m--
■ ■
«
1
. -ij •
-ocr page 2-\'L ■
1
i
- i •• •■■li Hf r-
m
DER STAD
ZWOLLE,
BEHELSENDE EEN FERHAAL FAN
DESZELFS EERSTE BEGINSELEN^
OPKOMST, AANWAS, KERKELTKE
EN WERELDLTKE GEBOU-
WEN, SC HO L E N E N
REGERINGE. \'
uit stads boeken, egte stukken en oude
chronyk en by een vergadert,
en beschreven
DOOR
mr. 33urchard joan van hattuml
Lid mn de Maetfchappy der Nederlandfcbs
Letterkunde te Leyden.
J/x ^ ï
■-ocr page 4-
T r n r- 3 o i\'l l y J -s.- OL . • - ■ vl o Y\\ - aatîo Kf- r.; -ocr page 5-
Bladz. i. VAN I. Stads gelegenheid en aart van de grond IV.-ocr page 6-
aart van die tnen \'er in ademc, is feer gefond. Ook van zwolle. I. Hoofdst. 3 Qui manet in Zwolla manet in pin- Van \\ vi\'elk de ön is, dat Zwolle rykelyk Het is buiten twylFel, dat, federt dat deefès Defen tol, welke in eenige onegte affchriften 1073 BESCHRYVINGE ^ ^r (-ocr page 9-
van ZWOLLE. I. Hoofdst. 5 koopmans goederen dees Katerrol (i^ geheven 6 BESCHRYVINGE en plaats die onbewoond en volkeloos is. ^ Van die tyd af aan begon dan , de grond la^Q, (fn) CocciHs 2» Chronica Bethkm. van ZWOLLE. L Hoófdts. 7 1230. ondertekend hebben, hadden of hun Ho- Deefe eerfte bewoners der Stad waren feer IV.-ocr page 12-
8 K:. 5,BSCHRYVÏNGE ae Lieve Vrouwen Kerk en Kerkhof, in den V^ IS95. geftigt; de Voorftraat, de fcheu (p) In llttera Ï305, feria qwlntA ante Paljcba m van ZWOLLE. XL. Hoofdst. 9 fchen tyd fekerlyk veel Herker was, dan ik op 10 BESCHRYVINGE hun regt op defen toren aan niemand dan een 1 van ZWOLLE. I. Hoofdst. h feker, dat de Stads muure, in de XIVde eeuw, 1081 BESCHRYVINGE lag, \'er in begrepen is geworden. Zynde dus -ocr page 18-
14 BESCHRYVINGE in den beginne defer eeuw verfcheyden men- -ocr page 19-
van ZWOLLE. XL. Hoofdst. 15 tegens den vyand aan die fyde eenige tyd te (d)-ocr page 20-
i. Fan Stads muure en torens. Ophouw van .-ocr page 21-
van ZWOLLE. XL. Hoofdst. 17 en kan dan , gelyk in het vorige Hoofd- T- v/as. V/ant defe muur omtrent een levende gedeelte van Stads ï8-ocr page 23-
van ZWOLLE. XL. Hoofdst. 19 de Overigheid penningen opnam, om een ron- Van hoe weinig uitwerking het aanfoek van B 2 (ƒ) Rsfelutk van Raad en Meente van den iz Df- (g)-ocr page 24-
ao ring van den Heere Stadhouder verkregen te 111. Van die tyd af aan namen de Algemene Sta- van ZWOLLE. XL. Hoofdst. 31 van de Camperpoort , een beurt te geven. Ter defer gelegenheid nam de Dyk fyn BESCHRYVINGE getioemd ; denkelyk om dat aldaar de kalk ge- Immers in bet jaar 1613, bewilligde de Re- Het Gra- werven (r). Dan fe verfogten nadrukkelyk ge-- [p) -Rtfclutif. -van Raad en Meente van den 6 ^a.. van ZWOLLE. II. Hoofdst. 23 genieten om alle die huifen en grond tot den Behalven defe en andere Bolwerken , tot elf V. Het Landfchap Friefland federt d\'opregtinge Het bouwd, en het Nieuwe Werk , m plaats van Dit is dan de toeftand van Stads oude en dc Cam- ^yn, om van Stads poorten en torens te (preken, ï)e Voorftraat de eerlle in rang zynde , begin- y^ls men fchreef MCCCC ende acht ïk fie \'er bygevoegd in een aantekeninge L XXX jaren neemt hier hy Dan ik voor my oordele, dat fo de Camper- dekte gang, na d\'eerfte konde gaan. Defe van ZWOLLE. XL. Hoofdst. 27 de Luttike Koenings poort genoemd (z). Defe Luttike beschrvvinge van dat ftuk aangewend zyn {d\\ Dog my van ZWOLLE, n. Hoofdts. 29 1408 volmaakt, na dat de oude afgebroken M. C. quater, tria ter, h^cfra-ocr page 34-
liep Stads muur bylangs de Wulleweversilraac IX. Defe binnen muur, thans afgebroken, en op was. «) GefchuäemJJen van zwolle t^ede Deel bladf. Siet Gefchied. vm Zwolle ifll Dtd bladf 30 Wulk- van ten van ZWOLLE. II. Hoofdst. 31 was. In den jare 1510 nam de Stad den eigen- Defe haven of kolk heeft, na alle vermoe- Van de x. sa BESCHRYVINGE Eindelyk komt men aan de derde Land- van ZWOLLE. II. Hoofdst. 33 Die ik was hen ik gebleven Ik was eens te gronde nu hen ik weder verheven Die regeert heeft u ende my ons tyden gegeven Ï510. Defe poort, die men tuflchen de Stads muur Ten tyde van Guicciardyn was bier geen Enyaa C-ocr page 38-
BESCHRYVINGE XI. Aan d\'andere fyde van de Stads muur ont- ------------wvwiAVl». LCyCliS -------------- by het Tugthuis. De volgende v^as vlak over gelegen. Ik denke, op Stads gelegenheid Hier na volgt de Steenspoort te voren ge- _____ Op den Swanentoren en die van Janbags , -ocr page 39-
van ZWOLLE. XL. Hoofdst. 35 tyds wel timmer- maar geen brandhoud moge Hier na ontmoette men in oude tyden de Van de 36 welk thans aan den Heer Baron van Voerfl i van ZWOLLE. III. Hoofdst. 37 IIL HOOFDSTUK. I N H 0 u D. I. Fraaiheid van Stads ftraaten en gebouwen. Van de w agt en. Stad en Vryheid. En der inwoonders. V. Van de groote Markt. andere Markten der Stad. j^e Stad Zwolle met regt door L.Guicciar- i; ___dyn, als heerlyk en pragtig befchreven Fraay- , is op veele plaatfen met ruime en brede heid van Xn fyn Stfchryvif^S \'ter ^ederlartde\'t* De Stad wordt verdeeld in vier quarderen De Voorftraat heeft fyn naam ontleent van yin d§ Uqi quarüer van de Wacertot heeft den- %\'erdee- ÏI. van ZWOLLE. III. Hoofbst. 39 kelyk dien naam ontfangen , om dac het fig Water- Het quartier van Dieferftraat, dus na de Die- IIi: geen daar agter, aan de Walfyde , gelegen is, Het quartier van de Saflènftraat te voren in Binnen de Stad worden gerekend te zyn ruim Wanneer nu vooronderfteld wordt, dat de V. van ZWOLLE. III. Hoofdst. 41 Volgens de aantekeningen van de Gedoop- 1111 BESCHRYVINGE fetenen fo oud als jong , gewoonlyk ne- VI. Het zoude dan nu hier de plaats zyn om de Van Stads Kerkelyke gebouwen, Kloofters, Gaft-Wees- Het Raad- of Stads-huis ftaande in de Saffen- (d)-ocr page 47-
van ZWOLLE, ra. Hoófdst. 43 cen der glafen van \'c Stadshuis te leefen zyn ge- In V jaer du\'tßnd vier hondert veertig aghê Is dit Raedhus mlwraght. Binnen dit gebouw treedende ft) koorat men Audi -ocr page 48-
en van buiten met graauwe fteen bezet. Som- Jhefus. Op deefe puye van den Raad toren worden Adfpice fubftruBum, quiprateris aru Thea- Unde Magißratus publica jußa fonam, Hinc promulgunîur leäißima nomina Pa* Hinc populus pacem , -ocr page 49-
yan ZWOLLE. III. Moofdst. 45 Behalven deefe vertrekken zyn \'er nog ver- Het Stads Wynhuis mede in de SalTenllraat VIL De Stads Waag plagt wel eer te ftaan op de Stads ge- (f) In pjne afbeelding der Stad, (k) Ibid. van den jare lóoi. den 14 December. ^ m 45 BESCHRVVtNGE gelooven , dac men reeds een nieuwe Waag Aan de Zuid fyde van de grote Markc, aan Anno Vi^ilate Orate 1614. Van dc groote Markt. Boven deefe beide Wagten heeft men drie De Stad is na haar groote van genoegfaame u VIII. Stads van ZWOLLE. III. Hoofdst. 47 alle foorten van levens middelen verkogt wor- De andere markten zyn de Melkmarkt, of ^^n de k ^ ^ è ^ ÏV. HOOFD- I I N H O u D. I. Fan de eerfte opbouwinge van S. Micha\'els To^ Van zwolle. IV. Hoóföts. \'toren gefet. Dè Toren word in 1606. wedet ßelden met een Klokkenjpel voor ßen. Ferhaal ^nder alle Gebouwen deefer Stad , heden Wat aanbelangt het eerfle Kerkgebouw, het L f-ocr page 55-
1 qui ad dedtcaiionbm pr-ocr page 56-
f-ocr page 57-
van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 53 aanleggen , fo hier geen yverfugt by gekomen Dog hoe het omtrent de reden van de afbre- Mille quater C fex annis Julii quoque deno Tit templi Swollis primum fundaüo terris. De opbouwing wierd door de kerkmeefters f-ocr page 59-
van zwolle. Iv. hoofdst. 1124 voer den yrften tyns, wt den voerfcreven ma^ Een ander gedeelte defer onkoften fyn goed IV.\' 1\'^rederirus Dei gratia Epifcopm TrajeSlenßs no- f-ocr page 61-
van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 57 in het jaar 1399. aan de Moeder Gods of Kruis Dog ik breeke deefe aanmerking af, om we- V. D5-ocr page 62-
58 BESCHRYVTT^GE 1431, Omtrent Santé Fytcn m de winter fatte SCEPEN EN RAEDT. Evert Tiafe. van zwolle. Iv. hoofdst. 59 |aar 1451. nieuwe aflaten verleenende, aan een N\'kdaiis mfer^tione àivî^a, ^ fanctt Petri ad f-ocr page 65-
van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 1130 tot deefes maïis gedagteniflè in de Kerkrauure, Het is nu dan de tyd van de opbouwinge der Vir. f-ocr page 67-
van zwolle. Iv. hoofdst. 1132 Ibditnen voirwairden dac de Kercfcmeifters die na In het jaar 1442. wierdt aan d\'opbouwing De Stad 144 a. Op tm Sondach-^tiMca fym Scepen Jacob i Jacob van Wytman en Ludeken Snavels Kerk-^ ri, In het navolgende jaat van 1443- is d\'op- Annis feptenis tranfaStis ter quoque denis Of ... .praecelfum dat pinaculo ecce gallum. En niet Want om met den Schryver van het Over- van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 65 fteenen in het jaar-ocr page 70-
66-ocr page 71-
van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 1136 töechlyk, en alfoe aennemen te maecken, dat hy Ook fal ^de Mr. voerfcreven geholden wefen Item alle afval van fpanen en anders van den Item ook fal Mr. Gillis voerfcreven , op fyne Item de langfte dach huer fal aengaen op Petri, D-affe voerfcreven beftedinge is eendrachtelyk confent en believen van Scepen^i ende Raedt Gedeputeerden van de Raedt waeren defe Bitter van der Marfch, Helraig SplythofF, Thomas Knoppert, Jan van Graes. Gedeputeerden van de Meente Hilbrant ter Cuylen, Hendrik Berterink. Hermen van Diepenbroeck, Albert Geertfeiio De De hoogte der fpitfe onbepaalt gebleeven Alfo Bur^emeiflers Schepenen ende Raedt der Stadt Swolle met haeren gefworen Gemeen- van zwolle. iv. Hoofdst. 69 vlyt daer aen tTyne te doen, dat de fpitfe met Borgermeefter Duifterbeck. Later by oogenfchyn bevonden wordende, XIII. niet gefchendet, ende de Stadt dair van onecf Borgemeifters Él Byfo«: Ik leefe in een gedenkfchrift, van de XVIde van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 71 Dat defe herbouwde Toren fpitfe het felve DeToJ f-ocr page 77-
VAN ZWOLLE. IV. Hoofdst. 73 ■ÜP zagen; men gaat terftont te werk , en men begint E5 f-ocr page 79-
gedeelte van het dak , bet gewelffel, en de Des Torens drie fydmuuren gevallen fynde. Men 76 BESCHRYVINGE blyven ftaan; voor afbrekinge van het welk XVIII. Het was de laafte yal van den romp des to- ¥al van defe muur. (q) Vollef s Refdutie v-ocr page 81-
van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 77 pen in hec jaar 1563. beklommen vi^orden. Nu Dog of de fpitfe van dit gebouw na den XIX. (r) Want ik make üercr in defe uitrekeninge ftaat {$) Turris celfiffima ei adfidet qusquA -ocr page 82-
78-ocr page 83-
van zwolle. v. hoofdst. 1148 Cbronojiicon Annim continens quo turris Zwollch Mafla MInaXqUe nIMis taM pernICIofa rUIna Trapete tartareo Mergltor hora FaDo Et properet LUX aLMa poLo qUa fo- Non InfrlgenDcs profperhatls Iter, Ik fluite dan met defe telvaarfen dit Hoofd- Bcden- ftuk, weinig; kenniflè dragende van de waarheid . p-ocr page 84-
I. Grote en frnje bouwkunde van S. Michaëls van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 1150 Autaar door L. van Ttvenhuifen, en an- f-ocr page 87-
bè ingang in het jaar-ocr page 88-
vinde , is het echter myne navorfchinge ont-\' Naaft dit Choor was een ander Choor gele- Behalven deze Choren waren \'er nog twe So men nu al verder uit dit grote Choor naar 1 van ZWOLLE. V. Hoofdst. 85 Midden in de Wefteiyke muur van de kerk En het Tuflchen de twe pylaren , waar op het orgel V. vyf of feshoekige geftalte , is om fyn fchoon- Uit de aanmerkingen van een\' Schryver ge- Van dq. F 3-ocr page 90-
f-ocr page 91-
van zwolle. V. Hoofdst. 87 Zie daar dan een korte befchryvinge dezes f\' u BESCHRYVINGE Vicari- niet, in deze kerk waren de volgende autaren, ïfteAu- Van het H. Cruis. Stond in het Grote II. zde Au- Fan d-ocr page 93-
van ZWOLLE. V. Hoofdts. 89 ende dair men dike ende wheteringe to er placht Item dit erve is gnelegen in acker ende ftuc- Dit heft die Kerk Her in Swolre marcke Int ierfte op der warender marfch acht ende Item ene maet dat\'die andre maet van de Voer- Item wyt enen ftucke Landes dat die Stad van Item Gheert ten Buflche en de roede Gheerc, * Item coemen Berent van enen ftucke landes Item wyt der hofftede toe Middelwyc daer Dere Item Goefen van Angeren van enen ghoerden Item ene maet ghelegen in Buncken maet die Item van den ghoerden ghelegen opp Buncken Item Hermans erfgenamen van Yerte van ene Item Gheert f oelman van vyf gheey lands g^f; ÉL mBBH f-ocr page 95-
van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 91 Item dat Predickheren Cloefter alle jaeren een Item de Nonnen ten ßufch alle jair. Item de Nonnen ter Maet alle jair. Item C^cilien huys genoemt ter Kinderhuys al- Item S: Getrucls iiuys genoemt Cadeneters huys Item B- Agathen huys genoemt Wytenhuys alle Op het twede antaar voorgenoemd , is ech- IX. IV. Fan S: Michaël Qm). W^as in het begin der Stichtin. f-ocr page 97-
van zwolle. v. Hoofdst. 93 vi. Van dm H: Johan den Evangeliß en alk X. Allen luden die defen brief foelen fien of ho- Gheerts {p) Want het Officie by defen Schryver onder mSm Gheerts van Thybencampe Collatoers des voerfcr; En de la- Een ander gifte van agt ® is door vrouw v\'m van ZWOLLE. IV. Hoofdst. 95 vier ® des jaars , door hun vader Bertolt van Van den H. Nicolaus. Het welk agter aan XL Peper, Theodoricus Witte, Oetbert Grimme, tJ^r Umverßs prafintes Uteras vifurh ^ audhurh Gedagtekend in het jaar 1^84. {s) Voor twe Schepens defer Stad in het jaar 138?» facimus manifeflum , prcsfentihus firmiter proteflan-^ van 2W0LLE. V. Hoofdst. -ocr page 102-
XII. Van de H. Catharina , is aan de Noord fy- den Paftor overgelevert. De Paftor van Ee- Het 9de Van den H. Jacobus de vier H. H. Leer- VAN ZWOLLE. v. hOOFDST. 99 «ot onderhoud van de Vicaris zes morgen lands X. Van, den H. Laurentius (^Ay Lag aan de Xnr. G\', rode AU» a-ocr page 104-
het jaar 1403 , den a Mey , 4° Heren W van jaar 1406. op S. Lucie dag afgegeven. VAN ZWOLLE. V. Hoofdst. lor pylaar gelegen. De ftichtinge van het zelve is aan het ÏÏ 102 y ___ iiiucii en zyn nuisvrouw mci. v gulden , en noch door eenige andre n XV. Fan het H: Sacrament (ƒ). Dit is geplaatft van zwolle. v. hoofdst. 103 ende die Procuratoeren der Bruederfcap voerfcre- Schepens Choor , is aan de Apoflelen Petrus C. van Fan alle H. H. Jmgvrouvjen (F). Doch taïrvan\'i^^\'^ H^S ? door den Biflchop van Biduanen gewyd (i) Onder dezen naam van S. Peter fyn \'er twe ^k) Dus vind men het genoemd ia het etidße Kerk.. htki ï4de Au- taardoor L. van Twen- huifen en anderen geflieht. H \'i van zwolle. v. hoofdst. 105 gewyd geweeft; hebbende het felve agter in de alle H. XVL Van de H: Maria Magdalena. Heeft niet XVII. 106 BESCHRYVINGE fchryft fyn oorfprong toe aan de Heer Seyne Allen luden die defen brief follen fien of horen voerfcreven die Vicarie voerfcreven geven fullen ende......dair toe enen gueden , on- beruclitigen man die nae m.enfchelyker..... werdich\'fchynt te welen pnefterlikes ftates , en- Mam Magdalena , is aangelegt door den Bur- XVIII. Van den H: Antonius (j\'i). Kreeg zyn aan- \'t i8de vang ter gelegenheid , dat eenige burgers de- i.. 1 F ^ w y Scepen en Rait der Stad van Zwolle ma- bric- (») De ïelve Schryver fteld voor een ïidc Vica- VAN ZWOLLE. V. HÖOFDST. lop brieve , wafit ons Ibnimighe erbar mannen onfe enich dair af bifonder priveren, ende ofTetten van nea nen verwarden , dat dje ghene , die defe renthe kercken , ende die ander helfte tot behoef der na beschryvïnge bruederfcap voerfcreven ; beholtelik onfen Kerk .....brulofs keerfen en kerckgatigs keer- fen die op ten Altair voerfcreven, ende dair voer ratoers m mm moers daer toe gheworven hebben twie priefters 3 ken. In orkonde defer ftucke onfer Stat fecreet Stichtin- Fan het H. Cruis (0). Was voor het diis van zwolle. v. Hoofdst. 115 onder de naam van de H. H. Anna Johannes Autaar iifte Au- Alerts een twede Officie by gefticht, het welke Oprich- Fan S: Judocus of Jooß (O- Heeft zyn em VAN ZWOLLE. V. HOOFDST. 117 Fan S: Sever\'mus (yf). Deze twe waren Van het Van S. Agatha (x). Waar van in het jaar Van het Van de drie Koningen. Waar van de twe Van het Van S: Thomas. Over welke Vicarie het XXII. Van alle H: H: Synde een Officie het welk Van het fyn oorfprong aan Jan van den Toorne ver- Officie H 3-ocr page 122-
I-ocr page 123-
van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 119 born geloven mag.-ocr page 124-
1 fchelyke infichten te vergeven , en hier om- XXV. Zie hier de Naaralyft der Paftoren die defe 1316. Heftèlus Heink Canunnik van bet Ca-r J370. Reinold van Drynen , die volgens de van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 121 1439. Theodoricus Henfo. 1627- Nicolaus Barlutius tot - - XXVI. Naamïyft ff\'- 1660. het Ho- ÎOOI. ren fteeg- 1662. je. In de Dieferftraat. Adrianus Coerten tot - - 1632. Dit Kerkhuis van de Dieferftrate ver- In het Hoorn fteegje. Is op Franciscus van den Dam opge- ügB VAN zwolle. v. hOOFDST. 123 1732. Gerardus Bernardus Beer wierd mede 1761. Harmannus Ignatius Hofhuis mede Aarts- jóap. ReinerusHoutman, onder welke de ver- In dc 1667. Theodorus de Ridder geftorven in 1705. 1705. Gulielmus van der Hagen onder welke 171 1719- 1740. 1618. Volquerus van Herkeninge te Groningen XXVII. la Torre Aarts Biflchop van Ephefen ge- worden zynde, fchreef, den 4. De- T-voeie Deel bladf. 78. Want fo Nieolaas Van - ( ) / van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 125 Bedieninge tot den jare 1681 , wanneer 1640. Arnout Wayers een Zwollenaar uit een En in de Sedert de veranderinge in Godsdienft en Re- XXV[IL zes- m ï5o be\'schPvyvinge zesden Predicant is toegellaan, fonder dat noch- De Predicanten van elders in deze Gemeen- In het begin , tot aan het jaar 1620, had- Car. guld - 7 .. 12 -ocr page 131-
van ZWOLLE- V. Hoopdst. la^ Recht {h\') bekomen dezelve met de beroepin- der Pre- Van den tyd der veranderinge in den Gods- XXX, 128 beschryvïnge beroepen , van Oldemarkt, YflèlhÉtiï 1630. Wilhelmus Hillenius beroepen van Har- 1637. Jacobus Tichlerus Rutg: Fil: beroepen 1541. Menfo Joannis beroepen van Vollenho, 1641. Bernardus ab Eyl beroepen van Ahnen 1652.-ocr page 133-
van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 129 1676. Joannes Ojers beroepen van Sneek , en 1678. jacobus Groothuys beroepen van Rou- i(5So. Joannes Akius beroepen van Zutphen 1681. Fredericus van Leenhof beroepen van 1684. Mathsïus Noppen beroepen uit de Ne- gulden \'s jaars Emeritus verklaard, en 1687. Adam van Dries beroepen van Meden- 1697.-ocr page 134-
1714. Jacobus Peregrinus beroepen van Bom- 1714. Joannes van Wena beroepen van Stryen, 1716. Adriaan van Bofcheyden beroepen van 1719- 1719. Nicolaus Hartman beroepen van Jifpe, 1722.-ocr page 135-
van zwoxlë. v. hoofbst. 131 1749- Johannes van Rofllim beroepen van A- 1755. Johannes Jacobus Serrurier beroepen van 1762. I-Ienricus Adaina beroepen van Huizum 1765. Petrus Rietveld beroepen van Zuider- 1768. Gothofridus Wilhelmus Carp beroepen 1768. Johannes Petrus van Couwenbergh be- 1771. Johannes Willem van Slype beroepen \\ I a VL HOOFD- 132 BESCHRYVÏNGE l. De Lieve Vrouwen Kerk is geen Parochie.^ fe. En koopt den grond daar toe van de van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 133 XII. Stichtinge van de zesde Vicarie. In e twede grote Kerk dezer Stad, was aan I. Gerard van Spoelde een inwoonder dezer Gerard ï5o be\'schPvyvinge viel dit rechc aan de Heren van den Raad. Van Ïn nomine Domini amen. Anno Nativitatis ejus- van zwolle. vi. hoofdts. 135 inteftatus decedere , cuptemque extremum diem mor- 1205 beschryvïnge terit ßp debebit. In fuper dictus Gberardus adjech: van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 137 van den zelfden inhoud is, luidende als volgd: Wy Scepen ende Raet der Stad van Zwolle ï5o be\'schPvyvinge ven of vercopen mochten , ende opp die fte^g En koopt De ftichter overleefde niet lang deze zyne VAN zwolle. v. hOOFDST. 139 Kerkhof gelegen zyn, en die roen aan de Problt- H 140 beschryvinge Proefflien woninghe , te betalen alle jaer in der III, Zie daar dan de eerfte beginfelen van deze Hubertus Del Gratia Episcopus Tppußenßs, Re-^ vimus, cooperante nobis Gratia Spiritus Septiformis. quo- (ƒ) Lindeoorn fchryft, dat den eerften fteen in het Curtis of Curia, is een Hof, als by Coccius van de VAN zwolle. v. hOOFDST. 141 quoties circuiverint, de Ommpotenth Dei miferi- Omtrent drie jaren hier na is defe Capelle En van Hubertus Dei Gratia Episcopus Itppußenfis., Re- 142 beschryvïnge coft es , Dedicationem alîarisDominica prima pofl vapï zwolle. vi. hootdst. 143 IV. Biflchop Frederik van Blankenheim des tyds Men moet egter niet denken dat deze Capel- V. daar ran vindt aangetekent, is, dat onder de Van de Kerkmeefters Seyne ten Water, en Arent Lui- opbou- IS\' gelyk een Schryver der Kerk aanteke- kenfen , daar al aan gebouwt is geworden; pen- (ji) Thomas a Kempis in Chronica Montagnetano. Paus Bo- In 1463: ï5o be\'schPvyvinge penningen ftelden zich de Heren van de Magi- Kort na dat dezen Toren volbouwt was, heb- „ van {k) Ik volge alhier de woorden van den onbeken- (/) Coracs of Koopraans gulden?. Van de ?? van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 145 55 van Sol wegec 37 pont ■-ocr page 150-
ï5o be\'schPvyvinge op voorwaarden aanbefleedt, die te lang zyn Hier voor had deze Bouwmeefter 900 Koop- Dit ongeluk door de onachtzaamheid of eer- ge- (f») Ad 20 ftuivers het ftuk. («) Zo dat hy reets 64 guldens een fiat pont een VL De Nieuwe VAN ZWOLLE. VL HOOFDST. 147 gefchiede , waren nu voorfichdger dan te vo- pannen dak, gelyk ongeveerlik S. Lebuini fmal, welkers muuren hoog opgehaaJt zynde, De wydinge dezer Kerk is, als boven reeds ï5o be\'schPvyvinge Alof Smyts, met twe Arnolds guldens, in \'t De X. Wierd genaamd van S. Antonius, en erken- van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 1220 voerf: oeren o-hccoren Mombaer, die oer ghege- ï5o be\'schPvyvinge voerf:, ter ere Gods als voerf: is, voer my in De BilTchop Frederik van Blankenheim heefc van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 153 erfgenamen erflic ende ewelic over gegeven heb, Junius van het jaar 1438. Maar dewyl in hec van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 155 tibus non eft denegandus aftenfm, cuJtumque divi- 156 De Van de is van S: Anne, welke ik niet kan nagaan door Van dc De IV. was van de H: Maria , Wier laft dezelve als van de derde was» Van de De V. was van S: Jacob, wiers bedienaar maar tot XII. De VL fpcH^\'vï was die van het H: Kruis , door Johannes de fuïs (r) Tot dus verre de Kerkmemorien defer Kerke, zesde Vi\' m te V VAN ZWOLLE. VL Hoofdst. 15^ fius dag gemaakt. Den Uitrechtfchen Kerk- BS Eindelyk voor dat ik dit Hoofdfluk fluite, In de- Vir. HOOFD\' 158 beschryvinge I. Oorfprong van den naam des Clooflers Bel* van ZWOLLE. VIi. Hoofdst. 159 Het vermaardfte, en oudfte Cloofter binnen I.
•waarop fe gebouwd is. De goede leggingeen
de tol te Coten zyn oorfaak van den aanwas
van Zwolle. H. Keyfer Otto fchenkt die tol
aan V Stift Elten. Aanmerkingen op des Key-
fers giftbrief. III. Zwolle wordt meerder
bewoond. Heeren huifen aldaar voor 1230.
dc grond is dexgrond, wa^r op fe gebouwd is, .raid-
waar op delmatig hoog en fandig. Het land , dat de
bouwdis.Stad van na by omringt, is van dezelfde aart.
\'Gedeeltelyk wordt het geweyd, gedeeltelyk
wordt het tot Bouwland en moestuinen ge-
bruikt. Uit fig zelfs is het niet feer vet, dog
door een langduurige moeyte, arbeid, en on-
koften is het thans redelyk vrugtbaar. De wey-
den voorfien de Stad overvloedig van melk ,
boter , en eenige vette beeften welke egter
voor het irieefte gedeelte in eenigfints verd^ere
afgelegene Landen, en byfonderlyk in Mafte-
broek geweyd worden. Buiten de Stad aan
de Voorfteden en Cingels fyn verfcheyden
Lufthoven of tuinen , welke wel aan of om-
trent drie hondert in getal zyn. Moes tuinen
zyn \'er ook een groote menigte , waaruit de
Stad met allerley groentens en vrugten rede-
lik voorfien wordt. Yffel- en Veetftroom
plagten ongemeen ryk van vlfcb, en byfonder
van Carpers, Baars, en Snoek te zyn. Het
Swarte Water levert ook deze twe Iaafte foorten
van vifch van een feer goede fmaak op. iti
voorige ryden, en voornaamlyk in de XV de
eeuw , was \'er ook een feer goede Salmvangft
(a-ocr page 7-
guedinis oUa.
van alle levensmiddelen, om lekker televen,
voorfien is.
Lands Ingefetenen, hun oude gewoonte, van
over al her ora te fwerven verlieten, en vafte
woonplaatfen verkoren, fy het meeft agt floe-
gen , of by een Landsdouw goede gelegenheid
tot het viflchen en weyde voor het vee
was (c). Het Carfpel Zwolle was, in Zalland
wel het befte, van vysryke ftromen en weyden
voorfien. Den Yllèlftroom vloeyt langs ver-
fcheyden van haar Boerfchappen, De Vegt
doorfnyt een groot gedeelte \'er van , en hec
midden v^ord door de Aa befproeyd. Weyden
vond men hier omn:reeks by na nergens Vetter
dan alhier. By defe aanlokkelyke infigten,
om dit Carfpel wel in de vroegfte tyden mee
de woon te beflaan , kwam nog , dac reeds
in de tiende eeuw, in het vermaarde dorp Ca-
ten of Coten, heden by na geheellyk door
den YlTelftroom ingefwolgen, een tol geheven
wierd, ter plaatfe daar nu het Co ter Veer is.
van Keyfer Otto de Groote\'s Brief de naam
van Habedol, en in andere Hachdoll te onregt
A a-ocr page 8-
wierd-ocr page 10-
viScn\'aïrondsomme, en waar op de Stad Zwolle p;e-
daarvoor^ouwd is, wegens de goede gelegenheid ,
1130- en om nader by de Kerk te zyn, van tyd tot
tyd meer bewoond te worden. Hoewel ook
vele , om door de gedrongenheid en nabyheid
der huifen fig niec in de weg te zyn, er fig
eenigfints verder af, met der woon neerge-
flagen hebben. In diervoegen bebben na
alle vermoeden de Heeren tluifen en de ge-
bugten Middelwyk en Ooftendorp hun oor-
fprong ontfangen. Schoon bet ook v/el zyn
kan, dat de buurten Middelwyk en Ooften-
dorp, hun opkomft aan gemelde Heren, vcr-
fchuldigd 2yn. Want byna overal in Overyffel
ontdekt men, dat ouwlings de naafte grond by
de huifen der Edelen en groote Heeren met
buifen befet zyn: uit welke geringe beginfe-
leti niec «.Ween vlekken en dorpen maar ook
fteedjes zyn opgeftaan. Behalven de gemelde
cwee Heeren Huifen was in Zwolle voor dat het
\'tot een Stad verheven was, nog een Adelyk
huis, den Hof van Vullenho na delTelfs Ede-
le befitters dus genaamd. Dit ftond op de
grond daar laater het Cloofter Betlehem ge-
bouwd is Qny Verder van de Stad af lagen
de twee Cafteelen Voörft , die_ door Biffdiop
Otto de tweede, nevens het huis Bukhorft, na
de fiag by Arkelo, verdelgd en verbrand zyn
(n). Ook twyffele ik niet of de Edellieden
Egbert van Berkmen en Harmen van Deyfe,
die Stads eerfte voorregts brief in den jare
^jï)\' Bikê
ven of huifen in de Boerfchappen Berkmen en
Defe; welke laatfte, onder defes Stads Vryheid
behoord. Immers in alle de Boerfchappen van het
Carfpel zal men een of meer Adelyke huifen en
geflagten in oude tyden vinden, die daaraan haar
naam gegeven of daar van ontfangen hebben.
Door het aanleggen van deefe huifen en ge-
hugten is van tyd tot tyd het Zwolfche Car-
fpel een der magtigften van Zalland geworden.
Waar door de Ingefetenen in ftaat geraakten
aan hun Lands Heren dusdanige dienften te
bewyfen, welke Biflchop Willebrand de ver-
gunninge van Stads Regten waardig oordeelde.
Jtv-operftraat, de Luttekeftraat, de Paapen-
^raat , de Blymarkt, of Bethlerafcheftraat, de
Koeftvaat, de gehele Crommejakke, de Sas-
lenftraat, de Kerk, en \'tClooiter, Betblehem,
de nieuwe markt, de Schouten ftege, de Wul-
leweversftraat, en dc grond van de Walftraat.
So de üieferftraat fig al van den beginne der
Stad tot aan het eerfte Brugjen of eerder tot
aan de Rode banen ftege , ukgeftrekt heeft,
dan zoude men denken , dat de Spoelftïaat
mede binnen de Stad begrepen was geweeft.
Dog hier aan zal ik altoos twyffelen, om
dat ik Stads lengte in een brief van den jare
1305. een of twe dagen voor PaafTchen afge-
paald fie tuflchen twee bruggen Qp). Wel-
ke geen andere kunnen zyn geweeft dan de
Peter van Akens brugge , en die by de Ro-
de toom , Want ik kan my niet verbeelden,
dat de Gaftbuis brugge \'er vroeger zoude ge-
legen hebben , dan de brugge \\an de Rode
toorn , welke fekerlyk van meer dienft en ge-
mak voor ftads Ingefetenen was , dan d\'eerfte.
Ik ftelle my dan^voor , dat alle ftraten en ftel
gen aan de fuidiyde van het water de grote Aa
genoemd van de Peter van Akens brugge af,
tot aan de Rode toorn, vlietende, binnen de
Stad Zwolle, federt den jare i^3o-_tot 13^4.
begrepen waren, So dat de Stad in die tus-
merhh intra daos -pontes tn Zwolle. In deftn brief
Verkoopt Ail^ert van Crejen aan T Schdliken en
r rvlH-kerke d\'eerfte Burger van Zv;oUe een leengoed
onder Rudolph Veyragkere te Ukch ging.
het gefag van eenige Schryvers te voren verhaald
hebte. -ocr page 14-
burger van Zwolle verkopen mogten: En
mids dat de Stad in val van oorlog het ge-
rpkvn-i ^\'an dat gebouw hadde (f)-
vSi de-ocr page 15-
tuflchen de Dieferfl:raat en de fraeden digt by
het Kinderhuis, toen een Nonnen Clooiler
zynde, ftond. Want dus lefe ik in een koop-
brief van hec jaar 1398, op den H. Dertyn-
dach , door Hendrik de Zuere Rigter van
Wiifem , afgegeven , waar by Jacob Werm-
boldes en fyn Vrouwe Lyfe, eenige Lande-
ryen in Maftebroek, afftaan aan de Maeghden
ende ïVeduwen, die nu ter tyd in reynicheden
te gader ivosnen, binnen-ocr page 16-
by defe aanlegginge gewonnen, de nieuftraat,
bitterftraat, de nieuwe melkmarkts ftege, de
roggenftraat tot aan de Broerenftraat, en de
nieuwe Brouwers ftege; want defe maakte het
einde van defe uidegginge. Ook willen fommi-
ge dat aldaar de Diefer poorte ftond. _ Dog dit
is onfeker, nademaal men hier van niet anders
weet, dan dat oude lieden voor ruim 40 ja-
ren fulks uit de mond van hunne voorouders
verhaalden. Hoe het ook zy , de Stad werd
des tyds langs de Ooft en Noordfyde geheel-
lyk met water omvangen. Te gelyk met
defe uitlegginge heeft men Stads fraje poor-
ten , toorens en muuren , waar van men nog
d\'overblyffelen fiet, ter neergeilagen. Dog
jaren zyn hier mede verlopen , fiende men
felfs nog blyken van defe opbouwingen in den
jare 1436. toen men de Saftèn poorte geheel
vernieuwde, gelyk we in het volgende Hoofd-
ftuk fien zullen (t;).
vn. Geduurende de XVde eeuw groeyden Stads
Stads Koophandel en Ingefetenen dusdanig aan , dac •
derde fy in ftaat wierden gefteld alle de koftbaarfte
vergto- gebouwen , fo kerkelyke als wereldlyke , in
tinge. minder dan een eeuw , op te bouwen, en de
Stad voor de derdemaal uit te leggen. By
defe vergrodnge, die omtrent het begin van
1500, ofte de 16de eeuw, ondernomen is,
won de Stad het Eyland C-ocr page 17-
fchen leefden , die geheugd had , dat den
gehelen dyk met geen 25. huifen bebouwd
was (y). Het welke nader beveiligd word
door de afbeeldinge der Stad ingelafcht^ m
de Befchryvinge der Nederlanden in den jare
1660. gedrukt (z). Waar uit mede geblykt,
dat het getal de r huifen toen nog minder dan
£5. was. Maar na die tyd nam de Stad dus-
danig van Ingefetenen toe, dat alle die grond
op bet digtfte betimmerd is geworden, gelyk
wy beden fien.
kunnen verdedigen. De Raad van Staten had,
tot het opmaken van defe verfterkinge, en die
welke buiten de SalTenpoorte was, een onder-
ftand van I aooo. guldens toegeftaan , en de
Regeringe befloot om het opfigt van dit werk
aan eenige Heren uit de Raad en Gemeente
toe te betrouwen Dan fe oordeelde later
dit ontwerp fo lang te moeten ftaken , tot
dat alle andere gebreken aan Stads Vefting-
werken verbeterd waren (5). En voor dat
men tyd had om defe genomene maatregels
uit te voeren, drong de vyand fo diep in het
Land door, dat de Stad lig by verdrag over-
gaf. Men kan niet twyffelen of defe toebereid-
felen hebben aanleidinge gegeven, aan dele ge-
waande ontworpene vergrotinge defer Scad.
de Kruittoren m 1531. 1!. Aanleg van een
Bolwerk buiten de SaJJenpoorte, en een by
de Kruittoren. En dat by de Dieferpoorte.
111. Overeenkomft tujjchen de Algemene Staa-
ten en de Stad , om de nodige Veftingen
aan te leggen. De grond van den Dyk ge-
raakt by defe gelegenheid in de Stad. IV.
Prins Maurits doet by de Overigheid aan-
foek nieuwe Fefïen aan te leggen. Het
Granen Bolwerk vohooyd. v. Feflen bui-
ten de Stad. Het Nieuwe Werk en de Pi-
nanten gemaakt. vï. Oprigtinge van de
Camperpoorte. En van de fme naafte to-
rens, in de Stads muure. Vil. Van de Lut-
tike Koeningspoorte en de Kruittoren. En
de twe naafte torens in de Stads muure.
viii. Byfonderheden aangaande de Saffen--
poorte. En Stads muure langs de Wulk-
wevers ftraat. IX. Vervolg van Stads to-
rens , en die van ten Bufche. Fan de
Spoelpoorte en twe andere torens. X. Fan
de binnenfle Dieferpoorte. En van de Bid-
tenfte. XI. Fervolg van Stads torens de
Plas- en Vispoorte. En Steenspoort. XII.
Fervolg van Stads torens en de Rode toren.
xiii. Van de Fourfterpoorte. En de twe
laatfte torens.
gebleken is , Zwolle ftellen , op Van Stads
e naamrol van die Steden , welke haar eerfte Muuren
oorfprong verfchuldigd 2yn , aan eenige, hui-
fen , die wegens de goede gelegenheid , daar
opgeftagen zyn. Van Stads eerfte vefting wer-
ken en verfterkingen , kan met geen meerder
fekerheid iets ontdekt worden , dan wy te vo- \'
ren gemeld hebben. In herbegin van de vyf- • c
tiende eeuw was de gehele Stad, met een
gragt, die nu in het moeras veranderd is, en
gedeeltelyk door de kleine Aa omringd. Se
wierd omvangen door een ongemeene dikke
muur , gedeeltelyk nog in wefen die mee
meer dan 2.6 torens, die der poorten \'er on-
der gerekend , pronkte. In het midden der
ièftiende eeuw , toen de vermaarde Guichardini
fyn befdiryving der Nederlanden uitgaf, wa-
ren \'er nog om de Stad 26 of 27 torens (a).
IntuiTchen is het meer dan vermoedelyk , dac
\'er in de 15de en het begin van de i6de eeuw,
meer torens o\'m de Stad waren. Terwyl men
uit diefelfde aftekening fiet , dat Stads muur
van de Kruittoren af, tot aan de Saffènpoorc
omtrek beOaande , konde fekerlyk tegens geen
vyand v/orden verdedigd, ingeval met geen to-
rens en wachthuifen befet geweeft was. Men
denke ook niet, dar de Stad aan die fyde nooic
bemourd is geweeft. Het tegengeftelde blykt
ui: alle oude ftukken. Dus leeft men in een
B-ocr page 22-
deel buiten de SalTenpoort aan te leggen. Ik
twylTele niet, of dit werk reeds ten tyde van
Guicchardyn voltooid , lag ter plaats , daar nu
de hoven , die op drie fyden met een gragtjen
omringd worden , gemaakt zyn. Men befloot
wel , in den jare 1577, de Stad op de fwakfte
plaatfen met nieuwe veften te voorfien (ƒ);
dan door de tweefpak die in de Stad en het
Landfchap heerfchte , was het ondoenlyk dit
ontwerp uit te voeren. Egter begon men
enige tyd later (g) aan het bolwerk , dat tus-
fchen de Kruittoren en Camperpoort leid , te
arbeiden , en tien jaren later wierd het Bol-
werk tuflchen de Saflènpoort en de Kruittoren
voor 1700 guldens te vervaardigen aanbeHeedt.
de Regering ook geweeft was, zo by den Aards
Hartog Matthias als by anderen, om onderiland
tot Stads veften te erlangen (h) , fe befloot
egter in den jare 1593 (i), een nieuw werk,
buiten de Dieferpoort , aan te leggen , na de
aftekeninge , welke door den Ingenieur Cor-
nelis Bloemer van Steenberg daar van gemaakt
was. Dat is, voor Ib verre ik kan nagaan, het
bolwerk tuflchen de binnen en buitenfte Die-
ferpoort. Dan de Regering later de faak dieper
inliende , befloot met dat werk niet voort te
varen , fonder daar toe voor af de goedkeu-
tember des gem: jaars.
hebben. Ten welken einde fe daar over aan fyn
Hoogheid fchreef, en verfogt om herwaarts te
komen f». Dan fchoon van het een of ander
niets geworden kan zyn , dreef men nogthans
dit werk door ; by het welke d\'Ingefetenen
nadeel zouden geleden hebben , inval niet de
Overigheid de eigenaars der tuinen buiten de
Dieferpoort, na billykheid de afgegraven grond
betaald hadde (/). In denjare 1595. was het
Bolwerk voltooid , en wierd den weg van en
na de Stad, die onbruikbaar was geworden we-
der herfteld (w).
Overeen- ten en den Stadhouder Stads veften ter harten,
komft In den jare -ocr page 25-
Binnen een half jaar was men fo ver gevor-
derd , dat men voornam om het Bolwerk tot
dekking der Camperpoort en den Roden to-
ren aan te leggen , en de kraan met d\'eekmo-
le te doen verplaatfen fo het nodig was Cn\')-
Tot opfigters over defe onderneming wierden
in het naafte jaar agt Gemeenslieden aangefteld,
en de Regering nam , in het jaar 160Ö , tot
de nodige onkoften een ftuiver gelds op (0).
In het volgende jaar was een ander Bolwerk dat
agter den Broeren op Leyderweert gelegen en
het fuiker Bolwerk genoemd was, volmaakt.
Dit werk ligt by de Spinhuis wal.
aanvang. Terwyl de Overigheid beval , om
het water aan de fyde van den Broeren en
van den Dyk , met hout af te werven , ten
einde , aan weerfyden van de Vegt huifen en
woningen konden aangelegt worden. Ora de
gemeenfchap tuftchen de Stad en den Dyk te
bevorderen wierd befloten , een klein poortje
in de Stads muur te maken , en by voorraad
een kleine Brugge te leggen en by verloop
van tyd , fo fig op den Dyk meer menfchen
met de woning neerfloegen, defelve te vergro-
ten. Een ged^eelte van den Dyk immers een
ftuk grond ongeveer de Brede boek by hetPoft-
hoorn , wierd in oude Liggers de kalkhoop
B 3-ocr page 26-
maakt en bewaard wierd. Het liep feer lang
aan , voor dat die grond met huilen beüagen
was. Want in den jare 1668. nam de Raad
voor , d\'eigenaars van den grond tuifchen Die-
ferpoort en Vispoort te dreigen met verbeurte
van den eigendom , fo fe niet binnen een be-
paalde tyd die grond betimmerden Qpy
■ De Stad wierd wel, in den jare 16iü, door
den Heer Stadhouder verfogt, om een behoor-
lyke onderftand te geven tot hét aanleggen van
nieuwe Veften. Dan de vorige werken en het
aankopen der gronden en hoven daar toe no-
dig , hadden reets fo vele duifenden aan
Stad gekoft , dat men voornam fulks op de ge-
voeglykfte wyfe van de hand te wyfen. Mee
aanbod nogtans om alle de grond , die vergra^
ven zoude worden , tot het aanleggen van een
nieuw Bolwerk , tuffehen de Salièn en Diefer-
poort , te bekoftigen (^qy Het is denkelyk
dat dit ontwerp toen tot uitvoer gebragt is.
geringe in den aanleg van \'het Cranen Bolwerk,
iggende buiten de Rode toren op de timmer
nen Bol-
werk vol-
tooyd.
aan de Heren Colverman en Amerongen door
de Algemene Sraten na defe Stad afgefonden
te bewerken , dat fe eenige onderftand mogten
mary 1609. en i-ocr page 27-
aanleg van dit Bolwerk nodig , te kopen (s).
in getal , omtrent defe tyd aangelegd , welke Veften
alle met hun verborgen gangen en wacht hui- buiten de
fen , met den aankleve van dien , voorfien wa-
ren , lag voor de Saflènpoort een hoornwerk,
en voor de Dieferpoort een halve maan , thans
beide in Burgerhoven veranderd. Aan de Suid-
fyde wierd de Stad gedekt door de dus gé-
noemde linie , zynde een affnyding , die fig
uitilrekte van de Stad tot aan den Yfièl. Hec
was een wal en borftwering, voorfien met een
madge gragt daar by langs , en verfcheiden
fchanfen als de Luirder- de Berg- de Nieuwe-
en de Coterfchans, nevens eenige kleine halve
maanen. Defe veilen in het laatft der i6de
Eeuw gemaakt, zyn na den jare 1672 geheel-
lyk vervallen op de Coterfchans na , die
als nog onderhouden word.
van \'t Utregtfche verbond , de Stad Zwolle al- Nieuwe
toos als een voormuur van Friefland hebbende
aangefien, wift fo veel , omtrent het begin van gg^\'^\'
defe eeuw, by de Algemene Staaten te wege maakt,
te brengen , dat de Scad , ingevolge het ont-
werp van den vermaarden Veld Overfte de Ba-
ron Menno van Coehoorn , op het nieuw zou-
de verfterkt worden. Ten einde dan de Stad
te kunnen onder water fetten, en veel vafter
te maken , wierden de dus genoemde Pinanten
beneden de Vegte in het fwarte Water ge-
B 4-ocr page 28-
bet Pvctrenchement , aangelegd. ^ Defe twee
■werken zyn met oneindige korten in volrnaakt-
heid gebragt -, en worden tot heden toe in een
behoorlyke ftaat onderhouden, en door de He-
ren Raden van Staten jaarlyks beftg\'^igd. De
geleerde Zwolfche Advocaat Nuys was reeds,
in de vorige eemv , van gedagten, dat de Stad
onder water zoude kunnen gefet worden (ji).
Dan of- het gemelde werk aan het oogmerk
zoude voldoen en beantwoorden, laten wy aan
des kundige ter beoordeling over. Dit is feker
dat de Vegt in de ferner tyd weinig water op-
levert , en by na nooit feifs in de winter tyd fo
water ryk is, of door het doorfteken der dyken
zoude het meefte water uuren boven Zwolle
afgetapt kunnen worden ; fo dat het fchynt,
dat \'er weinig ter beoogde plaatfe te verwagten
zoude zyn. Het wenfchelykfte is , dat men
nooit in de noodfakelykheid moge gebragt wor-
den , om de proeve te nemen hoe verre defQ
aanmerkingen gegrond of ongegrond zyn.
nieuwe Veften (v) voor fo verre ik defelve heh-
be kunnen nagaan. Het zal hier nu de plaats
perpoort.-ocr page 29-
nen we ons verhaal met de Camperpoort, die
na het afbreken van de Voorfterpoort een me-
nigte jaren naar dezelve genoemd wierd , en
wel tot aan den jare 1579 , wanneer fe my
het allereerft in Stads Regiifers voorkomt on-
der de benaming van Camperpoort Qw). In
Stads oude afbeelding egter droeg fe reeds
vroeger defen naam. Wy erkennen wel met
fommigen dat \'er ook een Voorfterpoort ge-
weefl: is: dog defe moet kort na\'tjaar 1398
zyn afgebroken. Terwyl geduurende de 15de
eeuw dikwyls melding gemaakt wordt van een
Voorfterpoort en nergens van de Camper-
poort , welke of immers de binnenflre reets in
den beginne van 1400 of de 15de eeuw ge-
bouwd was. Want dus las men daar in oude
tyden voor uitgehouwen (x)
Is dit werck fus verre gebracht.
Men wilt anders jeggen dat liegt hy.
poort in 1488 volbouwd is, dat men daar door
verfl:aan moet de buiten poort; van welke men,
tuflTchen twe feer hoge muuren van 5 a 6 voe-
ten dik , aan beyde fyden boven over een be-
B 5-ocr page 30-
poort is vry aanfienlyk, als hebbende aan beide
fyden na de gragt aan , een fware dikke en vry
hoge toren. Boven in den otnffl^ekring, raet
grauwe fl;een opgemetfeld, is fe open, en voor-
fien aan verfcheiden fyden met fchietgaten, die-
nende om met dubbelde haken en diergelyke in
oude tyden gebruikelyk geweer, daar uit te
fchieten. De Magißraat heeft onlangs (leeft
men in de Befchryving van Zwolle door de
Heer P. L.e Clerq (^y) ) buiten de Camper
poort, aan h\'t einde van de Brug , een Ka-
mer en een wacht huis van Bentheimer ßeen
doen maken , fo grootfch en fo gierlyk , dai
men moeite zal hebben , om in gantfch Neder-
land de weerga van dit ßuk te vinden. Dog
die Schryver zoude eigendyker en overeenftem-
miger de waarheid gefchreven hebben , dat dit
gebouw , voleind In den jare 1725 , gelyk \'er
voor te lefen is , een verhevene en pragtige
Hameye is, waar van de poorten -wel van hout,
dog het buiten werk met fyn vleugels , nevens
cen daar hy gemaakt ïVacbthuis\\ af kamer
van Bentheimer ßeen zyn.
En van Digt by de Camperpoort Suidwaards op,
de twee \'oy Veldhuis rondeel , agter de brouwerye de
blaauwe Lelie, is een toren , welke voor den
jare 1531 tot een Kruittoren diende, en d\'ou-
de Kruit toren genoemd wordt. Hier digt by
was , ten tyde van Guicciardyn ook nog een
toren, die van boven ftomp was,
vii. Hier na volgde de Lutttks pom ^ ook we!
yan de-ocr page 31-
was geen binnen maar een Land poort , po^JJ\'-ocr page 32-
dunkt , dat de lang-duurige betaling van het
Hekke geld , duidelyk aantoond (O , dat fo
Hartog Carel losgeld beloofd had , de Stad er
weinig van zal opgeftoken hebben.
En de Een weinig verder na de SalTenpoort, fiet
tweenaa- men nog een toorn, in 1534 genoemd Lefcker
rens^?n-ocr page 33-
was (i) , gelyk fulks beveiligd wordt door het
na volgende opfchrift, voor de poort na de
buiten fyde uitgehouwen
(O- Alle de grond van die muur af, en dus
die van de gehele Walllraat, t^t aan de Kruit-
makers- of hout-toren toe , wierd niet een bin-
nen muur omvangen , en\'aan de fyde van de
gragt met een hoge muur verfterkt, waar in
een groot gebouw of vefte geplaatft was. De
grond van binnen was met bomen beplant (m).
Ik denke dat defe buitenfte muur zal aangelegd
zyn , na het jaar 1524 , toen defe Stad, door
Hartog Carel , belegerd zynde , aan die fyde
bet hevigfte aangevallen , en alzo befchoten is
geworden , dat \'er een toren omver raakte ge-
lyk wy te voren verhaald hebben [n).
Vervolg welks plaats d\'eene zyde van de Walllraat ge-
van Stads bouwd is, treft men eerft een toren aan , by
Torens, j^^is van den Heer Laging. Niet verre hier
af tegen over de Boskuil is nog een andere to-
ren , welks naam my mede onbekend is. Hier
op volgt een toren by de Peter van Akens brug,
waar in thans de Stads vroedvrouw woond,
zynde niet ver gelegen van de Kruitmakers of
hout toren in de Spoelftraat. Defe laafte is
de Buflches toren , die veelmaalen in oude lig-
gers (0) onder die benaming voorkomt, om dat
dezelve aan iemand , uit het oude geOagte ten
Bulfche na den jare 13.9 , toen Hillebrand
van liaarlo er eigenaar van wierd (», verkogt
(0) Boek der aannemtnge en elders
wevers
ftraat.
Buffche.
dom van defen toren voor drie honderd llyn-
fche goudguldens, en een uitgang van 8. foort-
gelyke guldens , na üg van Wybrant ten Bus-
fche, en verhuurde aan den verkoper dit ge-
bouw voor 7. Rhynfche goudguldens 6. jaren
lang. De voorbefchrevene omftandigheden to-
nen mede aan , dat dc Viflchers haven aldaar
buiten de Stads muur was. Inmiddels moet
defe Viftchers Haevene wel onderfcheiden wor-
den van V^ilTcherhagen in een brief van 1389 en
1421. voorkomende.
den , de naam gegeven aan de Spoelftraat en Spoel,
poort die een v-ocr page 36-
Van de poort, na de Buurfchap Diefe de Dieferpoort
Hnnenfte genaamd. Dit fraie gebouw heeft eerft ge--ocr page 37-
opgerigt en in den jare 1609 herbouwd heeft,
is een voortreffelyli en aanfienlyk gebouw , fo
door deflèlfs fraje bouwkunde als hoogte , op
het welke fig , wegens deflèlfs verhevenheid,
een aangenaam gefigt na de kant van Deven-
ter, de Veluwe, en Suider Zee, voordoed.
buiten poort gelyk heden. Dan na die tyd de Bui-
moet \'er eene aangelegt zyn geweell; alfo in t^\'^ft««.
een befluit van Raad en Meente Qw) gelefen
word van een afgebrokene Dieferpoort. Na
het voleinden van Stads Veften, aan defe fyde,
wierdt de twede of Buiten Dieferpoort, thans
nog in wefen , opgebouwd, en in den jare
1615. voltooyd, gelyk voor die poorte gefteld
is met vergulde letteren op een blaäuwe grond;
zynde ook het beeld van Stads Schuts Heylige,
den Aarts Engel Michiel, met een Draak on-
der fyn voeten, aan de buiten fyde Voor de
poort geplaatft.
Vervolg moette men, ten tyde van Guicciardyn, vyf to-
van Stads rens, waar van tegenwoordig tnaar eene meer
torens de ^q^qxi is; ftaande tegens over de Bredehoek
de Broeren Kerk. Tulfchen defe toren en de
Vispoort was de Piaspoort nog in \'t jaar 1464.
lettende, dat defe poort ftond by het Brugjen
aan den Plas. Dan de Stad, aan de water fy-
de uitgelegd zynde, is vermoedelyk defe poort
afgebroken, en in deflelfs plaats digter aan het
water de Vispoort, in den jare 1498., ter neer
geflagen.
noemd Styntes of Stinspoorte; het zy na den
Bouwmeefter, eigenaar , of huurder dus ge-
naamd. Dam in Stads Boeken droeg dit gebouw
later de naam van S. Joris, en het voorgaande
van S. Michielspoort , wordende in tyd van
oorlog ieder met tien burgers befet Qy^.
leggen Qa). By \'t ^^^ ^ggen van de nieuwe
Verten aan defe lyde wierdt die mole op de juf-
fers wal gefet. Öp het Brugjen, naaft dit ge-
bouw, ftond Vt^el eer een kleiner en aan d\'ande-
re fyde een hoger toren, welke laafte thans een
woninge van een der Stads Roedendragers is.
Voorfterpoort, die aan het einde van die ftra- Vooriler-
te, alwaar tlians een feer fraay huis gebouwd
is, ftond. Men kan niet twyffelen, of defe
poort is fyn naam , aan het Cafteel Voerft,
Verfchuldigd, alfo de weg door defeive, langs
de Muflchen hage na dit berugte Cafteel liep.
Defe poort was nog, in den jare 1398., in
wefen. Terwyl men in twe oude brieven van
die tyd leeft van een weere by Voer fter poerte
in Voerfterftrate. Door het afbreken van die
gebouw, en het aanleggen van de Camper-
poort, geraakte de naam niet uit de wereld,
en tot den jare 1572. vind men de Camper«
poort nog Voorfterpoort geheten Qi), heb-
bende defeive tufTchen 1512. en 1579. fyn
hedendaagfche naam ontfangen (^r). Na hee
vernietigen van dit gebouw, in \'t begin der
15de eeuw, wierdt ter deefer plaats een fwa-
re en dikke toren opgerigt (^d) , welke tus-
fchen de jaren 1735- en 1740. afgebroken is;
zynde op defe plaats het fraje huis gebouwd,
C s-ocr page 40-
tot den Borgel toebehoort.
En dc Van de laatfte toren in de Stadsmuur, die
twe laafte by na regt tegen over de Kruiskerks toren is,
torens, j^^n ik niet anders melden dan dat defelve
de Draken toren genoemd wordt. Dan ner-
gens is my voorgekomen , van waar dit ge-
bouw zu]is een feldfame naam ontfangen heeft.
VerdeeUng der Stad in vier flraaten. IL
Van de Foorftraat. Van de Waterjiraat.
III. Van de Dieferftraat, Van de Sajfen-
flraat. IV. Van V getal der Huifen in de
En der inwoonders.
Uitrekening over het getal der Mans en
Vrouws perfoonen. En der weerbare Man-
nen. VI. Van Stads -wereldlyke gebowwen.
Het Stadhuis. VII. Het Stads Wynhuis.
Stads IVaag en Vleeshal. VIII. Stads Hoofd-
ftraaten voorzien ; en op andere die wat naau- Stads
wer zyn. De Stad is vry digt betimmerd , en g^^^g^ou-
men vindt binnen haar muuren weinig ledige
plaatfen ofte hoven ; uitgefonderd de huifen
bylangs de wal , waar agter meeft tuinen zyn.
Men heeft in de Stad veele treffelyke gebou-
wen die tot den Godsdienft of tot het algemeen
ofte aan byfondere Burgers en inwoonders be-
hooren.
ofte dus genoemde llraaten , namelyk de Voor-
praat., Waterjiraat., Dieferftraat^ en Sas-
jènftraat. De groote Aa verftrekt tot een
fcheiding tuflchen de Voorftraat en SaiTenftraat
ter eenre , en de Waterftraat en Dieferftraat ter
andere fyde. De weg van de groote markt, de
groote Kerk langs, voor by de Saflenftraac, de
groote Kerkhof over, de Papenftraat regt door,
tot aan de Stads muur, ofte eerder de Stal over
defe ftraat , is de fcbciditig tuifchen de Voor-
ftraat en Saffenftraat. De weg van de Kaak
door de Roggenftraat tot aan de Vispoort deelt
de Waterftraat van de Dieferftraat af.
de Voorfterpoort, regt voor de ftraat (die thans
nog op fig felfs, fonder het geheele quartier \'er
door te verftaan, de Voorftraat genaamd wordt)
geftaan hebbende. Het quartier van Voorftraat
ftrekt flg uit van het Vrouwenhtiis ,, de groote
Aa en Koren markt langs, de groote markt
over , na het W^ynhuis , de groote Kerkhof
over , na de Papenftraat, die ftraat door, alle
de huifen aan de regterhand. Voorts van en
met het huis van de Freulens Mahoni na de
Kruit toren ter wederfyden ; van de Kruit to-
ren de Stads muur langs na de Camperpoort;
van daar alle huifen ten wederiyden van de kor-
te Voorftraat, tot aan \'t Vrouwenhuis, by den
opgang der jufferen Wal, en hier behooren
onder alle ftraaten , fteegen en gebouwen in
dien omtrek ingeftooten; nevens de huifen wel-
ke bv de Camperpoort, en die aan en op de
Tufferen en Eekmolen Wal ftaan.
kelyk
ling der
Stad in
vierftraa
teij.
Van de
Voor-
langs de Waterfyde uicftrekt, en felfs geheel-
lyk met water omringd wordt. Tot defe dus-
genoemde ftraat gehoordt het huis op de Bloe-
mendals brugge by de Rode tooren , en fe
ftrekt flg uit van de gemelde toren af, de groo-
te Aa en groote markt langs, toe aan de Rog-
genftraat , door dezelve , tot aan de Vispoort,
niet alle huifen aan de flinke hand van die ftraat.
Voorts de huifen buiten de Vispoort aan de reg-
te hand tot aan de Stads metzeltuin. Vervol-
gens aan de flinke hand van die poort, de gragt
langs , tot weder aan de Rode toren. Invoe-
gen dat hierin begreepen zyn alle ftraaten,
fteegen en gebouwen binnen dien omtrek ge-
llooten , nevens den Dyk over de Vispoorten
brug gelegen, van \'t Granen Bolwerk-af toe
aan de Breede hoek by het Pofthoorn, met al
het geen daar agter aan de walfyde gelegen is.
ferpoort genoemd , begint aan de Kaak , en Van de
loopt de Roggenftraat in (^behoorende hier on- Diefer-
der alle de huifen aan de Regterhand deefer
ftraat) tot aan, en met de Vifchpoort ingefloo-
ten. Van daar de Water ftraat ten wederfyden
tot aan de Dieferpoort, eenige huifen buiten
de binnenfte Dieferpoort, aan deefe fyde der
Brug ; door de fluiring en Spoelftraat ten we-
derlyden tot aan de toren van de Vroedvrouw,
by Peter van x\'\\kens brug. Van daar dwars door
de groote Aa tot aan de kaak nevens alle ftraa-
ten , fteegen en gebouwen in deefen omtrek
bepaald. Voorts behoort hier toe de Dyk van
de Breedehoek by \'t Pofthoorn af ^ met hec
C 4
tot aan en met den plas ruiTchen de beide Die-
ferpoorten ingeflooten.
1300, en 1400, Sajfing^ oïSakfmk ftraete, na
de Poort dus genoemd , loopt van de Kaak af,
de groote Aa langs, tot aan Peter van Akens
brug met de twee huifen op die Brug daar on-
der begreepen. Wyders van daar de Walftraat
door , ter wederfyden tot aan de Safienpoort;
beboerende hier mede onder de huifen tulTchen
de binnen en buiten poort en aan , en op de
Saflènpoorten wal, en op \'t Valhek rtaande.
Vervolgens de Koellraat door ten wederfyden,
tot aan het huis van den Stalmeefl:er aan de Bly-
markt, met de fl:al daar naafl: van de Freulens
Mahoni ingeflooten. Van daar de Papenllraat
door , de Kerkhof over, na de kaak , en ^lle
ftraaten, fteegen, en gebouwen in dien omtrek
beflooten.
1850 huifen; En buiten Zwolle op de Voorfte-
den , nevens de woningen in de Buurfchappen
Diefe , en Aflèndorp , behoorende onder de
Stads vryheid, een getal van even over de 500,
maakende ruim 2350 huifen.
twe huifen , door elkander gerekend , negen
bewooners, fo oud als jong bevatten , fo zul-
len de Ingezetenen van Zwolle en delTelfs Voor-
fteden , nevens die van Dief? en AlTendorp, te
famen bedragen 10575 menfchen, waarvan \'er
binnen Stads poorten woonen 83-ocr page 45-
ten te Londen , gehouden van den jaare lóap
tot 1710 ingeflooteii , zyn \'erin die twe
en tagtig jaren alle jaar meer mans als vrouws
perfoonen aldaar gebooren. Het grootfte ver-
fchil was dat van den jaare 1661 wanneer \'t
getal der jongens dat van de meysjes ^ te bo-
ven ging; en het kleinfte dat van 1703. toen
\'er meerder van het mannelyk als het vrou-
welyk geftagt geboren zyn. Waar van de mid-
den differentie is-ocr page 46-
gen en dertig onder of beneden de agtien jaa-
ren zyn, die dus alhier van hec doen van wag-
te nog bevryd zyn («) , fo zouden in deefe
Stad en Vryheid gerekend moeten worden ,
omtrent (ƒ) 3350 weerbaare mannen. Waar
van na evenredigheid van voorgemelde huifen
zouden zyn in de Stad 2637 » en op de Voor-
fteden en in Diefe en Aflèndorp 713.
wereldly- Kinder- en Arm-huifen te berchryven. Dan
kegebou- dewyl ieder gebouw wel de ftolfe tot een by-
fonder Hoofdftuk uitlevert, zal ik voor dit te
eindigen , hier by voegen het weinige dat ik
van Stads wereldlyke gebouwen aan te tekenen
hebbe.
ftraat, is hoewel fchoon niet als het eertyds
geweeft is , niet te min nochtans aanmer-
kens waardig volgens den Schryver der be-
fchryvinge der Nederlanden (g). De oude
gedenkfchriften melden, dat dit gebouw in den
jare 1448 volbouwd is. Het welk nader beve-
ftigd wordt door de volgende Vv\'oorden , die in
weeft.
eerft op een ruim plein, geraeenlyk het iVïeen-
te- of Gemeente-huis genoemd, om dat de Hee-
ren van de Gemeente , gewoon zyn op het
zelve hunne vergaderingen te houden. Aan de
muuren van dit plein vindt men nog verfcheide
foorten van oude Harnaflchen , donder hülfen,
dubbelde haaken , en ander krygs gereedfchap
van voorgaande eeuwen. Aan de regter fyde
treft men aan een groot portaal, door het welk
men in de Raad kamer treedt; zynde dit een
fraai en groot faal , waar in de Heeren van
de Magiftraat de Raads Vergadering houden en
de Bank fpannen. Men fiet in een Tafereel ter
linker fyde aan de muur hangende deefe aan-
merkelyke woorden , met vergulde Latynfche
Letteren op een fwarte grond gefchilderd
mige meenen dat het gebouwd is in het jaar
1559 Ô gelyk men zoude kunnen fien boven
de deur , door de welke men gaat van deefe
kamer op de puye aan de grote Kerkhof, al-
waar men boven het Stads Wapen in een Ben-
ïhemer ftçen uitgehouwen fiet
de Heeren van de Magiftraat, en alle verde-
re Stads Beampten openbaar afgeleezen. Ook
worden hier afgekondigd alle nieuwe Wetten,
verklaarde oorlogen, geflootene Vreden, Ban-
nilTeraenten en wat van dien aart meer is. Ge-
lyk m.en fien kan uit de volgende Latynfche
verfen , die onder aan defe puye met vergulde
Letters te leefen zyn
trum
trum
fcheiden andere kanaers, als meede twee woo-
ningen voor den oudflen Heer Secretaris en
den oudften Roedendrager ; fo dat het blykt
dat dit gebouw groot en ruim genoeg is. Maar
met dit alles _ moet men bekennen , dat het in
het geheel niet aanfienlyk en geenfints na de
andere gebouwen en fraaiheid der Stad gefchikc
is. En het is daar om feer waarfchynlyk , dat
de Stad te eeniger tyd met een fraai nieuw
Raadhuis zal vercierd worden.
gelegen , is ook een oud vaft, en hegt ge- Het Stads
30UW , van een foort gelyk maakfel als het Wyn-
! Raadhuis waar naaft het ftaat. Het is mede in
den jare 1448. volbouwd geworden. De Heer
Scholtus van Zwolle , Ipant hier des Saturdags
om tien uur de Gerigtsbank. Ook worden hier
alle openbaare verkoopingen van vafte goede-
ren gedaan.
boog van de Melkmarkt, boven de Aa , al- Waag en
waar nu de groenmarkt gehouden wordt. Men \'^^eeshaL
kan het niet alleen byGuiccardyn ondekkenf/),
maar op vele andere plaatfen (ƒ). In den jare
1601. wierd beftooten , dat men ter felföer
plaatfe een nieuwe Waag zoude aanleggen (k\').
Dog in den jaare 1615. wierd dit gebouw nog
de Olde zvage genoemd (O, het welk my doet
(ƒ) Uit een B.efolutie van Raad en Meente van i6c%\'
den 15 December en elders.
il) Refolutie van de Magißtaapvm den jare
^^ -ocr page 50-
moeft aangelegd hebben : want hoe kwam an-
ders de benaaming van de oude Waag in de we-
reld? Hoe het ook zy, omtrent den jaare 1743.
wierd de Stads waag, die toen reeds op de hoek
van de Voorftraat\'ftond, afgebroken, en de te-
genwoordige waag, een redelyk fraai gebouw,
in deifelfs plaats opgeregt. De Vleeshal lag te
voren digt by de Waag , en ftrekte fig uit van
de Militaire Officiers wagte tot aan de hoek toe-
Maar dit gebouw zytide vernietigd, zyn op de-
fe plaats huifen getimmerd.
de muuren van de S. Michiels Kerk, heeft men
de Hoofdwagten van de Burgerye en Befettin-
ge ; die beide in een gebouw , alleenlyk door
een muur van elkander gefcheiden , dog onder
een dak , de wagt houden. Aan de Voorge-
vel van dit gebouw ftaan de volgende woorden
mee vergulde Lecceren
Tf^aakt en Md.
deuren of hooge venfters , al waar alle Sonda-
gen , na den geëindigden Godsdienft, de Ker-
kenfpraaken worden afgelefen , door den oud-
ften Roedendraager. Voor deefe Wagten wor-
den ook ter uitvoer gebragt de doods vonniflèn,
door de Heeren van de Magiftraat geweefen,
ïn tegenwoordigheid van twee Heeren Schepe-
nen, nevens een Secrecaris , die als dan boven
tiit de drie venfters liggen.
Markten en opeue plaatfen voorfien, alwaar\'
Hoofd-
wagten.
den. Onder alle lleekt de gröote Markt boven
de anderen uit. Dit is een wyd plein , omfet
aan meelt alle Tyden met ffaaye en hooge hui-
fen. De markt was voor deefen feer onge-
fchikt, tot dat eindelyk de Aa die onder defel-
ve doorloopt, overwelfd is geworden. Dog
fe was in den beginne vierkant en fo groot niet
als tegenwoordig. Want het gedeelte, dat men
de faad of koorn markt noemt of noemde , is
by vervolg van tyd daar mede aangehegt, en
overwelfd geworden.
groenmarkt, de Vismarkt, de hout markt, de
Oflèn markt, en de Nieuwe Markt, alwaar feer der Stad.
pragtige gebouwen ftaan. Dit plein is voor
deefen Belheims plein genoemd geweeft; ter
oorfaak , dat die grond te voren den Hof van
het Cloofter Belhem of Betlehem uitgemaakt
hadde ; gelyk hier beneden in de befchryving
der Kerkelyke gebouwen, waar toe ik nu over-
llappe, blyken zal.
Kerke. In 1350. -wierd \'er een Autaar in-
gewyd. II. Giften der Invoooners tot een
nieuw Kerkgebouvo. Onderfoek nd de reden
die de Stad hier toe beivoog. 111. In 1406.
•worden de grondfteenen gelegt. JDe Kerk\'
renten voorden verkogt tot goedmakinge der
koften. IV. Aflaat hs Paus tot de opbou-
\'üoinge defer Kerke. Onderfoek \'wanneer dse-
fe Aflaat verleend is. V. De Stad fet een
fchattinge uit tot goedmakinge der koften.
N, de la Cufa geeft een nieutve Aflaat aan
de Kerk. VI. Gefchiedenifjè hy de ophouwin-
ge voorgevallen. Dog fe verdiend weinig ge-
loof. Vil. Begin van den aanleg des Torens.
Hier toe word de duiffleen van V Cafteel
Foerft gebruikt. VIII. De grond tot deefe
Toren word gekogt. De Stad fchiet de Kerk
geld tot den opbouw. IX. De Toren word
in 1443. volbouwd. En niet in 1438. X,
Het binnen werk voltooid in 1464. De Kerk
word door de donder befchadigt in 1446.
XI. Groter ongeluk door de donder in 1548.
De Kerk word herfteld. XII. De herftelling
der Toren aanheft eed. De hoogte der fpitf^
word bepaald tot up. voeten. XIII. Dog
laater op ioo. voeten. XIIL Byfonderbeden
aangaande de hoogte der fpitfe. XIV. Op
firuis Ferheffings dag word het Kruis op den
door de donder vernield., XV. De Toren her^
van de derde afhrandinge des Torens. XVL
Men begind eerfl aan een nieuwe (pitCe ^ dog
men maakt \'ereen ßomp dak op. Men vreesd
in 1682. \'-^oor de val van den Toren. XVIL
Drie fydmiiure-n des Torens vallen. Men _
poogd vrugteloos de Zuid muure met towwen
om te trekken , en fe vald door een ßorm,
XVIII. Scbrikkelyke fag dotr de val van
deefe muure. Aanmerking over de hoogts.
deefer Toren in ,1563. XIX. En over de
hoogte der fpitfe in 1606. Ver^lyUngvan
deefe Toren met andere. XX. De val wörd
in verfcheide gedigten beklaagd. Bedenking
of men voeeder een nieuwe Toren heeft willen,
aanleggen.
in weefen, verdiend roet regt d\'eerße
plaats de Kerke van den H. Aarts Engel Mi-
chaël , en de Toren daar by wel eer gedaan
hebbende.
welke in \'t Carfpel van Zwolle opgerigt is, en Van dc
^t welk , volgens een aanteekening (^a), door eerfte op-
den H. Gregorius IlIde Biflchop van Ütregc in- ^^ouwing
jrewyd zoude zyn , hier van weet ik niets met
de geringfte fekerheid te melden. My is ook SScf\'
nergens van d\'opbouwinge des Kerken gebouw, °
fn het jaar 1040, door den Utregtfchen Kerk-
^ V. DEEL.-ocr page 54-
was. Dog defe Iaafte giffinge is de onwaar-
fchynlykfte : dewyl de Lieve vrouwen Kerk
door een burger defer Stad geftigt, tot over
het midden der vyftiende Eeuw, niet anders
dan een grote Capelle geweeft is. Hoe kon-
den dan de Zwollenaren een oogmerk hebben
gehad om die yan Campen na ce volgen , daar
^r geen de minfte gelykenis tuflchen het op-
bouwen van de Lieve vrouwen Capelle, en de
kleinfte kerk der Stad van Campen in vroeger
tyden was.
kinge der oude S. Michaëls kerk ook zyn mag,
het is feker , dat op den 10. July van het jaar
1406 , volgens meer dan eene aantekeningen
d\'eerfte grondfteenen van een nieuwe kerk, de-
welke heeden nog in welen is , aangelegt zyn.
Dit tj\'dftip van de eerfte aanleg word nog na-
der bekragtigt door de volgende verzen, die
aan een pylaar van d\'ingeftortede toren, by de-
fe kerk wel eer geftaan hebbende , uitgehou-
v/en waren (e^
Derk van Caten , en Herrger Beye onderno-
men , en gedeeltelyk uic des kerks goederen,
bekoftigt. De jaarlykfe inkomften van dit Gods-
huis , en de giften der burgers, daar ik hier
voren van hebbe gemeld , egter tot d\'onkoften
defer onderneminge , op verre na niet toerei^
kend fynde geweeft , wierden de kerkmeefters
D 3-ocr page 58-
den gaet te betaelen , die vyer pont des jairs, alle
jair half toe Paeffchen , cn half toe Sant Jange^,
toe hueren rechte mit payetnente, daar men jaiiv
lyx huer en tins binnen Swolle mede betalen
mach ; ende die andre jaer renthe altemael alle
jair toe Santé Martyns dach in den Wynter toe
pacht rechte , mit payetnente dair men gemeen-
lik in Sallant pacht mede betalen mach. In oir-
conde des briets verfeghelt mit onfe Stad Secreet.
Ghegeven in t\' jair ons Heren dufbnt vierhon-
dert en felfe des donredages nae Santé Valentyns
dach.
gemaakt uit een volle iVflaat, die een der Room- Aflaat des
fche Paufen miftchien Joannes de XXIIIfte) Paus tot
tot onderfteuning van deele grote onderneemin- opbou-
ge , eenige jaaren na den aangevangenen op-
bouw verleend heeft. Biffchop Frederik van ^^^
Blankenheim onderrigt ons van defen Aflaat in
de volgende Bulie , die in het jaar 1416, door
het Bisdom van Utregt afgekondigt is.
. turn facimus Univerßs , quia Hieras Apofloïicas
fuper certis indulgentiis , ad ufus fabriea Écckfice
de Swollis, concefas, eas quas non abrafas, nee in
aUqwz fui parte Ju fpe-ocr page 60-
Kerlc deefer Stad gefchonken, waar van ik el-
ders zal fpreken , heeft na myn gedagten niet
alleen deefe Schryver : maar felfs ookCg) Tho-
mas van Kempen, dien vermaarden inwoonder
van het Berg Cloofter niet verre van deefe Stad
geleegen, misleid. Ten ware nogtans dat d\'eer-
fte deefer Schryveren bedrogen was geworden,
door een ander aftaats Bulle door Bonifacius aan
de groote Kerk tot Haarlem vergunt, dewelke
juift behelft dat hy van gemelde Aflaat van S.
Michaëls Kerke verhaald ; Te waarfchynlyker
dewyl de affchriften dier Bulle op veel plaat-
fen vol oopeningen fyn waar door de plaats aan
dewelke deefen aflaat toegefchikt is, onfeker
foude fchynen te worden , ingevalle men fulks
van elders niec wifte.
derom tot d\'opbouwing te keeren. Nog d\'in- De Stad
komften der Kerk , nog de giften van Stads fet een
Inwoonders, nog den a%ekondigden aflaat van fchattin-
Biflchop Frederik van Blankenheim, in ftaat
fynde geweeft, om dit gebouw tot de vol-|°ng™gj
maaktheid te brengen, en aan de groote onko- koften.
ften daar toe nodig te voldoen, fyn de Heeren
des Raad de Kerk in het jaar 1431. te hulp
gekoomen, met bet uitfchryven van een fchat-
tinge, over de Stad en het Carfpel van Swol-
le ; gelyk de volgende woorden van een der
Stads Regifters (h:^ uitwyzen.
tnen een fchattinge , tot behoef Spte Michiels
Kerke, en daer waren toe geordlniert en gefatt,
die de fchattinge fatte van den R-^de , van der
Meente, en van den Karfpel van Swolle; want
die fcattinge overal dat Karfpel van Swolle geik
■wart, als die mit name alhier befcreven ftaet.
Herman ten Buffche.
ï-ocr page 63-
ieder die door fyn arbeid of giften de voltoojin-
ge deefes Kerkgebouws te hulpe kwam, in de
volgende Bulle getuigd.
tmcula-,-ocr page 64-
fchuins tegens de Saflènftraat, een halve ronde
roode hardfteen, verbeeldende een perfoon
met fyn opgeheevene eerfte vingeren, en ftaan-
de in een geftalte als of hy een eed dede, in-
gemetfeld; met een bygevoegd opfchrift, het
welke door de langheid van tyd verdweenen en
uitgegaan is. Dog aangefien dat deefe gebeur- Dog fe
tenis by gerugts wyfe door aan teekenaars laate- verdiend
re tyden wordt verhaald, oordeele den Leefer reinig
felfs hoe veel of weinig feekerheids fe bevat?
voor my ik kan fe niet anders dan voor een
twylFelagtige gefchiedeniftè opgeeven , en ge-
loove dat deefe fteen de Saligmaaker ofte een
Heylige verbeeld, die door d\'een of ander uit
Godvrugt gefcbonken is om aldaar in gemetfeld
te worden, te meerder dewyl de foortgelyke
fteenen in de muuren van de Kerke van Bel-
hem gemetfeld zyn.
Kerke af te fcheiden, om van den Toren, wel Begia
eer aan het Weft einde deefer Kerk geftaan heb- van den
bende, te fpreeken. In het felfde jaar dat den aa^^eg
opbouw der Kerke begonnen is, wierdt de To-
ren, welke in het jaar 1406. in weefen was,^-ocr page 66-
in der tydt fin, of hier naemaels wefen fullen,
tot allen tide den jair renthe voerfcreven loffen
mogen elc pont lO\'^c fevenden halven olden
Vrankryldchen fèhilde , ofte met gelycke paye-
mente, dair voer an gelde ende munte verfche-
ïien ware, fonder arghelift. In oirkonde des
briefs befeg^elc mit onfer Stadts fecreet, Ghe-
geven in t\'jair ons Heren dufendt vierhonderdt
ende TelB op Santé JMai-tens avond in den wyn-
ter.
van dit uitfteekent gebouw nog gearbeid, en f\'^hiet de
de Kerkmeetters Jacob van Wytman en Lude-
ken Snavels toen ter tyd eenige penningen , ^p\'
tot voLvoeringe van deefe onderneeming, no- boavsr.
dig hebbende , verfogten derlialven de iVJagr-
ftraat , om aan de Kerk eenig geld te willen
fchieten, aan welk verfoek den Raad ook
heeft ingewilligt; en befloot ten dien einde op
den Sondag J\'udica, om dertig ponden lyfrente
aan de Stad belïoorende, te verkoopen, en de
penningen daar van koomende, aan de Kerfc-
nreefiiers- te leenen; mks dat die aannamen van
dk geld de jaarlykfe rente uit des Kerks goe-
deren te betaalen-; gelyk fulks kan worden be-
kragdgt door deefe woorden , getrokken uic
een Regillerboek deefer Stad.
en Raden oeven een- koeman ^ dat jy befegeïen
mtten- een^ ded lyf rente tot 30 H^ren pond toa
des jairs- te vercopen-y tot behoef der tymmerin-\'
ge des Kerk toerm ., in voerwavden^ dat de
Kerkmeyflers defe jair renthe jairlyks betalen
folen, vm der Ksrkengusde; en dit hebbeft
meyfters Santé Mkhaëls Kerke gheloeft te doen;
diewyl fy Kerkmeyfters fyn, en des gelyks folen
doen die gene^ die na hen Kerkmeyfters wor*
^ciu.wx^\'JUW na 37 jaaren geduurd te hebben, vol-
word in trokken. De haan wierdt toen op de fpitfe
1443.vol- gezet. Ter geleegenheid van deefe volbouWin-
ge had men het navolgende in een pylaar vaü
deefen Toren ingefneeden.
in 1438. ylTels Oog (/), deefe voltrekkinge des Torens
aan het jaar 1438. toe te fchryven, gelyk hy
in deefe woorden doed: Dien bouw herzeg ik
is voltrokken in V jaer 1638. (jn^ na het op-
fchrift op een ander (leen Annis feptenis
-ocr page 69-
by eede fal affirmeeren ende by poene van twee
honderd golden gulden verwillekoeren, anders
geen werk an te nemen\' noch daer af ce trecken
fonder confent van den gefchikten ; cen fy dat
felve werk volbracht ende gerede gemaeckt is alle
alle nootfaeck van kranckheyt uytgefondert. Ook
fal de Stad heffl met affetten , en andre meyfters
daar op halen mogen.
voor eerfl: fes goede raeelters knechten aen te ne«
men , en in defe te werke te Hellen , en indien
den verordenten raetfaem beduncket meer knech»
ten nodich te wefen, fal als dan de Mr. op haeren
verfoeke meer knechten annemen: en indien eeni»
ge knechten weren die den Gedeputeerden niet
en geliefden te holden, follen fie defelve met toe«
doen des Mrs. mogen verlof geven.
holte des werks komeride , fal tot profyt der Ge-
meente en optimmeringe des toorns comen, en-
de gebruykt worden , des fal hem de Scad jacrlix
een pot torf geven.
Collen, alle gewinte en gereetlchap tot fyn werk
behorende werven en beffcellen , uitgefechc, dac
de Stadt hem dat langfte touw bekoftigen fal, en-
de wat touwen of inflrumenten in ^t werk bree-
ken moghen , fal hem de Stade wederom maec-
ken buyten fyne colben.
en de kortfte op Martini , des fal de Mr. voer-
fcreven op de langfte dagen hebben twaelf üui^
vers Brabantfch ende voor fyn knechten 6 ftuiver
Brabantfch, na Martini ^y ftuivers en de knechten
5 ftuivers; ook fal de Stadt hem huysveftinge ge-
ven , ende fal voortaan coemen twe ende voor
den aftocht ook twe daghen hueren hebben.
gefchiet by den Gedeputeerden nabefcreven,
der Stadt Swolle, ende heeft Mr. Gelbs voerfcre-
ven daer op fynen Eedt gedaen, op dach Lebui-
ni anno 1560. voor den Borgermeeiter Jan van
Graes, ende in fynen handen gelooft allen des
voorfcreven punten ende articulen onverbreeKlyK
te holden, ende te agtervolgen.
hoogte fynde , veHlonden de wel gemelde Heeren ,
der fpitfe Qp 5 Maart van het jaar 1561. dat defel-
Würdibe-^ tot iio voeten verbeeven foude worden,
P®^ voT verleenden aan de Heeren opfienders van
ten° \' defe opbonwing, alle magt tot het voltrekken
defes Werks nodig; met verdere belofte, om
die Heeren uit dien hoofde fchadeloos te lullen
bonden, als breeder in de volgende Refolutie
vermeld word.
te, op Lucie leftleden befchickt, en fonderlyc-
ken deputiert hebben , Bitter van der Marfche,
Heimig Splythofï-ocr page 73-
den eerften ende roet de minfte coften, op St.
Michaëls toorn gemaeket mage worden ; So ift
dat huiden defen dach defelve by Raedt en Meen-
te nochmaels daer inne continueert fyn, mits de-
fen gehavende dat uien hen luyden van alle t\'gene
fy noodtshalven , met confent van Scepen ende
Raedt ende Meente , hier toe an penningen op te
nemen ende gebruiken mogen , of fonft ordine-
rende worden , dat wyfe daer van revelieren en
fchadeloos holden willen. Midt den vorwarden
dat alle Materialia op t\'profytelykfte beftellen,
ende een fpitfe daer op fonder ommegank ende
duerluchdgheyd van iio voeten ongeveerlyk lae-
ten maecken. Aétum den 6. Maart.
dat de fpitfe na mate van het fteenwerk des Doglatct
Torens hooger moeft fyn dan 110 voeten: op o^ 200, \'
dat dair mede feggen de voorgemelde Heeren -ocr page 74-
ende naefprake hebben , ende lyden mogen.
derheden eeuw defe woorden, betrekkelyk op de hoog-
^^ ^^^ fpitfe, en de doenraalige opbouwinge,
te aer^\'-ocr page 75-
lot als de vorige, i-ocr page 76-
te zagen : dog dit gelukte niet; want men moeft
met het felve , offl de grote en yffelyke damp en
vlams halven , die hoe langer hoe meer na bene-
den quam , ophouden. £)aar na bragt men ette-
lyke fchuiten met water in de Kerk , op dat men
\'t dak van de felve , fo het vuur daar in kwam,
nog konde leftchen. De Kerk na het enge fteeg-
jen was wel twe maal in brand ; maar het wierd
door de grote vlyt der Burgeren gelefchc Ten
laaften verbrandede de geheele fpitfe , drie klok-
ken van het fpeelwerk fmolten van hitte , en in
een vierde quam een gat. Doe quam de brand op
de plaats daar de regenbak ftond ende verbrande
het agterfte einde van de balk, daar de uur klok-
ke aanhing , en viel defelve op het gewulffel en
foude daar door gevallen hebben ; maar doordien
de balkens van de fpitfe op defe plaats binnen de
toren gevallen waren , fo fettede fig defe klokke
feer fagt ter neder op defe balkens, en wierde
alfo nog bevi^aart. Het Uurwerk wierde ook red-
deloos , de Barmhertige God bewaarde de In-
woonders en daar gefchiede geen of weinig fcha-
de. De huifen die aan de vogelbanken daar nu,
na het laafte ter nederftorten van de geheele To-
ren , huifen in plaats fyn getimmert, leden een
weinig fchade in hun dak door \'t nedervallen van
het brandend hout- Ondertuflchen was defe brand
fchrikkelyk om te fien, ftaande dit werk van fui-
ken ongemeene en wonderlyken hoogte midden
in en boven de Scad, fynde de wind Noordenen
redelyk fel. De plaaten en \'t andere metaal van
de fpitfe , en het koper waayde gloeyend na de
Gelderfche kruittoren , fo dat de Burgers fchrik-
kelvk bevreeft waren voor de gemelde toren, dog
de \'Heere keerde de wind , en de vreefe vermin-
derde wat. De pynappel viel door het gewelffel
van de Kercke by het enge fteegjen , en de hane
. viel op het kleine Kerkhof, een groot gat io de
siarde.
klokken; door welke eerfte val egter geen meer
andere fchade gefchied is, als de verpletteringe
van enige huisjes, welke digt onder de toren
ftonden. De Ooftelyke en halve Noordelyke
muuren des Torens fyn niet lang daar na opden
volgen Sondag, ten half elf uuren des nagts in-
geftort; hebbende defe val de gewelffels der
Kerke feer befchadigt. Hoe egter defe ter ne-
derftortinge aan den Predikftoel der Kerke, ee-
nig nadeel foude hebben toegebragt, als ik er-
gens gelefen hebbe , weet ik niet hoe fulks ge-
beurd is.
was \'er de Zuidelyke muur nog overig , welke
alleen en op haar felfs geduurende verfcheidene j\'Jof\'^^g
dagen in wefen bleef: iets dat om de byfon- zuid
dere hoogte fo veel fchrik en vrefe, als ver- muur met
wonderinge baarde. Een groot getal van Stads touwen
inwoonders by een vergaderd fynde , en mee-
nende d\'ongelukken , welke uit een aanftaande en fe vald
val volgen moeften , te verhoeden , floegen door een
een touw om defe overblyffelen des torens, en ftorm.
trokken al wat fe vermogten : dog defen arbeid
met weinig beleid ondernomen , had ook geen
anderen uitflag , dan dat het touw brekende,
fy alle ter neder vielen ; en dat de Zuid muur
des gebouws nn hun weerwiUe in wefen bleef.
Een felle wind op den 30. December los ge-
borften , benam die torentrekkers al die moei-
te , en ftortede ftg met een diergelyke kragc
op defe Iaafte overblyffels des torens uit, dat
fe binnen korten tyd omver gewaaid fyn. Al-
leen is een gedeelte der muur van dit gebouw,
bet welk feer laag en na by de grond was
Stads Magiftraat 90. guldens aan arbeid betaald
heeft Qq).
schrikke-rens, die een verfchrikkelyke flag veroorfaakte,
lyke flag en die de begravene lyken met de kiften van
door de d\'aarde beroofde. Den dag , meld ook feker
aantekeninge , wierd door de menigte ftof vêr-
duifterd: dog van andere fchade by deefe laafte
ter nederftortinge voorgevallen , iie ik nergens
in de gedenkfchriften gemeld. Dusdanig is dan
geweeft het noodlot , dac het vermaardfte en
hoogfte gebouw niet alleen van defe Stad en
van geheel Nederland onderging: maar felfs
welkers weergaa in weinig nabuurige Land-
fchappen en Steden aan te trelfen was.
Aanmer- Dog op dat ik de hoogte defes gebouws niet
kingeo- jj^jig fchynen boven maten te vergrooten, vinde
^^^ ik goed om alhier over defe uitftekende toren
dcftrTo- eenige aanmerkingen te maken. Het muurwerk
leBÏnhetvan dit gebouw is federt d\'eerfte opbouwinge
jaar 1563. van het jaar 1406, tot den val toe , altoos het
felfde , en even hoog geweefl:: want nergens
vinde ik gemeld, dat na den driemaligen brand
der fpitfe eenige merkelyke veranderinge in de
optrekkinge van het fteen werk ondernomen
wierd. Dus dat dit gebouw , na d afbrandin-
ge der fpitfe in het jaar 1669. gefchied , nog
373. trappen hoog lynde geweeft, als een
Zwollenaar , op wiens getuigenis men in de-
fen geruft kan ftaat maken, verhaald, fo moeft
dan ook dees torens muur werk met 373. trap-
pen
ftelle ik dac ieder toren trap omtrent een voec
aan de hoogte van dit gebouws muur werk
heeft gegeeven ; ^^ was deefe toren in het jaar
1563. hoog 373- voeten, behalven de 200 voe-
ten (r) die de fpitfe hadde ; het welke dus fa-
men opgetrokken voor de geheele hoogte des
torens in het jaar 1563. in wefen , uitmaakt
573. voeten.
brand van het jaar 1606. even hoog was, als En over
In het jaar 164B , is my onbewufl:: dewyl in de hoog.
hoe verre de toren toen opgetrokken is, ver- te der
fv/egen word, dies ik daar van met geen fe-
kerheid kan melden. Egter fchynt het uit het
verhaal van de Schryvers dier tyden te volgen,
dac die herflelde fpitfe op verre na fo verhee-
ven niet kan fyn geweeft als fy te vooren ge-
weeft was : want hoe kon Lindeborn van die
toren hebben gefchreven dat fe nauwlyks fyns
gelyk in ons Nederland had , en dat de
Lieve Vrouwen of Kruiskerks Toren nauwlyks
voor de Toren van S. Michael behoefde te wy-
ken als hy op een ander plaats aantekend
Aangefien dit fyn fchryven niet nauwkeurig fou-
de
op de V/oorden van de voor aangetogene Refolutie
een onwraakbare getuigenis, dan op het verhaal des
Schryvers hier voren te fien.
na praceps in ter ram data eft ab orhe
condito 5632-
Anno a nato Chr ift 0 1682.
fpïtet Urbl
Kerke. De drie ingangen van dit gebouw.
II. Het grote Choor. Het hoge Autaar. UI.
Het Schapens Choor ^ en het tabernakel. Het
H. Mariaas en Antonius Choor. IV. De
fraje Pi edikfioel der Kerke , en het orgel.
V. De Conjiftorie-Kamer y van de Boekjaal
der Kerk , door Jan Ce Ié aangelegd. VI.
Helderheid van dit gebouw. Is toegewyd
aan den H. Michael. VII. Van de Vica\'
rien ^ en officianten. \\ße Autaar. ^de Au-
taar. \'^de Autaar. Defe drie worden door
de Paßor , en Capellanen bediend. VIIL
Int^omßen van de Kerk., en Paßor. IX. Of-
ficie b^ het 2,de Autaar. Stichtinge en op-
komft en by bet ^de Autaar. Opkomften van
V 5J0 Autaar. X. Van het 6de Autaar^
En de la\':ere gefchenken daar aan gedaan.
XI. R.\' van Voerfl, en anderen ftichten een
Verdere giften aan dit yde Au-
XII. Stichtinge en opkomften van het
Zfte Autaar. Het ode Autaar door H. Sna-
vel gefticht. XIII. R. van Itterfum ftieht het
\\ode Autaar. Gifte van een Getydeboek door
H. Sanders aan defe Vicarie. XIV. Giften
aan het 1 \\de Autaar, Hendrik Janst ftich-
ter van het i ide Autaar. XV\'. Stichtinge
van het Officie van \'t H. Sacrament, goed-
aêkurd door den DiJJchop. XVI. Het i^do
-ocr page 85-
deren geßicht. C. van Hengelo ftkhter
van V Autaar van alle H. //. Jongvrow
wen. XVII. S. i\'an Itterfum ftkhter van
\'t ï6de. L.Tpffenrkht het tyde Autaar
op. XVIII. X door de Broeder fchap
van S. Antonius geßicht. Stichtinge , en
Opkomft en van het 19de Autaar. XIX.
liet 10fe gefticht door H. van Nafjouwe^
Stichtinge van het s ifte Autaar. XX. Gif-
ten aan het ^ifte Autaar gedaan. Oprich-
tinge van den H. -ocr page 86-
gaan , van welke ftolfe het gemaakt was.
gen, gemeenlyk het Schepens Choor genaamd;
zynde van het vorige met houtwerk en gedraai-
de pylaars , die in het jaar 1564. gemaakt
waren , afgefcheiden geweeft. liet was hier
dat de Magiftraat in vorige tyden hun zitplaat-
fen had , terwyl ze de kerkdienften bywoon-
den.
anderen : het eene droeg de naam van de H.
Maria, en het andere had zyn naam van den H,
Antonius ontvangen
van de twe voornoemde Choren af.
het Wellen, der kerk komt , bejegend men
aan de linkerhand de Predikftoel aan een pylaaf
ftaande. Van dit uitmuntende kunft ftuk kan ik
met recht na een Schryver feggen (c^ : „ Dac
„ het zelve door Adam Straas van Weilburg,
„ uit het Graaffchap Nallauw geboortig fo
„ konftig gemaakt is , dat het elkers verwon-
deringe nog verdiend, voornamentlyk die ge-
fneden koorde langs den opgang fo natuur-
lyk een touw verbelende, als of het een wa-
re koorde was, voltooyd in de jaren 1617»
1618. lóuj. 1620. 1621 en 1622. -ocr page 89-
IS het Orgel geplaatft , het welk door twe co- ^^\'S^J*
lommen , zeer treffelyk gemarmert ondervan-
gen word. Dit orgel, door de kenners van de
Mufiek voor een meefterfluk gehouden , kreeg
zyn aanvang door het bedryf, en de edelmoe-
digheid van de Heren Theodorus Huete, rent-
meefter van het Cloofter Windefem , en fyn
broeder Bernard Huete Medicine Doélor en
Burgermeefter defer Stad (e). De twe broe-
ders Snitskers van Hamburg geboortig, en feer
beroemd in de kunft van orgelen te maken ,
hebben dit werk ondernomen , en voor ruim
dertig jaren tot genoegen defer Stad voleindigt.
ruft , doortredende , komt men na het beklim- De Ccn-:
men van eenige trappen , op de confiftorie ka- fiftorie
mer ; dewelke aldaar in plaats van den ingeval- kamer,
len toren gebouwd is. Dit gemak , van een
heid , netheid , en grote , waardig om befien
te worden : fullende men daar ook noch onder
anderen voor de fchoorfteen aantreffen de pour-
traitten, in levens grote, van de Heren Predi-
kanten , die ten tyde , dat deze kamer opge-
bouwd wierd , in deze Stad , de kerkdienften
waarnamen.
Icerd hebbende (ƒ} , dat het voor dezen ge- Boekzaal
bruikelyk waar , dat men in , en aan de ker-
ken een_ boekzaal had , dede ik veel moeite cde aan«
om te zien , of zulks ook in Stads kerk pleeg gdegt.
Godshuis; zynde een gebouw het welke noch
voor het overige door de menigte glafen , wit-
heid der muure-ocr page 92-
en en Of- jje of door Vicarien die een autaar hun leven
fici^ntcn. j^jjg bedienden , of de dus genoemde Offician-
ten , die maar voor zekere tyden tot het waar-
nemen van de dienllen van een autaar aangeno-
men wierden, buiend werden,
Choor , en is aan den Aarts Engel Michaël
toegewyd geweeft ; en dit was het Hoge au-
taar der kerk.
voer toe waren: nier dis heft die meyer een deel
made to de hy weidet.
ken als hier na volghet in particulen.
dat de Meyer niet onder en heft.
twintigh fcharen weyde.
de is oeftwert; en die nu toe pachte doet foevea
olde fchilden des jaers.
Swolle onder heft buten Wyfchers hagen twe
pond.
van enen ghoerden buten Wyfchers hagen toe fa-
men twe pond.
ghelegen by finen huys tien placken.
Hofmans huys opp ftiet drie pond.
ghelegen tuftchen Safling-poerte ende Lutticker
poerte erftic des jairs twe ende een vieren-
deel
Claes Batenborch nu in pachte heft voer vyf oel-
de fchilden.
niaet ft;reckende van de fl:eenwech an des Kercher
maet; behalven den goerden die Kercher felver
brueél: des jaes acht
ftucke lands ghelegen in fynre maet by Buncke
jiiaet erftic des jaers een
fchild.
le jair vyf , ,
alle jair f\' ,
jair 7
ter in het jaar 1505 , des vrydags na Chrifti Officie
Hemelvaart, een dienft door de Heren des by het
Raads opgericht C^) \' doch dit officie fchynd 3de Au-
reeds voor het jaar 1580 opgehouden te heb-
ben ; immers in een van Stads boeken ) al-
waar alle vicarien en dienften dezer kerk zyn
opgenoemd, is dit niet meer te vinden.
aanlegging met weinig of geen inkomften voor-
fien: maar in het jaar 1418. op S. Hieronimus by^et-ocr page 96-
Heiligen, Stond aan een pykar\'naaft het vo- Van het
rige , en de Verge vinge daar van was aan de 6 de Au-
Paftor laatft genoemd. Het zelve is reets voor taar.
het jaar van 1382- ingefteld geweeft , gelyk uit
de volgende brief kan gezien worden, dewelke
ik (om dat deze Vicarie van Lindebom gdaQQÏ
vergeten is) hier zal laten volgen (^p).
ren lefen , do wy Hugho Duwer, ende Lu-
deken ten Buiïche, in dier tyt Scepen toe Swolle
kundich en orkonden openbare, dat voer ons qua-
men in Scependom als voer Scepene , Gheert
ende Claes bruders , gude kinderen Johans Toen ,
dien God ghenedich fy , ende ghelyden dat fie
fchuldich fin Heren Diderike van Baerio priefter
en ewich Vicarius eens Altaers dat fteet in der
Kerfpelkercken van Swolle aan die Zuit ftde tus-
fchen den groten . . . , ende Sunte Peters Al-
täre ende gefliehter is in ere Goedes Sinte Johans
Evangeliften en alle Goedes Hiligen , oft wy in
der tyt Vicarius in des voerfcreven Altaers emic-
ke ende ewelicke jair renthen een mudde rogghen
een mudde corens , ende vier ® cleen ghelds,
als fe van enen verendeel van eener ware gehe-
ten Duulwande goet, gheleghen in der Marcke
van Defe , mit alle finen toebehoren en mit den
Maftebrouke dat dair toe gefleghen is , die goede
hoere vader voerfcr:, die God ghenedich fy, by
finen live gepacht hadde , erflicke weder Hen Dy-
dercke voerfcr: by ghehete ende confente Heren
den naam van alle H: H: voorkomende , bemerkt
men lichtelyk dat van defe vicarie verfchild , als mea
niaar op de beide fiiclitingen en de jaren wawn^^r
gefchied zyn , gade flaat.
Altacrs, om die voerfcr: pacht to behoef des Al-
taers voerfcreven. Des Gheerts en Claes broeders
voerfcreven enen apenenbrieve hebben befeghelt,
mit fegelen Heren Dideriks Vicarius voerfcreven,
en Heren Gheerds oec voerfcreven. Welke pacht
of jair renthe fie betalen foelen alle jair Op Sinte
Martens dach in den winter, met alfolcken ... -
ende payemente dair men erfpacht in Salland en-
de in Swolle mede betalen mach. Weert fake
dat fie des niet en deden als voerfcr: is fo mach
Her Dyderic of Vicarius in der tyt, of hoer bo-
de , oft der Stad bode van Swolle uit dien voer-
fcreven guede oft uit aUen guede dat fie hebben ,
woert gneleghen is, ende vueren die pande to
Swolle an die merket, ende vercopen die pande
op viertien daghe daghes , ende neme hoer jaer-
renthen dair an , geliker wys of die pande ver--
volghet ende verwonnen were mit allen rechte dat
recht is. Sünder al arghelifi:. Hier weren ovef
ende an Gheert Lephards foen. Herman Neels
foen van Afi:enderpe , als maghe dier twier broe-
ders voerlcr:, ende andere vele goede luden. In
orkonde des briefs dien ffcede ende vafte te bli-
ven om bede willen Gheerts ende Claes broede-
ren voerfcr: ende Gheerts Lephards foen en Her-
man Neels foen voirgemeld hoere maghe , ende
Her Dyderiks Vicarius voerfcr: befeghelt mit on-
fen Zeghelen Hughen en Ludikens Scepene voer-
fcreven. Ghegheven in \'t jair ons Heren dufent
drie hondert tachtentich ende twe , op Santé
Agaten dach ener Hiliger Joncfrouwen.
tere ge- Agnefe van Apelten , moeder van den Heer
fchenken Aels van Zuthem aan deze Vicarie in het jaar
daaraan 1375. op S. Odulphus dag gedaan. Om
gedaan. ^^^^ ^^ gyn , zal ik noch de bnef, in wel-
ke dat Henricus en Hermannus van Haerfolte,
Haarfolte aan deze Vicarie gegeven , bekennen
fchuldig te fyn C^} • die van Evert van
Eflen en fyn buisvrouw , met fes ® des jaars
deze inkomften vergrotende (r); ofwel een
andere van Dirk Süchte, en zyn huisvrouw,
behelzende een gefchenk van vyf» klein geld;
(^)noch eindelyk de gift brief van Hillebrand van
Baario en zyn vrouw van drie ® des jaars alles
aan den bedienaar van dit autaar gefchonken (jf)
raededeelen, maar ftappe over tot het autaar.
de Kerk muur gelegen heeft, en voor ftichter r. van
houd de Heren Ruderik van Voorft , Harmen Voerft en
Zelle, Engelbert van Tyvers, Gerard Snavel, anderen
Helfperic ten Have , Seine Jans foon , Arnold
Willem Voet , en Machorius de Scelve in de
ftichtings brief daar van in het jaar 1356. op
S. Pontiani dag , voor den Schout van Salland
Gerard van Tibencampe, en Hendrik ten Wyn-
huis afgegeven , vermeld. De ftigteren fchon-
ken daar aan zeer grote inkomften gelyk uit den
brief, welke ik oudheids halven mededeele , te
fien is.
nos Gerhardus de TyhencampeSmketus pro
tempore in Zallandia , ^ Henricus ten IVynbuys
(r) Gepaffeert voor Geert ter Middelwyk Schomus
van Ommen in het jaar 1581.
afgegeven.
U) In hetjaar 1395. gedagtekend.
\'do, quod propt er hoe, in noftra prajentia perfonati-ocr page 101-
Stichtis- de der kerke geplaatft geweeft_, en aan de H.
ge en op- H. JoanBaptift en den Evangelift toegewyd(^).
komften De vrouw van Aften Hanings, nichte van Roe-
lof van Itterfum , is de ftichterfche van dit Au-
taar , uytwyfens de ftiehtings brief, voor Hen-
drik de Zuere in het jaar 1384 , op den H.
Odulphus dag afgegeven , en by dewelke aan
deze Vicarie 13. morgen lands in Yflèlmuider
flag overgegeven worden. Het recht van Col-
latie heeft de ftichterfche na haar overlyden aan
pe, Ludewich van Bonfchaten, heeft de voor-
gemelde inkomften later met een huis, inge-
volge een brief van het jaar 1479. voor twe
Schepenen defer Stad gepalleert, en de vrouw
Neze van Zuthem en Gerbrant Vrye ieder met
100 Rynfche guldens vermeerdert. De min-
dere giften op verfcheidene tyden daar aan ge-
daan ga ik ftilfwygende voorby.
Autaar ßars der kerke en de H. Barbara (y). Heeft
SmvcI^\' aan een pylaar van des kerks Noord zyde\'ge-
gSigt.-ocr page 103-
in Windefemer flag gegeven hadden : gelyk
men dit alles uit den brief, in het jaar 1403
de vrydag voor S. Marten, in den winter ge-
maakt , onderrigt word ; die wy om de lang-
heid te vermyden, agter houden zullen. Doen-
de hec zelve met de toellemmings brieven vaa
den Biflchop Frederik van Blankenheim , en
Henricus van Compoflille , in het felfde jaar
1403, gedagtekend, met denaankoops brief
van de fes morgen lands fo even gemeld , van
hec jaar 1369, en eindelyk met de brieven daar
Jutte van Sedelik moeye van de ftichter de in-
komften van defe vicarie met drie , en een
ander perfoon raet een ® verrykte. De Col-
latie , by de inftellinge aan de familie vaa
Snavel voorbehouden zynde , is na het ver-
dwynen en uitfterven van het geflachte van dien
naam , in het jaar 1570 , op Gerhardus van
Spoelde vervallen geweeft. Ik vinde al verder
noch, aangetekend\', dat de Biflchop Matthias
van Biduanen dit autaar, in het jaar 1403, ende
Wybiflihop Harmannus van Lariflè , S. Gre-
grorii beeld , op dit autaar ftaande, in hec jaar
1436 hebben ingewyd.
eerfte pylaar der kerkmuur na de Zuid zyde. r. van
Hec is opgericht door den Heer Roelof van It- ItteVum
terfum, die aan den priefter dezes Aucaars, in
14 ftmvers het ftuk , en een half vat boter ge-
fchonken heeft : mids dat de Priefter daar voor
verbonden was, dagelyks milTe te lezen, ■)■, als
„ hy van ftaden is« , luiden de woorden van
den ftiehtings brief. Aan deze oprichting heeft
Biftchop Frederik van Blankenheim , op den
4. Juny van het felfde jaar, zyn goedkeurin-
ge gehangen. De edele ftichter dezer Vicarie
vond drie jaren later ook noch goed om den
bedienaar daar van , met een valle woninge te
verryken , volgens inhoud eens briefs in het
Gifte van De Heer Harmen Sanders zoon tydelyke Vt-
een Ge- c^rius, fchonk in het jaar 1413, hier aan ook
doïr H-ocr page 105-
my onbekend. Allee-ocr page 106-
met mindere giften begunftigd, als uit verfchei-
den brieven aan my gebleken is (O\'
Stichtin- geweeft voor het grote Choor , aan de Noord
ge van zyde , en wierd opgericht door de broeder-
Se n-ocr page 107-
ven dair toe ordineren •-ocr page 108-
en Paulus , en den H. Chrillolfer heilig ge-
weeft. Dit Autaar was door Lambert vaa
Twenhuifen, en de Provift^ren der Broeder-
ft:hap van S. Peter Hermen Alt zoon , en Al-
bert Requynfen gefticht, uitwyfens de brief,
die daar van, in het jaar van 1491 dingsdag
na S. Petrus en Paulus, - afgegeven is. De
ftichters gaven aan de Heren des Raads de ver-
gevinge daar by over, onder voorwaarden: dat
den Ofiiciant uit de twe perfonen , die fy aan
gemelde Heren voorftellen zouden , gekoren
moeft worden. In het jaar 1491 gaf Jutte van
Mülingen, moeder uit het oude Convent, aan
,de Broederfchap aan dit Officie gehegt, drie
Stads ® \'s jaars. En in het jaar 1504. des
vrydags na l. Vrouwe Lichtmis fundeerden de
Heren van den Raad by dit Autaar een tweden
dienft (i) , daar zy de Heer Peter van Hom-
borch , die hier toe vyf goldguldens gegeven
hadde , voor de eerfte maai mede voorzien
hebben.
Hengelo het is in het byfonder aan de H: H: Agnes.,
ftichter Qatharlna , Cacilia, en Margareta, in het
Vicarien geweeft ; doch van den derden daar Lin-
ilehorn van fpreekt, (men fie de ade, 14de en
Vicarie by hem) word noch in het boek der aanne^
fntngen, noch m de XerW^umV» gewaagd, men fic
jiier beneden het z^fie Autaar.
Kerk aan de Noord zyde gelegen. Het is ver-
ordent door den Priefter Coenraat van Henge-
lo, gelyk de Paftor van deze Kerk Johan Mo-
«ink, en de andre Boedelredders yan denalaten-
fchap des ftigters in een brief van bet jaar 1422,
op S. Mathyas dag gemaakt, betuigen. By
dewelke fy ook het recht van vergevinge aan
de Heren des Raads opdroegen. Deze ftigtinge
is door den Utregtfchen Prselaat Frederik van
Blankenheim , in het zelve jaar goedgekeurd.
Behalven de goederen tot de inkomften van den
Vicaris verbonden , en in den eerft gemelden
brief uitgedrukt vind men aangetekend , dat de
ftichter deze Vicarie raet een Brevier , en een
miflaal van de waardye van 25 Hollandfche
fchilden hadde voorzien. De giften van een
hof in het jaar van 1455, en vyf Heren ® door
de Heer Jan van Wederden gefchonken , gaa
ik ftilzwygende voorby. De Broederfchap üi
later jaren by dit Altaar opgerigt, hadde goe-
de inkomften , waar van een gedeelte ten tyde
des Advents aan de behoeftige menfchen uitge-
deeld , en het overige voor haar eigen noodia-
kelykheden gebruikt wierd.
yer van het iaatft genoemde af gelegen. Het 5 yanlt-
G 5-ocr page 110-
van Itterfum, en zyn huisvrouw Chriftina, ge-
lyk wy goedvinden het zélve met dezen brief
welke het eenigfte behelsde dat ons van dit au-
taar voorgekomen is , te beveftigen:
lefen doen wy Seyne van Itterfum ende Sty-
ne fyn echte wyff te verftaen : Dat wy te raden
geworden fyn voir felicheit onsf zielen , onsf el-
ders , ende alle der gheenre , die des van rechte
loen eyghen , te ftichten\', te dotieren , ende te
berenten een Vicarie in Sunte Michiels Kerke
binnen Zwolle , in die eer onfes Heren Godes
lynre gebenedider Moeder Marien , alre Heili-
ghen , ende by namen Sunte Marien Magdale-
nen , ende hebben dair toe gegheven , ende ge-
ven mit defen brieve, rechte voert van der bant
afïtaende vyftich Heren ponde syaers, wt onfen
erve , ende guede geheten Berghen ghelegen in
den Kerfpele van Wye , ende in der Buerfcap
van Herxen te betalen alle jaer halff toe Santé
Marton in derywynter , ende half toe Sunte Pe-
ter ad CathedrUm toe pachtrechte , mit alfulcken
voerwarden, dat wi , olF onfe erfgenamen füllen
mogen verleggen ende verwyfen , die erfrente
voerfcreven tot tween , oft-ocr page 111-
de die priefter is , of bmnen jaers priefter werden
mach , ende fal ? ^-ocr page 112-
germeefter dezer Stad Lubbert Tyafen van Lan-
pnhoke , uitwyfens de brief voor den Schout
Hendrik Koetkyn , in het jaar 1494 ? den dag
voor de vervoeringe van den H. Marten, afge-
geven. De ftichter heeft daar by 50 Heren Êg
jaarlyks aan den Vicaris, en het recht van ver-
gevinge aan zyn erfgenamen toegeëigend.
door de zer Stad , in het jaar 1440. van de Magiftraat
broeder- oorlof hadden bekomen, om een broederfchap
S ^AntZ^ ter eer van dezen H: op te richten. Ik fal niet
nius ge- breedvoerig melden dat aan den bedienaar van
flicht. dezen dienft 50 Heren W, en een goede wo-
ninge gefchonken was: nog ook niet, dat die
gene , die in deze broederfchap aangenomen
wierd, een half Heren ® jaarlyks daaraan moeft
geven: ofte wel dat de giften aan dit autaar ge-
daan half ten behoeve van de fabrike der Ker~
[pel kerke , ende half tot nut der broederfchap
verftrekten : dewyl deze en meer andere aan-
merkelyke zaken en wetten in het brede in de
volgende brief o^^genoemd ftaan, welke ik ver-
raene ten gevalle van den Lefer hier uitte moe-
ten fchryven,
ken kondich allen luden, mit defen apenen
rie die van S. s. Antonius en Ponuanm, welke, van
een ander ftigter en jaar fynde , van defe onderfchei-
den moet worden.
borghere ter kennilfe-ocr page 114-
den dienft des altaers voerfcreven, ende daer we-
der enen anderen gueden reckelicken priefter an-
fetten, den dienft voerfcreven te doen , ende dat
alfoe vake , als enich priefter , die dat Altaer
officieerde , hier verfumich in worde. Geck die
prieftere die dat Altaer officieren follen , die en
follen buten Swolle niet reyfen , ende bliven lan-
gher , dan achte daghen, fie en doen dat by Sce-
pen oerlove , ende der Procuratoers der ßrueder-
fcap voerfcreven , ende die achte daghe die fie
wtweren , of die tut die hem die Scepen ende
Procuratoers ghefat, ende gheoorlovet hadden,
folen fie dat Altaer voerfcreven op oeren cofl;
doen officieren , gelyck voerfcreven : gefchiede
hier en boven, als dan moghen Scepen ende Rait
den priefter, die hier verfumich in worde , af^
fetten, ende dair enen anderen priefter, als voer-
fcreven is, weder anfetten alfoe vake , als dat
gefchiede. Voert die giftinge van defen Officie
voerfcreven füllen te confereren, ende te gheven
(hebben) Scepen ende Rait der Stad van Swolle;
ende elc priefter , die dit Altaer voerfcreven of-
ficieren folen , die folen hebben een whoninge,
ende Jaerlics voer hoeren dienft, ende arbeit vyf-
tich pond Heren pachtes , als die Here van den
Lande jaerlix voer finen pachte duet, boeven die
hem jaerlix nae de tyt, dat fy den dienft doen,
ende verwaeren , als voerfcreven is , betalen en-
de wten folen die Procuratoeren der bruederfcap
voerfcreven, of wyfen daer fie die boeren folen.
Voert fint voerwarde , ■ we in defer bruederfcap
voerfcreven begheert te wefen , ende men dair
in ontfenct, die mach die wynnen met enen hal-
ven Heren ponde jaerliker renthen , als die Here
van den Lande jaerlix voer finen pacht duet boe-
ren, ende die renthen fal hi der Bruederfcap ve-
ft;en bynnen jaers op finen coft , ende op eneij
ftede bynnen den gerichte van Swolle ghelegen,
daer dat guede erfrente wefen fal, nüc aldusda-
veflet als voerfcrev^ is, pf des ghelikes fin erf-
genamen ghebreke fins , die altoes loeflèn enda
quyt kopen mach van den Procüratoers der brue-
derfcap voerfcreven mitter volre pacht, ende mit
drien olden ftarfchen fchilden , voer eiken fchild
gerekent drie Heren pond Pachtgeldes , als die
Here van den l,ande jaerlix voer finen pacht duet
boeren. Ende die ghene , die in defen brueder-
fcap anghenomen worden , als voerfcreven is,
weert fake dat die bynnen jaers daer neefi; volgen-
de , als hi in der bruederfcap voerfcreven anghe-
nomen weer , alfulke rente als voerfcreven is der
bruederfcap niet en veftichde, of daer voerbetael-
de den Procüratoers voerfcreven drie olde fchil-
den payements voerfcreven, bynnen jaers, als hi
anghenomen worde , foe is mit voerwarden be-
fcheyden , dat die dan tendens den jaer voerlcre-
ven den bruederfcap voerfcreven vervallen , ende
ichuldich is fes oelde fchilde payements voerfcre-
ven , en dan foelen den die Procüratoers voer-
fcreven dan der ftond voir panden, an enich guet,
dat hy hadde , ende dair fy lyefften an panden,
ghelike recht Heren pacht, ende mit ten pande
voert te varen , als innen mit pande plecht te
doene die voer pacht ghepant fyn, ende dair geen
weere tegen te doene mit enighen rechte , ende
als inne yemant in der bruederfcap voerfcreven
annemet, den folen die Procüratoers der brue-
derfcap dit als voerfcreven is te voeren feggen,
op dat dair niemant by veronrechtet en worde ^
ende dien dan in deler bruederfcap voerfcreven
anghenomen , en ontfanghen word , als voer-
fcreven is dien en fal die niet wederfeggen mer
dair ynne bliven. Voert foe wes men in den
bloke worpet of brenget voir ende op ten Altair
in die eer des gueden Suntte Anthonius dat waer
was , vlasf, golt filver of enich guet, die helf-
te dair af fal comen tot ter fabrike onfer Kerfpel
\'-ocr page 116-
Here fin offer als dat ghewoentUc is. Voert die
gheoffert werden fal die cofter hebben, ende daer
altoes weder voer beforgen op fine coft dat dit
Altair voerfcreven mit keerfen beluchtet wer-
de , als in der Kerken voerfcreven gewoondic is.
Voert wanneer een die in der bruederfcap voer-
fcreven weer geftorven is, daer fal men mifle en-
de vigilie over doen in der ierfter weken als die
geftorven is; mer queme die tyt in der Paftie we-
ke foe fal men dat viertien daghe langer verlen-
ghen , ende dan doen als voerfcreven is , ende
elcken priefter , die dan toe miflè ende tot vigi-
liën coemt folen die Procuratoers voerfcreven
gheven enen halven vleemfchen groeten , of die
weerde dair voer. Item altoes op Sunte Antho-
nius avent, folen die Procuratoers een ghemen
deylinge doen voer fielen felicheit der gneenre,
die in de bruederfcap fyn , en geweeft hebben,
ende op Sunte Anthonius dach foe folen die brue-
ders der voerfcreven bruederfcap te famen eeten,
ende oere coft mede brenghen , ende des dair dan
van aver blieft fal men den armen deylen , ende
op den felven dach als die maeltyt ghedaen is,
ende eer men wt de weerfchap gaet, folen drie
die olde van den Rade , die dair fin , mitten
tween Procuratoers enen nyen Procuratoer kie-
fen in des gheens ftede , die dan boert afte gaen,
twe jaren lang te bliven : mer wer ghebreck, dat
tot eniger tyt daer alfoe vele van den Rade niet
en weren den koer te doen , als voerfcreven is,
als dan moghen die Procuratoers voerfcreven tot
hem nemen van den oldeften eerberften mannen
der bruederfcap voerfcreven , die in der werfcap
weren den koer te doen als voerfcreven is. Mede
bevorwert, wanneer men milfe fingen fal op ten
^Itaer voerfcreven , in die eer Godes , en des
gueden Sunte Anthonius , foe folen die Procu,
die den priefter dienen ft)len , als ghewoenlic is^
ende die ft)elen hebben voer oeren dienft elck
drie Heren pond jaerhxi Mede foelen die Pro^
curatoers werven vier Corael Clerken , die ah
toes , wanneer men miife en vigiliën finget, als
voerfcreven is daer rede wefen folen , in oren
ruchelen ende diê mifle fingen ^ ende vigiliën hel^
pen fingen, als dat behoert, ende dan fal men
voer oeren dienft geven tot elcker tyt te fameri
anderdhalvcn vleemfchen groten , of die Weerde
daer voer: ende want defen voerfcreven fcrifte
gheordineert is tot ten love Godes, fynre weer-
der moeder Marien, ende des ontfrachdgen Mar-
fchalkes des gueden Sunte Anthonius, foe hebben
wy ghefatet, ende ordinieren mit defen brieve:
Dat alle renthe en guede , dfe tot ten fake voer-
fcreven ghegeven, fin of hier namaels ghegheven.
folen werden , dat men daer af loenen lal den
priefterfcap , ende die Corael Clerken , die den
dienft doen folen als voerfcreven is ; ende oick
dair af beforghen, kelicke, cafufele, cafele, en-\'
de voert als tot den Altair ende tot ten dienft
voerfcreven behoert, ende raede dat in reke te
holden ende te vernyen , als des noet is, ende
Wes daer en haven-ocr page 118-
an deffen brieff ghehangen. Ghegeven int jaer
ons Heren dufent vier hondert ende viertich, des
manendages nae den Sonnedach quafi modo ge-
niti.
ge en op- genoemde Schepens Choor geplaatrt. Het is
ontftaati uit de nalatenfchap van de Heer Dide-
fj\'-ocr page 119-
den EvangeHft-ocr page 120-
taar ge- „iet 400. gouden Rynft:he guldens begiftigd
daan. ^igj-a , ingevolge de brief daar over, in het
jaar 1536, dingsdag na de H: Agnes voor de
volle vergaderde Magiftraat afgegeven.
tinge van oorfprong van Johannes van Bolten en Gerar-
den H. ^^s Dui-ocr page 121-
onder de vergevinge van den Paftor.
1571 Georgias Haerfolt Burgermeefter der Stad iöfte.
Campen het recht van vergevinge oefFende.
oudfte Vicarien de vergevinge hadden (j).
recht van collatie aan de Prioren van Windes- Van het
hem , Belhem en Aalbergen gelaten was z8fte.
trent waren zy z^ zeer bekommerd en bezorgd,
dat zy in het jaar 1473. deze wet hebben ge,
maakt, dewelke een heilfaam middel was om
de vicarien waar over zy het recht van verge-
ven hadden , aan geen onwaardige perfonen
over te leveren (J^; „ 1473. Vrydachs na
Blafii fyn Scepen en Raidt aeverdraegen, fo
wanneer yemant biddet om een beneficie of-\'
fiele of eenigen dienft der Stadt van Zwol-
le , dair follen van afgaen in den Raede die
foe nae fyn raaech of fwager, of achter fuy-
fter kynt, des geens, ofte dair voir gebeden
wort
Naamlyft Kerk bpftierd hebben , voor zo verre ik dezel-
der Pa- ve, by het doorlezen der oude ftukken en brie-»
v^\'^^d r \' hebbe kunnen opmaken.
K^eri.^^ 1233. Ludolphus die Stads eerfte voorrechts
brief ondertekend heeft. De namen van
?yn opvolgers zyn my onbewuft.
pittel van S: Jan tot Uitregt.
vermaarde Thomas van Kempen (-ocr page 125-
1460. Amold van Eerte : doch afgezet zynde,
is Lambert Meyer of Meygher in zyn
plaats aangefteld.
1477. Boldewyn van Rande.
1498. Hendrik Senger. (ƒ)
J518. Hendrik Cantor Paderbomienfis.
1531. Gobel Volquift, wederroepen in het ge-
melde jaar.
Ï537. Cornelis van Wefop toen overleden.
1538. Ocherus Trugifcriba.
1568. Petrus Verheiden, geftorven.
1568. Antonius Verheiden.
1570. Hendrik Fokking , die deze kerk in het
jaar 1580 verHet. Hy wierd Paftor van
de L: vrouwen kerk tot Deventer.
Ik voege hier een Naam-lyft by van de Prie- Naamlyft
fters en Paftoren die eerft in ftilte ; en nader-
hand door toeftemminge der Regeringe de vier
Roomfch Catholique ftatien defer Stad bediend in\'^ftihJ
hebben.-ocr page 126-
jósp. Reynerus Houtman. Onder defe wierd
de Statie of het Kerkhuis, door Arnold
Cathius opgericht, verdeelt eerft in de
ftatie van de Dieferftraate, die later is
overgebragt in het Hoorn fteegje, en in
de Koeiftraat.
der Prie-
fters in de
firate en ,,
Franciscus Beautner anders genaamd van
der Steen tot - - - 1656.
Petrus van Duppen tot het jaar - i66o.
Lucas Reynenburg tot - - 1661.
Petrus van Duppen wederom tot 1662.
Franciscus Damman anders genaamd van
den Dam tot - - - 1666
Theodorus de Ridder Medehelper
voor eenen korten tyd.
plaaft zynde
volgd in het jaar
1667. Petrus Overbeke aldaar geftorven in het
jaar - - - - 1689.
1689. Nicolaus Verdonk overleden - 1697.
.1697. Judocus Sant tot fyn fterfdag in - 1700.
1700. Gaspar des Champs tot - - - 1707-
Wanneer dit Kerkhuis een tyd lang ge-
floten wierd,
1709. Johannes Ophuis Aarts Priefter van Sal-
^ land. Hyftierfin - - 1735,
Aarts Priefter van Salland , en overleed
in - - - - 1761.
priefter van Salland.
delinge van de ftatie in 1613. door Ar- Koei-
nold Cathius opgericht, gedaan is. Hy
overleed in - - - 1667.
dit Kerkhuis gefloten bleef tot
2. Arnoidus Huriblok was fyn\' opvolger
en vertrok in - - - 1/20.
Carolus van Hullen geftorven in 1740.
Franciscus Xaverius van Ceulen.
geboren , en Licentiaat in de Godsge- Onder
leerdheid zynde, is eerft Paftor geweeft den Bo-
tot Lingen. In hetjaar 1618 wierd se.
\' hy tot Bedienaar van den Godsdienft in
dit Kerkhuis aangefteld ; en later is hy
Vicaris van Deventer, en daar na van
Groningen geworden. Deze Herkenin-
ge was een man van zeer veel verdien-
ften. De Geeftelykheid van Utrecht
floeg hem daar om , benevens Jacob de
Ia Torre, voor , tot Medehelper van
den Aarts BilTchop Rovenius. Jacob de
worden
cember 1655. aan den Nuncius Sanfe-
lice tot Ceulen een brief, waar by hy
van Herkeninge tot Medehelper voor-
ftelde: als ten uiterften deze Bedieninge
waardig zynde. Ten tyde van gemel-
den yverigen Man bediende den Zwol-
lenaar Arnout Wayer de R: C: buiten
de Stad. Hun Voorzaten (^en niet hun
nazaten gelyk verkeerdelyk door den
Schryver of overzetter van d\'\'Oudheden
van Bisdom van Deventer (g) ten
blade gebragt word) zyn geweeft Lam-
bert Aveskamp , Johan de Rode en Ni-
colaas van Loon; deze laatfte bekleedde
dit ampt, in \'t jaar 1616. en had, naar
het getuigeniflè van den Aarts Biflchop
Roveen een grote gave van prediken.
Wegens zyn yverigheid voor zyn geloof
geraakte hy te Campen in hechteniflè,
en ftierf Paftor op elders.
l66a. Cornelis Stakenburg in \'t Dorp \'t Wael
onder Utrecht geboren. Hy wierd Pa-
ftor tot Utrecht, en gaf op bevel van
de Kerkelyke Overigheid de ftatie over
in den jare -
1665. Aan Bernard van Someren overleden
in . , . . 1679.
1679. Jan Dobbius een Hagenaar , die eerft te
Zoeterwoude , en naderhand te Leiden
Paftor was geweeft. Hy bekleedde t^le
J^oon in 1616. Paftor geweeft 7.ynde een nazaat Van
A Wayersin 169 z overleden, was, hoe oud moeft
dan Wayer niet zyn geworden?
■ /
hy daar van afftand dede , ende in het\'
Cloofter Wedderen , ter halver wege
tuffchen Munfter en Coesveld gelegen,
Carthuifer Monnik wierd.
1681. AIlardusBlokhovenftierf inhetjaar 1710.
1710. Nicolaus Dierhout een Utrechtfch Edel-
man ftierf in . . . 1735.
1736. Johannes Baptifta Allard.
aanzienelyk geflacht geboren. INa, eerft spiegel-
buiten de Stad een Gemeente van R. C.
vergadert te hebben , richtede hy felve
een Statie of Kerkhuis op , in de Spie-
gelfteeg. Hy nam raet eenen ongeme-
nen yver de Kerkelyke dienften waar,
en overleed in den ouderdom van 86 ja-
ren in . . . . 1692.
1692. Johannes Daniels oud zynde 86 jaren
ftierf in ... , 1741.
1741. Jacobus Heiter overleden in - 1771. .
1771. Engelbert Rerink.
geringe , zyn hier gemeenlyk, tot aan het jaar Getal der
1667, vier Nederduitfche Gereformeerde Pre-Predican-
dicanten geweeft. Dan , in \'i: jaar 1667,
Berend Homoet alhier tot 5de Predicanc beroe-
pen ; na welke tyd ook het gewoone getal ai-
hier op vyf bepaald gebleven is. Hoewel nu
en dan in een enkel geval, by aanhoudende
ligchaams 25wakhcid van een\' derfelve , door de
Heren van de Magiftraat.het beroep van een\'
tans daar door het gewoone getal vermeerderd
wierd.
te beroepen , worden de koften van losmaking
van hun vorige Gemeente, nevens die van der-
felver Traniport na deze Stad , uit Stads gee-
ftelyke goederen goedgedaan. Hun inkomften
ten aanfien van de gene , die van andere Ge-
meentens hier beroepen worden , genieten^ fy
van dien tyd af, dat dezelve op lutn vorige
ftandplaatfe eindigen.
den de Predicanten alhier jaarlyks 600. guldens
inkomen, en «0 goudguldens tot brand. Dog
in het gemelde jaar is aan hun Eerwaardens
ICO. gulden meerder toegelegd. En in den
jare 1653 is hen in plaats van 80. goudguldens
100. goudguldens \'s jaars daar en boven toege-
kend. Zedert het begin defer Eeuw hebben
dezelve jaarlyks genoten
800 -
70 -
140 —
12 -
5 -
ge alhier het grote Burgerfchap, voor hun, en dicanten.
hunne kinderen , «üe reeds geboren zyn , als
die nog geboren ftaan te woorden.
dienft af, tot heden toe , hebben alhier de na- Naamlyft
volgende Predicanten in de Nederduitfche Ge- der Pré-
reformeerde Gemeente geftaan,-ocr page 132-
en Paaflo , en overleden in 1654.
tem, en geftorven in 1637.
van Elburg, en vertrokken na Deventer
in 1641.
is in 1649 \'s Hage beroepen , doch
heeft zulks niet aangenomen , maar in
1652 na Amfterdam beroepen zynde, is
derwaards vertrokken.
mede in 1641, en overleden in 1670.
vertrokken na Amfterdam 1680.
veen , en 1713 den 7. Mey Emeritus
verklaard, behoudens een jaarlyksTrac-
temenc van ƒ700 - : - : doch in het
zelve jaar noch overleden.
en geftorven 1696.
Vclfen, 1710. den 26 December : de-
zelve is op zyn verzoek, door de Hee-
ren van de Magiftraat zyne dimilfie\'toe-
geftaan , met toelegging van een Trac-
tement van ƒ 900 — : — : \'s jaars.
Overleden 1712.
derduitfche Gemeente te Norwich in
Engeland , den 16 Jan. 1730. behou-
dens eer en een Tradlement van /b\'00
op den 30 Jan: 1733. in den ouderdom
van 85 jaren overleden.
blik, overleden 1722.
mel (en vertrokken na Utrecht 1716.)
En voorts mede op dezelve dag
overleden 1722.
Voorfchoten , en vertrokken na Leiden
in 1748 Emeritus verklaard behoudens
een Traftement van ƒ800 - : - =
\'s jaars , doch in het zelve jaar noch
overleden.
meiden , overleden in 1774.
Barneveld in de Nederveluwe en ver-
trokken na \'s Gravenhage 1767.
onder de Claffis van Leeuwarden.
woude en vertrokken na Delf 1767.
van Bommel.
roepen van de Meeren by Utrecht.
van Nieuwland.
VI. hoofdstuk.
noch door de Majiebroekers gebouwt. Ge\'
rard van Spoelde fticht een Capelle , en Vi-
carie. II. De Raad bekragtigt de flichtin-
^rohftdye -van Deventer. IIL TVydinge vafl
de Kerkhof in 1396. En van de Capelle
en een Autaar in 1399. IV. Paus Bonifa-
cius verleent hondert dagen Aflaat aan deze
Capelle. In 1463 word dit gebouw ver\'
groot. V. Van d\'opbouwinge van den To-
ren dac^r by. Van de zwaarte., en prys der
fes klokken , daar in gehangen. Aanbefte-
dinge van de verhoginge des Torxns. VI,
De Bouwmeefier vlucht, het werk onvolt ooit
zynde. JSieuwe aanheftedinge des torens.
VII. Het gebouw word voltooit. Klagten
van eer^ tyd genotig Schryver over deze op~
bomvinge. VIII. Aanmerkinge daar over.,
en over de hoogte van den toren. Gedaan-
te van deze Kerk. IX. Over de Kerk wy-
dinge., en Palm-markt. Van de ftichtinge.,
en inkomften der eerfte Vicarie. X. Van
\' de ftichtinge van de twede. Goedkeuringe
des Bijfchops en verdere giften aan defe Vi-
carie door A. van Middelwyk enz. XI- Dq
Vicaris word door den Biffchop de verpUg..
tinge van drie dienften opgelegd. Fan do.
\'^de Vicarie. Van de ^de. Van de ^de.
de Kerk wierd wel yoor dezen, maar he-
den niet den Godsdienß geoeßent.
_ de H. Maagd Maria , toegewyd ; wor- De Lieve
dende , tot op dezen dag , noch by velen de Vrou-
Lieve Vrouwen Kerk genoemd: doch meeft-
tyds de Cruis Kerk ; om dat ze in de gedaante p^foJhie
van een Cruis gebouwt is. Zy flaan den bal noch
mis, die zich verbeelden, dat dit Godshuis een door de
Parochie Kerk geweeft zy ; even als zy , die
wanen, dat de inv/oonders vanMaftebroek deze ^^ouwV
Kerk gefticht hebben ; het tegendeel zal uit de ^
brieven, by dit Hoofdftuk aangehaald, blyken.
En ik twyffele zelfs , of zy tot den eerften op-
bouw wel iets toegebragt hebben. Imtners
d\'aantekeningen en ftukken dezer Kerke, die fo
nauvv\'keurig van alle mindere weldaden melding
maken, zwygen \'er geheel af. Doch dit Gods-
huis nam zyn eerften oorfprong by deze gele-
genheid.
Stad, met rykelyke middelen voorzien, maak- \'^an
te , in het jaar 1393 , op den 16 Auguftus,
zyne uiterfte wille ; waar by hy onder anderen Capelle,
zyn huis in de Voorftrate , nevens agt morgen en een\'
Lands in de Markte van Voorft , en Weften- Vicarie.
holte gelegen , fchonk , tot oprichtinge van
een Capelle , ter eeren van de H. Maagd Ma-
ria , en tot onderhoud van eenen Priefter, die
dagelyks, fo hy geen verhinderinge had, voor
den ftichter en zyn Ouders Miffe lezen zoude.
Hy behield fyn leven lang het recht van den
Priefter aan te ftellen: doch na zynen dood ver-
I 3-ocr page 138-
d\'oprichdrfge van een Gallhuis, waar van me-
de by deze zyne uiterUe wille gewaagd word,
make ik meldinge op eene andere plaats. Zy.
ne overige nalatenfchap liet hy aan zyn naaftbe-
ftaanden. De brief welke daar van , door den
Notaris Jan van den Camp (a) gemaakt is, in
by wezen van de Vicariilèn van S. Michiels
Kerk Harmen Symons, en Willem van Baerlo,
de Capellaan Albert van Nyenhuis, Gooswyn
Peyning , Jan van Wytman , Ludeken Cote-
ken, en Conrad ter Lure, luid in d\'oorfpron-
lielyke taal aldus.
dem milïejimo trecentefmo nonagefmo tertioin-
dïBione prima , fecundum uftim ftilum ^ confue-
tudinem Civitattm ^ Dyoccefis TrajeEtcnfis, menfis
Augufti^ die decima fexta., hora nonarum vel quafi.,
Ponttficatus Sandiffimi in Chrifto Patris ac Domi-
ni noflri, Domini Bonifacii divina provide\'dtia Pa-
pas noni, anno quarto, ftij^ra Cameram Gherardi
de Spoelde , in domo ipftüsfita in platea Foerftrate,
in mei Notarii puhlici^ ^ teftium infra fcrfptormn
ad hoe fpeciajiter vocatorum \'zd rogatorum prafen-
tia, perfonaliter confUtutus discretus vir Gherardus
de Spoelde pr-ocr page 139-
tis fuiz per difpoßtionem rerum fuarum Qf bonorum \'
fuorum bonts operihus prisvenire , S faluti animce
fu(Z providere Inprimis dedit, legavit ^ in pu-
ram elemofynam Wgnavit dotnum fuam fitam in
platea Voerftrate , cum omnibus fuis pertinentiis,
prout eam nunc inhabitat, infra domum Arnoïdi
Alferdi ex una, ^ Johannis Ulfenparte ex altera ,
in augmentum Divini Cultus ad ufus unius Capell(-ocr page 140-
do lego dan jubeo impero mando ^ prceciplo , ut
pofl mortem meam jus Patronatus hujus modi Ca-
pell ^ Hospitalis perpetuis temporibus dependet ^
fpectabit, ad Collationem provifionem ac donatio-
nem Scahinorum ^ Confulum Civitatis Zivollenjis
pro tempore exiftentium; ^ Uli difponent de eis fe~
cundum quod animabus ipforum ^ anim-ocr page 141-
doen kundich allen luden, als van der alin-
gher were gheleghen in Voerftrate, tuffehen Arnt
Alfers fone, ende Johans Ulfen, een Capelle daer
af toe ftichtenne , in die ere onfer Lieve Vrou-
wen , _ daer men dachlix MilTe in doen fal, alft
een Priefter betaemelic is, voer Gheerts ziele van
Spoelde, voer finer older ende finer erfgen. ziele ,
ende van den achte morgen Lands gheleghen in
Voerfter, en Weftenholter llaghe, tulfchen Jacob
Vrefen ende Egbert Deghen zoen , an die ene
zyt, ende Zweder Scot en ende Arent van Re-
nen an die ander zyt, onder den een ende twin-
tigh morghen geleshen , die Gheert voerf: al daer
liggende heeft , daer hi die voerf: Capelle mede
ghewedemt ende gebeneficieert heeft, na vorwar-
den des Inftruments dat daer opp gbegheven ende
ghemaket is; welic achte morghen mit den twen
morghen die hi dat Gafthuys opp Bunckemaet ghc-
gheven heeft , mit namen liggen füllen , opp dat
ende ter nyer weteringe wert; dat Wy die We-
re ende die achte morgen Lands voerf: ghemaket
hebben , ende maken mit defen brieve Gheerde
van Spoelde tot finen live toe ghebmkene, ende
die renthe ende dat verval daer aft-ocr page 142-
die oerbaerlic were, ene Capelle tymmeren moch-
ten , in die eere onfer Lieven Vrouwen als voerfi
is. Beholdelic elcken Vicarius van der Capellen
die achte morghen Lands voerf: toe hrukene tot
zynre noetdrurte onverboeden tot ewighen dagen.
Voert fint vorwarde dat Gheert van Spoelde een
recht Collator wefen fal van der voerf: Capellen
ende acht morghen Lands voerf: al fo langhe, als
hi levet, ende die eerfte Collacie van der voerf:
Capelle mit den acht morghen Lands voerf: heeft
hi ghegheven by onfen Rade ende Confente Wi-
cher Claes Spitfen foen , een Vicarius dacr äff te
wefen , die wile hy levet. Mer alfe Gheert en-
de Wicher , voerf: beyde niet lang en fin , fo fal
die Collacie voerf: tot ewighen daghen comen
ende bliVen an ons ende an onfe nacomelinghen
Scepen ende R.aèt der Stad van Zv/olle. Alle
defe voerf: punten lave Wy Gheerde voerf: ende
hi ons weder voer hem ende voer fine erfghena-
men male den anderen , ftede vaft, ende onver-
breclic .toe holden ; fonder enich wTder fegghen
ende defer brieve fin twe al eens fprekende. In
orkonde des brieves bezeghelt mit onfer Stad fe-
■ghele , daer ic Gheert, van Spoelde voerf: minen
zeghel mede heb angchanghen , ten tughe der
waerheit aller vorwarden voerf. Ghegheven int
jaer ons Heren dufent drie hondert vier ende ne-
ghentich , op Sanfte Luden dach.
dengrond yinerfte wille ; fo dat de Heren van den Raad
vande\'^ ^^-ocr page 143-
dye van Deventer toebehoorde. Zy kochten
van den doenmaligenProbll, de Cardinaal Fran-
ciscus van Saint Sufanne, en zyn Vicaris Hendrik
van Brandenborch , de gemelde grond, voor
de fumme van drie honderd en veertig Ryn-
fche guldens (c). Met verder beding , dat de
Heren Kopers „ de zaal en Hemelïchede -ocr page 144-
Proefffien Hof toe Zwolle , off ao des amptmans
hant der Proefïlien des Hoves toe Zwolle , opp
Sanfte Mertyns dach in den winter , olF bynnen
viertyndaghe daer na onbegrepen , to pacht rech-
te. Al argelifl; wtgefeghet. In orkonde des briefs
bezeghelt mit onfer Stad zeghel, int jaer Ons He-
ren dufent drie hondert vyf ende tnegentich.
Wy dinge Kerk, wier opbouw waarfchynlyk noch, in dit
felve laatft genoemde jaar (ƒ) begonnen is.
Immers de Kerkhof daar van is, in het volgende
jaar, door Hubertus Biflchop vanYppufen inge-
wyd geworden, daags voor ChriftusGeboorte;
gelyk hy zelve in zynen daar over afgegevenen
brief te kennen geeft, klinkende aldus.
verendi in Chrifto Patris ac Domini , Frede-
rici eadem Gratia Episcopi Trajectenfis , in pontiß
calibus Ficarius generalis, notum facimus Univerßs,
quod anno Domini milleßmo trecenteßmo mnagefimo.
fexto , in Figilia Nativitatis Domini noflri Jefa
Chrifli, novum Cymiterium in Zivollis, de curti
Unde omnibus verepmitentibus ^ confeffis, qui dic-
tum Cymiterium circuiverint caufa devotionis, ^
jaar 1394 zoude zyn gelegt, maar hier in moet hy
mifl\'en; dewyl de koop van dezen grond eerft in
het jaar 1395 gefchied is; men zie maar den laat-
ften en zo even vertoonden brief.
chronica Bethkmnfi te fien is op verfcheiden plaat-s
fen, en mede by andere Schryvers,
Kerkhof
in 1396.
cordia, Beatorum Petri ^ Pauli Apofiolorum auc~
toritate confiß, quadraginta dies ^ indulgentiarum,
de injunStis eis pœnitenciis, mifericorditer in Domi-
no relaxamus, noftrarum tefttmonio literarurn j da-
tum ut fupra.
voleindigt, en door den felven Biflchop inge- de Capel-
wyd geworden, daags voorde H. Catharine, ^^ en een
ter eeren van de H. H. Maria en Maria Magda-
lena. Hy fîelde de inwydings dag den eerften
Zondag na Pinxteren , en van het Autaar, me-
de als toen zyn wydinge ontvangen hebbende,
de eerfte Zondag na de H. Margarete. Hy ver-
leende op de hoogfte Feeftdagen, onder zekere
verpligtinge veertig dagen aflaat, byzonderlyk
mede aan die, welke door hun giften en gaven
de inkomften en çieraden dezer Kerk verbeter-
den , uitwyfens de Biffchops brief zynde van
dezen inhoud.
verendi in Chrifto Patris ac Domini , Domini
Frederici eadem gratia Epifcopi Trajectenfts , in
pontificalibus Vicarius generalis , notum fiacimus
Univerfis , quod anno Domini miïïefimo trecentep-
mo nonagefmo nono in Craflino Sanctis Catbari-
7ï(S Virginis , Ecclefiam in honorem Gloriofisftma
Firgtnis Marie ^ Sanct(Z Maria Magdalence na--
Viter conftructam , ac unam altare in eadem , in
bonorem Sancti Antonii., Mari-ocr page 146-
feftmn San-ocr page 147-
naar Romen {h\') gereift zynde , verwierf van
Paus Bonifacius delXde, een Aflaat van hondert
dagen op de Zon- en voornaamfte Feeftdagen,
door zekere werken te verdienen of door mil-
dadigheden aan deze Capelle te erlangen. Des
Paus Bulle in den jare 1399 op den 9. April
gedagtekent , wierd in het volgende jaar op
den 5. Junius, door den Urrechtfchen Kerk-
voogd , met eenen byzonderen brief bekrach-
tigt: waar by hy alle die gene in den ban doed,
welke aan d\'opfigters dezer Capelle, in het ver-
,raderen van gefchenken tot den opbouw, ver-
linderinge toebragten.
le tot die grote en hoogte ppgericht wierd , als
men heden deze Kerk ziet. Maar deze nieu-
we opbouwinge Q) is gefchied. Anno 1463.
„ wanneer dezelve door de Kerkmeefters Ger-
„ bert van den Buifche , en meefter Jacob van
„ Twenhuifen koftelyk getimmert en gemuurt
winge
van den
Toren
daar bv.
ningen fich uitdrukt.
Angaande den Toren , het eerft dat men
en dat in het jaar 1487 , toen Johan van den
Toorn, ende Stephen van Ruitenberch dit ampt
beklededen , befloten is, oni dit gebouw te
verhogen. Voor het opnemen der benodigde
(i) Men vindt deze Kerk noch aldus genoemt, in
\'t jaar 1461, in deu Sticlitings brief van de Vicarie
^an het H. Crms.
nifacius
verleent
hondert
dagen Af-
laat aan
deze Ca-
pelle.-
word dit
gebouw
vergroot.
ftraat als Borge voor ; gelyk uit een uittrekfel
van eenen brief hier over gemaakt, te zien is
„ Ende waert fake fy ofte haar nacome-
55 lingen Kerkmeefteren die voorf. jaar rente
„ niet en betaalden, fo beloven Wy Burger-
„ meefteren Schepen ende Raet voor ons en-
55 de onfe Nacomelingen ende fynen Erfge-
„ namen de voorf: jaar rente te betalen , uit
„ ende van onfer Stad Goederen , fonder ar-
„ gelift «.
ben de Kerkmeefters fes Klokken laten gieten,
welker zwaarte , prys, en tyd wanneer ze ge-
goten zyn, een Schryver ons aldus verhaalt;
„ Ao. 1484 befteeden de Kerkmeefters van on-
fer Lieve Vrouwen Kerke als Hendrik Velt-
huis ende Jan ten Toorn , an Meefter Geert
van Wou van den BulTche , drie Clocken te
gieten, op den rechten Toon als St?/ Fa Mi:
dewelke fwaer wefen fullen als dat Sol 929
pont, ende dat Fa 1311 pont, ende dat Mi
1731 pont te famen 3971 pont. De fpyfe
van defe drie Clokken hebben de Kerkmee-
fters Mr. Geert gelevert. Sy hebben hem
„ gegeven voor dat 100 te gieten van haar fpy-
„ fe drie Comes (/) gulden min eenOort; dies
„ komt dat 1000 te gieten van haar fpyfe 28.
„ comes gulden. Defe voorf: drie Clokken heb-
„ ben gekoft te gieten 100 comes gulden ende
,, 9 , ende 6 ftuivers i oortjen. Sy hebben
„ hier toe drie Clepels laten maken; de Clepei
den Schryver der Kerk aantekeningen.
zwaarte
en prys
der fes
Idokken
daar in
gehan-
gen.
om hier in te laflchen. Ik zal \'er alleen van
melden , dat de fpitfe 50 voet hoog moeft zyn
onder het Kruis , en dat vier kleine torens van
20 voeten op de vier hoeken moeften geplaatft
worden.
mans guldens (jn) voor hem , 12\' van deze
guldens voor zyn Vrouw , en fo het werk af-
gemaakt was, nog 12i van dezelve guldens,
met eenen nieuwen tabbaart voor fich, bedon-
gen. Maar deze bedrieger, wanneer de Came-
raars en de Kerkmeefters hem tot het doen van
Rekeninge, den Sondag na S: Anna , beftemt
hadden , is hy kort van te voren heimelyk, en
zonder verlof weg gelopen , na dat hy reets
1039 Koopmans guldens, een Stats en elf
plakken ontvangen had, {n) daar nochtans de-
ze toren op lang na noch niet volbouwt was.
der te vele goede trouvv^e veroorzaakt, heeft de
volkomen opbouwinge wel wat vertraagt, maar
niet geheellyk verhindert. Want in het volgen-
de jaar , wierdt het onafgedane werk aan den
Bouwmeefter Jacob van Ceulen aanbefteedc
voor een fumme van 225,Koopmans guldens,
een gouden Kroon , en de woninge in het ou-
de Kofters huis, fo lang het bouwen duurde.
Doch de Cameraars Thomas Knoppert en. jan
van der Marfche, door welke de aanbeftedinge
plak en den Tabbert boven het bedongene opgeljgt
had. Schoon het werk op verre na «iet Voltooit
was«
bouw-
meefter
vlugt ,het
werk on-
voltooid
iynde.
aanbefte-
dinge des
^T or ens.
ren , en bedongen dat de Bouwmeefter geen
penningen konde ontfangen, voor dat het werk
voltooid V/as. „ Mr. Jacob voorfcr; (om de
5, meer gemeldes Schryvers woorden te gebrui-
„ ken) heeft dat gedagte werk twemaal ronts-
orame gegoeder met yferen ftaven in elke
pylaar een gaande, onder van den Gewelfte
af, tot boven an den bogen toe, daar hy de
eerfte balken gaten gelaten heeft, om dat werk
boven te goeden, ende beneden de gate an-
ders geen goedinge van noden is, overmits de
yfere goedinge als voorf. Ende is een goed
werk daar men op bouwen ende timmeren
raag, na des werks eyfche , fonder eenige
forge. Gelaten by ons Geert ter Borgh ,
Jan van Steenwyk Kerkmeefters , ende Mr.
Jacob van Ceulen, meefter van defen werke
Anno 1540. -ocr page 152-
Toorn te Deventer op defe tyd nog is. dïc
dak is afgenomen, ende defe Lanterne weder
daar op gefet. Defe Timmeringe heeft veel
gekoft, ailes tot nadeel van defe goede Ker-
ke , ende tot verkortinge der armen. Men
mag feggen defe Kerke hadde voor defe tim-
meringe goede opkomften, ende deylde den
Armen op fekere tyden haar Brood -ocr page 153-
een hoog Gewelffel heeft, en in een Kruis ge-
daante gebouwt is , waar ora het ook veeltyds
daar na de Kruis Kerk genoemd word.
gezien is, in \'t jaar 1399 gefchiedt, aan de H. Overde
H. Maria Moeder Gods, en Maria Magdalena. Kerkwy-
De Kerkmiflè was daar b\'y toen ook gefteld op pjj^^.^-ocr page 154-
jaar 1394 , en twe jaren later , Nefe weduwe
van Tyman ten Valkenborch, met feven Heren
en ander halve Rynfche guldens, de in-
komften dezer Vicarie vermeerdert; volgens
een brief, in het laaft genoemde jaar des woen-
dag na S. Petri banden , door de Heren van de
Magiftraat daar over afgegeven. De vergevin-
ge hier van , als ook van de vier volgende,
hadden de Heeren van den Raad dezer Stad,
zo men Lindeborn geloven mag.
Van dc de voor zynen Inftelier Hillebrand de Bleke en
ftichtinge Lutgaart zyne Vrouwe , welke tot onderhoud
vnn de gj^^j^ Vicaris , v/aar toe zy verkoren Coen-
tweds.-ocr page 155-
ven wart mit\'^ordele ende mit rechte: ende heb-
ben fundiert ende dotj-eert, ende funderen ende
datyeren mit defen teghenwordighën brieve, een
Altaer ghelegen bynnen Zwolle, in onfer Lieve
Vrouwen Kerke in die ere Gods, fynre Moeder
der .Maghet Santé Marien Magdalenen , ende
fonderlinge Santé Anthonys, ende gheven voer
hem ende voer oer erfg: erflic , toe den Altaer
ende ter nodorfte des Priefters die dat in der tyt
hebben fal, voer oer ende voer der gheenre zie-
len falicheit, daer fie des voer begheren , oer
alinghe Erve alft gheleghen is ende oer is, ghe-
heten dat Holthoenfche Erve, mit torne , mit
twighe, mit velde, mit weyde, mit water, ende
mit aller flachter nod, ende allen finen toebehoe-
ren , ende mit allen finen rechten, als dat ghele-
ghen is in den Kerfpel toe Hemys, ende in der
buerfcap toe Redeze; in defen ghevoege dat een
Priefler op den Altaer voerf: die renthe van den
Erve ende guede voerf: mit Gods dienfte toe
doen, verdienen l-ocr page 156-
den felven Gherichte, ende verthegen daer af mit
ordele, ende mit rechte fonder arghelift. j^ier
waren an ende over als Gerichts Luden Werner
Johans Soen, Rutger van Bercmede, ende anders
guede luden genoech. In orkonde s briefs befe-
ghelt mit minen feghel Herman Amptman voerf:
bm bede Hillebrants ende Ludgaerdes voerf: ,
daer ic Hillebrant voerf: om die mere vcftenifle
voer my, ende om bede wille Ludgaert, want
fie felver gheen zeghel en hieft, myn zeghel me-
de hebbe angehangen. Ghegeven int jaar ons
Heren Dufent drie hondert acht ende neghentich
op Sunte Jacobs avond.
deze ftichtinge in het volgende jaar eerft (alzo
hy omtrent dezen tyd na Romen was; bekrach-
tigt. Ik zal hier verder de toeftemmings brief
van den Paftoor, noch een latere van den ftich-
ter felven niet mede delen : alleen merk ik
noch aan, dat Herman Stynt hier aan het Erve
Lungeboert, met zyn toebehoren, in het zelve
jaar op S. Viéloors dag , en Lubbert Efïïnch
met Grietje fyn Ehevrouw hier aan vier Heren
pond jaarlyks gefchonken hebben. De Heer
Alfert van Middelwyk van welke in het begin
dezer gefchiedeniffèn meldinge gemaakt word,
fchonk mede aan den Vicaris, in den jare 1419
twe quarten wyns, te betalen uit zyn tuin en
goederen „ gelegen buiten de Luttiker poorten
„ oppen fingel -ocr page 157-
ende gheve voir my-ocr page 158-
Kerkboek tegens dezen brief va--ocr page 159-
num noftris temportbus augeri , incenft deftderüs
afestantes volumus p -ocr page 160-
3 de Vi-
carie.
wie ze gefticht zy. De Bedienaar hier van
wierd tot drie dienften verpligt, hoewel Lin-
dehorn maar van twe meldt.
4de.
5dc.
twe dienften des weeks verpligt was (r).
Stichdnr
* Loer Priefter en Capeliaan , en Berend Jacob-
fen van Manen en Femme zyne Ehevrouw ge-
fticht. Hier aan gaven d\'eerfte vier morgen
Lands in Maftebroek , en de twe laaften der-
tig Heren pond. De vergevinge ftond aan de
laafte ftichters en hunne erfgenamen , volgens
de fundatie brief in \'t jaar 1462. op S: Ambro-
waar mede Lindeborn in het kort overeenltemt (fiet
hem fag. 398. het geen misdrukt is in plaats van 298.
Ik merk dit aan , om dat dit getal en veel volgende
daar twemaal in te vinden zyn , waar door deze
aanhalinge vals zoude können fchynen) maar van de
vind men noch in de memoricn noch by hem
geen gewag gemaakt.
carie.
voogd David van Burgundien keurde ze in het
zelve jaar den Jnny voor goed ; zynde den
brief ondertekend door S. W. Bernardi.
moet ik noch aanmerken, dat fchoon deze Kerk
geen Parochie Kerk is geweefl, echter de Ca-
pellanen van den Pailor van de H. Michiels
kerk deze Kerke bedienden , in zo verre, dat
zy des Son- en Feefldagen daar Prediken moe-
ften. Waar zy voor betaalt wierden. Deze
Kerk (een beter lot waardig) diend heden meer
tot een ^ieraad , als nut voor de Stad ; want
behalven dat hier weinig lyken in worden be-
graven , gefchied heden daar in geen openbare
Godsdienft meer.
fe Kerk
wierd wel
voor de-
fen , maar
heden
niet den
Gods-
dienft ge-
oeffent.
vii. hoofdstuk.
hem. De Stad is ouder , dan het Cloofter,
II. B. van Vullenhoe Deken befluit een Cloo-
fter te (lichten. De Biffchop, en het Capit*
tel keuren zyn voornemen goed. III. B. van
Vullenhoe Jchenkt alle z\'^ne goederen tot het
oprichten des Cloofters. IV. Nader goed-
keuringe , en voorrechten door den Bijfchop
aan het Cloofter. De Stichter overlyd. V.
Aankomft van vier ReUgieuJen in -ocr page 163-