l^t/CH V JUIC ISj^

De tribus ovidii heroidum

codicibus leidensibus. ^

L. A. J. BURGERSDIJK Jr.

I 1

.1-

: r

r

5-.

; i. : • \' ■

^ 1 \'

s - :

, • V V •

■

■ V

I

\' /

\' /
I,

■mrs. \'

• ■ V.

■ I

;

• »

. «

DE TRIBUS OVIDII HEROIDUM
CODICIBUS LEIDENSIBUS

t

/ ■■ •

RIJKSUNIVERSITEIT TEUTR^

1905 2434

De tribus O vidii Heroidum
codicibus Leidensibus

SPECIMEN INAUGURALE

QUOD

EX AUCTORITATE RECTORIS MAGNIFICI

lANI DE LOUTER

Rom. et Hodikrni Iur. Doct. in Fac. Iur. Prof. Ord.

AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU
NOBILISSIMAE FACULTATIS FHIl.OSOPHIAE ET LITTERARUM DECRETO

PRO GRADU DOCTORATUS

SUMMISQUE IN LITTERARUM CLASSICARUM DISCIPLINA
IIONORIBUS ET PRIVILEGIIS

IN ACADEiMIA RHlîNO-TRAIIiCTINA

RITE ET LEGITIME CONSEQUENDIS FACULTATIS EXAMINI
PROPONET

Leonardus Alexander Johannes BurCtErsdijk Jr.

DAVENTRIENSIS
D. IV M. JULII A. MDCCCLXXXXIX MORA IV P. M.

LUGUUNI IIATAVORUM

A. W. SIJTIIOFF

•lU\'

\\ 7 :

; - -n - ■(

•» V- ( ■
\' / .

A,

C»:

\'1 » .

i-

4

t-\'y,-:

^i»...\'. T. . ^ :

\' PATRI OPTIiMO CARISSIMO

ma tris dulcissimae piae mkmoriae
SORORl CONIUNCTISSIMAE DIU MATRIS VICE FUNCTAE

fei\'v\' ■ \' ■

m-

i- ^^

r m^^

■ _. •-i

V-.v-

6 ... r .
■ il-«*

\' : V. r\',\'"\'^

\'J

. «

Studiis Academicis ad finem jJt^ydiidis Vobis omnibus,
Viri Clarissimi, quorum instiiutione frui mihi contigü,
ex animi sententia publicas gralias ago habeoquc sinccras.
Lcctiones Vestros et sumviam erga discipulos hmevolen-
tiam meute revolvens, penitus sentio, quid quantumque
Vobis dcbeam, et cerlo scio recordationem perintuam forc.

Tu vero nominalim mihi compellandna es, vir claris-
sime VAN deu vlikt, promotor aestumatissimc. lam
pridem, cicm lectionihus Tuis interfui, singularem Tuam
facUitatem et bcncvoleutiam experlus, eaudcm humani-
latem in elaborando spccimine cognovi; dux mihi optimus
fuisti. Pro tot iantisque beneficiis gralias quam maxi-
mas ago.

Neque eilentio hic pradcrcundum esse cniseo virum
doctissimum s. g. devkies, Bibliothecan Lngduno Batauie
praefectum, qui insigni qua est Hbcralilate codicum Lei-
densium commode perscrulandorum copiam mihi dcdit.

-t-^c

■ i"«"" • y-- \'r.\'-:

. ..

i

■V \'v . v:
\'ïïi\'

. . CAPUT I.

- ({nom locum Ovidiiis ipiso inter cctoni pofliiiata sua
Horuidibus tribueril.

Poetam nasci non fieri, vix est qui dubitet. Cuius
dicti, quod fere in consuetudinem proverbii abiit,
nobilissimum sane exemplum praebet Ovidius, qui
inde a prima pueritia poesin paene plus oculis suis
amaret. Poetam ipsum huius rei testem proferro pos-
sumus, cum Trist. IV, 10 vitam suam descripsorit.
Narrat enim Ovidius in bac elegia se simul cum
fratre, „qui tribus ante quater mensibus ortus erat",
Romam missum esse ad audiendos rhetores et philo-
sophes, ut tunc temporis mos erat divitum certo
incolarum Italiae, quorum fllii postea honores et
magistratus adire vellent. Fratres ingenio et studio in
plano diversas partes trahebantur: 1.1. vs. 17 sqq.

„Frater ad eloquium viridi tendebat ab aevo,
Fortia verbosi natus ad arma fori;

At mihi iam puero caelestia sacra placebant,
Inque suum furtim Musa trahebat opus."

Pater, parum contentus studiis fllii minoris natu,
quern ita tempus agentem numquam ad summos ho-
nores perventurum esse putaret, saepe fllium dehor-
tatus est (1.1. vs. 21 sq.):

„Saepe pater dixit: Studium quid inutile temptas?
Maeonides nullas ipse reliquit opes."
Ovidius vero noster tantopere poetico ingenio imbutus
erat, ut, cum plus semel, patris admonitionibus ob-
temperans, verba soluta scribere conatus sit, facere
non potuerit, quin invitus versibus luderet (1.1. vs. 26):
„quidquid temptabam dicere, versus erat."

Hoc ingenium poeticum, banc facilitatem versuum
pangendorum testimonio insigni Seneca rhetor con-
firmât, qui Ovidium declamantem in scholis rhetoricis
apud Arellium Fuscum audivit. Nam in Controversiis
(II, 10, 8) de Ovidio declamante dicit: „oratio eius
iam tum nihil aliud poterat videri quam solutum
carmen" et paulo infra (II, 10, 12) „Declamabat autem
Naso raro controversias et non nisi ethicas; liben-
tius dicebat suasorias. Molesta illi erat omnis argu-
mentatie. Verbis minime licenter usus est nisi in
carminibus."

Quod saepius et fortasse omnibus poetis accidit, ut
primum gradum faciant in poesi lyricf^, sic Ovidius
adulescentulus praesertim carminibus amatoriis con-
scribendis delectabatur, neque alia pervulgabat. Haec
carmina aequalibus posterisque pernota atque saepis-
sime in ore fuisse imprimis pueris et do plebe homi-

nibus exinde colligi licet, quod Pompeiis, in oppido
diruto et mortuo et tarnen Romanorum vitam insig-
niter nobis monstrante, multos versus Ovidii in parie-
tibus domorum adscriptos invenimus. \')

Scribebat enim Ovidius ineunte aetate Amoressuos,
carmina lyrica, variae longitudinis de variis argu-
mentis, saepius vero de amore et puellis. Sed hoc
carminum genus, quod postea poetam infelicissimum
redditurum erat, cum procul dubio inter causas nume-
randum sit, quae eum Tomos in exilium relegaverint,
iam tum Ovidio ipsi non satisfaciebat. Maius aliquid,
gravius opus, gravius imprimis genus poeseos aggredi
ei in animo erat. Tragoediam enim scribere conatus
est, quod genus litterarum Ovidius ipse omnium
gravissiinum esse censet alicubi dicens (Trist. II, vs.
381): „Omne genus scripti gravitate tragoedia vincit".
Pro argumento sumpsit fabulam Medeae, egregie
ingonio Ovidiano aptam, quippe quae Tta&àii/ nHijçiiç
esset. Quamquam Ovidius in hoc genere non perman-
sit sed reversus est in prius suum genus amatorium,
haec tamen tragoedia, quae deperdita est, ita ut de eius
virtute iudicium ferre nequeamus, non statim prorsus
in obhvionem abiit. Hoc enim ex iis, quae M. Fabius
Quintilianus, nobilis illo scriptorum operumque censor,
qui primo p. Chr. n. saeculo floruit, dicit, efflcere licet

\') VorsuH Ovidii, Vorgilli, Proportil insoripti rcpcriuntur, IIorAtii
tnmoii nuraquAin, cuius lans noiulam porvulgnta Tuieso vidolnr.

i-

(cf. Instit. Orat. X, 1,58): „Ooidii Medea videtur mihi
ostendere, quantum ille vir praestare potuerit, si
ingenio suo imperare quam indulgere maluisset". Pari
modo Tacitus in Dialogo de oratoribus (c. 12): „nee
ullus Asinii aut Messalae liber tam illustris est quam
Medea Ovidii aut Varii Thyestes".

Ovidius. ipse Medeam tragoediam gravioribus suis
operibus adnumerat, dignisque, quae ab Auguste
imperatore legantur, simul cum Fastis et Metamor-
phosibus. In secundo libro Tristium, quem monobiblon
Ovidius Tomis Romam misit, de tribus his poematis
agit. Ut animum principis mitiget, Augustum obsecrat,
ne illa carmina légat, quibus aliquid mali insit, quod
jram suam ad versus poetam accendere possit, sed
potius ad illa poëmata attendat, quae graviora
habenda sint (Trist. II, vs. 549 sqq.):

„Sex ego Faslorum scripsi totidemque libellos,

Cumque suo flnem mense volumen habet.
Et dedimus tragicis scriptum regale cothurnis,
. Quaeque gravis debet verba cothurnus habet;
Dictaque sunt nobis, quamvis manus ultima coeptis
Defuit, in facies corpora versa novas."

Hisce tribus operibus enumeratis Augustum talibus
precibus alloquitur:

„Atque utinam revoces animum paulisper ab ira
Et vacuo iubeas hinc tibi pauca legi."

Aliis vero locis Ovidius dicit sibi non placere
Medeam tragoediam. Licet postea Quintilianus, ut

vidimus, Ovidii ingenium tarn magni fecerit, ut sum-
mos aliquando in tragoedia petere honores potuisset,
si modo sibi imperasset, Ovidius ipse mox sibi con-
scius factus est argumentum grave et triste tragoe-
diarum incongruum esse suae naturae seque longe
maiorem gloriam assecuturum levioribus carminibus
elaborandis. Hanc contentionem inter cupidinem operis
gravions argumenti conficiendi et indolem, qua ad
amatoria traheretur, poetice Ovidius depingit in car-
mine, quod Macro familiari suo eidemque poetae
scripsit (Am. II, 18, 8):

„Nos, Macer, ignavao Veneris cessamus in umbra

Et tener ausuros grandia frangit Amor.
Saepe meae, „Tandem," dixi, „discedo," puellae,

.In gremio sedit protinus ilia meo.
Saepo „Pudet" dixi: lacrimis vix ilia retentis

„Me miseram, iam te" dixit „amare pudet?"
Implicuitquo suos circum mea colla lacertos,

Et, quae me perdunt, oscula mille dedit.
Vincor, ot ingenium sumptis revocatur ab armis,

Resque domi gestas et mea bella cano..
Sceptra tamen sumpsi, curaque tragoedia nostra

Crevit, et huic operi quamlibet aptus eram.
llisit Amor pallamquo meam pictosque cothurnos

Sceptraquo privata tam cito sumpta manu.
Hinc quoque mo dominae numen deduxit iniquae,
Deque cothurnato vate triumphal Amor."

Ut paucis verbis sententiam huius narrationis redda-

6

mus ; Ovidius sibi conscius materiem tragoediarum vires
suas superare revertit ad prius, suae naturae magis
consentaneum genus. Etsi iam carmina longiora com-
ponere studeret, omnia tamen fere eiusdem generis
ac priera erant. Nam non solum Artem Amandi, sed
etiam Epistolas Heroidum, quas ab eo inde tempore
scribere coepit, Ovidius ipse inter amatoria carmina
numerat, ut apparet ex iis, quae versus supra laudatos
subsequuntur:

„Quod licet, aut Artes teneri profltemur Amoris,

(Ei mihi, praeceptis urgeor ipse meis!)
Aut quod Penelopes verbis reddatur Ulixi,
Scribimus" etc.

Hic aperte Ovidius désignât primam suam Heroidem,
seil, epistolam Penelopes ad Ulixem datam. Sunt
igitur Epistolae, ipso Ovidio duce, ad amatoria carmina
referendae, ad Artem Amandi et Amores. Insunt
tamen in Epistolis multa, quae respondent tragoediis;
mulieres enim quodammodo ut nqoaana loquentes
vel dolore lamentantes vel amore furentes introdu-
cuntur.

Postquam Tomos relegatus erat, compluribus locis
(velut Trist. 1.1.) Ovidius tria tantum opera, quae
iram principis mitigare possint, sc. Fastos, Medeam,
Metamorphoses memorat; supersedet vero Heroides
separatim designare ; comprehendit nempe has epistolas
inter amatoria.

Ante relegationem duobus tantum locis has Epistolas

a

nominatim memorat. De altero loco mox fusius agemus;
alter est Art. Am. Ill, 339:

„Forsitan et nostrum nomen miscebitur istis,

Nec mea Lethaeis scripta dabuntur aquis:
Atque aliquis dicet „nostri lege culta magistri

Carmina, quîs partes instruit ille duas:
Deve tribus libris, titulus quos signât Amorum,

Elige, quod docili molliter ore legas:
Vel tibi composita cantetur Epistola voce:
Ignotum hoc aliis ille novavit opus."

His verbis tria genera carminum suorum iuvenilium
digna iudicat, quae non prorsus in oblivionem abeant,
sed a posteritate legantur: Artem Amatoriam, qua
duas partes, i. o. virorum et mulierum, artem amandi
docet (libro primo viros docet amare, secundo feminas),
deinde Amores, quos initio in quinque, postea in tres
libres divises ediderat, postremo Epistolas Heroidum.
Deinde e posteris lectorem benevolum flngit enun-
tiantem :

„Ignotum hoc aliis ille novavit opus."

Ovidius igitur quodammodo gloriatur se primuni hoc
genus carminum instaurasse, sed prudenter non nisi
breviter et satis modeste gloriatur. Nam licet verum
sit, eum primum omnium poetarum latinorum puellas
vel mulieres, ab antiquis poetis celebratas et inde
heroides nuncupandas, litteras scribentes flnxisse atque
quasdam earum epistolas in fiisciculum iunxisse, faten-
dum est, iam Propertium ei talis epistolae exem-

8

plum praebuisse. Quae Propertius scripsit (IV, 8, 1)
„Haec Arethusa suo mittit mandata Lycotae,
Cum totiens absis, si potes esse meus."
non multum differt a noto illo exordio (Ovid. Her. I)
„Hanc tua Penelope lento tibi mittit, Ulixe."

Ut apud Ovidium Laodamia (Heroid. XIII) conque-
ritur se maritum Protesilaum ad Troiam iturum
comitari nequire, sic Propertius Arethusam conquè-
rentem facit, quod quem amet Lycotas procul in Asia
stipendia faciat, puellis vero mansionem in exercitu
interdicta sit. Fortunatas praedicat Amazones belli-
gerantes:

„Felix Hippolyte! nuda tulit arma papilla.

Et texit galea barbara molle caput.
Romanis utinam patuissent castra puellis,
Essem militiae sarcina Ada tuae."
• Addere licet Ovidium procul dubio in epylliis aliisque
Alexandrinorum poematis oratiunculas et epistolas
insertas invenisse, quas sibi in exemplum proponere
potuerit. Eum ab Homero, Sophocle, Euripide, Apol-
lonio multa mutuatum esse, luce clarius est \'), ut
cum Horatio confessus esse videatur:

Graiis ingenium, Qraiis dedit ore rotundo
Musa loqui.

Attamen Ovidius non iniuria, neque ultra quam

>) Summatini oa in conspoctam rodegit Schaiiz, Oeschicbto der
Römischen Littoratnr, II, 144.

\'9

fas erat, gloriatus est, se „ignotum aliis novasse opus."
Antiquorum poetarum poëmata ei potius pro thesauro
erant narrationum quam pro exemplis, quae imitaretur.
Novum aliquid sibi proposuit, nempe varios animi
affectus, quibus mulieres diversa indole a viro amato
remotae agitarentur, rhetorica arte depingere, et lec-
torum oculis subicere. Hoc illi opus, hie labor erat.

Ovidium ad hoc propositum mulieres sibi elegisse,
quae, ab antiquis poetis iam celebratae, lectoribus
cum nomine tum indole et sorte notae essent, facile\'
intellegitur. Heroides igitur litteras ad viros amatos
scribentes fecit. Eum revera ex intimo pectore, ut
lyrici poetae debent, prae multis summus ille Roma-
norum lyricus Catullus faciebat, sententias et verba
deprompsisse, nemo declarabit; nihilo tamen secius
Ovidius, quem poetam natum fuisse iam supra agno-
vimus, in conscribendis Heroidum epistolis, etsi
rhetorum scholas quodammodo redolent, uber suum
poeticum ingenium abunde demonstiavit; si lectorum
animos non movendo capit, delectat tamen et placet
consummata qua omnia exponit arte et incredibili
varietato conditionum et afifectuum. Modo mulier lit-
teris utitur, ut amorem suum improbum confiteatur,
nam, ut Phaedra agnoscit (IV, 10) „dicere quae puduit,
scribere iussit amor" \') ; modo uxor diligens curas et
angores enumerat, quibus absente marito prematur,

\') Cf. Cicor. Epiat. ad famil. V,ia, 1: »opiatoln onim uon orubosoit."

10

ut Laodamia. In plerisque epistolis mulier se infeli-
cissimam dicit propter absentiam viri amati, sive quod
in longinquum discedere velit, ut Aeneas, sive quod
diu in longinquo uioretur neque nuntios mittat, ut
Ulixes; iam mulier puellam aemulam timet et suspi-
cione cruciatur, ut Oenone, Hypsipyle, Deianira, Medea;
iam in alterius viri potestate est, ut Briseis; vel propter
illicitum amorem mortem appropinquantem videt, ut
Canace. Neque minus diversorum animorum mulieres
sunt, quas scribentes Ovidius facit: haec est modesta,
demissi animi, de amatoris constantia nihil dubitans,
illa superba, amatoris perfidiam timens et suspicione
nimia exacerbata; haec desiderii quidem plena sed
memoria felicissimi coniugii consolata, illa improbo
amore deperdita, ut nihil morte ei exoptatius sit.

Haud mirum profecto hasce Heroidum epistolas
multis placuisse. Unum huius rei testimonium poeta
ipse aflfert; narrat enim, aequalem et familiarem suum
Sabinum, novo genere carminum delectatum, ad imita-
tionem allectum esse et ad singulas mulierum epistolas
responsa scripsisse. Ovidius nempe (Amores, II, 18)
nonnullis e suis Heroidum epistolis enumoratis haec
addit (vs. 27 sq.):

„Quam celer e to to rediit meus orbe Sabinus,
Scriptaque diversis rettulit ille locis."

Ovidius etiam in magno catalogo poetarum sui
aequalium, quem in epistolis Ex Ponto (IV, 16) dedit,
Sabinum enumerat, sed neque ox epistolis responsoriis,

11

neque ex ullo alio Sabini poemate quidquam nobis
superest. Quae eniin tres epistolae responsoriae —
Ulixis ad Penelopen, Demophoontis ad Phyllida, Paridis
ad Oenonen — in quibusdam libris MS recentibus
repertae sunt et Sabini nomine designantur, nequaquam
ab Ovidii amico, sed post millennium et dimidium —
circiter anno 1467 p. Chr. n. — ab Italo quodam,
Angelo Quirino Sabino, conscriptae sunt, ut vir doc-
tissimus Jahn iamdudum statuit\').

Zeitschrift fur AltertlmmBwissonscliaft, 1839, p. C31 sqq.

CAPUT 11.

Utruii! umiics epistolao, quac nomine Ovidii cduntur,
^cnuinae sint annon, (iiiacritur.

Nunc inquirendum, utrum omnes epistolae, quae
in codicibus Ovidio attribuuntur, genuinae sint necne.
Quam rem ut investigemus, redeamus ad illos versus,
iam supra aliqua ex parte laudatos, quibus Ovidius
de suis ipsius epistolis et de responsis Sabini agit.
Hisce nempe alloquitur (in Amor. 1. 1.) amicum
Macrum et ipsum poetam, qui carmen epicum,
npoofujQixd quaedam, composuit, ut efflci potest ex
ipso initio Ovidiani carminis (Am. H, 18, 1):

„Carmen ad iratum dum tu perducis Achillem,
Primaque iuratis induis arma viris.
Nos, Macer" etc.

Ovidius postquam dixit se operam dedisse, ut maius
aliquod genus poeseos,^ scil. tragoediam, aggrederetur,
rursus ab Amore et a Musa in suum proprium genus
revocatus Artem Amatoriam et Epistolas Heroidum

13

fecisse testatur. De Epistolis suis et de Sabini respon-
sionibus hoe modo agit (Am. II, 18, 21 sqq):
„Aut quod Penelopes verbis reddatur Ulixi,

Scribimus et lacrimas, Phylli relicta, tuas:
Quod Paris et Macareus et quod male gratus laso

Hippolytique parens Hippolytusque legant,
Quodque tenens striatum Dido miserabilis ensem

Dicat, et Aeoliae Lesbis amica lyrae.
Quam cito de toto rediit meus orbe Sabinus,

Scriptaque diversis rettulit ille locis I
Candida Penelope signum cognovit Ulixis:
Legit ab Hippolyto scripta noverca suo:
Iam pius Aeneas miserae rescripsit Elissae:

Quodque legat Phyllis, si modo vivit, adest:
Tristis ad Hypsipylen ab lasone littera venit,
Det votam Phoebo Lesbis amata lyram."

Nunc omnium primum videamus, quae epistolae
sub nomine Ovidii supersint. Secutus sum ordinem,
quem inde ab Heinsio fere omnes editiones, si Merke-
lianum excipias, praebent. Eundem ordinem habet
editio apparatu critico instructa a viro docto H. S.
Sedhnayero (Vindobonao 188G), quam in toto meo
opusculo, praesertim in comparandis lectionibus codi-
cum Loidensium adhibui. Inscribuntur :
Epistola I Penelope Ulixi.

)» II Phyllis Demophoonti.

n in Briseis Achilli.
n IV Phaedra Hippolyto.

14

Epistola V Oenone Paridi.

„ VI Hypsipyle lasoiii.

„ VII Dido Aeneae.

„ VIII Hermione Orestae.

„ IX Deianira Herculi.

„ X Ariadne Theseo.

„ XI Canace Macareo.

„ XII Medea lasoni.

„ XIII Laodamia Protesilao.

„ XIV Hypermnestra Lynceo.

„ XV Sappho Phaoni (primum ab Heinsio
hunc locum obtinuit).

„ XVI Paris Helenae.

„ XVII Helena Paridi.

„ XVIII Leander Heroni.

„ XIX Hero Leandro.

„ XX Acontius Cydippae.

„ XXI Cydippe Acontio.
lam statim ex inscriptionibus videmus, nomen, quo
totum- volumen inscribitur, scil. Heroidum epistolae,
non convenire cum sex illis epistolis, quae in flne
positae sunt. Non muiier, sed vir initium facit scri-
bendi et litteras mittit ad mulierem, cuius munus
nunc est responsum dare, quod nequaquam aptum est
consilio Ovidii, qui in prioribus epistolis mulieres sua
sponte scribentes facit et quod praeterea abhorret ab iis,
quae ipse testatur loco supra laudato. Quin imo ex
hisce verbis efflcere possumus Ovidium tune temporis

15

tales epistolas responsorias ne mente quidem conce-
pisse, nedum scripsisse. Quod si secus esset, Sabini
responsa memorans, procul dubio addidisset se et
ipsum epistolas responsorias, sed inverso ordine
maribus initium facientibus perfecisse vel inchoasse
saltem. Neque minus certum est, epistolas Heroidum
tunc iam in lucem éditas fuisse, qua de re non Sabini
amici, quicum Ovidius privatim epistolas suas ineditas
communicare potuit, responsa nos certiores faciunt,
sed verba ipsa loci laudati (Am. H, 18, 21) quae
mirum in modum obscura forent, nisi epistolae iam
cantarentur (Art. Am. HI, 845). Huic editioni deerant
igitur epistolae, quae nunc numeris 16—21 indicantur.
Operae vero protium est indagare, utrum ceterasquin-
decim, numéro nempe priores, quo tempore Amorum
versus illos componeret, universas iam conscripsisset
necne.

Ac primo loco Inquirendum, quid Ovidius ipse nos
hac de re doceat. Amorum 1.1. alias scilicet memorat,
alias non memorat.
Memorantur :

1". epistola a Penelope scripta, i. e. Her. I
2». „ „ Phyllide „ „ „ „ n

8". „ quam logat Paris

„ un Macareus „ „ „ XI
5". „ » n lasen
0°. « „ . Theseus „ „ „ X
7". » . „ Hippolytus „ „ „ IV

16

8°. epistola a Didone scripta i. e. Her. VH :

9®. „ quam scripsit „ Aeoliae Lesbis amica lyrae."

De epistolis tertio et quinto et nono loco ab Ovidio
nominatis quaedam addenda sunt. Exstat epistola ab
Oenone ad Parim data (Her. V), exstat etiam quae ab
Helena missa esse fertur (Her. XVII). De hac iam
vidimus, eam tune temporis nondum scriptam fuisse;
unde efflci potest Oenonae epistolam (Her. V) ab Ovidio
significari; contra Ovidius ipse nos certiores facit
epistolam „quam lason legat" ab Hypsipyle ei missam
esse (Her. VP") non a Medea (Her. XIP™); nam de
epistolis responsoriis Sabini monet :

„Tristis ad Hypsipylen ab Jasone littera venit."

De epistola, quam legat

„Aeoliae Lesbis amica lyrae," i.e. Sappho
paulo fusius agendum.

Haecce epistola, Sapphus Phaoni, quae nunc quin-
tum decimum locum obtinet, in nullo e codicibus anti-
quioribus reperitur et in codicibus recentioribus, in
quibys exstat, aut in fine Heroidum locata est aut
initio, ut quasi indicium prae se ferat ex alioquodam
fonte addita fuisse. Ceteroquin interdum invenitur
aliis Ovidii vel aliorum poematis intermixta; Ovidii
nomen non additur nisi in quibusdam, libris saeculi
quinti decimi. Argumenta sane pertenuia ad probandum
verecundam vetustatem et nobilem originem huius
epistolae. Adsunt tamen etiam indicia, quae genuinam
originem probare videantur, eaque non prorsus contem-

17

nenda. Epistolam quandam Sapphus scripsisse Ovidium
ex ipsius • verbis patet. Narrat enim diserte (Amor. 1.1.)
se „Lesbidem Aeoliae amicam lyrae" scribentem
finxisse et addit Sabinum responsum composuisse:

„Det votam Phoebo Lesbis arnica lyrae."
Ceterum versus certe Ovidio indigni non sunt et quae
Sappho profitetur, se al tam Leucada petere veile, de
saxo desiliro et lyram Apollini vovere „unde chelyn
Phoebo, communia munera, ponam" omnia bene
quadrant cum iis quae Ovidius de response Phaonis
dicit. Epistolam Sapphus Ovidius ultimo loco enume-
rat; fortasse révéra in libris, nondum epistolas IG—21
continentibus, ultimum locum tenebat et e codice
archetype damno quodam a ceteris divulsa est, sed
singulari fortuna non prorsus deperdita. Non minus sin-
gulari acumine Daniel Heinsius rem perspexisse videtur ;
hic enim primus huic epistolae locum, quem nuncobtinet,
post epistolam XIV™ assignavit, i. e. legitimum locum
ei restituit. Nam ecce, duo sunt inventi codices Parisini
saec. XIII (17903 et 7648) quorum alter, Tibulli et Ovidii
excorpta continens, sex versus huius epistolae, vss. 31—
84 et 195, 196 praebet post excorpta epistolae XIV\'\'®,
ante excorpta epistolae XVI"«, alter, eosdem versus prae-
bet post aliquot versus epistolae XIV"®. Vincentius
Bollovacensis, qui saeculo tortio decimo floruit, adducit
in opore cui titulus „Speculum Historiale" (libro VI,
cap. 107) flosculos quosdam versuum ex Ovidio depromp-
tos et exhibet quidom vs. 196 Epist XV»® hac forma:

18

! . „Ingenium nimiis deficit omne malis"
inter vs. 56 epistolae Hypermnestrae et vs. 7 epist.
Paridis. Ex hisce procul dubio elicere licet, epistolam
Sapphus, eandem quam nunc habemus, in antiquiore
quodam codice quintum decimum locum occupasse.
Simul verisimile fit eam eiusdem vetustatis esse qua
ceterae epistolae gaudent. Sunt autem multi viri docti
qui eam spuriam indicant, quorum Lachmannus agmen
ducit. Argumenta, non amplius ex epistola in libris
deficiente quam e versibus ipsis, e verbis minus bene
selectis, e violatis legibus metricis promunt. Vitia
quaedam inesse nemo negabit, neque hoc mirum, cum
epistola vix e naufragio temporis servata sit et fortasse
saepius satis negligenter descripta fuerit. Vitia tamen ple-
raque non magni momenti sunt et sine magno molimine
explicari vel tolli possunt. Inter gravissima Lach-
manni argumenta numerandum est nomen quod vs.
139 legimus „furialis Erichtho," quod e Lucano VI,
508 depromptum dicit. At demonstratum est nomen
Erichtho iam ante Lucanum inveniri et non semper
eandem personam designare. Accedit quod vetustissimus
et optimus liber praebet „furialis Enyo" \'), quo accepto
grave Lachmanni contra epistolam argumentum statim
cadit Sed non huius loci est rem penitus investigare;

\') Vide qnao hac do ro de Vries dispatavit in libro de Epistola
Sapphus ad Phaonom (Lugdniii HataYorum 1885) p. 137.

Notandnm otiam Luc. Muollerum (Do ro metrica, p. 49) ndoo hac
Lachmanni argumontationo fuisse convictum, nt, quamquam nulla

19

diversae sententiae obtinent, quas qui scire velit, adeat
dissertationem locupletissimam, conscriptam a viro
doctissimo S. G. De Vries, nunc Bibliothecae Lugduno-
Batavae praefecto, atque indagationem viri clarissimi
Artliur Palmer in opere postumo, cui titulus: „P. Ovidi
Heroides, with the Greek translation of Planudes", quod
curis Viri clar. Louis C. Purser anno 1898 prodiit \').
Palmer breviter sententiam suam declaravit in iis notis
quaepagg. 91et92 sub ipso carmine typis expressae sunt.
Mentione facta operis viri doctissimi de Vries „cuius
consummate libro de liac epistola gratias dignas referre
non possum", ita pergit: „Magna lis inter doctos iam
inde ab litteris renatis fuit, num haec epistola Ovidio
necne tribuenda sit. Profligasse adversaries videbantur
ei qui epistolam ut spuriam damnabant, inter quos
numerabantur Lachmannus, Merkelius, necnon H. A. I.
Munro, donee his annis extarent acerrimi pro ea
propugnatores, Comparetti, Baehrensius, ante omnes

interna frandis vostigia invenisaol, unum tamen funatis Erichlho iam
Batis luculentor iloraonstraro putarot epistolam geiiuinum Ovidii opus
non esse (de Vrioa l.I. p, 135).

\') I\'almori editio prodiit Oxoniae 1898, Continot: Prolegomona a
viro clarissimo L. C. Purser elaborata (p. I—LIX), qui caplto tertio
Planudis raetaphrasin critice porhistrat et capite quarto emendalione«
viri doct. Ilousman e libro periodico Classical Keview (1807, vol. XI)
desumptas broviter recensot. Epistolis Heroidum, apparatu critico
instructis, adiuncta est metaphrasis graeca Maximi Planudis; soquitur
commentarius uberrimus. Operae protium est notare in Appendice
secunda coniecturas Bentleianas additas osso, dcproniptas e Nic.
Iloinsil editione Elzeviriana et llurmanni oditlono, qui libri notis
M. 8. lîentlcil aucti in Museo Dritannico asservantur.

20

de Vries (pp. 2, 3), qui unus me argumentis movit
non certe ut cum eo epistolam totam pro Ovidii opere
agnoscam, attamen ut eredam epistolam multa ex
genuina quae deperiit continere, magnam partem ab
imitatore scriptam. Cur ita eredam in Commentarium
Anglicum, hic brevitati studens, diflferam." Videtur
tamen Palmer, re iterum perpensa, fere in sententiam
De Vries pedibus transiisse; nam cum inflrma et
aegra valetudine usus, Heroidum editionem viro dar.
Purser mandavit, ei iniunxit epistolam Sapphus,
quoad fieri posset, Ovidio vindicare. Haec enim sunt,
quae Purser in Prooemio pag. V monet: „Professor
Palmer had completed as far as the end of the
Uth Epistle. He had v^ritten most of the Commen-
tary for 15, 16, 17 and had some notes on the
remaining Epistles roughly jotted down. His directions
to me were — to leave 16, 17 virtually as they stood;
to add very little to the notes of 15, but to write
an extended introduction to that Epistle defending, as
far as possible, the Ovidian authorship of it." Diserta
disquisitione, pagg. 419—424:, Purser huic mandate
satisfecit. Quid ipse hac de re opinetur, breviter dicit
p. XXXI: „An attempt has been made to defend the
authenticity of the Sappho in the introductory note
to that Epistle. This defence was made in accordance
with Prof. Palmer\'s direction. In his admirable edition
of this Epistle De Vries (Leyden 1885) has almost
demonstrated that it was written by Ovid." Etiam

21

Sedlmayer in prolegomenis cum maioris editionis
(Vindob. 1886) tum minoris (Lipsiae et Pragae 1886)
epistolam Sapphus Ovidio vindicavit. Equidem facere non
possum, quin eredam epistolam Sapphus, quae nobis tra-
dita est,\'esse eandem atque ea, de qua Ovidius loquitur.

Sex e prioribus quindecim epistolis ab Ovidio 1.1.
non nominantur:

Briseis Achilli (Her III),
Hermione Oresti (Her VIII),
Deianira Herculi (Her IX),
Medea lasoni (Her XII),
Laodamia Protesilao (Her XIII),
Hypermnestra Lynceo (Her XIV).

Vix opus est, ut dicam poetam in elegia 18 secundi
Amorum libri solummodo exempla aliquot poeseos
suae in mentem lectoris revocare voluisse, nequaquam
omnes epistolas recensere et enumerare. Sic etiam
procul dubio nonnulla tantum è Sabini responsis
enumeravit, nequaquam omnia. Lachmann tamen hoc
negloxit et omissionem illam inter argumenta citât,
quae eum inducant, ut epistolas 8,9, 14 non genuinas
indicet. Fatendum est otiam cetera Lachmanni argu-
menta, quamvis summi viri acumen egregie testantur,
quantum video, satis levia esse, neque sufflcere, ut
epistolas hasce, ab Ovidio non nominatas, spurias
esse probent \'). Universas igitur quindecim priores

\') Non huius loci est disquisitionom inbtilnoro do »rgumcnti«

22

epistolas, quae proprie Heroidum dici possunt, genuinas
esse iudico et simul credo eas coniunctim ab Ovidio,
uno volumine comprehensas, éditas esse.

De tempore quo id factum sit vix dubitari potest.
Ipse poeta in epigrammate quod libris Amorum prae-
fixit, nos docet, se quinque libellos Amorum, carmina
igitur iuvenilia continentes, edidisse, postea opus illud
in tres libres redegisse. Procul dubio post primam
Amorum editionem Heroidum illas quindecim epistolas
scripsit; tunc maturior iam factus poeta ad Amorum
libres reversus quaedam resecuit, alia addidit. lis
quae addidit certe adnumeranda est elegia 18 libri
secundi, in qua de Heroidum epistolis agit. Paulo post
per satis longum tempus poetae animum occupavit
Ars amatoria, quem librum alter ille de Remediis
amoris subsequebatur. At in libro Heroidum, qualem
nunc habemus, iis epistolis, quae proprie Heroidum
dici possunt, sex aliae subiunctae sunt (tres epistolae
et tria responsa) in quibus vir initium facit. Ex elegia
18 (Am. II) quam certissime efficere possumus, Ovidium
Heroides iam edidisse, sed nullas epistolas responsorias
additas fuisse. Hinc oritur quaestio, utrum ipse -Ovidius

quibus Lachmnnn utitur. Id taiitummodo obitor animadvcrtam,
verHum C2 o H epistola:

„Quae tamen externis danda forcnt generis"
0 quo grave arguraentum potitur, nihil ad controversiam dirimendam
valero, cum corruptus sit et correctione cgcat, qua do re I\'almeri
oditio, p. 88, conferatur.

23

hasce sex epistolas ceteris addiderit necne, et, si revera
fecerit, quando hoc factum sit. Mox totus erat in
elaborandis poematis Fastorum et Metamorphoseon,
ut baud facile quis dixerit, quando novam Heroidum
editionem pararit eamque tribus dyadibus epistolarum
auxerit, quod genus litterarum, exercitationes quales
in scholis rhetorum proponebantur quodammodo redo-
lens, satis longo intervalle aberat ab iis poematis,
quae postremo loco indicavi. Ceterum hoc etiam miran-
dum foret, si revera librum Heroidum auctum denuo
edidisset, eum nihil hac de re pervulgasse, neque si
iam Metamorphoses conscripsisset, epistolam Byblidis
(Metam. IX, 529 sqq.) reliquis non addidisse. Ovidium
autem post relegationem Tomis degentem, amatoria
scripsi.sse, plane absurdum est. Contra nequaquam
mirum foret, si unus aut alter, genio poetico praeditus
et Sabini exemplo stimulatus ad imitationem Ovidii,
epistolas cum responsis scripsisset, sed inverse ordine,
maribus initium facientibus. Quae epistolae postea
volumini Ovidiano adiunctae esse possunt. Pari modo
Tibulli carmina genuina ad Deliam ot Nemesin, quae
primo et secundo libro continentur, elegiis ad Neaeram,
quas tertius liber exhibet, sunt aucta.

Non desunt igitur quaedam indicia, ultimas sex
epistolas fortasse non esse genuinas. Sed rem penitus
indagare neque huius loci est neque meis viribus con-
■ venit. Licoat tamen profiteri quid sontiam. Equidem
viris doctis, iisque multis, assentior, qui dicunt oas,

24

si non Ovidii/ at plane Ovidianas esse, summoque
poeta non indignas.

Quaedam de singulis in medium proferre non ab re
mihi videtur. Ac primum quidem de sexta décima
epistola, a Paride ad Helenam data, observandum,
vss 39 — 142 in libris omnibus, excepto codice quodam
Palatino, qui recentior aetate est, deesse, neque in
metaphrasi Graeca, a Maximo Planude circa annum
p. Chr. n. 1300 elaborata, inveniri. Primum in lucem
prodierunt in editione Parmensi (1477), deinde in
Vincentina (1480), quae ambae testantur versus ex alio
codice quam ceteros depromptos esse. Vix opus est
dictu, eos ea de causa pro insiticiis habites esse; hoc
scilicet iudicium Lachmannus, alii tulerunt. Re bene
tamen perspecta, cum ex epistola ipsa, in qua vss. 38
et 143 secundum vulgatam lectionem maie cohaerent,
tum ex epistola responsoria satis luculenter patet,
eos non postea additos esse, sed révéra legitimam
partem epistolae XVI constituere. Accedit, quod omnia
procul dubio e communi fonte, Cypriis nempe, pro-
fluxerunt.

De epistolis XVIII et XIX aliquante fusius agendum
est. Apud antiquiores Graecos scriptores nullam Leandri
et Herus mentionem factam invenimus, ut fere sta-
tuere possimus illam historiam sive fabulam iis ignotam
fuisse. Verosimiliter tamen per sat longum tempus in
regione circa Hellespontum sermone populi tradebatur.
Nota erat sine dubio Straboni, paulo maiori natu

25

Ovidio, qui in Geographicis (libro XIII, C. 591) to»
zT]ç \'Hqovç Ttvçyov memorat. Historiam refert Antipater
Thessalonicensis (circa 20 p. Chr. n.), cuius Epitymbion
in Anthologia Palatina (VII, 666) nobis servatum est:

OvTOç Ó ylelavÔQOto ôiânloog, ovioç 6 nóvrov
rtopOfiôç, ó fir] fiovi\'œ rç3 q>tX/ovn ßrtQvg\'

TttvO^ \'Hçovç rà Ttccçoi&ev inavXia, tovto to nvpyov \')
Xs^rlfavof, 6 Ttçoâôn/ç wd\' ininiixo kvxvog.

Koivbg J\' àfi(poziçovç oJ\' i\'xsi xacpoç^ ticézi l\'ùi\'

Xtlucp TCp (pd\'ovtçâ fltfKpOflél\'OVÇ àfifKp,

Sic etiam Paulus Silentiarius dicit in Anthologia
Palatina (V, 298):

vi]xofi{i\'oç yîdavÔQOç ôffoi\' xparoç iazïv içâzav
ôtluvvtv, Ivvvx^ov KVfiazoç ovk àliycov.

Procul dubio poeta quispiam e Musarum sede Alex-
andria, si non ipse Callimachus, unus saltern ex eius
imitatoribus, vel fama certior factus, vel regiones
circa Hellespontum visitans Leandri et Herus fata
digna iudicavit, quae poemate illustraret, quod mox
Romae in notitiam venit. Amantium fata Romanis
litteratis pernota fuisse patot o Vergilii Georgicon
libro tertio, quo amantium nominibus omissis ad
Leandri Hellespontum tranantis audaciam respicitur
vss. 258—268:

\') Cf. Munnci opullioii V8. 24 :

où d\' if nof KiJ.fi niQ^aiti,
J<\\\'irf /lot Tità nvpyor.

■26

„Quid iuvenis, magnum cui versât in ossibusignem
durus amor? nempe abruptis turbata procellis
nocte natat caeca serus fréta; quem super ingens
porta tonat caeli, et scopulis inlisa reclamant
ae\'quora; nec miseri possunt revocare parentes,
nec moritura super crudeli funere virgo."
E quibus verbis simul concludere possumus, Leandri
parentes amantium desiderio obstitisse.

Ovidius ipse — si hasce epistolas in tempus exci-
pimus, — plus semel ad hanc historiam respicit.
Am. II, 16, 31:
„Saepe petens Heron iuvenis transnaverat undas"
A. Am. n, 249:
„Saepe tua poteras, Leandre, carere puella,
Transnabas, animum nosset ut ilia tuum."
Itidem Trist. HI, 10, 41 et V, 691.
Post Ovidii aetatem fabula legitur apud P. Papinium
Statium, poetam nobilissimum Silvarum, Tliebaidos,
Achilleidos, qui vixit prime post Chr. natum saeculo.
Hic in opere suo, quod inscribitur Thebais, agit nimi-
rum de Admeto, qui erat inter septem duces adversus
Thebas belligerantes. Describit Statius Admeti chla-
mydem, murice tinctam et pictam. Pictura erat fabula
Leandri et Herus, licet amantium nomina addita non
sunt. Sunt versus Statii in Thebaido VI, 588 sqq.:
„At tibi Maeonio fertur circumflua limbo
Pro meritis, Admete, chlamys, repetitaque multo
Murice : Phrixei natat hic contcmptor ephcbus (i. e. Leander)

27

Aequoris et picea translucet caerulus unda:
In latus ire manu mutaturusque videtur
Brachia, nec siccum speres in staminé crinem,
Contra autem frustra sedet anxia turre suprema
Sestias (i. e. Hero) in speculis: moritur prope con-

[scius ignis."

Etiam Lucanus (Pharsal. IX, 958: „Heroas lacrimoso
litore turres"), Silius Italiens (Punicis VIIL 621 : „Lean-
drius Hellespontus"), alii, Leandri et Herus mentionem
inferunt.

Neque Graecis in oblivionem abiit. Exstat epyllion,
nomen Musaei, notissimi poetae mythici, qui aetate
Orphei Thracei et Lini floruisse dicitur, prao se ferons,
sed probabiliter saeculo sexto, certe non ante exitum
saeculi quinti post Chr. natum conscriptum. Est poema
venustissimum, quod cum Donaldsonio cantum cycneum
poeseos Hollenicae moribundae iure vocaveris. Carmen
inscribitur rà x«{>\' "Hq(ù yJîctvôçov et constat 340 ver-
sibus heroico metro scriptis. Absque dubio epistolae
duae, quae Ovidii nomine feruntur, et carmen illud
ex eodèm fonte prolluxerunt, sed non absunt discre-
pantiae. Apud Musaeum Hero est Veneris sacerdos
(quod Marlowe, poeta Anglicus, in carmine „Ilero and
Leander", coniunctim cum Chapman ab eo conscripto,
reddidit Venus\'7iun), ut matrimonio cum ofllcium sacrum,
tum parentum consilia obstitorint. Apud Ovidium (et
Vergilium ut apparero videtur e verbis: „nec miseri
possunt revocare parentes") Leandri parentes coniugium

28

vetabant. Apud Musaeum Hero non descendit in altum,
ut apud Ovidium (XVHI, 97). Apud Musaeum hiems,
apud Ovidium tempus aestivum obtinet. Apud Ovidium
nutrix partes quasdam agit, apud Musaeum semel
obiter memoratur, cum Hero dicatur (vs. 188) vaisrdovaa
avv à}i(pin6k(p uvï iiovi\'y. Apud Ovidium (XVHI, 57)
Leander scribit :

„Nec mora, deposito pariter cum veste timore
lactabam liquide bracchia lenta mari;"*
apud Musaeum vestes in fasciculum collegit, quem ad
caput adligat: êà ô\'faq>ty^s naQiîva. Mirum contra in
modum apud utrumque, Ovidium .et Musaeum, Leander
similiter dicit se non nave vel cymba uti sed se
ipsum quasi esse navem, se ipsum simul esse navitam,
se remigium. Sunt apud Ovidium versus hi:
(vs. 147) „Arte egeo nulla: flat mode copia nandi:-
Idem navigium, navita, vector ero."

Quam sententiam Musaeus ita expressit (v. 255) :
avtog icùu içértjç, nvrofftoAoç, nvzófinzog vijvç.

Aut Musaeus haec ab Ovidio mutuatus est aut ambo
e communi fonte hausere.

Post hunc digressum breviter statuere mihi liceat,
quid sentiam. Si ponimus epistolas Leandri et Herus
non ab Ovidio sed ab alio quodam poeta conscriptas
esse, tamen concedendum, ut iam vidimus, ea quae de
amantium fatis tradebantur, Ovidio pernota fuisse.
Simul admittendum ea ingenio poetico Ovidiano om-
nino congruere, quippo amorem pro argumento habentia

29

et optimam ansam ad varias descriptiones amoris,
exspectationis muliebris, luctaminum virilium, noctis
serenae, maris placidi, procellarum, aequoris turbidi
praebentia. Magnopere igitur mirandum foret, si Ovidius
talem materiem non nisi obiter ter -quaterve memo-
rasset. Quidni eam tractavit in libro Metamorphoseon?
Ne dicat quispiam Heron et Leandrum non in alias
formas mutatos esse, fabulamque ea de causa non
inter Metamorphoses receptam esse. Quid enim Ovidio
facilius fuisset, quam mutationem aliquam excogitare,
qua addita narrationem libro inferre potuisset. Nullam
mutationem Pyramus et Thisbe subeunt, solummodo
fructus mori, quae amantes morientes adumbrat,
colorem mutât; narratio tamen in librum Metamor-
phoseon recepta est.

Quae si rocte disputata sunt, certe aliquid valent, ad
hasce duas epistolas Ovidio vindicandas, si modo revera
eius ingénié digna sunt. Qua de re ut iudicium ferri possit
iterata et accurata lectione et indagatione opus est;
sin vero ex uno loco omnes discere possemus et vel-
lemus, pâuca haecce, e Leandri narratione desumpta,
omnino, si quid video, sufïicerent (XVIII, 55—90), ut
epistolas pro genuinis accipiamus:

„Nox erat incipiens (namque est meminisse voluptas)

Cum foribus patriis egrediebar amans.
Nec mora, deposito pariter cum veste timore

lactabam liquide brachia lenta mari.
Luna fere tremulum praebebat lumen eunti

30

Ut comes in nostras officiosa vias.
Hanc ego suspicions: „faveas, dea Candida", dixi,

„Et subeant animo Latmia saxa tuo.
Non sinit Endymion te pectoris esse severi.

Flecte, preeor, vultus ad mea furta tuos.
Tu, dea, mortalem coelo delapsa petebas.

Vera loqui liceat. Quam sequor, ipsa dea est.
Neu referam mores coelesti pectore dignos,
Forma nisi in veras non cadit illa deas.
A Veneris facie non est prior ulla tuaque;

Neve meis credas vocibus, ipse vide.
Quantum, cum fulges radiis.argentea puris,

Concedunt flammis sidera cuncta tuis,
Tanto formosis formosior omnibus illa est:

Si dubitas, caecum, Cynthia, lumen habes."
Haec ego, vel certe non his diversa locutus

Per mihi cedentes nocte ferebar aquas.
Unda repercussae radiabat imagine lunae.

Et niter in tacita nocte diurnus erat:
Nullaque vox usquam, nullum veni\'ebat ad aures

Praetor dimotae corpore murmur aquae.
Alcyones solae, memores Ceycis amati,

Ne.scio quid visae sunt mihi dulce queri.
lamque fatigatis humero sub utroque lacertis

Fortiter in summas erigor altus aquas.
Ut procul aspexi lumen, „meus ignis in illo est:

„Illa meum", dixi, „littora lumen habent."
Et subito lassis vires rediere lacertis.

31

Visaque, quam fuerat, mollior unda mihi.

Frigora ne possim gelidi sentire profundi,

Qui calet in cupido pectore, praestat amor."

Quae de epistolis Leandri et Herus dicta sunt, partim
etiam de epistolis XX et XXI valent. Fabula Cydippes
et Acontii pervenusta est, amorem pro argumente
habet et Ovidio bene nota fuit, ut revera mirandum
foret, si non nisi tribus locis breviter eam memo-
rasset. Totam historiam in duos versus redegit Art.
Am. I, 457:

.„Littera Cydippen pomo perlata fefellit
Insciaque est verbis capta puella suis."

Pabulam a Callimacho ipso illustratam fuisse indicat
(Rem. Am. 881):

„Callimachi numeris non est dicendus Achilles;

Cydippe non est oris, Homere, tui."

Callimachus nempe in libro, antea celeberrimo,
nunc deperdito, qui aïuai inscribitur, pluribus de hac
historia egit.

Tertius locus est in Elegia décima o libro tertio
Tristium, qui incipit:

„Si quis adhuc istic meminit Nasonis adempti.
Et superest sine me nomen in Urbe meum,
Suppositum stellis numquam tangentibua aequor
Me sciat in media vivore barbaria."

Describit hiemem et tristem terram in quam rele-
gatus est, quae „marmoreo est Candida fîicta gelu"
(vs. 10),"Ubi

32-

„Nix iacet et iactam ne sol pluviaeque resolvant,
Indurat boreas perpetuamque facit,"
et ipse Hister (vss. 30 sqq.)

„Congelât et tectis in mare serpit aquis.
Quaque rates ierant, pedibus nunc itur, et undas
Frigore concretas ungula pulsat equi."
Fergit (vss. 37 sqq.):

„Vidimus ingentem glacie consistere pontum,
Lubricaque inmotas testa premebat aquas.
Nec vidisse sat est; durum calcavimus aequor,

Undaque non udo sub pede summa fuit.
Si tibi tale fretum quondam, Leandre, fuisset.
Non foret angustae mors tua crimen aquae."
Mox refert (vs. 53, 54);

„Protinus, aequato siccis aquilonibus Histro,
Invehitur celeri barbarus hostis equo."
Addit (vss. 67 sqq.):
„Tunc quoque, cum pax est, trepidant formidino belli,

Nec quisquam presse vomere sulcat humum.
Aüt videt aut metuit locus hic, quem non videt, hostem ;

Cessât iners rigide terra relicta situ.
Non hic pampinea dulcis latet uva sub umbra,

Nec cumulant altos fervida musta lacus.
Poma negat regio, nec haberet Acontius, in quo

Scriberet hic dominae verba legenda suae.
Aspiceres nudes sine fronde, sine arbore campes:
Heu loca felici non adeunda viro!"
Operae pretium mihi videtur notare, Ovidium satis

33

incohaerenter mentionem pomorum et Acontii adie-
cisse, ut fere dixeris, nomen Leandri ei Acontii arti-
flcium in mentem revocasse eumque hoe loco litteras
geminatas amantium respexisse.

Diu- post Ovidium Aristaenetus (ex Nicaea, circa
350 p. Chr. n.) iuxta Callimachi carmen narrationem de
Acontii et Cydippes amoribus conscripsit, quaedemum
anno 1565 ad fldem unici superstitis codicis, in Apulia
reperti, in lucem prodiit. Patet eum non ex Ovidio
sed ex Callimacho sua deprompsisse, nam sunt quaedam
discrepantiae inter ea quae Aristaenetus et quae Ovi-
dius refert.

De epistola XX, quam scribit Acontius, non habeo,
quod hic moneam. De altera, vicesima prima, ob-
servandum eam in omnibus codicibus antiquioribus
deesse, unicis versibus 1 —12 exceptis; idem valet de
metaphrasi Planudis. Desunt igitur versus 13—248.
Horum prima pars, versus 13-—144 complectens,
innotuit editione principe Romana anni 1471; reliqui
versus 145—248 anno 1477 in editione Parmensi
ceteris adduntur, ex alio quodam codice, ut testatur
editor, deprompti. Quod ad codices attinet, nonnisi in
paucissimis libris saeculi quinti decimi hi versus
inveniuntur, partim in versum 144 desinentibus,
partim totam epistolam exhibentibus. Operae protium
mihi videtur afTerro quae Palmer p. 157 operis sui
scribit: „Sero inveni in Museo Britannico codicem
„qui versus 39—142 Ep. XVI et 13—248 Ep. XXI,

34

„contineret, Harleianum 2565, saec. XV, forma oct.
„min. Continet Heroides, Eemedia Amoris, De Pulice,
„poema barbarum 38 versuum, de philomëna (i. e
„philomela) 70 versuum, hoe quoque carmen barbarum,
„De Nuce. Epistola Sapphus Cydippes sequitur. In
„margine ad XVI, 39 rubro scriptum est: „Quidam
„codices non habent hec carmina de rubro notata
„V. 106": et linea rubra margine adpicta est usque
„ad V, 142. Cuius codicis (K) doctis viris, ut vide-
„tur, ignoti, in istis partibus de quibus tam pau-
„cos testes habemus collationem non desiderandam
„duxi, licet in ceteris indignus sit cuius testimo-
„nium pendatur. Cum editione Parmensi tantus est
„codicis consensus, ut illam ex hoe descriptam
„facile credas. Nam in Italia codicem scriptum esse
„insignia Avogadri Veneti ima pagina prima depicta
„probabile faciunt. Circiter 1475 scriptum esse censet
„G. F. Warner".

Non mirum profecto, de hisce versibus in quaes-
tionem vocatum esse, utrum genuini sint necne.
Librorum auetoritas primo obtutu perexigua videtur.
Tamen, si quid video, statuendum est versus omnes
eiusdem esse aetatis atque duodecim priores nequo
adulterinorum speciem prae se ferre\'. Bonum sane est
indicium in nonnullis codicibus non universos versus,
sed partem tantummodo deesse, quod facillime expli-
catur, si fortuna quadem adversa, bis repetita, pars
quaedam ultima libri periit. Ceterum quae menda

35

adsunt, ea e vetustate originem ducunt, neque ea in
recenter fictis versibus invenies. Verum, quod maioris
momenti est, aperte auctor poema Callimaclii KvSùnni},
saeculo decimo quarto et quinto iamdudum deperdi-
tum, probe no vit eoque usus est, neque historiam ab
Aristaeneti narratione, per longum tempus evanida et
ignota et non ante finem saeculi sexti decimi denuo
in lucem vocata, mutuatus est. Restât ut ponderemus,
utrum revera hi versus, sero reperti, tales sint, ut
reliquis qui adiungantur digna videantur necne. Quae
res cum hie perpendi nequeat, sufflciat indicare eos a
Diltheyo, qui dc Callimachi Cydippe docte disseruit,
Luciano Muellero (de re metrica p. 48), Birt (Qött.
Gel. Anzeige 1882 p. 889), Peters (Observ. ad Ovidi
Heroides 1882), aliis (etiam antea a Sedhnayero, qui
nunc in aliam partem transiit) defendi et pro genuinis
haberi. Quid novissimus editor, Purser, iudicet, operae
pretium mihi videtur ad verbum transscribere (Prole-
gom. p. XXni). „The correspondence of Acontius and
Cydippe gives us the only exemple in the collection
of „the maiden passion for a maid". The two Epistles
are among the very best of the poems, and the epis-
tolary setting is most appropriate. Acontius may per-
haps seem too urgent; but he softens down any
harshness by his assurance that it is his own ardour
and the beauty and charms of Cydippe which compel

him to abandon all reserve in the declaration of his

t

passion —

36

„Aut esses formosa minus; peterere modeste:
Audaces facie cogimur esse tua".

At first the little trick played on Cydippe strikes us
as childish; but „Love is a child". We must remember
too that uttered words had far more weight with the
ancients than with us; and even with us undue
importance is often attached to expressed words;
there are many who would act a lie, but would
hesitate to tell one. But in any case the quibble is
not nearly so paltry in itself as that in the Merchant
of Venice, and it is addressed to the court of Love,
where all things are fair, not. to the strict court of
Venice before the Duke and the magniflcoes in solemn
conclave assembled. The reply of the sick girl is
charming. She is rightly indignant at being imposed
on, and sets forth ably the consequences which for-
malism must bring about. But heaven is against
her: she must be in error. She begs Acontius
to make offerings for her recovery; the hands that
wounded her should heal her. „Why should the
goddess, who is enraged because your promised
bride is not yet yours, strive to bring it to pass
that she can never be yours (21, 185—186)?" So
she is his promised bride; and at last she is his
willing bride -

„Deque libens victas in tua vota manus".

Nothing could be more graceful and maidenly than
this surrender. But the poem all through is admirable.

37

Not the least beautiful part of it is the description
of the young girl\'s first visit to Delos for its splendid
ceremonial. The youthful excitement which she displays
is a particularly happy touch."

Neque de alio argumento silendum, quod non ulti-
mam solam epistolam, sed etiam quinque, quae ante-
cedunt, .spectat. Viri docti Luc. Mueller et Birt, accu-
rata disquisitione instituta, statuerunt omnium car-
minum, quae amatoriorum nomine veniunt, — fortasse
opusculum de medicamine faciei excipiendum erit —
codices ex unico libro archetype profluxisse, cuius
paginae in duas partes, singulas e 26 versibus com-
positas, divisae essent. Hisce positis, ad lacunas, quibus
duae epistolae in omnibus fere codicibus mutilatae
sunt, attendamus, ac primum quidem ad lacunam in
sexta decima epistola obviam. Desunt vs. 39—ld2
sivo versus 104, quorum iactura facillime explicatur,
si ponimus, duas paginas, quater 26 versus conti-
nentes, fortuna quadam adversa a libro separatas
esse. A versu 143 nova pars initium ducebat; exinde
usque ad vs. 12 epistolae XXI numerantur 1195 ver-
sus, qui 23 paginis, singulis bis 26 versuum, contineri
possunt.

Hae 23 paginae efficiunt duodecim folia, quorum
ultima pagina vicesima quarta vacua relicta esset. At
si ponamus hac pagina nescio quomodo 26 tantum
sequentes versus (vs. 13—40 epistolae XXI) additos
fuisso, tum versus 41 — 144 quattuor partes sive duas

38

paginas, et versus Ultimi rarissimi (145—248) itidem
duas paginas impleverint.

Sic fere omnia bene quadrant, et facillime omnes
lacunae explicantur; iactura unius folii post XVI, 38,
et alterius folii post XXI. 144 sufflcit, ut magna pars
epistolae sextae decimae et fere dimidia pars epistolae
vicesimae primae interierint. Subséquente iactura
alterius folii sub finem libri, simul cum damno quodam
(vel trita tempore Charta, vel squalore, vel atramenti
effusione obscurata) in illis 26 versibus (XXI, 13—40)
ultimae paginae accepte, epistolae vicesimae primae
duodecim tantummodo versus initiales restant.

Tam facile igitur omnes lacunae tales, quales in
epistolis 16—21 observantur, explicari possunt, ut
exinde suspicari liceat, in libro archetypo révéra epi-
stolam vicesimam primam integram scriptam fuisse.
Nihil certi statuere licet, sed in tali re verisimilibus
etiam acquiescendum est.

Restât ut argumenta, quibus ii, qui epistolas 16—21
Ovfdio abiudicant, sententiam suam firmare velint,
breviter recenseam.

Adducunt — quod grave argumentum iudicatur, —
quosdam versus pentametros desinere in polysyllabum,
nempe XVI, 227 invenitur piidicitiae, XVII, 16 super-
ciliis, XIX, 202 deaeruit. Verum est apud Ovidium
omnes, quos ante relegationem scripsit pentametros
in bisyllabum, ut manu, rfcos, virum, mca est termi-
nari. Terminatio in bisyllabam unice ei placuisse videtur ;

39

quod ei proprium est. Catullus enim talia non curat;
in poemate 65 ad Ortalum e 12 pentametris quattuor
desinunt in bisyllabum, 4 in trisyllabum, 3 in tetrasyl-
labum, unus in pentasyllabum. In Tibulli elegia prima
e 39 pentametris 4, in Propertii elegia prima secundi
libri e 44 pentametris 8 in polysyllabum vocabulum
terminantur. Quid non etiam coniceremus etiam Ovidium
interdum tales pentametros scripsisse, eos vero refor-
masse cum versus sues, antequam ederentur, perpo-
liret. Eum revera interdum versus sues denuo reflnxisse
videre licet e libro Metamorphoseon, quem non omnibus
numeris absolutum reliquit, qua de re consulere pretium
est dissertationem viri doctissimi W. H. Kramer: De
Ovidii Metamorphoseon libris disputatie critica; Breu-
kelen 1898. In elegiis, quas Ovidius Tomis scripsit,
pentametri interdum in polysyllabum exeunt, ut e
versibus quos supra (p. 31) e Tristibus laudavi patot;
si vera sunt, quae dixi, huius rei causa non in eo
est quod animum et gustum mutaverit poeta, sed
quod eos non politius limaverit.

Aliud argumentum petitur e correptione ultimae
syllabae in Aethrci, Ida, Cassandra, Lcdii caet. Sed
eandem correptionem observare licet in aliis Ovidii
carminibus, quae procul dubio genuina sunt: ut Lcda
Amor. II, 4, 42, Cassandra Amor. I, 7, 17, Creta Artis
Am. I, 298, Aclna Metam. V, 352, l<:uro2)ä Metam.
VIII, 120.

Qui vero dixerit, primaria argumenta ex indole

40

poematis et e consummata poetae arte petenda esse,
eo ipso ostendit se nescire, quam multa magnaque
difflcultate haec disquisitio farta sit. Quod virorum
doctorum controversiae abunde multis exemplis demon-
strant. Etiam de Heroidum epistolis multum certatum
est et certatur. Qua de re unicum exemplum sufficiat.
Ultima, quae ante aliquot menses apparuit Heroidum
editio a vire clarissimo Arthur Palmer, diu in Ovidii
operibus versato, elaborata est. Opus imperfectum
reliquit, sed tantum non absolvit; commentarium de
epistolis XVI et XVII iam conscripserat. Post Palmeri
mortem liber in lucem prodiit insigni cura viri claris-
simi Louis C. Purser, qui procul dubio omnia, quae
Palmer adnotaverat, accurate legit et perpendit neque
tamen idem iudicium tulit. — Palmer p. 436 in initio
commentarii de epistola sexta decima sententiam suam
de ultimis sex epistolis summatim et dare his verbis
elocutus est: „An interesting question and profitable
to discuss, is that of the authorship of this and the
five following Epistles.

I hold very strongly the view (1) that they were
not written by Ovid; (2) that they were all, except.
16. 39—142, 21. 13 ad fin., written by the same
author; (3) that that author lived in the early silver
age, about the epoch of Persius or Petronius." Do
quo iudicio Purser quid sentiat in Prolegomenis pag.
XXXII hoc modo expressit: „There is no doubt that
this is the view maintained by the majority of scholars.

41

But as far as the present writer has been able to form
an opinion on the subject, these Epistles, neither in
matter nor in language appear to offer a sufficient
number of anomalies to make it necessary to disallow
their Ovidian authorship. They probably formed a
separate volume. Epistles (Second Series), written
some years after the others, when Ovid was not so
punctilious with regard to his metre as he was in
his earlier works and when he had acquired a greater
diffuseness of style. But as this is a mere individual
opinion, and runs counter to the view entertained by
the editor of this volume, any defence of it should
be made in some other place."

In tanta varietate opinionum nemo profecto me vitu-
perabit, opinor, si quid ego sentiam, defendere non
conabor; ro inix^v melius. Liceat tamen breviter pro-
fiteri, quid mihi verisimilo visum sit. Credo Ovidium
XV Heroidum epistolas, uno volumine comprehensas,
edidisse, tum Artem Amandi, alia scripsisse non iam
novas Heroidum epistolas; postea tamen cum Meta-
morphoseon librum componeret, quasdam fabulas, huic
libro non adsociandas, elegisse, quas aptas iudicaret
ut epistolis cum responsis, maribus initium facien-
tibus, tractarentur; eumque tres JuKdég conscripsisso \'),

\') Vol snpponoro licot Ovidium pluros Hcripsisso nod disccdonlcra
in Tomos combussiBso, Holia hisco, (luao nuno oxstnnt, suporbtitibuH,
quippo iam pridem ab amico quodam doHoriplis; rca codum redit;
cf. Trist, I, 7.

42

sed non accuratius limasse, cum sibi proposuisset
plures eiusmodi litteras componere et in unum volumen
redactas edere. Quodsi hoc propositum relegatio fru-
strata sit et epistolae, Romae derelictae, post aliquod
tempus a possessore libro Heroidum adiunctae fuerint,
omnia menda facillime explicabuntur.

CAPUT m.

Do variis goncribiis codicum Ovidii Epistolaruin
Heroidum deque tribus codicibus in
bibliotlieca universitatis Lu(;duni-
Itatavorum qui sorvantur.

Permulti sunt codices Ovidii epistolarum Heroidum.
Quorum distinguonda sunt duo genera, duae familiae,
ut ita dicam. Primi generis sunt ii codices qui
exhibent omnes Heroidum epistolas exceptis epistola
Sapphus Phaoni, parte epistolae Paridis ad Helenam
(vs. 89 — 144), fine ultimae epistolae, nempe Cydippes ad
Acontium (inde a versu 18). Huius generis sunt pleriquo
vetustissimi optimique codices. Secundi generis codices
ii sunt, quibus hae epistolae ampliatae insunt, non raro
simul cum Sapphus epistola, omnibus Heroidum numero
vel praoposita vel postposita. Sunt igitur aucti codices.

Praeterea multi sunt libri in quibus ex Heroidum
epistolis sola Sapphus epistola reporitur, aliis carmini-
bus admixta, vel Ovidii, plerumquo Amoribus ot
Fastis, vel aliorum poetarum; non autem Ovidii

44

nomine inscripta, sed plerumque pro ipsius Sapphus
epistola habita. Primus Daniel Heinsius in editione
sua anni 1629, huic epistolae aptum locum assig-
navit, ad finem earum epistolarum, quae rite He-
roidum nominari possunt, nempe post XIV^"^. Nostris
demum temporibus ex excerptis in libris Parisiis
servatis manifeste apparuit eam aetate iam valde
remota in codice quodam eundem locum occupasse.
Qua de re et de quibusdam aliis, ne relata tantum-
modo referam, consulere iubeo prolegomena viri doct.
de Vries ad dissertationem de epistola Sapphus et
auctores ibi laudatos. Sufficiat hic rem attigisse, dis-
quisitio non huius loci est.

Venio ad tres codices quos ipse contuli et quorum
lectiones discrepantes in hoc opusculo meo exarari
curavi. Bibliotheca Universitatis Lugduno-Batavae, quae
tam multos codices, multosque maximi momenti ser-
vat, Heroidum epistolarum tres libres possidet quorum
lectiones discrepantes non reperiuntur in editionibus
criticis, neque in aliis, neque in editione Heroidum
critico apparatu instructa, quam curavit H. S. Sedlmayer
(Vindobonae 1886). Nonnisi uno alterove loco nomina-
tim Sedlmayer tradit lectionem quandam unius ex
hisce codicibus velut in epistola Deianirae (IX^) ubi
in textum recepit codicis Leidensis lectionem „pûtes".
Omnes alii codices, exhibent „pudet". „Pûtes" revera
vêtus lectio est unius codicis qui hodie Leidae servatur.
Hinc tamen non derivandum est, Sedlmayerum ipsum

45

contulisse vel inspexisse codices Leidenses. Nam duo
herum codicum in manu fuerunt Nicolai Heinsii, qui
in annotationibus editionis Elzevirianae hic illic me-
morat lectiones nonnullorum codicum vel a se vel ab
amicis collatorum. Hasce annotationes Petrus Bur-
mannus intégras recepit in editionem suam: P. Ovidii
Nasonis Opera omnia quattuor voluminibus compre-
hensa, quae prodiit Amstelodami anno 1727. Itaque et
ex editione ipsa Nicolai Heinsii, quae 1.1. praebet „pûtes
Leidensis" et ex editione Burmanni in qua exstat eadem
lectio addito nomine Heinsii, haec annotatie a Sedl-
mayero recepta esse potest: „pûtes cod. Leid". Revera
in codice Leidensi (Bibl. Pub. Lat. 158) haec lectio inve-
nitur sed manu eadem iam addita est vulgata „pudet",
sed ita ut nihil erasum sit, hunc in modum „puterr".

Tres codices quos contuli (in catalogo Leidensi ita
indicati: liibliotheca Publica Latina 153; B. P. L. 1G3;
B. P. L. 191 D); omnes sunt primi quod dixi generis;
desunt igitur cum Sapphus epistola tum partes quas
indicavi duarum epistolarum, Paridis nempe et ultimae;
de hisce partibus observare licet, cas a Sedhnayero
spurias haberi et nonnisi litteris obliquis expressas
esse. Secundus herum codicum mutilatus est: ultima
quaternio deest; desinit in Epistolae vicesimae vs. 147;
praeterea mirum in modum in media quaternione
octava desiderantur versus circiter250, inde ab epistola
XVHI« (Leandri) vs. 02 us(iue ad epistolam XIX«\'»
(Herus) vs. 105.

46 . \'

Descriptio trium codicum Leidensium haec est:
B.P.L. 153.

Codex membranaceus saec. XIV, una manu scriptus.
Contextus altitudo 170, latitudo 60 mM. Litt, initt.
rubricatae, 49 fol. Singuli sunt quaterniones numerati,
praeter ultimum qui 9 fol. habet; rara glossemata
coaeva. Continet:
P. Ovidii Nasonis Heroides desin. in XXI, 12. Subscr.:
„Explicit liber heroidum". Imum folium 49 implent
duarum epistolarum apographa.
Fol. 1 leg.; Iste liber est Balduini de [Lospinne?]
interiore ?

«.P.L.

Codex membranaceus, saec. XIV, una manu scriptus.
Contextus altitudo 160, latititudo 60 mM. Litt, initt.
rubricatae, 48 fol. Singuli sunt quaterniones numerati.
Glossemata marginalia et interlinearia manus coaeva
addidit. Continet:

" Pr Ovidii Nasonis Heroides I usque ad XX (op. Acontii)
VS. 145. Cetera perierunt. Desidorantur quoque XVIII
(ep. Leandri) vs. 62 usquo ad XIX (Herus) vs. 105.
Fol 1 legitur: Claudii Fauchetii parisiewsis regii con-
siliarii.

b. p. l. 101 d.

Codex membranaceus, ex pluribus libris librorumque
fragmentis compactus, saec. XIII—XVscriptis. Continet:

47

fol. 1—24. Scholia in Boethii de Disciplina Scholarium,
in fine mutila. Scripta manu saec. XIV exeuntis,
binis columnis.
fol. 24—35 Expositionem Hymnorum m. s. XIV binis
columnis.

fol. 36—48 Macer Ploridus de Viribus Herbarum,

m. s. XIII, binis columnis, litt, initt. rubricatis.
fol. 49—64 continent Varia Arithmetica saeculi XIV—

XV, nulle ordine compacta,
fol. 65—164. P. Ovidii Nasonis Carmina, saec. XIII
una manu scripta, litt, initt. rubricatis. Contextus
altitude 170, latitude 70 mM. Scholia et glossemata
manus coaeva marginibus adscripsit. Ordo quaternio-
num: f. 66—102 sunt 3 fasciculi, 12, 16, 10 foil, nu-
merati I—III, f. 103—138 sunt quaterniones numerati
I—III, f. 141—164 sunt quaterniones numerati I—III.
fol. 65—102. Ileroidea desinunt in XXI, 12. Subscriptie:

Explicit Ovidius Heroydum.
fol. 103 — 138. Epistolae ex Ponto. Subscriptie: Ex-
plicit ovidius de ponto insula.
Post fol. 138 inserta sunt duo folia 189, 140, manu
saec. XV conscripta, cent. 1". Vitam Ovidii „Ovidius
de peligno opido existons" etc. 2". Dictamina „Venite
sitientes ad fontem dictaminum" etc. 8°. Synonima:
„Auxiliari adiuvare" etc. 4". Glossemata, versus
notabiles, dicta sapiehtium.
fol. 141—164 Trislia usquo ad III, 18, 14. Cetera
perierunt.

48

Fuit codex in Monasterio S. Jacobi Leodiensis, sign.
E 95, postea H 57; ibi singulae codicis partes in
unum corpus collectae videntur. In imo enim folio 24
legitur: „Ista scripta supra boecium disciplina schola-
rium adquisivit Dominus philippus de othey prior
sancti Jacobi leodiensis orate pro eo" et fol. 85 post
hymnes „Istos ymnos emit Dominus philippus prior
huius loci Orate pro eo". Hic Philippus autem codicem
numerari fecit; eadem manus in folio chart, quod fol. 1
praecedit, indicem descripsit: „Liber monasterii Sancti
Jacobi leodiensis cuius tytulus est Scripta supra boecium
de disciplina scholarium et plura alia in uno volumine" etc.
Eadem manus singulis tractatibus titulos superscripsit.

Cf. Catalogue des Livres de la Bibliothèque de la
célèbre ex-abbaye de St. Jacques à Liège, dont la

vente se fera____ le 3 Mars 1788. p. 1G8 no. 525;

Catalogus librorum manuscriptorum, qui inde ab anno
1741 bibl. Lugd. Bat. accesserunt, descr. J. Geel p.
97 no. 856.

p. Ovidii Nasonis Tristium libri V rec. S. 6. Owen
(1889) p. XXXII.

Quo tempore et unde tres hi codices in bibliothe-
cam Universitatis Lugduno-Batavae pervenerint, erui
nequit. Unum ex hisce (B. P. L. 1G3) e libris fuisse
Fauchettii habemus annotatum, sed nihil ultro de eo
notum est. Etiam in nonnullis aliis codicibus Leiden-
sibus nomen Fauchettii possessoris eadem manu qua

49

in B. P. L. 163 ad calcem adscriptum invenitur.

Alterum Heroidum Leidensem (B. P. L. 153) non
sine fraude ab anteriore possessore acquisitum fuisse,
suspicari licet, quum in superiore margine primae
paginae legimus: Iste Uber est ////////; cetera ita
erasa sunt ut vix aut ne vix quidem revelari queant.

Duo hi codices (153 et 163) iam fuerunt in biblio-
theca Leidensi aetate qua Nicölaus Heinsius editionem
Elzevirianam curavit. Ex annotationibus Heinsii apparet
eum unum saltem ex hisce codicibus, nempe B. P. L.
153, hic illic inspexisse. Ut iam monui, nonnullorum
codicum discrepantes lectiones continue affert in anno-
tationibus, sed non semper distinguit, quid in singulis
codicibus inveniatur. Nedum si nominatim codicem
aliquem affert, exinde semper novimus, quem signiflcare
voluerit. Nomina codicum inveniuntur exempli gratia:
Puteaneus, Regius, prior et alter Lovaniensis, Argen-
tinensis, unus Vaticanus, Leidensis, Vossianus, unus
Mediceus, unus Moreti. Saepius etiam non unus codex
citatur ab Heinsio sed simul plures, ut: scripti nonnulli,
codices nonnulli, praestantiores libri, multi alii, tres
nostri, libri quidam, cetera. Diflicile igitur est semper
bene diiudicare quid in singulis ab Heinsio collatis
codicibus scriptum fuerit aut quem codicem hic illic
in animo habuerit. Ut exemplum ponamus, prorsus
non constat quem codicem Heinsius signiflcet adducens
Vossianum sive Vossii codicem. Nam in bibliotheca
Leidensi non invenitur inter Vossianos manuscriptos

50

oodex Heroidum, Bibliotheca Leidensis post mortem
Isaaci Vossii omnes eius codices quidem a Vossii
heredibus sibi emit, eosque Vossianos inscripsit; sed
fortasse iam alio ierat Vossii codex Heroidum aut
retentus est ab heredibus, quod aliis saltem codicibus
nonnullis contigit, de quibus certe constat eos fuisse
olim in collectione Isaaci Vossii, qui tamen hodie non
inveniuntur inter codices Vossianos. — Duo hi codices
(153 et 163), ut iam monuimus, temporibus Nicolai
Heinsii iam aderant in Bibliotheca Leidensi; tertius
vero (B.P.L. 191 D) post annum 1741 ceteris additus
est, ut apparet ex catalogo librorum manuscriptorum
qui inde ab anno 1741 bibl. Lugd. Bat. accesserunt.
Statuere igitur possumus Heinsium tertium hunc codicem
nequaquam cognovisse.

Operae pretium mihi videbatur tres hosce codices
diligenter totos conferre et omnes discrepantias cum
inter se tum a vulgata lectione gnaviter notare et in
conspectum redigere. Sic enim in posterum ii, qui
Heroidum epistolis operam dant easque penitus indagare
student, diiudicare poterunt, quomodo Heinsius his
libris usus sit et quanti momenti codices habendi
sint. Quo facilius hoc opus perficerem praefectus
bibliothecae Leidensis, vir doet. de Vries, benovolentor
mihi permisit, ut hos codices deinceps tractarem
Daventriae in tabulario communali, ubi quasi in tutela
essent viri doet. do Hullu, qui archivario munere
Daventriae fungitur et insigni qua est humanitate

51

copiam mihi dédit ut rite hisce studiis operam navare
potuerim. Citrique pre magna erga me benevolentia
gratias quam maximas age.

Editionem Epistolarum Heroidum, iam supra a me
memoratam, quam curavit H. S. Sedlmàyer (Vindob.
1886) continue adhibui in codicibus Leidensibus conferen-
dis. Omnes lectiones quae a contextu huius editionis
discrepant, annotavi, ita ut quivis editione Sedlmayeri
adhibita singulorum codicum lectionem restituere possit.
Quae cum editio praebeat in inferiore parte singularum
paginarum varias lectiones omnium editori cognitorum
codicum quae ei memoratu dignae videbantur, perfacile
erit cuivis perspicere, quanti momenti lectiones herum
trium codicum habendae sint, quae novae sint lec-
tiones, quae congruentes cum plerisquo codicibus
saeculis XIII, XIV, XV exaratis. Numeros quoque
singulorum versuum huius editionis retinui, etiam si
discrepent a vulgatis editionibus. Initia nonnullarum
epistolarum multis viris doctis, in quibus Sedlmàyer,
excidisse videntur; quibusdam epistolis in deterioribus
codicibus saepius singula disticha, manifeste spuria,
addita sunt, quae disticha initialia Sedlmàyer non in
contextum recepit et solummodo in apparatu critico
memoravit; numeravit tamen quasi légitima essent,
primum genuinum versum numero tertio ornans. Item
numerus ipsarum epistolarum post epistolam quartam
decimam non omnium editionum congruit, quia epistola
Sapphus non omnium consensu locum quintum deci-

52

mum obtinet inter Heroidum epistolas, sed a nonnullis
editionibus in fine, libri posita est ut spuria; qua
de causa omnibus epistolis quae sequuntur uno minor
numerus suprascriptus est. Hoc monendum esse censui,
ne ii, quorum in manibus editio Sedlmayeri non est,
interdum incerti sint, quae epistola vel qui versus
in collationibus signiflcentur. Varias lectiones quam
integerrime annotavi, nisi quod perpetuas illas discre-
pantias, quae passim in omnibus codicibus diversorum
temporum inveniuntur, iterum iterumque annotare
operae mihi pretium esse non videbatur; omisi igitur:
michi pro mihi, nichil pro nihil, id genus alia. Cetera
omnia annotavi, in quibus fere continuam nominum
propriorum confusionem et perversam scriptionem.

Collationes meas harum trium codicum Leidensium
alias iuxta alias a typographe ponendas in hoc meo
opusculo curavi; ita ut uno aspectu trium codicum
lectiones inter se conferri possint.

In quarta columna aliud genus annotationum posui.
Exstat nempe in bibliotheca Lugduno-Batava exemplar
editionis Operum Omnium P Ovidii Nasonis, a Daniele
Heinsio anno 1629 curatae, quod olim fuit Isaaci
Vossii, ut eius chirographum in pagina alba initial!
indicat. In hoc libelle Vossius sua ipsiQs manu annotavit
quaedam, praesertim varias lectiones codicum nonnul-
lorum a se collatorum.

Plerumquo variis lectionibus Vossius non adscripsit
siglum, quod indicet codicem collatum. Hic illic

53

addit: MS. MSS, al(ii), lur., Cod. lur.. Cod. lureti,
Put(eaneus), V. C.

lureti codex et Puteaneus passim in annotationibus
Nicolai Heinsii (ed. Elzev. 1661) laudantur, quorum
Puteaneus idem est codex, quem Sedlmayer siglo
P ornat. Vossium in suo exemplari hunc Pute-
aneum non solum indicasse siglo Put. sed etiam
siglo V. C., exinde colligi potest, quod descriptio
quomodo nonnulli versus erasi et emendati sint in
codice quem siglo V. C. indicat, prorsus cum Putea-
neo Heinsii (P apud Sedlm.) congruit.

Hae Vossii annotationes marginales additae sunt
epistolis Heroidum inde ab epistola 1" usque ad
epistolam vs. 32. Deinde duae tantummodo

annotationes occurrunt ad epistolam l?"*" vs. 232 et
234. Praeterea in hoc libro annotationes inveniuntur,
item Vossii manu scriptae, ad Fastos, de quibus consuli
potest editie Fastorum quam curavit H. Peter, qui
hoc Vossii libellum ipso inspexit.

Quum Vossii annotationes textui Hoinsiano adscriptao
sint, curae mihi fuit lectionem Heinsianam, ubicum-
que opus erat, uncis quadratis inclusam Vossianis
discrepantiis addere.

In ultimo capite huius libri ex editione Nicolai
Heinsii (Amstolodami 1661) eas editoris annotationes
excudi curavi, e quibus (comparatis cum loctionibus
Leidensium codicum) depromere licet, quibus in locis
codices Leidenses (unum praesertim) adhibuerit.

CAPUT IV.

Ovidii Heroidum codices Leideiiscs liibl. Publ. Lat. 15Ji,
«il)L Vuh\\. Lat. 10.3, «il)L PiibL Liit. 191 I).
coilati eum II. S. Sedlinaycri editioiio
(Viiulol). 188G).

De ratione, qua liane collationem confeci, videantur

quae dicta sunt superioris capitis paginis 51 — 53.

Restât ut nonnullis exemplis illustrem, quomodo variac

lectiones typis exaratae sint:

\'metu (Her I, vs. 46). Librarius, postquam „metu"

scripsit, erroro percepto expunxit.

lecto (ibid, vs 20). Itidem signiflcat, librarium Ut-

teram expunxisse.
i

mecuere (ibid.). Librarius pro expuncta lectiono „o"
suprascripsit „1".

0(2)

Nileia (ib. vs. G3). Manus secunda nulla littora
expuncta suprascripsit „o".

55

l\'on

Ilios (ib. vs. 48). Librarius vel altera manus variam
lectionem suprascripsit, priore non expuncta;
= l(egendum et = vel: „Ilios" vel „Iliori".
Abbreviationes, quas adhibui, sunt:

linea (-) si lectio secundae vel tertiae columnae

congruit cum lectione antecedentis columnae.

exp. = expunctum.
emend. = emendatum.
del. = deletum.
eras. = erasum.
add. = additum.
om. = omissum.

m. 2 sive m. ree. = manus altera,
in marg. = in margine.
//// rasuram indicant.

Notae quibus codices indicantur sunt:
h, = B. P. L. 158.
h, = B. P. L. 108.
hj = B. P. L. 191 D.
Is. V. = Annotationes Isaaci Vossii manu scriptae
in exemplari Ovidii Operum (Pub. Ovidii
Nasonis Opera ex recensione Dan. lleinsii,
Amstelodami Apud Quilj. Blaeu 1680), hodio
in bibliotheca Lugduno-Batava (755 H 12).

Ep. I. Bibl. Publ. Lat. 153 =h,

Ovidii Epistolae

3 Danays

5 tunc

8 neo

10 lassarot
13 Troias

11

15

16 Anthilocus

17 Menetiadem

10 Tritholomus Lichiam

20 novata novata mea est
23

27 nimphe

28 facta

29 iustique

31 iamque superposita

33 Symois Sigoya

34 nac stabat

35 nic alacer misaos

1\'ub. Ovidii Nasonis Opera ex

recensione Dan. Heinsii
Amstelodami Apud Guilj. Blaou 1G30.
(Bibl. Leid. 755 H 12) = Is. V.

lasaaret
Troias
Echoroo

Tritolemus Lioiam

1\'nuptac (2)
nimplio

iamquo aliquis posita
y

Segoia

58

Ep. I.

Betulerat nato

retulit

Troica

i

uaque metu meta mecuere
Hysmariis

ante

Virq; (emendatum ei utq;)
soli mihi

huno (emend, in haeo)

quarta

teUus
vertor

tella

meditor

77 narras

79 Fallor

80

e

83 increpat

le

returat

tangere nocturno Troica

l\'on

Ylios

pupi

ille mihi malta de te

quaocumquo habet aeqaor

moras

meditor
narres quod
revertandi

59

Is. V.

rotolerat uato

Traoia

1\'micuere
metuere

1

nostris destructa lacertis

Ilion c. lur.

caliB (2)
talis

mihi soli

peregrmus

c(2)

Nileia

incerta fama romissa Pylo est

porgama Pbobi
quaecumquo habet aequor

Stulte haeo dum meditor forean qUae
[vestrn libido

narres quod

60

I. li\'

taa sim

Samique lacintos
PissandrumPoIibum diruraque Medunta
Antoniique

auctor
Thelemacus

omnibus invitis dum parat
iste

erit ipsa

aura

est mihi naius

claudas

fatis

Epistola II
Phillis Demophonti
Demophon (sic passim)

tua sim
temperat ille suas
lacintos

Pissandrum Polibiimquo Meduntaque
Antonoique
peccorisque

Thelemaco veniat

natas

disccdeto

quater

Bcmel (2)

littoribus (sic passim „tt")
ancliora
Bitoiu

61

Medunta superbum

auctor

1\'comprimat
compremat

lungeva

inntilis evo

Ut citius aura

In mihi natus

condans

Philia ad Dcmop

lionta

th r

Symois

62

Ep. I. h,

7 bene quae

8
9

10 invita nunc et amante nocent

11 putavi

17

18 et 19 (leaunt in codice

20 ipse

21 qnicquid

22

25 Demophon ventis verba et vela

29 unum scelus in me est

nunc (2)
31 ubi numen

33

34

35 agitatur iniquis

i per quod

3G pcr quod semper iturus eras levis
itums oras

37 perqUG tuum iurasti michi (michi pas-

i

sim, vel m) nisi falsus

38

39
41

45 ha laceras puppes etiam

40
47

suum
quae tarde

ipsa tamen

ostat

Demophon

ymeneus

falsus

equora qui ventis concita
thoria (sic passim „th")

Ucmii^iumque (2)
Boginmque

63

Is. V.

I\' dcos
saepe etiam

(18 et 19) del. mss.
[ille venit] ita mss.

rfinxit
fingit

tune ysmenens

cuniugii

agitatur iniquis
1\' per quod

sopoquo iturus oras

Cuncita

1\' fapicnpla (2)
faventia tola

l\'cr

descroros

I\'qiio
dedi qnod

64

Ep. II.

ini (2)
numeribusque tuis

art hee (sic passim pro hae)

hee

diis (sic passim: dii, diis)
quid

prosTint

di

credimuB verbis

en hee

56

57

58

59

60

Cl
62

64 favoro fauit

69 Chyron Procnstes

70 senis
celsa

72

73

74

75

7C sedit ot

debuit hoc
sociasse iugali

supprema

phiir

In marg. huius versus additum est voca-
bulum notabile, circumdatum quadrato
rubri coloris. In hoc codice passim in
margine versuum, qui quasi sententias
praebent, hoc signum additum est.

chiron letus

senit formaque mista
celsa

do tanta turba rerum

65

Is. V.

haberes

[simularo] mi
[quid] quo

cunseruisse

phillis
rte

quia me

c(ï)

Chiron lelus
scinis

n

hospito

expectes tu Demophonta
et tamen redeas miclii

excedimus
hen mihi
Demophon

Ligurgi

Thosifone
remis

longuas
Et mihi supprema discedens
Demophounta

Traicios

récita
Thesiphono
Affuit

ocull»

flnctus (dol.) littora

67

h

excusas solum ymitaris
capitratis

Is. V.

77 al. solumq; imitaris

[feror] forar

ille

a

implecti
lungas

Demophnnta
iam te tenet

[tangit] tangot
92 clasis

96 quoque
fac

100 negate tamen
[coniux] coniunx

[Heu] Ei al. Hei

Demoplion lungis
Treicios

letissima
114 [exigit] exiit
118 [dévia] .... Salm.

l\'tamen
Mesta etiam

littora

68

II. h,

linlhea

percurro

hic mihi supposiii«

portant

intimulata
c

superis
nectanda

libet

Demophon

man us
(Epistola III.)

In raarg.: istam epistolam mittit Brisoys
Achilli amico av.o.

hec lacrime

Erubates Taltabina
vultns
peno

heu mihi diBcedens
data sum

h„

ti (2)
re nentibua

in undis

ferrum superes

pracbuerant

hou mihi doacedona

69

Is. V.

r suspicor
auguror

rigcnt

mole rigant
submittere corpiis

ut es
Dariciem ferri superas

praebuerint

misenim pcnsare
electnm
aut hop an simili
Doraophon
[quae] quia
[Praebuerant] prebueruut

Finit II incipit III.

1 [Briseide] Bre
[hae] ot

do domino fas est

[vullum] vollum

[Ilei] Ei
[rapi] capi
20 nurus 21 [sum] sim

70

m. hj

iraque tune cum in aura

Thelamone et Amithone

Laerteque

blandas

lebethea

assueti currere
hiis

tribu

aura
Lernesia

vidi ego consortes

versantem

in textu deest

in marg. : nos de tot amissis te com-
pensavimus unum.

h.,
in aure

tune cum
Cur fles
Non rapetisse

Amitone

lebetes

tripedea

Agamanonisi

ha miseros

lenior aura
Dirupta Lernesia

pariter (in marg.)

veniam m (modo exp. a m. 1, del. a
m. 2) repellar

57 fulserit hora

58 Candida vela nothis

59 timidas auras

71

blaiidas

precioao ox ore lebetes

assueti

Is. V.

[est] del.

[blandagrandia] dasgredia [prece] preces
pendere

[assueti] adsueti

[ropcllar] ropollas.

dontur

lincft (2)

lintlica vela nothis

72

III. h,

oui violente („me" om:)
mitte levamen
Phyciis

malliat

eibit

famnlaeque tua data

coram in apcrto (2)

II

neve meos scindi oro

concitat

laceras

finiet ira

Eonides
Bello erat

illa est

r

indigno (littera r postea addita dcindo
deleta est.)

L.,

relinques

Phiciis spumescant

relicta meas

placet patriaeque
Achaiades

nostras stamina plena colos

scindi coram
Leviter et dicas

ossa tremor

Agamanona

Grecia tota pedes

désignât

lloxit coniunx

73

Is. V.

[cui me niiseram] 3. 1. 2.

pupes

l\'patrii (2)
prm

Achaiadas lungo

prosacer

l\'cqua(l)
erit apta modo

1\' coram (1)
neve meos oro

81 [Vol] ita MS. al. el

ossa (I)
conoitat era

[Quid] Qui

Et iacet ante ooulos Grooia mosta tuos
t 0)
laceras

1\'et (1) .

compremo

90 Sum quo

[Hollo] bellum
[iloxit coniux folix] felis do
98 milli

74

Ep. III. hl

100 thoro

O

102 numinis

104

105

106
107

109

110
111
112

115

116

118 imposuisse liram

119 cuspiduuB

. h„

meis

veranda patris

gaudia fere
quaerit

iuvont (m 2 iuvant)

Quam galeam pressa //// et acute cuspidis

[hastam

Et manibus clipeos sustinuisse coma.
In calce pagellae iegitur manu ree.:
Quam manibus clipeis et acute cuspidis

[hastam

Et galeam presaa sustinuisse coma.

122

_ _ mo

123 et nu du caperes

in marg.: tantum
bolla parabas

124

127 mittito ad dnm me danay Icgatn
bo

rogata

75

Is. V.

[numina] nihil in marg. adscriptum
est; atramentum lineae sub „numina"
pallidius est quam usquam alibi.

bene cum patria pro patriaque.
quid iunximus

luroquo fallentem
nunc quoque

Partbaquo bollando

I\'capcrc» (1)
et tantum duni mo cupores

lanx tua

76

Ep. III. hl

128

129 facondns

130

132 inseruisse einu

133

135

136

138

139 at

141 corp\'q; eolorq; veq;

mista

i

Teucer

amonuisse sinu

inmittis

impleat omnes
purus in arma suis

animi

fremquo virumque

147

148 pectus itnrus eat

149 at potins

150

151

152
154

(Epistola IV) ypolitus pliedre
1 ipsa est caritura salutcm

animi
destituar

pete pectora

petat

pr (pater del.)
sed pocius

amica peto

Menia materiam

c»t (2)
caritura ipsa

Crosa

77

Is. V.

[ülisses] X

[praesenteisque] tisq; [sinu] sinum et
[ad oram suis

[auspiciis] ospiciis

l\'corpus (2)
cps

[dcstituar] tnor
144 iusa

at potius

vcstram

Qaao dederas

quos (2)
perdore quid

[more] iuro

Explicit III Incipit IV
Quam

78

Ep. IV.

3 epistola
h

5 archana not is

aceptas

loqui (2)
cognata fni

constitit

Quam

secum
aspicis ut teneros

caperes

colligero

igne

ypolitum
credas

Qua licet et sequitur
Qaidquid iussit Amor
ille mihi dixit dubitanti scribere primo
igne (manu ree. additum)
nostra caret
venit amor serins quo gravius

scilicet ut teneros

subit teneros rude
ars sit ut

I\'ct pariter (m. 2)
turpiter et nostrum

deligere
Sed tamen

dignoque adurimur estn

ypolitum praeposuisse
sed mihi vix erodes mittor ad artca
subsequar ipsa suum

79

Is. V.

[quid] que

iuvat

.et sequitur

ille mihi p dubitanti

Tenit amor gravius quo serius

carpis

[deligero] dologoro

Bic tamon

adurimur igno
8i modo

[mittor] mutor.
I [pcr] pnr impotas

80

h„

Citari celeres

iuvat pulsare leves cursus

Elyades apte (littera p delcta a m. 3.)

Fanique
atonuere

me furor

fato
fto

prima est gentis origo

Europa
dillexit
Pasiphe

perfidus Egydes
ne (2)

En ego nunc forte

Mynoida

duobus
Thesides Tbeseus binas
tropbea
nobis visa est elëpsis

nisi tamen ante

petit
Europa

dissimulante virum
Pbasiphe

nobis nota est Cerealis Eleusis
Qoxia

di (m 3)
Canda

seu vastum
iuvat

81

Is. V, . .

[celeres] celeris

[fugacis] sequacis repositum in M S
prius fuisse videtur fugacis vel tenacis
Elelegides.

Driades Faniquo

forsitan huic (huio einendatum in hnnc.)

Jupiter

Pasipho

ego no nunc

Thosides Thoseuequo
Ponito do vestra trophoa

nobis visa est Ceroalis Eleusia

ncc non tnmon
Tune mihi praecipuo vetus tantum

ricntum (1)
8on vastum

quidquid agis

82

Ep. IV.

materia
excere
Per Venerem numéros
requies

89

90

91 tibi sint

92

93
91

95

96

97

99 arsit ut Eonides
100

104

105

107

108

109

110
111
120
121
123

incinte stndiis

in marg:

Cepbalus silvis

sapiens de seno
Cinaraque
Atbalanta

s _
y mo

Phiteya

patria carior ipsa

I\'abcrlt (2)
aberatque

pignoro digna fuit

at non nupta
di
ad dit

83

Is. V.

l\'iugosis (1)
rngosis (del.)

iuvat inculte

membra levât

l\'cris
mollis orit

a

ipso

[nec] neque
[oppugnant] ob

[et] est [cliarior] gratior [est] del.

[ncgomus] nogamus.
113 [Nocsolahaec] 2.1. 3 [i.e.Solanoohaec]
118 [favore] vigoro
[omnes] oninis

84

El). IV. b,

124

127 emeriti
129

132 post hunc versum legitur distichon:
Saturnus periit, perierunt et sua iura

Sub love nunc mundas, iura lovis
[sequere

133

cobit

135

136

137 nee labor est celare Heet pete munus

ab illa

138

140

141

142 nee custos

143 nos una tenebit
140 tune licet

149

150 hou mihi

151

154 quid deceant

155

156
nunc et

I meriti (m 3: I nunc sic meriti)
privino

Saturnus periit, perierunt et sua iura
Sub love mundus erat, iura lovis
[sequere.

(m 3 esse)
pater omne (öë et ëë)
l\'Juno
illa choit

licet pete munus ab ipsa

notabl\'e

m marg.:

privino

frangcnda (m 1)
nee tibi resequandu

in marg: a m 2 reseranda

conspiciero

Neo ego
heus ubi

l\'dlu (2)

Et pugnaro motu submitero

relinquit

da veniam culpao cordaquo dura doma

85

Is. V.

126 [nixu] nisu

I nunc et merit!
e

privino

Saturnus periit, pericrunt et sua iura
Sub love mundus adest, rogna tuere

[lovis.

choit

Ipsa facit nodos cui Venus ipsa suos
totus versus del., in marg. a manu rec :

imposait nodos cui Venus ipsa suos
I (emendatum in Nec) labor est celare
licet pete munus ab ilia

in nato (del., suprascr.: cognato a m. 2)

e

privino
I\'rcsccanda (2)
roseranda

86

Ep. lY.

1

157 Quid mihi si //// genitor qd\'

158 Quid veniunt flumina

159 Quid

160

163 doctalis telluB lovis insula Crete

164

166 sevior ipsa truci

168

Quid mihi si //// genitor
I\'veniant

Quidque iuvant proavi fulmina missa manu
Quid sit

doctal\'
ypolito

sic n quam

169
171

173

174

(Epistola V)
2 misenea
4 ipse meo

7 quidquid

a (2)

8 indigne

cum

9 quod

1

11 vero

14 thorum

16 deprensa

18 ruppe

19 distinta

20

87

si genitor
Quid veniunt

quid sid (sid fortasso qd\')
Purpureum tepido.

165 ferox

1

in marg.: Sio tibi sccretas agilis doa

assit

[saltibus absit
Fani (in marg. Panes (v)

Explicit IV Incipit V

Miconoa 3 [Pegasis] eis

[ipse moo] ipso mea

[indigno] indigno
orat

prnna
17 [SaltusJ saltUB

[summa] longa

88

Ep. V.

21

22 false

23 orescont
25 concita

27 concita rippe

28 nomen habes

29 potait (emendatum in poterit a m. 2)

relicta (2)

— salutem

Xanti

Oenonem

cesa est abies

oppositis
ha quociena vento cum te

quantum (2) Tix(2)

recuret

Santi
Xante
Oenonë

I\'duxit (m 3)
michi dixit

I\'ri (m 3)
mutati

dura per oaaa

grandevoaque nephas

classe peracta

hoc saltem
I\'pudendus (m. 2)
pancdus

oppoaitis ligatur
ha quociona vento tecum querorero

89

Is. V.

Incissae
Et mise

versus 23 et 24 leg. post vs. 26

glaciali concita rivo

vessaeq; nympbae

[miserae mihi duxit] miserere mihi dixit

nepbas
ceseque trabes

l\'practcrito

quae certo

ba quociens vento cum te
pendensia

Nereides \'

Et mihi

[Longaevosque senes] vusq; senes

[salfem] saltim
pigendus

[appositie] adpositas
[Ah quotiens] A quotiens

[Hei] Ei [pellico] paelico

90

Ep. V.

nactiva

vela tue cognovi vela carine
fulcit

morabor
yds

illinc

77 nunc tecum veniunt

recasset

q u a s (i. e. quas omendatum in quae)
ceptra

Deipliebo Polidamenta
Anthenor
longua

fuerem
dignaquo sum cupio

quas possunt scoptra tenere
(2)

quia tecum
perentur
doposcitur
docte suporba
Deiphebo Polidamla

99 si cupias

91

Is. V.

corde gemente

71 [Tunc vero] ita MS.
[Idam] Iden.

75 [desertaque] defectaq ;

[tecum veniunt] tibi conveniantitaet lur.

mo tua
to mea

•iignaquo sim cupio

Doipbobo Tolidamanta
lungrt

[tuos] domos
roges

(Adscriptum est:) quae sequuntur del.

[Cod. P

08 [cupias] sapias 0. lur.

92

b.

temeraria

lam memini
bobus

Perdet
demergere

ïrigii
dirriguere
ha nimium

saltus illa iavenca meos
Sit facie insignia quamris

abstulit arte sua

erim
comperui

noie aceles

rapta („est" additom)

oraquae ( q pro q; )
quae quo

l\'cadunt
volent

haec tna

sed mihi flaventea diriguere

illa iuvenca

hospite cauta

apelles

quaesierant

praecintua acuta
Fannua et timet

93

Is. V.

dii mergite pupim

vatcs

ha nimium misere notis

arte sua

undo ego compererim (Ita correctum ; quid
prius scriptum fuerit orui nequit.)
apelles

saturi
Mo faui sceleres

Trolc (2)
(139) Tirio

ruppi tamen
tunc (2)
oraque digitis

94

Ep. Y. h,

V

144 ingenium (i, e. ingenium emendatum
in ingenuum)

146 admisitqne manus ad sua dona meas

147

148

149

150

151

152

sanabilis herbis

per herbas

i^ne (ni. 3)

Fertur et e nostro sancius ille (del.) fuit

rigne(m. 1)

153 féconda

(Epistola VI) in marg. : istam epistolam
mittit Ysiphile lasoni dicens

1 Littora Thesalie

3 ipsa

7 epistola

8 Hysifile

9 prior do tequam littera vonit

10 penda boves

11

17 cessare

19

20

21 credula res amor („est" om :)

BO

22 insimularo

Quod neque graminibus creatis

Littora Tessalie

Ysiphile

quam littera nuntia

adolosso feruntur virorum

babara

criminibuB nostris (dol.) falsis
Tesalus

23 .

95

l\'phcrcas.
per herbas

vacas

■ Fertur et o noatro
[destituor] deflcior O. lur.
[Pheraeras] per Herbas O. lur. perporam

[Dioitur et nostro] Fertur et ex nostro
V. O. luret.

Quolibet C. Inr, perporam

quid mihi fama prior do to quam V. O. Inr.

96

Ep. YI. b,

s(2)

25 Esonide dixi

26

27 exillii

28 fta

29 vivit ait timide quod ait iurare coegi

30

31 utque redit animus

32 aeripedes
35

b.,

vivit en

. . . . timidumque ait
vix bene teste deo
utquo rediit animus

perentos

facta (sine compendio scriptum)
s(i)

vulnera nostra tuo

41 beu ubi est pacta fides ubi connubia iura

1

a subirc (2)
dignior ire (del.)

43 furtim

44 tympora

45 tristis Herinis
a (J)

infaustis

46

47

48

49 aries fnlvo

50 senis Oote
52

5} millito

digna (m 2)
i(m3)

dignor adira (expunctio est a. m. 3.]
(3T("3)

furto cognita tibi
vintus Ymon

Herynis

pertulit

fulvo spectabilis auro
senox Oote Lennos

hic versus in marg. a manu prima
vita

97

in apposita lumina fixit
raptis

raptis C. lur.

[trahnnt] vocant C. lur.

fata Tocant ita Dido Acncac: Sic ubi fata

Tocant ctc.

. . timidnm qnod ait

ut rediit animus

39 studio cursuquo
[facta] nostra

furtim tibi

tympora

tristo (2)
yillia Horinis

sanguinoluta
Thiphi

I\'fulvo fturo

villo epoctabilis aureo
Ooto Lennos ,

[forti vita] fortuna

98

VI. hl

nrbe

etas hyens

hysiphile si dent mihi fata
ab alvo

argon

concendis
inspicinntnr

timoris

petdam
Concidet

Argolicas

carmine
1(2)
metet

addoro

fulmina

sparsis
absentes iingit

tenues

melius mage qnaeritur

virum vidi

cucurit hyems
eed si dant fata
Quae tamen a nobis

concendis in Argo
terra tibi nobis
undis

ira mistns

Argolicas
expectato

l\'dura (3)
diraque

viTa(l)

saxaquo dura movct
sparsia distinta capillis

99

Is. V.

[rocursum] sus
GO [abeo]abero

memini vix

lungina

timori

1

Meda

[pordam] pordo
[concidet] conoidat

[Argolicas] Argolidas [pelles] polix

ospoctato

rcarmtne(l)
carmina

gramina falco
addoro

90 [Cortaqno] Costaquo. [Colligit] gat
[nngit] flgit
[tonnoa] tennis
mage.

100

Ep. YI. h,

94 auxiliandns

95 thalamo relictus („qne" om:)

96

98 angues

99

facit(1)

100 sepe fit et titulo

101 aque

103 Esonides sed filia Fhasis otethe

Phrisee
Alchimeno

t(i)

danays sytheo

esonides

ieras eur non
minoe

bac\' avus bacbi
Lempnos erat

C lia

118 mo qnoqno res tales intr | abebero
(iHtrabere" emend, in „inter habere")

nec pater

Thanais Sitheque

pollicito
(2) (2)
cur non

nec to nobilitas

Lennos
mo quoque roe tales

}>neris gratare duobus

101

Is. V.

conaciliandus

node silento potes

I\'frui (2)

angnes
ascribi

Pelic (2)
pro te (del.)

Non Hesonides sed filia PLasis oetbe

Aurea Phriseo

[angues] anguis
Abde

[se facit] Se favet

[fllia Pbasias Aetae] ita recenti manu
repositum ia VC cum prius fuisse vide-
atur Pbasias iEetine (= Puteaneus)

[revellit] sic VC. revulsit al.

Tbounta
Hachus avus Bacci coniunx

quoquo tot talea inter

[a] del. (Scytbicaequo] Scytbeque
108 [a patria] patrio
[Aosonide] dis

112 [couiux] coniunx
nota

[tibi] ita MSB

[iam talos] quid fuerit in ms non licet
legere; apparet tam primam literam
fuisse q et ultimam lis. In cod. lur. leg.
quod tales; log. dotales Salmasius.

yaaon

102

YI.

n(I)
lucicia

t(i)

si queraa cui sinr

"runt (2)

fallere non noverit

hanc tamen o demens chelchisque ablate

rapui de sede
colchos

referam vincat et ipso

dotata („est" additum)
Lempniad\'
quodlibet ad facinus

roganda foret

146 porfldo qua pena quo noce dignus eras

148 mittis ego

149

actor bonus

potuit fratris
hanc mihi o demens Colchis ablate venenis
ysiphiles

adultéra certe

dedit (1)

pudica fuit (del.)
de cede
Lennos

Quid referam vincat

doctata

Lemniadum culpo facinus nec miror yason
quaelibet ad facinus
in marg.: | Notabile |
comitata
foret
Quo natos vultu
perfide qua pona qua neco
non quia dignus eras sed quia mittis ego
ipsa (in rasura) implesscsm

quod ai quod ab alto

103

[quaeras] quaeris
125 [pro] po

rtamcn o
Huno o tu demons

Wsceris

[caede] cade
[Colchon] Coloboi
[referam] refert

Laniadum
Quaelibet iratis

Iscere

l\'erfldo qua pona qua neco diguus eras
mittis

ipsa suis

[quaolibet] quam

[comitata] comitante

[foret] fuit

[scelerate] rete

[Pcrfldo quo pretio] PorUdiao

147 [me] te

[Pellicis] Pelicis

150 Veneflciis] ni

151 [quis] quod
[votis] ita MS

104

Ep. VI. h,

153

154

155 utque ego destior coniunx

156
161

162 Et fugiat natie ipsa cruenta tuia

erret inops mentis cede cruenta sua

164 Vivite devoto ////\' scia virque thoro

(Epistola VII) (In marg:) Dido Enee
amico suo

leti quoque
ipsa ////// suas
mater coniunxque
illa precor

Com mare
inops mentia

femina virquo thoro

adiectus

non quia

üed meriti famam corpus aniniumque |

c.(i)
Certus ire

nayem
ubi sunt

13 ad leta (?) Cartago noc te crescentia tangit
u di

troica (troica em. in tradita) regna

tibi extat

8(1)
fallax

v(i)
nota

105

Is. V.

[succuba] subnuba

[coniux] mator

157 mala

[cxpes] expers

1G3 [fraudata] daria

cuucinit

sod meriti famam

Noc nova Kartago

IVunimn (2)

noo coptro tradita regna tuo
tibi Dt oxtat

ab urbo I\'arco
altaa abiro (del.) tuos

[meriti] nierito

[iidem] idom

[quaequo] quae j [nescis] nesoit; [rcgna] rona

[scoptro] trum.

16 [facienda] fagionda

[Alter habenduB amor tibi rostat et]
Alter amor tibi oat abendus ot

[orit] orat

106

sulphure

post versum 25 leguntur duo versus:

ut pia fumosis addita thura focis
Eneas oculis vigilentis semper inheret.

male est gratus
Nec tamen

35 fallor et ipsa
ignataque

37 imitataque (del.)

38

39 at mare

41

42

43

miraris

45 Nec ego sum tanti quamvis properatis
(del.) inique

aspicis ut advcraas concitat

mallueram

l\'quoci non ccnsl

tanti quamvis merearia iniquo

107

Ia. V.

eneamque animo

rtamen
Non tantum Eneam

ampletere

frater

esset amor
neo enim

innataque

iumentaque (del.)
II

Uobora te fere
[Aeneam] an [cogij^] tat

[ipaa] iata [falso] falaa

montia

[agitari] ro

obitat

obstet hierna

Non ego aum tanti quamvia morearis
inique. In marg.: l\'morcaria l\'quamvis
nioditaria iiiiquo ot tune iniqno adver-
bium 1\'quantum dimittit inique l\'qui
non censeria inique.

[sino mo] ita ma.

[qnamvia mercaria] quid non cenBoria
O V rut. et lur.

[magno] magni

ttio fngian

Coruloua

1

108

VII.

exparte tociens

noceamque nocendi
a(i)
ne bibit

vive precor melius sic lo

occurret

et tyria Dido

quidquid id est totum morui concedite

[dices
fulmina (I)

vulnera

d ebue (debuo emend, in: da brevo)

75 noc mihi parcatur puero parcatur yulo

O

76 teque satis titulum men

77
80

81 neque onim

82 plector
84\'

h-

qui si nescieres

Cithariacis

ne bibat

Et Tiria Dido

no (2)

sanguilenta

quidquid id est paciare (del.) licet (dol.)

[merui totum concedito dices

grande moro spatium tutaque mora futur»
(,quo mora" del.; exp. a m. 3; „vi»
est" in marg. a m. 2)
nec mihi tu parcas

sacra paterna tuos („na" in rasura)
neque enim

a diro

109

Is. V.

[toties] tiens

tamptantibus
laesns est amer
Cithereacis

l\'protinus (2)

tibi Bacenrrent
l\'Frigia
Et Tiria

cuniugis.

l\'qnid tnntl est (2)
quidquid id est totum merui concodite

[die08

l\'iu jmrcas (2)
"ce mihi Rnecurro

l-quld dii (2)
Ascanins vol quid mernore

110

Ep. VII. h.

85 at me movere merentem

86 Ilia

87 mea numina dampnent

narrabas at me novere
Inde

munera dampnant

hiis tamen

qnamvis me miseram

apposite
huic ego me noto sensi

sic fuit

fngandus erit

dnret

persequitur
occidit in terris

putabam

Elipsa
107 actor

118

119 applicor

120 littus omi

121

u

123 timent

124* rudes urbis ad arma paro

111

Is. V.

[Haec] Hoc

[Illa] Ure [culpa] cula

[te tua numina damnent] te te munera
[damnant

[contenta] contesta

cncubitus
cupclit

[voces] vocem
[violate] violente

100 [quem] quas

101 [Sicliaeus] Sicheus

104 [Elissa] Odassa

105 [débita] dedifa

100 amissi pudoro

I\'pigpndus (2)
pndendua

Duret

[internas] ita leg. sed MSS in terras

[Salnias.

[Applicor] Adpucor

Vixquo rudes] Virq; rudis [paro] parat

112

YII. h,

mille prosis petiere

victam

O

aras
relinquis

n i

fata

Vellern venisset

et rapido longna

_da

repete labore
deest versus 14G Hectoro — forent
patriam Symeota petis sed tibridis

utque volet remusquo tuis ventusquo
earinis

qui me peciere quaerentes
praeposuisse meis
Getule me tradere Yarbe
praebuerim collo brachia nexa nostra tu«

Forsitan et Didon gravidam
Pars latet atque tui

matris fatis
Et nudu actor

aufferet

nampe

longna
repetanda

nee patrium Simounta
nampo

utquo invet remusquo tnas vontusqü
carinas

151 hos populos potius

152

hos populos pocius in doctem
(„c" littera in doctom rrasa)

Fimalionis

113

Ea etiam frater
1\'rcspergi (2)
Respexi

Porsitaa et Dido gravida

Et nund\' nati autor

connexos afferet
abire

Punica neu

lunga

[poscit] posait

[Ooelestes] Celestis

[lateat] ita M S al. latitat
[fatis] del. [matris] patris
[nati] MS nau leg. nato Salm.
[auferet] auferat

quanta
tanta

Simobenta

Tibridis

\'itque latet vivatque tnas obstrusa carinas
in marg.: \' ntque vivos remoque tuas
veloque carinas I\'utque iuvent ventusquo
tuas remusquo carinas f

hos populos patina

I\'ailvcctas
adductaa

[Tbybridis] Tybridas

[usque] t [refugitquo] vitatq Iiir. Cod. utq.
Iuvent ventusquo tuas remusque carinas

noa potiuB populos [remota] remiasa

114

Ep. VII.

154 Inqne loco

/ est II

155 si tibi mens belli avida si queret yulus
157

quaerat
quod superest

i

hec

modus isto

tradet

iunda

Non ego Fithiaa magnisque ornata mi-
[chenis

quilibet

praebetis

cupias
et requiem socii

hic locus
te modo per patrem

barbara sacra

cnbant

Non ego sum Phicias

nec steterant

177

115

Is. V.

[Inque loco regis] nomine cum regis
Salm. In VC. scriptum erat minimo
minus Nomine coregis. Erasa autem
haec sunt et repositum aliena manu
inque loco regis

quem (2) superest (1)
quod superes

(nquem" duobus in modis a manu recen-
tiore scriptum est 1® emendatum ex
„quod" 2® appositum est in msrgine.)

Hic superet de gente tua quodcumque

[reportas

dices

Non ego sum Pherias

[Pbthia] ita MSS
[Steterant] runt

quid übet
Affrum tangoucia litus

l\'Nunc

Nam lovis iniectam

vias moras

116

Ep. VII. hl

179 - pro meritis etiam siquid

dum temperet usum
ediscam

fto

alma (alma emendatum in ana)

elipsa sichei
muli

in tituli

temperet usu

tintus erit

pectora ferro

Elisa Sichei
bic tamen in tumuli („in" add. a m. 2)

(Epistola VIII) Hermione Horesti

3 incipit epist. a verbis: Pyrrus Achilleides
5 quod potui feci
7

andromache

arma feres

parabis

3 incipit epist. a verbis: Pirrus Achilleides
invicta

non sum vindice («sine" om.; sed additum
in margine a manu ree.)

sub domino Pirre puella suo est

clamentem

sua castra

Achaia vitrix

tonBlt (2)

pia cogit (del.) Horostos

arma fores
(3)

117

Is. V.

mitescant temppret usum

[ediscam] edisco.
[fato] facto

[Elisa] Elissa

mortis causas

Explicit VII Incipit VIII

3 incipit epist. a verbis: Pirrus Achilleides

[Orestis] stos

Tmirug

barbara turba manus

Achaia nutrix (in marg. victrix 2)

[Injico] Inice

19 repetitus

[parabis] pararos

118

Ep. VIII. h,

24 nijmerum

25

27

28
31

33 versus 33 et 34 desunt (at pater — avus)

34

36 iunga

repetanda marito est

quid quod avus (nobis om:) idem Pelopeus
ut si

at pater eacide

quem sibi concedit

quas gesserat olim

partes
patris

habes Pelopem proavum
48 si melius numeres
50 illa patrem

53 iuguloque Egiptus

56

tumescont
c

obitet

63 has semper solas habeo

64 perhempno gene

65 hoe generis fato

68 Don querar

69 detinet hymos

119

h3

tibi

^ autor

l\'at

Et pater Eacide auoti

qui (2)
quoquo quam prior

Is. V.

[numerum] ros

[Quid? quod] quidquid
esset

sucubuit

[es] est [gesserat] egerat
[agit] dogit
45 [omneis] omnis [regebat] petebat

[(babes)] del.
49 [Nec virtute cares] sic M 8
[pater] patrem al.

55 [crimina] no

[quisquam(ne)] del.

Cl [dilTnndimus] dofun

G2 [sinus] sinum

63 [semper solas] 2. 1.

65 [Hoc generis fato] Nnnc generis fato
Num gpn. fato Salm.

[porrectus] ctisMS.; [distinet iHtbmos]
destinât Ilomos

120

El). VIII. hi

70 ypodamia

71 Castori amicleo et Poluci amicleo

e

72 maaopia Tyndaria

73 Tyndaris

c

74 pro sa
77 flebat avns flebatque soror

celestes
quod ve mihi misere

arma gerebat

con vivant (= cum vivant)

helona

quae tibi nata
ni (2)

tu pro se

ululantem et acta
[gementem

longuos tune

Neotholomo

vel

Qnod ve mihi misere

vivent
nec tibi

sarcina magna tuo
parente

Holena

hoc munus nobis

Tita radientibus

121

Mosopia Tindaris

tunc

non scissa

Neoptolomo

nec iam placuisset

quae

Quod ve mihi misorat abesse

Non mihi blanditias

Is. V.

[Hippodameia] Ippotamia
[Tyndaris] Tenari Tenaris

[flebatqne] Phoebique

81 [Pelopeia] pea
[coelesteis] stis
[ferebat] ita MB al. gerebat

[Nec gremio sedi] ita M S

cura

tibi pacta mei non pacta

rprodicram (\'J)
redieram

At tamen ease

101 [coniux] iunx
[pugnot] nat

[a nobis] ita M 8 al. hoc nobis

122

Ep. VIII. b,

110 viro u (2)

rü(2)

renuque
siria menbra

nephas
Neoptolomi

quae (2)

quod (del.) se sub titulo
extinguer

h„

tetigi Cirria
Neoptolomi

se quae sub tumulo (turn- in rasura)

(Epistola IX) Deianira Herculi
1 Oetbalia

Pelasgiasdes
aures (emend, in „urbes" a m. 1.)
inficienda

yele

eristeus
vellit (2)
venit

si oreditur

terre se totaque equora debebebunt

Athlas
notes

si cumulo
• lo

24 h (boe em. in bic a manu ree.)

Felasgiades pervenit ad urbes
Discolor
yolem
eristeus

si oreditur

tota equora

ipso

laturum celum prius ante (dol.)

Athlas
priora notas 1\'nota (2)

123

Is. V.

[rerumque oblita] nerus qui oblita

Chiria membra

114 [credor] ita MS sed leg. credo Salm.

p^^ qni 8ua regna
Et patris
Quüd se sub ossa iaoent
extingar

Explicit YIII incipit VIIII
[Oecbaliam] iha
[succubuisse] sub

lolem

Euristeus si creditur
paccalum

tota equora so tibi dobont
t

fuixit Atblas

1

124

IX. hl

(1)(2)
ir

u („ubi" em. in „vir" a manu ree.)
quem nisi Strilenius
nominor

ferentem (2)
species lesura minorem (del.)

ut (adscriptum est vir)

noscior

vir

ne no

simulacraque inania sopni
(inania additum est manu ree.)

omiaque archana
puer ylulus
(littera y postea addita)
EuristeuB

O _

diee

Auguom (sine compendio scri-
[ptum)

rar (2)

nec tibi crimen erit Tementia

tua est

una ferens crimen

quem non Stelenius herox

1\'hostis (2)

Et bene nupta

Quam male dissimiles
nupta suo

lesura ferentem

per ossa

puer ylus

longua dee

Parthemiis

Theutancia

refertur

125

la. V.

Stelleniua hostia
nominor
Estque Boror
Teniant

I\'ferentem (2)
lesura minorem

operosa

[haesuros] hesuros [cerno] cerna leg. tenia
al.cluro. jppp

. , <l;(2)

simulacra supni

[Omniaque] log. ominaquo Salm.
[Hyllua] Illus

I\'EurUtcus
Euriteus

parum eat
Ague

TeutrancI«
tomptaneia

[tUM est] tuo
roferentur

126

El». IX. h,

55 Meandns totiens qui terris errât eisdem

56 lapsas

neméa (a m. rec.)
levis

putest (putes emendatum in pudet
sed nihil expunctum)

Dyomedis ymago

oquos

Busyria

Antheus.

succubuisse

ioniachas chalatum

calatia

deducere
t

ha quotiens

81 crederis infelix scutice tremefaetus ha-

[benis

82 Ante pedes domino pertimuisse minas

83 eximiis pompis praeconia summa tri-

[umphi

84 fartaque narrabas etc.

1

85 elipsoa ydros

86 infantem cunis manum

(ultima littera m. del. a m. rec.)