:.■\' < ■■ rfiitaf

U�RIT�5an5P�^R

TRIUMFEN VAN HET KRUIS

G U N N | N G SoCU

TRIUMFEN
VAN HET KRUIS

SCHETSEN DER CHRISTELIJKE ZENDING

VAN ALLE EEUWEN EN ALLERLEI LANDEN

VOOU ONS HOLLANDSCH VOI.K GETBEKEND DOOI;

TWEEDE VERMEERDERDE EN BIJGEWERKTE

UITGAVE MET MEDEWERKING VAN Ds, II.
DIJKSTRA Dr. M. KOI.IJN Dr. I.. S. HUIZENGA
EN EEN INLEIDEND ARTIKEL OVER �DE
ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT" - DOOR

EERDMANS-SEVENSMA Co.

GRAND RAP1DS (MICH.) U. S. A. 1<>H

bib: io!�:■:; ■ »t <
u\'iktcn i\'. ;

In het �Woord Vooraf" van de eerste uitgave, gedateerd 9 Juni
1909 schreven wij o. a.:

�Om zendingsliefde te kweeken, zendingskennis te vermeerderen,
zendingsgebed te vermenigvuldigen, en het geven van geld en van
kroost voor de heilige zaak der Missie te bevorderen, werd het hier
volgend werk ter perse gelegd.

Uit den aard der zaak was het niet mogelijk, iets anders dan
�schetsen" te leveren; hier en daar grepen te doen uit de historie
der zending. Toch vormen ze een ten minste eenigszins afgesloten
geheel.

Ten doel werd gesteld om vooral ons Hollandsch volk hiermede te
dienen. Lectuur van dezen aard, heel het zendingsveld van alle
landen en alle werelddeelen dekkend, is zeer schaars in de Neder-
landsche taal.

Met het oog op ons Hollandsch volk werd daarom juist uitgeweid
over de geschiedenis der invoering van het christendom in Nederland.
Daarom werden over de Oude zoowel als de Nieuwste Zending in
Oost-Indi� verschillende hoofdstukken geschreven.

Met datzelfde doel voor oogen werd er uitgeweid over wat de Ge-
reformeerde Afrikaanders aan de zending doen in het Donkere
Werelddeel."

In deze tweede uitgave hebben wij een afzonderlijk hoofdstuk ge-
wijd aan deze, zich gestadig uitbreidende missie der Afrikaansche
Kerken. Dr. M. Kolijn heeft zijne schets van het buitenlandsch
zendingswerk der Geref. Kerk in Amerika bijgewerkt en Dr. L. S.
Huizenga zijn artikel over Zuid Amerika. Ds. H. Dijkstra te Smilde,
Ned., was zoo goed om de hoofdstukken, gewijd aan de tegenwoordige
Nederlandsche zending in Oost Indi�, na te zien, te verbeteren en
�up to date" te brengen. Voorts werden al de hoofdstukken over
de zending van den jongsten tijd bijgewerkt met de nieuwste gegevens.

6 EEN WOORD VOORAF.

Speciale aandacht is geschonken aan wat de Gereformeerde Kerk
in Amerika en de Chr. Geref. Kerk doen aan de zending onder de
Indianen, gelijk de missie onder de Roodhuiden trouwens ook uit-
voerig is behandeld in betrekking tot vroegere eeuwen.

Ten bate van het gemakkelijk nagaan van den inhoud als ook om
tot vingerwijzing te dienen voor zendingsvereenigingen, die dit boek
als handleiding voor missie-studie zouden willen gebruiken, is er een
resum� van wat elk kapittel bevat in de Inhoudsopgave afgedrukt.

Onze lezers zullen zeker ten hoogste waardeeren, dat Dr. H.
Bavinck zoo vriendelijk was om zijn artikel over �De Zending in
de H. Schrift" speciaal voor dit werk te pennen.

HENRY BEETS.
Grand Rapids, 27 April 1914.

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.
door Dr. H. BAVINCK.

Tegenover het in de Christenlanden steeds toenemend ongeloof
en bijgeloof is het een verblijdend verschijnsel, dat de gemeente
hoe langer hoe meer van hare roeping zich bewust wordt, de zending
met kracht ter hand neemt en voor haar arbeid steeds warmer be-
langstelling en grooter offervaardigheid toont. In diezelfde mate
echter ontwaakt er ook behoefte aan eene leer van de zending, welke
de beginselen van dezen arbeid uiteenzet, een leiddraad bij het handelen
biedt en de richting aanwijst, waarin de vele moeilijke problemen,
die zich hier voordoen, tot oplossing kunnen worden gebracht. In
de laatste jaren is hier dan ook veel studie aan besteed; zelfs werd
er van Protestantsche en Roomsche zijde reeds aan sommige hooge-
scholen een leerstoel voor deze wetenschap opgericht. Over haar
naam en gebied bestaat nog groot verschil, doch in ieder geval
sluit zij de beide vakken van de geschiedenis en de leer of theorie
der zending in. De laatste kan met de eerste haar winste doen,
want wie het heden wil verstaan, moet zich op de hoogte stellen
van het verleden. Maar de beginselen, die ten allen tijde voor de
zending gelden moeten, zijn toch aan de H. Schrift te ontleenen.
Daarom ga aan de schetsen der zending onder de Heidenen van
alle eeuwen en in allerlei landen een kort overzicht van de zending
in de H. Schrift vooraf.

De Zendingsgedachte is bij het Christendom niet van buitenaf
ingedrongen, noch door eene vreemde macht opgelegd, maar zij ligt
erin besloten van den aanvang af en komt er dus te harer tijd
organisch uit voort. Men kan zelfs tot de openbaring in de oagen
des Ouden Testaments teruggegaan en ze daar reeds langzamerhand
tot ontwikkeling zien komen. Principieel is ze reeds begrepen in
de eerste belofte, welke na den val aan het oudste menschenpaar

8 DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

geschonken werd. Want als God daar vijandschap stelt tusschen
het zaad der vrouw en het zaad der slang, duidt Hij het menschelijk
geslacht gansch algemeen als zaad der vrouw aan en maakt van
een bijzonder volk of ras met geen woord gewag. Trouwens het
verbond der genade was in dien eersten tijd ook universeel ; het
werd opgericht met Adam en Eva en in hen met de kinderen, die
uit hen geboren zouden worden; eerst door den schrikkelijken
broedermoord van Ka�n en den vloek, die deswege over hem uit-
gesproken werd, kwam er scheiding en scheuring; van nu aan ging
de menschheid in eene heilige en eene onheilige linie uiteen. Deze
splitsing werd ook voor het geslacht van Seth een gevaar; want
van de kinderen van Ka�n, die zich toelegden op de cultuur, ging
eene voortdurende verzoeking op hen uit, eene verzoeking, die hen
van hunne geestelijke voorrechten berooven en in eene algemeene
vermenging oplossen wilde, en die ten slotte ook maar al te zeer
gelukte. Dientengevolge werd het oordeel van den zondvloed, en
later om dezelfde redenen de spraakverwarring bij Babel noodzakelijk.
Indien de belofte gehandhaafd en bevestigd zou worden, moest zij
om der zonde wil een particulier karakter aannemen en in de strenge
afzondering van een gezin, een geslacht en een volk zich een weg
tot hare vervulling banen. Kerk en wereld konden niet samengaan;
zij moesten elk haar eigen richting volgen.

Alzoo geschiedde bij Abraham, die zijn land en maagschap ver-
laten en naar een ander land moest trekken, dat de Heere hem
wijzen zou. Maar in die beperking van het genadeveibond werd
de universaliteit van de heilsbelofte gehandhaafd. Abraham en heel
het volk, dat uit hem voortsproot, werd niet verkoren ten koste, maar
ten bate der menschheid. De stamvader van Isra�l zou immers niet
alleen tot een groot volk worden en een grooten naam ontvangen,
maar in hem zouden alle geslachten des aardrijks gezegend worden,
Gen. 12 : 3. Ja, Abraham ontving deze belofte niet eerst na zijne
besnijdenis, maar lang daarvoor, toen hij nog in de voorhuid was;
en het teeken der besnijdenis kwam er slechts bij als een zegel
van de gerechtigheid, welke hij tevoren reeds door het geloof bezat,
Rom. 4:11. Aan deze tijdsorde hechtte de Apostel Paulus daarom
zoo groote waarde, wijl eruit volgt, dat het Evangelie aan de wet,
de belofte aan het gebod, het geloof aan de werken voorafging,
want, zooals wet en werk, zoo behooren belofte en geloof bij elkaar.
De genade-ordening is dus niet van de wets-ordening afhankelijk,

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

zij rust niet in het vleesch en in de werken des vleesches, en heeft
haar grondslag niet in de besnijdenis en wetsonderhouding, maar
zij komt enkel en alleen uit Gods vrije verkiezing voort, Deut. 7 : 6�8.
Dit wordt ook nog daardoor bevestigd, dat de wet niet alleen voor
zonden door dwaling een weg tot vergeving opende in de zond- en
schuldoffers, maar ook na afval en bondsbreuk herstel in Gods gunst
door zijne genade mogelijk achtte, Ex. 20 : 6, 34 : 7, Num. 14: 18.
Treffend kwam dit uit na Isra�ls kalverdienst in de woestijn, Ex.
32 : 7v, bij het ongeloof, waaraan het volk zich overgaf na de
terugkomst der verspieders, Num 14 : 20, bij den schrikkelijken val
in het Sittimdal, Num. 24 : 17 enz. Als Isra�l na afval terugkeert
met schuldbelijdenis, neemt de Heere het weer in genade aan en
hernieuwt zijn verbond ; Hij kon Isra�l niet verwerpen, om zijns
naams wil, Dt. 32 : 26�43. De genadeordening is dus ook door
de later ingekomen wet niet opgeheven of vernietigd; integendeel,
de wet kwam na de belofte en onderstelt de belofte, Gal. 3 : 17,
want boven al hare geboden stond geschreven: Ik ben de Heere
uw God, die u uit Egypteland, uit het diensthuis, uitgeleid heb,
Ex. 20 : 2. Hij was Israels Gods van de dagen der vaderen af en
daarom gaf Hij het zijne wet, zooals Hij ook reeds tot Abraham
had gezegd : Ik ben God de Almachtige, wandel voor mijn aangezicht
en wees oprecht, Gen. 17 : 1. De wet kwam er dus maar om eene
bijkomstige, ondergeschikte reden bij, om der overtredingen wil,
om de onmondige kinderen Israels in bewaring te stellen, en hun
een tuchtmeester tot Christus te zijn, Gal. 3 : 19, 23, 24. Zij diende
als een middel in Gods hand, om de belofte te bevestigen en naar
hare vervulling heen te leiden.

Opmerkelijk is het dan ook, dat de Moza�sche wet, die toch een
middelmuur des afscheidsels tusschen Isra�l en de volken vormde,
Ef. 2 : 14, zulk eene groote ruimte liet voor hen, die in het verbond
Gods wenschten te worden opgenomen. Reeds dit verdient de
aandacht, dat Israels volk, hetwelk zelf een vreemdeling eerst in
Kanaan en later in Egypte was geweest, Gen 12 : 10, 15 :13 enz.,
herhaaldelijk door den Heere vermaand werd, om den vreemdeling
geen overlast aan te doen, noch hem te onderdrukken, Ex. 22 :21,
maar hem lieftehebben als zichzelven, Lev. 19 : 34. Deze vreemde-
lingen mochten wel is waar geen afgoderij bedrijven, Lev. 20 : 2,
den naam des Heeren niet lasteren, Lev. 24 : 16, geen bloed eten,
Lev. 17 : 12, geen gezuurd brood nuttigen in de dagen van het

10 DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

paaschfeest, Ex. 12 : 19, geen werk doen op den sabbatdag, Ex.
20 : 10 enz., maar overigens genoten zij eene groote mate van
vrijheid en hadden geene verdrukking of vervolging te lijden. Van
nog grooter beteekenis is het, dat van de dagen der aartsvaders af,
Gen. 17 : 27, 34 : 15, vele leden van andere volken in Isra�l
werden ingelijfd en deel kregen aan zijne geestelijke en stoffelijke
voorrechten, Ex. 12 : 38, 44, 48 enz.; zelfs zijn de geschiedenissen
van Thamar, Gen. 38, Ruth 4 : 12, Matth. 1 : 3, Rahab, Joz. 6:25,
Matth. 1 : 5, en Ruth, Matth. 4:17, 22, in de Schrift opgenomen,
om te bewijzen, dat de God Israels ook Heidensche vrouwen zegenen
en heiligen, en haar zelfs onder de voorouders van Christus eene
plaats geven kon.

In deze zelfde richting bewogen zich de profeten, en te meer,
naarmate in later tijd het volk zich op zijne verkiezing en voor-
rechten verheffen ging en daardoor voor alle gevaar beveiligd dacht
te wezen. In het bezit van des Heeren tempel, meenden zij, dat
hun geen kwaad kon overkomen, Jer. 5 : 12, 7 : 4, Jes. 28 : 15,
en zij werden in dien waan door de valsche profeten gesterkt,
Micha 3 : 5, Jer. 14 : 13, 14, 23 : 16, 27 : 15, 29 : 8,9,21. Toen
werd dus reeds dat enghartige Jodendom geboren, dat, aan de
Moza�sche wet eene eeuwige beteekenis toeschrijvende, de hope
koesterde, eens als zoodanig over alle volken te zullen heerschen,
en dat daarom, in zijne afzondering binnen de omheining der wet,
zich stelde tegenover en verheven achtte boven alle volken der aarde.
Maar de profeten traden tegen die zelfverheffing op, en verkondig-
den op grond van de openbaring, die God hun schonk, dat de
Heere zijn volk bezoeken en strengelijk straffen zou, juist omdat
het zijn volk is, Am. 3 : 2, Hos. 3 : 4, dat Hij geen lust had aan
hunne offeranden, Am. 5 : 21�25, Hos. 6 : 4, Micha 6 : 6 v., Jes.
1 : 11 v., 29 : 13, 43 : 23 v., 66 : 3, Jez. 6 : 20, 7 : 4, 21, 22, dat
Hij evengoed de Filistijnen uit Caphtor en de Syri�rs uit Kir had
opgevoerd als Isra�l uit Egypte, Am. 9 : 7, en dat Hij in de toe-
komst ook de Heidenen in zijn heil zou doen deelen. Toch al is
het, dat Hij zijn volk kastijden zal, Hij kastijdt het met mate, Jes.
27 : 7 v., Jer. 30 : 11; zijn toorn is voorbijgaande, en zijne goeder-
tierenheid is eeuwig, Jes. 54 : 7, 8, Jez. 3 : 12. Hij heeft zijn volk
lief met eene eeuwige liefde, en zal er zich daarom ook weder over
ontfermen, Mich. 7 : 19, Jer. 31 : 3, 20. Hij kan zijn volk niet
verderven, al schudt Hij het ook als in eene zeef, Am. 9 : 8, 9.

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT. 11

Want Hij is de trouwe en waarachtige God, die zijn verbond niet
verbreken, Jes. 54 : 10, Ez. 16 : 60, zijn woord niet verijdelen, Jes.
40 : 8, zijn Sion niet vergeten kan, Jes. 49 : 14 v. In het laatste
der dagen zal Hij met het overblijfsel des volks, Jes. 4 : 3, 6 : 13,
10 : 20, Zeph. 3 : 21, een nieuw verbond oprichten, waarbij Hij
om zijns naams wil, de zonden vergeven, zijn Geest uitstorten en
een nieuw hart schenken zal, Mich. 5 : 11�14, Joel 2 : 28, Jes.
43 : 25, 44 : 21�23, Jer. 24 : 7, 31 : 31�34, Ez. 11 : 19, 36 :
25�28, 37 : 14, Zach. 13 : 2 enz.

In dat verbond zullen ook de Heidenen worden opgenomen, want
de Messias, dien de Heere zenden zal, zal niet alleen zijn tot een verbond
des volks, maar ook tot een licht der Heidenen, om de blinde oogen
te openen en de gebondenen uit te voeren uit de gevangenis, Jes. 42 : 6,
7, 49:6, en zijne heerschappij zal zich uitbreiden tot aan de einden
der aarde, Mich. 5 : 3, Dan. 7 :14, Ps. 2,72 enz. Als Isra�l hersteld
en Jeruzalem des Heeren troon zal zijn, zullen alle Heidenen aldaar
om den naam des Heeren vergaderd worden, zich in den Heere
zegenen en in Hem zich beroemen, Jes. 3 : 17, 4 : 2, 16 : 19�21,
33 : 9. Aan het einde zullen alle volken erkennen, dat de Heere
God is, Ez. 37 : 28, 38 : 23, en in grooten getale henen gaan tot
den berg des Heeren, tot het huis van den God Jakobs, Jes. 2 : 2�4,
Mich. 4 : 3, Zach. 8 : 23. Daar zal de Heere voor alle volken een
vetten maaltijd aanrichten, Jes. 25 : 6, zijn huis zal een bedehuis
genaamd worden voor alle volkeren, Jes. 56 : 7, op Sion zal voor
hen allen ontkoming zijn, want wie den naam des Heeren zal aan-
roepen, zal zalig worden, Joel 2 : 32; van den opgang der zon
tot aan haar ondergang zal de naam des Heeren heerlijk worden
onder de Heidenen, Mal. 1:11, alle knie zal voor Hem gebogen
worden, en alle tong zal Hem zweren, Jes. 45 : 23.

Deze profetie ging ten deele reeds in de dagen des Ouden Testa-
ments in vervulling. De naam van Isra�ls God drong ook toen
menigmaal tot de Heidenen door en werkte er erkenning en vreeze,
Ex. 14 : 25, 23 : 7 ; Num. 22 : 6, Joz. 2 : 10, 4 : 24, 5 : 1, 2
Kon. 5 : 15 enz. Maar vooral is opmerkelijk, dat de Heere zelf
den profeet Jona opdraagt, om naar de groote stad Nineve te gaan
en tegen haar te prediken, en dat Hij, toen zij op Jona\'s predi-
king zich bekeerden van hun boozen weg, berouw had over het
kwaad, dat Hij gesproken had hun te zullen doen; zoude Ik die

12 DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

groote stad Nineve niet verschoonen, waarin veel meer dan honderd-
twintig duizend menschen zijn, die geen onderscheid weten tusschen
hunne rechter- en hunne linkerhand, daartoe veel vee ? In deze
vraag, waarmede het boek Jona eindigt, spreekt zich op teedere
wijze Gods barmhartigheid jegens de Heidenen uit.

Dat voorbeeld van Jona stond echter vrijwel op zichzelf; eerst na de
ballingschap kreeg het Joodsche volk de gelegenheid, om missioneerend
onder de Heidenen op te treden. In het jaar 722 toch viel Samaria
in de handen der Assyri�rs, die de inwoners des lands voor een
groot deel transporteerden naar Mesopotami� en Medi�. Ander-
halve eeuw later, in 586, werd Jeruzalem ingenomen, de tempel
verbrand, en het aanzienlijke deel des volks naar Babel gevoerd.
Aan het einde der ballingschap keerden wel velen terug, maar een
veel grooter deel bleef achter en zette te midden van de volken in
het Oosten het Joodsche leven voort. In dienzelfden tijd trokken
ook reeds vele Joden naar Egypte; uit de profetie�n van Jeremia
weten wij, dat de vrees voor den koning van Babel de overgeble-
venen in Juda bewoog, om tegen den raad van den profeet in grooten
getale naar Egypte te vluchten, en aldaar in Migdal, Tachpanhes,
Noph, Pathros vrede en veiligheid te zoeken, Jer. 42, 43; en de
Arameesche papyri, die in de laatste jaren op het eiland Elephantine
in den Nijl tegenover Assuan (Syene) gevonden zijn en grootendeels
dagteekenen uit de jaren 471�411 v. Chr., hebben aan het licht
gebracht, dat daar reeds in de zesde eeuw eene militaire Joodsche
kolonie bestond, welke in den tempel van Jaho haar geestelijk
middelpunt had. Later nam het getal Joden in Egypte zoozeer toe,
dat zij in Alexandri� eene eigene wijk vormden en vanwege hunne
helleniseering behoefte kregen aan eene Grieksche vertaling van het
Oude Testament, waarmede onder Ptolemaeus Philadelphus 284�247
een aanvang werd gemaakt. En zoo verbreidden zich de Joden ook
langs de Noordkust van Afrika en door geheel Klein-Azi�, naar
Macedoni�, Griekenland en de eilanden der Middellandsche zee,
naar Itali�, Spanje en Galli�. Omstreeks 140 v. Chr. kon reeds
gezegd worden, dat ieder land en iedere zee vol van Joden was;
ten tijde van Augustus werd het aantal Joden op zeven procent
van de bevolking van het Romeinsche rijk geschat; en op de groote
feesten kwamen Joden en Jodengenooten uit alle landen in Jeruzalem
samen, Hand. 2 : 9�11.

Van deze Joden ging er een sterke invloed uit op de bevolking,

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

in wier midden zij leefden. Over het algemeen stonden zij niet
hoog aangeschreven; ze werden door de beschaafden en door het
volk gelijkelijk veracht, van dwaze bijgeloovigheden en gruwelijke
practijken beschuldigd, op de ergerlijkste wijze bespot en belasterd.
En toch was er in hun leer en leven veel, dat de ernstig gezinden
aantrok en een diepen indruk op hen maakte. Want terwijl alle
volken overgegeven waren aan superstitie en magie, stonden de
Joden daar alleen met de belijdenis van den ��nen God, die de
Schepper was van hemel en aarde, die door geen beeld voorgesteld
of gediend mocht worden, en wiens vereering in de synagogen
uitsluitend bestond in het lezen van zijn woord, in gebed, gezang
en zegening. En voorts had die God zich in de voorledene tijden
in eene doorloopende historie van wondere daden en verhevene
woorden geopenbaard, met zijn volk Isra�l een verbond gesloten en
er eene wet aan gegeven, welke uitmuntte door haar geestelijk en
zedelijk gehalte. Daarbij had Hij zich niet alleen doen kennen als
een heilig en rechtvaardig, maar ook als een genadig en barmhartig
God, die groot was van goedertierenheid, de zonden vergaf aan een
iegelijk, die zich bekeerde en in zijne wegen ging wandelen, en die
ten slotte de gansche geschiedenis van wereld en menschheid heen-
leidde naar een einddoel, dat in den triumf van zijn rijk en de
saamvergadering van alle volken onder den koning uit Isra�l bestond.
Eene gansch andere beschouwing over natuur en geschiedenis werd
hier geboden, dan die bij de polythe�stische godsdiensten en de
philosophische stelsels te vinden was, eene beschouwing, die eenheid
aan het denken gaf en voldoening schonk aan de behoeften des
gemoeds. En de Joden waren zich van deze groote voorrechten
bewust; zij zonderden zich van de Heidenen af en verhieven zich
hoog boven hen; zij beschouwden zichzelven als leidslieden, Rom.
2 : 19, 20, en voelden eene roeping tegenover de volken, die van
het hun geschonken licht verstoken waren. Zij werkten op de
Heidenen in niet alleen door hun stillen invloed in omgang en
verkeer, maar zij dreven ook stelselmatige propaganda. Tal van
geschriften kwamen uit hunne kringen voort, die eene apologetische
strekking hadden en de Heidenen op de hoogte trachtten te brengen
van Israels instellingen en wetten. Zij zonden zendelingen en leeraars
uit, die de eigen volksgenooten moesten aansporen tot standvastigheid
in het geloof der vaderen, en die ook onder de Heidensche bevolking
hadden te arbeiden en zoovele proselieten moesten maken, als maar

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

mogeiijk was. Matth. 23 : 15. Velen van die Jodengenooten gingen
later tot het Christendom over, Hd. 2 : 9v. 10 : 2, 14 : 43, 17 : 4
enz., en in het algemeen baande de Joodsche diaspora den weg
voor de Christelijke Missie.

Alsnu overgaande tot het Nieuwe Testament, zien wij ons aan-
vankelijk eenigszins teleurgesteld bij de waarneming, dat Jezus per-
soonlijk aan geen eigenlijke zending gedaan heeft. Evenals zijn
voorlooper Johannes de Dooper, richtte Hij zich met zijne prediking
alleen tot het volk Israels, en beperkte zijne werkzaamheid binnen
de grenzen van Palestina. De ontmoeting met de Syro-Phenicische
vrouw en de genezing harer dochter is eene uitzondering, die zeer
sterk den regel bevestigt, want bij die gelegenheid verklaarde Jezus
uitdrukkelijk, dat Hij niet gezonden was dan tot de verlorene schapen
van het huis Israels, en dat Hij het brood der kinderen niet nemen
en aan de hondekens voorwerpen mocht, Matth. 15 : 21�20. En
evenzoo handelde Hij met zijne apostelen; toen Hij ze uitzond en
hen later door de zeventigen liet volgen, gaf Hij hun de opdracht,
om niet te gaan op den weg der Heidenen noch integaan in eenige
stad der Samaritanen, maar veelmeer henen te gaan tot de verlorene
schapen van het huis Israels, Matth. 10 : 6, Luk. 10 : 2.

Hierop alleen lettende, zou men kunnen meenen, dat Jezus om geene
zending zich bekommerd heeft. Maar men zou, zoo oordeelende,
toch tal van andere getuigenissen over het hoofd zien. Want ten
eerste verdient het al de aandacht, dat Jezus evenals Johannes de
Dooper den ingang in het koninkrijk der hemelen van geene
Abrahamitische afstamming of Farizeesche wetsgerechtigheid afhan-
kelijk maakte, maar enkel en alleen bond aan de zedelijke voorwaarden
van geloof en bekeering, Matth. 4 : 17 ; de gerechtigheid, die Hij
vermaande te zoeken, was de gerechtigheid Gods, en eene andere
en betere, dan die door de schriftgeleerden werd ge�ischt, Matth.
5 : 20, 6 : 33. En ten andere zeide Hij, dat, ofschoon de zaligheid
uit de Joden is, de ure zou komen, waarin men niet meer in Jeru-
zalem alleen zal aanbidden, maar waarin de ware aanbidders den
Vader zullen aanbidden in geest en waarheid, Joh. 4 : 21�23.
Hij heeft immers nog vele andere schapen, die van dezen stal niet
zijn, en die Hij ook toebrengen moet, Joh. 10 : 16 ; in plaats van
de kinderen des koninkrijks, die uitgeworpen zullen worden, zullen
velen komen van Oosten en Westen en met Abraham, Izak en Jakob

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT. 15

aanzitten in het koninkrijk der hemelen, Matth. 8 : 11, 12. Daarom
is de akker voor het zaad des koninkrijks dan ook de wereld, Matth.
13 : 38, ontwikkelt zich dit koninkrijk als een mostaardzaad, en als
een zuurdeeg, Matth. 13 : 31, 33, komt Hij niet weder voordat
het Evangelie gepredikt zal zijn in de geheele wereld tot een ge-
tuigenis allen volken, Matth. 24 : 14, en zal Hij eenmaal over alle
volken oordeelen, Matth. 25 : 31.

Bij eene merkwaardige gelegenheid gaf Jezus ook de reden aan,
waarom Hij zelf persoonlijk niet aan zending onder de Heidenen
kon doen. Op het laatste Paaschfeest, dat Jezus bijwoonde, gaven
eenige Grieksche proselieten, die gewoon waren bij gelegenheid
van de groote feesten naar Jeruzalem te gaan, de begeerte te kennen,
dat zij Jezus mochten zien. Zij hadden gehoord, dat Hij de Messias
was en zooeven als zoodanig door de schare gehuldigd was. En
nu wilden zij Hem gaarne ontmoeten en met Hem kennis maken,
om zich te overtuigen, dat Hij waarlijk de Messias was. Er staat
niet uitdrukkelijk opgeteekend, dat Jezus dit verzoek ingewilligd of
afgeslagen heeft, maar Hij verheugde er zich over, zag er den aan-
vang zijner verheerlijking in en verklaarde daarbij, op wat wijze en
in welken weg Hij alleen voor de Heidenen de Christus, de Zalig-
maker kan zijn. Indien het tarwegraan in de aarde niet valt en
sterft, zoo blijft het alleen; maar indien het sterft, zoo brengt het
veel vrucht voort, Joh. 12 : 20�24; alleen door zijn dood heen
kan Hij het licht der wereld worden en der wereld het leven geven,
Joh. 8 : 12, 6 : 51 ; de gestorvene en verheerlijkte Christus moet
de inhoud der zendingsprediking zijn. Daarom behoort het zen-
dingsbevel ook tot �het Evangelie der veertig dagen;" het is het
bevel van den gekruisigden en opgestanen Christus, die de zonden
verzoend en de gerechtigheid aangebracht heeft, die alle macht heeft
ontvangen in hemel en op aarde en die met de zijnen wezen zal
tot aan de volemding der eeuwen, Matth. 28 : 18�20. In die
merkwaardige veertig dagen tusschen zijne opstanding en hemel-
vaart vaardigde Hij niet alleen dit zendingsbevel uit, maar voltooide
Hij ook het onderwijs, dat Hij hun verstrekt had, door den naam
Gods hen duidelijk te doen kennen als dien van Vader, Zoon en
Heilige Geest, en door hen in te lichten aangaande het wezen van
den doop, Mt. 28 : 19; Hij gaf hun eene Goddelijke volmacht voor
hunne zending, want Hij zond hen, gelijkerwijs de Vader Hem ge-
zonden had, Joh. 20 : 21, en Hij bekwaamde hen tot hunne taak

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

door eene bijzondere gave des Heiligen Geesles, Joh. 20 : 22.

Aan deze opdracht werd door de apostelen voldaan. Reeds de
eerste prediking, welke door Petrus op den Pinksterdag gehouden
werd, kan eene zendingsprediking worden genoemd, want zij strekte,
om Joden en Jodengenooten te bewegen tot het geloof in Jezus
den Nazarener, die zich onder hen betoond had door krachten,
wonderen en teekenen, maar die, door den bepaalden raad en voor-
kennis Gods overgegeven zijnde, door de handen der onrechtvaar-
digen aan het kruis was gehecht en gedood, daarna echter door
God opgewekt, tot een Heere en Christus verhoogd was, opdat in
zijn naam gepredikt zou worden bekeering en vergeving der zonden.
Toen de gemeente op dien gezegenden dag in Jeruzalem gesticht
was en in de volgende weken en maanden zich in buitengewoon
sterke mate uitbreidde, Hand. 2 : 47, 5 : 14, 6:7, hebben de
apostelen haar niet aanstonds verlaten, om in andere plaatsen het
Evangelie te verkondigen, maar zij zijn in haar midden werkzaam
gebleven en hebben haar door onderlinge samenkomsten, door be-
diening van woord en sacrament, door het instellen van ambten en
door persoonlijk huisbezoek, Hd. 2 : 42, 46, 5 : 42, 6:6, bevestigd
en georganiseerd.

Eerst toen na den dood van Stephanus eene vervolging tegen
de gemeente uitbrak en velen van hare leden verstrooid werden,
gingen dezen het land door en begonnen in andere plaatsen, in-
zonderheid ook in Samaria, het Evangelie te verkondigen, Hand. 8: 4.
De apostelen Petrus en Johannes, die van Jeruzalem afgezonden
werden om deze nieuwe gemeenten te bezoeken en ze nader te
onderwijzen en in te richten, hechtten hieraan niet alleen hunne
goedkeuring, maar verkondigden op hunne terugreis ook zelven
het Evangelie in vele vlekken der Samaritanen, Hand. 8 : 25.
Tengevolge van dezen zendingsarbeid werden de gemeenten door
geheel Judea en Galilea en Samaria sterk vermenigvuldigd, zoodat
eene tweede visitatiereis van den apostel Petrus noodzakelijk werd,
Hand. 9 : 31, 32. Bij die gelegenheid kwam hij ook te Lydda, te
Joppe en te Cesarea, verkondigde in deze laatstgenoemde stad het
Evangelie ook aan Cornelius, den hoofdman van het Italiaansche
garnizoen, die wel veel belang stelde in den godsdienst der Joden
Hand. 10 : 2, maar toch nog een Heiden was, 10 : 28, 34 v., en
nam hem door den doop in de gemeente op, 10 : 47, 48; de gave

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT. 17

des Heiligen Geestes bleek immers kennelijk ook aan de Heidenen
geschonken te zijn en Petrus mocht den doop niet weigeren aan
hen, op wie God zelf zijnen Geest uitgestort had. Daarmede was
de zending onder de Heidenen ook practisch gerechtvaardigd, en
toen de apostel naar Jeruzalem terugkeerde, verdedigde hij zich
daarmede tegenover hen, die uit de besnijdenis waren. Wel keurden
dezen het niet af, dat Petrus aan een Heiden het Evangelie gepre-
dikt en na belijdenis den doop had bediend, maar zij hadden be-
denking tegen de wijze, waarop de apostel dit gedaan had; hij was
toch zonder eenig bezwaar te maken of eenige voorwaarde te stel-
len tot het onreine huis van den Heiden Cornelius ingegaan en had
met hem gegeten, Hand. 11:2, 12, verg. Gal. 2 : 12. Hier stelde
de apostel tegenover, dat de Heere blijkbaar aan deze handelwijze
zijne goedkeuring had gehecht, door na de prediking de gave des
Heiligen Geestes ook op de Heidenen uit te storten, zoodat hij hen,
met groote vrijmoedigheid, zonder besnijdenis en alleen door den
doop, in de gemeente opgenomen had. En daarmede waren de
geloovigen uit de besnijdenis in Jeruzalem tevreden; zij verheer-
lijkten God en verheugden zich, dat God ook den Heidenen de be-
keering ten leven gegeven had, Hand. 11 : 18.

Van nu aan ging de zending onder de Heidenen krachtig voor-
waarts. Onder degenen, die vanwege de vervolging uit Jeruzalem
verstrooid waren, bevonden zich ook eenige mannen uit Cyprus en
Cyrene, Hellenistische Joden dus, die het vrije standpunt van Ste-
phanus innamen, en die, te Antiochi� in Syri� komende, hoegenaamd
geen bezwaar koesterden, om, evenals Philippus dat ook reeds aan
den kamerling, Hand. 8 : 26, en Petrus aan Cornelius gedaan had,
aan de Grieken aldaar, dat is aan Heidenen zonder meer het Evan-
gelie te verkondigen, Hand. 11 : 20. Hunne prediking werd rijk
gezegend; de gemeente te Jeruzalem hoorde ervan en zond er
Barnabas heen, een voortreffelijk man, vol des Heiligen Geestes en
des geloofs, om de broederen in Antiochi� te begroeten en van haar
belangstelling te doen blijken. En deze Barnabas wist te bewerken,
dat Paulus uit Tarsus bij hem kwam en een jaar lang met hem
samenwerkte aan den opbouw en de uitbreiding van de gemeente
te Antiochi�. Deze gemeente is de eerste gemeente van geloovigen
uit de Heidenen geweest; zij breidde zich zoover uit en kreeg
allengs in de stad zulk eene beteekenis, dat de Heidenen ermede
rekenen moesten, haar leerden kennen als eene zelfstandige, van

Triumfen van het Kruis 2

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

de Joden onderscheidene gemeenschap, en aan de geloovigen voor
het eerst den naam van Christenen gaven, Hand. 11 : 26.

Van deze gemeente ging ook voor het eerst de eigenlijke zending
onder de Heidenen uit. Er waren n.1. in die gemeente vele mannen met
bijzondere gaven en krachten, profeten en leeraars, die in Hand.

13 : 1 ook met name worden genoemd; en toen de gemeente eens
samengekomen was en den Heere Christus diende en vastte, sprak
de Heilige Geest door een van de genoemde profeten, dat zij, n.1.
de leden der gemeente, Barnabas en Saulus zouden afzonderen tot
het werk, waartoe Hij hen geroepen had. De gemeente voldeed aan
dezen last van haar Heer, en zond deze beide mannen uit, nadat
zij in een latere, bijzondere samenkomst met hen gebeden en gevast
en door hare opzieners hun de handen opgelegd had. Zoo werd
de moedergemeente uit de Heidenen de eerste zendingsgemeente,
en werden Barnabas en Paulus de eerste zendelingen der Christe-
lijke kerk, apostelen in den ruimeren zin van dat woord, Hand.

14 : 14, Rom. 16 : 7.

Bij den zendingsarbeid, dien de gemeente thans ter hand nam,
deden zich verschillende moeilijkheden voor, waarvan althans enkele
eene korte vermelding verdienen. In de eerste plaats kwam terstond
het ernstig vraagstuk aan de orde, welke houding de Christenen
uit de Joden en de Christenen uit de Heidenen tegenover de wet
van Mozes en dus ook tegenover elkander hadden aan te nemen.
Toen Petrus zijne ervaringen in Cesarea had medegedeeld, lieten
diegenen, die uit de besnijdenis waren, zich daarmede tevreden
stellen, Hand. 11 : 1 � 18, en de gemeente te Jeruzalem verheugde
zich aanvankelijk ook over de zustergemeente, welke in Antiochi�
was ontstaan, Hand. 11 : 22 en 27. Maar onder de Christenen uit
de Joden vormde zich toch spoedig eene partij, die zich in deze
vriendschappelijke houding niet vinden kon. De vermeerdering en
uitbreiding der gemeenten uit de Heidenen door den arbeid van
Paulus en Barnabas, en de overgang der Heidenen tot het Christen-
dom, zonder dat zij verplicht werden tot het onderhouden der
Moza�sche wet, was hun een doorn in het vleesch. Zij konden van
hunne nationale bevoorrechting geen afstand doen, en traden daarom,
het eerst te Antiochi�, met den eisch op, dat de Christenen uit
de Heidenen zich moesten laten besnijden en de wet van Mozes
moesten onderhouden, wijl zij anders niet zalig konden worden,

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

Hand. 15 : 1, 5, Gal. 5 : 2, 6 : 13. Dit verschil greep zoo diep
in, dat eene samenkomst te Jeruzalem onder leiding der apostelen
noodzakelijk werd. Door samenspreking werd een resultaat verkregen,
dat in velerlei opzicht merkwaardig is. De eisch der Judaisten, of
gelijk zij in Hand. 15 : 5 omschreven worden, der geloovigen uit
de secte der Farize�n, werd beslist en eenparig afgewezen, Hand.
15 : 10, 19, 24. Wel is waar hebben dezen zich daaraan niet ge-
stoord, zijn voortgegaan in hunne sectarische richting en hebben
Paulus voortdurend in schier alle gemeenten, in Galatie, Corinthe,
Rome enz. achtervolgd en tegengewerkt, doch zij konden zich niet
beroepen op het gezag der apostelen; zij stempelden zichzelven tot
valsche apostelen, ingeslopen broederen, kwade arbeiders, die de
waarheid en de vrijheid des Evangelies aanrandden, Gal. 2 : 4,
2 Cor. 11 : 13 v. Phil. 3 : 2 enz. Voorts werd, bij wijze van
compromis, aan de Christenen uit de Heidenen slechts een lichte
last opgelegd, bestaande in onthouding van enkele dingen, welke
in de Joodsche kringen grooten aanstoot gaven, Hand. 15 : 29, en
werd ten aanzien van de houding, die de Christenen uit de Joden
tegenover de wet hadden aan te nemen, niets bepaald. Het is niet
onwaarschijnlijk, dat dezen althans voor een deel nog op Joodsche
wijze bleven leven, Hand. 16 : 3, 18 : 21, 21 : 20, 24. De eenheid
des geloofs, die alle gemeenten verbond, belette dus niet, om met
de verschillende herkomst en opvoeding der Christenen rekening
te houden en in ondergeschikte, schoon volstrekt niet onbelangrijke
punten, de verscheidenheid en vrijheid te eerbiedigen.

Bij diezelfde gelegenheid had er nog eene andere overeenkomst
plaats, die voor de zending geene mindere beteekenis heeft. De
Judaisten eischten niet alleen van alle Christenen onderhouding der
Moza�sche wet, maar zij vielen den apostel Paulus ook persoonlijk
aan. Zij zeiden n.1., dat hij niet zelf rechtstreeks door Christus tot
apostel geroepen was, maar dat hij het Evangelie van de apostelen
in Jeruzalem ontvangen en het bovendien vervalscht en bedorven
had, Gal. 1�2. Vandaar dat Paulus, als afgevaardigde van de
gemeente te Antiochie naar het convent te Jeruzalem gaande, aan
de gansche gemeente aldaar het Evangelie voorstelde, hetwelk hij
predikte onder de Heidenen, en dit in het bijzonder, in eene private
bijeenkomst, ook deed aan degenen, die in achting waren, dat is aan
de apostelen Petrus en Johannes benevens aan Jakobus, den broeder
des Heeren, Gal. 2 : 2. Deze broederlijke samenspreking had ten

20 DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

gevolge, dat de apostelen te Jeruzalem hem niets oplegden, dat is,
hoegenaamd geene aanmerking maakten op zijne prediking, maar
er hunne volkomene instemming mede betuigden en hem de rechter-
hand der gemeenschap gaven, Gal. 2 : 6, 9. Maar met onderling goed-
vinden kwam men wel tot verdeeling van het arbeidsterrein, in dien
zin dat Petrus en de apostelen in Jeruzalem zouden werken onder
de Joden, en dat Paulus met zijn Evangelie tot de Heidenen zou
gaan, Gal. 2 : 7�9.

Deze verdeeling van het arbeidsveld moet echter goed worden
verstaan. Zij kwam niet, gelijk soms beweerd is, voort uit een
gewichtig verschil tusschen het Evangelie, dat Paulus, en het
Evangelie, dat de apostelen predikten, alsof het eerste meer voor
de Heidenen, en het tweede meer voor de Joden geschikt ware
geweest. De treffende overeenstemming, die tusschen de apostelen
en Paulus na de uiteenzetting van zijn Evangelie aan het licht
kwam en door de broederhand der gemeenschap bezegeld werd,
stelt het ongerijmde van zulk een twee�rlei Evangelie in het volle
licht. Ook is de verdeeling niet strikt als eene nationale bedoeld.
Want Paulus, wien de verharding van Isra�l eene groote droefheid
en zijn hart eene voortdurende smart was en die wel wenschte
verbannen te zijn van Christus voor zijne broederen naar het
vleesch, Rom. 9 : 2, 3, wendde zich op zijne zendingsreizen in
den regel eerst tot de Joden en daarna tot de Heidenen, Hand.
13 : 5, 14, 14 : 1, 16 : 13, 17 : 17, 18 : 4, 19, 19:8, Rom. 1 : 16,
2 : 9, 1 Cor. 1 : 22 v. 9 : 20 enz. En de apostelen in Jeruzalem
hebben hunne werkzaamheden niet tot de Joden beperkt, maar ze
langzamerhand ook tot de Heidenen uitgebreid. De verdeeling van
het arbeidsveld is dus van tijdelijken aard geweest en werd vooral
in geographischen zin bedoeld. Zoolang het Joodsche volk in
Jeruzalem nog een middelpunt bezat voor zijn nationale en religieuze
leven, hadden de twaalf apostelen voornamelijk aan de bekeering
van Isra�l te arbeiden, Matth. 10 : 6, 19 : 28, Luk. 22 : 30, Hd.
13 : 26. Maar met den val van Jeruzalem trad eene groote ver-
andering in ; het volk van Isra�l verloor alle zelfstandigheid en werd
een balling op aarde, het zwaartepunt werd uit de Joodsch-Christelijke
gemeenten in die uit de Heidenen verlegd, en de apostelen, ingaande
tot den arbeid van Paulus, bouwden op de door hem gelegde grondsla-
gen voort. Petrus bijv. vertoefde niet alleen een tijd lang in Antiochi�,
maar bezocht op zijne rondreizen verschillende plaatsen, 1 Cor. 9:5,

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT. 21

en landde ten slotte in Rome aan, vanwaar hij zijn eersten brief
aan de voor een groot deel door Paulus gestichte Klein-Aziatische
gemeenten schreef. Johannes verliet Jeruzalem waarschijnlijk eerst
na de verwoesting en vestigde zich toen in datzelfde Efeze, waar
Paulus zoo langen tijd gearbeid had, om van daar uit aan heel de
kerk in Klein-Azi� leiding te geven. De brieven van Paulus zijn
het hoofdbestanddeel der apostolische litteratuur, en de algemeene
zendbrieven komen daarbij, om in de verscheidenheid van vorm de
eenheid van het Evangelie te doen uitkomen.

Dat Evangelie is naar de overtuiging van al de apostelen voor
heel de wereld bestemd. Jezus had dit zelf duidelijk en beslist
uitgesproken, Matth. 24 : 14, 28 : 19, Mark. 16 : 15, en daarmede
aan zijne jongeren eene taak opgedragen, die ver buiten de grenzen
van Palestina zich uitstrekte. Toch was het inzonderheid Paulus,
die dit volstrekte universalisme van het Evangelie het eerst ten volle
doorzag en er al de gevolgen uit trok, welke er principieel in op-
gesloten lagen. Toen hij op den weg naar Damaskus tot bekeering
kwam, bleef hij eerst geruimen tijd in deze stad arbeiden, vertoefde
toen een vijftiental dagen in Jeruzalem, om met Petrus kennis te
maken, en koos daarna in het derde jaar na zijne bekeering tot
terrein van zijn arbeid de gewesten van Syri� en Cilici�, met zijne
vaderstad Tarsus tot middelpunt, Hand. 9 : 30, Gal. 1 : 21. Hier
stichtte hij in zijne eerste voorbereidende periode reeds verschil-
lende gemeenten, zooals uit Hand. 15 : 23 kan afgeleid worden,
maar hier ontving hij ook gedurende enkele jaren die practische
opleiding tot het zendingswerk, welke hem later zoo uitnemend te
stade zou komen. Hij kwam in zijne vaderstad dagelijks in aan-
raking met Joden en Heidenen, maakte kennis met al de richtingen
en partijschappen, die zich onder hen gevormd hadden, en leerde
de wapenen hanteeren, die hij noodig had om hen te bestrijden.
Toen Barnabas hem opzocht en er bij hem op aandrong, om mede
naar Antiochi� te gaan en daar zijn arbeid in het Evangelie voort
te zetten, toen was Paulus, menschelijk gesproken, voor het zen-
dingswerk in de wereld der Heidenen gereed.

Van de ure zijner bekeering af stond deze roeping hem ook klaar voor
den geest. Zijne bekeering en zijne roeping tot apostel der Heidenen
vielen samen. Daartoe behaagde het Qode, zijnen Zoon in hem te open-
baren, opdat hij dien door het Evangelie onder de Heidenen zou

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

verkondigen, Gal. 1 : 16, 2 Cor. 5 : 18, Hand. 9 : 15, 16, 22 : 15,
21, 26 : 16�21. Op zijne zendingsreizen drong hij dan ook steeds
verder naar het Westen door; eerst wendde hij zich naar de �bar-
baren" in het Zuid-Oosten van Klein-Azi�; op de tweede zendings-
reis stak hij naar Europa over en ving hij zijn arbeid onder de
Grieken aan ; maar ook hiermede niet tevreden, nam hij zich voor,
om nog verder westwaarts te gaan en ook aan de Latijnen het
Evangelie te verkondigen. Reeds langen tijd toch brandde hij van
begeerte, om Rome te zien, waar al sedert verscheidene jaren
eene gemeente bestond en waar hij ook reeds vele kennissen had,
Rom. 1 : 13, 15 : 22, 23, Hand. 19 : 21. En hij kwam er ook,
maar anders dan hij eerst gedacht en verwacht had, als een ge-
vangene. In zijne eigene gehuurde woning mocht hij echter allen
ontvangen, die tot hem kwamen, en hij predikte hun het konink-
rijk Gods en leerde hen van den Heere Jezus Christus, met alle
vrijmoedigheid en onverhinderd, Hand. 28 : 31.

Met dit merkwaardig getuigenis sluit het boek van de Handelingen
der apostelen. Als het Evangelie in Rome vasten voet heeft verkregen,
als het doorgedrongen is tot die stad, welke de zetel des keizers, het
hart van het wereldrijk en het centrum der beschaving was, dan is
Paulus\' arbeid ten einde en een allergewichtigst moment in de
ontwikkeling van het Godsrijk bereikt. Van Jeruzalem uit heeft
Christus zijn triumftocht over Antiochi� en Efeze naar Rome voort-
gezet, om daar, als in het hart der vesting zelve, het Romeinsche
wereldrijk te bestrijden en eene nieuwe orde van zaken te stichten.
Of Paulus uit deze gevangenschap in Rome nog weder ontslagen
is en de gelegenheid ontvangen heeft, om naar den wensch van
zijn hart ook Spanje te bezoeken, Rom. 15 : 24, 28, is niet on-
waarschijnlijk, ofschoon niet voldingend bewezen. Het is trouwens
van ondergeschikte beteekenis, vergeleken bij den voortgang, dien
het Evangelie in de toenmalige beschaafde wereld, met name in de
groote steden, gemaakt had. Daarop ziende, kon de apostel in
hyperbolische taal getuigen, dat het Evangelie bekend is geworden
in de geheele wereld en gepredikt is onder alle creaturen, Rom.
10 : 18, Col. 1 : 6, 23, 1 Tim. 3 : 26, verg. ook Rom. 1 : 8,
15 : 19, Hand. 17 : 6, 21 : 20. Later werd er zelfs uit afgeleid,
dat het Evangelie metterdaad reeds in de eerste eeuw aan alle
volken verkondigd was, en dat de apostelen zelven het zendings-
werk in de verschillende landen ter hand hadden genomen. Zoo

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

zou Philippus naar Phrygi�, Thaddaeus naar Syri� en Mesopota-
mi�, Mattheus naar Ethiopi�, Thomas naar Indi� gegaan zijn enz.,
om er de banier van het kruis te planten. Wat er in deze be-
richten betrouwbaar is, valt niet meer uit te maken, maar zij zijn
toch inzoover belangrijk, als zij het besef der oudste Christelijke
kerk vertolken, dat het Evangelie van den aanvang af voor heel de
menschheid bestemd was.

Voor de methode der zending worden in het Nieuwe Testament
eenige belangrijke wenken gegeven. Bij de uitzending der apos-
telen, in Matth. 10, en der zeventigen, in Luk. 10 verhaald, moet
men in het oog houden, dat zij alleen bedoelde, de vele steden en
dorpen in Galilea bekend te maken met het Evangelie van Christus.
Jezus had reeds geruimen tijd in dit land gewerkt, maar zijn dag
was kort en de arbeid omvangrijk. Zoo gaf Hij dus aan zijne
apostelen en later ook nog aan de zeventigen last, om heen te gaan
naar de verloren schapen van het huis Isra�ls en in hun midden
zijn werk voort te zetten. Daarmede staat in verband, dat Hij hun
niet alleen opdroeg, om het Evangelie van het koninkrijk te ver-
kondigen, maar ook de macht gaf, om kranken te genezen, melaar-
schen te reinigen en zelfs dooden op te wekken. En wijl zij naar
hun eigen volk gingen, waar de gastvrijheid in eere was, en omdat
bovendien de arbeider zijn voedsel waardig is, moesten zij zich
van alle uitrusting onthouden; zij mochten geen geld, geen reis-
tasch, geen kleederen en sandalen boven die, welke zij droegen,
medenemen, maar moesten leven van de gastvrijheid van dat huis,
waar zij na zorgvuldig onderzoek hun intrek namen, om dan van
daaruit de geheele plaats te bearbeiden. Elke poging, om van de
bediening des woords en vooral van de gave der gezondmaking
eene geldwinning te maken, wordt hier door Jezus in sterke woorden
verboden; zijne dienaren hebben wel recht op onderhoud, maar
wat zij ontvingen om niet, moeten zij ook geven om niet. En bij
hun arbeid hebben zij vooral ook menschenkennis van noode, zij
moeten verstandig zijn als de slangen, maar tegelijk, met vermijding
van alle listigheid en bedrog, ook oprecht zijn als de duiven.

Het is de aandacht waard, hoe eng de apostel Paulus in zijn
zendingsarbeid bij deze methode aansluit. Natuurlijk is er allerlei
onderscheid, daaruit voortvloeiende, dat de apostelen onder hun
eigen volk arbeidden en hij zelf uitgezonden werd tot de Heidenen.

24 DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

Maar evenals de apostelen niet lang in ��ne plaats zich ophielden,
doch spoedig eene andere stad of dorp gingen bezoeken, zoo trok
Paulus snel van de eene plaats naar de andere, en stelde hij de
evangelisatie van heel de wereld zich ten doel. Langzamerhand en
onder de leiding des Geestes ontwierp hij zich een program, waar-
naar hij meer en meer naar het Westen doordrong, vooral in die
steden ging arbeiden, waar Joden woonden, en die het middelpunt
van eene landstreek vormden, en dan aan zijne medearbeiders en
aan de door hem gestichte gemeenten overliet, om het Evangelie te
bevestigen en van het centrum naar de omgeving uit te breiden.
Evenals Jezus de zeventigen twee aan twee uitzond, Luk. 10 : 1,
zoo voorzag de apostel Paulus zich voortdurend van jeugdige mede-
arbeiders, die hem in zijn dienstwerk terzijde stonden of ook na zijn
vertrek op den door hem gelegden grondslag voortbouwden (Bar-
nabas, Markus, Lukas, Silas, Timotheus, Titus enz); leerzaam is
het daarbij op te merken, dat Paulus van deze medearbeiders niet
altijd de aangenaamste ervaringen opdeed, Hand. 15 : 37�39, en
dat hij aan het einde van zijn leven over zijne verlatenheid klagen
moest, 2 Tim. 4 : 10�16. Voorts weigerde de apostel in den
regel wel, om van de gemeenten, die hij diende, ondersteuning te
ontvangen, maar deze weigering sproot uit persoonlijke overwegin-
gen, niet uit een beginsel voort, 1 Cor. 9 : 15�23; integendeel
handhaafde hij met beroep op Jezus\' woord voor de dienaren des
Evangelies het recht, om van het Evangelie te leven, liet hij de
andere apostelen in de gebruikmaking van dit recht volkomen vrij,
en nam hij zelf soms eenige ondersteuning van de gemeente te
Philippi aan, Hand. 18 : 3, 20 : 33, 34, 1 Cor. 4 : 12, 9 : 4�16,

2 Cor. 11 : 9, 12 : 13, Phil. 4 : 10, 15, 16, 1 Thess. 2:9, 2 Thess.

3 : 8, 1 Tim. 5 : 8.

De beide vereischten, welke Christus aan zijne apostelen
stelde, om n.1. verstandig als de slangen en oprecht als de
duiven te wezen, zijn in Paulus op zeldzaam harmonische wijze
vereenigd. De inhoud van zijne prediking is altijd dezelfde:
Christus en die gekruisigd, want een ander Evangelie is er niet,
Rom. 1 : 16, 1 Cor. 1 : 23, 12 : 3, Gal. 1 : 7, 6 : 14, 2 Tim.
1 : 15 enz., en de onderstelling daarvan is, dat de gansche wereld
onder Gods oordeel ligt, Rom. 1 : 18�3 : 19. Maar desniettemin
zoekt hij voor de prediking van dat Evangelie een aanknoopings-
punt in de gesteldheid zijner hoorders, in de natuurlijke Gods-

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT. 25

kennis, Rom. 1 : 19, 20, en het geweten, Rom. 2 : 14, 15, in Gods
algemeene zegeningen, Hand. 14 : 17, en in de overdreven gods-
dienstigheid, Hand. 17 : 12; hij spreekt anders tot de Joden dan
tot de Heidenen, bijv. tot Felix, Festus en Agrippa, Hand. 24�26,
beroept zich op het Oude Testament, Hand. 13 : 16 v., 18 : 28, en
haalt soms ook profane schrijvers aan, Hand. 17 :28, 1 Cor. 15:33,
Tit. 1 : 12; hij wordt den Joden als een Jood; dengenen, die onder
de wet zijn, als onder de wet zijnde, dengenen, die zonder de wet zijn,
als zonder de wet zijnde, den zwakken als een zwakke, en maakt zich
allen dienstbaar, opdat hij er zoovelen mogelijk, opdat hij de meesten
winnen mocht, 1 Cor. 9:19�23. Deze aanpassing aan zijne hoorders
kwam niet uit gebrek aan zelfstandigheid en laakbare zwakheid
voort, maar was vrucht van zijne buitengewone toewijding, van
zijne zelfverloochenende liefde, van zijne practische wijsheid. Paulus
is het type van den zendeling; de liefde van Christus dringt hem,
de nood is hem opgelegd, wee hem, als hij het Evangelie niet ver-
kondigt, 1 Cor. 9 : 16, 2 Cor. 5 : 14. Langs verschillende wegen
streeft hij altijd naar hetzelfde doel, n. 1. om alle overleggingen ter-
neder te werpen en alle gedachten gevangen te leiden tot de ge-
hoorzaamheid van Christus, 2 Cor. 10 : 5.

Deze zendingsarbeid in de apostolische eeuw werd rijk door den
Heere gezegend. Naar eene bij gebrek aan gegevens niet al te
betrouwbare raming wordt het getal Christenen aan het einde der
eeuw op tweehonderd duizend geschat. Hoe gaarne zouden wij
iets meer willen weten van de wijze, waarop velen hunner uit
Jodendom of Heidendom tot het geloof in Christus werden geleid!
Zonder twijfel, alle bekeering is Gods werk. Of Paulus plant en
Apollos natmaakt, Hij is het, die den wasdom geeft. Niemand
kan zeggen, Jezus de Heere te zijn, dan door den Heiligen Geest.
Toen Paulus en Barnabas van hunne eerste zendingsreis terug-
keerden en verslag uitbrachten van hunne ervaringen, verhaalden
zij aan de gemeente te Antiochi� niet wat zij gedaan hadden, maar
wat groote dingen God met hen gedaan had en dat Hij den
Heidenen de deur des geloofs geopend had, Hand. 14 : 27. Dat
neemt echter niet weg, dat de Heere de zijnen vergadert langs
verschillende wegen en door onderscheidene middelen. De leidingen
Gods met een Abraham zijn andere dan die met Izaak; Manasse
wordt op andere wijze toegebracht dan Hizkia; Amos ontving zijne
roeping tot profeet op andere wijze dan Jesaja of Jeremia. In

26 DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

het Nieuwe Testament is er evenzoo veelvuldig verschil. Men
denke slechts aan de scharen, die tot Johannes kwamen en zich
van hem lieten doopen, belijdende hunne zonden, Mt. 3 : 6, en aan
de drie duizend zielen, die op het Pinksterfeest werden toegebracht,
Hand. 2 : 37 v., aan Nathanael, Levi, Zacheus, de Samaritaansche
vrouw, den moordenaar aan het kruis, aan den Moorman, Cornelius,
Lydia, den stokbewaarder te Philippi, aan Paulus en Timotheus. De
waarachtige bekeering moge in het wezen der zaak steeds dezelfde
zijn en in eene �zinsverandering" bestaan, er is toch groote ver-
scheidenheid in de omstandigheden, waaronder, in den tijd en de
wijze, waarop zij bij onderscheidene personen plaats grijpt. Nu
eens is een uitvoerig Schriftbewijs, Hand. 8 : 35, 17 : 3, 18 : 38,
dan weer eene aangrijpende rede, Hand. 2 : 14�16, of eene korte,
eenvoudige prediking van het geloof in Christus, Hand. 16 : 31,
het middel, waarvan God zich bedient, om het geloof in het hart
te werken. En niet zelden werden door wonderen, die de opmerk-
zaamheid trokken en diepen indruk maakten, de gemoederen voor de
ontvangst van het zaad des Evangelies voorbereid, Hand. 5 :11 v. 8 : 6,
9 : 35, 42, 13 : 12, 14 : 11, 19 : 17, 18 enz.

Voorts waren ook de deugden der Christenen menigmaal voor Hei-
denen eene aanleiding, om in hun geloof belang te gaan stellen en naar
hunne belijdenis onderzoek te doen. Als de ongeloovigen het heilig
leven aanschouwden, dat de Christenen leidden, hoorden van de liefde,
die zij onder elkander beoefenden, en van de barmhartigheid, welke zij
bewezen aan de ellendigen ; als zij getuigen waren van de lijdzaam-
heid, de trouw, de volharding, die de geloovigen betoonden tot op den
brandstapel toe, als zij de moedige geloofsgetuigenissen vernamen,
die van hun lippen vloeiden, en kennis maakten met de krach-
tige geloofsverdedigingen, die door de meer ontwikkelde Christenen
geschreven werden en de dwaasheden van het Heidendom in het
licht stelden, dan ging er van dat alles eene werking uit, welke
de uitbreiding der gemeente ten zeerste bevorderde. Door opzette-
lijken zendingsarbeid mogen de gemeenten in den eersten tijd
meestal gesticht zijn, door den stillen, geestelijken invloed, die van
de belijdenis en het leven der geloovigen uitging, zijn ze versterkt
en uitgebreid. Van geweld of dwang, van list of omkooperij was
daarbij nimmer sprake; het Christendom kent geen �heiligen oorlog"
en geen vleeschelijke wapenen, het triumfeert alleen door het kruis,
2 Cor. 10 : 3�5, Col. 2 : 15.

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

Deze uitbreiding had niet alleen in de lagere standen, maar ook
wel in de meer gegoede en hoogere standen plaats. Paulus zegt,
dat de leden der Corinthische gemeente niet vele wijzen, niet
vele machtigen, niet vele edelen waren, 1 Cor. 1 : 26, maar
zulken werden er dan toch ook in aangetroffen. Op dezelfde
wijze was het ook elders gesteld ; slaven, handwerkslieden, menschen
uit de mindere standen mochten een groot bestanddeel in de
gemeente vormen, het Nieuwe Testament zelf maakt er melding
van, dat op het eiland Cyprus de proconsul Sergius Paulus, Hand.
13 : 7v., in Thessalonica vele aanzienlijke vrouwen, Hand. 17 : 4,
in Athene Dionysius de Areopagiet, Hand. 17 : 34, in Corinthe de
rentmeester der stad, Rom. 16 : 23, en in Rome bedienden uit het
huis des keizers en bij voorname famili�n, Rom. 16 : 10, 11, Phil.
4 : 22, voor het Christendom gewonnen werden. Later nam dit
getal gaandeweg toe; geleerden en wijsgeeren, militairen en ambte-
naren van hoogen rang, rijken en aanzienlijken voegden zich tot de
arme gemeente van Christus. Er werd daarin een bewijs geleverd
voor de catholiciteit van het Christendom ; het was van den beginne
af voor alle standen en rangen der maatschappij bestemd.

Het laatste punt, waarbij wij nog even dienen stil te staan, be-
treft de organisatie der pas gestichte gemeente. Paulus bleef ge-
woonlijk slechts korten tijd op eene bepaalde plaats; als hij enkele
malen in eene synagoge of in eene andere zaal, Hand. 19:9, 20 :8,
in het open veld, Hand. 16 : 13, of in private woningen, Hand.
20 : 20, het Evangelie verkondigd had, trok hij verder en zette
elders zijn arbeid voort. Maar hij noch de andere apostelen lieten
de pas gestichte gemeenten terstond aan eigen lot over. De twaalven
bleven jaren aaneen in Jeruzalem, organiseerden de gemeente, leidden
hare samenkomsten, Hand. 2 : 42, bezochten de geloovigen aan
huis, Hand. 2 : 46, 5 : 42, en stelden de ambten van ouderling en
diaken in, Hand. 6:3, 11 : 30. Zoodra er elders gemeenten waren
gesticht, gingen de apostelen er heen, om ze te bevestigen in het
geloof, Hand. 8 : 14, 11 : 22, 27. En Paulus liet bij zijn vertrek
steeds eenigen van zijne medearbeiders achter, om de pas gewonnenen
verder in de waarheid te onderwijzen en daarna door den doop in
de gemeente in te lijven, 1 Cor. 2 : 14�17. Soms, als het noodig
was, bleef hij ook wel langeren tijd in eene bepaalde gemeente
arbeiden, bijv. in Tarsus, Hand. 9 : 30, Antiochi�, Hand. 11 : 26,

28 DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

Corinthe, Hand. 18 : 11, Efeze, Hand. 19 : 8, 10; en op zijne
volgende reizen bracht hij menigmaal een bezoek aan de vroeger
gestichte gemeenten, om ze te versterken en te vermanen tot vol-
harding in het geloof, Hand. 14 : 23, 18: 23. Ook daarmede echter
was zijne werkzaamheid ten behoeve dier gemeenten nog niet afge-
loopen ; hij bleef hare zorg op zijn hart dragen, 2 Cor. 11 : 28,
schreef haar brieven, waarin hij haar beurtelings onderwees en
vermaande, hanteerde nu eens den staf der vertroosting en dan
weer de roede der kastijding, leefde als een vader met zijne kinderen
in al hare omstandigheden en toestanden mede, en werkte aan hare
bevestiging en opbouw, door ouderlingen aan te stellen, Hand.
14 : 23, of de behartiging van hare belangen aan een evangelist
als Timotheus of Titus toe te vertrouwen. In dit alles bewees de
apostel Paulus zich een man, die met buitengewone denk- en
wilskracht een machtig organiseerend talent verbond.

Diezelfde eigenschappen komen ook aan het licht in het oplossen
van de vele vraagstukken, welke zich bij de stichting der gemeen-
ten onder Joden en Heidenen vanzelf moesten voordoen. Er zou
hier zeer veel over te zeggen zijn, maar wij moeten ons tot enkele
korte opmerkingen beperken. Paulus denkt er niet aan, om de
geestelijke voorrechten van Isra�l te ontkennen of te verzwakken,
Rom. 3 : 2, 9 : 4, 11 : 24 enz., maar de eenheid in Christus heft
toch alle tegenstellingen op, want Christus heeft beiden, Jood en
Heiden, in zichzelven tot ��nen nieuwen mensen geschapen, vrede
makende, en beiden met God in ��n lichaam verzoend door het
kruis, Ef. 2 : 14�16, zoodat er nu in Christus geen Jood is en
geen Griek, geen barbaar of Scyth, dienstknecht of vrije, maar alleen
een nieuw schepsel, 2 Cor. 5 : 17, Gal. 6 : 15, Col. 3 11. Deze
geestelijke eenheid en vrijheid kon er echter licht toe verleiden, om
ook in het natuurlijke leven eene radikale hervorming van alle
verhoudingen te eischen, om bijv. aan te dringen op afschaffing
van het huwelijk, van de dienstbaarheid, van de overheid enz. Maar
daartegenover handhaaft Paulus en heel het Nieuwe Testament zoo
sterk mogelijk al de natuurlijke ordeningen, die bij de schepping
of door de voorzienigheid Gods zijn ingesteld; de genade vernie-
tigt niet, maar herstelt en vernieuwt de natuur.

Zoo blijft dan het huwelijk in eere, 1 Cor. 7 : 2, Hebr. 13 : 4, de man
het hoofd der vrouw, Ef. 5 : 23, 24, het kind aan de ouders gehoor-
zaam, Ef. 6 : 1, het beroep gehandhaafd, 1 Cor. 7 :24, de overheid

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT. 29

dienaresse Gods, Rom. 13 : 1 v. Tit. 3 : 1, 1 Petr. 2 : 13; zelfs de
slavernij blijft in stand, 1 Cor. 7 : 21, Philem. 14 enz. Maar al
die natuurlijke verhoudingen worden wel doortrokken van een
nieuwen geest: man en vrouw moeten elkander goedwilligheid be-
wijzen en elkander liefhebben in den Heere, 1 Cor. 7:3, Ef. 5 :25,
1 Petr. 3:7; ouders moeten hunne kinderen niet tergen en tot
toorn verwekken, maar opvoeden in de leering en vermaning des
Heeren, Ef 6:4, Col. 3 : 21 ; heeren moeten hun dienstknechten
recht en gelijk doen, wetende, dat zij zelven dienstknechten van
Christus en de dienstknechten vrijgelatenen in Christus zijn, 1 Cor.
7 : 22, Col. 4:1; arbeid is niet als eene schande, maar als eene
goddelijke roeping te beschouwen, Ef. 4 : 28, 1 Thess. 4 : 11, 2
Thess. 3 : 12; en de overheid heeft er zorg voor te dragen, dat
de geloovigen een stil en gerust leven kunnen leiden in alle god-
zaligheid en eerbaarheid, 1 Tim. 2 : 2. Zoo wordt eenerzijds de
vrijheid van den Christen gehandhaafd, ten opzichte van besnijdenis,
Gal. 5:1,2, spijze en drank, Rom. 14 : 2, Col. 2 : 16, 1 Tim.
4 : 3 v., feestdagen, Rom. 14 : 5, Gal. 4 : 10, offermaaltijden, Rom.
14, 1 Cor. 8, 10 : 23 v., den omgang met anderen, die buiten zijn,
1 Cor. 5 : 10, zelfs van de geloovige vrouw ten opzichte van den
ongeloovigen man, die haar verlaat, 1 Cor. 7 : 15; maar anderer-
zijds wordt even sterk gewaarschuwd tegen het gebruiken der vrij-
heid tot eene oorzaak voor het vleesch, Gal. 5 : 13; de sterke
verdrage den zwakke, spare zijne conscientie en late het eten van
offervleesch na, als het zijn broeder ergert, om wien Christus ge-
storven is, Rom. 15 : 1, 1 Cor. 8 : 9�13; aan alle armen en
kranken, aan alle ellendigen en nooddruftigen worde barmhartigheid
bewezen, Matth. 25 : 34 v., 2 Cor. 9 : 6v. Hebr. 13 : 2, 3 enz.,
en de liefde binde allen samen, Rom. 13 : 8, Gal. 5 : 13.

Kennelijk wordt alles door het streven beheerscht, om het nieuwe
leven, dat de geloovigen deelachtig zijn geworden, in de bedding der
zedelijke ordinanti�n te leiden; de glossolalie is van minder waarde
dan de profetie, 1 Cor. 14 : 1 v., en de liefde staat ver boven het
wondergeloof, 1 Cor. 13; de geestelijke gaven dienen tot stichting
der gemeente, 1 Cor. 14 : 12, en alle dingen moeten betamelijk en
met orde geschieden, 1 Cor. 14 : 26, 40. Want God is geen God
van verwarring, maar van vrede in alle gemeenten der heiligen,
1 Cor. 14 : 33, en de geloovigen zijn leden van ��n lichaam, die
al hunne gaven ten nutte van elkander hebben aan te leggen, Rom.

DE ZENDING IN DE HEILIGE SCHRIFT.

12 : 4v., 1 Cor. 12 : 12 v. Ook de gemeenten staan niet los naast
elkaar, maar worden saamgebonden door ��n Geest, ��n Heer, ��n
geloof, ��n doop, ��n God en Vader van allen, die daar is boven
allen en door allen en in allen, Ef. 4 : 4�6; ze zijn alle plaat-
selijke openbaringen van de ��ne, heilige, algemeene kerk, waar-
van Christus het Hoofd is, Ef. 1 : 22, 23, 2 : 20, 5 : 25�27 enz.
Beperktheid van ruimte laat niet toe, uit dit overzicht van de
zending in de H. Schrift al de beginselen af te leiden, welke voor
den missioneerenden arbeid van Christus\' gemeente gelden moeten,
en nog veel minder, om ze uit te werken en op het heden toe te
passen. In hetgeen de Schrift van de zending verhaalt, is er na-
tuurlijk veel, dat een tijdelijk en voorbijgaand karakter draagt.
Het uitgaan van Jezus\' discipelen in het Joodsche land, twee aan
twee en zonder eenige uitrusting, het korte verblijf van Paulus in
vele plaatsen, om haastig verder te reizen, het compromis, dat in
Hand. 15 voor den overgang van de geloovigen uit de Heidenen
tot de gemeente gesloten werd enz., het is alles zeker niet als een
bindend voorschrift bedoeld. De H. Schrift is ons in geen enkel
vak van theologische wetenschap, en dus ook niet in de leer der
zending gegeven, opdat wij haar woordelijk naspreken, maar opdat
wij haar denkend verwerken en in het leven toepassen zouden.
Maar indien wij dit in het oog houden, biedt zij ons een rijkdom
van gedachten aan en doet zij ook voor den arbeid der zending
beginselen aan de hand, die voor studie en practijk tot een vasten
leiddraad kunnen strekken. Men herinnere zich uit het boven gegeven
overzicht, wat zij zegt over auteur en orgaan der zending, over haar
beginsel, wezen en doel, over de vereischten der predikers en den
inhoud en de wijze der prediking van het Evangelie, over de
stichting en organisatie der gemeenten en zoo veel meer, om terstond
te beseffen, dat zij over het gansche werk der zending, van haar
allereersten aanvang af tot hare voleinding toe, een helder licht laat
schijnen. Want dat gansche werk der zending is toch niet anders
dan het werk van Christus zelven, die vernederd werd maar ook
verhoogd is aan de rechterhand Gods, opdat Hij zijne volheid in
de gemeente zou doen wonen en haar eens zonder vlek of rimpel
aan den Vader voorstellen zou. Dat is de kracht der zending en,
niettegenstaande alle teleurstellingen, de waarborg van hare zegepraal.

HOOFDSTUK I.
DE APOSTOLISCHE ZENDING IN HARE EIGENAARDIGHEDEN.

Vijf afdeelingen der Zendingsgeschiedenis: 30�100
N. C; 100�800; 800�1517; 1517�1793; 1793�
heden. In Apostolischen tijd : veel ijver; heel de
Kerk zendingsgemeente; groote uitbreiding; doel
vergeleken met motto van heden ; zendingsmetho-
den der Apostelen.

De Geschiedenis der Zending onder de Heidenen is de historie
van de uitbreiding van Gods Koninkrijk onder degenen, die buiten
den kring van het Genadeverbond ronddoolden in de duisternis der
afgoderij. Deze zendingsgeschiedenis laat zich gevoegelijk verdeelen
in vijf afdeelingen : de Oudste, de Oude, de Midden-, de Nieuwe,
en de Nieuwste historie der Missie.

De Oudste omvat de Apostolische eeuw, van 30 tot 100 na
Christus. De Oude loopt van \'t jaar 100 tot op Karel den Groote,
(800). De Middeleeuwsche van Karel den Groote tot op de Kerk-
hervorming. De Nieuwe van de Kerkhervorming, 1517, tot op 1793,
het jaar der uitzending van Carey. En de Nieuwste afdeeling is
van Carey\'s uitzending tot heden, een periode, waarin de Zending
onder de Heidenen breeder dan ooit de vleugelen uitsloeg en in
allerlei werelddeelen triumfen van het kruis deed aanschouwen, die
het Rijk des Heeren deden komen tot aan de einden der aarde.

Daar de Apostolische Zending uitvoerig beschreven werd in het
Woord Gods, met name in de Handelingen der Apostelen, is het
niet om de eigenlijke historie daarvan te bespreken, waarom wij
ons bepalen tot het noemen van de eigenaardigheden van dit tijdvak
der Zendingsgeschiedenis.

Het allereerste wat ons in deze Oude Zendings-periode in het
oog valt, is de groote ijver der eerste christenen voor de uitbrei-
ding van Gods Kerk op aarde.

32 DE APOSTOLISCHE ZENDING IN HARE EIGENAARDIGHEDEN.

Een Petrus, een Paulus, een Philippus in heel de Handelingen
der Apostelen en Zendbrieven prediken luide, hoe zij als \'t ware
vervuld waren met heilige aandrift en bezieling om hier en daar
en overal � tot zelfs in verstafgelegen oorden den Christus bekend
te maken en zijn Kerk tot openbaring te brengen. Met beschaming
over eigen lauwheid kan ieder zien, dat het hunne passie was om
overal de blijde boodschap te brengen uit gehoorzaamheid aan het
gebod huns meesters, uit liefde voor zijnen Naam en zaak, en uit
medelijden met hunne naasten.

Het tweede, wat ons in deze Apostolische eeuw treft, is dat heel
de kerk als \'t ware eene zendingsgemeente was. Het waren niet
slechts de Apostelen, die vroeg en laat gewaagden om Christus
bekend te maken, hoewel dezen natuurlijk de hoofdrol vervulden.
Onder die Apostelen en hunne helpers, de Evangelisten, was een
breede schare van gemeenteleden, die evenzeer zendingswerk in
den ruimen zin des woords verrichtte, door te prediken in hunne
winkels, hunne smidse, hun timmermanswerkplaats, hun weverij en
waar niet al. Een breede schare van geloovigen, die op haar eigen
wijze de geschiedenis van Christus en zijn kruis verkondigde, de
waarde van dat kruis voor haar eigen ziele schetste en den Zalig-
maker met liefde en ernst ter aanneming aanbeval.

Het derde, wat ons in deze Apostolische eeuw in het oog valt, is
de schier ongeloofelijke uitbreiding, die het Zendingswerk binnen
den tijd van slechts 70 jaar kreeg. Van Petrus lezen we, dat hij
heel in Babyion arbeidde. En van Paulus wordt ons in den breede
beschreven, hoe zijn werk niet slechts in Arabi� en Klein-Azi�
werd verricht, maar hoe hij zelfs in Griekenland, Illyri� en Itali�
het goede Woord Gods trachtte te zaaien als kostelijk zaad. Mis-
schien is hij zelfs in Spanje geweest. En dat in een tijd, dat reizen
zoo langzaam ging, met vele hindernissen bezet en betrekkelijk ge-
vaarlijk ! Aangaande de overige Apostelen deelt de overlevering ons
mede, dat ook zij, vol zendingsijver, uittogen naar de einden der
toen bekende aarde. Thomas arbeidde, zoo men wil, onder de
Parthen, ja zelfs in Indi�; Andreas onder de Scythen; Bartholo-
me�s in Achter-lndi� ; Phillippus in Boven-Azi� ; Matthe�s in Ethio-
pi�; Simon Zelotes in Afrika, tot aan Cyrene, ja, naar men beweert
zelfs in Groot-Brittanje. En evenzoo met de anderen. Nu is het
wel waar, dat men op al deze overleveringen geen staat kan maken,
maar zooveel is dan toch zeker, dat de Apostelschaar ernstig trachtte

DE APOSTOLISCHE ZENDING IN HARE EIGENAARDIGHEDEN. 33

om zooveel mogelijk alle volken te bereiken. En dat met zulken
heerlijken uitslag, dat de handvol christenen van het jaar 30 of
daaromtrent, in \'t jaar 100, naar men berekent, reeds tot een half
millioen belijders was aangewassen. Voorwaar, welk een heerlijk blijk
der goedkeuring Gods!

Eene vierde zaak van beteekenis, die in dit tijdvak is op te mer-
ken, is het eigenaardig doel, dat de Apostelen in hunnen arbeid
beoogden. In het motto van de bekende zendingsbeweging onzer
dagen �the Students Volunteer en Laymen\'s Movements" �de Evan-
gelisatie der wereld in onzen levenstijd," en in werken van den
zoo bekenden en talentvollen zendingsman, Dr. A. T. Pierson,
wordt het telkens uitgesproken, dat het hoofddoel der zending is
�evangeliseeren," waaronder men verstaat eenvoudig de blijde bood-
schap in de ooren der menschen te doen weerklinken, te getuigen,
en zooveel menschen als maar mogelijk is den Christus bekend te
maken, en zoo voort te gaan van stad tot stad, zonder op het
resultaat te wachten. Studie van het doen der Apostelen en hunne
helpers echter leert, dat hun toeleg anders was. Het doel was
klaarblijkelijk, om in de voornaamste middelpunten van \'t maat-
schappelijk verkeer gemeenten tot openbaring te brengen, dezelve
te organiseeren op de best mogelijke wijze, en ze voorts tot zich-
zelf-regeerende, zichzelf-onderhoudende kerken te vormen, die op
hare beurt weer in eigen kring Gods koninkrijk trachtten uit te
breiden. En waar nu de Apostolische arbeid ook voor de Zending
grondleggend en vormgevend is, d. w. z. het fondament legde, waarop
de Kerk door alle eeuwen heen moet voortbouwen, en een stand-
aard opzette, waarnaar al ons werk moet worden beoordeeld, daar
zal de Gemeente Gods, en onze Kerk, wijs doen om zich den
Apostolischen toeleg telkens voor oogen te stellen.

Dat laatste kan ook gezegd van de Zendings-methode of manier
van arbeiden van de Apostelen. Zij dreven Zending door als pre-
diker op te treden in de groote middelpunten der volkeren, opdat
vanuit die centra de Kerk des Heeren zich mocht uitbreiden als
een zuurdeeg, dat in steeds toenemende mate om zich grijpt, totdat
al het meel doorzuurd is. Voorts gebruikten zij allerlei helpers
voor verschillende hulpdiensten. Vooral ook door het verspreiden
van gewijde literatuur, aangelegd op de bevatting der bekeerlingen.
Met name werden de inboorlingen der streken, waarin de Kerk ge-
grondvest werd, aan den arbeid gezet.

Triumfen van het Kruis 3

34 DE APOSTOLISCHE ZENDING IN HARE EIGENAARDIGHEDEN.

En van de gaven der gezondmaking der lichamen werd ruim-
schoots gebruik gemaakt om de boodschap des heils ingang te
doen vinden. Hadden de missionarissen der volgende eeuwen
deze methode steeds voor hunne oogen gehad en gevolgd, zekerlijk
waren er dan in sommige oorden althans meer triumfen van het Kruis
gezien.

UIT DE OUDE GESCHIEDENIS DER ZENDING.

HOOFDSTUK II.
DE ZENDING TOT OP CONSTANTIJN.

Snelle uitbreiding, 100�312. Getal christenen. Fac-
toren: Gods zegen, zinledigheid van het Heiden-
dom, leven en sterven der christenen. Opleiding
van zendelingen. Pant�nus. Bijbelvertalingen.

Het eerste tijdvak der Oude Zendings-geschiedenis loopt tot op
Constantijn den Groote, van 100 tot 312 na Christus. Gedurende
deze twee eeuwen breidde de Kerk des Heeren zich snel uit.
Oostwaarts van Jeruzalem werden gemeenten gesticht in Mesopotami�,
Perzi�, Medi�, Parthi� en Bactri�. Te Edessa, thans Urfa, lang
verkeerdelijk als Ur der Chaldee�n beschouwd, heerschte alreeds in
het midden der tweede eeuw een christen-koning, Abgar. Ten zuiden
van Jeruzalem ontstonden er al spoedig bloeiende gemeenten in
Egypte, Abyssini�, Arabi� en zelfs in Indi�. En westwaarts van
de hoofdstad der Joden � welk een uitbreiding! Door Klein-
Aziatische volksplantingen en leeraars werden er in Galli� (Frankrijk)
verschillende Kerken tot openbaring gebracht. Later kwamen er
uit Itali� zeven Evangelieboden naar datzelfde land en een uit hen,
de heilige Dionysius, werd de grondlegger der gemeente Parijs.
Zelfs over den Rijn vond men Christenen, en evenzeer in Groot-
Brittanje � en dat alles bij \'t midden of minstens tegen het einde
der tweede eeuw. In Spanje was de uitbreiding zoo geweldig, dat
er in 306 niet minder dan negentien Spaansche bisschoppen te
Elvira in Synode konden samenkomen, en hoe ook de heidensche

36 DE ZENDING TOT OP CONSTANTIJN.

keizers van Rome de gemeente zochten te verwoesten door vreeselijke
vervolgingen, zij scheen te sneller te groeien. Het bloed der marte-
laren was telkens het zaad der kerk.

In \'t jaar 200 kon Tertullianus reeds den heidenen toeroepen:
�wij zijn slechts van gisteren, en toch vervullen wij reeds uwe
steden, uwe eilanden, uwe legerplaatsen, uw paleis, senaat en ge-
rechtshof. Wij hebben u alleen uwen tempel overgelaten." Aan
\'t einde der derde eeuw waren er misschien reeds bijna tien mil-
lioen christenen. Welk eene verwonderlijke vermeerdering, vergeleken
met de half millioen aan \'t einde der tweede eeuw.

En vanwaar nu deze heerlijke uitbreiding? Waaraan moet zij
worden toegeschreven ? Allereerst en bovenal aan den goddelijken
zegen des Heeren, die zoo heerlijk betoonde, dat het Evangelie eene
�kracht Gods ter zaligheid" is. Vervolgens aan de zinledigheid
van het heidendom, dat verstand noch hart bevredigde, maar metter-
daad bewees, dat het een zedelijk bankroet had geslagen. Ten
derde werd de uitbreiding der Kerk zoo bevorderd door het heilige,
zelfverloochenende leven der eerste christenen. Hunne innige broeder-
liefde, hunne standvastigheid, hun geloofsvertrouwen en geloofs-
blijmoedlgheid maakten een overvveldigenden indruk op menig
heidensch hart. Heerlijke voorbeelden ervan werden herhaaldelijk
geleverd. De beul van menig martelaar werd meer dan eens diens
naaste opvolger in den dood, ter wille van de goede belijdenis.

Daarbij kwam als vierde factor de veelszins voortreffelijke opleiding
der christenzendelingen, die naar verre gewesten werden gezonden.
Reeds vroeg zag de kerk in, dat, waar de bijzondere genadegaven
van de Apostolische eeuw ophielden, eene goede opleiding noodig
was om met welslagen \'t christendom te kunnen uitbreiden, vooral
onder de hoogere, beschaafde kringen der heidenen. Ook tot het
vervaardigen van Schriftvertalingen was dat noodig. En uit dit
inzicht ontstond eerlang eene Zendelingenschool, waarin we even
een kijkje willen nemen. In de laatste helft der tweede eeuw werd
zij opgericht te Alexandri� in Egypte, destijds een middelpunt van
geleerdheid. De school heete Didaskaleion Catechumenorum, d.i.
School voor Catechumenen of leerlingen. De waarschijnlijke oprichter,
in elk geval het eerste hoofd ervan, was Pantenus. Hij was in
Europa geboren en eerst verward in de strikken van het Sto�cisme,
eene Grieksche wijsgeerige school, die niets meer aannam dan wat
de zintuigen hun bekend maakten, alle aandoeningen onderdrukte,

DE ZENDING TOT OP CONSTANTIJN. 37

en koud, onverschillig en hooghartig de ellenden dezer wereld ga-
desloeg. De leer echter bevredigde hem niet. Zijn ziel dorstte
naar iets anders en beters, en aan den voet des kruises vond hij
het. Vervuld met ijver en liefde voor wat hem vrede en vreugde
gaf, maakte hij een vermaarde zendingsreize naar Indi�. Maar nog
grooter vermaardheid verwierf hij, doordat hij op de Alexandrijnsche
school een echt wetenschappelijk stempel drukte. Uit de geschriften
van zijne leerlingen Clemcns Alexandrinus en Origenes blijkt het,
dat men te Alexandri� reeds vroeg een uitgebreiden leercursus had.

Men onderwees daar allereerst wat men later noemde het trivium
en quadrivium; n.1. de spraakkunst, de redeneerkunst (logica), de
redekunst (rhetorica), de rekenkunde, de meetkunde, de muziek- en
sterrenkunde. Daarenboven de wijsbegeerte, bevordering van den
tekst der Heilige Schrift, uitlegkunde, dogmatiek of stellige godge-
leerdheid, zedekunde, wederleggende godgeleerdheid, en de christelijke
verweerkunde (apologetiek). Daarbij kwam nog planmatige oefening
in de godzaligheid (ascetiek). Wel een uitgebreid leerplan dus.
Als wel geharnaste ridders kwamen de zendelingen uit deze leer-
school te voorschijn, om lansen te breken met de wijsgeerige Grieken,
beschaafde Romeinen en voorts met hen, die in de afgelegen oorden
allerlei tegenwerpingen maakten tegen het Christendom.

En in de vijfde plaats breidde de kerk zich uit door het verspreiden
van de Bijbelvertalingen. De oudste hiervan is de Peschito of
Syrische vertaling; dan de Memphitische, Thebaansche en Basmu-
rische voor Egypteland, en de oude Latijnsche, gewoonlijk, naar
Itali�, de Itala genaamd. Ook dat geschreven woord droeg kostelijke
vruchten voor meer dan ��n heidensch hart. Zoo dan reed de Heere
voort op het witte paard des Evangelies, overwinnende en opdat
Hij overwonne (Openb. 6 : 2). En toen de vierde eeuw kwam
aanrollen, werd zelfs een machtig Keizer voor het Kruis gewonnen
� Constantijn de Groote, over wiens bekeering het volgend hoofd-
stuk schrijft.

DE BEKEERING VAN EEN KEIZER.

HOOFDSTUK III.
DE BEKEERING VAN EEN KEIZER.

Constantijn. Zijne moeder Helena; opvoeding. Saxa
Rubra. �In dit Teeken overwin." Schaart zich
aan de zijde der christenen. Voor- en nadeel
daarvan.

Het was in October van het jaar 312. In de nabijheid van Saxa
Rubra, weinige uren van de stad Rome, in Itali� waren twee mach-
tige legers in slagorde geschaard. De aanvoeder van het eene was
Maxentius, zoon van Maximinianus.

Hij had zich opgeworpen als keizer van Itali� in noordelijk Afrika.
Sinds maanden had hij Rome geschokt door zijn liederlijkheid, maar
in toom gehouden door zijn lijfwacht, de gevreesde Praetoriaansche
benden. Doch vanuit noordwestelijk Europa was een mededinger
naar de keizerlijke waardigheid over de Alpen Itali� binnengedrongen,
en hij zag zich genoodzaakt tegen dezen uit te trekken. Die mede-
dinger was een man, schoon en innemend van gelaat, kloek van
gestalte en lichaamsbouw, onversaagd en dapper in gevaar. Het
was de zoon van Constantius Chlorus, onlangs als Caesar in
Britanni� gestorven, den naam Constantinus of Constantijn dragende.
Constantijn was nog altijd een heiden. Wel had hij allerlei in-
drukken gehad, die hem ten gunste van \'t christendom stemden.
Zijn vader had omtrent dien godsdienst milde en verdraagzame
gevoelens aan den dag gelegd, op meer dan eene wijze. Zijne
moeder Helena was eene christin, die hem meer dan eens gewezen
had op den Christus Gods. Aan het hof van keizer Diocletianus,
waar Constantijn het grootste deel zijner jeugd had doorgebracht,
was hij vaak met eerbied en bewondering vervuld door de christen
martelaars, die liever des keizers grootste wreedheden ondergingen,
dan hun Heer te verloochenen. Maar toch � dat alles had hem
nog niet recht overreed, om zich bij den verachten hoop christenen
te voegen.

Doch hier stond hij nu te Saxa Ruba. V��r hem een leger, viermaal
sterker dan het zijne. Zijn eigen armee, een samengeraapte bende,
meest uit Kelten, Germanen en Britten bestaande, �barbaren" dus,

DE BEKEERINQ VAN EEN KEIZER.

op wie hij zich niet onbepaald verlaten kon. Diep, levendig besefte
hij het gevaarlijke van zijn toestand, het hachelijke der uitkomst.
En bovenal besefte hij diep zijne behoefte aan goddelijke onder-
steuning. Hij wendde zich in zijn nood tot den God der christenen,
ook al had hij slechts een flauw, schemerend besef van dien God.

En toen ? Hij sloeg het oog naar boven. Het was namiddag.
De zon neigde zich reeds ter kimme. Constantijn richtte als werk-
tuigelijk zijn oog naar dat hemellicht. En tot zijne groote verwonde-
ring aanschouwde hij boven den gloeienden vuurbol een helder
glanzend teeken in de gedaante van een kruis en in leesbare letters
van het randschrift omgeven, in de Grieksche taal, �in dit teeken
overwin." Verwondering, die geen grenzen kende vervulde Constantijn\'s
gemoed. En die verwondering werd nog grooter, toen de Heiland
hem des nachts in een droom verscheen en hem beval het kruis
tot een veldteeken te kiezen, en het voor zijne legerscharen uit te
dragen. Constantijn deed dat. Het heilige kruisvaandel, het Labarum,
werd vervaardigd en met dat vaandel aan het hoofd trok men uit,
den vijanden te gemoet. De uitslag van den verwoeden kamp was,
dat het vijandelijke leger werd verslagen. Maxentius zelf verdronk
in den Tiber en zegevierend hield Constantijn zijn intocht binnen
Rome, waar hij niet als de vijand of veroveraar, maar als een redder
en beschermer juichend werd ingehaald en begroet. En ter ver-
eeuwiging van deze luisterrijk behaalde overwinning, maar niet
minder van het verschijnsel, waaraan hij deze uitkomst meende te
moeten dank weten, zag men weldra te Rome het staadbeeld van
Constantijn verrijzen, dat, inplaats van de gewone Romeinsche speer
(hasta), een kruis met de rechterhand hield omklemd, dat ten onder-
schrift voerde: �Door dit heilaanbrengend teeken heb ik uwe stad
van haren dwingeland verlost en raad en volk in hunnen aiouden
luister hersteld."

Zoo luidt het oude geschiedverhaal der bekeering van keizer
Constantijn. Dat alles precies gebeurd is als de oude overlevering
zegt, willen wij geenszins beweren. Dat er een kern der historische
waarheid in schuilt, gelooven wij vast. Constantijn zelf heeft op
zijn sterfbed (Pinksteren 337) onder eede verklaard, dat het op deze
manier is gebeurd. En als men op den eed van een stervend man,
die zijn geloof in Christus pas beleden had, niet aan kan, waarop
zal men dan zijn geloof in de geschiedenis van lang vervlogen dagen
bouwen ?

40 ST. PATRICK, DE APOSTEL VAN IERLAND.

Van den tijd af, dat Maxentius werd verslagen, schaarde Constantijn
zich openlijk aan de zijde der christenen. Hij schafte zeer veel
heidensche, goddelooze gebruiken af, moedigde den overgang tot
het christendom op allerlei manieren aan en in velerlei opzicht
handelde hij als een beschermer van het christelijk geloof. Wat
natuurlijk zoowel zeer schadelijke als voordeelige gevolgen had voor
de zaak van Hem, die eenmaal had beleden �mijn koninkrijk is niet
van deze wereld." Voor de zending had Constantijn\'s overgang
echter dit onmisbare voordeel, dat voortaan geheel de toenmaals
bekende wereld een open veld was, waarop de arbeiders des Heeren
ongestoord konden ploegen en planten naar hartelust en sterk breidde
de kerk zich uit in het eerstvolgende tijdvak. Helaas echter, toen
het heidendom in den Romeinschen staat eerlang geheel ten val
kwam, had de kerke Gods reeds veel van haar oorspronkelijke
zuiverheid en zelfverloochenende liefde verloren.

HOOFDSTUK IV.
ST. PATRICK, DE APOSTEL VAN IERLAND.

Christelijke afkomst. Slaaf in Ierland. Terugkeer in
431. Dicho gedoopt. Kruistriumfen in Ierland.
Karakter der Kerk door Patricius gesticht.

Den 17den Maart van elk jaar vieren de leren in alle oorden der
wereld een feest, een met enthousiasme gevierd feest. Dan ziet
men hunne borsten prijken met groene lintjes en strikjes.

Zelfs hunne paarden en rijtuigen zijn er mede getooid. Men
oreert dan ter eere van Ierland en Erins dappere zonen. Men houdt
optochten en wedstrijden. Wat is de oorzaak van al dat gejubel ?
Omdat op den zeventienden van Lentemaand de geboorte plaats
greep, zoo men gelooft, van Saint Patrick, of zoo men hem in de
Nederlandsche taal noemt: Patricius.

Hij was een groot zendeling, deze St. Patrick. Een der grootste
van het tweede tijdvak der Oude Geschiedenis der Zending dat van
Constantijn (312) tot Karel den Groote (800) loopt. Tamelijk veel

ST. PATRICK, DE APOSTEL VAN IERLAND.

is ons van hem bekend, ook al is zijne historie natuurlijk niet vrij
van het legendarische, d. i. van overleveringen, die niet alle vol-
komen betrouwbaar zijn. Laat ons zijne geschiedenis eens mede-
deelen, zooals die gewoonlijk wordt verteld.

St. Patrick werd aan het einde der vierde eeuw geboren. Waar-
schijnlijk in Boulogne aan de Fransche kust. Zijn grootvader,
Potitus, was een Christelijk priester geweest. Zijn vader, Calpurnius,
een Romeinsch ambtenaar en diaken der gemeente des Heeren. De
jonge Patricius werd opgevoed in de vreeze Gods, en ontving
menige vermaning om het hart aan den Heere te geven. Gelijk
menig ander Verbondskind had hij daartoe echter geen lust en hij
bewandelde met de lichtzinnige knapen zijner omgeving het pad
der lichtzinnigheid en der ongerechtigheid, tot groote droefheid
zijns vaders. Toen kwam de Heere evenals vroeger met Manasse
om een harden weg te houden met zijn bondeling. Patricius werd
door Iersche zeeroovers overvallen, naar hun eiland overgebracht
en als slaaf verkocht. Welk een treurige verandering voor den
zestienjarigen knaap.

Hij kwam als slaaf in dienst van een grondbezitter van Ierland,
Milcho, een heiden, gelijk al zijne eilandgenooten destijds. Patricius
werd gedwongen voor de schapen zijns heeren zorg te dragen, en
eenzaam, bitterlijk bedroefd, bracht hij zijne dagen door op de
groene velden van zijn Ierschen meester. Die eenzaamheid en
droefheid hadden echter goede uitwerking op den knaap. De ver-
maningen van zijn kindsche jaren kwamen hem weder levendig voor
den geest. Hij begon weder zijne knie�n te buigen, tot God te
roepen, met belijdenis van zijne ongerechtigheden. En de Heere
hoorde hem genadiglijk, en de jonge slaaf werd een bevrijde des
Heeren. Weldra was zijn leven een gestadig gebed, de weide werd
zijn tempel, de hemel \'t oord, waarnaar zijne ziel verlangde. En
vol begeerte werd hij evenzeer om zijne ouders te verte!len van
het heil, dat hij gevonden had. En ziet, na zesjarige slavernij wist
Patricius Ierland te ontvluchten en terug te keeren naar \'t vaderlijk
huis. Niet lang echter was hij tehuis of eene vreemde, maar heer-
lijke begeerte maakte zich meester van hem. De begeerte om naar
Ierland terug te keeren als heraut des kruises. Er wordt beweerd,
dat hij \'s nachts in een droomgezicht een man tot zich zag komen
met een brief die het geschrift droeg: �Woorden van \'t Volk van
Ierland," welke brief hem overhandigd werd. Vervuld met ver-

A2 ST. PATRICK, DE APOSTEL VAN IERLAND.

bazing meende de jongeling ook stemmen te hooren, die van de
Iersche kusten tot hem kwamen met de boodschap: �Wij smeeken
u, kind van God, kom en wandel weder onder ons." En na veel
worstelend gebed, en dege, langjarige opleiding toog Patricius naar
Ierland in \'t jaar 431. Aan wal gestapt zijnde in de noordelijke
haven van Strangford of Dundrum, begaf hij zich met eenige vrien-
den op v/eg naar het binnenland. Op weg derwaarts zag hen een
schaapherder, die hen voor zeeroovers hield en vol schrik vluchtte
om zulks aan zijn heer bekend te maken. Dicho, zoo was de naam
van dien heer, wapende zich snel en trok het gezelschap zendelingen
te gemoet om hen te verslaan. Ras echter zag hij, dat zij er heel
niet als roovers uitzagen, en nam ze als gasten in zijne woning.
Wie schetst echter Dicho\'s verwondering, toen Patricius na den
maaltijd opstond en den gastheer in de Iersche taal den Christus
begon te verkondigen ? Hoe goed kwam den zendeling nu de taal
te stade, die hij als slaaf had aangeleerd ! Met gunstig gevolg werd
deze eerste prediking gekroond. Dicho en de zijnen werden na
korten tijd plechtig gedoopt. Bemoedigd door deze vrucht op
zijnen arbeid, toog Patricius nu voort door het grootste gedeelte
van Ierland. Jaren en jaren aaneen bereisde hij dat land in alle
richtingen om Christus te verkondigen. Vaak riep hij het volk met
trommelslag op het open veld te zamen, om voor hen te prediken.
Soms ondervond hij heftigen tegenstand, vooral van de heidensche
priesters, de Dru�den, en van de volkszangers of barden, die voor
de eer der oude goden opkwamen. Menigmalen was hij in doods-
gevaar. Maar hij overwon telkens door zijn geloof in zijne zen-
ding en in zijnen Zender, door zijn gloeienden ijver, zijn machtig
woord, zijne groote liefde en door de bezadigde kalmte, die hem
zelfs in de hachelijkste omstandigheden bijbleef. Binnen den tijd
van vijftig jaren hoogstens was het meerendeel der Ieren voor het
Christendom gewonnen. Overal werden kerken en kloosters ge-
sticht en toen Patricius in 493, op honderdjarigen leeftijd overleed,
kon hij met dank aan God terugblikken op een arbeid, z�� wel
geslaagd, als slechts aan zeer enkele zendelingen ooit te beurt viel.
En dat alles zonder het storten van zelfs ��n druppel bloeds, alleen
door de macht des Woords.

De kerk, door den heiligen Patrick gesticht, was voor die dagen
bijzonder zuiver. Verstand en hart beide trachtte Patricius te be-
reiken. Het was hem niet genoeg eenvoudig te kerstenen, te

DE VECHTERSBAAS, DIE APOSTEL VAN SCHOTLAND WERD. 43

doopen en wat gebeden te doen prevelen. St. Patrick trachtte zijne
bekeerlingen de waarheid te doen verstaan. Overal opende hij
scholen tot onderwijzing der jeugd en de bekwaamsten der jonge-
lingen werden door hem speciaal opgeleid voor zendingsarbeid.
Van het celibaat, d. i. den ongehuwden staat der priesterschap, wist
Patricius niets af, evenmin als van onderworpenheid aan Rome\'s
priesterheerschappij. En velerlei in leer en praktijk der Iersche
Kerk was eeuwen lang overeenkomstig het voorbeeld der oude
christelijke kerk der apostelen en oude kerkvaders. Veel goeds
heeft dus St. Patrick mogen doen voor Ierland. En al gelooven we
nu ook niet aan al zijne wonderen, waarvan de Ieren telkens spreken,
bij voorbeeld dat hij hun eiland van slangen en padden bevrijdde,
toch eeren ook wij Protestanten de gedachtenis van St. Patrick als
den grooten Apostel van Ierland, dien de Heere als instrument ge-
bruikte om velen te ontrukken aan het geweld der oude Slang en
schoone triumfen te behalen voor het Kruis.

HOOFDSTUK V.
DE VECHTERSBAAS, DIE APOSTEL VAN SCHOTLAND WERD.

Columba\'s geboorte, afkomst; vergrijp aan Diarmid.
Boetedoening. Arbeid onder Pieten en Schotten.
Het klooster op Jona. Invloed.

Zooals we in Hoofdstuk IV zagen, kweekte St. Patrick de be-
kwaamste der bekeerde Iersche jongelingen op tot zendelingen. Ook
zijne opvolgers deden dit, b.v. St. Finnian. En de beroemste van
Finnian\'s kweekelingen werd de man, over wien we nu hopen te
schrijven, St. Columba, de apostel van Schotland.

In 521, op 7 December werd deze geboren te Gartan in Ierland.
Zijn oorspronkelijke naam was Crinthan d.i. �wolf," maar later
noemde men hem gewoonlijk Columba � d.i. duif.

Hij was van prinselijke afkomst, en, hoewel christen, had hij nog
heel wat overgehouden van den woesten geest en lust tot strijden,
aan de oude Iersche opperhoofden eigen. In zijn hart was hij een
echte vechtersbaas.

44 DE VECHTERSBAAS, DIE APOSTEL VAN SCHOTLAND WERD.

Dat kwam maar al te duidelijk aan den dag. Reeds had
hij enkele jaren de voetstappen van Patricius gedrukt, had scholen
gebouwd, kapellen opgericht en kloosters en gemeenten gesticht,
reeds was hij een man van twee-en-veertig jaren, toen plot-
seling zijn oude vechtersaard naar boven kwam en hem over-
meesterde.

Diarmid, een machtig Iersch vorst, had een zijner onderdanen
zeer onrechtvaardig behandeld. Als Nathan weleer met David,
bracht hij den vorst zijn zonde onder het oog, en drong vurig aan
op herstel. Maar Diarmid was niet de zoon van Isa� door Gods
genade. Hij verhardde zich en behandelde Columba met minachting.
Dat was voor den man met prinselijk bloed te veel. Vergrimd
verliet hij den vorst en snelde naar zijne dappere stamgenooten op
de grenzen van wat thans Ulster heet. Hij riep ze saam ten oorlog
tegen Diarmid, en te midden van het strijdgewoel vuurde hij zijn
stamgenooten aan tot bloedigen kamp. Zij overwonnen en Diarmid
en vele zijner christenpartijgangers sneuvelden.

Hun lijken waren nog nauwelijks verstijfd, of Columba kreeg reeds
berouw over zijn onchristelijk handelen. �Deze dag bereidde mij
een langdurige ballingschap !" zoo sprak hij, toen hij \'t oog liet gaan
over \'t slagveld. En zoo was het. De Kerkelijke ban trof eerlang
den priester Gods, die zich zoo zwaar had vergrepen.

Dat vervulde Columba\'s hart met zwaren rouw en hij werd recht
vernederd. Zijn strijdlust werd nu een gruwel in zijne oogen. Hij
wendde zich tot zijn vroegeren leermeester Finnian, opdat deze hem
raad mocht geven hoe zijn misdaad uit te wisschen. �Het is be-
tamelijk," zoo sprak deze, �dat waar zooveel ongelukkigen omkwa-
men en ter helle voeren, een gelijk getal door uw voorbeeld voortaan
naar den hemel worde getrokken !"

Dat was wel een ietwat vreemde raad, maar Columba ontving hem
met dank. En tot opvolging ervan toog hij oostwaarts, naar het
land der Pieten en Schotten, wat nu Schotland heet. In gezelschap
van enkele geestverwanten zette hij zich neder op het eilandje Hy
of Jona der Hebriden en bouwde er een klooster en kapel.

Eerst trachtte hij den naburigen Pieten het Evangelielicht te brengen.
Toen begaf hij zich naar den oppervorst der Pieten van het Noorden,
Koning Brude, aan het beroemde meer Loch Ness. Eerst wilde
Koning Brude niets van hem weten, maar Columba\'s heilig leven
en aanhoudend vermaan en onderwijs, deden hem ten slotte buigen

DE VECHTERSBAAS, DIE APOSTEL VAN SCHOTLAND WERD. 45

en \'t christendom aannemen. Vele onderdanen volgden nu zijn
voorbeeld.

Op verschillende plaatsen in Schotland stichtte Columba nu broeder-
huizen, in werkelijkheid kleine christelijke volksplantingen, onder-
worpen aan de inrichting op Jona. Na een tamelijk lang en gezegend
leven overleed hij op Pinksteren (9 Juni) 597.

Den dag v��r hij stierf, had hij den heuvel beklommen, die het
klooster en de kleine hoeve op Jona overzag. Lang en peinzend
had hij alles gade geslagen en toen zijne armen uitgebreid en alles
gezegend. Tehuis in \'t klooster gekomen, hield hij zich nog wat
bezig met het afschrijven van de Psalmen tot aan Ps. 34 : 10,
�Vreest den Heere, gij zijne heiligen, want die Hem vreezen hebben
geen gebrek." Als hij deze plaats had, afgeschreven, legde hij zijn
veder terneer en zeide: �Hier moet ik eindigen, wat volgt moet
Baithene schrijven." Baithene was een zijner discipelen, die hierdoor
waarschijnlijk als zijn opvolger werd aangeduid.

Toen den volgenden morgen de bel de kloosterbroeders tot de
metten opriep, was Columba de eerste, die zich naar de kapel begaf.
Hij boog zich voor het altaar in gebed terneder � en daar werd
de zilveren koorde ontketend. De kloosterlingen, die hem volgden,
vonden hem stervende. Onbekwaam om te spreken, trachtte hij nog
eenmaal zijn armen op te heffen om hen te zegenen, en toen stierf
hij met glans van hemelsche vreugde op zijn aangezicht.

Zoo ontsliep Columba, de man des gebeds en des geloofs, en de
Apostel van Schotland.

Hoe vreemd, dat zijn onchristelijke lust tot den strijd juist het
middel moest worden, om hem naar de Pieten en Schotten te zenden.
Hoe wonderbaar zijn Gods wegen soms! Al was de Kerk, door
Columba gesticht, niet meer zoo zuiver als die van Patricius op Ierland,
toch moet erkend, dat zij veel goeds bevatte en zelfs tot zegen werd
voor heel westelijk Europa.

Uit de scholen, door Columba gesticht, kwam een groot aantal
begaafde, edele mannen die in Frankrijk, Duitschland, Zwitserland
en in Nederland den Christus gingen verkondigen en een Evangelie
brachten en kerken stichtten, veel zuiverder dan Rome.

46 HOE DE FRANKEN CHRISTENEN WERDEN.

HOOFDSTUK VI.
HOE DE FRANKEN CHRISTENEN WERDEN.

Oudste gemeenten in Galli�; koningin Clothilda\'s
invloed. Slag bij Zurich. Clovis gedoopt, 496;
gebrekkig christendom, vol Roomsche misbruiken.

Het is eigenaardig, als we de geschiedenis der Oude Zending be-
studeeren, op hoe velerlei en soms wonderlijke manier de Heere de
volkeren deed winnen voor zijne zaak.

Constantijn door een droomgezicht; de Ieren door een vrijgemaakten
slaaf; de Schotten door een boetvaardigen vechtersbaas; de Gothen
door een meegesleurd gevangene (Ulphilas); Abyssini� door schip-
breukelingen, Frumentius en Aedesius.

Opmerkelijk is het ook, hoe vaak vrouwen gebruikt werden als
instrument om Gods Rijk uit te breiden. In Iberi� aan de Zwarte
Zee won eene slavin, Nunia, de vorstelijke familie voor \'t christendom.
In Engeland werden de Angel-Saksen gedeeltelijk door vrouwen,
(Bertha en Hilda) voor de kerk gewonnen. Later greep iets der-
gelijks in Rusland plaats. En zulks was ook het geval met de
Franken en hunnen Koning, waarover wij hier wenschen te schrijven,
om dan op Nederlandschen bodem over te stappen.

Galli�, later naar de bewoners ervan, de Franken, Frankrijk ge-
naamd, bezat reeds van vroege tijden af christelijke gemeenten.
Parijs, Lyon, Vienne waren de voornaamste. Maar die hadden slechts
zeer weinig uitbreiding gekregen en luttel invloed uitgeoefend op
de omringende heidenwereld. Ook St. Maarten van Tours, de
krijgsman-monnik, had met twee zwaarden, de Schrift en zijn degen,
de Franken niet voor de kerk kunnen winnen. Dat voorrecht was
eene vrouw beschoren, Clothilda, een dochter van den Bourgondischen
Koning Gimdobald, eene vrouw, die van harte den Heere vreesde,
ook al was zij niet vrij van den Roomschen zuurdeeg. In het laatst
der vijfde eeuw was zij gehuwd met Clodowig of Clovis, een Heiden,
die sinds zijn vijftiende jaar regeerde over de Salische Franken en
groote overwinningen op de Romeinen had behaald, zoodat Frankrijk
voor een groot deel zijn grondgebied werd. Clothilda trachtte met

HOE DE FRANKEN CHRISTENEN WERDEN. 47

voorbeeldigen ijver haar man voor \'t christendom te winnen. Maar
zij ontmoette allerlei hinderpalen op haren weg. Haar oudste zoontje,
dat zij met moeite gedoopt had gekregen, stierf jong en Clovis
schreef dit toe aan de gramschap der goden zijns volks en aan de
nietigheid van den God der Christenen. Ook een tweede kind,
met nog grooter moeite gedoopt, werd krank ten doode toe, zoodat
Clovis wederom raasde tegen den God zijner vrouw.

Toen dit zoontje echter, tegen alle verwachting in, op Clothilda\'s
ernstig gebed genezen werd, maakte dit wel wat indruk op den
heidenschen vorst. Maar zijn toebrenging had eerst later plaats.

In het jaar 496 hadden de Allemannen, Friezen en Saksen zich
tegen Clovis verbonden en waren reeds tot Lotharingen doorgedrongen,
eer deze zich tegen hen te weer kon stellen. Eindelijk stond hij
bij Tolbiak (Zulpich) bij Keulen tegenover zijne vijanden. Groot
was hun getal. Groot was hunne dapperheid. Met verwoedheid
vochten zij tegen hun erfvijand, den Frank. Het scheen alsof Clovis
ditmaal zou worden verslagen. Want zijne dappere Franken begonnen
reeds terug te deinzen en de vijanden rukten steeds meer voorwaarts.
Vergeefs riep de Frankische vorst tot zijne goden; vergeefs smeekte
hij om bijstand, hun bloedige en kostbare offers belovend. Zij
schenen doof te zijn en steeds hachelijker werd de kamp. Toen
begon Clovis te denken aan Hem, van wien zijne gade hem zoo
menigmaal had gesproken. Hij knielde op het slagveld neder en
riep: �O Jezus Christus, van wien Clothilda mij verzekert, dat Gij
de Zoon van den levenden God zijt, die hulp verschaft in nood, en
overwinning aan hen die op U hopen, ik smeek U ootmoedig Uwen
bijstand af. Want Ik heb mijne goden aangeroepen, maar zij helpen
mij niet. Help Gij mij en geef mij de overwinning, dan zal ik in
U gelooven en mij in Uwen Naam laten doopen !" Zoo bad de
koning der Franken. Daarna stond hij op, stelde zich aan \'t hoofd
der zijnen, rukte op de vijanden aan en ja, God lof, na een hevig
gevecht trokken dezen met bebloede koppen af. Zoo ontving Clovis
verzekering, dat der Christenen God de ware was.

Hij zou zijne belofte echter misschien spoedig hebben vergeten,
want het zat niet heel diep met hem, ware het niet dat Clothilda,
aan wie hij dit voorval verhaald had, daarvoor gezorgd had. Dade-
lijk ontbood zij Remigius, den bisschop van Rheims, om haar gemaal
te doopen. Clovis had echter ��n groot bezwaar, nu het op de
zaak aankwam. Wat zou zijn volk er wel van denken, wanneer hij

HOE DE FRANKEN CHRISTENEN WERDEN.

den voorvaderlijken godsdienst vaarwel zei ? Zou het hem verwerpen
gelijk hij zijne religie ? Nu, dat laatste bezwaar werd gelukkig weg-
geruimd. �Wij verwerpen, o vrome koning," zoo riep het volk
eigener beweging, toen hij het raadpleegde, �wij verwerpen onze
sterfelijke goden, en zijn bereid den onsterfelijken God, dien Remigius
verkondigt, te gehoorzamen." Hiermede viel Clovis een steen van
het hart en op Kerstdag van \'t jaar 496 werd hij door den bisschop
van Rheims gedoopt. Toen Remigius het doopwater over hem uitgoot,
riep hij uit met luider stem : �Buig uw hoofd in ootmoed, trotsche
Sikambri�r, verbrand wat gij placht te aanbidden, aanbid wat gij
placht te verbranden!" Drieduizend Franken volgden op dienzelfden
dag het voorbeeld huns konings en binnen korten tijd werd \'t grootste
deel hunner eveneens gedoopt.

Het was echter een zeer gebrekkig christendom, dat op zulke wijze
werd ingevoerd. In plaats van het nauwkeurig onderwijs in de
heilsleer, door mannen als Patricius en Columba en andere groote
zendelingen biddend aan hunne catechumenen (doopscandidaten)
gegeven, legde men hier allen nadruk op het Sacrament des Doops,
geloovende in de Roomsche stelling, dat hetzelve in hen, die het
ontvingen, op miraculeuze manier wedergeboorte bewerkte. Dat
was Rome\'s leer, dat was Rome\'s manier, zooals wij ook later nog
meer dan eens zullen zien, ook hiermede betoonend, hoeveel Rome
ten achter stond bij de Oude Kerk, zooals die ook nog in Ierland
en Schotland werd voortgeplant. Met dat al maakte zulk een be-
keeringsmethode slechte christenen. Ook Clovis was maar een pover
figuur als een discipel van Hem, die gezegd had: �leert van mij,
dat ik zachtmoedig ben." Meer dan eens doopte hij zijn handen
in het bloed der Arianen, die in Bourgondi� woonden, gewis niet
zoozeer uit liefde tot de eere van den Zoon Gods, als wel om dat
rijke land aan zich te trekken.

In een ander voorval kwam zijn ruwe aard evenzeer voor den
dag. Toen Remigius hem het laatste lijden des Heeren vertelde,
riep Clovis vol toorn uit: �was ik daar met mijne Franken geweest,
ik zou die Joden hebben getuchtigd!" Dat bewees, dat hij nog
weinig van het mysterie van \'s Heeren lijden verstond. Ietwat liefde
tot den Christus zou men er echter uit kunnen opmaken, ware het,
dat zijn leven dat ook eenigszins betoonde. Maar dat deed het
bijster weinig. Veeleer was het eene opeenstapeling van wreedheden.
En al gaf Rome hem ook den titel van �Oudste Zoon der Kerk,"

DE GOUDSMID, DIE NEDERLAND\'S EERSTE QROOTE ZENDELING WERD. 49



		\| PRIJS LOC



		¹

		■ "

		� <



		DE GOUDSMID, DIE NEDERLAND\'S EERSTE QROOTE ZENDELING WERD. 49

		en al beschonk hij de geestelijkheid ook met rijke giften, wij hebben gansch geen hooge gedachten van de bekeering van Clovis. Doch in ��n opzicht was die verandering van groot gewicht voor de Zending: Voortaan konden Evangelieboden onder bescherming der Franken noordwaarts dringen om ook in Belgi� en Nederland den Christus te verkondigen.

		HOOFDSTUK VII. DE GOUDSMID, DIE NEDERLAND\'S EERSTE GROOTE ZENDELING WERD.

		Legenden van de eerste zendelingen in Nederland. Amandus arbeidt in Belgi�; Eligius, goudsmid, muntmeester. Zijne zendingsmethode. Bisschop. Arbeid, sterven en leer. De vraag, wie het eerst in de Nederlanden als zendeling optrad, is niet zoo gemakkelijk te beantwoorden. De oudste geschiedenis der zending in dat land ligt verscholen in nevelachtige overleve- ringen. De legenden vertellen, dat Aegistus en Maternus, die tot de zeventig discipelen des Heeren moeten behoord hebben, Christus \'t eerst predikten in Nederland. Zij waren derwaarts getogen met twee voorname hoofden der Friezen, Malorix en Verritus, die in Rome vertoefden en daar door Petrus werden bekeerd. Aan deze legende slaat men echter weinig geloof. Meer vertrouwen verdient de gedachte, dat christensoldaten van het Romeinsche leger, die in het begin onzer jaartelling en later in Nederland gelegerd waren, er het christendom hebben gebracht. Steenen, aschkruiken, ringen enz. uit den Romeinschen tijd in de omstreken der aloude Geldersche stad Nijmegen gevonden, schijnen aan te duiden, dat er althans in die nabijheid iets van Christus bekend was in die dagen. Want meermalen hebben die voorwerpen een kruis of een lam of ander christelijk zinnebeeld er op afgedrukt of afgeschilderd. Dan vermeldt men ook, dat onze voorvaderen in de vijfde eeuw, indien al niet in de dagen van Constantijn den Groote, eenige kennis *Triumfen van het Kruis.* 4



		WILLEBRORD, DE APOSTEL DER FRIEZEN. 55

		wijde bosschen van Denemarken vervuld geworden met geestdrift voor de goden zijner vaderen. Dat godendom, zoo eeuwenoud, zoo nauw verbonden aan allerlei gewijde plaatsen en gebruiken van zijne Friezen; dat godendom, naar hij meende als vereenzelvigd met de oude Friesche vrijheid, door de Frankische christenen zoo telkens belaagd � dat zal hij als kampioen voortaan met hand en tand verdedigen en als beschermheer en voorstander verbreiden. Dat was Radboud\'s ideaal. Dat beschouwde hij als zijn heilige levens- taak. Met kracht arbeidde hij daaraan in zijn rijk, dat destijds zijn grootste uitbreiding had, want de Lauwerzee, de Schelde en de Rijn waren zijne grenzen. En dat was het, wat Wigbert\'s werk op niets dan teleurstelling deed uitloopen. In 690 verdreef Radboud den prediker met geweld uit zijne landpalen en met gebroken hart toog Wigbert naar den grond zijner vaderen terug. Minder nog dan de morgenwolk van Wilfrid was zijn werk geweest in vrucht en toch � niet geheel vruchteloos. Want Wilfrid en Wigbert\'s arbeid ont- gon den Frieschen bodem, waarin later het zaad van Willebrord en Bonifacius zoo gereedelijk inviel en zoo heerlijke vruchten droeg, gelijk we verder hopen te zien.

		HOOFDSTUK IX. WILLEBRORD, DE APOSTEL DER FRIEZEN.

		Afkomst en opvoeding; in 690 met elf helpers in de Nederlanden. Utrecht. Radboud I verslagen; bisschop onder de Friezen. De vijf Hollandsche moederkerken; vlucht en overlijden. De eigenlijke Apostel van Friesland � en dat beteekende, gelijk wij een vorig maal zagen, bijna geheel tegenwoordig Nederland � was Willibrord, of, gelijk men hem in Hollandsche boeken gewoon- lijk noemt: Willebrord. Een veelbewogen leven heeft hij geleid. Zijn vrome vader Wilgis, een Neder-Sakser, in Northumberland woonachtig, had hem reeds van den beginne af den Heere gewijd en evenzeer zijne godvruchtige moeder. Zeer vroeg werd hij toe-



		58 WILLEBRORD\'S MEDEARBEIDERS.

		trekkende Friezen. Later keerde hij weer terug, toen Karel Martel den Frieschen vorst weer eens had geslagen, en in zijne laatste levensjaren arbeidde hij ongehinderd, ook onder de Friezen. En met meer en meer zichtbaar welslagen, zoodat men hem niet te vergeefs den apostel van dit volk noemt. Den zesden November 739 stierf hij in vrede in zijne zetelstad Utrecht. Toen hij heenging, was het christendom voorgoed in Nederland gevestigd. De eerste stand- houdende kerstening onzer voorzaten hebben we dus naast God aan den Engelschman Willebrord te danken. Aan hem en zijn elf medebroeders. Doch over hen in \'t volgende hoofdstuk.

		HOOFDSTUK X. WILLEBRORD\'S MEDEARBEIDERS.

		Adelbert; gebroeders Ewaldus, Suidbert; Weren- frid; Engelmund; Wolfram. Mislukte doop van Radboud. De geschiedenis der elf metgezellen van Willebrord, die hem tot grooten steun waren in zijn zendingswerk, ligt geheel verscholen in de nevelen van overlevering. Die overleveringen spreken van allerlei wonderen, door hen verricht ten behoeve van de uitbreiding der kerk. Natuurlijk, dat we die mirakelen beschouwen als opsiering van lateren datum. Ook zonder die verfraaiing echter is het leven dezer mannen, voor zoover \'t bekend is, vol belangrijkheden. De voornaamste onder hen was Adelbert, een afstammeling der Engelsche koningen van Deira. Hij arbeidde vooral in dat deel van Noord- Hoiland, dat sinds eeuwen Kennemerland heet. Vandaar noemt men hem den apostel van die landstreek. Hij was ootmoedig en zacht- zinnig en had veel ijver om zielen te redden. Overal predikte hij daar en vaak met veel zegen. Afgodsbeelden werden afgebroken, tempels gesloopt en kerken gebouwd. Het dorp Egmond aan de Noordzee was Adelberts woonplaats. Aldaar overleed hij in het jaar 740. Nog heden ten dage roepen de Roomsche Kennemers tot hem als hun beschermheilige. En meer dan ��n hunner ge-



		61
		BONIFACIUS.


		Nederlanden getogen, want vele voorname Friezen, zelfs, zoo men meent, een van Radboud\'s zonen, waren op zijne prediking tot het christendom toegetreden. En de kerstening dezer edelen beteekende heel wat voor de toebrenging van het gewone Friesche volk.

		HOOFDSTUK XI. BONIFACIUS.

		Apostel der Duitschers. Geboorte en opvoeding in Engeland. In 716 in Friesland. Roomsch. De Thor- eik te Geistnar; Aartsbisschop ; Duitsche Synode van 742; gebrekkig christendom; zendingsreis naar Noord Nederland; dood nabij Dokkum. Hij droeg een schoonen naam, de man, van wien wij ditmaal wat hopen te vertellen en die als Apostel der Duitschers eene voorname plaats inneemt in de geschiedenis der zending. Zijn naam was oorspronkelijk Winfrid of Wynfrith � vredevol heil of geluk. Ver- latijnscht werd dit Bonifacius, van bonus (goed) en facio (doen). Omstreeks het jaar 680 werd hij te Kleton, in Devonshire, Engeland, uit voorname Angelsaksische ouders geboren. Die ouders bestem- den hem voor een staatkundige loopbaan. De Heere echter had hem tot zendeling geordineerd. Reeds vroeg openbaarde hij lust om den Heere te vreezen en zijne waarheid te onderzoeken. Die lust voerde hem in het klooster Nutescelle in Hampshire. Door ijverige studie en een nauwgezet leven verwierf hij zich een goeden naam en faam onder zijne mede-monniken, gelijk later duidelijk bleek, toen zij hem als abt begeerden. In Bonifacius\' hart was echter een heel ander verlangen. En dat was om onder de stamverwante Friezen en Duitschers aan de overzijde der Noordzee den Christus te prediken � Christus, hemzelven dierbaar geworden. Dat verlangen werd telkens aangewakkerd. Ter eener zijde door eene natuurlijke passie of hartstocht voor reizen, en ter anderer zijde door de be- richten van Willebrord\'s worstelingen en triomfen in \'t rijk van Radboud. In 716 landde hij in Friesland aan. Eerst echter werd hij teleurgesteld. Hoewel Radboud, de koning der Friezen, hem



		EEN WOORD VOORAF.

		In het �Woord Vooraf" van de eerste uitgave, gedateerd 9 Juni 1909 schreven wij o. a.: �Om zendingsliefde te kweeken, zendingskennis te vermeerderen, zendingsgebed te vermenigvuldigen, en het geven van geld en van kroost voor de heilige zaak der Missie te bevorderen, werd het hier volgend werk ter perse gelegd. Uit den aard der zaak was het niet mogelijk, iets anders dan �schetsen" te leveren; hier en daar grepen te doen uit de historie der zending. Toch vormen ze een ten minste eenigszins afgesloten geheel. Ten doel werd gesteld om vooral ons Hollandsch volk hiermede te dienen. Lectuur van dezen aard, heel het zendingsveld van alle landen en alle werelddeelen dekkend, is zeer schaars in de Neder- landsche taal. Met het oog op ons Hollandsch volk werd daarom juist uitgeweid over de geschiedenis der invoering van het christendom in Nederland. Daarom werden over de Oude zoowel als de Nieuwste Zending in Oost-Indi� verschillende hoofdstukken geschreven. Met datzelfde doel voor oogen werd er uitgeweid over wat de Ge- reformeerde Afrikaanders aan de zending doen in het Donkere Werelddeel." In deze tweede uitgave hebben wij een afzonderlijk hoofdstuk ge- wijd aan deze, zich gestadig uitbreidende missie der Afrikaansche Kerken. Dr. M. Kolijn heeft zijne schets van het buitenlandsch zendingswerk der Geref. Kerk in Amerika bijgewerkt en Dr. L. S. Huizenga zijn artikel over Zuid Amerika. Ds. H. Dijkstra te Smilde, Ned., was zoo goed om de hoofdstukken, gewijd aan de tegenwoordige Nederlandsche zending in Oost Indi�, na te zien, te verbeteren en �up to date" te brengen. Voorts werden al de hoofdstukken over de zending van den jongsten tijd bijgewerkt met de nieuwste gegevens.



		UIT DE OUDE GESCHIEDENIS DER ZENDING. (100�800).

		HOOFDSTUK II. DE ZENDING TOT OP CONSTANTIJN.

		Snelle uitbreiding, 100�312. Getal christenen. Fac- toren: Gods zegen, zinledigheid van het Heiden- dom, leven en sterven der christenen. Opleiding van zendelingen. Pant�nus. Bijbelvertalingen. Het eerste tijdvak der Oude Zendings-geschiedenis loopt tot op Constantijn den Groote, van 100 tot 312 na Christus. Gedurende deze twee eeuwen breidde de Kerk des Heeren zich snel uit. Oostwaarts van Jeruzalem werden gemeenten gesticht in Mesopotami�, Perzi�, Medi�, Parthi� en Bactri�. Te Edessa, thans Urfa, lang verkeerdelijk als Ur der Chaldee�n beschouwd, heerschte alreeds in het midden der tweede eeuw een christen-koning, Abgar. Ten zuiden van Jeruzalem ontstonden er al spoedig bloeiende gemeenten in Egypte, Abyssini�, Arabi� en zelfs in Indi�. En westwaarts van de hoofdstad der Joden � welk een uitbreiding! Door Klein- Aziatische volksplantingen en leeraars werden er in Galli� (Frankrijk) verschillende Kerken tot openbaring gebracht. Later kwamen er uit Itali� zeven Evangelieboden naar datzelfde land en een uit hen, de heilige Dionysius, werd de grondlegger der gemeente Parijs. Zelfs over den Rijn vond men Christenen, en evenzeer in Groot- Brittanje � en dat alles bij \'t midden of minstens tegen het einde der tweede eeuw. In Spanje was de uitbreiding zoo geweldig, dat er in 306 niet minder dan negentien Spaansche bisschoppen te Elvira in Synode konden samenkomen, en hoe ook de heidensche



		50 DE GOUDSMID, DIE NEDERLAND\'s EERSTE OROOTE ZENDELING WERD.

		van den Heiland van uit Galli� ontvingen. En ook vinden wij in Wagenaar beschreven, dat koning Hermegiskel van de Warmers, een oude stam in Nederland, met een Frankische christelijke prinses was gehuwd. En laatstgenoemde heeft zeker ook wel iets voor de verbreiding der Evangelieleer gedaan. Maar het een zoowel als het ander kan niet beslist worden bewezen. Met zekerheid weten we echter, dat een zekere Amandus, die in 624 tot bisschop was gewijd, kort daarna aan de rivier de Schelde het Evangelie verkondigde. In het eerst had hij weinig zegen op zijn werk. De heidensche volkeren in den omtrek dier rivier werden zeer boos op den Evangeliebode, omdat hij hun vertelde, dat de koning der Franken hem macht had gegeven om de menschen te dringen \'t christendom aan te nemen. In hunne woede sloegen zij hem soms en wierpen hem meermalen in de Schelde. Maar hij ontkwam tel- kens en hield aan met prediken. Toen hij op zekeren keer een voor dood gehouden gehangene weer had bijgebracht, gaven de menschen meer acht op zijne woorden en velen werden gedoopt. Afgodentempels werden gesloopt en kerken gebouwd, vooral in den omtrek van Qent (Belgi�). Ook te Antwerpen werd een christelijke kerk opgericht, gewijd aan Petrus en Paulus. Amandus, hoe vurig ook, deed echter weinig om de pasbekeerden goed in den gods- dienst te onderrichten. Het opzeggen eener belijdenis en het ver- richten van wat kerkelijke plechtigheden was zoowat alles. Veel meer dan Amandus deed een andere Evangeliebode, die eigenlijk de eerste zendeling van Nederland kan genoemd worden, omdat hij den Christus verkondigde onder de Friezen en Zeeuwen, die in Noord-Nederland woonden, terwijl Amandus immers alleen in Zuid-Nederland (Belgi�) arbeidde. Die man was Eligius of Sr. Eloi. In 588 was hij geboren in het dorpje Chatelat bij Limoges in Frankrijk. Van zijn jeugd af vreesde hij den Heere, evenals zijn vader Eucherus. Als jongeling was hij niet voor een kerkelijk ambt bestemd, maar leerde het vak van goudsmid. Hij werd daarin zeer bekwaam en daarom werd hij gekozen als muntmeester van den koning der Franken, Dagobert I, die van 629 tot 639 regeerde, en van diens opvolger Chlodvig II. Hij moest nu het aanmunten van het geld besturen � een tamelijk gewichtig ambt in die dagen. Eligius vond echter in dat eervol werk zijn ideaal niet. Hij gaf niet om aardschen roem en evenmin om wereldsche schatten, maar begeerde veel meer om een schat in den hemel te vergaderen en



		DE GOUDSMID, DIE NEDERLAND\'S EERSTE OROOTE ZENDELING WERD. 51

		parelen voor zijn Meester. Die begeerte werd al sterker bij hem. Vooral naar het schijnt door invloed van Columbanus of Columba den Jongere, een geestverwant van Columba den Apostel van Schot- land en uit diens school voortgekomen. Op eigenaardige manier trachtte Eligius die begeerte zijner ziel te vervullen. In zijne dagen werden er vaak krijgsgevangenen ver- handeld. En van die ongelukkigen kocht Eligius er vaak zooveel als de staat zijner kas toeliet. Soms wel twintig of dertig. Die menschen liet hij dan kiezen of ze naar hun land terug wilden gaan of bij hem blijven. Kozen ze te gaan, dan gaf hij hun reis- geld huiswaarts en dan vertelden ze aan hun volk wis van de vrucht van het christendom, dat gevangenen zoo deed behandelen. Heel anders dan het heidendom. Kozen ze bij hem te blijven, dan onder- wees hij ze in de waarheid, en velen werden voor den Heere ge- wonnen. Zoo hielp Eligius, de muntmeester, dus het christendom verbreiden. Maar nog veel meer deed hij zulks, toen hij in 641 tot bisschop van Noyon (Calvijn\'s geboorteplaats) werd gekozen. Geheel zijn leven ging toen op in arbeid om zielen te winnen. Heel het grond- gebied, aan zijne zorg toevertrouwd, en daartoe behoorde geheel Zuid-Nederland, werd door hem bezocht en min of meer bearbeid. Nog meer echter deed hij, en dat maakte hem juist voor Noord- Nederland zoo beteekenisvol. Hij bracht ook de boodschap des heils aan de Zeeuwen en Friezen. Eerst werd hij door onze woeste heidensche voorzaten bespot, gescholden en geslagen. Hij hield echter vol en door zijne kalmte, zachtzinnigheid en liefdevol han- delen zoowel als door zijne doordringende en doorzettende prediking, mocht hij ten slotte eene tamelijk groote menigte onder de kruisbanier scharen. Vele altaren en beelden van afgoden werden afgebroken, vele heidenen gedoopt en enkele kerken gebouwd. Eligius arbeidde met ijver en liefde totdat de dood hem in 659 op zeventigjarigen leeftijd afloste. In vrede ging hij henen. Zijn laatste bede, zoowel als heel zijn leven doet ons hem kennen als een, die werkelijk God vreesde. �Heere," zoo bad hij op zijn sterfbed, �laat thans uwen dienaar in vrede gaan, zooals Gij gezegd hebt! O, gedenk dat Gij mij uit stof gemaakt hebt en treed niet met uwen knecht in het ge- richt, want voor U is niemand, die leeft rechtvaardig. O Gij, die alleen zonder zonden zijt, Christus, Heiland der wereld, verlos mij uit het lichaam dezes doods. Doe mij behouden worden in uw rijk,



		52 DE GOUDSMID, DIE NEDERLAND\'S EERSTE GROOTE ZENDELING WERD.

		daar beide uw werk is, zoowel toen Gij wildet, dat ik deze aarde zou betreden. Gij waart steeds mijn behoeder. In uwe handen beveel ik mijnen geest. Ik verdien niet uw aangezichte te aan- schouwen, maar Gij weet, dat mijne hoop gevestigd is op uwe barmhartigheid en dat ik volhard heb in het geloof. In de belijdenis van Uwen naam doe ik nu ook den laatsten ademtocht. Open mij de poort des hemels en laat de machten der hel mij niet ontrooven. Behoed mij met uwe rechterhand. Verdedig mij met uwe macht. Voer mij aan uwe hand naar het oord der verkwikking, al is het ook in de geringste woning, die gij voor uwe dienaren bereid hebt! � Amen." Zoo sprak de stervende Eligius. Was dat niet de taal eens god- vreezenden ? Met dat al is het echter zeer bevreemdend en haast ongeloofelijk, dat deze zelfde man een �goed christen" beschrijft blootelijk als zulk een, �die dikwijls ter kerke gaat en de gaven brengt, welke Gode op het altaar geofferd worden ; die, zoo dikwerf de heilige plechtigheden naderen, eenige dagen tevoren de kuischheid bewaart om met gerust geweten tot des Heeren altaar te kunnen naderen; die eindelijk de geloofsartikelen en het Gebed des Heeren van buiten kent." Maar beslist ongeloofbaar wordt het volgende, dat men hem als raad aan zijne bekeerlingen in den mond legt: �Bevrijdt uwe zielen van de straf, daar gij de middelen in uw ver- mogen hebt. Komt dikwijls ter kerke; bidt nederig om de voorspraak der heiligen. Indien gij dit waarneemt, zult gij in den dag des oordeels voor den rechterstoel des eeuwigen rechters gerust ver- schijnen, zeggende : �Geef Heer, omdat wij gegeven hebben." Onge- loofbaar is zulk een raad. Een die werkelijk God vreest, zou zoo iets niemand durven toeroepen en daarom gelooven we, dat het Eligius ten onrechte wordt toegeschreven. Dit echter is zeker en wordt door verschillende zaken, die we uit die dagen weten, be- vestigd: het christendom, dat Eligius in Nederland bracht, was niet van het zuiverste gehalte. Vandaar dat het na zijnen dood zoo goed als verdween.



		DE ARBEID VAN WILFRID EN WIQBERT �ALS EENE MORGENWOLK." 53

		HOOFDSTUK VIII. DE ARBEID VAN WILFRID EN WIGBERT �ALS EENE MORGENWOLK."

		Wilfrid, als aartsbisschop verjaagd; predikt in Friesland en Zeeland. Egbert en Wigbert. Ver- dreven in 690 door koning Radboud. Bracht Eligius\' werk dus weinig duurzame vrucht voort, zulks was evenzeer het geval met zijne meer of min onmiddellijke opvolgers, Wilfrid en Wigbert, zooals wij thans hopen te zien. Wilfrid of Wilfried was een geboren Engelschman, een Angelsaks. De mishandelingen eener booze stiefmoeder moede, had hij als een veertienjarige knaap zijn toevlucht genomen in een klooster op een eiland bij Northumberland, in het hooge noorden van Engeland, dicht bij de Schotsche grenzen. Hier genoot hij van de monniken zooveel onderricht, dat hij tamelijk ontwikkeld werd en als leermeester van Alfred, koning van Deira, een deel van Northumberland, kon dienen. Door des konings invloed en door zijn ijver voor Rome\'s kerkgezag, werd hij in 670 tot aartsbisschop van York verkozen. Door zijn strijden voor Rome en tegen de oude Britsche kerk echter, en door zijn praallievend en heerschzuchtig karakter maakte hij zich in Engeland zeer gehaat. Ten slotte ontzette koning Elfrid en de Britsche geestelijkheid hem en men maakte het hem zoo benauwd, dat hij de vlucht nam. Zijn doel was te Rome bij den Paus herstel in ambt en eer te erlangen. De mensch echter wikt, maar God beschikt. De zee overstekend, overvalt hem een storm uit het westen en drijft hem naar de Friesche kusten � sommigen zeggen, naar het eiland Walcheren in Zeeland. Wilfried beschouwt dit als een wenk Gods en begint te prediken. In den winter van 677 tot 678 dringt hij al verder en verder Friesland met de heilsboodschap binnen. Edelen en onedelen luisteren gretig naar het woord van den stam- verwanten Engelschman, die hun veel welkomer is dan Eligius, de Franschman. Diens betrekking tot den koning der Franken had hen met grooten argwaan vervuld, omdat men vreesde, dat zijn



		54 DE ARBEID VAN WILFRID EN WIGBERT �ALS EENE MORGENWOLK."

		Christendom ook afhankelijkheid van den gehaten Galli�r inhield. Maar hier was nu een Angelsaks, in hoofdzaak dezelfde taal met hen sprekend, zonder uitwendig machtsvertoon komend � dat was den Friezen veel meer aannemelijk. En zoo won Wilfrid velen van het Friesche volk. Zelfs prinsen van het koninklijk geslacht werden gedoopt. En Adgild, de koning, betoonde in velerlei opzicht, dat hij Wilfrid eerde en gaarne beschermde. Friesland scheen in korten tijd voor Christus te zullen worden gewonnen. Helaas echter, \'t Was bloot opwinding en zeer oppervlakkig. Toen Wilfrid na geen jaar arbeidens naar Rome vertrok om niet meer naar Nederland terug te keeren, kwamen de vogelen des hemels en pikten het zaad op. Het heidensch altaar triomfeerde weer heel spoedig over \'t christelijk kruis, \'t Was als een morgen- wolk. Met Wilfrid\'s opvolger Wigbert ging het nog slechter. � Deze kwam uit Ierland in Nederland door middel van een zekeren Egbert. Egbert was een Engelsch edelman, die in het jaar 654 door eene pestziekte aan den rand des grafs was gebracht. Benauwd voor dood en hel, beloofde hij den Heere zijn leven aan de bekeering der heidenen te wijden, indien hij mocht herstellen. Egbert werd beter. De bewoners der Nederlanden zal hij nu voor Christus winnen. Hij overreedt Wigbert, een Iersch anachoreet of kluizenaar, om met hem te tijgen en samen schepen zij zich in en stevenen oostwaarts. Vol ijver en vuur is Egbert. Had hij niet de Friezen in een gezicht hooren zeggen: �Kom over en help ons ?" Maar � wat gebeurt er? Een vreeselijke storm steekt op. De baren dreigen het scheepke met man en muis te verzwelgen. Met moeite ontkomt men op Engelschen bodem. Nu heeft de ijverige Egbert er genoeg van. De storm is hem het teeken, dat hij niet naar Friesland mag. Hij blijft thuis. Bijgeloovige man. Als een morgenwolk is zijn voornemen. Anders is het echter met Wigbert. Die is minder geestdriftig wellicht, maar meer standvastig. Het gelukt hem de zee over te steken. Hij verschijnt in Friesland. Met ongemeenen ijver predikt hij twee jaren lang. Het volk neigt hier en daar het oor om hem te hooren. Hoopvol ziet Wigbert uit naar vrucht als Wilfrid weleer. Helaas echter � hij oogst niets dan teleurstelling. Hoe dat kwam ? De verdraagzame Adgild was in 679 opgevolgd door den bekenden Radboud. Deze was als jong man in de ge-



		56 WILLEBRORD, DE APOSTEL DER FRIEZEN.

		vertrouwd aan de monniken van het klooster �Rippon," en als twintigjarig jonkman werd hij tot priester geordend. Zucht tot meerdere kennis voerde hem naar Ierland, en in het klooster van Egbert en Wigbert, waar hij nog twaalf jaren lang zich verder aan de studie wijdde. Egbert, nog steeds aan de overzeesche heidenen denkend, hoewel hij zelf, zooals wij vroeger zagen, zijn zendingsplan had opgegeven, blies het vuur van den zendingsijver in Willebrord\'s boezem gestadig aan, en ten slotte maakte hij zich op om als zen- deling naar de Nederlanden te tijgen. Dat greep plaats in het jaar 690. Een elftal mannen, vervuld met denzelfden lust tot het zen- dingswerk als Willebrord, vergezelden hem. De meest bekenden van hen waren Adelbert, de gebroeders Ewaldus, Suidbert en Werenfrid. Van al deze mannen was Willebrord van den aanvang de erkende leider. Zijne goede ontwikkeling, zijn bedachtzaam oordeel, zijn opgeruimdheid, zijn geduld en ijver en moed duidden hem onwillekeurig daartoe aan. Het eerst toog Willebrord met zijne medearbeiders naar Utrecht. Daar was reeds jaren te voren, in 631, door Dagobert I, koning der Franken, een christelijke kapel gesticht, aan den heiligen Thomas gewijd. Ook was er eene kleine gemeente tot stand gekomen. Radboud 1, koning der Friezen, had er echter alles zoo goed als verwoest en hij liet Willebrord en de zijnen verstaan, dat hij hun geene vrijheid tot arbeiden gaf. En de toekomstige apostel der Friezen vertrok. Hij begaf zich naar Pepijn van Herstal, die toen over de Franken heerschte, en kreeg hem op zijn hand. Tot ver- sterking van zijn aanzien toog hij ook naar Rome. De paus moe- digde hem aan in zijn voornemen en gaf hem een schat van reli- quie�n mede. Dat zijn allerlei overblijfselen van gestorven heiligen, waaraan men in die dagen een soort tooverkracht toeschreef. Zoo toog Willebrord naar de Nederlanden terug. Eerst werkte hij wat ten zuiden van den Rijn. Toen Radboud in 692 te Dorestadt of Duurstede aan den Rijn werd verslagen door Pepijn van Herstal, was hij gedwongen, den christelijken zendelingen de deur tot het Friesche volk te openen. Met goed gevolg predikte nu onze held. Bij een tweede bezoek aan Rome ontving hij den titel van Bis- schop onder de Friezen. Op Pepijn\'s aandrang was dat gebeurd. Op zijne terugreis naar Nederland stapte hij te Walcheren, een Zeeuwsch eiland, aan land. Daar vond hij eene menigte volks aan het aanbidden van een beeld van Wodan. Men meent, dat dit het-



		57
		W1LLEBR0RD, DE APOSTEL DER FRIEZEN.


		zelfde was als \'t beeld van een afgod, dien men Mercurius noemde, een gedaante van een mensch met een hondenkop. Vol ijver en geloofsmoed drong Willebrord door de menigte heen en verkon- digde, dat er slechts ��n waarachtig God was, Hij die niet door menschen kan worden afgebeeld. �Ik zal u toonen, hoe nietig uw afgod is!" riep hij uit en met zijn ijzeren vuist trof hij hij het beeld, en het viel in stukken aan zijne voeten. Verbolgen over zijne driestheid, trachtte een heidensch priester Willebrord\'s schedel te kloven maar bracht hem slechts een kleine wonde toe. En het grootste deel van Walcheren\'s inwoners, van de machteloosheid huns afgods overtuigd, werd voor het christendom gewonnen. Zoo ging het Willebrord in vele andere plaatsen. Men zegt, dat hij de vijf Hollandsche moederkerken stichtte : Vlaardingen, Kerkwerve (bij Zieriksee), Velzen, Petten en Heiloo. Te Heiloo, zoo leert de oude overlevering, ontstond op zijn vurig gebed een put, die tot op den huidigen dag naar hem genoemd wordt. En vele andere wonderen worden hem toegeschreven. Natuurlijk hechten we daar geen ge- loof aan. Dat er echter hier en daar in de harten der menschen wonderen van genade geschied zijn, daar kunnen we veel meer op aan. Toch moet men niet te hoog denken van het christendom, dat Willebrord bracht. Een geleerd man, die veel aan de historie gedaan heeft, schreef eenmaal: �Wie zich liet doopen, de opper- hoofdigheid des Roomschen Bisschops erkende en niet langer tegen- stand bood aan de predikers van het Evangelie, werd voor een bekeerling of christen gerekend, hoe onkundig hij anders was of hoezeer hij verkleefd bleef aan kwade zeden, of eene nieuwe soort bijgeloovigheden omhelsde, vlak strijdig met den aard van het Evangelie en den christelijken godsdienst." Wij vreezen, dat dit ook tot op zekere mate op Willebrord\'s werk toepasselijk was. Toch weten we ook, dat hij een ijverig en moedig zendeling was, vervuld met heilige geestdrift voor Christus\' kerk, zooals hij die kende en voorstond en een man, van wien zeker niet zonder grond getuigd werd, dat hij �geheimen omgang met God had gezocht in gebeden en vasten en psalmen" en die zulks open- baarde in zijn wandel. Ook weten we, dat hij veel deed tot ont- wikkeling der jeugd. Bijna een halve eeuw arbeidde Willebrord in Nederland. Voor- en tegenspoed zag hij ruimschoots. Toen b. v. Pepijn van Herstal in 714 stierf, moest hij vluchten voor Radboud\'s zegevierend voort-



		WILLEBRORD\'S MEDEARBEIDERS.		59


		looft er nog steeds in, dat Sinte Aalbert een kerkbalk, die eerst korter was, door zijn gebed langer kreeg dan al de andere balken, en hoe om zijnentwille uit de gebrande pitten van een appel sprui- ten en vruchten voortkwamen, om van nog kinderachtiger dingen niet te spreken. De gebroeders Ewaldus moeten in Twente en Westphalen ge- arbeid hebben. Zij waren in Engeland geboren en geleken veel op elkander. Alleen de een was blond en de ander zwart. In het geestelijke waren ze nog meer broeders dan naar het natuurlijke. Beider ziel was vervuld met liefde tot den Christus en zijne Rijks- zaak � de Zending. Als onafscheidelijke metgezellen reisden en werkten zij. En met veel zegen. Beiden stierven als martelaar. Op het einde van hun leven zuidwaarts trekkende om aan den Rijn Christus te prediken, kwamen zij in \'t huis van een heidensch vorst. Vriendelijk ontving deze hen en noodigde hen ten maaltijd. Naar gewoonte baden zij voor den eten, en dat vervulde den heiden met plotselinge woede. Hij riep zijn volk samen en vertelde, dat de vreemde gasten hem van zijn goden afvallig wilden maken. Dat wekte de hartstochten der ruwe menigte op en zij overvielen de Ewaldussen. De blonde kreeg dadelijk zijn schedel gekloofd en stierf. Den zwarte werd het eene na het andere lichaamsdeel met duivelsche wreedheid afgesneden, en ten slotte weiden beider ge- korven lijken in den Rijn geworpen. Zoo stierven de gebroeders Ewaldus, die beminden en lieflijken in hun leven, ook in hunnen dood niet gescheiden. Suidbert, een Engelschman, was abt in Ierland en een man van aanzien, toen hij naar Nederland toog. Gelderland werd zijn arbeids- veld, en aan de Lek en de Waal, te Tiel, Bommel, Heusden, Arkel en vele andere plaatsen, stichtte hij vele kerken. �Apostel van Teisterbant" werd zijn titel. Hij stierf als bisschop in het door hem opgerichte klooster te Kaiserswerlh in Duitschland. Werenfrid arbeidde evenzeer in Gelderland. Omstreeks het jaar 720 overleed hij te Westervoort en werd in de door hem gestichte kerk te Eist begraven. Van de overige metgezellen van Willebrord is ons zoo goed als niets bekend, behalve dat ook zij met min of meer zegen aan zijne zijde arbeidden. Dat was ook het geval met andere Engelschen, die Willebrord\'s voetspoor drukten en onder hem werkten. Met name is Engelmund, de patroon van Velzen, in Noord-Holland be-



		60 willebrord\'s medearbeiders.

		kend en nog ge�erd. Nederland heeft dus veel aan Engeland te danken, wat de invoering van het christendom aangaat. En ook aan Frankrijk. We spraken reeds vroeger van Amandus en Eligius. Wolfram of Vulfram was een derde geboren Franschman, die gezegend in Nederland arbeidde juist in den tijd, dat Willebrord en de zijnen er waren. Daarom noemt men hem gewoonlijk in ��n adem met deze Engelsche zendelingen. Hij was monnik te Fonta- nelles, toen eene goddelijke openbaring hem, zoo hij meende, naar Friesland riep tot bekeering van koning Radboud. Dat was een heele opdracht. Maar gesteund door de wereldlijke macht van Pepijn van Herstal, ging hij tot den Frieschen vorst en verkondigde hem de nietigheid zijner afgoden en de heerlijkheid des levenden Gods en van zijnen hemel. Met bezieling, met kracht, met aandrang sprak hij, en Radboud, o wonder, luisterde met belangstelling. Het woord scheen indruk op hem te maken. Hij werd overreed om zich te laten doopen, gelijk hij trouwens al aan Pepijn had beloofd dat Sacrament te ontvangen. De doop stond in die dagen steeds op den voorgrond, omdat men meende, dat hij den ontvangers wedergeboorte en zondevergiffenis bracht. Wat beter middel dus dan dit, om de menschen tot �christen" te maken ? Wolfram was blijde, toen Radboud zijn toestemming gaf. Nog blijder, toen deze in doopsgewaad naar het doopvont trad. Reeds stond de koning met den eenen voet erin. Doch juist toen Wolfram\'s blijdschap ten toppunt zou stijgen, verdween zij plotseling en gaf aan bittere teleur- stelling plaats : Radboud bedacht zich. Reeds, zooals we zeiden, met den eenen voet in het doopvont staande, kwam hij met de vraag tot Wolfram, waar toch wel zijne koninklijke voorzaten waren. �Dwaal niet, o vorst!" riep de zendeling, �uwe voorgangers, de vorsten der Friezen, die zonder het Sacrament des doops zijn gestorven, hebben voorzeker het vonnis der verdoemenis ondergaan!" Op dat woord trok Radboud zijn voet terug. Liever was hij met zijne vaderen in hunne plaats dan met de arme christenen in den hemel, verklaarde hij en voortaan had Wolfram\'s woord geheel geen invloed meer op hem. Hij stierf als vijand van het geloof drie dagen later (719) te Medemblik, alwaar, of in Hoogwoud, niet verre van daar, de mislukte doopplechtigheid voorviel. Bitterlijk teleurgesteld en zekerlijk thans overtuigd, dat zijne roeping tot Radboud\'s bekeering slechts inbeel- ding was, verliet Wolfram de Friesche kusten. Het volgend jaar overleed hij te Fontanelles. En toch was hij niet vergeefs naar de



		62
		BONIFACIUS.


		geene moeite deed, omdat hij de handen vol had met het bevechten van Karel Martel, den hofmeier des Frankischen konings, toch kon Bonifacius niet goed voet aan wal krijgen, wellicht door den on- rustigen toestand des lands. Daarom ging hij een wijle naar zijn vaderland terug. In \'t voorjaar echter van 718 verliet hij ten tweeden male en voor goed zijn geboorteland om zich der zending te wijden. Allereerst toog hij naar Rome om van Paus Gregorius II een aan- stelling te erlangen om in Duitschland zending te drijven. Met eenen voorraad reliquie�n trok hij toen naar Th�ringen en was daar ijverig werkzaam om het heidendom uit te roeien. Tot onzen spijt moeten we echter mededeelen, dat hij niet minder ijverig bezig was om de priesters en monniken, vroeger door de oude Britsche kerk in die streken gezonden, te verdrijven. Het huwelijksleven dier geestelijken beschouwde hij als hoererij en hunne weigering om Roomsche gebruiken bij den doop en christelijke feestviering te volgen, was in zijn oog Qodonteerende rebellie. Dat was, omdat Bonifacius door en door Roomsen was. In 723, na ijverigen arbeid, zoowel in Hessen en Friesland, als in Th�ringen, begaf hij zich ten tweeden male naar Rome, en boven het voorgegeven graf van Petrus bezwoer hij openlijk en plechtig de stiptste getrouwheid aan den zoogenoemden opvolger van dezen Apostel � den Paus van Rome, en de gebruiken der Roomsche kerk. In Duitschland teruggekeerd, merkte hij tot zijne smart, dat velen zijner bekeerlingen weer heidensch waren geworden. De dienst van Thor, den Noorschen God des donders, trok vooral velen hunner aan. Verontwaardigd zoowel als bedroefd toog nu Bonifacius naar Geismar nabij Fritzlar in Hessen. Daar stond een eeuwenoude eik, aan Thor gewijd. Die eik was het middelpunt der vereering van dien afgod. Die dien heiligen boom durfde schenden, zoo ge- loofden de heidenen, zou door den bliksem van Thor doodelijk worden getroffen. �Ik zal u bewijzen, dat uw god ijdelheid is !" riep Bonifacius en ten aanschouwe van duizenden heidenen legde hij zijn bijl aan den wortel des booms, en hieuw en hieuw, tot deze met donderend gekraak ter neder stortte. Den zendeling trof geen bliksemstraal, gelijk het volk had geloofd. Moedig stond hij met zijn bijl voor hen. Het volk geloofde zijne bewering, dat Thor en heel hun godendom ijdelheid was Als Isra�l van ouds riep het nu luidkeels: �De Heer, Hij is God !" en vol ijver hielp het nu Bonifacius om een kerkje te bouwen van het hout des booms.



		63
		B0N1FACIUS.


		Duizenden werden nu gedoopt. Berichten hiervan kwamen in En- geland aan. Geestdriftig togen nu scharen van Angelsaksische mannen en vrouwen over het kanaal, om hun landgenoot te helpen in zijne missie. En velen, die te huis bleven, steunden hem met geschenken, zoowel als beloften, voor zijn welslagen te bidden. Na tienjarig worstelen met heidenen en de oude Britsche kerk beloonde de nieuwe Paus Gregorius III den zendeling, door hem in 732 tot aartsbisschop van de geheele Duitsche kerk te benoemen. Bonifacius nam die benoeming aan, hoewel hij vroeger had ge- weigerd, bisschop van Utrecht te worden als opvolger van Willebrord. Zeker omdat hij uitgebreider werkkring begeerde. En dien kreeg hij nu. Geheel Duitschland werd nu door hem bereisd. Overal predikte hij en stichtte gemeenten. Min of meer gekerstende streken deelde hij tot bisdommen in. Terugvallen in \'t heidendom trachtte hij te voorkomen door \'t onderwijs des volks in de waarheid. Vooral voor de ontwikkeling der jeugd droeg hij zorg, door aan de voor- naamste kerken scholen te verbinden. Nadat hij van den Paus nog meer autoriteit had ontvangen, riep hij eene Duitsche Synode samen (742,). Later hield hij nog twee dergelijke vergaderingen, die veel goeds teweeg brachten. De be- sluiten dier Synoden zoowel als andere bescheiden, geven ons een dui- delijk inzicht in den staat der kerk in die dagen. Sommige priesters waren zeer onkuisch. Andere offerden zoo nu en dan, ten believe van \'t volk, aan Jupiter, den oppergod der Romeinen. Sommige christenen (?) verkochten hunne slaven aan heidenen om als offers te dienen. Paardevleesch en rauw spek was voor hen een lekkernij. E�n priester verstond het Latijn z�� slecht, dat hij gedoopt had in den naam van Filia (dochter) inplaats van Filii (des zoons). Vele bis- schoppen deden meer aan jacht en krijgsdienst dan aan arbeid in \'s Heeren wijngaard. Een enkele leerde Origenes\' leer van een her- stel van alle dingen. Heel wat misstanden dus, die Bonifacius handen vol werk gaven, en hem weinig tijd lieten om zich aan de bekeering der heidenen te wijden. Dat laatste was echter steeds zijn lievelings- werk en op zijn ouden dag besloot hij bij vernieuwing, zich daar dan geheel aan te wijden. Hij stelde zijn leerling Lullus aan als zijn op- volger in het primaatschap der Duitsche kerk en als grijsaard van 70 jaren toog hij naar het noorden van Nederland. Te Attingohem, (wei- licht Achttienhoven), aan de Vecht, vestigde hij zijne woonplaats. Van daar uit bereisde hij de landen rondom het meer Almari (Zuiderzee).



		64 DE EERSTE FRIES, DIE EEN GROOT ZENDELING WERD.

		Duizenden werden allerwege door den grijzen kruisgezant voor zijnen Heer en voor Rome\'s Kerk gewonnen. In \'t midden van \'t jaar 755 sloeg hij in \'t hartje van Friesland, nabij Dokkum, zijn tent op. Dat was op den vijfden Juni. Op dien dag zou hij velen zijner bekeerlingen het vormsel toedienen � een Roomsch sacrament. Doch � nauw was de zon boven de oosterkim gestegen, of eene menigte heidensche Friezen kwam pijlsnel opdagen. Zijne bedienden wilden hem met hun wapentuig verdedigen. Een bloedbad scheen onvermijdelijk. Dat wilde Bonifacius echter niet en hij gebood den zijnen de wapenen neer te leggen. Dit deden zij. Zonder eenige bescherming van menschen trad de grijsaard zijnen vijanden te gemoet. Met bevende stem en eerbiedwaardige houding maande hij ze tot bekeering. Vergeefs. De woestelingen vielen op hem aan en doodden den zendeling en zijne metgezellen � drie-en-vijftig in getal. Mur- murwoude � Moordwoud � heet tot op heden de plaats, waar Bonifacius als martelaar zijn leven liet. Te Fulda werd later zijn lijk ter aarde besteld. Zoo stierf de apostel der Duitschers. Zijn dood echter was ook de dood van het Heidendom in Friesland. Langzamerhand stierf het uit. En in heel Duitschland is Bonifacius\' nagedachtenis tot heden in zegening, al was hij helaas te veel een dienstknecht van Rome.

		HOOFDSTUK XII. DE EERSTE FRIES, DIE EEN GROOT ZENDELING WERD.

		Ludger, geboren nabij Dokkum; Lotgevallen zijner ouders; Opvoeding te Utrecht en York; Arbeid on- der Saksers en Friezen; in Westfalen. Mirakelen ? Het Nederlandsche volk kan maar op weinig groote zendelingen bogen. Bij Engeland en Duitschland vergeleken, maakt het een pover figuur op dit gebied. Het schijnt dat er niet zooveel enthou- siasme, heilige, geestdriftige bezieling voor de missie in ons woont als in de zooeven genoemde stamverwante volkeren. Daarover mogen we ons wel ernstig schamen.



		DE EERSTE FRIES, DIE EEN GROOT ZENDELING WERD. 65

		Toch zijn enkele Nederlanders zulke zendelingen geworden, dat we nog tot op heden trotsch op en dankbaar voor hen zijn. En de grootste onder hen, schoon niet het best bekend, is hij, over wien we ditmaal schrijven � Ludger of Ludgerus, de eerste Fries, die een groot zendeling werd. Hij was ongeveer 745 geboren te Wierum, noordelijk van Dokkum. Hij woonde aldaar, toen Bonifacius in 755 te Murmerwoude als slachtoffer der heidensche Friezen viel. Wellicht heeft hij den Apostel der Duitschers zelf gehoord en gezien. In ieder geval werd hij diens groote opvolger in het zendingswerk onder de Friezen en hunne naburen. Hij noch zijne ouders waren echter bekeerlingen van Bonifacius. Want reeds Ludger\'s grootouders kenden en dienden den Heere. Koning Radboud was zeer op hen verbitterd, omdat zij de door hem vervolgde en verarmde christenen zeer hielpen en steunden. Iets, wat hun groot vermogen en adellijke stand hun toeliet om te doen. Radboud wilde hen daarom dooden. Maar intijds ontvluchtten ze naar Frankrijk, waar Ludger\'s vader, Triatgrim, geboren werd. Later, toen Radboud II in Friesland heerschte, kwam de familie weder terug en zoo kwam het, dat onze Ludger in Friesland, te Wierum, het levenslicht aanschouwde. Zijne ouders bestemden hem voor den dienst des Heeren en vertrouwden hem reeds vroeg toe aan den Abt Gregorius van Utrecht, een vroom en ijverig man van hooge Frankische afkomst, aan wien na Bonifacius\' dood de bekeering der Friezen door den Paus was opgedragen geworden. Na voorbereidende studie toog Ludger naar Engeland en studeerde te York een tiental jaren lang. Een zijner leermeesters aldaar was de beroemde Alcuinus, die later Karel den Groote tot onderwijzer diende. Te York was wat wrijving tusschen de Engel- schen en Friezen, naar het schijnt. Waarom is onbekend. Maar in ieder geval, er ontstond twist tusschen die stamverwanten en Ludger achtte het \'t best naar het vaderland terug te keeren. Eerst werd hij tot de Saksen gezonden om hun het Evangelie te verkondi- gen. Daarna was hij zeven jaren werkzaam onder zijn eigen volk. Vooral in Dokkum\'s omstreken. Op de plaats, waar Bonifacius ge- vallen was, richtte hij eene kerk op. Toen belette een strijd tus- schen de Franken en Saksen zijnen arbeid en hij trok naar Itali�, waar hij zijnen tijd meest doorbracht in de Benediktijner abdij te Monte Cassino. De roep zijner vroomheid en bekwaamheid bereikte na een paar jaren de ooren van Keizer Karel en nu werd Ludger wederom naar het land der Friezen en inmiddels overwonnen Saksen gezonden. *Trinmfen van het Kruis* 5



		66 DE EERSTE FRIES, DIE EEN QROOT ZENDELING WERD.

		Tusschen Eems en Lauwers arbeidde hij nu ijverig om het ver- woeste weder op te bouwen en het nog woeste arbeidsveld te be- ploegen en te bezaaien. Hij sprak tot en met de Friezen zoowel persoonlijk als in \'t openbaar over den weg des levens. Bemoedi- gende vruchten droeg dat soms. Te Delfzijl vond hij eens een blinden man in eene woning, die hij binnentrad. Het was de zanger Barnlef, een heiden. �O," dacht Ludger, �als die man eens bekeerd mocht worden en dan zijne stem den Heere kon wijden, wat zou dat heerlijk zijn." Hij sprak ernstig met Barnlef, herhaalde malen. En hij bad nog meer voor hem. En ja, tot zijne vreugde mocht Ludger de bekeering des blinden aanschouwen, en voortaan werd hij een zanger der blijde boodschap. Eenigen tijd daarna moest Ludger wederom zijn geliefd Friesland verlaten. De Saksen waren andermaal tegen Karel den Groote ten strijde opgetrokken, plunderend en brandend. Op last des Keizers werkte de Friesche missionaris nu in westelijk Duitschland, in West- phalen. Daar leed en streed hij zestien jaren lang als trouw krijgs- knecht des Heeren en won velen voor zijnen Heiland. Hij stichtte vele kerken en kloosters en leidde zelfs jongelingen op voor \'t priesterambt. Karel beloonde hem met den bisschopszetel van Mimigarderode, later bekend als Munster, waarvan hij de eerste bisschop was. Hij predikte tot den dag zijns doods toe. Op Zon- dag 26 Maart 809 had hij nog h�t Evangelie verkondigd op twee verschillende plaatsen, in de nabijheid van Munster. Dien avond zeeg hij, na zijn terugkeer in zijne woning, uitgeput neer. Na enkele uren blies hij in vrede den laatsten adem uit. Onder een boom in de nabijheid werd hij begraven. Alzoo had hij uitdrukkelijk verlangd. Onder dien boom toch placht hij in zijne laatste jaren bij voorkeur te bidden. De legende zegt, dat er bij dien boom een wonder was gebeurd. Ludger had namelijk be- sloten, om op de plaats, waar die boom stond, toen nog deel van een dicht woud, een klooster te bouwen. Zijne leerlingen gingen dus aan het neerhouwen der reusachtige stammen. Maar toen de eerste avond daalde, hadden ze nog maar ��n van die woudreuzen geveld. Zijn leerlingen klaagden bitter over hun zwaar werk. Hoe lang zou het niet duren eer alles gekapt was? Ook Ludger be- greep, dat de zaak zwaar was. Daarom ging hij dien nacht onder den zoo straks genoemden boom bidden, dat de Heere hen mocht helpen. En o wonder, dienzelfden nacht stak een zware storm op,



		DE EERSTE FRIES, DIE EEN GROOT ZENDELING WERD. 67

		die al de boomen in den omtrek ontwortelde, behalve dien, waar- onder hij had gebeden. Geen wonder, dat hij dien woudreus tel- kens opzocht als zijn bidvertrek en onder zijn schaduw wilde be- graven worden. Nu, dat wonder zullen we maar voor rekening der overlevering laten, evenals vele andere verhalen, die mededeelen, hoe lammen, blinden en stommen genezen werden, door op Ludgers graf te knielen. Ook zonder die opsiering erkennen wij in hem een groot zendeling, wiens arbeid rijk gezegend was. Wel mogen alle Friezen trotsch zijn op hun landsman, die zooveel voor \'s Heeren rijk deed ! En wij allen mogen dankbaar voor hem zijn.



		UIT DE MIDDELEEUWSCHE ZENDING. (800�1507).

		HOOFDSTUK XIII. ANSQAR DE DROOMER, DE APOSTEL VAN HET NOORDEN.

		Verandering door droomgezicht; vergezelt koning Harald Klak naar Denemarken; verdreven. Naar Zweden. Aartsbisschop van Hamburg; berooid zwerver, in 845; groote zegen op arbeid in Zwe- den. Overlijdt als Bremens bisschop. Willebrord was alreeds in \'t jaar 700 naar Denemarken getogen om er den Christus te prediken. Maar teleurstelling was \'t eind. Ludger had Karel den Groote vergeefs gebeden om verlof om naar dat land te trekken. De Keizer weigerde, omdat hij de bekeering der Denen onmogelijk achtte. Zekerlijk, omdat ze zoo wild en woest waren. Alsof de Heere de meest ontaarden niet kon bekeeren! Waar menschen echter eene zaak zoo goed als onmogelijk achten, daar treedt de Heere soms op ongedachte manier op, om hen te doen zien, dat voor Hem niets te zwaar of te wonderlijk is. Zoo was het ook hier. Want Hij verwekte een man, die niet alleen een menigte Denen tot den Heere leidde, maar evenzeer een zeer aan- zienlijk getal Zweden, zoodat hem de eernaam van Apostel van het Noorden werd gegeven. Die man was Ansgar, een der aantrekke- lijkste persoonlijkheden uit de geschiedenis der middeleeuwsche Zen- ding, die als \'t ware met het jaar zijner geboorte begon, en tot 1517 duurde. In 801 namelijk werd hij geboren uit Frankische ouders. Zijne wieg stond in de nabijheid van Amiens, in noordelijk Frank- rijk. Zijn naam beteekent God\'s Speer. Hij had eene godvreezende



		ANSGAR DE DROOMER, DE APOSTEL VAN HET NOORDEN. 69

		moeder, die veel voor haar zoontje bad, maar helaas reeds vroeg door den dood werd weggerukt. De vader vertrouwde toen den jongen Ansgar toe aan de zorg der monniken van het naburig klooster Corbie. De bekende Paschasius Radbertus, een groot taai- geleerde voor die dagen, werd een zijner leermeesters. Eerst scheen Ansgar een heel gewone knaap te zijn. Hij was los en luchtig en speelziek en meer dan eens schudde Radbertus het hoofd over zijn lichtzinnigen scholier. Maar eensklaps werd het uiterlijk en het gedrag des jongens veranderd. Een ernstige trek kwam op zijn gelaat, boeken werden geliefde metgezellen, en in plaats van de genoegens zijner medeleerlingen zocht hij bij voorkeur zijn bidcel op en de kapel der monniken. Wat was de oorzaak van dezen plot- selingen, opvallenden ommekeer ? Een droom! Op zekeren nacht droomde Ansgar, dat hij op reis was. Hij bewandelde een pad, dat zeer moerassig was en glibberig en \'t voortgaan uiterst moeilijk maakte. Naast zijn pad liep een welgebaande weg. En daarop zag hij eene groote schare in het wit gekleede vrouwen wandelen. Het geleken engelen Gods. E�n vooral was schitterend van glan- zende schoonheid. Zij scheen de gebiedster der overigen te zijn. En onder die overigen, o wonder � zag Ansgar de bekende ge- laatstrekken zijner lieve gestorven moeder. Vol liefde en verlangen tot haar poogde hij haar te naderen. Helaas, de drassige bodem zijns wegs verhinderde hem. Toen sprak zij, die de gebiedster der overigen scheen te zijn, Ansgar aan. Het was de Moeder des Heeren. �Mijn zoon!" zoo sprak zij, �wenscht gij bij uwe moeder te komen ? Wilt gij deel aan onze gemeenschap hebben ? Nu dan, ontvlied alle ijdelheid en de zonden der jeugd. Want wij hebben een afkeer van alles, wat ijdel en boos is en niemand komt tot ons die daarin nog genot heeft." Zoo droomde Ansgar. En die droom transformeerde hem. Herhaalde malen daarna had Ansgar heerlijke droomgezichten. Eens beleed hij den Heere zijne zonden, zoo droomde hij onder anderen, en de Zaligmaker stortte zijnen vrede uit in zijne ziel. �Heere, wat wilt gij, dat ik doen zal ?" vroeg hij met overgegeven en liefdevol hart. �Ga heen en verkondig het Woord Gods aan de heidenen!" was het antwoord. Ansgar verborg dit in zijn hart, studeerde zeer ijverig en na verloop van enkele jaren, toen hij monnik was in het klooster Korvey in Westphaien, opende de Heere zelf den weg voor hem om zendeling te worden.



		70 ANSOAR DE DROOMER, DE APOSTEL VAN HET NOORDEN.

		In de dagen van Ansgar\'s jeugd regeerde er over een deel van Denemarken een koning, die Harald Klak heette. Door verschil over opvolging met verdrijving bedreigd, zocht hij steun bij den vorst der Franken, Keizer Lodewijk den Vrome, den zoon van Karel den Groote. Hierdoor kwam hij in aanraking met het christendom ; 826 liet hij zich, met zijne gemalin, plechtig doopen in de kathedraal (bisschopskerk) te Mainz in Duitschland. Of die bekeering echt was, betwijfelen we zeer, maar � en dat maakt haar voor ons zoo gewichtig � zij werd het middel tot Ansgar\'s uitzending. De keizer, die instrumenteel was in deze toebrenging, wilde de nieuwe bekeer- lingen niet alleen naar hun heidensch land laten terugkeeren. Hij zag om naar een geestelijk leidsman om hen te vergezellen en in Denemarken het kruis te planten. En hij vond dien man in Ansgar. Deze was eerst 25 jaren oud destijds. Het was heel wat, zich te begeven onder de woeste Denen. Niemand wilde daarom met Ansgar mede behalve een enkele � zijn boezemvriend Abt Autbert, en die nog alleen schoorvoetend. Per schip togen ze met den koning naar Duurstede, toen een voorname stad in Nederland, en van daar naar Denemarken. Te Habebij in Sleeswijk richtten de beide zen- delingen nu een school op, verlosten christelijke krijgsgevangenen en predikten in den omtrek. Helaas, het volgend jaar verdreef men den koning en ook Ansgar en Autbert. De laatste stierf niet lang daarna (829). Maar nu had de Heere ander werk voor zijn knecht. Koning Bjoern van Zweden vroeg den keizer om een zendeling en hij zond Ansgar. Op reis werd deze door zeeroovers uitgeplunderd. Onder vele ellenden bereikte hij echter ten slotte Bjoern\'s residentie, de stad Birka. Met zegen werkte hij aldaar twee jaren. Toen be- noemde de keizer Ansgar tot aartsbisschop van Hamburg, den eerste die dat ambt bekleedde. Heel het Noorden, Denemarken en Zweden, zoowel als een deel van Noord-Duitschland, was nu aan zijne zorgen toevertrouwd. Met ijver bouwde hij nu kerken en scholen en kloosters en alles ging voorspoedig een jaar of wat. Maar toen liep alles weer mis. Harald Klak werd afvallig. De keizer, die hem financieel zeer hielp, ontviel hem en daarmede zoo goed als alle zijne inkom- sten. De Zweden verdreven de mannen, die Ansgar had achtergelaten, en tenslotte kwamen de woeste Noormannen en brandden Hamburg plat (845). Ansgar was nu feitelijk een van alles beroofd bedelaar. Zijn buurman, de bisschop van Bremen, wees hem liefdeloos en ruw de deur, toen hij bij dezen om hulp aanklopte. Eene adellijke



		ANSOAR DE DROOMER, DE APOSTEL VAN HET NOORDEN. 71

		weduwe alleen erbarmde zich over hem en gaf hem onderdak. In 848 werd het echter weer beter. Hij werd opvolger van den boozen Bremer bisschop, die inmiddels gestorven was. Ook verkreeg hij de gunst van een Deenschen koning en vermocht zeer veel te doen voor de uitbreiding der kerk in dat land. En voor Zweden werd hij evenzeer wederom ten zegen. In 850 toog hij ten tweeden male naar dat rijk. Door geschenken en een prachtig gastmaal kreeg hij den koning, die Olaf heette, op zijne hand. Volle toestemming om het Evangelie te prediken durfde deze vorst echter niet geven. Eene volksvergadering, zeide hij, moest daarover beslissen. Die kwam dan te zamen. Met het lot zou er beslist worden, of Christus al dan niet in Zweden mocht gepredikt. Ansgar bad veel en vurig, en ja, het lot besliste ten zijnen gunste. Dat verwekte vreugde in zijn hart, maar veel gemompel onder de schare. Het scheen, dat de meerderheid der Zweden zich niet aan deze beslissing wilde onderwerpen. Toen stond een grijsaard op in de vergadering. Hij verhaalde allerlei machtige daden van der christenen God, die hij te Duurstede en elders had gezien, en hij overreedde het volk Ansgar vrij spel te laten. Met grooten zegen werkte deze nu tot het jaar 854, toen hij naar zijn bisdom terugkeerde om aldaar tot het einde zijns levens te arbeiden. Op 3 Februari 865 stierf hij in Bremen in grooten vrede. Zijne laatste woorden waren: �Heere wees mij zondaar genadig. In uwe handen beveel ik mijnen geest." Een biddend leven had hij geleid, armen en kranken liefderijk verzorgd. Duizenden mocht hij met den Heere bekend maken zooals hij zelf dien Heere had leeren kennen. Zonder praal had hij geleefd. Een grof haren hemd was zijn kleed. Onder lezen en zingen placht hij menigmalen netten te breien. Verzoeken om wonderen te doen, wees hij steeds van de hand. Het grootste wonder, dat ik van God begeer, zeide hij vaak, is, dat Hij mij werkelijk godvreezend make. Koning Erik van Denemarken verklaarde, dat hij nimmer zulk een goed man als Ansgar had ontmoet. En gewisselijk � hij was een edel, ijverig, Godvreezend man, deze Apostel van het Noorden. God geve zijnen knechten ook nu veel van zijnen geest.



		72
		EENE GROEP UIT DE MIDDELEEUWEN.


		HOOFDSTUK XIV. EENE GROEP UIT DE MIDDELEEUWEN.

		Kerstening van oostelijk Europa. De Bulgaren. Bogaris. Methodius. Cyrillus naar Moravi�. Bijbel- vertaling in het Slavisch. Boh�me. Ludmilla. De Polen en prinses Dombrowka. Rusland en de vorstinnen Olga en Anna. Koning Stefanus van Hongarije. Adelbert van Pruissen. Franciscus van Assisi. Raymond Lullus, zendeling onder de Mohammedanen. Toen het Christendom, door Ansgar gebracht, meer en meer de volkeren van \'t hooge Noorden doorzuurde, doortrok het ook de nati�n in oostelijk Europa. Het aandeel, dat Qodvreezende vrouwen hadden in die kerstening der oostelijke volken, is vooral opmerkelijk. Het eerst werden de Bulgaren toegebracht. De zuster van Bogaris, een hunner vorsten, werd als krijgsgevangene naar Constantinopel gevoerd en werd aldaar bekeerd. Dat was in ongeveer 850. Uit hare gevangenschap teruggekeerd, deed zij haar best om haren broeder tot het Christendom over te brengen, maar het was alles vergeefsch, totdat een verschrikkelijke pestziekte en hongersnood hem in andere stemming brachten. Op zijn verzoek kwam een godvruchtig en ijverig zendeling tot hem: Methodius, van Thessalonica. Deze predikte trouw, maar het hielp niet veel, totdat Bogaris op zekeren tijd toch het Christendom toeviel, maar door een heel ander middel dan Methodius zich had voorgesteld. De prediking door een pen- seel veranderde zijn zin. Bogaris wist, dat de zendeling tamelijk goed kon schilderen. Daarom droeg hij hem op wat jachttafereelen te vervaardigen. Maar instede daarvan bracht de ernstige Methodius de verschrikkelijke tooneelen van den Oordeelsdag en de Verdoe- menis, zooals hij zich die voorstelde, op het doek. Dit maakte diepen indruk op den lichtzinnigen vorst. Hij liet zich doopen. Zijn volk volgde hem later, gedeeltelijk vrijwillig, maar meestal helaas met geweld er toe gedrongen. Toen het werk onder de Bulgaren eenigszins zijn beslag had, toog Methodius naar Moravi� (863). Zijn broeder Cyrillus vergezelde hem. Deze was even ijverig maar veel geleerder en had onder de Chazaren, een Tartaarsch volk,



		EENE GROEP UIT DE MIDDELEEUWEN. 73

		reeds met zegen gearbeid. In de Slavische taal predikten de beide zendelingen. In die zelfde taal zetten zij den Bijbel over � wat een reuzentaak was � en enkele formulieren. Velen werden toegebracht, ook trots den tegenstand van Duitsche geeste- lijken, die het niet dulden wilden, dat het gewone volk een bijbel in handen had en de liturgie in de landstaal. Maar Methodius en Cyrillus zetten hun arbeid met veel liefde en ijver voort tot den dag huns doods. Cyrillus stierf in 869. Methodius overleed in ongeveer 885, nadat hij enkele jaren aartsbisschop was geweest. Vanuit Moravi� plantte zich het Christendom kort daarna in Boh�me over. De hertog van dat land, Borsiwoi, had zich reeds in 871 door Methodius laten doopen. Zijn volk volgde echter eerst later. Des vorsten gade, de heilige Ludmilla, was daartoe een zeer ijverig en gezegend instrument. Eene andere vrouw werd een eeuw later het middel om Polen toe te brengen. Het was de Boheemsche prinses Dombrowka, die in 956 met den hertog van dat land was gehuwd. Ook de Polen kregen den Bijbel en de liturgie in hunne eigen taal tot groot verdriet der Duitsche priesters, die zeer ijverden voor het Roomsche gebruik van de Latijnsche taal in den eeredienst en onthouding der H. Schrift. Twee andere vrouwen verrichtten zeer gezegenden arbeid in de kerstening van Rusland. De grootvorst Wiadimir van dat land, die aldaar in \'t laatste deel der tiende eeuw regeerde, had eene god- vruchtige gade, de Grieksche prinses Anna. En ook Olga, zijn grootmoeder vreesde den Heere, dien zij in Constantinopel had leeren zoeken en vinden. Door hun invloed werd Wiadimir overtuigd van de nietigheid zijner afgoden en in 988 liet hij zich met zijne twaalf zonen te Kiew doopen. De afgod Peroun werd in de wateren van de rivier de Dnieper geworpen en geheele scharen Russen lieten zich doopen. De heilige Stefanus, koning der Hongaren, mocht in de elfde eeuw het voorrecht hebben, zijn volk meerendeels tot Christus te leiden. Zoo werd de kerk onder de Slavische volkeren van ooste- lijk Europa gesticht. Te bejammeren is het, dat de bekeering dier stammen niet meer degelijk was. \'t Gebrek aan het echte, zinsver- anderend karakter, dat de eerste uitbreiding der Kerk eigen was, valt ook hier zeer te betreuren. En de jammerlijke gevolgen ervan zijn wellicht tot op heden nog onder hen te aanschouwen.



		74
		EENE GROEP UIT DE MIDDELEEUWEN.


		Niet alle zendelingen der middeleeuwen oogstten echter welslagen in dezelfde mate als de bovengenoemde. Het leven en streven van enkelen hunner scheen zelfs eene mislukking te zijn. Toch zijn eenigen onder hen niet minder waardig, in gezegend aandenken te blijven. Een der meest waardigsten hunner is Adelbert van Pruisen. In 982 was hij bisschop van Praag en Boh�me geworden. Liefde tot der heidenen zieleheil deed hem naar Dantzig, toen aan de grens van Polen en het nog heidensch Pruisen, stevenen. Zijn schip stuurde hij terug, opdat hij zonder verzoeking tot terugkeer, zich geheel aan zijn werk mocht wijden. Slechts twee broederen ver- gezelden hem. Telkens en telkens werden ze mishandeld. Maar zij trokken voort langs de Pregel-rivier, nu eens \'t Evangelie in liederen zingend, dan weer hetzelve predikend en de arme blinde heidenen bezwerend, toch den Heere te zoeken. Maar alles maakte hunne vervolgers nog meer verbitterd en in 997 doorstak een hei- densch priester hem met een lans. Biddend voor het heil zijner tegenstanders stierf Adelbert. De heilige Franciscus van Assisi (1182�1226) was evenmin voor- spoedig in zijn werk om hen, die buiten waren, toe te brengen. Zijne begeerte was om de Mohammedanen te bekeeren. In 1219 begaf hij zich naar Damiette in Egypte, waar een Saraceensch leger door de christelijke kruisvaarders was opgesloten. Hoewel de Saracenen een prijs op elk christenhoofd hadden gesteld, trok Fran- ciscus toch de stad binnen in zijne grijze monnikspij, middelerwijl Ps. 23 zingend. Men bracht hem tot den Sultan. �Ik ben niet door menschen, maar door God gezonden om U den weg ter Zalig- heid bekend te maken," sprak hij tot dien vorst. Zijn moed maakte zooveel indruk op de Mohammedanen, dat ze zijn leven spaarden en hem met eerbewijzen naar de christenen terugvoerden. Verder kwam er niets van zijn werk, hoewel hij Egypte boet-predikend doortrok. Nog ongelukkiger liep het af met een anderen zendeling onder de volgelingen van den valschen profeet. Dat was Raymond Lullus. In 1236 werd hij te Palma op de Majorca-eilanden, niet ver van Spanje, geboren, Midden in een zeer zondig leven werd hij plot- seling en krachtig bekeerd onder het schrijven van een zinnelijk minnelied. Hij verliet alles om zich den Heere geheel toe te wijden. Met groote moeite leerde hij Arabisch. Hij ontwierp een heel eigen- aardig plan om de Mohammedanen te overtuigen van de waarheid



		EENE GROEP UIT DE MIDDELEEUWEN. 75

		des Christendoms, de �Ars Magna" of groote kunst, eene soort Apologetiek, zeer vernuftig uitgedacht. Driemaal begaf hij zich onder de Mohammedanen in Noord-Afrika. De gevangenis en allerlei mishandeling was telkens zijn deel. Maar slechts enkelen mocht hij overreden. Toen hij 78 jaren oud was, begaf hij zich ten laat- sten male naar Afrika, naar Bugia, waar hij enkele bekeerlingen had achtergelaten. Ernstig riep hij het volk toe om Mohammed te laten varen en Christus te kiezen. Hun woede nam echter bij den dag toe en 30 Juni 1315 steenigden zij den moedigen en ijverigen Lullus ten doode. In een tijdperk, toen Christen en Mohammedaan door het zwaard van ijzer en staal menschen bekeerde, trachtte hij zulks te doen door liefde en door overreding. Zulk een leven en streven was niet ijdel in den Heere, ook al droeg het weinig zichtbare vrucht. Zij zijn heerlijk motto het onze: �Die niet liefheeft, leeft niet; hij die leeft door het Leven, kan niet sterven."



		UIT DE NIEUWE GESCHIEDENIS DER ZENDING. (1517�1793).

		HOOFDSTUK XV. COLIGNY EN CALVIJN\'S ZENDINGSONDERNEMING.

		Zoowel Roomschen als Hervormden bezig in de zending. Werk der Reformatie-kerken planloos en gering. Coligny en Calvijn zenden Villegagnon naar Brazili�, tot planting een Hugenoten-kolonie en tot bekeering der inboorlingen. De predi- kanten Richer en Chartier. Villegagnon\'s verraad. Ellende der kolonisten. De L�ry. Jean de Boles. Jammerlijk einde der onderneming. De Nieuwe Geschiedenis der Zending, waartoe we thans gekomen zijn, loopt van 1517, \'t jaar der Reformatie, tot 1793, toen Carey werd uitgezonden, een jaar, vooral berucht door \'t volle uitbarsten der Fransche Revolutie. In de Nieuwe Geschiedenis vinden we een bemoedigend aantal van mannen, zoowel uit de Roomsche als de Protestansche kerk, die vol ijver en zelfverloochening de kruisbanier geplant hebben in de verste deelen der aarde. De arbeid der Reformatie-kerken was echter weinig planmatig en evenmin zeer uitgebreid. De moeiten van binnen verhinderden veel arbeid naar buiten. Daarenboven was de consci�ntie des volks tamelijk werkeloos in betrekking tot des Heeren eisch om \'t Evangelie allen creaturen te prediken. Velen meenden, het was de Voorzienigheid vooruit te loopen om naaraf- gelegen streken der wereld te trekken. Sommigen meenden, het was parelen voor de zwijnen werpen. Te meer moeten we dus hen bewonderen, die dien eisch min of meer trachtten te vervullen.



		COLIQNY EN CALVIJN\'S ZENDINQSONDERNEMING. 77

		De Nederlander Desiderius Erasmus (1467�1536) had een jaar voor zijnen dood de Kerke Gods duidelijk op haar plicht gewezen in een werk over de Predikkunst. Daarin vinden we treffende passages, die herinneren aan de krachtige roepstemmen van Carey, Duff en Livingston. Aan Coligny en Calvijn komt de onsterfelijke eere toe, dat ze de eerste Protestanten waren, die Erasmus\' woord, en vooral dat huns Heilands, ter harte namen en een Zendingsonderneming begonnen. Deze hopen we thans te bespreken. In het midden der zestiende eeuw vatte de Franschman Gaspard de Chatillon, admiraal de Coligny, het plan op, zijn vervolgden Gereformeerden landslieden, gewoonlijk Hugenoten genoemd, een vreedzaam tehuis te verschaffen in de pas ontdekte Nieuwe Wereld. Van uit dat tehuis konden ze dan arbeiden aan de bekeering der heidensche inboorlingen. Hij richtte daartoe het oog op Brazili�, in Zuid-Amerika. Van dat plan hoorde een zekere Nicolaas Durand te Villegagnon, destijds vice-admiraal van Bretagne in Frankrijk. Door ongenoegen met den gouverneur dezer provincie was zijne gelukster wat aan het dalen geraakt en hij meende in Coligny\'s kolonisatie-plannen het middel te zien, om haar weer te doen stijgen. Daarom gaf hij zich uit als voorstander der hervorming. Hij trad weer in vriendschapsbetrekking met Calvijn, met wien hij vroeger gestudeerd had aan de Universiteit te Parijs, en wist Coligny te overreden, om hem aan het hoofd te stellen der eerste expeditie naar \'t verre Brazili�. De Fransche admiraal stelde vertrouwen in hem en zoo verliet Villegagnon in Juli 1555 de stad Havre met twee schepen vol Hugenoten-kolonisten, soldaten en arbeiders. In November kwamen ze aan op een eiland, dicht bij wat thans Rio de Janeiro heet. Dat eiland ontving den naam Coligny. Dade- lijk zette Villegagnon het volk aan \'t bouwen van een fort en liet ze zeer hard arbeiden, daarenboven slecht voedsel aan hen uitdeelend. Dat beviel den kolonisten niet zeer best, maar door den schijnbaren ijver van hun aanvoeder voor de leer der Hervorming lieten zij zich alles welgevallen. Op Villegagnon\'s verzoek kwamen in Maart 1557 300 nieuwe Hugenoten-nederzetters aan. Calvijn had dezen twee predikan- ten medegegeven, Richer en Chartier en een dozijn studenten. Op den dag van zijn aankomst, 7 of tien Maart, predikte Richer reeds � de eerste evangelische leerrede in de Nieuwe Wereld uitgesproken.



		78 COLIQNY EN CALVIJN\'S ZENDINQSONDERNEMINO.

		Eiken werkdag werd er voorts door een der leeraars eene predi- katie gehouden en des Zondags twee, wel een bewijs, dat de kolo- nisten liefde tot en honger naar de waarheid hadden. Van den beginne af arbeidden ze ook onder de inboorlingen en meermalen grepen bekeeringen plaats. Dat bemoedigde hen zeer. Bij de eerste avondsmaalsviering, die men hield, werd echter alles anders. Een zekere Cointa, die aan de Sorbonne, de godgeleerde school te Parijs, had gestudeerd, begon met de Calvinistische predikanten te twisten over de manier van avondsmaalsviering. Hij eischte, dat er water in den wijn moest worden gedaan, dat de predikanten een priesterlijk gewaad moesten aanhebben enz. en voorts viel hij de Geneefsche kerkenordening, waarnaar de Kolonie was ingericht, scherp aan en noemde Calvijn een ketter. Dat verwekte veel wanorde en ontgooche- ling voor de arme Hugenoten. Villegagnon koos de zijde van den paapschen Cointa. Nu werd Chartier afgezonden naar Calvijn om advies te vragen. Nauwelijks was hij weg, of Villegagnon wierp zijn masker geheel af en verklaarde zich een aanhanger van Rome. Hij meende zoo te meer de gunst te erlangen van het Fransche hof, dat juist toen streng Roomsch was. Hard behandelde hij die kolo- nisten, die hunne Protestansche belijdenis getrouw bleven. Toen velen hunner op een koopvaardijschip wilden terugkeeren naar Europa, verklaarde hij alle hunne goederen verbeurd en zette ze als ballingen op het vaste land midden onder de wilden. Hun wreed lot als bestuur des Heeren beschouwend, begonnen die god- vruchtige mannen toen aan de bekeering dier inboorlingen te arbeiden. Jean de Lery, een der bovengenoemde studenten, maakte een woor- denlijst op van de taal der Topinamboe\'s, zoo heetten die wilden, de vrucht van slechts twee maanden lange studie. Blijk van be- wonderingswaardige vlijt. De inboorlingen stelden echter hun liefdewerken op weinig prijs, en voor alles wat ze voor de blanken deden, eischten ze loon, zoodat de arme bannelingen ten slotte zelfs schier al hunne kleedingstukken moesten afstaan. Ze zagen, z�� kon het niet langer. Het gelukte hun op de een of andere manier, om aan boord te komen van een schip, dat naar Frankrijk koers zette. Dat vaartuig was echter zeer slecht en vijf der Hugenoten waagden zich liever in een open boot, dan langer op dat schip te varen. En zoo staken ze op goed geluk af � helaas, om slechts kort daarop in de handen van Villegagnon te vallen, die vier hunner als ketters deed ombrengen. Van een



		XAVIER, DE GROOTE ROOMSCHE ZENDELING. 79

		hooge rots werden ze in een diepen afgrond neergeslingerd. De overigen kwamen, na een zeer gevaarvolle reis, waarop veel gebrek geleden was en muizen en ratten, zelfs schoenen door hen verslonden waren, in Frankrijk aan. Villegagnon\'s toeleg om hen daar door het gerecht te doen vervolgen, werd gelukkig niet uitgevoerd. Doch wel gelukte het hem, om de kolonisten, die op zijn eiland Coligny gebleven waren, wreed te behandelen. Enkelen hunner vluchtten naar het vasteland. Onder hen was een zekere Jean Boks, die in een van de oudste Portugeesche nederzettingen zijn toevlucht vond. Daar predikte hij met veel stoutmoedigheid, geleerdheid en wel- sprekendheid. Dat beviel den Roomschen Portugeezen natuurlijk niet en zoo wierp men hem in een kerker, waarin hij acht jaren lang smachtte. In 1567 werd hij om wille van zijn geloof te Rio de Janeiro opgehangen. Toen hij stierf, was echter de kolonie van den verraderlijken Villegagnon reeds opgebroken. De kolonisten waren of daar gedood �f naar Frankrijk teruggekeerd en het fort viel in de handen der Portugeezen. Villegagnon wist naar zijn vaderland terug te keeren, maar stierf op ellendige manier in 1571. Met bebloede handen, als een duivelsche verrader der zake des Heeren, ging hij de eeuwigheid in. Vreeselijk ! En jammer, drie- werf jammer, dat de eerste zendingsonderneming van Gereformeer- den alzoo afliep. Ware zij gelukt, wellicht was Brazili� Protes- tantsch geworden. Nu ligt het schier vier eeuwen reeds in \'t halfduister van \'t Roomsche geloof. Gods wegen zijn soms zoo diep en wonderlijk. Gelukkig, dat wij weten, dat ze desniettegen- staande wijs en goed zijn. Zoo ook hier. Want door deze mis- lukking werden de Hugenoten voor half Europa en voor heel Noord-Amerika een groote zegen.

		HOOFDSTUK XVI. XAVIER, DE GROOTE ROOMSCHE ZENDELING.

		Voorbeeld der Roomsche zendingsmethode. Ge- boorte in Navarre. Te Parijs in Calvijn\'s tijd. Door Loyola gewonnen voor het Jezu�tisme. Ar-



		80 XAVIER, DE GROOTE ROOMSCHE ZENDELING.

		beid in Voor-Indi�: op Amboina en de Moluk- ken. In Japan. Voor de poort van China. �O Rots, rots, wanneer zult gij u ontsluiten ?" In een vorig hoofdstuk deelden we mede, dat ook zendelingen uit de Kerk van Rome in de Nieuwe Geschiedenis heel wat deden voor de Missie. Dat gebeurde vooral kort na de Hervorming. In Azi� en Amerika trachtten de Roomschen te herwinnen, wat ze in Europa hadden verloren. Vooral de Jezuieten waren zeer ijverig in dien arbeid en onder hen is de meest bekende zekerlijk Franciscus Xavier, over wien we ditmaal wat hopen te vertellen. En om zijns zelfswille, �n om een staaltje te leveren, hoe Rome meestal Zending dreef. Tot op onze dagen toe! In 1506 werd Xavier geboren in Navarre in de Pyrenee�n, het gebergte, dat Spanje van Frankrijk scheidt. Hij was van edele af- komst en verstandelijk en lichamelijk zeer begaafd. Op zeventien- jarigen leeftijd begon hij te studeeren aan de Hoogeschool te Parijs, en muntte vooral in de wijsbegeerte uit. Later werd hij lector (hulpprofessor) in de philosophie van Aristoteles. Dat was in den- zelfden tijd, toen Calvijn in \'t zelfde Parijs bezig was, zijn �Insti- tutie" te schrijven. Het was een kort tijdperk van verdraagzaam- heid, zoodat Calvijn en Cop, de Rector der Universiteit, hunne leerstellingen durfden verkondigen in \'t gezicht der Sorbonne, de godgeleerde faculteit der Hoogeschool. Velen werden voor de Reformatie-beginselen gewonnen. Ook op Xavier oefenden die be- ginselen invloed uit. Reeds van der jeugd af. Navarre toch was eene heerlijke kweekplaats der Hervorming. Bevruchtend werkte dit op zijne geestelijke ervaring. Toch werd Xavier niet voor de Reformatie gewonnen, maar bleef vurig aanhanger van Rome tot zijnen dood. Dat kwam vooral door den invloed van den bekenden Ignatius Loyola, den stichter der jezuieten-orde. Te Parijs werd hij met hem bekend. Eerst gevoelde Xavier afkeer tegenover hem. Maar langzamerhand werd hij overmeesterd en als betooverd door de magnetische persoonlijkheid van dezen merkwaardigen man. In 1535 kon hij schrijven, dat �broeder Loyola" hem had �gered van de bejammerenswaardige gevaren, die voortvloeiden uit zijne ge- meenzaamheid met mannen, die ketterij uitademden." Toen Loyola zijne �Soci�teit van Jezus," zoo noemen de Jezuieten hunne orde, te St. Denis bij Parijs stichtte, was Xavier een zijner zes mede- oprichters. Met geestdrift vervuld voor Loyola\'s opvatting van den