BATAVIA SACRA.

Kerrelyke Historie

EN

ou. dheden

Β A T AVI A,

Behelzendo de Levens vaii onze
eerite Geloofsverkondiger^i

Mitsgaders van de

utregtsche bisschoppen,

Ell viiü de voormamfte Perfoncii^ die hier
te Lande in gelecrdlieit of heiligheic
uycgetnunc hebben.'

MET KOPEKE Ρ L .4 ATE N^

In 't Latijn befchreeven door den Heer

t. s. f. h. l.h. etc.

Vertaald en mei AantekemngeK opgehelderd door

r f r.

t' Α Ν r W Ε R Ρ Ε N]^

Voor CHRISTIANÜS VERMEY

Μ D C C X V.

' t

inzigt van den
schryver

In het opfiellen van deeze

historie.

aar zijn al.eenige Schryvers ge-
weeft dewelke van deeze ftofïè
gehandelt, en van de Patroonen
van ons Vaderland, van de eer-
fteGeloofs-preekers van Vries-
land , e£f van de Biflchoppen van ütregc ge-
ichreevèn hebben : maar zeer weinigen van
hen , en miifchien niemand van allen, heb-
ben daar op gedoelr, daar wy op doelen.

^^art.Hamconius, Adriaan Barlanä, Tie-
ter Bokkenberg , Gerrit van Nimwegen heb-
ben de Levens der ücregtfche Biiïchoppeii
flegts met korte woorden aangeroert ; heb-
bende anders niet beoogt, gelijk zy zelfs ge-
tuigen, als een lijft der gemelde BiiTchoppen
op_ te ftellen : en zy hebben , om de waar-
heit te zeggen , hun werk zoo zeer niet ge-
ργΪ^ eenige nieuwe of onbekende daa-
den otlchnfcen der zeiven aan te haaien; als
een netter encierlijker ftijl, gelijk Barlandus
zeifin zijne Voorreden bekent , aan hunne
gefehiedeniiTen te geeven , en dezelven, om

* 3 zoo

ί I ν ζ i g τ ν α ν

ZOO te ipreeken, in een fraaier en prachdgef
kleed te fteeken.

Wel is waar dat Reinier Snoot en Jan Ger-
brandfe van Leiden , mitsgaders Johan de
Beka en Willen Heda , die wat ouder zyn
als de twee eerilen , de daaden der Utregt-
iche BiiTchoppen wat wijdloopiger verhande-
len: maar behaiven dat hunne befchrijvingen
voor een groot gedeelte ijiaar loopen op we-
reldfche zaaken zoo van de Hollandiche Graa-
ven als van de BiiTchoppen van Utregt: en
dat ze het alreraaal even drok hebben met
ons een menigte van krakeelen , oorlogen,
veidilagen , neerlagen , en ik weet niet wat
al, in't v/ijd en breed te vertellen; zoo heb-
ben zy noch de Kerkelijke zaakèn met een
deel onechte, onzekere en verdichte Hukken
en fabelen , zoo als ze maar voorquamen,
geichakeert en opgefaukt. Het is wel waar
dat de beroemde en aaarilige Buchelius^ een
Advokaat van dit land , hiftorifiche Aante-
keningen over Beka en Heda heeft gemaakt:
maar gelijk die Schryver van de eene kant
geen kleinen lofdoor zijne oordeelkunde ver-
dient en verkreegen heeft, zoo is hy van de
andere kant al vry ingenomen tegen onzeker-
keüjkezaaken ; hoe wèl dat hy, volgens de
geichapendheit van die tijden geiproken, de
quaadfte op dit ftuk niet is geweeil: daar by
is hy, als zynde buiten den tuin der Katolij-
ke Kerke opgevoedt, in ibmmige zaaken on-
kundig en onbfdreeven. Voegt hier by dat

de

denSchryver. ' 7
de kennis der Kerkelijke Hiftorien ("zonder
dat ik egter den lof der Voffiuiièn, en van
diergelijke mannen verkort wil hebben} ze-
derd zijnen tijd door de Launooien , door de
SimonduJJen , door de HolflenmJJen, door
de Bollandtflen , door de Mabillons, door de
^agys , en door meer andere diergelyke
Schryvers, noch meer is opgeheldert, en in

beter ftaat gebragr.

Het is ook waar dat Boffchaarts een fchets
van een oordeelkunde , in zijne Verhande-
linge van de eerile Apoilelen van Oud Vries-
isnd 5 heeft uyrgegeeven: en dezelve is ons,
daar wy van die Apoftelen te fpreeken had-
den , al meer als eens te pas gekomen. Maar
zyn verhaal ilrekt niet verder als tot de dood
Van de gemelde Geloofs-verkondigers.

Hier komt noch by dat onder de Schry-
vers , die de doorluchtige daaden der oude
öiiTchoppen van Utregc befchreeven heb-
^en , niemand hunne kerkelijke wetten en
«fteilingen, ieder op haar'order > denLee-
zer heeft medegedeelt.

fVillem Heäa heeft wel verfcheide Brie-
Ven en Papieren 5 die άοοχ A.Buchelm noc\\
raerkdijk zyn vermeerdert, in zijne Hißorie
der Utrmfche Btjfchoppen ingelafcht. Ook
heeft Bokkenberg , omtrent het begin der
voorgaande eeuwe , dezelven in zyne

gepiaatft, en uyt zyne Jaarboeken
overgebragt in een ander Werk , handelen-
de van de voornaamfte opene Brieven der

* Kerke

'i6 Inzigt van

Kerke van Utregt en der Graaven van HoU
land : maar behalven dat deeze werken van
Bokkenbërg rot noch toe ongedrukt blyven
]eggen , zoo is het dat in de gemelde Brie-
ven , die by Heda en Bokkenberg gevonden
worden, doorgaans maar vermeldt ilaan ee-
nige giften en fchenkaadjen van verfcheide^
ne Vorften, Koningen en Keizeren^ (^ofde
beveiligingen der zelve giftenmaar zelden
die van de ßiilchoppen zelf, die zyaan dee^
ze of geene kerken gedaan hebben : of in-
dien 'er al eenige Brieven van de Biiichop^
pen tuiTchen loopen , daar zy ietwes in be-
laften , dan zien die bevélen maar op tijde-
lijke huishouding , op het wereldfche rcgc,
op de gemcene ruft 5 zy loopen op de wijze
van het regt te oeiFenen, en zy hebben door-
gaans veel te befchikken en te belaften om-
trent de fchattingen, tollen, leenen, dienft-
baarheden , en omtrent diergelijke zaaken
nleerj hoe wel dat zulks ook al te pafle kan
komen, en tot onze onderregting kan die-
nen.

Dan ons oogwit is , bynaa niet anders als
Kerkelijke Zaaken te verhandelen : en de
daaden van de eerfte Apoftelen van ons Va-
derland , van de Biflchoppen van Utregt, en
van hunne Wy-biflchoppen en Vikariiïen te
befchryven, en hunne heilzaame ordonan-
iien, die zy ter betering der zeden uytgegee-
ven hebben, op te leveren : zullende daar
|>y voegen de daaden van alk andere perfoq-

iieii

DENSchrtver'. 9

nen die hier te lande hec Geeftelijke bewind
gevoert en kerkelijke wetten gemaakt h^-
ben , of die wegens hunne geleerdheit of
heiligheit beroemd zya geweeft.

Hiertoe zyn wy aangeport doof het voor-
beeld van onzen Kerkprelaat Sasboldus Vof-
nierus, dewelke, zoo als de Belchryver van
zyn leven getuigt, al over lang zyne gedag-
ten over zodaanig een werk heeft laaten
gaan.

Wy hebben het ganfche werk in twee Boe-
ken , en het eerfte Boek in rwee deelen ge^
fplift. Het eerile deel van 't eerfte Boek be-
belilde daaden en de kerkelijke Infteiiingen
Van de eerile Biiïchoppen van Utregt, de-
welken meeft akemaal in de Lyft der Heilik
gen zyn opgefchreeven of voor Heiligen ge-
houden worden ■, mitsgaders de levens van
de andere Geloofs- verkondigers of heilige
mannen van ons Vaderland : doch zoo dat
wy, ter opheldering van duiitere of onbe-
kende zaaken , eenige Redeneeringen aan
het hoofd van fommige Levens geilek heb-
ben.

In het tweede deel van het eerile Boek
hebben wy de daaden van de volgende Bif-
fchoppen van Utregt, en die van hunne Wy-
biflchoppen en Vikariilèn, tot den tyd roe,
dat 'er nieuwe Bisdommen in Nederland zyn
opgeregt, uyt de befte Hiftori ichryvers en
andere gedenkftukken by een verzamelt: en
wy hebben ook hunne'Ordonantien , 'c zy

* ƒ da'c

10 In ζ I G τ ν Α Ν

dat dezelven noit uyrgekomen zyn , 'c zy

dät ze in hec vergeet-boek geraakt waren,
in 't licht gegeeven of ten minile wederom
voor den dag gehaalt.

Dan beginnejn, wy met Frederik Schenk
den eerilen Aartsbiflchop van den nieu-
wen Metropolitaanfchen Stoel : en wy ver-
toonen zyne Levensdaaden , de Pro-
vinciäaie kerkvergadering onder hem gehou-
den , de wetten ter betering der zeeden en
tot het aanneemen van de Kerkvergaderin-
ge van Trenten door hem uytgegceven, en
verfcheide ftrijdigheden en tegenftribbelin-
gen der Utregtfche Prelaaten over deeze
voorgevallen j die noit voor deezen het licht
gezien hebben.

De Jaar-rekening der eerfte eeuwen , die
al vry duifter en verward is, hebben wy zoo
wy beft konden verbetert: de Biflchoppen,
die boven het regte getal waren, hebben wy
uytgemonftert: de Giften en de Graflchrifrcn
der Kerkvoogden, die door de andereSchry-
vers overgeiiagen waren, hebben v/y alhien
ieder op zyne plaats, ingevóegc.

Dus komen wy mettertyd tot de nazaaten
van den Aarts-biffchop Schenk , en tot de
Daaden en Ordonantien van Sasboldus en
Roveniusj die den tytel van AartsbiiTchop-
pen van Utregt gevoert hebben, en daar voor
bekend zyn geweeft.

Hier doorgeraakt, ftappenwyover tot de
andere Kerkvoogden , dewelken hier onder

. den

de^n S c η r. υ v ε r. ïi

tien naam van Apoiloliilche Vikariilèn te
Voorichijn komen. Wy verroonen insgelijks
^unne kerkelyke inftellingen; eawypaifen
iiunnedaaden ^ en de daaden van hunne·Vi-
kariiien en Medehelpers, in 'c kort en met
beknopte woorden aan te roeren,

In de geichiedeniflen van ons Vaderland
na te fpeuren, op te heiderenen te befchry-
Ven , hebben wy de" vermaardfte Hiftori-
fchryvers van ons I.and gebruikt: en behal-
ten dat wy ons van J. Gerbrandfe van Lei-
den van Joban Beka en vm Willem Heda
bedient hebben , zoo hebben vvy ook de
Schriften der Geleerdfte Mannen van de an-
dere gezindheir, als die van Jnt. Bucheliust
Van yint. Matthi^us , van den Heer Alkma-
de en van meer anderen re baat genomen»
Onder de Befchry vers van byzondere plagt-
ztn of fteden zyn Orlers, Schrevel, Bieis-
'wtjk^ van Balen , Velius , Ψ ars en eenige
anderen ons wel meeil te ftade gekomen, Wy
hebben ons ook bedient van eige (lukken die
vi y ter hand hadden , of die ons door eenige
geleerde Liefhebbers , als door den Heer
J. W. den Heer H. W. den Heer C-A. den
Heer /V. V. den Heer P. L. en door meer
anderen zyn medegedeelt.

Zoo karig en vafthoudende als fommigeri'
zich op dit iluk toonden, waar over al meer
Schryvers lang voor my geklaagt hebben.
Zo loiFelyk was deruftigeedelmoedigheitvan
anderen: dewelken , als zy ons eenige Par-

kei

12 fn ζ i g τ v α ν

kementen lieten toekomen, ons al zoo zeer
verblijdden , gelijk fVillem Cave van zich
ze! ven ook getuige, alsof my al het goud van
Krefus gevonden hadden.

Ondertuilchen hebben \vy in dit ganiche
Werk getracht niemand te beledigen, enby
niemand, was hec mogelyk , ondank te be-
haalen.

Geeft ons plaatze ; wy fpreeken met den
Apoftel der volkeren, (x Cor.j. f. 2,) iVy
hebben niemand beledigt, wy hebben niemand
verärgert^ wy hebben niemant bedrogen

In tegendeel, ons oogwit isgeweeft ieder
een voordeelig te zyn: en voor eerft zouden
wy het oud Kacolyk Geloof, indien wy de
geloofs-gefchiilen verhandelden , gemakke-
lyk uyt de hiftorien en gedenkftukken van
ons eigen' Vaderland können verdedigen.

Het IS we! waar dat de boeken , die de
leeringen der Kerke voorftellen en van de
geloofszaaken handelen, voornamentlykhier
toe ichijnen te dienen: maar het is de waar-
heit ook dat de Kerkelyke Hiftorien ten zei-
ven einde zeer nut en dienftig zyn j vermits
zy als met den vinger aanwyzen wat voor
geloof dat onze Voorvaders gehad, en naar
wat regels en kerkgebruiken dat zy geleefc
hebben : het welke alles des te kragriger en
tc gewigtiger is, om dat het heilige Mannen
zyn geweeft, en om dat ze onze Voorouders
ia het Chriften geloof allcreerft onderwee-
zen hebben.

Want

dem S c η r y ν er."
Want dat die ApoftoliiTchc Mannenj voor-
namentlyk de H. H. Wiüebrordus en Boni-
facius, die het Chriilen geloof hier te lande
allereerft hebben ingevoert, of die hec zelve
ten minfte , na dat hec nu vervallen of miP
ichien te niet gegaan was > wederom opge-
beurt en doen herlëeven hebben j dat die
Mannen, zeg ik, Priefters zijn geweeft, en
de H. Offerande aan den outer hebben op-
gedraagen, dient by redelyke verftanden tot
geen kleinen luifter voor hetuytwendig Prie-
fterdom en vooi" de Offerande der jiieuwe
Wet. Dat ze Biflchoppen geweeft zyn, en
de handen, om de kragt des H. Geefts me-
de re deelen , opgeleit hebben , ftrekt dui-
delyk om het opperfte gedeelte vandeKerk-
voogdy, en de nuttigheit van het Sakrament
des Vormzels te bewyzen. Dat ze de belij-
denis der zonden, met uytdrukkinge van ie-
dere zonde in "t byzonder, zoo door hun
gedrag als by fchrift aangepreezen en bevo-
len hebben , zoo als door onzen Bonifacius ,
in de Kerkvergaderingen van Duytsland en
in vericheiden' Brieven is gedaan, dat be-
wyft de kragt en de noodzakelykheit van de
Biecht. Ein delyk dat ze in de gemeenfchap
met den Stoel van Petrus, dat is met Sergius,
Gregorius , Stephanus en met meer andere
Pauzen geleeft hebben , dat ze te Romen
gewijdt, en van Romen herwaarts ter ver-
kundiging van 't H, Evangelie gezonden zyn,
dat ze over alle awaarwigtige zaaken, zoo

om

'i6 Inzigt van

om de eenigheit te onderhouden als om raad
te vraagen , naar Romen gefchreeven, en
meer diergelyke dingen gedaan hebben dat;
alles dient om het hoogile gezag van den
Roomfchen Stoel vaft ce iieiien en te verde-
digen i en otu te toonen hoe noodzakelyk
dat het is in degemeenfchap van dat middel-
punt der kerkelyke eenigheit te leeven.

De Giften, die Koning Dagobertus, Hir-
mina of Irmina 's Konings dochter ^ Pjippynj
Karei Martel, Karei de Groote, en meer
andere Koningen en Vörden op het verzoek
of ter gunfte van de gemelde ApoftoliiTche
'Mannen met zoo een onbekrompe müdaadig-
Iieic en met opene Brieven aan de Kerken
gedaan hebben, können ook tot een bewys
van ons Geloof verirrekken : Zy doen by
voorbeeld de gemelde giften aafi de Kerken
dewelke ter eere van onzen Zaltgmaaker den
Heere Jefus ChrißuSy van de H, Moeder Gods
Maria , van de heilige Apofielen Tetrus en
Tauliis en van alle de Apofielen, ter eere van
S. Jan den Dooper of van eenige andere Hei-
ligen , doch voornamentlyk van den Heiligefi
Bijpchop en Belijder S. Martinusgefügt waren^
om de kaarfin te bereiden·, . ... op dat ze
aldm hunne zonden mögt en uytwijfchen^, en
met de Goddelijke hulpe tot de eeuwigdmirende
vreugden mogten korken^ Hier uyt ziet men
dat het eeren der Heiligen by hen in gebruik
is ge weeft, dat ze een zuivering der zonden
na die leven geloofden , en dac ze voor de

goedé

^ den S c η h ϋ v ε r. ïj*

göede werken , die door de werking van de
Goddeiyke genade-hulp gedaan wierden,
hier namaals een loon verwacht hebben,

Deeze be^vysredenen zyndes tekragtiger,
hoe al het geene van de voornoemde Heili-
gen verhaak wordt op vafter en bondiger
bewysftukken geveftigt is. Overzulks is ons
oogmerk, alle onechte en rwyfelachtjgeftuk-
ken en gefchiedéniiTcn daar te laaren , era
alleenlyk zulke dingen van onzeeerfte Apo-
ftelen en Geloofs-preekers op te geeven, de
^'elken wy uyt zekere ftukken bevonden
hebben in alle deelen met de waarheit over-
een te komen. Dp Schryvers dewelken ruim
een eeuw geleden de daaden van onze eer-
fte Apoftelen ten dienfte der Nakomelingen
befchreeven of verzamelt hebben , die heb-
ben hun werk, dewyl de verftanden en de
oordelen noch niet genoeg door een fchran-
dere ziftkunde geopent en gefcherpt waren,
Voor een gedeelte gebouwt op een deel mis-
makke gedenkichnf'.en , of om het kind zyn'
regten naam te geeven, op een deel lompe
verdichtzels: als, by voorbeeld, op het Le-
'^&n van S. Siiïdbcrtmy dat quanfuisgefchree-
ven is door den H.Marcelhnus, op de Brie-
ven ν an S, Lmägerus en van S. Rixfridus over
de heiliging ηJa,γι Suidbertm, enz.

Het is al wat geleden dat fommige geleer-
de Mannen deeze valiche waaren afgekeurc
nebben: doch in'teerile durfden zy hun ge-
Voelen niet al te openhartig uytea : Tie^eze

'i6 Inzigt van

fiukken , zegt Aub. Mirasus by Papenbroek
Qn comment. hiflor. de S. Suidberto torn. i Mar-
tü §■ 7-} Ä/» vervaljcht eti door een laater
Schrijver Der ändert. Het leven van S. Suid^
bertus, zegt J. Molanus ter gemelde plaatze,
is zekerlyk door iemands onkunde vervalfcht^
Marcellmiis , die het leven van S. Suidbertus
op 't papier heeft gefielt ^ dit zyn de woorden
van J. Gretierus, weet ons aardige en al zeer
aardige vertellingen op te leveren. Lucas Hol-
fienius , Kanonnik der Vatikaaniche kerke
en Opper - Bibliothecaris, houdt het gemelde
leven ook voor een verdichtzel van een laa-
rer Schrijver. En noch langer geleden heeft
Willebrordus Boilchaarts, in de Voorreden
van zijne Redeneeringe over de eerfte Apo-
llelen van Oud-Vriefland, verklaart dat het
leven van S. Suidbertus^ 't welke door Mar-
celltnus is befchreeven , zoo veel als hy kan
zien met veele onwaarheden doorzaait is j en
dat 'er al een fcherpe zif-kunde aan te pas zou-
de komen. Hy velt het zelfde vonnis over
den Brief van S. Luidgerus aan Rixfridus: en
hy bekragrigt zijn oordeel door de getuige-
nis van Chnftophorus Brouvverus, dat dit
geen Brief is van S·. Luidgerus, zegt hy, maar
van iemand verdicht zal zyn geweeß, is het
gevoelen van Chriflophorus Brouweriis in zijne
Aantekeningen op het 30 hoofdftuk van 't ge-
melde leven. Elders uyt hy zijn gevoelen even '
kragtig. Thilippus Labbe verklaart ook rond
uyt dat deeze Brief door een lompe vlegel

van

denSchryver. ij

ä" Γ" verdicht is. iMabilIon he-

^ het zelfde fchrifc noch immers zoo oii'
l^^adig: Het boek, ze^thy.'twelke•valfche-
J P^^^'kt met den naam van Marcellinus, en
^^^gaans bekend is onder den naam 'van het
^"oen van S Suidberttis, knelt van voore tot
achteren van fabelen. De Brief over de hei-
van S. Suidbertus is van 't zelfde al-
..^y·} en komt uyr eenen koker. DeBoüan-
, door zulke geruigeniiièn aangemoe-
'g^) noemen den gemeldcn Voddekraamer
εη flegthoofd van een ichryver , of een
chryver zonder belui. In het eerße deel van
^aarc, (jagf. ^.y y^jj Suidbertus handelen,
het derde deel van Maart daar zy het
even van S. Luidgerus opgeeven, wederieg-
gen Zy (ig gemelde vodde-^waaren met kragc
iclem van redenen? zonder dezelven een
Ρ aats in hun werk te gunnen : Tiit Leven^
^•oo fpreeken zy in S. Luidgerus §. 7, moet
tegenwoordige uverk van de levensdaa-
der Heiligen noodzakelijk uytgemonflert
frden.

Behahen het geene Beda en Radbodus van
--ezen heiligen Suidbertus gefchreeven hebben^
Zoo gaan zy al voort, ir al de refi maar lou-
tere beuzelpraat, om dat het tegen de waar-
^eit, daar de hißorie op flemen moet, regel-
^egt aanloopt. Hoe! zal iemand zeggen ^ zal
^en zoo veele en zoo deftige mirakelen, en
^00 fchoone voorhuiden van deugden, uytmaa-
voor beuzelpraat i wat is dat anders als
DEELi ' ** 4en

l8 I Ν ζ I G τ VAN

den Heiligen hunne eer ontnomen ? Ganfeh
niet , zoo fpreeken zy al vorder, maar wy
bevorderen hunne eer ten hoogfle , om dat wy
geen on'waarheden {zoo als 'er met menigte in
het leven van S. Suidbertus en van S. Marcel-
linus of Mare helmus te vinden zyn^ en dte de
H. Marcellinus dan noch zelf zou hebben be-
fchreeven) van hen willen vertelt hebben.

En hierom flaat niet te vree zen, het zijn
noch al hunne woorden, dat de vyanden der
H. Kerke hier uyt eemg nadenken zullen op-
vatten , of dat het hun gelegendheit zal gee-
ven om even eens op alle de levens en mirakelen
der Heiligen te fchimpen en te Jmaalen, als of
die altemaal op de zefde wtjze verziert en
verdicht waren. Geenzms: maar indien"er al
iemand van henlieden was , die zoo een ver-
keerd gevoelen mögt opgevat hebben , die zal
door deeze manier van doen noch beft tot beter
gedachten komen, als hy zal zien dat zodaa-
nige fchriften de toets van een firenge ztftkun-
de moeten if.'^tftaaii.

'Door zulke een zifting , zeggen zy, wor -
den de andere Levenskejchrijvingen der Heili-
gen bekragtigt-, het welke zy beveUjgen door
de geruigeniiTen vznTertullianus en van Hie-
ronymus raakende de daaden van Vaidus en
Thecla·, zijnde een werk't welke door zeker
Priefter van Afia, uyt liefde tot den Apoitel
Paulus, verdicht \vas, maar door deH.Kerk
verworpen is geweeft.

Om deeze reden hebben wy het leven van

ieder

den schryver.

U XS ο η iv ________^

ieder Heilig daar wy van handelen, zoo veel
a-s mogelijlc was, uytdeSchrijveren vanden
teuften tijd getrokken. /\ldus hebben wy
eda gevolge om de levens van Wilfridus^
H^ertus , Suidbertus en van meer anderen
^ befchrijven. Het leven van Wtllibrordus
ebben wy uyc Alcumus, en dat van Boni-
T^nis uyc Wilhbaldiis en Qthlomis gehaalc.
^ec levgj^ ijgi^ ^jjj. Qregorius^ vznMar-
^/^»nus of Marchelmus en van Lebumus heb-
^en Wy uyc Luidgerus en herleven

^^ Luidgerus hebben wy genomen uyc het
^^^uaal van Altfridus. Vorders hebben wy
οοίς bedient van de defcigile nieuwe
^chrijvers, zhx'zn de BoUandißen, vzixMa-
^ , van Tagt en van meer anderen , de-
^s'ken hunne befchrijvingen uyr de oiidile
chnjveren of geioofwaardigfte gedenk-
^hrihen getrokken , en alle die fpinroks-
P^^^iatjes , met de beuzelkraam van den ge·^
^'aanden Marcellirms^ en van diergelijke be-
/legers meer, uytgefchoten hebben. En
^Cvvijl de leifen, devvelken op de feeildagen
yn onzecerile Apoadenen Geloofsverkua-
^gers te leezen gegeeven worden, voor een
gedeelte getrokken zijn uyt de bc-
1 rijvingen van den zogmzzmden Marcelli^
blms^"^ "yt het verdichte leven van Suid-

Zoo is mijn tweede inzigt eenigen dienft
ie doen aan mijn Vaderland,aan het Geloof,

'i6 Inzigt van

en aan mijne Amptgenooten, met zodaani-
ge befchrijvingen uyt het puikje der befte
Schrijveren op te geeven , dat men ligtelijk
cenige nieuwe Leilcn van groorer geloof-
waardigheit en van een beter fatzoen uyc de
zeiven zal können opilellen.

En dewijl de Evangeliflche en de kerke-
lijke wetten, nu zederd een ruimen tijd, by-
na te grond gegaen zijn , en plaats gemaakt
hebben voor een deel ondeugende zede-re-
gelen en levens-manieren of voorbeelden, de-
welken hedensdaags, gelijk voorhene de
dienfl: der valiche Goden, als goede wetten
gevolgt en onderhouden worden : en voor-
namendijk dewijl dar alles hier te lande, ze-
derd dat het geeftelijk Hoofd is weg geno-
men en dat 'er geen ander , om een oog in
't zijl te houden, is aangeftek, heeft begin-
nen in 't wild te loopen > en dar ώ boosheit,
volgens de voorzegginge van onzen Zalig-
maaker, Matth. 25, zoo wel onder degee-
ftelijkheit als onder het volk, is overgeflroomt
en de liefde is -verkoelt: dit alles, zeg ik,
aangezien en overwogen,

Zoo is mijn derde inzigt, de wetten die
op vericheide tijden door onze Kerkvoogden
gemaakt zijn, en dewelken vervolgens beter
op de zeden van ons Vaderland paiïèn , zoo
veele als ik'er ergens heb können opfpeuren,
\ zy dar ze voorhene al gedrukt waren, 'c zy
dac ze het licht noch niec hadden gezien,

door

D ε Ν S c η r γ ν ε r. Äl
^oor deezen druk gemeen te maaken .omde
zieien der verflappende menfchen door dee- .
ze wetten te verlichten , hunne zinnen in te
toornen , en hunne gemoederen roe dea
aienlt van Godt en tor her waarneemen van
nun beroep aan te moedigen: eindelijk oni
een ieder door het godvrugtig voorbeeld der
^erkprelaaten, die deeze wetten uytgegee-
ven hebben , 't hunner navolginge op te
'^i^ekken en te ontiieeken , volgens de ver-
van den Apoilel Paulus > Hebr. 13,
^· uwer Leidsmannen die u het

"^oord Gods verkündigt hebben : welker levens
^^n^mg bemerkende,

volgt hunne getrpuwig-

Mijn vierde oogwit \vas> door degeduuri-
S^ en aan een gefchakeideopvolging vanon-
Kerkhoofden en Paftoors aan de geheele
\vereldre vertoonen datdcHollandfcheKerk
^'et re gronde is gezonken , gelijk eenige
geleerde , doch in onze kerkelijke zaaken
or^ervaare λ mannen, wel gedroomt hebben:

den^ h ^^^ midden van alle ftormwin-
J", ' "Oewel van haare goederen ontbloot,
pal en onberoerlyk is bi y ven ftaan , en om
Fys tegen de beften heeft gebloeit. Waar
uyt wy dan vorders befluiten dat ze geens-
zins tot den ftaac van een enkelde Zendinge
IS vervallen , gelijk het met de kerke van
i^ipponeen met diergelijke kerken meer, die
«nder het jok der Barbaaren zuchten, is toe-
« Chr. Luj>us,,. JLeeraar in de Godheit, enz,

* # 3 ge-

gegaan ! en vervolgens dat men haar de ge-
woonlyke voorregten van een waare en
ilandhoudende Kerk niet en mag noch kan
onttrekken.

Ons vierde inzigt is> onzeLandgenooten
op te wekken om de geheugenis van alle die
weldoenders, die zoo veele blyken van hun-
ne godvrugtigheit en miidaadigheit in hec
fliehten en begiftigen van heilige plaatzen
gegeeven hebben > met alle dankbaarheit in
eere en v/aarde te houden; en om zich door
het navolgen van hunne mildadigheden, geen
onwaardige nakomelingen van zoo yverige
• eii ruftige Voorvaderen te toonen.

Waar»

DEN ScHRYVER.:

Wtarom dat men aan dït Werk den naam
heeft gegee'ven van

BATAVIA S ac R A,

A/ordcrs om een einde te maaken , de naam
* van Heiland heeft de overhand zodaanig niec
_ genomen dar de oude benaaming van Bata-
Όΐα en Batavieren tenemaai in 't vergeec-boek is
geraakt. Want noch hedendaags hoort men dat
^e Hollanders zeer dikwils Batavieren genoemt
"borden. Zoo ziet men dat Armldus Buchelius^
^en gebooren Utregtenaar, zich zeiven voor een
»atavicr uytgeeft ïa den nieuwe druk van Beka,
en Heda , die door zijne zorg en met zijne Aan-
i^iceningen voor de tweede reis is uytgekoraen.
^n geen wonder : -want Utregt , zegt Ant. Mat-
ceus •'i· ^ fommigen gehouden geweeß voor de

"ofdflad van Holland : en hy beroept zich op de
l^tuigeniOen van J. Gerbrandfe van Leiden f, en
noch'" Kronijkje van Feldenaar. En

Werk ^^^eft Simon van Leeuwen zyn groot

paaleVv ^^^^^^ beperkt is binnen de

^^an Bm^ ^"ioHand, uytgegeeven onder den naam
Mo-ir ar-vZ''^^ niufirata , of Batavia opgehelderd.
ZT. ^ ^vi^ werk den naam heeft ge-

^eeven van^«;^^,-^ Ilkfirata, om dat 'er de op-
Komlte, te weetcn in het tijdelijke , de voort-
* lik. 2. deNobH. c. ƒ.) I 7. j. 2.

** 4 gang»

14 Inzigt van den Schryver»

gang, de zeden, de veiTcheide manieren van re-
geeringe , de veelerhande gevallen en wiflelval-
ligheden , de afkomfte der grootfte Heeren, en
de adelijke Stamhuizen van Holland, en van de
Landfchappen mét Holland vereenigd , befchree-
ven worden ; zoo zullen wy aan ons werk den
tijtel toepaflen van Batavia. Sacra , of van de
Kerkelijke Hiftorie van Batavia \ als hebbende
met een heilzaamer inzigt voor ons genomen
door het tegenwoordige Werk eenigen dienft
aan de Kerk en aan de Hemelfche Stad te doen,
de eerfte opkomfte en den voortgang van den
Chrifteliiken krijgstogt , ik \vil zeggen van de
Bekeeringe van onze Voorouders , te befchrij-
ven, de eerfte Apoftelen of Kruis-gezancen van
deeze Landen op te tellen, de Patroonen van ons
Vaderland te vertoonen , de daaden der Utregt-
fche BiiTchoppen , die in hunne plaats gevolgt
zyn, teverhaalen, en hunne godvruchtige wer-
ken, heilzaame ftichtingen en nutte inftellingen
op te leveren. Wy zullen dan in dit Gefchrift
bevatten die geheele land-ilreek , dewelke eer-
tijds, ten tijde als de eerfte Geloofsverkondigers
hier gearbeidt hebben , den naara heeft gedraa-
gen van Frißa, Belgica , of het Nederlandfche
Vriesland j dewelke ook in het Geeftelijke onder
het Bisdom yan Utregt, en onder de onderhoo-
rige Bisdommen naderhand opgeregt, begreepen
is geweeft > en die noch tegenwoordig bekend is
©nder den naam van het Vereenigde Nederland.

VOOR.

Pag. aj.

VOORREDEN

V Α Ν D Ε Ν

VERTAALDE R.

k acht het niet noodig den Lee-
zer een wijdloopige rekenfchap te
geeven wat voor inzigten dat my
tot het vertaaien van dit Werk
aangezet hebben : de Leezer zou
zich daar weinig aan gelegen laa-
leggen. En of ik al met een bevallige zwier
yan opgepronkte woorden , en met alle de loop-
jes Van een gefleepe wdfprekendheit, wift optc
peven hoe dat het Werk , 't welke ik te ver-
aaien heb genomen , my niet alleen als nut en
voor alle regtfchaapen'liefhebbers vaa
als η ^^"^^''^^i^dfche gefchiedeniflen , maar ook
j ^?.^kelijk is voorgekomen : dan wiil de

er nnjn gevoelen noth maar; en had zijne keur
noen oi hy my geloofde of niet. Ik wil het dan
liever aan zyn eigen oordeel laaten, of een Werk,
t \TClke uyt het puikje der befte Sch rij veren aan-
Wijlt wanneer en door wat voor Kruishelden dat

ί6 Voorreden van

de ftandaard des Chriftene Gcloofs in ons Bata-
via is geplant: hoe dat het zelfde geloof tot on-
ne tijden toe , en met wat voor wiiTelvallighe-
den , hier te Lande heeft gebloeit : hoe dat het
met het ilichten en regeeren dér Kerken , met
het bouwen van Kloofters , niet het veranderen
van den Godsdienft, en met honderd diergelijke
zaaken is toegegaan : of zoo een werk , zeg ik ,
ten dienfte van onze ongeftudeerde Landgenoo-
ten niet behoorde vertaalt te worden , en in een
verftaanbaare taaie te fpreeken. Maar ik meen
dat het my zal geoorlofd zijn iets voor af te be-
rigren aangaande de Aantekeningen die ik 'ervan
't mijne heb bygevoegt j want hier over zouden
fommigen ligtelijk het eene of andere te beknib-
belen hebben. Voor eerft mögt het iemand
vreemd voorkomen dat men Aantekeningen gaat
inaaken over een Schrijver die noch in 't leven
is , en die zelf ruim mans genoeg is, en honderd
rnaal grooter bequaamigheit heeft, om zijn eigen
•werk door uytgezogte Opmerkingen op te hel-
deren. Hier op heb ik dit maar te zeggen, dat
de Vertaaling niet buiten kennis en weeten van
den Heer Auteur is begonnen en dat hy 'er ook
niet tegen is geweeft dat 'er eenige Aantekenin-
gen zouden by koomen. Als de Schrijver zelf
daar over wel te vreeden is, denk ik niet dat ie-
mand anders reden zal hebben om 'er over te val-
len. Ik heb egter als het zoo te pas quam, maar
h is niet dikwils te pas gekomen, de vryheit ge-
nomen van den Schrijver in zekere hiftoriffche
gefchillen niet vplkomentlijk toe te vallen. Ik
ken dien Heer voor al te redelijk, en de voor-
noemde gefchillen zyn al te gering , als dat hy
sich aan deeze vryheit zou ftootenjof dathy zyn

ge-

DEN VERTAALDER. 27

gevoelen niet op een beleefde en eerbiedige wij-
Ze zou willen onderzogt hebben. En ik ben wel
verzekert dat hy ganfch niet geneegen is om ie-
mands oordeel te dwingen of te overheerfchen^
Maar nu een woord of twee van de Aantekenin-
gen zelf gefproken : Mijn inzigt is niet alleen
geweeft het Werk door eenige hiiloriffche'of
oordeelkundige Opmerkingen, daar Het pas gaf,
en zoo goed als ik kon , te verklaaren en op te
helderen : daar zou ik dan niet eens van behoe-
ven te fpreeken ; en niemand zou daar veel te-
gen können hebben : maar ik heb 'er ook mijn
werk van gemaakt van 'er verfcheide Aante-
keningen uyc de Kerkelijke Oudheid by re voe-
gen , de kerktugt der cerfire en der middelfte
eeuwen omtrent veele kerkelijke zaaken aan te
wi jzen , de oudheit en de verandering van ver-
fcheide kerk-gewoonten en kerk - pligten op
te haaien ; en veele andere dingen , die onder de
kerkelijke oudheids-kunde begrecpen worden, te
onderzoeken en op te helderen. Of alle Leezers
daar mede gedient zullen zyn weet ik niet: maar
ik heb het gedaan voor de genen die 'er mee ge-
dient zyn : en ik weet zeer wel dat geen Schry-
^^r ter wereld het een ieder een van pafle kan
Baaken. My dunkt ook niet dat zodaanige Aan-
tp« in zulk een Werk als dit is, te wee-

dewelke van de
veele Bii^
en hau-

^o Voorreden van

fte dit voordeel vooruyt te geeven dat de geleer-
den beter wiften als gemeene burgers hoe dat ze
jnet hunne mederaenfchen bchooren om te gaan.
En nochtans, hoe dikwils ziet men niet dat de
grootfte Letter-helden, dewelken naar de kroon
der geleerdheit dingen , of op het kuilen in de
Republyk der Geleerden zoeken te geraaken, er-
ger en onfatzoenlijker tegen malkander aangaan,
en grooter getier maaken als een deel onbefchof-
te vifchwijven? Ikweetwel dat fommige Schrij-
vers met zulke ingenomendheit, vooroordeel en
partyzucht rchrijven , en alles zonder eenigen
fchijn van reden en met een ftoute bek uytlap-
)en", of tot hun gevoelen verdraaien en verrek-
cen, dat het geduld een befcheiden Leezer lig-
telijk zou oncfchieten , en het bloed aan 't koo-
ken raaken : dat men de onbillijkheit van zoo
een Schrijver eens tentoon ftelr,enhem de waar-
heit onbewimpeld zeit, daar zal geen redelijk
Leezer zich aan ilooten : maar hier in moeten
de paaien der befcheidcndheit en burgerlijke be-
leefdheit ook niet overgciiapt worden.

Ik vind my ook verpligt den Leezer met een
Woord te waarfchouwen, dat ik deeze vertaaling
al by de hand heb genomen , als het Latijn-
fche Werk pas op de Drukpers was geleit ; en
vervolgens eer dat ik het ganfche Werk, of een
merkelijk deel van 't zelve , had können door-
bladen. Onder andere ongelegendheden is hier
uyt gevolgt dat ik fomwijlen wel een opmerking'
heb gemaakt die ik naderhand in den Schrijver
Zelf heb gevonden. Dit zou, indien ik het wil-
lens en weetens gedaan had , met regt voor een
onaardige en onbefchaamde letter - dieverye (ik
yfcet piagium nu niet beter te vertaaien) können

aan-

DEN VERTAALDER. 31

^^nge^iien Λνοι-άεη .· maar een redelijk Lezerdee-
otnftandigheit verftaande, zal het ligtelijk in-
fchikJcen. Kn indien ik den Schrijver hier door
^^ c minfte mögt benadeelt hebben , 'r welke
^gter Zonder opzet is gefchiedt, hoop ik dat dit
berigt tot genoegzaame vergoeding zal verftrek-'
Het is ook een reis of twee gebeurt dat ik
^'"gens in de Aantekeningen belooft heb van ze-
^^eiÏ zaak in'c gevolg, en by beter gelegendheit,
^^' ijdloopiger te zullen handelem : en dat 'er even-
wel niet van is gekomen. De reden is dat ik die
"aarder verhandelingen al op het papier geftelt
hebbende, om zekere inzigten geraadzaasner heb
g<^oordeelt alles Aveder door te fchrappen. Een
J-eezer hier van niet gewaarfchouwd mögt my
anders deeze woorden toepaflen , magno promijfor
hiatn.

Vorders, dewijl de Schrijver ook eenige doch
i<-eine Aanmerkingen heeft gemaakt, hebben wy
tot onderfcheid de zijnen onder ieder zijdje ge-
ftelt , cn de onze achter ieder Leven, of in de
V oorberigten achter ieder §. laaten volgen.

De Leezer zal het ook wei willen infchikken
dat de fpelling fömwijlen niet al te gelijkvormig
IS; dewijl de Vertaalder en de Drukker in ver-
i^hcide lieden woonen , heeft men dit gebrek
Λνεΐ weeten te mijden. Het is voornament-
d'at d" ^^ bladen van het werk gebeurt

te dri plaats van de 2; heeft weeten

Doch ik weet niet of het de moeite
wci waard ,s deeze «kleinigheden , daar 't minft
op aankomen , verontfchuldigen.

IK wu den Leezer noch wel mededeelen dat
ρ zederd een korten tijd noch verfcheide keur-
iijice itukken, raakende de oudheden van eenige

Sleden

Voorreden den Vertaalder.

Steden en Dorpen , doch voornamentlijk noo^
pende de eerfte Stichtingen van fommige Kloo-
Hers en Kerken , en de Levens van eenige later'
Biffchoppen, door den Heer Auteur ter hand zyn
geftelt. Eenige der zeiven zyn noit in eenige taal
uytgekomen; andere zyn in het Latyn alleen by
een enkeld Schrijver of twee te vinden , en zul-
len dan ten minfte den Nederduitfchen Leezer
tot een nieuwe en aangenaame verfnapering kön-
nen verftrekken. Wy zullen de gemelde ftukken,
ieder 'c zijner plaatze , paiTen in te voegen ·, of
ten minfte, indien ze wat te lang vallen, een kort
begrip uyt dezeiven uyttrekken.

BERIGT xoT DEN LEEZER.

In de Foorkrigten, pag.cxxxiii.lm. 15-, voorde
woorden, Het gemeen gevoelen, moeten de vol-
gende woorden gaan: Rovenius [preekt volgens het
gemeene regt , en gelijk het in Italië en meer andere
landen gehruikelyk is: daar is de Vikar is de Officiaal,
en de Officiaal de Fikaris. Ant. Matthaus moet ver-
flaan worden van de Nederlanden en van eenige aan-
grenzende landen^ als Frankryk , enz. alwaar een groot
enderfcheid is tuffchen een Officiaal en een Fikaris.

Pag. 130, 131, &c. ftaat fomwijlen Dfonyfms
Voffius, in plaats van Matthaus Fojjlus,

Pag. 3z8 moet de zp regel aldus geleezen wor-
den : van Chrifius geboorte volgens Blondel vallen.

Pag. 35*1 moet de regel aldus geleezen wor-
den: op men deeze woorden, de-welke volgens Sylve-
ßer zeer wel op hem paflen.

Pag. 482. lin. ix lees al was het

Daar zal miffchien hier en daar noch wel een
drukfoutje ingeflopen zyn : maar hoope dat de
Leezer hec zelf wel zal können cu willen verbe-
teren. VOOR-

Pag,

rberigten

O ρ

BATAVIA SACRA.

I.

Van de Katten en Batavieren.

<i£ getuigen öat iseOc Katten

KATTEN, ugtïjimïanöbecöieei
ben/Sic]^ omtKcnt öenoitöeiunonö en ^^ar'
ba« ïteu neergttlaageu van aaan
ögn/ «ïtsaf öe iiaam öan öetbeöe
(i) Katwijken ïjan tieejefatten
öfsebaaït ^ant fcMft Tacitus ^ : Onder
alle deeze volkeren fpannen de BataDïeren dapper-
heitshalye de kroon : zy woonen in 'c eiland van
den Rhijn niet verre van den oever, cnzyn eer*
tijds een gedeelte der Katten geweeft: maar zyn
om inlandfche beroerte naar de gemelde plaatzcn
petrokken, daar zy metter tijd een gedeelte van
tRoomfche Rijk ftonden te worden.

"i De Morih. Germaaor,
I. Deel.

VOORBERIGTEN OP

Dc Eata- ^atatiia'eii / ijan üattiffcö^ afitomfie /

vieren, die fcoarm Sjait ouö^ een jeeir |tr|iööaar en geiajeïöig
inEauvia ^^^ϊ*«» ^^ ίί^ΐίπ&ί!« esi öc ÖDUbgenooten

pege&ven Öer domeinen / en g||n 500 iöei össo? ijun geïr^ws/
öinnen^ ïan&| geïjouöen / aï^ booj fi^ii»?^ öap^^
pergeit m öen oo^tog/rüemnicltig geiueefï, ^^
toaren ite öefie mtor^ oaöer aïïe öe ïfoog&niti=
fc§er^/ 500 aïié Plutarchus ingetïetïen ban lid-
3er Otho ïjetnigt/ en tooonöen in öat eiianö
let taeïïte ronöom üanbeniiöli" &efpoeïtiJ3o?itt.
i^an öeeje ^atabiemi l^ite naam ban Batavia
(z) en Betuwe afgebaast Daar zy η 'er, ik weet hec
wel, jegt Ant. Mattheus Hb. i . deNoh. c. die
een onderfcheid tuflchcii Batavia en Betmve wil-
len (3) gemaakt hebben : maar dit onderfcheid
is ongegrond, zoo als Pontanus {Chorograph.c.%.]
cn Johannes Smit (Oppld. Batai). c.xo) gctoont
hebben. De Batavieren beflaan een deel van Gel-
derland , en een goed gedeelte van Holland. Zy
hebben van ouds de landen tuiTchen denRhijn en
de Waal tot den Oceaan toe bezeeten, en by ge-
volg ook Holland, het Noorder-quartier nytge-
zonderd, bewoont. (Cot een öebjii^ öat ïfoiianö
jonber S^atsbia ßegreepen toa^ bienen ooft be
Sioïgenbe tooo^ben ban Tacitus : h civilis was
ook in 't naau door een andere vrees j te weten
dat de veertiende krijgsbende zich by deBritfche
vloot zou voegen, en de Batavieren daar zy aan
de zee paaien op het Ivf zou vallen, ^n in f(et

ttoeeöe fioeïi ^faar-SoeHen fpjeeftt aï^

Ön^: Het eiland der .Si?/«weri» wierdt ter famen-
komftre'beilemt: want de Rhijn, na dat hy dus
verre met een doorgaande kil heeft geloopen,
of eenige eilandjes rondom heeft befpoelt, verdeelt
zich omtrent het begin van het BacaviiTche land als

in

h Hiß. Uk 4,

Batavia Sacra. iii

in twee revieren: en hy behoudt zijnen naam en
zijn' geweldigen vloed daar hy langs Duytsland
hene üroomt , tot dat hy zich ία den Oceaan
ftort. . · · Aan de Gallilche kanc is hy wijder ,
en zoo fnel van loop niet: en wordt daar van het
naaftgeiegen volk de Waa! genoemt. Maar een
weinig vorder geloopen hebbende verandert hy
wederom van naam, en begint den naam van de
Maas, daar hyzich mede vermengt, aan te nee-
men : en dus kruyt hy zijne wateren door den
Zeer wijden mond van dezelve Maas in den Oce-
aan. ^an öft boojnocmöe eflantt ft^teftt Plinius
imt tiee5e tooo^öen: In't midden van denKhijn,
bynater lengte van honderd duizend fcbreden,is
het aller edelfte eiland der Batavieren en der Ka-
fi'mefaaten gelegen.

É^aai'metter tijb/ na bat öe ©iiesenaïïcnsl^ oe naam
wn^ öt; obecgaiÏii gctoeegen pötien/ en bat ht vanBatavii
sBatabierlinöat geireeïte ban 25ötabia/ 't mm f
nocö öen naam ban öee^: Beöouöen/

(4.) getoceïtcn toarcn/ 6e naam ban SJatabia van Vries-

^ te nict gegaan / en öie ban ©lie^ïanö op öe opg^-
baan geliomen. ©öc^ ©jie^ïanö ^df toojö beiv ^ο^αι.
fröeiöentïp genomen/ en eeitijts^ een groot
ïanöfcöap getoeefï.

AANTEKENINGEN.

1. Behalven beide de Katwijken iiebben noch meer
andere plaatsen den naam der Katten hier te lande ver-
eeuwigt; als Kattenbroek by Woerden, Kattenburg te
Amfterdam, Katwyk buiten Delft,Kats een fledeke in
Zeiand dat zederd eenige jaaren onder de golven van dc
ïee begraavcnleit; Kattendyk een plaatsje by Ter Goes,
Katwyk in 't land van Kuyk, enx. Cluverius ton dit
>vel in twijfel willen trekken: maarzoo kan men alles

J a, weJ

XXXIv voorberigten op

wel beknibbelen. Eenige,Katten können zich ligtelyk
in de nabuurige landen neergezet hebben.

i. Phil. Cluverms , in zyn boekje van de drie mon-
den des Rhijnftrooms , zon den vermaarden Adrianm
Jamus byna in een proces betrekken , om dat hy het
woord Batavia heeft gebruikt :■ de goede Latiniften,
zcgthy, en de oude Roomfche Schrijvers als Julius Ce-
far, Plinius, Tacitus,enz. zeggen altijd Batavi, inaar
Hoit Batavia. Hy bekent evenwel dat Zozymus Batavia
in 't Grieks heeft gezeit: doch onder deezen Schrijver,
zoo gafit hy voort, begon deLatijnfche taal al te ver-
bartereu, Hy bekent ook dat'er juift zoo veel niet aan
gelegen is en dat men wel een nieuwen naam , by
voorbeeld Batavia^ voor ons land mag verzinnen, ge-
lijk als men na de tijden der Romeinen meer andere
naamen op zijnLatijnfch heeft gemaakt; maar hy heeft
het hier tegen dat Junius een nieuw woord voor een
oud heeft opgedift, enz. Maar dewyl'er niemand ooit
over gevallen heeft dat Zozymus den naam tan Batavia
heeft gebruikt , dunkt my niet dat dit een zaak is om
'er junius over te hekelen: te meer daar het zelve van
andere oude Schrijvers, die hun werk maakten van
zuiver encierlijk te fpreeken, gebruikt isgeweeft. Want
lang voor Zozymus had DiO- dit eiland in 't Grieks al
dat is SÄiÄM,genoemt, (/., voegende daar
by dat de Bataviers, een uytgdeeze bende van ru;teren,
dien naam van 't eiland ^eiaWhadden gekreegen. Eume-
nius {orat. de inßamanäis fcholis) die onder Konftantius
geleeft heeft,en voor geen quaad Latrnift gehoudèn word,
is ook voor het woord Batavia niet vervaard geweeft :
ook heeft Pacatus (in zijne Lofreden van Theodoiïus)
het zelve wel durven gebruiken. Deeze Schrijvers, ik
beken het, zijn juiil niet van den eerften rang : maar
my dunkt dat een eigen naam, (daar men daorgaans
zoo nauw niet op en ziet) onder hun gezag wel mag
doorfchicten. In het oude Kaartboek van't Roomfche
Rijk, door Peutingerusuytgegeeven, ftaatPatavia :voor
't welk zekerlijk Batavia moet gelezen ΛVorden. Ik heb
dit met een woord willen aanroeren, om dar de tytel van
het tegenwoordige Latynfche werk anders ook van een
al te vi'ezen Liefhebber aanftoot zou können lyden.

3. Veele onzer landgeno'oten hebben zich voordee-
5;en ingebeeldt dat de Hollanders alleen de regte nazaa-

ten

BataviaSacra. ν

tt^n en nakomelingen der Batavieren waren. Enals Gel-
^enhaurins in een gefchrift had trachten te bewijzen dat
Gelderfchen ook van ouds onder de Batavieren be-
greepen waren geweeft, hebben fommige yveraars, die
deeze eer aan niemand anders als de Hollanders alleen
wilden medegedeek hebben , daar over het harnas aan- '
getrokken, eu hebben denberugten Cornelius Aurelius
gaan opftooken om Geldenhaurius over too een ftou-
tigheit luftig te hekelen. Maar mettertijd is de vi-^aar-
heit al meer en meer doorgebroken , zoo dat de Gel-
derfchen in een gerufte bezitting van dien eernaam xytl
gekomen. Cornelius Auretius fteunde voornaamentlyk
de woorden van Julius Cefar: {lib.^. de bell.Gall.)
De Maas , κα dat ze een zeker gedeelte van den Rhijn,
''»et naame de Waal, overgenomen heeft, maakt het eiland
d-er Bataziere» ; en niet verder van daar dm 80 duizend
fipreeden fiort ze zich in den Oceaan. Hier fchijnt Ju-
lius Cefar het eiland te beginnen daar άε wateren van
óe Waal zich m.et de Maas vermengen: Welke vermen-
ging 7.ekerlijk verre aan deexe zijde van Nirnwegenge-
schiedt , en volgens Cornelius Aurelius van ouds cerft
gefchiedt is omtrent 't Huys te Loeveftein regt over
Gorcum. Maar behalven dat Gorcum of Loeyeftein
geen ?o dulxend fchreden van de xee afgelegen is, xoo
fchrijft Tacitus duidelijk [Ub.J^hifi.) dat het eiland der
Batavieren van vore tegen de xee aan paalt; doch van
beide de zijden en van achteren befpoelt wordt van den
Rhijn Dit kan niet anders verftaan worden ofhet Ba-
taviiTche eihmd moet xyn begin neemeri daar de Rhijn
xïch verdeelende het voornoemde eiland met beide zijn
arnnen omvat en tot de xee toe vergexelfchapt. 'Zoo
fchrijft Plutarchus ook {in Othnne) d;U het BataviiTche
eiland rondom van den Rhijn befpoelt en bevochtigt
Wordt : 't welk nietxou gefchieden indien het xyn be-
gin eerft nam omtrent Loeveilein ; want dan xou het
door den Rhijn van achteren en rondom niet befpoelt
"Worden. Wat de plaats van Julius Cefar belangt, die kan
Remakkelyk aldus verftaan worden dat de Maas met dc
Waal vermengd zynde , xoo verre als xe noch te loo-
Pen heeft , het eiland aan de eene zijde befpoelt, xon-
•ier dat hy het begin van 'txelve eihind heeft willen aan-
"wijzen., 'Ik behoef den Leexer hier niet te waarfchou-
wen dat Jul, Cefar en de andere Schrijvers malkander

Α 3 niet

XXXIv voorberigten op

niet tegen en fpreeken als de eerfte de eene kant van
.het eiland door de Maas bepaalt , en de anderdi het
zelve eiland tuflchen de tvt^ee armen van den Rhijn be-
iluiten : want ieder een Vi^eet dat de Maas ende Waal,
of de twfeede arm van den Rhijn, na dat xeeen gemee-
ne kil gekozen hebben , voor eene en dezelfde revier
können genomen worden, en regt hebben om beide die
naamen te voeren. Ik wil hier geen proces tegen de
Oude irn tegen de Maas zelf maaken , gelijk Cornelius
Agrippa gedaan heeft , of deeze revier den naam wel
jnag hebben van tot de zee toe te loopen. Agrippa ont-
ziet zich niet den hiftori fchrijver Plinius over zoo een
zwaare milïlag te hekelen. Plinius moeil niet gezeit
hebben , dus luiden de woorden van Agrippa , dat de
Maas 7ich in den Oceaan ilort, maar dat ze haare \va-
teren in denRhijnftroom looft. EnGlareanus {fchol.^,
«».4. ïihr.Comment Cafaris) wil ook zooniet fpreeken
dat de Rhijn inde Maas loopt (dat was immers den
Rhijn al te lelijk verongelijkt) maar hy zegt dat een
arm van den Rhijn de wateren van de Maas overneemt.
Het is niet noodig de Ouden op'dit ftuk te verdedigen,
of een harnas voor de Maas aan te trekken. Men ziet
'eruyt, als iemand doch hekelen wil, en hekelen zal,
en hekelen moet, waar dat'er al iloiFe gezogt kan wor-
den.

4. Dit is zoo niet te verftaan dat de oude ßataviers of
i'nwoonders van ganfch Batavia in Gelderland zouden
geweeken zyn , daar is het minfte blijk of befcheid niet
van : maar dat de naam van Batavieren in het andere
gedeelte van Batavia te niet gegaan en in den naam der
overheerfchende Vriezen gefmolten zyade, in deBetu^
we alleen byna onveranderd , of miilchien ganfch on-
veranderd, is gebleeven. Ik zeg, raiffchie» ganfch onver-
anderd: want al is het zoo dat de Schrijvers doorgaans
hier eenigeverandering toeftaan, wiezal'tons zeggen
of de eerfte naam van Batavia, op zynHoog-ofNedeir-
duitfch, anders is geweeft als de netuwe ? De Romei-
nen, die daar een Latijnfchen draai aan moeften gee-
ven, können h'gtdijk van Betuwe Bataviagemaakt heb-
ben : men ziet doch doorgaans dat ze de Latijnfche
naamen zoo wat zwieriger en bevailiger zogten te maa-
kep,

Batavia Sacra.

Π.

J^an de Friezen en van Friesland.

Pt Vriezen, eeu boKi Tacitus, Plinius en ^^^

Ptoiomsus termeïïit / gÄneertgij^ (i) Vriezen

mefc öeflagcn ^enaam genoegt

ban Vriezen nu 500 30CÏ1 aU eigen geöïeetjen
aan öe boiftei-en gelegen tuffcgen ^et File, of
öe Zuiderzee , en öen Eems; öe^altjen iiat een
gebeeite ban Noord - Holland ijen naam ban
Weil- Vriefland ηοφ ö^^ft öe^outsen i 't toeöi
egtet meer plaat^ in öe openbaare païi^
fcaaten en a^^bonantien aï^ in ise iiageïijftfcle
fpjaafi. ψί iöubfdjap / 't toeïïi oo|ï-iüaait#
obee öen Eems ïeit / boert tegenb)oo?ösg ben
«aam ban Ooftvriesland , en iiaat boo? ö^t
gcoot^ïe gebeeite onbec ïjet ïteijerrp. '©e an#
öerc knbea aan beese fiant ban öen Eems ïeg^^
genöe/ 't oiïöer öen naam ban ©jiie^^

ianö Qf onöa· een anöeren naam fießeaö ftaan/
tooiöeu oaöei' öe ^ei-eenigöe ïanöfcöaiij^en ban
^^.cöei'iauö getc^aciit, mm lanöeu öei· ©jiesen
3ijn niet boo? öe febenöe eeitiae i>e|ï.maït gebjeefi .
met Qet üc^t öe^ iieïoof^. (^)

Siliie beese ïanbfcöappen / ïfoïianb baar otiber
begreejpen/ fionben omtrent öeejen t^ö/ geïp
reeb^ gejcgt t^ / M^enb onber ben naam ban oeeze kn.
Vriefland: 'tbseiïjHDeï}langen tijö prna/
ten mintïe „tot öe.tijöen ban Adeibddus , ιρ.^"^
Siffcöop ban lltregt/ ö^^ft gebuurt: toant be gewecft
^j'aar&oeiien fc^jgben bat be ©jiesen onber Ißt ouder den
beïeib banbengeutelben merftboogb/en be ^'TT
5en tlaanöe onber <0raaf Dideryk, «miftanber

j 4 beooj'

XXXIv voorberigten op

fteoo^ïost g^öen. ©aamiftoljen fp^eeBt Rober-
tus de Monce, eeti ^t^jgijcr ban be tioaaifbe
geutoe/ in 23gb0C03el dj» Sigebercus, (ober
l^et jaar 1074,) niet öe Mgcnae tooojiten ban
Robregt öen 5 deiUCiilß met Geertrudis

tueöubje ban Fioris getrouiot sijnöe/ boogb 'jar^
' i|0ïianïl bja^ getoO^öen : Robregt is getrouwe
met de nagelaate weduwe van Fioris Graaf van
Denaam Vriciiand. Ï^e naattt bott ïfollanii / boo^joo
van Hol- ij^eï get teijentooo^öjge lolïanii öaac ^oo} hu^
ter opK tïö^» toö^öt / b^^ iaat 0j^0efeomen : en men
koitltH. jaï booi be eïföc/ ja boo^ öe thiaaïf&e eentoe
i>oïian& naiiïp^ ög eenis ^^pei; gemeïbt
binben,(5) <öen sefteireb^ief ban Frederilc ICart^-
ibiflclop ban hamburg:/seteïienb in't jaar 1106/
gn fïaanöe Dy i. Lindeborn f, maaïttgeioagban
öe jf oüaiiöet^". ^an Hermannus Contraftus, bie

^ijnegifïone tot ö^laai· 1065, toegebjagtS^eft/
biuïit ben naam ban ^oiianbnergen^ngit; maac
fpjeeitt obemï ban. Flarditinga : toaar boa? gn /
300 öï^ to^ ba|i gelooben/ berfïaan bji! ïjeböen
öe fïab Viaardinge, niet betre ban ben O^ceaan
gelegen/ öetoellle ban Gerardus Noviomagus
senoemt Ö)0?bt Vlardinga en Vlardlnglacum, en
500 to^ï ögt ^em / aïö by anbere Beiinei'^ beu
i^oiian&rcöc «^itb^eben / te öoeïi fïaat boo? een
ai-onbe |ïab.

c pag. 1~0.ÏJI.

AANTEKENINGEN.

1. Hehhen eertijds meer Jands beflaagen als hedendaags.
Dit eertijds ziet niet op de tijden der Romeinen , wan-
neer Vriesland veel kleinder is geweeil , maar op de
roiddelfte eeuwen. Want zederd dat de magt der Ro^
Kleinen hier te lande en in Hoogduitslaiid meeft ge-
knakt

Batavia Sacra. ix

knakt was, en dat veele Bataviers met de Franken naar
Vrankrijk, en met de Vriezen, Eiigelfchen cn andere
Duitfchers naar Britanje opgetrokken waren ; cn dat
Batavia miilchien door den geduurigen inval van aller-
hande wilde en woefte volkeren,als van de Franken,Salii,
Quaden, Wilten,enz. ver'iwakt en genoegzaam iiytgeput
was,hebben de Vrie2en,een fterk en flrijdbaar volk,hunne
wieken ter regter en flinker lijde beginnen uy t te fpreiden.
Het geluk heeft hunne dapperheit ïoo wel gedient* dat
leden Vrieffchen naam ende Vrieffche wapenen niet al-
leen over den Eems, de oude grensfcheiding van Vries-
land,maar ook over de Wezer ende Elf, ja totdenEider
in Holfteintoe , voortgezet hebben. Enweftwaarts op te
rekenen ïyn ïe niet alleen meefter van Batavia geweeft;
maar 't is zeer waarfchijnlijk dat alles tot de Schelde
toe onder het Vrieffche gebied heeft geilaan , en onder-
den naam van Vrielland begreepen is geweeft. Doch
ten tijde der Romeinen beiloeg Vriefland veel kleinder
ruimte : en zat tuilchen den Eems en dcnRhijn in ge-
klemd. Maar wat gedeelte, of liever wat arm van den
Rhijn , dat de Vriezen zuidwaards bepaalt en befpoelt
mag hebben , dat is een ander verfchil. Sommige
Vrieffche of Vriefchgezinde Schryvers , öm hunne ou-
de land-genooten wat ruimer wooning te geevèn,
trachten het oude Vriesland tot aan den middellten arm
van den Rhijn , dev/elka zich eertijds by Katwyk in
den Oceaan ftorte, uyt te rekken. Dan hier over zou
al wat te pleiten' können vallen. Ik riiisgun den Vrie-
zen dieganfche landftreek niet, cn'tw-aarmy leedhun^
nen roem in 't minfte te verkléinen: maar om de waar-
heit te zeggen, fchoon dat'er al deftige Schrijvers voor
dit gevoelen in het harnas ftaan, als onder anderen de
gaauwe en keurlyke landbefchrijver Menzo Altingms'.,
CQ de vermaarde hiftori-fchryveri7i;^s , zoozou

ik 'er myn zegel, zonder naarder bewijs . niet können
aan hangen. De woorden van Plimm zyn myns oor-
deels al te klaar om zonder taftelijke verdrayinge in
twijfel getrokken te können worden : Midden in den
Rhijn , zegt hy , ( Ub. iv. c. 15. ) ter lengte -van omtrent
i>onderd duizend fchreden legt het alleredelße eiland c'.er
Batavieren en der Kaninefaaten : en noch eenige andere
eilanden van de Vriezen^ van de Chauci , van de Frifia-

^ . ^ yf 5 bonen,

_ 2ie Ubbo Emmipts de Frißor. libert. Repub. p.3.

XXXIv voorberigten op

'vatt de Stmiërs en van de Marfakken ; dtemaal
gelegen tuffchen de Helle en het Flie. Dus wordengememt de
uytzv'ateringen langs devjelken de Rhijnjlroom zich.noord-
vjaarts in eenige moeraffchen verfprsidt ^ en zuid-waarts in
de Maas gaat rollen. Het eiland der Batavieren ftrekte zich
zuidwaarts tot de Maas toe: zoo moeten dan die andere
volkeren, dewelken meeft geen Vriezen waren, van 't
Bataviffche eiland af tot het Flie toe gewoont hebben. De
woorden van Pliniusfchijnen geen teg^iifpraak tekon-
nen lyden. Doch de Heer Alting wil evenwel geen an-
der volk iii die ganfche landftreek dulden als regte Vrie-
zen. En om met Plinius niet overhoop te raaken,zegt
hy, dat de gemelde Cauchi of, zoo als hy geleezenwil
hebben, Auchi^ Frifiabonen , Sturiërs en Marfakken,
%vegens hunne afkomfte regtfchaapen' cn opregte Vrie-
zen zyn geweeft ; en om zich by gebrek van bewijs-
ftiikken met giffingen te behelpen, w:il hy de gemelde
plaats van Plinius aldus verbetert en geleezen hebben:
In Rhem ipfi·, prüfe centiim yi.paffuum^ nohilißmaBa-
tavorum infala iif Caninefatum. Et alice Frifiorum (Au-
chorur/i , Frifiabonum , Stnriorum , Marfaciornm) qua
ßernuntur inter Helium Flevum. "Zoo dat hy de Cau-
chi een hoofd korter maakt, meenende dat 'erde eerfte
letter te veel is , en door Plinius voor een teken van
een tnflchenreden {parenthefis) geftelt is geweeit, Fri-
ßorurn , (fcilicet Auchorum\ Frifiabonum, &c.) Maar
dewyl 'er geen een gedrukt boek of ongedrukt hand-
fchrift is 't welk deezc giiïïnge begunftigt, en nergens
het minfte gewag van Auchi voorkomt , daar de Cau-
chi^ 't zy dan deeze of andere , _by veele oude Schry-
vers genoemt worden , kan ik dienHeer hier in niet
toevallen. Als men zoo met de oude Schryvers mag
leeven, en hunne woorden, op enkelde giffingen en
minder als giffingen , verkorten en verdraajen , waar
ïal dat eindelijk noch hene,en hoe zal het ieder Schry-
ver , die wat rijk van inbeeldingen is , niet vry ftaan
door het verminken, vergrooten of verdraajen van de
Schryvers , honderd en honderdmaal honderd nieuwe
■wangevoelens te verzinnen cn voor de loutere waar-
uit op te geeven? Ik heb zeer groote achting voor den
Heer Alting : en miiTchien zoo groot als iemand: maar
ïeder heeft de vryheit van zyn oordeel in zulke zaaken
ie volgen. En wat bewijs uyt de Oudheid getrokken

zal

Batavia Sacra»

zal'er voortaan meer gelden ? Men zal maar de eene
of de andere verandering behoeven te verzinnen , en
daar mee ïal men zich overal weeten uyt te draajen.

2, Sommigen zijn egter van gevoelen dat de Neder-
landen, zelfs Holland en Vriesland daar onder begree-
pen , al lang te voren, ja kort na de dood van Chriftus,
door het licht van 't Evangelie befcheeuen zyngeweeft.
Althans de Oudvader Irenceus {lib. i. cap, 3.) fpreekt
opentlijk van Chriflent kerken d/e in Duitsland^ Sfanje^
Vrankryk gefligt zya geweeft. Maar Duitsland , zal ie-
mand zeggen, is groot :'cn hy zou gelijk hebben ·, daar-
om dienen 'er noch meer bewijzen by te komen , de-
welken hoe wel dat ze , elk in 't byzonder overwogen
zynde, te ligt zouden vallen , famengevoegd noch eea
ftoot können afweeren. Tertulliaan, die omtrent twee-
honderd jaaren na Chriftus heeft gekeft, fchrijft duide-
lijk in zyn boek tegen de Jooden , dat de fiaara van
Chrißus hit oppergezag voerde^ dat is erkent wierdt, in
»lle de oorden van Spanje , hy verfcheide volkeren van
V"ankryk , in de plaatzen van Britanje die tot noch toe
"'•^genaakbaar voor de wapenen der Romeinen geweeß ν:α·
fen ■■ ja dat het Chrifien geloof tot de Sarmaten , Daci 'èrs,
Germaanen of Hoogduytfchers , iot de Schyten, en veele
Verborge landfchappen en onbekende eilanden was doorge-
drongen. Indien het geloof in zoo veele landfchappen van
Germanie of Oud-Duitsland ftand heeft gegreepen , in
dien het zoo welig is voortgefchoten dat het zelfs in ver-
borge landfchappen en onbekende eilanden wortel heeft
gevat, uyt wat reden, 200 zal iemand redeneeren, zou
men zich inbedden dat ons land, 't-welke niet eens
onder de verborge eu onbekende landfchappen behoeft
gerekent te worden , misgedeelt en voorby gegaan is
geweeft ? Evenwel zyn dit noch maar enkelde giffin-
Ren , ik beken het; en ik geef het noch maar voor gil>
fingen op; want men zou können zeggen dat Tertul-
lianus maar van de hoogde landfchappen van Duitsland
heeft willen fpreeken. Doch hier op kan ook geant-
woordt worden dat het ligt der Goddelyke leeringe,
Xoo als in den ιη brief van S. Paulinus gelezen wordt,
ten minfte in de vierde eeuwe al in onze buurfchap
heeft gefcheenen: en wel zodaanig, dat'er al een me-
nigte van Kerken en Kloofters in Weft-Vlaanderenop-
getimmertwas. Heeft Hilarius, die in de vierde eeuwe

gebloeid

Vooreer igten op

gebloeit heeft, niet een brief gefchreeven aan zijne Me-
de biiTchoppen van het eerftc en tweede Duitsland, en
van de eerfte en tweede BelgiiTchè Provincie ? Zoo wa-
ren'er'toen ai Chrifieiien in die laadfchappen i en niet
een handje vol Chriftenen, of hier. en daar een enkelde
byloopcr: maar ganfche vergaderingen die groot genoeg
waren oin een Biilchpp aan haar hoofd te hebben. Wy
willen ons hier niet fteeken in het bekende gefchil wat
onderfcheid dat 'er tuffchen het eerite en tweede Ger-
manievande eenekant, en de twee BelgiiTche Provin-
ciën van de andere kant geweefl: is: maar't is zeker dat
ons Batavia onder een van beiden of miflchien onder
alle beiden begreepen was. Zal men dan al wederom
llaande houden dat Hoog .- en Nederduitsland, de éer-
fte en tweede BelgiiTche Provincie, de Gallien, Ierland
en Britanje, en al wat in'de buorfehap van ons Vader-
land gelegen.is , zoo mildelyk van den Hemel geze-
gent, en van de ApoilOlifTche mannen bezogt is geweeft,
zonder dat 'er een ftraaltje van dat EvangeljiTche ligt,
of een vonkje van dat hemelfche vuur door de duifter-
KÏiiènvan onze ongeloovigheit heeft können doorfchij-
nen , of de verkleumde gemoederen van onze voor-
ouders heeft können verwarmen? en zonder dat'er ie-
mand van alle die deftige geloofs - verkondigers
en van de nabuurige BiiTchoppen eens op de 'Ba-
taviers en Vriezen gedagt heeft , of zich aan hu-
nne bekeeringe heeft laaten gelegen leggen? Om dee-
ze en meer andere redenen zyn 'er al eenige geleerden
die zich niet können inbeelden dat Holland en Vries-
land zoo lang in het Heidendom verfmoord gelegen
hebben: als onder anderen Damafus Lindanus, (Pra-
fat. exhortationis ad Senatum Dordr.) Dion. Mudzaart
fchryvende over het jaar 5-3 en meer anderen. Veele
andersgezinden zyn ook van 't zelfde gevoelen, als de
berugte Simon van Leeuwen, {Batavia Illußr. Tßedeel.,
10 hoofdfl.) Joh.Smetius, Joh.Pikard,enz. die by Do-
mine Pars, in zyn keurlyk werkje van de Katuiijkfche
OudiiedeK^ op^etelt worden. Ieder mag het zijne hier
van gelooven, en ik beken dat'er geen doorilaande en
duidelijke bewijs-ftukken zyn om zoo een groote oud-
heid van het Chriftetidom der Batavieren buiten alle
tegenfpraak te tellen.

3. Men vindt egter het Graaffchap van Holland ver-
meldt

Batavia Sacra.

meldt in een open Brief die door Henrik IV. ter bede
Van den Utregtfchen BiiTchop Wilhelmus verleent is
eeweeftin het jaar 1064; en die myns wetens door geen
een Schryver in twyfel wordt getrokken. {TLiiilVMUa
in Willem den ii Biffchop van Utregt.) Maar of daar
ter plaatze door het Graaffcbap van Holland verftaan
wordt ganfch Holland , zoo groot of omtrent zoo groot
als het tcgènwoordig is, dat 20U een andere vraag 7.yn:
en de Brief, die by Willem Heda te vinden is, fchijnt
genoeg uyt te wyzen dat Holland, 700 als het daar ge-
nomen wordt , maar een gedeelte van het tegenwoor-
dige Holland is geweeft. Vorders vindt men een hand-
velte van Dideryk V Graaf van Holland, alwaar hy de
giften zyner voorzaten aan de Abdye van Egmond ge-
daan op nieuw beveiligt, en met zyn zegel bekragtigt.
In deeze handvefte noemt hy zich ïelven Comes Hollait^
denfium^ den Graaf der Hollanders ; zoo dat de naam,
van Holland en van Hollanders ten minfte in de elfde
eeuwe al bekend is gewecit. Het is waar dat Buchelius
deeze handvefte verdagt zoekt tc maaken; daarhy eg-
ter , ZQO veel als ik kan oordeelen , geen bondige re-
den toe gehad heeft. Heda fchrijft uytdrukkelijk dat
hy den oorfpronkelyken Brief onder de andere pampie-
ren van de Abdye van'Egmond met eigen oogen heeft
gezien. My dunkt dat 'er al vry kragtiger bewijsrede-
nen als bloote giffingcn moeten zyn om de getuigenis
vaa Heda tc wraaken , of om de Abten van Egmond
van zoo een fnoode valsheit te betigten. Althans J.
Douza , die zekerlijk niet te ligtgeloovig is geweeft,
houdt hem voor een echten en onvervalfchten Brief;
(Αητ^Ι. l. 10.) en heeft al 't geen 'er eenrgc aanftoote-
Hjkheit of duiilerheit fcheen te hebben opgeloß, en ver-
klaart.

Dit fchynen dan de oudfte fchriften tc zyn daar de
naam van Holland en van Hollanders gevonden wordt.
Indien men eenigen üaat mögt maaken op het fchryven
van den zoo-genoemden of den gemaskerden Marcel-
linus, die het leven van S. Suidbertus in 't licht heeft
gegeeven, dan zou de naam van Holland al eenige hon-
derde jaaren ouder zyn geweeft : want het gemelte le-
■^'en van S. Suidbertus fpreekt al eenige reizen van Hol-
land, van Zeeland en van Braband. Doch die naamen
■^varcn toen noch ongebooren : eu hier door alleen

heeft

XXXIv voorberigten op

heeft hy iijne onkunde genoegzaam laaten blyken, en
getoont dat hy niet wys en niet geleerd genoeg is ge-
weeit om zelfs een valfchc en verdichte hiftorie te be-
fchrijven.

§. IIL

Η O L L Α Κ T>.

TÄ^ ^^^^ Holland t^ ban niet oftjeftomfn

^πλΙ. t.S'

δρ öen cenen of antïcrcn ^c^jper b^oegei' φ

p-fo, toag jian Holland iuojöt 0eiionben / öat fé niet
0cffi)tebt om bat öc naam ban Holland toen ai
öeltenb toa^ : maar om bat 5e / geip ö^ be
^c^jijbei'^ iaeï geö^nifieïp / bit lanbfc&aii
geöben n^tseb^nïtt met een naam / bie aau fjct
5eïije beei ïaatei· segeeben getoeefï,
„ , i|oIïanb ioa^ ban een gebeeite ban ©iiej^iaiib/
certyds een^aat! Uil Mein gebeeïte: en öët fjj^saiig
klein ge- niet berber al^ ©o^bjegt / of be ©o^tfclje (1)
deeke van ^i^aatb. uu ^eet oub fioeft of 500 gcnoemb
vndUnd, kameiboek ber ïltrestfcge ïierï« too?bt een bui^
beïp onberfcfieib seraaaftt tuffcgen Rhijnland,
Kcnnemerland , Weftlinga , de Betuwe , Hol-
land, Goyland ett5. 3i^ant be ^eftenö / bie boo,i
get 2I5i|bom gesonben toierben / tooiben baar

©e ^tMi in ïïöönïanb 3aï op get feefï ban
Rcgmius (toaarfeöljnïp Remigius)
taaien 8 jjonben.
©e <©eßcn in ^cgaibm/ (bati^^cgoubjen)

^e^en in ^«it-&ebeianb/ en5.

TAViA Sacra.

ban en5.

baa il^elïjiisïanö/ «15.
ban öe S^etutoe/ euj.
ban * ^oVianis/ tn^,

mxU ^iaö / enj«
tfan mmfid/ m^.

ll^aai; öat bit Holland gcjjïaatfï moet
fiïpt ugtben fijiefbaw Godebaidus,ttointii^en
S^iflTcïjoj) ban lltregt/ betoeïite fi^ Hcda oj? ïjet
jaac 1 ιαδ. te ïeesen tïaat t en baat; ög aibu#

fp?eeïtt: Godebaldus door Gods genade geringe
bedienaar der Urregtfche kerke, heb zekere kerk
my toebehoorende , en in Holland geleege , de-
welke den naam voert van Tiezclines kerk, ge-
Tchonken aan S.Pieters kerk te Utregt, en^. ^tt
fïaat te öema'Ben bat bejeTiezclines ïtecïi geïe^^
gen in be Dordfche Waard, ©ocg ^ebect bat
bit ïaub öeïienb getoo^bea onbet; ben naam
ban Holland, ïjet boo?t berbeeït in guib - en
jl^oo?b-i|o5ianb>

• Toen wierd ie naam van Holland in een nauwer betekeningc
geöoracn, te weten voor het Zuider gedeelte van Holland, ge-
legen IQ dc Dordfchc Waarde: 't welke van ouds het regte Hol-
land is geweell.

AANTEKENING.

I. Dit moet aldus niet verftaan worden dat het gan-
fche landfchap, 't welk nu hekend ftaut onderden naam
van Holland , een klein gedeelte van Vriesland 20«
geweeftïyn; maar dat de landdreek, die volgem deii
Auteur, of liever volgens A.nt. Matth'eus, eerft bekend
is geweeil onderden naam van Holland, en niet verder

ΧΛααϋΙ V 4li i iUiiailvi ^ v»» üa^v τ vna^i

ÏOU gefprongen hebbep als de Dordfche Waard , eea
Klem gedeelte van Vriesland was.

xvi voo rberig ten" op '

S- iv. ·

Waarom dat Holland aldus is genoemt ? ^

Mevtrns' T^^ oö/ïJ^oii^fteïpïjcit tiaii öcn naam öan Hol-
J-^land tojilt niet eben een^ isan aïie ^φψ
i.ii. Uer^ugtgdet. ^ommijseniDaanenbatmen

Holtland 50U moetcH ΓΦΡεη / aï^ of ïjtt een
Joiitacgt® en öafcïiacötsg ïan& toa^ geiueefï.
i^U'ilïereiï |ouöen Hooiland iioo^ öen óo^fp^onitei^
ïpeü naam / om öat 'et* lieeï §ooï en gca^ ge^
teelt toöabt. ©aar sijn'ei? iJiegetboojeen^een-
fcljen naam aansien. Oeland een eiïaniï in
'©enenm-fen: ban Oeland, jegaen 3g/ Hol-
land gdiouien. ©an 5i|n 'er nocij öie ben naant
afïeiben ban hollen, omöatöet eenfoifcf> en
ongetemö boïii s^ gebjeefi«

Sommige Schrijvers, ^egtAnc. Mattheus, -j-als
Heda QÏi Pontanus , meenen met raeerwaarfchijn-
lijkheit dat zeker oud vlek, metnaame Holland,
gelegen tuiTchen Utregt en den LeidfchenRhijn,
den naam aan ganfch Holland heeft gegeeven: want
dus fpreekt Heda in den BiiTchop Hungerus: Daar
is ook een n)lek geuueeß, V welke den naam aan Holland
mijfchien heeft bygezet. Zoo als het ook met Gelder-
land^ Rleefsland, Gulikkerland en Br ab and is gegaan.

Doch vermits de genen die het aldus verftaan
ook van gevoelen zyn , dat de aard van het land
de gelegendheit rot deezen naam heeft gegeeven,
Zoo Zou ik het gevoelen der geenen voor waar-
fchijnliiker houden , dewelken meenen dat Hol-
land aldus naar 's lands gelegendheit en geftelte-
nis genoemt is geweeft : even als Waterland,

Zee-

i deNobil. lib.l. C.n.

Batavia Sacra» xvii

Zeeland , Maasland, Rhijnland huiirie naamen
gekreegen hebben. Dus zou Holland zoo veel te
heggen zijn als hol-land , om dat het een plat,
hol en raoeraffig landfchap is. Zie Boxhorn op de
Kronyk van Fddsnaar} Guicciardyn in de befchryvin'
ge van Holland, enz. (i^l

AANTEKENING.

T. Sommige fteden en landen moeten de afkomflé
van hunne benaaminge loo verre en als in 'twild gaan *
ï-oeken, dat men reden heeft om te twyfelen of zeniet
verdwaalt xyn geloopen , en of xe met de regte ftam-
naamen wel t' huis komen. Dit is dan uyt gebrek van
bequaame vroorden die naar de naamen der gemdde '
fteden en iandfchappen gelijken. Maar v?y vallen in 't
ïelfde ongemak, omtrent de benaaminge van Holland,
door te grooten overvloed, en om datwy te veel keur
hebben. Want indien men regtïinnig wil fpreeken,
meeft alle de ftamnaamen door den Heer Auteur byge^
bragt lyn byna even waarfchynlyk : en dit is, om xoo
te fpreeken , het ongeluk maar van ieder ftamnaam in
't by7,onder , dat'er noch meer naamen zy η die even
fchoon voorkomen. En om van HoHand te beginnen ,
zoo is 'er voor eerft maar een gering onderfcheid tuf-
fchen Hollanden Holland; ten tweede is hetxeker dat
Holland een regt hooi-land is ; en ten derde kan het
door voorbeelden-beveiligt worden: want Holland, een
gedeelte van Lincolns-hire in Engeland, is volgens In-
gulphus {hj Ant.Matthceus de Nobil. pag. >^0.) aldusge-
noemt om dat het een hooiachtig landfchap is. Daar
zyn weinige naamen van fleden en landen, welkers af-
komlle Waarfchijnlyker fchijnt voor te komen. Doch
υ eland door een bende van deftige Schryvers,alsSchri»
verms, J. Douza, Nannius, Had. lunius, W. Heda,
en emdelijk door S. van Leeuwen onderileund, wU
het ook niet kamp geeven , en komt ook niet minder
gewapend te velde. Want voor eerft kan Oeland
ligtelijk verandert zyn in Holland. Ten tweede is het
bekend dat de Deenen en Noormannen deeze landen
i. DE£i, Β dik-

3cvin Voorberigten op

dikwils en lang achter malkander bezeeten hebben; en
dat de overheerfchte landfchappen by allerhande volke-
ren dikwils den naam der overwinnaaren hebben moe-
ten draagen. Ten derde zoo weet men dat wy hier
meer andere benaamingen van die volkeren behouden
hebben: want behalven dat zulks niet onwaarfchijnlijk
is van Zeeland, zoo is het gewis dat ze den naam ge-
geeven' hebben aan zekere landilreek in Amfteland zoo
als J. Douza beweert gelegen, die den naam van De-
nemarken langen tijd heeft gevoert. En de naam van
het flot Demmerik^ in het Stift gelegen, is volgens alle
waarfchijnlijkheit ook niet anders als een verkorting
\&η Denemarken. Maar het dorpjeby den Schry-
ver vermeld komt zoo moedig voor den dag als of het
een gewönne zaak was. En de andere ftam-naamen fchij-
nen hier al wat verlegen te iiaan. Want voor eerft
heeft de Heer Ant.Mattheus, een groote (leun, deexe
naam-reden beter gek eurt als devoorgaande,en W.He-
da is 'er ook niet vreemd van geweeft. Ten tweede
is de naam van het dorp Holla-^d en van het Graaffchap
van Holland., zoo veel als ik kan nafpeuren, omtrent
op den zelfden tijd opgekomen of bekend geworden.
Vorders zijn 'er verfcheide voorbeelden van, dat een
jRad of eën dorp den naam aan 't ganfche landfchap
heeft gegeeven : dit blijkt in de Latijnfche naamen van
Gelderland, Kleefsland,Gulikkerland enz; Ant.Mat-
then s toont het zelve van Poortegaal. En in Enge-
land, om nu niet verder te reizen , heeft rnen verfchei-
de landfchappen die den naam van hunne hoofd-iteeden
draagen. Eindelijk kan dit dorpje doen gelden , en
fchijnt daar groote ftaat op te maaken, dat de voor-
gaande ftam-naamen verandert en verdraait moeten
worden om den naam aan Holland te geeven:maar dat
'zijne bcnaaming onveranderd en onverdraaid het Graaf-
Ichap tot een naam kan verftrekken. Maar terwylc
deeze drie ftam-naamen dus onder malkander pleiten,
en den anderen naar de kroon fteeken, komt 'er een
vierde, die hun hardfte party wel mögt zijn, om de
prijs dingen, en zouw 'er wel mee gaan ftrijken. Dit
is de naam van Hal-land zelf > onveranderd, onver-
draaid , onverminkt. Dit Holland of 't holle-land heeft
al veel voor uit; ten eerfte om dat hier geen eene let-
ter of tuttel te veel of te weinig is, of de minfte veran-

de-

τ Α ν I Α

dering behoeft uit te flaan. Ten tweede, om dat het
ioo knoet-achtig BÏet en luidt als Oeland, 't welke al'
een deel der Regieren op ^ijne hand had gekrecgen-J
en dat een deftig landfchap aldus zijnen naam niet van
een ilegt, onbekend, en miffchien onbewoond dorpje
of gehuchtje behoeft af te bedelen. Ten derde om dat
decze naam wonderlijk wel öp den aart en de hoedaa-
nigheit van het land fchijnt te paffen : dewyl Holland
xekcrlijk een hol, plat, bol, en laag landfchap is. Ook
is W. Heda deeie naam-reden niet ongenegen; en hy
voegt 'er ietwes by (p. 58.} 't geene lijne bedenking
heeft: te weeten dat het op zijn Hollandfch den naaiii
kan gekreegen hebben van hul^ gelijk het in 't Latijn,
ïegt hy, den naam Batavia gekreegen heeft van het
Griekfche naam-woord ß^ifi diep. Ik wil wel beken-,
nen dat decze (lam-naam van Batavia, daar Buchelius
ook niet veel fchijnt tegen te hebben , my ten ininfte
tOQ waarfchijnlijk voorkomt als die van Batons-have^
of van Baat-have, dat 200 veel lou zijn als een goedé
liavc, of van Bat-avje οΐ Bat-Ouwe, 't welke goede of
dragtbaare hoeven tou betekenen. Men weet dat 'er
verfcheideDuytfcheAvoorden voorkomen dewelke lui-
ver Grieks lijn; 't ly dat ze door de Duytfchers uit
het Grieks , of door de Grieken uit het Duitfch lijn
gehaalt. Maar om weder tot Hol-land te keeren , dee*
ze ftam-naam heeft de kop byzonderlijk in de lucht be-
ginnen te (lecken, en de prijs te eigenen, ïederd dat
Ant. Mattheus den zeiven is toegevallen, en de prjjs
heeft toegeweezen. Maar wat zal men nu zeggen van
H>lt-ïand·, 't welke voordeezen al zeer in aanzien is
gewceft , en dapper naar de kroon heeft gedongen ?
Veele Geleerden hebben hunne fleromen aan deezen
naam gegeeven, als onze geleerde Naald-wyker Mar-
tinus Dorpius, Jacobus Braffica, Cornelius Aurelius,
Lambertus Hortenfius en meer anderen. Maar zederd
dat zoo veele deftige Schryveis zich verklaart hebbeiï
voor het knoet-achtige Oeland; en dat anderen , doch
zonderling Ant. Mattheus, de wapenen hebben opge«
nomen voor't holh-landde vooriiaanders van Holt-
land ïcer gedunt en meefl alle verloopen. Ik wil eveu"
yvel wel bekennen, en ik durf het wel üiten, dat ik ^
indien ik party moeft kiezen, al een grooten ftrijd ion
hebben om my aan de zijde van Holt-landtsyoiè^m. Alïe

Bi ^e

sx Voorberigten op

de voorgaande naamen bewyïen ïeer wel dat ze dc
flam-naainen wel koften geweeft ïijn: maar voor//o/i-
hebben wy bewijien dat het niet alleen de ftarn-
naam kan geweeft zijn, maar ook metterdaad is ge-
weeft, Want van ouds plagt men doorgaans niet Hol-
land maar Holt-land te fchryven. Kan daar wel een
andere reden van gegeeven of bedagt worden als dat dit
regte mzmHolt-landh geweeft, dewelke ligtigheits-
lialve mettertijd veranderd is in Holland? Zoo-fchrijft
Cornelius Aurelius * dat hy verfcheide brieven onder
Meinard Abt van Egraond heeft geleezen ·, daar hy
Holt-land maar niet Holland gefehreeven heeft gevon-
den. Het zelfde getuigt ook de voornoemde Martinus
I^orpius, te weeten dat in verfcheide brieven, beru-
hende in de Abdye van Egmond en eenige hondert jaa-
'en oud, altijd Holt-land maar noit Holland tc leexen
'''^as. Zoo zijn 'er ook uitheemfcheSchryvers die door-
gaans Holt-land gefehreeven hebben, als Ditmarus, Bal-
oericus ent, In't leven van Karei den-Goeden, Graaf
Van Vlaanderen, in de Franfche taaie omtrent de 12.
eeuwe befchreeven door Galbertus van Brugge , ftaat
Holt-land. Vindt men ook Holland in eenige boekeu
gefehreeven , dit is gefchiedt, gelijk het honderd en
honderd-maal in andere gevallen gefchiedt is, om de
ï^aidigheit der uitfpraake te verzagten. Onze taal is vol
Van diergelijke verzachtingen. Ik weet wel dat Ant.
^attheus, ja zelfs J. Douza, dit kragtig tegenfpree-
^en: en dat Ant. Mattheus vraagt of dit ge^veft dan
Doom-tijker is geweeft als zoo veele nabuunge land-
schappen, Ik zeg dan dat het boom-rijk of bofch-rijk
is geweeft, en dat de ingezetenen van ons landfchap
gehad hebben in die boom- of bofch-agtlge benaa-
mingen. Dit blijkt uit de naamen van zoo veele dor-
pen en plaatzen, als de Bies-bofch, Voorhout ,'^Het
Woud, Hazelaarswoude, Rynfterwoude, Woudbrug-
|e , Noorfwykerhout, Eykenduinen , Zoeterwoude,,
ßerkhout , Spaarwoude , Zuiderwoude, EiTelikker-
^oud , 't Groene Woud , Jacobs Woude , Wouds-
hoorn, Paapswoude, enz.

■i.oo'moet het hier dan vol boircbeii en boomen ge-
wceit iyn; en de menfchen moeten , gelyk gezegt is,

ïia gehad hebben in die boomachtige en woudachtige
naameii. Waarom zouden de ingezetenen dan die be-
naaming too wel niet gegeeven hebben aan 't ganfche
land als aan xoo veele dorpen ? Dat Holland van ouds
vol boomen en boffchen geftaan heeft fchijnt niet al-
leen te blyken uyt de naamen der reeds gemelde plaat-
maar ook uyt de boomen die met groote menigte

7,en

onder de aarde gevonden worden. Ant. Matihsus zou
dit gaarne beknibbelen en al lachende van de hand wij-
ten : maar die boomen leggen 'er evenwel, en worden
in groote menigte op verlcheide plaatzen van Holland,
hoe wel ook buiten Holland, onder het delven gevon-
den. En te leggen dat die boomen daar onder de aarde
gegroeit zyn , gelijk Eyndius ook wel ïou gelooven,
dat heeft weinig fchyn van waarheit. Al was 'er niet
anders tegen, xoo blijkt het tegendeel genoeg uyt ver-
fcheide boomen daar de baften afgefchilfert waren, ea
daar de hakken der bylen noch op ftonden: een teken
dat xe over end geftaan hebben , en van de menfchen
gefchonden lyn geweeft.

Men zou noch andere bewijsftukken können inbren-
gen dat Holland een bofchachtig land is geweeft, ten
waar dat we den Leexer vreefdete verveelen. Zoiymvis
fchrijft {Ub.i.) dat Keizer Juliaan op de uiterfte paaien
van Duitsland aan den mond van den Rynftroom 800
vragtfchepen heeft laaten maaken uyt de nabuurige bof-
fchen. En Ditmarus Biffchopvan Merspurg, fchryven-
de van den oorlog tuflchen den Biffchop Adelboldus
en Diderik III fpreekt van een bofch, Merwede^gtmixmi^
't welke aanleiding tot deezen oorlog zoude gegeeyen
hebben Ook getuigt de naamlooze Kroiiyk-fchrijver
van de ftadUtregt, {Matth. Anal.l.^.) dat het tegen-
woordige Holland in oude tyden ganfch bofchachtig en
woudachtig is geweeft. Zoo dat het voor een ongetwy-
felde zaak mag doorgaan dat Holland vol boffchen en
wouden heeft geftaan. En dewyl men doorgaans in de
oude brieven Holtland^ maar nergens i/oiWof Odand,
gefchreeven vindt, fchijnt dceze benaaming het regt te
hebben om zich'aan de oude ipcilinge te hooiden ; en
' het fchryven van Holland maar om de ligtigheit en
meerder cierlijkheit der taaie , als een enkelde gunft,
toe te ftaan.

En wat de vrage van A. Mattheus aangaat, of dit

Β ^ i^and

XXXIv voorberigten op

Jjand dan bofchrijker is geweeft als zoo veele nabuurfc
ge landen ? daar op kan gezeit worden dat het genoeg
is dat het zeer bofchrijk is geweeft: en dat men in alle
gevalle in het geeven van naamen zoo nauw niet be-
hoeft te onderzoeken of 'er geen andere plaatzen zyn
die evengoed regt zouden hebben om den zeiven naam
te voeren. Mefopotamie in het Ooften , en Interamna
in Spanje, zyn dus genaamt om dat ze tuffchen twee re-
vieren ingefloten zitten : zyn 'er geen verfcheide land-
fchappen die even eens gelegen zyn, zonder de gemel-
de landen hunne benaaming'te benijden? Guadalquivir
is zoo veel op zyn Moors gezeit als een grooteRevier:
maar hoe veele revieren zyn'er niet , dewelken indien
xy naar het gevoelen van Λ. Mattheus luifterden, zou-
den können aanfpannen om de gemelde revier vari
Spanje die trotze benaaming te doen verlaaten ? Scafi-
dia of Scandinamia is volgens Johannes Magnus een
fehoon eiland gezeit: maar ik geloof dat 'er verfeheide
eilanden zyn dewelken de vlagge voor dat noordfchs
eiland niet zouden willen ftryken. Wat zyn'er al plaat-
sen die den naam van 't water , van groen , van den
Rhyn, enz. ontleent hebben , zonder dat veele andere
plaatzen , die 'er ten niinite zoo veel regt toe hadden,
iieh daar door beledigt geacht hebben ? De Franken en
de Vriezen ilofFen niet zonder alle reden op hunne be^
Iiaaming, dewelke noch hedensdaags aanwyit wat een
zucht dat zealtyd voor de vryhcit gehad hebben. Maar
wat zouden onze Bataviers daar op zeggen indien der
zelve benaaming te kennen gaf dat de Franken en de
Vriezen in deeze zucht tot de vryheit boven alle volke-
ren, of ten minfte boven hunne nabuuren , uytgemunt
hebben? En om by de voorbeelden van den HeerMatr
iheus te blyven, hy zegt zelf dat Rhijtiland^lVaterland,
Maasland^ Zeeland hunne benaamingen gekreegen heb-
ben van den Rhyn, de Maas en de Zee, dewelken dc
gemelde landen doorkruiiTen en bevogtigen. Men zou
hem dan ook können vraagen of 'er geen verfchei-
de fteden en landen zyn die zoo wel van den Rhijn,
van de Maas en van de Zee befpoelt worden als deeer-
fte ? gn of de eerfte daarom zulk een ongelijk aan de
gndere plaatzen gedaan hebben ? Maar al woorden ge·?
noeg over een itugfik d? nomine.

Batavia Sacra.

S. V.

Van de Graaven van Holland.

Hun begin, opkomfte , gefladic-wapenen,
oorlogen , enz. ,

XTmt^tÏ geeft ioïianii / toeï-berfïaanöe Set
▼ ïanöfc^ap 't todft teseniooojisis öeu naam
ban ïjoiïanö boert / faau oberfang ^^nc
<i53;aa\j!nï geï)aii, €igentlp gefpjoften ^ab een
ï^atfcog ï)et 0eisieïï otjec 't ße|)eele lanitfcftap/en
een <i5raaf (i) obei· een fi^^onbere tiab. <èen
<i5i'aaf&abeeitp|üoBtoei!jctïioo0fie0e5a0/&et ^ ^^^ ^
toeïii 500 0root toa#ai^bat ban benltanbboogö zeggett
of ban ben ^artcg / bocl^ öat hja# maai* boo?
een 5eiieren tijb/ of ten ïjöOöfïe boó^ sijnïebetu
If^ïinne toaatbi^ijeit / 300 toeï bie ban ben ^aiv
tü0 ai^ ban hm «Öraaf/ berfïieif niet op pn^
ne ftinbercii. (^) mc sonbei'bat aan
eenlgeu tp ncljoHben bsa^ / saf öun een najaat
naar stjn iacigebalien. j|nbien ienianb / 't
tatt00 of <l5raaf / bie b)aacbi0Öeit 5ί|η ïeben
ïmig ai öelieib / 500 feon öe een anbeten
na5aat 't s^nei* ïteui' aan|ïellen, <i2en <0i-aaf toa^
eigentïp een ivegtei· en eeu311mtitman / tebjee^ ^^^
ten ober een ttab of boiiJ (?) of ober Ö^t om^ ^uz^

ieggenbe ^abï-geïiieb. 1- Bcka en W. Hcda, Schryvers
baar 5g ban ben a?i|fcï)op Hungei-us en ban ee;^ van deeer-
ni0e ber naboïgenbe Sèiffcijoiipen fcöjpen/ en
be ïaater' ^cijjper^ bie Beka en Heda op caaveu
fpoo? boigen / toeeten on^ beeï nieutoö ban bc veihaaL-n,
cerfïe ^oiianbfc^e «Öraaben te berteiien: ban't i«
geene 5a on| baa önnne jaarcn/ af-ftom|ie/

kcr.

tïaat#-

xxiv V00B.ber.igten op

fïaat^-gebfeö/ ioajienen/ inapen-fcpöeti / jifi!
ten en anirece in't ö^ecö öefcöliiben/

aüe^ ttoijfdacgtis en onjeiter.

Des te meer , ï^tQt Janus Douza , of öe
Jan vander Does De OU&e / dac onze alleroud fte
Hiftori-Schryvers, nu al vierhonderd jaaren ge-
leden, niec voorgegeeven hebben dac ze iets ze-
kers dien-aangaande te berigten hadden : en dat
dezelve Hiftori - Schrijvers niet eens gedroomt
hebben van eenen Sigebertus Hartog van Aquita-
nie, of vxnPippyn koning van Italië en van Lom-
bardye, veel min dat ze beftaan zouden hebben
bet regte fVerf-jaar van den eerften Graaf Dideryk
of van zijne huisvrouwe Gena op te geeven of te
bepaalen. Voegt hier by dac de oneenigheit der
Schryveren, al was 'er anders niet, de loffigheit
en de onzekerheit deezer vertellingen genoeg-
zaam doet blyken. enz.

Want wat die aloude tyden belangt, niemand
van onze Schryvers heeft dezelven bereikt. Daar
is 'er naulyks een te vinden die ouder zy dan de
Schryver van de Nederduitfche Rijmkronijk.
Johannes de Beka, Kanonnik te Utregt, is ook
een van deoudften: wien Johannesa Leidis door-
gaans gewoon is op het fpoor te volgen ; ja dik-
wils woord voor wi^oord uyt te fchryven. Maar
zy hebben beidegaar eenige eeuwen laatergeleeft
ais Diderik, die voor den eerften Graaf van Hol-
land wordt opgegeeven. Daar is egter een Mon-
nik van Egraond geweefl:, die zyne Kronijk ge-
bragt heeft tot het jaar I^of, en ten zelfden ty-
de fchynt geleeft te hebben; dezelve is allereerft
in 't licht gegeeven door Andreas Schcatus, en
naderhand , benevens eenige andere Schryvers,
herdrukt door de zorg van den Antwerpenaar
Fraqcifcus Sweertius. Dan decze Monnik fchynt

ZOß

batavia sacra; xxv

weinig op de zaaken zelf als op de tydreke-
ninee o-epaft te hebben.

^ Jie becteïïcnon^ Öat Diderik I

ÖßKtoaart^ m Aquitanie 30U sf omm 3gtt/ m
fajcetcn 0«^ öan nocö meer ugtl^eemfele

bent^fpf^ïi«"' ^ T, ,,1·

Doch ik zou gclooven, 500 f3??eeRt Buchehus Zy gjg^^
f^penöe Obec Beka, p. 30, dat die Schiyvers onze eerfte
naaft aan de waarheit komen , dewelke deeze
Graaven voor inboorlingen houden , ofgelooven landers^op;
dat 7.e uyc de nabuuren zyn gefproten. ©aat Op daar het

0ecft ï^ een gefïagt-boom op ban be ea^fieiloï^ «ei waar-
ïanöfcle <i5mal3en/ jeeKbecfcftiUeniiebanöunne S'X"
semeenesefïagt-regitïer^bie&oojanöece^föji)^ ge„zyn '
ber^ te boeïi gelïeït jgn j en ooïi ganfcö niet gewee% ,
obei'-een-ftonien&e met een anijere pfïagt-rel^eii
ninge bie öooa Pontus Heuterus eecjï ié benon;«
nen.

Ban Gena, öe geuiaalinne ban Diderik l, en Hunne
ban Hillegond (of / 300 ai^ Bokkenberg Üjii Qt^ huisvro»i
fcö?eeben l&eB&en/ Hiilegard, Hille,) begni^- van
b?onbjeban Diderik n. ftati boïgené Ant.Mat- "ft^^f"

theus geen 3ete ïjefclieiii segeeben toöjöen, P. *
Schriverius , öie onbetmoeibe nafjjeui'bei; öcc
S5atabifcöe ^^ijößeben/ öo^iöt boojeenoit^
beltenöe sanft ugt biat gesagte bat bee^e Hille-
gond, Joobjeïai^ Gena, ï^gefp?oten. a^oït^aï
men niet %t binben bat Arnulphus, bie ögBai-
dncus in be Utonijfe ban Sigebenus ben bgnaam
geeft ban be «©entenaac / etgeniS o|jgegeeben
toojbt boo? ben 300η ban Diderik ii. (4)

©an 't geene berteïïen ban ö«««^ soube
of roobe toapenen / 300 Bucheiius ter gemeïbe
3?ïaat3e ooft geeft aangemerftt / 3p ïontere qualii
M: toantmen toititoennocö ban geen'toa}jen#
fcöiïben of etfepegeflagt-toapenen, Fauchétus

£ s gei

xxvi Vo orberigten op

gmiiSt {in Origin. Franc, ) bat eerfï OttltCßitt
0e tij&en Jjail Lodewyk den Dikken , i^Otlilig
hm j^^anBrp / bat naai; get jaac een buiv
$enb/ ojp be öaan 5|)« geftomcit. Het is een fa-
bel, 303t Anc. Mattheus, bie naarfiige ojpsoeftec
bes; ©abedanbfcïie^abïieben/ 'tgeen Johannes
a Leidis (/iZ».4. Hiß.c.zi.) ons verhaalt wegens
de afkomfte van Diderik I. En 't is ook niet be-
ter als een fabel, 't geen hy ons zoo omftandig
vertelt (/. 6. Hifi. c. 6.) van Graaf Dideryks wa-
penen. De wapenffchiiden , of zoo als men door
de wandeling preekt, de wapenen, waren toen
noch onbekend. En de erfelijke wapen-fchilden,
zoo als die nu gebruikt worden om de volkeren
en familien te onderfcheiden, zyn ganfch in geen
gebruik geweeft voor de elfde eeuwe. De veel-
vuldige heirtogten naar het H. Land hebben die
gebruik ingevoert, om de Vlamingen, de Vrie-
zen, deFraniTen, de Duitfchersen de Italiaanen
uyt malkanderen te können kennen, (f) Toen
heeft men eerft Leeuwen van allerhande kleur,
als blaauwe, rooJe, witte beginnen te zien. Toen
begonnen allerhande dieren, of hunne deelen en
ledemaaten , op de wapenen (6) te pronken:
toen ging men de quartieren der wapen-fchilden
met allerhande dingen ter pronk opfchikken en
met balken aftekenen. In 'tecrfte was 't maar dc
fldel van den eerften rang, die zodaanige wapenen

zy buiten in den oorlog, 't zy binnen hunne
ileden en woonplaatzen, gebruikte: maar de an-
deren hebben hen wel haaft beginnen na re aapen:

Öet toelfie be gemelbe^cö^beumet beeïa'^anbe
ljoo,?öeeïben en jpïaatsen bec ^cöjgSjecen öebe^ä
fii0t.

Zoo is dan Diderik voorden eerften Graaf niet
te houden : en hy is uyc Aquitanie niet komen

op-

Batavia Sacra: xxvïi

opftuiven , maar is een gebooren Vries geweeft.
Hy is ook in geen anderen zin Graaf van Holland
geweeil , als het xyn vader Gerolf en zyn broe-
der Walger geweeft waren.

^t ogene 23?ief bie ite» naam ö?aast hm Ka- behnSé,

rel den Kaaien, m öien ton öetteöen moetSet

mmn/ ugt bentoeïïien be Qtmum d« Kaaien

^maf Dideriks öfïtomfïetn ßaat^pöieö »aarden
ïiCtt aan te togseu / feiéït ban betiteecöe φ- ^^
ccKiningen/ en moet niet ben Kaaien maat; ben foege-
Ecm oudigen Karei toegefïÖJCebett tOO^benitoant fchrecvea
Hagano , bie itt ben open-tiMbtemeibt toojbt/
Ö^eft eei'fï onbee ben Eenvoudigen geïeeft» En
l^oe zou het een brief kennen zyn van deneer-
ften ? noit is hy meeikr geweeft van Vriefland,
^aar onder hec tegenwoordige Holland toen be- /.488. é»· '
greepen was. Deeze landilreek heeft onder Ka- F'^
reis broeder Lothariiis , en onder Lotharius II " '""
den zoon van den gemelden Lotharius, geftaan.
(7)^ Lotharius II was noch Heer en Meefterover
ganfch Vriesland in't jaar 8(53 > 2.ynde het zelfde
jaar als deeze landen aan Dideryk I zouden ge-
fchonken zyn : want Lothariue is niet gellorvea
voor het jaar 8<Sp. En dewyl hy geen' kinderen
na-liet Hebben de oomen van den overledenen
Karei en Lodewyk zyn ryk onder n:ialkander ge-
deelt, zoo dat'er twee deelen van V^riesland aan
Lodewyk , en een deel aan Karei den Kaaien te
beurt zyn geva^llen. En itaat wel te letten dat in
dit derde deel geen flipje noch brokje van Hol-
land was begreepen. göo ïii^n ban be üaa^
It öet «©caaffcgap tjan éoH^nb aan ^ibergft
niet beteert ïj^tien.

^eïft^beese Diderik,biein ben25?ief gemeiUt
gaat / be eeefie <i5maf niet getoeefi ban be !anb^
w^eli baar ioïianö eectnbé onbec i&egie^e«

XXVÏII VOORBERIGTEN OP

ioa^. ^gn scftecïijit betfcgdbe <iB>raahen

ίίϋο^ Sönen tgö 500 in ï|oï!an& aï^ in geetoiiö
getoeefi. ©e ^aaritoelften &0O1 Pichfcus «gtge^
seebeii / fcïj^penöe obei; §et jaai* 836/ maalieii
seioas ban eenen Eggehardus <i5raaf ban
freien : en Dideryk 50« ölt <iE»maffc§a|i naai*
gun et0cn 3030«! niet heiitoccgen geööen boo?

|et jaar 863, (j^oß 'ec ijoo^ öeesen Diderik
een met naame Radbod us in .©^ie^ïanö

geioeefï / 300 aï^ Albericus Bgl Anc. Mattheus
obcii get jaat 716 en 718 setnigt» iï^ejeibe Al-
bericus , fci),5pen&e oto get jaaj; 833 / maaiit
ooft getoas ban irenï|arto0 (8) Poppo.
Itanö ïeefi men ban een feaaf Rorich of (9)
Roruch, een j^oojman / Öie 3i)nen5eteï te ©lun;;'
fïe&e Seeft 0eiiouïien. SCan be^ 3eif^ nasaatGo-

defridus (lo) i^ / $00 ai^" öeÄtinii

aanfcge ^aarfioeisen en öe ^cijjgbei· ban öe
iïaaiïen öei· .^oo^mannen (ög du Chefne obec
get jaac 88^) getuigen/ in eigenbom ojigebiaai^
gern <0nber Rorich binbtmen getaagbaneenen
Gerolf <0raabe be^ Godefridus, bu^

fcÖ?g|t Rhegino ObeC §et jaau 885· heeft de
Graaven Gerolf en Gardolf naar den Keizer af-
gevaardigt.

300η ban bee3en (u) Gerolf ίφ geteefi
Diderik Walgerüs, of 300 ül^ anbeten gefpeit toiöen
Jeeerfte'' ÖeÖÖeu/ Waltgarius: betoeifte/ JOOaï^Johan-
iiochdcee- iies a Leidis * teïteunett geeft/ i^gebjeefi(2Eiraaf
. ban Teifterbant, en 5ön öofSee^ ge^ouben om^
deezeirnd- ^^^^ Tiel iU ï}tt Avezaac. a^an bee3m
ftrcefc niet Walgerus Diderik eeuöiOÉiïer geioeefi.
gweil. Zoo is dan Diderik, 300 fc9?gft Ant.Mattheus
{Anaka. Tónt. 5-. pag. 484.) de eerfte Graaf hier
met geweeft : want hy heeft de oude Graaven,

die

Bätavia Sacra. xxix

die voor hem het bewind hier voerden, en wien
het ook van regtswege toequam , met geweld
(ix) daar uytgeftooten. Ook is Diderik de ee-
nigfte Graaf hier niet geweeft: dewyl *er al ver-
fcheide Graaven voor hem geweeft waren , ook
in die zelffte landftreek daar zyn Graaffchap ge-
legen was: want het landfchap daar ons Holland
in gelegen is heeft eertijds, zoo a!s wy reeds ge-
zien hebben , uyt verfcheide Graaffchappen be-
ftaan. 300 ί»^ öe iöaai'geiö Mïeu Jeggen /
be Geroifen toaten eecfi' jeïföe gelöeef / get
geen öe Diderikken natsec^aïiö jgn geiooaöen.
En, 5e0t Ant. Mattheus, {de Nobil. l. x. c. 30.)
indien iemand mögt vraagen hoe dat Diderik dan
doorgaans voor den ecrften wordt gehouden, en
hoe dat hy nu zoo langen tyd en met een alge-
meene toeftemminge voor den eerfte Graaf te
boek ftaat j ik zouw 'er niet aan twyfelen of dit
is uyt de fabelkoker der Monnikken (van Eg-
mond) voortgekomen. (13) gemeï&e Dide-
rik iueleen <i5maf getoeetï/maaü .geen<i3raaf
ijan ^oïïanö / 't i»eEt toen booi 500 gtoot eeïi
lansSfcpp niet Befeenö toa^. te ^a^ öaü^raaf
üan jeiiere knöfïresft in ^oüanö/ gelgli 'tt ai.
meer isso^ |emgetoeefïtoaim Wegenteer^
geljüïgi 3ίίιι / §elißeii ooft öen iijtei üan ^raaf
ban ^üïianö ßiet geboeit / nocg oöes; get gan^
(φ ïanïifc|a$i U geï}aiï. (h)

^e jetel Uer eerfïe ^ifaauen aïïereerfï ge^« oe md
fajeefi in .^oo^b-goiianiS : ijan toaar 5» Ι'"·
toieß«! alieng^fen^iigtgeö^dötöeööeii/ en ooft SST
Kieefiei' 5ίίπ getoo^éen tran ^uit-öölfanö, ^nöit landmadej^
^uit-|oliaH&/ 500 tog reeö^ gejien geööen/ hand heb-
öe naam ban i|o!ïasiö ailereerfï oijgeiiomen. ^'"f, ^
§aö begraaf iiiet te oUeröetïanö fand ook
Mn (if) ©eeerfie m öaaj; p|! ge^ ingekrec^

ΧΧΧ VootlBERiGTÈN ÓP

bat "^ttft toa^ Diderik III. iï0CÖ Wc toa^ iiOCÖ
«©maf iian ioa^ eigentïp

maar <s5raaf ban ©jie^ïaiiö / «i nocg niet ban
gegceï ©ile^ïanö. Bejat maar ceit geöceite
ban öe. ipi^icffcge / gcïp Baldricus

van Noyons, een ouiï Ktonp-ffö^gbei* ber.^e-
terïanöfcöe gefcïjieöenifi'en / en öle in öe tienöe
cenlioe gcbïoeit öeefï/ i« fict berbe öoeS ban 59=»
ne ï^ronp aan 't 19 loofb^uft 0etui0t. t
Diderik be bgfbe üsa^ be eerfïe bie ben naam
ban oEiraaf ber ï^olianber^ ö^eft beginnen te
boeim ^ni^oiianb/ joopjeiti^/ ïagen htt^
fcgelbe <l5i'aaffcÖa3ipen: be <©ö^tfc|e il^aarb bja^
«en <0raaffcIjap / 't ioeïfe Adelboldus 23iffcIiop
ban ïlti'cgt en be ^art^-biffcïsoppen ban iCriet;
en ban Eeuïen iii 't gemeen öejaten: en 't todft
Diderik I! [. gun §ee|Ï ontlöctöjgt ïjeeft
Diderik Bavo een ^raaffcï|aji bejeeten/ ugtö^t
toeïite ï}^ öDoi benjeïben Diderik ί^ (i6) hm
jaagt ©an iaa^ 'er ηοφ een ban

Maasland, een anber ban Kinheim, en nocb een
Ε na ivk Teil'el. ^inbeïijii/ na batbeba'^ö^f^

zya ^de bene aanbboogbpen en <èraafrcöa$»i>en öter te
Tcrfcheiden ïanbe / ten.beeie boo? be gifte beu «^^pjjer-boi^i
Graaf- lïen ten beeïe öoo^ öet regt ban oojïog m ban
ÊtkTtc erfboïginge/ tot een ïicgaam gefmoïten toaren/
vore waren, bit ganfcge aanbfcgaj? / 't bjelii nu ben naam
onder een tjan j^oïianb bocrt / onber een ijoofb geftomen:
g£mcn, ^^ geïanb einbeip ooi bereenigt s^ ge^
iweefi.

ifeen bjeet batbe^ifc^^WJen ban iitregt en
be boo^noenibe<il5raaben/bie banfommigenboo^
be leenmannen (17) ber iltregtfcfte
pen geöonben ioojben / ban tijb tot tijb / boc^
«Herea'fï onber Adelboldus ben χι χ ^Ifcïjoji/

Stoaare

t i'j Matth, de Nohil, l.i.c.^ï.

Batavia Sacra. xxxi

5toaare 0o?ïo0en tegen maißanöei· geboect öefc»
iben. ^kv ober otijS öen riedpen ilifïon-
f^per Buchelius, III jijne Kianteiienmgen oljef
Beka, teporenfp^eeften:

Indien iemand , jegtïfg/ beluft is om de eer- Oorfprong
fte oorzaaken na te fpeuren , uyt de welken alle en v«volg
dieja-akeelen en oorlogen tufichen de Utregte-'
naars en Hollanders zyn gefproten , die zal Hui- fch^-n je
delijk können befpeuren dat de BiiTclioppen bier Grayen van
veel vroeger het gebied hebben gehad; en dat ze
een groot deel der omleggende landfchappendoor pe„' van^'
de gifte der Verften verkreegen, en doorde ver-, Utregu
gunning der Keizeren bezeeten hebben. Maar als
zy te zwak waren om de in\ allen en de ftrope-
ryen der Deenen en Noormannen af te weeren,
zyn 'er Stedehouders ter befcherminge der land-
paalen door de Keizers afgezonden ^ aan dewcl-
Iten eenige Graaffchappen (zynde zekere heer-
lijkheden die van zulk een aanzien niet en waren
ais men nu doet gelden) voor hunne goede dien-
ften gefchonken zyn geweeft. Hunne nazaaten,
met de gegeevenc grenspaalen niec vergenoegd ^
hebben altyd getracht hunne nabuuren, onder 't
eene oft andere voorwendzel, iets af te kneve-
len. Dit heeft Arnulfus, wien de bynaam van
Gentenaar toegepaft word, het leven gekoil:
want als hy dat gedeelte van Vriesland (al het
omleggende land was toen onder den naam van
Vriesland begreepen) 'c welke allereerit * den

ïiaanï

» Deeze landllreck is volgens Buchelius , in zyne Aantekenin-
gen over Heda, i>. 191, hcc regte Holland geweeft,, en
Van Heda fomcyds genoemt de Provincie der Wilten. Want He-
da, die het uyt de Kronyken van zyn Vaderland heeft, isvange-
»oclen dat de Wilten en de Slaven omtrent Dordregt en Vlaarcfin^
gsn , dicht aan dc Maaskant, bewoont hebben. Dit land hebben
3c Graaven , indien wy op Buchelius zouden aangaan, certydj ts
Isen Vau do ütregtich« BiiTchoppen ontvangen.

xxxii Vooreer igten ο ρ

ïiaam van Holland heeft gedraagen, en nu Ziiyt"
holland genoemt wordt, had ingenomen , is hy
van de (i8) nabuuren omhals gebragt. Zynzoon
Diderik Iii , om tegen hunne aanflagen verze-
Icerd te zyn , heeft ter plaatze daar Dordrecht
de eerfte Had van Holland nu gelegen is, een ka"
ifceel opgeworpen , of liever 't geene al on-
der Koning Zundebaldus opgeworpen was ver-
üieuwt en verfterkt: endaar op is hy in het land
Van zyne buuren gevallen ; en heeft het zelve ,
hoe kragtig«dat 'er de eigenaars tegen waren, on-
der zyn gebied gebragt. Zoo hebben dan dezelve
eigenaars, als onder anderen de BiiTchoppen van
Trier, van Keulen, van Luik, en die wel meeit
verongelijkt was de BiiTchop van Utregt Adel-
boldus , zich tot den Keizer gekeert , de welke
zich op dat pas te Nimwegen bevond j en heb-'
ben des zelfs hulp en befcherming tegen dusdaa-
nige een geweld-pleging verzogt. Daarop heeft
«de Keizer Govert Hartog van Locteringen ont-
boden, om aan't hoofd vaneen leger, benevens
de beledigde Biilchoppen, tegen gemelden Dide-
rik op te trekken. Maar 't zy dat ze den vyand
te zeer verachten en op hunne magt teveel fteun-
den , 't zy dat 'er de onkunde der plaatzen toe
geholpen heeft, 't zy dat hef een fchielijken
fchrik , die zich door 't ganfche leger verfpreide,
alleen moet geweeten worden , alle die Heeren
yyn met groot verlies van volk op de vlucht ge-
dreeven, en de Veldheer is zelf in 's vyands han-
den gevallen. Dit gevegt is in't nederfte gedeelte
van Batavia , by de revier of het eiland de Mer-
•wede, voorgevallen : zoo als Ditmarus BiiTchop
van Mersberg * , en Baldricus BiiTchop van --
Doornik,die b^eidegaar op den zeiven tyd geleeft en

tol

ί Ρ ^lkrt», lik.ffJt. ·\ Ckreff,Cma.lii.2-(.

Β λτ avia Sa cra. χχχιικ

tot geen van beide de partyen behoort hebben j
in hunne Tijdboeken befchrijven. De Luikfche
Schryvers , als Joh^ Placentius in het Leven van
Baldericus , den achtienden Bifichop van Luik j
können ook, benevens Sigebertus van *· Gemblours,
over dezelve zaak nagezien worden^

* ÏH Chron, ad mn. loiSi

AANTEKENINGEN.

I· Sommige Schryvers fpreeken 7,00 als of een Har'^
iog eigentlijk genomen tw^aalf Graaven onder hem
moefl: hebben , en als of een Graaf over eene ftad , en
het ftadsgebied, te zeggen had. Zoo fchrijft Otto Fri-
fingenfis {lib.Y. c. 20.) dat Pippyn, de Vader van den
grooten Karei, den Vorß thajjilo in zyn Hartogdomheeft
herfielt en aan des zelfs broeder Grifo de twaalf Graaf-
fchappen heeft weder gegeeven. Aimoinus fpreekt daar
noch duidelijker van met deeze woorden (tó. iv.f.61.)
Hy beeft T'haffilo in zy» Hartogdom herfielt^ en aan Gri·^
fo, op dc -wyze der Hartogen, twaalf Graaffchappen -ver-
eert. En Robertus Monachus {by Am. Matth. deNobit,
l.\. c.6.) zegt wel duidelijk dat het een Provincie is,
dewelke eenen Metropolitaan, twaalf CoKfuls., en ee-
nen Koning heeft : al waar Coisfules voor Comités of
Graven , en Koning voorHartog genomen word. Dan
dit was altijd geen vafte wet: want men vindt verichei-
de voorbeelden , daar de Hartogen niet boven de vyf,
fes, of feven Graaven onder hun gebied hadden ftaan.
Zoo leeft men by Gregorius van Tours (/.1. Hifi. 10. )
dat EaricKs Koning der Gotten eenen Fiäorius tot Hartog
over feven fieden heeft aangefielt. Dezelve Gregorius ge-
tuigt lib.^.c. 18.) dat Nicetius door kragt van geld tot
Hartog over de ileden Auvernje , Rhodes en Uzés is
»angenomen.

'Ook is een Graaf, 't welk tot onze zaak kan dienen,
altijd zoo gering niet geweeft. Men leeft in de oude
hiftorien van een Graaf of Comes van Africa , van hei
üoften, vanEgipfen, van Ifaurie, van Ita.lie enz^ D®
ï. DeeL·. G Gra»-

XXXIv voorberigten op

Graaven waren ten tijde van Konftantinus den Groo-
ten , en lange jaaren daar na , de grootfte Heeren en
bedienaars van .het Hof. Maar hier van zal in't vervolg
noch iets te zeggen vallen. Daar waren ook Graaven
die onder geen Hartogen ftonden: maar de Provinciën
als Hartogen regeerden: zodaanige waren de Graaven
van Kampanje, vanAnjou , vanTolouze, van Britan-
je. Zie Gregor. Turon. hifi, lib. 4. c. 4. Fredegar. c. 78. Ant.
Mattheus als boven, &c. Zoo word 'er in 't vervolg
van Aimoinus /. gefproken van Wilhelmus Grave
van Normandie , en van Raimundus Grave van Pro-
vence. Zoo fpreeken de Jaarboeken, die de daaden
van Lodewylc den Goeden verhaalen , van een Graaf
Bonifacius, die landvoogd was van Korllca.

α. Sommige Schryvers meenen dat alle die ampten
vanHartog, Graaf,'enz. in Vrankryk van de ouders
op de kinderen hebben beginnen over te gaan onder Ka-
rel den Eenvoudigen : en dat de groote Heeren , de-
welken in het bezit van gemelde bedieningen waren, en
weinig ontzag voor Karei hadden , of hem overal de
handen vol werk zagen hebben, in het bezit zyn geblee-
ven, en dezelven aan hunne kindereu hebben nagelaa-
ten; zonder dat de Koning het hart had van hun andere
opvolgers te geeven : waar over Douza in het 5 Boek
iijner Jaarboeken kan nagezien worden. Doch anderen
gelooven dat de voornoemde ampten erfelyk zyn gewor-
den onder Hugo Kapetus, dewelke ook zyne reden had
<)m de grootfte Heeren van het ryk , die hem in zyne
nieuwe bezittinge veel fpels konden gemaakt hebben,
door zodaanigl^gunften aan zyne ftrengte houden. Zie
Mezerai in het' leven van gemelden Hugo. Dit raakt ei-
gentlijk Vrankryk : want in 't Roomfche Ryk waren
die ampten al erfelijk gemaakt onder Konftantyn den
Grooten , dewelke een wet f had uytgegeeven dat de
landeryen, dorpen en fteden , die den Hartogen, Graa-
ven , Krijgs-overften en uytgediende foldaaten tot hun
onderhoud toegeweezen waren, op hunne kinderen en
crfgenaamen zouden overgaan.

3. Zy waren Regters in tyd van vrede , cn Krijgs-
everilen In tijd van oorlog.* Dat ze Regters'geweeil

■]· LegeFlaz'ia, de hcerediis Kmeritorurt}.
* zie Matth<sHs de Nobil. l,i,c.-j.

Batavia Sacra.

ïyri, dient geenzins tot hunne verkleining :. want de
Hartogen zelfs hebben het regters-ampt in tyd van vre-
de bekleedt; doch met dit onderfcheid dat een Hartog
het regterfchap bediende in de ganiche Provincie ■ maar
een Graaf over een ftad of ftads-gebied : zoo als by Ant,
Mattheus ter gemelde plaatze liaat beweezen,

Hy v/ordt voor den zoon van Diderik II. opge-
geeven in de Kronyk van Egmond, (/aß. 14.) in de
Rymkronyk van Melis Stoke , inde Utregtfche hiflo-
rie van W. Heda, in de Eronyk van Jan Veldenaar,
dewelke getuigt dat hy de oude fchriften en veelerhan-
de papieren heeft nagezien. Voegt hier by J. Meierus
en de belte van onze nieuwe Hiftori-fchryvers , als J.
Douza, M. Voffius ,enz. Zal men zodaanige 'zaaken ,
die door een drom der befte Schryvers met eendragtig-
heit van ftemmen beveiligt worden, altyd op eenige lof-
fe redenen in twyfel mogen trekken, dan zie ik geen
vaftigheit in eenige hiltorien. Het is waar, fommige
Schryvers hebben hem den toenaam van Gentenaar toe-
gepaft: maar is dat juiii te zeggen dat hy te Gent of ia
Vlaanderen is gebooren? Het is zeerwaarfchynlyk dat
hydien bynaam heeft gekreegen om dat hy een Gendfche
moeder heeft gehad : want Hillegardis is volgens M.
Voffius de dochter geweeft van Wichmannus , Grave
Van Gent, van Aalft, van 't land van Waas en van de
omleggende landöreek. Ik zie niet dat iemand Diderik
III Arnouds zoon, voor een Vlaming houdt ; en 't is
buiten alle tegenfpraak dat hy een gebooren Hollander
is geweeft. Ïgter zou men hem , indien de bynaam
van Gentenaar zoo veel kragt heeft om Graaf Aarnoud
een Vlaming te maaken, om dezelve reden voor een
Gentenaar dienen te houden; vs/ant hem wordt ook de
bynaam van Gentenaar gegeeven in het leven van Si
Walbodo, (by Henfchenius iww 2. SS. Aprilis, c. 2.)
Omtrent dien tijd, het zyn de woorden van den Schry-
ver, was Graaf Diderik de Gentenaar bezig met de Vrie-
zen t''onder te brengen j om dat ze zijnen vader Aar~
noud gedoedt hadden. Ja Sigebertus zelf geeft dec-
ken Diderik den bynaam van Gentenaar. Zoo dat
alzoo weinig regt hebben tegen Graaf Aarnoud
als tegen zynen zoon Diderik, om hem voor een iiyt-
lander te houden. En Haat wel te bemerken dat het
volgens M. Voiïïus {mml. Uk. i.) een zekere zaak Is

G % m

xxxvi Voobèerigten op

en uyt de oude gedenkfchriften duidelijk blijkt ^ dai
Hillegard, de moeder van Graaf Aarnoud, de dochter
van gemelden Wichmannus is geweeft.

5. Het is evenwel 7,eer waarlchynlyk dat de wapen-
fchilden uyt de tornoy-fpelen ïyn gefproten : maar hier
omtrent zullen wy in 't vervolg van het werk eenige
opmerkingen maaken. Doch dit dient hier evenwel
aangemerkt dat Ant. Matthaeus en de andére Schryvers ,
die de opkomile der wapenen voor zoo jong houden,
alleenlijk fpreeken van adelyke en erfelijke wapenen;
cn dat ze niet willen zeggen dat het gebruik van eenige
zinnebeelden,dieren of andere verbeeldingen,opfchil-
^ den of (landaarden te voeren , onbekend zou zyn ge-
Ïveefl: by de oude volkeren. Het is een bekende zaak
dat dt;eze gewoonte onder de Grieken, Romeinen, E-
giptenaaren, AiTyriërs enz. in zwang heeft gegaan. De
Griekfche Schryvers , zegt vader Menetrier , zyn vol
van de zinfpreuken van Arfaces , Cyrus, Cambifes,
Darius enz. doch dat waren niet anders als zinfpreu-
ken of fomtyds ook zinnebeelden, maar geen erfelyke
wapenfchüden , die 't eenc geflacht van 't andere on-
derfcheiden. Ieder nam zoo een beeld of fpreuk naar
2,yn eige zindelijkheit, en pafte niet veel op het zinne-
beeld vau zijnen vader. Euripides fchrijft dat de krijgs-
helden , die voor de ftad Theba vogten zinnebeelden
op hunne fchilden voerden: en volgens Valerius Flac-
cus hadden de Argoosvaarders ook verfcheide zinfpreu-
feen en zinnebeelden op hunne fchilden te pronk ftaan.
Het zelfde fchrijft Homerus van de Grieken die tegen
Troja optrokken. Of zy 'er de waarheit aan zeggen of
niet dat behoeft niet oriderzogt te worden : men ziet
dat die Poiieten van zodaanige fchilden geweeten heb-
ben. Dee.ze zinnebeelden wierden dikwils genomen uyt
een heldendaad , uyt het dooden van een vyandenz.
Daarom zegt Virgilius ergens, farmaque iugloriusalba,
om dat Heienor, daar hy van fpreekt, noch niets uyt-
geregt had , 't welk ftoiFekon geeven tot een fraai en
cierlyk wapen. Een teken dat ze het wapen van hunne
voorouders niet en gebruikten. Doch men zou e-
venwel af eenige voorbeelden van erfelyke wapenen by
de ouden können vinden : want Philoftratus fchrijft,
en Xenophon had het ook al gefchreeven, dat een ver-
gulden Arend , op een beukelaar afgebeeld , het Ko-
ni nk-

Batavia Sacra. xxxviï

ïiinkiijke wapenichild by de Meden was : dat ïou dan
wel fchijnen een valt en erfelyk wapen der Mediffche
Koningen geweeft te 2yn. En de volgende woorden
van Virgüms ïouden daar ook eenigzins fchijnen op te
flaan : Pulcher Aventinus , clypeoq^e infigne farentum,
centum angues cinäamque gerit ferpentibus hydram : De
fchoone Aventinus (Hercules ïoon) voerde op zynen
beukelaar het wapen van iijne ouders, te weeten hon-
derd ferpenten , en een hyder-flang met honderd flan-
gen omringt. Doch uyt het laatfte zou miffchien maar
volgen dat de kinderen fomwijlen het wapen van hun-
ne ouders bleeven draagen, zonder dat het daarom voor
een vaft en beftendig geflachtwapen behoefde aangezien
te v/orden. Maar wat dan geantwoord op de woorden
van Ovidius, dat Egeus zijnen zoon Thefeus eerft kende
aan de tekenen van zyn geflagt, dewelkenopdenknop
van zijnen degen gefneden waren ? Wat geantwoordt
op hetzeggen van Silius Italieus, dat een van de Kor-
vinuiTen de Rave van Valerius Korvinus q,p zijnen
helm voerde ? Vader Menetrier komt daar noch iiyt,
althans zoo hy beii: kan , met te zeggen dat dit geen
regte wapenen, maar enkelecieraaden of pronktekenen
zijn geweeft. Dat laat zich zoo al hooren : en ik wil
'er niet tegen inleggen : maar men ziet'er evenwel uyt
dat alle die tekenen , zinnebeelden^ en pronkcieraaden,
fchoon dat het geen regte en erfelijke wapenfchilden
7.yn gcwee'l: , egter al vry naar regte wapenen begon-
nen te zweemen; en dat het onderfcheid tuffchen onze
wapenen en die van de Ouden miffchieii niet eens voor
zoo wezentlijk kan gehouden worden. Daarom zyn
'er ook , fchoon dat het gevoelen van Ant. Matthens,
of ten minfte dat van Vader Menetrier, nu doorgaans
by de geleerden boven drijft; da^ zyn'er , zeg ik, de-
welken de wapenfchilden om de bygebragte'en meer
andere redenen veel ouder maaken: a!s F'avyn, de va-
der Monet, ChalTanffiUS, enz. Doch het fchijnt zeker
, genoeg, en de redenen van Vader Menetrier fchijnen
het wel te bewijzen, dat de regte,adelijke en erfelijke
geilagtwapenen eerft omtrent de tiende of elfde eeuwe
zyn opgekomen.

Maar dit alles zoo zynde, is de vrage of het een ge-
"oegzaame reden is om het verhaal van Johannes a
Leidis en van J.Beka, noopende de vergulde wapenen

C 3 ea

SKXV Iii VOORBERIGTEN OP

en den rooden Leeuw van Graaf Diderik, voof een
leugen of een fabel uyt te krijteti , om dat de erfelijke
geflagt-wapenen eerfl; na het jaar duizend 2yn opgeko-
men. Of Fauchet dat juiil zoo beftipteüjk, en op fe-
flig of feventig jaar na, geweeten heeft , dat wil ik nu
daar laaten. J.ßeka en ].a Leidis fchrijven dat gemel-
de Graaf Diderik gonde wapens heeft gehad , en eeq
rooden Leeuw in zyn fchild heeft gevoert : dat is on-
waar , zeggen Buchelius, Ant. Mattheus en anderen,
om dat de erfelijke geflagt-wapenen eerft na het jaar
duizend bekend zyn geworden. Maar indien het iemand
voor J.Bekaen J.aLeidis begeerde op te neemen,zou
die niet können vraagen waar dat ze van erfelijke ge-
llagtwapenen gefproken hebben. Zuo dan-, zegt J.Beka
in den BiiFchop Hungerus, dseze Diderik^ eerfie Grsaf
•van HuUand , draagendc gunde zvapenea , ( arma geßans
aurea) met het afheeldzcl van een rooden Leeuw, enz,
Hy fpreekt van geen geflagt-wapenen , van geen erfe-
lijke wapenen , zelfs van geen adelijke wapenen : hy
zegt maar dat hy het afbeeldzel van een rooden leeuw
op zijne wapenen voerde; niet op, zyn wapcnfehild,
iwfignia^ maar op zijne wapenen, arma^ datisgeweer,
fchild, helm of iet diergelijks : wat wordt daar meer
verhaalt van Graaf Diderik , dan't geen byna een alger
meen gebruik in de oude tijden is geweeft ? Wy heb-
ben het zoo even gezien , en men zou 'er veel meer
voorbeelden van können bybrengen. Turnus t had op
2yn ithild ftaan de berugte en ongelukkige lö door Ju-
no in een koe veranderd ; de Roomfche krijgsbenden
hadden ieder haare byzondere zinnebeelden. Agamem-
non had fomtijds een Lecuwen-hoofd , fomt'ijds een
Medufaas kop of een Draak op zijnen beukelaar. Op
de zuilen van Trajanus en Antoninus ftaan ook eenige
beukelaars met beelden uytgedrukt. Of Graaf Diderik
zoo een rooden leeuw op zyn fchild gevoert heeft-daar
■wil ik niet over krakeelen: dit zeg ik maar dat hette-
Tendeel, voor zoo veel als ik het begrijp, hier uyt niet
can beweezen worden , om dat de geflacht-wapenen
eerfl: eenige jaaren na zijnen tijd zyn opgekomen. Men
kan hier niet op antwoorden dat J. Beka en J.a Leidis
deezen leeuw voor een geflacht-wapen moeten geno-

Mneid. lih. f.

ïnen

Batva via Sacra» xxxix

men hebben , om dat iijne nazaateu ook een leeuw ia
hun wapen hebben gevoeri : want die naxaaten konden
den leeuw , die maar als een zinnebeeld op den fchild
van Graaf Dideryk te pronk had geftaan , voor een ge-
flagt-wapen aangenomen hebben.

6. Dit moet 200 ten nauwfien en naar den letterniet
genomen worden : want uyt het reeds getelde blijkt
dat de ouden hunne fchilden , helmen en {landaarden
ook met allerhande dieren of ledemaaten van dieren
verciert hebben.

7. De Heer Ant. Matthäus wil neggen dat Lotharius
II geen wettige kinderen heeft nagelaaten : maar hy heeft
eenen zoon, met oaame Hugo , en twee dochters na-
gelaaten uyt Valdrada , dewelke hy, na het verftooten
van Tietberga, tot ïyn huisvrouw had genomen. De
jongite van zijne twee dochters is door Karei den dik-
ken ten wljve gegeeven aan den Deen Godefridus, de-
Welke met haar het Hartogdom van Vriesland met eeh
groote fomme gelds , door de mildaadigheit van gemel-
den Keizer, ten huwelijk heeft gekreegen.

8. Dit is miffchien Póppo , dewelke volgens Ubbo
Emmius * tot Voogd over de kinderen van Aldgillus,
Koning Radbodus zoon, en tot oppertle krijgs-overfte
door de Vrieffche lianden is aangeftelt. Hy heeft ook,
na de dood van IConing Radbodus, tot handhaving der
Heidenfche bygeloovigheir, een vinnigen oorloggevoert
tegens Karei Martel , en is zelf al vechtende doodge-
bleeven. Daar is noch een andere Poppo gcweeft, zijn-
de de Overile der Vrieiiche benden , dewelke met zij-
ne Vriezen den gemelden Karei groote dienften heek
gedaan in dien vermaarden veldflag tegen de Sarazynen,
en dewelke, na dat de flag al gewonnen was, volgens
den zeiven Ubbo Emmius, verraderlijk is doodgefto-
ken. Maar ik vind niet dat de laatfte Poppoden naam
van Graaf heeft gevoert. Doch in de elfde Aanteke-
ninge ftaan wy van noch een anderen Poppo te ijjree-
ken.

(j. Deeze Roricus , of zoo als hy van anderen ge-
noemt word , Ericus broeder van Haraldus, en een
doodvyand van den Deenfchen Koning Regnerus, was
door Lodewyk den Goeden aangeftelt om de VrieJTche

xl· voorberigtenop

kufteii (Holland daar onder begreepen) tegen de woe«
de der Deenfche zee-rooveren te befchermen ; en hy
heeft ïich daar in eenigen tijd lang lofieüjk gequeeien.
Naderhand wierd hy by Keizer Lotharius tot zijne on-
fchuJd betigt van verraderlijke aanflagen gefmeedt te
hebben, en is op 's Keizers bevel by de kop gevat en ge-
vangen gezet. Uyt de gevangeniffe gebroken, en de
Kapitein van een hqop zwervende Noormannen ge·»
•worden zijnde, zag hy wederom meefter vanDuurile-
de en van ganfch Holland te worden. Lotharius, geen
raad weetende om hem daar uyt te verneftelen , heeft
hem dat landfchap, op voorwaarde van den Deenenen
Noormannen het hoofd te bieden , geruftelijk laaten
bezitten. Hy zou , volgens de Bertiniaanfche Jaarboe-
ken , door de ingezetenen uyt ganfch Vriesland ver-
dreeven zyn geweeil : dan andere Schrijvers, als de
Jaarboeken van Pithsus , Ubbo Emmius, enz. getui-
gen dat hy yan zelfs, ja met de toeftemminge des Kei-
zers, naar Denemarken is gereift om den throon, die
door de dood van zijnen broeder Siwardus ledig iiond,
te beklimmen. Doch vermits zyn broeders - zoon ook
harts genoeg had om een kans naar de kroon te waa-
gen , is 'er een fchrikkelijke veldflag voorgevallen,
daar zy beidegaar , met een ontelbaar vülk , en met al
het koninklijke bloed op een kind na, zyn doodge-
bleeven.

i©. Wy hebben zoo even aangetekent dat deeze Gor
defridus het Hartogdom van Vri^-slaüd met Gifela, de
dochter van Lotharius Π ten huwelijk heeft gckree-
gen : het welke wy om dit eens voor altijd te zeggen ,
met M.Voffius^ldus verftaan, dat'er de'Standen hun-
ne ftemmen ook toe gegeeven hebben : en dat zyn regt
ten voornaamften deele op deeze toeftemming en aan-
ïieeming der Ingezetenen gegrond is gcweeft. Als dee-
2e Godefridus naderhand verdagt wierdt van heimelijk
te woelen om zijnen zwager Hugo in 't bezit van zyn
Vaders rijk te herftellen , is hy door lad des Keizers,
en door het beftel van Henrik Hartog van Saxen , op
een verraderlijke wijze met alle de Noormannen van
"^■yn gevolg gedoodt. Doch dit hebben onze landge-
ïiooten niet lang daar na wel deerlijk moeten bezuu-
fca.

iuVoU

Batavia Sacra. xli

ii. Volgens Μ. Voffius is de eerfle Graaf Gerolf,
fegen de Noormannen voor het vaderland vechtende,
op het bed van eere geftorven in 't jaar 85-3. DeeïeGe-
rolf, Ï.OU volgens den zeiven Voffius twee 7.oonen ge-
had hebben, Diderik zijnen nazaat , en Waltgarius of
Walgerns Graaf van Teirterbant. Walgerns heeft drie
zoonengehad, Radbodas , Hatto en Poppo, Diderik
ïou zijnen zoon Gerolf , en Waltgerus zijnen zoon,
Radbodus tot nazaat gehad hebben, 't ]s deeze Gerolf
die eenige landerycn 'in Holland gelegen , van Keizer
Arnulphus zou hebben verkreegen. Gerolf is opgevolgt
door zijnen jongften zoon Diderik^ zijnde den oudftea-
zoon Walgerns, om zeker feit, buiten die vi^aardigheit
gefloten. En dit zoii de vermaarde Diderik zyn , de-
welke de eerfte op de rolle van onze Hollandfche
Graaven wordt geleezen. En 'tiswaar'dat J.Beka ge-
wag maakt van den eerden Gerolfus , dewelke met
Tietboldns > of zoo als J. Douza fchrijft Theobaldus,
en een ontelbaare menigte der landzaatendoor de Noor-
mannen is verflaagen. Wy hebben ook een open brief
van Keizer Arnulftis , dewelke myns oordeels zonder
genoegzaame reden van fommige Schryvers word ver-
worpen , waar by gemelde Keizer de voornoemde lan-
deryen vereert aan den tweeden Gerolfas. Van deezeti
tweeden Gerolfus word gewag gemaakt by dennaukeu-
rigen Schryver Regino , zooals by den Auteur ftaat te
kezen. Dat Walgerns, Dideriksbroeder, dezoonvaii
deezen tweeden Gerolf geweefl: is, fchijnt duidelijk
"genoeg te blyken uyt de woorden van den zeiven Rhe-
gino t, daar hy fchrijft dat de Hartog Eberhardus, ter
jagt gegaan zijnde, liiielijk is omgebragt door Walga-
rius den Vries, een zoon van Gerolfus. Doch dat Di-
derik de broeder van deezen Walgerns of Waltgarius
was , hebben wy nyt J. Beka, nyt W. Heda , daar hy
het leven van den BiiTchop Hungerus befchrijft: ea
uyt dcRijmkronijk van Melis Stoke: zoo dat J. Dou-
ïa , een Schryver van een fchrander oordeel, en die
geenzins befchuldigt kan worden van te groote Hgtgê-
loovigheit, dit voor de waarheit zonder eenige hape-
ringewei durft aanneemen. Vorders hebben wy ook
uyt W. Heda en uyt Melis Stoke dat deeze Diderik uyE
het bloed der Franfche Koningen was gefproten.
t ad am, S9S.

C 5 n. My

i'lii voorberjgten op

12. My dunkt, met het welneemen van den Heer
Auteur , dat men onze eerfte' Graaven niet zonder o-
vertuigende bewijsredenen van zodaanige onregtvaar-
digheit, en het aantalten van een andermans goed,be-
hoort te befchuldigen : en ik durf wel zeggen dat dit
ïijne moeite al zou hebben om klaar genoeg beweezen
te worden. Wv hebben reeds gezien dat de Voorou-
ders van Graaf Diderik hier ook Graaven zyngeweeil:
en men heeft reden om met M. Voffius te gelooven dat
deeze waardigheden niet vergeeven konden worden
ïonder de toeftemminge der (landen: zoo dat hier niets
aan een gercgtigc en regelmatige bezittinge fchijnt ont-
broken te hebben. Maar,zal men zeggen, enhctword
ook gezeit, Graaf Diderik is met het Graaffchap zij-
ner Voorouderen niet te vrede geweeft , en heeft de
Graaffchappen van eenige andere Graaven, die hen ge-
regtelyk toequamen , door gevveld van wapenen vêr-
overt. Voor eerft zegt de Heer Matthceus zelf dat hy
maar Graaf isgeweeit van zekere landftreek in Holland
gelijk 'er meer geweeft: waren. Zoo blijkt dan niet dat
hy de andere Graaffchappen bezeten heeft. Ten tweede
hebben wy den Heer Matthasus reeds hooren zegjfen
dat de Graaffchappen van ouds niet erfelijk en waren,
en dat de Hartogen en Graaven altijd ter begeerte van
den Oppcr-vorit konden te rugge ontboden worden :
Indien 'er dan al Graaven geweeil waren, die dooron-
ïen Diderik zouden verdreeven zyn , zoo zouden die
7.elf o.ngehjk gehad hebben van hem tegenftand te bie-
den. £n waar uyt zal men bewijzen dat de Graaffchap-
pen in Holland, of Oudvriesland , van een anderen
aart waren als de P'ranfche Graaffchappen ? Zijn de
zoons in de plaats van hunne Vaders getreeden, dat is
gefchiedt om dat de Standen niemand bequaamer acht-
ten om het land tegen de ilroperyen der uytlanders te
befchermen. Maar wy behoeven dat niet eens te on-
derzoeken ; wy hebben maar te ontkennen dat Graaf
Diderik oit met de ingezetenen , 't zy Graaven 't zy
mindere Heeren , over hoop heeft gelegen. Men heeft
J. Douza , in het vyfde boek zijner Jaarboeken (, maar
iia te zien |ioe dat hy dit zeggen van fommige jönger
Schryvers met klem van redenen tegen gaat en uyt-
jouwt. Hy zeit dan dat dit een verdichtzel is van de
Jaater' hiilori-fchrijvers, en dat niemand van onzeoud-

ftc

Batavia Sacra. xliii

fle en befte Schryvers, 't xy J. Beka, 't zy iemand an-
ders , oit van zoo een oorlog gedroomt, veel min eejj
woord gefchreeven heeft.

13. My dunkt dat dit ten hoogfte maar een verfchil
over den naam, quaßio de nomine^ ïou zyn of hem de
tytel van eerfien Graaf van Holland zou toekomen of
niet : en dat de Schryvers , die hem doorgaans voor
den eerften Graaf te boek zetten, daar hiets aan miszeit
hebben. Indien men het aldus wilde verftaan dat 'er
geen Graaven hier te lande voor deezen Diderik zou-
den geweeft zyn, dan hadden vf' ongelijk : want het is
een gewiife zaak dat'er verfcheide kleine Graaven hier
te lande voor hem zyn geweeft. Doch dit willen zy
geenzins zeggen ^ en zy maaken zelf gewag van die ou-
der' Graaven : zoo dat ze hier van geen onregtzinnig-
heit of fabel-luft verdagt können zijn. Maar hoe kan
Diderik dan voor den eerften Graaf aangenomen wor-
den ? Dit begrijp ik aldus ; dat die oude Graaven hier
maar een ftuk en een brok van Holland bezeeten heb-
ben ; en dus dén naam van Graaf van Holland niet ver-
dienen te draagen. Zou het wel palTen dat een Graaf
van Teffel of van Kinheim of van Maasland zich deti
hoogdraavenden eernaam van Graaf van Holland zoa
aanmaatigen ? of voor Graave van Holland te boek zou
geftelt worden ? Diderik I. heeft veel meer lands bezee-
ten , en had veel grooter Graaffchap als de voorgaan-
de Graaven. Het was miffchien zoo groot niet als het
metter tijd is geworden : maar het was groot genoeg,
of zy können het voor groot genoeg gerekent hebben,
om Diderik I. voor den eerften Graaf van Holland op
te geeven , als hebbende over een goed gedeelte van
het tegenwoordig Holland te zeggen gehad. Ten twee-
de , het welke wel het voornaamfte is, *Zoo is het'
Graaffchap onder deezen Dideryk erfelijk en eigen, aan
zyn geflagt geworden. En de manier van iemand voor
den eerften Koning of Graaf van een landfchap te re-
kenen ftaat voor een groot gedeelte aan 't gebruik des
volks of aan de opvattinge der Hiftori-fchryveren. Dus
wordt Faramondi.is voor den eerften der Franfche Ko-
ningen opgegeeven : en niemand heeft zich daar tot
poch toe aan geftooken. Egter hadden de Franfen of

t Zie y. Douza jag, ai7,

sliv Voorberigten op

de Franken, volgens Mezerai, enz. al ouder Koningea
gehad , die ook al tot in de Gaulen doorgedrongen
waren , fchoon dat ze daar geen vafte woonplaats ge-
had hadden. En ftaat te bemerken dat 'er Faramond
ook geen vafte woonplaats heeft gehad.

14. ik beken dat ik niet en zie waarom dat hy geen
Graaf van Holland mag genoemt worden. Hy bezat
een goed gedeelte van het tegenwoordige Holland: en
dit is mijns bedunkens genoeg om hem dien tijtel toe
te paffen. Wat zou men anders al oude Koningen van
Spanje, V'rankrijk,^wedenenz. uyt de lijft derSpasn-
fche , Franfche, Zweedfche Koningen moeten fchrap-
pen, omdatgemeldeKoninkrijken mettertijd zoo groot
ïijn geworden f Dat de Graaven zederd Diderik I tot
Diderik V toe den naam van Graaf van Holland niet
gevoert en iicbben, kan hunne zaak, zoo.alsik het vat,
ook niet veraihteren: want men wil niet zeggen dat ze
Graaven zyn geweeft over een land dat den naam van
Holland al voerde , maar dat den nääm van Holland
naderhand heeft gekreegen. Faramondus wordt deeer-
ile Koning van Vrankrijk genoemt, en hy is tot noch toe
in een gerufte bezittinge van dien naam gebleeven, zonder
dat het iemand noch geluft heeft hem daar over in proces
te trekken. Egter had hy maar een klein gedeelte, en
niet meer als een ftuk of een brok van het landfchap 't
welk nu den naam van Vrankrijk draagt. En vorders,
dat wel het voornaamfte is, men v/eet dat de Konin-
gen, Hartogen, Graaven enz. als ze hunnen naam te-
kenden , den zeiven enkelijk uytdrukten met de by-
voeginge van Koning , Hartog , Graaf, zonder den
naam van hun Koninkrijk , Hartogdom , Graaffchap
daar by te voegen. De manier van de naamen der Rij-
ken , Hartogdommen en Graaffchappen uyt te drukken
is voornamentlijk opgekomen in de elfde eeuwe, wan-
neer dezelve manier volgens Froffardus dosr den adel
ingevoert is in Vrankrijk. Het zelve getuigt Buchana
nus van Schotland , daar hy het leven van Milcolum-
biis ΙΠ befchrijft. Cambdenus fchrijft ook dat deßrit-
fche Engelfchen en Saffen zich langen tijd vergenoegt
hebben met den enkelden naam van Graaf en Hartog,
zpnder den naam der plaatze te vermelden. Men zal by
Aimoinus , Regino , Eginhardns, Ado , Helmoldus,
siß. wel eenige voorbeelden vinden daar de naamen

van

Batavia Sag ra, xl^

van 7odaanige Hartogdommen uytgedrukt ilaati : maar
dat gelchiedc doorgaans door den Hiftori-fehryver, niet
door de Hartogen of Graaven zelf: en ten anderen wil
men hier maar zeggen dat het a! zeer gebruikelijk isge-
weeit de gemelde naamen achter te iaaten. Evenwei
moeten onze 'Graaven daar om lijden , zonder dat het
noch iemand in de gedagte is gekomen zoo veeleFran-.
fche en andere Konmgen , Hartogen enz. om dezelve
reden buiten den rang derFranfche, Engelfche,Schot-
fche Koningen en Hartogen te plaatzen.

15-. Indien men Voortrappen of Fortrafa , in den
gift-brief van Koning Karei gemeld, met Janus Douxa
20U plaatxenin Zeiand, en Kinheim, 't geen zéér waar·^
fchijnlijk is, zou neem.en voor Kennemerland : en in-
dien zy ookmeefter zyn geweeitvan't land van Waas,
gelijk niet onwaarfchijnlijk is, en uyt den gift-brief
van Koning Lodewijk, zoon van Lodewijk den Goe-
den, fchijnt te blijken, zoo moet het gebied, van Dide-
rik I zoo klein en bekrompen niet zyn geweeft , als
ibmmige Schrijvers, op enkelde giffingen, en als ten
fpijt der Graaven, uytblaazen. Ik wil ook wel beken-
nen dat ik het zeggen van foramige Hiftori-fchrijvers,
al5 of de Graaven geen regt op de Dordfche Waard,
en de landen daar om ftreeks, zouden gehad hebben, zoo
met geen volle geruftigheit durf aanneemen. Indien hun
gebied tot in Zeiand en in 't land van Waas geftrekt heeft,
'tgeen niet onwaarfchijnlijk is, en nietalleen van Janus
Douza,gelijkgezegtis ,maar ook van meer anderen be-
weert wordt, ïöo fchijnt 'er Dordregt ook onder geflaan
te hebben. En wat eenige Schrijvers, als Baldricus vau
Noion cn Ditmarus van Katrterijk belangt, de welken
voorgeevendatDiderik Iii den BifTchoppen van Utregt,
en eenige andere BilTchoppeii, een (luk lands omtrent
de Dordfche Waard met geweld afgeknevelt heeft, zoii
men hier niet te pas mogen brengen 't geen fommige
Schrijvers by «ndere gelegendheden opmerken, dat daar
de Koningen van Vrankrijk de Graaven doorpans be-
gunftigt hadden , de Keizers in tegendeel de Biflchop-
pen begunftigden; zoo dat het zelfde landdikwils door
de Koningen van Vrankrijk aan de Graaven van Hol-
land , en door de Keizers aan de^ Biffchoppen van U-
tregt, of aan de Graaven van Vlaanderen, gegeeven is
geweeft. Dc voornoemde Schrijvers, die goea Keizers

ca

SclVi Voorberig tem öp

en goed BiiTchops waren, konuen'tligtelijk mdicilufï
met den Biflchop gehouden , en de gifte des Keilers
voor goed en wettig aangezien hebben. Ik geef dit zoo
op voor mijne giffingen^ zonder daarvoor het geweer
te willen trekken.

Maar dat die Schrijvers uytlanders 7,yn geweeft, dat
'ze niet zonder partyzugt gefchreeven hebben, dat telfs
de "Utrechtfche Schrijvers als J. Beka en W. Heda de
fchuld van deezen oorlog op den Biflchop fchuiven^
ïonder een woord van de voornoemde landeryen te
fpreeken , die de Graaf den Biflchop ontweldigt zou
hebben, is een bekende zaak: en zou my al vry in mij-
ne giffinge verfterken. Het is waardatBaldricus enDit-
marus zeer oude Schrijvers zijn , en ten zelfden tijde:
geleeft hebben : zoo een Schrijver heeft zekerlijk veel
Toor uyt ; en verdient , alles gelijk zijnde, veel meer
geloof als eeii die lang daar na ter wereld is gekomen.
Maar daar worden noch meer omilandigheden vereifcht
om iemands ïeggen voor de waarheit aan te neemen;
de opregtigheit, de kennis van zaaken,enz. Men heeft
maar op onze tijden te letten : hoe verfchêidentlijk zyn
fommige veld - en zee-flagen door de Schrijvers van
tweederhande partyen verhaalt ? dit waren ook Schrij-
vers die op den zeiven tijd der gemelde veld - en zee-
flagen geleeft hebben : maar daar word meer vereifcht
tot een goed Hiiiori-fchrij ver.

i6. Het is waar dac Diderik Bavo uyt het Graaffchap
Van Bodegrave en Zwammerdam verjaagt is door Di-
derik Iii. Maar't is óok waar, althans j. Beka en W.
Heda fchrij ven het uytdrukkelijk, dat gemelde Diderik
Bavo geduurig en zonder ophouden geweldige ftroo-
peryen aanregte op de landen van Graaf Diderik : de-
welke dan gedwongen is geweeil geweld met geweld
af te weeren. De geleerde Éuchelius zou de Hollanders

faarne in't ongelijk ftellen , en den Biflchop Adelbol-
us tenemaal vry pleiten« De Hollandfche Jaarboeken^
aegt hy , verhaaleu deeze zaak in V wiii e-,i hréed^ en
met een erooten toeßel van ivoorden. Doch indien ieraand^
enz. Maar wy hebben 't juift uyt de Utrechtfche Hifto-
ti-fchrijvers zelf: te weten uyt J. Beka en W. Heda:
de eerfte is een Utregtenaar eneenKanonnik te Ütregt
geweeft: de tweede, hoewel een gebooren Hollanderj
W3S Peken van S. Jan, enz. Op den eerfteu kan al-
thans

Bata via Sacra. xlviï

thans geen vermoeden vallen van iijne eige' Biflchop-
pen , uyt gunit voor de Graaven , tegen gefproken te
hebben.

17. Ik vertaal dk aldus, hoevpsel dat 'er in 'f Latijn
vlak uyt gezeit wordt dat de Graaven de Vafallen der
Utregtfche BiiTchoppen gevsreeft zyn. Mijne reden is
dat de Heer Auteur 2,éli,achter in iyn werk fag. 534.,
dit leeiimanfchap in twijfel trekt ; zoo dat ik het hier
voor zyn vafi: gevoelen niet kan opgeeven. Wat my
aangaat, ik wil wel bekennen dat ik het op dit ftuk met
Ant. JViatthEEus , hoewel anders een doorgeleerden eti
onvermoeiden Schrijver, niet kan houden. Maar diï
ïal in 'c werk telf te pas gebragt worden. Ik heb dit
hier maar aan ie merken dat uyt Buchelius zelf, dewel-
ke met dit leenmaanfchap zoo op de bêen is , genoeg-
zaam blijkt dat 'er geen befcheid of bewijs van gegee-
ven kan worden : dit zyn zyne eigen' woorden : * Het
regte Holland is dat landfchap geweeß, welk hy ( W.
Hedaj hier hoven de Provincie der Wilten heeft genoemt^
en 'i welk nu hekend is onder den naam van 2,mthoïïand.
J^it hebben de Graaven van oads , zoo als de naukeurig-
fien νακ onze Ovd^eids-kenners aangemerkt hehhen^teleew
ontvangen van de Bijfchoppen. Doch de ßukkeu , de vjelkem
Zouden dienen or/i zttlks te bewijzen , zyn nu zodaanig
gejchonden of door de tegenflreevers der Utrechtenaaren ^
de-welken d.aar lang ογ ge doelt hebben^ verdonkert^ dat 'er
ttanlijks eenige blijken, of te» hoogfle eenige duifière teke-
nen van deeze zaak in onze handen zyn gekomen. Zoo
bekent hy dan ïelf dat'er geen bewijs van te vinden is.
Maar de nauwkeiirigfte liefhebbers onzer Oudheden
ïouden het geweeten hebben. Wat voor liefhebbers
zyn dat geweeft ? wat blijken hebben zy 'er van gehad ?
wat reden heeft men om te gelooven dat zy door geera
Zucht tot hun vaderland vervoert zyn geweeft om zoo
een oordeel te ftrijken? En wat voor ftukken zyn 'er
verdonkert? door wie en wanneer zyn ze verdonkert?
war blijk van deeze verdonkennge ί Wy'mogen ons
dan vry houden aan zyn eigen zeggen, dar'er geen blijk
van tc .vinden is : en wy zyn niet genootzaakt onze
Graaven, op het zeggen van onbekende getuigen, dus
te laaten vernederen. ,

'S. Ditfchijnt te luiden als of Graaf Aarnout van de
Vriezen die in het oude Zuithollaad wooil^en, dat is
* in Hedem. , ya»

■

xl yin VooiCberigten op

van de Hollanders die den naam van Vriezen zoo wei
noch droegen als de regte Vriezen, was doodgeflaagen^
en dat de oorlogen, die hy geduurig heeft gevoert, door
hem gevoert waren om dit Zuidholland onder zynei
magt te brengen. Dit ziet al wederom daar op , om
het gebied der eerfte Graaven^ zoo veel als mogelyk is
te verkleinen. Maar ik weet niet of Buchelius wel goe-
de blijken van zyn zeggen zou hebben können geeven.
Althans meeft alle onze Hiilori-fchrijvers getuigen dat
de voornoemde Graaf Aarnoud geduurig met de regte
Vriezen , de tegenwoordige Noordhollanders daar on-
der begreepen , over hoop heeft gelegen j en eindelijk
door dezelveii is verilaagen.

5. Vt

Van de gelegendheit van Vriejland ten tijde
als Wilhbrordus daar is aangelandt.

M^Z' Tlit * Sanöfc^aii ftali op öicn tijö/ aïtïjand
mbii.Uïu jjooj get et'ootfic geöerite/ in &e öooïmgcni
''''75· enBg0eïoolJi0ijeöen ö^^lfdïsenbora^* οιη^

tuent öet jaar 690 / aï^ Wiliibrordus boï^m^
Baronius , Onuphrius , BoiTchaarts til tttCCC ait^i

tm tigt45iOot-25ntanje 't jeii ίφ

De Rhvn S^S^ï^iï / toOTCii aUjics itet üjeiaige C&^jifiencn
Beefc èJr- te bin&eii. m^t b^age toaar öat eerfi mag
tyds drie güfónöt 5911 \ fiec omtrent fïaat te toeeten trat
uytwate- jj^ Rhyn öan ö^i'e (i) monöen of u^ttos^
ST tenngen geeft seDab: &e eecfie öet Viic of
' gei Flie, Ïan0^ ftet toeïfte öe Vecht, (t) een af^
toatecing öan öen Rhyn, en iïe Yflel aan öe
noo.iöspe ban öen Rhyn, ^ieg met öen Oceaan
bermensben. ©eese moni! bie nu met beomies^
genbe ïanben/tet' jsiaatse baai· nu be Zuiderzee
10/ ineen gpoote ïsS bemnbept/ (3) i§ boï^

gen^

Batavia Sacra. xlix

gfii^ ïjtt genteen geboekn gdcgen omtrent öefc
eiianb Vlieland. öi't eilaoö ffotiö eertijii^een
liafieeï / öaaï ïtoomfcöe öe^ettiiis aji ïag/ en
baar te Sasiaiiaogö Olenniustoïgeil^ Tacitus f
op getoeeïseii om tue iwoetïen öer ©fiesen te
ontbiucöten. Cen anbeiT monU han öen Rhyn,
booiïteesen Helium gcnoemö/ Iwé geïegen aan
be Briei, iïaar be Maas, meer anbete ißatei'eri
aan0etooniieii ïieöiienbe/boai een jeer top jee-
gat in ben Oceaan bat fommigeii

Heb um be Wielingen nmiicn, ©e ba'be
ntonb toa^ gelegen Bgi Katwyk , een boip / 300
aï^ geseit / naar be Katten genoemö. ^n
beeren manb geeft eeril|b# gefïaaii i|et Huis te
Britten; ^ijnbe een^^iot't toeïfee 00O?ïieiser
Severus, bse ban 't jaar ipf tot ijetjaar 2,1 i.
0e&èerfc||t ^eeft / gefiigt of ten mmile beraieutot
bocö 't iudïie na&er||anb boo? be ^H^oojman^
tien / of boïgen^ J. Douza boa? be<Suaben/
^a^en en :3pranïieit onber be beet geïjaait
g^crfcfjei&eoöer&ïgf^eknban bst Mafted/ toien^

aftekening % Adrmnus Junius sil jijn Batavia,
en ög P. Schryver jpe 35atabl|tcÖe ^iibge^
Den/ té bmöeii M/ spbiïiloj!^ böö^ onjentp/
én eeni^ereijeninoiisentiib/ ög! iaa^jee-bjatee
te ^ien getoeefl. €11 bit sefterip öe ii|ttoatei
nng ban ben Rhyn baai* Willibrordus upt
tanje ïtomenbe jaï ingeïoo^en 5ίίη. (4)

S^cöaiben be ö^ie gemeïbe Mfttoaterinsen ban
ben Rhyn l^eeft Henrik èoeteboom , in ïpthev^
be Boeïi ban ^ijn Zaanlandfch Arkadia noc|> eeii
bierbe bersonnen (r) ög ïjtt bo^p Petten, ^oo^
beejen monb 3011 Urfula met öaare elf biw'jenb
S^aagben te Vroone, een a!oabe fiab m bic^t

f Amah l. 4-,
ï« Deel,

VOORBERIGT en op

βρ Alkmaar gefegcn/jijii aangeitomi?!!. ©oajöcn
moitö jouöeiï ooit öe geflige WiiUbrordus
cn Bonifacius , 500 ö!^ Zoeteboom On^ tocet te

timeï!en/5gn aangeïanöt.

AANTEKENINGEN.

I. Tacitus, gelijk i.gezien is, enPomponiusMe-
la {lib, c, 2.) fpreeken maar van twee monden des
Rijnilrooms : de laatfte voegt'er by'dat hy aan de reg-
tet, dat is aan de noorder 7.ijdc, eindelijk in een groot
meer of groote poel verandert, den naam van Flevus
of de Vliet aanneemt , en een eiland van den zeiven
naam rondom befpoelt ; doch dat hy eindelijk weder-
om een revier wordt , en een revier blijvende in den
Oceaan loopt. Ieder een liet wel dat het Vlie,7,oo als
het geweeft is , niet nauwkeuriger kon befchreeven
worden. Virgilius die daar in gevolgt wordt door
den Poëet Claudianus, noemt den Rhyn ook bicornis
als of hy maar twee hoornen of monden had gehad.
Strabo maakt ook maar gewag van twee monden (Uh./\~)
en dat aanmerkelijk is, hy voegt'er by dat Afinius Pol-
lio niet meer als twee monden wil geftelt hebben , en
dat hy degenen, die van meer uytwateringen fpreeken,
berifpt. Julius Coefar 2egt in het vierde boek ïyner hi-
florien, dat de Rhyn langs veele uytwateringen {muhis
cafitibus) inden Oceaan loopt: maar die móet volgens
de geleerden van verfcheide kleine uytlekkingen , die
de Rhyn toen gehad zal hebben, verdaan worden. Doch
Plinius fpreekt opentlijk.van drie killen. In den Rhyn
zelf^ 2,egt hy, ter lengte van hyna honderdduizend fchre-
den is het edelße eiland der Batavieren en der Kanine-
faaten : en noch andere eilanden der Vriezen ^ der Chauk-
ken , der Frifiabonen , der Sturieren, der Marfacen, de-
welken alle gelegen zyn tujfchen den Hdius en het Flie.
Dus worden de monden genoemt ^ langs devjelken de Rhyn-
ftroora zich ten noorden in poelen of meeren , ten vjefien ia

ii

* Mneld, 8.

dé Maasfiroom uytßort : behoudende in het midden (der
gemelde uytwateringen ) een kleine kil die zynen naam
hehoudt. Ptolomseus fpreekt insgelijks van drie mon-
den des Rijnftrooms, een ten weilen', eeh ten oofisn,
een in 't midden. Dit alles kan volgens fommige ge-
leerden niet beter uytgeleit worden , als dat Virgilius,
AfiqiusPoIlio en Strabo,van den YlTel voor 200 veel hy de
wateren van den Rhyn uytloofi:, niet können geweetea
hebbenjdewijl Drufus denRhyn noch niet door een nieu-
we graft ni den Yffel had geleit : en de Rhyn vervol-
gens met als door twee monden , te weeten by den
ijncl, (naar 't gemeene gevoelen) en by Katwijk t'zee-
waart inliep. Claudianns, als een Poëet, zal den Op-
per-poeet Virgilius maar zonder naarder bedenken ge-
volgt hebben : of \al de middelfte kil om dezelve re-
den als Mela en Tacitus hebben overgeflagen : dan
Mela en Tacitus zullende middelfte kil, 200 fpreekeii
"e gemelde wereldbefchrijvcrs , overgeflagen hebben,
om dat dezelve , zoo als wy uyt Plinius leeren , by de
ändere twee killen vergeleeken , van weinig aanzien
was. Als Fomponius Mela zegt dat de Rhyn aande lin-
ker zijde de Rhyn blijft hicten tot dat hy zich meü dei
zee vermengt, willen ze dat hy den naam van de Waal,
als zijnde maar een bynaam , over het hoofd ziet, en
den flinker arm van den Rhyn , die by ons de Waal ge-
noemt word , liever den Rhyn heeft willen noemen.
De regter arm, zeggen ze, is die kille die uyt den Rhyn
hï den Yffel is geleit , en aldus zijne reis ter zee toe
vervolgt. En gelijk Fomponius Mela de flinkerkillie·'
ver den Rhyn als de Waal heeft willen noemen , zoo
heeft Tacitus aan de laaiftekil, die in den YiTe! loopt,
ook zijnen eerflen naam van den Rhyn willen behou-
den. Dus verre If. Pdntanus, Adr. Juniits, enz. Dit
fchijnt zijne redenen al te hebben : want dat de Waai
voor den flinker arm des Rijnilrooms moet genomen
worden zien wy duidelijk uyt Tacitus , Plinius,, enz.
Zoo moet Mela dan ook door den Rijn, die ter flinker-
zijde naar den Oceaan loopt, dc Waal verdaan hebben.
Dat de regter arm , of de regter kil moet genomen wor-
'Jeii voor den YlTel, voor zoo veel als hy eene revier
iiiet den Rijn is geworden, fchijnt daar uyt te^blijken
dat Fomponius Mela en Plinius opentlijk getuigen dat
de Rijn ter regter of noorder zijde in een groote meer,

D i poel

Lil VOORBEUIGTEN OP

poel of plas uytkomt , en dat zy het Vlie niet alleen
noemen, maar ook duidelijk befchrijven. En dewijl
zy, te weeten Mela en Tacitns, maar van twee armen
fpreeken zullen zy de middeliiekil, daar Flinius en Pto-
lomeus van gewaagen, maar voor een beekje, uytden
Rijn lekkende, aangezien hebben. Doch dit heeft even-
wel zijne zwaarigheit. Vooreeril, zal Tacitusdiedee-
ze landen bezigtigt en bewoont heeft, niet eens op den
middel-arm gedagt , of die middelfte kil, die zoo niet
verkleint moet worden , niet eens voor een iiytwate-
ring willen aangezien hebben ? Ten tweede , zal de
middel-arm of de middelfte kil eerft de noordfche kit
en de noordfche uytwatering zyn geweeft., en zal die
kil den naam van Rijn, zoo als Plinius getuigt, behou-
den hebben, zonder dat Tacitus en Mela dezelve,om
het bykomen van een nieuwe kil , eens voor een kil
willen rekenen, en zonder een woord te zeggen dat de
Rijn ter regter zijde zijnen loop heeft verandert ? te
meer daar de middelde arm een natuurlijke revier is,
en de regter, die in den Yfiel lant, door een graft tot
een revier is gemaakt ? Maar wat zal men zeggen, hun-
ne woorden leggen daar evenwel r en fchijnen qualyk
anders geduidt te können worden : te meer, om dat de
regter kil volgeus Tacitus , daar ze aan de Duitfche
kant voortftroomt , even geweldig blijft loopen [ß'-
vat violentiam curfus) en de middelfte kil, volgens Pli-
nius, maar een matige vliet is geweeft. Dan Fh. Clu-
verius en Menfo Alting , een man die in deeze zaaken
deeerfte ftem-verdient te hebben, willen geenzins toe-
ftaan dat Tacitus den YiTel voor den regter arm va;i
den Rhijn heeft genomen ; en de Middel-rhijn , hoe-
wel volgens Plinius een matige Vliet, was volgens hen
noch wijd en breed genoeg om braaf door te ftroomen,
en om niet overgeflagen te worden. Doch dit gevoe-
len heeft al ruim zoo groote zwarigheit als het eerft'»..
Maar deeze uytweiding zou te verre loopen : en de
Leezer kan zelf eenige der voornaamfte zwarigheden
ten eerften inzigt bezefFen.

Ik heb dit war breeder verhandelt, om dat debefchrij-
vingen de gelègendheit van 'teiland der Batavieren van
deeze killen afhangt.' Wy hebben gezien dat de Oude
Schryvers het voornoemde eiland tuiTchen de twee kil-
len des Rijtisftrooms beüuiten : dient dan geweeteti

van

Baïavia Sacra; lui

van welke killen zy gefproken hebben. Dit fchijnt by
alle de Schryvers vait te itaan dat het allereerile eiland
der Batavieren, zoo als het ten tijde vanjul. Ccefar ge-
Weeit is, tüffchen de iVlaasen den Middel-rhyn bepaalt
moet worden: want volgens hunfchryvenhaddeRhyn
in zynen tyd gee'n noorderlykerkil.' Maar ïederd dat de
Rhyn, door hetfchieten van Drufusgraft, zich met den
YiFel heeft gepaart, en de kil van denYffel ook de kil
van den _Rhyn is geworden , zou dit eiland, volgens
Adr. Junius, zoo veel grooter geworden zyn. Het is
waar dat Cluverius hier veel tegen heeft, en gemelden
Junius niet veel beter handelt als of hy pas een ABC
jongen in het ftuk van Aardkloot-kunde was geweeft:
maar mannen die wat bezadigder fchrijven en de zaak
met een onpartijdig oog befchouwen, als J.Pontanus,
Chrift. Cellarius Geogr. Antiq. lib.i.c. 3. können in het
iieggen van Adr. Junius zoo een botte ougerijmdheit '
niet befpeuren. En inderdaad wy hebben gezien datdef-
'^'ge Schryvers den regter arm van den Rhynilroom in
het Vlie doen uytkomen. En men heeft meer voorbeel-
den dat.fommige landfchappen , den zelfden naam be-
houdende, al grooter en grooter zyn geworden. Zoo
IS het oude Laüum vergroot door het nieuwe: zoo is
Groot Fhrygia , gelijk Strabo in zyn twaalfde boek
fchrijft,noch grootergeworden door het aanwinnen van
een bygevoegd Phrygia : zoo is het ook met Macedonie
en meer andere landfchappen gegaan. Cluverius meent
Junius vaft te zetten met de meergemelde plaats van
Plinius ': In de-a Rh-^n zelf. . . . legt het edelfle eiland
der Batavieren en der Kamtiefaaten ; en andere eilanden
der Fxiefe-a, Cauchen, Frifiabonen, Sturien, Marfakke» ,
de'vjelhen altemaal leggen tüffchen Melius en Flevus. Hier
worden verfcheide eilanden, zoo redeneert hy,tüffchen
het Vlie en het Helium geplaatft: hoe kan dan het ei-
land der Batavieren zich geftrekt hebben van het Vlie
af tot het Helium toe ? Maar daar kan ik al wederom
Zoo veel quaads niet in befpeuren. In het groote en
laatfte eiland der Batavieren können heteerfte of klein-
te eiland der zelve Batavieren , en meer andere eilan-
den daar by , gelegen hebben. Al was het eerfte eiland
naderhand ZOO veel grooter geworden als Junius be-
■^^^rt , daarom behoefden de oude volkeren , büiten
fiet eerfte Bat.avia gelegen, hun' eerften naam aanflonds

£) 3 niet

■

voorberigten op

niet te verzaaken. AlsdeiEqni, deVolfci, deHerni-
ci, em. eerll volkeren op hun ïelven, naderhand on-
der den naam der Latynen begrecpen wierden, hebben
2y hunnen eerften naam van Äqui, Volfci, Hernici,
noch langen tijd blijven draagen. Na dat denaam en't
landfchap van Maccdonie, 't welke eerftaan den Stry-
mon eindigde , over die revier tot aan den NeiTus toe
was overgefprongen, hebben de volkeren tuffchen bei-
de die revieren ia leggende, alsby voorbeeld de
noch eeuwen daar na Edones blyven bieten. Maar dit
alles zy maar genomen voor waarfchijnlijke giffingen.

2. Deeze Vecht word van fommigen , als van Pe-
trus Divffius {Amiq.Belg.c. 27,) voor den regter mond
van den Rhynftroom genomen. Zoo dat de Vecht het
Oude Bataviffche eiland aan die kant zoude gefcheiden
hebben. De woorden van de voorgemelde Hiftori-
fchryvers, dat de regter kil van den Rhyn ïich in poe-
len en meeren of in het Vlie uytlooil, flaan zeer wel
op deeze uytwatering van den Rhyn. Het is waar dat
men niet te regt en weet hoe langdat'er deeze kil des
Rijnftrooms is geweeft : maar men weet ook niet dat
ze in laater jaaren is opgekomen. Het is ook waar, in-
dien meij deze Vecht zoo oud wilde maaken, dat men
dan noch meer moeite ;iOu hebben met de Schryvers,
die maar van twee ki!lengewaagen,uyt te leggen. Doch
hier van zylien we zoo aanilonds noch iets te zeggen
hebben,

3. Daar zyn verfcheide Schryvers dewclken meenen
dat de Zuider-zee met 'er tyd, en lang na Chriftus ge- .
boorte, door het inbreeken van de zee, en door groóte
ilormen, tot zoo een plas is aangegroeit. Maar de bo-
ven-gemelde woorden van Pomponius Mela geeven
duidelyk te kennen dat 'er al van ouds een groot meer
is geweeft. Aan de regter zijde (dat is aan het noorden)
is hy, te weeten de Rhynftroom, in 'i eerße naauw en
zich zeiven geltjk· Nadsrhaitd als de oevers wijd en zijd
van malkander ivijketi, is hy geen revier raeer, maar een
meir: en de velden blank gezet hebbende krijgt hy den naam
van het Flie. Eindelyk een eiland van den zelfden naam

omringt hebbende wordt hy weder naauwer , en wederom
een revier geworden , ßort hy zich in den Oceaan. Cluve-
rius, handelende van de drie monden des Rhynftrooms,
2.0U wel gelooven dat dit ineir ten tijde van Mela en

Taci-

Batavia SACRA.

Tacitus byna zoo groot is geweeit als het nu is. Doch
't ftaat wel te deuken dat de groote watervioeden ea
overftroomingeii van den Oceaan, daar onze hiftorien
van gewaagen , geen goed daar in zullen gedaan heb-
ben: en wy vinden befcheids genoeg in onze hiftorien
dat ditFlie van tijd tot tijd meer land heeft gewonnen.
IVIaar ik zie niet datClaverius zulk een gelijk heeft oni
Adrianusjunius, diehet tegenwoordige Vlieland voor
\'t oude eiland Flevo genomen heeft , daar over 200 te
berifpen. Indien de gelegendheit der landen altijd ge-
weeft was gelijk als ze nu is, dan gaf ik hem groot ge-
lijk: want Mela zegt dat de Rhyn , nu een meir ge-
worden zijnde, enden naam van'tFlie gekreegen heb-
bende , een eiland van den eigen naam omringt : dat
hy dan weder nauwer wordt, en wederom een revier
geworden zynde zich in den Oceaan ftort. Indien'er,
zeg ik geen verandering in die landen voorgevallen ■fras,
dan had gy gelijk : want het, Vlie, of zoo gy wilt de
Rhyn, is het Vlieland niet voor by, of het wordt van
den Oceaan verzwolgen. Maar is het niet te denken
dat de onftuimige zee en de aanklitzende golven , daar
ter plaatze zoo wel als elders , groote rakken van den
oever afgeknabbelt en weg gefpoelt hebben ? Dit zyn
geen bloote giiSngen. Weet men niet dat de Kerk van
ScHevelingen , die nu diep in zee ftaat , voordeezen
midden in het dorp heeft geftaan : etj dat de kerk die
naderhand get-immert is , en aan deeze zijde van het
dorp geftaan heeft, nu naaft aan de zee is gelegen : zoo
dat'er al by den tijd van Junius geraadflaagt is om een
nieuwe kerk te bouwen. Ten tijde van den zeiven Ju-
nius heeft de zee , zoo als hy in 't tiende hoofdftuk van
zyn Batavia getuigt , een ganfche buurt van huizen te
Noortwijk op zee weggefpoelt. En de Hey is by-on-
zen tijd byna ganfch en geheel van huizen verandert:
moetende de viiTers, om van de zee niet overftolpt te
worden , hunne huizen geduurig binnewaarts in tim-
meren. Dit ftaat Cluverius zelfVolmondig toe. Dat
meer is, en wel dient aangemerkt te worden , Strabo
fchrijft in zyn vierde boek dat het ooftelijkfte gedeelte
Van Groot Britanje by zijnen tijd by den mond van den
Rhyn gezien kon worden. Zoo kan het by Vlieland
ook toegegaan zyn : en het is alzoo naar allen fchijn
toegegaan. Want waarom zou men minder oordeelen

D 4. dat

XXXIv voorberigten op

dat Vlieland zijn ouden naam behouden heeft als hef
Vlie?

4. Over dit Huis te Britten is zoo veel gefchreeven»
en daar zyn zoo veelerhande giffingen over gemaakt,
dat het onnoodig is den Leezer hier omtrent langer op
te houden, indien het iemand luit de verfcheide gevoelens
omtrent den ftigter, denaam-reden, en het gebruik van
dit huis te weeten, die heeft maar de Katwijkfche Oud-
heden van Domine Pars na te zien. Omtrent de naam-
reden beken ik als noch geen voldoening te hebben.
Indien men het zeggen vanProcopius voor dewaarheit
mo.gt aanneemen dat 'er dicht by de monden van den
Rhyn,te weeten tuffchen dc gemelde zeegaten en Groot
Britanje, een eiland inet naame Brittia, gelegen heeft,
dan zou 't Huis te Britten of Brittenburg niet verlegen
behoeven te ftaan,omde reden en de afkomfte van zij-
nen naam op te geeven. Maar hoewel dat Grotius in
'zijne Nederlandfche Oudheden, Simon van Leeuwen
in zyn Batavia Illuflrata, en meer anderen dit zeggen
van Procopius niet af en keuren, zoo zou ik'er, zon-
der deftige waarborgen te hebben, geen borg voor dur-
ven blijven. Iemand had maar te zeggen, gelijkSchri-
verius in zijnen Brief aan M. Voflius {Amieä Matthcei
i, 6.) al gezeit heeft, dat Procopius onkundig is ge-
weeft in de regte gelegendheit van deeze landftreeken;
en dat hy in meer andere voorvallen gemift heeft; daar
mee had men milTchien weinig meer in te brengen orn
zoo een groot eiland, van driederhande groote volke-
ren , te weeten Engelfchen , Vriezen en Britten, be-
woond, en van Britanje onderfcheiden, voor tefpree-
ken. Wy hebben ergens in het werk (want dat gedeelte
js voor deeze Voorlserigten gedrukt) op zoo een wyze
gefproken als of we dit zeggen van Procopius voor de
zuivere waarheit aannamen. Maar de zaak naarder
bedagt hebbende zou ik_ liefft gelooven dat Procopius,
die wel meer eens gemift heeft, hier ook verdwaalt is
geweeft in Brittia en Britannia. Dit Brittia zou gelegen
hebben regt over de monden van den Rhyn , tuffchen
de eilanden Thüle en Britanje: het zou door driemag-
tige volkeren, Engelfchen, SaiTen en Vriezen bewoont
, ïyn geweeft ; en de Engelfchen alleen zouden magtig
genoeg zyn geweeft om een leger van 100 duizend kop-
pel} in 't velcl te brengen. Waar is dat eiland geblec-

ven ?

Batavia Sacra. ι,νιι

yen ? wat Schryver fpreekt 'er van ? en wat Schryver
weet ons te zeggen wanneer en by wat onweer dat het
verzonken, of ik weet niet waar naar toegedreevenis?
Het is Britanje niet: want het leit volgens hem tuflehea
Britanje en Thüle. Het is Holland of Batavia niet:
want het leit regt over de monden van den Rhyu : dat
meer is, heeft het regt over de uytwatering'en van deu
Rhyn gelegen , en heeft men eertijds , zoo als Strabp
getuigt, het ooftelijke gedeelte van Britanje uyt Bata-
via können zien , waar zal het zijne plaats gehad heb-
ben: enhoezal het aan deingezetenen van ons land het
gezigt van Britanje niet benomen hebben?

S- Niet alleen is hy by Petten, maar ook byEgmond,
in zee geloopen. En daarom zou Egm.ond zoo veel te
zeggen zijn als Enge Mond. Want de Rhyn fcheidc
zich eertijds, boven en berieden Leiden, in verfcheläe
Wateringen : dewelken noch ten deele in wezen zyn,
en dewelken onder Kennemerland malkander weder-
om gevonden hebbende, by Petten en byEgmond we-
derom fcheiden , en langs twee monden in de zeö lie-
pen. Zie Rykius mTacirnm, van Someren, vanLeeu·^
VV'en in zyn Batavia Illußrata^ enz.

5- VIL

JVillebmdus is te Katwyk gelandt.

D^ fcööttt m te fiïgien bat 300 aï^

Aicuinus m jljit ïeiiÊtt getuigt / maar een het te ge-'
toeinigje ugtgerufi Ö^ööf «ite aanfïonö^ te iltregt looven

aailgeftomen. De Man Gods is met zijne reis- /

genooten t' zeil gegaan j en na dat hy met een
goeden wind tot aan de monden des Rijnftrooms den Rhyn
gekomen was , heeft "hy de zeilen geftreeken. by Katwijk
Zoo ras als zy de voeten op het 'gewenfchte land
gezet, cn zich watverquikt hadden, zynzyaan-

■ö s Honds

ϊ.νΐΙΙ voorberigten op

ftonds in de Burg Ucregt, op den oever der ge-
melde reviere gelegen, aangekomen.

toa^ ooi» öe geüjoouïpe oberto0t u^t

Batavia naaü Britanjc : CU öe feeftogt piagt uot
Bricanje ter öeescf plaatje (ι) aan te ïtomen.
^jer iua^ een ^eec bermaaröe en fcöeepcpe ga^'
ben: en öeeje Μ ire^ jSijulïiOom^ ialeröt 5eec
beeï bebaaren / 500 aï^ |et Huys te Britten te
ïtennen geeft« ©e firoom ban öen ïtlgn toaä
Öiet ter piaatje beel bermaarïier / en geimurig
b0ï fcöepen / geïp §et ïloomfcge (^οϊ-ρ^^/ορ
öeii oeber ban öeeje iiil!e operegt / fcöiint aan
te toijsen* i^iniseïp baar ïiej) be éöiin t^^Si op
ïltregt aan 5 en bit ioaé be ïto^fie toeg op be
geïfbe fïab» ΦοΜ ioo^b bit boo? mcefï aiie onje
Itronpen/ en 5onberiingbooiöe,^eberianbfcöc
üroilp ban Jan van Leiden, bebefet. (i)

AANTEKENINGEN.

I. Daar zyn eenige leer weinige Schrijvers dewel-
ken zodaanig fpreeken als of 'er leeftogt uyt Britan-
jc plagt afgefcheept te worden naar Batavia. Adria-
nus Junius , daar hy van't Huis te Britten fchrijft,
vermeldt iets diergelijks : maar die fpreekt maar
van de tijden der Romeinen ; en kan noch maar van
een zekeren tijd onder Keizer Julkan , loo als aan-
ftonds zal blyken, verftaan worden. Hiimfridus Flud
en G.Cambdenns, by Cluverius (van de drie uytwate-
ringen des Rijnftrooms) vermeld , fpreeken daar ook
van ·, maar iJ zien ook op de tijden der Romeinen.
En de twee leften fchijnennoch groot ongelijk te heb-
ben, als zy zoo volmondig zeggen dat Britanjeten tij-
de der Roomfche Keizeren als de korenfchuur^ van het
WeiterfcheKeizerryk is geweeft: want Cluverius toont
zeer wel dat Zozvmus en Ammianus Marcellinus, daar

zy

Batavia Sacra, lix

ïy het uyt gehaalt hebben, alleenlijk fpreekeii van een
bvzondere gelegendheit onder Keizer Juliaan. De Fran-
ken, Alemannen en Saxen hadden 'c ganfche land aaa
den Rhyn kaal gearoopt , alles vernielt en verwoeft,
en e,en ontelbaare menigte van volk gevangen weg ge-
fleept. De Keizer, geen anderen raad wetende , heeft
by den mond van den Rhyn 800 fchepen , grooter als
fchniten, doen bouwen om koren uyt Britanje te haa-
ien , Tiet welke hy met revier-fchepen den Rhyn op
deed voeren. En dus heeft hy demenfchen, die weder
in hunne fteden gekeert waren , van levens-middelen,
voorzien. Dit is toen gefchiedt omdat alle levens-mid-
delen door dc vyanden vernielt waren: het is toen voor
de eerfte reize gefchied : want het was een vond van
Keizer Juliaan; en de fchepen tot het af haaien van het
koren, zijn'er toen eerft toe getimmerc. Naderhand,
100 ik het wel heb, z,al men geen befcheid vinden dat
'er herwaarts uyt Britanje zodaanige toevoer van eet-
waaren is geweeft.

2. Daar zyn'er (gelijk Rykius over Tacitus getuigt)
dewelken Egmond voor de regte plaatze houden daar
Willebrordus zou gelandt zyn , en zijne voeten eerll
op den Hollandfchen bodem zou gezet hebben : want
wy hebben zoo even gezien dat de Rhyn daar ook een
uytwatering heeft gehad.

^.vni.

Wanneer dat deeze mond van den Rhyn
eerfi geflopt is geweefil

l^oe en iaatmeer öat Öit gefcFjieitt nia^ «gn/
baar oiier 59« Öc ^ifïori-fcgjpei'^ liirt eeiilge^
©aar ^ijn 'er bfe !|et öe natuur aïie^n togi!
■ten / geggenöe öat be janö-Jinmen iRïitea^
t^ing j&c^et i^ffifirsi: rn öat ht tx^^n/ öcü? ölt
in 5ijne lioa*^ ge|ie«itof

iülxp

ι,χ vo or ber. ig ten op

^üMiß ïjuft moeten achter u^t hjpeii / en
ttautoip^ meer ïieeft isonnen firoomen. linbe^
i'en iöillen öat öe lanösaaten/ jieniie |unßoren
Sian tp tot tljis öoö^ ïjet obei'ltcoomen ban öen
jopfiiüisenöen aanfioot lijiien / iie^ ^lf^
toateren / om jgne toöcöe te öebtoinseu / ai^ met
geiueïb in öe 5le& ïje&Ijm öoen ïooj)en:en öat sgnen
ioop aföu^ iJecjiöaïit jijnöe/get janb n^t öe ^ee
öen ugtïoojp ban öen i^Mn 0emaïsiteïp ^eeft
{tonnen fieuiten/ensHne Μ benntniiecen. öer^^
öe fcli^pen get toe aan öe «ä^oöiJeigiie to^aafte /
öetoeïïie ^ηϊβ^ feoo^ get getoeüi ban öuïöeten&e
Ito^toinben / met fcf|?iiifteipe öonirerfïaagen
en Mi?;emen bermen^ö/ en&ooj&e ojjgifiing ban
iren beröoïgm Oceaan / bemgt jonöe öeb&en,
31>at öen tp aangaat/ fommigen/ aïö j Ger-

brandfe van Leiden en J. Bokkenbcrg , fcij^p^n

bat öit 0efc^ie&t ^öiiöe 5ponbe!;&eneiföen2$ifi

fci^op baniïtiegt Hungèrus: Ten tijde vandee-
zen BifTchop, jegt Bokkenbcrg ίπ JpeSijfïiïeC

ïitre0tfcl)e / baat; ^ ban Hungè-

rus lianbdt/ en omtrent hec jaar 860. is de mond
des Rijnftrooms by Katwijk verftopt geworden.
J^aar anbeten/ en onbecbeseïben Bucheiiusin
3ijne ï|sfïoriffcö^ ICanteiteningen/ beisjeeren bat
öe ccrfï lange iaaren baar na / en niet
boo; ö^t Jöai 1170,500 een afö^enfe ïieeft geïe^
, bem Ant. Matthäus ^ gonbt gefa* boo^ batbe
οΓ n^ttoatei'ing afleng#iten^ boo^ get^anb

iicv/iikede öec jeebuinen / bocö beeï ïaater aï^ be eetrfïen
aytwite- o^geeben/ gefiopt en bernietigt : en &?engt
KacwVfc bjoo^ben Ög ngt een fóronpje banii^oeiv

geflopt is öen/ meïbenbe bat beiiïöp in 'tjaar 10-5-0 noc^
gcweeft. boo^ Jl^oetben naar Seiben/ en 300 naau Itat^
b3p en in 5ee geeft geïoopen,

m

f β. 2. de Nohl, c.

Batavia SACRA. LX Ι

Sjlt 5011 ï}0t met öersen ^φΡϋΐ' fouten/ m-
iian geöagtc jijn öat Ö0 gcradöe nwnö aïïeng^#
iien^ nauüsec gemaalit beoi ijtt janö Ut ^tt^
öuinen: en öat ïjet onfïm'mige toecr/ geöoïpe»
ttoo? fioimen banöen berboißen lemel / tien
selben omtrent ö^t jaai' 1170 teiiemaai öeeft
toe^efiopt. (i)

, AANTEKENING.

I· Ik ïou ook het gevoelen van den Heer Auteur
voor 't waarfchijnlijkfte houden ; zodaanig egter dat
de Lek, den Rhyn een groot gedeelte van zijne wate-
ren ontroovende, daar ook toe geholpen heeft. Wat
den tijd aangaat, Ph.Cluverius is van dat gevoelen dat
deeze verftopping veele eeuwen ouder is als onze Schry-
ve.rs opgeeven, om dat'er geen geloofwaardige Schrij-
"^ers zyn die den regten tijd uytdrukken: en hy houdt
het zeggen van J. Gerbrandfche van Leiden maar voor
een blinde navertellinge,enz. Ja volgens eenige andere
Schryvers zou de Cimberfche watervloed , omtrent
honderd jaaren voor Chriftus geboorte , den Rhyn al-
dus mishandelt hebben. Een ftout zeggen , 't welke
een geheele verandering in de gelegendheit en in den
ommetrek van 't BataviflTche eiland zoude maaken?
Want indien de Rhyn daar ter plaatze 200 vroeg ver-
ftopt waar geweeft, dan zou het BataviiTche eiland al
teai tijde van Julius Csfar den Middel-rhyn tot geen
grens-fcheiding gehad hebben: en dan zou de Utrecht-
fche Vecht, naar deeze glorie , zoo groot of klein als
zeis, met goede reden können ftaan. Men heeft gezien:
dat de Rhyn, daar hy noordwaarts in zee liep, het Ba-
taviiTche eiland, volgens alle deoudeHiftori - en land-
befchryvers van Germanje afzonderde : de Rhyn had
noch geen kennis of gemeenfchap met den Yilèl ge-
TOaakt: de Middel-rhyn zou in zee niet geloopen heb-
l'en. Indien men de Vecht zoo oud mag maaken, en
daar is geen overtuigende reden om het niet te doen,
200 zou zy met de prys daar eerfl: de Middel-rhyn, en;

daas

3lxii voörßerigten op

daar na de Yffe! loo lang om gekampt hebben , naar
alle fchijn gaan ilrijken. Ik wil de zaak voorde Vecht
niet opneemen , noch 200 veele deftige Schryvers op
inynén hals haaien. Maar indien iemand het evenwel
durfde waagen zou hy wel met bondige hewysredenen
können overtuigt worden : ja 'zou hy niet al iets voor
dit nieuwe gevoelen weeten in te brengen ? Althans de
meergemelde plaats van Plinius fchijnt hier op gedraait
te können worden: Inden IVoij»^ zegt hy, . . . is het
edelfle eiland der Batavieren en Kaninefaaten ; en meer
andere eilanden . . . alternaal leggende tuffchen Helius en
Fhvus: dus worden genoer/it de twee monden door de wei-
hen de Rhynßroom zich noordwaarts in meiren, en zuid·
waarts in de Maas verfpreidt: behoudende in 'i midden
een matige kil die zijnen naam hlyft voeren. Hy kent maar
twee monden des Rhynftrooms; den eeften 't ende aan
deMaasden anderen aan het Flie. Dan heeft deRhyn
■noch eene kil in V midden ^ die den naara van den Rhya
blijft draagen : had deeze kil ook een mond gehad, en
was ze in den Oceaan uytgekomen , zoo had hy het
naar alle fchijn ook uytgedrukt , of behooren uyt te
drukken. Het is waar dat de ΥίΓεΙ doorgaans voor de
noordei-kille van den Rhyn genomen word : dit zou de
Vecht dan niet helpen : maar 't zou evenwel tegen den
Middel-rhijn gelden; en van den YiTel zullen wy zoa
aanilo^ids te fpreeken hebben. Tacitus fpreekt ook maar
van twee monden ; over den flinker mond valt niet te
krakeelen : dat de regter mond, daar Tacitus van fpreekt,
zoo zal iemand redeneeren , die deeze verftopping zoo
oud zou willen maaken , niet^by Katwijk is geweeft,
is al door andere met waarfchijnlijke redenen bewee-
ïen : als dat de middelfle kil volgens Plinius maar een
matige vliet was , daar Tacitus nochtans getuigt dat
de noorder kil even geweldig , na de fcheiding des
Rhynftrooms , voor by Germanje hene ilroomde': dat
de middelße kil maar een matige vlied zijnde, niet^e-
makkelyk kan geweefl zyn om aan te leggen., 't welk Ta-
citus egter van de regter kille getuigt ; en wel gelegen
om 'er het heir te ontfcheepen, en den krijg over te voeren.
Dat het BatavilFche eiland volgens Tacitus tuifchcn on-
dieptens heeft gelegen, 't welke van de noordfche zijde
des Middel-rhyns zoo ligt niet beweezen kan Avorden
als van het Vlie. Het geene Cluverius hier tegen in·^

brengtj

Batavia Sacra. lxiii

brengt , als of'er in den tijd van tiehjaaren, die 'er
t'nffchen het fchrijven van Plinius en van Tacitus ver-
loopen zyn, 'zullie wondere veranderingen in de geftal-
tevan ons land zouden voorgevallen ïijn,'zoo zuflen tj
fpreeken.zyn maar loutere giffingen. Daarenboven zegt
P.Mela dat de Rhijn zich door twee zeegaten in den Oce-
aan ftorte: en plaatft het eene byhetFlie;het andere, te
weeten by jHelium,kan hem ook niet onbekend zynge*
weeft, dewijl 'er alle de oude Schryvers van gewaageu.
Zoo moet'hy dan van geen nytwateringe des Rijn(trooms
by Katwykgeweeten of gehoort hebben. Indien de Mid-
delrhyn het BataviiTche eiland niet gefcheiden zou hebben
van Germanie , en 't zelve eiland aan de regter zijde
ni'et zoude gezoomt hebben, fchijnt de Vecht denaafle
te lyti om deeie prys te eigenen. Want voor eerft was
de gragt van Drufus ten tijde van Julius Ccefar noch
niet gelchoten. En het fchijnt ook niet , zoo zouden
zy al können fpreeken, dat Plinius en Tacitus een nieu-
we grensfcheiding aan 't eiland zouden gegeeven heb-
ben , zonder den Leezer met een woord daar van te
yermaanen. Dat PtolomEUS van drie monden gewaagt,
is waarfchijnlijk dat hy op de graft van Drufus zal ge-
'zien hebben.

Dit is zoo maar giiTender wijze eens voorgeftelt,
zonder het voor mijn gevoelen op te geeven : het is
doch in veele diergelyke xaaken met giffen te doen ; de
vrage is maar wie het befte gegift heeft. Doch ik wil deeze
giffing ook niet voor de befte opgeeven, ik laar'er de ge-
leerden hun oordeel over ftrijken. Men zal althans, zoo
ik het wel heb, geen eene plaats uyt de oude Hiftori-fchry-
vers können bybrengeu, dewelke zekerlijk bewij ft dat 'er
oit fchepen by Katwyk uyt de Zee in den Rhyn zyn geko-
men,ofuyt den Rhyn in de Zeezyngevaaren. Waar dat
Willeteordns geland mag zijn, dat is een onzekere gif-
iing. Deregels door Ant. Matthisus uyt een oud Kro-
nijkje bygebragt , zyn eigentlyk eenigc woorden uyt
een bord, 't welk te Woerden in de Lutherfche kerk
plagt te hangen. De man , die dat daar te pronk gezet
heeft, kan het van hooren vertellen hebben : kan een
ö'igeftudeerd, een Ügtgeloavig, een voortvaarend Ka-
geweeft zyn, enz. Hy is zekerlijk een onbekend
pcrfoon : en men ziet wel bekende en hoog-gepreezcne
Schryvers op eenige loiTe giiEngen verwerpen

IX'

ί,Χΐν VoORBEItlGTËN 01?

ix.

Wtllebrordus is door Leiden naar Utregi
gevaarm.

I

TTTillebrordus Scibcn / 500 aï^ ^tt tC gCÏDO^^

fïaat/ Dooiö^geiJaai'en/öeioijïöenionii
ftan ben l^atiup / ^m ai^ to^ sejiett

geb&en/ in 't jaar 090, noc§ "nrét toegegrodt

gcfajcefï. De Romeinen, JCgt J. Gerbrandie van
Leiden in ^QUt j^ebcdanöfc^c iäi'onp / in 't
mfïe fioeft aan get tienise poföfiuïi / hebben
by den Rhijniiroom een groote 13urgt gebouwr,
dewelke nu Leiden wordt gcnoemt. In de zelfde
Leidfche Burg hadden zy een Burg-graaf of een
Kaftellein aangcftelt, die hun behulpzaam zoude
zyn om de koop-luiden van gemelde burg naar
Wiltenburg en Slavenburg reizende , en weder
mar huis keerende, te befchermen en in alle vei-
ligheit te geleiden : en van dat geleiden heeft de
gemelde Burg den naam van Leiden (i) ge-
kreégen.

Wilhelmus Heda, ßefcgipenbe öct ïebcn ban
mam Lei- .WcÖojJ Hungerus, öc ömaamtng

this en Uan Heiöen ijanïieiöesettmge m faan öe Legioe-
Leiden van nenöeüieïftett baat'plagten te obectointeren. oBn

eekomen ^eioiji 'w U / öie öe Oiiöe Begiftigingen

^ ' öcr lltrec^tfcge iteriie öe^eïjén / gebaag too?bt
geraaaiit ban Ijei eerfie / ttoeeite en öecöe Lei-
this, 30η ög bjei giffen öat gieciiiieöeröaniJefie^
Settingen gelegen ö^ööfη*

mtiu

Ëatavia Sacra." txv

MMt tian ö^ieïier^antii Lcithis on^
|i£eiöcn#gcioeefï/ «itoaaeöeSatiiiifcöeiiaam LaTyiifcLn

Lugdunum öatt öaaii grttomeii/ &aar||eeft naam
Orlers iiï jnne iian öefcaöSelben/ L^gd^nmn.

mi Anr. Matthäus * isl 't Ö^seti üiitt gegan&eit.

^0ηηίΐί0ί« ö^aieii hm naam ban Ö^t Eatijiifcge
iBoo^b Lucus, een fiofcï); om öat pr un ^m
ijemiaarït öafcö/'t loeïft1ia!i(€artei^ kcmm ne-
lïius genoemt iöojöt / 50110efïaaiilie&aeiL
iteteii öoen öcii gemelöen naam aföaaïeit baiï
tto^e mianöfc^e naani-toüü^&en : te ineeten bai?'
P«ne, 't todïi een pogte öetelieut: (enöitjott '
öan 5i>ii op öe fioogie bait öe öiirgs: / of op öe
ber^ebeabfeit ban |et!an&en ban iie omïegseni
öe öiimen) j e« ban lugh 't toe!^ een toacgt-to^
ten 50U iuÉen φι: ïjoetoe! öat anberenïran he^
tei.jm 5ouben leööeii in luchc. (α) i^aar be
ö^melöe Anc. Matthteus berje^ert op öeiiré
öe aaiigeijaaibe plaatjen bat 'eu in deeze zaak,

als Zoo oud en duifter zynde, geen veiligheit en
is om 't eêne voor het andere te kiezen , en dac
alles even los en onzeker is. En inderdaad, 500
liabilgi eben te boren pfp^oiien/ daar zijn zeer
weinige fteden die haare Itichters kennen, of die
de reden van haare bcnaaminge te rege weeten;
Want zy zyh meeft allegaar van kleine begiilfeleri
opgekomen.

* y^iial. t, 2·. p.m. en torn, 6. p. 2. 3. e^Z.

AANTEKENINGEN-

i· Dat Leiden door de Romeinen ge'bouwt is ge-
■weeft is 2eer waarfchijnlijic : men vindt by alle onze
Hiftori-fchrijvers hoe dat Ptolomceus en het Reisboeli
van Antoninus al gewag van Leiden gemaakt hebben^
I. Deel·, m maar

LXVÏ , VoOHBERIGTEN Of

Maar dat ïe hier Biirg-graaven of KaOelcinen zouden
aangeftelt hebben om den reizenden koopman te gelei-
den, daar zal men geen befcheid van vinden ; en de
Burgermeefter Orlers heeft dit gevoelen , met alle de
mooje praatjes die 'er bygevoegt worden, in iijne Be-
fchrijvinge van Leiden als het onwaarfchijnlijkße van
allen verworpen.

z. Om dat dcLeezer fomwijlen wel gediend is met
de verfcheide gevoelens, te weeten, voornamentlijk in
aaaken die het Vaderland raaken , om zyn eigen gevoe-
len daar over te laaten gaan , heb ik hier de andere
naamleidingen van Lugdunum uyt Ant. Matthcens en
andere Schryvers, totdienft en voldoening des Leezers,
wel willen opgeeven ; hoewel ik wel bekennen wil
dat 'er de Heer Auteur de befte fchijnt uytgekipt te heb-
ben. Behalven de naamredencn door hem gemeld %vil-
len fommige dat Lugdunu.m zou komen van lugum dat
van ouds een have ïou betekent hebben , en van dui-
nen j (zie van Leeuwen 'm'L^wBatavialllußrata^-i diZcX
V. hoofdft. Orlers in zijne Befchrijvinge van Leiden,
p.19.) maar die betekening van ïugum diende dan eerft
aangeweezen, om in den koop van een geheele haven
niet bedrogen te worden. Goropius Becanus, die doch
met wat zeldzaams en wonders voor den dag moet ko-
men, noemt deeze ftad Lucdumtm, als duinen van ge-
luk. Adrianus Junius houdt het mttLeegdmnen of laa-
ge duinen, 't welk gemakkelijk heeft können verandert
worden in Lugdunum. Dat fchijnt zoo veel niet tc (lui-
ten. De Burgermeefter Orlers geeft den voorrang aan
Luikduinen, van het luiken of fluiten der duinen:
om dat Leiden het regt zou gehad hebben van den
Rhijnftroom , die voorby de ftad door de duinen liep,
te fluiten , om den tol der uit- en ingaande wa;aren tc
ontvangen , _ en de koopmanfchappen ïelf aan te hou-
den. Luikduin zou om 't gemak in Leigdun, enLeig-
dun in Leidun, en eindelyk in Leiden door 't gebruik
verandert zyn. Ja h"y zou half gelooven dat de Leide-
naars, om dit regt van te fluiten en te ontfluiten te be-
tekenen, twee lleutelen tot haar ftads wapen genomen
hebben. Maar iemand zou miiTchien liever een oud
Schryver hooren ipreeken , dewelke naarder aan den
tijd der ftichtinge geleeft hebbende, beter van denaam-
rede kan oordeelen. Zoo willen wy.dan het gevoelen

vaa

Batavia Sacra. lxxxvii

■^aii Plutarchus ook eens voorftellen : (zie ΑκαΙ. Mat-
thcei t. z. in notis ad Βαβκ.) Deeze zoo beroemde Schry-
'"er xegc dat Lugus in de oude taal der Gelten een ra-
ve betekende : en hy voegt 'er by dat 'er geduurende de
grondlegginge van deexe Had raavens gezien wierden.
Maar ik weetniet, zegt Ant.Matthoeus, waar Plutar-
chus dit van daan heeft gehaalt. Iemand die deeze af-
komite van den nnzm Lugdmum zou willen voorftaan,
ïou kennen vraagen of Plutarchus in zoo een geringe
■zaak geen geloof verdient zonder wettige getuigen. Dit
zeggen van Plutarchus daar gelaaten , alle die naam-
leidingen zyn zoo wat geneuggelyke tydkortingen en
ileunen dikwils op zeer loiTe giffingen. En het gebeurt
dikwils dat rnen zeer waarfchijnlijke en gemakkelijke
grondnaamen daar laat, om vreemdeen onwäarfchijn-
lijke grondnaamen op te zoeken. Wie zou niet oor-
deelen dat de duinen, die zoo dicht aan de ftad leggen,
en dezelve dagelijks, by maniere van fpreeken , beftui-·
^εη, aan de fiad Lugdumim een gedeelte van haare be-
naamingegegeeven hebben? Te meer daar duinc&n in-
landfch naamwoord is , en zoo,duidelijk in Lugdumrd
gehüort wordt. Evenwel zijn'er die dit dunum^ iri 't
yoord Lugdunum , liever haaien uyt Domos, 't welk
^olgens AthenKus op zijn oud Celtifch een Heer zou
betekenen : en welk woord noch in zwang zou zyri
gebjeeven by de Spanjaards en by de Italiaanen·. Öochc
indien de naam hugdumim^ zoo ik meen, afkomftigis
vaa de duinen , moeten hier al duinèn ten tijde der Ro-
meinen geweeli zyn : 't welk vanfommigen (docliiod
ik meen zonder eenigen fchijn van reden) tegengefpro·
ken wordt. Hier over kan onder anderen J.FÏud vari
Gilde in zijne Aantekeningen over het. meergemelde
1 raktaatje van Cluverius , in het tweede deel , nage-
ïien worden.·

Dat dm evenwel, voor 20Ö veel het een heuvel, of
berg betekent , den naam zou gegeeven , hebben aau
Lugdunum, is ook ïoo vreemd niet. En dat dun in dei
öude GaUiffche ta^l een berg betekent hebben wy uyt
Clitiphon een oud Schryver , by Plutarchus vermeld;
(zie Cluverius de 3 alveis c.i'i.) En Lyons in Vrank-
fyk Zou den naam vari Lugdunum gekreegen hebben 5
öm dat het op een heuvel , volgens Seneca iep. 91.)
©f" onder een heuvel volgens Stfabo (/ζέ.4.) gefeouwt is,

Ε ζ Mm

-Λ

lxviii voorbierrgten- op

Maar dan lou ik gifiën dat de zandbergen daar van daari'
den naam van duinen hebben gehaalt : en dus zouden
zy evenwel den naam aan ons Lugdmum können ge-
geeven hebben.

5.x.

Van ütregt en Duurflede,

Iß ïtett ioeöer tot Willebrordus isctoeliiÉt re0t
ban %tiUn op Ittre^t lö screifi. ©an Bom-
facius 50U Mgen^ öe gifflagbau Ant. Marthxus
boo^öen nionö % 2i5iiei aangeïanbt 513:!^
ijan iïaat· 5011 ög ^ijm vei§ ober Ι©1ίίί te ©uüiv
fiebe naar lltrest genotiieii

©uurfteïte (of m^li U ©iiurfii^e) ter^
tïjÏJ^/ 50a aï^ Heda iU fjet ïebOl ban RixfVidus
00tui3t/ emiii^ootefïaö en een bermaarbetoojs-
pïaat^. ^eïtronp ban Hirfchauw robcr ^et
Hoc groot jQQj. noemt ©iiui'fieöe tm jeer bermaarb
Duurftde ^ïfi^ / aïtoaar rr. fai'ociji-Keriten geteit
ftertijds is toi'eröen, ^et <ä5oHbfcöe$iiOnp|e(p.i)-·) fpieeßt

vwccii. ban öeits0 5nïfe BerBen.. ©eïi. Rembenus in
get ïeben ban β, Anicharius, aan 't 17 ïlaofb;^
fïnit / seeft te ïiennen öat 'et tm groot getaï
ban ïtei'ïien toa^ : Ga , jegt Ög / naar Duurite-
de , daar zyn zeer vecle kerken, daar is een goed
getal van Priefteren en klerken , daar is een me-
nigte van behoeftigen, (te iütetm öie öe ΟΠ&ίίίί

togSingeu ban noobe ö^ii&en)« (i) juïïen

u^t öe Bollandiften f toonen öat bel^oo^eben
cii U naa|i0e!e3e plaatsen ölet ontsetgeteltmoe^
ten tooien.

f Tom. r. Martn ad vitam torn, 8. Maji

ed vitam S, IViroms.

Batavia Sacra.

^ee^t fïat» ptft nt^uiseii aaiifïoot lian He
^ecnen m .^oo^manneiißelelien/ en i^&ifiiofl^
öoo^ öeselben berljjo^ti geiaeefï.

aantekeningen.

I. Vlek, in't Lztyn Ficus : zoo word het OoTc ge-
noemt van Heda in het léven van Alfricus. Het is qua-
lijk te gelooven dat dit Duurftede , voordeezen de ze-
tel van eenige Noormanfche Vorften , van ouds geen.
itad zou zyn geweeft. Het kan bletp^icus genoemt wor-
den , om dat het zoo dikwils door de bloed - en roof-
gierige Noormannen verwoed: envanmunren ontbloot
is geweeft. Ook is Fkiis van de Schryvers der middelfte
eeuwen wel voor een ftad genomen. i Rembertus , in
het leven van S. Anfcharius, heeft Byrca of Bergen in
Noorwegen Ficm genoemt. In een Brief by Mir®us
(Piar. Dunation.^T..) ftaat aldus: in vicis Trajeäo^Hoio^
i^^onanto, In het leven van Karei den Grooten wordt
dezelve benaaming van vicus toegcpa.ä aan de ftad Luik.
(zie Matth, de nob. l. ι,,ί·. 24.) Het is waar dat Luik
volgens zekeren Jïgidius, by Chapeaville (iew.a.) eerii
in 't jaar iio^ js bemuurt. Maar dewijl Sigebertus, eea
Schryver die in 't lelie der 12 en in 't begin der 13 eeu-
we geleeft heeft, fchrijvende over het jaar 710, ver-
zekert dat S. Hubertus den Biffchoppdijken zetel in de
ftad Luik heeft geplaatft , zal Luik al vroeger een
ftad zijn geweeft. Zoo zegt men ook Harderj-
wyk, Bronswyk , Sleeswyk. Van vicus komt ï'/V;-
KUS, 't welk by fommige Schrijvers genoomen v/ord
voor een burger: zoo dat -vicini en cives dezelve be-
tekening had. Zoo fchrijft Blaiius Ortjiius in de
Reisbefcrhijvinge van Adrianus VI. {BaluzH M'tfcell.
r.41) Conceßmus Viterbium civitatem ^ quam., ut re of.,
100Q vicini colunt. Dit^fchijnt hier van daan gekomen,
en 't zelve meen ik van Duurftede , dat 'er zoo meni-
ge braave ftad door de Noormannen is verwoeft en ont^
mantek. Zulke fteden, nu onbemuurd leggende, kon-
den om die reden voor vlekken, en om dat ze bemuurd
geweeft waren, en flads regten hadden , ook voor fte-

£ 3 - 1 dea

ί>?ίχχνΐ11 VOORBERIGTEN OP

den aangezien worden. En indien men door Oppidum
Batavorum , daar Tacitus van fpreekt, Duurftede wil
yerilaan gelijk fommige Sciirijvers doen , tal Duurfte-
de a! te;i tijde der Romeinen een itad of flcdelie ïijn
geweeft. Doch dit verlchil willen wy nu niet aanroer
ren. Wat Duurftede aangaat, Ant. iViatthseus ( de No~
bil. l.^.c.i.) fpreekt'er öok van als van eeti zeer oude
ftad , rnaar die door de Noormannen meer als eens is
vernielt. Het is in 't jaar 144.9 bemuurt en met flads
geregtigheden begiftigt door den Bijlchop Rudolphus 1.
doch dit is maar een vermeerdering van haare gereg-
n'gheden geweeft: want Gysbregt Heer van Gaasbeek
had Wyk te Duurftede in 't jaar 1300, met oorlof van
den Biflchop, al tot een ftad gemaakt. 2,00 dat deeze
plaats , door de Noormannen zoo dikwils verdelgd ca
vernield , niet alleen haare muuren maar ook metter
tijd haare ftads-regten zal veriaoren gehad hebben.

iemand zal miifchien vraagen waarom dat men door
de wandeling zegt Wijk te Duurftede; en of Duurfte-
de alleen niet genoeg zou xijn ? Simon van Leeuwen
ïou hier uyt wel giffen {Batav. Hlußr. ρ. i~6.) dat Wijk
te Duurftede op dezelve plaats niet en ftaat daar het van
ouds geftaan heeft : maar de regte reden is dat Wijk
eigentlijk de ftad , en Duurftede het kafteel of flot be-
tekende. Dit blijkt uyt den Brief waar mede Jacob de
ieße Heer van Gaasbeek de gemelde plaats heeft over-
gedraagen aan Rudolphus Biffchopyan UtregtJ/ide^ eer-
ßea fo Jullefiwimirfz. terflond overgeven onfen Genedige»
Heer van Utregt voirfz- tot behoef der Kerken van Utregty
die ft ede van Wyck, dat ß,ot to puerfleden , ende dat ßot
van Abcoude . . . (Zie Ant. Matth, de Nob. l. 3. p.
80:5.) Maar zou men uyt den naam zelf niet mogen
beilniten , of ten minfte giffen , dat dit flot eertijds eea
ftad is geweeft ? Hoe z.ou het anders aan den naam van
pLUirftede zijn gekomen ?

2. Faq dit groote getal der Parochi kerken zullen
y/y it) het wefk noch iets te zeggen hebben.

Batavia Sacra, lxxi

§. XI.

^aar van daan de Latijnfche naarnen Trajc-
(Stum en Uirrajedum, en de Nederduit-
fcbe naam U tregt, zijn gekomen ?

I

J-^eeze ftad, J^gt Beda {Hiß. Ecclef. l.f. c. iz.)
^ heeft van ouds dea naam van Wiltenhwg, dat
zoo veel is als de ftad der Wilten , by de land-
zaaten aldaar gedraagen : maar in de Gallifchc
taal word ze è'rajeStum genoemt. '^t liaantTra-

jeaum,'t ioelït een obertogt te peggen i^/ftomt
l^iet? ban &aan / om bat men baat obei' benilöiin
JJÏa0t te tteiiïteil. ïlpt bit Trajeaum Tregt
op 3ijn Jebei'buitfcö^ gebjaait Jl^eeK enbere

plaatsen / aï^ Zwijndregt, Barendregt, Papen-
dregt, Meidregt, 5ijn aibu^ ban bat obectuefe
ften of obecisoecen genoemt ^n een jeiieten b^ief/
boo? Heda in Ijet ïeben ijan^Baidricusbggebiast/
fïaan bce5e bJOO^^Öen : Tot zekere kerk van S.
Maarten, ftaande ineen plaats die Tpegt genoemt
word , alwaar de hoogwaardige man Baldricus
het gezag fchijnt te voeren. |ïlen binbt OOSbjeï
Trechtis, aï^ Hincmarus en?, ^mbcscmeï'
be ceben ïeeft men ooft toeï Outregt of Autregt;
te toeeten om batbeeje öbei?tojjt aï ïang en ban
oub^ in geb^uiit toa^ setoeefï. ©it Outregt
βρ berioopban tijben bemnbert inUtregr. <©«1
binbt men getoag ban ïjet O^nbe irrest b? W.
Heda ttt Ö^t ïeben ban ben §5iffcöop Rixfridus:
De hoogwaardige man Rixfridus, Biflchop der
kerke in het Oude Tregt. i©aöcenböben toO?bt
Set ban Karei den Groeten (bg Heda it| Öet ïe#

Ε 4 bei?

jLXXIÏ VOORBERIGTEN ο 0

Ijen ban Albn'cus geiioerat Trajeélum ulteritis,
m ulterius Trajeaum , öat 500 ijgeï JOlï iUlIie«
3ijn aï^ gct u^icrfie ^regt.

i^aii be ii^iitcn ïieeft öet nfët aiie^n / geïp
rseb^ Se5«t i§/ ben naam ijan Vilcenburg (i)
of Wikenburg gcteepgen / geip iiaacbe

^iaaben opii Slavenburg g^noeitit i^geioeßfi:
maar foiumtse ^cö^jtjUer^ Milien bat be Latijn-
(φ naam Uitrajeaum, aï,^ een ber^oitins ban
Wiltrajeaum gäaiT ßfßo!^e aan beweibe ^ii*
ten fcijnibi0 jonbejijn. «Dit buibt men met bni^
beipe b30ojben ög Sigcbertus, fc§?penbe obec

]^et laau 679. Wiliebrordus , na dat hy den by-
naam Clemens van Sergius had gekreegen , en
door denzelven Paus BiiTchop was gewijdt om
het geloof onder de Vriezen te gaan verkundi-
gen, heeft den BiiTchoppelijken zetel , door de
vergunning van den Verft Pippyn, geplaatft te
Wultaburg; welke plaats , uyc een famenvocgin-
ge van den naam der Wilten , en van Trajectum
ook UltrajeSlum^orè genoemt, alsof men wilde
zeggen, de ftad der Wüten.

goo bj,o?b ban be ^emeibe fiab Ukraieaum
genoemt ban be tregt, bat be obertogt bec
Sl^ilten: en tuojb iltregt/ öat joobeeii^a!^
#U"-tre0t c^) of^ij-tuegt/ genaerat om bat
filbaar ban ouö^ een tregt of obertogt ge^^
toecfi/ ^aeïj too^ genoemt Trajeaum of
Tregt aan beti M}iya/ to£ onbecfcïjeib ban Tra-
jeaum 0f Tregt aan be in toeïlfe piaat^^
$en fommige ^tölööei'^/ en boo?nament!p be
«gtïanber^ / fomiogle bergrilijen / sonbei?
be eene ban be anbece te üiibecfcöeibem goo
5gn 'er getoeefi / aï^ onbeu anbeeen Petrus a
iviarca, * geïp Ant." Matthäus f aangemerïit

^ i'iß. f. 25, + Hb. ζ. 4e Nob. f. h

BatAviA Sacra. lxxiii

geeft/ beiaeiBeu^. Amandus ijoo^SSifffpiJliati
littest op0egeel)eii öeööeii» Boo^ tööeii öan

Willebrordus tOOTÖ JC OOit O» Sijil SatJjnfc^
cailnim encaftciUim, (3) e« tscrliolgeii^ op jg«

,^eiter&ititrcÖ# ^f« öf Burgtgeneemt ©u^

fcQjg^ Alcuinus in ïjet ietea ban Willebrordus:
Hy heeft een voorfpoedige reis gehad , en heeft
de zeilen by de monden van den Rhijn geftree-
ken . . . en kort daar na zynze inde burgt
jeäutn, leggende op de oever der gemelde revie-
re, aangekomen. Ueil fi^ief ban Karei, fiaam
öe bgi W. Heda ήί ïjet ïeben tjan Willebrordus,
ïeetï men öe ijoigenöe tooo.iöm: Voor het kloo-
fter 'c welke in de burg Utregt binnen de muu-
ren is gelegen, ©ll^ |laöt'ei* OOfe ίΠ U ilolfeulii

fcge ï^gm-Ki'oiip:

Hi (Willebroord) quam t'Utrecht,
Dat Wiltenburg hiet te vooren.

öceft je öen naara l^an Monafterium,
Jl^unfia·/ 'thsrilSeiigentïp eea Moofia·!^/ ge^

Öab / 500 ai§ iae i'eeö^ in öen ^^ief ban Karei
Martel gejietl |e&Öeii: Voor het Kloofter ( Mo-
naßermm, Munßer) 't welk binnen de miiuren
van de burg Utregt is gelegen. g00 ii |jet Bgige^

feonien öat / geiperfajij^ fee |oofö|ïa& baii
il^^Mafen ben naam Mn jj©iin|ier ïjttft ge^^
ftceegen ban ïjet liïaofier (Monafterium) 't toeïft
baar boo? Ludgerus getimmect/ bat/ jeg
ift / be5elbe naam ban jiÉunfïer ooïi aanbefiab
lltrejgt seöïeeben. ban i^be naamO^üb-
l^unfler/ naar öet oube Mooflei·/ noc!) inbje^i
3en. 3I^antbetei)ï'ec ttoeeMoofler^gijngelijeeli/
0eip onber anberenin berfcgeibe blieben ög W.
Hedagejien iian bjoiben/ ftet eene ög Maar-

~ ^ S tenss

ί>?ίχχνΐ11 VOORBERIGTEN OP

tens, ^tt tiueeiïe fip öe Salvators "^ttH/SOO^ttft

nien nocö te Utre^t be ^iiöniunlieji-tran^ / m
öe j^ieutomunfiec-tcan^*

aantekeningen.

I. Volgens Ant. Matthieus (a^iJ 9. p. lip.) zynü//-
trajeélum en Wittenburg twee verfcheide plaatsen, hoe-
wel dat 2e , ^Is xeer digt by malkander gelegen , voor
eene plaats genomen worden. Ultrajeétum is de ver-
maarde ftad Utregt : Wiltenburg, ïoo zege hy , is ge-
legen by het dorp Vechtep , een klein half uurtje vaij
Utregt. Doch Buchelius , fchryvende over J. Beka»
f. 7. wil geen onderfcheid tuflbhen Wiltenburg en U-
tregt gemaakt hebben. Hy bekent wel dat'er noch een
ander Wiltenburg in wezen is, en dat aldaar, zoo als
fommigen voorgeeven , de overblijfzelen van 't oude
Wiltenburch noch zouden leggen. Maar dat zyn de
grondfteenen van 't oude ilot Fetna, daar de Gift-brief
van Karei Martel van gewaagt. En deeze naam van
Fetna fchijnt noch overgebleeven te zyn in den naam
van Vecht. En ik zie geen reden ter wereld om U-
tregt van 't oude Wilteaburg te onderfcheiden. Beda,
een goed Hiitorï-fchrijver , maakt 'er eene plaats van :
Ubbo Emmius , de befte der Vrieffche Hiftori-fchrij-
vers, verftaat het ook zoo. Sigebertus· Zegt duidelijk
dat'er een plaats is, met naame Wiltenburg, dewelke
naderhand den naam van Utregt heeft gekreegen. Het
zelve zegt de I^ijmkronijk , door den Schrijver by-ge-
bragt.

Janus Douza en meer anderen zyn ook voor deeze
benaaminge van Wiltenburg: en de plaats van Beda al-
leen, door den Heer Auteur bygebragt, kan hier geen
twijfeling overlaaten. Het kan niet ontkent worden,
iegt dezelve Douza, en het is een gewiflè zaak, dat'er
eertijds uytde eilanden enuythet vafteland derNoord-
fche landfchappen Wilten en Slaaven , die een goed
Hunnen in huii gezelfchap hadden , n;? dat ze Sa-

Batavia Sacra» ι,χχν

xen tot de Zee toe afgeftroopt hadden , deeie landen,
'pmtrent den Rhijn en in de nabuurfchapvan Vriesland
gelegen, veroverf en in bezit genomen hebben. Dat de
Wilten den naam van Wiltenburg aan Ütregt gegee-
ven hebben is des te waarfchijulijker, om dat het zelf-
de volk, te weten de Rutthen of deRuthones,dennaam
van Ruthenia , gelijk Mejerus μι aloude fchriften en
brieven duidelijk heeft gevonden, aan't landfcliap van
Vlaanderen bygezet hebben. Deeze Rutthen, zoo wei
als de Wilten , waren volgens Mejerus een gedeelte
der oudeCimbren: en gelijk Ruthen op zyn qud Hoog-
duitfch te zeggen is rooven , ftroopen en op den beuit
leeven ; zqo is de naam Cimbren , volgens Plutarchus
enStrabo, op zyn oud Celtifch ook niet atjders tezeg-
gen als vrybuiters, roovers en plunderaars. Ja Mejerus
is van gevoelen, en men zou hét voor een goed gedeel-
te indien het de regte plaats hier was können waarmaa-
ken, dat de Cimbren en de Teutones van Denemarkea
en Noorwegen af tot voorby onze kuilen, ja tot Vlaan-
deren' toe, gewoont hebben. Vorders hebben de Wit-
ten , althans het is zeer waarfchijnlijk , hunne benaa-
ming ook gegeeven aan Wildregt,Willis, Wiksveen,
en miiTchien ook aan Willebroek en Wiltrik in Bra-
band. Hoewel dat fommige veele van deeze naamen,
ionder dat 'er J. Donza zoo veel tegen heeft , liever
willen afleiden van wild , om dat 'cr de wilde dieren
200 gemeen zoude zyn geweeft.

Utregt word ook het Oude Tregt , TrmeBum
VetMs^ genoemt in een Brief van den ouden Lotharius
(al wederom by Heda in Egihardus.)

3· Beka {lib. hiß. c. 12.) en Theofridus {vit. S,
If^tlUhrwdi c. S.) noemen het een doorluchtig of ver-
maard kafteel: Caflellum illufire. Dit is evenwel geen
bewijs dat het geen ilad zou iijn geweeft: want dewijl 'er
van ouds weinige fterke en vafte plaatzen in Nederland
waren, hebben zy den naam van kafteel of burg gegee-
ven aan allerhande plaatzen, 't zy iteden of ftedekens,
*t zy niet meer als regte burgten, dewelke met wallen
en gragten omringt waren. Zoo vindt men dat Ant-
■*^erpen , Gent en Valencyn van ouds Kafteelen ge-
noemt wierden. By Heda, in 't leven van Willebror-
^us , ßaaj; ; ^g kerk gelegen itf het kaßeel of in de hurgp

Awt-

lxxvi voorberigten op

/}niwerpen. Sigebertus fchrijvende over het jaar tooS
fpreekt als volgt: Het kafteelValencjn gelegen in^t Mar k-
graaffchap van Vrankrijk en Lotteringen. En over het
volgende jaar fpreekt hy aldus; de Keizer Henricus heeft
de hurg van Gent aangetaft.

Zoo hebben wy dan gezien dat vicus en caftrum wel
voor (leden genomen zijn geweeft. Hetzelfde kan men
pok bewijzen van Villa\, zoo vindt men by Cl.Rutilius
in zijne Relsbefchrijvinge

Nunc villa: ingentes , oppida parva priiis.
"Zoo dat het geen wonder en is dat ville by de Franfen
voor een ftad word genomen.

§. XII.

Van drie Tippynen.

ηΤϋη tijii« aï§ ö? Ipofïoiifcle man Willebror-
dus te lltreijt iaiiöe/ stoaai&e ΙίοηίΠ0 Theo-
dorictis of Diderik ösu fc|ej[JteKJjan 'i l^mnfcge
^p : oisji' toieii öe ^iffön-f^iilier^ / 300 aï^

Boflthaarts * aangemcrftt geeft/5m' oiscc Qooji

ïe00en toaimcec öat lyn^xjat regeeriiis Begonnen

en ge-diiïiigtttiagïjeöö'en.
en ïafijaitigö^it ban öeejen Theodoricus |eefÏ
l^et 3Ft'anfcöe een ^roote ftra)^ igeitteegen:
iiekiljï iïe ïtoning 3ijm ïiaiiier!m0en iniienö^jif
pei-ften foftnee^er / 500 aï^ De Pippynen 5p
geto^eji/ met lïe öefiiecinse ban 't gemeene-öefï
naar i)un todgebalien iieten omf$iiin0en.

t be öifïoi'ien fiaan ö^ie Pippynen be^
ïtenb. (i) ©e eerfïe/ ban toien öe tope tijö-
Sefi'lflijbei'l öe opbolging öer 25|aöanöfcäe (χ)

* Qe primis FrißcrApoßolis Diß'ert.z'j^
■}■ Idem Boß'chaarts DiJj^rt, 37.

Batavia Sacra.' txxvn

ilaïtogcn Beginnen / isja^ be 500a tsan Kaïlo- Pippyn vafi
mannus en Armengardis , en toa^ ^genaamö Öe Landen, de
Landis Of Öan Landen. ^ ÖOÏgen^ Di vseLis

en nieei· anöere ^c&iperö ^ofraceftcï

ban a^janitrgis getoo^öea in 't jaai- 615-: en ijeeft
in ijan Ithm / en inaïie antiere iseng^

iten öie een Cgiiften l^ojfi öetaaraen / ogtge^
mant- gern Bavo, begaiben meec '

anöere öeftige mannen / in aansien geSaeefi /
5ynöe böigen^ Molanus gefloiiien i« iaatr
631«

tiaeeije Pippyn toa^ be ^oon isan Anfegi-
fusenBegga: (3) iua^öe bleröe^aitog üan

23|aöanb/ en «i^jp^ec^ofnieefïec ban 'fc ïjuié pi^yn v^·
ban i^afïbianfeilife getoojben in'tiaar 68ο, .^a^ Herßai.
ba'üaiib ijp in 't jaar 689 / 50a aï^ Conradus
Urfpergenils berjefert / maar bälgen^ Sigcber-
tus rn öe ilronp ban J^^anFstp in 't jaac 691
€>|jjier-öïsfnieefiei· bam^iantegiigetoo^öen, ^gt

toa^ö genoemt Pippyn de tweede Of de jonge,

te toeeteii ten aaiislen ban&enbo0isaaiiben. ^gi
toa^b mï% Bggenaamt ban Heriiai, mat; een fia^«
fieci 't todft lg op öen oebec banbe j^aa.ä/ niet
beiTe ban Äulfe / getimmeit en öetooont ^eeft
^ocï) too,?bi i)n/ om 3i)ne bettigg^it b^genaamt
öe ©iSfte of öe ©ette. met becfeöeibe

gaaben / ίιοφ boo^namentlp met een ^onbeiv
iinje miiöaabigöeit/ bercieit gebjeefi. ©an ^^
^ttft ben giani ban jgne Ijeibgaftige bengbea
niet hjeinig besbjaïitt boo^ igne öoeienng met
Aipaida. ^^ geeft gaar egter einbeïgii be safe
segeebcn : en geeft Karei Martel, bien gg ö^
Öaar getoonnen gab / tefiament tot s^nen
«ajaat aaugefïeït.

beejen Martel Pippyn de derde böOjt^ Pippvnde

gcteeit/ 3gnbebefebenbfiartoigbani^Ätib/

ixxviii Voor BERiGTEN öp

fiaderiiand c« boo.j Willebrordus geööopt gesue^fï» ÜM
Konin.g iie3eïiïe etteïij^e jöaren ai^ #|!pec-öofmeefiec

geworden, ^^^^^ getiOCTt / CH ÖÜ Mült

ieuiggeit en ijaösigö^it aï^ irerjuft ^aten en ijaii
geen regeeten en iinfien / öe Itomng Childq-
bercus afse3«t / en Pippyn öe betiMesmg'
ban 't ganfc^e boïii / en öaoi be eenö^agtige
fïemmen i>an öe^ranfcge Ifeecen/ bie afbomi^
met ^att^Zacharias ober 300 geiöigtf^e een^aaïs
raab gepieegtSabben/ ontmiti{etjaai· jfi Itto^
ning gcitcoont ^n 't fïaat aan te raeriicn bat
ßonifacius aijjofiei ban ©«it^ianb ïjem ge-

$aïft öeeft, (4)
iippyn van ttöecbe ban öee^e Pippynen , fe toeetert
Heritai en j,,'^ jj^j, Herftal, na öst ögi bên Ιίθπίπ3 of belt
ËTrerX- ber .^ie^en Radbodus obertoomienlab/

tel hebben (fj j^ee^ §et fóoninMpe / fïaanbe öin?
hunne mii- ij^jj Öurgt Wilcenburg, Φ aan ben Wille-
?Än brordus 0efcij0!iiien. ©it f aie!^ hia$ boo^ be'
li Willi- ipranfcge koningen / hom ben inbaï ban Rad-
brordus bodus, feofïeip ojigefcïjiCtt geteefï: bocft Rad-
kweezen. ^jj j^söbett ί)εί jeïbe ugtgepinn^i

bert önrg of be fiab met bc^ 3eïf# geregt
tig^eben ié aan ben 3eïben Willebrordus aiier-
ttVft 0efcï)onïien boo? Karei JVlartel, 300 βϊ^ φ
ne oj)0ne2i5iicten/ % W.Heda,ρ,ig. buibsli)^
iigtiöiisen. Pippyn öeeftgetgemeibe^aiei^ aan
Willebrordus 0efc||oniien om 'er m te iaoonen/
om 'er ben ^iffcöojpjpeïpen te jpiaat3en/
en om ö^t tot beiTigting ban söne bebieninge t#
iaaten betbaarbigen.

^ Beda Β. hiß. c. li.

Ahn^

Batavia Sacra. lxxxvii

aantekeningen.

ϊ. Dat is te neggen , en de Schrijver toont genoeg,
dat hy het dus verltaat,dat'er drie Pippynen bekend zyn
die Opper-hofmeefters in Vrankrijk 7,yn geweeO:: het is
een ieder bekend dat de Franfche hiftorien van meer
andere Pippynen weeten te fpreeken.

α. Te regt zeit de Heer Auteur , de wijileTijdbe-
fchrijvers: want daar ziin 'er genoeg die de Hartogen
van Braband ouder als Chriitus , ja zoo oud als Noë^
gemaakt hebben. Zie de Voorreden van Molanus, eti
de Aantekeningen van P. Louwius op de MïUtia facra
van gemelden Molanus. En dit is niet alleen van ee-
nige onbekende Schrijvers en weetnieten voor de zui-
vere waarheit te boek gezet : maar geleerde mannere
'ieli, zoo fpreekt Molanus, hebben zich door die on-
geleerde Schrijvers laaten bedotten. Zy fpreeken van
een Salvius Brabo, die een nicht van Julius Cxfar ten
wijve zou gekreegen hebben ; van eén Carolus Brabo,
Godefridus Brabo, Oélavius Brabo, Godardus Brabo,
Godefridus Brabo , van een anderen Carolus Brabo,
wiens dochter de moeder zou <z,yn geweefi: van de zoo
vermaarde vier Heems-kinderen , enz. Maar alle deeze
Braboos, zegt hy vorder, na dat hy 'er noch eenigen
opgetelt had , vinden nu geen heul by dè Geleerden.
Wolf. Lazius zelf, anders een vermaard en naukeurig
Hiftori-fchryver, telt i8 Hartogen op, die voor Pip-
pinus, den vader van Karei den Grooten , het Vorfte-
lijk gezag in Braband zouden gevoert hebben. Maar
Molanus toont dat hy in de naamen, in de order en in
de opvolginge van de Hartogen van Braband, van de
Graven van Loven , en van de Mark-graaven van Ant-
w^erpen , groote mifflagen beeft begaan.

Hier ftaat ook op te merken dat dc eerfte Hartogen
aldaar geen Hartogen van Braband, maar van Auftrafie
of Ooftvrankrijk , en naderhand Hartogen van Lotte-
J^ingeti , te weeten van Neder-Lotteringen , genoemt
'yn geweeft. Ja Divaeus geeft het voor een zekere zaak
op dat het regte Hartogdom van Brabant eerft opgeregt
)S m 't jaar noj. en dat Godefridus met den baard de

eerfte

tjtxx VoORBÈRi gten οί>

eerfte Hartog van Braband is geweert. Zoo nochtans
dat de volgende Hartogen , noch langen tijd.daar na,·
ook Hartogen van Lotteringen gefchreeveii hebben.
Indien het gemeene gevoelen vail zou gaan dat Holland
en Vriefland ook begreepen is geweeit onder Anftrafie
of Qoftvrankrijk , 7.yn de drie Pippynen ïoo wel Har-
togen over Holland cn Vriefland, en al de omleggende
landen, als bver Braband geweeit. Auftrafie of Üoft-
vrankrijk hedftniet alleen de gemelde landen (Holland
en Vriefland wil ïk nu niet uytzonderen) maar Dok
veele andere landfchappen begreepen. De Pippynen wa-
ren Hartogen of Vorifen , of zoo als gy het noemen
wilt, over Auflirafie: en dus zier men in wat zin dat
ze Hartogen van Braband gerioemt moeten worden.

3. ßegga, de moeder van den tweeden Pippyn , was
de dochter van Pippyn van Landen : zoo dat de eerfte
Pippyn de Grootvader is geweeit van den tweeden.

4. Hoe v/el dat 'er Franfche Schryvers zyn die de
zalving der Franfche Koningen veel ouder willen maa-
ken, zoo bekennen egter de regtzinnigilen van hunne
Hiflori-fchryvers,alsTillet,Fauchet,enz.datdeeze Pip-
pyn de eerde is geweeft die zich tot Koning heeft laaten
Zalven. Zederd Pippyn vindt men by de Hiltori-fchrijvers
menigvuldig, gewag van het zalven der Koningen, voor
Pippyn zal men niet vinden dat het oitby deFranfen in
gebruyk is geweeit. 6ommige Schrijvers zouden gaarne
bewijzen dat Klodovceus Ook op zoo een wijze gezalft
is : en die doen het mirakel van de bekende pulle gel-
den ; maar 't is al over lang onwederleggelijk bewee-
zen dat het gezeide mirakel , 't welke wy niet willen
tegenfpreeken, maar gedient heeft om den Bilfchop het
gewijde Chrifma , dat in het doopen van KlodoviBus
gebruikt moeit worden, ter hand te itellen. Ook dient
gewceten dat deeze zalving niet eigen is aan de Konin-
gen van Vrankrijk en Engeland , gelijk fommigen zich
verbeeldt hebben. Rogerius L Koning van Sicilië is tot?
Koning gezalft, zoo als by den Abt Alexander [lib. 2.
de geflis liogerii) gezien kan worden. Ook is Stepha-
nus in 't jaar 1000 gezalft tot Koning van Hongarye.
Omtrent "den zeiven tijd (zie Neugebavar. hifl.^ Pol. f
heeft Boleflaus Prins van Polen de koninklijke zalving
ontvangen , en is zoo Koning geworden. Het zelve
kan vau de Koningen vaa Zvyeden ^ van Denemarken^

vaa

Batavia Sacra. lxxxvii

^öh Noorwegen , van Spanje , vanNavarre, van Jeru-
falem, van Arragonje, en van meer andere Rijken be-
Weezen worden^

5. Pippyn van Herilal heeft Radbodus evenveel niet
bonnen ten onder brengen. Om dan de handen ruimer
te hebben, heeft hy liever een naauwe vriendfchap met
hem aangegaan: en heeft de dochter van Radbodus vooT
ïijnen zoon Grimoaldus ten huwelijk verzogt en ver-
kreegen. (Zie Mezerai over het jaar 711.)

ΧΠΙ.

Van de Kerken dïe daar gefligt zyn door den
H. Willebrordus.

Ijät l^ifr ai eenigen φ te isoren MB ßfe
fit0t getosifi &Ιί}Μ «Pt iieejeii / öic
Öcn Bonifacias gefcöiecjjen ië aan bm Bnef res
^au^ Stephanus, επ feie &efeöen-en-ne0eiittstïe s. Boni&.
oniiev sijne s^bjnMe S^-^itóen. a'cn raus

Ik Boiiitacius, gering Afgezant der Rootiifche stephanui«
en Apoftoliiiche kerke door Höogduitsland,
wenfch aan dea Hoogwaardigen en beminnens-
•waardigen Heer, die het Apoftel-ampc op aarde
bekleedt, den Paus Stephanus, een gewenfchte .
heil in de liefde van Chriftus. Ten tijde van
Sergius, BiiTchop van den ApoftoUiTchen Stoel,
is een Zeker Prieikr van Sasiflchc afkomfte, eii
van een wonderbaare onthoudinge en heiligheit,
Tnet naamé Willebrordus of anders Klemens,
ftaar de drempels der H.H. Apoftelen gereift: de
yelke door den voornoeróden Paus tot BiiTchop
is gcwijdt , en gezonden is naar de koften vara
den wefterfchen Oceaan , om het geloof onder
Het Heidenfche Vrkffche volk te verkündigen.
I. Deel. F Ds

ί>?ίχχνΐ11 VOORBERIGTEN OP

Dezelve heeft daar 5-0 jaaren lang gepreekt, en
de gemelde Vriezen voor het grooifte gedeelte
tot het geloof van Chriitus bekeert: hy heeft de
afgodiiTche tempels en ofïcrplaatzen afgebroken,
kerken getimmert, en na dat hy in zekere plaats
ofburgt, met naame Tregt , een Biflchoppelij-
ken zetel had geplaatft , en een kerk ter zelve
plaatze, ter eere van S. Salvacor, had getimmert,
is hy in dat zelfde Bifdom , en in de Salvators
kerke , die door hem geftigt was , tot zynen
zwakken ouderdom toe blijven preeken ; heeft
een Mede-biiTchop, die zyn ampt zoude beklee-
den , in zijne plaatze aangeilcltj heeft eindelijk
zijne dagen in een hoogen ouderdom ge-eindigc;
en is aldus in vrede naar den Heer gereift. Zoo
heeft dan de Vorft der Franfen my den voor-
noemden Stoel aanbevolen, om daar cenBiiTchop
aan te ftellen en in te'wijden j 't welke ik ook
volbragt heb. Maar nu komt de Biflchop van
Keulen deezen Stoel van den voornoemden Kle-
mens , die door den Paus Sergius Biflchop ge-
wijdt was , eigenen, zeggende daar regt op tc
hebben uyt hoofde van de grondfteenen van een
zekere kerk die door de Heidenen vernielt was,
en dewelke Willebrordus in de burg Lltregt tot
den grond toe afgebroken heeft gevonden : zoo
dat hy dezelve van den grond af met eigen arbeid
heeft moeten ophaalen, en den H. Martinus ter
eere heeft ingewijdt. Hy geeft voor dat Dago-
bertus , voor deezen Koning der Franken , de
burg Utregt met de vernielde kerke op deeze voor-
waarde gefchonken heeft aan het Keulfehe Bif-
dom , dat de Biflchop van Keulen het Vrieflche
volk tot het Chriften geloof zoude bekeeren, en
het geloof onder hen zoude preeken, het welke
hy egter niet is nagekomen. Hy heeft 'er niet

ge-

Ëatavia Sacra. tXxxiii

gepreekt j hy heeft de Vriezen niet bekeert tot
het Chriften geloof : maar het VrieiTche volk is
Heidenfch gebleeven, ter tyd toe dat de Rooiri-
fche Paus Sergius den voornoemden Biilchop en
Dienaar des Heere Willebrordus afgezonden
heeft, om het geloof aan 't gemelde volk te ver-
kundiwen : dewelke daar op dit volk, gelyk ik
reeds gezeit heb , tot het geloof van Chriftus
heeft bekeert. En nu wil de Biffchop van Keu-
len den Stoel van den voornoemden Prediker Wil-
lebrordus zich noch eigen maakenj zoo datdee-
ze BiiTchoppelijke Stoel , die het geloof onder
het Vriefiche volk verkündigt, niet zoude ftaan
onder den Paus van Romen. ïk heb hem dan ge-
antwoordt, zoo als ik het ook bevatte , dat hec
bevel van den ApoftoliiTchen Stoel, ende wij-
ding die Paus Sergius aan Willebrordus gegeevert
heeft, en daar by de zending van den eerwaardi-
gen Geloofs-verkundiger Willebrordus , meer
moet gelden om deezen Stoel , -die het geloof
onder de Vriezen verbreidt, aan denRootnfchen
Paus te onderwerpen , dewijl de Vriezen noch.
^oor een goed gedeelte in het Heidendom ftee-
ken , dat dit alles, zeg ik, meer moet gelden,
als een deel grondfteenen van een afgebroke ker-
ke , die door de Heidenen om verre gefmeeten
en n5et voeten getrapt zyn , en die door de ach-
teloosheit der Biifchoppen verlaaten zyiigeweeft.
Maar hy is met myne redenen niet te vrede. Heb
dan de goedheit van my uw vaderlyk oordeel be-
kend te tsEaaken, en van myn antwoord, welk
ïk dec BIïTchop van Keulen gegeeven heb , in-
dien hetU billyk voorkomt en wel gevalt, doof
gezag te bekragtigen i op dat het bevel van
Paus Sergius, zoo wel als de gemelde Stoel, in
hun geheel mogen blyven. Gy kont ons, indien
^ F ζ hel

ί>?ίχχνΐ11 VOORBERIGTEN OP

het uw believen is, op deeze wyze helpen, in-
dien gy my uyt dc regifters van uwe- kerke een af- .
fchrift doet zenden van al 't gecne de Paus Ser-
gius aan den voornoemden BiiTchop Willebror-
dus bevolen en voorgefchreven heeft : op dat ik
dus de genen die my tegenfpreeken door het ge-
zag van uwe Heiligheic raag overtuigen en over-
winnen. Doch indien gy het andere voor billij-
ker houdt , zoo heb de goedheit van my uwe
Vaderlijke meening toe te laaten komen, op dat
ik my naar dezelve mag voegen.
S'UIS.. J· ß^ka en W. Heda 3911 ban getoeim öat U

opgemaak? ftücft opgeÖöUlBt ί^ üiiber Itoniiig Da-

wordt raa- gobertus, bcioriite bosc toe nnfffö^^i

kende de ^^ psuecii öQo? Wilfridus, üU ö^jdbe Ugit-

d"o7s wil- iiaae fiomen feijenisc / tó^

icbrordiis ficntóeii jiiUett ha'pdeu/ 390^11 isjeg iiamobec
©^aniirp. 0eïooben bo^öa· öat bt Wii-

lebrordus ög öc plapop^ii böH öeeje ïierïi een

öibpïaat^ / te» me ban iitt / ojjgc^

tegt / m in öeseïbe tm öaop-bßHt 5aï getopt
geööen; op Öat be geïosbisen/ öie tegfn^ öe
fesetting bantjeliftresifclie SSiitgt/ öaar béili0
af cn aan ftonöeni'^jen/ ipt ijeilig öacäpseiöaai'
ttt pïaatjc in aïïc beiiigöeit niogten ontbangen.

BoiTchaarts * gOU&t gCt met J. Beka bat bC

0cttielbc öibjjïaat^ of liapei i^etimmeit tä m 't
iaat' 693» '©an of 5e bute beSaivators ïm-ït of
Binnen bejdbe gefiaan ^ttft/ geipaï^'a'nocö
j^ebcnbaag^ felcsne ïtapelietje^ öinnen groote
fteritcn gt^icn bjo<iben/ baar ban ög^ gemeibc
^cgjpaf s^ei! ΜφίΙί tt binben»

iliöu^ i^'etr aitgb ooft ge-rcben-ttoifï ober be
Sei'ft ban Maarten en bie ban β, Salvator,
jtueiite ban öeiben boo^ be oabfïe maet geljouben

Dtatrib, dijfert.iiß.

Batavia Sacra» lxxxv

iöOjbcn / «η in todße öat Willebroord öc»
25iffc§opjieïy&e!i ^tttl gepiaetfi mag ö^ßöeti.

©atjefeelöcgaar ban^, Willebroord gctimm^t

Stjn / öat öiüten (i) sefc^il: maar tote öe
eerfie getimmert i^/ öaar too^tt nocg üW sc^

BoiTchaarts f secft ^ifue tietii aau öe Salva-
tors ßeriie. meer andere öetotj^-rebenc«

boet beese iooo^bcn ijan Bonifecius gelben:

Hy heeft een Bijfchoppeäjksn Stoel en een kerk ter
eere Dan S. Salvator opgeregt, enz. En in den zei-
Den Stoel en in de Sahators kerke is hy tot zijnen
zwakken ouderdom toe blijven preeken. Hy voegt
den BiiTchoppelyken Stoel , 500 rebeneert ÏJg /
met de Salvators kerke: en geeft genoegzaam te
kennen dat S. Willebroord den Katedraalen of
BiiTchoppelyken Stoel allereerft geplaatft heeft in
de kerke van S.Salvator: en dat hy zyn verblyf
aldaar heeft gehouden.

Wel is waar, 50a gaat be 0emeibe ^φΡ^κ

faoo^t/ dat in het affchrifc van den voornoemden
Brief, zoo als het by J. Gerbrandfe van Leiden
ftaat, in de plnatze van-.?. Salvators kerk gelee-
zen word S. Maartens kerk. Maar 't geene wy
opgegeeven hebben is genomen uyt den Kardi-
naal C^iar Baronius, die het getrokken had uyc
de Vatikaanfche boekerye. Het is genomen uyc
Nauclerus {Generat. 6.)" Het is genomen uyt Nie.
Serarius, deAvelke de daaden en-de fchriften van
S. Bonifacius op het naukeurigfle heeft nage-
vorfcht. Het is eindelyk genomen uyt den Ne-
derlandfchen en BorgondilTchen Tijdwijzer van
Mirsus: en is vervolgens van veel grooter gezag
het affchrift van J. Gerbrandfe van Leiden.
Nademaal dat 'er al van ouds tuflchen de Kanon-
t Diatrib. dijfert, η6.

F 3 nikkea

Lxxxvi Vooreer igten op

Waar over nikken der gemelde kerken over deeze zaake ge^
liingen tijd krakeelt is geweeft , kan een yveraar , om den
gctwift is voorrang van zyne kerk te beveiligen, het duit-
§ewee ,. fche affchvift, gelijk in diergelijke dingen meer-
maals gefchiedt is, vervalfcht hebben, (t)

giec ban ψ of niet/ ïjet genteen geboet
ïen iiat öe ItanonniMienöei; öeibe fta'iien/ om
iiee5e ferafteeïen ober öen boo^rang en ober öe
onöö^t/ ö^n naani ban ©omïieeren geir^aagen
^eööen : en öat aan be jpart^en get regt
gegeeben om gesamentïp een S^iffcïioii te
berittcsen.

i^et öan 300 öat öe ^aïbator^ fterB öoo^^
gaan^ boo,? öe onöfie ge^onöen gebjeefï / en
öat öe^eïbe öaoi Vv'iiiebrordus te iltcegt aï^
ïereerfï tcegeSeiiigt aan öen naam ban on^en
i^eiianö / binten toeïiien naam geen te

berpopen i$ j en ban toien aïie öe genaöe öec
ïgtcr is S, ^jpofieien enöer ^ieeraaren moetaföaaïen: 500
Maartens Auguftinus, Öe ^pofïeïban €»r0ot SSntanje/
kerk aie iioigen^ get beröaaï ban Beda *, eerttjö;^ oois
vator al·.' Öe eerfte ISerft batiüanto^Beriioii örn naam ban
lengskens cnjen <i50öt en ï|eiianö öaö iugetojjöt: 500
bovin het egtec öat öe^fesrö öetoeïïie <Saöe toege^
wafep' toïiöt tei' eere ban Martinus, een man öetoei^
fee bOÏgen^Sulpitius Severus (/i^.z.fó/?.) onöec
öe mpofieien gereitent magbjD^öfn/ en öeiofiiie
öe ög^onöere patroon ban öe ftaö en ban get
Μανφββ ban liiregt/ öe eerfie öoo|öe}j;acö^
tfgöeit ban gaar geöoulo aiieng^ften^Boben j^ct
Öoofö geteffen« ï|ier toe ^eeft fcgoone
geïegenö^eit geteeegen / na öat Adeiboidus öe^
5eïbe meriteigii beeï p^acö^

tiger en stoieriger geeft gemaafet : en öat met
^aöaanige fiaatjie öat öe Heisei? Henrik met 12,

Batavia Sacra. lxxxvii

^iffc&opjiM / 500 aï^ its^ öiiieö^nauflentooi
«cn / t^f iUteijöiiTöe iitv smiei&p ïierfee ï^ ohu^
gefeomca. Cn öu^ Μ fetcfe 0002

öe ioanöeiiag öe <0r£tote iiaï» m ire O^ora
«o^mt getoe^fi: m tie p^oofi ban ^.ßßaavteti
toicrb bg uptmuntenögeit de Prooit, de Prooil
van Utregt, de Prooft der Utregtfche kerke en
de Domprooil genoemc. α Leidis Ub,9. f.io.

AANTEKENINGEN.

I· Indien de Brief van Bonifacius moet geleezen wor-
den 2oo als hy hier uyt Mirceus opgegeeven is , %oo is
ftet buiten twijfel dat Willebrordus de kerk van S. Sal-
vator heeft getimmert: want daar üaat duidelijk dat S.
Willebrordus de kerk yan S.Salvator heeft opgebouwt.
En wy ïien dat BolTchaarts het affchrift van J. G. van
;Leiden, in 't welk S. Maartens herk in de plaats van S.
Salvators kerk geleezen word , met allekragt, en niet
zonder klem van redenen, tegenfprcekt. Maar onze
Jaarboeken, zegt Buchelius in xijne Aantekeningen o-
ver Beka , houden Bonifacius voor den opbouwer van
S. Salvators kerke ; en hy brengt ook eenige Latijn-
iche veerzen by dewelken van ouds in den Dom gel ee-
ïen wierden : doch dewelken , zoo veel als ik 'er in
ïien kan , ten hoogde maar zouden betekenen dat S.
Maartens kerk eerft van allen gebouwt is geweeft.

2· Indien J. Gerbrandfe de eenigfte was die S. Maar-
tens kerk in de plaatze van S. Salvators kerk had gevon-
den, dan zou Boflchaartszoo wat gelyk hebben. Maar
in deezen Brief van Bonifacius , zoo als die by J. Be-
ka ftaat , leeft men ook S. Maartem en niet S.·
Salvators kerk. En volgens Buchelius komen de oude
handfchriften , de oude Duitfche vertaaling van gemel-
üen brief, en meeft alle de Schrijvers, met Beka over
Staat ook te letten dat Willebrordus , volgens
acn naamloozen Schryver van de Utregtfche Kronijk ,
[Anaka. Matth, t. 9·) een kloofter van Reguliere Ka-

F 4 non«

ί>?ίχχνΐ11 VOORBERIGTEN OP

npnnikken geftigt heeft ter plaatze daar de kérk van S,
Thomas had geilaan : en dat hy bevolen heeft dat al-
daar ten allen tijde ïoude zyn de zetel des Bisdoms.
Doch dat S. Maartens kerk getimmert is ter plaatze
daar de kerk van S. Thomas voordeezen had gedaan,
hebben wyuyt de voorreden van J.Bekaenuyt de veer-
zen, dieby Buchelius ftaan aangehaald.

Het fchijnt .evenwel iets te zyn dat.Baronius gelee-
ien heeft S. Maartens kerk : en dat hy zyn affchrift, zoo
als 'BoiTchaarts althans voorgeeft , gehaalt heeft uyt de
Vatikaanfche boekerye. Indien men ftaat kon maaken
op de giffing van Buchelius en van meerandere geleer»
den, dat deeze brief van Bonifacius wel een verdichte
brief kon zyn , om dathy hiet gevonden wordt onder de
oude Brieven van Bonifacius, dan had men hem maar
daar telaaten; en het zou ter uytwijzinge van dit proces
•weinig können baaten oV^ïS.Maartens ofS.Salvatars kerk
geleezen wierd. Maar laat ons hem al voor den regten
brief van Bonifacius aanneemen; het dient evenwel niet
tot volkome uytwijzinge van dit pleidooi dat 'er in het
affchrift van de Vatikaanfche boekerye geleezen v/ord S.
Salvators kerk: want het is niet gezeit dat dit de oorfpron-
kelijke brief van Bonifacius , of een getrouw affchrift
van den zeiven brief, is geweeft. ]n de Vatikaanfche
boekerye zyn dikwils zoo veele en verfcheide affchrif-
ten en drukken van 't zelffte werk. Alles , dat maar
niet al te onkatolijk zy , word daar binnen gelaaten,
en te pronk gezet. De verdichte brieven der oude Pau-
sen door den valfchen Ifidorus uytgegeeven , zullen
daar zekerlijk ook te vinden zyn. Zoo kan 'cr dan ge-
inakkelijk een affchrift uyt deeze landen, daar Saha^
(ors k?rk in itond, binnen zyn geflopen.