■. .f

HET MIKROSKOOP,

DESZELFS GEBRUIK, GESCHIEDENIS

EN

-

TEGENWOORDIGE TOESTAND.

EEN HANDBOEK VOOR NATUUR- e» GENEESKUNDIGEN,

DOOR

P. HARTING,

Hoocjleeraar aan de Utrechtsche Hoogeschool.

VOORREDE.

In de Voorrede, geplaatst voor het derde deel vao Het
Mihroshoop, enzv., heb ik een oordeel uitgesproken , dat bij
den eersten blik welligt toepasselijk kan schijnen op den inhoud
der volgende bladen. Ik ben derhalve aan den lezer verschul-
digd de redenen te ontvouwen, die mij tot hunne uitgave
bewogen hebben, waarbij het tevens van zelf blijken zal,
wat hij daarin al en niet te wachten heeft, en uit welk
oogpunt ik wensch, dat het daarin bevatte beschouwd worde.

Nog steeds ben ik, even als vroeger, van meening, dat
eene beschrijving van hetgeen de waarneming door het mi-
kroskoop ons leert eigenlijk te huis behoort in de verschil-
lende werken, die over de onderscheidene vakken der na-
tuurkennis handelen, en dat: » handboeken over ontleedkun-
de , zonder dat er de leer der weefsels en van het fijnere
maaksel der dierlijke organen in is opgenomen, — over plan-
tenkunde , zonder eene ontwikkelingsgeschiedenis der cel en

IV VOORREDE.

der organen, die de plant zamenstellen, — over dierkunde,
zonder vermelding der alleen met het mikroskoop zigtbare
dieren, — over geologie, zonder gewagmaking van den in-
vloed , dien tallooze kleine organismen op de vorming der
korst onzer aarde hebben gehad, — thans even zoovele
anachronismen zouden zijn."

Ook zoude de lezer, die hier eene weefselleer van planten
en dieren verwacht, zich geheel bedrogen vinden. Mijn doel
was eeniglijk hem gelegenheid te geven, om een geschikt
praktisch beoefenaar dier weefselleer te worden, en de me-
degedeelde waarnemingen en gegeven beschrijvingen van een
aantal mikroskopische voorwerpen moesten daartoe het mid-
del zijn. Eigenlijk is derhalve dit geschrift eene uitbrei-
ding van het vroeger verschenen tweede deel van genoemd
werk, en de daarin bevatte algemeene voorschriften wor-
den hier op bijzondere gevallen toegepast. Ik ben daartoe
overgegaan , omdat men er mij van verschillende zijden toe
uitnoodigde , terwijl bovendien mijne eigene ondervinding mij
meer en meer geleerd heeft, dat zeer vele beginnende waar-
nemers werkelijk behoefte hebben aan zulk eene tot in de
bijzonderheden tredende handleiding. Aan dit zuiver prak-
tische doel getrouw, heb ik dan ook nergens naar eenige
volledigheid gestreefd. Integendeel heb ik dikwijls opzettelijk
veel onvermeld gelaten, hetwelk, indien de beschrijvingen
doel in slede vau middel waren geweest, niet onver-
meld had mogen blijven , en heb ik mij bovendien , bij de
keuze der voorbeelden tot oefening, slechts tot diegenen be-

VOORREDE. V

perkt, welke mij toeschenen het best aan het voorgestelde
oogmerk te beantwoorden.

Met de beknoptheid , die ik mij overal ten pligt heb ge-
steld , zoude eene uitvoerige literatuur der behandelde on-
derwerpen weinig gestrookt hebben. Waar ik derhalve , gelijk
voor de eigenlijke weefsellcer van planten en dieren (aan het
slot van elke afdeeliug), naar algemeene werken heb kunnen
verwijzen , waarin die literatuur tevens le vinden is, heb ik
mij daartoe bepaald. Alleen ten opzigte der mikroskopische
planten en dieren heb ik eene uitsondering gemaakt, omdat
de literatuur daarvan veel meer verspreid is. Over het al-
gemeen zijn namen van anderen slechts dan genoemd , wan-
neer mijne eigene waarnemingen te kort schoten. Hier en
daar zijn daaronder eenige, welke nieuw zijn, doch ik heb
deze nergens als zoodanig aangewezen, len einde niet te
schijnen eene uilzondering ten voordcclc van mij zelven te
willen maken op den regel, dien ik mij had voorgeschreven.

Het noodzakelijk gevolg der fragmentarische behandeling
van een aantal verschillende onderwerpen was echter, dat
aan het geheel die eenheid moest ontbreken, welke men
in een wetenschappelijk werk teregt ongaarne mist. Ten
einde deze zooveel mogelijk te herstellen , zijn er de twee
hoofdstukken over de levensgeschiedenis der cel bijgevoegd.
Deze zijn in eenen geheel anderen stijl geschreven dan het
overige , cu bestaan uit eeue reeks van aphorismcn , waarin
ik getracht heb de hoofduilkomsten van hel onderzoek der
ontwikkelingsgeschiedenis van de organische weefsels kortelijk

VI VOORREDE.

zamen te vatten , inzonderheid ook met het doel, om de
overeenkomst dier ontwikkeling in beide organische rijken
nog duidelijker te doen uitkomen, dan zulks tot hiertoe ge-
schied is (1). Ik ontveins niet, dat het mij, bij het schrij-
ven dezer twee hoofdstukken, eenige moeite gekost heeft
mijne pen in toom le houden. Had ik haar den vrijen loop
gelaten, dan zoude elk dier hoofdstukken lol een boekdeel
zijn uitgedijd. Waarschijnlijk zal ik echter elders op eenige
der daarin besproken onderwerpen uitvoeriger terugkomen.
Zij bevatten overigens het bewijs der volstrekte noodzakelijk-
heid , om zich geenszins, gelijk nog velen doen , alleen tot
hel mikroskopisch onderzoek van menscbelijke en dierlijke
weefsels te bepalen, maar van zich evenzeer bekend te ma-
ken met de weefsels, die de planten zamenstellen. Indien
de lezer mijnen raad wil volgen, dan boude hij zich een
tijdlang voornamelijk , zoo niet uitsluitend, met de laatste

(1) Ik kan mij niet Aveerhouden hier eene merkwaardige, doch , naar
het schijnt, weinig Lekende zinsnede uit te schrijven uit de Considerations
sur la théorie de V auteur, door Bilderdijk in 1808 geschreven en
geplaatst voor het werk van Brisseau-Mirbel, Exposition de la théo-
rie de l'organisation végétale, Paris 1809, p, 80. Deze zinsnede luidt
aldus : » Une fihre n'est pas plus simple qu'une cellule aux yeux de la
nature ; et quoiqu'il y ait une différeiwe très essentielle entre le tissu
cellulaire animal et celui des végétaux, et que, comme l'observe l'illu-
stre Blumenbach , le premier no porte ce nom qu'improprement, il se
pourrait qu'un jour on découvrit que toute espèce de fibre se réduit, cn
dernière analyse, à une conformation analogue à ce tissu qu'on reconnaît
dans les plantes. En bonne logique il est assurément bien difficile do
concevoir la fibre , conwie un être primitif dans l'organisation." Inder-
daad bevatten deze woorden van den dichterlijken kenner der natuur de
voorspelling van hetgeen dertig jaren later door Schwa^nn werkelijk
is aangewezen.

voorrede. vu

bezig. De grootere geinakiieiijkheid van hun onderzoek, de
meerdere zekerheid, welke de daaraan verkregen uitkomsten
bezitten, verschaffen eene uitmuntende gelegenheid, om zich
tot een grondig waarnemer te vormen. Eerst wanneer hij
deze eerste oefenschool heeft doorgeloopen, begeve hij zich
tot het onderzoek van dierlijke weefsels, daarbij aanvangende
raet die voorwerpen, welke door de eenvoudigheid van hun
maaksel nog het meest tot dat der planten naderen. Het is
ook deze volgorde, welke in de tweede afdeeling zooveel
mogelijk is in het oog gehouden.

Ik voeg hier nog slechts bij, dat, ter bevordering der ver-
spreiding dezer Handleiding , de tegenwoordige uitgever op mijn
voorstel besloten heeft haar ook afzonderlijk en onder eenen
bijzonderen titel verkrijgbaar te stellen. Zij maakt dan ook
tot op eene zekere hoogte een op zich zelf staand werk uit,
ofschoon zij zich onmiddelijk sluit aan het vroeger verschenen
grootere werk, en voor eene meer uitvoerige uiteenzetting
van verschillende handelwijzen en der gronden waarop deze
berusten herhaaldelijk daarheen verwezen is.

Utrecht 1 November 1853. HAR TING.

INHOÜD.

■ EERSTE AFDEELING. plantenweefsels .... . . bl. i.

i Eerste Hoofdstuk. Beknopte levensgeschiedenis der

plantencel en van de voornaamste der door haar

f gevormde weefsels..............» »

Tweede Hoofdstuk, Algemeene gang des onderzoeks . . » 45,

i Onderzoek van den vorm............» 47.

i » » de stof.............» 54.

I » » » grootte en het getal.......» 58.

Derde Hoofdstuk. Voorbeelden tot oefening.....» 62.

l Mikroskopische planten.............» »

; Aanhangselen der opperhuid.......... . » 78.

I Het zetmeel of amylum.............» 86.

Asorganen der dicotyledone planten........» 92.

» » monocotyledone planten.......» 128.

I Bladeren..................» 140.

TWEEDE AFDEELING. dierlijke weefsels.....» 159.

Eerste Hoofdstuk. Beknopte levensgeschiedenis der

, dierlijke cel in vergelijking met die der plantencel. » »

j Tweede Hoofdstuk. Algemeene gang des onderzoeks. . » 193.

Derde Hoofdstuk. Voorbeelden tot oefening.....» 200.

j Mikroskopische dieren...........^ . . » »

I)e bloedcellen.............l . » 23.5.

i » bekleedingscellen .............» 245.

» haren der zoogdieren.............» 247.

t Het veerkrachtige weefsel............» 252.

De lijmgevende weefsels.............» 257,

j » spieren der willekeurige beweging........» 264.

» » » onwillekeurige beweging.......» 275.

» kraakbeenderen .............» 277.

» beenderen . ................» 284.

» tanden ................ » » 293.

f Het zenuwweefsel......... . . i; ï . » 298

MrV

EERSfE AFDEELlfVG.

PLANTENWEEFSELS.

EERSTE HOOFDSTUK.

Beknopte levensgeschiedenis der plantencel en van d<f
voornaamste der door haar gevormde weefsels.

1. De ccl is liet grondorgaan vao elke plaat. Zij kan
reeds op zich zelve een plantaardig individu daarstellen, doch
naar gelang . eene plant hooger georganiseerd is, bestaat deze
uit cellen van een meer onderling verschillend maaksel.

2. De grootte der cellen

is zeer onderscheiden, van ^^^
millimeter, en welligt kleiner, af, tot eenige centimeters toe.
Die grootte verschilt reeds bij haar eerste ontstaan^ haar gelang
van den aard van het individu en van de weefsels, waarin
de celontwikkeling plaats grijpt,

5. De gedaande der cellen is desgelijks rdfeds verschillend
bij haar eerste ontstaan. De jeugdige pas gevormde cellen
kunnen bolrond , ellipsoidisch , veelvlakkig , cylindrisch of pris-
matisch zijn. ' ■ •

1520 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

Later wordt de gedaante der cellen nog gewijzigd door vier
omstandigbeden:

a. door hunne onderlinge aaneensluiting en gelijktijdige
ontwikkeling in eene beperkte ruimte \

h. door de rigling, waarin de celvorming door verdeeling
geschiedt;

c. door de ongelijkmatige en ongelijklijdige ontwikkeling der
verschillende weefsels, welke een planlenorgaan zamenstellen;

d, door ongelijkmaligen groei van het celvlies zelve, hetzij
dat het zich in eene enkele bepaalde rigting vergroot, of dat
hel op sommige punten uitgroeit, zoodat de cel zich vertakt.

In weefsels, uit eene vereeniging van cellen bestaande ,
wordl 'hunne gedaante dikwerf door de gelijktijdige zamenwer-
king van meer dan ééne dezer omstandigheden bepaald.

4. Alle cellen bestaan uit een vlies, den cclwand, en uit
den daarin besloten inhoud. Zoowel de cclwand als de cel-
inhoud ondergaan, na eenmaal ontslaan te zijn, gedurende de
verdere ontwikkeling, velerlei veranderingen.

5. In alle jeugdige pas gevormde cellen bestaat de inhoud
{profoplasma) uit een troebel vocht, waarvan de hoofdzake-
lijke bestanddeelen zijn: water, gom (dextrine) en protcine.
Deze laatste is er hoogstwaarschijnlijk in tweederlei toestand
in aanwezig, namelijk als oplosbaar eiwit en onder den vorm
van zeer kleine moleculen.

De inhoud , niet alleen van alle jeugdige, maar ook van
alle nog aan de levensverschijnselen deelnemende en vochtbe-
vattende cellen is omgeven door een zeer dun , met den eigen-
genlijken celwand niet zamenhangend, maar daarvan af-

GEDAANTE DER CELLEN , BlNNENBLAASJE , KERN. 5

scheidbaar vliesje, het bmnenblaasje {utriculus internus (1).
Hoogstwaarschijnlijk beslaat dit vliesje uit eene proteioe-zelf-
standigheid.

7. De jeugdige cellen van alle planten, welligl alleen met
uitzondering der laagste wieren en zwammen, bevallen eene
kern (cytoblasl). In zeer jeugdige, zich nog vermenigvuldi-
gende cellen, schijnt deze kern uit 'eene niet door een vlies
begrensde korrelige massa te beslaan. Op een later tijdperk
bestaat zij uit een dunvliezig blaasje met eenen door zeer
kleine moleculen troebelen inhoud, waarin men doorgaans
één , twee , zelden drie iets grootere ronde korreltjes (de kern-
ligchaampjes) waarneemt. In sommige dier kernligchaampjes
bespeurt men nog een kleiner daarin besloten korreltje (2).

8. De gedaante der kernen beantwoordt doorgaans min of
meer aan die der cellen, waarin zij bevat zijn. Zij zijn ge-
woonlijk" rond in ronde of veelhoekige, langwerpig rond in
verlengde cellen.

0. De kernen nemen in de cellen tweeii^rlei plaats in Zij
liggen óf tegen den celwand jaan, daarvan alleen ges,cbeï4en
door het binnenblaasje (5), en heeten daq wandstap^ige {(cr'
neu, óf zij liggen binnen in de ce^holte, i^ deze ^Jelling
bevestigd gehouden door zoogenaamde sapslroompjes, -
gen dan den naam van centrale kernen (4).

(1) PLI. fig. 2, jeugdige gesteelde kliertje» uit den ^joemk^p ï^p
Nicotinna Tabacum.

(2) Pl I, fig. 1, bolronde cel op de opperhuid van den stengel van
Mesemhryanthcmum cristallinum in den jcqoptqesMind, en fig. 4, cf^ep
uit een jong blaadje in den knop van Tradescantia crassicauHs.

{3> Pl. I, fig. 2. (4) PL I, fig.'l.

4 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

Deze sapslroorapjes zijn de netvormige overblijfselen van
den vroegeren troebelen inhoud der cel in den jeugdigen
toestand.

10. De kernen zijn betrekkelijk het grootst in de jeugdigste
cellen. Naarmate de cel in omvang toeneemt, vergroot zich
ook -^de kern , doch veel langzamer dan de geheele cel. In
de volwassen cellen verdwijnen vaak de kernen, zonder spo-
ren achter te laten. In de antheridien der hoogere crypto-
gamen zouden zich daaruit de zwermdraden vormen.

11. Alleen eene vorming van cellen binnen in andere cel-
len is tot hiertoe met zekerheid bekend.

Deze celvorming verschilt naar gelang van den aard der
weefsels, waarin zij plaats grijpt. Altijd cchter ontstaat de
celinhoud het eerst, daarna het vlies van het binnenblaasje,
en aan de buitenzijde hiervan de eigenlijke celwand.

12. Men kan de verschillende wijzen van celvorming tot

11

twee hoofdklassen brengen : j

a. de vrije celvorming. Deze grijpt bij de phanerogame
planten alleen plaats in den embryozak, kort vóór het bin-
nendringen van de pollenbuis in den eimond. De daarin
bevatte zeer kleine moleculen vereenigen zich groepsgewijs en
vormen een klein getal van kernen. Rondom deze hoopt de
troebele inhoud zich op, aan de oppervlakte daarvan vormt
zich het vlies van het binnenblaasje, en later daar om heen
de eigenlijke celwand. '

b. De celvorming door verdeeling. Zij is veel algemeener
dan de vorige, en bestaat in de voortbrenging van tusschen-
schotten, waardoor ééne ccl in twee cellen wordt geschei-

VOllMLNG DER CELLEN. s

den, waarin vervolgens op hare beurt dezelfde verdeeling
wederom plaats grijpt. Somwijlen gaat daarmede ook eene
verdeeling van de celkern gepaard , doch doorgaans verdwijnt
de eerste kern en vormen zich twee nieuwe kernen. In zulke
gevallen, waar men de vorming der tusschenschptten goed
kan waarnemen, ziet men den celinhoud zich allengs in twee
helften scheiden, beginnende nabij de randen der cel, daar-
bij omgeven blijvende van het vlies van het binnenblaasje, zoo-
dat hier eene ringvormige groeve ontstaat, die allengs dieper
wordt, naar mate de afsnoering van inhoud en binnenblaasje
toeneemt, totdat eindelijk de verdeeling volkomen is. Gelijk-
tijdig hiermede gaat van den aanvang af gepaard eene af-
scheiding van stofTen tusschen de vrij geworden gedeelten der
oppervlakte van het binnenblaasje , waardoor de eigenlijke cel-
wand gevormd wordt.

In de meeste gevallen is het ontstaan der tusschenschot-
ten echter veel minder duidelijk, daar deze bij hun eerste
verschijnen steeds zeer dun zijn. Altijd gaat evenwel de vor-
ming van twee binnenblaasjes in ééne moedercel de eigen-
lijke celverdeeling vooraf (1).

Soms, bij eenige algen, zwammen en haren, vermeerde-
ren zich de cellen ook door afsnoering. In het wezen der zaak
komt deze wijze van celvorming met de vorige overeen, al-
leen met dit verschil, dat niet alleen het vlies van het binnen-
blaasje , maar ook de eigenlijke celwand de verdeeling van den
inhoud volgt en zich door eene al dieper en dieper wordende
ringvormige groeve afsnoert.

13. De rigting, waarin dc celverdeeling geschiedt, hangt af

(1) Pl. I, flg, 2 A CM y bij «, bij h jeugdig tusscbcHSchot.

6 levensgescuiedenis dek plantencel.

vaa de groeiwijze van het deel, en wederkeerig wordt deze
door de rigting der celvermenigvuldiging bepaald.

Iii weefsels, welke zich naar alle zijden tamelijk gelijltma-
lig vergrooten, vormen zich de tusschenschotten in allerhande
rigtingen. Bij weefsels en organen daarentegen, die in ééne
bepaalde rigting uitgroeijen, ontstaan de tusschenschotten in
de cellen loodregt op die rigting.

14. Bij de vorming der stuifmeelkorrels der phanerogamen
en der kiemkorrels van vele der hooger georganiseerde cryp-
togamen , geschiedt de cel verdeeling geregeld in twee rigtin-
gen , die loodregt op elkander staan, en waardoor dus altijd
vier dochtercellen worden voortgébragt (2).

Somtijds (bij de stuifmeelkorrels) verdwijnen de moedercel-
len weder, nadat de vorming der dochtercellen daarin heeft
plaats gehad. In andere gevallen blijven de moedercellen be-
staan , en vergrooten zich, ook nadat de dochtercellen op
hunne beurt moedercellen zijn geworden, zoodat alsdan het
vlies, dat alle deze opvolgende generaties omgeeft j uit een
daaraan beantwoordend getal lagen bestaat, die echter slechts
onder gunstige omstandigheden (inzonderheid bij sommige uit
eene enkele reeks van cellen bestaande zoetwater-algen) af-
zonderlijk waarneembaar zijn. I

>

15. In het nog zeer jeugdige celvliesje , dat pas aan de
oppervlakte van het binnenblaasje is afgescheiden i, kan het
bestaan van cellolose niet altijd door de gewone réactie (de
blaauwe kleuring door iodium en zwavelzuur) worden aangewe-
zen. Zoodra zich die blaauwe kleuring echter vertoont, neemt

■ t .

(2) PI. I, f!g, 5, j)oUcnkorrel8 in liunne inoeilercti jan Antirrhinum
mtijus.

OPENINGEN IN HET JEUGDIGE CELVLIES. 7

nicu in de celloselaag een groot aantiil vau zeer kleine ope-
ningen waar. Hieruit mag men echter nog geenszins met
zekerheid afleiden, dat er door deze openingen eene vrije
gemeenschap tusschen de aanééngrenzende cellen plaats heeft,
daar de inhoud nog omgeven wordt door het binnenblaasje,
terwijl bovendien , waar de celwanden reeds eene matige dikte
hebben verkregen, er zich op hunne wederzijdsche grenzen
een dun laagje van eene slof (pectose) bevindt, die bij de
behandeling met iodium en zwavelzuur ongekleurd blijft (1).

Deze kleine openingen in het cellulose-vlies zijn dan eens
over deszelfs geheele oppervlakte verspreid, zoodat het zich
als eene zeef doorboord vertoont, dan weder meer groepsge-
wijs vereenigd. Hunne gedaante hangt af van de rigting,
waarin het celvlies groeit. Bij cellen, welke geenen overwe-
genden doormeter hebben , zijn zij gemeenlijk rond , bij - ver-

(1) Door velen wordt dit laagje en desgelijks dat, hetwelk bij het ver-
houtingsproces daarvoor in plaats treedt, als eene tusschencellige stof be-
schouwd, die de cellen onderling verbindt, doch niet tot den eigenlijken
celwand behoort, ofschoon zij, welke die meening koesteren, tevens aanne-
men , dat deze tusschencellige stof werkelijk uit de cellen afkomstig is.
Eene breedvoerige uiteenzetting der gronden, waarom ik aan de verder in
den tekst bevatte beschouwingswijze de voorteur meen te moeten geven, zoude
hier te veel plaats vorderen. Alleenlijk doe ik opmerken, dat alles af-
hangt van het denkbeeld, hetwelk men zich vormt van den eigenlijken
aard der plantencel- In het wezen der zaak bestaat deze alleen uit het
binnenblaasje met den daardoor omgeven inhoud; het is daarin, dat de le-
venswerkzaamheid der cel hoofdzakelijk huisvest, terwijl het omgevende
hulsel het teedere vlies van het binnenblaasje beschut, en , waar een aantal
dier blaasjes tot een weefsel vereenigd zijn, deze van elkander gescheiden
houdt, cn aan het geheel de noodige stevigheid verschaft. Is deze be-
schouwingswijze juist, dan zoude alles, wat, na de vorming van het bin-
nenblaasje , aau deszelfs buitenvlakte wordt afgescheiden, derhalve de
geheele doorgaans zoogenaamde wand der jeugdige cellen, als tusscbun-
ccllige stof moeten worden aangemerkt. Daar cchtcr, in een werk als
dit, duidelijkheid een hoofdvereischte is, en deze lijden zoude door afwij-
king van het gewone spraakgebruik, zoo heb ik het beter geacht de oude
meest gebruikelijke nomenclatuur te behouden.

8 levensgeschiedenis der plantencel.

lengde cellen spleetvormig en dan vaak in eene schuinsche
rigling geplaatst, in verhouding tot de lengte-as der cel.
Ook aan de overlangsche wanden van parenchymateuze cellen ,
wier dwarswanden van ronde openingen voorzien zijn, zijn zij
vaak spleetvormig. Waar zij schuins geplaatst zijn, kruisen
die der begrenzende wanden elkander. In sommige gevallen
vertoonen zich zulke spleten als openingen tusschen hand-
vormige vezelen , waaruit het cel vliesje schijnt te beslaan (1).

16. De verdikking van de wanden der cellen heeft, zoo-
lang de celvermenigvuldiging aanhoudt en de cellen zelve nog
in grootte sterk toenemen , aanvankelijk slechts langzaam plaats.

De algemeene rigling der wand verdikking is, gedurende dit
tijdperk van het leven der cel, van binnen naar builen, en
wordt le weeg gebragt door stoiTen, die, in het inwendige
der cel gevormd, buitenwaarts aan hare oppervlakte worden
afgescheiden. Nadat de celinhoud zich heeft afgescheiden en
daarom heen het inwendige blaasje ontstaan is, dringen daar-
uit de stoffen naar buiten, die den eigenlijk zoo genoemden
celwand daarstellen, en daarbij van uit den oplosbaren in den
door water onoplosbaren toestand overgaan. Te gelijker tijd
neemt echter ook de geheele cel in omvang toe, zoodat er
niet enkel aanvoeging , maar ook tusschcnvoeging (inlus-
susceptie) van deelen plaats heeft. Waar in een weefsel de cel-
len elkander onderling begrenzen , herkent men , ten gevolge der
regelmatigheid, waarmede de builenwaarlschc afscheiding ge-
schiedt , ook dikwerf de grenslijnen, waar de wederzijds uit
de begrenzende ccllen afgescheiden stoffen elkander ontmoet
hebben. Wanneer, tijdens de buitcnwaartsche afscheiding

>

(I) ri. I, fijj. 18. A CU B, muijjoolleu \au duu kiioliigcu woiltl van
Georgina variabilis.

GUOEI VAN UET CELVLIES. ü

dier stoiFen, het verband lusschen de cellen plaatselijk verbroken
wordt, zoodat e^ tusschencellige holten en gangen ontstaan,
dan worden deze soms geheel daardoor opgevuld, of slechts
ten deele, zoodat er opene ruimten overblijven (1).

In eenige gevallen, bepaaldelijk bij de zwermsporidien der
algen, geschiedt de vorming van het eigenlijke celvlies, dat
de buitenzijde van het vlies van hel binnenblaasje bekleedt,
eerst nadat dit met den daarin besloten inhoud geheel vrij
is geworden, door verlating van de moedercel, waarin de
zwermsporidie ontstaan is. In dezen toestand is de opper-
vlakte van de zich vrij in het omgevende vocht bewegende
sporidie, hetzij geheel of voor een gedeelte, bezet met zeer
fijne trilhaartjes, die verdwijnen, wanneer de vorming van
het uitwendige celvlies aanvangt.

17. De scheikundige geaardheid der uil de cel aan hare
oppervlakte afgescheiden stoffen verschilt naar gelang van ha-
ren leeftijd. Aanvankelijk bestaan zij uit cellulose en peclose,
dikwerf ook in lagen gescheiden, die eene periodiciteit inde
afscheiding verraden. Later is het alleen pectose, en een dun
laagje van deze stof, daaraan herkenbaar , dat het, bij de be-
handeling met iodium en zwavelzuur ongekleurd blijft, is bij
zeer vele reeds volwassen cellen, op het punt waar zij elkan-
der begrenzen, als een witte streep herkenbaar.' Wanneer de
verhouting der celwanden aanvangt, verandert dit buitenste
laagje van aard, en gaat in de meeste gevallen over in eene
stof, die dezelfde scheikundige cigenschappeu bezit als de culose.

18. De oppervlakte der planten is bekleed met een eigen

(1) PI. I, fig. 12, collcnchyni in den stengul \an Hicinuj communis.

10 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

vlies ^ dat geheel uit deze stof (cutöse) bestaat. Dit vlies
(cuticula) ontstaat reeds in den allerjeugdigsten toestand der
opperhuid, en zijn groei houdt met die der opperhuids-cellen
gelijken tred. Aanvankelijk is het zeer dun, heeft eené gladde
oppervlakte^ en bekleedt alleen de naar buiten gekeerde wanden
der opperhuidscellen. Later, wanneer de groei dier cellen
reeds verminderd is, neemt het in dikte toe, ten gevolge der
voortgaande doorzweeting van stof door de celwanden heen
naar buiten, waardoor dikwerf daarop kleine knobbelachtige
of streepvormige verhevenheden (1) ontstaan, terwijl het zich
bovendien dan ook in vele gevallen tusschen de zijdelingsche
wanden der opperhuidscellen afzet.

De verschillende aanhangselen der opperhuid, onder den
vorm van haren enzv., zijn er desgelijks mede bekleed. In
den jeugdigen toestand is ook hier het vlies glad, doch later
wordt het dikwerf met verhevene streepjes en knobbeltjes be-
zet 5 die in zeer vele gevallen eene spiraalstelling hebben (2),
hetgeen bewijst, eensdeels dat de doordringbaarheid van het
onderliggend vlies niet op alle punten gelijk is, anderdeels
dat deze doordringing, even als de latere inwendige wand-
verdikking bij andere cellen, hier mede volgens de rigting
eener spiraal geschiedt.

Ook het buitenste vlies der stuifmeelkorrels van de phane-
roganie planten , en dat der sporidien van vele cryptogamen
bestaat uit cutose, en is almede vaak voorzien van dergelijke

verhevenheden, hetzij kleine kegelvormige wratjes of nelsgewijs
j ,

zamenhangende streepvormige verdikkingen. In dit buiteuste
vlies (exine) bevinden zich eene of meerdere openingen, waar-

(1) PI. I, fig. 9, A, opperhuid der ondervlakte van een blad van
lorvs niger, van boven op gezien; B , de loodrcgte doorsnede, a,culicula.

(2) Pl. I, fig. 3, top van een haar van Chohnia purpurascent.

GUTICÜLA , WiNDVERDIKKING DER CELLEN. 11

door het binnenste vlies (intine), of de eigenlijke celwand,
bij de vorming van de pollenbuis of bij de kieming, naar
buiten treedt.

19. Wanneer de cellen opgehouden hebben in de ruimte
te groeijen, en de wandverdikking blijft voortgaan, geschiedt
deze alleen door inwendige aanvoeging van nieuwe lagen, io
dier v6ege, dat de binnenste laag de jongst gevormde is.
Zeer dikwerf zijn deze lagen afzonderlijk onderscheidbaar (1),
hetzij onmiddelijk, of na behandeling met zulke reactieven
(geconcentreerd zwavelzuur, bijtende alkaliën), die op een
gedeelte van de in den celwand bevatte stoffen oplossend
werken. '

De graad van dikte, vveike de celwanden aldus kunnen
bereiken, is hoogst verschillend in onderscheiden weefsels.
Slechts zelden worden de wanden zoo sterk verdikt, dat van
de eigenlijke celholten nog slechts geringe sporen zijn over-

I

gebleven (2).

In sommige weefsels verdikken zich de wanden van alle de
cellen die het zamenstellen, doch er komen ook vele geval-
len voor, waar slechts eenige weinige, soms geheel afzonder-
lijk gelegen cellen deze rverandering ondergaan , terwijl de
omringende dunwandig blijven.

20. Zelden is deze wandverdikking geheel gelijkmatig; door-
gaans daarentegen wordt het ééne gedeelte van den celwand
veel meer verdikt dan het andere. Waar zulks met eene

(1) Pl. I, fig. 14, basluellcn uit de Radix Diciamni albi de» lian-
dels.

(2) Pl. I, fig. 17, cellen der zaadiiuid van Phaseolus vulgaris, A op
loodregte, B op de horizontale doorsnede.

12 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

zekere regelmatigheid geschiedt, daar blijven in den wand
kleine kanaaltjes over, die zich, van boven op gezien, als
ronde ol elliptische kringetjes vertoonen, welke stippels hee-
ten (1). Naar mate de wandverdikking minder gevorderd is,
is het getal dier stippelkanaaltjes in den regel het grootst. Hun
eersle oorsprong kan verklaard worden uit de tegenwoordig-
heid der kleine openingen in de eerst gevormde celluloselaag,
waarvan eenige bij de lalere wandverdikking door de eltander
opvolgende lagen gesloten worden. De slippelkanaaltjes in de
wanden van aan elkander grenzende cellen staan steeds tegen
elkander over.

21. In de vezelcellen , die het eigenlijke hout zamenstellen,
bevindt zich doorgaans, op de grens der beide legen elkan-
der inmondende stippelkanaaltjes, eene kleinere of groolere
lensvormige holte, de stippelholle, welke zich van boven op
gezien als een iets grootere ,kring vertoont, die het kleinere
stippelkanaaltje omgeeft. Deze kring voert den naam van het
hofje , cn de daarvan voorziene stippels dien van hofstippels.
Zeer dikwerf is in zulke cellen het stippelkanaal niet rond ,
maar heeft het de gedaante van eene spleet, welke schuins
op de lengte-as van de cel staal. In zulk een geval kruisen
zich de stippelkanaaltjes der elkander begrenzende 'celwanden
onder eenen zekeren hoek. Hel grootst zijn de hofstippels in
de houlcellen der Coniferen en der Cycadeën (2). ^

(1) PI. I, Hg. 13, ceUen van het hoornachtig alhunicn van Alstroeme-
riaaxirea; lig. 15 B,C, mergcellen van Hoya carnosa, in onderscheidene
ontwikkelingstoestanden; fig. 16, cellen uit het steenachtige gedeelte der
vruchtschaal van Prunus Cerasus.

(2) Pl. I, fig. 24, gedeelten van houtcellen van Pimrs silvestrïs, A op
de radiale, B op de tangentiale doorsnede; fig, 22. pedeelte eener hontcel
van Cycas circinafis.

GESTIPPELDE CELLEN ^ SPIRAAL- EN NETVEZELCELLEN. VATEN. 15

22. De verdikkingslagen nemen zeer dikwerf de gedaante aan
van vezelen of banden , die, wanneer zij zich in cellen heb-
ben gevormd, welke in ééne rigting sterker zijn uitgegroeid
dan in de overige, doorgaans eenen min of meer duidelijken
spiraalsgewijzen loop hebben (1). In eene en dezelfde cel is
de loop dier vezelen , welke de onderscheidene lagen zamenstel-
len , soms verschillend, zoodat zij elkander onder eenen ze-
keren hoek snijden (2). , ^

25. De diktehet getal , de rigting en de vorm dier ve-
zelen of banden is hoogst onderscheiden in cellen behoo-
rende tot verschillende weefsels. Soms vormen zij ringen (5),
nog vaker stellen zij een soort van netwerk daar met groo-
tere of kleinere mazen, en tusschen zulke cellen en die,
welke van ronde^of spleetvormige stippels voorzien zijn, be-
staan allerhande overgangen. Eindelijk komt het menigmaal
voor, dat in ééne en dezelfde cel een gedeelte van den wand
ware stippelkanaaltjes bezit, terwijl de binnenwaarts gelegen
verdikkingslaag een spiraalsgewijs of netsgewijs maaksel heeft.

24. Wanneer eene reeks van boven elkander geplaatste cel-
len reeds op een jeugdig tijdperk met lucht gevuld wordt,
dan vormt zich daaruit een vat. De dwarswanden , niet meer
met celvocht in aanraking zijnde, houden op gevoed te wor-
den , en, terwijl het geheele omgevende weefsel, en tevens
de daarmede zamenhangende vaatcellen in omvang toenemen,
ontstaan in de dwarswanden hetzij eene enkele ronde of
meerdere spleetvormige openingen.

(1) PI. I, fig. 35, spiraalvczelcellen uit een antliera yan Tulipa Gessneri,

(2) Pl. I, fig. 21 , gedeelte eener basteel van Stapeliu glauca.

(3) Pl. I, fig. 28, ringeellen in de nabijheid der vaatbundel« van Opun-
tia microdasys.

1532 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

25. Er zijn slechts twee wezenlijk van elkander verschil-
lende soorten van vaten :

a. de zoodanige, welke zich vormen tijdens het orgaan,
waarin zij ontstaan, nog in de lengte groeit
" b. die, welke voorkomen in zulke weefsels, waar de leng-
tegroei geheel of nagenoeg geheel heeft opgehouden.

26. Tot de eerste klasse behooren de ware spiraalvaten (1),
met een of meer spiraalvezelen, welke doorgaans draadvor-
mig, 'zelden plat zijn; verders de ringvaten en netva-
ten (2), waartusschen nog verschillende overgangsvormen be-
staan. In zulke vaten is in den regel, wanneer zij volwassen
zijn, geen spoor meer waarneembaar van de oorspronkelijke
dwarswanden , die de vaatcellen van elkander * hebben ge-
scheiden , omdat deze, toen zij met lucht gevuld geraakten,
slechts eenen zeer geringen doormeter bezaten , in verhouding
tot dien, welken zij later verkregen hebben.

Heeft zich het orgaan vervolgens sterk verlengd, dan ver-
toont zich het vat als eene enkele lange buis. Doch is de
verlenging slechts gering geweest, dan herkent men ook later
nog duidelijk de zamenstelling uit afzonderlijke vaatcellen.

Bij de vorming dezer soort van vaten dringt de lucht uit
de oudere vaatcellen allengs in de jongere. Reeds vóór dit
geschiedt heeft zich echter de vezelvormige verdikkingslaag be-
gonnen te vormen. Deze is dan evenwel nog uiterst dun,
cn de windingen liggen zeer digt bij elkander. Hun getal
neemt later niet meer toe, maar de vezel wordt merkelijk
dikker, en de afstanden tusschen de windingen, of, in een

(1) Pl. I; fig. spiraalvaten uit den stengel van Ricinus tommunis;
fig. 60,, spiraal vat van Mammillaria pusilla, ten deele ringen bevattende.

(2) Pl. I, fig. 27, netvat uit den stengel van Tradescantia crassicauUs.

VORMING DER VATEN. 15

ringvat, tusschen de ringen, worden allengs grooter en groo-
ter. Hieruit vloeit de algemeene regel voort, dat de oudst
gevormde spiraalvaten de wijdste windingen bezitten.

27. De tweede klasse bevat de gestippelde vaten, waarvan
mede verschillende soorten bestaan, al naar gelang van den
vorm der stippels, die rond of spleetvormig kunnen zijn, en
van het al of niet aanwezig zijn eener stippelholte, met het
daaraan beantwoordende hofje, hetwelk het stippelkanaal om-
geeft (1). Op de aanwezigheid hiervan oefent echler de be-
grenzing grooten invloed uit, zoodal op een en hetzelfde vat
aan de zijde, waar hét door een ander vat begrensd wordt,
hofstippels voorkomen , terwijl deze door stippels zonder hof
vervangen worden, daar, waar het vat met de wanden van
mergstraalcellen in aanraking is. ?

In eenige gevallen is de binnenste laag van een gestip-
peld vat door eene spiraalvezel gevormd. Ook zijn er tot
deze klasse behoorende vaten , waar de laatste alleen bestaat,
zonder dat er levens stippels aanwezig zijn. Hunne gedaante
en de plaats, die zij iu het orgaan innemen, doet hen ech-
ter alsdan van de ware spiraalvaten onderscheiden (2).

Daar deze vaten in deelen ontstaan , die niet meer in dc
lengle groeijen, zoo herkent men er nog altijd de overblijf-
selen van de oorspronkelijke dwarswanden der vaatcellen in , het-
zij als ringen (5), die min of meer loodregt op de vaalwand

(1) Pl. I, fig. 23, gestippeld vat en houtcellen van Laurus Sassafras;
fig. 29, gedeelten van twee elkander begrenzende gestippelde vaten va»
Clcmatit Vitalha; fig. 32, gestreepte vaten ■sm Angiopteriit TTiei/smanri'

tana.

<2) Pl. I, fig. 30, vaten cn honlcellen van Tüia parvifolia.
(3) PI. I, fig. 19, B a, ringvormig overblijfsel van den dwariwand in
ccn gestippeld vat van Laurut Sassafras.

16 levensgescfiikdenis der pi.antencei,.

slaan, of van *meerdere oßeniogen voorzien (laddervormig) en
dan gemeenlijk in eene schuinscliere rigting geplaatst.

Tijdens den overgang uit den celloestand gaat eene ge-
ringe wandverdikking met aanduiding der toekomstige stip-
pels vooraf. Eerst na het binnentreden der lucht neemt ech-
ter' de verdikking van den vaatwand aanmerkelijk toe.

Daar deze vaten zich alleen in zulke weefsels vormen,
waar nog geen oudere vaten aanwezig waren, waaruit de
lucht in dc jongere zoude kunnen binnendringen, zoo is hier
de lucht het voortbrengsel der? scheikundige omzettingen in
de naburige cellen. Hetzelfde geldt ook van de lucht, die
in de spiraalvaten treedt tijdens hunne eerste ontwikkeling in
de embryo.

S8. De voeding van den vaatwand met zijne vcrdikkingsla-
gen, geschiedt, bij de beide klassen van vaten, na de bin-
nentreding der lucht, enkel door het sap, dat uit de be-
grenzende cellen in den vaatwand dringt.

"'Daar in een zich ontwikkelend weefsel de laler daarin
voorhanden en elkander dikwerf begrenzende vaten nimmer
allen le gelijker lijd ontstaan, zoo kan de eene reeks van vaat-
cellen tijdelijk den dienst van voedingscellen voor eene andere
reeks vervullen, waarin reeds de vaatvorming en de opvulling
met lucht begonnen is.

29. Niet zelden gebeurt het, dat de wanden van' de hout-
cellen, welke een gestippeld vat begrenzen, door de ope-
ningen der daarin voorhanden stippelkanalen in de holte van
het reeds met' lucht gevuld vat uitgroeijen , op eene derge-
lijke wijze als zich vele haren aan de oppervlakte der opper-
huid vormen.^ Aanvankelijk verloonen zich deze celuilwasscn

,

SCHEIKUNDIGE BESTANDDEELEN DER CELWANDEN, 17

als kleine ronde blaasjes tegen den wand van het vat. Later
nemen zij in omvang toe, en worden de zitplaats eener cel-
verdeeling , ten gevolge waarvan eindelijk de geheele vaatholle
met veelhoekige dunwandige cellen gevuld wordt.

50. De scheikundige zamenstelling der celwanden verschilt
zoowel naar gelang van den graad van verdikking, dien zij
ondergaan hebben , als ten gevolge van den bijzonderen aard
der weefsels, waarin zij voorkomen.

Vier verschillende stoffen zijn door scheikundige herkennings-
middelen in de celwanden aanwijsbaar, ofschoon er waarschijn-
lijk nog andere minder bekende aan hunne zamenstelling
kunnen deelnemen.

a. Cellulose, herkenbaar aan dc blaauwe kleuring door
iodium en zwavelzuur. Zij ontbreekt nimmer geheel, ofschoon
hare tegenwoordigheid dikwerf bedekt wordt door die van an-
dere gelijktijdig in den wand aanwezige stoffen , welke eerst
verwijderd moeten worden (door behandeling met bijtende
potasch of soda), om de réactie te doen plaats grijpen.

b. Pectose, eene hypothetische stof, welke door koking
met water of door behandeling met minerale zuren in eenen
oplosbaren toestand, dien van parapectinzuur, wordt - overge-
bragt , door alkaliën bij de gewone temperatuur sterk opzwelt,
bij hoogere temperatuur wordt opgelost, onder vorming van
pectinzuur, en bij de behandeling met iodium en zwavelzuur
ongekleurd blijft.

c. Cutose , herkenbaar aan de onoplosbaarheid in gecon-
centreerd zwavelzuur, cn aan de oplosbaarheid in de kokende
oplossingen van bijtende polasch of soda , terwijl iodium eo
zwavelzuur haar bruingeel kleurt,

d. Proleine, herkenbaar aan de gele kleuring met gecou-

18 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

ceatrecrd salpeterzuur (vorming van xaotlioproteinzuur) of door
de roode bij behandeling met suiker en zwavelzuur.

51. In jeugdige celwanden en in de zoodanige, waar nog
geen eigenlijke verhouting bestaat, gaat de cellulose altijd
gepaard met pectose. Somwijlen bestaan de verdikte wanden
uit afwisselende lagen pectose en cellulose (1).

De cutose gaat steeds gepaard met proteine. In de wan-
den van ware verhoutc cellen ontbreekt de laatste nimmer.
De cutose doordringt dc reeds vroeger afgezette lagen , en
vormt de buitenste , de plaats innemende der vroegere pectose.

Bij sommige cellen (die der kurklaag) bestaat een groot
gedeelte van den eigenlijken celwand uit cutose.

Vermoedelijk zijn alle vier deze stoffen gelijktijdig voor-
handen in de wanden van ware verhoute cellen, doch in
zeer afwisselende betrekkelijke hoeveelheden.

In de zeer dikke wanden der cellen , welke het zooge-
naamd hoornachtig albumen van vele zaden daarstellen , is
met dc cellulose eene stof verbonden , wier ware geaardheid
nog minder bekend is.

32. Behalve de genoemde organische of verbrandbare stof-
fen, nemen ook vuurvaste zelfstandigheden deel aan de za-
menstelling der celwanden. Daartoe behooren inzonderheid
kalk en kiezelzuur. De toestand van verbinding , waarin deze
in den celwand bevat zijn, is niet naauwkeurig bekend. Bij
de verbranding blijft de kalk als koolstofzure kalk over. Het
kiezelzuur maakt een zeer aanzienlijk bestanddeel uit van de
wanden der opperhuidscellen van vele planten (Gramineen,

(1) Pl. I, fig. 14 D. Gedeelte der wand eener basteel van de Radix
Dictamni albi, na behandeling met iodium en twavelzunr.

INIIOlin DER CELLEN. 19

Equisetaceën) en vormt de schalen der tot dc Algen behoo-
rende Diatomeen.

53. De inhoud der cellen ondergaat gedurende hunne ont-
wikkeling even groote veranderingen als hunue wanden. Deze
veranderingen hangen ten deele af van de bepaalde verrig-
tingen , waartoe de cellen bestemd zijn, eu derhalve van de
weefsels en organen , aan welker zamenstelling zij deelnemen.

5i. De troebele en slijmige inhoud der jeugdige cellen
(zie § 3) wordt allengs helderder. Daarbij verdwijnen ech-
ter niet terstond de kleine moleculen , welke deze troebel-
heid te weeg bragten , maar, wanneer de cel in omvang toe-
neemt , verspreiden zij zich in het meer waterig geworden
sap en vertoonen daar het verschijnsel der zoogenaamde
moleculair - beweging, of wel de inhoud scheidt zich in twee
deelen (1), namelijk in tusschenruimten {vacmlen), die met
een helder vocht gevuld zijn, en in de reeds vermelde
(§ 9) min of meer netsgewijs zamenhangende sapstroompjes,
waarvan eiwit steeds een bestanddeel uitmaakt, waarin de
kleine moleculen zwevende worden gehouden, die dikwerf
eene regelmatige stroomende beweging bezitten van of naar
de kern, wanneer deze het middelpunt uitmaakt van het
stroomnet.

lu nog andere gevallen wordt het middengedeelte der cel-

m

holte door een waterhelder vocht ingenomen , en verzamelen
zich de kleine moleculen met het deze inhullend slijmige
sap langs den wand der cel, waar dan vaak eene geregelde
rondstrooming plaats grijpt. /

(1) PI. I, fig. 1, cel aan de oppervlakte van den stengel van Mesem-
bryanihemum cristaUinnm. in den knoptoestand.

20 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

Eindelijk zijn er ook eenige weinige gevallen , waar niet
alleen kleine moleculen , maar ook veel grootere ligchaampjes,
die in het celsap voorhanden zijn, op eene dergelijke wijze
door rondstrooming langs de wanden der cel worden mede-
gevoerd.

35. Naar gelang de cellen in grootte en leeftijd toenemen
wordt ook hun inhoud verschillend.

De daarin voorhanden stoffen zijn óf in het celsap opge-
lost, óf in afzonderlijke blaasjes bevat, óf daarin als vaste
ligchaampjes aanwezig.

Tot de opgeloste behooren inzonderheid: eiwit, gom, sui-
ker , inuline , pectine , eenige kleurstoffen, verschillende plan-
tenzuren en oplosbare zouten. Hunne tegenwoordigheid, met
uitzondering van die der kleurstoffen , kan alleen op scheikundi-
gen weg worden aangetoond , ofschoon daartoe vaak de réactie
op de voorwerptafel van het mikroskoop voldoende is.

De belangrijkste der niet oplosbare in het celvocht voor-
komende stoffen zijn : amylum, verschillende vetten , harsach-
tige stoffen , etherische oliën, was, chlorophyl en eenige an-
dere kleurstoffen , verschillende vaste proteine-stoffen en eenige
in water onoplosbare zouten als kristallen.

Deze stoffen zijn in den regel alleen bevat in de ronde of
veelhoekige cellen, welke de parenchymateuse weefsels zamen-
stellen , en komen slechts bij uitzondering voor in de verlengde
cellen der prosenchymateuse weefsels, die dc hout- en bast-
bundels uitmaken.

56. Wanneer cellen geen deel meer nemen aan dc levens-
verrigtingen der plant, waartoe zij behooren , dan verdwijnt
het celsap en wordt vervangen door lucht. Alleen bij dc

amylllm. 21

taatcelleii heeft dit reeds op een vroeger tijdperk plaats
(zie § 2-4).

37. Het amylum komt steeds voor onder den vorm van
vaste aan drukking weerstand biedende ligchaampjes. Hunne
grootte en gedaante is zeer uiteenloopend bij de onderschei-
dene planten , waarin zij bevat zijn. Zij kunnen wezen : bol-
rond , ellipsoidiscb , eirond, lensvormig , meer of min staaf-
vormig, niet zelden veelvlakkig en naar kristallen gelijkende.
In het laatste geval is hunne gedaante het gevolg der vereeni-
ging van twee , drie of meer kleinere korrels tot éénen ^roo-
teren zamengestelden korrel (1).

Bij de grootere amylumkorrels neemt men steeds eene ex-
centrisch geplaatste kern waar, omgeven door cene reeks
van lagen , waarvan de buitenste het hardst zijn.

De groeiwijze der amylumkorrels is nog niet met voldoende
zekerheid bekend. Op het tijdstip , dat zij het eerst waar-
neembaar worden , vertoonen zij zich , wol is waar, reeds als
uiterst kleine, doch goed begrensde, het licht sterk brekende
ronde bolletjes. Het schijnt, als of zij later grooter worden
door buitcnwaartschc aanvoeging van stof, op de wijze der
kristallen. Doch eenigermate hiermede in tegenspraak is dc
plaats , welke dc kernen innemen in de zamengestelde korrels.

Door bijvoeging van iodium , hetzij als tinctuur of opgelost
in eene oplossing van ioduretum potassii, worden de amy-
lumkorrels blaauw, en daardoor gemakkelijk van alle overige
ligchaampjes onderkend, die in het cclvocht voorhanden kun-
nen zijn.

(1) Pl. I, flg, 6 B en C, amylumkorrel» "it den slcngtfl yan Pcpe'
romia obtusi/olia in onderscheidene ontwikkeling»-toestanden; fig. 9, van
een aardappel; tig, 10, \an den hol van Crocus vcrnus.

m

22 LEVENSGESCHIEDENIS DEB PLANTENCEL.

38. Vette olieën vormen slechts zelden alleen den inhoud
eener plantencel. Doorgaans is de olie onder den vorm van
min of meer regelmatig ronde droppeltjes le midden van den
overigen inhoud verbreid. Hun sterk lichtbrekend vermogen
doet hen in de meeste gevallen reeds door den geoefenden
waarnemer herkennen. Overigens onderscheidt het ontbreken
der blaauwe kleuring door iodium deze oliedroppels van amy-
lumkorrels , terwijl eene langdurige trekking van het vooraf
gedroogde weefsel met ether hen doet verdwijnen , koude
alkohol daarentegen ben onaangetast laat.

39. Door dit laatste kenmerk onderscheiden zich ook de
harsachtige stoffen van de vetten, waarmede zij overigens,
door den vorm, waaronder zij in de cellen voorkomen, en
hun sterk lichtbrekend vermogen, overeenstemmen.

Etherische olieën vormen niet zulke regelmatige ronde
droppels als de vette olieën, vooral niet, wanneer zij uil de
gekwetste cellen te voorschijn treden. Zij verbreiden zich dan
dikwerf slreepvormig door het omringende water. Koude al-
kohol lost hen even als de'barsen op.

40. Dc vaste proteine - stoffen in dc volwassen cellen be-
staan , even als in dc jeugdige, uit zeer kleine moleculen
van een gering lichtbrekend vermogen , en waaraan men vaak,
uit hoofde»huujgcr kleinheid, geen bepaalde gedaante kaïs
herkennen. In enkele gevallen echter, waar zij iets grooter
zijn , vertoonen zij zich als ronde, ellipsoidische, soms zelfs
als slaafvormige ligchaampjes. Door iodium-tinctuur worden
zij donkerbruin gekleurd. Dc gele kleuring met salpeterzuur
is alleen waarneembaar ter plaatse waar een aantal bijeen-
verzameld liggen. De réactic met suiker cn zwavelzuur doet

VKTTEN. HAUSEN. ETHERISCHE OLIEÖN. PROTEINE. CHLOROPHYL. 25

\vel dea geheelen celinhoud zich rood kleuren , maar dc kleine
ligchaampjes verdwijnen daarbij. Het is om deze redenen
vaak zeer moeijelijk met zekerheid te beslissen , of het dc kleine
moleculen zijn, of wel het in het celsap opgeloste eiwit,
waaraan de genoemde kleuringen moeten worden toegeschreven.

41. De groeue kleurstof, welke zich in den regel alleen
vormt in zulke plantcndeelen, die aan het licht zijn blootge-
steld, bestaat uit twee stoffen: het eigenlijke chorophyl en
was. Dc laatste maakt er steeds verreweg het grootste deel
van uil. Doorgaans worden beide vereenigd onder den naam
van chlorophyl aangeduid.

Men onderscheidt het vormlooze cn \\c{ (jevormde chlorophyl.

Het eerste vertoont zich als ccnc half vaste zelfstandigheid
van eene levendig groene kleur, welke dikwerf de geheele
binnenvlakte van sommige cellen bekleedt, of over de opper-
vlakte van kleine amylumkorrels en andere iu de cellen be-
vatte ligchaampjes is uitgebreid.

Het gevormde chlorophyl bestaat hetzij uit ronde korrels of
uit kleine blaasjes met groenen inhoud. Daarin neemt men
doorgaans nog eenige zeer kleine moleculen waar. De beslis-
sing , of de kleurstof al dan niet door een vliesje omgeven
wordt, is vaak uiterst moeijelijk. Dc gedaante dezer chloro-
phylblaasjes is niet zuiver kogelrond, maar doorgaans lens-
vormig. Steeds liggen zij met eene hunner^mins^ bolle zij-
den tegen dc binnenvlakte van het binnenblaasje der cel aan.

42. Het getal der overige in dc planten voorkomende kleur-
stoffen is zeer groot. Zij hebben echter geene van allen eeue
zoo algemeene cn gewigtige bcleckcnis voor het leven der
plant, als hel chlorophyl. Vele zijn beperkt lol bepaalde

24 LEVENSGESCHIEDENIS DER PLANTENCEL.

soorten en geslachten. Onder de kleuren der bloemen zijn
de roode en blaauwe gewoonlijk in het celsap opgelost. Soms
echter zijn zij in afzonderlijke blaasjes bevat. Door zuren
wordt de blaauwe kleurstof in de roode veranderd. Alkalien
kleuren de roode kleurstof in vele gevallen eerst blaauw , later
groen. Voegt men er dan een zuur bij , zoo herstelt zich de
roode kleur weder. De gele kleurstoffen zijn van eenen nog
meer uitéénloopenden aard. In de cellen der bloembladeren
komen zij dan eens in het celsap opgelost voor, dan weder
als harsachtige ligchaampjes van vaak onregelmatigen vorm,
die door het waterheldere sap omgeven worden.

In één en hetzelfde bloemblad treft men niet zelden ver-
schillend gekleurde cellcnlagen aan , waardoor dan gemengde
kleuren worden te weeg gebragt.

De witte kleur wordt altijd veroorzaakt door fijn verdeelde
lucht, hetzij in de cellen zelve , of in hunne tusschencellige
ruimten.

45. De zouten, die in de plantencellen gekristalliseerd
voorkomen , zijn : oxalzure kalk , zwavelzure kalk , koolstofzure
kalk, wijnsteenzure kalk en dubbel wijnsteenzure potasch.

Onder deze is de oxalzure kalk verreweg het meest alge-
meen verbreid, soms als stompe octaëders, of als kristalklie-
ren , doch het gevvoonlijkst onder den vorm van lange dunne
naalden, d[ie buudelsgewijs vereenigd zijn (1).

De cellen , welke deze kristalbundels bevatten , hebben altijd
dunne wanden. Zij zijn meestal langwerpig, en liggen óf te
midden van het weefsel, en dan doorgaans met den längsten
doormeter in de rigting volgens welke het orgaan het sterkst

(1) UitToeriger in het Mikronkoop, 1)1. 11. Ll. 230 en >'crr.

^

KRISTALLEN IN DE CELLEN. TUSSCUENCELLIGE RUIMTEN. 28

gegroeid is, óf zij puilen uit in luclilholten, welke in het
orgaan aanwezig zijn.

Steeds neemt men waar, dat de grootte der kristallen ge-
lijkmatig toeneemt met de grootte der cellen, waarin zij be-
vat zijn.

44. In de jeugdigste door celverdeeling gevormde weefsels
liggen de oorspronkelijk veelhoekige cellen digt aanéén geslo-
ten. Gedurende den lateren groei ontstaan echter tusschen-
ruimten , en wijken de cclwanden eenigzins van elkander af.
Het eerst geschiedt dit op die punteu , waar de hoeken der
cellen tegen elkander aankomen. Er vormen zich aldus kleine
driehoekige tusschenruimten (1), die zich met lucht vullen,
en , daar hetzelfde op alle punten van het weefsel plaats grijpt,
zoo ontstaat een stelsel van in allerhande rigtingen rondom
de cellen loopendc tusschencellige gangen.

Indien deze gangen nog grooter worden, en dien ten ge-
volge de onderlinge zamenhang der elkander begrenzende cel-
wanden nog meer verbroken wordt, ondergaat de vorm der
cellen opvolgend verschillende veranderingen. Geschiedt de
uitéénwijking der cellen op eene volkomen gelijkmatige wijze
in alle rigtingen , dan nemen zij aanvankelijk eenen rondach-
tigen vorm aan. De aanhechtingsplaatsen vertoonen zich dan
als kleine kringen op dc horizontaal liggende celwanden.

Gaat deze gelijkmatige uitéénwijking ook ,nog later voort,
dan ontstaan aan elke cel even zoo vele slralen als er aan-
hechtingspuuteu waren , en zij neemt eene stervormige ge-
daante aau (2).

(1) Pl. I, fig. 25, parenchynicel uit den stengel van Peperomia incnna.

(2) Pl. I, fig, 8 , luchtschot uit een bladsteel van Musa rosacea,
A, beginnende ■vorming der stervormige cellen bij h; B, gcisoleerde ster-
Tonnigc cel uit het middengedeelte van het luchtschot.

26 LEYENSGESCHIEÜENIS DEU PLANTENCEL.

Waar deze uitéénwijking op eene ongelijkmatige wijze plaats
grijpt, verkrijgen de cellen ook meer onregelmatige vormen.

De hoofdoorzaak dier uitéénwijking van de cellen, waarbij
hunne vroeger zamenhangende wanden ten deele van elkan-
der verwijderd worden, is de sterkere groei der omgevende
met hen in verband staande weefsels. Er is echter nog eene
andere omstandigheid, welke hierop invloed uitoefent, name-
lijk het verschil in zamenhang tusschen verschillende gedeel-
ten derzelfde celwanden met de daaraan grenzende, In den
regel is de onderlinge zamenhang der celwanden het grootst
in de rigting, waarin de celvermenigvuldiging het sterkst heeft
plaats gegrepen.

Door deze gelijktijdig werkende oorzaken ontstaan de ver-
schillende vormen van het zoogenaamde sponsachtige weefsel,
doorgaans zamengesteld uit netsgewijs zamenhangende min of
meer buisvormige cellen en ruime in allerhande rigtingen
loopende tusschencellige gangen.

Groeit een ' orgaan het sterkst in eene bepaalde rigting,
dan wordende tusschenruimten ook in die rigting het grootst,
en bij eenigzins sterken groei wordt de onderlinge zamenhang
dan zelfs geheel verbroken , zoodat er schotten gevormd wor-
den uit eene of meerdere cellenlagen bestaande, welke groo-
tere ruimten, holten of kanalen begrenzen. Door eeuen voort-
gaanden groei ook in de overige rigtingen kan de zamenhang
der cellen in de lucbtscliotten eindelijk gebeel vernietigd wor-
den , en eene doorloopende holte in het orgaan ontstaan.

45. In de meeste gevallen zijn deze tusschencellige holten,
gangen en kanalen met lucht gevuld, soms echter ook met
waterige oplossingen van gom, pectine, of met etherische
olieën cn harsen. ,

SIELKSAI'VATEN. 27

Deze sloffcu zijn het product der afscheiding van de om-
ringende cellen. Waar (gelijk bij de Cacteën) dc afgeschei-
den stof in de tusschencellige holten eenen zekeren graad van
lijvigheid bezit, daar herkent men er ook streepen in, die
eene laagsgewijze afscheiding aanduiden, even als bij de uit
vastere zelfstandigheid bestaande wandgedeelten van cellen,
die zich door buitenwaartsche afscheiding verdikt hebben
§ 16).

De biHueuvlakten van tusschencellige gangen , die waterige
oplossingen bevatten, is vaak bekleed met een eigen vlies
{epithelnm), uit kleine binnenwaarts uitpuilende cellen be-
staande.

46. Onder den naam van melicsapvaton worden tusschen-
cellige kanalen verstaan , die met een sap gevuld zijn , dat
dikwerf melkachtig wit, of rood is. De stoffen, welke in
dit sap voorkomen, zijn van velerlei geaardheid, cn verschil-
len voor elke plantsoort. Voor de hoofdle vensver rigtingen zijn
zij van geen gewigt, maar veeleer te beschouwen als in af-
zonderlijke vcrgaarplaatsen opgehoopte excrctieproducten , wel-
ke , in bet ccllcnsap achterblijvende of daarin teruggevoerd ,
eenen doorgaans schadelijken invloed op de plant hebben.
Vele der vergiftigst werkende alkaloïden komen daarin voor.
De het algemeenst daarin bevatte stof is het caoutchouc.
Waar dit in groote hoeveelheid en tamelijk zuiver voorhanden
is, vertoont het zich onder den vorm van ronde bolletjes.
Gemeenlijk echter zijn de ligchaampjes in het melksap zeer
klein , van geen bepaalden vorm , en, bij uitvloeijing, vlok-
kig zamenhangend. Alleen bij de Euphorbiaceën (1) treft men iu

(1) ri. I, fijr. niclksupvat in den stengel van Euphorbia splcndens.

28 LF.VENSGESCIIIEDENIS DER PLANTENCEL.

het melksap ook amylum-ligchaampjes aan van eene staaf-
of knodsvormige gedaante.

In zeer jeugdige plantcndeelen komt nimmer melkachtig
sap voor. Eerst naar gelang het orgaan ouder wordt, neemt de
troebelheid van het sap toe. Bij bet meerendeel der planten
blijft dit sap echter ook in de volwassen deelen helder cn onge-
kleurd , ofschoon er kanalen in voorkomen , die aan de eigen-
lijk gezegde meiksapvaten van andere planten beantwoorden.

Even als andere tusschencellige gangen zijn ook de melksap-
vaten netswijzft vertakt. Bij voortgaande ontwikkeling worden
zij met een eigen vlies bekleed , hetwelk een afscheidings-
product der begrenzende cellen is.

Een ware omloop (cyclose) van dit sap door de plant heeft
nimmer plaats. Het is echler beweegbaar en kan van het
eene punt naar het andere vloeijen, len gevolge van druk-
king of plaatselijke verwarming , gelijk bij de verlichting met
zonlicht het geval is. De aldus voortgebragte beweging is in
een ongekwetst plantendeel echter altijd zeer beperkt. Alleen
in afgesneden deelen , waar het sap uit de opening der kana-
len wegvloeit, wordt de beweging sterk en geschiedt de ver-
plaatsing van het sap over eene groote ruimte. ^

47. Bij de laagst georganiseerde planten hebben alle de
cellen een gelijk maaksel en gelijke verrigting. Iedere zooda-
nige cel neemt voedingsstof op , verwerkt het tot zelfstandig-
heden , die geschikt zijn tot vorming van nieuwe ccllen , en
bezit tevens het vermogen tot voortplanting der soort.

Het hooger stijgen der organisatie beslaat daarin , dat deze
hoofdverrigtingen der planten allengs meer en meer geschei-
den worden, en dat aan elk derzelve bepaalde organen , uil
een of meerdere cellen gevormd, beantwoorden.

CELWEEFSEL. PARENCHYil. 29

48. Waar vele cellen onderling vereenigd zijn en eene ge-
lijke verrigting hebben, vormen zij een weefsel.

De weefsels, Avelke de verschillende organen der hooger
georganiseerde planten zamenstellen , kunnen verdeeld worden
in twee hoofdklassen: de parenchymateuse en de prosen-
chymateuse.

Beide zijn ouderscheiden zoowel door den algemeenen
vorm der cellen, als door hunne verrigtingen.

49. De parenchymateuse weefsels bestaan uit cellen , wier
doormeters in de onderscheidene rigtingen weinig verschillen.
Het is vooral in hen, dat de meeste scheikundige omzettingen
plaats grijpen, en de door de plant van buiten opgenomen
stoffen tot bestanddeelen van het organisme worden verwerkt.

Hunne gedaante is overigens nog tamelijk uitéénloopend.
Waar de hoeveelheid vau het parcnchymweefsel aanzienlijk is,
en dc tusschencellige gangen klein zijn, — gelijk b. v. door-
gaans in het merg en de schors der stengels , in vleezige
vruchten en wortels, — zijn de parenchymcellen tamelijk groot,
rond, ellipsoidisch, of veelhoekig , niet zelden , op den leng-
tedoormeter gezien, min of meer prismatisch.

Waar het tusschencellige stelsel zich sterk ontwikkeld heeft,
is de oorspronkelijke veelhoekige vorm vaak in eene andere
overgegaan (z. § 44).

Tafelvormige parenchymcellen , die zich op de doorsnede
vierhoekig en als het ware afgeplat vertoonen , komen voor in
de mergstralen van vele dicotyledone boomen , desgelijks in
de kurklaag (1), welke zich aan de oppervlakte van meerja-
rige dicotyledone stammen , als mede aan die van vele onder-

(1) PI. I

> fiur- 1 kiirkcellen van Scntpervivuin avboreseptis.

1548 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

aardscho één- en meerjarige stengels en wortels vormt. De
tafelvorm is hier oorspronkelijk en het gevolg van de rigting,
waarin de celverdeeling (bij de knrkvorming die der schorsparcn-
chymcellen onder de opperhuid) heeft plaats gehad.

49. De opperhuid, die de oppervlakte van alle jeug-
dige éénjarige cn van sommige meerjarige plantendeclen be-
kleedt , is, tijdens hare eerste vorming, zamengesteld uit
kleine cellen, welke zich, in alle rigtingen, rond of ellip-
soidisch vertoonen, eenigzins afgeplat aan de zijden waar
zij elkander begrenzen en daardoor min of meer veelhoe-
kig. Deze oorspronkelijke vorm ondergaat later verschillen-
de veranderingen. Op de loodregte doorsnede hebben de
volwassen cellen nog meerendeels de vroegere gedaante be-
houden , maar van boven op gezien is hunne gedaante in deu
regel des te meer veranderd, naar gelang het plantendeel ecnc
vlakkere uitbreiding heeft verkregen. De verandering is der-
halve het geringst aan zulke deelen , welke vooral in de lengte
gegroeid zijn, gelijk de meeste stengels, de blad- )en bloem-
steelen , de meeldraden , dc stijl, als mede aan bladeren ,
vveike zeer smal in verhouding tot hunne lengte zijn. Hier is
alleen de lengtedoormeter der cellen door den lateren groei
eenigzins overwegend geworden. Bij deelen daarentegen , die
zich vooral iu de breedte ontwikkeld hebben, gelijk de meeste
bladeren, dc kelk en bloemkronen , stengels van eenen ron-
den of platten vorm , dc antherac, de stempels, hot vrucht-
beginsel , dc vrucht cn het zaad , beeft de gedaante der op-
perhuidscellen veel grootere wijzigingen ondergaan. In vele
gevallen hebben zij slingerende wanden verkregen (1)', welke

(1) Pl. I, fig. 11, oppcrtiuld der ondervlakle van een blad van Ihllc-
bonis niger.

DE OPPERHUID. 51

het gevolg zijn van het wederzijds verdringen der celwanden
tijdens hunnen groei. In andere gevallen , vooral bij bloem-
bladeren cn aan het stigma, hebben zij zich tepelvormig
buitenwaarts uitgezet. In nog andere gevallen , bepaaldelijk bij
sommige zaadkorrels, zijn zij op eene gelijkmatige wijze sterk
in de buitcnwaartsche rigting uitgegroeid en daardoor in ver-
lengde cellen veranderd, wier as naar het midden van het
deel is toegekeerd (I).

50. De cellen der opperhuid sluiten naauw aan elkander,
zonder dat er zulke intercellulaire gangen tusschen ontstaan
als overal elders in de parenchymateuse weefsels worden
waargenomen.

Op een zeker ontwikkelingstijdperk der opperhuid ondergaan
cchter eenige van hare cellen, door eene verdeeling in twee
helften, cenc verandering, waarvan het ontstaan van huid-
mondjes [stomata) het gevolg is. Zulke huidmondjes kunnen
in de opperhuid van alle aan de lucht blootgestelde plantcn-
deelen voorkomen. Zij ontbreken alleen nimmer aan de blade-
ren , waar zij minstens aan de ééne oppervlakte,— bij land-
planten aan de onderste, bij sommige waterplanten, met op
het water drijvende bladeren,aan de bovenste, — aanwezig zijn.

Elk huidmondje wordt gevormd door twee cellen van eene
halvemaanswijze gedaante, die met de holle zijden naar elkander
toegekeerd, eene langwerpige spleetopening daarstcllen, waar-
door de lucht eenen vrijen toegang tot het daaronder liggend
weefsel heeft (2). Onder elke spleetopening bevindt zich na-
melijk eene met lucht gevulde holte (de zoogenaamde adem-

(1) PI. I, fig. 17, zaadhuid van Phaseolus vulgaris.

(2) PI. I, fig. 3G, opperhuidscellen met een huidraondje van een blad van
Orontium japonicum, A , van boven op gezien, B , op de loodregte door-
snede.

1550 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

holte), welke in onmiddelijk verband staat met de tusschen-
cellige gangen van het omringend parenchym.

Waar op een later tijdperk zich de bovenwand der opper-
huidscellen sterk verdikt heeft, daar treft men ook nog een
daardoor gevormd kort kanaal aan, hetwelk zich, al naar
gelang der gedaante van de begrenzende cellen, rond, vier-
hoekig of veelhoekig, van boven op gezien , vertoont, en aan
welks benedeneinde dan de eigenlijke stoma-cellen geplaatst zijn.

51. De opperhuid is vaak voorzien van verschillende aan-
hangselen (zoogenaamde haren, gesteelde klieren , enzv.), wel-
ker eerste oorsprong reeds van haren nog zeer jeugdigen toe-
stand dagteekcnt.

Deze aanhangselen , hoe verschillend ook later van vorm en
zamenstelling, zijn in den aanvang niet anders dan uitwassen
van eenige der opperhuidscellen.

De latere ontwikkeling brengt daarin verschillende wijzigingen
voort, waardoor de volgende hoofdverscheideuheden ontstaan.

a. Het uitwas der opperhuidscel wordt alleen grooter, zoo-
dat het cene enkele cel blijft met doorloopende liolte. In
enkele gevallen is de aldus vergroote cel min of meer bol-
vormig , doch doorgaans groeit zij vooral in de lengte, en
neemt dan de gedaante aan van eene buis, die meestal ke-
gelvormig toeloopt.

b. Aan het reeds gevormde nog jonge buisvormige uitwas
herhaalt zich op één of meer punten dezelfde plaatselijke uit-
groeijing van den celwand, en er ontstaan vertakte cellen (1).

c. Het aanhangsel wordt de zitplaats der vorming van nieuwe
cellen. Dit geschiedt altijd door verdeeling (z. § cn vangt

(1) PI. I; fig. 7, haar vau Maithiola anntia.

AANHANGSFXF.N DER OPPERHUID, 53

reeds spoedig aan, uadal aau de opperhuidscel zich het eerste
uitwas heeft gevormd, waaruit dan eene afzonderlijke cel ont-
staat, welke zich op nieuw verdeelt, en zoo verder, in dier
voege, dat de celverdeeling altijd plaats grijpt in de topcel
of hoogstens in de twee of drie daaronder geplaatste , terwijl
de andere , die zich meer in dc nabijheid van de opperhuid
bevinden , zich alleen vergrooten.

De celverdeeling geschiedt hier alleeu door het ontstaan vau
dwarswanden , en het geheel gevormde aanhangsel bestaat dan
uit eene enkele reeks van cylindrische cellen. Door afsnoering
kunnen deze cellen echter ook eene bolvormige of ellipsoidi-
sche gedaante aannemen , die dan even als de deelen eener
rozenkrans zamenhangen (z. § 12).

d, In de Lopcel grijpt bovendien eene verdeeling in tegenover-
gestelde rigting plaats, waardoor zich allengs een uit verschei-
dene cellen beslaand knopje vormt, dat altijd uil zeer dun-
wandige cellen bestaat, aan welker oppervlakte eene kleverige
stof wordt afgescheiden , om welke reden deze ligchaampjes
den naam van klierljes voeren. Ilunnc gedaante is verschillend
(rond , eirond, schijfvormig , bekervormig) en hangt af van do
rigling waarin de celverdeeling heeft plaats gegrepen. Zij kun-
nen gcstceld zijn of ongesteeld , al naar gelang zij zich aan het
uileinde eener reeks van vooraf gevormde cellen of onmiddelijk
uil het eerste uitwas eener oppcrhuidscel hebben gevormd.

e. Ook in de eerst (c) gevormde cylindrische cellen kunnen
later lusschcnscliollen ontstaan iu andere rigtingen , dan de
oorspronkelijke dwarse. Het gevolg hiervan is, dat het aan-
hangsel zich dan niet alleen in de lengte , maar ook in andere
rigtingen vergroot. Heeft dc celvermenigvuldiging gelijkmatig
naar alle zijden plaats, dan ontstaan^ meer of minder dikkft
kegelvormige aanhangselen, stijve harén eu stekels. Gcschiedt

1552 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

de cel vermenigvuldiging daarentegen bij voorkeur alleen in twee
rigtingen , dan vormen zicb vliezige platen uit eene enkele,
soms ook uit twee of drie cellenlagen bestaande.

Over den aard en de vorming der cuticula , welke zoowel
de opperhuid als hare aanhangselen bekleedt, is reeds bo-
ven (z. § 18) het noodige gezegd.

52. Bij alle cellen , welke de bovengenoemde parenchym-
wecfsels zamenstellen , alleen met uitzondering van de cellen
der huidmondjes, kan zoowel uit- als inwendige wandverdikking
of verhouting plaats grijpen. Bij de meeste parenchymweefsels
is die verdikking van de wanden der cellen slechts gering , doch
bij andere daarentegen zeer aanzienlijk, zoodat de celholteu
daardoor zeer vernaauwd worden en het geheele weefsel eene
groote hardheid verkrijgt. Ten dien aanzien neemt men nog
de volgende hoofdverschillen waar:

«. Alle de in het deel aanwezige parenchymcellen verkrij-
gen dikke wanden , gelijk b. v. in het hoornachtig albumen
van vele zaden. i

b. Alleen een bepaald en van het overige afgezonderd ge-
deelte van eenig parenchymweefsel verhout zich , iets dat b. v.
bij steenvruchten plaats grijpt.

c. De verhouting bepaalt zich tot eenige weinige cellen,
welke óf elk op zich zelve, óf in kleine groepen tc midden
van andere verstrooid staan , wier wanden zich weinig of niet
verdikkend Hierdoor ontstaan dan kleine steenachtige verhar-
dingen , die dikwijls slechts een ziekelijk verschijnsel zijn , doch
ook somtyds normaal voorkomen.

d. De wandverdikking is gelijkmatig of ongelijkmatig. Het
laatste geldt inzonderheid van de opperhuidscellen , waar de
verdikking vooral aan de buiten- en zijwanden plaals grijpt,

■■m

PROSENCHYM. 5Ö

terwijl het naar binnen gekeerde gedeelte van den waad door-
gaans dun blijft.

e. Verdikkingslagen , onder den vorm van spiraal- of net-
vezelen en ringen, kunnen in allerhande soort yan paren-
chymweefsels voorkomen. Bij één zoodanig weefsel, namelijk
de parenchymlaag, welke bij de antherac onmiddelijk onder
de opperhuid ligt, schijnen zij nimmer te ontbreken.

55. De prosenchymateuse weefsels bestaan uit cellen, die
in verhouding tot hunne dikte eene veel grootere lengte hebben
verkregen , en daarom ook wel vezelcellen heeten. Daartoe
behooren , bij de hoogere planten, de ccllen, die het hout-
en bastweefsel zameustellen. Van de weefsels der lagere
planten kan het vczelcellenweefsel der zwammen en korstmos-
mossen ook hiertoe gerekend worden. Hier zijn echter de
lange vezelcellcn in allerhande rigtingen dooreen verward , en
bovendien dikwerf vertakt, terwijl de prosenchymcellen der
phanerogamen cn der hooger georganiseerde cryptogamen ge-
meenlijk bundels vormen. Alleen de bastcellen komen soms
geisoleerd voor, en kunnen zich ook vertakken.

Dc volwassen hout- en bastcellen loopen doorgaans aan
hunne uiteinden spits toe, zoodat dc elkander begrenzende
ccllen met zeer schuinsche grondvlakken op elkandei" «ija ingc^
plant (i). Iu den jeugdigsten toestand bezitten de cellen .echter
deze toespitsing niet. Zij ontstaat eerst gedurende den groei,
waarbij de langer wordende ccllcn elkander wederzijds verdringen.

5-i. Met uitzondering van eenige waterplanten, bevatten de

hontbundcls van alle phanerogamen, en , onder de cryploga-

■ •

(1) Pl, I, flg. 23, hout van Laurus Sassafras; fig. 80 , hout yan Ti-
Ha paruifolia.

r-

36 LEVENSGESCHIKDENIS DEll 1'LANTENCEL,

men, die der Varens, Equisetaceën en Lycopodiaceën , be-
halve vezelcellen , ook vaten , waarin eenige der prosenchym-
cellen gedurende hunnen jeugdigen toestand zijn overgegaan
(zie § 24, 23, 26 en 27).

In nog overlangs groeijende houtbundels komen alleen spi-
raal-, ring- of netvaten voor.

Houtbundels , gevormd in deelen , die zich niet meer ver-
lengen, bevatten gestippelde vaten.

35. Men kan de hout- of vaatbundels onderscheiden in geslo-
ten cn ongesloten boutbundels. De eerste zijn die , welker
omvang niet meer toeneemt, dewijl zij aan alle zijden door
parenchymweefsel omgeven zijn. Bij de tweede soort treft men
aan de buitenzijde een zich gestadig vernieuwend, uit jeug-
dige prosenchymcellcn bestaand weefsel aan, waardoor de
houtbundel zich voortdurend in de rigting van de straal kan
vergrooten.

De van houtbundels voorziene cryptogamen bevallen alleen
gesloten houtbundels, die derhalve alleen aan hunne uitein-
den groeijen.

Bij phanerogamen, zoowel monocotyledonen als dicotyle-
donen, worden beide vormen aangetroffen. De meeste dico-
lyledonen bevatten echter alleen ongesloten houtbundels , ter-
wijl de houtbundels van het meerendeel der monocotyledo-
nen alle gesloten z ijn. .

56. Bijna alle prosenchymcellen verhouten zich in meerdere
of mindere mate. Hiervan zijn echter uitgezonderd de pro-
senchymcellen in zulke deelen, die slechts een kortstondig
bestaan hebben, gelijk b. v. de bloem- en kelkbladeren , de
meeldraden en stijlen. Ook in gesloten boutbundels treft men

TEELTVVEEFSEL. TEELTSTREKEN. 37

doorgaans nog eene in de, nabijheid der valen geplaatste groep
prosenchyincellen aan, welke altijd dunne wanden behouden.

57. Wanneer een weefsel uit zeer jeugdige cellen bestaat,
die zich gestadig door deeling vermenigvuldigen , cn wel zoo
spoedig , dat de cellen, elk voor zich, niet merkbaar in grootte
schijnen toe te nemen , en er ook nog geen spoor vau inter-
cellulaire gangen tusschen hen waarneembaar is, dan draagt
het den naam van teeltiveefsel.

Gedurende het kiemlcven beslaat de geheele plant uil teelt-
weefsel , dat zich door opvolgende celverdeeling gevormd beeft
uit de eerste cel, waarmede hel leven van elk door bevruch-
ting ontstaan nieuw plantenindividu aanvangt.

Üp ecu later tijdperk neemt het tccltweefsel in de plant
bepaalde plaatsen in. Zulke plaatsen heeten teeltstrehen.

Elk nieuw orgaan , dat zich vormt, bestaal aanvankelijk ,
even als vroeger de geheele kiem, uit teeltweefsel. Later be-
zit elk orgaan zijne eigene teeltstreek.

58. Bij de van as- en appeudiculaire organen voorziene
planten komen twee polair legen elkander overgeslelde teelt-
streken voor. Dc eene bevindt zich aan de uiterste spits der
as in elke knop. Door dc daar plaats grijpende celvermenig-
vuldiging verlengt zich de as, en ontstaan tevens de eersle
beginselen van alle appcndiculairc organen , als kleine min of
meer tepelvormige verhevenheden aan het uileinde der as.

De andere teeltstreek is gelegen digt bij hel uiteinde van
elke wortelvezel, die zich daardoor verlengt, en nieuwe wor-
telvezelen vormt, op cenc dergelijke wijze als de appeudicu-
laire organen aan het boveneinde der as ontstaan.

Beide deze tceltstrekcn bestaan enkel uil zeer kleine veel-

38 LEVENSfiESCHlEDENIS DÉR PLANTENCEL.

hoekige celleo. De rigling, waarin hunne vei-menigvuldiging
door verdeeling geschiedl, bepaalt de rigting waarin dc teelt-
streek uitgroeit, en de plaats waar nieuwe appendiculaire
organen of wortelvezelen hunnen oorsprong nemen.

Later ondergaan de in deze tceltstreken gevormde cellen
verschillende veranderingen. Een gedeelte behoudt nog eeni-
gen tijd het vermogen om zich in de lengterigting van het
orgaan te vermenigvuldigen, zoodat, lerwiji de cellen in om-
vang toenemen, hunne algemeene gedaante slechts weinig
gewijzigd wordt. Dit gedeelte wordt lot parenchymweefsel.
In andere cellen der teeltstreek houdt hel vermogen tot ver-
menigvuldiging op , zij groeijen in de lengte en worden jeug-
dige prosenchymcellen , wier bundels de onmiddelijke voort-
zetting vormen der oudere reeds in het deel aanwezige hout-
bundels, terwijl vervolgens eenigen hunner tot spiraal-, net- of
ringvaten overgaan op de vroeger (§ 24) beschreven wijze.

59. De vaalbundels vormen in den regel een net met lan-
gere of kortere mazen , al naar gelang van den vorm en van
den lateren groei van het deel , waarin zij ontstaan zijn. Dc
tusschenruimten dier mazen zijn gevuld met parefachymweef-
sel. Gedureude het ontwikkelingstijdperk kan zich het getal
dier mazen vermenigvuldigen , door eenen betrekkelijk sterkeren
groei van het parenchymaleuze gedeelle van het weefsel, waar-
van eene plaatselijke splitsing der vaalbundels het gevolg is.

60. In dc as - organen van alle dicotyledonen , als mede
van sommige monocotyledonen, waar ongesloten houlbun-
dels voorkomen, bevindt zich aan den omtrek ^vau het
houlligchaam, eene leeltstreek, welke zich gestadig ver-
nieuwt , zoolang de as in dikte toeneemt. Dc cellen in deze

DlKïEGROEI VAN DE HOUT- EN ÜASTLAGEN. KNOOPEN. 59

teellstreek hebben tweederlei vorm. Die , welke de houtbundels
begrenzen , hebben de gedaante van platte vierhoekige prismata.
Hunne lengte is veel grooter dan hunne breedte; van hunne
dwarse doormeters is de peripherische doorgaans het grootst. De
binnenwaarts gekeerde worden houtcellen of gestippelde vaten ;
de buitenwaarts gelegene gaan over in bastcellen , terwijl die,
welke het midiien innemen, voortgaan zich te vermenigvuldigen
door het ontstaan van tusschenschotten , meerendeels in de
rigling van den omtrek.

Ter plaatse, waar dc boutbundels door parenchymweefsel
(mergslralen bij de dicotyledonen) vanéén gescheiden zijn, be-
staal de teellstreek uit veelhoekige , zeer dunwandige cellen.
Dc binnenwaarts gelegene dienen tot gestadige vergrooting van
het parenchymateuse gedeelte van het houtligchaam, naar
gelang tevens de boutbundels in omvang toenemen , terwijl de
buitenwaarts geplaatste voortgaan zich te vermenigvuldigen.

Niet zelden gebeurt het, dat dit gedeelte der tecltstreek
buitenwaarls uitgroeit, ten gevolge eener sterker daarin plaats
grijpende celvcrmenigvuldiging , en dat aldus bet eerste be*
ginsel eener nieuwe as ontslaat, waaraan zich vervolgens, bij
den stam, nieuwe bladorganen, bij den wortel, nieuwe wór-
telvezclen vormen , op dezelfde wijze als zulks in den regel
aan de beide uiteinden der as plaats grijpt. Men noemt deze
vormingen adventie[knoppen en adventiefwortelvezelen.

61. Dc plaatsen, waar appendiculairc organen bunnen oor-
sprong uit de as hebben genomen , noemt men knoopcn, en
de daartusschen gelegen deelen tusschenknoopen {internodia).
Indien deze tusschenknoopen zich door lateren groei aanmer-
kelijk verlengd hebben , heeft bet weefsel ter plaatse vao den
knoop slechts weinig daariu gedeeld , zoodat alle dc cellen cn

40 levensgeschiedenis der plantencel.

valen daar ter plaatse merkelijk korter en meer inéén gedron-
gen zijn dan in het weefsel tusschen de knoopen. Bij plan-
ten en zulke plantcndeelen-, waar geene of slechts eene geringe
verlenging der tusschenknoopen plaats grijpt, is deze gerin-
gere lengte-ontwikkeling aan alle de elementaire deelen merk-
baar. De aanwezige spiraal-, ring- of netvaten vertoonen dan
nog duidelijk hunne vroegere zamenstelling uil vaatcellen,
terwijl deze daarentegen in zich sterk verlengende deelen lot
lange buizen zijn uitgegroeid.

62. Na de vorming der eerste beginsels van appendiculaire
organen in de knop , kan bij deze, zoolang zij nog uit teelt-
weefsel beslaan, zich dezelfde plaatselijke celvermenigvuldiging
herhalen, waaraan zij hunnen oorsprong uit het uiteinde der as
verschuldigd zijn. Op die wijze ontslaan de onderscheidene
vormen van gelobde , gevinde en gevederde bladeren. De vlak
uitgebreide gedaante der meeste bladeren is laler het gevolg
van het alleen voortgaan der celvermenigvuldiging in ééne
bepaalde rigling, terwijl zij in de tegengestelde^ophoudt. Dc
vorming der vaatbundels, dat is de overgang van een deel
der parenchymateuse leeltcellen in verlengde cellen , en van
eenige van deze in valen , als ook het ontstaan van het tus-
schencellige stelsel van holten en gangen in de bladzclfslan-
digheid , heeft plaats overeenkomstig de algemeene vroeger
vermelde wetten (z. § 24 , 44 , Ö3 , 38). ,

65. De eerste ontwikkelingswijze der verschillende kran-
sen van appendiculaire deelen, waaruit de bloem van eene
phanerogame plant beslaat, stemt in het wezen der zaak met
die der bladeren overeen. Even als in dc bladknoppcn is
ook in de bloemknoppen dc omwikkeling centripetaal, dal

ONTWIKKEL. DEI'. APPENDlCULAir.E ORGANEN; DER STÜIFMEELKORRKLS. 41

is, de buiteusle kransen vormen zich het eerst, de binnenste
het laatst.

64. In de bladeren, en desgelijks in de bladgelijkende
bloemomhulsels verliezen de cellen reeds lang vóór dat het
deel zijnen volkomenen omvang heeft erlangd, het vermogen
om zich door verdeeling te vermenigvuldigen. Bij de anthe-
rae daarentegen blijft dit vermogen in een bepaald gedeelte
van het weefsel nog op ccn veel later tijdperk bestaan. De
binnenste parenchymateusc cellen, die , in de meeste ge-
vallen lot vier groepen vereenigd, dit vermogen behouden
hebbeu , worden dc zitplaats der vorming van de stuifmeel-
korrels, welke daarin vier aan vier, door eene herhaalde ver-
deeling van den celinhoud (verg. § 14), geboren worden, nog
omgeven door een afzonderlijk vlies (bijzondere moedercel),
hetwelk zeer doorschijnend cn vaak min of meer geleiachtig
is en streepen vertoont, die herinneren aan de verdikkingsla-
gen in dft wanden van andere cellen (1). Deze moedercellen
verdwijnen , na voleindigde vorming der stuifmeelkorrels,

65. IIcl vruchtbeginsel is in zijnen ecnvoudigsten vorm (bij
de Coniferen) het uiteinde der as zelve. Bij de meesle pha-
nerogame planten echter is het dan eens eene overblijvende
holte in het uiteinde der as, gevormd door min of meer ger
lijkmatige bovenwaartsche uitgroeijing van de buitenwaarts
gelegen gedeelten der teeltstreek, dan weder wordt bet ge-
vormd door in meerderen of minderen graad zamenhangende
appeudiculaire organen (vruchtbladen), welke zich op eene
dergelijke wijze ontwikkelen als die, welke de overige bloem-

(1) Pl. I , fig. 5, stuifmeelkorrels in hunne bijzondere moedercellen van
Antirrhinum vtajus.

43 LEVENSGF.SCUIEDENIS DER PLANTENCEL.

kransen zamenstellen, namelijk door eene niet gelijkmatige ,
maar meer plaatselijke uitgroeijiog van liet in de teeltstreek
gelegen weefsel, zoodat er even zoo vele kleine tepelvormige
uitwassen ontstaan als er later vruchtbladen aanwezig zijn.
Bij sommige planten (die met ware placenta centralis) heeft
zoowel eene bovenwaartsche uitgroeijing vau het middenge-
deelte der as, als eene zijdelingsche uitgroeijing van vrucht-
bladen plaats. In eenige gevallen (bij de Cycadeën) breiden
de volwassen vruchtbladen hunne geheel vrije oppervlakte uit.
Doorgaans echter heeft reeds op een zeer jeugdig tijdperk
eene vergroeijing plaats, hetzij van de randen der vrucht-
blaadjes onderling , of van de binnenwaarts gekeerde randen
vau elk afzonderlijk vruchtblad , zoodat zij dan even zoovele
afzonderlijke hokjes vormen , die bovendien nog in eene meer-
dere of mindere mate onderling , derhalve met de buitenzij-
den der vruchtbladen, kunnen te zamenhangen. Aan de spits
vergroeijeu zij echler nimmer, en hetzelfde geldt van het
geval , waar geen eigenlijke vruchtbladen ontstaan , maar het
vruchtbeginsel het holle uiteinde der as daarstelt. Groeit het
de spits innemende gedeelte, zoowel door aldaar nog voort-
gaande celverdeeling als celverlenging, in de lengte, dan
ontstaat de stijl , aau welks top zich dan de stempel be-
vindt , zijnde het punt waar de vruchtbladen elkander ont-
moeten , eene opening omgevende , die toegang verleent tot
het kanaal in den stijl, en vau daar in de holte of de ver-
schillende holten van het vruchtbeginsel. De cellen der op-
perhuid , die den stempel bekleedt, eu desgelijks die der
binnenvlakte van het stijlkanaal, groeijen tevens mini of
meer haarvormig uit, waardoor dc kortere tepelvormige cel-
len aan de oppervlakte vau den stempel, en de veel lan-
gere buisvormige cellen ontstaan, die, onderling niet za-

vnUCIlTBEGlNSEL. VOllMlNü DER KIEMKNOPJES. 45

uienhangend, de holte van het stijlkanaal, geheel of ten
deele innemen, en het zoogenaamd geleidend weefsel voor
de later zich daarin eenen weg banende pollcnbuizen daar-
stellen.

6G. Nadat de buitenwaarts gelegen cellen van het vrucht-
beginsel het vermogen om zich te vermenigvuldigen reeds
geheel of grootendeels] verloren hebhen , blijft dit vermogen
nog voortbestaan in eenige cellen der inwendige, naar do
holte toe gekeerde oppervlakte. Deze tecltstreek neemt in ver-
schillende planten cene verschillende plaats in, maar de
ontwikkeling der daaruit hunnen oorsprong nemende kiem-
knopjes komt in de hoofdpunten telkens overeen. Zij vangt
steeds aan met de vorming van een klein tcpelvormig uit-
was , de latere kern van het kiemknopje; weldra deelen
ook de onmiddelijk daaraan grenzende cellen van de teelt-
streek in deze celvermenigvuldiging , iets later de kring van
cellen, welke dc vorige omgeven, In de cellen van de
jeugdige zich vormende kern heeft aanvankelijk celver-
menigvuldiging in verschillende rigtingen plaats, doch in
die, welke dc beide deze omringende kringen zamenstellen,
geschiedt de celverdeeling slechts iu ééne rigling , zoodat zij
binnenwaarts üitgroeijend de kern allengs omhullen , en dan
het binnenste en het buitenste bekleedsel van het kiemknopje
daarstellen, sleeds met openlating van een kort toegangska-
naalljc (de zoogenaamde eimond of milcropyle) tot de kern,
waaraan men nog eenen buitenmond {exostomium) en binncn-
mond {endostomium) onderscheidt.

67. Een in het midden van de kern gelegen cel groeit
sterker dan dc overige, verkrijgt daardoor eenen veel groote-

44 . EEUSTE VOIVMING DER KIEM.

ren omvang en wordt tot kiemzak. In dezen kiemzak ontstaan,
reeds vóór dat de eigenlijke bevruchting plaats grijpt, ééne of
meerdere vrije cellen (z. § 12). Wanneer dan pollenkorrcls
op den stempel gekomen zijn , dringt hun binnenste vlies door
één der in het buitenste aanwezige openingen heen , en groeit
tot eene buis aan, die, allengs langer wordende, zich door
het geleidend weefsel van het slijlkanaal eenen weg baant tot
in de holte van het vruchtbeginsel , en daar in den mond
vau een der kiemknopjes doordringend , tusschen de los za-
menhangende ccllen van het bovenste gedeelte der kern heen ,
den kiemzak bereikt. Eerst daarna vormt zich de kiem , naar
het schijnt (1) uit één der reeds vroeger in den kiemzak voor-
handen cellen. Deze kiemcel (het ware planten-ei) wordt de
zitplaats eener celvcrdeeling. Aanvankelijk is deze , en der-
halve de groei der jeugdige kiem gelijkmatig; later geschiedt
zij vooral in twee polair legen elkander overstaande rigtingen;
nog later vangt aan het eene uiteinde der zich ontwikkelende
kiem eene plaatselijke celvermenigvuldiging aau , waardoor de
eerste beginselen van appendiculaire organen ontstaan, geheel
op gelijke wijze als in dc knoppen, totdat eindelijk de ge-
heele kiem der nieuwe plant volvormd is , cn deze haar ver-
der leven builen de hulsels, die haar lot hiertoe omgeven
hebben , kan voortzetten.

(1) Ik lieb dit twijfelactitig gesteld, omdat ik , in weenvil van licrliaal-
de eigene onderzoekingen, het nog niet waag over dit gewigtig punt, dat
thans de planteiiphysiologen in twee partijen verdeelt, een stellig eigen
oordeel uit te spreken. Eene uiteenzetting der gronden , waarom het mij
voor nis nog meer aannemelijk toeschijnt, dat de kiem zich niet uit het
benedeneinde der pollenbuis, maar uit een der cellen in den kiemzak
vormt, zoude iu dit overzigt, waarin slechts de hoofdpunten der ontwik-
kelingsgesehiedenis van dc phanerogame plant zijn opgenomen, misplaatst
»ijn.

TWEEDE HOOFDSTÜR.

Algemeene gang des onderzoelcs.

68. Bij het onderzoek van organische voorwerpen in het
algemeen , is het doel, dat men zich voorstelt te bereiken ,
tweedcrlei, namelijk vooreerst het kennen van hunnen vorm,
en ten tweede van de slof, waaruit zij zijn zamengesteld.
Zal de beschrijving van zoodanig voorwerp volledig zijn, dan
moet daarin alles worden opgenomen, wat ontleedkundige
nasporingen aangaande den vorm, cn scheikundige werkingen
aangaande de stof leeren.

69. De wetenschappelijke waarde van zulk een onderzoek
is echter betrekkelijk gering, zoolang deszelfs uitkomsten ons
alleen bekend maken met een op zich zelf staand feit. Het
kenmerk van alle organische wezens is, dat zij, zoolang hun
leven duurt, in eenen toestand van gestadige verandering
verkeeren. Vooral geldt zulks van hunnen eersten levens-
tijd , van het tijdperk der ontwikkeling, eu, is bet voor de
leer van het leven van gewigt den toestand van eenig orga-
nisch individu , orgaan of weefsel, op een bepaald tijdstip
te kennen, van veel grooter gewigt nog is de beantwoording
der vraag: boe is bet door voortgaande verandering aldus
geworden ? Eerst door de beantwoording van vele zulke vra-
gen kunnen de vaak eenvoudige wetten worden opgespoord ^
volgens welke de ontwikkeling van organische wezens plaats

46 ALGEMEENE GANG DES ONDEHZOEKS.

grijpt, en. eenheid worden gebragt te midden der groote ver-
scheidenheid , welke het reeds geheel gevormde ons aanbiedt.

70. Bij de dieren is het onderzoek der ontwikkeling van
hunne organen en weefsels dikwerf met groote moeijelijkheden
verbonden , hoofdzakelijk daaruit voortspruitend, dat men tot
het onderzoek van elk bepaald tijdstip dier ontwikkeling ook
een afzonderlijk individu behoeft. Anders is het bij de plan-
ten. Deze verkeeren gestadig in eenen toestand van verjon-
ging. Dc oudste boom verkrijgt nog jeugdige looten , blad-
en bloemknoppen , die in niets van de eerst gevormde ver-
schillen. In die blad- en bloemknoppen treffen wij de orga-
nen cn weefsels op allerhande tijdperken hunner ontwikkeling
aan. In de elkander opvolgende internodiëu der jeugdige loot
vinden wij allo de elkander opvolgende toestanden van den
stengel of tak vertegenwoordigd. Dc zich telken jare op
nieuw vormende jeugdige wortelvczelen bieden de gelegenheid
aao ook deze met de reeds oudere wortelvezelen le vergelijken.
En zoo hangt hel dan in dc meeste gevallen alleen van den
onderzoeker af, om aan dezen meest gewigligeu eisch der
wetenschap te voldoen.

Ook hier splitst zich dan dc gang van het onderzoek
in twee hoofdriglingen. Het behoort namelijk ten doel le
hebben : eene ontwikkelingsgeschiedenis zoowel van de stof,
als van den vorm. Doch, zal eene ontwikkelingsgeschiedenis
volledig ziju , dan komen daarbij nog twee andere punten in
aanuiorking, de bepaling namelijk van de grootte en van het
getal der elementaire deelen op onderscheiden ontwikkelings-
lijdjterken. De groei der planten toch hangt af eensdeels van
den groei der afzonderlijke cellen en der daaruit gevormde
valeo , anderdeels vau de getalsvermeerdering deter deelen ,

ONDERZOEK VAN DEN VORM. 47

en het is derhalve van belang de wetten op te sporen, vol-
gens welke beide in de zich ontwikkelende plant geschieden.

De woorden: vorm, stof, grootte en getal wijzen der-
halve de vier onderdeelen aan van elk onderzoek, dat aan-
spraak kan maken op eene door de wetenschap geeischte
volledigheid en naauwkeurigheid.

Onderzoek van den vorm.

71. Bij plantenweefsels bestaat het onderzoek van den vorm
voornamelijk in een onderzoek van den vorm der elementaire
deelen , waaruit zij zijn zamengesteid. Hetzelfde geldt natuur-
lijk van zulke planten - individu s, die alleen uit eene of eenige
weinige cellen van gelijk maaksel bestaan.

Het woord vorm kan hier echter niet worden opgevat in
den beperkten zin van uitwendige gedaante, maar het sluit
in zich alles, wat, hetzij door het bloote oog of door het
mikroskoop , aan het voorwerp , bij eenvoudige beschouwing,
waarneembaar is.

72. Daar de voorwerpen der waarneming ligchamen zijn ,
en men, bij gezigtsindrukken , slechts vlakken onmiddelijk
waarneemt, zoo is het, ter bekoming der ligchamelijke voor-
stelling , noodig zulk een ligchaam in verschillende rigtingen
te zien. Daartoe staan ons bij mikroskopische onderzoekingen
onderscheidene middelen ten dienste.

Zijn dc voorwerpen nog groot genoeg, b. v. knoppen met
de zich daarin ontwikkelende blad- en bloemdcclen , dan kan
men , na de omringende reeds meer ontwikkelde deelen met
een fijn mesje of schaartje verwijderd te hebhen , zulk cene
knop tusschen een dier kleine tangetjes vatten , waarvan vele

48 1L6EMEENE GANG DES ONDERZOEKS.

mikroskopen voorzien zijn , eu wier steel in een hulsel heen
en weder glijdt, dat zelf op eene spil beweegbaar is, zoodat
het voorwerp in alle rigtingen kan worden rondhewogen en
zijno verschillende zijden aan het mikroskoop aanbieden.

Bij zeer kleine voorwerpen, zooals stuifmeelkorrels, spori-
diën , amylumkorrels, écncellige algen enzv., gaat men op
eene andere wijze te werk. De voorwerpen worden op een
glasplaatje gebragt, met water of ccnc andere gepaste vloei-
stof bevochtigd , vervolgens met een paar naalden daarin
uitgespreid, zoodat zij van elkander afgezonderd liggen , en
daarop los bedekt met een dekplaatje. \Yanneer men nu het
praeparaat onder het mikroskoop brengt, dit zoo instelt, dat
eenige der voorwerpen goed gezien worden , en dan met eenig
geschikt werktuig, b. v. met het heft van een scalpel, tegen
het dekplaatje stoot, dan ontstaat in het vocht eene stroo-
ming, waarbij zich de voorwerpen opvolgend met hunne ver-
schillende zijden aan het oog vertoonen.

Het meest voorkomende geval is dat, waarin men den vorm
der deelen aan vooraf gemaakte dunne doorsneden moet lee-
ren kennen. Over de wijze, om deze te vervaardigen , is
vroeger (z. Dl. H, bl. 155 en verv.) uitvoerig gehandeld, waar
tevens de hulpmiddelen zijn aangegeven, om doorsneden tc
maken van zulke voorwerpen , die te klein of le teer zijn om
met de hand vastgehouden le worden. Een goed scherp scheer-
mes is daartoe het beste werktuig. Slechts in weinige geval-
len , b. V. bij het zeer harde weefsel van steenvruchten , of
bij door kiezelzuur versteende fossile planten , moet men zijue
toevlugt nemen tot slijping (z. Dl. II. bl. 149).

De doorsneden van cylindrische voorwerpen, gelijk de meeste
stengels, wortels enzv., moeten vervaardigd worden in drie
riglingen, namelijk 1° de overdwarse, loodregt op dc lengte-

ONDERZOEK VAN DEN VORM. 49

as van het deel, 2° dc overlangsche radiale , gaande door de
middellijn, en 5" de overlangsche tangentiale of chordale
rigting, waarbij dc snede wel evenwijdig met de as, maar
buiten de middellijn wordt genomen.

Hebben de voorwerpen eenen hiervan afwijkenden vorm,
dan kan het noodig worden bovendien nog doorsneden in
verschillende schuinsche rigtingen te maken.

In het algemeen kan het hier niet genoeg worden aanbe-
volen, om de waarnemingen op die wijze te vermenigvuldi-
gen , zoodat men eene zooveel mogelijk volledige voorstelling
van het maaksel der deelen en van hunne betrekkelijke plaat-
sing en onderling verband erlange.

75. De meeste plantenvoorwerpen worden , alvorens onder
bet mikroskoop te worden gebragt, bevochtigd met water. In
eenige gevallen is echter een ander vocht gepaster. Zoo b. v,
terpenthijnolie of eene andere etherische olie, wanneer de
voorwerpen droog cn zeer ondoorschijnend zijn ; verders wa-
terige oplossingen van gom , suiker, eiwit, wanneer de inhoud
der cellen zelve uit water met eene groote lioeveelheid van
dergelijke daarin opgeloste stoffen bestaat, omdat anders, teii
gevolge der plaats grijpende endosmose , het omringende wa-
ter binnen in de cellen dringt, en zich met den inhoud ver-
mengt , terwijl het celvlics, indien dit dun genoeg is, sterk
wordt uitgezet cn somwijlen barst. In het algemeen moet
men zich bij een naauwkeurig onderzoek van zeer jeugdige
weefsels, die derhalve ook uit zeer dunwandige cellen be-
staan , bij voorkeur van zulk eene oplossing bedienen.

Ook kan dikwerf met voordeel gebruik gemaakt worden vau
eenige vochtcu, die eene physische verandering, somtijds
ook gepaard gaande met scheikundige wijzigingen , te voor-

4

50 AI.« KW F. ENE <;AXG DES ONDÉUZOEKS.

schijn roepen, waardoor sommige bijzonderheden beter zigt-
baar worden. Zoo wordt het binnenblaasje zeer spoedig waar-
neembaar , door de bevochtiging met verdund salpeterzuur of
met de oplossing vao chlorcalcium of van verschillende andere
zouten. Ook de kernen komen daardoor beter te voorschijn.
Tot het laatste doel dienen mede azijnzuur, wijnsteenzuur en
andere plantenzuren.

Eindelijk kan het noodig zijn, om de dunne celvliezen of
andere uit hoofde hunner teerheid en doorschijnendheid moei-
jelijk zigtbare deelen , gelijk b. v. de fijne tril- of wimper-
haartjes der algensporidien enzv., sterk te kleuren. Daartoe
bezigt men gewoonlijk iodiumtinctuur, en bevochtigt hel prae-
paraat , nadat het zich daardoor bruin gekleurd heefl cn de
overtollige tinctuur met een zuigpenseel (Dl. II. bl. 151) ver-
wijderd is, met waler. Somtijds is het voldoende naast het
dekplaatje, dat hel reeds vooraf met niet le veel water be-
vochtigd praeparaat bedekt, een droppel der tinctuur te
plaatsen, als wanneer deze van zelf daaronder doordringt, en
de deelen allengs gekleurd worden. i

74. Er komen in de planten verscheidene stoffen voor, die
door hunne hoeveelheid somtijds het onderzoek van het eigéulijkc
weefsel en van het maaksel der cellen zeer moeijelijk maken,
en daarom vooraf verwijderd moeten worden. De voornaam-
ste dier stoffen zijn : lacht, amylum, het melksap en vet.

De lucht, welke de meesle lusschencellige ruimten en va-
ten vult, vertoont zich, len gevolge van hel groolc verschil
in brekend vermogen met dat van het omringende vocht, als
zwartgekleurde streepen of grootere zwarte massa's van aller-
handen vorm en uitgebreidheid. Voor de herkenning van het
eerste ontstaan dier tusschencellige ruimten en vaten is zulk

ONDERZOEK VAN DEN VORM. 31

eene tegenwoordigheid van lucht daarin juist van gewigt, doch
op een later tijdperk, wanneer deze zich reeds sterk ontwik-
keld hebben , wordt eene naauwkeurige waarneming eerst mo-
gelijk , nadat de lucht daaruit op de eene of andere wijze ver-
wijderd is. Het eenvoudigste en nimmer falende middel be-
staat daarin , dat men de gemaakte doorsneden eenige uren
in uitgekookt water laat liggen. Verlangt men echter eene
spoedigere verwijdering van de lucht, dan kan men zich ook
op andere wijzen helpen. Laat de aard van het weefsel zulks
toe, dan is eene zachte klopping op het met water bevoch-
tigd praeparaat door middel van het platte en smalle hecht
van een scalpel vaak reeds voldoende. Ook eene weeking van
de doorsnede in sterken alkohol is hier aan tc raden. Alleen
bij jeugdige weefsels is dit middel minder gepast, uit hoofde
van het coaguleren van het eiwit, waardoor de ondoorschij-
nendheid vermeerderd wordt.

Waar de cellen talrijke amylumkorrels bevatten, die bij dc
gedeeltelijke doorsnijding der celwanden zich in het omrin-
gende vocht verspreiden, en daardoor de duidelijkheid der
waarneming benadeelen, moet men deze vrije amylumkorrels
trachten te verwijderen, hetzij door het praeparaat in water
af te spoelen , of, indien het daartoe te dun is, het op een
voorwerpplaatje te brengen , dit eenigzins schuins te houden ,
en er dan water droppelsgewijs over en langs te laten vloei-
jen. Somwijlen kan ook eene bevochtiging met verdunde
minerale zuren of met de oplossingen van bijtende potasch
of soda hier van dienst zijn. Door deze middelen zwellen de
amylumkorrels zoo sterk op en worden zij daarbij zoo door-
schijnend , dat zij ophouden zigtbaar te zijn. Doch tevens
moet men niet vergeten , dat daardoor eenige veranderin-
gen in de celwanden zelve kunnen ontstaan.

1570 ALGEMEliNE GANG DES ONDERZOEKS.

Wanncei' men doorsneden vervaardigt van melksap bevat-
tende planten , dan is bet nitvloeijende troebele sap dikwerf zeer
hinderlijk. De deeltjes, welke deze troebelheid le weeg bren-
gen , kunnen verwijderd worden door weeking in alkohol, en,
waar zulks niet voldoende is, later in ether. Zekerder en
spoediger komt men echter tot het doei, indien men de
doorsneden eerst dan vervaardigt, als de uitvloeijing van het
sap eenigen tijd heeft aangehouden. Snijdt men bet deel dan
op eene weinig verwijderde plaals op nieuw door, dan gelukt
hel doorgaans eene nagenoeg zuivere snedevlakte te verkrijgen.

Doorsneden , vervaardigd van weefsels, welke veel vet be-
vatten , kunnen van de vrijgeworden vetdroppels grootendeels
bevrijd worden door afspoeling met water. Wil men al het
vet verwijderen, dan is eene uittrekking met ether noodig,
iets dat echter steeds veel lijd vordert , cn alleen dan nuttig
kan zijn, wanneer dc hoeveelheid van het vet in de cellen,
gelijk in sommige zaden, zoo groot is, dal cr de waarneming
van andere daarin bevatte deelen door belet wordt.

75. Om de zamenstellende deelen der plantenweefsels goed
le leeren kennen , kan hel somwijlen nuttig zijn die doelen te
isoleren. In de meeste gevallen is hun zamenhang echter te
groot, dan dat dit door middel van uitpluizing met ccn paar
naalden zoude kunnen geschieden , op de wijze die voor dier-
lijke weefsels gebruikelijk is. Somtijds echter komt de na-
tuur ons hier le hulp, namelijk door de buitenste lagen,
waardoor de celwanden onderling tc zamenhangen , te doen ver-
dwijnen. Dit geschiedt b. v. tijdens dc rijpwording van vele
vruchten, waar deze laag uit pectose bestaat, die allengs in
een der oplosbare zelfstandigheden , welke lot dezelfde reeks
behooren , veranderd wordt.

ONDERZOEK VAN DEN VORM.

Ook bij beginnende rotting , inzonderheid die , welke onder
den naam van drooge rotting bekend is, heeft men vaak
gelegenheid de elementaire deelen geisoleerd en overigens na-
genoeg geheel onveranderd waar te nemen.

Meestal cchter moet men zijne toevlugt nemen tot kunst-
middelen , welke wederom gewijzigd moeten zijn naar gelang
van den aard vau het weefsel.

Het eenvoudigste dier middelen bestaat daarin , dat men
het weefsel met water kooke. Voor vele parenchymwecfsels,
uit groote dunwandige cellen bestaande , is dit middel vol-
doende. Het los worden der cellen wordt versneld door bij
het water eenig plantenzuur of een bijtend loogzout le voe-
gen. De belrekkelijke hoeveelheid potasch of soda , die daar-
toe vereischt wordt, laat zich niet voor alle gevallen aangeven.
Naar male de verhouling van den celwand verder gevorderd
is , zijn ook meer verzadigde oplossingen noodig. De cellu-
lose wordt door deze behandeling met alkaliën niet aangetast,
cn kan laler nog herkend worden door bijvoeging van iodium-
tinctuur , doch de pectose en cutose verdwijnen.

Bij vcrhoute weefsels voert eene koking met salpeterzuur,
hetzij alleen (B r o g n i a r l) of onder toevoeging van een
weinig chloorzure potasch (Schultz) het snelst lot het doel.
Dunne doorsneden zijn daardoor binnen weinig seconden reeds
zoo broos geworden , dat zij bij de minste aanraking uitéén
vallen. Men .stort daarom, nadat het vocht even iu een
kolfje gekookt heeft, dit met de daarin bevatte doorsneden
over in cenc ruime hoeveelheid waler, cn vischt deze ver-
volgens met een daaronder geschoven glasplaatje op, waarop
dan dc uilpluizing met een paar naalden geschieden kan. Bij
deze hchajidcliug heeft blijkbaar eene oxydatie plaats van dc
slof (cutose) dor buitenste lagen , die dc vcrhoute ccllcn aaa

84 algemeene GANG DES ONDERZOEKS.

elkander verbindt. Men bemerkt eene geringe opbruising in
bet weefsel, en zoodra deze bespeurd wordt, moet men de
bewerking afbreken. Geschiedt zulks op hel regie tijdstip,
dan is het maaksel der celwanden weinig of niet veranderd,
ofschoon de cellulose scheikundig is omgezet, en in pyroxy-
line overgegaan. Ook zijn de celwanden daarbij veel zwakker
lichtbrekend geworden.

Overigens spreekt hel van zelf, dal waarnemiogen aan
zulke door scheikundige hulpmiddelen geisoleerde cellen ver-
rigt , steeds gepaard behooren le gaan met eene beschouwiog
van de alleen mei water bevochtigde weefsels, dewijl men
anderzins ligtelijk gevaar zoude loopen van kunstvoortbrengse-
len voor werkelijk aanwezige bestanddeelen van het voorwerp
aan te zien.

Onderzoek van de stof.

76. Om den aard der stoffen te leeren kennen, welke de
wanden der cellen of hunnen inhoud zamenstellen ,) diénen
verschillende scheikundige herkenningsmiddelen, welke bij de
weefsels gevoegd daarin zekere bekende veranderingen doen
ontstaan. Reeds is in een vroeger gedeelte van dit werk
uitvoerig over deze herkenningsmiddelen gehandeld, en de
. voorzorgen aangegeven , welke bij hun gebruik moeten wor-
den in acht genomen. De volgende korte optelling van de
voornaamste mikrochemische lierkenningsmiddelcn, waarbij ik
echter levens datgene zal vermelden, wat sedert hel verschij-
nen van dit vroegere gedeelte, door anderen is aanbevolen
en door mij beproefd bevonden , moge derhalve hier vol-
doende zijn.

ONDERZOEK VAN DE STOF. 55

77. Ter ontdekking van cellulose wordt het praeparaat op
een glazen voorwerpplaatje met eene sterke iodiumtincluur
doortrokken. Men laat het overtollige aan de lucht geheel
verdampen. Is het weefsel geheel droog geworden , en voegt
men er nu water bij , dan gebeurt het vaak, dat reeds daar-
door de wanden van vele celwanden eene blaauwe kleur aan-
nemen. Is zulks niet het geval, dau voegt men , bij een
ander op gelijke wijze vooraf met iodiumtinctuur doortrokken
praeparaat, zwavelzuur verdund met j tot i van zijn gewigt
water. De conccntratietoestand moet verschillend zijn , naar
gelang van deu vcrhoutingstoestand der celwanden (zie Dl. II.
bl. 259).

Tot hetzelfde doel is ook door Schultz een mengsel
aanbevolen , bestaande uit eene geconcentreerde oplossing van
chlorzink, waarbij men zooveel iodpotassium en iodium voegt,
als de oplossing vermag op te nemen. Ook hierdoor wordt
de cellulose blaauw gekleurd. De aanwending van zwavel-
zuur, ofschoon iets omslagtiger, werkt echter hel zekerst.

Men verlieze bij hel gebruik dezer réacticvcn niet uit
het oog, dat hel niet verschijnen der blaauwe kleuring
nog geenszins hel stellige bewijs levert voor de afwezigheid
van cellulose. Zijn de celwanden uiterst dun , dan kan de
door hel zwavelzuur of het chlorzink (1) te weeg gebragte
scheikundige omzetting zoo snel zijn , dat de lusschcnstaat
van amyloid niet waarneembaar is. Wanneer daarentegen de
celwanden zeer sterk verhout zijn , dan kan dc réactie uit-
blijven ten gevolge van de overige tevens in den celwand
voorhaudenc stoffen, die de cellulose inhullen. In dit geval

(1) Barreswill cn Rillict hebben aangetoond, dat door chlorzinl^
de cellulose in suiker veranderd kan worden , even als door iwaveliuur
(Journ. dc Phann. ct dt Chimie 1852. T., XXI, p, 205;.

36 ALGEMEENE GANG DES ONDEUZOEIfS,

moölen deze eerst verwijderd worden door liet weefsel eenige
oogenbliliken le koken in eene geconcentreerde oplossing van
bijtende potasch. Hierdoor wordt tevens de cellulose in amyloid
veranderd, zoodat men nu, na uitwassching van de potasch, door
enkele bijvoeging van iodiumtinctnur, of van eene oplossing van
iodium in iodpotassium , dc blaauwe kleuring doet ontstaan.

Pectose mag men in den celwand vermoeden , wanneer
minerale zuren of bijtende alkaliën daarin eene sterke zwel-
ling doen ontstaan, of wanneer bij de behandeling met iodium
en zwavelzuur de blaauwe kleur bijzonder bleek is, of plaat-
selijk geheel ontbreekt, zoodat sommige wandgedeellcr» wit
blijven. Zekerheid geeft hier echler slechts de daarstelling
van een der verschillende tot deze reeks behoorende gelei-
achtige zuren, op den bekenden scheikundigen weg.

Cutose onderscheidt zich van alle andere plantenstoffen ,
die aan de zamenstelling der celwanden deelnemen, door het
wederstand biedend vermogen aan geconcentreerd zwavelzuur.

üe tegenwoordigheid van proteine wordt herkend , door dc
gele kleuring met salpeterzuur, dc zwartachtig violette met
zoutzuur (z. Dl. H. bl. 247) en de roode, door suikeroplos-
sing en zwavelzuur (z. Dl. Hl. bl. 487). In plantendeclen ,
die door iodiumtinctnur bijzonder sterk bruin gekleurd wor-
den , mag men bare tegenwoordigheid vermoeden, doch eerst
dc aanwending der genoemde rcacticven, vooral van hel eer-
sle , geeft hier zekerheid.

Amylum wordt ontdekt, door bijvoeging van iodiumlinc
tuur of van eene iodium houdende iodpotassium-oplossiiig.

Vetten kenmerken zich door hunnen droppelvorm , sterk
lichtbrekend vermogen, oplosbaarheid in ether cn hunne vcr-
zccping door bijtende loogzoulcn (verg. Dl. II. bl. 230).

Etherische olieën en harsen wordeu voornamelijk herkend

ONDEIIZOEK VAN DE STOF.' I>7

aan hunne oplosbaarheid in icrpenlhijnolic cn kouden alko-
hol. (Dl. II. bl. 261.)

De verschillende looizuren kenmerken zich door de blaauw-
achtig zwarte, groene of graauwe kleuring, na bijvoeging
eener oplossing van een ijzerdeutoxydzout.

De tegenwoordigheid van gom, plantenslijm of suiker,
kan bezwaarlijk alleen op mikrochemischen weg worden aan-
getoond. Omtrent de menigvuldige wijzen , welke ter ont-
dekking der laatstgenoemde stof kunnen gebezigd worden,
verwijs ik naar Dl. II. bl. 2Ö4- en Dl. III. bl. 488.

Waar kristallen in de ccllen bevat zijn, kan hunne geaard-
heid door den eenigzius geoefenden waarnemer reeds aan
tiunne gedaante worden herkend. (Men zie hierover Dl. II. b!. 230
en verv., waar de kristallen van zuren wijnsteenzuren potasch,
zwavelzuren kalk, koolstofzuren kalk en oxalzuren kalk beschre-
ven zijn, waarvan dc afbeeldingen op Pl. II worden gevonden.)

Eindelijk zij hier nog opgemerkt, dat ook het onderzoek
der vuurbcstendige bcstanddeelen van de celwanden zich groo-
tendeels op mikrochemischen weg laat volbrengen, zelfs wan-
neer men slechts eene uiterst geringe hoeveelheid van eenig
weefsel daartoe kan aanwenden , dat op een platinablikje iu
eene alkoholvlam lot asch verbrand wordt. Men lost deze asch
op in een paar droppels salpeterzuur, verjaagt het overtolügc
zuur door eene zachte verwarming, lost het overblijvende we-
der in ccn weinig waler op, verdeelt dit vocht droppelsgewijs
op eenige voorwerpplaatjes cn voegt daarbij droppels van de
verschillende ter ontdekking van zuren en bases geschikte her-
kenniugsmiddclen. De lezer vindt de hiertoe vereischte aan-
wijzingen iu Dl. II. bl. 271 cn verv., waarbij ik alleen nog
voeg , (lat het in den wand der plantencellen, vooral van die
der opperhuid, zoo vaak voorkomende kiezelzuur, herkend

1576 ALGEMEliNE GANG DES ONDERZOEKS.

wordt aan de geheele onoplosbaarheid in alle zuren, terwijl
het zich bovendien na de verbranding doorgaans glasachtig
doorschijnend vertoont, hetgeen in eenige gevallen waarschijn-
lijk hot gevolg is van de verbinding met de gelijktijdig aan-
wezige potasch of soda tot een waar glas.

Waar kiezelzuur, gelijk bij de Diatomeên , als eene schaal
het geheele individu omgeeft, daar kan de vraag ontslaan of
de kleine kringen, streepen en andere teekeningen , welke men
aan de oppervlakte dier geheel doorschijnende schaal ont-
waart, moeten worden beschouwd hetzij als verdikte plaat-
sen , of als dunne gedeelten, of wel als werkelijke openingen.
Om dit te beslissen bezige men, volgens het door Bailey (1)
gegeven voorschrift, verdund vloeispaalhzuur, waarin de dikste
gedeelten der schaal natuurlijk het laatst zullen verdwijnen.
Overigens spreekt het van zelf, dat deze bewerking op een
plalinablikje verrigt wordt, eu dat men de voorwerpen, die
eenigen tijd in het zuur vertoefd hebben, eerst goed met
waler afspoelt, alvorens hen onder het mikroskoop te brengen.

Onderzoek van de grootte en van het getal.

78. De verschillende mikrometrische methoden zijn vroeger
(Dl. II. bl. 287 en verv.) uitvoerig besproken, en hunne be-
trekkelijke waarde getoetst. Hier zij derhalve slechts opge-
merkt , dal , wanneer men zich in het dubbelzien (z. Dl. I.
bl. 2S9, Dl. II. bl. 515) eene genoegzame vaardigheid
heeft eigen gemaakt, en de daarbij gevorderde voorzor-
gen in acht neemt, men bij het ontleedkundig onderzoek
van plantenweefsels veilig alle eigenlijk gezegde niikrome-

(1) Jmerican Journal 1Ö51. {>. 319.

ONDEUZOEK VAN DE GUOOTTE EN VAN UEX GETAL. ÖÜ

Iers ontberen fean, te meer, dewijl deze handelwijze het
groote voordeel bezit van daardoor binnen een betrekkelijk
kort tijdsbestek een groot aantal metingen te kunnen verrigten.
Het is namelijk voor het doel eener ontwikkelingsgeschie-
denis van weinig gewigt eene of eenige weinige grootten met
de hoogst mogelijke volstrekte naauwkeurigheid te bepalen,
maar zij heeft inzonderheid behoefte aan het kennen der ge-
middelde grootten, afgeleid uit een zoo groot mogelijk getal
van afzonderlijke metingen. Naar mate men deze vermenig-
vuldigt, worden de uitkomsten der vergelijking van onderschei-
dene ontwikkelingstoestanden des te zekerder.

Bij plantenweefsels heeft men vaak gelegenbeid om den
gemiddelden doormeter der cellen op eenen korteren weg te
leeren kennen. Men meet namelijk niet elke afzonderlijke
cel, maar cene reeks uit verscheidene op elkander volgende
cellen bestaande, en deelt de verkregen uitkomst door hun
getal. Door hetzelfde op meerdere punten van het weefsel
to herhalen, wordt de einduitkomst natuurlijk des le zeker-
der. Overigens spreekt het van zelf, dat zulk eene handel-
wijs alleen veroorloofd is, waar dc cellen eenen tamelijk ge-
lijken vorm hebben en elkander geregeld laagsgewijs opvol-
gen , gelijk b. V. de houlcellen der meeste planten, op hunne
dwarse doorsnede gezien. Wilde men op gelijke wijze de ge-
middelde lengte dier houtcellen bepalen, dan zoude men lot
cene geheel valsche uitkomst geraken, omdat zij met zeer
scheve grondvlakken op elkander zijn ingeplant.

80. Dc bepaling vau het getal der elementaire deelen be-
hoort te geschieden in drie rigtingen. Deze zijn:
dc radiale, of overdwarse;

dc peripherische , of dc rigling van den omtrek, en

60 ALGEMEliNE GANG DES ONDERZOEKS.

5°. dc overlangsche, dat is de rigting der lengte-as van
het plantendeel.

Om dit getal te leeren kennen staan ons twee wegen open.

De eerste bestaat in eene eenvoudige telling der deelen.
Waar zulks mogelijk is, zal men natuurlijk daaraan de voor-
keur geven, als de weg, die het spoedigst cn zekerst tol het
doel leidt. Doch in de meeste gevallen zijn de getallen veel
le grool, dan dat zulk eene lelling mogelijk is , en moet
men derhalve zijne toevlugt nemen tot eenen omweg, door
namelijk eerst de gemiddelde doormeiers der elementaire
deelen in de drie bovengenoemde hoofdrigtingen le bepalen
cn deze vervolgens le deden in den dwarsen en overlang-
schen doormeier, alsmede in den omtrek van bet deel of vau
de laag, waarvan men hel getal der zamenstellende elemen-
taire deelen wenscht te leeren kennen.

Niet altijd echter is het op le lossen vraagstuk zoo een-
voudig als hier verondersteld wordt. De vorm van het plan-
tendeel zelf, of van de hetzelve zamenstellende cellculagcn
kan onregelmatig zijn. Is deze onregelmatigheid zeer groot,
dan wordt elke naauwkeurige bepaling onmogelijk. Dikwerf
kan men echter, door de doormeters van het plantendeel
zelve of van deszelfs lagen in verscheidene rigtingen te me-
ten , en daaruit eenen gemiddelden doormeter af le leiden ?
uog eenen betrekkelijken graad van naauwkeurigheid bereiken.

Ook leert de door deeling verkregen uilkomst alleen dan
bet ware getal der aanwezige elementaire deelen kennen ,
wanneer hunne grensvlakken loodregt staan op de rigting,
waarin men het getal verlangt le welen. Indien men b. v.
de lengte van een stengelgedeelte deelde door dc gemiddelde
lengte der daarin bevatte houtccllcn, dan zoude dc uitkomst
veelte klein ziju, omdat, len gevolge der schuinsche rigling

ONDEHZOEK VAN DE GROOTTE EN VAN HET GETAf,. Cl

hunner grondvlakken , hunne uiteinden even als zoo vele zeer
spitse wiggen aan elkander sluiten. In dergelijke gevallen is
het raadzaam het getal cellen te tellen, dat in eene be-
perkte lengte begrepen is, en dan later hieruit het getal te
berekenen voor de geheele lengte van het deel.

Eindelijk kan men nog stuiten op de zwarigheid, dat,
door den ongelijkmatigen groei der verschillende lagen, tus-
schencellige ruimten ontstaan zijn (zie § 44), die natuurlijk
mede het hunne bijdragen tot vergrooting van den omvang
des geheels. Het spreekt van zelf , dat men op deze om-
standigheid bedacht moet ziju, cn dat men de door hen
ingenomen ruimte zoo na mogelijk moet zoeken tc bepalen,
ten einde deze van dc door het geheele weefsel ingenomcne
af te trekken.

DERDE HOOFDSTUK.
Foor!jeelden tot oefening.

Mikroslcopisohe planten.

§ 81. Hel zoude voorzeker iu elk ander werk hoogst ou-
gepast zijn , eene bijzondere afdeeling aan organische wezens
te wijden , die men, alleen omdat zij wegens hunne klein-
heid slechls door hel mikroskoop goed kunnen worden waar-
genomen, ook tot ccne op zich zelve staande klasse zoude
meenen te moeten vereenigen. Kleinheid cn grootte toch zijn
onder alle kenmerken , waardoor zich organische wezens van
elkander onderscheiden , de minst zekere. Dikwerf wel is
waar slaan de kleinere wezens ook op eenen lageren trap van
bewerktuiging dan zij, die ecncn grootereu omvang bereiken,
doch zeer talrijk zijn de gevallen, waar juist het omgekeerde
plaats grijpt, zoodat men nimmer uit het eene tot het andere
kan besluiten. liet zuiver praktische doel echlcr, waarloc dit
werk bestemd is, veroorlooft zulk eene op zich zelve en uit
een stelselmatig oogpunt onjuiste afscheiding, omdat men
onder de algemeene benaming van mikroskopische planten alle
die doorgaans zeer eenvoudig georganiseerde Algen en Fungi
kan vereeuigen, welke , uit hoofde hunner kleinheid en door-
schijnendheid , volstrekt geene voorbereidende bewerking behoe-
ven , om aan een mikroskopisch onderzoek te worden onder-
werpen. Het maken van praeparaten is hier derhalve gemak-
kelijker dan ergens elders, daar hel zich alleen bepaalt tot

mikhosköpisciie plantej^, 05

hel uitbreiden der behoorlijk bevochtigde voorwerpen op een
glasplaalje. Alleen bij het onderzoek der in de lucht groei-
jende schimmels kunnen de dikwerf in allerhande rigtingen
dooréén gevlochten draden of vczelccllen van het myceHum
cene meer zorgvuldige uitpluizing met naalden noodig ma-
ken , terwijl ook de tusschen het weefsel ingesloten lucht op
die wijze het best verwijderd wordt. In enkele gevallen, be-
paaldelijk bij de Diatomeen, kan cene bevochtiging met ter-
penthijnolie in stede van met water le stade komen, om de
deelen doorschijnender te maken , mits men daarbij niet ver-
gde , dat juist hierdoor dikwerf vele bijzonderheden verdwij-
nen , welke in de lucht of onder water zigtbaar zijn. (Verg.
Dl. II. bl. 48.)

Het is echter geenszins alleen uithoofde van de gemakke-
lijkheid der toebereiding, dat deze lagere plantvormen zich
voor het mikroskopisch onderzoek aanbevelen , maar vbofal
omdat zij de gelegenheid aanbieden om vele der gewigtigsle
verschijnselen van het cellenleven onder het oog des waar-
nemers te zien plaats grijpen , terwijl deze gelegenheden bij
dc hooger georganiseerde planten, wier bewerktuiging eerst.
zigtbaar wordt, nadat zij door bel mes in genoegzaam dunne
lagen verdeeld zijn, in eene veel geringere male bestaan, en
men hier eerst door cene reeks van vele waarnemingen aan
verschillende voorwerpen in onderscheidene onlwikkelingsloe-
slanden, en door hunne onderlinge vergelijking, tot een be-
sluit komt, hoe de eigenlijke ontwikkeling, dat is de overgang
van den eenen toestand in den anderen heeft plaats gehad.

Hel is inzonderheid daarom , dal hel onderzoek der kleine
in alle onze zoete wateren voorkomende algen, niet alleen van
hun maaksel, maar van hunne geheele levensgeschiedenis,
voor de plantenphysiologie in het algemeen reeds zoo vrucht-

64 VOOIIBEELOEN TOT OEFENING.

baie uilkoinsten heelt opgeleverd, en nog meer belooft, wanneer
waarnemers, met genoegzaam geduld cn volharding begaafd ,
voortgaan zich aan dit onderzoek te wijden. Slechts een zeer
vluglig overzigt van de voornaamste punten, waarop men
hierbij zijne aandacht te vestigen heeft, kan bier eene plaats
vinden. Voor meerdere bijzonderheden moeten wij den lezer
verwijzen naar de geschriften van Kützing (1), Nligeli (2),
Unger (5), Al. Braun (4), Thuret (5), Derbés el
Solicr (6), Ralfss (7), Focke (8), Thwaites (9) cn
anderen , die door hunne waarnemingen dit gedeelte onzer
kennis verrijkt hebben.

82 Vele dezer planten stellen reeds als eene enkele cel een
planten - individu daar. Zij zijn daarom onder den algemee-
nen naam van dencellige Algen begrepen , ofschoon verschei-
dene onder hen , door de wijze, waarop zij zich voortplan-
ten , zich tol zoogenaamde koloniën vereenigen, die uit eeu
aantal afzonderlijke individu's bestaan , welke óf rcckswijzc ,
óf straalswijze , óf netswijzc onderling verbonden zijn. Dik-
werf worden zulke koloniën omgeven van een algemeen slijm-

(1) Phycologia gcjiei-alis, Leipzig 18-43. — Species Algarwn 1849. —
Jiie kicsclschaligc Bacillarien oder Diatomeen, Nordliausen 1844. — Ta-
bulue phycolpgicae, Nordliausen 1846-1852.

(2) Gattungen einzelliger Algen, Zürich 1849.

(3) Dio Pflanze im Momente der Thierwerdung, 1843.

(4) Betrachtungen üler dio Erscheinung der Ferjmigung in der Na-
tur, Leipzig 1851.

(5) llecherchos sur les Zoospores des Algues, Ann. dos Scienc. nat,
1850. 3™ ser. T. XIV. p. 214, 1843 2^=1 serie, T. XIX. p 266.

(6) Sur les organes reproducteurs des Algues, Ann, des Scienc, nat.
1850. 3""î ser. T, XIV. p. 261. ,

(7) The British Desmidene, London 1848!

(8) Physiologische Siudièn, Bremen 1847.

(9) Observations on the Diatomaceae, Ann. and 3Iaga^. of Nat, Hist.
VüL XX. 1847. en Ser. IL Vol. I. 1848.

MIKUOSKöflSCliE PLANTEN. Oö

acUligo liulsol, dat als een secrctieprodukt der gezamenlijke
cellen te beschouwen is.

De eenvoudigste vormen onder beu behooren tot de afdee-
lingen der ChroococcacGè'ii Palmellaceën en Protococca-
ceén (1). Het zijn kleine, afzonderlijk of gezellig lovende en
dan door een gezamenlijk hulsel omgeven blaasjes van doorgaans
ronden of ellipsoidischen vorm met eene groene of roode
kleurstof, welke kleur echter ook met de verschillende ont-
wikkelingstoestanden kan afwisselen.

Grooter en reeds meerdere sporen van eene iets hoogere
structuur vertoonende ziju de meestal sikkelvormige Closteri-
«6f»(2), terwijl de overige Desmidiaceên (5) zich onderschei-
den door hunnen sierlijken vorm, welke veelal aan cenc ster
of aan een kruis herinnert, cn het gevolg is van de rigting,
waarin de celvcrdeeling heeft plaats gegrepen. Het celvlies
dezer plantjes bezit eene zekere mate van stijfheid , doch ,hier
nog alleen te weeg gebragt door de uit cutose bestaande bui-
tenste laag, welke dikwijls van kleine wratjes , stekeltjes of
verhevene streepjes voorzien is.

Anders is het bij de Diatotneén q{ Bacillarié'n {A), in wel-
ker celvliezen eene groote hoeveelheid kiezelzuur is bevat,
dat, als eene soort van kiezelschaal of zoogenaamd pantser,
terughlijft na de verbranding der overige bestanddeelen. Het

(1) Pl, II. flg. 1, Pfätococcus palustris K, g.

(2) Pl. II, fig. 4, Clostcrium striolatum Ehr.; fig. 11, Clostorium
Lunula Ni tzsch.

(3) Pl. II. fig. 6, Pediastrum Selenaea Kg.; fig. 7, Euaatrum semi-
radiaium Kg.

(4) E h r e n b c r g heeft loowel de Baeillariën alg de Oesmidiaceen tot
de Infusorien gebragt. De meeste nieuwere waarnemers komen echter daar-
in overeen, dat zij tot het plantenrijk moeten gerekend,worden. Eene
zamenstelling der gronden voor beide gevoelens heb ik vroeger gegeven in
Jf)e magt van het kleine, hl, 138 en verv.

OG VOOP.HFELDEN TOT OEFENIKG.

is hieraan , dat do tahijt^c soorten v.'ui Diatomeên (men kent
er meer dan 800) zich gemakkelijk laten onderkennen. Ve-
le komen in de zoete wateren , andere in zeewater voor, en ,
daar hunne kiezelschalen ook na hunnen dood onveranderd
overblijven , zoo vindt men deze in den modder van slooten
cn zeehavens, somtijds in overgroot aantal, zoodat zij een aan-
zienlijk gedeelte der aldaar opééngehoopte massa uitmaken. Op
gelijke wijze zijn in vroegere geologische perioden dergelijke
opéénhoopingen ontstaan , welke, hier en daar dikke lagen
vormende, zelfs een niet geheel onbelangrijk gedeelte der
aardkorst uitmaken (1).

De vorm is tamelijk uiteeuloopend ; velen zijn rond cn schijf-
vormig {Coscinodiscus, ActinocycMs (2), Actinoptychus ,
Melosira (o) enzv.), vele andere vertoonen zich van boven
op gezien langwerpig elliptisch (schuitvormig), dikwerf meer
of min S vormig gebogen, terwijl zij vau ter zijde gezieu
eenen meer regthoekigen vorm hebben {Navicula (4)). Nog
andere {Synedra (5)), zijn staafvormig , terwijl wederom andere
{Grammatophora, Terpsinoè) regthoekige plaaljes schijnen,
of eenen rhombischen {Zygoceros) of driehoekigen {Tricera-
tium (6)) vorm hebben.

Zeer dikwerf hangen zij {Gaillonella VAw., Melosira Kütz.,

(1) Meerdere bijzonderlieden vindt men in De magt va?i het kleine enzv.
bl. 120, en, wat ons vaderland iu het bijzonder betreft, op bl. 201 en
verv., alsmede iu De Bodem onder Amsterdam,, Nieuwe Verh. van het
Kon. Ned, Instituut, Reeks, Dl. V, bl. 73 en verv.

(2) Pl. II. fig. 17, Aetinocyclus Aquila Ehr.

(3) Pl. II. fig. 18, Melosira sulcata Kg. (Gaillonella sulcata Ehr.)
A van boven, B van ter zijde gezien.

(4) Pl. II. fig. 16, Navicula formosa; fig. 22, Navicula gracilis Ehr.
A van boven, B van ter zijde gezien.

(5) Pl. II. fig. 20, Synedra Oxyrhynchus Kg.

(6) Pl, II, fig. 19, Triceratium areolatum II g.

MIKROSKOnSCHE I'LANTEN. 6

Sijnedra, Fro(jilaria {\), Odontidium, enzv.) onderling te za-
men en stellen aldus eene reeks van met elkander in vereeni-
ging gebleven individu's daar, hetgeen een gevolg is van hunne
vermenigvuldiging door celverdeeling. In andere gevallen
{Gomphonema , Ripidophora ,, Podosphenia) bezit zulk
eene kolonie eenen dikwerf zich nog in takken splitsenden,
gemeenschappelijken steel, welke ontstaan is door cene een-
zijdige buitenwaartsche afscheiding van stof uit de celholten
der verschillende individu's.

Bij verreweg de meesten herkent men aan de oppervlakte
der kiezelschalen kleine kringen, stipjes, ribjes of streep-
jes , veelal straalsgewijs bij de ronde vormen, terwijl zij bij
dc langwerpige elkander onder eenen regten of schuinscheit
hoek kruisen. De verschillende daardoor te weeg gebragte
teekeningen bezitten dikwijls cene verwonderlijke regelmatig-
heid en sierlijkheid. Somtijds zijn deze zoo uiterst lijn en
teeder, dat zij slechts bij sterke vergrooting cn onder eenen
günstigen inval van het licht (bij verlichting met schuins inval-
lend licht, zie Dl. 1. bl. 278) kunnen bespeurd worden, cn
in eenige gevallen kan men, zelfs met de besle thans be-
staande hulpmiddelen , daarvan geen spoor ontdekken, ofschoon
men eenig regt heeft ora hunne aanwezigheid dan toch te
veronderstellen, en aan te nemen, dat zij, bij verdere ver-
betering der mikroskopen , waarneembaar zullen worden.

Behalve de genoemde fijnere , over de geheele schaal ver-
breide teekeningen , komen bij de langwerpige vormen (5) ook
nog aan dc beide uiteinden en in het midden andere groo«
tere kringen voor, die iets sterker verdikte plaatsen van den

(1) Pl. II. lig. 23, Fragilaria ungmta E h r.

(2) Pl. II. fig. 2i, Gomphonema ahhreviatum A g.

(3) Pl, II. fig. 16 en 22; fig. 21 , CymltUa gastroidcs Kg.

r

C8 VOOUBEELDEN TOT OEFENING.

wand zijn (z. bl. ö8), en van lei' zijde gezien biunenwaarts
inpuilen. Bovendien bespeurt men aan weerszijden overlangs
loopende streepen , welke waarschijnlijk eene opene spleet in dc
kiezelschaal begrenzen , waar het binnenste celvliesje bloot ligt.

85. Uit een physiologisch oogpunt zijn vooral de draadvor-
mige zoetwateralgeu {Confervaceên) van gewigt, bestaande
uit reeksen van aanééngevoegde cellen , welke onderling in een
naauwer verband staan dan die, waaruit de koloniën der Des-
midiaceên en Diatomeen zijn zamengesteld . en die daarom als
veelcellig moeten worden beschouwd , ofschoon er inderdaad
tusschen ééncellige en veclcellige algen geene scherpe grenzen
zijn aan te wijzen. Bij velen geschiedt echter de vorming der
kiemcellen op bepaalde plaatsen . hetgeen eene beginnende
localisatie der verrigtingen, en bij gevolg eene hoogere orga-
nisatie aanduidt. Zulke draadvormige algen kunnen gemakke-
lijk geisoleerd worden, en de meesten bevelen zich bovendien
nog voor het onderzoek aan, door dat de hen zamenstellende
cellen eene vrij aanzienlijke grootte bereiken , en toch eene
genoegzame doorschijnendheid bezitten, om de daarin plaats
grijpende veranderingen waarneembaar te doen zijn.

i

84. Bij aanwending der bovengenoemde (§ 77) scheikun-
dige réactieven kan men zich overtuigen, dat ook bij de
algen, zoowel ééncellige als veclcellige, in den celwand
dezelfde laagsgewijs afgezette stoffen voorkomen als in de wan-
den der cellen van de hoogere planten. De celwandverdik-
king geschiedt bij dc ééncellige algen alleen door buitenwaart-
sche afscheiding van stoffen , welke niet zelden ongelijkmatig is ,
zoodat een gedeelte van den wand veel meer verdikt wordt
dan het andere. Dc zelfstandigheid, waaruit zulke wandge-

MIKROSKOPISCHE PLANTEN. 69

deeUcn bcslaao , is dikwijls week eti geleiaclilig (pcclose ?),
cn dezelfde, die in nog meer verweekten locsland ook de
koloniën (§ 82) omgeeft, doch bij de stcelvormendc Diato-
meen scheidt zich daarmede te gelijk kiezelzuur af, waardoor
de hardheid cn stijfheid dier steelen wordt te weeg gebragt.
Bij sommige veelcellige algen (b. v. Spimjyra, Ulothrix),
wordt het vlies ook nog verdikt len gevolge der celverdee-
ling , waardoor een aantal lagen ontstaan , welke het best
zigtbaar worden door de plantjes eenigen tijd in eene oplos-
sing van bijtende potasch te laten liggen, waardoor de wand
opzwelt. Alsdan erkent men , dal de binnenste laag écne
cel, dc daarop volgende twee, dc derde vier cellen, enzv.
omgeeft. Eene eigenlijke verhouting der celwanden komt ech-
ter bij de algen niet voor. Stippels cn stippelkanalen worden
niet waargenomen , evenmin als spiraal- of netvezelen. De
cigendommelijk gevormde groene spiraalband bij Spirogyra{\)
zit tegen de binnenzijde van het binnenblaasje en behoort lot
den inhoud. Zulk een binnenblaa.sje is in de ccllen der algen
altijd voorhanden. Eene kern is niet altijd met zekerheid waar-
neembaar, doch wordt toch in de cellen van eenigen (b. v.
Spirogyra (2)) aangetroffen. De voornaamste stoffen (protei-
ne , gom , amylum , chlorophyl), die ook voor het cellenleven
der hoogere planten van het meeste gewigt zijn , komen even-
zeer in dc cellen der algen voor.

85. Nergens kan de vorming van cellen door verdeeling
der reeds bestaande met zooveel zekerheid in alle hare opvol-
gende toestanden worden nagegaan. Het duidelijkst bij dc
racerccllige Confcrvacccn {Cladophora , Chaefophora, Spiro-

(t) PI. 11. fi|r, spirogyra crussa Kg.

(2) Pi. n. lig. 9 „.

70 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

0r(t enzv.), waar zij vooral plaats grijpt in de jcugdigsto
topcellen , of in die, welke door vertakking van andere cel-
len gevormd zijn. Maar ook bij de Desmidiaceën en Diato-
meen kan men het ontstaan vaa nieuwe cellen , dat is hier
van nieuwe individu's, door verdeeling waarnemen (1). De gang
dier cel vorming is reeds vroeger (§ 12) geschetst. Binnen
het verloop van eenige weinige uren heeft zulk eene cel zich
in twee cellen verdeeld, en herhaalt zich (bij de.Confer-
vaceën) hetzelfde in die cel , welke nu topcel is geworden.
Men heeft hier alzoo niet alleen gelegenheid te zien , hoe de
celvorming door verdeeling des inhouds in twee helften ge-
schiedt , maar ook om de verschillende omstandigheden , die
daarop invloed uitoefenen , te leeren kennen , en het is voor-
zeker niet te gewaagd daaruit besluiten af te leiden, die ook
op de celvorming in de vegetatieve organen der hoogere plan-
ten van toepassing zijn.

86. Bij de vorming der kiemcellen (sporidiën , gonidiën) is
de wijze , waarop de cellen ontstaan , eenigzins verschillend.
Zoowel bij ééncellige algen , waar elke cel tevens voorplan-
tingsorgaan is, als bij zulke veelcellige Algen, waar deze
vorming in bepaalde cellen geschiedt, is het qchtcr altijd de
inhoud der cellen, die zich het eerst verdeelt. Somtijds
(bij Vaucheria) hoopt zich de inhoud van cene cel opéén,
en wordt tot cene enkele groote kiemcel. In andere geval-
len {ülvQ, Tetras'pora enzv.) scheidt zich de inhoud in twee,
later iu vier deelen, ongeveer als bij de vorming der pollen-
korrels bij de phanerogamen (z. § 14); in nog andere geval-
len {Saprolognia, Coditim enzv.) eindelijk verdcell zich de

(1) Pl. II. lig. 11 B, im^ii^a Closteriu7ii Lun\(hi , wölke licb in Iwccëu
vtrdecld heeft.

MIKROSKOPISCHE PLANTEN. 71

inhoud ccner cel allengs in een veel grooler getal deelen,
die elk eene kiemcel worden. In hel wezen der zaak is dus
de wijze van celvormiug hier dezelfde als die door celverdee-
ling ; doch terwijl bij deze het binnenblaasje der moedercel
zich afsuoerl cn den zich verdeelenden inhoud als het ware
volgl, heeft hier eene vorming van nieuwe binnenblaasjes om
den vooraf verdeelden inhoud plaals. De vorming der builen,
waarls gelegen lagen , die den eigenlijk zoo genaamden celwand
daarslellen , geschiedt bij de kiemcellen van vele algen eerst
nadat zij, door barsling der moedercel, vrij geworden zijn.

87. Hoogst opmerkelijk is de beweging dezer jeugdige
kiciucellen door het omringende vocht. Men heeft aan deze
beweging, welke reeds bij de kiemcellen van een overgroot
aantal zoowel één- als veelcellige Algen is waargenomen , den
naam van het zwermen, en aan de kiemcellen, die dit ver-
mogen bezitten, den naam van zwermsporidiën of zwerm-
gonidiên gegeven. Als oorzaak dier beweging moeten hoogst-
waarschijnlijk de zeer fijne trilhaartjes beschouwd worden, die
hetzij over de geheele oppervlakte verspreid staan {Vauche-
ria (1)), of alleen aau één der uiteinden , hetzij onder den
vorm van een wimperkraus [Oedogonimn (2)), of len getale
vau vier {Hydrodictyon, Chaetophora enzv. (3)) , of zelfs
slechls twee {Characium, Apiocystis , Cladophora enzv. (4)),
doch dan gewoonlijk langere haartjes, geplaatst zijn. De fijn-
heid dier haartjes maakt, dat zij ligtelijk over hel hoofd wor-
den gezien. Eene goede , vooral niel le sterke verlichting

(1) Pl' II. fig. 15, groote kiemcel van Vauchcriu clavata,

(2) l'I, II. fig. 11, kiemcel v.in Ocdogonium vcsicatmi naarThnrcl.

(3) Pl. 11, lig, 13, kiemcellen van Cliaetojmora dcgans.

(4) Pl. II. fig. 12, kiemcfllcn van Cladophora glomerata.

72 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

wordt vereischt om hen behoorlijk waar te nemen. Duidelijk
vertoonen zij zich eerst, wanneer de beweging begint te ver-
ilaauwen , en na bijvoeging van een weinig zeer slappe iodium-
tinctuur , vooral wanneer men hen dan op het glasplaatje
laat droogen.

Bij de meesten bespeurt mon, dat de inhoud in de nabij-
heid van het uiteinde, waar de haartjes geplaatst zijn , min-
der opééngehoopt is; somtijds zelfs is dit gedeelte waterhelder.
Dc inhoud is groen gekleurd, doch niet zelden neemt men
er ook een rood vlekje in waar. Dit roode vlekje herinnert
geheel aan hetgeen men vroeger te algemeen, op het voet-
spoor van Ehrenberg, bij de infusoriën als oog heeft be-
schouwd. Ook lijdt het geen twijfel of vele algensporidiën
zijn door hem en anderen voor infusoriën aangezien , waartoe
natuurlijk hunne zwermende beweging medewerkte. De duur
dier beweging is verschillend ; die der groote sporidiën van
Vmchcria houdt gemeenlijk reeds na eenige minuten op;
zelden houdt zij langer dan een vierendeel uurs aan. Vele
andere bewegen zich cchter langer , soms verscheidene uren ,
zelden meer dan een dag. Wanneer zij ophoudt, hechten
zich dc kiemcellen gewoonlijk aan de oppervlakte van eenig
ligchaam vast, in een glazen vat doorgaans aan de naar het
licht toe gekeerde zijde; de ciliën verdwijnen nu, terwijl
zich het buitenste celvlicsje vormt, en daarop volgt de kic-
Uiing, dat is bij de draadvormige algen dc uilgrocijing van
het gevormde ccllulosevlicsjc in eene bepaalde rigting*, ter-
wijl bij de eenvoudigst gevormde ccncellige algen de kiemcel
groeit, tot zij ccnc zekere grootte heeft bereikt, en nu dc
moedercel voor nieuwe kiemcellen wordt. Overigens zijn
do in dat opzigt, en in dc gchcclc verdere levensgeschie-
denis dezer algen voorkomende wijzigingen ic menigvuldig,

SUKIIOSKOPISCIIE PLANTEN. 75

dan dat zij iu een kort bestek kunnen worden opgeteld.'

Het moet hier echter nog vermeld worden, dal de vor-
ming der zvvermsporidiën gedurende den nacht plaals grijpt,
cn dat bet zwermen doorgaans in de vroege morgenuren aan-
vangt, en nog slechts zelden, alleen bij betrokken lucht, op
het midden des dags voortgaat. Hetzelfde geldt ook van de
celvorming, die mede in den nacht begint, en zelfs, een-
maal aangevangen , door den invloed des lichts schijnt ge-
staakt te worden, terwijl dit daarentegen bevorderend werkt
op den groei van dc reeds gevormde cellen. Daar bet ech-
ter niet de tijd van den dag is, maar de verschillende invloed
van licht en van duisternis, welke hier als eigenlijke oorzaak
moet beschouwd wordeu , zoo kan men den nachtclijken toe-
stand nabootsen , door dc algen in eene donkere ruimle te
plaatsen , b. v. in een horologieglas of ander glasbakje in eene
geslotenc lade. Op die wijze kan men de verschijnselen van het
zwermen , en van de celverdeeling op alle uren van den dag
waarnemen.

88. Het zijn niet alleen de zwermsporidien, wier opmerke-
lijke beweging aanleiding heeft gegeven om ben als diertjes
te beschouwen; ook onder de geheel volwassene individu's treft
men cr aan, die een beweegvermogen bezitten. Zoo b. v. de
talrijke soorten van Oscillatoriên, wier naam oulleend is aan
de slingerende cn draaijende bewegingen, welke de uit zeer
kleine celletjes bestaande draden vertoonen (I); ook de Closlori-
nen en , onder de Diatomeen , vooral de NavimlasmiGn , be-
wegen zich langzaam voor- en achterwaarts door hel omringende
vochL De oorzaken dezer bewegingen zijn nog niet geheel klaar

(I) Pl. II. fig. Chtonohlustus dongaius Kg.; fig. 8, C'htonoblaslus
repcns K. g.

74 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

en duidelijk , doch met de meeste waarschijnlijklicid mag men
aannemen, dat zij afhangen van de voeding, dat is van
de wisseling van stof tusschen den inhoud en het vocht, dat
hen omgeeft, waardoor noodwendig eene, zij het dan ook
zwakke strooming moet ontstaan , die voldoende is om deze
kleine ligchaampjes in beweging te brengen.

89. De algen, behoorende tot de bovengenoemde groe-
pen, liebben ook nog eene andere merkwaardige eigenschap,
namelijk die der copulatie, daarin beslaande, dat het
vlies van twee zich in elkanders nabijheid bevindende, doch
lot twee afzonderlijke individu's behoorende cellen plaatselijk
uilgroeit, totdat de beide uitwassen elkander oulmoeten
en zich onderling vereenigen (1). Eenigen lijd laler ver-
dwijnt dan bet tusschenschot, dal de hollen der beide uit-
wassen aanvankelijk nog vanéén scheidde, en er ontstaat cene
doorloopende holle, dat is, de twee cellen hebben zich tot
cene enkele cel vereenigd. Dc inhoud hoopt zich dau , hetzij
in één der beide helften of in het deze verbindend gedeelte,
allengs opeen , en er vormt zich eene enkele groole, zelden
meerdere cn dan natuurlijk kleinere kiemcellen , waaruit ver-
volgens weder eene of meerdere nieuwe planlen kunnen ont-
sl.aan. Bij de Diatomeen lieeft het bijzondere plaats, dat dit
uilgroeijen lot een nieuw individu geschiedt, terwijl de kiem-
cel nog met de wederzijdsche moedercellen in vereeniging
blijft. Ook grijpt hier niet zelden cene dubbele copulatie
plaats, dat is de zich copulerende cellen vcreenigen zich tc
gelijker tijd op twee ter zijde van elkander gelegen punten.
Wanneer slechts cene enkele kiemcel gevormd wordl, dan heeft

(1) Pl. II. lig. 2, Mou£Qoiia geniißexa Ag.; fig, 10, Spirogyra cruS'
sa K g.

MIKROSKOPISCHE PLANTEiSf. 75

dus geene eigenlijke vermeeideiing vau individu's, maar veeleer
eene vermindering plaats, doch eenmaal gevormd, plant zich dan
vervolgens het individu dóór celverdeeling voort, cn inderdaad
moet de copulatie hier tot die uitgebreide klasse van verschiju-
selen worden gebragt, welke men thans onder den algemeenen
naam van teeltwisseling qÏ afwisselende voortplanting begrijpt.

In verscheidene gevallen (b. v. bij Spirogyra) levert de co-
pulatie ook een sprekend voorbeeld op van het vermogen van
het cclvlies ora op eene enkele bepaalde plaats uit te groei-
jen , dat is van beginnende vertakking der cellen. Nog dui-
delijker blijkt dil bij de kieming der sporidien van sommige
algen , vooral van de Vaucherién, waar deze lakswijze uit-
groeijing reeds van den aanvang af plaals grijpt, en zich
laler gedurende het leven der plant meermalen herhaalt,
zoodal len slolle de volwassen plant uit eene enkele groolc
in verschillende rigtingen vertakte cel bestaat.

90. Hel onderzoek der lagere Zwammen of Fungi {Gytnno-
myceten , Ihjphomyceten) heeft tol hiertoe voor de algemeene
physiologie geene zoo gewigtigc uitkomsten opgeleverd als dat
der Algen. Echler is het ook in meer dan één opzigt leerzaam.
Dc eenvoudigst bewerktuigde onder beide klassen zijn moeije-
lijk slreng van elkander le onderscheiden. Nog het beste ken-
merk levert de kleurlooze inhoud der cellen bij de Fungi ,
lerwiji die der Algcncellen groen of rood gekleurd is. Ook
komt hier eene vormingswijze der kiemcellen voor, welke bij
dc algen zelden wordt waargenomen, namelijk door afsnoe-
ring. lu hel wezen der zaak is dit ook eene celvorming door
verdeeling, doch , lerwiji in de meesle andere gevallen zich
allecu dc inhoud in tweeën scheidt , waaraan ook hel binnen-
blaa.^c deelneemt, deelt hier dc geheele waftd daarin, iels,

76 VOOIlBEELDEiN TOT OEFENING.

dat voorzeker in verband staat met de groote dunheid der
wanden, welke eene eigenschap is der cellen van de geheele
familie der Fungi, ook van de hoogst georganiseerde onder
hen , terwijl deze dunheid op hare beurt het gevolg is van
den zeer snellen groei der cellen , in welk opzigt de Fungi
alle andere planten overtreffen.

Het eenvoudigste voorbeeld van dezo celvorming door af-
snoering levert het gistplantje [Crijptococcus Fermentum
Külz, (1)), bestaande uit eene enkele, doorgaans ellip-
soidische cel, waarin men wel tweederlei, in brekend ver-
mogen verschillende stoffen waarneemt, doch die door geene
scherpe grens gescheiden zijn , zoodat de binnenste niet wel
als eene eigenlijke kern kan beschouwd worden. De gewone
gist bestaat geheel uit dergelijke ééncellige plantjes, en aan
velen neemt men de vorming van een nieuw doch kleiner
celletje waar. Laat men deze gist in vochtigen toestand eeni-
gen tijd aan zich zelve over, dan verlengen zich de cel-
letjes ; door celverdeeling ontstaan reeksen van zamenhan-
gende cellen cn eindelijk groeijen zij tol lange draden uit (2),
Bij zulke en andere reeds op eenen hoogeren trap vau be-
werktuiging staande draad.schimmels kan men cenc herhaling
van hetzelfde verschijnsel waarnemen , alleen met dit verschil ,
dal nu de afsnoering, dat is de vorming van kiemcellen, ge-
schiedt op bepaalde plaatsen, namelijk aan de op verschillende
wijzen vertakte uiteinden der cellen, die zich uil hel mycelium
verheffen. Dikwerf zijn deze uiteinden kranswijzc geplaatst (3),
en door dc afsnoering ontstaan somwijlen reeksen van kiemcel-
len , die als eene rozenkrans zamenhangen.

(1) I'l, II. fig. 3 A,

(2) PI. II. lig. 8, B cn C.

(3} Pl. II. fig. 25, Vcriiiillium latcrilium II g.

MIKROSKOPISCUE PLANTEiX. ' '

Echter zijn cr onder de schimmels ook velen', waarhij
de vorming der kiemkorrels in grooten getale geschiedt
binnen in de holte der aan hun uiteinde blaasvormig uitge-
zette ccllen, welke alsdan als sporangien te beschouwen
zijn. De zeer algemeen voorkomende i^copÄom Mucedo (1)
levert er een voorbeeld van , en biedt, uit hoofde van de
doorschijnendheid der jeugdige sporangien , eene zeer gunstige
gelegenheid aan, om deze geheele vorming gade te slaan.

Ook de kieming der schimmelsporidien (2) en de verdere vor-
ming van het mycclium is in meer dan één opzigt leer-
zaam , daar men bier, sterker dan ergens elders, het ver-
mogen der celvliezen erkent om zich alleen in eene enkele
bepaalde rigting tc verlengen, waardoor de dikwerf uiterst
dunne en zich in allerlei rigtingen vertakkende vezelccllen
ontstaan , die met dc naburige te zamengevlochtcn, het my-
celium daarstellen.

Vooral echter belooft ccn naauwkeurig onderzoek van de
ontwikkelingsgeschiedenis dier lagere Fungi gewigtige uitkom-
sten voor de kennis aangaande den invloed , dien uitwendige
omstandigheden hebben op den zich ontwikkelenden organi-
schen vorm. Reeds is het gebleken , dat door dezelfde spo-
ridiën te doen kiemen, doch op verschillende stoffen, bij
ongelijken warmtegraad , bij meerderen of minderen vrijen
toegang der lucht enzv. , er telkens nieuwe vormen ontstaan ,
zoozeer verschillend van elkander, dat men hen vroeger niet
alleen tot onderscheidene soorten , maar ook tot verschillende
geslachten, ja zelfs orden zoude gebragt hebben (3). Het

(1) Pl. II. fiff. 26, mycelium met jeugdige tich ontwikkelende vrucht-
draden; fig. 27, de «pornngicn in verschillende ontwikkelingsloestanden.

t2) Pl. II. flg. 27, gekiemde sporidiën van Ascophora Mucedo.

(3) Zie S p r i n g in VInstitut 18.52 , p. 297. Verders kan dc lezer
oirerdcrc bijzonderheden over deze afdeeling vinden in Cor da, hones

78 VOORBEELDEN TOT OEFENlNO.

ka» niet missen of in die rigting voortgezette onderzoekingen
zuilen eenmaal tot opheldering kunnen strekken van zeer
vele verschijnselen , welke tot hiertoe moeijelijk voor verkla-
ring vatbaar zijn, zoo als het voorkomen van schimmels bin-
nen in de holten vau ongekwetste cellen van planten, in de
eijeren van vogels, en in bet algemeen over de wijze hoe
deze plantjes zich uit in omzetting verkeerende organische
stoffen van zeer verschillende geaardheid ontwikkelen, zonder
dat het tot hiertoe mogelijk was die vorming altijd op eeno
bevredigende wijze te verklaren , ten zij men zijne toevlugt
neme tot cene generatio spontanea , dat is, tot het oor-
spronkelijk ontstaan van georganiseerde vormen uit vormlooze
organische stof, eene hypothese, welke de uitkomsten der
onderzoekingen over de ontwikkeling der organische wezens in
het algemeen, gedurende de laatst verloopen jaren verrigt ^
meer en meer onwaarschijnlijk hebben gemaakt.

---

Aanhangselen der opperhuid.

91. In § 51 is reeds een beknopt algemeen overzigt van
de ontwikkelings-geschiedenis dezer aanhangselen gegeven ,
waaruit blijken kan, dat hun onderzoek in meer dan één
opzigt zeer leerzaam is.' Zij verschaffen toch cene goede ge-
legenbeid om de wijze van celvorming ook bij dc hoogere
planten na te gaan ; zij leveren bovendien menigvuldige voor-
beelden van verandering iu den vorm der deelen door ver-

fungorum huc usquo cognitorum, Pragae, t837 -1842, en G, F r e 3 e n i u s j
Beiträge sur Mykologie , Frankfurt, 1850-1852.

AANI1ANGSF.I.EN DElï OPPERlIim). 'Ö

andering der i'igling waarin de celverdceling plaats grijpt;
verders komen daaronder vele gevallen voor van zich vertakken-
de cellen ; dikwerf kan men ook eenen omloop van de deeltjes
in het daarin hevatte celsap waarnemen; terwijl eindelijk de
vaak met knobbeltjes en streepjes bezette oppervlakte , die niet
zelden eene spiraalrigting vertoonen, het bewijs levert zoowel
voor de buitenwaartsche afscheiding der cuticula (z. § 18),
als ook voor het verschil in doordringbaarheid van het jeugdige
celvlies op onderscheidene plaatsen , hetgeen het vermoedelijk
gevolg is van openingen in het om het binnenblaasje gevormde
cellulosevliesje, ofschoon deze hier uit den aard der zaak niet
waarneembaar kunnen gemaakt worden , daar de cuticula zich
tegelijk met het geheele deel vergroot en dit op alle punten
bedekt. Deze streepjes cn wratjes leveren bovendien een
middel om de plaatsen te herkennen , waar het celvlies door
tusschenvoeging van deelen (intussusceptic) groeit; zij staan
namelijk bij de niet volwassen haren het digst bij elkander
nabij den top der celleu , waaruit men de gevolgtrekking mag
aileidcn , dal dc groei van hel colvlies inzonderheid daar ter
plaatse gcschiedt, en geenszins gelijkelijk op alle punten ter
zelfder tijd.

92. Ook door dc gemakkelijkheid , waarmede zich hier ge-
heel ongekwetste cellen of cellenrceksen mikroskopisch laten
onderzoeken , bevelen zich deze opperhuids-aanhangselen aan.
Somtijds, wanneer het behaarde deel zeer dun is, kan men
het in ziju geheel onder het nükroskoop brengen , doch in
dc meeste gevallen moeten doorsneden vervaardigd worden ,
dio. alleen dan zeer dun behoortm le zijn, wanneer men hel
verband mei de opperhuidscellen naauwkeurig wil leeren
kennen , of dc allereerste ontwikkeling daaruit nagaan , als

80 VOORREK!,DEN TOT OKFK.NIN«,

waoiicci' het hovciidicQ doorgaans noodig is zulke doorsneden
niet slechts te nemen van reeds geheel gevormde, deelen,
maar vooral van die, vveike nog in den knop besloten zijn.
Gewoonlijk vertoont dan eene enkele zoodanige doorsnede alle
de elkander opvolgende ontwikkelingstoestanden, en het zijn
daarom juist deze , waaraan men de vorming en de groei-
wijze der cellen het best kan waarnemen.

93. Het getal der planten, die, althans op eenige hunner
deelen of in eenig levenstijdperk, van zulke opperhuidsaan-
hangselen , haren , gesteelde en ongesteelde kliertjes, voorzien
zijn, is zeer groot. De vermelding van eenige der merk-
waardigste vormen, met bijgevoegde korte beschrijving, zal
voor het hier beoogde doel voldoende zijn.

Hyosctjamus niger. De geheele oppervlakte van den sten-
gel en de bladeren is bedekt met haren , beslaande uit eenige
weinige boven elkander geplaatste cylindrische cellen met zeer
dunne wanden. Van sommigen zet zich de topcel blaasvor-
mig uit, en wordt de zitplaats eener celvermenigvuldigiug,
waardoor ccn uit verscheidene cellen zamengesteld ellipsoi-
disch kliertje ontstaat, dat groene kleurstof bevat en een
kleverig vocht aan dc oppervlakte afscheidt.

Nicotiana Tabacum, Dergelijke gesteelde kliertjes. Voor-
al in de bloemknoppen is hunne ontwikkelingswijze goed
waarneembaar. Op Pl. I. lig. 2 A en B zijn twee reeds
eenigzins gevorderde ontwikkelingstoestandeu afgebeeld. De
binnenblaasjes hebben zich door de inwerking vau chlorcal-
cium zamengetrokken. Bij a zijn in eene enkele cel twee
binnenblaasjes zigtbaar, bij b het pas gevormde dunne cel-
lulosevliesje.

Madia elegans. Spits toeloopende uit eenige verlengde,

AANHANGSFXF.N DER OPPERHUID, 53

boven elkander geplaatste cellen bestaande haren, en gesteelde
kliertjes, welker lange haarvorinige steel uil verscheidene
reeksen van verlengde cellen is zamengesteiddie nabij do
inplanting het talrijkst zijn. Hel kliertje aan den top bestaal uit
verscheidene cellen, die eene trechtervormige holle omgeven.

Heliaiit/ms animus. De grootere haren op den stengel
zijn spits kegelvormig, en bestaan uit eene enkele reeks van
cellen, waarvan die aan de basis van onderen eene bolle
oppervlakte heeft, en ten deele omvat wordt door de kegelvor-
mig daarom heen zich verhefTende opperhuidscellen. De dikke
cuticula dezer haren is voorzien van niet zeer talrijke , doch
groote buitenwaarts uitpuilende wratjes, die aan de cellen
nabij de spits eene spiraalrigting vertoonen. Tusschen deze
grootere haren verspreid staan veel kleinere, die uit eene
reeks dunwandige bijna ronde celletjes bestaan.

Urtica urens en U. dioica. Dc brandbaren bestaan uit
eene enkele kegelvormig toeloopende cel, aan de spits ein-
digende in ecu roud knopje, waarvan dc holte gemeenschap
heeft met die van het overige haar; het benedeneinde der
haarcel is bol en wordt omvat door eenige zich boven de op-'
perhuid verhefTende cellen. Aan de oppervlakte der tamelijk
dikke cuticula neemt men spiraalsgewijs geplaatste streepvor-
migc verhevenheden waar. Dikwerf, doch niet altijd, be -
speurt men in deze haren eenen duidelijken omloop der
kleine ten deele groepsgewijs opeengehoopte moleculen langs
de wanden der cel.

Loasa contorta, L. auranliaca. Op den stengel bevinden
zich driederlei vormen van haren; 1°. brandbaren, nagenoeg
gelijk aan die van Urtica; 2'. kortere in eene spits eindi-
gende kegelvormige haren , door eene enkele cel gevormd met
zeer dikke wanden, aan welker oppervlakte groote uitpuilende

ü

82 VOOREEEI-l)EN TOT OEFENING-

met den top bovenwaarts gerigte knobbeltjes slaan; 3°, veel
kortere, doch mede stijve eencellige haartjes, op afstanden
kranswijze bezet met scherpe weerhaakjes, cn aan den top
daarin ook eindigende.

Mesembryanthemum cristallinum. Groote doorschijnende
bolvormige cellen , sommige tot eene kegelvormige spits ver-
naauwd. Aan de oppervlakte staan , op tamelijk groote af-
standen , kleine knobbeltjes. In den jeugdigen toestand (zie
Pl. 1. fig. 1) is er eene groote kern , door sapstroompjes ge-
dragen , in bevat.

Myosotis arvensis. De haren op den rand der bladeren
bestaan uit eene enkele spits kegelvormig toeloopende cel ,
van ouderen bolvormig aangezwollen en daar omvat door de
zich verheffende opperhuidscellen. De wand is daar ter plaatse
dun, bovenwaarts sterk verdikt en van buiten bezet met
spitse knobbeltjes.

Borago officinalis. De bladeren zijn voorzien van lange spits
kegelvormig toeloopende baren, aan de basis omgeven door
zich boven de opperhuid verheffende veelhoekige cellen. De
geheele oppervlakte dezer haren is digt bezet met knobbeltjes,
die op reeksen geplaatst zijn, welke eene zeer schuinsche spi-
raalrigting hebben.

Zinnia revoluta. Op den stengel staan spitse kegelvor-
mige haren uit verscheidene cellen zamengesteld , digt bij de
inplanting regthoekig omgebogen. De wanden der bovenste
cellen zijn van talrijke kleine knobbeltjes voorzien.

Aster sinensis. Veelcellige spits toeloopende haren; in
alle de cellen kernen; in de jeugdigste haren duidelijke vor-
ming van nieuwe cellen in de topceli

Humulus Lupitlus. Op den stengel staan korte dikke wc-
verspoel-vormige haren, gevormd door eene enkele dikwan-

AANHANGSFXF.N DER OPPERHUID, 53

(lige cel, die zich, op korten afstand van de inplanting, in
twee regthoekig gebogen takken splitst, welke elk in eene
fijne spits eindigen. De korte haartjes op den rand der bla-
deren zijn haakvormig. Aan de ondervlakte der bladeren be-
vinden zich bijna bolronde kliertjes op een kort steeltje; zij
ziju zamengesteld uit een aantal veelhoekige cellen, en bevat-
ten eenen fijnkorreligen inhoud, die zich uitstort, wanneer
deze kliertjes met water bevochtigd worden.

Matthiola annua. Eencellige sterk in alle rigtingeu ver-
takte haren (Pl. I. fig. 7).

Sisijmbrium Sophia. Dergelijke.

Verbascum Blattaria, Ééncellige straalsgewijs vertakte haren.

Thlapsi Bursa pastoris. Ééncellige in verschillende rig-
tingen vertakte haren, met talrijke groote knobbeltjes aan de
oppervlakte.

Leontodon hirtum. Stijve haren, uit verscheidene reeksen
van verlengde cellen zamengesteld; die nabij dc spits ziju
vertakt, cn de topcel zelve verdeelt zich in drie kegelvormig
toeloopende takken.

Papaver lihoeas. Stijve haren , gevormd door een aantal
reeksen van verlengde cellen, waarvan de oppervlakkig gele-
gene met hunne bovenwaartsche toppen naar buiten uitpuilen.

Begonia heracleifolia. Platte vliezige zich verlakkende uit-
breidingen, gevormd door twee lagen van veelhoekige cellem

Opunlia microdasys. Kleinere kegelvormige ééncellige,zeer
dikwandige haren over de geheele oppervlakte, en groepsgewijs
vereenigde grootere stijve haren uit verscheidene reeksen, van
verlengde cellen bestaande , waarvan de uitwendige met hunne
spitse boveneinden vrij naar buiten puilen. j .j

Eleagnus acuminatus. Min of meer trechlervornaige schild-
jes , beslaande uit talrijke verlengde puntig toeloopende cel-

84 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

len, welke stcrsgewijs van uit een gezamelijk middelpunt uit-
stralen.

Chelonia campanulata. Op de staniina lange haren, be-
staande uit één of twee cellen , met eene bolle spits eindi-
gende. De cuticula is niet bijzonder verdiktdoch de opper-
vlakte is voorzien van verdikkingen, welke aan het benedenste
gedeelte van elk haar streepvormig, aan het bovenste meer
en meer knobbelvormig zijn. Hunne rigting is die van zeer
schuinsche spiralen.

Antirrhinum majus. Aan de binnenvlakte van de bloem-
kroon slaan ééncellige haren, bestaande uit eenen langen
smallen steel, welke bovenwaarts eindigt in eenen grooten
bolronden knop. De cuticula van het steelachtig gedeelte is
bezet met spiraalsgewijs loopende streepvormige verdikkingen,
terwijl zich op het bolle knopvormige uiteinde kleine rondo
of langwerpig ronde knobbeltjes bevinden, in welker stelling
ook nog iets van eene spiraalrigting merkbaar is. Tusschen
deze grootere ééncellige haren verspreid staan gesteelde klier-
tjes ; de steel bestaat uit drie tot vier verlengde cellen, het
kliertje wordt gevormd door een aantal kleine langwerpige
celletjes, welke eene trechtervormige holte begrenzen.

Azalea pontica. De opperhuid van de buis der bloem-
kroon is bezet met gesteelde kliertjes; de steel bestaat uit
verscheidene cellenreeksen , het ellipsoidische kliertje is zamen-
gesteid uit een aantal veelhoekige celletjes. Op de astamina
staan ééncellige kegelvormige haren , wier oppervlakte bedekt
is met streepvormige verhevenheden. i\i

Salvia coccinea. De haren op de jeugdige bladsteelen
beslaan uit eene reeks van verscheidene verlengde cellen, met
kleine knobbeltjes aan de oppervlakte.

Solamm auriculatmi. Op de jonge takken staan talrijke

AANHANGSELEN DER OPrERHUI». 83

verlakte haren, uit verscheidene cellen beslaaudc. De lus-
schenschotlen, waardoor de cellen vanéén zijn gescheiden,
bevinden zich zelden aan den oorsprong van eenen tak, maar
doorgaans op eenigen afsland daarvan.

Tradescantia virpnica, T. ciliaris. De fdamenlen der
slainina zijn bezet met talrijke haren , bestaande uit rozenkrans-
vorraige reeksen van cellen. Die nabij de uiteinden zijn rond,
de zich meer nabij de inplanting bevindende en oudere cel-
len zijn langwerpig. Aan de oppervlakte zijn spiraalsgewijs
loopende streepvormige verdikkingen der cuticula. In elke cel
is ecDC kern , die het middelpunt uitmaakt, alwaar zich tal-
rijke sapslroonien ontmoeten, waarin de voortgang der kleine
moleculen de rigting der strooming aanduidt.

IJydrocharis Morsus Ranae, De ééncellige haren op de
wortelvezelen hebben zeer dunne wanden, langs welker bin-
nenzijde het fijnkorrelige slijmige gedeelte des inhoüds zich
in eenen gestadigen omloop bevindt.

Collomia grandiflora, C. linearis. De zaden dezer plan-
ten (en desgelijks die der soorten van de geslachten Salvia,
Gilia) zijn aan hunne oppervlakte bedekt met eigendommelijke
cellen. Deze hebben zeer dunne wanden en hun inhoud bestaat
uit plantenslijm; daar binnen ligt eene spiraalvezel opgerold.
Brengt men eene doorsnede van zulk een zaadkorrel in water
onder het mikroskoop , dan zwellen de cellen door het naar
binnendringend vocht zeer snel op , hunne wanden barsten en
de spiraalvezelen ontrollen zich. Om het eigenlijke maaksel goed
te zien moet men derhalve, in plaals van water, eene sterke gom-
of suikeroplossing ter bevochtiging aanwenden ; voegt men er
dau vervolgens allengs waler bij, dan kan men de langzame
uilzeltiug der celvliczen cn de ontrolling der vroeger digt
opéén gewonden liggende spiraalvezclen behoorlijk gade slaan.

86 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

Ofschoon niet tot de eigenlijke opperhuidsaanhangselen be-
hoorende , vermeld ik hier nog de eigendommelijke haren,
welke zich binnen in den stengel en dc bladsteelen van
JSiiphar liitemn bevinden, ingeplant op de ccllige plalen ,
welke de luchtkanalen begrenzen. Zij zijn in verschillende
rigtingen vertakt, cn hunne oppervlakte is bezet met groote
knobbeltjes,

Het zetmeel of amylum.

94. Reeds is in § 37 een algemeen overzigt gegeven van
het maaksel der korrels, waaruit het amylum in de planten
bestaat, Niet alleen uit hoofde van het gewigt dezer stof
voor het leven der plant, en der algemeenheid van baar
voorkomen , maar ook omdat het onderzoek der amylumkorrels
vele gelegenheden aanbiedt tot oefening, zoowel in het goede
gebruik van den verlichtingstoeslel, om de streepen, vveike de
grenzen der lagen aanduiden, duidelijk onderscheidbaar te
maken, als in de aanwending van verschillende pbyöische en
cliemische hulpmiddelen , waardoor dc aard dier korrels nader
wordt opgehelderd, zullen wij eenige der meest leerrijke amy-
lumsoorten en tevens de wijze van hun onderzoek kortelijk
beschrijven. '

93. De wijze van praepareren voor het mikroskopisch on-
derzoek is hier uiterst eenvoudig. Wanneer men met een
mesje van eene versehe doorsnede vauj eenig amylumhoudcnd
weefsel een weinig der zelfstandigheid afkrabt, cn deze iu
ecncn droppel water brengt, dan vertoonen zich dc korrels

HET ZETMEEL OF AaiYLliSI. 87

vrij liggend en in grool aantal. Daaraan kunnen dan in ge-
regelde orde de volgende waarnemingen worden verrigt.

V. Ten einde den vorm der korrels goed te kunnen be-
oordeelen brenge men ben in beweging, door, terwijl men het
oog boven het mikroskoop houdt, het dekplaatje te verschui-
ven , waartoe men zich van het hecht van een scalpel kan
bedienen. Hierbij houde men in het oog , dat er eene ruime
hoeveelheid water voorhanden moet zijn , daar zich anders de
korrels niet omwentelen. Dikwerf zal men op die wijze be-
vinden , dat korrels, welke in rust voor bolvormig zouden
kunnen gehouden worden , eigenlijk plat en schijfvormig zijn,
iets dal echler ook door den geoefenden waarnemer reeds aan
dc geringere hreedte van den schaduwrand aan den omtrek
herkend wordt. ^

2°. De bepaling van de plaats der kern. Deze is niet al-
lijd even gemakkelijk waarneembaar, uit hoofde van de fijn-
heid van het haar begrenzende kringetje. Wanneer men dc
op een glasplaatje uitgebreide amylumkorrels, na gedroogd
te zijn, even boven eene alkoholvlam verwarmt, dan begint
dc gasvorming het eerst ter plaatse van de kern. Hier ont-
staat dus een klein aan zijne donkere randen gemakkelijk her-
kenbaar luchtbelletje.

5°. De concentrisch de kern omgevende lagen. Om deze
duidelijk en scherp le zien, moet de verlichting niet le sterk zijn;
ccn schuinsche inval van het licht is hierbij dikwerf voordeelig,
V. Beschouwing der korrels bij gepolariseerd licht, waar-
door zich daarin , al naar gelang door het draaijen vau den
toestel het veld verlicht of verduislerd is, een zwart of een wit
kruis vcrlooul, waarvan dc vier stralen elkander op de plaats
van dc kern onlmoetcn. In zamcngeslclde korrels heeft elke
korrel haar eigen kruis.

88 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

5°. Om zich le overluigen, dal de amylumkorrels geen
blaasjes maar vasle ligchaampjes zijn, onderwerpe men hen
aan drukking. Heeft men een compressorium (z. Dl. H. bl.
156, Dl. Hl. bl. 585), dan kan men zulk een werktuig tot
dit doel aanwenden , doch inderdaad is hier eene drukking
tusschen twee glasplaatjes met paralelle oppervlakten, door
middel van de duimen en voorvingeren uitgeoefend, reeds
geheel toereikend om het barsten der korrels le vertoonen.
Echter moet de aldus le weeg gebragte drukking vrij sterk
zijn. Natuurlijk barsten alsdan eerst de grootere en later de
kleinere korrels, zoodal men de vorming van barsten in alle
hare onderscheidene tijdperken aan verschillende korrels te
gclijker lijd kan waarnemen.

6'. Kleuring door iodium , hetzij als tinctuur, of opgelost
in ioduretum potassii. Een droppel van het réaclief op den
rand van hel dekplaalje geplaatst, zoodat hel daaronder lang-
zaam doordringt, kleurt allengs de korrels eerst licht violet,
vervolgens donkerder violetblaauw, eindelijk nagenoeg zwart.

7°. De inwerking van minerale zuren en van bijtende alka-
liën op de korrels, hetzij al of niet vooraf door iodium ge-
kleurd. Zij zwellen zeer sterk op , nemen geheel onregelmatige
vormen aan, terwijl de doorschijnendheid zcei' toeneemt cn
de concentrische lagen verdwijnen. De door iodium gekleurde
korrels worden door alkaliën weder ontkleurd; bij de aan-
wending van zuren blijft de kleur bestaan. De graad van
weêrstand , welke onderscheidene amylumsoorten aan de in-
werking dezer réaclieven bieden is zeer verschillend , en le-
vert zelfs een middel op ter onderkenning van die soorten ,
welke in den handel voorkomen. j

8". Door koking met waler ondergaan dc amylumkorrels
geheel dergelijke vormveranderingen. Men heeft verschillende

HET ZETMEEL OF AMYLUM. 89

toesteUen aaubevolen om deze door het mikroskoop gade te
slaan , terwijl de koking op de voorwerpplaat zelve plaats grijpt
(z. Dl. III. bl. 450 (1)), doch die toestellen zijn geheel on-
bruikbaar , en zullen dit wel altijd blijven , omdat door de
strooming , welke de verwarming te weeg brengt, dezelfde voor-
werpen geen oogenblik in het gezigtsveld blijven. Het eenvou-
digste middel bestaat daarin , dat men een weinig van het
amylum met water in een horologieglas brengt, dit even bo-
ven eene alkohollamp verwarmt, en de verwarming dadelijk
bij beginnende koking afbreekt. Brengt men dan een wei-
nig van het aldus behandelde amylum onder het mikroskoop,
dan ziet men aan onderscheidene korrels ook de verschillende
trappen van verandering, door de koking daarin te weeg
gebragt.

9% Eindelijk kan men ook doorsneden van amylumkorrels
vervaardigen , door namelijk eene zekere hoeveelheid daarvan
met eene dikke oplossing van arabische gom te mengen , en
dil mengsel te laten droogen , waarna men er met een scherp
mes dunne doorsneden van kan nemen , die men op een

(1) Rieuwlings heeft Nachet, naar het voorschrift van J. Laurence
Smith (i. Amer. Journ. of Science and Arts 1852. VoL XIV. p. 233) '
eene verbetering in deze inrigting gemaakt, daarin bestaande, dat het
prisma de stralen onder eenen hoek van 35° met de loodlijn terugkaatst,
cn derhalve do oculairbuis onder gelijken hoek geplaatst is. Dit levert
grool gemak op voor den waarnemer, cn over het geheel is dit omge-
keerd mikroskoop van Smith en Nachet veel praktischer ingerigt, dan
hel vroegere van Chevalier, en kan, gelijk mij door eigen gebruik ge-
bleken is, tot velerlei onderzoekingen , zoowel mikrochemische als anato-
mische , met voordeel worden aangewend, daar de voorwerptafel zich,
even als bij dit, boven het objectief bevindt, doch meer onder het be-
reik des waarnemers is, terwijl bovendien voor cenc gemakkelijke verwis-
seling der lenzen door eenen sledetoestel is gezorgd. Voor koking op de
voorwerptafel is het echter even onbruikbaar , en de tot dit doel daarbij
gevoegde lamp en losse voorwerpplaat kau iccr wel ontbeerd worden.

90 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

glasplaatje lo eeneu droppel water brengt, waarin zich de
gom oplost, terwijl de korrels achterblijven. Steeds treft men
er dan enkele onder aan, die doorgesneden zijn, zoodat men
zich ook op die wijze kan overtuigen, dat de amylumkorrels
uit eene solide massa bestaan, hetgeen nog beter in het oog
valt, wanneer men hen, hetzij vooraf of na de doorsnijding,
met iodium gekleurd heeft. De grenzen der concentrische
lagen zijn echter op die wijze slechts moeijelijk te zien. Men
verwarre daarmede niet de regt loopende streepjes, die door
het mes zijn te weeg gebragt.

De volgende voorbeelden mogen bier voldoende zijn :
v Amylum van Aardappelen (Pl. I. fig. 9). Tweederlei

korrels, die vooral door hunne grootte onderscheiden zijn,
namelijk kleinere nagenoeg bolvormige, cn merkelijk groo-
tere , wier grondvorm eene ellipsoide is, doch met veler-
lei afwijkingen, zoodat zij somtijds eene zeer onregelma-
tige gedaante hebben. Eenige weinige bestaan uit twee ver-
eenigde korrels. De kern is altijd zeer excentrisch gelegen ;
iu de dubbele korrels zijn de beide kernen veel digter bij
de beide uiteinden, dan bij de vereenigingsvlakteigeplaatst.
In alle de grootere korrels zijn dc concentrische lagen dui-
delijk zigtbaar; deze hebben eenen bogtigen, doorgaans
evenwijdigen , doch somtijds min of meer geslingerden loop.
Bij gunstige verlichting kan men in sommige grooteren tot
dertig zulke lagen tellen. De onmiddelijk de kern omgevende
lagen zijn hel dikst, de meest daarvan verwijderde het dunst.

Amylum van Tance. De korrels zijn min of meer regel-
matig rond lensvormig, van zeer verschillende grootte. Men
kan er geen duidelijke kern noch ook concentrische lagen in
bespeuren , doch bij aanwendiug van gepolariseerd licht, is

UËl ZEfÄlEEI. UI- AMYLUM. 01

het onlmoelingspuut der slralen van het kruis slechls weinig
buiten het middelpunt gelegen. ' !

Amylum der wortels van Maranta indica en M, armidi-
nacea. De echte Westindische Arrowroot bestaat uil korrels,
welke oppervlakkig veel overeenkomst hebben met die van het
amylum van aardappelen , doch er ontbreken de kleinere ronde
korrels in, welke altijd in dit laatste voorkomen , terwijl de
grootste arrowroolkorrels weinig meer dan de halve grootte
der grootsle korrels van aardappelamylum bezilten. Overi-
gens zijn de excentrische kern en de lagen ook hier gemak-
kelijk onderscheidbaar. Bij de meeste korrels neemt men, ter
plaatse waar de kern gelegen is, eene kleine barst waar,
welke hel gevolg van de uitdrooging is.

Amylum in den slcngel van Peperomia incana. Deze
plant geeft eene der beste gelegenheden, om de vorming en
den groei der amylumkorrels te onderzoeken , welke (met kris-
lallen van zwavelzuren en zuringzuren kalk) in de parenchym-
cellen beval ziju. Iu de jongste internodiëu zijn zij zeer
klein eu rond (Pl. I. fig. G A), in de iets oudere grooter en
meer langwerpig (B), in de nog oudere niet meer in de lengle
groeijende internodiëu zijn zij ten deele staafvormig , of is
hunne gedaante oog onregelmatiger (C); altijd komen er echler
ook kleinere ronde en eironde onder voor. De kern ligt iu
de volwassen korrels aan het ééne uiteinde der lange as; streep-
jes , welke de lagen aanduiden , ziju over de geheele lengte
zigtbaar. In gepolariseerd licht hebben de stralen van het
kruis in vele korrels eenen zigzagloop.

Amylum in de radix Sarsaparillae des handels. Zoo-
wel in de Honduras als in de Veracrus Sarsaparille bestaat
hel amylum uil zamengeslelde korrels, die len getale van
twee 5 drie en vier onderling vereenigd ziju. Ter plaatse der

92 VOORBEELDEN TÛT OEFENING.

vereeniging zijn hunne oppervlakten plat en hoekig als van
kristallen ; de naar buiten gekeerde oppervlakten zijn daaren-
tegen bol. Zij vallen ligtelijk van elkander af, en dan zoude
een ongeoefende de afzonderlijke korrels ligtelijk voor kristal^-
len aanzien, vooral wanneer zij hunne vroeger binnenwaarts
gekeerde oppervlakte naar het oog toe keeren.

Amylum in de radix Chinae des handels. Dergelijke za-
mengestelde korrels als in de vorige, doch de afzonderlijke
kristalachtige korrels zijn grooter,

Amylum in de bollen van Crocus vernus. Zamengestel-
de korrels uit twee tot tien afzonderlijke kleine korrels be-
staande (Pl. I. fig. 10). De twee-, drie- en vierlingen zijn
echter het talrijkst.

As-organen der dicotyledone planten,

96. Het maaksel van verreweg de meeste stengels, takken en
wortels van dicotyledone planten stemt zoozeer overeen , wat
de plaats betreft door de verschillende elementaire deelen
daarin ingenomen , dat men hen in eene algemeene beschrij-
ving kan zamenvatten. In den jeugdigen toestand treft men ,
van buiten naar binnen gaande, daarin de volgende lagen aan:

1°. de opperhuid, doorgaans door eene enkele cellenlaag
gevormd, die somwijlen van huidmondjes voorzien is;

2°. de sponsparenchymlaag, welke dikwerf nog uit twee
van elkander verschillende lagen bestaat, waarvan de buiten-
ste (ook wel door den naam van collenchym onderscheiden)
plaatselijk verdikte zeer doorschijnende wanden heeft, en geen
groene kleurstof bevat, welke daarentegen wel in dc cigen-

as-oi;ganen der üicotyledone planten. 93

Ujke gemeenlijk dunwandige schorsparenchymcellen voorkomt;

5°. dc bastlaag, bestaande uit lange bastvezelcellen met
dikke, doch zeer doorschijnende wanden , onderling tot bun-
dels vereenigd, welke door daartusschen geplaatst schorspa-
rencbym gescheiden zijn;

4°. de teeltweefsellaag (z. § 60);

3°. de hoiif- of vaatbundellaag , gevormd door een grooter
of geringer getal houtbundels , onderling door parenchymweef-
sel (mergstralen) vanéén gescheiden ;

6°. hel merg, dat het midden van het deel inneemt en
alleeen uit parenchymcellen bestaal.

Op eenen lateren leeftijd ontstaan eenige veranderingen in
dit maaksel. Dc opperhuid wordt afgestolen en vervangen
door de kurklaag, beslaande uil lafelvormige parenchymcel-
len , waarvan alleen de binnensle nog sap bevatten , terwijl
de buitenste verdroogd cn luchthoudend zijn. In de meeste
gevallen grijpt zulks plaats op het einde van het eerste le-
vensjaar ; bij sommige stengels blijft de opperhuid echter
veel langer bestaan, bij andere daarentegen, inzonderheid
bij onderaardsche stengelorganen, geschiedt die overgang
reeds op een veel vroeger tijdperk. Deze knrkvorming heeft
plaats in de buitenste gedeelten der schorsparenchymlaag,
waarvan de cellen voortgaan zich le vermenigvuldigen met
het dikker worden van hel deel.

Telken jare vormen zich uit de teeltstreek nieuwe bast- en
houllagen op dc vroeger (§ 60) geschetste wijze, doch ter-
wijl de op lateren leeftijd gevormde bastbundels overeenstem-
men met de eerst aanwezige, onderscheiden zich daarentegen
de later gevormde houllagen van de vroegere door het ont-
breken van ware spiraalvaten, die hier door gestippelde vaten
vervangen worden. Dc bast- en houtbundels vormen hier/even

VOOr.BEÈLDEN TOT OEIT.NING.

als altijd , een net, waarin de tusschenruimten der mazen door
parenchym gevuld zijn. Op tangentiale doorsneden ziet men
deze parenchymstrooken (mergstralen) onder den vorm' van
lange elliptische kringen tusschen de prosenchymcellen der
houtbundels.

Wat het merg betreft, zoo houdt dit gewoonlijk reeds
vroegtijdig op aan de levenswerkzaamheid deel te nemen. De
cellen , die het zamenstellen, vullen zich dan met lucht en
verdroegen. Heeft dit reeds tijdens den lengtegroei van het
deel plaats, dan scheiden zij zich laagsgewijs vanéénen er
ontstaan dunne platen , die even zoo vele met lucht gevulde
holten begrenzen. Vergrooten zich bovendien de omringende
lagen door celvermenigvuldiging in de peripherische rigting,
dan vormt zich eene doorloopende holte , die de plaats van
het vroegere merg inneemt.

Er zijn echter planten, die, ofschoon om andere redenen
teregt onder de dicotyledonen gerangschikt, eenen stam be-
zitten , welks zamenstelling eenigzins afwijkt van de zoo even
geschetste. Bij de Piperaceën b. v. treft men algemeen ook
te midden van het merg verstrooid staande vaatbundels aan.
De tot deze familie behoorende planten echter, welke eenen
waren boomachtigen stam verkrijgen, en niet kruidachtig blij-
ven , hebben bovendien rondom het merg eenen kring van
ongesloten, dat is door tecltvveefsel begrensde houtbundels,
waardoorzij in omvang toenemen even als alle andere di-
cotyledonen.

Nog meer afwijkend is het maaksel van den stam bij som-
mige tropische slingerplanten uit de familiën der Bignonia-
ceën, Malpighiaceën , Sapindaceën, vvaar verscheidene afzon^
derlijke houtligchamen, die elk voor zich wederom uit straals-
gewijs om een eigen middelpunt geplaatste houtbundels

AS-OUÜANEN DER DICOTYLEDONE 1'LANTRN. 95

bestaan , nevens elkander en door parenchymwecfsel geschei-
den , in den stam voorkomen. Dit afwijkende maaksel wordt
veroorzaakt door dat in zulke gevallen de celvcrmenigvuldi-
ging zich niet alleen bepaalt tot den kring van teeltweefsel.
die het hout aau de buitenzijde omgeeft, maar dat er ook
cel vermenigvuldiging in de meer inwendig gelegen deelen des
stams plaats grijpt, of met andere woorden , dat er niet ééne
maar meerdere teeltstrcken daarin voorhanden zijn.

De volgende voorbeelden kunnen strekken tot opheldering
van de meest voorkomende verscheidenheden in het maaksel
van de as der dicotyledone planten, en tevens tot het leeren
kennen van de hoofdvormen der elementaire deelen , waaruit
de weefsels daarin zijn zamengesteld (1).

Tilia parvifolia.

DtcarsG doorsnede van eeneu twee- of driejarigen tak.
Op vele punten is nog de cuticula der vroegere opperhuid
overgebleven ; zij is herkenbaar aan hare dikte cn kleurloos-
heid. Daaronder ligt de bruin gekleurde kurklaag, bestaande
uit zeer platte tafelvormige cellen. De daarop volgende groen
gekleurde buitenste schorsparenchymlagen worden gevormd
door cellen met elliptische holten cn op de hoeken verdikte
wanden ; het daarin bevatte chlorophyl is vormloos. Tusschen
deze buitenste schorslaag en het houtligchaam bevinden zich
de bastbundels, afgewisseld door parenchymweefsel, zoowel

(1) Ten einde voor den beginnenden waarnemer verstaanbaarder te zijn ,
lijn de volgende beschrijvingen zoo ingerigt, dat daarin de onmiddelijke
uitkomsten der waarnemingen , aan de verschillende doorsneden verrigt,
lijn opgenomen. Het spreekt echter van zelf, dat, bij eene eigenlijke ana-
tomische beschrijving, deze afzonderlijke uitkomsten behoorlijk moeten ge-
combinecrd worden, om daaruit den ligchamelijken vorm der elementaire
deelen af te leiden.

96 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

in (le periplierische als in de radiale rigling. Dc opvolgende
baslbnndcllagen, ten getale van drie of vier, bestaan uit
wigvormige groepen van zeer dikwandige cellen, op hunne
beurt weder in kleinere groepen verdeeld; de spits der wig-
gen is buitenwaarts gekeerd. Tusschen deze baslbundelgroepen
bevinden zich desgelijks wigvormige groepen van parenchym-
cellen (schorsslralen); van deze is de spits der wiggen bin-
nenwaarts gekeerd. Bij opvallend licht herkent men deze laat-
sten reeds met het bloole oog aan hunne wille kleur, welke
het gevolg is van de lucht, die bevat is in de tusschencellige
gangen. Tusschen den binnensten (jeugdigsten) bastbundclkring
cn het houlligchaam bevindt zich de teellweefsellaag (§ 60),
beslaande uit ccllen van verschillende grootte; die, welke
het hout begrenzen, zijn het kleinst. De prosenchymcellen
der vaatbundels hebben weinig verdikte wanden ; de daartus-
schen ongeregeld verspreid staande valen zijn zeer talrijk ;
slechts hier en daar ziet men daarin de ringvormige schuins
staande overblijfselen der oorspronkelijke dwarswanden (§ 27).
De mergstralen beslaan uit twee of drie reeksen van in de
peripherische rigting plat gedrukte cellen. Ter plaatse der
teellweefsellaag ziju zij iels breeder, cn sluiten zich daar bui-
ten onmiddelijk aan de wigvormige groepen van paren-
chymcellen (schorsslralen), die de bastbundels vanéén schei-
den. De cellen van het merg, welke de vaatbundels aan de
binnenzijde begrenzen, zijn klein, hebben dunne wanden en
bevatten sap met vormloos chlorophyl. Het overige van het
merg bestaat uit grootere veelhoekige cellen, die meerendeels
verdroogd cn luchlhoudend zijn , met wanden voorzien van
kleine stippels. In het merg verstrooid slaan eenige door-
gesneden gomkanalen , van verschillende grootle. Zij worden
begrensd door zeer dunwandige cellen, die kleiner zijn, dan

AS-ORGANEN DEU DICOTYLEDONE 1'LANTEN, 97

üc omgevende , soms in de liolte puilen, eu oenen korreli-
gen inhoud hebben.

OvcrlamjscliG radiale doorsnede. — De kurklaag en schors-
laag vertoonen zich nagenoeg als op de dwarse doorsnede. —
De baslvezolcellen ziju zeer lang, gemakkelijk isoieerbaar;
sommigen hebben eenen bogtigen loop; hunne wanden zijn
oiigeslippeld. — De cellen der schors- cn mergstralen zijn lang-
werpig vierkant eu tamelijk digt gestippeld. — De wanden der
prosenchymcellen vau het hout hebben slechts zeer kleine ,
iets langwerpige stippeltjes, elk omgeven van een hofje. Dc
vaten in de onmiddelijke nabijheid van het merg zijn spiraal-
vaten met afrolbaren spiraalband. De veel wijdere vaten in
dc later gevormde houllagen , bestaande uit vaatcellen met
schuins geplaatste ringvormige overblijfselen van de vroegere
dwarswanden, zijn voorzien van hofstippels eu van eenen spi-
raalvczel aan de binnenvlakte van den wand (Pl. l. fig. 50).
Waar twee vaten elkander begrenzen , is de hen vanéén schei-
dende wand altijd gestippeld. Waar een vat door proscnchym-
of mergstraalcellcn begrensd wordt, onlbrcktjn de slippels, en is
alleen dc spiraalband voorhanden. (Men herkent dit verschillende
maaksel, al naar gelang der begrenzing van den vaatwand, nog
beter op cenc schuinsche dwarse doorsnede, genomen onder
eeneu bock van ongeveer 45° met de as). De stippels zijn kleine
.schuins loopende .spleetopcningen , elk omgeven van een hofje ;
zij zijn op rijen geplaatst, die dezelfde rigling volgen als de
windingen van den .spiraalband , waar deze levens aanwezig is.
In de meeste vaten is dc spiraalvezel enkelvoudig,, somtijds
vertakt, in eenigen dubbel, in welk geval de beide vezelen
elkander zóó kruissen, dat er ruitvormige ruimten ontstaan ,
die dau door de hofstippels worden ingenomen. De onder-
linge afstand dor windingen van den spiraalvczel is bet grootst

7

98 VOORREF.LDl'N TOT OEKKMlNG.

iü de wijdste vaten, — Dc gedaante der mergcellen is zeshoe-
kig, in de overlangsche rigting afgeplat.

Vitis vinifera.

Dwarse doorsnede van een volwassen internodium van
eenen ecnjarigen tak, — De opperhuid wordt gevormd door
langwerpig rondachtige cellen , met eenigzins naar buiten pui-
lende oppervlakten. Hunne wandverdikking , en zoo ook de
dikte der cuticula, is gering. De meestcn bevatten een kleur-
loos , sommigen een violetrood sap, — De schorscellen zijn
veelhoekig, bij het meerendeel met openlating van drie- of
vierhoekige tusschencellige ruimten ; hier cn daar liggen ech-
ter onmiddelijk onder de opperhuid groepen van cellen , waar
deze ruimten door buitenwaartsche wandverdikking opgevuld
zijn (collenchym). Deze cellen bevatten alleen een kleurloos
sap, doch in de overige cellen van het schorsparenchym is
bovendien chlorophyl bevat, in de buitenste cellen in zeer
kleine langwerpige blaasjes, terwijl in de meer binnenwaarts
gelegen cellen kleine rondachtige amylumkorrels voorkomen,
die met chlorophyl bekleed zijn. Naar gelang do cellen ver-
der van de oppervlakte verwijderd zijn , is deze groene be-
kleeding geringer, en in de allerbinnenste schorscellen zijn de
amylumkorrels meerendeels ongekleurd. In vele schorscellen
neemt men eene kern met een kernligchaampje waar. Over
de oppervlakte verstrooid liggen talrijke naaldvormige kristal-
len van oxalzuren kalk , afkomstig uit doorgesneden cellen. —
De bastbundels, beantwoordende aan het getal der dieper
gelegene vaatbundels, en onderling gescheiden door schors-
parenchymccllen, hebben eene wigvormige gedaante, met dc
bolle spits buitenwaarts gekeerd. Zij bestaan uit cellen van
verschillenden doormeter, en van eenen onregelmatigen veel-

AS-ORGANEN LEU DICOTYLEDONE PLANTEN. 99

hockigen vorm ; de wanden der huilenste cellen zijn tamelijk
dik en vertoonen lagen ; die der meer binnenwaarts gelegen
cellen zijn al dunner en dunner, totdat zij onmerkbaar over-
gaan in die der teeltweefsellaag , uit welker buitenste cellen
do nieuwe bastcellen zich vormen. De inhoud der bastcellen
is waterhelder, doch hunne binnenvlakte is bekleed met eene
lijnkorrelige stof. — De teeltweefsellaag heeft eene geringe
breedte ; de haar zamenstellende cellen zijn meerendeels ta-
felvormig, die tusschen de bast- en vaalbundels zijn kleiner
en platter, dan die welke de mergstralen begrenzen. — De
houllaag bestaat uit vaalbundels afgewisseld door mergstralen,
welke uit drie tot zes cellenreeksen zijn zamengesteld. Deze
mergslraalccllen zijn tafelvormig en hebben eenigzins verdikte
gestippelde wanden. De vaten zijn van zeer verschillenden
doormeter en onregelmatig lusschen de honlcellen verspreid;
die van het laler gevormde hout zijn de grootsle , en in velen
ziet men de overblijfselen van de vroegere dwarswanden,
doorgaans als ringen , somwijlen echter nog van meerdere
openingen voorzien. De houtcellen ziju onregelmatig veel-
hoekig ; de oudere binnenwaarts gelegene hebben verhoute
wanden, waarin men verdikkingslagen kan onderscheiden; die
welke nabij de lecllweefsellaag gelegen zijn hebben dunnere
wanden , zoodat er lusschen de reeds verhoute cellen en de
leeltcellen geen scherpe grens waarneembaar is. Binnenwaarts
puilen de vaalbundels wigsgewijs in het merg ; in de daar
gelegene vaten ziel men de opgewonden spiraaldraden. — Do
cellen van het merg zijn groot, meerendeels zeshoekig, zeer
dunwandig met slechts na kleuring waarneembare slippelope-'
ningen , en driehoekige tusschencellige ruimten op de punlen,
waar de hoeken der cellen elkander ontmoeten. Hun inhoud
is walerheldcr; in velen is nog eene kern zigtbaar.

7*

100 VOORBEELDEiX TOT OEFENING.

Overlangscho radiale doorsnede vao heizelfde. — De cellen
der opperhuid verloonen zich even als op de dwarse door-
snede, — De schorscellen hebben eenen racer verlengden vorm ,
inzonderheid de builenwaarls gelegene ; binnenwaarts worden
zij al korter en korter. In eenige der buitenste cellen zijn
bundels naaldvormigc kristallen van oxalzuren kalk bevat,
gelegen in de rigling der lengte-as van hel deel. In
sommige der schorsccllen , die de mergstralen begrenzen , ziet
men krislalklierljes van hetzelfde zout en in eenige merg-
straalcellen rhombische kristallen van koolstofzuren kalk. — De
bastcellen hebben den gewonen prosenchymateusen vorm; zij
zijn niet bijzonder lang. — In de teellweefsellaag zijn de hori-
zontale wanden der cellen des le meer loodregt, naar mate zij
meer het midden der laag innemen. Nabij de houllaag heeft
men gelegenheid daarin den overgang van cellen in gestippelde
en gestreepte vaten waar te nemen. — De wanden der prosen-
chymcellen van de vaatbundels zijn voorzien van kleine ellip-
tische schuins geplaatste stippels. Die der vaten in het nieu-
wer gevormde hout bezitten, daar waar twee valen elkander
begrenzen , zeer langwerpige slreepvormige hofslippels, terwijl
ter plaatse waar zij door mergstraalcellcn of boi^lcellen be-
grensd worden, zich kleinere opene slippels zonder hof be-
vinden. De overblijfselen der dwarswanden hebben meeren-
deels eene iels schuinsche rigting. Dc vaten in de nabijheid
van het merg zijn spiraal- en ringvalen , waarvan de windin-
gen des te wijder zijn , naar gelang zij meer aan het binnen-
einde van den vaatbundel zijn gelegen. — Dc gedaante vau
de mergcellen is onregelmatig zeshoekig, afgeplat in de rig-
ting van dc lengte-as van het deel.

AS-OI\GANEN DEU ÜICOTYLEDONE PLANTEN. 405

11 ede r a Heli x.

Divarse doorsnede van ccn volwassen inlernodiuin van eenen
écnjarigen lak. — Daar waar do oppervlakte groen is, bevindt
zich eene opperhuid uit kleine ellipsoidische cellen beslaande,
bekleed met eene tamelijk dikke cuticula , aan dc builenvlakte
voorzien vau kleine knobbelige verhevenheden. Waar de groene
kleur door eene geelgrijze vervangen is, hetgeen aan de zijde ,
waar de tak naar den muur gekeerd is, indien de plant daar-
tegen opgroeit, het eerst plaats grijpt, beeft zieh eene kurk-
laag gevormd, uit twee, drie, vier of meer lagen van lafel-
vormige cellen bestaande. Hetzij op de opperhuid of op dc
kurklaag volgt binnenwaarts eene collenchymlaag, gevormd door
iDinelijk dikwandige cellen met plaatselijke verdunningen. Hare
algemeene vorm , in deze rigting gezien, is elliptisch. — De
schorsparenchymcelleu hebben nagenoeg dezelfde gedaante, doch
zijn grooter cn hebben dunnere wanden met talrijke tot kleine
groepjes vereenigde stippels. Zoowel dc coUencbym- als
.schorscellen bevatten chlorophyl in blaasjes, sommige der
laatsten bovendien kristalklieren van oxalzuren kalk en tamelijk
groote oliedroppels. Tusschen de schorscellen zijn ruime in-
tercellulaire gangen, met lucht gevuld. Aan de binnenzijde
der schor.sccllenlaag, nabij de ba.slbundcls en meestal met
deze afwisselend geplaatst, zipt men de openingen van gom-
kanalcn. De ccllen , welke hen begrenzen , zijn veel kleiner
dan de eigenlijke schorscellen , en gevuld met eenen troebe-
len inhoud, waarin men kleine ronde ligchaampjes (vermoe-
delijk amylumkorrels) waarneemt. — De baslcellcn vormen groe-
pen. Zij zijn niet zeer breed cn tamelijk dikwandig , met drie
of vier herkenbare lagen iu den wand, en kleine slippelka-
naaltjcs. — Dc tccilccllenlaag is tamelijk breed; in de jeugdige
mcrg.straalcellcn bevinden zich kleine kristalklieren van oxal-

1S8 VOORBEELDEN TOT OEFENING.

zuren kalk, en vormloos chlorophyl. — De houtbundellaag vormt
een gesloten kring; de mergstralen bestaan uit twee reeksen
cellen, met verdikte celwanden en duidelijke stippelkanalen;
de houtcellen hebben tamelijk dikke wanden met drie of vier
verdikkingslagen en naauwe stippelkanaaltjes; de openingen
der vaten ziju klein. — Het merg bestaat uit onregelmatig
rondachtige cellen , met dergelijke gomkanalen nabij den om-
trek , als in de schors voorkomen.

Overlangsche doorsnede. — De collenchymlaag bestaat uit
verlengde cellen; de schorscellcn hebben nagenoeg denzelfden
vorm als op de dwarse doorsnede. — De bastcellen zijn zeer
lang. — De gomkanalen hebben eenen troebelen inhoud, cn
bevatten hier en daar oliedroppels. — De houtcellen zijn voor-
zien van schuinsche spleetstippels; de vaten nabij het merg
zijn naauwe ring- en spiraalvaten, deels nog met afrolbaren
draad; de vaten in het jongere hout bezitten groote hof-
stippels. — De mergcellen zijn veelhoekig, afgeplat in de rig-
ting der as.

Deze plant levert ook eene goede gelegenheid op tot on-
derzoek van den oorsprong der kleine adventiefwor tel vezelen,
die doorgaans paarswijze onder bijna regte hoekpn uit den
stam ontspringen. Op dwarse doorsneden kan men hen ver-
volgen lol in de nabijheid van de binnenste grens der hout-
bundellaag, waar de zich afbuigende hout- en vaalcellen ge-
zien worden, die, naar buiten doordringende, met eene
schors- en kurklaag omgeven worden.

C ory Ins Av ellana.

Dtvarse doorsnede van eenen Iwee- of driejarigen lak, — De
kurklaag bestaat uit zeer platte tafelvormige, op geregelde
rijen geplaatste cellen; dc wanden der huilenste zijn bruiu,

AS - ORGANEN DEU DICOTYLEDONE PLANTEN. lOÓ

die der binnenste iets wijdere cellen ongekleurd. De schors-
parcncbymlaag bestaat uit vier of vijf kringen van onregel-
matige elliptische cellen met verdikte wanden; zij bevatten
vormloos chlorophyl; de meer binnenwaarts gelegene ook kris-
talklieren van oxalzuren kalk — De bastbundels zijn onregel-
matig verspreid ; eenige der hen begrenzende parcnchyrncel-
len hebben sterk verdikte wanden met talrijke stippelkanalen. —
Dc teeltcellcnlaag is gering en de cellen , waaruit zij bestaat,
zijn sterk afgeplat in de rigting van de straal. — Het getal der
mergstralen , die de even talrijke vaatbundels van elkander
scheiden , is zeer aanzienlijk. Zij bestaan doorgaans uit eene
enkele cellenreeks. De houtcellen zijn klein , inzonderheid op
dc grenzen der jaarringen ; de vaten zijn tamelijk wijd, zeer
talrijk en onregelmatig verspreid. In velen ziet men de lad-
dervormige overblijfselen der vroegere dwarswanden. —De merg-
cellen zijn veelhoekig en hunne wanden voorzien van ronde
en elliptische stippels.

Overlangsche doorsnede. — Kurk- cn schorsparenchymlaag
als op de dwarse doorsnede. — Lange bastvezelccllen. — Merg-
straalcelleu vierhoekig, gestippeld. -- Houtcellcn met zeer schuin-
sche grondvlakken ; de wanden zijn van kleine spleetstippels
voorzien. De vaten der later gevormde houtlagen bezitten
zeer digt bijéén geplaatste kleine ronde cn elliptische hof-
stippels ; de overblijfselen der dwarswanden staan zeer schuins
cn vertoonen zich laddervormig , bestaande uit vijf tot acht
smalle vezelachtige , soms vertakte declcn , die , ter plaatse
waar zij met den vaatwand zamcnhangen , iets breeder wor-
den. Dc vaten in de nabijheid van het merg zijn naauwe
spiraalvaten. Daarachter slaan verhoute verlengde cellen, wel-
ke zich van de overige houtcellcn onderscheiden door hori-
zontale dwarswanden , en zeer wijde elkander iruiscndc spleet-

104 VOORBEELDEiX TOT OEFENING.

poriën. De buitenste mergcellen en desgelijks dc mergstraal-
en houtcellen zijn des winters opgevuld met kleine ronde
amylumkorrels.

P in u s silvestris.

Dwarse doorsnede van eenen twee- of driejarigen lak. — Dc
kurklaag beslaat uit verdroogde luchlhoudendc cellen van zeer
onregelmatigen vorm cn met bruin gekleurde wanden. — Dc
daaronder liggende schorsparenchymlaag is zamengesteld uit
tamelijk groote meer of min elliptische cellen , met dunne
wanden en ten deele door vormloos chlorophyl groen gekleur-
den inhoud. Tusschen deze cellen bevinden zich talrijke rui-
me met lucht gevulde gangen en hollen. Behalve deze ver-
toonen zich ook harskanalen , rond of elliplisch op de door-
snede , en aan de binnenzijde bezet met kleine in de holle
puilende celletjes. — De bastlaag vormt eenen digt gesloten kring
van niet tot eigenlijke bundels vereenigde bastcellen; deze
zijn afgeplat in dc rigling van de straal; daartusschen ver-
strooid staan dc openingen van doorgesneden kanalen, terwijl
dc geheele laag op zekere afstanden door dc mergstralen door-
broken wordt. — Dc teeltccllenlaag bestaat uit zee^ dunwan-
dige in de rigling van de straal afgeplatte cellen. — Het houl-
ligchaam is uit cellen zamengesteld, met daartusschen ver-
spreid slaande harskanalen. De prosenchymcellen zijn tame-
lijk regelmatig zeshoekig en op rijen geplaatst; zij hebben
dikke wanden. Op de buitenste grens van eiken jaarring zijn
zij het kleinst. Dc mergstralen bestaan elk uil eene enkele
rij ccllcn , sterk afgeplat in de rigting van den omtrek ; de
harskanalen zijn rond op de doorsnede. Daarbinnen bespeurt
men kleine celachtige blaasjes', gevuld met het licht sterk
blekende ligchaampjcs. De mergcollcn hebben eenen onre-

AS-OI\GANEN DEU ÜICOTYLEDONE PLANTEN. 405

gelmaligen , meerendeels elliptischen vorm,, en dunne wan-
den ; in velen ziet men olie- of harsachtige droppeltjes.

OverUwgschc radiale doorsnede. — Kurk- cn schorsparen-
cliym nagenoeg als op de dwarse doorsnede ; de groote hars-
kanalen hebben geenen geheel vertikalen loop , daar zij slechts
een klein eind weegs op de overlangsche snede kunnen ver-
volgd worden. — De bastvezclcellen zijn lang , smal met onge-
slippelde wanden. — De prosenchymcellen van het houtligchaam
zijn elk bezet met eene enkele rij groote hofstippels, die de ge-
heele breedte van deze zijde dor cellen inneemt (Pl. 1. fig. 24 A).
Aan eiken hofstippel onderscheidt men eenen buitensten groo-
teren kring en twee kleinere , waarvan de binnenste zich het
duidelijkst vertoont. Waar de prosenchymcellen door mergstraal-
cellcn begrensd worden , bevinden zich geen hof- maar groote
opene stippels. Aau vele der prosenchymcellen neemt men
ook eene schuinsche streeping waar, als aanduiding van den
spiraalloop der inwendige verdikkingslagen. ïn de onmidde-
lijke nabijheid van hel merg bevinden zich zeer naauwe spi-
raal- cn netvaten tusschen de prosenchymccllcn.

Tangentiale doorsnede van de houtlaag. — De loodregt door-
gesneden mergstralen vertoonen zich als zeer langwerpige aan
beide einden spits toeloopende ellipsen, uil één, twee, drie,
vier of vijf boven elkander geplaatste cellen bestaande. — Dc
houtcellcn zijn aan deze zijde, dat is in dc peripherische
rigting , ongcstippeld , maar de hofstippels der beide andere
wandzijden worden op hunne doorsneden gezien (Pl I. lig. 24 B),
als kleine langwerpige bollen tusschen de elkander wederzijds
begrenzende cellen , waaruit Irccblervormige kanaaltjes legen
over elkander in dc stippelhollc iiimonden.

lOG VOOUKEELDEN TOT OEFENlNü,

pp

Taxus baccata.

Dwarse doorsnede vaa ccneri Iwee- of driejarigen lak.
Algemeen maaksel nagenoeg overeenslemmend met dat van
Pinus silveslris, doch de harskanalcn ontbreken.

Overlangsche radiale doorsnede. — De prosenchymcellen
van het houtligchaam zijn voorzien van hofslippels met schuins
staande spleetopeningen; dc inwendige verdikkingslagcn be-
staan uit eenen breeden spiraalband , waarvan de digt aanéén
gesloten windingen dan eens meer, dan eens minder schuins,
ten opzigte van de overlangsche rigling der cellen, loopen.
Ter plaatse waar de prosenchymceHên door mergstraalcellen
begrensd zijn , hebben de spleelslippcls geen hofje.

Tangentiale doorsnede. — Dc spiraalband in de prosenchym-
cellen vertoont zich geheel als op de radiale doorsnede , doch
de hofstippels worden iu deze rigling alleen doorgesneden
waargenomen, even als bij Pinus silvestris. De doorgesne-
den mergstralen bestaan uil één lol vier boven elkander ge-
plaatste cellen.

Ricinus communis.

Dwarse doorsnede van een volwassen internodium. — De
opperhuid beslaat uil kleine nagenoeg vierkante cellen met wa-
lerhclderen inhoud. Daaronder ligt eene rij dubbel zoo groolc
cellen , meerendeels met een rood sap gevuld. De daarop
volgende buitenste schorsparenchymlagen beslaan uit afwisse-
lende groepen cellen met groen geklcurden en andere mei
waterhelderen inhoud. De cellen die de eerste zamenstellen
hebben dunne wanden; het daarin bevatte chlorophyl is
vormloos; de talrijke intercellulaire gangen zijn mcl lucht ge-
vuld. Dc cellen, waaruil de daartusschen liggende groepcu
(het collenchym) beslaan, hebben ronde of clliptischo opc-

AS-OI\GANEN DEU ÜICOTYLEDONE PLANTEN. 405

openingen; de wanden zijn vooral op de hoeken slerk ver-
dikt ; bij genoegzame vergrooting en behoorlijke verlicliting
herkent men daarin (z. PI. II. fig. 12) streepjes, welke zoo-
vele lagen aanduiden, en andere, welke deze kruisen en de
grenzen aanwijzen, waar de uit de celholten afgescheiden stof-
fen elkander, tijdens de buitenwaartsche wandverdikking, ont-
moet hebben. Het getal der tusschencellige ruimten is ge-
ring , daar de meesten, naar gelang hunner vorming, door
de uit de celholten naar buiten getreden stof zijn opge-
vuld ; hier en daar zijn zij echicr nog aanwezig, en als-
dan met lucht gevuld. De binnenste groen gekleurde
schorsparenchymlagen bestaan uit dezelfde cellen, als de bo-
vengenoemde chlorophylhoudende cellengroepen, die tusschen
het collenchym zijn geplaatst. In sommige zijn, behalve chlo-
rophyl , ook kleine amylumkorrels bevat. — Aan de binnenste
lagen van het schorsparenchym sluit zich een kring van bast-
cellenbundels. Deze hebben slechts weinig verdikte wanden,
en zijn (op deze doorsnede) van de naburige parenchymccllen,
waarvan sommige chlorophyl, andere een rood sap bevatten,
alleen te herkennen door hunnen waterhelderen inhoud. — De
teeltstreek is tamelijk breed ; de cellen daarin zijn bijna vier-
kant , en op regelmatige radiale rijen geplaatst. — De hout-
cellcn in den vaatbundelkring hebben eene gelijke rangschik-
king ; ook vele der vaten liggen in zulk eene radiale rigting
onmiddelijk achter elkander. Dc binnenste cellen in de vaat-
bundels hebben zeer dunne wanden ; bij dc moer buitenwaarts
gelegene zijn deze meer verdikt. De cellen, die de merg-
stralen zamenstellen, zijn moeijelijk onderscheidbaar van de
begrenzende houlcellen__Het merg bestaat uit tamelijk regel-
matige zeshoekige cellen met tusschencellige kanalen op de
hoeken. De wanden zijn weinig verdikt, doch van talrijke

108

/ li

YOOUBEELDEN TÜT OBFIÏMNG.

kleine slippels voorzien. De inhoud der meeslen is waler-
helder, doch eenigen bevallen een rood sap. In .sommigen
bevinden zich krislalklieren van oxalzuren kalk.

Over lang sche radiale doorsnede. — Dc opperhuid en des-
gelijks de onmiddelijk daaronder gelegen laag verloonl zich
nagenoeg even als op de dwarse doorsnede. De cellen van
bel collenchym zijn veel langer dan breed , eenige door hori-
zonlale, andere door schuinsche dwarswanden vereenigd. Deze
dwarswanden ziju alle zeer dun in vergelijking mei de diklc
van den wand in de overige rigtingen. De chlorophyl hou-
dende schorsparenchymceilen zijn in deze rigting eenigzins
verlengd ; in velen ziet men eene kern , eu de binucnblaasjes
worden gemakkelijk geisoleerd ; dc kringvormige aanhechtings-
vlakten ziju bij velen zigtbaar. — De baslcelleu ziju tame-
lijk lang cn met scheeve grondvlakken op elkander inge-
plant. Bij de cellen der teeltsUeck zijn deze giondvl tkken
horizontaal. Zoowel hier ter plaatse , als op hel reeds vcr-
houte gedeelte der vaatbundels zijn dc mergstraalccllen dui-
delijk waarneembaar, als vierhoekige verlengde ccllen, die,
op het laatölgenoemdc puiil, van slippelkanaaüjes voorziene
wanden hebben. De wanden der prosenchymateuse houlcel-
len hebbeu zeer kleine schuins gepiaalslc spleetsUppels. De
valen in de onmiddelijke nabijheid van het merg zijn spi-
raalvaten met eenen afwikkelbaren draad , die wijd gewonden
is; in de buitenwaarts volgende valen zijn dc windingen vau
den spiraalband naauwer. De nog verder buitenwaarts gele-
gen vaten ziju gestippeld ; de ringvormige overblijfselen hun-
ner vroegere dwarswanden hebben eene bijna horizontale
rigting. — Dc gedaante der mergcellen is zeshoekig, in dc Icng-
tcrigting afgeplat; zij slaan in geregelde rijen hoven elkan-
der.

AS-OUÜANP.N DER DICOTYLEHONR PLANTEN. 109

Hoya carnosa.

BwarsG doorsnedo van een geheel volwassen éénjarig inter-
nodium. — Opperhuid bestaande uit kleine celleljes, met eene
knobbelachtig verdikte cuticula boven elke cel. Daaronder
eene laag iets grootere ccllen mede met waterhelderen iuhoud
(beginnende vorming der kurkcellen). —r De schorsparenchym-
cellen zijn elliptisch , met grootere en kleinere tusschencellige
gangen op de aanrakingspunten ; de meesten hebben dunne wan-
den , andere groepsgewijs verspreid bezitten verdikte wanden
met ruime stippelkanalen ; de inhoud der dunwandige schors-
parenchymcellen bestaat uit chlorophyl, zoowel vormloos als
in blaasjes, kleine amylumkorrels cn in sommigen groote kris-
talklieren van oxalzuren kalk. —Binnenwaarts in deze laag staan
groepsgewijs verspreid de bundels bastccllcn, alle voorzien
van dikke wanden ; hun doormeter is zeer verschillend , som-
migen zijn zeer wijd , anderen zeer naauw. — De teeltccllenlaag
heeft cenc geringe dikte. — De vaatbundellaag vormt een' digt
gesloten kring, met talrijke ééncellige mergstralen, onregel-
matig vierkante houtcellen, en vaatopcningen, die slechts
weinig in doormeter de houtcellen te boven gaan. Aan de
binnenzijde der houtbundels bevindt zich eene laag zeer dun-
wandige en kleine cellen, overeenkomst hebbende met die
der teeltccllenlaag. Daartusschen verspreid staan doorgesne-
den , tamelijk dikwandige vezelcellen, in vorm beantwoor-
dende aan de bastvezelccllen , eu even als deze een min of
meer troebel sap bevattende. Ilct merg bestaat nit groote
veelhoekige cellen, do meeste dunwandig, andere, die
groepsgewijs vereenigd zijn, hebben verdikte wanden met
ruime stippelkanalen. Hun inhoud is waterhelder met zeer
kleine amylumkorrels cn in sommigen kristalklieren vau oxal-
zuren kalk.

MO VOOnßEELÜEN TOT OEFENING.

Overlang sehe radiale doorsnede. — Opperhuid- cn schor.s-
cellen nagenoeg als op de dwarse doorsnede, alleen iels
verlengd. — Bastcellen met zeer schuins gestreeple wan-
den ; zij zijn plaatselijk buikig aangezwollen en vernaamvd ,
sommige vertakt, hetgeen het best na uitpluizing van het
met salpeterzuur gekookte weefsel wordt gezien ; hun inhoud
is een eenigzins troebel sap , zeer kleine doorschijnende lig-
chaampjes bevattende. — I)e houtcellen zijn voorzien van één
of twee rijen ellipsoidische slippels. De gestippelde vaten ver-
schillen daarvan alleen door iels grootere stippels. Aan de
binnenzijde der vaalbundels bevinden zich zeer naauwe spi-
raal- cn ringvaten. De laag lusschen de vaalbundels en het
merg beslaat uit zeer dunwandige verlengde cellen__De merg-
cellen zijn zeshoekig, op overlangsche rijen geplaatst.

Wanneer men van eene jeugdige loot dezer plant door-
sneden vervaardigt van de internodia van verschillenden
leeftijd, dan heeft men de beste gelegenheid, om de verdik-
king van den wand der parenchymcellen in de schorslaag cn
in het merg in hare verschillende ontwikkelingstoeslanden te
onderzoeken. Iu de jeugdig,sle internodia hebben alle de
cellen wanden van gelijke dikte. Eerst in die, welke meer
dan half volwassen zijn , begint eeu onderscheid in de dikte
der wanden van sommige cellen waarneembaar te worden.
Neemt men eindelijk doorsneden van eenen meerjarigen tak,
dan zijn de wanden van dezelfde cellen zeer dik geworden,
met diepe, zich vertakkende stippelkanalcn, terwijl hunne
holte zeer verkleind is (I).

(1) Zie Pl. I, fiff. 15 A, B, C, waar deze cellen in verscliillende ont-
wikkelingstoestanden zijn algebeeld.

AS-OI\GANEN DEU ÜICOTYLEDONE PLANTEN. 405

P au l omni a i m p er ial i s.

Dwarse doorsnede van eenen twee- of driejarigen lak. —
Kurklaag uil een aantal cellenreeksen bestaande; de buitenste
geheel verdroogde zijn meestal onregelmatig tafelvormig ; op
sommige punten hebben hunne wanden echter eenen slinge-
renden loop. De meer inwendig gelegene hebben eenen vecl-
hoekigen vorm. — De hierop volgende parenchy meel len hebben
elliptische doorsneden en , vooral in de hoeken , verdikte wan-
den. Zij bevatten chlorophyl, even als de grootere eene
tamelijk dikke laag vormende schorsparenchymcellen. — In het
binnenste gedeelte der schors staan de baslbundels verspreid,
bestaande uit groepen van een aantal cellen met zeer dikke
wanden, waarin de verdikkingslagen zigtbaar zijn. Eenige der
parencbymcellen, welke aan deze baslbundels grenzen , heb-
ben mede sterk verdikte wanden met talrijke stippelkanalen ;
de overige schorsccllen zijn dunwandig. — De tecltcellenlaag is
tamelijk breed cn de cellen daarin duidelijker waarneembaar
dan in vele andere dicolyledone stengels. De teellcellen der
toekomstige mergstralen zijn des te breeder, in de rigting
des omtreks, naar male zij op eenen verderen afstand van de
oude mergstraalcellcn gelegen en gevolgelijk jonger zijn. De
teellcellen der houtbundels zijn afgeplat in de rigting der
middellijn van den tak , het meest die nabij de oude hout-
laag. — In de oudere boutbundels zijn de houtcellen algemeen
tamelijk wijd en bezitten weinig verdikte wanden. Op de
grenzen der jaarringen zijn zij bet kleinst, inzonderheid die
welke de buitenste laag in den jaarring vormen. De vaten
zijn wijd, het talrijkst in het binnenste of oudste gedeelte
van eiken jaarring. — ïlet merg beslaat uit tamelijk regelmatig
zeshoekige cellen, dc buitenste kleiner, met matig verdikte
wanden en zeer talrijke stippels ; de binnenste grooter en met

112 VOOrSBEELDEN TOT OEi-ENliV'ti.

duuucie wanden ; die in liel midden zijn hel groolsl; alle
bevallen lucht,

Overlangsche doorsnede. — Kurkcellen als op de dwarse
doorsnede. — De buitenste schorscellen zijn verlengd , dc bin-
nenste hebben denzelfdeu vorm als op de dwarse doorsnede.
Zij hangen in de rigting van de middellijn slechts zwak ou-
derling te zamen , zoodat zij bij het vervaardigen van over-
langsche doorsneden ligtelijk vanéén gsscheiden worden. Hier
en daar verlooueu zich tusschen hen ook in de lengte loo-
pende tusschencellige kanalen , met een dun vlies bekleed
(meiksapvaten ?]. — Dc bundelsgewijs vereenigde bastcellen
zijn lang , stijf eu regt. — In dc leeltcellenlaag heeft raen ,
beter dan bij vele andere dicotylcdoneu, gelegenheid de
vorming van jeugdige cellen door verdeeling waar te ne-
men , als mede den eersten overgang der prosenchymateuse
cellen tot gestippelde vaten. — De oude houtcellen zijn voor-
zien van spaarzame, op eene enkele rij geplaatste, kleine
ronde stippels. Dc mergstralen beslaan uit vijf tot zeven cel-
lenreeksen ; dc ccllen zijn langwerpig vierkant, sterk gestip-
peld. Dc vaten in de eerst gevormde houlbundcls nabij het
merg ziju spiraal- of ringvalen , waaronder zij , die het digst
bij het merg gelegen zijn , de wijdste windingen hebben. Dc
vaten in dc laler gevormde houtlageu zijn voorzien van hof-
stippels, deels ook van opene stippels; de ringvormige over-
blijfselen der nagenoeg loodregt slaande dwarswanden ziju op
vele punten waarneembaar. — De cellen van het merg hebben
ongeveer denzelfdcn vorm als op dc dwarse doorsnede; al-
leenlijk ziju zij in de lenglcrigting iets afgeplat.

Spar m a n nia a fr i c a n a.

Dwarse doorsnede van een volwassen internodium.

äs-organen deu dicotyi.edone planten. hs

perhuid bestaande uit tamelijk groote elliptische cellen met
matig dikke cuticula ; vele met een rood vocht gevuld. De
hier en daar verspreide eencellige baren zijn aan hunne in-
planting omgeven van eene groep opperhuidscellen , die zich
iets boven de overige verheffen en het bolle uiteinde van het
baar insluiten. Onder de opperhuid liggen vier of vijf lagen
elliptische parenchymcellen met kleine chlorophylblaasjes. De
overige meer binnenwaarts gelegen cellen van het schorspa-
reuchym zijn hoekiger en bevatten slechts weinig chloro-
phyl ; ook zijn hunne wanden dunner. Op de grens dezer
beide deden van het schorswecfsel ziet men zeer ruime
holten, die met een kleverig vocht gevuld zijn. — De bast-
bundels vormen eenen kring, verdeeld in groepen, welke
op hunne beurt wederom uit kleinere groepen bestaan, waar-
in dc bundels, zoowel in de rigting van den omtrek als
van de straal , op rijen geplaatst zijn. De grootere groepen
zijn van elkander gescheiden door groote , de kleinere groe-
pen door kleine parenchymcellen. In die , welke aan de bui-
tenzijde dier groepen gelegen zijn, zijn kristalklieren van oxal-
zuren kalk bevat. De oudere (buitenste) bastcellen zijn tamelijk
breed, zeer dikwandig , met verdikkingslagen, waarvan de bui-
tenste geelachtig, de binnenste helder wit zijn. De jongere
bastcellen, die aan de binnenzijde van den kring staan ,
hebben merkelijk dunnere wanden ; de allerbinnenste zijn niet
meer te onderscheiden van de overige cellen der teeltccllen-
laag. Deze is breed cn bestaat uit vrij groote afgeplat vier-
hoekige cellen, in de rigting van den straal op rijen ge-
plaatst__De vaatbundels zijn vanéén gescheiden door merg-
stralen uit twee of drie cellenrecksen bestaande. Behalve
deze staan ook nog andere parenchymcellen te midden der
vaatbundels verspreid. Dc houtcellen zijn wijd, doch dun-

8

114 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

wandig. V'an de vaten staan vele op eene enkele rij achter
elkander. — Het merg beslaat uit groole veelhoekige cellen ,
waarvan dc wanden ondiep gestippeld zijn. Die in het mid-
den bevatten lucht, in die nabij de vaalbundels bevindt zich
een helder vocht met eenige chlorophylblaasjes.

Overlainjsche doorsnede. — Opperhuidscellen en daarop-
volgende schorsparenchymcellen als op dc dwarse doorsnede.
De hieronder gelegen cellen meer langwerpig. In de groote
daartusschen gelegen holten zijn dunne tusschenschollen , die
de overblijfselen van celwanden schijnen te zijn, — Dc bast-
cellen zijn tamelijk kort, zoodat mon op vele plaatsen hunne
puntig toeloopende uiteinden ziel. De daartusschen staande
parenchymcellen zijn min of meer vierhoekig. De kristal-
klieren van oxalzuren kalk zijn bevat in cellen, welke in rijen
boven elkander staan. — In de leeltstreek bevat elke cel
eene kern en scheidt zich hel binnenblaasje gemakkelijk af.
Men heeft hier gelegenheid dc vermenigvnldigingswijze dezer
cellen door overlangsche tusschenschotten in de rigling van
den omtrek, hun overgang in hout- en bastcellen en in vaten
waar te nemen. — De mergstraalcellen on de overige paren-
chymcellen tusschen de vaalbundels verspreid , zijn langwerpig
vierhoekig; hunue wanden zijn voorzien van talrijke groole
stippels. In de wanden der proseuchymateuse honlcellen zijn
schuins geplaatste spleetstippels. De vaten bezitten hofstip-
pels, ter plaatse waar twee vaten elkander begrenzen, open
stippels daarentegen, waar zij door houtcellen of mergstraal-
cellen begrensd worden. De dwarswanden ziju van verschei-
dene elliptische openingen voorzien , en eenigzins schuins ge-
plaatst. De vaten nabij het merg zijn ware spiraal- en net-
, /

vaten. — De cellen, die het merg zamenstellen , zijn afgeplat
zeshoekig, in rijen boven elkander geplaatst. Door bijvoeging

AS-OI\GANEN DEU ÜICOTYLEDONE PLANTEN. 405

van iodiumtinctuur, drooging aan dc lucht, en weder be-
vochtiging met water, blijkt, dat de stippels der mergcellen
doorborende openingen zijn. Hierdoor worden de wanden der
schorsparenchym-, der teelt- en voor een gedeelte ook die
van de mergcellen blaauw gekleurd.

S emp er vivu m ar b o r e u m.

Dwarse doorsnede van het oudere reeds bruin gekleurde
gedeelte des stengels. — Kurklaag bestaande uit verscheidene
lagen zeer groole regelmatig gevormde op radiale rijen ge-
plaatste tafelvormige cellen met buitenwaarts gebogen wanden ;
de buitenste bruin en verdroogd, de binnenste nog onge-
kleurd en een helder sap bevattend. In de cellen op de
grenzen der schorsparenchymlaag en der kurklaag neemt men
de pas gevormde peripherische tusschenschotten waar, waar-
door zich de kurkcellen vormen. — De meer binnenwaarts gele-
gen cellen van het schorsparenchym zijn onregelmatig veel-
hoekig ; zij hebben iets dikkere wanden met in deze rigling
onduidelijk waarucembare stippels; in sommigen zijn kleine
chorophylblaasjes tegen den cclwand aangeplaatst , die dikwijls
ook dc kern omgeven ; verders is bet sap troebel door talrijke
kleine moleculen en eenige iets grootere amylumkorrcltjes. —
Aan dc binnenzijde vau de schorslaag nabij den vaatbundel-
kring staan op afstanden groepen van cellen (bastcellen ?),
wier wanden alleen op de hoeken sterk verdikt zijn, en ge»
heel gelijken naar dergelijke cellen (collenchym), die in vele
andere dicotyledone stengels aan de buitenzijde van de schors-
laag gevonden worden. — De vaatbundelkring is smal en
bestaat uit digt aanéén gesloten vaatbundels, waartusschen de
mergstralen moeijelijk onderscheidbaar zijn, terwijl zij op af-
standen binnenwaarts in het merg springen. In deze naar

8*

MG VOOr.BEELDKN TOT OEFENING.

binnen springende (oudere) gedeelten zijn talrijke vaten en
dunwandige prosenchymcellen bevat; de meer buitenwaarts
gelegen houlbundellaag bestaat uit dikwandige houtcellen met
plaatselijk daartusschen verspreide vaatgroepen ; de teeltcellen-
laag is gering. — Hel merg bestaat uit groote veelhoekige
cellen , met driekantige tusschencellige kanalen op de begren-
zingshockpunten; hun inhoud is, met uitzondering van het
chlorophyl, dezelfde als van de schorsparenchymceilen.

Overlangsche doorsnede. — Kurklaag als op de dwarse
doorsnede. — De cellen van hel schorsparenchym onregelma-
tig langwerpig vierkant, met duidelijke groote elliptische
slippels. — De aan de binnenzijde van de schorslaag gelegen
cellen, met op dc hoeken verdikte wanden (baslcellen?), zijn
verlengd cn met scheeve grondvlakken op elkander ingeplant. —
Alle de valen zijn spiraal- en netvaten. De buitenwaarts ge-
legene (laatst gevormde) zijn het wijdst en de spiraalvezel is
hier breed en sterk vertakt. De houtcellen met verdikte wan-
den zijn voorzien van schuins staande spleelstippels. — De
cellen van hel merg zijn zeshoekig, eenigzins afgeplat in de
Icngterigting ; hunne wanden bezitten talrijke groote elliptische
stippels. Na behandeling met iodiumtinctuur, drooging aan
de lucht en weder bevochtiging met water, nemen deze wan-
den , en zoo desgelijks die der schorsparenchymceilen , eene
lichlblaauwe kleur aan , en de slippels verloonen zich nu op
vele punten als doorborende openingen. In eenigen bevindt
zich een netsgewijs doorboord vliesje, dal mede doch nog
lichter blaauw gekleurd is, en waardoor de grootere stippels
in vier of vijf kleinere verdeeld worden.

Deze plant, even als ook dc overige Sempervmm-sQQüm,
biedt eene zeer geschikte 'gelegenheid aan , om de ontwikke-
lingswijze van de as en van de bladeren , alsmede van de

AS-OUGANEN DEU DIGOTÏLEUONE PIANTEN. 117

(leze beide zamenslellende weefsels le onderzoeken. Do eind-
kuop is namelijk dik en vleezig, en daardoor beefl bel mes
eene groole snedevlakle. , Men verwijdere daartoe eersl de
buitenste bladeren , doorklieve vervolgens den lop overlangs,
cn vervaardige daarna eenige zeer dunne doorsneden, lot zoo
lang 5 dat men er eene bekomen beeft, die juist door bet
midden gaat, dat is door de uiterste spits waar dc allerjeug-
digstc bladertjes als kleine knobbeltjes zicb aan bet uiteinde
der as bevinden. Deze doorsneden mogen niet met water
bevochtigd worden , daar zij , ten gevolge van den slijmigen
inhoud der cellen , daarin sterk opzwellen. Het best dient
ter bevochtiging eene oplossing van arabische gom in twee
deelen water. Op zulk eene doorsnede neemt men nu hel
volgende waar. De kegelvormig toeloopende spits van dc as,
en desgelijks de allerjcugdigste bladbeginselcn , bestaan uit zeer
kleine digt aanéén gesloten liggende veelhoekige cellcljes,
met zeer dunne wanden cn ecncn troebelen inhoud , waardoor
de kern , die elke cel bevat, min of meer voor bet oog be-
dekt wordt. Op eenigen afstand van de spits, dat is van dc
eigenlijke teeltstreek, herkent men de uit reeds iets groo-
ter geworden veelhoekige parenchymcellen beslaande merg-
cn schorslagcn , met de zich tusschen die cellen verbreidende
eu aau hunne zwarte kleur herkenbare luchthoudcnde gangen.
Deze ontbreken in de jeugdige houtbundels, die ter weder-
zijde de schors en het merg van elkander afscheiden, cn
van daar cenc groolcre doorschijnendheid , waardoor zich het
jonge prosenchymweefsel van bel begrenzende parenchym on-
derscheidt. Op genoegzaam dunne doorsneden ziet men in
deze eerste beginselen der vaatbundels , reeds op korten af-
stand vau dc spits, eenigzins verlengde cellen ; op eenigen
afstand is hunne lengte ^ nog toegcuomcu ; uog iels verder

418 VOORBEELDEiX TOT OEFENING.

bespeurt men hier cn daar den eersten overgang van som-
mige dier verlengde cellen in spiraalvaten. De vorming der-
zelfde weefsels in de jeugdige zich ontwikkelende bladeren
geschiedt op gelijke wijze, doch in de tegenovergestelde rig-
ting. Door achlervolgens doorsneden te nemen van alle pun-
ten des stengels, kan men alle de verschillende tijdperken
van de ontwikkeling der onderscheiden weefsels nagaan.

U le X e u r O p a e u s.

Dwarse doorsnede van eenen écnjarigen tak. — Kurklaag
uit onregelmatig tafelvormige cellen bestaande ; hier eu daar
nog overblijfselen van de vroegere opperhuid mei de tamelijk
dikke cuticula. — Schorsparenchym gevormd door ellipsoidi-
sche cellen , waarvan sommige vormloos chlorophyl bevatten. —
Bastbundels in twee of drie reeksen geplaalsl. — Dunne leelt-
cellenlaag. — Houtbundels talrijk , door één- of tweecellige
mergstralen van elkander gescheiden. Bij eene geringe ver-
grooling door de loupe gezien , vertoonen zich de houlbundels
gevlekt, met wille en zwarte plekken , afwisselend naar gelang
men op- of doorvallend licht aanwendt. De plekken, die zich
bij opvallend licht (ten gevolge van de aanwezige lucht) wit
cn bij doorvallend licht zwart vertoonen , bestaan uil vaal-
grocpeu , daartusschen liggen de houlceÜenbuDdcls, welke bij
doorvallend licht zeer doorschijnend zijn. Dc vaten ziju over
hel algemeen naauw, digi aanéén gesloten , met slechts wei-
nige enkele houtcellen tusschen hen verspreid. De houtcellen
zijn zeer dikwandig, dc verdikkingslagcn zijn alleen bij sterke
vergrooling zigtbaar. — Het merg beslaat uit groote polyë-
drische cellen , waartusschen driehoekige intercellulaire gan-
gen; de cellen hebben tamelijk dikke wande» , waarin lalryke
ronde cu langwerpig ronde slippclkanalen. Des winters ziju

AS-OI\GANEN DEU ÜICOTYLEDONE PLANTEN. 405

de mcrgcclleu cn desgelijks de nicrgstraalcellcn aniylum-
houdend.

Overlangsche doorsnede, — Kurk- en schorsccllen bijna als
op de dwarse doorsnede. — Lange bastvezelcellcn. — Mcrg-
straalcellen vierkant, sterk gestippeld. — Houtcellen met zeer
kleine schuinsche spleetstippeïs. — Vaten met kleine hofstip-
pels in de buitenste en eene spiraalvezel in de binnenste ver-
dikkingslaag. De overblijfselen der vroegere dwarswanden zijn
zeer schuins geplaatst, op vrij groote onderlinge afstanden. —
Mergcellen onregelmatig langwerpig vierkant met groote ellip-
tische stippels.

Euphorbia s p le nde n s.

Dwarse doorsnede van eenen ecnjarigen lak, vervaardigd na
verwijdering van het eerst uitvlocijend melksap; de doorsnede
wordt eenige oogcnblikken in alkohol gelegd , alvorens met
waler bevochligd onder het mikroskoop te worden gebragt. —
Kurklaag uit verscheidene lagen tafelvormige cellen bestaande. —
Breede schorsparenchymlaag; de buitenste cellen klein, ellip-
soidiscb , tamelijk dikwandig , met chlorophyl deels in blaas-
jes , deels amorph , en kleine amylumkorrels; de binnenwaarts
gelegen cellen grooter, met vele tusschencellige gangen , en
talrijke openingen van de wijde dikwandige melksapvatcn.
Deze zijn het menigvuldigst nabij het binnenste gedeelte der
schorslaag. Op hen volgen de groepen van doorgesneden bast-
bundels ; elke bastcel heeft ongeveer een vierde des doorme-
iers van dc melksapvatcn. — Dc teeltcellenlaag is gering. Dc
vaatbundellaag is digt gesloten , met talrijke mergstralen en
smalle vaatbundels. — Merg uil onregelmatige ellipsoidischc
cellen bestaande.

Overlangsche doorsnede. — De kurklaag en het schorsparcn-

1638 VOORIIEELDEN TOT OEFENING.

cbyin vertoonen zich nagenoeg als op de dwarse doorsnede. —
De meiksapvaten loopen meerendeels overlangs, op afstanden
takken afgevende onder scherpe hoeken. In sommige ziet
men nog het daarin hevalte melksap, herkenbaar aan dc
daarin aanwezige moleculen en knodsvormige amylumligchaamp-
jes. Deze laatste blijven nog dikwijls in het vat achter, wanneer
de fijnere deelen daaruit reeds zijn weggevloeid (Pl. I. fig. 34).
Op de randen der doorsnede verloonen zich vaak naar builen
uitpuilende geheel vrij liggende gedeelten van meiksapvaten.
Door behandeling van niet te dunne overlangsche doorsneden
met chlorzurc potasch en salpeterzuur, kan men dc melksap-
vaten over eene grootere uitgebreidheid isoleren. — De bast-
vezelcellen zijn lang, stijf, niet verlakt en bevallen geen
melksap.— De houtcellen hebben kleine spleelstippels; de va-
len zijn naauw, met wijde elliptische stippels. — Op som-
mige punten begeven zich uil den houtcyliiider onder eenen
scherpen hoek vaatbundeltakkcn naar do doornen. De valen
in deze bundels zijn dunne ring- en spiraalvaten.

De meeste overblijvende Euphorbicmonm komen, wat
de meiksapvaten en hunne verspreiding betreft, met E. splen-
dens overeen. In dc kruidachtige soorten, waartoe onze in-
landsche behooren , zijn deze valen minder wijd en hebbeu
dunne wanden, waardoor zij minder gemakkelijk op door-
sneden gezien worden.

C le ma tis V it alb a.

Dwarse doorsnede van eenen tweejarigen lak. — De bui-
tenste lagen hangen zeer los te zamen ; hier cn daar herkent
men nog de overblijfselen van de vroegere opperhuid met de
daaronder liggende schorsparenchymlaag cn dc halvemaans-
\0vmijjc bastbundels, welke de uilspringende hoeken des sleu-

AS-OIIGANKN DEU DICOTYI.EDONE PLANTEN. 12!

gels innemen, cn mede afgestolen worden. De bruine daar-
onder liggende kurkccllenlaag beslaat uit verdroogde cellen
van zeer onregelmatigen vorm. — Dc daaronder gelegen
scborsccllen hebben dunne wanden , die len deele in de hol-
ten der begrenzende cellen inspringen , en daardoor zeer on-
regelmatig van vorm zijn. — De teeltccllenlaag is breed , en
beslaat, aan de buitenzijde der vaatbundels, uit vierkante op
radiale rijen geplaatste cellen, onder welke sommige iels
grootere toekomslige vaalccllen. Aan de buitenzijde der merg-
stralen zijn de teeltcellen grooter eu vormen eenigzins diver-
gerende rijen. — De houllaag beslaat uil breede wigvormige
vaatbundels, afgewisseld door dergelijke breede mergstralen.
Dc vaten in de houtbundels zijn talrijk, groot, en onregel-
matig verspreid ; in velen ziet men dc ringvormige overblijf-
selen der vroegere dwarswanden. De daartusschen geplaatste
tamelijk dikwandige houtcellcn zijn zeer onregelmatig van vorm
en ook ongelijk van grootte. — De mergstralen bestaan uil
vier tot tien radiale rijen van dunwandige min of meer ellip-
tische cellen, waartusschen zich inlercollulaire kanalen bevin-
den, — De mergcellcn zijn op de dwarse doorsnede nagenoeg
rond , met driekante tusschencellige gangen en gestippelde
dwarswanden , die het dikst zijn in de nabijheid der vaat-
bundels.

Over lang SC ho doorsnede. — De teeltstreek biedt eene zeer
gunstige gelegenheid aan tol het onderzoek van den overgang
der teellcellcn in verhoute ccllcn en vaten, — ïn het reeds
gevormde hout bevinden zich in het binnensle gedeelte van
eiken vaatbundel, nabij het merg, eenige spiraalvaten met
afwikkclbaren draad en des te naauwere windingen, hoe ver-
der hot val van het merg verwijderd ligt. Alle de overige
vaten zijn van hofstippels voorzien; de gedaante van deze is

voüubiitj.uen Tür oefening.

elliptisch, korter of langer, somtijds slreepvormig. Hier en
daar herkent men hun maaksel op de loodregle doorsneden der
wanden (Pl. I. fig. 29). Behalve hofslippels bespeurt men aau de
binnenzijde der vaatwanden ook nog eene min of meer duide-
lijke spiraalswijze streeping. De ringvormige overblijfselen der
vroegere dwarswanden zijn op tamelijk korte afstanden zigt-
baar , in eene bijna horizontale rigting ten opzigle van de
overlangs loopende wanden. — Dc houtcellen zijn moeijelijk
onderscheidbaar van de kleinere valen. Ook hunne wanden
hebben slippels, die doorgaans van een hofje omgeven zijn ;
hunne dwarswanden ontmoeten elkander echler onder eene
zeer schuinsche rigting. — De vorm der mergcellen op deze
doorsnede is die vau lange vierhoeken ; hun ware vorm is
derhalve cyliudrisch, Huuue wanden zijn voorzien vau ellip-
tische spleetstippels, die eene horizontale rigling hebben bij
de middelste mergcellen , doch schuins geplaatst zijn op de
cellen , welke zich meer in de nabijheid der vaalbundels be-
vinden. Hier heeft levens eene kruising plaals van de slip-
pels , die aau de elkander wederzijds begrenzende wanden
toebehooren. ^

C a n a ri na ca m p a n ii lata. |
DioarsG doorsnede van eeu volwassen internodiuni. — Op-
perhuid gevormd door kleine vierkante eenigzins naar builen
uitpuilende celletjes, met dunne cuticula. — Schorsparenchym
beslaaudc uit veelhoekige cellen mei dunne op dc hoeken
weinig verdikte wanden; in sommigen , ^bepaaldelijk in dio
der buitenste lagen, is chlorophyl, onder den vorm van kleine
min of meer cUipsoidischR blaasjes bevat. — Tusschen de
binnenste schorscellen slaan de mei een melkachtig sap ge-
vulde ba.slGclleii verspreid , zonder lol bundels vereenigd le

AS-OI\GANEN DEU ÜICOTYLEDONE PLANTEN. 405

zijn. Zij hebben zeer dunne wanden en zijn moeijelijk van
de omringende cellen te onderscheiden. — De vaatbundelkring
is smal en gesloten. — Dc mergcellen ziju tamelijk regelma-
tig zeshoekig en hebben dunne wanden, met .slechts even
zigtbare stippels. i

Overlangsche doorsnede. — Dc opperhuidscellen en schors-
parenchymcellen zijn zeer langwerpig. — Dc dunwandige bast-
cellen zijn herkenbaar aan het daarin bevatte troebele melk-
sap. — De mergstralen bestaan uit zeer langwerpig vierhoekige
cellen met tamelijk dikke wanden, voorzien van groote ellip-
tische stippels, meerendeels schuins geplaatst. Waar twee
wanden elkander begrenzen kruisen zich deze stippels. De
houtcellen zijn wijd, hunne wanden weinig verdikt, doch
mede voorzien van elkander ten deele kruisende, doch mer-
kelijk kleinere en schuinser geplaatste spleetstippels. De meest
binnenwaarts gelegene en naauwstc vaten zijn ringvaten, hier
en daar nog algcbrokcn spiralen bevattende ; de meest bui-
tenwaarts gelegene zijn netvaten en vaten met opene spleet-
stippels. — De mergcellen , die de vaatbundels begrenzen, zijn
verlengd eu hunne wanden hebben schuinsche spleetstippels;
naar binnen toe worden de mergcellen wijder en tevens
korter, terwijl de stippels meer horizontaal worden.

Peperomia obtusifolia.

Dwarse doorsnede van een volwassen internodium__Op-
perhuid beslaande uit cene laag van tamelijk groote platte
cellen met cuticula van matige dikte. — Daarop volgt cene
uit 42 tot 13 cellenreeksen bestaande laag (collenchym), waarin
de cellen cene elliptische holte hebben met op de hoek-
punten sterk verdikte wanden. In deze verdikte plaatsen ziet
men hier cn daar opene ruimten , kleiner dan de holten der

124 VOORBEELDEN TOT OEFLNINÜ.

cellen , cn welke doorgesneden lusschencellige holten zijn , die
vocht bevatten. In deze cellen zijn chlorophylblaasjes in ge-
ringen getale bevat; hun vorm is onregelmatig ellipsoidisch;
zij zijn scherp begrensd, cn elk hunner bevat één of twee
kleinere ligchaampjes. De holte van eenige dezer cellen
wordt ingenomen door eene het licht sterk brekende kleur-
looze stof, welke eenigzins korrelig is, en zich in alkohol
oplost, als mede in ether, doch langzamer, en derhalve vau
harsachtigen aard is. — Hot inwendige gedeelte des stengels
bestaat uit parenchym met verspreid staande vaatbundels.
De parenchymcellen zijn groot, onregelmatig veelhoekig, en
hebben slechts weinig verdikte wanden , met driehoekige tus-
schencellige kanalen. Op vele puntou liggen twee cellen zoo
aan elkander, dat zij blijkbaar vroeger slechts ccnc enkele cel
vormden , die zich in twee cellen verdeeld heeft. Altijd is
de later gevormde wand of hot tussch'uischot merkelijk dun-
ner dan de overige wandgedeelteu. In eenige ccllen zijn nog
kernen aanwezig; andere zijn geheel of ten deele gevuld
met dezelfde hel licht sterk brekende harsachtige zelfstan-
digheid , die ook in dc buitenwaarts gelegen cellen voorkomt.
In alle, zelfs de meest binnenwaarts gelegene, zijn cciiige
chlorophylblaasjes, doch zij worden naar hel midden des stengels
toe al kleiner en spaarzamer. — Alle dc cellen bevallen ecu
grool aantal kristallen (Pl. I. fig. ; deze ziju vau tweederlei
aard cn bestaan uit oxalzuren kalk en uil zwavelzuren kalk.
De eerste zijn slechts in gering aantal aanwezig cn hebben
den vorm van (juadraatoctaëders. Die der tweede soort zijn
veel talrijker; de meeste zijn korle door schceve eindvlakkcn
begrensde zeshoekige zuiltjes, die ook zoor dikwerf tot twee-
lingen verbonden zijn. Men kan deze kristallen isoleren , door
afschrapping vau hot weefsel met ccn mes en (hiariia het aldus

AS-Or.fiAMEN DER DICOTYI-EDONE PLANTEN. 123

verkregen moes in eeno niet te groote hoeveelheid water te
verdoelen , waarbij dan de kristallen zich op den bodem ver-
zamelen. In azijnzuur blijven beide soorten van kristallen on-
opgelost; in slap salpeterzuur verdwijnen de quadraatoctaëders
dadelijk , de andere kristallen niet, doch deze lossen zich op
in het geconcentreerde zuur. Wordt deze oplossing met wa-
ter verdund en er chlorbarium bijgevoegd, dan ontstaat een
uit kleine amorphe moleculen beslaand praecipitaat van zwa-
velzuren barijt. Door calcinatie der kristallen op een op pla-
tinablik geplaatst dun glasplaatje , behouden de kristallen hun-
nen vorm, doch worden (door verlies van hydraatwater) kor-
relig. Zij lossen zich nu gemakkelijk in geconcentreerd
azijnzuur op, de octaëders onder opbruising, de andere zon-
der deze. Door verdamping aan de lucht ontstaan in een
droppel dier oplossing kristallen van het hydraat van zwavel-
zuren kalk. — Dc vaatbundels staan op tamelijk groote af-
standen van elkander verspreid. De builenste zijn de grootste
en vormen eenen kring; de plaatsing der meer binnenwaarts
gelegeae en kleine bundels is onregelmatig. De vorm hunner
doorsneden is eirond , wat de grootere betreft, de kleinere zijn
elliptisch of bijna rond. De buitenzijde van eiken vaatbundel
bestaat uit zeer dunwandige kleine polyëdrische prosenchym-
cellen , terwijl binnenwaarts dc openingen der doorgesneden
valen worden gezien, met weinige daartusschen verspreid
staande cellen. Iu vele der parenchymcellen , die de vaat-
bundels omringen , is de bovenvermelde harsachtige stof bevat.

Overlmgschß doorsnede. — Dc ccllcn der opperhuid zijn,
in deze rigling gezien , .slechls weinig verlengd. — De daar-
onder liggende schorsparenchymceilen, inzonderheid die der
buitenwaarts gelegen lagen (collenchym) ziju veel langer dan
breed. — De cellen van het imwcndige pareochymweefsel

190 V00RI5EEI,DEN TOT OEFENING.

IWiF

hebben ongeveer gelijken doormeter als in de dwarse rigting.
Hunne wanden zijn voorzien van loodregt op de as staande
elliptische stippels. — De verlengde dunwandige cellen der
vaatbundels zijn door nagenoeg horizontaal op elkander in-
geplante wanden vereenigd. Alle de vaten zijn spiraalvaten
met afrolbareu spiraaldraad, welker windingen in de ver-
schillende vaten nagenoeg eenen gelijken onderiingen afstand
hebben.

Dictamnus albus.

Dwarse doorsnede van den wortel, zoo als deze in den
handel voorkomt, bevrijd van peridermis. — Wit gekleurde
schorslaag, bestaande uit polyëdrische parencbymcellen met
weinig verdikte wanden; zij bevatten kleine, meerendeels
ronde, ten deele onderling zamenbangende amylumkorrels.
Tusschen deze parenchymccllen bevinden zich verspreid de
biiitengeivoon breede bastcellen , met zeer sterk verdikte wan-
den , waarin men talrijke verdikkingslagen waarneemt (Pl. I.
flg. 14 G). De teeltweefsellaag beslaat buitenwaarts uit jeugdige
schorsparenchymcellen met vele bolton , waarin kristalklieren van
oxalzuren kalk ; binnenwaarts wordt zij gevormd door de jeugdige
houtcellen en mergstraalcellcn. — De geelachtig gekleurde hout-
kern is zamengesteid uit digt aaneen gesloten vaatbundels,
gescheiden door mergslralen, die uit eene enkele cellenreeks
bestaan. De houlcellen zijn tamelijk wijd, niet zeer dik-
wandig , de vaten wijd en op vele plaatsen ziet men de
ringvormige, eenigzins schuins geplaatste overblijfselen van vroe-
gere dwarswanden. — Het merg is uit polyedrische parcnchym-
cellcn gevormd.

Overlangsche radiale doorsnede. — De bastcellen zijn, in
verhouding tot de breedte , zeer kort, aan beide uiteinden

AS-or.ga.nen der dicotyledone planten. 127

spits toeioopend (PI. 1. fig. 14 B). — De houtcellen zijn voorzien
van schuinsche spleetstippels. — Nahij het merg bevinden zich
eenige naauwe spiraalvaten. De overige vaten bezitten digt bij
elkander geplaatste kleine hotstippels. De overblijfselen der
oorspronkelijke dwarswanden zijn op geringen afsland van el-
kander verwijderd.

Deze wortel is inzonderheid merwaardig uithoofde der zeer
breede en dikwandige bastcellen. Hun dwarse doormeter ver-
schilt van 50 tot 150 mmm', de overlangsche bedraagt
ongeveer het viervoudige. Bij velen is de holte bijna geheel
verdwenen. Mij is geen geval bekend, waar de verdikkings-
lagcn zoo duidelijk waarneembaar zijn. Hun getal bedraagt
soms dertig en meer, en hunne dikte van 4 lol 8 mmm,
terwijl doorgaans de sterkste lagen zich nabij de holte bevin-
den, Daarentegen zijn de daarin aanwezige slippclkanalen zeer
naauw en weinig talrijk. Bij sterke vergrooting en aan zeer
dunne doorsneden gelukt het in elke verdikkingslaag nog twee
lagen te onderscheiden (Pl. I. fig. 14 C). Behandelt men zulk
eene doorsnede met iodiumtinctuur en voegt cr vervolgens
zwavelzuur verdund met | waler bij, dau worden alle de
schorscellen oogenblikkelijk blaauw gekleurd met uitzondering
van het buitenste laagje, dat wil blijft. De bastcellen onder-
gaan dan nog geene verandering , maar laat men nu gecon-
centreerd zwavelzuur bij het met een glasplaatje bedekt prae-
paraal vloeijeu, dan worden hunne wanden allengs groen ,
later blaauw. Hierbij bespeurt men echter dat het inzon-
heid het binnenste gedeelte van elke verdikkingslaag is, dat
zich donker blaauw kleurt, lerwiji daarentegen hel buitenste
gedeelle slechts weinig gekleurd wordt (Pl, I, fig. 14 D),

mmm

128 VOOnBCl'LDEN TOT OEFENING.

As der Monocotyledone planten.

ï97. Het maaksel van den stengel der monocotyledone plan-
ten is, over het algemeen, minder gelijkvormig dan bij do
dicotyledonen , zoodat cr zich moeijelijk een beknopt overzigt
van laat geven. In één opzigt stemmen echter alle monoco-
tyledone stengels overeen, dat namelijk de vaatbundels niet
in eenen enkelen kring , maar in verscheidene kringen zijn
gerangschikt, of ook wel meer onregelmatig door het paren-
chym verspreid staan. Bij éénjarige monocotyledone stengels,
waartoe alle onze inlandsche behooren, hetzij zij zich uit
zaad, uit bollen of door knopvorming uit overblijvende onder-
aardsche stengels ontwikkeld hebben, zijn alle deze vaatbun-
dels gesloten en bestaat er in den stengel geene teeltweefsel-
laag , zoodat deze zich alleen verdikken kan door den groei
der daarin reeds aanwezige cellen. In onderaardsche overblij-
vende stengels (b. v. van Iris, Asparagus enzv.) daarentegen
en desgelijks in de stammen van vele tropische monocotyle-
donen (Yuca, Bracaena, dc Aloineën enzv.) treft men aan
den omtrek van den buitensten vaatbundelkring eene teelt-
celleulaag aan , welke zich voortzet tpt in den cindknop en
onmiddelijk zamenhangt met dc zich aldaar bevindende
teeltstreek, waar dc celvorming plaats heeft, waardoor de as
in de lengte groeit cn zich de jeugdige bladeren vormen.
Het is in deze tccltcellcnlaag, dat de nieuwe vaatbundels
ontstaan , welke de voortzetting zijn van die der jeugdigste
bladbeginselen, en , daar dc beide tecltstreken zich gestadig
vernieuwen , en de vorming van vaatbundels zich daarin telkens
weder herhaalt, zoo is het noodzakelijk gevolg , dat deze zich
bij hunnen overgang in de bladeren , of in de likteckenen

ÄS WER MONOGOTYLEDONE PLANTEN. 120

Vütt die, Wellie reeds afgevallen zijn, kruisen, gelijk dit
overlangsche doorsneden van zulke stammen gemakkelijk kaïi
worden aangetoond.

De volgende voorbeelden zijn allen ontleend aan eénjar^ö
stengels. Zij zijn voldoende om een algemeen denkbeeld le
geven van het maaksel der as van het meerendeel der mo-
nocolyledone planten, en van de wijze, waarop dc haar
zamenstellende weefsels daarin voorkomen.

P hr a g nii t e s co m m uni s.

Dwarse doorsnede van eeu volwassen internodium. — Op-
perhuid beslaande uit zeer kleine min of meer vierkante cel-
letjes met dikke wanden , vooral aan de cuticulazijde^ Op
de opperhuid volgen twee of drie lagen van desgelijks kleine
cellen met verdikte wanden, welke zich van die der opper-
huid onderscheiden door den ronden vorm hunner hollen. —
De cellen van het schorsparenchym zijn aanmerkelijk groolcr ^
veelhoekig, met minder verdikte wanden , en bevatten chlo-
rophylhlaasjes. — Aan de binuenzijde van het schorsparen-
chym bevindt zich een kring van luchlkanalen ; zij hebben
de gedaante van onregelmatige ellipsen met de langste as in
de rigling van den omtrek; hunne wanden worden gevormd
door schorsccllen , waarvan sommige verscheurd zijn en bin-
nenwaarts iu de holte puilen. — Daarop volgt eene tamelp
breede gesloten laag van prosenchymcellen, mei dikke vcr-
houte wanden.' Zoowel aan dc buiten- als aan de binnen-
zijde daarvan bevinden zich vaatbundels; die van den buiten-
slen en den binnensten kring zijn afwisselend geplaatst. De
eerste zijn de kleinste, Binncnvvaarls volgen nog twee krin-
gen vau vaatbundels, mede tamelijk geregeld afwisselend ge-
plaatst. — De zamenstelling dezer vaatbundels is algemeen

9

150 VOORUEEI.DKN TOT OEFENING.

dezelfde. Zij worden van buiten omgeven door kleine dik-
wandige prosenchymateuse cellen , die aan dc beide uitein-
den , welke naar den omtrek en bet middelpunt gekeerd
staan, het meest zijn opéén gehoopt. Onder de meest bui-
tenwaarts gekeerde groep dezer verhoute cellen bevindt zich
eene groep van cellen met zeer dunne wanden; twee groote
vaten liggen ter weerszijden in den vaatbundel, en één klei-
ner in het midden. De vaatbundels worden omgeven door
groote veelhoekige parencbymcellen met waterheldcren inhoud ;
die aan de binnenzijde , welke de holle begrenzen, zijn mer-
kelijk kleiner, en bevatten groene kleurstof.

Overlangsche radiale doorsnede. — De opperhuidscellen
hebben nagenoeg gelijken vorm als op de dwarse doorsnede. —
De daaronder gelegen cellen zijn verlengd, met horizontale
tusschenschotten ; de wanden zijn gestippeld. Ook de schors-
cellen hebben eene ongeveer viermaal grootere lengte dan
hunne breedte; hunne wanden zijn voorzien van talrijke ,
groepsgewijs vereenigde kleine stippeltjes. — De prosenchym-
cellen zijn zeer lang , met zeer schuins geplaatste dwarswan-
den. De wanden bezitten kleine schuinsche spleetstippelljes.
De dunwandige cellen binnen in eiken vaatbundel zijn tame-
lijk lang, en de dwarswanden zijn horizontaal geplaatst. De
beide groote vaten zijn gestippeld ; de stippels zijn klein ,
Tönd of elliptisch, zonder hofje, en min of meer op rijen
geplaatst. Het binnenste kleinere vat is steeds een spiraal-
of ringvat. De prosenchymcellen, welke de vaatbundels om-
geven , zijn langwerpig vierhoekig, en hunne wanden ziju
voorzien van zeer talrijke kleine stippels.

Juncus communis.

VwarsQ doorsnede. — De cellen der opperhuid zijn nage-

as der monocotyledone planten. 151

noeg vierkant; de wanden weinig verdikt; de tamelijk dikke
cuticula is geelachtig groen. — Onmiddelijk onder de opper-
huid bevinden zich groote hasthundels, afgewisseld door chlo-
rophylhoudend parenchym, bestaande uit veelhoekige cellen.
Ter plaatse waar dit parenchym ophoudt eene gesloten laag
te vormen, bevinden zich de buitenste vaalbundels in
eenen kring geplaatst. Binnenwaarts is het parenchym afge-
broken door zeer wijde luchtkanalen , hier en daar nog de
overblijfselen van het vroegere celweefsel vertoonende. In de
parenchymstrooken , die de luchtkanalen van elkander afschei-
den , bevinden zich de eironde vaalbundels; de binnenste zijn
hel grootst, die, welke den buitensten kring zamenstellen,
het kleinst. De buitenrand van eiken vaatbundel wordt inge-
nomen door verhoule proseuchymateuse cellen , het meest op-
ééngehoopt in de naar het midden en naar den omtrek toe-
gekeerde gedeelten. De buitenste dezer verhoute cellen zijn
hel grootst, zij worden binnenwaarts al kleiner en kleiner.
De wanden van den binnensten kring dezer cellen zijn meestal
licht bruin gekleurd. Onder het meest naar den omtrek toe-
gekeerde gedeelte van den houtkring ligt eene ronde of ellip-
tische groep van zeer kleine dunwandige celletjes mei eenen
digten korreligen inhoud; het midden van eiken vaatbundel
wordt ingenomen door vaten, waarvan de buitenste het wijdst,
de binnenste het naauwst ziju. Hier en daar bevinden zich
daartusschen ook nog eenige dunwandige celletjes. — Het
sponsachtige weefsel, dat het midden van het deel inneemt,
bestaat uit stervormige cellen met vijf, zes of zeven slralen,
waardoor driehoekige met lucht gevulde ruimten begrensd
worden. Op de buitenste grenzen van dit weefsel kan men
den allengschen overgang van de veelhoekige cellen in de
stervormige cellen waarnemen.

9*

io2 VOOnnF.ELDKN TOT OEFENING.

Overlangsche doorsnede. — De opperhuidscellcn zijn lang-
werpig vierkant; de bovenwanden zijn voorzien van ondiepe
stippelkanaaltjes. — De scborsparencbymccllen vertoonen zicb
nagenoeg als op de dwarse doorsnede. — De bastcellen zijn
zeer lang cn ongesüppeld. — De houtccllcn der vaatbundels
stemmen met hen in maaksel overeen. Onder de vaten zijn de
grootste, die welke ter weerszijde van eiken bundel liggen, van
zeer kleine spleetstippels voorzien , de overige zijn spiraal- en
netvaten ; in de naauwste vaten liggen de windingen der vezel
het digst bij elkander. — In het sponsachtige weefsel zijn bier
en daar grootere ruimten , waarin de stralen der begrenzende
cellen naar binnen puilen ; dc gedaante der cellen in deze
rigting gezien is niet stervormig, maar alle de stralen stellen
vereenigd een net daar, met veelhoekige mazen.

Li Hum M a r t a g 0 n.

Dwarse doorsnede van een volwassen internodium. — De
opperhuid bestaat uit kleine nagenoeg vierkantige cellen , met
den längsten doormeter in de rigting van den straal. De cu-
ticula is van matige dikte; de zijwanden zijn dun ; de naar
binnen gekeerde wandgedeelteu der cellen, daar waar deze
aan die der schorsparenchymlaag grenzen , zijn verdikt op
de wijze der wanden van de collenchymcellen (zie § 16).
De schorsparenchymlaag bestaat uit zes lot acht cellenlagen.
De gedaante der ccllen is onregelmatig rond of elliptisch;
zij zijn door talrijke tusschencellige ruimten vanééngescheiden,
en hebben slechts weinig verdikte wanden. Er zijn kleine
chlorophylkorrels in bevat. — Op de schorsparenchymlaag
volgt een gesloten kring van bastcellen met naauwe openin-
gen en dikke wanden, waarin lagen en stippelkanaalljes
te herkennen zijn. — Het inwendige parenchym bestaat uit

AS DEU MONOGOTYLEDÜISE PLANTEN. '135

vrij groote cellen van eenen meerendeels ronden vorm ,. met
talrijke ruime tusschencellige gangen; in het midden des
stengels zijn de cellen het grootst en hier ook van meer hog-
tige wanden voorzien. Daar ter plaatse ziju de wanden het
dunst; buitenwaarts zijn zij dikker, en bemerkt men aan som-
migen oene netvormige verdikkingslaag. De inhoud is wa-
terhelder, met eenige weinige kleine amylum- en chlorophyl-
korrels. — De vaatbundels staan op onregelmatige kringen in
het parenchym verspreid; de hen begrenzende parenchymcellen
zijn naauwer dan de verder afgelegene. Aan de buitenzijde
van eiken vaatbundel bevindt zich eene groep van zeer kleine
dunwandige met een troebel sap gevulde cellen ; binncnwaarls
.sluit zich hieraan de nagenoeg driehoekige groep van vaten,
waarvan de middelste over bet algemeen het wijdst zijn.

Overlangsche doorsnede. — Zoowel de opperhuidsccllen als
de schorsparenchymceilen hebben eene zes tot tienmalen groo-
tere lengte dan breedte. Hunne dwarswanden zijn meeren-
deels regthoekig, bij sommigen eenigzins schuins op de Icng-
terigting van het deel. — De bastcellen zijn tamelijk lang en
hebben den gewonen vorm van prosenchymateuse cellen. —
De parenchymccllcn van hel inwendige weefsel zijn veel lan-
ger dan breed; dil verschil is het groolsl nabij de bastlaag,
het geringst in het midden ; de dwarswanden staan nagenoeg
loodregt, alleen die in dc cellen nabij dc vaatbundels staan
schuins en naderen daardoor tol den prosenchymateusen vorm.
De wanden ziju voorzien van kleine elliptische slippels, doch
men bespeurt op deze doorsnede niet de netvormige verdik-
kingslagen , die op de dwarse door.snede ziglbaar zijn. De
dunwandige cellen aan de buitenzijde der vaathundels hebben
eene vrij groote lengte en loodregte dwarswanden. De zich
daaraan sluitende vaten ziju netvaten met zeer naauwe ma-

VOORBEELDEN TOT OEFENING.

zen; hierop volgen spiraalvaten, waarvan de meest binnen-
waarts gelegene de wijdste windingen bezitten ; in eenigen is
de Spiraaldraad twee of driedubbel, in anderen wisselen de
spiraalwindingen plaatselijk met ringen af.

Cy p e ru s Papyrus.

Opperhuid van boven op gezien. — Zij bestaat uit lang-
werpige zeshoekige cellen met tamelijk dikke wanden, die een
door korte slingeringen gevormd beloop hebben. Daartusschen
worden, op regelmatige overlangsche rijen geplaatst, de zeer
langwerpig elliptische huidmondjes waargenomen. Deze ont-
breken daar, waar de opperhuid de bastbundels bedekt, terwijl
tevens daar ter plaatse de opperhuidscellen naauwer zijn , dan
in de tusschenliggende gedeelten.

Divarse doorsnede. — Nagenoeg vierhoekige opperhuids-
cellen met matig verdikte cuticula. — Onmiddelijk onder de
opperhuid bevinden zich de onregelmatig ronde baslbundels,
door tusschenruimten van ongeveer gelijken doormeter van el-
kander gescheiden. — Hier en onder de baslbundels volgt
eene parenchymlaag, zamengesteid uit kleine zeshoekige cel-
len , waarvan de buitenwaarts gelegene eenen kleurloozen in-
houd hebben, terwijl de binnenste chlorophyl bevatten, deels
vormloos, deels in blaasjes. — Onmiddelijk onder deze groen
gekleurde cellenlaag ligt een kring van vaatbundels, telkens
om den anderen afgewisseld door eenen bastbundel. Tusschen
deze vaat- en bastbundels bevindt zich een uit regelmatig zes-
hoekige cellen bestaand parenchym. — Het geheele inwendige
gedeelte des stengels wordt ingenomen door een sponsachtig
weefsel, gevormd door dunwandige parenchymateuse cellen,
met waterhelderen inhoud, cn groepen van kleine krislallcljes
bevallend. Deze parenchymccllen omgeven de talrijke wijde

AS PEU MONOCOTYLEDONE PLANTEN. 135

overlangs loopende luchtkanalen, wier wanden telkens door
eene enkele cellenlaag gevormd zijn. Te midden van dit
sponsachtig weefsel verspreid staan de doorgesneden vaalbun-
dels , welke merkelijk grooter zijn dan die, welke den bui-
tensten kring vormen. Hunne gedaante is eirond, met het
smalle einde binnenwaarts gekeerd. Aan beide uiteinden be-
staan zij buitenwaarts uit eene groep verhoute cellen, met
verdikte wanden. In het smallere gedeelte bevindt zich een
wijd doorgesneden luchtkanaal, begrensd door dunwandige
oellen. In het midden ziet men twee doorgesneden vaten,
wier holte nagenoeg even groot is, als die van het luchtka-
naal. Somwijlen is een dezer vaten ook nog door^ een mid-
denschot in tweeën gesplitst. Tusschen deze beide groote va-
ten bevinden zich twee of drie veel kleinere , die ten deele
in de holte van het luchtkanaal naar binnen puilen. De ruim-
te tusschen de buitenste groep der verhoute cellen en de
vaten wordt iugenomen door kleine zeshoekige cellen met
dunne wanden. De zamenstelling der vaalbundels, die nabij
de oppervlakte gelegen zijn , is over het algemeen dezelfde.
In de meesten ontbreekt echler het luchtkanaal cn de vaten
zijn minder wijd.

Overlangsche doorsnede. — De opperhuidscellen zijn zeer
langwerpig vierkantig. — De bastvezelcellen zijn smal, heb-
ben eene groote lengle en geheel regten loop. — De daar-
tusschen geplaatste parenchymcellen zijn in de lengterigting
eenigzins afgeplat en staan in reeksen boven elkander. Ook
de groote parenchymcellen, die de luchtkanalen begrenzen,
hebben eene afgeplatte zeshoekige gedaante. — In de vaat-
bundels komen de aan dc beide uiteinden groepsgewijs ver-
eenigde cellen geheel overeen met de bastvezelcellen , die de
bundels onder de opperhuid vormen. De overige binnenwaarts

1S8 VOORBEELDEN TOT OEFENING.

gelegen cellen zijn ook verlengd, doch veel korter dan gene.
Hunne grondvlakken zijn schuins, doch in geringere mate
dan doorgaans bij prosenchymcellen. De meesten hebben
dunne wanden, bepaaldelijk die , welke de groep zamenstellen
tusschen de vaten en de buitenste bastccllengroep. Alleen
die, welke nabij de vaten gelegen zijn en deze begrenzen ,
hebben iets dikkere van stippelkanaaltjes voorziene wanden.
De wand der grootere vaten bezit op dwars loopende rijen
geplaatste poriën van verschillende lengte, zoodat het vat
dan eens meer tot een gestippeld , dan weder meer tot ccn
gestreept vat nadert. Deze poriën zijn van geen hofje om-
geven. Hier en daar herkent men nog de vereenigingspunten
der tamelijk lange vroegere vaatcellen, wier dwarswanden dau
eens nagenoeg horizontaal , dan weder in eene schuinsche
rigting staan. De kleinere in het midden des bundels gele-
den vaten zijn spiraal-, ring- en netvaten.

Tradescantia % e b r i n a.

Dwarse doorsnede van een volwassen internodium, — Op-
perhuid zamengesteld uit kleine elliptische cellen , elk voor
?ich iets naar buiten puilende ; de buitenwand (cuticula) van
elke cel is voorzien van drie of vier kleine verhevenheden. On-
der de opperhuid liggen drie cellenlagen (colicnchym), be-
staande uit iels grootere elliptische cellen , met verdikte wan-
den en regelmatig geplaatste stippelkanaaltjes. — Het overige
van don stengel wordt ingenomen door het parenchym,
waarvan de cellen over het algemeen binnenwaarts grooter
\vorden , en door de daartusschen verspreid staande vaatbun-
dels, -t- De parenchymcellen zijn onregelmatig veelhoekig ,
pïcl talrijke tusschencellige gangen ; hun inhoud beslaat uit
helder vocht, dat in sommige dor builcnwaarls gelegene

AS DEK MÜNOCOÏYLEUONE PLANTEN. '137

rood is, uit Meine amylumkorrels, waarvan vele groepsgewijs
vereenigd zijn, en wier oppervlakte door chlorophyl groen is
gekleurd, uit kristallen van oxalzuren kalk, zoowel den vorm
hebbende van lange zeer spits toeloopende naalden (raphiden),
als dien van korte vierhoekige prismen, waarvan de grond-
vorm het stompere octaëder is (z. Dl. II. bl. 254). Alleen
in de cellen der twee of drie buitenste parenchymlagen ko^
men ook chlorophylblaasjes voor. De vaatbundels staan in
twee kringen. Elk hunner is zamengesteld uit prosenchy-
mateuse cellen , veelhoekig op de doorsnede , welke de ope-
ningen van drie of vier valen en die van één of twee
grootere tusschencellige met een kleverig vocht gevulde ka-
nalen (gom- of pecUnekanalen) omgeven. Do wanden der
prosenchymateuse cellen zijn .slechts in geringe male verdikt;
in eiken vaatbundel komt eene groep van zulke cellen voor,
die zich van de overige nog onderscheiden door hunne zeer
dunne wanden.

Overlangsche doorsnede. — De opperhuid bestaal uil lang-
gerekte cellen ; in deze rigting gezien is de cuticula glad. —
De cellen der twee of drie volgende lagen komen in vorm
met die der opperhuid overeen , maar zijn nog langer. — Ook
de gedaante der parenchymcellen is algemeen tamelijk regel-
matig langwerpig vierkant. — De prosenchymcellen der vaat-
bundels zijn met slechls weinig scheve grondvlakken op elkan-
der ingeplant. Dc vaten zijn spiraalvaten , ringvalen en net-
vaten. Dikwerf gaan deze verschillende vormen in een en
hetzelfde vat iu elkander over. Onder dc netvaten zijn er,
waar de mazen zeer regelmatig vierkant zijn.

Overlangsche doorsnede, ter plaatse van eenen knoop. —
Hier heeft men gelegenheid de korte ellipsoidische digt opéén
gedrongen vaatcellen te zien , welke allen netvczelen bevatten.

VOOUßEELDEti TOT OEFENING.

158

Wat de hoofdpunten van het maaksel betreft, komen an-
dere Tradescantia - soorten , T. crassicaulis , T. ciliata ,
T. virginica met T. zebrina overeen.

R hinan t her a coccinea.

Dwarse doorsnede van eenen luchtwortel. — De buitenste
witachtig gekleurde laag bestaat uit drie of vier reeksen pa-
renchymateuse netvezelcellen, mei lucht gevuld. Hieronder
ligt de breede schorsparcnchymlaag , zamengesteld uit groote
veelhoekige cellen , met dunne wanden ; in velen is nog de
kern waarneembaar ; in die , welke de buitenste rijen vormen,
is chlorophyl in zeer kleine blaasjes bevat. Tusschen de ove-
rige parenchymcellen verspreid staan grootere cellen , waarin
bundels naaldvormige kristallen van oxalzuren kalk besloten
zijn. — De ronde houtkern wordt omgeven door eenen kring
van tamelijk wijde zeshoekige bastcellen , in welker dikke wan-
den men, bij genoegzame vergrooting, vijf tot acht verdik-
kingslagcn herkent. Deze kring van bastvezelcellen is niet
geheel gesloten, maar op afstanden afgebroken door twee of
drie kleine dunwandige cellen. — Iu dc houtkern kan men
geene afzonderlijke vaatbundels onderscheiden. De binnenste
houtcellen zijn het grootst, de buitenste , onmiddelijk ouder
den bastccllenkring, het kleinst van doormeter; aileu hebben
verdikte wanden. Tusschen die, welke den buitenrand der
houtkern vormen , ziet men, op regelmatige afstanden , kleine
groepen van dunwandige cellen , van gelijken doormeter als
de omgevende houtcellen, welke groepen geregeld afwisselen
met die , welke zich in den bastccllenkring bevinden. De door-
gesneden vaten ziju op den dwarsen doormeter ter naauwernood
onderscheidbaar, omdat de doormeter der vaten en der hout-
cellen bijna niet verschilt.

AS DER MONÖCOTYLEDONE PLANTEN. '139

Overlangsche doorsnede. — De netvezelcelleo van het bui-
tenste bekleedsel vertoonen zich, in deze rigting gezien, dui-
delijker dan op de dwarse doorsnede. — De gedaante der
parencbymcellen is onregelmatig veelhoekig ; die nabij de hout-
kern zijn langer dan de overige. Hunne wanden zijn dun,
en voorzien van vrij talrijke elliptische stippels. — De bast-
cellen zijn zeer lang, en ook in deze rigting zijn de verdik-
kingslagen daarin waarneembaar. — Alle de boutcellen, ook
die in het midden der kern , hebben scheve grondvlakken.
Hunne wanden zijn voorzien van twee of drie rijen verspreid
staande tamelijk groote elliptische stippels, slechts weinig
schuins geplaatst. De bovenvermelde tusschen de houtcellen
verspreide groepen van dunwandige cellen komen in vorm met
de eerste overeen; alleenlijk zijn de grondvlakken minder
schuins. — Het getal der vaten is gering in verhouding tot
dat der houtcellen. Die, welke zich aan den omtrek van de
houtkern bevinden , zijn spiraal- en ringvaten. De meer bin-
nenwaarts gelegen vaten zijn voorzien van één of twee rijen
langwerpige hofstippels, ten deele netsgewijs geplaatst.

Overlangsche doorsnede met iodiumtinctuur doortrokken,
aan de lucht gedroogd, en daarna weder met water be-
vochtigd. — De wanden der vezelcellen zijn donkerbruingeel
gekleurd, en vertoonen zeer duidelijk de openingen tusschen
de mazen, door de vezelen gevormd. Dc wanden der paren-
cbymcellen zijn alle blaauw geworden, en de elliptische stip-
pels blijken mede doorborende openingen tc zijn, op zulke
plaatsen, waar slechts cene enkele zijde van den wand aan-
wezig is. In eiken stippel ziet men een aantal zeer kleine
bruingekleurde moleculen. Ook de dunwandige verlengde cel-
len in de buitenste lagen der houlkcrn hebben blaauwe wan-
den cn zijn mede voorzien van kleine doorborende stippels.

VOOlUïEELDEiS TOT OEFENING.

De bastcellen, vaten en boutcellen hebben bruingekleurde
wanden; bij de kleinheid der stippels, in verhouding tot de
dikte van den wand der laatste, blijft het echter onzeker of zij
doorborende openingen zijn.

Wanneer men de met iodiumtincluur doortrokken door-
snede bevochtigd met zwavelzuur, verdund met een vijfde wa-
ter , worden de wanden der parenchymcellen nog donkerder
blaauw , zwellen eenigzins op en verloonen op hunne grenzen
dunne witte streepen. De cellen van het omhulsel, de bast-
cellen en die van de houtkeru ondergaan daardoor geene ver-
andering. Voegt men er dan geconcentreerd zwavelzuur bij,
dan nemen ook deze cenc lichte groene kleuring aau.

Bladoren.

98, Bhideren zijn , gelijk de ontwikkelingsgeschiedenis leert,
niet anders dan uitbreidingen van dezelfde weefsels, welke ook
deu stam vormen. Men treft derhalve ook iu beide dezelfde
t'lenjentairc deelen aan , doch , len gevolge van hel verschil in
groeiwijze, op eene verschillende wijze gerangschikt. Tusschen
de bladeren zelveu beslaat echter nog zooveel onderscheid in
vorm, dal het niet verwonderen kan daarin ook nog veel
verschil iu maaksel le onlmoelcn. Wij willen hier s!echts
op eenige hoofdpunten opmerkzaam maken , die bij het on-
derzoek inzonderheid in het oog moeten worden gehouden.

De opperhuid is bij de bladeren in den regel hooger ontwik-
keld dau aan den stengel. Zij is van /talrijke huidmondjes
voorzien , dikwerf aan beide oppervlakten , nog vaker slechls

[rftiai-iiiittiiJiiintffiWir"

1!I-AI)EUEN. 4 i j

aan écne, en dan gewoonlijk aan de onderzijde, alleen met
nitzondering van sommige waterplanten , wier bladeren op bet
water drijven, en slechts waarvan dc bovenste naar de lucht toe-
gekeerde oppervlakte huidmondjes bezit. Overigens is dc vorm
der opperhuidscellen , het maaksel hunner wanden , de dikte
der hen bekleedcnde cuticula , het getal der huidmondjes,
hun aantal en betrekkelijke plaatsing hoogst verschillend bij
onderscheidene bladeren (Verg. § 49 en 30).

Steeds staat elke spleetopening in verband met een stelsel
van ruime tusschencellige gangen iu het blad. Deze gangen
zijn met lucht gevuld cn worden begrensd door parenchym-
cellen van verschillenden vorm. De plaats, welke dit zooge-
naamde sponsachtige weefsel in het blad inneemt, is geenszins
overal dezelfde ; waar echter dc huidmondjes slechts aan de
eene bladoppcrvlakte gevonden worden , daar treft men dit
weefsel in de nabijheid daarvan aan , zoodat dan ook in zulk
een geval de boven-en onderhelften van bet blad een verschil'-
lend maaksel bezitten. Zeer algemeen wordt het spon.sachtig
weefsel begrensd door eene of meerdere lagen langwerpige
cellen , vveike als palissaden nevens elkander loodregt op het
bladvlak slaan, In zeer dikke vleezige bladeren (vooral van
monocotyledonen) ontbreken zij echter.

De wijze, waarop de vaatbundels zich in dc bladzelfstan-
digbeid verspelden , is zeer uitéénloopend , gelijk genoeg be-
kend is uit de zoo verschillende verbreidingswijze der blad-
nerven. In de meeste gevallen liggen zij iu één enkel vlak ,
doch in bladeren die dik en vleezig zijn treft men gewoonlijk
meer dan écne vaatbundellaag aan.

Meerdere bijzonderheden vindt de lezer in de volgende
voorbeelden tot oefening.

TT-

voorbeelnen tot oefening.

Blad yan H e d e r a Heli x.

Opperhuid der bovenvlakte van boven op gezien. — Cel-
len met geslingerde , wederzijds in elkander naar binnensprin-
gende wanden. Waar bij de snede ook een gedeelte van de
daaronder liggende cellenlaag verwijderd is, ziet men deze
bestaande uit kleine polyëdrische digt aanéén sluitende celletjes.

Opperhuid der benedenvlakte van boven op gezien. —
Vorm der cellen als aan de bovenvlakte; verdikkingsstreepen
op de cuticula ; talrijke huidiuondjes op regelmatige afstanden
geplaatst. Waar de onder de opperhuid liggende cellenlaag
nog aanwezig is, vertoont zich deze als een net van buis-
vormige chlorophylhoudende cellen ; boven elke maas van dit
net is een huidmondje gelegen.

Loodregte doorsnede. — Opperhuidscellen aan beide blad-
vlakten langwerpig afgerond tafelvormig, met de lengterigting
in het bladvlak. — Onder de opperhuid der bovenvlakte drie
lagen ellipsoidische cellen, chlorophylblaasjes bevattende, en
meerendeels digt aanéén gesloten met weinige en naauwe tus-
schencellige gangen. Deze cellcnlagen nemen de bovenste
bladhelft in. De onderste bladhelft \yordt gevormd door eeu
sponsachtig weefsel, bestaande uit korte buisvormige celletjes,
welke netsgewijs verbonden zijn, cn zeer ruime met lucht
gevulde tusschencellige holten begrenzen , die in onmiddelijk
verband met de spleetopeningen der huidmondjes staan. In
de cellen van dit sponsachtig weefsel is hier en daar chloro-
phyl, zoowel vormloos als in blaasjes bevat, in sommigen kris-
talklieren van oxalzuren kalk, bij anderen is de inhoud geheel
waterhelder. — Op de grenzen der beide weefsels ziet men
de doorgesneden vaatbundels, dwars doorgesneden of over-
langs , al naar gelang yan de rigting der snede.

lïLADEREN. '145

Blad Ficus das tic a.

Opporlmid der bovenvlakte van boven op gezien. — Oa-
regehnatige veelhoekige cellen met ongelijkmatig verdikte wan-
den.

Opperhuid der henedenvlakte van boven op gezien. —
Dergelijke cellen als die der benedcnvlakte, doch dubbel zoo
groot. Daartusschen verspreid staan ooregclmatig ronde ope-
ningen met verdikte randen, die toégang verleenen tot de
huidmondjes, welker cellen men, ter. plaatse waarde onder-
liggende cellenlaag nog aan de opperhuid aaoiiangt, ziet
doorschemeren. »

Loodregte dwarse doorsnede. — De cellen van de opper-
huid der bovenvlakte zijn klein, onregelmatig vierkaut, met
tamelijk dikke gladde cuticula. — Daarop volgen twee lagen
merkelijk grootere cellen met waterhelderen inhoud, welker
wanden voorzien zijn van ondiepe stippels. Op bepaalde aC-
standen laten deze cellen tamelijk groote ellipsoidische holten
open, welke ook nog iets., doordringen tot in de diepere la-
gen. In ieder dezer holten is een knobbelig ligchaampje be-
vat , dat opgehangen is aan eenen dunnen draad, bevestigd
tegen de ondervlakte van eene cel der opperhuid. Deze draad
is een vliezig buisje en het daaraan hangend ligchaampje een
vliezig zakje , waarin een kalkzout bevat is. Dit kan worden
aangetoond door bijvoeging van zwavelzuur, waardoor zich
gipsnaaldjes aan de oppervlakte van het zakje vormen, die
echter na eenigen tijd in het overvloedige water, waarmede
het voorwerp bedekt is, worden opgelost. Met zoutzuur of
salpeterzuur behandeld, blijven f^jleen de vliezige zakjes over.
Binnenwaarts volgen , loodregt op de vorige cellenlaag inge-
plant , twee lagen van naauwe buisvormige cellen met chlo-
rophylblaasjes en naauwe tusschencellige gangen, Hieraan sluit

\u

TW

VOORBEKI.DF.N TOT OEFENING.

zich het sponsachtig parencliym , bestaande uit iioite onregel-
matige chloropbylhoudeude cellen, met wijde onderling in
verband staande tusschencellige bollen, aau de onderzijde
begrensd door twee lagen, bestaande uit digt aanéén gesloten
liggende cellen met walcrhelderen inhoud , en eindelijk door
de opperhuid , waarvan de cellen aan de builenvlalite bekleed
zijn door eene hobbelige cuticula. De doorsneden der ope-
ningen , die toegang verleenen tot de cellen der huidmondjes,
ziet men op bepaalde afstanden. De laatste bevinden zich op
de grens tukschcn de opperhuid en de onmiddelijk daarop vol-
gende laag. De met lucht gevulde holte daaronder geeft toe-
gang tot de tusschencellige holten in het sponsachtig paren-
chym. Waar de snede een bladnerf getrofién heeft, ontbreekt
het sponsachtig parenchym geheel of len decle cn ziet men,
in plaats daarvan , den dwars of overlangs doorgesneden vaat-
bundel , gevormd door prosenchymateuse cellen, met spiraal-
en gestippelde vaten.

Blad van Neri u m Ole ande r.

Opper huid der bovenvlakte van boven op gezien. — Enkel
kleine digt aanéén gesloten liggende veelhoekige cellen.

Opperhuid der bencdenvlakte van boven op gezien. —
Veelhoekige cellen , met eenigzins bogligc wanden , iels ver-
lengd boven de bladnerven. Daarop slaan hier en daar ver-
spreid korte tamelijk dikwandige haartjes, ïn de opperhuid zijn
vrij groole onregelmatig langwerpig ronde holten of openingen,
waarvan de randen bezet zijn met dergelijke haartjes,

Loodregte dwarse doorsnede. — De opperhuid der boven-
vlakte bestaat uit kleine min of meer vierkante ccllcn , met
tamelijk dikke cuticula.; Daarop volgen drie of vier lagen meer
langwerpige ccllen, doch wier inhoud , even als die der op-^

BLADEUKN. 145

perhuid waterhelder is. Loodregt hierop staau twee reeksea
naauwe buisvormige cellen met korreligen inhoud en vorm-
loos chlorophyl. üeze worden op de helft van de bladdikto
gevolgd door de cellen van bet sponsachtig parenchym, welke
klein zijn , onregelmatig van vorm en vormloos chlorophyl be-
vatten , sommige bovendien krislalklieren van oxalzuren kalk. Dc
talrijke luchtbollen hebben elk voor zich eenen geringen om-
vang. Het sponsachtig parenchym is vau de opperhuid der
benedenvlakte afgescheiden door eene cellenlaag met watcrhel-
dercn inhoud. De cellen dezer opperhuid zijn gelijk aan die
der bovenste. — De openingen in de opperhuid der beneden-
vlakte verwijden zich binnenwaarts. De aldus gevormde hol-
len zelleu zich voort tot op ongeveer een derde der dikte
van het blad. Zij zijn bekleed met eene zeer dunne opper-
huid uit kleine ellipsoidische celletjes bestaande , en met de-
zelfde baartjes, die ook aan de opening gezien worden. Daar-
tusschen verspreid slaan eenige kleine naar buiten puilende
stomacellen, met spleetopeningen, die toegang verleenen lot
de luchtbollen van het sponsachtig parenchym.

Blad van Aloë Li ng u a.

Opperhuid van hoven op gezien. — Aan de boven- eu
ondervlakle heeft zij helzelfde maaksel, en beslaat uit tame-
lijk regelmatige groote zeshoekige cellen. De zijwanden zijn
dik en gestreept. Het naar boven gekeerde wandgedeelte vau
elke ccl is voorzien van zeer talrijke kleine knobbeltjes en van
éénen veel grooleren kegclvormigen knobbel, die nog met
kleinere bezet is. Tusschen de opperhuidscellen verstrooid
staan de vierkante openingen van de tocgangskanaaltjes boven
de cellen der huidmondjes; elk dezer openingen is omgeven
van eenen dikken geribden rand. " v

10

'14Ü VOOr.BF.ELDEN ÏOT OEFENINrr.

« lii.-'" «t

Divarse loodregte doorsnede. — Dc opperhuidscellen ziju
onregelmatig vierhoekig. De bovenwanden zijn bekleed met
eene zeer dikke, met knobbels bezette cuticula , welke bene-
denwaarts scherp toeloopende lijsten vormt. Het overige ge-
deelte van de zijdelingsche en desgelijks de bencdenwanden
der oppcrbuidscellen zijn dun. Hier en daar op afstanden
ziet men de dwars doorgesneden huidmondjes, bestaande uit
twee aan elkander rakende ronde cellen met korreligen inhoud.
Zij hebben ongeveer den halven doormeter der begrenzende
cellen van de opperhuid cn liggen nabij hare onderste grens.
Bij elk paar stomacellcn bevindt zich een tamelijk diep eenig-
zins trechtervormig toegangskanaal ; en daaronder eene adem-
holte, welke met de verdere lucbtboudende tusschencellige
gangen in verband slaat. — Onder de opperhuid der beide blad-
vlakten liggen eenige lagen cellen met chlorophyl, deels in
blaasjes, deels vormloos. Die , welke zich onder de opperhuid
der bovenvlakte bevinden , zijn over bet algemeen rond , ter-
wijl die der benedenvlakte meer ellipsoidiscb zijn. De plaatsen,
waar de cellen onderling zamcnhangen, vertoonen zich als
rondachtige kringen met kleine even waarneembare stippels.
In de meeste dezer cellcn, cn desgelijks in vele der opper-
huidscellen zijn kernen bevat, terwijl de binnenblaasjes zich
reeds door de inwerking van water, en nog sneller door be-
handeling met eene zoutoplossing of met salpeterzuur, van
de celwanden afscheiden. — Aan de binnenzijde dezer groen
gekleurde lagen liggen de vaatbundels. De kleinere zijn rond,
de grootere elliptisch op de doorsnede. Zij bestaan uit dun-
wandige cellen met kleurloozen inhoud en aan de binnenzijde
zich bevindende vaten. In de nabijheid van eiken vaatbundel
bevatten de parenchymateuse ccllen groote bruinachtig geel
gekleurde droppels eener weeke harsachtige slof.

BLADEREN. i 47

Overlangsche loodregte doorsnede, door eenen vaatbundel
gevoerd. — Opperliuid cn groen gekleurde lagen nagenoeg
als op de dwarse doorsnede; alleen bestaan nu de overlangs
gekliefde buidmondjes uit cellen van eenen elliplisclien vorm.
De verlengde cellen der vaatbundels zijn allen zeer dunwandig
cn meerendeels met horizontale wanden op elkander inge-
plant. In haar sap zijn kleine moleculen bevat, en in elke
cel komt eene tegen den wand gelegen kern voor. Aan
de binnenzijde van den vaatbundel ligt eene reeks korte net-
vezelcellen ; daarop volgen, naar buiten toe, spiraalvaten
met zeer wijde windingen , dan dergelijke met naauwe win-
dingen , terwijl zich het meest buitenwaarts een vat met
spleetstippels bevindt. De harsbolleu in de parenchymcellen
rondom de vaatbundels zijn in deze rigting beter waarneem-
baar dan op de dwarse doorsnede. De hen bevattende in
reeksen boven elkander geplaatste cellen zijn langwerpig; er
komt bovendien chlorophyl in voor. Elke cel bevat gemeen-
lijk slechts eenen enkelen harsbol. De meeste bestaan uit
eene heldere bruingele moeijelijk vloeibare slof; in andere is
een gedeelte der slof korrelig; eindelijk schijnen eenige door
een aan zijne plooijen herkenbaar vlies omgeven. Behalve
deze harshoudende cellen ziju er in denzelfdcn omtrek nog
andere , die wijder cn meerendeels veel langer zijn, waarin
noch hars , noch chlorophyl voorkomt, maar welker inhoud uit
een helder geel vocht bestaat. — Het middengedeelte van het
blad wordt ingenomen door groote parenchymcellen met zeer
dunne wanden, gevuld met een helder kleurloos vocht; alle
bevallen eene kern. In de nabijheid der vaatbundellaag ko-
men in eenige dier cellen bundels van naalden vau oxalzuren
kalk voor.

iO*

148 VOORBEELDEiX TOT OEFENING.

Blad van O r o n t i u m j a p on ic u m.

Opperhuid der bovenvlakte van boven op gezien. — Zij
bestaat uit groote cellen vau onregelmatigen vorm , meeren-
deels iets verlengd in de Icngterigting van bet blad, met vrij
dikke zijwanden , die van stippelkanaalljes voorzien zijn. In
den vvaterhelderen inhoud zijn eenige kleine moleculen bevat,
en in het midden van elke ccl ligt eene groote ronde of el-
liptische kern , waaraan, bij genoegzame vergrooting, de dub-
bele grenslijnen van den wand van het blaasje herkenbaar
zijn. In allo kernen zijn een of twee het licht sterk bree-
kende ronde kernligchaampjes beval, en in de meesten is de
holte van hel blaasje opgevuld met kleine moleculen van
enbepaalbaren vorm. Reeds door dc bevochliging met waler
scheidt zich het binnenblaasje van den omgevenden wand af.

Opperhuid der ondervlakte van boven op gezien. — Der-
gelijke cellen als in de opperhuid der bovenvlakte, doch met
hier cn daar verspreide zeer langwerpige spleetopeningen, die
toegang verleenen tot de onmiddelijk daaronder gelegen zeer
groote stomacellen (Pl. I. fig. 56 A), welke met hunne lengteas
in de Icngterigting van het blad staan , eu waarin zeer kleine
amylumkorreltjes en vormloos chlorophyl bevat zijn.

Loodregte divarse doorsnede. — De opperhuid der boven-
vlakte wordt gevormd door elliptische cellen met matig dikke
cuticula ; de kernen daarin zijn steeds tegen dc ondervlakte
aan geplaatst. Bij de zamentrekking van het binnenblaasje
wordt de kern daardoor medegesleept. — De onmiddelijk onder
do opperhuid der bovenvlakte gelegen vijf tot zes lagen be-
staan uit langwerpige parenchymateuse cellen met dunne wan-
den. Daarin is chlorophyl in twee vormen bevat. In eenige
als tamelijk groote min of meer regelmatig zeshoekige groene
ligchaampjes, met korreligen inhoud , tegen den celwand aan

KLAÜlillEN. i 49

geplaalsl, eu onderling afgescheiden door kleurlooze lusschen-
ruirnlen. In andere ccllen is het chlorophyl alleen als eene
vormlooze slof bevat, die doorgaans schijnbaar den geheelen
inhoud groen klemt, doch inderdaad mede slechts dc binncn-
vhikte der celwanden bekleedt. De binnenste holte dezer cel-
len bevat een kleurloos vocht met kleine moleculen en ver-
scheidene ronde kleurlooze blaasjes, die drie lot viermaal
grooter zijn dan de chlorophylligchaampjcs, cn een helder
vocht bevallen. Men ziet deze blaasjes het best, door met
een mesje een weinig van hel parenchym af te krabben cn
bet aldus verkregen moes met water bevochtigd onder hel
mikroskoop le brengen. — Het middengedeelte van het blad
wordt ingenomen door de op tamelijk geregelde afslanden ge-
plaalsle vaatbundels, elk voor zich van eene chlorophylhou-
dcnde parenchymcellenlaag omgeven. Het weefsel tusschen de
vaatbundels beslaat uit zeer groote dunwandige parenchymcel-
len met walcrhelderen inhoud, welke ruime met lucht ge-
vulde holten begrenzen. — De zich daaraan benedenwaarts
sluitende lagen bestaan uit een sponsachtig parcnchymwcelr
scl, gevormd door korle buisvormige cellen , die ecu netwerk
met ruime mazen daarstellen, waarin lucht bevat i.s. Dc in-
houd dor cellen van hel sponsachtig parenchym stemt ge-
heel overeen mei die der bovcnslc chlorophylhoudendc lagen.
De ccllen welke de opperhuid der ondervlakte zamenstellen
zijn iels kleiner dan die der bovenvlakte , doch stemmen er
overigens mede overeen. Dc dwars doorgesneden cellen der
huidmoudjcs (Pl. I. fig. 5ü li) hebben elk voor zich eene afge-
ronde rhombische gedaante , cn liggen naar elkander toegekeerd
met de onderlijig bijna in aamaking zijnde stompe hoeken. Zij
ziju kleiner dan de oppcrhuidscellen , cn hun bencdcnwand
ligt nog iels boven de onderste vlakte van deze. De zich

150 VOORBEELDEiX TOT OEFENING.

daarbinnen bevindende ademholte staat in duidelijk regtstreeksch
verband raet de overige met lucht gevulde tusschencellige
ruimten.

Blad van Cycas r e v o l u t a.

Dwarse doorsnede van het middengedeelte van de mid-
denrib. — De opperhuid is bekleed met eene tamelijk dikke
geelachtig groen gekleurde cuticula , en bestaat uit vierhoekige
cellen, welke iets verlengd zijn in de rigting van dc straal.
Daaronder liggen drie of vier lagen parenchymateuse cellen
van onregelmatigen vorm , waarin chlorophyl beval is. — Zij
worden binnenwaarls opgevolgd door de bastlaag , bestaande
uil verscheidene reeksen dikwandige prosenchymcellen , niet
tol bundels vereenigd, maar hier en daar afgebroken door
eenige parencbymcellen , terwijl cr zich bovendien de ronde
openingen van doorgesneden kanalen in vertoonen , die eenen
slechts weinig grooteren doormeter dan de bastcellen hebben.
Aan de binnenzijde van de bastlaag staan dc bastcellen meer
geisoleerd en zijn zij tevens grooter. — Het parenchymweef-
sel , dat de grootste ruimte van het inwendige gedeelte der
middenrib inneemt, bestaat uit groote polyëdrische ccllen ,
met matig verdikte wanden, waarin talrijke stippels , die
nabij de randen van elke cel het grootst zijn. De in-
houd dezer parenchyracelleu is waterhelder; in sommigen be-
speurt men groote droppels van cene geelachtige olie, die
tegen de wanden gehecht zijn , doorgaans slechts een in ééne
ccl; in andere , bepaaldelijk in eenige van die, welke de
vaatbundels begrenzen , zijn kalkspaathrhomboëders bevat. —
Op ongeveer den halven afstand lusschen dc bastlaag cn de
vaatbundclieeks bevinden zich dc openingen van ccn aantal
ruime gomkannlcn , gevuld met een kleurloos kleverig sap,

BLÄDEUEN. 151

dat kleine moleculen bevat. Hunne inwendige oppervlakte is
bekleed met zeer kleine dunwandige celletjes, met naar bin-
nen puilende bolle oppervlakten. Ook de parenchymcellen,
welke deze gomkanalen begrenzen, ziju kleiner dan de om-
ringende, — De vaatbundels staan op eene kromme lijn , die
ongeveer de gedaante heeft van een hoefijzer, waarvan dc
bolle zijde beantwoordt aan de ondervlakte van de middenrib
en de beide omgebogen uiteinden aan de inplantingspunteu
van de vederbladen. De doorsnede vau eiken vaatbundel heeft
een' eironden vorm. Het naar den omtrek toe gekeerde en
breedste gedeelte bestaat uit prosenchymcellen, wier wanden
weinig verdikt zijn ; de buitenste dezer cellen zijn het grootst.
Het smallere naar binnen gekeerde gedeelle is zamengesteld
uit vaten ; diegene, welke de buitenzijde der vaalbundels in-
nemen , hebben den grootstcn doormeter. De parenchym-
cellen , welke de vaatbundels begrenzen, zijn kleiner dan
de overige.

Overlangsche doorsnede, door een der vautbimdels in
zijnen grootsten doormeter gevoerd. — De cellen der opper-
huid hebben eenen »verlengden vorm; zij zijn, vooral aan de
culiculazijde, voorzien van diepe stippelkanalen. De paren-
chymateuse cellen , onmiddelijk onder dc opperhuid gelegen ,
zijn weinig verlengd, — De bastvezelcellen zijn lang, met
schuinsche grondvlakken op elkander ingeplant; de wanden
zijn voorzien van één of Iwcc rijen schuins geplaatste tamelijk
groote spleetstippels, — Dc parenchymcellen nabij de bastlaag
en desgelijks die nabij de vaalbundels zijn lang eu smal; dc
meer binnenwaarts gelegene zijn korter en breeder; hun al-
gemeene vorm is min of meer onregelmatig vierkant of gerekt
zeshoekig. Hunne wanden verloonon zich als een netwerk
met grootere cn kleinere mazen. Na bevochtiging mcl iodium-

iSü

152 VOORBEELDEiX TOT OEFENING.

I .".'.^Vf

tinctuur, drooging aan de lucht en weder bevochtiging met
water heeft het netwerk eene bruingeele kleur, terwijl de
schijnbaar opene mazen meerendeels door een zeer dun licht-
blaauw vlies gesloten zijn. In het onderste gedeelte van de
middenrib hebben vele der parenchymcellen nog zeer dunne
wanden, die , op gezegde wijze behandeld , geheel blaauw
worden en waarin men dan zeer kleine doorborende openin-
gen bespeurt. In het bovenste gedeelte der middenrib zijn
de wanden van alle de parenchymcellen netvormig en de
meeste hebben opene mazen , zonder een deze bekleedend en
afsluitend vlies. — De prosenchymateuse cellen der vaatbun-
dels , welke nabij den buitenv.'aarts gekeerden rand staan,
zijn tamelijk wijd , met schuinsche grondvlakken op elkander
ingeplant, en hunne eenigzins verdikte wanden zijn digt be-
zet met uiterst kleine, doch zeer talrijke stippeltjes. De bin-
nenwaarts gelegen prosenchymcellen zijn smal, dunwandig en
hebben nagenoeg horizontale dwarswanden. — De het binnen-
ste des bundels innemende vaten zijn spiraalvaten met zeer
digte windingen; daarop volgen buitenwaarts gestreepte vaten,
dan gestippelde valen met langwerpige opene stippels en ein-
delijk , aan den rand des bundels, vaten met groote hof-
stippels.

Voderbladeren van hetzelfde blad. Opperhuid der boven-
vlakte van boven op gezien. — Zij beslaat uit hoekige ccl-
len vau zeer onregelmaligen vorm , met lamelijk dikke wan-
den , welke zoowel aan de. boven- als aan de zijvlakten van
talrijke stippels zijn voorzien.

Opperhuid der benedenvlakte van boven op gezien. — De
cellen zijn kleiner en regelmatiger veelhoekig da» aan de bo-
venvlakte ; ook hebben zij minder verdikte wanden. Daartus-
schen verstrooid staan kegelvormige verhevenheden, met oene

BLADEREN. 183

ronde of elliplischc opening aan den lop , welice toegang ver-
leent tot de dieper gelegen stoinaceilen. Deze zijn aan de
onderzijde zigtbaar, wanneer men bel praeparaat omkeert.
Zij zijn groot, balvemaansvormig, en bevatten clorophyl. De
kegelvormige verhevenheden zelve bestaan uit kleine eenigzins
verlengde cellen , welke de holten boven de stomacellen be-
grenzen. Hier en daar zijn op deze opperhuid smalle één-
cellige haren ingeplant.

Loodregte doorsnede. — De opperhuid der ondervlakte be-
slaat uil min of meer regelmalig vierhoekige cellen met sterke
slippelkanalen , vooral aan dc culiculazijdc. — Daaronder liggen
twee rijen cellen , veelhoekig op de dwarse, verlengd op de
overlangsche doorsnede , met dikke wanden. — Loodregt hierop
staat eene laag buisvormige verlengde cellen , digt aanéén ge-
sloten , met verdikte wanden en naauwe tusschencellige gan-
gen, In deze cellen zijn zeer kleine amylumkorrels en vorm-
loos chlorophyl bevat. — Halverwege de dikte van het blad
volgt hierop een sponsachtig parenchymweefsel, gevormd door
korle chlorophylhoudendc celletjes, die ruime met lucht ge-
vulde tusschencellige gangen en hollen begrenzen. Dit paren-
chymweefsel sluit zich aan dc opperhuid der benedenvlakte ,
welke bestaat uit tamelijk regelmatige vierhoekige cellen, waar-
tusschen de doorgesneden kegelvormige verhevenheden gezien
worden , met de in elk aanwezige holle, en de daaronder
gelegen stomaccllen. — De vaatbundel in de middcnrib vau
hel vederblad komt in maaksel na overeen met die, welke in
de hoofdrib bevat zijn.

Bladsteel van M u sa r o sace a.
Dwarse doorsnede. — De opperhuid zoowel der bolle als
der holle zijde , bestaat uil zeer plallc lafelvormige cellen ,

154 YOOß«t:£LF)EN TOT OEFENING.

en omgeeft liet parenchym , dat uit binnenwaarts grooter wor-
dende veelhoekige dunwandige cellen is zamengesteid. De twee
of drie onmiddelijk onder de opperhuid gelegen lagen bevatten
chloropliyl in blaasjes met daarin bij genoegzame vergrooting
waarneembare kleine moleculen. De inhoud der overige paren-
chymccllen is waterhelder met kristalleljes van wijnsteenzureu
kalk. In velen ziet men eene tamelijk groote kern, soms
omgeven van amylumkorreltjes. — Digt onder de opperhuid,
tusschen de chlorophylhoudende cellen, vertoonen zich de dwars
doorgesneden bastbundels op tamelijk regelmatige afstanden. —
Het midden van den bladsteel wordt ingenomen door straal-
vormige voortzettingen van het parenchym, zijnde de door-
sneden van cellige platen , die de lucbtkanalen begrenzen. —
Op bepaalde afstanden in de lengterigting zijn in die lucbt-
kanalen dwarsschotten. Deze bestaan , op de dwarse doorsnede
des bladsteels gezien , uit stervormige ccllen , aan de randen
zamenbangende met de veelhoekige cellen van het omgevende
parenchym , en daar ter plaatse alle overgangsvormen vertoo-
nende (Pl. I. flg. 8). Op deze dwarsschotten zijn hier en daar
grootere cellen met naaldvormige kristallen van oxalzuren kalk
ingeplant. — De vaatbundels zijn zeer regelmatig vordeeld.
Ter plaatse, waar de stralige verlengselen of de cellige pla-
ten , die de lucbtkanalen begrenzen , met het overige paren-
cliym zamcnhangen , bevindt zich aan weerszijde een groote
vaatbundel. Daartusschen zijn , op den halven afstand tus-
schen twee cellige platen , iets kleinere bundels geplaatst,
uog kleinere meer in de nabijheid der oppervlakte , cn des-
gelijks iu het midden der cellige platen zelve. Hier eu daar
vertoonen zich ook dwars door het weefsel zich verspreidende
kleinere takken , die de grootere vaatbundels verbinden. In
eiken vaatbundel is ccn zeer ruim vat, somtijds bestaande uit

BLADEREN. 155

Iwee aan elkander grenzende vaten. De prosenchymateuso
cellen , die het overige van den vaatbundel uitmaken, hebben
weinig verdikte wanden. De kleinste omringen onmiddelijk
het grootste vat.

Overlangsche doorsnede. — Opperhuid- en parenchymcel-
len als op de dwarse doorsnede, alleenlijk meer langwerpig
in de rigting der as van het deel. De met amylumkorrels
bezette kernen vertoonen zich op deze doorsnede duidelijker
dan op de dwarse. De bastvezelcellen zijn lang en stijf. —
De vaatbundels zijn le midden van het weefsel herkenbaar
aan hunne geelwitte kleur. en wanneer men de snede zoo
verrigt, dat zij juist eene der cellige platen treft, dan zijn
daarin één of meer vaatbundels begrepen. Alle de vaten zijn
spiraalvaten, doch bij de grooteren is do vezel meervoudig en
op sommige punten vertakt. Elke vezel voor zich is niet af-
rolbaar, maar met den vaatwand vergroeid , doch deze scheidt
zich soms door dc snede onder den vorm van eenen spiraal-
achtig gekronkeldeu band. Tusschen de parenchymcellen,
op eenigen afsland van de grootere vaalbundels cn daarmede
evenwijdig , loopen hier cn daar tamelijk wijde sapvaten, her-
kenbaar aan den min of meer troebelen inhoud , doch alleen
onder gunstige omstandigheden kan men het hen vormend
zeer dunne vlies waarnemen , waardoor zij zich als geen enkel
tusschencellige kanalen doen kennen.

Het maaksel van den bladsteel bij de overige i?/M5a-soorlcn
[M. safientmn , /)/. paradisiaca, M. sinensis) komt in dc
hoofdpunten met dal bij M. rosacea overeen.

Indien de gebruiker vau dit werk dc tot hiertoe als voor-
beelden medegedeelde waarnemingen, of althans hel meeren-
deel daarvan , zelf herhaald heelt , dan mag hij het er voor

lÖG VOOllßtELÜEN TOT OEFENING.

houden, dat hij zich eene genoegzame vaardigheid in het
onderzoek van plantenweefsels heeft verworven, om zelfstan-
dig daarmede voort te gaan, zoodat het noodeloos is hier
het aantal voorbeelden te vermenigvuldigen, door ook andere
organen tot het onderwerp daarvan te kiezen.

Het zal echter niet ongepast zijn hem nog opmerkzaam
te maken op eenige voorwerpen, welker onderzoek als bij-
zonder leerzaam is te achten, alvorens hij zich begeeft tot
moeijelijker nasporingen.

Daartoe behooren : de zaden van vele vooral monocotyle-
done planten (/m, , Alstroemcria, Tamarindus

indica, Phtjtelephas macrocarpa, waarvan het zoogenaamd
plantenïvoor afkomstig is), wegens het eigenaardig maaksel van
hun hoornachtig albumen (1). Met kleine wijzigingen in de
onderscheiden gevallen bestaat het uil groole cellen met zeer
dikke doorscliijnende wanden, waarvan men de grenslijnen
moeijelijk, somtijds alleen na kleuring mei iodiumtincluur
en zwavelzuur kan waarnemen. In geene andere plantencel-
len zijn de stippclkanalen zoo laug en wijd, terwijl men zich
hier met de meeste zekerheid kau overtuigen, dal die der
aaiiééngrenzende cellen telkens juist tegenover elkander staan.
Door de groote hoeveelheid vet is de inhoud dezer cellen
bij doorvallend licht steeds donker gekleurd. Hel vlies van
het binnenblaasje , dat dezen inhoud omgeeft, zet zich voorl
in de holte der stippelkanaalljes, zoodat dit binnenblaasje ,
wanneer het zich van den celwand heeft afgescheiden, zich
stervormig, vertoont.

Zeer leerzaam is verders het onderzoek van de steenvruch-
ten (persik, abrikoos, kers enzv.), vooral in deu onrijpen

(1) Pl. I, fig. 13 j gedeelte van tiet hoornachtig albumen van Alstroc'
merüi anrm.

i

VOOIUJEELDEN ÏOT OEFENING. 157

toestand, omdat men dan het best gelegenheid heeft om
de wijze nader te leeren kennen, hoe de wanden der
cellen zich verdikken, welke later het harde gedeelte van
het vrucbtvleesch of den zoogenaamden steen zamenstellen.
Deze wandverdikking of verhouting vangt namelijk altijd aan
op het punt tegenover de inplanting van den vruchtsteel ,
zoodat, terwijl de nabij de spits gelegen cellen reeds tamelijk
dikke wanden hebben verkregen , die aan bet andere einde nog
zeer dunne wanden hebben. Men beeft daardoor gelegenheid
alle de opvolgende toestanden der wandverdikking aan één en
hetzelfde voorwerp waar te nemen, en dit onderzoek wordt
nog vruchtbaarder, indien men het ondersteunt door do
aanwending van réactiven ter herkenning van de verschillende
bestanddeelen der celwanden.

Ook de antherae behooren tot de leerzaamste voorwerpen,
inzonderheid wegens de spiraal- of netvezelcellenlaag, welke
onder de opperhuid voorkomt. Aan dit onderzoek sluit zich
van zelf dat der stuifineelkorrels, waarbij men , behalve op
de zeer onderscheiden gedaante der korrels bij verschillende
planten , nog te letten heeft op het maaksel van het uitwen-
dige vlies, het getal, den vorm en de plaats der openingen
daarin , de bestanddeelen van den inhoud, enzv. Eene be-
vochtiging met enkel water is hier niet voldoende , dewijl
daardoor het binnenste vlies barst, en de inhoud zich door
de opening eenen weg baant, maar bovendien moet onder-
zocht worden hoe zich de korrels in suikerwater en terpen-
thijnolie vertoonen.

Eerst nadat men zich door deze cn dergelijke onderzoe-
kingen eene rijke ervaring verworven heeft in de vervaardi-
ging en behandeling van praeparaten en het maaksel der
geheel ontwikkelde plantendeelen grondig heeft leeren ken-

1S8 VOORBEELDEN TOT OEFENING.

oen , is het raadzaam over te gaan tot het moeijelijkere on-
derzoek van hunne ontwikkelingswijzc. Na het algemeene
daarover reeds vroeger (§ S7 tot 67) aangevoerde , kan ik mij
hier echter onthouden van den lezer bepaalde aanwijzingen
te geven nopens den weg, dien hij daarbij te volgen heeft.

Het getal der geschriften, waarin het ontleedkundig maak-
sel der planten beschreven is, is zeer aanzienlijk. Ten einde
echter voor den eerstbeginnende, voor wien dit werk inzon-
derheid bestemd is, de keus niet te moeijelijk te maken, be-
paal ik mij tot eene verwijzing naar de volgende :

J. M. Schleiden, Griindsüge der Wissenschaftlichen Botanik,
II Bände , Dritte Auflage , Leipzig 1850.

n. von M o Ii 1, Grundziige der Anatomie und Physiologie der vcge-
iahilischen Zolle. Aus R, Wagner's Ilandw'örterhuch der Physiologie
besonders abgedruckt. Braunschweig, 1851.

II. S c h a c Ii t, Physiologische Botanik. Die Pflanzenzelle , der in-
nere Bau und das Lehen der Gewächse. Berhn 1852,

TWEEDE AFDEEimG.

DIERLIJKE WEEFSELS.

EERSTE HOOFDSTUK.

Beknopte levensgeschiedenis der dierlijke cel in vergelijking
met die der plantencel.

99. Evenals van de plant is ook de cel het grondorgaan
van het dier. Elk dier kan zijnen eersten oorsprong uit zulk eene
cel nemen , en in eenige weinige gevallen is het alleen de vorm
dier cel, welke eenige verandering ondergaat, terwijl het dier
werkelijk een ééncellig wezen blijft. Doorgaans echter wordt
die cel of het ei de zitplaats eener vorming van nieuwe cel-
len (bet zoogenaamde klievingsproces), en door voortgaande
celvermenigvuldigiug en daarmede gepaard gaande groei en
vormveranderingen der cellen ontstaan dan allengs de velerlei
weefsels, die in den volwassen toestand de organen zamen-
stellen. Van verreweg de meeste dier weefsels is bet bewe-
zen 5 dat hunne zamenstellende deelen zich oorspronkelijk en
onmiddelijk uit cellen gevormd hebben. Slechts eenige wei-
nige zijn echter niet regtstreeks uit cellen ontstaan, maar uit
stoffen, die zich daarbuiten bevinden, doch desniettemin ge-

— i]i|j|l|pi|.t j^ijin^ i nmiiiiiniiijiijijpii—mn L ii,M.uiii[i.iMiip

IGO BEKMOPTE LEVENSGESCHIEDENIS DER DIERLIJKE CEL.

heel of ten deele als het produlit harer levenswerkzaamheid
moeten beschouwd worden.

100. De grootte en de gedaante der dierlijke cellen is nog
veel meer uitéénloopende dan die der plantencellen. Indien
men aannemen mag , dat de kleinste, door het mikroskoop
waarneembare vibriones(l) en monaden (2) dieren zijn, welke uit
ééne cel bestaan, dan zoude deze eenen doormeter van slechts

fot millim. hebben. Cellen van eenen zoo groo-

ten omvang, als soms in de planten voorkomen of op zich
zelve cenc geheele plant kunnen vormen , ontbreken bij de
dieren. Over het geheel genomen zijn derhalve de dierlijke
cellen kleiner dan de plantaardige, dat is, de beide uiterste
grenzen van grootte zijn geringer bij de eerste dan bij de
laatste.

101. Het vlies der jeugdigste dierlijke cellen is vergelijk-
baar met dat van het binnenblaasje {utriculas internus) der
plantencellen (z. § 6 bl. 7 noot). Het is meer dan waarschijn-
lijk , dat het, evenals dit, uit eene proteinezclfstandigheid be-
staat. ßij vele dierlijke cellen, die slechts een kortstondig
bestaan hebben (b. v. de bloedcellen) ondergaat dit vlies wei-
nige of geene veranderingen, bij andere cellen daarentegen
ontstaan daarin verschillende wijzigingen, vermoedelijk ten
gevolge eener buitcnwaartsche afscheiding van stoiTen van eene
andere scheikundige geaardheid. Het is echter tot hiertoe
niet gelukt het afzonderlijk bestaan van dit oorspronkelijke
celvliesje als binnenblaasje in geheel gevormde dierlijke cel-

(1) PI. II, flg. 30 j Vibrio lineola E h r., sommige uit eene , andere
uit twee, drie of meer geledingen (cellen ?) bestaande.

(2) Pl. II, fig. 35, Blonas hyalina E h r.

GKOOTTE DER DIERLIJKE CELLEN. BINNENBLAASJE. KERN. l6l

len met zekerheid aan te toonen. Echter bestaan er gronden,
om het vlies der zenuwcellen in de gangliën met de daarmede
zamenbangende centrale vezel of ascylinder (1), verders het
binnenste vlies der luchtvaten bij de insekten, het dooijervlies
bij zulke dieren, waar dit afzonderlijkl den inhoud van het ei
omgeeft, en het binnenste vlies der cellen in den mantel der
Tunicaten , als beantwoordende aan de binnenblaasjes der plan-
tencellen , te beschouwen.

102. Als regel kau men stellen, dat alle dierlijke cellen
eene en somwijlen meerdere kernen bevatten (2). Even als
zij echter in eenige plantencellen ontbreken (z. § 7,8i, 90),
zoo kunnen zij ook in dierlijke cellen gemist worden, terwijl
het toch uit de vergelijking met andere overeenkomstige lig-
chaampjes blijkt, dat zij ware cellen zijn. Het sprekendst
voorbeeld hiervan leveren de bloedligchaampjes, waarin bij
den mensch en de overige zoogdieren de kernen ontbreken,
terwijl deze daarentegen in de bloedligchaampjes der overige
gewervelde dieren steeds voorkomen (5). In zeer vele geval-
len zijn de kernen duidelijke blaasjes; in andere daarentegen
cn bepaaldelijk in de jeugdigste cellen kan men daaraan niet
met zekerheid een afzonderlijk vlies, dat eenen inhoud om-
geeft , waarnemen. Gewoonlijk bevat elke kern één, zelden
twee of meer kernligchaampjes. Doorgaans hebben de kernen
eenen ronden vorm. Wanneer cellen zich echter verlengen en
tot vezelcellen worden , dau verlengt zich ook de kern eenig-

(1) Pl. III, fig. 51, zenuwcellen en zenuwbuizen uit het ganglion
Gasseri van een'snoek.

(2) PJ, III, fig. 4 a, opperhuidscel van de binnenvlakte der wang van
een raensch; b,c ,d, speekselcellen; fig. 6, epitheliumcellen der trachea
van eene koe; fig, 33, levercellen van een varken.

(3) Pl. III, fig. 1, a, h , bloedcellen van een' menscb; fig. 3, « , t,
bloedcellen yan een'kikvorsch , in eene oplossing van jig^ sublimaat.

H

1680 LEVENSGESCillEDENIS DER DIERLIJKE CEL,

ziDs, doch altijd in veel geringere mate dan het omgevende
celvlies (1). Steeds zijn de kernen betrekkelijk het grootst in
de jeugdigste cellen ; in nog zeer jeugdige cellen kan de kern
zelfs de geheele holte der cel innemen, zoodat het onmogelijk
is afzonderlijke vrij liggende kernen vau pas gevormde cellen te
onderscheiden. Later groeit ook de kern, doch steeds lang-
zamer dan de geheele cel , en haar groei is reeds lang op-
gehouden , wanneer die van de cel nog voortgaat.

In de meesle dierlijke cellen blijven de kernen voort-
bestaan , ofschoon zij vaak moeijelijk onmiddelijk zigtbaar
zijn 5 doch zulks worden na bijvoeging van azijnzuur of eenig
ander zwak zuur. Somtijds verdwijnen zij echter, gelijk b. v.
tijdens de verhoorning. In eenige weinige gevallen schijnen de
kernen de zitplaats der vorming van nieuwe deelen te worden.
Dit geldt bepaaldelijk van de cellen, waarin de zaaddraden of
spermatozoïden in de kernen ontstaan , even als de overeenkom-
stige zwermdraden in de antheridiën der hoogere cryptogamen.

103. De vormingswijzen der dierlijke cellen stemmen in de
hoofdpunten overeen met die der plantencellen (z. § 12).

a. De vrije celvorming , niet geschiedende binnen in an-
dere cellen. Eerst vormen zich de kernen, cn daarom heen
het jeugdige celvliesje. Hierbij neemt men nog twee wijzi-
gingen waar, die echter meer in grond dan in wezen ver-
schillen. Het celvliesje namelijk vormt zich óf zoo nabij den
kern, dat het deze aanvankelijk schijnbaar onmiddelijk om-
geeft , óf er ontstaat (even als bij de celvorming in den em-
bryozak der phanerogamen) eerst eene ophooping van kleine
moleculen om de kern en het is nu hier om heen , dat het

(1) Pl. III, flg. 38, 'vezetcellen uit de spicrtiuid der maag van een
■varken.

VORMING VAN CELLEN. iGS

vliesje zich afzet. Door vrije celvorming ontstaan dc lymph-
en chylnsbolletjes, de eijeren , de spermacellen, dc miltcel-
len , de ettercellen, enzv.

b. Gelvorming door verdeeling van den inhoud van andere
cellen. Deze is veel algemeener dan de vorige, en de gewone
wijze van celvermenigvuldiging gedurende het vruchtleven en
ook nog op lateren leeftijd in zulke uit cellen bestaande weefsels ,
waarin het aantal der cellen nog na de geboorte toeneemt.

Alle dc verschillende wijzigingen in deze soort van celvor-
miug, welke bij de planten zijn waargenomen , komen ook
bij de dieren voor. Doorgaans is hier echter de wijze, hoe
de nieuwe cellen ontstaan, veel moeijelijker w^aarneembaar dan
daar, uit hoofde van de geringere grootte der cellen en de
meerdere teerheid der celvliezen. In eene cel, welke men
als moedercel beschouwt, ontstaan twee ccllen door verdee-
ling van den inhoud cn dc vorming van een tusschenschot,
dat waarschijnlijk altijd van den aanvang af dubbel is ; dezelfde
verdeeling herhaalt zich in de dochtercellen , die nu op hunne
beurt moedercellen zijn geworden, enzv. Op die wijze ge-
schiedt b. V. de celvermenigvuldiging in de kraakbeenderen (1).
De rigting, waarin de tusschenschotten ontstaan, bepaalt de
plaats, die de dochtercellen in de moedercel innemen.

In andere gevallen verdeelt zich eerst de celinhoud in
twee, vervolgens in vier, in acht, in zestien enzv. min of
meer bolronde deelen , om elk van welke dan eerst later een
vliesje ontslaat, waardoor zij tot ware cellen worden. Be-
paaldelijk geldt zulks van dc allereerste ontwikkeling van den
eidoöijer, welks zoogenaamde klieving in niels anders'dan in
deze wijze van celvorming beslaat.

(1) Pl. III, fig. 41 , doorsnede van eeneu kraakbeenigen ring der tru-
cliea van eene koe.

164 LEVENSGESCillEDENIS DER DIERLIJKE CEL,

Ook kunnen zich dierlijke cellen vermenigvuldigen door af-
snoering. Dat deze wijze van celvermenigvuldiging, die ook
bij plantencellen voorkomt (verg. § 12 en § 90), in het we-
zen der zaak overeenstemt met de vorming van nieuwe cellen
door verdeeling van den inhoud, is reeds vroeger aangetoond.
Door zulk eene afsnoering vermenigvuldigen zich sommige der
eenvoudigste dieren , die waarschijnlijk uit eene enkele cel be-
staan , terwijl zij mede is waargenomen aan de bloedligchaam-
pjes der embryones van gewervelde dieren.

Wat de kern betreft, zoo verdeelt zich deze in zeer 'vele
gevallen nog voor dat eene verdeeling der moedercel waar-
neembaar is. Er ontstaan daarin twee kernligchaampjes; zij
wordt daarbij langer; vervolgens splitst zij zich in tweeën en
elk der deelen wordt tot kern eener nieuwe cel. In het ei
verdwijnt eerst de oorspronkelijke kern (het zoogenaamde kiem-
blaasje), en er vormt zich dan, even als bij de vrije celvor-
ming , eene nieuwe kern, waarom heen de inhoud zich nu
ophoopt, en zich vervolgens verdeelt , waarmede tevens eene
verdeeling van de kern gepaard gaat.

De moedercellen , welke bij de planten doorgaans blijven
bestaan en slechts in weinige gevallen (bij de vorming der
stuifmeelkorrels) later geheel verdwijnen , worden bij de die-
ren meestal, na voleindigde vorming der dochtercellen , in het
omringende vocht opgelost , zoodat deze dan vrij komen.
Echter is het ook io dierlijke weefsels geenszins zeldzaam,
dat de moedercellen blijven bestaan , zoodat men zelfs ver-
scheidene generaties van cellen in ééne grootere cel beslo-
ten kan vinden. Reeds het ei, waarin door het klievings-
proces opvolgend een aantal cellen ontstaan, die zich door
latere verdeeling nog verder vermenigvuldigen, levert cr een
voorbeeld van. ^

VlillANDElUNGEN VAN DEN VOUM DEH CELLEN. 16t>

'104. De iiicesle dierlijke cellen ondergaan, na eenmaal
gevormd le zijn, meer of minder belangrijke veranderingen.
Deze veranderingen belrefFen :
1den vorm,
2". den celwand ,.
3°. den celinhoud.

lOö. Even als bij de planlen , gedurende het eersle tijd-
perk van het kiemleven alsmede in de beide teellstreken aan dc
uileinden der as in den stam of tak en io den wortel (zie
§ 58), de cellen aanvankelijk allen dezelfde gedaante heb-
ben , zoo ook ondergaat de vorm der dierlijke cellen eerst
dan eene belangrijke wijziging, wanneer de cel vermenigvuldi-
ging begint te verminderen, en elk der cellen voor zich aan-
vangt een deel uit te maken van het weefsel tot welks vor-
ming zij bijdraagt.

Dezelfde vier omstandigheden (z. § 5), waardoor de gedaante
der plantencellen laler gewijzigd wordt, hebben ook invloed op
die der dierlijke cellen, ofschoon niet in gelijke mate als bij gene.

a. De onderlinge aaneensluiting en ontwikkeling in eene
beperkte ruimte kan oorzaak zijn van den veelhoekigen vorm,
die sommige oorspronkelijk bolvormige cellen later aannemen ,
b. v. de verschillende soorten van bekleedingsccllen {cellulae
epitheliales (1)) , waartoe ook de zeshoekige pigmentcellcn
der chorioidea behooren (2).

b. De invloed der rigting, waarin de celvorming door ver-
deeling geschiedt, is merkbaar in zulke gevallen, waar die
rigting verschillend is op onderscheidene punten van helzelfde

(1) Pl. III, lig, 5, opperhuidscellen eener menschelijke vrucht van
drie maanden,

(2) PI. III, fig. 20, pigmentcellcn der chorioidea uit het oog ccner koe.

1684 LEVENSGESCillEDENIS DER DIERLIJKE CEL,

weefsel, b. v. io vele kraakbeenderen, waar de cellen nabij
den omtrek van het deel daardoor dikwijls eenen langwerperi-
gen vorm hebben verkregen, dan die, welke in het inwen-
dige gelegen zijn.

c. De ongelijkmatige en ongelijktijdige ontwikkeling der ver-
schillende weefsels, welke een orgaan zamenstellen , waardoor
bij de planten, in zoo talrijke gevallen, de gedaante der
cellen aanmerkelijk gewijzigd kan worden (verg. § 44), oefent
op de vormsverandering der dierlijke cellen slechts eenen zeer
beperkten invloed uit. De reden hiervan is vooral gelegen in
de weekheid van verreweg de meeste dierlijke weefsels, ter-
wijl de plantenweefsels altijd eene zekere mate van stijfheid
bezitten. Alleen in zulke weefsels, welke in dit opzigt tot
die der planten naderen, gelijk die der haren, pennen, ste-
kels , vederen , is die invloed somtijds merkbaar.

d. De gewigtigste oorzaak van vormsverandering der dier-
lijke cellen is de ongelijkmatige groei van het celvlies zelve.
Geschiedt die groei voornamelijk in twee der drie hoofdrigtin-
gen , terwijl zij in de derde reeds spoedig ophoudt, dan
ontstaan plaalvormige cellen, waarvan de cellen der plaat-
cpilhelien en de bloedligchaampjes der gewervelde dieren voor-
beelden leveren. Wanneer daarentegen dc cellen, even als
die, welke in de planten de prosenchymateuse weefsels zamen-
stellen , spoedig ophouden in de breedte en dikte te groeijen
en zich later alleen verlengen door uitgroeijing in twee tegen-
overgestelde rigtingen , dan ontstaan vezelcellcn , zoo als die
der organische spieren (1), de veerkrachtige vezelen (9), de

(1) PI. III, fig, 38, vezelcellen uit de spierluiid der lunag van een varkens

(2) Pl. III, fig. 18, jeugdig bindweefsel na behandeling met azijnzuur,
waarbij de veerkrachtige vezelen en dc ccllcn waaruit zij buiuicn oorsprong
nemen zijn overgebleven. ■

■ littitfKr-ii^wfi

veranderingen van den vorm der cellen.

vezelcellen in de bastlaag der baren (1) en vederen enzv.

Even als verders bij de planten vele cellen het verinogen
bezitten om plaatselijk uit te groeijen en zich in allerlei rig-
tingen te vertakken (verg. § 51 b , § 89 , § 90), zoo bezitten
de dierlijke cellen hetzelfde vermogen en zelfs in veel hoogere
mate. Tevens kan hierbij eene inéénsmelting der celholten
plaats grijpen, wanneer de takken van verschillende aldus
uitgegroeide cellen elkander ontmoeten, even als zulks tijdens
de copulatie bij de algen (z. § 89) plaals grijpt. Op die wijze
ontstaan de stervormige pigmentcellcn (2), die vaak in ware
pigmentnetlen (3) overgaan , het net der haarvaten , de veel-
takkige zenuwcellen (4), de vertakkingen der peripherische
zenuwhuizen , de netvormige veerkrachtige vliezen , de zich
vertakkende primitiefbundels van sommige spieren , het lucht-
vatenstelsel der insekten , enzv. De eigenschap , welke de op-
perhuidscellen van vele planten bezitten, dat de zich begren-
zende wanden elkander beurtelings als het ware verdringen,
zoodat zij zich somtijds als met tandjes in elkander gevat
vertoonen, wordt ook bij sommige dierlijke cellen aangetrof-
fen , namelijk bij de platte vezelen der kristallens, die niel
anders zijn dan plaatvormig uitgegroeide verlengde cellen.
Vooral zijn het de vezelen van de kristallens dor visschen ,
die zich door de grootte dezer tandjes onderscheiden (5).
ofschoon zij aan de vezelen der kristallens van den mensch

(1) Pl. III, fig. 8 C, overlangsche doorsnede der basllaag van het hoofd-
haar van een' mensch , na behandeling met zwavelzuur.

(2) Pl. III, fig. 19, stervormige pigmentQel in het peritonaeum van
een'kikvorsch.

(3) Pl. III, fig. 21, pigmentcellennet in het peritonaeum van eenen
watersalamander.

(4) Pl. III, fig, 50, veeltakkigc zenuwcel uit de grijze zelfstandigheid
van het ruggemerg van een kalf.

(5) Pl, III, fig, 13 j vezelen der kristallens van eenen snoek.

ÉÊÊÊÊÈ

4

1686 LEVENSGESCillEDENIS DER DIERLIJKE CEL,

168