L/4M. /4 - y.

Grondige Onderrichtinge

INDE

OPTICA,

OFTE

Κ O NS TE,

DOOR

HENRICUS HONDIUS.

Gedruckt t'A Μ S Τ Ε R D Α M,

By Frederick de Wit, Koiift-verkooper,vooraenm
de Kalverftraet 5 by den Dam? in de witte Pafcaert.

iW

MET

PRIVILEGIE

V Α Ν D Ε

Hoogh-Mogende Heeren

STATEN GENERAEL

Der Vereenighde^
NEDERLANTSCHE PROVINTIEN.

VOOR-REDE

Ν dit tegenwoordigh werck, Beminde Lefer, hebbe ick
deiè (PerfpeEïiyeI\onfien in'tkort5enderooduydel!ck voor-
geilclt, als my doenli)ck is geweeft ; foo dat ick niet en
twijiFele,oftdenOnderfoeckeren fal de felve uyt deBe-
fchrij vinge^ ende de Figuren daer by, feer wel konnen be-
grijpen: want de Befchrijvinge met de aenwijfendc let-
teren daerinnegheftelt, ende op de Figuuren wi;fende^is;,ofhetraetder
handt werde geweien. Derhalven en hoeft men niet fchromigh te we-
fen, om den Konft-lievenden luft dervermaeckelijcker Terfie&he in het
werck re ilellen: want de feive is noodighjdienftlijck^ ende profijtelijk
voor alle Perfoonen , 't zy van wat ftaet ofte conditie die zijn, alfoo de
ielveKonile feer verftandelick leert oordeelen, van alles wat men bynaer
met der ooghe fiet, ende voor al feer noodigh, die haer in de Teecken-
konfte oeiFenen: defe konnen lichtelick ghetaygen , hoe nootfaeckelick
de konfte der TerfieSim is , fonder wekker kenniife de Teecken-konfte
gantfch onvaft ende onfeecker is: daerom dient defe ( als een fondament
der felver) cerft gheweten. Mijn meeninghe en is niet den Lief-hebber
met veel fubtijle ipecnlatien op te houden 3 die daer luft in hebben ^ die
onderfoecken EuclideSy Guido Vbaldus ^ als oock lacohus Saro^^tde Vïgmle^
ende Samuel Marokis, welckers werck ick felfs ghemaeckt hebbe, ende
in \ licht uyt-ghegeven: maer komc tot foo veel dienftige Theorie^ als
tot der Praö:ijcque in defen noodigh fal wefen. Komende dan tot mijn

voor-genomen werck - verftaen ^ wat ferfpeSliye te feggenis,

waer van den leer verftandighen EucUaci ^r.^A^^xc. net is ( foo

als den lofFelicken ArchiteóJ: FitruVms feyt)'t gene men noemt Scenographie^
dat is het opgerechte van eenige Gebouwen, Lichamen, ofte Corporen^
ende in 't geheel, 't gene men met der ooge fiet, het felve met grondt-regu-
len te brengen in't verkorten ^ gelijckhet hem naerhet ooge-geficht is ver-
toonende, groot ofte kleyn^ van verre ofte naby, foo als men dat geficht
heeft ghenomen, ende in de werckinge alfoo geftelt, als een door-fiende
ooghe-geiichts punt, welcks ooge-punt wort geftelt op denOriibn^ ofte
geiicht-eynder ( foo Stephin hem noemt. ) Het punt van de lenghde ofte
diftantie, wort op eenengelijck-zijdigen driehoeck ofte Triangel equila-
trael genomen op 't kortfte 5 maer naeder ftellende, foude men 't geficht aen
de zijden verliefen: maer wort ^^el verder geftelt, gclijck de Figuren in de-
fen uytwijfen.

Ende alfoo ick bevonden hebbe , dat de Lief-hebbers dickmaels ver-
leghen zijn, om te noemen met konft-woorden 't ghene in defe materie
wort vereyfcht, foo hebbe ick goet geacht een Figure daer van te maken,
ende te brengen voor het werck: want als ick fal fpreken van Circumfe-
rentie, DiameterSuperfitie, &c. oock van Colomnen ende eenige Orna-
menten der felver , ende dat men my niet en foude verftaen , foo foude
den Lief hebber eenighfins te rugghe gehouden worden 5 daerom is defe
Figure noodigh, ende dan totter Konfte felve te komen, beginnende aen

Α het

het iiytterrte oitebedeiickelijckftej dat is een puntkerij (wacr van de Geome-
trie oock haer bei^iniel is nemende ) vorders komende tot het quadrat ofte
vierkant, ende dan eenen grondt van qiiadren , feer dienftightot het bou-
wen, voottgaende tot eenige andere Superfitien van gronden, Γοο ronde,
ovale,'als kantige^ kome dan tot de Lichamen ofte Corporen, ende eerft een
Vierkant ofte Cnbus, ende dan inilende Kamers, opgaende deuren, ende
het ftellen van PylafterSjOm ordentelijck te klimmen,ende voorjcs het maec-
ken van Pylaren5die ick in verfcheyden manieren leere: daerom dat defe lof-
feli/ckeKonileaidertrefFelijckiÏwortuytgedrucktmet de doorfiende Ge-
bouwen daer na eenige Figuren, om te verftaen het maken van Bogen, van
vooren, als op der zijden, ende Kruys-welffelsjVerftekende Trappen, Wen-
del-trappen, als eenighe opmerckinghe ofte obfervatien, dienende tot de
Sehilder-Konft, oock eenen Geometrifchen grondt, met de voet-mate daer
by geftelt;, van den nieuwen HoiTvan den Doorl. 'ï'rince yan Oraignen in den
Hage, daer by de Scemgraphie ende oock de Orthographie voor-gaende tot
de \>erfettende ftucken, als Tafelen, Bancken^Stoelen , Buffetten, Perifen,
Ledekanten , ^c. Kopie tot de onderwij finghe van de Landtfchappen:
want daer in veel fouten wort gepleeght 5 infonderhcyt, als in defelve Lant-
fchappen eenige Gebouwen komen, die van 't ooge-punt verdraey t ftaen:
Daerom hebbe ick hier defe 42. Figuren gemaeckt 5 de felve verftaende, is
het erreur gheholpen , ende ten leften zijn hier byghevoeght eenighe Fi-
guren alwaer den Geometrifche grondt blijft, fonder diente verkorten,
ende het teghen-fien daer aen gevoeght uyt den grondt, als vertoonende
de Orthographie, blijvende de Circonferentie in haer gheheel, feer dien-
iligh voor Fortificatiën , Qu.artiereo van Legers , Redonf enjCndeTren-
cheenjC^c. te vertoonen, alwaer men meer den gront, als het verheven aen-
fiet. Ick hebbe de Figuren weynigh gefchaduwt, om dat de aenwijfende li-
niendaer door niet te feer en foudenverdonckert worden , eenige Figuren
bloot ghelaten, ende liever noch eens gemaeckt met fchaduwen, op dat ick
het werck foo naeckt mochte voordellen, als my doenlick ware. Dege-
ftippelde linien wijien aen de vindinge van de Figuren, endemaeckede
aenwijfinghe van de blinde linien meer , als ick fomtijts in debefchrij-
vinge mentie maecke: want defelve geven veel openinge totter Konft,
ende worden verftaen door voorgaende Figurendaer al-reede verkla-
ringe van gemaeckt is; ende alibo ick eenige redenen meer by fommighe
Figuren moet brengen , fal hier mede mijne Voorreden eyndigen, ende
den Beminder tot het voor-geftelde werck wijfen : de eerfte Figure wel
ghevat hebbende, eer hy kome tot de andere,'tghene verftandelick met
voordeel in de Konfte fal doentoenemen,en bevinde,dat mijnen arbeyt aen-
genaem is, fal niet laten met gelegentheyt de Konft-lievende meer behulp
in de Matheraatique Konfte uyt te geven. Fkertml

O P-

i

OPMERCKINGE.

'OOR het aeii vangen der Perfpedive Konfte, fai men verftaen, dat het uy tter-
fte, dat men bedcncken magh, is een punt ofte ftipken, het welke men niet dee-
len en magh: want het en heeft langhde noch breede-, ende alfoodePerfpedive
een deel is van de Geometrie, die ook van een punt haer begin is nemende:Sal ick der-
hal ven de Perfped-ive Konfte aen het alder-uytterfte ofte puntkenoock beginnen j
ende dat te meer, omdatoockde Perfpedive gronden foo^^^el als de Lichamen ofte
Corporen al uyt punten moeten aengewefen ende gevonden worden.

Item, alle iniiendeEdefitienofteghebouwen,inPerfpedivegeftelt,daeren moet
den Inventeur ofte Meefter aen deplaetfe niet ghedwonghen wefen; maer her werck
moet hem voegen naer wille ende geiicht van den Meefter. Dat isj dat men een werck
maeckt van het geficht hoogh ofte leegh, ende de lengte ofte diftantiejfoo als men dat
begeert te iien. Ende dit is voor eerft eenen vaften ende algemey nen Regel. In dit eer-
fte beginfel hebben eenige feer groifelick ghedwaelt, die, om der eeren wille,hier niet
genoemt en worden,

^efchrïjVmge yan de eerfie Figure.

OM ' t gene verhaelt is beter te ver ftaen, is alhier gegeven het punt i^.hetwelcke

men begeert te iien van de hooghte, als de linie h. c. is, van de lenghde ofte dif-

tantie, als de linie d. e. Om dit punt in Perfpedive te leggen op den gront,is van noo-

de, dat men eerft trecke de onderfte voet ofte bafe linie, ende daer naer de orifontale

linie, even waterpas ofte paralel met de bafe, op de lenghde der linie van b.c. op welc-

ken Orifon moet gheftelt worden het ooghe-punt, alhier geteeckent het punt, dat

men begeert in Perfpedive te legge^i op den grondt, is gheteeckent a. als voorfeytis,

ende wort geconiidereert als recht opftaende: Derhalven fal men van het punc a. een

linie trecken totter bafe, alH^'*^----f-'ooelen gheteeckent opwekkers punt den

ccuuij. νον,ι. pciiicrgelet, Ji^^f ρπη*· «nvic om-

keerende totter bafe alhier/ ende de diftantie gheffelt op den Orifon van het ooghe-
punt ^.tot /.en van't punt/getrocken tot het punt van diftantie i.ende van ^.tot a.
daer de linie b.a.mdcf. i. malkanderen doorfnij den, alhier gheteeckent^. dat is het
gegeven punt a. in Perfpedive, volgens de gegeven hooghde ende lengde. Ende djt
alfo wel gevat ende verftaen zijnde, ial den Onderfoecker defer Konfte een vafte ken-
niflè geven, om met verftant te begrijpen de volgende Figuren, als een fondament de-
fer Konfte.

iBefchr 'tjVmge Van de tweede Figure.

Volgende het voorgaende punt, wort alhier in defe tweede Figure vertoont, hoe
men een quadraet ofte vierkante platte grondt in Perfpedive fal brengen, be-
ftaende defe Ignographie in vier punten,geteeckent a.b.c. d. van de hoogte e.f, ende
van diftantie g. h. eerft de bafe getrocken zij nde, ende een orifontale linie paralel met
de bafe: op de hooghte van de linie f. ƒ fooftelt men de vierkante fuperficieop de
bafe linie, ende het ooghe-punt op den Orifon gheftelt, alhier gheteeckent i. het
punt van diftantie .k. foo dat van ï. k. is de lenghde ofte ghegheven diftantie g. h. foo
fteltmen den pailer met den eenen voet op a. ende uyt het punt d. omkeerende tot de
baie /. ende van a. b. twee linienophetóoge-punt i. ende van La. op het punt van
diftantie k. daer de linien a. b. tot ende /. a. tot k. malkanderen doorfnijden, al-
hier geteeckent m.n. dat zijn de twee punten van c.d. ende u vierkant in Perfpedive
is, a. b. m. n. Defevindinghe van punten is op het hooghftenodigh wel te verftaen,
als hier voeren verhaelt is.

Α 2 Befchr§·'

^efchrijyinge yan de derde Figure,

Volgens het voorgaende quadraet, wort alhier aengewefen eenen grondt van fe-
ven quadren op de bafcjende in de hoogte oock feven naer de PerfpeftivejZijnde
van deiëlve voorgaende hoogte ende diftantie, endenaer de voorgaende verkortin-
ge, alhier is het vierkant van der bafen nederwaerts geftelt: want dat is een ghelijcke
faecke van't voorgaende ,ende daeroradit vierkant ofte quadraet met gelijcke lette-
ren j geteeckent a. b. c. d. de hooghte e. f, ende de diftantie g. h. dit eene quadraet in
Perfped:ivegefl:elt,als verhaeltisin de tweede Figurejalhier a.b. 7n. n. llelt op de bafe
gelijcke gedeelten, ais a. b. alhier o.p.q. ende /. r.s. ende trecktde punten van i. r. 1.
a. b. o.p. op^coogepunti, ende van't punt j. op't punt van diftantie/è. ende van
op d'ander zijde: twee Diagonen getrocken, doorfnijdende de linien des ooge-punts,
welcke doorfnijdingen aenwijfen de paralelle linien, waer van de eerfte met v.t ende
de volgende i. 2.3.4.5 zijn geteeckent: In defe drie voorgaende Figuren zijn ge-
ftelt by yderFigure de linien van de hoogte ende diftantie j de felve fullenwynu
naelaten, met fulcken infien, dat men de hoogte van den Orifon totter bafen, voor
de gegeven hoogte: ende het punt op den Orifon geftelt ter zijden d'ooge-punt,men
voor het punt van diftantie confidererenfal. '

Sefchrijyinge yan de yierde Figure,

Ν de v/elcke geftelt is eenen gelijck-zijdigen driehoeck ofte Triangel equilateraeli
_ geteeckent c. d. e. op de hooghte van b, m^ ende diftantie a. b, hangende van der
bafen nederwaerts j welckers punten van i·. getrocken winckelhaeck ofte perpen-
diculair tegen de bafe linie opwaerts, alhier n. m, dan voorts de felve punten met het
punt i-.op 't ooge-punt a. getrocken: den paiïèr geftelt op 'tpunt w.ende geopent op
e. ende omkeerende tegen de bafe op /. ende vaa m. d, toe de bafe k, ende punten van

oD'cDunr van diftantie getrocken,daer de Vrnicn van l.b.mQt k.b.cndc m.a. ende

malkanderen doorfnijden, alhier ^ a. ende't punt t'i^mcaghccrocken>

vindy de gegeven omcreck ofte circonferentie des Triangels ia de Ferfpeilive.

Men moet verftaen,dat alle Iinién,die men perpendiculair tegen de bafe optrecfctj
als m. ende^. n. op het ooge-punt moeten getrocken worden j ende de linien, die
men met den paiTer tegen de bafe ftelr, op 't punt van diftantie moet getrocken wor-
den. Ende dit is eenen generaien Regelj naer defe werckinge, en licht om te verftaen,
en is een vaftemaniere in defe Konfte. 1

Hier beneven defe Triangel is een vierkant ofte quadre gevoegt met de punt ƒ re-
gen de bafe linie, welckers punten g. h. i. met perpendiculaire tegen de bafe, ende fo
voorts van ƒ f · öp 't ooge-punt getrockenjen den paflèr op' t punt /.geopent tot
en omkeerende totf- van gelijcke van f. h. tot het punt 0. ende tot 0. en de

punten f. ƒ op 't punt van diftantie ^.daer de linie van d'ooge,ende diftantie malkan-
deren doorfnijden g.h.i. getekent ende toe getrocken,is het quadraet geilotenjcn leyt
dcfel ve op den gront in Perfpedive^volgens de voorgaende gegevé hoogte en lengde.

Volgende defe quadre, wort hier onder vertoont eenen grondt van quadren met
defcherpte der punten tegen de bafe linie in den gront: de quadre,geteeckent c.d. e.f.
volgens de diftantie van a. b. ende de hoogte van de bafe tot den Orifon ofte a. c. is in
den grondt in Perfpedive geleyt,getekent met gelijcke letteren 5 hebbende elck punt
iijn gelijcke letter, ende alfoo naer defen kleynen grondt de quadre groot foudezijn,
is de felve in de helft doorfneden, om den grondtcierlijck te ftellen. Defegrondc
kom ttot veel vertooningen Ce pasj't zy om eenige kantige deelen van ftenen,banken,
ftoelcn,kruyflen,ende menigerley faecken uyt den grondt op te rechten,dat kan door
defen grondt licht te wege gebracht worden.

Befihrjm

^efchrjVtnge yan de Vtjffte Figure.

"firfcheyden gronden endediilantiefi zijnnoodighgheweten: hierom is alhier
voorgeftelt cenen grondt, dienende tot een plaveyriel,met quadren en de faici-
en omvanghen 5 behoudende feftien quadren, als de by-gevoeghdelgnographie uyt-
wijft, geteeckent a. b. endeden halven grondt i-, d. den Ürifonende het oogc-pontÊ-,
niet het punt van diftantie geilek zijnde, op den felvengetekent/ de punten van de
quadren, ende fafcien van de bafe op't ooge-punt getrocken, ende van het punt van.
diftantie/ tot d. is van b. tot h. daer de felve linien van diilanrie de ooge-linien door-
fnijden,wort vertoont de voorfeydelgnographieinPerfpedivej getekenc a.b.h.L

Hier onder defe Figure is gemaekt een Ovael in platte Geometrifche grondtjwek-
ken grondt ofte Ignographie is verdeylt in feftien gelijcke deelen,geteekent b. c. d.
e.f.g.h. i. k. l.m.n. o.p. van wekkers punten Perpendiculenghecrocken tegen de
baiè linie,ende defelve voorts op 't ooge-punt r.ende dan den eenen voet van den paf-
fergeileltop'tooge-punt^.endegeopent rotter bafe linie, en daer den anderen voet
vail houdende, denpafiervan'tpunt a. omkeerende totter bafe,geteeckent ende
wederom den voet van den pailèr geftelt op de linie b. op de baie linie,ende den palïèr
geopenc, ende uyt het punt b. omkeerende tot de bafe, geteeckent b. ende alfoo alle
de andere punten tegen de bafegeteeckent, elck punt met gelijcke letter van de Igno-
graphie, ende dan de felve punten van de bafe getrocken tot het punt van diilantie,
geteeckent s. Daer de fel ve Diagonen de ooge-linien doorfnijden, worden de punteii
van't Ovael in de Scenographie gevonden,ende is elck punt van de Ignographie in de
Scenographie aengeweien met gelijcke letterjals de felve Figure is tetoonende.

^efchrtjVmge yan de fefle Figure.

" Α Ε R inne vertoont wort, hoe men een perfect ronde in Perfpedive fal

maecken op tweede»·''^!' 'p.7nieren. De eerfte rondt is, de Ignographie ofte
piaet® «jiiau j leltien gelijclce van de b^^ ««Jv-j w acres

op den hal ven Circkel,geteecken e.f.g. h. /. k. L m. n, &c. cleie deelen, hoe meer, hoe
beter, mits datfepaer oftegelijckzijn : deiepuntenalleperpendiculairgetrocken te-
gen de bafe, ende voorts op 'tooge-punc den Orifon paralel met de baiè vanililcker
hoogte ende diftantie, als men diebegeeri:; ende twee Diagonen van de punten r.
tot de diftantie s. getpcken: de Diagonen van r.v. wijfen alle de punten met door-
fnijdinge vandeoogh-linienvan'cheele ronde, ende elcxpunt indePerfpediveis
geteeckent met gelijcke ktter van de Ignographie, wekkers punten t'famen getroc-
ken 5 kan een vafte handt lichtelijck een ronde te wege brengen,
f"

Binnen defe ronde kan men eenen boort maecken op gelijcke werckinge. Defe Fi-
gure is tot vele iaecken dienftelick: hoewel ick defe vindingheaenwijfeopeen ander
maniere, als in de eerfte Figure van' t vinden des punts is geleert, is daeroni j dat men
verfcheyden manieren hem wel magh wennen,aliïègoet zijn ende met den voorgaen-
den grondt overeenkomen j anders en iiïèr mijns bedunckens geen beter noch cor-
reiler vindinge, als de voorgaende: daerom wy defe latende, fuilen op de voorgaen-
de eerfte gronden onfe vordre vindinge ofte in ventien ftclkn.

De ander ofte tweede ronde is gedeek in twaelf gelijcke deelen-, en der fel ver pun-
ten van 1.2.3· 4- 5.6.7. 8.9. lo. n. 12. perpendiculair tegen de bafe getrocken, eri
den paiïer geilek op k punt c. ende geopent tot ende omkeerende vank punt 3 toe
de bafe linie,mede geteeckent 3. en foo voorts,gelijck hier vooren in de Figure vank
Ovael geleert is: van elcx punt tegen de bafe met den pailer geilelt,wekker perpendi-
culare linien op k ooge-punt a. getrocken, en de gevonden punten van den paiierge-r
trocken naer het punt van diilantie: daer de Diagone de ooge-linien overfnijden,daer
worden alle de punten gevonden, alhier in de Scenographie aengeweien, elck punt
met gelijcke letter van i. z. gelijck de felveindelgnographiegetekentilaen.

As ^ Befchr^'

BefchrijVmge Van de feyenfle Figure.

WA ER inne vertoont wort een vijf hoeck oftePentagonus,de Ignographiege-
teeckcnt i. 2,3. 4. 5". hebbende deeene punt tegen debafeiinie, endeden
Oriion paralelmetde bafe jende het ooghe-punt a. endè het punt van diftantieghe-
teeckent de punten van 2,3. 4. f. op-ghetrocken teghen de bafe Perpendiculair,
alhiergeteeckent het punt 2. tot i". het punt 3.tot d. het punt 4. tot i-.ende het punt
5. tot ƒ welcker punten op de bafe van c. d. e.f. getrockenop'tooge-punt a. ftaen-
de recht van voren, den pafler met den eenen voet op 't punt c. geftelt, ende geopent
tot 2. omdrayende tot g. ende van d. denpaiTer gheopent tot 3. endeomdrayende
tot van gelijcke e. 4, toti. ende van ƒ f. tot k. ende de punten op de bafe van
g.h. i. k. getrocken op'tpunt vandiftantie ^.daerdefeiveDiagonendeooghe-linien
doorfnijden, alhier 2. 3· 4.5. tot i. defepuntentoe-getrocken, wortghevondende
Scenographie van den Pentagonus, ende dat al tij ts naer fulcken hoogte ende diftan-
tie, als men begeert.

Om beter te verftaen ende te begrijpen den ftant van 't geiicht, ende hoe haer de Fi-
guren veranderen, als men defel ve,ofte van voren, ofte van ter zijden aenfiet, is alhier
defen Pentagonus geftelt op de felve hoogte ende diftantie, alleenlijck 't geficht des
ooge-punts op de eene zijde des Pentagorus, endede eygenvoor-gaende punten op
de bafe geftelt, de felve punten van de bafe op 't punt der ogen, ende diftantie getroc-
ken, gelijck de voorgaende is aengewefen j vint men de circonferentie des Pentago-
nus in een andere forme : wantfommigelinien verminderen, ende andere verlengen
haer, dan dient tot opmercken, dat alle linien, die paralel met de bafe in de Ignogra-
phiezijn, gelijck de linie alhier 3.4· dat de felve in de Scenographie oock paralel met
de bafe ende Orifon blijft, het zy hoe men het geficht verftelt, en men heeft hem wel
te verfeeckeren j foo de felve haer anders in de Figure vertonen? dat men ergens heeft
gemiftjvan niet wel gelet te hebben op de fcherpigh^y t der punten. Defe en dierge-
lijcke obfervatien zijnder vele inde Perfpeftive.-.kiemen tot memorie dient te onthou-
den : hoewdiy gering zijn , foo zijnfe v^/t gewicht in'tgebruyckcndcdienitig.

^efchrtjyinge yan de achtfle Figure.

WA ER inne vertont wort eenen fes-hoeckofreHexagonus,geteeckenti2. b. c.
d. e.f. de hooghte van den Orifon tot de bafe ghenomen op fes voet naer de
hoogte vaneen Figuer, ende de diftantiè op twaelf voeten : de voornoemde punten
Perpendiculair tegen de bafe getrocken, ende uyt defelve met den^jaflêr omdrayende
de punten van de Diagonen ghemaeckt, gelijck in de voorgaende fevenfte Figure is
aengewefen, ende de linien van' t ooge-punt h. uyt de punten van a. b. ƒ getrocken,
als mede de Diagonale linien van de bafe tot het punt van diftantie^, worden gevon-
den de punten in de Scenographie h. c, d. e.f. de welcke toegetrocken tot λ. isghe-
vonden de circonferentie des Hexagonus in de Perfpedive,

'BefchrijVmge yan de fiegenfie Figure.

IN de welcke vertont wort eenen Haxagonus met een boort, geteeckent a. b. c. d.
ef ende den boort met g. h. i. k. I m. de hooghte op fes voeten, ende de diftantie
alhier negen voeten, het ooge-punt n. ende het punt van diftantie 0, de punten tegen
de bafe getrocken, gelijck in de voorgaende Figuren is aengewefen, ende dan voorts
tot het ooge-punt w ende de Diagonen tot het punt van diftantie <7.getrocken, wort
gevonden door overfnijdinge van de Diagonen over d' ooge-punts linien, de punten
van den Hexagonus,welcker punten in de Scenographie alhier met gelijcke letteren
van de Ignographie zijn aengewefen.

u Befchry*

BefchryVmge "Pan de thiende Figure.

IN dewelcke twee Vierkanten ofte Quadratenpuntwijs over den anderen zij ή gë
leyt, het eerfte quadraet hebbende de punt tegen de bafe, ghcteeckent a',byCid
heranderquadraetismetde eene zijde paralelmetdeBafejgeteeckent ^-jjS^s^j de
hooghteendeoogepiint i, endedediftantievan i tot yè, de punten van byCtdy ende
f,/i»,"perpendiculair opghetrocken teghen de bafe, ende voorts tothetoogepunt ij:
ende de Circkel met den eenen voet geilelt op /, geopent tot ende omkeerende
tot de bafc endefoo voorts gedaen van o^d^ tot q^&c, gelijck voorengheleeitis,
ibo vindtghy door overfnijdinghe der Diagonen, endeoogepunts linien, alle dc
punten inde Scenographiejgelijckindelgnographiegeteeckentende aengewefen
is, hebbende elckpuntin de Scenographiefijneygen aengewefen letter van deIgno-
graphie.

BefchrijVmge va?2 de elfde Figure,

IN de weicke vertoont worteenenachthoeckofteOttagonis, geteeckenc ij 2, ii
4,5,6, 7,8. he bbende een zijde des achthoecks tegen de bafe, de hooghte en de
oogepunt i, ende de diftantie van i, tot k^ gedaen hebbende met elck punt van de
Ignographiojalsin de voorgaende Figure geleert is, vindt mende Scenographie al-
hier met gelijcke letteren geteeckent; maer of het geviel, dat defe Figure in de Per-
ipe<itive leger wefenmoefte, foo laet den Orifon dalen foo leghe, als men lieni be-
geert, alhier ij k, houdende de bafe, als vooren, foo vindt gy u achtkant, gétekent
met di bi Ci di eyfig, h^ ende hier uy t defe Figure kan men een deckzei maken op een
Vat, gaende open op de eene zijde, ende blijvende op de bafe vaft, als men den
leeghften Orifon behoudt; maer behout ghy den bovenilen Orifon, foo valt het on-
derfte deckzei met de achcerile zijden van deplanta nederwaerts, uyt weicke leflè
veelfrayefpeculatien te vinden waren; maer alfooick het profijtelickfte waernemen
wil, foo fal ick komen to^ x^icnamu* ^c^^ Corporen.

^efchrïjVmge yan de twaelfde Figure,

IN de weicke drie Cubus ofte vierkante Corporen vertoont zijn, ftaendc van voo-
ren op de bafe linie, Wekken grontis gedeelt in feven quadren , hebbende elcken
Cu bus op den grondt een quadre, den grondt is in Ferfpedive geleyt, gelijck in de
voorgaende derde Figure is aengewefen. Om defe Cubus te maecken, maecktmen
eerft een recht vierkant, als a^ by r, d^ van vooren op de bafe, ende uyt de twee pun-
ten e-ifi twee perpendiculen totg, h^ ende van de punten i-, op't ooge-punt ge-
trocken, dsterdetweeperpendiculen ^,/ζ», οverfneden worden, trecktmen de vier
punten van b^c-^g-^h^ met wekken de bovenfte zijde van Cubus gefloten wort ;mcn
kan de felve mede maken uyt het punt van diftantie, treckende uyt het punt c^ een
Diagone, daer de perpendiculaire linie doorfneden wort van alhier met ftippe-
len aengewefen 5 fluyt men mede de zijde ende het bovenfte van de Cubus: den Cu-
bus geteeckent /è, ftaet rechter onder 't geficht der oogen: daeromenkanmen foo
veel niet op de zijde bekennen, ende is ghemaeckt op de voorgaende maniere: den
derden Cubus, wefende hol, de quadre /, m-> n-, 0, in de hooghte opgerecht van elck
punt, ende van het ooge-punt boven aengetrocken, wort den Cubus gefloten, elck
punt met de eygen letteren van beneden, boven aengewefen 3 behoudende het Cor-
pus van den Cubus van binnen de fpatie /',^,γ,χ, onder,als van ghelijcke boven,
'tweickmen door de aenwijfende geftippelde linien lichtelijck kan begrijpen, de-
welcke van't ooge-punt Vi ende uyt het punt van diftantie i, alhier zijn gemaeckt.

e cf?ryM

^efchrijVingeyandederthiendeFigure.

Τ Ν dewelckegefteltiseeniniiendeKamer, hebbende den gront van fevendeelen
vierkant, (^naerde verkortinge van de derde Figure^ hebbende aen wederzijden
eenen muer ofte v/andt van de dickte van 't vierde-deel van een quadre: 't gene op de
bafe-Iinietebeproevenis, de linie b^ wijil aen het punt van diftantie, ende^ is d'oo-
ge-punt: in de eene zijde van den muerisgemaeckt een deiire, behoudende drie qua-
dren in de breeteuyt den gront, getekent f, i;, x^ uy t welkers vier punten van t, x,
en S3 Vy een kruys-linie getrocken, bewijftmen het rechte midden uyt't punt^daerde
linien worden overfneden, fonder den gront te gebruycken, gelijck op d'ander zijde
op den wandt wort bewefen: want van/, h^ ende van gy i, een kruys-linie getrocken,
ende uy t het punt k, een perpendicule tot den gront gemaeckt zijnde tot het punt /j
is f, l. ende van /, even veel fpatie, behoudende elck drie deelen uy t den gront, en
dit is een vafte proeve,ende met defe maniere kan men veel verdeylingen maken met
geringe moeyte,'rzy van vooren ofte op de zijden,van onder ofte van boven: vordcrs
is alhier noch een doorganck gemaeckt recht van vooren op de hooghte ende breede,
als dien op de zijde, geteeckent e-^ d^y^ z. De hooghte wort gevonden door de linie
ty Vy die vcrlenght tot r, ende van c toty. Hier boven zijn noch gemaeckt vijf ribben
ofte balcxkens, om de folderinge te houden, ruftende van onder op de muer: op de
nie r, wort de breede van de lelve getekent, ende foo voort uy t het oogepunt op-
waertsvan />,^,ende uyt de punten van ö,/, ende is de hooghte der binten
genómcn:de folderinge is verdeelt met geftippeide kruys-linien in drie deelen jom de
plancken ofte deelen aen te wijfen, als van Ay ende r, is de overfnijdinge C, de
helft ofte midden van de folderinge : van gelijke boven de linie f, ende onder de fel-
veiseen kruys-linie getrocken uyt de hoecken, waer mede de vcrdeylinge van drie
deelen wort aengewefen-j.

!BefchrijVmge van de veerthiende Figure.

Τ Ν de welcke wort vertoont een inilende K^mer met drie opgaende deuren, op
elcke zijde een deure, en een recht van τ-ooren. Het open der deuren begrijpt drie
quadren in den giont. <2ci iiaiTrc/i2icett de toe-iluytinge ofte deure drie deelen, ende
het opgaen tot den muer oockgelijcke drie deelen, ghelijckde deure aen-

wijft, hebbende van α tot het open in drie deelen, ende van aÏote, drie deelen,
makende alfo het open gaen eenen hal ven Circkel op den gront, alhier met ilippclen
aengewefen: 't felve begrijp van fpatie is van gelijke boven de deuren. De verlcortin-
ge naer de Perfpeftive wort gevonden, treckende uyt het punt tot den hal ven Cir-
kel, alhier getekent i, en van α tot op den Orifont, ende van't punt i tot ende
van k, uyt het punt ^,op dePerpendicle h. Een linie getrocken, daer de linie van
van de linie doorfneden wort, is de verkortinge van bovenj en de deure fo ftaen-
de,ovcrmitsfy totter bafe,ofnaeru open gaet,foude depoorte geblint zijn: Wil tmen
het open der poorte iien,foo magmen de deure volgens defe ftellinge van 't oogepunt
wijder op fetten, gelijk van Ι^πι. Het verkorten vintmen van uyt het punt a-, tot den
Orifon /, en van ^^/juy t het punt komt op den Orifon op' t punt en fo vorders, ge-
lijk de Unie van r, een recht opftaen der deure is aenwijfende j houdende drie
deelen of quadren, getekent op den gront i,2,3,cndedeuraciigetekentmet^,^,i',j·,
is geheel open tegen de muur: de deure aen d'ander zijde, getekent ί^χ^ν,ζ^ gaet van
de bafe achterwaert open,en is gemaekt uyt gelijke deelen uyt den gront:en de deure
van voeren, getekent o^py dewelke uyt het punt de verkortinge op den Orifon is
nemende: is gelijk in werckinge. Van de deure /,λγ, als mede van de bafe achterwaert
open gaende, de verkortinge wort mede gevonden uyt den grondt j en foo men defe
deure van vooren naer de bafe wilde doen opgaen, foo en is uyt den gront van de pun-
ten 4,5 >6, maer te maken eenen hal ven Circkel, gelijk op de eene zijde alhier is aen-
gewefen: en uyt het punt van't hangen van de deure onder tegen den halven Cirkel,
en foö voorts tot den Orifon, ende van gelij ke van' t punt van de deure boven,weder
uyt het felve punt op den Orifon getrocken, maeckt men de felve deuren van vooren

Γ00

Γοο als men die begeert te hebbeiijboveii defe deiire is gemaeckt een 4oorfiende rondt
gat, naer de dickte van den muer, gelijck die ter iijden de deure wort geiien, de werc-
kinge wort met geftippelde linien aengewefen,en dit wort mede uy t den grondt door
'tooge-punt gevonden, boven onder het ge welfte zijn kruys-linien gemaekt met ftip-
pelen, om de verdeylinghen aen te wijfen, waer uyt een vafte handt een kruyswelffel
ibude mogen maken, door het maken van de voorgaende deuren,kan men oock ver-
ftaen venfters te maken in' t opilaenjfoo alfmen die begeert,ende meer hoodige faken^
feer dieniligh voor Schilders,ende alle Onderfoeckers defer Konile.

^efchrijVm^e yan de Vijftienfle Figufe,

IN welcke Figure gemaeckt is den-grondt van de voorgaende veertienfteFiguré,
in deiè wort vertoont 'tgeiichte van twee infiende Kameren naer der Perfpeftiven,
hebbende eene folderinge tufichen beyde, de folderinge is gemaeckt als doorfchij-
nendcjmet geftippelde linien aengewefen, evenwel van te vooren een bint geleytge»
teeckent a.op neuten aen wederzij den,ende een ftaende balxken van de bafe linie tot
de middelde,en voorts tot de bovenfte folderinge,om te houden de hoecken van drie
plancken, die daer ingevoeght 2ijn,twee in de onderfte Kamer,een op de boven-Ka-
mer, waer op ettelijcke ftucken liggen,ais op de onderfte planck een Sepultrum ofte
LeiTenaerjOp de tweede eenige Boeckenieii op de derde ftaen Fleiïènjdefe folderinge
boven,is de werckinge van de voorgaende dertienfte Figure, op den gront ter zijden
is gemaeckt een doorganck ofte poortken op de hoogte ende wijde,gelijck den door-
ganck recht van vooren gemaeckt is,geteeckent f.g. welcke wort getrocken met den
paifer, als hier na fal geleert worden,om de ronde van 't felve te maken, verkieft men
de onderfte linie van de ronde, alhier ^.c. uy t het hooge-punt getrocken, van ^c punt i.
en wederom van d.e. uyt het punt van b.e. ende c. d. een kruys-linie, waer door het
midden oft Centrum gevonden is,daer op een linie gerechtjis het midden van't Porti-
cus gevonden, waer door mf^nei'ri ronde formeren kan: uyt defe werckinge is de
Jo^-riiiviivii^ lii^ix, —u^^^iiicQC gemaeclctjiii— ïs een verftekende trap v^iti ^rio^^opgacn^
de tredenjhebbende geftelt de twee Diagonen B.L. even wi|t van den anderen,boven
en onderjcn de hoogte verkofen hebbende van den eerften trap, getekenc 2). welckfef
punt getrocken op'tooge,en van ï).tot£^.de breededes traps hebbende,trekt van't
punt β. tegen de Diagone C.en voorts op' t oogepunt,daer de Diagone D.doorfneden
wortjis den optree oft trap achterjen foo doet met de andere trappen,op defe manierc
kan men de verftekende trappen licht maken,ende noch gemackelijker uit dengronc
op de boven-kamer is een doorftende ront gat, op de Wijde van de deure onder,'tgene
gemaeckt wort,ftellende drie quadren wijde van de bafe op de zy-linie, daer men het
open oft gat begeert,alhier met i. z. 3. deelen aengewefen, de felve op't ooge-punc
getrockê, daer de Perpendiculen doorfneden worden,daer vindy 'tquadraer,daer de
ronde in moet komen, van k. l. ende van m. 71. een kruys-linie getrocken wort door de
overfnijdinge het middel oft Center aengewefen, waer uyt een vafte handt lichtelick
een ronde fal formeren,ende dits eenen lichten weghjmaer wilt men defe maken,dat-
ter niet op en valt te feggen,volght de ordre van de^chtienfte Figure,hoeweI dit voor
bet gebruyck in Schilderyen genoeg is, defe drie plancken geteeckent o.p. q. zijn ge-
ftelt even lanck ende breedt, op de plancke 0. fiet men boven op, om datfe onder den
Oriionis, op de plancke ρ. iiet men onder tegen, als noch meer tegen de planck^.
wefende boven den Orifon 5 maer het kan gefchieden,dat de plank op den Orifon ruft
gelijck de,planck r. dewelcke winckelhaeck is, ftaende het gedeelte tegen den zy-
muer, nerkende van den gront drie quadren, ende anderhalve quadre Van vooren, in
fulcken gevalle is den winckelhoeck de onderfte linie op den Orifon, gelijck hier ge-
teeckent is 3 uyt den gront is alhier aengewefen om een gat te maken, het moghte die-
nen om trappen te maken om nederwaerts te gaen : om die te maken, fteltden paflèr
met den eenen voet op't punt ende geopent fo wijt,als men de treden begeerc naer
difcretie alhier tot s. ende omkerende tot t.yin n).t. cenPerpendicleydaerdecircu-
lare linie de Perpendicle doorfnijt, is den eerften trap, uyt het punt /.gevonden, ende

Ε uyt

iry t het felye punt tvao'cooge-piintgetrocken een linie toe /.endenpaiïèrop 'tpunc
^ geopent totic. (vvefendedequadre van-u .$'.')en den paiIèromkeerende tot^.bewijft
met de perpendicle /.de vaftigheytder fel ver'werk inge Hier ter zijden is noch ge-
maeckteen doorfiende halfront gat, ruftende op den gront ? hebbende de werckinge
van het ronde bovenjwaer van al de linien met ftippelen zijn ae η ge w e fe η, geteken t A.

'BefchrijVmge Ύαη de feflienfte Figure,

ALfo der verfehey den manieren zij η om Colomnen naer den anderen in Perfpec-
tive te ilellen, foo hebbeick voorgenomen, hier naer den anderen eenige re ilel-
lenjdie den Onderfoecker, d'eene voor de andere magh verkiefen, wantfe alle correft
zijn en feer dienillijck: defemaniere begint men, als den gronc in Perfpeilive geleyt
is, alhier geceeckent ^J.r.c/. endede quadren, daer de Colomnen op geftelt worden,
in de Perlpeitive geleyt,naerde hooghteende diftantie,die men verkieftjalhier door
deDiagonenaengewefen, geteeckent ^.^.welckc Diagonen,uyt de punten van
diftantie getrocken, wijfen de tweede ende derde plaetfe om de Golomnen te mogen
ftellen, ende voorts iniiende foo veelmeer als men die begeert, kan men met de Dia-
gonen te wcge brengen: Want uy t de qiiadre b. een Diagone getrocken uyt het punt
van diftantie, gel ij ck de Diagonen van/.>. fal u aen de ander zijde op de oogh-linie d.c.
' de vierde plaetfe wij fen: wil men nu voorts na boven komen tot onder de bogen, de
punten van dequadre d i.^./.perpendiculairopgetrocken,alhier geteeckent ».Ï?.ende
van o.n.op*t ooge-punt getrocken, daer de perpendickn doorfiieden worden, alhier
m.p. daer hebt gy het onder tegen-iien van de quadre van onder op den gront, welcke
twee ooge-linien u van boven, door overfnijdinge van de perpendiclen, den tweeden
ende den derden quadre betooneh, van gelijcke aen de andere zijde: wilt men nu hier
bogen hebben boven defe tegen-iiende quadren, fóo fl:elc op het midden van de linie
n. s, alhier q. den eenen voet des paiïèrs, ende den anderen voec openende tot n.cndc
omkeerende tot s.van gelijck uyt het punt f-dcn boge o.r. maer om te maken den bo-
ge i;. die moet naer d'oog© in Peefpe^tivc komen, den wekken wort gemaeckt: de li-
nie ;^.i.gctrocken zijnde, ende den paiïèr geftelt op't midden der linie AT.ende van m,
omkeerende tot t. vindy den infienden boge, ende van gelijcken doet men met de
volgende bogen ^ de perpendicle van de bafe op waer ts, over d'ooge-punt, wijftde
'Centrums aen: want de kruyftinge van de Diagonen van wederzijden, over het punt
ende O ver de punten vande quadren a.d'is boven de overfnijdinge der Diagonen B.
uytdequadren r.o. defelve, vandeoverfnijdingey^. ende de overfnijdinge der Dia-
gonen C. is boven de felve geteeckent met ^.ende de perpendicle is genoeghfaem tot
bewijs van de vafte feeckerheyt defer werckinge.

^efchrijVmge "Van de feVentienfie Figure.

IN de welcke is gemaeckt den gront van feven gelijcke deelen, op de verkor tinge
van de voorgaende derde Figure, wefende den gront vierkant,ende in elcken hoek
opgerecht uyt eenen quadre, eenen Pilaftre, elcken Pilaftre gedeelt in drie deelen, de
Pilafters geteeckent a. b. c, d. den Pilaftre a. zijn de deelen i .2.3. als oock de andere
met ftippelen aangewefen, de blinde linien, die men niet fien en kan, om het opfien
en tegen-iien te bemercken^op de Pilafters liggen platte binten,houdende de Pilafters
te famen,geteeckent ef.g.h. boven deie binten noch twee bogen van voren en achter
doorfiende, op de wekkers onderfte linie des voörften bints, op 't punt onder de A.
(^wefende 't midden van C.®.} geftelt den paiièr, endegeopent tot Cen omkerende
rot D. wort gemaeckt den boge E. van gelijcke uyt het punt A. den paflèr geopent tot
/. maeckt menden bogeF.ende van'tpunt^. den paiTer geopent totK. ende omkee-
rende rot 5 .maekt men den boge G. ende uyt het felve punt den pafler geopent tot O,
maeckt men de blinde linie des booghs //.gelijck in de feftienfte Figure is geleert,
de welcke aengewefen wort om de boogh-fteenen ( alhier in vijftienen verdeylt}haer.

geftaltc

geftalte van tcgcn-ficn te bcmercken> gelijck degeftippeldelinie van den boge //tot
aen den grondt bevvijil: de Pilafters van b.d. toonen met linien aen, het midden, als
l. n. een linie getrocken, ende van o.m. de overfnijdinge t. van biiyten, ende q s.p.r.
de overfnijdinge i;.is de midden binnen, gelijck de limen van ν.ΐ. tot den gront x.y.
uytwijfen, ende van gelijcke boven, van /<^.r.ende van L.j.de overfnijdinge alhier i.
geteeckentjuyt wekkers punt een Perpendicule getrocken tot het punt /è.is het mid-
den bev/efen op den grondt, de welcke is de proeve, ende de fekerheyt des middens
punt/, boven.

^efchr'jy'mge yan de achtienfie Figiire.

Oewel ik meer Figuren van hetftellen van de Colomnen fal betonen jfo dunckc

__my j dat defe Figuren hier niet buyten propooft tuifchen beyden komen en

fullen, namentlijck defeachtienfte Figure, handelende van de zy-bogen, gelijck de
twee voorgaende hebben aengewefen het ftellen van de^bogen van vooren 5 ende de
negentienfte Figure onderwijfende j hoe men een kruys-Avelffel fal mogen maken:
nopende defe achtienfte Figure, daer in is geftelt op den grondt een ronde in de Per-
fpéftive, A^olgens onfe iefte voorgaende Figure: de deelen op de bafe linie, getekent
1.2.3.4. f . fal men ftellen op de voorfte ofte eerfte linie, beginnende mede onder den
boge, alhier met 1.2.3.φ. 5. aengewefen, endede linie getrocken, ende van 5.
tot ^.uyt het ooge-punt, is de zij dmuur gefloten, daer den boge in moet komen: de
linien van'tronde op den grondt, uyt de punten perpendiculair opge-

trocken, tegen de linie b. 5.ende vandepunten 1.2.3.4,. op'tooge-puntgetrocken.
daerdePerpendiculendoorgefneden worden,daer wordt den boge op de zij de gevon-
den endegeformeerc :treckende van'tpunti. tot het punt ende ίο voorts tot Lm.n.
weiende het Center des booghs, ende voorders van w.tot de punten ö./'.^.r.j". alwaer
den boge mede gefloten wort: den dooriienden boge gelijck zijnde met den voorver-
hadden, WortliehtergevondM-wantiiyt de punten van Paralellen ge-

trockvx:! 5 -t-ii^a® ^^punten t,'ü.x.j,z. Uj-^ ooge-punt: daer de ovfti^v^^^g^ge-
fchiet, daer vindt men de ftellinge des felven booglis,enae van geiijcke is gemaekt op
de andere zijde,hebbende de felve helft des ronts in acht kanten gelaten,in den gront,
ter zijdenjals bovenjtegen het gehemelte is gemaeckt een ronde, foo als die in de Per-
fpeftive aldaer geilen wordt. Hier uyt kan men een gront ofte yetdesgelijcx maken,
gelijck in de voorgaende vijftiende Figure is verhaelt.

^efchrijVmge yan de negentienfle Figure,

Achtervolgende de voorgaende achtienfte Figure,van het maken der zy-bogen,
is alhier op defelve gemaekt een kruys-welFfel boven, in de plaetfe van 't voor-
gemelde ronde,ende dient gelet, (galles gemaeckt ende geftelt zijnde, als vooren is be-
wefenjte weten,den gront,het ronde in Perfpe£live, ende de vier bogen, twee recht
van voren,ende aen elcke zijde eene boge)dat de vierpunten A.B.C^. zijn vierkant
van den anderen, gelijckuyt den gront^.i^G./^- met de perpendiculen worden aen-
gewefen i alfoo dat de vierbogen het Center van het kruys-welffeleven-naer zijn:
derhal ven moet het kruys-welffel uyt de vier bogen gevonden en gemaeckt worden:
men konde het voor de eene helft ftellen , ende de ander helft even gelijck maken,
als degemaeckte helft, alfoo het voorgeftelde welffel recht van voren komt j doch
als ick gefeyt hebbe, beftaet het felve uyt de vier bogen : om defe kruyilingedes
welffel te vinden, foo deelt den voorften boge in acht deelen, gelijck als de zy-bo-
gen gedeelt zijn, ende treckt uyt de punten op het ooge-punt de linien ,geteeckent
3. 4- 5.6. 7. 8. van den voorhoge , ende het punt van de letter /. tot 2.uyt den
zy-boge, tegen de ooge-linie 2. uy t den yoorboge, paralel met den Orifon alhier O.
ende voorts uyt het punt K. tot de letter 3. op de zy-boge een paralel, als voren tot de
linie 3 van den voor-boge alhierende van de letter L. tot 4 uyt den zy-boge een

Β 2 Paralel

Paralel tegen de linie 4. van den voorboge, alhier g. ende foo voorts M. tot de f .tiyt
welcker punt een Paralel ghetrocken tegen de linie 5. van den voorboge, alhier L·
alwaer het Center is des welffels,ende danroortsuyt het punt L.tot 6. op den zybo·
ge,endevan 6. tot de linie van den voorboge 5 alhier/, ende van 7. een Paralel tegen
de linie 7. van den voorbogejalhier ii^.ende voorts tot /. als vooriey t is, ende van yi^. 0,
/^.^.ij&./.de punten t'famen getroken tot C.dat is deneenen bogedes kruys-welffels,
gelijck de linie op den grondt van E. o.f.g. h. /. k. G. isuytwijfcnde,ende vange-
iijckegetrocken de Paralellen van 6. tegen hetpunt;» ende van 7. tot «.van s.tot/'.
ende voorts van hm. n.f. tot B. de linie getrocken, ende aen de andere zijde gedaen,
als voorfeytjfoo is her kruys-welffel gefloten j en hoewel dat vele Meefters verfchey-
den manieren geftelt hebben, om dit felve te verftaen, ίο en meene ick niet datter een
Correder ial getoont wordenj ende oock geen', daer de proeve vafter van fal bewefen
worden: waat heif punt i?.opdengrontisdooreen perpendiculaire linie, bewijfende
het punt <?. boven, ende foo voortsƒ opdengrontperpendiculariterop-getrocken,
bewijft her punt ƒ boven, ende foo voorts elcxpuntopdengront, hetpunt boven.
Defc Leeringe van 't maken des kruys-welffel, wort gehouden voor een van de moei-
jelickfte faken, om in Perfpeitive wel uyt te beelden j ende dit wel verilaen zijnde,
foude men vele andere vindingen van bogen, als doorfiende gaten, hier door konnen
tewege brengen.

^efchr'jVmge Van de twintighfle Figure,

Komende voeder tot de ftellinge van de Colomnenjals voorfey t is.

ren ofte Colomnen van noode haddc, kan men met het verlengen van des ooge-punts
linien,ende de Diagonen, Uchtclick te wege brengen, gelijck de geftippeldc Hnien in
defe Figureaenwijfen: de Colomnen worden lichtelick opgerecht, hebbende de li-
nie uyt de quadre van' t punt ^^.getrocken tot onder de ^.latende de Colomne aen we-
der-zijden even veel breede ·, ende den Stilobatie ofte iPedeftael, wort uyt de punten
van de quadre opgerecht, gelijck hier defe vijf Colomnen vertoonen: hetEpiftilium
onder, is op de hooge-punt van de zijden f.isf. verkortende, van gelijke de Corona e.f,
ende het Timpanum, foo veel de Cimatie van ter zijden g./y. kan gefien worden. De
voorgaende Figuren verftaen hebbende , endedelinienindefe, fullenden Beminner
licht de fake doen begrijpen: ditftellen van colomnen isfeer goedtendevaft, over-
mits den gront} daer ick de meefte feeckerhey t in ftelle ·, dan alfoo door de Diagonen
de faecke licht kan gevonden worden, gelijck in de voorgaende feftienfteFigure is
geleert, foo fal ick hier noch een exempel ftellen, als volght.

^efchrijvinge Van de een-en-tmntighfle Figure,

Achtervolgende de voorgaende Figure, is alhiergefteltnaerden anderen in de
"Perfpeftive vijf 'Pedeftalcn:op den grondt, gheteeckent a. b, c. d,e. welckers
quadren op den grondt door het ooge-punt ende de Diagonen gevonden ende
ghemaeckt worden, ghelijck vooren is ghenoech gheleert. DefePedeftal a. opge-
trocken uyt de punten van de quadre, gelijck oock d'andere,ende van ^tpunt i./.op't
oogepunt getrocken-, iluy t men de quadren van de Pedeftalen boven,op welcke Pede-
ftalen de bafe ende Cima moeten gemaeckt worden; want de iPedeftalen hebben hier
de hooghte tot de 5Plinth van het Bafement der Colomne, het Centrum vande Pede-
ilael /^.alhier mAoor de Diagonen, betoont hebbende,uyt het punt van diftantie,ende

aldaer

aldaer een ï'erpendiclc getrocken tot n. wefende de hooghte vande Colomne boven,
endc door dc Diagonen aldaer de kruyllinge, ende uyt het ooge-punr de vierkante
yiinth ofte quad"e gemaekt zij ndcjhebdy door de felve punten de voord ere quadren
boven, geteeckent n.o.p.q.r, onder dewelckedeColoninenlichteiijck konnen ge-
volght wordenjdoor de linien des Centers, van de quadren des Pedeftaelsjtot boven,
welckeColomnenalbier gelatenjendeopd'anderzijdeop-gemaektzijnjende met li-
nien voorders van den gront tot de SPedeftalen onder ende boven, als oock om hooge
zijn aengewefen. Defe Leeringe is feer fraey ende kortj maer die niet vaft en gaet,rade
ick de voorgaende Leeringe van de twintigfte Figure te gebruycken, hoewel die wat
langhiamer is, overmits het maken van den grondt: want in defe en is maer het ooge-
punt van hooghte te verkieferi, endede diftantie met de eerfte quadre, daer de voor-
gaende den heelen grondt met quadren moetgemaeckt worden.

iBefchrijVmge "Van de twee-m-twintighfle Figure,

N^ Ü gcleert is het ftelien van de Colomnen op verfchey den manierenjhebbe het
noodigh gehouden een Figure te maken,daer inne de bogen op de zijde gefien
word€n,ende het maken der fel ver te betoonen, als mede de Colomnen d'een boven
den anderen, ende de cieraten, als de Pilafters, Piramiden, &c. ende doorfiende Co-
lomnen,als tot een Palleys dienende.

Den grondt gemaeckt 2ijnde,ofte als geleert is hier voren , zijn de Colomnen ge-
ftelt van den grondt twee trappen opgaende, ofte twee treden hooge, hebbende vier
Colomnen op de zijde als op de felve noch vier Colomnen boven: tot de twee mid-
delfte CoJomnen van de vier,is een Ocfael van twee Colomnen gemaeckt naerder hec
oogc-punt, geteeckent a.b. houdende met de Colomnen c, d. het gemelde Ocfael,
maeckende boven een kruys-welffel met doorfiende bogen. Defe bogen worden ge-
maekt met den pailer,verkiefcnde den voorften boge, die geilek moet worden boven

opent tot tn. ende omkeerende, wort gemaeckt den tweeden boge, van gelijcke van
n. tot O. den pafler geopent, endc van /. tot p. maeckt men de doorfiende bogen, daer
in het kruys-welffel wort gehouden,ende op defe maniere kan men alle bogen van vo-
ren zyelinghs maken, verminderende altijts naer'tgefichte des ooge-punts: op de fel-
ve maniere zij η de voorderezy-bogen gemaeckt. Het voecht wel, dat meneenige op-
gaende trappen maeckt aen een Palleys: want het verheft hem wel, ende' tgeeft eenen
goeden wélftant. Het ftellen van de Cdomnen boven den anderen, is wel om doen,
endc mijns bedunckens lichti latende de middel-linien der Colomnen van onder, ge-
tekent ^.i-.^.r.rijfen perpendiculair naer boven, alhier getekerit s. t.v. at. op de welc-
ke de Colomnen gemaeckt konnen worden met kleynefoeckinge: want de linie
wijft van de Cima des Pedeftaels. Het ftellen van de Plinth der Colomnen onder,zijn-
dede linie A. getrocken uyt het ooge- punt, en de linie B.uyt het felve punt getroc-
ken, wijft de affnijdinge van't Coronement der Colomnen boven,ende fo voorts van
de Architrabe-frife tot de Goronice tóe j ende twee iPiramiden vooren, als een door-
fiende galderye van Colomnen, alle met linien aenghewefen, het tegen-fien van de
welfiêl, ende de folderinge boven ruftende op de Colomnen, &c. Daer van is in de
voorgaende dertienfte, achtienfte ende negentienfte Figuren gefproken.

SefchrjVmgeyande drie-en-twintighfie Figure.

OF het geviele, dat men vanhetï'alleys fageop een fchoon geficht van eenen
muer, ghelijck dat van het voorgaende Ocfael wel konde ghebeuren, ofre uyt
een venfter van het iPalleys, op welcke muer men wilde vertoonen in ichildery e, oft

Β 3 gehouden

gehouden beelden eeiiige hiilorien boven den anderen5ende men wilde om'de fchoo-
Fiigheyt hebbpn, dat de Figuren, foo wel die hooge ftaen, als de gene die by den Ori-
ibn komen, ai foiiden fcliijnen van eender groote te wefen: wan t'r gene dat verder
van 'rgeiicfate iSifchijnt ons kleynder,om dat ons geiichte in circonferentien loopt:de
plaetfè verkofen hebbende van daer men het werck aenfien wil, fettende aldaer den
Cencrejende treckt uy t den feiten Center een gedeelt des Cirkels van den Orifon op-
waertSjCnde ftelt op den Circkel eenige gelijcke deelen/oojals gy die nut iiilt achten,
en treckt uyt het Center de Radialen over de punten des Cirkels, getekent i.z.3.4.5.
&c. waer door gevonden wort de deelen op de moer, ende den Circkel a. b. ende op
de muer/2. c. fal naer't geiichte van dier plaetfe even groot fchijnen te wefen, hoewel
de felve,hoefe hooger löopen tegen den muer,wijder zijn fulleorende op defe maniere
kan men de hooghte verilaen, ende meer fraye fakenjals gebou wen van pylaren, door
rekeninge afineten j ende oftgeviele, dat men een ichoon gebouw, 'tgene feer beval-
lickis omaeiiteilenj wilde van alfulckerformen op't papier brengen, ware het van
noode, dat het felve, door een ftilftaendePeniilleofte gatken, door een glas afgefien
worden, op maniere van defeFigurejftaende 't glas perpendiculair, ende d'opge iien-
de op de een vaft-ilaende Penulle, het glas geftelt eenen Triangel van 't geiichc, ende
alle de Molumenten van't gene men hebben wilt, op't glas geteeckcnt,ende door de
Penulle op 't glas afgcilen, fal u de felve forme in 't kleyn vertoonen, ende dit is een
goede ende vafte maniere, om alle faken af te fien, ende bytreffelicke Meeftersge-
bruyckelick ende gemeen: daerom hebbe ick de werckinge alhier na-gelaten.

Befchrijyinge yan de yier-en-tmntighfle Figure.

ENde of het noch voorders geviele, dat men in eenige plaetfen van den Palleyfe
eenige vermakelicke Perfpeöriven wilden fchilderen, die men voor heel feltfaem
ibude konnen aenfien, als fchilderende een fots-tronje,tnet een kap van koleuren, dat
het foude fchijnen te wefen een landtfchap? ofC fchilderende eengeraemte vaneen

beiek hier eene Leiïè ghemaeckt voor generael: want uyt het maken van defe, kan

men lichtelick andere maken.

Het quadraet a.bs.d. gemaekt zijnde,wort daer in geteeckent 't gene men begeert,
alhier eenen fittendenbrack-hont, die getekent zij ndejwortmquadren verdeelt 1.2.
3.4. viermael vier, dat is feftien quadren, de linie h. c. verlenght tot e. ende van a. d.
tot ƒ ftelt dan de felve deelen van i. 2. 3.4. op de linie van d.f. in gelijcke deelen 5 .0.
7. 8. ende verlenght de linie g. h. i. tot de linies, ƒ ende teeckentofte ileltin elcken
Quadrangel 't gene in den quadre is gemaeckt, fo fal't een feltfaem gedrocht gelij ken:
om dittelien,gelijck den voorgeftelden brack, fooftaetmet het geficht der ooge ee-
nen Triangel daer van,houdende de ooge regen het papier ofte fchildery e,alwaer ghy
den brack fult iien , gelijckhy fit,ende op defe maniere kondy vele andere iaken ma-
ken:het vierkant van c.d.e.f.Tontom met een beilach gemaeckt zijnde,als wel bewaert,
ende vanvooren open, ende een open van r.i^/.fiendenaer i-/foo is het als in een kift,
daer de voordeuren afzijn. Defe dingen zijn vermakelick omiien, voor de gene, die
feltfaeme vremde dingen beminnen.

(Befchryvinge yan de yijf-en-twintighfle Figure.
Aer in is geftelt een maniere van eenen trap, om van vier zijden op ende af

mg ^--------------------. . ^—-

ψ te gaen, alfoo de verfteeckende trappen licht worden te wege gebracht,
uyt de gronden van de derde Figure, als hebbende deeynden van de trappen even
langh, ende oock uyt de voorgemelde vijftienfte ende twee-en-twintighfte Fi-
guren kan ghemaeckt worden , foo en foude men nochtans defen opganck daer
uyt foo wel niet verftaen : want defen trap oft opganck kan dienen aen een fon-

teyn

reyn, oock om een Troplié ofc Piramide op te fettenj ende meer ander faken, om den
felven opganck beter re verilaenas alhier vertoont de helft van de Ignographie,we}c-
keGeometrifche grondt, alhier is gemaeckt in Scenographic, naedegewenileofte
begeerde hooghte, endediftantie, gelijckbier vooren in verfcheyden Figuren worc
geieert: deneerften trap ofte optreed' gemaecktzijnde,foo als men dicbegeerrjalhier
geteeckentii.^. ende men begeert de vclgende trappen te hebben alle van defelve
hooghte nae Perfpeftive, foo treckt men een linie vao dc bafe toe den Orifon, alhier
ï.k. endede linie/.^. ixrlenght tot de voornoemde liniealhier^i. laecdan van het punt
m.WjX. het hooge-punt een linie trecken tegen de bafcjalhier w.ende van ?2.tot het punt
k. een linie, ende getroeken perpendiden uytde punten op.q. iiytdengront, geiijck
de Scenographie aenwijft,ende van het pimt^.tot het punt van diftantieeen linie ge-
troeken , komt de overfnijdingevan deperpendiele op 'tpunt r. wekkers linie c. t.
verlengt tegen de linie n k. alhier s. ende van s. uyt het ooge-punt getroeken tegen de
linie i.I. alhier i/. ende uyt her punt v. een paralelmet c.s. alhier ^.dat is den tweeden
trap, ende uyt het punt ^.op 'tpunt van diilantie r.vindy de tweede Bardis, ende fo
voorts op de felve maniere met de andere raaeekt men de trappen e.f .g.h. ende voorts
uyc de punten a.b. getroeken op 't ooge-punt, ende uyt het punt A. tot het punt van
diilantie^. deoverfnijdinge/.opgetrocken tot x. fiet men de doorfchijnende hoogh-
te des traps achter,ende dit is een vaile werckinge uyt den grontjende feer dienilelick
tot meeriaken. De voorder linien wijdde Figurekiaerlickaen.

Eer dat ick kome tot de befehrijvinge van de fes-en-twinriehile Figure, foo moet
men verftaenjalfooder veelfchooneobfervatien zijn in de Perfpe£tive Konilejdat fo
als het glaswort geconfidcreert, daermen dePerlpeiiïivepuntenopafiier, datin't
felve de Figuren haeralfoo vertonen, dat is, indien het glas perpendiculair ftaet, met
het gene dat men iiet, allelinien perpendiculair wefendcjblijven perpendiculair tot
het ooge-punt toe: Maer indien het glas Paralel is met den Orifon,als waterpas met
den platten gront, in fulcken gevalle loepen de perpendiculen een punt naer het
gelicht der oogc j ende wat op den gront rent ofte vierkant is, vermindert hem alfoo
in kleyiit^ hf-t ooge-F'^"^» «"ont is,bliift ront,ende'tgene vierli-^ntis,

blijft vierkant; maer oft men nu wilde iien te geirjcKcauui nee gias,den gront ver-
kortende,ende het werckverfchietende oft verminderende,geiijck men dat welftel-
len kan,fo moile in fulcken gevalle de Seftie,tafel oft glas fcheuns oft nuis ftaen, door
weikers fcheunsheythet beyde te geiijck kan worden gefien: defe inventie is fomtijts
by eenigefoo gedreven ge weeft, datfe 't felve achten degrondigfte inventie te we-
fen,overmits het by eenige voor een groot fecreet wort gehouden,ende verachten an«
dere fraye Geeften, diehaer met deeenvoudigheyt der Konftehebben gequeten,we-
tende't felve met veel bondige redenen te bekleden; andere verachten defe inventie,
alsoftfede Konft nieten verftonden,diefulcxfufl:ineren. Wat my belangt.ick houde
voor aengenamerjdat men de Seitie, tafel oft gjas ftelle perpendiculair, geiijck ick in
mijn geheel werck hier tegenwoordig hebbegedaen: 'tis het gebruykelickileende hec
aengenaemfteidan volgens de leeringe van 't gefielde glas nuys ofc fcheuns, hebbe ick
alhier gemaeckteenen wendeItrap,alfo by veel fraye Meefters de wendeltrappen ge-
maeckt zijn recht opgaende ^ maer geene die ick geilen hebbe op defe maniere: ende
defen welverftaende, en falder genen wendeltrap gevonden worden, die de Verftan-
dige niet en foude konnen maecken ·, en op dat ick niet en fchijne hier wat vreemts te
toonen, fiet in het Boeck der Perfpefti ve van Vtgnola^ een expert Meefter defer Kon-
fte,defelve heeft op't fol.s 8. een gebouw gemaekt, verkleynendedaer de hoogte bo-
ven, opde feve werckinge van mijn AOorgenomen Figure des wendeltraps, ende hy
heeft 'tfelve met goede redenen bewefen: daerom, die het niet begrijpen en konnen,
moeten't felve niet verachten, oock niet kley η achten j maer laten'tin fijn waerde.

iBefchrijVinge yan de fes-en-twintkhfle Figure,

IN de welcke wort vertoont de Ignographie van een wendeltrap, hebbende de plat-
ten gront of circonferentie in 16 delen,de dikte vande fpil in't midden,en alles tegê

de bafe

de bafe gétrocken, ende 't felve in^t verkorten geleytjals verhaelt is, naer 'c oogepunè
a. ende het punt van diftantie/1 welck de linie b. is aenwijfende, hebbende een conter
ofttegenpunc boven,daer alles naer is verkleynende,gelijk de linie 2).aenwij-
fen,loopende naer boven, volgende de geconiidereerde Sedie,tafel ofc glas,daer men
dat op maken wil t: de fpil opgericht lijnde uy t den gront, moet nootfakelick boven
op' c tegenpunt haer mede verliefen, énde dienvolgende foo nioeten alle de optreden
trappen ende deelen op de fpil, hare verminderinge allenskens gevonden ende aenge-
wefen worden. Soudc men feeckerlickdegewenfte fake in defen vertoonen. Om defé
delen van verminderinge te vindê,is alhier een linie gerecht perpendiculair op 't punc
geteeckent 13. wefende het midden van den gront, op welcke linie geteeckent is de
hoogte van den eerften trap op de fpil, ende fo voorts al van gelijcke delen geteeckent
fo veel als men de trappen van doen ofte van noode heeft, alhier van i. 2. 3. δ^.&ο. tot
18. deelen aenge\vefen,ende dan een linie daerbenefFensuyt het punt 13. tothetcon-
terpunt, alhier geteeckent d. ende alle de deelen van de Perpendicle van 1.2.3.4, &c.
tegen de linie d. iiy t het ooge-punt getröcken,ende dan voorts op de middel-linie van
de fpil met paralellen aengetrocken, welcke paralellen u de rechte verminderinge van
alle de deelen op de fpille aenwijfen,gelijck de geftippelde linien betoonen:dit gedaen
zij nde, wort uy t den gront alle de delen der trappen, komende tegen de fpille perpen-
diculair} opgetrocken, en de felve wijfen de 16. omgaènde deelen op de fpille (geliick
decirconferentiedeswendeltraps) aen, alhier op de fpille met i. 2. 3.4. aenge-

wefen: de makinge van de trappen, kan men op verfcheyden wijfen te wege brengenj
eerftelick treckende elck punt uyc den gront op naer het conter-punt boven, ende de
linien van de punten gaende naer het Centre van de fpil, voorts verlenght tot den Ori-
fon, ende dan uy t de hooghte des traps,op de fpil genoteert uy t het felve punt van den
Orifpn naer vooren, foo wijft de overfnijdinge den optreed' ofr trap, ende foo voorts
met de andere: de andere maniere is, treckende een linie perpendiculair uy t het punt
vande Ignographie, daer op geftelt alle de hooghfte der trappen, alhier e.f.g.h.Lk.&c.
tot t. aengewefen, ende tuifchen de twee Unien Β. verdeylc de deelen der trappen
op de zijde uy t den gront, al waer alle de trappen worden bequamelick gevonden met
Paralellen naer de fpille, ende de vier linien van A.B.C.D. gaende boven naer het
conter-punt, begrijpen den omkeer des wendeltraps: indien men defen trap liever
hadde recht opgaende, ende de verminderinge naer de diilantie op *z ooge-punt, foo
treckt de vier linien van A. B. C.D. van onder uyt haren gront perpendiculair oppen-
de de fpil van gelijcke, ende ftelt de deelen op de voorile linie, ende doet als verhaelt
is, achter-latende de twee linien d.e. foo maeckt men alles perpendiculair, ende is
lichter te maecken: de linien in defe Figure, fal den beminder meer openinge geven.

^efchrijVmge "Van de feyen-en-tmntkhfle Figure.

Achter-volgende defe voorgaende Figure, hebbe ick hier geftelt eenenopgc-
maeckten wendeltrap naer de voorgaende leeringe, doende twee keeren om de
fpille, ende de verminderinge naer het conter-punt nemende: indien men den felvcn
meer keeren wilde doen hebben, moetopdezy-liniede verdeylinge geftelt worden,
ende foo voorts op de fpille, ende ghedaen als verhaelt is : defe trappen hebben van
vooren hare Projedure ofc overfteeckfel, ende begrijpt de circonferentie fefthien
deelen, als vooren gefeyt is.

Êefchrijyinge yan de acht-en-tmntighfle Figure,

\

Ε Er ick fcheyde van opgangen ofte trappen, duncktmfeenen opganck alhier te
brengen, die in Palleyfen voor eene fchoone rariteyt kan worden gebracht, welc-
ken trap men van twee zijden opgaet, ofte neder af-komt: de Pferfpedive is hier niet

in de

indecrappengeobferveertjuytoorfake, datfe recht opgaen j endeick hebbedie fod
gelaten,om de kenniiTe van dien niet te verdiiyfl:eren,ende is eygentlick in Orthogra^
phie geftelt, gaende den fel ven trap om een ronde Colomne ^ in voegen. dat men den
eenen kan afkomen, ende den anderen opgaen, fonder malkanderen te raken. Defen
opganck, alfoo hy hier wort vertoont, isgemaeckcin VranckrijckteSciambiirgia
een Palleys, het welcke den Koningh Francifcus dede maken, van^velckedat de In-
venteurs ende Boumeefters waren, Ψ 'ιεάνοdelBorgo ende lan Cojin, beyde loifeiicke
perfonagien. lek hebbe hem gevonden in'tBpeck van Peripediven,geraaekt by laco-
bus Barotius de Vignola: Om dat het felve Boeck hier qiialiek is te bekomen, ende de
Figure daer benevens grofis gemaeckt in hout-fneejfoo hebbeick hem (ten dienfte)
hier goet geacht by te brengen.

De Ignographie C. fal de openinge beft aenwijfen van den omkeer, de welcke de
circonferentie heeft invier-en-twintich deelen, alfoo dat elcken opganck heeft vier-
en-twintich trappen in de ronde, foo wel den eenen, als den anderen. Den opganck
aen bcyden begint A. ende B. ende zijn de opganghen gheteeckent van ï . 2.3. ére.
omgaende (alfo haereenige trappen verliefen^tot Λαer-en-twintich toe; ende dan we-
der beginnende van 1.2.3. Öc. wijfende aen den tweeden omkeer. Defen omkeer is
in vier-en-twintig genomen, om dat de felve in de hoogte moet klimmen om de twee
opgangen te vinden: want foo hy leeger quame, en waerder geen fpatie > alfo de trap-
pen ofte treden fouden te hooge moeren geftelt worden: ende men heeft hem wel te
verfekeren van de Autheuren voornoemt, datiè op de gelegentheyt wel hebben gelet.
In de felve Colomne ofte Pylaer zijn gemaeckt locht-gaten tot verfchoninge, he bben-
de van boven als onder den opganck ende forme van klimmen,gelijck de treden van E,
naer boven, ende F.G.aenwijfen: ende hoewel deletter .^.ftaet óp nombre 7. als be-
toonendedeneerftenoptreed%foofal men weten,dat van Axot Φ.ζ\]η 24.optreden
ofte trappen, als ftaende de letter 2). op nombre 7. als verhaelt: Ende om dat men by
deièmaniere de Ignographiefoudeconiidcreren van j.Z.g.&c. tot 19. toe, alsop-
gaendeende klimmende·,wef^de A.in de opganck,en i/.de helft der circonferenrie,
hoiïiieudo i. w«oif frappei^i de DevaIIiKncj-*.van defen trap heeft dien treffelicken Ma-
thematkus Vignola voornoemt, hem niet ontiien ce orengen innjn öoek,en te feggen
wicfe voor hem gemaekthebben:daerom,datikvertrouwejhet my mede tot dankfal
afgenomen worden, want die den felven hebben te gcbruyken,fal hy dienft doen,c^i·.

'BefchrijVmge yan de negen-en-tmnghfte Figure,

GElijck als ick hier voren hebbe betoont, in dc fes-en-1wintigfte Figure, het ver-
korten naer boven, door het maken van eenen wendeltrap; alfo vertoont defe
legenwoordige Figure het ftellen van een infiende Ediiicie,*tgene men van boven ne-
derwaerts is fiende: Soo moet men weten, dat de feélrie,tafel, ofte dooriiende glas is
alhier Paralel ofte waterpas met den grondt: dat geobferveert zijnde, blijven alle dc
quadren vierkant op den grondt, hoe verre fy van der oogen mogen wefen, ènde die
geconfidereert, fal haeftde Figure begrepen zijn. Inden gront heeft de felve vijftien
quadren ienghde, ende tien in de breede, het welcke den platten gront is binnen de
pylafters, gheteeckent a.b.c.d.h^.i punt van de ooge, daer de Edificie mede gheiien
wort e. elcken Pylaftreop den gront gegeven twee deelen, uy c wekkers midden van
de pylafters uy t den gront opgerecht wort een linie, komende naer boven toe getroc-
ken, op wekker linie de py laren onder, als op den middel-gront, en boven gemaeckc
worden, ftaende de Colomnen op de onderfte pylafteren; ende hebbende daer bene-
vens eenen gront naer de ordre van den onderften,gelijck de geftippelde linien uyt de
quadren-punten van den gront, onder h.i.k. geteeckent, aenwijkn; komende tot
den tweeden grondt l.m.n. ende foo voorts rontom, als oocknoch hooger komende
tot den derden gront, op de welcke ftaen de Pedeftalen op de maniere van den twee-
den gront jende daer op eenelijfte rontom, ftreckende als voren, ende drie pylafters
tulTchen de Pedeftalen. Opden middelften gróndt worden de quadren aengewefenj
zijnde grooter,als wefende nader de ooge. Hier in zij η veel fpeculatien voor den On-
derfoeker der Konfte,en konnê veel frayicheden op defe maniere gevonden worden.

C Befchry-

iBefchrijVmge yan de dertighfle Ftgure,

IN welcke Figiirc wort vertoont denGeometrifchengront vanden nieuwen Hof
van den Doorluchtigen Prince van Oranjen in 'sGraven^hage, weicken Hoffnaer
iijne grootc} Γοο fchoon is, ende foo wel geordonneert, als ick meene dat men eenen
foude konnen fien. De lenghde is vijftien roeden ende vier voeten: de breede is acht
roeden j vier voeten, geteeckent a. h. c. d, hebbende op de vier hoecken vierkante
prieelen, geteeckent o.p.q. r. als noch vier ronde prieelen, geteeckent e.f.g.h.mct
een pavillioen in' t midden, getekent i.het welke van binnen is gefchildert met loof-
werck ende pylafters, als oft men daer door iage tegen een blauwe locht: men komt
in 't fel ve pavillioen door het open van de ronde plaerfen van den Hof, als oock door
de ronde galderyen, geteeckent k. l. mitfgaders de rechte galderye m. n. welcke gal-
deryen zijn gemaeckt van binnen met eyeken palen, boven rondt, ende alles groen
gevervvt, al waer de groente boven over is geley t: De ronde galderyen zijn afgedeelc
in't midden meteen rondt perck, afgedeel tin vier deelen,elck deel met gelijckheyt
van palme verciert,hebbende in elck midden van 't perk een fonteyn, feerkonftigge-
houwen van herden-fteen, geteeckent s. t. om welcke ftaen acht groote blompotten,
feer aerdig gemaekt naer de maniere van de Α nticquen gebronfeert, de felve verciert
met fchoone blommen. Noch zij η in de fel ve,te^en de ronde galderyen, rondomme
blompotten geftelt, een weynighkleynderalsdemiddelfte, alle gebronfeert of het
koper ware, vol blommen j als noch in't vierkant tegen de muer rontom groote pot-
ten, als vooren, daer in datftaen Oranje-boom en met bloeytfel, ende de appelen daer
aen, alsfeerluftighom ilen: oock Vijgeboomen, Olijf boomenj ende Lauwerierboo-
men,ende van't begin des jaers tot het eynde,elck naer fayfoen^ foo van blommen als
kruyden, zijn in de gemelde blompotten. De breede van de ganghen, als galderyen,
kan men door de byftaende voetmaet licht verftaen; ende, om korthey ts wille, ge-
laten: Beftaende de voetmaet in i6. Rijnlantfche roedenjclcke roede van i z. voeten.

Deien Geometrifchen grondt is hier boven geley t de Perfpeftive, ende dat nae
voorgaende leeringe : daeromwy hiergp^iiiangerberchrijvingemaeckcn enfullen>
zijnde defeScenographiegeteeckent cJ.e.f. gelijck de Figureis bewijfende.

iBefchrijvinge Van de een-en-dertighfle Figure,

IN welcke Figure vertoont wort den voorfz. Hof in de Orthographie, op dat den
liefhebber de fake te beter ver ilaen magh, zijndealles naer mate ende ordrege-
itelc, ende uyt de punten van de voornoemde Scenographie opgerecht. Alhier fiet
men het maeckfel van de groote ronde galderyen, als de fchoone prieelen op de hoec-
ken, inde midden oock het pavillioen,ende de tweefonteynen, met de blompotten,
als de perkenjdaer men door de galderyen inkomt, befloten met eenen hoogen muer
van dé driezijden j zijnde buy ten de muer op'tbuy ten-Hof geplant linde-boomen,
om den Hof te bevrijden van winden, en anderiins. De voorfz. galderyen zijn aireede
bewaiTen met het loof van bukenboomen, fo dicht, dat men bevrijtis van eenigh ge-
iichtjals voor de hitte der Sonne. Om het voorfz. pavillioen zijn gefét acht lindcboo-
men, opelcken hoeckeene, alstweeopelckezijde, om de felve met groente te be-
kleeden, op dat men geen fchaeljen-dack en 11e. Hier is noch bygevoecht het nieuwe
Liifthuys met de galderye,foo als het aen den Hof is gemaeckt, welcke galderye heeft
17. pylaren, met de Pedeftalen naer de ordine Dorica ^ houdende de felve feftien bo-
gen , waer van drie bogen heeft de huyiinge, ende vier bogen is het vogelhuys langh,
ende negen bogen is de galderye,daer een grotte in gemaeckt is,die feer konftig ende
vercierlick gheordonneertis, met fpringhende waterwercken daer in, de pylaren
alle van witten arduynfteen. Boven de vier bogen,is de folderinge van de heele galde-
rye tot een vogel-wooninge, vol zijnde van Canarien , die oock in de torenken sop
de galderye haren vlucht hebben. De kameren benevens den anderen,als boven den
anderen,zijn de verhemelten, met grooten kofte ende arbeyt,feerkonftigh verguit en
verciertj in voegen, dat de huyiinge,galderye,ende Hof mét den anderen haer in een

goede

goede wel geformeerde ordrezjn vertonende,ende in aller manieren wel vooreenen
Lufthof magh worden gehouden: Dit voorgelaten fondament voor den Hof, ghe-
teeckent a.is den miier van't HofvandewooningevandengrootenPrincevanO-
ranjen^ ende ^.is de gracht, die tuflchen dewooninge endc 'tHofleyt jende c. is
den doorgang, om van binnen door de wooninghe in den Luilhofte komen 5 ende
d. is een poort, ftaende tegen het Buy ten-Hof: De vorder Orthographie, kan men in
deFigure beter verftaenjalsmenfedoorfchrij ven foudekonnen bekennen: Men kan
hier oock ten deele bemercken, hoe de fchoone Blom-potten zijn g^ftelt, foo in de
midden, als teghen den muer van den Hof} hebbende den muer boven het deckfel
rontomme Kanteelen van witten arduynfteen, niet alleenlick tot bevrijdinge j maer
oock tot een ichoon cieraet vertonende: Als noch van binnen den voorfeyden muer
zijn feer dicht gheplant haghbuken, om den fel ven met groente te bekleeden: alles
feer vrolick om te fien, &c.

^efchryVmge yan de twee-en-dertighfie Figure,

KOmende nu totde verfettendeftucken, *tgenemen huysraet mach noemen :
eerftelick worc alhier vertoont een bloot Ledikant met twee ftoelen, en dat op
den gront van onfe voorgaende vierde Figure, wekken grondr ick gebruycke om de
fake beter te verftaen. WatdenPreeckftoelbelanght, gheteeckent A. begrijpt op
den grondt a. b, c. d. wekker punten getrocken op de punten van diftantie f.g. ende
de hooghte des Stoels ghemaeckt naer begeeren i. i^. ende boven L m. endede i. k.
op 'c voornoemde punt ƒ ende van n. op'tlelvepunt, vangelijcke/.w^.endevanwi.
tot^. ende van k g. foo wortden Stoel volmaeckc op den kant, naer hetgeiicht der
ooghen h. maer foo men defen Stoel meer wilde verdraeyt maken, dat hy met den
grondt geen gemeenfchapen hadde, foo waert van noode de Ignographiete maken
ioo als men die begeert, ende de felve in Perfpeftive te leggen, gelijck hier voren ghe-

leertis: en dit fal dienen van alle verfettende ftucken. Den Stoel

B. Heeft fijne vermm^^ringe op'toogepum, Kr^^^^rli- A^ lijn-

de: de perpendiculaire ftijlkens vande Stoel opgetrocken,is lichtelik te wege te bren-
gen. Het Ledikant, geteeckent C. worden de twee voorfte Pylaren naer dil^retie ge-
ilek van wijde,alhier op de bafegetekent ^.^.ende defel ve perpendiculair opgerecht,
ende geilek de plaetfe om de onderlagen, ende matras ofte bedde op te leggen, alhier
c.d.e.f. ende de blinde linien o.p. opgetrocken, ende de twee ilijlen ofte pylaren q.r.
na difcretie in lenghte op de mate van fes voet perpendiculair opgerecht, worden de
linien op hare punten naer het ooge-punt getrocken, j.i.i'.Ar. tegen de twee ilij len q r.
met wekker punten de linien Paralel t'famen getrocken, wort het hooft-eynde des
Ledikants gefloten, ende van gelijcke boven met de lijilen y. z. het punt H. boven,
liiaekt het pavilioen,als vallende achterwaerts af, 'twekk geichiet en gemaeckt worc
op'trechtemidden van't Ledikant, als van i.tot z.treckendenaer ab. De linie, ge-
teeckent I. en 't felve tot het punt H. ende van H. op 't ooge-punt getrocken, ende
't punt L.wefende't tweede punt van'tpavilioen, gevonden hebbende, *twelk uyc
den gront met een perpendicle, als de voorgaende I.H. gemaekt wort,latende van de
achter-ilijlen na voreneen gedeelte op den gront, gelijck voren van l.KSo fluyt men
het Ledikant boven hoewel daerverfcheyden manieren zijn om diergelij cke faken te
wijfen, fo houde ick de gronden voor het fekerile, om de aenwijfende letteren beter
te doen verftaen. Ick hebbede Pylaren vierkant gelaten, om deliniendaer van beter
te bekennen.

'BefchrijVmge 'Van de drie-en-dertighfle Figure.

IN de weicke is geftelt, bp den gront van-de voorgaende tienile Figure, twee vier-
kante blocken oVer den anderen geleyt: Het maken van den gront is voor-geleert
den onderilen block op den grondt, geteeckent a. b. c. d. den bovenften block is op
den gront geteeckent e.fg.h, het ooge-punt i. ende het punt van diilantie^. de linien

C van

vail de püncen a.b. c. d. verhooghtnaer begeeren,alhier m.n^o.p.tné.t^'m m.o.cndc
n.o. op 'c ooge-punc i. worc den onderften block geformeerc, ende u^t de punten van
e.f, perpendicien opgecrocken tot s.r. ende q.t, wekker punten op 't punt van diftan-
tie k. getrocken, ende van defelve punten naer het punt /. ende de punten van g. h.
opgetrocken. Daerde Diagonen de perpendicien doorfnijdenjdaerwortden boven-
ften block mede gefloten. In't midden op defe Figure is geftelt een banck ende tafelj
de banck ilaende naer het ooge-punt, hebbende de wijde van^.^. welcke punten
door liniennaerdifcretie perpendiculair opgetrocken, alhier boven met ghelijcke
letteren^.^. geteeckent,ende van^. tot/, wefendedelenghdeendehetachcer-eynde
van de banckjals hebbende geen Projefture > maer wel op de zijden van^. ^.ende i.k.
ais oock de Projeélure ofte overhanghfel van den voet van voor van ^.^è.gelijckde
Figure is bewijfende.

De rafel alhier verfet ftaende, geteeckentopden gront a.b.cA. begrijpt fes deeien
in de breede, ende tien deelen in de lenghde: de Proje£ture heeft op den gront buy-
ten den voet van de tafel een gedeelte: het ooge-punt e. endepuntenvandiftantie ƒ
opwekkers punten den gront is in quadren verdeylt, en dien volgendede tafel ge-
maeckt, als van a.b.xoi /.ende van a.d. tot ƒ aen d'ander zijde, ende wederom van
^.i'.ende van d.c. totdepunten ƒ aen weder zijden van't ooge-punt:.ende defe vier
plinten perpendiculair opgetrocken naer hoogte, gelijck men de tafel begeert, alhier
met gelijcke letter aengheteeckent, van a. b.f. als vooren, ende van a.d. ende weder
van dx. tot ƒ ende van b.c. tot/is het vierkante des rafels gefloten, onder de welcke
men den voet fl:elt, naer uytwijfen van den gront: Wilc men de quadren van de voe-
ten op den gront boven op de tafel toonen, trecktde punten van m.n.o.f. perpendi-
culair op het opperde van de tafel, ende van de fel ve punten naer de punten van di-
ftantie getrocken. Alfoo is de fake gevonden, ende door defe middel kondy op de ta-
fel uy t den gront verkiefen een fulcken plaets, als men begeertjom yet, dat men wil
daer op fetten, gelijck hier onder de felve tafel «och eens gemaeckc ende gefchadu-
•wet isjdaer op gefet eenen kandelaer mefccnen beker: op den grontis noch gefeteen
brant-yfer, 't gene door de geltippelde linien licht kan begrepen worden.

^efchrijVmge "Van de Vter-en-dertighfle Figure,

WT de leeringe van de voorgaende Figure, van het ftellen eender tafel op den
kant,kan men defe tegenwoordige Figure by-naer verftaen te maken,wefen-
de een lijnvvaet-perfle, waer van de tafel ofte onderileplanck begrijpt op den gront
negen deelen breede van a. b. ende elf in de lenghde a. c. wefende decirconferentie
a.b.c.d. voorders met het optrecken, als oock den voet gedaen, als vooren geleert is:
brenght men de twee fliijlen op de felve mate ende breede van den doorfchijnenden
voet van de verhaelde perfl^èjuy t de punten des tafels de perpendicien getrocken: de
pylafters Lm. gemaeckt, endedaeringevocghtden ftijl ».ende van gJ. ende ^.k.ccn
overfnijdinge, vint men het midden om de ichroef te ftellen 5 alles metLiniamenten
van onder tot boven aenge wefen uyc de zy-punten van't geficht der ooge,geteeckent
e. ende naer het ooge-gefichts punt ƒ Defe perfle is de breede ende lengde wat groo-
ter gegeven, als het gebruy ck is j maer dat is gei chiet, om de Figure beter uy t tc beel-
den. Oock foo fpreken wy van Orifons, ofte punten van diftantie, gelijck hier voren
is gefchiet j maer wort verftaen een diftantie, dienvolgende een punt 5 maer de werc-
kinge gaet met twee punten (wefende even wijt van der ooge-punt} veerdiger ende
raflèr, oock fekerder voort.

^efchrijyinge yan de Vjf-en-dertighfie Figure,

Lhier is gemaeckt den grondt als voren, ende in de vierde Figure befchreven:
op den felven vier ftijlen,houdende tfamen onder den voetjmet drie bodemen,

ecnen

cenen onder den Orifon, cnde twee boven, op gefichtécnde ooge-pünt e. ende dé
punten van diilanrie ƒ gemaeckc ·, ende dit is gelijck een buffet niet bekleet met pen-
neelcn, welckcrs grondt, voetftijlen, bodemen ai te famen kan begrepen worden uy t
de\'^oorgaende Figuren, door aenwijfinge van degeftippeldelinien; aiieenlick moet
men letten dat de ftijlen vierkant opgaen,daer de bodemen in vaft liggen j ende noch-
tans fo wel voren, als ter zijden met de ftijlen gelijck zijn, als van welckhet
uytterfte is van de vier ftijlen, ende vandekruyilingeuytdezy-punten ƒ tot/ge-
trocken, wijfen delinien deinfnijdingei^an de ftijlen, endedeformevan'ctegenfien
des bodems c.f.g. h. van gelijcke onder ende boven gedaen, wort 't fel ve volmaeckt.
Hierisaen d'and^ere zijde van 't ooge-puntgemaekteenen ftoelnaer voorgaende lee-
ringejende alfo den felven veriet is,fal men,om het midden der lene achter te vinden,
een kruyflinge flaen van m.p. ende o. n. daer mede de middel-linie r. ghevonden is,
daer men de punten der lene mede vindt: defen ftoel is wat te groot genomen op den
gronde, ombeterdefakete verftaen. Alhier ter zijden is gemaeckt eèn deure, heb-
bende de dickte vaneen gedeelte uyt den grondt: ende boven de deure is alhier ge-
maeckt een vierkant dooriiende gat, hebbende tweedeelen breedeende hooghte:
want dedeure begrijpt vier deelenopden grondt: Endehetgefchiedt wel, dat men
fulcken licht boven dedeureftelt. Endede deelen van de bafe op de zijde geftelt, al-
hier 1.2.3.4·cnde vanherpunt op'tooge-punt ί".tweeliniengetrocken,ende
van de punten i. tot m. ende van/, tot^. vindt men de perpendicle^.^. dat is de mid-
den van deruyt: treckendedan van a.g, ende^. b. voorts tor ^.ende h.a. fooisde
ruyt voren geformeert. Van gelijcke gedaen met d'achterfte linien, wort defelve vol-
maeckt : op de andere zijde is gemaeckt (^boven eenen door-ganck} éen gatj Wefende
vierkant, wekker deelen op den grontmet 1.2. opgetrocken tegen demuer boven,
ende op de kant defelvedeelen geftelt, treckende op 'tooge-punt detweedeelen:
ende de overfnijdinge van deperpendiclen wijlen aldaer aen vier punten, daer mede
het gat wort geformeert, geteeckent ende het dooriiende van buyten e.fg.h.
met ftippelen aengewefen: Ende die verftaende, kan men alle gaten op platte mueren
te wcg^ bx crii^vn ï fie ^^^/^^^^ö'rinaeckr naer voorgaende leeringe.Wat het
gebouw in't verfchiet belanght, daer lullen wy xntx i»* aw Miiüerwijimge van de
Lantfchappen van fpreken.

^efchrijv'mge yan de fes-en-dertighfle ende fe'Ven-en-dertighfie Figure,

EK R ick kome tot de Lantfchappen, foo hebbe ick goet geacht defe Figuren tc
ftellcn met de gronden daer by, om de bouwingeendedefake beter te vatten.
Defe gronden in Perfpedive geleyt zijnde naer het ooge-punts gefichte H. ende het
punt van diftantiej 'tgene de linie c. aenwijftj zijn alhier uyt elcker punt uyt den
gront opgetrocken perpendiclen, en de felve boven den Orifon door de ooge-linien
gefloten, gelijck als in den gront is betoont. Defe optreckinge dient wel verftaen
te wefen: want men kan hier op maken torens, huyfen, pavillioencn,endedierge-
lijcke,gelijck in de volgende Figure fal betoont worden. Sy kan oock wel te pafte ko-
men, nemende de linie yf. voorde bafe, dan heeft men de gront onder ende boven
voor de zijden: van gelijcke de letter B. voorde bafe genomen, waerdoor men met
kleyne moeyten vremde gaten kan dooriiende maken. Blocken ofte vierkante bak-
ken op malkanderen, ende de gronden geimagineert van /4, of B. naer de ooge, gaen
alfoo vaft als de voorgaende bafe. Defe ipeculatie kan den onderfoecker eenigeliefde
verwecken, om wat vreemts te maken ende te verfinnen.

^efchrjVmge yan de acht-en-dertighfle ende negen-en-dertighfie Figure,

OP de voorgaende gronden hebbe ick hier geftelt gebouwen, mee blinde linien
van den gront doorfchijnende,hebbende deacht-en-dertigfte Figurein't mid-
den eenen toren, cnde befet met vier pavilloenen, getekent den gront met 1-2. ? .4.

C 3 elcks

eickspunt inden grondt wel waergenömen, endedcperpendiclen opgerechtj ende
op 't oage-pimc gecrocken, Avorden de vier pavillioenen gemaecktj maer den toren,
alfo die vier breede ende vierfmaliezijden heeft, maecktdenfelvenachtkanrighte
zijn: derhal ven is uy t den gronc de fmalle zijde tot den Orifon getrockenjalhier gete-
kent a. ende aen de andere zijde bewijil de linie b. het ander punt na den Orifon, uy t
wekker twee punten alle de fmalle kant-linien moeten getrocken worden, foowel
die onder, als boven den Orifon komen. Hier zijn op'tdack venfters gemaeckt, alles
met linien aengewefen.

Gelijck defe acht-en-dertigfte Figure is gemaekt op den gronc van de voorgaande
fes-en-dertigfte Figure, alfoo is defe neghen-en-dertichfte Figure ghemaeckt op den
gront van de feven-en-dertichfte Figure, op den wekken is geilekeenenPedeftael:
zijnde van vier Fedeilalen t'famen gefet,lioudende gelijckelick een Piramidej de fel-
ve wort opgerecht ende vaft geftelt uyt den gront door het punt o. wefende het Cen-
trum , aldaer een perpendicle getrocken naer boven, ende uyt de vier punten van dc
Piramide op den Pedeftael naer boven getrocken, latende de perpendicle in de mid-
denjcnde de Piramide naer eyfcK boven gefloten, moet de zijde naer d'ooge afgefne-
den worden, alhier met de linie h. geteeckent.

(BefchrijVtnge "Van de yeertighfie Figure.

ALhier hebbe ick voorgenomen te üra6teren vande Lantfchappenjcnde eerilelick
in defe Figure op verfcheyden manieren geftelt, ende gemaeckt huyfingen, foo
op de zijde, als vooren fiende, beftaende alle de gebouwen hare verkortinge op het
ooge-punt, geftelt op den Orifon naer voorgaendeleeringej eerftelickde huyiinge,
geteeckent A, fiet men ten deele op de zijde, ende den gevel van voren. De perpen-
diclcn é·./maecken deforme van vooren toe a. d. op wekkelinie men de kap bren-
gende. Dc kruyflingevan ^.^.ende «i.c. wijfl-d^midaen van denkanceelfteenboven
ende gevelaen, ende van ^ijj. den Txiangelaen weder-zijden wijftde voeginge van
de kanteelen,als oock de linien buyten den Triangel,wijfende het eynde van de kan-
teelen : Alhier een brug voor dedeure, hebbende eenenboge onder 5 wekkeboge
wort gemaeckt met den Circkel, ftellende den voet des paifers op ïo. openende tot k.
ende omkeerende tot /. ende van gelijcke iienboge q. ftellende den pailèrop n. ge-
opent tot f.ende omkeerende tot foovintmenfeernetendelichthetrechteonder
tegen-fien der brugge, naer de diftantie ende hooghte des Orifons. Hier in wort by
vek dickwijls gefailieert: den vierkantigen toren B. hebbende op de zijde van voren
ecnen trap, om aen het water te komen, ende ζ/-pylaer, als voorders venfters, uy t-
fteeckfels, oock de fchorfteen, dat neemt alleüjne Perfpedive op 't ooge-punt, ge-
lijck de geftippelde linien aen wijfen. De kap boven is gemaekt fcherpopgaende tot
een punt 5 wekk gemaeckt is door het Center ƒ, 'tgene gevonden is door de overfnij-
dinge van s.oc. ende v.t. uyt wekks Center een perpendiculaire linie getrocken, ende
van s.t. op een punt tegen de felve linie, ende dan van x. op't felve punt, wort het ge-
iloten: in dien men een recht tegenfiende kap w.iide hebben, hebbende in plaets van
een punt twee punten, fo treek men van s.t. tot een Triangel, ende op 't ooge-
pun r,fal den Triangel v.xXcgQn de linie ^.perpendiculair geftelt met de punt,aenwij-
fen het tegen-fien, na dat 't fel ve hooge ofte leege ftaet. Alhier is een manier van een
optrecken van een brugge: de rondighey t met ftippen, beteeckent wat die de fel vc
in'c opgaen ende toegaen is nemende. Dc huyfmge C. den gront met twee onderftut-
tingen van pylaers,ende opwaerts een Projefture,venfters,overhanghfel van 't dack-
venfterjCTT. is alles uyt het ooge-punt gemaeckt, hetwekkelichtisom begrijpen,
die de voorgaende Figuren heeft doorfien. lek hebbe defe Figure gebouwt inktwa-
ter, om regen 'c gebouw eenen platten gront te toonen: van't ooge-punt tot het punt
van diftantie kan men wel verftaen denftandt van de Figure, 'tgene hier medcxn
is gemaeckCjals namentlick dehuyfinge E.is: alles op de voorgaende leeringe H.E-G.
wijfen met linien de pylaers als doorfiende aen van onder,

Befchrij.

■BefchrijVtnge Van de een^en-Veerti^fie Figure,

IN de welckc is geftelt op den voorgrondt twee Figuren met eenen boom: Wat de
Figuren belanghr, komen alhier tot den Orifon, ende dient ghelet voor het ghe-
bruyck, dat men wel acht hebbe, daer men gebouwen maeckt: dat men ordinerede
doorgangen van de felve; datterde Figuren in komenj liever te groot als te kley η: dé
boomcn moet men naerdiicretie (lellen: want fomtijts dunne opghewalïen boomeri
geven een groote hooghte ende loof, foo dat daer qualick maet in te houden is: dat
men 't fclve foude berifpen, de nature verkort te hebben j nochtans is het fchoonile,
datmen de dikte make naer proportie, dat de tacken'tloof wel konnen houden, ende
naer dat men verre ofte by ftact, hoogh ofte léegh: dat men confiderere het op- ende
tegen-iien derraeyen,als komende fommigetacken naer de bafe,hangende rontnaer
u toe: hier in hebben ge-exelleert ^^///m Tons QndQ Joos van Lier. De vorder gebou-
wen in'tkleyn ende verfchiet, en moeten niet op de wilden bof gemaeckt worden:
maer allesjhoe verre het zy,oock boven ofte onder den Orifon,moet met eenige aen-
wijièndeiijften,foodefelveonderden Orifon ilaen,naerde hooghte wijfen j enfoofe
boven den Orifon ftaen, naer den Orifon nederwaerts haer vertoonen,gelijck alhier
wort betoont van voren tot in't verfchiet toe, en voorts fo verre men iien kan. Ende
hieruytfal men mercken,dat den Meefter lijn ftuck wel heeft verftaen.Hier in dooien
veel Lantfchap-Schilders:want fonder defe generale regulen,is het onmogelick datfe
wat fullen ftellen in Landtfchap, dat vaft fal liggen. Oock moet men letten, dat den
Orifon niet hooger noch leegeren maecke, als het ftilitaende water is, 'tghenemet
den Orifon moet eyndigen j ende dat is een vafte maniere ende ftellinge.

^efchfjy'mge "Van de fwee-en-yeertighfle Figure,

De twee voorgaende Figuren,die leeren,te ftellen alle gebouwen in Lantfchap,
iix't^Tuut cadeKieyij, icomende alle op't ooge-punt, 'tgene den ordinaris regel
is, ende contenteerc wel: CllU.^ UC XLllJLlUCl ¥ Cll ItJO l^CLyLrXvi ν t^ti t, mugcn wei palieren.
Maer alfoo de gebouwen, ten meeftendeel in Lantfchap, niet en liggen Paraleï mee
denOrifon j maer verdraey top den kant, d'een van voren, d'ander van ter zijden,en
foo voorts, foo en moet men het by devoorgaende niet laten blijven: om wekker
oorfaecken ick hier ghemaeckt hebbe drie Figuren,deIgnographie, deScenogra-
phie, ende de Orthographie : Den eerften is de Geometrifchen gront van vier fon-
damenten van wooningen , geteeckent defezijnindetweedeFiguregc-
leyt in Perfpedtive, naer fulcken hooghte en diftantieals de Figure uy twijfl:,ende hier
voren geleert is j geteeckent elcken gront met gelijcke letter A.B.C.D. van den plat-
ten voorgeftelden grondt. Defen grondt hebbende-, foo bouwt men daer op, tree-
kende elcks punt uy t den grondt om hooge, als in den grondt A. de punten a. b.c.d.
e. fg. h. aenwijfen. Datghedaen zijnde, treckt van g.f. naer den Orifon alhier op
welck punt van a. c. de linie verlenght fal komen: ende de linie g. h. a, verlenght tot
den Orifon,op welcks punt fullen accorderen,ende komen delinien van^.^/^.ende
dx, op wekkers Orifons-punt van dQlimeg.a. moet komen endegetrocken worden
de felve zijde: alle de linien tot boven van 't dack geteeckent ende van gelijcke g.fi
alle de linien op 't punt i. foo wel boven den Orifon, als daer onder. Ende de huyiin-
ge B. met de felve werckinge, als hebbende het punt op den Orifon naer achteren toe
geteeckent /. bewijfendemet de twee linien m. n. het ander punt, gaande naer den
Orifon: als oock de huyiinge C. hebbende den grondt van n.o.p.q.r.t. wijfendevan
η ρ. naer den Orifon op 'tpunt s. van gelijcke o.q. ende van r.t. ende voorts op*c fel-
ve punt: aen de andere zijde de linien v.v. wij fen het tweede punt op den Orifon aen
de andere zijde, ende fo voorts het huysken ©.op den Orifon op 'tpunt Ar.endc alles
gedaen, als met de huyfmge A. geleert is, wort feer vaft geftelt. Alle foorten van ge-
bouwen , hoefe mogen wefen, begrijpen alle gebouwen verdraeyt ftaende, ende de
gronden in Paralel zijnde met de bafe, twee punten op den Orifon in hare ftellinge,
daerfe anders,op'toogepunt getrockeh, maer 't oogepunt voornoemt en behoeven.

Defe

Defe leile recommandeere ick ten alder-hooghften aen alle de gene die in Lantfchap-s
pen haer oeiFenen, 'tzy met tecckenen ofte fchilderen; datfe wellerren op de onderfte
iinien aen weder-zijden van't gebouw, ende deoptreckingealtijrs brengende op de
felve gemelde pLintenj 'cgene hec v/erckeencn goeden welftandtfal geven, endehier
mede meene ick voldacn te hebben in Lantfchappen.

^efchrijVmge "Van de drie—en-^?eerfli^7fle Figure

^ 1 ^O Τ belluyt van ons voorghenomen werck, is alhier noch byghevoeghtdeiè
J_ lefte Figure^in dewelcke worc vertoont den Geometrifchengront blij vende, en-
de evenwel hetregenfien daer aen gemaeckt, hoewel datditalfoo nieten kan geiien
worden, is defe manierealhier vertoont voorde ghene, die eenighe gronden moeten
vertonen,de welcke oni redenen nieten moeten verkorten, endehet tegen-fien oock
moet vertoont worden. Omdittevertoonenmeteenlichtemaniere, zijnalhierge-
teeckent een halve maen met letter ^.eenen Triangel ^.nocheenenmec C.eenqua-
draet 'Z). eude een hoeren-werck E. Een maniere wel gevat hebbende, kan men alles
vertoonen met defelve werckinge: derhalven den Triangel gemaeckt zij η de, geteec-
kent a.b.c.mtt een dobbel linie. Neemt met den paiïèr van tot ƒ van b.e. ende
c. d. de lenghde van u begeerde Orthographie, ofte hooghte, d.e.f. den Triangel toe-
getrocken,daler hebdy u begeerde Orthographie: Wildy hemfchaduwen, doet als de
ielve Figuren onder van A.B.C.D.E. vertoonen. Alhierzijn noch by-gevoeght een
ronde,een O vael,eenen Fentagonus,als een kafteel met vier bolle'Wercken,noch een
met drie bolle-wercken,ende onder noch eenigeTrencheen j ende is alles naer voor-
gaende leeringe. Dan alfoo van Fortificatiën de wallen onder wij der zijn, als boven,
ibudr wel van noode zijn dat men in plaets van de perpendiclen de linien van boven
ftederwaerts wat nuyflcher trocke, gelijck aen het bollewerck F.met de linie h. i. ge-
toon t wort : maer die niet vaft en gaet,houde de rechte linien. Ende hier mede eyndi-
gende,otnden Konft-Hvendennietop te Houden, wil ick mijn wcrck befluyrcn mec
wenfchinge, dat een yder't iel veloo vlij tighmaghaennemen, als ick hec felve met
goede genegentheyt alhier ο ver-geve. Vaert wel.

Ε Y Ν D E.