|
HET KERSPEL
LOENERSLOOT |
|||||||||||
|
DOOR
|
|||||||||||
|
L. J. VAN DER HEIJDEN,
Kap.
|
|||||||||||
|
UTRECHT,
ELECTR. DRUKKERIJ „HET CENTRUM"
I9\'3- |
|||||||||||
|
Al/H tf?g^
|
||||||
|
H. oct
2345\'
|
||||||
|
r
|
||||||
|
BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT
|
|||||
|
A06000029736364B
|
|||||
|
2973 636 4
|
|||||
|
HET KERSPEL
LOENERSLOOT. |
||||||||
|
Het tegenwoordig Kerspel Loenersloot
bestond vóór de Hervorming uit meer- dere parochies met eigen kerk of kapel, nl. Loenen, Vreeland,J) Loenersloot en Baambrugge. *) Toen door de hervorming den katholieken hunne kerkgebouwen ont- nomen waren, werd hun, na langen tijd van kerk en eigen herder verweesd te zijn, een parochiekerk op Slootdijk, het middelpunt van bovengenoemde plaatsen, gesticht. Loenen mag roemen op het voorrecht
reeds vroegtijdig het christendom te hebben ontvangen. De H. Willibrordus, die van Engeland de Noordzee was overgestoken naar deze lage gewesten, landde niet ver van Katwijk en trok vandaar in 691 langs den Rijn naar Utrecht. Daar bouwde hij een kerk en maakte deze stad tot het middelpunt, van waaruit het katholiek ge- loof over noordelijk Nederland verbreid werd. Hoewel niet met zekerheid mogen we toch met groote waarschijnlijkheid aannemen, dat hij of zijne medehelpers deze streken zal bezocht hebben, Hiervoor mag eenigszins pleiten, dat de graven van Niftarluke, in welke grcnsgouw Loenen gelegen was, advocaten waren van Sint Willibrord.s) Zoo was graaf Erkenfried het omstreeks 725 van St. Willibrord,3) graaf Folbert omstreeks 924 van bisschop Balde- rik.4) Deze advocaten traden op als scheids- rechters, wanneer er tusschen de bisschop pen en onderhoorige leckcn geschillen ont- 1) Over de Kerspelen Vreeland en Baambrugge
zie mijne opstellen in Aren. Aartsb. Utr. XXXIX, 166; 250. =) W. Moll. Kerkgesch. v. Nederl. I, 228, 303
3) Heda. 31
4) Matthaei. De Nobilitate 524.
i ÖIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT. |
||||||||
|
stonden over grondeigendommen en andere
bezittingen. Bestonden er naar deze nog woeste stre-
ken geen wegen of heerbanen, toch voerde een natuurlijke waterweg hierheen, n.1. de Vecht. Deze oude rivier wordt reeds be- sproken in de 9de eeuw, wanneer de H. Ludgerus in zijn leven van den H. Grego- rius zegt, dat de H. Bonefacius gedurende drie jaren voornamelijk werkzaam was in de omstreken van Utrecht en langs de Vecht i Met name wordt door den H. Ludger „Attingohem2) aan den stroom de Vecht" genoemd. De oude naam van de Vecht was Petha en in oorkonden van 053 heet zij nu eens een Peth, dan weer Fecht. Zij was een belangrijke waterweg en is dit in latere dagen lang gebleven, waarlangs de handel tusschen Utrecht en Friesland en de Noordelijke landen door het meer Flevo (Zuiderzee) werd gedreven "> In de „Utrechtsche Volksalmanak" *) vin-
den we een reisbeschrijving — echt of verdicht? — van een missiereis, welke een zekere broeder Harmarkerus van Keulen in de 9de eeuw maakte. Hij beschrijft dit oord als zeer vruchtbaar, en dat schoone weiden zich aan de boorden van de Vecht uitstrekten. Reeds in de I0de eeuw werden deze
goederen aan de St. Maartenskerk te Utrecht geschonken Koning Otto l schonk 21 April 958 het goed van graaf Hatto en de domein- |
|||||||
|
\') Ludgeri Vita S. Gregorii Ep. Traj. Cap.
I in de Acta SS. Boll 25 Aug. ; J. Cv. d.Loos, Gesch. v. Amstelland 20. J) Naar alle waaischynhjkheid is dit de zoo-
gennaiiide „Proostdij of Achttienhoeven op de Vecht weleer tusschen Maarssen en Utrecht ge- legen en wel te onderscheiden van Achttienhoven by Westbioek. H. J. van Spanje, Leven van den H. Bonefacius. blz. 63. *i .1. J de Geer Bydr. t. d. gesch. en oudh.
v. Utrecht; v. Asch v. Wjjck, Geschiedk. Be- schouwing v. h. oude Handelsverkeer der stad Utrecht; G. Acker Strating, Aloude Staat I, 207. *) Jaarg. 1846.
|
|||||||
|
2
|
|||||||
|
goederen langs de Vecht, i) Deze schen-
kingen werden volgens het recht en gebruik dier dagen bevestigd door Otto II in 975 2), door Hendrik IV \'2 Mei\'1076»), door Fre- derik I in 1171 4i Op 29 Maart 1230 bekrachtigt Rome de
schenking aan het Servaasklooster van een huis bij Loenen door Werenboldus, deken van Utrecht gedaan.6) In de lijst van goederen aan de Utrechtsche Kerk vóór 690 ge- schonken staat, dat van het dorp Loenersloot twee derden behoort van St. Maarten.a). Dat er in de tweede helft der 13de eeuw
te Loenen een bloeiende parochie bestond mag hieruit blijken, dat in 1274 op de lijst der tienden — welke ingevolge de besluiten der Kerkvergadering van Lyon ten dienste van het H Land werden ge- heven van alle geestelijke inkomsten — vermeld staat: Loenen, Capellanus7; de Loe- nen XXIX S. Holl., Persona de Loenen \'3 S. Holl. XV S. Holl. cruss.; in het derde termijn: Lonreslote XV 1 Holl, cruss.; in het vierde termijn: Loenresloot XII \'/s S. Holl., Persona de Loenen XIV S. Holl. ») Beneficiën, welke aan hunne bezitters jaar- lijks niet meer opbrachten dan 7 ponden van Tours werden als arm beschouwd en bleven vrij van dezen tiend. Het oudste gedenkteeken van het Room-
sche geloof te Loenen is de oude St. Ludge- |
|||||||
|
\') v. d. Bergh, Oork.boek v. Holl. en Zeel. I,
no. 32; Sloet, Oork.boek 1, 93 ; v. Mieris I, 44; Heda 84, 86—87. 2) v. d. Bergh, Oork.boek I, no. 50,
») v. Mieris, Gr. Charterb. I, 68.
4) Liber donationum v, h. tweede cartularium.
Hist. Gen. 1892, blz. 98. 6) Buil. Traj. no. 124.
8) de Geer, l.c. 350. 7) Cappellanus en persona hebben volgens Du
Cange Glossarium mediae et infamae Latinitatis verschillende beteekenissen. Capel- lanus beteekent o.a. aan het hoofd staan van een kapel; persona beteekent meermalen pastoor. »j Hist Gen. Kronyk. 1857, blz. 176 vlg.
|
|||||||
|
3
|
|||||||
|
ruskerk, thans in het bezit der protestanten.
Deze kerk mogen we noemen een der schoonste van geheel den omtrek. Vooral den toren in zijn rijzige vorm en eenvoudige lijnen geeft blijk van den hoogen schoon- heidszin van zijn bouwmeester. Hij is tot aan den kop der haan 212 voet hoog. De kerk dateert ongeveer uit het einde • der 13de eeuw. Melis van Amstel van
Mijnden, die door aankoop in 143G heer werd van Cronenburch en Loenen, zegt in ■1417, dat de kerk is gewijd geworden „in
die eere Goids ende Marie zijnen lieve moeder ende in die eere van Sinte Lugerus". Op 10 Maart 1464 is zij door bisschop David van Bourgondie verheven tot den titel van eene Ecclesiastike benefice en is de discreete Jacob Peeter Posschen Soone als priester geconfirmeerd.l In 1518 wer- den er aanzienlijke verbeteringe aange- bracht. Het priesterkoor is van bijzondere schoon*
heid; speels doch streng welven do lijnen omhoog, om saam te komen in een sluit- steen, waarin de buste van St Ludgerus kunstig is uitgehouwen. Deze beeltenis is niet de oorspronkelijke, daar het koor in 1693 is ingestort. Voor dien tijd was er een meer uitgebreide afbeelding, gemaakt in 1540 door meester Pieter Willcmsz. van Utrecht, waarvan waarschijnlijk de „Chris- tuskop" in de tweede sluitsteen nog aan- wezig is. Het koor is gebouwd uit tufsteen, terwijl het schip, de kruisarmen en toren uit baksteen, afgewisseld door zandsteenen banden, is opgetrokken. „De kerk is in het geheel 5C treden lang, te weten den Buzck 20, bet Kruys en het Choor 18 treden; de breedte van haren Buxck 20, die van het Kruys 32 en van het Choor 12 treden. Zij is rondom met zware dommers, welke de Muuren sterken omzet. Een na de oude Timmerkonst gemaakte kap is gevestigd |
|||||||
|
*) J. A. F. Backer, Iets over het Bestuur van
Loenen, blz. 4. |
|||||||
|
4
|
|||||||
|
op hare muuren, die zeer netjes metLoyen
overdekt is. Deeso kap werd binnon onder- steund door 10 Pylaaren, opgehaald na de Toscaansche Bouworden". lj Niets in deze kerk herinnert ons nog aan
hare oorspronkelijke bestemming. Al wat de diepe godsdienstzin der vaderen daar bijeenbracht, om do kerk te maken tot een luisterrijke woonplaats des Heeren. is er uit verdwenen. Een luister van middel- eeuwsche kunst zal ook hier ontplooid zijn. Van de kleurrijk gebrandde glazen, waardoor het licht zoo stemmingsvol wijding gaf aan het thans te hel verlicht gebouw, is niet één meer over. In 1759 was er nog een gebrand venster, want de goheymschrijver (blz. 175) verhaalt: „Do schilderijen in de glazen zijn genoegzaam uit haar eerste schoonheid geraakt; alleen ziet men nog bijna volkomen het wapen der stad Utrecht aan het oosteynde der kerk." Acht altaren sierden deze kerk, waaraan
aan elk een vicarie verbonden was tor eere van : Onze Lieve Vrouw, St. Joris, H. Blasius, St. Antonius, St. Anna, St. Catharina, H. Cornelis en St. Ludgerus, die tevens patroon was van Loenen en haar kerk. Aan voorbije glorie van Loenen \'s ridder-
schap herinneren nog de kleurrijke wapen- borden, gehangen tegen kaal bepleisterde muren. De meeste daarvan dragen de namen en wapens van hen tot wier herinnering ze zijn opgehangen. Van een viertal is zulks niet het geval. Zoo draagt het derde rouw- bord in het westelijk ruim der kerk geen naam, maar wel de wapens en sterfdatum : O. 19 Martii 1676. De wapens wijzen uit dat het werd opgehangen ter memorie van : Elisabeth Anna van Wassenaar van War- mond, stiftsjuffer van Bergen in Hene- gouwen, gemalin van Anthony van Lynden, Heer van Cronenburgh, Loenen, Mynden, Loosdrecht, Loenderveen.Muydevelt, Teckop |
||||||
|
*) Geheymschryver van Staet en Kercke blz. 158.
|
||||||
|
5
|
||||||
|
en Grunsfoort. Boven de galerij zien we
een rouwbord met wapen en sterftedatum: Obiit XII November MDOCXIII. Het her- innert aan: Adriaen Wittert van der Aa, Heer van Cronenburgh Loenen Klincker- land, in Grijsoord en Viaardingerambacht. Aan de Oostzijde hangen twee borden met de data: 28 Octob. 1084 en 17 Juni 1685. Zij wijzen op Frans en Blbert van Lynden, jong gestorven zonen uit het tweede huwe- lijk van Anthony van Lynden met Cornelia Anna van Issendoorn a Blois, gesloten 17 Mei 1681. Een steenen doopvont, bij Loenen uit de
Vecht opgehaald, en waarschijnlijk gehoord hebbend aan de Loenensche kerk is in eigendom van den Heer Ameschot, in wiens tuin het geplaatst is. Het is een acht- hoekigo kom, welke rand met gothische motieven is versierd. De uitstekende enge- lenkopjes zijn afgehouwen. Nog iets merkwaardigs rest er te ver-
melden over den schoonen toren. Dit monument van oude bouwkunst werd met ondergang bedreigd, toen op Hemelvaarts- dag 10 Mei 1714 de bliksem in den toren sloeg. Dat de schade aanmerkelijk was. blijkt uit de onkosten, want de herstelling eischte de som van ruim 27.537 gulden. l) Weinige jaren later, in 1747 dreigde hem hem een grooter ramp; hij week door ver- rotting van de toppen der palen, elf voeten van zijn middelpunt af, en wel naar het westen, en dreigde weldra om te vallen.!) Voorname torenbouwers, van heinde en verre ontboden, konden of wilden den toren |
|||||||
|
l) Zie J. W. Verburgt, Ds. te Nigtevecht, die
in de „Kerkbode voor de Vechtstreek" (1ste Jaarg. no. 51—2de Jaarg. no. 37) schreef: Geschiedk. Aanteekeningen op de kerkelyke en plaatselijke geschiedenis van Loenen en Nieuwersluis. *) Aldus wordt het verhaalt — hoe ongeloovelyk
het ook moge klinke —in „De Navorscher"\'I, 161. |
|||||||
|
e.
|
|||||||
|
niet recht zetten, tenzij hun daarvoor eenige
duizende guldens werden betaald. Wien men echter in den vreemde zocht, was nabij. Nadat alle bouwmeesters gehoord waren, kwam Gerrit van der Paauw, mr. timmerman te Loenen, en zette den voor- over kijkenden toren voor eenige honderden guldens zeer spoedig weder regt. leder verwonderde zich nu over Paauw\'s kunde, en men maakte daarop zelfs eer- en lof- dichten. Een daarvan luidt: Dees Tooien wel gebouwt,
Praalt boven vele dorpen,
In hoogte, sterkte en schoon ; Is nogthans onderworpen,
Gelijk als alle ding, Die mettertijd vergaan.
Zyn grondslag was verrot En kond\' niet langer staan,
Was uit zijn middelpunt. Ruyin ellef voet geweken,
Bragt vreese aan den mensch. Door huysen te verbreken;
Den Hemel dit voorziet. Geeft middel aan de hand,
Zend Gerrit van der Paauw, Die brengt hem weer tot stand;
Die zet hem als voorheen, Regt op zyn oude palen,
In alles wel bezorgt, Dat hij niet ligt zal dalen,
Die eer komt van der Paauw, Maar vaderlijk bezorg
Aan Zyn Hoog Edelheid Den Heer van Kroonenburg.
Een overlevering, welke vrij algemeen
in- en nabij Loenen wordt verteld, zegt, dat Gerrit van der Paauw op de volgende wijze zoude zijn te werk gegaan: Hij teekende boven het fundament van den toren een wigvormig gedeelte af, zoodanig van vorm en afmetingen, dat, wanneer dit gedeelte er uit ware genomen en het daar- boven staande deel van den toren over de vlakke hoekslijn ware gedraaid en dus de twee vlakken der wig op elkander waren gekomen, de toren wederom geheel regt |
|||||
|
i
|
|||||
|
zoude staan. Toen deze zorgvuldig bere-
kende wigvorm geteekend was, hakte van der Paauw bij kleine stukken deze wig weg, maar vulde ze terstond aan met harde turven. Toen dit alles gereed was, stak hij de turven in brand, zorgde, voor gelijk- matig aanblijven en liet ze zachtjes aan geheel verkolen, waardoor de toren onmerk- baar en dus zonder schok, die juist moest vermeden worden, weder zuiver recht kwam te staan. In het begin der vorige eeuw begon de
toren wederom te verzakken naar het wes- ten, en die verzakking was in 1826 zoodanig toegenomen, dat het gemeentebestuur daar- van kennis gaf aan de Gedeputeerde Staten van Utrecht, die gelastten, dat er een be- hoorlijk onderzoek naar de oorzaak zoude worden ingesteld.*) Dien tengevolge ont- dekte men, door eene opgraving aan den toren aan de westzijde ter diepte van slechts een el en 80 duimen beneden den beganen grond, dat deze toren, op dicht naast el- kaar geheide palen rustte, wier boveneinde alle vergaan waren, zonder dat men fun- deeringplanken of kespen vond. Toen werd, onder toezicht van den pro-
vincialen opzichter II. Lit en den timmerman C. Terloop, beiden te Utrecht woonachtig, de toren aan die westzijde gestut, en werd de uitgraving 70 duimen dieper dan de koppen der palen, alzoo op 20 ellen diepte gebracht en die grond door uitboring tot op 5 a 6 ellen diepte, onderzocht; doorgaande werd die zoo stijf, goed, vast en voldoende gevonden, dat men tot het besluit kwam, de slechte einden der palen af te hakken, en onder het muurwerk, naar twee ver- schillende zijden 10 eiken balken aan te brengen, op welke dat werk toen weder goed werd op- en ondermetseld. Vervolgens metselde men aan de \\Vest- en Zuidzijde van den toren zoogenaamde beeren of |
||||||
|
i) De Navorscher I, 267.
|
||||||
|
8
|
||||||
|
draagmuren, op verschillende hoogten in
het oude muurwerk bevestigd. Die draag- muren rusten op eiken palen van 10 duimen, ter diepte van 2 ellen en 50 duimen onder- en ter hoogte van 1 el 25 duimen boven den beganeu grond, alles van moppen en grijze klinkers en in sterke speciën bewerkt. Toen deze draagmuur gereed was. begreep
men, dat de toren aan die zijden voor vallen bewaard was en dat men beproeven konde, hem zooveel mogelijk recht te zetten. Alstoen heeft men aan do binnenzijden in de kerk opgegraven, de slechte palen afgehakt, den toren van de kerk losgemaakt en onder- vangen. Door het luiden der klok poogde men
daarna het geheele gevaarte in beweging te brengen, doch dit gelukte niet en de wig- gen, waarop men den toren aan de binnen- zijde gevangen had, bleven los, totdat men op een morgen zeer vroegtijdig ontdekte, dat in den nacht, die wiggen vaster waren geworden, als wanneer men door ze gestadig te lossen, den toren zoover over en te regt gebracht heeft, als die heden ten dage staat, zijnde men hiertoe nog geenerhanae nieuwe verzakking ontwaar geworden, terwijl de toren bij den aanvang van het werk A° 1827 niet minder dan ï el overhing. Van de pastoors en priesters, die Loenen
bedienden, kortom van geheel het kerkelijk leven vóór de hervorming, is door de ge- schieilenis zeer weinig bewaard gebleven. Uit de „Informatie"1) gehouden in 1514 blijkt, dat er in dat jaar in het kerspel Loenen 500 communicanten zijn, en dat er op dat oogenblik geen priester is. Van de 500 morgen dat Loenen groot is, belmoren er 38 morgen aan de geestelijkheid. Tevens zien wij uit dit verslag, dat Loenersloot reeds onder het kerspel Loenen behoorde. Op de bibliotheek van het Seminarie Cu-
lemborg berust nog een boekje van 39 |
||||||
|
\\ !) Informacie up de staet enz. uitg. door de
maatsch. der Nederl. Letterkunde Leiden 1866. |
||||||
|
9
|
||||||
|
bladzijden, hetwelk tot titel voert „Gifte van
Landerijen aan de kerke van Loenen." Het bevat het bezit en beheer der landerijen van 1513 tot 1574. Het is niet het oor- spronkelijke maar een copie in 17 eeuwsch schrift. Op het museum „Sypestein" te Nieuw
Loosdrecht is nog aanwezig een brief van erfpacht van 1519 aan de kerk van Loenen, met afhangend zegel in groene was van Christoffel van Mijnden. Daaruit blijkt, dat kerkmeesters zijn Claas Melisz. en Jan die bastert van der A; Schout: Christoffel, bastert van Mijnden. De erfpacht werd ge- schonken door Vrouwe Joest van Zweeten, huisvrou van den Heer Willem van Alke- made, Te Loenersloot stond tegenover het kas-
teel een kapel1), waarvan weinig meer bekend is, dan dat ze gestaan heeft ter plaatse, waar nu de stal staat van het logement. „Nevens het Rechthuys ziet men nog eene oude capelle, waarin men aan \'t oosteynde vier oude wapenborden ziet hangen, die door spinnewebben genoegzaam onkenbaar zijn". 2) Deze kapel bestond reeds vóór 1339, want in een fundatiebrief van deze kapel, gedateert 1 Sept. 1339, verklaart Gijsbrecht van Loenersloot, dat deze kapel door zijne voorouders is gesticht. Dirck van Swieten, Heer van Loenersloot, Oucoop, Ter Aa en Leyenburg, enz. Ridder, fundeerde 21 Nov. 1506 eene vicarie op het altaar van St. Catharina in de kapel te Loenersloot, welke stichting door bisschop Prederik van Baden 13 Dec, 1506 is be- vestigd. Joost van Amstel van Mijnden, Heer van Loenersloot, Ter Aa en Oucoop, die katholiek was, requestreerde 2 Maart 1580 en 12 Juli 1594 over het bezit van twee vicariën, éen in de kapel van Loener- |
|||||||
|
•) Verloren van Themaat, Gesch. der vicariën,
blz. 216. s) Geheym-schrjjver s.v.
|
|||||||
|
10
|
|||||||
|
sloot en éen in de kerk te Loenen. *) Eenige
van de Heeren van Loencrsloot hebben in dit kapelletje hun laatste rustplaats ge- vonden. Wegens de verre afstand van Loenen
schijnen de pastoors van Abcoude hier ook de geestelijke bediening te hebben uitge- oefend. Dat pastoor Jeegers tot hier zijn zielzorg uitstrekte, blijkt uit zijn doopboek, waarin hij twee doopsels van Loenersloot heeft opgeteekend, een in 1575 en een in 1577. 2) De laatste pastoor vóór de Hervorming
te Loenen is alleen nog bekend: een zekere Jacob Geerlofse, die op Kerstmis 1578 zijn plaats moest ruimen voor de Hervormings- gezinden, die de oude St. Ludgeruskerk voor hun godsdienst inrichtten door altaren en beelden daaruit te verwijderen. Nu breekt voor do katholieken een droeve
tijd aan. Want gedurende 74 jaren lang zijn zij verstoken van een kerk en eigen pastoor. Gedurende dezen tijd schijnen zij ter kerk gegaan te zijn te Oucoop of Het Hondert, waar een kerk moet gestaan hebben. De heerlijkheid Oucoop lag in do provincie Utrecht, ten Westen van de Lange Weide en voor het overige lag zo aan het Hollandscho grondgebied, Zij was 236 morgen groot en leenroerig aan de provincie Utrecht.3) Dat een priester zich daar ophield zeg-
gen ons de acten van de classis van Amsterdam van 7 April 1648, waar domino |
|||||||
|
1) Jhr. Mr. J. B. F. F. Wittert van Hoogland,
Bydr. tot de Gesch. van de Utrechtsche Ridder- hofsteden en Heerlijkheden I, 342 vv. 2) Dit doopboek berust in het Rijksarchief te
Maastricht. Geschiedk. Bladen Jrg. 1905 dl. I, 108. De Rijksarchivaris zond op verzoek bereid- willig deze doopsels toe. s) Tegenwoordige Staat dl. 22 blz. 240. De
noot in het Necrol. Harl. „De Katholiek" dl. 60, blz. 338 teekent aan, dat hier bedoeld zoude zyn een stuk land in de prov. Groningen b\\j Rottura gem. Kautens. Dat is dus foutief. |
|||||||
|
11
|
|||||||
|
Kickius van Loenen (1644—\'74) klaagt, dat
de paep op \'t Hondert voortbleef gaan met zijn dienst, hoewel hij eenigen tijd door den drost van Gouda bedwongen was. De drost beloofde een oogje in het zeil te houden, en „so hy eenige staeltgens van exorbitantie van den paep can becomen" zal hij het de vergadering bekend maken. Op de classikale vergadering van 2 Juni zegt dominé Kickius, dat hij wederom den drost had aangeschreven en dat hij nu ook begonnen was tegen hem op te treden, i) Deze priester was Engelbertus Scvcnhuizcn, een Benedictijner monnik, die als pastoor van Oucoop of Het Hondert overleed 3 October 1651.2) Nadat de gereformeerde ambachtsheer
Anthonis van Lynden, Heer van Cronen- burgh, Loenen en Teckop in October 1626 overleden was, voedde zijn echtgenooto Alexandrina van Stepraedt, Vrouwe van Grunsfoorts), die katholiek was. hare kin- deren, hoewel in de protestantsche kerk gedoopt, in de Roomsche godsdienst op. En toen Engelbertus van Sevenhuizen gestor- ven was, stichtte zij op Slootdijk een kerkje, hetgeen we vermeld vinden door den pastoor van Abcoude van Aelst, die aldus aan- teekent: dat omstreeks het jaar 1652 tus- schen Loenen en Loenersloot „op het uyterste van Holland, waar de onverdraag- zaamheid niet zoo groot was, als in de provincie Utrecht, te Slootdijk een huys met een vergaderplaats of oratorium ge- timmert is op een stukje lands door de Heeren van Loenen-Cronenburgh tot dat einde afgestaan. ■*) Toen was heer van |
||||||
|
i) Bijdr. Haarl. XIV, 288.
s) Nicrol. Harl. l.c.
3) Zy was dochter van Reinier van Stepraedt
tot Doddendael, Heer van Doddendael, Arssen, Zoelen en Grunsfoort en Margriet van Rechteren gend. van Voorst. Zy huwde 23 Oct. 1611 en overleed in 1667. Zie VVittert v. Hoogland l.c. *) Parochiaal archief van Abcoude.
|
||||||
|
12
|
||||||
|
Cronenburg Frans van Lynden, oudste zoon
van Alexandrina van Stepraedt. Met eenigen grond meen ik te mogen
vermoeden, dat de thans nog bewoonde pastorie reeds bestond toen in 1652 het kerkje gebouwd is. Een afbeelding a) van kerk en pastorie uit 1707 geeft nog dezelfde pastorie maar met de vorige kerk. Het is een schuurkerkje, gedeeltelijk uit steen en hout opgetrokken met een rieten dak. Daar er in het oude „Kerckeboek"s) loopend van 1652—1810 nergens gesproken wordt van den bouw van een nieuwe kerk, wel van een gedeeltelijke vertimmering, zal dit nog wel het zelfde oorspronkelijke kerkje zijn. Mag men dit aannemen dan pleit dit er voor, dat de pastorie reeds bestond, daar deze van geheel anderen bouw is. Ook de voorgevel op deze afbeelding is evenals thans nog aan de Zuid-Oostzijde — dus verkeerde zijde. Het zal waarschijnlijk een bestaand buiten of landhuis geweest zijn, waaraan het schuurkerkje gebouwd was, en voerde wellicht den naam „Slootdijk"; van elders heb ik den oorsprong van den naam dezer buurschap niet kunnen ont- dekken. In de troebele dagen der Hervorming
werd Loenersloot bediend door priesters, die te Abcoude verbleven. Van pastoor Visscher wordt uitdrukkelijk gezegd door van Aelst, dat hij „tot Loendersloot toe als pastoor bediend heeft".3) In zijne relatio 1) Het mocht mg gelukken twee aquarellen aan
te koopen, waarvan de eene voorstelt kerk en pastorie met de kerk op den voorgrond, en de andere kerk en pastorie van de Zuid-Oostkant gezien. Zij zijn geschilderd door J. A. Crescent in 1800. In het jaarb. v. h. Oudheidk. Gen. „Nil\'- terlake" 1913 plaatste ik de eerste afbeelding met bijschrift. 3) Dit „Kerckeboeck" bevat de jaarbjkseke goed-
keuring van de uitgaven en inkomsten door pas- toors en kerkmeesters onderteekend van 1()5U-1810. \') I). Huurdeman, Gesch. v. d. parochie Abcoude
blz. 9, 13, 19—20. |
|||||
|
l:i
|
|||||
|
van 1656 noemt de la Torre ook vele namen
van priesters zoowel saeculieren als regu- lieren, die den omtrek van Utrecht be- dienden, waar vele edelen dezen op hunne kasteelen riepen, om daar do H. Mis te lezen en door hunne predikaties hun huis- gezin en omwonenden te onderrichten, zooals te Loenen op het kasteel Cronen- burgh. Lienden, Loenersloot en Mijnden. Deze edelen, zoo zegt hij, zijn allen zeer goed katholiek en bijna allen aan mij verwant.x) Op de groote vergadering der Staten-
Generaal van 18 Jan. 1651 dringt Holland aan, om gematigd op te treden tegen de katholieken, welk voorstel werd aangenomen 27 Januari: de Hervormde Religie volgens Dordt blijft gehandhaafd. De Katholieke religie wordt alleen geduld daar waar zij reeds is. Ook de plakkaten blijven van kracht.2) De domino\'s echter wilden heftig optreden, zij wijzen op het dreigend gevaar van het Katholicisme en stellen voor: alle geestelijken uit het land te drijven en alle katholieken buiten de ambten te sluiten.3) Holland was tegen dit strenge optreden om hare handelsbelangen ; de toevloed van vreemde kooplieden die een andere gods- dienst beleden dan de hier geldige, maakten de regenten huiverig om op te treden tegen verboden godsdienstoefeningen. Ook wilde zij niet de bovendrijvende macht der pre- dikanten. *) De predikanten zorgden nu zelf wel voor
de handhaving der plakkaten en het beletten der „paepsche stoutigheden". Zij die te samen als Synode een macht in iedere provincie waren, waarmede de regenten |
||||||
|
1) Arch. Aartsb, Utr. X, 187.
* 2) Dr. W. C. P. Knuttel, De toestand der Nederl. \'Katholieken I, 256. *) Wiltens\' Kerkelijk Placaatb. I, 593—594.
Knuttel, Kerkelyke en Burgerlijke Overheid, blz. 31.
*) Knuttel, 1 c. 261 ; Studiën, Tijdschrift voor
godsd., wetenschap en letteren, Jaarg. 39, 1812,
llz. 161 v.v.
14
|
||||||
|
moesten rekenen, oefenden ieder in eigen
gemeente, een invloed uit, veel grooter dan thans door de geestelijken van welk kerk- genootschap ook. in ons land kan worden uitgeoefend. Er ging nooit een gelegenheid voorbij, waarin zij zich konden mengen, of zij drongen aan op de onderdrukking der „Paepsche superstitiën en stoutigheden". Deputatiën deden zulks bij do hooge staats- lichamen, de afzonderlijke predikanten in hunne eigene steden.1) Treffende voorbeelden hiervan zien wij
te Loenen, waar dominé Johannes Kickius al zijne krachten inspande, om de katho- lieken de uitoefening hunner godsdienst onmogelijk te maken. Op de classis van 7 Juni 1694 stelt Ds. Kickius voor, dat zeker vrouwspersoon litmaet van de kereke tot Loenen, getrouwt met een quaet papiste, bij dewelcke sij haer ontijdelijk heeft ge- leyt, daervan sij dry maenden na haren trouw is in \'tkraem gekomen, welck kint de vader bij den paep heeft laten doopen, haer van de kereke afhoudt ende alrede verscheiden malen in de paepsche verga- ringe is geweest, ende dat se al over een half jaer van de kerek is gesuspendeert en vraegt hoe hij met sijne kereke verder daerin sal doen. De classis heeft D. Kickius geraden met aller sachtmoedigheytna order der kereke met haer voorts te handelen om soo mogelijk haer behouden ende soo de man haer weer sal dreygen qualyck te tracteren, ja doot te slaen. gelijk hij doet, den schout daer over aen te spreecken.2) In 1651 was de schout te Loenen katho- liek, een zekere Herman Olessen, die door den predikant vermaand zijn plicht te doen, om volgens de plakkaten de vergadeuingen der katholieken te beletten, daartoe natuur lijk niet zeer genegen was, hetgeen uit |
||||||
|
1) De predikanten bemoeiingen in de 17de eeuw
door Dr. W. Nuyens in „Onze Wachter" 1878, I, 12 v.v. *) Bydr. Haarlem XIV, 291.
|
||||||
|
15
|
||||||
|
zijn weigerend antwoord blijkt: „dat hy
niet en stondt onder de graeffelijckheyt van Hollandt, en dat hij alleen aen den Heer van Crononburgb (die paepseh is) den eed hadde gedaan." Daar de Heeren van Cronenburgh katho-
liek waren, ontstonden er nog al eens moeilijkheden tusscben hem en de Her- vormde Gemeente. Zoo is het wederom Ds. Kickuis, die klaagt, dat de Heer van Cronenburg zonder toestemming van de Kerkeraad armmeesters benoemt, en de collecten in de kerk gehouden door hen worden beheerd zonder dat de diaconie er iets van ontvangt; dat de rekening en verantwoording geschiedt alleen voor ge- noemden Heer en de twee armmeesters. De classis besloot daarover te spreken met den heer van Cronenburg, hetgeen ge- schiedde, en waarvan de uitkomst was, dat men na vele en lange voorstellen over en weer tot de overeenkomst kwam, dat tijdens de godsdienstoefeningen zouden collec- teeren een armmeester en een diaken. De opbrengst zal gelijkelijk tusschen beiden gedeeld worden. De armmeesters moesten dan bedeelen do huiszittende armen, die geen ledematen van de Gereformeerde kerk waren, en de diaconen de arme ledematen.J) Van de collecten, welke in de Gereformeerde kerk gehouden werden, genoten dus ook de katholieke armen. Verder maakte Ds. Kickius aan de classis
3 Juni 1652 bekend, dat de katholieken onder jurisdictie van den Heer van Cronen- burgh een „paepsche kereko bouwen, dat hij dus dat werk zal moeten stuiten" evenals de „discoursen van eenige pausgezinden, die openlick durven zeggen, dat eer dry jaren ten eynde sullen syn, dat se seker in de publycke Kerck te Loenen sullen mogen prediken." In 1656 klaagt ook de classis van Utrecht bij die van Amsterdam |
||||||
|
\') Bydr. Haarlem l.c. 294—299.
|
||||||
|
113
|
||||||
|
over de paepsche stoutigheden te Loener-
sloot. i) Op de classis te Amsterdam 7 Aug. 1657
meldt de onvermoeide Kickins „de groote stoutigheyt der papisten, die in groote confluentie te Slootdijk uit het gerecht Cronenburg te samen komen en haer afgo- derije oefenen in een groot nieuw predick- huys daertoe gemaeckt.\'\' Besloten werd te zorgen, dat sodanige predickplaets en stou- tigheyt daer gepleegt, geweert worde.3) Gedagteekend 13/23 Sept. 1657 stelden
ds. Kickins en de Kerkeraad de „Beschul- dichheden des pausdom tot Loenen" 3; op. Daarin werd dezelfde klacht nogmaals her- haald aangaande het „bedehuys uyt der papisten beurs gebout"; en dat zij „daerin daegelijks haer vergaderinge maecken met groote toeloop van menschen; soo met rijden van wagens als anders, ende soo hare afgodense dienst doen". Gedurende de godsdienstoefeningen, zoo meldt hij, houden twee of drie kerkmeesters de wacht, om niet in den dienst verstoord te worden. De toeloop wordt steeds grooter. De wagens, waarmede zij komen aanrijden, blijven in groote getale voor de kerk staan tot de dienst is afgeloopen. En wat nog erger is: de Roomschen willen, wanneer zij na afloop de gereformeerden uit hun kerk ontmoeten, niet wijken. De paap rijdt veeltijds te paard door ons dorp. Do klachten in deze „Beschuldichheden" vervat worden nu door de classis van Amsterdam als request *) opgezonden naar het Hof, waarin tevens gevraagd wordt, om tegen dit alles met kracht op te treden. Want de schout van Loenen doet zulks niet, daar hij is aan- gesteld door een „paeps Heer" (die nu overleden is en desselfs zoontje twee voog- den heeft, die tot den afgodendienst seer |
||||||||
|
») l.c. 303.
2) l.c. 309.
») l.c. IX, 384.
4) l.c. 385.
|
||||||||
|
17
2
|
||||||||
|
sijn gonegen). Op 1 October hebben de
secretarissen op last van den schout van Loenen, Herman van Ringelsbergh, een onderzoek ingesteld in voornoemde kerk, in een huis, zoo luidt het, „staende in de voors. heerlickheyt aan Slootdijck, omtrent een half uur gaans van \'t dorp, van den weg veltwaarts in, alwaer de Paepsge- zinden aldaer haren godsdienst souden gebruycken". Doch na onderzoek omtrent tien uur des morgens vonden zij daar geen paapsgezinden. Toen de schout aan den priester Heymenberg eenige malen her- haalde, dat hij namens de hooge Overheid verbood vergaderingen te houden, zeide de priester, „ist niet genoegh schout, dat ghy \'t eenmaal heeft geseyd". Op het request van 1 October door de
Kerkeraad aan het Hof gezonden, zond deze de volgende resolutie terug : Extract uytte Resolutiën van den
Hove van Hollant genomen op den 5 Octobris 1657.1) \'t Hof van Holland kennisse hebbende
becomen van de grootc insolente stoutig- heden der papisten van den dorpe van Loenen alias Cronenburg, die aldoor haren paepschen godsdienst met een grooten toe- loop in seecker Huys daertoe gebouwt syn plegende, heeft goet gevonden ende ge- resolveert, dat een officier van de selve plaetse sal werden aangescreven ende scherpelick van wege de Hoge Overheyt gelast, dat hij het voorschr. huys sal heb- ben te sluyten, oock gesloten te houden conform de placaten van hare Ed. Grootmog. de Heeren Staten van Hollant en \\Vest- vrieslant, alsmede speciale insinuatie hem voor desen gedaen, te beletten, dat in voorschr. dorpe ende specialyck in het voorschreven huys eenige paepsche gods- dienst werde gepleeght ende den Hove aenstonts te adviseren wat by hem daerinne |
||||||
|
i) 1 c. 387.
|
||||||
|
IK
|
||||||
|
sal wesen gedaen ende in het selve syn
devoir te continueeren of dat het Hof genootsaekt sal syn daerinne soodanigh te voorsien ende ordro te stellen als nae ge- legentheyt van saecken bevonden sal wor- den te behooren. Hierdoor was de schout wel gedwongen
eenige onderzoekingen in te stellen. Op Zondag 14 October werd er dan namens den schout een onderzoek ingesteld om- streeks negen en tien uur, daar hij bericht had ontvangen, dat er vergadering der Itoomschen zoude worden gehouden. Doch dit onderzoek was vruchteloos, evenals dat, hetwelk hij den volgenden Zondag 21 Oct. instelde. Want in het huis vonden zij alleen twee vrouwspersonen. Op weg daarheen ontmoetten zij den priester Heymenberg, dien zij nogmaals op het hart drukten de plakkaten na te komen en te gehoorzamen.!) Van dit alles doet de schout 25 October
verslag aan \'t Hof 2) en meldt, dat hij in het huis geen vergaderingen heeft zien houden en verzekert dan ook, datsoodanighe paepsche godsdienst aldaer niet opentlyck in den dorpe alias Cronenburgh gepleeght wort." Het voorn, huis werd bewoond door een juffrouw „die mij instantelijk seer oot- moedelijk versocht ende gebeden heeft UEd. Mog. te rescribeeren, wat in waarheyt van de saecke soude wesen.\'\' De bidplaats, welke hij daar vond kon moeilijk gesloten worden, omdat daardoor de toegang was naar de kamer en naar de kleer- en turf- zolder. Verder vroeg de juffrouw haar toe te staan daar met haar broedereen wereldsch priester, aldaar gemachtigd door den Heer van Cronenburgh, Loenen enz. te mogen blijven wonen. Haar broeder, vrijpriester te Amsterdam, alwaar hij veeltijds vertoefde, zoude zich aan de plakkaten houden. Op de classicale vergadering van 1 April
|
|||||||
|
») l.c. 388.
-) 1. c. 388. |
|||||||
|
19
|
|||||||
|
1658l) was ds. Kickins beter tevreden, doch
nog niet voldaan. Hij zeide dat de schout het bevel in zooverre heeft uitgevoerd, dat hij de kerk heeft gesloten en de paepsche godsdienst aldaar gestuit. Doch hij klaagde, dat nu de godsdienstoefeningen beurtelings in andere huizen werden gehouden. De katholieken, die steun vonden bij hun
katholieken ambachtsheer, lieten zich niet ontmoedigen en gingen voort met hunne godsdienstoefeningen in de kerk te houden. Want nog eenige malen werd de schout of diens trawanten gedwongen het bedehuis te sluiten, zoo in 1659 en 1661 *). Want nadat de schout wederom was aangemaand heeft hij zich naar de kerk begeven (21 Mei 1661), overviel de vergaderde katholie- ken en heeft er 40 bekeurd \'■>). De kerk, zoo bevond hij, was niet vergroot, maar er waren alleen eenige lichten in het kamertje ge- maakt. Ondanks de herhaaldo verstoringen van den schout, werd er toch eiken Zondag godsdienstoefening gehouden, heel vroeg in den ochtend, terwijl de toeloop niet zoo groot was als vroeger4). Ofschoon een van de „heeren Raedsheeren
van \'t Ed. Hof gecommitteerd was, om oculaire inspectie te nemen", meldt Kickins op de classis van 5 Juli 1662, dat er nog geen commissaris geweest is; zoo luidde het eveneens op de clasis van 16645). In 1665 klaagt wederom de classis van
Utrecht bij die van Amsterdam over de afgoderij op Slootdijk. Op de synode te Ènkhuizen 5 A.ug. 16666)
klagen de afgevaardigden, dat de door hen aangewende moeiten om de paepsche stoutig- heden tegen te gaan zonder gevolg zijn gebleven. Hun wordt daarop gelast zich |
|||||||
|
i) 1. c. 389.
2) 1. c. XIV, 311.
3) 1. c. 321.
*) 1. c. 323. ») 1.0. 328. 6) lx. 277. |
|||||||
|
20
|
|||||||
|
niet alleen te wenden tot \'t Ed. Hof, maar
ook tot de Ed. Groot. Mog. Dit schijnt ook meer succes gehad te hebbon, want op de synode \'s jaars daarop te Edaml) gehouden (8 Aug. 1657) wordt verklaard, dat het Ed. Hof niet alleen den officier van die plaats (Loenen) tot zijn plicht heeft aangemaand, maar ook een missive in zeer krachtige termen aan den Heer Mombaar van den Heer van Cronenburg had geschreven, waarop een beleefd antwoord was ontvangen en belofte gedaan tot genoegdoening. Ver- der maakte de secretaris Coop van Groen, ouderling te Loenen en lid van deze synode bekend en bevestigde bij publieke acte welke vergaderingen de katholieken onlangs te Loenen hebben gehouden, doch dat ze waren betrapt en bekeurd. Te Alkmaar2) op do synode van 17 Aug.
1668 wordt verklaard dat er te Loenen Keen nieuwe zwarigheden voorkomen, en dat het er eer betert, dan verergert; aldus werd eveneens verklaard op de synode te Haarlem 6 "Aug. 1669\'), op die van Amsterdam 5 Aug. 1670 4) en van Hoorn 4 Aug. 1671.8) Dat de Hervormde leer niet zooveel aan-
hangers telde als men wel naar hun op- treden zoude verwachten, blijkt ook hieruit, dat er in 1667 te Loenen nog waren 4 paepsche en 3 gereformeerde schepenen, de buermeesters waren allen katholiek en van de kerkmeesters een.r\') In het jaar 1724 waren er binnen Loenen 136, die hun belijdenis hadden gedaan, Slootdijk 14, aan de Angstel 5, te Kieuwersluis 21, op den weg naar Breukelen 7, onder Mijnden 8, Oudover 27, te samen dus slechts 234 in Loenen en naaste omgeving. l) |
|||||||
|
M lx. 278.
») l.c. 280. s) l.c. 281. J) l.c. 283. 5) 1.0. 205. «) l.c. 331. \') J. W. Verburgt, lx. waaraan ook het vol-
gendc uit de Kerkeraadsacten is ontleend. |
|||||||
|
21
|
|||||||
|
De katholieken hadden, zooals wij zagen,
met groote moeilijkheden te kampen, doch dat zij hun godsdienstoefeningen, hoewel gestoord en telkens bemoeilijkt toch konden houden, dankten zij aan hun nog groot getal en aan de steun van de heeren van Cronenburg en Loenersloot. Merkwaardig is het schrijven van de
classis Amsterdam dat, gedateerd 7 Mei 1725 bij den Kerkeraad te Loenen inkwam. Daarin werd verzocht rapport uit te bren- gen over de weeshuizen der Roomschen, „waar dezelve en wanneer die gestigt. welke hunne huishoudinge zij, ook \'t getal der kinderen, mitsgaders of men niet zonde kunnen ontdekken of zij geene kinderen van buiten Lands inbrengen en opvoeden." Ook of de Roomschen „geenejongemans-
personen weten aan te zetten, om met Gereformeerde dogteren te trouwen, bij- zonder die geld hebben of een erfenis verwagten* of zij die niet weten te debou- cheeren, en daarna dreigen te verlaten, zoo ze niet paaps willen worden". „Of zij ook niet, schoon contracten heb-
bende gemaakt over de kinderen, dat die in de Gereformeerde Religie zouden opge- voed worden, egter naderhand de kinderen met geweld tot de Paperij brengen." Verder informeerde de classis van Amsterdam „waar en hoe veel openbare en kennelijke scholen werden gehouden voor jongens en meisjes, om niet alleen te leeren lezen en schrijven, maar ook allerlei handwerken ?" Ook „hoeverre het getal van Papekerken
en Papen, voornamelijk Jesuiten en mon- niken sedert het jaar lööl zijn vermeerderd, en of daar te voren maar één Paap geweest zij, dezelve nu niet heeft een Cappellaan, of twee, of meer?" „Hoeveel Paapsche huisgezinnen daar
zijn, zoo in steden als ten platten lande? En of de Roomschen ook en waar eenige baldadigheden mogten gepleegd hebben, hetzij omtrent de Gereformeerden of om- trent deze of gene ter oorzake van den |
|||||
|
22
|
|||||
|
godsdienst? En ten slotte of zij ook niet
al te groote vrijheid gebruiken in het oefenen van hunnen godsdienst op Zon- en andere zoogenaamde heilige dagen\'?" Het antwoord op deze vragen zou ons
kunnen leeren hoe de toestand der Room- schen te Loenen was in de eerste kwart der 18de eeuw. Jammer dat wij het volledige antwoord niet kunnen geven, daar gedeelten van het desbetreffend stuk gehavend, on- leesbaar of afgevreten zijn. Den 3 Juni 1725 vergaderde de Kerkeraad
onder voorzitterschap van Ds. E. L. Vriemoet en gaf het volgende antwoord op genoemde „Pointen van onderzoek nopens Paapsche stoutigheden", dat te Loenersloot sedert ge- ruimen tijd een kinderschool wordt ge- houden door eene paapsche vrouwspersoon, dat nopens de Paape-kerk op Slootdijk men veel reden heeft van waarschijnlijkheid, dat dezelve er niet in het jaar 1651 geweest zij, hoewel kort daarna gebouwt. En nu voor eenigen tijd met een predikstoel voor- zien, en de kerk naderhand vergroot. Dat er onder Loenen ruim 40 Paapsche
huisgezinnen zijn. Behalve verscheidene halve huisgezinnen. Onder de Paapsche stoutigheden wordt
nog genoemd, dat de Heer van Cronenburg een „dievehuis" had laten bouwen aan de Loenensche Kerk, terzijde van den toren. Het werd zoo geplaatst, dat wanneer een of meer kwaaddoeners daarin werden gezet en zij slechts eenig rumoer maakten, dat dan de godsdienstoefening niet naar be- hooren zoude kunnen worden verrigt, Meer- dere verzoeken bij den Heer van Cronenburg om deze „onstigtelijke saak" niet voort te zetten, mochten niet baten. Zelfs liet deze Heer de „dicvegaten" openzetten, inzon- derheid op Zondagen, ja zelfs wanneer het heilig avondmaal werd gehouden, en ook onlangs toen ds. P. L. Vriemoet zijn af- scheidspredikatie hield. Op verzoek aan de Vrouwe van Cronenburg gedaan, werden in 1729 deze dievegaten weggenomen. |
|||||
|
23
|
|||||
|
Onder de paapsche stoutighedon. die door
den Kerkeraad in ■ 1727 werden opgesteld als vervolg van de voorgaande zijn voor ons van eenig belaug te weten: dat de katholieken voortgang maakten met hunne praktijken vvan halve families heel roomsch te maken. Dat zij zelfs kinderen, waarvan de vader of moeder gereformeerd is, en welke in de gereformeerde kerk gedoopt zijn, in de roomsche godsdienst opbrengen. Ja zelfs de schout van Loenen-Crononburg voedt zijn eigen dochter roomsch op. Dat de roomsche armmeesters een boedel
hebben durven aantasten van een weeskind I en de goederen hebben laten verkoopen na het overlijden van een paapsche stief- moeder. Dit weeskind was van gerefor- meerde ouders en gedoopt in de gerefmeerde kerk te Ter Aa. Hoowel de Heer van Cronenburg dit kind „in de grouwelijke dwalingo des Pausdoms sogt op te brengen is het ten slotte toch gebleven onder do bescherming van onze diaconie. Dat de Paap tot Loenen op Slootdijk een
kapelaan durft houden, die publiek hun godsdienst waarneemt, en dat zij het wel zoo doen, dat zij hunne kerk juist op uien tijd laten uitgaan met de onse, sodat in \'t passeeren van den weg al moeilijkheden zouden zijn ontstaan, indien de onse niet ter zijde wijken. In de 74 jaren dat do katholieken van
Loenen on omgeving een kerk misten en dus een vasten pastoor, gingen zij, zoo zagen wij, ter kerke naar Oucoop of \'tHon- dert, of kwamen op de omliggende kastee- len de godsdienstoefeningen bijwonen. Met de oprichting van de kerk op Sloot-
dijk verkregen zij weder een eigen pastoor. Wie deze geweest is, is mij niet bekend; hij schijnt, zooals wij boven zagen nog slechts nu en dan van Amsterdam te komen. De eerste pastoor, wiens naam ik in het
reeds bovengenoemde „kerckeboeck" ge- schreven vind is: |
|||||
|
24
|
|||||
|
Joannes Heymenbergh, een
Utrechtenaar en Oratoriaan, hij studeerde in 1032 en \'33 aan het gymnasium te Utrecht, was eerst kapelaan bij de heeren van Loe- nersloot»), en heeft als zoodanig deze streek reeds van geestelijke hulp voorzien. Als vast pastoor van Slootdijk treedt hij op omstreeks 1655, want zijne aanstelling en voorwaarden waarop hij het pastoorschap aanvaardt staat tusschen de goedkeuring over de ontvangsten en uitgaven van de jaren 1055 en 1056. Het luidt aldus : In den naem ons Heeren Jesu
Christi. Arnê. Zoo zijn overeengekomen ende geaccor-
deert Johannus Heymenbergh, pastoor op Slootdijk ter eenre ende die kerekmiesters ter andere zijde met consent van cle gemeente onder den (genoemden) pastoor staende, dat zij kerckmrs.. die in der tijt zijn, sullen bezorgen ende aen handen van den pastoor betalen jeder vierendeels jaers voor zijn dienst en predicatiën de sorame van een hondert gulden, midts dien dat den pastoor sal besorgen die wijn, die tot de communie wert gebruyekt, oock sal den pastoor ge- bonden sijn den hof met den boomgaert op sijnen costen te onderhouden sonder do kerekmiesters te molesteeren, ende die kerekmiesters sullen gebonden sijn de repa- ratie, die aan den outaer dependeert te onderhouden de keersen endevoort wat aen den outaer van doen is te bestellen, oock sullen de kerekmiesters het huvs van alle reparatie onderhouden van haren costen, noch sullen de kerekmiesters den landros betalen jaerlijks syn geit of andere offi- cieren, die men mede wat zoude moeten geven, oock sall den heer pastoor gehouden sijn soo hij zieck of zuchtig kwam te worden, dat hij de gemeente niet en conde |
|||||||
|
l) Gedonck-boek, geschreven door pastoor J. G,
Bootz, aanwezig in het parochiaal archief te Ab- coude. |
|||||||
|
25
|
|||||||
|
dienen, dat hij alsdan een ander in sijn
plaedts op syn costen sal moeten bestellen om de gemeente te helpen, zonder dat die kerckmicsters daer iets toe sullen betalen, noch is geconsidereert ende bedongen soo daer iemandt comt te sterven onder dese bovengeschreven gemeente en dat hy iets ofte wat aen de kerck quam te bespreeken daer sall den (genoemden) pastoor Johannus Heymenbergh het gerechte vierde part hebben en die andere drie deellen sullen tot behoef ende onderhout van de kerck coomen, en noch is geconsidereert ende bedongen, dat die kerckmiesters jder jaer een schip saust na den Boom^aerdt op haeren costen zulle besorgen. Mij present Jacoc Jacobsz. Helling. Van Henssen x) vergist zich dus, wan-
neer hij als pastoor noemt Laurentius van Heymenbergh. Deze was een broeder van Joannes en pastoor te Breukelen.2) De pastoor alhier geraakte al spoedig in
moeilijkheden met pastoor van Delden te Abcoude, daar Heymenbergh, zich beroepend op een zendingsbrief van den apostolischen vicaris Joannes van Neercassel, wiens vriend hij was, en gesteund door de Heeren van Loenersloot en Cronenburg, aanspraak maakte op een voornaam deel van de parochie van Abcoude. 3) Tijdens de inval der Franschen in ons
land in 1672 werd ook het slot Cronenburg bezet door twee en halve compagnie, te samen 130 man sterk. De Franschen be- sloten dit slot, alsook het kasteel Loener- |
||||||
|
h Hist. ofte Beschr. v. \'t Bisdom Utrecht II. 417.
=) Arch. Aartsb. Utrecht X, 187.
8) Dit grensgeschil tusschen Slootdijk en Abcoude,
nu reeds aanvangend, blijft onder de opvolgende pastoors voortduren tot de helft der vorige eeuw. Dit ingewikkeld en onverkwikkelijk geschil zal ter gelegener tijd door een andere hand bewerkt wor- den, zoodat er hier niet meer dan noodig melding van gemaakt zal worden. |
||||||
|
26
|
||||||
|
sloot te veroveren. Nadat zij Cronenburg
hadden ingenomen en in de lucht laten springen, „borsten zij met alle gewelt in het dorp Loenen, daar sy desen en den volgenden dag haare al\'grijsselijke tyrannije met rooven, branden, pionderen, vrouw- schenden en andere gruwelen pleegden aan degenen, die hare wreede handen niet haastig genoeg konden ontkomen." „Het slot Loenersloot moest Kronenburg
op dien selven dag volgen, also \'t selve maar met 30 mannen beset was, dewelke sich so lang verweerden, als sij boskruyt hadden". l) De Protestanten te Loenen moesten vluch-
ten, want in het doopboek ontbreken de namen der doopelingen van 28 Pebr. 1672 tot 3 Nov. 1673. Aldaar staat aangeteekend: De gemeente tot Loenen door de Franschen inval verjaagd zijnde, heeft zich een tijd- lang meestendeel te Amsterdam gehouden, alwaar de namen der gedoopten omtrent dezen tijd moeten gezocht worden. De notulen van den Kerkeraad zeggen ons, dat de Franschen het lood van het dak stalen, benevens de klokken uit de toren. De kerkmeesters hebben dit echter niet op hun beloop gelaten, want 26 Dec. 1672 treffen we ze aan te Utrecht, zoekende naar de klokken. Het schijnt, dat ze terug- gevonden en aan de rechtmatige beheerders zijn teruggegeven. De klokken waren zeer gehavend en zeker wel gebroken, want we lezen, dat Pieter Hemony „clockgieter tot Amsterdam" den 2den Maart 1676 aanneemt een klok te gieten van de specie der oude klokken. Den 5den Juli 1676 hingen er twee nieuwe klokken in den toren.8) Ook pastoor Heymenbergh scheen vrees-
achtig en vluchtte.3) Of hij naar hier is weergekeerd, is mij niet kunnen blijken, |
|||||||
|
l) P. Valkenier, \'t Verwerd Europa I, 814.
») J. W. Vorburgt l.c. ■ 3) D. Huurdeman l.c. |
|||||||
|
27
|
|||||||
|
ook het meer genoemde „Kercke-boeck"
vertoont een gaping van 1(572—1685. Do volgende pastoor, dien ik vermeld
vindt, is: Everardus vanderBorch (ofBurch),
eveneens een Utrechtenaar uit adelijke stamine gesproten. Door Neercassel werd hij naar hier gezonden.*) Doch de Heer van Loenen en Cronenburg, die zich het patronaatsrecht over deze nieuw opgerichte statie toeëigendo, verzette er zich kracht- dadig tegen, en schroomde niet ondanks het gezag van den apostolischen vicaris, met geweld op te treden tegen pastoor van der Borch, tot groote ergernis van katho- lieken en niet-katholieken. Neercassel ziende hoe moeilijk het voor hem zoude zijn. om zijn gezag tegenover den heer van Loenen te handhaven, meende te moeten wijken; daarom werd van der Borch van hier weg- geroepen en gezonden naar Bovenkerk.3) Met goedvinden van beide partijen werd
toen naar hier gezonden: Antonius de Rijser. Van hem is
mij niets bekend, dan dat hij pastoor was te Bovenkerk sinds 1059.3) Hij overleed alhier 29 Sept. 1708.*) Door de benoeming van een opvolger
kwam de nuntius Bussius weder in moeilijk- heden om dezelfde patronaatsrechten, daar hij zonder den heer van Locnen-Crononburg te erkennen naar deze statie zond: Jacobus de Broeder. De drost van
Loenen wilde hem niet toelaten.6) Hij ging |
|||||||
|
1) Manuscript „Statio in Slootdyck". Dit M.S.
berust in ds bibliotheek der EE. PP. Franciscanen te Weert Myn heuschen dank voor hunne be- moeingen aan de paters Araatus de Jong en SI1- verius Breidfeldt, den laatsten vooral die my ge- heel bereidwillig een copie van het origineel deed toekomen. *) By\'dr. Hnarl II, 355.
3) Bat. Sacr. II, 414.
4) Necrol. Harl. De Katholiek 1873, I, 2G9.
5) M. S. Statio in Slootdyck. Bydr. Haarl. VI
371—373. |
|||||||
|
\'2H
|
|||||||
|
toen naar Blaricum, waar hij verbleef van
1710—1712; hij overleed te Akersloot 17 April 1719.l) Zijne toelating hier had toch ook haar goede zijde, daar hij behoorde tot de Jansenistische partij. Met goedvinden van den heer van Cronen-
burg werd toen tot pastoor aangesteld: Joannes Chrysosthomus Suur-
h u y s (ook Sourhuys). Hij was geboren to Emmerik in 1671, studeerde te Leuven en was achtereenvolgens werkzaam te Pollega en Lemmer, te Sioten en Balk (1696-1098) en van 1698 tot 1709 te Deventer, in welk jaar hij gezonden werd naar Slootdijk. Doch hier verbleef hij niet lang, want reeds in de maand Juli van hetzelfde jaar ver- trok hij naar Alkmaar, als pastoor van de kerk in het Jacobstraatje, welke kerk door hem gebouwd werd. Waarschijnlijk is hij dezelfde, die door de Jansenistische partij mede is voorgedragen tot vicaris. Hij over- leed te Alkmaar 28 Mei 1740.!) Zijn op- volger v/as: Bern ar dus Fock., Hij was geboren
te Rijssen in Twente, voltrok zijne hoogero studiën te Leuven, werd priester gewijd in het begin van 1693 en in hetzelfde jaar tot kapelaan benoemd te Leiden bij Theodorus de Cock. In 1695 werd hij gezonden als pastoor te Irnsum\'i. Andreas Tiara4) be- schrijft hem als aangenaam in de omgang, in het preeken zwak van stem, en de boeren, zoo schrijft hij, noemen hem lang- zaam in de biechtstoel en daarom hun minder welgevallig dan zijn voorganger. Hij is jeugdig en krachtig van lichaam, jong soldaat, bereid om de last van \'s Hee- |
|||||||
|
i) Arch. Aartsb. Utr. I, 414; Hist. ofte Beschr.
v. \'tBisd. Utr. II, 396. 2) Bijdr. Haarl. III, 227; VI, 320 ; XVII, 188 ;
XXI, 194—197, 210; XXII, 266,406, 707 ; XX1I1, 68; XXIX, 259; Arch. Aartsb. Utr. IV, 144; Andreae Tiarae Annotationes 14, 54, 139, 143. 3) J. Geerdink, Gesch. v. Twenthe blz. 121,
361; Arch. Aartsb. Utr. XX, 168. *) Annotationes blz. 134.
|
|||||||
|
29
|
|||||||
|
ren naam te dragen ; de Heer zal hem zijn
zegen schenken en de aarde hare vruchten. Deze woorden waren als een profetie, want veel heeft hij moeten dragen, en om zijne trouw aan de moederkerk werd hij meerdere malen verbannen. Toen de aartspriester van Friesland
Alardus van Haeften in zijne Jansenisti- sche neigingen bleef volharden, werd Fock, hoewel van Haeften in naam aartspriester bleef, met de aartspriesterlijke werkzaam- lieden belast.1) Om zijne getrouwheid aan het wettig gezag werd hij uit Friesland verbannen en werd toen pastoor op Sloot- dijk in 1709.2) Doch ook hier ondervond hij groote moeilijkheden, en liet men hem niet met rust, zooals uit het volgende zal blijken, waaruit men tevens zien kan tot welke middelen de Jansenistische partij haar toevlucht moest nemen, om haar in- vloed te doen gelden. Een zekere Ignatius Modde moest in
opdracht van den Jansenistischen deken Cats naar de pastoors van Gooiland gaan, om hen te vragen wanneer en door wien zij gezonden waren, of zij het plakkaat van 20 April3), waarbij door de Staten opnieuw aan geordende priesters ontzegd werd om in de provincie te komen en de Resolutie van 25 November 1709 nakwamen. Hij moest hen nogmaals vermanen, dat ze ge- heel en al met den apostolischen vicaris Adam Damen moesten breken, en hem in het vervolg niet meer gehoorzamen.4) Aldus geschiedde: Modde begaf zich op 3 en 4 Februari 1710 naar de pastoors Adrianus Wynants te Hilversum, Matthias Morsland te Laren, Casparus van der Hagen te |
|||||||
|
l) Galerii van Friesche Aartspriesters, De Katho-
liek 1883, II, 108. t) Bydr. Haarl. X. 379.
») Groot Placaatb. V. 567—568.
*) Arch. Aartsb. Utr. II, 312—317, waar dit
gedeelte van het Weertsche Handschrift reeds is afgedrukt. |
|||||||
|
30
|
|||||||
|
Blaricum, Hermanus Middelkamp te Naar-
den. Arnoldus ab Hasenburg te Muiden met speciaal verzoek genoemde heeren te spreken. Hij gaf zich voor als dienaar of deurwaarder van haar Hoog Mog. of wel van de E. Groot Mog. Heeren Staten van Holland en West-Vriesland. „Ook", zeide hij, „dat hij met haar Ed. Groot Mog. orders speciaal was gemunieert, ten dien eijnde aan ieder van deselve voorleesende seekere acte of geschrift met mondelinge recom- mandatie van daarop wel te letten; dat zulks ook wel is geschied ter presentie van meer andere personen." Doch hij schijnt zijn rol niet goed vol hebben kunnen hou- den, want verhaalt het M. S. verder: Dan alsoo bij genoemde priesters wiert getwijfeld of Ignatius Modde wel sodanige Dienaer of Deurwaerder was als hij voorgaf, ook of desselfs orders volgens zijn voorgeven, aan hem te exploiteeren waaren ter hand gestolt; alsoo gemelde Priesters daarvan geen suf fisante blijken waren voorgekomen; ook dat hij Modde in verscheyde woorden varieerde. Nadat bij bovengenoemde pas- toors achterdocht was gewekt, lieten zij hem te Slootdijk in den val loopen. Toen hij te Slootdijk aankwam en de
pastorie wilde binnengaan, werd hij vast- gegrepen door vijf personen n.1. de pastoors van Hilversum, Laren en Blaricum, den zwager van den pastoor van Naarden, geheeten Geerlof Valkenburg en een boer van Hilversum 1). Deze brachten hem naar het rechthuis te Loenen, en arresteerden hem, omdat hij zich valschelijk als deur- waarder der Staten had uitgegeven Modde nu in het nauw gebracht, legde de volgende verklaring af: ,,geen deurwaarder te zijn van Haar Hoog Mog. of Ed. Groot Mog., nog ook niet in den Haag woonende, als hij eerst had voorgegeven; maar ten con- trarie te zijn een bakkersknecht tot Utregt". Verder bleek, dat zijne brieven valsch waren, |
||||||
|
J) Bydr. Haarl. X, 379.
|
||||||
|
31
|
||||||
|
en bekende hij, dat hij door anderen daartoe
was aangezet. De arrestanten Geerlof Val- kenburg cum sociis verzochten toen hem kosteloos te ontslaan en vrij te laten. Zulks geschiedde, doch dadelijk daarop werd hij toen door den schout gearresteerd. Schrif- telijk legde Modde de volgende verklaring af, dat hij „door sijn meester, sijnde een bakker tot Utregt woonachtig, tot hem ge- detineerde seyde op Sondag, den 2den Februari 1710 na den middag, dat de heer N. Cats; aan hem versogt hadde, of hij sijn knecht een dag of twee konde missen\'.\' Waarop hem wiert gelast door sijn meester, te gaan ten huyse van den heer Cats; en hij gedetineerde daar is gekomen in de keu- ken, waar de heer Cats en een meyd pre- sent was, en de heer N. Donker daarmede is gekomen\', en versogt aan hem gedetineerde, dat hij soude willen gaan aan die Uoomsche Priesters Huysen, soo als in sijn beschey- den sullen blijken. Waarop hij gedetineerde seyde van jaa. En ten huyse als voorschre- ven ontfangen heeft uyt handen van heer Donker sijne bescheyden, met 5 a 6 gulden voor reijs en teerkosten". Niet lang, nadat deze geschiedenis zich
had afgespeeld, werd pastoor Fock en genoemde Gooische priesters met nog meerdere anderen naar Den Haag geroepen, om daar te verklaren van wien zij hun zending hadden. Op zijn antwoord, dat hij door den nuntuis gezonden was, volgde 21 Maart 1710 zijn ban vonnis, waarbij hem door de Staten verboden word binnen de provincie Holland te verblijven1). Hij begaf zich daarop naar Delden, om den ziekelijken pastoor J. Swerink bij te staan en hem na diens dood 31 Dec. 1712 op te volgen. Bernardus Fock overleed aldaar 26 Dec. 1716 *). Nadat pastoor Fock verdreven was, bleef
de parochie Loenersloot zonder herder tot |
|||||||
|
1). B«dr. Haarl. VI, 276.
*). Arch. Aartsb. Utr. 1, 78. |
|||||||
|
32
|
|||||||
|
Maart 1712, in welk jaar hier als pastooi
werd aangesteld: D a v i d van der Mey., die ook niet
lang hier den herderstaf zoude voeren, want in 1715 l) vertrok hij als pastoor naar Voor- burg. Vandaar ging hij in 1780 naar Leuven, waar hij met do taak van het president- schap van het Hollandsche college Pulcheria werd belast, hetwelk lange jaren in han- den der Jansenisten geweest was.a) Hem volgde op: Mattheus de Reeder. Uit het rapport
van 1732 door den schout van Amsterdam gezonden aan het Hoi\' van Holland blijkt, dat hij geboren was in het jaar 1683 te Gorinchem.3) Hij werd priester gewijd door Petrus Josephus, bisschop van Antwerpen 28 Jan. 1719. Hij was kapelaan in Den Haag en werd vandaar tot pastoor op Slootdijk benoemd den 15 Juli 1715 door den nuntius van Brussel Vincentius Sati- nius.4) Toen Benedictus XIII 29 Mei 1724 tot
paus was gekozen, verleende hij een jubilé- Piflaat aan geheel de christenheid. De aposlolische vicaris Joannes van Bijlevelt beijverde zich, om de katholieken van Hol- land aan deze groote genade deelachtig te maken. Hij moest dit in het geheim voor- bereiden, om het niet te doen mislukken, zooals in 1721 bij de keuze van Innocentius XIII,6) Om deze zaak te regelen belegde hij een vergadering aan de pastorie te Loenersloot met de Wyckersloot, aarts- priester van Amstellaud.6) In 1721 kwam hier als kapelaan C. de
Backer, leerling van het Romeinsch college ,,de propaganda fide", en in genoemd jaar priester gewijd. 7) \') Arcli. Aartsb. Utr. IV, 130.
2) Bydr. Haarl. VIII, 300 v.v. ») i.c. XIV, 74 ; XVII, 201. <) l.c. XIII, 448. *) l.c. III. 0) Lo. V, 149. \') Lo. II, 358. |
||||||
|
33
3*
|
||||||
|
Do lijst van priesters opgemaakt door
den apostolischen vicaris J. van Bijlevelt, vermeldt, dat er in dat jaar te Slootdijk zijn 324 communicanten en dat als kapelaan is Cornelis de Bruyn van Berendrecht. Het rapport van den baljuw van Loenen
en Cronenburg, gedateerd 7 Dec. 1730 noemt als kapelaan GorardusRaben, geboren te Hees l) in 1700. Den 9 Aug. wordt dóór Godard als kapelaan aangesteld Bernardus van der Kotten.") Pastoor de Reeder legde 23 Nov. 1730
op voorschrijven van de Vrouwe van Cro- nenburg, den eed af op het plakkaat van 30 October, hetgeen ook zijn kapelaan deed op 30 Nov.3) Toen in 1733 een president moest benoemd worden voor het seminarie te Leuven, beval de aartspriester G. Ram van Schalkwijk aan den nuntius Silvius Valenti Gonzaga pastoor de Reeder aan en in Maart 1736 werd hij voorgedragen voor de waardigheid van aartspriester in Bergh- en-Cleefland. Het geschil over de grensscheiding met
Abcoude scheen hij te hebben opgelost, en eenigen tijd heerschte er ook werkelijk vrede. Doch onder zijn opvolger zoude deze twist wederom losbreken, heviger dan ooit te voren. Na zijn dood toch bleek het, dat hij een accoord had aangegaan en getee- kend doch met een geheime restrictie. Tijdens deze voorloopige vrede bracht hij onrust naar de zijde van Breukelen en Maarssen. Dit leeren ons twee stukken in het parochiaal archief van Maarssen, waarin de kerk- en armmeesters van Maarssen, Breukelen, Zuylen, Westbroek en Legewey etc. verklaren, dat hunne „ouders en voor- ouders van onheugbare tijden de Heilige Sacramenten in rust en vrede hebben ontfangen in de catholijke statie en bid- |
|||||||
|
i) Arch. Aartsb. Utr. X, 12, 14.
») l.c. I, 63; XII, 89; A. A. van Wjjk, Het Kersnel van Schalkwyk blz. 46. 3) Bjjdr. Haarl. XVII, 203. |
|||||||
|
34
|
|||||||
|
plaats van Maarssen. Maar terwijl wij
tegenwoordig door den heer Missionaris van Slootdijk daar in tot verergernis soowel van de catholijken als oncatholijken, ge- turbeert worden, soo is \'t om sulks in toekomende te verhoeden, dat wij genood- zaakt zijn, van getuigenisse der waarheit te geven, en dit geschrift met onse hand- tekening te bekragtigen, actum den 29 Juni 1749" (volgen handteekeningen). De Breukelenaars leggen in een stuk van
denzelfden datum een nog krachtiger getui- genis af: „Wij onderschrevenen van\'Breu- kelen en Oud-Aa getuygen en verklaaren mit deesen, dat den Missionaris Snoek i) zich uytgevende voor dienaer van d\'Heer Mis- sionaris de Reeder op Slootdijk, geassisteert met twee kerk- en armmeesters van dezelfde gemeente, hij niet ontzien heeft op een brutale en ongehoorde wijs ons het geld af te persen, te ontrusten, te verdoemen en te veroordeelen, omdat wij te Maarssen ons kerk houden, dewelken onse voorouders van onheugbare tijden gefrequenteerd heb- ben, en deese lastertaal niet langer kunnen gedoogen, en in \'t vervolg te verhoeden, hebben wij hiervan getuygenisse der waar- heyt gegeven, en dit geschrift met onse handtekeninge becragtigt in Maarsenbroek 29 Juni 1749 (volgen handteekeningen). 2) Den 19den December 1741 vergaderde de
kerkeraad te Loenen op verzoek van Jan van Brink, koster en schoolmeester, die 6 Dec. geklaagd had, „dat aen de overzijde van de Vegt onder het geregt van Meynden, zig had ter neer gezet een paapsche school- meester, met name \\V. Staal, hetwelk hij klaagt hem zeer nadeelig te zijn en tegen de wetten van den Lande ; waarom hij van de E. Kerkeraad verzoek hem te willen |
|||||||
|
1) Snoek, die kapelaan was, wordt in een brief
door aartspriester Ram een zeer brutaal heer genoemd. 2) Parochiaal Archief Maarssen no. 4 en 5.
|
|||||||
|
35
|
|||||||
|
assisteeren en het hunne te doen, om den
gemelden schoolmeester te removeeren\'\'. De Kerkeraad vaardigde eenigen af om den schoolmeester to bezoeken. Deze vroe- gen W. Staal „van wat religie hij was; waarop hij antwooadde: van de roomsche religie". Onder de schoolboeken vonden zij „twee paapsche boeken, te weten de epis- telen en de Evangeliën, alsmede een boek in rijm gemaakt door een priester". De meester werd hierover bestraft en de af- gevaardigden toonden hiervan de „onbe- tamelijkheit" aan. Ten slotte zeiden zij den paapschen meester aan „dat zij volgens haar wetten verpligt waren, om hem uyt naam van den Kerkeraad, gelijk zij zulks in last hadden, te verbieden, gelijk zij ook hem bij deze verboden hebben, om langer school te houden, met aanzegging, dat indien hij zulks niet observeerde, de E. Kerkeraad genoodzaakt zou zijn, zig te adresseeren aen hooger hant om assistie te verzoeken". Blijkbaar had hun bezoek het gewenschte
gevolg, want van meester Staal vernemen we niets meer. Het meer genoemd Weertsch Handschrift
eindigt met een nauwkeurige statistiek der parochie, loopend over de jaren 1733 tot 1747. Het aantal communicanten varieert tusschen 380 en 450, de doopsels tusschen 30 en 49, de huwelijken tusschen 4 en 12, de bedieningen tusschen 7 en 10 en bekeoringen tusschen 1 en 7. Pastoor de Reeder was door den aartspriester Ram van Schalkwijk in een brief d.d. 19 Maart 1733 aan den nuntius Silvius Yalenti Gonzaga aanbevolen als president van den Hoogere Heuvel te Leu- ven, en in 173(5 werd hij voorgedragen als aartspriester van Bergh- en Cleefland. Pastoor de Reeder overleed 2 Febr. 1757 \')
en werd opgevolgd door: C o r n e 1 i s v a n V e e n. Hij was geboor-
tig uit het dorp Mcern,2) priester gewijd in |
|||||||
|
i) Arch. Aartsb. Utr. IV, 137.
*j Geheym-schryver van Staet en Kercke blz. 161.
|
|||||||
|
86
|
|||||||
|
1752- en was kapelaan bij zijn broer den
pastoor te Vleuten, vanwaaruit hij op vele plaatsen assistentie verleende zooals te Weesp, Hoogland enz. Toen pastoor de Reeder ernstig ziek was, schreef hij >il Jan. 1757 aan aartspr. Ram en beval zich aan voor de statie op Slootdijk: „ik hoop dat zijn Ampl. hierin dan aan mij zijne gene- genthijd zal thoonen; te meer omdat ik schoone gelegenthijd hebbe om den twist tusschen den Heer van Loenon en de ge- meynte over den eigendom van den grond weg te nemen, waertoe mijnheer van Brie- nen zijn zolven heeft aangeboden als mid- delaer, die bijzonder kennis heeft met den schout Heegeveer". Zijn benoeming volgde ook. Gedurende de 40 jaren, dat hij het her- derlijk bestuur over deze gemeente voerde steeg het aantal communicanten tot 580x). In 1795 ging een gedeelte van de parochie af, daar de statie Breukelen werd opgericht. Hij overleed in 1707. Joannes GerardusMichaolDa-
d e 1 b e e k, omklemde nu den herderstaf van Slootdijk. Hij was de jongste zoon van Servatius Michaël Dadelbeek en Clara Bosch en geboren te Utrecht 9 Maart 1758. In 1788 was hij kapelaan in het Catharijne- steegjo te Utrecht. Toen in genoemd jaar een nieuwen pastoor aan dezelfde kerk moest be- noemd worden, werd kapelaan Dadelbeek door de Heeren Burgemeesteren der stad voorgedragen en met nadruk zijne benoe- ming tot pastoor gevraagd in de plaats van Th. Mulder, die als patriot de prinsgezinde Regeering minder aangenaam was. Doch de Amplissimus gaf tot bescheid, dat hij Dadelbeek niet kon aanstellen „zonder de orde en regel van het R. K. Kerkbestuur te krenken en een tergende onrechtvaar- digheid te begaan tegen 14 k 15 capel- lanen, die vóór den Hr. Dadelbeek uit kracht van belofte bij hunne zendinge ge- daan, volgens beurte vooraf gepromoveerd |
||||||
|
i) Arch. Aartsb. Utr. VIII, 359.
|
||||||
|
r>?
|
||||||
|
moeten worden\'\'. Ook Dadelbeek zelf geeft
aan de burgemeesters en aan den Amplis- simus te kennen, dat hij van de benoeming afziet, ofschoon hij reeds geruimen tijd als waarnemend pastoor aan de Catharijnekerk gefungeerd had.1) In het jaar 1797 werd hij pastoor te Slootdijk. Hier vinden wij hem dadelijk in moeilijkheden gewikkeld met den pastoor van Breukelen. In 1795 was Breukelen tot een zelfstandige statie verheven en had als eersten pastoor ont- vangen J. van Schaik. Moeilijkheden ont- stonden er over de uitgestrektheid van beider rechtsmacht. Pastoor van Schaik schijnt zijn jurisdictie te hebben uitgeoefend daar waar ze den Slootdijkschen pastoor toekwam. B. Broere, kerkmeester te Sloot- dijk, klaagt hierover in een schrijvan van 7 Aug. 1797 aan den Aartspriester. Als dit niet schijnt te helpen komt ook Dadelbeek voor zijne parochieele rechten op in eenige uitgebreide brieven aan den Aartspriester J. van Engelen.2) Dat hij zich nietgemak- kelijk uit het veld laat slaan, mag blijken uit een brief aan een vriend gericht, waarin hij de quaestie in het kort uiteenzet; daarom volge hier het voornaamste: „Ja, vriend, ik heb ook een bezoek gehad van d\'Heer Als. Ciamberlani, onse ernstige onderhan- deling is te langdradig om ze u te melden, en ik heb getragt hem te doen zien d\'on- wettigheid en onregtvaardigheid van de zoogenaamde schijding, waarvan ik N.B. nog niet de minste wettige aanschrijving heb, en waarlijk, mijn vriend, is het geen quaestie onse aandagt waardig, heeft een |
|||||||
|
!) Arch. Aartsb. Utr. V, 205; Knuttel, De toe-
stand der Nederl. Katholieken II, 269. 2) Deze brieven uit het archief van Engelen
publiceerde ik in het Arch. Aartsb. Utr. XXXIX, 184—198. Een poging tot weerlegging zond de pastoor van Breukelen J v. Schaik op ; deze werd reeds gepubliceerd door J. H. Hofman: „Het Wiegelied van de Kerk te Breukelen" in het Arch. Aartsb. Utr. XXVI, 84. |
|||||||
|
38
|
|||||||
|
aartspriester de magt en is het compatibel
in deeze landen met zijne bediening, schy- dingen te maken. Kan hij de jurisdictie ontnemen, die ze niet en geeft.\' Kan hij gebieden, die de magt om te gebieden niet en heeft? U. E. W. zal immers niet onderstellen, dat onse beloften op d\'afvraag: Promittisne mini et succeseori- bus meis debitam reverentiam et obedien- tiam (beloofd go mij en mijne opvolgers de verschuldigde eerbied en gehoorzaamheid ?) ook tot een aartspriester geëxtendeerd moet worden; daarenboven heeft de overledene H. Berendtzen goedgevonden in zijn gena- dig \'welbehagen (zo ik hoor) de vermogende lieden van Loenen bij Breukelen te voegen, latende de armen van Loenen voor Slootdijk over, tot welkers onderhoud d\'armmeesters alleen meer dan duysend guldens \'sjaars noodig hebben en waartoe alle de vermo- gende lieden van Loenen, met die men er afscheurt mede, geen derde gedeelte op- brengen". Verder de quaestie nog uiteen- zettend vraagt hij zijn vriend om raad en hem zijn gevoelen mede te deelen. In een persoonlijk schrijven van 21 Nov. richtte hij zich rechtstreeks tot den aartspriester, zette hem de quaestie uiteen en schreef: „Zooveel mijn persoon betreft kan ik U verzekeren, dat mij niets aangenamer is, dan mij door wettige bevelen van mijn geestelijke overheid uyt die netelige omstan- digheden gebragt te zien; daar UBw. met mij wel zal instemmen, dat wanneer men in een post gesteld is, men in zaken van gewigt op geen enkele gesegdens kan te werk gaan, maar dat men bewijs van zijn handelwijs moet kunnen voor den dag brengen. Hierom kan ik mijn verwondering niet ontveinzen, dat UEw. mij geen copie van die gemaakte schijding heeft doen toe- komen". Of later aan Dadelbeek die copie is toegezonden blijk niet. Wel berust deze nog in het archief van Engelen, waarin Ciamberlani verklaart, dat de schijding door dan aartspriester Berendtzen gemaakt, |
|||||
|
39
|
|||||
|
van kracht blijft; het tolhuis en het huis
ten Honderd blijven aan Slootdijk. Deze copie is gedateerd 29 Nov. 1797. In een beredeneerd officieel stuk van 3
Dec. namens kerk- en armmeesters komt Dadelbeek nogmaals voor de Slootdijksche rechten op. Behalve tot handhaving zijner parocbiëele
rechten heeft hij ook veel gedaan tot her- stel van het kerkbouw, dat, gezien de ge- gevens, nu eene betreurenswaardige toe- stand moet hebben verkeerd. De aartspriester J. van Engelen zegt in zijn „Staat van het R. K. kerkdistrict van Utrecht over de ja- ren 1807—1808",») dat het kerkgebouw aan aanmerkelijke reparatiën onderhevig is. De jaarlijksche rekening van kerk- en arm- meesters vermeldt onder hem steeds een tekort, dat door hem werd voorgeschoten. Toen pastoor Dadelbeek in 1810 naar Utrocht werd overgeplaatst als pastoor van de Ca- tharijnekerk, stond de gemeente bij hem in schuld, welke zij niet geheel kon aflos- sen. Daar er geen fondsen waren om deze schuld te voldoen, werd met eenparige goedkeuring van kerk- en armmeesters eenig goud en zilver aan de kerk toebe- hoorend verkocht, alsook oen huis staande in de Klapstraat te Vreeland,a) hetwelk gezamelijk opbracht 1246 gulden; nu bleef er nog een schuld staan groot 1000 gul- den. Bij zijn dood schonk hij deze som aan de kerk, onder verplichting, dat jaarlijks daarvoor in December voor hem en zijne zuster een jaargetijde zoude gelezen worden. Het aantal parochianen steeg voortdurend,
in 1807 waren er 705 communicanten en 1065 zielen. Pastoor Dadelbeek was een man van
groote werkkracht en kunde, die daarbij een open oog had voor alles, wat ten goede |
|||||||
|
!) Arch. Aartsb. Utr. VIII, 103.
s) Parochiaal Archief Loenersloot. De opbrengst
van hst huis was 751 gzlden. Het overige waren gouden kettingen, kruisjes, bloedkoralen enz. |
|||||||
|
40
|
|||||||
|
kon komen aan de katholieke kerk in Neder-
land. In „Do Godsdienstvriend"l) wordt hij dan ook genoemd „het sieraad van Utrecht\'s geestelijkheid, de baak en raads- man zijner medepriesters, de steun van Nederlands kerk in moeilijke dagen, het voorwerp van liefde en achting van alle geloovigen\'\'. Tegen de Maatschappij tot Nut van \'t A1-
gemeen, waarvan zelfs zeer verdienstelijke geestelijken, o.a. de Deventer pastoor J. w. A. Muller 2), lid waren, trad het eerst „de Godsdienstvriend" 3) op. In 1820 trad ook „Minerva" 4) in het krijt en oppert daar het plan van een Katholieke Maat- schappij In het begin van 1821 kwam deze tot stand onder den naam van: „Roomsch Catholijke Maatschappij ter bevordering van godsdienstige wetenschap en goede zeden voor het Koninkrijk der Nederlanden\'\', s) Met den Aartspriester G. van Nooy was J. G. M. Dadelbeek de medeoprichter en eerste voorzitter. Haar doel was: versprei- ding van nuttige boeken berekend op alle klassen des volks. Onderwerpen, die invloed oefenden op verlichting en beschaving, liefde voor den godsdienst, gehoorzaamheid aan de H. Kerk, getrouwheid aan den |
|||||||
|
1) Dl. 31, blz. 228.
*) Over hem: Nieuw Nederl. Biogr. Woordenb.
H, 960. ») Dl. 4, blz. 30.
4) Letterk. Tijdschrift voor godsdienst, weten-
schappen en kunsten, Mengelwerk, 1820—1821, blz. 58. 5) De Godsdienstvriend VI, 90—97; Nuyens,
Gesch. d. Nederl. Volks van 1815 tot op onze dagen I, 105, 201; A. van Gils door H. Allard blz 268 ; Alb. Thym Volksalm. 1889, blz. 19-24; Jaerb. v. Alb. Thym 1904, blz. 129 v.v.; Albers, Herstel der Hiërarchie II, 34 v.v.; Arch. Aartsb. Utr. XXXIX, 81—93. Men werd het tegen con- tributie van ƒ5—4 en ontving dan alle werkjes, welke zy uitgaf in een der twee talen ; contri- bueerde men ƒ9—10, dan ontving men alle werken in beide talen. |
|||||||
|
41
|
|||||||
|
Koning, onderwerping aan de wetten en
eerbied voor de goede zeden aankweekten, verdienden de voorkeur. Merkwaardig is, dat zij het eerste teeken is geweest van een vernieuwd leven op het gebied van gemeenschappelijke samenwerking door ver- eeniging, dat gegeven werd door dekatho- lieken van Noord-Nederland. Doch dekatho- liekcn mochten van hun vereenigingsrecht geen gebruik maken — alleen wel de protestanten, immers zij bezaten dergelijke vereenigingen in de Maatschappij tot Nut van \'t Algemeen. Men vond het ergerlijk, dat aan de leden aflaten werden geschon- ken, de Regeering ging er zich mede bemoeien en bij Koninklijk Besluit van 21 Aug. 1823 werd do Roomsen Katholieke Maatschappij te Utrecht opgeheven. Tot een andere belangrijke zaak, de
oprichting van het seminarie te Culemborg in 1818 heeft ook hij krachtdadig mede- gewerkt, en was in de aangelegenheden dit seminarie betreffend de raadsman van G. van Nooy. Toen er moeilijkheden rezen voor de nieuwe stichting, vindon wij de Aartspriesters en professor Stevens ten huize van Dadelbeok daarover beraad- slagen. *) 24 September 1833 was voor Dadelbeek
een glorievolle dag. de viering van zijn vijftigjarig priesterschap, waarop de grijze herder een plechtige dankmis aan God opdroeg in het bijzijn van alle geloovigen. Plechtig was het oogenblik toen na het evangelie de Aartspriester Vermeulen onder de in het ritueel voorgeschreven gebeden de groene jubelkroon op de zilveren kruin van den vijftigjarigen offeraar nederzette.2) In October 1835 nam hij .zijn ontslag als
pastoor en 21 Augustus 1837 overleed hij. Algemeen werd hij betreurd als de trouwe |
|||||||
|
!) Studiën, Tijdschr. voor godsd.. wetenschap en
letteren. Jaarg. 44, di. 77 blz. 54—58. Arch. Aartsh. Utr. XXXIX, 03 vlg. 2) De Godsdienstvriend 1833, dl. 31. blz. 228-230.
|
|||||||
|
42
|
|||||||
|
herder on vader der armen. l) Hij stichtte
een beurs ten behoeve van een onvermo- genden (Joch veel^elovenden jongeling van het district Utrecht, geschikt en genegen tot den R. C. geestelijken stand. In 183(3 was van hem een portret in den handel gebracht ten voordeele der armen.:) De Staatsomwenteling van 1795 maakte
aan de overheerschende macht der Pro- testantsche Staatskerk een einde, en werd aan de katholieken vrijheid van godsdienst gegeven.3) Immers reeds door de „Provi- sioneele Representanten van het volk van Holland", die zich als dusdanig hadden geconstitueerd, nadat Willem V het land had verlaten, werden de Rechten van den mensch afgekondigd. Daaronder behoorden, dat ieder mensch het recht heeft, om God zoodanig te dienen, als hij wil of niet wil, zonder daarom op eenige wijze gedwongen te kunnen worden. Dit werd bevestigd door de Nationale vergadering van 1796 en nog meer door de Constitutie van 23 April 1798, waarvan artikel 19 van de „Burgerlijke en Staatkundige grondregels" luidde : Elk bur- ger heeft vrijheid, om God te dienen naar de overtuiging van zijn hart. De maat- schappij verleent ten dezen opzichte aan alle gelijke zekerheid en bescherming enz. Maar wat in meerdere plaatsen moeilijk-
heden veroorzaakten tusschon de katholie- ken en de protestanten, leden der oude staatskerk, was het 6de der aditioneele artikelen, dat luidde: Alle kerkgebouwen en pastoryhuizen der voormaals heerschende kerk, voor zooverre zij, door aanbouw uit de afzonderlijke kas der gemeente, geene bijzondere en wettige eigendommen zijn, |
||||||
|
1) l.c. 1837, dl. 39, blz. 139.
2) Catholijke Nederl. Stemmen 1837, blz. 80.
s) Dr. W. Nuyens, De emancipatie der Katho-
lieken in Nederland. Onze Wachter 1880. Albers, Herstel der Hiërarchie I, 6 v.v.; De Katholiek 1842, II, 172 v.v. |
||||||
|
4 3
|
||||||
|
worden overgelaten aan de beschikking
van ieder plaatselijk bewind, om deswege tusschen alle kerkgenootschappen eenig vergelijk te treffen, en wel binnen de eerst- komende zes maanden na de aanneming der staatsregeling. De grondslag van dit vergelijk is in iedere
plaats, het grootste getal van leden der onderscheidene kerkelijke genootschappen, hetgeen alzoo do relatieve meerderheid van zielen zal uitmaken. Hetzelve zal de voor- keur hebben omtrent de naasting eener plaatselijke kerk en pastorie, onder bepaling echter, na gedane begrooting van de waarde dier gebouwen, van eene matige uitkeering, hetzij in eens of bij termijnen, aan de an- dere kerkgemeenten naar evenredigheid van derzelver leden, welke allen, door deze bepaling, worden gehouden voor altijd af- stand te hebben gedaan van de gemeene aanspraak. Tengevolge nu van de Constitutie van
1796 kwam bij de municipaliteit van Cro- nenburg en Loenen een schrijven in van het Provinciaal Comité van Holiand, waarin o.a. gelast werd op te geven: het getal der kerken en zielen tot dezelve
behoorende; den oorsprong en tegenwoordigen staat
van alle goederen en inkomsten der armen- kassen en welke gezindte daaruit bedeeld wordt; het rendement en emploi van alle „Gods en Armepenningen bij publieke ver- koopingen en verpachtingen" en welke ge- zindte daarvan geniet; alsmede den oorsprong en tegenwoordig
gen staat van alle goederen en inkomsten der diakenen, en welke gezindte daaruit bedeeld wordt; wijders do fondsen en wijze, op welke
de leeraren der gewezene heerschende kerk tot hiertoe zijn bezoldigd geworden en eindelijk de lijsten der leeraren en kos- ters van de voorheen bevoorrechtte kerk, met bijvoeging der combinatiën en vaca- tures en opgave hunner tractementen. |
|||||
|
44
|
|||||
|
Den G Juli 1798 zond de kerkeraad zijn
antwoord in en 10 Aug. d.a.v. een nog uitgebreider. Daarmede niet tevreden drong de municipaliteit aan om wettelijke bewij- zen te leveren, dat de Hervormde gemeente rechtmatig in bezit kwam van de kerk, de pastorie, de inkomsten der kerk, het kerke- land en de kerkehuisjes. Den 14 Oct. deed toen de kerkeraad „opgave van eenige der voornaamste en, zoo hij meende voldoende redenen, waarom de kerkeraad van oordeel is, dat ingevolge do staatsregeling geene schikking nopens kerk en pastorie alhier behoeft te geschieden, maar deze gebouwen met derzelver inkomsten behooren gecon- sidereerd te worden als het wettig eigen- dom van hunne gemeente. Daar hun eigendomsrecht op de kerke-
lijke goederen het volgend jaar nog niet erkend was door de regeering, werd men ongerust en achtte de kerkeraad het noodig, om de beslissing aan de gemeente over te laten, aan te wijzen, wie in deze ingrijpende zaak als haar gevolmachtigden zouden op- treden. Daartoe werd 21 Juni 1799 be- sloten het volgende van den preekstoel af te kondigen: „Het is der gemeente onge- twijfeld bekend, dat de kerkeraad reeds geruimen tijd is bedacht en bezig geweest teneinde nopens kerkgebouw en pastory vol- gens de staatsregeling noodige schikking mogt gemaakt worden, dan dat deze zaak nog niet is ten einde gebracht, de Gemeente zal met ons begrijpen, dat vooral ook wegens het aanstaaud ve.itrek van den predikant het zeer te wenschen ware. dat deze zaak spoedig werd afgedaan. Dan: de kerkeraad is van oordeel, dat in dezen met meerdere kracht kon gewerkt worden, wanneer de Gemeente of de kerkeraad of eene andere commissie stellig qualificeerde en verzogt binnen den korst mogelijken tijd die zaak ten einde te brengen: zij roept daarom de Gemeente morgen tegen 12 uur op *t ckoor der kerd alhier, om zich te verklaren of zij daartoe den kerkeraad |
|||||
|
-!J
|
|||||
|
volmachtigt dan of zij daartoe eene afzon-
derlijko commissie benoemen wil. De uitslag op den volgenden dag was,
dat de kerkeraad werd gevolmachtigd. Ook de katholieken te Loenen hadden
zich op de constitutie deze quaestie aan- getrokken. Vrijdag 2 Aug. 1700 werd door het kerkbestuur een vergadering gehouden ten huize van pastoor Dadelbeek. De kerke- raad der Protestanten was ook genoodigd, om een voorstel aan te hooren „tot schik- king der zaak nopens kerk en pastorie" ten overstaan van gedeputeerden der muni- cipaliteit. In deze vriendelijke bijeenkomst kwamen de gecommitteerden uit de Roomsch Katholieke gemeente tot de volgende be- sluiten en voorstellen: 1°. In aanmerking nemende de meerder-
heid van zielen (der Hervormden), de tegen- woordige gesteldheid der tijden en ook het een en ander door de Hervormden geavan- ceerd, vooral ook de goede wederzijdsche harmonie der beide gemeenten, zal de Roomsch-Katholieke Gemeente van het haar door de Staatsregeling gegeven recht op de gebouwen afzien. Echter de Gereformeerden hebben in te
zien, hoe er naar de tegenwoordige orde van zaken volkomen gelijkheid bestaat tus- schen alle gezindten en hebben te bedenken dat de Roomschen door de Hervorming, ruim twee eeuwen geleden, op groote onkosten gekomen zijn. Zij verloren hunne kerkelijke gebouwen en moesten zich zelven opnieuw inrichten. Daarom stellen zij voor: 2°. dat de Hervormde Gemeente hen op
een of andere wijze zal indemneeren wegens de erfpacht, welke zij moeten opbrengen, ter somme van ƒ21 jaarlijks voor haar kerk en pastory; 3°. de voordeden, die de Gereformeerde
kerk trekt, na aftrek van onkosten van doodgraver enz. van ieder lijk van de Roomsen-Katholieken, dat aldaar begraven wordt, zullen jaarlijks aan de Roomsche Gemeente worden uitgereikt, |
|||||
|
4!)
|
|||||
|
en eindelijk zal de Gereformeerde Ge-
meente op eene andere wijze zorgen, dat de Roomsch-KathoUeken zonder tol aan het Hek te betalen, hun Kerk en Leeraar be- zoeken kunnen, dan en wanneer zij dit behoeft, en dat de pastoor vrij zij van de tol aldaar. De Kerkcraadsleden wilden voor hun
antwoord op deze voorstellen eenige dagen bedenktijd. Den 6 Aug. kwam de Kerkeraad samen, om het antwoord vast te stellen. Zij waren van oordeel, dat de gelijkheid der gemeenten, door do Grondwet gepro- clameerd, vorderde, dat de genoemde erf- pacht gelijk door beiden worden gedragen; de Gereformeerde kerk zal jaarlijks 10 gulden en 10 stuivers uitreiken aan de Roomsch-Katholieken. En indien ze indertijd op eenig redelijk accoord kan worden afgekocht: elk in dien afkoop gelijkelijk participeeren. Wat het kerkhof betreft: dat is tegen de
gelijkheid: de Hervormden alleen delasten en de Roomsch-Katholieken voordeel zonder eenige last! laat elk begraven in zijn eigen kerk. Toch wil de kerkeraad nog daarover een nadere voorslag, \'t zij door de muni- cipaliteit, \'t zij door de Roomsch-Katholieke Gemeente gedaan, overwegen. Wat de tol*) betreft: dat behoort niet tot
haar departement; zij hebben zich te adres- seeren bij de erfgenamen der Heerlijkheid. J) De tol, waarvan hier sprake is, is voor eenige
jaren opgeheven, en stond bij „\'t Huis te Velde", waaraan ze behoorde. Dit \'t Huis te Velde" was weleer een ridderhofstad. Op 14 Mei 1328 be- leende Willem van Holland er mede Hugo van Loenersloot. In 1380 kwam het aan diens kiein- zoon van gelijken naam, in 1413 aan Steven van Loenersloot en daarna aan Johan van der Meer. In 1431 werd er mede beleend Boudewyn van Swieten, Heer van Loenersloot, Oucoop, Ter Aa, Calslagen, Zwieten. Op 15 November 1454 werd zyn zoon er mede beleend : Jan van Swieten, Heer van Opmeer, Obdam, Spanbroek enz., schout van Leiden. Op 31 Aug. 1470 kwam het aan Adriaan van Swieten, zoon uit het eerste |
|||||
|
47
|
|||||
|
Intusschen zal de kerkeraad nu vermee-
nende, dat de municipaliteit genoegzaam onderricht is nopens do ware gesteldheid der gebouwen en het fonds der kerk, aan dezelve verzoeken spoedig een voorslag zelf te doen tot minnelijk vergelijk en anders hoe eer hoe liever een plan daar- stellen, zooals zij meent, dat conform de Staatsregeling behoort. Hoe de onderhandelingen verder zijn
afgeloopen is mij niet gebleken. Doch de beslissingen aangaande het kerkgebouw te Loenen — ook al waren zij gunstig voor de katholieken uitgevallen — zouden zonder resultaat gebleven zijn. Want het gunstig getij voor de katholieken verliep weer spoedig. De leden der oude heerschendo Staatskerk spanden al hunne krachten in, om de constitutie van 1798 gewijzigd te krijgen. Het Uitvoerend Bewind, grooten- deels bestaande uit ijverige Protestanten, verkreeg door een staatsgreep de leiding van zaken in handen, en vaardigde 18 Sept. 1801 een proclamatie uit aan het Bataafsche volk, en bood het een nieuw ontwerp van staatsregeling aan, dat reeds 16 Oct. d. a. v. werd aangenomen.\'). Art. 13 luidde: »Ieder kerkgenootschap blijft onherroepelijk in het bezit van hetgeen men van den aanvang dezer of door het- zelvo werd bezeten". Hierdoor werd dus ook te Loenen de
quaestie aangaande de kerkelijke goederen en bezittingen opgelost door de ijzeren hand der macht. Voor goed ontviel hier |
|||||||
|
huwelijk van Jan van Swietcn en Maria van
Abeele ; daarna kwam hot aan zijn dochter Jooste van Swieten in 1487, die huwde met Willem van Coulster. Vervolgens kwam het in de geslachten van : van Lynden, Oem van Wijngaarden, van den Rijn, Barnaarts, Coymans, Balde, Huygens, van Schaik en van Reenen. Wittert van Hoogland l.c. I, 328, 340. l) Over het met geweld doordrijven van deze
staatsregeling en de stemming daarover, zie: „De Katholiek 1843, I, 425—448. |
|||||||
|
48
|
|||||||
|
alles den katholieken. Maar de oude en
schoone Ludgeruskerk, door de godsdienst- zin en offervaardigheid der katholieken gesticht, blijft aan het nageslacht verkon- digen van een katholiek gemeentebest, dat uit de handen der eerste geloofsverkondigers dezer noorderstreken het H. Geloof ont- vangen heeft. Zij zal het den naneven ver- kondigen en iedere steen zal het hun toe- roepen: „ik ben katholiek, maar mijne kin- deren hebben mij verlaten, en als met een rouwsluier omhangen, ben ik geworden een weduwe gelijk. - Ontroofd wel van haar bruidslooi, omdat haar Bruidegom daar niet meer woont, zingt toch door hare droefheid heen haar zuiver lijnenspel het lied van Middeleeuwsche grootheid en glorie, verkondigend ons wat de kunst geïnspireerd op God ook in vervlogen eeuwen aan bouw- werken vermocht te wrochten. In het doopboek der parochie staat aan-
geteekend: „den lsten Juni 1810 ving Martinus van Dijk de pastoreele be- diening in Slootdijk aan". Hij was geboren te Gellicum 27 Aug. 1770, en werd priester gewijd omstreeks begin Aug. 1797, stond als kapelaan te Amersfoort (\'t Zand) tot 1800, werd in de herfst van 1806 pastoor te Everdingcn, in 1817 te Breukelen, in 1826 te Soest en verkreeg daar zijn eervol ontslag in 1839. Hij stierf als rustend pastoor te Amersfoort 31 Januari 1854 J). Van hem zijn geen bijzonderheden bekend. Hij werd opgevolgd door: Cornelis Philippus Swildens.
Geboren te Utrecht, werd hij priester ge- wijd in 1805 en kapelaan te Werkhoven, in Sept. 1807 assistent te Cabauw en daarna te Bunnik. In 1814 werd hij pastoor te Varik en in 1817 te Loenersloot2). Hier legde hij het nieuwe kerkhof aan,
dat 12 Sept. 1820 door den Aartspriester |
|||||||
|
») Arch. Aartsb. Utr. III, 103.
-) l.c. XXXV, 2v2. 49
|
|||||||
|
4
|
|||||||
|
G. van Nooy werd ingewijd en waarbij de
rede werd uitgesproken door B. Wilbrink!). Hij vergrootte de kerk en plaatste er een toren op. Ook in de kerk plaatste hij een nieuw altaar. Pastoor Swildens, die aan deze gemeente
zeer gehecht was, werd 30 Maart 1839 overgeplaatst naar Laren, doch reeds 1 Mei 1842 nam hij zijn ontslag. Na zich uit de geestelijke bediening te hebben terugge- trokken, woonde hij in deze pai\'ochie op de heerenhofstede „Slootwijk" onder de gemeente Baambrugge, welke zijn eigen- dom was. Hij overleed 22 Januari 1849 te Amsterdam en werd 29 Januari d.a.v. op het door hem aangelegde kerkhof op Sloot- dijk begraven. Bij testamentaire beschikking had hij de heerenhofstede „Slootdijk" met bijbehoorende boerderij en landerijen onder zekere verplichtingen aan kerk en armen vermaakt. Na zijn verplaatsing naar Laren trad hier als deservitor op C. Pompe, kape- laan der Wittevrouwenkerk te Utrecht, totdat Adrianus Blom den 7den April de
herderlijke bediening dezer parochie aan- vaardde. Hij was geboren te Woerden 28 Juni 1793, werd priester gewijd 27 Aug. 1820, waarna hij kapelaan werd te Loener- sloot, daarna te Hilversum. Op 1 Sept. 1830 werd hij pastoor te Vreeswijk en keerde 7 April 1839 naar hier als pastoor terug. Op 13 Juni 1844 diende Mgr. C. van Wyckersloot, bisschop van Curuim, het H. Vormsel toe te Mijdrecht, waar ook de parochianen van Loenersloot dit H. Sacra- ment ontvingen. Hij overleed 21 October 1852 2). Zijn opvolger was: Cornelius Adrianus Nestor van
Romondt. Deze was geboren te Utrecht 26 Febr. 1805, studeerde te \'s Heerenberg en werd priester gewijd te Munster 13 |
|||||||
|
) De Godstdienst Vriend dl. 5, blz. 175; Alb.
Thym, Volksalm. 1889, blz. 18. 2) Arch. Aartsb. ütr. XXIII, 257. |
|||||||
|
50
|
|||||||
|
Juni 1829. In hetzelfde jaar werd hij kape-
laan te Haastrecht, daarna te Oudenrijn tot 1 Oct. 1838, te Naarden tot Juni 1839 en en werd bij de oprichting der parochie Cothen in 1840 haar eerste pastoor.l) Den 21 Dec. 1852 aanvaardt hij het pastoor- schap te Loenersloot. Pastoor van Romondt had het in Cothen zoo verbruidt, dat de parochianen van Slootdijk hem met tegenzin zagen komen. Bij zijn komst versperden zij den toegang tot de pastorie door een denneboom dwars over de Kerklaan te plaatsen. Des Zondags hield hij zijn intrée- rede naar aanleiding van de tekst: „Hij kwam tot de zijnen en de zijnen namen hem niet aan". Hij werd alhier eervol ontslagen in Maart 1856, en zijn afscheids- rede was naar aanleiding van de woorden: ..Consummatum est. Het is volbracht. Hij ging naar Utrecht en is daar emeritus overleden 6 Juni 1884. 2) Op de pauselijke Breve van 4 Maart
1853 *), waarbij de bisschoppelijke Hier- archie werd hersteld, volgde 8 Maart van den kardinaal-prefect der Propaganda een schrijven, dat zoodra mogelijk in alle steden en dorpen, waar nog geen parochiën be- stonden, de indeeling moest geschieden. Dit was geen gemakkelijke taak en zonder twijfel een der moeilijkste verplichtingen, die het nieuwe Nederlandsche episcopaat te vervullen had.4) Ook Loenersloot ver- kreeg nu zijn vaste omgrenzing, en werd aan allo grensgeschil een einde gemaakt. Had de grensscheiding aan de zijde van Abcoude en Breukelen aanleiding gegeven tot een onverkwikkelijke strijd; ook aan de zijde van Vinkeveon waren moeilijk- heden gerezen. Aan dien kant had zich een kolonie van Duitschers gevestigd, die |
|||||||
|
i) l.c. XXXV, 33.
!) De Godsdienst Vriend dl. 76, blz. 193.
"J Collectis apistolarum etc. 1853—1859 blz. 1 v.v. 4) Albers, Herstel der Hiërarchie II, 539 v.v
|
|||||||
|
51
|
|||||||
|
werkzaam waren in de venen. Zoo woonden
een 70 communicanten op Vinkevcensch grondgebied, en ook hunne armen werden door Vinkeveen onderhouden, doch zij parochieerden wegens den korteren afstand op Slootdijk. In 1843 had de geestelijke overheid reeds bepaald, dat zij te Vinke- veen moesten parochieeren, doch in genoemd jaar mochten zij nog, omdat de beschikking kort voor Paschen genomen was, te Sloot- dijk hun Paschen houden. Dit werd door de nieuwe grensregeling nog weer uit- drukkeüjk bevestigd. \') Door den Aartsbisschop J. Zwijsen werd
de parochie Loenersloot van den H. Lud- gerus den 15 Maart 1855 canoniek opge- richt en hare grenzen aldus omschreven: Deze parochie wordt van die van Abcoude gescheiden door de Molenvliet bij Klein Baambrugge; — van die van Nederhorst den Berg (Haarlems\' bisdom) ter westzijde van de rivier de Vecht door de grenslijn van het terrein der hofstede „Welgelegen" (ingesloten); aan de overzijde der Vecht door de grenslijn van het terrein van het zoogenaamde „Hemeltje" (ingesloten); — van die van Kortenhoef door de grenslijn van het grondgebied van Kortenhoef en Vreeland; — van die van Breukelen door den Amstel (moet zijn Angstel) bij Nieuwer- sluis en aan de oostzijde van de rivier de Vecht door een rochte lijn getrokken van de brug over die rivier op de burgerlijke grenzen van het dorp Loosdrecht; — van die van Vinkeveen door de Veenkade. Tot kerkmeesters werden benoemd: Gijsbertus van Schaick, Dominicus v. Wijk, Hubertus Oostveen, Henricus van Swaai. Voor de stichting van het seminarie
Rijzenburg lieten de geloovigen zich ook hier niet onbetuigd. Zij brachten op de som van 000 gulden. |
|||||||
|
!) Het project dezer grensregeling herust in het
Aaitsh. Archief te Utrecht, in het Archief Bijle- velt no. 52. 52
|
|||||||
|
Hugo Uitcrwaal, zoon van Jan Uiter-
waal en Hendrica Vermeulen, was geboren in \'t Goy onder Houten 15 Mei 1808. priester gewijd 26 Sept. 1840, assistent Mijdrecht, Teckop, Jutfaas en Cabauw. Van 1843 tot 1848 was hij rector in het Wees- huis te Utrecht, daarna pastoor te Leerdam, waar hij een nieuwe kerk bouwde, waar- voor hij in hot aartsdiocees collecteerde. 3) In 1856 werd hij overgeplaatst naar Loe- nersloot. Hier werd hij door de schuld van zijn voorganger voor een moeilijke taak geplaatst, doch spoedig had hij door zijn ijver en innemend karakter aller harten gewonnen, zoowel van katholieken als nict- katholieken. De schuld welke nog op de oude en versleten kerk stond, wist hij spoedig met behulp van de mildadigheid der geloovigen af te lossen, en daarna zelfs nog zooveel geld bijeen te zamelen, om tot den bouw van een nieuwe kerk over te gaan. Hij schreef een leening uit van f\' 16.500 in aandeden van /\'2.50 a 3 pCt. Reeds 24 Sept. 1857 werd de nieuwe kerk aanbesteed voor ƒ21.200 en werd aange- nomen door Jan van der Lip, aannemer te Utrecht. Het is een zaalkerk met 450 zitplaatsen, waarin een gothisch pogen ligt uitgedrukt. Bijzondere kunstwerken bezit de kerk ook niet, behalve een fraaie zil- veren zeventien-eeuwsche godslamp en altaarschel. De met ongewone rijkdom van snijwerk overladen preekstoel is een zon- derling specimen van quasie-gothiek. Merkwaardig mag het heeten, dat de
pastoor met goedkeurig van den aarts- bisschop J. Zwijsen den patroon der kerk veranderd heeft. Hij koos voor patrones, in de plaats van den H. Ludgerus Maria van den Berg Carmel, wier beeltenis in de gevel der kerk, geschonken door een der parochianen, geplaatst werd. Jammer is het, dat deze patroonsverwisseling is ge- schied. De H. Ludgerus toch was de |
||||||
|
l) De Godsdienst Vriend dl. 76, blz. 39.
|
||||||
|
53
|
||||||
|
patroon van Loenen en van haar oude
kerk, en een Nederlandsche heilige, geboren in de Vechtstreek, in het dorp Zuylen. In 1858 werd de nieuwe Kruisweg opge-
hangen en ingezegend door deken \\V. van Bijlevelt. Het kapelletje met de daaronder zijnde grafkelder op het kerkhof werd in 1862 gebouwd op kosten van Laurentius de Maret van Valkenheining, met recht voor hem en zijne familie om daarin begraven te worden. Het volgend jaar werd door Lindsen het orgel gerestaureerd en een nieuwe orgelkast gesneden. Niet alleen de kerk en hare versiering
schonk hij zijne bijzondere aandacht, maar ook toen reeds was hij een overtuigd voor- stander van goed katholiek onderwijs. Om tot den bouw van een katholieke school te komen, kocht hij het oude huisje met 70 roeden grond aan het begin van de Kerk- laan. En toen in September 1869 het tegen- woordige huis van het hoofd der school werd aanbesteed, begreep niemand, wat de pastoor met het bouwen daarvan in den zin had, maar hij bestemde het toen reeds voor het doel, waarvoor het thans dient. Het werd aangenomen door Jac. Houwe- ling en Th. van Hilten. De school werd eerst aanbesteed vier jaren later 25 Juni 1872 volgens het plan van den architect Tepe uit Utrecht. Reeds 5 Nov. van het zelfde jaar werd deze na de inzegening plechtig volgens het verlangen der kerke- lijke overheid in gebruik genomen. Als eerste hoofd der school trad toen op Ge- rardus Martinus Verschure, die tot aan zijn dood 13 Juli 1910 zijn taak met veel toewijding vervuld heeft. Het kerkhof, dat in de toekomst te klein
zoude blijken te zijn, vergrootte hij, waartoe C. Ruwiel den benoodigden grond schonk. De bij uitstek ijverige herder overleed
tijdens het H. Misoffer bijna plotseling 21 Febr. 1879. Na hem kwam hier als pastoor: Antonius AndreasHaarmans. Hij
was geboren te Utrecht 29 November 1828, |
|||||
|
54
|
|||||
|
priester gewijd in Aug. 1854, kapelaan te
Oldenzaal tot 5 Oct. 18(56, pastoor te Hel- lendoorn tot 1879, waar hij een nieuwe kerk bouwde en een nieuw kerkhof aan- legde. In 1881 benediceerde hij hier het nieuwe gedeelte van het kerkhof. De thans nog bestaande Kruisweg werd door hem opgericht en ingezegend 8 Dec. 1886. Evenals zijn voorganger was een plot-
selinge dood zijn deel. Men vond hem des morgens te Nederhorst den Berg, alwaar hij op bezoek was, dood in zijn bed 26 Pebr. 1894. Aan een zijner kapelaans, die onder zijn
pastoraat hier werkzaam was, mag hier in het bijzonder een woord worden gewijd, n.1. Henricus Adrianus van Spanje. Hij was geboren te Utrecht 15 Nov. 1856. Na zijne voorbereidende studies met schit- terend gevolg te hebben afgelegd op de seminaries Hageveld en Rijsenburg, werd hij 15 Aug. 1880 priester gewijd. Aange- moedigd daartoe door zijne Kerkelijke Overheid begaf hij zich naar Leuven, om aan de Alma Mater zijne godgeleerde studies voort te zetten, bepaaldelijk in het canonieke recht. Als licentiatus jur. can. keerde hij in den zomer van 1885 definitief uit Leuven terug, wijl zijn uiterst zwakke en altijd sukkelende gezondheid een lang verblijf daar niet raadzaam maakte. l) Te Loenersloot werd hij 30 Sept. 1885
benoemd tot kapelaan. In deze uitgestrekte parochie was hij
gedurende ruim zeven jaren met de groot- ste toewijding werkzaam voor \'t zielenheil, dat hij tot iederen prijs trachtte te bevor- deren. Hoe was hij niet bemind bij de polderwerkers, die toen hier werkzaam waren aan het graven van het Merwede- kanaal. Hij zocht hen op in hunne hutten en keeten en wees hen dan zacht doch dringend op hunne plichten. Wie zal zeg- |
||||||
|
i) Nederl. Kath. Stemmen 1899 no. 42; Nieuw
Nederl. Biogr. Wdb. II, 1349. |
||||||
|
•« ü5
|
||||||
|
gen, hoeveel goed hij onder hen gesticht
heeft1). Ondanks dezo drukke missionaris arbeid vond hij nog tijd genoeg, om de leiding van het zangkoor op zich te nemen, en het met zijne muzikale kennis voor te lichten in de streng kerkelijke richting. Maar in vrije uren bleef de beoefening van gewijde wetenschap en letteren hem toch het liefst. Tot zeer laat in den nacht kon men op zijn kamer de lamp nog zien branden, zich bijna geen nachtrust gunnend, om zich met de studie bezig te houden. Doch door zijn voorzichtigen critischen aard kwam hij er wellicht niet toe, om als publicist op te treden. Toch is het „Leven van den H. Bonefacius" door een R. K. Pr., dat in 188U annomiem verscheen bij de firma Bokker, met een aanbevelend woord van prof. J. A. de Rijk, van zijn hand. Ook werkte hij mede aan de „Xeer- landia Catholica" 2|. Maar voor do parochie Loenersloot is
van bijzonder belang de studie welke hij maakte, om het graf te kunnen vinden van den H. Hungerus, die binnen de grenzen van deze parochie begraven ligt. Daarom een kort woord over dezen heiligen bis- schop en de plaats waar diens gebeente rust. Van de jeugd van den H. Hungerus is
niets bekendy). Sommigen houden hem voor een Fries van geboorte. Hij schijnt in Utrecht als priester wel een heilig, maar meer verborgen leven geleid te hebben, en slechts op aandringen van den Heiligen Odulphus de aandacht te hebben getrokken bij het openstaan van den bisschoppelijken zetel. Hij was cenigszins misvormd van uiter- lijk, en werd daarom wellicht minder geschikt |
|||||||
|
l) Een nog aanwezige lijst vermeld 47 Katho-
lieken, die hij geregeld bezocht. *) Zie aldaar blz. 62.
3) J. A. F. Kronenburg. Neerlands Heiligen in
de Middeleeuwen I, 76. |
|||||||
|
56
|
|||||||
|
gekeurd, om in het openbaar te werken;
doch door de keus der kanunniken ver- heven, heeft hij in handel en wandel zoo den goeden geur van Christus verspreidt, dat hij een der heiligste opvolgers van den grooten "Willibrord on Boncl\'acius geweest is. Allen prijzen zijn deugd; de meesten roemen ook zijn geleerdheid. Terwijl hij door de Katholieken van ons vaderland als een heilige wordt vereerd en zijne ged;ich- tenis op 22 Dec. gevierd wordt, vindt men hem ook door de Protcstantsche geschied- schrijvers met lof vermeld. Hij werd tot bisschop gekozen, waarschijnlijk in 854. \'t Was een moeilijke taak die hij aanvaardde. Reeds was Walcheren door de Noren ge- plunderd, Tiel in vlammen opgegaan, Dore- stadt verwoest, de Betuwe overmeesterd. Eindelijk werd in 857 de bisschopstad, het sterke Utrecht belegerd en ingenomen. Hunger ontsnapte met eenigen der zijnen
aan de woede der heidensche overwinnaars en vluchtte naar Priim in het Luxemburg- sche, waar Lotharius II zijn verblijf hield. Deze vorst schonk hem bij giftbrief van 11 Januari 858 het St. Pietersklooster te Berg of Odiliënberg. Hier vestigde hij zich, stichtte er een kapittel van kanunnikken, dat 7 eeuwen later tot Kathedraal-kapittel verheven werd. Van hieruit bestuurde hij zijn bisdom. Zijn aanzien verminderde hierdoor niet
bij de kerkelijke en wereldlijke vorsten. In 858 ging hij met de aanzienlijkste prolaten van het Frankische rijk ter Kerkvergadering van Toul, waar de gewichtigste aangele- genheden van godsdienst en staat behandeld werden. In 800 teisterden verschrikkelijke stormen en overstroomingen zijn bisdom: Holland, het Sticht, de Betuwe. Dit jaar heette het noodjaar. Maar erger nog woed- den de stormen van de hartstochten aan het hof van Lotharius II. Deze vorst, wellicht in den waan. dat hij door zijne schenkingen de bisschoppen in alles aan zijn wil onderworpen hield, verstootte zijne |
|||||
|
57
|
|||||
|
wettige gemalin Theutberga en trad met
Waldrada in het huwelijk. Dit ergerlijk feit werd te Rome gehoord. Paus Nicolaas I (858—\'07) zond gezanten ten einde de zaak te onderzoeken. Deze werden bedrogen. De paus gelastte daarop een vergadering der bisschoppen. Zij kwamen te Aken bijeen in 862, doch werden ook misleid, terwijl sommigen, meer hoveling dan priester, reeds te voren door Lotharius voor hem gewonnen waren. Slechts twee bisschoppen toonden zich hier mannen van geweten en karakter en lieten het „non liceat" (= het is niet geoorloofd) den plicht vergeten vorst in de ooren klinken. En een van deze twee is de bisschop van Utrecht Hunger (Kronenburg naar redeneering van prof. Wensing: Zie Kerkelijk Nederland 1850,) — Mol spreekt van eene vergadering van rijksgrooten te Metz in 863, waar Hunger niet verscheen wegens ziekte. Dit is niet in tegenspraak met het vorige, maar zoude een tweede vergadering geweest zijn. De paus nood- zaakte Lotharius II eindelijk zijn eerste gemalin terug te nemen en haar in hare rechten te herstellen. Heerlijke zedelijke overwinning, zegt Nuyens, door de Kerk behaald. In soortgelijke aangelegenheid van graaf
Boudewijn van Vlaanderen schijnt het ge- zag en de invloed van Hungerus te zijn ingeroepen, en gunstig gewerkt te hebben ter gelukkige oplossing. Intusschen hadden de omstandigheden te
Utrecht een eenigzins betere wending ge- nomen, zoodat de II. Odulphus wederom binnen Utrecht woonde en daar stierf om- streeks S65. Ook de H. Hunger schijnt in die dagen
zich in de nabijheid zijner zetelstad te hebben opgehouden en tenminste nu en dan Utrecht weer bezocht te hebben. Immers een 900 jaren na zijn dood (22 Doe. 866) vond men zijn gebeente nabij Utrecht. De maandelijksche Nederlandsche Mercurius van October 1700 bevatte het volgende be- |
|||||
|
58
|
|||||
|
richt: „TusschenNieuwersluis en Breukelen
heeft een zeker heer van aanzien te Am- sterdam een lusthuis. en daar achter eenig weiland liggen, \'t geen tot eenig ander gebruik zullende geapproprieerd worden, door arbeidslieden wiord omgespit; deze lieden ontdekten in \'t graven, niet zeer diep in de aarde een doodkist, die, nadat daar- van was kennis gegeven aan den eigenaar des lands, met vele moeiten en arbeid uit den grond gedolven wierd, wanneer men bevond, dat deze wel omtrent twee duizend ponden zwaar was. De kist opengemaakt zijnde vond men daarin het bekkeneel, eenige beenderen en zeer witte tanden van een mensch en veel stof, alsmede eenige weinige penningen, waaruit men na onder- zoek, uit goede gronden heeft opgemaakt, dat deze kist het stoffelijk overschot bevat van den H. Hungerus, elfde bisschop van Utrecht, een Fries van geboorte, die om zijne zonderlinge godsvrucht en geleerdheid door toedoen van den H. Odulphus, tot die hooge waardigheid verheven werd. Het is waarschijnlijk, dat gemelde Hungerus, voor omstreeks 900 jaren overleden, in een tijd, dat het Utrechtsche bisdom, wegens de schrikkelijke verwoestingen der Noormannen in druk en ellende zat te zuchten, aldaar in stilte door het Kapittel zal begraven zijn geworden". Nadat pastoor J. H, Hofman eenige ge-
lijkluidende berichten had gepubliceerd (Arch. Aartsb. Utr. XXI, 243) deelde Mgr. B. II. Klönne het boven afgeschreven be- richt uit de maandelijksche Nederlandsche Mercurius mede, en vulde dat nog aan met de volgende aanteekeningen, welke hij vond in de bibliotheek van het Begijnhof: „1758 of eenige jaren later. Een boer, het land omspittende, stiet op een harde steen. Vervolgens al verder rond stotende, merkte hij dit een vierkante langachtigo steen te zijn, en de aarde daar afgeschopt hebbende, zag dat het was een steenen kist, in het- welk begraven was het lichaam van St. |
|||||
|
59
|
|||||
|
Hungerus, zooals bleek uit de letteren op
de zerk. Een menigte volks van alle kanten samengevloeid opende de kist, en vond het lichaam daarin, zooals hetzelve begraven was; doch roerende vielen alle gebeenten in malkander, en ieder nam een stuk daar- van zoo het hem voor de hand was, doch de heer van Loendersloot of Kronenburg heeft al deese overblijfselen bij hem laten brengen, deselve in een kist gesloten en met staatsie in gemelde kerk begraven (Arch. Aartsb. Utr. XXII, 313). Mgr. Klünne wilde nu trachten om de
plaats, waar het gebeente van den H. Hun- gerus ten tweede male werden neergelegd te ontdekken. „Met dit document voorzien", zoo schrijft hij, „ving ik een verkennings- tocht aan, en stapte den 2den November eerst te Breukelen af, niet omdat ik meende daar mijn einddoel te bereiken, maar om bij den toenmaligen pastoor van Vuuren nadere inlichtingen in te winnen. Heel toevallig heerschte onder zijne parochianen de meening, dat in de afgesloten kapel der protestantscho kerk van Breukelen een bisschop begraven lag; maar na het kort verhoor van een paar werklieden bleek mij, dat die volksmare op geen goede gronden steunde. Toen begaf ik mij naar Loener- sloot, om aan kapelaan van Spanje, van wiens scherpzinnigheid ik groote ver\\vach- tingen koesterde, het doel mijner naspo- ringen bekend te maken. Met gepaste en plichtmatigo ijver zetto hij het onderzoek voort; maar helaas, zoowel de vindplaats der boeren, als de plek, waar het heilig gebeente in de kapel van Kronenburg werd neergelegd, bleef voor hem en dus ook voor mij verborgen\'\'. Is dus de plaats niet juist te bepalen, toch is het volgens de gegevens zeker, dat deze te vinden moet zijn op de tegenwoordige weide aan den straatweg tusschen Loenen en Nieuwer- sluis, waar eens het kasteel Kronenburg stond. Het is de weide schuin tegenover de boerderij, bewoond door A. de Reuver, als |
|||||
|
60
|
|||||
|
dusdanig nog kenbaar aan de breede sloot
en de vijver in het midden. Het mag dus voor deze parochie een voorrecht heeten, binnen haar grenzen het graf te bezitten van den H. Hungerus. Op 14 Nov. 1892 werd kapelaan van
Spanje benoemd tot rector van het pas opgerichte gesticht „Larenstein" te Velp bij Arnhem, een filiaal van „de Goede Herder" te Zoeterwoude. Hier is hij voor zijne kleine kudde, inzonderheid voor de verdoolde schapen daaronder, wel in den edelsten zin des woords een goeden herder geweest. Gaarne zoude hij op „Larenstein" zijn dagen hebben besloten, in stilte en rustige, doch rustelooze arbeidzaamheid, die hem zoo lief was. Maar de geest van offer, dien hij zich
door gestadige oefening zoo bovenmate had eigen gemaakt, deed hem zeker even bereidwillig zijn dierbaar „Larenstein" ver- laten, toen Mgr. de Aartsbisschop hem 8 Mei 189(5 riep naar Rijsenburg. om er den leerstoel der Moraaltheologie in te nemen. Professor van Spanje was voor dit ge-
wichtig ambt als aangewezen. Aan een scherp en doordringend verstand, aan uit- gebreide wetenschap, door jarenlange studie verkregen, aan een meer dan gewone men- schenkennis, aan degelijke, in de school des lijdens geoefende godsvrucht en deugd, paarde hij die echte „prudentia", welke niet in schroomvallig aarzelen bestaat, maar die na rijp beraad een rijp oordeel weet te geven en het rechte woord te spreken op de rechte plaats. Onnoodig te zeggen, dat de studenten hun leermeester, die zich om hunnentwil zoo heldhaftig gestadige moeite en opoffering getroostte, en wiens heldere lessen zij niet konden bijwonen zonder rijker te zijn geworden aan kennis en ervaring, hoog vereerden in dankbare liefde. Zijne steeds pijnlijker wordende kwaal
noopte tot een moeilijke operatie, als laatste |
|||||
|
•51
|
|||||
|
redmiddel, waartoe in den ochtend van 7
Oct. 1899 werd overgegaan in het Andreas- gesticht te Utrecht. Maar de uitslag was niet bemoedigend, zoodat op 9 0ctoberhem de laatste H.H. Sacramenten werden toe- gediend, en nog dienzelfden avond het einde intrad. Deze priester, wiens leven een bijna
voortdurend martelaarschap is geweest, is de zegekroon gaan halen. Deze leermeester, die in vele jaren velen heeft opgeleid ter gerechtigheid, schittert thans, naar Dante\'s voorspelling, als een eeuwige ster aan den trans der triumpheerende Kerk. Daar be- schijne hem in eindelooze glans het licht van God, den Heer der Wetenschappen, in welks afschaduwing hij onverpoosd kracht en licht en troost heeft gezocht op zijn droevig levenspad. Onder groote deelneming had 13 Oct. op
het seminarie de plechtige uitvaart en be- grafenis plaats\'). Een simpel kruis wijst op het onder hoog geboomte verscholen kerkhof, de plaats aan waar het stoffelijk overschot van dezen geleerden en eenvou- digen priester rust. Gerardus Joannes Luttikhuis was
geboren te Reutum op Luttikhuis 29 Nov. 1839. Hij begon zijne studiën aan het gymnasium te Ootmarsum en voltooide deze aan de seminaries van Culemborg en Rijsenburg. De II. Priesterwijding ontving hij 10 Aug. 1865 en werd 20 Oct. d, a. v. assistent te Geesteren, wegens ziekte van den kapelaan aldaar: Gerardus Joannes Boeverink. Toen deze 13 Februari 1866 overleden was, ontving Luttikhuis 18 Pebr. zijne aanstelling tot kapelaan. Aldaar ver- bleef hij tot 1871, toen hij als kapelaan werd overgeplaatst naar Enschede. In 1879 werd hij tot pastoor benoemd te Enter, alwaar hij een bijzondere katholieke school stichtte, waarvoor hij in het aartsbisdom \') Nederl. Kath. Stemmen 1899, no. 42,
|
|||||
|
(12
|
|||||
|
collecteerde. Den 16dcn Maart 1894 werd
hij aangesteld tot pastoor te Loenersloot. Reeds spoedig vatte hij het plan op, om
alhier een zusterhuis met meisjesschool op te richten, doch door gebrek aan geld- middelen en te weinig medewerking der parochianen heeft hij dit plan moeten laten varen. In 1897 ontstond er wederom een grens-
geschil en wel aan de nog onaangevochte zijde van Nederhorst den Berg. Men be- weerde dat de Hoekerpolder volgens de grensregeling van Mgr. Zwijsen tot Loener- sloot behoorde. Deze quaestie werd in der minne opgelost. Doch de grensregeling ten opzichte van Nederhorst den Berg was nog niet juist genoeg bepaald In 1899 werd de grens nauwkeuriger aangegeven in een schrijven van den Aartsbisschop, dat van den preekstoel aan de geloovigen moest worden voorgelezen. Het is van den vol- genden inhoud: HENRICUS VAN DE WETERING,
DOOR DE GENADE GODS EN DE GUNST
VAN DEN APOSTOLISCHE^ STOEL AARTSBISSCHOP VAN UTRECHT.
Aan de geloovigen van de parochie Loenersloot,
Zaligheid in den Heer!
Daar de grensregeling tusschen het Aarts-
bisdom Utrecht en het Bisdom Haarlem tot dusverre op meerdere punten niet genoeg- zaam omschreven was, heeft het Z. H. den Paus behaagd, dezelve bij Decreet van de H. Congregatie tot Voortplanting des Ge- loofs van den 25sten Januari 1899 nader te omschrijven en te bepalen, welke omschrij- ving en bepaling voor zoover het de parochie Loenersloot betreft, luidt als volgt: Bemerking: Als er gezegd wordt, dat
de grenslijn loopt over- door- langs eenen weg, vaart, dijk enz., of dien velgt — dan wordt de lijn gerekend |
|||||
|
63
|
|||||
|
dien weg, vaart, dijk enz. te scheiden,
zoodat aan de eene zijde alles aan de rechts of links gelegen parochie be- noort, en aan de andere zijde alles tot de tegenoverstelde, ten ware uitdruk- kelijk het tegendeel verklaard worde. Grensregeling tussehen de
parochie n. 12. Nederhorst den Berg—Loenersloot.
In het punt aan den indijk tegenover den Molenvliet onder Klein-Baambrugge gaat de grenslijn Zuidwaarts langs den Indijk voort met uitsluiting van de buitenplaats "Welgelegen", en loopt dan recht Oost- waarts op de Kortehoei\'scho wetering aan. Het Hemeltje aldaar behoort aan Nederhorst den Borg. Door de Kortehcefsche Wetering komt de lijn aan den Moerdijk, waar do grens van Loenersloot met die van Korten- hoef samenvalt. Terwijl wij deze grensregeling ter uwer
kennis brengen, herinneren wij u er aan, dat dienovereenkomstig al degenen, die aan deze zijde van de aangegeven scheidings- lijn woonachtig zijn, behooren tot do parochie van 0. L. Vrouw van den Berg Carmel te Loenersloot. En zal dit ons schrijven in de Parochie-
kerk van Loenersloot op de gewone wijze worden voorgelezen en bekend gemaakt op den 4den Zondag in de Vasten, den 12den Maart 1899. Gegeven te Utrecht, den 4ien Maart 1899.
De Aartsbisschop van Utrecht, f H. van de Wetering. Door aanmoediging van pastoor Luttik-
huis biocide ook in deze parochie het vereenigingsleven op. Door kapelaan H. G. G, Overbeek werd in 1896 de R. K. \\Verk- lieden-Vereeniging „St. Jozef" opgericht, welke meer dan een jaar hare vergadering hield in de bovenzaal van den heer J. van Nes, die deze daartoe vrijwillig in gebruik |
|||||
|
64
|
|||||
|
afstond. Spoedig verrees eon eigen gebouw,
waarvan door kapelaan Fr. L. Stockmann op 27 April 1897 de eerste steen werd gelegd. Onder kapelaan Dr. W. Blom kwam hier tot stand het Kruisverbond, bij welks oprichting 4 Sept. 1904 Dr. Verhagen, prof. te Rolduc een boeiende en pakkende rede hield. Den 4den Sept. d. a. v. werd de Mariavereeniging en Annavereeniging op- gericht. Ook de Roomsche spoorwegmannen sloten zich aaneen onder de hoede van St. Rafaël. Ruim achttien jaren mocht pastoor Lut-
tikhuis alhier de herderlijke bediening waar- nemen totdat de dood hem opriep. Het was op Zondag 20 Oct. 1912, dat onder beide H.H. Missen den geloovigen werd mede- gedeeld vanaf den preekstoel, dat de pastoor \'s avonds te voren omstreeks 7 uur zacht en kalm tot een beter leven was overgegaan. De plechtige uitvaartdienst had plaats 28 Oct. d. a. v., waarbij Dr. W. Blom in een- voudige en treffende woorden het beeld schetste van den ontslapen herder, als een man des gebeds, vol nederigheid en van een soberen levenswandel. Zijn stoffelijk overschot werd bijgezet in de grafkelder onder de kapel. Als zijn opvolger werd be- noemd op lö November 1912: Predericus Bernardus Prancis-
cus Stroetman, te Arnhem geboren 30 October 18(54. Hij werd priester gewijd te Utrecht 15 Aug. 18S7 en was achtereen- volgens werkzaam als rector te Neede — bijkerk destijds van Rietmolen —, als kapelaan te Groenlo, Montfoort, Worcum, Schalkwijk en Duistorvoorde. In 1904 werd hij tot pastoor benoemd te Nieuw-Schoone- beek. Benige geschriftjes van zijn hand zagen het licht: Godsdienst-ontwikkeling (Sittard 1907), Levens-Kunst (\'s Bosch 1908), beide uitgaven van de \\Villibrordus-ver- eeniging. — Roomsch Verweer tegen mo- derne aanmatiging en aantijging, woord en wederwoord aan Dr. A. C. Leendertz, Ned. Herv. predikant te Coovorden (Coev. 1911). |
|||||
|
65
|
|||||
|
LTJST VAN KAPELAANS
|
||||||||||
|
die hier werkzaam waren.
C. de Backer...... 1726—1723
C. de Bruin van Baren dreeht 1726
G. A. Raben...... 1730—1733
H. Haakman...... 1733—1734
N. van der Sande..... 1734—1737
B. W. van der Ketten . . . 1737—1737
J. Snoek........ 1744 A. F. Scheers...... 1756
J. B. Eeltjes....... 1784
A. Blom........ 1820
C. Pompe (deservito r) . . . 1830
J. Steenhof....... 1853—1853
M. Bernsen....... 1853
G. Goldewijk....... 1859—1869
B. C. H. Munninghoff . \'. . 1869—1871
M. H. Joerissen..... 1872—1880
J. W. Jonker...... 1880—1885
H. A. van Spanje . . . , 1885—1892
B. A. de Wit...... 1892—1894
V. Weeninck (assistent) . . 1893—1894
H. G- A. Overbeek .... 1894—1896
F. L. Stockmann..... 1896—1898
B. H. Mulder...... 1898—1900
J. J. Joosten...... 1900-1902
J. J. van den Berg .... 1902—1903
J. H. Alfrink...... 1903—1904
W. F. H. Blom . , , . . 1904—1905
P. J. Boekhorst..... 1905—1909
H. S. MÖlder (assistent, . . 1906—1907
H. J. Peters....... 1909—1910
L. J. van der Heijden . . . 1910
F. G. Wartna (assistent) . . 1912
Mei-Nov.
|
||||||||||
|
IMPRIMATUR.
|
||||||||||
|
Dr. LEO BEKE, O. E. S. Aug.
IAb. Ciens.
Ultraj., die 17" mensis Octobris 1913.
66 |
||||||||||
|
j<jlei-
|
||||||||||
|
c
|
||||||||||