Flier, Abraham van der

titel l-tite!8, 5-308

3882titell.tif- 3882titel8.tif, 3882O005.til-3882O308.tif

dinsdag 4 maart 2008

nnm\'nnri~~nriim\'T~~wnmmrTrrir

BIBLIOTHEEK
NED. HERV. KERK

Een man stond op den duintop; hij droeg een grof,
donkerbruin gewaad, een grijze baard hing op zijn
borst, zijn moshut was vlak achter hem: in den
volksmond heette hij �de kluizenaar".

Hij stond alleen, hield de hand boven de oogen en
staarde. Soms veegde hij zijn oogen af, want het was
hem alsof hij door een nevel zag. En toch straalde
de lucht helder blauw en zongen de vogels hun
lentelied. Vinken en lijsters met schrandere kraal-
oogjes ... Hij had kruimels en graankorrels voor ze
gestrooid in den barren wintertijd; nu loonden zij
hem met hun zang; hij scheen de jubelklanken, die
de kleine vogelkeeltjes trillen deed, niet te hooren.

En zij waren zijn lievelingen, die kleine zangers
van woud en veld.

Eenzaamheid, het suizen van den wind of het
huilen van den storm, daartusschen de melodie van
het vogelenlied ... die man moest veel hebben geleden,
dat hij dit alles zocht, dat het zijn wenschen bevredigde.

De �kluizenaar" staarde. Ginds, in de laagte lag
Haarlem, duidelijk kon hij torens en bolwerken onder-
scheiden, zij teekenden zich zoo klaar af tegen het
hemelblauw, maar � de stad lag in de laagte.

\'t Was den eenzamen man of zij gezonken was dien
dag, met haar trotsche kathedraal en hooge gilde-
huizen, heel diep. Hij zag ijle rookwolkjesopkringelen
of meende die te zien. Een klok had hij hooren luiden
� misschien zich verbeeld te hooren. \'t Moest op het
oude Sant wezen tusschen den St. Bavo en het
stadhuis. Ja, daar zou het wezen.

De folterkamer bevond zich in de benedenverdieping
van het stadhuis, \'t Was alles dicht bij elkaar.
En als een, door de martelingen van de pijn-
bank lichamelijk gebroken man, naar den mutserd
werd gebracht, omdat hij, als een van den duivel
bezeten ketter was veroordeeld om verbrand te wor-
den tot heil der menschheid, de Moederkerk ter eere,
behoefde hij niet ver te gaan, niet verder dan zijn
vernietigde kracht nog reikte. Heel gemakkelijk was dat.

De kluizenaar ontwaakte met een schok uit zijn
gedachten, die hem hadden geschud als een storm,
die aan zijn hart knaagden als een gier. Want twee
kinderoogen blauw als de hemel zagen hem aan; een
klein meisje stond voor hem, de mollige handjes vol
grasbloemen en bladeren. Zingend had het tusschen
de meidoornstruiken geloopen, de eenzame man had
er niets van gemerkt. Nu stond zij voor hem. Het
opgeschorte roode rokje liet de kleine trippelvoetjes vrij,
de poezele armpjes kromden zich onder een bloemen-
schat, madeliefjes en gele boterbloemen, stekelige
brem, blauwe klokjes ... Het roode mondje was half
geopend, de heldere oogen lachten ...

De �kluizenaar", somber en eenzaam, levend in het
verleden, een droevig weleer, thans vervuld met ge-
dachten even treurig en smartvol, staarde als ver-
trouwde hij zijn oogen niet. Die bloemen en het kind,

dat ze vasthield, schier zelf een bloem, het juichende
stemmetje ... Hij had dat meer gehoord lang geleden,
h��l lang; hij had zulke blauwe kinderoogen vroeger
gezien, \'t was meer dan een kwarteeuw geleden, nu.
Toen had hij juist den meestergraad behaald; een
ernstige, jonge man was hij en het zesjarig dochtertje
van den goudsmid, die hem had ingewijd in de
geheimen zijner kunst, liep hem lachend tegemoet in
het schemerende voorhuis. Ja, dat was nu lang ge-
leden, zeer lang. Maar dat lachende kind was opgegroeid
tot de liefelijkste maagd, die hij ooit had aanschouwd.

Lang voorbij was ook die tijd, heel lang. Hij zelf
v/as oud geworden v��r zijn tijd ��k sinds lang.
En het kind voor hem lachte en als de slag van den
leeuwerik klonk haar stemmetje.

�Zijn ze niet mooi? Zoudt gij liever rozen hebben?"
De man stond onbeweeglijk, maar om zijn mond
beefde het. Dat lachende kind, die bloemen, de gol-
vende duinen en in het verschiet de saffierkleurige
zee � dat alles was po�zie, lenteweelde, schoonheid.
Dat gaf God en ginds in de laagte rookte en vlamde
het rijshout, dat een ketter verbrandde tot asch, vol-
gens den wil van koning Filips. Hoe kon hij, die in
het verre Spanje zijn harde wetten uitschreef, begrijpen
wat de hoofden en harten bewoog van het ernstige, zelf-
standig denkende volk zijner Nederlandsche gewesten?

De eenzame man streek zich met de hand over de
oo gen, als trachtte hij te ontwaken uit een bangen
droom. God gaf den menschen den hemel, waarom
schiepen zij voor elkander een hel?

En weer klonk naast hem het fijne kinderstemmetje:

�Wilt gij mijn bloemen niet hebben? Ze zijn toch mooi,
al bloeit de brem nog niet en al steekt die een beetje!"

Zij wees opnieuw naar den schat in haar armpjes.
Even trokken de lipjes samen toen zij niet terstond
antwoord kreeg. Die bleeke man zag zoo ernstig. Zij
was nog te jong om te begrijpen, maar bracht onder
woorden wat zij zelf dacht, nu zij bloed zag aan haar
rozig vingertje:

�Als het alleen rozen waren, zou het mooier wezen."

Toen glimlachte de sombere man, een glimlach
droeviger dan tranen:

�Kind, geen rozen kunnen het leven mooi maken,
als het geluk is weggevlucht en zieleleed vlijmt
scherper dan doornen."

Hij had voor zich heen gesproken, met groote
oogen staarde het kind. Nu vluchtte het weg, bang ....

�Moeder!" klonk achter de struiken het teere
stemmetje.

�Rozen zonder doornen!"....

Een krachtige man beklom thans langzaam den
duintop. Zonder twijfel had hij iets opgevangen van
de vraag van het kind en het bittere antwoord van
den man. Nu zag hij den eenzamen duinbewoner en
deze zag hem.

�Dirck Coornhert! Zijt ge ook de stad ontvlucht,
daarginds, in de laagte?"

De secretaris van Haarlem perste de lippen opeen,
snel ging zijn ademhaling, een blik vol weerzin
schoot uit zijn ernstige denkersoogen.

�Het recht schijnt tegenwoordig slechts een holle
klank, willekeur regeert en rechtsverkrachting beslist.
Koning Filips heeft bij den aanvang zijner regeering
gezworen onze previlegi�n te handhaven en door zijn
daden maakt hij dien eed tot een leugen. Toen ik
straks die klok hoorde kleppen en wist wat gebeuren

ging � toen ben ik weggegaan naar de duinen �
de hoogte op."

�En toch zijt gij ��k secretaris van de burghe-
meesteren", zei de kluizenaar, veelbeteekenend.

�Maar ik vel noch bekrachtig een vonnis, wel pleit
ik tevergeefs voor het recht van ieder mensch om
God te mogen dienen volgens de inspraak van zijn
geweten."

�En schout en schepenen dulden, dat gij veel zegt,
omdat gij een getrouw zoon zijt der Moederkerk."

In de schrandere, blauwe oogen van Coornhert
kwam een uitdrukking van afkeer.

�Ik weet niet of ik nog wel tot een kerk behoor.
Gods hemel is zoo groot en de menschen maken
hem even klein als zij zelf zijn."

�\'t Is een wonder, dat gij vandaag niet als ketter
wordt verbrand."

�Misschien komt het eenmaal daar wel toe. En dan
hoop ik ook op den mutserd trouw te blijven aan
mijn beginsel: �Hebt God lief boven alles en uw
naasten als u zelven."

�En dan zal men u verketteren als libertijn en
vrijgeest", zei de andere schamper. �De hedendaag-
sche wereld is geperst in stelsels even eng als de
stad daarginds in haar benauwende muren."

�Die muren zijn sinds lang menigeen te nauw,
broeder Gerardus."

De man, die in den geheelen omtrek dien naam
droeg, hoewel hij nooit een kloostergelofte had afge-
legd, zweeg.

Was ook hem de stad te benauwd geworden en
had hij hier op de eenzame hoogte rust gezocht?
Had hij die ook gevonden?

�Vreemde vrouwI Zeg toch iets! Z�g wat!" Half
huilend klonk weer het kinderstemmetje, nu heel
dicht bij.

Beide mannen gingen af op den klank � niet ver
behoefden zij te gaan. Tusschen het hakhout zagen
zij een vrouw. Bij den eersten blik kenden zij haar.
Doodsbleek, met losgewoelde haren en vertrokken
lippen zagen zij haar vernietigd, verpletterd. Een vaal-
roode plek op haar zwart kleed werd ieder oogenblik
grooter. Was het bloed? Het vreemde kind had haar
bloemen weggeworpen, het huilde van angst, en
onbeweeglijk bleef de vrouw.

�Maria!" steunde de kluizenaar, \'t Was of een
stormwind zijn forsche gestalte schudde van het
hoofd tot de voeten.

�Coornhert, help mij haar naar mijn hut dragen.
Zij sterft!"

�Geen wonder, het is zijn vrouw. Zij hadden
elkander zielslief; nu bernt hij aen den staec!"

Medelijden en berusting streden om den voorrang
op de trekken van Gerardus. Maar hij zweeg.

Het duurde vele oogenblikken, eer Maria de oogen
opsloeg in de moshut; haar tastende handen zochten
als wilden zij iets omvatten.

�Verena!.... Waar is zij! Zij is nu alles wat"___

Haar stem stierf weg in een snik.

Weer lag zij, bijna zonder adem te halen. Coornhert
trachtte eenige druppels water tusschen haar opeen-
geklemde lippen te gieten; de �kluizenaar" wreef
haar handen. Wat waren zij koud!

Zoo ging meer dan een uur voorbij. Toen scheen
plotseling haar kracht te keeren, half richtte zij zich

op. Als iemand, die nog veel heeft te zeggen en voelt,
dat de tijd kort is, sprak zij:

�Zij hebben hem gezegd, dat zijn leven op het spel
stond, toen zweeg hij en wees omhoog. Maar toen
zij hem dreigden met den mutserd heeft hij gevraagd:

�Wie durft mij richten, waar wij allen schuldig zijn
voor God!?" Toen zwegen zij."

Coornhert klemde zijn handen ineen:

�Als allen dat voelden en begrepen! Schuldig voor

God!___ Wie zou dan den eersten steen durven

En weer klonk Maria\'s bevende stem:

�Een van hen, die zich de rechters noemden van
mijn man, zei:

�Als gij aan den oever van een stroom stondt,
breed en diep, en wist, dat gij moest verdrinken als
gij dien vloed wildet doorwaden, zoudt gij het dan
doen?"

En hij heeft geantwoord:

�Als mijn Meester mij dat beval zou ik het zeker
doen 1"

�Wie is uw Meester?" vroeg toen weer eenander.

�Jezus Christus, mijn Heiland!"

�Arme dweper! Wien gij meent te eeren, smaadt
gij!" � Een zijner rechters had medelijden, daarom
zei hij dat. Maar de anderen stelden hem vragen vol
spitsvondigheden en zeiden, dat zijn verstoktheid ge-
straft zou worden met den dood.

�Als mijn God mijn dood verlangt, ben ik bereid
dien te ondergaan," was zijn antwoord. Toen hebben
zij hem gepijnigd en gefolterd en toen mocht ik hem

zien voor het laatst, even___Een gebroken martelaar,

maar vol kracht naar den geest. Monniken stonden

om hem heen en riepen, dat zij hun rozenkrans zou-
den afbidden en de heiligen voor hem aanroepen.
Want die moesten hem tot inkeer brengen, zij alleen
konden hem de verblinde oogen openen.

�Bidt voor mij, dat God ze mij weer laat openen
in het eeuwig licht!" was zijn antwoord. Toen sloeg
een Dominikaan naar hem met zijn rozenkrans, de
anderen vluchtten weg uit het �ketterhol."

Wij konden toen een paar woorden met elkaar
spreken. Hij smeekte mij niet te vertwijfelen, maar
op God te vertrouwen, die alles w�l maakt op Zijn
tijd. Hij liet mij beloven de nieuwe religie trouw te
blijven en ook onze Verena".... Haar stem haperde.

�Ik h�b het beloofd met mijn gansche hart en toen
zeiden wij elkander �vaarwel" voor dit leven en moest
ik weg. En ik voelde nog den laatsten, zachten druk
van zijn koude, gemartelde handen toen ik thuiskwam.
O, geen tehuis was het nu meer voor mij.

Een ketter heeft bezittingen noch eigendom. Zij
hadden de deur opengebroken en alles meegenomen,
wat ik bezat: het wordt verkocht voor de leprozen.
Maar ook Verena was weg. O, ik weet niet waar zij
is. Zij zeggen: naar een klooster gebracht. Een ketter
heeft geen recht op zijn kinderen en zijn vrouw is
reeds een misdadigster, omdat zij zijn vrouw is.
Toen heb ik overal naar Verena gevraagd en gezocht;
niemand wist waar zij is. En intusschen kwamen zij
het huis bezetten, ik vluchtte door den tuin, maar een
Spaansch soldaat, die misschien dacht, dat ik iets, wat de
menschen kostbaarheden noemen, meenam, wierp naar
mij met zijn speer in de schemering. Toen heb ik
gedwaald door de duinen twee lange dagen, twee
lange nachten en nu is het gedaan hier op aarde

voor hem en voor mij.... Ik wil gaarne sterven
maar ik kan Verena niet meenemen en .... waar is
het kind van een ketter veilig?"

Wat de stervende vrouw had gedacht en gevoeld
en gevreesd in vele bange dagen, in ontzettende uren
van angst en verlatenheid, was over haar lippen ge-
droomd, in koortsige haast. Nu zweeg zij en lag stil
met groote, starende oogen, de hand opgeheven als
riep zij God aan om hulp en redding.

�Mijn man trok zijn kruis omhoog, mij buigt het
neer .... O, Verena!"___

In een snik stierven haar woorden weg.

�Arme vrouw .... Wees niet zoo radeloos.... Er
zijn nog wel goede menschen, die zullen zorgen
voor"....

�Ja, door haar in een klooster te brengen en te
dwingen den sluier aan te nemen. Dat is de zorg
voor het kind van een ketter!"

�Maria," hernam de kluizenaar en zijn stem klonk
heesch toen hij haar naam uitsprak:

�Ken je mij nog? Ben je waarlijk bang, dat ik niet
voor Verena zal zorgen?"

Zij opende haar oogen, wijd. �Gerardus! En, dat
zou jij doen, jij!"

Haar stem beefde nog meer dan eerst toen zij voort-
ging:

�Rozen voor doornen, geluk voor leed zou je mij
willen geven!"

�Zwijg nu over onze jeugd, Maria; je hadt hem
meer lief dan mij, dat is mij genoeg om te kunnen
vergeven."

Dat hij niet vergeten had, toonden zijn vroeg grijze
haren. Maar hij zei alleen:

�Ik zal een tehuis voor haar vinden."

�Bij mij!" viel nu Coornhert naar voren tredend in.

De vrouw wrong haar handen ineen. Haar gezicht ver-
viel, \'t was of haar laatste kracht haar ging ontvluchten.

�Gij behoort tot hen, die mijn man veroordeelden
en u zou ik Verena toevertrouwen ... � I" ....

�Je vergist je, Maria! Hij is geen ketterrechter. Bij
de vroedschap heeft hij gepleit voor" ... Gerardus kon
den naam niet uitspreken van hem, die had bezeten
wat zijn geluk zou zijn geweest.

�Jij waart altijd goed voor allen, ik was het niet
voor jou!"

Zelfverwijt pijnigde haar, als met een roede van
schorpioenen. Thans, nu zij ging sterven, zag zij haar
leven � haar jeugd terug. Als in een visioen trok
alles haar voorbij. Zij zag, voelde opnieuw den grooten
hartstocht over zich komen, die haar geheel beheerschte,
waarvoor zij zich willoos boog, die haar had doen
vergeten de trouwbelofte van haar jeugd. �O, Gerard,
zeg, dat je mij vergeeft! Zeg het n�!"

�Ik heb je nooit iets verweten, Maria, daarvoor had
ik je te lief. Waarom zou ik dan nu niet vergeven?
Het heeft zoo moeten zijn. Ieder heeft zijn kruis op
aarde, het mijne was, dat ik met een hart, hongerend
naar liefde, eenzaam door het leven moest gaan."

Het grievendste verwijt had haar niet zwaarder
kunnen treffen, dan deze uiting van een gebroken
hart, groot in zijn liefde en berusting. Dieper boog
zij het hoofd, haar lippen stamelden: �Vergeef!"...

Dirck Coornhert sprak ernstig: �Vergeet nu wat is
geweest. Denk aan de toekomst van uw dochter.
Wilt gij haar aan mijn zorg toevertrouwen, dan zal
ik haar zoeken en ook weten te vinden."

Het antwoord der stervende vrouw was een toe-
stemming en een zegenbede; toen lag zij vele oogen-
blikken of zij sliep. Nog eenmaal sloeg zij de
oogen op:

�Ja, ik kom, maar voor Verena is het nog te vroeg.
Zij moet nog hier blijven, maar goede menschen
zullen voor haar zorgen en haar den weg wijzen naar
het eeuwige huis."

Het geliefde gelaat, dat de stervende voor zich zag,
dat haar oogen altijd hadden gezocht in het leven,
en haar nu toewenkte van de overzijde der donkere
vallei, week een oogenblik terug. De moeder streed
met de vrouw.

�Als zij is weggebracht naar een klooster, mag zij
daar niet blijven. Red haar, zij moet behooren tot de
nieuwe religie, waarvoor haar vader sterft als
martelaar."

Coornhert drukte zwijgend haar hand. In dien hand-
druk lag een belofte.

Weer was er een lange stilte. Eindelijk hoorden
zij haar fluisteren: �Wat wordt het licht! Alles licht 1"

De �kluizenaar" hield de rechterhand omvat der
vrouw, die zijn hart had gebroken. Hij hoorde haar:
�Alles licht!" � haar laatste woord. Werd het ook
licht voor hem toen hij sprak:

�Als kaf worden de hartstochten der menschen voort-
gedreven door Hooger wil. Onbewust wellicht wordt
ieder door zijn daden gevoerd naar het lot, dat
God voor hem bestemd heeft."

Coornhert had de woorden verstaan. Dat hij hun
zin niet deelde en ieder menschelijk wezen verant-
woordelijk achtte voor zijn daden en handelingen,
stond te lezen op zijn denkend gelaat.

Maar het was nu de tijd niet om zijn gedachten
onder woorden te brengen.

Hij zag de ontzagwekkende kleur des doods trekken
over het uitgeputte gelaat der gewonde vrouw; hij
zag, dat het einde daar was en in zijn hart klonk
de bede, dat de onsterfelijke ziel van haar voor wier
brekenden blik het licht was verrezen, mocht opstijgen
tot het eeuwige licht. De eerste ster flikkerde aan den
hemel, hij zag Gerardus knielen bij het roerloos over-
schot van haar, die het leven van zijn leven was
geweest. Hij liet hem alleen.

Een lichte, blauwe nevel omgaf de duinen en hing
boven de spits van den St. Bavo, toen Dirck Coorn-
hert de deur van zijn huis opende in de Jansstraat.

Hij ging recht door naar het huisvertrek en vond
er zijn vrouw. Haar glimlach riep hem reeds het
welkom toe, nog voor hij kon spreken. Een gevoel
van geluk en welbehagen doorstroomde hem : zijn huis
was een tehuis. Cornelia Coornhert stond op van
haar borduurraam, reeds eenige oogenblikken rustte
de naald in de slanke vingers, de schemering was
snel gevallen en de beide kaarsen op de koperen
kandelaars gaven onvoldoend licht voor het fijne
stikwerk. Opnieuw met nooit vermoeide bewondering
zag Coornhert, hoe schoon zijn vrouw was, toen hij
haar begroette met een kus. Zij vormden een zeld-
zaam mooi paar, die rijzige krachtige man, die slanke
vrouw met het Grieksch profiel en de schitterende
sterrenoogen, diep en donker als een te midden van
woudschaduwen droomend meer.

�Je bent lang weggebleven, Dirck 1" Er klonk be-
zorgdheid in haar toon. �Er is een oploop in de stad
geweest. Het volk is haast tot oproer overgeslagen.
\'t Is waarlijk geen wonder!"

�Ik heb er van gehoord, Neeltgen. Uit walging
over de terechtstelling ben ik weggevlucht en toen
ik in de duinen dwaalde, vond ik daar nog grooter
verdriet."

Haar sprekende oogen zagen hem verwonderd aan.

�In de duinen achter Aelbrechtsberg dwaalde, ge-
wond, wanhopig de vrouw van Clement, toen mis-
schien zijn weduwe reeds." Zij huiverde.

�De vrouw van den ketterschen leeraar!"

�Zeg liever: van den martelaar. Zij is nu dood.
Misschien heeft de zielewond haar einde meer ver-
haast dan die van het lichaam."

Vol liefde rustten Cornelia\'s oogen op hem:

�Dat begrijp ik volkomen. Ik zou ook sterven
als ...."

Zij k�n haar woorden niet voleindigen. Reeds de
gedachte aan wat zou kunnen gebeuren in den zwaren
tijd, dien zij doorleefden, vervulde haar met onuit-
sprekelijken angst.

�Ik heb beloofd voor Verena te zorgen," sprak hij
zacht. �De dochter van den martelaar, als je weet.
De asch van haar vader is in het Spaarne gestrooid
en haar moeder ligt in het duin � dood."

In haar glimlach was trots op zijn edelmoedigheid,
haar oogen waarschuwden:

�Wat zullen baljuw en schout zeggen, als je het
kind beschermt van een ketter?"

Hij begreep haar terstond, gelijk zij altijd elkander
begrepen, sprekend of zwijgend.

�Niemand kan het mij euvel duiden als ik een arm,
verlaten kind bescherm. En als zij het deden, zou ik
er mij niet aan storen."

�Je hadt in den riddertijd moeten leven, Dirck!
Onze tijd is voor jou te hard."

�Onze tijd is groot en zal nog grooter worden."

�Door het lijden van klein en groot," zei zij met
een zucht.

�Daarin heb je weer gelijk, Neeltgen, want Verena
is weg. Haar moeder dacht, dat ze naar een klooster
was gebracht."

�Dan moeten wij haar trachten te vinden. De
belofte aan een stervende is heilig. En Dirck, als zij
gevonden is, laat zij dan bij ons blijven. Lijden
maakt bitter als men nog jong is. Dan vraagt het
hart naar geluk en vreugde als een recht, het kan
niet begrijpen, dat Gods wegen anders zijn dan de
onze. Laat haar daarom hier komen, zij mag niet
denken, dat zij voortaan onder vreemden zal moeten
leven, het arme kind. Zoek haar Dirck, vandaag nog.
Dan hebben wij toch een dochter."

Beiden hadden menig jaar tevergeefs verlangd naar
een vroolijken jongen of een lief meisje, nu was die
tijd voorbij. Soms had Coornhert gezegd, als hij
een blik van verlangen zag in haar oogen:

�In ieder leven blijft wat te wenschen over. Laten
wij, door wat wij missen, slechts te meer het goede
zien, dat God ons gaf. God, die de hoogste goedheid
is, weet alleen wat goed is voor ons. Zijn liefde kiest
slechts de dingen, die waarlijk goed zijn." ^l)

Zij antwoordde hem dan alleen met een handdruk.
Als altijd had hij het rechte woord voor haar ge-
vonden.

De harmonie in hun samenleven was nog dezelfde,

\') Uit �Liefde" van D. V. Coornhert.

als op den dag toen de schoone Cornelia Symonsz-
dochter zijn bruid werd.

Het verwekte een ware storm in zijn ouderlijk huis.
Dirck Coornhert dacht er soms nog aan, nu met een
gevoel van medelijden � zijn moeder rustte sinds
lang in het graf � hoe zij was opgestaan van haar
goudleeren zetel met een scherp, beslist:

�Over mijn drempel komt zij nooit! Dat heeft je
vader je ook nog gezegd, kort woor zijn dood!"

�Dan zal ik haar over den mijnen voeren."

Even beslist als die der moeder klonk de stem
van haar zoon, maar zijn heldere oogen pleitten
smeekend:

�Moeder, geef toe!"

Zij aarzelde geen oogenblik: hij was haar lievelings-
zoon, de maanden, de weken had zij geteld toen hij
op reis was naar het verre Spanje, met een schip
dat haar eigendom was, het ruim gevuld met lakens,
die den stempel droegen van haar weverijen.

Vol vreugde, vol moedertrots bovenal had zij hem
het �welgekomen" toegeroepen, bij zijn thuiskomst.
Met nieuwe kennis, met gerijpte ervaring was hij
teruggekeerd, bovenal met de oude, trouwe liefde
voor haar.

En nu? Zij zou voortaan de tweede plaats innemen
in het hart van haar zoon. Afstand zou zij moeten
doen en � niet aan de rijke erfdochter, die zij voor
hem had gewenscht, maar aan Neeltgen Symonsz met
�weynich ofte gheen goed", wier zuster Sara een
smet had geworpen, ook op haar naam.

De trotsche poortersvrouw voelde haar handen ijskoud,
haar slapen gloeien. Nog eenmaal herhaalde zij haar
beslist �Nooit!" toen sloot zij de deur achter zich toe

Haar kleed van zwart damast sleepte ruischend over
de wit en blauwe steenen van het schemerdonkere
voorhuis, de zware gouden keten, half verborgen
onder den breeden plooikraag, rinkelde. In zijn ouderlijk
huis was weelde, aanzien, wat zou Dirck Coornhert
bij Cornelia vinden? Haar schoonheid was haar
bruidsschat....

�Waar uw schat is, zal uw hart zijn."

De weduwe van den aanzienlijken Amsterdamschen
poorter toonde waar zich de hare bevond....

Nog eenmaal beproefde haar zoon haar te winnen:

�Moeder, is het om Cornelia zelf?\'*

�Neen, niet om haar persoon." Zij was te trotsch
om ooit een onwaarheid te spreken.

�Moeder, verwacht gij, dat God u zal oordeelen
naar de zonden van anderen?"

Langzaam stond zij op, sissend klonk het tusschen
haar tanden:

�Ik zal die Cornelia laten weten, dat ik je onterf
als je haar trouwt."

�Dan zal ik voor haar werken."

�Je zult haar wel onverschillig worden als zij weet,
dat zij de vrouw wordt van den armen Dirck Coornhert."

Een jubelkreet van h��g vertrouwen was in zijn
stem, toen hij antwoordde:

�Dat zal ik afwachten."

Met strakke trekken en onverschillig neergeslagen
oogleden zag zijn moeder hem na toen hij haar huis
verliet.

�Hij gaat naar haar!" Wit werden haar lippen.
Haar stug hart kromp samen, maar haar mond riep
hem niet terug.

En Dirck Coornhert zei tot Cornelia, dat geen weelde
haar wachtte in zijn huis. Rustig zagen haar heldere
oogen hem aan, om de fraai gevormde lippen speelde
een glimlach:

�Nu kan ik toonen, dat ik je liefheb: Ik hecht niet
aan uiterlijken schijn."

Het lieve, teere gelaat tot hem opgeheven, de zachte
oogen op hem gevestigd, vol geloof in zijn liefde,
vol vertrouwen in zijn trouw.... Tusschen het alle-
daagsch en zelfzuchtig drijven der menschen blonk zij
als een wezen van hooger orde, met reiner wenschen
en gedachten begaafd dan zijn moeder, die haar verstiet.

Dirck Coornhert wikte en woog niet lang, hoe hij
zijn leven het best zou inrichten. Ondanks de pleit-
redenen van Clement en Frans, zijn beide oudere
broeders, weigerde zijn moeder hem voortaan een
plaats aan het hoofd van een harer lakenweverijen.
Toen vestigde hij zich als plaatsnijder te Haarlem.
Met verkropte spijt hoorde zijn moeder, dat hij in
zijn jonge vrouw zijn levensgeluk had gevonden. Het
kon haar niet zachter stemmen. Onverzoenlijk bleef
zij tot zij eindelijk uit het leven scheidde met de bittere
gedachte:

�Wat deert hem mijn wrok? Ge�erd als schrijver, als
dichter bewonderd, notaris en secretaris van Haarlem,
bezit hij thans meer, dan ik hem heb ontnomen."

Zelfs op haar sterfbed dacht zij alleen aan wat ver-
gankelijk en van de aarde is!

Maar haar zoon begreep het geluk anders en dankte
God.

Geluk en vrede.... het was als een wonder in zijn
tijd. Koning Filips de Tweede heerschte over zijn
bloeiende Nederlandsche gewesten met ijzeren vuist

en trachtte door dwang en moord, in zijn volk de
stem te verstikken van het geweten, de stem van God.

Het zaad door den onverschrokken strijder voor
waarheid en recht, door Maarten Luther gestrooid,
was welig opgeschoten. Tot in den dood getrouw
bleven de belijders der nieuwe religie aan het geloof
huns harten, ondanks de banbliksems van den paus
te Rome en het roode beulenkoord van koning Filips
van Spanje. De keten, die eeuwenlang geklonken was
om het Evangelie, werd verbroken. Gods woord werd
het richtsnoer van den ernstig denkenden mensch,
priestergezag verloor zijn kracht. Licht en duisternis
stonden tegenover elkander, geharnast van den schedel
tot den voetzool. De eene gepantserd met geloof en
recht; gewapend met list en macht de andere.

Wie zou den kamp winnen?

Het oproer, uitgelokt door de terechtstelling van
den �ketterleeraar" Clement, was met geweld onder-
drukt. Slechts noodgedrongen was de vroedschap
streng opgetreden, evenals zij slechts met weerzin door
het drijven van Titelman, den wreeden geloofsonder-
zoeker, het �bernen" had toegelaten van den ketter.
Maar de Landvoogdes eischte steeds strenger gehoor-
zaamheid aan de plakkaten en de spionnen van den
Hoogen raad te Mechelen zwierven overal. De vroed-
schap wilde de rust bewaren en de goede stad
Haarlem behoeden voor de koninklijke ongenade. Dus
werd veel oogluikend toegelaten wat menig lid der
erentfeste magistraat heimelijk afkeurde. De meesten
waren in stilte de Hervorming toegedaan, maar zwegen
�om den troubelen tijdt" en wachtten af.

Toen echter Coornhert zijn verzoek deed, waren �de
wijse en vorsinnige" wel geneigd het toe te staan.
Het zou het volk tot kalmte brengen als Verena vrij
werd gelaten. Er was reeds genoeg door de aanhangers
der nieuwe religie herhaald, dat de dochter van hun
vermoorden broeder niet in de macht mocht worden
gelaten der papisten.

�Als zij de kloosters gaan bestormen wordt de

toestand nog ernstiger, nu, op eigen last der Land-
voogdes, Heinsz Adriaenszen gevangen moet worden
genomen," ried burgemeester Van der Laen. �Vrouw
Cornelia neemt haar godsdienstplichten waar, zij zal
het meisje meenemen naar de mis. Laat haar vrij uit
gaan."

En zoo geschiedde het tot groote ergernis der abdis
van het Maria convent. Maar het volk eerst over-
moedig, omdat zijn wil zegevierde, werd als ver-
doofd van schrik nu het gerucht waarheid bleek,
dat Heynsz Adriaenszen, de Factor van de Oude
Kamer der Pelikanisten, gevangen was genomen �om-
dat hij Liedekens, Baladen ende Echoos had gedicht
en verkogt in \'t openbaer."

�Als men zelfs een poorter niet meer ontziet, wat
zal men dan ons niet durven doen!" mompelde het
volk, hevig ontsteld. De vreesachtigen deden hun deur
op den grendel, de moedigsten neurieden het liedeken,
dat Adriaenszen het leven zou kosten:

�Gij mogende God weest toch beschermer van Brero � ero.
Dat hij \'t volk in vrede houden mag te samen. � amen."

Hendrik van Brederode! Zijn naam zweefde thans
op aller lippen, zij kenden hem allen. Met zijn hooge
gestalte en winnenden glimlach hadden zij hem in
hun midden gezien, hadden zij tot hem opgezien als
tot hun vorst. Was hij niet de afstammeling der
Hollandsche graven, stond hij poorters en dorpers
niet veel nader dan de vreemde, stroeve Spaansche
koning?

Zijn stamslot, de Brederode, rees tusschen de
Haarlemsche duinen, en wie in den dalenden avond
doolde door de weilanden naar den kant van Schoten,

zag als een symbool van macht, de grijze tinnen en
zware torens oprijzen van het Huis Te Cleef.

Daar hadden zij hem gezien als vroolijke knaap,
gekend als jongeling, wanneer hij met zijn vader
diens Hollandsche bezittingen bezocht. Graaf Reinout
was, liever zelfs dan op het vorstelijk Batestein bij
Vianen, te Brussel: het hof, de feesten, het weelderige
leven daar waren zijn bevrediging. Maar zijn zoon,
�jonker Hendrick" zooals hij heette in den volksmond,
behoorde tot het koele Noorden. Hij had de duinen
lief en de bruisende zee en het ernstig denkende, fiere
volk, dat zijn stamland bevolkte. Het sein van den
jachthoorn weergalmend tusschen de hooge eiken,
brekend tegen de hechte muren van het Huis Te
Cleef was hem welluidender muziek dan de schelle
koperklanken, die ten dans noodden aan het hof der
Landvoogdes. Statig mocht de rhythmus van de
Gregoriaansche mis opstijgen naar de beuken en
gewelven der St. Gudule � in zijn oor klonken andere
tonen: de psalmen van Datheen aangeheven in de
stilte van het middernachtlijk uur, in een verlaten
woning verscholen tusschen dichte groene bosschen.
Want die woorden omgordden de vervolgde Prote-
stanten met nieuwe kracht en waren de staf en de
steun der martelaren. Gods beloften aan de zijnen
behelsden zij. En dat vervolgde, gemartelde volk zag
Hendrick van Brederode v��r zich verrijzen, toen hij
met den vriend, die hem meer gold dan een broeder,
met Lodewijk van Nassau, het Smeekschrift voor
\'s lands rechten in handen legde van de keizersdochter,
die regeerde in haar broeders strengen naam. Marga-
reta van Parma had geschreid toen zij de lange rij
zag der edelen van de oude als van de nieuwe religie,

jongelingen in hun eersten bloei, mannen in \'s levens
volle kracht, maar allen bezield met dezelfde bran-
dende begeerte: �Doe recht!" En zij wist zich de
draagster van het onrecht.

Het gerucht vloog door het land als op de vleugelen
van den storm, gebogen hoofden hieven zich op, om
strak gesloten lippen speelde een glimlach van nieuwe
hoop. Want een machtige hand strekte zich beschermend
uit over machteloozen, rechtsverkrachting zou worden
omgeschapen in recht.

Rechtsverkrachting!... Menige hand werd dreigend
gebald bij dit woord en menige sombere blik trof
den gevel van het huis van den bisschop van Haarlem.
Nicolaas van Nieuwland, � �dronken Claesgen" spotte
hem de volksmond � was geen ketterjager. Enkele
jaren later zou hij Alva genade vragen voor �zijn
afgedwaalde schapen," maar als hij een �quaeden
dronck" over zich had, werd hij een willig werktuig
der geloofsonderzoekers. �Zonder hem was Clement
niet gedood, Adriaenszen nu geen gevangene!" riep
het volk openlijk. Want ook dit wist, dat de vroedschap
in het geheim de Hervorming niet af keerig was, dat zij
alleen zweeg en geweld pleegde door dwang en
dreiging van hooger hand.

�Wanneer zal hij komen, de held, die niet vreest,
niet handelt op bevel!" luidde schier aller klacht.
En verlangende blikken zochten den heirweg of wend-
den zich naar die zijde waar de torenspitsen van het
Huis Te Cleef oprezen uit hun scherm van groen.
Zonder den naam te uiten wist ieder, wien hij ver-
wachtte.

En toen, op een klaren Juliavond, werd die ver-
wachting werkelijkheid. In de reeds stille straten klonk

hoefgetrappel, fakkels wierpen hun rossen schijn
tegen het grauw van den avondhemel, hun roode
gloed viel over helmen en kurassen, en weerkaatste
den glans van het staal. Een ruiterstoet rende door
de Houtstraat, hield halt bij het stadhuis.

De vroedschap was nog bijeen, de ernst van den
tijd, de dreigende houding van het volk eischten een
buitengewone vergadering. Maar het volk werd eens-
klaps stil, geen messen blonken meer. Het had den
ridder herkend, die reed aan de spits der ruiterbende.
Van mond tot mond vloog het woord:

�Jonker Hendrick is gekomen. Hij zal ons helpen!
Hij 1" ....

En Hendrick van Brederode steeg af. Het was geen
voorgewende vreugde, waarmee de vroedschap hem
ontving in de voorhal. Burgemeesters en schepenen
voelden zich verward in het net der omstandigheden,
in stilte wenschten zij, dat een sterke hand de mazen
scheuren mocht, die zich verstikkend samentrokken
ook boven hun hoofd. Maar dat net zou nog sterker
worden toegehaald, want waardig, ernstig, pleitend
voor de rechten van een vrij volk stelde Hendrick
van Brederode de vraag:

�Zult gij u nog langer verzetten tegen den volks-
wil? Zijn begeerte is het Evangelie te hooren, dat gij
omstrikt met het roode koord van den beul."

Toen wisten allen wat hij bedoelde. Bij Hoorn was
de eerste hagepreek gehouden, luid riep het volk om
de herhaling daarvan te Haarlem. Die godsdienst-
oefening in de landstaal, de psalmen van Datheen,
klinkend over de wijde vlakte, opwaarts stijgend naar
het blauw van den hemel als een gebed, hadden troost
gebracht in harten moede tot brekens toe; oogen ver-

doft van tranen, hadden den blik omhoog geslagen,
hoopvol. Het was allen of hun een belofte tegenklonk
van betere tijden in de woorden van den spreker, die
hun verhaalde van Gods trouw aan allen, wie de hitte
der vervolging deed wankelen noch bezwijken.

�Wij waren vergaderd om tot een besluit te komen
in deze netelige zaak," ving burgemeester Roosveld
statig aan. Hij zag naar de kostbare ambtsketen
op zijn borst en zijn wijden met bont omzetten lijfrok
� hij zou geen van beide graag missen. En nu �
aan de eene zijde de plakkaten der regeering, aan de
andere het oproerige volk. Klippen overal � hoe ze
te ontzeilen?

�Wij kunnen onmogelijk toestemming geven tot een
hagepreek," beweerde Lambrecht Jacobs, maar de
besliste stem van Nicolaas van der Laen sprak:

�Wij kunnen het w�l als wij willen!" Hij stond
hoog opgericht, zijn schrandere oogen glansden,
Brederode begroette zijn woorden met een handslag:

�Als allen dachten zooals gij!"

�Costumen,... previlegie van burgemeesters,...
gevaar, en verbanning..." verward klonken de
afwijzende woorden door elkaar. Maar Brederode
hief de hand op, bevelend:



		..■--

		1- L

		HSS53CZ

		cooieoiiMwnyvM

		nnm\'nnri~~nriim\'T~~wnmmrTrrir		�PB�PW



		269

		�De nacht is geweken voor mijn volk, de nacht is geweken voor mij!" Toen sloten zich zijn oogen, die het licht der aarde hadden gezien, hij zou ze weer openen in het licht, dat onsterfelijk is en blijft, als dat der aarde vergaat.

		■ X,
		,


		E!3LiO�i■... C NHD. HESV. Kl,
		2�



		HOOFDSTUK I.

		Een man stond op den duintop; hij droeg een grof, donkerbruin gewaad, een grijze baard hing op zijn borst, zijn moshut was vlak achter hem: in den volksmond heette hij �de kluizenaar". Hij stond alleen, hield de hand boven de oogen en staarde. Soms veegde hij zijn oogen af, want het was hem alsof hij door een nevel zag. En toch straalde de lucht helder blauw en zongen de vogels hun lentelied. Vinken en lijsters met schrandere kraal- oogjes ... Hij had kruimels en graankorrels voor ze gestrooid in den barren wintertijd; nu loonden zij hem met hun zang; hij scheen de jubelklanken, die de kleine vogelkeeltjes trillen deed, niet te hooren. En zij waren zijn lievelingen, die kleine zangers van woud en veld. Eenzaamheid, het suizen van den wind of het huilen van den storm, daartusschen de melodie van het vogelenlied ... die man moest veel hebben geleden, dat hij dit alles zocht, dat het zijn wenschen bevredigde. De �kluizenaar" staarde. Ginds, in de laagte lag Haarlem, duidelijk kon hij torens en bolwerken onder- scheiden, zij teekenden zich zoo klaar af tegen het hemelblauw, maar � de stad lag in de laagte.



		10

		Hij zweeg. �Vreemde vrouwI Zeg toch iets! Z�g wat!" Half huilend klonk weer het kinderstemmetje, nu heel dicht bij. Beide mannen gingen af op den klank � niet ver behoefden zij te gaan. Tusschen het hakhout zagen zij een vrouw. Bij den eersten blik kenden zij haar. Doodsbleek, met losgewoelde haren en vertrokken lippen zagen zij haar vernietigd, verpletterd. Een vaal- roode plek op haar zwart kleed werd ieder oogenblik grooter. Was het bloed? Het vreemde kind had haar bloemen weggeworpen, het huilde van angst, en onbeweeglijk bleef de vrouw. �Maria!" steunde de kluizenaar, \'t Was of een stormwind zijn forsche gestalte schudde van het hoofd tot de voeten. �Coornhert, help mij haar naar mijn hut dragen. Zij sterft!" �Geen wonder, het is zijn vrouw. Zij hadden elkander zielslief; nu bernt hij aen den staec!" Medelijden en berusting streden om den voorrang op de trekken van Gerardus. Maar hij zweeg. Het duurde vele oogenblikken, eer Maria de oogen opsloeg in de moshut; haar tastende handen zochten als wilden zij iets omvatten. �Verena!.... Waar is zij! Zij is nu alles wat"___ Haar stem stierf weg in een snik. Weer lag zij, bijna zonder adem te halen. Coornhert trachtte eenige druppels water tusschen haar opeen- geklemde lippen te gieten; de �kluizenaar" wreef haar handen. Wat waren zij koud! Zoo ging meer dan een uur voorbij. Toen scheen plotseling haar kracht te keeren, half richtte zij zich



		14

		�Ik zal een tehuis voor haar vinden." �Bij mij!" viel nu Coornhert naar voren tredend in. De vrouw wrong haar handen ineen. Haar gezicht ver- viel, \'t was of haar laatste kracht haar ging ontvluchten. �Gij behoort tot hen, die mijn man veroordeelden en u zou ik Verena toevertrouwen ... � I" .... �Je vergist je, Maria! Hij is geen ketterrechter. Bij de vroedschap heeft hij gepleit voor" ... Gerardus kon den naam niet uitspreken van hem, die had bezeten wat zijn geluk zou zijn geweest. �Jij waart altijd goed voor allen, ik was het niet voor jou!" Zelfverwijt pijnigde haar, als met een roede van schorpioenen. Thans, nu zij ging sterven, zag zij haar leven � haar jeugd terug. Als in een visioen trok alles haar voorbij. Zij zag, voelde opnieuw den grooten hartstocht over zich komen, die haar geheel beheerschte, waarvoor zij zich willoos boog, die haar had doen vergeten de trouwbelofte van haar jeugd. �O, Gerard, zeg, dat je mij vergeeft! Zeg het n�!" �Ik heb je nooit iets verweten, Maria, daarvoor had ik je te lief. Waarom zou ik dan nu niet vergeven? Het heeft zoo moeten zijn. Ieder heeft zijn kruis op aarde, het mijne was, dat ik met een hart, hongerend naar liefde, eenzaam door het leven moest gaan." Het grievendste verwijt had haar niet zwaarder kunnen treffen, dan deze uiting van een gebroken hart, groot in zijn liefde en berusting. Dieper boog zij het hoofd, haar lippen stamelden: �Vergeef!"... Dirck Coornhert sprak ernstig: �Vergeet nu wat is geweest. Denk aan de toekomst van uw dochter. Wilt gij haar aan mijn zorg toevertrouwen, dan zal ik haar zoeken en ook weten te vinden."



		HOOFDSTUK II.

		Een lichte, blauwe nevel omgaf de duinen en hing boven de spits van den St. Bavo, toen Dirck Coorn- hert de deur van zijn huis opende in de Jansstraat. Hij ging recht door naar het huisvertrek en vond er zijn vrouw. Haar glimlach riep hem reeds het welkom toe, nog voor hij kon spreken. Een gevoel van geluk en welbehagen doorstroomde hem : zijn huis was een tehuis. Cornelia Coornhert stond op van haar borduurraam, reeds eenige oogenblikken rustte de naald in de slanke vingers, de schemering was snel gevallen en de beide kaarsen op de koperen kandelaars gaven onvoldoend licht voor het fijne stikwerk. Opnieuw met nooit vermoeide bewondering zag Coornhert, hoe schoon zijn vrouw was, toen hij haar begroette met een kus. Zij vormden een zeld- zaam mooi paar, die rijzige krachtige man, die slanke vrouw met het Grieksch profiel en de schitterende sterrenoogen, diep en donker als een te midden van woudschaduwen droomend meer. �Je bent lang weggebleven, Dirck 1" Er klonk be- zorgdheid in haar toon. �Er is een oploop in de stad geweest. Het volk is haast tot oproer overgeslagen. \'t Is waarlijk geen wonder!" Een wegbereider 2



		HOOFDSTUK III.

		Het oproer, uitgelokt door de terechtstelling van den �ketterleeraar" Clement, was met geweld onder- drukt. Slechts noodgedrongen was de vroedschap streng opgetreden, evenals zij slechts met weerzin door het drijven van Titelman, den wreeden geloofsonder- zoeker, het �bernen" had toegelaten van den ketter. Maar de Landvoogdes eischte steeds strenger gehoor- zaamheid aan de plakkaten en de spionnen van den Hoogen raad te Mechelen zwierven overal. De vroed- schap wilde de rust bewaren en de goede stad Haarlem behoeden voor de koninklijke ongenade. Dus werd veel oogluikend toegelaten wat menig lid der erentfeste magistraat heimelijk afkeurde. De meesten waren in stilte de Hervorming toegedaan, maar zwegen �om den troubelen tijdt" en wachtten af. Toen echter Coornhert zijn verzoek deed, waren �de wijse en vorsinnige" wel geneigd het toe te staan. Het zou het volk tot kalmte brengen als Verena vrij werd gelaten. Er was reeds genoeg door de aanhangers der nieuwe religie herhaald, dat de dochter van hun vermoorden broeder niet in de macht mocht worden gelaten der papisten. �Als zij de kloosters gaan bestormen wordt de



		30

		Opgewonden riep de menigte het elkander toe. En Brederode sprak verder. Het was of bij zijn woorden hooge tempelbogen rezen, die zich verhieven op een bergtop, waar de rondblik grootsch was en ge- weldig. Vroedschap en volk, bijna ieder die hem hoorde, voelde, dat zijn harteklop het antwoord gaf op die woorden. Daar was niemand onder hen, die zijn land niet lief had, die niet hechtte aan previlegie en recht. Velen, die het nog niet openlijk waagden te bekennen, beleden in stilte de nieuwe religie, slechts de vrees voor koning Filips\' bloedgerechten kluisterde hun tong. Het gaf hun daarom een gevoel van verademing, toen burgemeester Roosveld sprak: �Wij bezitten niet alleen rechten tegenover het volk, maar plichten even groot. Alles wat oproer en samen- scholing kan veroorzaken behooren wij te beletten. Op Haarlemsch grondgebied mogen wij alzoo geen hagepreek toestaan. Dat verbieden de plakkaten, maar buiten dat gebied hebben wij niets te bevelen." De wenk werd verstaan: �Dan zal de hagepreek op mijn grond worden gehouden. Ik verwacht, dat gij poorters noch volk zult beletten, die bij te wonen." �Wij bemoeilijken niemand, die de orde niet ver- stoort. Rustige burgers zijn geen misdadigers!" luidde het antwoord op Brederodes vraag. �Halfheid .... verfoeielijke halfheid! Weest mannen, kiest partij!" Heftig stiet Brederode de woorden uit. Zijn geringe zelfbeheersching verliet hem, hij voelde het, met inspanning bedwong hij zich nog. �Om oproer te voorkomen zou ik het noodig achten de poorten gesloten te houden en naar de voorgan-



		31

		gers der sectarissen te laten zoeken," stelde de oude Bol van Zanen voor. Hij was de nieuwe leer vijandig, omdat hij alles wat nieuw was verfoeide en in den- zelfden met bont omzetten lakenschen lijfrok op dezelfde plaats op de schepenbank zat, waar ook zijn overgrootvader had gezeten. �Onderzoek en denk na voor gij oordeelt!" Hen- drick van Brederode sprak heftiger dan hij zelf wilde. �Als gij en uw partijgenooten dat deden zou er minder onrust in het land wezen!" Bol van Zanen voelde, dat hij zoo mocht spreken, als gelijke tot gelijke. De aderen op Brederodes voorhoofd zwollen � een dreigend teeken. Maar voor hij kon antwoorden zei een kalme stem, die echter vaak wijze woorden uitte, � alleen voor hem verstaanbaar: �Moed is een onoverwinnelijke kracht der ziel, om groote dingen te doen of er zwijgend voor te lijden. De goddelijkste wraak is geen wraak te zoeken." *) Op de bruisende golven was olie gegoten, de storm legde zich even snel als hij zich had verheven. �Gij hebt gelijk, Dirck Coornhert! Gij zijt een wijs man. Kom op het Huis Te Cleef. Ik heb veel met u te bespreken." Brederode voelde argwanende blikken op zich rusten bij die woorden, hij vervolgde: �En met u allen. Ook de burgers zijn verplicht hun steun te geven aan onze zaak. Van het geheele volk moet de eisch uitgaan om recht! Van hen eisch ik de ratificatie van ons Smeekschrift." Verschrikte blikken kruisten elkander. Het optreden

		\') Uit �Kloekmoedigheid" Coornherts werken.



		32

		der edelen, eerst in stilte toegejuicht, scheen nu den meesten een waagstuk, dat moest voeren naar het schavot. Nog veel leed en verdrukking zou burgers en volk moeten treffen, eer zij werden tot de helden, die vol doodsverachting hun lijf en grond verdedigden tegen het Spaansche schrikbewind. Doch thans voorkwam burgemeester Roosveld alle verdere woordenwisseling. �Graaf Hendrick, bij een vertrouwelijken maaltijd komt men het snelst tot een goed besluit. In naam van den magistraat onzer goede stede noodig ik u uit over enkele dagen met ons te banketteeren op het raadhuis. Daarna komen wij tot een beslissing." Tegen deze uitnoodiging had Jonker Hendrick niets in te brengen. Buiten zong het volk het liedje van den gevangen Adriaenszen. Het refrein �Brerol Brero!" jubelde door de lucht. �Laat ze zingen! Laat ze!".. .. mompelde Bol van Zanen zich wanhopig in de haren grijpend. �We kunnen ze toch niet allemaal gevangen nemen, niet allemaal!" In dit merkwaardig oogenblik leerde de waardige schepen wat de wil beteekent van den ontwaakten volksgeest.



		:

		/ i; » Eisjcr,; HOOFDSTUK IV.

		Dagen vol gisting volgden. De liedjes van Adriaenszen werden overal gehoord � de schout hield zich doof: graaf Hendrick was op het Huis Te Geef, zijn dienstman- nen renden gewapend door Haarlems straten. Burge- meesters en schepenen waren overtuigd, dat er zich predikanten in de stad bevonden, zij deden of zij \'t niet wisten, de toebereidselen voor het feest op het raadhuis namen al hun tijd in beslag. Jonker Hendrick zou komen, zij vereerden en vreesden hem. En in- tusschen laadden de mannen uit het volk hun vuurroer of zetten hun hellebaard gereed, en fluisterden de vrouwen de weinige psalmregels, die zij kenden. Want ieder wist, wat de vroedschap niet weten wilde : de hagepreek zou worden gehouden bij het klooster Nieuwlicht te Overveen op het rechtsgebied van jonker Hendrick. De dag bestemd voor het banket op het raadhuis was gekomen. Terwijl de tafel werd gedekt, roemers tegen elkaar rinkelden en slingers werden gewonden om deuren en bogen, vergaderde in \'t geheim de vroedschap. Er zou gepreekt worden den volgenden dag, bij Overveen, \'t was ieder bekend. �Daar hebben wij niets te bevelen," zei Van der Laen. Een wegbereider 3



		34

		Het feit scheen hem te verheugen. �Maar het gerucht gaat, dat er reeds twee predi- kanten in de stad schuilen. Wij moeten naar die scheurmakers laten zoeken," gromde Bol van Zanen, norscher dan ooit, �en de poorten sluiten." �Kuyt, de landlooper, die de vorige maand hier is gebrandmerkt, moet weer rondzwerven in den omtrek. Hij heeft gedreigd, dat hij de stad aan de vier hoeken in brand zou steken. Welnu, wij laten bekend maken bij bekkenslag, dat hij weer binnen Haarlem is en, dat daarom de poorten gesloten worden," stelde Lambrecht Jacobz voor. En zoo besloten de wijse en vorsinnige___ De avond viel, uit de hal van het raadhuis viel rosse fakkelschijn, zilveren plekken wierp het maanlicht op den Zijlweg. Mannen met spies of hellebaard, vrouwen dicht in hun huik gewikkeld gingen daar in groot aantal. V��r het poortsluiten hadden reeds velen de stad verlaten. Maar op de straten verdrong zich het volk, heftige woorden wisselden af met bedreigingen. �Zij vieren feest, zij sluiten de poorten en onze predikanten!... Als zij wagen hun een haar te krenken dan" .... Het gemor dreigde over te gaan in verzet, het volk vereenigde zich in groepen en verdrong zich voor het raadhuis, waar paukgeschal weerklonk met schet- terende koperklanken. Het jubelende geluid werd overstemd door bedreigingen en verwenschingen. �Ik zou uw rakkers maar niet al te nauwkeurig huiszoeking laten doen," merkte Brederode spottend aan. De schout zuchtte en zweeg. Bol van Zanen putte moed uit den vollen beker voor hem en steunde toen:



		Y\\m* 3#^



		35

		�Wat een rumoer!" �Troost je! Je kunt hier nog een achterdeurtje uit. Je hoeft niet door het volk te dringen," zei Brederode. Bol slaakte een zucht van verlichting. �Jonker Hendrick, je geeft mij het leven weer. Dat kan ik!".... Met Nicolaas van der Laen ging Coornhert naar huis. �Wat denkt gij van dat alles?" vroeg hij. Van der Laen was een ernstig man, de geweldige vragen van zijn tijd gingen niet slechts door zijn hoofd, bovenal door zijn hart. De groote, blauwe oogen van Coornhert straalden: �Dat deze volksbeweging voortspruit uit behoefte aan recht." �Je bent een echte ketter, Dirck Coornhert!" �Ja, dat zeggen mij die van de oude en ook de aanhangers der nieuwe religie. Zou het komen, omdat ik zoo diep voel, �dat rechtvaardigheid jegens God is: Zijn wet te volbrengen boven ieder menschelijk gebod, en, dat daarom menschen niet het recht hebben te treden tusschen den mensch en zijn geweten, de stem van God in zijn hart?" ^x) Van der Laen drukte zijn hand: �Ik wou, dat ik ook zoo\'n ketter was als jij." �Wees rechtvaardig en tracht er de vroedschap toe te bewegen. Want onderdrukking is de zuster van het geweld en de moeder der wraak." *) Nicolaas van der Laen zag den in eenvoudig donker laken gekleeden man na, terwijl hij de stoep van zijn huis opging. In zijn hart klonk het:

		\') Rechtvaardigheid. Coornherts werken.



		36

		�Wie is hem gelijk? Allen kiezen partij, hij staat boven de partijen. Ieder zoekt, vervuld met haat of hartstocht zijn voordeel, hij haat niemand, hij wenscht voor ieder het goede, voor zich zelven niets. Hij is anders dan allen, hooger staat hij dan de meesten en onbegrepen zal hij door het leven gaan, misschien gehaat en veracht. Rustig en blijmoedig gaat hij zijn weg en toch heeft hij reeds menigen levensstorm doorstaan en is ook voor hem de vredige haven nog ver verwijderd. Waaraan ontleent hij die kracht?" Coornhert zat reeds in zijn werkkamer en schreef, als menige avond, een, dien dag in zijn hart opgeweld gedicht in zijn �Liedeboeck": �Zaligh leeft hy bij den menschen, Die met herten God betrouwt, Diens verkiesen, wil noch wenschen Niet en soeckt dat naberouwt, Maar hart en wil ghelaten hout, En volght den wil des Heeren." Als Nicolaas van der Laen deze woorden had ge- lezen, had hij het antwoord ontvangen op zijn vraag ... Verdiept in ernstig denken keerde Coornhert den volgenden middag terug uit het raadhuis. Het was een stormachtige vergadering geweest, en zeer verdeeld de meeningen. Bij het eerste morgen- grauwen waren de poorten geopend om de �melk- dragers" binnen te laten. Meteen was het volk naar buiten gedrongen, menige melkemmer had zijn blanken inhoud moeten laten in het gedrang. De wyse ende vorsinnige werden dies bestormd met klachten, die in bedreigingen eindigden. �Wat zal komen! Nog een schrede en er is oproer!"



		37

		mompelde Coornhert. Harder dan hij zelf wilde liet hij de klopper op zijn voordeur vallen, hol klonk de nagalm als door een ledig huis. Hij vond het woon- vertrek inderdaad verlaten, de donkergroene gordijnen waren half dicht geschoven, het borduurraam stond naast het spinnewiel in den hoek. �Zou Neeltgen ook naar de hagepreek wezen?" dacht Coornhert. Een glimlach speelde om zijn mond, de gedachte scheen hem niet ongevallig. Hij nam zijn luit, zocht een nieuwe melodie en vond er de woorden bij: �Elck wil des andren gheloof regheeren, Die dit doen sullen eenmael leeren, Dat sulcxs den christen niet betaemt." De klagende melodie ging over in stormachtige accoorden. Een aanklacht lag er in tegen het tiranniek bewind, dat door dwang en vervolging het land ver- deelde in twee partijen, die elkander haatten meer dan vijanden. �Een uitweg I" Hij zei het hardop. �Wie toont hem ? Wie weet hem?" Er was een naam, die van een wijs en een goed man, die naam werd steeds genoemd als de moeilijk- heden groot waren, als zij onoverkomelijk schenen. Ook nu hernam Coornhert: �Zal hij een uitweg weten, de prins van Oranje?" �Hij of niemand" zei Neeltgen in de deur. Zij trad binnen met haar huik nog aan: �Ben je al thuis, Dirck? Wat dacht je toen je mij niet vondt?" �Dat je naar de hagepreek waart, Neeltgen." Zij kleurde even: �Zou je het hebben afgekeurd?"



		38 �Ik? Moet de mensch dan niet vrij wezen om God te dienen volgens de stem zijner conscientie?" Er kwam een blijde gloed in haar oogen. �Het is meer dan ik heb durven hopen. Zie Dirck, jij blijft nog bij het oude geloof, daarom durfde ik het niet zeggen, maar voor mij is het geen geloof meer, sinds lang niet." Zij zweeg eenige oogenblikken, en ook hij zweeg en wachtte.... �Dirck, God is liefde.... Kan daarom een geloof goed wezen, dat ketters laat verbranden? God kan zulk een gruwel niet goedkeuren, al gebeurt het in Zijn heiligen naam." �Het is immers tot welzijn van de ketters. De geloofsonderzoekers zeggen het altijd tegen een ver- oordeelde, dat op den mutserd misschien zijn ziel nog kan worden gered van het eeuwig verderf. Het is, volgens die heilige vaders een hemelsch geneesmiddel, een leeuwenkuil, waaruit een rechtvaardige Dani�l ongedeerd te voorschijn moet treden, maar waarin zondaars worden verscheurd." Zij bemerkte de ironie niet in zijn stem, zij schreide achter haar saamgevouwen handen: �Ik heb Geurte Stelmees en Neeltgen Claes in de put zien werpen, ik hoorde haar aanheffen: �Looft den Heer!" toen de zandgolven haar reeds begon- nen te bedelven. Het was of er toen iets brak in mijn hart, sinds dat uur heb ik het geloof mijner jeugd veracht. Ik wist, dat de gemeente onder het Kruis hier soms bijeenkwam om tot God te bidden nu de hitte der vervolging een verterend vuur werd voor allen, die Hem willen dienen in geest en waarheid. Ik ben er ook heengegaan, als je op het



		39

		raadhuis was, \'s avonds. En vandaag, o, Dirck, ik k�n het niet laten en Verena evenmin. Wij zijn naar de hagepreek geweest en ik dank God, dat ik er bij heb mogen zijn. Het geheele veld bij het klooster Nieuwlicht was als bezaaid met menschen, haast onafzienbaar ver. Vijf duizend waren er, zegt men. Pieter Gabri�l en Cornelis Koster hebben beiden ge- sproken. Men zegt, dat zij van nacht verborgen zijn geweest bij IJsbrand Staatsz, den scheepstimmerman, je weet wel wien ik meen. Van morgen vroeg is het hun gelukt uit de poort te komen. O, niemand kon zijn tranen bedwingen toen het klonk zoo doordringend en plechtig: �Want uit genade zijt gij zalig geworden door het geloof en dat niet uit u, het is Gods gave, niet uit de werken, opdat niemand roeme." \') Het waren woorden, die allen noodig hadden en waarvan ieder de waarheid voelde. Ave Maria\'s prevelen, een aflaat koopen.... wie kan daarmee God verzoenen, den heilige, eeuwige.... �Uit genade alleen verzoent Hij om Jezus\' wil onze schuld".... Rijkelijk vloeiden opnieuw Cornelia\'s tranen, aan- doening belette haar verder te spreken. Het donker- gelokte hoofd leunde zij tegen den gebeeldhouwden schrijn, haar oogen zochten den klaren hemel, waar- aan witte wolkjes dreven als kleine schepen zeilend naar de veilige haven, naar huis. \'t Was haar of zij nog den lofpsalm hoorde aanheffen in haar eigen taal, de taal die haar moeder haar had geleerd. Vol en machtig hadden de gewijde woorden de ruimte gevuld, tot zij opklommen als met golven van geluid en aan-

		\') Efeze II vers 8 en 9.



		40

		bidding tot den troon van den Allerhoogsten God. Maar Dirck Coornhert zweeg, bleef zwijgen. Zou hij, met wien zij zoovele jaren alles had gedeeld, lief en leed, zuur en zoet, nu vreemd staan tegenover het heiligste gevoel harer ziel? Zij voelde bij die gedachte haar hart kloppen wild van angst. Eindelijk sprak hij: �Moet ieder niet zelf den weg zoeken, waarop hij hoopt zalig te worden? Mag de mensen zich stellen tegen den mensch, als zijn geweten spreekt? Volg daarom die stille stem in je binnenste, Neeltgen." �Zooals jij, denkt geloof ik, niemand. Je veroordeelt nooit." �E�n is er, die nog milder denkt, die vrijheid van godsdienst wil, voor allen." �Wie is dat?" �Prins Willem van Oranje." �Onze Stadhouder! Was hij onze graaf maar!" �Wie weet wat nog gebeurt. Het volk vereert hem boven allen. En met recht. Hij is een van de zeldzame menschen, die medelijden voelen met ongelukkigen, eer zij denken: kan de deelneming, die ik toon, ook mij zelven schaden? Maar Neeltgen, vertel nu weer van je zelve." Zij leunde haar hoofd aan zijn schouder en hij trok haar naar zich toe. De jaren hadden geen verandering gebracht in hun liefde, nooit werd �oprechter trouw" gevonden dan bij deze vrouw en dien man. Hun jonge genegenheid had de vuurproef doorstaan. De liefde, die niet blind is, maar z��r scherp ziet, had den een geen vlekken doen ontdekken in het karakter van de andere. Beiden zochten het h��ge en het streven van den eene verhief de andere. Neeltgen vervolgde:



		41

		�Sinds ik hoorde van Tetzels aflaathandel, nu reeds lang geleden, was het mij soms of ik in den nacht zag, een nacht zonder sterren. Ik voelde dat alles leugen was, wat hij had gezegd. Mijn moeder beweerde altijd, dat Luther van den duivel was bezeten, omdat hij durfde tegenstaan wat Tetzel deed tot bestwil van de arme zielen, die in het vagevuur brandden, maar vader zei: �Vrouw, dat ben ik met den Wittenberger professor eens: �Het doel heiligt de middelen niet." Als de paus te Rome een St.-Pieters kerk wil bouwen laat hij dan zijn eigen geld er voor gebruiken maar het niet op zoo\'n schandelijke manier eenvoudigen men- schen, die alles gelooven wat hun verteld wordt, uit de tasch kloppen!" Dan liep moeder verschrikt naar haar coocke en zei, dat ik mee moest gaan om haar te helpen. Maar vader had overlandsche boexkens met �Tafelgesprekken van Luther." Keizer Karel had wel verboden ze te lezen op poene en correctie, maar vader stoorde er zich niet aan. �Wij zijn een vrij volk," zei hij altijd, �en ik ben koning in mijn woning." Zoo las ik die en nog veel meer en moeder.... och! die had gauw genoeg te doen met Sara!" Zij schreide zacht, de herinnering schrijnde, be- darend streelde Coornhert haar over het donkere haar, met zijn prachtigen gouden weerglans. �Stil, liefste! Jij kunt het niet helpen!" �Je moeder vond dat toch wel," zweefde op haar lippen, maar intijds hield zij haar woorden in. Zij mocht geen gedachten wekken, die hem als een doorn in het hart staken. �Toen het ongeluk met Sara gebeurd was en wij



		42

		hoorden, dat zij met graaf Brederode naar Brussel was gevlucht en daar leefde in weelde en pracht, maar, dat zij haar naam had geschandvlekt, onzen eerlijken naam, dien wij allen beschouwden als het beste wat wij bezaten, toen begon het eerst recht met mij. Moeder werd ziek en kon niet geregeld meer denken en wist niet meer wat zij deed tot zij, naar ik geloof, meest van verdriet, stierf; vader vervloekte Sara en ging naar de taveerne om te vergeten, zijn ellende te verdooven, en zonk zelf dieper met iederen dag.... Toen begon het. Ik huilde haast altijd en haatte Sara en verlangde toch z�� naar haar als de eene tweelingzuster dat alleen kan naar de andere. O, wat was mijn verdriet toen groot om Sara, om mijzelve. Want mijn vrien- dinnen wilden niet met mij omgaan en grootmoe- der zei: �Jij trouwt nooit kind, al ben je ook nog zoo mooi! \'t Is alles om Sara!" Toen begon ik haar nog meer te haten en soms wenschte ik, dat zij dood was. Vooral als ik hoorde, dat zij op het Huis Te Cleef was met h�m en haar kinderen, ja, met haar kinderen ... En eens, toen zij door Amsterdam reed met heer Reinout, omringd door zijn stoet, trotsch en vol luister als een prinses, toen zag zij mij en ik zag haar. Ik stond bij den Amstel en zag haar aan � strak. Ik wist toen, dat er vlammen in mijn oogen moesten gloeien en � dat mijn mond was vertrokken in doodelijken haat. Z�� heeft zij mij gezien .. . En toen \'s avonds, het was al donker � en ik zat alleen bij mijn arme, half krankzinnige moeder, toen werd de klink opgelicht van de voordeur en daar stond zij in onze eenvoudige kamer. Neen, op de



		43

		knie�n lag zij voor mij, een trotsche vrouw, de mooiste, die ik ooit zag, gekleed in fluweel en zijde als een vorstin, een keten met juweelen om een hals blank als zwanenveeren en gouden spangen en nestels op haar keurs. Voor mij lag zij op den grond, als een slavin en ik stond daar in mijn blauw lijfje en ge- streepten rok voor haar als een dienstmaagd. En zij huilde en zij snikte en smeekte mij om barmhartig over haar te denken en medelijdend over haar te spreken met onze ouders. �Alles is uiterlijke schijn, Neeltgen! Ik heb parels om mijn hals, maar zij wegen mij als lood en \'t is of er iets aan mijn hart knaagt en bijt, bij dag en bij nacht! God geve, dat je nooit zult weten wat wroeging is. Doe nooit iets wat niet goed is, want het berouw, het te laat berouw, schroeit als een vuur. En ik ben gedwongen te blijven, bij hem, om de kinderen. Anders worden zij onterfd en zij missen toch reeds het hoogste wat een vader zijn kinderen kan geven: een wettigen naam. Neeltgen, bid voor mij, vloek mij niet!".... Zoo is zij gegaan. En ik zweeg, het was toen geen hardheid, maar ik zocht tevergeefs naar een troost- woord. \'t Was of haar groote ellende mijn tong ver- lamde. Wanhopig zag zij mij aan � en zoo ging zij terug naar weelde en schande, in het vuur van martelend berouw. Ik zei mijn ouders, dat Sara thuis was geweest en ook wat zij had gezegd en gesmeekt. Maar moeder begreep het niet meer: �Sara? Die is dood!" zei zij met een waanzinnigen lach en toch zoo innig treurig. En vader herhaalde: �Ja, zij is d��d!" Een vuistslag op de tafel vulde zijn woorden aan,



		44

		het klonk als een doffe klacht. Toen ging hij naar de taveerne... De zaken van vader verliepen hoe langer zoo meer. Voor mij werd de toekomst steeds donkerder, \'t Was of ik altijd in den nacht zag, of ik midden in het ijs stond. Soms meende ik, dat ik geheel zou verstijven van verdriet en verlatenheid en zielsellende. Toen leerde ik jou kennen, toen werd het licht".... Zij zag hem aan met een helderen, gelukkigen blik. Maar Coornhert schudde het hoofd: �Och, Neeltgen! Waartoe al die herinneringen? Rijt geen oude wonden open, nu God ze, in zijn goedheid, heeft laten genezen. Menschen leven te kort om steeds in het verleden te staren. Het heden vraagt onze kracht en de toekomst wijst ons naar boven." �Laat mij eenmaal geheel uitspreken, \'k Heb het al zoo vaak gewenscht, maar je wou er nooit van hooren." Aan haar bevende lippen en vochtige oogen zag hij, hoe stormachtig haar hart werd bewogen. Hij zweeg en liet haar spreken om haar rust te geven. En Neeltgen ging voort: �In mijn ergste droefheidsdagen kwam je tot mij en bracht mij licht. Je hadt mij lief en al het overige liet je rusten. Ieder is alleen aansprakelijk voor zich zelven. De eer of schande van anderen plaatst den mensch geen kroon op het hoofd, noch besmet hem," was al wat je zei. Toen werd het voor mij stralend dag! Dien avond, heel in \'t geheim, kwam er een over- lander, van Keulen, geloof ik. \'t Was ten minste heel ver hier vandaan. Hij was een Lutheraan en sprak vroeger altijd veel met vader. Nu zei hij tot hem, dat hij zijn eigen kind niet mocht vervloeken, omdat wij voor



		45

		God allen zondaars zijn en toen verhaalde hij hoe Christus had gezegd: �Wie zonder zonde is werpe den eersten steen" .... Toen zag ik alles licht, in het ware licht, denk ik nu. Want: een geloof, dat niet verdoemt, maar ver- geeft, kan immers geen slecht geloof zijn? Dat werd, dat bleef mijn gedachte. Ik zei het tot vader en toen was het alsof er een scheidsmuur tusschen ons weg- viel. �Zoo is er toch ��n in mijn huis, die met mij mee zal kunnen voelen, zij gelooft en denkt als ik," hoorde ik hem eens bij zich zelven zeggen. En hij ging minder naar de taveerne en las meer in de over- landsche boekjes. In vrede scheidde hij uit dit leven, kort na moeder, dat weet je. Maar, dat ik Sara moest schrijven, dat hij haar vergaf, omdat de Heer den eersten steen niet op haar zou werpen, heb ik je tot nu toe niet durven zeggen. Ik was altijd zoo bang Sara\'s naam tegen je te noemen, \'t Was dan of ik zelf deel had in haar zonde. Die gedachte dreef mij het bloed naar de wangen. En nu heb ik Sara gezien en gesproken ook.... Dirck, ben je er boos om op mij, Dirck?" �Wel neen, Neeltgen. Waarom ? Waar heb je haar gezien?" �Bij de hagepreek. Mijn hart dreef mij daarheen, ik kon het niet helpen, \'t Was toch de vader van Verena, die nog zoo kort geleden werd verbrand omdat hij de stem van zijn geweten het zwijgen niet wilde opleggen .... en Verena is zoo goed en lief. Ik wilde nu eens goed weten wat een ketter dien hoogen moed geeft om alles te trotseeren voor zijn geloof: kerker en foltering en den vreeselijksten dood.





		46 Nu heb ik het begrepen en o, Dirck.... verfoei mij niet daarom, maar---- ik heb het je gezegd, ik be- hoor tot hen!"___ Hij trok haar dichter naar zich toe. �God zegene je, mijn Neeltgen, dat je je zelve durft wezen. Moge het nieuw geloof een licht worden op je pad en je kracht geven in het leven, bovenal in het uur van je dood." Hij had gesproken op schier plechtigen toon, zegenend rustte zijn hand op haar gebogen hoofd. Bijna beschroomd vroeg zij: �Dirck, ben je dan in je hart ook een ketter?" �Ik ben nog veel meer dan dat. Je zult het spoedig hooren. Maar vertel nu eerst van Sara. Was zij daar?" �Ja, en o, zoo veranderd en bleek en deemoedig. Zij zal niet lang meer leven, denk ik. Zij ziet er zoo zwak uit. Ik ben naar haar toe gegaan en heb haar gekust en toen o, Dirck � ik k�n het niet helpen � toen heb ik haar meegenomen hierheen naar ons huis. Is dat heel slecht van me?" �Neen Neeltgen, het is goed. Arme, gebroken vrouw, die zij is. Laat haar hier komen en met ons het avondbrood breken en God danken, die het ons geeft." Neeltgen ging om de lang verstootene te halen, om haar een plaats te geven aan haar zijde, aan haar disch. Coornhert begroette haar zacht met het woord, dat de gepijnigde vrouw als balsem toescheen voor schrijnende zielewonden: �Wees welkom, zuster!" Zij bedekte de oogen met de hand en tranen vloeiden tusschen de vingers, nu schier doorzichtig wit, voor- heen .... �Juno, met de handen van albast!" had haar eens



		47

		een jonge vereerder genoemd, \'t Was nu lang ge- leden. De schoone Sara Symonszdochter had veel be- wonderaars. Tot de roes der vleierij haar bedwelmend naar het hoofd steeg en zij in schuldigen hartstocht zich zelve verloor. Zij was de eerste, die nu sprak over het verleden: �Moeder dood uit verdriet om mij, ook dood mijn vader, die mij heeft vervloekt en toch � vergeven .... En thans geeft gij mij een plaats aan uw haard! Is het mogelijk? Ik heb zoo menig jaar geleefd als in een benauwden droom, doe ik dat nog?" Bedarend streek Nela haar zuster over het haar. Eens was het kastanjebruin geweest met gouden gloed, als het hare. Sara kon er zich in wikkelen als in een mantel; nu lag de sneeuw van vroege grijsheid � niet veroorzaakt door de jaren alleen � op haar schedel. Sara glimlachte eindeloos droevig: �Dus, ik waak n�? Wees gezegend door den zegen, dien gij mij geeft. Maar ach, ik heb zoolang gedroomd! Toen ik geheel wakker werd uit mijn waan, toen ik weer helder zag � toen zag ik den afgrond! � Het was in die verschrikkelijke dagen, toen hij mij vergat voor die vrouw met blauwe hemeloogen daar ginds in Emmerik. Eerst meende ik, dat alles met mij moest verzinken in den afgrond. Ik greep om mij naar een steun, de wereld had reeds lang voor mij haar inhoud verloren � ik smachtte naar iets dat hooger � naar wat rein en goed was, naar God. Maar ik kon mijn gedachten niet dwingen tot een gebed, alles was in opstand in mijn hart, alles was ��n radelooze jammerkreet. Ik ging naar de St. Gudule, de opgesmukte heiligen- beelden staarden mij aan met hun geverfde poppen-



		48

		oogen, de hooge kerkgewelven schenen te zinken, mij te omknellen tot stikkens toe... En de ceremoni�n, die ik zag waren even koud en nietszeggend als de kille zerken, waarop ik in wanhoop knielde, vormen- dienst.... holle woorden van het begin tot het einde. Klanken, alles klanken, evenals mijn gebed of wat er op lijken moest.... Toen, na den dienst, kwam er een oude priester. Op de knie�n wierp ik mij in zijn biechtstoel en zei hem alles.... alles: mijn brandende liefde en de hellepijn van mijn berouw en toen! o, toen .... Beide armen hief ik op, \'t was of het gewelf nu in waar- heid op mij neerstortte. Met goud kon ik boete doen voor mijn zonde � met goud. God begeerde goud voor mijn schuld � goud! Het voer door mijn hoofd als een bliksemflits, het bracht licht aan mijn denken. De almachtige Schepper van hemel en aarde liet zich omkoopen voor goud! Mijn tanden sloegen op elkaar, ik rilde. Die gods- dienst was nog slechter dan ik, want ik had mijn ziel en lichaam ten minste niet verkocht voor goud, maar mij weggeworpen uit liefde. Zondig mag mijn gevoel zijn geweest voor hem, wien ik mijn gansche leven had gegeven en die mij nu vergat om een andere � liefde was het toch___ Nu bestond er ook geen hemel meer voor mij, alleen de hel van het heden, de hel mijner onster- felijke toekomst. De hemel waarop een gouden sleutel paste was voor mij dichtgegrendeld � ik wilde w�g uit het leven, ik wist niet waarheen, nu of � later in mijn sterfuur. Zelfs de sterren schenen met koude, strenge oogen op mij neer te zien, als de blikken der menschen, die mij brandmerkten.



		49

		Zoo dwaalde ik eens \'s avonds bij Laeken, ik zag mannen en vrouwen voortgaan, haastig, bijna schuw. Zij keken voorzichtig in \'t rond en verdwenen, de een na den ander, in een alleenstaand boerenhuis. Twee jonge meisjes kwamen: �Nu zullen wij weer eens een woord van troost hooren," zei de eene. Ik greep haar hand: �Mag ik meegaan? Ik ben zoo ongelukkig!" Opmerkzaam zag zij mij aan, maar ik had mij diep gehuld in kap en mantel � mijn gezicht was nauwelijks te onderscheiden. Ik wierp nu de kap af. Zij moet bij het maanlicht mijn haren hebben gezien, die plotseling grijs waren geworden en mijn doodsbleek gezicht met trek- ken strak van toekomstangst, verstijfd van zieleleed. �Ga maar mee! Gij zult ons niet verraden, gij niet!" zei het vreemde meisje. Ook haar vriendin knikte toestemmend en zo� brachten zij mij door de boerderij in een schuur. Daar waren mannen en vrouwen bijeen met ernstige, bleeke gelaatstrekken. Een man, eenvoudig gekleed in een wijden, zwarten mantel sprak hen toe. Zijn woorden waren even onopgesmukt ais zijn uiterlijk, maar zij troffen mij diep in het hart. Want hij sprak van den Goeden Herder, die Zijn leven stelt voor Zijn schapen en uitgaat in woestijnen en kloven om ook het afgedwaalde lam te zoeken, en het weer te brengen tot de kudde.... Bronnen van troost en kracht welden op in mijn hart, n� rees het morgenlicht. Menigmaal sprak ik sinds dien avond met dien predikant. Zijn naam mag ik niet noemen, hij is vogelvrij verklaard door de geloofsonderzoekers in ons ongelukkig land. Voor mij echter werd hij de gids op het smalle pad, de weg Een wegbereider 4



		50

		naar het eeuwige Huis van God. Z�� werd ik gebracht tot de gemeente onder het Kruis te Antwerpen. Want daar heb ik geleefd sinds ik uit Brussel wegvluchtte, alles achterlatend, wat mij eenmaal begeerlijk toe- scheen. En nu vond ik heden een zuster terug, een zuster in den Heer bovenal, op een bijeenkomst, waar de martelaar werd herdacht, die voor weinig dagen stierf op de houtmijt. Allen baden om getrouw te mogen blijven als hij, wanneer de vervolging ook hen tot offer koos en ik � o, ik wenschte, dat ik op zijn plaats had gestaan! Het lichaam waarmee ik heb gezondigd, verbrand tot asch � dat zou de beste boete zijn voor mij!" �De beste boete is een berouwvol, verbrijzeld hart," viel Coornhert ernstig in. Hij zei het op zijn bedaarde wijze, die steeds indruk maakte, omdat zij waar was als zijn geheele persoon. �Waarom ben je te Haarlem, Sara?" vroeg nu Neeltgen. Een flauwe blos steeg op het nog altijd schoone gelaat voor haar. Sara aarzelde lang. Eindelijk sprak zij en haar hoorders gevoelden hoe zwaar haar ieder woord viel: �Ik had h�m het offer van mijn geheele leven gebracht, zijn geheele leven mocht ik dus eischen. Maar hij vergat mij en ook Reinout, mijn jongste kind. Het was nog niet geboren toen hij mij verliet, maar ik gaf het zijn naam. En nu kan hij niets meer voor Reinout doen, de dood heeft hem opge�ischt. Jonker Hendrick is thans het hoofd van het geslacht. Hij is nu hier, en ik hoopte hem te kunnen spreken over Reinout. In Brussel is dat onmo- gelijk maar" .... zij zweeg en doodelijk wit maakte op haar gelaat plaats voor den blos der overspanning.



		51

		�Gij hebt gesproken van een verbrijzeld hart," ging zij voort, �w�l is dat mijn hart, dat zoo wild sloeg, zoo hartstochtelijk. En nu bloedt het, bloedt het aldoor, \'t Is soms of ik mijn leven voel wegstroomen." �Nog lang zult ge je hartebloed moeten geven, eer je pijn geneest en je \'t schrijnen van \'t berouw niet meer voelt," hernam Coornhert. Zij wrong haar handen samen, als in duldelooze smart. �Dat is het minste! Wat ik moet dragen en lijden is recht. Schuld eischt boete .... Laat de geweldigste roede mij voortdrijven, dat zal mij geen klacht ontlok- ken, maar mijn kinderen: Lancelot is vroom en dap- per; hij bezit iedere ridderdeugd, maar zijn wapen is bezoedeld met het filet van den on wettigen zoon. Artus verzet zich tegen zijn noodlot, zooals hij het noemt, maar het maakt hem al te wereldwijs, vaak hard. Het meest van alles echter word ik gemarteld door de gedachte aan Reinout. Vergeten, vergeten door zijn vader en besmet met de schandvlek eener onwettige geboorte. Gij beiden zijt altijd goed voor hem, maar de menschen zijn wreed in hun oordeel en ik.... O, dat alle doornen zich drukten in mijn vleesch, die hen wonden, zelf wil ik de steenen aan- dragen, waarmee de onmeedoogende wereld mij in haar gedachten tuchtigt, maar zij.... O, dat ik hun leed mocht dragen, dat alles wat hen grieft mij trof, diep, fel, steeds heviger.... Doch hier ben ik machteloos en dat maakt mijn wroeging het zwaarst. De zonde der ouders bezocht aan de kinderen .... Dwaallichtschijn heeft mij in het moeras der schande gelokt, nu voelen mijn zonen den grond onder zich wankelen. Oorzaak en gevolg, schuld en vergelding � nooit te scheiden, geschakeld altijd.



		52

		Zij moeten boeten voor mijn zonde en dat is het zwaarste, Heer! Het vreeselijkste!..." Zij was op de knie�n gezonken, nu sloeg zij voor- over en kroop op den grond: �Laat de vergelding mij treffen, mij!... Maar niet hen, h�n niet!... Zij zijn onschuldig. O, heb mede- doogen; erbarm U, Heer!"___ Haar gezicht verviel, met nagels en tanden reet zij zich de armen open, steunend, kermend klonk het opnieuw: �Wanneer zal de storm bedaren, die mij schudt van dag tot dag! De worm, die niet sterft___de hellepijn van het te laat berouw! � Ontferm U over mijn kinderen, laat mij boete doen!... Ik alleen I" De beide gelukkigen, reinen van hart, die haar zagen, haar hoorden, rilden om zooveel zieleleed, zooveel ellende, zoo groot een schuld. Met een stem, dof van ingehouden tranen, beproefde Neeltgen haar tot kalmte te brengen. Het antwoord was een jammerend: �Nu is alles weer donker in mij! Gods hemel is voor mij gesloten. Nergens, nergens zie ik een straal van licht! O, mijn kinderen, ach, Reinout!"___ Haar hoofd sloeg tegen de verglaasde tegels van den vloer, in snikken stierf haar wanhoopsklacht. �Geef haar een slaapdrank, zij moet rusten!" zei Coornhert zacht tot zijn vrouw. Maar Sara had het gehoord. Plotseling stond zij rechtop: �Neen, n��n. Waken moet ik, rusten n��it!... Dat is de boete!" ... De deur sloeg achter haar dicht met een slag. Met een handbeweging, die geen wederlegging duldde, had zij hen gesmeekt terug te blijven. Nu ging zij haar lijdensweg � alleen in den nacht.



		HOOFDSTUK V.

		Burgemeester Van der Laen zat in zijn breeden stoel met goudleeren rug en leeuwenkoppen aan de armleuningen en zag uit het Haarlemsche raadhuis naar de voorbijgangers in de Zijlstraat en Coornhert, � hij zat midden in het vertrek voor een met papieren beladen tafel � zag niets, hoev/el hij strak voor zich uitstaarde. �Dat is zeker," zei burgemeester Van der Laen, hardop denkend, �de komst van jonker Hendrick brengt onrust en wanorde in de stad." �Alles gaat toch nogal kalm zijn gang," merkte Coornhert aan. �Dat zegt gij zonder te denken. Het is de geest, die graaf Brederode zaait. Hij verzet zich tegen de regeering, dus lokt hij de burgers ook tot verzet tegen de over hen gestelde machten." �Niet te vroeg." �Wat... wat zegt gij daar? Niet te vroeg � niet te vroeg!... Het moet er nog bijkomen, dat zelfs de secretaris der stede van Haarlem een rebel wordt! Niet te vroeg 1" �Een voorbeeld is altijd aanstekelijk," luidde droog het antwoord. �Misschien is het mijne de dood van Clement."



		54

		�Dan is het geen wonder, dat gij zijn dochter tot u hebt genomen. Het kind van een ketter!" �Heeft dat meisje geen behoefte aan liefde en ver- zorging? Moet zij lijden, omdat haar vader als een held stierf voor zijn beginselen?" Van der Laen glimlachte onmerkbaar. Coornhert hernam: �De nieuwe religie groeit door het hartebloed harer martelaren, die in den dood geen ondergang zien, maar den aanvang van een nieuw leven. Hun geloof ziet reeds den hemel open, als de vlammen van den brandstapel hen omgeven. De strenge wetten van keizer Karel hebben de ketterij niet kunnen beperken maar doen toenemen; de inquisitie van koning Filips zal de oorzaak worden van een algemeenen opstand. Een gezag, dat geen volksrechten erkent, wordt om- geworpen; een koning, die niet denken kan, is de grootste ramp voor een denkend volk. Vervolging en vergelding zijn nooit te scheiden, als ieder dat maar begreep." �Gij durft veel zeggen, t� veel naar mijn oordeel. Denk welk ambt gij bekleedt!" �Ik zeg de dingen, zooals de waarheid ze mij doet zien en denk te hoog van uw oordeel om voor een aanklacht te vreezen." �Heel juist geoordeeld. Ik veracht een spie en ben zelf geen verklikker. Uw vertrouwen eerbiedig ik, maar zeg uw meening in \'t vervolg niet zoo luid. Er is onrust en opwinding genoeg in het land. Het volk deed beter den koning te geven wat des koningsis." �Hemel en aarde vragen zelden hetzelfde." �Gij zijt een geheel eenige persoonlijkheid, Dirck Coornhert! Naar de hagepreek gaat gij niet en even-