\' .. ü)

\'yj..

r ■ ^ ■

\'\' \' > . \' L

/ \' \' V

■ ;

I \'>

; ■ \'-<.. ■ V / •• \'v ■ p

ajiplissimi senatvs academici coifsensv
NOBILISSIM^: FACVl/rATlS riIIl.OSOPIlLT\'; ET LlTTERAllVM DECllKTO

SA^jM.MlSQVE IN l.ITTEKARV.M OLARSICARVM DlSCll\'LINA
IIONOUlltVS ET I\'RIVILEGIIS
IN AC A D E M I A K U 3j} N O - T K A. I IS C T 1 N A

A(\'(i<1eniinc lihcno-TraicctiiKie ualc dicinnis (/ratisa/iNo in/iuto
rcconlor idroniiii clnrissiiiionoii et institiifionein c1 hciteuo-
Icittidm^ quihus esse us/ini. dtilce semper inil/i erit.

In pn\'ni/\'s tihi, chin\'ssititc vax dku A^mkt, proinofor nesfn-
n/ntissiine, (jrntias (((p ina.ri)ims pro auxilio^ quod seiitper
in sindiis )neis, praesertim in hoc opnscn/o conscribendo
iniJti tuJisti. Per iiitae ciirsuin tali praeceptorc utinani ne.
si in indiynus!

Te qiioqne nppeUo^ clarissintc xx-^ KmwmuKS^ quippe ruins
inuKfo senrper ante ocidos mihi sit iiersafnra propter eqrei/iain
l/eiiei(ofentiain f/iaiii enpt ine et in r.onniiilitones iiicos.

Til, clnrissinic van deu AVmck, t/rafes mean henifjiie nccipilo,
qui in doinnin tnnin saepissimc roiniier me recepisti. Nomen
tiiiiiii^ cre.de mi/ii, semper animo (/ratissimo^ suiiiina pielate
pronnntiaba.

()iiiiiiiqit(iiii te. clarissiine Kdamku, jier e.rij/nnm iiiodo teiiijiiis
nadire poti/i, tectiones tunc et ardor, quo inniornm animos
ad historiac stndinm incendis, iiumqiiaiii e ineiiioria mea
eiiaiiescent.

Vestri qiioqiie semper memor ero, elarissimi Kjjaxckicn el
WiJNN\'i;, iianc iam rude (tonati. Si (jaiit pia aota possnnt,
din ad/iiic otio rnm diiinitate fruemini.

De Paciano uemo scriptormn ecclesiasticoriiin iieteruni agit
nisi Hieronymus in libro do viiv. ill. c. lOG: »Pacianus«
inquit »in Pyrenaei iugis Barcelonao episcopus, castitate et
eloquentia, ot tani iiita quam serraono clarus, scripsit uaria
opuscula, do qnibus est Ceruus, et contra Xouatianos. Sub
Theodosio principe, iam ultima senectute mortuus est,« e
quibus uerbis manifesto apparet quam magni sit habitus
Pacianus. Ceterum quo ainio natus sit, quo anno mortuus.
prorsus ignoramus. Hoc tantummodo statui potest, diem
supremum obiisse ilium ante annum 392 p. Chr. n.. nam eo
anno Hieronymus librum suum de uir. ill., quo agit do
omnibus scriptoribus ecclesiasticis inde a temporibus lesu
Christi tisquo ad tempus suum, confocit (!ommomorat
autem, quod uidinuis, Paciani nu>rtem.

Habuit Pacianus filiiim, undo faeilo sus])icamur, euni nia-
trimonium iniisse. "Nam Hieron. I. 1. oum kudat propter
castitatem uitae, quod do nioccho, quantumuis pao-

\') llierou. do uir. III. jjraef.: „Iiortaris, Do.vter, ut TranqniHuin soquons
ccclesiasticos scriptores iu ordincm digerain et, (\\uod illo in euumerandis
geutiliuiii litteraruni uiris fecit illustribus, ogo in nostris faciain, id est
ut iv passioiie Christi usquo ad deciniuin (luarUiin Tlieodosii imporatoris
annuin oiiuios, qui de scripturis saactis incmoriao aliquid tradiderunt, tibi
lireuiter oxponam." ib. cap. ult. (135): „Hieronymus patro Eusobio natus,

nitente, hand accipi licet Oriundus porro erat genere nou
ignobili, quod uel apparet e muneribus, quibus functus est
filius eius Dexter, de quo agit Hieron. de uir. ill. c. 132 s) et
iu libro contra ßufinum 2. 24: »ante annos« ait »ferme decem.
cum Dexter amicus meus qui praefecturam administrauit
praetorii, me rogasset, ut auctorum nostrae religionis ei
indicem texerem« cet.. Fuit igitur Dexter praefectus praetorio,
idque anno 395 imperante Honorio, ut testatur prosopogra-
pliia codicis ïheodosiani Fuisse eum c omit em rei pri-
uatae imperante Theodosio anno 387 e legibus diuersis
colligit Tillemont %

Maximas difficultates in Hieronymi uerbis mouit illud do
quibus est Ceruus •"\'). Logitur in Fabricii bibl. eccles.
p. 196 annotatie Ernesti Salomonis Cypriani: »de quibus

Fr. Biuarius (in uita FI. Dextri Chron. praefixa) ex laude Hieronjnni
concludit, ex légitima uxore nondum episcopum Pacianum suscepisse lilium.
Notmn tamen est antiquis temporibus niatrimonium inlionestum clericis
habitum non esse.

"j Dextro illi Hieronymus dedicauit opus suum do uir. ill.; cf. c. 132:
„Dexter Paciani, de quo supra dixi, lilius clarus apud saeculuni et Christi
fidei deditus, fertur ad me omnimodam historiam texuisse, quam necdum
legi." Fuit igitur et scriptor Dexter ille.

Extat adhuc Chronicon nomine L. Flauii Dextri, editum anuo IG\'20.
quod tamen, ut iam uiderimt Miraeus et Bollandus, et post eos onmes uiri
docti, opus est suppositicium. cf. TeufCel, Pom. Litt. ed. 4. § 43.0. Ü.

\'\') Tillemont, mémoires pour servir à l\'histoire ecclósiastiquo cet. toin.
8. part. \'2. p. 898: „on voit par divei-ses lois qu" il était intendant du
domaine en 387 sous Théodose." cf. Migne, Patrol. XIII. 1051. (proleg.
ad Pae.). Facile lectorem in errorem inducat Teujîel, Köm. Litt. § 434. 11
scribens: „die Schrift de uiris illustribus (agit do Hieronymo) istverfaszt
.]. 392 und gewidmet dem praef. praet. Dexter," quasi iani eo anno prae-
fectus praetorio fuerit Dexter. Dicere uult iiir egregius librum de uir. ill.
anno 392 confectum dedicatum esse Dextro, qui postea praefectus praetorio
factiis est.

") Commémorât et hoc opusculum Freculphus Chron. part. 2. lib. 4. caj).
29. p. 505 hisce uerbis: „Pacianus Barcelonae episcopus scrii)sit uaria
opuscula, de quibus est Ceruus et contra Nouatianos." Descripsit igitnr
Hieronymum. *

est KÎç^oç. haec omittit codex noster, ideo forte, quod
ignorarent scribae quid sit »e^ßcf. Docta est Coloniesii ob-
seruatio ex ins. codice bibliothecae Lambetlianae legendum
esse: de quibus est Ceruus. Kjp0of enim ex Sophronii \')
uersioue in Latinum textum irrepsisse opinatur, cum Ceruus
genus esset lusuuni, quibus gentiles in Gallia caperentur,
quemque moreni Pacianus libro castigauerit, cui titulus
Ceruus.«

lam ex omnibus codicibus Hieronymi, qui adhuc extant,
unus solus uerba Ceruus et omittit, scilicet Parisiensis
12161, saeculi 711 •\'). Erasmus in exemplari, quod logit,
inuenit lectionem certus, quae nihili est, eanupie in Cer-
uus mutandam esse putat.

Ke uera extant iudi quidam profani nomine Ceruula uel
Ceruulus. Commemorantnr ii in sermone, Augustino attri-
buto, locis compluribus (^uid, quod ipse Pacianus noster
de huiis in\'s loquitur protiteturque se contra Ceruulum

\') Yorsioueni iiaiic (îraocaiu opiisculi Ilierouyniiaui Sophronio .attribuit
Era.sinus nitons libro ms. quodam. Assontitur ei Vossius pater, sed Is.
Vossins lilius coutendit Sophronio cam attribui non posse, quippo (piae sit
ualde uitiosa ot manifesto osteudat, auctorem linguae (Sraecao nou esse
l)oritum. Vossiiim rofutat Iliiot, do op time goner e intorj)rotandi.

") Nie. Antonius (in bibl. Ilisp. net. 1. 2. c. 7. p. 1-JO) suspicatur
legendum esse xs^vof, quod uas lictilo in uavios loculos distinctum. fruc-
tibus uariis rei)lotum, in sacris adhiberi solitum notât, adeoque hoc uoca-
bulo designari uarium opus siuo (tt^w^ä ([uoddani ex pluribus .sontontiis
urgumontis(iuo contextum.

\'") cf. Aug. s. p. 180. p. 2;](j a: „corunlum facientes in ferino so uel-
lent habitu commutare." ib. p. 2;{rj c. : „indui ferino hal)itu ot ceruo aut
capreae similem liori." Aug. serm. de t(Mnporc 210: „si adhuc iignoscatis
ali([uos sordidissimam turpitudinem do hiniuila ucl ceruula oxorccro, itjiduris-
sime castigate, ut eos paoniteat rem sacrilegam commisisse,"\' et aliis locis.

") paraon. c. 1: „hoc onim, puto, proximo Coruulus ille profecit, ut
eo diligeutius lieret (juo impressius notabatur et tota ilia repreheusio dedo-
coris expressi ac saepe repetiti non comprcssisso uid(>atur, sed erudisso
luxiu\'iam. Mo miserum! Quid ego facinoris admisi! Tuto, nesciorant
Coruulum facere, nisi illis ropi\'ehendeudo monstrassem."\'

libnim conscripsisse, sed quo niagis ipse pugnasset coutra
morem illicituni, eo magis ludura ia honiiiuun animos irrep-
sisse. Satis igitur mihi constat ueram esse lectionem Colo-
mesii, neque euro situe scribendum Ceruum an deminuti-
uum Ceruulum, quamquam contiteor illud uno tantummodo
loco me reperisse, scilicet apud Ambros. in ps. 41: »sed
iam satis in exordio tractatus, sicut in principio anni, more
uulgi Ceruus allusit.«

Fuerunt autem ludi profani, quibus ethnici et pagani Ka-
leudis lanuiiriis beluarum, pecudum et uetularuni assumptis
formis hue illuc discursare et lasciue sese gerere solebant,
quod a christianis non modo proscriptum, sed etiam postnio-
dum institutum est, ut eo die ad calcandam gentilium con-
suetudinem priuatae fierent litaniae et ut ieiunaretur
Quidquid iioc est, Paciani opus illud ad nos non peruenit.

Supersunt epistulae tres ad Sympronianum quen-
dani jS\'ouatianum, uulgo hoc modo inscriptae:
1 de cath01 ic0 nomine
II de Symproniani lit tor is
111 contra tractatus Nouatianorum.

Praetorea habemus paraon es in siuo oxhortatorium
libellum ad pae ni tent iam, deniquo sermon em do
baptismo.

i^lura tamen adhuc scripsisse l^acianum, uerisimilo est uel
ex uerbis Hieronymi: »scripsit uaria opuscula, do qui-
bus est Ceruus ot contra Xouatianos,« cum uaria opus-
cula procul dubio plura opuscula di.verit Hieronymus qimm
Coruulum, Paraenesin et yormonem do baptisitio. Praoterea

\'-) Forma demiuutiua hand scio an sit exj)licauda o eoutemiitu, quo do
ludo illo aguat ecclesiao .scriptores.

\'•\') cf. Concil. ïoletAuum IV. can. 10. 1\'lura de hoc ludo scire cupientom
remitto ad I)u Cange, Glossarium Lat. s. u. Ceruula. id. Gloss. Gr. s. u.^
scepiyov\'jcsAof. Tillemont, mém. tom. 8. i)art. 2. p. 890 sqq..

ipse Pacianus in op. III. c. 27 i. f. quartam epistulani ad
Sympronianum se datiirnm ])ollicetur. quae epistula tarnen
aiit mimquani est scripta aiit intoriit. Propter notuni tarnen
studium atque ardoreni scrii)t()ris nostri hoe. potius credidorim.

Quis auteni fueiit ille Synipronian iis \'•\'\') pi\'orsus latet.
Videtur habitasse in urbe non ita pvocul a Barcelona dis-
sita, ubi solus uoi cnni jjaucis doctrinani Nonatianoruni scque-
retur, cuni incolao cetei\'i onines essent catliulici \'\'). lam
certior factus do l\'atwani studio at(ju(3 ai\'doi\'o in üdo catlio-
Uca (liuulganda, Uttoras oi misit, (^uibiis cum rogabat,
ut rationcni roddorot do tido catlioliea, opisoopum iam uiii-
cendi cortus quasi ad cortamen prouocans. (iloriabatur »per
totuni orboni nulluin inuontuni esso qui so rouincorot aut
poi-suadoro posset contra quam crodorot« et contondobat

„subiuugam, cum iiacuum orit, ot aliam (ipistulain, iii (jua uoii
nestra rodarguam, sod no.stra propoiiam."

Do fonna iioiniiiis Symiirouiaiii coiitingit milii ouiii lectoro com-
miinicaro posso sontontiain uiri cl. Doissovain. profossoris (ironingaiii: S y in-
proniaiius (Siinpi-onianus) ortiim ost ox S y m p li ro lüa ii us (Siinijlu-o-
niamis), ut Syiitropus (C. I. L. 2, ISS!). (ill;}) ox Syutroplius,
Stopauus ((i\'ióT) ox Stcpliauus, Soiuporusa (i:!2!l) ox Syiuphe-
i-usa. Yt igitur a Sopliron lit Soplirouius (C. 1. L. 12, 880), ita
a Syiiip(]i)roii Sy in j) (li) ro n i u s ot iiuio Synip(li)ro-

niauus. Quaui saopo littera y por i scribatvu uil est ([uwl moneain, cf.
Idatius, Idacius Ilydatius. Konna igitur iioiniuis i)r()rsus est
(traoca, iiec scriboiida Si\'in ji ronianus (iii (piain soiitontiani facilealiquis
iucidat rospoclo loco codicis R, (^ui iu inscriptiouo epistulao l^habot: „incipit
epistula Paciani\'cpiscopi ad Soiu protiaiiuni nouatiaiuiiii."\' Poyrot.).
Exouipla ouim tnlis uocalis nuitatiouis uobis iiou suppotuut. Coturuiu foruuio
corruptac Somprotiaiius aivxAoyov ost Somporusii pro Syniporusa.
"\') (luauv Ikn\'olouao urbom osso toinoro putat Tillomont p.
\'O «t- 01»- \'II- 25 i. f.: „du(! iu digitos nostrao plobis cxamiiui nee illa
modo, quao toto orbo diiïusa suut cuuctis plano i\'ogiouibus, sod liaoc, frater
Symproniauo, ([uac tocnm in proximis linibus ct uiciua urbo consistvmt.
Contomplare quot nostros unus aspicias, quot nioorum populis solus occunus.
Nouno ut stiliicidia fontibus maguis, uonno ut ab oeoano (luaedam guttu
sorborisV Die, die uii istiio adulesconlulao ox uostra plebo genoixuitur, an
tu solus bas parias."

fidem Paciani, i. e. catiiolicani esse falsani nullis tarnen sen-
tentiae suae ipsius rationibus additis Simul improbabat
ecclesiam catholicam uocari-*") et condeninabat ut inutilem
paenitentiam post baptismum

Quod ad Paciani genus scribendi attinet uerbis Hieronymi
»eloquentia et tam uita quam sermone clariis« in legendo
auctore nostro prorsus assentimur. Scribit Pacianus baud
sine elegantia neque ingenio; ratio scribendi est polita et
expedita, narratio clara et iucunda, latinitas ut liomini illius
aetatis ualde probabilis; cogitationes sunt pulcbrae, quam-
quam parum habent quod lectori persuadeat. Hunumitate
utitur in aduersariis oppugnandis ^neque tamen illis parcit,
dum eorum persequitur errores.

In fontibus eius enumerandis primarium locum obtinere
scrip tu ram s a era m nihil est quod moneam. Pj-aeterea
in reddendis rationibus iu)minis catiiolici rcfert ad auctori-
tatem ii o m i n u m a p o s t o i i c o r n m, note r u m o p i s c o-
porum. martyrum, confessorum, sed imprimis Cy-
priani 22). Omnibus locis, ubi do Cypriano loquitur
luce clarius apparot, quam libonter semper illius scripta lo-

eii. II. ;] i. f. : „(niiii iirinium scripsoras, Catapliryguin te putabain.
Til 110 socunclis quidein littoris (•onfitoi\'is. Jleo iimides iioiniiii et tuum uitusV
Vide fpiid sit pudoris iu causa quae fugit quod uocatur!" et nuiltis aliis locis.
ep. i. 3.
■-\') ep. lil. 8.

-■) cf. cp. J. 3 i. f.: „(^uid? Parua nobis de apostolicis- uiris, [larua do
priniis sacerdotibus, parua do bcatissiino Cyi)riaiio nuu\'tyre atque doctorc
currit auctoritas? An uolunuis docore doctoreinV Au sapiontiores illo suinus
et s[)iritu carnis intlaniur aduersus euni, ipioin aetei\'ui dei tostoin nobilis cruor
et clarissiniae passionis corona produxit? (^uid tol earundeni partiuni sacer-
dotos, quos per totuin orbem cum eodem Cypriano pax una solidauitV
Quid tot annosi episcopi, tot martyres, tot confessoresV Ago, si illi usur-
pando nomini huic auctores idonei non fuerunt, nos idonoi orinuis negando?

nostram potius auctoritatem jtatres sequontur et emendunda sanctorum
ccdet antiquités et iam putresccntia uitiis tompoi\'a canones apostolicao an-
tiquitatis enidentV" cf. anu. ad 1..

gerit Paciiuuis; nihil igitur est miranduin, Paciaiuuu inter(huii
illius sententias totasque ratiocinationes sibi aseiscere.

Multo saepius tanien secutus est Tertuli ianuni, quin
etiam non semel ad litteram eum descripsit, praesertim in
epistula I et in paraenesi attamen nusqnam eum
nominat nisi uno loco ep. III. c. 24 i. f. -\'\'\').

Neque tamen in auctoribus antiquis hospes est Pacianus.
Praesertim ei in deliciis est 7ergi 1 i us, quem »a paruulo didi-
cerat«. ut ipse protitetur saepe ipsa uerba eius affert

Ciceronem quoque ei fuisse notum, satis ostendent h)ci
ep. II. 1 in. -"■\'), ep. II. 3 in. paraen. 1 in. Porro
Lucretium legit, quod uel apparet e paraen. 11 i. f. •\'-) et
Ho rati um, quem facile agnoscas e.\\ ep. II. (> et ep. III. 25
med. Denique Hesiodi est memor ep. II. 4 i. f.

„ïortullianuiu post liaorosini (nam niulta indo sumpsistis) ipsuni opi-
stula sua ot ca ipsa, quam contra catliolicos cdidit, audios coufitoutem, [losso
ccclosiam peccata dimittcro." cf. v. d. Vliot, Mnom. 18i)2. pp. 278 ot 282.
") ep. 11. 4 in..

cf. op. I. 1 : „quos fama recondit obscura" Verg. Acn. ó. :}02. cf.
01.. II. 4 in. ot V. (I. Vliot, Mnem. 18i)2. p. 282 sqcp. paraen. 0 i. f.:
„l>allcntium ruminator horl.ariun" Vorg. eel. (i. ">4. paraon. 11 in.
Voi\'g. Aen. 12. 411 S(iq.. 11).: „saltus poragraro Dictaeos" Vorg. Aen.

„fraus enim (juiisi uulpeculuo, uis leonis est; utrumquo ab liomine
alienissiinum, sed fraus odio digiia maioro" Cic. do oil\'. 1. 13. 41.

•"\') .maledicta sunt istii, nonnomiua, ot maledicta irascentium. maledicla
petulantium"\' Cic. pro Coel. 13. 30.

■") „melius(iuo fuorit Attici Solonis oxomplo tacero do miignis set lorilius
quam cauorc" est imitatio Cic. pro Hose. Am. 25. 70.

„aetuarum impetus, qui ignibus furif Lucr. 2. r)!)3: „furit ignibus
impetus Aetnao."

„insana tigris" Ilor. od. 1. 1(3. 15.
•") „nihil aspeius grandinos portulitV Nihil torridas incusauit aostatos"
-- Ilor. od. 3. 1. 2!» sqcp.

•\'•■\') „llesiodus istud in llelicono mentitus est." Pacianum in mente
habere lies. Oii. (>()! sq. suspicatur v. d. Vliot, JInein. 18!)2. p. 283. aim. 4.

Kecensio Paciani, quam proferimus, duobns nititur codi-
cibus, quorum alter seniatur Parisiis in bibliotlieca dicta
bibliothèque nationale (notaui littera F), alter Romae
in bibliotheca Yaticana (notaui littera Ji). Vtrumque autem
fluxisse ex eodein codice uetustiore, uarias lectiones inspici-
enti facile appai\'ebit.

Codex quem conferendiim beneuoie milii praebuit biblio-
thecae l\'arisicnsis praeses, cui pro ea liberalitate libenter gratias
ago, est membranaceus, continens folia CLXX. Sci\'iptus est
ininusculis puiclierrimis.et saepe correctus a manibiis diuersis.
Contextus exornatus est litteris pulcherrinie delineatis minio,
et coloribns uii-idi et caeruleo. Si igitui- fides lia))en(Ia est
uiro (1. Chassant, Paléographie des chartes et des
manuscrits, éd. 8. p. fliî, codex referoncUis est ad saec.
Xr. XIr uel XIII. In margine leguntur notae crcberrimae,
inter quas et illa chresimon quae dicitur, ad designandos
locos notabiles, et littera t\'^ ( require), qua indicantur loci
lacunosi, corrupti uel lectori cuidam minus iierspicui \'"\').

opiscopi Arolatensis numero XLll,
sernionos beati Eusebii Emiscni numero XIl,
ej)istulam beati Euoherii Lugduiicnsis ai\'c]n\'oj)iscopi
ad sanctum Hilarium Arelatensom \'de lavulc lloromi,
oiusdom librum do quaostionibus ditîicilioribus uotoris

ac noui testamenti ad Saloniuni,
oiusdom librum do foi\'nuila spiritalis intbllogontiao ad
Yeranum,

■"\'I Du iiis uoti.s adea.s Wattenl«cli, Lat. l\'ai. p. !M.
=■\') cf. Toutïel, Ri)ui. Litt. § -lUl). 2.
cf. ib. § 457. 0.

Nouatianura,
eiusdem sermonem de baptismo,
eiusdem sermonem de paenitentibus,
edictum piissimi imperatoris lus tin iani rectae fidei
confessionem continens et refutationem haeresium, quae
aduersantur catiiolicae dei ecclesiae.

In Eusebii contextu inde a folio 78 calamo ascriptae sunt
emendationes in ipso contextu et annotationes in margine.
Praetorea roperiuntur in codico nostro imagines duao plumbo
uel eiusmodi nuitoria depictao.

Codicem Vatieanum inspicere mihi iu)n licuit. Collatio
autom eius debotur H. C. IModdernuin uiro d.. Est mombra-
nacous, inscriptus 31 s. Kogin. no. 381 continens folia
LXXIX. Scriptus est minusculis pulchorrimis, littorao autom
artificfoso exornatao luillao roperiuntur. Codicem i)ertinero
ad saoc. X uol XI suspicatur ^loddonnan. Continet:

ad Bonifacium episcopum,
sancti a c i a n i episcopi do paenitentibus,
epistulae sancti Paulini ((il. 3ü7 et 28(5),
sancti Paciani opiscopi do baptismo,
eiusdem opistulao III,

■") autoa no. 1474. Fvisius ilo hoe codico agit Aug. Roiiïorschoid, Bibl.
patruin Lit. Italica, Viiulol). 180.5, Ifoft 5. j). ;i!)0 .sfjij. ((jui liborpars est
inaioiis oporis: Sitzvuigsborichto dov iihil.-hist. Classo der Kais. Akad. dor
■\\Vi.sscnsc]i. Bd. XLIX. S. 4. .laii. 181)5). Ad saoc. X rofnroiiduin e.sse
codicem scribit u. d..

Distinctio in capita in codicibus non reperitur, nisi in epi-
stula III, idque tantuniniodo in codice B, quae distinctio a
uulgata satis ditfert. Ego autem in hac i-e secutus editiones
illani missam feci, utpote a manu multum posteriore ascrip-
tam, cum praesertim epistulae sententiis minus congruat

Denique lectorem monitum uelim emendationes suas in
Pacianum in lucem edidisse uirum cl. van der Vliet
antequam codex Parisinus inspiciendus in liuius academiae
bibliotheca praesto esset. Perspiciet autem lector Candidus
omnes fere coniecturas Vlietianas confinnari codicibus.

Paciani operum editio princeps est anni 1538; eam cu-
rauit J. Tilius (Jean du Tillet) in E quibus autem
libris hauserit Tilius ne monet quidem ").

l\'riiimin oaimt e. g. in codice li omnia continet quae legnntur inde
ab initio epistulao usque ad uorba: „sed paonit(?ntibus, inquies, peccata
diniittis" eet. (c. 7 mod.).

Inspicicndam editionem Tilianam milii i)raebuit Bibliotliccao Kogiao
Ilaganao praeses, cui libenter gi-atias a^\'o. Contextus, (piom praobetTilius.
fere est ideui, (jni logitur in codicibus P et R-, in inargine autoin cgre-
gias uarias lectiones annotat. Initio libelli reperiuntur littorae, datao ab
loann. Tilio ad loaun. Gangucium Theologun\\ ot in lino libelli littorae lacobi
Boïgardi ad anagnostem. t\'rion.\'s littorae a Tilio scriptao esse uidentur,
cum Gangneio Paciani editionem snam illo inandaret, „tu unus" iiKpiit „ad
communem studiorum usum undccxuuiuo potos, exomplaria uotoris illius
tlieologiao corrogas ex oiiuiibus [iropo Galliao bibliothecis, (^uao in tuum
hoe Gymnasium Parisienso conuobas in cxempla jilurima transfusurus."
Pergit panlo post: „hic (scil. Pa(;ianus) quanta fide conilixorit aduersus
Nouatianos .... abunde testabuntur baec, quae sub gratiosi nominis umbra
primi emittimus." In altera epistula Itoïgardus: „non igitur" inquit „medio-
criter iuuant remp. cliristianao roligionis qui in lio(i suas condicunt operas,
ut antiquonun patruin coinmentationes undecunque \'corrogatae atque a
puluereo situ, blattis ac tineis asscrtjio typis conunittantur inquo innumera

gessit loan. Tilius idgenus delitiiaruin ardontissimus ; recognouit autem
(ïodefridus Tilmannus Cartusiao Parisiensis ox professe monaclius, sic
talmen ut uestigia antiquitatis intactareliquerit, sou (log. ceu) sunt: intol-
logo, neglogo, dilectus i)ro diloctiono, baptismum uno et altero loconoutro
genere.... Peliqua leuicula sunt, ut incolumoin pro incolumen."

Deinde Pacianum edidit ciim Sahiiano et et Sulpitio Seuero
Petrus Galesinus typis Pan li Mamitii Poniae 15G4. in fol..

]^rro. reperiiintur Paciani opuscula in Bibl. PP. Bigneana
t. I. Pai-is. ap. Micli. Sonniuni. f. 1575,
in Bibl. PP. od. 2. 1589. t. III.
in Auctuario Bibl. PP. od. 3. 1610. ed. 4. 1()24.
in Bibl. PP. Col. Agripp. 1628 t. IV. in fol..
in Bibl. PP. od. 4. Paris. 1644 et 1654. t. III.

Sequitur-: Paciani Paraeneticus ad paen. cuni Claudiani
Mamerti libris III de statn aniniae, quibus otiam Gre-
gorii Tliaumaturgi libellus de anima et Herniae pastor
accesserunt studio Casp. Bartliii. Cygneae, typ. et.sunipt.
Melch. (jorpneri 1655. 8.

Paciani opuscula, excepto tractatu do baptisnio, recensuit
iiotisque adniodum oruditis illustrauit Gard. .J. Saenz do
Aguirro in Colloct. ]\\Iaxima Concil. Hispan. Kom. 1694.
t. II; noua odit. J. Catalani Pomac 175:1 t. I.

Sequitur editio in (Jallandi Bibl. Vet. Patr. t. VII. (Jal-
hvndi editionis fundamonluni est editio Tiliana. Ceterum
in capita distinxit quao antea minus commode continuo
ductu forobantur descripta.

]\\Iilii in conscribendo hoe opusculo pniesto erant tantum-
niodo editio Tiliana, editio j\\Iigneiana et editiones Col. Agripp.
et Lugdnnensis, quae nihil intor sese dilVerunt et oasdem
quoque annotationes praebent.

Uenique lectorem beneuolum moneo ifalira scripiura me
indicasse locos a lectiono editionis Migneianao recodcntes.

Do cditionilms ef. Soliooiiciniimi, Hibl. liist.-litt. patiuin Latiiioiniu
t. I. ]i. ;5r)8 s(|(|.. Fosslcr, Iiisfitntioncs ]\'atrol(»giao t. II. [>. 2;{2.

Pacianus Syniproniano ^ fratri salutem. -
I. Si non carnalis intontio, sed, ut ego arbitrer, uocatio
spiritalis est, domino, quod ox nobis tideni catholicae
ueritatis examinas \' («), tu potissimum quae uol quani diuorsa
sequereris « indicare debueras, qui a riuulo procul, in quan-
tum apparot (/y), oxorsus (c) fontem atque originem princi-
palis ecclesiae non tencbas (e); tit\'^ yf) quae nos causa

Jncipit epistula saiicti patiaiii opiscopi ad siinpronianuin noua-
tianuiu do CAtholico nomine litlcn\'s minio depictis, opiscoin litteris
7ii(jris P. Iiicipit epistida l\'acîiani ei)iscopi ad Soiiqjrotianum
nouatiaiiuiu do (tatholico noniiiio li. ^ Syinpronianvis cf. jyrnef.
- salutem out. PIL facile cxcidcre potcrat 8. ante uoc. seq. si.
" spiritalis P. siiillis P. spiritnalis edd. oxaniinans cxp. altera n P.
" se([uereroris li. soqueris Bihl. net. pair. Col. Aijripp. p. 235. B.
Bill. pair. max. Lwjd. p. 305. F. " principipalis cxp. pi P. \' tu

{a) oxaininaio aliquid ox aliquo] coustructio a uorbo (luaoreiuU = ro-
gandi dosuinpta.
(h) in quantum apparot J ~ ut uidetur.
(c) oxordiri] proprio dicitur do tola, opp. dotoxoro.
(f/) principalis ccclosia] cf. op. III. „principalis mator." Cvpr. op.
»9. 14 (Hart. 11. OS;})- Pac. op. J. cl " \'

(c) fontom nou tonobas] cf. op. III. 3: „tu, a fonto porpotuosoparatus,
undo gonoraris?" Prou. 9. 18. Cypr. op. 75. 23 .llart. ]]. 824).

(/■) tu.... non uidomus] momor ost Pacianus imaginis, qua usus ost
Tort. paon. 10 in. (0. 1. (iOl): „praosumo, pudoris magis niomorcs quam
salutis; uelut illi qui in partibus uorocundioribus corporis contracta uoxa-
tione consciontiam modontium uitant ot ita cum orubescontia suaporount."
Saopissimo luu; imagino usi sunt occlosiastici scriptoros. cf. Pac. paraon.
8 ot 0 iu. Lucif. Cal. in Migno Patrol. XIII. 1033. C: „non sumus prae-
sidium caolostis niodicinao fugiontos. Prospicimus quotl onim licot ferro

potissimum de unitate corporis nostri solnisset aperires: nu-
dari enim eas partes oportet, quibiis medicina deposcitur.
Nunc clause, ® ut ita dixerim, litterarum sinu, quae membra
nobis potissimum {y) curanda sint non uidemus. Tantae (h)
enim a capite christiano (t) haereses extiterunt, ut nominum
ipsorum sit uolumen immensum. Nam ut ludaeorum haere-
ticos praetermittam, (k) Dositheum ^ (I) Samaritanum, Saddu-
caeos et Pharisaeos, (m) quanti apostolorum temporibus
emerserint, dinumerare perlongum est: Simon ^^ magus (■«) et
Menander (o) et Nicolaus (p) et ceteri, quos fama re-

® clauso u e ras. P. ® dosytlieum P. dosytliemii crasiim
aliquid hahct P. Sadiiceos P. Sadducaeos cxp. priore d R. sy-
mon P. menander corr. e menandar man. 2. P. ^^ nicliolaus P.

medicus secet, cauterio urafc, siaapis incendio ad omnem dolorciii aegruin
deducat, tainen nec secari, iaiiri, exedi, morderiquo esse inimieuin,
quippe quod ideiroo bonuin sit, quia dolores inutiles auferat per adliibitos
salutis causa dolores." Praeterea cf. Tert. scorp. 5 (0. 1. 507 sq. ) et do
toto loco Pac. ep. II. 2. et 3: ,.quod operto quodam sinu claudis."
(^f) potissimum] amat hoc uocabulum P., cf. ad cp. II. 2.
\\h) tanti] pro tot ut infra quanti pro quot, saepissinio repentur.
cf. loann. 21. 11. Tert. apol. 1 (0. 1. 114): „et sunt tanti quauti et de-
notamur." Oehl. ad 1.: „exempla Tertulliani fere quaequo pagina suppoditat."
de an. 30 (0. II. 605): „tantae urbes quantao non casao quondam", et
passim, cf. Könsch, It. u. Vulg. pp. 33(3 et 337. Blokhuis, do latin. Tert.
in Apol. diss. Trai. 1892. p. 75 sq..
(i) caput christianumj cf. c. 3: „caput principale".
{k) ju-aetermittain cet.] cf. initium opusculi (Tert.) adu. omn. hacr. 1
(0. II. 752 sqq.). llieron. adu. Luciferianos p. 304. torn. 4 0pp. ed. Boned..

(7) Dositheus Samaritanus] cf. Euseb. h.e. 4.22.5. (Tort.) adu. onni.
haer. 1.1. Ilicron. 1.1. Jlosheini, do reb. Christ, ante Const. M. coinnicnt.
1753. p.-188. Walch, Hist, dor Kezereien 17()2. I. 181 sqq.. Ilasu, Kirchen-
gesch. ed. 10. ]). 32. Neander, allgem. Goscli. dor kirclil. Rel. II. 780
annot.. Ritter, Handb. der Kircliengesch. I. G8.

{m) Sadducaei et Pharisaolj cf. Euseb. 2. 23. 10, 12, U, 21. (Tert.)
1.1. Ilioron. 1.1. Tert. praoscr. haer. 33 (0. II. 31). Ilasc p. 23 sq.. Nean-
der I. 53 sqq.. Ritter I. 30. sq..

[n) Simon magus] Euseb. h.e. 2. 13. 1, 3. 4. 22. 5. (Tert.) 1.1. Tert.
idolol. 9 (0. 1. 79). apol. 13 (0. 1. KJü). (Cypr.) de rebapt. l(i (Hart.
III. 89). Act. apost. 8. 5 sqq.. llaso p. 32. Neander I. 9(1. II. 510. Ritter

(o) Menander] Euseb. h.e. 3. 20. 4.7.3.4. 4.22.5. (Tort.) adu. omn.
haer. 1 (0. II. 754). Tert. resurr. earn. 5 (0. II. 473). lustin. apol. 1.2«.
Epiph. haer. 22. AValch 1. 185 sqq.. Ilase p. 32. Ritter I. 08.
(;)) Nicolaus] (Tert.) 1.1. Tort, praescr. haer. 33 (0. II. 32). Neander

condit obsciira. (q) Quid posterioribus temporibus Ebion (r)
et Apelles " (s) et Marciou (/) et Yalentinus (?<) et Cer-
don (7,\'), nec louge post eos Cataphryges ^^ («;) et Nouatiaiii,
ut examina nouella (x) praeteream? Quis ergo mihi primuni
appelles P. ^^ catafriges uhique P.

(q) quos fama recondit obscura] Verg. Aeu. 5. 302.
(?•) quid posterioribus temporibus Ebion] „haec Paciani uerba benigno
interprété egent; ortus enim Ebionaeorum cum Epiphanio et Ilierouymo
ad tempora loannis apostoli referendus uidetur." Cotelerius ad Constit.
Apost. VI. G.

Ebion] cf. Euseb. h.e. 3.27.1. 5.8.10. 6.17. Tert. earn. Chr. 14
(0. II. 450). praescr. haer. 13 (0. II. 32). uirg. uol. 6 (0. I. 891).
Epiph. I. 30. llase p. 72 sq.. Neauder II. «12 sqq.. Kitter I. 82. AValch
1. 110 sqq..

(.9) Apelles] cf. llieron. ad. Gal. VI. (i. Euseb. h.o. 5.13. 2. Epiph. haer.
42. 4. Tort, praescr. haer. 33 (0. II. 31). an. 23 (0. II. 591). rosurr.
earn. 5 (0. II. 473). adu. Marc. IV 17 (0. II. 201). earn. Chr. 1 (O.II.
42G). praescr. haer. G (0. 11. 8). adu. Marc. III. 11 (O.II. 135). praescr.
haer. 30 (0. II. 35). earn. Chr. C (0. II. 4.3G). Cvpr. op. 74. 7 (Hart. II.
805). "Walch I. 527 sqq.. llase p. 83. Neauder II. 804. Kittor I. 100.

{i) Marciou] ef. Euseb. 4. 10 sq(i.. Tort. adu. :Marc. libri V (0. II.
47—330). praescr. haer. 34 (0. 11. 32). earn. Chr. 2 (0. 11. 427). ib. 1
(ib. 425). i)raescr. haer. 33 (0. 11. 31). ib. 30 (ib. 27). Cypr. op. 74. 7
(Hart II. 805). ib. 2 (ib. 801). op. 75. 5 (Hart. 11. 813). Do oiushaorosi
cf. Tort; adu. Marc. HI. 0 (0. II. 127 sqq.). praescr. haer. 7 (0. II. 9).
10 (ib. 12). 37 (ib. 35). 38 (ib. 30). adu. omu. haer. (5 (0. II. 702).
Cypr. op. 73. 5 (Hart. 11. 781 sq.). Walch I. 484 sqq.. Kitter I. 97 sqq..
Haso p. 81 s(iq.. Neauder II. 779 scjq..

{it) Valentinus] cf. Euseb. h.e. 4.10,11.1,3. 14.5. 29.3. 30.3. 5.20.
1. 4.22.5. 0.18.1. Tert. adu. Val. (0. II. 381 sqq.). adu. omn. haer. 4
(0. II. 759). rosurr. earn. 2 (0. II. 409). praoscr. haer. 33 (0. II. 31).
38 (lb. 30). 30 (ib. 20). 34 (ib. 32). earn. Chr. 1 (0. 11. 42(5). Cypr.
op. 74. 7 (Hart II. 805). 75. 5 (ib. 813). 73. 4 (ib. 781). Walch I.
335 sq(i. Kitter 1. 92. Haso p. 78. Neauder IT. 704 sqq..

{v) Cordon] cf. Eusob. h.o. 4. 10. 4. 11. 1,2. (Tort.) adu..omn. haer. 0
(0. 11. 702). Cypr. op. 75. 5 (Hart. II. 813). Walch I. 484 sqq.. Kit-
tor 1. 100. Haso p. 82. Noander II. 789 sqq..

(w) Cataphrygos]ef. Eusob. h.e. 2.25.0. 4.27. 5.10.1. 0. 20. 3. (Tort.)
adu. onui. haer. 7 (0. 11. 7(53): „aecossorunt alii haerotioi, qui dicuntur
secundum Phrygas". Cypr. op. 75. 7 (Hart. II. 814). Euseb. h.o. 5. 10—19.
Eidom sunt qui Montanistao uocantur. Walch I. 013 sqq.. Kitter 1.100sq(i..
Haso p. 107. Neandor HI. 897.1]tiam Phrygos uocantur. cf.Pae.infract c.3.

(j;) uouollus) cf. paraon. 7 in. Apud Arnob. : „nouella roligio." Tort,
apol. 21 (0. 1. 195): „socta nouella." adu. Hormog. 1 (0. 11. 339):
„Ilormogouis doctrina tam nouella est." Cypr. ad Dometr. 3 (Hart. I.
353). op. 38. 1 (Hart. II. 580). op. 03. 1 (Hart. II. 701). op. 71. 3\'
(Hart. 11. 773). Comp.- nouollior (Cypr.) do mont. Sina ot Sion 0. s. f.
(Hart. III. 111). Adu. no uol le Plant. Poen. 8. Vb. nouollaro Pac.
ep. III. 10 in., cf. Blokhuis p. 178 sq..

per litteras refutandus " {y) est? Ipsa, si iioles, uomiiia
omnium charta non capiet,... nisi quod scriptis tuis, pae-
nitentiam usquequaque damnantibus, secundum Phrygas te
sensisse ^^ pronuntias. Verum his ipsis, domine carissime
tam multiplex et diuersus est error, ut non hoc unum in
illis, quod contra paenitentiam sapiunt («), sed quasi quae-
dam capita Lernaea caedenda ^^ sint.

II. Et primum hi plurimis 22 (a) nituntur auctoribus, nam,
puto, et Graecus Blastus ^^ [b) ipsorum est, Theodotus (c)
quoque et Praxeas (d) uestros aliquando ^^ docuere ipsi
illi Phryges nobiliores qui se animates mentiuntur (e) a
Leucio " (/■), <so> institutes a Proculo (<7) gloriantur,Mon-

per litteras primum P. refuntandus R. inter u et t al(]d
erasum hahet P. carta P. charta c suprasa\\ R. hiatiun indi-
caui ego. sensisse PR. Tilius. assensisse edd.. 20 charissinie
R. kine P. 21 cedenda P. qui codex semper et tihique e usurpai
pro 06 et ae. 22 plurimis R. Miync. pluribus P. edd. 23 et Grae-
cus et Blastus PR. Tilius. alferum et om. edd.. 21 Theodotus
altera 0 e ras. P. 25 aliqando suprascr. altera a P. 2« docuerniit P.
27 leutio P. 28 se ovi. PR. Tilius. .scripsi cum edd..

(y) refuüiro] maiorein uiin Iiabet quain rofolloro, rcdargucro.
\\x) sapero] cf. Aug. de ciu. dei 1. 18: „nou opinor quemquani tam
stulte sapere" cot. Tert. apol. 22 (ü. I. 1;51): „diuinum humanumquo
sapcre," et saepius; etiam ajiud antiquos. cf. Plant. Pseud. 475. Cic. do
diu. 1. 163.

(a) i)lurimis] scripsi coll. c. 2 s. f. ep. II. 7. ep. 111. ö s. f.
(i) Blastus] cf. (Tert.) adu. omn. liaer. 8 (O. II. 7(54). Euseb. li.e.
5. If) et 20. Ad eum dedit epistulam Trfpi Irenaeus. Walch

(c) Thoodotus] cf. Euseh. h.e. 5.3.4. 10, 14, 15. (Tert.) adu. omn.
haer. 8 (O. II. 704). AValcli I. 540 sqq.. Kitter 1. 143. Ilase p. 100.
Neander 111. 097 sqq..

{d) Praxeas] cf. Tert. adu. Prax. (O. II. 053 sqq.). adu. omn. haer. 8
(0. II. 705). Walch I 537 sqq.. Ritter 1. 140. llase p. 100. Nean-
der III. 874.

(f) Leucius] cf. AValch I. 053. Tillemont, nu>m. II. 440.
{g) Proculus] cf. Euseb. 2.25.0. 3.32.4. 0.20.3. Tort. adu. Val. 5
(O. II. 387). Walch I. 052 sq..

tanum {h) et jVIaximillam et Priscillani (/) seciiti quam mul-
tiplices controuersias excitarunt de Pascliali (k) die, de
Paraclete de apostolis, de prophetis; multaque alia, sigut
et hoc de catholico nomine, <et> ^ de uenia paenitentiae 2!
Quare si omnia ista ^ discutere uelimus, docili (/) prae-
sentia \' <tua> » (m) opus essc^ si haec sola quae scribis non
satis instruerem, tanien quia quoquo \' modo admirantibus « (7«)
seruieudum est, informandi tui gratia summatim ad ea, de
quibus scribere dignatus es, colloquemur Si quid scire
plenius (0) de nostro (p) uoles, oportet ut do tuo profiteare

pascliali h suprasa\\ man. 2. P. paraclito P. paracliito li.
1 et inscrui ego. ^ penitentie P. ^ ista inscruit man 2. P. ^ prae-
sentiam R. tua inscrui ego. ^ esset pro est ego. necessarium
pro opus P. ^ quaquo R. ® admirantibus cdd.. adiurantibus PR.
" colloquemur P. colloquiinur R. cdd..

(li) Montivuus] uid. supra ad Cataphrygos. (Tort.) adu. omn. liaor. 7
(O II. 7(53). Tert. do ioiun. 1 (0. I. 852). Cypr. ep. 75.7 (Hart. II. 814).
Walch I. G13 sqq.. Rittor I. 10(5 sqq..

(/) Maximilla ot IViscilIa] Montanistao. cf. Eusob. Ii.o. 5.14. 19.3.
Tort, de ieiun. 1 (O. I. 852). aihi. Prax. 1 (O. II. 654). Hieron. op. ad
.Marcell. 54. Cypr. ep. 75. 7 (Hart. 11. 814). Walch I. Ü54. Kitter 1. 107.
Noander III. 877. 887. Priscilla P ris ca quoquo uocatur.

(Ic) do Paschali die] cf. Walch I. 6G0. Kitter I. 144 sqq.. Hasu p.
108 sq.. Neander 11. 518 sqq..

(/) docilis] cf. Cic. do or. 2. 19. 80. id. do inu. 1. IG. 23: „dociles
auditores facienuis, si .aperte et hrouitor sunimani causae exponeinus, hoe
ost in quo consistat coutrouersia. Nam ot cum docilom uelis facere, si-
mul atteutum facias oportot. Nam is maxime docilis est, qui attentissime
paratus est audiro."\' Cypr. ep. 74. 10 (Hart. 11. 807): „docibilis autom
ille est qui ad discendi patientiam lenis et mitis."

(««) tuaj insorui coll. c. 7 in.; „plura scriborom, frater, ni ot cele-
ritato puori reuertentis urgoror ot uol praosenti til)i.... coi)iosiora ser-
uarem."

(?0 admii\'ari] h.1. cum admiratione rogaro, ut uidotur. Expectauoris
consulendi uel intorrogandi uorbum. Num adountibus ueladmoan-
tilius (cf. Paul. Nol. 17. 119)? „quomodo admirationom sui scriptor
lam sanctus requirat, aut laudet, praocipuo cun\\ addat „dignatus es", quod
noquaquam anogantiam illam infort? An adiniratio hic ignorautia est, ut
PlauUis et alii usurpant, uel sane dubitatio? Ita oxistimo." Parth adu. p. 1920.

(0) plenius I cf. c. 7 i. f.: „plonius instruoris". Kom. 4. 21. Cypr. op.
52. 1 (Hart II. (ilG). 5 (ib. G2G) ot saopissime. Tert. rosurr. earn. 14
(0. II. 484): „plonius disces," et saopissime.

simplicius (f/), ne obscurius consulendo non scire nos facias,
utrum interroges an lacessas (r). Interea ^ quod ad prae-
sentes litteras pertinebit ante omnia te rogatum uolo,
ne ob hoe ipsum auctoritatem mutneris errori, quod, sicut
ais per orbem totum nullus in«/ewtus ^^ sit, qui te reuin-
ceret (.s), aut persuadere tibi posset ^^ contra quam crederes.
IS\'am et si nos imperiti, peritissimus dei spiritus; et si nos
infideles, »fidelis [t) deus qui negare se non potest.« ïum
porro quod ohnitenti ^^ sacerdotibus dei diu contendere non
licebat. »Nos«, inquit («.) apostolus, »talem consuetudinem
non habemus, nec ecclesia dei«. »Post unam correptio-
nem« " {«;), sicut seis ipse, contentiosus omittitur. Persua-
dere autem quis aliquid possit inuito? Tua ergo, fi-ater, non
illorum culpa est, si tibi quod erat optimum nemo persuasit.
Nam et hodie in potestate tua est ut nostra etiam scripta
contemnas, si ea mauis miincere quam probare. Cete-
rum et ipsi domino et apostolis eius pluriini (w) restiterunt,

" Interea n suprascr. man. 2. P. i® litteras PR. om. cdd. ^^ per-
tinebit a man. 2. corr. ex pertinebat P. ^^ ais s e ra.\'i. P. i\'\' in-
uentus Pil. Tiliu.1. Barih. adu. p. 1920. intus cdd. cf. v. d. Vliet,
Mnem. 1895. p. 188. ^^ posset corr. ex posse It. Erasa etil interp.
post posset P. ^^ obnitenti P. obnitonto R. obtinondo cdd. obni-
tondo \'Pilius. inquit ui e ras. man. 2. P. " corroptiononi op
e ras. P. ^^ rouinoero coir. v. d. Vliet, Mnem. 1805. p. 188.
Codd. ct cdd. haheni uincero.

{q) simplicius] — sincerius. cf. op. 11. 1: „quidlibct agas, frater, totum
ex mo simplicitor recognosces." ep. II. 3: „fatcre, frater, fatere simi li-
citer".

(?•) lacessas] cf. ep. III. 27 i.f.: „si consulentis animo requisisti. aman-
ter ostensum est; si lacessentis, liaud seguitcr disputatum."

(s) rouincere] — conuincere, uuincere, rofellero, confutare; sexccntics
apud ecclesiasticos. cf. Oehl. ad ïert. de tost. an. 1 (O. I. 399). Tort.
praescr. haer. 3.5 (O. 11. 33). Cvpr. ep. 75. 10 (Hart. II. 817).
{t) 2 Tim. 2. 13. cf. Tort. Scorp. 13 (O. I. 532).
[u) 1 Cor. 11. 1(3. cf. Tert. uirg. uel. 8 (O. I. 895). pud. 14 (0. 1.
822). Cypr. ep. 73. 26 (Kart. II. 798).

(z?) Tit. 3. 10. cf. Tort. praoscr. haer. (i (0. II. 7). ib. 16 (ib. 17).
Cypr. test. III. 78 (Hart. I. 172). ep. 59. 20 (Hart. II. 689).
plurimi] cf. ad c. 2 iu.

nec persuaderi ueritas cuiqnam <umquam> potuit, nisi qui
ei propria religione consensit. Itaque, domine, et nos non
ea fiducia (cc) scripsimus, qua repugnanti aliquid persuadere
possimus, sed ea fide ^^ qua uolenti bonae pacis adituni
non negemus; quae si animo tuo cordi est, de catlio-
lico nomine nullum habet (ij) esse luctamen. Si enim per
deum id populus noster adipiscitur, nec interrogandum est
praecedente auctoritate diuina; si per hominem, quando
usurpatum, detegendum. Tunc si bonum nomen est, non
recipiet "-odium {z)^ si malum, <non> care^\'/t ^^ inuidia.

umquam inserui ego. 20 nisi qui ei P. Tilius. nisi qui eis cxp.
s fin. R. nisi ei edd. 21 fide corr. ex fidei R. 22 animo tuo cordi
PR. animo tuo et cordi edd.. 23 iiabet edd.. debet PR. Tilius.
21 auctoritate corr. ex auctorituae R. 25 recipiet pro recipit ego.
2" non inserui ego. carebit caret ego.

(x) fiducia] h.1. posuit, ut saepius ueteres, in nialain partem pro uaua
fide, nimia ficucia .sui, confideutia. cf. Tor. Aiidr. G13: „qua fiducia id facere
audeam? Nec quid mo nunc faciam scio," quo loco fallitur Fleckeiseu, pro
fiducia scribons audacia. cf. Verg. Aon. i). 188. Soru. ad Aon. 2. (51:
„fiducia pro crimino et audacia apud ueteres." cf. Vorg. Aen. 1. 132:
„tantano uos generis tenuit fiducia uestri?" Vulgo autem usurpatur in
bonam partem opponiturquo conf idontiae. cf. Soru. ad Aon. 1. 132: „et hoc
loco fiduciam pit) confidontia posuit, cum fiducia in bonis rebus sit, couii-
dentia in malis."

(y) habet] cum inf. sexcentios apud ecclesiae scriptores legitur, quod
ignorantes ucl non intollogontos\' codicum nostrorum scribao habet nuita-
uerunt in dobot. of. Oehler ad Tert. do fuga in pers. (0. I. 485), et ox
Cypriaiio do dom. or. 34 (Hart. I. 292). sent. op. 73 (1. 458): „unum
habet osso ot baptisma." ep. 52. 3 (Hart. II. 019): „ut qui oici do ecclesia
et excludi habobat." cp. 53. 0 (Hart. II. 705): „(p-iod a fratribus suis
laudari ot adorari habebat." cf. Tluolman in Archiv f. L. L. 1885. pp. 48
et 157. Siluiao Poregrinatio ad loca sancii 41. cf. Archiv 1887. p. 271.
(Wuiniin, übor die Latinitiit der P. ad 1. s.). Könsch, It. u. Vulg. p. 447 sqq..
Blokhuis p. 23 sq..

(x) odium.... inuidia] cf. Tort. apol. 1 (O.I. 113sq.): „ceterum inau-
ditam si damnent (sell, ueritatom) praetor iuuidiam iniiiuitatis otiam suspi-
cicnoin morobuntur alicuius consciontiao, nolontes audire (juod audituin
damnare non possint. Hano itaque primani causam a[)ud uos collocamus
iniquitatis odii erga nomen christianorum" cot.

((^f) De Nouatiano eiusquo discidio et do Nouato cf. Walch 11. 185—288.
Schriickh, Christlicho Kirchengosch. IV. 298—319. llaso p. 107 scj. Nean-
der I. 388 sqq.. 30(5. Lardner, Credibility of the gospel history II. 43 sqq..
liangon, Gescli. dor I\\öm. Kirche p. 289 sqq..

sectaiii {b) tanien ^^ in his, non nomen accuso. Nee Mon-
tane aliquis aut Phiygibus nomen obiecit. Sed sub apostolis,
inquies, nemo catholicus uocabatur. Esto, sic fuerit, uel illnd
indulgeo {h*). Cum <uero> ^^ post apostolos haereses (c)
extitissent diiiersisque nominibus columbam dei atque reginani
iacerare per partes et scindere {d) niterentur, nonne co-
gnomen suum plebs apostolica postulabat, quod ^ incorrupt!
populi distingueret unitatem, ne intemeratam dei uirginem
error aliquorum per membra laceraret? Nonne appellatione
propria decuit caput (c) principale [f] signari (/y)? Ego forte
ingressus liodie populosam urbeni cum Marcionitas, cum

tarnen supmscr. man. 2. P. ^y indulgeo corr. v. d. Vliet,
Mnem. 1895.\'p. 188. Codd. et edd. praebent indulge. uero imcrui C(jo.
1 quod ego. quae PR. quo edd. In margina kcior aut Uhrarius
quidam ascripsit: T,noiamagnam ct ucrissimani rationcin" 11 - liodie
j)opulosam urbom PE. populosam urbein hodio edd.

{b) cf. Tcrt. apol. 3 (O. I. 12")): „socta oditur iu nomine sui auctoris."
id. ad uat. I. 4 (O. I. 310): „scd dicitis scctam iioinino puniri sui auc-
toris" eet.

uomen] cf. ep. II. 3. Tort, ad nat. I. 10 (O. I. 32G): „iiabotis igitur
in maioribus uostris, etsi non nonieu, attanien soctam christianain, quao
deos neglegit."

(è*) uel illud indulgeo] __ id quideni tibi concedo.
(c) haeresis] cf. ïert. praeser. haer. 6 (0. II. 7): „quaruni opera suut
adulterae dpctrinae, Iiaereses dictae Graeca uoco, e.x interprotationo eleu-
tionis qua quis siuo ad instituendas siuo ad suscipiendas cas utitur. Ideo
et sibi danmatuni dixit liaeretieuin, quia ot in quo damnatur sibi elegit.\',
Quem locum oxseripsit Isid. orig. 8. 3: ^haerosis Oraece ab elcctioiie uoca-
tur, quod scilicet unusquisquo sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut
philosophi Perii)atetici, Academici et Épicuroi et Stoici, uel sicut alii, qui
peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de ecclesia recesserunt. inde ergo
liaeresis dicta Graeca uoce ex interpretatione elcctio, q\\ia quis arbitrio suo
ad instituenda siuo suscipienda ([uaelibet ipse sibi eligit." Ex tjuo rursus
transtulit Ilrabanus de iustit. der. II. .58.

{d) scindere] cf. Cypr. op. 59. 5 (Hart. II. ö72): „nemo discidio uni-
tatis Christi ecclesiam scinderet, nemo sibi placens ac tumeus seoi-sum
foris haeresim nouam condoret."

{f) principalis] cf. c. 1: „principalis ecclesia." ej). III. 3: „principajis
mater." Cypr. ep. 59. 14 (Hart. II. 683).
{g) siguari] cf. c. 4: „inde significor." ep. III. (i.

Apollinariacos » Cataphrygas, Nouatianos et ceteros eius-
modi ^ comperissem, qui se cbristianos uocarent, quo no-
mine {i) congregationem meae plebis (/.■) agnoscerem, nisi
catliolica diceretur? Age (Z), quis ceteris plebibus nomina
tanta largitus est? Cur tot urbibus, tot nationibus sua
quaeque descriptie [m) est? Ipse ille qui catliolicum no-
men iuterrogat, causam sui nominis nesciet, si requiram
unde id ei ® traditum f» est. Certe non ost ab bomino mu-
tuatum, quod per saecula tanta non cecider/7 (/«). Catho-
licum istud nec Marcionem, noc Apellem nee Montanum
sonat, noc haoroticos suniit auctores. Mult« nos spiritus
sanctus odocuit, quom paraclotum apostolis et magistrum
deus misit e caelis; multa ratio et honostas et, sicut Fauit(s

\'\' Apolliacos, nari siiprascr. man. 2. R. eiusmodi R. cdd..
Iniiusmodi P. ^ nomine P. cognomino R. " Inter largitus ct est
erasurn alqd habct R. ^ desscriptio R. ^ id ei (iirl illi) corr.
v. d. Vlict, Mncm. 18.95. p. 188. Codd. ct cdd. inilii. traditum
corr. cx gradituin R. ceciderit pro cccidit cqo. appollein
siq>ra alteram o est ras. P. Apellen R. i\'- niulta PR. Tilins.
niultos cdd. ^^ paraclitum P. paraclytum R.

{h) Apolliiiariaoi] Apolliiiaris scctatoros, qui Apollinaristao uocantur
iu opusculo iuHcrijito Fides Faustini Presbyteri, niissa ïiieodosio iniporatori
(Migno, Patrol. XIII. lOóO. 13): „nam ([ui nos putant esse Apollinarista-s,
sciant ipiod non minus Apollinaris haorosim oxocramur (luain Arianam."
lla.se p. Tillemont, mém. VIII. 11. p. 8!)() ox Apollinaristarum tam-

quani haereticorum oommemoratione statuit epistulam liane Paciani
scriptam esso post annum ;}77 p. C. n., cum auto eum annum Apollinaris
secta ut haeresis non sit coiidemnata.

{i) noniino] scripsi cum Parisino, cum semper do no mi no catholico
et christiano, ot Tertulliaiuis et Cypriaiius et Pacianus, nus(iuam do
cognomino loquantur. cf. Cic. do inu. 2. 28: „nomen cum dicimus,
cognomen quoqno et agnomen intellegatur oportet."
(tc) plebs] est pojmlus, nostrum gomoonte.

(/) iigo] in deliciis est Paciano hoc uocabulum. cf. infra ot ep. 11. 2.
ep. III. 7. 10. 12. in. 20.

(«0 descriptio] cf. Cic. inu. 2. 18: „nominis brouis et aporta de-
scriptio."

(«) cecidoritl quaiiKiuam lectio codicum ferri potest, ceciderit scripsi
coll. loco ep. II. 2: „a doo corto nomen indituui nobis quod per saecula
taiita non caderet."

dicit (o), ipsa natura. Quid? Parua nobis de apostolicis ^^
uiris, parua de primis sacerdotibus, parua de beatissimo (p)
Cypriano martyre atque doctore {q) currit (r) auctoritas?
An uolumus docere doctorem? An sapientiores illo sumus et
spiritu carnis inflamur aduersus eum, quem aeterni dei testem
nobilis cruor et clarissimae passionis corona (s) produxit?
Quid tot earun <deni> {t) partium sacerdotes, quos per
totum orbem cum eodem Cypriano pax una solidauit? Quid
tot annosi (m) episcopi, tot martyres, tot confessores (v)?
Age {\'w), si illi usurpando nomini huic auctores idonei non
fuen/nt nos idonei erimus negando? Et nostram potius
auctoritatem patres sequentur, et emendanda sanctorum cedet
antiquitas, et iam putrescentia uitiis tempora canones
apostolicae antiquitatis eradent (//)?

sicut Paulus dicit PR. Sicut dicit Paulus cdd. Sicut Paulus
dicit, uulgo positum j)ost ratio, post honostas ot transposui ego.
do apostolis is uiris cxp. altera s et stiprascr. litt, c R. boato P.
earuudem corr. v. d. Vliet, Mnem. 1895. p. 188. Codd. ct edd.
praehent oarum. tot annosi corr. ex tota nosti R. fuerunt
PR. Tilius. fuorint edd.. canones Migtie. canos PR., edd..

(p) beatissiniuin] Cypriaauin otiatu uocat op. III. 22. cf. op. 11. 7:
„(Cypriani) boati niartyi\'is."

(7) doctor] cf. Cypr. ep. 73. .3 (Hart. 11. 780): „noquo onim difllcilo
ost doctori uera ot légitima i\'nsinuare oi qui.... ad hoc uenit" cot. Do
significatione uocab. insinuator — qui suppeditat, suggerit ot intimât,
doctor cf. Oehl. ad Tort, ad nat. II. 1 (I. 350). „doctoris auctoritas" cf.
Cic. do fin. 1. 1.
(»•) currit] „est uiget, floret, celebratur" Bartli adu. p. 1920.
0«) corona] cf. Cypr. ep. 21. 4 (Hart. II. 532). id. do laps. 10 (Hart.
I. 244). Vb. coronare Pac. ep. 11. 7.

(0 earundem] „ubi roscripsorimus earundom partium oriotur louis
uerborum hisus cum uocabulis: cum codom Cyi)riano" v. d. Vliot, Mnoni.
1895. p. 188.
(u) annosus] „priscum sonat" 13arth adu. p. 1920.
(p) fortasse cogitat Pacianus sententias LXXXVll opiscoporum, in
synodo Carthaginionsi prolatius, traditas a Cypr. in opusculo jnscripto:
Sententiae Episcoponun numero LXXXVll do Haereticis Baptizandis. (l[art.
L 435 sqq.).
(«f) ago] cf. supra,
(y) eradero]*;f. c. 5.

IV. Nec {%) tamen aestues, frater: christianus {a)
mihi nomen est, catholicus uero cognomen. Illud me nun-
ciipat, istud {h) ostendit; hoc probor, inde significor (c). Et
si reddenda postremo catliolici iiocabuli ratio est, et expri-
menda de Graeco {d) interpretatione Romana: catholicus
iinum, uel, ut " doctiores (c) putant, obe-
dientia omnium nuncupatur, mandatorum scilicet dei. Vnde
apostolus (/■): »si in omnibus obedientes estis«. Etitorum(^):
»sicut enim per inobedientiam unius hominis peccatores

PH. aid. graeca Mi(/ne. 21 ubique PR. Tilius. cf. v. d. Vliet., Mnem.
1895. p. 18b. ubi edd.. 25 uelut P. 26 doctores P. obedientia
tia in marginc add. man. 2. P. 2« inobedientiam in suprasa-.
man. 2. P. 2» hominis PR. Bibl. patr. max. Lugd. IV. p. 306.1).,
om. Migne^ Bibl. net. iiatr. Col. Agrij)p. IV. p. 230\' B.

(it) neo] scribitne v. d. Vliet, Muom. 18!).ö. p. 188. Nec taineii cum uiro
cl. facio, nam interduin Pacianus coniuuctionem nec usurpât in initio sen-
tontiae, ubi transit ad nouum argumontum negatiuum. cf. op. II. 5: „nec
tiimen tu querelam putos fuiSso nostrorum." c. 3: „nec tamen ego Noua-
tiani tui nomen accuso." cp. III. 9: „nec utlque cum libérât, poccatum
docot." c. If): „noc tiimen hoc de martyre loquebatur." c. 17: „nec tnmen
mocum est illo, qui non paenitet." c. 22: „nec contra so locutus est" cot.
cf. Cypr. do laps, i}.\'} (Hart. 1. 2(51): „neo uos (juorundam moueat aut
error" cot., initio capitis, id. ad Dometr. 18 (Hart. I. 3(5.3): „nec ideo quis
putot" cot., id. ep. rib. 20 (Hart. II. 038): „nec pules, frater carissime."
13 (Hart.\'11 (533): „noc tu o.Kistimes. frater carissimo." 38 (Hart. II. 038).
ep. 73. 24 (Hart. II. 790). ep. 55. 27 (Hart. II. 044).

Vidomus igitur illud noc cmn tamen coniungero soloro Pacianum —
et tamen non. Oppositum et tamen habet ep. 11. 5. op. 111. 23 in.

(rt) christianus mihi.... significor) sententia, propter (piam potissimum
laudatur Pacianus ab historiao occlosiasticJio scriptoribus.

(c) significor] cf. c. 3: „nonno appollationo propria decuit caput princi-
pale signari?" op. 111. 0: „Christi appellatione signanmr."

{d) do Graeco interpretatione lîomana] Graoco scripsi cum codd. coll.
Tort. adu. Val. 0 (0. I. 388): „quorundam enim do Graeco interprotatio
non occurrit ad oxpeditam proindo nominis formam" cot.
(c) doctiores] cf. Geil. 0. 9. 1.
if) 2 Cor. 2. 9.
iff) Rom. 5. 19. cf. bapt. 5.

constitiiti suilt multi, sic per dicto audientiam unius iusti
constituentur multi«. Ergo qui catliolicus idem [iusti]
obediens; qui obediens, idem est christianus, atque i ita
catholicus christianus ^ est. Quare ab haeretico nomine noster
populus hac 3 appellatione diuiditur (A), cum catholicus nuu-
cupatur; sed et si catholicus ubique unum est, sicut simpli-
eiores ^ {i) putant, id ipsum Dauid indicat dicens (/•):
»astititregina in ueste aurata et uariegatahoe est una in
omnibus. Et in cantico canticoruni sponsus haec loquitur(^):
»una est columba mea, perfecta mea, una est matri suae,
electa est gcnetrici \'\' suae«. Et iterum(w): »adducentur regi
uirgines post eam«. Et adhuc {n): »adolescentulae, quarum
non est numerus«. Ergo in omnibus una et una super omnia.

V. Si rationeni nominis quaeris apparet. De paeni-
tentia uero deus praestet, ut nullis fidelibus necessaria sit:
nemo post sacri fonti.s auxilium <in> " foueam (o) mortis in-

iusti ddeid cyo. ^ atque PIL edd., om. Mignc. 2 Erdsum alqd
inter christianus et est habct P. ^ ac siiprasa-. lilt. h H. \' sinipliciores
ego. superiores codd. ei edd. \'•> adstitit R. " uarietate P. Tilius. Bibl. net.
patr. Col. Agripp. IV. p. 236. B. uarietaüie R. uariegata edd. \'\' gene-
trici ci mprasa-. man. 2. P. ^ qiierris exp.priore r P, in inscrui ego.

[h) diuiditur eet.] cf. c. 3: „quo uoniiuo cougregatioueni meao plebis
agnoscerem, nisi catholiea diceretur?"

(/) simpiiciores] scril)endo rectam seuteutiain ol)tinemus oiipoiieiido iis
quae sui)ra leguntur in hoe eodem capite: „ut doctiores |)utant." ■

{k) Ps. 44. 10. Eundom locum afï\'crt ep. III. 2 ot 25. Cypr. test. 11.
29 (Hart. I. 98): „adstitit regina a dextris tuis in uestitu deaurato, cir-
cumamicta uarietatem." Vuig.: „astitit regina a dextris tuis in uestitu
deaurato: circumdata uarietate," quo loco Psalt. Veron. legit „circumamicta
uariegata." cf. Rünsch, It. und Vuig. p. 179. (ed. 2).i»raoterea ep. lil.
25: „uides ergo ecclesiam esse reginam iu ueste auratu et uariegata,
multorum utique corporum, multorunKjuo populorum uarietate compositam."
et Ps. 44. 14 ot 15: „omnis gloria eius liliae regis al) iiitus, iu flmbriis
aureis circumamicta uarietatibus."
(/) Cant. 0. 8.
{m) Ps. 44. 15.
In) Cant. G. 7.

(0) in foueam] cf. Matth. 15. 14. Luc. (i. ;59. Cypr. de cath. eed. unit.
17 (Hart. I. 225). ep. 43. 5 (Hart. 11. 594). Tert. adu. Jlarc. Ili. 7
( O. 11. 130). ])raescr. haer. 14 (0.11. 15). Proprie est fossa, qua capiebantur
ferae. cf. Cic. PHil. 4. 5: „belua in foueam incidit." Hor. epist. 1. Ui. 50.

currat (jj), nec tarda solamina ingerere (q) sacerdotes aut
docere ^^ cogantur, ne peccandi " iter aperiant (?*), dum
peccanti remediis blandiuntur. Sed nos lianc indulgentlam
dei nostri miseris, non beatis, nec ante peccatum, sed
post peccata detegirnus, nec sanis medicinam (.<?), sed male
liabentibus nuntianuis. Si nihil in baptizatos possunt nequitiae
spiritales^*, nihil fraus ilia serpentis quae primum subuertit

docere r suprascr. P. " peccanti n supranci-. li. Jnfcr non
et beatis erasurn alqd Iiabet P. i^i post PP. cdd., oni. Migne. spi-
ritales P. sp"ales P. spirituales cdd.

{p) incurroro] cum praep. in constmit Pacianus. cf. op. II. 4: „per
quam ille in naufragium religionis incurrit." do bapt. 2 i. f.: „inidipsum,
•luotl uidebat, incuirit." Cypr. ep. 57. 4 (Hart. II. (i54). ep. 70. 2 (Ilart.

II. 709): „in sacrilegum fraude erroris incurrit." ep. 05. 4 (Hart. II. 724):
„no quis in laqueos erroris inciu-rat." i n omittitur apud Cyjir. ad Demotr.
19 (Hart. 1. ;]04). ad Fort. 11 (Hart. I. 842): „incurrore aeterna sup-
plicia." (Cypr.) carm. IV. 79 (Hart. Jll. 79): „ne forte bis unum incurras
lapsum." (Cypr.) do XII abusiu. saec. 1 (Ilart. III. 153): „nam et Salo-
mon dum multao sapientiae transgressionem incurrit", cot.. 12 (Hart.

III. 171): „eundem pei-ditionis buiuouin incurrit." Sabnasius ad Ael. Lam-
pridii \\iit. Alex. Seueri p. 117 (annot. p. 201): „incurrero aliquid ost
committore." VIp. dig. 24. 1. 18: „nihil uitii mulier incurrit." cf. Oehl. ad
Tert. do pud. 19 (1.-837).

((?) ingerero] cf. c. 5: „taixla solamina ingerore." ep. II. 7: „Nouatianum
miiii ingoris?" paraon. 0: „dec.... pollutam animam et profamun corpus

tua impudenter ingerore quam nostra patienter audiro" cot., id. op. 57. 4
(Hart. II. 054): „nonno ingoretur nobis a domino quod per prophetam
suum clamat et dicit" cot.. Luc. Cal. p. 1034. C (Migne). Ceterum toto
hoc loco imitatus est Pacianus T(>rtullianum paen. 7 (0. I. 050): „piget
socundao, immo iam ultimae spoi subtoxere mentionem, no I\'otractantes
do rosiduo auxilio pacnitcndi spatium adhuo dolinquendi demonstraro uido-
amur. Absit, ut aliquis ita intorpret(!tur, quasi eo sibi otiain nun(! patoat
ad delinquondum, ([uia patot ad pa(niitendum, et redundantia cicmontiae
caolostis libidinem fac\'iat humanae tomeritatis,"

uos felicos dicunt, in errorein uos mittunt et somitam pedum uestrorum
turbant." cf. paraon. 5 i. f. et annot. ad I..

(s) noc sanis medicinam cet.J cf. JIatth. 9. 12. Pac. op. III. 14 i. f.
21 in. Cypr. cp. 55. 10 (Hart. II. 035): „quam potest exercoro medici-
nam qui dicit: ego solos sanos euro, quibus medicus nocossarius non
est" cot., id. ep. 08. 4 (Hart. II. 747). (Cypr.) de dupl. mart. 22
(Hart. IIL 2.35).

hominem, quae posteris eius tot titulos (t) damnationis ^^
impressit, si recessit a mundo < diabolus> si regnare (?/)
iam coepimus si nullum oculis, nullum manibus, nullum
mentibus nostris crimen obrepit, abiciatur (i») hoc dei donum,
repellatur auxilium, nulla exomologesis {w), nulli geniitus
audiautur, contemnat omne reniedium superba iustitia. Quod
si haec homini suo deus ipse prouidit, si idem stantibus (j;)
praemia qui iacentibus ^^ remedia largitus est — desinite
diuinani accusare pietatem aut ^^ tot caelestis ^^ clementiae {y)

dauinationis corr. cx doniinationis- R. diabolus inseruit
V. d. Vliet, Mnem. 1895. p. 189. ^^ cepimus nota usu hiiius
codicis pro coepimus P. cf. ad c. 1 i. f. i® ipse PR., om. cdd..
i\'-* tacontibus Tiliu.<^. 20 ji^^t ^orr. ex a R. 21 colestis P.

{t) titulos dainnationis] cf. infra: „caelestis cleinontiae tituli." Tert.
paeii. 7 (0. I. ()r)7): „doleat ct iugeiniscat nocesse ost uciiia pcccatoruin
peniiissa tot in honiino mortis opera dinita, tot titulos damnationis retro
suao èrasos." Titulus est index, nota, ologium; inde oritur significatio:
causa, cf. Ochl. ad Tert. apol. 1 (0. J. 114). Tert. pat.. 11 (O. 1. 007):
„titulus felicitatis." adu. Mare. 11. 22 (O. II. 110): „idololatriao titulus."
Cyiu\'. de laps. H (Hart. i. 288): „uictoriao titulus." ibid. 15 (Hart. 1. 247):
„misericordiae titulus." Tert. adu. Mare. 1. 24 (0. 11. 70): „titulus bonitatis."
Tert. de an. 58 (O. 11.049): „titulus pa.ssionis." De sign, titulus = (rT>;A>3
ef. Könseh, It. u. Vuig. p. .S20.

{11) rognaro] ef. ep. 111. 15. Eom. 5. 14, 17, 21. Tert. do or. 5 (O. 1.
500). apol. 20 (O. 1. 225).
{v) abiciiitur eet] similis constructio sententiao cf. O]). 111. 20 in. ot 20.
[w) oxomologo.sis] (juid sit, cf. ïert. do paon. 9 (O. 1. 059): „luiius
igitur paenitontiae secundae et unius (juanto in arto negotium est, tanto
operosior probatio, ut non sola conscieutia ])raeforatur, sod aliquo etiam
actu {ulministrotur. Is actus, qui niagis {— froquentius) Graoco uocabnlo
exprimitur et frequontatur, oxomologosis est, qua delictum domino nostiinn
confitemur, non quidem ut ignaro, sod quatenus s.\'jtisfactio confossiono
disponitur, confossiono paonitentia nascitur, paonitontia deus mitigatui\'.
Itaquo oxomologosis prostorneudi ot liumililicandi hominis disciplina est,
conuorsationom iuiuugens misericordiae illicem", ct sequunturoa, quao im-
perat exomologesis. oxomologosim faeere = coniitori. cf. I\'s. 91. 2.
apud nostrum ep. Hl. 17. med.: „bonum est oxomologosim facero doo",
qui locus hoc modo in Vulgata logitur: „bonum est coniitori domino."

(x) stantes.... iacentesj occlesiasticis perusitabi figura. cf. Cypr. de
laps. 22 (Hart. I. 253). 33 (Hart. 1. 201). ep. 30. 3 (Hart. II. Ö5<}).
Tert. do praoscr. haer. 42 (0. 11. 40).

{y) caelestis dementia] cf. Tert. paon. 7 (O. I. G57): „roduudantiaclo-
mentiao caelestis*"

titulos obiectu -- rigoris eradere (^r-), aut gratuita bona do-
mini 23 (a) inobsecrabili (b) asperitate prohibere. Non
largimur ista de nostro (c). »Conuertimini«, inquit domi-
nus {(f), »ad me simulque ieiuuio et tletu et planctu,
scindite corda nestra«. Et iterum (r/*): »relinquat impius
nias suas et uir facinorosus cogitationes suas et con-
uertatur ad dominum, et misericordiam consequetur«.
Itemque proplieta in luinc modum claniat (c): »quoniam
deus pius et mitis et patiens est et qui retlectat senten-
tiam aduersus malitias irrogatam Habetne tam

serpens uonenum, Christus ^ [f) non habet 2
medicinam Diabolus in hoe \' mundo interficit, Christus

obiectu R. edd. obiecti F. \'-3 gratuita bona dïïï P. gratuita
domini bona R. edd. inobsecrabili litteram crasampost \\i habet R.

coiuiertiniini inquit ad me dicit diTs PR. correxi ego. nias s
suprascr. man. 2. P. et uir facinorosus cogitationes. suas in
margine add. man. 2. P. Post irrogatam alqd est erasum, etiam
nor. irrogatam coit. est in R. Piitat it. d. Moddepnan antiquani
le-ctionem fuisse: aduersus malitias nostras inrogatuin. ^s» jfabet
ne P. habetne corr. ex habene R. diuturnmn PJL edd. diuti-
nuni Migtie. 1 et Christus edd.. et om. PR. Tilius. ^ liabere
cj-]). re, .fiqn-ascr. t JL 3 modicini suprascr. na R. \' hoe P.
om. R. edd..

eradcro] cf. c. 8 i. f. Tort. paon. 7 (ib.): „tot titulos dainnationis
retro suae erasos."

(a) gratuita boua domini] cf. ep. 111. 7: „illud (scil. I)aptismum) omnes
adijjisci possuiit, ([uia gratiae dei doiium est, id est gratuita donatio."

(h) iuobsecrabilis] — inexorabilis. cf. ep. II. 7 i. f. : „iuexorabilis religio".
ep. UI. 11): „frons inexorabilis."

{(l) loei. 2. 12. cf. ep. III. Ki. Cypr. de laps. 29 (Hart. I. 258) scribit:
„reucrtimini" eet., item ep. 55. 22 (liart. II. (ilO). do laps. 30 (Hart. I. 2ü3).
Jo bono pat. .1 (Hart. I. 399). Tort. pud. 2 (0. I. 794).

(<ü*)Es. 55. 7. cf. ep. III. lü. Cypr. tost. III. 11 ( Hart. I. 122), qui pro
facinorosus praebet i n i (j u u s, itenKjue Vulgata.

(/) et] cum codd. omisi coll. loco similis stracturae ep. III. 11:
„Iiominis conllrmatum testamentum nemo suporordinat, dei tabulai» tabula
diuei-sa nmtabit?"

hie non potest subuenire? Pigeat (g) sane peccare sed
paenitere non pigeat. Piideat periclitari, sed non pudeat
liberari. Qiiis naufrago tabulam, ne euadat, eripiet (A)?
Quis sanandis " uulneribus inuidebit? An "non Dauid^*(«):
»lauabo per singulas noctes lectum meum, [in] lacrimis » (k)
stratum meum rigabo?« îjt iterum (/): »peccatum meum ego
agnosco et facinus meum non toxi?« Et adhuc{w): »dixi:
prosequar ^^ aduersum me delictum meum deo meo, et
tu remisisti impietatem cordis mei Nonne ilh\' ^^ post

caedis et adulterii reatuni pro Bethsabee paenitenti pro-
pheta respondit (m): »dominus abstulit a to peccatum
tuum?« Nonne ^^ (o) Babylonium regem (p) post tot idolo-

^ peccare, peccji e ras. P. " sanandis is in marginc est add.;
erasum est ahjd post noc. P. ^ ^t exp. litt, t, suprascr. n

Post Dauid inserunt dicit edd.. lacrimis edd.. in lacrimis PR.
Tilius. agnoco sxtprascr. litt, s P. prosequar, s (f) e rasiira
ex f cofr. esse uid. P. delictum ra.iuris corr. ca: diloctnm P.
12 mei PR. Tilius. om. edd.. illi PR. illo edd.. cf. v. d. Vliet, Mnem.
1805. p. 189. bersabee R. ^ Noiuie ego. Non P. Num R. edd..

{(j) pigeat sane peccare cot.] Tert. paen. 7 i. f. (0. i. GüB): „pigeat
saue peccare rursus, sed rursus paenitere non pigeat; pigeat iterum
periclitari, sed non iterum liberari. Neminem pudeat." cf. Pac. paraen 12.

{h) quis naufrago tabulam eripiet?] cf. Tort. paon. 4 (0. I. (>4!)): „eam
(seil, paenitentiam) tu peccator, iti inu.ide, ita ami)lexare, ut naufragus
alicuius tabulae fidem." Tort, pacîn. 12 (0. I. GG.^)): „quid ego ultra de
istis\'duabus luimanae salutis quasi jilancis?" Notandum est jjaonitentiani
dici secundam tabulam (cf. paen. U (0. 1. G59)), „quia scilicet prima
paenitentia, qua acccdebant ad accipiendum baptisma, dicebatur nauis."
Oehl. ad Tert. paen. 4 (I. G4»). cf. Tert. pud. IV, (0. 1.820 in.). Pac. cj).
II. 4: „Nouatiani philosophia, per quam illo in naufragiuni roligionis iucurrit "
Tert. paen. 7 (0. 1. Gû7): „plerique naufragio liberati" cot. Cypr. ei). 4. 2
(Hart. 11. 474): „liboranda est uigilanter de periculosis locis nauis, no
inter scoi)ulos ot saxa frangatur."

(Ic) in ] ante lacrimis omisi cum odd. coll. paraen. 10, ubi idem locus legitur.

(o) nonno] scripsi propter soquens et praocodens nonno, quainquam
suflicit simplex non, nam nihil apud nostrmn nsitafiusquam omiSsioparti-
culae interrogatiuae. cf. ep. III. 14 in. ad c. 10. c. 11 c. 15 in. c. 10
i. f. c. 2r in. Vid. v. d. Vliot, Tort. p. 01 annot.

latriae facinora damnatum exomologesis liberauit Etquid
est quod ait domiuus (q): »uoune qui ceciderit resurget et qui
auersus fuerit conuertetur Quid ilia tot simiiitudiuum
dominicarum argumenta (r) respondent? Quod drachmam ^^
inuenit mulier (s) et gratulatur inuentam; quod pastor ouem
reportât (0 erraticam; quod filio reuertenti («) post pio-
dacta {v) omnia bona et cum meretricibus et fornicariis
nepotata {iv) pater blandus occurrit et inuidum fratrem

ydolatriao P. idolatriac II exomologesis non liberauit cdd.,
quae num jtrachent j)ro noime. auorsatus crasi.s at li. i® con-
uertetur corr. cx conuertitur 11. i" draginani P. 20 epotata P.
epotata corr. cx epogata P. no potata Tilins.

(>•) quid ilia tot simiiitudiuum dominicarum argumenta cot.] fore ad
litteram descripsit 0 Tert. jiaen. 1.1.: „quid ilia similitudinum dominicarum
argumenta nobis uoluntV" cf. Tert. pat. 12 (0. I. (i08): „sic ot illis domi-
nicarum similitudiniun exemplis do pationtia sanctis adest." Similitudines
Tortulliano eolorisquo jiatribus I>iitinis sunt ligurae, paraiiolao. cf. Oehl. ad
Tert. pacn. 1.1. Pac. ep. 111. 14. argumontum — .sinuilacrum, sermoiigu-
ratus, imago, cf. Apul. 11. (do Isido): „super frontom plana rotunditas, in
modum spoculi, vol immo argumontum lunao." ib. ü. 20. cf. Verg. Aen.
7. 791. Ou. met. G.()9. Cic. Verr. 4. 5G. 124. Act. apo.st. 1. .3. Tort. bapt. 8
(0. ]. G27).

(s) quod drachmam.... inuentani] Tert. paon. 8 (0. I. 058): „quod
mulier drachmam peixlidit et requirit ot roporit ot amicas ad gaudiiun
inuitat." Luc. 15. 8, 9. (Cypr.) ad Nouat. 15 (Hart. 111. 05).

(/) quod i)astor ouom rejiortat erraticam] Tert. paen. l.l.: „errat et
una pastoris ouicula, sod grox una carior non erat; una ilia conquiritur,
una pro onmibus dosideratur et tandem inuonitur ot humoris pastoris ipsius
refertur." Tert. pat. 12 (0. 1. 008): „erroneam ouem pationtia pastoris
requirit ot inuenit.... ot humoris insuper aduehit baiulus patiens pecca-
tricem derelictam." cf. id. i)ud. 9 (0. 1. 812). Luc. 15. 4 sqq. (Cvpr.) ad
Nouat. 15 (Hart. 111. 05). Cypr. ep. 55. 15 (Hart. 11. (i;54).

8 (0. 1. ()59): „ilhun etiam mitissinuim patrom non tacobo, qui prodigum
filium rouot^at et post inopiam pacnitentem libens suscijiit, innnolat uitulum
!>raoopinium, conuiuio gaudium suum oxornat." id. pat. 12 (0. 1. 009):
„ilium quoquo prodigum lilium pationtia patris ot rocipit et ue.stit et pascit
et a])ud impatientiam irati fratris oxcusat." cf. Pac. ep. 111. 13. Tert.
pud. 9 (0. L 812).

(?>) prodactaj cf. Tert. pud. 8 ( 0. 1. 808): „minor lilius prodacta sub-
stantia dei in aliéna regiono mendicat."

{w) nepotata] part, passiue iLsurpatum nil est quod mironuu-. nepotari
prodigere, deuorare, dilapidare. hide deriuantur nepotalis = conueniens
nopotibus sou luxuriosis; nopotatio _ nopotatus = prodigalitas

ostensa ratione castigat: »filius«, inquiens ^^ »meus hic mor-
tuus fuerat ^^ et reuixit, perierat et inueutus est?« Quid ille
in uia uulneratus, a Leuita et sacerdote praeteritus (w*)? Nonne
curatur? E\'uolue {x) quae spiritus dicat ecclesiis: Ephe-
sios desertae dilectionis (y) accusat stuprum ïhyati-
renis ^^ imputât. Sardes in opere cessantes, Pergamenos
docentes diuersa reprehendit, Laodicenorum diuitias inurit-";
et tamen omnes ad paeuitentiam satisfactions ^ (x) inuitat.

inquit exp. litt. t, suprascr. ens li. Jnf^f. fuerat et et era-
sum alqd liahet P. euolue pro reuolue ego. ^^ Ephesios corr.
ex Ephesiis R. ^^ accusat corr. ex actus at R. tyatirenis P.

Sardos, s fmalis repetita postea erasa est R. jjergamenos o
e ras. P. ^\'j inurit n corr. est e Hit. non amplius obuia P. et
m margine add. man. 2. P. ^ satisfactionis PR. satisfactione IMignc.
sub priore litt. a conspicitur ptmctum , quod postea est crasuni.;
s e ras. corr. est ex i P.

Gloss. Lat. Graec. Sangerm.: „nepotatus aVwTi\'ûtj Uixuria, lasciuia." cf.
Tort. apol. 46(0.1. 284): „Aristippus in purpura sub magna graiiitatis super-
ficie nepotatur." Son. de ben. I. 15. 1: „ucto liboralitateni nepotnri." cf.
Blokhuis p. 148.

Do tribus parabolis legantur Pac. ep. 111. 13. 14. paraon. 12. i. f. Tert.
pud. 7 sqq. (0. L 803 sqq.).

(?ü*) uulneratus, a Leuita ot sacerdote praeteritus] Luc. 10. 30 sqq..
Cypr. ep. 55. 19 (Hart. 11. 6.38). (Cypr.) ad Xouat. 1 (Hart. 111. 52).

(x) euoluo et q. s.] Tert. paon. 8 (0. 1. 658): „id si dubitas, ouoluo
quao spiritus ecclesiis dicat. Desertani dilcctioneni Ephesiis inijmtat, stupnnn
et idolothytonnu esuni Thyatirenis e.xprobrat, Sardos non plenoruin oporuni
incusat, Pergamenos docentes poruorsa reprehendit, Laodicenos fidontes
diuitiis obiurgat et tamen omnes ad p-ienitontiam commonet, sub conuni-
nationibus quidem." cf. Apoc. 2 et 3. ouoluo scrii)si eum Tort. 1,1.
et coll. paraen. 7 in.: „euoluito apostolos."

iy) dilectio] cf. ep. III. 4 i. f. Tert. adu. Marc. IV. 27 (0. I.
233). Cypr. test. III. 3 (Hart. L 114 sq.). Tort. pud. 13 (0. 1. 817).
Cypr. op. 55. 19 (Hart. II. 637). Est Graocorum oiyoLnvi. cf. Tert.
apol. 39 (0. I. 265).

(«) satisfactie] cf. paraon. 4: „conuicium satisfactione pensabitur."
Do paenitontiae uocabulis satisfacero et satisfactio dis[)utat Dosid.
Heraldus Digress. 11. 4. p. 279 sqq.. cf. Tort. paon. 8 (0. 1. 659):
„confessio onim satisfactionis consilium ost, dissinuilatio contuniaciae." id.
do ioiun. 16 (0. 1. 876): „de satisfactione inuitatus a rcgo." Pac. paraen.
12: „si ad patrom nostrum uera satisfactione redeatis." Tert. pnen. 9
(0. 1. 660): „sod quatenus satisfactie confossiono disponitur." Cypr. do
laps. 14 (Hart. 1. 247): „ut magis fratres ad precem satisfactionis insti-
gem." 15 (Hart. 1. 248). 17 (Hart. I. 249): „dous nostra satisfactiono

Quid apostolus ad Corintliios cum ita dicit ^ (a): »iie cum
uenero lugeam multos ex his qui ante peccauerunt et non
egerunt paenitentiam ex his quae ante gesserunt in fornica-
tione et immunditiis suis?« Quid rursus ^ ad Galatas (h):
»si quis praeuentus fuerit in aliquo delicto [id est qnocum-
que ^ (c)], uos qui spiritales » estis, instruite eiusmodi (rf)
in spii\'itu mansuetudinis, cauens ne et tu tempteris« ® (e).
At numquid paterfamilias in magna domo argentea tantum
et aurea uasa custodit? Nonne ^ et fictilia (f) et lignea et
composita quaedam et refecta dignatur ® (//)? »Nunc gaudeo«,

dicat r. 3 Quid euin rursus E. edd. cum o?». P. id est
quocunique (jlosscum deleui ego. ^ sjüiles P. spiritnles edd.. spi-
rituales Tilius. tempteris P. \'\' Non PR. Nonne cum e<ld. ego.
dignantur exj). altera n P.

plai\'aiulus est." 28 (Hart. 1. 258). 30 i. f. (Hart. I. 2()0). 34 (Hart. 1.
202): „illie superest paeniteutia quae satisfaciat." 30 (Hart. 1. 203). id.
ad Fort. 25 (Hart. 1. 309). id. op. 05. 11 (Hart. H. 031). op. 59. 14
(Hart. li. 083).

(«) 2 Cor. 12. 21. cf. Tert. pud. 15 (O. I. 820). Cypr. op. 55. 20.
(O. H. 044).

(i) Gal. 0. 1. ef. Cypr. te.st. 111. 9 (Hart. 1. 120). ep. 55. 18 (Hart.
11. 030).

{(l) ciusn\\odi] suhstantiue positum pro: homines uel res eiusmodi, tales,
quo nihil ost apud eeelesiasticos usitatius, (juod idem ualot do liuius-
modi. cf. Ochl. ad Tert. l)apt. 12 (O. I. 031). v. d. Yliet, Tertullianus
p. 29. lllokhuis p. 70 sq.. Apud nostrum quoquo legitur. cf. ep. 111. 17, 18,
locis 0 libris sacris desumptis; item 20 ot paraon. 9: „soriun est iu
eiusmodi" eet..

(e) oauens no et tutemptoris] Vulgata ot Cypr. tost. 111. 9 (Hart. 1.120).
1\'ac. op. lil. 20 tam en alTert: „considerantes uosmotipsos ne tomptemini",
itemque Cypr. ep. 55. 18 (Hart. 11. 030): „iu contemplationo habontes
unusquisquo, ne et uos temptemini."

(/) uasa fictilia] cf. Tert. pat. 10 (O. 1. (>05): „nos putres, uasa ficti-
lia." Cic. ad Att, (>. 1. Totus loeus foro repetitur op. ill. 20: „haecigitur
erit domus magna, loeuples omnium diuersitate uasorum, iu qua purum
refulget aurum, in qua ductilo lucet argentum, uerum quae ot lignea.
sieut scriptum est, et fictilia uasa dignatur." ef. ep. III. 2 i. f. Dosumptus
ost ex 2 Tim. 2. 20. cf. Cypr. op. 54. 3 (Hart. 11.022). op. 55. 25 (Hart.
II. 043). Pac. ep. III. 20.

inquit apostolus ^ (/i) »quia contristati estis ad paenitentiam«.
Et iterum (i): »quia secundum deum tristitia paenitentiam
in salutem stabilem operatur.«

YI. Sed (k) paenitere non licuit ^^ (/). Nemo sine fructu
imperat laborem: »dignus (m) est enim operar\'ms^^ mercede
sua«. Numquam (n) deus non paenitenti comminaretur,
nisi ignosceret paenitenti. Solus (o) hoc, inquies, deus po-
terit. Verum est, sed et quod per sacerdotes sues facit, ip-
sius potestas est. Nam quid est illud, quod apostolis dicit
»quae ligaueritis in terris ligata erunt et in caelis, et quae-
cumque solueritis in terris soluta erunt et in caelis?« Cur
hoc si ligare hominibus ac soluere non licebat? An tantum
hoc solis apostolis licet? Ergo (q) et baptizare solis licet et

9 Nunc inquit gaudeo apostolus PR. ordincm mniaui cum edd..
licuit corr. ex lucuit R. i\' operarius PR. niercenarins edd.
12 numquam a e ras. P.

(/:) Sed] „solet Tertiillianus pracsuniptioiiibus (7rp6XiXTaA)f\'4.eff dico)
praemittere particulain sod eodem seiisu quo antiquiores at. Fingit enim
aliquem contra se disputantem et sibi obiciontem cet." v. d. Vliot, Tor-
tullianus, p. 51. In Taciano praeter lumc locum <f. ep. II. 5 in.: „sed
nostri magis quosti sunt." ep. III. 20 in.

(?«) Matth. 10. 10. Luc. 10. 7. 1 Tim. 5. 18. cf. Tort. adu. Marc. IV. 24
(0. 11. 223).

(«) numquam dous .... nisi ignosceret paenitenti j idem Pacianus paraen.
12: „noc utique non paenitentibus comminaretur, nisi ignosceret
paenitentibus," quod oxscripsit o Tert. paen. 8 (0.1.(558): „non comniiiia-
retur autem non paenitenti, si non ignosceret iiaenitenti." (;f. Cypi". ep.
55. 22 (Hart. II. (54 0): _quod utiquo ad paenitentiam dominus non hor-
taretur, nisi quia paenitentibus indulgentiam pollicetur."

(o) solus dous poterit] cf. Teii. pud. 21 (0. I. 842): „quis autem potorat
donaro delicta? Hoc solius ipsius est."

(p) Matth. 10. 10. loann. 20. 23. cf. Matth. 18. 18. Pac. ep. 111. 11. Cypr.
de cath. eccl. un. 4 (Hart. I. 212). ep. 33. 1 (Hart. II. 500). ep. 75. 10
(Hart. 11. 820). ep. 09. 11 (Hart. 11. 759). ep. 73. 7 (Hart. II. 783).

(q) ergo et baptizare solis licet cot.] cf. Cypr. ep. 75. 10 (Hart. 11.^)21):
„potestas ergo peccatoram remittendoram apostolis data est et ecclesiis
quas illi a Christo missi constituorunt ot episcopis qui eis ordinationo ui-
caria successefunt."

spiritum saiictam dare ^^ solis et solis gentium peccata pur-
gare, quia totum lioc non aliis quam apostolis imperatum est.
Quod si uno in loco et resolutie uiuculorum et sacramenti
potestas datur, aut totum ad nos ex apostolorum forma (;•)
et potestate deductum est aut nec illud ex decretis (.s) re-
laxatum (() est. »Ego,« inquit (u), »fundameutum posui,
alius autem superaedificat.« Hoc ergo superaedifica?>iM6\' "
quod apostolorum doctrina fundauit. Denique et episcopi
apostoli nominantur, sicut de Epaplirodito Paulus edis-
serit (■<;): »fratrem et commilitonem«, inquit, »meum, uestrum
autem apostolum.«. Si ergo et lauacri et chrismatis ^^ po-
testas, maiorum longe " charisnmtum, ad episcopos (a:)
inde descendit, et ligandi quoque ins (//) affuit atquo
soluendi. Quod etsi nos id ob nostra peccata temerario
uindicamus, deus tamen illud ut sanctis et apostolorum ca-

Inter dare ct solis alqd erasurn. habet P. superaedificamus
PR. edd.. superaedilicantes Miffiie. lica add. man. 2. d c ras. P.
epafrodito P. chrismatis priorem s supraser. man. 2. P.
maiorum longo PR. cdd., maionun et longe Migne. charis-
matum corr. ex carismatum P. crismatum P. i\'-* lingandi cxp.
priorc n P. ligandi corr. cx liganti R. ^ alVuit P. jn^iorcm f
l)ro d crasani habet R. id pn om. edd..

(r) forma] = ;^«pa)CT))p. of. op. III. 13. 14. 22. Apwl Tort, porsaopo
forma — modus, lex, ratio, cf. Oehl. ad Tort, idolol. 18 ( I. 99). Cvpr. ep.
I. 1. (Hart. II. 4(50) 2 (Mart, ib.) op. 19. 2 (Ilart. II. 52.-)). op.\'27. 2.
(Hart. II. 542). ep. 55. 27. (Hart. II. 045).
(s) ox decretis] estuo corruiitum?

(0 rolaxaro] cf. e ). III. 7: „cum tantum in baptismato tibi licoat
relaxaro j)occatum." ib.: „uoni.am paonitontibus riîlaxaro." 12: „id quod
poccotiu\' in hominem, scptuagios et septies rolaxandum."
(?0 ogo cot] 1 Cor. 3. 10.
(r) Philipp. 2. 25.

( «;) I\'ln-isma] cf. Tert. bapt. 7 (0. I. 020): „ox quo Aaron a Moyso
unctus est, unde Christus dicitur a chrismato, ijuod est unctio, quae "do-
mino nomen accommodauit, facta spiritalis, quia spiritu unctus est a doo
patro," ot Oehl. ad locum.

(x) ad opiscojios] cf. Cypr. e ). 75. 10 (Hart. II. 821): „potostns orgo
peccatoruni romittondorum apostolis data est et occlosiis, cpias illi a Christo
missi constituorunt ot episeopis qui ois oi-dinationo uicaria succossorunt."
(y) ligandi ius atquo soluendi] cf. ep. HI. 11 in.

tliedram " tenentibus non negabit, qui episcopis etiam unici
sui (z) nomen indulsit.

VII. Plura scriberem, frater, ni et celeritate pueri (a) reuer-
tentis urgerer ^^ <et> " uel praesenti tibi uel de omni {b)
proposito confitenti copiosiora seruarem. Nemo episcopum
hominis contemplatione despiciat. Recordemur quod Petrus
apostolus dominum nostrum episcopum noininarit: »sed
conuersi,« inquit (c), »modo ad episcopum et pastorem ani-
marum uestrarum.« Quid episcopo negabitur, in quo
dei nomen operatur (d)? Reddet quidem illc ^ rationem,
si quid perperam fecerit, uel si corrupte et impie iudicarit.
Nee praeiudicatur deo (e), quo minus mali aediticatoris opera
r^

22 catheda P. 23 reuerentis II. 2i urguerer exp. altera litt. u li.
25 et om. PR. Tilius. inserui cum edd.. 2» omni codd. et edd.
nomine Latini2is. 27 episcopum add. man. 2. P. 28 animinarum
exp. ina P. 2;) Qui de j)ro Quid P. 39 reddet corr. ex redde R.
1 ille PR., edd.. illi Migne.

{x) unici sui] scil. filii, ut saepe. cf. Cypr. ep. 51. 1 in. (Hart. II. 014):
„doo patri oniuipotenti et Christo eius domino et deo nostro salutari." id.
ad Fort. 4 (Hart. 1. 31!»). ep. 55. 8 (Hart. II. 02ü). ep. 00. 7 (Hart.

(ij de omni proposito confitenti] Jjatinii coniectura „do nomine projrasito"
milii non arridot. Non eiiim do nomine catholico Pacianus e.xigit, ut
animi sentontiam suam apcriat Sympronianus, sed do fido catholiea. Sen-
tontiani Symproniani de nomino c^atholico plano ot disorto rofutauit Pa-
cianus c. 4. De fide autom agi, uidobis ex c. lin.: „quod ex nobis fidem
catiiolicae ueritatis oxaminas, tu potissimum quae uel quam diuei\'sa soquo-
reris indicaro debueras. cf. c. 2, exitum huius epistulao et ep. II. 2.

III. 90 (Hart. 177): „factis non iierbis operandum est." ep. 02. 5 (Hart.
II. 700). Saepissime apud Cj\'pr. legitur operari _ eIoomosyna.s dare,
et operatio . : eleomosynao operatio. cf. do op. et eloem. 15 (Hart. I.
384 et 385). ep. 31. 4 (Hart. II. 532). do dom. or. 32 (Hart. I. 290). do
laps. 35 (Hart. 1. 203). de op. et eleem. 10 (Hart. I. 380): „operari in
pauperem." cf. Tert. uirg. uel. 13 (O. I. 903): „eloemosynao operatio."

(e) nee praeiudicatur deo eet] cf. Cypr. op. 55. 18 (Hart. II. ^30"):
„uequo enim praeiudieamus deo iudicaturo quo minus si paenitentiam plo-
nam et iustam peccatoris inuenerit, tune ratum faciat quod a nobis fiierit
hic statutum. uero nos aliquis paenitentiao simulationo deluserit, deus
qui non deridetur et qui cor hominis intuetur de his quae nos miinis
perspeximus iudicet et seruorum sententiani dominus emeudet," eet.

rescindât ^ (/"): interea ^ si pia illa administra tic est, adiutor
dei operum perseuerat {(j). Ecce apostolus ad laïcos scribit (/i):
»si cui quid dona^-tis \' (/), et ego; nam et ego quod donaui,
si quid donaui, propter uos in persona Christi, ut non pos-
sideawur ^ a satana non enim uersutias eius ignoramus.«
Si autem quod laici douant apostolus douasse se dicit, quod
episcopus fecerit, qualiter respuetur? Ergo nec c]iris7na\'\',\\\\QG
baptisma nec criminum remissio, nec innouatio ® corporis
sanctao potostati ^^ eius indulta est, quia nihil propria usur-
patione mandatum est totumque id ex apostolico iure deiluxit.
SciA) frater, banc ipsam paenitontiae ueniam non passim
omnibus dari noc antequam aut intorpretatio diuinao uoluntatis
aut forsitan uisitatio fuerit ^^ relaxari (/.•); magno pondéré
niagnoquo libramine post niultos gomitus offusionomque lacri-
marum, post totius ecclesiae proces, ita ueniam uerae ])aoni-

\' donastis PR. donatis edd.. ^ possidoanuu- PR. anuu\' c ras. P.
possideatur cdd.. sathana P. \' nec chrisma PR. edd., om. Mir/iie.
crisina s e ra.t. P. « baptisma a fmalis rasiira corr. est cx u P.
iimouatitio cxj). ti P. i® crasnm est punctumjyost uoc. potostati P.
scito PR. scio cdd.. inter fuerit ct relaxari alqd erasum
(intcrpunctionem, ut mihi uidetur) habet P.

(/) rescindoro] _ aholoro, tolloro, iufirinaro. cf. op. 111.11). Tort. paon.
2 (0. 1. 045): „roscissa sontontia iraruni jn-istinaruni." apol. M (0. 1.
170): „roscissa danniatio Socrati tostiinoniuin reddidit." do earn. Chr. 2
(C). 11. 427): „rosciiidondn quod rotro ( antoa) crodidisti." do rosurr.
earn. 07 (0. II. 544): „ad ro.scissioneni mortis." pud. 14 i. f. (0.1.824):
„lusit igitur ot do suo sjiiritu et do ecclesiae angolo et do uirtute domini,
si quod do consilio oorum proiuintiauorat roscidit." Cypr. do laps. 18
(Hart. I. 250): „domini praocopta roscindoro." Cypr. ep. 31. 7 (Hart. 11.
5()3). (Cypr.) do spoctac. 4 (Hart. 111. (i).
(ƒ/) porseuorarol (^f- Cypr. op. 55. 20 (Hart. 11. (538). 22 (Hart. 11. (13!)).
(A) 2 Cor.\' 2. 10, 11. cf. Tert. |nid. 13 (0. 1. 817). Pac. op. 111. 18.
(/) donare ] condonaro, ut persjiepe apud ecclesiasticos. cf.^Pac. (;p.
111. 1: „quod mortale peccatum ecclesia donare non possit." 7 med.: „deus,
qui et iu baptismato donat Jidmissum." 15 i. f.: „roliqua bonis paoniten-
tibus donantur." paraon. 3. bapt. 7. T(!rt. pud. 2 (0. 1. 794): „filios dei
misericordos ot pacificos esse oportet, douantes inuieem sicut ot Christus
donauit nobis." 21 (0. I. 842). Cvpr. do laps. 17 (Hart. 1. 249). 18
(Hart. I. 250). op. 75. 17 (Hart. if. 821).
(k) relaxare] cf. ad c. (5.

tentiae iion uegari, ut iudicaturo Christo nemo praeiudicet.
Si apertius quid tu sentias scripseris, frater, plenius iustrue-
ris (0-

ad simpronianum (an litteris nigris additum) prima explicit.
Incipit secunda litteris ininio dcpictis P. Ad simpronianum prima
explicit; incipit epistula secunda II.

I. In (piaestiono prolixa («) quantum potero breuitateni
sequar. Noque tibi, frater, sub intorrogationis bonao specie
occulta uerborum tela iaculanti - atquo obicionti, quae ^ ipso
machiuaro, aliquam uicom reponsabo. »Oraro pro porse-
quontibus« iubomur {h) »maleclicontibusquo benedicere.«
Kraus (e) enim quasi uulpecubio, uis \' leonis est; utrumquo
ab homino alionissinium, sod fraus odio digna maioro. Nam
cum plus liossr, te ^ crodas, quasi ignarus intorrogas; cum
docoro to putes, simulas orudiri. Rabbi dominum uocabant

Ej)istiilac inscriptioncs, quae in edit, htjuntur, ticlut „(/c Si/inpru-
ninni liiteris\'\'^ in eodd. non repcriuntur. ^ acianus /\'. ^ iaculanti
eorr. ex iaculati R. ^ quam pro quae Barth adu. p. 1921. \' uis
leonis est J\'IL uis autom leonis est edd.. nosse to P. nos sete P.
nocero edd.. ef. v. d. Vliet, Mnem. 18!)\',. p. 189. « Kabi P.

(a) prolixusj longiis. ef. Augustin. ep. liJS. 20: „proli.vissinia opistula."
Do orationo — uorbosus, a[)ucl seriptoros seipiioris aoui. ef. Macroh. Sat.

7. 8: „cuius oxeinphun, no sim prolixus, omisi." Apul. Ilor. 3. p. ;1Ö9. 23:
„quod utinam mihi pro amplitudino auditorii prolixa oratio suppeteret, ac
non hie maxime (ilaudonit, ubi mo facundissimum cupcrem." quo loco
tamen non signiliciat simplieiter U(!rbo.sam orationom, sod eloquens Ihunon
orationis. Adu. prolixo apud Oell. 12. 1 in.: „fabulari instituit prolixius."
Fignratim Oell. 13. 29 (28). 3. cf. Blokhuis p. 181.

(o) fraus onim quasi uulpeculae cet] totum iiunc locum exscripsit P. o
Cic. do off. 1. 13. 41: „cum autom duobus modis, id o.st aut ui aut
fraude, fiat iniuria, fraus quasi uulpo(!ulao, uis leonis uidotur; utrumquo
homine alienissimum, sod fraus odio digna maioro."

ueteres Pharisaei, cum aenigmata legis opponerent; magistrum
appellabant, cum sibi omue magisterium uindicareut. Quidlibet
agas, frater, totum ex me simpliciter {d) recognosces. JIalo
imperitus quam malitiosus iutellegi ^ male fatuus quam
callidus iudicari. Quare prius quam rationem fidei nostrae,
de qua moueris, assignem (e), accipe pauca de litteris tuis,
quas tractatui praetulisti.

II. Refectum » esse te dicis prioribus epistulis nieis et
statim addis me cum araaritudine respondisse quao scripserim.
Si amara reficiuut, quid dulcia opereutur [f) ignoro, nisi
ut in medicinae poculis, solet {g) amarum ^^ magis quam
dulce medicari. Sed, quaeso, litteras meas répétas (A), an
aliquo felle («\') respersae sint, quid superbum, quid insuauo
responderim. Plures me ais haereses (A;) nominasse, do
quibus nemo quaesierit. Ago (/), quid tua (/«), si haoreticus

^ intelligi P. » refectum corr. ex rectum R. quia post nisi
inserunt edd.. medicinae edd. medicina PR. Tilius. " amarum
coir, ex amaram R. respersae prior s suprascr. P.

impressô confirmare. cf. Tort. pud. 21 (0. I. 841): „disciplina hominem
gubernat, potestas assignat." pat. 1;} (0. 1. (ilO): „haec (soil. pationtia)ct
uiduam tenet ot uirginom assignat."
(/■) operari] cf. ad op. 1. 7.

(ij) solet amarum magis quam dulce medicari] cf. (^uiiit. ;}. 1. f). Tert.
paen. 10. i. f. (0. 1. (>(32): „tiimen (puio per insuauitatem modentur, et
emolumento curationis offensam sui excusant et pràesontem iniuriam supor-
uenturae utilitatis gratia commendant." cf. Aristot. ])roblem. 48. sect. 1.

(//.) répétas] cf. ep. 111. 11: „primum praocopti istius caput repete."
ep. II. 7 in.: „uerum recolo utrimque litteras; iam uidebis s|)iculisn0 an
iloribus paginam conseramus."

{i) fel] cf. Tert. pud. 14 (0. I. 821): „animaduortamus autem totam
epistulam primam, ut ita dixerim, non atramento sod fello conscrijitam."
Pac. ep. 111. 21. Tort. bapt. 8 (0. I. (>27).

(/•) haeresis] cf. Tert. praescr. haer. (5 (0. II. 7 sq.): „adulterao doc-
trinao, haereses dictae Graeca uoce, ex interpretatione electionis qua quis
siuo ad insti^iondas siuo ad suscipiendas eas utitur. Idoo et sibi dainna-
tum dixit haereticum (scil. Pauhis), quia ot in quo damiuitur sibi elegit."
{I) age] cf. ad op. 1. 3.
(»«) quid tua] scil. intei-fuit.

non eras? Qui cum do fide nostra quaestionem moueres
et doceri uelle te diceres, scripsi (n) ignorantiae causas esse
multiplices (o); quae uos potissimum (p) haberet aperires
ne retexendis (q) pluribus aestuarem (;•). De catholico
nomine multa respondi placide. Dixi (,s) enim nihil alterius
interesse quid alius uocaretur. Ac si uim nominis postulares,
quodcunique illud csset esse mirificum, seu ununi super
omnia (/), seu, quod ante non dixi, filius regis (a), id est
populus christianus. A dco CQviQ no men inditum nobis
quod per saecula tanta non caderet (ü). Et sane gratulor,
quod licet alios anteposueris etiam circa {w) nos assen-
t/re do nomino. Quid si negares? Natura chunaret. Aut
si adhuc dubitas, taceamus. Ambo quod uocabimur hoc

quaestionem moueres PR. nioüeres quaestionem edd.. altera o
iioc. moueres corr. est ex a J\\ ut aperires edd.. retexendis
is add. man, 2. P. estuareni inter t et u alqd era.mni habet P.
^^ esset PR. Tilim. praue desideratur in edd.. cf. v. d. Vliet,
Mncn}. 180\'). p. 180. nomen et a deo pro non et adeo corr.
V. d. Vliet, Mnem. 1805. p. WO. inditum t corr. e litt.
non iam obuia P. anteposueris, ante add. man, 2. P, 20 as-
sentire P, assentiare R, edd,, 21 nocabimm- corr. esse uid. ex
uocabinuis P.

(p) potissimum | uinat iioc uocalnilnm Taeiauus. cf. op. 1. 1 in. ep. 111. 20 in.
quao uos potissimum liaboret, tu aperires] cf. ep. 1. 1: „tu (juae uos
causa potissimum do uuitato corporis nostri soluisset aperires."

(7) rete.xerej — narrare, commomorare. cf. Tert. bapt. 1.5 (O. 1. 033).
ad nat. II. 7 (0. I. 304): „eur non credatis talia roto.xentibus do dois
uostris V"
(r) aestuaro] cf. ep. I. 4 in.

(s) dixi enim eet.] in )rima 01». nusquam reporiuntur.
(O unum super omnia ep. I. 4.

(») filius regis) cf. bapt. 0: „bao suut nuptiai; domini.... Christus
ot ecclesia. Ex his nuptiis christiana plebs nas(^itur" cot.

(/\') a deo.... cadorot] cf. ep. I. 3: „certo non est ab Iiomino nuitu-
atum, rjuod per saecula tanta non cadoret."

iw) circa nos a.sscntire] cf. Tert. an. 2 in. (O. 11. óóS): „plano non
nogabitnus aliquando philosophos iuxt a nostra sensisso." circa = iuxta, ef.
Rönsch, It. u. Vuig. p. 392.
etiam] num tamon?

erimus teste nominis uetustate. Ceterum si pertinacius flagi-
taueris, uide ne tibi uir ille uirtutis exclamet (x): »quid
interrogas nomen meum? Et ipsum est mirabile.« Tunc
addidi ^^ (x*) sane unde catliolici nomen hoc trahereut, non
esse reputandum, quia (y) nec Valentinis si a Valentino, nec
Phrygibus ^^ si a Phrygia nec Nouatianis si a Nouatiano
uocarentur imputari solere.

III. Hic tu grauiter commoueris et quasi aculeo lixus
erigeris. Nam sic iratus exelamas: Xum quid " Cypriano
sancto uiro hoc obest, quod populus eius apostaticum (x)
nomen habet, uel Capitolinum (a) uel Synedrium ^^
Conuiciaris, et ecce non moueor. Horumne aliquid appel-
lati sumus? Interroga saeculum (c), frater, totosque ox
ordine annos, an nobis nojnen hoc Imosorit, an Cypriani
populus aliud quam catholicus noniinatus sit. ^Jumquam ox
his ulbini nomen audiui. Tam uide si uocari aliquis

uocarentur corr. e uaciirontur If. 2« eculoo legit Bartli. adu.
]). 1922. 27 num quid, imlgo nuinquid. 2.s Tilius. sin-

[y) quia], quoniam ot quod apud ocolosia-sticos idom ualont; iutoixluin
coniuuguntur cum acc. <;. inf.. cf. Cypr. ep. r)3 (Hart. II. (ii\'O): „corti
sunuis to congaudoro quod nos.... pacom fe(!isso." (Cypr.) do mont. Sina
ot Sion 12 (Hart. III. 11(5). cf. ad ep. III. I.\').

{x) apostaticum nomen] Vb. a\'postataro habot Cvpr. op. .\'57. 3 (Hart.
II. (j\')2).

(а) Capitolinum] Capitolium apud oeclesiiisticos uocantur tompla gen-
tilia ot gentiles doi. cf. Cypr. ep. 18 (Hart. 11. (588). Capitolium
Komanum curiam doo rum uocat Tort. apol. (5 (0. I. 13.\')).

(б) Synedrium] „conuicium ost a concilio ductum in inuidiam Cypriani"
Tilius iu margine.

(c) .saeculum] _ corpus tomporum, muudus. homines, ot indo othnici.
cf. Cypr. do hab. uirg. 10 (Hart. 1. 195). 21 (Hart. 1. 202). 22 (Hart.
I. 203). do d«m. or. 13 (Hart. I. 275). ep. .55. (5 (Hart. II. (527) ot
saepius. Tort. apol. 2(5 (0. I. 225) ot saepius. Pac. infra.

(d) uide si cum indie.] cf. op. III. 2: „uido si cum inormi uoritato
confligis."

eo nomine potuit, quod sibi nescit impositum. Quid ergo?
^laledicta (e) sunt ista, non nomina, et maledicta irascentium \\
maledicta petulantium. Quotuis ^ et ego uos possum appeihire
uominibus, si liceat irasci! Cyprianiim sanctum uocas et
populum ipsim ^ {f) apostaticum? Quomodo? »Si initium (//)
sanctum, et farina; et si radix sancta, ot rami.« Egone
apostaticus an Nouatus\'? Nouatus, inquam, ])atre jn-odito (//),
ecclesia derelicta, partu uxoris oifuso? Egono " apostaticus
an Nouatianus (/), quem absentem epistula episcopum finxit,
quem consocranto nullo linteata sedes (/,•) accepit? Verum

\' irascentium corr. cx ira scicntinm Ji. (,»uod uis 1\'. ^ ipsins
PJL eius cdd.. \' aposfcvticus an Nouatus corr. cx apostaticos an
Nouatos Jf. ^ ego ne \'Wins. " uos ipsi P.

(c) maledicta .sunt ista cet] in mente liabuit Cic. pro Coel. Ki 30:
„omnia sunt alia non crimina, schI maledicta iurgii petulantis magis quam
publicae quaestionis. adulter, impudicus, sequester conuicium est, iion aecu-
satio; nullum est enim fundamontum horum criminum, nulla sedes; uocos
sunt contumoliosao, temoro ab irato aecusatora, nullo auctoro emissae."

(/■) ipse] intoi-dum idem. cf. Tert. rosurr. cam. 1 (0. II. 4()7). adu.
Mare. V. Ki (O. II. 322). Cypr. ep. 75. 1 (Hart, II. 810): „iu ipsaatquo
in eadom domo."

(f/) Si initium cet] Hom. 11. 1(5. „(i tfc iJ oc-rraf^tj xy!», k«1 tc
iPvfUjjix, Kxi e» r, fi^ot dyia,, xa) oï y.KoiSo" ïilius in margine.

(/O Nouatus, imiuam, jtatre piwlito cet.] i\'f. (\'|i. III. (i. Cypr. ep. 52.
2. (Hart II. (11!)): „j.ater oliam eius in uico famo mortuus et ab co in
morto poslmodum nee sepultus. uterus u.\\oris calco piM-cu.ssus et alM»rtiono
properanto in parricidium partus o.xpressus. et damnare nunc audot sacri-
licantium mainis, cuiu sit ipso nocentior pcdibus, quibus lilius qui musce-
batur. occisus est."
(/) Nouatiainis cet. | cf. Cyjir. in epistulis passim,
(/i) linteatam s(>dem | cum empliasi dicit IVianus, id est, uiuento adhuc
episcopo rite creato (cf. ep. 111. (i i. f.), nam „uerisimile e.st, uacantes a
morte episcoporum catlicdras non linteatas, swl atratas fuisse.... scdilia
autem episcoporum linteis oixlinario moro operiebantur." Ilarth. adu. p.
I!)22. cf. Vita (\'ypriani I\'ontio Diacono adscripta c. Ki (Hart III.CVIII):
„illic eum post iter longum nimio sudore nuididatus scderet (sedile autem
orat fortuito linteo tectum, tit ct sub ictii passionis episcopatus honore
fruomtur)" cet. cf. Kusob. h. o. (i. -13. !». Augustin. op. 203 ad Ma.\\.: „in
futura dei iudicio nec absides gradatao noc cathedraeu(,\'latae." Kpistulasynodica
episcoporum Aegypti ap. Athanasium in ajmlogia: „TWf Jè ci

ista posterius (/). Interim ipsi uos c dicite quid uocemiui.
IS^egatisno Nouatianos a Nouatiano uocari Quodlibet Uli h «
nomen imponas, semper istud haerebit. Scrutare {m) totos,
si uidetur, annalos et crede tot saeculis: respondebis " chris-
tianum. Inquirente ^^ me genus sectae ^^ Nouatiannni non
infitiaberis. Nec tamen {n) ego Nouatiani tui nomen
accuso, quod totiens requisitumcircumloquentibus////e-
ris et operto quodam sinu claudis (o). Fatere, frater,
faicrc ^^ simpliciter (p): nihil est sceleris " in ^^ nomine.
Quid te totiens interrogatus abscondis? Quid causam 20
nominis erubescis (7)? Cum primum scripseras, Cataphrygem
<to>^°* putabam. Tu n£ secundis quidem litteris confiteris.
Meo inuides noniini ot tuuni uitas? Vide quic/ sit pudoris
in causa quae refugit quod uocatur!

IV. Quae ^^ castigas ot .s«%?.s Quasi ad rhetorem ^s*
uenerimus aut ars sit tractanda aut de uersibus Vorgilii

uos ipsi P. uacari IL ® illis PR. om. edd.. » respondebis
corr. ex responderis R. inquirente corr. ex, inquirontoni R.
11 settao R. nec eorr. ex ne R. totiens P. requisituni
corr. ca; requisitam R. litteris f70. lineris R. Tilius. Vmois P. edd..
IC fatere \'frater fatere simpliciter PR. fatere simpliciter cdd. fatere,
fatere simpliciter \'Tilius. sceleris c ras. roir. ex e P. ,,,
suprasa-. man. 2. P. totiejis P. " causam et nominis
erasum alqd hahct P. ^o* te imerui ego. 21 tu ne quidem se-
cundis P. quid PR. edd.. qui Migne. numquid mauult v. d.
Vliet. 22 Qua et pro quae R. 2» satagis/»-o agis w. e/. Vliet, Mncm.
1802. p. 282. agis corr. ex ais R. 23* rethorem P. 21 ars .<iU2)rasn\\
litt, s R.

„interroga saeculiun, frater, totosquo ex ordine annos."
(n) Nouatiani nomen] cf. ep. I. 3 in.

(o) operto quodam sinu claudis] cf. ep. I. 1: „nunc clauso, ut ita
dixerim, litterarjim sinu."

(fi) erubescero c. acc. rei et personao] cf. Pac. ep. II. 4. paraen. 8.
Tert. earn. Chr. 4 (0. II. 432). Tert. adu. Marc. I. 1 (0. II. 48) habet
erubescero alicui. pud. 3 (0. I. 797) ot saepius.

disputmuhivi Quid enim ego ^^ dixeram aut quos Vcr-
(jilil uersus onarraram ^s? Cum plures haereticos uomi-
uassem, acklidi: »et quos fama recondit obscura.« {/•) Et
uude tu hoc de Vergilii uersu tractum putas, si Yergilium
omniiio iiou noueras 2»? Atquiii ego ^^ (s) uoii ex ordine
uersum posui. Dixi enim: »quos fama rccondit obscura«,
ut loquentibus moris est ex copia sermouis hunuini ^ dicere 2
aliquid quod ante dictum sit. Tu uero uersum suo ordine,
sua compage repetisti. Adeo Yergilium plus amasti, ut nefas ®
fieri putares, si uersum eius infringeres? Et tameu ego a
])aruulo didicerani. [I) Quid mirum si in ea incidi quae
sciebam? In to, frater, tantus est labor, ut ea nunc demum
legas quae lecta quondam ab aliis orubesc«.s\' \'? Latinis insti-
tutum, I^atine ioquentcm tam accusare debebis quam Graece
(Jraecuin, quam l^arthice Parthum, quam Puiiico Poenum:
]Modis, Aegyptiis, Hebraeis sua lingua ost secundum copiam
domini, qui cam in centum uiginti (//) ora modulatus est.
Poeticum uersum episcopus dixit. Quid Paulus apostolus?
Erubescit, (miiu Atheniensem \' ilium uersum et dicit ** ot
comprohat? Nam in actis " apostolorum ita ponit (f): »sicnt

codirum, qunm cl habct Tilius. Virgilii PR. 21! ego corr. cx orgo H.
27 Virgilii I\'JL 2.s enararroin r(hl. 211 noueras /t\'. ■\'\'o afqiiin ego
scrij>si cum Mijpie (in auuot.) ci liibl. uct. patr. Col. Agr. IV.
p. 2:n. F. at(pii ego P. liibl. patr. max. Lugd. IV. p. 308. A.
at qui iunxit man. 2. P. \' lumiana F. 2 infer dicere cl alitpiid
ras. F. ^ nefas FR. 110 fas Migiic. \' ernbescjvs /\'. erubescebas
h\'. edd.. ^ parthice t e ras. F. " uinginti F. ^ attheniensein P.
^ dicit FIi\\ dixit edd. ^ actis corr. ex actus R. sicut FJi. om. edd..

(ri ot quos fama roi.\'ondit obscura] cf. op. I. 1.
(s) atquiu ngo] dicoro uidotur so motriun nou sonia.sso.
(/) a paruulo didieoram] optimo igitur nouorat Vorgilium Paciaiuis, ut
ot aliis locis apparet.

(?/) in centum uiginti ora] idem infra. „Arnobius IvMietor CommontArio
in Psaimnm CIV Septuaginta duas linguas |)er suecossionos filiorum Noo
colligit" Bartli. adu. p. 1983. Itemque pro CXX seripsisso PacianumLXX
conicit Cotelerius ad Kccognit. II. -ri.
(?\') Act. 17. 28, 29.

quidam etiam secundum uos dixerunt: liuius (w) uamque
genus sumus Cum igitur genus simus dei,« et rursus
ad ïitum [dixit] ^^ (x): »dixit (y) quidam ex illis proprius
eorum propheta: Cretenses {z) semper mendaces, malae be-
stiae, uentres pigri.« Et addit »testimonium lioc uerum
est.« Sic <si> peccamus, <peccamus> exemplo, nec
rhetores sumus, sed quamcumque uocem dei copiam
credimus. Latium, Aegyptus, Athenae Thraces, Arabes,
Hispani deum confitentur, omnes linguas spiritus sanctus
intellegit. Tu ipse cur ais: Litteras tuas uiuaci [a) cedro
perlin/am ^^ {b) propter cariosos Jiostcs musarum? Qua-
rum oro, musarum? An quae inuenerint litteras et scripse-

" sumus 11. simus P. et rursus ad Titum dixit: dixit PP.
priuH dixit ddcui cyo. dixit corr. cx dixerit It. addit scnpsi
cum Miync. addidit Pit. cdd. " si suprascr. litt. c It. si ct pec-
camus hm-rui cyo. rethores P. dei copiam P. copiam dei P.

attlienes P. porliniam cyo. per lineam P. perlinam. It. cdd.
I\'\' cariosos allcri a suj)rascr. o It. 20 qnarum u c ras. P.

(j) dixit] omisi utpotc ortum 0 soquenti uoealmlo. ef. op. 1. 5 i.f.. ul)i
simili modo sanetae scriiiturao loci coniunguutur.
{;//) Tit. 1. 12, 18. cf. Tort, do an. 20 (0. 11. .\'»88).
(x) Crotonsos semper niendacos cot.] „id ox Epiinonido: K??T£f oct)
^/•êüö\'Tcti, /.X-KX 9\'ijpi\'*) yxffTt^ff oifyxl" Tilius in margine.

(a) uiuaci cedro porliniam cot.] cf. Vitruu. 2. 9. 18: „ex codro oleum,
quod cedreum dicitur, nascitur, quo reliquae res cum sint unetae, uti otiam
libri a tineis et a carlo non laoduntur." Seru. ad Verg. Aon. 7. 178 do
eedro „quod lignum non facile eonsumitur uotustato." Indo „cedro digna"
dicuntur ea, quae promerentur immoi-talitatem, quae postoritati consecrari
dobent, cf. Ilor. A. P. 882: „carmina linenda cedro" immortalitate digna.
Pers. sat 1. 42: „et cedro digna locutus," quo loco annotat scholiasta:
„mos apud ueteros erat, ut cliartao. iu quibus nobilia carminascribebantur,
oleo cedrino inungei-cntui-, quod et diu durabiles facoret et a tineis con-
seruaret. Ali^ dicunt (ita pergit bonus scholiasta) cednim genus ligni
esse, quod dignum bibliotheca habebatur." cf. et Ou. trist. .8. 1. 18: „liber
llauus cedro." Dioscorid. 1. lOfi. Plin. h. n. 10. 40. 78 sq..

(b) porliniam] scripsi pro perlinam. cf. Sap. 18. 14. Neuo II. 417 (ed.
pr.). cf. illiniro pro ill\'noro apud Tori. pud. 20 lO. I. 840).

rint Chartas quas tineae (c) persequantur Die, oro,
frater, mnsae iitteras repererunt ^s? Nonne per dominum
omnia, et a deo omnia? Praeter illas centum et uiginti
iinguas fuit adhuc alia musarum? Hesiodus istud in Helicone
mentitus est, sed Atiieniensium studio, quibus, <ut> 26 ait
apostolus (d), nihil uacabat nisi loqui. Nos teste apostolo (e)
omnium uocum niodos, omnium genera linguarum a deo in-
spirata retinemus. Ignosco tamen, frater, si quid et tu de
tuo auctoro praesumis (/"), ot Nouatiani philosophiam, per
quam illo in naufragium 2^ religionis incurrit (h), cum
Hesiodi auctoritate coniungis. Verumtamon apostoli momi-
nisso debueras, qui ait (^): »uidote ne quis uos docipiat per
philosophiam ot inanom soductionem.«

V. Iam quale illud ost quod catholicis 2s imputandum
putas, si quando uos rogos aut iinjjeria 2" porsecuta sunt?
Ergo 0 contrario uobis dobuit imputari quotiens ^ re-
gum et imperionnn - porsecutiones catliolici portulorunt?

21 (üiitas 1\\ 22 j)orsequantur 1\\ corr. cx persequontur It.
roi)i)ororunt P. 21 uinginti P. 25 attlienieiisium P. 2« ^t o»i.
Plk\\ iiiscnii cum cdd.. apostolus ait PR. ordiucni mulmn ego.
2\' naufragimn nan corr. cx uan P. 2« ciitholicis e ras. P. 29
peria corr. cx iam peria R. ^^ contrario 0 finalis c ras. P.
^ quotiens PP. \'\' im])eriis regjun ct porsecutiones P. regum im-
])ius ot porsecutiones R. l egum impietatem ot porsecutiones THius.
Corrcxit v. d. Vlict, Mncm. 181)0. p. 100.

(fi) tinea] cf. Cypr. do zelo et liu. 7 in. (Hart. I. 42.\'}).
(f/) ut ait apostolus] Act. 17. 21. cf. Tert. de an. ■} (0. II. 500):
„Atlienis onim cxportus linguatam ciuita(i>m cum onmes illic sapientiae
atque facundiao eaupones dogustasset" cot.,
(e) teste apostolo | 1 Cor. 14. JO, 18.

(/") i)ra(ïsumcre] sibi ari-ogaro, andere, cf. Cvpr. do la|)s. 18 (Hart.
1. 2.50). id. sent, ep. 28 (Hart. I. 447). ep. .\'M (Ilart. II. 537). p]ocIi. 32.
13. cf. praosum])tio apud nostrum (q). II. (5.
(ff) naufragium religionis] cf. ad op. I. 5.
(//) in(;urroro] cf. ad ej). I. 5 in..

(0 Coloss. 2. 8. cf. Tert. adu. JIare. V. 1!) (0. U. 331) praescr. liaer.
7 (p.Jl. <)). Cypr. ep. 55. 10 (Hart. II. 035). id. do bono pat. 1 (Hart.
I. 397 sq.). „uidete no qui uos dopraedetur jior itliilosophiam ot inanem
fallaciam."

Aiqiii 3 nostros pagani principes persecuti sunt uos cliristiano-
rum odia pertulistis. Sed {k) nostri magis questi sunt i. Viderit
qui lioc fecit qua mente, quo spiritu, pacemne an discor-
diam ® procurant »Yerum (/) et si ^ quidam eorum de-
liquerunt,« inquit, »numquid fidem dei destruunt Nec
tamen tu querelam ^^ [m] putes fuisse nostrorum. Sed
cum per nostram fidem cliristiani principes esse coepissent,
ipsi principes catholicae, hoc est ^^ suae, parti fauentes
proprio dolore commoti sunt. Nisi foi\'te Danieli ^^ (//) impu-
tabitur quod a Dario uindicatus est, aut Hesteri (0) sanc-
tissimae feminae, cum pro ea dux regis occiditur, aut tribus
pueris (7;), cum ^^ propter eos post expérimenta flammarum
profanis et incredulis rex Babyionius comminatur. Nonne
Simonem Petrus (7) indice astipulante confundit? Non ^\'•\'(7*)

3 atqui ego. atque in nostros Pli. Tilin.<s. in om. edd.. pcvsecu-
tionem exercuerunt Tilius. In toto loco reslituendo paucis cxceptis
secutus sum v. d. Vliet, Mnem. 1895. p. 190. \' qucri debuerunt Tilius.
^ qui hoc fecit edd.. quis hoc fecerit PR. discordia Migne. pro-
curant corr. man. 2. ex procuraret. media r c ras. P. « si s c ras. P.
" fidem id c ras. P. distrumit R. nec^tamen tu <perse-
cutionis uestrao causam> (luereiam putes f. n. v. d. Vliet, Mnem.
1895..p. 190. JVbto; ualde (lege nota ualde: — nota bene) de
zrlo fulei quem liabere dcbent principes christiani. in margine R.

est corr. cx es R. \'\' i)arti i c ras. P. daniheli 1\\ danihelo
R. Tilius. liester P. cum PR. quod edd.. symonem P.
^^ non PR. Mignc. num edd..

(Z) Rom. :3. 3. cf. Cypr. do oatii. occl. un. 22 (llart. I. 230). id. sent,
op. 47 (Ilart. 1. 452). ep. 5\'J. 7 (Hart. 11. (>75). op. (ifi. 8 f Ilart. 11. 732).
ep. 07. 8 (llart. II. 742).

(m) Cum quorelis Symproniani couferri possunt oa, quae scribit Cypi . ad
Demetr. cap. 3 sqq. (llart. I. 352 sqq.).

{q) Sinionem Petrus] cf. Act. 8. 9, 24. (Tort.) adu. omn. iiaoi\\ 1
(0. 11. 753): „Simon magus qui in actis apostolorum condignam meruital»
apostolo Petao iustamquo sontentiam." Eusel). h.e. 2. 15. 3 sqq.. Tert.
praescr. liaer. 33 i. f. (0. II. 32). (Cypr.) de robapt. 10 (Ilart. III. Si)).
Hase p. 00. Nusquam tamen de iudice sermo (ist, de ([ua r(ï uideatur
V. d. Vliet, Mnem. 1895. p. 190 .sq..

((/*) non] de particula intorrogatiua oniissa cf. ad op. I. 5. et adde
locos ep. 111. 25. paraen. 5.

Elimam {r) fauente Sergio Pauius excaecat? Vindicatus (s)
esset 21 et Hierosolyniis si quid fidei ligatus habuisset.
Nescis seruire ipsas inuocentibus potestates et in bonuni
sanctis {i) partibus ministrare? Sicut apostolus dicit (n):
»principes nou sunt timori bono operi, sed malo. A\'^is autem
non timere potestatem? Bonum fac et liabebis laudeni ex ea
per dominum; minister enim est tibi in bonum.« Et tamen
ego de nullo questus sum, do nomine uindicatus. Noc im-
pedire (/;) mihi 25 Nouatianos puto, quorum paruitate, si
uellem, atque dofoctu 2" poteram gloriari. Ecce plebem tuam
imporatori nullus accusat et solus es »Oportet (iv) nos
tamen omnes stare ante tribunal doi Quod uuum scio,
quererentur 2« Nouatiani, si causa eoruni esset ullis grata
principibus.

VI. Vtilius esse • ais uincere (.r) quam placero. At qui
uincondi ardore ducuntur, contentione proficiunt 2. Apostolus
uero ait (//): »si quis autom uidetur contentiosus" esso, uos
talem consuetudinom non habemus, noc ecclesia dei.« Contra

2® hotyinam P. hetyni f mam /\'f litt, crasa) T{. Ilolyma"
Elymam Bibl. max. net. patr. Lmjd, p. 308. I). 21 cssot (ëöt)
ras. corr. ex esse (ëö) P. 22 iorusolimis P, 21 partibus PR. pa-
tribus cdd.. 2« niichi P. 2« do foctu imixit man. 2. P. 27 ^g g
ras. P. 28 tribunal doi, nal doi e ras. P. 29 querorontur nt c
ras. P. -"»o cuasa P. 1 osso PR. essot cdd.. - proficiunt cdd..
proficiant PR. ^ contentiosus os e ras. P.

ef. V. d. Vliet, Mnem. 18!),"). p. 191. Videtur satis ueri simile haec uerba
esse referenda ad ea, quao narrantur Act. 0. 21. 2(5—0. 24.

{t) sanctis partibus] si patri bus est genuinum, glossoma osso uidetur.
(«) Kom 13. 3, 4. cf. Tort, scorp. 14 in. (0. 1. .532). Cypr. test. 111.
38 (Hart. I. 149).

(v) impediro] „pixj impcdimento esso" in margine Tilius. „impodiroalicui
est Latinitatis aoui aut loci" Ikrth. adu. p. 1984. cf. Itönsch, It. u. Vulg. p. 413.

{w) Kom. 14. 10. 2 Cor. 5. 10. cf. Tort. adu. Marc. V. 10 (0.11.311).
do re.surr. (rarn. 43 (0. II. 522). Cypr. test. 111. 28 (Hart. 1. 9()).in.5G
(Hart. I. 157).

uincero quam placero] cf. ej). III. II: „quae in uobis uincendi
eupido ost, ut talo aliquid audoatis?"
(!/) 1 Cor. 11. 1Ü.

de studio placendi: »omnibus« inquit {x) »per omnia placeo,
non quaerens quod ^ mihi utile sit, sed quod multis, ut sal-
uentur.« Yos autem, dum nestra non fratrum commoda co-
gitatis, uincendo mauultis elidere (z*) quam placendo recreare.
Malum bono uicisse rationis <sanae> ** est, ceterum ^ («) in
quacumque causa uelle " superare praesumptionis insanae est,
non de \'\' apostolico iure, sed de Graeco (i), apud quos scrip-
tum putatur, omnem morem ^ (c) Lacedaemoniorum in-
flammatum esse cupiditate uincendi. Sus (d) quoque illo
lutulentus et insana tigris, quid (e) aliud uelint nisi uincoro

^ quod q e ras. P. sanae inserui ego. ceterum in qua-
cunque causa uelle superare praesiunptionis insanae est in cake
imginae add. man. 2. P. uelle corr. ex uellero R. \' do add.
man. 2. P. ^ murem Dartlt. adu. ]). 1084. lacedemonum P.

la) oetenimj notissimo iisu — sed, at, iimno. Exempla o Tertuiliano
praobebit Oelil. ad fug. in pers. 2 (O. 1. 460), quibus addo de cor. 4
(0. I. 424). 13 (O. I. 453). apol. 40 (O. I. 209). Cypr. de liab. uirg. 7
(Hart. I. 197). do dom. or. 24 (Hart. I. 285). ad Demetr. 22 (Hart. I.
300). Pac. paraeu. 10: „bene (juod mediocres sumus; ceterum ot illa
faceremus" eet. op. 111. 4 ib. i. f. ep. III. 17. cf. Blokhuis p. 35 sq..
Drager, üb. Synt. u. Stil dos Tac. (1882) p. 9.

(b) de Graeco, apud quosj cf. Cypr. ep. 75. Ki (Hai-t. 11.821): „ail-
uersarii nostri, qui succossinms."

(c) morem Ivacedaemoniorum] animi causa commemoro Barthii couiec-
turam et uerba, quibus illam dofendit: „prouorbium" inquit „autom ii)sum
mendo non caret, nam scribondum existimo: onuiem murem. adeo con-
t(!ntiosum id genus esse, ut etiam nuisculi ipsi uincendi desiderio iiorten-
dant Prouerbii ipsius exomplum nullum subit, liotandum tamon est do
Spartanorum (piAonnix." Barth. adu. p. 1984.

(d) sus lutulentus] ef. Hor. epist 2. 2. 75. 1. 2. 20. Cic. in Sail. 3:
„itaque nihil aliud studet nisi ut lutulentus sus cum quouis uolutari."

insana tigris] (!f. Hor. od. 1. 10. 15: „insanus loo." „insanae aquae"
Ou. heroid. 1. 0.

(e) quid aliud uelint nisi uincere quam placere] ellipsis comparatiui
magis s. potius crebro reperitur. cf. Tert apol. 1 (O. I. 113). 21 in.
(0. I. 195). ad nat. I. 4 (O. I. 312): „et tamen mirari quam asscqui
nonmt." cf. t)ehl. ad Tert. de test. an. 1 (O. I. 401). Cypr. ej). 3(). 1
(Hart II. 573): „mirati sumus.... ut in tam ingenti crimino.... i)acem
sibi non appeterent quam uindicarent" (Cypr.) do mont. Sina et Sion 9
(Hart III. 115): „Christus autem in montem sanctumascenditlignum regni
sui, ut mororetur a ludaeis quam quod ipse ali(iuein hominem mortiferaret."
(Cypr.) do singul. cleric. 2 (Hart 11. 175): „in ha(! parte expcxlit bene
timere quam male fidero." cf. Fronto p. 75. 15 Nab. Blokhuis p. 123 sq..

quam placere? Yacare {f) tibi scribis ot idoo te cou-
tontiosa deloctant. Milii " uero catholicis negotiis occupato
post triginta forme dies litterae tuae traditae sunt, post alios
quadraginta ^^ repetitae.

VII. Irasci me ais; absit (//); stiniulari ^^ ut apem coii-
(rtlo quae intordum aculeo mella defeiulit. Verum recolo [li)
utrimque littoriis, iam uidebis spiculisuo an floribus pagi-
nam (/) conseramus. Do similibus quidem apostolus: »quos
oportet indentari.« (/,) Sod attonde nos tecum quasi co-
lumbae oro potius quam dento coufligimus. Vtinamry?/c
uorum essot quod docori uello te dicis! lain ipsa ^^ tibi
manibus meis sancti spiritus unguenta suggorerem Amas

uacaro c c ran. P. " michi P. ^^ quadraginta man. 2. corr. c
quadraginto P. stimulari corr. CiC stinmlaro/1\'. " concedo f/.
VUct, Mnem. 1895. p. 191. credo PP. 0 c ra.s. P. recolo ante
r cram cM 0 P. spicnlisne eorr. ex. speculisno man. 2. P.

sed attondo in margine add. man. 2. P. ^^ utinamque PP.
utinam cdd.. ijisa I\'P. cdd.. ipso Migne. 20 „^eis g
-\'I suggorerem ro add. man. 2. P.

(/■) uiu\'uro) cf. oj). HI. 27: „cum uacuum orit." Tort, do pall. 1 (0. I.
!)M): „cum itn uacat ot iuuat."

{g) ai)sit] locutio ooclosia-sticis asitatissima. cf. paraou. (3 i. f. Item.
:n. 1 Cor. (3. 1.5. Rom. 3, (i. Tort. pud. 0 (0. I. 801). rosurr. earn.!)
(O. II. .17!»). paon. 7 {0. I. 057). do pall. 2 (0. I. <.)22). adu. Marc. V. 13
(0. II. 315). Cypr. op. .30. 3 (Ilart. II. 551). op. 33. 1 (Hart. II. 500).
iiitcnlum rcporitur ropotitum: „absit absit." (if. Tert. pud. 1 (0. I. 7it2):
„absit, absit a spoiisa Cliristi talo praocouium." (Cypr.) do singul. cloric.
13 (Hart. III. 188): „absit absit ut ubiquo fomiuao praoscribautur."

(//) rocoloroj in momoriam sibi rouocare. cf. Ou. bor. 5.113. Vopisc.
Tac. 0. I. Augustin. doctr. chr. 2. 17.

(/) piiginam] singularis ut c. 8: „sod tpiia.... (laginam roforsisti."
sjiiculisno] cxpoctauoris spinulisno.

(/■•) quos oportet indontavri) Tit. 1. 11. Nota uorborum lusum oxprossum
in uocabulis indontari ot donto.

indontari ] „nouo pro: in quos oportot dontcs infringi" Tilius in nuirgino.
Signilicat igitur donto infringoro ot motapliorico rodarguoro, uorbis
grauiori bus apitollaro. cf. Luc. Calar. pro. S. Athanasio 11. <10 (Migno III.
\'•21. B.): „conspicis intoroa mandasso apostolum, ut uos uoritati rosistóntos
indontcmini opiscojti intoruentu", h. o. ut infringammi ot contoramini sana
doctrina ot auctoritiito talis opiscopi. IjOco (iloss. Gr. Ijit. apud Forcolli-
num (cd. 1808) s. u. indontaro: „iKatPerof, fossura, occatio, indou-
tatio", assontior oditoribus bidontatio logontibus.

me {I). Non laesi, scio; sed tunc demuni amares, si non
diuersa sentires (m) atque operi meo blandus accederes
Cypriani epistulas mihi placere miraris Quidni beati
martyris (o) et catliolici sacerdotis? Nouatianum mihi in-
geris Ip). Philosophum (q) saeculi (r) fuisse audio: non "
satis (r*) miror ab ecclesia dei uiui dégénérasse ! Cognosce ra-
dicem legis antiquae (s), fontem (/) ueteris populi reliquisse,
Cornelio inuidentem, Nouati insahiae commodatum (?<) sine
consecratione légitima episcopum factum, «deoque ^^ (i\')

si diuersa non sentires R 23 miraris is e ras. P. 21 quid
ni P. 25 j^Qu nec edd.. 26 idèoquo PP. corr. v. d. Vliet,
Mnem. 1895. p. 101.

(m) si non diuersa sentires] cf. ep. I. in: „tu potissimum quae uol quam
diuersa sequereris indicare debueras."

(n) operi meo blandus accederos] cf. paraon. 2: „blaudam hums mei
operis ac sollicitam diligentiam."

(p) ingorore] ef. ad ep. I. et Tert. do ieiun. lü (0. I. 877). Est
nostrum opdringen.

(f/) philosophum] quantoporo odio essent ecclesiae i)hilosophi, uidcas
cx Tort. apol. 40 (0. I. 281). ad nat. I. 4 (0. I. 311) apol. 47 (0. 1.
287). ad nat. IL 2 (O. I. 352). apol. 14 (0. 1. 100\\ ad nat. 1. 10 (O.I.
329). adu. Ilormog. 8 (0. IL 347). de an. 3 (0. IL 500). apol. 22
(0. I. 206). praescr. haer. 7 (0. IL 8). Cvpr. do bono pat. 1 (Hart. I.
397) 22 (ib. 398). Pac. infra Cypr. op. 55, 10 (Hart. IL 0:J5): „inter
christianos autem et philosophes plurimum disüit", cet.. Hieron. adu. Pam-
machium: „plus debet Christi discipulus praostaro quam mundi iihilosophus,
gloriae animal et popularis aurae atque rumorum uenalo mancipiuni." id.
Consolât, ad lulianum: „pbilosophus, gloriae animal ot popularis aurao
uilo mancipium."

(r) philosophus saeculi] cf. Tort, praescr. haer. 7 (0. II, 8): „philo-
sophia saecularis,"

(s) radix legis antiquae] cf, Cypr. ep. 45. 1 (Hart. 11. 000): „sed
quoniam diuemo partis obstinate et ■ inlloxibilis |)ortinacia non tantum
radicis et matris sinum atque comploxum recusauit" cot., op. 73. 2 (Hart.
IL 779): „nos autem qui eeclesiao unius caput et radicem tenemus" cot..

(f) adeoque] scribens mihi porsuasit v. d. Vliet. cf. tamen K. Sittl, lok.
Versch. der I.>at. Sprache p. 137: „adeo r= ideo konnnt im Spiitlatoin über-
haupt vor." Blokhuis p. 107. Sed adeoque — uol adoo.

Ad rem cf. Pac. ep. III. 5: „Nouatianus no falso quidem adhuo episco-
patu sacerdos." Cypr. ep. 55. 24 (Hart. IL 043). ep. 09.3 (Hart. IL 752).

noc (w) factum, per epistulam eorum, qui se confossores esse
simulareat, qui matris unius {x) membra diuelierent. Haec
ego tibi, frater, confessione uestrorum litteris appro-
babo Ita tuus isto pliilosophus »sapientiam suam quaerens
statuere«, sicut apostolus ait (//), »sapientiae clei noii est
subiectus«, quoniam per sapientiam suam (x) nnindus non
recognouit sapientiam dei i. Nam quod ante passuni No-
uatianum putas et Cyprianum • dixisse sul)iungis »praecessit
me aduersarius meus«, uide quam manifesta respondeam
Nouatianus martyrium numquam tulit, nec ox uerbis beatis-
simi Cypriani auditum istud aut lectum est. Habos oius
epistulas (a) quibus Cornelium urbis episcopum, cui tunc
Nouatianus inuiderat, inimicis principibus (/;) resistentem,
saepe confessum saejie uexatum re fort ])lurimis confes-
soribus, plurimis quoquo martyribus ducem factum, ot cum
plurimis gloriosissime (V;) coronatum (d) uiuente tunc Noua-
tiano etiamquo secure. Nam ot idoo ab ecclesia Cbristi ro-

ego corr. esse aid. cx ergo P. confessione ss c ras. P.
2\'\' ai)probabo corr. ex approbobo P. insapientiain dei cxp. in li.
1 (lei c ras. P. - ciprianuin P. ^ nianifostivrc spondeam Jl. ma-
nifesto P. edd. manifesto Tilius. manifesfci scripsi ex leciione co-
dicis P. \' sepo confessum in niar<ji)ie add. man. 2. P.

(w) nocj = non. cf. Cypr. cath. occl. un. 14 i. f. (Hart. 1. 223).
(x) matris miius] cf. op. HI. 21: „mater unicuba." Tert. do or. 2 (0.
I. 050): „mater occlosia." Saepo eo sensu usurpatur matrix, cf. op. III.
3 in. Tort, praescr. Iiaer. 21 (0. II. 19): „matrices ecclosiao." cf. Oohl.
ad Tort, do pat. 5 (0. I, 597). Cypr. ep. 48. 3 (Hart. II. 007): „nos
.scimus hortatos os.so ut ecclesiae catholicae matricem ot radiccm agnos-

matricem redoant." id. do cath. eccl. un. 23 (Hart. II. 231): „quiciiuid a
matrice discessorit sooi-sum uiuero ot spiraro non poterit."

(V) Kon». 10. 3. cf. Tort. adu. Marc. V. 14 (0. II. 310). (Cypr.) do
singul. eleric. 10 (Hart. III. 191).
(*) quoniam per sapientiam suam cot.] cf. supra ad philosophum.
(a) epistulas eius] c^ epp. 55 ot 00.

(/;) inimicis principibus resistentem] cf. ep. HI. (i in.: „crebras perse-
cutiones irati principis sustinobat."

(r) do Cornelii laudibus cf. Cypr. op. 55. 8 (Hart. II. 029). Pac. ep.
III. 0 in..

cesserat, ne ilium labor ^ confessionis urgeret Qui pri
mum \'\' stimulatus inuidia episcopatum Cornelii non ferebat,
inde se Nouato paucorum epistulis derisus addixerat. Haec
te omnia de Nouatiano Cypriani litterae perdocebunt. Porro
etiam si passus est aliquid Nouatianus, non tamen et s oc-
cisus; etiam si occisus, non tamen <et> " coronatus (c).
Quidni i®? Extra ecclesiae pacem (/"), extra concordiam, extra
eam matrem cuius portio {h) debet e.sse qui martyr est.
Audi apostolum {i): »et ^^ si habuero ^^ omnem fidem ita ut
montes transferam, caritatem autem non habeam, nihil
sum. Et si in cibos pauperum diuisero omnem substan-
tiam meam ot si tradidoro corpus moum ad comburendum,
caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest.« Cypri-
anus autem in concordia omnium, in pace communi, in con-
fessorum grege passus est et saepe confessus iteratis per-

^ labor a est erasa P. " urgeret corr. cuc, urgueret R. ^ 2)vi.
mus P. ® et PR. etiam edd.. " et inserui ego. i® quid iii P.

et ipse scriba add. uid. P. 12 habeam PR. habuero edd..
13 autem om. PR. edd.., inseruit Migne. " i)auperum manu viul-
tiwi posteriore uocahulo diuisero e,st suprascr. R. autem acque ac
HOC. pauperum postca est additum R. i*\' iteratis i initialis e ras. P.

(c) ctiain si ocoisus, non tainon ct coronatiLs] cf. Cypr. <lo occl. catli.
uu. 14 (Hart. I. 223): „occidi talis potost, coroiiari non [wtcst", <|uo toto
capite de eodoni argumento agit Cyjirianns.

{h) portio] pars. cf. ep. Hl. 3 i. f. ib. 13. Tert. apol. 5 (O. 1. 131):
Domitianufi portio do Neronis crudelitate." Eus. h.e. 3. 20: „^^OjUêTiavoV
juïpof uv t>)<- too Nep^^^ot w\'juot/jto?." Cypr. ep. 43. 2 (Hart. II. 591).
ep. (JG. 8 (Hart. II. 732). ep. 07. 8 (Hart. II. 741). Cypr. do liab. uirg.
4 (Ilart. 1. 190): „uiri portio femina, sunt duo in carno una." Ad rem cf.
Cypr. de catli. cccl. un. 14 (Hart. I. 222): „o.xhibere so nou potest mar-
tyrem qui fraternam non tenuit caritatom". ot paulo superius: „esso martyr
non potest qui in ecclesia non est." ib. (ib. 223). ep. 73. 21 (Hart. li.
794). cf. porti uncula in Pac. ep. III. 4, 14.

(i) 1 Cor. 13. 2, 3. cf. Tort. adu. Prax. 1 (O. II. 054). Cypr. tost.
III. 3 (Hart. I. 115). do cath. occl. un. 14 (Hart. 1. 222). Lectiononi
secutus sum codicum Cypriani. Do futuri fornui haboam cf. Könsch,
It. u. Vulg. p. 290 sq.. .

secutionibus et multa laceratione uexatus et nouissime salutari
calice propinatus est (/.;). Hoc fuit coronari. Quare sibi
luibeat Nouatiaiuis epistulas suas, sibi tumorem, sibi super-
biam, qua dum in altum leuatur, elisus est, dum nemini
parcit, elfusus. En qui salutis uiam fratribus inexorabili
religione (/) praecludat! En qui se palam ferre et aream
domini purgare confidat (///)!

(il/\'as: paleani auferro m nmrginc. Tilhis. ^^ misei\'cre ere
finale e ras. man. 2. P. tui om. PR. in.serni eum cdd..

{k) salutari calico propinatus ost] cf. Cypr. do bono pat. 7 (de Cbristo):
„ut aceto potarotur qui salubri poculo propinauit." ep. (jli. 7 (Hart. 11. 70.5):
„quia quoniodo ad potanduni uinuni ueuiri non potest nisi bntruus calcetur
auto ct i)roniatur. sic noc nos sanguinein Christi possenuis bibero, nisi
Christus calcatus prius fuissot et jirossus et (^aliceni prior biberet, (juo
credontibus propinaret." Tert. scorp. 12 (0.1.520): „magna etiam Babylon
cum describitur obria sanctorum cruore, sine dubio ebriotas oius martyri-
orum pooulis ministratur." propinare do poculo legitur .apud Cypr.
cj). 28. 1. i. f. (Hart. 11. 5-15): „coronas nostras maun sertas indo hue
tradidistis ot do jioculo salutari fratribus propinastis." cf. praotorea Cypr.
do laps. 9 (Hart. I. 24.\'1): „hortamentis mutuis in oxitium pojmlus im-
pulsus est, moi-s inuieom lot.ali poculo propinata est."
(/) inoxorabilis roligio| cf. ad ep. I. 5: „inobsecrabilis asporitas."
{in) en qui so jialam ferre et arcam domini purgaro conlidat] .similis locus
est ep. 111. i. f. cf. Cypr. ep. 51. (Hart. II. ()2;{): „esse non potest
nuiior domino suo seruus nec quisquain sibi quod soli lilio pater tribuit
uindicaro, ut so jjutot aut ad aream uentilandam et purgandam palam iam
ferre posse aut a frumento uniuorsa zizania humano iudicio separaro." De
Nouatiano ipso loquens hoc n\\odo Cypi\'. ej). 55. 25 (Hart. 11. Ot;}): „an\'o-
gantiae su.ao" ait „quanta iactatio, ut quis aut audeat aut facei\'o posse se crcdat
quod noc ni)0st0lis ( no apostolis quidem) concessit donunus, ut zizania
a frumento putet so posse discernoro aut quasi ipsi palam feire et aream
l)urgare concessum sit, paleas conetur a tritico sopararo" cot.. Imago sumjita
est ox Mattii. W. 12. Luc. 17. Ead(im imagine utitur Tert. fug. inpers.
1 (0. I. 4()2): „haoc p.ila ilia, «piao ot nunc dominicam aream [lurgat,
occlesiam scilicet, confusum accruum lidolium euentilans ot discoi\'iions fru-
mentum martyrum et paleas ncgatorum." praes(!r. haer. ii (0. II. 5): „ot
uentilabruin in manu portât ad purgandam aream suam; auolent (piantum
uolunt paleao louis lidei quocuuquc afilatu temiiUitionum, eo purior massa
frumonti in horrea domini roponetur."

Pala uontilabrum. cf. Isid. orig. 20. M. 10: „pala quae uentilabrum
luilgo dicitur a uontilaudis paleis." Amos 9. 9: „pala frumonta in area
uentilantur."

te Nouatianus sub hac fronte decipiat, ut — ideo iustior pu-
tetur, quia reliquos sui coraparatione despexit. Saepe fidu-
ciam mentitur (o) audacia et desperatis quibusque pecca-
toribus falsa bonae conscientiae imago blanditur. Contra
uero omnis humilitas (y^) innocentia est, etiam illa debitrix,
etiam illa peccatrix, etiam illa quae animam suam cum
peccatore ijom\'t ^^ (p*). »Dele me« inquit Moyses (q) »do libro
quem scripsisti«, ne peccatores perirent. »Optauerani« inquit
apostolus (/•) »anathema esse ipse ego in Christo pro fratribus
meis cognatis ^^ secundum carnem.« Vtique (s) ambo pro
peccatoribus deprecantur (t) et propter hoc deuni nee Moyses
nec Paulus offendit. Nouatianus his melior? Emendator

22 ut PB. et Mf/ne. 23 audatia P. 21 q^ae R. que P. 25 ani-
mam suam R. edd.. animae suae P. 2c ponit pro blanditur eijo.
27 cognatis a corr. esse uidetur cx 0 P.

(o) saepe fiduciaiii mentitur audacia] cf. ep. 1. 2. Cypr. do cath. eccl.
UD. 14 (Hart. I. 223): „Christum diabolus saepo mentitur." m enti ri
aliquoni uel ali qui d = simulare, fmgere. Cypr. ep. 73. G (llart. II. 783):
(aqua), quae baptismi imaginem mentitur." id do zelo et liu. 12 (Hart. I.
427): „quid sub uestitu ouium lupus latitat, quid gregom Christi qui
christianum se mentitur infamat?" Tert. do cultu fom. II. 12 (ü. I. 732):
„habitus qualitato quaestuariam mentiente" (de Tliamaro). Apul. Met. 7. 27.
Pac. op. ,111. 10: „arcanum iustitiao simulans." Sonsu contrario usurpa-
tur nogaro. cf. Oehl. ad. ïert. de uirg. uel. ló (O. 11. iJ07). cf. ad Pao.
ep. III. 21.

(/)) humilitas] = deemoed, cf. Cypr. ep. 3. 1 (Hart. II. 4(59) ot
saopius. Tort, do cultu fem. 3 (O. 1. 718): „porro o.xaltatio non congruit
professoribus humilitatis ex praescriptis dei."

ip*) blanditur] ex fine prioris seutontiae ost repetitum. Momor esse
uidetur Pacianus Esaiao 53. 12.
(fj) Exod. 32. 32. cf. Cyi»r. test. I. 1 (Hart. I. 39). de laps. 19 (Hart.

(.s) utique] ^toi, scilicet, cf. Pac. op. III. 4 in. c. 5. c. 9 i. f.
Tert. apol. 8 (O. I. 142). 9 (ib. 144) et saopius. Cypr. oj). 8. 1 (Hart.
11. 485). ep. 55. 22 (Hart. II. G39). cf. Blokhuis p. IIG sqq..

(t) deprecari] - ualdo precari. cf. ep. Hl. IG et 24. paraen. 4 i. f.
c. 12: „obtostor et deprocor." 10 i. f. Cypr. op. 5G. 2 (Hart. II. G49).
ep. 57. 1 (Hart. II. G51) et passim. Tert. adu. Mare. IV. 10 (O. II. 178)
et passim. Cic. ep. fam. 4. 7. i. f. 8. 1. \'f Augustin. doctr.

chr. prol. § 3: „lumen oculoruin diuinitus sibi soruari deprecatur." Ho-
raeus ad Tac. hist. 1. 41. Könseh. It. u. Vuig. p. 358.

prophetarum ? Doctor apostolorum? Iam cum Christo uidetur
ut idem Moyses (?/)? Iam ut Paulus in tertium caelum
sublimis euehitur (y)? Iam ueglectis omnibus solus auditur?

Haec ad litteras tuas respondisse ( suffecerit Sed quia
de paenitentia non agenda uel ante bai)tismum ageiula latius
disputasti multisque capitulis exeniploruni tractatus ipsius
paginam refersisti, respondebo ad singula ex abundant! (x);
quae tides uerior habeat, non tacebo. Tu, ut auditui (//)
nostro largiter imperare dignatus es, benignam rursus uicem
])raebeto tractatui. Praestabit fortasse dominus ut, qui \'-\'\'•» nos
tibi patienter obtulimus, fructum aliquem de tua etiam pa-
tientia reportemus. Dominus te in aoternum custodire
et protegere dignetur et christianum atque catholicum uiuere
faciat et concordare nobiscum.

suflecerit corr. cx suHecorat IL qui II. cdd.. quia P. In
fine epistulae amen Iiabcnt edd. oxplicit ad Simi)roniaiuun de uorbo
cîvtholico. Item incipit ad oundom contra tractatiis nouatianorum
litteris minio depictis P. finit ad simpronianum do uorbo oatholico.
Itoni incipit ad oundom contra tractatus Nouatianorum II.

(f) Pauhis in tortiuui cacluni sublinii« cuehitur] cf. 2 Cor. 12. 2.
Cypr. ad Fort. 13 m. ^Ilart. 1. 31ü).
[w) rospondoro ad] cf. Cypr. cp. 75. 7 (llart. 11. 8M( c( infra.
(.c) cx abundanti I îk Trspioutr/otf. Apud ccclcsiasticos Hoxcontio.s ropc-
ritur, ctiani apud uotoros. cf. Son. do bon. 1. 11. (Juint. 4. 5. 15. 5. (î. 2-
Apud Tortulliauuni pxssini. cf Tort. adu. Marc. 111. 7 (0. 11. 130 in.)-
caru. Chr. 2. i. f. (0. II. 428). adu. lud. 14 (0. 11. 739) scribit ox
abundantia, et |)ud. 20 (0.1.839): ox rodundantia. cf. ex Cvpriano
op. 59. 20 (Hart. H. Ü90). op. 75. 7 (Hart. 11. 814). Do similibus locu-
tionibus, uelut apud nostruni ox intrego op. 111. 9, ox ao(iuo, ox
pari (= îVûu, i|("cr»jr), ox diuorso cf. Oohl. ad Tert. Scapul. 2 (O.
1. 540). ox superflue usurpât Hioron. adu. orroros loh. llieTOsolvuiitani.
ox diuorso Cypr. ep. 45. 2(Hart. H. (iOO). 3 ( il). 002). cf. IJlokhiiis p. 51.
(v/) auditus] cf. Cypr. do cath. occl. un. 3 (Hart. 1. 211).
(») doniinus te in aotornuni cet.] iisdoin uorbis finein iinponit Pae.
epistulae 111.

I. Tractatus ^ oinnis Nouatianorum, quem ad me confertis
undique propositionibus (r/) destinasti (/v), Symproniane frater
hoe continet: quod post baptismum paenitere non licoat, quod
mortale peccatum ecclesia donare (c) non possit, immo quod
ipsa poreat recipiendo poccantos (d). Praeclams bonos
singularis auctoritas, magna constantia: roicoro nocentes, at-
tactus peccantium fugere, innocentiae suae male contidero!
Quis hoe uindicat, frater? Moyses, an Paulus, an Christus?
At Moyses (e) dolori e libro pro blasphenuitoribus optat et
Paulus (/\') »anathema ^ esse pro fratribus« ot ipso dominus
pro iniustis pati nuuuilt. Nullus horum, inijulos. (^uis ergo?

• Patianus P initialis colorr. uiridi est depieta 1\'. Codex P
igitnr rcfereadus esse uidetui- ad safcidum XI; XII nel XIII. cf.
ad initiion pamenesis et pracf. p. VIII. - rasura post tnictatus P.

post frater rasnram habet P. \' honor P. ^ anathema, cma pro
litteris erasis P. fratribus alteram r add. man. 2. P.

(a) propositio] et propoiioro saopissiiiio liahot nostor. cf. c. 2. c. l
i. f.. c. 10. c. 11. c. l(j in., c. 17 c. 22. c. 27 i. f..
{h) destinare] — dare ad, inittero. cf. Röiiscli, lt. u. Vulg. p. iJSô.

(d) pereat reoi[)iendo peccautcsj cf. infra: „fuerc, inquies, sed negatores
i-ecipiendo pcricrunt."

Nouatiamis hoc praecepit Iniinaculatus ali(piis et purus,
qui Nouatuni non audierit, qui numquani ecclesiam deseruerit,
qui ab episeopis episcopus factus sit, qui iure ordinario con-
secratus, qui uacantem cathedram in ecclesia consecutus?
Quid ad te? inquies, Nouatianus hoc docuit. At uel quando,
frater, quibusue temporibus? Statim post domini passionem?
Post Decii \'•> principatum, id est post trecentos ^^ prope annos
dominicae passionis. Quid ergo tunc? Prophetas secutus
est ut ^^ Cataphryges an Philumenen (//) alicpiam ^^ ut
Apelles an ipse tantum auctoritatis accepit? Liiiguis lo-
cutus est? Prophetauit? Suscitare mortuos potuit? Horum
onim aliquid habero debuerat, ut ouangolium noui iuris in-
duceret ^^ (//), otsi contra clamot apostolus (/) »licet nos aut
angelus do caelo ouangolizauerit praoterquam quod euange-
iizauinujs uobis, aimthcma " sit«. Nouatianus sic intelloxit
inquies, sod Christus hoc docuit. Ergo |a| ^^ Christi (/.;) usque

\' praocepit i add. man. 2. P. uacacantein craso priorc ca P.
Decii corr. cx Doccii P. CCC pro trecentos P. ^^ ut corr.
cx ait P. (^itliafriges P. liloinonen P. „IMulonionon lege
I\'liilumenon" in man/ine Tilius. Lege Pliiloinenon Pibi pair. imix.
Lugd. IV. p. 200. J). JJibl. net. pair. Col. Agripp. IV. p. 288. II.

aliqucmy^ro aliquam P. i\'"\' appelles P. Tilins. jiost induceret
aliquid crasuni in marginc habct P. ^^ anathema inter h et o
aliquid est crattum P. intelloxorit P. a delcuii v. d. Vlict,
Mncm. 1805. p. 102.

{i)) I\'hilumonon aliquam ut .Vpollos] (if. T(u-t. adu. M.irc. III. 11 (0.
11." 135). cam. Ciir. (5 (0. II. -liUi). IM (ib. -Ki:}). pracscr. liaov. (; i. f.
(0. II. 8.) 80 (ib. 28). Eusub. h.o. .0. 18. 2. Augustin. do liacrcs. -12.
llioron. cj). adu. Ctosipb. ]). -177. tom. J. (>d. lUmcd.. "Walch 1. 527 S(iq..
JIaso p. 88.

(i) (ial. 1. 8. cf. Tort. adu. Marc. 2 (0. II. 278). pra(^scr. haor. (i (0.
II. 8). 2!) (ib. 2(5). earn. Chr. (5 (0. II. 48(5). 24 (ib. 4(58). (Cypr.) do
singul. cloric. 28 (Hart. III. 204).

(/. ) a Christi J „subaudi aduontu"\' Tilius in margino. Errat intorpros,
ut ostfMulit V. d. Vliot 1.1..

Decii 20 priacipatum nullus intellegens? Post Decium de-
nique oinnis episcopa/us impatiens (/), omnes alii dissoluti
qui se miscere 22 perditis mallent, qui perire cum miseris,
qui alieno uulnere uulnerari? 23 Nouatiano uindice iustitia 21
liberatur, Nouatiano 20 auctore corrigitur quidquid 2«
errauit.

II. Age, inquies, certemus exemplis et ratione pugne-
mus 27. At ego hucusque securus, ipsa ecclesiae serie 2^^ (?«),
congregationis 2» antiquae pace contentus nulla discordiae
studia didici, nulla certaminum argumenta quaesiui. Tu post-
quam a reliquo corpore segregatus es et a matre (n) diuis\'us,
ut rationem facti tui redderes (0), totos (0*) librorum recessus
assiduus scrutator inquiris, occulta quaeque sollicitas, quidquid
exinde securum est inquiétas. Nostri nihil ultro disputauere
maiores, nuda est apud nos ipsa securitas; ^ at-

tuleris de tua parte, munitum est 2? Ego nescio quid No-
uatianus egerit, quid Nouatus admiserit, quid Euaristus (jy)
tumuerit " (7), quid Nicostrsvtus (;•) nuntiauerit arma

20 iisque ad ])ro usque P. usque adecii, supra litt, a .scripta d P.
21 episcopatus PP. Tilius. oiiiscoims cdd.. 22 mi score niiseerc 7î.
2=\' mdnoRiri p.dd.. uulnerati PP. 21 iusticia corr. cx iusticiao P.
2^ nouatiano PR. Tilius. om. cdd.. 2« quicquid J\'R. pugnonuis
corr. e pungeinus P. 28 gerie PJL cdd. forio (?) Mi(j)ic. 20 (.o^-
gregationis e corr. cx ao P. ^^ disputauerimt P. \' quicquid JUL
Tilius. quid aid.. 2 munitum est J^JL Tilius. ost om. cdd.. tu-
muorit cdd. timuorit J^JL \' nuntiant JUL

(/) impatiens] cf. e. 5 i. f.: „iibi tune impatiens rigoi-î"
(ot) series] == traditio perpétua.
(») mater cf. ad ep. II. 7.

(o) rationem reddere] ut c. (i i. f.: „contra hune mihi reddenda ratio
ost." Ilom. 14. 42. Cypr. ep. .ô5. 21 (Ilart. II. G.39). ep. 57. 5 (ib.Gôô).
(o*) totos] = onmes.

(p) Euaristus] cf. c. 3 s. f.. Cypr. ep. 50. 1 (llart. II. 013). ep. 52. 1
(Ilart. II. GIG).

(//) tumero] superbum esse, ut tumor — superbia. cf.Tert. de pall. 4
(O. I. 939): „tjjmens animi." Cypr. ep. 52. 2 (Hart. II.G17): „arrogantia
ot stuporo superbi tumoris inflatus." cp. 54. 3 (Hart, II. 023) ot saepius.

(r) Nicosti-atusj ef. c. 3 s. f. Cypr. op. 50 (ib.). ep. 52 (il). 017). cp.
32. 1 (Hart. II. 505).

nestra duni despicio non noni; uide {s) si cum inermi ^
ueritate confligis. Expectemus tamen quid obicias, quid lo-
quaris. Poteritne " uel (.s-*) nuda ueritas innocentiaue imperita
subsistere? Proponis (t), et recte quidem, ecclesiam esse
populum ex aqua et spiritu sancto renatum \' (?/) sine ne-
gatione nominis Cliristi, templum et donuini dei, ->columnani (v)
et stabilimontum ueritatis«, uirginem sanctam castissimis
sensibus sponsam Christi »ex (/<;) ossibus eius et carne«,
»non (x) liabentem maculam neque rugam«, intégra euan-
goliorum iura soruauteuL Quis hoc nostrum negat? (Juin
etiam addimus ecclesiam esse reginam »in ueste (//) aurata
et uariegata« »fecundam uitem {%) in latcribus domus
domini«, matrem »adolescentularum (a) quarum non est lui-
merus«, »unam {h) speciosam columbam elccinm " matris
suae atque porfectani«; ipsam omnium matrem »aediticatam (c)
in hnuhunentis prophetarum ot apostolorum et ipso anguhiri

inherini P. poteritne I\'R. edd. potcratne Mignc. ^ ronatiun
PH. TiliiiK. r(;nouatuni rdd. \'\' intrr sensibus ct sponsam cramon
rdiqtiid hnhd P. uarietate pro uariegata 7\'. latcribus corr.
ex laeribus A\'. " eicctam PR. Tilins. oni. edd. i-\' matris is e
ras. P.

(s) uido si c. iiidio.] cf. op. 11. ;]: „uido si uocari aliquis oo uoinini
potuit, quod sihi iioscit iniposifuin."
(s*) uol-uoj cf. c. 1.
(i) propoiioro] cf. ad c. 1 in..

(//) ronatuni] scripsi cuui codd., coll. c. in., c. f). <;. 11 i. f.. cf. liaiit.
(i: „ita totus lionio ronascifur ot innouatur in Christo."
{?;) ] Tit. Ifj.
{?<\') Epli. 5. 30.

(x) ib. 27. cf. Tort. pud. 18 (O. I. 833).
(?/) Ps. 44. 10. cf. ad op. 1. 4.
(z) Ps. 127. 3. cf. c. 4.
(a) Cant. (5. 7.

{/jj ih. 8. cf. op. I. 4 i. ƒ.. Cvpr. do cath. oecl. un. 4 (Hart, ]. 213).
op. ()9. 2 (llart. li. 7r)l).

lapide (d) lesu Christo«, domum magiiam iiasorum omnium
diuersitate locuplete?« ^^ (g)

III. Sed liaec nostra ^^ posterius (/"), interim tua illa
uideamus. »Ecclesia est populus ex aqua et spiritu sancto
renatus.« Age, quis mi\'/ii ^^ fontem dei clausit Quis
spiritum rapuit? Quin immo apud nos aqua uiua {(/) est,
ipsa quae salit i® a Christo; tu, a fonte perpetuo separatus (A),
undo generaris? Spiritus quoque sanctus a principali matre (/)
non abiit, ad te unde peruenit i^? Nisi forte discordantem
secutus est, et tot sacerdotibus derelictis non consecrata
sede contentus, detritum ^^ (/.:) lacuni adulterini fontis ada-
nmuit. Vestrae plebi undo spiritum, quam non consignât (/)

locupleteiu PR. Tilius. locupletatam edd.. locupletam Btbl. uet.
pair. Col. Agripp. IV. p. 2.30. B. i\' nostra R. corr. e nostra P.

salit corr. ex saluit R. saliit P. poruenit u e ras. P. 2u jjg.
cordantem coït, e discordiantem R. secutus est et PR. Tilius.
et om. edd.. secutus est, <nisi> tot v. d. Vliet, Mncin. 1805.
p. 192. 22 (letritum PR.

(e) donuun inagnani .... locuplotom] idemc. 2(i: „liaec igitur erit domus
magna, locuples onmium diuorsitato uasorum" cet.. Ad rem cf. ad. ep. II.
f) i. f. 2 Tim. 2. 20.

(/,•) detritum lacum] „in dotritum lacum haereo. nuin fuit doriua-
tum?" V. d. Vliet, Mnem. 1895. p. 192. Lectionom autem esse gemii-
nam, docebit locus leremiae 2. 1;}, ad quem respicit Paciaiuis: „duo enim
mala fecit populus meus: mo dereliquerunt fontem aquae uiuae ot fodorunt
sibi cisternas, cisternas dissipatas, quae continero non ualent aquas", quem
locum hoc modo affei\'t Cyjir. test. I. (Hart. I. 41): „me dereliquerunt
fontem aquae uiuae ct effodorunt sibi lacus deti\'itos, qui non potorunt
aquam portare", itojnque ep. 70. 1 (0. II. 7(57). Sunt igitur lacus
detriti cisternae, receptacula aquarum rupta s. quae rimas duxorunt.
Eosdem lacus contrites uocat Cypr. tost. III. 59 (Hart. I. 1(51) et
Tert. adu. lud. 13 (0.11.730). Vid. Könsch, It. u. Vulg. p. 315 sq..

(I) consignare] cf. Tert. apol. 8 (0. I. 141). adu. Val. 1 (0. II. 382)
et Oehl. ad 1.\' „signari et consignari dicuntur ii, qui post sumpta initia
plena iam consecrationo admittuntur" (cf. fAt^\\)y,pi,ï\\ ci). P]st igitur = ini-
tiare, nostrum I)ovestigon. cf. signaculum _ baptisma. Blokhuis p. 104.

»Ecclesia est populus sine negatione nominis Christi.«
Nulline " apud nos confessores, martyres mtlli, mdli
innnaculati atqne intcgri sacerdotes, quos careeres, quos
catenae, quos ignes, quos gladii probauerunt? Fuerunt 2«^
inquies, sed negatores recipiendo perierunt. Taceo; ne haec
quidem allego (piod libellum do negatoribus uol lapsis

recipiendis Nouatianus uostor, cum adhuc in ecclesia degeret,
ot scripsit ot suasit ot legit (2;). Interim cui persuadoro poteris
quod lapsis rocoptis ecclesia tota conciderit quod admissis
paenitentibus admittontium populus negator elTectus sit? Quodsi
et remissior plebs aliqua fuit, etiam cetorao plehcs ^ quae
non factum oius i)robarint, sod consuetudinem ot pacom se-
cutae sint, christianum 2 iu)mon amisorunt \'\'? Accipo loro-
miae uocom (w): »in diebus illis non dicont: Tatros mandu-

ceres OUI. Migne. (^iios c^vrceros oni. edd.. reuocaui lectionem
codieuin. et Tilii. 2« fuerunt P. fuoro P. allego v. d. Vlict,
Mucin. 18!)\',. p. 1.92. colligo PP. Tdius. collegio cdd.. conciderit
e ras. P. \' ])lebos J\'P. oni. cdd.. 2 clu\'istianum Ph*. clu-istiannnme
edd.. amiserint /\'/»\'. amisorunt cdd..

In) inuouatio] cf. Tert. adu. Marc. IV. 1 (0. 11. 1Ü1). Cypr. op. 70.2
(Hart. II. 7()!)): „idcirco baptizandus est ot innouandus qui ad occlesiam
rudis uenit." Pac. bajit. (i: „ita totus homo rouascitur et innouatur iu
Ciirisfo."

(;>) prouubao] Fest. p. 212 Müll.: „prouubae adhibontur nuiitis quae
somol uupseruut, \\it matrimonii perpetuitatem auspicantes." Sern. adVerg.
Aen. -l. 1()(): „Varro pronubam dicit (piao auto nupsorit ot (juae uni tantum
nupta est, idooquo auspices deliguntur ad nuptia.s." Vt lioc loco pax, sio
bapt. G fides uocatur pronuba. cf. Tert. apol. (J (0. 1. 134): „digitus,
quem sponsus oppignorasset pronubo anulo."
(0 no haec (piiclom allego] no hoc quidem argumento utor.
allegaro] . . oontendere, ostendere. cf. v. d. Vliot, Tert. [). 30. Tert.
idolol. <) (0. 1. 77).
(/?) et scripsit et suasit ot logitj idem e. 5 s. f..
{w) lorem. 31. 29, .30. cf. Tort. adu. Marc. TI. 15 (0. II. 102). do
monog. 7 (O. I. 771). j

cauerunt uuam acerbam, et dentes filiorum stupueriint, sed
umisquisque in peccato suo ^ morietur.« Nec apud Ezecbi-
elem ^ tacet dominus (x): »quomodo aiiima patris, ita et
anima filii, meae sunt. Ynusquisque in suo peccato morietur.«
Item infra (y): »filius non accipiet facinus patris, neque pater
accipiet facinus filii: iustitia iusti super eum erit.« Ipse
tu illud ponis {z) exemplum: »et si fuerint (a) tres hi in
medio eorum Noe, lob et Daniel non liberabunt filios
neque filias ipsi soli salui erunt.« Ecce salui sunt ipsi
qui in medio peccantium constituti sunt, qui alios liberare
non possunt. Tu totum orbem paucorum uinculis alligas, tu
totam ecclesiam exiguaè portionis {h) infirmitate condem-
nas. Quid? Apud te sancti omnes, quos Nouatus erudiit
quos Euaristus elegit, quos Nicostratus docuit, quos Nouati-
anus instituit? Tu spinas (c) et tribulos refugisti, tu non
babes in tua fruge zizania, tibi ^^ iam grana purgata sunt
ad to sine uentilabro purgator ille uenturus est, tu solus ox
omnibus paleas non habebis?

IV. Ago die roliqua. »Ecclesia est corpus Christi.«
Corpus utique (c), non membrum; corpus multis in unum

^ in peccato suo P. in suo peccato R. iezechiolom P.
Ezochielum P. " super u c ras. P. \' eorum PR. om. cdd..
8 daniliel P. " non liberabunt füios neq; fdios neq; fdias, cccp.
neque tilios P. i® exigiue, e fmalis c ras. P. " erudiit PR. oru-
dit cdd.. inter tibi ct iam aliquid erasum Jiahet P. i"\' ago, die:
roliqua ecclesia Tilius.

(x) Ezech. 18. 4. cf. (Cvpr.) ad. Nouat. IG (Ilart. III. G7).
iy) ib. 20. cf. Cypr. ep. 55. 27 (Hart. II. G45).
{%) ponere exempuin] ut c. 8 iu..

(a) et si fuerint cet.J Ezech. 14. 14, IG. cf. ep. III. 22 mod. 24 in..
Cypr. de laps. 19 i. f. (Hart. I. 252). ad Fort. 4 (Hart. I. 325).
(i) portio] ~ pars. cf. ad ep. II. 7.

(c) spinas et tribulos] cf. Gen. 3. 18. Matth. 7. IG. Ambros. serm. 28. 4.
Tert. adu. Marc. I. 24 (0. II. 7G i. f.). de an. 21 (0. II. 589 i. f.).

{d) grana purgata sunt cet.] cf. Matth. 3. 12 et ad ep. II. 7 i. f.: „on
qui se palain ferre et arcani doniini purgaro confidat!"
(c) utique] = scilicet, cf. ad op. II. 8.

partibus menibrisque collectuni, sicut ait ^^ apostolus (f) »nam
ct corpus non est unum membrum, sed nuilta.« Ergo ^^
ecclesia plenum {(/) est corpus et solidum et toto iam orbe
diffusum {Ii). Sicut ciuitas, inquam, cuius partes omnes " in
unum, non, ut uos estis Nouatiani, quaedam insolens portiun-
cula (?) tuberque collectuni et a ^^ reliquo corpore separatum.

»Ecclesia est templum dei«, templum certe amplificum,
»domus magna« (/.:), Habens quidem »uasa aurea et argentea,
sod et lignea et fictilia, quaedam in honorem« multa uero
<minus> magnifica in multiplices usus uariorum operuni
dostinata.

»Ecclesia est uirgo sancta castissimis sensibus, sponsa
Christi.« Yirgo, uerum est, sed ct mater. »Sponsa«, manifestum
ost, sed et uxor etconiux »de uiro suo sumpta«, ideoque »os

ait c ras. man. 2. P. ^^ ergo e ecclesia, cxp. litt. o P.
^^ i)lenum est corpus et solidum PR. Tilius. iilenum est cori)us
et corpus et solidum edd.. et corpus c ras. P. " omnes PR. om.
edd.. a P. Tilitis. om. R. edd.. i® honore PR. secutus sum
lectioncm Vnhjalae. ^o miinis inscruit v. d. Vlict, Mnem. 1895.
p. 192. 21 ct coniunx add. man. 2. P.

catii. eccl. un. 5 (Hart. 1. 211): „sic et ecclesia domini luce porfusa por
orbom totum radios suos porrigit; unum tamcn lumen ost, Quod ubi(}uo
dilïunditiu\', nee \\mitas corporis separatur. ramos suos in uniuei-sam terram
copia ubortiitis e.xtendit, proiluontes largitor riuos latius i)andit; unum
tamen caput est ot origo una ot una mater focunditatis suceessibus
copiosa."
(0 portiunculaj cf. ad ep. 11. 7.
insolens portiuncula] cf. e. 5. in.: „insolons sanitas."
(Ic) 2 Tim. 2. 20. cf. op. 1. 5 s. f. et ante onuiia oj). III. 2G, ubi iisdom
fere uerbis utitur P.. Tort. pat. 10 (0. 1. 005). Cypr. ep. 55. 25 (Hart. H.
04;{). op. 54. (Hart. 11. 022) hisco uerbis locum biblicum alTort: „in
domo autom magna non solum uasa sunt aurea et argentea, sed ot lignea
ot fictilia, et quaedam (luidem honorata, quaedam inhonorata." Vulgata:
...... quaedam in contumeliam." Qui loci et ipsa quoquo sontentia requi-

runt, ut cum uiro cl. v. d. Vliet scribamus: <minus> magnifica
uel, ut idem proponit, modostiora (cf. e. 12: „uol magna uol
modica").

de ossibus eius et caro de carne.« (/) Nam de hac Dauid
dicit (?n): »uxor tua sicut uitis fecunda in latoribus ^^
domus tuae, filii tui sicut nouellae oliuarum in circuitu men-
sae tuae.« Multus igitur huic uirgini partus et proles innu-
mera qua totus orbis impletur, qua circumfluis semper
aluearibus populosum feruet examen. Magna in filios cura
matris istius et mollis affectns. Honorantur boni, castigantnr
superbi, curantur aegroti. Nullus perit, nemo despicitur
Securi fetus sub indulgentia matris retinentur.

»Ecclesia (>i) est non habens maculam nequo rugam«, hoe
est, haereses non habens, non A\'^alontinos (o), non Cata-
phrygas non Nouatianos (p). In his sunt enim quidam
sinus maculosi atque rugosi, pretiosarum uestium ornatibus
inuidentes. Ceterum (r/) peccator |et] paenitons non
est ecclesiae macula quia quamdiu peccat et non paenitet
extra ecclesiam constitutus est (r); ubi desinit peccare, iam

22 dicit rJi. cdd. dixit Migne. 23 tua corr. c tuo man. 2. P.
21 in lateribus corr. ex interibus It. 25 inmnunera exp. Utt. n P.
2« catliafrigas P. Sequentibns in codicis P. margine adscriptum

2« et inseruit man. 2. P., sequuntur cdd.. deleui ego. 2\'.» j,ost
ecclesiae macula erasa est a P. 2«* constitutus c c ras. P.
desinit corr. e desiit li.

(l) Gen. 2. 23. cf. Tert. de uirg. uel. 5 (O. 1. 890). de nionog. 9 (O.
1. 775). resurr. earn. 7 (O. 11. 47ü). do au. 11 (O. II. 573). 21 (ib. 589).
(to) Ps. 127. 3. cf. c. 2. i. f..
in) Eph. 5. 27. cf. Tort. pud. 18 (0. 11. 833).

(o) Valentinos I si Valonti nianos praeborent codd., ego non nuitareni.
(;>) non Nouatianos] „dicat i)raesens ecclesia: non donique Lutheranos",
Tilius in niargine.

(r) quamdiu jieccat.... constitutus est] „locus uidetur a Nouatiano
corruptus, nisi forte loquatur do i)eccatoribus in iiaeresim lapsis, ut anno-
tauit Bellarminus lib. Ill de ïicclesia cap. 9, ad septimum argumontum."
Brasich. Quid autem ioco nostro Brasichium offendat, non profert; porro
me latet. quomodo Nouatianus locum Paciani cor rum per o potuerit et
quem locum uelit Brasich.

sanus est. Haereticus nero uestem doniini, ecclesiam Christi,
scindit, intercipit, uitiat, irrugat (s). »Cum« enim »schis-
mata« inquit »et contentiones in uobis sint, nonne
carnales estis et secundum hominem ambulatis?« Sed et
»sermo {u) eorum quasi cancer serpit.« Haec est macula
unitatis, haec ruga. Denique ubi super (v) his apostolus
loquitur, de amore Christi ^ et dilectione {?/.\') proponit. »Sicut
Christus«, inquit (x), »dilexit ecclesiam et se ipsum tradidit
pro ea«, ut haereticos admoneret ^ (//), quia diligere non
nouerunt Ceterum cur haec misero paenitenti <negan-
tur> \' qui ® et amare optat \'\' et aniari?

V. »Ecclesia est intégra euangelioram iura custodiens.«
Integra utique {a) quia tota, quia plena {b)\\ ubi praemium
tidelibus datur, ubi miseris lacrimao non negantur, tibi \'\' ro-

scismata P. ^ Christi add. wan. 2. P. ^ admoneret PR.
smnnioueret cdd.. nouerunt corr. c nouerant P. \' negantur
inscrui ego. inuidentur v. d. Vlict, Mncm. 180.5. p. 102 sq., qui idem,
ueram restituit intcrpunctioncm. qui PR. optat cdd.. optet
PR. Totus locus nulgo sic legitur: ceterum, cur hacc misero poe-
nitenti? quia et amarc optat et amari? \' ubi rogantium fletus
auditur, ubi alligantur uulnera om. Migne.

(.s) cxpoctaiioris: irrugat, seiudit, uitiat, iutorcijiit
(0 1 Cor. 3. 3. of. Cypr. tost 111. 3 (Ifart ]. 115). do zolo ot liu.
13 i. f. (Ilart. 1. -128). (Cypr.) ad Nouat. M (Hart III. (il).

(«) 2 Tim. 2. 17. ct Tort, praoscr. haor. 7 (O. II. !)). Cvpr. tost 111.
78 (Hart 1. 172). op. 59. 20 (Hart. II. 089). do laps. 34" in. (Hart 1.
2(52). ct op. 43. 5 (Hart 11. 594).

suporj — do, iam in bona Latinitato non raro logitur. cf. Kühnor
II. p. 41(5 § 109 c. Loipold, iibor dio Spracho dos .Juristen Aomilius 1\'a-
pinianus p. 36. Dr. Kalb, l?oms Juristen nacJi ihrer Spracho dargostellt
p. 105. A])ud Tert ea signilicationo promiscue coniungitur cum ablatiuo
et accusatiuo. et Pac. paraon. 12 i. f.. Hlokhuis p. (59.
dilectio] ct ad ep. 1. 5.
(x) Eph. 5. 25. ct Tort adu. Marc. V. 18 (0. II. 328). Cvpr. ep. G9.
2 (Hart II. 751). op. 74. 0 (Hart II. 804).
(//) admoneret] cf. commonoro c. 14.

(») negantur] scripsi coll. c. 5 in., op. I. 7 i. f. ep. HI. 5 i. t. ib.
15, 19 i. f., 21. Cypr. op. 55. 29 (Hart II. (547): „paonitontiao fructus
dolentibus non negandus."
(a) utiquo] cf. ad op. II. 8.
{b) plena] ct c. 4 in.

(jantmm fletus aiidiiur, ubi alligantur iiulncraii ubi cu-
rantur aegroti ^ (c), ubi nihil sibi uindicat insolens sanitas (r/)
et superba iustitia, ubi sollicita in omnibus caritas perseuerat
»omnia (e) credens, omnia sperans, omnia sustinens«, —
unde illud apostoli (f) »quis infirmus est et non ego intir-
mor, quis scandalizatur et non ego urorV« ^^ — ubi onera
sua sustinet tota fraternitas communiter dolens, mutua pietato
secura, cuncti inuicem (g) sustinentes in dilectione »satis
agentes {h) seruare unitatem spiritus in coniunctione pacis:«
Hoe erit ecclesia, Symproniane frater, hoe erit populus ex
aqua et spiritu sancto renatus {i) in Christo.

Nescio, ais, an remitti peccatum ab episcopis possit, cum
dixerit dominus {/,;): »qui me negauerit coram ^^ hominibus,
negabo eum coram patre meo qui in caelis est.« Cur igitur
Nouatianus tuus, ne falso quidem adhuc episcopatu sacerdos (/),

8 uulnerati E. uulnera P. " egroti P. i® non ego uror P. ego
non uror P. edd. et Vulg.. ^^ coram c e ras. P.

{d,) insolens sauitas] cf. c. 4 in.: „insolous poiiiuucula."
(e) 1 Cor. 13. 7. cf. Tert. pat. 12 (0. 1. G09). Cypr. do bono pat. 15
(Ilart. I. 408). do cath. eccl. xui. 14 (Ilart. I. 222).
(/) 2 Cor. 11. 29. cf. Cypr. op. 17. 1 (Ilart. I. 521). op. «2. 1 (Ilart.

{g) iuuicom] cf. Tert. apol. .39 (0. I. 260): „nido, inquinnt, ut inuicem
se diligant, ipsi enim inuicem oderimt." Pac. ep. III. Il ot 20. loann. 15.
12: „hoc est praecoptum meum, ut diligatis inuicem." Pom. 14. 13. 15.
7: „propter quod suscipito inuicem, sicut et Christus suscopit uos in honorom
dei." Est igitur inuicem alter altorum. («al. G. 2: „inuicem onera uostra
portate." (Pac. cp. III. 20. i. f.) Vulg. logit: „alter alterius ononi" cot.

{h\\ Eph. 4. 3. cf. Cypr. do cath. occl. un. 8 (Ilart. 1. 21(5). do bono
pat. 15 (Ilart. L 408). sent. op. 5 (Ilart. I. 4;J9). ep. .55. 24 (Ilart. H. G43).

(î) reuatus] cf. ad op. 111. 2. nou us homo ^ ronatus habot Cypr.
de domin. or. 9 (Hart. I. 272).

{k) Matth. 10. 33. cf. Tert. scorp. 9 (0. I. 514). fug. in poi-s. 7 (0. 1.
474). do idolol. 13 i. f. (0. I. 90). do cor. 11 (0. I. 445). Cypr. test.

III. 16 (Hart. I. 130). ad Fort. 5 (Ilart. I. 326). op. 16. 2 (Hart. IF. 518).
ep. 30. 7 (Ilart. II. .555). op. 59. 12 (Ilart. II. 680). (Cypr.) ad Nouât. 7
(Hart. III. 5^). de robapt. 12 (llart. 111. 85).

{l) no falso quidom adhuc episcopatu sacerdos] cf. op. II. 7: „sine
consecrationo légitima episcopum factum adeoque nec factum." Cypr. ep.
55. 24 (Ilart. II. 643). ep. 69. 3 (Ilart. II. 752).

longo antequani Cornelius ^^ Romae episcopus fioret ante-
quam sacerdotio illius inuideret, liaec suasit? Ilabes Cypri-
ani testimonium (w), Cypriani, quem nec (n) uos uniquam
infamare (o) potuistis. Nam quodam in loco ad Antonianum
hoc modo scripsit Q;): »additum ^^ est otiam Nouatiano
tunc scribente, et quod scripserat sua uoce recitante, et
Moyse " tunc confessoro nunc iam martyre subscribente, ut
lapsis infirmis et in exitu constitutis pax daretur, quae lit-
terae per totum mundum missae sunt et in notitiam eccle-
siis omnibus perlatae sunt«, (q) Quid ais, Symproniane
frater? Nouatianus haoc scripsit ot, ut obsequium merae ^^
uoluntatis adiungoret, etiam scripta recitauit. Testis est eius
dextra, testis quae scripsit manus, testis lingua quae legit.
Adhuc Cornelius pro quo oinnis haoc uestra orupit inuidia,
episcopus non erat. Longo posterius cum plurimis coepisco-
pis, cum plurimis confossoribus, statimquo martyribus, ut idem
Cyprianus scribit, assonsus ost -j- senuni consilio licero

Cornelhis c ras. man. 2. P. lierot coir. e üorit P.
auditum P. i*"\' nouatiano altera a c ras. P. Jfoyso corr. c
Moysi R noticiam P. merae corr. e macrao P. ^o Cor-
nelius co?T. c Corneus R. senum consilio licere lapsis daro
pacem ego. so numquam licet 1. d. p. P. senum quam licet

(?») noc| — no... quidoni. Saopissinio apud occlosiasticos obuiuni, ad
postorioreni Ijatinitateni roforundum ost. cf. Tort, rosurr. cam. 1 (ü. II.
•108). apol. 4G (0. I. 288): „Christianus noc in pauporoni superbit."
Plura e Tort, dabit Hloiilmis p. 81. cf. Cypr. op. 1. 2 (Hart. II. 473):
„non dico siniul donnire, sod noc siinul umero." do cath. occl. un. 14
in. (Hart. I. 222). 20 (ib. 232). do laps. 1 in. (Hart. I. 237) et saepis-
sime.

(o) infamare] infamiam incutoro (Tort. apol. 21(0. I. 204)), infamia
aflicore. cf. Tert. ioiun. 10 (0. I. 877). ad ux. II. 4 (0. I. 089). ad nat.

II. 7 (0. I. 302). a)ol. 23 in. (0. 1. 210). Blokhuis p. 144. Cypr. do laps.
20 (Hart. I. 252). do zelo et liu. 12 (Hart. 1. 427). ep. 55.10 (Hart. II.
031). op. 75. 0 (Hart. II. 813 i. f.). ep. 74. 2 (Hart. II. 801).

(7) sunt] delot Härtel in oditiono sua Cypriani, iniuria ut 0 loco nostro
uideri potest.

lapsis (r) dare pacem. Si paenitentiae negandus est aditiis,
Nouatianus in crimino est, qui haec <et> " scripsit et
suasit et legit (s). Vbi tunc impatiens {t) rigor, ubi ferox
illa censura? Si nemo uobis Cornelium ^^ praetulisset,
nianeret ilia Nouatiani ^^ scribentis auctoritas. Nunc displicet
tota sententia, nunc in nos tela iaciuntur his ipsis submini-
strantibus (w), quorum auctoritate conualuit causa telorum.

VI. At in banc ipsam haeresim Nouatiani quando <in-
cidere> coeperunt? Audite, quaeso, et totum ordinem(y)
uestri erroris aduertite. Cornelius {}o) iam Romae episcopus
a sedecim episcopis {x) factus locum cathedrae uacantis ac-
ceperat {y) et in ilia qua fuit praeditus castimonia uirginali )

22 et inserui ego. 23 et PR. om. cdd.. 2) nemo (i e ras. P.
Cornelium corr. e Corneum R. 2« nouatiani PR. om. edd..
27 conualuit it e ras. P. incidere inserui ego. „subaiidicnduni
reor prolabi" in margine Tilius.

(r) lapsis] potestas pacis dandae iis, qni infirnii „in exitu I\'rantconsti-
tuti," a eonciliis Carthagini ot Koniao habitis. in omnes lapses est extonsa.
cf. Cypr. ep. 55. 5 et (> (Hart. 11. (J27 sq.).
(s) et scripsit et suasit et legit] cf. c. f}.

(t) impatiens] = inexorabilis. cf. c. 1 i. f. Tert. scorp. 3 (0. I. 50:5)
cum. ac(!. coniungit: „necossariam absentiam eius impatiens." cf. Hildebr.
ad Apul. Metam. 7. 23. p. G09.

(u) subministraro] — suppeditare, suggororo, commodaro. cf. Tert. a])ol.
39 (0. 1. 2(52): „qui non amicoi\'um solummodo matriinonia usurpant, sod
ot sua amicis patientissimo subministrant." Cypr. ep. 31. 1 (Hart. 11.558).
ep. 59. 17 (Hart. II. G87): „suggorit ct subministrat nobis e.Komplauirtutis
ac fidei Zacharias autistes dei."

(/,\') ordo] h. 1. pouitur do re oi-dino enarrata et exposita ratio,
dispositio, ut intordum apud Tert.. cf. pud. 9 (0. I. 811): „plus est igitur,
si nec expedit in ciiristianum conuenire ordinem lilii i)rodigi " apol. 22
(0. I. 207): „sed quomodo do angolis quibusdam sua sponte corru|)tis cor-
ruptior gons daomonum euaserit, damnata a deo cum generis auctoribus et
cum eo quem dixiinus principe, apud litteras sanctas ordo cognoscitur."
adu. Marc. IV. 7 (0. II. 1(58): „nunc autem et reliquum onlinem descen-
sionis oxpostulo, tenens descendisse ilium." ib 21 (ib. 313).
(to) Cornelius] quem iam laudibus extulit ep. II. 7.
(x) a sedecim episcopis factum] cf. Cypr. cj). 55. 24 (Hart. II. (542).
(g) locum \'cathedrae uacantis acceperat] cf. Cypr. ep. 09. 3 (Hart.
II. 752).

crebras persecutiones irati principis sustinebat {a). Turn forte
presbyter quidam Nouatus ^^ (/;) ex Africa ^^ fraudatis \' in
Cartbagiuiensi ecclesia uiduis spoliatis ^ pupillis, pecunia eccle-
siae denegata, proiecto extra domum })atre et eodem famo mortuo
nec sepulto, uxoris grauidae utero calce percusso partuque
eius effuso, Romam uenit. Et cum (c) apud Cartliaginem
urgentibus iu ecclesia fratribus dies cognitionis ipsius immi-
nerot, |et] ^ hie {d) latitauit Nec nuilto post Nouatianum istum
opiscopatu Cornolii anxium (c) — nam sibi sperauorat {f) —
cum aliquantis, ut in tali re solet, ox sua parte fautoribus
nutantom impollit, dubitantem fouet, ut magnum aliquid spo-

presbyter quidam nouatus P. quidam presbyter nouatus /i\'.
afTrica P. \' fraudatis t e ras. P. uidnis altcruni ui r. ras. P.
si)oliatis P. spoliatisque P. \' et dcka\'d v. d. Vlict, ^fnclll. 1805.
2). 108. latitauit ti add. man. 2. P. corr. c latitat P.

(a) crobius imrsocutiones irati principis sustinobat] cf. cp. ii.7: „(Cor-
neliiun) ininiicis principibiis rcsistentoni."
sustinorc] nr tolcraro.

{!>) (Juibus in Noiiatuni inucliitnr Pacianus. nintnatus est aCvprianiep.
52. 2 (Hart. 11. (>17 sq.). cf. ib. (p. (il!)): „spoliati ab illo piijnlli, frau-
(latae uiduao, pecuniae quoquo ecclesiae denegatae li;us do illo exigunt poenas,
quas in eius furore conspicinnis. pator etiain eius in uico faino mortuus ot
ab eo in morto postinodum nec sepultus. uterus uxoris i\'alco porcussus ct
abortiono pro))oranto in |)arricidium partus exprossus."

fraudatis uiduis, spoliatis i)upillis] poccauit igitur grauiter Nouatus
aduersus edictum Esaiao 1. 17: „subuenito oppi-esso, indicate impillo,
dofendito uiduam.\'\' cf. Cypr. test. 111. 113 (Hart. I. 181) in capite, inscriplo
„uiduam et jiupillos protogi oportore." Tert. adu. Mare. 11. M (0.11.18!)).
17 (ib. 200). ad ux. I. 8 (0. 1. 081). Obiter Nouatmn iam incropuit.
Paciaims ep. II. 3 mod.: „Nouatus, incjuam, ])atro prodito, oeclosia dere-
licta, ])ai\'tu uxoris efluso."

conscientiam criminum iam pridom timobat. |)ropter hoe se nondopresby-
torio oxcitari tantum, sed ot communicationo prohibori pro corto tonebat, et
urguontibus fratribus imminebat cognitionis dies, <iuo apud nos causa oius
agoretur, nisi persocutio auto uonissot quam isto uoto (juodam euadendae
et lucrandao damnationis e.Kcipiens haec omnia commisit et miscuit, ut(iui
eici do ecclesia et excludi habobat, indicium .sacerdotum uoluntaria discos-
siono praecederet, cpiasi euasisso sit poenam praeuonisse séntentiam."

(d) hic] ibi. cf. v. d. Vliet, Mnem. 1805. p. 103.
(c) Nouatianum.... anximn) cf. ep. 11. 7. s. f..

(f) anxium, nam sibi sperauorat] idem do Valentino narrat Tert. adu.
Val. 4 in. (O. II. 385).

ret hortatiir. Inuenit aliquos ex eorum numero, qui tempe-
statem persecutionis illius euaserant apud quos hanc ipsam
de lapsis ® receptis Cornelio conflaret inuidiam. Dat eorum
<quisque>^ epistulas ad Nouatianum. Ille ex auctoritate
epistularum sedente iam Eomae episcopo aduersum fas sacer-
dotii singularis (/y) alterius episcopi sibi nomen assumit, Cor-
nelium {h) lapsis comniunicasse (/) arguit, se uindicat inno-
centem. Contra hunc mihi reddenda ratio (Ic) est, contra
hunc asserendus [l) pudor, contra hunc uita purganda?

YII. Sed et uos, inquies, episcopi talia cur proba-
tis? Dicat hoc alius, tu Nouatianum " defende. Inexcu-
sabilis uideatur haec ceteris causa, tibi grata sit i"; tibi in-
nocens sit quisquis est pro te nocens ^^ No accusaueris
alium eo crimine quo tu non potes liberari {m). Age,

euaserant pro ouasorunt ego. " lapsis corr. e capsis P.
7 quisque inserui ego. \'•\' Nouatianum edd.. Nouatiano PP. i® tibi
licet grata sit edd., quam. lectionem secutus v. d. Vliet, Mnem.
1895. p. 193 legit: inexcusabilis uid. haec ceteris causa licet, tibi
g. s. Ego lextionem codicum. rctinui. ^ innocens cxp. in P.
alium con\\ cx aliam R. aliquem P.

{(j) aduersum fas sacei-dotii singularis] cf. Cypr. op. 45. 1 (llart. II.
üOO): „contra sacramentuni semel traditum diuinao dispositionis et catholicao
unitatis."

{i) comnumicarej cum ali(iuo et alicui ])romiscuo usurpautur. cf. c.
18 in. 19 in. Cyi)r. op. 55. 1 (Hart. 11. (524). ep. 14. 4 (Hart. II. 510).
ep. 54. 2 (Hart! II. 022). ep. 55. 12 (Hart. II. 0:32). de laps. .80 (llart.
1. 2.59) et alibi. Pote.st otiaui significaro communicari: coinqui-
nari — x.oivov(rBxi. cf. Tert. pat, 8 (0. I. 002).

(/;) rationem roddere] ut c. 2 in.: „ut rationem facti tui redderes."
Rom. 14. 12. Cypr. ep. 55. 21 (Hart. II. 039). ep. 57. 5 (ib. 055).

(/) asserero] - uindicare, defondore, o,v iudiciis desumptum. indo apud
soquiores — eonfirmare, affirmaro, asseuorare. cf. Vet. Gloss.: „assero,
^ix2i(ixioOiLJi.»i." cf. c. 8 in. 13 in. Cypr. ad Fort. 11 (Hart. I. 337 in.)
et ep. 59. 13 (Hart. 11. 082): „asserero maiostatem doi." ep. 40. 2 in.
(Hart. II. ()05): „euangelium Christi asserero." ep. 59. 4 (Hart. II.\'071):
„iuQOcentiam suam asserero," et saepius.

(m)liberarp] eum simplice abl., a et de logitur. cf. c. 9: „et tamen
libérât a peccato.". ib. : „aliud est do poriculo liberari." bapt. 2 i. f. Cvpr.
ad Fort. 7 (Hart. I. 328». dé dom. or. 7 (Hart, l. 270). Tert. idolol\' 18
(0. I. 99). ludic. 13.5. eliberaro a habet Cypr. ep. 5.5. 18 (llart. II. 037).

iam totum pudorem (?/,) uos opiscopi debcamus, quia et
apostolorum uomen accepimus (o), quia Christi appeUatione
signamur (p). Negantem, inquis, dominus negat (</). Tu
negantem nolo fatearis (r). Quis ^^ negantem confitetur?
Qui ad paenitentiam cogit, obiurgat, crimen ostendit, uulnera
aperit, supplicia aoterna commémorât, intoritu caruis emon-
dat? Hoc castigare est, non fateri. Ait nobis ^^ dominus (.s):
»U0S estis sal terrae.« Recte ergo salUimis [t] ista di-
cendo, nec ad nihilum " ualebit quisquis audierit. Vides
non /nculcari [u) a nobis sontentiam domini, sed probari,
non abici seueritatem, sed uoluutateni eius aporiri. Sed
paenitenti, inquies, peccata dimittis, cum tantum in baptis-
male tibi liceat relaxare (?;) peccatum. Non mihi plano, sed
deo soli, qui et in baptismato donat (/r) adniissum et pao-

enim P. eum li. edd. " interitu altpm i stipra linemn add. P.
nobis n c ra.s-. P. i\'" sallimiis PR. salimus Laiiniii.\'t. i)sallimus
edd.. 1\' nichilum P. inculcari PR.. itroculcari rdd. inculcari
„aZ/«s proculcari" in margine Tilius.

(n) inuloroiii dolwro] cf. Tcrt. de an. 4(3 (0. II. (i29): „pudorcni ini-
poraro alicui."

(o) apostoloruni noincn acce])inmR] cf. op. I. (i: „(lounpio ot opiscopi
apostoli noniinantur."
{p) signaro] cf. op. I. ii in., op. I. 4 in..
(q) nogantoin dominus nogatj rodit ad argumentum (!ai)itis ö.
( >•) fatori) confitori, ut o.x soqiicntibus apparet. cf. c. 21. Cypr. op.
58. 0 (Hart. II. (i()5in.): „dominum suum Cliristum uictrix lingua fateatur."

(.V) Matth. 5. 1;}. cf. Cvpr. tost. III. 87 (Hart. 1. 171). sent. oi). 7
(Hart. I. 4401. (Cypr.) de aleatoriijus 2 (Hart. III. !):!). (Cvpr.) doahus.
saec. 1 (Hart. III. 154). do cath. occl. un. 1 in. (Hart. I. 209).

(O salliro] condii\'o. Praeter .Matthaoi locum cf. Toh. (i. (i. Ezech.
14. 4 ot do uorbo eondire Marc. 9. 4!). Luc. 14. Extant quociuo
formae saliro et sallere, quod ignorantes edd. psallimus dodorunt.
cf. Sali. bist. fr. III. 7 Kr. Varro do 1. 1. 5. 110. Prise. 10. 57. Diom.
Keil. 375. 20 sqq., qui fragmonta ex antiquioribus allort.

{u) inculcarej ut apud Tort. calcare, cum contemptu et indigno
tractare. cf. Tert. paen. 7 (ü. I. (357). scorp. (i (0. I. 50!»): „inculcator."
ad nat. 1. 10 (0. 1. 32(3). pat. 15 ((.). I. (il3). ad ux. II. 5 (Ü. I. ()9lin.).
praoscr. haor. 8 in. (0. II. 10). Igitur praetor necossitatem edd. logunt
p r 0 c u 1 c a r i.
(i?) relaxaro] cf. ad ep. I. (j.

nitentium lacrimas non repellit. Ceterum quod ego facio, id
non meo iure, sed domini (x). »Dei (y) sumus adiutores«
inquit, »dei aedificatio est/.s\'.« ^o Et iterum (s:): »ego
plantaui, Apollo rigauit sed deus incrementum dedit; ergo
neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui in-
crementum dat deus.« Quare sine baptizamus, sen ^^ ad
paenitentiam cogimus, sou ueniam paenitentibus rclaxamus
Christo id auctore tractamus. Tibi uidendum est, an Chris-
tus hoc possit, an Christus hoc fecerit.

YIII. Si paenitentibus remissio peccatorum dari potuit,
ais, baptisma non fuit necessarium. Insulsissima comparatio!
Baptismu^y/ enim sacramentum est dominicae passionis,
paenitentium ueuia meritum contitentis. Illud {a) omnes
adipisci possunt, quia gratiae dei donum est (/>), id est gra-
tuita donatio; labor (c) uero iste paucorum est, qui post
casum rosurgunt, qui post uulnera conualescunt, qui lacri-
mosis uocibus adiuuantur qui carnis interitu {d) reuiuis-
cunt. Frustra me posuisse (ß) asseris (f) illud oxomplum,

adiutores s suprasei\'. P. ^o ^gtig p. Vnlf/nta. est R. edd..
et t ras. P. 22 rigauit P. Bibl. pa(r. max. \'Ua/d. IV. p. 310.
II. irrigauit /.\'. Bibl. net. patr. Col. Ayr. IV. p. 240. C. 2:« dat a
e ras. P. .sine ad baptizamus sen, ad cxp., sen rorr. e sine,
1) et 7. e ms. P. sine edd.. 25 relaxainus Miyne. relaxeiiuis PR. edd..
2" id add. man. 2. P. 27 baptismum RR. Bibl. net. patr. (hi.
Ayripp. IV. p. 240. C. Tilius. baptisnnis Miyne et Bibl. ])atr.
max. Luyd. IV. p. 310. II. 2« ad iuuantur P.

(x) non meo iure, sed domini] cf. ep. 1. (J; „quod per siicerdotes suos
facit (scil. dominus), ipsius potestas est."
(?/) 1 Cor. 3. 9.
{%) 1 Cor. 3. (), 7.
(a) ille.... iste] cf. ad ep. I. 4 in..

{b) gratiae dei donum, id ostgratuitadonatio] cf. op. 1.0: „desinito. .. .
gratnita bona domini inobsecrabili asperitato prohibere."

quod deus dixerit (g): »nialo paenitentiam peccatoris quam
mortem.« Quid si adiecissem illud Esaiae (h) »cum con-
uersus ingemueris, tunc saluaberis et scies ubi fueris«? Quid
si illud (/) apocalypsis (/.;) »memento umle cecideris et
age paenitentiam, et fac priora opera«? Haec, inquies, gen-
tibus dicta sunt ante baptismum. Audi apostolum \' (/):
»scimus autem quoniam quaecumque lex dicit, Jiis ^ qui in
lege {in) sunt, dicit et loquitur.« Ergo eos qui sine lege
uixerunt, paenitendi conditio non tenebat Qui et si paeni-
tuissent, libera id tide fecerant, non imposito per legem uin-
culo paenitendi. Ergo et uel ludaei, inqu/s qui ante bap-
tismum paenituerunt, post baptismum paenitere non possunt.
Quis hoc to docuit, frater Symproniane (^uis suasit, ut
qui ante paenituerit postea paenitoro non deboat? Sod pos-
terius iioc uidebinius. Interim (n) si ludaeis post baptismum
praeclusa « (o) ost paenitontia, quia illam ante porsoluerint,
concede uol gentes, quae paenitentiae legem ante nescierint,
posterius paenitoro doboro. Sod et do ludaeis nolo fallaris.

bit R. \' inquis pro inquies ego. " simproniano e rns. P. prae-
clusa p c raj. P.

(g) Ezech. 33. 11. i:f. 18. 23. Tort, adu. Marc. 11. 13. i. f. (0.11.101).
IV. 10 (0. II. 178). resurr. earn. !) (0. 11. 479). pacn. 4 (0. 1. (i49).
pud. 2 (0. 1. 794). 18 (ib. 834). Cypr. test. 111. 114 (Hart, I. 182). do
laps. 3() (Hart. 1. 2(13).

(/t) Es. 30. If) (see. LXX). cf. paraen. 12 i. f. Cypr. do laps. 3Ü (Hart.
1. 2Ü3). ep. 34. 1 i. f. (Hart. II. 509).
(■/) illud] i)0sui coll. locis similibus c. ä et hoc ipso cap. jiaulo superius.
(/■•) apoc. 2. 5. cf. Cyi)r. de laps. Ki i. f. (Hart. 1. 249). ep. 19. 1
(Hart. 11. 525). ep. 34. 1 (Hart. 11. ,5Ü9). ep. 55. 22 (Hart, H. (339).
(Cypr.) ad Nouat. 13 (Hart, 111. ü3).
(/) Kom. 3. 19. cf. c. 13 in..

(w) in lego] opponitur sine logo ut do bapt. 2. ef. Koin. 3. 21. in
loge = sub logo. Vid. Tert. adu. Marc. V. 13 (0. II. 313). Cypr. ep
59. 13 (Hart. Jl. G81).

(h) 1 »esterius.... interim] ut e. 3 in., ep. II. 3. ep. HI. 8.
(o) praecludere paenitenliam] ut infra c. 9.

Illi enim propterea prius paenituerunt, quia uetus baptisma
coiTuperant et quasi post fidem fide prodita paenitebant.
Audi apostolum [j)): »nolo enim ignorare uos, fratres, quia
patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes per mare
transierunt, et omnes" in Moyse baptizati sunt in nube et in
niari, et omnes eundem cibum spiritalem ederunt » et om-
nes eundem potum spiritalem biberunt. Bibebant autem
de spiritali soquenti petra i®: petra autem erat Christus.«
Hoc ergo baptisma uiolauerant et ideo paenitebant.

IX. Videamus deinde quid dicas: »Si deus saepius iubet
hominem paenitore« inquis »saepius peccaro permittit.«
Quid ais? Ergo qui saepius remedium criminis ^^ monstrat,
crimen ostendit? Et medicus ille. cum curat, assidue uulne-
rari docet? Dous nec (r) semol ^^ peccaro unit hominem,
et tamen libérât (6-) a peccato. Nec utique cum libérât,
peccatum docet, sicut nec qui ab incendio libérât, incendium
monstrat, nec qui naufragum eripit scopulis in saxa
compellit. Aliud est do i)oriculo liberari, aliud ad periculum

7 ot in nubo Migiic. et om. PR. edd.. odenuit edd.. odidorunt
PR. \'\' spaleni P. i" socpioiiti petra PR. petra sequonte cdd..

inquis corr. cx inquit R. (îriminis n c ras. P. somel
post honiinein iramponwit cdd.. \'\' post crii)it erasum est pu7ic-
tum P. scopulis corr. e scopolis R.

(p) 1 Cor. 10. 1—\'1. cf. Cypr. tost. 1. 4 (llart. I. 42). ep. 09. 1.\')
(Hart. II. 704): et in nube et in niari." Vulg. illud et oniittit.

(f/) quia] quod, pro acc. c. inf. post uerba sentiondi ot docl.a-
randi, ut oti.ani (juod ct quoniam. cf. Tort. apol. 7 (O. |. 139). adu.
lud. 8 (0. II. 71.")). bapt. 10.(0. 1. 029): „adoo postea in actis aposto-
lorum inueninuis, quoniam (jui loannis baptisnuim non habebaut non acce-
pissent spiritum sanctum." idolol. 20 (O. 1. 10,3): „adiciondum est aliquid
(juo apparoat, quia non ego illos deos dice." de uirg. uel. 17 lO. I. !)()8):
„sciant quia totum caput mulier ost." Cypr. cp. 59. 18 (Hart. 11. 088):
„sciant quia a saccrdotibus dei non timentur." cp. (iO. 1 (llart. 11. 727):
„contendere (piod non a doo nec pen- doum saconlotos oius iu ecclesia con-
stituautur." ep. 21. 1 (Hart. 11. .529): „scio enim quoniam unusquisque
iam quae sunt saeculi non attendit," et saopissimo. 1\'ac. op. 111.9: „docebat
ajwstolus quo(f essenuis iioui." (;f. Hönscli, It. u. Vulg. p. 402.
(r) necj = ne quidem (cf. ado. 5), ideoquolectionem codicum reuocaui.
(s) liberare a] cf. ad c. 7 in..

cogi. Et fortasse paterer hoc credi, si paenitentia deliciae
putarentiir, cui \'\' Labor tantus imponitur, cui carnis iu-
teritus iraperatur, cui iuges (i;) lacrimae, cui geniitus
sempiterni. Volet ergo ille sanatus iteruni se secari i®, I\'ursus
exuri (iv)? Volet peccare iteruni et iteruin paenitere, cum
scriptum sit (.c): »noli adicere peccatum, ne quid tibi de-
torius contingat«? Et adhuc (?/): »assidue poccanti ^^ non
misereor?« (z) Quodsi, ut ais ad peccatum cogitur, cui
paenitentiao medicina monstratur, quid tandem ille facturus
est, cui paenitentia ipsa praecluditur (a), cui desperato re-
medie totum uulnus operitur cui prorsus ox integro (b)
uitae aditus donegatur? In i)aptismo, inquies, semol (c)

delitie P. i\' cui P/l edd.. cuius Mignc. saecari a
cxp., c c rns. P. peccauti edd.. pcccati PP. ^o ais coir, ex
ad P. 21 operitur Latiniits. aperitur PR. edd..

{t) labov] cf. c. 8 iQ.: „labor uero isto (scil. paonitontiae) pauconun ost
qui post casun» rosurgunt.\'\'
[u) caruis intoritus] cf. c. 7. c. 8 iu..

(p) iugis] — cTfnvêx»;\'?, porpotuus, coutiuuus, poronnis. cf. Cic. dodiuiu.
2. 31: „qui cum uidissot, oxhaustam aquan» do iugi jiutoo, torrao motus
dixit instaro." Hor opist. 1. 1.\'). 15. Cypr. ep. 37. -4 (Hart. II. 578 i. f.).
ep. 43. 4 (Hart, II. 593): „dolor iugis," ot saopius. cf. Künscli, It. u.
Vuig. p. 118 sq..

(w) .socari.... exuri ] cf. Salu. gub. dei 7. 1: „noc forri dosectiono noc
cauteriomm adustiono sananuu-."

(x) loanu. 5. 14. cf. Cypr. tost. HL 27 (Hart. I. 141). do liab. uirg. 2
(Hart. 1. 188). ep. 13. 2 (Hart. 11. 505). ep. 55. 2(1 (Hart. 11. 044).

{y) Eccli. 12. 3. Vulgata iioc modo locum praebet: „non ost onim oi
bene qui assiduus ost in malis et oloomosynas non danti, quoniam et
altissinius odio habet poccatores et misertus est paenitentibus."
(x) misoreri c. dat,] cf. Könseh, It, u. Vuig. p. 413 sq..
(n) paeniteutia praecluditur] cf. e. 8.

(c) soinol] ctTT«^, in perpetuum, nostrum oons voor altijd. cL
Pac. bapt. 7 i. f.: „semel feliees sunt quorum remis,sa sunt facinora" eet.,
ep. 111. 12. Tert, apol. 41 (ü. 1. 272): „qui enim semel aetornum iudi-
cium destinauit post saoculi iinom, non ]»raocipitat discrotionom." E Tor-
tulliano plura e.vempla dabit üehl. ad de fug. in jtors. 2 (0.1.400). Cypr.
ep. 4. 1 (Hart. n. 473): „uirgines quao cum somol statum suum contiuenter
ct firniitor tonoro decrouorint" eet., ot saopius.

morimur {d), sicut ait apostolus (e): »an nescitis ^^ quoniam (/")
quicuinque baptizati estis in Christo lesii, in morte eius
baptizati estis? Consepulti ergo estis ei per baptismum ^^ in
mortem, ut sicut Christus resurrexit ex mortals, sic et uos
in nouitate uitae ambuletis Quid mirum? Docebat apo-
stolus quod (ƒ/) essemus noui, ut nemo peccaret; seque-
batur tamen, ut qui peccauerat, paeniteret; ille. integer ui-
ueret, hie curatus innocens coronam subiret, paenitons ^
ueniani; ille {h) praemium acciporet, iste medicinam. Donique
idem apostolus dicit (/): »nam si cum adhuc peccatores es-
semus, Christus pro nobis mortuus est, multo nuigis iustifi-
cati nunc in sanguine eius salui erimus per eum ab ira,«
ab ira utique (/.•), quae peccantibus debebatur. Quod si
gentilem populuni non passus ost niori, multo magis redemp-
tum non patietur extingui; nec abiciet quos magno redemit(/),
nec <enim> ^^ leuis illi est iactura {m) fanuilorum («)• Non
morietur quidem amplius \' qui resurgit (o), ut scriptum est {p).

nescitis R. nescistis P. 23 quicunque rorr. e quecunque P.
21 estis s ftnalis suprascr. P. 25 batisniuni P. 21; ambuletis 1
e ras. P. 27 nemo 0 e, ras. P. 2.s sum o])li))iam codicuiu

Icctioncm pro cditionum: hie integer ille cur. uiuerot; innocens
cor.y paen. uen. subiret; illo praom., isto mod. acciperet. Tantum-
modo illo et hie inter .sese locum inutalos feci. 2;» et paenitens

(d) scmcl moriinurl quia „non morietur quidem amplius riui resurgit,\'"
ut ipse seribit Pacianus in line luiius capitis. .

(e) Eom. 0. ii, 4. cf. bapt. (i. Tort, do rosurr. earn. 47 (0. II. r):}0).
pud. 17 (0. I. 8;K)).

(/■) quoniam] r— quod. cf. ad ep. II. 2 i. f. et ad ep. III. 8.
(ff) quod] pro acc. c. inf.. cf. ad eji. III. 8.

(I/) ille.... iste] cf. ej». I. 4 in. ep. 111. 8 in.. 2.Ö in., iste — hie.
(?) Rom. .5. 8, (I. cf. Cypr. e]). 05. 18 (Hart. II. G37).
(Ic) utique] scilicet, cf. ad ep. II. 8.

(/) quos magno redemit] cf. <;. 27. Tert. earn. Chr. 4 (<). II. 431):
„amauit uti(iue quem magno redemit."
(m) iactura] cf. Cypr. de laps. 4 (Hart. I. 230). 10 (ib. 243).
(?i) famtili] cf. c. 10 in..

(0) resurgore] Cypr. ep. 55. 22 (Hart. II. G39): „rui-sus (ixurgere.\'
(p) ut scriptum est] scil. Rom. (i. 9. cf. bapt. 7 i. f..

Sed ipse est aduocatus (q) apud - patrem, sed ipse inter-
pellât pro peccatis nostris, haud ^ despicabilis miserorum
patronus, parumue (;•) idoneus deprecator.

X. Responde, frater, an faniulos dei diabolus possit op-
primere, an non possit Christus absoluere (s). Petri paeni-
tentiam dicis ante domini passionem fuisse? Hoc tibi nemo
proposuit. Et tamen Petrus iam baptizatus erat; huic enim
dixerat dominus (t): »qui ^ lotus est ® semel, non necesse
habet iterum lauari.« Accepit tamen postea remedium Christi,
sed ante paenituit, et ante sanctus est habitus quam ad hoc
remedium periieniret. Nec paenitontia ^ oius in momoriam
scriberotur, ni profuisset aliquid paenitenti. » Fleuit« inquit
»amarissimo«. Non {v) uis facero fidelem, quod Petrus
fecit, non uis prodesse nobis, quod Potro profuit? Ago,
Tiiomas {ir) |mousJ (.r) nonno post domini resurroctionom
de rosurrectiono dubitauit? Nonno perfidiao reus notatur
a domino cum illi clauorum notae, cum porfossao manus,
cum latoris uulnus ostenditur, cum sic ad oum ait domi-

" cm.suin (üiqiüd inicr apud ct patrom hahct P. haud h
c ras. P. 1 quid JJil)l. tiet. jyatr. Col. Aijripp. IV. p. 240. ü,
est supraser. P. " hoe PR. om. cdd.. \' paenitontia j)rior o e
ras, P. " Petus P. " mous dclcui ego.

(7) aduooatus . ... doprooator] of. (ïort.) adu. oinn. liaor. 8 i. f. (0.11.
Tfiö): „Clu\'istus jiro hominibus doprooator et aduooatus ipsorun» faetus."
Cypr. ep. ïn). 18 (llart. II. (W?): „loaunes quoquo losuui Ciu-istuni douiiuuui
nostruni aduoeatuui ot deprocatoreni pro peeeatis uostris probet diceus" eet.,
ep. II. (Hart. II. 4üü). Verba dosuini)ta suut ex 1 loanu. \'J. 1, 2.
{>•) parunnio] uKjiito supplenduni est haud.

(.v) ati.. diabolus possit oppriuioro, au nou possit Christus absoluoro]
ef. ep. 1. .\'): „habotuo tam diuturuum sori^ens uonouum, Christus nou habot
medioinam? Diabolus in boe mundo interfioit, Christus hic non potest
subuenire?"

(f) non] pro nonno. „enuntiationos intorrogatiuas haud somel non a
nonno, sed a simplici negationo ausjiicatur Tortullianus" v. d. Vliot,
Tert. p. (U annot.. cf. ad ep. 1. 5.
(/(\') Thomas] of. loann. 20. 25 sqq..
{x) mous] (loleui ut ortum e dittograjiliia.

nus (y)\\ »noii esse incredulus, sed fidelis«? Quid ergo?
Erubuit paenitere? Nonne humiliatus e.st? Nonne deuni et
dominum suum illico confitetur? Non " (.v) ilium o.xomo-
logesis ista commendat?

XI. Iam quam argute caput illud absoluis, quod
ego posui (n): datam episcopis potestatem, ut quae ligas-
sent " in terra, ligata essent et in caelis et quae soluis-
sent in terra, soluta csseut ct iu caelis. Dicis hoc non
ad fideles, sed ad catechumenos \'\' {b) pertinere, ut bapti-
zandis adhuc scilicet populis solui liceret crimina uel te-
neri. Duorum denique euangelistarum capitula coniungis,
ut unutn esse uideantur et adicis, quod ^latthaeus minus
integre prosecutus sit, comple.sse loaunem, ut quia apud
Matthaeum dixerat dominus (f.) »itc et docete omnes gon-
tes, baptizantes eas in nomine patris et filii et s])iritus sancti«

ilico P. non PR. nuinquid non cdd.. i"- iain (|uam cdd..
tanquain P. tain quam R. caput t c rns. P. " ligassont

Tilius. om. cdd.. soluissont u c ras. P. i\' cathociiminos /\'.
cratecuniinos P. non tonori J\'. uidoantiir R. cdd.. iiidoatur P.
uiatlions P. 21 ot supra lincam P.

(v) loann. 20. 27. cf. Tort, do an. 17 i. f. (0. II. ij82). Cvpr. tc.st. II.
(> ("Hart. I. 70)

(x) nuinquid J practer noccssitatom in.sorunt edd.. cf. supra,
(ff) quod ego posui] ej). I. (i in..

(Zf) calechuinenij cf. Isid. 7. 14: „catechumenus dichis pro eo quod
flog, qui) adhuc doctrinain fidei audit, necduni tamen b.\'ijitisinuni percepit.\'\'
llieron. ep. 8;5 ad Oce.an. 2: „catecliumoni sunt fidei candidati." Tert. de
cor. 2 (0. I. 418): „omnes ita obseruant a c.atechumonis usque ad confes-
sores et martyres uel regatoros." Nonnumquam uno oodemquo nomiuo aj)-
l)ellantur catochumeni, audiontes, tirones. De c.itochumcnis cf.
praeteroa Cypr. op. 7.\'J. 22 (Ilart. II. 795). Concil. Constantinop. I. 7:
j,y.a,iyi^<.()fjLiv aurtuf xui 7:o\\\'.vjji.i\\i AUTSUV ^povi^Efv fif T>JV iy.<Ky,(r,oiv

(c) Matth. 28. 19. cf. Tort, praescr. haer. 8 (0. II. 11). 20 (ib. 18).
bapt. 1.-] (0. I. ()2H). Cypr. sent. ep. 7 (llart. I. 440). c]). 7;i. 5
(Hart. II.\' 782). ep. 28. 2 (Ilart. II. 54(5). ep. 73. 18 (Hart. II. 71(5).
scut. ep. 29 (Hart. 1. 447). 37 (ib. 450). (Cypr.) do rcbapt. 7 in.
(Hart. 111. 78).

apiid loannem impleuerit dicens: »si cuius dimiseritis peccata,
dimittentur illi cuius retinueritis 23 et tenebuntur«, ut hoc
diniittere 21 uel ligare ad gentes, quae baptizaudae erant,
pertinuisso uideatur, quia prior euangelista de gentibus prae-
locutus sit, de solueudo et iigando posterior impleuerit.
Quid ais? Euangelistae duo dimidiates inuiceni sensus et
semiiutegros retulerunt? Yerba his inuicem ratioue dofuerat?
Aut non in omnibus totum spiritus sanctus implebat 2", pro-
positos porferens sensus et ad plenum dicta definiens? Ho-
minis conürmatum testamentum nemo superordinat (/"), doi
tabulam tabula diuersa (ƒ/) mutabit? Quae (//) in nobis
uincendi 2» cupido 2» est, ut tale aliquid audeatis! Quid,
quod apud i\\Iatthaeuni ipsum ante passionem suam dixerat
dominus (/): »quaocumquo ligaueritis in terra, erunt ligatn
et in caelo et quaecumque soluoritis in terra erunt soluta ct
in caelo«? Apud Matthaeum hoc praedixerat dominus ot
nullam ibi gentium fecorat mentionem; cur ergo illi capitulum
foannis adiungis, ubi suum posuit, ot ita posuit, ut a gentibus

22 illi edd.. illis PR. 2:1 retinueritis edd.. tenueritis PR. Post
tcnueritis aliquid erasum habet P. 21 diniitere P. 20 solueudo
autom R. autem om. P. soluondo d e ras. P. 21! implebat 0 c ras. P.
27 (juae PR. quaenam edd.. uincendi corr. e uicendi R. 2u ii^eo
cupido edd. haec om. PR. ^o dixerat et dominus aliquid

{d) loanu. 20. 23. of. llatth. Ki. 10. Pao. infra. Cvpr. cath. occl. un. 4
(Hart. 1. 212). op. ü9. 11 (Hart. 11. 759). op. 7:5. 7 (Hart. II. 783). op.
75. 10 (Hart. 11. 821).
(c) diniittoro] pro roiuittoro. cf. c. 15 med., ib. i. f..
(/■) HuperordinaroJ _ iTnSiUxoijria-bxi. cf. Könseh, It. u. Vuig. p.
201. liOcus dosumptus est 0 (ïal. .3. 15. cf. Tert. adu. Mare. V. 4 in.
(O. II. 282).

(0) diuorsus] . . contrarius, cf. Tort. adu. Mare. 1. 20 in. (0. II. (>9):
„diuersa pars." resurr. carn. 19 in. (O. II. 491). adu. Hormog. 21 in.
(O. II. 358) ct saopius. Sic ok diuerso. cf. ad ep. 11. 8.

(1) Matth. 10. 19. cf. loanu. 20. 23 (apud nostrum supra). ep. I. 0.
Tert. praescr. haer. 22 (O. II. 20). pud. 21 (0. I. 843). Cypr. cath. oc(!l.
un. 4 (Hart. I. 212). ep. 33. 1 (Hart. II. 50(i) op. 75. 10 (Hart. II. 820).

separaret? Quod utique si ad gentes ^ pertinere uoluisset, potuit
ipse coniungere quod ipse ponebat. Totura ergo quod quaeris
apud Mattliaeum habes. Cur non uniuersa legisti <tu>2 (/,•),
qui episcopum doces? Primum praecepti istius caput ^ repete (/).
Ipso referente Mattiiaeo paulo superius ad Petrum locutus est
dominus, ad unum ideo ut unitatem fundaret ex uno, mox
id ipsum in commune praecipiens, specialiter ^ [in] tarnen
ad Petrum incipit (»•): »et " ego til)i dico«, inquit »quia tu
es Petrus et super istam petram aedificabo ecclesiam meam
et portae inferorum " {o) non conualescent aduersus eam.
Et tibi dabo claues regni caelorum et quaecumque liga-
ueris super terram, ligata erunt et in caelis et quaecumque
solueris super terram, erunt soluta et in caelis.« Die, fratei\',
de ^ solis gentibus iioc locutus est? (p) »Super liane petram
aedificabo« inquit »ecclesiam meam«. Ecclesiam non bapti-
zatas gentes uocat •\'? Homo iiecduni (ry) renatiis (r) corpus
est Christi? Quid soluo gentibus quod non est ligatum?

1 gentes c 7-ns. P. - tu inscrui c(jo. ca])ut supra lincani add.
man. 2. P. * specialiter v. d. Vlict, Mnem. 1805. p. 108. .fq..
qualiter PP. edd.. aequaliter, tamen Ijdinius. et om. P. in-
ferorum PR. infernorum edd.. inferi BUil. pair. max. Luijd. IV.
p. S\'ll. (t. Vid(j.. \'\'* praeualebunt Bibl. Luijd. l.l. ct Vuhj. ^ ce-
lonun c e ras. P. ^ de e ras. P. " iioait homo; necdmii rcna-
tus.... Christi? Tdius.

(k) tu] facilo oxcidoro jiotuit post logisti. cf. paraen. 8 in.: „(juiii
facies tu, qui decipis sacerdotein?"

(/) repete] cf. ep. II. 2: „litteras ineas repetas."
(wO specialiter] scribens nio occupauit v. d. Vliet, .Mnem. 180.\') p. 10;}
sq.. cf. Tert. adu. Mare. 11. 24 (O. 11. 7()).
{n) Matth. Ki. 18, 10. cf. supra.

(o) inferonun] scripsi cuin codd. coll. locis Cypriani supra allatis ot
Pac. ep. Ill 14 in. Vuig.: „ .. .. ct portae inferi non praeualebunt aduer-
sus eain." inferus __ o oc\'iirif, cf. Honsch, 11. u. Vuig. p. 272. Cun> toto
cai)ito conforendus est Tert. piul. 21 (O. 1. 841 sqq.).
(p) locutus est] do part. interrog, oniissa cf. ad ej). I. et ad ep. 111. 10.
(ry) necdum] -- nondum, ut sexcentics iiec = non, cf. c. 17. bapt. 4 in..
Tert. adu.\'lud. G (0. 11. 712). Cvpr. ad Donat. (flart.l.8). dehab.uirg. 2
(Hart. I. 180). de lap.s. 28 (Hart. 1. 2.ó4). ep. 48. 4 (Hart. 11. .508) et saepius.
(r) renatus] cf. ad c. 2.

Nam si non repiitatum est, nec ligatiim. Quid alligo quod
nullo iure constringo? Gentilis lionio liber est legi.

Vide nunc e contrarie, an in bajitizatum utraque conueniant.
Soluitur uenia quia i® peccato tenebatur, ligatur anatbemate
quia solutus fuorat tide et per gratiam liberatus. (iuod si
et " ad gentes Iianc soluendi licentiam uel ligandi spoctasso
concedam, multo magis ad baptizatos pertinuisso conuincam
Nam si is solui potuit uel ligari qui uinculum non liabuit,
quanto nuigis ille, quem tidei iura tenuerunt?

Xll. Ais posuisso Mattliaeum {$)■. »si peccauorit in te
frater tuus uado et corripo ^^ eum solus cum solo,« ac
statim subiunxisse {/) dominum: »quaecumque soluer/7/.s-i® in
terra, soluta orunt et in caelis«, ut et ad fratris offen-
sam portinero uideatur. Ago, non uides quod supra dicit:
»si in te peccauorit frator tuus«, bic uoro addit: »amen
dico uobis: quaecumque solueritis in terra«? - Illud uni
iussit hoe pluribus relaxauit illud ipso soluit, in (piem
adtnittitur, boe uoro ecclesia; illud sine sacordote, sino fra-
tribus, boe ab omnibus impetratur (r). »(Quaecumque solue-
ritis« inquit, omnino nihil oxerpit -\'; »quaecumque« inquit,
uel magna uel modica {x). Attondo (|u/d ad Potruin dicat

\'O (|ui a ƒ\'. " ct r. om. U. ligandi spoctnsse rorr. cx li-
gaiidis ])ettcsasso li. spoctusse .supraaa-. tertin s I\'. conuiiicaui
ciT f! ras. P. " uiiicuhuu non habuit P. uinculani non liabuit li.
non habuit uincuhnn edd.. i""\' tuus s add. man. 2. P. uado
d c ras. P. " corpe li. solueritis Pli. solueris edd.. so-
lutae exp. e Ji. 20 gt ƒ>_ „„j, 21 pji iidc Migne.
22 terra etc. edd.! 2\'( uniiis sit P. 21 oxcepit PU. excipit edd..
oinnino nichil oxcopit, (luccunquo inquit in marginc man. 2. P.

(.s) MatHi. 18. If). ef. Tort. praescr. haer. Ki (O. II. 17). do bapt. (i
(O. I. G2Ü). (Cvpr.) do XII abus. saoc. 10 (Hart. III. Iü8).

(x) modieus] paruus, ut iii sermouo Tertullianoo. cf. adu. Mare. II.
27 (O. II. 118): „noc miignus uobis placet noc modieus, nec index nec
amicus." ad nat. I. 7 lü. I. 315).

inferius (/y): id quod peccetur ^^ in hominem septuagies
[et] septies relaxandum, ut ostendat alias uel semel posse.
Tamen qui in Petruni peccat dominum i (-) laedit, sicut
ad Samuel ipse significat {a): »non te nullius momenti fe-
cerunt, sed me.« Conceditur ergo uel semel ecclesiae quod
nobis ipsis totiens imperatur.

XIII. Nunc ad erraticam ouem et ^ drachmam illam et
adolescentiorem [h) filium reuertamur (c). Quae ego exempha
cum strictim scripto prioro tctigissem, tu ])lena [d) repetisti,
edocens et ostendens drachmam et ouem et filium minorem
ad publicanos et peccatores, hoc est humilem populum, non
ad christianao plebis imaginem, nec ad formam (e) lidelium
pertinere. Gratulor me doceri, intelloctum {f) uero non esse ^
inoleste foro. Nam quid asseram {(/) »ea (//), quaecumque
lex dicat, his qui sub lego sunt dicoro«? Ytique ct hoc
principaliter ad priores \' dictum esse con.sentio, sed in forma
tidelium, sed in imagine futurorum, sicut apostolus dicit (/.•):

id quod e ras. P. 27 peccetur J\'P. pecciitur edd.. 2h iiomi-
nem edd.. homine PJi. 21» et deleui ego. ^o aliquid est era.\'tuin.
inter a ct m P. In margine crucem hoc loco habct P. \' dominum
P. deum E. - et PE. om. edd.. 2* draguiam P. ^ adcsse Tilius.
\' priores corr. ex priore, aut ex alia qua Icctione, quae distingui
non iam 2>otest E. ^ ifiter i ct m rasuram habet P.

ix) „domiiius ot dous porpctuo coufuudurttur crroro" v. d. Vliot,
Tort. p. 37.

(/) intelloctum] scil. mo, quod non uidons pro subst. habuit Tilius.
(y) assorere] cf. ad e. 7 i. f.
(/t) oa, quaocumquo cot.] Rom. 3. 19. cf. c. 8.
(ï) priores] scil. ludaei <[ui orant sub lege, quorum nos pars sumus.
(k) 1 Óor. 10. 11. cf. Tert. adu. Maro. V. 7 (0. 11. 295). adu. Prax.
16 (0. II. 675). de cultu fem. II. 9 (0. 1.728). ad corroptionom cf.
c. 14: „nam si omnia ilia ad commonendos nos .scripta sunt" cot.

»luloc autoni in ligura contiugobant illis, scripta sunt autom
ad corroptionem nostram, in quos tines saeculorum deueno-
runt«, et iterum (/): »quae omnia umbrae illis \' erant futu-
rorum bonorum.« Corte ipso annuis ad publicanos ot pec-
catoros, hoc est humileni populum et ideo ** iuniorem illa
dictata Die ergo: an populus christianus ipso est iunior?
an in raflicem cohaosorit? an <in>i°illa membra compegorit?
»Aediticatus« ut scriptum est (///) »in fundamentis apostolo-
rum et prophetarum et ii)SO angulari lapide iosu Christo \'l«
»An ludaeorum {//) dous tantum? Nonne ot gentium? Immo
et gentium Siquidom unus deus, qui iustiticat impium (o) ox
tido " et acrohi/sfiani per tidom.« Corte illo humilis populus,
(luem (loDiinus tilio minori ot drachmae ot ouiculao con-
ferebat, ecclesia fuit, n/ide aposhli undo omnis turba
credontium, undo ])opulus christianus. Huic ayo corpori
nostra otiam membra coniuncta sunt ot totao credontium
portiones (p). ut in bonam oliuam ox oleastro gentium con-
ueniront (7), sicut apostolus (licit (r): »participosi)inguedinis

" in ligura corr. cx ligurao A\'. \' umbrae illis PR. illis umbrae
cdiL. ideo (in") c ras. I\'. dictata ctata man. 2., ras. non
reperitur P. in inseruit Latinins. " ipsi R. lesu Christo
PR. Christo losu cild.. Christo c ras. P. gontiiun corr. c
gentilium R. " ox lido ot agrobostiam J\\ ox lido et acTobystiam
corr. cx agro bostiam R. acrobystiam 0/». «A/.. ,,(lccsf pars scntcntiolac
cjrolc.sccntihus Uteris^\' in margine \'filius. donunus pro dous ego.

(Iracluuao, lilio minori edd.. scrutus sum lectionem codicum.
dragmo P. unde apostoli /Vi\'. edd.. om. Mignc. ergo PR.

. / crodentium \\ . .,
om. edd.. crodentnun sujira corpori I t;oi-pori I •\'^\'\'ripsii

(0) imi)iiim] o.xpectauoris ci rcumcisiono m uol poritomon, cf.
tamon op. 111. 21.

(ry) ut in bouiim oliuam ox oleastro gentium conuonirent] cf. l\\oin. 11.
17, 2-1. Tort, praoscr. haer. Hd i.f. (0. ll.iUsq.): „otiam do oliuao nucleo
mitis et opimae et necessariao asper olojister oritur, otiam do |)apauore

eius offectao atque ita »unum omnes essemus (i\') in Christo
ludaeus et Graecus, seruus et liber.« Si ergo cum illis
liumilibus unum corpus sumus, dicta sunt et ad nos quae
ueteruni humiles audierunt, atque ita omni corpori nuntiatum
est quidquid de corporis parte praedicatum est.

XIY. Dicam adhuc-planius: ille posterior populus, ille
pauper, ille mediocris imago ^^ ecclesiae fuit, anima luimilis
et modesta, anima liberata per Christum. Hanc uenit dominus
saluam facere (/), hanc apud inferos non rcliquit haec est
ouis [u) ilia quae humeris reportatur, id est nisu et
uigore imcnitentiac Haec est drachma quae (piaeritur et
uicinis inuenta monstratur. Yides forniam (v) oius similitu-
dini paenitontium conuenire? Yides (x) misoricordiain
usquo ad hoc tempus extendi? Yides quaecumque nascenti ^
ecclesiae dicta ^ sunt ad plenitudinom ecclesiae pertinere? Inde
dominus adiecit (//): »sic orit gaudium in caelo super uno ^

post etrectae man. 2. in cmIcc lineae scripsit r P. "-i soruns
uus e ras. P. quicquid P. praedicatum wW.. praedictum PP.
adhuc PR. eihl.. oni. Miync. c ras. P. 20 imago go c ras. P.
reliquit i c ras. P. 27 humeris h suprascr. R. 2s uisu

corr. c nisi R. 2« paenitentiae P. v. d. Vlict, Mncm. lH!)ô. p. 1!)4.
patientiao R. cdd.. dragma 1\\ \' nascenti ecclesiae PP. eccle-
siae nascenti cdd.. 2 dieta i ct a c ras. P. uno peccatoi\'c....
agente pro unum peccatorein .... agontem eyo.

ficus gratissimao et suauissiinae uentosa et uana caprilicus cxurgit. Ha et
haereses de nostro frutieo, non nostro gonere, upritatis grano, sed nien-
dacio siluestres."
(;•) Rom. 11. 17.
(s) Gal. 3. 28.

(<) saluam facoroj inf. consilii siuo finalis haud raro ajiud ecclesiae
auctores reperitur. cf. bapt. 0 in., ubi eadem uerba redeunt. Tert, adu.
lud. 8 (0. 11. 715): „oxiui imbuoro to intellegentia." Oehl. ad Tert. ajiol.
39 (0. I. 26G). Rönseh, It. u. Vulg. p. 447. Blokhuis p. 23.

(y) Luc. 15. 7. cf. Cvpr. ep. 55. 22 (Hart. II. 040). (Cyi)r.). do dupl.
mart. 21 (Hart. 111. 234).

pcccatorc paenitentia agente quam (z) super (a) nonaginta
nouem {b) iust/s quibus non fuit opus paenitentia.«

Nam si omnia illa ad commonendos nos scripta sunt, cui
tandem populus illo peccator huniilis comparabitur nisi po-
])ulo paenitenti? Ac si figuris in oi-dinem recurrentibus nona-
ginta nouem sanae ^ omnis ecclesia est, una uoro erratica (c)
delinquentium portiuncula (d) est, drachma " quao poriit
miser ille peccator est, rediens post mala sua tilius redempto (e)
illi similis aestimatur, — iam recto a me posituni uides, cum
do paonitentium curationo (/") tractarem, dixisso dominum (/y):
»non est opus sanis medic/^.s sed male habentibus«, recto
et illud {h): »beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur.«
(Juidquid de publicaniset poccatoribus dictum est, ad aegros
omnes et omnes miseros pertinebit.

XV. De solis ais scriptum osso nuxrtyribus: »beati lu-
gentes«. Nemo ergo praetor illos peccata sua plangit (/)?

1 iustis Pli. cdd.. iustos Migiic. sanao cdtl.. sani PJi; Tilius.
" at dracihnia Tilius. ac drachma rdd.. dragma P. ^ medicus PJi.
medico cdd.. quicquid P.

(it) ([uain] do uocabuli magis uel mains ollipsi vt. ad op. 11.0: „quid
aliud uolint nisi uincoro quam plaooroV"

(/>) nonaginta "nouem iusti] (juos sanos uooat Cypr. ep. fw. 15 (Hart.
II. OIM): „adseribetur nobis in die iudicii nee oueni sauciam ounwso et
propter unam sauciam nniltas iiitogras pordidisso; ot cum dominus rolictis
nonaginta nouem sanis unam orrantem et lassam (piaesiorit ct inuentam
umeris suis ipse portauerit, nos non tantum non (juaeramus lassos, sod et
ueniontes arceamus" cet.

(c) orratica] erronea, Teit. pat. 12 (0. 1. 008 i. f.). Vet. (iloss.:
„orroneus, äAij\'t»)?, TÄa\'vof." cf. Sen. do ben. 0. 11. 2 (opp. assiduus).
Col. 7. 12. 5. Hieron. in Mich, 4. 1 S(iq. (Migno p. 1240). Apul. dodogm,
I\'lat. 1. 10: „ceterae stollao, quas non rccto orronoas et uagas dicimus."

{(1) portiuncula] cf. ad o|). II. 7. Talia dominntiua o.\\- Tertullianoo ser-
mone collegit Oehl. ad Tort, do ioum. !) in. (0. 1. 803).

(■//) Matth. 5. 5. cf. Tort. pat. 11 (0. I. 007). Cypr. test. III. 0 (Hart.
I. 119). (Cypr.) do dupl. marl. 38 (Hart. HI. 245).

Non (/.•) Danid claniat (/): »lanabo per singulas noctes icctuni
meum«, et iterum {in)\\ »quoniam cinerem sicut panem cdc-
hmn et potum meum cum fletu iniscebam« ? Non lacob
dicit («): »anni uitae meao durissimi«? Non apostolus ad
Tiniotheum (o): »desiderans te uidere, raemor lacrimarum
tuarum«? Nec tamen [p) hoe de i® martyre loquebatur.
Quid nunc? Miseri paenitentes siccos habent oculos et qui
peccasse se dolent flore non norunt? Ipsi communicantes,
ipsi fideles lacrimas non habenius? Quempiam nostrum
gaudente mundo [q) gaudero delectat Vos Nouatiani
»iam (;•) satiati estis, diuites facti estis, sine nobis regnare (s)
coepistis Non orgo <ut>^^ quisquo miserabilis est, ita
incipit esse miserandus? Post haec proponis ot dicis (/)
scriptum esse per (himinum [ti): »omne peccatum et blas-
phemia reniittetur hominilius; (pii auteni in spiritum sanctum
peccauerit, non diniittetur (/;) ci neque liic (//\') neque in
futuro Aut ego fallor aut istud exeinplum contra te

" edebam liihl. patr. max. Liufd. IV. p. iWJ. D. edidi PU. odi
rdd.. de insrriiit man. 2. P. i\' inter lacrimas et non est ra-
sura P. 12 delecüitur P. ccpistis P. n ut instruit Tilius.
in futuro rdd. Vuhj. in futtu\'um PR.

^w)Ps. 101. 10. cf. Tort, do ioiuii. 9 (0. 1. 8(i4).
(«) (ici). 47.
{o) 2 Tim. 1. 4.

(q) mundus] — saeculiun. cf. Tort. apol. 20 in. (O. 1. 22.5). (Cvpr.) de
.sing. clor. BO (Hart. III. 200). (Cypr.) carm. 1. 20 (il). 2H4).

ir) 1 Cor. 4. 8. cf. Tert. ioiun. 12 in. (0. 1. 80!)). i-ud. 14(0.1.821).
(Cypr.) do .sing. clor. 4 (Hart. III. 177).
(s) regnaro] cf. op. I. 5.
It) ot dicis num scholium?

(ti) Matth. 12. 31, 32. cf. infra. (Cypr.) do aloat. 10 (llart. Ill, 102).
Cyi)r. test. HI. 28 (Hart. I. 142).

(v) dimitt^n-o] pro romittore. cf. c. 11 in loco loannis. c. lô i. f. Tort,
adu. Marc. iV. 10 in. (0. II. 177) et saopius.

(tv) hic] -- in hoc saeculo, ut praebet Vuig.. „in isto saocnlo"\' Cyi>r.
1.1., quaro lectionem edd. secutus sum.

ualet. Nam si omne peccatum et blaspliemia relaxabitur (.t),
uides ueniam paenitentibus uon negavi. Habes additum
secundum Lucam (//): »et qui in filium hominis pecca-
uerit, remittetur ei,« eryo omne peccatum, cryo ipsa q?ioque
I)lasp1icmia \'-o. (Jnid hoc amplius de niisericordia dei, do
dementia iudicantis (;ï)? An (a) inuidet oculus tuus,
quia bonus est pater familias? Non licct illi facoro quod
uult? Quill immo »tu (a*) (piis es qui iudicas seruumV
Domino suo stat " aut cadit; potens est autom dous statuero
ilium.« »Sod (/>) qui in spiritu sancto blasphemauorit« ais "
»non remittetur ei.« Soles totas percurroro loctionos, cur hic
non logisti quid sit istud »in spiritu«? Ilabos (/>*) supra-
scriptuni ^z/o^/ (r), cum dominus daenionia uerbo fugaret

additiuii cxp. priore d /1\'. aditui\'n Tilius. i\' Lucanuin it\',
qui 0)11. Miync. ip.sa corr. cx ipsam It. orgo omne pec-
catum, ergo ipsa quoquo blaspliemia in codd. ct cdd. Icyunturpost
])acnitcntibus non iiogari. transposui cyo. -\'i misoricordia (mia) a
est corr. P. an cyo. aut PP. an iion edd.. "-i iudicas cdd..

indices lUt. -•> stat aut cadit edd.. stot aut «idat PIL ^Icctio
ccrlcsiae habet: s])iritum sanctum" in niaryine Tilius. "^r j^s Miync.
ait PR. cdd.. suprascri])tum, a add. num. 2. P. -\'•.> quod \'PR.
om. edd..

(//) J.uc. 12. 10. cf. Tort. adu. Mniv. IV. 28 (0. II. 2;5.\'3 i. f.).
(x) quid hoc amplius.... iudiciuitis | locus corruptus osso uidetur.
Suspiceris e.vcidisse oxpeotas uol postulas.

(a) an] scripsi coll. loco Matth. 20. 1.5, .ad (luein res|)icit I\'acnanus.
(a*) Rom. M. -1. cf. Tert. do ioiun. 1.5 (0. 1. 875). pud. 2 (0. 1.7911
(^ypr. tost. m. 21 (llart. I. i:}9). ep. 55. 18 (Ilart. 11. (>37). (Cvpr.) ad
Nouatian. 12 (Ilart. 111. (>2). (Cvpr.) de sing. dor. 3(1 (ih. 211).
(A) Matth. 12. 32. cf. supra.

(fj*) hahes suprascriptum | cf. supra: „habes additum."
(c) ([uod] 0 codd. reuocaui, nam interdum quod logitur stMiuonte acc.
c. inf.. cf. Cypr. t\'p. 53 (Hart. II. (>20): „corti sumus, to quoquo nobiscum

(Cypr.) do mont Sina ot Sion 12 (Hart. III. IKi): „diximus onim mentis
sancti Sion quod lignum rcgalpm ot sacrum habere interprotationem" cot..
Idem ualet de uoc. quia, de quo cf. .id ep. II. 2 i. f.: „quia nec Valen-
tinis si a Valentino .... uocarentur, imputari soloro." Itenuiuo ut cum
acc. c. inf. logitur apud Cypr. sent. ep. 73 (Hart. II. 458): „ot ideo dico
ut si quid aput haoroticos motum aut factum fuerit, rescindi debero et eos
qui indo ueniunt, in occlesia baptizandos esse." sont. ep. 4 (Hart. 1.438).

et uirtiites multas spiriiali ^^ (c*) uigore {d) comploret, dixisse
Pliarisaeos (d*): »lue non expellit daemonia nisi in {e) Beel-
zebub ^ principe ■ daemoniorum,« boe est in spiritum sanctum
deliquisse in ea blasplieniasse quae per spiritum sanctum \'
gerebantur. In ceteris quippe peccatis aut errore labiniur aut
metu frangimur aut carnis infirmitate superamur. Haec cae-
citas est non uidere quod uideas et sancti spiritus opera
diabolo deputare (f) earaque gloriam domini, qua diabolus
ipse superatui-, diaboli appellare uirtutem Hoe est ergo
quod non dimittetur, reliqua bonis pacnitentil)us, frater Sym-
proniane, donantur (ƒ/).

XYI. Post liaec do sarmentis ^ et uito \' propon is sic:
Ait 8 dominus apud loannem {h)-. »ego sum uitis uera ot
pater nieus agricultor est. Omne sarmontum in mo quod
non attert fructum, tollet illud, et omne fructiferum, pur-
gabit illud.« Vides igitur in sarmentis fructum roquiri, id
est bona opera paenitentiae, sicut loanncs ait (/): »facite

sj^Ii J^Ji. spiritali rgu. speciali edd.. \' belielzobub P.
2 principe corr. e i)rincipom P. delinquisse exp. Utt. n, ra.i. in
fine P. 1 spiritum sanctnm P. sanctnm spiritmn P. edd.. \\ur-
tutcm \'uirtu e , Hem ras. supra Utt. e P. " sai\'iuentis r
c ras. P. ^ uito o c ras. P. « ait a e ras. P. proponis. Sic ait,
Tilius. uitis pro uocah. eraso P. tollet corr. e tollit P.

(c*) spiritali) scripsi, nam sjiTrii, (juod habcut codd., abl>rouiatio ost ot
uocalmli spociali et spiritali. cf. Wattciibacb, Lat. 1\'al. p. 82.
id) uigor] cf. c. 14: „uisu et uigore paoniteiitiä((."
{d*) Matth. 12. 24.

iu] ])r() iiistrumeutali. cf. ad ep. I. .5.
(f) deputare] putare, ceusore, addioore, cum |irao|». ad ucl
cum (lat. ~ refer ro, tri b uero, assiguaro, ad scribe re. Verhum
est apud Tort. fre(iueutissimum, cuui uariis structuris. K.xomiila collogit
Oehl. ad Tert. idolol. 4 (O. L 70). Cvpr. ep. óó. !». (Hart. 11. (i.W). do
bouo pat. 7 (Hart. L 402). Traetorèa cf. v. d. Vliet. ïert. j.. 20.
Rousch. It. u. Vuig. p. 358. Blokhuis p. 13(3 sq. et Kühner ad Cic.
Tu.sc. 27. (35.
(q) donar(i.] condonare. cf. ad ep. 1. 7.

(//) loann. 15. 1, 2. cf. Tert. adu. Prax. 25 (0. H. Ü88). (Cypr.) do
ment. Sina et Sion 14 in. (Hart. III. 117).
(i) Matth. 3. 8. cf. Tert. pud. 10 (0. 1. 814).

ergo fructuin dignum (k) paenitentiae.« Yides sarmenta ^^ pur-
gari, quae sunt detriinenta carnis (/), damna laetitiae, danina
patrimonii, uitae labores; qui actus proprio paenitentium
est Vides etiam a(/ricfiIfore)ii, (leun/ qui ipsa etiam
sarmenta non perdat, sed purget et colligat, aliqua plaiio in
ignem aliqua nouellandis(//O pJistinandisquo (/i)\'li\'iois
Eli sacerdos, ais, loquitur et dicit (o): »si uir in uiruni
peccauorit, orabunt pro eo, si autem in deum peccauorit,
quis orabit pro eo?« loannes itidem (p): »si quis seit i)0C-
caro fratrem suum peccatum non nsque ad mortem, postu-
labit pro eo et dabit illi uitam deus. est autem peccatum
quod ad nu)rtem ducit, non pro illo dico ut dopi-oceris« (<]).

" sameuta li. i- est PR. Tilius. sunt edd.. agricultoroni
(loum PR. agriculturani domini edd.. agricultorom domini Tilius.
" ignom P. edd.. igne R. i-\'"\' nouellandis o e rns. P. uinois //.
edd.. uinetis P. usque PU. utiquo edd..

(Ic) dignus] c. dat.. cf. Jx\'iinscli, It. u. Vidg. p. -112 .sq..
(/) (juao sunt dctrimonta carnis] manifesto portinct ad opera paoni-
tontiao, neque ad sarmenta. Locum igitur corruptum esse sus])icor.

(?«) nouellare] nouum agriun colore, sou nouas uites pangcro ubi ante
non ei\'ant. cf. Suot. Dom. 7: „edixit no quis in Italia nouellarot." Isid.
quaost. in -1 Hog. 8. 1 et ;•{. Cypr. op. iJL 7 (Hart. IL 5():5): „ot in
socretis cordis fidolis nouollaudus ct consorondus est aninuis." .Motaph.
«■onsecrare cf. Paul. Xol. carm. 21. G.\'j\'J: „nouollaro uitam deo."

(;/) pastinaro] ot pastinum, uerba in uitium cultura sollemnia. Pas-
tin um describit Columella i{. 18. 1 : „pastinum uocant agricolao forra-
n\\entum bifurcum, (pio semina panguntur. Vndo otiam ropastinatao dictao
fuero uinoao ueteres, quae refodiobantur. IIao(! onim propria appollatio
rostibilis uinoti orat." cf. ib. (i. Isid. orig. 1!». IT). Demde pastinum
uocatur agor nd uineam accipiendnm paratus. cf. I\'allad. !). 11, ot
do actiono pastinandi (if. id. 2. 10. 1. Vid. Kicli, diet, des anti(]. groc-
quos ct rom. s. u..

Pastinaro igitur o.st agrum fodiondo ad accipiendam uinoam praoparare.
cf. Colum. iJ. IH: „nunc pastinandi agri propositum ost rationem tradoie.
Ac priumm ox omni siuo arbustiuo sine siluestri loco, quem uineis dostina-
uerinuis, omnis frutex atquo arbor erui et summouori debet, no postca
fossorom moretur, none iam pastinatum solum iacentibus molibus impri-
matur, ot exportantium ramos atquo truncos ingrossu proculcotui\'." cf.
Marc. 12. 1.
(o) 1 Hog. 2. 2;\').

{]>) 1 loann. o. Ki. cf. paraon.-I i. f. Tort. pud. 2 (O. I. 7fl(i). 1!) (ib. 838).
{(/) do|)rocari] cf. nd i>p. II. S.

Vides iioc totum ad peccata manentia pertinere, non ad eos
qui aliquando peccauerint et coeperint paenitere antequam
quisquam pro illis roget (r). Longum est ut exempla repli-
cemus (s). Attende uniuersa peccata quibus dominus com-
minatur, iam uidebis esse praesentia (O- Quod si (\'«) non
proderit iusto in tempore iniquitatis suae praeterita iustitia,
non oberit impio in tempore iustitiae suae iniquitas dere-
licta,.cum scriptum sit (v): »relinquat impius nias suas, et
uir facinorosus cogitationes suas et conuertatur ad deum,
et misericordiam consequetur.« Quodsi deus etiam praeterita
peccata puniuit deque transactis et praotermissis
poenam suppliciumque constituit, age, non habet in sua po-
testate niutare sentontiamV Non Rahab {^ic)^ non Nabu-
chodonosor [x] regem, non Gabaonitas (//), non Niniuitas (,r),
non Segor (a) a praedicto ^^ interitu libei-auit? Non per
ipsum loel nates haec intulit (i): »conuertimini ad do-
minum deum nostrum simulque ieiunio et fletu et planctu.

ceperint i\'-\' m/cr iusticie ct sue aliquid erasum habet P.
conuertatur R. edd.. i-euertatur P. praeterita peccata PR.
pcccata praeterita edd.. preterita priorcm r add. man. 2. P.

deque Latinius. de quo PR. edd.. 23 transactis s suprascr. P.
21 raab P. inter praedicto et interitu erasum aliquid habct P.
2« iohel P.

(r) rogare] of. Cypr. ad Fort. 4 (Hart. J. 324): „Moyses in E.\\odo pro
populo rogat nec inipetrat" cet., de la[)S. 24 (Hart. I. 254). 29 (ib. 2r)8).
32 (ib. 2(il). ep. m. 29 (Hart. il. 047) et saepissime.

(x) Nabucliodonosor] cf. Dan. 4. 34. Pac. paiaen. 9. i. f.. Tert, paen. •12
(0. I. 004).
(y) Gabaonitas] cf. los. 9. 20.

(it-) Niniuitas] cf. loua 3. 10. Tert. de ioiun. 7 (0. I. 801). adu. Marc.
iV. 10 (0. 11. 177 i. f.). II. 24 (ib. 113). Y. 11 (ib. 300). (Cypr.) ad
Nouat. 12 (Hart. III. 02 in.), id. carm. 3. 7 sqq. (Hart. III. 297 s(i:).
(ft) Scgor] cf. Gen. 19. 21.
(/;) loci. 2. 12—14. cf. ep. I. 5. ep. III. 21.

quia misericors est et patiens et inngnnnitniis et
inultae ^^ luiserationis et paeuitens iu malitiis \\ ot quis scit
si reuei\'sus paeuitebitur et roliuquet ^ post so bouedictio-
ueni?« Quare sicubi constitutaiu peccautibus poonam pro-
baueris, hoc teuebis, aut peccatis persouerautibus coustitutam
aut libei\'tatem doo relictaiu nuitaudae \\ si paeuiteas, ad
lueliora seuteutiao.

XVII. Ais adluic scriptuni (c): »quodsi luanus tua uel
l)es tuus scaudalizauorit to, abice eum abs to.« Quid sit
hoc, Moyses Deuteronomio tostificauto praodixit (d): »si
autem precatus fuerit te frater tuus (hi sunt enim iiostri
oculi et manus nostrae) aut tilia tua aut uxor tua quao est
iu sinu tuo, aut aequalis animae tuae dicens: »eamusotsor-
iiiamus diis quos non noueras,« deinde adiecit inferius (r):
»•doferes eum et manus tua orit super ipsum ad occidondum
eum.« Vides ergo non de paenitentibus dictum, sod " de
his qui non solum ipsi in facinoro perseuerant, uoruni otiam
I in I \' nos scandalizaro (/") non desinunt. Hi quamlibet
ran\'s.sinii relincpiondi, quandibet utiles, desorondi sunt.

1\'roponis adhuc dixisso apostolum Paulum (//): »auferto ma-
lum ex uobis ipsis,« nudum utique (//) perseuorans. Ceterum (/)

ot PP. Tiliits. out. cdd.. iiiagiianiinus PP. cdd.. longani-
luns Miipic. \'-!> et add. man. 2. P. nuiltc o c ras. P. \' ina-
liciis P. - rouorsus prior r c ras. P. rolinquot altera o c ras. P.
\' inter niutandao cf si aliquid est erasum P. ^ iiostri /\'. oni. J\'.
edd.. sed e ras. 1\\ \'\' in PR. dclcui cum cdd.. ^ hic /\'. ca-
rissinii (kiiii) P. cari sint R. sint om. P.

(f/) Dcut. la. (i. cf. Tort, scorp. 2 (0. I. 501). Cvi)r. ad Fort. 5 (Hart. 1. 825).

If) scandalizaro I offondoro. cf. Matth. 5. 29 apud nostruni c. 17
in.. Prao]). in, (luain habont codd., irrciisit o us. i)raecedeiiti. (;f. Kiinsch,
It. u. Vulg. ]). 249.

1 Cor. 5. 18. cf. (Cypr.). do aloat. 19 i. f. (Hart. 111. <)(>). Tort,
iidu. Hormog. 11 (0. 11. 849).

(li) utique] - . sci licot. cf. ad cp. 11. S.
(/) cotorum) sod. cf. ad c]». II. 0.

paenitentia malum non est, cum Dauid dicat (/.•): »bonum est
exomologesin facere deo.« Nec tamen (I) mecum est ille qui
non ^^ paenitet (m), nec parte sanctorum nec pace {n)
coniungitur. Sed dicit apostolus (o): »si quis frater nominatur
et sit aut fornicator aut simulacris seruiens aut auarus aut
maledicus aut ehriosns ^^ autrapax, cum eiusmodi (y;) nec (ç)
cibum sumere.« Yides non sine causa positum ^^ »et sit«,
id est qui necdum paeniteat, qui necdum improbus esse
desierit. Et certe de auaris et ebriosis et maledicis simul
dictum est. Responde, frater, an nullus eiusmodi uestra
pace tcneatur? Ergo inde est et quod per Esaiain deus
clamat (r): »simul iniqui et peccatores peribunt,« non pae-
nitentes, non misericordiae opera procurantes, quibus apud
eundem rursus Esaiam deus dicit (s): »et si fuerint peccata
uestra ut phoenicium (t), ut niuem dealbabo, et si ut
coccum, ut lanam candidain efficiam«

qui non paenitet cfjo. qui paoniteat R. (piem non paenitet P.
quem paenitet cdd.. partes anctoram J\\. parti sanctorum P.
paci P. ebriosus P. ebrius suprnNcr. os R. obrins cdd..
positum PR. esse positum edd.. qui P. quem P. i\'" esasia
cxp. altera s P. ^^ fenitilT P. ^^ officiam PR. ca efliciam cdd..

paoiiitere] pcrsonale usurpatum. cf. c. 8: „quis suasit, ut qui ante
paenituerit, postea iiaenitere non deboat?" ib. i. f. : „iioc ergo baptisma
uiolauerant et ideo paenitebant." cc. 22, 24. Deponons paen i tori (cf. c. Kii.f.)
in Vulgata bis legitur, soil, ilarc. 1.15 et Act. apost. 8. 19. lb. 2. 88, ubi Vulg.
Iiabet paonitentiam agite, Cypr. cp. 78. 17 (TIart. 11. 791) scribit
paonitemini. Itemque Tert. paen. 4 in. (0. I. (549 ) laudat „paenitoro ct
saluuin faciam to" ex îîzecli. 18. 21. ubi tamoh non ad litteram eadem
leguntur. cf. A|)oc. 2. 21 apud Cypr. ep. 55. 22 (Hart. II. (5.89). (Cypr.)
adu. lud. 8 (Ilart. 111. 142). ad Nouat. 13 (ib. (58). ot ib. i. f.. Vid.

(o) i Cor. 5. 11. cf. Tert. ad ux. IL 3 (0. 1. (587) pud. 18 (0. L8.33).
adu. Marc. IV. 9 (0. II. 174). (Cypr.) do aleat. 4 (Ilart. 111. 9(5).
(T?) eiusmodi] cf. ad oj). 1. 5 s. f..
(q) nec] et necdum (us. 8). cf. ad c. 11 i. f..
(r) Es. 1. 28. Vulg.: „et conteret scelestos et jieccatoros simul."
(.9) ib. 18. cf. Apoc. 1. 14. Tort. adu. Marc. IV. 10 (0. 11.17(5). scorji.
12 (0. I. 5^9). Cypr. test. I. 24 (Ilart. I. 59).
(0 phoenicium] ros eum, rus s oum uocat Tert. 1.1.

XVIII. Tarnen, ais apostolus condemnauit eiTantem,
nam ad Corinthios prima ita dicit (ic): »ipse ego quidem
absens corpore, praesens autem spiritu iam iudicaui eum
qui tale facinus admisit; in nomine domiui nostri lesu Christi
congregatis omnibus uobis in uirtute dei, tradere eius-
modi (tj) satanae ^^ in interitum carnis, ut spiritus saluus sit
in die domini.« Nota, frater, primum quod non damnat eos
cum quibus iste communicat solus ipse qui tale facinus
admiserat, satamie traditur solus excluditur salua pace
sanctorum (,7;). <Vos>2^ omnes ecclesias pro une poccatore
damnatis? Deinde uides quod hie ipse peccator incestus (//)
non morti " traditur, sed satanae, ad emendandum
ad colaphizandum " (a), ad paonitendum. Doniquo ait
»ad interitum carnis«, non tamon animao, non et spiritus,
sed ad solius carnis interitum, temptatione?» scilicet car-
nis, angustias {h), detrimenta membrorum, sicut alibi de
intomperantibus dicit (c): »tribulationem autem carnis pa-

timen ais PR. attamen, ut ais, cdd.. 20 onmibus uobis PR.
uobis onuiibus cdd.. 21 satliane P. 22 sathane P. 2:1 traditur i
c ras. P. 21 uos inscrni cnvi cdd.. om. PR. morti coir. c
morte R. 2(> ged p ras. P. 27 colafizandum, col e ras, man. 2. P.

denique R. cdd.. deinde P. 2i» et PR. etiam cdd.. ^o tompta-
tionem PR. tontationes cdd,.

(«.) 1 Cor. 5. ;{—5. cf. Tort. adu. Marc. 7 (0. 11. 2!);r). pud. 2 (0.
I. 70.\'5). 13 (il). 820). 20 i. f. (il). 841).
(f) oiusmodi] cf. ad ep. I. 5 i. f..
{w) commuuicare] cf. ad c. 0 i. f..
(.t) salua pace sanctorum] cf. c. 17 mcd..
(y) incestus] opp. integer, iutactus (c. 21 in.).
{%) cmendare] sic omondatio usurpatur — poena, cf. Tert. apol.
40 (0. I. 283). do spoctac. 19 (0. T. 51) adu. Marc. V. 12
(0. 11. 312).

(a) colaphizaro] cf. 2 Cor. 12. 7. Tort. adu. Marc. V. 12 (0. II. 312).
fug. in ])ei-s. 2 (0. I. 407). Donat. ad Tor. Andr. 2. 1. 40.

(b) angustiao] do uerbo angustare s. angustiaro cf. Rcinsch, It.
u. Vulg. p. 102.

(e) 1 Cor. 7. 28. cf. Tort o,\\hort. cast. 4 (0. 1. 743): „uerumtamon
liuiusmodi i)rossnrain caniis liabobuiit." ad ux. 1. 7 (0. 1. 079). imd. K!
(0. I. 828).

tientur huiusmodi.^< ^ Yis scire? ^ (d) In secunda Corin-
thiorum liunc ipsum impium idem Paulus absoluit; nam de
ipso ait (e): »sufficit illi qui eiusmodi ost obiurgatio ea quao
fit a pluribus; ita ^ ut e contrario magis donetis (f) et con-
solemini, ne forte maiore tristitia absorbeatur * (rj) qui eius-
modi est; propter quod obsecro nos, ut coustituatis in eum
caritatem.« Item infra (h): »si cui autem " aliquid donastis,
et ego, nam et ego quod donaui, propter uos in persona
Cliristi, ut non possidea»^?rr " a satana 1« Vides apostoli
indulgentiam, proprias etiam sententias temperantem. Vides
mitissimam lenitatem longe a uestro supercilio (?\') separatam,
longe a Nouatiani fronte (/.•) dissimilem, communi uero uitae
ac saluti omnium consulentem.

XIX. At otiam in nos seuerus censor inueheris. Dicis
ex lege caelesti unum ex mandatis sol uero non licere nec
communicare (/) lupis agnos ot, quod omnis <malorum>\'\'
consensus (m) in crimine ^^ sit, ideo " (n) »qui picem teti-
gerit, inquinetur«, »nec (o) sit ulla societas luci ^^ ad tene-

1 huiusmodi PJi. eiusmodi edd.. - uis scire PJi. uis hoc scire
edd.. 3 ita J^R. om. edd.. * iiitcr absoi\'beatur et qui erasum e,9t
aliquid P. autem R. edd. om. P. " possidcamur J^R. Tiliu.\'i.
j)0ssideatur edd.. ^ sathana P. " malorum inserui ego. i® cri-
mine c ras. P. ideo PR. Tilius. et ideo edd.. i- lucJ Migne.
lucis PR. edd..

(e) 2 Cor. 2. 0—8. cf. Tert. pud. 13 (0. 1. 817). 14 in. (ib. 820).
If) donaro] condonare. cf. ad ep. 1. 7.

(g) absorbeatur] = deuoretur (Tert), KaiTacTroS-ij.
(//) 2 Cor. 2. 10. cf. ep. T. 7. Tert. pud. 1.1.. ■ \'
(i) supercilium] — austera caporataque frons et indo — su per bi a,
fas tus noto iam apud uetores usu.

(Ic) Nouatiani fronte] quam mox(c. 19) „inexorabilem" dieet cf. op. 1. .\'3.
(l) communicare] cf. ad c. G i. f..

(7w) malorum consensus] cf. infra: „nos consentinuis malis, nos picem
tangimus"\' cet
(n) Eccli. 13. 1.

(o) 2 Cor. 0. 14, 15. cf. Tort pud. 15 (O. 1. 825). de spetac. 50 i. f.
(0. I. 59). de idolol. 13 (0. 1. 88). adu. Marc. V. 8 (0. II. 132). Cyi)r.
test HT. 02 (Hart T. 10(>). (Cvpr.) do duj)!. mart 27 i. f. (llart III. 239).

bras aut tcmplo dei cum idolis ^^ aut conuentio Ciiristi ad
Belial« ideoque Dauid dicat ^^ (})): »furem uidebas et
coy^currebas cum eo, et cum \'\' adulteris portionem tuam
ponebas.« Ain ^^ tandem? I^os domini mandata rescindi-
mus iq)? Nos unum apicem (?•) legis intlectimus, an potius
Nouatiani qui tota ecclesiae, tota concordiae iura uiolarunt,
qui post tot pacis annos, tot foedera sanctitatis nouas sibi ^^
leges, noua instituta pepererunt, arcanum ^^ iustitiae inexo-
rabili fronte {s) simulantes? (/) Nos in ecclesiam lupos re-
c/pimus qui haereticorum ora uitamus, an potius Nouatiani,
qui, cum ipsi sint rapaces 21 Uipi paulo miseriores oui-
culas 25 reformidant 2«? Nos consentimus malis, nos piceni
tangimus, nos tenebris coliaeremus, nos idolo et Belial 27
iungimur, an illi qui Euaristum (f), qui Nicostratum re-
ceperunt 2\'\' ceterosque ab ecclesia recedentes, lingua manu

i:\' ydolis r. beliab />\'. ^^ dirat PR. dicit cdd.. i« concur-
rebas PR. cdd.. currobas Mignc. (.inn c ra.t. P. i» ain bm-
deni? nos.... rescindinuis? ego. ain tandem nos.... rescindimus
PR. ain fcuulem quia nos .... rescindimus cdd.. ais pro ain Mignc.
1\'\' iniloctimus, an potius Nouatiani qui tota occlesiao, tota concor-
diae iura uiolarunt scripsi sccnius Latinimn, Mignc. aut nouatiani
qui occlesiao iura uiolarunt tota concordiae PR. inflectinuis? No-
uatiani, quia tota occlesiao, tota concordiae, an potius iura uiola-
runt cdd.. 20 sii,i Tilius. Mignc. tibi PR. cdd.. 21 uouos ritus
post noua instituta inscrunt cdd.. 22 arclianum P. 2:1 recipiuuis P.
cdd.. rocopinuis R. Mignc. 21 ipsi sint rapaces corr. cx ipsis intra
I)accs li. 2\'i ouiculas suprascr. litt. s P. 2« roformidant corr. c rofor-
mident R. 2? belie PR. 2« an Mignc. aut PR. cdd.. 2!» recipcrunt R.

(p) Va. 49. 18. cf. Cypr. test. III. (i8 (Hart. 1. 109). op. 03. 18 (H.irt.
II. 71.Ö). cp. 07. 9 (Hart. II. 743), quibus onniibus locis logitur concur-
robas. Migne Vulgatani socutus ost.
[q) roscindoro] cf. ad oj). 1. 7.

(;•) apox] cf. c. 27 i. f.: „ad ipsos apicos ot uorba rospoudi." paracn. 5
in. Mattli. ü. 18.
(.s) inoxorabili fronto] cf. ad ep. I. ö.

{f) sinnüantesj — mentientes. cf. ad op. II. 8 in.: „saepe fiduciain
inentitur .audacia", et ad ep. III. 21.
[u) lupi rapaces] cf. Matth. 7. ló. Pac. op. 111. 21 i. f..
(-/\') Euaristuni et Nicostratum] cf. c. 3 i. f..

moribiis inquinatos ^o? Nos cum adulteris et furibus conue-
niinus, an illi qui Nouatum [iv] uitae suae et capiti ^ prae-
tulerunt, post interceptam {x) pecuniani pupillorum atqno
uiduarum, miseri parentis et partus uxoris parricidam, non
modo non paenitentem, uerum etiam gloriantem? Verum
Paulus apostolus dixit {y)\\ »manus cito nemini imponas,«
docet idem uel tarde uel post paenitentiam ^ nou uegandas ^ {x).

XX. Sed {(t) perdita lericho, Acliar ^ {b) tilius Carmi
pi\'opter furtum " uestis occisus est. Age, uos totos fures
interficite pecuniarum nostrarum atque libcrorum ® (c) et in
Nouati ossa " saeuite. lugum illud rursus accipite ^»quod [d)
neque nos neque patres nostri portare potuerunt.« Quid
cessatis, Nouatiani, »oculum {e) pro oculo, dentem pro dente«
deposcere, aniinam postularo, circumcisionis ot sabbati rodin-
tegrare commercium (/")? Necate fures, lapidate potulan-
tes Nolite in euangelio legere quod pepercerit dominus
etiam adulterao (//) confitenti quam nemo damnarat,

inquinatos siqn-ascr. Utt. s P. ^ capiti c c ras. P. - poni-
tentiaT prior o c ras. P. ^ negandas altera a c ras. 1\'. \' aliar PJL
^ charmi P. " furtum ur e ras. man. 2. P. \' nostrarum R. cdd..
uestrarum P. ® liberorum j;ro librorum eyo. " iiuiouati ossa I\'.
corr. cx nouatiosa R. lo patres suprascr. Utt. s P. " rointegrare P.

petulantes supi-asir. Utt. s P. q^od corr. e quo R. inter
confitenti\' et quam ra.\'iurain praebet P. (]uam ua e ras. P.

(c) liberorum] scripsi nani pecuuiani ecclesiae denegauei\'at, i)U])illos
spoliauerat Nouatus. cf. c. G in. Do libris intei\'ceptis nihil (piicqnain in
Cypriane, Paciani fönte, inueni. cf. c 10 i. f..

(ej Deut. 19. 21. cf. Tert. pat. G (0. 1. r)99): „nam olim et oculjnn
[)ro oculo et dentom pro dento repetebant, ot maluin malo fenerabant."
(/") commercium] : usus communis, consuetudo.
(ff) ailultora confitensj cf. loann. 8. 11.

quod poccatricem {!/) quae lacrimis pedes eius lauabat, ab-
soliierit, quod Rahab i\' (?\') apud ipsam lericho urbem Phoe-
iiicum liborarit quod Thaniarem {/c) sententia patri-
arcbae (/) absoluerlt, quod Sodomis quoque pereuutibus
Loth filias (in) non extiuxerit, iiberaturus et generös, (//.)
si futurum excidium credidissent. Age, non tenes (o) dicere
apud Dauid dominum (y;): »cum 21 his qui oderant 2"\'
pacem ftii 2" pacificus«? Salomonis quoque sententiam non
tacere {q): »frater fratrem adiuuans exaltabitur?« Quid
apostolus (/•): »fratres, et si praeoccupatus fuerit homo in
aliquo delicto, uos qui spiritales 2» estis, instruite Iniius-
modi (.y) in spiritu mansuetudinis, considérantes uosmet ipsos
ne temptemini 2». liuiiceni onera uestra portate et sic adim-
plebitis legem Christi.« Et illud quod ante iam retuli (/):

nial) P. riioenicum snprn c litt, i scriptam habet, phoe-
nicium igitur legcns P. fonicnlum cxp. J et altcro dmiu prioris u,
qitac igitur eorr. est in i P. i-\' liberarit PJt lil)nrauit edd.. 20 gg^.
tentia PP. a sententia edd.. 21 partaclie i scripta supra Hit. t P.
22 loth Pli. Tjotlii edd.. Loti Migne. 23 apud add. man. 2. P.
2\' cum eorr. c_qui P. 2.\'> oderant PP. oderunt cdd.. 2<i fui PR.
erain edd.. 27 pocupatus supra t aliquid est crasuui P. 2-s gpii-j.
tales P. siuiles P. spirituales edd.. 211 temptemini P.

{li) )0c(jatric0in cet.] (if. Luc. 7. 87 sqq..
(/) Kahah] cf. c. 1(5 i. f. los. 0. 17, 25.
(/,:) Thaniar] cf. Oon. 38. (5 sqq..

(7) Prou. 18. 19. Eodem mode locium biblicum laudat Cypr. ep. 55. 18
(Hart. 11. (53(5). Vulg.: „frater (jui adiunatur a fratre, ipuisi ciuitius lirma."

(/•) Gal. (5. 1, 2. (if. op. I. 5 i. f., (juo loco Pa(iianus hisce uori)is locum
biblicum exscribit: „uos qui si)iritales estis, instruite oiusmodi...., canons
ne et tu tenteris." ut et Cypr. test. 111. 9 (Hart. 1. 220). Pluralom tamen,
ut nostro loco, praebot Cypr. ep. 55. 18 (Hart. II. (53(5): „in contcmpla-
tiono habontos unusquis(iuo, no ot uos temptemini." Vulg.: „considerans to
ipsum, no ot tu tenteris." Nou. test. Graecum singularem habot.
(s) huiusmodi] cf. ad ep. 1. 5 i. f..
(0 ep. HI. 8. ep. 11. 1.

»opto onim anatliema osse in Christo pro fratribus meis
cognatis secundum camera,« ct iterum {ii): »omnibus omnia
factus sum, ut ^ omnes lucrifacerem,« hoe est cum nulneratis
gcmitus, cum aegrotantibus laborem mortem cum morionto ^
partiri (y), casum fratrum cum statu suo posse miscere,
aliquid de sua sanitate decidero ^ et ^ deficientibus (w)
adhibere medicinam.

XXI. Quid nobis prodest superba et aspera fronto durari,
altis riijcre {x) ceruicibus, uultus torquere de ^ (//) miseris,
auditus oculosque praecludereV Numquam, uos oro, coci-
distis? Nulla in mentibus uostris ® macula est? Nulla in
oculis, oro, festuca? »Quis (z) gloriabitur castum se habere
cor aut muudum se esse a poccatis?« Credo (a), uos
iusti, beneuoli temperantes, quibus membra omnia ^^
sana sunt, quibus omno corpus intactum (h), quibus medi-

fratribus alteram r suprascr. man. 2. F. ^ factus sum ut,
inter factus ct ut litt. s looum habet in rasura, deinde est expuncta.
sum supra ut scripsit man. 2. F. ^ laborem coir. c labore IL
3 moriente en e ras. F. \' decidere aid., decedere PU. et add.
man. 2. It. ^ rigero PR. Tilius. regere edd.. \' do PR. a edd..
^ mentibus uestris P. uostris mentibus R. edd.. (;edo c ras., erasa
esse uid-. litt. r inter a et a P. y,Forte legcndum intcrpHnfjaulumquc:
cedo .... languorumV" AFigyie. lo ^Qg suprasa-. litt. s I\\ ^^ bcni-
uoli P. omnia corr. cx omnium

(ti) I Cor. 9. 22. cf. Tort, inoiiog. 14 (0. I. 784). adu. Marc. 1. 20
(0. II. 09). 11. 3 (ib. 10.3). Cypr. cp. If) (Jlart. II. 035 sq.).

(v) mortem cum moriouto cet.J cf. Kom. 12. 15. Cy[)r. ep. 55. 19 in.
(llart. 11. 037).

(tv) deficientibus] — male habontibus. cf. Matth. 9 12. Pac. ep. I.
5 in. ep. III. 14 i f.

(x) rigero] cf. infra: „implacabilis rigor rerum." Cypr. do laps. 22
(Hart. 1. 253): „alta et recta ceruix."
iy) de] -- a. cf. Könseh, It. u. Vulg. p. 39(5. Bloldmis p. 52 S(i..
{x) Prou. 20. 9 (sec. LXX). Isdom uerbis locum all\'ort Cypr. do op.
et eleem. 3 (Ilart. II. 375). Vulg.: „quis potest dicere: mundum est cor
meum, purus jum a peccato?"

CHS (c) necessarius non est nec medicina langiioriim (r/).
Intrate iam caelum, paradisi ^^ aditus rompliaea ^^ (e) ce-
dente penetrate, tot nostrorum populis deum unicum con-
fitentibus dona nestra praecludite. Quae si se longe aliter
habent quam implacabilis rigor (/") "" rerum et immani-
tas {(j) nestra mentitur (/i), iam intellegitis Nouatiani i",
deum posse misereri, iam miseris fratribus de praeterito con-
litentibus uel seram patere medicinam, iam uulneratum (/)
illum a Leuita et sacerdote praeteritum per Christum posse ^^
curari, iam ecclesiae preces humilibus (k) non negandas {I),

paradisi crasa est lineola sub p P. ^ rumphaea, ras. inter
e ct a P. cedente c ras. P. roruui delct Latinins. ^Quid
porro si uestruni gignendi casu scripserit Pacianus?" Mgnc.

implacabilis rigor rerum et iinraanitas uestra PP. edd.. impla-
cabilis iinmaiiitas rigor rerum ot immanit\'is uostra Migne. „huma-
nitas ucrius immanitas", in margine Tilius. ^^ intolligitis corr. ex
intolligotis P. i" nouatiani add. man. 2. supra lincam P. ^o posse
crasa est litieola sub litt. p P. negandas suprascr. litt. s P.

(c) niodicus nocossarius non estj cf. ad op. 1. .\') in..
{(/) languor] = morbus, cf. Tort, praoscr. liaor. 2 (0.11. 4) Cypr. op. 57.
4 (Hart. II. 054). op. 09. 12 in. (Hart. II. 700). 13 (ib. 703): „ut si
incommodum languoris ouasorint ot conualuorint" cot,. August, sorm. 207.
1: „qui sanas onuios lauguores." cf. 387. 1. Cypr. cp. 31. 7 (Hart. II.
503): „luctinitur emu suo doloro (jui languont ot ita donuuu sporant sani-
tatoni, si tolorantia suporarint dolorom."

(e) romphaoa] Latino ost framoa, cf. Uloss. Lab,: „p3u.p*i\'«, framoa,"
cf, romphaoa flanimoa illa apud Ambros. in psalm 118. sorm.
3, 10. Hioron, ep. 00, 3. Tort. an. 55 (0. 11, 043), E.m uetoribus adoas
Liu, 31. 39. Uell. 10. 25. Alia forma est rum pi a. cf. Ronsch, It. u. Vulg.
p. 245.

(/") Rigoren\\ Nouatianis et Syniproniano iam obiocit ep. 1. 5.
(^f) immanitas] cf. Cypr. ad Doinotr. 12 (llart, 1. 300): „adnioues
laniandis corporibus longa tormonta, multipliiuis lacorandis uiscoribus nume-
rosa supplicia, nec foritjis atque immanitas tua iisitatis potest contenta osso
tormontis: oxcogitat nouas pocnas ingoniosa crudelitas,"

(//.) mentitur] of. ad op. 11. 8 in., locisque ibi laudatis addo Tort, de
uirg. uel. 10 ot 17 (0. L 907 sq.), et ad oppositum nogaro Oohl. ad
Tert. adu. Marc. IV. 20 (0, 11. 232).

das [n). Nos autem intellegimus, ut exprobas ecclesiam
dei columbam non felle (o) amaram, non unguium lacera-
tione uioleutam, paruulis ^^ quoque plumis exiguisque
candcntcm Scimus etiam puteum ^^ aquae ^^ uiuae (j;)
fontemque signatum nulla baeretici gurgitis labe sor-
dere, hortumque ^ conclusum plenum oleribus magnis pa-
riter et jmruis uilibus atque pretiosis; octo quoque ani-
mas {(/) ex area sed inter quas et Cham ^ {r) fuerit, et
milia « ilia uolucrum atque ^ forarum, bina atque sep-
tena {s), munda pariter et immunda. Fontos uero siccos et
nebulas turbinibus excitatas haereticorum sterilitatem ot in-
sanarum uocum impetus arbitramur Nec (/) promittimus

22 miserandis Ji. edd.. iniserendis P. Tilius. 23 exprobras s e
ras. P. 2i pariuüis r supra Un. add. P. 25 exiguisque Ji. edd..
oxiguis P. 20 candentem PJi. cadentem, et in margine c-audenteni,
Tilius. om. edd.. 2/ ^t eum pro puteum Tilius. 2» aquae corr. cx
auae Ji. 2» signatum u c ras. P. ^o gurgitis corr. e gurgitiis Ji.
1 ortumque PJi. Tilius. 2 lioleribus Ji. ^ paruis PP. ])aruulis edd..
^ archa P. !» cam P. " miha P. mi Ilia Ii. atquo edd.. uel PH.
® arbitrannu- erasa est Utt. inter i et t P.

(w ) misererij = misericordom osso.
niisoraii = inisericordiain uorbis exiirinioro.
(n) oxliiberoj — praoboro. ef. Tert. pat. 1 (0. I. 587) et saepius.
(0) coluiubain non feilo amaram] ef. Tert. bapt. 8. (0. I. (327): „quod
otiam corporaliter folio careat columba." Plin. b. n. 11. 27. cf. 1\'ac. ep. 11.
2 in.: „litteras meas repotas, an aliquo fello resporsao sint." Tert. pud. 14
(0. 1. 821): „aniuTaduertinuis autem totam epistulam primam, ut ita
dixerim, non atramento, sed fello conscriptam."

{p) puteum aquae uiuae.... liortum conclusum] imago petita ex
Cant. 4. 12 sq.. cf. loann. 4. 10 sqq. Cypr. ep. 75. 15 (Hart. II. 820):
„sed nec praotoreundum est.... quod ecclesia secundum canticum canti-
corum hortus sit conclusus ot fens signatus, paradisus cum fructu ])omorum"
cot., cf. Cypr. op. G9. 2 in. (Hart. 11. 751). ep. 74.11 (Hart. II. 808 sq.):
„si autem ecclesia eius hortus conclusus est ot fons signatus, quomodo iu
eundem hortum introiro aut bibero do fonte oius potest »pii in ecclesia
non est?\';
aqua uiua] cf. c. 3 in..

(q) octo aaimas] cf. Gen. 0. 18. 7. 7, 13. I Petr. 3. 20.
(r) Cham] cf. Gen. \'J. 22, 25 sqq..
(s) bina cetT] cf. Gen. 7. 2.
(t) nec] cf. ad ep. I. 4 in..

libortiitem, cum ipsi serui simus poenae, sed crimina nostra
confessi reliques etiam ut fateantur liortamur credantque
in eum »qui (y) iustificat impium ex fide,« »qui retlectit
sententiam aduersus malitia.s- \'\' irrogatam.« Attendimus
quoquo a falsis prophetis et a ^^ lupis rapacibus (//), cum
cauemus a uobis. Tannem ^^ uero et Mambrom sic restitisse
Moysi sicut uos catholicis arbitramur. Inde sic [ponit] ^^
apostolus {z)\\ »quia sicut lannes ot Mambros rostiterunt Moysi,
ita et hi resistunt uoritati, homines corrupti et a doo
roprobi; sed ultra non proficient, insipientia onim eorum
manifesta orit omnibus, sicut el illorum fuit.« Quod in
uos dictum esse manifestum est, qui noque prolicere amplius,
noque insipientiam uostrani celare potuistis.

XXII. »(Jul (a) baptizatur a mortuo nihil proficit«,
utique qui haeretico fonte diUntnr sic et qui poccatoris
oloo ungitur, id est, qui spiritu satiatur ininnuido. Ergo

malitias pro malitiam ego. maliciam P. ot a lupis PP. et
lupis edd.. ^ iamncin P. laimom eorr. ex ianen P. jjonit P.
edd.. out. P. ct a man. 2. add. esae uid. P. homines cor-
rupti PP. homines monto corrupti edd.. eorum P. edd.. illo-
rum P. et I\'P. edd.. om. Migne. inter mortuo ct nihil ra.sura
est P. diluitur PP. dilutus edd.. pecciitoris tor c ras., i
eorr. cx e P. ^o saciatur P.

(w) loel. 2. 1;} (see. LXX). ef. ep. 1. ."). ep. 111. Ki i. f. cf. Cvpr. de
laps. 3() (Ilart. 1. 2ü3). de l)ono pat. l (Hart. 1. 30<JV cp. 55. 22." (Hart.
II. (MO). Vulg.: „et pracstabilis super inalitia."

attendimus a falsis prophetis cot.] desumpsit P. o .Matth. 7. 15: „atten-
ditc a falsis prophetis, (jui ueniunt ad uos in uestimentis ouiuin, intrin-
sccus autom sunt hq)! rapaces."

(v/) lupi rapaces] cf. c. 19 mod. Ad totiun sententiam cf. Matth.
7. 15.
(x) 2 Tim. 3. 8, 9.

(«) Eccli. 34. 30. cf. Cvpr. sent. ep. 27 (Hart. 1. 44(n. op. 71. 1
(Hart. 11. 772).

et filii sanguinum (c) uos eritis, non enim pacem fratrum,
scd sanguinem concupiscitis Fides falsa est nostra cre-
dulitas Adultéra 2» mulier (cl) haeretica congregatie ost,
catholiea enim ab initio de uiri sui tore et thalamo non
recessit nec aliénés amatores aut extraneos concupiuit. Vos
cxoletam 2^* forniam nouo colore pinxistis (e), uos torum uestrum
a coniugio separastis 21 antiquo, uos a matris unicubae [f)
corpore recessistis nouo placendi 2« gonere, nouis corrup-
telarum illocebris expoliti. Nam quod Cyprianum boatissi-
mum {(j) mihi pro contrario toste proponis, quia [h] in epi-
stula quae do Lapsis (l) <est> Nog (A-) et Danielem 20 ot
lob orasso pro peccatoribus dicat, noc impetrasso [l) di-
cente domino {in)\\ »et si tres in medio eorum fuerint, Noe,
lob et Daniel \\ non liberabunf filios neque filias, sed ipsi
soli salui erunt,« — utinam, utinam Cypriane teste nitaris,
utinam tam salu/aribus 2 sententiis acquiescas ^ï Ulo onim,
cum lapses ad paenitentiam cogeret qui paenitere nolebant,

21 concupiscitis inter i et t erasa est s P. 22 crudelitas P.
23 adultéra d e ras. P. 23* exolet\'im exulem ego. 21 separas-
tis s finalis suprascr. P. 25 recessistis P. edd.. recessitis R. Mi(jne.
2" placendi corr. e placcnde R. est inscrunt edd.. om. PR.

Noo pro Moysen cum Migne ego. moysen R. uioysem P. edd..
2!^ dahilielem P. 30 iob i e ras. P. ^ danihel P. 2 salutiiribus
P. salubribus R. edd.. 3 adquiescas P.

(c) sanguinuinj pluralis secundum Priscian. 5. 54 est iuusitatus. cf.
tamen 2\'Reg. 1(5. 7. Ps. 5. 7. Cassiod. in. iisalm. 15. 4 et alia exempla
collata a Uonsch, it. u. Vulg. p. 273. cf. ib. p. 9 annot.. Noue, Formen-
lehre 1. 414 (400 od. alt.).

(k) Xoe] scripsi. cf. Migne: „aut Pacianus memoria lapsus aut jwtius
librarius aliud agens errauit." Scribondum osso Noo docebit locus Eze-
chielis et epistulao praesentis c. 24 in. Moysen ex fine capitis irrepsisso
susjiicor. cf. Cvpr. I.I..

(licentos a confossoribus siuo martyribus acco])isso se paconi,
docuit et ostendit, quod nec patriarcliae illi pro non paeni-
tentibus impetrarant K Etenini quis liberare possit inuituni,
quis pro superbis huniiliari, quis pro non paenitentibus pae-
nitere? Quod utique (n) cum diceret, ad paenitontiae co-
gebat remedia. Nec contra so locutus ost aliquid uir illius
grauitatis et meriti, sed fundendas " a peccatoribus proces
docuit et exomologesin ^ (o) diligendam.

XXIII. Ipsa tamen Cypriani exempla te periuouont,
quibus et i\\Ioyson (p) et ceteros sanctos non impotrasse
commemorat, qui pro \'\' peccatoribus postulabant. Ain?
Non ^ uides Moyson pro quibus non impetrauerit?
llouersus ad populum quid audit in castris? Yocos obri-
orum et cantus idolothyti ^^ personabant. Adhuc perse-
uerabat in noquitia populus, adhuc in ipso crimine per-
manebat, adhuc ^^ paonitore non nouorat. FA tamen ^^ {q)
quis tibi nostrum dixit, quod Moysos non impetrauerit?
Dixerat quidem illi dous (r): »siquis ^^ deliquit ante me,
delcbo eum do libro,« dixerat tamen auctoritate iudicis ct
domini potestate, sod uide quam cito retlexerit sententiam
aduersus poj)uli malitiani ^^ iiTOgatani (.y). Ausculta I\'ro-

inipotrarant pro inipotraront cyo. ot onim P. ^ paonitore piv
impctraro qjo. luiidondas suprascr. litt. s P. ^ exomologosi
erasa est s hi fine nocabiiU P. pro supra lincam inseruit num.
2. P. Vuhjo h. I. cap. XXIII auspicantur edd., vmtaui ego.
" non om. P. uides suprascr. lift, s P. ^^ idolotyti corr.
cx idolotiti R. ydolotiti P. adhuc ego. at PP. ac cdd..

ot tamen PP. attamon cdd.. at tamon Pihl. net. pair. Col.
Agripp. p. 243. K. " siquis P. si qui P. om. cdd.. siipiid, in
margine si quis, Tilius. nialiciam in margine add. man. 2. P.
ausculta 1 add. man. 2. P. corr. cx absculüi P.

plieta statim ibidem {t) »et precatus est« iuquit »Moyses in
conspectn domini dei sui: quare, domine, irasceris ira ^^
in populum tuum?« et reliqua. Item infra (u): »et pro-
pitius factus ^^ est dominus de malignitato, quam dixerat
facere populo sue.« Yides lenitam 22 esse iram dei? Yides
offensam esse placatam? Et (to*) pro populo non <ro-
ganti > (2;) rogauit nec quod fecerat paenitenti.

XXIY. Sed Noe, inquis, et Daniel et lob {w) filios
et filias ^^ liberare non potuerunt. Et hoc tale est: si pro
non rogantibus petant, si pro perseuei-anti in crimino deprc-
centur, si non ^^ singulos, si non paucos, sed milia multa
defendant. Ceterum Noe {x) domum suam ruina publica libe-
rauit {x*) et lob {y) recepit cuncta quae perdidit et Daniel
instantem ilium sapientibus Babyloniao gladium orationo de-
cussit. Loth («) corte pro salute oppidi, Paulus [b) pro uec-
toribus nauis orat. Sic absoluuntur a iustis qui paenitere

domini dei scripsi cii»i. edd.. dei 07n. PJi. ira PA\', ita
cdd. om. Tilius. item corr. cx ita Ji. 20 propicius P. 21 f;ie-
tus f e ras. P. 22 lentam P. 23 roganti egregie iuseruit v. d.
Vlict, Macm. 189.\'). p. 194. et pro populo non roganti nec PJi.
et pro populo non rogauit, nisi quod fcccrat i)aonitonto JMtinius.
21 dunihol P. 25 ülias s suprascr. man. 2. P. 2i> pro c ras. P.
27 non inseruit man. 2. P. 2s p^ millia Ji. 2!» ruina PP.

(t) p]xod. 32. 11. Vulg.: „cur domino, irascitur furor tuus contra popu-
luni tuum"\' cot.
(u) ib. 14.

(v) rogauto] quam facile e.vcidoro iiotucrit, 11011 est quod moneainus.
Vide infra (c. 24): „si pro non rogantibus petant."
(/p) Noe, Daniel, lob cet] cf. c. 22.
(x) Noe] cf. Gen. 8.

(x*) liberare] cum simplici abl. cf. ad c. 7 in..
(f/) lob recepit cuncta quao perdidit] cf. lob. 42. 10.
(x) Daniel.... decussitj cf. Dan. 2. 27 sqii..
(a) Loth^pro salute oppidi orat] cf. Gen. 1!). 21.
(d) Paulus pro uectoribus nauis orat] cf. Act. apost. 27. 24, 35. cf.
Tert. de or. 24 (0. I. 580).

nouenint (c). Postromo uel illud aspicito \' quod scriptum [d]
ais 2 <ipse>^: »ipsi soli salui erunt.« Qui \' illi? Ipsi
utique (e) qui pro ^ peccatoribus deprecantur, impune pro
talibus postulabunt. Et cur ecclesiam damnas? Cur pro
paenitentibus prohibes deprecari, si etiam pro Iiis petere
licet, pro \'\' quibus non licet impetrare? Lege igitur dili-
gentius Cyprianum meum, lege totam de Lapsis epistu-
lam ® (/"), lege aliam, quam ad Antonianum " (ƒ/) dedit, ubi
e.xemplis omnibus Nouatianus urgetur i": iam scies quid de
paenitentium curatione (//) pronuntiet. Cyprianum loquor (/),
uestra oppugnantem et catholiea iura retinentem? Tertullia-
niim ^^ post haoresin — nam multa inde sumpsistis — ip-
sum opistula sua, et ea ipsa quam <contra> i\'-* catholicos
cdidit, audies conliteutem posse ecclesiam peccata diniittere (/.•).

XXV. Vides ergo (/) ecclesiam esse reginam »in ueste
aurata et uariegata« multorum utique corporum niul-

1 aspicito PR. edd.. aspicio Migne. - ais PR. Tiliîis. ait edd..
ipso inserui ego. ^ quid P. inier pro et peccatoribus erasum
est aliquid P. " pro PR. edd.. quo Migne. \' diligontius d c
ras. P. corr. e diligontibus R. epistulam a c ras. P. " Anto-
niuni P. urgetur corr. ex urguetur R. " ïertulliamim Migne.
Tei\'tulliauus PR. edd.. ipsîT u > ras. P. («outra inscruit
v. d. Vliet, Mnem. 189\'). p. 1!)5. quam catholicus PR. edd..
uariata P.

(e) utiquo] — scilicot, natuurlijk, cf. ad ep. II. 8.
(Y) do Lapsis epistulani | inanifosto uult P. Cypriani liholluni d0 lapsis,
quem iuter illius o])istulas liabot. cf. 22, ubi sacrae scripturae locum alTort
e.x; Cypriani e])istula do I^iqtsis, qui locus logitur in Cvpr. de laps. 1!)
(Hart. L 2,52).

(h) de paenitentium curationo] cf. c. 14 i. f. paraon. 1 in..
(?) Cyi)rianum loquor] == quid Cyi)riammi testem adducoV
(/c) dimittero] remittere. cf. ad c. If) med..

unius ista pictura nec iu uno habitu emicat tanta diuer-
sitas. Pars illa {n) indumenti tegit, ista componit; nonnuUa
pectori adiiaeret, aliqua ultimo sinu trahitur et inter ues-
tigia ipsa sordescit ^^ Quaedam purpurae martyrum coni-
paratur aliqua serico uirginali; nonnulla sinu {o) plicante
subsuitur aut acu inserente reparatur. »Alius [p] onim sic,
alius autem sic,« et tamen una in omnibus rogina compo-
nitur. Ergo eadem fecunda uitis et locuples plures habons
ramos, multo palmitum crino distincta — ospice, nnrn-
quid imjentes nhique botrt\\ numquid otnnis una disten-
tior? Nihilne ex istis hiberno frigore laborauit? Nihil asperas
grandinos (q) pertulit? Nihil torridas incusauit aestates?
Asperior est haec gemma palmitibus, ista fortior, ilia sinco-
rior;.haec so diffundit in fructus, haec in solas exuberat
frondes. Vitis tamen ubiquo formosa î\\rater haec »ado-
lescentularuni (;•), quaruni non est numerus.« Calcularo de-
nique, si potes catholicos gregos et duo in digitos (.s)
nostrae plebis examina (i), nec ilia modo quae toto orbe
diffusa sunt cunctis 22 (?/,) rogionibus 2», sed haec,

eras, est aliquid inter n ct ^ P. 20 formosa corr. e formonsa P.
21 potes supra.sa-. litt, s P. 22 piano 2>ro plena ego. 23 regionibus
vian. 2. con-, est, 0 cx i et 0 supra rasuram est scripta P.

{p) 1 Cor. 7. 7. cf. Cypr. test. 111. -12 (Ilart. 1.145). (Cypr.) dosing,
dor. 22 i. f. (Ilart. HI. 199).

(17) In monte habuit Pac. Ilor. od. .\'5. 1. 29 sqq.: „non uerberatae
grandine uineae Fundusquo mendax, arbore nunc aquas Culpanto, nunc
torrontia agros Sidera, nunc hiomos iniquas."

(s) ducero in digitos] computaro digitis (Plaut. Mil. 2.2.49),
numerare per digitos, Ou. Fast. 3. 12.3. cf. Quint, 11. 3.\'114: „di-
gerero argumenta in digitos."

frater Sj\'mproniane, quae tecum iu proximis fiuibus et
uiciua urbe cousistuut (/.\')• Coutemplare quot uostros uuus
aspicias, quot meorum populis solus occurras. Nonne ut
stiliicidia («\') fontibus magnis, nonne ut ab oceano quaedam
gutta sorberis? Die, die. an istae adulescentulae (.r) ex
uestra plebe generentur, an tu solus bas ^^ parias. Nostra
est, inquam, ista regina »electa (ij) matri suae atque perfecta.«
Nihil quippe electum nisi melius et mains alio ^^ (-), nihil
perfectum esse potest nisi plenum.

XXVI. lam et illud attendite, an haec potissimum (a)
aedificata sit »in (b) fundamentis prophetarum et apostolo-
rum ct ipso angulari lapide lesu Christo,« ^ si (^/)
ante te coepit \'-, si ante te credidit, si a fundamentis pri-
oribus \' non recessit, si non illa migrauit, si non a reliquo
corpore separata {e) suos sibi magistros et propria instru-

in suprascr. man. 2. It. ^r) jj^s Latinins cionqnc secutus
J\\[i(;ne. hoc I\'lt. cdd.. et corr. cx o It. \'-v mains alio P. ni.aius
ox alio P. cdd.. ^s esse potest P. potest esse P. cdd.. aposto-
lorum a e ras. cx p (populorum) P. et pro ox ajo. \' iosu
christo It. edd.. christo iosu P. ^ copit P. " a c ras. P. ^ pri-
oribus cdd.. ])rimoribus PP. Totius loci iiiterpunctionon mutaui
ajo. Vidijo sir. editur: Si ante to coopit. . . . si (piid insolitum
argumontata est, si quid noui iuris cct..

consistoro] saepo legitnr in inscriptionibus oi)istularani C/priani,
uelut ep. 1 plart. II. 4()5 ): „Cyprianus presbytoris et diaeonilms et. plebi
Furnis consistentilms S." ep. !) (ib. 488). ep. 17 (ib. .521). op. 20 (ib.
527). ep. 2.3 (ib. 530). ep. 27 (ib. .540). op. (12. 4 i. f. (Ilart. II. 700)
et saepius.

(«(\') stillicidiuni ] ^ still.a, eroi.yo)v, gut ta. cf. Tert. .adu. M.arc. IV.
25 (0. 11. 227). Scorp. 10 (0. I. 521) et Rijnscb, It. u. Vulg. p. 325.
(.r) adulescentulae] scil. „quaruni non est nunierus." cf. sujjra.
(?y) Cant. (i. 8. cf. ep. I. 4 i. f..

{x) mains alio] praep. cx, quam praebet 7/, necessaria non est. cf. Tort,
p-ien. 3 (0. I. ()47): „ut alteram ,altero leuius aut grauius existimet,"
(rr) potissimum] saope Pacianus usurpât, cf. op. 11. 2.
(/;) Eph. 2. 20. cf. e. 2 i. f..
{d) si] il

menta constituit. Si quid insolituni argumentata ost, si quid
noui iuris inuenit, si corpori suo repudiuni pacis indixit —
plane tunc a Christo recessisse uideatur, tunc extra prophetas
et apostolos constitisse. Haec igitur erit doraus {f) magna,
-locuples " omnium diuersitate uasorum, in qua purum refulget
aurum, in qua ductile {(j) lucet argentum, uerum quae ct \'
lignea, sicut scriptum {h) est, et fictilia uasa dignatur. Magna
enim domus multos mouet usus, opera diuersa sollicitât; non
solum quaerit ai-gentum, nec aureo tantum delectatur ornatu:
subinde {i) plus decet magna "" contemptus, et inter nobiles
ambitus exigua quoque iucuiula sunt. Nullus artifex opera
sua despicit nec uilia ® sibi putat esse quae fecit. Et unde
pro poccatoribus i)assum putas Christum, nisi quod pei\'dere
noluit quidquid ipse formauit? A^\'ndo ^^ ilium putas ^^
hodieque pnirem (/.\') interpellare pro miseris, nisi quod
modicum qiteinque " et despoctissimum non repellit, neminem
ex his quos acceperit perditurus (/), ligneo licet ac lictili
comparentur? Atque ita in dome sua omnia uasa componit.

locuples s c ras. man. 2. P. \' et PIL otiam add.. ^ uilia il
c ras. P. putat snjn-a alteram t eras, est aliquid P. quic-
quid P. " inter unde et ilhun eras, est aliquid, etiam sub altera
litt. 1 P. putas utas e ras. P. patrom It. TUius. insericil
ma)i. 2. P. om. edd.. " quemque l^R. Tilius. eumqiio edd..
comparentur erasa lineola sub p P. Interpunctionem mutant

(//) ductilis] qnod facile ducitur attcuuaUiniuo in laminas, ÉAarof.
cf. Cypr. ep. (>9. 8 (Hart. 11. 757). Exod. ;î7. 7. Num. 8. 4. Cassiod. exp.
in psalm. 97. 7 ((3). hide significat id, quod o métallo dnctili factum est,
cf. Exod. 25. ;-U: „candelabrum de auro ductile." Ps. 97. (i: „tiibae ductiles"
{— ox aero factae, opp. corneae). Num. 10. 2: „tubae argeiitoao
ductiles."

extingui, nec abiciet tjiios magno rodemit, noc enim loiiis illi est iactura
faniulorum."

XXVII. Tandem, frater Symproniane, non pigeat esse cum
nnUtis, tandem libeat roduuias (w) Nouatianorum et praeseg-
mina (?i) uestra contemnere, tandem catliolicos greges et "
tam late patentes ecclesiae populos intuori. Vbi unus, in-
quies, ibi et ego, et ubi duo, ibi ecclesia, ubi unus tamen
concors, ubi duo pacifici Vbi unus (o), et ecclesia, quanto
magis, ubi plures? »Meliores« inquit (j)) »duo quam unus,
et spartum \'-o triplex non rumpitur.« Audi Dauid (r/): »psal-
1am iiomini tuo in ecclesia multa,« et iterum (r): »in
populo gnvui laudabo to,« et (.s\'): »dous doorum locutus 2^
est et uocauit terram ab oi\'tu 21 solis usque ad occasum.«
Quid semen Abrabae (t) secundum stellarum modes et nu-
méros arenarum uestra paupertate contontum? »Bonedicentur

et a P. ct e ras. P. In margine hoc loco lajitur litt. Ï, add.
a man. \'J. P. ubi u e ras. P. duo ])acilici edd.. pacifici
duo PR. 20 spartmn .viprasrr. litt. s P. 21 psallani inter j) et s
erasum est aliquid P. -- populo pulo e ras. P. 23 locutus ocu
e ras. P. 21 ortu eras, est aliquid supra tu P. inter quid et
semen eras, est aliquid P.

(ni) reduiiiacj panariciuin, 7rapovu;^iV. cf. Pliii. 28.-1. iJO. 111. Deiiulo
usurpatm- in conuiciiun scruorani. (!f. Titin. com. 132 ap. Fost. s. u.: „las-
sitiido cou.soriium mluuiao llagi\'i," ii. 0. ciii llapis incussis docessit cutis.
Vtitur Cic. Kosc. Am. 44. 128: „qui cum capiti Se.x. Itoscii modori deboam,
rcduuiam curom" h. 0. 10m tan\\ minimi pretii scil. do roddciidis Koscio
bonis. Signilit^at doindo in locutiouo „cscai\'um roduuiao" roliquiao ci-
boium inter dentes crocodili iiaorentium, (juas dormiouti crocodiio appetit
trocliilus, indo uictum sibi parans, cf. Plin. 8. 25. Solin. 32 (45).; doniquo
cutis, quam doponunt angues. cf. Placid, gloss. 78. 19.
(n) praosegmen] proprio est otTravv^icfxx, id (juod ab unguibus doso-
catur. cf. Plaut. Aul. 309: „quin ipsi ])ridem tonsor ungues denq)serat,
Collegit, omnia abstulit praesogmina."

(0) ubi luuis cel.] cf. Tort. bapt. (i i. f. (0. 1. (>26): .,ubi tnis, id est
I)ater et filius et spiritus sanctus, ibi ecclesia, quao trium corpus ost."

(p) Eccle. 4. 12. Vulg.: „et si quispiam praeualuerit contra unum, duo
rosistunt oi; funiculus triplo.v difRcilo runqiitur."
(q) Ps. 34. 18.
(r) ib.

(s) Ps. 49. 1. cf. Cypr. test. IL 28 (Ilart. 1. 95). .
(/) semen Abrabao socnmdum stellarum modos et mimoros arenarum]
cf. Gen. 22. 17.

in te« inquit {u) »omnes tribus terrae.« Die, füi ^^ Nouati-
anus has impleat? Non tain parum sanguine suo redemit (<;)
dominn.s j^ec tam pauper est Ciiristus. Cognosce iam,
frater, ecclesiam dei dilatantem tabernacula sua et aulaeorum
palos dextra sinistraque figentem; intellege »ab ortu solis
usquo ad occasum laudabile nomen domini.« Tide, uido \'^i\',
quaeso, Nouatianis in uerba luctantibus catliolicas ^^ agi toto
orbe diuitias

Super [x] omnibus, quibus (.-/;*) a to sum consultus, instruxi.
Nullum ex propositis caput sontentiamue praetorii. Ad ipsos
apices (/y) et uerba rospondi. Si consulentis animo requisisti,
amanter ostensum ^ est, si lacessontis haud segnitor dis-
putatum Subiungam, cum uacuum erit. ot aliam epistulam (r/),
in qua non uestra redarguam, sed nostra proponain; quam si
benigne et sine fastidio legeris, fortasso non laedot. Interim
in ista ^ [h) peto ut singula quaeque perconseas. Omnia cito

\'-G an PR. om. edd.. -\'7 clominus (dns) P. deus P. \'-8 auleonun
cmr. ex aulearnm R. ^o erasum aliquid liahrt .sujwa u P.

^^ catliolicas man. 2. eorr. e catholicos P. ^ diuitias add. man. 2.
rasura non reperitur P. ~ ostensum o e ras. P. dispuUituiii
turn e ras. P. In calce paginac dclineata est figura, hominis ma-
nibus areum tenentis P. \' in ista P. edd.. insta

{u) Gen. 22. 18. cf. (Cjpr.) de pa-scha com]). 10 (Hart. 111.2,57). Tert.
adu. lud. 1 (0. II. 701). do earn. Chr. 22 (0. II. 4(il).

(?;) non tarn parum.... redemit J cf. c. 9 i. f.: „nec ahicict ([uos m.agno
rodomit." Tort, do earn. Clir. 4 (0. II. 4HJ): „amauit uti<iuo quern magno
redemit."

(y) apices] cf. c. 19: „nos unum apicom legis intleetimus an |)otius
Nouatiani" cet.. paraen. f) in.. JIattli. .5. 18.

si consulentis animo.... si lacessontis cot,] cf. op. 1. 2: „si quid
scire jilenius do nostro uoles, oportet ut do tuo pioliteare simijlicius, ne
obscurius consulendo non scii\'e nos fatuas, utrum interi\'ogiis an lacessas."

(a) aliam epistulam] quae aut numquan\\ est scripta, aut scripta aetatem
non tulit.#cf. Praef. [). V. in..

(b) ista] seil, epistula praosenti, (juam iam ac(!eptam a Kyini)ronian()
linirit Pacianus.

locta pruetereunt. Si charismata " (c) meliora desideras et
honae eriiditionis " anim?^??/ \' geris, non facile tam uera con-
temncs ^ Dominus (d) te in aeternum custodire et prote-
gere " dignetur et christianum uiuere faciat ad concordiam
spiritalem

^ carisniata PR. s c ras. P. " erutionis P. \' aninuun PP.
TiUus. aniinani edd.. contenuies conteinnis ego. " protegere
erasum est aliquid aute p P. sjjiritaleni R. splvleni P. spiritu-
aleni edd.. amen in fine ejnstulae addunt edd.. om. PR. soli doo
laus in fine epistxdae Tilius.

(c) charismata] —■ niuuera. cf. Tert, adu. Pra.x;. 1 (0. II. 054). praescr.
liaer. 29 (0. II. 20). do an. 9 (0. II. ófiS): „naui quia spiritalia charis-
mata agnosciuius, post loaunem quoquo proiihetiam nieruimus consequi."
adu. lud. 8 (0. IL 718): „baptizato enim Christo, id est sanctificante aquas
in suo baptismato, onuiis plcnitudo spiritalium rotro charismatum in Christo
cossoruut" cot.

I. Etsi aliquotiens i, tunuiltiiose 2 {a) licot, cle paeniten-
tium curatione non tacui memor tamen dominicae sollici-
tudinis quae propter unius ouiculae detrimentum (b) cer-
uicibus (c) etiam suis et iiuineris non pepercit, integrate \'\' (d)
gregi referens peccatricem delicatam (e), conabor, ut potoro,
tantae uirtutis \' exomplum etiam stilo condere ^ (/\') ac donii-
nici laboris industriam mediocritato, qua dignum est (ƒ/), soruus

Incipit sermo sancti patiani episco])i de penitentibus, n?/n/o
depictiim P. Incij^it liber sancti Paciani episcopi de paenitentibus //.
1 aliquotiens P. 2 tumxütuoso se P. ^ tacui t e ras. P. \' sol-
licitudinis s fmalis suprascr. P. \'\' humeris hu e ras. P. into-
grato int ct altera t e ras. P. \' uirtutis e ras. P. „condens
an condire?" Migne.

(а)\' tuimiltuosoj cf. Cypr. tost. UI. 40 (Hart. 1. 150) in inscriptiono:
„non iactanter nec tuinultuose operanduni" ( eleeniosynao dandae).

(б) detrinientun\\] - iactura. cf. ep. 111. 9i.f.: „nec louis illi est iactura
fainulorum." Opp. einol uni entuni. cf. paraeii. (i in.: „([uilnis einolunientis
tot ecclesiae detrimenta pensabis?" Tert. ad. nat. 1. 14 in. (O. I. ;5;55):
„solo dotrimento cutis ludaous." cf. ad c. ü in..

(d) intregrato gregi] praognanter dictum, nam ouicnla roportatadomum
integer redditus erit grex.

(e) delicatam] possis deroliclam legere coll. loco Tert. pat. 12 (O. 1.
009): „sed laborem in(juisitionis patientia suscipit et humeris insup(>r
aduehit baiulus ])atiens peccatricem derelictam." cf. ouis erratica c]).
I. 5 med.. ep. 111. 13 in.. In praesenti opusculo etiam magis (piam iu
ceteris Tertullianus est Paciani exemplum.

{f) stilo condere] - litteris tradere. cf. Val. Jlax. 1 praef.: „poregrinaeque
historiae seriem felici superiorem stilo couditam." Apul. Jlot. 1.1: „glebac
felices aotopaum libris felicioribus conditae, mea uetus prosapia." id. 4. 32
ipso „Milesiae conditor(om)" so uocat. Munro ad Lucrot. 5. 2.

iniitabor. A^num illud uoreor, dilectissinii no solitac ^^
contrarietatis <luiinanae niore> ^^ aduorsf< cis incul-
cando {h) quae fiunt, adnioneani niagis peccata quam
reprimani, meliusque fuerit Attici Solonis (?\') e.\\eniplo
tacere de niagnis sceleribus quam cauere eo usque "
progressis nostratium moribus, ut admonitos so existinient.
cum uotantur Hoe enim, puto, pro.xime Ceruulus (/.;) ille
profecit ut oo diligent/n.s" -o tieret, quo impressius notabatur
et tota illa i\'opreliensio dedecoris oxpressi ac saepe repetiti
non compressisse uideatur. sed erudisse luxuriam. Me niiso-
runi, quid ego facinoris admisi! Puto, noscierant Ceruulum
facero, nisi illis ropreliendendo - monstrassem! Verum <ab>
sit (/) illud. Dei refugae aut extra ecclesiam consti-
tuti etiam exasporati sunt castigationis iniuria, indiguati sci-
licot mores suos ab aliquo posse reprehendi. Atque ut caenuni
solet tum maxime faotore cum moueas, et incendium tuin

" dilïni r. solicit^ie exp. ci PR. huinanao more imenii
ci/o. aduorsa eis j)ro aduorsis eyo. inciilcaiulo lulo e ras. P.

exemplo oxê" c ras. P. ^^ sceleribus a et \\ e ras. P. i" «v-
iioro 11 e ras. P. " ooiisqiio e ras. P. uentantur exp. /iriore n R.
1\'\' ])rofecit fecit e ras., f eorr. ex c P. 20 diligentiiis Ph\'. diligen-
tior edd.. quid rdd.. quod PR. -- roprolioiulondo eorr. ex
ropreliondo suprascr. den R. \'-;) absit ego. ait PR. edd.. ju
condium iunxit man. 2. P.

(/) Attici Solonis oxcniplo cot.] cf. Cic. pro Rose. Am. 25. 70: „is
(scil. Solon) cum intorrogarotur, cur nullum supplicium constituissct in
cum, qui i)arcntom nocassot, rospondit so id\'ncminom factunim putasso.
Sapiontor focisso dicitur, cum do 00 nibil sanxorit, quod antoa commissum
non orat, no non tain proiiiboro iinam admonoro uidorotur." cf. Diog. Ijiort.
1. p. 3t). Stoi)li. Sen. do clem. 1. 13. Cic. pro Tiillio 5. Praef. p. Vll. ami. 31.

(/) absit] locutio iu eiusmodi sontentia usitatissima. cf. ad e|). II. 7
in., paraen. 0 i. f..

{■m) refuga] apostata. I^xempla collegit Ronsch, It. u. Vulg. ]>. 83.
id. Colloctanca p. llfi. cf. (Tert.) .adu. Marc. II. 1G7 (0. 11. 787):
„serpentis spolium deuicto principe muudi AfTixit ligno, refiigarum immano
tropaoum." refuga _ oLnotnccaix 0 2 Thoss. 2. 3, quo loco discossio
habet Vulg., affert Ronsch. It. u. Vulg. p. 322.

magis ardere si uertas, et rabies tum uehemontius saeuiro si
prouoces, ita illi obiurgationis uecessariae stimulos contra-
rio calce fregerunt, non sine suo quidem malo et uulnere
repugn antes.

II. Yes tamen, dilectissimi a domino (n) mementote
positum (0): »argue sapientem 2» et amabit te, aryiie ^^ stul-
tum et odio te habebit,« et iterum (p): »ego quos diligo
redargue 1 et 2 castigo." Atque ideo jad] ^ blandam {q) huius
mei operis ac sollicitam diligentiam et secundum domini uo-
luntatem a me ipso fratre uestro ac sacerdote \' susceptam
amorem potius ^ credite quam rigorem, soquendo amabiliter,
non portinaciter repuguando. Praeterea nullus existimet hunc
ipsum de paenitentiao institutione sermonem solis tantummodo
paenitentibus ordinatnm (r), ne ^ propter hoc quisquis o.xtra*^
hunc gradum positus est, ea quaecumque dicentur, uclut in
alios destinata fastidiat, cum in banc quasi libulam totius
ecclesiae disciplina (s) uodehir ^^ (t), quando ^^ et catechu-

25 necessariao stimulos E. stimulos necessariac P. 2(i contrario
co?T. e contraria E. 27 calco c e ras. P. 28 diiïï\'ii 1\\ inter
sapientem et et erasum aliquid habet P. ^^ argue PE. atque edd..
1 ante redargue erasum aliquid habet P. 2 ot e ras. ex a P.

ix^.PE. Tilius. deleui cum edd.. \' saeerdotej/r/or e curr. ex r /\'.
5 potius corr. e potis E. " ordinatum u e ras. P. 7 no u colore
uiridi est depicta P. ^ extra e e ras. P. " disci[)li na iunxit
man. 2. P. i® nodetur jwo notetur v. d. Vliet, Mnem. 18!).5. p. 1!)\').
„alias coarctetur" in margine Tilius. ^^ quando n c ras. P.

(n) domino] „domini appollationo capitur Salomo ludaoo moro, quibus
contra quoquo ubi Salomo ponitur, domini persona intollogitur. Logo do bac
re Ilieron. de sancta fido ox ludaoo Christianum 1. 5." Bartli. adu. p. IS),")?.

(o) Prou. 9. 8. cf. Cypr. test. ill. 102 (llart. 1. 179): „qui corripit
impium odiotur ab eo, corripo sapientem ot diligette." Vulg.: „noliarguorc
derisorem, no oderit to, arguo sapientem et diliget te."

(p) Apoc. 3. 19. cf. ïert. pat. 11 (0.1. 007). Cypr. do laps. 11 (llart. I. 247).

((7) blandam] scripsi cum edd. coll. op. 11. 7: „tuuc amares (scil. mo),
si.... operi meo blandus accederes." . .

(s) ecclesia disciplina] scil. utrum paenitentia utilis sit necne et quibus
maloficiis tpsa ecclesia ueniam daro possit, quorum soli deo indulgentia
reseruanda sit.

rodoant prouidenduni sit; ipsis uero paenitentibus, ut co-
leritor ad fructum huius operis " {v) perueniant, laborandum.
Serinonum ^^ tamen ineorum hic ordo seruabitur: primum ut
do mode crimiiuini edisseram, no quis oxistimet omnibus
omnino peccatis summum discrimen impositum; tuni de his
tidelibus dicam, qui romodium suum orube.scentes (iv) male
uerocundi s2/nt et inquinato corporo ac polluta meiito coin-
niunicant (x), in conspoctu hominum timidissimi ^^ ante
dominum uero iinpudontissimi, profanis manibus et polluto
oro contaminant^« sanctis quoquo et angelis altare motuen-
duni; tertio do his erit sermo, qui confossis bono apor-
tisquo criminibus reinedia paenitentiae actusque ipsos oxonu»-
logesis administraiidao (//) aut nesciunt aut recusant (x)-,
postremo illud aportissimum onitomur ostendere (a) quae

1\'- catliecuminis 1\'. redoant coir, e rodent Ji. ^^ fructum
luiiiis operis PH. liuius opcris fructum edd.. sernionomiiu cxp.
no P. crnsac sunt litterae po.<it serinonum P. sunt PP. Tilius.
siiit edd.. conspoctu suprascr. litt, s P. ti midissimi iun.r,i.l
man. 2. P. contaminantes jn-o contaminant ego. ^o tcrcio P.

onito imiros tendore P. nitcmur ostendere quae sit aut agentibus.
Paenitontia, aut otiam neglogontius Parth. adu. p. 1958.

Miioni. IBitf). 11. li)5: „uodari in Pacianus inuononit apud Vcrgiliuni,
<luoin in deliciis liabebat euimiuo „a paruulo didicorat" (op. II. 4. in.) cf.
Verg. Aen. 4. 1;18 S(i. (de Dido): „cui pharetra ox auro, crines nodantur
iu auruin,.Aurea purpureani subnoctit libula uostoni.""

(«) catechunienij cf. ad ep. III. 11 in.. Nota ex hoc lo(;o discrinion
inter catochunienos ot lideles.
(e) huius operis seil, paenitentiae agendao.

(w) orubescoro aiquid] cf. op. 11. i5. „quid causam nominis eruboscisy"
c. 4. paraen. 8 i. f. : „quodsi fratrum oculos orubescitis." cf. annot. ad (!p.
111. paraou. ii).: „mominimus quosdam romoüi otiam et uorecunda mem-
brorum non erubescentos." Tert, do an. 127 (0. II. 000): „natura uono-
randa est, non erubeseonda."

(//) administraroj cf. Tert. do cultu fem. II. 8 i. f. (0. 1. 720): „ipio-
modo autem grauitatom adininistrandao pudicitiao adhil)obinuis\':\'\'" ib. 11
(iit. 7.\'31): „doi sermo administratur."

(») rocusaro] ut c. 0: „qui criminibus admissis paenitentiam recusatis,"
ot c. .\'J: „ut moritissimo tartarum non rocusarct, qui" cet..

(d) onitomur ostendere] ut Cypr. test, praof. 1. 1 (Hart. I. 30): „oston-
dero enisi sunnis."

poena sit aut non agentibus paenitentiam aut etiam negle-
gentibus atque ideo in uulnere suo ac tumoro nuu\'ientil)us,
quae aiiiem ^^ sit corona, quod praemium consciontiao maculas
recta et ordinaria confessione purgantibus.

III. Primum igitur, ut diximus, de modo peccantium
retractomus (h) sedulo rcquirentes quae sint peccata, quao
crimina, ne quis existimet propter innumera delicta, quorum
fraudibus nullus immunis est, me omne genus" bominum
indiscreta (c) paenitendi lege constringere (r/). Apud j\\ro//sen ^^
et ueteres minimi quoque peccati et quadrantis unius (ut
ita dixerim) rei in eodem infelicitatis aostnario (c) uolutati
sunt: et qui sabbata uiolauerant ot qui immunda contigerant
et qui escarum uetita (/) praesumpsei\'ant ot qui murmui\'a-
bant {(j) ot qui parieto cornipto {<j*) et qui ueste maculata\'\'® (//)
in templum summi regis intrauerant ot qui altaria \' bis obnoxii

22 idö" P. 23 autem PR. rursus cdd.. 21 retraetcnuis allcrn (>
c ras. P. 25 genus corr. c genis R. 2<> onine genus lioniiiuun P.
omne liominum genus R. 27 moysen ego. inosen PH. Migne. corr.
e moseun R. 28 minimi e ras. c memini P. 29 uolnntati cxp. Hit.
n P. 30 maculata ta .mprascr. R. 1 altaria R. Migne. alfcirium P. edd..

{b) retractarej tractaro, disputarc, disscroro, considcrarc, utsoxcon-
ties, ilnprimis apud ïortullianuiii. cf. Oehl. ad Tert. pat. 4 (0. I. 594).
Blokhuis p. 1G2.
(e) indiscreta] h. e. sine discriniiue.

{d) constringere] ut inox infra: „non omnibus astringiinur quibus ueteres
tenebantur." c. 0: „rcatu mortis astringi," scil. implicari. of. ep. 111. II
i. f.: „quid alligo quod nullo iuro constringoV" Tert pat. 8 (O. I. 002):
„quiuis ictus illo sit dolore et contumelia constri<;tus." Oypr. do laps. 28
(Hart. 1. 257): „nullo sacrificii aut libelli facinore constrict!." Tert. pat. 11
(0. 1. 007): „undique igitur astricti sumus oilicio pationtiae administrandac."

(c) aestuarium] cf. Tert. de spect, 27 in. (0. I. 59): „quid facies in
illo suffragiorum impiorum aestuario doprehensusV"
( f) escarum uetita] . escas uetitas, locutio latinitati posteriori pcrusitata.
{g) inurmurare] apud saeros scriptores est yoyyv^tiv. i. 0. cum indig-
natione, moticulosa tamen, et submissa uoce obloqui aut contradicpre. (;f.
(Iloss. Lat. Gr.: „murmurator, yoyyvarr,^." cf. nmrmuratio, murmurator.
Num. 20. 0. p]xod. 10. 8. Son. op. 107. 9: „optinuim est pati quod emondaro non
possis, et defuni quo auctore cuucta proueniunt, sine murmurationo se(iui."
{g*)Gi. Leu. 14. 33 sqq..
{h) cf. Leu. 13. 47 sqq..

manii coiitrectaucrant ^ aut ucsto contigerant ut in caelum
ascendere citius fuerit (J/*) aut emori satins quam haec uni-
uersa seruare. His igitur nos omnibus multisque praeteroa
carnalibus * uitiis ut citius ad destinata porueniat<ur> \'S
sanguis domini liberauit, redomptos a soruitute legis et liber-
tato tidei emancipatos Ideoque apostolus Pauius ^^ {/\'):
»uos autem« » inquit »in libortatem uocati estis.« Haec illa
libortas, quod non omnibus astringimiu- quibus ueteros
tenebantur, sod donata (ut ita dixerim) silua (/,•) delictorum
et romediorum indulgontirtc ^^ destinata in pauca conclusi

\'\' contrectauorant prior e c ras. P. contigerant corr. c contogerant
/i\'. \' ciirnalibus corr. c uoce, quae uoii iam Icgi potest P. " iiiciis P.
" i)cruoniatnr ego. porueniat PP. quisque peruoniat citit.. \' cnian-
ci])atos litt. 0 add. num. 2. P. ® pauius crasa e.<it a aute p P.
" autom in ipso contartu posuit man. 2. sine rasiira P. ueteros
OS c ras. itcmquc ras. est post uoc. P. " indulgentie P. iiubil-
gontiao exp. e fiii. P. indulgontia cdd..

(/<*)ut in caelum ascendere citius fuerit | „dicitur do re impossilnli: citius
cacliun adsceiidero. Affine isti est pro ro ditficilliina positum: Athon ascendere,
Olympunuie aut Gaucasum. Sic contra (jui uerum (log. rorum) maximarum
couiitibus oxcidit, dicitur caelo eocidisse. Nonnus Dionys. 2. (>25:

ÉATTIVIV XTTfyiKTOiciv «TTgfl-xipTHfraf \'OAJ^TTW,
jfó^ci) fl-oi, TTXMacTTCiTiJLi, Kênj^iiov" cot.. Sormo ost ail ïlplioc-
uin qui iam regtnim lone pulso animo pracccporat.\'\' liarth adu. p. 1058.
Praeteroa cf. Cic. ad Att. 2. 1. 7: „nostri autom ])riucipes digito so
caelum putent attingero." Ou. ex Ponto 2. 2. i) sq.: „non ego conccpi, si
Pelion Ossa tulisset, Clara moa tangi sidera [)osse manu." Prop. ;i. 30.50:
„tu prius ot lluctus potoris siccaro marinos Altaijue inortali doligore astra
manu." cf. Boot in Jlnem. 1892. p. 114.

(/.■) silua I iuordinata et minus distincta (luacdam copia, undo nulla
sit cura agnosceiida; moles, accruus. Bartli adu. p. 2049, fjui idem ailert
locum Corippi do laudibus lustini:

„immonsam silu.\'un laudum, uir iusto, tuarum
„ingrediens, paucos nitor contiiigore ramos,"
([ui locus baud scio an desumptus sit ex Tlieocriti idyllio illo iiotissimo in
laudom Ptolomaci (id. 17. !) sqq.):

sumus ot necossaria, quae et seruare facillimum esset cro-
dentibus et cauere, ut meritissimo tartarum non veeusarot qui
tautae donationis ingratus ne haec quidem pauca seruasset.
(^lae sint autem ista uideamus.

IV. Post domini passionem apostoU ti-actatis omnibus
atque discussis epistuUam tradiderunt his, qui ex gentibus
crediderant, perferendam. Cuius epistulao sententia haec
fuit (/): »apostoli et presbyteri fratres his, qui sunt Antio-
chiae et Syriae et Ciliciae fratribus, qui sunt ex gentibus,
salutem. Quoniam audiuinius quosdani ex nobis exiisse et
conturbasso uos uerbis,« item infra {)n)\\ »uisum est |onim| ^^
sancto spiritui ot nobis nullum amplius imponi nobis pondus
praotei-quam»necesse est ut abstineatis uos ab idolo-
thytis 20 et sanguine et fornicatione, a quibus obseruantos 21
(/i) bene agetis 22. Valete.« Haec est noui testamenti tota
conclusio. De peccaiis <tam> iiiulti.s spiritus sanctus
haec nobis capitalis poriculi conditionc iicyauit 21; roliqua
peccata meliorum operuni compensatione (0) curantur, Iiaec

12 doiiationis R. donatinis P. (lonationi C(ld.. post p ovi. P.
discussis s prhtuun add. man. 2. P. antiochie prior i c /vr-s-.,
ochio in ipso contcxtu add. man. 2. ninc rasura P. oxisso /\'.
" eiiiiii om. J\'. ym^ Mignc. i-\' al) stinoatis iunxit mati.

2. P. 20 ydolotytis corr. cx idolotitis R. 21 obsoruaiitos suprascr.
s fin. P. 22 agetis corr. cx agentis R. In medio margine codicis

P. ascripla est manu posteriore littcra C qiia indicatur locum non
esse perspwiiiim, nel corrttptum, re qui re, quod et plenum
intcrdum repcritur. cf. Wattcnbach, Lat. Pal. p. Dl i. f. si/..
Praef. p. VIII 2;i de pecc^itis fciui uuiitis ego. de jieccatis iu
inultis P. despectus iu luultis R. depectus in inultis edd.. dispc(^tis
in nmltis nel despectus iu idoliis Barth, adu. p. 204!). 21 uegauit
pro legauit ego. 20 eoiuj)enöatioiio ponsa suprascr. man. 2. P.

(m) Act. 15. 28, 2Ü. cf. ïert, pud. 12 (O. 1. 815) Cypr. test. III. J1!)
(llart, II. 184).

(«) obseruare a] ut attondere ab aliqua re. op. 111. 21 s. f..
(0) couipeusatiouej cf. ïert. paou. G (O. 1. (i5;!): „iuic paonitontiae
compensatione rediuiondani propouit inipunitatem."

iioro tria crimina ut basilisci alicuius afflatus (p), ut uononi
calix, ut letalis arundo (q) metuenda sunt: non enim uitiare
animam, sed intercipere (r) nouerunt. Quare tenacitas liuma-
nitate redimetur conuicium satisfactione (,v) pensabitur,
tristitia iucunditate (/). asperitas lenitate, grauitate ieui-
tas ^ bonestate peruersitas et (piaecumque contrariis omen-
data proficiunt. Quid uero faciet conteinptor dei? Quid agot
sanguinarius (?/)? Quod remedium capiet fornicator? Nuni-
(luid aut placare dominum dosortor ipsius poterit aut conser-
uare sanguinom suum qui fudit alionum aut rodintegrare doi
tomplum qui illud fornicando uiolauit? Ista sunt capitalia
fratros, ista mortalia. Nunc audito loannem et confidite, si
potestis: »si (v) quis seit« inquit »fratrem suum peccare \'
poccatum non usquo ad mortem, potat pro eo, et dabit illi
uitani dominus, si quis doliquit poccatum non ad mortem.
Est autom peccatum quod ad mortem ducit; non [iro eo dico,
ut depreceris«

rcdiniitnr I\', corr. e rcdimotur li. scrij).si cum edd.. con-
uitium R. \'-s satisfactione Idl. c, supraser. /\'. 211 ti-isticia in
ioconditato l\'. inconditato li. aspcriUis priore s supra.scr. I\'.
\' louilas ed<l.. ionitiis J\'Ii. - capitalia italia e ras. /\'. inlrr si
el potestis erasum est aliquid P. \' peccju\'o i\'c e ras. P. potat
co)r. e pcccjit R. " de])rocoris d e ras. P.

(p) ut iasilisci alicuius aniatus) „aiiguo pciu.s uitandaiu ronnnaxiuio
iiocituraui est prouerbialis locutio" Barth adu. p. 2()-J!3.

( c/) letalis aruiido] desuiupsit B. e Verg. Aen. -l. 73: „luicret later!
letalis arundo."

(r) intorcipero I cf. c. 7 i. f.. Signilicat suffocaro, oxtinguoro,
h. 0. daninaro gohonnao. Uloss. (Philoxoni. (-ol. 122. ed. Vulc.):
„interceptus, acTTod-acvm-."

{() iucunditas] hilaritas, lactitia, ut iucundus hilarus, [ac-
tus; iucundari _ lac tum hilaronuiuo esse. cf. lustin. 2. 2!)."):
„oxoritur lactum iucunda per agmina murmur."

(«) sauguinarius] . sanguinis reus, ut oum uocat 1\'. c. ô.
{!!) 1 loann. 5. 1(J. cf. ep. 111. lü. ïort. pud. 2 (0. L 7tiü). 1!) i. f.
(il). 838).

y. Sed si placet etiam separatim audite de singulis. Moz/sen \'
pro blasphematoro populo deprecautem ® sic appellat («•)
deus (x): »si quis« inquit »deliquerit ante me, r/c/eaw (//)
ilium de libro meo,« et de liomicida dominus hoc iudicat
»si quis« inquit »gladio occiderit, gladio morietur.« Et de
fornicatoro apostolus dicit (a): »no uiolaueritis« inquit »tem-
plum dei quod estis uos; qui autem templum dei uiolauerit,
disperdet ilium deus.« Scripta sunt haec, dilecti.sswM/" ^^ fratres,
et perpetuis caesa monumentis scripta et incisa non dico
coris uel ^^ {b) charta ^^ ot aero uel calamo, sed libro dei uiui.
»Caelum (c) et terra transibunt, iota unum« inquit »aut apex
non potorunt transiro prius quam omnia compleantur.« Quid
ergo? Moriendum est? Multi enim ^^ [<l) animo ^^^ in haec
peccata ceciderunt; nuilti sanguinis rei, nudtis idolis
mancipati, multi adulteri. Addo otiam non solas manus in
homicidio plocti sed ot omne consilium quod altorius
animam impegit (c) in mortem; nec eos tantum qui thura

Moysen P. nioyseun exp. Utt. u R. Mosen Migne. Moseni
IJihl. pat. max. Lugd. p. 316. A. Bibl. net. jmt. Col. Agr.p. 2-1.5. A.

deprecanteni om. F. " deus R. doininus (drfs) P. i*\' deloani
PR. dclebo edd.. n dilectissirai (dilïïii) P. dilecti R. DDFF
„diledissi)ui fratre.s significari arbitrof in margitie Tilius.

cesa P. moniinentis P. uel pro et corr. v. d. Vliet,
Mnem. IHUn. p. l\'Jö. «u-ta P. ere P. enim pro otium
ego. animo mo e ras. P. in add. man. 2. R. 20 ydolis P.

(a) 1 Cor. 8. 17. cf. Tort. adu. Mare. V. G (O. li. 2i)2). pud. IG iu.
(O. I. 82G). 18 (ib. 884).

{/>) ucl] ut scribamus „requirit conciunitas membrorum senteiitiae, (juam
minime ueglexit l\'acianus"\' v. d. Vliet, Muom. 1895. p. 195.

(e) impingere in] irruoro, act. impelllere iu. Tert, pud. 18
(O. I. 820 in. 1: „ilHs enim uenia negatur qui do iido iu blasphemiam impe-
gerunt." pat. 5 (0. I. 595): „eandcm impingendo in crimen homini aduo-

mensis [f) adoleuere (/"*) profanis ml oiniiem dissijxi-
nerint (//) <nec modo adulteros>27, sed omnem prorsns

libidiuem extra uxorium torum et complexus licitos euagan-
tem, reatu mortis astringi. Haec quicumque post tidem (//)
fecerit, dei faciem non nidebit. üesperauere tantorum
criminum rei. Quid uobis ego feci? Nnmquid non fuit in
potestate ne fieret? Nullusne admonuit? Nemo praedixit?
Tacuit ecclesia? Nihil euangelia dixerunt? Nihil apostoli

^^ j)osi mensis erasiini, est aliquid P. adoleuerunt P. jji-o-
fanis, sed omnem dissipaucrint, sod ouuiem ju-orsus PR. sed
onuiem dissipauerint om. cdd.. Jdatum indicauit v. d. Vliet,
Mnem. IHOü. p. ]!)(>. ^oc modo adultoros inserui ego. In

margine litt, t man. 2. habet P. cf. ad. c. 4. nultum jnv
faciem, et Inatuin post uidebit notât Barth, adu. p. 20,51. des-
perauoruiit P. desporant fore Barth, ib.

oauif adu. Marc. IV. 7 (Ü. II. 1Ü8). praoscr. Iiaor. 30 (0. II. 27): „in
alteram feniinani impogit." adu. Marc. V. l(i (0. II. 323): „qui eum mittit
ad iinpingeudos eos in errorem." (Cypr.) de sing. clor. I!) (Hart. III. 1!)5):
„iinpingere iu uuluificos amplexus." Lact, diuin. instit. 4, 29 in.: „in maxi-
mum impingit errorem." il). 2. 3: „iinpingere so in lapides." cf. Hlokiiuis
p. 143 sq..

(/) monsae profauae] „sunt altaria dedicata idolis. mensa est .ara" Barth
adu. p. 20.51, (pii e Verg. alTort Aon. 2. 703 sq.: „huc; undiquo Troiagaza
Incensis eropta adytis mensaequo deoi\'um \' cot. cf. i\'. 7 in. Fest. 157 (h).
25. 157 (a). 20 sq.. Paul, ox\' Fest. 04. 11.

(/■*) adolero] „ist ein sakraler Ausdruck, anfachen, iu Opfordam])f
aufgehen lassen (Vorg. Aon. 3. 547: „[»raeceptisque Ileleni, dederat
quae maxima, rite lunoni Argiuae iussos adolenuis honores"); dann mit
Opfordampf erfüllen, Opferdampf aufsteigen lassen wie
hei Lucr. 4. 1231: „adolont alt.aria donis; Verg. Aon. 7. 71: „castis adolot
altixria taedis"; 1. 704: „llammis adoloro Ponatis (i. e. focos); Sil. 11.275.:
„adolero focos"; Tac. ann. 14. 30: „cruoro captiuo adoloro aras ot hominum
libris consulore decsf.as habobant." Das Immediatiuum dazu ist adoloscerc,
wie Verg. Ueorg. 4. .379 : „adolescunt ignibus arao."" Iloriius ad Tac. bist. 2. .3.
(ƒ/) do hiatu cf. V. d. Vliet. Mnem. 1895. p. 190.
Ad sententiam (if. Tort, idolol. 4 (O. I. 70).

{h) post lidemj lidem chrisdanam ami>lexus. Breuiloquontia apud
lïcclesiasticos freiiuentissima in usu ante et post praepositionum cf. infra:
„post sceloia." Tort. bapt. 20 ( 0. 1. 040): „post aijuam" post aipiam
b.aptismi impotratam. id. monog. 11 (0.1. 779): „postfidem." pud. 1 (0.1.
749): „post fidom." pud. 18 (ib. 834): „ante fidem." Plura o Tortulliano
dabit Oehl. ad. Tert. Scorp. 11 (0. I. 520). Cypr. ep. 27. 2 (Hart. 11.
542 in.): „post quas litteras" cot... ep. .58. 13 (Hart. IL 081): „post pec-
cata sancntur." ot saepius.

comminati sunt? Nihil <ir>rogauit ^^ {i) sacerdos? Quid
quaeritis sera solatia? (/,•) Tunc decuit > cum licebat. Dura
ista uox est: -»si - (l) qui uos feliees dicunt, in errorem nos
mittunt et semitas pedum uestorum conturbant«: facinoris
uiam monstrat ^ innoxiis qui nocentibus post scelera blanditur.

VI. J^rgo, inquiet aliquis, perituri sumus? Et ubi niiseri-
cors deus, qui mortem non inuonit nec laetatur (;//) in per-
ditione uiuorum? Moriemuiiie in peccatis nostris? Et quid
facies ^ tu sacerdos? Quibus emolumentis (?;?*) tot ecclesiae
detrimenta pensabis? Accipite remedium, si desperare coepi-
stis si miseros ^ uos agnoscitis, si timetis. Qui nimium "
confidit, <indulgentia> indignus est. »Super quem rospi-

30 irrogaiiit pro rogauit van der Vliet, ^[ncnl. 18.95. p. ]!)(!.
1 docuit e e ras. P. ^ gi gg^ n 3 monstrat corr. e

uide adc]). III. 4. \' facies ci e ras. P. ^ ecclesiae tot Barth, adu. p.
2051. " coi)istis I\'. ^ miseros s fm. supra.\'icr. P. niminum exp.
altera n P. " indulgentia inseruit v. d. Vliet, Mnem. 1895. p. 19(1.

(/), irrogare] „idem ferc potest quod iniuari. cf. c. 12, ubi citatur locus
loelis prophetae: „est onim (deus) niitis et i)atieus et inultao niisoratiouis
et qui sontoutiaiu llectat aduersus malitias irrogatam." idem locus ailertur
ep. 1. 5" V. d. Vliet, Mnem. 189.Ö. p. 190.

{li) sera solatia] cf. ep. I. ö in.: „nec tarda solamina ingeroro sacor-
dotes aut docere cogantur."

(/) si qui uos feliees dicunt cot.] Es. .3. 12, ^quom locum alTort Cypr.
do lajjs. 14 (^Ilart. I. 247) et addit: „qui peccantem blandimentis adulan-
tibus palpat peccandi fomitem subministrat nec comprimit dolicta illo, sed
nutrit." cf. Cypr. test. III. 115 (Hart. 1. 182). ep. 34. 2 (Hart. 11. 509).
Pac. ep. 1. 5 iu.: „no peccandi iter aperiant sacordotos, dum poccanti
romediis blandiuntur."

(;«) nec laetatur] alludit P. ad Ezech. 33. 11: „malo paenit(!ntiam pec-
catoris quam mortem", ut locum illum affert ep. III. 8 in..

(w-*) emolumentum] opp. detrimontum. cf. ad c. 1, ot ad^lo locos
Cic. do fin. 1. 10. 53: „plu.squo in ipsa iniuria dotrimonti ost quam iu iis
rebus emolumcnti, quao pariuntur iniuria." ib. 3. 21. 09: „ut uero (;on-
seruetur oi^nis homini erga hominem societas, coniunctio, caritas, et
emolumonla ot detrimenta, quae cócpt^^fjLxroc et ^KoijAfxxza ap|)ellant,
commuuia esse uoluorunt; quorum altei\'a [irosunt, nocent altera."

ciani« inquit dominus (u) »nisi supra ^^ luimilem et quie-
tum et trenientem uerba mea?« Yos ergo primum appelio (o),
fratres, qui criminibus admissis paenitentiam recusatis (p);
uos, inquam ])ost impudeutiam timidos (g), post peccata
uerecundos, qui peccare non erubescitis et erubescitis con-
fiteri, qui cum mala conscientia dei sancta contingitis et altare
domini non timetis, qui ad manus sacerdotis, qui in con-
spectu angelorum sub fiducia (;•) innocentiae acceditis, qui
diuinae patientiae " insultatis, qui tacenti domino deo, uelut
nescienti, pollutam animam et profanum ^^ corpus ingeritis (.s).
Audite quid fecerit dominus, tum deinde quid dixerit
Cum populus Hebraeorum Hierosolymis arcam domini re-
poi\'taret ox domo Aminadab Israëlitis, Ozas (/), qui m)n
oxplorata consciontia latus arcao attigerat occisus est;
et tamen ille non ut illiquid ex oa sumorot sod ut decli-
nantom ad lapsum uituli contineret, accessorat Tanta infuit
cura diuinae rouerentiao, ut audaces manus nec (//-) ob auxi-
lium sustinoret {/\'). Clamat idem dominus et dicit (//>):

sujier quem respiciam inquit doniiniis P. super quem inquit
respiciam dominus P. super (piem inquit domiiuis respiciam cdd..
supra c ras. pro super P. inquam "iv c ras. man. 2.
iidutia P. " pacientie P. i)rop]ianum P. audito crasuni
aliquid ante a habct P. post quid dixerit crasnin cM aliquid ct
posita intcrpunctio; a man. 2. P. ierusolimis P. cx domo PH.
et ox domo odd., cf. v. d. Vlict, Mncm. 181)0. p. WH. arn suprascr.
litl. e I\'. 21 attigerat i corr. c.r, 0 P. 22 guinorot corr. c sumere It.
2\'\' accessorat corr. cx ascossorat P. "\'i dicif, corr. c dicot P.

(n) Es. GO. 2. cf. Cvpr. tost. IIT. (Had. I. 117). ib. HI. 2!) (ib. l.-M).
op. 20. 1 iu. (Hart. II. .530).

(i/j post.... timidos cct.] rcp(!tit foro quae dixit c. 1.
0") liduciaj scil. uana, conf id out i.n. cf. ad op. I. 2 s. f..
(.S\') ingorcro] cf. oj). I. 5 in. op. II. 7 in..\'
(/) Ozas.... occisus est] cf. 2 Reg. 0. 0, 7.
(//-) nec] = no., quidem. cf. ad. ep. III. .5 mod..
(/\') sustinoro] tolerare. cf. (;. 0: „ipii secari (*t exuii stistineaf." ib.
i. f.: „qui potuerit tolerans (scil. soctioncm), sanabitur." cf. Hlokbuis p. KJS.

(fr) Leu. 7. 10, 20. cf. (Cvpr.) de aleat. 8 (Hart. 111. 101). Cvpr.
test. 111. 04 (Hart. L 170). do laps. 15 (ib. 248).

»omnis mundus manducabit carnem et anima quaecumque
contigerit de carne sacrificii salutaris " et immunditia
eJ.ns ^^ super illaw- est; periet ^^ {x) anima ilhi de populo.«
Antiquane ista sunt et modo nonfiunt? Quid ergo? Desiit
deus nostra curare, an ultra conspectutn mundi recessit et
neminem spectat e caelo? An patientia illius ignorantia est?
Absit (/y), inquies. Videt ^ ergo, quae facimus, sed utique
expectat et patitur et ^ paenitentiae tempus indulget et Christo
suo praestat ^ ut différât (;r.), ne cito pereant quos redemit.
Bene tu i, peccator, intollege: spectai-is a domino, potes
ilium placare ^ si uelis.

YII. Sed antiquum sit istud quod ad mensam {a) dei
accedere non licuit immundis. Euoluite {h) apostolos et
nouella (c) cognoscito. In prima Corintliiorum Paulus baec
intulit {d): »quicunique manducauerit« inquit\'\'»aut \' l)iborit
caliceni domini indigne, reus erit corporis et sanguinis do-
mini.« Item infra (e)-. »qui enim manducat et bibit indigne,
iudicium sibi manducat et bibit, non discei\'nens corpus do-

-eius om. edd.. 2s jjiain PR. Tilius. illa cdd.. 2!) periet PR.
pereat cdd. -^o antiquaiie altera a c ras. I\'. • uidet ergo quae
facimus R. cdd.. uidete ergo quid facinuis P. 2 ^t c ras. 1\\
3 i)raestat (pstat) a e ras. P. \' to pro tu Barth. adu. p. 2070.

x\'lacaro P. placero R. " (luicumque manducauerit irnpiit P. qui-
cumque inquit manducauerit R. edd.. ^ into,- inquit ct aut erasum
est aliquid, itemque post c-;i]icem ct post erit 7\'.

{x) periet] in pereat uel peri bit non est cur nuitenins. Do futuri
forma periet cf. Rönsch, It. u. Vulg. p. 293.
(y) absit] cf. ad ep. 11. 7 in. ct ad paraen. 1 i. f..
(x;) dilïerre] abs., nostrum uitstel geven.

(б) euoluere] cf. ep. 1. 5: „euoluo quae spiritus dicat ecclosiis." T(irt.
paen. 8 (0. I. (iö8): „euolue (juao spiritus ecclesiis dicat."

{d) 1\'Cor. 11. 27. cf. C,yi»r. test. III. 94 (Hart. 1. 17()). do laps. 1Ö i.
f. (Hart, L 248). ep. l.ó. 1 i. f. (Hart, II. 514). ep. Hi. 2 i. f. (il). .ÖH))
ep. 7r). 21 i. f. (Hart, 11. 823 sq.).
(e) ib. 29—32.

mini. Propterea« inquit »inter uos multi infirmi ^ et aegri
et dormiunt multi. Quod si nos ipsos iudicaremus non
utique iudicaremur cum indicamur autem, a domino cor-
ripimur ut non cum hoc mundo damnemur.« Intremuistis
an non? »Reus erit« inquit »corporis et sanguinis domini.«
Humanae animae reus non posset absolui, dominici corporis
uiolator euadet \'2? »Qui manducat« ^^ inquit »et bibit indigne,
indicium sibi manducat et bibit.« Euigila, peccator, time in
uisceribus tuis praesens ^^ indicium, si quid tale fecisti.
»Propterea« inquit »inter uos multi intirnii et aegri et
dormiunt multi.« lam si quis futura non metuit, uel prae-
sentem aegritudinem praesentemque " obitum reformidet.
>;Cum iudicaniui\'« inquit »a domino corripimur, ut non cum
hoc nunulo damnenuir.« Laetare, peccator, si in hoc saeculo
aut nu)rte intorciporis aut languoro (/") consumeris, no
puniaris post saeculum. Intellege quantum sceleris admittat
qui ad altare uenit indignus, cui pro romedio computatur,
cum aut morbis laborat aut morte dissoluitur.

VIII. (iuod si uestra uobis uilis {<j) est aninui, parcite
populo, parcite sacerdotibus. Clamat apostolus {h): »exiguum
fermeidum totam massam fei\'inentat.« Quid fades tu,
])roptor quoin omnis massa corrumpitur, jiropter quem labo-

post iiifirmi erasum est aliquid, iteiuque post dorniiimt P.
iudicaronuis corr. cx iudicareiruu- P. iudicaiiuu- ro add. man.
2. I\\ ciuu iudicaniur .... corripimur in nmrgine P. ouadot
pro ouadit corr. v. d. Vliet, Mnem. 1805. p. WO. \'3 manduait....
bibit edd.. manducauerit.... biborit PP. praesens scns in
margine ipse scriba P. ^^ post inlirmi erasum. est aliquid P.
i(! „gri i\\ 17 pracsciitemquo corr. c j)ractendeiiiqiio P. langoro P.

ratura est tota fraternitas (i)? Yiues tot animarum reus?
Excusaberis cum tibi communionem (/.•) suam imputaue-
riut innocentes, cum te ecclesia dixerit suae cladis aucto-
rem? Ecce iterum apostolus ad sacerdotem (/): »manus
cito nulli imponas nec communices alienis peccatis -K« Quid
facies tu, qui decipis sacerdotem, qui aut ignorantem faliis
aut non ad plenum (m) scientem probandi difficultate con-
fundis 2»? Eogo ergo uos, fratres, etiam 20 pro periculo
meo, per ilium dominum, quem occulta non fallunt, de-
sinite uulneratam tegere 27 conscientiam. Prudentes 2«
aegri 20 medicos non uerentur, ne in occultis qui-
dem corporum partibus etiam secaturos etiam peru-
sturos ^ Meminimus 2 quosdam remota etiam et uerecunda
membrorum non erubescentes (0), in ferro et cauterio et
grauissima illa pulueris mordacitate durasse (p). Et quantum
est illud, quod homines ])raostiterunt! Peccator timebit, pec-
cator erubescet perpetuam uitam praesenti pudore mercari

discommunionem Barth adu. p. 2071. 23 inqiutauerint a ras.
man. 2. cx impuetaerint cxp. jviorc e, litt. v ,siiprase)\\ inter a ct 0 P.
\'-1 alienis peccatis_P/i\'. peccatis alienis cdd.. 25 confundis corr. e
cx)nfundit P. etâ P. 2V tegere PP. „regero, legendum. est tegere"
in margine Tilius. 28 prudentes altera 0 e ras. P. 2» post (^gri
erasum est aliquid, Hemque jiost medicos P. secaturos a e ras. P.
1 perusturos corr. e perustoros P. - meminimus c ras. P. 3 pu-
dore 0 e ras. P.

[i) fratornita.s] „totuni populum (;hristianum dosigiiat" I5arth adu. j). 2070.
of. op. III. 5 iu..

(/) 1 Tim. 5. 22. cf. op. III. 19 i. f, Tort. hapt. 18 in. (0. I. ()\'57).
pud.\' 18 (0. I. 833).

(n) prudentos aegri cet.] imitatus est P. Tort. |iaen. 10 (0. 1. (Kil),
quem locum attuli ad ep. I. 1. cf. et locus laicifcri Cal. ibidem allatus.

(;;) in ferro et cauterio.... mordacitato] cf. Tert. i)aen. 1.1. (p. (>02):
„miserum ost recari (>t cauterio (ixuri et puluoris alicuius mordacil.atc!
cruciari" [ anxiari, 0 e b 1 e r].

et offerenti manus domiuo uulnera maie tecta subducet
Et habet aliquid quod in illo ^ erubescat, qui dominum
laesit? An sic illi melius est perire \' (r), ne tu pudere
timidus ® sine pudere moriaris, <sed>® non faciens pudori
locum, plus de detrimente eius acquiras cui per ^o* te melius
est perire? Quod si (s) fratrum oculos erubescitis con-
sortes casuum ^^ uestrorum timoré nolite. Nullum \' corpus
membrorum suorum uexatione laetatur, iinmo pariter dolet
et ad remedium collaborât. In uno et altero ecclesia est,
ecclesia uero Christus Atque ideo qui fratribus peccata
sua non tacet ecclesiae lacrimis adiutus Christi precibus
absoluitur.

IX. Nunc (/) ad eos sermo sit, qui bene ac sapientor
uulnera sua paonitontiae noniino confitontes, nec quid sit

subducet altera u e ras. P. 5 in seculo pro in illo Barth
adu. p. 2071. \'\' sic c add. man. 2. P. \' perire ne tu edd..
porire nisi tu P. perirent tu R. ® tiniidus coir. e tiinidos R.

sed inseruU v. d. Vliet, Mnem. 1892. p. 282. adquiras P.
lu* poj. pro pi-o pgo^ u oruboscitis corr. ^\'ic crubcscotis R. i\'- post

man. 2. P. imnio PR. Tilius. om. edd.. ecclesia uero Cliristus
R. Tilius. ecclesia uero Christus est P. in ecclesia uero Christus edd..
i"\' in medio margine uidetur ra.^ura P.

{r) fin sic illi.... poriro] Tert. 1.1.: „ego rubori locum non facio, cum
[ilus do detrimento eius acquire, cum ipse hominem quodanunodo oxlior-
tatur: no mo respoxoris, dicens, por to mihi nuîlius est poi\'iro." cf. v. d.
Vliet, Mnem. 181)2. p. 282.

(.s) (juodsi cot.] Tort. 1.1.: „quid con-sortes easuum tuorum ut plausoros
fugisV Neu potest corpus do unius mombri uoxationo laetum agero: eon-
doloat uniuorsum et ad remedium collaborot nocesso est. In uno ot altero
ecclesia est, ecclesia uero Christus. Ergo cum to ad fiatrum genua i)ro-
tondis, Christum contrectas, Chri.stum oxoras. Aequo illi cum super
lacrimas agunt, Christus patitur, Chi\'istus patrom do[)rocatur. Facile im
tratur semper quod liluis postulat."

(<) imnc] transit ad cos fideles „qui eonfossis bono apertisquo criminibus
remédia paonitontiae actus(|uo ipsos exomologcsis administrandao aut
uesciunt aut récusant" (c. 2.).

paenitentia, nec quae uulnerum medicina nouerunt; sinii-
lesque sunt illis, qni piagas quidem aperiunt ac tumores
< morbos^^ etiam medicis assidentibus confitentur, sed
admoniti, quae imponenda sunt, neglegunt, et quao bibenda
fastidiunt i®. Quod tale est ac si dicat aliquis: ecce ego
aeger ecce ego uulneratus sum, sed nolo curari. StoUdnm
hoc erat, sed uidete quod stultius: additur etiam morbus
ad causam ^^ (u) et uulnus adiungitur et contraria quaequo
imponuntur, perniciosa potantur. Quo maxime malo frater-
nitas ^^ haec laborat delictis " ueteribus noua insuper
adiungondo peccata. Ergo grauius erupit in uitium ei
perniciosissima iam Iahe ^^ cruciatur. Quid ergo faciam nunc
sacerdos qui curare compellor Serum est in eiusmodi {10)
<modicina (x) uti>3". Yerumtamen si quis est nostrum, qui

i*"\' siniilesque corr. c similes quao h\'. uiorbosque etiam mc-
dicis assidentibus coniecü v. d. Vliei, inccuimjiic benigne covnirii-
nicauit u. cl.. medicisque etiam assidentibus FR. edd.. fastiunt
.suprascr. di R. ^^ eger F. -o sod nolo curari stomachum. Hoc
erat FR. sed nolo curari. Stomacliandum lioc erat Laliniiis. sod
nolo, curari, <nolo de]igari>. Stultum lioc orat v. d. Vlict,
Mnem. 1895. p. 197. ecce ego aeger, ecce ego ludneratns sum,
sed nolo curari stomacluun, <nolo deligari uuhuis>. Stolidum
altera .s-uspicio est eiusdcm iiiri cl.. stomachum i7i stolidum mntaui
ego. 21 quod pro quid ego. 22 nauseam pro (!a,usam r. d. Vliet,
Mnem. 1895. p. 197. et uulnus <uu]neri> adiungitur iil.
ib.. \'-1 fraternitas ras. siqrra ra F. delictis e ex i corr. mau.
2. F. uiciuni F. 2- et om.. Migne. 28 ]abo F. tabc R. edd..
2\'-\' curare compellor corr. e cui\'am rocompellor R. ^\'o ]uc(licina
uti inserui cgo.

(n) causa] morbus, ut interdum. imprimis apud medicos, cf.
Rönsch, lt. u. Vulg. p. .m. Oehl. ad Tert. pud. 20 ( 0.1. 841.1. Non est
igitur cur pro causam scribamus nauseam, dummodo ad et uulnus
adiungajur mente suppleamus ad causam.
(») fraternitas] cf. ep. III. ö in., [laraen. 8 in..
(w) oiusmodi] cf. ad C]). 1. ö i. f..

(x) modicina] post modi facile excidit, idomqun mox ualct de uerbo
sau are post uocab. possum.

sGCiiri ot oxuri (//) sustiiieat\', adhuc possum <sanarc>i (x).
Ecce scalpollum propheticum (a): »conuortimini« inquit »ad
dominum deum ^ nostrum simulque ieiunio et fletu et plauctu
et scindito corda uestra«. I^olito hanc secturam timere, dul-
cissimi. Sustinuit illani Dauid (/>), iacuit in cinero (c) sor-
donti, sacco insupor horrente deformis. Ille quondam gom-
mis 3 assuetus \' et purpuris, toxit in ieiunio animani suani; cui
maria, cui siluae, cui tlumina " seruiebant, promissasque diuitias
terra parturiens, madidus lacriniis consumpsit oculos illos,
quibus gloriam doi uiderat: infeliceni se miserumque con-

1 sanaro inseruit v. d. Vliet, Mnem. 18!)\'). p. l!)7. ^ doum su-
])i-(tscri])inm est R. gonunis i add. man. 2. P. ^ assuetus eorr.
cx adsuctus P. " lluniina i ras. co)r. cx a nian. 2. P. et a)i,te
iiifoliceni insernnt cdd..

(y) socari et exuri] cf. ep. 111. ü: „iiolet ergo illo «auatus itoruin se
Kocari, riir.siis e.xiiriV" Salu. gub. doi 7. 1: „nec forri dosoctioiio nec cau-
terioruin adustioiio .sauainur."

(X.) sanaro I „ut hot; uerbuni insorainus, adnionet linis capitis" v. d.
Vliet, Mnoni. ISO."). \\>. 1D7.
(r?) looi. 2. 12, 1:J. cf. op. 1. ö. cp. 111. IG i. f..
ill) Dauid] 2 Rog. 12. IG.

(p) in cinero.... sacco] mos fuit supplicantium, ut stratis ciliciis ct
(!inerc coiispersi insiderent. cf. losepl\'. ant. 20. ü. Luc. 10. 3. llioron. ep.
ad Jlarccllam: „sedere aptnm est otiosis, iu sacco iacero i)aenitentibus."
llioron. ad 1\'aulum do obitu Hlcsillao: „llontosque hodio ludaoi et nudatis
pedibus in cinero uolutatl sacco incubant; .ac ne (piid desit suporstitioni, ox
ritu uanissimo Pbarisaoorum piümum cibum lontis accipiunt." Tort. paon.
i) ((.). 1. GGO): „de ipso (juoque babitu atque uictu mandat (scil. oxomo-
logosis) sacco et cineri incubaio, corpus sordibus obscurare, atiinunn mao-
roribus deicere, illa (juao peccauit tristi tr.actatione mutare, ceterum pastum
ot potum pura nesse, non neutris scilicot, sed animao causa. |ilerum(iuo
uoro ioinniis proces alero, ingemiscerc, lacrnnari ot nuigiro dies noctesquo
ad dominum doum tuum, presbytoris aduohii et caris dei adgeuiculari,
omnibus fratribus legationos dcin-ecationis suae iniungero." Rulin. h. o. Jl.

(de Theodosio imporatoro): „ante martyrum et apostolorum thociis iacobat
cilicio prostnatus et auxilia sibi fida sauctorum iutercessioue poscobat."
Epiph. in liaor. »!). Nouatiun. c. 7: „xvro\'i iav ivhi^m TtXI Tf^tixV TKV
UiTXVOIXX , iv (TXUKU Kx] ITTToSlXI KX^ic\'^iVHC cf. Toi\'t, ioiuu. 10(0.
f. 877). ]).it. 18 (0. i. 010). cf. praeteroa l\'ac. paracn. 10 et ib. i. f.. J I
in., lloinichon ad Ikscb. h. e. 2. 10. 8. „ductus autem mos illo uidotur
per publicum uagaudi cinero iusperso capiti ab Aogyptiis, do ijuibus lege
Died. 1. 91" Barth adu. j). 1880.

fossils ost pator Mariao ^ (d). ludaei etiam ^ dominator im-
perii (e), rex ille Babylonius (/"), exomologosin desertus
operatur ^ {g) et soptonni squalore decoquitur (/<); leouum
in illo iubas " impexa (?) caesaries et barba^^.s ^^ horror
exuperat, et longe incuruis unguibus manus horrentos ^^ aqui-
las montiuntur {k), cum faenum in morem bonis ederot
pallentium ruminator herbarum [l). Haec tamen ilium doo
poena commendat et in sua quondam rogna restituit. Quem
horrebant homines, deus recipiebat, ipsa illa malae tractati-
onis calamitate ^^ felicem. Ecce sectio, quam spopondi
qui potuerit tolerare, sanabitur.

^ Inteiyunctionem mutaui ego; mdgo sic legitur: et infelicem
se miseriimque confessus est pater Mariae, ludaei etiam dominator
imperii. Eex ille e. q. s.. etiam corr. cx et irani It. " deser-
tus operatur eorr. e desertos operator Ji. sei)tuenni lUi.

iubas as e ras. P. ^^ barbatus corr. v. d. Vliet, Mncm. 1805.
p. 107. barbarum PP. Tilitis. barbai-us cdd.. ^^ horrentes supraser.
litt. s P. bonis supraser. litt. s 1\\ i" calamitate inscruit man.
2. P. I\'\' sponpondi exp. j^riorc n 1\\ i\' ignes eorr. cx ignis Ii.

{d) pater Mariae] scil. Dauid, e cuius geuore erat Maria. Pater igitur
ualet proauus, voorvader.

(e) ludaei dominator imperii] Nabucliodonosor. cf. 4 Keg. 24. 10 scpp.
(/■) rex Babylonius] cf. op. 1. 5. Tert. paen. 12 (0. 1. (5(34): „peccator
re.stituendo sibi institutam a domino exomologosin .scions praeteribit illam,
quae Babylonium regcm iu regna restituit? Din enim paenitentiam domini
immolarat, soptonni squaloro exomologosin operalus, unguium aquiliuum in
modum efforatioiio ct eapilli incuria horrorom leoninum pracferonto. Pro
malae tractationis ! Quem homines i)erhorrobant, dons recipiebat." pat. 13
(0. I. Ü10): „sic ille rex Babylonius ofïenso domino cum squaloro et paedore
soptonni ab humana forma exulassot, immolata pationtia corporis sui et
regnum recuperauit et, quod optabilius homini est, satis doo fecit." cf.
Dan. 4. 28 sqq..

ig) operari] „est facere, expodire, opere implore" Barth. adu. p. 2072.
Sollemne est do omnibus, quae fiunt in honorem doi uel doorum?
{h) decoquero] cf. c. 11. s. f..

{i) impoxa caesaries] cf. Claud, do magnet. 10: „ropexa caesarie.s." Ilor.
od. 1. 15.\'14: „pectes caesariom." A^\'org. Goorg. 3. 30(5. Ou. fast. 3. 398.
(tc) mentiri] cf ad ep. II. 8 in..

{t) pallentium ruminator herbarum] mutuatus est P. a Vorg. eel. 0.54
(de Pasiphaao tauro): „ilice sub nigra pallentes ruminât herbas." cf.
Tibull. 1. 8. 17.

<amus an ferre possitis. »ludicaui« inquit (m) »congregatis
nobis et spiritu meo in uirtute i® domini noslri i" lesu Christi
tradere ^o eiusmodi (/<) satanae ^^ in interitum carnis, ut
spiritus saluus sit in diem domini.« Quid dicitis ^^ paeni-
tentes? Vbi est uestrao carnis interitus? An quod in ipsa
paenitentia hvutioros semper inceditis, conuiuio farti, bal-
neis " expoliti, ueste compositi (0)? Ecce aliquem uideo
aliquando frugi, aliquando pauperculum, aliquando uiij
tunica sordulentum (p). Nunc bene cultus et loeuples et
decorus est, quasi imputet deo quod illi seruire non potuit et
moriontem animam roereet uoluptate membrorum. Bene
quod (({) mediocres sumus, ceterum 1 et illa faceremus quod
(piosdam et quasdam non pudet lautiores: mnrgan\'tis ^ (/•)

uirtuto corr. r, uirtutem R. i-\' nostri P. ovi. R. aid.. 20 tradoro
corr. c credere R. 21 eiusmodi hominem edd.. "-2 sathane P.

(licitis supraser. litt. s P. 21 post conuiuio est rasura P.
25 balneis s add. man. 2. P. 2« compositi i finalis e ras. cx a P.
27 aliqïT P. loeuples s e ras. man. 2. P. post roereet exp.
est et R. 30 uoluptate corr. e uoluptatao R. 1 cetcrum c c ras. P.
2 margaritis pro marmoribus Jiartk adu. p. 2073.

{in) 1 Cor. f). ;■}—5. cf. Tcrt. adu. Mare. V. 7 (0. 11. 29:3). pud. 2
(ü. 1. 795). IH (ib. 820). 20 (ib. 841).

(n) eiusmodi] cf. ad ep. I. 5 i. f.; coustruetiouom uocabuli eiusmodi
iguorautes homiuom iusoruerunt edd..

(o) uesto compositi] cf. ep. 111. 25: „pars illa indumouti togit, ista
compouit."

(p) soixluleiitus] „est sordibus iuquinatus, licet nou i)lano soj\'didus"
Harth, adu. p. 2073. Ad locum cf. Tert. paen. 11 (O. 1. 002): „quid si
praetor i)udorein, (juem i)otiorem putant, etiam incommoda corporis refor-
mident, quod illotos, quod sordulentos, quod o.xtra laotitiam ojwrtot deuor-
sari in asperitudine sacci ot liorroro ciueris ot oris do ioiunio uauitate?"

(q) bene quod.... cotorumj similis structura ost apud Cypr. cath. cccl.
un. 20 (Hart. 1. 228 in.): „nequo enim confessie facit liberum a frau-
dibus diaboli, cctcrum numquam in confossoribus fraudes et stupra et
adultoria uiderimus." Bono quod, frequenter hac formula utitur
Tcrt.. cf. Oohl. ad ïert. pud. 19 in. (0. I. 835). ad ïert. idolol. 5
(0. 1. 74).

(r) margaritis] recopi Barthii (adu. p. 2073) coniecturam. „Vniones enim"
inquit „conte.vcbant uotoros iu jnonilia intégra intersertis aliis protiosis lapi-
dibus, ut membra intégra ois uelut tegorontur," ct all\'ert Cypr. do hab.
uirg. 13 (Hart. 1. 197): „uequo onim deus coccincas aut purpureas ones

tegi, auro opprimi, serico tluero, cocco rubo«corc; si quid
ferruginei puluoris in suporcilio fulgz/ret ^ aut ficti nitoris in
gonas 1 rutilet ^ aut coacti ruboris {s) in labia dosudet. Ista
forsitan non babetis non dosunt tanion uobis hortulani \'
maritimiue socossus (t) et exquisitius balneum ^ et lautiora
conuiuia et defaecatio (n) senectutis <uini> (v). Sic agite (w),
sic crédité, quando uiuetis? Non sustineo iani. fratres.
Daniel ^^ cum sodalibus suis sacco (.r) tectus et cinero, ioiunio

3 fulguret P. fulgeret B,. edd.. ^ genas siqnnsci\'. Uit. s 1\'.
■> rutilet coir, e rntulet R. " liabetis ha add. man. 2. P. \' orto-
lani 1 e ras. P. ^ balneum jiro uinum v. d. Vlici, Mnem. 180.5.
p. 107. " uini inseruit v. d. Vliet, ib. i® sustineo o e ras. P.

Daniel P. Danielus R. Bibl. patr. max. Lngd. IV. p. S17. B.
Bibl. net. patr. Col. Agripp. IV. p. 246. B.

fecit aut herbaruin Kucis et conchyliis tinguero et colorare lanas docuit nec
distinctis auro lapillis aut niargaritis (îontexta serie et nunierosa compage
digestis monilia instituit, quibus ceruicem quam fecit abscondorot, ut opcri-
atur illud, quod deus in homine formauit et cous[)iciatur id desupor (juod
diabolus inuenit." Addcre potuit Cypr. ib. IB (Ilart. ib. ): „soricum et pur-
purani indutao Christum induere non possunt, auro et margaritis et moni-
libus adornatae ornamenta cordis ac pectoris perdiderunt." Sua autem, et
in iis quae sequuntur, dosumpsit Pacianus e Tert. paen. 11 (0. I. 0ü2):
„num ergo in coccino ot Tyrio pro dclictis supplicaro nos condecetV Cedo
acum crinibus distinguendis et puluereiu dentibus elimandis et bisulcnni
aliquH ferri uel aeris unguibus repastiuandis, si (juid ficti nitoris, si quid
coacti ruboris in labia aut genas urgeat."

(s) coactus rubor] — rubor non naturalis, fictus atque mentitus. De
studio superciliorum artificio tinguendorum conferri quoque potest Cypr. (h;
hab. uirg. 14 (Hart. I. 197): „illi (scil. peccatores et apostatae angeli) et
oculos circumducto nigroro fuscare et genas mondacio ruboris inlicero et
nuitare adultorinis coloribus crinein ot expugrrarc omnem oi\'is et capitis
ueritatem corruptolae suae inqiugnatione docuerunt," et id. de laps. (5 (Hart.
1. 240): „corrupta barba in uiris, iu feminis forma furaita: adultcrati post
dei manus oculi, capilli mondacio colorati."

{t) hortulani maritimiue secessus cet.] Tert. paen. 1.1.: „praeterea ox-
q u i r i 10 balneas laetiores hortulani maritimiue secessus, adicito ad sumptum,
conquirito altilium enormen sagmam, defaocato senectutum uini."

18. 26 (63): „per brumam uitem ne colito, uina tamen defaecari, etiam
diffuudi Hyginus suadet." Inde — purgare. cf. Tert. an. 27 (0. 1. (iOO):
„uirus illu(^ corporale semen ex carnis defaecatione."

(v) senectus uini] cf. luu. sat. 13. 214: „Albani ueteris [iretiosa so-
nectus Displicet."

(?») sicagito, sic crédité] nota structuraimperatiui pro si sic agitis col.
(x) sacco tectus cet.] cf. ad c. 9.

otiain exiuiguis, liacc loquitur (//): »pcccauimus, facinus ad-
luisiiuus, iuipie gessinius, transgrcssi sumus praccopta ^^ ot
iudicia tua.« Do Azaria itidem ^^ scriptura diuina (i:^): »stans«
inquit »Azai\'ias procatus ost ot aporions os suum oxonu)-
logosin faciobat doo simul cum sodalibus suis.« üauid
ipso («): »lauabo« inquit »por singulas noctos Icctum mouni,
laciimis stratum moiuu rigabo.« Nos uoro quid talo, quid
similo? Non " dico illa, quao congrogamus ^^ ad cunudum
cauponando, morcando, rapiondo: foris lucra, intus libidinos
aucupaiulo, nihil agendo sinq)licitor (//), nihil pauporibus
largioiulo, nihil fratril)us i\'oniittondo. No haoc quidom quao
uidori otiam a sacordoto possunt ot opiscopo tosto laudari,
no haec quidom quotidian^/ -o seruanuis: llero in conspoctu
ecclesiao, perditam uitam sordida uosto lugoro, ioiunaro,
orare, prouolui; si quis ad balneum uocot (c), recusare
dolicias 2\'; si quis ad conuiuium rogot, dicoro ista felici-
bus ogo doliqui in dominum et periclitor in aetoi-num
poi-ire: quo mihi opulas, qui dominum laesi? Tonoi\'o prae-
torea i)auporum manus, uidims obsecrare, presbyteris ad-

praccopta c c ras. P. i\'\' itidom ti raft, ex d P. " procatus
edrr. e 2>recatis P. ct ajwrioiis os suum ox()m()l()go,siiii eovr.
ex ct aperuit os snmu et oxomologosiin 7t\'. i\'\' qiud eoir. e (pii //.
non n finuUs e ras. P. j,ost congroganms e.st rasara P.
opiscopo teste corr. ex episcopates te P. \'-ö cotidiana P. cpioli-
diano exj). 0 fin. ef suprascr. litt, a P. qiiotidiana edd.. (piotidiani
Mkjuc. sordida rira.s\'a lineola corr. e sordidam P. balneum
TT e ras. man. \'J. P. delitias t e ras. /\'. ^^ diccro 0 finatis
e ras. P. felicibus i e ras. P. michi /\'. prosbitoris P.

(c) si ((Iiis ad balneum nocet cot,] Tert. paen. 11 ({). I.(j()2): „cunKjuo
«piis intorrogarit, cuinam ca largiaris: Dcliqui, dicito, in deum et poriclitor
in aeternuni perire, itaciuo nunc pendoo et macoror et excrucior, ütdeum
reconciliem mihi, quem delinquendo laosi."

XI. Scio quosdam ex fratribus et sororibus noi-tris ci-
licio (e) pectus inuoluere, cineri incubare, ieiunia sera ^ (/\')
meditari et non talia (j/) fortasse peccarunt. Quid de fra-
tribus loquor Caprae, ut dicunt, ferae \' (h) remedia sua
nouerunt: confixas quippe audio uenenatis sagittis saltus per-
agrare Dictaeos " (/), quoad dictaw/r/ \' (/:) caule detonso
salutarium uirulento latice sucorum pulsa decutiant " tela
corporibus. Nos ignita diaboli spicula nullo paenitontiae suco.

toniptare P. ^o nostris P. uestris It. edd.. ^ sera corr. c
xera R. - meditari i fitialis ex e con-, maii. 2. P. ^ loquor jrro
loquar ego. \' caprao ut dicunt ferae R. Tilius. «iproo ut diciuit
fere P. caprae ferae ut dicunt edd.. ^ dicteos P. " quo ad P.
\' dictauini ego. diptamini P. diptamni a man. 2. R. dictami edd..
succorum el mox succo edd.. decutiant corr. e (lecutiat R.

(d) iirosbytoris aduolui cot.] Tort, iiaoii. \'J (0. 1. (560): „presbytoris
aduolui ot caris dei adgeuiculari, omnibus fratribus legationos doprocationis
suao iniungero."

[h) caprao ferae] Tert, paen. 12 (0. I. G(J4): „nuitao (juidom animao
et irrationales medicinas sibi diuiuitus attributiis in tempore agnoscunt.
Ccruus sagitta tiansfixus, ut forrum ot irrouocabiles moras eius de uulnoro
o.xpollat, seit sibi dicüimno medendum." Do re cf. Aristot. hist. au. !). (i.
riin. hist. nat. 8. 97 c. Verg. Aeu. 12. 411 sqq.:

„hic Venus, iudigno nati concussa doloro,
„dictannium gonetrix Crotaoa caipit ab Ida,
„puberibus caulem foliis et tlore comantom
„purperco; non illa foris incognita caitris
„gramina, cum tergo uolucres baoserc sagittac."
Cic. nat. deor. 2. 50. 120: „(auditum est) capras autem in Crota foras,
cum (issent coulixae uenenatis sagittis, herbam quacrere, quao dictamiuis
uocarctur, (juam cum gustauissont, sagittas excidere dicunt e cori)ore," qui
locus uereio est loci Arist. de auscult. mir. p. 702. cf. v. d. Vliet,\'Muom.
1892. p. 285. .

caprao] scripsi propter ea, quae mox sequuntur: „ecce nee ca|)ris nec
hiruudini homo similis."

(i) saltus i)eragrare Dictacos] on rursus Verg. Aon. 4. 72: „illa (soil,
cerua) fuga siluas saltusque poragrat Dictaoos."

(/.;) dictamnuni] s. dictamnus. 1\'raoter locos supra laudatos cf. I\'lin.
25. 92 sqq.. 20. 79. Val. Ma.x. 1. 8 ext. 18. Solin. 19.15. Apul. de herba 02.

nullo exomologcsis gramine repellenius Excaecatos {!)
liirundo ^^ pullos nouit ocularo ^^ (in) de sua chelidonia i\'\'(//),
nos lumina mentis amissa nulla malao ^^ tractationis radice
curabimus? Ecce nec capr/ó- ^^ nec hirundini bomo similis
caecitati ^^ suae inuidet et dolori.

Considerate nunc fratres, quod in fine promisi-
nius (o): quis fructus haec opera, uel contra, quis exitus
consequatur. Peccatoribus delicatis (p) et paenitentiam non
agentibus spiritus domini comminatur et dicit (r/): »dilec-
tum ueritatis non roceperunt ut salui tieront, ac proptorea
mittet illis <deus> operationem erroris ut credant men-
dacio ut iudicentur omnes, qui non crediderunt ueritati,
sed sibi placent in iniustitir/« " (/•). Item apocalypsis de

repolleinus PR. ropellimus edd.. ^ hj\'ruiulo F. i-\' ocularo JL
omeiidare P. chelidonia corr. e chcledonia R. " malo R.
capris PR. caprois edd.. i" hyrundiiii P. " cecitiiti suo P.
mme om. P. quod PR. quid edd.. cf. v. d. Vliet, Mnem.
1895. p. 197 sq.. ^o deus inseruit Migne. uicudatio P.
iniustitia pro iniustitiam ego. iniustieiam P.

(I) oxcaeuatos hirundo pullos oot. | Tort. paou. 12 (O. 1.G04): „liiruudo,
si (si quis, los. Scaligor) oxcaocauorit pullos, nouit illos ouularo rursus
<lo sua cliclidouia."

(7«) ocularo] illuniinaro (Ps. 145. 8 apud nostrum bapt. 7 mod.:
„dominas illuminât caocos.") cf. Tort. apol. 21 (0. 1. 2()(J}: „qui iam o.n-
politos ot ipsa urbanitato docoptos in îigintioncm uoritatis ocularot." pud. 8
(0. ]. 8()()). Plin. bist. nat. 2. (i (do solo): „bic roliqua sidora oculat."
Cypr. (juod idola dii non sint 14 i. f. (llart. 1. ;il): „caocos ot ignaros ad
agnitionom uoritatis oculare." ApuI, mag. cf. Könseh, 11. u. Vulg. p. 101.
IMokhuis p. 14!).

(II) chclidonia] cf. Plin. 8. 27: „cholidoniam uisui saluborrimam hirun-
dinos moustrauoro. uoxatis pullorum oculis ilia mcdontos." ib. 25.8: „ani-
nuilia (juoquo inuonoro horbas, imitrimisquo cholidoniam; hac onim hirun-
diiios oculis pullorum in nido rcstituunt uisum, ut quidam uolunt ctiam
orutis oculis." llicron. in Eccl. 7. col. 444: „nouit hirundo pullos de sua
ocularo chclidonia."

(o) quod in line promisinms] h. o. quod ultimo loco promisimus; cogitât
onim auctor quae ipse scrfpsoi\'at c. 2. i. f. : „postrenw illud aportissinmm
enitomur o.stondoro" cet..

(7) 2 Thess. 2. 10, 11. cf. Tert. adu. Marc. V. 10 (0 11. ;321). Cvpr.
do laps. ;j;5 (llart. I. 201). op. 5i). 18 (Ilart, II. 081).

(r) in iniustitia] scripsi cum Cypriano. Vulg.: „sed consenscrunt ini-
quitati."

morotrice .sic loquitur (s): »iu quantum clarificauit so et
(lelicias ^^ cxercuit, tantum date ei tormentum et luctum.«
Kt apostolus Paulus (t): »an ignoras quoniam bonitas dei
in paenitentiam te perducit Tu autem secundum duri-
tiam ^^ tuam tliesaurizas tibi iram in die irae et reuela-
tionis iusti iudicii dei.« Timete igitur, dilectissimi % insta
iudicia, omittite errorom, damnate delicias properat iam
tempus oxtremum, tartarus et gehenna laxatos impiis sinus
paiulunt. Post animarum tempestiua {n) supplicia rediuiuis
quoque perpétua coj-poribus poena seruatur. Nemo ( ^iTityi^\'\'
iecur {lu) credat ot uultur«»« ^ poëtarum ^^ ipse ^ sibi ma-
torium recrescontium ^ corporum reparat ignis aoternus. At-
tendito, si non creditis: aetnanun ^ (x) impetus, qui igni-
bus furit, supplicio " nutriente reparatur Si de cruciatu

delitias P. 21 j)erducit corr. e perducet R. 25 duriciain P.
2« in .siipra.tcr. R. 27 dilmi p. delitias Tycii P. =\'0 ^deat

pro credat v. d. Vliet, Pineut. 18!)\'). p. 1!)8. ^ uulturiuin uul-
turuin PR. Tilius. uultureni edd.. 2 poetaruin 0 e ras. P. poc-
tanun, ipse ego. mdgo: jioetarum. Ipse \' recrescentiuni altera v e ras.
P. recrescendum supra litt, d sc.r. Utt. t R. \'\' aetiiarnin pro aquaruni
cipxyiain emendationeni suam mecum benigne communicauit v. d.
Vliet. a(piarmn impetus qui ignil>us furit edd.. a(puu\'um inqionüis
igiiilius fuorit P. aquarum imponüis aut imponitis (distiugui nou
potest) ignibus furit R. supplicio s e ras. ct erasum est <di(juid
post m)e. P. \' roparatur pro rojiarabitur ego. reiiarabatiu- P.

(.s) Apoc. 18. 7. cf. Cvpr. toHt. III. Hl (Ilart. I. 147).
(O Kom. 2. 4, 5. cf\'. Cypr. test. III. 35 (Hart. I. 147). id. do liono
pat. 4 (Hart. I. 39i) .sq.).
(u) tempestiua] li.l. — ad tempus imposiia.

(v) Licet uemini lides habeuda sit fabulis ilIis de Tityi iecoie ot uulturc
poctarum, tameu hoe uerum, hoe crodoiulum est, igiiem acteriuuu sibi
semper materiem renouare recrescontium corporum, undo uircs sibi assunuit.

(?</•) Tityi iecur] cf. Hor. od. 3. 4. 77. Hom. A 577 sqrj.. Verg. Aen.
(). 595 sqq.. Lucr. 3. 984 sqq.. Ou. met. 4. 457. Til). 1. 3. 75. sq..
Prop. 3. 13 (20). 31. 4. 4 (5). 44.

(x) aetnae] montes tlammas eructantes. cf. Lucil. 3. VII (6) G.
(Mülleri): yiociylhnrot montes, aetnae omnos, aspori athones," quiuei\'sus
etiam Icgitur apud Geil. IG. 9. G. Ceterum Pacianus uerba sua dosumpsit e
Lucr. 2. 593^: „eximiis uero furit ignibus impetus Aetnae." cf. Praef. p. VII_

exomologesis retractr7/?> ^ (//), gehennam recordrmiini i®,
qnam uobis exomologesis extinguet. Vim eins et de praesen-
tibus aestimate, cuius fumariola " quaedam maximos mon-
tes subterraneis ignibus decoquunt {x). Aestuant indefessis
flammarum globis (a) Aetna Siculus et Vesuuius \'\' Cam-
pauus, et quo nobis iudicii perpetuitatem probent, dissiliunt,
deuorantur, nec ullis tamen saeculis finiuntur. Attendite
in euangelio diuitem solius adhuc animae suppliciis laboran-
tem. Qualis tandem illa redituris poena corporibus? (^uis in
illa stridor dentium, quis fletus oculorum?

retractatis PR. Tilius. retracti Mi g ne. Bibl. pat. max. Lugd.
IV. p. 817. E. retractis Bibl. net. pat. Col. Agripp. IV. p. 240. I),
cf. V. (I. Vlict, Mnem. 1895. p. 198. rétractas Ochl. ad Tert. j)acn.
12 ( 0. 1. b\'G.\'l). " gehennani ex. gelieiuia addita lineola man. 2. P.

recordaiuiiii PP. recordeniini cdd.. " fuiuiu\'iola fu e ras. P.
\'2 ethna P. Siculus PR. Mignc. Lisaniculus edd.. apud Si-
(ndos Oehl. ad Tert. paen. 1.1. Vesuuius edd.. Vaesebus cxp.
a, altera o corr. cx u, post b erasa i P. Vcsonus altera e e ras. P.

(//) si do c.niciatu o.\\omoIogosis n^traotat.is cïot. | Tort, piieii. 12 (0. I.
(iOii): „si do o.xoiiiologosi rotraotiis, golioniiaiii in oordo considéra, (juani
tibi e.voinologesis o-xtinguet et poonao prius uuignitudinoni iniaginare, utdo
reniedii adoptione non dui)itcs. (Juid ilUnn tiiesauruin ignis aetorni .losti-
nianuis, cuui funiariola quaodani oius tales flanuiiaruni ictus suscitent, ut
proxiniao urbos aut iam nullae extent aut idem silii do die sporentV I)is-
siliunt sui)erbissimi montes ignis intrinsocus fotu ot quod nobis iudicii poi-
pctuitatem probat, cum dissiliant, cum douorontur, num(|uani tameu liniuutur.
Quis iiaec sui)plicia interim montiuni non iudicii minantis exemplaria dopu-
tabitV Quis scintillas talcs non nuigni alicuius ct inaesdmabilis foci missilia
(luaedam et exercitatoria iacula consentiotV J)(! uorbo retractare cf.
ad c. ;5 in..

(rt) (lannnarum globis J (if. Verg. iu uotissima illa Aetnao descri])tione
(Aon. ii. 574): „attollitque globes liannnarum et sidera lambit," (luem
Vergilii locum cum Pindari Aetnao doscription(i (Pytb. 1. 21) comparat
(ioll. 17. 10. Praeteroa cf. Verg. (loorg. 1. 47;5: „(uidimus .Vetnam) llani-
marumquo globos li(|Uofacta(]ue uoluero saxa." Sil. â. 5i;î; „ton^uot Vul-
canus anbclos Cum foruoro globos liannnarum."

„Sententiam, ignes (|U0s euomant montium cacumina ossoexompla tlam-
marum infernarum, P.acianus ox Tortulliano sumpsit, quamquam protium
est obsoruare nucloum oj)inionis, ([uod no(|ue nu)utos illi tlammis inte.st.inis
douorontur, ne(iue corpora iguibus gehennae consumautur, iam oxtare apud
Ilor. 0(1. ;{. 4. 75: „nec perodit Impositam color ignis Aetnam."" v. d. Vlict,
ilnem. 18!»5. p. 198.

XII. Mementote, fratres, quia (h) apud inferos (c) exo-
mologesis non est, nec paenitentia tunc tribui poterit con-
sumpto tempore paenitendi. Festinate dum in uita estis, dum
cum aduersario (d) iter facitis. Saeculares " ecce ignes
timemus et carnificum i® ungulas expauescimus. Oomparate
cum his aeternas torquentiuni manus apicesque flammarum
nulla aetatc morientium Per ego vos ecclesiae fidem,
fratres, per sollicitudinem [e) meam per communes om-
nium animas obtestor ^^ et deprecor: ne pudeat in hoc opere,
ne pigeat opportuna quam primum remedia salutis inuadere (/"),
deicere maeroribus animum (</), sacco corpus inuoluere,
cinere perfundere, macerarc ieiunio, maerore conficere
multorum jjrecibus adiuuari 2«. In quantum poenae uestrae

exomologesis erasum est aliquid sub x P. ^^ saeculares
suprascr. s fin. P. ^^ carniftcmn prior i e ras. P. ^^ comparato
corr. e comparat P. 20 morientium corr. e moriendum P. per
ego uos ecclesiae fidem fratres PP. rogo nos per ecclesiae fidem
fratres Migne. per ecclesiae fidem rogo uos fratres Bibl. pat. ma.r.
Lugd. IV. p. 817. F. per rogo nos ecclesiae fidem fratres Bibl.
net. pair. (Jol. Agr. IV. p. 24(j. E. 22 meam a e rns. P. ob-
testor te e ras. P. 21 macerarc pro macerari ego. 25 (;onfiori pro
conficere v. d. Vliet, Mncm. 18!)ö. p. P)8. 2« adiuuari P. edd..
adiuuare P. Tilius.

(c) apud inferos exomologesis non estj cf. Cyjir. ep. öf). 29 (Ilart. 11.
(i47): „et quia apud inferos confessio non ost nee (ixomologesis illic fieri
potest" cot. ep. .\'\'kó. 17 (Ilart. Il.fiilG): „quia exomologesis apud inferos non
est." Eccle. 9. 10. Eccli. 14. 17.

[d) aduei-sarius] uel liostis saopo uocatur diabolus, cf. bapt, Cypr.
op. f)\'). 27 (Ilai-t, 11.04.5): „neque onim mala facta do sancto spiritu ueniunt,
sod do aduersarii instinctu et de imnuindo spiritu natae concupiscontiac
contra deum facere et diabolo seruire impellunt." Tort, jiaen. 7 (0.1.057):
„sod enim peruicacissimus liostis ille numqnam malitiao suae otinm facit."

(/■) romedia salutis inuadere] of. Tort, paen. 4 (0. 1. (>49): „paeniten-
tiam \' inuadere."

ig ) deicere maeroribus animum e. q. s. ] desumpsit I\'. 0 Ttnt paen. 9
(0. I. 000), quem locum attuli c. 9. s. f..

nou pepercm/« in tantum nobis deus pareet (h), »est (/)
enim mitis et patiens et multae miserationis et qui senton-
tiam floctat aduersus malitias irrogatam Ecce pi\'o-
mitto, poiliceor, si ad patrom uestrum uera satisfactione re-
deatis, nihil ulterius ^ errando, nihil pristinis adiciendo peccatis,
dicendo otiam humile aliquid et tlebile: »peccauimus (/.;) in
conspectu tuo, pater, iam non sumus digni nomine filiorum,« -
continuo de uobis et pecus illud recedet 2 imnnindum (/) et
siliquarum esca deformis (w). Continuo reuertentes et stola
nestict ot anulus (w) honorabit et paternus iterum complexus
accipiet. Ecce ipse loquitur (o): »nolo mortem peccatoris,
quantum ut reuertatur et uiuat,« et iterum [p) »nenne« ait
»qui ceciderit resurget et qui auersatus fuerit, conucrtotur?«
Et apostolus dicit {q)\\ »potens est deus statuere illum.« Apo-
calypsis otiam Septem ecclesiis (r), nisi paenitentiam egerint,
commina\'tur. Noc utique non paenitentibus comminaretur

27 popercoritis PR. Tilius. pepercistis Mignc. poi)ercitis Rihl.
pat. max. Lngd. /./. ct Bibl. pat. uct. Col. Agr. LI. prior p crasa
liiicola corr. c por P. 2h sentontiam corr. c sententias IL 2!" ma-
licias P. -\'O inrogatam corr. cx inrogatas IL • ulterius i- suprascr.
man. 2. P. 2 rccedot corr. c recedit R. uestiti PR. edd..
y,alias uestiot" in margine Tiliti.\'i. \' aduersatus exp. HU. d ct ras.
sub priorc a F. ^ apoailipsis P. comminaretur n e ras. P.

l)roforte stolam primam et induite illum et date anulum in manum eius"
(ict.. Terl. pud. 9 (O. 11. 810 s([.): „rocu|)erabit igitur ct apostnta uestcm
priorem, indumentum spiritus sanciti <>t anulum donuo signaculum laua-
eri" cot..

(p) lerem. 8. 4. cf. ep. 1. 5. Tort. paen. 8 (O. T. 058). Cypr. tt*st. HL
114 (Hart. L 182).

Tiisi ignosceret paenitentibus (s). Etiam ipse dous dicit (t):
»memento ecce unde cecidei-is ^ et age paenitentiam,« et
iterum: »cum (U) conuersus ingemueris, tunc saluaberis et
scies ubi fueris.« JSTec quisquam adeo peccatricis animae uili-
tate desperet (v), ut se iam non necessarium deo credat.
Neminem nostrum perire unit ^ dominus, etiam modici (u-)
et minimi " requiruntur. Si non creditis, intuemini: ecce in
euangelio drachma requiritur et uicinis inuenta monstratur;
ouicula, suppositis reportanda " ceruicibus, non est onerosa
pastori. Super (x) unum peccatorcm (//) paenitentiam \'-agen-
tem in caelis angeli gaudent et chorus caelestis ^^ exultât.
Keus tu peccator, rogare no desinas, uides ubi de tuo reditu
gaudcatur Amen

^ cecideris ceci e ras., s /in. siijrrascr. P. ^ i^tcr uult ct pe-
rire crasuni est aliquid P. minini P. lo di-agina P. ^^ repor-
tantur cxp. tur ct suprascr. da a man,. 2. P. ponitentiain prior
11 a ras. P. ^^ eelestis ras. sub c P. \'\' gaudoatur rasiira inter
o et a P. amen IL oni. P.

(s) iiGC .... pacuiteutibus I cf. ep. 1. G in.: „numquam dens non paenitenti
comminaretur, nisi ignoscer. t paenitenti." Tert. paen. 8 (0. 1. G.öS): „non
comminaretur autem non paenitenti, si non ignosceret paenitenti." Cvpr. ep.

22 (Hart. U. G40).
(n Apoc. 2. 5. cf. ep. IH. 8. Cvpr. de laps. IGi. f. (Hart. 1.2-1!)). ep.
19. 1 (Hart. .H. 525). ep. 34. 1 (Hart. II. 5G9). ep. .55. 22 (Hart. II. G-«)).
(Cypr.) ad Nouat. 13 (Hart. III. G3).

{u.) Es. .30. 15 (soc. LXX). cf. ep. III. 8. Cvpr. de laps. 3G (Hait. I.
203). ep. 34 1 i. f. (Hart. II. .ó()9).

(v) animi uilitate desperet] cf. c. 8 in.: „quodsi uestra uol)is uilis est
anima" cet..

(?«-•) modici et minimi cot.] cf. ej). 111. 14 in.: „ille posterior pojmlus,
illo pauper, ille modiocris imago ecclesiao fuit.... haec est ouis ilia, (juac
humeris reportatur.... haec est drachma quao quaeritur et uicinis inuenta
monstratur." Tert. jjaen. 8 (0. 1. 05!)): „quod nudier drachnmm ])erdidit
et requirit et reperit ct amicas ad gaudium iuuitat, nonno restituti pecca-
toris exemplum est? Errat et una pastoris ouicula, sed grex una carioi\'
non erat: una illa conquiritur, una pro onuiibus desideratur et tandem inuo-
nitur et humeris pastoris ipsius refertur; multum enim errando laborauo-
rat." cf. ep. I. 5 et paraen. 1.

(y) super unum.... gaudoatur] Tert. paen. 1.1. (p. (>58): ^laetantur
caoli ct (pii illic sunt angeli jiaenitentia hominis. Hens tu, jioccator, bono
animo sis, uides ubi do tuo reditu gaudoatur."
t

I. Aperire \' desidero qualiter iu baptismo nascamur et qua-
liter innouemur (r/). Verbis sane ipsius (/>) loquar, fratres, no
forte me ob nitorein sontontiarum stilo exultasse (c) crodatis,
et ut rem mysticam intellogero possitis. Atque utinam iucul-
care (d) possim: gloriam non require, doi enim solius gloria
est Vestri tantum mo cura sollicitât et borum maxime

Sormo sancti patiani epi (quod est supraser.) de baptismo
Idteris minio dcpidis P. sancti Paciani e])iscopi de baptismo P.
\' aperire a dcpicta est minio et eolore uiridi P. ef. Praef. p. VIII.
\'\' est gloria P. tantum me PP. mo üxntum edd..

1. 031): „ue ijuis nie tarn [»erdituiu existiuiet, ut ultro exeogiteiu libidiuo
stili (lu.ae aliis .scrupuhnu iucutiant." id. paeu 12 (0. 1. (>05): „quid ego
ultra de istis duabus huiuauae salutis quasi plaucis, stili potius negotium
(juam officium consciontiae moao Curaus?"

(c) exultare] de oratore ot orationo. cf. Cic. lin. 1. 10. 54: „uirtutuni
laus, in qua maxime cetororum philosopborum oxultat oratio." Cic. Cat. 2.

2. 3: „exulüit ot triumpbat oratio mea.\' id. or. 8. 20 de Domostiieno, cuius
oratio „exultauit audacius." id. de or. 3 9. 30 de Epboro et Theopompo
„alteruui (euim) exultantem uorborum audacia roprimebat (Isocratos), alto-
rum cunctantem ot quasi ueroeundantem inoitabat." id. acad. 2. 35. 112:
„cum sit enim campus, in (juo exultare possit oratio, cur eam tantas in
.mgustias.... compollimus?" Ij(Jcutio igitur petita est ab equis lasciuis,
in eampo Imc illuc porsalimtibus. ef. praetoiea Cic. acad. 4. 34. 112.

(il) inculcaro] inforciro, et translate oadom saepius iterando
iiigercro, in animo imprimore, docoro. cf. paraen. 1. Tert.
paen. 4 (0. 1. 050). De significatione inculcaro contomnoro
agenuis ad c. 4 i. f.. cf. et ad ep. III. 7.

competentium (c), si quo modo pos.s//?^ ^ iutellegere tantae
felicitatis examen (/"). Aperiam igitur quid fuerit ante gen-
tilitas, quid fides praestet, quid baptismus indulgeat. Quod
si ita, ut ego sentio, uestra corda penetrauerit, iudicabitis,
fratres, nullam wobis adhuc praedicationem amplius prae-
stitisse. Accipite ergo, dulcissimi homo ante b.aptismum in
qua morte sit positus.

Scitis certe illud antiquum, quod Adam terrenae origini
restitutus ((/) sit, quae utique damnatio (//] legem illi ae-
ternae mortis imposuit et omnibus ab eo posteris, quos lex
una retinebat Haec mors in genus omne dominata ^^ (/)
est »ab (/O Adam ^^ usque ad Moyson.« Per Moyson uero
unus tantum populus olectus est, semen scilicet Abrabae,
si (/) mandata iustitiae seruare potuisset. Interea nos omnes
sub peccato tenebamur, ut fructus essemus mortis, siliquarum

possint Cf/o. possinuis rii. cdd.. posciinus Tiliii.s. possiiu Mignc.
no )is Pit. nobis edd.. ^ dulcissinu rasura supra c P. origini
0 c ras. P. restitutus pro ])raestitutus Latinins. rotinobat
ti e ras. P. erasa est Hit. inter donunata et ost P. adani
ada e ras. P. iusticio P.

(e) compctontcs] in occlusiii nctorc (li(!ol)antnr ii, <[ni secundo inter chris-
tianos gradu censorentur, ita appellati „quod saci\'anuMitnin ba|)tisnii siinul
[)otorent," ut tradit, .Vugnstin. serm. IKi. cf. Isid. 7. 14. Sunt igitur ca-
techu men i. cf. Corp. Gloss. L.at. ö. 410. 21: „compétentes, appotoutes."

(ƒ) tantae felicitatis examen] cf. Cypr. op. .58. 10 (Hart. 11. ()().5):
„diuinao cognitionis examen."

(g) restitutus] scil. o jjaradiso. c. 1 i. f.: „restituons aotornitati," uhi
restituons cornMitum o ji i-a est! tuons praohot codex li.

(//.) quae danniatio cot.] cf. Tort. paon. 2(0 1. (545): „nam dous post
tot .ac tanta dolicUv humanae tomoritatis a [irincipo generis Adam auspicat.a,
post condemnatum hominem cum saeculi dote" cot..

(i) dominari] cf. c. 2. Opp. famulari. cf. Tort. hapt. 4 (0. I. (>23):
„spiritus enim domiiuitur, caro famulatur. Tamon utrumque inter so com-
municant roatum, spiritus ob imporium, (»ro ob ministerium." •
{k) Rom. .5. 14.

{t) si] l]lectum est semen Abiahao, S(5mperquo (îloctum fuisset, si
mandata îUstitiae seruare potuissot.

escis et porcoruin ^^ (m) custodiae destinati, id est operibns
iminiindis, per malos angelos ^^^ quibus dominantibus nec
facere licuit noc scire iustitiam; parere enim talibus dominis
seruiUis ipsa cogebat. Ab .bis potestatibus et ab ^^ hac
morte qualiter liberati simus attendite.

II. Adam postquam poccanit, ut retuli (n), dicente
|tunc| (o) domino [p) »terra es et in terram ^o ibis« ad-
dictus est morti. Haec addictio in genus omne delluxit (7),
omnes enim peccauerunt ipsa iam urgente natura, sicut apo-
stolus dicit (r): »quia per unum hominem m mumlum
peccatum introiuit et per delictum mors, et sie in omnes
homines deuenit, in quo omnes peccauerunt.« Dominatum 22
est orgo peccatum, cuius uinculis quasi captiui trahebamur 21
ad mortem, mortem scilicet sempiternam. Hoc uero peccatum
ante legis tempora nec intellegobatur, sicut apostulus dicit (.s):
donoc enim lex ponoretur, peccatum in mundo non habobatur,
hoc est non uidebatur, ad legis aduentum reuixit. Apertum
est 25 onim ut uideretur, uerum frustra, quia id prope nemo

porcorum PJf. edd.. pccornm Migne. angelos suprascr.
litt, s P. scruitus I\'P. res edd.. ^^^^^ j> i« gjjmjg

20 in torram P. Migne. in terra P. edd.. in terra y^alias in terram"
in margine Tilius. 21 i,^ uumdum P. om. P. edd.. nondum „alias
in mundum" in margine Tilius. 22 dnlitif P. 23 ggj suprascr. P.

{))!) porcoruin] pocoruin scribit Migno rcspocto, crodo, loco paraon.
12: „continuo (o nobis ot pocus illud rocodot iininunduin ot siliquamin
esca deformis."

(0) tunc] deleui ut ortum e.\\\' dittogra])iiia (dicento tF).
(7») Gen. 19. cf. Tert. adu. Marc. V. 9 (0. 11. ,\'500). rosurr. earn. (I
(0. II. 47.5). 18 (ib. 490). 2(i in. (ib. 500). 52 (ib. 537). Cvpr. tost. HI.
58 (Ilart. I. 158). id. do bono pat. 11 (Hart. I. 405).
(7) in genus omne dolluxit] of. c. 5 in..
(?•) Kom. 5. 12. cf. c. 5. in..

{s) Kom. 5. 13: „usque ad legem enim peccatum orat in nuindo, pec-
catum autem nou imputabatur, cum lex non esset."

seriiabat. (i). Dicebat enim lex: »non moecbaberis (/*) »non
occides« («), »non concupisces« tamen coneupisoentia
cum uitiis ^^ omnibus permanebat Ita peccatum istud ante
legem occulto gladio intorfccit bominem, in (w) lege districto.
Quae igitur spes bomini? Sino lege ideo periit, quia pecca-
tum 30 uidere non potuit, et in lego ideo quia in id ipsum
quod uidebat incurrit (x). Quis eum ^ ab interitu potuit
liberare? Audite apostolum (//): »miserrimus e(jo - homo!
Quis me liberabit ^ a 3* corpore ^ mortis luiius? Gratia«
inquit «per dominum nostrum lesum Christum.«

III. Quid est gratia? Peccati remissio, id est donum.
Gratia (z) enim donum est. Ergo Christus adueniens bomi-
nemque suscipiens ipsum illum hominem de potostato })eccati
purum et innocentem deo primus exhibuit. Dicit Esaias " (a);
»ecce uirgo« inquit \' »in utero accipiot et pai\'iet filium et
wocahitnr ® nomen eius Emmanuel Butyrum et mei mandu-
cabit priusquam sciat aut proferro malum aut öligere bonum«
et de ipso itorum (h): »qui poccatum non fecit, noc dolus

mecliaberis F. uiciis F. pernianebat eba r. ras. F.
in FR. Tilius. om. cdd.. 30 peccatum m c ras., supra w crasnm
est aliquid F. ^ eum (ïT) ras. ex enim F. - ego F. ergo R. cdd..
ergo T,alias ego" in margine Tilius. ^ liberabit corr. e liiierauit R.

a c ras. F. \' corpore e corr. ex r, erasum est aliquid j)ost noc. F.
■\' peccati e e ras. F. ysaias F. ^ inquit oui. F. ^ uocabitiu- I\'.
Vidg.. uocabitis R.. edd.. ommanuliel F. [iroforro malum aut
eligero bomun cx proférât malum oligoro bonum corr. uuui. \'J. R.

(a) Es. 7. 14, ].5. cf. Tert. adu. Marc. III. IB (0. II. i:!!)). rfdu. lud.
9 in. (0. II. 720). earn. Chr. 17 (O. 11. 458). 21 (ib. 459). 28 (ib. 401).
Cvpr. ep. 10. 4 (Hart. 11. 498).

(b) Es. -5.8. 9 ^^ 1 1\'etr. 2. 22. cf. Pac..bapt, 4. Tert. adn. lud. 10
(0. II. 7,80). Cvpr. tost. II. 15 (Hart. 1. 80).

inuentus est in ore eius.<- Sub lioc innocentiae patrocinio ^^
(lefensionem //oniinis aggressus est Christus in ipsa carne jiec-
cati. Continuo ille peccati ct " inobedientiae parens qui
primes homines aliquamlo deceperat, festinare incepit, aestu-
are i-\', trepidare. Yincendus enim erat soluta lege peccati,
qua \'\' sola hominem uel obtinuerat ^^ uel poterat obtinere i".
Armatur ergo in aciem spiritalem \'-o aduersus iminaculatum,
ac. primum eo artificio quo in paradise Adam iiicerat, specie
dignitatis aggreditur et uelut sollicitus de potestate caelesti:
»si tilius (d) (lei es« inquit »die ut lapides isti jiaiies liant
ut dum crubescit aut non uult dissimulare se filium dei,
temptantia ^^ iussa comjileret. Ecce adhuc non facet (r),
siiggerens (/") ut, si so misisset ox alto, acciperetur manibus
angelorum, (piibus mandassot pater, ut humeris oum forrent,
no forte oH\'endorot ad lapidein pedem suum; ni dum pro-
bare uult dominus se esso do quo pater istud ^c mandassot,
facere/ quod tomptator wxgcbal {(j). Elisus nouissimo

iiitcr est ct in ras. halwt P. i- ut primum jiost patrocinio
in-scrunt cdd.. i\'\' nominis Mig)ic. i\'^* peccati. Continuo ego.
I)cccati, continuo mdgo. i\' ct PR. out. cdd.. i"\' estuare ras.
infer t ct u P. post orat ras. habct P. " qua corr. cx qui R.

oi)tinuerat P. optinoro P. si)iritalom U. siüïlem P. spi-
ritnalem cdd.. \'-i paradiso iso e ras. P. panes fiaiit P. et Vutg.
flant i)anes P. cdd.. 2:! teinpümtia PR. tentantis cdd.. \'-) inisissot
aJtcra i c ras. P. ut PP. Tilius. om. edd.. istud in.Hcrtdt
umn. 2. P. \'-7 faccret pro facere ego. urgebat PR. cdd..
urgct Migne.

(d) Matth. 4. 3. cf. ïert. adu. Prax. 1 (O. II. (ió;}). do ioiuii. K
(O. I. 802).

(/") suggororo] = suppoditaro, submonoro, snbicoro iu nicinoriani. cf.
Cypr. op. 28. 2 (Hart. II. .54()). do dom. or. .ö (Hart. 1. 209). op. 57. 5
(Hart. II. 0.55). Ex oxomplorum copia abundanti ïortullianoa oxompla
dabit Blokhuis p. KiO sq..

(g) ut.... quod tontator lu\'gobat] si nihil ost in iota scntontia, quod
Icctorcm olfondat, causam uici, nam, in cotoris soruata codicum loctiono,
facorot scripsi pro faooro.

coluber (Ä), quasi iam cederet, ipsa illa quae primo homini
eripuerat, niundi regna promittit, ut dum uicisse se credit
iiominis aduocatws (jT^ recepto, quod defendebat, imperio,
inclinaret ad <ad> dictam (/. ) ab impio dignitatem, ac sic
aliquando peccaret. Verum in his omnibus superatur inimicus
et caelesti uirtute dissoluitur, sicut nates ad dominum ^ (/):
»ut resoluas« inquit ^ »inimicum et uindicatorem, quoniam
uidebo caelos, opus digitorum tuorum.«

IV. Debuerat cedere diabolus, necduni tamen (\\osiit
Scribas et Pharisaeos et omneni illam impioruin cateruam
nouis subornât {m) insidiis, furoribus agitat. Igitur ille post
uarias artes et callida * mendacia quibus dominum " {n)
more serpentis obsequenc/o decipere cogitarunt, postquam
nihil proficiebant, nouissime eum aperto latrocinio et crude-
lissimo genere passionis aggressi sunt, ut uel indignitate rerum
uel dolore ^ poenarum aliquid iniustum aut faceret aut diceret.

aduocatus Pli. aduocatum edd.. "O jj^ addictain ab inipio ego.
ad datani impio P. ad dictam impio, supra dictam scripsit datam

man. 2. P. in margine litt. Ï man. 2. P. ^ dominum m e ras.
man. 2. P. \'\' inquit est man. 2. Ii. ^ desiit P. desinit Ii. edd..

nouis ^jro notis ego. \' callida pro corda v. d. Vliet, Mnem.
1895. p. 198. mondatia P. " dominum Ii. deum (din) P.
7 obsequendo PR. edd.. obsequentia Mignc. ® doloro corr. cx dololo R.

(/») olisus.... coluber] cf. Tert. adu. Prax. 1 (0. II. (iSH): „e.xcidit
sibi coluber, quia lesum Christum post baptisma loannis tomptans ut lilium
dei aggressus ost, eertus filium deum habere uel ex ipsis scripturis do
quibus tunc temptationem struebat," cct..

elidere] cf. Tert. bapt. 20 i. f. (0. 1. 640): „(ostenditdominus) tempta-
tiones plenitudini et immoderantiao uontris appositas abstinentia olidi."

(i) hominis aduocatus] cf. ep. 111. 9 i. f. Cypr. de dom. or. .\'5 (Hart.
I. 268). do op. et eleom. 6 (Hart. 1. 378). ep. 11. 5 (Hart. II. 499). cp.
55. 18 (Ilart, II. 637). Saepe ooniuugitur cum uoc. doprocator.
(/e) addictain] = promissam.
(0 Ps. 8. 3, 4.

(m) subornare] = latenter instruoro, imprimis ad nocendum\', nostrum
opstoken, cf. Cic. pro Rose. Com. 17. 51. id. pro Deiot. 17 et saepius.

{n) „dominus et deus perpetuo confuuduntur orroro" v. d. Vliet, Tert.
p. 37. \'

atque ita perderet iiomiuem, quem gerebat, et relinqueretur
auima eius apud iuferes, quibus una lex fuit ut peccatorem
tenerent »aculeus (o) enim mortis, peccatum.« " Perstitit ergo
Christus »et (p) peccatum non fecit nec dolus inuentus est
in ore eins,« ut diximus (r/), nec tum i® quidem, cum ad
uictiuiam (/•) duceretur. Hoc fuit uincere: sine peccato con-
demnari. Diabolus onim in peccatores aecoperat potestatem,
quam sibi ille super immaculatum uindicauit, ac sie ipso "
superatus est id decernens super iustum, quod-illi per legem,
quam acceperat, non licebat. V"nde prophètes ad dominum (s):
»ut iustificeris« inquit »in sermonibus tuis et uincas cum
iudicaris.« Atque ita, sicut apostolus dicit (/), »transductis
])()testatibus Christus condemnauit peccatum in carne affigens
illud cruci et chirographum ^^ {u) mortis absoluens.« Inde

ipso c ras. man. 2. F. transductis snprasn-. prior s F.
cyrographiun ras. post g F.

(0) 1 Cor. 15. •](). of. Tort, rosurr. oani. 51 (0. II. 535).
(?)) 1 I\'otr. 2. 22 : p]s. 53. !). cf. 0. 3. Cypr. tost. III. 39 (Hart. I.
149). id. do bono pat, 9 (Hart. 1. 403).
{q) ut dixiinus] scil. c. 3.

(r) ad uictiniam ducorotur] of. Es. 53. 7: „sicut ouis ad occisiouoni
ducotur." Act. 8. 32: „taniquain ouis ad occisiononi ductus o.st." Tort. fug.
iu pors. 12 (0. 1. 483): „qui taniquam ouis ad uictimani ductus ost," ad
quoni locuna anuotat Oohlor: „rosorij)orotaliquis ad uictiniauduui facil-
linia corroctiono. Absorpta finali du per prioroni soquontis uocabuli ductus
quod supororat uictiman facili opera transiit in uicti mam. Sed alii
loci in Tertulliani scriptis, ubi idem uorsus lesaiao oisdom uerbis citatur,
probibont. cf. pat, 3 (0. I. 592). adu. lud. 9 10. II. 72(5)." Addo locos
Tert. adu. lud. 13 (0. II. 737). 14 in. (ib. 73!)). adu. Alarc. III. 17 (0.
II. 145). IV. 40 (ib. 2(57). Cypr. test. 11. 15 (llart. I. 80). ep. 13. 4
(Hart. II. 507). Tort, rosurr. earn. 20 (0. 11. 4!)2): „(pii ot tamquam ouis
ad iugulationom addmitus est," (juo loco Oolonius et Pamelius leguuf „ad
uictimani." cf. Riinsch, It, u. Vulg. j). 327.
(s) Ps. .50. (5.

(0 Coloss. 2. 14, 15. cf. Tort. pud. 19 (0. I. 837).
(?/) ehirograplium mortis] _ symbolum mortis ■ syngrapluun mortis.
„(— peccatum), etenim obligationes otiam ex delictis et nialoficiis nascuntur"
Oehl. ad Tort. paen. G (0. I. G55). Errat u. d.; peccato enim homo
debetur niorti. (,!ui igitur peccatum uincit, dolet chirographum, quo homo
inorti est addictus. Chirographum non est peccatum, sod necossitas mo-

est quod non »dereliquit ^^ {v} deus animam eius apud in-
feros neque dedit ^^ sanctum suum uidere interitum,« inde
quod calcatis ^^ (w) mortis aculeis die tertia " resultauit in
carne, reconcilians iilam deo et restituons ^^ aeternitati uicto
erasoque {x) peccato.

V. Sed si solus ille uicit, quid ceteris contulit? Breuiter
audite. Peccatum Adae in genus omne transierat (//), »per
unum enim hominem« sicut apostolus dicit (z) »delictum
introiuit et per delictum mors sie et in omnes homines
deuenit.« Ergo et iustitia ^o Christi necesse est ut in genus
transeat, ac sicut ille per peccatum stirpeni suam perdidit,
ita Christus per iustitiani genus suum omne uiuificet - {z*).
Hoc urget apostolus dicens («): »ut sicut per inobaudion-
tiam 23 unius <hominis> (/;) peccatores constituti sunt
multi, sie ei por dictoaudientiam unius iusti constitu-

ai dereliquit P. edd.. deroliuquit lt. dodit corr. c didit P.
calcatis suprascr. s fin. P. tercia P. rcstitueiis corr. c
praestituens It. i-\' mors suprasc?-. litt, s P. 20 iusticia P. 21 pec;-
eatum punctum est sub altera litt, c, quae est e ras. P. 22 uiui-
ficet ex uindicauit man. 2. P. 23 inobodieutiara P. 21 hominis
inserui ego. 25 et PR. om. edd..

hominem per lau.aerum donato ehii-ografiho mortis." cf. Tert. axlu. Prax. 1
(0. II. 054). Tort. paen. 1.1.: „quodsi necessitate nobis symbolum mortis
indulget, ergo inuitus facit." llox (c. 7.): „chirographum inobauditionis" afTcrt.
(«;) Ps. 15. 10. cf. Cypr. test. II. 24 (Hart, I. 91).
(w) calcarej = inculcare, despicore, contcmhere, spernere. cf. ep. III.
7. Tert. adu. Marc. III. 23 i. f. (0. 11. 155). spect. 29 (0. 1. GOi.
Cypr. ad Fort. 11 (Ilart. I. 339). dc op. et eleem. 24 (ib. 392):
„sproto calcatoquo iam mundo." ep. 3. 1 i. f. (Ilart. II. 470). ep. (I. 2
(ib. 481). ep. 10. 5 (ib. 494). ep. 37. 3 (ib. 578). ep. 55. 9 (ib. (J30 i. f.).
ep. 59. 13 (ib. (382): „despectis episcopis atque calcatis."
(x) eradero] cf. ep. 1. 3 i. f.. c. 5.
(g) in genus omne transierat] cf. c. 2 in..
(!t) Rom. 5. 12. cf. c. 2.

(x*) uiuificet] scil. necesse est. cf. c. G: „uiuificamur in Christo."
(a) Eop. 5. 19, 21. cf. ep. I. 4.

aiitur miilti, ac sicut regnauit delictum in mortem, similiter
ot gratia rognet per iustitiam in uitam aeternam.«

A\'I. Dieet mihi aliquis: sed peccatum Adae morito trans-
luit in postoros, quia ex ipso goniti orant numquidnos
a Christo goniti sumus, ut propter ipsuni sal ui esso possimus?
Carnalia cogitare nolito, iam uidebitis qualiter Christo parente
genoremur. Nouissimis temporibus animam utique cuiu carno
accepit Christus ex Maria: banc uenit saluam facoVo, Ininc a
pcccato Uhcrauit (6\'), banc apud inferos non reliquit, hanc
spiritui suo coniunxit ot suam fecit. Et hac sunt nuptiao [d)
domini, uni carni ^ (e) coniunctae, ut secundum illud magnum
sacramentum (f) fieront duo in carno una, Christus et ec-
clesia. Ex bis nuptiis christiana plebs nascitur (//) ueniento
dosupor spiritu ^ domini, nostrarumquo animarum substantiao
superfuso et admixto protinus semente caelesti, uisceribus
matris inolescimus aluoquo oius ellusi uiuificamur in Christo.
A\'ndo apostolus {h)\\ »prinuis Adam in animam uiiientein.
nouissinius Adam in spiritum uiuificantom.« 8ic gonorat
Christus in ecclesia per suos sacerdotes, ut idem aj)ostolus (/):

constituantur corr. c constiantur /»\'. constitmmtur Tiliii.s.
orant e. ras. P. ante mmiquid inscninl ct eihl.. liimc a
pcccato liberauit PP. Tilius. om. cdd.. hao(! P. \' uiirno /\'.

(c) huiic il pocciito liboriiuit] omittiuit cdd. rospoctn, opinor, !o(-() op.
111. 14 in: „iiaiic iionit doiniiuis Hiiluiini facore, liauc iqiiid inferos nou
rcliquit."

(d) nuptiao] nuitrinioninni. cf. ïort. oxh. cast. 12 (0.1. 754): „bouiis
nuptiiis focoris." uirg. uol. 17 in. (O. I. !){)8): „quao in iniptias incidistis,"
ot siiopius.

(e) uni carni I o.xplicatio stiitini iidditui\': „ut lioront duo in carno una."

(ff) ox bis nuptiis christiana [»lobs nascitur] cf. ep. 11. 2: „filius regis,
id ost populus clu\'istianus."

ill) 1 Cor. 15. 45. cf. ïert. adu. Mare. V. 10 (0.11.304). rosurr. earn.
51 (O. II. 5:34). 53 (ib. 538).

(/) 1 Cor. 4, 15. cf. ïort. nionog. (J (O. I. 709): „in ouiuigelio ego uos
generaui."

in ^ Christo autom ^ ego uos genui.« Atque ita Christi semen,
id est dei spiritus, nouum liominem aluo matris agitatum et
partu fontis exceptum manibus sacerdotis effundit fide tamen
pronuba (A;). Neque enim aut insertus in ecclesiam uidebitur
qui non crodidit, aut genitus a Christo qui spiritum ipsiit.s \'\'
non recepit. Credendum est igitur posse nos nasci. Sic enim
ait Philippus (/): »si ® credis, potest.« ® Recipiendus est
Christus ut generet, quia sic loannos apostolus dicit {ni):
»quotquot eum receperunt, dedit eis postestateni filios dei
fieri.« Haec autem compleri alias nequeunt nisi lauacri et
chrismatis " et antistitis ^^ sacramonto. Lauacro onim pec-
cata purgantur, chrismate sanctus spiritus superfunditur,
utraque uero ista mann et ore antistitis impotraw/r/v i", atque
ita totus bonu) renascitur ot iunouatur {n) in Christo, »ut (o)
sicut resurrexit Christus a mortuis, sic et nos in nouitate
uitae ambulemus,« id est, ut depositis uitae ueteris erroribus,
idolorum i" seruituto, crudelitate, fornicatione, luxuria ceto-
risque uitiis carnis et sanguinis, nouos per spiritum mores ^^
sequamur in Christo, fidom, pudicitiam, innocentiam, casti-

\' in om. Mignc,. ^ post autoni ras. hal)ct P. olfundit corr. cx
effn(Ht Ii. 7 ipsins PP. Tilius. ipse cdd.. inter si ct credis
est ras. P. " potest P. pot P. potos edd.. loliannos snprascr.
man. 2. P. i\' crismatis P. antistitis ^/\'ws ti c ras., alternm
ti .supra.scr. man. 2. I\\ peccata ata e ras. man. 2. P. anti-
stitis tis add. man. 2., ras. supra alteram i P. inipotrantur
priorem t supra.scr. man. 2. P. impetramus cdd.. ydolonuu
mores s suprascr. man. 2. 1\'.

it) Act. 8. 37. cf. Cypr. test. III. 43 (Ilart. 1. 151): „si credis e.x toto
corde tuo, licet," itaque locum etiain praebot Vulg. omisso uoc. tuo.

(/«) lo.ann. 1. 12. cf. Tert. de or. 2 in. (0. I. 5.5(5). Cypr. tost. 1. 3
(Hart. I. 42). de doni. or. 9 (Hart. 1. 272).

(n) renascitur et innouatur] cf. .id ep. III. 3. bapt. 1.
(o) Ron). (5. 4. cf. ep. III. 0. Tort, resurr. earn. 47 (Ü. 11. 528). pud.
17 (0. I. 830).

tatcni, ac »sicut (o*) portauinius imaginem terroni hominis,
portemus et oius, qui de caelo est, quia primus homo i"-*
de terra terreuus, secundus de ^o caelo caelestis.« Quod
agentes, dilectissimi iam non moriemur amplius. Etiam
si in hoc corpore resoluamur, uiuemus in Christo, sicut
ait ipse (p): »qui in mo crediderit, licet moriatur, uiuet.«
Certi " denique sumus ipso teste domino (q) et Abraham et
Isaac et lacob et omnes sanctos deo uiuero Doniquo
do his ipsis ait dominus (;•): »omnes autem illi uiuunt, deus
enim uiuorum est, non mortuorum.« Et apostolus do se
dicit {a): »mihi uiuero Christus est et mori lucrum, optarcm
dissolui ot cum Christo esse.« adhuc »nos (/) autem dum
in hoc corpore sumus, perogrinamur a domino; per fidem
enim ambulamus, non per speciem.«

YII. Hoc est quod credinms, dilectissimi ^ fratres. Cote-
rum »si (n) in hoc saeculo sj)orantcs sumus, misorabiliores
omnibus hominibus sumus.« Yita nuindi et pecudibus et feris
et alitibus, ut nidetis ipsi, aut nobiscum est communis aut
longior. Kst - illud homini ])roprium, quod per .spiritum
suum dedit Christus, id ost uita perpotua; sed si iam non

dado jf/v do ciiolo A\', i" homo c rns. P. 20 ^o oaolo cqu.
a coclo R. edd.. c cclo P. ^t quod c ras. P. dilïïii P.

2\'! ysaac P. 27 deo RR. edd.. dei Miipie. 2s uiuero
denoiaiis add. /iian 2. /\'._ disolui P. "o |joe corpore P/t\'.
iu corpore hoc edd.. 1 dilmi /\'. - est J\'. TUixs. et JL edd..

{<>*) 1 Cor. If). li), 47. cf. Tort. iulu. Mare. V. 10 (O. II. mó). rosurr.
(«irn. 4!» (O. II. 5:U sq.). Cypr. tost. II. 10 (Hart. I. 7.\')). ib. III. 11 (ib.
12:}). do bab. uirg. 23 (Hart. I. 204). do zolo ot liu. 14 (Hart. I. 42!)).
(p) loaun. 11. 25. cf. Cypr. do mort. 21 (Hart. I. 310).
{q) tosto domino] Luc. 20. 37. of. Cvpr. tost. 111. 32 (Hart. 1. 145).
(r) Luc. 20. 38. cf. Cypr. 1.1.

(.s-) rhilipp. 1. 21. 23. cf. Tort. i>at. !) (O. 1. (>04). speet. 28 i. f. (0.
1. (iO). (Cypr.) do laudomart. 14 (Hart. 111.37). dodupl. mart. 14 (ib. 22!)).
(O 2 Cor. 5. Ü, 7.

pecccmus uniplius. Quia sicut mors scelero acquiritui- i,
uirtute uitatur, ita uita sceleribus amittitur, uirtute retiuetur.
»Stipendia (<?) ergo peccati mors, donum (mtcni ^ dei uita
aeterna " per resum Ciiristum dominum nostrum.« Ante om-
nia uos retinete, paruuli, omnes aliquando gentes, sicut
supra ^ { w) diximus, principibus tenebrarum et potestatibus
traditas, nunc per lesu " Cliristi domini nostri uictoriam libe-
ratas. Ille est, ille qui redimit »donans (.e) nobis omnia
peccata« sicut apostolus dicit (//) »et delens quod aduersus ^^
nos erat chirographuin ^^ {z) inobauditionis quia et ipsum
tulit de medio aflSgens ^^ illud cruci, exuens se carncm,
traduxit potestates libere triumplians eos " in seinetipso.«
Soluit compeditos et uincula nostra r/mipit i\'\', sicut Dauid
dixerat (a): »dominus erigit elisos, dominus soluit compeditos,
dominus illuminât caecos« et iterum (/;): »dirupisti ^^
uincula mea, tibi sacrificabo bostiam laudis.« Soluti itaque
(Ie uinculis ubi per baptism! sacramentum ad signum do-
mini conuenimus i", diabolo et omnibus angelis eius renun-

^ pecceuius PR. edd.. peccamus Minne. \' adquiritur P.
autem PR. Tilius. om. edd.. ^ post aeterna ras. habet P.
\'\' snpra j) erasa lineola eorr. ex per P. ^ tenebrarum eorr. e uor.,
i/nod\' Icf/i non, potest P. " post iesu ras. habet P. aduersTis
cxp. s fin. P. " cyrographum I\'. \'2 inobaudictionis c ras. eorr.
cx 0 P. aflligens P. ^^ eos [Ut. Tilius. eas cM.. dirupit P.
disnqiit exp. litt, s P. disnq)it edd.. i\'"\' cecos altera ci ras.
eorr. cx 1 P. ^^ dirupisti corr. e disrupisti R. uinculis ras.
snpra u habct P. conuenimus .^iglum us denotans add.
man. 2. P.

(ol Kom. (3. 2:3. cf. ïort. resurr. cuni. 47 (O. 11. 028). (Cypr.) do
dui)l. mart. 25 (Hart. III. 2;38).
i w) supra] soil. c. 1 i. f..
(x) doaans] — condonans. cf. ad op. 1. 7.

(y) Coloss. 2. 13-15. cf. c. 4 i. f. ïort. adu. Mare. V. 10 (O.-Il. 332).
resurr. caru. 23 (O. II. 40(3). pud. 10 (Ü. I. 837).
(») cliirograplmm] cf. ad c. 4 1. f..
(a) Ps. 145. 7. 8.
(i) Ps. 115. 1(3, 17.

tianuis quibus ante soruiiiinuis, ne iam illis ulterius ser-
uiamus sanguine Christi et nomine liberati. Quod si quis
postbae ^^ oblitus sui et redemptionis ignarus, rursus ad ange-
lorum seruitutew (e) et infirma illa et egena mundi ele-
menta (c/) transierit, antiquis illis compedibus ot catenis, id
est peccati uinculis alligabitur »et {e) fient iuiui.ssima eius
detoriora prioribus,« quia et diabolus eum quasi perfii(/ain
niiictuin uehementius illigabit et Christus pro eo iam
pati non poterit, quia »qui (f) resurre.xit a mortuis iam non
morietur -■\' amplius.« Igitur, dilectissimi somel (//) ablui-
mur, somel liberanuir, seniel " regnum immortale suscipi-
/uus; seniel »felices (//-) sunt, quorum romissa sunt facinora
et quorum tecta sunt peccata.« Tenete fortiter quod acce-
pc^vVw seruate \'\'o féliciter, amplius peccare nolite. I\'uros
uos ex 00 et immaculatos ^ in diem doniini reseruate. Onn-
dia et (/) infinita ^ sunt praemia fidolibus praestituta, »quae {/•)
nec oculus uidit« inquit »noc auris audiuit, noc supor cor

20 renuntiainus (relTtiamus) ras. post n ct post 111 liabct 1\'.
21 post hac niirxit watt. 2. P. 22 soruitutein seruitutes
mati. 2. U. seruitutes P. cdd.. porfugaiu uinctum pro jier
fugani uictuin ego. 2;! inlipbit it c ras. P. 2t mortuis ct

iam ras. hahct P. morietur corr. e moritur P. 2« dilnü p_
27 semel regnum immortale suscipimus PR. Tih\'us. somel in regnum
immortale suscii)imur cdd.. immortale corr. cx in mortalo R.
2\'* tect-i poccata sunt sighun t supra a fmaJcs add. uuni. 2. P.
2\'\' accoperitis PR. accepistis cdd.. =\'0 soruato a c ras. P. \' imma-
culatos altera a corr. cx 0 P. - gaudia P. grandia cdd.. grandia
vmn. 2. pro gratia R. ^ infiniiita J\'.

{/i) Ps. 31. 1 Rom. 4. 7. cf. Tort. Scorp. (i (0. I. 012).
(/) o(] intensiuum. Num dolendumV

hominis ingressa sunt (/).« Haec uti accipere possitis, iusti-
tiae laborihus et uotis spiritalibus obtinete. Amen ^

spiritalibus Migne. sp"älibus P. spiritualibus edd.. amen
P. om. P. Explicit P.

(v) loge: quod pcr saecula tanta non cocidorit."
addo: atqui nego R. Miijnr.
lego: cariosas.
(.S-) „ : ecclesiae disciplina.
{t) „ : sonectutem.

•
	. . r

Si


	/ •

-	V \'
\' 1
	■
yj.



-v: ^^

; T\\ ,
		! 1
. V.\'S*!
	-1 ■

\' i. /