijck Ovidius in 't 2
^Oeck Metamorphof. diefelve affchildert :
^'n Man van ros gepcht, en nu heàaeght van faeren,
i^ienshaert aent grijfen yfds,doort Μ'ίβα; van de haireti. |
WifiteK Inverno.
Bn fordigh, vet en grofdoor 'tftoelgen van den JVijn,
Wmt nieKWe Mofl oiitfielt en ΙΙαεβ bedeckf venijn.
Hy had een Druyve tros,oocl{^vijgen en veel ooft.
En eykels,tot een krans, geyaonden om χηη hoofd.
Men kàn oock voor den Herbft Bacchm
vertoonen,die met Druyven geladen zijnde,
een Tyger by hem heeft, diewelcke opdrin-
gende, hem de Druyven uyter hand neemt :
of men kan een Nymph of Bacchante ver-
toonen, op de maniere als men plagh Pomona
te fchilderen.
I ν v e r ν o. Winter.
E En Man of oude Vrouwe die grauw en
vol rimpels is, met laecken en vellen be-
kleet, diewdcke by een wel opgedifchte ra-
fel,ftaende by 't vier, vertoont dat hy eet en
fich warmt.
God, grijs en vol rimpels wort zy ge-
maelt , om dat de Winter de Ouderdom
van 't laer genaemt wort, om dat als nu hec
Aerdrijck moede is van haere natuyrlijcke
floverie en jaerlijxen arbeyt, haer makende
koud, Iwaermoedigh en van alle fchoonheyt
berooft, xveleke tijd Ovidius in 't χ ν boeck
Aictamorph, beich rijft.
Het lakens en bonte kleed mette wel toe-
gerufte tafel, by 't vier, bediet, gelijck Vierìm
verhaelt, om dat de koude, een rufte en ver-
pofinge is,na foo veele Somerfche floverien,
en't fchijnt, ais of de Rijckdommen die ons
'r Aerdrijck geeft, ons noodigen om Avat
leckerder te leven en beter te kleeden, als in
de voorgaende iayibenen gedaen is , gelijck
Horatius in zijn I boeck ix Οώ verhaelt : Videt
ut aha pet nive candidutn, Soraile.
Ghy pet den hergh Soraite aen,
Seer hoogh en 1v/i met fneeuw gelaen.
De hoffchen dor, door rijp, belet.
Deflroomen hart docrr^tys hefet,
Stoock_nu het vier, verdrijf de ^οτβ,
Bn drincf{ eens Ιψφ uyte borfl :
Tap nu van KWen ouden Wijn,
En loei ons ifaemen vroiijctizij'i,
Defe bergh SoraÌle, wordt nu genaemt de
bergh van S. Silvefter. En Ovidius feyt oock
van^den Winter in zijn 2 boeck van de JUic-
tamorphof.
Een trillend BePevacr, verlflcuint door alle leeden.
Die klappertand en fchud,met heel befchrqomde treeden.
Die in zijn ruyge Muts gedoken,ah vcrvaert,
Den neufe druypt en (loocki de kooien aen dm haert.
' ' SCf Ζ Dk |
■ i;
-ocr page 520-
|
Die van ά kou hman, te βαηιροι fiaet en heven, _
Met kegels in den baerd, en 'wenfcht noe heter leven.
Dm hy de ftroomen fiet ge^oh als β>!cgelgL·s :
Elkndigh die geloof noch munt heeft in den tafch,
Viikanus wort oock voor den Winter geichil-
dert, ftaende by de Smiffe, als oock ^olm
mette Winden. Want deie veroorfaken het
onweder, dat lich meer in den Winter , als
op andere tijden, openbaert.
De vier tijden van 't faer, nae de Medaglie van
i^ntommis Caracalk.
DEfe vier tijden worden door vier fchoo-
ne kinderkens afgebeelt, daer d'eene
wat grooter is als d'ander, 't Eene fai op de
ichouder een korfken met bloemen hebben,
liet tweede fai in de rechter hand een Seyf-
fen hebben, het derde fai een korfken vol
allerleye vruchten in de llincker hand hou-
den , iade rechter ial het een dood beeftjen
hebben. Defe drie kinderkens iullen naeckt
zijn. Het vierde ial gekleet zijn eii't hoofd
gedeckt hebben, niet een ftock over de
fchouderen, waer aen een doode Vogel
hanght: en in de flinckerhand fai hy van
gelijcken een doode Vogel hebben, doch
d'eene fai verfcheyden zijn , en van ander
aert wefen als d'ander.
Pi vier tijden van't ^acr, gelijck die te Moreneen.
van den Grooten Hertogh y&aTofiana
zijd vertoont.
1 μ a v e r a.
DRie kinderkens met blonde en gekrulde
locken, waer op fchoone vercieVfels van
peerlen gefpreyt zijn met andere koftle ftee-
nen. Zy fullen gekranft zijn met verfchey-
dene en fecr icljoone bloemen, ililx dat deie
cierfels fuli'en· getrocken zijn nae de beeld-
niffe van de Hemeliche teyckenen. Her cer-
ile kindeken fai Martini vertooncn',en gelijck
wy hebben geieyt, foo fd tuflchen de bloe-
men en eedelileenen,boven op 'r hoofd, het
leyken van ,^ries ftaen. Het tweede is cS^pril,
en fai hebben, het teycken van Taunu. Het
derde is Ahjiu met het teycken Gemini, yders·
Meed fai groen wefen, geheelgeciertvan-
verfcheyden bloemen, ge ijckie die oock in
haere beyde handen iullen houden, hebben-
dêgoude brooskens aen haere voeten. |
Estate, De Soniert
DRie Maeghdekens die met koorenayre»
gekranft zijn. 't Eerfte fai Imim weien,
en fai op 't hoofd het teycken van den Κΐ^Ψ
hebben. Het tweede ial lulim zijn, met
teyken van den Leeim, Het derde is ^ugupiOp
en fai het teycken van F'irgo hebben. De ver-
we van 't kleed fai geel zijn,tnet Leiyen gS'
vlochten, aen de voeteii iullen zy gouds
leerskens draegen.
Autunno. HerfjI.
r^Rie bedaeghde Vrouwen die tot haef
hulfel op 't hoofd iullen hebben een cie-
raet van eedelgefteenten, en iïillen gekranft
weien met Wijngaert blaeden,met Druyven
en andere vruchten.
De eerfte Vrouwe is September, die ial hen
teycken Dira of de Waege hebben.
De tweede Vrouwe is· O£kber , hebbende
het teycken van Scorph.
De derde. Vrouwe is November, die 't teyc-
ken heeft van Sagittmim of den Schutter. Het
kleed fal' van weêrfchijn uyt den blaeuwen,
en roifen wefen , met franien befet als de
krans is,en met dieièlve vruchten,hebbende
goude brooskens aen de voeten.
Inverno. iVmter.
T^Rie oude Vrouwen met hulfels op t
■^hoofd, die van purpere vellen fullen
■ zijn, waer op men de rijp en fneéu liet, met
doorlnchtigh criftal het ys gelijckende.
De eerfte Vrouwe is December, en ial heb-
ben het teycken Yz.n.Caprkorwa of de Steen-
boek.
De tweede Vrouwe is hnuarius, met het
teycken van Lyiqmrius of de Waterman.
De derde Vrouwe is Ïehruarim , hebbende
het teycken Pifces of de Viifchen. t Kleed fal
van doncker purper zijn, maer vol fneeu, ys
en rijp, en foo iullen haer leerskens aen de·
voeten oock zijn.
Inverno, Wmter,- ,
Ζ Υ fchilderden dien.feer Cchooncn^donu,
voor den Winter, als een longelingh m.
dekleedinge van een.Jager,- Dit opgerechta
beeld
Be Lemé. Corner, Herf^. Wmter» |
-ocr page 521-
|
tieeld was geftelt op den bergh Liham , met
een toegedeckt hoofd, en mee een treurigh
Weefen , houdende de flincker hand onder 'c
aengellcht, en met de rechter hand hielt hy
deflippe van t kleed op, jae 't fcheen dat de
traeneii langhs zijne kaecken afrolden. En
defe beeldniffe fchrij venie alle den Winter
toe. En dit verhaelt i'ifrifii in't ix
boeck.
Di l^inter van Macrcl'm, gelijck die van den
Heere Giov. Zntrettino CafleUini is
uytgekyt.
[Y maelde een Vrouwe met een lange
Mantel, het hoofd bedeckt,en treurigh
van weefen, die de flincker hand onder 't
kleed hiel,daer zy't hoofd mede onderilut-
te. Die beeld wierde gefien op den bergh Li·
èano.by wiens voeten 'een wild Verckehilont,
De lange Mantel was vanduyfterbruyn.
.Defe^beeldniiTe is getrocken uyt Macrobim,
een'oud Schrijver, doch niet foo oud als
Blondiis dienfelven befchrijft in 't 2 boeck
van 't triumpheerende Romen·, alwaer hy hem
ftelt onder de regeeringe van t^drimas, die
gewis lange tijden daer nae,onder de regee-
ringe van Valentimmm de tweede,van Theodofuu
en van ^rcadim leefde,aengefien hy was van
een ouder als Scrvm Grammaticus en r_jurelius
Symmachti!, vermaerde Sendbrieffchrijvers,
die van hem in 't y boeck van zijne Satunalia
VII cap. geftelt zijn. Welcke Synmachm Bur-
ïiter was in 't Ia
rlaer Chrifü^g^., gelijck
Ïroiper ^qiiitanicits en Gregor. Alexander verhae-
len. Wy fullen niet naelaeten de woorden te
ftellen, die Macrobius daer van in 't i boeck
van zijne Siturndïa in 't xxi cap. befchrijft :
Iht verheven beeld van icfe Goddime op den bergh Li-
bano, ivortvcrficrt met een gedech hoofd, treurigh van
•ivee^n, onderftuttende 't aengeficht, meiie flincker hand,
onder 't k^eed, en van den aenficnders "wort gelooft, datter
traenen van afrollen^ Welcke beeldnijfe defer treurcnder
Gaddinne, is oack een beeld van 't W'mterfche aerdrijck,
Vyt wekke woorden, wy klaerlijck rot ken-
nifle komen , hoe feer Picrius doolt, wanneer
-iy ^donii ftelt voor den J'Vinter, en dat hy
foude fchreyen op den bergh Libano. Adonis
Wierde gehouden voor de Sonne/oo dar hy
Veel betervoor een Hieroglypliifch beeld
Van den Scmer foude mogen werden ge-
feit. Want daer in heeft die op onfc clima of
&eeck, cemeefte kracht, glanseabette,. |
Onder den Schrijvers yinttnen niet, datter
eenigh beeld van adonis op den bergh Libano
is geweeft^maer gelijck Ïaulkus verhaelt, ibo-
ftelde de Keyfer Adriamis een verheven beeld
van adonis te Bethlehem, welcke adonis van Vc·
nus befchreyt wierde, als zijnde onder dit
beeld begrepen : Maer om wat oorfake fou
Vcnus, die een beeld van de Lente is , op den
bergh Libano den Winter vertoonen ? Doch
totte volle verklaeringe van't beeld van dea
Winter van adonis, en van 't "wild Vereken, is 't
noodigh, dat wy het geheele verhael van
Macrobius uytftrecken. Buyten twijfel, feyt
hy , is ^iifwii gehóuden voor de Sonne, zijn
oogh flaende, op de manieren der Affyriers,
by de welcke,als oock by die van Phenicien,
Venus, c^rchiiides en (Adonis in grooter waerde
wierde gehouden , en derhalven eerden de
Natuyrkondigers, het Hcmifpharium of het
half ront, van het bovenfte Aerdrijck·, dac
wy bewoonen,mei dennaem van ?^«ai,maer
het ander benedenfte half rond,naemden zy
Frofcrpina, By den Affyriers en Pheniciers,.
wierde Fémis fchreyende gemaeckt, want de
Sonne in zijnen laerlijxen ommegang, door
de XII teykenen van den Zodiac loopende,
worden de ies teyckenen de bovenite , en
d'andere fes de benedenfte genaemt. Wan-
neer de Sonne in de benedenfte tey kenen is,,
foo maecktfe ons de kortfte dagen : En der-
halven Fénus, te weeten het Aerdrijck van·
oniè bovenfte HemifρL·riιm,k]Άtght,om datiê
nu de Sonne heeft verlooren, door 't wegh-
nemenvan de tijdlijeke dood van Proferpma,
die haer behoud , en deie is een beeldniffe
van den onderften circkel der Antipoden of
die tegen onfe voeten gaen. En c/fJowi worn.
aen finus weder gegeven , wanneer de Son-
ne,de jaeriijxe teyckencn van de benedenfte
deelen te boven gekouien zijnde, nu begint,
het half rond van onfeii circkel te verlfch-
ten, met het aenwas van licht en dagen. Of
anders, wort gefeyt, dat t^doms van 't wild
Vereken gedoot'zijnde,door dit fchricklijck.
Dier, de mmcr foude zijn afgebeelt, Wanc
het'.is eea rouw en fteeckeligh vriend des:
Winters, zijnde het alderheetfte, boven alle·,
viervoetige gedierten : zijn humeur of aere,
verkout niet,waerover op zijn heet lichaeni;
de borftels altijd over einde ftaen , en 't ver-
lieft· diefelve hetre niet door den Winter^
gelijcK ^Ari^QUks in 'c gemeen van de Vexc-
S ff 3 Jicns |
-ocr page 522-
|
Jio Winter.
kens ipreeckt : 't weick liy te meer van
wild V ercken feyt, wiens bloet heel vol is
van veefelkens, en dat ronrom hart is , foo
wel opftijgende alsmoedigh, toornighen
raeiende van aert,aengefi:oockt zijnde, door
een geweldige drift, van zijne natuyrlijcke
hette : het tiert feer wel in plaetlên , daer 't
koud is, weshalven in c^/^i^.alwaer de Son-
ne met haere heete ftraelen heericht, oock
geen wild Swijn wert gevonden. In 't kort,
lbo heeft het vermaeck in vochte , koude,
llickige plaet(èn,die van fneeuw en rijpe be-
deckt zijn, en eygentlijck voed het iich met
eykels als een koft van den Winter.De Win-
ter dan, waer van 't wild Vereken een beeld
is,is als een »roote flagh of doodlijcke won-
de yoor de Sonne, die nix aen ons haer licht
en haere hette vermindert, als een werckin-
ge van de dood,die dan d'eene,dan d'andere
Dierén wegh neemt. Het verheven beeld
van Femii op den Libano, wort verfiert met
een bedeckt hoofd, en een treurigh weeien,
en datiè met de flincker hand,onder den lan-
gen rock, het aengeficht onderftut, alwaer
Üe traenen fchijnen af te rollen: Welck beeld
oock is een Winters beeld: in weicketijd de
Hemel over al duyfter en bedeckt is van
Woleken, en van 'de Sonne berooft zijnde,
daerom ftaet het beeld als verfuft. En de
fonteynen, zijnde als de oogen van 't Aerd-
rijck,vloeyen nu overvloedigh.en de Velden
als nu bloot van haere bouwerie , ftaen met
een treurigh weeien en aengeficht. Maer
wanneer de Sonne uyte onderite deelen des
Aerdrijx opklimt, en den iEquinoftiael paC-
ièért,dan wafTen de dagen aen,en Fenus ftaet,
als dan,vrolijck,te weeten het bovenfte deel
des Aerdrijx. De velden ftaen als dan met
gras "geladen, de beemden met kruyderen,en
de boomkens krijgen bladeren en bloeyen.
Waerover de Oude,den Maend <^prilis,f^ems
toeheylighden : die alsdan genomen wierde
voor de voortteelinge en voortbrenginge
van alle dingen. Hier uyt komt het, dat de
Platonici, Satumusjupiter en Vénus naemden.de
ziele van de Werlt. Voor foo veele als zy de
opperfte dingen wilden uytdrucken , naem-
den zy Satunms, voor foo veele als iich de
Hemelen beweeghden lufitcr, en voor ibo
vcele.de benedenfte dingen voortteelden,
paemden zy 't Venus : want de kracht van 't
yQOrtteelen wierde de ziele der Werlt, on-
n v e r ν o. |
der de beeldniffe van toegefchreveu.
En gelijck defe genomen wierde voor de
voortteelinge der dingen, foo wierde ProJiT'
pina gehouden voor de verdervinge en voof
de dood. Hormm leyt tot ,^rcHtam, geen han-'
hot k^n de wreede Proferpina oiitwijcl^n : en de
biedende Proierpina tnci^t my. En Martialis lêy-
tot Lentinum, die haere hayren verwde , on^
jongh te ichijnen. Proierpina kentu grijje hay ^
ren "wel, en ^y fai den Mom van u aenficht afrucken·
felve wijckt voor de macht v?siFrc[f'
pina, in de dood van adonis, dien zy wegh
nam, hoe ichoonhy oock was. Bion ièyt'in'c
1 boeck vzn zijn Idil/ium : Proierpina wffw my»
Man'Kegh , "wantghyvjt -veel machtiger als ick heil, ~
én "waiter fcboons is,dai "wintelt na u tci.Vy te WOOf"
den van Mambim fchijnt dat by zijnen tijde,
dit beeld ftont op den bergh Ubano, en was
van eenigen in Phenida, en van anderen ifl
^rahien geftelt. Maer meer als lóoo laeren
voor Maaohius, waeren die van den bergh
Libano nieuws-gierigh totte feeftdagen van
adonis, gelijck men kan fien uyt de oude
Griexiche Poeet Muf^us, die als Eufehius in
zijne Tijdbeichrijvinge feyt, geleèft heeft,
600 laeren voor de inneminge \ax\Troyen,
Mufeus leyt dan in zijn gedicht van Eros en
Leander, dat Op 't feeft van cyidonii en Fé»us,da.t
in Seβo wierde geviert,niet alleene te faemen
liepen,de naegebuyren van^bido,maei oock
die op de uyterfte eylanden woonden , jae
zy «juamen van Phrygien, van Cyprus, van Her^
monia en van Libano : Want daer bleef niet eene FroU'
Tve i» de jkeden van Cytherea , die niet op de hooghte
■van den "Welrieckenden hergh Libano danβe», Oock
quam van den bergn Libano , die een roode
aerde hadde, een reviere afdaelen,die Adonis
wierde geheeten, en placht alle laer , en op
feeckere tijd, een iêer ftercke wind,dit land,
dat root was gelijck Menie, uyt te werpen,
waer door de reviere als bloet wierde, en in
dat deel, waerie metten mond in de Zee
ftorte, ibo wierde dieielve purper-root, en
palTeerde door 't land van Biblis, anderiïns
Geta , een ftad in Phenicien, die als noch ver-
maert is, door de beroemde Tempel van
i^donis, ibo gafie ooriaeke aen die van
te feggen, dat op die dagh als ^do/iH op den
bergh Libano van 't wild Swijn wierde ge-
doot , dat zijn bloet door de reviere in de
Zee was geloopen.Hier uyt naenien zy oor-
faecke om alle laeren den dood Adonis te
be» |
-ocr page 523-
|
Wmter. I ν
beichreyen, ge\ì]ck liicìams de Grieck ver-
hack in zijne fobelachtige Syrifche Goddin-
ne, dieder was een voorfpraeck in Syrien,
geleeft kebbende 2yo laeren voor Macrohim,
en dat ten tijde van den Keyler Trajanus. De
loden als naegebuyren aen Syrien, gelijck
die een fnoode aert over fich hadden, en tot
flavernie fcheenen gebooren, gelijck de Ro-
ineinfche Reedenaer oordeelt, lieten oock
nietnaejdefe quade gewoonte te onderhou-
den , om op denbergh Libano , te be-
fchreyen , inibnderheyt door de Vrouwen,
gelijck Ezechiel in zijn viii cap. xiv verH
600 laren voor de geboorte Chri^i, getuygt :
Hy leyde my , ieyt hy , in ter poorte aen 't Hnys des
Heeren, che tegen't Noorden ftaet, enfiet daer faeten de
Vrouyuen en 'Weenden over Adonis, andere ftellen
Thammus, Alfoo is dan verbetert de plaetiè,
daer -adonis, door deaRidder Ripa, voor den
Winter wort geftelr, als verleyt zijnd^,door
het aenfien van Piertus. En in allen geval
moetnnen die beeldnilTe naelaeten, en ge-
bruycken defe als de waerachtige en rechte,
't Is niet waerfchijnlijck noch waerachtigh,
dat^itói fich felve , naezijn dood, foude
hebben beichreyt, maer wel, dat het andere
koften doen. Dat zy 'r aengeiïcht mette
hand, onderftut, is een teycken van droef-
heyt. De fwaermoedige of bekommerde,
't zydatfe fitten of ftaen , plegen altijd den
elleboge op den ftoel, taefel of anderfins te
leggen, om't hangende hoofd te onderftut-
ten. Heliodorus in zijne Mooriche gefchiede-
niiTe, vertoont Charidea een longhvrouw, die
met fonderlinge ichoonheyt was begaeft,die
alhoewel zymet groote finerte oncftek was,
foo fat zy op een rotfe , mette rechter hand
op de knie, en onderihitte 't hoofd , en de
vingers aen de winckbrauwen houdende ,
ftaerde zy vaft, fonder fich te bewegen , op
Theagenes haerenVryer en Bruydegom , die
ter dood gewont, op der aerde nederlagh.
Maer alhier is in deiê beeldnifle beichreven,
een treurige Vrouwe, die daer ftaet, fonder
fich te lea[!cn,en die haer rechter hand voor
het hert houd, waer op zy met haer llincker
elleboogli ruft, met een treurig en fchreyend
geficht. Dat de Mantel of lange rock van
Cyaneo, ofblauwe foude gewceft zijn, ver-
ftaen w'y van duyfter en fwart, alhoewel de
Griecken Cymeo gebruyckten voor Hemels
blaeu en aznyr,' niet te mia disntfe oock |
S-iï
voor enckel fvvart,en niet gemenght.En ons
dit te bewijièn, dat Cyaireus oock voor fvvart
wort genomen, foo treckt de Schrijver uyc
Theoaitus en Bion, dat Venus met een purper
kleet plagh te gaen, en datfe over den dood
van haeren Bruydegom adonis, een kleed
van Cyane of een fwart rouw kleed droegh.
Want het kleed moet droevigh zijn , maer
het Hemels blaeu is blijde. Andere feggeii
dat het blauwe paft over longelingen en
doode kinderen. long was li>higema,de doch-
ter van Clitemne^ra , niet te min , bidiè haer
Moeder,dat zy haer de locken,in haer dood,
niet wilde affnijden, en datfe aen haer fufter
foude gebieden, dat zy haer lichaem met
geen fwart kleed foude bedecken. longh
was cJchilles, en als zijn Moeder, rèe/ij,voor-
iagh , dat haer foone in korter tijd voor
Troyen ibude fterven, lbo beweende zy hem
in een fluyer van Cyaneo, dat is van fwart,ge-
lijck oock de Griexiche text feyt [tixdv-nfat,
geheel fwart. En bewijft voort de Schrijver
iangh en breed , dat de verwe Cyaneo, nien
voor azuyr of Hemels blaeu magh werden
fehomen : Maer dat de fwarte verwe voor
e rouw plagh uytgebeelr te werden j gelijk
dan Homerus in züjne Dichten , Neftums dicfc·
wij Is afmaelt met fwarte hoofdhay ren : An-
dere feggen, waer toe geen Hemels blaeu,
naedien Neftmus van de beufelachtige Poë-
ten , voor een God van de Zee wierde ge-
acht ? lek fegge datter onderfcheyt is tuf-
fchen de Zee en den Heere der Zee : Men
vind geen Man met natuyrlijcke Hemels
blauwe hoofdhairen. In dekloeckfte Schrij-
vers vind ghy Neptmmm met fwarte hayren.
Wat fullen wy van HeSor feggen, die met de
Zeebaeren niet gemeens hadde ? want, nae
dat de dood'hem hadde wegli genomen^
Waeren zijne fwarre hoofdhayren , vol ftof.
Andere ftellen oock Bacchus met fwarte 00-
gen, Doch de Poëten hebben altijd ge-
pooght de Goden jeughdigh en fchoon te
fchilderen, als Mercurïus dat diefeer aenge-
naemwas, apollo van hupfcher gedaente,
Bacchus feer fchoon, maer defchoonfte van
allen, was Cupido. Doch blauwe oogen ftaen
leelijck, maer de bruynefchooj:, en derhal-
ven geeft Homerus aen Bacchus fwarte OOgen j
en voorts bewijft de Schrijver, dat de Oude
rouwe hebben gedragen met fwarte kleede-
ren, Alhoewel Lmillins en Pkutus yerhaelen
dat |
-ocr page 524-
|
ter begraefniffe vvierden gedraegen, en dat
nae 'z purper.'t welck de Magiftraten in haer
leven oock plachten te draegen : Eii van de
fijde der levende, die 't lijck volghden, foo
gingen die van der Ridders ordre, met pur-
per , alhoewel zy die oock wei droegen, op,
vrolijcke feellen. Daer is nu geen twijfel
aen , of die worden nu gebruyckt tot treu-
righeyt, gelijck in de Lijckfpeelen der Rid-
ders , alwaer de Reedenaers verichijnen in
puj-per , daer komt de Mufijck by , en by de
iiycvaert worden's nachts ontallijcke lichten
aengefteecken, en die branden in openbaere
feeften van vrolijckheyt, en by daegein de
catafalaen op houte Piramiden,die vol lam-
pen zijnde ontiieken,men over 't lijck heene
ïlelde. En tegenwoordigh in 't Hof van i<o-
men,foo rijden de Kamerlingen van't Paleys,
achter de baeren van den afgeftorvenen
Prince, te paerde, met een langh purpe-
ren kleed, 't welck , in dit geval, te gelijck
droefheyt en hoogheyt aenwijft. Maer om
totte Oude te keeren, foo gebruyckten de
Vrouwen , terwi 1 de doode boven d'aerde
fìont,het dat zijn korte iwarte Man-
tels, of als andere ièggen,fluyers,die zy op't
hoofd droegen. Doch Lippus laetfe alicene,
tot een teycken van de rouwe , maer niet
voor 't lijck. Soo geven oock de oude Hi-
ftorien den bedaegden en Jongelingen, geen
Hemels blaeu,maer fwartc kleederen. Crafus
ten tijde van de Romeinfche Republique,
droegh rouwe over zijne beminde Murana of
Lampreye , die in zijnen Vijver was geftor-
ven, waer over hy in 't fwart gekleet,diefel-
ve,als zijn Dochter betreurde, ^^pukjus feyt ;
J)e Mocier hcfchreyde met een fmart kleed haer kind.
En de Poëten gebruycken Ceruleus na de ma-
niere der Griecken,veele voor't fwart,gelijk
met veele voorbeelden wort aengewefen.
Defe befchrijvinge, gelijck oock andere,
hebben wy tot vermaeck der geenen,dieluiÌ
hebben tot ipitslïnnige ondefibeckinge der
oude Schrijvers, uyt den alderlaeften druck,
Fan de Iconologia, hier by gevoeglit. |
licht, ftaende over einde, hebbende onder
haer waepentuygh een purpere onderkleetl,
op 't hoofd een yfere kroone, in de rechter
hand een bloot S waerd, in de'llincker fali'e
een lock houden.
Gewapent en recht op ftaende wortiè ge-
•maelt, om de wackerheyt uyt te drucken,
die een Tyran noodigh is, om de groots-
heyt van zijne overlaffige heerfchappie uyt
te drucken : Waer over een Tyran, altijd
met gemoed en met geweld moet vaerdigh
ftaen , om fich felve te befchermen en een
ander te beichadigen.
Bleeck is zy , van wegen de geftaedige
vreefe en benauwthey t, die haer geduyrigh
onruft en verdriet aendoet.
Zy vertoont wreedheit en hovaerdie in't
geficht, want d'eene van deiè twee Feften,
maeckt haer een opene baene tot ongerech-
tige grootsheyt, en d'ander doetiê daer in
volherden,
Zy is met purper gekleet, en met een yiê-
ren kroone, om haere heerfchappie , maer
die Barbarilch en wreed is, te vertoonen.
In plaets van den Scepter, een teycken
van de Heerfchappie en van wettige Regie-
ringe, hoïidfe een bloot Swaerd,als die gee-
ne, die de Onderdaenen, door fchrick en
vreefe tot gehoorfaemheyt brenght, haer
weydende, niet tot haeren beften, gelijck
een goed Herder doet,maer om haer totten
ploegh te brengen en haer te villen : even
gelijck de gehuyrde OlTedrijver, die alleen
op zijn eigen voordeel fiet,en daerom houd
zy 't lock in der hand.
R E F u G 1 O. Toevlucht,
E En Man die voor 't Autaer nederknielt,
mette armen opgeflagen.
't Is een klaere faecke, dat de Autaeren
by de Oude, gelijckfe oock noch heeden
ten daege, als heylige en ongeichende toe-
vluchten zijn gehouden. En hierom is 't dat
Priamus van alle hulpe berooft zijnde, nae
den Autaer vluchte,
D A-
5· 12 Wmuy. Tyunn;je. Tcevlucht,
àa.tàeGranÌuiof de flnyet^an Meenyvervve
\vas, en de Ricinus, dat is de korte Mantel
van purper. En of de iRidni» indebegraef- _
i-iiffen van foodanige verwe was , druckthy "pEn gewaepende Vrouwe, een weynig"
niet uyt. 't Kan weien datie een ander pur- JLbleeck, hovaerdigh en wreed in't gC'
per in de begraefniflen gebruyckten, en dat
van de lijde der dooden, die nae haere ftaet |
-ocr page 525-
|
T^ En fterck longhman, die als Hacules ge-
ümaelt wort, met Mufculen (
planten van de voeten toe, oock vol van
vlees en fterck van beenen.
Beradotus, Τirnebus en andere verhaelen d at
Sefoflris de eerfte geweeft is die in Egypten op
de aerdgewaffen Schattinge heeft gebracht,
rer het eraen d
alle Mondkoft
■omèn wierden
en dat de Romeinen over het graen de tien-
den hebben ingeftelt. Caligula 'is daer nae de
«erfte Vinder van de vuyle en ongehoorde
Schattingen geweeft, die Op ; " " "
Tolgeftelt heeft, van die in R(
op 't arbeytsloon en op ^ ^
achtften penningh,en van de Hoeren nam hy
eerfte winfte, gelijck Smtonius yerhaek, |
A τ I Oi
Van Mannelijcke ilsjjckte is hy gemaelt,
omdat de Tol den Princenfterck maeckt,
en gelijck Cicero voor Pompejo Igyt ïfj'
geoordeelt dat de Tollen de [cnKwen Van de» oorkgh ^ijn,
Defe fterckte Avort breeder door de Eyckem
kroone uytgedruckt, wefende de Eycke eem
ftercke, harde en vafte boom. En defe krare
paft den Tol alderbeft,alfoo dit een Burger-
kroone is, vano^. GeVius alfoo genaemt, on%
dat die gegeven wierde aen die geene, die
eenen Burger hadde verloft. Van gelijcken
is OGck de vrucht van den Tol, allen Bur-
geren te' befchermen. En gelijck de Eyc-
keboom Itf iter was toegewijt, om dat de
Heydenen geloofden, dat hy de fteeden iii
zijne bewaeringe hadde : foo geven wy na
deie aen den Tol of Schattinge,als die geene
waer door der Princen macht aenwaft, on-
der wiens beichermingc de fteed«n ftaen.
De Scheere,om de wolle van de Schapen
te fcheeren, flaet op t geene TAer'ius de Key-
fer, in 't begin van zijne Regeeringe deede :
veinfende nochtans zijne ftaetfucht en gie-
righeyt, daer hy naemaels wel dede blijc-
ken, dat hy geheel daer in was verfopen.
Want hy vertoonde een goed proefftuck,
wanneer zijne Raedsheeren hem rieden een
nieuwe Schattinge op de Landen te ftellen,
dat hy daer op antwoorde, Ha betaemdc cm
goed Herder , dat hy Kijne Schapen mofl fchceren cn niet
villen. En dit komt over een mette ipreucke
van i^icamenes, de ibone van Tcleucrut, die ge-
vraeght zijnde, op v>at yoijfe,iemand het JCijck wl
/ipfl onderhouden Ì antWOOrde , Indien hy niet al te
1 en Senuwen
üytfteeckende, zijnde gekroont met Eycken
ioof,hebbende in de reciiterhand een fchee-
ïe, om wolle te icheeren, voor zijne voeten
ÌàleenSchaepkenftaen, in de ffincker hand
fai hy kooren-ayren, Olijftacken en Druyf- gnvinfuchügh is, een Laeonifche fpreucke van
trolTen hebben,die nederwaerts hangen. Met Flmarchus. In d'ander liand worden hem koo-
bJoote armen en beenen,net en fchoon,totte ren-ayren, Olijftacken en Druy vetroffen ge-
geven, om datmen op het Graen, Oly en
"Wijn inibnderheyt pacht ftelt. lek iègge in-
fonderheyt, zijnde ièecker, datter oock op
andere dingen pacht is gefet. Onder andere
fchrijft Vopifcus , dat de Keyfer ^mliamis
pacht ftelde op Glas, Linnen, Vlas, CTc. En
wy weeten oock door t verhael van Botems,
dat de Koningh van China jaerlijx i8o duy-
fent kroonen treckt uyt de pacht van 't four,
van de ftad Canton, en noch jooduyiênt
kroonen, voor de tiende van den Rijs van 'c
Land, ontrent diefelve ftad. Daer worde te
Romen 1606 een pacht van 't fout,, foo wel
voor Rijcken als Armen opgeftelr, als mede
een geheel nieuvye op defneeuw, 'twelck
Τ11 niee |
-ocr page 526-
|
Neró, om feecker te nemen hetvermaeck
van 't veriche, fonder gebreck van de fneeu.
Tegenwoordigh dient het niet alicene om
liet waeter, maer oock om den Wijn te ver-
koelen , de vruchten in te fouten, en andere
reSyropen en Medicinen. Sulxdatmen daer
van laerlijx uyten pacht te Romen treckt
iês duyfent kroonen.
De naeckte armen enbeenen, die gaef en
glat zijn, (om dat defe leden,door de kracht
van handen en voeten,zijn Dienaers van den
arbeyd en van de Menichlijcke handlingen
en gangen, en uytvoerders van oniè gedach-
ten,) bedieden, dat de Schattinge moet op-
geftelt zijn van den Prins met een ernfthaftig
en iliyver genioed, behoudelijck om dat de
behoeftigheyt, de tijd en gelegentheyt fiilx
vereifcht, en dat met een oprecht en getrou
voornemen ^ niet foo ièer om iich felve te
verrijcken , als om 't gemeene befte daer
gierigheyt cn gedancken van eygen baec:
iae iïilliin oock niet gedoQgen, dat haere
Dienaer-s dagelijx ( gelijck gemeenlijck ge-
^hiet} nieuwe hefwaerpjiTen en pachten be-
dencken op dingen die veracht, vuyl en on-
eerbaerzijn ,, geiijck Véf^afmms àeeàe, die
nae 't geld lbo begeerigh was, dat hy oock
Tol op de piiTe ftelde. W.aer over hy oock
van zijaen oadften Soone Titus wierde be-
riipt : en alhoewel hem de Vader antwpor-
de, dat htgeld, 't hy vaii defïfft trock, niet.eens
daern^ roock 1 Soo was .daerpm zijn gemoed
niet yry dat het niet een fnood.e reuck van
iich gaf van zijne viiyligheyt en inodigheyt»
en dat tegen-deaert en 't.gemped van een
oprecht Prince , died.er behoort eedel en
groQtippedigfi te zijn. IViaerde.winninge
verblinde hem, fpo dat hy vergat, 't geene
t^ipollonius van jlexandrkn te kennen gat, dat
den ftelde, met bevel, dat wie iich veinfds
geen lode te weien , moftezijne heimlijcke
leeden iaeten fien , of hy beiheden was 01
niet. Een ichandige en verachte Schatting^'
Suetonim verhaelt in 't leven van Domitianus, dof |
Defe Schattinge hoe lafterlijck die waSj
falmen door de ichaemte klaerlijck begrij'
pen, want alle braeve Mannen koften nae 'c
goedduncken van den Fifcael beichuldighc
worden , die nochtans ontichuldigh waereii
van de loodfche ietìe, ibo moften zy even-
wel haer Manlijck lit vertoonen , indien z/
fonder tegen-feggen de Schattinge niet wil-
den betaelen, Maer van d ander iijde quanï
zijn Navolger de loflijcke Keyiêr Ncrva Coc
dus, die foodaenigen fchandigen Schattinge
tenietdede : Waerover tot zijnder eere
uyt het hevel van den Romeinfchen Raed,
een filvere penningh geflagen wierde, met
zijne beeldeniife en naeme van d'eene fijde.
in 't midden defe twee letteren S C ftonden,
en rontpm Ei[ci Inaici cakmniafublata^ als, dat de
laflert^e vm ilen Fifc^l over de hden 'iVM "mgh geno'
men. Van welcke lafterjngeii, beichuldingeiï
en onrechtveerdige Schattingen,die van 'den
Keyfer Nerva te niet gedaen en verboden
zijn, kondy Dion Caffius in 't leven van NervA
lefen. Nae d.e yoprdaed van defen ièer goe-
den Keyfer , behooren dan de Princen den
Volckeren te ontlaften van alfe onbehoor-
lijcke ppftellingen, en haer inet harde eiï
nieuwe laften met tebefwaeren.
Tragedia. Trenrfpel.
E En Vrouwe in 't fwart gekleet, en-
de in de rechterhand een bloote bebloe-
de Poignaert, met leerskens aen de voe-
ten , en een goude kleet van achter over der
fcho'^-
5·ι4 7oly Sihm'wge, , D a τ χ ο.
niemand befwaerde als die boven al inde om't gmeenehcfieteheflieren, hy met ackenfiudeo^
gulilgheic wilden uytfteken,om de woorden dc Rijckdommen , die door de fchattingen en tjucmen
v^nPlinius tegebruycken in zijn xix boeck van t Fblck ,'«iaerenby een gebracht ; gelijck P™"^
j ν cap. tot wiens tijde foo veele aen de firatus in't f boeck cap. verhaelt,
fneeuw, alstegenwoordigh, nietwierdte goudmoflkeli)ckenyuyl'werdengeacht,datuytdttrae'
koft geleyt. Want nae zijn ièggen,00ck in c nen der onderdaenen yvierde te [aemengekaelt. W^ef
XXXI boeck III cap. gebruyckten zy die over vangelijcken Di)i«///iiH!/i,de tweede foo-
nergens toe als om 't waeter te verkoelen, ne van Fe§afia.nus,wierde gelaii:ert,van dat hy
en eenige koockten't nae de vindinge van al te ondraeghlijcke Schattingen op den 1°'
dingen van den Somer en Winter. En die lyjongh :iijnde,een oud Manvannegentigh laerenhadd^
tot deiè verkoelinge zijn gewent , verver- fenbefìchtigenofhyoockbefneden'was, en dal in tegen'
Ichen daer mede, als zy willen purgeren,ha- tvoordigheyt van veele Vok.
mede vorderlijck te zijn, en niet uyt loutere en van d'ander fijde een Palmboom, alwaef |
-ocr page 527-
|
TriurJ}eL Τ
fthouderen totter aerde toejgeciertmet ko-
ftelijcke gefteenten.
« De Tragedie of het Treurfpel wort met
fwarte kleederen afgemaelt , om dat dit
kleed treurigh en fwaermoedigh is , oock
hequaem in deiè flagh van Poene of Dich-
ten, met anders in fich begrijpende als ellen-
de en ondergangh der Princen , met een ge-
weldige en wreede dood, 't welck door de
bloedige Poignaert vertoont wort.
En wierde'defe maniere van dichten, van
d'Oude^om veele reedenen,gevonden, doch
infonderheyt om de gemoederen der Bur-
geren te verluftigen en te verftercken, die-
Welcke fouden mogen dencken,door't goed
vertrouwen datiê van fich fel ve hebben, dat
iy oock fouden mogen komen totteTyran-
nye en totte Regeeringe van andere Men-
fchen : Soo hebben zy dan door de Treur-
fpeelen alle hope van een goede uytkoroft
Weo-h genomen,door het voorbeeld van an-
derer luyden dood en ongeluck, diewelcke
tot defe wreedheyt gekomen zijnde, haer
ièlven feer groote ellende, over denhals,
iiebben gehaelt.
Waer uyt danbeflooten wort,dat het feer |
rif
ed is fich te vernoegen· met een eerlijcke
aet, en fonder andere groote prachc vro-
lijck te leven , en dat met die kleyne midde-
len , die de krancke Formne, den flechten
Burgeren, heeft verleent.
Zy leert oock den Princen en Heeren,
datfe ibo geweldigh met den voortgangh
van haere grootsheyt en tratfigheyt, niet
fullen doordringen, tot fchaede der Burge-
ren , op datfe niet fouden gedencken, dat al
haergeluckjjae lijf en leven niet foudeftaeu
in de handen van zijne flechte onderdaenen.
De bebloede Poignaert vertoont,dat niet
flechtlijck de dood, maer de geweldige
dood en d'ondergang van onrechtveerdige
Princen, zijn het ontwerp van de Tragedie
of het Treurfpel. En alhoewel ^rifioieks, in
zijne Dichtkonft, feyt, datter Treurfpeelen
kennen zijn, ibnder overkominge van de
dood of ftortinge van bloed : foo is't bo-
ven dit, nochtans beter, in dees voorval,
de maniere van de Poëten te volgen,die die-
felve van tijd tot tijd toe, aldus gemaeckt
hebben,als de geboden en ftellingen van een
Philofooph , hoe geleert die oock magh
weien.
Dé brooskens wierden van de Princen
gedragen, om baere uytmuntentheyt aen 't
volck te vertoonen,en aen de gemeene flagh
van Mannen : En daerom wierden defe ver-
toonders ingevoerr, tot navolginge van die-
felve geichoende, en met deiê ichoenen die-
der Cothurni wierden geheeten : Om uyt te
drucken dat deiê flagh van dichten moet
hebben, dappere en deftige manieren van
ipreecken en voorftellen, die niet te flecht
noch al te gemeen zijn. Daer iêght Horatm:
Wie datter fechte Verjfen dicht.
Die xyn in 't Treurfpel al te licht,
D A P O c A G G I N E. Traegh^t, Domheyt.
E En Vrouwe met verwarde hoofdhayren
in licht blaeu gekleet, en feer gefcheurt,
fittende inerte handen op de knie,ent hoofd
om leegh, hebbende ter fijden haer een'
Schaep.
De Traegheyt wort met verwarde hay-
ren gefchildierr,om te betoo.nen,hare Traeg-
heyt en luyheyt inden.arbeyt .· 't welck een
gebreck is dat veroorfaackt wort uyt haer
fel ven, welende de flechte luyden luy en
Τ11 ζ langh- |
-ocr page 528-
|
knghiàem in haere hatideiingen : en derhal-
ven onbequaein tot alle oefningen der naer-
flighe5rr,£rtende mette handen op de knye.
Het gebroken kleet.bediet de armoede
en behoeftigheyt die fbodanigen overkomt,
die haerièlve door haere Traegheyt, niet
weeten te beftieren,
Zy fìt met het hoofd gebogen,om dat een
flecht Meaich zijn hoofd niet derf opfteken,
gelijck andere luyden doen,om te treden op
den wegh van eere, diewelcke beftaet in de
syrvoeringe van fwaer wichtige handelingen.
Het Schaepken is geheel dom , en kan
gantich niet uytvoeren van 't geene hem
TOorkomt. Daerora feyt DaMtóinzijnetHelle,
Weefl Menfchen en geen domme Schapetit
Perfidia. Trou-wkosheyt.
Έη Vrouwe met koper-roeftige verwe
'gekleet,houdende met beyde handen een
Slange, waer mede i^rifloteks de uyterfle
Trouwloosheyt uytbeeld.
d is c c ro ia. Tweedracht,
E En Vrouwe als de naevolgende gpkleet
met hairen van verlcheid.en verwen,heb-
bendé in de rechter hand een Blaesbalck, en
metteflincker een teil vol Vier.
De verfcheydentheyt van verwen, bediec
de vericheidentheit der gemoederen,gelnck
gefeyt is. Waer ovet ^riojh aldus ichrijft :
lci{kend' haeracn het bonte lijeed,
Met fUnme boorden, [mal en breed^
DiéBaer r,u ihckfen, dm ontde'en.
Ik "w'md'bües door haer Inceders hee'in
En 't hayr W» filver en van gold,
Oe loc{en-f\vart en grijs gel^olt, .
Ten deel gevlochten en verfpreyt,
Op borfl en fchouders hcengefxveyt.
De Blaesbalck en de Vierteft,diefe houd,
vertoonen , dat de twift door het opblaeiên
van quade tongen heerkomt, als medé door
de iiédende gramichap,die in des Menichen
hert gevoet wort.
Tweedracht,
DE flercl(e worden Miin en Dijn,
Die dg^dat wy tyveedrachtigh ^ijn,
En'tvaft hefkyi van lae en Neen,
Brciigh in-é ffineJt wl^eyfem, |
D l s c O R D r Twedrack,
E En Vrouwe met het hoofd opgeftekeni
de lippen vael en by nae verftorven, àe
oogen fcheel, bedorven en vol traenen, ffle^
bevende handen, waer in zy een Mes houd,
datiè by haer borft verborgen heeft : mf'»
dunne beenen en kleine voeten.Voorts ilTeift
een dicke mift omtrocken, die haer als ee^
net omcingelt. En aldus maeltfe ^Jrifiides ai«
Discordia. T'weedracht, gelijck dis
va» Tetrmius is afgefchÜa«tt.
r\£ T-weedracht helfch enicil,flal(_har<n helfchen ko^·
^Metyfelycl^gekrifl ten hoogen Hemel op,
In Wens befuyfde balghjlagh fibbrigh bloed gefiollen.
Met feever en met fchuymj met traenen opge/woUen :
Zy kjtarilen 'met haer beck^ en tanden ruygh beroefl,
Haer tong in etter fwom,cni voorhooft gants ver-woefi.
Met draecken Wds befet : in't drayen van haer leedeni·
Soo feeper quijligh bloed op haer verflenfle l(leeden :
En in haer rechter hand, met fiddren engefpoockt
Soo voerde zy een toorts, vol folpher-vier en roock*
Discordia. Tweedracht^
E En Vrouwe in degedaente van een Hel«
fche Goddinne,met verfcheyden verwen
gekleet, zijnde onthult, en de hoofdhayren
mede van vericheyden verwen, gemenghc
met veele Slangenwiens voorhoofd met.
eeniee bloedige banden is verbonden , heb-
bende een Vierflagh om Vier te ontfteecken,
met een Vierfteen in de rechter hand. In de
flincker hand een bondel met brieven, waer
op geteyckent ftaen, Citatien, Examinatien,
Procuratien en ibodanige dingen.
Tweedracht is een ontftellende bewegin-
ge van t gemoed en van de finnen,diewelcKe
voortkomt van de vericheyden handelingen
der Menichen: en·dele brengt viandlchap in.
Deooriake daer van,zrjn eergierigheit,gek-
gierigheit, verfcheydenheit van natuyre,yara
ftaet, ampr,en aert van lànden en volckeren.
De vericheyden verwen van t kleed,zijn de
vericheiden gefintheden van Menfehen, waer
uyt de Tweedracht fpruyt,want gelijckmert
naolijx twee perlbonen vind, die in alle din-
gen,gelijck over een komen, alfoo foademcrt
oock niet in leer eeniaeme {^aetièn , hoewel
die van weinige Menfihen bewoont zijnjbe».
vinden, of de Tweedracht fai oocfc t hoofd,
OBder defe weinige,opfteecKen, iJerhalven
■ - iègge»
TrsmiüOshe^L Jìveedracht^ |
-ocr page 529-
Tweedrachê. Tmfi, Tw^mge»
ièggen eenige Philoibphen , dat deiê was
het beginièl van alle natuyrlijcke dingen.'t Is
een klàere fake, dat foo onder de Menfchen „ _ ^ ^
een volkonaen eendracht waere, en dat de iHvan een duyfterniiTe, in weerfchijn ge-
Elementen of hoofdiloffen den fel ven gangli kleet, houdende in d'eene hand een ftock,en
Volghden,wy ibuden berooft zijn van al liet in d'ander een Lantaerne,il:aencle mette ilinc-
Roede en al het fchoone dat de Werrelt en ker nae buyten, tot een teycken of hy wilde
e natnyre heeft,Maer defeTweedracht,die
daer ftreckt tot verwoeftinge en niet tot be-
houdinge van het gemeene goed, moet als
een groulijcke en vervloeckte faecke geacht
Worden.Daerora worden de flangen by deie
beeldenifle gemaelc, want dat zijn de quade
gedachten,diewelcke voortkomende van de
Tweedracht, zijn altijd omringht en omfet
niette dood der Menfchen, met de verwoe-
ftinge van geflachten,door middel van bloet-
vergieten en wonden,en daerom foo is haer
het hoofd omwonden: Waervan rirgil. fegt :
Haer bloedigh hayr vol Slangen vlecht,
Mn die met roode banden hecht.
wandelen.
Twijflinge is een dubbinge of onfekerheys
des gemoeds, ontrent de kenniife, en by ge-
volg ook van t lichaem,ontrent de werkinge,
longh is hy gemaelt, om dat de Menich,
in dees Ouder, noch niet in de eenvoudige
en fuy vere, waerheit aengewent zijnde,licht-
lijck alle dingen in twijfel treckt,en oock al-
les lichtlijck gelooft.
Door den ftock en de Lantaerne wort de
eervaerentheyt en de Reeden uytgedruckt,
door wekkers hulpe beide de twijfelachtige
dingen of voortgaen of beveftight worden.
De duyfternilfen zijn de velden van de
ide
ΐΑτίοβο fprekende van de Tweedracht over Menfchlijcke overleggingen, waer over die
't Vierflagh, finght aldus : geene,die niet kan leedigh zijn,altijd op een
Segh datfe 't Vierjlagh grijp en tonder t in haer hami, nieuwe maniere treet, en daerom WOrt hy
En fleel^ het groote J^i/i^ der Moor en in den bratid,&cc, met den voet nae buyten geftelt.
t Tonder is de ftofFe diemen in't VierOagh gebruykc.
en dat de geaagen voncke aenneemt , die dan doot XJ U Β I O. Twijfiinge.
^rfSroöcTdÏÏweedracht een Vier pEa Man die een Wolf by de ooren heeft;
zeedenverbrant. wantje- -COmdatnienbydeOudeeenfpreekwoort
hadde, wanneer zy niet wiften, watmen in^
zy 1
een twijfelachtige fake befluyten foud'e, iëy-
den, Hy heeft den IVolfhyde ooren, gelijckmen in
Terentü Phormio leeft. En de reeden is foo
klaer, datmen daer over geen uytlegginge
yan noode heeft.
TjEn naeckt Man die geheel bedachtiaenï
-S^is, ftaende op een twee- öf drie-iprongh,
verbaeft zijnde, wat wegh hy ial verkielen.
En dit is een twijflingè,op hope van t goede
gelijck d'ander een twijflinge is van een on-
is dat alle goede zeeden verbrant, want ge-
lijck het vierflagh en defteen tegens malkan-
deren geflagen, vuyr geven, alibo kijven en
raelen oock de hartneckige gemoederen, en
fteecken den toorn en gramfchap aen.
De brieven op de maniere als geïèyt is,
bedieden de tweedrachtige gemoederen van
diegeene, die daer twiiten en kijven , fulx
datfe daer door haere middelen verliefen
cn haer leven te kort doen.
Lite. Tiv/Ji.
E En Vrouwe met veele verwen gekleet,
hebbende in de rechter hand een Vat met „ , _ ■ ,, - _____________
Waeter, dat zy over een groot Vier gier, dar geluckige uytkomft. En hy is daerom naekt,
opdeaerdebrandj'twelckeenteykenisvan omdat hy tvvijfelberaedigh of onvaft vam
tegenftrijdigheyt j waer tegens d'ander te- befluyt is.
genftrijdigheytgeftelt zijnde,als fichfoeken-
de meefter te maken van de ftoffe en van het IR R e s ο l u τ τ ο ν e. Ί-wijfel-
Xvcefen van d'ander, fogeefrfe door een barft ^f Wanckeihaaêgheyt.
een teyken van twift en viandfchap : welcke "Τ" En oude fittende Vrouwe, in weerfchijn
tverckinge, detwiftige gemoederen naevol- ■l-'gekleet,met een fwart laken om 't hoofd
gevvoaden,houdende op yder hand eenRave
als of ïy klapten,
~ Ttt 3 /rm
gende,fòo ruften zy niet,noch voor haer fel-
ve,noch geyenoocK geene rufteaen imdere,
■p En longhman fonder baerd^" 't midden
XLvan een c
-ocr page 530-
Ταν'φΙ- ofWamkelheradtgheyt, Vadjigh^.
Imfoluti worden die geene genaemc,die de Zy wort oud gemaeckt,om dat de
rfchevdentheyt en fw " - -· - - ... < t·
vericheydentheyt en fwarigheyt der dingen
kennende, niet konnen beiluyten, om by der
liand te nemen, t geene tot liaeren beften
dienr, en daerom iifé fittende gemaeckt.
Met weerfchijn iflè gekleet,als zijnde van
verfcheyden verwen : vertoonende eenige
beufelachtige dingen, die van de onvafte of
twijfelberaedige Menichen worden begaen.
Oud wort zy gemaelt, om dat d'Ouder-
dom door te veele eervaerentheyt,den Men-
iche in zijne handelingen onvaft maeckt ;
Waer over om dat zy veel meer, in dees
Ouder weeten als wel in d'ander Ouder,ibo
tvvijflen zy met reeden, van alle dingen , en
gaen in haer doen niet foo refolut of gehart
aen, als wel de leughd doet.
De Raevens heeft zy op der hand, als of
zy klapten , wiens fangh altijd is, Crai, crds,
Allbo doen oock de twijfelberaedige Men-
ichen, die haer faecke altijd van Cros tot crus,
dat is van dagh tot dagh opfchorten,gelijck
AfizriWà ièght :
Pleun feyt Morden fai hy leven,
Maer -wameer fai 't Morgen VJ" ?
Morgen « al Ve^bgedreven,
By de Parth of Annenijn.
Morgen raec^t tot Neftors laeren :
Waer is Morgen doch te koof ?
Morgen Pleun ivi/t « Êftiacrew,
Morgen « ^leets op ter hop,
. Maer Viie 't Heeden tvW befleet.
Die is wys en vry van leet.
Het fwart laecken om 't hoofd gewonden,
vertoont duyfterniflè en verwarringe in'fr
verftand, door de veranderinge van de ge-
dachten, die haer wanckelberaedigh maken,
A c c i d 1 λ. Vadfighgt.
E En oude leelijcke en quaHjck gekleede
Vrouwe, diewelcke fittende, àen hand
onder de llincker wange houd, waer in zy
een letterrol heeft, met het opfchrift Torpet
iners. De traege Menfch is Vadftgh. Hebbende d'el-
leboogh op de knye, 't hoofd Icheef, en mee
fwart laecken gehult, hebbende in den rech-
ter den Vifch Torpedo.
Vadfigheyt, nae dat Damafcmui verhaelt, is
een moeylijckheyt, die't gemoed befwaert,
en die niet toelaet, datmen eenigh goed
vy.erck ter handen neemt.
Slordigh is zy eekleet,om dat de Vadfig-
heyt zijnde gantic^h niet wercklijck, armoe-
de en ellende aenbrenght, gelijck Salomon
Proverb. 28 iëyt : Die z'jn Land houw, fai met
brood yerfadight "werden, en wie de leedigheyt volght.fal
met armoede vervult -worden. En Seneca ièght : De
kyheyt is een voedfier vangehreck^en armoede.
Het fitten op de maniere als gelèyt is, be-
diet dat de Vadfigheyt en traegheyt den
Menfche leedigh houd ; gelijck à'efpreuck
ièer wel feyt. En Bernardi beftraft de traege
in zijne Sendbrieven, aldus, iêggende : O om-
vsrflandige Menfch ! Duyfentmael duyfent dienen hem,
en tien honden duyfent flacn by hem,en ghy neemt u voor
te fitten ?
Het hoofd met fwart laken bedeckr, ver-
toont , dat het gemoed van de vadfige met
luyheyt omfet is , maeckende den Menfche
dof en fonder verftant,gelijk If'dorm verhaelt,
door de traegheyt befr.-ijcki het vcrfland en de fyachte».
De
-ocr page 531-
I
|
Vadfighejt y Traegheyt.
Dc Vifch Torpedo in de rechter hand, be-
, gelijck vericheyden Natuyrrchrij vers
verhaèlen , de Vadfigheyt ; want zy is uyter
natuyre foodanigh, dat vviefe maer'aenroerc
lïiet zijne handen, 't zy touw, net of iet an-
ders, dien falfédom en bot maecken,dat hy
Rantich niet doen kan. Aldus heeft oock de
Vadllgheyt haere quaede parten , dat wiefe
maer vanght, die verwintfe, en wie haer tot
iiilcke geÈreken begeven, maecktfe dof, on-
Verftandigh en onbequaem, om iet loiiijx en
deughdlijx uyt te voeren.
C C I D I Α.
yadjighcyt,
"P En oude leelijcke fittende Vrouwe, die
Xlin de rechter hand een touw houd, en in
de ilincker een Slack of Schildpadde. Het
touw druckt uyt, dat de luyheyt den Men-
fche bind en onbequaem maeckr, om iets by
der hand te vatten. EndeSlacke beeld de
eygenfchap derluye Menfchen af,dieledigh
entraegh zijn.
Accidia, yaiìfighr/t,Traegheyt.
E En Vrouwe die op der aerde leyt met
een Eefel by haer. Dit Dier plaghten de
Egyptenaers te gebruycken, om de afwee-
iigheyt van des Menfchen gedachten , tot
Godlijcke en heylige faeken uyt te drucken,
zijnde fteets befigh met vuyle en fchandige
gepeinfen, gelijck P'ierim verhaelt.
Prontezza, yàenligheyt,
E En naeckte Vrouwe met vleugels, hou-
dende in de rechter hand een Viervlam-
me, en in de flincker een Scbimdo.
Naeckt is zy gemacckt, om dat zy vry
moet weien van alle verhinderingein't w;erc-
ken, gevleugelt van wegen de raifighey t en
fnelligheyt, uy tdruckende de vaerdigheyt.
De vlamme die zy in de hand heeft, be-
diet wackerheyt van 't verftand , die fich ie
de werckinge openbaert van eens Menfchen.
vaerdige Natuyre, waerin d'eene foo veel
vaerdiger is als d'ander, nae dat hem defe
Geeft meerder is medegedeelt.
Be Schiraitoio yvoncï by gemaelt, wefende
een feer fnel Dier. |
Vaerdigkyt, Vafien^
Digiuno.
E En Man in 't befte van zijn leven, we(én-
de mager en bleeck, gekleet nae de anti-
que of oude maniere in 't wit, en tor een
halsband fai hy een groen laken hebben , de
mond fai met een band gebonden zijn, en
t hoofd ten Hemel gekeert, houdende de
rechter hand open en uytgeftreckt, waer dac
in t midden een Visken is Cephahu geheeten,
met een letter-rolle, waer in gefchreven is
Piiuca Vefcor, dat is, ick eete weynigh. Heb-
bende eenen Haes onder den arm met open
oogen,. vertredende mette voeten een Cro-
cooil, die den mond open houd.
Hy word een Man op 't befte van zijn le-
ven gemaelt, om dat dees Ouder alderbe-
quaemft is tot vaften, en daerom feght men,
datIongelingenrotte2iIaeren toe, aen'c
Vaften niet gehouden zijn, als 't ielve niet
konnende verdragen , overmits zy re veele
brands hebbende, zy haere fpijfe al te licht
verteeren j gelijck mede Hiffoaaus verhaelt,
dat die geene die noch in 't waflen zijn, veei
hette by haer hebben, en daerom behoeven
zy veel voet/êl , anderlïns wort het lichaeni
verteert. En om gewagh te maken van een
gelijck Ouder,moetmen weeten,dat het niet
geiioegh is Oud te zijn , om niet te vaften,
want hy zijnde van een goede complexie of
aert, foo behoort de confcientie dapper in
hem te wercken,op dat hy niet in't gebrecίς
van gulfigheyt vervalle, gelijck JVav^rrai ièer
wel bewijft.
Dathy bleeck en maegeris , bediet de
werckinge en eygen aert van 't Vaften, die
fantfch ftrijdigh is tegens, de Overdaedig-
leyt en Gulfigheyt, want die maeckt den
Meniche yet en lijvigh. Galcms ieyt, het Va-
ften maeckt het lichaem hert en drooge.
Het kleed op zijn an tics, bediet dat het
Vaften een feer oud gebruyck is, want van
de oude Wet af, wierde het Vaften feer on-
derhouden. En tot meerder aenmerckinge
foo heeft deHeere Chrifius,ài&'t volmaeckte
Vaften is, felvc gevaft, gelijck de H. Schrift
fulx verklaert.
Her witte kleed bediet, dat het Vaften in
alle volmaecktheyt behoort re gefchieden :
Overfulx betaemt het dattet fuyver,reyn eni
fonder eenige fmette zy, niet alleen door
de |
-ocr page 532-
|
l'io Ψφη^ D l β !ϋ 15 0.
de onthoudinge van rpijiè,maer oodk van de
fonden, gelijck Chryfopmm feght.
Hec groene laecken oin den hals, bediet
de Hope, diewdcke het vaften eygen is, om
ep God over haere laligheyt te hoopen , nae.
C geene OaVd linght, die op den Heeré hoopt, fd
foligh zijn.
De band,voor den MondjWil ieggen, dat
die daer vali of andere goede wercken doet,
betaemt te fwijgen,nae"'t Euangelium, als ghy
yajlj foo laet daer over geen hafuyne Uaefen,
Hy houd den Mond om hoogh,fiende nae
den Hemd, om uyt tedrucken de krach-
ten en werckifigen die 't vaften doet, dat de
macht van de ziele niet worde verdonckerr,
door de dampen en opfti)gingen der ipijiè,
inaerdatiè opklimmen met fuyverheyt der
geeften tot aenlchouwinge van de grootheit
des eeuwigen Gods. Daerom ièght tyiugufli'
m in zijn Predicatie over t Vaflen, Het vafien
fuymt het gemoed, trecl(t de fmnen om hoegh, 't Onder··
yeerpt het vkefchdengeefl^het maeckteen nedrighen \er··
fagen berte , 't verdrijft de nevelen der begeerlijeltheyt,
'i blufeht uyt den brand der "weSu^en, en peec/ft óch het
licht der l^ysheyt en fuyverheyt.
Het Visken Cephalui dat hy in de rechter
hand houd, daer van verhaelt Ïierim, dat het
uyter natuyre meer door zijn vochtigheyt,
als door eenigé ipijfe gevoet wordt , >en
daerom is de letter-roì met het opichrift
Ïauca Hfcor, dat is , ic^ «te "weynigh, daer by
gedaen.
Hy houd den Haes onder zijn ilincker
arm, om dat de Egyptiiche Priefters door
dit Dier de wackerheyt uytbeelden : want
het houd deoogen op terwijlen het flaept.
En daer door verftaen wy de wackerheyt
van eene, diewelcke wel ichijnt te flaepen,
nochtans laet hy daerom niet nae, om met
de oogen des gemoeds te fien, al 't geene
wat tot zijnen beften noodigh is, O veriulx
weiênde de inwendige werckinge van 't Va-
ften, uyt haere Natuyre , wacker, foo blijft
hy met het verftant geluyvert torte fpieglin-
ge van de Godlijcke dingen, 't welck het ey-
gen wit is van 't vaften.
Tot verklaringe van den Crocodi},die hy
onder zijne voeten houd, fullen wy ons die-
nen met het aeniien van Orus ^Apollo, 't welck
is, wanneer de Egyptenaers eenai Guliïgaert
die altijd at, en die altijd totten flemp gene-
gen was, wilden vertoonen, foo maelden zy |
eenen Crocodii met een openc mònd ί We-
fende het Vaften een gantfch ftrijdende lae-
ke en Viand van braflèn en ilempen,en doOi
fijne onthoudinge,ibo vertreet hy defe
delijcke en ichandgiijcke fonde.
Ε En Vrouwe met uytgefpreyde hayren,
die met beyde handen een Schip op-
houd.
Het vaft betrouwen draeght metiichde
kennis van een aenftaende gevaer, en een
vaftehoope om t gevaer iêeckerlijck te ont-
gaen : want ionder defe twee hoedaenighe'
den, foudefe haere naem véranderen en haei
weefen verwiflelen. Daerom wortfe geichü'
dert met een Schip, 't welck is een reyck?"
van goed vertrouwen. Want met een SchjP
derven fich de Matroofen en Schippers
de dolle baeren der Zee begeven, diewei'i^c
ichijnen door haere lichtigheyt: en gestadige
beweginge, den Menfche, den oood en
onderganghte dreygen. Want als Men-
fche van 't Land fchey t, foo fcheyt hy te ge-
lijck, |
-ocr page 533-
|
'rafiigh^t, S τ
ïïjckjüyt iilj'ne geiêttebepaelinge,enten dien
aenfien feght Horatim :
Hy had voofwaer een flae!e» hert.
Die ffr/? de doffe hoeren ten' :
En meghde 't leven in een Schip,
En fivierfêer mee door bandoen Ιφρ
Stabilimento»
E En Man met een lange Philofophifche
tabbaert, fittende tuifchen twee Anckers
die kruyslinghs leggen,hebbende de rechter
mede de ilincker hand op yder ringh van
den Ancker.
Het lange Philofophiiche kleed is van Λ-
crates beter totte Vaftigheyt gepaft, als het
itorte kleed, om dat het ftatiger en bedaeg-
deris.
De Egyptenaers plaghten door defe bey-
de Anckers een vergelijckingevan een Schip
af t e beelden, 't we ck alsdan het wellen van
de Zeebeen en het bulderen van den wind,
veracht, wanneer 't vaft aenzijn Anckers
blijft leggen, c^rìfiìdes en Pindarus gebruycken
het Ancker voor de Vaftigheyt, feggende
dat het Ancker is geilek voor een geluekfa-
ligh en geruft leven,
STABILITA' ..
E En Vrouwe in 't fwart gekIeet,houdende
de rechte hand en de voorfte Vinger om
hoogli, ftaende op eenen vierkanten hoeck-
fteen , leunende mette ilincker op een Spief·
fe, die op 't beeld \aa Saturnm op der aerde
ftaet.
Met fwart wort zy gekleet, om dat deiê
Verwe Vaftigheyt bediet, want dele verwe
Ican niet veranderen,noch oock geen andere
verwe aennemcn, en daerom is die voor de
Vaftigheyt geftelt,
Datiè op eenen vierkanten grondfteen
ftaet, bediet dat de Vaftigheyt een ftandva-
ftigh en vaft blijck is van dingen,die wy in t
eerft beproeven, en kenaen tHefelve in licha-
men, die in ftoffe beftaen, en dat van de Va-
ftigheyt die wy daer nae maken, en die nae
den Regel, van materiele dingen voortko-
tten. En wy fullen feggen,dat de Vaftigheyt
is in 't verftand,in de werckinge van 't over-
legh of de reeden, ea in Ood ielye, diewelc-; |
A Β 1 t t τ A# ƒ21
ke nyt zijn eygen mond feyt, leu Gode»
learde niet verandert.
De rechter hand en de opgcfteken Vinger,
wort door naevolginge van die geene gc-
daen, die daer mijnen maeckten ,"om te be-
toenen, dat zy vaft op haer voornemen wil-
len ftacn blijven.
hy leunt op een ltranck_riet. De Italiaeneii
1, Chi male fi appoggia prefio cade,die fich ψα.
lijcH^leuHt, valt haefl.
Het beeld van Saturnm, waer op de SpieiTe
ftaet,is een teycken.datter geen waerachtige
Vaftigheyt kan wefen , waer de tij d is, oin
dat alle dingen, waer in de tijd werckt, on-
vermijdelijck de veranderinge zijn onder·»
worpen. Waer over Petrarcha willende een
wonderwerck van deialigheit.indetriumph
vandeGodheytbefchrijven, feyt, Wamecr
heh iel;;, op ^ijn voeten fien ^aen, diey^ekke nimmermeev^
flaet.
En waer de Tijd is, daer is de verande-
ringe foo aengehecht, datmen 't oock voor
een werck van een wijs Man acht, dat hy
kan van zijn oordeel en meeninge verande-
ren. Dies oock dieiêlve Poeet iéyt,door het dicJi-
"W'ijls vaartderen is de Nature fchoon, NochtaiïS ièyt
de ^poβel, dat die geene, die in de Deughd
ftaet geveftight, daer tegen noch de Tijd,
noch de beweginge niet vermagh, hoewel
hy fich wel naerftigh moet wachten, dat hy
niet in eenige fonde kome te vervallen, op
datmen niet iègge, de Sot wortals de Maene^
yerandert.
Stabilita.
E En Vrouwe fittende op een hooge ped
ftal ofvoetfteen , houdende onder hae
voeten een ronde pijlaer, en in haer fchooE
veele Medaglien,
Fermezza.
Vafligheyt,
E En Vrouwe met grove leeden en van
fterck geficht,in 't blaeu gekleet,en rijck-
lijck met filver geborduyrt, houdende lïiec
beyde handen eenen Stier.
Pefe beeldniife is ^emaeckt, datmen di&i
Vuu felvej |
-ocr page 534-
|
ƒ22
fel ve , fonder grüore verklaeringe, wel kan
verftaen : alleen feggen wy, dat de verwe
van 't kleed, mette vaile fterren ^ daer op
gemaelr, Vaftigheyt beduyden , door de
gelijckniffe van de Vaftigheyt des Hemels,
diewelcke, door haere volkomentheyt, foo
veel het geheel belangt,nier is eenige plaetC·
lijcke veranderinge noch bedervinge onder-
worpen,noch kan oock niet,op eeniger \TÌj-
fè, noch in eenigh deel, waggelen.
Fermezza & gravita dell'
Oratione, Fafiigheyt en fiaeligheyt
"van een vertoogh.
P/mW verhaelt, dat wanneer deEgypti-
iche Priefters, door een fchilderye de
Vaftigheyt wilden bewijfèn,en de ftatigheyt
en defrigheyt van de reedenen, ibo mael-
den zy Mercmium op eenen vaften vierkanten
ileen, en dat fonder voeren.
Hier mede wilden zy de Vaftigheyt be-
wijfen, en de kraclit van de uytgefproken
reeden, die fonder behulp van handen of
voeten, doorhaerfelve, haeredienftkoft
uytvoeren, die men daer van verwachte.
Fermezza d' A mor e.
f'iifligheyt van de Liefde,
E En VrovTWe op 't aldercierlijxt gekleet,
hebbende tot een hoofdhulfel twee Anc-
kers, daer in 't midden, met feer fchoone
banden, een Menfchen hert £ien vaft is ge-
maeckt, met een fraye fvvier, die daer om;-
geflingert is met dit opfchrift Mens eiïβϊ/πίβί·
ma, dat is, 't gemoed fiaet feer ναβ.
Τ e ν α c i τ α.
fajlhoudenthcyt.
Ε En Vrouwe die van alle fìjden met klim-
op omilingert is, houdende de fpruyten
van diefelve piante in haere handen.
De toe-eigeninge van Vafthoudentheyt,
is den klimop toegeeygent, als een betey.c-,
kende faecke, van binden en van omarmen.
Diewelcke eertij ts onder den Romeinen,
by den Priefter van fufiter, niet alleene een
ilroeve yoorfegginge was diefelve aen te |
roeren, maer oock om die te noemen : ten
opficht,het niet mocht-blijcken,dat de Prie-;
fters in eeniger maniere waeren verbonden,
't zy met woorden, wercken of gedachten.
Om deiê reeden waft haer oock niet geoor-
loft eenen ringh te dragen, willende dat den
Priefteren alle dingen vry fonde zijn. Daer-
om leeftmen by Fir^i/iam,Wanneer DUo wilde
offerhande doen , deede zy de banden var»
haere voeten wegh, en fteet die oock ront-
om van haere kleederen*
Disprezzo & distruttionb
di i Piaceri & Cattivi affetti. Veracht'mgé
en yerfiooringe "van de 'welluFl en Mande
boofe hertztochten,
"C En gewapent Man,die met een Lauwer-
JIjkrans geciert is, ftaende fchrap om inet
een Slange te vechten, ter lijden flaet een
Oyevaer, en voor zijn voeten verfcheydeiì
Slangen, die oock gereet zijn om met der»
Oyevaer te vechten, maer men fier, datfe
van haet mette voeten vertreden en metten
beek vernielt worden,
Hy
VAfligheyt mβΜΪφερ. Vafihoudemheyi, |
-ocr page 535-
|
Hy Woft gewapent en met Slangen afge-
ïttaelt, om dat die geene, die des Werrelts
geneugte en de boofe hertztochten fai óver-
^vinnen , moet weeiên van een Manlijck en
«apper gemoed.
De Oyevaer worter neffens gemaelt, ver-
mits die een geftaedige krijgh voert mette
Slangen, welcke Dieren foo gantfch aerdfch
zijn Γ dacfè altijd'met haer lichaem , op der
aerde kruypen, en blijven daer,als ingetroc-
ken , of kruypen in verborgen hooien der
aerden. Waer over door't beeld van deie
Vogel, die de Slangen vernielt , vertoont
wert, dat een ziele die de Welluften des
Werrelts verfmaet, en fich van.diefelve af-
houd, neemt oock te gelijck,de ongebonde-
ne hertztochten wegh, die door de venijni-
ge Slangen worden afgebeelt.
Dispreggio della Virtù,
ferMhïmge der Deughd,
E En Man in koperroefte verwe ^kleet,
die in de flincker hand eenen ^eyger
houd , dienfelven mette rechter hand lief-
kofende, ter fijden hem fai een Vercken
5-23 |
ftaen, 't welck met zijne pooten veele Roo-
fen en Bloemen vertreet.
De verwe van 't kleed, bediet quaedvyil-
lighgyt van 't gemoed,'t welck een wortel is
van de verachtinge der Deughd, en een lief-
de totte ondeughd : en dit wort klaerlijck
bewefen door de lief koferie, die hy den
Reyger doet, wefende een Vogel vol van
icheimerie, bedrogh en ontallijcke gebreec-
ken, gelijck -^kiam in zijne Sinnebeelden
verhaelt,die dickwijls van ons is aengeroerr,
om de naerfligheyt defesSchrijvers, en uyt-
nementheyt der dingen, die tot onfe voor-
nemen dienen. By den Egyptenaers was een
gebruyck, wanneer zy iemand van fiioode
manieren wilden vettoonen , foo maelden
zy een Vercken af, dat Roofen en Bloemen
mette pooten vertrar. Waer mede oock de
H, Schrift, in veele plaetièn, toeftemt : Hel-
lende de Rooien en andere ichoonereuc-
ken, voor de oprechtigheyt des levens en
der zeeden. Waer over oock de Bruyt,in 't
Hooge Lied Salomonis ièyde, dat de reuck
van den Bruydegom , te weeten , van een
deughdelijck Menfch , die in de weegen
Godes leeft, den reuck van een Veld vol
ichoone bloemen, gelijck was.
Dispreggio del Mondo.
Verachtinge des Werrelts.
"C En bedaeght en gewapent Man, met een
Xi^Palmtack in de ilincker hand , en een
Spies in de rechter. Hebbende 't hoofd ten
Hemel gekeert , zijnde met Lauwer ge-
kroont, vertredende onder zijne voeten een
goude kroone met een Scepter.
De verachtinge des Werrelts is anders
niet, als daer in een weerfin of verdriet té
hebben,en deRijckdommen weinigh te ach-
ten , als mede de eere en hoogheyt van die
fterflijcke leven, om de goederen van 't eeu-
wige leven te verkrijgen, 't welck door den
.....sman, en de vertreeden
wort vertoont.
Hy houd hét hoofd ten Hemel, overmits
deiè verachtinge fpruyt uyt heylige pricke-
lingen en gedachten, die alleen tor God ge-
richt zijn.
Gewapent is hy geilek, om datmen fon-
der ftrijd of tegenftand, tot defe volmaleckt-
heyt niet kan. komen, diewelcke hy doet
Vuu 3 door
Verachùnge van de Wellufl, en van de Tieughd,&cc: |
-ocr page 536-
|
door de Reeden, alfoo de iìnnen van de
Heliche Machten, en van de boofe Men-
fchen,die haer Dienaers zijn,ondefftut zijn:
Waer van hy ten keften Overwinner blij-
vende, ièer waerdighlijck een Lauwerkrans
verkrijght, verre te rugge ftellende die gee-
jie , die door kromme en verkeerde wegen,
vermeenen tot deiè geluck(aeligheyt tegc-
iaecken,en daer by valichlijck gelooven,dar
diefelve geftelt is, in een korte en brooiê
vertooninge van aengenaeme dingen , die
haer iixiaecklijck zijn.'Waer over de Apoftel
ièer wel ieyt : Niemand wori gehraont, un ^ dat
hy ■wettelijck^ heeft geflrccden.
Obligo. Férplichtìnge, Gehoudenth^ji,
E En gewaepentMan met twee hoofden,
ivier'armen en vrer handen,om te vertoo-
nen , dat een Man die verplicht was , twee
perfoonen moft verftrecken, d'eene om op
hem fel ve te paffen, en d'andere om een an-
der te vernoegen.
Met vier armen en twee hoofden wort
hy gemaeIt,om daer door de verftroyde ge-
dachten van 't gemoed uyt te drucken, en
door de banden dc verfcheyden werkingen. |
¥ * * *
DEfe beeldnifle van Ohligo, Gehoucient-
heit of Verplichtinge,fchijnt,mijns oor'
deels, war te wanfchapen, of ten minften te-
gen de betaemlijckheyt : Men foude liever
ïemant met een kort en beknopt kleet kon'
nen afbeelden, dat van twee verwen was tS
famen geftelt, waer van 't eerfte de vaerdig'
heyt uytdruckt, om zijnen Heere ten dienft
tefl:aen,en onverhindert op fijn bevel te pal*
len. Het tweede worc door de verwe t®
kennen gegeven, waer door yder zijn plicht
wort aengeweeièn,gelijckmen in Nederland
de Weeskinderen toeftelt,op dar zy 't kleed
aenfiende, gedachtig fouden zijn,dat zy niet
iich felve.maer door een anders midlen leel*
den , enderfelven gebiet waeren onderwor-
pen; doch hier in kan de Schilder zijn eigeïs
vindinge volgen.
CORRETTIONE, Ferbetmnge,Beflraffinge
TJ En oude Vrouwe vol rimpels, die fitten-
J-ide, in de llincker hand een Roede houd,
en met d ander hand verbetertfe een Schrift
mette penne , verfcheyden woorden afne-
mende, en daer weder by doende.
Oud en vol rimpels iiïe gemaelt, want ge-
lijck de Corredile ofVerbeteringe,voor die
het doet,een werck van Wijsheyt is,airo ifle
in 't tegendeel in andere een quellinge die
daer toe oorfake geeft,dat haer werck moet
verbetert worden : Want het plagh veele
luyden niet te behagen , alffe hooren dat an-
dere haere wercken berifpen en verbeteren.
En oock om dat de Verbeteringe geoeffenc
wort by het gebreck of by de misftellingen,
't zy dat wy die begaen in onfe ommegang»
of in onie handlingen,of in oniê fpieglingen.
Mette penne en mette geelTel wortfe ge-
maelt. Met de penne verbetert zy de ichrif-
ten enboecken,door de geeffel verforgs zy>
hoewel met miiiioegen des lichaems, 'i: ge»"
ne totte BurgerKjckeommesang:h behoorf.
't Ander ver;
van
kenniffe , die totte Philoibphifche geluckfa·"
ligheyt van noode is.
CORRETTIONE. Verbetert»^'
E En bedaeghde Vrouwe,die in de rechter
hand een Waerfeggers Roede kpud^met
|24 Fer^lichtmge, Gehùudemhep, Verheterìngif 'BefiuffngSi |
-ocr page 537-
|
Verheterìfige, Corretti
®en paxken brieven, hebbende de Ilincker
hand opgehevenj als offe iemand wat wilde
oeduyden.
Alhier wort by de Verbeteringe verftaen
het werck, om de verkeerde en verwarde
handlingen der Menfchen , op den rechten
^egh te brengen, die aireede verre van den
>^'egh der Reeden zijn afgeleyt. 't Welck
Van perfoonen van aeniïen behoort gedaen
Worden,en van foodanige die daer gebiet
en heerlchappye hebben, over die geene,die
daer behooren geftraft en gebetert te wor-
den , en daerom gaeven haer de Oude een
Waerfeggers Roede in der hand , tot een
teycken van heerfchappye, als by de oude
Latijniche Koningen en Romeiniche Keyiè-
ten gebruyckhjck was.-
Het bondelken met brieven, bediet het
■krakeel, zijnde een ftoffe die verbeterens
Waerdighis.
Lega. Férhemh
■"Wee Vrouwen die malkanderen omar-
men , en op gelijcke maniere gewapent
mei een Hejai en Corialet, en eick een |
ONE. Verbond. Lega.
SpieiTe in de hand s boven op d'ee^ieSpieiïb
iit een Arion,op d'ander eenKraeye, en on-
der de voeten van defe Vrouwen leyt een
Vos uytgeftreckt.
Ihefeus, voor ibo veele Pl'mm 't ièlve ver-
haelt, is Vinder geweeft van 't Verbond,
't welck van de Latijnen Focdta , en van de
alderoudfte , door 't aeniïen van Emm, Edus
geheeten wierde, en die daer verforgers wa-
ren van 't Verbond, wierden Iccïaks genaemr.
En diefelve beforghden, gelijck Vano ge-
tuyght, datter een rechtvaerdigh Oorlogh
wierde aengenomen, en datielve geeindight
zijnde, wierde dieiêlve, door het Verbond
en door veitrouwlijckheyt, in een vreedc
verandert. Memlfpus de Gefante van den
Koningh ^Jnfiochut, geeft te kennen , datter
driederley flagh van Verbonden zijn in'c
boeck van Titus LMm. D'eene als men vree-
de maeckr met overwonnen Vianden, haer
Schattinge, Wetten , en andere befwaernii^
fen opleggende, nae't welbelieven van den
O ver winner : d'ander wanneer de Vianden,
blijvende gelijck in de wapenen, met gelijc-
ke deel wederom gevefi, die plaetien die
qualijck genomen en beiêten zijn, maecken»
de vreede. De derde, wanneer men Vriend-
fchap en Verbond mette Volckeren maeckt,
die noyt onfe Vianden geweeft zijn. Maer
het alderoudfte Verbond, dat Lh'm in't i
boeck verhaelt,'t welck tuifchen de Albanen
en Romeinen gemaeckt is , kan tot geene
van dele driederleye flagh getrocken wor-
den , om dat zy het Verbond met defen
voorbedingh maeckten : dat wie de Over-
winninge foude hebben van de HoratH of
Curiata, dat d'eene met goeden vreede over
den anderen Burger foude heerfchen. En
om dit verdragh wierde het van Lmm, Fcedas
genaemt, leggende , aker zy aen 't frijden quac»
mn, maeckten de Albanen en Romeinen een Vér-
bond , dat ■wekkers Burgers , de Overvimin^e hadden,
die [ouden de andere iti goeden ru(}e onderdaemgh vjn.
De maniere dieder van de Romeinen ge-
bruyckt wierde, over de gewoonte van foo-
daenige handelingen en verbonden te fwee-
ren , is van Blondus verhaelt, als mede van
Briffomus en Sigoniui, Eene van 't gefelfchap der
Verbond Priefters , die overwonnen wae-
ren, ieyde nae veele ceremonien, Indien 't Κρ^
mcinfche Vokk^met opgcfette Rged,de eerjje is,die dit Vcr-
hmd (n defe Wetten kpmtte-verlreecJ^n , foo fuli ghy
Vuu 3 Jupi- |
-ocr page 538-
|
noch harder jiraffen en flaen. En dit gefeyt heb-
bende , floegh hy den Sogh , met een key-
fteen in den kop , dat zy ftierf, 't welck van
Paradin in defe korte Dichten geftelt is :
IVat aen dees Soghgefchiet, foo icl^mijn trouwefchen.
Dat moet my oock^gefchienjoo kkbedriega hen.
Men leeft noch van een andere maniere,
die by den Griecken gebruyckt is , gelijck
Homerus in zijn 111 lliés verhack , alwaer zy
verdraegen zijn in een Verbond en Vriend-
fchap,ftellende eerft den geheelen Oorlogh,
in het twee-gevecht tuifchen Alexander en
Meneiam , om de Liefde van Helena, die met
lange SpieiTen om de Vrouwe fouden vech-
ten, in defer maniere,dat de Overwinner de
Rijckdommen en de fchoonheyt van Hekna
ibude genieten, en d'andere fouden in verfe-
kerde vreede en vriend fchap bHjven. En
dit alles gelchiede op deler vvijfe : De Key-
fer, zijne handen eerft met water gewaifchen
hebbende, nam een Mes en ichoor daer me-
de de hoofdhayren van eenige Lammerkens
af, en deelde die onder den Vorften uyt,ibo
wel van d'cene als van d'ander fijde : ver-
haelende voorts de verbinteniiTen van 't ver-
dragh , ftekende den Lammerkens den ftrot
<reyn magh ter aerden vloeyen, geüjck^defe TVyn doet.
Maer wy hebben door defe beekleniiTe,
geene van alle deiè ilagh van Verbonden
vertoont,om dat die onder het beeld van de
Vreede en Vriendichap behooren. Want het
woord Ïocdui bediet niet anders, als het fai
Vriendichap zijn,tuirchén dees en die,en dat
onder die en dele voorwaerden , met deië
woorden,;^'«/ciiM eflo. Waer van Brifonim,in 't
I boeck een befonder aenmercker is , uyt
het XXXVIII boeck van T.Ln'm, en beweert
dat het Verhont^met Antiocho Μ defe maniere bcfchre-
yen is , datter fai vriemlfchap z'jn tujfchen den I^ningh
Antiochojcw'i Roomfche PolcJi, op defe Wet en foor-
Werden. Sulx dat wy een ander flagh van
Verbond fullen ftellen, 't welck foodaenigh
is, als wanneer fich twee of meer Volckeren
te iaemen tegen eenen algemeenen Viand
verbinden : foodanigh was het Verbond van
pilli v, metten Catholijcken Koning en met-
te Republique van Fcnetien,ze^cns den Turck,
't vvélck het Heylig Verbond geheeten wier-
maeckt wierde'j is altijd den Bergh des Beykf
Verbonds genaemt geweeft. En men fier cii
Verbond in de Koninghlijcke facie atge-
maelt, inde beeldniife van drie
die malkanderen omarmen : eene van
felve vertoont de Heylige 'K^rcke, d'ander l·^''
(panien , de derde Vencuen, zi jnde diefelve rnet |
haere gewoonlijcke waepenen en devij'^"
ondericheyden,
Wy hebben twee gewaepende VrouW^n,
die malkanderen omarmen , afgebeelt,
het verdragh en de eendracht Van de hnlp®
mette wapenen,tegens den Vianden, tevef'
toonen.
^rdeola of Reyger en de Kray zijn beeki'
niflèn van 't Verbond , tegens eenen gemeC'
nen Viand, want defe twee Vogels zijn vian-
den van den Vos, die haer oock altijd be*
laeght, waer over zy oock vereenight zijn
om gelijckerhand den Vos te befpringen, te
verlcheuren en met haeren beek te pieken,
foo veel als zy konnen. Daerom hebben wy
den Vos onder de voeten, van deiè beeldnif-
iè, als tot een beeld, in defe plaetfe, van een
algemeen Viand, geleyt, die van de verbon-
dene door middel van den Oorlogh , moet
onder de voeten gehouden werden, waer
van de fpieflejdie yder van deie Vrouwen in
de hand heeft,een Hieroglyphifch beeld is.
Dat de Reyger en de Kray die boven op
de Spieffen ftaen , vrienden zijn , dat ièyt
^rifloteles int IX boek I cap. van de Dieren,
en datfe een Verbond maecken tegen den
Vos,dat verhaelt Pliniits in zijn χ boeck lxxii
capittel.
Merito, ferimfl, Beloomn^,
Waerdigheyt,
E En Man ftaende op een fteyle en fcherpe
plaetfe, met koftelijcke en rijcke kleede-
ren , hebbende 't hoofd met een Lauwer-
krans omwoelt, houdende mette rechter
hand,wiens arm gewapent is,eenen Scepter,
en mette bloote llincker hand, falhy^^ó
boeck houden.
De Verdienfte is, nae 't feggen van S» Tho^
mas, een deughdlijcke werckinge, toe
alles behoort, wat erkenteniife van vergel-
dinge waerdigh geacht wort.
Hy wort op een hooghte geftelt, om de
fwae-
yxé Verhtid. Verdìenfi » Beloonmge,
lupiter }fdk mk, 'gelijck ïckheeden clefe Sogh fae, de : En de Bergh, waer op d[t Verbond ge- |
-ocr page 539-
|
Veràienfi, Beloomnge,
jwaerwichtigheydts wille , vvaer door een
Wenfch waerdigh wort geacht om wat te
Verdienen. Daerom worter gefeyt, dat Ha·
nies afgebeelt zijnde voor een Man van een
jOede naem, en van eere, de breede en wel-
uftige wegh verliet,veritaende hier door de
^slluften en geneughten, verkielende daer
^oor den anderen fwaeren wegh , die fteyl
een bergh was, verftaende hier door de
^eughd : Waer over hy,door foodanige en
i^oo vermaerde moeylijGkheden , verdient
«eefc, getelt te worden onder de alderwaer-
«ighfte Helden.
Het rijcklijcke kleed, bediet de geftalte-
niffe en bequaemheyt van de Deughd, waer
<ioor de Menfche dingen doet, die lof en
eere waerdigh zijn.
Hebbende dan de verdienften een weder-
Vergeldinge aen eenige faecke, fooishem
oock gegeven de kroone en den Scepter,oni
te doen 't geen alderaenfienlijkft is, wefende
deiè belooningen int beionder geichoncken
aen die 't verdient,en dae;rom feyt Tmlrnvan
^e kroone aldus , niemand wrt gekfoont dan die
iVetlijck^ heeft ^ββϊεεάίϋ.
De rechter hand , en de gewapende arm,
en de flinckerhand met het Boeck.betoonen
de tweederley aert van Burgerlijcke ver-
dienften , d'cene door de dapperheyt van
Waepenen , d'ander door de konften en ge-
leertheyt. En door eene van defe beyde,kan
fich een Man bequaem maecken. Door den
Scepter,wort verftaen de macht, om andere
luvden te beftieren. Door de Lauvverkroo-
ne,beeldmen af een belooninge,die niet min
is door de goede konften en geleertheyt, als
aen de onwinbaere Krijghs-Overften : be-
diedende beydedewaerachtigeeere en een
eeuwigh lof.
Premio.
Beloonìnge,
E En Man in 't wit gekleet met een goude
Sluyer, houdende in de rechter hand een
Palm-tack, en een ftruyck met Eyckelen, in
de llincker een kroone met verfcheyden
kranflen.
Twee dingen zijr. de voornaemfte dee-
len van de belooningen , te weeten eere en
profijt. Daerom wort hem in d'eene hand
de Palm en de Eyckelen tack gedaen^bedie·;. |
Waerdighep. Merito. ^ζη
dende defe, het profijt, en de kro^e mette
kranffen, de Eere.
Het witte kleed mette goude SJuyer om-
gort, bediet de waerheyt die mette Deughd
is vergefelichapt : Want de Belooninge be-
ftaet daer niet in, datiè gegeven ibude wor-
den aen ibodanigen perfoon,die't niet waer-
digh is, noch die 't niet heeft verdient.
Toleranza. Fërdraeghfaemheyt,
E En Vrouwe in 't blaeu gekleet, oud van ■
oplicht, als die daer arbeyt, om eenen
fteen, met groote moeylijckheyt, op haere
fchouderen re willen draegen, met een op-
fchrift, rehus me fervo fecundis , dat is, "'y
■van ^ehickig^ dingen.
Verdraeghfaemheydt is, of men eenigh
fwaer gewicht wilde dragen , waer van men
de fwaerte verheelt,en dat ten goeden einde.
En dit zijn laften der ziele, waer van men de
moeylijckheden en aenvechtingen behoort
te;verdragen, en dat uyt oorfaecke en liefde
der Deughd : diewelcke door de fteen wor-
den aengewefen , alfoo diefelve, door zijn
fwaerte, die geene onderdruckt,die diefelve
op zijne fchouderen heeft,
■zy |
-ocr page 540-
jaS TeYàknfi. firdryvhgêvanquaedegedackin,
Zy is oud van opficht, om dat de ver- kanten fteen flaet, voor zijne voeten Μ^ί
draeghfaemheyt, door rijpigheyt van Rae- oock eenïM dood ter aerden leggen, die ai-
.....reede op dienfelven fteen zijn verflagen. .
de voortkomt, die ten meeften deel in oude
luyden onderhouden en gehandhaeft wort.
Het opichrift geeft te kennen , het einde
van de verdraeghfaen^heyt, 't wclck is rufte
en ftilte, want de hope alleen van een goede
uytkomft, leert gevvilligh alle de moeylijck-
heeden op hem hemen en verdraegen.
E En naeckt Man, met een Koninghlijc-
ke Mantel, hebbende een kroone op 'c
hoofd, en met de rechter hand een Scepter,
en in de flincker een Boeck.
Maer om dat de Verdienfte of Beloonin-
ge een fake is, die onfe lof verre overtreft,
loq willen wy, dat die met meerder kracht,
van haer felve fai fpreken.
Repulsa de pensieri Cattivi.
yérdrijvinge van ^uaed^ gedachten^
E En Man die een kindeken by de voeten
houd, en met geweld tegqns eenea yiers
Alle de Godgeleerde, ftemmen hier m
eendrachtigh over-een,dat Chriflus defe fteen
is. VVy fullen aendachtigh letten op den IJ/
Pfalm, alwaer gefeyt wort, Wel dien die
jonge kinderen neemt en vergruyflfc oen den βeen, De
uytleggers.feggen, Salighis hy die daer vei'
treet z'ijne gebreecken, en verplet de kleyo®
longhskens , dat is de eerfte bewegende
hertztochten , aen den fteen fefum chriflurHf
diewelcke een vaft fteuniêl en de grondfteen
is van onlè ziele. Derhal ven behoorenWjT
al te faemen onfe fnoode hertztochten, tet"
wijl die noch jongh zijn, te verbreken, aleeC
diefelve aenwaflen, diefelve aentaftende e»
flaende , als gefeyt is , op den hoeck-ftee»
Chriflo , dat is , keercnde onfe hert en finnei»
tot Chrifium, in dien ielven,a}le oniè gedach-
ten ftellende. En dit is 't gevoelen van Euthi*
tnius, 't Selve heeft c^dammtim mede geleert·
En Ovidim alhoewel hy een Heydens Poeec
was, geeft nochtans den Chriftenen een
goede lefle, wanneer hy in zijne Minneraed
waerichouwt, dat zy de eerfte bewegingen^
iiillen tegen ftaen. Waer van hy aldus ièyt :
^h u de tochten in 't gemoed
Bef^ringm,fet dan fchrapu voet.
Belet het onkruyd en het quaed,
En'tpaerd al eer 't op 't hollen flaet :
TVant draelcn heeft foo ^oote klachty
Suk dat de tijd een druyve bracht,
Be Boom die nu haer lommer f^reyt^
En hreet en "wijt haer blaeders leyt.
Die (;pflmen eerfl, gelycl^ een f^uyt^
Met teer e handen roeyen uyt :
Dm let -wel naWW ep 't geen « vleyt.
Eer 'tjoc/^ op WWe fchouders leyt :
JVeerjlae 't begin t als 't "Wortels fchietf
Dan helpen al de ^iiyden niet,
RiCONCILIATIONE d'AMOREi
Féreeniginge der Liefde,
E En jonge wackere Vrouwe, gekroont
met een krans van tJnacampferos, dragen»
de om haeren hals eenen ichoonen Zaphyr,
en in de rechter hand eenen kop of Ichaele,
houdende aen de flincker hand twee Cupi,
dootjes of Minnewichtjes.
De Vereeniginge is een vernieuwinge vaa
Liefde, dieuien doet om wederom in de
gunft
-ocr page 541-
|
Vereemglfìge àer Ltefcìe, Ri
gonfi van zijn beminde te geraecken. Ovcr-
Mx foo fpruyten uyte Liefde , tuffchen de
Minnaers geftaedigh quaed vermoeden en
^rghwaen: Waer uyt dan volgen gramfchap,
"set en openbare ftrijd,geli]"ck Tcremins'zièl-
ve leer fchoon uytdnickt, ièggende in de
■Liefde zijn aldde gebreecken : ongelijck,
^aaed vermoeden, viandfchap, ftilleftand,
Porlogh en wederom vreede. Waer over
^orathii mede %t : Sat. 3, b. 2.
De LiefS heeft een ie vreemden fin,
Nu iffer "vree, dan oorlogh'm,
\Vclcke verlchillen te meerder voortkomen,
nae datter meerder -geaiint wort, en hoe
meerder dat iemand mint,te lïieer is hem de
Uiinfte fake in den weg, iich inbeeklende dat
van die hy bemint, veracht wort, en dat
alles nae zijne ongeraaetighde liefde: Oock
Om dat hem, nae zijne vvaerdigheyr, onge-
lijck wort aengedaen, waer uyt de Minnàer
iichtlijck. by ftch felve, eenige verltoorniiTe
■ of gramfchap vat, fulx dat hy denckt dat de
Liefde geheel wegh is. Oock wort by door
den haet verhart : Maer als hy de gramfchap
Wegh gejaeght heeft, die hy tot verachtinge
Van zijn beminde gedraegen hadde, dan be-
rouwt hem. zijne haet,en nietkonnende lan-
ger in de gramfchap en oorlogh leven , foo
janckt en verlanght hy nae den vreede, dic-
Welcke hy nu verkregen hebbende, foo ver-
blijt hy lïch in de vcreeniginge van de Lief^
de.vvaer in hy als nu vernieuwt is. 't Spreuk-
jcn van Terentm is bekent.daer by
t 'mm ίτΛ amoris recùntegratio eSï , dat is, der Mmnaers
gramfchap, is em vernieminge van de Liefde,
Het kruyd tAnacm^feros fai een beeld van
d,e vernieuwinge wefen, want de Oude hiel-
dent daer voor, dat bet aenraecken van dit
kruyd, de Liefdekens dede wederkeeren,
alwaert ichoon datfe, door den haet, wae^
ren wegh gedreven, gelijck PlMm in 't xxiv
boeck XVII cap. verhaelt.
De Zaphyr,die van lichtblauwe verwe is,
als de Hénael, fai ons tot een beeld van ver-
ecningedienen,die een vrolijcke ziele in den
ftand der geruftheyt maeh bereycken: want
zy hepft een vereenigende kracht, en die ièer
voorderlijck is ot" den vreede of peyste
maecken, gelijck 5· t^nglkus door 't aenfien
van Diofcorides verhaelt in 't xvi b. lxxxiii c.
Maer laet dit gefeytzijn uyt kloeckfinnig-
heyt ym de Schrijvgs,t^_acr aist »yt Kraijii |
CÓNCïLiAT. d°AMORE.
van 't kruyd ^Jwcmpfcrés of den Zaphyr»
't Kan wel weien, dat de Zaphyr ccn ver^
foenende kracht over fich hectt,als men een
fchoone Zaphyr aen een verftoorde lufvroii
vereert, dicwelcke, ten aenfien van de gifte,
lichrlijck wederom iu de vorige gunfte kaa
werden gebracht, Ayancdp giften engagé
ven hebben,een grpotc kracht, gelijck defe
Ipreucke klaerlijck uysdruckr, OvenvJmiu^e ea
eere fai ly verfyijgiti, die gcfchenckenuytdeelt, wanthy
fai de :iiek, van cliefe ontfanghi, fV^gh éag(n,en in pjng
handm hehben.
De ichaele hebben wy retjeen beeldeniflê
van een vereeringe gefl:elt,want daer in doet
men de geiehencken , diemen wil vereer£n4
De gefchencken vermogen feer veele in 'c
verfoenen, en in de Liefde wederom te vre-
den teftellen.jCn de verftoorde gemoederen
te verfachten, en die gramfchap van de per-
foonente ftillen, Waer Oviiuu in zijn Minnc-
konft aldus lïnght :
De Goden en de Menfeh, daor giften zijn vcrfoet.
En lupiter "Wort felf door gaeven mee^ geboet.
Deiè fpreucke is genomen uyt het derde
boeck der Republ. van Plato, die van Suiddsh
aengetrocken,en voortgekomen van Hefiadm,
— Xxx -·■ maes- |
-ocr page 542-
Medoea. :
Doorgiften "worden Menfch en Goden [elf verfacht,
Goud heeft alleen gev>eld,en geene woorden kracht.
Hier over iêyt oock Seneca, Menfchen ytillen
gaern aen 't vatten lae de geichencken zijn
ibo foet, dat oock Neflor de opperfte Raeds-
Heer, den Keyier ^Jgamemnon overried, dat
hy foude beproeven of hy <^chtlles niet door
giften en ichoone woorden, konde veribe-
nen. Waer op ,_Jgamemnon ieyde, jae gaerne
wil ick hem ongelooflijcke geichencken ver-
eeren , en ftelde daer van een lij ile toe : te
vveeten van feven dryftallen, lo talenten
fonts, 20 kopere ketels of potten, 12 paer-
en, feven de alderfchoonfte Vrouwen, on-
der welcke de dochter van Brifeas foude zijn.
De geichencken dan hebben groote kracht,
om'het beminde tot verfoeninge te bewe-
gen,ibo wel aen een behoeftige, als aen eene
Eedele Iu{Fer,en die oopenhartigh is. De be-
hoeftige fai iìch tot veribeninge laten bewe-
gen door t voordeel van eenigh gelchenck,
de Eedele en die gul van gemoed is, ialfich ^ - -
laeten bewegen door de geeltige courtefie noch toe, by geene Schrijvers gevonden :
evenwel was't noodigh,datfe by haer waere
vertoont geweeft.En gelijck Pto-jrcfcos in zijn
IX Gaftmael in de vi Vraege verhaelt, lbo
verdroegh Neptmui, wanneer hy van Minerva
overwonnen was, zijn verlies met groote
belcheydenthcycdes gemoeds,cn zy hadden
oock een gemeene Tempel te faemen, waer
in een Autaer ftont, dat de Vergetentheyt
was toegewijt, wefende diefelve een Doch-
ter, na dat Higinimfeyt, van de Locht en van
' de Aerde. Tlmnhui ièyt in 't vii Gaftmael
in de y Vraege, Dat Bacchuf Vader is van de
Vergetentheyt, tegen t gevoelen van de al-
deroudfte, dieièy&n dat de Vergetentheyt
Moeder Was van Bacchus, aen diewelcke de
Vergetentheyt was toegewijt, en de geeifel
diende daer toe, datmen niet moft gedenc-
ken noch wederom ophaelen, 't geene men,
uyt liefde van den Wijn, hadde bedreven,
of datmen 'tièlve met een ibetekinderlijcke
ilraife moft verbeteren. De reeden druckt
of beleefcheyt van den Schencker. Weiende
dit geichenck als een kenteycken eri onder-
pand van zijne Liefde.
De twee Minnewichtjes bedieden , de
dubbele Liefde, die na de gramichap voort-
Icomt, want die verdubbelt lich nae dat die-
jfelve vernieuwt is, en dat met veel meerder
verheuginge en iïriaeck van den Minnaers.
Dit alles heeft Vkuttu in zijne t^mphitruo feer
^vel verftaen, als hy leyt :
■JVat heeft de Menfch alprijdenyvederfpoet te lijden ?
2V« is hy vol yerdriets,dan fchept hy "weer ■verblijden :
Dijw k°mter gr amfchaply,dan "Worter gun^ gehwwt,
Maer foo't gebeuren mocht,"waer vriendfchap isvnkput^
Dat -wederom een Fier van gonfie quam t'ontvoncken.
De Liefde fai dan meer, als oyt te vooren, floncÌ^n.
Soo dat de Liefde, door de verfoeninge,
verfterckt wordt, en meer waft als oyt te
vooren. Daer gebreecken geene Vryers en
Vrienden-, die niet dickwijls, met opfet,oor-
laecke foecken, op dat de nieuwe gunfté ______________ _________ _______
mocht werden verdubbelt, en de foerigheyt Plutarchtu in zijn eeriïe Gailmael uy t, ick
van deMinne vernieuwt,omde foete vruch- liever wil ter fijden ftellen, en iêgge" 'lat de
ten van de Vereeninge dickwijls te proeven. Geeiïél en de Vergetentheyt, die aen Ba<:chus
Mimm Fubliiti iêyde, Tweedracht is aengenaemer als is toegewi jt, bediet,dat de Wijn Vergetent-
Sendracht, Endaeroin was de Poëet c^^i/So, iieyt vande EerbaerheytenMatigheytaen-
brenght ;
^30 Venenìgingù der Liefdet Vergetemh^t.
maer by deGriecken was dit een loopend eene van die geene,
die daer oorfake gaf aetï
praetjen , gelijck oock Suripiés feyc in zijne Paufaniat, zijnen hertlieven vriend om ^raui
te werden , op dat hy dubbele vreughde in
de veribeninge ibude genieten : Waer van
^ïianm in zijn 2 boeck gedenckt. Uk bev>«^>
dat dit den Mmnaers feer aengenaem is, foofe door kijvtn
en nvi/ï -wederom mette Frijjìers in vriendfchap komen»
en my dunckt, dat haer metyerma^cklijckers kangehetf
ren, Defe-wellufl deel ick hem dicli^vijls mede, dickwijls
met hem fwiflende : Want hy fchept hier in een /ff
groote blijdfchap , dat ick mijn krakeel, terflont nederkg'
ge, tn met hem "wederom verfoene.
Oblivione. Veigetenth^t, van
den Heer Giov, Zaratino Cafiellini.
E En oude Vrouwe met Mandragora ge-
kroont , houdende met de rechter hand
een Linx of Loich , en met de flincker een
tack vol Geneverbeefien.
Daerwort by Eufehium'm't iii boeck i c.
in zijne Euangelifche Voorbereydinge ge-
vonden, dat de Vergetentheyt hare beteyk-
niife neemt van Latona, maer hoedanigh die-
ielve by de Ouden is afgebeeld, dat is, toe
-ocr page 543-
|
rergetmth(yu
l^renght : En dat hy derhal ven grooteftraffe
Waerdigh is, die'r eerbaere vergeet, en fich
«nmatelijckin dronckenlchap verloopt, die
een Moeder is van de Vergetentheyt, een
rechte Dochter van Bacchus. Van defeGeeflel
Verhaelt Eufebius in zijne Voorbereydinge in't
2 boeck 2 cap. dat Bacchus daerom de Geef·
heeft in handen, om dat de Menfchen,
den Wijn, fonder waeter, drinckende , daer
Van als dol worden, en worden met iboda-
«ige ftocken geflagen, daer van zy dickwijls
fterven. En daerom overreedet hy haer,
datfe in plaets van ftocken fullen geeflèls ge-
bruycken, wefende een gemaetighde ftraffe
Van haere onmaetigheyt. De Vergetentheyt
is eenigen uyter natuyre, gelijck in de foone
Van Hmdes ^Jtticus, die zijn ABC niet koft
leeren : En in Coreèus, Margita en in Melitìdes,
die niet boven vijf koften tellen. In anderen
ilTe door vreefe, in anderen door 't vallen,
door wonden of door quetfingcn in t hoofd,
gelijck de geletterde Athenienfer , die met
een fteen op 't hoofd geworpen zijnde , alle
de letteren vergat,daer hy nochtans alle an-
dere dingen onthiel,gelijck KMaximusjn 'r i
boek V ï 11 cap. en Plhiius yj i boek xxxiv c.
Verhaelen, Door kranckhcyt vergat Mejfala
Corvims zijn eygen naem. Te ^thenen quam
een Pelle, alwaer veele van die in 't leven
bleven, haer memorie alfe verloren , dat zy
noch haere Ouders noch haer felve kenden.
Door Ouderdom gebeurt het gemeenlijck
dat de gedachtnis vergaet. Ten tijde -van
jM, Tuïïms Cicero , verloor Orhii'ms Pupillus van
Benevento de vermaerde Letter-konftenaer,
oud zijnde, zijne memorie. lae men vind,
dat eenige haere gedachtnis verboren heb-
ben fonder eenigh toeval, terwijlen datfe
welgeftelt en gelont waren, foo aen lichaem
als aen gemoed. Hermogem de Sophiftilche
Redenaer , als Suidds verhaelt, verloor in 't
24 laer zijns Ouderdoms de memorie, fon-
der dathy kranck was of eenige andere oor-
faecke, foo dat hy in zijn Ouder,foo veel te
verachter leefde , als hy te voren van yder
Wasbemint,Dock lêlf van den Keyler Marcus
cJtitonius, die hem mede plagh te hooren,
Caracalia de foone van den Keyfer Scverus,de-
de foo groote voortgang in de Philofophie,
dat hy oock onder den geleerden getelt
wierde, niet te min, foo overviel hem de
Vergetentheyt,in zijne geleertheyt,foo iêer, |
Oblivione. 53 r
als of hy die noyc hadde gehat. 'Aihntus Ma-
gms, kerende op zijnen ftoel, wierde foo
haeftigh en onverliens van de Vergetentheyt
ο vervallen,dat hy uytriep, Ghy fulthkrnae M-
bertum niet meer hooren reedenemti. De Verge-
tentheyt komt oock door den tijd voort,
die haer als een Vader plagh voort te bren-
gen , fcyt CaJJiodorus,' een £rooie%vldaedgcen
gebreck aen ik memorie te hebben: En het is,in der daed,
eenige Hemelfchegelijekheyt, iatmen de dingen,die -verle-
den iijn, als tegertwoordi^ wr oogen heeft. De Tijd
doet dickwijls danpen veele dingen ver-
feer, diemen met naerflighey t heeft geleert^
)e Tijd doet foo wel de vrolijckheyt als de
droef heyt, de ontftelteniiïèn , de Minnebe-
loften, en alle andere tochten des gemoeds,
vergeten. Metter Tijd vergeetmen de vrien-
den, foo men daer mede niet ommegaet, of
darmen ΐ niet door brieven, doet ; gelijck
c^irifloteles ièght. Andere zijnder,die haer fel-
ve vrywilljgh vermetel maecken,als die gee-
ne dieder ll:aen,in t bofch van 't Orakel Tri-
fhonii, by een reviere in Beotia,vfaer van PHnius:
,en Paujanids gedencken ; te weeten, hoe dat-
ter twee fonteynen zijn , waer van als men
uyt d eene drinckt, foo breiightle de memo-
jie of gedachte weder voor den dagli : en
'd'andere fonteine,brenght de Vergetentheit
aen. En uyt defe drincken diegeene,die tot
hoogheyt opgeklommen zijnde, als nu hare
Hechte vrienden,niet willen kennen, jae wil-
len niet, datfe haer in't gedachte komen,
't Welck de alderinootfte Vergetentheyt is,
die vry willigh gefchiet.En gelijck daer oock
geen inooder.doof heyt is , als niet te willen
hooren,a]foo iiTer oock geen leelijcker Ver-
getentheyt,als niet te willen gedencken : ge-
lijck onder andere de onweetende en on-
danckbaere Menlchen doen, die geene wel-
,daed willen gedencken ; Onder weicke men
defe driederleye flagh van Menfchen vint,
te weten kinderen,oude lieden en vrouwen:
Waer van men plagh te feggen , dat defe dc
•weldaed haeft vergaeten. En nae °t fpreeck-
woord van Dioge>tes,foo warender vijfderleye
llagh daer aen men geen weldaed behoorde
te doen, als aen IQnderen, Ouden, Vrowwen, Gecken,
noch aen eenen vreemden Hond : alhoewel Tiraquellits
in plaets van den Geck,feir,MOffc aen eenigen ^af-
achtigen Galeyboeve. Wy hebben de Vergetent-
heyt alderliefft, door een oude Vrouwe af-
gemaelt, om dat die hier door als dobbel,
Xxx a 'te |
-ocr page 544-
|
532 Vergetemheyi.
te weten door een Vrouwe, en te gelijck
door oud , won. uytgebeelt. Men weet dat
d'ouderdom vergeti^er is als d'ander ouder,
en van de Vrouwen ieytmen, darfe foo veel
te vergetiger zijn, alire luchtigh en rap zijn
van finnen :
Wat 's lichter ah de rcoci^of vlam,en fiichter als de zee?
'Ben pfou is lichter als de roock,ali \lam of "waeter mee.
Of anders :
De hlixem lichter is als roock, noch lichter is de yi'iüd.
Men Vfou die overtreftfe ai, en «iets men üchtcr vind,
'i Schijnt even wei d'atzy metopiètver-
feetigh zijn,en naerftigheyt en vlijt gèbruy-
en , om haer beloften en eed niet te hou-
den,die zy aen haere Vryers doen, waer van
CatuUus klaeghr :
Mijn Froutjen,{eYt hy,w;/ na my geen ander troKwen,
Schoon lupiter oock jeifom haer verlegen w<« :
2y feyt het, mia daer is joo "Weymgh op te hoiTinai,
t^lsof men fchreefin 't fand of in een "iDacterflds.
!Maer Xenarchus féyt by ^tBanatim,àatmen de
ceden der Vrouwen niet in r waeter,. inaer
in den Wijn moet fchrij ven,om d'at de Wijn
dfe Vergetenrheytvoei.
Een yfomvtjes eed moet ^ijn,
Gefchreven in den Wyn,
Tlautus ieyt in zijnen Krijghsman, dat een Hou-
feer W k^n onthouden 'i^iaed datmen haer heeft
itengedaen, maerdat sy 't goede fea haeft vergeet.
Dè Mandragora of AIhjyn, Wort van Pytha-
'goras Maiich-ichepfèl genaemt, om dat haer
\vortel dé Menichlijcke gedacnte nabootft,
en 't is een flaperige piante, gelijck Iheophra-
\itis, Diofcorides , P/Zniai en andere verhaelen.
"Want als men die iemant te drincken geeft,
lbo baertfë Vergetentheyt, baloorigheyt en
flaep : fülx dat die haeren handel en plicht
fullen uytvoeren, daerover flaperigh en ver-
getel worden, naelaetende. χ geene zy had-
tien voorgenomen te doen. Waer door het
ichijnt, datie nae het fpreeckwoord luyt, te
yeelMandragOragedronc/tenhebben, Wy krOO-
'nen de Vergetentheyt voor een beeldenis,
«iie't hoofd wel paft, want de Mandragora
loden, en 't fop ged'roncken, brenght roock,
Haprige dampen,en de flaepfucht in't hoofdj
aiwaer deiil huylplaets van de Memorie is,
dicweicke door de Vergetentheyt bedbrven
wort.
De Lynx. of Loich heeft zy aen de rechter
hand,om datter onder allen geen vergetiger
■pier is ; 't heeft e^a feergeipickelde huyd |
OBtlVtö!ïÈ,
als een Panthef. En hier uyt blljckt zifn Ver-
getentheyt,· dat wanneer't onder 't eeteiï,
hoe verhongert het oock is,fijn hoofd maer
eens opbeurt en elders fiet, foo vergeet hec
firax waer zijn voeder en roof gelegen is,
foeckende terftont nae ander ; Avaer van Vil-
nius en andere iêggen dat dit dier Bacchus was
toegewijt. De Vergetentheyt dan was deie
vergetele Lofch rot een beeld opgerecht
om dat Bacchus in een koetie , die met VVijn'
gaertsbladeren bedecktwas, nu va.n Panthers,
dan van Tygers, dan van Lyncen of Loβchen, ge-
lijck Lilius Giraldus feydt, wierde voongS"
trocken.
De Geneverboom,diewijl die voor deiên
geftelr is tót een gedachtnifle van de ont-
fangeneweldaeden, v/aerom wort djefèlvé
doch nu de Vergetentheyt in handen gege-
ven? Dele verlcheydenrheyt belet nier darië
oock niet tot beyde lbude kennen werden
gebruyckt : gelijck een Dier, door de ver-
icheyden aert die 't over hem heeft,kan we-
ien niet alleen een beeld van verlcheyden,
maer oock van tegenftrijdige dingen, als by
felijcknifife : een Leeuw is lbo wel een goe«
ertieren als een raiênd Dier, alfoo is oock
een piante, door de vericheydene kracht
dieder in en buyten is, en door die rnbeeï-
dingen , diemen daer van neemt, ibo kanle
oock wel wefen een beeld van tegenftrijdi-
ge dingen.
E)e Cypres is een teycken van de Dood en
van de Geduyrigheyti, DeAmandelboom is
een beeld van dé leugd en van d'Oudérdom:
boven dat, foo fai deiè boom jeughdigh aen
deichorfie en bedorven aen de wortel we·
iên : alibo fietmen in de vruchten, bladeren
en tacken verlcheydèn werckingen : en daer
uyt kan men dan oock verfcheyden beelden
maecken. Wy noemen dan iloutlijck, den
tack van de Geneverboom, een tack van de
Vergetentheyt, die oock by de Latijnlthe
Poëten voor fiilx genomen is, als een tack,
dienaedenvloetieii»?, datis,nae de Verge
tentheyt genaemt was. Met deie rack ve^
weckte Affiicert! den flaep en de Vergetentheit
in den wackeren Draeck. Wat dit voor een
piante van het vergetigh iap geweeftis, κ
van niemantjdie Ovidium uy tgeley t heeft, uyt-
gedruckt. Eenige meenen dat het Maenkop
^weeftzy,maerzy dooien. Want de Prje-
terfche van de Hefperifehe Hoven, gdijek
f'irgilius |
-ocr page 545-
oblivione. ƒ33
over de Oude den honigh fielden in t begin
en in t midden van hare Gafimaelen. 't Selve
feyt VafTo mede, nergens anders om, dan om
de heete dampen te verkoelen , die van den
Wijn en fpijfe waeren veroorfaeckt. Want
de honig matight de dampen van den Wijn,
gelijck Plutarchus in zijn Gaftmael getuyght,
feggende dat eenige Mcdicijns,om de dron-
kenfchap neer te fetten, gaeven aen den
dronckaerts , aleer zy lliepen, brood, dat in
honigh gedoopt was : Welcke honigh by
den Poëten, de gewoonlijcke fpijfe van den
Draeck was.
De Maenkop dan, is kout in den vierden
graed, gelijck de Natuyrkandigcrs feggen,
die den Draeck gegeven is om fich te ver-
frilTchen tegen de hette, niet om hem een
lichte en korte flaep aen te brengen,ten ein-
de hy wat foude ruften van de geftaedige
wacht, om dat hy, daer nae, te beter foude
waecken, gelijck r«r«fi«, meent.'t welck ick
nochtans niet toeflae, om dat de wacht in
den Draeck natuyrlijck,en hem niet fchade-
lijck is nochverfwackt, maer eerder foud
hem fchaeden, foo men hem den flaep aen-
brachte, en hem, tegens zijne natuyre, ge-
weld dede. Noch meer : genomen dat de
Maenkop de kracht hadde om den Draeck
te doen flaepen, die feer wacker is, foo is '1:
niet geloofiijck dat hem foo weinigh gege-
ven wierde voor een korte flaep : Wantdaa
ibude anderen gelegenthey t gegeven wor-
den, om de guide Appelen te rooven,en on-
dertuifchen den Draeck te dooden ofvafl
te binden : en 't was niet noodigh,dat Meàa
haere toverfche befweeringen gebruyckte,
om hem te doen flaepen,want zy kofl all(^n
op die uyre gcpafl. hebben,waer in de Draek
ilicp, en dan foude ^afo», fónder hulpe van
Medea, de gulden Appels wel gekr^en heb-
ben, diewijl hem door de Priefteriche voor
dagelijxfche fpijfe Maenkoppen, met Ho-
nigh, gegeven wierdcifoo dat het klaerlijck
blijckt, dat OVdm by dat vergerei fàp, niet
verftaet 't geene,waer door Medea den Drqek
deede flaepen, dat het Maenkop foude zijn :
Maer andere fbnderlinge dingen, als daer is
de tack van Genever-befien, die van den
Poëten voor een ramus Letheus, of vergete!
tàck gehouden wort,en die de Helfche Ver-
_______ _ _ ^ getentheyt was toegewijt. VirgWus voert,ia
^limut feyt,, d^tfe de liette verKoelr, Waer» zijn Mmas in, dat de flaep aen P<ï&«r»i,beyd.e
' Xx x 3 ziiis
Vergetenthejt,
Virgiìms in't IV boeck van Μ>κ<α verhaek,gaf
de Maenkoppen met honigh gemengt voor
fpijfe aen den Draeck, die een naerftigh
Pachter was van de guide appelen,ten einde
liy diefelve nnochte beichermen. 't Is dan
niet te verwonderen, dat zy den Draeck,die
tot fchildwacht van de Wackerheyt geftelt
■^Vas, Macnkoppen heeft gegeven, die ons
V'el den flacp aenbrengen , maer niet den
t)raeck : Want een felfde kruyd heeft niet
een felfde kracht van voedfel in alle Dieren:
ibodanige piante kan dan/Wefen een fchade-
iijck voetièl aen de Menfchen : gelijck de
Willige boom , die bitter is voor de Men-
fchen en Offen , · maer voor den Gey ten iffe
foet. De Ckuia of Scheerlinck is den Men-
fchen doodlijck, en zy maeckt den Geyten
vet en welvaerende, of nae Lucntn feggen, is
de wilde Olijfboom den Geyten foo loet
sis NcElar en ^mbrofia, maer is den Menfchen
feer bitter. Doch M^nm fegt dat de Scheer-
linck of Ckm den Menfchen doodlijck is,
foo hy die indrinckt, maer laet een Vereken
't fel ve eeten,foo veel het magh, het fai hem
gantfch geen hinder doen. Alfo werkt oock
*vel de Maenkop den flaep in den Mcnfch,
maer datièlve doetiè daerom oock niet in
den Draeck, alfoo diefelve van feer heeter
natuyre is. Aen den welcke Ftrgilm het geeft
-tot een ander werckinge, en fonder twijfel
tot een verkoelende fpijfe, naedemael de
Draeck boven maeten heet is, want hy ont-
fteeckt de locht met zijn brand,fulx dat het
fchijnt datter een vlam uyt zijn keel gaet :
Xn om fijn groote hette ibo is hy een hoofd-
viand van den Oliphant, die uyter natuyren
iout is, die hy foeckt om hals te brengen,
om hem met zijn koud bloed te verkoelen :
lac hy is foo heet, dat hy lich mette open
Jceel nae dc wind fielt, waer nae hy foo be-
geerigh is, dat wanneer hy een feyl liet dat
vol wind is, foovlieght hy daernaemet
iixlcken kracht, dat hy dickwijls de Schepen
op der vlucht brenght : Maer de Schippers
wanneer die hem fien , om haer niet te ver-
leuckelooien, foo trecken zy de ieylen in.
5iet Hieronymum over ^ermiam in'txivcap.
daer hy feyt , f^^bhen den -wind getrockcn als de
Oraecken. Sulx dat Virgilm haer feer wijflijck
den Maenkop met honigh heeft gegeven,
want de honigh is verkoelende en vocht.
-ocr page 546-
|
y34 Fergetem^è der Liefö. O
zijn hoofdflaepen raeckre, mette Genever-
tack, wefende een tack van de Vergetent-
heyt. Sulx dat de piante van het Leteeiche
iap, gelijck Ovidhis en K;/. Flaccus ièggen, nat
gemaeckt zijnde in de Letiiche dauw, als
F'irgilm ieyt, den Menfeh metten ilaep be-
fwaert, en dat die door een Helfche macht
weien fonde , de Geneverboom. Sulx dat-
men klaerlijck in ^follonms R^odius iiet, dat in
de betooveringe, die Medea gebmyckte, om
den Draeck in den llaep van de Vergetent-
heytte krijgen , uytgedruckt wort, de tack
van de Geneverboom, die Medea in der hand
hadde,
Soo dient dan de Genevertack veel be-
quaemer regens de venijnige Draeck : Want
foo de Geneverbeefien krachtigh zijn regens
het venijn, foo reynight haer laet des Men-
ichen lichaem, van de vreeiè der Slangen,
diewelcke ichricken voor defe ontfteecken
piante, gelijck P/m/us verhaelr. Sulx dat foo
veel de Vergetentheyt en de flaep belanghr,
de fohaduwe van den Geneverboom fwaer
is, en de linnen verdooft,van die daer onder
ruften, en dat piet fonder baloorigheyt pf
pijne des hoofds, gelijck andere boomen
mede doen , die een Iwaere fohadu hebben,
Waer over ^irgil'ms den Geneverboom in 't
befonder uytdrukt. Weiênde dan defe boom
van een fwaere fchaduwe , foo iflè uyter na-
tuyre bequaem.om den Slaep en Vergetent-
hey t in die te verooriaecken, die onder hare
Ichaduwe ruften : want de tack yan den Ge-
neverboom,is van de Poëten, voor een tack
yan de Vergetentheyt gehouden.
Oblivione d" Amos, è,
yérgeteniffe der Liefde, van den Heere,
«jiov. Zaratlm Cafleïïmi,
E En gevleugelt en flaepende longhsken,
met Maenekoppen gekroonc,iittende by
een Fonteyne, aen wiens voet geichreven
ftaet Fons Cysici, houdende in de
flincker hand een bolTel Orego of grove.Ma-
rioleyn, waer onder de Viich Polipus hanght,
hebbende den hand onder 't hoOfd , leunen-
de op egne tronck ofte fteen.
Het gevleugelt kindeken wort vooreen
beeldenifle van de Vergetentheyt, der ver-
dwijnende Liefde,en voor een vluchtigh ge-
iiioeJ geftelt. Het behaeghde Eubulus noch |
BLIVIONB d'AMORE.
^ratus niet, gelijck verhaalt,dat de
I.iefde gevleugelt gefchildert wierde, mee-
nende clat dit eerft van een onverftandign
en oneervaeren Schilder was gevonden, en
die weinigh den aert en eigenfchap der loei-
de bekent was, want die was niet foo geheel
luchtigh en vluchtigh,maer wel boven mac
ten fwaer, aengciien hy niet lichtlijck , ".y·-
die borft wederkeert,alwaer hy eenmael zij'
jie fohuyl-plaets hadde ingenomen : Wa^r
door het gelchiet dat niemand , foo op eew
iprongh,van de ongeneeflijcke Minneliekt^»
yerlolt worr.
i^iexides iêyt oock, dat onder perfoonen,
die de Liefde kennen, dickwijls.praet is,vat»
dat de Liefde niet vlieght,maer dat die gee-
ne die minnen, met hare gedachten vliegen,
door ongeilaedigheyt en vericheydene drif-
ten des gcmoeds : en niet te min, foo fchil-
deren hem de oneeryarene Schilders af,mec
yleugels,iùlx dat het den Griexichen Poëten
onbetaemlijck dachte , dat hy met vleugels
wierde vertoont : maer zy ftelden diefelve
vaft en fwaer. Gewis foo lich de Liefde in
de Vergetentheyt luchtigh en veranderlijck
vertoonde,foo moil men diefelve verander-
lijck afbeelden, te meer, nae dat de Liefde,
of te licht, of te haeftigh, of te Janghiaeiii
was. 'tis genoegh als hy maer ten laeften
vlieght : en foo de Vryers met hare gedach-
ten, door hare onbeftandigheyt,vliegen,foa
geven zy buyten twijfel de vlucht aen de
Liefde, die van haer verjaeght zijnde, ver-
dwijnt,en overfulx foo fietmen door de eer-
vaerentheyt, dat by veelen de Liefde in ver-
getentheyt komt, en dat de Minnegedach-
ten , dickwijls, buyten de borft , van de
Vryers vliegen. En daerom beelden wy de
Vergetentheyt der Liefde met vleugels af.
De Vergeteniflè der Liefde flaept, want
de Vryers haere Liefde in Vergetenifle ge-
ftelt hebbende, ruften dagh en nacht met
de linnen , 't weick zy niet konnen doen,
wanneerlè door de buyen der Liefde, hier
en gins geworpen worden, beiprongen zijn-
de door de aenvallen der Minne, want de
Liefde is een Hoofdman van een ongeruftfe
Jcrijgh: Dus,
yénreck^ ghy traege ver i/m hia.
Want dit is 's Liefdes Oorhghs-vier :
Het isgeai.fyijgh eens blooden Ma^^y
Want hier valt al te fiaaden kff^U
Sj. |
-ocr page 547-
|
VergetemJJe der Liefde
By daegh en nacht vol roti enfmerty
Soo pranght dit fachte Leger 't hert,
In hagd, fnctu, in mijl en dourw,
Soo kyt men naeckt en trilt van kpuw,
pit felve feght Ovidius dickwijls. En Pctrarcha
Pnght doorgaens, dus klagende :
Den gantfchen dagh hen ick vol klacht,
^ae mijmer oocl{dengantfchen nacht.
Mijn tijd flijt door een dreevigh L'ied,
Enmaeckt noch duhbel mijn verdriet.
Dus ftaende in den oorlogh der Liefde,
ioo iiïèr nimmer rufte, maer de Liefde in
Vergetentheyt zijnde, denckenie niet meer,
. om t geene haer ontfielt heeft.
De ilaepbollen zijn teyekens van de rufte,
■Waerover men in de Vergetentheyt der Lief-
de fich verblijd , want de Maenkoppen bae-
ren den flaep en brengen Vergetentlieit aen,
ibo men die te veel gebruyckr,gelijck R(<elliM
ièght,en niet fonder reeden finght ^riofio al-
dus,als hy her huys en de fpeloncke van den
llaep befchrijft,en daer hy de Vergetentheyt
aen den ingangh der deure ftelt :
In 't donck^r bofch daer 'Wm een kuyi.
Een hol ab»aa de flaep ter fchuyl.
Had' om haer voorhoofd l^limops hla'oi,
M» quam met i^romme trceden aen,
yérgeteniheytiïiehieldefiacht.
Lietyder in en floegh geen acht.
Door diefelve gelijckniflè , diewelcke de
llaep mette Vergetenthey t heeft, maeckt £a-
ripides, dat Önjles, een weinigh van de rafer-
nie ruftende , beyde de flaep en de Verge-
tentheyt danckte, ièggende :
Ofoeteflaep'. ο heylin fmert\
Hoe foei v^fchijndy in mijn hert :
Vergetentheyt wifcht uyt het quact :
Goddindiemy te^venfchenjiaet.
Waer by te verftaen is, dat Euripides, de Ver»
getentheyt van t quaed,wijs en eervvacrdigh
noemt. Want deie zijn eerwaerdigh en wijs
geacht,diewelcke cle tochten van't gemoed,
en de pricklingen van de Minnejanckingen
in Vergeteniflè brengen, tot tegenftellinge,
van die geene , die iïch ielve aen de droef-
heyt en aen de ichaedelijcke gevoelijckheyt
van de Minne, ten roof geven.
De Fonteyne Cyzica,is een beeldeniflè van
de Vergeteniffe der Liefde, want in Cyzico,
cenftad in kkyn Jifien, was een Fonteyne
Cupido geheeten, van wekkers waeter als ie-
mant dronckj foo wierdc de Liefde in Ver-
f3f |
getentheyt geftelt. Plimus in 't xxxt b. i cap.
ièyt,ïjy "Wortgenoemt de fonteyne van de Cyz'fde Cu-
pido, 'waa uyt iemant drinckende, Mutianus ge/oo/i,
datmen de Liefde aflcyde en vergat.
Men foude oock, tor een Vryer, die Min-
nefieck is, uyt boerterye, mogen feggen,dat
hy gaen foude en drincken uyt de Fonteyne
Cyxjca, en dat hy alsdan fai genefen : en aen
eene , die de Liefde in vergeteniife geftek
heeft,om by gelijckniffe te fpreken,kan men
feggen, dat hy uyt de Fonteyne Oy^ifa heeft
gecfroncken, dat is,dat hy niet meer verheft
is. Ïaufanids iêyt dat de Mannen en Vrouwen,
die iich wieichen uyte reviere Selemms, haere
Liefde vergaeten. Soo dit waer is, magh
men wel betaelen voor een once van àit
waeter , en van de Fonteyne Cyzica,
een pond gouds.
De Vilch Polipus razt het kruyd Orfgo,worc
voor een beeld genomen,van die hét bemin-
de heeft veriaeten : en alhoewel defe Vifch
Polipus iéer vaft daer aen gehecht is, niet te
min, foo haeft hy den reuck van den Orego
ruyckt, foo geeft hy fich terftont van zijne
plaetiè, daer hy was vaft gemaeckt : Sulx
datmen die kan nemen, voor een beeld, van
die de Minne veriaeten en uyter lïn geftelt
heeft ; want men kan niet ièggen,dat die in
derwaerheydt de Minne heeft verjaeght,
die daer t'elckens om denckt, als zijnde in
zijn gemoed , gewortelt, alhoewel hy voor
't geliefde vlucht: Maer dielêlve heeft,in der
daed, de Minne verjaeght, en weghgedre-
ven, diewelcke heel en al diefelve in Verge-
tentheyt heeft geftelt.
Oblivione d'amore verso
i figliuoli. Vergetenis der Liefde tegens
haere kinderen.
E En Vrouwe, die een fnoer van Galattite
of witte fteentjes, aen den hals draeghr,
hebbende in de rechter hand een Struys ey,
ftaende ter fijden haer een Struys.
De Galattite is een wit gefteente als melck,
alhoewel daer oock gevonden worden met
roode aderkens, heerkomende uyte reviere
t^chekus, die den fogenden Vrouwen haer
melck vermeerdert, en haer te gelijck Ver-
getentheyt aenbrenght, de memorie wegh-
nemende, gelijck Plinim verhaelr. Wy fullen
dan feggen iiguyrlijcker wijfe, dat de Moe-
ders |
-ocr page 548-
|
RENUMERATI
ders die de forge en plicht v ergeten, die zy
over haere kinders moeren hebben, een
inoer van Galatrjte om den hals iùllen dra-
gen , om darle geen memorie of geheugh
hebben, overmits zy de forge , die zy over
haere kinders behooren te hebben, vergetenj
en in den wind flaen.
Het Ey datfe in haer hand heeft metten
Struys ter iijden, bediet, dar de Vaeders en
Moeders, die geen forge dragen over haere
kinderen.de Struyfen gelijek 'zijn,diewelcke
als haer tijd van broeden aen komt, 't welck
in.^«ró«plagh te ge{èhieden,als de Plejades of
Wachters voortkomen : ibo decken zy hare
Eyers in ■ t land , en vergeten ftrax waer zy
die hebben geleyt, als gantfch geené forge
daer over hebbende. Waer over ^ob xxxix
uytroept, de Struys leyt haere eyeren op 't land, en
yergeetfkax "waer xy die gelaeten heeft, eerfe van eenigh
di:r mochten werden vertrederr.
ReììUMEUATIPNE. Fergeldinge,
£En bedaeghde Vrouwe, met een goude
kroone gekro~ont,gekleet met een prach-
tigh en eedel kleed, diewelcke fittende een
Maetftock in haere ichoor heeft, die zy met
een ièer groote vaerdigheyt een ander over-
levert , hebbende in de rechter hand een
Lauwerkrans en een goude keeten , in de
llinckerhoudië een boflel kooren-ayren,met
een beurlTe vol gelds.
Gelijek daer verfcheyden moeylijckhe-
den en lloverien zijn, die de Menichen be-
gaen, alibo oock wy,willende de vergeldin-
ge deifelvenjin een beeld,vertoonen,fouden
\vy diefelve noodfaecklijck in verfcheyden
{jedaenten moeten vertoonen.Maer wy wil-
én afmaelen de vergeldinge van de floverie
en van de deughdlijcke dienftbaerheyt, om
dat deie de eygene en betaemlijcke vergel-
dinge is. Van α eene en van d'ander, fiillen
wy ίpreken , ter fijden ftellende het gemeen
Volckjen , die den nacht voor den daglï
aenfien.
Wyfeggendan, dat de Vergeldinge een
werckis,en een uytdeclinge van mildigheyt,
doch met bepaelinge en met maete , fich
uyiftreckeade in twee voornaemfte hoofd-
iluckén, d'eene is het nutte, d'ander is da
eere.
Bedacght van onder wortiè yertopjit, om
o«E. Vergddmge» |
dat het overlegh en 't oordeel in de^S
derbellaet,te wceren,als wetende wat reent
en betaemlijck is.Zy houd een goude kroo-
ne op't hoofd, want het is Princelijck
andere vergeldinge te doen , alhoewel daec
tegenwoordigh weinige zijn,die't in't wercli
liellen. Doch dit zy geièyt buyten naedeel
van die geene, die deie.eedele deughd be'
trachten.
Het eedele, koftle en prachtige kleed, be-
toont. niet alicene de eedelheyt en groots-
heyt van 't g§moed , des geenen, die eert
voornemen heeft aen andere weldaed re
doen, maer betoont ooek, dat die geene die
vergeldinge doet, oock macht moet hebben
om'te konnen vergelden.
Zy wort gemaelt datiê fit, houdende den
Maetftock in den fchoot, om te vertoonen,
dat de Vergeldinge een deel van deGerech-
tigheyt is, veriruts die geene, die daer oor-
deelt en de hoedanigheyt van de perlboneri
afmeet nae haere verdienften, die geeft niec
aen de onwetende, het geene, dat door de
gerechtigheit eenen deughdlamen toekomt,
Datlè mette rechter hand en met vaerdig-
heyt een Lauvi^erkrans en goude keetens
uytdeelt, en mette llincker kooren-ayren en
de beurfe vol gelds, bediet, dat gelijek de
ftaet en de geiegentheyt der Menichen ver-
fcheyden is,airoo doetfe erkentenilTe aen die
geene , die 't waerdigh zijn : defe met het
profijdijcke, en die mette eerc. Die mette
cere, wort door den Lauwerkrans afgebeel|,
en mette goude keeten worden beyde be-
looningcn uytgedruckt, die aen luyden van
ftaet,en die waerdigh zijn verheven te wor-
den, gegeven worden. Hier over iëyt Cïcera
in't 2 boeck van zijne Burgerplichten: Ic\
houde dit het heter is Hen de goede, als aen de gevemfdi
■weldaed te doen. En ten aenfien van 't nutte en
profijtlijcke, zijn de kooren-ayren, en de
beurfe vol geld,daer by gevoeght, die daer-
om worden gegeven aen die geene, die 'e
waerdigh zijn, maer voor die van veel min·»
der ftaet, zijn de kooren-ayren geftelr, '
Ρ ^ R Β ο Ν O. Fergifnilpì
Quijtfchelènge.
E En Man, die de borft gewont hebbende,'
't aengeficht en d'oogen ten Hemel heefc
geflagcn, houdende iii de rechter hand een
bloos |
-ocr page 549-
|
bloot Swaerd , niet het punt ter aerden ge-
keert, als of hy 't Rapier wilde breken.
De gewonde borii bediet de miidaed, die
hem voor de vergifniffe wort voorgeftelr.
Het breken van het Swaerd,beteyckènt,dat
by de vergifnifle, wort afgeleyt de wille en
de geleg€ntheyt,om eenige wrake te doen.
Het aengeficht ten Hemel gekeert,bediet
het opficht dat God heeft, om te vergeven,
nae 't geene Chrifm ièght, hergeeft, ai u/al ver-
ge-vcn -worden. En elders,, My is ch yfraccke^ kfifal't
yer^eldcn,
ELETTIONE, Verkiefmgel
E En oude Vrouwe van eerwaerdigh op-
ficht , in purper vervve gekleet, met een
goude keeten aen den hals,daer een hert aen
hanght, fittende aendachtigh vol diepe en
eedele gepeinièn, voor haer ilaen twee we-
ςεη , waer op aen de rechter fijde «en boom
Tal ftaen,£/ff of Eycke geheeten,aende ilinc-
ker hand fai een leelijcke Slange ilaen. Zy
houd haer rechter arm om hoogh , wijiènde
metten voorilen Vinger nae dien boom, en
in de ilincker heeftfe een letter-rol, daer op
ftaec yirtutcm eligo, dat is, kk^verl{icfe de Oeughd,
Verkiefinge is een genegentheyt, dieder
wort veroorfaeckt door't geene met rijpen
raede wort overwogèn, 't zy tot onièn pro-
fijte of der vrienden , over haere middelen,
of nieuwe bedachte vindingen,en dar in mo-
gelijcke,doch fvvaere entvvijfelachtigefaec-
ken , om tot dat wit te geraecken , 't welck
■wy ons hebben voorgeilelt.
Oad en van een eerwaerdigh opficht
wortfe vertoont, om dat het rijpe Ouder
foodanigh is, dat door de volmaecktheyt
van kenniffe, en door de eervaerentheyt vaa
de dingen, die 't heeft gefien en uytgevoert,
een waere en volmaeckte Verkiefinge doen
kan.
De purper roode vervve , waer mede zy
geciert is , bediet ilaetigheyt, paffende ièer
wel tot onie voorftellinge.
Zy draeght een goude keeten met een
Hert daer aen,want Ïierim verhaelt in't χχχιν
boeck, dat de Egyptenaers het Hert, voor
een uytbeeldfel van den Raedflagh fielden,
overmits de waere en volmaeckte raedflagh
uyt het Hert komt. Een faecke die in der
Waerheyt de Verkiefinge eygen is, w^fende |
Ì37
dielèlve een voorilel cti tcefiel van reeden
en van den raedflagh.
Zyfit of zy hoogc en eedele gedachten
hadde, want het paft de Verkiefinge fccr
wel,datiê gedaen worde niet by geval,maer
met overlegh en een goede grond.
De twee wegen, d'eene vvaër de Elee of
Eycke op ftaet,'bediet de Deüghd, en daer-
om behoortmen, daer toe,zijne Verkiefinge
te doen, en hier in vail en beflandigh te blij-
ven, tot gelijckniffe van de Elee, diewelcke
een boom is,voor foo veel de ftoffe belangt,
hart en vaft,diep van wortels, breed van bla-
ders en groote taeken, feer bloeyende , en
hoe die meer befiieden wort,te meerder bot
zy uyt, en krijgt te grooter krachr. Hierom
wierde zy van de Oude vooreen beeld van
de Deughd gehouden, als wefende vafl:, wel
ge wortelt en bloeyende, en van dele taeken,
niaecktemen kroonen , aen Manhafte Capi-
teynen , tot een teyckenvan haere dapper-
heyt en kloeckmoedigheyt.
De andere wegh van de Slange,bediet de
Sonde, diewelcke altijd ftrijdigh is tegen de
eerlijcke en deughdlijcke voorilellen. Zy
■vvijft mette Vinger,van de rechter hand, nae
den boom , en mette flincker nae de letter-
rol, waer op ftaet , k\yn%fede
Deughd, want het fchijnt niet anders, dan dac
defe naeme van Verkiefinge, een feeckere
vattinge en aengrijpinge van tweefaecken
vertoont, waer van de raedflagh en de ree-
den uytwijft, welck van beyden het eene
voor't ander, beft is. 't Welck nier kan ge-
Ichieden, ten zy iàeke,dat een Man dieièive
eerft overwege, en met goeden raed over-
legge,wat hem beft dient gedaen of gelaten.
Desiderio verso Iodio·
Verlangen tot God.
E En longelingh in root en geel gekleetr.'
beteyckenende defe verwen het verlan-
gen en de begeerte. Hy fai gevleugelt wefen,
om de vaerdigheyt uyt te drucken, waer
door het brandende gemoed, ièer fiiellijck
totte Hemellche gedachten opvlieght : uyte
borft ial een vlamme opichieten, want het is
die vlamme die Chrijius onlë Heere, op der
aerde heeft gedragen.
Hy fai de flincker hand aen de borft en de
rechterarm recht uyt houden, 'tgefichte
Yyy lea
Verhiefinge, Verìangen toi GùL |
-ocr page 550-
|
ten Hemel gekeert, hebbeiide een Hert ter
iijden, dat waeter uyt een beeckc komt
drincken , nae't ieggen van David'm,zijnen
xlii Piiilm. Alwaer' hy het verlangen van
zijn ziele, naeGod, by een dorftigh Hert
vergelijcktjdat na een klaere waeterfonteyn
'komt loopen^
De ilincker hand voor de borft en de rech-
ter voor uyt, en 't geficht ten Hemel ge-
keert,is om te vertoonen,dat wy onfe werc-
ken, oogen en hert, en alles wat wy vermo-
gen, tot God fullen keeren.
Desiderio. Verlangen,
E En Vrouwe,die totten hals toe een kleed
heeft van verfcheyden verwen, wefende
gevleugelt, uyt wiens hert een flonckrende
vlamme opgaet.
Het verlangen is een hertlijcke begeerte
nae eenige faecke, die aen 't verftand voor
goed wort opgedraegen , en daerom heeft
fodanige werckinge ièer veele onvolmaekt-
lieyt : en zy wort aen 't verftand by de eer-
fte ftofife geleecken.waer van c^rifloteks feght
dat de forme of gedaente nae de modus of
het maeckièlverlanght, gelijck de Vrouwe
nae den Man, en dat met reeden : wefende
de genegentheit begeerigh nae toekomende
dingen,die wy noch niet'hebben verkregen :
; Daerom wort het Verlangen onder de ge-
daente van een Vrouwe vertoont.
Men kan oock ièggen, dat het Verlangen
een geeftlijcke beweginge van 't gemoed is,
die oock nimmermeer ruft, ten zy faecke,
dat het geenede treckinge of begeerte ver-
oorfaekt.wort verkregen, en dieielve fwerfc
altijd rontom't geene ons ontbreeckt,en de
begeerte verkregen hebbende, wort het Ver-
langen uytgeblufcht.
De Sluyer van veele verwen bediet, dat
het voorwerp van het verlangen is het goe-
de te beoogen, en gelijck daer veele foorten
van goed gevonden werden, allbo vindmen
oock veelderleye flagh van Verlangen.
■ De vleugels bedieden de ihelligheyt, die
haeftigh komt en wederom ras verdwijnt.
De vlam druckt uyt, dat het Verlangen
een vlam is, die uyt het herte en uyt het ge-
ihoed komt, diewclcke,als droge ftoffe zijn-
de, foo neemtfe terftontaen,wat faecke men
haer aenbiet , wanneerlè maer een Ichijn
van't goede hèef:. |
Diletto, yirmaecl^, Lnfligheyt,
E En ichoon longhman van ontrent iêftient
laeren van een fraey opiicht,lachendeen
vrolijck, gekleetin 't groen, met een cierlel
van verfcheyden verwen, hebbende op't
hoofd een Rooièkrans en andere welrieken-
de bloemen, met een gulden keeten aen den
hals, daer eens Menichen tongh aen hanght,
houdende in de ilincker hand een Viole, die
op zijn Ilincker fijde ruft, mette rechte hand
ial hy een ftrijck-ftock om hoogh houden,
hebbende een Rapier aen zijn fijde, ter aer-
den lal een boeck leggen daer c^rifioieles op
gefchreven ftaet, met een opgeilaegen Mu-
iijckboeck : Aen de Ilincker ijde fullen twee
Duyf kens ftaen, met ontflagen wiecken, die
met malkanderen trecke-becken.
t Vermaeck nae de bepaelinge van D.Tbo-
mds is eeiï rufte of vernoeginge, die bekent
wort uyt dingen die deNatuyrebetaemlijck
zijn. En Plato in zijn R((publ, of Land-beftie-
ringe, onderfcheyt dielêlve op driederleye
maniere, gelijckhy oock oniè ziele in drie
deelen afdeelt, te weeten in drie mogenthe-
den, als in reedenweeghfter,toomige,enbe-
geerlijcke waer mede oock de drie manie-
ren van leven over een komen, te weeten
het wijigierige, ftaetgierige en geldgierige :
dienende hem 't geld alleen daer toe, om al-
les nae zijnen wille uyt te voeren. De eerfte
oeffênt fich met oordeel, eervaerentheyt,
wijsheyt, reeden en waerheyt. De tweede
met macht,overwinninge en eere : de derde
of de begeerlijcke, wèrckt met de vijf lln-
■ nen des lichaems. En hier uyt ij^ruyt het dat
XenophoK in de daeden en ipreucken van den
Philoibopb ioiwto, (aenwijlende den wegh
van playfier of vennaeck) ftelt de vijf finnen
in 't midden , als door de welcke men het
vermaeck van alle dingen heeft, feggende :
ten ecrflen fuldy letten , ynat aengenaeme f^ijfe of draneli
ghy fout mogen vinden, àe u door 't geficht, of door.den
reueJ^ of door 't gevoel iehiteghlijc\ is : en door "wiens
"wellufli^cedens gebruyc/(^ ghy het hooghβe vermaec^
[uit gemeten, hoe ghy alderfach^ fult mogen flaepen , e"
alles [onder mocyte ofarbeyt uytvoeren. Én Cicero lêy t
in de Tuiculaeniche vragen : "t Vermaeck « ff»
luft, die door de geneughte van 't oor heer kor»* ' ge-
moed , door de andere finnen , verfoetende. Doch om
defe beeldeniife uyt te drucken,maecken vvy
een longhman van feftien laeren, om dat de
Verlangen, Vefmaecht Lufligheyt, |
-ocr page 551-
|
moeylijck, leelijcken van allen haethjck,
wort gehoaden.
Het groene kleed paft de lonckhey t, door
de hope diemen dier van heeft, en beteyc-
kent oock de wackerheydt en vaftigheydt
van 't altijd bloeyende vermaek^en de groe-
nigheyt van haere lullen. Oock bediet het
groen, de Lente, zijnde een beeld van de
lonckheyd, om dat defe tijd des laers tot
veele vermaeck en welluft bequaem is.
Tenlaeften, foo bediet oock het groen,
de Sin van 't Gefichte.om datter geen dingh
voor de oogen vermaecklijcker is a:ls het
groen, oock iiTer niet geneughlijcker als de
bloeyende beemden,weyden, de blaedrijcke
boomen, de beecken en fonteynen , die
met haere tengere kruydekens en levendige
ftruy vellen, niet wijeken voor de Efinerau-
den : Daarom worden de Maenden April
en May, de aldervrolijckftc en liefiijckfte
Maenden gehouden, diewelcke met haere
geneughte en aengenaemheyt,oock den Vo-
gelkens tot haere Muficale ftemmekens en
gefangh opwecken, jae meer als op eenige
■* andere tijden geichiet.
En om alle deiè redenen worden de ver-
wen , voorden fin van 't Gefichte genomen,
komende met haer voorwerp feer wel over
een : de locht is het middel, en het finlijcke
isdeCriftallijnevochfigheyt, dieder is be-
fioten mette waeterige vochtigheyt tuflchen
iiet Vliesken tunica ma of hetdruyfken ge-
midden is van't Geiicht, want naedatde
Philoibphen ièggen, Scnfïbile pofitum fiiprafenfo-
rium.rion facit fenfationem, dat is. Wanneer het fin-
lijcke geftelt wort boven het finwerckende |
Wan-
)oven dac
deel daer het geficlTt van daen komt, foo
heeft het geen gefichte. Maer hier wort fuik
midden vereylcht, dat de locht, of het wae-
ter, ofeenigh ander doorluchtigh lichaem,
het ièlve feer wel kan weien , gelijck alle de
Philofophen wel weten. Waer over ^lexan-
der cJphrodifcus onder andere over de verkla-
ringe van de ziele, ièy t, het Gefichtegefchiet daer
door , dat de finplaets van 't geficht de venven aen'
wemt, en feit fich de vereven gehjc/^. Willende leg-
gen dat het Gefichte de gedaenten van de
verwen aenneemt,die door de locht verme-
nighvaldight zijn,4at is.tuflchen het fienlijc-
ke en de finplaets van't gefichte. De fin van
het gefichte is boven alle andere dingen het
-eedelfte en geachtfte; En daerom heeft God
de oogen in de uytftekentfte plaetfe geftelt,
te weeten in 't hoofd, en in de voorfte dee-
len , al waer fich de Maniche'beweeght, en
heeft tot verfeeckeringederfelven, die met
ooghfcheelenen winckbrauwen gewaepent,
en 't gebeente rontom met een huyd omcin-
gelt. Het Oogh is gemaeckt van drie voch-
tigheden , als van criftalline , glafige en wa-
trige, of als 't eywit, en van drie Vlieskens
overtogen. Het buytenflre wort geheeten
adnata, dat is aengeboorne. Het tweede Cor-
nea, dat is j-nae'thooren gelijckuide. Hec
derde «vf«, dat is met een korlken van een
Druyf over een komende. Het vierde cJre-
mides, dat is een netteken, nae de gelijcknifTe
van een Spinnewebbe,'t weick geheelijck de
drie vochtigheden begrijpt. Maer, boven
dat, heeft de kloecke Natuyre, om dat hec
oogh alle dingen foude fien, en fich aen alle
fijden bewegen, daer voor iêven mufculen
of fpieren gemaeckt, dat is feven gereet-
fchappen tot verfcheyden bewegingen noo-
dig, de eerfte viere, bewegen fich opvvaerrs,
nederwaerts, nae de neuiè, en nae de ooren:
de andere twee bewegen fich fcheef en rond
nae de winckbrauwen , maeckende een ron-
de drayinge, gelijck Vifalm, oock Vaffcuscn
G<i/f««i leggen. En deiè mulculen ofte fpie-
ren hebben yder haere belbndere naemen,
y y y Ζ nae
Egyptenaers, het Vermaeck in fekere tijd naemt. lek hebbe gefeyt dat de locht hec
bepaelden,gelijckΡ/ί)·;«ί verhaelt. : .v—-----
Een longelingh wort hy gelchildert, om
dat de jonge luyden meeft tot Vermaeck
genegén zijn, gelijck Horafiia't felve oock in
zijne Dichrkonft verhaelt :
De Mekkpiuyl uyt zym Meefiers dwangh.
Diesaci m xijne vryegaiigh,
Hy rijd te faerd, en rent ter jacht.
En neemt pechts op de Welluìl acht:
Vaklefl fecr licht een "Wilde lae».
En neemt ver lieert zijns Vooghds ■vermaen,
férflint en qiiifl zijn geld en goed.
Dat hy te los en yvulps -verdoet^
Suh dat hy trots en onbedacht,
t^l -wat hy mint, terfiont vracht.
Seer fchoon en bevalligh van oplicht wort
• hy geichildert', omdat het Vermaeck een
j^vllvlt wuil liuvcll ill^t. iiiiwcicrvt
deel,ibo maeckthet geen \veerflagh,of \
neer het iìenli/cke gcftelt wort boven |
-ocr page 552-
y4o
.nae yders werckingen, die wy om de korr-
iieyt naelaeten.
De Sin of bevihdinge van den Renck,
waer door ièer groot Vermaeck geicliept
wort,vertoonen wy door den RaoJfenkrans,
en andere wel ri eckende bloemen, zijnde de
Kooien,onder andere bloenien, van een ièer
liefiijcke reiick , diewelcke door't middel
van de locht, door de neuigaeten, als door
twee fluyskens,komt doordringen, wefende
tot dien eynde,van de Natuyre aldus voort-
gebracht : En opklimmende tot het voorfte
deel van de herflenen, foo maecktie alda^
den Reuck , gelijek dat felve Ludovk. faffccui
in zijn derde tafel van de Anatomie, en Ga-
iom in zijn viii boeck de ufu partium ver-
haelt..
De goude keeten die hy aen den hals
draeght, bediet het feer groot Vermaeck
dat dit Metael aenbrenght, als zijnde van
een yder begeert: eh gelijek de Poeet iïnght,
O heylige Goudhonger,zijnde het edelfte van alle
Metallen. Waer over de Oude in haere of-
ferhanden de hoorens van de Beeften plach-
ten te vergulden , ketende haer voorftaen,
datiè een aengename dienil deden aen haere
vallche Goden, gelijek Plin'm fèght in't xxxiii
boeck viii cap. foo is oock dit Metael uyter
natuyre helder, luchtigh, krachtigh, en ver- ^______ ________
DilettOÌ
de andere Metallen, en men verdeelt en
verfpreyt het oneyndlijck, fonder dar het
daerom van zijne deughde verlieft. En de-
wijl nu her goud in foodaenigen waerdie by
den Menichen is , foo ial 't geen ΛVonder
zijn, dat wy het Vermaeck van de Gierige,
hier door hebben vertoont, want de Rijck-
dommen dienen hem alicene,om,daer door,
al zijn Vermaeck te verkrijgen, en gelijek
Plato in zijn Gemeene befte feyt, fprekende
van de derde flagh van 't Vermaeck, begint
hy aldus , i-T^ hebben dat in een Voord niet k^nne»
uytjfreec^en, maer om dat bet fccr groot en geyoeldiglr
is, hebben ivjy het concupiicibile of 't begeerlijcke
genoenit, om de krachtige begeerte 't xy nae ecten, drinc
l^n , Venus en tot die dingen die diefelve volgen,
Giaige hebben Wjy die oock^genaemt, "want defe dingen
■worden feer door geld vervult. En foo -wy defe gelden
ge-svingierige fouden noemen , -wy fouden ivel doen , ooc\
foo "Wy de "ivellufl eengac'infucht noemden.
De Tonge die hy aen den keeten van den
hals draeght, bediet de iinaeck, die oock
alle Dieren gemeen hebben : De tonge des
Menfcheii, alhoewel diefelve vereenight en
t'iàemen gebonden is, ibo is zy nochtans
verdubbelt, als alle de andere inftrumenten
van de finnen zijn, gelijek Galenus feyt, en zy
heeft drie foorten van Muiculen of ipieren»
waer van eenige nae 't verhemelt ftrecken.
ilerckende, gelijek mede de Natuyrkenners d'ander om laegh, en d'ander die aea beyde
't felve gebruycken tot verfterckinge van 't
hert, en aen den ftervenden, om de levendi-
ge geeften wacker te maecken, als het laefte
hulpmiddel. Boven dat,wort de Sonne ver-
ioont,als het eedelfte licht, als wetende dat-
ter geen dingh ter Werrelt ichooner, aenge-
naemer en behaeghlijcker is : Daerom leyt
de H. Schriftuyrè , dat de rechtvaerdige en
heylige Menfch , by het goud en het licht
vergeleken wort : Boven alle andere voor-
deeien feyt Plinius, foo wort het goud door 't
Vier niet verteert, gelijek de andere Me-
tallen , jae hoe meerder 't felve van "t Vier
omfèt is , foo veel te reinder en fijnder wort
•het, en dit is de proeve van de deughd des
gouds , dat het oock, midden in 'r Vier, de
verwe des Viers aen fich neemt ; en daerom
ièyt de H. Schriftuyrè in den perfoone van
de vrome Martelaeren , ghy hebt ons met Vier
beproeft, gelijc\hctgouden fdvergeproeftlveri. Noch
fijden rontom"gaen. Zy heeft oock twee
foorten van fenuwen , d'eene , dieder komt
van de fevende t'faemenvoeginge van de
her/Tenen , en geeft de vrywi lige bewegin-
ge aen de ièlve Muiculen , de andere van
de derde t'laemenvoeginge , diewelcke ver-
fpreyt worden door het eerfte Vliesken van
de tonge, dienende om den finaeckte on-
derfcheyden , die haer wort voorgebradit :
En deiè iènuwen zijn de gevoelijckheyt van
de fmaeck, waer van zy oock door 't gehe-
melt worden veripreyt : Het middel dan,
't welck noodigh is, in alle fi.men, is het ey-
gen vlees van deToiige,, en tot dien eynde,
"heeftiè de Natuyre foo weeck en fpongieus ^
-voortgebracht, op dat zy alle fappighcden
kan aennemcn, die haer in de eetbaere din-
gen van de eerfte en tweede hoedaenigheyt,
die daer in bevonden worden , wort voor-
geftelr, 't welck hoedaenigh da^elve ge-
jfler een ander oorfiiecke van haere deughd, fchiet, fullen wy naelaeren , oni dat het by
diir het foo lichtlijck wee verteert wwt, als Phto, in zijne TmMui, gedacn is. t Is ons g£-
noegh.
-ocr page 553-
|
tioegh, dat wy te keiinen hebben gegeven,
dat de fmaeck in de tonge, door (iefe fenu-
Wcn gefchier, als gefeyt is ; gelijck LaBant'ms
Ïirmiums mede verhaelt : Wmt -wat, om de fmaecl{_
te vatten, belangt, fio ivort dk bedrogen, die daer meent,
dat dit gevoel in't gehemelt[oude ^ijn. DeTonge u't,
Λνασ door de vochtigheden 'worden gevoelt, noch ooc!{_
tiietgeheel de Tonge, maer ooci^de ramlen deffelven, om
datje, op bey de ftjden, [acht ζψΗ fio trccken diefihc de
fubtijle cn dunne vochtigheden nae fich.
De Liere is een beeld van 't Gehoor,heb-
bende twee gaeten booghs-wijfe, die de
ooren en 't geluyt bedieden. Want foo men
op de Liere de peefe en de ihaeren treckt,
foo worc de naefte lochfbeweeghc, en over
een komende mette beyde gaeten,flaende in
de holligheyt deffelven,\vaer in delocht be-
floten is, foo brenghtfe het geluyt voor den
dagh : Infgelijx doet oock onfe ftemme,
diëwelcke , gelijckfe de lochc beweeghr,
buyten onfe ooren , foo ontfanghtfe oock
door de gaeten het llaen van onfe ftemme :
Want onfe ftemme of geluyt is anders niet,
als een flagh in de locht, en nae dat ^rilhteles
feght, foo drijftfè diefelve krachtigh door
<le gaeten van de ooren, alwaer , naeby,
een ieer dun velleken geipanncn is als een
tromme , alwaer dat, nae 't getuygen van
alle de t^natomid, twee beentjens zijn, waer
van t eene een aenbeeld gelijckt,en 't ander
een haemer , flaende, door de uytvvendige
kracht van de locht, het Vliesken van 't ge-
hoor , weerklinckende in een ieeckere na-
tuyrlijcke locht die daer binnen is gefloten,
foo haeft wy ter Werreld zijn gekomen , en
dat door 't middel van een iènuwtjen van de
derde verbindinge, dat nae de herffenen
gaet, alwaer alle de ziellijcke krachten zijn,
daer maecktfe her Gehoor, gelijck fulx
Galenus in zijn 2 boeck van dc nuttigheyt van
de Menfchlijcke deelen, getuyght. Het Ge-
hoor is een feer eedele Sin, en komt over
een met het Gefichte, dringende de beeld-
niffen der dingen , door het gelichte in ons
gemoed, en door de ooren vatmen eens an-
ders meeninge, en brenghtfe door de ftem-
me , voor den dagh, en door defe twee fin-
nen, helpen foo veel meer de ooren, om dat
daer door, de reedenen en fpreucken, foo
wel van 't eene als 't ander gemoed, door-
dringen. En gelijck de dingen die door 't
oogh begrepen worden , gelijck als ftoiiajiie |
T4t
woorden zijn, alibo hooren de ooren daer
en tegen de levendige ftemme : en daerom
feyde Xerxes , dat de ^iele in de ooren yfooncle , ivm'
die verheughde ftch in 'fwell^reecken , en bedroefde fich
in 't vuyl offiialijck^^fpreecken. Waer over oock dc
Oude, aenmerckende wat nuttigheyt de oo-
ren aenbrachten , geloofden datfe de wijs-
heyt en voorfichtigheyt waeren tocgeey-
gent, dies zy oock, foo dickvvijls zy haere
kinderen tegen quamen·, haer voor de ooren
kuften, als vi-illende voornaemlijck liefko-
fen, dat deel waer door by haere kinderen
de Wijsheyt wierde gevat. Waer over wy
oock geen meerder luft behooren te heb-
ben , als in 't oefnen en hooren van Godes
H.Woord, en in God te gehoorfaemen, nae
de woorden 1. Chrijìi,Math,2, Zaligh zijife dié't
T'Voord Gods hooren en dat bewaeren : of gelijck
Bernardm in feeckeren brief fey t, dat is een goed
oor, dat gaerne nutte dingen hoort, en 't gehoorde ycij^tjc!^
onderfiheyt , en 't geene verpaat is, gehoorfacmlijc/^ iiyt-
voert. Weiênde dan 't oor loo eedel, ibo is 't
geen wonder, dat de Oude datfelve door de
Liere afbeelden : zijnde dieièlve in grooter
achtinge,als waer door zy de geleerde dich-
ten , alleen voor trefiijcke Mannen plaghten
te fpeelen.
Den hand metten ftrijckftock heeft hy
verheven , om den lin van 't gevoel uyt te
drucken, want de Menfch voert hier in den
prijs en heerfchappie,boven alle andere Die-
ren, weiende oock aldergemaetighft, welck
temperament of gemaetigheyt noodigh is
in 't gevoel, moetende onderfcheyden alle
de hoedanigheden, ibo wel van de eerfte als
van de tweede. De eerfte hoedaenigheyt is,
hette, koude, drooghte en vochtigheyc, eii
d andere hoedanigheyt ficht, hart,weeck en
fteeckeDde,en andere meer. En daerom ieyt
Cicero in zijn boeck van deNatuyre der Go-
den , 't gevoel is gelijcl^atigh door hctgeheeleHchacm
verfprcyt , fulx dat Txy alle harde faegen , en alle ftan-
ite acndrijVmgm van hette en koude konnen gevoelen,
Maer alhoewel 't gevoel door 't gantfche
lichaem veripreyt is, ib iffet nochtans voor-
naemlijck in de handen, wefende de handen
gefchapen , tot al het geene te taften en te
voelen, wat tot maetigheyt van des Men-
fchen handelinge noodigh is, en voornaem-
lijck de voorfte Vinger. En daerom is't geen
wonder, dat wanneermen iet aentaft,dat ons
jniihaeght, wy daer over moeylijck zijn, ew
Yyy 3 in t
Fermmk, Lt^tgheyt. Diletto, |
-ocr page 554-
|
5'4i Vemmk, Lufiigh^.
in 't tegendeel, wanneer wy iet voelen, dat
dees fin aengenaem en behaeghlijck is^ ibo
baert het in ons yermaeck en luft,
'Het boeck daer de tijtel van t^rt^otckso^
ftaet, bediet het vermaeck van te Philofo-
pheeren,of overwegen,weiènde gegrond op
het leeren, dat door yijfderleye middelen,
als boven gefeyt is, geoeffent wort, als door
Oordeel, Eeryaerentheyt, Wijsheyt, Ree-·
den en Waerheyt. Waer over Petrarcha feyt,
dat hy geen ander yermaeck^,,als de Leeringe , heefìge-
vonden.
Het Swaerd aen zijn fijde,bediet het Ver-
maeck van de eergierige of toornige, die de
Mogentheyt,Eere enOverwinninge tot zijn
wit heeft, die al tefaemen door de wapenep
Worden verkregen.
Het Mufijck^joeck bediet niet alleen den
fin van 't Gehoor,maer oock het groot Ver-
maek dat de Mufijck geeft.Waer over oock
Sonates vraegende aen 't Orakel van ijpollo,
wat hy doen ibude, om geluckigh te zijn ?
voor antwoprde kreegh, dat hy foude de Mufijc^
leeren : die ;^riflote/es oock ftelt onder de ver-
maerde konften. Waer over Berealdm ièyt,dat
de Mufijck foo vermaeckUjck is , dat oock
door haere foetigheyt, alle dingen worden
verkregen: En tot meerder opmerckinge
vertelt degeeftige Philofhat!^,hapre volgende
werckingen en wonderen. De Mufijck^, feyt
hy , heneemt den treurigen haer treurigheyt, denvro-
lijeken maecktfe yrolijcker , den Mimaer Vteftger , den
Godsdienliigen, om God te dienen yvcriger , fw trsckt de
gemoederen^als door verfcheyden manieren is toegeflelt,
•wentaerts xywif. ■
De Duyfkens, alsgeiêyt is, bediedenhet
Minne-vermaeck, 't welck van Plato, boven
alle vermaecken geftelt wort, gelijek hy in
zijn Gaftmael lêyt, datter geen Vermaeck
krachtiger is als de Liefde, dies heeft een
braef vèrftand, de Liefde ter eeren, dees
Dichten ingeftek :
Goud, Tópaefen, Perl, P^bijn,
En der "svrecl^n hooge fchijn.
Moet verdviijnenyoor dees fchat,
Waer van d!acre}'geen fchoonder Vat ï
Of fchoon Rijclidom heerlijclifcbijnt^
Strax v^y hy de LiefI verdwijnt.
Die my 't hcrte foo vnkracht,
pat ic^ 't al, om haer^ veracht. |
E En Vrouwe in verwe, als koperroeft, ge-
kleet, met Eeiêls ooren,houdende onder
haer flincker arm een Pauw, en mette rech-
ter hand fteecktiè haer voorfte Vinger 0£n
hoogh..
Verwaenthey t is een gebreck van die gee-
ne, die alhoewel zy haer kennen van wei-
nigh vermogen te zijn , niet te min, om by
andere wat meer te fchijnen, foo nemeniè
fwaerwichtige aenflagen en laften op haeren
halie. Waer over D.Thomas {cyt,hyis wel fot en
ver\\>aent,die fich toefchrijft dat hy niet heeft. Daeroni
wort zy oock met Eefels ooren gemaeckt»
komende dit gebreck voort door onwe-
tentheyt en dommigheyt, die niet toelaet
dat de uytkomften van haer voornemen ge-
lucken , alfoo diefelve met kleyn oordeel
genomen zijn.
De Pauw bediet, dat de Vervvaentbeyt
een gedaente van hovaerdigheyt is, en 't op·.
fteken van de Vinger htrtneckigheyt, oin
haer eygen meeninge, hoewel die valfch en
van 't gemeene gevoelen verlchillende is,
ftaende te houden, haerfelven hoogh ach-
tende |
-ocr page 555-
|
Vefmeeràrhgh vm eert
tende en andere verachtende. En aldus
maelden de Oude de Hartneckigheyt bede
af, vvefende by nae eene gelijcke faecke met
de Onwetentheyt.
Ampiezza della Gloria.
yérmeerder 'mgh van eere.
TOt bewijs van dit voorftel wordt de
beeldnifle van i^kxauder de Groote, mee
een blixein in de hand .afgemaelt, en een
kroone op't hoofd.
De oude Egyptenaers verftonden door
den blixem de verbreydinge vanrde cere 'en
van de faeme, die door de geheele Werld
verlpreyt is , om datter geen dingh grooter
geluyt geeft, als de locht, daer de blixem
Van daen komt» Waer over de Hiftoryfchrij-
vers verhaelen, dat als t^pelles, die ovcrtref-
lijcke Schilder , willende de beeldniiTe van
t^lexander de Groote afmaelen , gaf hera den
blixem in der hand, om daer door,de door-
iuchtigheyt van zijnen naem te kennen te
gcvenj wegen zijne heerlijcke daden die het
goed gerucht in verre Landen hadde over-
gedragen , en die een eeuwige gedachtniiTe
Waerdigh waeren. Men iêght dat aan olìm-
pia, de Moeder van ^kxander, in den droom
een blixem verfcheen, die haer tot een ken-
teycken was, van de uytbreydinge en de
goede naeme, en van't aenftaende geluck,
van haeren Soone.
sospitione. Qmeà Vermoeden,
E En oude gewapende magere Vrouwe,
draegende eenen Haen boven op den
Helm, Wende gekleet, boven haere wae-
penruftinge, met een dwers kleed van blaea
en geel. In de flincker arm fai zy een Schild
houden, alwaer een Tyger in geichildert is,
fteeckende den arm voor uyt, als of zy den
flagh wilde verletten, en mette rechter hand
houd zy een bloot Sweerd,, als of zy daer
mede wilde flaen.
Zy wort oud gemaeckt, en dat door de
lange eervarentheyt,waeruyt dielelve plagh
voort te komen. Én hierom lietmen dat
Vveinige jonge luyden, maer veel oude luy-
den feer vol fufpitie ofarghwaen zijn.
De Helm en 't Schild met het Swaerd om
te flaen, bedieden de Vreefe, waermede de
fuipitieufe of arghwaenige gewoon is, fichi |
^medFermoeden, Arghtvnen. 5-43
fel ve te voorlïen» Waer over ^m^o in het
tweede van zijne kefte vijf gefangen , aldus
van de fufpitieiinght :
Zy krijt feer luyd en houd de "Kstcht,
£« flaeft hy dage noch hy nacht,
Maer ruft fich met een yjren kieed :
Hoe meer geforght, hoe meerder leed.
Nu ijfer dit, nu ijfer dat :
Foor poorten, fchanjfen, graft of βαά,
■ Soo-waerfchou-wts yder die Ky fm, ■
Hetfchijnfwel "Wat, maer voordert niet.
De Haen op den Helm,bediet de wacker»
heyt van de achterkonlige Menfchen, we-
iènde de Haen, gelijck ^ppianus ley t, te ge-
lijck wacker en vol arghwaen.
De Tyger in 't Schild , nae dat iAri[loteles
in zijn Dierboeck verhaelr,bediet Argwaen,
iniflchien om dat de achterkoufige, altijd
een laecke , die gedaen wort, ten quaetften
vat : gelijck de Tyger, diewelcke hoorende
de loete Mufijck en 'r geiangh,die door haer
felve aengenaem is, ibo neemt hy daer ia
verdriet en moeylijckheyt.
E En Vrouwe die de oogen bedeckt zijn^
lachende van geficht |
-ocr page 556-
|
y44
beyde handen den Overvloets hooren,waer
uyt zy goud en andere koftiijcke dingen
itroyr.
Verquiiters zijn die geene , diewelcke
haere middelen en goederen , fonder eenige
beftieringe van de reeden verichencken en
vermallen. En daerom zijn haer deoogen
verbonden , om datiè, iònder oordeel, uyt-
geefr, aen die 't niec verdient, naelaetende
te geven die 't waerdigh is. En 't is lafter-
lijek datmen fich niet weet te maetigen in
zijflieygen goederen en rijckdommen, die
ons fouden een deure of venfter wefen , om
ggluckigh en wel va» te leven.
Prodi galita. Pcrquiflmge,
E En dertle Vrouwe, koftlijck gekleet.met
een ichoon vercierfel.vol gefteenten op c
hoofd, en van fiichte hayren , gelijek D®ite
diefelve befchrijft, dragende ter fijden twee
groote beurlènmet geld, daej:vanzyeen
groot deel wegh werpt. Men fieteroock
twee Harpien ofRoof^vogels,die 't geld be-
decktlijck wegh fteelen : om tg betoonen,
dat die geene die by de vercjuifters verkee-
ren, terwijlen zy befigh zijn, om haer geld
wegh te werpen , haer alle eere bewijièn en
fchoone woorden gevgn: 't welck het Vrou-
wen aengefiGhtjVan dg Harpie,uytvvijft,maer
in der daed, foo verachteniè haer, als Men-
ichen,die voor haer fêlf, niet dogep : Verge-
lijckende haer doen by 't overige deel van 't
lichaem defes Monfters , 't welck vuyl en
fttnckende is.
Tradimenti. Vmaed,
E En Man in't geelgekleet,met twee hoof-
den,'t eene a s een fchoone Jonge Doch-
ter , 't ander als een hovaerdigh oud Man :
hy fai in de rechter hand een vat met Vier
houden, en in de flincker een ander vat met
Waeter, ftekende den hand voor uyt.
Verraderie is een boosheyt des gemoeds,
van die geene, die daer regens iemant boos-
heyt wil verfieren, en dat onder den deck-
mantel van goetwilhgheyt en genegentheyt,
het zy dan clat het gefchiet, door woorden
of werken,en daerom is hy in't geel gekleet,
't welck Verraderye bediet. |
Met twee hoofden wort hy gemaelt, om
de twee (
te drueken :
gemaeckregoedgunitigheyt, en d'ander tot
gewilfe quaedheyt, die hy in 't hert verbor-
gen houd, om die teï gelegender tijd, tot
eens anders verderf,aen den dag te brengen·
De twee vaeten, d'een met Vier, en d'an-
der met Waeter, beteyckenen,dat de Verra-
der fich laet dienen van tegenftrijdige din-
gen, want hoe grooterde Verraderye fai we-
fen , ibo veel te grooter fchijnt oock zijne
genegentheyt en goetgunftigheyt.
Het Water en Vier zijn genomen voor c
goed en voor 't quaed, nae de Ipreuke Ecclef,
Hy heeft u Water en Viervoarge^eltj^eec^ u hand uyt,
y/aertoeghywiltf
Tradimento. Verraed.
E En gewaepent Man, lèlÌijck van opfichc,'
die daer ftaet als of hy een ichoon onge-
waepent Man wilde kuflèn, houdende zijn
rechter hand op een Poignaert, die aen zijn
fijde hanght.
Met een vervaerlijck geficht is hy ge-
maelt, om dat dit gebreck een ichandige en
leelijcke mifinaecktheyt is in 't Menichlijck
leven. De kus is een teycken van vricnd-
Ichap en goedwiiligheyt, als de kus loahs;
Maer den hand op den Poignaert te hebben
om te dooden , is een werck van haat, hert-
knaginge en verraderie. De ongewaepende
Man bediet onnóofelheyt, waer in fich de
vlack van de Verraderie meeft openbaert,
zijnde de Verraeders , fielen in 't gebruyck
van haere wapenen, niet paflènde of zy hare
eere verliefen, om leecker te zijn,in 't hafar^
deren van haer leven.
Tradimento. verra^ne»
E En Heliche Goddinne, cierlijck gekleet,"
met een grijns voor't gefichte,diezy mee
eene hand een weinigh oplicht,ontdeckende
ten deele haer leelijck en mager aengefichr·
De grijns fai blonde en verwarde hoofdhai»
ren hebben, op 't hoofd ialfe een feer dunnq
en fijne fluyer dragen, alwaer haere Slange-
hayren door Ichijnen.
De Poëten verfieren, dat de Furiën eenige
Helfche Vrouwen fijn.diedaer roegefchickc
zijn om iuidere le placgen, tot ondergangb
der
ί onderfcheydene gënegenthedcil ΰ^ε
ken : d'eene die fich neielit nae de |
-ocr page 557-
|
öer Menichen, zijnde Ieelijck,ichricklijck,en
ftinckende,met Slangen hayr en vlammende
Gogen, en overfulx zijn dele dienareffen van
fulcken grooten quaed : En bedeckt zijnde
met een Momaenficht, foo bediedenfe het
Verraed, 't weick is een fchadelijck werck
en een droevige deckmantel onder ichijn
van goed, en daerom heeft de grijns blonde
~·- gekrulde hayren, 't vvelck zijn de valfche
iachten, oni haere eigene fchelmerie te
scken, en de ellende die zy andere aen-
doen, teverheelen, 'r welck alles door de
Slangen,die vol venijn zijn,en door de Slan-
ge hayren,die boven den iluyer uytfteecken,
'bewefen wort, betoonende dat alle Verra-
derie ten laeften fai orltdeckt worden, nae
de LeiTe Chrïjli, daer is nkt foo verborgen, dat niet fa'
entdeckt "Worden.
resurrb ctione.
yerryfeniffi,
E En naeckte Vrouwe, die· een kleed over
dwersheeft, houdende mette üincker
iiand eera Phoenix, die alseenige fchrijven,
eeii neft in Arabien maekt, dat van de Sonne
wort aengefteken , en lich aldaer verbrant,
uyt wiens aflche, daer nae,een jongh voort-
komt, als Li£ant'mikg\\t. Andere ftellen eeti
naeckte Vrouwe, die uyt het graf komt op-
rij fen. Andere maelen een Doods hoofd af,
uyt wiens icheedel kooren-ayren komen op-
\vaflèn,om te vertoonen, dat,gelijck uyt een
verrot graan , een nieuwe &ruyt wederom
komt opwaiTen, dat oock aifoo onlè lichae-
men,wederom uyter aerde,fullen opftaen en
verrijfen, met de fpreucke Mariens ra-vivïfdt,
dat is, d flervendi, wrt het yeederom levendigh. ,
Terrore. yérfchricl;inge,
Schric^.
En Man met een Leeuws kop,in 't weer-
—'fchijn gekleet, houdende in de hand een
feeffel, oni dat het den Leeuw eygen is,
en geenen te verichricken, die hem aeniier.
Daerom gebruyckten de Oude het hoofd
van dit Dier voor den Schrick.
De geeffel is een kenteycken, dat de
Schrick 't gemoed geweld aendoet, en dat
nae haere wijfe voortdrijft, Deverwebe-
diet oock deverfcl;eyd€nq,iaellinge, Waejc |
Schick. 5-4 j·
toe het gemoed den Menfche buyght, wan-
neer 't fich door de vreeiè laet verfchricken.
Drie oorfaecken zijnder oock, die den
Menfch ontftellen, te weeten het fchrick-
lijcke opficht, de fchadelijcke uytvallen, en
de haeftige veranderinge der dingen, 't Eene
is door 't geiieht,en 't ander door de geeffel,
het derde door de weerfchijne kleederen,
afgebeelt.
, ^Paufanias v&rhzùt, dat Wanneer fwfi/fi'aen
Mars bevel gaf om den krijgh te ftoocken
tuffchen de cArmen en Thebatiers, feyde hy tot
hem, dat hy de Vreefe en de Schrick mede
foude nemen, en laetenfe voor hem heene
Eaen, befchrijvende haere werckinge vau
uck tot ftuck :
Mars k?0! de Schrick dat hy fou gaen.
En treeën voor het le^er aoi,
Foor Ruyters en voor t m■eedgeβ}ίίys,
En brengenfchric^in al'tgedruys.
Bn hier door fchïjnt dat ydsr ma».
De Werheyt niet bemercken ί(αη, .
Warneer da in 't vertfacght verftand.
Dit fchricklijcli^ Dier heeft d" overhand :
Datpemmen bootfl, me dl'i fatfoen,
En klameen heeft om quaed te doen.
Zijn aengeficht flaet IvÌfpehuyr,
En keert pch om van uyr tot uyt :
Wanthy uyt lujl en vals gerucht.
Der Metifchen bert brengbtopter vlucht :
Sulx dat hy al 't vertrouwen rooft.
En ek geloof en hoo^ verdooft :,
En vlieght dees fchrick, oJ> 't fnoode ff oer f
Seer diclQvijls (iad en landen door,.
Ïaufanids verhaelt mede,dat hy de Schrick;
met een Leeuwskop, gefien heeft, die by de
Elei geiheden was, in 't ichild van ^gamemnon,
Maer datlè in andere verfcheyden dingen,
was afgeicbildert als een raaiende en ver-
fchriklijcke Vrouwe : miffchien ter gedacht»
niffe van Medufa, wiens hoofd van Domitianw,
voor in de borii van zijne waepenruftinge
was geftelt.om fchrick en vreefe aen te jae«
gen, die 't felve foude aenfien.
Intelletto. Férfiand.
E En ftout longelingh in't goud gekleet;
hebbende een goude kroone op't hoofd,
ofte een krans van Moftaert-faet, wefende
zi ne hoofdhayren blond, en verciert met
fc loonekrwlkn,boven uyt zijn hoofd ftijght
" Zlzz ' eea |
-ocr page 558-
I Ν ΐ E t L E τ τ O,
ftand : wefende dit haer eygen , daC zy het
werck, in fich felve,buyght en ichickt,overr
winnende daer in den Adelaer in 't vliegen,
die nochtans alle andere Vogelen en Dieren,
daer in overtreft,als mede in 't fcherp ilen.
Het Moftaert-faet verwarmt den mond,
en fuy vert de harffen , en hier door wort
verftaen, de groote werckinge, van een Ver-
ftand,dat door den tijd gefuy vert is,'t welck
door de woleken der hertztochten of door
de duyfterniffen der onwetentheyt, niet is
verdonckert.
Intelletto, yérfland.
E En Man met een Couras gewapent, in 't
goud gekleet, hebbende op 't hoofd ee-
nen gulden Helm, en in de flincker eea
Spieite.
De Man, aldus beichreven, geeft te ver-
ftaen, de volmaecktheyt des Verftands , die.
gewapent zijnde, met wijfe raed, fich Hcht-
lijck befchermt,regens al 't geene hem fcha-
delijckis, uytblinckende aldus in alleloflijc-
ke en prijièlijcke daeden, die hy magh ter
handen nemen en hem noodigh zijn,foo wei
jn oorlogh als in vreede.
De gulden Helm bp 't hoofd, druckt uyt,
dat het Verftand den Menfche vaft en wijs
maeckt, alfoo dattet aen andere aengenaem
en prijilijckis, kennendé deffelven waerdig^
beyt,als de waerdigheit van 't gOud,'t Welck
vaft als ftael is. De Spieflè worter geftelt :
om dat van 't Verftand alle de kracht heer-
komt , die totte beichenninge van den
Menfch kan ftrecken : welck Verftand (zijn-
de als een Koning ) lbo fit her in de eedelfte
deelen des lichaéms, en voert bet ampt uyt
van te gebieden en wetten te ftellen, aen een
ongeruftigh volck, dat in ons , fonder het
Verftand, oproerigh ibude zijn, door een
geftadige opftant.
Ingegno. Vernuft, yérflani.
E En longhman van een wreed opfichr,
weiènde naeckt, hebbende eenen Helm
op't hoofd ,en bp de kam deffèlven een
laer, op de fchouderen fai hy vleugels heb-
ben van vericheiden vervvenjhoudende in de
flincker hand een boge, en in de rechter een
Pijle, als yaerdighftaendeom te ichieten.
't Ver-
een vlamme Vier, houdende in de rechter
band een Scepter, wijfende met denllincker
hand nae eenen Adelaer , die neifens hem
flaec.
Het Verftand is van natuyrèn onbederf-
üjck, en wort nimmermeer oud, en daerom
wort het j ongh gemaeckt.
Hec gulden kleed, bediet de fuyverheyt
en eenvoudigheyt des verilands, weiènde
't goud het iuyverfte onder alle metallen.
De hoofdhayren zijn de ichoonheyc van
zijne werckinge gelijck. De Kroone en
Scepter zijn teyckenen van Heerfchappye,
die 't Verftand voert over de gebreeken van
oniê ziele,en van' onfen wille,die geen dingh
aen neemt,ten zy datièlve eerft iar Verftand
is voorgeftelt geweeft.
De vlamme is de natuyrlijcke begeerte
om wijs te welên,heerkomende door de be-
j^rijplijckheyt van de verftandelijcke kracht
die daer altijd nae Godlijcke en hobge din-
gen tracht :. ten zy datièlve iich van de fin-
nen , die daer willigh gehoorfaemen , laet
verleyden, omflechte en verachte dingen té
betrachten en aen te mercken.
De Adelaer daer hy metten flincker Vin-
■ger op wijft, bediet het -werck van 't Ver-
-ocr page 559-
|
't Vernuft is foodanige kracht des geefts,
«àie den Menich uyter natuyre vaerdigh en
becjuaem maeckt tot alle weerenichappen,
Waer roe hy zijnen wille en arbeyt wil voe-
gen en fchicken.
longh wort hy gefchilderr,om dat de ver-
ftandeiijcke mogentheyt nimmermeer oud
wort.
't Hoofd is hem gewapent, hebbende een
wreed en ftout gefichr, om zijne llerckheyt
en kracht uyt te drucken.
De Adelaer op't hoofd, bediet de cedel-
heyt en hoogheyt : waer over oòck Pmdarm
de Menfchen van een hoogh Verftand, by
defen Vogel vergelijckt, wefende van een
feer fcherp geficht, en veel hooger boven
alle andere Vogelen vliegende.
Naeckt en met vleugels van verlcheyden
verwen wort hy gemaelt, om zijne ihellig-
heyt en vaerdigheyt in zijne overwegingen,
en om de verfcheydentheyt van zijne vin-
dingen uyt te drucken.
DeBoogh metten Pijl, bedieden zijne
onderfoeckinge, naefpeuringe en fcherpfin-
«igheyt.
De Egyptenaers enGriecken, maelden
tot een Hieroglyphiich beeld van 't Vernuft
en van de kracht van 't Verftand en de ken-
niffe , Hercules af, met een Boogh in d'eene,
.-en met een Pijl van drie punten , in d'ander
hand : om te vertoonen, dat een Man door
de kloeckheyt en icherpheyt van zijn Ver-
nuft,de Hemellche, Aert fche.en onderaerd-
iche dingen kan doorihuflen, of de Godlijc-
ke, Natuyrlijcke en Wiskonftige ihecken
doorfoecken, gelijck Pkrius verhaelr.
S d e g ν o. Férpoormjfe.
TJ En gewapent Man in't root gekleet,met
X. eenige Viervlammen ^ hebbende de bee-
nen ontdeckt, met twee vellen van Leeuws-
pooten, gemaeckt op de wijiè als een fchoe.
Op den Helm heeft hy een Beerekop, die
vier en vlam iiyrblaeil,en dan ial zijn geficht
root en verftoort ftaen, hebbende eenige
keetens in de hand, die gebroken zijn.
Het roode kleed en de vlamme, geven te
kennen,dat de toorn een haeftige opfiedinge
van 't bloed is.
De knyen en armen,op de maniere als ge-
feyt is,zijn teyckens,dat aefe leelijcke fieck- |
H7
te,foo machtigh kan weien in de Menichen,
datfe haer oock, den wilden en woeften die-
ren , gelijck maeckt. En hierom is hy oock
met het Beyre-vel gefchildert, om dat dit
Dier feer oploopende en haeft verftoort is.
De gebroken keetens drucken uyt,d.at de
Verftoortheyt alle haere kracht enfterck-
heyt gebruyckt, om haere fwaerighey t en
wat haer ontftelt,te overwinnen.
Digestione. VerteerkgevanS^ijs.
E En Vrouwe van ftercker Natuyre, hou-
dende de rechter hand op een Vogel
Struys, wefende met Puleye gekroont, dra-
gende in de llincker hand een taxken van
Condrillo.
tis buyten twijfel, of de ftercke Natuy-
ren kennen de Ipijie veel lichter verteeren
als de teedere doen, waer over oock de
Struys om zijne fterckheyt en hittigheyt,
het yfer verdouwt en verteert. Het Pulegmm
of Piiley lèyt Ifidom, is van de Indiaenea
meer geacht als de Peper, om dat het ver-
warmt , fuyvert en een goede koockinge
maeckt. De Condril is een piante, die een
knobbel of bulte heeft, wat min als een
voet, waer van de blaeders van binnen fchij-
nen rontom afgebeeten, en heeft een wortel
als een Boone, en defe wort oock totte ko-
kinge of verteeringe van de ^ijfe gepaft, ge-
lijck Ρ&'«ι verhaelt, door het aeniien van
den Poeet Donéeiis,àieàie{eìvQ in fijne dich-
ten,oock daer toe gebruyckt.
PeRSECUTIONE. FefVolgilige.
E En Vrouwe, met de verwe van koper-
roeil gekleedt, daer root mede onder
loopt, hebbende vleugels aen de ichouders,
en in de flincker hand heeft zy een Booge|
gereet ftaende om te fchieten , hebbendé
voor haere voeten een Cocodril.
De koper-roefteverwe, bediet het einde
van de vervolginge : 't welck is eeii ander te
verteeren, befchadigendediefelve, ofaea
eere, of aen goederen. ■
De vleugels bedieden, dat de vervolginge
altijd gereet ftaet en fnel is, om andere luy-
den te befchadigen, houdende de Booge ge-
fpannen, oock wanneerfe noch verre daer af
zijn, dat is,met lafteringe en qualijk fpreken.
Zzz a De
Vernuft, Verfldnà. VerfimmJJè. Veneérmgevan Sfys, |
-ocr page 560-
|
5·48 Έ6η Femìjft &f leecher Man.
De Cocodril worter by geftelt, wantfe
vervolghc, en wil alicene oorloj^h met die
geene, die voor aen loopt, en foodaenigh
magli de vervolginge in defen fin niet geno-
men werden, tea zy die, by geval, gefchiet
aen foodaenigen peribon, die door zijn ey-
gen macht niet kan of wil wederftant doen.
Daerom is de vervolginge der Martelaeren
foodanigh geweeft, datfe fich in den dood
hebben overgegeven fonder de minfte ge-
dachte , van andere te befchadigen , en wort
defe vervolginge gedaen van Nijdige en
Verlcyders, die altijd het goed gerucht, van
een Man met eeren , foecken wegh te roo-
ven, niet meer om eens anders, maer alleen
op haer eygen voordeel denckende.
D E t I τ I ο s O. Ben Fenvijft
of leeclier Mil/r,
WAnneermen een verwijft Man wil af-
beelden, foo wart gemae]t,dat hy leer
getnacldijck fit, leunende metten· elleboge
op een kuffen.
^damanüiu ièght dat het een teycken van
welluft en dertelheyt is, als men den ellebo-
ge op een kuffen onder 't hoofd heeft: en dit
is genomen uyt Evochici, diewelke Wee roept
over den,geenen , die den elleboge onder de
wange houden, verfiaende daer door die
geene, die van een Manlijcke dapperheyc
ontaert zijnde, door lomicheyt van lichaem
en van gemoed, feer ichandelijek verwijven.
GkASSEZZA. yétt'ìgheyt,
E En fv/aerlijvige Vroiiwe, die in de rech-
ter hand een Olijftack houd, doch alleen
inette vruchten fonder blaeders,in de ilincke
iioudfe een Zeekrabbe: diewelke een groot
-ontwerp is van de Vettigheyt, wanneer de
Maene wall: : of door een befondere welge-
ichicktheytjdie getrocken wort uyt de hoe-
daenigheyt van de Maene : Of om dat de
Maerie,wanneer zy vol en klaer is,de krabbe
gelegentheyt geeft om lichtlijcker haerea
koft'te foecken.
De Olijfis een oprecht beeld van de Vet-
tigheyt , en dat niet alicene by de Poëten en
Hilloryfchrij vers,maer oock in de H.Schrif-
tuyre, gelijck men in veele plaetfen kan nae
lefen. Én 't is de eygen bynaem van dea
piijfjdiVtfeYet is, |
Vetùghep* Vérìvarrmge,
Contusione, f^yfarmgci
Ρ En jonge Vrouwe, wiens kleed, in 't wii-
XLde ,met vericheyden verwen geichakeerE
is, hebbende wilde en verwarde hoofdhay-
ren : houdende de rechter hand op de vieï
Elementen, die feer verwart onder malkan»
deren fweven,en de llincker hand houdiè op
den tooren van Babd, met defe ipreuke,
Ionia mdique, dat is, ονσ al Ver'warr'mge,
Zy wort jongh gefchildert, om dat de
jonge luyden feer totte Verwarringe gedre-
ven zijn, en dat van wegen de kleyne eer-
vaerentheyt die zy hebben, fonder welcke
men zijne faecken niet kan bellieren , wor-
dende lichtlijck door haere genegentheeden
verleyt, die alsdan de Verwarringe mede-
brengen.
De verwarde, lange en korte hoofdhay»
ren,bedieden de wilde en vliegende gedach-
ten, die het Verftand verwarren.
De vericheyde verwen van 't kleed, druc-
ken uyt de ydele, ongemanierde en verwar-
de handelingen : want waer te veel is, daer
is Verwarringe»
De tooren van Balei, Genells xi,wort ge-
ftelt als een teyken van Verwarringe,'twelck
een yder bekent is. En daerom als God den
Bouwlieden wilde verftooren,foo verwarde
hy haere ipraecke, alfoo dat een yder in 't
wilde riep , fonder datfe malkanderen ver-
ftonden : en hier door wierden de hovaer-
digeen Godloofs Heydenen, diewelckefich
vermaeten, dat zy, tegen Godes Almachtig-
heyr, wilden aen wercken, geitrgfr, fulx dac
zy het werck moften ftaecken. En tot meer-
der klaerheyt maeh Ovidm het CW of de-
verwarde ruwe klomp, aldus af :
Oaer ivas een eenigh beeld, eefi ChaOS-oVir λ/.
Men rouwe 'wocfie klom^, en een verwarde bal,
i^guittara ièyt in zijne Naevolginge over
Ovid;Kw,van defe Verwarringe,dien wy aldus
hebben naegevolght :
tjJleer de Hemel Tvdi y de Zee, i/e Aerd'w
't Vier,
Soo "xds het Vier, de Aerd, de Hemel,
oofi^ hier:
Oe Zee den Hemel heeft, de Aerd' « 't Vier ομ».
geven,
Poch rouyo mofl Vier ra Zee, in Aerd en Hemel
CyfiVen ; |
-ocr page 561-
|
't Geen ci'Aerde wì, ivì« 't Vier, de Hemel en
ile 'Zee,
En cTHemel, als ifAerd, als Vier en Wa-
ter mee,
De Aerde,Vier en Zee, den Hemel hiel gefloten.
En d'Hemel w^s met Vier, Aerd, Waeter over-
goten.
Naerder Overfetringe van OvklU
ΟίΐΛοί nyten Lanjne ;
'iAhatr het Aerdrijcl^'was.daff w® de Locht en Zee,
En 't Aerdrijk^ilreefga^tfch los,eti't ondiep Water mee:
De Locht die had geen Licht, geen jlofc hield haer Wf-
Diesifermhaerrompeenβrootet^vφgenfen, (feu,
JVant koude flree met hett', en t drooge met het vocht,
Het haràc met het facht,en 't fwaere mette Locht,
Maraviglia, Virwonderìngh,
E En jonge Dochter, die de rechter arm
een weynigh om boogh houd , met den
hand open,de flincker om Ieegh,én het vlac-
ke naer de aerde gekeert, her eene been wat
wijder als "t ander uytftekende, 't hoofd wat
febogen nae de flincker fchouder, hebbende
e oogen ten Hemel gekeert.
Vervvonderinge is een feeckere ontfteke-
nifle van'c gemoed,diecler gebeurt wanneer-
der iet nieuws in de linnen komt, houdende
denMenfche in verbaeftheyt en verwonde-
ringh , waerover zy de armen en 't gantfche
lichaem, daer nae voeght.
Zy is jongh gemaelt, om dat de jonge
luyden,fich meeil: verwonderen,, als hebben-
de weynigh eervaerentheyt.
I Ν I. Μ I C I Τ I A. Vymdfcha^,
E En Vrouwe in 't fwartgekleet, vol vlam-
men Viers , ftaende met de rechter hand
opgeheven,als of zy iemand dreyghde,in de
flincker hand houdfe een Ael, en op der aer-
de ftaet een Hond en. Katte, die malkande-
ren krabben en bijten.
Het fwarte kleed mette vlamme, beteyc-
kent gramfehap , die mette melancolie of
fwaermoedigheyt vereenight is , en die re
geüjck de Viandrchap geduyrigh maeckt,
't welck niet alleen die gramfehap is, dieder
ip/tdiepfte des herten is gewortelt, maer
die oock mette wraeck-luft is vermenghr,
tot nadeel van zijn evenuaeii:en,.en dat wort
alies door 't Vier uytgebeeld, Haere bepae^. |
H9
linge wort daer in bekent, alwaergefeyt
wort, dat de gramfehap een brand" van "t
bloed is, dat rontom 't herte leyt, uyrluü:
tot wraecke. En de melancolie wprt van de
Medicinen genaemt atm hilis, of fwarte galle,
en daerom wortiê door 't fwart uytged'rukr,
als maeckende den Menichen de geledene
iïraet indachtigh.
Vevivonder'mgh. VkrJfchap. Doodl^ckéVìmdfchap.
De Ael,Hond en Katte, betoonen diefel-
ve werckinge, want de Ael fcheyt fich uyc
Viandfcliap van andere Viffchen af, gelijck
Orus i^poUo verhack , en de Hond en Katte
ftaen oock altijd onder malkanderen, in een
geftadige iVrijd.
τ; En gewapende Vrouwe, met een wreed
Xüen fchricklijckopficht, in 't root gekleet,
die in de-rechter band twee Pijlen vat,, die
even wijt van malkanderen zijn , waer van
d'eene 't Icherp nae boven, d'ander 't icherp
jnabeneden houd,inde flincker hand heefcié
een Ried mei blaederen, en een tack van
fftf ofWildvaeren,
Ce wapent en wreed wortfe gemaelt, ora
Zzz 3, dit |
-ocr page 562-
|
dat de Viandfchap altijd met haere wapenen
gereec ftaet, om haeren Viand te beipringen
cii aen te.vallen.
De ro0de yerwe beteyckent de eygen
werckinge van de Viandrchap, diewelcke in
den Menlche toornigheyt,oploopentheyr en
wraeckgierigheyt baert.
Van àe Pijlen op de maniere,als geiêyt is,
verftonden de Egyptenaeren, dat die het
rechte beeld waeren van tegenfi:rijd,alfoo in
de tegenftrijdige dingen geene eendracht,
maer ftaedigh een doodlijcke Viandfchap
moft wefen.
Het Ried en de Wildvaeren, beteyckenen
de quade en verkeerde Natuyre der geener,
diewelcke van de geboden des Heeren, on-
trent her lafteren , verre afgefcheyden zijn,
overtredende lilleken hoogen gebod , waer'
van by Math. ftaet, Maer kk fegh u , hemmt inve
yyamie», doet "mei die u baeten , bid voor die ti vervolgen
eti lakleren, Voorders ièyt hy , alfoo fai oock^mijn
Memelfche Vaeder u lieden doen , ten Kyghy UWes broe-
ders mifdaet van herten vergeeft. Dit zijn de woor-
den des Heeren, en die zijn vriend wil we-
len , is 't noodigh dat hy dien volge : Want
hy ièyt, ghylieden xijt mijne vrienden,foo ghy doet "wat
ick ugebiede : en derhal ven betaemt het, tot
behoudenifle onfër ziele, niet wraeckgierigh
noch hartneckigh te weien, noch viandfchap
te draegen , als het Ried en de Wildvaeren
doen , die foo tegenftrijdigh zijn , dat deen
den anderen doet vergaan , gelijck Dafcorides
cn Pimw verhaelen, want de Wildvaeren fai
vergaen , fooder Riet wort rontom geleyt,
en in't tegendeel ial het Riet vergaen, wan-
neerder veel Wildvaeren wort rontom ge-
plant, en Pierius ieght, dat het fulckc vianden
zijn , dat de Wildvaeren met het Ried afge-
iheden zijnde, of als het knd geploeght, en
op den ploeghkouter wort geworpen , lbo
ial 't niet waiien : en van gelijcken lbo .men
het Riet werpt en de Wildvaeren daer op,
foo doetie eenderleye werckinge als het
Riet, foo groote Viandtchap hebben deiè
planten met malkanderen. Hier toe dient
'z geene t^kxander Magma, hoewel Heyden
zijnde, gedaen heeft, tot een voordaed van
dat wy oniên viand fullen vergeven , en niet
ter dood toe vervolgen. Want Bfj/iis,nae dat
hy Oarium drie maelen geflagen,gevangen en
gebonden zijnde, doodgeilagen hadde , liet
sAk'Kander twee boomenmcE kracht te faiiieii |
E En jonge^ Vrouwe met prachtige klee-
dinge , in 't wit, waer op ial gefchreven
ftaen, non aiiunde, dat is,niet elders Van daen; heb-
bende 't hoofd rontom de fluyer, met ver-
fcheyden verwen geciert, alwaer, door aer-
dige krullen en drayen , de konil en de
fchoonheyt vertoont wert. Hebbende aen
de flaepen van 't hoofd, twee vleugeltjes, en
in de flincker hand falfe houden het beelde-
ken van de Natuyre: de rechter arm wat
hoogh en recht uy tftekende, de hand open,
en met bloote armen,doch beyde met guide
Braceletten geciert, en op de Bracelet aen
de rechter arm fai gefchreven ftacn.ai/ o^^ram,
dat is,<2f«'i Wfi.
longh wort zy vertoont, om dat de gee-
iten in de lonckheyt, door de bette des
bloets, lich verheffen, entoc het verftand
opilijgen, waer door gefchier, dat het ver-
baejder dipgen een oreyyeginge Kiaeckt.en
»yt
Ooodli^cke Viandfchaf. Vtndmge,
binderijen maeckte aen yder boom een been
van Bef^us vali, die hy daer nae, los ketende,
het lichaem van Beffiu liet van den anderen
icheiiren , ter gedachtniflc van zijne viaiw-
lijcke en ichandigé daed. |
-ocr page 563-
|
Fhdinge., I κ
uytdiefelve o.verwegingc, worden alle Vin-
dingen toegeftelt.
Ηασ kleedìtigc is iv/>, om dat de Vindinge be-
hoort fiiyver te wefen, en iich niet té behel-
pen met eens anders arbeyt.en daerom wör-
ter geiêyt, fadk ei? invmlis ailére, dat is, ften kan
licht by eens anders F'mhnge ycat toe doen, geiijck de
ipreucke oock uytdruckt, noìi aliunde, dat is,
niet elders van daen, maer men fai 't by iich ielve
foecken. De cierfels en flayers van verfchey-
dene verwen, bedieden dat de Vindinge niet
in een dingh alleene beftaet,maer dat zy ver-
icheyden is en oneyndlijck , want de ver-
fcheydentheyt der verftanden , brenght foo
wel goede als quaede Vindingen voor den
dagh. De vleugels aen 't hoofd , bedieden
de opheffinge van alle de verftandelijcke
deelen , diewelcke opgeweckt 2ijnde door
de finnen, om te verkrijgen , daer men nae
verlanght,(bo wecken zy te geüjck de finnen
op,om al het geene te ibecken én te vinden,
wat haer, daer door, wort voorgeftelt.
Dat zy het beeld van de Natuyre in de
flinckerhand houd , is om te betoonen , dat
de Natuyre de Vindfter is van alle dingen.
En daerom iets nieuws te vinden,en nier int
licht te geven,is een faecke die niemanr vor-
derlijck is, en dat nae de ipreucke van de
Wetgevers, die Siijn voornemen of konÌlvcrherght,
feggen zy,daer van kan geen nut kpmen, en hierbm
is 't geen wonder, want de Philofophen fèg-
gen, yirtui in oBione confipit, dat is , de Deughd be-
jlaet in de daed : Hierover behoortmen zijne
Vindingen in 't licht te ftellen en uy t te voe-
ren , om by een yder lof te behaelen. En
daerom is defe beeldpiffe gemaeit datfede-
opene hand een weinigh verheven uytftrekt.
Want by den Egyptenaers was een gemaelf
de of gefiieden hand , een bewijs van een
vlijtigh' Man totte Bouwkonft, wekke hand
ons veelmaels tot het werck heeft gedient,
en door wiens vveldaed , de konft van alle
dingen, wort gevonden, om de beeldniflen,
die in de gedachten ontworpen zijn, ficht-
baerlijck voor de oogen te vertoonen, en
daerom hebben wy het woord ad operam, aen
de rechter arm gefchreven. Detweebloote
armen mette goude armringen,bedieden het
!oon,dat de Oude plachten te geven,aen die
geene die iet loflijx en trefiijx, tot vorderin-
ge der konften , hadden p;evonden. En dit
verhack Pierim Valerimm in t xi, boeck. |
V E Ν τ I O Ν E.
Inventione. Kif/a'ügf, geiijck die
te Ïlorencen aen H. Verdtmnd vertooDcis,
EEnfchoone Vrouwe, die aen t hoofd
twee vleugels heeft als Mercurim, met een
Beyrinne aen hare voeten, die eene van hare
jongen leekt, waer door getoont wert, dnr,
hetBeyre-jongh , al leckende, metter tijd,
tot zijne volkomentheydt ,ial werden ge-
bracht.
De ΝI m s, alfoo diefelve in een Marmore
beeld, flaende te Komen in Vaticano,
vertoont is.
De Nijl leyt met lange locken en baerd,
wiens hoofd met bloemen , blaeders en
vruchten omkranft is, leunende met zijnen
flincker arm op een i;>fci«x,hebbende het aen-
geficht totte borften toe, als een Maeghde-
ken , en de reft van 't lichaam als een Leen-
we : tuffchen den Sfhinx en "t beeld van de
Nijl, ftroomt grootemenighte watersuyt,c
Hy houd in de flincker hand een Overvloets
hooren, vol blaeders, bloemen eri vruchten,
en boven op dit beeld,als mede ter iijden op
den Crocodil, ftaen fèftien kleyne kinder-
kens , die met groote vrolijckheyt met een
ander fpeelen.
De Nijlis een fuydlijcke Reviere, geiijck
Bocatiiu feyt, die Egypten van ^thiopïen af-
fcheyt, en nae't gemeen gevoelen , heeftfe
haer oorlprong uyt de geberghten van Man·
rita>iia,'by de grooteZee.
De oude Man met den langen baerd, den
Nijl uytdruckende, is boven op t Sphinx ge-
ilek , als een vermaert Monfterdier in Egy-
pten, geiijck de Crocodil mede is, die veele
aen den oever van deie Reviere wort ge-
vonden.
De menighte van waeter,bediet de over-
loopinge van deiè Reviere in t Rijck van
Egypten, als mede in andere Landen daerfe
pafleert.
De feftien kinderkens bedieden de feftien
cubiten of ellebogen,die de Nijl overvloeyr,
't welck oock het hooghfte is datfe waft. En
de vrolijckheyt der kinderkens, bedietde
nuttigheyt, die de Menfchen aldaer uyt defe
overvloeyinge trecken, daer anderlins haere
Landen droogh en van de Sonne fouden
verbranc blijven. En hier door worden de
Landen |
-ocr page 564-
|
E En Man dapper van geficht en jeugdigh,
meteen bloeinekrans en vruchten op'r
h.oofd, leunende aen d'eene lijde op een
Waecer-kruyck, en aen d'ander ftaet een
Kameel.
Irtdui is een,feer groote Reviere, daer wel
fciligh Revieren inloopen, en meer als hon-
derc Hortende beecken.
Met vruchten en bloemen wort hyge-
kroonc, om de vruchtbaerheyt uyt te druc-
ken, want het Land wel bebouwt zijnde , js-
boven maeten vruchtbaer, waer van d'In-
Woonders feer burgerlijck leven.
De Kameel ftaeter ter lijden, om dat dit
Land, alwaer deiè Reviere doorloopt, veele
Kameelen heeft.
E En Reviere daer Ovidius in 't xiii boeck
Metamorphofis aen gedenckt, waer op Gala-
thea verlieft was, deiè is een Reviere in Sici-
lien,komende uyten bergh ^tna.
. A c Η E R O K. De Helfche Floet.
SAI gefchildert zijn in doncker taneyt,gie-
tende waeter en fand uyt haer kruycke,
die met een wijde gorgel al 't fand van Coci-
tm, opilorpt.
ei τη s,
CAlgantfch fwart en vuylzijn,foo fai oock
O't waeter zijn datfe uyt haere kruycke
giet.
S τ 1 X. Een Hclfche Moeras,
E En Nimphe van duyller taneyt, met een
^omgekeerde kruyck, en 't waeter van
diefelve verwe.
Ρ Η L E G E τ ο N. Een Helfche Reykre :
CAI geheel root zijn met een waterkruyck
i3op de fchouder, waer uyt root waetet
komt bortslen, nae 't feggen yaa p^nte^ |
Fiumi.
Fiumi. De VlceJe» of Routeren,
befchrevea van Mliams.
TjO Lkitus de Hiftbryfchrijver in 't tweede
./ï-^boeck van de beeidniffen der Revieren
feyt, hoewel de Natuyre en de inham dec
Revieren ons voor de oogen wort vertoont, .
dat niet te min eenige.die haer in eerbiedin-
ge houden, haer heSben afgebeelt, ten deele
door een Menichiijck beeld , en ten deele
van een Offe. De StinphalHin Arcadien,maek··
ten den Vloet Erafmus en de Metopa als Offen,
gelijck mede deden de Lacedemoniers de
Eurota, de Sicioniers volckeren in Pelofonefo,
niet wijt van Cormthen, en de PhHiafi haere ge-
buyren den <^oopo, en de Argiven, haerea
Cefhijjm. In Menfchlijcke gedaente maeckten
de Pfophilii, volckeren in Arcadien , den Eri-
mant, die nae Plmii feggen, in de Reviere
t^lfeui loopt, en die van'de Hercenfe Arcadiers
oock in Menfchlijcke gedaente wierde ver-
toont,de Cherronefén deden 't lelve. De Athe-
nienfen vereerden den vloet Cephi[fus, als een
Man met hoorcns. Die van Siracufa in Sici-
lien, yergelijckten den i^impus by een Man,
maer eerden de Fonteyne dam als een Vrou-
we. De Egiflers in Skilien vereerden defe drie
Revieren als de Propax, Crimiffu en de Telmifius
in Menfchlijcke gedaenten. De
offerden haere Reviere, die nae haere Stad
genaemt was , verfierende dat het was een
fthoon kindeken : en deiê heylighden oock
een beeld in Del^hos, van Yvoir , fchrijvende
daer boven de naeme van de Reviere, dat
mede door een kindeken wierde vertoont·
En rot meerder aerdigheyt van ons verhael,
fullen wy hier by voegen het ichoone raetfel
van Gwv, Cavell, Zaratim, alwaer, onder eert
geheel verbloemde maniere, vcrfcheyden
werckingen en hoedanigheden van de Vloe·
den en Revieren worden befchreven;
Mijn Moeder heeft my noyt gebaert,
Maer fleets in 't lichaem of gieten :
Daer ick^nochans hen oud bejaert.
En k$om dan hier dan gins gevloten,
'kj-egh fili, een loop veel duyfent mijlen] ■
'/[Ben [acht, en hart, en draegh veel Ιφί
Daer Atlas met κ^η (ìercke fiijle».
Μοβ mier leggen, als vamafl :
lek heb geen mond, maer fchreeuw i'·^,
Ad>
Be vlieden of Revkren^
Landen overvloedigh en vruchtbaer : Waêr
over diefelve oock den krans en den hooren
vol vruchten wort gegeven. |
-ocr page 565-
EEn oud Man, die als d'ander op een wa-
terkruyck leiint, waer uyt menichte van
Water loopt, zijnde gekroont met verfchey-
den bloemen en kruyden , houdende mette
rechter hand een Riem van een Schip.
De ^àge heeft zijn ooriprongh in de AI- kent, voortkomende uyten boefem van de
t>es van Trmten, als Plmus feyr,ea ftort fich ten feer hooge bergh Vcfalm, en met een klaer en
„ . , « , ■ ir.ff-...; kortbeginfclvalcfedoor deAlpes.enaldae-
lende onder de aerde, rijftfe wederom , en
gaet met feven monden inde Adriatifche
Zee, alwaer gefeyt wort, datfe feven Zeen
maeckt.
Door d'Overvloets hooren verhaeitP/j-
Hi«i, dat de Po in't begin van de Hondsda-
gen begint groot te worden, als wanneer de
fneeu begint te fmelten, en is felder door de
velden, als daerfe feylbaer is : maer daeroin
wort haar niet van 't geene zy wegh neemt,
toe-geeygent, en waer die paffeert, daer
maecktfe het vetter en overvloediger.
Tot verklaeringe van de tack daer dé
vochtigheyt afdruypt, feyt Bocatiui in zijne
afkomil der Goden , dat rontom de Po ver-
krains van Riet omwonden heeft,maer oock , fcheiden flagh van boomen vvaifen,waer uyt
dat hy 't hoofd van een Stier heefc mee door de kracht van de Senne , fonder datiè
hoorens. geplant zijn, een ieeckere geelé vochtigheyt
Op defe maniere wort hy gefchildert,om
(Jat gelijck itm/ö en feggen , diefelve
een geluyt maeckt gelijck de'Öffen bakken,
oock iffe gekromt gelijck de hoorens.
Door de verklaeringe van de Rietkrans,
fullen wy ons behelpen met het aenfien van
de Oude,die hare Revieren met Riet kroon-
den, want gelijck wy in de belchrijvinge van
den Tyber gefeyt hebben, foo waft het Riet
beter in waeterige als in dorre plaetfen.
Men fou defe Reviere oud konnen maa-
ien, met hayren en aen lange grauwe baard,
bp een Waeter-kruyck leunende, daer me-
nichte van waeter uyt loopt, makende ieven
armen,ahvaer een Swanc in fwemt, houden-
de ind'eene hand den Overvloets hooren,
en in d'ander een tack van een boom,aIwaer
als traenen komt druypen, 't welck door de
konft verfamelt zijnde, foo worter de Am-
bertiyt gemaeckt. En dit geichiet als de So·»
mer nu begint te eindigen en de Sonne ai-
reede is aen 't daelen.
G A Ν G E s.
E En Man van rouw geficht,met eenPalin-
krans om 't hoofd, leunende van d'eenc
iijde als de andere Revieren op een Water-
kruyck , en op d'ander fijde iiil een Rinoceros
ftaen.
De groote Reviere Ganges in Indien neemc
uyte fonteyne van 't Paradijs haer beginfel.
Harten rouw wort hy vertoont, om dat
haere inwoonders niet wel gemaniert noch
opgetogen zijn, en by gevolgh feer Boers.
De Rimaros ftaeter by, als een Dier dar in
die Landen bekent is, waer defe Reviere
paffeert.
Όι R(were Ganges, van Michkl Angela.
En oud Man die gekroont is met eed el-
;efteenten, en als de andere Revieren
OeVkeden of Rivieren, Fiumi. 5-5·^
A ρ 1 6 e, zijnde, in de Po is verdroncken, en aldaer ia
Populieren.aen de Reviere is verandert. Als
mede van dgnm Koningh van Ligurien, die
in een Swane herfchept is. Oock vvort deie
Vogel alhier gefchildert, om dat in defe Re-
viere groote menichte gevonden worden.
Deiè Reviere is in Lombardien ièer be-
ρ _
laetften in de Adriatifche Zee by de Ïojfmi.sl-
Waer een goede Haven is.
Een fchoone krans van verfcheyden vruch-
ten en bloemen wort hem gegeven, om te
vertoonen dat het over al lieflijck en vrucht-
baer is, waer hy paffeert, gelijck Virgil'ms feyt.
De Riem die hy in de rechter hand houd,
vertoont dar defe Reviere feylbaer is, want
daer wort veele goeds, tot nut der Men-
fchen, door gebracht.
Ρ o.
De Po is van verfcheyden en in t beibn-
der van Vrobus afgemaelt, niet alleene
diat die fich als d'andere Revieren op een
Waeter-kruyck leunt, en 't hoofd met een
met
Aaaa
-ocr page 566-
|
A Κ Ν O.
E En oud Man met een lange baerd en
hoofdhayren, die met een elleboge op
een Waeter-kruyck Icyt, daer veel waeters
'uyt ftroomt, hebbende om 't hoofd een
krans van Beucken-blaeders, en ter fijden
leyt een Leeuw,die met zijne poot een roo-
de Lely houd, bediedende beyde de oude
waepenen van Flormvn , de ondile ftad van
Tcfcam, alwaer àec^rm midden door loopt.
Men feght dat de Florentijnen eertijts
nyt alle bloemen haerWaepen naeinenvan
de witte Lely in een root Veld , maer daer
nae, door eenige twift, die onder haer ont-
ftont, gelijck Lmdim verhaelt, verkoren zy
een roode Lely in een wit Veld.
Zy naemen oock van gelijcken onder de
Dieren den Leeuwe, als een Koningh van
alle Dieren, en onder de dappere Mannen,
naemen zy Hercules rot haer groot zegel.
De krans van Beucke-boomen wort haer
gegeven, om dat de c^rne, gelijck Strabo ver-
haelt, haer ooriprongh neemt van de Appe-
mijnfche geberghten, van een plaetfc Falterom·
genaemt,alwaer menighte van Beuckenboo-
men zijn.
Defe Reviere komt van de bovengefeyde
■plaetfe afdalen, gelijck een beexken.loopen-
de door ftruyve len , ruyghten en laeghten,
nae'tWefìen toe , nemende zijnen gangh
door veele\Vaeter-wellen,ftprtende plaflèo
en vloeden , foo wortfe allenskens grooter,
en laetende aen de ilincker iijde de t^re^xo,
komtie in 't Flo-rentij niche gebiet, en loopc
düOv Floreti:ien , fcheydende- 'tfelve in twee
deelen , en van daer door Pifa, en datfelve
mede deelende, neemt voorts haeren loop
sae de Zee, alwaer zy eyndighf.
Deiè beeldhiffe foude men oodk met een
Overvloets hooren konnen afinaelen , om
dat,.waerdieièlve Reviere pafleert, het over
al een vruchtbaer Land is..
A C Η E L· ο u s.-
DEiè is van Ovii//«< int ix boek Metamorph,
gemaelt met een lange baerd en hooftl-
hayren,hebbende aen deen fijde van t voor-
hoofd een hooren , en van d'ander is het
ïiooren meelt afgebroken, gelsroqnt zijnde
Vloeden of Revieren,
met eenWaeterkruyck,en tcriïjden met een
Vogel-grijp. |
I U Μ I,
met een krans van "Willigen en van Riet, En
Ovidius maekt hier van gewagh,wanneer defc
Reviere uyt fich ièlve klaeght, nae datfe van
Hercules was bedreden :
Jf 4 my feer ίφοί, berooft Man mijne Vrouive,
Bcfct met dobble fchmd, en dobble atigh^ en rouyve :
Schoon datmen my nu kroont,met biefen^riet en blaen»
En 't hoofd met Wilgen eteri, tck^ moet alicene gaett.
Hy houd twee Waeter-kruycken onder zij-
nen arni, waer van d eene veel waeters uyt-
geeft, en d'ander niet.
z^chelous is een Reviere, die in Griecken
leer vermaert is, komende uyt den bergh
PWi», deelende ^tolkn van c^yca&w, vallende
eindlijck mette Zee in Malia.
Na dat de Poëten daer beuiehgh af ipre-
ken, hadde Oenoe, aen Hercules haer Doch-
ter Dianira tot een Vrouwe belooft, die ieer
ichoon was, met defen bedinge, dat hy al
het water van ^chekm in eene plaetfe foude
brengen, want alfoo die met twee armen
liepjfo verdroncken alle vruchten en 't koo-
ren gewas van de Landen, doende over al
groote Ichaede : Daerom ièytmen dat Her-
cules naeveele moeylijekefloverie,fl:rijdende
met i^chehus, die in een Stier veranderde,
hem overwan, brecckende hem een hoorn
van't hoofd,"t welck was,wanneer hy 't wa-
ter in eene plaetfe leyde, waer door 't Land;
vruchtbaer en overvloedig wierde, en daer-
om wort hy met twee kruycken geftelt,
waer van d'eene water geeft,en d'ander niet»
ERE. Téer^
Μ En vind den Tiher in veele plaet len
vertoontjdoch infonderheyt in p'aticmo,
in een Marmore beeld, 't welck al leggende
onder zijn rechter arm,een Wolvinne houd,
waer onder twee kleyne kinderkens leggen,,
die dit Dier met haere mond fuygen, onder
dieièlvearm houd hy een Waeter-kruyck,
daer veel waeters uytloopt. Onder de flinc-
ker heeft hy een Overvloets hooren,vol van·
vericheyden vruchten, en in de rechter handi
eenen Riem, met een lange baerd en hoofd-
haya-en , zijnde met een faans van verfcbey-
den vruchten en bloemen gekroonr.
De Tiifriseen Reviere in Italien,die hae*
ren oorfprongh neemt aen de rechter iijde-
van den bergh ^ffemnm , (dneyàende Tofana
ymfrnbria en Can^a^nien, gelijck oock d? ftad
Miteni |
-ocr page 567-
|
Bi VMen ofRevtmn,
i?0Wf«. De Revieren worden leggende ge-
maeckt, om dat haer eygenichap is, vlack
Over r Land te loepen.
De twee kinderkens die een Wolvinne
fliygen, ftaen ter gedachtniffe van Romulus en
i{i»/Ki gebroeders, opbouwers van S^mtn, die
aen den oever van deiê Reviere, ibuden ge-
vonden zijn, een Wolvinne fuygende.
't Beeld wort^gekroont ter gedaihtniffe
Van de Romeinicfle Overwinningen, waer
af men de beeldniiTen in veele plaetièn vind,
niet alicene met bloemen en vruchten, maer
<lock niëz Lauvi'er afgemaelt.De O ver vloets
hooren bediec de vruchtbaerheyt der Lan-
den daer zy dooi loopt. De Riem druckt
uyt dat(è Schipbaer en bequaem is torte
koophandlinge.
Τ I Β E R.
De Tiher is van VirgiUus in zijn vii boeck
van beichreven. Het kleed fai
Hemels blaeu zijn, om de klaerigheyt van 't
waeter, 't welck dan op 't klaerfte is , wan-
neer't de verwe des Hemels alderbeft aen-
neemt. En daerom is de Tther aldereerft ^l-
huk geheeten : en daer nae ifle nae den Ko-
ningh van Albanien, Tiber'mus, die in deie Re-
viere verdronck, Téerinus geheeten, gelijck
veele Poëten en Hiftorien getuygen.als me-
de uyt feecker opichrifc, dat aen den Oever
van den TiUr te vinden is. Met een geele
fluyer is hy gemaelt, om dat VirgUius en Hom-
t'ms dieièlve Reviere geel noemen.
De krans van Riet, gelijck VirgiUus ièyt,
paft op alle Vloeden,om dat die in alle wae-
terzge ftroomen feer willigh waffcn.
Τ I G E R.
E En oud Man, die op een Waeter-kruyck
leunende, van d'ander fijde een Tigcr
heeft.
Defe Reviere fpruyt in groot Armenien,
in 't vlacke van een plaetfe geheeten Elonge-
fine, en lich met tien monden krommende,
looptfe in de Perfifche Zee. De Ttgn wortfe
genoemt, of om haer fcelligheyt, of dat ter
veele T'gers zijn,waer zy palTeert.
D ο Ν A u, nae de Medaglie van
cJdriams,
E En oud Man, die op een Waeter-kruyck
leyt, daer't waeter uyt loopt, houdende |
Vl^mgeyVlaymfiryckerk, j-yy
't hoofd met een fluyer bedeckt. Dat hy
't hoofd bedeckt, gefchiet, omdatmende
leeckerheyt van zijn oorfprongh met w4
weet, alhoewel zy in Duytslant ontrent Do-
nimm ontfpringht, en fich Ooftwaert op in
de fwarte Zee Itort.
Niger.
"C % fwarte Morlacn mer ft--;-- —^
-i-jzijn hoofd , leunende op een Waeter-
kruyck , al waer van deen fijde een Leeuwe
ftaet.
Vermidts defe Reviere onder de Lijné
leyt, wortiè een Moriaen gemaeckt, om dac
die aldaer woonen, feer van de Sonne wor-
den verbrant. De Leeuw iirerbygefteIt,om ,
dat deie Reviere door "r Land loopt,daer dé
meefte Leeuwen zijn.
D U
L A Τ 1 O Ν E.
Pkymflrijcfyrie,
E En vrolijcke Vrouwe met een gekreucke
aengeficht in weerfchijn gekleet,houden-
de in de rechter hand een Blaesbalck om
ε Vier op re blaelen,in de flincker een touw,
eh voor hare voeten ia! een Chameleon ftaen.
■ De Vleyinge,na dat Cicero diefèlve in zijne
Tufculaenfche Vragen befchrijft, is een fon-
de,dieder gefchiet uyt loftuyterie, met foo-
daenigen ooghwit en gemoed, om iemant
daer door te behagen : of het is een valiche
overredinge of loogenachtige bewilliginge,
die de geveinide Vriend gebruyckt, door ie-
mants bmmegangh , om fich ielve by hem
ift't geloof te brengen,oock om van zijn ey-
f'en dingen, te doen verftaen, 't geene dat in
er daed niet is , doende 't felve uyt luft of
door gierighey t.
Mét weerfchijn wort zy gekleet, over-
mits de Vleyer ièer vaerdigh is om zijn aen-
geficht in alle voorval, te veranderen, oock
zijne woorden, met Jae en Neen, te draeyen,
nae dat her een yder fmaeckt ; gelijck Teren-
t'ms 't ielve in zijne Eumchus uytdruckt,o^i Wijì
xy feggen ( feght hy ) prijs , en "wat Ky verachten,
■veracht ick^medc, &c.
Het Chameleon wort geftelt, om datmen de
genegentheeden en nieeningen van andere
luyden al te feer volght : Waer over
ules feght, dat datfelve Dier fich fchickt nae
de veranderinge der rijden,gelijkde Vleyer,
Aaaa die- |
-ocr page 568-
Vlepnge, flujmfifjchne, A d u l a τ ι ο ν ε.
De Byen zijn het eygen beeld van den
Vleyer, want zy draégen Honigh in haeren
mond, en houden verborgen dien flekenden
Angel, waer mede zy veeltijts oock den
Menfche praemen, eer hy 't vermoed.
De Hond quiipelfteert en bewijft vriend-
fonder eenigh ondericheyd of hy t waerdig
is of niet, en dickwijls bijt hy oock die gee-
ne , die't niet verdient heeft, jae 't gebeurt
oock dat hy dienfelven, die hem't brood,
heeft gegeven, verlaet. Daerom wort deo
Vleyer ditfelve feer wel toegepalt.
vreefachtigh zijnde, by fich weinigh bloeds fchap aen die geene die hem brood geeft
heeft, en dat infonderheyt rontom 't hert,
foo ickicki hc: VCor alle flechte beufelin-
gen, en verandert fich. uyt itien fieri
kan dat de Vleyinge,een kenteicken van een
kleyne geeft en van een veracht gemoed is,
waer in dat dieielve heericht en gewiiligh
gehooriaemt. Dies t^riflcteles feght,flffe Vl^y^rs
riijn flaefs, en oockycrachte Menfche».
Oe. Bloes bile { (die een bequaem werck-
taygh is om 't Vier te ontvoncken,en 't ont-
fteeckeri licht uyt te blaefen.alleen door den
wind,) geeft ons te verfl:aen,dat de Vleyers,
met den wind van ydele woorden , het Vier
van haere hertztochten en genegentheden,
waer na zy gewiiligh luyileren,of ontfteken,
of dat zy het licht der vvaerheyt, dat haer
anders , door de kenniffe van haer felf, be-
hoorde te onderftutten, uytblulTchen.
Het toun dat zy in de llincker hand heeft,
bediet, gelijck iAugufihm verhaelt over den
IX Pfalm, dat de Vleyinge den Menichen in
de fonde verbint : leggende,tonge der Vleyers
hint den Menfche aen de fonde ^ "want hy heeft vermaeck,
niet alleen in die dingen te doen, -waer in hy niet alleene niet
fai gevreefl Worden een beflraffer te S:ijn,maer rwort oocl^_
gefeyt een "[vercl^r daer van te wfen.. En VOOftS feyt
hy , ili dcnfricli^die zy verborgen hadden, ü haer voet
gevangen,
•Het gekreuckte voorhoofd, nae dat ^ri.
βoteks in zijne Menfche-kenninge ieyt,bediet
Vleyinge.
E En Vrouwe feer konftelijck en fchoon
gekleet, ipeelende op de Schalmeye of
Fluyte, met een Hert dat voor haere voeten,
ilaept. Aldus wort zy van Orm ,^^οΐΐο en P'i"
afgefchildert. Eenige fchrijven dat hec
Heu uyter natuyre , door 't gelayt van de
Fluyte, alfoo wort aengelockt, dat het als
betoovert zijnde,fich ièlve vergeer, en alloo
laet vangen. Tot beveftinge van dit leggen
komt defe beeldeniffeover een,in de welcke
inette
A D U L A τ I ο Ν E.
Pluymjìrijckfr't^'
E En Vrouwe met twee aengeiìchren,'r ce-
ne van een fchoon jongh'Maeghdeken,
't ander van een mager oud Wijf j uyt hare
handen vliegen vericheyden Byen , die hier
en daerfwerven, hebbende ter fijdeneenen
Hond.
liet fchoon aengeficht is een kenteycken
van't eerfte bejegenen van de vleyige woor-
den, en dat leelijcke aengeficht,vertoont de
gebreecken, diemen veinft en achter den
ruggehoud.
556
dieweicke hem acht volmaeckt in fijne kon-
ftetewefen, wanneer hy fich beii weet te
voegen , om eens anders manieren ( alvvaert
.oock datfe fchandigh waren,) tot zijn eygen
profijt, met vervv'onderingh aen te nemen.
Wort oock gefeyt, om dat het Chamekon feer
-ocr page 569-
Vleyìnge, Vlucht.
toette lieflijckheyc van 't geluyt, wort uyt-
gebcelt de foetigheyt van de woorden : £n
die o-eene die fich gaerne hoort Vleyen, dat
Wort, door de natiayrlijcke drift van 't Her-
te, uytgebeeld. 't VVelck oock vertoont dat
hy vreefachtigh en van een fwack gemoed
is, die zijne oorenaen den Vleyers goedwil-
ligh verleent.
Op defë maniere fchildert M, Am. Caiddt»
Romeyn, de Vleyi»ie af, en dat zy is :
E En vymd 'm van 't Wer gemoed,
Een fchendfter van het aenlfchegoed,
Men hlindheyt voor een eel verftand.
Een l^ijs en dranc/i vol gift en brand.
Die aengeen fobre vele jmaeekt,
lAaer is een herbergh die vohmeckt,
hl vleyen en loftuyten fy/ëlt :
Eennejl totindelocht gefieit,
Eenireed verblijf van lagen-taci,
In 't aenfien fietmen 't alternaci :
ïJu iffet een Chamdeon,
Een Circe of Sphinx dk tovren kon.
Een Hond die v'mnigh bijt en ^eeef^t,
TVaer tiyt eendoodfche "wonde breeekt,
Ec» tongh' U 't die fier foetjesvieyt,
Oochismetbittrcgalvcrffreyt.
lntkprt,hetiieenfnoodeluii^
Een kleynoot dacr de dood in rufi,
Eenfoet venijn , een bitter fo^t.
Een krancifheyt dir den Hoavlingh Voed,
En dn 'u 'tgcen 't Hceromnes vieet,
Ooe/^dtit eenydcr f-"ieyc>i heet,
F u g a. Vh'.eht.
E En onthulde Vrouwe met een beknopt
kleed en vleugels aen de fchouders , met
een kindeken in den arm , ilacnde vaerdigh
em te vluchten.
F u G A. yiucht.
nen
fterflijcke goederen, want defe komen feer
E En Vrouwe die feer licht gekleet, ge- haeftte gebreecken , en infonderheyt als de
vleugelt en vaerdigh ftaet, om te vluch- ' Menfch fich bedrogen vindt, om tot zijn
ten, hebbende de vlechten uytgeipreyt, en
den rugge toegekeert.
• Gevleugelt iife gemaelt,om dat het vluch-
ten geen vlucht is, ten zy dat die vaerdigh'
gefchiede. ,De gefpreyde hayr-vlechten be-
dieden, de kleyne forge die men over fich
feiye heeft, Wiuineerraen genootfaeckt is te
voornemen te komen , foo roept hy uyt :
O hoope Ì ΰ verlangen ! dat altijd bedrieghlijck^ii. En
Petrareha feght in zijn triomph van de Dood:
O ellendige , die u hoope in βerfίjcίie dingen fielt. En
Silius Italtcus finght : · .
J.'py fien op 's Werrehsgoed, 't gedacht is op tsrloop,
Wy bottyioi ΰφη grond, op al te loffen hoop,
Aaaa 3 De
Vkchtghejt, &c. f5-7
vluchten. Zy is luchtigh gekleet, oin dat zy
niet moet hebben 't geene haer magh belet-
ten. Den rugge heeftfe toegekeert, om dat
in de Latijnfche taele het toekeeren van den
rugge, voor het vluchten wort genomen.
Fuga po poi,
Degemeene Flucht.
E En Vrouwe,die oock vlucht,en met bey-
de handen een fwarm Byen houd , wa'er
onder een leer groote roock is.
Dithebben wy , tot iòodanigh bedietfel,
van den Egyptenaers : en dit fiet men oock
door de eervaerentheyt, dat de Byen haer
door geen dingh, meer keten verjaegen als
door den roock, waer door zy fnellijck ea
in 'r wilde fich in de vlucht geven : Alfoo
fietmen,oock onder 't gemeene Volck, datiê
dickwijls, door den roock, van eeu lichte en
kleyne oorfaecke, vluchten.
Fu ga Cita delle grandezze
& della gloria Mondana.
yluchtigheyt van de grootsheyt en cere
des ìVerrelts,
ΕΕπ Vrouwe,die gevleugelt en met groen
gekleet is, doch licht,uyt dengeelen,wè- :
fende cierlijck geborduyrt met peerlen en
andere koftelijcke fteenen, hebbende op 'c
hoofd.een goude kroone, houdende mee
groote bevalligheyt, in de rechter hand een
ontileecken en flickrende Vier-pijle, met de
ipreucke Egrediens ut ftdgur, uytbarfler.de als een bli-
y-em, mette llincker hand een ruycker van
Roofen,omgekeert,waer van een deel bleek
en verwelckt ter aerden vallen.
Zy wort gevleugelt vertoont , om de
Vluchtigheyt van 'c ontwerp van dit beeld,
af te maelen.
Licht groen wortfc gekieet,om te betoo-
datmen geene hoope ial ftellen in de
-ocr page 570-
|
fjg Voóghdyfchd^.
De verfchaydenheyt van de eedele ftec-
neii op 't kleeJ, cn de goude kroone, bedie-
den de hooghcyt en grootsheyt, vvaer me-
de fich deWerreltfcheeereoppronckt: en
d'ontfteken en flonckerende Vier-pijle, men
het opfchrift, geeft te kennen , dat onfe
grootsheyt en Werreltiche eere, een Vier-
pijle gelijck is, die foo haeft niet is aengefte-
ken,of zy vlaint,ftijght op en vergaet. Waer
over ons by defe geTijckniffe wort vertoont,
dat de Menfche niet trotfigh noch opgebla-
iên fai zijn, fchoon dat hy rijcker,of in hoo-
ger cere en ftaet, magli geilek zijn boven
andere : En men doet by de verkiefinge van
eenen opperften Paus, voor zijne oogen, in
S. Pieter, een SpielTe, die met werck of
vlas bewoelc is, aenfteecken, waer by uy tge-
roepen wort, Heylige Vada ! aldia vergaet ooc\ de
eere de/es Werrebs. Hier by dunckt my niet
qualijck te paffen, 't gene Petrarcha feght :
Om levai vtieght en moet vergaen.
Geen uyre blijftet langer β jat. . '
Van de Roofe, als geièyt is , vertelt Pleriuf,
dat die altijd, by de Oude , voor een beeld
van de Menlchelijcke broosheyt is geno-
;nen, en voor een teycken van het vluchti'gh
goed, en van de kortheit oniès levens: Want
in dieielve dagh alffe voortkoomtenbloeyt,
haer bevalligheyt toonende, wordtfe ver-
wekkt, verflenft , en fterft, gelijck feè in 't
XIV fey t, zy gaet op aU em hloeme, en valt af. Wy
konden hier van veele dingen verhaelen,ten
waere de kortheyt betraclit wierde,als heb-
bende aireede daer van overvloedigh in defe
Iconologia geφroken , inibnderheyt in de uyr-
beeldinge van 't /{orte leven. En tot dien einde
dunckt my niet onbequaem, deiè veerskens
hier by te voegen :
O Menfch fi hoop is los en licht,
Ghy fchemert door een valfch gcficht.
Om dat ghy (laf eh [chat en goed.
Dat op der aerdc blijven moet :
De tijd die vluchtigh rent en fchiet,
Brenght u en al u goed te niet.
Vermits ghy d^vaes en onbedacht.
Op tijd, op eer, noch leven acht.
Doch foo ghy janckt nae eer en pact,
Nae roem, die door geen dood vergaet,
Nae 't leven datgcenwcedom erft,
ΟιηΙεΙβ (ie Deughd,die nimmer fier ft.
Want Deughd den Menfch ter eeren kyt,
En voert hem tot d'onflerfije^keyt. |
Tutela.
Tutela. Vooghdyfchap, van den
Heer Giov, Zs»Mìno CttfieUini.
E En Vrouwe met een Duy ve op 't hoofd»
die de rechter hand op 't hoofd van een
longhsken houd, en de flincker op 't hoofd
van een Meysken, hebbende op yder hand
een Mufch,
Vooghdylchap is een gegeven macht en
gebiet, dat door de Burgerlijcke Wetten
toegelaten is over een vry peribon, om die-
felve te beichermen, die door gebreck van
Ouderdom, fich felve niet kan beftieren :
daerom wort zy gemaelt datiè de rechter
hand op't hoofd van een longhsken heefr,
wiens Vooghdyichap eindight nae 14 volle
laeren, en d'ander op een Meysken, wiens
Vooghdyfchap ten i2 laeren uytgaet.
De macht om Vooghden te ftellen, komt
eygentlijck van den Romeynen, waer van
dit een teycken was, dat foo de Vooghden
of Weefen, geen meer Burgers van Romen
waeren, dan hielt oock de Vooghdyfchap
op. Den Vaeders was het oock toegelaten,
by Teftamente of uyterfte Wille, Vooghden
over haere kinderen te Hellen , die in haer
macht fouden ftaen. Want het is nae de Na-
tuyre waerfchijnlijck , dat niemand beter
Vooghden over zijne kinderen kan ftellen,
als de Vaeder felve. Door een Wet of ge-
woonte vindmen dat het Vooghdyichap ge-
weeft is, van 't begin van Romen af, want men
vind in Titm Liviiis en Dion. Hiforicm, dac ^Jncus
Martiuf, de vierde Koningh der Romeynen,
die in 't laer 138 nae de opbouwingh van
Rsmen geftorven is , Ludum Tarqmnium tÖE
Vooghd over zijne kinderen ftelde. In't laer
302 zijn afgeleièn de Wetten van de twaelf
tafelen, waer in den Huysvader volle macht
was gegeven , om een Teftament over zijn
geld en midlen te maken, nae zijn believen,
en om Vooghden over zijne kinderen te
lielien. Zy veribrghden oock door veele
Wetten van de 12 taefelen over de Weeièn,
wiens Vaders fonder Teftament waeren ge-
ftorven , datfe Vooghden fouden hebben,
waer toe de naefte van 't Vaederlijcke Huys
wierden geroepen, Vlpianml.j.ff.de Ιψ'"·
diender geen Vaeder tot Wetlijck Vooghd
waere, noch oock by Teftamente : ί>οο
heeft de Wet <JttiH>t, daer van fchrijft,
in E |
-ocr page 571-
|
Vooghd)'fchap,
in't XIX boeck befi:elt,dat fooder Vooghden
aen de Weèfen, dieder geene hadden, wier-
den gegeven , die vvierden van den Burger-
Schout, of door het meeftedeel derGe-
uieenrs-luyden , verkoren. Welcke Weti";-
onius oordeek, dat al voor 't Borgetneefter-
"chap van Poilhumius i^lbimis &c. in 't laer der
ftad J^mra 567 ge weeft is: Waeroverdefe
fpreuke van den Schout Firres van Cicero ver-
haelt is , liat de Weefe en JVecfin , -xvaeren een feecker
roof van de Schouten. Dicfelve Wet ^^ttilia ftelde
oock Vooghden over de Vrouwen,die door
de fwackheyt van beleyt, geduyrigh onder
Vooghdyichap bleven ; gelijckmen by Cicero
kan lefen in 't Vertoogh voor Murem. Clan-
dius ftelde <iaer nae dat de Vooghden van
den Borgemeefteren ibuden werden geftelt.
Maer dc Keyier i^ntomus de Philofooph,
nam deie moeyte den Borgemeefteren af,en
ftelde daer toe een Wees-Schout, ten einde
de Vooghden meerder naerftigheyt Ibuden
aen wenden, gelijck I.Capitolinus iêyt : welcke
plaetfe Βαριφα Ignatius verftaet, dat de Wees-
Schouten regens den Vooghden mochten
vonnis ftrijcken, indienfe bedrogh, in de be-
dieninge van haer Vooghdyfchap , hadden,
begaen.
Het Vooghdyfchap moet met oprechtig-
iieyt en vromigheyt worden bedient, waer
van de Duyf een voorbeeld is , diewelcke
fonder galle wefende, de longen van andere
vogelen voed. Sier daer over de glolTe.waer
Salomon ieyt in zijn Hooge-Lied, u oogen xijnals
Dnyfsooge». Met Duyfs oogen dan,inoetmen
de Weeien en haere goederen bewaeren, en
MÏet met grijpende Wolfs oogen, gelijck Gil-
do , Ruffinus, en Stdico, die van Theodsfms den
Keyier tot Vooghden waeren gelaeten over
zijne fbonen iyfrcaàius en Honorius , wiens ge-
moed was om 't Rijck, van defe kinderen
aen lïch te trecken : welcke Weeien,ten lae-
ften , her verkeerde gedacht van alle deië
haere Vooghden, met groote fwaerigheyt in.
verfcheyden tijden hebben t ondergebracht
en overwonnen. Want God wil darmen over
den Weeien rechte forge fai draegen, Efdas
ièyt, K^fnt de» benouden ie hulpe,oar<lee/t den Weefen,..
recht befchermt de Wedmvcn , en Itpmt dan en laetom
ifaemen rechten, feyt de Heere.. David fmght :,
Gfcy fuk een huiper φ van « JVeefe.
Alle de Wetten krijten en dreygen die
geene die den.Weefen onderdruckt<- |
Tutela.
/mw wilde den Vooghden ièer ftrenghiijck
hebben geftrafr, in 't ix boeck van zijn Codex
tit, X, gelijck noch breeder in 't Codex Theodo-
jiams in 't IX b. tit. vm, van die hare Weeien
hadden geichent of onteert, 't zy met ont-
fettinge van haeren flaet en verbeurte vaiï
alle haere goederen, jae oock fèlve metts
dood. De Keyier Galba^worc van Suetonms
gepreien, om dat hy eenen Voóghd veroor-
deelt hadde te cruycigen , die zijne Weefe
had de vergeven, wiens erfgenaem hy ibude
wefen na zijn dood : En om dat defe Voogd
de ftraffe wel wilde uytftaen , doch dat de
dood mocht eerlijcker wefen, voorftellende
dat hy een Romeyns Burger was , foo ge-
boot Gttlba , datmen hem aen een wit kruys
foude vaft maken , dat verr' boven d'andere
was verheven , op dat hy van verre te beter
moght werden geilen. Met groot oordeel^,
verboot de Atheniaenfche Wetgever Solon,.
dat die geen Vo^hd over Weefen mocht
zijn, die de erfnille, nae haer dood, ibude
genieten : want. hy konde door duyfent
heymlijcke middelen , de Weeiè van kant
helpen : die hy oock door verfuymnis,kofte:
beichaedigen en verwaerloolèn , om die in
kranckheyt te brengen, en datiê fterve door
achtloosheyr : en om dicgevaer van't leven,
is 't nier genoegh , datmen de goederen van-
de Weefen verfekert en bewaert. Die geene-
die overwonnen was, dat hy zijne Weefe·
bedrogen of beftolen hadde, dat wierde eeiü
ichandvleck van oneerlijckheyt geacht, en
wierde, volgens 't befluyt, gehouden 't fel ve·
dobbel te vergoeden , en dar nae de Wetten;
van de twaelf taefelen , en van lYiphomus m
l.tres tutore; ff. en Cicero voor Cecinna en Q^Rofcio.
Maer de Voogd fai oock boven het goed,,
forge dragen voor herleven vande Weeien^
jae hy fai de Weeien beminnen als kinderen;
van andere luyden , gelijck de Mufch doet;
aen de jonge Swaluwen, diewelcke als zy
van hare Moeders, uyt mifnoegen, werdem
veriaeten,foo brenght de Mufch diefelve,als.
zijn eygen jongen^, op. Soo een Mufch lier
dat een Wéiêlken 'tneft van de Swaluwem
foeckr te belaegen,foo openbaerr hy 't felve-
met krijten en tjilpen , en ftelt fich daer re-
gens met zijnen nebbe,, 0111 de Sw^aluwen t&
befchermen.
Ta ï®- |
-ocr page 572-
E En Vrouwe van bedaeght Ouder, in't
root gekleedt, houdende in de flincker
hand een Rekenboeck , waerop gefchre'ven
is Compita, en daer boven op een Weegh-
fchacle. Van de flincker fijde ial een Haene
ftacii. En 't beeldvertoont, als of het mette
rechter hand een jongh kindeken, onder de
fiippe van haer kleed , wilde bedecken, dat
ter aerden aen haere voeten flaept, en ter fij-
d^en ial een Hagediffe ftaen.
Daer is tweederleye flagh van Vooghdy-
fthap.d'eene algemeener als d'ander : die de
Êgyptenaers annaelden , nae de maniere als
ciie van Om,apollo is befchreven. D'ander
was meer befonder, en bekender aen de
Rechtsgeleerde, die qock Servius bepaelt, en
by Piiuks verhaelt wort in de eerfte Wet,in 't
Ópichrift de Tutelis in dig. als oock van fufliniaim
parag. i. Inflitut. De f-ooghdyfchap is fra m0chf ofgC'
tiet over een vry perfoon, ab die van wegen vjnè mm~
derjaerigheyt, fich niet kan hefchermen, en dφ is van de
iBurgerlijcke JVetgegeven en toegelaeten. En offe wel
\vort gefeyt, datfe van de Burgerlijcke Wet
is gegeven en toe-gelaeten, niet te min ilFe
óocli van de Wet der Natuyre ingevoert,
gelijck Cicero in zijne Officie» of Plichten ge-
tuyght ; en \upmanm feyt oock 'z felve tit. xx,
I boeck.
Men maeltiê van middelbaer Ouder, want
'^rifkteles ieyt in zijn Hhetorica, dat dees Ou-
tiMUi geplaeght ge\veefl:,mer geftadige rove-
rie,doodflagen cn valfche ipions : waer door
dagelijx de fchatkifte van den Fiicael, mee
onbehoorlijcke verbeurtmaeckingen en ver-
Dordeelen van machtige, rijcke en eedele
perfonagien vermeerdert wierde , overfulx
ondraeghlijck zijnde, wierde hy noch op 't
laefte , als't felve wel verdient hebbende,
vermoort. In zijne plaets is de Keyfer Nerva
verkooren,dievyelcke fwoer,dat hy aen gee-
nen Raedsheer , door zijn bevel, eenigè ge-
weldige dood foude laeten geichieden, ver-
gevende alle,die gebannen waren,en dempte
e boosheyt der Spions, en dede, onder an-
der alle her goed heefr, dar van de longheyt onder de Regieringe van den Keyfer Demi·
en van de Ouderdom is afgefcheyden , als ''.........· i - 1 r, η ,·
piede van alle overtolligheyt en gebreken,
dieder in d'andere Ouderdommen ichuylen:
Maer hier in ichuylt het midden, erj dat .be-
^uacm is alle laften, dienften en handlingen
uyt re voeren.
. Zy is in 'r root gekleet,om dat door dele
verwe , in de H. Schrift, de kracht van de
Liefde wort aengemerckt, en die ièer wel
paft by die geene,dieder forge draegen over
de Weesjes,
, Zy houd in de flincker hand een Boeck,
waer op gefchreven is Computa, dat is. Rekent,
cn daer boven leggen de Weeghichaelen,om
uyt te drucken, dat een Vooghd verbonden àQxe,Sura dooden.diewelcke onder 't
is de goederen der Weeièn met alle gerech- ibphiich kleed den Spion , en te gelijck den
tigheyt te bedienen, en daer van te gelijck Philofooph naebootfte. Nerva gaf aen den
nauwe rdieninge tC doen, armen Burgers een Veld, dac fes honderc
Qüyfenu
Vooghdyfchap, (Jiiomherfckap. Tutela,
De Haene die zy aen haerc fijde heefr,
betoonc de wackerheyt, die die geene bs-
hooren te hebben, die deie bedieninge aen-
vaerden.
Het bewijs, van dat zy 't flapende kinde-
ken met een ilippe van haer kleed bedeckr,
betoont de y ver en de goede beilieringe,die
Tutela. Vooghdyfcha^, Aiomherfchap.
cen Vooghd moet hebben
De Hagediffe aen haer fijde, is, door hei
gemeen geroep, een bekent Dier, van de hc-
fcherminge en Vooghdye , dieder geièyt
wort, dat dit Dier heeft over den Menfch,
wanneer hy in 't veld flaept.
Tutela, Fooghdyjchap, na de Medaglie
van den Heere Giov. Zaratmo CafieUini.
Imi Occo, in eene Medaglie van
\^fmnui , die daer geflaegen.is , onder zijn
derde Burgemeefl:erfchap in't laer Chri[tt 74,
fielt den tijtel Tutela ^uguih, maer hy be-
ichrijftie niet.
In eene Medaglie onder fjerva , in zijn
tweede Burgemeeilerichap in 't laer Chripi
97, wierde een Vrouwe met twee kinder-
kens uytgebeelt, die voor den Keyiêr iton»
den, terwijl hy fat, waer op ftont Tutela Ital'u:,
In "t derde Burgemeefterfchap in 't laer 98,
ilonter een beeldeniffe met kinderen,en mee
den Keyier Nerva ; en in 't.felve laer een an-
der met vericheiden kinderen.ibnder eenigh
ander beeld. Tutela Italijt Cos. lU. Ρ Ρ S C.
Iialienen in'tbeibnder R.omen,zijn lange tijd
-ocr page 573-
Voorharìgheft eìi uytflehnth^t 'uan eere-tìtelen.
|
duyiênt goude kroonen weert was, hebben-
de daer toe Raeds-Heeren gekooren om
*t ielve te deelen, gelijck Dion en Sexm t^iure-
Im verhaelen : Hy heeft de hemudf ^eeden verlicht,
de Meysltens in kindetlfens uyt arme Ouderen gehooren,
heeft hy met gemeene kplkn,'m de Italiacnfche peeden, ge-
boden te onderhouden, Waerover de Romeiniche
Raed defe Medaglie dedeuytdrucken , ter
eeren van den Keyièr Nerva, met het op-
fchrift Vooghdye van Italien. En voorwaer foo-
danigh is oock een goed Prince tegens zijne
Staet en Onderdaenen, gelijck·een trouw
Vooghd is over zijne Weeskinderen, die-
welc'ke hy in zijne bcfcherminge houd, haer
leven en goederen vlijtigh bewaerende.
Het felfde lof van goede Vooghdylchap
gaf de Raed aen den Keyièr Vei^afianm, als
wanneer hy de Werk van haere beeftige,
fnoode en fchadelijcke misbruycken fuy ver-
de , en in korter tijd de moede Werk de rufle gaf, als
S. ^iireliui feyt. Έη Suetomm ichrij ft, dat hy
aen den Raeds-Heeren de waerdie vervul-
de , die een yder behoorde te hebben. Hy
onderhiel der arme vervallene Burgemee-
fters geflachten , yder met vijf hondert
feftertien jaerlijx. Hy verbeterde door de
Werrelt veele fteeden , die door aerdbe-
vinge en brand wacren bedorven. En hy
\vas tegen yder flagh van volck feer milde.
Al te faemen wercken van een Keyferlijcke
Vooghdy.
Voeghdye, nae de maniere der Egyptenaeren.
ZY maelden twee hoofden , waer van
't eene van een Man nae binnen, en 't an-
der van een Vrouwe nae buyten fagh. Orus
t^follo fìelt dit onder den tijtel van Voogh-
dyichap , maer Ïierm onder de bewaeringe.
Men ioude dit beeld een ftaetige Vrouwe
van oplicht, kennen in de hand geven.
Precedenza & Preminenza
de Titoli, Voorlarigheyt en uytβcli(nt··
heyt van eere-titelen , van den Heere
Giov. Zarmino Caftellini,
E En Vrouwe van een ftatigh opficht, die
op 't hoofd het Koninghsken der Voge-
len heeft, Trochilus geheeten, en die mette
rechter hand reyckt nae een Adclaer , die
moedigh en recht over einde ftaet, om dat
Vogeltjen van haer hoofd af te rucken. |
DitVogeltjen is van verfcheyden Schrij-
vers alfoo geheeten , en wort daer voor als
tot een Sinne-beeld geilek : gelijck oock
Suetonius in't leven van Cie/ir.gedencktjalwaer
hy feyt, dat het een leer kleyn Koninghsken
is, want op den i4dagh Martii quam een
Koninghsken met een Lauwertack, en fette
fich op 't Hof van Pompejus, alwaer allerhan-
de flagh van Vogelen , uyt het naeftgelegen
bofch , datfelve vervolgende, aldaer ver-
Icheurden. Op welckeplaetfè Suetonius vcv-
haelt, dar onder de wonderen van de tTae-
menfweeringe van Ctifar gebeerde, dat een
dagh voor Cafars dood,die gelchiede op den
15· JWiJM/i.dit Koningsken der Vogelen wier-
de verfcheurt : Vliegende met eèn Lauwer-
taxken nae 't Theamm van Pompeps, darter
ftont in't veld van Flora, alwaer ;·>! tegen-,
woordigh ftaet het Paleis van Virgimus Vrfmus,
en dat Cusfwi oock aldaer zy gedoot, s daeghs
nae dat dit was gefchiet. "En hier uyt fier-
men, dat de Trochilus wort genomen , voor
een beeld en 't hoofd van de Regeeringe en
van een Kojiiingh,, zijnde geilek boven alle
Β b b b andere |
-ocr page 574-
|
yéi Volhardinge.
andere Vogelen : en wordt geleyt, dat de
Adelaer met dit Vogeltjen dickwijls kampt,
gelijck iAri^oteles leght in 't verhael der Die-
ren. De Trochilus, wort geheeten de Raeds-
iieer en de Koningh,waer over men (èyt,daE
de Adelaer daer mede kampt, gelijck het
òock Sahsliicm , over de plaetfe Sunonü uyt-
druckt. En gelijck de Adelaer,die van groo-
ter mogentheyt en hoogheyt is,dit ieer qua-
lick neemt, dat defe Trochilus boven hem ge-
ilek wort, om dat hem den tijtel van een
Koningh wort gegeven : Alfoo doen oock
veeleHeeren en Pnncen,dieom datfe mach-
tiger zijn , foo lijdenfe niet, dat de eedeier
geflachten , haer Ibuden voorgetogen wer-
den,om datfe van kleinder macht zijn.Maer
de uytftekentheyr moet niet wegh genomen
worden , van diefe heeft, alhoewel zy van
minder macht zijn. En daerom iiillen wy
den Koning der Vogelen,alhoewel hy kleyn
is, ftellen op 't hoofd van de uytftekentheyt
der eer-tij telen, alhoewel nochtans de Ade-
laer daer onder ftaet, die in grootheyt en
macht uytblinckt.
Perseveranza, Voìhardinge,
"C En longe, die met zijne beyde handen
-t-'van der aerden om hoogh getrocken
zijnde, aen een Palm-tack blijft hangen.
Door'de kindsheyt wort de cerile ney-
ginge des gemoeds,ten goede, uytgedruckt,
fieli houdende aen den Palmboom, 't welck
de Deughd bediet, die door de fwaerte niet
kan oncierdruckt worden, gelijck elders ge-
ieyt is : Maer zy geeft fich om hoogh , ais
h.aer de fwaer\vichtigheyt,van boven,begint
te drucken. Aldus doet de Deughd mede,
diewelcke gekent wort, wanneer'tquaed
haer oorfaecke geeft, ' om't fel ve tegen te
ftaen : En de Volhardinge fèlve wort ver-
loeren, wanneer men 't goede werck nalaet :
Even als de longe , die aengedreven zijnde,
den Palmtack,daer hy aen hanght,niet magh
veriaeten, ten zy hy door den val zijn leven
wil ver fen. Daerom is de Volhardinge,
gelijck Ciceroin zijneWelfprekenskonft leyt,
het tegendeel van de hartneckigheyt,wefen-
de eene vaftigheyt en geduyrige fekerheyt
van onièn wille, die door de reeden beftiert
wort, voor foo veele totte eerlijcke hande-
lingen der Menicheii noodigh is, |
Volmmhhep.
Perseveranza.
Alfoo diefelve in 't Paleis van den Cardia.
Vrfmo a Pufquino gemaeltis.
E En Vrouwe, die in de rechter hand eeR
Slangehoud, zijnde als een circkel ge-
krult , hebbende den fteertin den mond, en
in de flincker hand een boffel met ontiteken
lonten.
PerfectiON. Vólmaeclftheyt,
E En Vrouwe in goud gekleet, toonende
hare Mammen en de geheele borii: bloot,
ftaende in den circkel van den Zodiaek,tey-
kenende metten Pafièr eenen Circkel, die-
welcke zy, by nae, ten einde treckt.
Hetgoude kleed bediet Volkomentheyt,
want goud is het volmaecktfte onder alle de
Metailen.
De Mammen en bloote borft,beteykenen
eene van de voornaemfte Volmaeckthedenj
't welck is om andere te voeden , en zijn ey-
gen goederen vaerdigh mede te deelen, we-
iende hergeven volmaeckter,aIs weldaeden
te ontfangen. Daerom oock God, die de
oneyn- |
-ocr page 575-
|
Volhardifige.
oneyndelijcke Volmaecktheyt is,geeft alles,
en krijgt van zijne ichepfèls niet wederom.
De Paffër, daer mede zy den Circkel
ireckt, is by den Wiskonftenaers een vol-
inaeekte figure , en de Oude onderhielden
dit, wanneer zy offerden, dat zy een Circkel
nat maeckten in \ bldfed van de ofFerhande,
dat met groote Godsdieniügheyt in een vat
vergadert was, en dat was hetgeheylighde
Woord, dàt de Griecken naemden Tekjejlha,
dat is,dat het nu was geeindight.'t Wclck zy
feyden , een teycken tczijn van volkoment-
heyt, weiènde de Circkel de volmaecktfte
van alle andere beelden : en de Circkel van
den Zodiaeck is een teycken van de reeden,
en een behoorlijcke en bequaeme maete van
de volmaeckte wercken.
ν ζ α.
Persevera
yhlhardwge.
E En Vrouwe in 't wit en fvvart gekleet,
welcke verwen,om datfe de uytiïekenfte
onder alle ver\X'en zijn,een vaft opfet bedie-
den.Op't hoofd falfe hebben een krans van
fluvveele bloemen, anders L^warani geheeten,
welcke bloeme , wanneerfê gepluCkr is, be-
waert wort : en nae dat alle andere bloemen
vergaen zijn, foo wort defe, met waeter be-
Iprenght zijnde , weder levendigh en frifch,
waer uyt dan kranskens in den Winter ge-
maeckt worden, door wekkers volmaeckte
Natuyre, dieielve den naem JVÌiwwfr-t/o)'ver-
kregen hebben. Op duidanige maniere wort
cock de Volhardinge onderhouden en in
haer.weeièn bewaert. Zy omarmt een Lau-
wer , een boom die Rufcelks en Doms voor de
Volhardinge ftellen , liende op haere werc-
kinge, om datiê de blaeders en de ichoriè
van den boom altijd groen houd.
Men kanfe ook met Hemels blauwe klee-
deren maecken, om dat die verwe, in fich
felve, nimmermeer verandert wort.
Predestin a τ.
jf^oorhefihkJ^gh^
E En j©ngh Maeghdeken van uytnemendè
fchoonheyt, wefende naeckt, hebbende
een filvere fluyer cïp 't hoofd, die met aerdi-
Se krullen alk de beichaemde deelen be-
decktj ftaende met de oogen ten Hemel ge» |
Füorbefchickmgh. y6 j
keert,en geheel opgetrocken om dieièlve te
befien ; houdende haer rechter hand vóór
de borft, en in de flincker een wit Arme-
lijntjen.
Een jongh Maeghdeken word de Fradefii·
natie of Voorfchickinge gemaelt, om haere
eeuwigheyt uyt te drucken, gelijck Paulus
totten Ephefen i cap. feght, Hy heeft ons gepye^
deftineertofuyfverkporen voor de grondleggmge des fVer-
relts, om dat "wy voor hem heyligh feuden zij"·
Zy is fehoon, om datfe is de maete en de
Idea van alle fchoonheyt, waer over S. ^ugu»
(linus en D. Thomas feggen , de Pradefiinatie is een
voorhereydmge van geiiaede in den tegen^voordigen,en van
heerlijclφtyt,in den toekomenden tijd, Naeckt iffe, om
datie mede is een gaeve Godes. S.i^ugnflinus
feyt,de PrMieflinatie is eenvoorbereydiuge,va»gcnaede,
dat uytgenaede gegeven "Wort. De fluyer van iilver,
die haer bedeckt,is de geheime verborgent-
heyt derièlve, niet alleen aen de Menfchen,
maer oock aen den Engelen, als mede aen
de H.Kercke felf. Waer over Paulus uyt-
roept : O dief te der Rjjclidommen ! hoe ondoorvin-
dehjeli^zi/n wwe yoegen. >
Het bewijs van datfe de oogen ten Heme!
ilaet, bediet, dat de verkoorene onféylbaer
ial gaen, door de middelen van God in de
Predeftinatie gefchickt : gelijck Chri^us iêyt,
zy fuUen in der ceu'wigheyt niet vergaen. En niemand
falfe uyt mijne handt trecken. Verftaende van de
uytverkorene. En Paulus iêyt Rom.viii, iVy
•Weten , dat die Godltefhchhen ., alles ten goede gefehiet,
namelijck den geenen die na z'jn voornemen heyligh ge·
roepen zijn. Het houden van de hand voor de
borft,bediet dat de Predeftinatie ieer krach-
tigh is , niet alleen in de voorwetenlchap,
maer oock in de middelen,gelijck byEzeehiei
in 't XXXVI te leien is, lek fai maecken , daighy in
mijne -ccegen Jult ivamlelen, en mijne rechten beWaeren en
daer me doen. Zy houd het witte Armelijnt-
jen : want gelijck dat diertjen veel liever wil
fterven, dan dat het immermeer zijne wit-
te huyd in den ilijck en dreck foude be-
morffen : alfoo fien wy dat God de uytver-
korene veel liever uyt dit leven weg neemt,
eer hy Ibude toelaeten, dat hy fich in het
flijck der hartneckigheyt,foude befoedelen ;
En daerom feyt het boeck der Wijsheyd iv
cap. Hy it van der aerden-wegh genomen , emdcitàe
hoosheyt zijn Verjlatid niet foude veranderen.
Bbbb ζ |
-ocr page 576-
|
DitiNATione. Voorfeggmge, Wkhkrk.
Na6 't gevoelea der Heydenen.
E En Vrouwe met een Litms of Waerfeg-
gers roede,een wercktuygh dat deWaer-
iêggers gebruycken , hebbende op 't hoofd
verfcheyden Vogelkens en een Sterre,
Aldus iilc gefchildert van Gio. Βαρήβ. Girai-
dus : om dat Cicm gewagh maeckt van twee-
derleye Wichlery, d'eene door de Natuyre,
d'ander door de konft. Totte eerfte behoo-
ren de droomen en de bewegingen des ge-
moeds : 't welck beteykenen de Vogelkens,
fpraken of Oraculen der Wichleren,ibo van
blixemen , fterren, ingewanden der beeften
en wonderfpoocken,welcke dingen door de
Roede en Sterre uytgedruckt werden. De
Waerfeggerie wierde ^ροίίβ toegepaft, want
de Sonne verlicht de geeften, en maecktfe
bequaein om toekomende dingen te voor-
iien , door de befchouwinge van de onbe-
derflijcke dingen, gelijck de Heydenen haer
inbeelden. Maer wy Chriftenen beboeren
ons,met alle naerftigheyt,van deie bygeloo-
vigheyt te wachten.
Providenza. Voorpchtigheyt, Voor forge.
En Vrouwe mét twee hoofden , op de
.^maniere als lams : 't eene hoofd ial ge-
kroont zijn met kooren-ayren , en 'tander
mcr Wijnrancken en Druyven: in d'eene
hand lal ie twee fleutels houden , en in d'an-
der een Roer van een Schip : want daer kan
geen Menfche voorfichtigh wefen fonder
kcnnifle van den verleeden en toekomenden
rijd , en daerom wort defe beeldenifle met
twee aengeiichten gemaelt , om datfe be-
quaem zijn tot ons voornemen.
De ileutels bedieden,dat het niet genoegh
is de dingen te voorfien , maer dattet noo-
digh is darmen daer door arbeyde, om vol-
maeckt te weien in deughdlijcke wercken :
en de Ileutels vertoonen oock al de werck-
tuygen die tot bouwinge van de aerde be-
hooren,en die ons detoegeftelde doolhoven
openen, over de fwaerigheyt van 't Menich-
lijcs leven. |
Het Roer toont oock, darmen 't iël ve op
de Zee, in veele gelegentheden voorlichtigh
moet gebruycken, om Rijckdom en _een·
goede naetne te verkrijgen , efi oock dick-
wijls alleen om't lijf daer van te brengen.
En de Voorfichtigheyt beftiert het Roer
van ons felve,en geeft hoope van de behou-
deniffe onfes levens : welck leven gelijck
een Schip in 't diepfte van de Zee, wort ge-
hobbelt err gedreven.en van alle iijden door
de Winden van de Fonuyne gefolt en om-
geworpen.
Providenza. Foorpens,
die rontom haer hoofd zijn : totte andere JN de Medaglie van Titus wort een Vrou-
worden gepaft de verklaeringen van de uyt- ^^^ gefif n, met een Scheeps-roer en een
kloote,gelijck zy in die van Floriams met eea
kloot en een Ipieffè geftelt is.
Providenza. Fóorfunigheyt,
E En Vrouwe diebeyde handen om hoogh
houd nae den Hemel, als of zy haer, mee
gevouwen handen,na een fterre keerde, met
het opfchrift, Providentia Deorum, 't Welck
^lirn Pertimx aldus af beelde.
Het fchijnt, onder deflechte luyden, als
of de Voorfienigheyt, alleen aen den Prince
ftonde, daer nochtans diefelve den Prince
fonder middel van God alleene heerkomt,
als die een gever is van alle goederen.en een
kenner van alle dingen, gelijck de Apofiel
ieght , aHe otifi macht is van God. En ÌÒO hy Ons
niet verfbrghde van de nootfakelijcke din-
gen, onfe voorforge foude gewiflelijck wei-
nigh of niet helpen, want zy is als de wille
van de kleyne kinderkens,die begcerigh zijn
omtegaen, maer ilrax daer heene vallen,
indien de hand der Ammen of Voedilers
dieièlve niet onderilutte.
Providenza. Voorfiemgheyt,
Μ En vind in de Medaglien van Balhlms,
een Vrouwe, metten hoorn der Rijck-
dommen, en mette rechter hand een fleutel,
en de Werlt aen de voeten, met her op-
fchrift Proyidemia Deorum.
Providenza. Voorfienigheyt »
Μ En vindt in de Medaglie van Prolus
een Vrouwe met lange banden over de
fchouderen,die in de rechter een Scepter, en
m
564 roörfe^ginge,Wichkrk. Voorfichti^eyt. νοογββηίφφ^^α. |
-ocr page 577-
VoorfirgevMleefiocht,Scc. yéy
Deiè beeldniffe gelijckt die van den Over-
vloetjdie alreede is befchreven.Daerom iùl-
len wy daer over geen wijder verhael doen.
't Is genoegh datmen weet , dat het een
deughd is, die van de Voorfichtigheyt heer-
komt.En datfe lich bind in befondere merk-
paelen van voorfieninge van noodwendige
dingen , om 't leven te onderhouden, 't zy
voor fich fel ve, of voor veelen. En hierom
ichrijft men oock God dit lof toe , als die
geene,die onberifplijck, alle onle noodiake-
lijcke dingen veribrght.
ün vrouwe, uuuci t^uuicu-ay:
•^in de hand houd, en in de flincker een
Overvloets hooren, en daer by een aerden
pot vol van diefelve ayren.
E En Vrouwe die rijcklijck gekleet is, heb-
bende in d'eene hand den Hooren var»
Hercules vol geld, in d ander een eycken tack
met blaeders en eykels, doch foo groot dat-
men de eyckels ^emacklijck fien kan , om
't hoofd falfe een krans van fwarte Violetter»
" hebben , daer geene taxkens aen zijn, maer
"C En Vrouwe, die een boffel kooren-ayren totte wortel toe, vol blaeders.
xiio A^ i.-,nrl hnud. en in de flincker j^k weet dat eenige, om 't beeld van de
vooripoet des levens uyt te drucken , een
Kraeye afmaelden , en dat om geen ander
β b b b 3 oor-
Υοοτββηίφψ, Weerwyshgt.
in de llincker een Overvloets hoorenden een
kloot,voor hare voeten.heefc : Betoonende
dat den Overheeden de Voorfichtigheydt
befonderlijck paft en toebehoort. Maximmm
beeldie af,met een boffel koorenayren, en in
de flincker een SpielTe, die met verlcheyden
andere uytdruckt, tgeene aireede van an-
dere geièyt is.
PrOVIDENZA. Voorfienigheyt,
Weerwijskyt.
E En Vrouwe met twee hoofden,in 't geel
gekleet,houdende in de rechter hand een
feedcer Vogeltjen Scbiratto, en in de flincker
een Pafler.
Het geele kleed bediet Wijsheyd, fonder
welke men'geenVoorfichtigheit hebben kan.
Het Schirattus is by Flìnium voor de Vooriie-
nigheit genomen,overmits het onder andere
gaven,die't van natnyren heeft,wanneer het
in de lucht wil ruften , iïch weet met zijnen
ftaert te bedecken,tegens den brant der Son-
ne, en't geweld der winden en plasregenen :
vooriiende alfoo , doornatuyrlijckeinftor-
tingen, de veranderinge van den tijd.
De tweehoofden bedieden, dat om toe-
komende dingen te vooriien , noodigh is de
keitnilTe van de verleden dingen, en daeroin
iietmen dat de eervaerentheyt is oorfaecke
van de wijsheyd in den Menfche,en een wijs
Man kan lichtlijck iets vooriien, welende de
Voorfienigheyt een eygen werckinge van de
wijsheyd. Daerom ièytmen,dar de kenniiTe
der Hiftorien, noodigh is tot des Menichen
leven, en van dingen die van lange tijden
zijn voorgevallen , werckende in ons Wijs-
heyt,om toekomende dingen teonderfchei-
den',,dievve!cke anderfins , fonder dit oogh-
merck,niet fouden zijn,als nieuwsgieiigheyt
en tijdverlies.
De Pafter betoont, datmenom de dingen
te vooriien, moet meeten de hoedanigheyt,
de ordre, de geftakeniffe, de tijden, en alle
toevallen, en dat met een wijs oordeel en
overlegh, en met befcheydene finnen.
PrOVIBENZA. Voor forge van hcftocht, nae
de Medaglie van Alexander Severm.
-ocr page 578-
|
y66 Voordoet des levem, Ρ r
oorfaecke, dan om dat hy lange leeft. Maer
om de waerheyt te (eggen,foo is die wel een
beeid van het lange leven, maer niet van de
voorfpoet deffelvenjOm dat veele Menfchen
wel een langh , maer geen vooripoedigh le-
ven hebben.Want veèle oude lieden worden
feer gebrecklijck gequelt met lammiglieyr,
jicht in handen en voeten,en boven dat noch
met malligheyt. lek kan het leven van Cajm
Mcc^nui niet vooripoedigh noemen, om dat
hy geftaedigh mette koortfe geplaeght was,
en hy koibe in zijne laeftedrie laeren , niet
een ure ilaepen. Wat vooripoedigh leven
hadde de Philofooph //fwr/.w, die akijd aen
de Waeterfucht kranck lagh ? En de Poeet
Emim, diewelcke door alle'zijne leeden pijn-
lijck was? En wat voorfpoet hadde de Poeet
Sidonm,om langh te leven en oud te worden,
die alle laeren op den dagh van zijn geboor-
te , de koortfe kreegh ? waer door hy oock
ten laeften is tonder gebracht. Soo datmen
in der vvaerheyt haer leven, hoewel het rijp
cn langh was, niet voorfpoedigh magh noe-
men , alhoewel andere daer en tegen , een
korte tijd,voorfpoedigh hebben gekeft, ge-
lijck zJitxankr Magnm, Maraüus Nepos , en de
aengenomene Soone van lyfugufm, als mede
andere, die jongh,in voorfpoet, zijn geftor-
ven.En daerom zijnie ook niet gehee voor-
fpoedigh te achten , om dat haer leven foo
kort was : want tot het voorlpoedige leven,
loopen veele dingen , die foo wel totte wel-
vaert deslichaems , als totte goederen van
de fortuyne behooren. Daeroin wort ver-
eiicht langheyt des levens , geibntheyt en
goede mitldelen om 't leven wel te onder-
houden : is 't niet in overvloet, foo is 't ten
minilen in noodruft, want iemant kan fich
ièer wel vernoegen, die ibo veele heeft dat
hy genoegh heeft. Waer over Haratm feer
wel feyt in 't beginfel van zijne brieven :
Dit is voormer geen amm Man,
Dif l^leyntjes fich behelpen l(an.
De middelen vertoonen wy door't rijck-
lijcke kleed, en door den hooren van Htrca-
ks , die in 't gemeen den hqoren der Rijck-
dommen,nae o^wiA/jfii.geheeten wort. Men
fchildert gemeenlijck diefelve vol vruchten,
maerwy volgen Palephatm , diewelcke ver-
hack , ^t Hercules in'rkafteel van Tel^'s in
iof/ij,, dickwijls ter herberge lagh by een
brae ve Vrouwe ^mahhta gebeeten, die haer |
o SP E rit A della Vita.
geld in een Buffels hoorn bewaerde, waer
over zijne Mackers, op de reyiê ièyden, dat
Hercules het hoorn van ^makhca hadde, waer
uyt hy foo veele nam,als hy noodigh hadde.
't Welck loia, de Neef van ^malthca, fiende,
dat het hoorn ibo ledigh wierde,om Hercules
daer uyt te onderhouden , datièlve langer
niet kofte verdraegen. Andere willen 'dat
^mahhea een rijck oud Wijf was, diewelcke
haer geld , dat zy uyt de kramerie ontfingh,
in den hooren opftapeIde,'t welck van Hercu-
les wegh geftolen zijnde , hy daer van ieer
heerlijck leefde. Waer uyt een Iprcekwoord
quam , dat Hercules uyt het hoorn van o^i?/-
thea , al't geluck ontfingh. Waer uyt, door
fchertferye, van den Poeet Philem» geieyt is,
dat het hooren van ^malthea en vàn de Rijk-
dommen,niet anders is,als veelgelds te heb-
ben. Daerom is het oock vol geld gemaelt,
tot een beeld van den Rijckdom, diewelcke
daer toe dient, om 't leven voorfpoedelijck
te onderhouden, om dat iemand geen goed
hebbende , om rijcklijck van te leven, hoe
gefont en wel geilek hy zy,daerom niet kan
gefeyt worden voorfpoedigh te zijn. Alibo
leeft oock die geene niet voorfpoedigh, die
hoe rijck hy oock zy, nochtans niet gefont
is : fulx dat de vooripoet des levens niet toe
laet, dat iemant belaeden zy met behoeftig-
hey t,noch met eenigh ander quaed. De goe-
de welgeileltheyt in deic voorfpoet, zijn de
uytvvendige goederen, maer de inwendige
zijn de gefontheyt, die aldermeeft te wegen
is : want de gefontheyt is de grootfte fchar,
diemen foude konnen wenichen. Pirrus de
Koningh der Epiroten , bad God niet om aën-
was van Heerichappie, noch van Rijckdom,
maer alleen om geibntheyt, -want alffn gefont-
heyt is , ieyt Cel, Khcdigmm , foo fchijnen alle dingen
voorj^oediger te gaen. En Horatius fchrijft tot Ic
cium : Soo de huyck, defjdcnen de voeten ■welvaeren en
fefont χήη -, foo linnen de J^onmghlijcl^ fchatten niet
eerlijckers geven. Wat finaeck heeftmen doch
van de Rijckdommen, foo men niet gefont
is ? Defe Befitter moet wel vaeren,ièyt die-
felve Poeet,tot LoUium en tot Torfiaium,·^^.^'.
Waer toe Fortuyn, met haer gejagh,
z^ls ick tgoed niet gebruycken magh Ì
Waer toe dient my dan de Fortuyne en de
Rijckdommen, foo 't my niet is gcoorloft,
die te gebruycken ?
Soo paft het dan wel, dat die diefelve ge-
bruyckr, |
-ocr page 579-
|
Voerf^ùet des levens.
bruyckr, gefont zy, foo wel aen lichaem als
aen ziele. En dat hy lich door de begeer-
lijcklieytniet late ontroeren,als door gram-
fchap, vreefe, hoope,vrolijckheyt,iinerte,of
van wat hertztochten het zijn, 't zy bewe-
gingen of ontftelteniffen des gemoeds : cn
gelijck Horatms,a.en dienlèlven Loüium daer by
voeght, l^^^ft baet ótegeenc, feyt hy, die altijd meer
legeert , of die altijd vreejl, huyi offchiitten ? jae even
alkms als de Icepoogh een fchoone jchilderie, of als cene
die 't podagra of voeteuvel heeft,de fiovingeti. En dit is
t geene ^uvenalis in zijn χ Schimpdicht heeft
Willen invoeren :
Bid God, tot aller tijd, in handel en bedrijf,
Om een gcfonde χιΛ in u gejonde lijf..
Wy ilillen God bidden dat hy ons een ge-
lende ziele in een gefont lichaem wil ver-
Jeenen , want door de ontftekheyt des ge-
moeds,en door de fwackheit,als mede door
de verftooreniffen en qneliingen der ziele,
Wort het lichaem ongefont die ons het
voorlpoedige leven wegh nemen. .
De Eycken tronck,als voor gefeyt is,ver-
toont ons de voorfpoet, voor foo veel de
tefontheyt en 't lange leven aengaet : Want
e Eykeboom,die een hart en onbederüijck
houd heeft, en dat veele eeuwen geduyrt,
wort voor een beeld van fterckheyt gehou-
den, en de dappere ftercke Mannen,worden
gefeyt roiif/?/, van roiw of van de eycke. En
Feflui ieyt, Robum l(pmt van Rubro en van roode
vcrtve , "waer van ooc/(de flojfe , die veele aederen Van
die venvf heift, genaernt is Robur. Hier van 'Worden
df ypckeflclde Mamien , en die hoogh van vcr-we zij»,
Robufti.iffffA''. En daerom voerde Hercules,
die robnft en ilerck was,een kodfe van Eyc-
ken houd. Zy is oock een beeld van geduy-
righeyt en van een langh leven, Want de Ey-
kebooro leeft lange,en in haere laefte laeren
verlanghtfe haer" leven , foo men die voor
eenige'tijd in d'aerde begraeft, en met wae-
ter befprenght. En daerom voorfeyden de
Wichlaers of Priefters aen den Grootvaeder
van Galha , als wanneer de Adelaer hem de
ingewanden van de ofFerhande uyter hand
nam , en daer mede op een Eycken boom
vloogh, dat de hooghfte Regieringe,metter
rijdjOp zijn geflacht en naekomelingen,doch
langhfaem , foude komen, gelijck het oock
nae'maels gebeurde.
De krans van fwarte Violen bediet een
langh voorfpoedigh leven, want foödanige |
Goede Voorfeggtfsge, $6η
Violen bloeyen altijt, en brengen geftadigh
bloemen voort, al hebben die oock geene
blaeders,gelijck Theophrapus ieyt in't vi boeck
van de planten, al/bo kan oock eener, die in
voorfpoet leeft, tot allen tijden 't hoofd op
fteken , niet om bloemen voort te brengen,
maer vruchten van cerlijcke werckingen',foo
hy dieielve maer wel bewaert en onder-
houd , gelijck het behoort, en dat hy, door
het ongeregelt misbruyck, zijne voorlpoei
des levens, niet Ichende noch quetiè.
Augurio buono. Goede Foorfegginge,
nae de meeninge der Heydenen.
E En longelingh , die een Sterre boven
op 't hoofd heeft, hebbende een Swaen
onder den arm,en in 't groen gekleet,'t welk
Wichelerye ofVoorfeggingebediet^ Want
als de kruyden groen worden, beloven zy
ons goede hope van de vruchten.
Pierius Valerimus verhaelt , dat die geene
wiens ampt was de Wicchelerie te oeftenen,
verklaerden , dat de Sterre altijd was een
teycken van vooripoet en van gelnckige
uytkomft.
Van de Swaenen iêyt Virgillus,à3X. de Oude
nier vergeefs de Voorfegginge van haer heb-
ben geleert, en iïet dit, fey hy , maer aen
twaelf Swaenen, die by een ander vrolijck
zijn. Maer't is ons Chriftenen niet geoor-
loft de _ydelheyt van de Wichelerye re ge-
looven.
AugurïO malo. Qmei Voor^ooc\,
nae derfelven meeninge.
EEn.oud Man, van verwe als de bladeren,
wanneer zy op den boom beginnen te
verdroegen, in de band fai hy een Wefelken
houden, en aen de flincker fijde in de locht,
ial een Kraeye vliegen, ■
De verwe van 't kleed vertoont, dat dat
voor een quade Voorfegginge geacht wort,
dié daer neerkomt van eenigh aenftaende
quaed , dat ons ichijnt over den hoofde te
hangen, even als de blaederen van de boo-
men haere verwe verlipien , wanneer de
kracht van de ftamme vergaet. En van t
Wefelken feght ^Iciatus :
Wanneer de VVefel u ontmoet,
Laet af, 't « ^uaed, al -walje doet,
■ 't Selve |
-ocr page 580-
|
dim ftek een uylof Schavuyt vooreen quaèd
Voorlpoock'.
Augurio. Vboifeggm^t, Ulcchderye,
nee de Gcdenck-penningh van den
Keyfer Adrianm»
E En Man, die over einde ftaer, en nae een
Vogel fiet, die in de locht vlieght, hou-
dende in d'eene hand een Wicchei-roede. '
Waer van Geffiw icy t : De Lituus is een korte
roede, maer een 't einde, "waer ^y dk\il is, tjfegsl^omt,
en diegehruyckcn de Wicchckers.'En door defe ga-
ven de Wicchelaers, al fittende, de tijden te
kennen door't gevogelte,waer van Cicero in't
cerile boeck van de Vooriegginge.gevvagh
maeckt." Wat ismve Wkchekoede , die een hecrltje^
•XVifen is van f'oorfegginge Ì wer toe is diefelve u over-
gflcvtn Ì Hier door heeft Romulus de Godsdienflen
bejliért, als %vanneer hy de Stad botewde.
De Vogel, die by nachte door de locht
vlieght, daer van hebben dc Wicchelaers,als
mede 't ampt van het Wicchelaerichap, by
den Romeinen, haere naemen gekregen, als
mede van de bevi'egingen der Vogelen, fulx
datle op den iangh en 't drayen in 't vliegen,
acht naemen, wanneerfe op die en dees ma-
niere vlogen. En die tot dit Priefterichap
vvierden verkoren,\varen gewoon te wieken
en vooriêggen, te weten aen die geene die
voorbereydinge maeckren,om eengemeene
iaecke te bedienen, of die uyter Had wilden
reyfen , of die een Overigheyts arapt, waer
toezy waeren verkoren , wel en oprechte-
lijck wilden bedienen.
r a c i τ α. |
't gedierte wel vervolght, maer niet dood
noch nuttight. Daerom wort zy in roeft-
verwe gefchildert,die het yfer verteert : De
Wolf en Struys iffer by geftelt.om dat d'ee-
ne het yfer verteert, en d'ander verflint alles
wat hy heeft, en dat op een reys, fonder dat
hy op de nooddruftigheyt van den toeko-
menden tijd denckt.
Pace. Vreeà, nae de Medaglie
van iAugufius.
E En Vrouwe, die in haer ilincker hand
houd een Overvloets hooren, met veel
vruchten, bloemen,blaeders,oock een Olijf-
tack, in de rechter een Fackcl, waer mede
zy eenen bergh van Waepenen in den brand
fteeckt.
Het Overvloets hooren bediet overvloet.
Moeder en Dochter van de Vreede , want
de dicrte wort niet gevoet dan door den
oorlogh, noch de overvloed des levens,fon-
der overvloei van Vreede,gelijck DaVid feyt^
Loet Vreede χι)η in uyve {ìm/(te , en overvloed in mve
muyren.
De Olijftack beteyckent de veribetinge
van de vergramde gemoederen , gelijck el-
ders breeder geiêyt is.
Vmfeggìrige, Wtcchelerk. VrAetighejt. Vreede.
't Selve feyt Virgiìm van de Kraeye : m Ονί- Hond,die uyt al te grooten yver van jaegen,
1. η τ Ι _c _______________^·______j-J __ J ! ^ ___«^«ztt- Ar\f>A
En de Fackel,die den bergh met wapenen
verbrant,bediet dealgemeene en onderlinge
Liefde tuffchen de Volckeren , die alle de
overblijfièlen van haer, verbranden en ver-
nielen , die oock, nae des Menichen dood,
jlagh over te blijven. Van d'Overvloets
loOren is genoegh in de beeldenilTe van
d'Overvloet gefeyt.
Freede. |
|
E En Vrouwe in roeftige verwe gekleet,
ftreelende met d'eene hand eehen Wolf,
houdende d'ander op een Struys.
Vraetigheyt komt uyt d'overvloedige be-
geerte,die de gulfige voelt door't inich'ocken
van de leckere fpijie,berooft zijnde van die-
iel ve geneugte,die van haer wert verwacht :
Want altijd janckende nae nieuwe iïnaeck-
lijcke ipijfe, foo verhaeftzy fich om in te
ilocken, 't geene zy in den mond heeft, fon-
der dielelve recht te fmaecken, en altijd ge-
ftaedigh infvvelgende , verteert zy alles en
proeft geene Ipijie te rechte, doende als de |
E En Vrouwe met een Olijf-tack om 't
hoofd , houdende in de rechter hand de
beeldniffe van Pluto , en in de flincker een
fchoof kooren , gelijck't uyt de fchriften .
van PaufanUs wort getrocken.
De Olijfkrans en de ichoof kooren, zij"
teyckens van Vreede,welènde deie vruchten
in overvloet,alleen wanneer de Menichen in
Vreede fitten en gelegentheyt hebl^n om
't land te bouwen,'t welck,door den knjgh,
woeft en onvruchtbaer leyt.
• Dit heeft de Poeet willen uytdrucken,
wan- |
-ocr page 581-
|
Vree de.
Wanneer hy van den Offe feyde, dat het
Werck van de Vreede, daer door wierde te
kennen gegeven. En Mmva, wierde in de
fabel van fupìter geprelên , datiè den Olijf
badde gevonden,zijndeeenoprechte vrucht,
die op.haer hoofd wel pafte : gelijck oock
l^efturM de vinder was van het paerd: wefen-
de d'Olijf tot behulp van Vreede,en 't paerd
voor het geweld van den oorlogh : Want
een Prins behoort veel meer genegen re zijn
rotten Vreede der Volckeren , als tot den
Oorloghi als die geene, die de Vreede altijt
tot zijn ooghwit behoort te hebben, waer
door hy den Welftand en Rijckdom ver-
meerdert en bewaert. Daerom maelden zy
Pluto af,als een verllerder en belchermer des
Rijckdoffis.
Pace. Freede,
E En Vrouwe in lijfverwe gekleet,houden-
de een beeldeken in de rechter hand , en
de flincker fette zy op eenen voetftal,alwaer
een Kelck op ftont, en met diefelve hand
een Olijfrack.
Het beeldeken vertoont, dat de Vreede
een Dienaereflè is van de Menlchlijcke kon-
iten,diewelcke nier konnen worden geleert,
dan met langheyt van tijde, fonder darmen
op den krijgh bedacht zy, want diefelve den
Meniche gemeenlijck afleyt omdeughdigh
te worden, én het uyterlijcke beeld van den
Menfche,geeft oorfaecke van veele konften,
diewelcke al te faemen zijn werckingen van
Vreede.
De voetftal vertoont, dat fich de Volcke-
ren in Vreede vaft maecken, en fich in de
verceningè verheugen : waffende daer door
de gemeene rijcke inkomften,waer uyt nae-
derhand Kercken, Schouplaetiên, en andere
heerlijcke wercken gemaeckt worden.,
Oock wort door den Kelck verftaen, dat
door den Vreede , het Geloove en de eere
Gods, wort onderhouden.
De Olijftack, om eene faecke niet dick-
wijls te herhaelen, wort gefeyt dat van Pallai,
de Goddinne van de Vreede en rulle,gevon-
den zy.En daerom wierden by de Hebreen,
in de oude Wet, onder andere ooriaecken,
de Koningen oock daer mede gefalft, die
daer vreedfaemlijck waeren verkooren, ten
einde zy ibuden gedencken, om ia Vreede |
Page. yé^
en ililligheyt te leven : houdende dit lèi ve
voor het hooghftelof, diezy in haeren tijd
koften hebben, nae de ipreucke, de weedfatme
^ningh U heerli/c^ gemaeckt en yerhe'veit.
f a c e.
E En Vrouwe, die in dc rechter hand een
ontfteecken Fackel om leegh houd, waer
onder eenen bergh van allcrleye flagh van
waepenen leyt, en ter fijden een Leeuw met
een Lammeken,die by malkanderen leggen,
Vreede wort van veelen geièyt een ver-
gelijckinge van goeden wille, die door de
'uytwendige teyckenen wort te kennen ge-
geven, 'twelck vertoont wort, doordat
de Leeuw en 't Schaepken by malkandcren
ftaen, zijnde nochtans vericheyden van na-
tuyre en zeeden. En foo wort het van Γ/V^i-
lius genomen, diewelcke willende den Vree-
de voorleggen ten tijde van Pollio, feyde dat
de Leeuw en 't Schaepken te iàemen ibuden
woonen.
Face. Vreede.
E En Vrouwe, die in haere Ichoot het Vo-
gelken ^Icion houd, en op der aerde ial
het dier Caflor ftaen , dat hem fel ve de balle-
kens fchijnt af te bijten.
Het tJlcion is een kleyn Vogelken,'t welck
zijn neft maeckt op den oever van de Zee,
en in die weinigh dagen , als het fich aldaer
onthoud, (bo is de wind geheel ftille, en het
onweeder houd op, blijvende de Hemel en
Zee helder en ioet : en derhalven is 't een
kenteyken van geruftheyt en Vreede : daer-
om worden dieièlve, by gelijckniffe, Alcyo-
niiche dagen,by de Oude, geheeten, waer in
de Rechtbancken rufteden , en de Twifters
van pleyten ophielden.
De Cu/lor of Bever, van den laegers ver-
volght zijnde, gelijck eenige ichrijven, bijt
zijn ballekens uyt, wetende dat hy daerom
van haer vervolght wort : 't welck een aen-
wijfinge is van een groot verlangen nae dea
Vreede, en een vermaeninge om zijn oogen
te fluyten, over't verlies van eenige nuttig-
heyt of goederen , en dat door 'liefde van
zijn eygen behoudinge. En men leeft tot dit
voorftel, eenen brief van Sapor gefchreven
aen C(i»/ï(Wii«««, dewekke hem yörtnaent,
Cccc het |
-ocr page 582-
|
liet eene deel van't Rijck van Afien te ver-
keten,om in Vreede te leven, nemende daer
toe de voordaet van dit onvernuftigh Dier,
'r welck om ν reed eli jck te leven fich felve
berooft van die leeden , waerom hy van de
laegers vervolght wert.
Pace.
E En jonge fittende Vrouwe , houdende
mette rechter hand een Lammeken met
een Wolf onder een felfde jock te faemen
gebonden, dragende in de llincker hand een
Ölijftack.
Defe beeldeniffe vertoont, dat de Vreede
verooriaeckt wort door de goede Regierin-
ge der Princeri, diewelcke de verwaentheyt
der hbvaerdigen weeten te verneederen , en
maecken datiê mette needrige en mindere,
onder een jock, te faemen nipeten leven :
om te vertoonen dat het een eenige en eigen
deughd van de Princen is, datfe den Vreede
in haere Rijcken en Sreeden weeten te doen
waifen en onderhouden,diewelcke dickwijls
door de opgeblaièntheyt der Hovaerdigen,
verftoort worf. En daerom als //o«<e»s'hier
over aen Oido zijne reeden voerde , prees hy
den Vreede , in 't beforider, over dat ftiick ;
gelijck hj yirgiL aen 't i boeck, van zijn
^neas, te leien is· En die Vreede in ons ièl-
ve, die onder defe beeldniffe oock kan ver-
ftaen worden, is niet anders, als de overeen-
ftemminge van de finnen des lichaems,mette
machten der ziele,gevende gelijckegehoor-
faemheyt aen de reeden, die over haer heer-·
fchet, en Wetten fielt, foo wel over d'eene
als over d'ander. En om de Regieringe van
een Pxince uyt te drucken, foo wort zy fit-
tende gemaelt : als niet konnende een ge-
meen oordeel ilrijcken,fonder te fitten,fien-
de miiTchien op de gelijckhéyt van de fpreu-
ke cJrijlotds, daer hy feyt, dat de Wi)sheyt,'m de
i^de wori gebracht , door middel van 't fitten en door
ώ rufiet
Ρ A c E , nae de Medaglie van
Philippui.
E En Vrouwe houdende in de rechter hand
een Ölijftack,en in de flincker een Spief^
fe. Door deiè beeldenifTe wort de Vreede,
die door eygen deughd en dapperheyt ver-
kregen is,uytgedrukt, en dat door de ipielTe
(die zy in de hand heeft. |
Ρ A c E , in eene Medaglie vaa
yéj^afianm,
E En Vrouwe die in d'eene hand een Olijf'
tack, en in d'ander her Caduceum van Mei'
cur'm herft. Men vindie oock met een Over-
vloets hooren, met een fchoof kooren, en 't
voorhoofd met een Ölijftack omkranft.
Pace, nae de Medaglie van Tittn,
E En Vrouwe diewelke in de rechter hand
een Palmtack,en in de flincker een Spief^
fe heeft.
De Palmtack belooft belooninge, aen die
geene, die 't waerdigh is. En de Spieffe
dreight flraffe aen die de Wetten overtreet,
en defê twee als hope en vreeiè, houden de ,
Menfchen in rufle en Vreede.
Ρ a c e, na de Medaglie van Gö/ie,
niettennaeme PAX.
E En fittende Vrouwe, met een fchoon op-
ficht, houdende in de rechter hand een
Ölijftack, en in de flincker eenkolve of
kodfe mette letteren, Fax t^ugufl. & S G.
Merckt : Deie beeldenifTe vertoont de ver-
kregen Vreede, door de kracht des lichaems
en de wackerheyt des gemoeds. 't Gemoed
fietmen door defchoonheit en door't fitten
van de Vrouwe.Het lichaem door de kracht
van de kodfe, waer mede Hercules ζϊ]ηζ vian-
den plagh te flraffen, door het onderdruc-
ken van de floutigheyt der overtreeders.
P a c e , naer de Medaglie van Trajanus,
E En Vrouwe, die in haer rechter hand een
Ölijftack houd , en met de flincker een
Overvloets hooren.
Pace. Freede.
IN een ander beeldeniflfe van Philippus , fiet-
men eene Vrouwe, die met de rechter
hand een Ölijftack om hoogh houd, en met
de flincker een Spieffe, met her opfchrift :
Fax fmdata cum Perfis , dat is , de Vreede is met den
Pcrftanen νφ. En van alle defe dingen kan een ^
geefligh Schilder verkiefen,'tgcene hem tot
zijn voornemen be^uaemft dunckt.
Ρ ACBi |
-ocr page 583-
|
ρ a c E , nae de Medaglie van
Claudìia,
EEn Vronwe, die een Overvloets hooren
nae der aerde keert, alwaer een Slange
konit opfchieten met wreede krullen, ver-
toonende de vericheydentheyt der verwen,
cn 't venijn datie by haer heeftj en mette an-
dere hand bedeckt zy met een fluyer de oo-
gen van de Slange, om datmen dielèlveniet
ibude fien. Met defe letteren Pax orb. ten.
^ug.
De Latijnen noemden het Caduceum, want
als dat voor den dagh quam , foo verdwee-
nen ilrax alle twiften en tweedrachten , en
worde daer door de Vreede te kennen ge-
geven, zijnde een teycken van den Vreede.
Het bedecken van de oogen met een
fluyer, is, om den Slange niet te fien. Daer
dóór te kennen gevende, dat de krijgh, die
door de venijnige Slange wordt afgebeek,
verderflijck was, en van ongelooflijcke fcha-
de. Waer over Vir^ilm ièyt :
De k^ij^ hrenght heyl noch vidvmt mee,
Wy 'Wenfchen alle nae de Vree.
Pacifico. Vreedfaem. Siet onder de
ièvende Saligheyr.
Timidità ο timore.
Vreef: , Bbadigheyt.
EEn oud Man in 't geel gekleedt, en ge-
kromt van lichaem , 't aengeficht een
weinigh bleeck , van kleyne en witte oogen,
met lange en dunne handen, de voeten ge-
vleugelt, ftaende treurigh, houdende onder
den ilincker arm een Haefe. 't Is wel waer
dat tuflchen Bloodigheyt en Vreeiè een wei-
nigh onderfcheyd is , nochtans iffe niet foo,
of zy konnen , door een beeld wel werden
afgemaelt, daerom fullen wy feggen, dat do
Vreeie en ontftellinge van't gemoed is heer-
komende van twijfelachtige Menfchen, die
haer inbeelden,dat zy re fwack zijn,om hare
faecken genoegh te verdedigen.
Oud is hy gemaelt, om dat de Vreeie
voortkomt door mangel van't bloed, en
Wackerhey t van geeft, àat den Ouden meeft
ontbreeckt, enalfoo zy tegelijck met de
laeren haere kracht verliefen , foo vreefenfe
oock lichtelijck voor alle ongevallen.
Het geel, daer hy mede gekleet is , is een |
m
OBVolmaeckte verwe, gelijck oock de bloo-
digheyt een onvolmaeckcheyt inden Men-
iche vertoont,die anders nergensheerkomt,
dan door de kenniife van haere eygene on-
waerdigheyt.
De bovengeieyde teykenen van't lichaem,
zijn van alle Natuyrkenners, in de vreeiiich-
tige aengemerckr,€n in 't befonder van ^ri-
floteles in zijn vi, ix, en χ cap.
De Haefe onder de ilincker arm, gelijck
diefelve Schrijver verhaelt, is het vreefach-
tighfte Dier van haere aert, waer van wy
k aere teyckenen en werckingen fien.
De gevleugelde voeten,bedieden de vlucht,
die door overtollige Vreeiè wordt veroor-
iaeckt, gelijck wy elders hebben geieyt.
Τ i Μ o R E. Freefe , Vérfaeghtheyt.
EEn oud bleeck Man, met Harte-Vellen
bekleet,alfoo dat het Hartshoofd ^boven
op des Mans hoofd, fai als een cierfel ftaen,
en voor de Harts-oogen, fullen veele roode
veeren zijn.
De Vrcefe wort bleeck gemaeckt,om dat
zy, die daer vreeft, bleeckheyt aenbrenght.
Met een Herts-vell is hy gemaeckt, om
dat het Hert een feer vreefachtigh Dier is,
vliedende voor de minile beweginge,en ibo
het in 't rennen eenige roode veeren fiet.foo
fal't zijnen loop breecken, en falfich her-
waerts en derwaerrs drayen , en daer door
dickwijls worden gevangen· 't weick VirgilisU
toeftemt in 't xii boeck van ^neds. :
Hy is, gelijcl{een Hert, hefet in eene flroem.
Dat -voor roo-veeren nkcht, nyt ingebeelde [chroom, ■
Pauk A. Vreefe.
Vreeà. Vfeefe, Bleodìgheyi.
EEn Vrouwe met een feer kleyn aeng».
ficht, en bleeck. Dekleynheyt, gelijck
eenige Philofophen verhaelen, bediet kleyn-
moedigheyt, ilaende gereet om met Vreefe
te vluchten, met de handen om hoogh, heb-
bende dehayren uytgeftrekt,door de kracht
van de Vreeiè : en op haere >ichöuderen ihl
een vreeflijck monfter ftaen. Voorts kondy
fien , watter van de bloodigheyt en van de
verfaeghtheyt gefeyt is, die mede zijn dier-
gelijclce dingen, of ten minften, met weinigh
of meer verichil.
Cc cc 2 |
-ocr page 584-
|
E En longhman van ontrent iêftien lacren,
ichoon van opficht en lachende, met een
krans van Rooien op 't hoofd, met veele
cierfels, in 't groen gekleec, hebbende een
Regenboge rontom 't hoofd , houdende in
de rechter hand een groen fiioer, met vede
angels daer aen gebonden, in de flincker een
x'uycker met bloemen.
De lonckheyt van dees Ouder,is meer als
d'ander Ouder, totten Welluft genegen, om
datiè is als een nieuw en iiiy ver Criilal.waèr
door alle de werreltiche Welluftigheden
haer fchoon en klaer vertoonen. Door het
fchoon en lachend opficht, wort vertoont,
dat de luften van de ichoonheyt haer oor-
iprongh hebben.
De Roofen waeren Fenm toegewijt, we-
iênde Vooghdefle van de Vreughde, en om
dat dieielve een ichoone reuck hebben, foo
vertoonen zy de foetigheyt van de Minne-
Vreughde, als mede haere korte en teedere
geduyrigheyt.
Het groene kleet paft de lonckheyt en de
Vreughde wel, om dat het groen boven an-
dere aldergematighft is, tuflchen het wit en
fwart, of tuflchen het duyfter en licht, zijn-
de in haer lèlf een volmaeckte maete van 't
voorwerp torre kracht van 't welgemaetight
fien , die oock 't geficht meer verfterckt en
vervrolijckt alseenige van d'andere verwen,
die de maete te bayten gaen.
De Angels zijn de veelerhande aenlock-
ièls, die in de werreltiche vermaecklijckhe-
den worden gevonden , hangende aen de
groene draed van de iwacke hoope, gevoe-
lende op 't laefte de pricklinge van de Con-
fciencie , fonder dat de Menfch ilch van dat
foet bedrogh kan af keeren.
De Regenboge is een kenteycken van de
fchijnende fchoonheyt der fterffijcke dingen,
dieweicke mit datfe lïch vertoont,ftrax we-
der vergaet en verdwijnt.
Piacere, rreughie, Fémaeci^, mikfl.
"C En longelingh met een goude kuyf met
JÜ-ringen beièt, waer tuflchen veele fchoone
bloemen feer aerdigh gevoeght zijn,met een
Perlen fiioer , en een krans van bloeyende
jMirthe : hy fai niet geklecr, maer naeckt en
gevleugcit zijn: de vleugels fullen wefen van
vericheyden verwen, houdende in den hand
een Harpe, en gulden brooskens aen zijne
beenen. |
De opgepronckte konftelijcke welruyc-
fcende Paruyck.is een kenteyken van brood-
dronckenheyt, dertelheyt, en van verwijfde
manieren. Hier van zijn veele voorbeelden
by de Poëten , dieweicke om te vertoonen,
datiè de dertelheit verlaten hadden,haer on-
geciert van hayren hebben uy tgebeelt,laten-
dediefelvein 't wilde hangen.fonder eenige
konft,maer aen de Welluften maektmen dat
die konftigh geftrengelt en met ringen beièt
zijn. De eed elfteenen en bloemen zijn die-
naers en aenlockièls van de Welluft.
De Mirten-kroone is Fénus toegewijt, en
men ièyt,als diefelvefich ftelde in 't oordeel
van Paw,datiè hier mede ook eekroont was.
De vleugels bedieden,dat & Welluft ièer
haeft eyndight, vliet en vlucht, en daerom
iife van de oude Latijnen f^olufias,iaà.-h& of
vliegh-luft geheeten.
De Harpe, wort om de lieflijckheyt van
haeren toon gefeyt, datfe gelijckheyt heeft
met Vénuf en de Gratiën of Bevallijckheeden,
en gelijck deiè, de gemoederen verheught,
alibo verluftight die oock de geeften.
De goude brooskens paflTen aen de Welluft»
om te vertoonen, dat zy het goud weynigh
acht, en dat het haer anders nergens toe
dient,dan om haere luilen en genegentheden
te voldoen : ofte,om dat de voeten dikwijls
voor de onftantvaftighey t worden genomen,
nae de ipreucke Dav'uls: Mijne voeten hadden hynae
geflruyc/telt ; foo wort, daer door ontdeckt,
darle fich licht tot nïeuwigheyt keereji,j en
altijd van 't een op 't ander wUlen.
Piacere. Vreughde, Weltuii,
E En longelingh van feftien laeren, in't
groen gekleet, en vol bloemen geftickt,
het Corialet of Borftwaepen fai met veel
verwen afgemaelt zijn: op den kam van den
Helm fai een Meerminne fitten,houdende in
de rechter hand veele Angels aen fijde fnoe-
ren , hebbende aen de flincker een rond en
verguit Schild , waer in een merck-p^"
femenght Marmor fai gefchildert zijn, met
efe fpreuck Huc otmia, àat is.i-i^'' Met
het getal van xvi, bedieden de Egyptenaers
de
Vreughde» ^êmaeckt WelltiB. Piacere,
Piacere. Vreu^ie, Vemaecl^, WeSuìt, |
-ocr page 585-
Eerbdere Vreughde. Vreughdeéeydelü. Vryheyt. 1^73
'deWelluft, om dat de leughd in'tiólaer daeden aen ydcr te vertoonen. Maer wie
de Welluft begoft re linaecken. zijne Vreughdè buyten God foeckt, moet
Het befchilderde Borftvvaepen vertoont, nootiaecklijck zijn hert aen anderen open-
dat een Menfch die tot Welluft genegen is, baeren. Daerom feytmen gemeenlijck, dat
alle zijne faecken daer nae aen ley t, gelijck men noch het Vier noch de Liefde kan ver-
borgen houden : Want het hert is de fon-
teyne.waer uyt nootikecklijck,alle de broo-
fe Welluften heervloeyen en fich toeftellen.
E En Vrouwe in 't wit gekleet, hebbende
in de rechter hand een Scepter, en in de
flincker een Hoed , en op de aerde ftaet een
Katte.
De Scepter bediet hetaenfien of ontiagh
van de Vryheyt en van de Heerfchappie, die
zy van haer felve houd : Wefende de Vry-
heyt een volkomens of vrye befittinge vane
gemoed,van 't lichaem en van goedeVen, die
^oor verfcheyden manieren,ten goede v.-er-
den beweeght. Het gemoed door de ge-
naede Godes, het lichaem door de kracht
deflelven , en de goederen met voorlichtig-
heyt en wijsheyt.
De Hoed wort haer gegeven, gelijck \vy
fullen iêggen,om dat wanneer de Romeinen
Cc cc 3 eenea
die geene doet, die 't Borftwaepen.draeght,
'tvvelck hem alicene behoort te dienen om
leven te befchermen, en aldus afgelchil-
dert, dient het hem alicene, tot een cieraet
en dertelheyt. Aldus wilde een welluftigh
Man gaerne , dat alle fwaere handelingen in
welluilen en in een dertel leven mochten
eindigen.
De Meerminne bediet, dat gelijck diefel-
ve,door hare fangh,den Schippers bedroog,
dat alfoo de Welluft door de fchijnbaere
Werrekfche foetigheyt den geenen ten val
brenght, die haer volgen. Het Devijs in 't
Schi d, bediet, dat de Welluften de merck-
pael en 't wit zijn van de ydele Menichen,
Piacere Hokesto,
Ecrhaere Vreughde,
E En Veniis die ièereerbaer in'tfwart ge-
kloet is, met een goude gordel vol eedel-
fteenen, houdende in de rechter hand eenen
toom, en in de ilincker een Maetftock.
Om de eerbaere Welluft uyt te beelden,
foo wierde Venm, by d'Oude, Mm geheeten,
nergens anders om, gelijck Paufanias feyt.om
dat de duyfterniffe en de nacht de eerbaer-
heyt der Menfchen overdeckt, tot een on-
derfcheyt van andere dieren , die't tot allen
tijden en plaetfen geoorloft is.
Met een gordefwort/è gemaelr, gelijckiè
van Homenti op veele plaetièn van zijne Iliade
geftelt is, om re kennen te geven, dat yèmtf
als nueerbaer en prijflijckis, wanneer zy
haer houd binnen de paelen van de Wet j
't welck van de Oude door het gordel wier-
de uytgedruckt.
Daerom wort haer de Maetftock en den
toom oock gegeven, om dat de WeHuft^nae
de bepaelinge 'der Wetten,moet geaiaetight
en beftiert zijn.
Piacere vano.
Vreughde die ydel is,
E En longelingh cierlijck gekleet, die een
fchaele of bècken, met een hert daer in,
op 't hoofd draeght : om dat het een ydele
eygenichap des Meufchen is, zijn hert en
-ocr page 586-
|
574 Vryheyt. Liberta.
eenen Slave wilden in Vryheyc ftellen , nae
dat hem 't hoofd gefchooren was,foo gaven
zy hem een Hoed op 't hoofd : en deie Ce-
remonie wierde gedaen in den Tempel van
feeckere Goddinne Feronia geheeten, die zy
geloofden,dat befchermfter was van de Sla-
ven , en die defe Vryheyt verkregen hadde.
En daerom wierde hy billijck met een Hoed
afgema^lt.
De Katte bemint de Vryheyt boven mae-
ten , ,en daerom voerden de Oudcc^/iww,
Burgundiers en Swaben , dieièlve , gelijck
Metodicui Maaohms verhaelt, in haere Vaende-
len , om te becoonen, dat, gelijck dit Dier
niet magh lijden, dat het in eens anders ge-
weld opgeflootenis.alibo achteden zy oock
onlijdelijck de flavernie te verdraegen.
L i β e r τ a.
E En Vrouwe die in deilincker hand een
kodfe houd , op de maniere als Hercules,
en in de rechter hand een Hoed, waer op
gefchreven ftaet.
Libertas Augusti. ExS. C.
't welck de Vryheit beteyckent,die door ey-
gene kracht en dapperheyt verkregen wort,
gelijck boven geièyt i«. En aldus vintmen
diefelve in de Medaglien van ^nton. Hdioga-
halus uytgefneden. ^
Liberta.
E En Vrouwe die in de rechter hand een
Hoed houd, en op der aerde leyt een ge-
broken lock'.
■Libero arbitrio.
Frye J4^ille.
E En Jeugdigh Man,_ niet een Koninghlijck
kleed van verichèiden verwen, heèbende
op 't hoofd een goude kroon, houdende in
de rechter hand eenen Scepter , al waer een
Griexfche Y boven op ftaet.
De Vrye Wille, is, nae de bepaelinge van
D. T/io?«,«,een vrye macht,die de verftandige
Natuyre is toegeeygent, tot grooter eere
Godes, om onder veele dingen , die tot ons
ooghwit vorderlijck zijn, 't eene liever als 't
ander te verkiefen. Of her is om een voor-
geftelde faecke, nae zijn believen, of aen te
nemen,of te verwerpen. En ^riftotdcs in zijn
derde boeck van de Zeede-konit, verichilt |
Vrye Wille, &c.
niet van deie bepaelinge, (eggende , dat hec
een macht is , om veele dingen te verkieiên,
die tot ons voornemen ftrecken : Want daer
is geen twijfel aen, of van een yder wort het
opperfl:egoed,te weeten de eeuwige geluck-
faligheyt., begeert en gewilt, diewelcke het
uyterfte einde is van alle Menichlijcke hand- ·
lingen. Maer de Menichen zijn ièer twijfel-
beraedigh , vreemd en vericheyden ontrent
de maniere van verkieiinge,en van den wegh
om tot dit perck te geraecken.
Hy wort jongh geichildert,om dat by de
Vrye Wille , oock het gebruyck van de be-
fcheydenheyt,vereifcht wort, diewelcke foo
haeft zy tot den Menich is gekeert, brenght
zy te wege, dat hy iich daer nae voege, om
zijn ooghwit door die midlen , die met zij-
nen ftaet en gelegentheyt over een komen,
te bereycken.
Het Koninghlijcke kleed , de Scepter en
Kroone , drucken zijne macht uyt, om vol-
komen te willen , 't geene hem volkoment-
lijck belieft.
De vericheyden verwen aen 't kleed, zijn
zijne onbepaeltheeden , konnende, gelijck
gefeydt is , door verfcheyden middelen
wercken.
De Griexfche letter Y wort op den Sce-
pter geftelt, om de fpreucke van dien ver-
inaerden Philofooph Fvtia^iiras uyt te druc-
ken : die daer mede te kennen gaf, dat het
Menichlijck leven twee wegen hadde, ge-
lijck oock de letter twee ftreecken, ' waer
van d'eene ter rechter fijde, de wegh ter
deughd was , die in 't begin fmal en fteil,
maer boven op breed engemacklijck was.
Op de ilincker fijde Was de wegh ter on-
deughd, die wel breed en gemaclilijck.maer
boven op final en fteyl was,gelijck men uyte
Dichten, die Firgi/io werden toegeichreven,
kan iien. En hierom eygenen wy den Vrye
Wille defe letter toe, met reeden uytdruc-
kende, dat het in haer macht is, de goede,
de quaede, de ièeckere en onièeckere wegh
te verkiefen,om tot de voorgeftelde geluck-
faligheyt te geraecken :
. Pythagras letter en befluyt,
Wü 's Menfchen leven drucken uyt:
ï'Vaer Van de Deughd ten rechten gaet.
Een jleyie 'wegh, een [indie flraet,
Een "wcgh Jie jlch eerfl moeylijck_toont,
If'aer boven op de rulle ynaout.
De |
-ocr page 587-
|
Vrienden-Trouìv,
Di hreede wegh terfijdm am,
Datrkii>imenmetgemacÌ{_toegaen,
Daer klimt de pracht en ycellufì op :
Moer boven valtfc van den top.
Doch wie, om deughd, op bcrgh enjal,
Op jleyle rotfen klimmen fai.
Die fai verkrijgen lof cn eer :
Idaer vaie den traegen yvegh veel meer,
Oe overdacd en wellufi mint,
' Die valt, al eer hy 't oock^ verfint,
h fchand, ïn armoe, jpot en fmaet.
En leeft in een feer droeve flaet.
Fede nel Amicitia.
Frienden-Troww.
E En oude grauwe Vrouwe, met een wit
kleet, hebbende den rechter arm recht
nyt, en met een ander kleed dccktfè haere
rechter hand.
Zy bedeckt de rechter hand , nae dein-
ftellinge van Numa Pomp'lim , Koningh der
Romeinen , in de oiferhande , als men in de
Trouwe beveftighde , om te doen verftaen,
datmen de Trouwe met alle oprechtigheyt,
aen zijnen vriend moft houden, want gelijck
■Pythagoras feyt , foo is de Irouvie , degrondvefl der
Liefde, en diefelve "weghgenomen pijnde, fai alle M'^et der
vriemlfchap, recht, reeden en macht vervallen en te gron-
de gaen.
Oud en grijs ifle gemaeckt, gelijck Vtr^u
feyt, en d'uyclegger 't fel ve verk!aerr,dat de
meefteTrouwe'by oude luyden is te vinden,
hebbende door lange laeren meer eervae^
rentheyt. Hy voeghternoch by,datmen niet
trouw moet weien voor een tijd, maer voor
alle tijd.
tyicron verhaelt noch wijder, dat wanneer
de Priefter voor de Trouwe ibude offeren,
foo deckre hy niet alleene zijne rechter
hand , met een wit kleed , maer oock her
hoofd, en by nae'tgeheele lichaem , om
daer door, de oprechtigheyt des gemoeds
uyt te drucken, die een mede-gefellinne
moet wefen by der Vrienden Trouwe,
Amicitia. Vrtendfchap,
E En Vrouwe in't wit gekleet, diehaer
flincker fchouder en haer naeckte borii
•Wat boerachtigh vertoont : wijfende mette
rechter hand op': herte,waer uyt een fpreiüs |
'Vrtendfchaf. ^η^
komt Lange & prope, dat is , ViiH Verre en net hy.
Op den boord van't kleed, fai ftaen Aiors &
Vita, dat is, Dood en Leven. Wefende onthult,
hebbende een krans van Mirten om't hoofd,
daer bloemen van Granaet-appelen tuifchcn
gevlochten zijn, voor 't voorhoofd fai ge-
fchreven ftaen, Hyems, jEflas, dat is. Winter en
Somer. Zy fai bloots beens wefcn, houdende
in hare flincker arm een drooge Olmboom·,
daer een groene Wijngaert omgeflingert is.
Vriend fchap , nae de bepaelinge van t^iVi-
floieks, is een ingedruckte,onderlinge,weder-
lievende goedwilligheyt, die door ieeckere
deughd en door 'de reeden , wert beftiert,
tuiTchen die van eenerleye aert , natuyre en
inftortinge zijn. Het witte en fiechte kleed,
is de eenvoudige oprechtigheyt van'to-e-
moed , waer uyt men ooclc van verre , ''de
waerachtige Liefde,fonder eenige gemaekt-
heyt of konftige itreecken kan fien. Zy.ver-
toont de flincker fchouder en de naeckte
borft, wijfende op 't hert,en nae de ipreuke,
longe Cr prope : Want een waerachtigh vriend,
't zy dat hy verre of nae by is , van die hy be-
mint , foo fai diefelve , doch nimmer uyter
herten zijn ; En hoewel fich de tijd en 't ge-
luck |
-ocr page 588-
|
Vrìendfchap. A
luck veranderen, foo blijft hy oock alletijd,
ter liefde van zijne Vriendichap, bereyc, te
!even en te fterven. En ditfèlve bediet oock
de fpreuckejdie zy op den boord van't kleet
en aen 't voorhoofd heeft. Maer ibo deie
Vricndichap geveinft of gemaekt is,ibo fiet-
men diefelve, feer fnellijck, door de alder-
minfte drayinge van de fortuyne, gelijck als
een dunne nevel voor de Sonne, verdwijnen,
Datlê onthult,en meteen Mirtenkrans, daer
bloemen van Granaet-appels ingevlochten
zijn , gekroont is , betoont, dat de vrucht
der eendrachtiger en innerlijcker Liefde,een
feer foete reuc'k, van eerbaere handelingen
en voordaeden, van fich geeft : en datielve
fonder eenige lichtvaerdigheyt van werrelt-
iche pracht : waer onder fich dickwijls de
vleyinge,die een viandinne van dele deughd
is, veroerght, Waer van men Democritum kan
nae leien i gelijck Pierm in zijn Lxvboeck
verhaelt. Zy wort van gelijcken barrevoets
geftelt.oin haerebekommeringe en vaerdig-
heyt uyt te drucken,en datmen totten dienft
van zijnen vriend, al de ongemacken moet
ter fijden ftellen, gelijck Ovidim in zijne Min-
iiekonil finght :
Indien geen "wagen u ontmoet.
Neem aen de reys, engae te voet.
Zy omarmt oock ten laeften den droogen
Olmboom, die van een Wijngaert is omllin-
fert, ten einde zy foude kennen dat de
riendichap , die in voorijpoet gemaeckt is,
altijd behoort te duyren, en datiè in de al-
dermeefte fwarigheden meer als anders be-
hoort uyt te blincken : gedenckende dat
nimmermeer een Vriend ibo onbequaem is,
of hy weet elders eenen wegh te vinden, ora
ceniger maeten , de verbinteniiTe van de
Vriendlchap te vergelden.
Amicitia. VriendfcL·^,
E En Vrouwe in 't wit gekleet, om reeden,
als boven is geicyr,zy fai de hoofdhairen
oVer de fchouderen geipreyt hebben , hou-
dende onder haer flinckerarm een kleyn wit
Hondeken heel vaft, en in de rechter falie
een Bloeme-krans, en onder haer rechter
voet een Doods-hoofd hebben.
De geipreyde hayren zijn geftelt om ree-
den aireede géfeyt. Het wit Hondeken ver-
toont, datmen de getrouwigheyt moet reyn |
Μ 1 C I τ 1 A.
en fuyver houden : door de bloemen, WOjt
de reuck van goede ordre verftaen , die de
Vriendfchap door den ommegangh en 't ge-
meen gebruyck der Menfchen.veroorfaecktt
Het Doods-hoofd onder de rechter voer,
bediet, dat dickwijls de waere Vriendfchap»
willigh is oock voor zijnen Vriend in den
dood te gaen. Waer over OVidius van zijne
twee lieve vrienden finght :
Oreftes w</ den dood voor Pylades heflaen,
Maer Py lades "Wii felf voer hem tin dcodegacni
Amicitia. Ffiendfchap,
De drie naeckte Gratiën of Danck-God-
dinnen, waer van men van d'eene de
fchouder, en van d'ander twee, het gefichte
fiet, voegende de armen in irialkanderen,
Eene van deie heeft een Roofè in de hand,
d'ander een Dobbel-fteen , en de derde een
Mirthe-tack. Nae de beeldeniiTen van deiè
drie gratian voeght fich buyten twijfel de
goede en volmaeckte Vriendfchap , gelijck
het de Oude bedacht hebben. Over-fulx
heeft de Vriendfchap geen ander oogh-wit,
als om te helpen een ander weldaet te doen,
fich niet ketende in goeddaedigheyt over-
winnen : en gelijck de drie Gratiën van de
Oude zijn afgebeelt, al(bo houdmenoock
drie trappen in Vriendfchap. De eerile trap-
peis,weldaed te doen. De tweede trappe is,
die van andere te ontfangen. De derde is,
weldaed wederom te bewijfen.En deiè drie
Goddinnen, vlechten d'eene des anderen ar-
men, door malkanderen : Want dit is de or-
dre van weldaed te doen, dat zy moet van
hand over hand gaen, en wederom tot nut
en voordeel ftrecken,van die geene.die eerft
de weldaed heeft beweiên,en door foodani-
ge maniere wort de knoop der Vriendfchap
onder de Menichen vaiüijck onderhouden.
Defe drie Gratiën worden naeckt ver-
toont , om dat tuffchen den Menichen oock
een oopen en een vry gemoed behoort te
zijn,yreemt van alle bedrogh.De eene keert
alicene den rugge,en twee 't gefichte, oin te
kennen te gevVn, datmen altijd aen zijner»
Vriend de weldaed moet verdubbelen.
Vrolijck van opficht zijnfe vertoont, om
dat iemant die daer weldaed aen andere
doet,fich oock vrolijck moet vertoonen, al$
mede djegeene,diefe ontfaDght.Zy Ichijnen
Maegh- |
-ocr page 589-
|
Maeghdekeos, om dat de Vriendfchap niet
wil befinet zijn ^ door de ihoodigheyt van
eenige eygenbaer of voordeel.
De Roofe bediet de aengenaemheyt, die-
der altijd onder den Vrienden behoort te
weien, zijnde onder haer een geftadige ver-
eeninge van den wille.
De Dobbelfteen beteyckent, het keeren
en wederkeeren van de Weldaeden, gelijck
de Dobbelfteencn doen, als men daer mede
ipeelt.
De Mirtentack, die altijd groen is, is een
teycken dat de Vriendlchap,altijd moet vaft
bcwaert, cn door geen toeval vermindert
worden.
AmiCITIA. Vriendfchap.
E En blinde, die eenen kreupelen Man die
niet gaen kan op de ichouderen draeght :
gelijck de Dichten van c^ldam- te kennen
geven :
Dt blinie iracght de» k^feufkn Man,
Vìe hem ·α>ί/β rechte "wegen a» :
Deeskent beenen, d"ander oogen :
Dit is 's f^iend/chaps groot vermogen,
ffiendfchap fonder hulp of nnuigheft,
■pEn Vrouwe flordigh gekleet, hebbende
X-in de hand een neft met eenige Swalu-
wen, alwaer.buyten om, twee of drie Swa-
luwen vliegen.
Defe Vogel is den Menfche foo gemeen,
als een Huysgenoot, en ibeckt, meer als an-
dere, ièeckerheytom aende Huyièn, doch
fonder eenige nuttigheyr, te neftelen, maer
niet om aldaer te verblijven. Maer als de
Lente aenkomt, foo vlieght hy wederom
nae 't huys om zijn eigen gemack en profijt.
Aldus doen oock de gemaeckte Vrienden,
die in de Lente der Voorfpoet, haere Vrien-
den befoecken : Maer als de Winter van on-
fpoet en ramp haer over den halfe komt,dan
verlaetenfe hare eygene Vrienden, foecken-
dehaereygen ruft en voordeel. Hierom als
Fythagordf, foodanige gelijcknifle wilde ver-
toonen, hoemen de gemaeckte en ondanck-
baere Vrienden,foude van hem afwijfen.fbo
deede hy alle de Swaluwe neften van 't dack
en van zijn huys wegh.
Friendfchaps hevepin^e, Soeckt Meninge Vfl»
mndfchap, fol.j8. |
E En Maeghdeken met een blooiigh ge-
blancket en breed voorhoofd , in 't wie
gekleet, geciert met groene blaeders en met
geele en roode bloemen , met een krans om
't hoofd van veelderleye bloemen. In de
rechter hand, falie een criftallijne glas vol
roode Wijn hebben, en in de flincker hand
een groote goude ichael, weiènde van eert
feer bevalligh en fchoon opiicht, danfende
in een fchoone beemde vo bloemen.
Vrelijckheyt is een genegentheyt van 'c
femoed, dat gekeert is rot Welluft, om die
ingen te berninnen, diemen inwendigh, als
boven natuyrlijck, befchouwt, of die uyt-
wendigh, door de finnen, uyter natuyre, of
door een toeval worden aengebracht.
Zy fai een groot, vleeffigh en geblancket
voorhoofd hebben, nae 't leggen van cyiri^om
teles in zijne Phyliogn. vi boeck i cap.
De bloemen bedieden, door haer felf, de
Vrolijckheyt.en men plagh te fèggen dat de
Velden lachen, wanneerfe met bloemen be-
deckt zijn, gelijck VirgUïus in zijn iv Ecloga
feyt»
^ Pddd 'tCri«
M^i·
■Η
Ύ-i
if^l-
' '1
v-.'.y
|i,.·* !
iIh |
-ocr page 590-
't Criftallijne glas vol roode Wijn, mette
goudeichael,betoenen, dat de Vrolijckheyt
meerendeels fich niet laet bedecken , maer
datiè fich een yder vry willig mededeelt,gelijk
S. Gregor'm geruyghr,in zijneZeede-leeringe,
Oe Vrolijckheyt plagh de gebeymmffc» vati't gemoed te
ofenhaeren. En'de Propheet feyt, de Wijn ver- Ρ En kindeken met een bloemekrans op t
heught het hem des Menfchen , en 't goud heeft ^ - ^^(Ίίε kind erkens airi i d vro-
oock de kracht om de geeften te verfterc-
ken. En defê verfterckinge is ooriaecke van
de Vrolijckheyt. De geftaltenis van 't lic-
chaem, en 't bewijs van den dans, zijn open-
baere kenteyckenen van de Vrolijckheyt,
'Allegrezza. Vrolìjckì>eyf.
E En Maeghdeken met een bloeme-krans
om 't hoofd , houdende in de rechter
hand een Tirfis, die geheel met veele krullen
van blaeders gekroont is, als mede met
kranffen van verfcheyden bloemen. In de ^^ Medaglie van Faufiim, is eene beelde-
flincker hand falfe een Overvloets hooren ^^^^ rechterhand een Over-
houden, en men kanfe in t groen kleeden. bloemen , blaeders en
vruchten houd, en in de fiincker een ipiefle,
die van beneden tot boven toe,met blaeders
en kranskens is omilingert, tot dien einde
iffer op geichreven Η γ l a r i τ a s.
AlLEGREZZA. Vrolijck}ieyt.
EEn feer ichoon Maeghdeken in 't groen
gekleet, dat een icheone en fraeye krans
van Roofen en andere bloemen op 't hoofd
heeft, 't fai mette rechter hand feer aerdigh
en bevalligh een Mirtentack houden, die zy
een ander Ichijnt roe te reycken. Zy wort
een ièer fchoon Maeghdeken en in jc groen
geichildért, afgemaelt, vermits de Vrolijck-
heyt den Menfche jongh en wacker houd ;
Met Rooien en andere bloemen wort zy
gekroont, want dit was by oude tijden een
kenteycken van een feeft of Vrolijckheyt :
want als de Oude in hunne gaftmaelen vro-
lijck waeren, foo plachten zy fich foo met
Rooieixkranskens als met andere bloemen te
vercieren. Van deie kranffen vindy over-
vloed igh by t^thanxtim in 't i boek. Zy houd
de Mirtentack in de rechter hand, want die
was oock by de Oude een kenteycken van
Vrolijckheyt : En 't was een gewoonte on-
der den gaften, dat defe Mirtentack,aen alle
die ten difch faeten, wierde omgedragen, ea
noQ«
E En Maeghdeken met verfcheyden aen-
gename verwen gekleet^met een ftruyck
van de bloemen van Borago op de hoofdhay-
ren, houdende in de hand guide en lóode
pijlen. Oft zy fai op de Harpe fpeelen.
Allegrezza Giubilo ο Let ι-
τιά. Vrolijckiie-it, fuychen, Blijdfchap.
EEn Maeghdeken dat aén een Olmboom
leunt, die met veele Wijngaert-rancken
omflingert is , treedende fachtjens op eenen
dichten Buyffekool, ilekendeden hand mil-
delijck uyt, als of zy iemant een vereeringe
vfilde doen, hebbende voor de borii gen
open Mufijck-boeck.
De Olmboom mette Wijngaertranck om-
flingert, bediet vrolijckheydt des herten,
meerendeels door den Wijn veroorfaeckt,
gelijck Diivii/ feght : En wort de vereeninge
van fich ielve, eii van de eygen gedaente, en
van de geiiegentheden, door den Buyfie-
jkool, aengeweieni.; en de ibete Melodie,van
aengenaeine dingen,yqor de ooren : gelijck
het Mufijck, een óorfaecke is. van de Vro-
lijckheyt,die welckehaere foetigheyt mede-
578 Vrol^ckheyt, Ittyckif, Bl^dfchdp/ Allegrezza,^*;.
deek, aen die 't van noode heefc, om te ge-
raecken torte aldervolmaecktfte trappe
van't genoegen.
AlLÉGREZZA. Vhlijckipeyt,
hoofd, om dat de kind erkens akijd vro-
lijckzijn, endaerom wierdenie alle in de
oude openbaere feeftdaegen gekranft, als
oock de deuren van de Huyfen en Templen,
jae oock de beeften; gelijck TenuUimm in
zijne Ridderkrans gewagh maeckt. Mette
rechter hand fai het een'^Palm of Olijftack
houden, ter gedachtnis der Vrolijckheyt
van den Palm-Sondagh,waer op Chrijim onie
Salighmaecker,met veele Palm en Olijftac-
ken, blijdelijck is ontfangen.
ALLEGREZZA. Vrolyckì^eyt,
: groen 1
Α L L E G R E Ζ Z A.
-ocr page 591-
|
Vrolyckheyt.
noodighden daer door een ander tot iingen.
Én die nu den cack hadde aengevaert, hief
den fiinghop. Waer vanPlutanhmintbreede
verhael doet in zijn gaftmaeljfeggende : Nae
(hit de Mirtmtack^ ivrfj otitfangen , hief yder KÌjn eygen
Ikdeken op, (He zy daerom Afaron naemdm, om dat die
ophief te fmaen , die 't 'wm overgelevert. En Horatius
finght, dat als de Lente naeckte, in welcke
tijà Venm allerwegen Vrolijckheyt aenrechte
met haere danlTerien, foo omvlocht zy haer
hoofd met groene Mirten, terwijl men de
Vrolijckheyt pleeghde.
Allegrezza de le Medaglie.
Vrolijckheyt nae de Gedenckpenningen.
E En fiaende Vrouwe, houdende in de
rechter hand twee koorenayren,ofte een
kleyn kroontjen, inde flincker een Roer
van 't Schip, met het opfchrift L je τ i τ i a.
Dit is de Medaglie of Gedenckpenningh van
^ulia tJugufla, dè Vrouwe van Severm, die by
c^.Occo is beichreven in 't laer der flad JR^wen
903 , alhoewel de Geruftheyt in de Meda-
glie van ^ntonmm Pias oock. wort gemaelt, en
dat is geen wonder, want de Geruftheyt des
volx,, is de waerachtige Vrolijckheyt des
vok. Noch iffer een ander Medaglie , al-
waar de Vrolijckheyt met twee langhge-
rockte beeldekens geciert is, houdende in
de rechter hand twee koorenayren, en in de
ander een globe of kloot : oock in een an-
der Medaglie van de bovengeièyde
Medegeiêllinne van Severus, met het woord
Hylmtds, daer een Vrouwe is gerchildert,die
in de rechter hand een tack, en in dè flincker
een Overvloets hooren heeft, alwaer twee
kinderkens by ftaen. In de Medaglie van
c^drianiu ftaet een Maeghdeken , dat in de
rechter hand een Palmtack en in de flincker
een Overvloets hooren heeft, met een kin-
deken voor haere voeten : rontom Hylaritas
P. R. Cos. ΙΠ. S. C. gefchreven , diewelcke
in 't laer Chrifli 120 geflagen is. In een ander
Medaglie van ^drinnui, nae de opbouwinge
van P^men 874 > mettet opfchrift Hykritas po-
puli Romani , beelden zy de Vrolijckheyt af,
by eenftaende Vrouwe, die beyde handen
aen de oören heeft. |
E En Vrouwe met Moftaertfaet gekroont,
houdende met beyde handen voor haer
ichoot een neftjen met jonge Vogeltjens
„^cantï of Cardeüi gehecten , van d'eenefijde
voor haere voeten heeftie een Henne niet
haere kiexkens,die naulijx nyt den dop zijn,
twee uyt een broed. Vand'ander fijde fai
een Haefe ftaen met haer jongen , die eerft
zijn voor den dagh gekomen.
De Vruchtbaerheyt is de meefte geluck-
ialigheyt die een getroude Vrouwe magh
hebben, want daer door verkrijght zy de
vruchten, die van haer,door t Houlijck,mer
verlangen, verwacht zijn : aengefien door
een oude inftortinge der Natuyre,denMen-
fchen de voortteelinge der kinderen is noo-
digh : 't welck oock" een bekende faecke is
in de onreedelijcke dieren. Alle gedierten
foecken uyter natuyre jongen en naekome-
lingen voort te brengen, alhoewel !è daer
van geen nuttigheyt verhopen. Maer waer
jfler grooter nuttigheyt en grooter rijck-
dom als kinderen ?
Dddd a OMoe. |
-ocr page 592-
|
ySa VruMaerhejit.
O Moeder dit ii 'igrootβ' en heereiijxtegoed.
Indien Ifinders ixbt van een oprecht gemoed,
kyAoEmipides in τί]η Melea^o. Defe Ouders
worden geluckigh geacht, die veele goede
kinderen hebben, t zy dat het knechtjes of
Maeghdekens zijn.lèyt i^riflotcles. Want ge-
lijck een Man die veele vrienden heeft, meer
machts door dieiêlve verkrijght, als of hy
feene hadde,aIfoo is oock een Burger meer-
er,die veele kinderen heeft,als die geene of
weynige kinderen heeft. Onder de feldene
gebeurlijckheden van't Menichlijck geluck,
verhaelt Plimus in 't vi i boeck xliv cap. dat
Ceciiim Meteüm van Macedonien vier Soonen
hadde, waer van d'eene Schout, en d'ander
drie Burgemeefters ge weeft zijn , en twee
die Triumphales waeren, en eene Rentmeeftér.
In 't I boeck in 't xiii cap. verhaelt hy, dat
hynae zijn dood,naeliet fes Soonen, elf Ne-
ven , en datter onder waeren , foo Swagers
als Snaeren, die hem, als Vaeder groeteden,
leven en twintigh. Hy feyt oock dat hy vint
in de handlingen ten tijde van iJuguflus on-
der 't 12 laer van t Burgemeefterfchap, dat
Cajuf Crij^ima Hiiaris van Fiefole , met feven
Soonen en twee Dochters met 27 Neven,
negen Nichten, en 29 Naeneven, in 't Capi-
tohum met een groote en ftatige pompe,ge-
ofFert heeft. Tot uyterfte geluckfaligheyt en
de hooghfte eere wert genoemt, Falco-
«ia,Moeder van vericheyden Burgemeefters,
ineen oude opichrijvinge, datieisgeweeft
een Burgemeefters Vrouwe, een Burgemee-
fters Dochter, en Moeder van verfcneyden
Burgemeefteren, wiens kinderen haer een
heerlijck graf hadden toegeftelt. Valerlus Ma~
xmm feyt in 't iv boeck iv cap. dat het een
groot vercierfel in de Vrouwen is, kinderen
te hebben, derhalven verhaelt hy van een
Vrouwe uyt Campagmen, die leer met haere
koftelheyt pronckte, ten huyiè van Cornelia,
de Moeder van Gracchns, die 12 Soonen had-
de, en nae dat zy alles hadde gefien, hielt zy
haer ibo lange op, tot haere kinderen uyter
fchoole quamen, en alsdielelve voor haer
quaemen, ibo ièyde zy , wijlende op haere
kinderen , /ìfi dit zijn d mijne tapijten en cleraeden,
Vruchtbaer,magh die andere Corac/w,uyt het
geflacht van Scipio , oock wel genaemt wer-
«ien,die in't Lxii laer·? Velufmm Saturnimm baer-
de, die daer nae met den Keyfêr Domitianus
Burgemeefter wicrde. Defegekcklaligheyc |
FEC ONDITA.
is niet foo ièer beibnder, alflë is algemeen,
want dit is de geluckialigheyt van een Vae-
deriand,datmen verrijckt zy met veele goe-
de , deughdfaeme, en treflijcke kinderen.
Daerom maecktenfe in de ftad van R^men een
befluyt, dat aen die de eerfte plaetfe en
grootfte eere gegeven foude werden, niet
wie de meefte laeren, maer die de meefte
kinderen hadde , jae hy wierde, boven die
geene, die min kinderen hadde, voortge-
trocken, fchoon datfe ouder waeren, om de
Burgemeefters Roede aen den Burgemeefter
over te leveren. En dit ftaet in de Wet
die by oi". GeUium in't 2 b. xv c. te lefen is.
Met Moftaertiaet is zy gekroont, om dat
dit kleynfte iaet loo vruc&baer is ^ dat het
oock, fonder eenige arbeyt,boven alle kruy-
den,ibo overvloedigh voortipruyt,dat oock
de Vogelen des Hemels daer in ruften en
haere neften maecken. Van de vruchtbaer-
heyt van 't Vogelt jen ^cantus feyt PHnins,
X boek Lxiii cap. dat alle Dieren,hoe groo-
ter die van lichaem zijn, dat zy oock te on-
vruchtbaerder zijn : Want de Elephanten,
Paerden, Leeuwen,Cameelen brengen maer
een jongh tot een dracht voort. De Henne
aen d'een fijde met haer gebroetfel, voor
haere voeten,waer van uyt een ey,twee jon-
gen voortkomen, vertoont de vruchtbaer-
heyt van defe Huysvogel.Van gelijcken ver-
haelt PifWHi,binnen Padua geilen te hebben,en
Albertus Magnus ichrijft, dat in ièkerc plaetiè
van Macedonien , een Henne uyt I2 eyren
44 kuyckens gebroet heeft. De Oude ge-
bruyckten in cleiè gelegentheyt een Schaep
met twee Lammekens te iamen gebonden :
Want als de oude Moeders twee kinderen,
tot eender draght, hadden rer Werreld ge-
bracht,foo plaghren zy een Sch;iep mer twee
Lammerkens, aen f «ίο de Goddinne, die een
Voorfitfter der Rijckdommen , en een help-
fter der baerende Vrouwen was, tot een
danckbaerheydt op te oflfèren. Want defe
Dieren niet alleen op veele plaetfen, gelijck
inEgypten,twee voortbrengen,maer,gelijck
i^rifloteles verhaelt in 't vii boeck iv cap- van
de Dieren, wel dickwijlsdne,viere enviive.
Een Vrouwe heeft alleen in vier drachten
20 kinderen voortgebracht, yder reylè vijf,
en de meefte derfelven koftfe alicene voeden
en opbrengen. ^.Gelfms verhaelt in't χ b.2 c.
dat een dienitmaeghd ten rijde van ^ugulhti
in 't |
-ocr page 593-
|
Vrtichtbaerheyi,
in t veld van LavUnte vijf kinderen baerde,die
Weinigh dagen leefden, en de Moeder ftierf
oock'korts daer nae. Waer over oock door
lall van vruchtbaerheyt teree-
ren,een grafichrift op den Laurentiaenichen
weg wierde geftelt.En lulius Capitoliims fchrijfc
dat onder de regeeringe van ^ntonims Pius,
een V^rouwe vijf kinderen baerde : en hoe-
wel .^riiiotdes houd, dat dit het grootfte ge-'
tal van kinderen is , dat rot eender dracht
kan geboren worden, ibo leeilmeii doch van
Mar^areta een Gravinne van Holland, die te
Loofduyncn'm 't laer 1376,365· kinderen foude
hebben gebaert, en die aldaer foaden ge-
doopt zijn : de knechtjes met den naeme
loatmcs, de Meysjes Eiifabct, 't welck noch te
Loofduimt ontrent den Hage,wert vertoont,als
mede de beckens waer uyt zy fouden zijn
gedoopt, zijnde alsdoen een Monnickekloo-
fter van S.Bernard : En worc de gefcbiedeniiTe
aldus verhaalt, dat fekere arme Vrouwe van
de Gravinne een aelmoelfe verfochte, die
twee kinderen, van eender dracht, by haer
hadde, en in plaetfe van haer onderftant te
doen.befchrobde zy diefelvejfeggendedarfe
geen twee kinderen kofte voortbrengen, of
daer moften oock twee Vaeders toe zijn ee-
weeft : Waer over deiê arme Vrouwe leer
' droevigh zijnde,bad God.oin hare kuysheyt
te ontdecken, dat de Gravinne, die aireede
fwanger was , foo veele kinderen mocht ter
Werk brengen,alffer dagen in't laer vvaeren.
Dit vintmen in de oude Hollandiche Chro-
nijcken.En MmimsCraments,&en waerachtigh
Schrijver,feyt,dat de Vrouwe van de Grave
Virbofans Soonen te Cracou heeft ter Wer-
relr gebracht. Van de Haefen ièytinen,datiè
foovruchtbaerzijn,dat terwijlen zy foogen,
zy oock baren,en dat d'eene vrucht ftrax op
d'ander volgt. Vderius Maùrms verhaelt,datter
een eyland was, waer uyt d'Inwoonders ge-
dwongen waerente vluchten, om het groot
vermenigvuldigen van de Hafen. Derhalvea
gebreken daer geene,die daer feggen.dat de
Haefe Rammelaers felve haer eygen vrucht
iBoeten ontfangen,baeren en voeden,gelijck
de Wijf kens doen, om dat zy ibo ièer ver-
menighvuldigen.
HoraGRAPHIA. Vyrlefchtijvin^e. |
Vyrhefchrifv'mge,
op 't hoofd een Sandlooper heeft, en mette
rechte hand, houdfé een Liniael, Paifer en
een Compas,en in de llincker een Sonnewij-
fer : en aen eenefijde boven 't hoofd,fai een
Sonne ftaen, die met haere flraelen, de fcha-
duwe van de loopende uyre, aenwijft.
De uyren of Hor^, met het getal van 24,
waer van den dagh en nacht worden gc-
maekt,hebben haren naem gekregen,gelijck
Macrohiiu verhaelt, van dat is, van de
Sonne, die in de Egyptifche taele Horus ge-
naemt is. En om de uyren van den dagh te
belchrij ven, van dat de Sontje op en onder
gaet,fö dienen wy ons,door de vindinge van
den Sonne-wijièr,die van iJ.na-ümenes van M.-
lefen is gevonden : en voor den Nachtwijfer
nemen wy den Sandlooper,die ook van ièer
hooge veritanden is bedacht. En om te ko-
men totte verklaringe van de bovengeièyde
beeldnifTe, iijllen Wy leggen,datmen dieielve
jongh maeckt, tot navolginge van de uyren,
om dat die geftadigh , haere loop en bewe-
ginge vernieuwen,diefe noodfaecklijck, d'ee-
ne nae den anderen doen : en dat nochtans
yder in zijn weeièn blijft.
Het beknopte kleed en de vleugels aen de
Ichouderen, bedieden de fnelle loop der uy-
ren , van wiens fnelle loop, Pctranha in zijne
triumphjVan den Tiid,iìnght,c/ai à uyren^dagm
en maeiiden vliegen. Het Hemels blauwe kleed
bedietjden helderen Hemel, die'door geene
wokken belet zijnde, dient tot bewijs van
de uyren,terwijl de Sonne in haren loop is.
De Paffer, Liniael, en het Compas wort
haer gegeven, om datmen, door den Paffer
of het Compas, en door de fpieglinge, dé
deelinge maeckï van den Meridionael, Ver-f
ticael,'^quinoitiael en de uyr-linien,die ver-
geièlichapr zijn, met de Tropici van Caucer en
Capricormis,en andere,dieder tot onfe voorftel
paffen: en met de lijne wort de hoedaenig-
heyt deffelven toe-geftelt. En gelijckm^
door 't Compas en door 't middel van den
Seylfteen, komt totte kenniffe, niet alleene
van de vier voomaemfte winden , als Ooft,
Weft, Zuyden en Noorden, fookomtmea
oock totte ftellingen en afwijckingen van de
muiren,die daer door werden toegeftelt.ook
de veranderinge van de Sonnevvijfers : En
daerom vertoonen wy die,dat zy dit boven-
gefeyde,in de (lincker hand houd,en dat die
van de ftraelen der Sonne wort geraecktj
D d d d 3 waes |
-ocr page 594-
j 82 Vynn van dm dagh, Η ο r e
waer door de fchaduwe, door den navel der
Sonne, die Gnomon genaemt is, feer oprecht-
lijck wOrr vertoont,te weten de loop van de
uyren des daeghs,en door den Sand oper,de
uyren des nachts , die oock defe beeldnifie
op 't hoofd heeft.
Η O R E del Giorno. Vyren -van den άαφ,
DAer kan dickwijls gelegentheyt voor-
vallen, om de uyren af te maelen,en al-
hoewel men daer toe een ontwerp kan ne-
men, van andere die aireedebeichreven zijn,
foo heb ick nochtans eenige willen ftellen,
die daer van zijn vericheyden, om dat de
verfcheydentheyt den leergierigen plagh te
verluftigen.
Soo iègh ick dan, dat de uyren dienaereP·
ièn zijn van de Sonne, gedeelt in 24 ftreec-
ken , waer van yder geleytfter is , en 't roer
van de Sonnekoets, voor foo veel elck haer
wijde heeft, gelijck OVidius in 't 2 boeck Aie-
'tamorfh. feyt.
En Boccaüus in 't IV boeck van de af komft
der Goden, ieyt, dat de uyren dochters zijn
van de Sonne, en van de Tijd. En hier van
nemen oock de Griecken den Tijd. Om dat
door den loop der Sotine, en door ieeckere
tuiTchenkominge des tijds, zy fich felve toe-
ftellen , en deen achter d'ander volgende,
doen , dat de nacht voorby gaet en de dagh
naedert, waer in dan de Sonne gaet, door
naevolginge deffelven. Want door de uyren
van den dagh, werden de poorten des He-
mels geopent, te weeten door't opgaen van't
licht. Van welcke plicht der uyren , Homerus
oock gedenckt, datfe boven de poorte des
Hemels ftaen,en aldaer forge dragen. Ovidins
defen naevolgende,ièyt, dat de uyren,te ge-
lijck met Ìanus, over de poorten des Hemels
forge draeoen.
Namus Panopoüams, een Griex Poëet, ieyc
dat de uyren Dochters zijn van het laer, en
Dienftmaeghden van de Sonne.Verfierende,
datfe den Hemel doorwanderen, en loopen
tegen Tipheus in 't huys van de Sonne. Willen-
de dan een begin van defe uyren toeftellen,
maecken wy diefelve,met her opkomen van
de Sonne.
Hora Prima. De eerfle uyre,
E En Ichoon lachend Maeghdeken met
een kuyf en blonde hoofdhayren , als
goud, fpreyende diefelve in den wind met
het voorfte deel, van achteren ftaen die fteil
over einde, zijnde grijs, met beknopte klee-
dinge en lijfverwigh, en met vleugels aen de
lchouderen,ftaendemet groote bevalligheit,
als oft wilde vliegen.
Het fai in zijn rechter hand , of waer in
't een veriiandigh Schilder geraden dunckt,
het teycken van de Sonne houden, recht op
en blinckende, maer foo groot datiê wel
fichtbaer is. In de ilincker hand ial 't een
Ruycker hebben , met geele en roode bloe-
men , die eerft beginnen op re gaen.
longh, fchoon en lachende,met bloemen,
wort het gelchildert,om dat door 't opgaen
van de heldere en klaerblinckende Sonne-
ftraelen, fich de geheele natuyre verheught,
de velden verluftigen fich en lachen , de
bloemkens doen fich oopen, en de vrolijcke
Vogeltjes,met haerlieflijckgeiangh, fchate-
ren in de blaederijcke taxkens,en alle andere
Dierkens icheppen daer in vrolijckheyt en
vermaeck. 't Welck Seneca in zijnen raefen-
den Hercules aldus beichrijft :
Tiran had heihkuyo gef^a»,
3Vk alree gcfiagen an,
Bnfagh op noe Oëtans top.
Dien de dagh fchoon toyden op,
Daer de doorens als Inoraci,
Bloncl(eim een ruyme fael :
't AÌMHtjen fchool, maer d'arbeyd rijfl.
Die de deur van forgen ypij^ j
d'Herder wii van rijp gedo^,
Laet hit Veetjengaen om kofi,·
Dat nu vry en "weeldigh danil.
En geen blad noch heeft gefchranji.
't Oude Vee, dat fcheert het veld,
Daer van 't Aielck-jonteynije fwelt,
't Dertle Geytjcn jfringht in 'tgrtts.
Of het uytgelaeten Wi.
't Nachtegaekjen op den tacl^,
Slaet Ïijn -wiexlicns metgemacl^.
Midden in een bly gefangh,
Daer het met κψ' helgeklangh^
In een wild en foetgefluyt,
IQraelt den blijden daeghraet uyt.
De blinde hoofdhairen van vooren in den
wind gcfpreyt,en die van achteren over ein-
de ftaende en grijs zijn,bedieden,datde uren
in korte tijd beginnen en eindigen,keerende
wederom nae den gewoonlijcken loop.
Het lijfverwige kleed,bereyckent de roo-
digheyt,
-ocr page 595-
|
Vyyen van den dagh.
digheyt,die de ftraelen veroorfaecken,wan-
neer de Sonne in 't Ooften op onle hooghte
opkomt. Dit iëyt oock Viygtlm,'dat de Zee root
IVrfi door de jlraelen , en de hleeci^e Morgenftoni b!onc/(_
in de roofachtige koetfe j gelijck fulx mede OVtdius
ieght, fiet, de J4Whter Aurora heeft van den klaeren
opgangh, de purpre poorten geópent. en 't paleys vol Roo-
fen ; dit vindy over al by veele Poëten, foo
oude als nieuwe.
Het beknopte kleed en de vleugels aen de
ichouderen, als of 'het wilde vliegen, bedie-
den de fnelligheyt van de uyren. 't Heeft het
teycken van de Sonnc, om dat de Oude den
dagh 12 uren, en den nacht oock i2 uren
plachten te geven,diewelcke Planetifche ge-
naemt z^n, en die worden alfoo geheeten,
om dat een ygelijck van diefelve , wort be-
fl:iert,door eene van de teyekens van de Pla-
neeten , gelijck Giraldiu feght in zijn 2 boeck
Van delaeren en Maenden , met deiê woor-
den : Derhalven foo de Planeten in alle uyren , nae dat
de'Sterregijfers fèggen , heflieren , en datfe heerfchappk
. hehhen over de fterflijcl^ dingen, foo zijn damm de Vla-
neeten, dat is^ de uyren der dooiende fierren, die van haer
Ïlanetifchegenaem?iijn , oocl^ingcflelt. En die hier
van breeder uytlegginge begeert, lefe Ptolo-
tn^um enTheonem. loan. Sacrobofeo ieytin zijn
Computm Ecelefiafikm, Dit is oock^aen te merckfn, dat
de dagen van de Weecke , nae dat verfcheyden fchrijven,
oocl[ verfcheyclen noemen hebben. Want de Heydenfche
Philofophen naemden yder dagh van Je ïVeeci^e, nae die
Planeete, dieder heerfchte, in de eetjleuyre van diefdven
dagh, -want.zy feyden, dat de Planeeten achtereenvolgende
hcerfchten , door de uyren des daeghs. En alhoewel
een yder dagh van de Weecke, en een yder
ure, zijnbefonder eygen teycken heeft, ver-
fcheyden van d'andere dagen,foo vertoonen
Wy doch alleen de twaelf uren van den
dagh en ioo veele van den nacht,fonder acht
re nemen op de befondere dagen ofhaer
vervolgh in den circkel van de Weecke: fuìx
dat ick tot bewijs fai ftellen 't begin van de
eerfte uyre van den dagh met de Sonne , als
die geene die de uren'onden'cheyt, en een
maete van de tijd is. En dit fai genoegh zijn
tot verklaeringe van de teyckens, foo voor
de eerfte uyre, die van ons beichreven is, als
mede voor de volgende uren.
Hora Seconda. Tweede uyre,
0,Ock een jongh Maeghdeken met op.-
gefiageii vleugels, als ofi wilde vliegen. |
58-3
hebbende de hoofdhayren, van dien aert en
verwe als het eerfte, doch van vooren fullen
die niet foo blond zijn , 't kleed fai kort en
gout-geel zijn , maer met eenige Wolxkens
en Nevelen omtrocken.om dar de Sonne in
defe ure dampen des aerdrijx tot haer
treckt, min ofmeer,naede vochtigheyt van
den verleden tijd. En hier op iì^eelen Luca-
Mui, Silius Italicus , Claudianus, en Statiiti op defer
wijfe :
Ter tijd de paerden uyter Zee,
. De vier'ge l(petfe maeclftcn r«.
En blaeck}en op der bergen top,
ïAIs Titan toogh de dampen op :
Het day fier door het licht verdyi'een.
Tot dat de kjaere dagh verfcheen. &c. ^
Het houd met fchoone aerdigheyt het
teycken vanVenM, en mette llincker een bof·
iel van Helitropia of Cicorey mette bloemen,
die door een oude Wet den ommeloop ken-
nen,die de Sonne doet. En om dat in de eer-
fte uyre, de verklaeringe van de vleugels en
de hoofdhayren gedaen is, foude het over-
tolligh zijn, 't felve wederom te herhaelen,
en 't kan 't Iblve oock dienen voor de vol-
gende uren.
Hora Terza. Oerde uyre,
OOck een Maeghdeken met de hoofd-
hayren, als geièyt is, maer die van voo-
ren tuflchen het blond en fwart zijn.Wefen-
de gevleugelt als de andere , met een beval-
lige maniere om te vliegen , met korte en
lichte kleederen van weerfchijn , te weten,
twee deelen wit en een deel root: Want hoe
de Son hoogeruyt het Ooften rijft, hoe het
licht te grooter wort, en van defe ure ver-
ftaet het Ovidius, als hy iey t :
In 't kriecken van den dagh , plagh d'Hcmel faers te
fchijnen,
Maer door der Sonnenglans, foo moet al 't root ver-
dyvijnen.
Het houd , mette rechter hand, feer aer-
digh , het teycken van Mercurius, en met de
llincker een Sonne-wijfer,waer van de fcha-
duwe de derde ure aenwijft. De vinder hier
van is ^naximenes Mdefius , difcipel van Thales,
waer van Gellius dit uyt Plautus verhaelt :
Goi geef dat hy vol rampen leeft,
OieSureneerllgevondenheeft:
En die dees Wijfer heeft gefmeet.
Die wj den dagh hy βκ^η meet.
Hora |
I· '
-ocr page 596-
|
E En Maegdeken als d andere, mette vleu-
gelen en hoofdhayren , gelijck voor ge-
feyt is, 't kleet fai kort cn wit weièn,om dat
felijck ^odü'm ièyt in't iv boeck der Goden,
e Sonne nu aireede is verfpreyt,en de dam-
pen heeft verjaeght, de dagh veel klaerder
iïijnde. En van acie uyre verftaet het Ovidius
VI boeck Metamorph, 't lal in de rechter hand
het teycken van Lum houden. Doch hier op
fai een vlijtigh Schilder mercken, datmen
ter eerfter oplicht, het teycken magh be-
kennen.
Het fai feer aerdigh in de flincker hand
een Hiacintbloeme houden, diewelcke ibo
Oviciim verhaelt χ b. een kind was , dat van
t^po/h iêer was bemint, doch hy hadde 't iêl-
ve, door ongunfte, gedood, eu in een bloe-
me verandert,
't Welck betoont dat de kracht van de
Morgen-Sonnein de kruyden de overtollige
vochtigheyt van den nacht fuyvert. Waer
over cneièlve, in deie uyre zijnde ontfloo-
ten,ibO is 't de rechte tijd om de kruyden te
plucken , overmits dieièlve dan niet al te
weeck zijn, door re veele vochtigheyt, noch
jiiet te droogh, door de overvloedige hettc
der Sonne-ftraelen.
Hora Q.u χ ν τ a. De vijfde uyre.
E En gevleugeltMaeghdeken.als ofc wilde
vlie^gen,en de Iioofdhayren,op de manie-
re als d anderc,met een beknopt kIeed,doch
van weerfchijn tuflchen wit en iaffraen, om
dat de Sonne, hoe zy den middagh naerder
komt, te meerder blinckt, houdende met
deen of d'ander hand, het teycken van Sa-
tunm , en met d'ander houd het de bloeme
Hcllotrofmm, waer van Plmiui ièght in't Ζ boek
41 cap. Het falfich itmant ver'ivonderen , diedacr op
door daeghlijxc cervaerentheyt, nkt kt, hoe dat Itruyd
Hcliotropium , de tieghgaende Soime aüc uren am-
fut, en met haer lieert , fchoon dat diefehemet Tvo/f^»
icdeck} »· ^'"'■o feyt van gelijcken.
Ονίά«ί verhaelt in't vierde boeck van de
hericheppinge , van dit kruyd, dattèr een
Nimph Clitia van de Sonne wierde gemint,
die door eenige fmaet ( dieie van de Sonne
hadde verkregen ) ibo ontilelt en moeylijck
'wierde, dat zy in deiê bloepie veranderde, |
Ti; En Maeghdeken : defe ure fai wat Wree-
Xl-der van opficht 2Ìjn,toonende haer bloo·
te armen en beenen, hebbende daerom aen
de beenen aerdige enfchoone brooskcnS,
het kleed fai gevlamt root zijn,want Boccmus
feght in 't IV boeck van de afkomfl: der Go-
den,dat de Sonne lich vindende in't midds»
van den Hemel, meerder ichijnlêl cn groo-
ter brand van lich geeft, en daerom wortic
mette armen ^beenen naecktgeichildert,
't welck Firgilius in 't vin boeck ^neiad, uyt-
druckt, de vlammende Sonne Wds het middel rond of'
gellegen. Mitrtialu beveftight het ielve, als me»
de Lucami,
Het houd in de rechter hand het teycken
van fuf iter, en mette flincker een bofTel van
het bloeyende kruyt Lotum geheeten, 't welk,
nae dat Vlmim en Theophra^us verhaelen, feer
wonderlijck van kracht is,om dat dit kruyd
inden grond van de vloet ÈM^fcroffigevon·
den zijnde, met het opgaen van de Sonne
begint boven 't water te komen,en wanneer
de Sonne hooger rijft, alsdan rijftet oock.en
als de Sonne op't hooghfte geklommen is,
dan flaet het in zijn volle bloeme recht over
einde,raaer de Sonne wederom na "t Wellen
daelende, foo daelt oockhet kruyd, naevol-
;ende daer in de Sonne, geduyrende foo
. angetot diefelve onder gaet, alsdan duyckt
het oock weder in't waeter, en ter midder-
nacht foo leyt het weder aen de grond. De
geftalteniiTe van dit kruyd en bloemen, nae
dat Ïlm'ms verhaelt in 't xin b. c. xrii, xvm,
zijn gelijck als de Boonen , en is dick van
fleel en bladers, maer wat korter en dunner,
de bloemen zijn wit en gelijcken de Maers-
koppen.
Hora Settima. Defevendeure,
TS gekleet in't Saffraen,betoonende het be-
JLginfèl der afdaelinge van de voorgaande,
uyre, houdende in d'eene hand her teycken
van Mm, en in d'ander een tack van Luperi
met de befien, om dat diefelve fich nae de
Sonne keert,hoe betrocken die oock is : en
is een wijièr om den boeren de uyren aen te
wijfen, fchoon dat het betrocken weeder is,
gelijck P&iw fchrijft in zijn xvin boeck
XIV cap, _
Ho^A
Vyren VA»de»άαφ, Η ο re del Giorno,
Hora Q.u a κ τ a, Vierd: uyre. Hora Sesta, Defefìe ψ(. |
-ocr page 597-
|
Hora Ottava. De achtfie uyre,
"C En Maeghdekenmet weerfchijn gekieet,
Xlvan faffraenen wit,houdende het teyken
van de Sonne , en een Sonne-wijièr : Maer
met een vericheiden handelingh van de der-
de ure , niet om die daer door te bedieden,
maer om de handelinge en ftant wat veran-
deringhs te geven , en de ichilderye fchoon
re vertoonen, en dat de ichaduwe defielven
wijfen fai op acht uren. En overmits de eer-
fte ure oock het teyken van de Sonne heeft,
ibo beteyckent deie Sonnewijier het oader-
icheyd tuiTchen de uren des daeghs en des
nachts.
De verwe van 't kleed bewijft , dat hoe
meerder de uyren waflen, te meerder gaet
de dagh ten einde en verlieil het licht. En
dit zy genoegh tot verklaeringe van de ver-
wen van 't kleed, die de volgende beelden
gebreecken.
Hora Nona. De negende uyre,
E En gevleugelt^ Maeghdeken , de ey-
gen ver we van tkleècl fai als geel ftroo
weien.
Het houd in de rechter hand het teycken
van Fenui, en met d'ander een tack van Oly-
ven,overmits defe piante haer bladers keert
nae der Sonnen ftand, gelijck van veelen is
waergenomen, en Plmim oock getuyght.
Hora Decima. De thiende uyre,
'En gevleugelt Maeghdeken in 't
X-<treckende een weinigh nae 't fvvart, hou-
dende mette rechter hand het teycken van
Mercurm, en mette fìincker een tack van Po-
pulier. Hebbende deiê piante datlèlve be-
dietièl mette Olyve : Waerover Pontanus die-
felve noemt in zijne Dichten, dc boom van
dc Sonne,
Hora Vndecima. Deelfdeuyre,
E En gevleugelt Maeghdeken, ïn 't weÈr-
fchijn gekleet, vaageel en fwart, hou»
dende met groote bevallighey t het teycken
van Lma, en een uyrwerck van een Waeter-
looper. Waer van Ckm gedenckt, in de na-
tnyre der Godeni Maer, feyt hy, wat is be«
ter, of ghy een getrocken Sonne-wijièr of |
een Waererlooper aeniiet. Want hier mede
deylden de Reedenaers, by Ouds, den Tijd
af. En alhoewel dit geen Sonnewijier is,niet
te min deelde Scipio Nafoa 5-9 y naedebou-
winge der ftad Hemen , met de Waeterloo-
pers, de even-gelijcke uyren van dagh en
nacht af. Want de Sonne wij fers, wanneer de
locht is betrocken, geven geen Ichijniel van
fich. Hier van getuyght Pimiu t in 't vii boek.
De vindin^e van defe Waererlooper, feyt
ykruVius in 't IX boeck van zijn J^nhit, dat
gevonden is van Cteftbms ^kxandrinus, zijnde
de lbone van een Chirurgijn.
Hora Duodecima. Detvaelfdeuyre»
E En gevleugelt Maeghdeken beknopt ge-
kleet, met violette verwe, als mede van
hoofdhayren, gelijck by d'andere gefey t is.
't Houd in de rechter hand het teycken
van Smrms , en met d'ander een tack van
Willigen, om dat de Populier, Olijf en Wil-
lige met haere blaederen fich nae den Son-
nèftand keeren, gelijck Ïlinm fchrijft,
Oe ujreff van de Nacht.
Hora Prima. De cerβe uyre van de Nacht,
E En gevleugelt Maegdeken,mette hoofd-
hayren, als d ander uyren van den dagh,
maer de verwe van vooren ial fwart zì,jn.
't Kleed ial kort zijn en van vericheyden
verwen, om dat de Sonne in 't Wellen on-
dergegaen zijnde, zy lich alibo , door den
weerflagh van haere ftraelen, met veele ver-
wen, vertoont; gelijckΛίΐίώί en^w^ver-
haelen.
't Hond mette rechter hand het teycken
van iupiter, en mette flincker een Nacht-uyl
èus dit feer geleerdelijck in de fabel van die
Dier, in 't vierde boeck van de Herfchep-
pinge verhaelt.
De fweede uyre van de Nacht,
£En gevleugelt Maeghdeken in't grauw
geklees, omdat, hoe verder de Sonne
Eeee vaa |
-ocr page 598-
|
y86
van onièh drckel afwijckt en naer 't Wellen
paffeert.wortre meerder door het vervolgh
van de uyren de locht duyfterder. En dit fai
genoegh zijn om de verwen van de uyren
uyt te beelden,van die daer iiillen volgen.
Het fai met de rechter hand het teycken
van Mars houden , en mette llincker een
Nacht-uyl, zijnde een luffer van de Nacht,
gelijck l'ierius in 't χ χ boeck feyt ; gelijck
oock de naeme TSloilua, van de Nacht haer
oorfprongh heeft.
Oe derde uyre van de Nacht,
E En Maeghdeken gevleugelt, in't grauw
gekleet,doch duyfterer als her voorgaan-
de, houdende in de rechter hand het teyken
van de Some, maer alfoo dat het de hand lbo
leegh houde, als het kan, betoonende, door
lbodanigen wijle, dat de Sonne is onderge-
gaen, en met de llincker houd het een Scha-
vuyt of Nacht-uyl. De fabel hier van vindy
in't vijfde, boeck van Ov/Ww herfcheppinge,
waer van de inhoud foodanigh is, lupiter heb-
bende toegebeten aen Ceres,dAt zy Profnpina,
liaer Dochter, uyte helle foude voeren, met
defen bedinge, dat zy in die plaetlè gantich
niets ibude proeven : ibo ieyde ^fcalaphris
terftont, dat hy haer hadde Granaetappels
fien eeten, en belette alibo haer wederkee-
ren : Waer op Ceres verftoort zijnde, veran-
derde haer in een Nacht-uyl, die altijd voor
een quaed voorteecken wort gehouden. De
Nacht-uyl, feyt PUniusx boeck xxii e. een Vogel
Van rotme, en van de dood, eh door de gemerne voorteec-
kens ,groimlijck^, houd fich inde y^oefleplaetfen , en h
niet alleen veriaeten en eenfaem , maer •wreed en ^ualijcl^
by te komen, een monfler des nachts , xy heeft geen layd
gefangh, maer een verfuchtende-jiemme.
De vierde uyre van de Nacht,
E En gevleugelt Maeghdeken , als of het
vloogh.wefende het kleet kaftanybruyn.
Het houd mette rechter hand het teycken
van Venus, en met den llincker een Sand-
looper.
De vijfde uyre van de Nacht,
"C En gevleugelt Maeghdeken als d andere,
-Lde kleederen van kailanybruyn , dat nae
den fwarten treckt,houdende in d'eenehand
het teycken van Mmmim, en met d'auder |
De fefle uyre van de Nacht,
E En gevleugelt Maeghdeken ;n 't fwart
gekleet, hebbende in de rechterhand het
teycken van Luna, en in de llincker een Kart.
Om dat zy Luna aldus uytbeelden : want als
de Goden voor de gramlcliap van Tefwhone
waeren vluchtigh , en dat zy noch in Egy-
pten , noch elders koften feecker zijn , tea
waere dat zy de gedaente van 't eén en't an-
der Dier aennaemen, lbo veranderde fich
Luna in een Katte ; gelijck Ovidms in 't vijfde
boeck van de Herfcheppinge veriiert, dac
Phcebi lufter , dat is de Maene, in een Katte,
Saturnus in een witte Koe , en Venus in een
Vifch verborgen was. Want de Katte ver-
andert fich feer, en zy fier by nachte , en het
licht van haere oogen waft aen en neemt af,
nae dat de Maene waft en afgaet.
De fevende uyre van de Nacht,
C En gevleugelt Maeghdeken, wiens kleed
rivan'weerfchijn , te weeten vanblaeu en
fwart fai wefen. Bloudende mette rechter
hand het teycken van Saturms,cn mette llinc-
ker hand eenen Das , om te vertoonen dat
defe uyre het diepfte van de nacht is daer
men anders niet denckt als om te fiapen, ge-
lijck dit Dier doet. Daer uyt dit ipreeck-
woord is voortgekomen , Hy flaeptals een Das-
gehjck Virgilms, Siiius Italtcus,Ovidiu's en andere
geleerdelijck verhnelen, daer van oock el-
ders wortgelìjroken.
De achtte uyre van de Nacht,
E En gevleugelt Maeghdeken, als of het
wilde vliegen , wiens kleed ial duyfter
blaeu welen. Houdende met d'eene hand
het teycken van lupiter , om dat defe is tui-
Ichen de uyren van den diepen flaep : ^®*·
d'ander houd het met groote bevalHgh^y-
een Ratte,wefende een ll'aperigh Dier. waer
•van Martialis oock getuyghnis geeft, ^^^
Ratten van 't ilaepen den Winter over vee
worden.
De
De uyiien vm de Nacht.
een deel Maenkoppen, om dat de Kicht
met dele piante gekroont wert j hebbende
oock deiè eygenfchap om te doen ilapen.als
een werck dat by nachre gefchiet ; gelijck
Virgilius, Ovidms en andere uytdrucken. |
-ocr page 599-
|
Oe meende uyn va» de Nacht,
E En Maeghdeken in 't purper gekleet, ge-
vleug'ek als d'andere, als ofr wilde vlie-
gen , hondende in d'eene hand het teycken
van Mars en een Nacht-uyl, als een eygen
Nachtvogel.
Dethiende uyrevan de Nacht,
E En gevleugelt kindeken,wiens kleed een
weynigh klaerder iïil wefen als de andere
bovengeieyde uyren.
't Sai houden het teycken van de Somie,
gelijck wy hebben gefeyt in de eerfte uyre
van de nacht.om diefelve reden : en met de
ander hand een uyrwerck daer de kloeke
op thiene flaet, en boven het flaghwerck, de
uyren, fulxdat hetllaendiefelveuyreaen-
wijft,roepende een yder tot zijn werck ; ge-
lijck Bcroaldui de uytlegger van c^pulejus ièy t,
en in't befonder daerona ten thien uyren,
om dat de tijt van llapen na aireede verftre-
ken is.
De elfde uyre van de Nacht,
E En gevleugelt Maeghdeken in 't blaeu
gekleet, houdende in de rechter hand
het teycken van f^enm, en met d ander hand
een Sandlooper , waer op men fiet de ver-
deelinge van de uyren, met het teycken dat-
men fien kan dat het tot elf uyren verloo-
pen is.
De twaelfde uyre van de Nacht,
E En gevleugelt Maeghdeken,dat als d'an-
dere vaerdigh ftaet te vliegen, wiens
kleed fai van Hemels blaeu zijn : en om dar
de dagh naedert, ibo is de duyfterheyt aen 't
daelen ; gelijck oock FirgiUus, SUm en Statiui
verhaelen.,
Het houd in de rechter hand het teycken
van Mercurim, en onder den flincker arm feer
aerdigh , eenSwaene, om tebetoonende
eerfte wittigheyt van den Morgen , aleer de
Sonne opkomt, gelijckende daèr in de wit-
tigheyt van den Swaene, wanneer zy rijft :
en wanneer zy wegh gaet ^ foo maeckt zy
oock den nacht fwart , gelijck eenRaeye, |
* * * *
De deelen des Dae^s en des Nachts,
OM den konftbeminders , de afdeelingen
van dagh en nacht re vertoònen , heeft
het ons geraeden gedacht, diefelve hier by
te voegen, beginnende van Midnacht , Haene-
gefchrey , Dager act , Morgenftont. Morgen, Focrmidf
dagh, Middagh, Naemiddagb,t^vond,.^vondlia>id,
Scheemeringe, Foornacht^eerlie flaef>. Nacht. De vier
deelen des daeghs zijn, Morgen, Dagh,
Avont, Nacht. Dit kan den Dichters rot
opmerckinge dienen, om haere tijden war
nauw af te deelen.
Aurora. Soeckt Morgenflond,
Guardia. De Macht.
E En gewapende Vrouwe , met een Kraen
op den Helm , hebbende in de rechter
hand een Swaerd , en in de flincker een ont-
fteecken Fackel^of met een Gans ter iijden.
De Fackel mette Kraen bedieden Wac-
kerheyt,om reedenen die aireede elders zijn
februyckt, 't Selve bediet oock de Gans,
ie lich ielven twaelf reyfen,in den geheelen
nacht,opweckt : Daer over eenige geloven,
dat hy de uren des nachts, afmeet,waer dooi-
de tijd gerekent wort : In 't wecken maeckt
dit Dier veel gekakels metten beek, en dat
foodanigh, gelijck Titm Livim vertelt, dat als
de Roomfche Soldaten , die by 't Capitolmm
de wacht fouden houden , lliepen , ibo ont-
waeckten zy, alicene, door 't gekakel van
eene Gans, en daer door beletten zy den
Franςoyfen den intocht : Defe twee Die-
ren, bedieden, dat de Wackerheyt en de ge-
trouwigheyt, op 't hooghfte , torte Wachc
noodigh zijn, verielichapt mette macht om
tègenftand te doen, 't welck door 't Wapen-
tuygh en 't Swaerd wort te kennen gegeven.
Guida Sicura de veri honori.
Ger^ Wacht van de -wacrachiige cere..
E En Vrouwe naé de maniere, gelijck wy
de Deughd op haere plaetfe hebben be-
fchreven, met een Schild aen den arm, waer
in de twee Templen van Marccilus zijn ge^
fneden , d'eene van de Eere, d'ander van de
Deughd, Sittende defe Vrouwe op een Eyke,
E e e e a boom, |
-ocr page 600-
|
Wdckerh^t. V i
boom, en mette rechter hand, diefe om
hoogh geheven heeft, toontfe eenige krijsis-
kroonen, met Scepters, Keyièrlijcke Wae-
pens, Hoeden, Mijters , en andere cierièls
van grooter waerdigheyt, die aen de tacken
van deiên boom geftelt zijn. Waer aen een
rolle fai hangen met het opfchrift H'mc omnin,
Ί kam hier al van dam. En boven 't hoofd , Me
àlee, doof mijn hel^t.
Kt aJ-fes vertoont, dat wy van lupitn, den
gever aller genade,aen wien deiè boom was
toegeheylight, of om wel te feggen, dat wy
van God felve,alle eereen werreltichewaer-
digheyt kennen verkrijgen , door 't geleyt
en de wacht der deughd : 't welck oock de
twee Templen te kennen gaven, die van
Marcus Marccllm tot een verborgen fin waren
gebouwt: Want d'eene Tempel die de Eere
was toegewijt, die hadde geen ander in-
gangh , dan datmen door de deure der
Ideughd, daer moft ingaen.
E En Vrouwe met een Boeck in de rechter
hand,ind'ander een Roede met eenont-
fteken Lampe, ter fijden ftaet eenKraen,die
een fteen ia de klau w heeft. |
g i l a ν ζ a.
't Is foo feer in de gewoonte, dat deiê
vlijtigh en wacker genaemt worc,die (lechts
een levendige of wackere geeft heeft,aihoe-
wel defe naem verkregen is, door de wac-
kerheyt die men mette lichaemlijcke oogen
fien kan, niet, te min wort de geftadige oef-
ninge, gelijck als in de Natuyre verandert,
en lich eygen gemaeckt, en wort foo wel de
Wackerheyt des lichaems, als des geefts,
door dit beeld uytgedruckt, te weten, de
Wackerheyt des Geefts door 't Boeck, waer
in men de wetenfchappen leerende, den
Menfche wacker eii vaerdigh macckt,om da
ongevallen der fortuyne tegen te ftaen,en de
driften des gemoeds te befchouwen.
De Roede maeckt het flaeperige lichaem
wacker, gelijck het Boeck en defpieglinge
of contemplatie de droomige geeften op-
wecken. Daerom feght Salomon in zijn Hoo-
ge Lied , fcxo wel rot het Kchaem als tottc
ziele, Icl^faep, maer mijnhertcwaeckt.
De ji<;><2fMp leert ons datmen geftadigh op
zijn eygen hoede moet wefen, en voor zijn
eygen leven, want gelijck veeleNatnyr-
fchrijvers verhaelen, wanneer deie Kraenen
komen om te ruften, foo verpofen zy mal-
kanderen op defer maniere, dat die daer op
den Schildwacht ft'aet, eenen fteen tuflchen
zijn klauwen vat en foo latwh de fteen
niet neder vak , zijnie ièker datie beichermt
zijn door de Wackerheyt van haeren medei-
gelèl : en als die valt , 't welck niet kan ge-
fchieden, dan door den llaep van den fchil'd-
wacht, ioo worden zy van 't geluyt wacker
en vliegen, wegh.
De lampe bediet, dat de Wackerheyt ey-
'entlijck verftaen wert in dien tijd, die daer
jequaemft is rotte rufte en flaep. Daerom
fielden de Oude hare ichaerwachten eenige
ieeckere uyren des nachts, waer in de Solda-
ten moften wacker zijn tot verfekeringe van
het Heyrleger : en wierde de geheele nache
gedeelt in vier wachten,gelijck /. Ciefar 't fel-
ve verhaelt in 't eerfte van zijne Gommen»
tarieiii,
V I G I L A Ν ζ A, Wackcrheyti
E En Vrouwe in 't wit gekleet, met eenea
Haen , hebbende een Lantaerne m der
hand , om dat ons de Haen des nachts door
zijn gewoonlijck gekray opweckt, ennim-
inermeer |
-ocr page 601-
|
inermeer naelaet dé verborgene onderwij-
ilnge van de natuyre, te gehoorfaemen, ke-
rende alfoo den Menfche de Wackerheyr.
De Lantaerne vertoont even bet ièlve,om
dat de duyfterniire de loflijcke wercken niet
hinderlijck fonde zijn. Hier over leeftinen,
dat Demoβhenes gevraeght zijnde, wat middel
hy gebruyckt hadde, om een goed Reede-
naer te worden, voor aritwoorde gaf, dat hy
meer Oly ah Ji^ijn gehruyckt hadàe , vcruaende by
de Oly de Naerftigheyt, en by den Wijn de
dertellieyc.
Vigilanza. Omte hefchermn
en andere te bevechten,
E En Vrouwe die in de rechter hand een
Slange, en in de flincker een Pijle haud.
Vigilanza. wackerheyt,
EEn Vrouwe met een kloxken in der hand,
ter fijden een Leeuw, als of hy me: open
oogen iliep.
De kloek, een heyligh inftrument, is ge-
vonden , om de gemoederen op te wecken,
niet alleene van den flaep dér fonden , door
een waer berouw , waer toe zy haer noo-
' dight,. luydende ter Kercken, maer oock de
lichaemen van de ruftplaets en 't gemack
van 't flaepen.
De Leeuwe was by de Egyptenaers een
teycken van Wackerheyt, want Pierius ieyt
dat de Leeuw nimreiermeer zijn oogen ge-
heel open houd, dan als hy flaept : en daer-
om (lelden zy dienfelven voor de portaelen
van haere Kercken , vertoonende datmen in
dc Kercke met het gemoed moet waecken,
en op het gebedt acht nemen , alhoewel
bet lichaem, in de woelerie deiès Werrelts,
Ichijnt te flaepen.
Verità. Waerheyt.
EEn ièerfchoonenaeckte Vrouwe , hou-
dende in de rechter hand om hoogh een
ftraelendeSonne ,daerfe opiiet, en met de
ander hand een open Boeck en een Palmr
tack,onder de rechtervoet falfe een Hemel-
fche globe hebben.
Waerheyt is een gefchicktheyt van een
welgeftelt gemoed, om detongeniet van.'t |
oprechte af te leyden, noch van het eygen
wefen dier dingen, waer van meu fchrijfc
of fpreeckt ; beweerende alleen 't geene dat
waer is, en ontkennende't geene niet waer
is, fonder datfe yan haere gedachten ver-
andert.
Naecktwort zy vertoont, ora dat zy uy-
ter natiiyre eenvoudigh is, waer over Eunpi-
des-in zijne PhxmJJìs- iêyt, 't is iêer eenvoudigh
van,de. Waerheyt te ipreecken , als niet van
noode hebbende ydele- en op-gepronckte·
uytleggingen , om datfe dbor haer ieive ge-
ichickt en bequaem is. t Selve feyt ^fchilut·
en Senica in zijn vijfden brief, dat ele JVaerhcyd
een eenvoudige reede is. Daerom iife naeckt ge-
ftelt, fonder datfe eenigh cieraet noodic^fc
heeft.
Zy houd de Sonne, om uyt te drucken,
dat de Waerheyt een Vriendinne van 't licht
is, jae zy is een klaer licht, en vertoont alles
ioo 't in der daed is. Men kan oock feggen
datfe op de Sonne,dat is op God fiet,fonder
wiens licht geene Waerheyt is,want hy is de-
Waerheyt fel ve, feggende Chriftiis onfe Hee-
re, Ic{ hen (ie yve^^h, de werheyt, en het leven.
Het opene Boeck bediet, dat in deBoeo
Eeee ? Jteni
Wackerheyt. V i g i l a ΐί ζ a. Waerh^t. Verità. |
-ocr page 602-
|
59Ö Wderh^h
ken de Waerheydt ■ def dingen gevonden
wort, en daerom is het Boeck een oeiFenin-
ge- van de kenniffen of wetenichappen.
De Palmtack kan haere kracht uytdruc-
ken , want, geiijck bekent is , foo wijcktde
Palmboom voor geene fvvaerte,alibo wijckt
oock de Waerheyt voor geene tegenftrijdi-
ge dingen : en alhoewel zy van veelen wort
aengevochten, foo fteeckt zy 't hoofd noch
ten Hemel, en waft om hooge. Boven dat
beteyckentiè de ilerckheyt en de overwin-
ninge. JEfchmes feyt tegens Ttmarchum, dar de
Waerheyt foodanige kracht heeft, datfe ook
alle de gedachten der Menichen overwint.
BacchUides noemt de Waerheyt een almachti-
ge wijsheyd in Efdra iv cap.en de uytfpraeck
van Zcrobabd de lo'de is, dat de Waerheyd
iiet alderfterckfte is van alle dingen, en die 't
iïieeft vermoght by den Koningh, Darins.
Maer wat' fegh ick van defe ipreucke ?
Nae dien de daeden van onie Chriftenen
overvloedigh zijn ter proef geilek , zijnde
veel duyfent Menichen van alle Ouder en
geflacht, en geüjck als uyt alle Landen uyt-
gevoert, om haer bloed en leven te ftorten,
en de Waerheyt van de Chriftlijcke Religie
voor te ftaen. Waer van zy oock wegh dra-
gen de heerlijcke triumphe van de alder-
wreetfle Tyrannen, van datië met ontallijc-
ke palmen en kranlTen de Chriftlijcke Waer-
heyt hebben verciert.
De-Werld onder haer voet,bediet,dat zy
hooger en wae-rdiger is, als alle de goederen
des Werrelds , overmits zy een geeftlijcke
faccke is. Waer over Memmlcr feyt, dat de
tVacrheyt een Burgerhme van den Hemel is, en dk fieh
alitene ■verhlijt, om nejfens God te flaen.
Waerheyt.
E En naeckt Maeghdeken met eenige wit-
te ilnyers rontom, om te betoonen datfe
behoort bedeckt en ioodaenigh met woor-
den verciert te wefen,dacfe oock de ichooh-
heyt van haer iïiy ver en fchoon lichaem niet
wegh neme,en darfe meer van haer felve.als
van alle. andere dingen, lich verdere en op-
iinucke.
Verità. Waerheyt.
E En blinckende Vrouwe , van een eedel
opficht, 'met een goude Paruyck ,.cier-
lijck in 't wit gekrect, houdende in de rech- |
Verità.
ter hand een Spiegel, dis met eedelfteenen
verciert is , en in de ander nand een gulden
Balance of Weeghfcliael.
Degelijckheyt, die 't verftand heeft met-
te verftandelijcke dingen , wort van de Phi-
lofophen door dit woord Waerheyt verftaen,
en om dat het geene dat waer is, oock goed
is, en 't geene goed is , oOck onbevleckt en
onbeibedelt is, daerom is de Waerheyt in 't
wit gekleet, daer by voegende dat zy is ge-
üjck het licht, en de logen als de duyfterniC·
Ie : En hier op ipeelen de woorden I, Chrifli,
wanneer hy feyt, 't geene .ick u fegge in de
duyfterniflè , vertelt dat in 't licht, dat is,
't geene ick u liever iegge aen de effenheyr
des tijds , waer in de Waerheyt ontdeckt is,
van de Prophetien , bediet dat op my, wan-
neer ick ial ten Hemel zijn opgevaren, want
dan fai alles ontdeckt en geopenbaert zijn,
en daerom is hy ook het Licht en de Waer-
heyt geheeten, waer over oock de glans van
defe beeldeniffe en de kieedinge kan gefeyt
worden, dat zy met defe felfde beteykenillè
over een komen.
En de Spiegel bediet, dat de Waerheyt,
als nu, in haere Volkomenrheyt is, als wan-
neer , gelijck gefeyt is, het verftand fich vaft
maeckt mette verftandelijcke dingen : ge-
lijck de Spiegel goed is,wanneerzyde waer-
achtige geftalteniflè van de iaecke vertoont,
die aldaer uytblinckt,en de Waeghichaele is
een kenteycken van deiè gelijckheyt.
Verità. Waerheyt.
E En naeckt Maeghdeken, houdende in de
rechter hand de Sonne, en in de ilincker
een uyrwerck of Sonnewijièr.
Zy heeft de Sonne in de rechter hand,om
de felve reeden , als boven van de glans ge-
feit is,en de Sonnewijfer in de flincker hand,
bediet, dat de Waerheyt, van langer handj
noodfaeckelijck moet te voorfchijn komen :
en daerom iiie oock een Dochter van den
Tijd genaemt ; en in de Griexfche taéle,
heeftfe de beteyckeniife van een faecke, die
altijd openbaer is, en niet kan verborgen
blijven.
Verità. Waerheyt.
E En naeckt Maeghdeken, houdende in de
rechter hand, nae by t hert, een Perfijck
met |
-ocr page 603-
|
De Sandlooper is in plaets van den Tijd,
gelijckt hier boven geilek is.
TVaercligheyt,
E En Vrouwe, die fchoon is opgepronckt,
hebbende eenen grooten fteen op de
ichouderen,die met loofwerck,goude lijilen
en eedele fteenen geciert is , ilaënde metten
hoofde en fchouderen een weinigh gekromt.
Waer by verilaen wort, dat die geene die 't
beproeft , alderklaerft fien kan, dat de Eer-
.ampten en Waerdigheyden niet anders en
zijn als laften en packen. En daerom feyt-
men dickwijls in onie taele, dat de Eeramp-
ten fwaere laften zijn , en dat die geluckigh
is dieiè kan draegen , fonder den rugge te
quetfcn , eri zijne beenentc vermorfelen en
breecken.
Disperati ott^e.
Wanhoop, Femvyflinge,
I y
En Vrouwe in't grauw gekleet,nae 't wit
treckende, hebbende in de ilincker hand
een Cypreiïèn tack , met een Mes of Poi-
gnaert op de borii, als of zy wilde neder-
vallsn , en op de aerde leyt een gebroken
PaiTer.
Her blauwe kleed bediet de Defperatie
of Wanhoope, · De Cypreile tack betoont,
dat gehjk defe boom eens afgehouwen zijn-
de, niet weder opwaft, noch geene iprnyten
uytfchiei, alfoo blufcht de Menfche, die de
Wanhoope tot een roof is overgegeven,me-
de al het faet der deughde in hem uyt, als
mede alle vermaerde en aengenaeme werc-
kingen.
De gebroken PaiTer , die op der aerde
leyt, betoont, dat de reeden in de Wanho-
pige gebroken en vermindert is, niet heb- |
Restitutione. Wedtrkver'mge,
En Vrouwe die met haer rechter hand
geit telt, in haer ilincker, en ter lijden, is
een kalle en een fack vol gelds.
Het tellen van 't geld van d'eene hand in
d'ander , druckt uyt, dat iemant die een an-
der zijn goed weder geeft, dielêlve berooft
hem niet van eenige dingen , maer hy ver-
meerdert in fich ièlve zijne middelen , en
maeckt den ontfanger mildaedigh tegens
hem. Ofte zy betoont dat de Wedergevin-
ge moet vry zijn, en dar ygelijck dit fchul-
digh is, en uyt iich felve racet doen, fonder
eenigh bedrogh of fhoodigheyt.
De kalTe en de fack, zijn teyekens., dat-
men foo wel het groote als het kleyne , aca
zijnen eygen Heere, moet wedergeven.
Beneficio. IVeldaed.
E
En longelingh van fonderlinge fchoon-
heyr, met een vrolijck gelicht en lachen-
de. Hy ial naeckt zijn , hebbende voor een
kleed over de ichouderen een blaea Laeken
vol Herren , 't welck de befchaemde leeden
bedeckt, komende een ilraele uyten Hemel
die hem omichijnt, hy fai de rechter arm
om hoogh houden, en in'tvlacke van de
band fai hy de drie Gratiën of Danck-God-
dinnekens hebben , op de maniere als zy
plachten venoont te werden , te weeren,
d'eene den rugge ons toekeerende, en dan-
der twee ons aenfiende, met de handen t'fa-
men gevlochten,als of zy danfte'n. Hy ftaét
mette flincker hand , als of hy iemant wilde
omarmen,hebbende aen de hand twee vleu-
gels , en in diefelve hand heeft hy een goude
keten,als of hy die aen iemant wilde fchenc-
ken, Op d'aerde aen de rechter fij de fai eeii
Ade-
Waerdigheyf. Wanhoep, Wa^enefi. Wed^rk^verkge, &c.
met een blad alleen, en in de ilincker hand
een Sandlooper.
De Perfijck is een oud Hierogliphiich
beeld van 't hert, gelijck haer blad òock van
de tonge is , en 'z felve is altijd, in gelijcke
yoorftèllen, de geUjckniire,die d eenè mette ^^ ^^^ fchrickliick opiïcht , met
ander heeft : ons leerende,dar het hert met ^ houdende in de
de tonge moet vereenight weien, ge ijck de ^ ^^^ S , die hy op der aer-
Perfijck met het blad ten einde t ielve, ge- ^^ ^^
lijckgefeytis, eengeitalrenilieenbiijckvan ---
de Waerheyt hebbe.
m
bende het waerachtige en oprechte gebrayk
defielven, en daerom wortfe met het Mes
op de borii vertoont.
waer in 't midden een Wolfskop gemaelt is.
Defe beeldeniiTe is, gelijck die van Mars, , |
-ocr page 604-
eresici o.
Het blauwe gefterde kleed , beteyckent
de Hemel, waer uyt alle de Weidaeden eri
alle genaede , haere oorfprongh nemen , en
daerom wort de ftraele vertoont,die fooda-
nigen ontwerp verlicht, lacobut feyt in 't i c.
alle goede gaven kpmen van hoven van den Voeder der
lichten. Perfiut vertoont, dat deiê verwe den
geeneH wel paft, die na groote dingen ftaen.
Veel te meer mogen die alfoo gekleet we-
len , en met dele verwe geciert, die de He-
mellche dingen aenichouwen , en nae veel
grooter dingen verlangen. Waer over Petrar-
cha in zijn lxxxiii Klinck-dicht aldus leyt :
Hy vUeght mette vleugelen der gedachten ten Hemel,
Hy houd zijn rechter arm om hoogh, en
in 't vlacke van die hand heeft hy de drie
Danck-Goddinnekens, op datmen verftaen
ioude, de drie manieren van Weidaeden, te
weten van die geene die geven, en van die
geene die wedergeven, en van die geene die
het te gelijck geven en wedergeven. Daer
wort vertoont dat d'eene mette rugge nae
ons toe ilaer,en dat d'anderebeyde ons aen-
iien : Want loo men wel aenmerckt, lbo bc-
hoqrtmen in't wedervergelden aen den wel-
doenders,foo veel·te milder te weien, als of
wy de eerfte geweeft waeren, om een ander
Weldaed te doen. Indien wy, feyt Cicero, die
dingen die Ivy tot onfengebruyck^ontfangen , met over^
vloediger maete tvederom vergelden, ■watfuUen ivy dan
doen als Wjv door de Weldaed vj" uytgedaeght Ì fulkn
ivjy ie velden niet naevolgen , die veelmeer Wederom ge·
ven als zy hebben ot.tfan^en Ì
Zy ftaen mette armen in een gevlochten
alsofzy danften, om te betoonen de ordre
van de Weidaeden , welcke ordre pafleert
van de eene hand in d'ander , en keert ibo
ten laeiien wederom tot nut van die geene
dieiè heeft gegeven.
Het ftaen mette fiincker arm,a]s of hy ie-
mant wilde omarmen,bediet de vaerdigheic
en de goede mijnen, die hy voor een oogh-
wit heeft, om fich in foo eedelen deughd te
oeffenen, van een ander wel te doen.
De vleugels die aen'tbuygen van den ann,
en aen de handen zijn, betoonen , dar die
geene die Weldaed doer,moet met alle ftel-
Hgheyt vaerdigh zijn, en gerect om wel te
doen , "want de [nelle da»c\baerbeedcn KÌj» de foetlie en
aengenaempe : maer foo men daer mede te traegh ts, aUs
de Weldaed is Vergeefs, en'fwort geen Weldaed ge.
hcetcn,feytlucianHs. Puhlius Mmm ïtyt : Bis
(lat,
WeUAid. Β
AJelaer ftaen , die een Haefe hebbende ge-
vangen,dieiëlve in fijn rechter klauwe houd,
engeeftie verfcheyden flagh van Vogelen te
ceten.
longh wort hy geichildertjOm dat dege-
heughniffe van dê ontfangene Weidaeden
nimmermeer out behoort te weien, gelijck
Seneca ièyt. Van fonderlinge ichoonheyt is hy
gemaelt,om dat de Weldaed .boven alle an-
dere dingen, onuytfpreecklijck aengenaem
en yder behaeghlijck is. Vrolijck en lachen-
de van gelichte is hy geftelt, om dat iemant
die een ander Weldaed doet, hyfichoock
allbo moet vertoonen. Daerom bepaelt oiw-
gitfium de Weldaed aldus : IVddaed is een goed-
gmifi^h , mededeeknde en vretighd Jcheppende
door ^t uytdetkn , dat xy feher doet j gelijckmen
oock ibude konnen leggen, dat die de Wel-
daed ontfanght oock gelijcke vrolijckheyt
en vriendlijckheyt behoort te bewijièn. 't Is
wel waer dat Weldaet geen Weldaetkan
ai] η, wanneermen boofe boeven en guyten
Weldaet bewijft, waer van wy wel veele
Ibnden konnen feggen: Maer wy fullen fwij-
gen, om die niet befchaemt te maecken, die
daer Weldaed doen aen die geene , die niet
waerdigh zijn datiè in de Werrelt leven: En
hier toe paflèn wy 't geent Phoàlìdes de Griex-
iche Poeet feyt :
Oeeltghy den boaftn TVeidaed mee,
't Is of ^hy fan ivierpt in de Zee.
Naeckt is hy gemaeckt, om dat de Wel-
daed niet alleerie,van alle bedrogh,moet los
en vry zijn , maer oock wijt van die afge-
lcheyden,die onder 't veinfen van datfe mild
zijn,en aen andere Weldaed doen,meer tey-
kens van ydele eere en eygenbaet, als haer
fiiy ver en oprecht gemoed vertoonen. Waer
over Cicao'm zijne Burgerplichten feyt, Oaer
Zyn veele tlie met mild van natuyren ^ijn , maer die door
eeiiige eere vorden aengedreven, op datfe veele dingen
doen , "ivaer door xy voor "wcidoenders mochten "Worden
aengefien , Ί -welck^ meer uyt eengrootshcyt, als uyt een
goede -wille jihijnt voort te komen.
Men ibude oock konnen fèggen , dat die
de Weldaed o'ntfangt, diefelve nier behoort
te verbergen, maer diefelve aen een yder te
vertoonen , om dat dit een teycken is van
danckbaerheyt, vermits de luyden diefelVe
nietkonnende vergeld en mette wercken,be-
hoorden ten minften met woorden de Wel-
ilaed des gevers te prijfen,
-ocr page 605-
WelluB des Vleefihes, Geylhyt, Libidine,
|
ώα, ψΑ cito dat, dat is, hy geefc rweemael, die hae-
pgh geeft.
Hy langht den goude keten, tot een be-
wijs van een gefchenck te doen : om uyt te
drucken, dat de Weldaed, alle die geene
kluyftert en bind, die van haer Weldaed
hebben genooten, nae P.Mimi feggen : Benefi-
cium digm ubi dtis, omnes ohligds, dat is, als ^y "wel-
daed doet oen die 't werdigh is , foo verplicht ghy een
yder.
De Adelaer op de maniere als geièyt is,
gedragen wy ons nae 't geene Pierius Viiler'ianus
in zijn XIX boeck verhaelt, alwaer hy iêyt,
dat als de Egyprenaers een goedertieren,
weldaedigh en mild Man wilden iiytdruc-
ken, foo maelden zy eenen Adelaer af, van
wiens roof allerley llagh van Vogelen, die
hy felf gevangen haddc,lich quamen aeièn.
Voluttà. Wellu^ die haffl vergaet.
En Ichoone en dettele Vrouwe, houden-
jde in de hand een,kloot met twee vleu·
men en Roofen, hebbende ter lijden een
heuvel of fteylen bergh. |
lek weet niet of ick te rechte, met een
woord,in oniè taele kan uytdrucken of uyt-
ftreecken, al 't geene dat de Latijnen willen
ieggen met het woord Voluftds of Welluft,
t welck een geneughte is van een korte tijd,
die haeftigh voorby gaet, en die te recht in
oniè fprake mocht fnel-luil geheeten worden.
En daerom wortie ichoon en derrel geichil-
weliland wefende.oorfaeke is van gey Ihey t :
en de verheven neuiè is oock een teycken
van 't fel ve, nae de gelijcknis van een krom- -
me fiiuyte van een dier, dat ieer torte Wel-
luft is genegen j gelijck i^rifloteks verhaelt.
Op't hoofd ial zy een krans hebben van
klimop, wefende dertelijck gekleet,hebben-
de over de ichouderen een vel van een Par-
del dier, en ter lijden op der aerde fai een
Panther-dier ftaen, fulx dat de Vrouwe haer
ilincker hand, op 's diers hoofd fai leggen.
De klimop heeft in't Griex haeren naeme
van αβο,εη Offa bediet eene die totgeylheyc
is genegen. Enjlachins ièyt, dat Bacchut den
klimop was gegeven , rot een teycken vau
geylheyt, die door den Wijn wierde ver»
oorfaeckt.
Het vel van den Pardel, datfe over de
fchouderen heeft, op de maniere als een
band, bediet, gelijck Landinm feyt, Geylheyt,
alfoo dit Dier feer totte Welluft is genegen,
iichniet alicene met Dieren van zijne aerr,
maer oock,gelijk ΡΜιμ feyt,met den Leeuw
gels, wandelende door een wegh vol bloe- vermengende. En gelijck het vel van het
dert, met een kloot met vleugels, die daer lijck foeckt uyt te voeren, lulx dat het nie-
vlieght en keert : en alfoo krijght zy door mand gewaer wort, uytftortende, omzijn
eenenaemetweebeteyckenilTen, beyde van luft te verfadigen, zijn eygen bloed , waer
eene werckinge', die mette gevleugdde door hy zijn kracht komt te verlieièn.
Tot verklaeringe van't Panther-dier,ièyt
oock dieiêlve Lantiinm, dat veele alleen een
ondericheyt in de verwen van 't Pardel ma-
ken , en om dat de Panther witter is, willen
zy dat de Panther 't Wijf ken van de Pardel
is : ea gelijckmen dit gelooft waer te zijn,
foo kanmen oock lichtlijck verftaen dat de
Welluft met meerder kracht by de Vrouvsien
alsby de Mannen heerfcht,gelijckmen oock
in yder aert van Dieren kan fpeuren. Plinim.
feght, om dat het Panther-dier foo ichoon
kloote over een komen.
Dit felve bediet mede de wegh , die vol
bloemen leyt, als oock de fìeylte, dieter lij-
den is.
Libidine. Wehjì des vleefchesy
Geylheyt,
E En fchoone Vrouwe, blanck van aenge-
ficht, met grove en fwarte hayren , die
om hoogh zijn gekrult, en dick van locken,,
met vette flonckrige oogen, die derrel drij- ^ is,Too verlangen daer veele Dieren nae,maer
ven: vertoonende defe teyckenen de over- zy vreefen deffelven wreedheyt, die in't
toUigheyt van t bloed,'t wekji in een goede hoofd gefien wort, waer over zy het hoofd
F f f f ver-
Pardel gepkckt is, alfoo is oock 't gemoed
van een welkiftigh Menlch befinet metlïioo-
de gedachten en begeerten , die een yder
verboden zijn. En dit is oock dit Dier ey-
gen, dat wanneer het gaet weyden, ibo ver-
Ichuylt het fich foo veel het kan, om niet
gelien te werden , en al weydende fiiyghc
het zijn eygen bloed : En dit is oock den
WelluAigen eygen, om dat diefelve, boven
alle andere dingen, zijne begeerte bedeckt- |
-ocr page 606-
|
m
verbergende, alleen den ragge vertoonen,
lockende alibo den Dieren tot lïch , die zy
daer nae in haeft aenvallen en verflinden :
't welck alles de Wellaft leer gelijck is , die-
welcke den Meniche met haere Ichoonheyc
aenlockt en tot haer treckt, naaer ftrax d ier
nae lbo verllint zy dieniëlven : want %y yer-
quift den tijd, het geld,de eere,het ìichàem,
en felve de ziele beiinettende , verontrey-
nightfe dieiêlve, en maecktfe tot een liavin-
«e van de Sonde, en van den Duy vel.
En Vrouwe dertelijck gekleet, leunende
op de flincker knie,houdende in de rech-
ter hand een Scorpi oen, aen de flincker fijde
ftaet een Bock die feer geyl is,rnet een Wijn-
ranck en eenige Druy ven in den mond.
Plmm verhack, dat door de Scorpioen de
Welluft is afgebeelt, om dat by de Sterre-
raeders de heimlijcke leeden des Menfchen,
dit Dier zijn toegewijt : alfoo wort oock de
Bock daer voor genomen, die feer totte
Minneluften is genegen. Zy fit en leunt,om
dat de leedigheit het voedfel is van de Wel-
lull, nae de meeninge der Poëten : |
Werpt ghy de kdïgheyt om veer^
Cupidoos f ijlen leggen neer.
De Druyf is een klaer teycken van ds
Welluft, want:
Wanckf Ceres niet met Bacchus w^'f,
Vfou·^ Venus trilt van koud' en 'pyn,
Daerom feytmen dat de Wijnranck geyl
en weeldrigh is,wanneerie dapper uytfc liet,
yelijck de Menfchen die in de Welluft ver~
>lint zijn, oock nimmermeer ruften.
Eloojienza. well^relfentheyt.
tJEn Vrouwe met vericheyden verwen
^gekleet, hebbende op 't hoofd een krans-
ken van 't kruyd Iris, houdende in de rech-
ter hand eenen Blixem, en in de flincker een
open Boeck.
Het geieyde kleed vertoont, dat gelijck
de verwen vericheyden zijn,allbo behooren
oock de Oratien , of de Vertooghreedenen
gekleet en geciert te wcren,met verfcheyden
vindingen.
De krans van 't bovengeièyde kruyd,ièyt
Pierim in 't lx boeck, dat een beeld is van de
Welfpreeckentheyt. Want Μι»ΐίτ«< verhaelt,
dat de Trojaenfche Orateuren, gelijck die-
iêlve feer welijjreeckende waeren , gegeten
hadden van den bloeyenden Iris ; gevende
de Poeet daer mede te verftaen , datiê met
alle vlijt en naerftigheyt de gronden van
cierlijck te ijDreecken,hadden geleert. En dit
is de ooriaecke, waerom de bloeme van dit
kruyd door haere veranderinge , en cierfel -
van hare verwe,een groote gelijckniiTe heeft
metten Iris ofte den Regenbooge, diewelcke
oock by haer allêene gehouden was, voor
Goddinne van de VVeliprekentheyt.
Door 't Boeck wort verftaen , wat voor
een faecke de Welfpreeckentheyt zy, en dat
het een kracht is van veele woorden , die
door de konft zijn te iaemen geftelt : en die
ten meeftendeel beichreven,en voor de nae-
komelingen bewaert worden: Door den
Blixem wort verftaen, gelijck't P!fni« in't
xliii boek uytleyt, dat de Weliprekentheyt
vaneen beipraeckt en wijs Man,met minder
möeyte,de gemaeckte hertneckigheyr,dieifi
de gemoederen der onweetende en hoogh-
moedige Sotten heerichr,te gronde il:ort,als
de Blixem de hooge toorens en gebouwen,
te needer werpt , Van die fich boven andere
gemeene huyièn verheffen.
Elo."
WsliwHi Ge^lheyt. Welffeeckentheyt. |
-ocr page 607-
|
WelJ}mcketttheyt,
E L ο QJI E Ν ζ Α. Welf^reitntheyt.
Ε En Vrouwe in 't root gekleet, houdende
in de rechter hand eenBoeck,en de flinc-
ker hand verheven , en de voorde Vinger
uytftekende. Dicht by haere voeten, fai een
Boeck leggen, waer op een Sandlooper fai
ftaen, en daer neffens een Vogelkouw, al-
waer een Papegay ial boven op fitten.
Het Boeck en de Sandlooper, zijn ken-
teyckens dat de woorden zijn gereetichap-
pen van de Welfprekentheyt, en defe fullen
werden gebruyckt, op haere ordre, tijd en
maete. Zijnde alicene de Reeden door den
tijd afgemeeten , krijgende daer van de ge-
tallen , den ftijl, de aerdigheyt en een deel
van debequaemheyt,om te overreeden.
De Papegay is een beeld van de WelφΓe-
kentheyt, want zy doet een groot wonder
mette tongeen fpraecke, naeboot/cnde daer
in den Menlche, in wiens tonge alicene de
oefnirige van de Welfpreeckentheyt beftaet
En de Papepy wordt boven op de k
geftelt,otn clat de Welfprekentheyt aen ge
perck of plaetfe is gebonden , zijnde haer
ampt datfè van alle ftofte , die haer magh
voorkomen, wijflijck en wel weet te fpreec-
ken ; gelijck Cicero en andere 't felve ver-
klaeren.
Het roode kleed vertoont, dat de reeden
foo beweeghlijck en doordringende moet
zijn, datiê de roodigheyt en belchaemtheyt
ten aengefichte kan uytperiTen : en derhal-
ven moet de Welfprekentheyt bequaem we-
fen totre overreedinge: nae't feggen van Ho-
ratiKs, daer hy aldus ipreeckt, Menghy to/ì dat
if/^ /al fchreyen , foo moet de treur igheyt en roime eer β
van u hegimen. En defe opgewecktc veriêke-
ringe , geeftiè met de hand en met den ver-
heven vinger te kennen, want een groot deel
van de Welfprekentheyt,beftaet in de geften
of bewegingen van de Oratien of Rec-
denen.
Eloquenza. Welijfrekentheyi,
ORphcui was van de Oude geftelt voor de
Welfpreeckentheyt, kleedende hem als
een Philofooph, met een Perfiaenfche Tuy-
liband, flaende op de Harpe of Liere, en
"voor hem ftonden Leeuwen, Wolven, Bee- |
EloqJUenza, 5^9
ren,Slangen,en vericheyden andere Dieren,
die hem de voeten leekten, en daer waeren
nie: alleen vericheiden Vogelen,die ronrom
hem vlogen, maer oock boomen en bergen,
die fich voor hem nederbogen,als oock Itee-
nen , die door het lieflijck Mufijck wierden
beweeght en getrocken.
Tot verklaeringe van deiè ichoone beel-
deniffe , fai ons dienen 't geene t^kgmllera tot
dien einde uytgedruckt heeft, uyt het χ b.
van Ovidü Metamorph. ieggende , dat Orphem
ons vertoont hoe grooten kracht en wac-
kerheyt de Welfprekentheyt heeft, als die
daer is een Dochter van Sfollo, 't welck
niet anders is als de Wijsheyt.
De Liere, is eygentlijck de konft van 't
ijsreken, als hebbende daer mede gelijcke-
niiie, die als nu den toon hoogh , dan leegh
laet gaen, de flemme daer in liaebootfende.
De boffchen en bergen die fich bewegen,
zijn anders niet als de ftijfhoofdige en har-
de Menichen , die vaft op haere meeninge
ftaen blij ven,en die fich nochtans ten laeften,
met groote moeyte, door de foetigheyt van
de flemme, en de kracht van 't lieflijck fpre-
ken, laeten overwinnen : Maer by de boo-
men die hare diepe en vafte wortels hebben,
daer by worden dieMenfchen verftaen, die
hertneckigh , en als de dief by den bafl, by
het haere, blijven.
Hyhoud mede de Revieren op, zijnde
't felve niet anders als de dettele en oneer-
bare Menichen, diewelcke wanneer dieièlve
door de kracht van de tonge , niet werden
opgehouden , en in haer Godloos leven ge-
fluyt, foo loopen zy fonder ophouden, ten
laeften in de Zee, dat is in 't berouw , en in
de bitterheyt, die daer fchielijek, nae de
vleeichlijcke lullen, plagh re volgen.
Hy maeckt de wilde Dieren fachtmoe-
digh en goeddadigh : waer door te verftaen
wort gegeven, dat de wreede'en bloeddor-
ftige Menfchen, dooi- welbedachte Welfpre-
kemheit gebracht worden tot een feer prijA
iijck en eerlijck leven.
Eloquenza. Welfprekentheyt.
y Oor de beeldeniffe van de Welfprekent-
heyt wort tAmphhn gemaelt, die door
den klanck van den Cyther , en door zijnen
fangh ' de fleenen, die hier en d^er, in ver-
^ Ffff Ζ fchey. |
-ocr page 608-
|
596 Welf^reeckemhep.
fcheyden plaetfen, verftroyt leggen, tot iich
treckt.'t Welck bediet,dat de overeenftem-
ininge van de Welipreeckentheyt, de har-
de , onwetende en botte Menfchen tot fidi
treckt, 't zy oock waer dieielve ibuden mo-
gen weien, dielèlve vereenigende, fulx datfe
Burgerlijck en eendrachtigh onder malkan- ■
deren leven.
E En oude Vrouwe feer ilaetigh gekleet,
hebbende den Slangen-ftaf van Affirwiai
in de rechter hand , en een Leeuwe onder
haere voeten. Waer door wort te verftaen
gegeven , dat het geweld, door de Welipre-
kentheyt, is t ondergebracht.
E L ο QJJ E Ν ζ Α.. VFÌl^rcì^niheyt^
E En ichoon Maeghdeken, met bloote ar-
men , en de borii gewaepent, hebbende
eenen Helm op 't hoofd, met een goude
kroone, zy heeft een Rapier op haere iijde,
in de rechter een Geeflel, en in de flincker
«en Blixem, zijnde in 't purper gekleis» |
E L O Qja E Ν ζ A.
Zy wort een fchoon en gewapent Maeg-
deken afgemaelt, om dat de WeKpreeckenc-
heyt geen ander vyit noch ooghmerck heeft,
als om andere te overreeden"^ en alfo zy dat
niet kan doen fónder aen te locken en te be-
wegen , foo is 't noodigh datie feer ichoon
zy van opficht : wefenoe dit het cieraet en
de fchoonheyt van de reedenen, datfe moe-
ten overvloeyen , om daer door andere te
overreeden. Hierom maelden oock de Egy-
ptenaers AftrewriKw , als eenen longelingh af»
die ichoon en bevalligh was, fonder baert.
Want de manieren van dit Ouder, zijn de
maniere van de Welfprekentheyt gelijck, als
die daer is bevalligh, vrypoftigh , moedigh,
dertel en onverlaeght.
De lieflijckheyt van de woorden , wort
door de naeckte armen uytgedruckt, alfoo
die onder de gewaepende borii heerkomen,
om dat de Weliprekentheit,fonder gronden
der vafter geleertheyt en der krachtiger ree-
denen,ongewapent en krachteloos is,om tot
haer einde en wit te komen. Daerom feght-
men , dat de geleertheyt, Moeder is van de
Welipreeckentheyt en overreedinge. Maer
vermits de reeden van de geleertheyt, om
haere fwaerigheyt, qualijck wil verftaen en
gehoort zijn, daerom wortfe, door de ree-
denen geciert,om datmen die te beter ibude
verilaen,iae baeren oock dickwijls krachterj
van overreedinge, en komen alfoo tot het
begrijp, om in een ruw gemoed beter te
wercken. En daerom iietmen,dat om Avare
en twijfelachtige reedenen te verlichten, en
't gemoed tocte beweginge van de tochten
en neygingen aen te pricke}en,of om 't felve
in de toom te houden en te breydelen , van
nooden zijn veele cierlijcke en konilige om-
Wegen , van den Reedenaer, waer onder hy
zijn konil weet te verbergen, om alfoo-den
ftouten te bewegen en aen te iloocken, of
om de llaeprige gemoederen , van de traege
en luye Menichen,op te wecken : de ilechte,
door den gecifel en door een gemeene en
flechte maniere van fpreecken , of door het
rapier van.middelbare en meerdere begrijp-
lijcke vercierfelen , of ten laeilen, door de»
donder en blixem van hooge en dringende
reedenen, die kracht hebben, om yder te
verichricken en vreefe aen te jaegen.
Het purpere kleed mette goude kroone
Op 't hoofd, is een klaer teecken, dat deis
see»». |
-ocr page 609-
|
reedenen int gemoed van diele hooren uyr-
blincken, en houden te,gelijck, heerfchappie
in de Menichlijcke gemoederen. Vkto fey t,
èer Redftiaers yfaacligheyt is met de K^ninglijcke -waer-
digheyt vereemght, Vont xy averreedet yaat bïükkjs, en
Juer door beβierifc het gonecne hefle,
E L O C3J1 E Ν Ζ A. FFÌlfprekcitlheyt,
E En deftige Vrouwe,eerbaer gekleet,heb-
bende eà Papegay op't hoofd,de opene
rechter handuytfteeckende , en de flincker
houdende geflooten, als of zy die onder het
klect wiide verbergen.
Defe beeldenifle is geftelt nae 'c gevoelen
van de Stoifcbe Philoiboph Zfwo, die daer
feyde, dat de DiakÜka of Redenkavelinge,
was als een geOooten hand, want zy quam li-
ftelijk voorden dagh,maer deWelfprekens-
konft, was als een opene hand, die fich mil-
delijck en breet uytfpreyde. Wegeii de ver-
klaeringe Van den Fapegay, is te vooren ai-
reede gefeyt.
Salute. VFélvaem, Heyl, Behoudenilfe,
E En Vrouwe fittende op een hooge Zee-
tel, met een Beeckcr in de hand. hebben-
- de een Autaer ter fijden, waer op een Slangè
leyt, die met het hoofd oin hoogh gebo-
gen is.
Defe beeldenifle is gemaeckt na de alder-
oudfte kenniiïè , waer door men lichtelijck
leert wat de behoudenifle zy,en waer in die-
ielve beftaet. LitimGiraidui heeftfe, ten deele,
uyt een Medaglie van Nero en van M.Craffiu,
doch geheel nae 't voorbeeld van den Key-
ièr Probui genomen,die van ^doiph Occo aldus
is beichreven, Het heyl of •welvoeren, fit op een zee-
tel, daerfe mette fline/(er hand op leunt,maer met de rech-
ter reycktfe een van den i^utaer , daer een Slange
Ìomì uytfprmgen.
Voor eerft was het Autaer by de Oude,
de uyterile toevlucht van die geene, die an-
ders geen middel hadden, om de gramfchap
van hunne vyanden te Ontwijcken , en fbo
wanneer iemant daer toe naderde,foo wier-
der geen Menfch" ibo vermetel noch on-
gods'dienftigh gevonden, die alsdan iemand
foude befchaedigen. En daerom voert Virgi.
Uuf, Ïrtamum in, van dat hy in zijn uyterfte
noodjalleMenfclilijckehulpeten einde zijn-
ί9Ί |
de, van Creufa vermaent wierde,dathy iöude
ftaen naeft den Autaer,met een vaft vertrou-
wen dat hy 't leven foude behouden, door
middel van den Godsdienft.Want behouden
te zijn,hoemen 't oock neemt, is anders niet
als verloil: te worden,van een groot en drei-
gend gevaer, 't zy door hulp van fich lelve,
of door een ander»
De Zetel en 't fitten betoont dat de be-
houdeniife rufte baert, 't welck is het wit
deffelven, of van die 't verkrijght. Daerom
•wilde IsJiima Pompilio, de eerite inftelder, van
deheylige Ceremonien, te Romen, dat,na dat
de offerhande volbracht was , de Prieiler
foude fitten , gevende £ten 't Voick een vaft
vertrouwen , van datle de gonfi en genaede
ibuden verkrijgen, die in 't offeren veribcht
was.
De Beecker of Kelck betoont, datmen
door't drincken dickwijls onfe behoudeniffe
verkrijght, als door de medicine en genees-
drancken, die wy totten monde innemen.
De Slange is oock een beeld van de be-
houdeniffe , want zy vernieuwt haer jaerlijx
en wort jongh, is hart van leven, fterck, ge-
font,en feer goet tot veele medicinen. Men
ichrijfr, datfe een kruyd weer te vinden, dat
haer het gefichte veriterckr,en noch een an-
der , dat noch krachtiger is, om fich, fchier
dood zijnde, weder gefont te maecken. En
't is in de H. Schriftuyre van God , op eerv
verborgene wij iè, door Mofen ingeflek, dat
hy een metaelen Slange op een houd maek-
te, waer op eenyder diegewont was,fiende,
alleene, door "tgeficht, wierde gene/ên.
Men vind in defe beeldniife vie·, ooriaec-
ken , waer uyt de behoudeniffe komt, waer
van d'eerfte God is, van wien alle goed moet
heeryloeyen , en dit wort door het Autaer
veritaen. Daer nae de medicine, en de noo-
digeonderhoudinge des levens, wort door,
de Schaele afgebeeld : en d'andereuytwer-'
pinge van de overtollige vochtigheeden, is
door de Slange vertoont, die fich van zijrt
eygen huyd berooft, om wederom jongh te
worden. De vierde oorfaecke is,de gebeur-
lijcke toeval,diewelcke iemant van felf,fon-
der iemants hnlpe, en fonder 't minile ver-
moeden overkomt. 't Welck bediet wort
door 't ftil of ledigh fitten,gelijckt die geene-
gebeurde die daer genas door eenvuyft-
flagh, die hem zijnen viand gaf, waer door
F fff 3 zij.ne
WelJ^reeckemhejt. Wclvmen·, Heyli 'Behoudeniffe. |
-ocr page 610-
|
zijne onrijpe fweeringe opborfte. En era
dat de behoudeniffe van de Godgeleerden
ondericheyden wort in de behoudeniffe van
lichaem en ziele , (bo feggen wy dat debe-
houdenifl'e der ziele befeten wort, wanneer
lich de Meniche berooft van zijn eygen
fucht of paffie , en foeckr fich in alles , den
wille Godes te ondergeven : en de behou-
deniffe van 't lichaem is , wanneermen gele-
gentheyt heeft om in rufte en fonder ver-
driet lich te onderhouden ; 't welck alles
door de Zetel en Kerck wort te kennen ge-
geven.
Salute. Wehaeren, Hey/.
IN een ander Medaglie, fietmen een Vrou-
we gemaelt, die mette ilincker hand een
Spieffe houd, en in d'ander een Schaele, ge-
vende een Slange te drincken, die om een
voetfteen geflingert is.
De Spieffe en Pedeftal,betoonen de fterck-
■heyt en vaftigheyt, in plaets van de Zeetel,
als boven geieyt is.Want men kan dat geene
behoudeniffe heeten , waer darmen niet vaft
en ieecker is, of waer men gevaer heeft van
een quade toeval, 't Welck oock de Spieffe
verfeeckert, waer op dele beeldeniffe ruft.
In de Medaglie van ^ntomnm P'm-^οΐάχ. àc
behoudeniffe afgemaelt, dat zy in de rechter
hand een Schaele houd , waer uyt zy een
Slange te drincken geeft, hebbende in de
Ilincker een roede, met het opfchrifc Salm
fublka iAug,
Salvezza. Bchouàemfje van 't Afenfchelycl^
geflacht, gelijck diefelve in de Vaticaen-
fche Boeck-kainet afgebeeld is,
E En ftaende Vrouwe met een groot kruys,
hebbende ter fijden een longhsken, dat
op zijne fchouderen de Arke ^oachs draeght.
Opera vana, yirgeeffche of ydele
Wercken.
E En Vrouwe, die als met opmercken, een
Spinneweb beiiet, dat zy in beyde han-
den heeft : om uyt te drucken , dat gelijck
dcfe webben met groote vlijt zijn geweven,
en met groote fcherpfinnigheyt te faemen
geilek, zy nochtans, door de minfte aenroe-
ringen, worden gequetft en verbroocken. |
Opera vana. Vérgeeffche ^rbeyd.
E En Moriaen die naeckt is, en mette eene
hand een kanne waters over zijne icàou-
ders giet, zijnde met de ander hand beiigh,
om zijne fwarte huyd wit te maecken. En
dit kan oock een beeld weien van Vergeef-
iche Arbeyd, overmits het iêlve een beipot-
lijcke uytkomft heeft , als hebbende geen
bequaeme middelen noch behoorlijcke ge-
ichicktheyt.
eenders,
E En Vrouwe die met een icherp Swaerd
een groote Vier-vlam wil uyt flaen of
bluffchen , of, als meniêyt, hefwaeterineen
mortier flooten. Dit of diergelijcke kan men af-
ichilderen.
O
manifesta.
Werckmge.
.^En Vrouwe die
beyde handen open
houd , alwaer in 't midden, van yder
hand, een oogh ftaet.
Dit was een feer Ichoone beeld niffe van
de Oude , en de handen druckten lichtlijck
de werckinge uyt,wefende bet voornaemfte
gereecichap, tot onic voornaeme en noo-
clige wercKen. Door de oogen wierde de
hoedanigheyt van't werck afgemae]t,'t welk
openbaer en doorluchtigh behoort te zijn,
gelijckende een Lanterne, die een ander wel
voorlicht, maer ièlve niet liet : Maer het
oogh , 't welck door haer eygen licht haer
felven vercièrt en verrijckt, daer door wort
bewefen , dat de werckinge niet door ydele
eere, noch gemaeckte fchijn, moet heerko-
men, maer alleen om iich felve en andere
ten dienfte te ilaen.
Op eratione .perfetta.
Volmaicl^e Werckinge,
E En Vrouwe , die in de rechter hand een
Spiegel houd, en met de ilincker een
Winckelhaeck en een PaiTer.
De
Weh)derent ΕηΙ. Vergeeffcheof yàleWmken,tic.
Soo zijn oock de ydele wercken, en dewijle
die geen vafte grond hebben,in de waerach-
tige en volmaeckte reeden , foo verdwijnen
diefelve, door de aldenninfte legenftant, en
gaen verloeren. |
-ocr page 611-
Volmaeche Werek'mge, Werekhefchrijvifiget &c.
De Spiegel, waer in men de beelden iiec,
dieder in der daed niet in zijn , kan wefen
een gelijckniiTe van ons verftand,waer door,
nae ons believen , door de natuyrlijcke be-
quaemheyt onderilut zijnde, veele Ideen of
eerfte gedaenren van dingen , in oniê herffe-
nen verfchijnen, die niet konnen werden ge-
lien; maer die door 't middel van de werck-
lijckekonft, en van gevoelijcke dingen,door
gereetfchappenjdie in ftoffe beftaen, konnen
werden uytgevoerr. Boven dit aleermen
't werck, rot zijne volmaecktheyt brenght,
iffer van noode, darmen de hoedanigheeden
deffelven feer grondigh verftae, en warter
noodfaecklijck is : 't welck door den Paffer
en den Winckelhaeck wort verftaen , waer
door men de macht met de onkoften, moet
wieken en over een brengen, en het werck
met het voornemen, en de ingebeelde fake,
met die in der daed , beftaet. Want anders
kan 't nier zijn, ibo men 't werck, fonder dit
overlegh begint, datmen 't ièlve tot een lof-
lijckeinde fai uytvoeren. Of anders geeft
hy,die't werck begint, oorfaecke,dat veele,
over zijn kleyn oordeel, fullen lachen, nae
de fpreucke Chrifli van den Toorenbouwer.
Lüciexiv,i8.
m
oor/prongh heeft van 't begin der icheppiti·
ge des Werrelts.
|
COSMOGRAPHIA.
Werelthefchrijvinge.
E En oude Vrouwe, gekleet met een lange
fluyer van Hemels blaeu vol fterren , en
daer onder een kleed , gelijckende de ver-
we van 't aerdrijck, ftaende in 't rmidden,
tuflchen twee Globen, waer van de He-
melfche ter rechter hand , en terflincker
hand de Aerdfche ftaet, houdende mette
rechter hand , hef i^flrolabitm van Ptolom^m,
en met de ilincker de Radius Latinm.
Cofmographia, is een konft, die de deelen
des Aerdrijcx aenmerckt, en dat ten oplicht
van den Hemel, en die des eenen gelegent-
heyt, met des anderen over een brenght :
allbo dat door dcnacme,Cefmographia, by den
Griecken, de Werrek , geheeren Cafmos, en
Gravhta, de befchrijvinge deffelven , ver-
ftaen wordt. Niet van de Aerdfche Globe
alicene , maer oock van de Hemelfche , als
zijnde te faemen het maeckfel van de ge-
heele Werrelt.
Zy wort oud gemacckt, om dat zy haer |
Met Hemels blaeu, vol fterren, is zy ge-
kleet , om dat defe beeldeniire foo wel de
verwe des Hemels, als des Aerdrijx , deel-
achrigh is,daerom wortiè oock geilek,datfè
tuffclien twee Globen ftaet : vertoonende
alfoo haere vverckinge metter ^firoìahìum,
dat zy in dè rechter hand houd, waer mede
zy de wijde, breede, en grootheyttufichen
d'eene fterre en d'ander neemt ; en rtiet de
Ït^dim, die zy in de (lincker hand houd, doet
zy de werkinge, die men op der aerde doet.
M o Ν D O. OeVVérreh, gelijck diefelve
in 't 1 boeck van de Hierogliph. van
Ïierm Vderimtti is afgemaelt.
E En Man die met zijn beyde voeten vali
en fchrap ftaet, met een langh kleed van
veele verwen, draegende op V hoofd een
groote kloot of een goude Sphasra.
Aldus wort hy geftelt, om de vaftigheyt
en kracht van 't Aerdrijck uyt te drucken.
Het kleed met veele verwen , zijn de vier
Elementen of hoofdftoffen, en die dingen,
die |
-ocr page 612-
|
àie door haer werden voortgebracht, en
4oor wiens veranderinee fich de aerde be-
Weet. De goude Hemels-kloot, bediet den
Hemel en zijn ronde beweginge. 't Is ieker,
dat Eufebm ioodaenigen Egyptiichen beeld,
door 't aenfien van Porphmm , beichrijft, re
weeten met kromme beenen: om dar het
van geen plaets veranderr, met een langh en
gemenght kleed , dat vericheyden is uyter
natuyre, en vericheyden door de aert der
ilerren, met een gouden kloot, want de
Werrelt felve is roiid. Wy ièggen van goud,
als een beeld van de volmdecktheyt, door
de volmaeckre bouw-konft, die daer is in
de wonderbaere toeftellinge van de geheele
Werrelt j gemaeckt zijnde door den vol-
inaecktften Bouwraeefter,Schepper van He-
mel en Aerde.
Willende de Egyptenaers , gelijek Orui
cJpoUo verhaelt, de Werrelt befehrijven, foo
maelden zy een Slange af die liaeren ièeert
op at, en dieièlve was afgemaelt met ver-
fcheyden ichobben,waer door zy de fterrea
des Werrelts urerfionden: en oockomdat
dit Dier fvvaer was van wegen zij ne groot-
heit,lbo verftonden zy daer door de Aerde,
en om dat die te gelijek vocht en flibbrigh
was, ibonaemen zydie voor het waeter.
Zy veranderde oock alle laeren, met haer
ouderdom,te gelijck,haeren huyd : Om dat
de tijd alle laeren veranderinge in de Wer-
relt brachte, en hier door bleef zy jongh,
Zy wort vertoont, als dat zy haren fte^rr
of lichaem,voor haere fpijië gebruyckt : En
dit bediet dat alle dingen door de Godlijcke
voorfienigheyt,in de Werld, worden beftiert
en geregeert.
Mondo. VFéneÜ, gelijek die van Bomì/'«ì
ia de af komft der Goden is afgemaelt, nieB
haere vier deelen.
VOor de VVevreld' iiiaelt Bocatius af, gelijek
oock Pierius Vdermus doet, Pan met een
Geyten kop, van rofle of verbrande verwé,
met twee hoorens aen't hoofd,die om hoog
ftaen, met eenen langen baerd , die hem op
de borfl: hanght, en heeft in plaets van klee-
deren een vel van een Panther-dier,dat hem
de borii en de fchouderen befluyc, houden-
de in d'eene hand een ftock, die boven ge-
jirult is, als een Harderftaf, en met d ander |
Van 't mid-
den af om leegh, is hy op de maniere als een
hayrige en ruyge Geyte,daer van Siïtus Italicus
aldus finght :
Wemld, Mondo.
een Pijpken met iêven rieten.
Pan vrolijcü^ uyt zij» ftf/ie lieert.
En quifpelt niet z'j" qui/pelfleen.
Zijn faepen zyn met pyn omkgort.
Zijn roffe kpp hrenght hoorens voort.
De ooren langh en uytgefpreyt.
Zijn hart van hayr, gelijcl^^eengeyt.
Zijn ruyge baerà feer langh geflrec/it.
Hem van de/(in, de borfl heileckt,
Dees God, voert (lests een Harder-flaf,
En [peelt op 't riet daer deuntjes af;
Een l^keUbonte Dajfen huyd,
Zijn fjden, rugh en borfl befluyt.
Pan is een Griex woort, en bediet A l , of
het Geheel : waer door de Oude de VVérrsld
wilden afbeelden, door de hoorens, als ge-
ièy t is, wierde de Sonne en Maene verftaeo,
en Bocatius wil dat de hoorens,ten Hemel,ge-
keert,bediedén de Hemelfche lichaeinen en
haere werckingen,hier beneden. Hef^oode
en verbrande aengelïcht bediet, dat rayvre
vier, 't welck boven alle Elementen Iweeft,
naeft by dé Hemelfche Spha^ren. üe^knf - |
-ocr page 613-
|
baerd, die over de borii hanght,betoont,dat
de twee bovenfte Elementen, te weeten de
Locht en het Vier, van natuyre en kracht
manbaer zijn, en ftieren haere inftortingen
uyt, van de Vroulijcke natuyre.
Hy wort met een geplackt vel vertoonr,
dat hem de fchouderen en borftbedeckt,
zijnde de achtfteSpha;ra,die geheel met feer
heldere ilerren is bemaelt, diewelcke van
gelijcken overdeckt, al het geene dat tette
nature der dingen behoort. Eufeb'm in 't iii
boeck III cap. van zijne Euangelifche voor-
bereidinge, uyt wicn het alle andere hebben
getrocken, neemt de geplackte Panthers
huyd, voor de veranderinge van de Hemel-
fche dingen : en hy houd van gelijckcn, dat
het beeld van Pan, zijnde een afbeeldiel van
de geheele Werrelt, een vindinge is van de
Griecken, die zy hoorens hadden gegeven,
Hyt oorlaecke van de Sonne en Maene.
De Roede, bediet de beftieringe der Na-
tuyre , waer door alle dingen, inibnderheyt
daer de reeden ontbreeckt, worden beftiert,
en die in l\are werckinge tot een feker einde
zijn bepaelt. Door de gekrulde Roede wort
het laer bediet, 't welck in fich ielve altijd
wederom keert. In de ander hand heeft hy
zijn fluyt met leven rieten , overmits Pan de
cerile is geweeft die veele rieten met Wafch
te foemen gehecht heeft, en daer op eerft
heeft gefpèelt, gelijck Virgdius feght in zijn
Ζ Edoga.
Hy wort van't midden af, nae beneden
toe, als een ruyge en hayrige Geyte afge-
maelt, waer door de Aerde veritaen wort,
diewelcke is hart, fteyl en gantfch oneffen,
bedecktmetboomen en ontallijcke planten
en kruyden.
E U κ O F A , nae de Medaglien vaHden
Heer Giov, Zaratmo CafleÌlini,
ΕΫϊομ de dochter van ^^eworiw,Koning van
Phenicien, wierde van pl>iter in 't Eylapd
van Candien, in de gedaente van een Stier
overgevoert : gelijck de Pocten verfieren,
doch infonderheyt Oviahis ; en daerom iffe in
de Medaglie van Lucms Voltejus Strabo alfoo
afgebeelt. |
Een Maeghdeken rijdende op een Stier,
mette beenen gelijckmen te paerde fit, en
dat over't land, ntec door 't waeter , allioc-
welfe 't aengeficht ter lijden nae den fteerc
keert, als iiende nae de plaetie , waer zy
vandaen komt, met de verheven rechter
hand falfe een feyl boven 't hoofd houden,
dat haer van achteren, totten gordel toe, lal
omflingeren , alwaerie mette ilincker hand,
die op den rugge ruft, het einde van 't feyl
fai houden. Onder de beenen van den Stier,
ilaet een ftamboom, die wat hoogh is, daer
een blad aen vaft is.
In de Hierogliphiiche beelden , die van
Celiiu cJugufius daer by gevoeght zijn, bediet
dit, de ziele van den Menfche, diewelcke in
■ den loop van dit broofe leven, of in de Zee
van dele Werreld gedraegen wort,en niet te
min dieièlve alife dit Vaederland veriaeten
heeft, lietie met vierige oogen te rugre, op
God haeren Schepper. En dit is de Plato-
niiche circkel van de ziele,en diefelve bewe-
ginge van de reeden, wanneer onfe gemoed
gekeert is van de Godlijcke dingen totte be-^
peinfinge van de Menichlijcke en geichape-
ne, en dat het dan ten laeiten wederkeert
totte befchouwinge van God.
Het blad op de verheven ftara of tronck
van den Boom, onder de beenen van den
Stier , is de beeldnifle van Italien , die in de
lijde van Europa llaet,zijnde haer voornacm-
fte cieraet en grondfteen : Waer over Italien
de naeme van den Stier gekregen heeft, ver-
mits de oude Griecken,de Italianen V'4dli,oi
Kalveren plachten te heeren,gelijck Varrò en
Sextm Pompejiis verhaelen, Pimms feyt in 't 3 b.
cap. dat Italien een eyken blad leer gelijck
is, meer langh als breed , gelijck oock het
blad in diefelve Medaglie is nfgefchilderr.
De verheven ftam, is eenbeeldeniffe van de
Alpes of bergen j alwaer Italien begint, en
Soihits ieyt vili cap. Italkn « een eykcn bladgehjcl^^
'eer fchotigerah brecJa. Folyb'm laet mttmcjlalkn
■te prijfen van de overvloet der eykelen,die't
op veele plaetfen, in de eycken-boifchen
voortbrenght, tot onderhoud van de Vere-
kens, om te flachten totbefondere nuttig-
heyt, en tot een nootwendige toerufiinge
van de heyrlegers, aengefien'het getal vasi
de gewapende krijghs-ïuyden van gantfch
Italien was, feven hondért duyfent voet-
knechten , en feventigh duyiênt paerderuy-
ters, ten tijde xmPolybms. Andere verge-
lijcken Italien by een tonge, andere by een
naelde, diewelcke van de Alpes in 't lange
Gggg by |
-ocr page 614-
|
by de aerde ficb ixytftreckt : doch het is
noodigh darle een halve Maene op 't hoofd
hebbe : Wanc Piinm fey t, dat Icalien op hec
ipitfe eindighc, als een (child van een c^mc-
.-ïOBf, dat Maenswijie was, alhoewel 't eenige
oock vergelijcken by eenen langen virchinec
een gekloofde fleert.
't Hoofd van den Viich , gelijckende by
de Alpifche geberghten^het lichaem^van ge-
iijcken langh , en breed in 't begin, 't welck
op 't laefte fmaller uytloopt : de gekloofde
fleert, is als een beeld van de twee hoorens,
door de Maene-kromten. Leucopetra,'t hoofd
van de wapenen fai ftaen aen de rechter , en,
lacimo, hec hoofd van de Cdlomnen aen de
ilincker hand : 't eene koren ftreckt fich nae
lier lonifche Meer, en't ander nae de Zee
van Sicilien, de rugge-graet, die van 't hoofd
torte ftaert gaet, gelijckr den c^ppeMiw, zijnde
een feer hooge bergh , die van de t^lpes ko-
mende, gantieh Itahen doorloopt j gelijck de
Paui Pilis int 2 boeck van zijne verklaeringen
te kennen geeft. Dit zy gefeyt tot volle ver-
klaeringe van het blad dat tuifchen de bee-
Een van den Sti^is,zijnde ItaJien het hoofd
van EuropiL·.
Europa in de Medaglie van Lucius
Vderim, worc aldus geftelt.
E En Maeghdeken fittende op een Stier,
die op der aerde, met paflen gaet, heb-
bende 't aengeficht nae 'r Stiers hoofd ge-
keert , mette ilincker over den hals van 't
beeft, uytgeiireckt, en met de rechter hand
van achteren houd zy een feyl, dat haer bo-
ven't hoofd waeyt,en van vooren ook eene,
dar tegen 't ander uyt waeyt.
De Stier, na dat eenige feggen,is de beel-
denifle van 'r Schip , t welck voor een wae-
pen hadde een. witte Stier,waer mede Europa
in Cadjoj was ο verge voert, die met fupiter,of
met iJjlmus of den Koning Xantus trouwde,
gelijck andere ichrijven. Hetièyl dat van
den wind is opgefwollen, is het reycken
van 't ieyl des SchLps , waer mede Europa is.
overgevoerr..
E u R O ρ Α· Eene van dé trtfiy^^e
deeien des Wemlts,
"CEn Vrouwe rijcklijck gekleet meteen
iHiioninglijcke kleedinge vaa verfcheydea |
verwen, met een kroone op 't hoofH, fitten·
de in 't midden van twee over een gekruyfte
Overvloets hoorens,'t eene vol van allerleye
flagh van vruchten , kooren, heerife , garft,
rijs, &c, en 't ander van witte en blauwe
druyven, houdende op haer rechter hand
een ichoone Tempel, en met de voorfte vin-
ger van de ilincker hand toont zy Koninck-
rijcken, kroonen, fcepters, bloemekranskes
en andere dingen , die aen haer eene fijde
ftaen , en aen d'ander fijde ftaet een Paerd
met eenige Zeege-vaenen,ichilden,en alder-
hande Waepen-tuygh , met een Boeck waer
op een Nachr-uyl ftaet, en ter fijden ftaea
vericheyden Mufijck-inftrninenten , oock.
een Winckel-haeck , en graef-yfers , en een
pallet met verfcheyden verwen, 'r welck de
Schilders gebruycken, met een deel Pin-
ceelen.
Europa is het eerfte en voornaemfte de^
des Werreks, gelijck Plkius in 't iii b. i cap'
verhaelt. En zy neemt deiê naem Europa van
ée dochter van ,^^enarus, Koningh van F^'""'
den , die van lupiter gerooft, en in 'r eyiand
van Candien was wegh-gevoert,
Zy wort Koninghlijck en cierhjck met
^ veela |
-ocr page 615-
|
Europa.
veele verwen uytgedruckt, door de Rìjck-
doom die zy in haer belluyt,en gelijck Strabo
feyt in zijn 2 boeck, om dar zy is de alder-
«ytnemenfte van alle de andere deeien des
Werrelts.
De kroone voertiè op 't hoofd,oin te be-
toonen , dat Europa altijd is gehouden voor
het overhoofd en een Koninginne van de
gantiche Werreld. Zy fit in 't midden van
twee Overvioets hoorens , vol van allerleye
vruchten, om dat dit deel boven alle andere
vruchtbaer en overvloedigh is van alles, van
'tgeene de iiatuyre heeft weeten voort te
brengen , gelijckmen in de befondere be-
ichrij vingen kan fien. De Tempel die zy op
de hand houd, bediet,dat aldaer is de waere
en Chriftelijcke volmaeckte Religie, en dat
zy met haere gebouwen boven de geheele
Werreld uytblinckt. Zy toont met haer
llincker vinger op de kroonen , fcepters,
kranilên en andere dingen , om re be^ijiên
dat in Europa zijn de machtighfte Potentaten
en Vorften van de geheele Werreld ; gelijck
de Keyferlijcke Majefteyt en den alderop-
perften Roomfchen Paus, wiens aenfien fich
over al ftreckt, alwaer het heylige Catho-
lijcke Geloof plaers heeft, 't welck door de
genade Godes ten laeften totte nieuwe Wer-
relt, is over gekomen. Het Paerd met veel-
derhande Waepen-tuygh, de Nacht-uyl op
het Boeck, en de Mufijck-inftrumenten,be-
toenen, dat zy verheven is, boven alle ande-
re deelen des Werrelts, in de waepenen, in
geleertheit en in alle vrye konften. De winc-
kelhaeck, pinceelen, beytels bedieden,
dat het heeft gehad en heeft als noch, ver-
maerde Mannen en uytnemende verftanden,
Ibó wel Griecken, Romeinen als andere
Volckeren , die in de Schilder-konft, Beeld-
houwery en Bouwkonft uytmunteden. Men
ibuder oock, met groote reeden, de Schip-
Vaert wel mogen by ftellen , als allen ande-
ren daer in overtreffende, oock mede de
Konft der Boeckdruckerie, die geenfins de
minile is.
Asia.
E En Vrouwe met een fchoone bloeme-
krans geciert, en met verfcheiden vruch-
ien doorvlochten, wefende feer rijcklijck
gekleet, geheel met goud, peerlen én andere
koftelijcÊcfteenen, gcciert, hebbende in de |
Asia» 60^
rechter hand eenige taxkens met blaederen
Saffie, Peper , Nagelen,
en vruchten van
Peper
Muicaet-nooten &c, in de flincker h'éeftie
een konftigh Wieroock-vat, waer uyt een
ièer groote roock opftijght. By defe Vrou-
we leyt een Cameel op zijne knyen , of op
een andere maniere, foo 't den Schilder beft
dunckt geraeden.
Afien is de helfte van de Werreld , voor
foo veel de uytftreckinge der Landen be-
langht, die het in fich begrijpt, maer voor
foo veel de deelinge van de Werk, en de
befchrijvinge deifeiven aengaet, foo iflcc
maer het derde deel van de Werreld.
cyifa krijght haer naem , van de Nimphe
Asia, dochter van Thetis en van den Ocem,
die men feght, dat de Heerfchappie gehadt
heeft,foò wél van groot als van kleyn Jftn.
De hloei^kraKs tn é vruchten , is , gelijck loa.
Boerm feyè, om te kennen te geven, dat cJfia
heeft een feer gematighde en goedertierene
locht , waer door het niet alicene voort-
brenght al 't geene dat tot onderhoud van
's Menfchen leven van noode is, maer oock
ailerley aert van vermaeckelijcke lieflijckhe-
den, gelijck Bemhus leyt.
Het koftelijcke goude kleed met gefteen-
Gggg 2 tm |
-ocr page 616-
|
A s I
ten beièt, betoont niet alleen de groote
overvloer, daer dit geluckigh deel des Wcr-
reks mede vooriien is,maer oock dc manie-
ren dei' Volckeren : waer over Bembm feght,
dat niet alleen de Mannen, maer oock de
Vrouwen , allerhande koftelijcke vercierfe-
len draegen van goude keetens, brafeletten,
oorpeerien, en ander cierlijcke oppronckfe-
len. Met de rechter hand houdiê allerleye
tacken van fpeceryen en wclruykende kruy-
den, om dat t^fia vruchtbaer is, en die de
Werreld van haere weldaeden, mildelijck
mededeelt.
Het roockende Wieroock-vat, betoont
de lieflijcke reuck van verfcheyden vochtig-
heden , gommen en droogeryen die c^fen
voortbrenght, en infonder'heyt brenght het
foodahigen overvloet van reukwerck voort,
dat het genoegh is, om daer mede door de
g-eheele Werrelt ofFerhande te doen. Het
Cameel is een Dier dat aldaer ieer in 't ge-
bruyck is , en daer van wordenfe meer ge-
dienr, als van ecnige andere Dieren.
A s i a.
E En ftaende Vrouwe , houdende in de
flincker hand drie Pijlen , gelijckièin de
Medaglie van t^driams geilek is.
eenders.
E En ftaende Vrouwe,hebbende in de rech-
ter hand een Slange,en in de flincker een
Roer van een Schip, en ouder haer voeten
een Voorileeven, met het woord Asia.
Africa.
E En i warte Vrouwe, by nae naeckt, heb-
bende gekrulde en uytgefpreyde hayren,
houdende op haer hoofd in plaets Van een
Helm , een itiuyt van een Elephant, aen den
hals een ihoer metkorallen, gelijckoock
rwee aen de ooren,houd mette rechter hand
een Scorpioen, en mette flincker een Over-
vloets hooren vol van koorenvruchten. Ter
fiiden ilaet een feer wreedé Leeuwe, en van
d'ander iïjde ftaen eenige Addeiis en venijni-
ge Slangen.
^yi/rica is eene van de vier deelen des Wer-
relts, en wort genoemt aprica of de Ichoon-
heyt der Sonne, want het heeft geen koude, |
Africa.
Of men leyt, dat het heerkomt van tJfer,
eene van de nakomelingen van (Abraham, ge-
lijck fofephns verhaek.
Een Moriaen wortfe vertoont, vermits
t^frica, leggende onder het Zuyden,en oock
een deel nae de Zom torrida, ibo geichiet het
hier doör, darde Africanen, uyter natuyre,
bruyn en Moeren zijn.
Zy wort naeckt geftelt, om dat dit deel
niet van ibnderlingen rijckdom overvloeyt.
De Elephants fnuyt ftaeter, om dat de Key-
fcr c^driamu, diefe ve in zijne Medaglie ftelr,
zijnde een Dier dat in -àfrica feer gemeen is,
want als diefelve in den krijgh wierden ge-
voert , foo vvaeren zy niet alleen een won-
der, maerzy joegen oock den Romeinen,
haere vianden , een groote fchrick en vree-
fe aen.
De fwarte gekrulde hayren, korallen aen
de hals en ooren, zijn eygen cieriels van de
Morisken.
De wreede Leeuw, Scorpioenen en ande-
re venijnige beeften, betoonen dat in
van dit goed,veel te vinden is, zijnde bóvea
maeten venijnigh.
De Overvloets hooren, vol van kooren-
ayren, beteyckent de overvloet en vrucht,
baere |
-ocr page 617-
|
baerheyt van 't kooren, waer over oock ha.
Boemia feyt, dat in z^frica tweemael des lacrs
het kooren gemaeyt wort, hebbendé twee-
mael des laers Soomer.
A f r
E En Vrouwe die mette ilincker hand ee-
nen Leeuw aen een rouw heeft gebon-
den,gelijck in de Medaghe van Scvem. In de
Medaglie van Adrimus houdfe een Scorpioen
in de rechter hand , fittende ter aerden , en
een Overvloets hooren in d© ilincker. t^frka
met een Olyphants ihuyt op 't hoofd, vindy
in verfcheyden oude Medaglien.
E En naeckte Vrouwe, vleeflïgh bruin, mét
gemenghde geeligheyt, van vervaerlijck
opgeficht,hebbende een kleed van verfchei-
den verwen , dat haer van d eene fchouder,
dwars over het lichaem hanghr, bedeckende
de befchaemde leeden.
De Pruyck fai gefpreyt zijn,en daer ront-
•om fai een fchoon en konftigh vercierfel
wefen van allerleye veeren van verfcheyden
verwen. |
éoy
Zy houd in de flincker hand een Booge,
en in de rechter een Pijle , en ter fijden haer
Pijlkoocker , vol Pijlen , onder d'eene voet
heeftie een Menfchen hoofd met een Pijle
doorichooten , én achter haer op der aerde
fai een Haegedifle zijn, van ongemcene
grootheyt.
Om dat dit deel by oniè tijden ontdeckt
is, foo hebben de oude Schrijvers hier van
geene kenniffe gehad,dies iiillen wy de nieu-
we fchrijvers volgen, te weeten den Vaeder
Giorol, G'mglh , Ferrante Goxiales, Boterm, de Vae-
ders lefiiiten, en lauflus Rynghefe del Monte , die
onlanx de Hiftorie en Werkbefchrijvinge,
in 't licht heeft gegeven.
Sonder kleed wortfe gemaeIt,om dat het
gebruyck van die volc&ren is, naeckt te
gaen , hoewel zy nochtans de beichaemde
leeden decken, met verfcheyden fluyers van.
Catoen-doeck en anders.
De krans van verfcheyden veeren, is het
vercierfel, dat zy gewoonlijck zijn te ge-
bruycken, jae eenige plachten wel 't geheele
lijf met pennen te befteecken, wanneer 't op
haer Feeft-tijden is, gelijck veele Schrijvers
verhaelen.
De Boogh en Pijlen, zijn de eygen wape-
nen die zy altijd gebruycken, geiijck oock
de Vrouwen in verfcheyden Provintien.
doen.
Het Menichen hoofd tuffchen de beenen,,
betoont opentlijck, dat deiè wreede Men-
fchen, ten meeftendeel gewent zijn, om fick
met Menichen vlees te ipijfigen : want de
Menichen, die van haer in den krijgh over-
wonnen worden , die eetenfe op, gelijck zy
oock doen haere gekofte flaven.
De HagediiTen zijn Dieren, die feer aen-
mercklijc c zijn in cleie Landen,want zy'zijn,
foo groot en wreed , datfe niet alleene d'an-
dere Dieren , maer oock de Menfchen ver-
nielen.
Men kan by dit beelt,om beter de vrucht-
baerheyt defes Lands uyt té drucken, daer
by ftellen, datfe een bos Suycker-riet, en ee-
nige rollen Toback by haer heeft j 't welcfc
dè geeitige Schilder, uyt veel bekender die-
ren en vruchten , kan tot zijne vexcieringe
toeilellen»
Gggg 3 |
-ocr page 618-
|
Monarchia Mondana.
Wemltfche Opperhoofdigheyt,
E En jonge Maeghd, van een nioedigh en
hovaerdigh opficht, weiènde gewapent,
en onder de Waepenen een koftlijcke Rock
van root ichaerlaecken, en midden op de
borii een koftlijcke Bagge met een Diamant,
en in plaecs van de kroone , iàl haer hoofd,
op de maniere als een Sonne,omfl:raelt zijn,
hebbende brooskens aen de beenen , koft-
lijck geborduyrt enbeperelc, vangrooter
v^aerde.
Zy fit op een aerdfche kloot, houdende
vier Scepters in de rechter hand,ileeckende
de flincker voorfte vinger recht uyt, als of
zy iet wilde gebieden , met een Lecter-rolle
Omnibus mus, k\ ben allen, eene.
Van de rechter fijde ftaet een (eer wreede
Leeuw , en een Slangc van uytnemende
groote : aen d'ander flincker fijde,fullen ee-
nige gevangenen met kroonen op 't hoofd,
geboeyt ter aerden leggen , nefrens eenige
Krijghs-gereetfchappen , als Trompetten,
Trommels, Vaendels, Standaerts, en kroo-
nen van vericheyden Rijcken : oock geld,
cedelgefteenten, goude keetens, en andere
rijckdommen.
De Monarchie is niet anders , als de op-
perhoofdigheydt van een perfbon aJleene,
want de naem Monos bediet atteene , en (^rch
hcdiethoogheyt. longhwort zy gefchildert,
om dat alle Philoiòphen ièggen, dat het den
Jongelingen eygen is , eergierigh en hoogh-
moedigh te weien,en boven andere te heer-
ichen , waer over Homerus fèyt 2 Ilìade, daer fat
zy» een Heere, en een i^mgL Hugo feyt , de ho-
vaerdie is een fchandige verheffinge, die haer mindere
ycrachtende , pooght over haa meerder, en die haer ge-
lijck^vjn, te heerfchen. Het bewijs van 'thoogh-
moedigh en opgeblafen oplicht, is een teyc-
ken van een ongematigde genegentheyt tot-
te eygen hoogheyt,die meeft in hoovaerdige
en trotfe gemoederen, plagh te vallen.
Gewapent fitfe,om datlè een ander foude
fchrick en vreefe aenjaegen , oock om datfe
fou vaerdigh zijn, om die gèene op 't lijf te
vallen , die haer foude derven tegenipreken
en met haer twiften.
De roode korte onder-rock of far digali j η
ibediet de hooghmoet, die door de ftòutig-
beyt aenwaft,ommet een vaft en onverfaegt
gemoed boven te drijven. |
Zy draeght een Bagge met een Diamant
op haer borii : want gelijck defe fteen ver-
maert is van een onquetfelijcke hardigheyt
en onverwinnelijcke kracht, wederilaende
vijle, mes, als mede de kracht van 't vier,
alibo foeckt van gelijcken een Opperhoofd
met onverwinnelijcke hartneckig leydt te-
genlland te doen, alles wat fich tegens hem
wil verheften.
Zy draeght in plaets van de kroone, flra-
len als de Sonne, om te vertoonen, dat ge-
lijck de Sonne eenigh en alleen is, dat dele
iich oock van gelijcken , allbo waent te we-
fen , als die itch laet voorilaen, dat hy meer
is als een ander , door dien hy iich ontfagh-
lijck maeckt, dat niemant hem naulijx, met
het gelicht, noch min met zijn perfoon, derf
naederen. Waerover Stoh£m, in zijn 45· Ser-
moon , door den mond van c^ntoninus ver-
haeltjdat leecker Man van Lydien by Crocfus
quam , en tot hem ieyde , Indiender t-wee Sonnen
aen den Hemehvaere» , dat het groot gevaer liep, of niet
alles foude verbranden , .en dat die van Lydien daerom
cock matr eenen I^oningh aennaemen, om datfe twee, te
gelijck^, niet koflen verdragen. En daerom vertoo-
nen wy't ontwerp van dele beeldeniire,datie
ilt op de aerdfche globe , als die alleene en
de opperile verheven is,boven alle andere.
De brooskens plachten de Helden , Vor-
ilen en groote Peribnagien te dragen,en om
meerder hoogheyt en aenfienlijckheyts wil-
le, zijniè met goud en koillijcke ileenen,van
grooter waerdie befet.Zy houd mette rech-
ter hand de vier Scepters, om de heerichap-
py van de vier deelen des Werrelts, uyt te
drucken.
Het wijfen van de flincker voorfie vinger
mette letter-rol Omnibus unus, is van uytmun-
tentheyt en gebiet eenklaer teycken.
Dat 'er een ièer wreede Leeuw, en eeii
boven maeten groote Slanke ter lijden ftaet,
bediet, nae Pierii feggen in t xv boeck, dat
de Slangen metten Leeuwen vergefelfchapr,
diemen oock by de beeldeniiTe van de God-
dinneOfi plagh te létten, bedieden de heer-
ichappie van de geheele Werrelt.
'Zy houd de Tropheen en Zeeghteyckens
aen de flincker fijde,alwaer deKoningen,die
geboeyt ter aerdén verflaegen leggen, met
alle den buyt en rijckdom, als mede andere
KroQ-
WemltfcheOfperhoofdigh^» Mdnarghia Mondana. |
-ocr page 619-
|
kroonen van verfcheycien heerfchappien,om
haere overwinninge te vertoonen , en datiè
een Monarche en Dwinghlandinne ìs van de
geheele Werid.
Miseria Monoans.
Werrelds Ellende.
EEn Vrouwe die 't hoofd in een door-
icliijnende ^laefen kloot houd, hebbende
een omgekeerde beuriè,daer zy al "t geld ea
koilelheyr uytftort.
Dat zy 't hoofd in een glaièn kloot houd,
daer by kanmen door' de dagelijxe eervae-
rentheyr licht verftaen, wat de ydelheyt de-
fes levens zy, en yder weet genoegh van lich
, felve, hoe kort en broos de dagen zijn van
ons Pelgrimfchap,terwijl wy op defer aerde
leven : oock hoe ydel oniè begeerten,en hoe
kort dat oniè hoope is.
Het hoofd wort genomen voor de ge-
dachten , als werckingen van de zielein 't
felve. Het glas,door zijne brooshey t,bediet
de ydelheyt van des Werrelts handlingen, of
om dat de Menfchlijcke ellendigheyt in dat
deel beftaet, waer in hy nae hooger dingen
ilet, van hoedaenige flagh die oock fouden
mogen zijn : ichattende feerhoogh de eere,
roem en rijckdommen,en andere dingen des
Werrelts, die men korts daer nae, oock fon-
der glas: wel ilet en bevint, datfe maer zijn
ydelheit en ellendigheit. Of gelijck het glas
het gelicht van die geene,die daer door fier,
niet'bepaelt, om dat het een doorluchtigh
lichaem is , alfoo konnen oock de aerdfche
rijckdommen en des Werrelts goederen,on-
fe gedachten niet bepaelen , want onfe be-
geerlijckheyt waft geftadigh aen, om al ver-
der en verder re gaen. En met deie geduy-
rige prickel worden wy feer ellendigh. nae,
den dood gevoerr. |
De omgekeerde beuriê vertoont, datmen·
gemeenlijck houd, dat die geluckigh is, die
veele goederen en midlen heeft, en dat die
in 't tegendeel wederom van veele gemack
en voordeel berooft is , die arm is en geene
midlen heeft,'t welckdoor de onbeftandig-
heyt des Werrelts, een ygelijck licht kan^
overkomen»
een ièer eer-
: in een Rech-
terftoel met groote aenfienlijckheyt, heb-
bende op 't hoofd een Koninghs-kroone, en
in de rechter hand eenen Scepter, waer aen
een letter-rolle hanght, met defe fpreucke,
^ubet & prohibet, dat is, s^y gebkt en scy verbiet. Op
de flincker knye houdfe een recht en open
BoeckjWaer ingefchreven ftaet,iw kgibm [aki,
dat is,w àe Wetten βαη de hshoudem[Jè. Haer ilinc-
ke hand leunt op 't Boeck, waer mede zy
houd het PauJlijck Rijck en de Keyferlijcke
kroone.
Defe beeldniffe was voornaemlijck ge-,
gront, op de bepaelinge, die van de Griec-
ken is genomen j te weten, de Wet is een kylige
band, gebiedende "Wat eerlijcl{_ii, verbiedende "WM daer
tegen is firijdigh. En hierom wort de Wet een
deftige Vrouwe vergeleken ; want gelijck
een deftige Vrouwe haer huysgefin beftiert,
alfoo regeert én onderhoud de Wet bet ge-
meene befte, Zy wort bedaeght gemaeckr,
om dat/e al in 't begin des Werlds gemaeckc
is,ten tijde vanonfe voorouderen,'want foo
haeft zy gebooren waererr, verboot God aeu-
i^dam en £vii,datiè van de vrucht des booms:
niet fouden eeten. Daer na volghde de Wen
Moyfis,àìz oock van God was geichreven,en·
de Wet des Euangeliums, die van zijnen lie-
ven Soone,waerachtigh God en Meniche, is-
gegeven : ter iijden flellende de Oudheyt
des Wets , door Minoe , aen den Cretenfen,
van Draco en Solon, aen dén^ Athenienfen, van-
Licurgus, aen die van Lacedemon, van Nama Pom-
pi/H«,aen den Romeinen,en van den Romein-
fchen Burgerftand ip haere cwaelf tafelen,
die zy getrocken hadden;,, nyt de vveige-
fchickte Republique van ÌAthemn. Zy fit iii:
■ den Rechter-iloel, om dac, nae de Wet der'
geleertfte Wetgevers,zy fittende tnoet wer-
den vertoont,. 'Zy heeft een Koninx kroone-
op 't hoofd,om datfe een heyligebepaelinge-
is : oock maghmen haer met reeden heyligh
noemen,want 2y is oorfaecke dat het goede;
geoeftènt en^ het quaede geichouwt word,-
Waerover Oemo^enes feyt, een yder behoort:
de Wét te gehooriaemen, om veele en ver-
fcheyden reedenen,inibnderheyto»»iia//f is cem
mdin^e en gefchenck^ Godes, Waefoyer haer de;
- ^ ~ " Ra-
Legge, Wet, van den Heere
Giov. Zuratmo Cafiellmi, Roman,
TJ En bedaeghde Vrouwe,van et
Jt^vvaerdigh opficht, fittende ir
Werrelts E/Ìende. Miseria Monpana. |
-ocr page 620-
|
Romeinfche Redenaer noenu, heylige Wetten,
heyligi Vérbottiai, ciie men fonder waerdige
ftraffc niet magh overtreden.
Den Scepter houdfc in de rechter hand,
om datfe eerlijcke en oprechte faecken ge-
biec, en de tegenftrijdige verbiet. En ge-
lijck een Koninginne van alle Volckeren,iòo
wortfe oock van den Koning gevreeft, oock
van alle, die onder haeren Kijxftaf zijn be-
grepen.
Het Boeck bediet.de gefchreven Wet,die
men niet moet overtreden,want in haer, ge-
lijck de Philoibphen feggen, is de behoude-
nilTe der fteeden gelegen : Want fooder gee-
KC Wet was,die de ongebondene dertelheyt
breydelde, de Werrelt raeckte op 't hollen,
en was vol fchelmerie, moord, overlaft, be-
drogh,en duyiènt boosheden, en de geheele
i uile fonde werden verftoort, en aììe wel-
vaert ibude te gronde gaen.Daerom ieyt de
.Philoiboph : 't h 'wen/ckliJc/{_ dat de ftadt door de
JVetten werde befchemt.
Het Pauflijck Rijck en de Keyferlijcke
kroone , die zy mette llincker hand op het
Boeck houd, zijn beeldniffen van de Wetten
of Rechten, te weeten van de Pauflijcke of
Canonike,en de Burgerlijcke of Keyierlijc-
ke. En hier in is begrepen de kennilTe van de
Godlijcke en Menlchlijcke Wetreii.
L e g'g e delia G κ. a τ i a.
De Wet der Gemcde,
E En fittende Vrouwe, die mette rechter
hand de fegeninge geeft,en boven dieiel-
vc hand, is een Duy vc "den H. Geeft uytbeel-
dende j zy fit op een groot Vat, daer me-
nighte van waeter uytloopt, en boven 't Vat
izijn veele Overvloets hoorens, daer de vier
Dieren van de vier Euangehften , boveii«p
zijn gelchildert. In de ilincke hand houdie
een open Boeck, vvaer in ftaec gcichreven,
In'tbeginyvas het Woord.
^ >f. Pf i(. ' if
OM den Lefers, doch iafonderheytden
Schilders te voldoen om van hunne
rocftellinge der vier Euangeliilén, eenige
rceden te geven, waerom die alfoo zijn uyt-
gebeelr, iàhnen weeten, dat deiê Dieren uyt
Evcbiel en den ^i>ocaiypfis loamis, van de oude
V^jders daer ep fijn gepaft,om de yier Ijooge |
Amptwercken LChrfi uyt te bedden. Daer-
omiiebbeniè by Adatham, eesen Engel geftclt,
als die den Menichen de blijde boodfchap
van de Menichwordinge I. Chrifü had aenge-
kondight. By Liicas eenen Οβί, waer by zijne
dierbaere offerhande, voor 't Menfchlijcke
gellachte, wierde uytgedruckt. By Murc-'n,
een Leeinve, om dat hy als een Leeuwe, uyc
den ftamme ^ud.i, den dood, door zijne op-
itandinge,had overwonnen. By lohames wier-
de eenen cJddaer gevoeght, om dat Chrijius,
als een ^delaer in der hooghre , door zijne
Hemelvaert, de hooge Heuielen was door-
gedrongen. Dit zy dan den Lefer tot ecii
korte naerichtinge.
L E g g e V e c c η i a. Df Oude Wet '.
E En oude Vrouwe , op deloodfche wijfe
gekleet, in 't blaeu, doch helder en biinc-
kenae , ftaende aen den voet van eenen feer
hoogen bergh,houdende mette flincker hand
de taefejen van de Oude Wet,alwaer de tien
geboden zijn in gefchreven. In de rechter
lalfe eene yiere roede houden, en van d'eene
fijde fai een groore looden kloot leggen,met
de fyrenckPoudiis grave, dat is, eenfwaere Ιαβ.
Zy wort oud gelchildert, om de oudheyt
van den tijd re vertoonen, waer in de Wer,
van God den Heere, is gegeven, en 't kleed
op de Hebreufche wijfe bèdier,aen wien de-
fe Wet is gegeven. De blauwe ver we van
dit kleed,die helder en bliiickende is.bedier,
dat Moyfes weder van den bergh Si>mì keeren-
de , op de vertooninge die hy den Hebreen
dede, daer de locht, die eerft duyfter, ont-
ftelt en vol woleken was , zy fich als nu fijy-
ver, blinckende en van Hemels blaeu, ver-
' toonde.
Dat hy aen den voet van eenen feer hoo-
gen bergh ftaet, is om te vertoonen, dat op
dienfelven bergh, de Tien Geboden van
God den Heere aen Moyfes zijn gegeven, die
wy door dit bewijs, haer in de flincker hand
hebben geftelt.
Mette rechter hand houdfe de yferen roe-
de, gelijck gefeyt is , om de heerichappie re
vertoonen, die de Wetten hebben overde
fterflijcke Menfchen.als mede de hardighey t
en ftraffe van defe Wet,die met de H.Schnft
wel over een komt, als die daer ieyt, ghy [ié
haer regeerίη met ccnyfere roede.
De
De Wet ìer CèmeL· Dê Oude WeU |
-ocr page 621-
|
mette ipreucke, Pondiis grave, een fwaere laft,
om te kennen te geven , dat de Wetten feer
fwaer zijn om draegen, en derhal ven is dit
de eygenichap van de Natuyrc, datiè wil
vry wefen, en geene laft noch gewicht, hoe-
danigh het zy, zijn onderworpen.
Legge Nova· Dc«ifwwiTVet,
E En jonge Vrouwe van uytmuntende
ichoonheyt, die 't hoofd met heldere en
blinckende ftralen heeft omg]anfl:,en 't voor-
hoofd falfe met een witte band omwoelt
hebben.
In 't wit, en in 't alderfijnfte linnen, als of
al de leeden daer door fcheenen, falfe ge-
ter arm om hoogh, gietende uyt een ichaele
ièer fuy ver waeter, en aen de flincker fijde
falfe een vierkante fteen hebben , op de ma-
niere als een voetftal, waer op een Boeck
ieytjdaer op gelchreven is Euangelium,àaeT zy
haer flincker hand op leyt : en daer by fai
een fteen leggen met twee vleugels, waer by
de(è ipreuck ftaen fai, Onui leve, dat is , een
licht jockf
Zy wort jongh geichildert,tot een onder-
fcheydt van de Oude Wet. De hooghfte
ichoonheyt en de klaere en blinckende ftra-
len, die't hoofd omvangen,bedieden dat de
nieuwe Wet door geheel Chriftenrijck,uyt-
blinckt, en datfe met haer verhevenfte Ma-
jcfteyt,^e die geene verfchrickt en verbaeft
maeckt, als ketters en fcheuriHaeckers , en
alle die 't Chriften geloof wederftreeven :
wantin de komfte van oniên Heere I.Chriftus
ilie klaer geworden , om de prophetien tc
vervullén,gelijckie te vooren bedeckt was.
Het kleed van feer wit en fijn linnen, be-
diét, dat gelijckmen het linnen waiTchende,
'c Zelve füyver en reyn wort,alibo wort oock
een Sondaer,door de H.biechte en 't berou,
fuy ver en reyn van de fonde , doende werc-
ken der bekeeringe, vermenght met traenen
en leetvvefen , die haer de Priefter opleyt,
waer door onfe ziele rèyn en iùyver wordt.
Waer over de H. Betnanius leght, de traenti zijn
amvijfers van 't bcromv, en gelijck de H. David
in den ci Pfalm finght, Ic^rfienghde mijnen drancJ^
titet traeaen. |
Patfe op 't H» kruys leunt,druckc uyt,dat
is, dat oock de Heere/.cfcr;y7«i antwoorden-
de, ièyt, Vóorwaer, voonvuer kiife^ u, ten zy dat
iemand herboren -worde uyt Waeter en Geefl , foe fai hy
in't I{ijci(^dn Hemelen niet komen. Ioan.3 c.
Dat zy den witten band om t voorhoofd
heeftjbediet de beveftinge of Chrifma van den
Doop,om den Menich ftantvàftigh te maec-
ken en kracht te geven , om den naem leftt
Chrifli, wanneer het tc pafte komt, fonder
vreefe, te belijden , en fich te verftercken in
den geeftlijcken ftrijd.
De nktme WìL ì)e natuyrlycke Wet» 609
,De klompe loot worter ter fijden geftelt, gelijck de Oude Wet op den Bergh Simi ge-
geven is, alibo is oock daerenregen de nieu-
we Wet gegeven; en dat, door het lijden en
fterven onfes Heeren /. Chrijli, 'r welck hy
aen 't kruyce heeft geleden, tot laligheyt cn
verloiTinge van 't Menlchlijcke gellachte.
Het uytgieren van 't klaere waeter, ver-
toont ons, dat in de Oude Wet, de befnij-
dinge gebruycklijck was, tot onderfcheyc
van de nieuwe Wet, waer in men den heyli-
gen Doop gebruyckt,waer door de Menfch
een kind Godes wort van onien Verloffer,
en een erfgenaem van 't Paradijs, vernieti-
gende niet alleen de erffonde , waer in alle
Menichen worden geboren, maer oock alle
andere fonden.vervullende onfe zielen door
zijne genade en geeftlijcke gaven. Sulx dat
kleet iljn,leunende op een kruys,en de rech- dit H. Sacrament, van ibodaenigen gewicht
De fteen al waer 't gefeyde Boeck op ruft,-
en daer zy de flincker hand op houd, ver-
toont klaerlijck, dat defe Wet fich ruft , en
tot een grond heeft Chf^um onièn Saligh-
maecker'en zijn H. Euangelium-, waer over
Ïaului totte Corinthen feyt, En Chriftus ^vds
die Petra ofhoecl^lieen. De fteen die neffens haer
ftaet, met het opfchrift Onm leve, bediet de
aengenaemheyt van de nieuwe Wet. Want
God, die gelooft moet zijn, preeckt uyt zijn
eygen mond, Mijnjoeli^is licht,Math.xi,
Legge Natura
De natuyrlijcke Het,
E En feer fchoone Vrouwe, wefende half
1 -
ter
nacckt, met neerhangende vlechten, uy-
natuyre, doch niet door konft geftreelt,
hebbende haere befchaemde leeden met een
Lams velleken bedeckt, fittende in een
fchoon Hof, met een Paffer in de hand, daer
zy een paralel of evenwijdige linie mede
treckt,met de fpreucke ^qm lame, dat is,iȣi
^elycf^e maete, £>efe beeldnilTe fai een fchadu
Η h h h van |
-ocr page 622-
6IQ WetderVreefe. Burgerl^ckeWet. GeefiltjchWet,Ì^c.
van haer iel ve maken,daer zy mette voorfte
vinger, van de flincker hand , op wijft. Zy
wort een fchoone Vrouwe gefchilderc, om
dat God haer in 't begin heeft gemaeckt :
want hy maeckt zijne wercken altijt fchoon
en volkomen, gelijck Dcutmnom. xxxii capir,
verhaelt ftaet, des Hecren -Werckm κϊ/" Molmaeckt.
Zy wort half naekt vertoont, en met hoofd-
hayren die uyter natuyre nederhangen, en
niet door konft, om datdefe Wet eenvou-
digh is, als van den aldereenvoudigften God
gemaeckt. Zy heeft de beichaemde leedeii
bedeckt met een Lammeren velleken , om
dat de Meniche, in den ftand der onnoofel-
heyt lagh onder de Godlijcke Wet, en die-
ièl ve regenftrevende, foo verliet hy de Wet.
Daer uyt komt het, dat hy de genaede Go-
des, door de fonde, verboren hebbende,be- J2hand een Waeghfchaele houd , daer aen
deckt is,doof de barmhertigheyt Gods, met d'eenelijde eengoude kroone,met een glans
het vel des Lammekens, 't welck is omvangen, is ingeleyt, in d'ander fchaele fai
leggen een Kelck,die van gelijcken met een
lid bt is omftraelt ,waer in ghy fiet eenen bee-
ièra, in de flincker houdfe een open Boeck,
daer een BilTchops Mijter ild op ftaen.en aen
de rechter fijde van 'r hoofd, een Duyf ken
den H. Geeft uytbeeldende.
Scienza. ' Wete>ifcha^,
EEn Vrouwe met vleugels op 'thoofd^
houdende in de rechter hand een Spie-
gel, en in de flincker een kloot, waer Op een
driehoeck ftaet.
Wetenichap is een ' bequaemheyt van ε
ipieglende verftand , om de dingen, door
haere ooriaken,te kennen en te overwegen.
Zy wort met vleugels gemaelr,om dattet
geen Wetenfchap is , wanneer het verftand
fich niet verheft rotte overweginge en fpie-
iclinge der dingen,waer over Lucretim in 't iV-
joeck van de Natuyre der dingen iëyt ;
Niet fchoonders ah de faeck^da dingen t'onderfcheyden^
Oen Suffers drijftfe "wegh en "wilfer niet toe leyden.
De Spiegel vertoont het geene de Philo-
fopheni^gen, datfcientia fit aïprahendo, dat de-
Wetenichap gefchiet aftreckende. Want de
finnen, in de toevallen te vatten, brengen
aen "t verftand de kenniflë van weièntlijcke·
Ideaellche voorbeeldingen : gelijck men ia:
den Spiegel de toevallige gedaènte fier van
de wefenrlijcke dingen, en daer uyt haer
wefen aeniiierckt>
Legge Civile. Burgcrìycke Wet,
E En fittende Vrouwe, die in de rechter
hand een fchaele houd en een fwaerd, en
boven d'eene fijde van de fchaele is geftek
een bolTel roeden, gelijk de oude Romeinen
gebruyckten : En boven d'ander fijde een
Koninx kroone : Mette flincker houdfe een
open Boeck, waer op een Keyfers kroone
ftaet met defe beichrijvinge , de Kjyferlyc/^t
Majcfleyt moet niet alken met Waepensn gecicrt, maet
oockjmet Wetten gewabent
Legge Canonica. De Geeillìjcke Wei,
in de Vaticaenfche Boek-kamer afgebeelt.
EEn fittende Vrouwe, die mette rechter
ι
dat van den beginne des Werrelts is geflacht,
ah cJpocalypf. XIII getuyght. Maer nu heeft
haer God gemaeckt rocken van vellekens.
Gelief. III. Zy wort in een feer fchoon Hof
vertoont, want zy was in een Aerdfch Para-
dijs geftelt, waer uyt zy naederhand verdre-
ven zijnde, met haer eygen fweet en arbeyt,
"c land heeft moeten bouwen, ten einde alle
dit fchoone, dat wy voor onle oogen fien,
foude voor den dagh komen. Zy houd dar
den Paffer treckende een evenwijdige lijne
mette fpreucke ^qualame , verftaende de
. gelijckheyt van defe gerechtigheyt, nae de
Ipreucke Mathd vu » Watghywih datmen u doe^
dat doet ooc^een andeK Doei ooc/igeenen anderen , dat
ghy niet -wilt datmen « doen foude. Di Ichaduwe die
van haer gaet, en daer zy metten vinger op
wijft, vertoont,dat om de Wet der Natuyre
beter te ontdecken, foo handelt diefelve op
defe maniere met haere evennaeften,als met
haer ièlve : en daerom ièyden de oude Phi-
loibphen, dat de eene Vriend, ysas. da anderen tmc
dekk,.
L e G e e del Timore. Wet der Vretfe^.
EEn Vrouwe met het aengeficht opge-
ftreckt, houdende in de rechter hand de
taefel van de Oude Wet, en in de flincker
een twee-fnijdend fwaerd.
-ocr page 623-
|
Wetenfcha^. S
De kloot vertoont, dat de Wecenfchap
ircene tegenftrijdigheyt heeft van meerlin-
gen, gelijck de Werreit geene regenitrijdig-
heyr heeft van beweginge.
Scienza. Wetenfchap.
E En jonge Vrouwe inet een Boeck in de
hand, en op 't hoofd een goude tafelken
met drie voeten, om datmen fonder Boec-
ken, alleene door de flemme des Meefters,
fwaerlijck veele dingen kan onthouden,die-
der Wetenichap en kennifie in ons baeren. |
C 1 e ν 2 a,
Het tafelken of drieftal is een kenteycken
van de Wetenichap , door deeedelheyt van
dit Metael, waer mede men koftelijcke din-
gen verciert.en die daerom worden geecrt :
als mede door het getal der voeten, wefen-
de hetcirietjen een volmaeckt getal, gelijck
t_jri^otcies verhaelt in 't i boeck van den He-
mel,om dat dit het eerfte getal is,aen 't wel-
ke de naeme van't geheel paft : gelijck oock
de Wetenfchap volmaeckt is, en een vol-
maecktheyt van onfe ziele : en daerom ver-
haelt Plutarchus in 't leven van SoÌon,àat eenige
Milefiers een tocht Viffchen,op haiart van ee -
nige ViiTchers in de ftad Coo hadden gekocht,
die in plaets van Viffchen , eene guide taefel
optrocken : hier over waeren zy in twijfel,
wie defe Vifchtocht toebehoorde : En alfo-
der, door de ftad veel beroerte quam , foo
beflooten zy ten keften, datmen foude gaeii
tot het Orakel van liAfoüo P/tfc««,en daer van
beicheyt verwachten,alwaer een antwoorde
quam, datmen dieielve Ibude vereeren, aen
de alderwijfte van Grieckenland. Waerover
dieielve met gemeene toe-ftemminge ge-
bracht vvierde aen Soaates: defè kenniffe heb-
bende van het bedietiel, iant dieièlven ter-
ftont wederom na't Orikel, ieggende,daric
buyten 't Orakel aen niemant toebehoorde,
overmits God alleene koft doordringen en
alle dingen weeten en kennen.
Scienza. Wetenfchap,
E En oude Vrouwe in 't blaeu gekleet eti
met goud geboort, met vleugels op c
hoofd, houdende in de rechtei hand een
Spiegel, en in de ilincker een kloot met eeu
driehoeck, boven haer fai een ftrale fchieteu
of een glans die uyten Hemel komt.
Wetenichap is een bequaemheyt van't
fpieglende verflant, dar daer kent en over-
weeght, de Godlijcke, Natuyrlijcke, en
noodwendige dingen , door haere waerach-
tige oorfaken en beginfelen. Plato ftelrer eeu
feer korte bepaehnge van,feggende, de Weten-
fchap is een gevoelen, dat door de •waèrachtige reeden he-
flaet. Of het is nae delTelfs gevoelen,
achtige heerbaene en mogentheyt totte geluckfaïtgheyt ■
't welck hare driederleye benaemingen uyt-
wijfen, nae dat de Oude Griecken die ftel-
len, te weeten Eudomonia, Eutkhm en Euphrafia,
D'eerfte beiet de kenniffe van t goed, de
Hbhh 2 tweede |
-ocr page 624-
|
ét2 Wetettfchaf, S
tweede de verkrijginge deflelven, de derde
het gebruyck, 't vvelck geheel haiighr aen de
Wetenfchap : weicke Wecenfchap.voor ioo
vede die ten goede ilreckt, is, in een iekere
maiiiere,aller]eyc llagh van deughde : daer-
om feyt diefelve Phtloiboph, dat de Weten-
ichap van 't Godlijcke goed, de volkomene
Wijsheyt geheetetj wort.
De Werenfchap van goed en cuaed, ten
opficht van den Mcniche, wort kloeckheyt
geheeten : de Wetenichap, om het goed en
quaed uyt te dee!en,aen die't verdient heb-
ben, is gerechtigheyt; om het goed te doen,
en yooir 't quaed te ichricken, is dappcrbeyt.
En de matighey t is een keHniire,om datielve
goed en quaed , te omhelièn of te vlieden,
l^oor 't middel dan van de voorfichtigheyt,
lbo geraecktinen tot een rechte meeninge,
dievvelke niet anders is, als een Wetenichap,
en een oprechte wegh totte gelucklaligheit.
De Godlijcke Philoiboph feyt. De voorjichtig-
hcyt is· een fcccks-re dm^hi , die tot een rechte meeninge
behoort, Gelijcker nu driederleye flagh van
^luckfaligheden gevonden worden, als ge-
ieyt is, foo is 't oock nootwendigh , datter
mede drie lborten van Wetenichap moeten
welen, gelijck dielelve Plato feyt : Daer ^ijn,
lèghthy, driederleyeaert van Wetenfchappen,de eevjle
lefiaet in de kennijfe, als de Reltenl^n^ en Wiskpisft, De
tweede in het gebieden, als in de iomv/ipnp. De derde in
het ^verci(_fehe, als in 't timmeren , fmeeden en andere
'werckluyden, Soo is 't dan van noode , dat de
Menfche, aleer hy kan feggen Wetenfchap
te hebben, dat hy oock hebbe een goede ge-
fchicktheyt in 't verftand.en dat hy 't wel be-
litte. En daerom ièyt hy in zijn ^kéiades,
dat is de befle raeminge van die 't 'weet, dat hy , 't^eens
hy wet, oock^ Vel kan vertoonen en hewijfen.
Wy hebben als nu , nae de leere van Plato
vertoont, wat wy in deiè beeldniife alleen
p-cvolght hebben, naerlaetende de Peripate-
tiicheonderlcheidingen,van diedaer willen,
alibo daer driederleye flagh van geluckia-
ligheden zijn,datter alfoo oock drie foorten
van Wetenfchap fouden weien.
Oin dan dele beeldeniife te verklaeren>,
fegh ick, datiè Oud behoort te zijn , wam
Ovidius ieyt, door veele dingen te weeten, maeckt het
Ouder fwaer, En't eerfte daer van, ièyt Plautus
niet fonder reeden, dat d'Ouder is eenxonf ture van
JVeetenfchap. En Plato fèyt in 't I b. de Seieiitia,
ibt hec waerfchijnlijk is,dat dé-Qude wijfer |
C I E Κ ζ A.
zijn,door de groote llovernie en tijd-verfli)·
tinge,die zy in de ftudie en geleertheyt heb-
ben toegebracht./« den Ouden is wijsheyt en \loe/!;^
heyt door\eeie laeren , feyt lob i cap. en Plato in
zijn I boeck Litïgiofm genaemt, gebiet ons,
darmen om Deughd en Wijsheyt te verkrij-
gen,van noode heeft, niet alleen ongemack,
ichade, verdriet en flavernie te lijden·, maer
oock foo men ons,om beter te worden,mil-
handelde,wy moftent verdraegen, jae al Ibu»
men ons villen en braeden , jae geheel om ε
leven brengen : Hier uyt blijckt,hoe veel de
oprechtigheyt van 't gemoed is te achten, en
hoe lofwaerdigh de oude dappere Chriiien
Martelaers zijn geweeft, waer op deie hey-
lige ipreuke wel paft. Wie φ leven in éfe Merh
bemint, die [al 't verliefen,maer ivie 't hier verlieii, /αΓι
felve in 't eeuwige leven weder verkrijgen.
Het blauwe kleet bediet de Wetenichap
van de natuyrlijcke dingen, en de gulden
boorden daer aen , bedieden Wijsheyt van
de Godlijcke dingen. En hierom voert onie
voorfeyde Philoiooph , in 't boeck van de
Schoonheyt, Soerates in , die God op deier
wij ie bad : O vriend Ρ a ν , en gfcj andere Goden,
geeft bid icku , dat icl{ inWendigh magh fchoon Werden,
en dat hetgeene my van buyten magh overkomen,my van
binnen magh behagen. Dat ick allceue rijck_
achten. Verleent my oock, *'">er foo veele gouds , ah een
gemaetight Man behoeft en noodigh is. Siet dan wat
voor goed Soerates begeert. Wat goed ? Da
Wijsheyt, te weeten de kennilTe van God-
lijcke dingen , die God alicene kan geven:
en dat hy een reyn gemoet mocht verkrij-
gen , te weeten » dat gemaetight, fuy ver en
oprecht zy. Om wat fake bad ioaijic/? dat
hy der Wijsheyt mocht waerdigh geacht
werden. Maer wie is waerdigh der Wijs-
heyt? Die is dan der Wijsheyt waerdigh,
dieder vaerdigh en bereyt is , zijn licht te
ontfangen door 't middel van de onthou-
dentheyt, maetigheyt en door de deught of
kracht van een gemoed , dat gefuyvert,
Ichoon en helder is, en dat een treek en ver-
langen heeft om deiè Wijsheyt te verkrij-
gen, als een ichatkifte van alle rijkdommen :
En hierom veribchte Soerates dit blinckende
goud van de Godlijcke Wijsheyt, dat met
de geièide voorwaerden wasvoorbereyt.En
hy veribcht dar oock niet al te hovaerde-
lijck noch al te verflagen. Maer weinig we-
tenichap daer vaate hebben;pail op een on-
gema^ |
-ocr page 625-
|
Wetefìfchap, Scienza.
fematight Man. De volmaeckte en oncin-
elijcke kenniire,wort alieen in God gevon-
den : Maer een groofe en breede kennilTe
verkrijght oockeen gematightMan. En die
overweeghde M. Ficmm oock, over den in-
houd van t bovengefeyde Boeck, wat hec
gelouterde goud zy, dar hy begeert, dat hy
ial koopen, gelijck S. loan. in 't iii c. i8 verf,
van zijne Openbaemge feyt.
Met vleugels wort zy gemaelr,want daer
is geen Wetenfchap,alwaer fich her verftand
niet verhefr,torte befchouwinge der dingen,
gelijck oock Lucretm lèyr. De Spiegel ver-
toont,': geene de Philofophen k^gêa, fckntix
ft ab^rahcmh, de Wetenfchap^ komt van t af-
trecken , want de finnen in 't vatten van de
voorvallende dingen,die brengen aen 't ver-
ftand de kennilfe van de wefentlijcke Ideen
ofte eerfte voorbeeldingen , gelijckmen in
een ipiegel de toegevallige gedaente fiet van
geene daer in uyterlijck wert vertoont,ea
ailbo wort haer wefen oock aengemerckt.
De kloot vertoont, dat de Wetenfchap
geen tegenftrijdigheit heeft van meeningen,
wefende Hier de Wetenfchap feeckcr,en nae
Fkto lèy t, heefr de Werrelt geen regenftrij-
digheyt van de beweginge.
De drie-hoeck bewijft,dat gelijck de drie
fijden alleen een beeldnifle maecken, alibo
maecken oock de drie termini offetpaelen,
in de propofitie of voorftellinge, het bewijs
en de Wetenfchap.
De ftraele of deHemeliche glants bediet, '
Öat of de Meniche ichoon ibo veele moeyte
doet, als hy wil of kan, foo iiil hy doch de
Wijsheyt ^ fonder deGodlijcke huipe, niet
verkrijgen. En daerom feyt Plato, daté Wijs'
hyt niet foo [eer door Metifchlijeke vlijt flagh verjoe-
gen, als van God in degereynighde gemoederen, mgefiort
ie -worden. Want de ziele met hetlichaem vef-
eenight, is ibo bequaem niet, om die dingen
te overpeinfen,die geheel en al van'tlichaem
2ijn afgefcheyden, even gelijck een Vleer-
muys die vol duyfterniifeis , foude iwerven
om den helderen glants van de Godlijcke
dingen , gelijck Pieinus iazijne bewijsreeden
feyt.
Volontà, Wìffe.
TT En Maeghdeken qualijck gekleet,in root.
-ten geel, met vleugels aen de voeten en
fehouders, zijnde blind, ftreclseude beyde |
WiL· Volontà. 613
handen, d'eene voor d'ander uyt, alleens of
zy wat wilde aengrijpen.
Eenige fchrijven, dat de wille is als een
Koninginne, diewelcke fittende in de alder-
eedelile deelen van den Menfch, haere Wet-
ten uy tdeelt, nae de voorvallen,. 't zy dati<3
voorderlijck of ichadelijck zijn,deiè brengc
zy of aen de finnen, of zy overiiemt de ree-
den : En wanneer dan dees of die , qualijck
onderrecht zijn, foo bedrieght zy haer fcl-
ven in 't gebieden,en verftoort alfoo de ruile
of eendracht, van den inwendigen Menfche,
jae men foude haer oock miflchien wel een
dienaereffe· van 't verltand mogen noemen,
vermits zy fich 't fèlve willigh ondcrwcrpr,
om dat zy 't vermoeden van halsllarrigheyc
foude onrgaen, als mede van de finnen , die
zy gàet onderftutten, op datie geen oorfake
tot oproer fouden geven : En hierom is die-
lèlve van deien Schrijver , met een beroyc
kleed afgemaelt, alhoew'el Xenofhon , de an-
dere meeningebeveftight,en fchildertfe mee
een koftlijck'kleet af,gelijck wy hier nas ful-
len verhaelen.
By de roode en geele vervve, die door ds
Sonne en door de overvloei van 'r licht ver-
ooriiieckt is,ibudemen in deiê plaetiê,en nae
deiè overeenftemminge,de waerheyt mogea
uytdrucken, die daer is een helder licht en
de glants des verftands.
Mee vleugels wortfe gefchildert, want zy
gebiet uyten naeme van Wille , en omdat-
ièdoor een geduyrige vlucht fwerft, foo
maecktie fich felve onruftigh,om de rnfte re
ibecken, diewelcke zy mee haere gewoon-
lijcke vlucht, langs der aerde,niet kennende
vinden,foo wortfe wacker in hare vlucht en
beweginge,en flii.ghtten Hemel en tot God,
en daerom heeftie oock vleugels aen de voe-
ren, die haer behulpigh zijn, verminderende
de bloodigheyt en ftoutigheyr.
Deblindheyt paft haer feerwel , en oni
datzy van haer felve niet met al fiet, foo
gaet zy al taftende te rugge, nae de finnen,
foofe iwack en oneedél is : Maer indienfe
wacker en krachtigh is,foo volghtfe de ree-
den.
V O li O Ν τ A. WiHe.
E En Vrouwe in weerfchijne kleedéren^
Wefende gevleugelt, houdende in bey de
banden een Balie van veelerleye yerwen,
tihhh 5 D© |
-ocr page 626-
|
De Wille is een mogentheyt, waer door
tle dingen begeert worden , die voor goed
worden gekent, 't zy met waerhey t of door
fchijn van vvaerheydt : En om dat, in haer,
geene vaftigheyt is, (bo houdfe.de balie van
vericheyden verwen, als mede 'r kleed van
weerichijn , en hierom iflè met vleugels af-
gemaelr.
Volontà. WHk,
E En jonge Vrouwe met een Koninglijcke
'kroone, en met vleugels, als geiey t is, en
in d'eene hand houdlê eên fprietmet een vol
ieyl, eri in d'ander een Sonnebloem of He-
liotropium.
Met een Koninghlijcke kroone wònfe
l^eilelt, om reeden, als boven gefeydt is.
t Spriet met het volle ièyl, vertoont, dat de
winden van onfè gedachten , wanneerie den
Wille opftoocken en prickelen, even in ons
wercken, 't geene de iêylen doen aen de
Scheepen : om dat de geheele inwendige en
uytwendige Meniche daer door wort be-
weeght, en zy trecktiè werwaerts zy wil.
De Sonne-bloem, die iichaltijd nae de
Sonne keert, is een teycken, dat het werck
van de Wille niet kan geoordeelt werden,
dan door't bekende goed.'t welk den Wille
noodfaecklijck treckt om te willen en in
ons felve te gebieden , alhoewel het diek-
wijls gebeurt, datie fich bedrieght, en datiè
een verfiert en valfch goed volght, in plaets
van een oprecht en volmaeckt goed.
Ρ R ο F E τ IA. Vf^ijsfeggmge, Vaorfegginge,
E En Vrouwe die haer gefichte bedeckt
heeft, houdende in de'^rechter hand een
bloot Swaerd, met een Trompet, en mette
^ ilincker een keeten, die uyt een Sonne, die
' boven haer ftaet, komt nederdaelen. Aen de
ilincker fijde en op 'i hoofd , fai een Duyf»·
ïien ftaen.
Mathematica. vvakonu, |
E En Vrouwe van middelbaér Ouder, ge-
kleet meteen wit en doorfchijnent kleet,
met vleugels aen 't hoofd,de vlechten fullen
in 't wild over de ichouder hangen, met een
, Paffer in dc rechter hand, daer mede zy ee-
nige figuren die op een tafereel getrocken
zijn, fai meeten, vertoonendeofie,al onder-
wijfende, ijuack. Op de ilincke hand falie
een groote kloot houden , de Aerde afbeel-
dende met d'af beeldinge der uyren en He-
meliche teyckenen , en op de boorde van 't
kleed iullen eenige Wiskonftige figuren zijn
geweven. Mette bloote voeten falie op een
grond-fteen ftaen.
Het doorichijnent kleed bediet, datie is
gegrond op opene en klaere bewijsreden,
waer doorfe lichtlijk in andere wetenichatj-
pen toeneemt. De vleugels aen 't hoora,
drucken uyt, datie met haer verftand op ter
vlucht ftijght totte befchouwinge van afvve-
lige dingen. Het dettele geficht van een jon-
ge Vrouwe , paft wel totte Poè'fie of Dicht
en tot andere konften, die haer kracht uyten
in dejeughd,en alfbo vrolijckheyt aenbren-
gen : Maer in de Wiskonft paft het opficht
van een ftatige en eedele Vrouwe, die geene
rimpels noch grinifen mifmaken,noch geene
uyterlijcke cierfels opproncken. Want de
rimpels voegen niet wel in een bevalhjck
Adeldom, noch ooek de jonge laeren, noch
de Jsleyne Wijsheyt,of te groote dertelheyr,
die
WìÌè. "i^^sfeggìnge, Và&rfeggifige. WùkonB. |
-ocr page 627-
|
die in defe konfte niet is, en nochtans van
alle geleerden wort bemint, die fich niet
gronden in de ydelheyt van woorden , noch
in de beufelingen van 't gemeene volck, die
alleen de ooren der verwijfde en flechte
Menfchen keuelcn. Dit gevende vlechten,
die fonder konft over de fchouderen ver-
ipreyt zijn,te kennen, want die uyt haerfelf
een cierfel aen haer felve vertoonen. De
Pafièr is het eygen wercktuygh dat gelijck-,
matigh is in defe konfte, en vertoont dat die
aen yder dingh zijn evenreedentheyt, maete
en regel geefr. Zy ftaet of zy eenen circkel
treckt, want alhoewel de Mathematica een
ipieglende Wetenfchap is, genaemt van haer
waerachtigh en eed el eynde, niet te min is
het gebruyck het einde,ibo niet van de We-
tenfchap, ten minften van die dieielve befit :
vvefende dit nootwendigh , dat nae datmen
een ploy in de kpnft heeft genomen , men
't felve in eeniger maniere door andere hul-
pe moet voor den dagh brengen,En hier uyt
zijn heergekomen de vindinge van de Mu-
fijck, van Perfpeóiive , Bouwkonft, Meet-
konft, Reeckenkonft en andere, die alle in
den druck zijn gegeven,en getrocken uyt de
beginiêlen van deie Wetenichap, die geduy-
righ een finaek brengen aen de konftbemin-
ders, met vernoeginge van de fchrij vers, die
door defe midlen , als door een breede lad-
der opklimmen tot een goede naeme en tot-
te onfterflijckheyt.
Van defe flagh zijnder veele by de Oude,
en niet ^einigh, dieder leven, torte cere vara
onft eeuwe, onder de welcke zijn CènJ?.
y'm, yérnalione , I. Batt, R.ammdo , Luca Valerio,
Fred. Metto, Ρ. Maiüardi, Cef, Ruida, CamiLc^grip'
fa en andere, de geleerde Werreld over ver-
fpreyt; die met een uytnemende wetenfchap
en vafte grond,dieiè in der daed hadden,tot
belooninge van haere floverie, en tot een
gifte van haere konft, zijn verciert geweell.
Maer oock is 't geruchte van defe eedle
konft verdweenen, danck moeten eenige
daer van hebben , die door 't toelachen van
de Fortuyne, opgeblaeièn zijnde, willen ge-
houden zijn , voor feer eervaerene JVIannen
in defe konft, daerfe noch tuflchen de fteen
en kalck in ftaen.niet wetende dat de deugd
haere liefhebbers bemint, die geen ilavinne·
is van de fortuyne. 't Sai ons doch betae-
aieuj om niet verre buyten fpoor te Iqo-
pen, weder te keeren, tot het geene wy ful-
len ieggen. |
De PaiTer totte Wiskonft, en de boorde
mette driehoecken om 't kleed, vertoonen
dat gelijck in de boorde deiè cierfels van de
hoecken en van Ichanffen zijn, alfoo zijn dit
in de Wiskonft de beginfelen en de gronden.
Detìoot mette beichrijvinge van de Aer-.
de, en mette Hemelfche Zodiac , geeft re
kennen , dat de aerde, in 't meeten van defe
circulen, dieder rontomme gaen, geen proef
kan hebben, ten minften van kleyner waer-
de, Wanneerie niet wert ondefftut en be-
weert, met Mathematifche reedenen.
Het kindeken dat de tafel houd en op de
bevvijs-reedenen Iilyilert, leert ons, datmen
■ de kenniiTe van defe konlt niet moet uytftel-
len tot een ander Ouder,aIs in de jonge tijd:
want anders zijn de verftanden te bot en
niet ibo bequaem, vermits in dees Ouder, de
poorte wort geopent van een ichoon Paleys
of Lufthof, waer door men in de volgende
Iaeren,van d'Ouder,veyligh magh intreden:
want inde jonge tijd wort een afbeeldinge
in ons verftand gemaelt, welck verftand als-
dan is als een gladde taefel of wit papier,
waer in bykans alle dingen , 't zy datie van
dappere Mannen, of uyte Boecken , ons
fouden mogen voor-komen, ons werdea
voor oogen geftelt. En hierom hebben mif-
fchien de Griecken.dien tijd,die wy in 't ke-
ren van de uytheemiche taelen befteeden,.
haere jonge tijd,iïch dienende van haere ey-
gen en mocderlijcke taele, in deie Mathe-
matifche konft, verfleten. En hier door
fchijnen tegenwoordigh veele , defe voor-
ftellingcn, die tot verklaringe van defe kon-
fte zijn uytgegeven, duyfter.
De naeckte voeten , die op dé'aerde vaft
ftaen, zijn teyckens van hare uytftekentheyt:
en vaftigheyt, tot beveftinge van 't geene aL-
reede is geièyr,
I ν s τ a β r L i τ a»
Wil^dtuyrighiy.t,
E En Vrouwe met veele verwen gekleet,,
leunend'e met haer rechter hand op een·
ried met blaederen , en onder haere voeten
heeftfe een balie of kloot.
Deonftantvaftigheytwort met veele ver-
wen afgemaejt,, door de veelvoudige veran-
dering§; |
-ocr page 628-
|
5i6
deringe van de gedachten der wiipekuyrige
Menfchen.
Zy leunt aen een broos Ried boven op een
kloot, vermits daer geen ftand noch eenige
gelegentheyt en is, alwaer een vci^eltuyrigh
gemoed llch kan verfeeckeren, en daerom
Itaet zy op dingen, die iêer beweeghlijck en
pnvaft zijn.
Instabilità, tvil^eltuyrigh^t,
E En Vrouwe met veelderleye verwen be-
kieet, door reeden ds gefeyt is, fittende
fchrijlinx te paerde op de Slarige Htcm, of
men magh die maelen op de befte mauierc
die men'kan vertoonen.
Diefelve worden wifpelruyrigh geheeten,
die in korter tijd haer gevoelen veranderen,
en dat fonder oorfaecke en fonder eenige
grond, en daerom vvorter de Hiena by ge-
daen : een Dier dat nimmermeer vaft en be-
ftandigh blijft in zijn eygen wefen : Maer
nu iffet fterck, nu Ayack, nu ftout, nu bloo-
de, nu vertoont het fieh in een Mans gedaen-
t.e,en dan in een Vrouwe, allbo darmen met
reeden magh feggen, dat in dit Dier de
vvaerachtige Wifpeltuyrjgheyc wort gevon-
den, gelijck 't fel ve Om ΖίξοΙΙο verhaelt.
Sapienza Divina. Godlijcke TVijsheyt,
van den Heer Gio-v. Zaratino Cafieüini.
De Liefde of ffcefe Gods is de werdi^e ïVijshej/t,
Ecclefiaft. i.
y^M dat op een^ander plaets van de Wer-
V^rekfche \Vijsheyt,en dat onder de beel-
deniffc van PalUs, is geifiroken , dunckt my
noodigh dat wy een beeldnilTe voorftellen,
die de Godlijcke Wij sheyt vertoont, en dat
op defcr maniere.
Een Vrouwe van een fchoon en heyligh
opficht, ftaende op eenen vierkanten lleen,
met een wit Borft-fìuck of Harnas voor de
borii, en ccn Helm op't hoofd, daer een
Haene op fiaet : uyt wiens hoofdllapen tui^
ichen het Helmec eenige ftraclen , van de
üodheyt, komen uytglinileren : in de rech-
rer hand fai zy een rondichild houden,daer
de H. Geeft in 't midden is,in de flincker het
Boeck der Wijsheyt, met feven fegelen toe-
jreflooten, waer op het Paefch-L^imeKen
'fiaer. |
Op een vierkante fteen ftaet zy , om te
betoonen, dat zy op een vaft geloof is ge«
grondveft, van waer men noch ter eender
noch ander lijde ftruyckelen kan. Zy worc
wit gemaelt, om dat de witte verwe Gode
aengenaem is, gelijck oock de Heydenen
fulx hebben verftaen. Cicero lêyt,c/e wte verwe
is voor al Gode aengenaem. De Wijlen van Perfien
ièyden, dat God niets aengenaem v>as als in ^vitte
/^cederen j 't Welck Fterim geloofr,datiè uyt Sam
iomon hebben getrocken, daer hy ièyt, ket me
Isleedeten altijd "wit zijn,
Soo veele het Waepentuygh belanghc,
't zijn geeftlijcke wapenen, waer mede de
Wijsheyt felve van God in zijnen dagh, fich
fai wapenen, gelijck't Boeck der Wijsheyt
uytdruckt , Hyfal -voor het Pantfier aentrecliende
Gereehtigheyt, en voor den Helm falhy eengelvis oordeel
ontfangen, en fai de billijeltheyt aennemen voor een onver-
'winnelije/^ fehild. Het Borft-ftuck of Pantfier
wort voor de bewaeringe of voor de feker-
heyt genomen, om dat het alle de levende
deelen int lichaem beichermt,en wort oock
voor een beeld van de Deughd gebruyckt,
die niet is wegh te nemen, want het Swaerd
en den Helm kan men ter aerden werpen en
vcrlicfen,maer de wapenen van de Wijsheir,
Waer mede iemant omgort is, zijn vaft en·'
beftandigh. Daerom houdmen dat deborft
de woonplaets van de Wijsheyt is, en dick-
■wijls wort de borft felve, voor de Wijsheyt
genomen , gelijck Horatim ieyt, \vaert ghy
niet een lichaem foader borft ? dat is, Ibn-
der Wijsheyt.
De Haen den Helm wort genomen
voor de kennifle en 't reedlijcke lic it,dat op
den Helm of op 't hoofd fit, nae 't gevoelen
van Plato, dat de Haen voor de kemiffc -wortgenomen^
is niet ongcrijmt. Van Pythagoras en Socrates is de
Haen , door een verborgen maniere van
ipreecken, voor de ziele genomen, waer in
de waere kennifle alleen verborgen is: Want
de Haen heeft groote kenniffe , hy kent dc
fterren, en is een Sonne-wijs dier , 't let op
den.Hemel en den loop der Sonne , en van
2ijn gekray wordt de grootheyt van den
dagh en de veranderinge van den tijd aen-
gemerckt : en om defe kennifle en Wijsheyt
is hy z^poUo en Mcreur'm toegewijt, die daer
boven de Wijsheyt, oock de Wetenfchap
ran veele kenniflen en vryekonften,wierdeii
toegefchreven, Boven dat feyt God, door
• l^K
CodlyekeWysh^, Saïienza Divina, |
-ocr page 629-
|
fol, xxvrill cap. W'te heeft den Haene /(emiffe gege-
yen ì welcke plaetiè van den uytleggers,door
den Baen de kercklijcke Prediger en Leeraer
verftaen \vort,diein de H. Kercke,de Wijs-
hcyt Godes finght en verkondight. In de
Rotfe of Cafteel van HcMes was een ftatiie
of beeld van Μησνα,ν^η goud en y voir,met
een Haen op't Heimet,niet foo feer om dat
het een Vogel was, boven andere ftrijdbaer,
gulijck-Paufiuids meent, als om dat hy de al-
dervcrilandiglifte was, paffende aen Mmerva
die voor de Wijsheyt wierde gehouden.
De hoornen of ftraelen tuflchen den Hei-
met , en de ooren en hoofdllapen, worden
genomen voor een feer heylige waerdigheit:
Hier door wierde géiëyt,dat Moyfes hoornen
hadde, feyt Pkrim , en worden gemaelt als
flraelen en vlammen van de Godheyt.
Het fchild fai den Heyligén Geeft in 't
midden hebben , want de Geefl Godes leert Wijs-
heyt , leyt ^ob XXXII cap. en in Ecdefiap, Ipre-
kende van de Wijsheyt, feyt, Hy heefl diege-
fchapenin den H.GeejL En daerom veréifcht het
fchild rond te wefen, gelijck Pierim feyt, om
daer door de Werreld te vertoonen, die on-
der de ronde beeldeniffe van 't fchild,van de
Wijsheyt geregeert wort, daerom die met
aller macht behoorcn nae te trachten,die de
regeeringe des Werrelds is bevolen , nae de
maniere van defe dappere en linrijcke woor-
den der Wijsheyt in tvicapit. Maerfooghy
throiien en fcepters bemind, ο ghy Koningen des Voh !
hei/iiuJ àe Vl^ijsheyt, op dat ^y in eewwigheyt mooght '
regecren , bemind het licht der yVijsheyt , ghy alle die
hoofden des P'oix K'jt. En daerom wort de Hey-
lige Geeft in 't midden van het ronde fchild
geftek, de Werreld daer door uytdruckeii-
de. Om dat de hooghfte Wijsheyt Godes
volkomentlijck de geheele Wereld, door
dieiêlve Wijsheyt,beftiert : oock om dat hy
'zijn volmaeckt licht en volmaeckté Wijs-
heyd, kan inftorten op alle Princen, om de
Wereld, mt de Wijsheyt, te regeeren, want
gelijck gefeyt is, fio ken de Geefl Godes "wijsh^t. |
Het Boeck der Wijsheyt mette feven fe-
ofien, bediet ten eerilen, datdeoordee-
Jen van de Wijsheyt Godes beflooten zijn,
't vveick deMcydenen te kennen gaven,door
het Monftcr Sphinx, dat zy voor haere Tem-
pels ftelden : 't welck wy noch by onfen tij-
de hebben gefien voor het P<jn/i>f«»i, of de
ronde Tempel geheeten,om uyt te drucken,
dat de Godlijcke leeringeft en geboden,mo-
ften ongefchent bewaert worden , verre af-
geicheyden zijnde van den ydelen hoop der
Menfchen, Het Boeck niette feven fegcis
jeflooten is een beeld van de W^ijsheyt, en
jediet ten eerften, dat de oordeelen, van de
Wijsheyt Gods,behooren verborgen te zijn,
't is Gods roem het voord te bedecl^n,'t is der Koningen
roem het tvoord te onderfiecl^n : Derhalven be-
hoort het totte eere van den opperften
Rechter, de reedenen van zijne oordelen tc
verbergen, gelijk de Cardinael Cajetanm over
het XXV capit. Salom. feyt. laefeer verbor-
gen zijn ons de reedenen van de Godlijcke
oordelen,die God dickwijls doet. Tuflchen
God en den Koningen, is het heel verfchey-
den : voor den Koningen is 't een ichandc
de reedenen van haere oordelen te verber-
gen , om dat zy de reedenen moeten open-
jaeren, waer door zy 't Volck oordelen,
want zy verwijièn den eenen in ballingh-
ichap , d'ander tot de dood. Maer dit is de
cere Godes, dat hy de reedenen van zijn
oordeel verberght, om dat hy geene heefc
die hooger, noch die hem gelijck is, want
zijne heerichappie,hanght alleene aen zijnen
wille en aen zijn oprecht oordeel.
Ten tweeden bediet het geflooten Boeck
mette feven fegelen,de verborgen fm van de
Wijsheyt Godes, ten oplicht van de toeko-
mendedingen, ter tijd toe dat God diefelve
openbaert, gelijck Pernius die over de Open-
baeringh loannis aen 't J capit. uytleyr. Het
getal van de/even zegelen bediet de algcmeenheyt,de duy-
fierheyt enfwaerigheyt, die daerfchuyh in de Godlijckt
voonveientheyt, van de toekomende dingen, In diefel-
ve plaetfe, feyt hy, de fegekn φ niet anders als de
"Wille Godes , die de verborgens dingen door ^e voor-
ypetentheyt fluyt en opent, foo lan^ hy τ,νίΐ, geHjcl^ by
•ivil, en Wif« hy iv;/.
Ten derden,bedier het Boeck de duyfter-
heyt,waer in de Wijsheyt gewickelt,en waer
door di«felve fwaerlijck is te verkrijgen.
Daerom vergelijckt Salomon diefelve by een
verborgen [chat, in 't 2 cap. van zijne Ipreucken^
Soo^y die ais goud en fdver fultfoec}(en , engelijck^als
fihatten uytgraven , dan fult ghy de vreefe des Heercn
■verfiaen, en de kenniffe des Heeren vinden. De Wijs-
heyt ftaet by God gefegelt en verborgen,
niet dat de Menichen daer van fouden be-
rooft zijn, maer om datfe dieiêlve van God
bidden, en met alle naerftigheyt en moey te
liii fouden
Godlycke Wysh^U Sapienza Divina, |
-ocr page 630-
|
é l 8 Codl^eh W^sheyt. S
fonden ibecken te verkrijgen, ten einde zy
inhaer felve lich niet ibuden verbovaerdi-
gen , maer foodaenigen gave van de hoogh-
ile Wijsheyt fouden erkennen. S.i^ugusJim
iprekende van de duyfterheyt der Scliriftu-
J"e , feyt, k/invijfe «;« ofdiefelve is geheel Gadlijck,
om door den arheyd cnnaernigheyt,.onfehovaerdk te he-
toomen. Voorts feyt hy in't boeck van de DWfr
tcnigheyt, Maer.gelijck^ficb het Godlijckteoord niet laet
gehruycken in dingen , die men ter eerder opficht moet
iwecten , maer die men in 't verborgen moet omlerfoeckn,
βο heeft hy gewdt, datfe met meerder naer^igheyt, daer
uyt fouden ■werdengetrocken.^ En in de nn vrage^
ièyc hy aldus , Onfs God heeft totte faligheyt der
Menfchen , de Godiijcke hoecken , door zij'ieii Heyligen
Geefl alfoo gematight,, dathjihacr niet aümie door de
kkendc plaetfen heeft "willen voeilen, maer oock door de
duyflere haer heeft 'willen oeffenen, Deie fpreucke is
waerd^h te verhaelen , die hy in 't derde
boeck van zijne Spreuken ftelt, de duyjkr.heeden
der ■verborgentheeden, in de H, Schrifi, zij" feer goed,
'want yforden daerom hedeckt , om datfe niet jenden
•iverdm.yerworfen noch "veracht: Hierom y^erdsn die
gefocht , of datmen ons daer'm foude oeffenen, hierom
"Werden die geopent,op datfe ons fouden i>oeden. Francifci
Petrarcha verfanrielt veele reedenen, waer on-
der hy oock de uytlegginge ^uguffmi, over
den cxxvi Pialm aentreckt. Hierom, (èyt by,
κ de H, Schift ie dtiy fierder gefklt, op datfe veekgoede
verflanden foude hasren, en dat de Menfchen daer te rijc-
l(cr fouden affcheyden : die diefelvc toegeflooten hebhen
gevonden, dal door yeeie manieren foude "vuerdeii geopent,
als ofment door eenerkye maniere hadde open gevonden.
De dnyfterheyt, om Godlijck te fpreken,
is nut, om datfe veele Ipreucketi van waer-
heyt voortbrenght, en veele kehniffen in't
licht ftelt, terwijl het de eene dus, en d'ander foo, -vcr-
paet. op t laefte brenght hy Gregoriim over
Ezechielem vOOrt. De duyfierheyt der uytffraken Gods,
feyt hy, brenghtgroote nuttigheyt oen, want zy oeffeni
de finnm, datfe door de vermoeyinge werden uytge-
Ireyt, en dat een welgeoejfende verkrgght, dat eene
die luy en tmegh k, niet kan -vatten. Noch heeftfe
•vvat mders in, -vvimt foo de kennijfe der H. Schrif-
ture, vwr een yder open ftont, men jbufe niet achten',
•uvant in feeehre duyflere plaetfen, foo vermaecken'
tns die dingen die da-a gevonden zijn , met noch veel
weerder foetigheyt.dffe met meerder arbeyt 't gemoed
hebben afgemats En dit zij η de oorfaken, waer-
om de Godiijcke Wijsheyt, veele van haere
geheimniiTen, onder een donekere Wolcke
*aa woorden, heefc bedeckt. lek fegge een |
AP I ENZA
Wolcke, nae 't ieggen van ^agujtims, tegen
àsManichcen, alwacr hy deduyfterheyt der
Schrifrure een Wolcke noemt,daer hy'feyc :
Hy doet, die uyt de Wokken in-vloeyen , dat'ts uyt de
Schriften der Vrof heten eii_ Apoflelen : te rechte wolf-
den die Wokken genaemt ; want de woorden ge-
Igckfe luy den, breecken door een gefpleten en giflagen
locht, dffer de duyft.erheyt der allegorien by komt, ali
of die met eenige dontkerheydt hetoogen Woleken
yvicrden. Soo groot is de duyfterheyt der
Schriftuyre in eenige plaetfen,dat S.^ugufìi-
nHs, diewelcke oock, fonder Meeftei", veele
konften hadde geleerr , en oock 't geenc de
Philofopben handelen over de tien'Catego^
rien, felve bekent, dat hy nier heeft konnea
verftaen het begin van den Prophete Ifaias.
't Is dan geen, wonder , , dat ΓΛ/?Λίί« in zijne
Voorreden over Genefn feyt : De H, Schriftuyrt
u foo duyβer, dat oock in verfcheyden plaetfin, tot noch
toe, geenc deure voor 't Meifland .oopen is. De Egypte-
naers vertoonden de duyfterheyt van de
Wijsheyt en van haere ydele leeringe, daer
door dat zy voor haere Tempels de Sphinges
ftelden,'t welck wy by onfè tijden,met duy-
ftere charaéleren inde bafis. voorhet'Pai!.
theon, of de Ronde Tempel, hebben gefien :
die door laft van Sixtm ae v, gebracht is by
de Fonteine Terminus, gelijck van defe Sphin-
xen, Plutarchiis in zijne Ifis en Opris verhaelt..
Zy {lelden, ieyt hy, gemeenlijck voor kaere Tempels de
Sphinxen, "waer mede zy te kennen gaven, dat de Ìeeri>ìge
van haere heyiige dingen betont in een verhooien en inge*»
yvickelde Wijsheyt. Maer wy hebben de duy-
fterheyt en fwaerigheyt van de-Godiijcke,
Wijsheyt, afgebeelt rnet het boeck van de
féven iègelenwaer van de ^pocalypfs ge-
wagh maeckt, willende feggen , dat in de
verborgene Godiijcke Wijsheyt, foodanige
duyftere dingen zijn, alifer zijn die koftei
lijck,en van vafter waerheyt en aenfien zijn:
welcke feven iegelen lichtlijck voor die gee»
neopen ftaen, die de venfteren van haer ge-
moed , voor de feven dood-fonden fluyten,
en dat door de ièven deughden, die haer te-
geiiftrijdigh zijn, en die de Wijsheyt en kern-
nilTe, die daer gaven van den H. Geeft zijn,
ibecken te verkrijgen door Godvruchtig-
heyt en vreefe Godes.
Het Paefch-Lammeken wort op 't Bbecfe
geftelt, om dat het Lmmeken dat gedoot ii,vaerdigk
is aen. te nemen. Kracht, Rijckdoom , Godlijckheyten
tVijshej/t,A^ocalf. Een ander reeden kandep
βο,φ |
-ocr page 631-
|
iioch by gebfaclit werden,ten a'enfien van de
Ivlenfchlijcke aört der fchepfelen,_diewelcke
oiu de Wijsheytte verkrijgen , nier moeten
hovaerdigh noch ongerechtigh zijn , ivjwt in
len qnaedvillige vele en fai de Wtjsheycìt niet ingaen :
Maer zy moeten needrigh en fuyver wefen :
op. defe maniere wordr het Lammeken
en
voor de fachtmoedigheyt of voor de vreeiè
Gods genomen, die een ygelijck behoort te
hebben: want de vreefeGodes is hetbeginfd der
Wijiheyt, EcdeCj. Wülendedoor 'f Lamme-
ken verftaen een vreefachtigh, onnoofel,
jfliy ver en fachtmoedigh Dier, konnende de
Menfchen oock geene Wijsheyt verkrijgen,
ten zy door de vreefe Gods en door facht-
moedigheyt : Door welck middel wy deel-
achtigh gemaecktzijn derHemeliche fchat-
ten, gelijck Syrach i teiennen geeft : Mijn
Soone , fey t hy , "wildy -Viijs -worden, foo leert de gebo-
den, en God [alfe u -verleenen, "Want de vreefe des Heer en
U de rechte ïVijsheyt, en tucht , en 't geioove , en de
fachtmoedigheyt behagen Gade welen hy fai zij nc
fchatten ophóopen, die God de Heere,door
zijne oneindhjcke goedheyt, in de eeuwige
heerlij ckheyt bewaert.
* * * *
ICk moet hier evenwel rioch byvoegen,
't geene de Keyfer MaximÏÏtmui i, onder an-
dere vragen,den feer geleerden Abt hm.lrï-
te weeten , waerom
themio heeft voorgefte'
God de Heere de H. Schrifiuyre , die de -verborgeM-
heeden des Geloofs bevat, niet op alle plaetfe», klaer
cm te "verflaen heφ gegeven, maer "veel eer diepfin-
nigh en vol duyftere reedenen I Hier op antwoor-
de Tritheniim : dat de Godlijcke Schriftuyre,
nae de bloote letter, den geenen diefe niet
verftaet, verwart en vol duyfterheyt Ichijnt
te weien : maer diefe verftaet,ichijntiè klaer
en openbaer. Want ibo die met dien Geeft
niet wort gelefen , waer mede men gelooft,
dat zy den Menichen is ingeftort, foo kan
iiiemant tot het verftand deifelven geraketi-
Hierom feyde hy , foo leeft een Geleerde , die
noch met her vleefch omichaduwt is,en van
de ydele luften brand , dieièlve heel anders :
Doch op een ander wijle verftaerle die gee-
ne, die de ydele luften heeft uyrgerogén, en
die door de Liefde Gods , in der wa'erheyt,
wort ontfteken. En hierom is 't geen won-
der , dat die geene verblint zijn, die defoe-
tigheyt van den Geeft Codes npyt hebben |
éf9
gèfinaeckt. Vierende daer op in, hei acupen S.Gre-
gorii, ahvaer hy feyt : Gelijck de H.Schrifture
den eenvoudigen mette uytwendige_ letter
vermaeckr, aKoo oeftent zy den Wijlen n,iet
haere verboi^entheyt. Want zy heeft in 't
openbaer,waermede zy den kinderkens kan
voeden,en behoud in 't verborgen,waer me-
de zy der hooghdravender verftanden , tot
verwonderinge der ibetigheit ophoud: even
als een wonderlijcke feviere, die te gelijck
diep en ondiep is, lbo datter een Lam kan
in waeden , en een Elephant in fwemmén.
Oacr nae bracht hy D. Auguftinum vcort, die aldus
feyt: De H. Schriftuyre ipreecktalfoo , dat
zy met haere hoogheit den hovaerdigcn be-
lacht , den Grooten , door haere diepiinnig-
heyt verfchrickt, den aendachrigen weydèr,
envoeftert den kleynen mét haere li'efiijcke
aenfpraecke. Dat wy die niet begrijpen, dat
doet de traegheyt van ons verftant j wanc
daer blijft een deckiel op ons herte , indien
't felve niet werde wegh genomen , van die
geene die den fleutel Da\>ids heeft, en datter
een licht in onfe herte werde geftort. Tot xtj-
ne derde getuyge bracht hy Ό. Ambrofium voorden
dagh , die daer feyt : Dat de H, Schriftuyre is
een Zee, hebbende in jïch diepe verftanden,
en de hoogheyt der Prophetiiche duyfter
reedenen, in welcke Zee,feer veele revieren
waeren ingeloopen.
Sapienza Humana,
Menfchlijcke Wijshiyt.
E En naeckc Ionghman,met vier handen e«
vier ooren , hebbende de rechter hand
uytgeftreckt, met een Fluyte, zijnde een
Muficael inftrument, die cJpoUo was toege-
wijd, en een Pijlkoocker op de fijde.
Dit vi'as de vindinge van de Lacedemo-
niers, diewekke willende betoonen, dat hec
niet genoegh \vas,door de fpiegelinge waen-
wijste wefen, maer datter een'lang gebruyk
en oefninge van daeden, noodigh was, foo
druckten zy datfelve door de'handen'uyt.
En om eens anders Raedfiagen te weecen en
aen te hooren, dat druckten zy door de oo-
ren uyt. En aldus verfterckt en aengelockc
zijnde, door't geluyt van eygen.lof," gelijck
door de Muficde inftruraenten wort uytge-
druckt, eh door den Pijlkoocker ibo ver-
ftonden zy, dat de naeme van Wijfe daer
door wierde behouden en verkregen, - '
liii 2 Sa-
Godl^cke Wysheyt. Uenfchlyche W^sheyt. |
-ocr page 632-
620 Oprechte Wysheyt. Sapienza Vera, Vftjsheyty &c.
Sapienza Vera.
Oprechte Wijsheyi.
En Vrouwe die bynae naeckt is,houden-
jde haere handen en gefichr omhoogh,
ifiende een licht dat boven haer ftaet, heb-
bende haere voeten van der aerde opgehe-
ven , betoonende dat zy in God is opgeno-
men,en van alle aerdfche goederen berooft.
Dit is de Wijsheydt niet, dieder getelt
wordt onder de deughdlijcke habiti ofge-
ichicktheden,die door de gewoonte en eer-
vaerentheyt verkregen worden j maer zy is
een befondere gave des H.Geefts.diewelcke
blaeft waer hy wil, en dat fonder aenfien van
peribonen. En de Oude die gehandelt en
gefproken hebben, fonder licht van de ken-
niffe onlês Heeren €ΐήβί, die de waere Wijs-
heyt des Vaders is, ipraecken niette min
veele dingen met ièer groote eerbied igheyt
en voorli'chtigheyt ^ en wilden niet dat de
naeme van Wijs aen.eenigh fterfiijck Menfch
mocht worden· gegeven, ten waere dat die·
volmaeckt en onberifplijck ware. Hierdoor
iffet,dat in geheel Griecken, zijnde de Moe-
der van alle Wetenichappen· en Deughd, zy
maer ievenWijlèn wiften te verkleien , die
zy daer vao; den naeme gaven, achtende dac
het of een.grooter Denghd moft zijn, of ten
minfieneenfulcke deughd,waer uyt al dan-
dere deughden haeren ooriprongh hadden,
wefende van·eeuwigheyt, al voor Hemelen
Aerde vjoortgebraeht, geÜjck Sulomon feyt,
iich verheugende in den ichoot des eeuwi-
gen Gods , Van waer hy, nae zijn rechtvaer-
digh oordeel in 't beibnder, dienfelven in de
borii van weynige fterflijcke Menrchen,uyt-
dcelr.
Hieroin wortfe gemaelt, als of zy van der
aerde wasopgehev"en,met een licht,dat haer
in 't aengelicht ichijnt : vertoonende, dat de:
Wij fe mettér herren van alle aerdfche herts-
Mchten is ontbonden·, en van de Godlijcke
genaede verlicht :. En dat wie diefelve vint,.
fonder datfé onder de verfierde Wijsheyt
der dwaeiên is ingewickelt, die verkrijght
aindlijckhet léven en,de faligheyt,.
S a. b' r e ν Ζ α. FFìjshcyt-,.
EEn Maeghdeken ftaende in een doncke-
ie nachrj.ia'i biaeu gekleec,. dragende io;
haer rechter hand een ontfteken Lampe vo!
Oly, en in de ilincker een Boeck.
Zy wort jongh ffcmaelt, om dat zy cIc
heerlchappie voert boven de fterren,die niec
verouderen , noch de kenniffe van de ge-
heimnifien Godes wegh nemen , wam 'die
zijn levendigh, en in der daed eeuwigh.
De ontfteecken Lampe is het licht des·
verftands, 't welck door een befondere give
Godes, in onfe ziele brand , fonder dat hec
verteert of vermindert wert : Maer 't konir
alicene door oniè- befondere achtloosheyt-
toe, dat het dickwiiis, een groot deel, werc
verdonckert, en door de gebreecken is be-
deckt : en deiè zijn de duylterniflen , die in
onie ziele overvloeyen, en 't licht van 't ge-
iichte beiètten en innemen , waer door'zy
dan de Wijsheyt uytbluffchen, en voeren, in
haere plaetiè-, de onwetencheyc en fnoode
gedachten. Waer door het dan geiehiet,dac
wy niet genoegh geoefibnt zijncie in de we-
gen des Hemels, die fcherp en fwaer zijn, re
gelijck mette vijf dwaefe en onvoorfichtiga
Maeghden, van de bruylofts-feefte, blijven,
uytgeilooren..
Her Boeck wort geftelt voor den Bihe!^
'twelckgefeyt is^ htt Bocck^^ Boeck^». Wans
dasï
-ocr page 633-
|
W^shêyt. S .
daer in wert alle de Wijsheyt geieert, die
daer noodigh is, om faligh te worden,
Sapienza. FFÌjshcyt.
E En naecktc en fchoone Vrouwe, decken-
de alicene met een kleed,hare befcliaem-
de leeden , ilaende mette voeten op eenen
Scepter, iiende een ftraele uyten Hemel, die
baer acngeficht verlicht, hebbende de han-
den vry van· rdle beletfeien.
Hier wort de Wijsheyt gemaelt, die met
het Geloove over een komt, en die alleene
beftaet in de befchouvvinge van God en ver-
achtinge van de aerdfche dingen. Waer van
geiey t'^vort, dk my rài, fai 't leven vinden , en fai
hijl putten vaiidmHme. En daerom wordtfe
naeckt gemack, als die voor haer fel ve, niet
veele cierfels noch, rijckdom van noode
heefc, koancnd-e met reeden feggen, dat wie
haer befit, dat die alle de goederen by iich
heeft, doch niet met de verwaenth^C van
den Philofooph Bia, maer met een Chrift-
lijcke ooimoedigheyt, gelijck de Apoftelea
Chrijb : Want wie door de kenniife en Liefde
God befit, befit het beginfel,waer in-alle ge-
ichapene dingen , veel volmaeckter, als in
haer eygen weefen fdve, werden gevonden»
Dele beeldniffe vertreet den Scepter, tot
een teyckèn der verachtinge van de eere de-
fes Werreks, die de ftaetfucht in esre hou-
dende , doen dat de Menfche de Wijsheyt
niet kan naederen : Want dit is haer eygen,
datfe ons verlicht : maer de ftaet en eerfucht
doen, dat de ftnnen en gemoederen werden·
verdonckert.
Zyfiet met vrolijckheyt op deHemel-
fche ftraele, met handen , die vry zijn. van·
die verhinderingen : Om dat haer eygen is,
de Godheyr aen re ichouwen , w.ier toe de
vjytwendige handlingen, en Werrelticheber
ficheeden, als hinderpaeleazijn^
A ρ I E Ν ζ A·.
f Et is een gemeen· gevoelen, dat de Oti-
1de door 'het beeld van Mmtrva metre-
Qlyve daer by , de Wijsheyt hebben willen·,
uytdracken, en dat nae de maniere alfiè van·
iiaer bekent was, en hierom veriïerdenzy.
datfe was g«booren uyt liet hoofd, van
Kials dieJH.ve kennejide voor ce.alder.v.ol· |
Ρ I E Ν Ζ A.'
ma^ktfte, die in geene faecke koft dooien,
van't geene in de macht des Menichen was :
jae zy veriïerden , dat zy drie hoofden had-
de , I. om een ander raed te geven, Z. om
voor fich fel ve alles wel te verftaen , 3. om
deughdelijck te wercken : 'twelck nock
klaerder door de Waepenruftinge en door
de Spieffe wort uytgedruckt, waer door zy
lichtlijck de uy terlij cke macht van andere
tegen ftaet: wefende dan de Meniche in fich
felve vérfterckt, lbo komt hy te huipe die
fwaek en onmachtigh is, gelijck in een an^
der voorftel geièyt is.
Hetfchild met het hoofd van be-
toont , dat de Wijiè alle de fnoodfe aenwen-
ften en genegentheeden moet affnijden , en.
datfelve oockbewijièn, leerende den onwe-
tenden , dat zy diefelve moeten vlieden, ea
daer door werden gebetert»
De Oly ve vertoont, dat de ihnerlijcke en
uy terlijcke Vreede, van de Wijsheyt heer-
komt, en derhalven foo leggen het veele air
das uyt, dàtde tacke, die ^tieds hadde om
tegaen na deMyfifche vclden,en die noot-
faecklijck van Fir^i/wj was verfiert, niet an-
ders is,als de Wijsheyt,diewelcke den Men-
iche uyt alle Avarigheyt geleyt, en voert die.·
tot een geluckigh einde.
Eenige hebben die met een Seeve afge-
maek, om uyt te drucken,dathet een eygen^
werck van de Wijsheyt is,het goede kooren?
van het kaf, inlgelijx het goede iaet dat im
den ommegangh en handèlinge der Men-
ichen is, van het ihoode re ichiften en uytte;
aionfteren^
Ρ s- U D E Ν ζ A. Wijshejt, vretai-
fchap van goed ea qtiaeé..
EEn Vrouwe, die in de flincker hand eera
Doods-hoofdi, en in de rechtereen Slan-
ge heeft.
Het Doodshoofd-betoont, dat om Wijs-
heyt te verkrijgen, feer veele helpr,. datmero
op het eindc,en de uytkomil: van alledincreiii
verdacht zy, en: om. dat da. Wijsheyt eesi·:
groot deel van de werckinge der Philofo-
phieis, die-nae't gevoelen van de befte Phi-
lofophen, csn gefradige overdenckinge dess
Doods is , lbo leertfe ons, dat het overweg-
gen van oniè ellendigheyt.de Koninghlijcke;
heerbaeneis, om diciêlve re verkrijgen.. Yam
, de Slange i s genoegh gefeyt,.
iilii. Fr.U».· |
-ocr page 634-
W'jshep, Voorfichtï^eyt. Prudenza.
wapenende her hoofd met veele krullen t en
dat geeft ons te verftaen , dat wy door onië
kracht, die daer is als onie hoofd , en onië
volmaecktheyt, ons fullen ftellen regens de
aenvallen der fortuyne , en alle andere din-
gen, hoe lief dieielve ons mogen weien. En
dit is de waerachtige Voorfichtigheitj daer-
om feyt de H. Schriftuyre, ννιφ voorfichtigh
gelijck de Slangen.
Prudenza. vyijshcyt,
VVetenfchap van goed en quned.
E En Vrouwe met eeti vergulden Helm
op 't hoofd, omwoelt met een krans van
Moerbefien bladers , hebbende twee hoof-
den , gehjck voor geièyt is , houdende in de
rechter hand een Pijle , alwaer het Viskeu
Ecneidcs of Rimerà omgeflingert 't welck van
de Latijnen alfoo is geheeten, omdathec
een Schip kan verletten en ophouden, ge-
lijck PÌmiui iêy t,en hierom is het geftelt voor
de verlettinge , en in de flincker hand falfe
een Spiegel hebben , waer in zy- haer iêlve
befiet, voor hacre voeten fai een Hart niec
lange hoorens leggen dat herkauwt.
De kloeckheytofVoorfichtigheyt, nae 't
iëggen van c^rijhteks, is een wercklijcke ge-
le licktheyt, mette waerachtige reeden on-
trent de mogelijckedingen,om het goede te
volgen en 't quaede te vlieden , om tot het
wit van een geluckfaeligh leven te komen.
Maer door het faligh leven moet verftaen
Worden, 't geene nae de Pelgrimagie van dit
tegenwoordige leven verwacht wort, gelijk
de Godgeleerde ieggen : en na de meeninge
eeniger Philoibphen, foo is het dat geene,
datmen in de tijd der vereeniginge met lic-
chaem en ziele kan hebben en me^e-deelen,
doorwelcke beyde wegen de kloeckheyt
moet werden geoeftënt, gehjck het fchijnt
dat Chriftui in den Euangelio iëght, dat de kw-
deren defer vvereit voorfichtiger ^ijn als de kinderen
des lichts. En wort de hoedanighey t van defè
werckinge, door de einden onderfcheyden,
wanneerie te faemen gevoeght zijn , gelijck
daer is de Burgerlijcke ge]uckrf!Ìigheyt,\vaer
doormen gefchicktlijck levende, kan klim-
men op de trappe van de geluckfahgheyt,
die in den Hemel voorbereyt is, diewelcke
meer of min bekent is, nae dat de gaven van
de natuyre of der genade, meer ot mm in
den
TJ En Vrouwe als ^am, met twee hoofden,
-ELdie fich rpiegelt,hebbende een Slange om
de eene arm geflingert.
De twee aengefichten bedieden , dat de
Vooriïchtigheyt een waerachtige en fekere
kenniffe is , die,daer befchickt watmen be-
hoort te doen, en zy komt voort door de
overweginge van de verledene en toeko-
raende dingen. De heerlijckheyt van defè
deiighd, is van fulcken gewichte, als darmen
daer door de verledene dingen fich weder-
om in 't gemoed voert, de tegenwoordige
befchickt,en de toekomende voorfiet: waer
door een Man,die hier van .berooft is,geene
middelen fai weten,om wederom te winnen
't geen hy heeft,verlooren, noch oock te be-
w'aeren, 't geene hy belit, noch te foecken,
.geene hy verwacht.- ■
Het fpieglen bediet de kenniffe zijns fcl-
ven, konnende niemand zijne eygene üec-
iken rechten , foo hy zijne eygene gebreken
niet kent.
De Slange , wanneer diefelvegeflagen is,
itele het geheels lichaem tegen'dcn ilagh,
-ocr page 635-
|
den Menfche zijn. Tot verklaeringh van
beyde infichten, is genoegh,'t geéne 'te voo-
ren is gefeyt.
Den gulden Helm op 't hoofd, bed'.et dat
het Verhand van een k óeck en voorfichtigh
faecke voor den tijd moet doen, maer moet
diefelve met oordeel beftieren j en daerom
feght ^ytkims:
De tmege Moor bloep felien eer,
Voor dat de koude leyt terneer,
Een wijs Man doet niet voor den tijt,:
Maer fchicktet al door maet en vUjt.
Het Viichjen J^mora, dat rontom den Pijl
geflingert is , is een kentèycken van 't felve :
en vermaent ons ter overvloei, datmen niet
al te traegh moet zijn , om 't bekende goed
by der hand te vatten , t welck van fidatiti,
niet bayten ons voorftel, hier wort byge-
yoeght:
I^iet d te hnefl, maerfoetjes aen :
I.egh over vv»t befi Ì6 gedaen :
Niet al te traegh , met al te fiiel,
Datpafi een deftigh Man feer wel.
De Vifih geflingert om den pijl.
Leert dat ghy doch geen dingh ter ijl,
Maer hnghfaem met rijp onderfcheyt,
Moet maetigh zijn, in u heleyt.
De Spiegel bediet,de kenniile van de Wij-
ie , die oock zijne handlingen niet kan rech-
ten , indien hy zijne gebreecken niet kent
noch verbetert. En dit verllont Socraxes wan-
neer hy zijne Scholieren beval, datfe alle
moreen fouden in den Spiegel fien.
Het Hert, op de maniere , als gefeyt is,
vertoont het felve dat de Pijl en de Vifch
.doet: Want foo, veele als hem zijne lange
€n rappe beenen,totten loop opftoocken,foo
verletten hem, in 't tegendeel, het fwaer ge-
wicht van de hoorens, dat hy daer door,,
't gevaer van de boffchen en ftruyvellei\
kan ontrennen. En oock 't voorftel van t
herkauwen van dit dier , paft totte overwe-
ginge , dièder voorgaet, totte uytvoeringe
van onfe goede gedachten, 't Sai oock met
overtollighzijn,diit hier't klinckdicht wier-
de gefte]t,van den Eedelmaa Giov,Buondelmon··
ie, van deiên inhoud ; |
Verlicht ons met ü licht, ten minfien rnet u firaelen,
O VVijshep wel gelieft I een dochter van lupijn.
Op dat d'onvvetentheyt magh uyt mijn ziele ditelen..
En iel! magh, door u licht engeefi, begonfiight pjn.
Eh om defe beeldniife wat verfcheyden té
maecken, foo kanfè in plaets, van datie den
Pijl houd , op de maniere, als gefeyt is, met
de eene hand op een Anckér leunen , ahvaer
een Dolphin rontom is geflingert ; 't welck
defelvebeteykniffe heeft,als de Pijle,ahvaer
't Visken is omgeflingert. En dit Anc-
ker met den Dolphin , was het devijs van
tjiugufiii!, om de voorfichtigheyt.of kloeck-
heyt uyt te drucken, gelijck't felve SebajUan
verklaert in zijne Medaglien,
Afleeldinge van VViffel.
De Wiflel kan afgebeelt werden in ge-
ftalte van een Vrouwe , rnet twee aen-
fichten , deen nae de rechter hand , d'andar
nae de flincker hand liende. 't Aengeficht na
de rechter hand,als oock die geheele iijde is
fchoon en volmaeckt, d'uytficht jeughdigh
cn wacker, dat nae de fiincker hand, is oiid·
mager en bleeck, hebbende de flincker voet
veel korter dan de rechter,waerover zy rnet
de flincker arm op een kruck fteunt, als die
fofider diefelve niet fou konnen gaen. Op
haer hoofd ruft een Cameloen , of de Vifch
Folfiis , welck van beyden het aerdighft kan
afgemaelt worden. Op den kop vah een vaa
de voornoemde beeften,ftaet nae de rechter
hand gekeert een kleyn beeldeken,hebbende-
een letter-rol in de hand,ahvaer Credit op ge-
fchreven ftaet, en in d'ander hand een liet-
tingh, daer een ander beeldeken na de flinc-
ker hand uytfiénde, en ftaende op de fleert
van een van de voorfeyde beeften,mede aen·
den hals geboeit is,die oock een klein letter-
rol in de hand heeft, daer Debet op gefchre-
ven ftaet. Om haer bloote hals beeft zy een.
kcttingh of halsband van verfcheyde ge-
munte penningen aen den anderen gehecTit,
daer onder een groote penningh ( in plaetfe
?aa een bagge] ^en hanght., me? ύφ woor-
νΐ'ψΐίψ WetenfchafVAn goed en quaeà, Scc.
O heereUjcke deughi ! die om déii wegh vvijfi aen.
Weer door wy ìofby 't vrome Volck behaelen :
Ghyfiut en onderhoud, ons leven, dat vvj gaen.
Cj> d'eeren trap in deuglpelelijcke paelen.
Ghy weet den tijd enplaets onderfcheyt te giffeit.
Wat 't( voorhy, cfnu, of watter komen fai':
Man, gewapent zijnde met. wijle raedflagen, pe reedei· welgefchicht, die kan niet UchtUjck miffeni
fich lichtlijck befchermt regens 't geene hem VFant door u wip beleytfiofchickt ghy 't over al.
foude mogen fchaedelijck wefen uytblinc-
kende in goede en deughdelijcke wercken.
De krans van MoeAefien blaeders , be-
diet,dat een wijs en voorfichtigh Man, geen |
-ocr page 636-
|
é24 i^fleeldw^e vAn
den daer op gcfchveven.Fermuiano pecunU, dat
is, vcrwifcüiige vun geld. Aen haer rechter arm
hééft: zy een ilock-beurs met geld hangen,
en in haer h.ind een bondel brieven : 'met
haer flincker hand toont zy een Wiflelbrief,
daer op gefchreven ftaet Cambio. Aen haer
lebouderen heeftie twee groote nytgeiprey-
de vleugels, haer Cangiante kleet is licht en
kort, meellcndeel groen, van twcederley
kolcurcn,de helft na de rechter fi jde is gras-
groen , en d'ander helft nae de flincker hand
IS vael of bleeck-groen. Zy heeft: vier ooren
aen haer hoofd,aen elcke zijde twee,
't Aengelicht nae de rechter hand,beteyc-
kent de remifle van 't geld , hebbende Cmht
boven haer hoofd. Haer wackere oogen be-
dieden de gefwindigheit van haer ο verlegh,
baer volmaecktheyt is liet geld en de winft.
't Aengelicht nae de flincker hand,beteyc-
kent de <reto,hebbende de fchult boven haer
hoofd, die haer oud, bekommert, en wan-
ichapen maeckt,door de behoefcigheyt.
Het Chamelocn of Poly^ns de ongeliadigheyt
van 't veranderen.
De kettingh daer zy Credit en Dekt mede
gcboeyt houd, d'Interefl: van de VViffel.
Den halsband van de goude penningen,
de vericheyde Munten, waer uyr de Wiffei
haer oorfprongh heeft.
De ilock-beurs beteyckent overvloet van
geld, en de brieven de buytenlandiche cor-
reff>ondentien of,gemeen(èhappcn.
Dat op de WiiTelbrief Cambio geichreven
ftaet, wil fe^en,dat de WiiTel eerft of meeft
van de Italiaenen is gevonden, omdever-
icheydentheyt van haer Munte.
De vleugelen beteyckenen haere vaerdig-
heyt int overmaecken en trecken van't geld,
van verre en wijtgelegen plaenen.
Haer Cangiante kleed de verfcheydent-
hey t van de Wiffel,het gras-groen,de hoope
van toe-baet, het bleeck-groen d'afgaende
iloope.
Haer korte en hinckende been beteykent
haer ongelijckigheyt, want felden of nim-
mermeer de WilTel recht en gaec, ten zy
met een kruck of ilutfel, dat Paxi gcnoemt
wort.
De vier ooren beteyckenen datfe in de
Wiffel fcherp moeten toeluyftsren, en wel
cae de cours vernemen. |
E En Maegdeken van fonderlinge ichoon-
heyt, bloofende van kaecken , met een
blonde Paruyck als goud,tot over de Ichou-
deren toe, hebbende op 't hoofd een klaere
en heldere fterre. Wefende ieer fchoon in 't
root gekleet, en rontom het kleed Tal een
lijfte van fchoone enblinckende peerlen we-
ien,met een blaeu gordel, al waer de teykens
van den Ram, Leeuw en Schutter rontom in
ordre ftaen , houdende den rechter arm en
't aengelicht om hoogh. In de rechter hand
fai het een fchoone ruycker met bloemen,
van allerleye verwen hebben,die in't opgaen
zijn , en van dieièlve fijde fietmen dar de
Sonne met heldere en feer blinckende ftrae-
len, is opgegaen : Van alle fijden fietmen
het kruyd en de boomen groenen,en de Vo-
geltjens met haere lieflijcke kecltjens,neffens
andere dierkens , een uytnemcnde vrolijck-
heyt betoonen.
Mette flincker hand fai het een feer fchoon
vat, als oft een Wieroockvat waere,houden,
alwaer vyer in is,en de roock komt uytvlie-
gen, en de fchadu van dit beeld fai veel lan-
ger zijn als't lichaem felver.
WtJlfeL· Oofl,
ORIENTE, OO/?. |
-ocr page 637-
|
Het wort als een kindeken vertoont, om
dat wy, willende den dagh in vier deelen af-
deden , foo is 't reeden dat het eerfte een
kind zy. Het tweede een longelingh, het
derde een Man, en het vierde een oud Man.
En daerom als de Sonne uyt den Ooften
komt, 't welck 't beginfel van de dagh is,
begint de Hemel klaer te worden ; om hgt
Aerdrijck te verlichten. Vetrarcha feyt, mulijx
[chootfe een flrael uyten Oofie». '
Van ibnderlinge fchoonheyt wort het ge-
fchiidert, om dar de Sonne in 't Ooften op-
gaet, 't welck gebeurt, dat in iemands ge-
boorte de Sonne int opklimmen zijnde bo-
ven andere Hemelfche lichaemen, brenghtie
diefelve, door een befondere kracht, ièer
ichoon van aengeficht voor den dagh , liet-
iijck, fnel, heer ijck,van opmercklijcke zee-
den en uytmuntende eedelheyt. Van roode
en bloofende kaecken, en met een blonde
kuyf als goud , wort het geichildert, als ge-
ièyt is, om dat Pam^hilm Saxo daer van aldus
fpreeckt :
Aurora Tithans /(pets ontfuyt.
En bromt met guide lodicti uyt.
En rijfi met een àmluchte?lans,
Gecìert als met een Rpafenfyaits :
En Phaëtons^f/^ΛΒ op Ujpoor,
yiamt à'Hemelmet hacr wielen door.
Het houd op 't (pitie van 't hoofd de klare
en ichoone Morgenfterre Lucifer of Licht-
draeger geheeten. Het kleed wort root ge-
maeckt, om dat Bocat'ms feyt, dat de dampen
den Morgenftond belettende, tegeiijck met
het rijiên van de Sonne worden opgetroc-
ken en den Morgenftond maecken.
Het cierfel van fchoone en blinckende
perlen, bediet, dat de perlen uyten Ooften
komen.die deWerreld over in grooten prijs
en waerde zijn , om dat het een eedcle fteen
is van wittigheyt en deughd.
Het blauwe gordel, alwaer het teycken
van den Ram, 'Leeuw en Schutter op ftaet,
zijn voor den Sterrekunders of Aftrologen
Ooftlijcke teyckenen. 'tHoud de rechter
arm om hoogh , om te betoonen dat het
Ooft aen de rechter fijde des \Verrelts is, en
daerom is oock 't aengeficht daer nae toe
gekeert, of oock, om dat men zijn oogen
in t Ooften plagh op te flaen, om God te
bidden en aen te roepen. |
De fchoone bioe^nruycker van verfchey-
den bloemen in de rechter hand , die nu be-
ginnen op te gaen, en de Sonne , gelijck wy
hebben gefeyt, vertoont, dat in 't opgaen ,
van de klaerblinckende en heldere ftraelen
van de Sonne in 't Ooften, de velden lachen,
de bloemen fich openen , en een yder lich
verfrilcht en vervrolijckt.
Mette ilincker hand houd het een Wic-
roockvat,wacr van een reuck opgaet, om te
vertonnen, dat in de Oofterfphe Landen
verfchcyden reuckwerck, ipeceryen , bal-
iaemcn en andere aerdigheeden van dacn
komen, die dele goeddadige climaet voort-
brenght, gelijck Fctiarcha. feyt, en zy maeckt
oock de grootfte fchadu van t lichaem.Waer
over Sili Iti Italkm iêyt :
In 't opgaen van den dageratt.
De fchadu fffootcr plaets beflaet.
Waer van verfcheyden Dichters hebben ge-t
fchreven.doch infbnderheyt de Heer Gh.Ca-
millm de eedle Romcyn,die wy alhier hebben
gevolght:
Auroor in 't Οοβ, aen Ganges vloet,
Oaer'ti/rkndlijck^lkht fich open doet.
Met Rooskens, cn met f lvre voeten,
IQ>mt nu denfriffchen dagh begroeten^ ^
Aiaer 't Somctjen noch fteackjn teer^
Schiet nauycelip. Siijn ftraelen neer.
Of βταχ foo gact de nacht Verfchuylen,
En bnght fich in de duyflre kuylen.
Daar 's guide faciteh hly geficht,
Soo -wort de Hemel k^aer en licht :
Ji/mlo^end met i^ijn fcete firaekn,
K_omt Phoebus op het fyuydjen doelen.
En leek} den darnv van bloem cn plant.
En jlreelt en Ι^αβ het vòchtigh Land,
De "wmihkens vol foete fuchtjens.
Bedrijven door 'tgcruys veel kluchtje»^,
Maer't Vogeltjen, daor 'tfliciren, bly.
Dat (jueelt een foete vryery,
Μ E Ζ O D I. MddaghofZuyden,
E En jonge Moore.dieeer kleyn als groot
is, die een Sonne op 't hoofd fai hebben,
die hem het geheele hoofd fai omfchijnen,
fai in ge vlamt root gekleet wefen,dat uyten
geelen fiet, fai een blaeu gordel hebben, al-
waer de teyckenen van Taurm, Virgo en Capri-
roniKi rontom ftaen. Ib de rechter hand fai
hy Pijlen houden.en in de ilincker een tacke
van Lotum, met bkeders en bloemen, die de
Κ k k k boo.-
Oofi» tJMìddagh ofZuyden, |
-ocr page 638-
|
êté
boonen gelijck zijn,als VMus getuyght.doch
dicht van fteelen en blaeders,maer korter en
dunner, met witte bloemen, de Lclyen ge-
lijckende. De ichaduw van alles fai recht op
en neer gaen, en op der aerde lullen eenige
droogekruyden en bloemen leggen.
longh wort hy gemaelt, om reeden als in
de beeldnifle van 't Ooften gefeyt is. Een
Moriaen mer kroeiê hairen is hy gemaeckr,
om dat de Sonne , in de Zuydlijcke deelen
foo groeten kracht hebbende,den Menichen
fwaft en 't hayr kroes maeckt.Hy wort met
een Sonne op 't hoofd vertoont, die 't ge-
heele lichaem met haere heete ftraelen om-
fchaduwt, om dat de Sonne wefeude in 't
midden van den Hemel, feer heet en fel met
haere ftraelen, brand, gelijck oock Vtrgtïm
finghr.
Het kleed' van vlammigh root,uyten gee-
len treckende, bediet den alderklaerften en
krachtighften ftand van de Sonne, Het gor-
del waerop de teyckens ftaen , dat zijn de
Zuydlijcke teyckens. Hy houd de pijlen in,
de rechter hand,om dat de Sonne door hae-
pe kracht en pijlen, de ingewanden van het
Afirdrijck doordringht. De tacke van de
wonderlijcke piante Lotm,die is by Theophra·-
fiiu befchreven, en is oock in de befchrijvini-
ge van de fefte uyre van den dagh , in 't lan-
ge verhandelt, daer u E. 't felve kan nae-
foecken. |
De Sonne is nu midden in dén Hemel, en
reciit boven 't hoofd, maeckend' een rechte
Icbaduwe. En voorts wordender roncom:
verdroogde bloemen en kruyden vertoont,
om dat door de groote kracht en overvloet
van den brand der Sonne j de kruyden en
bloemen geen macht hebben, om dien fterc-
ken brand"tegen te ftaen, ea blijven daerom·
verdort en droogh.
S e τ ï e ν τ r io ν e. Noor dm,
E En Man van wreed opficht.en groot van
peribon, wit van vleys, met blond hayr,
blauwe oogen, met een wit Harnas gewae-
pent, als of hy den Déegen wilde uyttrec-
ken, die aireede een groot deel uyt is. Over
de fchouderen heeft hy een blauwe fluyer,
waerin de drieNoordlijcketeyckenen ge-
fneden zijn, te weten Cancer, Scorph en Pi/ca,
't hoofd ial hy ten Hemel keeren , en letten
op dien-tijd op den grooten en kleynen
Beer , weiènde de Heinel met een wolckige
en donckere locht betrocken, waer uyt ys
en hagel .valt.
Manlijck wort hy gemaelt, om reeden
die in de beeldniffe van 't Ooften is gefeyt.
Wreed van opficht is hy, en feer fterck van
ftant, blanck en bol van vleys , en vol vara
bloed , een aert, die dit koude land geeft,
maeckende dat de maege feer wel koockt.
Hoedanigheden die daer ftrijden regens die
in 't Zuyden geboren worden , want die
hebben weinigh bloeds , en zijn kleyn van
perfoon, fwart van verwe,gekrult,verbrant,
luchtigh en ipaerfaem om bloed te laeten,
gaénde dandere in dekonft van loosheyc
en argheyt te boven,
Hy wort met een wit Harnas gewaepent,.
als of hy al een deel van't Rapier uyt hadde,
om de ftourigheyt en ongetoomde wreed-
heyt van dit Noorderiche volckrevertoo-
nen , wefende feer ftrijdbaer , doch alnjd
tot fchaede van Italien en 't meefte deel des.
Werrelts. EenVolck, feghick, -datvaer-
digh is totte Waepenen, door te grooten
overvloet van 't bloed , en van den toorn,
Waer
Mìddagh efZuyden, Noorden. |
-ocr page 639-
|
Noorden.
wa'er door Het lichtlijck won opgeftoockt,
uyter natuyre vyanden van Vreede , en die
voor den dood niet vreefen.
Occidente. Wcfleti,
E En oud Man in t purper gekleet, met
een blaeu gordel, waerop de teyckens
Gemmt,Lihra en ^ytar'm ftaen : hebbende den
mond met een band toegebonden , en op 'c
hoofd een fterre, ftaende als met den rügge
gekeert,houdende de rechter arm recht uyt
nae der aerd-e,mette voorfte vinger van die« |
Wefixn. 627
ièlve hand wijft hy nae 't Weilen , alwacr de
Sonne is ondergegaan,in de.flincker hand
hy een bos met Maenekoppen hebben , de
lucht fai bruyn wefen.alwaer een Vleermpys
in vlieght,deichaduvve van defe Man fai feur
langh weien.
Oud wort hy._gemaclt,om dat de dagh nu
aireede zijn rey iè gedaen hebbende ,. en de
Senne in 't Wellen vindende,nu in hare dae-
linge is.
Van purper wort hy gekleet, om dat defe
verwe als van alle luftigheyt berooft is, en
die tijd is , die in 't ondergaen van de Son-
ne komt, beginnende de locht doncker te
worden.
Hy is met een gordel gegort, alwaer de
drie bovengefeyde teyckens ftaen, zijnde
Weftlijcke teyckens. |
-ocr page 640-
Aura.
Wind maelt, doch datfe niet misftelt zy. Zy
fai vleugels aen de fchouderen hebben, die
van verfcheyden verwen zijn, maermeeft
van verwe als de locht is,ftroyende met bei-
de handen vericheyden bloemen.
Daer zijn drie lieflijcke Windekcns,d'eer-
fte in 't opkomen van den dagh , de tweede
op den Middagh,de derde op den Avond.
Van de Poëten zijnder iêer aengenaeme
kinderkens van gemaeckt, die haere bloem-
kens fayen door de gelegentheyt van deiê
foele Windekens, die in de tijd van de Len-
te , haeren ibeten en lieflijcken reuck der
bloemkens verlpreyden, ghelijck Pctranhx
finght :
Aurora « de Leut met Aura ìieβjcl(_jpeeίt,
Die ons den nieuwen tijd en foete bloemkens deelt.
En in zijn clxii klinckdicht iêyt hy aldus ;
De geeflige Aura doet den regen-buy vergaen.
En "weclif de bloemkens op, in fchadn van de blaen,
Soa dathaer foetegeefi,haerfchenkt e(nvrolijk_levtn.
longh en met vleugels ille gemaelt, om de
fnelhey t van hare bewegingen te vertoonen.
Venti. Winden.
iE ο l u s. Koning van de Winden,
E En Man met een Koninghlijcke Mantel,
en vleugels aen de fchouderen, met fecr
wilde hoofdhayren, met een kroone daer
boven op , hebbende ronde en opgeblaeiên
wangen , houdende met beyde handen en
ftrenge grepen, eenen breydel of toom.
Hy wort gemaelt eenen breydel of toona
te dragen, om dat de Poëten hem Koningh
der Winden noemen ; gelijck Boccatim 't (elve
Η Gewei men van de twee en dertigh in zijn xiii boeck verhaelt: g-wdw k^olia
ftreecken op 't Compas, en van by-win- tot de βαά van de Winden, al-waer met groot geraes de
plaetfen ^voeren opgehoopt, van de gepoerde ZÜydeyfin^
den. En ^olus fittende in een groot hol, druckfe daer
de moeylijcke Wmàn uyt met de luytruchige Tempt,
En aldaer, als, (en groot I^oningh, flt^t hy die yvederom
met teugels, en als die dan 'wederom verfloort φι, dan
hlafenfe met een groot e rtveaflagh, rontom de hooge ber-
gen. En Virgilini in zijn i boeck van ^neas,be-
ichrijft die ten naeften by mede op defer
wijiê : De Godànne Thalia , by haer jelve wet een
brandende hert, en over de (Unekende plaetfen omf-wer-
Veiide, quam met de rafende Zuyde^inden ert een ftagh-
regen, in 'i Vaederland : hier "was de Koningh ^olus
in een diep hol, daer de fuyfende Winden een geweldigh
den fpreeckt,foo zijnder nochtans niet meer
als vier hoofd-winden, waer van wy hier
vooren de beeldniflè hebben afgemaelt, die
uyt yder hoeck.van de vier deelen des Wer-
relts, af blaefen. Diewelcke van Ovidiut elck
op zijne plaetfe iii 't i boeck gefteltzijn.
Aura. Men foei Windeken,
E En Maeghdekeamet blonde hoofdhay-
ren , die in den Wind zijn uytgeipreyt,
met een fchoon hulfel van allerleye bloemen
op't hoofd, 't geficht fai een weinigh bol ^ , - „
•wefen, met opgeblaièn wangen, als men den gthyt mec/^en. Mm door φ gebkt, foo k^'ek hy die
éa8 Wefien. Een foet Windeken.
Hctbofcb oi't aerdrijd^^had hair ηιβ.
De Zee w<ö oocli^ β^ψ
De diakens, en 'tgevogelt mee.
De Vifchjcs fliepen in de Zee,
De ft'ttte nacht, yan forgen vry.
Dreefd'arbeyt ivegh en favemy.
Hy houd de Hefpem of d'Avondilerre op 't
lioofd , om dat die in 't begin van de nachc
in 'r Weften verfchijnt. Dar hy metten
rugge gekeert ftaet, houdende de rechter
arm", recht uyt nae de aerde, wijfende met-
ten Vinger nae t Weften , alvvaer de Sonne
is ondergegaen, is om rc vertoonen, dat de
dagh wegh gaende, ons haere fchouders
toekeert, en ons van haer licht berooft.
Wijlende oock metten Vinger nae 't We-
ften , tot éen onderfcheydt van 't Ooften,
als die zijn rechter arm nae 't Ooften uyt-
fteeckt.
Mette fiincker hand houd hy een bos
Maenekoppen , weiende dielèlve een beeld
van de Slaep, als een eygen werck van de
nacht·.
De locht wort bruyn gemaeckt met een
ayl of Vleermuys,om dat in 't begin van den
Avond de locht bruyn wort, eh defe dieren
lich dan vertoonen.
De fchaduwe van de(ê beeldniflè wordt
feer langh gemaeckt,jae veel langer als't lic-
chaem want foo veele meer als de Sonne
van ons afgaet, foo veel te grooter worden
de fchaduwen van allelichaemen , gelijck
daer van oock in't beeld van 't Ooften ge-
feyt is.
Venti.
-ocr page 641-
|
winden.
met teugels, en locyt haer in degevmgcnijfe. Mm als die
diinycr[}oort "worden, en op 't hollen riiecl(en,dan roefenfe
mei een groot gedreun des herghs, ontrent, boere gevange-
nis. . En als dan iEolllS op vj» verheven Burgh βΐ,Ιοιΐ'
dcnde ^^ijne» Rijxjhf', foo verficht hy de gemoederen, en
maetight haere verjioorlheyt.
iE O L u s , gelijckmen die op een
ander maniere kan afmaelen.
E En Man inet een Koninghlijck kleed, eii
een vier vlam me op't hoofd, houdende
met d'eene hand een ieyl van een Schip, en-
met d'ander een Scepter.
Op deiè wijiè wort hy vertoont, om dat
Diodorus Siculus in 't vi boeck van zijne Hifto-
rien feyt, dat ^otm geregeert heeft in 't ey-
land van ^ohen,dàt nae fijn naeme genoemr
is,leggende in de Siciliaenfche Zee.wefende
een Peer beleeft, rechtvaerdi» en Godvruch-
tigh Man, hebbende den Sdiippers geleert
het gebruyck van de ièylen , en door de
naeriiige opmerqkinge, eerde hy aen den
roock van de vlam, de Winden onderichey-
den,waer die heene trocken. En wift haer te
vooriêggen, wat Wind het ibude weien. En
hier uyt komt defe fabel, dat hy geweeit is
Koningh van de Winden.
E U R u s. Οοβ.
E En Man met opgeblafen wangen,en vleu-
gels aen de fchonderen , wefende bruyn
op zijn Moeriaens, met een Sonne op het
hoofd.
Swart wort hy geichildert, door de ge-
lijckniffe van de Moeriaenen , die in 't Oo-
ften zijn,daer defe Wind van daen komt, cn
daerom is hy aldus van de oude gefchildert.
De vleugels zijn teyckens van de fnellig-
heyt der Winden. En dit zy genoegh geleyt,
tot verklaeringe van de andere Winden.
Hy wort met een roode Sonne op den
top van 't hoofd vertoont, dat wanneer de
Sonne root en vierigh ondergact,dat alsdan
die volgende daghjdiefelve Wind oock alfo
fai wayen, gclijck Fitgilitu in zijne Gmgica,he·
fchrijvendè de teykenen van de Sonne, ieyt:
Carillon p/«via»j,&c.en datter dan fai regenen.
FaVONIUS. ZeïhiRUS. Wc(le-Wind,
E En longelingh van een luchtigh opficht,
fliet vleugels en opgeblafen wangea,, ge- |
Venti.
lijckmen de Winden gemeenlijck ichildert,
houdende met groote bevalligheyt eenen
Swaen met opgeflagen vlercken , als of zy
wilde fingen. Hy fai een kraiis met veele
bloemen op 't hoofd hebben door een
gevlochten zijn. Aldus iife van ihilollratm ge-
maelc in't boeck van zijne beeldeniilen : al-
waer hy feyt, wanneer defe Wind komt, dat
dan de Swaenen veel iieflijcker fingen,als zy
gewoon zijn. Bocatìm verhaelt in't geflacht-
regifter der Goden , dat Zephirus van koude
en vochtige aert is, niet te min gemaetighr,
die den Winter ontfluyt, en brenght ons al-
lerleye bloemen en kruyden voor den dagh:
daerom wort die meteen bloemekrans op 't
hoofd gefchildert.
't Woord Zephirus komt van Zeps, 't welck
in 't gemeen het Leven bediet, en is daer na
FavoniHs,d^t is Weftewind geheeten,om datie
alle planten gunftigh is, blaefende lieflijck en
geneughlijck door alle boomen en kruyden,
van den Middagh af totten Nacht toe, en
van 't begin van den Lenten tot het eynde
van den 'Somer.
Β ORE AS of A QUI LO. Ï^oatde-Wmi,
E En vreeflijck Man om aen te fien , heb-
bende den baerd vol kegels,en.dehoofd-
hayren en vleugels vol iheeuw bedeckt,met
voeten als Slangefteerten. Aldus wortib van
Paufanks afgebeclt, en Ovidms heeft in 't vi b.
van zijne hericheppinge daer van wijtloo-.
pigh geichreven.
A u s τ e r of Zuyde-Wmd.
Hier van wort by Ovidium in zijn eeriie
boeck van de hericheppinge gewagh
gemaeckt.
Voor foo veel Boccat'ms in de af komft der
Goden verhaelt,feyt hy,dat defe Wind nyter
natuyre koud en droogh is, niet te min, ter-
wijlen zy tot ons komt, p'afferende door de
Xono torrida, foo neemtiè de hette aen, en de
overvloet van 't waerer, dat in 't Zuyden.
haere plaetiè heeft, neemtfe defe vochtig-
heyr aen : En als va!i haere natuyre veran-
derende , foo komtfe tot ons heet en vocht^
en door haere warmte , foo opcntfe het
Aerdrijck, verfpreyt de Wolcken.eii brengkf
ons den regen aen. Waer over OviJws χ
Kkkk 3 boeck |
-ocr page 642-
|
633 Woccker. Vsura.
boeck van xijne klagh-dichten van de Win-
den gevvagh maeckt : 'Nam modo purpureo 8cc.
Nu Inrijgt Ji'Eufus eerβ vaiit purpre Ooilen kracht.
En Zephirus die ίΐαεβ νΛ«'ί Weften d'avomi ivacbt:
Vm 't Noordfcn,Boreas met perien komt hevroorm,
Dien 'bìotas'iìyt het Zltydj^/iZf/? lu^ig om zyn ooren,
'V s u r a. Woecker.
E En oude, magere en leelijcke Vrouwe,
houdende onder haer flincker voet een
iilvere becken, en in de hand een kanne met
eenige guide ketens, mette ander uytfteken-
de hand , feltfe eenige kleyne munte : Hier
door wort te kennen gegeven, waer in de
Woecker beftaet, te weeten in 't geld leenen
met feeckerheyr van groot profijt, en meer
vvinninge als betaemlijckis,cn fonder vreeiê
van ichaede. Daerom houdfe het groot geld
onder den ^rm, en betaelt met fnood geld
tot naedeel van de nuttigheyt voor zijn
even-naeften, en tot ichande van fich felve,
wefende defe flagh va» Menfcheii als eer-
loos en vervloeckr van de Wet Godes en der
Menfchen.
Vendetta. Wraeche.
■p En gewapende Vrouwe in'troot gekleer,
X->hebbende in de rechter hand een bloote
Poignaert, bijtende op den duym, ter fijden
leyt een Leeuw,die met eenSwaerd gewont
is,ftaende ièer vreellijck te grimmen.
De Wraecke wort met; een Poignaert in
de hand geftelt, om te betoonen , dar defe
een vry willige daed van de Wille is.fich hae-
ftende, om haer iiiiaet, oock met ftortinge -
van bloed te wreeken.&i hierom foo wortle
root geichilddït.
Zy wort gewapent gemaelt, om dat een
Menfih doormiddel van zijn eygen kracht,
lich lichtlijck kan wreecken , over die hem
vertoornt heeft.
Zy bijt op haer eygen duym, want die
daer genegen is fich te wreecken, en om va-
ftcr geheughnilTe daer van te hebben , foo
dient hy fich van een vrywilligh quaéd, dat
hy fich felve aen doet, ter gedachtniiTe van
het krachtigh geweld , dat hem, door eens
anders macht is aengedaen.
De Leeuw gewont zijnde, onthoud feef
wel wie hem heeft geflaegen, niet naeiaeten- |
Wraecke. Vendetta.
de om gelegentheydt te vinden van fich te
wreecken. Waer over Ïierius verhaelt, dat
een longelingh, die in 't gefelichap van Juba
den Koningh der Moren, terwijlen hy door
deWoeitijne van Africa reyfde,eenen Leeuw
bejegende, den wekken hy metten Deegen
op den huyd floeghj en 's jaersdaer nae, als
hy wederkeerde, vericheen de Leeuw we-
derom ter plaetièn, en greep onder alle den
hoop Soldaten, dienfelven longhlingh aen,
hem deerlijck verfi:heurende, fonder dat hy
iemant anders quetile,fich alleen vernoegen-
de , dat hy zijn oude leet mocht wreecken.
Daerom ftelden de Egyptenaers den Leeuw
medé voor een beeldniife vande Wraecke,
Vendetta. Wraàke,
E En gewaepende Vrouwe met een bran-
dend vier op den Helm, hebbende den
flincker hand afgehouwen, ftaerende vaft op
den afgehouwen ftomp, toonende een ver-
framt,ontftelt en dol weien. Zy fai in d'an-
er hand een Poignaert houden , als of zy
wilde fteken : Zy fai in't root gekleet zijn,
en ter fijden een Rave hebben, die een Scor-
pioen in den mond heeft, die met haeren
fteert in des Raeven hals fteeckt.
Het Waepentuygh bedier, dat de kracht
en fterckte van ■tliil laem, noodigh is om de
Wraecke wederom te vergelden.
Het vier is een kenteycken van de bewe-
ginge en brand in't bloed , dat ontrent het
hert is, door den toorn en luft totte Wraec-
ke , 't welck hen ontftelde geficht te kennén
geeft. Zy fiet oock op den flomp van. den
arm,om datter geen ding denMenich meer-
der tot wraecke aenport, als de verlche ge-
dachtniife van de geledene ichade. En daer-
om is datfelve hier afgebeeld door den Rae-
ven , die van een Scorpioen is gefteeckeii,
waerover c^ldatm in zijne Sinnebeelden al-
dus feyt :
De Kaeve rooft een Scorpioen,
Om met dit Dier xcijn "will' té doen :
Maer 't Dier vol doodelijck^ venijn,
yérgift den Raef vol fmert en pijn.
O fotheyt ! wie een ander pranght,
De hy tot-zijn jlraf ontfanghi.
FER |
-ocr page 643-
|
Wreedhep, Stùutmo.
Ferocità. JVreedkeyt, Smtmoedigheyt,
E En jonge gewapende Vrouwe, vaneen
ontftelt weien , dieder bkeft, raeft en
dre^hr , houdende haer flincker hand op 't
hoofó van eenen feer wreeden Tyeer,ftaen-
de vaerdigh om aen te vallen , in de rechter
hand fai zy een eycken ilock met loof en
eyckels hebben, die zy als dreygende houd,
om daer mede te flaen.
long wortfe gemae}t,om dat in den mee-
ftendeel der jonge luyden, de hettigheyt
van 't bloed heerfcht, 't welck in haer een
ftoutmoedigheyt verweckt, oock een vaer-
digheyt en begeerte om alles te vermeefte-
re'n , te rugge léttende al het gevaer, datter
voor oogen ftaet, hoe fwaer 't lelve oock
fonde mogen wefen , en om datfelve in 't
werck teftellen, Γοο leggenfe al haer kracht
en verftand daer aen te kofte : van welcke
eigenichap Ckero'm lijn Cato Major aldus feyt,
daer is f\vaciφeyt in den /(indcren , "wreedhcyt 'm den lon-
gclmgen,endafperheyt in een jiantvaflighgemocd.t^och.
yirgdim verfwijght dit in den longelingh Tur-
nns niet, invoerende den Koningh Latinm, die
hem aldus aenipreeckt :
O jonger Man ! hoe meer u doet.
De "wreedh^t fiout s^ijn in'tgemoed :
ti mar ραβ my een goede raed.
Doch daer nae volgen de Waepenen,
want onder den Soldaeten heerfcht de
Wreedheyt boven al. Waerover de Prince
der Poëten Homerm , die niet onbequaems
voortbrenght, niet vernoeght foude weien,
om zijnen tJchilles alibo te prijièn, gelijcK.
hem Horaiim in defe woorden uytdruckt,,
leggende , foo ghy mijfchien Achjlles ei:r'ixaerdigh
pelt, welter, toornigh, onverbiddelyck, flrengh, of dat
de Wetten niet voor hem gemaeckt ^qjn, die moet/uk de
•wapenen toefchryven. Homerm maelt hem af, dat
hy van kinds-beenen aen, by Chiron, den
taurus, in de geberghten van Theflalien, was
©pgevoet, alwaer hy daeghlijx met Leeu-
wen , Beerenen wilde Verekens, moft ibrij-
den, nergens anders om, dan te doen geloo-
ven , wanneer wy fien op dén Mèefter zij-
nen vooreanger, opdeplaetfe alwaer hy is
opgebracht, en op zijne oefningen , die hy
geivent was, foo konde het nier zijn, of hy-
moft van ftrijdbare wreedheyt wefen. Welc-
ke voetftappen VirgiUm navolgende,befchrijfc
hy zijne Krijghs-Heldinne j^datfe foude ge- |
F e r o c rx a.
fooght en opgebracht zijn mette melck van
een wilde Merry. En ζ^ήοβο feyt dat zijn
^4gier, by 't mergh van een Leeuwe en Beyr
is opgevoet. By welcke dieren de wreed-
heyt olijcklijck uytfteeckt. 't Paft oock wel
datmen defe Vrouwe wapent, want dit is de
wreede niet alleen eygen, dat zy is gewae-
pent.maer zy toont oock in defe hettigheit,
dar zy fich wil beichermen. Wefende de
Wreedheyt het overtollige van deftoutig-
heyt,die ibo wel 't eene als 't ander omhelft.
Zy houd haer ilincker hand op eenen
wreeden Tyger, om dat veele Poëten, door
deNatuyre van dit Dier, ooriaecke hebben
genomen , om de gemoederen , die wreed
en hart zijn, en die door bidden noch mede-
lijden zijn te vermorwen, aldus af te malen,
leggende , datie melck van de Hircaenfche
Tygers hebben gedroncken. Ickvernoege:
my met Virgdius in zijn iv boeck van ^neas,.
daer hy van delen fin verhael doet :
Geen Moeder noch
Heeft u ter Weneh voortgebracht :
Macr hier een Rots of peyle ree, .
_ Of daer de -wilde ■woefte Zee :
Of ghy zyt door u "wreed gemoed,
By eenen Tyger opgevoet.
En Taffo, die hier in^ Fìrgilium geluckigh nae^-
voJghc, voert in plaets van Dido, zijne c^r.-
mida in , die tot lì/naÌdo oock op deler wijle-
ipreeckt Sophia o(de Wijsheyt,hecftu niet yoon-
gebracht, noch ghy xijt met van 'i ^ttifche hloed gebo-
ren, maer de dolle Zee, cf de hevrofen CaucalilS, of cL·
borfien van een Hircaenfche Xyger, hebben tt opgevoet,.
Dat zy den ftock, dreygender wijfe,in der
rechter hand hóud; is om de wreedheyt des-;
gemoeds uyt te drucken.. Want Pierius Valer^
feyt, datter geen vermaerdè Poëten ontbre-
ken, die daer leggen dat de wilde, wreede,er»
bloetdorftige Menfchen, berooft zijnde van
alle Menfchlijcke manieren en aerdigheden,
van een harde eycke zijn voort-gekomen j,
't welck over een komt met het geene F'irgi·'-
Mtisfeyt:.
Het i>ck/{ moet yan een ψιαβ'^ of "wreedgehoren vjn.
C R u. η E E τ Al Wreedheyt.
E En Vrouwe die root van'verwein't ge-i-
ficht en in de kleederen is , met een··
fchricklijck opfichp, hebbende een Nachte-.
gael op't hóofel, verftickende mette handen;
een kindeken iii de luyers tot teyeken vam
grom.. |
-ocr page 644-
|
j»roulijcke wrcedheyt.als darmen iemant om
hals brenght, die u noyt oock in de minfte
feylen, heeft befchadight, zijnde in alles on-
nooièl. Dacrom ieytmen dat de Wreedheyt
ccn onver&edlijcke luft is, ten quade, om de
onfchuldige te flrafen, eii eens anders goe-
deren te rooven , t Reciit alle inbreuck te
doen, en alle vromen te beledigen, en niet te
beichermen.
Het roode kleed bediet.dat alle haere ge-
dachten bloetdorftig zijn,cn door deNach-
tegael verllaetmcn de fabel van Vrogm en Phi'
hmek , wefende een wacrachtigh beeld van
de Wreedheyr.
Crudslta. ii'rccdheyt.
E En Vrouwe in ylêr-roefte verwe gekleet,
met een groote Diamant in 't midden
voor deborft , die al lachende over einde
ftaet, mette handen in de fijden, fiendeeen
huys in den brand,en een doodinge van kin-
derkens, die in haer eygen bloed worden gc-
«ventelt.
De Wreedheyt is een hardigheyt van't
gemoed , dat fich verheught in de ellendig-
heden van andere, en daerom wort haer een
Diamant gegeven, weiênde een ieer harde
fteen ; en om haere hardigheyt, iife van de
Poëten veeltijts genomen,ten oplicht van de
hardigheyt der Vrouwen. '
Den brand en de doodinge met een lac-
chend geficht aen te fien, is het grootfte
kent-eydcen van wreedheyt boven alle ande-
re. En van deiê flagh van Menlchen eti an-
dere heeft de voorgaende eeuwe willen roe-
men in den perfoon van Nero en van veel
Hcrodeffen , aengefien daer geen flagh van
ichelmerieis, die nier tereeuwiger gedacht-
nifle voor't algemeene wort bewaert,endat
door de HiftoVien,om te dienen ais fpieglin-
gen voor de naekomclingen.
Ethica. Zctdevom'ntge.
E En Vrouwe van een ftaetigh oplicht, die
in haer fiincker hand een Waterpas houd,
hebbende aen haer rechter lljde eenen ge-
toomden I^euw. |
Ethica, bedier een leeringe van zeeden en
manieren, waer door de begeerlijcke en
toornige hertztochtbinr.en de iniddelpaelen
wort gehouden, waer in oock de Dcüghd
beilaet : om dat de Ondeughd nae de buy-
tenwegea leyt, waer nae fich dan de hertz-
tocht of genegentheyt yoeght, (00 menigh-
mael, als zy,of ter eender of ter ander lijde,
afwijckt.
DeaLeeuwe houdfe byhaer, weiènde
diefelve een eedel en wreet gedierte, doch
hy is getoomt, om daer door te kennen te
geven, dat zy het dierlijcke gedeelte, dat is
dc toornige en begeerlijcke hertztocht des
Menfchen, breydek en intoomt.
Het Waterpas geeft ons , by gelijcknille,
te verftaen, dat alsdan een dingh in 't plat,
wel en effen geleyt is , wanneer de draet
recht hanght tniTchen de twee beenen van
het Waeteri^as, en dat die niet heIr,noch nae
d'eene of d ander bnyten-kant, maerflaec
juyft op de bovengeièydelijne,waer van het
loot komt afdaelen. Alibo onderwijft oock
dele leeringe van de Zeedevorminge den
Meniche, dat de linlijcke luft en hertztocht
fich voeght, nae het rechtfnoer en de over-
eenkomiiwe van de reeden, wanneer zy niet
bayten 't (poor loopt, noch helt nae de buy-
tenkant,maer houd fich in de middelpaelen.
Modestia· Ztedigheyt.
E En Maeghdeken dat inde rechter hand
een Scepter houd, alwaer boven op een
oogh fai llaen , zijnde in't wit gekleet, en
met een gouden gordel omgort, het hoofd
fai een weinigh gebogen ftaen, fonder kuyf
of ander hoofd vercierlel.
S. i^uguflinus feyt, dat Zeedigheyt kpmc
van de ^eden of manieren : en de manie-
ren worden gehouden als Vaeder van d'Or-
dre : llilx dat de Zeedigheyt beftaet in 'c
fchicken en beftieren van de Menichlijcke
handlingen. En Qm dit te doen is van noo-
de, dat 'het wit van onfe voornemen zy,dat-
men de paelen van re veel of te weinigh niec
overtreede, nochbuyten Ichreefgae in oniè
handelingen,maer datmen alles in den wegh
van de middelmaet lal rechten,na de matig-
heyt, waer van het oogh op den Scepter een
beeld is : om dat de Priefters wanneer zy de
manierlijckheyt of befcieringe wilden uyi:-
drucken , foo plachten zy een oogh en een
Scepter uyt te beelden , diebeydemet de
Zcedieheydc wel over een komen. Want
wie
632 Wreédhêyt. Zeedevormnge. Zeedigheyt, |
-ocr page 645-
|
Zeedigheyt.
wie de Zeedigheyt heeft, die heeft oogen
om niet in eenigh gebreck te vervallen. En
wie fich mee den Scepter vanZeedigheyr
laet beftieren, die kan oock zijne gedachten
breydeleij, allbo datfe niet te verre buyten
'r Ipoor loopen. Want Zeedigheyt,leyt Hu-
go, is, dat yoy onfc kleeclinge eii hnveginge, alfoo moeten
he^hren iatter noch t: "Wiyn'^h noch te veek gedaen xy.
Zcedigheydt dan vereilcht , dat fich een
Menfch ielve weet te manieren , zijnde dit
een ibnderlinge gave Godes ; gelijck Sotades
die feer oude Griexiche Poeet vertoont:
Zydy zeedigh Ì acht dai Gods "Kerck. De Zeedighcyt fai
βϊαχ by u KÌj«,indien ghy u felvc "wcl ■weet te bejiieren.
Het witte kleed, is een teycken van Zee-
digheyt en van 't gemoed , dat met her te-
genwoordige te vreeden zijnde, ichijnt niet
meer te foecken, gelijck Pkmi in 't iv boeck
feyt. Met een goude gordel wortfe omgort,
om dat de H.'Schrift, daer door oock de
Maetigheyt en Zeedigheyc wil uytdrucken,
waer mede men de dettele en wilde begeer-
. lijckheden en hertztochten ial breydlen en
betoomen, en de fuyvre Zeedigheyt in 't ge-
moed beveftigen j gelijck David in zijnen
Pialm verhack , <j& rofm des K^tmghs dochter is
binnen in de guide boorde» , Tontomgeciert met yerandc' |
633
ringen. En Paulus ièyt, houd u lendenen omgort met
eengoudegordel, 't welck eenige uytléggen by
de Zeedigheyt en fuyverhèyt des herten,
waer mede de begeerlijcke deelen des ge-
moeds werden gebreydelt.
Datfe haer hoofd gebogen houd , is een
teycken van Zeedighey t,gelijck de eerbaerc
Dochters en de GcSdsdienftigeJViinnaers der
Zeedigheyt doen , die hier door in haerc
gangh en in haere vrolijckheyt vertoonen,
datfe in alles het gebod des Apoftels PauU
willen gehoorfaêmen : Wccfl \rolïjck,en laet u-we
Zeedigheyt den Menfchen hlijcken.
En overmits die geene, die met deiè
Deughd begaeft is , niet hooghmoedigh
treet, noch het hoofd hooghmoedigh op-
fteeckt, maerhygaet geheelfonder kuyf :
Want de Zeedigheyt laet geen overtollige
dingen toe, gelijck geièyt is. En de kuyf of
Parruyck is, in der daed, overtolligh, en een
teycken van ydele opgcblafentheyt : Want
door deiè uytwendige grootsheit openbaerc
men de grootsheyt die in t gemoed is ver-
borgen : Hier van geven eenige Dieren
blijcklijcke teyckenen , diewelcke een kuyf
of kam op 't hoofd draegen, wefende uyter
natuyren onheus, en daerom neemt Plautiu,
niet fonder reeden,de Weehoppe, die onbe-
fchaemt is, en een kuyffe draeght, voor een
Hoere. En gelijck de Haene, die in plaets
van een kuyf, den kam draeght, altijd ftout
is, maer als hem de kam is afgebeten, dan
wort hy needrigh en zeedigh. Daerom ieyt
Petrarcha tegens Galliu (de Haen ) daer hy te-
gcns fchréef, Laet Gallus de Haen nu Xijne ooreti
openen , en de onhrfchofte kam van xijne dirtelheyt, af-
doen. Een fprcucke· die van Pm 11 is naege-
volght , fpreeckende van een opgeblaeiêB
Phiiolòoph en Theologant, die in lijn difpu-
teeren bleef ftom ftaen , waer van hy feyde,
datdel^jmvandcfetrotfeyvdsafgevalkn. Want het
fpreekwoort luyt tollere crifids, dat is,den kam
wegh nemen, of gelijck Wy fpreken, datmen
hem den kam farafbijren,een fpreeckwoort
dar genomen is van de gekamde Vogels,
waer van de kammen kenteyckens zijn, vaii
de opftoockingen der gemoederen en van
hooghmoet, ildx'dat de kuyf of kam een
beelr is van een opgeblafen gemoet : hierom
foo draeght de Zeedigheyt diefelve niet,
maer verwerpt al het gepronck en de op-
toyfclen des hoofds,
LI 11 Hjr. |
-ocr page 646-
|
634
λ ρ Η i a.
g r
Zce-hcfchrijyingr,
E En oude Vr ouwe, met filvcr verwe ge-
kleet, doch alfoo gemaeckt, als de Zee-
baerei!, boven hier hoofd ftaen eenige fter-
ren , metre rechtèr hand houdfe een Pas-
kacri; en een Piiffcr,mette flincker een Schip,
én ter fijtiert op der aerde een Compas,
Graedboge en Ailrolabium.
Oud wortiè gemaeckt, om de reeden die
in de Gcografhia geieyt is. Dc verwe en het
maeckfel van't kleed bedieden het water en
hare bëweginge,'t welck zy betoont door 't
ontwerp, darfe by haer heeft, om in de Zee
haere hooghren van de Landen te nemen,en
alfoo ieeckerlijck, daer door, als door een
bekendë H^egh te palleeren, als door 't op-
merckën Vati de naelde van't Compas,door't
nemen van de hooghte der Herren,door hare
Paskaerten en meetingen, om met gunftige
winden de Zee fpoedigh door te loopen, of
met tegenwinden deZee met grooteomme-
Avegen tc kruyffen , altijd door behulp van 't
Compas,den rechten kours houdende. Een
konft die by de Oude niet lbo volkomen is
bekent gewéeil, maer nu by onie eeuwe tot
een beter volmaecktheyt gebracht. Polidorus
KirgUitis (êyt dat dé Phasniciers d'eerfte ge-
weeft zijn, die de fterren in de Zeevaert aen-
merckten : en dat over al op de Oevers van
de Zee vier-baeckens waeren,diele oock op
de toorens ftelden.
Anima beata & ragionevole.
Ziele die fdigh is en reedelgck.
E En feer aengenaem Maeghdeken , -die't
hoofd met "floers of doorfchijnend lin-
nen bedeckt is, met heldere en doorluchtige
kleederen , aen de fchouderen falle twee
vleugels hebben, en op de fpitfe van't hoofd
een fterre.
Alhoewel de ziele, gelijk de Godgeleerde
ièggen, een onlichaemlijcke en onfterflijcke
felfflandigheyt is, ibo vertoonen wy noch-
tans diefelve, op de befte maniere als een
Menich , die aen de lichaemiijcke finnen ge-
bonden is, en dat door de inbeeldinge, ge-
lijck wy die konnen begrijpen, niet anders,
als men God en de Engelen af beek, fchoon
die van een fuy vere en onlichaemlijcke lêlf-
ilandigheyt zijn. |
Anima danna
Ziele die vmloemt
N'Aedien het dickwijls, in de Treuripee-
len , voorvalt, en in de vertooningen
van vervolgende dingen, van die foo wel
verfiert,Geeftlijck als Werrelts zijn, datmen
de ziele van eenigh Menfch,opeen Tooneel
moet vertoonen : foo is 't van noode , dat-
men eenigh licht hebbe, boemen dieièlve
fichtbaerlijck fai invoeren. En derhalven fai
men die vertoonen, datmen behoude de ge-
daante van een Menfchlijck beek, als mede^
de gedaente van't lichaem. Zy fai naeckt
ftaen , èn met een ièer fijne en doorluchtige
Iluyer bedeckt zijn, als mede met ontwon^
den hayren. De verwe van de vleeiachtig-
heyt, fai duyfterbruyn zijn,en de iluyer van
fwart. De ziele van 't lichaem afgefcheiden
zijnde, is geeftelijcken onlichaemlijck , en
daer is geen twijfel aen,of diefelve paft, voor
iïch fel ve, defê beeldniiïe, detoeftellinge en
andere hoedanigheeden.die de ftoffe alicene
raecken. Doch altijt.wanneermen deiè ver-
tooninge ial toeftellen, foo moerment doen,
door't ontwerp van de lichaemiijcke finnen,
zijnde verbonden, om iùlx onder diefelve
lichaemiijcke gedaente, af te beelden, en dat
om de faecke,die aireede verftaen is,tor ons
opfet te paiTen.
Soo geven wy haer dan de lichaemlijek&
gedaente.met defe vryheyt, waer dpor men
in'c
Ziele die faligh ü en reedel^cky^c.
Een feerbevalligh Maeghdeken js zy ge-
maelt, om dar zy van den Schepper, die de
fonteine. van alle fchoonheyt en volmaeckt-
heyt is , nae zijne gelijcknilTe is gemaeckr.
Haer aengeficht is bedeckt, om uy t te druc-
ken,'t geene c^ugujlim int ζ b. de definit. feyt:
De vele is een onfmlijc^ felf^andigh^t voor de oogea
der Menjchen, en een felfflandigegedaentevant lichaem,
die voor diefelve niet hlijckìiìekji, aÜeene datfe door feec-
l{ere uynvendigc hoedamgheeden Vfon begrepen.
Het heidereen doorluchtige kleed,bediet
de iuyverheyt en volmaecktheyt van haer
weien. Door de fterre op 't hoofd , wierde
by den Egyptenaers, de onfterflijckheyt der
zielen uytgedruckt, gelijck Piaim in 't xliv
boeck (eyt. De vleugels aen de ichouderen,
bedieden foo wel haere fnelligheyt,als haere
twee mogentheeden, foo van yerftand als
wille. |
-ocr page 647-
|
in 't gemeen , oock de Engelen afbeelr. En
om dar de ziele de gedaente aen 't lichaem
geeft, loo kan ick my niet inbeelden, dati'e
dan van een ander beeld foudezijn : alhoe-
wel wy weten, dat dieièlve,als boven geièyt
is, van de bepaelingen , die in iloffe béftaen,
&iet kan zijn omfchreven. Laet dan de
beeldniffe , om dat die bekent is , weder in
zijn lichaem keeren, en diefelve voegen, nae
re, gelijck die Kirgil'm in't vi boek beichrijfr,
dat wannee;r ^neds in de helle gingh,foo had
hy groote kenniffe aen veelen, niet wien hy
in 't leven hadde verkeert. Dame ièyt in 't in
cap. van de Helle : Nae dat icl^^ eemge [al hebben
gekent. Doch men fai die beter kcpnen, wan-
neer men eenige merckteeckens heeft van
haere gelegentheyt : Want het kan veeltijts
V voorkomen, datmen die met vericheyden
gebreêcken moet vertoonen, als gewent
zijnde, of in grooter eere, of als eene die
geprjnight wordt, of nae dat een yder beft
dunckt, om die nae haere aert en gelegent-
heyt te vertoonen. Naeckt wortfê derhal-
ven gemaeckt, om datle uyt haere natuyre
vry is van alle lichaemlijcke verhinderingen.
Peirarcha maecktfe naekt en bloot.De hoofd-
hayren, die over haere Ichouderen zijn ver-
fpreyt, vertoonen niet alicene de ongeluck-
faligheyt vande verdoemde zielen, maer^
geene verfcheyden Poëten,en onder ande- oock 't verlies van reeden en verftant, ge-
r>·..-·!·.. .·..'----1---L iï]ck OOck Dante ikyt : pl·^ z'jngekpme» totteplaet-
fe,daer van icl^ u heb hoor en [eggen, hkr zgn de bedroefde
Menfehen, die 't verflant hebben Verloren, De vleeffi-
ge brnynte en de verwe van den fluyer, be-
diedcn de berpovinge van 't licht en van de
genade Godes. Daerom Dante, ipreeckende
van de maniere en gelegentheyt der Helle,
feyt, dat voor de poorte deffelven gefchre-
ziele die verdoemt ù. Anima dannata. |
ven ftont , Ghy àe hier ingaet ^geefivry alle hooft
verloren. |
De verklaeringe van dit beeld, gelieve de Leièr nae te foecken op fol, 11J, alwaer dc
Schrij ver, alle reedeneo deffelven in 't lange, heeft uytgebreyt.
LUI 2
-ocr page 648-
6μ
NAEREEDE DES OVERSETTERS,
over het Einde vaa dit Werck.
AeMen in alle aengevangene wenken, het ooghwit tot een eerleek Einde
behoort tefireckm , alfoo het Einde een voltreckinge is van alle dingen, en
gelljck Ecci. V11 fyty is V Einde heter als 't Begin : [00 danck itk derhal-
ven God, diit hy my lufi en kracht heeft verleent, dat ick dit werck, tot nut mijms
Naefien, envorderinge der Beughde, konfieiteneerljckeweetenfihappen, tot ten
Einde toe, hebbe voltrocken : En biddehem , dat hy voortaen m^negangen alfoo
■wil befierett, dat ick tot dat volmaeckte wit, te weeten, tot dat Begin en Einde,
V welck Godii in Chrifto lefu, door z^negenaede, maghgeraecken. En alfoo onfe
Begin aen V Einde hanght, en V Einde aent Begin ν φ is,foo behoort eenyder
Einde i>/uyterfte ivelte overwegen, ογ dateenfaligh Einde onfe Geloof en
Wercken magh bekroonen : want het Einde des Geloofs, als de H. Petrus ι,ιχ feyt,
is de fligheyt der zielen. En gelijck de Bood het Einde is,en een affonderinge van
alle Werreltfche moeyl^ckheden, en een duyfierekercker ,foo is een faligh Einde, een
overvoeringe tot een heerl^ck begin aller hemelfcher en volmaecktergeluckfaelig-
heyt. Dit faligh Eiade, wil God de Heere, die daer ü de Alpha en Omega, het
Begin en Einde, allen dengeenen verkenen, die opdeverfch^ningelQÌa. Chrifti
hopen : En dit Einde wenfcht de Overfitter allen Menfihen.
VerfchooniDge des Overfetters.
Wie altijt meent feecker te gaen, flibbert dickwijls. Die oock een Boeck fonder feilen wil nytgeven,
doolt gemeenlijck : alles is onvolmaeckt, hoe men oock met Havix oogen toeliet : veeltijts flny-
pender eenige ter lijden deur, jae oock wel, dacmen 't met oopen oogen aenliet. Na fchott bet aen den
Schrijver, die de Copie toeftelt, dan aen den Drncker , die de Copie naeleeft : In 't kort foo gebeurt
oock fulx wel allTe door veele handen en oogen gaet, ick wil gefwijgen, allTe van eene alleen wort ge-
lefen. Evenwel, wil ick dit vertrouwen „ dat den Leefer weinige misflaegen , van belangh, fullen OBt-
moeten : En foo hy al eenige , foo in de Latijnfche woorden als ftellingen, mocht betnercken^foo fuU
len de Verftandige diefelve, nae hnnne befcheidenheyt, wel verbeteren en verichoonen : d'andete, fut
leo die, nse haere goedserdigheyt, lichtlijck over 't hoofd fieo,
D. P. PER S.
BLAD-
-ocr page 649-
Β L A D W γ S E R
Van alle Opfchriften en Tijtelen die in defe Icono-
logia werden verklaert en uytgebreyt.
|
A.
C a d e μ i a , OeffenpUets der Gelccri-
heyt. Fol.I
LAchtbaerhcyc, Decm. 4
Achterdocht, Scropob, 11
Achterklap, Defa"»». "
Aendacht, Deyotic. _ 14
Aenneminge tor een kind, ^dottione. 14
Aennemin'ge, -^dottìom. 17
Aengenaemheyr, GratU, 17
Admociie, Elemelim, 17
Aenbreecken van den dagb , Crefnfcuh deL·
mima. 18
Aenbreecken van den. nacht, Crepufculo della
fere. 19
Aenroepinge,/nvoMiioKe·. 19
Aenfien, Autorità, Potejla. 19
Aerdbevinge, Terra moto. 20
Afooderie, Idololatria, 21
A%onft, prickel tot eere, Emlatione. 21
Afgonft, yver, Emulatiotie, 22
Aflaet, Indulgenti. 23
Aenrandinge, Ojff/j. . 23
Adelregeeringe, t^i-iJJocriJiw. 24
Armoe"de, Potn'ena, Armoede in een treflijck
verftant. 2y
Armoede van Gaeven. 26
Arghliftigheyt, ^ftutia. 26
Alia, Africa, America, 601,604,60$
Β.
BAnckerottier, Deliw, 26
Baliinghfchap, EJJirw. 28
Bannhertigheyt, Miferkordia, 28
BedrogJi, Fraude, 29
idem ^O. Bedrogh, Tngamo. ^ 31
Bedrieghhjckheyt der Liefde, f alfita i'i^mo-
re. 31
Begeerlijckheyt, CwffAtó. 31
Begin, Principio. .31
Begrijplijckheyt, ^fprehtnfya,
Behoud'inge, Sahe^Ka. 34
Bekeeringe, Converfwne. ^4
Bekommerniffe, forge, SoMìudint,
Belachinge, Der//?£)»i·. 37
Beleeftheyt, hoffijckheyt, Cortefa, ^7
Beleefthey t, Hmaiiiia, 27 |
Beeklhouwerie,5c-o/f«w, 37
Beleeftheyt in 't fpreecken, tyiffab'diu. 3 8
Belofte, Promij]io»e. 38
Bekooringe, Tentatione, 39
Berifpinge, J^f rfnyiowf, 39
Berifpinge die behulpiaem is. 39
Berouw! Berouw van ibnden,Befon,Boete,
Pentimento, PenitenTci· 40)4l
Beicheydenheyt, Diferetione. 41
Befchut regen verraet» 42
. . . tegen vianden en venijngevers. 42
. . . tegen verraet. 43
Befinettinge, Contagiane. 45
Beftant dà oorloghs, r^f^wd. 46
Bevalligheyt, Venula. 49
Bewijs-konfl:, Logiea. " y7
Beveilinge van vriendichap. yS
Biechte, Cenfe[fio>ie Sacramentale,
Bygeloovigheyt, Suferflitione, éo
Billickhey t, 63
Byftant, ioccor^, <$4
Bitterheyt, J^maritudiite, 64
Blindheyt des Verftants, Cecità del mtntt,
Blodigheyt, <Jy
Boeveric, Seeleratex^a. öf
Boeckdruckerie, Stamfa, 66
. . . Aenmerckingen daar op. 67
Boosheyt, Malignità, 68
Bottigheyt, Stupidita. 68^
Bottigheyt, onleeriaemheyt, Indocilita, 69
Bouwkonft, cyirehitettura. 70
... in den krijgb, 70
BraiTerie, Crapula. jx
Broosheyt, Yraùlita. γχ
Broosheyt derMenfchen. 72
Burgerlijck opröer, Seiniine Ovile. 72
Burgerlijckc eendracht, f^nione Civile, 7 J;
c.
Complex,ei, ofaerten der Menfche»,
Qlcrico , de korièle. 74. Sanguigno, bly-
geeftige. γ<ζ. Flegmatieo ,àe-àoffe. 76,
Malenconico, fwaermoedige» 77
Comedia, blygeeftigh fpel. 77·
. . . nae de aerr der Ouden, 78
Corografìa,, Land- of plaetsbefchrij vingh. 79-
LUI j |
-ocr page 650-
129
|
D.
"n\Agh nae de natuyre , dagh nae de
Xy konft. 79
Danckbaerheyt, Gratitudine. 80
Danck-Goddinnen,Grai/fw, 80
Dapperheytdeslichaems. Dapperheyt. 81
Deughd, Firtu. 83, 84, Sy, 86
Deughdelijck bcftaen, ^ttione yirmofa. 87
Dichtkonft, Ροφα. 88, 89
Lierdichten,£yrifa,Heldendichten,Heri)ica.
Harderdichten,Ρλ/ϊομ/'λ. Schempdichten,
Satyrka. 89
Dieverie, F/zr;®. 90
Dienftbaerheyt, Servitù, 9I>92
Diere rijd, Care:jlia, 92
Dood, Morte. 92>93
Doodflagh, Howicii/w, 94
Doolinge, Errore. 94
Doorluchrigheyt, Cfc/ariiiii. 9f
Dreigement, Mmcóe, 9^
Dronckenfchap, Vlrachie^KA. 96
E.
TJ Ygenbaet, Inierejfe fro^rio,
XlEendracht, Concordia,
. . . desHouwlijx.
Eedelheyr, Nobiltà.
Eeniaemheyt, Solitudine,
Eenfijdigheyr, PdrtWi/j. loi
Eenvoucligheyt, Simplicita. loi
Eere of roem die ydel is, yóna Gloria. 102
Eerbaere ichaemte, Vergogna hone^a, 111
Einde, Tme. 113
Eere, Honore. 116,117
Elementen. Hoofdftoffen, Vier, Locht,
Waeter. 117. Aerde. 118
Elementen. 119,120
Elementen nae Empedocies. 120
Equinoftie van Lente en Herfft. 504
El ende, Calamita. 121
Ergerniife, Scandalo. 121
Ernfthaftigheyt, SeyerHa. 122
Eerfuchr, Staetfiicht, i^mhitione. 123
Eervaerentheyt, Ej}eTicnxa. 124
Eeuwe. Gulden Eeuwe, iilver« Eeuwe,
kopere Eeuwe. 125
ylere Eeuwe. 126
Eeuwigheyr, £ifr«i/i3·, _ 127
Eeuwe, Secolo. ' 127
Eeuwigheyt, iS/er«/tó. 128,129
Europ.i, Siet onder Werrdt, 601 |
F.
F^Htaftcn, Invallen.
Fortuna, Avontuyr.
G.
GAftmacl, CenVito.
Gaftvryhcyt, Hoi^itaka,
Gebet, Oratiane.
Gebou, Edtfcio,
Gebiet, Giurifdittione,
131
132
132.133.134
134
13 f
Getrouwigheyt, Fede/ta.
Gevaer, Pericolo,
Gebrokenheyt des herten, Contriuone. 13 ί
Gebou des Werrelts, Machina del Mondo. 136
Gedachten, Pcn/icre. 130,137
Gedienftigheyt, Offequio. 137
Geeft, Engel, GfMiKi. 137,138
Geheughnifle, Memoria. 139
Geheughniffe die danckbaer is. 139,140
Geduyrigheyt, ^β\duita. 141
Gehoorfaemheyt, Obeàenxa. 142,143
Geylheyt, Luffuria. 143
Geld, Pecunia, 144
Gelijckheyr, Fgualita, 144,14^
Gclegentheyt en Berou, Occafione, 14.6
Geloof, Veà Catholica, 147
Geloof Chriftlijck, Catholijck. 148,149
Geloof, goed vertrouwen. Credito. rf ;ï jo
Geluckialigheyt, Ff//rti4 , ifi
Geluckfalighey t die kort is. i f i
Geluckfaligheyt die algemeen is. Ìyi,if2
Gemeen gevoelen, Of/wo,nae't gevoelen van
Hippocrates. 1JJ
Gemeenfchap van "s Menichen leven, 1^3
Gemeen volck, Fulgo. χ 5-3
Gemeen volx regeeringe, Ocmocratk. i yo
Getier, gerucht. Rumore, i
Gemoed dat minlijck \s,,^nima piacevole. 1 5
Godlijcke genade, Gratia Divina. i
Godlijckegunfte, ijij
Genegentheyt, IncUnatione. χ^^
Geneeskonft, Medicina, i y 8
Genoegen, Co«if»iio. ifp
Genoegen dat minlijk is, Contento Amorofo, 159
Geruftheyt, Jranquiüita. 160
Geruchte, ¥ama, 160 -
Gerucht, dar goed, dat <juaed,dat doorluch-
tigh is. idi
Geibntheyt, 54»;«. józ
- 1^3
Geveinftheyt,
Gevcinühek^Schijnheilighek^IJipi''''^^''·
Geweld. |
-ocr page 651-
Β L A D w ï S E !U
|
Geweeten, CofdixK".
Gewoonte, Confumdke.
Gierigheyt, ^-ναήύα.
Gifte, offer, oUationc.
Godsdienft, Religkm,
Godheyt, Divinità,
Godvruchtigheyt, Piëta.
Godgeleertheyt, Thcahgm,
Godvruchtigheyt tegen Ouders.
Godvruchtigheyt, Piëta,
Godloosheyt, Impieta,
Goedertierentheyt,. Clemenza,
Goedertierentheyt, Goedaerdigheyt, Beni-
gnità, 179
Goedertierentheyt, Benignità. 183
Goede nytkomft, £ν«ίο έοίΐο. . 184
Goedigheyt, Bontó. 184
Goed willigheyt. Benevolenza. 18 y
Gramfchap, toorn,/l'i». iSj, ι8ί
Grootmoedigheyt, Genercfita. 186
Groormoedighey t aen den Hertogh van Sa-
voyen. 187
Grootmoedigheyt, Magnanimità. 188
Groc '.eyt en fterckheyt des gemoeds. 189
Guliigheyt, Gok. 190
Gunite, Favore. 191
Gunite nae c^fffö befchrijvinge. 191
Hàlsftarrigheyt, Pertinacia.
Hemel, Cielo.
Heylighcyt, Santiia
Heerlijckheyt van een goede naeme. Splendor
del T^ome. 194
Heerfchappie zijns fàh,Dominio di fe flejfo,
Heerfchappie, Dominio, 196
Helderheitjgeibnt vvederjie/MÜiriw de! aria.ig7
Geweld, Vmhuia. i66
Geweld, drifr, Mpeta. x66
Geweld met bedrogh, Έουκλ con ingimm, 167
167
id8
1(58,1(59,170
171
171,172,173
174
174
17 f
176
176
177,178
179
H.
HAndgrèpen, Mechanica.
Haet die doodlijck is, Odio Capitale, 192
192
193 |
Oude. _ 2oy
HoopedieGodlijckis. Van arbeyt. Hoope
die valich is. 206
Hovaerdie, SuferUa, 207
Houlijck, Matrimonio. 207
Houlijx eendracht, ibeckt Eendracht 99
Höulijx vereeninge. 209,210
Hulpe, cJjuto, 211
Huy sbeftieringe, Oeconomia, 211,212
I.
Ihe.r,^nno. 212,213
Ichnographia, platte gtondbefchrijvinge. 213
213
213,214
21?
216
217
221
222
222
223
223
238
340,241
241
243
244
24f
246
24<J
247
248
249'
2JO
2fl
ayx
2f2
Kerck-
tìerten-leet" Cordoglio, 198
Hertiêer, Sorge, ^jfamo,. 198,199
Herftellinge, 399
Κιβοήα, GeichiedeniiTe. 200
Honger, Fame. 201
tHof,Coj'/f. 20ï,202
Hooghten-meetinge, ^-Itimetria, 203
Hooghmoedigheyt, ^Iterc^xa. 203
Hoogheyt van eeTe,Sublimita della gloria. 204 Sardegna»
Hoope, Spermxa, nae de befchrijvinge der Sicilia.
Deelen van lialien.
Liguria.
Toicana. ■
Vmbria.
Latio.
Campagna Felice.
Puglia.
Abruzzo,
Marca.
Romagna.
Lombardia.
Marca Treviiàm.
Friuli.
Corfìca.
Ydelheyt, Fanita.
'leughd. Gioventù.
leloursheyt, Gelofia.
Inblaelïnge, Ifpiratione.
Inbeeldinge, Imaginatione.
Idea, Voorbeeldlijck ontwerp.
Tndruckinge in 't gemoed, Impreffme,
lock, boerterie. Giuoco.
lonckheyt, i^dolefcenxa,
longhvrouwichap, Firgimta.
Yver, Zelo.
I τ A LIE Ν met al haere Landichappen,naé
de Medaglieri van Commodus, Tuks en c^lnto-
mui, 224
I τ A 1.1 E Ν van Zaratìna Capellini. 22 j
I Τ A LIE Ν nae den Keyfèr ^drianus. 228
Italien en Romìn.
Romen.
Romen overwinnende.
Romen eeuwigh.
Romen van Theodofm,
Romen heyligh. |
-ocr page 652-
|
κ.
KErckroof, Sacrilegio.
Kettcrie, Herefia,
Kennifle, lutdligenz·*.
Kindsheyc, Pueritia.
Klacht, Piaitta.
Klapachtighcyr, Loquacità.
KoninglijckeMildigheyt en Hoogheyt.
Konft, ijrts. 2j6
Konft-ftuck, lyùtifcio. 2^9
Kracht van "t gemoed, en die onverwinlijck
is. 2.60
Koortfë, Tehre. 261
Kuysheyt, Οαβίια. 263
Kuysheyt des Houlijx. 263
Kuysheyr, reynigheyt, Pudicitia. 204,26^
Kracht der Liefde over al.
Kracht der Liefde, door minder t'onderge-
brachc. 266
Kracht door 't recht t'ondergebracht.. 267
Koetie van Vukanus voor 't Vier. 274
Koetfe van de Lochr. 267
- . van 't Waeter. 267
, . vandeAerde. 2Ö8
. . van de Nacht. 268
. . va.n fupiter. 268
. . van SaturtiHi, 269
. . van Mimrya, 269
. . van Lum. 270
. . van Mermim, 271
, . van ^«Ki, 271
. . van detrae. 272
, . van Mars, 2/2
, . van Pluto. 275:
, . VAuBacchuf, 27^
. . van den natuyrlijcken en koniligen
dagh, en van 't laer. 277
. . van Ceres. 277
• . van de Zee. 277
. . van de Liefde nae Pctrarcha. 277
« . van de Kuysheyt, van de Dood, van
Fama, van de Tijd,en van de God-
heyt. 278
Waerom de Euangeliften, met haren tey-
kenen alfoo zijn uytgebeelr. Siet in 't
beeld van de Wijsheyt. öo8
KeniiiiTe der dingen, Cogmtione. 273
Kennifle boven natuyre, Metaph;ffica. 273
L.
τ Agh, Rifo.
J-^Liftiee, |
Landbefchrijvinge, Gcographià. 279
Landbouwerie, Z^gtkolturi. 279
Landbouwerie. 280
Langhmoedigheyt, Lmtganmita. 280
Langhfaemheyt, Tardila. 281
Laftering die ichandigh is, Biafirn» Vttiofo, 281
Lafteringe, Calumnia. 281
Leedigheyt, Otia. 282,28 3
Leeriaemheyt, Docilità, 283
Leeringe, Dottrina, 284,28f
Letterkonft, Grammatica, z8j
Leven dat langh is, Vitalonga, ^ 28 (S
Leven dat befigh eti wercklijck is. 286,287
Leven dat kort is, f^ta brtvc, 287
Leven dat aendachtigh is. 289,290
Leven en gemoed. 290
Leven dat Menfchlijck is. 290,291
Leven dat ongeruft is. 292
Liefde, Carita. 292,293
Liefkoferie, CarfiV amatorie. 293
Liefdes pijninge. Tormento d'^Jmere, 294
Liefde des Naeiien, tytmor delproffmo. 294
Liefde zijns ielfs, ^Jmor Λ j7f(;à. 294, 29 j
Liefdes quellinge. Palone iC^more, 424
Liefdeis vernoegen, Contento ^morofo, 331
Liefdes kracht, Fir/aii'-^woce. 266
Liefde tot God, ^more wfo Iddio. 29 f
Liefdes bekoringe, Tcntationed'timore, 297
Liefde die geteint is, tyimi^iomato. 297
Liefde van een goed gerucht,di fama.z^^
Liefdes vereeninge, R,econciliatiom. 528
Liefdes kenteycken der Oude. 3 7 y
Liefde van't-Vaderland,!^^!!^^/?^ Patria.299
Liefdes vergetentheytjOè/iv/onf cftimore. 534
Liefdes vaftigheyt, Firafi;?:^ d^more. f22
Liefdes vergetentheyt tegens zijne kinde-
ren. J35·
Liefde nae Seneca in zijne OSlaVia, 303
Lijdeloosheyt, ImpaffMita. 304
Lichaem des Menichen, Corpo humane. 304
Lijdfaemheyt lia TertuUiani befchrijvinge.304
Lijdfaemheyt, Patienza, '· 30^
Lof, Lode. 300,307
't Lot, geval. Sorte, 307,308
Logen, 308,309
Luchtighéyt, Ifj/frfiï^. 310
Luyigheyt, Pigritia, 3 10
Luft, genegentheyt, (Appetito, 310
Μ.
MAete, Mfura van Giov, Zarat. CaflelU 311
Maete, ΛΛ/κγλ. 313
Maetigheyt, TmperanKa, 31 <5.317
Maenden |
-ocr page 653-
|
3^8
319
320
„ V^VLWl^Vl. 320
10 December. 321
12 Februarius. 322
Mncnde» Me den e^ckerboww.
Χ lanuarius. 2 Februarius. 3 Manius.
4 Aprilis. J Majus. 6 lunius.
7 lulius. ^3
8 Auguftus. 9 September. 10 Odober.
ïx November. 12 December. 324
Maenden km de afbeeldingt van den Fhilo-
fooph Euftachius.
Martius, Aprilis, Majus, lunius, lulius,
. Auguftus, September, Oftober, 32?
November, December , lanuarius, Fe-
bruarius. 32<5
Maenden in 't gemeen. 3 z6
Manhaftigheyt, Valore. $26,^27
Manlijcke laeren, Fïri&J. 327
Martelaerfchap, Martirio. 327
Medeboelichap, Kndta. 328
Medicine, foeckt Geneeskonft. ly 8
Meetkonft, Geometria. 328
Medelijden, Con.^.^JJme, 328
Midden, Me^Ko. 3^9
Mi nne-vernoegen, Contento Jmorofo. 331
Middelmatigheyt, Mediocrità, 331
Morgenftonr, lAurora, 331
Mildigheyt, Liberalità, 332
Moedighey t, Generopta. 333
Μοφη, 334
Scilla, Charibdis, Chimera. 334
Grififoen , Sphinx, Harpia, Hidra, Cer-
berus. 335"
Mufica.
Mufen, geichildert in t Hof van Monteca-
valio. 337
Müfön in een oude Medaglie. 3 J8
Muien van een Edelman van Floremn. 338
Muficael geluy t,//arwomij. 341
N.
Acht, TJotte. 341
__ Naerftigheyt, OiligcnKi, 344
Naeipeuringe, Imefligatione. 347
Natuyrlijcke inftortinge, Infinto vaturale. 348
Natuyr-kenmflTe, Vhy[tca, 548
2 April.
4 Giugno.
6 Augufto.
8 Oaober.
I Martius. 317.
3 Maggio; 319.
y luglio. 320.
7 September. 320.
9 November. 321.
II lanuarius. 321. |
Natuyre, NatuTa, 349
Naevolgisge, Mtat'me, 3 50
Nijdigheyt,/«ν/ώ. 35Ό>35ΐ
Nimphen in 't genteen. 3 5Ί
Hinnedï en Napeen. Nimphen van Diam.
iimpii
Driadi cn Hamadriadi, NiiHphen yan de
Vloeden. Najaden. 3 f2
DsZee,Mdre. 35'3
Thetü Nimphe van de Zee. 3^3
Galathed, Nimphe van de Zee. 3^3
Nimphe van dc Locht of Dagh , van de
Nacht. 3 f4
Nimphe van de Regen.en Locht,Co»icw.3 jj
Nieuwsgierigheyt, Cwrio/iW. 3ff
Noodwendigheyt, Mcfjij'ifi», 3^6
Nootlot, Fato. 3 f 6
Nuttigheyr,7^i/iw. 3^7
O.
/^Mkoopinge der Rechters, Cormtekd'
Gìuàci. 3^7
Oefninge in konften. Studio, 3 f8
Oefninge, Εβσΐίο. 3f8
Ommegangh, Comcrfatiane. ^ 3 f9
- Onbedachtfaemheyt, hmifideratione, 361
Ondanckbaerheyt, b'gratiiudine, 3Ó1
Onderwijlinge, hilitutione, 362
Onderwij finge, \eerìtìge,(^mmaefIraniento, 362
Onderhoudinge, Cenfirvatiotie, 5οβα>ιζι. 3 (Sj
Oneere, ichande. Infamia, 3<$3
Ongebondenheyt, Licenza, 364
Ongeluck, ramp, Infortunio, 364
Ongeluckikligheyt, A/ffoiM. 3(^4
Ondericheyd van goed of quaed , Όίβίκΐίοκί
del bene & male. '
Ongehoorfaemheyt, ImhedietiKo, 3<5f
Ongerechtigheyt, Ιη^ίφιία, ^66
Ongeruilheyc,/«jK/awi/jjif, 3 <$7
Onnooiêlheyr, hnoce»·:;/!. -^^γ
Ondantvailigheyt, Incofla>t:ia.
Ontfteltheyt, verftoornis, Perturhatione, 368
Onfterfiijckheyt, Immortalità. j(5g
Onthoudinge van fpijfe, ^flinenKa, 3(ig
Onthoudinge van quaede wercken, Tem-
lult, Continenza.
Onveranderlijckheyt, Immutationc, Parc^. 369
Onverfaeghtheyt, htrepidita Gr Copanz". 570
Onvolmaecktheyt, Impafcttione. 370
Onwetenthey t,370>37l
Onvruchtbaerheyt, 371
Ontwerp, teyckenkonft, Dljfegno. 374
Oopenhertigheyt,-if"/'". 375
Μ m m m Oor- |
-ocr page 654-
|
Β t A D W
Oordeel, oordeel der Liefde, oprecht oor-
deel, Giudith. 375:, 37<i
Oorlogh, Guerra. 3/6
Oorloghs-treck, Stratagema militare. ^76
Oorfpronghder Liefde, Origi«e I^more. 381
tot 390
Ootmoedigheyt, Humilta. 390,391
Ootmoedigh verfoeck, Supflicatione. 391
Openhertigheyt, Rfaltay Opmerckinge, Confi-
deratiom, 39^
Oprechrigheyt, Sincerità, Orèite dritto. 392
Oproer, RehMone. 393
Opvoedinge, Educatione. 394
Ouderdom, ^«{ι/ίϊίΛ. 394>395·
Ouder in'r gemeen, Eta in generale, 39^
Overdenckinge, Meditatione, 398
Ov-erdenckinge Geeftlijcke, Meditationejjiri-
398
398
399
399
400,401
401
403
403
, 404
404
4of
4of,&c.
416
417
418
418
419
420
421
421
422
tuale,
Overdenckinge des dodrs.
Overredinge, Perfuafwne.
Overfpel, c^duherio,
Overvloet, c^bondati^a.
Overweginge, R^tiocinatme.
Overwinninge, littoria.
Overwinninge té Icheep.
P.
T^Erfpeitlvi, doorfichtigheyt.
JL Pelgrimichap, Pellegrinaggio.
Pefte, Pejle.
philofophia, Wijsgeerigheyt.
Philofophia.
Pocherie, Iattanza.
Politica, Staetbeftieringe.
Planimetria, Vlàcktenmcetinge.
PraÜica, Werckdaed.
Poëtifche drift, 'furore Poëtica.
Prachtigheyt, Magnificenza.
Prelaetichap, Prelatura.,
"n Aedllagh, ConfigL·. '
IvRaièrnie, Furore implacabile.
Ψ-
Pricklinge des gemoeds, Compmilioni,
Qo
QVaedaerdigheyt, Malvagita. 423
Qiyediprekentheyt, Maledicenza, 423
Qu^aedwilligheyt, Malevolenza. 424
Qujlick verkregen goedjc^fjKi/Fo Cattivo.
Quellinge der Liefde, Paffme ^cyimore. 424
Qiiellinge, Tribulatione. ' 42^
Qjellinge over 's anders welvaert, Ramarico.
42i
429 |
τ s e r.
Raiernie, Furore. 43e
Rafernien,/«riiM, 431
Raffigheyr, 431
Recht. Gerechtigheyt. Beftandigh Recht,
Strengh Recht. Godlijck Reent. 433
Rechter, Giudice. 434
Redenkavelingh, DialeÙica. 434
Redenrijck-konft, Pletorica. 43 f
Reeden, Pigione. 43 5·,436
Reeden van Staet, Ragione di Stato. 437
Regeering van't gemeene beile,J^epuUica.
Reeckenkonft, c^rithmetica, 438
Rijckdom, Opulenza, Pichezz'. 439
Roede Godes, Flagello di Dio. 440
Roof, P^fina. 440
Roem of heerlijkheit der Princen,G/flrii.44o
Rulle, Quiete. 443
S.
CAligheeden. i, 2,3,4", y, <5,7. 8, falig-
O heeden. 443, 444,445Τ
Saligheeden op de maniere van een Sinne-
447
449
din-
4yo
4yo
4yi
4ίΐ
4fi
4Ì2
455
4f4
Saligheeden op
beeld.
Sachtmoedigheyt, Manfuetudme.
t'Saemenvoeginge der Menichlijcke
gen.
Schaede, Oanm.
Schande, oneere. Scorno,
Schelmftuck, Sciaguratigme,
Scherpfinnigheyï des Verftands.
Schilderkonft, Pittura.
Schipvaert, Navigatione,
Schoonheyt, Bellezza.
Schoonheit in ecnVrouwe.Befeii/iMÌw/f^y j
Schrick, Spavento. 45 J
Seeckerheyt, Sicurezza. 456
Simonia, verkoopinge van Geeftlijcke gae-
ven. 4^7
Simonia, van Zaratino Caflel. Romano, 4y7,&C.
iiwwfir/ejGelijckmatigheit in alle dingen,4(5o
FiJfSinnen.
't Geficht, 't Gehoor, de Reuck , Smaeck,
\ Gevoel. .46^,466
Vijf Sinnen, in een fchilderie vertoont van
G.Batt. Zaratino. 4^6
Sin, Senfo. 4(J9
Vijf Sinnen, om die in een beeld te vertoo-
469
470
471
472
472
Smae<?.
nen, van Zarat. Cafiell, Romano.
Slaep, Sonno,
Slock-luft, Ingordigia,
SloiBgheyt, Negligenza.
Sloverie, Fat'ica.
Smerte, Dolore^ nae Zeuxit, |
-ocr page 655-
|
Smaed, Ingiuria, 474"
Snelligheyt, f'docità. Celerità. 474
Somerfche moedigheyt, Lagìtudine, 47j
Soberhcyt, ioèrifM. . 47 f
Somers-Sonneftand, Sülflith Εβίνο,
. . Winters . Hiemale. 476
Sonde, Peccato. 47 8
Sothcyt, Ρακκία, Sciocchezza, Stoltitia, 480
Spacrfaetnheyt, Parfimonia. 480
Spion, Spìa. 481
Stantvaftighcyt, ConflanKa. 484
Staetigheyr, Gravita. 484
Stactigheyt in een Man. 485"
Staetregeeringe, foeckt Politica. 41
Sterckheyr, wackerheyt, GagliardtxKo. 48 y
Stereometria , meetinge van vaile lichaemen.
48?
Sterregiflinge, ^jlrolegia, 48«$.
Stene-konü, c^lironomia. 486
Stilfwijgentheyt, Secretez^a. 487
Stilligheyc, Silentio. 485)
Stijffinnigheyt, opinatione. 491
Stoutmoedigh beftaen, mgnemmo. 491
Straffinge, Punitione. 492
Straffe die geleden is. Pena, 492
Straffe, Caligo, 493
Straifigheyt, J^/gorf. 493
Strijd, Contrafio. 494
Strijd van Reeden tegen de luftdesvlee-
fches. 494
Suchten, iojji». 49?
Suyvringe van fonde, van de locht. 498
Suyverheyt, Purità. Suyverheyt des ge-
moeds. 498
Swackheyt, Infermità. 499
Swaermoedigheyt, MelmoHta, 499
T.
: van Hemellche
foo
TfeoWa, Spieglinge derSingen. joo
Tegenftrijdigheyt, Contrarietà. yo^
Tijden en deden dts^aers.
Tijd, Tempo. 5Ό3
^quinoêium van de Lente. 504
van den Herfll, fof
Saifoen des laers. ^06
't laer, fqeckt 212
Lente, Primavera. Somer, Eflate, yoó
Herfft, i^utiimo. Winter, Inverno, yo/
Vier tijden na de Medaglie ymCaracaSa, J08 |
Vier tijden, te Florence» vertOOBtt
Winter, Inverno. 508
Winter van Λ/βο-βέ/κί breed uytgebreyt, cn
't gevoelen van Pierim wederleyt, door
Giov.Zarat.Calieaini, 5Ό9
Tyrannie, Tyrannide, yi2
Toevlucht, ji2
Tol, fchattinge, Datio. yi 3
Treuripel, Tragcedia. 514,
Traegheyt, ^iy
Trouloosheyt, Pf^^j. yiy
Tweedracht, Difcordia. 51 y, yi d
Twift, Lite. j 17
Twijflinge, ώέ/β. yi7
Twijfelberaedigheyt, Irrefelutiem. ^17
JI8
yi9
519
f21
521
522
5Τ22
V.
Λ jTAdfigheyt, c^ffWw.
V Vaerdigheyt, Prente^za,
Vaften, Digiuno.
Vaft betrouwen, ConfìdcnKa,
Vaftigheyt, Stabilimento,
Vaftigheyt, Fermezza,
. . . der Liefde.
Vafthoudentheyt, Tenacite,
Verachtinge der Welluftjder Dcughd,en des
Werrelts.
Verplichtinge, Ohligo, 524
Verbeteringe, Correlitene, 524
Verbont, Lega.
Verdienft, Merito, 526, ^27
Verdraeghiàemheyt. 527
Verdrijvinge van quade gedachten. 528
Vereeninge van Liefde. j'29
Vergetentheyt, Oblivione van Ca^eSim. yjo
Vergetenheyt der Liefde, Caβellinì, J34
Vergetenheyt tegens de kinderen. 535·
Vergeldinge, R^iumeratione, yjij
Vergifniflè, jj^
Verkiefinge, Elettione,
Verlangen nae God, Defiderio verfo Iddio, c37
Verlangen, Defiderio. ijg
Vermaeck, D;/ft/o. rjg
Verrnetelheyt, Arroganza,
Vermeerderinge van eere, Ampiezza dellaglc~
543
Vermoeden, arghwaen, Suj^itione,
Verquiftinge, Prodigalità. 5·43. T44
Verraet, TrAenfo. yJT
Verri)fenifTe, RffarreBione. ^^^
Verfchrickinge, ichrick, Terrort. 5-4^
Verftand, InteBmo, ^^^
Ver. |
-ocr page 656-
Bt^DWYSER»
|
Vcrftooniïfle, tóigwo.
Verreeringe van fpijle, Di^efione,
Vervolginge, Perjecmione,
Vervvijfthèyt, Delitiofe.
Vettigheyt, Graffescz"·
Verwarringe, ConfUfme,
Verwondcringe, Mara-viglia.
Viandfchap, Mmkitia.
Viandfchap die doodlijck is,
Vindinge,/«vfMi/oMe.
Vijf Sinnen. Siei Sinnen.
Vloeden, Revieren,
Nijl, Iitdus, Acis , Acheron,
Stix, Phlegeton.
Vloeden, Revieren van ^liam,
Adige, Po, Ganges.
Arno, Achelous, Tiber.
Tiger, Donau , Niger.
Vleyingc, t^dulatiom.
Vlucht, iviga. Vluchtigheyt van des VVerrelts
cere. fj/
Vooghdyfchap, Τκίώ. ffS, féo
Voorbaerigheyt en uytftekentheyt van eer-
tij telen. ytfi
Volhardinge, Pcrfeveranza^ J 02, J«Sj
Volmaecktheyr, Perfettme.
Voorbefchickinge, Predeftmatmc,
Vooriègginge, Divimtione. 564
Vooriieninge, PnviJeiixa. f64, fóf
Voorijjoet des levens, ProSpnita della Vita, f 6 f
Voorfegginge goede en quade, yÖ7, fóS
Vratighey t, Foracita, j<S8
Vreede, Pace^ ·■ y(S8, f70
Vreefe, bloodigheyt. Timore, Paura. 571
Vreughde, Piacere, Eerbaere vreughde. 572
Vryheyr, Liberta.
Vrye wille, tófToir&iim. ^74
Vrienden trouwe, Tede nel aimdtia. J7 f
Vriend ichap, cyimidtk. ? > f 76
Vrolijckheyt, $77,^7^
Vrnchtbaerheyt, Fecondità. ^79
Vyrbeichrijvinge, Horogra^hi*, 581
Vyren van den dagli. 182
Vyren van den nachr. ySf, ?8<i
Ψ.
WrAcht, Guardia. cS^
W Wackerheyt, f88
Waerheyt, yirita, 589
Waerdigheyt, Dignità, 591
VVanhoop, Dej^eratione, J9I
Ì47
f42
548
f48
549
S49
f49
fjo
4<Sx
Cocitus,
jyi.iya
ifj
ff4
fii |
■i'apenen,
Wederleveringe, R^^tutione,
Weldaed, Bene&io.
Welluft, Voluttà.
Welluft des vleefchs, Libidine.
Weliprekentheyt, Eloquenza.
brengh c de macht tonder.
Welvaeren, heyl. Salute,
Wercken die ydel zijn, O^era vana.
Iche Wercken, openbaere VVercken, vol-
maeckte VVercken. f98
ïVerrelt.
Werltbeichrijvinge, Cofmogra^h'ia,
Werk, Mondo. 600
Europa nae de Medaglie van Giov. Zaratina
CajleBini. 6oi
Europa. 602. Alia. Ì03. Africa. 604.
America. 60 f.
Werrekfche opperhoofJigheyt, Monarchia
Mondana. 606
Wcrrelts ellende, Mtfcria Mondana. 607
IVet.
Wet, Legge, van Giov. Zar ai. Cavell. , 607
Wet der genade. <ίο8. Oude Wet. <Jo8.
Nieuwe Wet. 609. Natuyrlijcke Wet.608
Wet der vreefe. Burgerlijckc Wet. Geeft-
lijcke Wet. 610
Wetenichap, Scienza, .<Jio, 612
Wille, Kfltow. 613,614
Wijsfegginge, Profetia. 614
Wiskonft, Mathematica, 6iy
Wifpeltuyrighcyt, ΙηβαΙ/ίΓιία, 6i6
Wijsheyt Gòdiijcke, Sapienza Divina. 617
. . . Menichlijcke, Sapienza humana. 619
Wijsheyt die oprecht is, 620
Wijsheyt, 621,622
Wiflèl, Cambio. 623
Winden. Ooft. 624. Suyden, 62^.
Noorden. 626. Weften. 627
^olui, Koningh van de Winden. 628
Ooft- Wefte-Noorde-Zuydewind. 629
Woecker, V[ura. Wraecke, Vendetta. 6^0
Wreedheyt, ftoutmoedigheyt, Ρσοάΐα, τ
Ζ.
ZEedevorminge, Ethica.
Zeedigheyr, Μοάβία.
Zce-be(chrijvinge, Hydrographia,
Ziele die verdoemt is, t^nima dannate.
Einde, Fine, Soeckt fol.
Naercede des Overiêtcers,
f91
S9I
ί9ΐ
Ì93
5*94
f97
vergeer- |
("L^mficldtmf Gedruckt by imh Lejcdttct in 't jaer 1644,