* ■. . ■-ocr page 4-

är*

Vi.

3»-ocr page 6-

1-.

-ocr page 7-

VERHANDELING

DER

LYFSTRAFFELYKE

MIS DA A DE N

E N

HA ARE BERECHTINGE!)

N A A R T
voorschrift des gemeenen rechts,
getrokken uyt de schriften
van den heer

BENEDICTUS CARPZOVIUS, R. g.

raad van t keurvorstendom

. saxen,

]En daaruyt in de Nederduytfche Spraake overgebragt

DOOR

M^. DIDERIK VAN HOGENDORR

tweede deel.

tweede druk.

TE A M ST E R. D A M,
petrus schouten.

MDCCLXXII.

-ocr page 8-

ISlB. Iemand genegen zynde dît Werk in twee ftukken
te verdeelen, moet dk Tpei-blad voor bladzjde
761 gefteld wordea.

-ocr page 9-

\'VAN -ocr page 10-

52 E E N E N T ACHT IG S T E H O Ü F D S T U K

trekkinge tot de ftraxFe in \'t gemeen, dies de onderneeming des dief-\'
ftals niet in \'t geheel behoore ongeftraft te blyven, zal echter de ftraf
der koorde in de onderneeminge des diefftals geenfins können ftand .
grypen.

IV.-ocr page 11-

\'VAN -ocr page 12-

12 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

, XII. En mitsdien zal ook niet in dit geval, waarin iemand zyn ey-
\'gen goed, \'t welk door een\'ander\'bezeten wordt, fteelt en wegdraagt ^
de ftraf van diefllal ftand grypen. Waaruytte beüuytenis, datdedood^
ftraf den dief geenfins behoort te worden opgelegd, \'t en waare door dea
gepleegden diefftal den eygenaar een groot nadeel zy toegebragt.
Trouwens, zo iemand zyn eygen goed fteelewie ziet niet, dat in
zulken gevalle bykans geen het minft nadeel met betrekkinge tot den
eygendom aan een\' ander\' wordt toegebragt ? Want ik handel ftechts
van den eygendom des goeds, en geenfms van\'t recht, op dat goed ge-
veftigd^ ten welks opzigte de fchuldenaar, die zyn eygen goed\'t
welk verpand wierdt, den infchulder ontfteelt,. by wege van naamr
wisfelinge diefftal van zyn eygen goed pleegt, en ten dien opzigte aan
opfpraakevan diefftal gehouden wordtL. 12. §:. 2. L. 10. tt. de furt,
L, 4. §. 2 j. TT. ds ujucap.

XIII,-ocr page 13-

\'VAN -ocr page 14-

14 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

beklaagden geenfins van de ftrafFe bevryden kan, want anders zou waar-
lyk niemand over misdaad aangeklaagd, zynde eener vrouwe man, met
eenige doodftraffe in \'t geheel können aangedaan worden. Waarvan een
ieder de ongerymdheydzou können nagaan, vooral, daar de ftrafder
misdaad door den dekmantel des huuwelyks niet moet worden qpge-
\'houden, L. 27. C. ad L. Jut de adulUr.

XXI.-ocr page 15-

VÄTSf DE TE VERLIGTEN STRAFFE DES DIEFSTALS. 767

XXV. En is^geen dfer^gevoelens van redenen ontbloot. Want zy,.
dfe de laattgemelde gedachte voorftaan, zeggen, dat\'er nyt het vallen
des diefs twyffeling ontftaat, of hy fchuldig, dan onfchuldig, geweeft
zy F In \'t onzekere is het toch niet min rechtmaatig, dan veylig, het
zachtft vonnis optevolgen; L. 56. L. 168. L. 192. ■tt. deR. J. voor-
d.io lyfftraffelyke zaaken,L.- 32. -tt. de p(En. L. i^S\' fi^^- deR.J^
waarin niet van deeze of gééne geringe zaake, maar van \'s menfchen
eerci en leeven\', gehandeld^wordt: en daarom moet men in deezen met
te; meerdere omiigtigheyd^\'te\' werk gaan, en- \'t is beter den fehuldigen
wy te fpreeken ^ dan één onfchuldigen. te verwyzen-, L. 5. \'tc. de poen,.

XX V B Ze\'Voegen\'erneg.ditby datgeval is toetefchryven of aan-;
de fchuld en lifedes Scherprechters, of wel aan GODS Raad en Voor-
zienigheyd; Nu is \'t niet waarfchynelyk, dat diergelyk geval door de
lift of fchuld dés Scherprechters is voorgevallen; , omdat die onder-
fteld wordt,zyn openbaar Ampt behoorlyk te hebben waargenomen;
als ,omdät hy wel weet, dat hy niet buyten leevens-gevaar is,in-
dien hy de\'uytvoering van het tegen den beklaagden ge weezen vonnis
c^ geene behoorlyke wyzevolbragt hebbe. Gevolgelyk wordt dit ge-
-ocr page 16-

768 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

\'t omkoopen des Scherprechters diergelyke ontkoming kon te wege ge-
bragt worden, deswegens geene moeyte fpaaren zouden.

. XXVIII. Gevolgelyk hebben ze nietgetwyfFeld ftaande te houden,
dat de dief op nieuws moet worden opgehangen, opdat naamelyk de
Rechter niet zachter dan de Wet zy, willende, dat de dief ter zaake
van gepleegden diefftal met den dood ftraf baar zy, van welke Wet de
ter aarde vallende dief nergens uytgezonderd te zyn bevonden wordt.
En mitsdien kan ook niet op loffen voet zonder Rechts-gezag aan hem
verfchooning vergund worden, Nov. i8. cap. 5. in pr. L. 19. C. de
collât. C. is ., qui in ecclefiâ. 18. in fin. pr. extr. de fent. excomm.
in 6to.

XXIX. Doch, hoezeer dit gevoelen, de ftrengheyd des Rechts en
de kracht der woorden ingezien zynde, niet moeylyk zou können wor-
den ftaande gehouden, vooral, indien ook de zin der hoofdftrafFelyke
gewysdens worde naagegaan, waaraan gewiffelyk nooit anders te vol-
doen is, \'t en zy\'er de dood op volge, arg. (w) L. 7. in fin. -ocr page 17-

\'VAN -ocr page 18-

770 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

wordt, om den zin van de L. i. C. ubi de crim. agi oport. L. 2. C,
eod. tit. Maar dit moet dus worden opgevat, zo geene quytfchelding
vereyfcht worde, want anders moet zekerlyk de daader naa de piaatfe,.
w^aar hy misdaan heeft, heenen gezonden worden, L. 7. §. uit. Tt. de
acQufat. L. 7. \'7t.de cußod.-ocr page 19-

VAN KERKROOF EN DE STRAFFE VAN DIÉN.

\'t

ftaat, daarin einige bepaaling te maaken,en mitsdien hetzelve Plakkaat-zom
behooren woordlyk gevolgd te worden. Doch, dewyl het dagelyks Rechtsge-
bruyk heeft goedgevonden, de ftraffenop deeze misdaad van diefftal willekeu-
riglyk te behandelen, en het ook niet wel raadzaam fchynt, in deezen zo ftip-
telyk de letter van dit Plakkaat aantekleeven, zou men können in bedenken gee-
ven, of niet in het ft raffen deezer misdaad zeer veel aan \'s Rechters befchey-
denheyd zy overtelaaten, die naa overweeginge van alle omftandig- en hoe-
daanigheden derzelve beft zal können oordeelen, wat ftraf op enkelen en niet
gequalificeerden diefftal toepaifelyk zy ? Oproerige en geweldaadige hnysbraak
en diefftallen als voore gequalificeerd, dwang op \'s Heeren ftraaten of wegen ^
in huys of op andere plaatfen, opbreeking vanhuyzen, winkels; pakhuyzen,
fchuuren, fchepen, fchuyten of andere beflooten erven of plaatfen , en het
fteelen van goederen by die gelegenheyd, word uyt krachte van datzelfde
Plakkaat van den 19«. Maart 1614 met de koorde geftraft -ocr page 20-

772 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

€11 welke zy de ftraf mn dïergelyken roo- 19. Straf van Kerhroovers ^ die on-
wr? IS\' \\6.-ocr page 21-

van kerkroof en de straffe van dien. 773

zaaken t\'zamenloopende, is \'t onwraakbaar, dat waarlyk en in der daad
Kerkroof gepleegd is. Doch, eéne dier beyde ontbceekende, neem
eens, zo \'t Heylige uyt eene onheylige plaatfe, of \'t onheylige uyt
eene Heylige plaatfe geftolen worde, is het zeker, dat eygentlyk geen
Kerkroof gepleegd wierdt.

ge uyt eene Heyhge plaatfe, wegdraagt,C/ quis contumax\\facri-
legium ergo efl.ij. qucefl. 4. naar \'t welke driederhande foorten vanKerk-
roof gefteld worden, i. Zo iemand eene zaak, welke Hey lig of den
Heyligen Dienft is toegewyd, op eene Heylige plaatfe; 2. Eene Hey-
lige zaak op zekere onheylige plaatfe; 3. Eene onheylige zaak op ze-
kere heylige plaatfe fteele en onderfcheppe.

VI. Doch, fchoon de Rechtsgeleerden \'t onder den anderen niet eens
zyn, of de fchikking des Burgerlyken, dan wel die des Geeftlyken
Rechts, aamieemelyk zy, ib \'t echter onwraakbaar, dat hedensdaags
naar \'t Geeftlyk Recht op deeze driederhande wyzen Kerkroof gepleegd
wordt: hoewel die doorgaans op verfcheyden wyzen ftrafbaar zy, en
zulk een diefftal zwaarer ftraf verdiene, die aan Heylige zaaken uyt eene
Heylige plaatfen gefchied is, en naar \'t BurgerlykKecht eygentlyk Kerk-
roof genoemd wordt. Dies het ter betere onderfcheydinge van dien
raadzaam zal zyn, van deeze driederhande foorten van Kerkroof on-
derfchey dentlyk te handelen.

V JI. De Eerste Soort van Kerkroof is, zo iemand eene Hey-
lige of GODE , dat is, den Heyligen Dienft toegewyde zaak, op ze-
kere Heylige plaatfe fteele en wegdraage.

VIIL Dit is ook waarlyk en in der daad naar \'t Burgerlyk Recht
Kerkroof, die op eene Heylige plaatfe en aan Heylige, dat is, den Hey-
ligen Dienft toegewyde zaaken, gepleegd wordt, L. 5. L. 9. ad
L. Jid. peculat. naamelyk, dat deeze twee zaaken t\'zamenloopen;
Eerßelyk de zaak heylig;ten anderen, dat die uyt eene Heylige
plaatfe weggedraagen zy. -ocr page 22-

774 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

fchroomen te beweeren, dat de ftraf van Kerkroof altyd die des natnui%
iyken doods is. En, omdat de doodftraffen veele en verfcheyden zyn,
dat \'s Rechters willekeur daarin ftechts begreepen wordt, dat hy zelfs
behoort uyttekiezen zulk eene ftraf, met welke de Kerkroover moet
beteugeld worden, doch geenfms, dat hy van de doodftrafFe kan afgaan.
Hierom zegt Ulpianus, de Rechtsgeleerde, in de L. 6. jt, adL. Jul.
peculat. \'k Weet, dat veele Rechters de Kerkroovers tot verfcheuringe
der heeften verweezen ,en fommige %e leevendig verbrand., doch ook
andere aan de galge gehangen hebben.

X.-ocr page 23-

VAN KERKROOF EN DE STRAFFE VAN DIEN. 773

dom en Kunne, \'t zy ftrenger ofzagter, tegen de Kerkrovers te rech-
ten. Want hetis met diergelyke omftandigheden dermaate gelegen,
dat men doorgaans uyt hooide derzelve\'t zy de ftraf des doods, of ook
wel deeze of gééne lyfftraf, mooge opleggen. De hoedaanigheyd des
perfoons wordt naamelyk in acht genomen, zo men overweege, of
die eerlyk geweeft zy, dat is, van goeden naame, en ook, of die te
misdoen gewoon zy; insgelyks, of de menfch zy vry, of fiaaf; of hy
den Kryg volge, danwel onder het gemeen volk behoore, L. lO. §. i.
L. 28. §. uit. TT. depmn. De geileldheyd der zaake wordt nagegaan in.
de heyligheyd der vaten, bekers, fchaalen, gewigten, tafel-lakens,
linnens, kandelaars enz. Doch te tyd; of de Kerkroof by dag, dan
wel by nacht, gepleegd zy, d. L. 6. tt, ad L. Jul. peculat. danwel ,-of
dit feyt op\'s Heeren-of anderen Heyligen dag, ter eere GODS inge»
fteld, begaan zy. Insgelyks wordt \'s Kerkroovers ouderdom in acht
genomen ten opzigte van minderjaarige en oude luyden. Want min^
derjaarigen worden zachter, dan wel meerderjaarigen, geftraft,. L. 27.
§. . w . de minor. Ook worden oude luyden zachter beteugeld. L. 2.
JT. term. mot. L. 5. tf. de Jur. immun. Eyndelyk wordt op de Kunne
acht gegeeven ten opzigte van vrouwen, welke, zachter dan de man-
men, geftraft worden, L.-ocr page 24-

24 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

XVL Eli hiermede ftrydt niet de L. 9. z.tt. ad L. Jul peculat.
Xe vef dienen meer als dieven, en minder als Kerkroovers ^ w^dimjt te
volgen ichynt, dat in dit geval den beklaagden zwaarer ftraf, dan die
des diefilals, behoort te worden opgelegd.

X V11. Eyndelyk is de Derde Soort van Kerkroof, zo onhey-
lige zaaken uyt eene heylige plaatfe weggedraagen en geftolen worden.
Neem eens, zo iemand zaaken, welke niet heylig,of den Heyligen
Dienft niet toegewyd, maar onheyiig zyn, moogelyk deezen of géé-
nen by zonderen perfoon toebehoorende, en in de Kerke bewaard wor-
dende , fteele en wegdraage, hoedaanig een ook Kerkroof pleegt.

XV III. Maar ook deeze foort van Kerkroof wordt naar \'t Burger-
lyk Recht ook geen Kerkroof; maar liever enkele diefftal, genoemd,
L. TT. ad L. Jul. peculat. want, gelyk boven gezegd is, naar\'t Bur-
gerlyk Recht worden tot eygentlyken Kerkroof twee zaaken van elkan-
dere onaffchey dentlyk gevorderd:-ocr page 25-

VAN KERKROOF EN DE STRAFFE VAN DIEN. 773

drie en tachtigste hoofdstuk

Van Roof en de Straffe van dien.
I N H O U D.

25. In de door veelm gepleegde mij\'\'
daad worden ze alle voor V geheel geljou-
den.

16. Edelen zyn zo wel, als geringe
menfchen, aan de deflraffe des roojs onder-
hevig.

27. Roof van de minße zaake verdient
zelfs dood ftraf. 28. 29.

30. Het is ten opzigte van de flraffe
des roofs om V even, wat zaaken met ge^

■den? 33. 34-

37. Straf der medefianders in misdaad
van roof 38. 39.

40. Straf eetier geweldaadige kneeve-
laarye of afperßnge- 41. 42. 43.

44. Op wat wy7.e de roovers, den roof

J. Roevers worden loozere dievm ge-
memd.

2. Somwylen wordt ook roof genoemd
firaatfchendery.

3- JVelke twee echter van elkandere
mderfcheyden zyn. 4, 5.

6. Roof wordt ook doorgaans genoemd
plundering en flruykroovery.

1. De misdaad van roof is .zwaar en
grmnxtLaam.

8. Op wat wyze de roovers geftraft weid zyn weggenomen!
worden. 9.-ocr page 26-

778 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

zelfs een beruchte ftraatfchender enkelyk genoemd zulk een, die zich
het fteelen heeft gewoon gemaakt.

III.-ocr page 27-

VAN KERKROOF EN DE STRAFFE VAN DIEN. 773

ook doorgaans plundering en ftruykroovery genoemd wordt. Want,
hoezeer fommige een fpitsvindig onderfcheyd deezer woorden ftellen ,
willen echter andere, die deeze onderfcheyding in de wind liaan, dat
voor deeze woorden roof zonder onderfcheyd worde betekend.

VII. Doch, of deeze misdaad zwaar en gruuwzaam zy, is gan-
fchelyk onwraakbaar, en wel daarom, dat ze is boozer, dan diefftal-ocr page 28-

28 DRIE EN.TACHTIGSTE HOOFDSTUK,

hooren, maar ook, voor zo verre de Keyzer recht heeft, de Room-
fche Burgers en de Overheden van elk Wingeweft en Rechtsgebied te
noodzaaken, om die wegen te befchermenen beveyligen.

XII. Het is toch den Keyzer en alle andere Burgerftaaten^ opgelegd
datgene te verzorgen, \'t welk tot beveylinge der wegen vereyfcbt
wordt, opdat die naamelyk van booze menfchen gezuy verd, en nooit
door ftraatfchenders of itruykroovers befprongen worden. Waarom
ook de aloude Keyzeren voor zich deeze zorg, naamelyk met zeke-
re Opzienders over de openbaare wegen aanteftellen, behouden hebben.

Xin. En können de Landen en openbaare wegen genoegzaam door
geen ander middel voor roovers en itraatfchenders zeker en geruft ge-
fteld worden, dan door de oefteninge van zwaare ftraffen tegen de daa-
ders, opdat naderhand andere van diergelyk feyt worden afgefchrikt.
Want de ondervinding leert, dat in die plaatfe, waarin tegen de over-
treeders ftrengelyk gerecht wordt, een veyliger doortogten overgang
zy, dan in de zulke, waarin de ftruykroovers ftraffeloos ontkomen. Om^
dat door de uytvoeringe der ftraften niets Üechts de beklaagden zelis
uyt het midden weggenomen, maar ook andere verbeterd, en van \'t
misdoen afgefchrikt worden, L. 6.L. 20. 7r.dep(En. \'t welk gewiifelyk
voor geene der geringfte vruchte van \'t ftraffen te houden is.

XIV.-ocr page 29-

VAN KERKROOF EN DE STRAFFE VAN DIEN. 773

op een rad gefteld worde, fchoon hy Hechts eene enkele reyze op den
weg geroofd hebbe. Het is my toch onbekend, dat fommige Rechts-
geleerden niet fchroomen vaftfteftellen, dat roof met doodilraffe niet
behoort beteugeld te worden, \'t en zy de roover dien meer dan ééns
gepleegd hebbe, volgens deL. 28. §. 10. tt. depten, maar wordt deon-
waarheyd deezer beweeringe opgemaakt daaruyt, dat in deeze foor-
te van misdaad inzonderheyd de beveyliging des openbaaren wegs, die
door alle Vorften en Overheden moet ongefchonden bewaard wor-
den, tot het ftraffen aanleyding geeft, L. i.§. ii. tt. de offic pr^efeél
urb. L, 13. sr. de offic. prafid. Gevolgelyk, de veyUgH^ddes open-
baaren wegs eenmaal gefchonden zynde, kan de misdaad jiiet ontkend
worden gepleegd te zyn , en mitsdien moet het ^-aan -riiemand won-
der voorkomen, dat het ftraffen derzelve in deezen opzigte ftand
grype.

XVII.-ocr page 30-

782 DRIE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

%^attmge niet weynig verzwaard worde, in zo verre, dat de misdaad,
welke in zich zelve niet hoofdftrafFelyk is, om de hervattinge van die
met den dood ftraf baar wordt, meen ik echter geenfins, dat des wegens
de ftraf, welke anderfms die des doods is, tegen dedaaders ingevoerd,
behoort verzwaard te worden; en wel daarom, dat het gezag der Wet
ontbreekt, zonder welke doorgaans noch ftraf verzwaard noch wat op
eygen gezag moet verzekerd worden , L. 5. C. de repud. JSlov. 2.
cap. 3,

X X, Maar wat, %o de roover met zynen roof niet te vreden vjyndt.
den beroofden bovendien zwaarlyk treffe en quetfe, of niet deswegens
de firaf dzs roofs zal moeten verzwaard worden ? Het gebeurt toch
veeltyds, dat roovers op openbaare wegen de menfchen gewapender-
hand aanranden, en hen, indien ze weêrftand bieden, doodelykquet-
.-ocr page 31-

VAN PvOOF EN DE STRAFFE VAN DIEN. , 78

de ftrafFe des doodflags vermengd wordt: op gelyke wyze wordt hy, die
een\'ander\'quetft en berooft, niet dan over roof en beroovinge geftraft,
en de ftraf der wonde met de ftrafFe des roofs vermengd.

xxïli. Ten Anderen: Het bovengemeld richtfnoer wordt uyt-
gebreyd daarin, zo verfcheyden medegenooten in ééne en dezelfde
misdaad gevonden worden, die alle (myns oordeels) ter z-aake van
gepleegden roof met den dood geftraft, en hunne doode lighaamen
op een rad moeten gefteld worden.

XXIV.-ocr page 32-

784 DRIE EN.TACHTIGSTE HOOFDSTUK,

zeer geriftge zaake, als den roover van iets van meerdere waerde,
eene en dezelfde ftraf worden opgelegd.

XXVIII.-ocr page 33-

VAN KERKROOF EN DE STRAFFE VAN DIEN. 773

Want dit verzet is niet voldoende, dat de roover zich daarmede zou
konnen verdeedigen. Trouwens, gelyk meer dan ééns gezegd is, in
roof moet geenüns de toegebragte fchaade, maar vooral \'t fchenden
der veyligheyd, worden opgemerkt. Welke by den roover eener ge-
ftolen zaake ook verftoord wordende, zal hy niet ten om-echte de ftraf-
fe van roof ondergaan moeten.

XXXIÏ. Ten V y f d e n : Het boyengefteld richtfnoer wordt uy tge-
breyd, fchoon de met geweld beroofde en ontdraagen zaak weêrgekree-
gen, en zynen eygenaar ter hand gefteld worde, zal echter niet te min
de roover aan de ftraffe des roofs gehouden zyn. Want nergens wordt
dit geval van het algemeen richtfnoer uytgezonderd, Wie zal toch
ontkennen, dat hy, die de afgezette zaak heeft weêrgegeeven, een
roover en beroo ver is ? Dies het geen wonder zy, dat zulk een met den
dood geftraft worde; dewyl de misdaad van roof door hem éénmaal
volbragt, en de veyligheyd des openbaaren wegs, welke door de
weérgeevinge van \'t geroofde met wederom herfteld wordt, gefchon-
den is.

XXXIII. Waarmede geenfins ftryden zal, dat in misdaad van dief-
ftal , \'t geftolen goed zyner eygenaar weêrgegeeven zynde, de ftraf
der koorde quy tgefcholden, en de dief gegeeffeld, en voor eeuwig
moet gebannen worden, gelyk boven aan \'t 9®. onderdeel des drie en
feventigjïen Hoofdfiuks gezegd is, fchoon de diefftal meer dan de waer-
de van vyffchellingen mogte te boven gaan. Want dit \'s in diefftal wel
onwraakbaar, maar geenfins op misdaad van roof betrekkelyk ; om \'t
onderfcheyd der reden, welke eene onderfcheyden beüiftiDg uytle-
vert, L. 83. §. 5. 5r. de verb, oblig. wantin diefftal moet de gewoone
ftraf verligt worden om de wêergeevinge des goeds, welke in die mis-
daad ganfchelyk moet in opmerkinge komen; maar \'t is meer dan ze-
ker , dat in roof niet zo zeer de berooving zelve, als wel \'t geweld,
aan de veyligheyd gepleegd, in opmerkinge komt, welke veyligheyd
door \'t weêrgeeven van \'t geroofde geenfins herfteld wordt. En mits-
dien zal ook nooit de ftraf, hoezeer ook \'t geroofde zy weêrgegeeven,
moeten verligt worden.

. ^XXIV. En zulks meen ik waar te zyn, fchoon de roover, eerhy
m verzekeringe gebragt wierde, van zyne misdaad berouw gekree-
gen üeDbende de met geweld afgezette zaak den beroofde weêrga-

Ggggg-ocr page 34-

34 DRIE EN.TACHTIGSTE HOOFDSTUK,

ve, arg. (a) L. 65. äe furt. (b). L. 54. §• 3. t. \'eod. Ut. (c) L. r.
§. 25. -TC. depofit. (d) L. J7. §. 1. de Mdilit. edidi. (e) L. 5. 7r.de
vi bon. rapt.

XXXV. Want, hoezeer de dieven, eer ze in gevangenifle gebragt
zyn, van hunne misdaad berouw gekreegen hebbende, indien ze de ge-
Holen goederen weêrgeeven, de ftraffe des doods ontduyken, en ftechts
met eene buytengewoone ftraffe beteugeld worden, is dat echter in
misdaad van roof ganfch anders gelegen; zo, omdat nergens deeze gunft
den ftruykrooveren verleend te zyn gevonden wordt; als ook, omdat
het berouw naa \'t voltooyen der misdaad dan eerft de ftraf verligt, zo
de zaak naa \'t volbrengen derzelve in haaren voorigen ftand herfteld
worde, \'t weikin diefftal te gefchieden bekend is. En gewiftelyk, de
roof voltooyd zynde, wordt de gefchonden veyligheyd niet herfteld:
want hetgene éénmaal gedaan is, kan niet wederom vernietigd worden.
En mitsdien moet ook niet de ftraf verligt, maar ten voorbeelde en af-
fchrik van anderen met alle ftiptheyd ter uytvoeringe gebragt worden.

XXXVL

(al Hy^ dtê eens anders goed met die gedachte ontrokken heeft om daarmede gewin
te zoeken, echter zyn voorneemen veranderd hebbende hetzelve naderhand zynen eyge-
naar heeft weêrges^eeven, is een dief. want niemand heeft door zyn berouw oVer dier-
gelyke zonde opgehouden fcbuldig te zyn.

( b) Dewyl de opfpraak van diefftal tot het vervolgen der flraffe^ doch de weêreysr
fching en eyge^iing tot het herkrygen der zaake^ gericht is,blykt het.y dat^ de zaak
herkreegen zynde, niet te min de opjpraak van dieiftal in haar geheel blyft, doch de
eygening en weéreyjfching opgeheven wordt: gelyk ook aan den anderen kant naa \'f vol-
doen van deßraffe des twee oj viervouds de eygening en weéreyjfching in haar geheel
èfyft.

(c)-ocr page 35-

VAN KERKROOF EN DE STRAFFE VAN DIEN. 773

XXXVI. Hoewel in dit geval de Hooge Overheyd den beklaagden
met alle recht mooge verfchooning geeven. En het is\'er zo verre van-
daan , dat zulks door my zou beftreeden worden, dat ik veel eer aante-
raaden genegen ben, dat, met achterftellinge van de ftrengheyd des
Rechts, de beklaagde, die zyne misdaad betreurt, en\'t geroofde weer-
geeft , door \'t ontduyken der doódftraffe de vruchten zyns berouws
plukke en geniete,

XXXVIL Ten S e s d e n : Het bovengefteld richtfnoer wordt uy t~
gebreyd in zulke roovers, die fchoon zelfs niet handdaadig zynde ,
noch de goederen den reyzigers afzettende, echter tot het pleegen van
roof hulp bieden, en de reyzigers aanranden, hen met woorden of drey-
gementen vrees aanjaagende, en\'t vlugten belettende, of hen, indien ze
al moeten vlugten, noodzaakende hunne goederen achter te laaten, en
daarna van den roof deelende, die (myns oordeels) zo wel als de zulke,
die de goederen rooven, aan de tegen ftruykroovers ingevoerde ftraf-
fe gehouden worden.

XXXVIIL Het is toch zeer om\'t even, of iemand zelve zynen even-
menfch eygener-hand van zyne goederen beroove, dan, of hy zulks door
een\' ander\' verrichte, en dat door eenig geweldaadig middel te wege
brenge, met dat oogmerk, om van den roof te deelen? Wantin beyde
gevallen wordt geweld toegebragtenroof gepleegd , dies het onwraak-
baar zy, dat de ftraf van roof ftand grypt.

XXXIX.Waarheenen ook fchynt gericht te zyn de L. i. §. i. de re-
ceptator. In geljk geval worden %e gehouden, dle^ %oanneer %e de
flraatfchenders konden vangen^ geld of een gedeelte van\'t geroofde ont-
vangen hebbende., hen hebben laaten heenen gaan enz. Waaruyt volgt,
dathy, die de roovers heeft konnen vangen, en dat echter niet heeft
willen doen, aan de tegen ftraatfchenders en ftruykroovers ingevoerde
ftraffe gehouden wordt. Hoeveel te meer zullen dan de zulke, die |li
\'t eygentlyk bedryf des roofs hulp bieden, en zo veel te wege brengen,
dat de roof gepleegt worde, die anders moogelyk te beletten was, aan
de^e ftraffe gehouden, zyn?

XL. Hieruyt blykt, wat van de zodaanigen tedenkenzy, diedea
reyzigers \'t geld afperffen. Het gebeurt toch veeltyds, dat ftruykroo-
vers den reyzigers niet in \'t geheel met geweld afzetten, echter hen
door dreygementen noodzaaken , hun geld en andere zaaken door
dwang aantebieden en overtegeeven, en dus den buy t te laaten volgen.

Ggggg 2-ocr page 36-

788 DRIE EN.TACHTIGSTE HOOFDSTUK,

Ten welker opzigteik weet veeltyds getwyffeld te zyn, of de 7^odaa-
nige waarlyk komen roovers genoemd y en met de firajfe van roof
moeten aangedaan worden.

\' XL 1. Schoon toch deeze wyze van den reyzigers geld of andere zaa-
afteperlfen eene foort van kneevelaarye mooge genoemd worden. Waar-
om hy, die een\' door \'t aanjaagen van fchrikonftelten beroert, knee-
velaary te pleegen gezegd wordt. Waarvandaan ook de misdaad.van;
kneevelaarye genoemd is, zo iemand door middel van Rechtspleeginge „
Overheyds-ampt of andere magt, welke hy in handen heeft, door \'t
aanjaagen van fchrik of vreeze geld afperfle, L. i. L.-ocr page 37-

VAN KERKROOF EN DE STRAFFE VAN DIEN. 773

Waarby ook door fommigen, ten vierden\\ gevoegd wordt , dat naa-
melyk \'t openbaar gerucht tegen hem werkzaam zy. Waaruytte vol-
gen fchynt, dat roof eygentlyk nooit, dan langs openbaare wegen, ge-
pleegd wordt, op diezelfde wyze, waarop ftraatfchendery genoemd
wordt de zodaanige, door welke iemand op eene heymeiyke en dief-
achtige wyze in boffen en andere van \'t ooge des volks afgezonderde
plaatfen door geweld beroofd en bovendien gedood wordt.

XLVI. Echter twyffel ik geenfins, of ftruykroovers, die ophoeveo
en in huyzen roof pleegen, ende menfchen berooven, worden aan de
gewoone ftraffe van roof gehouden.

^ XLVII. Want, wie ziet niet, dat diezelfde reden,. waarom de beroo-
ving , langs openbaare wegen gepleegdzo zwaar geftraft wordt, ook
in eldersgepleegden roof ftand grypt, naamelyk, dat iemand zo wtli-
op den openbaaren weg, als in zya eygen huys, \'twelk aan een\' iedei-ocr page 38-

Soo\' ■ VIER EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

VIER EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

Van de te verligten flralFe des Roofs.
INHOUD.

I. In ht heßuyten van de ßraffe des
roofs moet de Rechter met omxigtigheyd
handelen.

3 De gewoone ftraf houdt op in roof^
die niet is vyandig noch ge-weldaadig.

4. IVat roof genoemd worde vyandig en
geweldaadig? 5\' 6. 7- 9.

10. Welke zy de ftraf eener geweldaa-
dige en afgeperfle verruylinge ? 11. 12.

13.-ocr page 39-

VAN DE TE VERLIGTEN STRAFFE DES ROOFS. 791

de geftraft, en hunne hghaamen naa de uytvoeringe der ftrafFe op een
rad moeten gefteld worden, niet altyd en overal gevolgd wordt, maar
ook nu en dan zekere bepaalingen toelaat , van welke nu ftaat gehan-
deld te worden.

ï11. Dit ricHtfnoer wordt toch bepaald, Eerstelyk: ïn roof,
die juyft zo vyandig en geweldaadig niet bevonden wordt. En moet
hier wederom herhaald worden,\'t welk aan\'t 29^ onderded des voor-
gaanden HoofdftuksgQZQgdiis, dat de ftruykroovers in veelerhande op-
zigten met de fchenders der openbaare rufte te vergelyken zyn, en de
openbaare ruft door \'t pleegen van roof langs openbaare wegen verbro-
ken wordt. Waar het op eene zeer kennelyke wyze blykt, dat niet aller
hpde verflooring en geweldaadigheyd wordt beteugeld, maar enkelyk
die, welke door hooggaand en vyandlyk geweld gepleegd wordt, waar-
aan naauwlyks weérftand gefchieden kan, L. i. §. 3.5r. devi -ocr page 40-

40 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

v/as, L. r./TT. adL.Jiil.de vi publ. en aan niemand buyten \'s Vors-
ten kennifle en zonder delTelfs raads-pleeginge de magt van eenige hoe-
genoemde wapenen te vloeren verleend wierdt. L. un. C. ut ar mor. uf.
infc. princ. interd. \'^m.mjt moogelyk te befluyten is, dat ftruykroo-
vers dan eerft met den dood moeten geftraft worden, indien ze eenen
geweldaadigen roof door toedoen van wapenen gepleegd hebben, \'t
Welk eygentlyk uyt de (f) L. 28. §. 10. \'^r. de poen. niet duy-
-fterlyk beweezen wordt.

Vni. En, fchoon ik ditgaerne zou willen toeftaan, dewyl roof be-
zwaarlyk op eene geweldaadige wyze zonder gebruyk van wapenen ge-
fchieden kan, onder wier benoeminge niet flechts fchilden, zwaerden,
pylen, fpieflen, en allerhande fchietgeweer, begreepeii worden, maar
ook ftokken, fteenen, fchoppen, en all\' wat eenigüns ter quetfmge die-
nen kan, L. 3. §. 2. 5r. de vi -ocr page 41-

VAN DE TE VERLIGTEN STRAFFE DES ROOFS. 41

worden , de opfpraak over lift en lyfftraffelyke aanklagte ophoudt,

XII.-ocr page 42-

Soo\' ■ VIER EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

roofde niets deele of verwachte; Trouwens, roof of berooving wordt
eygentlyk nooit zonder hoope van winfte of voordeel gepleegd. Want,
ey lieve, wat zal \'t voor eenen roof zyn, waaruyt geen het minft voor-
deel te wachten is ? Waarom ook, naar \'t Burgerlyk recht, ftruykroo-
vers met den dood geftraft worden, indien ze iemand ter verkryginge
van buyt hebben aangerand , gelyk in de L. 28. §. 10. tt. de pmn. ge-
zegd wordt.

X VIL, Ja \'t is ook kennelyk, dat ftruykroovers, die op bevel en
gebod hunner meefters roof pleegen, met zo groote boosheyd niet mis-
doen , als wel de zulke, die dat uyt eygene beweeginge verrichten.
Gevolgelyk zullen ze dan ook niet aan de ftraffe des doods gehouden
worden, welke alleen aan boosaartige roovers te wachten ftaat.

XVIIL Doch, zvat %-ocr page 43-

VAN DE TE VERLIGTEN STRAFFE DES ROOFS. 795

liftige wyze aanleyding geeve? arg. (g) 15.5, i. -n-. adL.Cornd.
deficar, (h) L. 11. §. 3- ^^-ocr page 44-

44 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

§. 12. T. quod. md: cauf.L.^^^. C. de Epifc. -ocr page 45-

VAN DE TE VERLIGTEN STRAFFE DES ROOFS. 797

leeven, L. 2. tt. dt fiat. hom. L. 44. ît. de Mdilit. edi-ocr page 46-

Soo\' ■ VIER EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

XXXIV.-ocr page 47-

VAN DE TE VERLIGTEN STRAFFE DES ROOFS. 799

^t gezigte van alle menfchen zouden blootgefteld zyn. Gevolgelyk zal
iemand niet ongerymdelyk kennen denken, dat deeze ftraffen gelyk-
¥ormigzyn, en geene derzelve, met betrekkinge tot haare zwaarheyd,
boven andere moet gefteld worden.

XXXVII.-ocr page 48-

Soo\' ■ VIER EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

wegens geleeden, te vergoeden. En mitsdien zal ook dit niet zonder
Wet moeten gedreeven worden, L. 5. tt. de probat. L. C. de col-
lütion. §.28. Infi, de a-ocr page 49-

VAN DE TE VERLIGTEN STRAFFE DES ROOFS. 49

van de reyzigers, moet echter daaruytzonder\'tgezag van eenige Wet
niet worden opgedrongen, datze deswegens tot vergoedinge van \'t ge-
roofde aan hunne zyde zouden verpligt zyn.

XLV. Dewyl \'t recht om tollen te heffen aan Vorften, Graaven en
andere Overheden verleend is, \'t zy ter vertrooitinge van de fchraalhey d
J^unner inkomften, L. lo. C. dt ve-ocr page 50-

So2 VYF en tachtigste HOOFDSTUK

VYF EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

Van Valsliejd en haare Straffc-
I N H O U Dv

I:. Vdsheyd is eene foort van dief-
ftal

2.-ocr page 51-

VAN VAL.SHEYD EN HAARE STRAFFE. 803-

Lok is aan diefftal zeer gelyk de misdaad van valsheyd, zo dié
_ \' voor geene foorte van diefftal te houden zy. Het is toch eene
•argüitige en heymelyke foort van fteelen, deeze of gééne zaak met een
valfch, boosaartig en uytgedacht voorneemen te bederven, en door ze-
ker blanketfel van valsheyd naa zich te trekken. Want, al wie eene
zaak door zeker uy terlyk en baarblykely k blanketfel verkort, en op eene
bedriegelyke wyze bederft, die wordt gezegd valsheyd te pleegen,
L. 23. ad L. Cornel de falf. C. tua nobis. extr. de offic. vkar.

II. Welke misdaad niet is ligt, maar zwaar en hooggaande,omdat
ze den menfch, zynen ftand en goöden naam, by uytftek verachtelyk
maakt. En mitsdien zyn fommige van gedachten, dat ze zwaarer en
verfoeyelyker is, dan doodilag en gifmenging.

lil. Doch wordt in eene zeerruymebetekeninge valfch te zyn ge-
nomen air \'t gene niet waar is, fchoon \'t niet uyt iemands lift en be-
drog voortfpruyte, L. 13. §. de reb. dub. onder welken naame

ook allerhande leugen begreepen wordt, die echter niet valt in misdaad
van valsheyd.

ï V. Maar valsheyd wordt eygentlyk genoemd die misdaad, welke
door de Wet Corndia van valsheyd ftrafbaar is. Want deeze wordt
doorgaans genoemd eene bedriegelyke verandering der waarheyd.

V.-ocr page 52-

8c4 VYF EN tachtigste HOOFDSTUK

in de waarheyd, dan wel in de verbeeldinge, zyn kan, L.\\.-ocr page 53-

YAN VALSHEYD EN HAARE STRAFFE. ^05

X L Waaruyt te volgen fehynt, dat hy, die eenig befchey d of fchrift,
\'^t welk nietig en krachteloosüs, ontrekt en verduyftert, niet geftraft
wordt, L. 38- §. 6. de pœn. Hoewel de zodaanige eene buytenge-
woone ftraffe bezwaarlyk zal ontduyken.

XII. Echter is men doorgaans van gedachte , dat het ter aanloopin-
ge van de ftraffe der valskeyd genoeg is , dat de valsheyd hebbe kon-
nen benaadeelen, fchoon ze door \'t bedryf niet benaadeeld hebbe, L. 5.

ïi. TT. de bis, qui dejec. vel effud, dewyl \'t vermoogen, de bedry-
vinge naaft aankomende, voor\'t eygentlyk bedryf gehouden wordt, L.
pen. TT. de milit: teflam. Gevolgelykhoezeer uyt valfch bewys nie-
mand befchaadigd worde,is\'techter genoeg,dat zulks hebbe konnen
gefchieden. En is ( 1 ) zeker Rechtsgeleerde daarom van die gedach-
te,, dat hy, die valfche getuygen voortbrengt,fchoon hunne verklaa^
ringen hem niet bevoordeeld, noch zynen tegendinger benaadeeld had-
den, echter,, omdat ze zouden hebben, konnen benadeelen, aan de
ftraffe van valsheyd gehouden wordt.

Xllï. \'t Welk ik gaerne wil toeftaan met betrekkingetot buytenge-
woone en zachtere ftraffe. Want, gelyk in andere misdaaden de on-
derneeming met ligtere ftraffe word beteugeld, fchoon die tot het naaft
aangrenzend bedryf gekomen zy,zo zal ook dè pleeger van valsheyd,
zoekende te benaadeelen, hoe zeer ook zyn fey t geene fchaade toebrag-
te,met deeze of gééne doch zsrhtere ftraffe moeten beteugeld wor-
den.

XIV. Dit zyn de drie vereyfchtens, welke de misdaad van valsheyd

uytmaakem Waarby andere nog voegen het uytgedrukt kenmerk der
Wet, dat naamelyk niemand om eenig feyt in misdaad van valsheyd
vervalt,\'ten zy de zodaanige door àQ JVetCornelia ( ló. )Libo-
niaanfchRaad-ocr page 54-

■Soó VYF EN TACHTIGSTE.HOOFDSTUK

veele en verfcheyden wyzen gepleegd worden, fchoon eene by de Wet
uyrgedfukte betekening ontbrake: want eene algemeene bètekening dec
IVet Cornelia is voldoende, welke gebiedt allerhande verandering ,der
waarheyd, ten naadeele van een ander\' gefchied te ftralFen, arg. (^m)
L. I. (n) L. 23. -TT. L.Cör/fd/. ß\'d/ö/y^.-ocr page 55-

YAN VALSHEYD EN HAARE STRAFFE. ^05

XIX.-ocr page 56-

•SoS VYF EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

op veele en verfchey den wyzen kan gepleegd worden, welke alle te by-
zonderen onmoogelyk is. Trouwens, gelyk zo even gezegd wierdt, alle
gevallen, die in misdaad van valsheyd vallen, zyn geenüns door uyt-
gedrukte woorden der Wet Cornelia en van andere inftellingen bete-
kend en bepaald geworden. Echter können (myns oordeels) bykans
alle gevallen zonder onderfcheyd tot deeze vier volgende wyzen niet
ongevoegelyk gebragt worden: dat naamelyk valsheyd gepleegd wor-
de of in den perfoon, of door woorden, of door gefchriite, of door
misbruyk. Welke wyzen het my luft door voorbeelden naader op-
;tehelderen.

XXIV.-ocr page 57-

VAN VALSHEYD EN HAARE STRAFFE 809

XXV IL Insgelyks kan hiertoe gebragt worden de volgende foort
van valsheyd naamelyk, zo iemand den éénen vooi den anderen per-
foon in deeze of gééne overkomfte, uyterften wille. Gerechts-hande-
linge of anderfins op eene andere hoegenoemde wyze verwiifele.

xxviii.-ocr page 58-

58 TWEE EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

XXXIII.-ocr page 59-

YAN VALSHEYD EN HAARE STRAFFE. ^05

ken, valfghe verzetten, bewyzen enz. toelaaten, dezulken, die ze kon-
den overtuygen, \'t geding laaten winnen, L. i. §. 6. yr. adf-ocr page 60-

812 VYF EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK.

deï{1%) (Vet vanverboodengiftenaanteneemen, willekenriglyk
beteugeld, L. 7. §. fin. \'x. adL. Jul. repetimd. ook uyt het (i 9) bevel
van lafteringe gehouden,, tot. tit. C. de poen. jud. qui mal. judic.
dies het geen wonder zy, dat de Rechter, die op eene argliftige en be-
driegelyke wyze qualyk oordeelt, met banniifement of geeffelinge be-
hoore geftraft te worden.

XL. \'t Welk niet flechts van Rechters, de Vierfchaar fpannende,
maar ook van Rechtsgeleerden, Schepenen en andere kundige Mannen,,
die over\'t Recht geraadpleegd worden, te verftaan is, dat naamelyk de
zulke uyt quaadwilligheyd, haat of liefde tot geld, willens en weetens
valfchelyk raad geevende, en van de misdaad der valsheyd overtuygd
zynde, met de ftraffe derzelve moeten beteugeld wordeni \'t W\'elk
fchoon iemand zou moogen denken zeer zeldzaam te können gefchieden
ter zaake van dien afgelegden heyligen Eed, door wien ze der gerech-
tigheyd verbonden worden, fpreekt echter de zaak van zelve,dat de
liefde en genegenheyd tot het goud dikwerf ten huydigen dage de 00-
gen en ooren der Rechtsgeleerden en kundige luyden derwyze verblin-
de en betoovere , dat ze willens en weetens vaadenweg der waarheyd
afwyken, en de zaaken van eerlyke en oprechte menfchen t\'onderfte bo-
ven keeren in weêrwille van GODS allerftrengft Verbod, Kvod. 23 :
Deuter. t6: 19. Levit. i():is- Deuter, i r lö. 17. dies deLeeraar der
Wysheyd Salomo te recht gezegd hebbe, \'t Geld verantwoordt alles^
Ecclefiafl. lo: 19.

XLI. Maar, %al het niet den Rechter tenminflen tot een goed eyndd
en in, eene rechtvaerdige zaake vry ßaari y giften engaaven te ontvan-
gen\'^

(iS) By deeze Wet Julia van verbooden giften aantenemen, gegeeyen by
Julius CEefar, was goedgevonden, dat geen Overheyds-perfopn,noch iemand
onderdeflèlfs gevolg behoorende, mogte aanneemen eenige giften, gaaven of
gefchenken,. waardoor hy in weerwille va- ^ den by hem afgeledenEed zon kön-
nen bewoogen worden wat te doen of niet te doen, fpruytende uyt deeze Wet
zo wel burgerlyke als lyfftraffelyk opfpraak j de burgerlyke- tot viervoud van
datgene, \'t welk op eene onrechtmaatige wyze genooten was,, de lyfli\'affelyker
tot buytengewoone ftraffe naar maate van de zwaarheyd der misdaad...

(19) Uyt krachte van dit bevel wierdt de Rechter, die verbooden giften
ontvangen had, in burgerlyke zauken tot drievoud^ van ^t.gegeevene, tot; twee-
voud van ^t beloofde , met veiiies. vaa. zyn Ämpt of waerdigheyd,, in; lyfftraf^
fdyke zaaken tot banniffement met verbeurd-verklaaringfe zyner gpedereii;^.,.

vv,

-ocr page 61-

VAN VALSHEYD EN HAARE STRAFFE. 813

gen\'-ocr page 62-

gT4 VYF EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

fchaadigd, bedorven, veranderd, vermeerderd, verminderd, gefcheurd ^
uy tgewift, vernietigd, valfclielyk ondertekend, valfche zegels daaraan
gehangen , of op eene argliftige wyze de hand-tekeningen van anderen
naagebootft. AU\' het welk door de fVet Corndia van valsheyd geftraft
wordt, L. i. L. 16, L. 23. L. 28. tt. ad L. Cornel. de falf. L. n.
L. 23. C. eod. tit. §.7. Inß. de publ. judic. waarin men de gefchree-
ven zaak dan zegt gefchonden te zyn, zo die tegen de waarheyd zy op-
gefteld, of, zo iemand ganfch anders gefchreeven en getekend heb-
be, dan de waarheyd vordert, met dat gevolg, dat iemand uyt hoof-
de van dusdaanige valsheyd nadeel lyde Want valsheyd wordt nooit
geftraft, dan, zo het één oft ander nadeel, fchaade, onrecht of eens an-
ders oneer, daaruyt voorfpruyte.

XLIV. Wie derhalve eenige valsheyd aan fchriften en befcheyden
op eenige der voorzegde wyzen tot eens anders naadeel zal gepleegd
hebben, moet buyten allen twyffel met de ftraffe van valsheyd, wel-
ke is willekeurig, naamelijk die van gevangeniffe, banniffement, of
ook wel van geeffelinge, naar de hoedaanigheyd des feyts en der toe-
gebragte en opgevolgde fchaade, beteugeld worden. Gevolgelyk zal
de Rechter naa voorgaande overweeginge van de omftandigheden ei-
ker valsheyd, aan fchriftuiiren gepleegd, uyt het voorzegde de ééne
of de andere ftraf met veyligheyd können opleggen.

XLV^ En worden aan deeze ftraffe van valsheyd gehouden niet
flechts de zulke, die valfche befcheyden fchrijvenen opftellen, fomwij-
len ook wel daaraan zegels hangende; maar ook de zodanige, die val-
fche zegels of andere tekenen maaken, fchoon een ander die gebruykte
om te bedriegen, L. 30. w. ad L. CorneL de falf.

XLVI. Hiertoe moeten ook gebragt worden valsheyd pleegende be-
delaars , die in gefchrifte tegen de waarheyd voorgeeven het één of \'t
ander onvoorzien geval van brand, ziekte, bederf enz. om daardoor
openbaare aalmoeffen intezamelen, en de menfchen te bedriegen, en
ten deezen eynde een anders letteren en zegels te misbruyken; die
(naar de gedachten van voornaame Rechtsgeleerden) deswegens met
de ftraffe van geeffelinge en eeuwig banniffement moeten, beteugeld
worden.

XLVII. Ja, fchoon bedelaars geene letteren en zegels misbruyken,
indien, ze flechts ziekte, wonden of eenig aangeboren gebrek, voorgee-
ven , en onder diergelyke voorwendfels geld inzamelen, daar ze met ge-
zonde

-ocr page 63-

VAN VALSHEYD EN HAARE STRAFFE, gis

zonde ledemaaten begaatd zyn,is \'t onwraakbaar,dat ze aan de ftralfe
van geeffelinge worden gehouden: Deeze misdaad heeft toch eene beeld-
ten i^ van valsheyd, en is zeer gelyk aan diefftal.

XLVIII. Eyndelyk wordtten Vi e r d e n , misdaad van valsheyd
gepleegd door misbruyk, zo iemand deeze ofgééne zaak op eene arg- ^
iiftige wyze om een\' ander\' te bedriegen misbruyke. \'t Welk gefchiedt
in\'tmeeten, weegen en dry ven van Koopmanfchap. Want al wie
valsheyd pleegt met op eene boosaartige en bedriegelykewyzetemis-
bruyken valfche maaten, fchaalen, gewigten, evenaars, weegfchaalen
en andere vervalfchte ofbedurvenKoopmanfchap ,-en die als oprechte
te gebruyken en ten toon te ftellen, wordt aan de ftraffe van valsheyd
gehoudenen moet ^naar de Burgerlyke Wetten, met tweevoud of ban-
niilément geftraft worden, L. 32. §. i. ad L. Cornel de falj. L. 6.

2. TT. de extrord, crim. L. 23. C. ad L. Cornel. de falf.

X L I X. Welke valsheyd in deeze vuylaartige eeuwe niet zeldzaam
-ocr page 64-

64-ocr page 65-

VAN WOOP.DLYKEN HOON EN OPSPRAAKE TOT HERR. 82S

SES EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

Van woordlyken hoon en opfpraake tot herroc-

pinge.

INHOUD.

dig zy? 15\' 11\' 18.

19. Wat f zo de beklaagde voortvlugtig
en af weezen de zy? 20.Zt.

22 Wat flraf den hooner moet worden
opgelegd? 23. 24. 25. 26

27. Of het den Rechter geoorlofd zy ^
den beklaagden om dezwaarheyd des hoons
de doodßraf opteleggen? 28.

29 Of opfpraak van hoon tot herroe-^
pinge zy lyfliraffelyky dan burgerlyk? 30.
31. 32. 33. 34 35.. 36.

37. Of de herroeping met eerloosheyd

tekene? 38- 39-

40. Of en wanneer in deeze Landen de
over hoon ver weezen eerloos worde? 4I.
42. 43. 44 45. 46. 47. 48. 49. 50.
51. 52. 53- f4- 55\' 56.

I. Hoon is eene gruimiaame mis-
daad.

Op noat wyzen de hoon gepleegd
vjorde ?

^ fVat eygentlyk woordlyke hoon ge-
noemd worde?

4 Straf van woordlyken hoon. 5.

6. Op wat wyze y naar heaensdaags
gehruyk^ tvoordlyke hoon geßraft wor-
de? 7.

8 De herroeping des hoons betreft de
aangelegenheyd der beleedigde partye. 9.
10. II.

12 Op wat wyze de herroeping gedaan
worde? 13.

14. Op wat wyze te handelen zy tegen
den halfierrigen beklaagden, die weygert
herroeping te doen^ indten hy tegenixoor-

I. 1\\ /ret diefftal en valsheyd, voor zo veel de zwaarKeyd der mis-
J. daad betreft,zoude ook konnen famen wandelen de misdaad
van HOON , fchynende even zwaar te zyn, en zo veel zwaarer, als
\'t verlies van eere en achtinge, welke niet flechts boven \'t goed, maar
ook boven \'t leeven en de gezondheyd, gefchat wordt, aan eerlyke
mannen ondraagelyk voorkomt. Deeze met hoonende woorden ge-
fchonden zynde, zou het gewiflelyk aan iemand tot oneere verftrekken,
den hoon, op wat wyze die ook zy aangebragt, ongewrooken te laa-
^^^{j^rJ^- i 3--ocr page 66-

8J8 SES EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK.

de daad, dan wel met woorden: waarom alle hoon is of woordlyk, of
daadelyk. Want de by gefchrifte toegebragte hoon is ook zeker woord-
lyke hoon, gelyk laeger zal worden aangetoond.

I n. Woordlyke hoon wordt genoemd, zo lafterlyke woorden tegen
iemand worden uytgefproken. Neem eens, zo iemand een\' ander^
voor doodflager, ftraatfchender, ketter, hooren-draager, achterklapper,
dief, guyt, pleeger van valsheyd, Jood, of woekeraar, verraader,
eerloozen, onechteling of baftard hebbe uytgemaakt, of eenig ander
woord, waardoor zyne achting en goede naam verminderd wordt, met
drifte en voorneeminge om te hoonen voorgeworpen, \'^t Welk ook
doorgaans fchelden genoemd wordt,X. 15. §. 4, è feqq. -ïï.de injur,
L. 5. L-ocr page 67-

VAN WOOP.DLYKEN HOON EN OPSPRAAKE TOT HERR. 82S

VIII.-ocr page 68-

820J8 SES EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK.

vraagt, niet ftilzwygende den aangebragten hoon herfoepe, dan wel
zulk een, die de herroeping met uytgedrukte woorden naakomt, want,
terwylhy de verklaaring of afbidding doet, belydthy eygentlyk daar-
door, onrechtvaerdiglyk gehandeld en leugen gefproken te hebben,
die hy wel wenfchte van zich niet te zyn uytgegaan, wordt echter
naar de gedachte van \'t gemeen, de herroeping voor zwaarere ftralfe
gehouden, dan wel de bloote afbidding, als welke niet is naam- quet-
fende, en den naame des beklaagden geenfms benaadeelt, hoezeer ik
ook niet zou konnen denken, dat de herroeping altyd en in alle geval-
len zonder onderfcheyd den beklaagden eerloos maakt, gelyk laeger
ftaat te v/orden aangetoond.

XIII.-ocr page 69-

VAN WOOP.DLYKEN HOON EN OPSPRAAKE TOT HERR. 82S

XVI.-ocr page 70-

8-22 S-ocr page 71-

VAN WOOP.DLYKEN HOON EN OPSPRAAKE TOT HERR. 82S

XXV.-ocr page 72-

824 SES EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

XXXI.-ocr page 73-

VAN WOOP.DLYKEN HOON EN OPSPRAAKE TOT HERR. 82S

felyk. Want deeze redenkaveling heeft dan eerft kracht, zo bey de
ftraffen, zo wel de burgerlyke als de lyfftraffelyke, tot wraakneemin-
ge gericht zyn. Het wierdt toch boven aangetoond, dat de herroeping
geenlïns tot wraakneeminge gericht is, maar enkelyk op de byzondere
aangelegenheyd betrekking heeft.

XXXVL Bovendien, fchoon anderfms de burgerlyke opfpraak met
de lyfftraffelyke opfpraake geeniins t\'zamengevoegd en opgeftapeld,
noch de beklaagde tot vergoedinge van fchaade mooge verweezen wor-
den in dat geval, indien hy met lyfftraffe wierde beteugeld, is ech-
ter zulks in opfpraake van hoon wat byzonders, en voornaamelyk ter
gunfte des gehoonden ingevoerd, dat naamelyk de herroeping ftand
grype, \'t zy burgerlyker - wyze tot banniffement, ftraffe van gevange-
nifle of geldboete , of wel lyfftraffelyker-wyze ter opiegginge van lyf-
ftraffe , gerecht worde, en met die bey de m^ooge t\'zamenloopen, en
wel daarom, dat diergelyke herroeping van hoon uyt byzondere
gunfte voor den gehoonden, om de herftellinge des goeden naams
en van de achtinge, ten naadeele des hooners is ingevoerd en aan-
genomen. \'t Gene toch uyt byzondere gunfte is ingevoerd, moet
met datgene, \'t welk in \'t befchreeven Recht bevolen wierdt, niet door-
een gemengd worden. AU\'\'twelk (myns oordeels) in aUe plaatfen zal
moeten aangaan, dies de herroeping met de lyfftraffelyke opfpraa-
ke, waarmede tot willekeurige ftraffe gerecht wordt, moet worden
opgeftapeld, wat ook andere voor het tegendeel zouden moogen
by brengen.

XXXVIL Verders fchynt daaruyt, dat ik gezegd heb, dat de Op-
fpraak tot herroepinge, als zodaanige aangemerkt, geenfms is lyfftraf-
felyk, te volgen, dat de hooner ter zaake van de herroepinge, als zo-
daanige aangemerkt, met geene eerloosheyd getekend wordt; Trou-
wens, deeze ziet flechts op de byzondere aangelegenheyd, en geen-
fins op de wraakneeminge,\'t welk zo veel te waarachtiger voorkomt,
als het meer zeker is, dat de herroeping, by \'t Burgerlyk Recht on-
bekend, door\'t gebruyk wierdt ingevoerd. Hoezeer ik niet ontkenne,
dat de ver weezen door de opfpraake des hoons, waarmede de beklaagde
tot Herroepinge en willekeurige ftraffe te gelvk is aangefproken, met

eerloosheyd getekend wordt.

Mmmmm-ocr page 74-

826 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

XXXVIII.-ocr page 75-

V AN WOORDLYKEN HOON EN OPSPRAAKE TOT HERR, m

XLL Doch deeze gedachten fteunt op valfchen grond. Want ik
ontken, dat de ftraf van hoon door de gezegde Landwet verzwaard is,
en, hoe zal men\'t zelve toch bewyzen? Trouwens, de gezegde Land-
wet wil hen, die over hoon beklaagd worden, met willekeurige ftraffe
hebben aangedaan, aan welke willekeurige.ftraffe ook eygentlyk de
hocJner naar \'t gemeen Recht gehouden wordt, gelyk zulks uyt de L,
uit. L. 40. L. 43. Te. de, injur. kennelyk is.

XLIL En, fchoon in de gezegde Landwet aan de willekeurige ftraffe
die van herroepinge zy toegevoegd, welke op \'t Burgerlyk Recht niet
gegrond is, wordt echter daarom geene nieuwheyd ingevoerd, om-
dat zelfs naar \'t gemeen Recht deezer Landen, en van de algemeene
gewoonte, doorgaans den hooner de herroeping wordt toegeweezen,
en mitsdien is die in de gezegde Landwet niet op nieuws ingevoerd,
maar liever bekrachtigd. Ja kan ook de herroeping eygentlyk geene
ftraf genoemd woorden, als welke ziet op de herftellinge des goeden
naams, en dus op de aangelegenheyd der partye, in weêrwille van de
eygentlyke hoedaanigheyd der ftraffen, welke meeft tot wraakneemin-
ge gericht zyn.

XLIIL Van betere gedachten zyn dan die Rechtsgeleerden, welke
het daarvoor houden, dat ten deezen opzigte door de gezegde Land-
wet niet nieuws ingevoerd, noch verandering gemaakt is, en mitsdien,
dat de over hoon verweezen beklaagden in deeze Landen zo wel als el-
ders met eerloosheyd geteekend worden , volgens \'t gene boven uyt het
Burgerlyk gemeen Recht is bygebragt, en gewiffelyk nergens by eenige
Landwet veranderd wierdt. Waarom zou het dan niet moeten ftand
grypen? arg. (d) L. 6.5r. de condidl. cauf. dat.

XLIV,

(d) InSen een vreemde voor zekere vrouwe huuwelyh-goed gegeeven, en ledongen
hadde, dat, op wat wyze ook V huuwehk gefch^yden wierde, het huuwelyh-goed hem
zou weêrgegeeven worden, en huuwelyk ook niet waare opgevolgd, zal men ter oh-ocr page 76-

828 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

XLÏV. \'t Welk nogtans uytzondering lydt, Eerßelyk, in ligten en
maatigen hoon; neem eens, zo iemand een\' ander\' voor boeiich, onge-
leerd , qualyk gemaakt enz. uytgemaakt hebbe. De Schout laat zich
toch aan geen kleyntje gelegen leggen, en onderneemt ook geene naam-
quetfende opfpraak om eene geringe zaake, L. 4.57-. de in integr. reßit,
L. 9. §. uit. L. 4. TT. de dolo malo. En, zo de ftralfen naar de mis-
daad moeten worden afgemeeten, volgens de L. 11. §. 12. adL. Jul,
de adulter. L. 4. de incend. ruin. naujr. L. ló. tt. de p(En. zou
gewiflèlyk de beklaagde voor ligten hoon met de ftralfe van eerloosheyd
niet moeten worden aangedaan; omdat dezelve zeer zwaar is, en met
de doodftraffe vergeleeken wordt, arg. (e) L. 8. §. pen. tt. quod met.
cauf. (f) L. 9. \'ïï. de manutnijf. mndidt. (g) L. 38. §. fin. tt. ad L,
Jul. de adulter.

XLV. En dit is\'t eygentlyk, dat in deL. 17.§. tt. de injur. de
ligtehoon , door vrye menfchen toegebragt, niet veel fchynt geacht te
worden. En, dat hy, die over ligten hoon verweezen is, in den rang
der Tien-mannen zyn kan, de fluytreden van, den tegenftrydigen zin
genomen zynde uyt de L. 40. tt. de injur. Doch hy, die met de vlek-
ke van eerloosheyd getekend is, kan \'t Ampt van Tien-man geenfms
bekleeden, L. 5. L. 6. §. 3. -tt. de decurion. L. 8. C. eod. tit. Hierop
ziet ook, dat niemand voor eene geringe zaake tot opfpraake van arg-
lift gerechtigd is; en dat wel om geene andere reden, dan, omdat de
opfpraak over arglift is naamquetfende, en eerloosheyd oplegt, C. i.
§. 4. it.de dolo mah. Dit blykt toch ten allerklaarften uyt C,.cum.te^
23. extr. de f entent. -ocr page 77-

VAN WOOP.DLYKEN HOON EN OPSPRAAKE TOT HERR. 82S

gebragten hoon veel eer voor ligten, dan wel voor zwaaren hoon,
houden zaL Dit \'sechter zeker, dat alle hoon, voor wien de Recii-
ter den beklaagden geene herroeping, maar wel afbidding of verklaa-
ring oplegt, voor ligten hoon te houden is: En moet ook niet in zwaa-
ren hoon zo hgt de herroeping worden quytgefcholden ^ en mitsdien
wordt ook de beklaagde, die ter afbiddinge des hoons verweezen is,
geeniins met de vlekke van eerloosheyd getekend: \'t welk de zeker-
heyd zelve, en dopr \'t gebruyk meer dan genoeg geftaafd is.

XL VIL Ten anderen, zo de Rechter uytdrukkelykinzpgewys-
de den beklaagden zyne eer bewaard hebbe. Want (h) zeker Rechtsge-
leerde is van die gedachte, dat de Rechter zulks uyt deeze of gééne
rechtmaatige oorzaake doen kan. Dewyl hy toch ftilzwygende in ftaat
is, voor des beklaagdens goeden naam door \'t opleggen van zwaarere
ftraffe zorg te draagen, L. 13. §. 1. ir. de bis, qui not. infam, meent
hy, dat\'er geene reden zich opdoet, waarom hy zulks nietuytdruk-
kelyk zou doen können, vooral, zo \'t op die wyze door de gewoonte
of ftyle van Rechtspleeginge, welke in plaatfe eener Wet moet gehouden
worden, zy aangenomen, L. 2. C, quemadm. teftam. aper. L. 3. C.
de bon. vacant. Ja zyn zelfs andere Rechtsgeleerden van gedachten,
dat zulks wel en te recht niets ftechts naar -ocr page 78-

830 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

bevels voor geenen eerloozen gehouden worde, hy echter naar het
denkbeeld der menfchen de eerloosheyd der daad niet ontduyken kan,
L. 2. TT. de obfeq.parem. -ocr page 79-

VAN OPSPRAAKE DES HOONS TOT WAERDEERINGE. -831

wordt. Want op die wyze bevrydt zich de beklaagde van de verwy-
zinge tot herroepinge, en kan buyten deeze verklaaringe of af biddinge
met geene meerdere ftraffe worden aangedaan. Want, de herroeping
ophoudende, wordt de beklaagde ter zaake van de bl-oote af biddinge of
verklaaringe nooit eerloos, gelyk reeds gezegd is.

L V. Bovendien wordt de beklaagde met geene vlekke van eerloos ^
heyd getekend, indien hy in\'t gerechte niet verfchyne ,maar uyt hoof-
de van halfterrigheyd verweezen,. en als overtuygd gehouden zy.

L VI. \'t Welk niet flechts in opfpraake van hoon, maar ook in an-
dere misdaaden, dus ftand grypt, dies naamelyk de beklaagde, uyt
hoofde van halfterrigheyd verweezen,. aan de ftraffe van eerloosheyd
niet onderhevig worde, fchoon anderfms de misdaad zy de zodaani-
ge, dat ze den goeden naam van hem, die beleeden heeft of overtuygd
is, bevlekke.

ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK
Van opfpraake des Hoons tot waerdeeringe.
I N H O U D.

I.-ocr page 80-

832 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

27. TVanneer en in wat gevallen zulks
uytzondering lyde? 28.

29- Tot hoeverre het onderzoek de op-
fpraake van hoon voorkome?

30 Tot hoeverre in zaaken van hoon
een gemagiigde worde toegelaaten? 31. 32.

33- Of de van V vlugten verdachte be-
klaagde in de zaake van hoon borg te ftel-
len gehouden zy^ 34. 35.

36.-ocr page 81-

VAN OPSPRAAKE DES HOONS TOT WAERDEERINGE. -833

toch genoeg, zo de aanlegger zonder eenige betrekking te maaken
voorgeeve, zodaanigen hoon geleeden te hebben , dien hy op zo veel
gelds waerdeert., en eyfcht, dat de beklaagde in die hoeveelheyd ver-
weezen worde. Ja, fchoon de gehoonde de waerdeering tot winfte
betrekkelyk maake, voorgeevende , dat hyzo veel niet zou willen ge-
nieten, en dusdaanigen hoon ondergaan, zal echter de eyfch, naar de
meer aanneemelyke gedachte beftaan konnen,

V.-ocr page 82-

834-ocr page 83-

VAN OPSPRAAKE DES HOONS TOT WAERDEERINGE. -83

wyzlng tot zo veel, als by den aanlegger begroot en gewaerdeerdis,
zonder tot meer of min te komen.

XIII.-ocr page 84-

84-ocr page 85-

VAN OPSPRAAKE DES HOONS TOT WAERDEERINGE. -837

met omzigtigheyd\' daarop letten,-dat zyn eyfch behoorlyk ingefteld,
en \'t geding, naar de Wetten toegericht worde. Waarin onderzocht
wordt, Eerteeyk: Of äe aanlegger vermoogens , de herroeping
met de waerdeeringe des hoons te gelykopteftapelen ,en diehtyde in Sy-
rien eyfch te vervloeken}- welk men eenvoudiglyk moet ontkennen,
\'t zy tot lyfftraffe gerecht worde, dan niet ? En fchoon al eens de ftraf
van geeflelinge inden eyfch wierde uytgedrukt, is \'t echter onwraak-
baar, dat die opfpraak niet beftaan kan , omdat hedensdaags niemand
tot lyfftraffe en vergoedinge van fchaade te gelyk kan verweezen wor-
den.

XX. Doch,zo geene lyfftraf worde uytgedrukt,zal niet te min de
eyfch ondeugdzaam zyn, dewyl de aanlegger onmoogelyk tweemaal
ey flehen kan: want bey de die eyflchen, naamelyk van herroepinge en
van waerdeeringe, zyn tot één en \'t zelfde gericht, naamelyk tot her-
ftellinge des goeden naams, en tot vergoedinge der toegebragte fchaa-
de ; en mitsdien zal de ééne door den anderen verzwelgd worden.

XXL Ten A der e n- : wordt getwyffeld, Of tyd en plaats, waar
en wanneer de booning gefchied is .behoor e teworden uytgedrukt ^Gq-
wiflelyk niemand kan van andere gedachte zyn, oft jaar en de maand,
ook de plaats, moet worden aangeduyd; in zo verre, dat, zo dit al-
les worde overgeflagen, die eyfch ondeugdzaam is, hoezeer ook de
party dit gebrek niet voorwierpe, moetende echter dit eygentlyk tot
zulk geval alleen bepaald worden, waarin lyfftraffelyker-wyze tegen
den beklaagden gerecht wordt.

XXIL Maar met betrekkinge tot den dag , is men \'t niet eeïis , of
Gok die in den eyfch behoore te worden uytgedrukt, en, of de verzwy-
ging van dien den eyfch over hoon ondeugdzaam maake? Dit wordt
doorgaans by de Rechtsgeleerden ontkenddie \'t meenen voldoende
te zyn, zo jaar en maand zy uytgedrukt.

XXIiï. \'t Welk ze nogtans bepaalen, indien zulks eygentlyk door
de beklaagde partye geëyfcht zy: Want dan moet de dag en de lyf-
ftraffelyke opfpraak van hoon worden uytgedrukt, met dat oogmerk
opdat de beklaagde zou konnen bewyzen, dat hy op dien dag elders
geweeft IS; Want de verzwyging des dags zou den beklaagden zyne

^r ^ ^^ Derden: wordt onderzocht: Indien, eenig geding
tuffctm dec%m en tujfchengéénen aangevangen zynde, de één act^ ^^^

Nnnnn 3.-ocr page 86-

838 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

anderen door \'t voorwerpen van dit of dat verzet in de voornaame
zaake hoon toebrenge, en de gehoonde over hoon betuyge, en ey ffche.,
dat hem recht en gerechtigheid gefchiede, of in één en\'t zelf de geding
dit puntßip des toegebragten hoons met de voornaame zaake beßiß, en
de opfpraak van hoon behoore op het tapyt gebragt te worden, hoezeer
ook de voornaame zaak baar beflag nog niet erlangd hebbe\'?

XXV.-ocr page 87-

VAN OPSPRAAKE DES HOONS TOT WAERDEERINGE. -839

Ja, zo in eenige zaake, o.ver deeze of gééne openbaare misdaad burger-
lyker-wyze ondernomen, tegen den aanlegger eenig verzet worde voor-
geworpen , en de verzetter eyiTche, dat de Rechter ampts-halve tegen
den van eene zwaare misdaad befchuldigden aanlever onderzoeking in-
richte, is \'t kennelyk, dat de Rechter met betrekking tot de Burgerlyke
Rechtszaake behoort ftil te zitten, totdat de lyfftrafFelyke Rechts-zaak,
als zynde een onderzoek van grooter nadeel, ten eynde gebragt worde.

XXX.-ocr page 88-

840 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

de ftraf van hoon eene buytengewoone en willekeurige ftraf is, welke
tot geeifelinge en zelfs tot\'den dood (gelyk fommige willen, wierge^
dachte echter boven ter toetfe gebragt is) indien de zwaar- en gruuw-
zaamheyd der misdaad zulks vereyfchte, kan worden uytgeftrekt, d.
§. 10. infl, de Injur. Het is toch kennelyk, dat in hoofdftraffelyke
zaaken, waarin zwaarer ftraf dan die van banniffement, moet worden
opgelegd, gemagtigden en voorftanders nooit worden toegelaaten. Volgt
dan, dat de beklaagde, door opfpraake van hoon tot herroepinge en
willekeurige ftraffe aangefproken, zich door geenen gemagtigden ver-
deedigen kan.

XXXÏII. Ten V y ,f d e n : \'t Gebeurt fomwylen, dat de beklaagde
door opfpraake van hoon aangefproken^ eer hy verweezen zy, voor-
vlugtig wordt, en dus noch ftraf lydt, noch den aanlegger voldoening
geeft, met herroeping te doen: Gevolgelyk wordt onderzocht,indien
hy geene onroerende goederen bezitte, en zyne vlugt gevreesd wor-
de, Of hy geene zekerheyd te geeven en borg te ßellen genoodz-ocr page 89-

VAN OPSPRAAKE DES HOONS TOT WAERDEERINGE. -841

Rechtsgebruyk zulks aan de hand geeft. Doch, dewyl om zwaaren
hoon niet zelden lyfftraffelyker-wyze tot herroepinge en lyfftraffe ge-
recht wordt, is \'er zekerlyk niets, \'t welk zou können verhinderen,
waarom ook in dat geval van den beklaagden geene zekerftelling be-
hoore gevorderd te worden.

XXXVI.-ocr page 90-

842 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

L. in. C. ds\'

zon, welke aan den middag fchynt, vereyfeht worden,
probat.

XL IL En komt in geen bedenken, dat opfpraaktot herroq)inge
en willekeurige ftraffe gericht, riiet altyd lyfftraffelykis; Trouwens,
zulke zaaken worden eerft lyfftraffelyk genoemd, welke ter aandoenin-
ge van lyfftraffe gericht zyn, hoedaanige zeer zelden den hooner wordt
opgelegd, gelyk dat onwraakbaar is:Het is toch genoeg,dat tot wil-
lekeurige ftraffe gerecht worde. Want, fchoon doorgaans wel meeft
voor hoon eene ligter ftraf worde beftooten, neem eens,die van geld-
boete, gevangeniffe of banniffement voor eenen tyd, echter, dewyl
men ook tot zwaarere ftraffe kan overgaan, om de gepaftheyd en on-
zekere uytkomfte , kan niet te min de zaak van hoon onder de hoofd-
ftraffelyke zaaken, voor zo veel de aanbieding des Eeds aangaat, be-
greepen zyn.

XL III. Ja, fchoon de aanlegger in zynen eyfch ftechts eene geld-
boete of ftraf van gevangeniffe uytdrukke,.of enkelyk herroeping eys-
fche, en dus.de ondernomen opfpraak, met betrekkinge tot deo ge-
hoonden , niet lyfftraffelyk, maar burgerlyk zy, als zynde naam - ver-
volgende , L. I. ÓP tot. tit. de injur. is \'t echter zeker, dat ze ten op-
zigte van hem, die den hoon pleegt, aan de lyfftraffelyke opfpraaken.
meeft naby komt, en den hooner eene vlek van eerloosheyd aanwryft,
en tot wraakneeminge gericht is,dies het van de konfte der billyk-en
rechtmaatigheyd minft afwyke, wanneer men zegt, dat in opfpraake
van hoon, tot herroepinge ondernomen, hoezeer die burgerlyk zy, ech-
ter de aanbieding des Eeds zo wel als in lyfftraffelyke zaaken geenen
ftand grypt.

XLIV. En dit\'s alzo gelegen in gerechtlyke Eedzweeringe, welke
de aanlegger den beklaagden, en de beklaagde den aanlegger, door-
gaans aanbiedt: Want uyt de gelykheid der reden wordt ook.geenfms-
de beklaagde, die over het door hem voorgeworpen verzet in de lyf-
ftraffelyke zaake van hoonden aanklaager het doen vaniEedzweeringe;
aanbiedt, toegelaaten.

XLV. Doch, wat den Eed van zuyveringe aangaat, is \'t onwraak-
baar\', dat die den over hoon beklaagden, \'t zy burgerlyk- of lyfftraffe--
lyker-wyze aange%roken, door den Rechter kan wordeu aangebooden
als welken doorgaans in lyfftraffelyke zaaken de Rechter Ampts-halve
den beklaagden aanbiedt, arg. C. ex tuarum. 8. C. uk. extr., de purgati.

XLVI:

-ocr page 91-

VAN OPSPRAAKE DES HOONS TOT WAERDEERINGE. -843

XLVL Waarin tot aantemerken, dat de Eed van zuy veringe den
beklaagden nooit behoort te worden opgelegd, dan, zo deeze en géé-
ne onderftellingen, vermoedens-blyken en aanneemelyke giffingen, voor-
afgaan, tat Eedzweeringe voldoende, en tegen den beklaagden pley-

tende;: \'t welk ook met het gemeen Recht overeenkomt, L. uit. §. 4.
C. de bis., qui -ad ecdef. confug. auth. novo jure. C.de peen. Jtidic. qui
male judic. Nov. 124. cap. 2. L. 26. §. uit. C. de ujur. L. uit. §. 10.
C de jur. delib. d. C. ex tuarum. C. uit. extr. de purgat. Gevolge-
lyk, deeze en gééne onderftellingen en vermoedens-blyken t\'zamen-
loopende, is \'t onwraakbaar, dat in zulk geval de Eed van zuy ve-
ringe den beklaagden behoort te worden opgelegd.

XLVII. Ten Zevenden: Doch wat, de beklaagden, door
opfpraake nm hoon aangefproken^ en wettiglyk gedaagd zynde., niet
verfchyne, hoe %al in dat geval tegen hem moeten gerecht worden ?
Het is zeker, naar \'t Burgerlyk Recht, eene kennelyke zaak, dat, zo de
beklaagde doordrie bevelen, of door een enkel zaak- eyndigend bevel,
gedaagd zynde weygerig bly ve door zich zeiven of door eenen gemag-
tigdentekomenen verweering te doen, of, indien hy zich quaadaar-
tiglyk verfchuyle, of op eene andere wyze verhindere, dat de dag-
vaarding tot hem niet kome, de ftelling in \'t bezit zyner goederen uyt
krachte van \'t eerftebefluyt ftand grypt, C. quoniamfrequenter, extr. ut
Ut. non contefl. L. 1. L. z. L. 1. in pr. -ocr page 92-

§44 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

-ocr page 93-

VAN OPSPRAAKE DES HOONS TOT WAERDEERINGE. -93

LIL Ten Achtsten: Wordt getwyfFeld, Of de Recbier \'en Over-
heyd vermoogens %y, den hoon, hem of baar Ampt s-halve als Rechter
en Overheyd toegebragt, van flonden aan vlonder andere aanklagt e en
met voor by gang van den gerechtlyken weg te ivr eckenden den hooner te
flraf en ?\' Welk onderzoek Mlender-wyze by (k) zekeren Rechtsge-
leerden beflift wordt. En gewiffelyk, m datgene, \'t welk kennelyk en
onwraakbaar te zyn gehouden wordt, is\'t niet raadzaam kennis te nee-
men of vonnis te wyzen, maar wel uyttevoeren en te ftraffen, C de
manlfefla. C. manifefla. 2. qu^efl. i. C. evidentia. de accujat. Waar
gezegd wordt, dat in eene kennelyke en onwraakbaare misdaad alle
plegtigheyd des gemeenen Rechts ontbonden te zyn verftaan wordt,
vooral, indien \'t kennelyke zodaanig zy, dat niet mooge getwyffeld
worden.

LIII. En komt hiertegen in geen bedenken, dat niemand in zyne
eygene zaake behoore te oordeelen, L. tin. C. ne quis in fud caufa.
Want, zo den Rechter, als Rechter, hoon worde toegebragt, en die
kennelyk en onwraakbaar zy., dan wordt de Rechter, dien hoon ftraf-
fende, gezegd niet in zyne eygene zaake, maar in die van een\' ander\',
te werk te gaan, en den beklaagden te verwyzen.

LIV. \'t Welk nogtans by den aangehaalden Rechtsgeleerden bepaald
wordt tot deeze ofgéénebuytengewoone ftraffe naar de hoedaanigheyd
van plaatfe, perfoon enz. L. 4. §. i. tt. de incend. ruin. naufr.L.fin.

de injur. Doch geenfms, zo de ftraf mofte opgelegd worden met
betrekkinge tot zyne eygene aangelegenheyd , wanneer de hoon geleeden
hebbende Rechter zo tot byzondere wraakneeminge, als tot herroepinge
en waerdeeringe dis hoons, rechten wilde, in welk geval hy geenfms
Rechter in zyne eygene zaake zou konnen weezen.

LV. Gevolgelyk, opdat de Rechter van ftonden aan, zonder aan-
klagte en met voorbygang des wegs van rechten, den hooner zou
konnen ftraffen, worden \'er (mar de gedachte des voornoemden
Rechtsgeleerden) drie zaaken gevorderd, i. Dat de hoon aan den
Rechter Ampts-halve zy toegebragt. 2. Dat de hoon kennelyk en on-
wraakbaar zy, en geene verder bewyzing vordere. 3. Dat de be-
klaagde enkelyk tot willekeurige ftraffe verweezen worde, en geenfms
tot herroepinge en waerdeeringe des hoons. Waarvan het één oft an-

Goooo 3-ocr page 94-

84€. .ZEVEN E.N TACHTIGSTE HOOFDSTUK. .

ander ontbreekende, zal de Rechter geenen rechtsdwang konnen oef-
fenen, maar tot hoogeren Rechter moeten toeviugt genomen worden^
opdat die als een bevoegd Rechter kennis neemen. L.un. C. mquisin
fuä caufd,

EVI. Ten Negenden: Eyndelyk wordt ook hieraan getwyf-
feld , Of de gehoonde,, den hem toegebragten hoon niet willende wree-
ken, zynen goeden naam in gevaar fleUen, en zyne achting deswe-
gens benaadeeld worde\'?

L VIL Aanleyding om te twyffelen wordt hierdoor gegeeven, dat
de gehoonde, tot herroepinge of waerdeeringe des hoons rechtende,
vooral daarop fchynt toeteleggen, dat de hem ontdraagen eerbied,
die op geenen prys te waerdeeren is, herfteld worde: Gevolgelyk^ de
opfpraak des hoons achterwege gelaaten^ £n geene hLerftelling der eere
gedaan zynde, is \'er naauwlyks eenige twyffel over, of de eer en ach-
ting des gehoonden blyft gefchonden en bevlekt.

LVIII. Echter is het tegendeel meer aanneemelyk, dat de gehoon-
de door \'t rechten op geenerhande wyzen zynen goeden naame en ach-
tinge benaadeele, als wien\'t vryftaat, den hem aangedaanen hoon te
wreeken, of wel den hooner vergiffenis te fchenken. Hy is toch buy-
ten alle gevaar, welken weg hy ook hebbe ingeilagen. Want, ge-
lyk de achting desgenen, die door hem, welke geenen den minften lof
waerdig is, gepreezen wordt, weynig of liever in \'t geheel niets aan-
groeyt, zo wordt ook door hoonende woorden, van den éénen of den
anderen loskop teegen eenen braaven en eerlyken man voortgebragt,
van zyne eere en achtinge niets verminderd noch afgetrokken.

LIX. En komt hiertegen in geen bedenken, dat de gehoonde, die
tot herroepinge recht, herftelling zyner eere eyifche, waaruytte vol-
gen fchynt, dat hy met hoon bevlekt wierdt. Trouwens, deeze op-
fpraak is meer gericht tot verklaaringe des ongefchonden goeden
naams, danv/eltot herftellinge der beleedigde achtinge, naamelyk,op-
dat de beklaagde zich zeiven openbaarlyk van leugen befchuldige, en
belyde, dat hy all\' \'t gene by hem tot lafte des aanleggers gezegd,
is, voor valfch houdt, en gevolgelyk , dat hy hem daarmede
gehoond heeft, en mitsdien, \'t zy de gehoonde rechte, of zwyge,
loopt zyn goede naam geen het allerminft gevaar: echter is het ze-
ker, dat hy, die den hoon wreekt, een openbaar blyk van zynen
ongefchonden en niet bevlekten goeden naam ontvangt, en daar-
door

-ocr page 95-

VAN DE GEVALLEN, WAARIN OPSPRAAK VAN HOON enz. 85^

door eygentlyk aan het gemeen te gemoet komt, \'t welk uyt een
quaad en. valfch begrip doorgaans denkt ^ dat iemands eer door hoon
gefchonden wordt.

ACHT EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

Yan de gevallen, waarin opfpraak van Hoon
ftand grypt.

i N HOU D.

I. Opfpraak van hoon heeft met altyd
en zonder onderfcheyd\' plaats. 2,.

3 - De Rechter kan tegen den hooner
onderzoekender-wyze te -merk gaan\', en
wanneer zulks uytzöndering: lyde? 4. 5.
6. 7.

8.-ocr page 96-

848. ACHT EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

I. /^P wat wyze in opfpraake van hoon, zo burgerlyker- als lyfïlraf-
felyker - wyze ondernomen, te handelen zy, en wat ftraf tegen
hen, die over hoon zyn aangeklaagd, behoore ftand te grypen, is op
eene voldoende-ocr page 97-

VAN DE GEVALLEN, WAARIN OPSPRAAK VAN HOON enz. 85^

^krachte van de gewoonte des tegenwoordigen tyds ophoudt. Ja zou
men ook moogen zeggen , dat het onderzoek met het Burgerlyk Recht
niet zeer ftrydig is, dewyl hetzelve dn de plaatfe der aanklagte komt,
L. pen. fe. de publ judic, en dus de onderzochte buyten aanklagte
nooit verweezen wordt. Enis\'t mitsdien zeker , dat vaftgefteld zyn-
de, dat ten minften eene wettige aanzegging of betigting te gelyk met
voldoende vermoedens-blyken moet voorafgaan, \'t geding van onr-
derzoek niet flechts naar \'t Geeftelyk, maar naar \'t Burgerlyk Recht,
wordt toegelaaten.

V.-ocr page 98-

B50 ACHT EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

IX.-ocr page 99-

VAN DE GEVALLEN, WAARIN OPSPRAAK VAN HOON enz.

den wordt, \'t Welk min onzeker is, zo aan deeze ofgééne gemeen-
fchap, maatfchappy e of Raads-vergaderinge, welke te meer tot herftel-
linge van haare eere en achtmge gehouden is, door den toegebragten
hoon eene zwaarer oneer worde aangewreeven.

XV. Maar, wat te denken met betrekkinge tot Geeßljke perfoonen\'^
Dat deeze van de ftraffe der herroepinge bevryd zyn, fchryft (n) ze-
ker Rechtsgeleerde; doch zonder grond. Want nergens worden by d^
algemeeneW^et,naar welke de hooners tot herroepinge verpligt wor-
den , de Geeftlyke perfoonen van dezelve uytgeflooten te zyn bevon- -ocr page 100-

acht en taghtigste hoofdstuk

Want naa den aanvang der Rechtspleeginge is de zaak. niet-ocr page 101-

VAN DE GEVALLEN, WAARIN OPSPRAAK VAN HOON enz. 85^

ze. echter ten opzigte van den hooner en van den aangefproken be-
klaagden ftiraftelxk en naam-quetfende, en. mitsdien zal ze op zyne
erfgenaamen geenfins overgaan.

XXIV.-ocr page 102-

B54 ACHT EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

- XXVIII. Maar, wat van zulk eenen te denken, die voorgeeft,dat
hy eens anders echtgenoot«, eene maagd of weduwe, vleefchlyk be-
kend heeft, \'t welk gewilfelyk niet zelden gebeurt, dat lofFe men-
fchen zich dus beroemen, zynde het wel zeker, dat zulke deswegens
ftraf baar zyn: maar zou konnen in twyffel getrokken worden, C^\' de
%odaamge ook zich zeiven aan opfpraake van boon onderhevig maake^

XXIX.-ocr page 103-

VAN DE GEVALLEN, WAARIN OPSPRAAK VAN HOON enz. 85^

herroeping uyt deeze of gééne rechtmaatige oorzaake in afbiddinge
te „veranderen. AU\' het welk door het dagelyks Rechtsgebruyk ge-
ftaafd wordt.

XXXIII.-ocr page 104-

§5(5 ACHT EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

den wordt. Welke afgelegd zynde, is hy doorgaans tegen de lafire-
rende vrouwe tot geene opfpraake van hoon gerechtigd, en moet ook
niet in dit geval aan de vrouwe herroeping worden opgelegd, en wel
daarom, dat de befchuldiging, zo niet ten vollen, ten minften door gis-
lingenen vermoedens-blyken, tot den Eed van zuyveringe voldoende,
half volkomen beweezen, en dus door de lafteraarelfe eenigermaate be-
waarheyd is, dies het geen wonder zy, dat de opfpraak van hoon te-
gen haar ophoude.

XXXVIIL Maar, deez Eed van zuyveringe door eenen gehuuw-
den afgelegd zynd, geheugt my meer dan ééns onderzocht te zyn. Of
de vrouw., welke door V befchuldigen van hem het overfpel beleeden
heeft ^ en in die belydeniffe volflandig blyft, met de flraffe van over-
fpel, naamelyk met die van �felinge , moege beteugeld worden-ocr page 105-

^ VAJ^DE GEVALLEN, WAARIN OPSPRAAK VAN HOONecz. 857

XL. Echter indien uyt \'s mans verantwoordinge, en uyt andere by-
\'kans onwraakbaare vermoedens-blyken, ontdekt worde, dat hetoverfpel
geenfms gepleegd is, maar de betigtende vrouw op eene hardnekkige
en quaadaartige wyze in de belydenifle des overfpels volftandig bly-
ve,of die om eenige andere reden niet in te trekken genegen zy, komt
het my al aanneemelyk voor, dat de Rechter met quy tfcheldinge van
de ftraffe der geeffelinge baar eene ligter ftraf kan voorfchryven.

XLL Ten V y f d en : Dit richtfnoer wordt uytgebreyd in de zul-
\'ken, die den hoon, by hen van anderen gehoord, tegen iemand voort-
.brengen en uytftrooyen. \'k Weet zeer wel, dat het bedenkelyk is, of
ook zulk een door opfpraake van hoon tot herroepinge en willekeuri-
ge ftraffe mooge worden aangefproken, die den hoon voorgeeft van au-*
-deren gehoort te hebben, en zynen naam aanwyft? !t welk (o) zeker
Rechtsgeleerde te ontkennen fehynt.

XLII. Maar is het tegendeel, naar de gedachte Tan andere Rechts-
geleerden, meer aanneemelyk., dat ook dengeenen,. die zynen man.
aanwyft, herroeping, en zulk eene ftraf, als op \'t hoonen gefteld is,
moet worden opgelegd; om den zin van de L. un. C. de jamof
ImlL waaruyt blykt., dat zo wel de fchryver als de verfpreyder des
hoons aan gelyke ftraffe gehouden wordt. Want, fchoon de gezeg-
de L. un. flechts fpreeke van naam-quetfende gefchriften, kan echter
bez waarlyk worden getwyffeld, of hetzelfde grypt ook ftand in ande-
ren woordlyken hoon: en dat wel om de gelykheyd van reden, welke
één en \'t zelfde recht uytmaakt, L. 32. ad L.j^^qüil. als ook, om-
dat hy, die den hoon, welken hy van een\' ander\' gehoord heeft, voort-
brengt en uytbraakt, eens anders goeden naame en achtinge niet min
benaadeelt, dan de man zelve, die den hoon valfchelyk uy tgedacht, en
aan een\' ander\' geopenbaard heeft: dies het geen wonder zy, dat die
beyde tot herroepinge en dezelfde ftraffe v verweezen worden.

XLIIL Ten Sesden: Dit richtfnoer wordt uytgebreyd daarin,
dathy, die de waarheyd door verwytinge gezegd heeft, ook aan op-
fpraake van hoon is gehouden, ja zelfs tot herroepinge en willekeuri-
ge ftraffe moet verweezen v/orden, omdat (naar de gedachten van
voornaame Rechtsgeleerden) de waarheyd van \'t verwetene niet ver-
fchoont.-ocr page 106-

acht en tachtigste hoofdstuk

XLIV. Gevolgelyk, fchoon de hooner genegen zy, het verwetene
te bewyzen, wordt hy echter niet gehoord. In opfpraake van hoon
wordt toch niet zo zeer de waarheyd van\'t verwetene, als wel de
wil en begeerte om te hoonen, in acht genomen, L. 3. C. de offic.
redtor. provinc. L. 6. C. de poftul En is \'t ook zeker, dat het
boos voorneemen des ontdekkers de zaak quaad maakt, en de misdaad
voltrokken wordt, zo de wil om te benaadeelen tuifchenbeyden kome,
I. C. adL. Cornel. de ficar. En, wanneer in of buyten gekyf ver-
wyting gedaan wordt, fchynt die op eene hoonende wyze gefchied te
zyn, en zal ook de waarheyd derzelve geene verfchooning bybren-
gen; omdat het voorneemen om te hoonen tegenwoordig is, en ftraf
verdient.

XL V. \'t Welk eygentlyk niet te min by de voorzegde Rechtsge-
leerden bepaald wordt, zo de nuttigheyd van \'t Gemeenebeft vorde-
re,. dat het verwetene geopenbaard zy, neem eens\', zo aan iemand
ftraatfehendery, roof, diefftal, melaatsheyd\'enz. wierde voorgewor-
pen; want in dat geval zal de verwyter, \'t verwetene bewyzeride,
geenfms gehouden zyn; opdat de misdaaden niet ongeftraft blyven^
L.» 51. T. ad L. Aquil. en \'t verrot lid des menfchlyken lighaams-
worde afgefneeden, C. hoe ipfum 33. qiicEft. 2. C. i. de conjug. Ie-
pros.

XLVI. Waarom in dit geval\'t bewys des hooners wordt toegelaa-
ten, indien flechts uyt andere omftandigheden van\'t voorneemen omte:
hooneu niet blyke; dies naamelyk de hooner dan eerft herroeping te
doen gehouden worde,indienhyvalfchelykde verwyting gedaan heb-
be, \'t welk te weeten de nuttigheyd van \'t Gemeenebeft vordert,

XLVII. Waaruyt verder volgt, dat ook hy, die zynen evenmenfche
eenige misdaad voorgeworpen heeft, welke door den Vorft is quy tge-
fcholden , of waarvoor hy ftralFe heeft ondergaan, of welke hy door dé
pyniginge gezuyverd heeft,aan opfpraake van hoon gehouden wordt.
Want, zo de waarheyd van\'t verwetene niet verfchoone, gelyk reeds
beweezen is, zal hy, die aan een\' ander\' eene quy tgefcholden mis-
daad heeft voorgeworpen, veel min voor opfpraake des hoons bevey-
iigd zyn.

XLVIII. Waartoe ook veel gedaan heeft, dat door\'s Vorften gunfte
en herftellinge alle vlek, uyt de misdaad voortvloeyende, uy tgewift
te gehouden wordt , L. ulu §. fin. C. de fent. paffi. -ocr page 107-

VAN DE GEVALLEN , WAARIN GEENÊ OPSPRAAIt ciiz. Só?

L. 2. C. de bon. vacant, \'t Is_ dan onmoogelyk, dat door t voot-
wèrpen eener quytgefcholden misdaad geen hoon worde toegebragt.

negen en tachtigste hoofdstuk

Van de gevallen, waarin geene opfpraak van Hoon

ftand grypt.
N H O U

ï. Men ts tot geene opfpraake van hoon-ocr page 108-

8.6q neg e n;en . t a c h ti\'g s t e^^h o gf d s tuk;

44- Opfpraak mn hoon .houdt op, wan-
neer .de gehoonde recht uyt de L, 5. C.
de tngen. manum. 45. 46.

47-ocr page 109-

VAN DE GEVALLEN , WAARIN GEENÊ OPSPRAAIt ciiz. Só?

■

al gehcord worden:en,zo hy dat aangetoond en zyne onfchuld be-
weezen hebbe, wordt hy zo wel van de herroepinge als van de ge-
woone ftralFe ontheven, L. .5, C. de injur.

V. Ter bewyzinge deezes, dat naamelyk iemand geen opzet om te
hoonen gehad heeft, worden geene ftipte en volkomen bewyzen gevor-
derd , doch zyn gillingen en onderftellingen voldoende. Het is toch
zeker, dat de onderftellingen en omftandigheden van eenig feyt het op-
zet van een\' ieder\', en, of wat opzetlyk als anders gefchied zy, ver-
klaaren^X. 16. ir.. de poen. L. 5. C.^de inflit. -ocr page 110-

g52 NEGEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

Z,. ló. §. 3. TT. de pœn. En zal hy nooit op elks verzoek tot deeze
Eedzweeringe zo aanftonds plaats geeven,\'t en zy deeze of gééne
onderftelling ten voordeele des beklaagden tegenwoordig zy.

X.-ocr page 111-

VAN DE GEVALLEN , WAARIN GEENÊ OPSPRAAIt ciiz. Só?

doe, wanc naderliand wordt hy niet gehoord. 3. Dat de beklaagde
deeze verklaaring voor den Rechter in \'t by weezen des aanleggers af-
lesge. Want anderfins moeten verklaaringen en afbiddingen, met de
hä-roepinge niet veel verfchillende, in \'t Gerechte gedaan worden. Deé-
ze drie zaaken t\'zamenloopende, zoude ik denken, dat de verklaaring
van den door opfpraake van hoon aangefproken beklaagden behoorde
te worden toegelaaten.

XIII.-ocr page 112-

.864 .NEGEN EN-TACHTXGSTE •HOOFÖST.ÜIC

neerainge gedaan te hebben gehouden wordt, L. 45. jt..ad L.. Aquil
Want, de beleediging nog duurende,en\'tgevaar boven \'t hoofd han-
gende, moet noodwendiglyk de weêromkaatfing m den eygentlyken
ftryd, ontmoetinge en \'t gevecht nog blaakende, gefchieden, zo an-
ders de verweering mooge wettig genoemd worden, gelyk de Reclits-
geleerden eenftemrniglyk over de (p) L,. i.. C unde z^/. gedacht heb-
ben.

XVII.-ocr page 113-

VAN DE GEVALLEN , WAARIN GEENÊ OPSPRAAIt ciiz. Só?

dere woordlyke hoon by wyze van lafteringe toegebragt is, en mits-
dien ter verdeediginge zyner eere zegt en fchryft, dat die verwyter,
hem deezen hoon toebrengende, als een dief of roover geloogenheeft.
Waarin ftaat aantemerken, dat de veyligfte weg van weêromkaatfinge
daarin gelegen is, zo hy, die met woordlyken hoon wordt aangedaan,
aan eenen ßeampt-fchryver en zekere getuygen, daartoe byzonderlyk
t\'zamengeroepen, \'t behoorlyk opgefteld en door hem eygenhandig on-
dertekend gefchrift van weéromkaatfmge overgeeve, en \'tzeke in het
openbaar door dieozelfden Beampt-fchry ver laate voorleezen, \'t welk
geleezen zynde, hy van hem vorderen moet, dat hy in \'t aanweezen
van getuygen den hooner dat gefchrift uyt zynen hoofde wettiglykaan-
kondige, deüHfs daarop gegeeven antwoord met alle omzigtigheyd
aantekene, en een openbaar befcheyd dit alles betreffende opftelle, eé.
den gehoonden ler bewaaringe overgeeve, däarby voegende een voor-
fchrift om \'t briefje of gefchriftje der weêromlaatiiiige behoor- en wettig-
lyk optefteilen, en den Béamptfchryver te behandigen.

XX.-ocr page 114-

g6\'6 NEGEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

ceffante. 6q. extr. de appel. C. cum infirmltas. 13. extr. de pœnit.
-ocr page 115-

VAN DE GEVALLEN , WAARIN GEENÊ OPSPRAAIt ciiz. Só?

XXV. \'t Welk nogtans (myns oordeels) tot zo verre waar is ^ zo
de wettiglyk gedaane weêromkaatfing en haare vereyfchtens, naamelyk
die des tyds en eener rechtmaatige beft:iiuringe, wel en ter deege zyn
waargenomen. Waaruyt dan ook verder moet worden opgedrongen,
dat de hooner van de opfpraake des hoons niet is ontheven, fchoon de
■gehoonde hem eenen kinnebakflag toegebragt, en hem met iiagen af-
geweerd hebbe :¥/ant, omdat het niet geoorloofd is, woordlyken hoon
met ilagen en wapenen afteweeren, wordt ook gewiüelyk deeze ver-
decdiging voor geene wettige weêromkaatfinge gehouden, noch daar-
door de hoon opgeheven, noch de fmaad gezuyverd, dies het geen
wonder zy, dat de opfpraak van hoon niet te min fi;and grype.

XXVL Verders fi:aat ook het volgende aantemerken, dat, fchoon de
opfpraak des hoons door weêromkaatfinge worde opgeheven,echter daar-
uyt de Overheyd geen het minft naadeel kan ontvangen, dat die Ampts-
halve den hooner niet zou moogen ftraffen, want weêromkaatfing be-
treft enkelyk \'t recht des partye, en herftelt als \'t waare de eer en ach-
ting derzelve, terwyl ondertuffchen den Rechter het vry vermoogen
om de misdaad zelve te beteugelen wordt overgelaaten.

XXVII.-ocr page 116-

868 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

fcheyden fey ten en een verdeeld oogmerk verkeeren. Gééne is tot tref^
finge en daadelyken hoon, doch deeze ter toebrenging van fmaad en
woordlyken hoon, gericht, en mitsdien wordt de woordlyke hoon veel
ligter met deeze dan met geene vergeleeke; omdat gelyke misdaaden
dän eerft door onderling vergelyk ontbonden worden, indien ze ten
aanzien van één en \'t zelfde feyt gepleegd zyn: Doch geenftns zo ze in
onderfcheyden fey ten verkeeren, in dat geval blyven beyde misdoeners
verbonden.

XXX. \'t Welk ook zo veel te meer zal moeten worden toegeftaan,.
als de Rechter daardoor te minder wordt benaadeeld. W^ant, fciioon
onderlinge hoon met betrekkinge tot de aangelegenheyd van partyen
wierden vergeleeken, naamelyk, dat geene dier beyde den hoon te her-
roepen gehouden wierde, zoude echter de wraakneeming der Overheyd
in haar geheel blyven, en beyde aan, dea Rechter tot ftraffe verbon-
den zyn.

XXXÏ. Doch, wat hiervan ook zyn mooge, de gemeene gedachte
der Rechtsgeleerden wordt hedensdaags onderhouden, en de onderlinge
hoon geenfms door vergelykinge ontbonden, maar konnen beyde, zoo
hooner als gehoonde, op zich zeiven rechten.

XXXIL. \'t Welk nogtans op tweederhande wyze merkelyke uytzon^
dering lydt. i. Zo iemand den aanklaager van leugen befchuldige,
met op de hem voorgeworpen misdaad te zeggen, gy liegt l of op eene
andere wyze zyne onfchuld verdeedige. Want alsdan zal de opfpraak
des hoons van weerkanten ophoudenomdat het eene rechtmaatige en
wettige weêromkaatiiBg is , welke de fmaad zuyvert, gelyk boven mxi.
het 13e. onderdeel gezegd is. 2. Zotwee perfoonen den anderen over
en weer gefcholden hebben , en \'t niet blyke, wie van beyde de eerfte-
geweeftzy, die de hoonende woorden heeft uy tgefproken, in dat ge-
val ,, fchoon- ze aan eikanderen over en weer verfcheyden misdaadea
hadden voorgeworpen,, zal echter geen dier beydenaan opfpraake van
hoon gebonden worden, maar van weerskanten de. vergelyking ftand
grypen,. L. 45.-ocr page 117-

VAN DE GEVALLEN , WAARIN GEENÊ OPSPRAAIt ciiz. Só?

zelfs door geene herftellinge in \'t geheel weer leevendig mooge ge-
maakt worden.-ocr page 118-

870 ZEVEN EN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

\'t BurgerÏykRecht door plaatfelyke verjaariiige niet moet gehouden wei-
den uytgebreyd of verlengd, maar veel eer beperkt te zyn., arg, (r)
L. 3, (s) L. 4. C de prœjcript. 30. vel 40. ann.

XX\'XÏX. Doch wordt onderzocht, Of dit jaar profytlyk %y, en
niet dan van den tyd der weetenjchap beginne te loopen? \'t Welk
fchoon konnende in twyffel getrokken worden, ik echter niet fchroom
met de eenpaarige gedachten der Rechtsgeleerden flellender - wyze te be-
veftigen. En brengt ook de gemeene fteUing mede, dat in verjaaringe
van een jaar de tyd nooit loopt ten naadeele des onkundigen.

XL. Ook is wel nu en dan het volgende onderzocht geworden: Ze-
ker perfoon, door hoon getergd, had tegen den hooner opfpraak van
hcnon ingefteld, en den hooner gedaan dagvaarden ; doch, de aanlegger
ten geftelden dage niet verfchynende, was de beklaagde van het tydperk
van rechten vrygefproken, en tegen den aanlegger vonnis gegaan van
by vervolg niet toegelaaten te worden, eer hy de koften van \'t eerfle
tydperk van rechten voldaan, en borg voor de vervolginge des gedings
gefteld hadde, doch, eer de aanlegger aan dit gewysde voldaan hadde,
met de koften weêrtegeeven en borg te ftellen, waaren\'er eenige jaaren
verloopen, gevolgelyk heeft men getwyffeld, Of de aanlegger ook nu
de opfpraak van boon %ou konnen vervolgen, en behoore toegelaaten te
worden?

XLI. De reden om deswegens te twyffelen was voor de hand. Want
de aanlegger had den beklaagden ééns gedaan dagvaarden, waardoor
eygentlyk niet kan ontkend worden, dat de verjaaring van een jaar
was afgebroken., dies de beklaagde zich met dit verzet niet verwee-
ren kon.

XLIL

(r) Docj) deeze opfpraaken worden door dertig achtereenvolgende jaaren vernietigd,
welke eeiiwigdmrende fcheenen^ niet de zulke, welke binnen de oude tyden bepaald mer-
den.

(s) Alle Konften, welke alle fins konnen benaadeelen, aan eW en een^ ieder^ affny-
dende beßuyten wy, dat -joel alle tydlyke verzetten, welke uyt het oud Recht of uyt
de Vorftlyke hefluyten afdaalen, even en als of ze by deeze Wet hyuonderlyk en hy
naame waar en opgeteld, met haare kracht en uytwerkinge duur en, ja hun vermooge
en hy ftand aan eT en ieder\' een\', wien ze toehehoorig zyn, of hy vervolg zullen toe-
lehoorig woorden, te ixeeten naar hunnen inhoud, ten eeuwigen dage verleenen. Doch
alles, wat i^an de voorheden verjaarivgen, ^tiy m woorden of in gedachten min he-
greepen wordt ^ gebieden iji^ ^ dat ten dien opzigte deeze Wet voor eeuwig fland grypt.

-ocr page 119-

VAN DE GEVALLEN, WAARIN GEENE OPSPRAAK enz. 871

XLII Doch de Rechter heeft het tegendeel van dien uytgefproken,
dat naamelyk de opfpraak van hoon door de verjaaringe van een jaar
ganfchelyk was opgeheven, en de aanlegger niet verder m.oft worden
toegelaaten; want, de-beklaagde van het tydperk vrygefprokenzynde,
is de uytwerking der d\'agvaardinge zo wel als die van de opfpraake t\'ee-
nemaal vernietigd, en dus ook het middel, waardoor \'t geding anders
doorgaans vereeuwigd blyftopgeheven geworden. Waarom de aan.
legger ter afbreekinge van de verjaaringe binnen \'t jaar had moeten
borg ftellen voor de achtervolginge des gedings, en den beklaagden op
nieuws had behooren te doen.dagvaarden,\'t welk naagelaaten zynde,.
volgt, dat hy \'t recht van opfpraak te doen verboren heeft.

XLIII. \'t Welk eygentlyk hedensdaags te meer ftand grypt, waar
de opfpraak van hoon door den enkelen aanvang der Rechtspleeginge
vereeuwigd te zyn gezegd wordt. Ja men denke geenfins, dat het
wachten den beklaagden zou können geweten worden, dewyl de aan-
legger zelve in fchuld verkeert,en door\'t niet v/eêrgeeven der koften
en \'t niet ftellen van borge te wege gebragt heeft, dat de beklaagde tot
den a-anvang der Rechtspleeginge niet heeft können noch heeft moeten
overgaan.

X LIV. Ten S e s den: Dit richtfnoer wordt bepaald, zo de ge-
hoonde, de opfpraak van hoon ter zyde gefteld hebbende, uyt de (t)
L, 5. C. de-ocr page 120-

NEGEN ÉN TACHTIGSTE HOOFDSTUK

des gefchonden goeden ïiaams en der te kort gedaane achtinge, noch
tot de aan den betigter opteleggen ftraiFe gericht is: waarom \'t hem
laadzaamer toefchynt van de opfpraake des hoons tegen den hooner eene
proef te neemen, echter, zo de gehoonde uyt deeze Wet liever \'LOii
willen rechten, is \'t onwraakbaar, dat hy zulks ook zou doen konnen.
Trouwens, het hulpmiddel deezer Wet ftaat voor elk\' een\' open, die
X)f wegens ftand en waerdigheyd, of over. misdaad, of wegens andere
zaaken, welke zynen goeden naam of goederen mogten beireften, be-
tigt., of over eenig hoegenoemd feyt bemoeylykt wordt.

XE VI. Gevolgelyk, zo de gehoonde zich van dit hulpmiddel be-
diene , en uyt de bovengezegde W^et rechte, wordt de hooner of be-
tigter met geene herroepinge bezwaard, m.aar is gehouden^ tegen den
betigter op ftraffe van eeuwig ftilzwygen opfpraak te doen, en den hoon
te bewyzen. Want de P.ecbter is gewoon, de beklaagde verfchynen-
de en de betigting bekennende, in het tot onderzoek der betigtinge aan-
gelegd Gerechte een zeker tydperk van rechten te betekenen.

XEVn. Die echter niet ftiptelyk verpligt wordt, voor dienzelfden
Rechter de voornaame opfpi aak inteftell en, maar zal\'t genoeg zyn, in-
dien hy Hechts binnen zekei en hem betekenden tyd zyne opfpraak in de
voornaame zaake voor eenen anderen bevoegden Rechter des betigten
voordraage: en dus is het zeker, dat voorkoming, in \'t Gerechte tot on-
derzoek van betigtinge aangelegd, geen naadeel in de voornaame zaake
toebrengt.

XLVilL Hoewel ik ook weet, dat in diergiyke Rechtspleeginge,
.tot onderzoek van betigtinge aangelegd, dikweif den beklaagden, die
de betigting belydt,het bewyzen van ftonden aan wordt opgelegd,en
dat voor naamelyk, zo de opfpraak, welke uyt de betigtinge voortfpruy t,
zy kortbegrypeiyk of uytvoerelyk, opdat naamelyk den betigter in
kortbegrypelyke zaaken geen gewoon geding worde opgedrongen, en
de Rechts-zaaken, welke in eene korte en gemaklyke handeUnge zyn
aftedoeii, met geenen langen naafteep behandeld worden.

XLIX. Doch, de onteerende beklaagde niet willende rechten, of
ook wel niet verichynende, wordt hem een eeuwig ftilzwygen opge-
legd : \'t welk nogtans doorgaans in \'t eerfte tydperk zo niet aanftonds
gefchiedt. Want, fchoon anderfms de halfterrigheyd van hem, die
£jen Rechter niet gehoorzaamt, door \'t verlies der rechts-zaake beteugeld
wordej L. 53. \'tt.üc rejudic. is hem echter,zo van de waare halfter-
righeyd

Ii ■

i? 1

J: I

-ocr page 121-

\' van de gevallen, Waarin geene opspraak enz. 873

Kgheyd des betigters nog niet blyke, zo van ftonden aan op \'t eerfte
tydperk van rechten geen eeuwig ftilzwygen opgelegd, doch moet
de betigter op nieuws gedagvaard worden; die, fchoon in zyne hals-
terrigheyd volftandig blyvende, en zelfs niet op het tweede tyd-
perk van rechten verfchynende, zal niet te min het opleggen van
eeuwig ftilzwygen nog geenen ftand grypen, doch wordt in dat ge-
val eene derde dagvaarding onder bedreyginge van zekere ftraffe ver-
leend.

L. Doch, zo naderhand de betigter op die dagvaardinge niet ver-
fchyne, en d\'ééne halfterrigheyd op de andere laate volgen, wordt
hem eyndelyk op de herhaalde aanklagte derzelve een eeuwig ftilzwy-
gen opgelegd.

LI. Ten Z e v e n d e n : Eyndelyk wordt het voorzegd richtfnoer
bepaald in hen, die iemand vervloeken, en hem alles quaads toewen-
fchen. Die eygentlyk (myns oordeels) geenen hoon pleegen, noch
verwyting doen: alle hoon is toch tot quetfinge en verminderinge van
iemands goeden.naam en achtinge gerichtet welk eygentlyk van ver-
vloekingeniet kan gefteld worden.

LIL Hoewel ik niet ontken, dat diergelyke vervloekers en quaad-
fpreekers ook aan willekeurige ftraff\'e gehouden zyn, welke ook wel
fomwylen tot lyfftraffe kan worden uytgeftrekt; neem eens, zo iemand
den Vorft of eenen anderen aanzienlyken Perfoon gevloekt hebbe,
moet echter aan diergelyke quaadfpreekers geene herroeping worden op-
gelegd, ook niet den zulken, die vuyle en oneerlyke woorden tegen
iemand uytbraaken, wiens goede naam en achting echter daaruyt niet
eygentyk gequetft wordt, fchoon die by gevolg wierde benaadeeld.

Sffff

:NEGEN-

-ocr page 122-

«74-ocr page 123-

VAN NAAM-QUETSENDE GESCHRIFTEN EK DE êaz. 8ff

IL Gevolgelyk is het zeker, dat de by gefchrifte toegebragte hoon
diezelfde betrekking tot naam-quetfende gefchriften heeft, als het alge-
meene tot het byzondere. Trouwens, \'er kan uyt hoofde van alle
naam-quetfende gefchriften over hoon gerecht worden, doch wordt
geenfms daarentegen om allerhande in gefchrifte toegebragten hoon op-
fpraak van naam - quetfend gefchrift verleend, en mitsdien dezelve
geenfms met de ftraffe van naam-quetfend gefchrift beteugeld.

III.-ocr page 124-

NE GE N T IG S T E H O O F D S T UK

moeten worden opgelegd. Gééne, naamelyk de ftraf des doods^ in-
dien de misdaad, welke in de naam - quetfende gefchriften wordt uyt--
gedrukt, hoofdftraffelyk en der doodftraffe waerdig zy, dies de be-
klaagde, zo die misdaad waar te zyn bevonden wierde, de ftraffe des^
doods niet zou konnen ontduyken. Doch deeze» naamelyk de ftraft
van banniffement of zendinge hi ballingfchap, zo de voorgeworpen
misdaad niet hoofdflraffelyk zy, en geene ftrenger ftraf verdiene. Zo-
dat in-diervoegen de ftraf van gelyke vergeldinge ftand grype, en de
betigter met diezelfde ftraffe beteugeld worde, Waarmede elke misdaad;
en wanbedryving, by den gefchrifte. voorgeworpen., indien ze waar
bevonden wierde, zou moeten geftraft worden...

VIL En, fchoon de woorden der gezegde Lmn.m \'t algemeen fpree-^
ken , kan ^echter, niet ontkend worden , dat daar ter plaatfe van zulke-
misdaaden wordt gehandeld, welke tot het openbaar welweezen betrek-^
kelyk,en mitsdien hoofdftraffelyk zyn:Zodat in diervoegen uyt de
woorden der gQxegée L. \' un. gemaklyk zy optemaaken, dat de ftraf:
des doods tot zulk geval, waarin eene zwaare en hoofdftraffelyke mis-,
daad befchreeven is, moet bepaald worden...

¥111. Hiervandaan ftel ik dit algemeen Richtfnoer: Dat naaraelyk.
ELK OPSTELLER VAN EENIG NAAM-QUETSEND GE^-
SCHRIFT AAN ZULK .EENE STRAFFE GEHOUDEN\'
WORDT, ALS DE MISDAAD MEDEBRENGT, WELKE
AAN IEMAND IN.-DAT .GESCHRIFTE ...IS TOE.GER.E-,
KEND./

I;X: Welk richtfnoer op alle recht en billykheyd gegrond is. Want
het is eene oude ftraf vanlafteringe , dat geiykheyd van ftraffe haar tot
ftraffe voortrukt, Levit. 19. L. uit. C. de calumniator.^rx \'t zou zeer-ocr page 125-

vänynaam-QUETSENDE GESCHRIFTEN EN DE enz. 8^7,

en tot bera, die een naam-quetfend gefchrift op ftraat vallen laat, of°t
zelve voorleeft, ook tot den vinder van dusdaanig gefchrift, dat niet
fcheurende noch verbrandende, maar in \'t openbaar voortbrengende,
hoezeer ook diergelyke vinder, die \'t naam^quetfend gefchrift gemeen •
maakt, den maaker noeme en aanwyze..

XIï.\' Maar deeze gedachte komtmy te hard voor. Want, hoezeer
ik;gaerne zou willen toeftaan, dat de vinder en verhreyder van eenig
naam-quetfend gefchrift van alle ftraffen geenfms ontheven is, echter zal
ik noit durven zeggen, dat hy met de ftraffe des doods zou moeten be-
teugeld worden.

XIIL, Derhalve komt het my voor, dat de vinder en verbreyder
van eenig naam - quetfend gefchrift, hoezeer hem ook ftraf zal dienen
opgelegd te worden, enkelyk eene willekeurige ftraffe ondergaan moet.

XIV.-ocr page 126-

N E G E N TI G S T E ■ H O 0:F, D S T UK

L. TT. de pm. L. 2. tt. de publ. judic. L. 103. w. de verb. ßgmf.
En, zo anders gezegd wierde, zou noodwendiglyk de maaker van
naam-quetfend gefchrift in allen gevalle en zonder onderfcheyd met den
dood geftraft worden.

XVI.-ocr page 127-

VAN NAAM-QUETSENDE GESCHRIFTEN EN DE enz.

kén-,„doch niet te min ter zaake van\'t naam-quetfend gefchrift met eene
buytengewoone en willekeurige ftraffe beteugeld worden; omdat hy zich
in \'tGerechte ter bewyzinge dier misdaad had moeten aanbieden, en
geenfins zynen evenmenfch door naamlooze infteekingen en buytenge-
rechtlyke betigtingen had behooren te beleedigen,/.. tm. c. de famof.
UbelL

X X. Maar gevoelen dit de Keyzeren Valentinianus en Valens niet
anders, den onteerer,indien \'t blyke,dat de misdaad, welke hy voor-
geworpen heeft, waarachtig is, niet flechts ongeftraft laatende, maar
hem ook bovendien zeer grooten lof en belooninge waerdig achtende
in: de L. Mn . C. de famof libell:

X X I. Waarlyk dit \'s geenfms het oogmerk der Keyzeren. En is dat-
gene, \'t welk in de gezegde L.un.v^n belooninge gezegd wordt, niet
betrekkelyk tot den maaker van eenig naam-quetfend gefchrift, maar
weLtot zulk eenendie voor zyne naauwgezetheyd, gelyk de.woor-
den dier Wet luyden, en voor-\'t gemeen welweezen zorg draagende
uyt eygene beweeginge de Overheyd aanfpreekt, en zynen naam op-
geevende datgene,\'t welk hy gemeend heeft door den weg vari naam-
quetfend gefchrift te moeten achtervolgen, met eygenen monde in \'t
Gerechte brengt ; en wettigiyk bewyfti -Wien de Keyzeren lof en be-
looninge waerdig achten: Doch den anderen, die aan iemand in eenig
naam quetfend gefchrift deeze of gééne misdaad voorwerpt, indien hy
zulks in \'t Gerechte niet volbrenge, fchoon hy de waerheyd derzelve
bewyze, niet ongeftraft laatende.

XXII. Ten Vierden: Dit richtfnoer wordt bepaald, indien hy,
wiens goede naam door \'t voorwerpen van deeze of gééne misdaad in
eenig naam-quetfend gefchrift gefchonden wordt, met opfpraake van
naam - quetfend gefchrift te rechten ongenegen zy, maar tot opfpraa-
ke van hoon toeviugt neeme, \'t welk hem vryteftaan by niemand zal
ontkend worden. Want, zo^emaud tot meer dan éen hulpmiddel be-
voegd zy, ftaat de keur aan hem zeiven, van welk middel hy eene
proef te neemen geneegen zy, en,het ééu ondernomen zynde,. wordt
daardoor het anfc te niet gedaan, L. 6. tt. fle injur. Bovendien
wordt dat ook eygentlyk uyt de L. 5. §. 9. ^r. de wy^/r. niet duyfter-
lyk beweezen, waarin uyt de PFet Cornelia tegQïi den maaker van
eenig naam-quetfend gefchrift over hoon te rechten wordt toegelaaten.

XXIIL Ge.

-ocr page 128-

€3o N E G E N T I G S T E H 0 O F D S T Ü K

XXIIL Gevolgelyk , zo hy, die door eenig mam-quetfend gefchrift
gehoond is, eene lyfftraffelyke opfpraak van hoön tegen den onteerer
inftelle, en herroeping ey ffche, is de Rechter verpHgt, den beklaagden,
van \'t.maaken-eens naam-quetfendengefchriftsovertnygd zynde of dat
beleeden hebbende, naar den inhoud van zynen eyfch tot herroepin-
ge en willekeurige ftraffe des hoons te verwyzen.

XXIV.-ocr page 129-

VAN NAAM-QUETSENDE GESCHRIFTEN EN DE enz. 88i

^igte van de onderfchryvinge. Want voorheenen is beweezen, dat tot
de weezendlykheyd vaneen naam-quetfend gefchrift de verzwyging en
verberging des naams noodwendiglyk gevorderd wordt. Gevolgelyk,
zo \'s maakers naam wierde uytgedrukt, zal dat gefchrift wel voor ge-
fchreeven hoon, doch geenfms voor naam-quetfend gefchrift, te hou-
den zyn. 3. Ten opzigte der verjaaringe. Want gefchreeven hooa
wordt op diezelfde wyze,als woordlyke hoon,naa verloop van een
jaar opgeheven. Doch de kennis-neeming van een naam - quetfend ge-
fchrift duurt dertig jaaren met byvoeginge van jaar en dag.

XXV II. Hiervandaan is\'t openbaar,dat alle hoonende woorden,
fchoon ze gefchreeven waaren, indien echter daardoor den gehoonden
geene merkelyke misdaad worde aangewreeven, geenfms voor naam-
quetfend gefchrift te houden zyn, noch met de ftraffe van\'t zelve moe-
ten beteugeld worden. Waarom ik my ook niet voegen kan by de zul-
ken, die van gedachten zyn, dat ook hy, die tot iemands oneere op
zyne deure of voorpootte manlyke of vrouwelyke ledemaaten fchildert,
aan de ftraffe van naam quetfend gefchrift zou gehouden worden. Het
is toch meer dan zeker, dat door diergelyke fchilderye den Heere des
huyzes noch eenige misdaad toegerekend noch eerloosheyd aangewree-
ven wordt.

XXVIII.-ocr page 130-

882 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

èer daarvan de verfpreyding én gemeenmaaking volbragt zy; of hy
de misdaad uyt eygene beweeginge belyde, of om andere redenen,
welke aan \'s Rechters beoordeehnge en willekeure worden overgelaa-
ten. Want, hoe zwaarer deeze ftraf is, hoe ligter ze moet quytge-
fcholden en in zachtere ftraffe verwiffeld worden. (M)

(M) Volgens het Rechtsgebruyk onzer Landen wordt de hoon, zo by mon-
de als by gefchrifte toegebragt, met eene willekeurige ftraffe beteugeld, welke
ook naar de omftandig- en hoedaanigheden van feyt en perfooneü tot lyfftraf-
fe, ja tot den dood, kan. worden uytgeftrekt. Tegen naam-quetfende gefchrif-
ten is by de Plakkaaten van den Lande van tyd tot tyd, en wel inzonderheyd
by die van datis 9« Maart 1589, 19= Juny i6i8, 17. January 1650, 28«. Mey
1669, September 1675 , l^. December 1676, 19« September 1679,
28! November 1681, 15«. December 1683, 24= Juny 16S4, 21« February
1686, 29. December 1688, 18^. January 1691 , 9= December 1702, onder
het ftellen van arbitraire ftraffen, waarvan \'er fommige tot lyfftraffen worden
uytgeftrekt, gewaakt. Voorts kan de gehoonde, indien hy woordlyken hoon
ontvangen hebbe, tot amende zo honorabel als profitabel rechten, met benoe-
minge van de hoegrootheyd der lomme ten behoeve van de armen, met ver-
dere aanbiedinge van te zweeren, dat hy om zo veel, ja zelfs om meer geld,
diergelyken hoon niet zou willen ondergaan , ftellende de begrooting dier fom-
me aan \'sRechters willekeure, en dit alles onverminderd de Crimineele A die,
welke uyt den toegebragten hoon by de Hooge Overheyd, of dengenen, die
het recht derzelve waarneemt, zou konnen geintenteèrd worden.

EEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

Van daadelyken Hoon.
INHOUD.

1.-ocr page 131-

VAN DAADELYK EN HOON.-ocr page 132-

884-ocr page 133-

VAN DÄADELYKEN HOON. 885

fmarten der wonden en verhinderde arbeydsloonen, te waerdeeren
zyn.

X. Maar, hoedaanige en hoe groot zal deeze voldoening van pyne en
fmarteweezen, welke dengequetflen voor den toegebragten hoon en 7 ver-
minkt lid verfchuldigd wordt ? Gewiffelyk, dit moet den Rechter wor-
den overgelaaten ^hoedaanige fchikking hy deswegens in elk geval naar
maate der omftandigheden en naar de hoedaanigheyd der wonde zal
willen maaken, terwyl hy aan geene bepaalde voldoeninge van py-
ne en finarte verbonden is, maar den gewonden zulk eene moet toe-
wyzen,welke als voldoende zal voorkomen naar de hoedaanigheyd
der wonde of van de verminkinge der leden, en naar maate des per-
foons , die den hoon geleeden heeft. Want geenfins kan ééne en de-
zelfde voldoening van pyne en fmarte zonder onderfcheyd op alle won-
den en perfoonen toegepaft worden. Wie ziet toch niet, dat het ver-
lies van ooge, tonge en hand, veel zwaarer is, dan dat van ooren, of
van den éénen of den anderen vinger of tand? Wie merkt ook niet,
dat door \'t afzetten van vinger of hand meer naadeel of hoon wordt
toegebragt aan eenen fchry ver of werkbaas, dan wel aan eenen boode\'
of iemand andeis,die diergelyk lid met minder naadeel miffen kan?\'
Welke en andere diergelyke omftandigheden de Rechter, eer hy dem
beklaagden tot zekere voldoeninge van pyne en fmarte verwyze, met
alle oplettendheyd moet overweegen en naagaan.

XI.-ocr page 134-

886 EEN EN NEGENTiGSTE-ROOFDSTUK

hy gemid heeft, of nog miffen zal, om die reden, dat hy onbruykbaar
gemaakt is, L. 13. t. ad L. Aquïl.

XIIL Alles met dien verftande nogtans, dat tot de koften ter zaake
der geneezinge als anders voorgevallen, waarvan reeds gefproken is,,
de quetfer enkelyk in dat geval gehouden wordt, indien hy moed wil-
lens en quaadaartiglyk den onnoozelen eene wond toegebragt; doch
geenfms, zo hy getergd en eerft getroffen zynde den eerften aanval-
ler door weêromtreffinge gequetft hebbe. Want, fchoon hy alsdan
om de in geval van verweeringe gepleegde overmaate geenfins van alle
ftraffe ontheven zy,is hy echter ganfchelyk niet gehouden,de loonen
der Heelmeefters en andere diergelyke fchaaden aan den gequetften te
vergoeden.

XIV. Het Derde, waartoe de quetfer verpligt wordt, is de
STRAF. W^ant boven en behalve de voldoeninge van pyne en fmarte
en de ter zaake van geneezinge gevallen onkoften, en andere dierge-
lyke fchaaden, waarvan tot hiertoe gefproken is, en welke den gequets-
ten moeten vergoed worden, behoort ook de beklaagde met willekeu-
rige ftraffe van gevangéniffe, banniffement of geldboete, beteugeld te
worden.-ocr page 135-

VAN DAADELYKEN HOON.

goeding van fchaaden en onkoften worden eygentlyk niet ih plaatfe der
llrafie gehouden, en zyn ook geenfms tot wraakneeminge gericht;
maar zien enkelyk op \'t recht der beleedigde partye, en zyn ten op-
zigte der gepleegde argliftigheden en des toegebragten hoons verfchul-
digd.

XVII. Air het welk ook hedensdaags in diervoegen onderhouden
wordt, fchoon de gequetfte \'sRechters hulp aangezocht, en die we-
derom teil verzoeke van den gequetften Ampts - halve langs den weg
van onderzoek te werk gegaan hebbe. Want de beleedigde party
fchynt geenfms door \'t aanzoeken van \'s Rechters Ampt van haar recht,
waartoe zy uyt hoofde der voldoeninge van pyne en fmarte en vergoe-
dinge der fchaaden gerechtigd is, afteftaan: dies het t\'eenemaal onwraak-
baar zy, dat de aangezochte Rechter, Ampts-halve te werk gaande,
den beklaagden ter voldoeninge van pyne en fmarte, en ook te ge-
lyk van de fchaade, ja zelfs tot ftraffe, verwyzen kan.

X V111. En dit heeft in deezervoegen plaats, zo Burgerlyker - wyze
gerecht worde. Doch, indien de gequetfte om \'t verminken zyner le-
den of om het toebrengen van wonden Lyfßraffelyker - wyze zou willen
rechten, moet het volgend Richtfnoer gehouden worden, DAT DE
RECHTER,ZO DE BEKLAAGDE VAN DE QÜETSINGE
OVERTUYGD ZY, OF DIE BELEEDEN HEBBE,NAAR
DE HOEDAANIGHEYD DER WONDE, EN NAAR MAA-
TE DER OMSTANDIGHEDEN, LYFSTRAF KAN OF-
LEGGEN.

XIX.-ocr page 136-

888 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

boven maate doe pynigen, L. 15, §. 34. §. 41. ?r. de injur. of on-
rechtmaatiglyk gevangen houde, of weygere de gevangenen voor geld-
boete onder voldoende borgtogte te ontllaan, L. 3 2. \'tc. de injur. Doch
van de ftrafte deezes byzonderen hoons zal laeger aan het 48. onder-
deel diO.?, honderd en derden Hoofdjiuks, en aan het onderdeel des
honderd en negentienden Hoofdjiuks, gehandeld worden.

TWEE EN NEGEN Tl GS TE HOOFDSTUK

Van den aan Overheden en Ouders toegebragten

Hoon.

INHOUD.

de met doodflrajfe worden aangedaan. 15.
16.

11. Op wat wyze hy, die aan de Over-
heyd eenen kinnebakjlag geeft, geßraft
worde

18.-ocr page 137-

VAN DEN AAN OVERHEDEN EN OUDERS TOEGEBR. enz. 889

naategaan, en daaruyt zyn gewysde en willekeur aanterechten. In
welke zaake het van de grootfte nuttigheyd is, het onderfcheyd van
zwaaren en ligten hoon te onderkennen. En, fchoon hetzelve bin-
nen een bepaald richtfnoer niet kan beflooten,maar aan \'sRechters
willekeur moet overgelaaten worden, is \'t echter zeker,dat de hoon,
die aan Overheden en Ouders wordt toegebragt, voor den zwaarften
te houden is: waarom die ook met zwaarere ftraffe zal moeten beteu-
geld worden.

II.-ocr page 138-

Spo TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

gerechtigheyd en in \'t voorftaan van zynen rechts - dwang bedienen moet,
aan geene mindere ftraffe gehouden wordt, dan hy, die Rechter en
Overheyd in eygenen perft^on treft en beleedigt.

V1. En dit is niet buyten reden: dewyl hy, die de dienaars der
Gerechts-oeffeninge, op \'s Rechters laft dit of dat verrichtende, belee-
digt , den Rechter zeiven te beleedigen en te hoonen fchynt. Doch
\'t is min twyffelachtig, dat hier onder den naame van Overheyd be-
greepen worden alle zulke perfoonen, die tot eenig gebied en rechts-
dwang bevoegd zyn, en dien ontvangen hebben, als zyn Schouten en
Schepenen in de fteden en ten platten Lande, Raadsheeren, Edelen,
Landvoogden, Ontvangers, en Beftuurers van hooge en laege Schoo^
len, zo dat, iemand der leerlingen hen met daadelyken hoon aandoen-
de , hy naar maate der omftandigheden, en naar de hoedaanigheyd des
hoons en der belydeniffe van dien, met de ftraffe des doods mooge
beteugeld worden.

VIL Insgelyk verpligt en verbindt de gezegde inftelling elk\' en een\'
ieder\', die de Overheyd, of zulke perfoonen, die door de Overheyd
zyn afgezonden, geweldaadiger-hand tegengaat. Waarom hiertoe ze-
ker geval (in deeze zeer booze en quaadaartigeeeuwe niet zelden ge-
beurende ) moet gebragt worden, zo in \'t ontftaan van oprtDer de luy-
den ten platten Lande, te gelyk met hunne knechts, vrouwen en dienft-
maagden vereenigd, de Overheyd met ftokken, houten, fteenen, hou-
weelen, fpaden, eggen, vorken, gaffels en andere wapentuygen te-
gengaan, ja met ftaan en ftooten dreygen,de uytvoering beletten,ge-
hoorzaamheyd weygeren, en als waare het eene wederfpannigheyd koes-
teren ; zynde het onwraakbaar, dat die alle als medepligtigen deezer
misdaad aan de willekeurige ftraffe der bovengezegdeanftellinge gehou-
den worden, echter met gebruyk der volgende beftuuringe, dat de
veroorzaakers des oproers en der weêrfpannigheyd, ook de zulke, die
de Gerechts-dienaars gequetft en getroffen hebben ^ met eene zwaarere
ftraffe van geeffehnge, of eeuwig banniffemait; doch de andere mede-
pligtigen zachter, en om de enkele byftand en goedkeuringe des oproers
met gevangmiTe of geldboete beteugeld worden.

VIII. Eer men echter in dit geval den daaders eene bepaalde ftraf
voorfchryve,moet van de veroorzaakers des oproers en vaa \'t feyt^
door eiken perfoon gepleegd, in \'t zekere blyken.

IX. Tm

-ocr page 139-

VAN DEN AAN OVERHEDEN EN OUDERS TOEGBR. enz. 891

IX.-ocr page 140-

892 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

van fchaaden en onkoften den beklaagden zy opteleggen, zo dezelve
met banniflement, doch geenfms met lyfftraffe, worde beteugeld. Wel-
ke verklaaring niet weynig daardoor gehulpen wordt, dat alle plaatfelyke
inftellingen ten allerftipft moeten worden opgevat, opdat, zo veel doen-
lyk is, het gemeen Recht niet dan in den uyterften nood veranderd
worde.

XIV. Ten Vierden: Eyndelyk ftaat ook aantemerken, dat om
daadelyken aan de Overheyd toegebragten hoon, zo die van den aller-
zwaarften zy , de beklaagde dien beleeden hebbende,of daarvan over-
tuygd zynde, met de ftraffe des doods, ofwel met die des zwaerds,
kan worden aangedaan; neem eens, indien hy de Overheyd op eene
wreedaartige wyze gequetft hebbe, fchoon hy dezelve niet ganfchelyk
gedood hadde.

X V. En dit \'s wat byzonders in den allerzwaarften daadelyken hoon,
dat naamelyk deez nu en dan. met de doodftraffe gewrooken wordt:
\'t welk ook in den allerzwaarften woordlyken hoon nooit ftand te gry-
pen boven aan het 28^- onder deel fe? en tachtigflen Hoofdfluks ge^
zegd is. En dit verfchilt in geenen deele met het gemeen Recht, naar
\'t welke de Réchter zyne willekeur in \'t geval des allerzwaarften daa-
delyken hoons tot de ftraff\'e des doods kan uytftrekken.

XVI. Ja zal iemand ligtelyk konnen toeftaan, - dat de allerzwaarfte
treffing of quetfmg der Overheyd nooit zonder fchendinge der open-
baare rufte gefchieden kan; in welk geval het anderfins zeer bekend is,,
dat de ftraf des zwaerds moet ftand grypen, L. fin. tt. de re milit.

X V H. Echter moet in dit geval de doodftraf zo hgt niet worden op-
gelegd , \'t en zy de omftandigheden den daadelyken hoon in zo verre.
verzwaaren, dat voor denzelven eene hgter ftraf niet fchyne voldoende
te weezen. Waarom de zulke, die ftellen, dat hy, die aan Overheyd of
Rechter eenen vuyftftag toebrengt, met den dood ftraf baar is, niet moe-
ten gehoord worden. Want, fchoon ik zou konnen toeftaandat de:
allerzwaarfte daadelyke hoon, aan de Overheyd toegebragt, hoedaa-
nige is de doodlyke quetfing op eene bevoorrechte plaatfe, met de dood-
ftraffe kan gewrooken worden, moet het echter te hard en ftreng voor-
komen, om. eenen enkelen vuyftftag, aan Overheyd of Rechter toege-
bragt,. den hooner tot de doodftraffe te verwyzen.

X VUL t Is ook niet minder een daadelyke hoon, die aan Ouder«,
wordt loegebragt^als welken^^zo niet meeider,.ten minften eene even-
gelyke

-ocr page 141-

VAN DEN AAN OVERHEDEN EN OUDERS TOEGEBR. enz. 893

gelyke eer en hoogachting verfchuldigd wordt, L. 7. §. %.7F.de injur.
Want, gelyk der Ouderen pligt wel meeft daarin beftaat, dat de kin-
deren gevoegd, opgequeekt, groot gebragt en wel onderweezen wor-
den, zo vordert aande andere zyde de kinderlyke fchuld, dat kinderen
aan hunne Ouders eerbied en gehoorzaamheyd bewyzen en afleggen,
en hen, tot den gryzen ouderdom gekomen, en daardoor buyten ftaat
geraakt zynde zich van leevens - onderhoud te verzorgen, daarvan te
voorzien,\'t gene zelfs by de redenlooze dieren niet verzuymd wordt.

XIX.-ocr page 142-

894 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

byzondere gevangenhuyzen by\'t recht verbooden zyn, gelyk hy, die
daartegen aangaat, het merk van geqnetfte Oppermagt te gemoet loopt,
en met den dood geftraft wordt, L, un. C. de privat, carcer. inhib.
Indien echter de vader zynen ongehoorzaam en zoon in zeker vertrek
opfluyte, wordt hy aan de ftraffe van b^^onder gevangenhuys niet ge-
houden , omdat hy zulks niet ter bewaaringe maar ter verbeteringe van
zyns zoons gedrag verricht heeft.

XXII.-ocr page 143-

VANDENAANOVERHEDENENOUDERSTOEGEBR. enz. 895

XX VI. En moetin \'t befluy ten der ftraffe wel onderfcheyden wor-
den , of de aan Ouders toegebragte hoon één des allerzwaarften eu
grootften, als doodlyke quetfmg of treffing; dan wel, of die eeniger-
maate ligter zy; neem eens, mdien een zoon zynen vader met ge-
weld aangegreepen, met hem te flaan of te teyfteren,of enkelyk hem
met woordlyken hoon aangedaan hebbe ?

XXVII.-ocr page 144-

8p6 DRIE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

mmm

drie en negentigste hoofdstuk

Van \'t opleggen der Doodftrafiè.
.INHOUD.

I. Het IS denVorft en en Overheden op-
gelegd, de overtreeders der Wetten te
ftraffen. 2.

3. Waarin het eynde en oogmerk der
ftraffen heßaa? 4.

5. \'\'Er is den Gemeenehefte veel aan
gelegen, dat de misdaaden geftraft wor-
den. 6. 7. 8.

g..De wraakneeming en voorbeeld der
ftraffen maakt anderen heter. 10. 11. 12.

13.-ocr page 145-

VAN \'T OPLEGGEN DER DOODSTRAFFE.

11L En, hoegroote nnttigheyd, en hoegroöt Toordeel, door \'t opleg-
gen der ftraffen den Gemeenebefte worde toegebragt, blykt zelfs ge-
noegzaam uyt de oorzaaken van \'t zelve,en uyt de redenen, tot het
ftiraffen der misdaadsi aanleyding geevende, waarvan doorgaans drie-
derhande worden aangemerkt.

I V. De eerfte is, dat de waerdigheyd en\\ gezag desgenen, tegen
wien misdaan is,behoudenblyve, opdat naamelyk de verzuymde ftraf
.geene verachting der Overheyd voortbrenge./Bet ftaat toch geenüns
vry , door \'t overtreeden de Wetten ftraffeloos te befpotten, L. i .L. 2.
TT. de leg. Doch moet de Overheyd haare eer ongefchonden bewaa-
ren,zo veel doenlyk is,opdat de onderdaanen daarvan geen quaad
gebruyk zouden maaken, L. 19. de offic. prœf. L. i. §. i^.tt. dó
ventr. infpic.. .

V.-ocr page 146-

gp8 PRÏE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

VII.-ocr page 147-

VAN \'T OPLEGGEN DER DOODSTRAFFE, 147-

\'t gemeen moet ter haitegaan ,door de vreeze der gekende ftraffe wor-
den afgefchrikt, en\\ quaaddoen tot geene gewoonte voortbreeke. Hier-
vandaan is\'t, dat I-ocr page 148-

500 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

XIII.-ocr page 149-

VAN \'T OPLEGGEN DER DOODSTRAFFE, 149-

XVII.-ocr page 150-

^^ PRIE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

door \'t zwaerd vergaan, Gevolgelyli w-ordt het recht des zwaerds
door den Heere CHRISTUS bekrachtigd, en het is\'er zeer verre van
daan., dat hy \'t zelve aan de Overheyd heeft willen uyt de hand nee-
men. Hiertegen opperen fommige wel die bedenking, dat in deeze
woorden van oazen Zaligraaaker flechts eene voorzegging legt opge-
flooten. .

XXI.-ocr page 151-

VAN \'T OPLEGGEN DER DOODSTRAFFE, 903-

omkeerenen als beroerers der Godlyke fchikkinge moeten geftraft

worden.-ocr page 152-

904 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

^tlnge onderdaanig om des Heeren Wille , dat is, alle Staat-kimdige Wet-
ten, door de menfchen, die naar de Godlyke infteilinge het Overhey ds-
«tnpt bekleeden, ingevoerd.

. -XXVII. Hieruyt zal (myns oordeels) de waarheyd onzer fteUinge
ten allerklaarften opdaagen. En zyn de daartegen ingebragte bedenkin-
gen geenfins zo krachtig,dat ze deeze onze ftelling zouden konnen
ontzenuwen. Want,

XXVÏIL Eerßelyk-ocr page 153-

XXX. Ten derden-, ée wapenen van onzen Kryg, zeggen ze, zyn
niet lighaamiyk, zwaerd, gevangenis., galg en rad, maar geeftlyk,
\'Rom. 6. Epbef. 6. 2. Corintb. 10. Welke woorden des Apoilels zyn
algemeen , tot alle Chrirtenen,en dus ook tot Overheden, betrekkelyk.
Ik Ä/^/wö^r^: De Apoftel Cpreekt daar ter plaatfe niet van de openbaare
magt, aan de Overheyd toekomende, maar van \'t Chriftendom en de
geeftlyke wapenen van \'t zelve, waarmede de duyvel en zyne werk-
iuygen moeten beftreeden worden. Gelyk toch het Chriftendom de
Overheyd en waereldlyke Rechtbank niet af keurt, zo is\'t ook zeker,
dat de wapenen van\'t Chriftendom het recht des zwaerds geenfms ont-
zenuwen, waartoe de Overheyd op GODS bevel bevoegd is. Dit
wordt ten allerklaarften beweezen uyt de woorden van den H. Paulus^
Rom. 6. Om dienjtbaar te %yn der gerecbtigbejd., en Epbef. 6. opdat
deChriftenen, den duy vel en zyne verzoekingen zullende beftryden,
zich mogten bedienen van Geeftlyke wapenen, dewyl ten dien op-
zigte met geen zwaerd , pyl, ftok of fchiet^eweer , kan geflagen wor-
den.

XXXI. Ten vier den,\'hveng-ocr page 154-

5,06 DRIE\'EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

zulk eenen fpitsvindigen vond uyttedenken, waardoor die overfpelige
vrouw kon bevryd worden enz.

XXXIII. Ik antwoordgefcbiedenis beneemt geenfms bet
recht des zwaerds aan de Overheyd, maar bewyft enkelyk, datKerke-
Jyke perfoonen tot hetzelve niet bevoegd zyn. Want de Heere CHRIS-
TUS, in deeze waereld om te leeren en teonderwyzen gekomen zyn-
de , heeft niet gezocht de partyen der burgerlyke Overheyd tot zich
overtehaalen,te vreden zynde,de menfchen door de predikinge des
Woords tot berouw en geloove aantevoeren, Joh. 6 i i^.Luc. 12:14.
Bovendien moeten de woorden van den Heere CHRISTUS Joh. 8:11..
zo veroordeel ik u ook niet, alleenlyk van de vryfpraake der geeftlyke
aanklagte ^ en geenfins van burgerlyke ftraffe, worden opgevat. Want,
zo de overfpelige vrouw door haare wettige Overheyd naar de Wet ter
dood waare verweezen geweeft, zou de Heere C H RIS T U S buy ten
allen kyf haar van de ftraffe niet bevryd hebben. Gelyk hy ook den
berouw gekreegen hebbende Moordenaar aan de ftraffe der Overheyd
niet ontrukt heeft, fchoon hy hem zyne fchuld vergeeven hebbe, Li/^:,

\' • 43.

XXXIV-ocr page 155-

VAN ONDERSCHEYD DER STRAFFEN. 907

VIER EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK
Yan \\ onderfcheyd der Straffen.
INHOUD.

ï. De ftraffen moeten naar de misdaa-
den geëvenredigd zyn.

De ftraffen zyn hoofdftraffdjk of
niet hoofdftrajfelyk.

3. Welke zyn de hofdflraffeJyke ftraf-
fen?

4- \'i\' Menfchen hoofd is tweevoudig ^
natuur- en hurgerJyh 5. 6. 7. 8.

9.-ocr page 156-

9o8 vier en negentigste hoofdstuk

ftraffen niet even zwaar gehouden, als welke altyd naar de misdaaden?
moeten geëvenredigd zyn,L. ii. L. 13. ^r. de p(£n. Nov. %2.cap. lo.
L\' 6. TT., aé. L. Jul. peculat. L. 22. C. de poem L. 4. §. \\.it.deincend^
28- §• 3- §• ro, TT. de poen. L. r. Tf. de jure patronat. L. 3. C. de
Epijcop. audient. L. 8. C. ad L. Jul. de vi pubL

II. Hiervandaan is het, dat zo veele onderfcheyden ftraffen tegen
wanbedry vers uy tgekomen, en door de Recht^uy tleggers zo veele ver-
fchey denheden van ftraffen overgeleverd zyn,welke alle in \'t gemeen,
en iedere derzelve in \'t byzonder aantehaalenv geenfms van onze ge-
dachte is. De ftraffen worden toch in \'t gemeen verdeeld in HOOFD-
STRAFFELYKE en NIET HOOFDSTRAFFELYKE L. 2.
de publ. judic. §. 2. Infi, eod: tit, L, -l. L. 6. uk. L. 28. in pr, -ocr page 157-

TAN \'T ONDERSCHEYD DER STRAFFEN. 909

ad L Fab. de plagiar. L. i. §. 3- f- äe abîg. L. ç. adh.jru
de parricid. L. 6. §. 6. de mjujt. rupt. -ocr page 158-

^10 ■ VïER EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

IX.-ocr page 159-

VAN \'T ONDERSCHEID DER STRAFFEN. 911

amon uit. Inß. de oblig. qu-ocr page 160-

5JI4 VIER EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

meyiien gemeen zynde geweeft, echter hedensdaags is opgeheven.,
L. 23. uit: TT. de poen. L. i. C. de mandat. jerv.

XIV.-ocr page 161-

VAN ^T ONDERSCHEYD DER STRAFFEN. 9TI

p(En. L. 7. §. uit. TT. ad L. Jul. repetimd L. i. §.-ocr page 162-

5JI4 VIER EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

zynde onder borgtogte ontflagen worden. Doch in lyfftraffelyke zaa^
\'ken, wier ftraf is lyfftraffelykwordt nooit borgtogt toegelaaten, era
moet ook niet de daader uyt de gevangenifle ontflagen worden, i/. i.
L. 3. Te. de cuftod -ocr page 163-

VAN ^T ONDERSCHEYD DER STRAFFEN. 9TI

zekeren voornaamen Rechtsgeleerden veele en verfcheyden gedachten
geopperd, waaruyt hy dit beiluyt opmaakt,dat, en de zaak en de
ftraf is burgerlyk, zo tot eygen voordeel gerecht worde, zynde het
om \'t even, of de zaak voortfpruyte uyt misdaad , dan wel uyt over-
korafte ? Doch, dat zulke Rechtspleeging lyfftraffelyk te noemen is, waar-
in tot openbaar voordeel gerecht wordt, \'t zy de lyfftraf ter openbaare
wraakneeminge behoore te worden opgelegd, \'t zy de geldboete, ten
behoeve van\'s Vorften Schatkifte te bekeeren, uyt hoofde der mis-
daad zy voortefchryven.

XXIX.-ocr page 164-

pj6 VIER ENNEGENTIGSTE HOOFDSTUK

eend. L. uit. C. de[epulchro vioL L, 12. §. 5. L. uit. C. de ^dif.prm.
L. SS- de injur.

XXXL Doch, wat 7^aaken en flraf en hedensdaags naar ons gebruyk
iyffl^cifelyk genoemd worden, deswegens is men het doorgaans niet
eens? Sommige van gedachten zynde, dat enkelyk zulke zaaken voor
lyfftraifelyk konnen gehouden worden, waarin tot lyfftrafFe, als is
doodftraf, geefleling, afhouwing der hand, gerecht wordt,doch de
andere zaaken, welke tot ligtere ftraffen, als geldboete, gevangeniffe
of banniffement, gericht worden; burgerlyk zyn, even en als of deeze
ftraffen eygentlyk burgerlyke ftraffen genoemd wierden.

XXXII. Welkegedachte (x) zeker Rechtsgeleerde met de volgende
redenen beftreeden heeft; en wel eerflelyk , omdat de ftrafvan eerloos-
heyd genoemd wordt lyfftraffelyk. Dat toch de ftraf van eerloosheyd
niet aan den lyve gefchiedt, zal niemand ontkennen, die flechts deL.
(y) 6. i uit. junSt. (z) L. 8. ^r. de p(En. in opmerkinge neemt. Volgt
derhalve, dat \'er eene lyfftraffelyke ftraf wordt gevonden, welke ech-
ter geenfins aan den lyve gefchiedt.

XXXIIL Hieruyt kan men ook, ten anderen, opdringen, dat geld-
boete eene lyfftraffelyke ftraf kan genoemd worden. Trouwens, men
ziet doorgaans, dat alle geldboetens, welke in openbaare Rechtspleegin-
gen uyt hoofde van arglift worden opgelegd (want, indien ze uyt enkele
fchuld, neem eens, om overmaate van ftraffelooze verweermge, wier-
den opgelegd, zou men van andere gedachten moeten worden) eer^
loosheyd naar zich trekken, ^r^. (a) L. 1. tt. de publ.pudic. (b) L.8.
sr. de pmn. nu toch is de ftraf, welke uyt krachte van openbaare

Rechts-

(x) Antonius volgens de aanhaaiinge van Reinking. m tr. de Kegim. Secu-
lar. -ocr page 165-

VAN ^T ONDERSCHEYD DER STRAFFEN. 9TI

Rechtspleeginge wordt opgelegd, en eerloosheyd naar zich trekt,lyf-
ftraffelyk.-ocr page 166-

5JI4 VIER EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

XXVII. Welke ftraf van verbeurd - verkiaaringe ecfiter onder de
lighaamlyke ftraffen niet kan gerekend worden, d. L. 6. §. uit.
L. 8, TT. de pmn. d.%. 2. Jnft. de publ. judic. L. 2. tt. eod. tit. Nov.
134. cap. 13.

XXXVIII.-ocr page 167-

VAN ^T ONDERSCHEYD DER STRAFFEN. 9TI

van eenig ander lid; en, dat andere ligtere ftraffen,. als geldboete, ge-
vangenis of banniftement enz. burgerlyke ftraffen genoemd worden.

XEl. Het Tweede aantemerken onderfcheyd der ftraft\'en is het
volgende, dat fommige ftraff-ocr page 168-

20 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

flaave , ook wel van banniffement enz. L. 6. ^r,. de accufat. jun-ocr page 169-

VAN ^T ONDERSCHEYD DER STRAFFEN. 9TI

die des enkelen doods in de eygentlyke foorte van doodftraffe, neem
eens, omdat ze goedvindt de beklaagden voor diergelyke misdaaden
in eenen lederen zak genaayd, met vuur verbrand, in ftukkengefnee-
den, geradbraakt, of ter ftrafplaatfe weggefleept te worden. Ook,
wanneer ze boven de ftraffe des doods nog andere hoedaanigheden toe-
voegt ; neem eens, indien ze de ftraf zelfs tot de zoonen uy tftrekke,
als in misdaad van gequetfte Oppermagt, of tegen de daaders eenige
byzonderheden verleene.

XLIX. Hierin ben ik onbezwaard het volgend Richtfnoer te ftel-
len: Dat GRUUWZAAME MISDAADEN DE ZULKE ZYN,
WAARVOOR EENVOUDIGLYK DOOD- OF LYFSTRAF
IS OPGELEGD: DOCH ZEER GRUUWZAAME MISDAA-
DEN DE ZODAANIGE GENOEMD WORDEN, WELKE
MET ZWAARERE SOORTE VAN DOODSTRAFFE EN
MET BYZONDERE VERZWAARINGE VAN STRAFFE
GEWROOKEN WORDEN.

L. Hieruyt is het dan niet moeylyk,de zeer zwaareftraffen en de
zeer gruuwzaame misdaaden te bepaalen, naamelyk de zulke, welke
met eene byzondere en zwaarere foorte van doodftraffe gewrooken wor-
den. Hoedaanige zyn Sodomie, Brandftichting, vervalfching der
Münte, Ketterj: welke misdaaden doorgaans met den vuure of des
beklaagdens verbrandinge geftraft worden. Dus wordt ook doorgaans
Gifmenging, Doodßag door omkoop, Straatfchenderj, Kerkroof, met
het rad, Vader- en Kinder- moord met verftikkinge door water, geftraft.
Gevolgelyk is het t\'eenemaal onwraakbaar, dat allê deeze misdaaden
voor zeer gruuwzaame misdaaden gehouden worden. Waartoe ook te
brengen zyn zulke misdaaden, welke wel met de eenvoudige dood-
ftraffe, neem eens, met het zwaerd, beteugeld, doch echter door eene
byzondere Rechts-oeffeninge ten affchrik van anderen voorgegaan of
gevolgd worden; als, wanneer de beklaagde op een horde gebonden
zynde naa de ftrafplaatfe weggefleept wordt,\'twelk gefchiedt in moord,
aan broeder, zufter, bloedverwanten en verzwagerde perfoonen, ge-
pleegd ; of naa de uytvoeringe der ftraffe \'s daaders dood lighaam op
een rad tentoon gefteld wordt, gelyk gefchiedt in roof,doodflag,met
opzet en voorbedachten raade gepleegd enz. Welke misdaaden ook
daarom voor zeer gruuwzaame misdaaden te houden zyn. Waarin ,
ook ftaat aantemerken, dat het moogelyk is, dat de misdaad, welke

Aaaaaa-ocr page 170-

5JI4 VIER EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

IJl zich zelve is gruuwzaam, tot eene zeer grunwzaame misdaad ges-
maakt wordt,zo naamelyk zulke omftandigheden t\'zamenloopenuyt
wier hoofde de Rechter zal hebben goedgevonden ^ eene zwaarer ftrafs-
oeffening toetevoegen. Gelyk ook aan de andere zyde zeer gruuw-
zaame misdaaden konnen gemaakt worden tot gruuwzaame misdaa-
den,. de gruuwzaamheyd der misdaad in zekeren opzigte te verfchoo-
nen zynde, neem eens,, indien moord zonder arghft gepleegd worde^
en. op andere wyzen, waarin, men weet, dat zelfs in zeer gruuw-
zaame misdaaden geene zwaarer ftraf, dan die des zwaerds, ftand
grypt. Doch andere misdaaden, welke eenvoudiglyk met den dood,,
naamelyk met zwaerd of galge, of ook wel met andere lyfftraffe, be-
teugeld worden, hoedaanige zyn Doodßag,Uiefßal, Godslaftering
Overfpel,. Bloedfchande, Meyneed enz. flechts gruuwzaame misdaaden
zyn,.. doch geenfms voor zeer gruuwzaame misdaaden in \'t gemeen
aioeten gehouden worden.

H. Doch, wat nut en uytwerking is\'er van deeze onderfcheydinge
te wachten.? Waarlyk, dat de hoogfte nuttigheyd uyt deeze onder-
fcheydinge der ftrafïè moet gehaald worden, blykt zeWs uyt deeze twee
tolgende zaaken. i. Dat in gruuwzaame misdaaden de beklaagde
lOoit,, dan tweemaal, gepynigd wordt; doch in zeer gruuwzaame
misdaaden kan de beklaagde ook voor de derde reyze gepynigd wor-
den,. vooral, zo nieuwe vermoedens blyken aan de hand komen. 2. Is
het kennelyk, dat het in zeer gruuwzaame misdaaden om de gruuw-
zaamheyd des feyts- vryftaat de Rechten te buyten te gaan : \'t welk ech-
ter; in; gruuwzaame misdaaden (naar de gedachten van voornaame
Rechtsgeleerden) geenfms is toegelaaten; zynde evenwel (m) één
derzelven van gedachte, dat zulks enkelyk en alleen in \'t ftraffen van
•iäfen beleeden- hebbende of overtuygden beklaagden, en geenfms in \'t
^oereo\' des gedings, en, eer in \'t zekere blyke, of de aangeklaagde
m onderzochte eene zeer gruuwzaam^e misdaad gepleegd hebbe, dan;
miet,. moet ftand grypen; Welk gevoelen, als wel het billykft, ik
(©nbez waard kan onder fchry ven, hoe zeer bewuft zynde, dat het tegen-
dtó op\' andere plaatfen in gebruyk is, dat het naamelyk den Rech-
t€jenuii: zeer gruuwzaame misdaaden toegelaaten wordt,, de Rechten
aglfs^ m \'fe voer.ea des gedings te buyten. te gaan^ en het ¥ryftaat ter

pyni-

n /

-ocr page 171-

VAN \'T GEDING-VOEREN IN LYFSTRAFFEL. ZAAKEN enz. 171

pyniginge overtegaaii, hoezeer ook de vermoedens - blyken niet gan-
fchelyk voldoende, noch door onwraakbaare getuygen beweezen waa-
ren, gelyk zulks (n) één der aangehaalde Rechtsgeleerden aan de

hand geeft.

(n) Ciams Lïh. 5. Smtent. I. n. 9. in fine.

15. Niémand kan zonder aanUaaget
verweezen worden. 16, 17. 18.

19. Ook is naar V Burgerlyk Recht
het onderzoek geoorlofd. 20. 21. 22, 23-»

24. Verkharing mn de L. 6» §. 2.
de mumr. ^ honor. 25.

26. Beantwoording der tegenßrydige be-
wysredenen^ 27. 28. ap. 30. 31.

3a. Onderzoek is hy alle Rechten goed-
gekeurde

33.-ocr page 172-

24 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

den zelve geftraft worden, L. si.-ff, ad L. aquil En is het ook ze-
ker, dat geen minder naadeel (helaas!) uyt eene quaade inrichtinge
van lyfftraffelyke Rechtspleeginge, en \'t misbruyk derzelve, voortfpruy t,
dan wel uyt de ftraffeloosheyd der misdaaden, niet zonder hooggaand
naadeel van onfchuldige menfchen.

II.-ocr page 173-

VAN \'T GEDING-VOEREN IN LYFSTRAFFEL. ZAAKEN enz. 925

moet toch door zekere geregeldheyd beftuurd, verricht en onderhou-
den worden.

IV.-ocr page 174-

no-ocr page 175-

VAN TGEDïNG-VOERENINLYFSTRAFFI;L. ZAAKEN enz; 921\'

onderzoek. Waarvandaan ook in lyfftraffelyke zaaken tweederhande
geding ftand grypt, GEWOON en ONDERZOEKEND geding
het GEWOONE wordt genoemd, zo tegen den beklaagden ter zaake
van gepleegde misdaad langs den weg van een gewoon geding gerecht ^
en naar het richtfnoer en de wyze, in. rechten aangenomen, gedongen
worde, door het doen. van eyfch,door \'t beginnen der rechtspleeging
op de gewoone wyze, en alles te doen, wat tot de weezendlykheyd
des gedmgs flechts eenige betrekking heeft, waarin \'s Rechters Ampt ten
minften in\'t kennis-neemen en vonnis-vellen wordt aangezocht.

IX.-ocr page 176-

928 vyf en negentigste hoofdstuk

gediend; en dit is \'t geding,\'t welk wy hier vopre een gewoon geding
genoemd hebben. Doch op eene buytengewoone wyze, als \'er geene
klaagende party is, maar de Rechter, of hy, die \'t recht der hooge
Overheyd waarneemt, Ampts-halve \'t geding voert door onderzoek te
doen by wege van ondervraagen of pynigen op onderftellingen en ver-
moedens blyken, welk geding, volgens het zo even gezegde, een onder-
zoekend geding genoemd wordt,

XII.-ocr page 177-

VAN \'T GEDING-VOEREN IN LYFSTRAFFEL. ZAAKEN enz. 929

Toorten

_____der verbooden zaaken is. Want de menfchen neemen hunne

toevhigt tot den Rechter, als tot zekere bezielde Gerechtigheid: Gelyk
ook de Overheyd eene bezielde Wet genoemd wordt: De Gerechtig-
heyd is toch geenfins voor zich zelve, maar voor een\' ander\', en is \'C
gevolgelyk noodig, dat de Rechter als Rechter en goed Man te ge-
lyk tulTchen twee dingpligtige Perfoonen door zyne bemiddelinge tus-
fchenbeydenkome,\'t welk dan eerft gefchiedt, zo de één zy aanlegger
cn de ander verweerer.

XVI.-ocr page 178-

no-ocr page 179-

VAN^T GEDING-VOEREN IN LYPSTRAFFEL/ZAAKEH enz, 931

ders ongeftraft laaten, zekere ftraf invoert, d. nov. 128. cap. 21.

XXI Ten anderen, hiermede ftemt overeen de Rechtsgeleerde Ul-
pianus in de L. 13. de offic. pr^f. dus fchryvende: Het betaamt
■eenen^goedm en waerdigenFoorzitter,%orgte draagen,dat betmn-
gewejl, door hem befiuurd wordende , fiil en gerufi blyve ^ \'t welk hy
zonder veel moeyte zal konnen naakomen, indien hy met alle o7nzigtig-
heyd daarvoor z^orge, datz^ynWingewefi van quaade menfchen bevryd_
worde, en hy tegen de zulken onderzoek doe. Het wordt toch van zyne\'
hand geëyfcht, tegen Kerkroovers, Straatfchenders, opkoopers van .
Slaaven, onderz.oek te doen, en naar maate van ieders misdaad hem te
Jiraffien. En Paulus in de L. 3. x. eod. tit. zegt, dat hy, die over H
JVingemefi gefield is,moet zorg draagen ^dat hetzelve van quaade
menjchen gezuyverd, en geen onderfcheyd gemaakt worde, waar ze
vandaan %yn.

XXII.-ocr page 180-

922 vyf en negentigste hoofdstuk

bewyzen opfehreeven, welke ontdekkingen genoemd wierden, dat is^
aantekeningen van alle gepleegde misdaaden, naar wier inhoud de
Overheyd gewoon was, op de waarheyd van elke misdaad, welke door
hem, dien de Deurwaarers hadden aangebragt, gepleegd was, onder-
zoek te doen^ L, tt. de cufiod. -ocr page 181-

VAN \'T GEDING-VOEREN IN LYFSTRAFFEL. ZAAKEN enz.. 93$

verwyzen. Omdat, gelyk reeds gezegd is, de vermoedens-blyken eu
\'t gerucht in geval van onderzoek de plaats der aanldagte vervangen,,
en mitsdien wordt geenfins de beklaagde in onderzoekend geding zon-
der aanklaager verweezen en geftraft, noch zal ook niet \'t onderzoek,
ten deezen opzigte van \'t flach der verbooden zaaken zyn, als niet
toelaatende, dat iemand zonder aanklaager verweezen worde. Ja is het
zeker, dat zy, die doorgaans beweeren, dat het onderzoek naar \'t Bur-
gerlyk Recht verbooden is, zeer veele gevallen toelaaten, waarin de
Rechter Ampts-halve zonder vreeze voor lafteringe rechten kan, dies
recht een richtfnoer voor het tegendeel zou konnen worden opge^
fteld.

XXVII.-ocr page 182-

934 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

minder daartoe moet uytgeftrekt worden, even en als oft geding van
onderzoek daarom doorgaans zou verbooden zyn; dewyl den Gemeene-
befte daaraan grootelyks gelegen legt, dat op de misdaaden onderzoek
gefchiede, opdat ze niet ongeftraft bly ven, maar de ftoutheyd der mis-
daadigers beteugeld worde, L. 95. §. i. tt. de folut. L. 5. C. ad L.
Jftd. majeft. L. 2. tt. de jur.fifc.

XXIX.-ocr page 183-

VAN \'T GEDING-VOEREN ÏN LYFSTRAFFEL. ZAAKEN enz. 935;

de zekerheyd zelve,dat (naar de hedensdaagfche gewoonte) door-
gaans de RecHter in allerhande gpallen langs den weg van onderzoek
op eene geoorlofde en rechtmaatige wyze kan geding voeren ;by Wel-
ke gewoonte (naar \'t zeggen van (q) zekeren Rechtsgeleerden) gan-
fchelyk moet gebleevenworden,dewylt kennelyk is, dat air hetgene
by \'t gemeen recht gebooden is, uyt krachte der gewoonte en van \'t
gebruyk des aanweezenden tyds moet ophouden, gelyk zulks overal ia
diervoegen onderhouden wordt.

XXXII. Welke gewoonte te meer ,in opmerkinge moet genomen
worden, omdat ze op gronden van biilykheyd fteunt, en met het
Godlyk Recht overeenkomt; want de openbaare Overheyd wordt ia
de H. Bladen gelaft, de misdaaden zonder oogluykinge naategaan,
maar op de ftraffinge derzelve met alle omzigtigheyd waakzaam te
zyn, zodat ze niet verfchoond worde, indien ze haare onkunde voor-
geeve , daar ze onderzoek te doen gehouden is ^.Exod. 2: 11.13. Kom..
13: T. Prov. 20:8. Prov. 24:11. gelyk ook de Herder niet te veront-
fchuldigen is, zo de fchaapendoor eenen wolf verfcheurd en opgegee-
ten worden en de Herder daarvan onkundig ïj ,C.quamvi\\. extr. d-ocr page 184-

936 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

XXXIIL Uyt het reeds gezegde blykt overvloediglyk, dat in lyf-
ftraffelyke zaaken de Rechter niet flechts langs den weg van aanklagte,
maar ook op eene onderzoekende wyze Ampts-halve, tegen de mis-
daadigers kan gedmg voeren.

XXXIV.-ocr page 185-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. 937

SES EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK
Van aanklagte in Lyfftraffelyk geding.
INHOUD.

I. Gewoon geding gefchiedt langs den-ocr page 186-

38 TWEE EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

I. TVT^ t^at ik in het voor gaand iJöö/^j^/?^! van t geding-voeren in IjrP

JLA ftrafFelyke zaaken in \'t gemeen gehandeld en betoogd heb , dat
het zelve is tweevoudig, naamelyk^ézüOö;/en onderzoekeni^^ zaliknit
van beyde afzonderlyk handelen,. en wel vooraf van \'fc G E W O O N
GEDING-VOEREN IN LYFSTRAFFEEYKE ZAAKEN, \'t
welk langs den weg van aanklagte gefchiedt.

II.-ocr page 187-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. .941

aanklaager en Rechter te gelyk in \'t gewoon geding waarteneemen,
L. 5. C. dt delator.

VI. -ocr page 188-

SES EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

X. Waarin ftaat aantemerken, Eerfielyk, dat hy, die de aanklagt;
doet, niet oneerlyks pleegt, noch deswegens aan eenige vlekke onderhe-
vig wordt. Want het is\'er zoverrevandaan,datzy ,die\'3 Eandsonge-
rechtigheden wreeken, en voor \'t openbaar welweezen zorgen, den
openbaaren haat, verachtinge of ftraffe zouden waerdig gekend wor-
den , dat veel eer de billyk- en rechtmaatigheyd vordert, de zodaani-
gen met den uyterften lof en verdiende achtinge te bekroonen, L. i .
C. de famof. libell

XL Gelyk ook veeltyds door de Roomfche Vorften voor de aanklaa-
gers en aanbrengers der misdaaden zekere belooningen zyn ingevoerd,
als in de L. 5. C.ad L. Jul.majefi. L. 2. de jur. fifc. L. 13. §.4.
V. eod. tit. L. i. tt. ad L. Cornel de falf. L. 5. §. uit. v. de re milit..
L. 5. §. tdt. TT. de injur. te zien is. Want den Gem.eenebefle is daaraan
ten hoogften gelegendat de misdaaden niet ongeftraft bly ven, L. 5 t . §. 2.
55-. ad L. Aquil L. 18. §. i.tt. de judic. En mitsdien is \'t aanklaagen
van misdaadigers en \'t ftraffen van die een zeer heylig ampt, L. 13.
sr. de offic. prcef. L. 3. C. de epifc. aud. C. quï malos C. bomici-
das. 23. qudcft. 5.

^ XII. Echter kan men niet ontkennen, dat doorgaans het Ampt
eens aanklaagers eenigermaate verachtelyk en eerloos genoemd wordt;
maar zulks is eygentlyk optevatten van zulk eenen, die door geene an-
dere eerlyke reden tot het doen van aanklagte bewoogen wordt, dart
door enkele winzucht, welk gewin voorwaar is fchandelyk, gelyk
het dus in de L. 8. tt. de accufat. genoemd wordt. Want, gelyk de
zulke, die uyt inzigte voor de openbaare nuttigheyd, en ter liefde-
voor de openbaare rirfte en kalmte , andere misdaadigers aar^klaagen,,
daarin handelende als bewaarers van \'t openbaar weizyn, niets ftechts,
verfchoond, maar óok ten hoogften moeten gepreezen worden,
3-. de injur.. L. i. C. de famof libell. zo is het ook zeker, dat zy, die-
enkelyk uyt winzucht tot het doen van aanklagte voortfpringen, veeï
eer allen haat en openbaare ftraffe, dan wel belooninge, waardig zyn
C. accufajit.^ de accufat. C: odio. dïfl. S6.

XIII. Dit\'5 dan geenfins \'t gebrek van allen, doch enkelyk van wey-
jiïgen, en \'t misbruyk der aanklagte: doch dit gebrek wordt wel meeft-
befpeurd by de voorfpraaken in Rechten, die door \'t verzwaaren en
uy trekken derPleytzaaken zich zoeken te verrykeH,ett hun voordeef
ijy t eens anders ixaadeei trekken ^^ dies ze waarlyk zyn aanqueekers van-

-ocr page 189-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. .941

gefchillen en beroerersder openbaare rufte en eenigheyd, daarop enke^
iyk afgerecht, dat ze hunne Meefters uytmergelen en bedriegen , ter
liefde van welke- de wel-ingeftelde zaak, zo iemand die qualyk ge-
bruyke, niet loffelyk behoort vernietigd of behekeld te worden, gelyk
Keyzer Juftinianus fpreekt in de conJUt. Co die. de veter, jur ■ enucL
wier gedrag men hedensdaags door de voorfpraaken en verdeedigers in
lyfftraffelyke zaaken niet weynig^ ziet naavolgen, die deswegens te
grootere ihiaad en ftraffe waerdig zyn.

XI V. En is het ook zeker, dat de H. Apoftel in zynen ^r/^/ aan dè
Corinthiers eygentlyk het Rechtspleegen en den loop van \'t zelve niet
veroordeelt; maar de bitterheyd der dmgsluyden en de gewoonte vaa
fommige boosaartige menfchen, die om allerhande redenen, hoezeer ook
over eene geringe zaake getwift wierde, de Chriftenen dikwerf voor
de Rechtbanken van-ongeloovigeRechters voortrukken,afkeurt,\'ten.
waare men den Apoftel zeiven van eenige misdaad zou willen befchul-
digen , die zich het voordeel des Roomfchen Burger-rechts in zaaken
van Rechtspleeginge aanmaatigende, van den onrechtvaerdigen Land-
voogd tot \'s Keyzeis Vierfchaare beroepen heeft / //z adjutorium,-
difi. 10. .

XV.-ocr page 190-

SES EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

XVII.-ocr page 191-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. .941

Of, zo hy \'t recht van aanklape by fmeekfchrifte verzocht hadde ;of
by ftilzwygende bewilliginge wierde toegelaaten , geen verzet tegen zy-
nen perft)on voorgeworpen zynde, L. 6. C. de precib. imper. offer,-
of, zohy zyns Meefters dood wreeken wilde,X. i. c. eod. tit.L- i.
C. quib. ex. cauf. po prcem.libert.oïoo\'-ocr page 192-

^44 SES EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

fche, die van goeden naame en eerlyk gedrag is, hoedaanige (naar
hunne gedacliten) geenims van het aanklaagen konnen geweerd wor-
den. Want anderfms wordt ook een arm en behoeftig menfch, op
wien niets te zeggen valt,als getuygetoegelaaten,en onwraakbaar ge-
houden.

XXIII.-ocr page 193-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. .941

door geene lafteringen onderdrukt worden; en mitsdien moet men naar
eenen onberifpelyken en niet verdachten wille van getuygen en aanklaa-
gers omzien, C. accufat. 3. qu^ß. 5.

XXVIII.-ocr page 194-

SES EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

de hy getekend is, zou willen aanjüaagen,(t) L. n. C. de in-
offic. teflam.

XXXI. Uyt hoofde van EERBIED wordt iemand verbooden aan-
teklaagen den zodaanigen, dien hy verpligt is; neem eens, de Zoon
kan zynen Vader niet aanklaagen, L. 8. jt. de accujat. een Voedfter-
ling zynen Opvoeder, L 17- ^^^^ accuf. non pof. een Leerling zy-
nen Meefter, een Slaaf zynen HtQï .L.pen.C. d.iit. een vry gemaakte
Slaaf zynen Vrymaaker, d. L. 8. een Leenman zynen Leenheer, arg..
C. I. quib. mod. Feud. amitt. \'t En zy ze genegen waaren, hun ey-
gen en der-hunnen onrecht te vervolgen, L. 11. -tt. de accufat. oï wel
over misdaad van gequetfte Oppermagt aanklagt te doenL. pen. C.
qui accuf non pojf. Op gelyke wyze worden ook van het doen der
aanklagte geweerd Bloedverwantenvan wie de één den anderen niet
kan aanklaagen; neem eens, de Vader en alle, die zich in de opgaan-
de lyn bevinden, konnen hunne kinderen, noch de ééne Broeder den
anderen, niet aanklaagen, L, 13. C. qui accuf. non pof. \'t welk nog-
tans in drie gevallen kan bepaald worden. i. In ligte misdaaden. 2. zo
iemand zyn eygen en der zynen onrecht vervolge. 3. In misdaad van
gequetfte Oppermagt,

XXXIL Deeze en andere perfoonen worden verbooden, tegen
irisdaadigers aanklagt intebrengen, waaruy-t gemaklyk is optemaaken^
vat perioonen daarentegen konnen aanklaagen, naamelyk de zulke,,
dien \'t niet verbooden is. Waarin geen het minft onderfcheyd of betrek-
king van en tot byzondere of openbaare misdaaden te maaken is,\'t welk
ten minften in openbaare misdaaden geen bedenken heeft. Want daar-
om worden de misdaaden openbaare misdaaden genoemd, omdat
een ieder uyt den volke tot de opfpraake en aanklagte derzelve be-
voegd is, §. I. Inft. de publ. judic. Doch in byzondere misdaaden,
fchoon doorgaans niemand ter aanklagte worde toegelaaten, dan de zo-
daanige, die hun eygen of der hunnen onrecht vervolgen, L. ƒir.de
privat. deli-ocr page 195-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. 947

kinge tot de aangelegenheyd der beleedigde partye, zo naamelyk tot
vergoedinge van fchaade of tot zekere aan de partye opteleggen boete of
ftraffe gerecht worde. Doch, voor zo veel de openbaare aangelegen-
heyd en wraakneeming aangaat, zo naamelyk de boete ten behoeve
van \'s Vorften Schatkifte bekeerd worde, meenen voornaame Rechts-
geleerden, dat elk en een ieder ter aanklagte is toegelaaten, zelfs
de ziilke, die hun eygen en der hunnen onrecht niet vervolgen, en
hierin de byzondere misdaaden met de openbaare misdaaden vergelee-
ken worden. Hoewel het ten huydigen dage zeer zelden gebeurt, dat
in byzondere misdaaden zulk een, die geene aangelegenheyd heeft, dat
den daader eene boete worde opgelegd, zich^ ter aanklagte aanbiedt;
dewyfer niemand zo ligt gevonden wordt, die genegen is, eenen mis-
daadiger voor openbaare Rechtbanken aanteklaagen, en \'t onrecht, den
Gemeenebefte toegebragt, te wreeken.

XXXIIL Zo dan langs den weg van aanklagte eenig gewoon ge-
ding wierde ingericht, moet op den drempel des Gerechts wel en ter
deege overwoogen worden, of de aanklaager tot het doen der aanklagte
bequaam zy, dan niet, naar \'t gene hier voore gezegd is. En, zo hy
min bequaam worde bevonden, vermag de aangeklaagde daader verzet
van onbequaamheyd voorwerpen, en den aanklaager weeren. Maar,
öf, de party dit verzet niet tegenwerpende, het over diergelyke aan-
klagte ingericht geding %oii konnen ftaande gehouden worden, fchynt
onzeker te zyn ? Sommige verklaaren\'er zich voor; andere wederom
maaken onderfcheyd en leeren, naamelyk, dat, zo de aanklaager gan-
fchelyk onbequaam zy, neem eens, een Ketter, Eerlooze enz. die uyt
haatly kheyd van den perfoon zeiven aanteklaagen verbooden wordt, de
Rechter hem, hoezeer ook de party geen verzet voorwerpe, Ampts-
halve kan en moet atwyzen, indien hy \'t geding zou willen ftaande
houden; doch geenfms, indien hy niet geheel onbequaam, maar in ftaat
zy, met bewiliiginge van partyen bequaam gemaakt en gewettigd te
worden. Maar dit gefchil valt zeer weynig voor in \'t Rechtsgebruyk,
omdat hedensdaags een Rechter in allerhande misdaaden langs den weg
van onderzoek kan geding voeren, en dus wordt genoegzaam nooit
getw^, of de aanklaager bequaam zy, dan niet ?

XXXIV. Ten der den ookgeweeten, wieuyt veele aanklaagers
behoore toegelaaten te worden? Het is toch onwraakbaar, dat veele te
gelyk eenen éénigen man konnen aanklaagen, indien ze naamelyk met

Dddddd 2-ocr page 196-

^48 SES EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

den anderen t\'zamenloopen, en aller aangelegenheyd daarop uytkome^
dat de daader geftraft worde. Hoewel de daader,door den éénen
reeds aangeklaagd, door den anderen over ééne en dezelfde misdaad
niet zou moogen aangeklaagd worden, L. 9. C. de accufat.L. 11. §.2.
TT. eod. tit. omdat over ééne en dezelfde misdaad meer dan ééns kan on-
derzoek gefchieden, L.\'7. §. i. eod. tit. \'tenzy de eerfte aanklagt
verlaaten, of by zeker toeval verhinderd zy, d. L. 11.

XXXV.-ocr page 197-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. .941

den\'-ocr page 198-

SES EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

XLII. Om GEBREK van OORDEEL konnen niet worden aan-
geklaagd KINDEREN: welke de onnoozelheyd des verftands ver-
fcii00nt:dat in kinderen toch geen opzet om te benaadeelen vallen ..kan,
wordt uyt de L ^ ßn, \'Tt. ad L. Aquil. L. \\ 2.7r. adL. Coï\'^ml. de ßcar.
beweezen. Waarom ze ook aan geene misdaad konnen fchuldig wor-
den, dewyl opzet en oogmerk de wanbedry ven, onderfcheyden, L. r.
vt.fi quadr. paup. L. 14- ad L. Cornel. de-ficar. Aan deezen zyn
niet ongelyk de DOLLEN, die om hun ongeluk en rampfpoed verfchoo-
ning vinden. En daarom konnen ook de zulke niet aangeklaagd worden;
want ook deeze weeten niet, wat ze doen, L. 14. w-. de offic. prc^f. L.
fin. ^r.. de adminïftrat. tutor. L. 5. 1. tt. ad L. Aquil. Hiervandaan
is het, dat dollen gezegd worden, geweld en onrecht van anderen te
lyden^ doch aan anderen geen onrecht te konnen toebrengen, waarom
ze llrafFe zouden moeten ondergaan, L. 3. i.w. de injur.

XL 111. Eyndelyk kan zulk een niet worden aangeklaagd, DIE
EENMAAL OVER DEZELFDE MISDAAD AANGE-
KLAAGD, EN DOOR DEN RECHTER VRYGESPROKEN
IS, L. 7. §. 1. TT. de accuJ\'at.Yjn is aan hem, die op op nieuws wil aan-
klaagen , \'t verzet van gewysde in den weg, L. fin. C. de cufiod. reor.
L. 2. C. de except. rei. judicat. \'t Welk gezegd wordt tot zo verre
aantegaan, dat zelfs niet hy, die van zekere blootelyk in \'t Gerechte
gebragte misdaad is vrygefproken, zonder eenige hoedaanigheyd na~
derhand weêr zou moogen bemoeylykt worden door dienzelfden of
anderen aanklaager, die eene verzwaarende hoedaanigheyd der mis-
daad voorftelt. Want de voornaame misdaad, en dus de misdaad in
haar eygentlyk weezen en beftaan, wierdt reeds weggenomen door \'t
vryfpreekend vonnilfe, \'t welk verklaard heeft, dat \'er geene misdaad
was. Hoe zal dan eene nieuwe hoedaanigheyd der misdaad in \'t Ge-
rechte konnen worden voorgefteld, indien\'er geene misdaad tegenwoor-
dig zy ? Want zulks is onmoogelyk, omdat\'er geene hoedaanigheyd
zonder onderwerp zyn mag, en hetgene niet is, geene hoedaanigheyd
ooit hebben kan, L. 41. tt. fi eert. pet at. Z.. 4. §. uit., de adt. emt.
L. l\'fin. TT. dt adquir.pojf.

XLIV. Dit

éed of kßuyt of, opdat hy uyt krachte van iW Ampt nsoat meer of min doen tou-
■de^ gild ontvangen heeft, wordt aan de Wet Julia van verbooden giften t€ ont^

voMgen

-ocr page 199-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. .941

X LIV Dit eenige wil ik hier flechts aangemerkt hebben, dat hy,,
die eenmaal is aangeklaagd en vry gefproken, eerft in dat geval niet op
nieuws, kan, worden aangeklaagd, mdien hy bepaaldelyk van de mis-
daad zy vrygefproken. Doch geenfms, indien hy flechts van \'t waar-
neemen der Rechtspleeginge ontflagen zy, neem eens, moogelyk om
de ongepaftheyd van den eyfch of om de onbequaamheyd des aanklaa-
gers, m.aar ganfchelyk niet van de voornaame zaake ofmisdaad. In welk
geval niets kan verhinderen, waarom hy niet weêr op nieuws zou kon-
nen worden aangefproken, als zynde geeniins onfchuldig gehouden
L. i\' TT. de accu] at. L. 12. C. eod. tit. L. 13 §. 3. tt. de\'inj ar,

XLV. Ook zal de perfoon des RECHTERS in \'t gewoon lyf-
ftraffelyk geding in opmerkinge genomen worden. Want moet niet
flechts in burgerlyke, maar ook in lyfftraffelyke zaaken,de beklaagde voor
den bevoegden Rechter worden aangefproken, gelyk dat van een zeer.
bekend recht is,. C. cum fit generale. C.fiClericus Laicum. s. de foro
compet. C. neminem. 3. qucefi. 6. experientice. ii.qiuefi. 2. L. 2. C. de^
jiirisd. omn. judic. L. 2. L. uit. C. ubi. in rem. a-ocr page 200-

p52 ses en negentigste hoofdstuk

pleeginge toetekennen, dient de aanklagt ondernomen te zyn ter plaat-
fe , waar de beklaagde in lyfftraffelyke zaaken moet te recht gefield
worden, L. 2. C. de jurisd. omn. judic. L. i. L. uit. C. ubi in rem
a-ocr page 201-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. 953

bygang des middelften Rechters niet mooge beroepen worden,L. 2T.
w. de appellat, echter het minft vermoeden te wege brengt, dat met
recht beroeping aan hem gefchieden kan. En dit wordt begreepen zo
waarachtig te zyn, dat het door geene verjaaringe mooge worden in-
gevoerd , opdat aan den hoogften Vorft geene beroeping zou gefchie-
den , ten minften om de de benaadeehnge van dat voorrecht, en gevolge-
lyk noch door inftellinge noch door gebruyk de beroeping kan weg-
genomen worden, C. venientes. de jurej.

LL Doch dien onverminderd is \'t eene waarheyd, dat Rechter of
Overheyd in ftaat is, de tegen hem gepleegde misdaad te wreeken en
te ftraffen, en mitsdien kan men ftaande houden, dat dezelve bevoegd is;
welke gedachteookby\'t rechtsgebruyk is aangenomen, \'t hedensdaags
gebruyk der vierfchaare zulks bekrachtigende.

LIL Het is toch aan niemand, die flechts weynig in \'t rechts-
gebruyk geoeffend is, onbekend, dat de Overheyd het onrecht,\'t welk
ze met betrekkinge tot haar openbaar Ampt lydt, eygener - gezag wel en
te recht ftraft, vooral, indien hetzelve kennelyk en onwraakbaar, ja
de ftraf niet zo zeer tot byzondere wraakneeminge, als wel tot wree-
kinge van \'t Gemeenebeft, gericht zy. Trouwens, de onderftelling
pleyt doorgaans voor de Overheyd, C.in proefentia. i. derenundat,
C. ficut nobis. de fent. -ocr page 202-

SES EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

datgene, waaraan \'t Gemeenebeft gelegen is, neem eens, dat de mis-
daaden beteugeld, en de fchuldigen geftraft worden.

LIV. Bovendien wordt iemand dan eerft verbooden in zyne eygene
zaake Rechter te zyn, zo eene kennelyke en blykbaare reden van ge-
negenheyd of vermoeden beweezen worde, doch geenfms, indien \'er
eene zaak van rechtsdwang voor kome. Want dan bedient zich de Rech-
ter van zyn openbaar gezag, uyt krachte van \'t zelve rechtende en vonnis
vellende, L. 3. 5r. de offic. pr^et. C. i. de re judic. in niet zo zeer
naar zyne eygene weetenfchap en bewuftheyd, als wel uyt degeloof baar-
heyd en bewyzen der tegengefteldefeyten, welke uyt het recht kracht
en gezag ontvangen, C. quoniam. de probat. C. 1. de re judic. C. pas-
tor alis. quia vero. de offic. deleg. L. 6. §. i. de offic. prœj. En
mitsdien is de Rechter niet uyt zich zeiven of zyne bewuftheyd, welke
hy als byzonder menfch heeft, maar uyt het geziene en gehoorde naar
des Gerechtfchryvers optekeninge, gewoon en verpligt te oordeelen.

L V. En kan hierby nog gevoegd worden, dat de Overheyd niet
ganfchelyk in haare eygene zaake recht te fpreeken verbooden wordt,
dewyl \'t gebruyk aan haar deeze magt toekent, C. cum. contingat. de
foro. compet. C. dele-ocr page 203-

VAN AANKLAGTE IN LYFSTRAFFELYK GEDING. .941

zal moeten geeven. En, hoezeer ook eenige reden van vermoeden
zich opdeede, is het echter van een beproefd recht, dat deswegens de
Rechter niet ganfchelyk als verdacht moet geweerd worden,maar en-
kelyk tot zo verre, dat aan hem een ander, min verdacht zynde, wor-
de toegevoegd, gelyk te zien in de iVöZ?. 89. -ocr page 204-

950 ZEVEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

ZEVEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

Van gemagtigden in lyfftraffelyke zaaken.
INHOUD.

1.-ocr page 205-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTR AFFE LYKE ZAAKEN. 95^

57. In Openhaar e Recht spieegingen, laaten. 58.
•wanneer noch hoofdftraffelyke noch andere 59. In\'t lyfftraffelyk recht spieegen wordt
lyfdrukkende ftraf moet worden opgelegd,, een Vader als voorflander van lynen Zoon,
wordt des beklaagdens gemagiigde toege- toegelaaten.

I. TJuyten en behalve de voornaame perfoonen, waarvan in -ocr page 206-

9Ö2 ZEVEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

d. L. uit. L. 3. er. ad L. Jul. majeft.zéiQïlj\'k de aanklaager in \'t Ge-
rechte moet tegenwoordig zyn,opdat hy,moogelyk van de aanklagte
afziende, of anderfms in \'t bewyzen te kort fchietende, zich kon zien
verwyzen in de ftraffe van het (24) Turpilliaanfch Raadsbefluyt of in
die van gelyke vergeldinge, L. 7. -jt, de accufat.L. 1. C. adfdt.
TurpdL L. 3. %.idt.\'7r.eod. tit. L.ult. C. eod. tit. welke ftraf in den ge-
magtigden geene plaats vindende, als wiens daad in eene zaake van zo
groot naadeel doorgaans den Meefter verongelykt, L. \'^^.-rr. de pro^
curat, blykt daaruyt genoegzaam, dat in lyfftraffelyke zaaken te ver-
geefs een Gemagtigde wordt aangefteld, C. ti^dc. de procurât. C. fi
quando. 2. qU(ßJt. 6. C. in criminalihus. 5. quceft. 3. C. absque. 3.
qU(ßfi- 9.

V.-ocr page 207-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTR AFFE LYKE ZAAKEN. 95^

VIL Waarom de nood vereyfcht, dat een iegelyk uyt een anders
hoofde tot aanklagte gerechtigd zy; want, de oorzaak des verbods op-
houdende, zal ook \'t verbod zelve ophoudende, cum. cejfante.de ap-
pellat.L. 6. §• 2. de jure patr on.

VIII.-ocr page 208-

960 ZEVEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

En op wat wyze of waarom hy aangefteld zy. \'t Welk ook eygentlyk
in \'t bevel, waarby iemand als Gemagtigde is aangefteld, door-
gaans anderhouden wordt, volgens de L. 65. \'pr. de procurât.\'tYolgm-
de wordt gemeenlyk hier ter plaatfe onderzocht, Of de naamen der ge-
nen,van wie de Voorßander wordt aangefield, moeten onderjchreeven,
of in \'t bejcbeyd des Voorßanderfchaps 7^yn ujtgedrukt? \'t Welk
fchynt te moeten ontkend worden; Nooit wordt toch diergelyke in-of
onderfchryving, ook geen gezag eens hoogeren, noodwendiglyk ge-
vorderd , uytgezonderd in zulke gevallen, waarin een Voorftander tot
het doen van vervreemdinge wordt aangefteld, L. idt. C. de prœd.
decur.

XIII.-ocr page 209-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTR AFFE LYKE ZAAKEN. 95^

C. de accufat. zal echter geenfms die verbetering , als haatlyk zynde,
moeten toegelaaten worden. En, dat in \'t gezegde §. i. met het
woord verdeedigen niet zo zeer de verfchooning van \'t afweezen, dan
wel die der onfchuld, en dus eene volkomen verdeediging, betekend
wordt, en dezelve naar de Wetten der openbaare Rechtspleegingen
toegelaaten, en deswegens die gemeene verklaring van de verichooninge
der afweezendheyd te gedrongen en mitsdien onaannemelyk is, wordt
by (z) zekeren voornaamen Rechtsgeleerden wel duydelyk beweerd. ^

XVI.-ocr page 210-

9Ö2 ZEVEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

gunftiger, dan de aanleggers, behandeld, L. 125. tf. de R. J. L, 38,
TT. de re judic.

XIX. Waaruyt het gebeurt, dat de verweerer zieh van meer ver-
WTeringen, niet ilechts van de zulke, welke onderfcheyden, maar ook
van die, welke tegemtrydig zyn, bedienen kan, L. 25. \'k. de probat.
L. 5. L. 8. TT. de except. L. 9. C. eod. tit. \'tWelk in diervoegen te
doen den aanlegger niet vryftaat, die van veelerhande opfpraaken, uyt
ééne en dezelfde oorzaake, zo laftige als voordeelige, tegen een\' óf
meer menfchen toebehoorig zynde, geene proef neemén kan, maar met
de keure der ééne wordt de andere uytgeüooten, L.^). §. t.ït. de tri-
hut. a-ocr page 211-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTR AFFE LYKE ZAAKEN. 95^

maar ook door eenen gemagtigden of verweerer, zyne verzetten als wet-
tige verweeringen allefms mooge voorftellen : vooral, zo de perfoonen
aan den anderen verknocht waaren, zynde het van een ontwyffelbaar
recht, dat ook dezelve in\'t gerechte zich uyt eens anders hoofde ten
gedinge konnen aanbieden, en dus den aan hen verknochten perfoon
verdeedigen, L. i. §. uit. tt. de poftul. L. 35. tt. de procurât. L.^.%.
de bis, qui dejec. C.fi duo. % fin. de procurât, in
XXII. Tenden beklaagden\'t verdeedigen en bewyzen zy-
ner onfchuld toegelaaten zynde, moeten hem geenfms de middelen ont-
zegd worden, waardoor hy tot het verdeedigen en bewyzen dier on-
fchuld geraaken kan. Vv^ant, het één toegertaan zynde,fchynt alles
teffens toegeftaan te weezen, zonder \'t welke de verleening van \'t zelve an-
derfms zoude onnut zyn, en weynig te ftade komen, L. 2. dejurifid.
L. 7. §. 13. ad fi-ocr page 212-

5-ocr page 213-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTSRAFFELYKE ZAAKEN. 963

wierde toegelaaten : Maar deeze oplqffing wordt door de algemeenheyd
van den zinder L.pen. -tt. de publ. judic. afgeweezen, ontkennende,
dat in misdaaden van openbaare rechts-oeifeninge een Voorftander
voor den beklaagden toegelaaten wordt: Waar dan de Wet niet oa-
derfcheydt, daar konnen wy ook geen onderfcheyd maaken, en moe-
ten de algemeene woorden der Wet algemeenlyk worden opgevat,
L. 8. -^r. de public, in rem a-ocr page 214-

9Ö2 ZEVEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

zien waaren, worde vrygefproken, maar enkelyk tot het bybrengen
van de redenen derafweezendheyd,en van de verfchooningen der on-
fchuld , opdat de afweezende niet veroordeeld, maar \'t vonnis uytge-
fteld worde, indien de Rechter de verfchooning als rechtmaatig hebbe
goedgekeurd. En, dat van zulk eene verdeediginge de L. %.C.de ac-
ciifat. en de L. 33. §. 2. sr. de pro cur at. moQt worden opgevat, blykt
overvloediglyk uyt de L. 10. L. 13. tt. de publ. judic. wmx\'m voor
den afweezendenbeklaagdeneen Voorftander tot het geeven van reken-
fchap zyner afweezendheyd, opdat hy niet als een halfterrige verwys-
baar zy, toegelaaten wordt. Trouwens, in de volgende L. 13. wordt
wel duydelyk ontkend, dat ter verdeediginge des aanweezenden be-
klaagden een Gemagtigde kan tuflchenbeyden komen. Waarom de voor-
zegde Wetten naar die onderfchey dinge zullen moeten worden opge-
vat, En komt tegen deeze oploftinge geenfins in bedenken, dat in de
gezegde J-ocr page 215-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTR AFFE LYKE ZAAKEN. 95^

V XXïX. Op het derde antwoord ik,dat de reden van aanklaager en
aangeklaagden hier ter plaatfe is onderfcheyden; Voor géénen moet toch
een Gemagtigde worden toegelaaten, omdat het aan een ieder\' uyt den
Volke vryilaat, eene misdaad van openbaare rechts oeffeninge te ver-
volgen : want den Gemeenebelle is daaraan gelegen, dat de misdaaden
aangebragt en gewrooken worden, opdat ze niet zouden ongeftraft bly-
ven, §. t. Injh de publ judic. L. 51. Tt.adL. Aquil. Doch voor den
aangeklaagden kan geen Gemagtigde tuflchenbeydenkomen, en wel
daarom niet, opdat de Rechtspleeging, zo den afweezenden beklaag-
den lyfftraf waare opgelegd , niet vruchteloos gemaakt worde. Gevol-
gelyk zal om de verfcheydentheyd van reden, welke tuffchen aanklaa-
ger en tuffchen aangeklaagden iland grypt, door dit geval niets worden
opgedrongen, omdat m onderfcheyden zaaken niet één en \'t zelfde kan
begreepen zyn, arg. (i) L. 27. 2. ^r. de aur. -ocr page 216-

950 ZEVEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

ftraft gelaaten, dan, dat een onfchuldige verweezen worde, L. 5. -yr. dt
pœn. maar ganfch anders is het ten opzigte van de voorbereydlèlen in
\'t Reclispleegen, waarin de aanlegger meer voordeel geniet, dan de
verweerer.

XXXI.-ocr page 217-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTR AFFE LYKE ZAAKEN. 95^

kelyk redenen van afweezendheyd konnen bybrengen: Hoedaanige
verfchooningen toegelaaten worden, zelis zonder laft en borgftellingc
voor de voldoeninge van \'t gewysde: Want in dat geval neemen ze
-ocr page 218-

9Ö2 ZEVEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

gen, noch tot het aanvangen desgedings,noch tot het bybrengen van
de verdienften der zaalce, maar, dat de beklaagde gehouden is in ey-
genen perft^on voor\'t lyfftraffelyk Gerechte te verfchynen, en alles uyt
eygenen hoofde te verrichten, en \'s Rechters Ampt hierin beftaat, dat
hy^ den afweezenden ter verfchyninge noodzaake, of tegen hem als
eenen halfterrigen rechte, L. 53. de re judic. Hiervandaan is het,,
dat (naar de gedachten van fommige Rechtsgeleerden) de Rechter met
alle omzigtigheyd handelt, hidienhy den beklaagden noodz^iake in ey-
genen perfoon te antwoorden, en zulks doorgaans door zorgvuldige en
cmzigtigeRechters onderhouden wordt. Ja zelfs, dat het van een on-
twyffelbaar recht is, dat in lyfftraffelyke zaaken de beklaagde m ge-
vangeniffe moet opgeüooten zyn: en, dat zorgvuldige en omzigtige
Rechters altyd gewoon zyn„ de Gerec4its handelingen met den gevan-
genen in perfoon te houden. En zulks wordt doorgaans door de ge-
woonte en \'t Rechtsgebruyk ten klaarften beweezen en aangetoond.

XXXVIL Air het welk dus ftand grypende, kan het volgend
richtfnoer gefteld worden: Dat IN LYFSTRAFFELYKE ZAA-
KEN GEEN GEMAGTIGDE OF VOORSTANDER VAN \'
DEN AFWEEZENDEN BEKLAAGDEN TER BEHANDE-
LINGE VAN DE VERDIENSTEN DER ZAAKE TOEGE-
LAATEN WORDT.

XXXVIIL Schoon de waarheyd deezes richtfnoers uyt het voorzeg-
de klaar genoeg gebleeken, zy, zodat iet verders daarby te voegen
(myns achtens) zoude overboodig zyn,echter,omdat van de reden
deezes rechts, waaruyt een klaarer verftand des richtfnoers toevloeyt,,
tot nogtoe in \'t zekere niet bly kt, zal ook daarom op dezelve naarder
onderzoek m.oeten gefchieden ; want\'er worden niet ftechts eene ééni-
ge of eenvoudige^ maar zelfs verfcheyden van dat recht, toege^
diend, welke my lult alhier neêrteftellen.

XXXIX De eerße en voorn aamflemdoxi is, omdat op t hoofd des-
aangeklaagden daaders alleen, indien hy zy verweezen, het vonnis
door den Rechter ter uy tvoeringe wordt aanbevolen, L. i. k. deCar-
Un. edidt. want de fchaade volgt altyd het hoofd, §. 5. Inß. L. 2Q.
l. uit. eod. tit. L. I. §. 14. depofit. L. tt. de furt. dies de
ces m plaats des anderen niet behoore verweezen te worden, L. 2. C.
mßl pro pair. Waarom ook, opdat de Rechtspleeging niet vruch»
teloos aflöope , het vonnis tegen den in gevangenifle opgeflooten be-

-ocr page 219-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTR AFFE LYKE ZAAKEN. 95^

klaagden moet geveld worden, L. 2. C. de cufiod. reor. L. 2. C. de
exhib. mj-. doch geenfms tegen de Gemagtigden, die in eene zaake,
waarin over \'t leven gehandeld wordt, zich bevindende, onnoozel \'t
gevaar zoude ondergaan, en de fchuldige beklaagde, door \'t vlugten voor
zich zeiven zorg draagende, zich aan de ftraffe ontrekken, ais die af-
weezende zynde niet zou konnen verweezen of geftraft worden^*
Trouwens,dat in lyfftraffelyke zaaken iemand,die afweezende is,niet
moet verweezen worden, is meer dan ëéns fchriftlyk geantwoord, L. 5.
de poen. L. i. tt. de requir. reis.

XL. -ocr page 220-

zevenennegentigste hoofdstuk

dan wel, zo hy eenen Gemagtigden of Voorftander aanftelle. Want
de welgeplaatfte lieide begint van zich zoivQ^C.non. fatif.Dift-
non eft nojirum, 23. qmeft. 5. L. 6. C. de fervit. -ocr page 221-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTR AFFE LYKE ZAAKEN. 95^

liaare kracht en uytwerking hebbende, is \'t ook onwraakbaar, dat, zelfs
naar \'t recht deezer Landen, m lyfftraffelyke zaaken een Gemagtigde-
aan des beklaagdens zyde geweerd wordt. Want, fchoon deswegens
moogelyk niets duydelyks ingevoerd te zyn bevonden worde, is\'t ech-
ter genoeg, dat de fchikking des Burgerlyken Rechts niet veranderd
noch verbeterd is, waaruyt volgt, dat geheel en al by dezelve moet
gebleeven worden, zelfs in deeze Landen. Omdat in de by het recht
deezer Landen niet uytgedrukte gevallen tot het Burgerlyk Recht moet
toevlugt genomen worden. En, \'t gene by geene plaatfelyke Wet is-
uytgedrukt, wordt onder de fchikkinge des gemeenen rechts gelaaten,
L. 6. \'Tt. de condi-ocr page 222-

ZEVEN EN NEGENTÏGST

Waat, fchoon deeze reden ophoude, is het echter zeker,dat de ove-
rige redenen ,• waarom geen Voorftander des beklaagden worde toege-
laaten , in dit geval geenfins ophouden, neem eens, dat tegen den in
gevangenifle geftelden beklaagden vonnis moet geveld worden, L. 2.
C. de cuflod. reor. \'t welk anderfins tegen zynen Gemagtigden niet ge-
fchieden kan; als die in lyfftraffelyke zaaken geen Meefter des ge-
dings is. Boven dien is .het ook den Rechter opgelegd, op de misdaa-
den met alle ftiptheyd onderzoek te doen,L. 13. \'k. de offic. prcef. dc
bewyzen, giflingen en vermoedens - blyken van bey de partyen intezame-
len, en de overige zwaarwigtigheden der zaake te onderzoeken, en dus
de waarheyd naatevorfchen door fluytredenen, getuygen, vergelykinge
van fchriftlyke befcheyden en andere voetftappen, eer hy tegen be-
klaagden eenig hoofdftraffelyk vonnis veile, L. 22. C. ad L. Cornel. de
falf. L. 16. C. de \'poen. Tot all\' het welke de Rechter met meer ge-
mak zal konnen geraaken, zode beklaagde uyt de gevangenifle ge-
haald , en voor \'t Gerechte in perfoon gehoord v/orde: want de per-
foon van den misdaan hebbende beklaagden wordt beft uyt zyn wee-
zen en gebaerden, of uyt de veranderinge zyns gelaats, en uyt andere
tekenen en vermoedens - blyken, overtuygd. Weshalve om deeze re-
den alleen geen Gemagtigde van den gevangen beklaagden zal moeten
toegelaaten, maar de beklaagde zelve, uyt de gevangenifle opgehaald,
in perfoon op zekere ftukken van onderzoek te antwoorden gehouden
worden.

L. Ten A. n d e r e n : Dit richtfnoer wordt uytgebreyd in eene vrou-
we , over \'t pleegen van deeze of gééne misdaad aangeklaagd, dat zelfs
niet uyt haaren hoofde eenig Gemagtigde of Verzorger tot het geding
worde toegelaaten, maar ze gehouden zy, in eygenen perfoon te ver-
fchynen , en te antwoorden.

L L Waarin de lyfftraffelyke zaak van de burgerlyke zaake onder-
fcheyden is. In deeze kan toch eene vrouw niet flechts door eenen ver-
zorger of door haaren man, naa voorgaande borgftellinge van goed-
keuringe, verfchynen; maar moet zulks ook doen naar \'t gebruyk dee-
zer Landen, en wordt zy in eygenen perfoon niet toegelaaten, omdat ze
geenen perfoon heeft om voor \'t Gerechte te ftaan. Op diezelfde wy-
ze, waarop ze ook niet zonder de bewilliginge van haaren man of ver-
zorger met uytwerkinge kan overkomen noch verbonden wordt. Want
in \'t reclitspleegenwordtby Wetduydingeovergekomen,L. 3- §•

EHOOFDSTUK

-ocr page 223-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTRAFFELYKE ZAAKEN. 975

de pecul. en zulks gaat aan,\'tzy de vrouw in de rechtspleeginge aan-
legfter, dan wel verweerfter zy.

Lil. Doch ganfch anders is\'t gelegen in lyfftrafFelyke zaaken, waar-
in geen Voorftander of Verzorger eener vrouwe wordt toegelaaten,
maar dezelve in perfoon te verfchynen, en op vraag- of onderzoeks le-
den te antwoorden, en in een gewoon geding de rechtspleeging aante-
vangen, gehouden is; , om de algemeenheyd van den zin der L.pen.
§. 1. jr. de publ. judic. welke het afwy zen van eenen Gemagtigden of
Voorftander voor den aangeklaagden daader zonder acht te geeven, of
hy de Gemagtigde van eenen man, dan wel die eener vrouwe, ge-
weeft zy, voorfchryft, welke plaats waarlyk by\'t recht deezer Lan-
den nergens verbeterd wierdt, zodat niet ten onrechte by de fchikkin-
ge des gemeenen rechts behoore gebleevente werden,L. C.\'Tr.decon-
didt. cauf. dat als ook, om de reden van verbod, welke ook in dea
Gemagtigden eener aangeklaagde vrouwe ftand grypt, en hem afwyft,,
naamelyk, dat tegen\'t hoofd der aangeklaagde vrouwe vonnis moet ge-
veld worden, opdat de rechtpleeging niet vruchteloos afloope, L. 2.
C. de eujJod. reor. L. 2. C. de exbib. reis. En de Rechter met
te fiieer gemak de waarheyd der gepleegde misdaad zou konnen naa-
vorfchen, naamelyk uyt het weezen, verfpreeken, gelaats-veranderinge^
of verzettinge der vrouwe, en uyt andere tekenen en vermoedens-bly-
ken, L. 1. L. 2. C. de cufiod. reor. L. 3. ^j-. de tefiib. om nu niet
te fpreeken, dat den Rechter in \'tkennisneemen over lyfftraffelyke zaa-
ken daaraan grootelyks gelegen is, dat de vermoedens-blyken en getuy-
geniffen door den beklaagden in eygenen perfoon voorden Rechter ver-
klaard worden zonder eens anders hulpe of raadgeevinge; waardoor
niemand in misdaaden te gemoet gekomen wordt, zelfs geen minder-
jaarige, met wien eene vrouw wordt gelvk gefteld,L. 9. §. 2. L. 37,
§. I.. sr. de minor. L. un. C. fi adverf deU-ocr page 224-

acht EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

ge, en de reden derzelve bewy ze .in welk geval biiyten allen kyf voor
den aanvang der rechtspleeginge een Gemagtigde wordt toegelaaten ,
die eygentlyk een verfchooner of voorftander der afweezendheyd en on-
noozelheyd genoemd wordt, om die reden, dat hy den afweezenden
van de misdaad der haifterrigheyd, L. 6. Tt--. d-ocr page 225-

VAN GEMAGTIGDEN IN LYFSTRAFFELYKE ZAAKEN. 9?^

LIV. Ten Anderen: Dit richtfnoer wordt bepaald in afwyzende
en uytftellende verzetten, voor den aanvang der rechtspleeginge voor-
tewerpen ; welke zelfs de Voorftander op des aangeklaagdens naame kan
voordraagen ; neem eens, zo de Rechter als verdacht afgeweezen, of
irrygeley verzocht, of eenig verzet voor de nietigheyd des gedings voor-
gefteld worde.

L V. Want, behalve dat diergelyke verzetten voor den aanvang der
Rechtspleeginge, en dus voor de inrichtinge des lyfftraff^elyken gerechts,
worden voorgeworpen, L. un.C. cklitu-conteft men ook niet ont-
kennen, dat in diergelyke verzetten geenüns de verdienften der lyfftraf-
felyke zaake te behandelen zyn, maar eygentlyk van \'t inrichten der lyf-
ftraffelyke Rechtspleeginge en de wyze des gedings gefproken wordt :
waarin een Gemagtigde of Voorflïinder mag tuffchenbeydenkomen.

L VI. Ten Derden: Dit richtfnoer wordt bepaald, zo de be-
klaagde in \'t rechte tegenwoordig zy en verfchyne. Want in dat ge^
val kan hem te recht een Gemagtigde of Voorftander gegeeven wor-
den , juyft niet om te antwoorden op de aanklagte, onderzoekinge of
vraagleden, welke op de misdaad door den Rechter worden voorge-
houden, all\' het welk de beklaagde, hoezeer ook in gevangenifle ge-
fteld zynde ^ in perfoon te doen en te volbrengen gehouden is, gelyk
by de ecrße Uytbreydirige deezes richtfnoers gezegd wierdt; maar wel tot
andere handelingen der zaake, neem eens, om de reeds gedaane beant-
woording naaf behooren in gefchrifte voortedraagen, de verzetten voor-
tewerpen, de hoofdzaaken voortebrengen, den beklaagden te onderrech-
ten, te verdeedigen, en hem met raad te helpen, \'t Welk niet zo
zeer aan eenen eygentlyken Gemagtigden, als wel aan eenen Voor-
fpraak, eygen is; en zulks wel, omdat in dit geval de Gemagtigde geen
meefter des geding is, tegen wien anderfms geen hoofdftraff\'elyk vonnis
in \'t geheel kan geveld worden, L. 22. L. 2q. C. de procurât. L. i.
C. de f entent. -ocr page 226-

acht EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

den; waarom ook niet ten onrechte \'t verbod zelve zal ophouden,!.

§. 2. TT. de jure patron.

L V11. Ten Vierden: Dit richtfnoer wordt bepaald daarin, dat
een Gemagtigde, naar de meeil gemeene en aangenomen gedachte, in
Openbaare Rechtspleegingen mooge tulfchenbeydenkomen, waarin noch
hoofdftraffelyke noch andere lyfftraf moet worden opgelegd.

EVIIL Want de voornaamfte reden des verbods, waarom naame-
lyk in lyfftraffelyke zaaken geen Gemagtigde wordt toegelaaten, is
deeze, opdat de Rechtspleeging niet vruchteloos afloope, dewyl de
lyfftraf niet kan ter uytvoer gebragt worden: welke reden in ligtere
misdaaden ophoudt, enkelyk eene geldboete verdienende, hoedaa-
nige zelfs by des beklaagdens afweezen uyt zyne goederen ten behoe-
ve van \'s Vorften Schatkifte bekeerd worden. En, fchoon\'er nog an-
dere redenen des verbods waaren, ecliter, omdat in ligtere misdaaden
zo groot naadeel voor \'t Gemeenebeft niet gevonden wordt, fchynt het
eene te groote hardigheydte zyn, dat in dit geval des beklaagdens Ge-
magtigde van \'t gerechte zou worden afgeweezen.

LIX. Ten Vyfden: Dit richtfnoer wordt bepaald daarin, dat een
vader voor zynen zoone, die over doodftag hoofdftraffelyker-wyze is
aangeklaagd, niet ftechts voor zyne eygene aangelegenheyd verfchy-
nen , maar ook met recht als Gem^agtigde en Voorftander van zynen
afweezenden zoon mooge tuflèhenbeydenkomen; gelyk de Rechtsge-
leerden eenftemmiglyk van die gedachten zyn..

ACHT ENNEGENTIGSTEHOÜFDSTÜK

Van de inrichtinge eens gewoonen iyfftraffe.]ykeE

gedings.

INHOUD.

1.-ocr page 227-

VANDEÏNPJGHTINGEEENS GEWOONENLYFSTRAFF. ais. m

9\'

ÎO.

li De genteen? mfïuyting {langs de
hefie wyze ) wat die uymerke ?

12. Het vonnis moet met den eyjch
overeenfiemmen : dn lydt uytzondering m
lyfftraffelyke zaaken.

Het ÎS voldoende^ dat de ftraf in

Ij-

V algemeen geëyfcht worde, jchoon de
foort van ftraffe niet gemeld zy. 14.

15. In den eyfch van aanklcigte konnen
m moeten de vermoedens-blyken teffens
gefteld worden. 16.

17. De aanklaager is gehouden, de ver-
moedens ~ blyken Jiuks -gewyze en onder-
fiheydentlyk aantehaalen. i8. 19.

20. Gelyk hy ook één van heyde moet
vraagen, firaf of fyniging.

ai. De vermoedens-blyken by eyjch
overgeflagen zynde, nmrdt den aanklaager,
zo hy de misdaad niet hewyze, daarop
verhaal zegeeven. 22. 23.

24. Wanneer jaar en dag der gepleeg-
de misdaad in den eyfch van aanklagU
moeten gemeld worden ? 25 2Ó. 27.

2,8. Wanneer het melden van dag en
uur noodzaakelyk %y? 2,9.

30. Wanneer de aanklaager %onder
^^fch van aanMagte mooge opjpraak doen ?

31.

32.-ocr page 228-

,228 acht en negentigste hoofdstuk -ocr page 229-

-ocr page 230-

,230 acht en negentigste hoofdstuk -ocr page 231-

-ocr page 232-

950 ZEVEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

dens lighaam opgelegd, of beftaat in g;eldboete, en ten behoeve van
\'s Vorften Schatkifte bekeerd v/ordt, L. i. §.

I5-. dß term. moto. En daarom kan de Rechter, als een dienaar van\'t
Gemeenebeft, ten minften billykheyds-halve, de ftraf verwifielen, L. 30,

mandat. welke de Wet zelve niet de aanklaager, bepaald heeft.

XIV. Ten opzigte van deezen eyfch der aanklagte wordt doorgaans
onderzocht , of tot de bewyzen en vermoedens-blyken der misdaad in
éénen en denzelfden eyfch te gelyk lyfftraffelyke opfpraak mooge inge-
\'field, en dus ook de vermoedens-blyken in den eyfch van aanklagte
konnen uytgedrukt worden? Hier kan men te recht twyffelen uyt
krachte van de L. 3. -tt. de accufat. waarin Paulus, de Rechtsgeleerde,
■een opftel van eyfch opgeeft, vorderende dag en jaar, binnen \'t wel-
ke de aanklagt wordt overgegeeven, den naam van aanklaager en aan-
geklaagden , eene voorftelling der misdaad, plaatfe en tyd, waarin de
misdaad gepleegd te zyn gezegd wordt, en infchryving. Doch van
vermoedens blyken wordt daar ter plaatfe geen enkel woord gerept,
waaruyt te volgen fehynt, dat de vermoedens-blyken der misdaad in
den eyfch van aanklagte geenfins moeten uytgedrukt worden.

X V. Doch het rechtsgebruyk leert het tegendeel. Want in deeze
•Landen is de aanklaager gewoon, inden eyfch der aanklagte niet flechts
misdaad en vermoedens - blyken by elkandere opteftapelen, maar ook
de beklaagde teffens gehouden, op de vermoedens-blyken en hoofdzaa-
ken der aanklagte te antwoorden. Doch \'t is gewiflelyk nuttig, dat in
geval van loogcheninge uyt het feyt zelve zekere bepaalde vermoedens-
blyken teffens in \'t beiluyt van den eyfch worden aangetekend, waar-
mede de beklaagde bezwaard wordt, dies hy, de misdaad niet bely*
dende, ten minften om de vermoedens-blyken derzelve naderhand moo-
ge gepynigd worden. Want, zo de Rechter het wanbedryfniet vol-
komelyk vinde beweezen te zyn, en hy niet te min dengenen, die be-
fchuldigd wordt, verdacht houde, kan wel de beklaagde niet verwee-
zen worden, en wel daarom, dat niemand uyt onderftellingen moet
veroordeeld worden, echter zal hy zo niet aanftonds vrygefproken,
maar veel eer uyt dringende en voldoende vermoedens-blyken moeten
gepynigd worden, om welke rede de aanklaager zeer wel en te recht
de vermoedens-blyken der misdaad fehynt uyttedrukken, want ander-
fms, indien eenvoudiglyk tot gewoone ftraffe gerecht worde, geen het
fflinft gewag van de vermoedens-blyken gemaakt zynde, is het te duch-
ten ,

-ocr page 233-

-ocr page 234-

,234 acht en negentigste hoofdstuk -ocr page 235-

-ocr page 236-

A C H T E N N E G E N TIG S T E H O O F D S T ü

zo in den eyfch eene uytfluyting gefteld zy, waarby. de aanklaager
ter bewyzinge van \'£ gene overboodig is zich niet wil. verpligt, heb-
ben.

XXVII. Maar ten opzigte van-\'t\' uytdrukken van dag en .uur. wordt
vooral ondèrzocht: - Ofdeeze tyd in den eyfch der aanklagte doargaans te
flellen sj? \'t Welk ik eenvoudiglyk ontken, volgens de L. 3. tt. dd
accufat^i -W2Lmm duydelyk gezegd wordt, dat niemand tegen wille
en dank kan verphgt wordendag en. uur in . den te doenen eyfch
te vervatten.

XXVII. \'t Welk nogtans uytzondèring lydt, zo dè. befchuldigdè
verweerer het melden des dags vordere, waaruyt hy zich zou willen verr
deedigen-en bewyzen, dat hy op zulken dag elders geweeft is. Want

verdeedigen. En deeze is de gemeene gedachte, van welke nooit moet
worden afweek en.

XXIX.-ocr page 237-

VAN DE INRICHTINGE EENS GEWOONENLYFSTSRAFF. enz. 989

de leevendige ftemme doorgaans te werk gaat, de verdienften der zaa-
ke in gefctirifte overgegeeven, en de zaaken zelve fGhriftlyk verdee-
digd worden.

XXXI.-ocr page 238-

ppo acht EN negentigste hoofdstuk \'

accufat. L. 3. C. de his, qui accuf non pof. L. 4. C. de edendo. L.
23. C. de probat. Bequaame zekerftelliug wordt toch genoemd de zo-
daanige , welke gefchiedt door huys en hof, ook door borgen, daartoe
bequaam en gegoed zynde, niet flechts in middelen, maar ook in ge-
mak om te konnen aangefproken worden, L. L. 2.. tt. qui Jatifd,
■cog. En moet dezelve worden naagekom en niet flechts, zo de beklaag-
de \'t misdoen ganfchelyk ontkenne, maar ook dan, indien hy de mis-
daad bekenne, dezelve echter om wettige redenen verdeedigende. Ja
zelfs, indien van de misdaad blyke, die onwraakbaar zy, en de
beklaagde haar ook niet zou konnen verdeedigen, is niet te min de
aanklaager gehouden zekerftelling te doen, juyfl: niet voor de vergoe-
dinge van hoon en fchaade, welke in dit geval geene is, maar enkelyk
voor \'t vervolgen der aanklagte.

XXXIV.-ocr page 239-

VANDE INRICHTINGE EENS GEWOONEN LYFSTRAFFE,6112.992

wmm

te veranderen of te verbeteren, wor^it nïetongepaftelyk onderzocht ten
vierden, Of de aanklaager, die in 7.ynen eyjcb vermoedens blyken gefield
beeft, en verzoekt, dat de beklaagde, die de misdaad ontkent, worde
gepynigd. naa de gegeeven bevrydinge der naamaaninge meer ver moe-
densblyken mooge voortbrengen ?

XXXVIIL Dit onderzoek kan ftellender-wyze beüift worden, en
wel meeft om die reden, dat het toevoegen van meer vermoedens bly-
ken geene verandering van eyfchinftuyt, omdat \'er niets veranderd wordt
noch van \'t feyt, \'t welk in het gerechte gebragt is, noch van\'t middel
des belluyts, noch van de vorderinge, in welke drie deelen de eyfch
der aanklagte te moeten beftaan hier voore gezegd wierdt . En is diergely-
ke vermeerdering veel eer eene byzondering, dan wel eene verbetering .
der vermoedens-blyken. De eyfch blyft toch dezelve met betrekkinge
tot de weezendlyke vereyfchtens, en de nieuwe vermoedens blyken
zyn tot het zelfde eynde gericht, waartoe het verzoek voor de afge-
legde bevrydinge der naamaaninge geftrekt heeft, narmelyk tot de-
pyniginge.

XXXIX. En, dewyl den aanklaager, die in \'t bewyzen der mis-
daad zelve te kort fchiet, op onderftellingen en vermoedens blyken ver-
haal wordt gegeeven, gelyk zeer waarachtig en boven aan \'t 21^ 0/?-
der de el ht\'^etZQn is, kan ik echter geene reden vinden, waarom her
dan aan hem niet zou vryftaan, voor de bevrydinge, echter naa \'t af-
leggen van de bevrydinge der naamaaninge,nieuwe vermoedens blyken
enkelyk by de voorige te voegen. Trouwens, van de richtfnoeren des
gedings wordt moeylyker naa, dan wel voor het doen der bewyzinge,,
afgeweeken.-ocr page 240-

192 ACHT en negentigste hoofdstuk

fens in \'t Gerechte voorbrenge, en zieh verdeedige, L. (). C. de ex-
cept. want alle verzetten, zo uytftellende als zaak-eyndigende, moe-
ten aangehaald worden, hoezeer die ook onwraakbaar waar en. Waar-
in echter dit onderfcheyd. in acht te neemen is, dat de uytftellende ver-
zetten voor den aanvang der rechtspleeginge ingebragt, doch de zaak-
eyndigende verzetten met de rechtspleeginge .zelve moeten vereenigd
worden, Gevolgelyk, zo by geval iemand, die van doodilag beklaagd
wordt, zich met beftuur van ftraffelooze verweeringe zou willen ver-
deedigen, de zodaanige dit verzet van ftonden aan by den aanvang
der rechtspleeginge moet inbrengen. Hoewel \'t ook zou konnen be-
ftaan, hetzelve voor de uytfpraake van\'tgewysde voortewerpen, arg.
(w) L. 3. \'X. der efeind. ven dit. ( x) X. 84. §. 5. -rr.de legat. i. dies
het aan des beklaagdens willekeure zy ov4?rtelaaten , dit verzet van be-
ftuur der ftraffelooze verweeringe, ook andere zaak-eyndigende ver-
zetten, of by den eygently ken aanvang der rechtspleeginge voor zich
te behouden, of die naa den aanvang der rechtspleeginge tot het ge-
wysde toe intebrengen.-ocr page 241-

Van de ÏNRICHTINGE eens gewoonen LYFSTR AFF.enz. 993

XLII. Ten anderen, dat hy met beknoptheyd, duydelyk, rond-
borftiglyk en op elk lid der aanklagte, antwoorde, opdat de Rechter
mooge zeker gaan, wat eygentlyk door den aanlegger te bewyzen zy,
ook, hoeverre en in wat leden hy hem den laft van te bewyzen behoore
opteleggen. Het komt toch op één en \'t zelfde uyt niet te antwoor-
den, of duyfterlyk te antwoorden, L ii. §. 7. de interr. a-ocr page 242-

,94 acht en negentigste hoofdstuk -ocr page 243-

-ocr page 244-

,096 acht en negentigste hoofdstuk -ocr page 245-

van ^T ONDERZOEKEND geding. looi

LVIII. Doch, de aanlegger niet bewyzende, wordt de beklaagde
vry crefproken, fchoon hy niets aangetoond, dat is, fchoon hy noch \'t ver-
zet noch de aanhaaliog van \'t zelve beweezen hebbe, L.^. C. de pro-
bat. L. 4- C. de edendo. L. 2. L. 5. L. 19. tt. de probat.

LIX. \'t Gebeurt echter wel nu en dan, dat de aanklaager in \'t bewyzen
der misdaad zelve te kort fchiet, doch zo veele en zodaanige vermoedens-
blyken bewyil, welke ter pyniginge voldoende zyn. Gevolgelyk wordt
onderzocht, Op wat wiyze in dit geval de uytjpf aak behoore te gefchie-
den ? Waarlyk de beklaagde moet om \'t gebrek van bewys nooit ver-
weezen , en echter ook niet ganfchelyk vrygefproken, maar, dringende
en voldoende vermoedens-blykenbeweezenzynde,moet de beklaagde
gepynigd, en de waarheyd langs den weg des onderzoeks ontdekt wor-
den. \'t Welk dus gebeurende, zal \'t gewoon geding ophouden, en in
onderzoekend geding veranderen. Want, zo ras den beklaagden deeze
of gééne lyfftraf of pyniging moet worden opgelegd, wordt doorgaans
tegen hem langs den weg des onderzoeks gerecht.

NEGEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK

Yan \\ Onderzoekend Geding,
INHOUD.

1. Befchryvmg van ^t Onderzoekend\'
^ \' \'g. By ónlftentemjje eens aanklaagers
is de Rechter gehouden onderi^oek te doen.-
2. S.

4. Naader hefchryving van onder-
zoek,

5- -ocr page 246-

Négen ennegentigste hoofdstuk

Het gewoon geding verandert in
geding van Onderzoek, wanneer de be-
klaagde moet gepynigd worden. ^4.

35 Men voert tegen den afweezenden
geen geding van Onderzoek, V en zy în
ligtere misdaaden. 56. 37.

Op wat wyze het Onderzoek be-
hoor lyk moet worden ingericht? 39.

40. Vereyfchtem eener wettige Onder-
zoekinge. 41, 42. 43. 44. 45« 4^- 47»

L rj^ot hiertoe van \'t gewoon geding in lyfftraffelyke zaaken gefpro-
I ken zynde, moet ook nu van \'t onderzoekend geding gehan-
deld worden, \'t welk doorgaans of kortbegrypelyk of ook wel buitenge-
woon genoemd wordt. Wanneer naamelyk, geen aanklaager zich op-
,doende,de Rechter langs den weg des onderzoeks kortbegrypelyk en
Ampts halve tegen den daader geding voert, en hem eene by de Wetten
bepaalde ftraf oplegt, \'t Welk by ontftenteniffe eens aanklaagers den
Rechter is aanbevolen, opdat de misdaaden niet ongeftraft bly ven : om-
dat het hoogft eynde van de verbeteringe der misdaad in \'t openbaar
welzyn begreepen wordt, L. 51. 2. tt. ad L. Aquil. ten eynde de
één, door-\'t voorbeeld der anderen afgefchrikt, te minder misdoen
mooge, L. ó. §. i. L. 28. §. 15. tt. de pœn. L. 31. tt. depofit.

11. En dit is \'t ook, dat boven aan \'t 19^. Onderdeel des vier en ne-
gentig ften Hoofdftuks beweezen wierdr,dat het onderzoekend geding niet
flechts op \'t Geeftlyk,maar ook op \'t Burgerlyk Recht,gegrond ftaat.
Ja is het ook onwraakbaar, dat, naar \'t algemeen gebruyk, de Rechter
langs den weg des onderzoeks op eene rechtmaatige en geoorlofde wyze
kan te werk gaan, en by dit algemeen gebruyk geheel en al moet ge-
bleeven worden. En, wat meer is, dat de Rechter niet flechts by ont-
ftenteniffe eens aanklaagers kan onderzoek doen, maar ook daartoe
Ampts-halve verpligt wordt, dies hy, dit verzuymende, zich aan gee-
ne kleyne misdaad fchuldig maake, bovenln\\ vier en negentigfte
Hoofdftuk uytvoeriglyk is aangetoond.

Hl. Ter dezer plaatfe zyn nog flechts ter verklaaringe overig de vol-
gende drie zaaken: t. Hoe veelerhande heronderzoek zy. 2. Wanneer
en in wat misdaaden\'t zelve plaats hebbe. 3. Op wat wyze dat onder-
zoek naar behooren wettiglyk zy interichten

IV. Wat

99S

12. In lyfßrajfelyke zaaken wordt het
geding van Onderzoek door V gewoon ge-
ding ujtgeßoot en. 23. 24- 25. 26. 27.

2 8. Men moet onderzoekender - wyze te
werk gaan, wanneer de aanklaager van
zyne aanklagte ajflaat. 29. 30.

31.-ocr page 247-

van ^T ONDERZOEKEND geding. looi

IV.-ocr page 248-

looo . NEGEN EN NEGENTIGSTE HOOFDSTUK -

te gelyk met betrekkinge tot perfoonen en misdaaden, maar in onder«
fcheyden opzigten; gééne, naamelyk het algemeene, met betrekkinge
tot de perfoonen, doch het byzondere, mee betrekkinge tot de misdaa-
den ; neem eens, zo de Rechter in \'t gemeen onderzoek doe over de
zulken, die eenen zekeren en bepaalden perfoon gedood hebben: of
daarentegen het algemeene tot de misdaaden, en het byzondere tot de
perfoonen; ne\'?m_eens, indien de Rechter ftrafbaar zy, omdat hy val-
fchelyk geoordeeld te hebben gezegd wordt. Andere brengen weêr an-
dere verdeelingen te berde.

VI.-ocr page 249-

van ^T ONDERZOEKEND geding. looi

op \'t feyt zelve, of wel op perfoonen, geruchte, of andere omftandig-
ten hoedaanigheden. \'t Welk is als voorberey dend om de misdaad en den
veroorzaaker derzelve, van wien de Rechtbank nog geene kennis heeft,
te konnen uytvinden. Doch , zo naderhand de Rechter uyt het alge-
meen onderzoek zo van de misdaad als van den veroorzaaker derzelve
eenige kennis bekomen hebbe, is hy gewoon tegen dien perfoon in \'t
byzonder Ampts halve onderzoek te doen, opdat hy niet ongeftiaft
blyve. Welk onderzoek naderhand een byzonder, ja zelfs een pleg-
tig en gewoon onderzoek, ter ftraffinge der misdaad aangelegd, ge-
noemd wordt, L. 2. §. 5. 5r. ad L. Jul de adidter. En wordt dus
op deeze tweederhande wyzen ten huydigen dage tegen de daa-
ders langs den weg des onderzoeks, zelfs naar\'t gemeen recht, tewerk
gegaan.

IX.-ocr page 250-

i002-ocr page 251-

VAN \'T ONDERZOEKEND GEDING. 1003

weeft, zou zekerlyk de HeereCH RIS T U Shaar van de ftraffe niet
bevryd hebben. Gelyk hy ook den berouw hebbenden Moordenaar
van de ftraffe der Overheyd met ontrokken heeft, fchoon hy hem
de fchuld hebbe quytgefcholden, Luc. 23:43. gelyk boven aan de
33 en 3 4®. Onderdeden des twee en negentig ft en Hoofdftuks gezegd is.

XI lï. Andere daarentegenftrekken\'t hulpmiddel des onderzoeks te
verre uyt tot alle misdaaden zonder onderfcheyd, in welke, ze zeg-
gen, dat ten huydigen dage eenig onderzoek kan worden ingericht,
ten minften naar de algemeene gewoonte, volgens welke het hulp-
middel des onderzoeks hedensdaags is gewoon, en geenfms buy ten-
gewoon.

XIV.-ocr page 252-

i002-ocr page 253-

VAN \'T ONDERZOEKEND GEDING. 1005

fchoon anderfms in alle misdaaden zonder onderfcheyd \'t volgend oog-
merk der ftraffe begreepen wierde, opdat naamelyk door \'tftraffendk
misdaad andere, ter misdoeninge genegen enbereyd zynde, verbeterd
worden, en van hun boos voorneemen zouden afftaan, moet echter
deeze reden wel meeft in ergerlyke en de openbaare ruft verftoorende
misdaaden gewoogen worden, en te meer, omdat den Gemeenebefte
daaraan grootelyks gelegen legt, dat diergelyke misdaaden, welke aan
elk\' en een\' ieder\' kennelyk zyn en totergernifleverftrekken, geftraft,
en de daaders uyt het midden weggenomen worden. En zien hierop de
woorden van Keyzer juftinianus in de Nov. 128. Cap. jtibemuf. Wy
, beveelen, zegt hy, dat alle, zo Krygs- als Burgerlyke Rechters, uyt %icb
zeiven onderzoek doen op de 7^odaanigen, die moor der jen, geweldenaa-
ryen, roovery en van vrouwen of goederen, ofandere ongeoorlofde zaaken
in de Wingeweflen. aanrechten, en denfMken de wettigeßrajfen opleg-
gen enz. En van den Rechtsgeleerden Ulpianus in de L. i^. \'^rideof-
fic. prcef. Want by moet en op Kerkroovers en op moorders en op al-
lerhande dieven onder7^oek doen., en, naar dat elk van die misdaan heeft,
de verdiende ßraf ^opleggen enz. Waaruyt ten klaarften blykt dat de
Wetgeevers \'t onderzoekend geding den Overheden wel meeft met dat
oogmerk hebben toegelaaten, opdat zwaare misdaaden, in\'t openbaar
niet zonder \'ergernifle gepleegd, op een behoorlyke wyze zouden be-
teugeld worden. Hieruyt is dan openbaar, dat het doen van onder-
zoek enkelyk ftand grypt in zulke misdaaden, door welke de ruft en
kalmte van \'t Gemeenebeft verftoord wordt. Waai\'uy t volgt, dat het
doen van onderzoek in andere misdaaden ophoudt.

XIX. En deswegens kan minder getwyff\'eld worden, maar. Wat
misdaaden genoemd zyn zwaare, ergerlyke en rMaanigemisdaaden,-
^door welke de rufl en kalmte van \'t Gemeenebeß verßoord wordt ? Is
moeylyk te bepaalen, en zo veel te moeylyker, als het meer onzeker
is, dat het Gemeenebeft uyt allerhande en hoe ook genoemde misdaa-
den zonder onderfcheyd naadeel ontvangt: want door \'t misdoen wordt
afgegaan van \'t oordeel der gezonde reden, en mitsdien het Gemeene-
beft op eene vuylaartige wyze ontbonden, L. 25. -Tt. de a-ocr page 254-

i002-ocr page 255-

VAN \'T ONDERZOEKEND GEDING. 1007

dat ze by zich zeiven overleggen, of ze aanklagt willen onderneemen,-
dan niet? Dewyl, de aanklaager verfchynende, het onderzoek, als
zynde een buy tenge woon hulpmiddel, ophoudt; doch, zo de beleedig-
de delfelfs vrinden en bloedverwanten zich verklaaren, geene aan-
klagt te willen doen, de Rechter dan eerft Ampts halve eenig onder-
zoek kan aanrechten.

XXIII.-ocr page 256-

i002-ocr page 257-

VAN \'T ONDERZOEKE-nd gedino. ïoo|

we] een aanklaager voor handen zy, en de misdaad aan de Overheyd
aaneeeve, doch echter niet genegen zy, tegen den daader by gewoon
geding te rechcen, het Ampt der Overheyd aanzoeke, opdat tegen den
daader langs den weg des onderzoeks gedongen, en hem de behoorlyke
ftraf opgelegd worde. Of, zo de aanklaager zyne aanklagt wei van
den beginne af ingeileld hebbe, echter die niet vervolge, maar van \'t
geding affta?., en \'t zelve ganfchelyk afbreeke.

XXX.-ocr page 258-

i002-ocr page 259-

van\'to\'n derzoekend geding. iou

XXXIV.-ocr page 260-

i002-ocr page 261-

VAN \'T ONDERZOEKEND GEDING. 1013

ïinge van ftemmen, L. 14. C. de accufat. zonder ligtvaerdigheyd, d.

C.\'Jummopere. zonder onkunde, L. 14. §. 4. de bon. libert. L. i.
vr. de appellat.ioMqï voorbaarigheyd, 28: 8. L. i.C. deexecut,
rei judic. C.non folum. ti. quaeji. 3. zonder onrecht, l. 50. v, depe-
cul eyndelyk, niet uyt onze wille, §. 16. fub rubr. de co7^firm. di-
geß. noch uyt onze genegenheyd, C.paratus. z^.qu^fl. i. noch uyt
onze ongenegenheyd, liefde, hartlykheyd en haat, maar uyt het Godlyk
gebod, d. C.Jimmopere. wettelyk gezag, d. % 16. toedragt van lief-
de, C. quallter. 24. extr. de accujat. ziele en zin, door reden en
verftand beftuurd, een wettig geding wel en naar behooren in acht ge-
nomen zynde, Matth. i8. 15. -ocr page 262-

ioi4 negen\'en negentigste hoofdstuk.

der voorafgaande vermoedens blyken moet tegen zekeren bepaalden pet-
foon geen byzonder onderzoek ondernomen worden.

XLIL Ten anderen, moet het onderzoek door den bevoegden Rech-
ter worden ingericht; %o, met betrekkinge tot de misdaaden zelve, opdat
naamelyk de onderzoeker hoogen rechtsdwang of heerfchappye magtig
zy, als ook, ten opzigte der Vierfchaare, welke de beklaagde in geval
van misdoen volgen moet \'t Welk niet in acht genomen zynde, het
onderzoek nietig is, tot. tit. C. fi non a compet.jud. L. i. C. ubi dó
crim. agi oport. C. fi diligenti. deforo compet.

XLIII. Het derde Fereyficbte is des beklaagdens verzekering en ge-
vangen neeming. Trouwens, de Rechter, uyt de voorafgaande ver-
moedens-blyken en \'t kortbegrypelyk onderzoek van des beklaagdens
perfoon bericht ontvangen hebbende, moet zorg draagen, dat hy ge-
vangen genomen en verzekerd worde, opdat die niet ontkome, noch\'t
onderzoekend geding vruchteloos alloope.

XLIV. \'t Fier de Vereyfchte is de opftelling der onderzoek-ftukken,
èn de aantekening van het door den onderzochten daarop gegeeven ant-
woord. Waarontrent de ziele des onderzoeks vooral daarin gelegen
is, dat naamelyk de beklaagde \'t wanbedryfbelyde, of, zohydatont-
kenne, tot het bewyzen van \'t zelve worde aanleyding gegeeven.

XLV. Ten vyf den, zo de beklaagde\'t wanbedryf ontkennen, moeC
de Rechter getuygen voortbrengen, die gehouden zyn, hun getuyge-
nis onder Eede te beveiligen, L. i. C. de tefiam. \'t Welk volbragt,
en de misdaad of wel de vermoedens-blyken, welke ter pyniginge vol^
doende gehouden worden, beweezen zynde, moeten de getuygen met
den onderzochten te gelyk verhoord worden.

XLVl. \'t Sesde Vereyfchte van een wettig onderzoek is, dat des be-
klaagdens verdeediging, opheldering en bewyzing worde toegelaaten.
Want het onderzoek moet altyd dermaate zyn ingericht, dat de be-
klaagde nooit van zyne verdeediginge verfteeken blyve.

XLVIL Dit zyn de vereyfchtens van een wettig onderzoek, welke
meeft noodzaakelyk en ftiptelyk waarteneemen zyn, waarvan byzon-
derlyk in de volgende Roofdftukkcn breedvoeriger ftaat gehandeld tè
worden.

HON-

-ocr page 263-

VAN ALGEM5:EN of KORTBEGRYPELYK ONDERZOEK. loïg

honderdste hoofdstuk

Van algemeen of kortbegrypeiyk Onderzoek.
I N H OUD.

1.-ocr page 264-

ma-ocr page 265-

VAN ALGEM5:EN of KORTBEGRYPELYK ONDERZOEK. loïg

der opderzoek overgaa. Het is toch van een kennelyk recht,-ocr page 266-

ïoï8 honderdste HOOFDSTUK

van onderzoek is de enkele klagt, openbaare betigting of aanzegging ^
voldoende. Ja zelfs, de klagt of aanzegging gefchied zynde, is de
Rechter verpligt, geding te voeren en onderzoek te doen, dies hy,
hierin naalaatig bevonden zynde, mooge geftraft worden. En gevol-
gelyk ten opzigte van de uytwerkinge des onderzoeks kan \'t vol-
ftaan, dat van \'t lichaam der misdaad niet dan in\'t gemeen, en uyt on-
derftellingen en uyt vermoedens-blyken, zekerheyd inkome.

IX.-ocr page 267-

VAN ALGEM5:EN of KORTBEGRYPELYK ONDERZOEK. loïg

dat vermoedens blyk tegen haar over kindermoord onderzoek gedaan ^
en zy ter onderzoekinge van vroedvrouwen overgeleverd worden, en
vooral dan, zo verfcheyden vermoedens-blyken met elkandere t\'zamen-
loopen. Neem eens, quaade naam, zwellende buyk, wegwerping by
nacht gedaan. ^Welke vermoedens-blyken waarlyk, zo van\'t lighaam
der misdaad met eenige zekerheyd blyke, moogelyk ter pyniginge zou-
den konnen voldoende zyn.

XI.-ocr page 268-

1020 honderdste hoofdstuk

\'t en zy het lighaam der misdaad aan \'s menfchen ooge en \'s Rechters
gezigte worde voorgeMd. Ja durf ik onbezwaard ftaande houde,
dat het tegendeel meer aannemelyk, en de Rechter fomwylen uyt
krachte van vaftgaande, zwaarere en onwraakbaare vermoedens-blyken
verpligt is, de waarheyd dér gepleegde misdaad door fcherpere onder-
vraaginge afteperflen, hoezeer ook van \'t lighaam der misdaad niet ten
klaarften en door de kennelykheyd des feyts blyke.

XV.-ocr page 269-

VAN ALGEM5:EN of KORTBEGRYPELYK ONDERZOEK. loïg

derd wordt, dan de zulke, welke naar maate der misdaad zelve en
andere omftandigheden kan bekomen worden.

XVIII.-ocr page 270-

ïoï8 honderdste HOOFDSTUK

- XXI. En zal dit richtfnoer in alle misdaaden van eenig blyvend feyt
zonder onderfcheyd ftand grypen. Want, fchoon daarvan de misdaad
des diefftals wierde uy tgezonderd, is echter het tegendeel, dat ook in
diefftal van \'t lighaam en de waarheyd der misdaad noodwendiglyk
behoore te blyken, eer de dief ter galge worde verweezen, vry meer
aanneemelyk, gelyk in het drie en feventigfle Hoofdfiuk beweezen is.

XXII.-ocr page 271-

VAN ALGEM5:EN of KORTBEGRYPELYK ONDERZOEK. loïg

ftappen overblyven, in welke nogtans de enkele belydenis des beklaag-
den ter verwyzinge voldoende is, indien flechts deugdzaame en by \'t
Recht goedgekeurde onderftellingen en vermoedens-blyken t\'zamen-
loopen.

XXVn. Echter in Overfpel, Bloedfchande en geweldaadige Ontee-
ringe wierdt het byzonderlyk door het gebruyk en de gewoonte deezer
Landen ingevoerd, dat de belydenis der beyde partyen de plaats van
\'t lighaam der misdaad vervangt, waarvan de Rechter verzekerd zyndé
met afle veyligheyd tot de doodftraffe kan overgaan. Doch, de ééne
party voorvlugtig zynde of de misdaad belydende, kan de beklaagde,
hoezeer ook de misdaad beleeden hebbende, geenfms met de doodftraffe
worden aangedaan. Waarvan breedvoeriger in het drie en vyftigfit
Hoofdfiuk gehandeld is\'

XXVIII.-ocr page 272-

ïoï8 honderdste HOOFDSTUK

zyn, fchoon van \'t Hghaam der misdaad zo zeker niet blyke ? Want
onderftellingen koiinen \'c gebrek van \'t hghaam der misdaad zo veel te
beter dan de belydenis aanvullen, welke ook de Rechter door wettige
middelen mag uytperflen.

XXX.-ocr page 273-

TAN ALGEMEEN OF KORTBEGRYPELYK ONDERZOEK. 1025

XXXIII. En Ziilks fchyntby elk\'en een\'ieder\'buyten alle bedenken
te weezen; maar, wat vermoederis-blykenterbyzmdereonder7^oekifige
wettig en voldoende zyn? is zo klaar niet, noch door de Uyt leeggers be-
ilift geworden. Deez leerende, dat geen onderzoek tegen zekeren
bepaalden perfoon kan worden ingericht, \'£ en zy wat mogte vooraf-
gaan , uyt welks hoofde het den Rechter waarlyk of wel onderftellen-
der-wyze blykt, dat de te onderzoeken beklaagde misdaan heeft.
Doch, zo iets van dat voorafgegaane blyke, waaruyt eene wettige on-
derftelling voortfpruy t, dat in zulk geval het onderzoek moet opgevat
worden: fchynende dus te beftuyten, dat eene wettige onderftelÜng
ter inrichtinge des onderzoeks is voldoende, doch, welke die wettige
onderftelling zy, en, uyt wat vermoedens blyken ze voortfpruy te, leert
hy ganfchelyk niet. Gééne van gedachten zynde, dat ter onderzoe-
kinge ligte vermoedens blyken, en nog ligtere, dan totpynigen, vol-
doende zyn. Dewyl \'t echter niet kennelyk is, wat vermoedens bly-
ken ligte, en, wat vermoedens blyken ligtere, genoemd worden, is (f)
zeker Rechtsgeleede van gedachte, dat zulke vermoedens-blyken eerft ter
onderzoekinge voldoende zyn, welke tot het gevangen-neemen volftaan
können: maar hy beflift het onzekere door iets, \'t welk even onzeker
is; dewyl het bezwaarlyk is te onderkennen, uyt wat vermoedens bly-
ken tot het gevangen neemen behoore gekomen te worden.

XXXiV. Ik vertrouw dan zeer veel aan de gedachte van eenen (g)
anderen Rechtgeleerden, dit ganfchelyk aan \'s Rechters willekeure over-
laatende. Die uyt het algemeen onderzoek der onderftellingen en
vermoedens blyken verftendigd zynde met weynig moeyte zal oordee-
len, of die naar de hoedaanigheyd der misdaad en van den te onderzoe-
ken perfoon ter inrichtinge des onderzoeks genoeg dringende zyn ?
Want, gelyk de misdaaden onderfcheyden, en de daaders van onder-
fcheyden aart zyn, zo zyn ook de onderftellingen en vermoedens-bly-
ken in alle gevallen zonder onderfcheyd niet gelykvormig, maar kan
één en \'t zelfde vennoedens-blyk naar maate der misdaad en naar de
hoedaanigheyd en den aart des daaders in zekere misdaad ten onder-
zoekinge voldoende zyn, \'t welk echter in een ander geval min vol-
doende zal toefchynen.

XXXV.

.(f) Lancell. in Fra^. Cum. tit. de Inquifit. n. 34.

{g) Farin. m Prax. Cnm. L, i. tit. i.q 45.

Oooooo

V- \'1

-ocr page 274-

274 honderd en eerste hoofdstuk

XXXV. Dit \'s echter zeker, dat ligte vermoedens-blyken, welke
fchyn van waarheyd hebben, ter onderzoekinge voldoende, doch ech-
ter te ligt zyn, dan, dat daaruyt ter pyniginge zou konnen gekomen
worden, hoedaanige doorgaans zyn ZW AARE VYAND-
SCH AP, en ook BETIGTING, welke tegen iemand voorafgaan-
de, moet elk en een ieder bekennen, dat de Rechter kan gedingvoe-
ren, en over de misdaad zelve tegen den zodaanigen mag berichten in-
winnnen: want betigting vervangt de plaats van aanklagte: indien flechts
\'t gerucht voor het minft door twee getuygen, verklaarende hetzelve
van \'t meerder deel des volks of in \'t openbaar gehoord te hebben, be-
weezen zy. Ja zyn de Rechtsgeleerden eenftemmiglyk van gedach-
ten, dat geen onderzoek ooit zonder betigtinge moet ondernomen wor-
den. Welke nogtans door (h) zekeren Rechtsgeleerden weêrfproken \'
worden, beweerende, dat de plegtigheyd der betigtinge ten huydigen
dage in geval van onderzoek van \'t Gerechtshof is afgeweeken; doch,
dat uyt andere kennelyke onderftellingen en vermoedens-blyken, hoe-
zeer ook \'t gerucht ontbrake, byzonderlyk tegen iemand onderzoek kan
worden ingericht: Welke gedachte zekerlyk met de waarheyd overeen-
komftig is, niet flechts, omdat andere het onderzoek voorafgaande ver-
moedens-blyken de plaats van betigtinge vervangen; maar ook, omdat
nooit tot byzonder onderzoek wordt overgegaan, \'t en zy het algemee-
ne waare voorgetreeden, in welk geval de Rechtsgeleerden bekennen de
betigting niet noodwendiglyk gevorderd te worden.

XXXVL Bovendien levert ook de AANZEGGING der BELEE-
DIGDE PARTYE een vermoedens blyk ter onderzoekinge uyt.
Want, fchoon fommige voorgeeven, dat de wyze van door aanzeg-
ginge te rechten \'t gewoon geding grondveft, en de betigter des aan-
klaagers perfoon aanneemt, is echter zulks onwaarachtig, en de wy-
ze van door aanzegginge te rechten geene wyze, welke van \'t onder-
zoek onderfcheyden wordt. Want de aanzegging werkt niet anders uyt,
dan, dat ze de plaats van klagte of betigtinge vervangt, en dus den
Rechter eenen weg om tegen iemand Ampts-halve onderzoek te doea
ipntfluyt, \'t welkhy zonder voorafgaande vermoedens-blyken niet zon
doen konnen.

XXXVII. Waaruyt verder volgt, dat, zo de beklaagde in de zaake»

weike

(h) Clarus \'m VraU. q. 6. n, 8.

-ocr page 275-

VAN algemeen OF KORTBEGRYPELYK ONDERZOEK. 1027

welke burgerlyker-wyzeondernoomenis, over eene openbaare misdaad
tegen den aanlegger eenig verzet voorwerpe, den Rechter eene wigtige
reden ter onderzoekinge gegeeven wordt; neem eens, zo de beklaagde
tegen hem, die uyt een valfch befchey d recht vraagt, over misdaad van
valsheyd verzet voorwerpe: in welk geval het ook is aangenomen, dat
de Rechter in de burgerlyke zaake moet ftilzitten, totdat de lyfftraffe-
lyke zaak, als zynde een onderzoek van meer aanbelang, geëyndigd
worde, L. 2. §.4. x., ad L jul. de adulter. L. 22. C. ad L. Cornel
defalf. L. uit. C. de ordin.

XXXVIIL Aan dit vermoedens blyk is niet ongelyk de verkUkking
van den medegenoot der misdaad, welke ook eene onderftelling tot het
doen des onderzoeks uytlevert, vooral in zwaarere misdaaden; \'tgene
(myns oordeels) dan eerft waar is, zo dit of dat vermoedens-blyk met
haar t\'zamenloope: want de bloote verkUkking van den medegenoot
der misdaad zonder andere onderftellinge brengt niets te v/ege, noch ter
geding-voeringe, noch ter onderzoekinge des vermoedens-blyks; \'t zy
hy uyt eygene beweeginge gettiyge, \'t zy hy uyt \'s Rechters onder-
vraaginge geantwoord hebbe. Vooral, zo de aanzegging doende me-
degenoot der misdaad met andere misdaaden befmet en getekend zy:
want alsdan verdient hy ganfchelyk geen geloof, \'t Welk meer dan

zeker is, en in \'t lyfftraffelyk rechtsgebruyk ftandvaftigiyk in acht geno-
men wordt.

XXXIX. Verders wordt den Rechter door de onwraakbaarheyd der
gepleegde misdaad een weg ter onderzoekinge geopend; neem eens,
zo de misdaadiger op heeter-daad bevonden zy: in dat geval is de Rech-
ter niet ftechts bevoegd tegen hem onderzoek te doen, maar kan ook te-
gen denzelven tot het vonniffe toe, zonder \'t houden van eenigen loop van
rechtspleeginge, geding voeren, of, indien getuygen over den veroor-
zaaker der misdaad eenige verklaaring afleggen, ofzeker geftolen goed
by iemand gevonden worde, of een ander vermoedens-blyk uyt de ver-
kiaaringe van getuygen of elders zich opdoe, \'t welk de Rech ter naar
zyn eygen oordeel, \'t welke hy magtig is, ter onderzoekinge meent
voldoende te zyn. W^ant, van de misdaad eenigermaate gebleeken zyn-
de, is de Rechter verpligt, wanneer hy in \'t algemeen berichten heeft
ingewonnen^ de zodaanigen, die by \'t pleegen der misdaad tegenwoor-
dig zyn geweeft, of vermoedelyk van dezelve eenige kennis hebben, te
dagvaarden, en hen, door den weg van betigtinge niemand noemende, in

O O O O 0 O 2

-ocr page 276-

ïoï8 honderdste HOOFDSTUK

\'£ algemeen te ondervraagen, of zy den veroorzaaker der misdaad ken-
nen, of ten minften eenig vermoeden tegen iemand, en uyt wat hoof-
de of op welken grond, magtig zyn, of, wat ze van dit feyt mogten
gevoelen? En wordt op deeze wyze de Rechter gezegd in\'t algemeen
.of kortbegrypelyk onderzoek te doen, \'t welk doorgaans een algemeen
onderzoek of eene kortbegrypelyke naavorfching genoemd wordt.
Waaruyt de Rechter van de vermoedens-blyken tegen eenen bepaalden
perfoon verftendigd zynde, zo hy die meene waarfchynelyk en vol-
doende te zyn, tot byzonder onderzoek in alle veyligheyd zal konnen
overgaan.

XE, \'t Is dan in Rechters willekeure gelegen, naar maate der om-
ftandigheden , en naar de hoedaanigheyd der misdaad en van den ftaat
en de gefteldheyd der misdoende perfoonen, te oordeelen en bepaalen,
wat vermoedens-blyken ter byzondere onderzoekinge voldoende zyn.
Want, zo \'t waar zy, dat de vermoedens blyken ter pyniginge wille-
keurig zyn, zullen te meer de vermoedens-blyken met betrekkinge tot
het te doene onderzoek aan \'s Rechters willekeure moeten overgelaa-
ten worden, dewyl onderzoek van minder aanbelang is, dan pyni-
ging. De Rechter zie gevolgelyk wel toe, dat hy zonder voldoende
onderftellingen en vermoedens blyken ter byzondere onderzoekingeniet
heenen fpoede, maar in deezen met omzigtigheyd handele, ook alle
de onderftellingen en hoedaanigheden zo van de misdaad zelve, als van
den befchuldigden perfoon, met allenaauwkeurigheydoverweege.

XLI. Verders moeten ten aanzien van ditalgemeen onderzoek deeze
en gééne zaaken, welke by \'t lyfftraffelyk rechtsgebruyk zyn aange-
nomen, wel en ter deege overwoogen worden. Eerflelyk. fchoon de
Rechter Ampts halve verpligt zy, tegen de misdaadigers onderzoek te
doen, en hen te ftraffen, opdat hy de misdaaden niet fchyne goedte^
keuren, L. 13. 7t. de offic. pnef. L. 2. C. de commerc. -ocr page 277-

VAN ALGEMEEN OF KORTBEGRYPELYK ONDERZOEK. 1029

XLÏI Ten anckren, moet het algemeen onderzoek buyten onder-
fcheyd, zonder inzigt voor perfoonen en zonder acht te geeven op den
Haat en gefteldheyd der daaders, ondernomen worden. Want de Rech-
ter maakt door \'t algemeen onderzoek eenige voorbereydfelen tot liet
byzonder onderzoek, \'t welk zekerlyk, zo wel tegen aanzienlyke luyden,
als tegen menfchen uyt den geringen volke en van eenen laegen Hand,
kan worden ingericht.

XLIII. Waarin echter ook\'tvolgende ftaat aantemerken, dat ter
byzondere onderzoekinge, tegen aanzienlyke luyden te doen, meer
gewigtige vermoedens-blyken gevorderd worden, dan de zodaanige,
welke menfchen van een los leeven en quaaden naam konnen be-
zwaaren.

XLIV. Ten derden, fchoon anderfins aan beëedigde getuygengeen
geloof te geeven zy, vooral in lyfftraffelyke zaaken en byzonder on-
derzoek, wordt zulks echter in \'t algemeen onderzoek niet zo ftiptelyk
onderhouden, en is het ook onnoodig, dat de getuygen hunne verklaar
ring onder Eede beveftigen, maar v/ordt aan de kortbegrypelykever-
klaaringe der getuygen geloof gegeeven. Want in \'t algemeen onder-
zoek worden de getuygen nooit ter ftraffinge ^ maar flechts ter onder-
zoekinge , gevorderd. Waarom hen ook veel eer geloof gegeeven wordt,
die echter naderhand in\'t byzonder onderzoek voortgebragt zynde ge-
houden worden, hunne kortbegrypelyke verklaaring .onder Eede te be-
veftigen.

XLV. Ten vierden, zo naa \'t eyndigen der algemeene onderzoe-

zonder onderzoek zy mgencht, wordt onderzocht, 0/ in dat geval de
Rechter gehouden 7^y,den aanklaager op %fn verzoek de befihey den der
algemeene onder%oekinge ovej^tegeeven? waarlyk, zode Rechter ge-
negen zy, dat te doen,, en den aanklaager deswegens dienft te bewy-
zen, is \'t onwraakbaar,, dat zulks hem moet worden toegelaaten.
Eoch, zo de Rechter weygerig zy, de befcheyden overtegeeven, zal
hy daartoe geenfms konnen genoodzaakt worden: Het is toch voldoen-
de , dat, fchoon de aanklaager van zyne aanklagte afzie, het den Pvech-
ter vryftaa, tegen den beklaagden onderzoek te doen. Weshalve,,
fchoon de aanlegger om \'t gebrek der algemeene onderzoekinge \'t ge^
woon geding verlaate, zal niet te min de misdaad door de Overheyd,

Oooooo q-ocr page 278-

Ï030-ocr page 279-

VAN hoogen en LAEGEN RECHTSDWANG.-ocr page 280-

I032 HONDERD EN EERSTE HOOFDSTUK

geding t\'zamenteloopen; opdat naamelyk de Rechter tot de magt om in
lyfftraiFelyke zaaken kennis te neemenen te ftraffen bevoegd zy ,en de
Rechter dier plaatfe, waarin de daader betrekkelyk is, het onderzoek
inrichte. Wier één van beyde ontbreekende, is het geen wettig onder-
zoek. Gevolgelyk zal van beyde moeten gehandeld worden.

ï 11. Het mfle, den bevoegden Rechter uy tmaakende, is eygentlyk
de magt om over lyfftraffelyke zaaken kennis te neemen en de misdaa-
den te flraifen: want geenfms kan elk Rechter lyfftraffelyker-wyze on-
derzoek doen,m.aar enkelyk zulk een, dien de wettige magt of HOO-
GE HEERSCHAPPY gegeeven is. Waardoor \'t gebeurt,dat aan
Burgerlyke Rechters, die tot geene kennis neeminge van lyfitraffelyke
zaaken bevoegd zyn, en noch tot verbeteren noch tot ftrafien eenig
recht hebben, geen \'t minil vermoogen tot het do^n van onderzoek
gegeeven is. W^ant onderzoek is niet anders, dan eene naavorfching van
zekere openbaare misdaad, naar \'t recht en de billykheyd door den
bevoegden Rechter, dien de magt en van\'t beteugelen en van\'t ftraffen
gegeeven is, wettig- en rechtmaatiglyk gedaan zynde.

IV.-ocr page 281-

VAN HOOGEN EN LAEGEN RECHTSDWANG. 1033

VI.-ocr page 282-

3034 honderd en eerste hoofdstuk

ligtere misdaaden, welke \'t zy met maatige geldboete , of wel met ge-
vangenilTe voor korten tyd, konnen geftraft worden. En komt hier-
tegen in geen bedenken, dat men all\' hetgene van gemengde heerfehap-
pye is, tot hoogen rechtsdwang brengen kan. En mitsdien, zo dier-
gely k geval mogte voorkomen, waarin eene ligte misdaad te beteuge-
len is, fchoon geen onderzoek mooge worden ingericht, zal echtes
daarenboven voor dien Rechter, die tot den laegen rechtsdwang be-
voegd is, langs den weg van aanklagte moeten gerecht worden,
\'t Welk echter in \'t geval van eene onwraakbaare ligtere misdaad uyt-
zondering lydt, waarin de laege Rechter \'t zelve van ftonden aan
Ampts-halve ftraffen mag.

XI.-ocr page 283-

VAN hoogen en LAEGEN RECHTSDWANG.-ocr page 284-

284 honderd en eerste hoofdstuk

XVI.-ocr page 285-

VAN hoogen en LAEGEN RECHTSDWANG.-ocr page 286-

1038 honderd en eerste hoofdstuk

2;y,c!at ook de hooger Rechter tot diergelyke beteugeling;e bevoegd is.
En mitsdien wordt zeer wel gezegd, dat gemengde heerfchappy, hoe^
daanige naar \'t Burgerlyk Recht heeft ftand gegreepen, ten huydigen
dage als \'t waare verdeeld is, en nu ééns tot den hoogeren, dai ééns
tot den laegeren rechtsdwang, gebragt wordt. Maar, tot hoe groo-
te fomme gdds de laeger Rechter, vooral in willekeurige zaaken, de
geldboete, en, voor boe veele dagen of weeken hj de flraf van gevange-
nijfe zal konnen ujtftrekken en opleggen ? is zekerlyk nergens uytge-
drukt noch bepaald, en zal men overzulks niet ongerymdelyk moogen
vaftftellen, dat zulks aan \'s Rechters willekeure moet worden overge-
iaaten.

X X VI ï. En gevolgelyk, indien eene willekeurige ftraf aan deeze of
gééne misdaad zy opteleggen, wordt de magtdes laegeren Rechters tot
zo verre bepaald, dat hy geene zwaarer ftraf of boete mooge VOOrfchry-
ven. Doch, zode misdaad eene zwaarer ftraf verdiene, zal de lyfftraffe-
lyke zaak den hoogeren Rechter overgezonden, en door hem de beklaag-
de moeten beteugeld worden.

XXVIII.-ocr page 287-

VAN hoogen en LAEGEN RECHTSDWANG.-ocr page 288-

I040 HONDERD EN EERSTE hoofdstuk

fen, binnen zyn rechtsgebied gelegen, totdat de uytzondering wor-
de beweezen, arg, (m) L, 70. tt. de R. V,

XXXV.-ocr page 289-

VAN de BE voegde rechte. IN lyfstraff. ZAAKEN. 1041

alle burgerlyke- en geld zaaken, uyt burgerlyke overkomften en an-
dere handelingen voortfpruytende, tot laegen rechtsdwang behooren.
Waarin \'t recht deezer Landen van \'t Burgerlyk Recht niet weynig
verfchilt: want, naar dit recht, kan de laeger Rechter, die ook de minfte
en geringfte genoemd wordt, niet verder dan tot drie honderd gouden
fchilden oordeelen, §. andient. Auth. dejudicib. coli ó. Doch, vol-
gens \'t recht deezer Landen, kan ook de laeger Rechter in allerhande
geldzaaken tot eene onbepaalde fomme wel en te recht kennis neemen
en vonnis vellen.

XL. Tot deezen laegen rechtsdwang behoort ook \'t vervolgen der
opfpraake over fchaade, door eenig redenloos dier toegebragt. Trou»
wens, deeze opfpraak wordt niet ter vervolginge van ftraffe gegeeven;
want redenlooze dieren, wien de reden ontbreekt, en die niets bezit-
ten, konnen geene boete ondergaan. Maar de opfpraak over fchaade,
door eenig redenloos dier toegebragt, ziet enkelyk op \'t nadeel, door
de dieren veroorzaakt, en is dus deeze zaak t\'eenemaal burgerlyk, be-
hoorende alzo de behandeling derzelve en \'t geding deswegens aante-
vangen aan den Rechter, die enkelen rechtsdwang heeft.

HONDERD EN TWEEDE HOOFDSTUK

Van de bevoegde Rechtbanke in lyfffcrafïèlyken

zaaken.

INHOUD.

I. ^t Geding^Door eene onbevoegde Recht-
lanke ingericht^ is nietig-i noch kan naar
de rechten beftaan. a.

3.-ocr page 290-

-ocr page 291-

vandebevoegderechtb.INLYFSTRAFF.ZAAKEN ï043

de offic. pr^f\' i- 2. de offic. proconf. L. uit. -Tt. de off. pr^f.
zirb. waarom ook \'t verzet van nietigheyd , nyt het gebrek van rechts-
dwang voortfpruytende, de uytvoermg van \'t gewysde ftremt Waar-
van d€ reden niet duyfter is; Trouwens, de aanklagt voor den onbe-
voegden Rechter, zynde het om\'t even, of hy gewoon zy, L.fin.
C. de except. dan wel tot zekere zaake aangefteld, L. 1. L. 2. L. 3.
C. fi non a compet. jud. ingericht en \'t vonnis door hem geveld is
t\'eenemaal nietig, dies, fchoon zelfs drie eensluydende gewysdens té
gelyk werkzaam waaren, die echter nooit gezegd worden de kracht
eener geweezen zaake teerlangen. En gewiffelyk, een vonnis, dat nie-
tig is, zal ook geene uytvoering voortbrengen, \'t Welk nogtans
uytzöndering lydt, zo de beklaagde in den onbevoegden Rechter ,mids
hebbende zuyvere heerfchappy, bewillige, en de rechtspleeging aan-
vange ; naar de meer aanneemelyke en in gebruyk aangenomen ge-
dachte.

III.-ocr page 292-

1044 HONDERD EN TWEEDE HOOFDSTUli

ninge, L. 19. §. i. L. uit. tt. de judic. L. 2. C. de jurisd. en geen-
fins die der geboorte, ofwel de natuurlyke woonplaats.
• V. De daader kan toch ter plaatfe zyner wooninge om eene elders
gepleegde misdaad worden aangefproken, niet Hechts, indien hy daar
ter plaatfe betrapt worde, waarover miifchien minder twyffeling ont-
ftaan kan, in welk geval zo onderzoekender-wyze, als wel langs den
weg van aanklagte, tegen hem kan gerecht worden; want in deezen
wordt niet zo zeer de plaats der wooninge, als wel die der betrappin-
ge, in acht genomen; maar ook, zo de daader afweezende of voor-
vlugtig zy, de aanklaager tot den Ban te rechten genegen zynde.

VI.-ocr page 293-

VAN DE bevoegde rechtb. IN LYFSTRAFF. ZAAKEN. 1045

IX.-ocr page 294-

î046 honderd en t\\j^eede hoofdstuk

X L En hiertegen komt in geen bedenken de redenkaveUng des eerft-
genoemden Rechtsgeleerden. Trouwens, in dit geval is\'er een groot
onderfcheyd tuifchen tyd en plaatfe te maaken,dies het geen wonder
zy, dat daaruyt niets beweezen worde. Want zelfs daardoor, dat
iemand doodlyk gewond is, wierdt de misdaad voltooyd, en mits-
dien de naderhand gevolgde uytkomft te rugge gefteld, doch ganfch
anders is het, zo iemand te deezer plaatfe ftaande zy, en een\' ander\',
elders ftaande, ombrenge. Want alsdan is te deezer plaatfe de misdaad
met voltooyd geworden, en kan mitsdien ook niet de doodiiager voor
de rechtbanke der misdaad te deezer plaatfe, waar hy geftaan heeft,
beroepelyk zyn.

XII. Uyt welke beftilTmge verder volgt, dat, de misdaad op meer
dan één rechtsgebied voltooyd zynde, de eygenaar van elk rechtsge-
bied de bevoegde Rechter der misdaad is, naamelyk tot zo verre,als
de misdaad op zyn rechtsgebied gepleegd en voltooyd wierdt; neem
eens, zo iemand een\' ander\'op\'t rechtsgebied vanTitius llaa,en hem,
op \'t rechtsgebied van Sejus vlugtende,vervolge,en daar treffe,in
welk geval ze beyde, naamelyk Titius en Sejus, bevoegde Rechters
zyn , te weeten, een ieder met betrekkinge tot de flagen, den getroffen
op zyn rechtsgebied toegebragt.

X11L Ten Anderen: wordt onderzocht, Wie de bevoegde Rech-
ter der misdaad neem eens, van eenen doodßag,op de naafl aan^
grenzende en ineen loopendefcheydpaalengepleegd? Omtrent welk onder-
zoek tuflchen de Rechtsgeleerden doorgaans veel getwift wordt, en des-
wegens veele en verfcheyden gedachten zich opdoen.

XIV. Van wie de eerße wil opgemerkt hebben de plaats, waar \'t
hoofd, als zynde \'t voornaamft gedeelte, gevonden wordt, L 44. -tt,
de relig. -ocr page 295-

VAN DE BE VOEGDE RECHTB. IN LYFSTRAFF. ZAAKEN. 1047

dachte fteunt op eenen bouwvalligen grondflag, en hangt de beflifling
deezes onderzoeks ook geenftns af van de voornaamheyd des deels, maar
moet dezelve gehaald worden uyt giflingen, waarby men kan opmaa-
ken, dat de doodflag op deeze of gééne plaatfe gepleegd is, vooral,
indien het hoofd van den romp afgefcheyden te zyn voorgefteld worde.

XV.-ocr page 296-

î046 honderd en t\\j^eede hoofdstuk

toch denken, dat de neêrgeflagen, wanneer hy doorfl:eeken, of door
pyl of koegel overhoop geworpen wierdt, daar ter plaatfe geftaan, en
mitsdien ook op dieplaatfe, en geenfms op zulk eene, waar de fterven-
de met het hoofd of middelft deel des lighaams de doodlyke wond ont-
vangen te hebben moet onderfteld worden, Het is toch zeer bekend,
dat iemand, die valt, eene ganfch andere plaats met het hoofd en \'t
overig deel des lighaams beflaat, dan wel de zodaanige, waarop hy
geftaan heeft, eer hy wierde doorfteeken; doch, dat de voeten diezelf-
de plaats bezetten, welke ze te voore befloegen, of ten minften zulk
eene, welke daar naaft aankomt. Waaruyt volgt, dat ook de kennis-
neeming tot den Rechter dier plaatfe behoort*

XIX.-ocr page 297-

VANDE BEVOEGDE RECHTB. IN LYFSTRAFF. ZAAKEN. 1049

bied bevonden zynde, in datgeval, zo, de treffing gedaan zynde,
het leeven aanftonds hebbe opgehouden, dies het waarfchynelyk zy, dat
de neêrgeflagen zynen voet va-n de plaatfe, waar hy ftond, niet heeft
konnen beweegen, zal iemand niet qualyk denken, dat hy, op wiens
rechtsgebied de neérgeüagen met de voeten te leggen bevonden wordt,
waarlyk de bevoegde Rechter is: dies ik in deezen onbezwaard ben, dit
onderzoek aan \'s Rechters befcheydenheyd uyt de voorkomende omftan-
digheden, onderftellingen en vermoedens blyken van elk feyt, terbe-
ililTmge overtelaaten: die de hoedaanigheeden van iedere misdaad en
toevalligheyd wel en ter deege overwoogen hebbende deswegens zon-
der veel moeyte kan oordeelen. Doch, indien \'er echter giffingen,
waaruyt anderfms de beftifting moft gehaald worden, ganfchelyk ont-
braken , of zodaanige mogten voorkomen, waaruyt niet diergelyks is
optemaaken, dan meen ik, dat in \'t ontzekere de kennis - neeming en
beteugeling der misdaad den eygenaars zo van ^t één als van \'t ander
rechtsgebied te zamen toebehoort. Welke gedachte billyker, dan de an-
dere, toefchynt.

XXII.-ocr page 298-

î046 honderd en t\\j^eede hoofdstuk

Het is toch de pligt van Keyzer, Hartogen, Graaven en andere
Vorften, die eenen openbaaren weg hebben ^ dat ze zorgen voor dat-
gene, \'t welk ter beveyliginge van diergelyken weg kan te ftade ko-
men, opdat die van booze menfchen gezuy verd,. en niet door moorde-
, naars, menfchen - dieven rooyers en fteelers, onvry gemaakt worde..
Want het betaamt dengenen, dien de zorg en vyligheyd der open-
baare wegen is aanbevolen, te bewerken, dat het Land ftil en geruft
blyve, en booze menfchen ontbeere, L. i. 12. tt. de offic. prcef
urb. L. 13. de offic. praef.\' Ten welken opzigte ook doorgaans de-
openbaare weg onder de Koningklyke lechten gefteld wordt. Gevol-
gelyk is het zeer rechtmaatig, dat ook dengenen, dien dit Koningkly k
recht toebehoort, de kennis-neeming der op den weg gepleegde mis-
daad verleend worde.

XXIV.-ocr page 299-

VAN DE BEVOEGDE RECHTB. IN LYFSTRAFF. ZAAKEN: 1051
verfchynenden beklaagden tot Ban te rechten, \'t Welk, de ervaren-

heyd leert, dat zo wel by gewoon als by onderzoekend lyfftraffelyk ge.
ding, vooral in deeze Landen, dus onderhouden word.

XXVI.-ocr page 300-

I052 honderd en tweede hoofdstuk

huydigen dage doorgaans de rechtsdwang aan Edelen en Steden byzon-
der- en afzonderlyk door \'t Leenrecht vergund wordt. Waarom de
laegere Rechters, door den Hoogeren Vorft in\'^t handhaaven van hun-
nen rechtsdwang door het bedryf van overzendinge niet konnen ge-
ftoord worden. Maar nog minder zal diergelyke overzending in lae-
gere gerechten ftand grypen, dewyl gelyk tegen gelyk geene heerfchap-
py heeft, L. 4. de recept, arbitr-

XXX.-ocr page 301-

van de bevoegde rechtb. ïn LYFSTRAFF. zaaken. 1053

zending verzocht wordt,gepleegd is:waarom het kortbegrypelyk on-
derzoek noodwendiglyk moet voorafgaan, \'t welk dient voortekomen
uyt een kortbegrypelyk bewys van die misdaad, ten minften door den
verzoeker by zyn te doene verzoek gemeld zynde.

XXXIV.-ocr page 302-

3054 honderd en tweede hoofdstuk

XXXVIIL Eïi zulks is ten huydigen dage min twylïelachtig, op
welken doorgaans Ampts-halve langs den weg van onderzoek tegen de
boosdoeners gerecht wordt daar ter plaatfe, waar ze gevonden zyn.

XXXIX. Maar hier ter plaatfe valt een onderzoek in, \'t welk zo Idaar
.niet is: Of de Rechter dier plaatfe, waar de daader gevonden wordt,
ter enderzoekinge en beteugelinge van dien verpligt %y? Het gebeurt,toch
niet zelden, dat de Rechter van de plaatfe der gepleegde misdaad, niet
zeer genegen tot het doen der koften, het onderzoeken en ftraffen der
\'misdaad verzuymt, en zelfs niet eens verzoekt, dat de elders gevonden
en betrapte daader hem worde overgezonden, maar de ganfche zaak
den Rechter der plaatfe, waar de beklaagde gevonden is, overlaat, in
welk geval eene onzekerheyd ontftaat: Óf die Rechter verpligt %y, te-
gen den daader ter 7^aake van eene elders gepleegde misdaad onderzoek
te doen, en hem te flraffen ?

XL. \'t Welk ik onbezwaard ftellender-wyze kan toeftaan: Het is
toch den Gemeenebefte daaraan grootelyks gelegen, dat de misdaaden
äiiet ongeftraft blyven, L. 51. 2. tt. ad L. Aquil. L. 9. §. 5. x. de
public. -ocr page 303-

VAN DE BEVOEGDE RECHTB. IN LYFSTR AFF. ZAAKEN. 1055

XLIL Eerßelyk^xm opzigte van eenigT^örrd^^^ wordt deRech-
ter^belet zynen rechtsdwang te oeffenen, zo de misdaad gepleegd zy
door hem, die by eenig byzonder recht van den gewoonen rechtsdwang
bevryd is; neem eens, Letter-oeffenaars konnen om \'t pleegen van
eenige misdaad niet dan voor den Beftuurer der Hooge Leerplaatfe wor-
den aangeklaagd, volgens de Jutb. habita C. ne fil pro patre. Ea.
moeten Kryf^slnyden ten opzigte dier misdaad, welke tot den Kryg be-
trekking heeÏt, by den Krygsrechter worden aangefproken, ^OL ï/^. C.
de offic ma^ïftr. milit. L. it. C. de judic. L. 9. C. de\'cuftod. reor..
om nu niet te melden van andere perfoonen, die met diergelyke voor^
rechten befchonken zyn.-ocr page 304-

105Ö HONDERD EN T WE EDE\'H OOFDSTUK

worden toegediend. Welke vrylieyd ze echter tot ligte misdaaden en-
kelyk bepaalen, doch in zwaare misdaaden,naamelyk in die van Ket-
terye, Godslafteringe, gequetfte Oppermagt, doodilag door omkoop,
opzetlyken doodflag, openbaaren en by nacht gepleegden m.oord enz.
Ook in misdaaden, welk in of ontrent de Kerke zelve, echter met een
oogmerk om naa de bedry vinge derzelve tot de Kerke toeviugt te nee-
men, gepleegd worden, meent men, dat de daader in de Kerke niet
veylig is, maar hy door den waereldlyken Rechter zonder eenige ver-
gunninge des BiffchopsofKerkvoogds te erlangen vry en vrank kan ge-
vat worden: opdat naamelyk, terwyl de bewiÜiging van Biifchop of
Overfl;en der Kerke, die zich anders in zulken gevalle doorgaans niet
zeer gemaklyk draagen, wordt ingewacht, de daaders door \'tvlugten
zich niet der openbaare tuchte mogten ontrekken.

XLVI. Doch, wat ook hiervan rechtens zy, \'t is zeker met der
daad zelve en door\'t gebruyk ingevoerd, dat zelfs de daaders in deKer-
ke konnen gevat worden, zynde het onwraakbaar, dat ten huydigen da-
ge deeze Kerkelyke vry heyd om\'t groot aantal der Kerken en deveel-
heyd der misdaadigers zeer befnoeyd en deswegens de gewoonte gan-
fchelyk veranderd is: want anderfms zoude elk boosdoener met weynig
moey te den handen der gerechtigheyd ontduyken , dewyl\'er in de Steden
bykans geene fliraat te vinden is, waarin niet eene en fomwylen ook
wel m.eer Kerken gevonden worden, dies de daader, eer hy worde ge-
vangen, zich met veel gemaks in eene derzelve zou konnen begeeven,
vooral, zo hem niemand vervolgde.\'tWelk nogtans met de gedachte
dergenen zou fl;rydig zyn, die aan de Kerken eene vry heyd verleend heb-
ben, juyfl; niet om voor moorders en allerhande misdaadigers tot fchuyl-
plaatfen en fpelonken té verftrekken,maar,opdat daardoor aan elendi-
gen de toeviugt zou gegeeven worden, die door menfchlyke zwakheyd
of by toeval tot misdaad vervallen zyn. En dit \'s ten huydigen dage
zeer zeker, en wordt aan misdaadigers noch in de Kerke noch in\'t huys
des Biflchops eenige vryheyd gegeeven, maar konnen die daar ter plaatfe
gevat en daaruyt gehaald worden.

XLVII. Ten vierden-, eyndelyk wordt de Rechter in lyfftraffelyke
zaaken verhinderd, zynen rechtsdwang te oeffenen ten opzigte van de
door een\' ander\' voorgekomen Rechtbanke. Want het geding des voor-
komers doet het geding des voorgekomen zwygen, L. 7. TT, de jurisd.
En, zo twee Rechters, die eenen afzonderly ken rechtsdwang hebben,

konnen

n
[ t

-ocr page 305-

VAN \'T OPSLüYTEN DER BEKLAAGDEN. 1057

konnen geding voeren, dan heeft de voorkomft altyd plaats, fchoon
d\'één meerder dan de ander zy; sö, Ofdat het geding voor geen ander
gerechte, dan, waar\'t zelve begonnen is, geëyndigd worde, Z,. 30. «tt.
\'de judic. als ook eynde de t\'zamenhang der zaake niet gefpiitft wor-
de, L. TO, a de judic. C. i. ^e cauf. po f -ocr page 306-

1058 H O N D E R D E N D E R D E H O O F D S T U K

25\' Rechter kan den daader uyt
eene ligte onderßellinge mondling doen dag-
vaarden,

26., Alle menfchen zonder onderfcheyd
können opgeflooten worden..

27- Ook Leeraarsd Edelen ^ Geeftlyken
enz. 28., 29. 30.

31.-ocr page 307-

rid.

-ocr page 308-

VAN ■\'T OPSLUYTEN DER BE^I^AAGDEN. \'mm

deege moet overweegen , en met zo veel te meerdere omzigtigheyd,
als het zekerer is , datdeftofvan \'t vangen als waare die willekeurig ge-
houden wordt. \'Er konnen toch in deezen uytftap zeer veele zaaken
voorkomen, welke by de Wetten niet bepaald zyn, en mitsdien wordt
het genoegzaam altyd aan \'s Rechters wülekeure en beoordeelinge over-
geiaaten, wanneer en in wat geval tot het beiluyt der vanginge te ko-
men zy, waarin voornaamelyk deeze vier zaaken moeten in acht geno-
men worden: i. In wat misdaaden naamelyk het vangen en opfluyten
plaats hebbe. 2. Wanneer , en wat vermoedens blyken voorafgaande,
daartoe te komen zy. 3. Wat perfoonen moeten opgeüooten worden.
En 4. Hoedaanige de oplluyting behoore te weezen?

IV. Wat het Eerste aanbelangt, in wat misdaaden naamelyk het
vangen plaats hebbe , wil ik dit Richtfnoer hebben aangetekendDAT
DOORGAANS DE RECHTER TER OPSLUYTINGE DES
DAADERS NIET BEHOORE OVERTEGAAN, DAN IN
MISDAADEN, WAAROP DOOD- EN EYESTRAF GE-
STELD WORDT.

^ V. Het is ook eene onbetwiftbaare zaak, dat de Rechter den daader
met kan gevangen neemen,\'t en zy bevoorens van \'t lighaam der mis-
daad blyke. Doch dit \'s ter opfluytinge niet voldoende, en is \'t ook
zeker, dat die niet altyd en overal in allerleye misdaaden zonder on-
derfcheyd ftand grypt, L. 3. tt. de-ocr page 309-

3o€o honderd en derde hoofdstuk

ten, en de rechtspleeging vruchteloos maaken,\'t weikin hem, die an^
derfms van goeden huyze is^of goederen bezit, waaruyt aan \'sRech-
ters befluyt kan voldaan worden, noch te vermoeden noch te duchten,
zal zyn. En, fchoon iemand dachte, dat de te bannen daader daarom in
geene verzekeringe te houden is, omdat de beklaagde door te vlugten
en zich elders heenen te begeeven zich zeiven als waare het eene ftraf
oplegt,, is \'t echter aan niémand onbekend, dat door de te banne-
nen eene zeker-ftelling moet gegeeven worden, welke hen,naderhand
-ocr page 310-

—^

VAN »T OPSLUTTEN DER BEKLAAGDEN. ïo6r

X.-ocr page 311-

HONDERD EN DERDE HOOFDSTUK

en dienvolgendeftelikdit algemeenRichtfnoerrDAT DE DAADER
NIET MOET WORDEN OPGESLOOTEN. \'T EN ZY
ZULKE VERMOEDENS-BLYKEK WELKE DE RECHTER
NAAR ZYNE E ESCHE YDENHEYD ALS VOLDOENDE
ZAL GEHOUDEN HEBBEN, WAAREN VOORAFGE-
GAAN.

XV.-ocr page 312-

van \'t opsluyten der beklaagden. io6f.

Wel van een openbaar wanbedryf, air het well en andere diergelyke
zaaken de omzigtige Rechter in opmerkinge te neemen^gehouden is.

XVIII.-ocr page 313-

-10-64 honderd en derde\'hoofdstuk

lborgtogt gefteld, noch de beklaagde van vlugten verdacht zynde, is
het en gevaarlyk en tegen alle recht en billykheyd aanloopende, uyt
hoofde van de enkele klagte der partye het vangen toeteftaan.

XXII.-ocr page 314-

\' 1

VAN ^T OPSLUYTEN DER BEKLAAGDEN. 1065

den mondling te doen dagvaarden, en op de misdaad te ondervraagen,
of die door hem gepleegd zy, en van.zyn antwoord en verzet met alle
omzigtigheyd aantekening te houden: waaruyt het veeltyds gebeurt,
dat de beklaagde, \'t zy door\'t niet verfchynen,\'t zy door wanke-
len en ftamelen in de te doene beantwoordinge, zich meer en meer
verdacht maakt, en fterke vermoedens - blyken aan de hand geeft, uyt
wier hoofde naderhand met meerdere veyhgheyd tot de opfluy tinge kan

gekomen worden.

.XXVI. Ten Derden: Staat ook ten aanzi-n van \'t vangen in
opmerkinge te neemen,wat perfoonen konnen opgeflooten worden?
waaromtrent dit Richtfnoer plaats vindt: Dat ALLE BEKLAAG-
DEN ZONDER ONDERSCHEYD TER ZAAKE DER GE-
PLEEGDE MISDAAD IN BEWAARINGE MOETEN GE-
STELD WORDEN.

XXVII.-ocr page 315-

66 HONDERD EN VIERDE HOOFDSTUK.

Edelen, Leeraars,Geeftlyken,ook andere onbefproken en in zekere waer-
digheyd geftelde perft)onen, in geene onderaardfche gevangenhuyzen
gefteld en opgeflooten, maar in eene andere meer aanzienlyke plaatfe
onder bewaaringe van Krygsluyden of Overften der gevangenhuyzen,
die de Rechter hen toevoegt, verzekerd worden, \'t Welk vooral ftand
grypt in de zulken, die nog niet overtuygd zyn. Het is toch wat al-
gemeens , \'dat in de ftoffe der gevangenifle voor den Adel niet weynig
inzigts genomen wordt.

XXX.-ocr page 316-

V AN \'T OPSLUYTEN DER BEKLAAGDEN. 1073

XXXIII.-ocr page 317-

10(58 HONDERD EN DERDE HOOFDSTUK

\'t zy tot ftraiFe verweezen of wel vrygefproken zy. Want door-
gaans wordt de daader bewaarings - halve opgeflooten, opdat hy niet
ontvlugte, noch \'t gerecht-te leur ftelle. Waarom, zo verwyzing of
vryfpraak gefchied zy, de bewaaring te recht zal ophouden, en \'t von-
nis ter uytvoer gebragt worden.

XXXIX. En zal in dat geval de Rechter, opdat hy zynen pligt
niet verzuyme, met alle omzigtigheyd daarop toeleggen, dat het von-
nis zyn beflag erlange, en de uytvoering van \'t zelve geenfins uytge-
fteld worde, ten eynde moogelyk de deernis-waerdige daader, voor de
dood- of andere lyfftraffe beducht zynde, niet langer door een aller-
droevigft herdenken vermagerd worde, noch de fmart eener langduu-
riger gevangeniffe gevoele, of, indien hy onfchuldig waare, niet bo-
ven verdienfte opgeflooten blyve.

XL. Hiervandaan moet ook dat onderzoek beflift worden : 0} de.
Rechter de ßraf van eeimige gevangenijfe mooge opleggen, dies de be-
klaagde daarin zou konnen dengeeflgeeven?\'tWék fchoon by veele
volken in gebruyk zy aangenomen, echter ten huydigen dage by de
meefte Rechtsgeleerden te konnen gefchieden, ontkend wordt, te wee-
ten , dat de ftraf van eeuwige gevangeniffe zou moogen worden opge-
legd.

XLI. En wel op deezen grond : Dat naamelyk de eeuwige gevan-
genis zy eene hoofdftraffelyke ftraf, hoedaanige de Rechter naar zyne
wiflekeure geenfins kan opleggen. En wordt deeze gedachte niet duys-
terlyk door de ( w ) L. 6. G. de pœn. (x ) L. S. 9. ( y ) L. 35. eod:
tit. beweezen, Hierby komt nog, dat de eeuwige gevangenis zy eene
flaaverny, welke den vryen menfche niet kan wórden opgelegd, L,
71. §. 2.. ïT. de. condit. -ocr page 318-

1:\'

VAN nr OPSLUYTEN DER BEKLAAGDEN. 1069\'

XLII. Dit lydt echter uytzondering op tweederhande wyzen- Eer
telyk , zo by eenige Wet of InfteUinge van deeze of gééne plaatfe de
ftrafvan eeuwige gevangenifle op zekere misdaad gefteld worde.Hoe-
daanige inftellingen niet zeldzaam zyn, waarby als waare het uyt ge-
nade voor en ter gmifte van zekere bepaalde perfoonen de fträf des
doods in die van eeuwige gevangenilTe verwifleld v/ordt. Welke inftel-
ling daar zynde, komt het my onwraakbaar voor, dat deRechter dee-
ze ftraf van- eeuwige gevangenifle met veyligheyd mooge opleggen.
W^ant, zelfs naar \'t Geeftlyk Recht, wordt de ftrafvan eeuwige gevan-
genifle niet afgekeurd, C. nommus. de fentent. excomm. C. antlqua.
de beeret. C. quamvis. de ptzn. in

XLIII. Indien flechts deinftelling geene fchikking maake in misdaa-
den , waarop \'t Godlyk Recht ftiptelyk de ftraf des doods voorfchryft,
als in doodflag: hoedaanige inft.elling, als met het Godlyk Recht ftry-
dig, van geen het minft gewigte is,en ook geenenPvechter verpligten
kan. Gevolgelyk, fchoon hier of daar eenige inftelling wierde gevon^-
den, dat een Edelman,doodflag gepleegd hebbende^ tot eeuwige ge-
vangenifle moft verweezenworden,zaldat echter niet verpligtend zyn,
maar de Rechter, zonder acht te geeven op Adeldom en infteUinge
den beklaagden met den dood ftraffen konnen: ja hy zal dat ook naar \'t
Godlyk Recht, waarvoor alle menfchlyke inftellingen wy ken, moeten,
uytvoeren, Genef 9 : 6. Alwie\'s menfchen bloedvergiet, %yn bloed �-
door den menfch vergooien worden.

X LIV. Ten anderen, zo de beklaagde om deeze ofgééne rechtmaa-
tige oorzaake in eeuwige gevangniffe te houden zy. Want alsdan is^
de eeuwige gevangenis geene ftraf, maar flechts eene bewaaring,, waar--
in de beklaagde moet gehouden worden, totdat of aan hem genade be-
weezen zy, of eene reden van ontflag opkome.Neem eens, zo iemand,
om woordlykedreygementen zy opgeflooten, kan zulk een gewiffelyk.
niet op vrye voeten gefteld, maar moet hy in eeuwige bewaaringe ge-
houden worden, en wel zo lang, totdat hy eene voldoende borgtogt
van niet te zullen beleedigen gefteld hebbe, of wel de gedreygde zelve
genegen zy, den gedreygden toetegeeven, en op deffelfs bezwoorem
borgtogte te vertrouwen. Ea dit wordt dagelyks in diervoegen.
acht genomen,

XLV. Waartoe ik ook nog andere dringende reden bybrengv
daardoor de Rechter bewoogen zynde den beklaagden ter vermydin^-

Tttttt a

1 i\'

\' f \\

-ocr page 319-

1070 HONDERD EN DERDE HOOFDSTUK

ge van gróoter quaad en fchande tot eeuwige gevahgeniffe verwyzen
kan.

XLVI. Ten derden, wanneer in het bovengemeld richtfnoer gezegd
wordt , dat de beklaagde in\'t gevangenhuys te bewaaren zy ,kan men
daaruyt opmaaken,dat de gevangenis moet zyn eene bewaaring,en
geene ftraf En dit is het eygentlyk, \'t welkUlpianus, de Rechtsge-
leerde, in de L. 8. §. 9. 5r. öfe pœn. te kennen gegeeven,en Key-
zer Conftantinus in de L I. C. de cußod. reor.heih.Vi2Xdi heeft, dat naa-
melyk de gevangenhuyzen ter beteugelinge der menfchen, en geenfms
ter ftraffinge of pyniginge en quaade behandelinge derzelven, moeten
gehouden en gefchikt worden.

XLVII. Doch ten huydigen dage is de gevangenis ook wel fomwy-
len eene ftraf, vooral in willekeurige zaaken, waarin men aan misdaa-
digers de ftraf van gevangeniffe dagelyks ziet opleggen.

XL VUL En dit is het, \'t welk de Rechter in \'t vangen en opflüy-
ten der misdaan hebbende beklaagden wel en ter deege moet opmerken
en in acht neemen. Hieruyt wordt onderzocht, Eerßelyk, zo de
Rechter in weérwüle van dit afles eeneonrechtmaatige vangingen op-
fluyting beflooten hebbe, in hóeverre hj mooge aangefproken worden,
en welke zyne ßraf %y ?

XLIX. En meenen de Rechtsgeleerden eenpaariglyk, dat de Rech-
ter ten deezen opzigte aan de ftraffe van hoon gehouden wordt, als
die door het onrechtmaatig vangen den opgeflooten eene fchande met
zwaar en onherftelbaar naadeel heeft toegebragt.

L. Welke gedachte echter uyt de L. 13. §. i. §. 6. L. 35.^. de in-
jur. wordt tegengegaan, waarin men duydelyk gezegd vindt, dat hy,
die zich van \'t openbaar recht bedient, zulks niet te doen fehynt met
inzigt om te hoonen : want in de uytvoeringe des rechts legt geen on-
recht opgeflooten, en datgene,\'t welk door de Overheyd uyt hoofde
van \'t recht haarer magt gefchiedt, behoort geenfms tot de opfpraake
van hoon. Waaruyt het kennelyk is, dat de Rechter, iemand, hoe-
zeer hy zulks niet verdiend hadde, opfluytende,aan geene opfpraake
Tan hoon gehouden wordt.

LI. Ten anderen, dewyl \'t een zeer bekend recht is, dat de op-
fluyting, door zekeren byzonderen perfoon gedaan, die tot geenen
rechtsdwang bevoegd is, onrechtmaatig zy, L. 6. C. de cußod. reor.
wordt niet ongepaftelyk onderzocht, Welk de ßraf van %ulk eene

bjzon-

4\'

if..

-ocr page 320-

V AN \'T OPSLUYTEN DER BEKLAAGDEN. 1073

byzondere opßtiytinge? Op dit onderzoek antwoord Keyzer Zeno in
de L I C. ^de privat, carcer. dat de pleegers deezer misdaad by \'t
recht\'aan misdaad van gequetfte Oppermagt ft:huldig gekend, en met
den dood geftraft worden. Want hy, die een byzonder gevangenhuys
houdt, wordt gezegd de zuy vere heerfchappy te misbruyken. Nu is
het zeker, dat misdaad van misbruykten rechtsdwang misdaad van ge-
quetfte Oppermagt genoemd wordt, L. 3. ^.ad L. Jul. majeß. DiQii,
volgende kan men niet zonder reden denken, dat ook door hen, die
byzonder gevangenhuys houden, misdaad van gequetfte Oppermagt
gepleegd wordt.

LLl. Doch deeze inftelling van Zeno is te ftreng, en daarom
ook in geen gebruyk aangenomen; want doorgaans worden zy, die
aan \'t houden van byzondere gevangenhuyzen fchuldig ftaan, niet met
den dood, maar zachter naar \'sRechters willekeure, geftraft. Welke
gedachte, als de zachtfte, hedensdaags in\'t vonniffen gevolgd wordt.
En is die ook niet afgekeurd door de L. 2. C. de privat, carcer. be-
veelende, dat zy, die aan deeze misdaad fchuldig ftaan, zo veele
dagen in \'t openbaar gevangenhuys moeten bly ven, als iemand door
hen in byzonder gevangenhuys wierdt opgeftooten.

L! 11. En fchoon men zou konnen toeftaan, dat door \'t houden
van byzonder gevangenhuys misdaad van gequetfte Oppermagt ge-
pleegd is, zal echter daaruyt geenfins de ftraf des doods beweezen
worden, dewyl de ftraf van gequetfte Oppermagt niet altyd is de ftraf
des doods, maar ook wel fomwylen zending in ballingfchap, en ook
wel nu en dan banniffement met eerloosheyd, h. 40. jundt. L. 24. tt.
de peen. waarom, hoezeer hy, die byzonder gevangenhuys houdt, aan
misdaad van gequetfte Oppermagt onderhevig worde, de zodaanige
echter met eene zwaarere, dan willekeurige ftraffe van gevangeniffe
of banniffement, of ook wel van geldboete,niet ligt zal te beteugelen
zyn.

LIV. Echter zy geweeten, dat de ftraf van byzonder gevangenhuys
te houden geenen ftand grypt in de zodaanigen, die iemand tot zyns
Verbeteringe houden opgeftooten, neem eens, indien de Vader zynen
zoon, of de Meefter zynen ftaaf, op eene kamer of in een gevangen-
huys opftuyte, L. 3. §. I. §. 2. de Uber. bom. exbib. L. 35. §. 4-
•ïï. dc bered. inß.-ocr page 321-

-^sr-r

io|2 HONDERD EN DERDE HOOFDSTUK

LV. \'t Zelfde grypt ftand indenman, die buyten vreeze voor eeni-
ge ftraffe zyne huysvrouw tot haars verbeteringe en kaftydinge kan in
banden ftellen en opftuyten, C. placuit. 24. quaeft. 2. C. qiiemadmo-
dim. extr. de jurejur.

L VI. Ten derden, wordt onderzocht, aan wat ftrafe by, die eenig
gevangenbuys opbreekt, met dat in?Jgt, opdat de gevangen ontvlugte,
of hem op eene andere wjze uyt het gevangenbuys verloffe, gehouden
worde? Hierop antwoorden de Rechtsgeleerden eenpaariglyk, dat de
opbreeker, die den opgeflooten op vrye voeten ftelt, met diezefde
ftrafte moet beteugeld worden, waarmede de opgeflooten voor de mis-
daad , om welke hy gevangen zat, ftratbaar is. Voor welke gedachte
de (z) L I. C. de bis, qui latron. zich te verklaaren fchynt.

L VII. Maar, zo iemand de voorfchreeven plaats wat naader hebbe
ingezien, zal hy met weynig moeyte konnen bemerken, dat daar ter
plaatfe geenfins van opbreekersder gevangenhuyzen gehandeld wordt,
maar enkelyk van de zulken, die de daaders verbergen; waaruyt tot het
geval van opgebroken gevangenbuys geen opdrang kan gemaakt wor-
den. Ja ftelt ook de Keyzer in de gezegde L. i. dat voor de innee-
mers van moorders geeniins dezelfde, maar wel eene willekeurige ftraf
moet worden opgelegd, wanneer hy dus fpreekt, Xo iemand met %yne
voor kenniffe moorders ingenomen,en gewacht bebbe,ben denRechters aan-
tebieden, zal de zodaanige naar de hoedaanigheyd z-ocr page 322-

V AN \'T OPSLUYTEN DER BEKLAAGDEN. 1073

uyt zal blyken, dat in dit geval de ftra^es hoofds geftèld is. Doch,
■wat ßraf daar ter plaatje door de ßraf e des hoojds te verftaan ^j,
daarop vermoeyen zich de Rechtsgeleerden geweldig, en denken op
ganfch onderfcheyden wyzen,gelyk (b) een derzelven acht gevoelens
bybrengt, teifens befluytende, dat zy, die aan \'t opbreeken van ge-ocr page 323-

1074 honderd en\' derde hoofdstuk:

f:3sn

ftraffe des natuurlyken doods opgevat, en dns de doodftraf den ©ps^
breekers der gevangenhuyzen moet opgelegd worden.
. LXI. De zaak komt juyft zo bedenkelyk niet voor, wanneer men zegt,,
dat de beklaagde, die aan \'t opbreeken van gevangenhuyzen fchuldig zyn,.
met de ftraffe des doods moeten werden aangedaan, zo ze naamelyk om:
de gepleegde misdaad, welke de ftraf des doods verdient, zyn opgefloo-
ten , indien flechts de belydenis der misdaad (welke zelfs om de enkele,
opbreekinge, als zynde een voldoend vermoedens-blyk ter pyniginge,
door ondervraaginge moet worden afgeperft) daarby kome. En tot zo.
verre kan de gedachte dergenen, die door de ftraffe des hoofds de dood-
ftraf willen verftaan hebben, ftand grypen.

LXII, Doch, zo de misdaad, door den opgeflooten gepleegd, niet
de zodaanige zy, dat daarom de ftraf des doods zou moeten worden,
opgelegd , zoude ik (naar de meer aanneemelyke gedachte) van begrip-ocr page 324-

VAN ^T OPSLUYTEN DER BEKLAAGDEN. Ï07S\'

omdat hy een voorneemen om weêrtekeeren gehad heeft, L. 13:
jr. äe cuflod. reor-ocr page 325-

1076 HONDERD EN DERDE HOOFDSTUK

de cuftod. reor. en uyt de (h) L. S.tt.-ocr page 326-

V AN \'T OPSLUYTEN DER BEKLAAGDEN. 1073

dachten zyn, dat de wachter met den dood kan geftraft worden,is
het echter zeker, dat, naar \'t rechtsgebruyk deezer Landen, enkelyk hy,
die door het toedoen van geweld, neem eens, door ^t gevangenhuys
ge wapender-hand optebreeken, den opgeflooten op vrye voeten ftdt
en wegvoert (\'t welk van eenen wachter, die \'t vlugten toelaat, niet
kan gezegd worden) met den opgeflooten aan gelyke ftraffe gehouden
wordt.

LXXIV. Doch, eer den wachter lyfftraf of wel eeuwig banniffement
worde opgelegd, moet den Rechter van delfelfs arglift in \'t zekere bly-
ken; gevolgelyk, indien hy de arglift niet zou willen bely den, welke
nogtans uyt giflingen en vermoedens-blyken kennelyk is, zal de bely-
denis door de pynbanke of bedreyginge derzelve worden afgeperft.

LXXV. Doch in \'t ïaatfte geval, zo de opgeflootenen door de fchuld\'
en \'t verzuym der wachters ontvlugten, zal de ftraf van geeflelinge
geenen ftand grypen, maar kan de Rechter naar de hoedaanigheyd
der breede, ligtere of zeer Ugte fchuld, ook naar maate der perfoo.-
nen en omftandigheden, gelyk mede van de door den voorvlugtigem
gepleegde misdaad, eene wiUekeurige ftraf van gevangenifle of geld-
boete den zuymachtigen wachters opleggen, L. ulk tt, de cufiod, reor. L.
8. L. 12. TT. eod. tit.

LXXVL Ja zelfs ,, indien de opgeflooten door de breede of zeer
breede fchuld der wachteren ontkomen waaren, zal ook tot de ftraffe-
van banniflement konnen worden overgegaan, \'t Welk vooral ftand
grypt, zo de wachter op zyn bezwooren woord den opgeflooten ont-
vangen, of een openbaar bediende in breede of zeer breede fchuld v er-
keerd hebbe.

fVant wy legeeren, dat ly met diezelfde ftraffe worde aangedaan,, waaraan ly, M

\'t

gmugt ts^ onderhevig te zyn zal worden aangetoond Qnz,

f V V V V V-

-ocr page 327-

1078 HONDERD EN VIERDE HOOFDSTUK.

hojnderd en vierde hoofdstuk.

Van vry geley en des beklaagdens Borgftellinge.

INHOUD.

1.-ocr page 328-

VAN VRY GELEY EN DES BEKLAAGDENS BORGST.

11ii

40. Op wat wyze -mlk een, die den-ocr page 329-

joSo HONDERD EN VIERDE HOOFDSTUK

V.-ocr page 330-

VAN VRY GELEY EN DES BEKLAAGDENS BORGST. ïoSi

Gevolgelyk moet by deeze bepaalde vergunninge gebleeven worden,
omdat de bepaalde handelmg eene bepaalde uytwerking voortbrengt,
L 3. C. de tranfa-ocr page 331-

1082 HONDERD EN VIERDE HOOFDSTUK.

kan gefteld worden. Want, zo de daader om \'t voorrecht der veylig»
heyd van de opftuytinge ontheven zy ^ zal gewiftehjk, het vry geley
naagelaaten en verzuymd zijnde, ganfch anders moeten gevoeld wor-
den. En heeft de gedaagde in dit geval geene reden van zich te be-
klaagen; hy wijte het toch zich zei ven, dat hy dekplaats niet veylig ge-
maakt hebbe, verzuymende, door \'t niet verzoeken van veyligheyd zich
zeker te ftellen; want, verpligt zynde wat binnen zekeren bepaalden
tyd te doenmoet hy weeten, dat hem zulks naa verloop van dien tyd;
ontzegdis, L. 35. \'n-. ad L.. Jul. dß adulter .h.i^.\'Tr. de accu fat. L.i,
C. qui accuf non po jf.

XIII.-ocr page 332-

VAN VRY GELEYiEN BES BEKLAAGDENS BORGST. ïo8|

éen ; i Wie den befchuidigden vry geley mooge geeeven. 2, In wat

misdaaden. Waarin eygentlyk dit vry geley beftaa. 4 Hoelang
-ocr page 333-

roS4 HONDERD EN VIERDE HOOFDSTUK

enkelijk en alken door den Keyzer naar \'t Burgerlijk Recht kan ver-
kend worden.

XVIII.-ocr page 334-

VAN VRY GELEY EN DES BEKLAAGDENS BORGST. 1085

Cornel. de ficar. C.fignificaßi. extr. de homicid. En, fchoon iemand
van deeze of gééne misdaad zy befchuldigd, echter, omdat de zaak
door \'t ontkennen onzeker wordt gemaakt, en deswegens den aanklaa-
ger het bewyzen is opgelegd, L. 9. C. de O. -ocr page 335-

icB5 HONDERD EN VIERDE HOOFDSTUK

gebeurt het echter veeltyds, dat voorvlugtige daaders ,eer door\'t af-
zenden van brieven, ter hunner gevangen-neeminge gefchikt, eenig
onderzoek worde ingericht, den Rechter voorkomen, of, het onderzoek
reeds ingericht zynde, uyt de boeij en ontkomen en vlugten, hunne ver-
deeding bybrengende, en ter bewyzinge derzelve zich aanbiedende,
ook te gelyk eene volkomen veyligheyd verzoekende. In welk geval
waarlyk geen vry geley moet geweygerd woorden, opdat ze te beter en
gemaklyker tot het voortbrengen hunner onfchuld moogen geraaken,
waarvan \'t vermoogen hen geenfms moet ontrokken worden. Hierop
ziet ook, dat het onderzoek de plaats van aanklagte vervangen heeft,
C. qualiter -ocr page 336-

[VAN VRY GELEY EN DES BEKLAAGDENS BORGST. IOBT

XXVI.-ocr page 337-

1088 honderd en vierd-e hoofdstuk

flooten, het banniffement of de ftraf van gevangeniffe in geldboete ver-
wifleld zynde,\'t welk door den Rechter, die tot de zuy vere heer-
fchappye bevoegd is, ligtelyk gefchieden kan, onder borgtogte ontlla-
gen worden, L. 3. de cufiod. reor.Vijt wier krachte de Rechts-
geleerden doorgaans deeze bepaaling vaftmaaken.

xxix.-ocr page 338-

VÄN VRY GELEY EN DES BEKLAAGDENS BORGST. 1089
gehouden worden, dat dit geley den beklaagden deeze magt en gunft

verleent, dat het hem, ged uurende d en ganfchen tyd des gedings, vry-

ftaa, ter plaatfe en op \'t gebied van dat Gerecht by en onder de zynen
zich optehouden, zyne zaaken te verrichten, ja met vrienden en magert
ter verdeediginge zyner onfchuld te raadpleegen: waarom het ook eene
volkomen veyligheyd genoemd wordt, konnende de Rechter, geduu-
rende dezelve, niets veranderen. En is het onwraakbaar, dat de door
den beklaagden gegeeven zekerftelling, welke een weezendlyk onder-
fcheyd tuifchen algemeen en byzonder vry geley uytmaakt, deeze vey-
ligheyd uytwerkt. Want in gééne, naamelyk in algemeen vry geley,
wordt door den beklaagden nooit zekerftelling gegeeven, en mitsdien
heeft ook in dat geval de beklaagde geene volkomen veyligheyd om zich
te konnen ophouden. \'

XXXIV.-ocr page 339-

i090 honderd en vierde hoofdstuj^

XXXVI.-ocr page 340-

VAN VRY GELEY EN DES BEKLAAGDENS BORGST. 1091

wordt overgeiaaten, L. i. §. i. d-ocr page 341-

3092 HONDERD EN VIERDE HOOFDSTUK

geding geene uytfpraak van \'t gewysde noodig, en kan ook nooit het
gewysde door middel der beroepinge van zyne uytwerkinge worden op-
gefchort. Zie laeger hQt tiende onder deel honderd een en dertigflen
Hoofdßuks. Waarom ook geene reden zich opdoet, welke des beklaag-
dens opiluyting zou konnen beletten: dies het in deezer voegen den
Rechter geoorlofd zy van ftonden aan \'t geding interichten.

XLIII. Doch ganfch anders moet gezegd worden met betrekkinge
tot het laatße geval, zo naamelyk tegen den daader langs den weg
van aanklagte door middel des gewoonen gedings gerecht zy: Want,
omdat binnen den tyd van tien dagen in een lyfftraffelyk gewoon ge-
ding \'t gewysde door middel van beroepinge kan worden opgefchort,
zie laeger. het onderdeel des honderd een en der tig ft en Hoofd-
fittks^ gaat het voor dien tyd geenfins in krachte van gewysde, noch
wordt voor dien tyd van tien dagen voor geen gewysde gehouden, tot.
tit. C. de re judic. En mitsdien is het ook zeker, dat het vry geley
voor de tien daagen niet ophoudt, noch vernietigd wordt, noch zal
ook deRechter in weêrwille der nog duurende veyligheyd rechten
konnen.

X LI V. \'t Komt ook in geen bedenken, dat ten deezen opzigte, de
beklaagde, veyligheyd hebbende, en ziende op den t\'zamenhang en in-
houd van \'t gewysde, door \'t vlugten de rechtspleeging met weynig
moeyte zou konnen te leur ftellen. Trouwens, de geftelde borgtogt
zal dit naadenken der vlugte uytftuyten,. en in allen gevalle ftaat het
den Rechter vry, tegen den niet verfchynende of vlugtenden beklaag-
den zodaanige hulpmiddelen te gebruyken, waarvan men zich nood^
zaakelyk had moeten bedienen, zo moogelyk ,de veyhgheyd van dm
aanbeginne den b eklaagden geweygerd zynde, dezelve niet verfchee-
nen waare.

XLV. Ten V y f d e n : Ook moet van de uytwerkinge des vry en ge-
ley s gehandeld worden: welke eygentlyk daarin beftaat, dat hy, dien de
veyligheyd verleend is, voor de opüuytinge veylig zy ,en voor geen
onrechtmaatig geweld te duchten hebbe: welke veyhgheyd eenmaal ver-
leend zynde onfchenbaar moet gehouden worden. Want, gelyk naa
gedaane beroepinge, als welke \'t gewysde opfchort,iL. i. §. uit..Trad
f-ocr page 342-

VAK VRY GELEY EN DES BEKLAAGDENS BORGST. \'1093

XLVL Hiervandaan is \'t ook, dat in deeze Landen\'t vry geley ge-
rechtlyk aangetekend, en daarvan een affchrift gegeeven wordt, Doch,
fchoon \'t niet buyten gevaar fchyne te weezen, dat iemand zich aan
eene zwakke veyhgheyd of zekerftellinge, welke op een ftuk parke-
mets of papiers vervat ftaat, bloot geeve, is het echter zeker, dat de
vrees en \'t mistrouwen wordt weggenomen, Eerftelyk, door \'t gezag
der Wet, te wege brengende, dat de beveyligde alle vrees van zich
afzette. Want de Wet zelve beveelt het vry geley te houden, Nov.
17. cap. 6. En \'t ééns gegeeven woord moet zelfs den vyand naage-
komen worden.

XLVII. Ten anderen , door de krachte en\'t vermoogen der verbin-
teniife, welke éénmaal aangegaan zynde nooit moet gefchonden wor-
den, L. 5. C. de O. -ocr page 343-

094 HONDERD EN VIERDE HOOFDSTUK.

hey d hebbe ingezien, zal hy gewüTelyk wel merken, dat die enkelyk en
alleen fpreeken van \'t beleedigen eens gedaagden, gepleegd in weêrwille
der veyligheyd, onmiddelyk door den Vorft of eenig Gemeenebeft ver-
leend, \'t welk aan misdaad van gequetfte Oppermagt zeer gelyk zynde
met de ftraffe des zwaerds moet beteugeld worden. Hoewel ik zelfs
dit niet kan toeftaan: want, hoezeer door \'t fchenden van de door den
Vorft verleende veyhgheyd misdaad van gequetfte Oppermagt gepleegd
worde, zoude ik echter ook daarom van gedachte zyn, dat zo niet aan-
ftonds de ftraf des doods moet ftand grypen, dewyl misdaad van ge-
quetfte Oppermagt nu eens met zendinge in ballingfchap, dan eens met
banniffement, geftraft wordt, L. 40. jundt. L. 24. tt. de pœn.

LI. Waarom andere beter denken, dat m dit geval eene buy tenge-
woone ftraf naar \'s Rechters willekeure en naar de hoedaanigheyd van
feyt en perfoonen moet worden opgelegd.

LIL Ten anderen, wordt onderzocht: Zo debeklaagde, diende,
myligheyd verleend is, uyt .eygene beweeginge de mis daad beleeden bebbe,
\'Of by dan van ftonden aan in weerwille der verleende veyligheyd mooge
gevangen gefteld en gejlraft worden-ocr page 344-

VAN VRY GELEY EN DES BEKLAAGDENS BORGST. 1095

fyke zaaken g^elegenv in welke,zelfs ten huydigen dage,de vry geley
verzoekende beklaagden doorgaans borg ftellen van te recht te zullen
ftaan, dan en wanneer het noodig zal geoordeeld zyn, en geen vry ge-
ley verleend wordt, dan deeze borgftelling gegeeven zynde.

LI V. De uytwerking deezer borgftellinge beftaat toch daarin, dat
de borgen den beklaagden moeten opleveren, opdat, de lyfftraffelyke
rechtspleeging geëyndigd en \'t vonnis geflagen zynde, de ftraf ter
uytvoer gebragt,en\'t verdiend loon den daader mooge toegefchikt
worden. Want, zo de borgen den beklaagden met opleverden, zyn
ze van de lyf of doodftraffe, met welke de beklaagde in eygenen per-
foon moet geftraft worden, wel ontheven; want de borg kan zich voor
den beklaagden tot geene lyfftraffe verbinden; ja zelfs, indien hy zulks
aLeens gedaan hadde,. kan hy echter niet aan den lyve geftraft wor-
den, dewyl de ftraffen\'haare eygene werkmeefters moeten vervolgen,,
L, 22. C. de pmn. en niemand meefter over zyne eygene ledemaaten
kan genoemd worden , L. 13. w. ad L. Aquil. jundt. L. 1. tt. de his.,.
qui fibi /«ör^.cö;?/^;/^^. echter moet hen naar\'sRechters willekeur e eene
geldboete opgelegd, of zekere by de borgtogte bepaalde en uytgedrukte
fomme gelds van hen afgevorderd worden.. W^ant (naar \'t gebruyk
deezer Landen) wordt in lyfftraffelyke ter oplegginge van lyfftraffe on-
dernomen zaaken geen borg van te recht te zullen ftaan toegelaaten
\'t en zy dezelve in gevalle van de niet gedaane opleveringe des aange-
klaagden zich teffens tot eene bepaalde geldboete verbinde; met welke:
boete vervolgens de halfterrigheyd van den beklaagden niet opleve-
lende borgen beteugeld wordt.

i-\'l

KON-

-ocr page 345-

logS. HONDERD EN VYFDE HOOFDSTUK

HONDERD EN VYFDE HOOFDSTUK

Van des onderzochtens naauwkeurige onder-
vraaginge.

ï N H O U D.

I,-ocr page 346-

n,.

»1.1

VAN DES ONDERZOCHTENS NAAÜWKEüR. ONDERVR. lOQf

Î. \'tT Tierde vereyfchte eener wettige onderzoekinge beftaat in des
V beklaagdens ondervraaginge óver de waarheyd der gepleeg-
de misdaad en in het door hem daarop gegeeven antwoord. Want
hy, die befchuldigd wordt , is zo van ftonden aan niet fchuldig, maar
wel zulk een, die overtuygd is, of de misdaad belydt ; en moet daar-
om niemand geoordeeld worden, \'t en zy dezelve of in \'t Gerechte
overtuygd zy, of uyt eygene beweeginge beleeden hebbe, C. i.C. nos
in quemquam. C. primates. 2. quœft. i. L. ló. C. de pœn.

II.-ocr page 347-

lopS-ocr page 348-

VAN DES ONDERZOCHTENS NAAUWKEüR. ONDERVR. 1099

VII.-ocr page 349-

1100-ocr page 350-

VANDESONDERZOCHTENSNAAUWKEUR.ONDERVR. IIOÏ

XIIL Ten Anderen: De ondervraaging en \'t naauwkeurig on-
derzoek des onderTOchten moet op eene gepaile en ter zaake dienende-ocr page 351-

II02 HONDERD EN VYFDE HODFDSTDK

XVI.-ocr page 352-

VANDESONDERZÖCHTKNSNAAÜWKEUR.ONDERV11. nas-

Van de Rechters, aan wier raad en oordeel de onderzoeks^befchey-
den gefteld worden, zeer uytrekken, waarvan een kundig en oni-
zigtig onderzoeker zich onthouden moet. Want het geding des on-
derzoeks moet zonder veele omwegen, waardoor men dikwerf het:
ftraffen der misdaaden verzuymt, kortljegrypelyk ten eynde gebragt
worden.

XX.-ocr page 353-

II04 HONDERD EN VYFDE HOOFDSTUK.

benomen, maar die ook gemaklyker gemaakt worden, en de beklaag-
de zich zo veel te beter in \'t Gerechte mooge verdeedigen.

XXII. Dus wordt ook de Rechter niet verbooden, ter ontdekkinge
van de waarheyd der misdaad zich te bedienen van veynzeryen, en te
verzieren datgene te doen, \'t welk hy waarlyk niet in den zin heeft,
naar \'t voorbeeld van Salomo, waarvan in C. ajferre. extr. de proe-
jumt. indien flechts de veynzeryen niet zyn bedriegelyk of met geweid
vermengd, als het pynigen, maar tot een goed eynde gericht, enby
\'t recht niet verbooden. Want niets moet ter ontdekkinge der waar-
heyd tegen de billyk-en gerechtigheyd-ocr page 354-

VAN DES ONDERZOCHTENS NAAUWKEUR. ONDERVR. 1105

ftrafFe en \'t onderzoek ganfchelyk ontheven; laaten zich dan de Rech-
ters van deeze hooggaande buytenfpoorigheyd onthouden, indien ze
aan geene berifpinge en vlekke van onvoorzigtigheyd willen onderhevig

worden.

XXV.-ocr page 355-

iio6 HONDERD EN VYFDE HOOFDSTUK

len belyden. Doch hieraan kan ik myn zegel niet hangen; omdat zm-
der aanneemelyke vermoedens blyken geene belydenis, zelfs niet door
enkele vreeze voor de pyniginge, moet worden afgeperft, L. ï . §-27-
5r. de qudeft. L. 2. C. quor. appeil. non recip. waarom, eer van vol-
doende vermoedens-blyken by voorafgaand gewysde gebleeken zy,geen-
fms eene belydenis door dreygementen kan worden algeperll. \'t Welk
vooral waar is, zo de dreygementen van den beklaagden te zullen py-
nigen niet eenvoudig zyn, doch zwaar, geweldig en verdubbeld, of
de beklaagde zy vreesachtig, of ligt zou konnen ontiteld worden; neem
eens, eene vrouw, in welk geval, het waarlyk onwraakbaar is, dat gee-
ne eygenwillige belydenis gedaan is.

XXVIII.-ocr page 356-

VAN DES ONDERZOCHTENS NAAUWKEUR.ONDERVR. 1107

antwoording genoemd wordt klaar en duydelyk, welke is doorflaande,
of ftellende, of ontkennende, op elk der onderzoeks-leden en op iedere
vraage gedaan met woorden, welke rond, klaar en verftaanbaar zyn,
zonder omwegen, waardoor anderfms \'t feyt bezwachteld, en de ey-
gentlyke zin der woorden veranderd wordt. Doch, zo de onderzochte
uytvlugten zoeke, en niet genegen zy op eene doorflaande wyze en
duydelyk te antwoorden, moet hy op nieuws nog één en andermaal
ondervraagd worden, totdat hy wel gepaft en duydelyk op elk hd ant-
woorde , ten eynde de Rechter zeker worde,of de beklaagde \'t wanbedryf
beleeden hebbe, dan niet, en, wat\'er tot naadere bewyzinge overbly ve:
dewyl het op één en \'t zelfde uy tkomt niet te antwoorden, ol duyfterlyk
te antwoorden, L. 11. i- tt, de interrog, a-ocr page 357-

ïioS HONDERD EN SESDE hoofdstuk

XXXIII.-ocr page 358-

V A N \'T B E W Y Z E N D E R M ï S D A A D E:N. 1109^

gelaaten worden?

IJ. In wat gevallen , men zeggen kan ,
dat de waarheyd niet anders te verkry-
gen is?

16 Of onbequaame getuygen tot het
pynigen voldoende zyn?

17. Vrouwen worden ter getuygem{fe
in lyfftraffelyke zaaken toegelaaten.

18.. h lyfftraffelyke zaaken wordt nie-
mand tot getuygenijfe toegelaatenV en

waare hy het twintigfte jaar vervuld had-
de.

19. Wanneer zulks uytzondering lyde?
20.

21- Wanneer ter bewyzinge der mis-
daad getuygen uyt de gemeenfchap worden,
toegelaaten ?

22. Hoeveele getuygen ter bewyzinge
der misdaccdworden toegelaaten? 23., 24.

daan zynde, het vryftaa, nieuwe onder-

25. Somwylen is een éénig getuyge vol-
doende als in ligtere misdaaden.

i6. Een éémg getuyge maakt een half
volkomen bewys uyt.

27. Em éénig getuyge bewyft zyne ey-^
gene daad volkomen.-ocr page 359-

iio6 HONDERD EN VYFDE HOOFDSTUK

en hét is één en \'t zelfde, of iemand overtuygd zy, dan, ofhy bely-
denis gedaan hebbe ? wier één van beyde ter verwyzinge des onder-
-zochten is voldoende.

III.-ocr page 360-

VAN \'T BE WYZEN DER MIS DAADEN.: ms

\'t welk de onderzochte ontkent, met alle de omftandig- en hoedaanig-
heden van \'t zelve in bepaalde en onderfcheyden leden is opteftuyten,,
en de getuygen daarop moeten ondervraagd worden, zo en in diervoe-
gen, als dit in burgerlyke zaaken door \'t gebruyk is mgevoerd, en
zulks niet zonder dringende en zwaarwigtige redenen, opdat naame-
lyk de waarheyd van deeze of géene zaake zo veel te ligter ontdekt en
aan den dag gebragt worde, welke uyt eene verwarde en eenvoudige
verklaaringe van getuygen bezwaarlyk zal te haaien zyn. \'t Welkzo
veel te meer in lyfftraffelyke zaaken en onderzoekend geding moet
ftand grypen, waarin de getuygen met eene meerdere zorge en oplet-
tendiieyd moeten onderzocht en gevraagd worden. Want, omdat
zulks eene zaak van groot naadeel is, moet ook daarin des te omzigti-
ger gehandeld worden, C. ubi periculum. de eledt. in ó\'-ocr page 361-

iio6 HONDERD EN VYFDE HOOFDSTUK

VIL Hier ontftaat eene tweevoudigeonzekerheyd, Eerflelyk, O/;
.■de beivjzing in onderzoekend geding eenmaal gedaan, en de getuygen
reeds gehoord %jnde, het mooge vryftaan, andere en nieuwe vraagde-
den opteftellen, en nieuive getuygen voortetebrengen? Waarlyk\'eront-
breeken geene, die ontkennen, dat in lyfftraff-ocr page 362-

VAN »T BEWYZEN DER MISDAADEN. 1113
*

ven, welke hy op nieuws door getuygen bewyzen moet,gelyk
aan het acht en negent/gße Hooßßuk gezegd en beweezen is. Hoeveel
te meer zal dit gevolgelyk den Rechter vryifexan in \'t onderzoekend ge-
ding, \'t welk kortbegrypelyk zonder den gewoonen loop van rechten
ondernomen wordt, wel meeft met dat oogmerk, opdat de misdaaden
niet zouden ongeftraft blyven ?

VUL Ten ß/^^^mz, wordt onderzocht. Of ookin dit geval de onder-
\'^ochte.eenige vraagßukken over dehoedaanig- enomßandigheden der on-
derzoeks leden.ook over de perfoonen der getujgen.opgeßeld ^ over geeven-
de, te hoor en z^y.en, of de getuygen op dier gelyke vraagßukken naauw-
keuriglyk moeten onderzocht wordend lietis toch by \'t gebruyk inge-
voerd, dat de tegenparty aan de tegen hem voortgebragte getuygexiop
de bewys-leden volgens de omftandigheden der zaake en voortgebragte
perft)onen vraagftukken voorlegt. Welke vraagftukken zyn of alge-
meen, waardoor de oprecht- en geloofwaerdigheyd der getuygen be-
proefd wordt, en wel meeft de perfoonen betreffen, hoewel ook
ten huydigen dage niet zelden zekere algemeene vraagftukken tot de
zaake zelve gericht en voorafgezonden worden; of byzonder, tot ze-
kere bepaalde leden gebragt en opgefteld, waardoor de kennis en ze-
kerheyd van de door getuygen gedaane verklaaringe wordt naagefpoord,
en welke naar \'t gezegde der getuygen gefchikt zyn. En die helpen ge-
weldig tot het verdraajen der bewyzen, ja brengen zeer veel toe aan
den overgeever derzelve. Hoeveel te grooter gevaar dan in lyfftraffe-
lyke zaaken voorhandenis ,en den onderzochten boven\'t hoofd hangt,
zo veel te meer zoude iemand denken konnen,dat de vraagftukken
des onderzochten moeften worden toegelaaten, arg. (v) L 29, C. de
appellat.

IX. Doch het tegendeel wordt in deeze Landen onderhouden: want,
dewyl langs den weg des onderzoeks, zonder den gewoonen loop van

rechten

(v) Het xj aan niemand geoodofd, hen, die der ftraffe toegewyd, m voor de
gruuwxaamloeyd hunner misdaaden verweezen zyn, door geweld of gebruyk van dwam

Wtraffelyke zaake uyt overweeginge der
menjmykteyd, \\ndien het de tyden toeftemmen ,het vermoogen om beroeping te doen
geenjins ontzeggen: opdat men daar ter plaatfe met meerdere oplettendheyd onder-
^eke, m welken opzigte tegen \' s men f doen welzyn door de dwaalinge of gunfte dfs
hnnis-neemers de gerechtigheyd verdrukt te zyn gehouden worde.

Bbbbbbb

-ocr page 363-

iio6 HONDERD EN VYFDE HOOFDSTUK

fechten te houden, maar kortbegrypelyk zonder langen omtrek, ge-
dongen wordt, is het zeker, dat de vraagftukken des onderzochten,
waardoor het onderzoekend geding niet weynig wordt lleepend gehou-
den , zo niet in een gewoon geding veranderd, geenfms ten onrechte wor-
den verworpen. Gelyk ook de onderzochte niet moet gehoord worden,
indien hy de verklaaringen der getuygen in gefchrifte zou ^villen tegen-
fpreeken en betwiften. Want door zulke vittingen wordt de tyd ver-
fleeten, en \'t feyt veeltyds meer verduyfterd, dan opgehelderd. En
mitsdien wordt zulks van\'t geding des onderzoeks niet ten onrechte ge-
weerd. ja heeft ook de onderzochte geene de minfte reden van zich
te konnen beklaagen, dat hem door \'t verwerpen der vraagftukken het
middel van zyne onfchuld aan den dag te brengen benomen is; want,
indien hy genegen waare, tegen de perfoonen en de gezegdens der ge-
tuvgen ten voordeele zyner verdeediginge en onnoozelheyd wat byte-
b.engen en te bewyzen, zal hy zulks in \'t aantoonen zyner onfchuld
door \'t overgeeven van verdeedig - leden doen konnen , waarin hy ze-
kerlyk moet gehoord worden. Zie het volgend Hoofdfiuk.

X.-ocr page 364-

VAN \'T BEWYZEN DER MISDAADEN. ms

xii.-ocr page 365-

iio6 HONDERD EN VYFDE HOOFDSTUK

ja verborgen misdaad zy, en de waarheyd op geene andere wyze kon
bekomen worden; Huys-dienaars, L. 2. C. de tejiib, L. 24. eod,
tit. die in lyfftraffelyke zaaken, volgens de L. pen. tt. d. tit. niet mog-
ten ondervraagd worden; en andere, die alle hier ter plaatfe te noe-
men,, van ons beftek niet is, en by deRechtsgeleeiden, die deeze gan-
fche ftof van \'t aanneemen of wraaken der getuygen in \'t openbaar,
en vooral uytvoeriglyk, door bepaal en uytbrey dingen behandeld heb-
ben , woraen opgenoemd.

XIV.-ocr page 366-

VAN \'T Bt^WYZEN DER MISDAADEN. iiiT

pyniginge, voldoende is: indien \'er flechts verfcheyden zijn,of meer
dan één vermoedens blijk t\'zamenloope.

XVII.-ocr page 367-

iio6 HONDERD EN VYFDE HOOFDSTUK

XXI.-ocr page 368-

VAN\'T BE wy ZENDER MISDAADEN. IIÏ-ocr page 369-

ïi,20 . H-ONDERD EN SESDE HOOFDSTUK

den lighaamlijken zin verklaaren; want anderfms verdienen ze geen ge-
loof, 20. TT. de teftam. L. 4. L. 18. C. de tefiib, \\ en zy gehandeld
worde over des beklaagdens verdeediginge of kundigheyd in deeze of
gééne konfte, of zekere handelinge, welke op geene andere wyze kan
beweezen worden, dan door \'t geloove, met eene voldoende reden ge-
paard gaande.

XXXI.-ocr page 370-

V.AN T BEWYZEN DER MISDAADEN.

tBch bekend, dat het Eedzweeren door de getuygen, eer ze hunne ver-
klaaring geeven, moet volbragt worden, C.fraternitatis. extr. de tes-
tib. in zo verre, dat, fchoon de getuyge, nadat hy zonder Eedzweeringe
verklaard heeft, eer de verklaaringen wier den bekend gemaakt, den Eed
aflegge, echter daarom geenfins zyne gezegdens uyt dien hoofde be-
vefiiigd worden. Waarvan men deeze reden geeven kan, omdat, zo
de Eedzweering zy voorafgegaan , het waarfchynelyk is, dat de ge-
tuyge, aan deezen Eed gedachtig, uyt vreeze voor meyneed ten
minften de waarheyd zeggen zal, daar hy in tegendeel, indien hy te
voore verklaare, aan geenen band van Eedzweeringe is vaftgeklonken,
en, geenfms vreezende voor \'t gevaar van meyneed, zeer ligt wat on-
waarachtigs -ocr page 371-

JI22 HONDERD EN SESDE HOOFDSTUK

zou moeten:losgelaaten worden(x) L. 51. ad L. Aquil.
L. 9. §. 5. TF. de public. -ocr page 372-

V A N -ocr page 373-

ÏI24 HONDERD EN ZEVENDE HOOFDSTt/iC

drukkingen, en \'taan-een-fchakelen van de fpreekwyzen der getuygen ,.
waardoor niet zelden en nooit zonder het hoogft gevaar des onderzochr
ten de zin der gegeeven verklaaringen veranderd wordt, doch moeten
de fpreekwyzea der getuygen en de eygentlyke bewoordingen, door
hen voortgebragt, met alle omzigtigheyd worden opgetekend,\'t welk
wel in achit te neemen is.

[ft,-
tl i\'

l2. De beklaagdey hoezeer ook nu dt.
misdaad beleeden hebbende, moet echter
ter verioonmge zyner onfchuld toegelaa^-
ten worden. 19. 20.

21... De onderzochte, ter vertooninge
zyner onfchuld éénmaal toegelaaten zynde.,
indien hy niets beweezen hebbe, moet ten
tweede of derde reyze op nieuws gehoornd
worden. 22. 23.

24\' J¥at de beklaagde ter verklaaringe
van zyne onfchuld bewyzen moet ?

25.-ocr page 374-

VAN \'T VERDEEDIGEN EN VERTOONEN DER ONSCH. 1139

52.-ocr page 375-

VÎÏ26 HONDERD EN ZEVENDE HOOFDSTUK

III.-ocr page 376-

VANTVERDEEDIGKNEN VERTOONENDERONSCR naf

®mdat die gemeene verwantfchap, welke de natuur onder ons menfchen
gefteld heeft , L. 3. de juft. -ocr page 377-

^îig HONDERD EN ZEVENDE HOOFDSTUK

te meer zal dan deeze vryheyd aan naabeftaande en bloedverwante per-
foonen te verleenen zyn, als die zich uyt eens anders hoofde ten ge-
dinge konnen aanbieden, als blykt uyt de L. i. §. uit. tp., de poftul. L.
35. TT, de procurât. L. 3. §. 3. \'k. judic. [oh. h. 5. ^.^.fr.deblsqui
dejec. C. fi duo. §. uit. de procurât, in

VIII.-ocr page 378-

VAN \'T VERDEEDIGEN EN VERTOONEN DER ONSCH. 1139

dat naamelyk een, tegen wien het onderzoek gefchieden moet, be-
hoort tegenwoordig te zyn,en aan hem moeten verklaard worden die
onderzoeks-leden, waarop het onderzoek ftaat te gefchieden.,opdat
hy de magt hebbe om zich zeiven te verdeedigen, en niet flechts
de gezegdens, maar ook de naamen der getuygen,hem bekend ge-
maakt, ook de wettige verzetten en verklaaringen behooren toegelaaten
te worden, opdat door de verduyfteringe der naamen geene gelegenheyd
ter betigtinge, en door de uytlluytinge der verzetten geene vryheyd
om valfchelyk te verklaaren, gegeeven worde, waarom het ook aannee-
melyk is, dat den beklaagden, hoezeer dat niet verzoekende, zonder on-
derfcheyd, ofhy kennis van \'t recht hebbe, dan niet, door den Rech-
ter de vermoedens blyken moeten worden ter hand gefteld.

XIII.-ocr page 379-

1130 HONDERD EN ZEVENDE HOOFDSTUK

men, en niet dan in de hem geoorlofde weêrlegginge of tegen bewy-
zinge zyne onfchuld te vextoonen en te bewyzen.

XVI. Hieruyt komt in bedenken, eerftelyk, of de offder-zocbte^.
genegen %jnde zyne onfchuld te vertoonen en te bewyzen, moet gehoord-
wormen, eer ky op onderzoeks leden geantwoord hebbe? Jä^Qt gebeurt
toch veeltyds, dat de daaders dengenen, die hen op onderzoeks-leden
ondervraagt, ^^niet willen antwoorden, hunne onfchuld bybrengende
en zich ter bewyzinge derzelve aanbiedende; met dat inzigt en oog-
merk, opdat ze het onderzoekend geding zouden ontduyken en afwee-
len: in welk geval het twyffelachtig voorkomt, of %e moeten gehoord
worden ? hierop kan men zeggen, dat wel en ter deege moet worden
opgemerkt, wat de onderzochte trachte te bewyzen ; want, indien hy
voorgeeve te zeex bezwaard, of de aang^bragte misdaad dermaate niet
gefteld te zyn, dat deswegens eenig onderzoek tegen eenen eerlyken
menfch kan of moet ingericht worden, en hy genegen zy, zulks te be-
wyzen en wettiglyk te vertoonen, ook daardoor de gevangenis en \'t
onderzoek aftekeeren, is \'t onwraakbaar, dat hy moet worden toegelaa-
ten; opdat hem naamelyk \'t vermoogen om afwyzende verzetten inte-
brengen met benomen, noch dit voorrecht, waartoe een iegelyk be-
fchuldigde in gewoon geding bevoegd is, den onderzochten geweygerd-
worde, L. 19. C de probat. L.pen. -ocr page 380-

VAN \'T VERDEEDIGEN EN VERTOONEN DER ONSCH. 1139

XVOL Ten anderen, wordt onderzocht, of de beklaagde ft wan-
bedryf beleeden hebbende, onmrminderd deev^e belydenis, wat tot voor-
konifte der éertoyvJnge voor %jns verdeediginge 7mI konnen bjbrengen,
en, indien ky zulks te doen en zyneonfcbuldtebewyzen genegen %,y of
by in dat geval behoore toegelaaten te worden VtW tl^ ik onbezwaard
ben fteliender wyze met fommige Rechtsgeleerden te verzekeren.
Want, fchoon de onderzochte \'t wanbedryf eenmaal beleeden hebbe,
kan \'er veel tuffchenbeydenkomen,\'twelk hem van de gewoone ftraffe
zon konnen bevryden: neem eens, zo de Rechter onbevoegd zy, kön-
nende de voor hem gedaane belydenis geenfms in krachte eener ge-
rechtlyke belydenifte doorgaan. Of, zo de belydenis door belofte van
ftraffeloosheyd afgeperft, of onder\'t pynigen zonder voorafgaande wet-
tige vermoedens-blyken gedaan zy: hoedaanige belydenis buyten allen
twyffel ter verwyzinge met is voldoende. Of, indien van de misdaad
in \'t zekere niet blyke; want, zo op geene andere wyze van de misdaad
gebleeken zy, dan door \'s daaders belydeniffe, moet de beklaagde uyt de
bloote belydeniffe niet verweezen worden. Insgelyks zou de beklaagde
zich op minderjaarigheyd konnen beroepen, of, dat zyne belydenis
niet gaaf noch volftrekt,maar met deeze of geene hoedaanigheyd ver-
groot zy: in welk geval ze niet zou konnen noch moeten deels aange-
nomen, en deels verworpen worden.

XIX.-ocr page 381-

3132 HONDERD EN ZEVENDE HOOFDSTUK

XXII.-ocr page 382-

VAN »T VERDEEDIGEN EN VERTOONEN DER ONSCH. 1135

de ftrat van iedere misdaad quytgefcholden, en fomweylen ook wel dee-
ze of gééne zachter buy tengewoone ftraf moet opgelegd worden, ge-
lyk boven inde 135«: en eenige volgende HoofdJlukkenhQ^Qej^Q^i^^ als
zyn, in misdaad van doodilag \'t beftuur van ftraffelooze verweeringe,
zo de nederilag niet door lift, maar gedwongen ter verdeediginge van
lyf, leeven, eere en middelen, gepleegd worde, L. 45. §. pen. Tt^ad
L. Aquil. L. 2. L. 3. L. 4. C, ad L. Cornel. deficar.

XX VIL Nederflag in oneenigheyd of oproer gepleegd, zo de dood-
ftager in \'t zekere niet kenbaar zy, en moet gevolgelyk in dat geval
aan niemand de doodftraf worden opgelegd.

XXVIII.-ocr page 383-

IJ34 HONDERD EN ZEVENDE. HOO EDSTUR

pende, of de ftraf van geeflelinge op de bloote belydenifle des onder-
zochten, moet worden opgelegd, gelyk bovenrnxihoifeftiendeHoofd■
ftuk gezegd is.

XXXIII.-ocr page 384-

VAN \'T VERDEEDIGEN EN VERTOONEN DER ONSCH. 1139

7. TT. ad L. Jul de adulter. L. 5. L. 28. C. eod. tit. ZiQboven\\itt
twee en vjßgße Hoofdßuk.

XXXIX. of, zo de overfpeler het overfpel beleeden hebbe, doch
de andere party, niet wie \'t overfpel gepleegd te zyn gezegd wordt,
afweezende zy, en haare belydenis niet zon konnen bekomen worden.
Zie boven het drie en vyftigfte Hoofdftuk.

XL. Of, zo de overfpeler of oveïfpeleres voorgeeve zyns ofhaars
Eclugenoots onmagt, ziekte, dwaaling of onkunde, fcheyding van ta-
iel en bed: in welke en andere gevallen de ftraf van overfpel moet ver-
ligt worden, gelyk boven aan het vier en vyftigfte Hoofdftuk gezegd
en beweezen is.

XLI. En heeft één en \'t zelfde plaats in de overige misdaaden,
welke door \'t vleefch gepleegd worden, als in tweev/y verye, onteerin-
ge, hoererye, bloedfchande, bordeelhoudinge, fodomie enz. in welke
ook uyt krachte van wettige redenen de by \'t recht geftelde ftraf moet
,verligt worden, gelyk aan de sf\'r-ocr page 385-

113^ HONDERD EN ZEVENDE HOOFDSTUK

ftichtinge nog niet voltooyd en volbmgt zynde. Zie boven \\ietvjfen
dertigfte Hoofdftuk.

XLVI. Eén en \'t zelfde gebeurt ook in andere misdaaden en wan-
bedry ven, waarin de by \'t recht geftelde ftraf van iedere misdaad uyt
wettige redenen ophoudt - of nu en dan eene ligter ftraf wordt opge-
legd: gelyk byzonderlyk in de verhandelingeen verklaaringe van iedere
misdaad uytvoeriglyk door my is aangetoond, \'t welk hier te herhaalen
overtollig zou zyn.

XLVII. Zo de onderzochte dit en diergelyke tot zyns verdeedigin-
ge en onfchuld voorwende,en om die reden van de ftraffe zou willen
ontheven worden, moet hy op eene wettige en behoorlyke wyze te
werk gaan, en de voorgewende reden zyner onfchuld bewyzen. Waar-
uyt, ten Vierden,moet geweeten worden,op hoedaanige wettige en
behoorlyke wyze in de vertooninge der onfchuld te handelen zy, en
wel in deezer voegen, dat de reden van onfchuld door getuygen moet
beweezen worden, \'t welk echter op eene kortbegrypelyke wyze dient
te gefchieden zonder buytengewoon geding en veel omtreks. Want
anderfms moet ook in geding van onderzoek met vaerdigheyd worden
te werk gegaan, tot. tit. C. ut intra eert. temp. quceft. crimin. L. 13.
§, ï. C. de judic. opdat de beklaagde door eene langduurige gevange-
nifle nietfgedrukt worden, L. i. -ocr page 386-

VAN \'T VERDEEDICÏEN EN VERTOONEN DER ONSCH. 1137

der onfchuld te gelyk met de verklaaringe der getuygen in gefchrifte
wordt overgegeeven.-ocr page 387-

3138 HONDERD EN ZEVENDE HOOFDSTUK

konnen bekomen worden. Insgelyks ,, omdat de onfchuld: fomwylen-
door gisfmgen en onderftellingen. beweezen- wordt; neem^ eenszo de
befchuldigde hebbe konnen ontvlugten, en zulks door hem niet gedaan
zy;; of , indien hy zich uyt eygene beweeginge den Rechter aanbiede
of gevangen ftelle; of, zo de befchuldigde weygerde in de zaake voort-
tegaan. Waarom dikwerf tot het verkrygen van onfchuld de eed van;
zuyveringe den beklaagden wordt opgelegd.,

EVI. Verders, omdat gezegd is, dat in \'t vertoonen der onfchuM
©r verdeediginge op eene kortbegrypelyke wyze moet te werk gegaan
worden, de loop van rechten niet gevolgd zyndewordt onderzocht,
Eerftelyk, Of de verklaaring de?^ getuygen op de verdeedïgingsdeden,
noodwendiglyk beBoore beëedigd te ^yn^. danweP^ of in\'t vertoonen der

tl }

eedzweeringe gehoord „ niets bewyzen-,, L. 18 . C. de teftib.

LVIL \'t Welk (myns oordeels) zo onwraakbaar is, daty, zo die-
zelfde getuygen , die reeds te voore op onderzoeks-leden gehoord zyn^
en onder eede verklaard hebben,, op^ nieuws door den onderzochten
worden voortgebragt,, ze echter gehouden, zynv van nieuws te zwee-
ren:, want de eerfte by die getuygen afgelegde eed verpligt hen niet
verderdan om de waarheyd te zeggen, op de onderzoeks-ledenzo
en op diezelfde wyze,, als een getuyge in\'t bewyzen voortgebragt, in
\'t weêrleggen weder aangevoerd,, verpligt word; op nieuws te zwee-
ren, ten eynde hy ook op de weêrleggings-leden de waarheyd ver-
klaare.

LVIII,. Ten anderen\\ wordt onderzocht, boe veeltyds de onderzoch-
te ter vertooninge of bewyzinge zyner onfchuld of verdeediginge noodig
hebbe ?■ Dit moet (myns oordeels) aan, \'s Rechters willekeure worden-
overgelaaten, arg. (e)- L. i. 2., tt. de jur e deliber. En gewifle-
lijk ^ het zal den Rechter vryffcaan ,. eenen zekeren tyd naar de hoedaa-
ïiigheyd der misdaad en naar: maate der omftandigheden te bepaalen.
Want,, hoezeer ook doorgaans de tyd van ééne maand ter vertoonin-
ge der onfchuld\' fchyne voldoende te zyn, echter, indien \'er getuygen
ïjyt meer afgelegen plaatfen aangevoerd, of be\\^^sredenen van moey-
lyk bewys bygebragt zyn,. is het zeker, dat doorgaans die tyd naar
\\ Rechters goedvinden kan worden uytgerekt.-ocr page 388-

VAN \'T VERDEEDIGEN EN VERTOONEN DER ONSCH. 1139

LIX. Ter), der den. wordtondetzocht, of aan de zy de äes onderzoch-
ten ter vertoonmge en bewy%mge7.yner onfchuld een voorfpraakmooge

îtiffchenbeydenkomen^ van wiens hulpe en byfiand de ojïder7^ocbte zicb

bedienen \'kan? \'tWelk ik onbezwaard ben ftellender-wyze te befluy ten:
want, fchoon doorgaans voor den onderzochten geen gemagtigde
worde toegelaaten, als die noch meefter des gedings is, noch tegen
wien eenig hoofdftraffelyk vonnis kan geveld worden, L. 22. L. 23. C.
de procurat. L. i. C. de f entent. -ocr page 389-

1040 HONDERD EN ZEVENDE HOOFDSTUK

LXIV. Dat zich dan vroome voorfpraaken (wier ampt zeer eerlyk en
den menfchlyken geflachte niet min, dan de krygskunde, te ftade komt,
L. 14 C. de advoc. dl-verf.jud.) van diergelyke boos- en dwaasheyd
onthouden, welke zo veel te meer verfoeijelyk is, wanneer ze de be-
klaagden ter ontkenninge uytlokken, beloovende hen te zullen verdee-
digen , en de waarheyd verkrachtende, \'t welk t\'eenemaal duy velfch, en
der zwaarfte ftraffe waerdig is.

LXV. Ten vierden, eyndelyk komt in
ïen, die zyne onfchuld en verdeediging bewyft en vertoond, een affchrift
der vermoedens-blyken en andere onder f^oeks-befche^ den behoore gegeeven
te worden ? \'t Welk uyt krachte van het gemeen recht aan geene zwaa-
ligheyd of twyffelinge onderhevig is, naar \'t zeggen van (f) zekeren voor-
naamen Rechtsgeleerden, denkende, dat doorgaans, zo tegen iemand
iangs den weg des onderzoeks gedongen zy, den onderzochten moeten
worden toegediend de naamen der tegen hem voortgebragte getuygen,
ook de eygentlyke gezegdens van die, met dat oogmerk, opdat hy
zich zeiven zou konnen verdeedigen, en zyne verzetten tegen hunné
perfoonen en gezegdens voordraagen, volgens C.qualiter -ocr page 390-

VAN \'S RECHTERS GEDRAG, DE MISDAAD NIET enz. 1141

worden voortgezet, i. 13- de offic. prcefid Nov. 178. Cap. 21. C.
qualiter -ocr page 391-

II42 HONDERD EN ACHTSTE HOOFDSTUK

\'t Welk ik echter zo niet wil opgevat hebben, dat de beklaagde, \'t wan-
bedryf ontkennende,nogtans met dit of dat bewys,deeze of gééne
onderftellingen en vermoedens-blyken, bezwaard, ganfchelyk zou moe-
ten vrygefproken worden, Inaar behoort hy in dat geval of op eene buy-
tengewoone wyze beteugeld,of gepynigd te worden,of zich by eed-
zweeringe te zuy veren. Waarom tot verder verftand drie richtfnoeren
moeten worden aangetekend.

II.-ocr page 392-

VAN \'S RECHTERS GEDRAG, DE MISDAAD NIET enz. 1145

derftellingen en vermoedens-blyken, mids zeker en ontwyffelbaar zyn-
de ter verwyzinge kan worden overgaan, wordt ook by anderen
ftaande gehouden en beweezen.

VIL. Ten öfer-ocr page 393-

\\ i

IÎ44 HONDERD EN ACHTSTE HOOFDSTUK

met Eedzweeringe bezwaard worden, C. idt. §. uit. C. ex tuarum, 8.
extr. de purgat. L.ult. §. 4. C. de his,qui ad ecclef. confug.Autb.
novo jure. C. de pœn. judic. qui maie judic. L. 26. §. ult. C. de ufur.
L. ult. §. 10. C. de jure deliber. L. ult. §. ult. C. de bon. Auth. jud.
pojfid.

XI. Hier ter plaatfe wordt onderzocht, .e^ry?^^\')^, 0/ de beklaagde,

-ocr page 394-

van ^S rechters gedrag, de misdaad niêt enz. 114g

dien hy flechts den éénen of anderen aanneemelyken grond en nieu-
we oorzaak by brenge, waarmede hy zyne verdeediging te bewyzen
tracht; en dat zo veel te meer, omdat in \'t bewyzen van des beklaag-
dens onfchuld veel toegelaaten wordt, \'t welk anderfms het recht niet
kan gedoogen.

Xin. Ten ander tn., wordt onderzocht, Of, flfe ^^^ ^cin zuyveringe
opgelegd 7^ynde,de (25) Eedvanlafteringe by de tegenparty e mooge ge-
vorderd ïüorden?T-ocr page 395-

II42 HONDERD EN ACHTSTE HOOFDSTUK

overlaaten, omdat die het eygen gewifle des beklaagden alleen te be-
treffen komt.

XV.-ocr page 396-

VAN DE PYNIGINGE.

neer het ter ontdekkinge der waarheyd meeft raadzaam is, den beklaag-
den de noodzaakelykheyd der Eedzweeringe opteleggen.

XX. Doch, zo over eene zwaarere misdaad worde gehandeld, wel-
ke voor \'t minft aan den lyve ftrafbaar is, en\'er voldoende vermoedeos-
blyken voor handen zyn, moet tot dien Eed van zuyveringe nooit ge-
komen, maar de beklaagde ter uytperflinge der belydeniife gepynigd
worden, van welke ftoffein de volgende Hoofdfiukken eene naader ver-
handeling volgen zal.

HONDERD EN NEGENDE HOOFDSTUK

Van de Pyniginge.
INHOUD.

I. D-ocr page 397-

1148 HONDERD EN NEGENDE HOOFDSTUK

overtuygd zynde, L. ló. C. de\'pœn. L. ult\'. C. de cuftod. reor. C. i.
C. primates. 2. quœft. i. moet echter diergelyke beklaagde, die de mis-
daad ontkent, noch door wettige en volliomen bewyzen kan over-
tuygd worden, zo niet aanftonds worden vrygefproken, maar, omdat
het welzyn van \'t Gemeenebeft vordert, dat de misdaaden geftraft, en
de wanbedry vers uyt het midden weggenomen worden, L. 51. §. 2. tt.
ad L. Aquil. L. 4. §. i.tt. de nox. aBion.héiooïi men op alle wyzen
ter ontdekkinge der waarheyd mede te werken: \'twelk door\'t pynigen
gemaklyk gefchieden kan, en ook doorgaans gefchiedt. Want, om-
dat zeer veele misdaaden in\'t heymelyk en\'t verborgene gepleegd wor-
den , dies altyd geene getuygen te bekomen zyn, daarom is door \'t ge-
bruyk onzer Voorouderen ingevoerd, dat de waarheyd door \'t pyni-
gen onderzocht wordt.

II.-ocr page 398-

VAN DE pyniginge:-ocr page 399-

ÏÏ50 HONDERD EN NEGENDE HOOFDSTUK.

2. Wat perfoonen men pynigen kan ? 3. In wat zaaken de beklaagden
konnen fcherpelyk ondervraagd worden? 4. Wat zaaken en vermoe-
dens-blyken den Rechter moeten beweegen om tot fcherpere ondervraa-
ginge te komen? 5. Wat rang en maat in \'t pynigen van beklaagden
behore gehouden te worden? En 6. welke de uytwerkingen van\'t py-
nigen zyn ? Waarin de geheele bewysreden des rechts met betrekkinge
tot het pynigen van beklaagden gelegen is. Waarom ik^tookderpy-
jne waerdig geacht heb, van dit alles onderfchey dentlyk te handelen en
aantetoonen , wat ten deezen opzigte by de Vierfchaare in gebruyk zy
aangenomen ?

VII.-ocr page 400-

VAN DE PYNIGINGE

IX. B. Moet ook de Rechter in \'t opleggen der pyniginge de trap-
pen der pynen wel en ter deege in acht neemen. Want, gelyk het
zeer bekend is, worden niet alle beklaagden zonder onderfcheyd op
ééne en dezelfde wyze gepynigd; maar deeze zwaarer, andere weer
hgter, naar de hoedaanigheyd der misdaad en vermoedens blyken, wel-
ke by \'t geding-voeren zich opdoen. Waaruyt volgt, dat \'er bepaalde
trappen van pynen moeten gefteld worden, van welken de Rechter, zo
wel als van de foorten en wyzen van die, ter onder rechtinge zyner be-
oordeehnge ten aanzien van \'t opleggen der pyniginge behoort kundig
te zyn. Hiervan worden\'er vyfderhande by voornaame Rechtsgeleer-
den opgenoemd. De eerße naamelyk beftaat in enkele dreygementen
der aanftaande pyniginge. De tweede, in \'t brengen des beklaagden
naa de plaatfe der pyniginge. De derde, in \'t ontkleeden en binden.
Gevierde, in \'tophaalen aandepynbanke. Vevyfde, in\'tfchudden,
wanneer de beklaagde, terwyl hy opgehaald zynde tuifchen hemelen

den Scherprechter aangetaft en gefchokt wordt,
j \'-ocr page 401-

1JS^ HONDEPvD EN NEGENDE HOOFDSTUK

Landen zyn aangenomen; waarin moet vaftgehouden worden, dat \'er
twee voornaamere foorten van fcherpeiyk ondervraagen of pynigen zyn:
naamelyk de VERSCHRIKKING en de PYNIGING ZELVE.

Xm. De VERSCHRIKKING\'vervat flechts dreygementen eener
aanfl:aande pyniginge, en is wederom tweevoudig: Enkele ver fchrik-
hing, en verfchrïkking, met ligte voorfpelingen en toebereydfelen van
pynen gepaard gaande. Enkele verfchrikking is niet anders, dan eene
bloote houding des Scherprechters van den beklaagden te zullen pyni-
gen , zonder hem op eenigerhande wyze aanteraaken of aantevatten,
ais naamelyk de Scherprechter met verfchrikkende en naar de te doene
pyniginge wel gepafl:e woorden en gebaerden op den onderzochten
aanvalt, niet anders, dan of hy hem zou willen aangrypen en pynigen,
echter, zonder dat te doen, zyne belydenis door enkele bedreyginge
van te pynigen afperft.

XIV.-ocr page 402-

VAN DE PYNIGINGE.

foort van pijoiginge influyt, omdat ze het hghaam aandoet, echter
verfchilt ze van de eygenthjke pijmgmge,als welke in eene zwaare fol-
teringe en teyfteringe des Lighaams beftaat, L. 15. §. 41. ^^ quc^ß.
En mitsdien wordt de verfchrikking gezegd met ligte voorfpelingen en
toebereydfelen van pijnen gepaard te gaan, of ook wel daadelijk te
zijn.

XVII. Deeze verfchrikking wordt veeltijds dan eerft aangewend, zo
de beklaagde naar \'t recht wierde verbooden, door pijniginge onder-
vraagd te worden, neem eens, indien hyonhuuwbaarzy, L. i.§. 33.
TT. ad Sä. SyII. of befchuldigd van zulk eene misdaad, welke met gee-
ne lijfftrafte beteugeld wordt, of, indien hy met geene geringe ver-
moedens-bUjken belaft waare, echter met de zodaanige, welke niet
t\'eenemaal fchijnbaar en aannemelijk te houden zijn.

XV III. ja is het ook onwraakbaar, dat in dit geval de Rechter
uaar maate der omftandigheden en vermoedens-blijken, ook naar de
hoedaanigheyd der misdaad en de gefteldheyd der perfoonen, de Ver-
^hrikkmg tot het binden kan uytftrekken, zo nogtans, dat de
scherprechter des beklaagdens handen zo naauw niet prange, maar
ciie aliengskens beginne te binden en vaft te maaken; want eene zwaa-
re en ftijve binding is niet anders, dan de pijniging zelve. V/elke
Wijze van verfchrikkinge aan \'t pynigen zeer naby komt, echter de
pijniging zelve niet uytmaakt, omdat de voeging der handen niet

naauw wordt toegehaald.

XIX.-ocr page 403-

X^v;

1154 HONDERD EN NEGENDE HOOFDSTUK

éle aan de pynbanke vaftmaaken, en dus zyne konft in \'t pynigen te
werk ftelle.

■ XXÏ. Van deeze pyniginge worden, naar \'t gebruyk deezer Landen,,
drie trappen opgenoemd, die van den anderen onderfcheyden zyn, en
ook niet in alle gevallen en misdaaden zonder ond\'srfcheyd ftand gry-
pen. De eerfle en laegfie is, wanneer de beklaagden door \'t gebruyk
van koorden gepynigd worden: neem eens, als hunne handen achter-
waards met touwen zeer naauw worden toegehaald. Welke trap vam
pynigen van de verfchrikkinge, welke fomwylen door \'t binden met
koorden gefchiedt, daarin onderfcheyden is, dat in deeze, naamelyk.
in de verfchrikkingede Scherprechter des beklaagdens handen flechts
een weynig begint te binden , doch in den eerften trap der pyni-
ginge de voegfelen. der handen met touwen ten allernaauwften tot het
gebeente worden aangehaald : waardoor \'t lighaam ondraagelyke
fmarten gevoelt, dies deez trap van pyniginge, voor zo veelde fmar-
ten en pynen betreft, genoegzaam aan den tweeden trap gelyk zy.
Want de Scherprechters zeggen doorgaans, dat de beklaagde, deeze;
binding doorgeftaan hebbende, ook zeer ligt de fmarten eener zwaare-
xe pyniginge zal konnen te boven komen.

XXIL De tweede en middelfie trap der pyniginge is, wanneer de
beklaagde aan de pynbanke vaftgemaakt, en de leden door eene ge-
weldige uytrekkinge of ophaahnge van een gefcheyden en gefcheurd^
-ocr page 404-

VAN DE PYNIGINGE.

dachte) moet in acht genomen worden, is \'t niet genoeg,dat men al«
Ie de trappen van t pynigen kenne; en gewiffelyk ,.niet alle deeze trap-
pen zonder onderfcheyd konnen in allerhande misdaaden ftand gry-
pen , doch moet ook naa voorgaand gebruyk van de gemaatigdheyd
der gezonde reden met alle oplettendheyd gewoogen en beflift worden,
tot welken trap der pyniginge te komen geoorlofd zy , waarin
^s Rechters willekeur ontrent de hoedaanigheyd der pyniginge wel meeft
verkeert. Opdat naamelyk de Rechters, deeze gemaatigdheyd der
gezonde reden in den wind ftaande, de beklaagden niet zonder \'t maa-
ken van eenig onderfcheyd pynigen, noch hen onder voorwendinge van
de waarheyd te willen ontdekken op verfchrikkelijke wijzen verfcheuren
en ter belydeniffe van datgene,\'t welk ze nooit gepleegd of gedacht
hebben , noodzaaken, zijnde waarlijk niet v/reeders en gruuwelijkers^
ja van alle recht en redai meer bevreemd, dan eene diergelijke be-
handeling.

XXVI. Het is toch niet wel doenlijk,dat met betrekkinge tot
de trappen van \'t pynigen een bepaald richtfnoer gegeeven worde;
maar zal de Rechter naar zyne willekeure\'en \'t beftuur der gezon-
de reden het dermaate moeten aanftellen, als de hoedaanigheyd van
misdaad,perfoon en vermoedens-bhiken, zal fchijnen te vefeyffchen,

1155

ant naar de fterkte van den perft^on, die gepijnigd wordt, lig-
haams zwakheyd, waerdigheyd, naar maate der misdaad, en naar
de hoedaanigheyd der vermoedens-blijken, moet volgens de L. 7. L.
§. 3. 5r. de qucEß. gehandeld worden. AU\' het welk uyt de

HON-

10.

i)pvolgende Hoofdftukken naader zal aanlichten.

Ogggggg 2

-ocr page 405-

Iisd HONDERD EN TIENDE HOOFDSTUK

HONDERD EN TIENDE HOOFDSTUK

Van de perfoonen, die niet konnen gepynigd

worden.

INHOUD.,

1.-ocr page 406-

VAN DE PERSOONEN, DIE NIET KONNEN GEPYNIGD eriz. r 165

20. Wanneer en in wat gevallen he- konnen met toelaat\'mge der hoogere Over-
densdaags de in waerdigheyd gefielde per- heyd gepynigd worden,
foonen konnen gepynigd worden? 40. 4 t. 46. Geeftlyke perfoonen^ Meefters en

42. 43- 44\'.-ocr page 407-

ïisS HONDERD EN TIENDE HOOFDSTUK

fconen van dit richtfnoer zyn uytgezonderd; ook, wat ftand en hoedaa-
nigheyd iemand van \'t fcherpelyk ondervraagen en pynigen bevryde ?
Waarin ik (onder verbeteringe) eene drievoudige hoedaanigheyd vind,
naamelyk i. Gebrek van verftand en oordeel. 2. Zwakheyd van lig-
haam. 3. Waerdigheyd des perfoons. Deeze zijn de oorzaaken, uyt
wier hoofde de beklaagden niet konnen gepijnigd worden, van welke
nu afzonderlijk te handelen ftaat.

IV. De Eerste oorzaak en hoedaanigheyd, welke den beklaagden
van \'t pijnigen ontheft, is gebrek van oordeel en verftand. Want, ge-
lijk in \'t opleggen der ftraffen \'s menfchen wil en oogmerk wel en ter
deege moet ingezien worden,zo is ook deRechter in \'t befluyten der
pijniginge gehouden, des beklaagdens verftand en oordeel wel te wikken
en te weegen, en moet hy dengenen, in wiea hy gebrek van oordeel
en zwakheyd van verftand ontdekt,nietfcherpelijk ondervraagen. Van
welke uytzonderinge eene tweevoudige reden kan gegeeven worden :
Eerßelyk \\omècit zulke perfoonen, dien verftand en oordeel ontbreekt,
als zijn jonge kinderen, dollen enz. noch waarlijk misdoen, noch met de
ftraffe der misdaad beteugeld worden; als in wie geen opzet om te benaa-
deelen vallen kan, L. 5. ult. tt. ad L. Aquü. L. 12. tt. adL.Cornel.
de ficar. en mitsdien ook aan geene misdaad konnen fchuldig worden;
de wyl\'t opzet en voorneemen de wanbedrijven onderfcheydt, L. i. yr.ß.

q-uadrup. pauper, fee. die, L. 1. §. 3. L. 14. tt. adL Cornel. deficar,
C. ßgnificaßi. de homicid. L.\' 53. 7r.defi1rt.en ook niet moeten gepij-
nigd worden; het is toch eene zeer bekende zaak, gelijk \'t ook naader
aan het 5e onder deel opvolgenden Hoofdßuks zal beweezen worden,
dat men de pijniging nooit belluyten moet,\'ten zy zulk eene misdaad
gepleegd te zijn gezegd wierde, waarop eene lyfftraf toepaffelijk is.
Ten anderen;-ocr page 408-

VANDEFEUSOONEN,, DIE NIET KONNEN\' GEPYNIGD.eE^.ïl59^

V. Gevolgelijk zal te zien ftaan, aan wat perfoonen \'t gebrek en de
zwakheyd van oordeel mooge te ftade komen? onder wie buyten allen
kyf de eerfte plaats bekleed wordt door ONHUUWBAAREN: want
dus fpreekt de Rechtsgeleerde in de L. lo. de qucejl, over den jon-
geling, die dm ouderdom van ia jaar en nog niet bereykt^ beeft ,moeP

ry-n/i/l/tn /T^ ^-ocr page 409-

ïisB HONDERD EN TIENDE HOOFDSTUK

|a doorgaans en in alie gevallen voor eenen afweezenden en flaapenden
gehouden, L. 2. §. 3. tt. de jure codicül

VIII.-ocr page 410-

VAN DE PERSOONEN, DIE NIET KONNEN GEPYNIGD enz. 1161
fchyne ftrydig te zyn, kan men daarop antwoorden, dat naamelyk de

zin dier Wet moet enkelyk worden opgevat van de zulken, die niet lee-
zen konnen ,_en uyt het zeggen van getuygen moeten verweezen wor-
den.

X1. Deeze zyn dan de perfoonen, die om gebrek van verftand en
oordeel niet konnen gepynigd worden, onder welke geenfms een
B LIN D E te brengen is. Want, omdat hem noch \'t gehoor noch de
fpraak tot beletfel ftrekt, waarom hy van de door hem gepleegde misdaad
geene belydenis zou doen konnen, is\'er waarlyk geene reden, waarom
hy van \'t pynigen zou moeten verfchoond worden, \'t Welk nogtans
in den blinden getuyge uytzöndering lydt, die over eene door iemand
anders gepleegde misdaad, welke hy zelfs niet heeft konnen zien noch
ontdekken, niet kan gehoord noch gepynigd worden, gelyk deswe-
gens de L. 3, §. adf-ocr page 411-

ÏÏ52 HONDERD EN NEGENDE HOOFDSTUK.

ker Rechtsgeleerde dit een moeylyk en angftvallig onderzoek noemt,
Want het is eene zeer harde inftelling der Keyzeren, dat minderjaari-
gen in geval van misdaaden door de ftemme der jaaren niet gehulpen
worden, L. r. L. 2. C.fi adverf. delidt. L. 9. §. 2. tt. dß minor, ja
zelfs, terwyl een onhuuwbaare met naame van \'t pynigen verfchoond
wordt, L. 10. L. 15. §. I. de quceft. is daaruyt ligtelyk optemaa-
ken, dat in den onhuuwbaaren, die minderjaarig is, wat anders ftand
grype.

XIV.-ocr page 412-

VAN DE PERSOONEN, DIE NIET KONNEN GEPYNIGD eriz. r 165

werf zeer veel naadeels toebrengt, en wel inzonderheyd den zulken,
die om de zwakheyd huns lighaams niet in ftaat zyn , het pynigen te
ondergaan, en om die reden (naar\'t eenftemmig gevoelen der Rechts-
geleerden) van \'t pynigen en \'t fcherpelyk ondervraagen ontheven zyn.

XVII. Hiervandaan mo^mi. Eer ft elyk, OUDE MANNEN, die
door hooge jaaren zyn afgefleeten,niet gepynigd worden, L. 3. 7.

adf-ocr page 413-

ÏÏ1104 HONDERD EN NEGENDE HOOFDSTUK.

we-, ftraffeloosheyd zouden bekomen, in weêrwille van de L. 51.
ad L. Aquil

XIX.-ocr page 414-

VAN DE PERSOONEN, DIE NIET KONNEN GEPYNIGD eriz. r 165

h.i^-Tt. adfdt. Sßlan. Echter konnen ter naavorfchihge der waarheyd-
de zulke,die met ongezondheyd zyn aangedaan, verfchrikt worden
niet üechts door woorden, maar ook door\'t gebruyk van werktuygen,
neem eens, van duymfchroeven enz. arg. (s) L. i. §. 33. ^r. adf\'B^
SyUan.

XXII.-ocr page 415-

HONDERD EN TIENDE HOOFDSTUK

XXIV.-ocr page 416-

VAN DE PERSOONEN, DIE NIET KONNEN GEPYNIGD eriz. r 165

- XXIX. Doch ftaat aantemerken, dat in dit geval, waarin over \'t
pynigen eener zwangere vrouwe gehandeld wordt, aan de vrouwe,
welke zich ter verrnydinge der pynbanke voorgeeft zwanger te zyn ».
geen geloof gegeeven wordt, maar is de Rechter, indien hy twijftel-
de, of de vrouw zwanger zy, dan niet, gehouden, met gezwooren
Vroedvrouwen en Geneesheeren te raadpleegen, en, naar hunne ge-
dachten over den zwangeren ftaat der vrouwe, zijn gewijsde Interichten.
En is \'t vervolgens zeer aanneemelyk, dat de Rechter, eene zwangere
vrouv/ aan de pynbanke gefteld hebbende, welke uyt dien hoofde eene
miskraam heeft gekreegen, niet gehouden wordt, zo de Geneesheeren-
verzekerd hebben, dat ze niet zwanger was.

XXX. Eyndelyk beftaat de Derde oorzaak van onthemnge m des
beklaagdens W AERDiGHE YD. Want, omdat het pynigen met
ftechts eene onzekere en gevaarlijke, maar ook by uytftek naam - quet-
fende zaak is, moeten daarom zeer aanzienlijke en in hoogere waerdig-
heyd geftelde perfoonen geenfins gepynigd worden, naar de eenftem-
mige en meeft aanneemelijke beftuytinge der Rechtsgeleerden, L. 8.
L. lo. C. de dignit.

XXXL Hoedaanige zijn, Eerftelyk, aanzienlijke Perfoonen, Vors-
ten, Hartogen, Graaven\', Vryheeren, die, naar het Roomfch Recht,.,
niet konden gepijnigd worden, L. ii. C, de qiicefl. L. lo. C. de dig-
nit. en mitsdien, gelijk men ze oudstijds onder \'t pijnigen niet kon on-
dervraagen d. L. lO. G. de dignit. L. ii. C. de qiiceß. zo zijn ®ok^-
deeze van de ftrenge naavorfchinge, welke door \'t pijnigen gefchiedt,.
ganfchelijk ontheven. En zulks fchijnt ten huydigen dage niet veeti
twijftels te hebben, dewijl diergelijke perfoonen zeer zelden om\'t plee-
gen van misdaaden worden opgeftooten.

XXXIL Ten anderen, hiertoe konnen ook gebragt worden Krygs-
luyden, die ook verfchooning van \'t pijnigen verdienen, L. 8. C. d-ocr page 417-

ïisB HONDERD EN TIENDE HOOFDSTUK

:qu(£ft. en mitsdien is het zeker, dat zeer veele Rechtsgeleerden den
■i^ryg eene waerdigheyd toekennen.

XXXIII.-ocr page 418-

VANDE PERSOONEN, DIE NIETKONNEN GEPYNIGD enz. ii6f

meen volk te raaken, L. ii. C. de qudeß. Dat toch de Edelen van de
gemeente onderfcheyden worden, kan aan niemand onbekend zijn;
Waarom men ook deswegens met het nyterft recht zal konnen ftaande
houden, dat het pijnigen ten opzigte der Edelen van geen gebruyk is.

XXXVI.-ocr page 419-

1170 HONDERD EN TIENDE HOOFDSTUK

ftelde perfoonen niet te pynigen , nog ten huydigen dage onwrikbaar^
en door geene tegenftrydige gewoonte vernietigd is, moet echter ook
dit worden toegelaaten, dat hetzelve richtüioer zekere bepaalingen on-
dergaan mooge.

XLL En wel, Eerftelyk, wordt dit richtfnoer bepaald in vuylaarti-
ge misdaaaden, in welke Hooggeboren, Edelen, Leeraars, Krygsluy-
den en andere aanzienlijke menfchen, geene verfchooninge waerdig zijn;
hoedaanige is de misdaad van Ketterije , -L. 4. §. 4. C, de beeret, van
gequetfte Oppermagt, L. 3. L. 4. C. ad L. Jul. majeft. waarmede
ook vergeleeken wordt de misdaad van fimonie, L. 31. C. de Epijc. -ocr page 420-

VANDE PERSOONEN, DIE NIET KONNEN GEPYNIGD enz. 1171

gepleegd,reeds blijkt, terwijl\'er flechts eenige onzekerheyd overblijft,
met wat oogmerk hy die gepleegd hebbe?

XLIII. Echter, zo een Edelman of Leeraar in ft:aat zy te bewijzen,
ten minfl:en vermoedelijk uyt giflingen en vermoedens-blijken aantetoo-
nen , dat hy ter zijns verdeediginge gedood heeft, is \'t onwraakbaar^
dat hy zo wel als andere der verfchooninge waerdig is, Waarin veel
\'sRechters willekeure moet worden overgelaaten, of naar de hoe-
daanigheyd der vermoedens blijken en naar de gefteldheyd des perfoons
beklaagde te pynigen zy, dan niet?

XLlV. Ten derden, is (y) zeker Rechtsgeleerde van gedachte, dat
-ocr page 421-

ÏÏ72 HONDERD EN NEGENDE HOOFDSTUK.

dat met \'s Vorften voorkenniffe en goedvinden de Edelen en andere be-
voorrechte perftDonen konnen gepynigd worden. En, fchoon iemand
aan de algemeene fteUinge der Rechtsgeleerden wilde toegeeven, dat de
voorrechten van \'t niet pynigen der aanzienlyke Perfoonen, Krygsluy-
den en Leeraars, ten huydigen dage door eene tegenftrydige gewoonte
vernietigd zyn, echter met bepaalinge van deeze gewoonte tot \'s Vors-
ten wiUe en goedkeuringe, die zal noodwendiglyk moeten in acht nee-
men , dat naamelyk de voorzegde bevoorrechte perfoonen niet dan met
\'s Vorften voorkenniffe konnen gepynigd worden.

XLVL \'t Gene nogtans tot hiertoe gezegd is ten opzigte van per-
foonen , die om hunne waerdigheyd van \'t pynigen ontheven zyn, dat
wil ik flechts van eene uytmuntende en verheven waerdigheyd verftaan
hebben. Want het is geenfins zeker, dat alle waerdigheyd, hoedaa-
nige ze ook zyn mooge, verfchooning vindt, maar enkelyk de zo-
daanige, welke met den Adel of Kryg vergeleeken wordt, L. 4. C. ad
L. Jul majeft. Gevolgelyk, fchoon ook Meefters, LeerHngen en an-
dere Geeftlyke perfoonen, met eene waerdigheyd voorzien zyn, is \'t
echter onwraakbaar, dat ze konnen gepynigd worden.

XLVII. Want, fchoon dit by fommigen ontkend worde, ftellen
echter de Rechtsgeleerden genoegzaam met eenpaarigheyd het tegen-
deel, overeenkomftig met de L. 8. C. de Epifc. -ocr page 422-

VAN DE TER PYNIGINGE GEPASTE ZAAKEN. 1173

foonen neemen hun Ampt waar zonder zich in leevens-gevaar te ftel-
len. Waarom in dft geval de redenkavehng van géénen tot deezen
geenftns beftaan kan.

HONDERD EN ELFDE HOOFDSTUK

Van de ter Pyniginge gepafte zaaken.
INHOUD.

. De Rechter kan geenfins tn alle
misdaaden zonder onderfcheyd tot de pyni-
ginge voortbreeken. 2.

3.-ocr page 423-

1174 HONDERD E N ELFDE HOOFDSTUK

I- TTet Derde Hoofd deel, waaraan de Rechter in\'t pynigen tnoet
Xx gedenken, verkeert in de overweeginge van de tot het beiiuy-
ten der pyniginge gepafte en behoedaanigde zaake. Want, fchoon
naar \'t getuygenifle van Ulpianus in de L. i. de qu^eft. doorgaans
in de ontdekkinge der misdaaden van fcherpere ondervraaginge gebruyk
worde gemaakt, moet nogtans de Rechter niet in alle zaaken en mis-
daaden zonder onderfcheyd ter pyniginge voortfpoeden, maar zal \'t
fcherpelyk ondervraagen, dan eerft ftand grypen, zo deRechter de by
\'t recht behoedaanigde zaak beoordeeld hebbe. Waarontrent zeker be-
vel van den H. Auguftus, door Paulus, den Rechtsgeleerden, in de
volgende woorden aangehaald, te vinden is in de L. 8. tt. de qiiceft.
Het fcherpelyk ondervraagen moet men {%o ik meene^ niet altyd in al-
lerhande zaaken en perfoonen vorderen: en, dewyl zwaare en hoofd-
ftraffelyke .misdaadenniet anders konnen onderzocht en naagevorjcbt
W-orden, dan door \'t fcherpelyk ondervraagen derflaaven, denk ik, dat
hetfMve ter ontdekkinge der waarheyd zeer dienftig is, teffens van be-
grip zjnde, dat ztdks moet in \'/ werk ge fteld worden.

n. Waaruyt men dit Richtfnoer ftellen mag: Dat HET PYNI-
GEN ENKELYK PLAATS HEBBE IN ZWAARERE
WAARLYK GEPLEEGDE MISDAADEN, WAARVAN DE
WAARHEYD OP GEENE ANDERE WYZE KAN ON-
DERZOCHT WORDEN. Welk richtfnoer, uyt de woorden des
bevels van den H. Auguftus ontleend, \\ loral drie zaaken betekent:
I. Dat de zaak lyfftraffelyk, en de misdaad zwaar zy. 2. Waarlyk
gepleegd, van wier lighaam ook in \'t zekere blyken moet. 3.Dat an-
dere bewyzen ontbreeken, en de waarheyd op geene andere wyze kan
ontdekt worden. Deeze drie vereyfchtens maaken de lyfftraffelyke zaak
behoedaanigd om \'t pynigen te konnen beftuyten, en is het noodig,
dat die^ altyd met elkandere t\'zamenloopen, anders zal men nooit tot
het pynigen moeten overgaan.

lïl. Het Eerste Ve r e y c h t e is de gruuwzaamheyd der ge-
pleegde misdaad. Het is toch niet voldoende, dat de zaak lyfftraffelyk
zy,maar moet ook dezelve zwaar en hoofdftraffelyk weezen. En mits-
dien kan de Rechter enkelyk in hoofdftraffelyke en zwaare misdaaden
zich van \'t fcherpelyk ondervraagen bedienen.

IV. Doch, wat misdaaden genoemdimrden zwaarere misdaaden^
en ^ wat misdaaden genoemd wor den ligte misdaaden, daarin zyn het de

Rechts-

1, t

-ocr page 424-

VAN DE TER PYNIGINGE GEPASTE ZAAKEN. iï75

Rechtsgeleerden ganfchelyk niet eens, dies deeze zaak aan\'s Rechters
wiilekeure moet worden overgelaaten. Doch eens daar latende datge-

ne, \'t welk door de Rechtsgeleerden deswegens aangetekend te zyn be-
vonden wordt, meen ik, dat de befchry ving, boven aan het 47 e
der deel des vier en negentigften Hoofdfiuks gedaan, moet gehouden
worden, waarby gezegd is, dat zulke misdaaden zyn zwaare misdaa-
den, waarop dood- of lyfftraf gefteld wordt; waaruyt volgt, dat alle

misdaaden, op welke by Wet of inftellinge eene ftraf des natuurlyken of
burgerlyken doods gefteld wordt, zwaare ofzwaarere misdaaden zyn.

V.-ocr page 425-

1176 HONDERD EN ELFDE HOOFDSTUK

VII.-ocr page 426-

VAN DE TER PYNIGINGE GEPASTE ZAAKEK II77

IX Want, fchoon het by fommigen onwraakbaar zy, dat de Rech-
ter het willekeurig ftraffen zelfs tot den dood uy tftrekken kan, grypt
dat echter nooit anders ftand,\'ten zy ook ander lins in diergelyke mis-
daad de ftraf des doods doorgaans worde opgelegd, en die uyt de om-
ftandigheden, welke de gruuwzaamheyd der misdaad verzwaaren, der-
maate behoedaanigd zy, dat ze by de Wet zelve met den dood ftraf-
baar worde geoordeeld. Gevolgelyk, fchoon de beteugeling eener mis-
daad zy willekeurig, zal \'t evenwel den Rechter tot ontdekkinge der
waarheyd dan eerft vryftaan, indien de belydenis gedaan hebbende of
overtuygde beklaagde de lyfilraife op geenerhande wyze hebbe konnen
ontduykem

X.-ocr page 427-

1178. HONDERD EN ELFDE HOOFDSTUK

geene belydenis door de pyniginge, naar de zo even aangehaalde be-
iluytinge, zal moeten worden afgeperft.

XII.-ocr page 428-

VAN DE TER PYNIGINGE GEPASTE ZAAKEN. 117^

XIV \'t Welk nograns op eene aanmerkelyke wyze moet bepaald
worden in de burgeriyke- oi geldzaake, welke met zo eene misdaad
gepaard gaat , waarin de beklaagde naaï den aart derzelve kan gepy-
nigd worden.

XV.-ocr page 429-

ïi8o HONDERD EN ELFDE HOOFDSTUK

, XX. Doch dit zal niet flechts in bank-breekers, maar ook in alle an^
dere znaken zonder onderfcheyd,, ftand grypen, zo naamelyk iemand
op eene argliftige en bedriegelyke wyze zy ne gelden en infchuldenver-
duyftere om tot geene betaalinge genoodzaakt te worden; en dat weE
©m de geiykheyd van reden, welke ook in andere gevallen ftand grypt.

XXI.-ocr page 430-

VAN DE TER PYNIGINGE GEPASTE ZAAKEN. nU

gen wille en dank getuygenis te geeven genoodzaakt waaren. Gelyk
ook niet de zulke, die uyt een zwak geheugen dwaaien, en hunne
dwaaling van ftonden aan verbeteren. Waarni gewiffelyk veel aan \'s
Rechters willekeure moet worden overgelaaten, zynde het zeer aannee-
melyk, dat het pynigen gemaatigd,. en zo zwaar niet zyn moetin ge-
tuygen , als wel in beklaagden.

XXVI.-ocr page 431-

HONDERD EN ELFDE HOOFDSTUK