-ocr page 1-



		*�f**iiflJW!flF.

VERHANDELING, OVER D E MUZIEK; Waer in men tracht, de zelve tot meerder Maerheit te brengen, van het overtollige te zuiveren, ze gemakkelyker in de beoeffening te mae- ken en eenen grooteren trap van vol- koomenheit te doen bereiken; TEN WELKEN EINDE, Het rechte gebruik der Nooten, Sleutels, Maet- en andere Tekenen wordt opgegeeven, en alle moogelyke Klanken, Toonen en Akkoorden worden aengeweezen; benevens de wyze, hoe geluit geevende Slingers te maeken en gebruiken, tot het fpoedigh leeren der Maet; A L S M E D E Hoe men de Klawier inftrumenten tot volkoomenheit kan bren- gen, met eene befchryving van een nieuw uitgevonden Klavefimbel, waer op alle moogelyke klanken zuiver zyn, E N Eindelyk is achter deeze Verhandeling gevoegt eene Lyft van Konftwoorden der Muziek , gefchikt volgens het A,B,C; benevens een Blatwyzer , en 8 Flaeten.

	IN s'G k A V E'N HA G E_t* By JAN ABRAHAM BOUVlNK, Boekverkooper op de Plaets; M D C G L X X I I.

-ocr page 2-



	* -l I # RWS # K-wR #** I h» i^> §v ^§ o ixi k i 1X1 i $ §n§ �» § K -M� * S<«S ** S^S *# -M� »«�**

A E N DEN LEEZER, j^t'ie hier een Werkje, dat my, in myne uitfpanningen, tot oeffening en verlufti- ging heeft geftrekt, kan het U eenigh nut toebrengen, het zal my aengenaem zyn. Ik hebbe daer in te fhmen gebragt al het geen ik, door onderwys, myn eigen onderzoek en overdenking, hebbe bevonden dienftigh te konnen zyn, om de Muziek, die ik voor eene der aen- genaemfte uitfpanningen houde, in haere beoeffening gemakkelyk te maeken, en tot meerder volkoomenheit te brengen; de * 2 tyt

		.

-ocr page 3-



		lv AEN DEN LEEZER, tyt heefc my niet toegelaeten om het zoo te befchaeven, als het wel hadde behoort, noch om na te zien, of anderen reets hadden gezegt, het geene ik voordraege; daer aen is ook weinigh geleegen, om dat ik noch voordeel noch eere bedoele; en het derhalven geenszins myn oogmerk is, om met myn werk, veel minder met dat van anderen, te pronken, noch te doen zien, dat ik over de floffe, die ik verhandele, geleezen hebbe; ik trachte alleen nuttige waerheden, ter bevordering van de Muziek, door eenvouwige woor- den en voorftellingen, duidelyk te mae- ken; men zal derhalven hier te vergeefs aengenaemen ftyl of ftipte ordre zoeken; en,

-ocr page 4-

PBWJwwiflPV "* ""' "

,-----im

AEN DEN LEEZER.

en, om dat ik niet anders op het oog
hebbe, dan het geen my in myne uit-
fpanningen tot oeffening ea verluftiging
heeft geftrekt, ook ten nutte van ande-
ren te doen dienen , zal de Leezer,
hoope ik, de feilen, welken 'er in mog-
ten zyn , gelieven te verfchoonen , en
ten beften te duiden, dat ik, die geens-
zins de lyft der Autheuren wil vergroo-
ten, mynen naem niet aen het hooft van
dit Werkje ftelle. Ik wenfche den Lee-
zer daerom niet minder van harte toe
alle heil en zegen.

B E.

* 3

■■

-ocr page 5-



		BERICHT, V O O R DEN BINDER. A chter de Blatwyzer. worden gevoegt de acht plaeten, die zoo worden gevouwen, dat zy buitcn het boek konnen uitflaen; aen de vier eerften laet men een ftrookje van eenen vinger breet, en vouwt het naer achteren om, en van de vier laetften fnydt men het overtollige witte af, en plakt PL 8 aen PI. i; 7 aen 2; 6 aen 3; en 5 aen 4; zorg draegende, dat eene hoogere plaet zoo verre boven als beneden eene laegere koornc; men legt ze vervolgens in elkanderen ennaeit ze in eens zoo vaft, daf het witte, by het affnyden van het boek, kan worden geraekt.

-ocr page 6-

. - . _..

- "■ ■■ ^W^^A^t~~n**V>"W^w~~

■

F E I L E N.

22 ftaet, (J. 28. lees, §.
16 ftaet, derzelver lees.
18 ftaet, Jd. lees, ;d.
13 ftaet, J. 11. lees, J
24 ftaet, uitgedrukt lees,

28 en 30
der zelve

n en 9.
uitdruk.c

Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz,
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.

Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz,
Blatz.
Blatz.
Blatz.
Blatz.

23 reg.

38 reg.

42 reg.

54 reg.

56 reg.

65 ^re§-

66 reg.

67 reg.
81 reg.
90 reg.

101 reg.
106 reg.
in reg.
141 reg.
149 reg.
155 reg.

177 reg.

178 reg.

193 reg.
198 reg.

202 reg.

203 reg.
203 reg.
215 reg.
218 reg.
218 reg.

224 reg.

225 reg.

226 reg.
230 reg.

4 ftaet, ild. lees, ijd

11 ftaet, 2d.
23 ftaet, 8|d
23 ftaet, ijd

lees, 1 Id.
lees, 8d.

ijd.

lees,

14 ftaet,

5- 40.

lees,

30.

24 ftaet, J. 28. lees, J. 14 en 28.

25 ftaet, 5 4<5. lees, §, 46 en 47.
22 en 24 ftaet, Ci lees, Si

4 opdenkant, ftaet, PL 1 lees, PL 3.

1 ftaet, Ci, lees, Si,
11 en 12 ftaet, §. 54. lees, §. 53.

9 ftaet, sd. lees, 4d.
18 ftaet, ftuk J. 72. lees, ftuk 0 §. 72.

9 ftaet, plaetfen J. 69., kan lees,
plaetfen, kan
12 ftaet, 5. 73. lees, J. 74.

7 ftaet, 2|d. lees, 3 d.
15 ftaet, fchroeven lees, ftelpennen

7 ftaet, 8 d. lees, 8jd.

9 ftaet,
15 ftaet, k

7 ftaet, I

2 d. lees, 2-d.
lees, knop
lees, |d.

20 ftaet, 2d.

lees, 1 id.

24 ftaet, I7|d. lees, i9jd.
9 ftaet, 5'd. lees, 7^d.
6 ftaet, 2 en sd. lees, 3 en sd.
21 op den kant, ftaet, voor de ftelpennsn
en fnaeien lees, voor de fnaeren
2 ftaet, eenen lees, eene
14 ftaet, b kruis lees, B
18 ftaet, ild lees, \d
9 ftaet, dobbio lees, doppio
29 ftaet, fe presto lees, e presto
12 ftaet, Pofaune en lees, Pofaune ,Sac-
qutboutc, Sacquebute en

Blatz. 252 reg.
Blatz. 257 reg.
Blatz. 257 reg
Blatz. 274 reg.
Blatz. 277 reg.
Jilacz. 283 reg.

-ocr page 7-



		VERBETERINGEN. Blatz. 118 reg. 18 by te voegen achter het woort geftemt; en wil men ook onderzoeken of het behoorlyk is befnaert, toetft men de boven quinten, door den nagel van den linke duim op de twee naeft elkanderen leggende fnaeren, boven de tekentjes, te ftellen; indien de eene fnaer laeger moet worden gegreepen, dan de tekentjes, om eene zuivere boven quint te hebben, is zy te dik, en hooger te dun ; Blatz. 260 reg. 23 by te voegen achter het woort fchuift; en het klapperen by het aenflaen der fnaeren , die op de kammetjes koomen, te beletten, welk oogmerk hier door, by de twee Jacgfte fnaeren, niet wel kan worden bereikt, om dat de o&aeven te lang zyn; men neemt derhalven een eint koperdraet van n°. 4, dat 4 d. langer is dan het monochordium dikte heeft, zet aen ieder einde 2 d. in den haek om, en laet het eene onder tegen het mono- chordium, en het andere achter de twee kam- metjes, op de fnaeren, die tot leiers der zelve dienen, drukken , als zy zoo verre van de einden ftaen, dat zy beginnen te beweegen en het geluit zwak wordt, dit is beter dan eenen wollen draet onder om de kammetjes te haelen, reg. 1 en vervolgens opgegeeven.

			VER.

-ocr page 8-

-~~.......~~ ■'

- '" ' - ■' -.......

VERHANDELING

OVER D E

M U Z I E K.

§� !�

Watinde
Muziek
als onder-
fcheiden
vcor-
koomt»

N hct geene men gewoon is Muziek
te noeraen, worden twee zaeken
van elkanderen onderfcheiden, nae-
melyk de Melodie en de Harmonie >
of de Zang en de Overeenftemming:
want een ieder, die over de Muziek oordeelt,
bedient zich van deeze of diergelyke uitdrukkin-
gen; de Melodie is goet, maer dasr is niet veel
Harmonie in, of de Harmonie is goet, doch de
Melodie deugt niet 5 het zal derhalven noodigh
zyn te onderzoeken, wat eigenlyk de woorden
Melodic en Harmonie, of die van Zang en Over-
eenftemming willen aenduiden , om eene vol-
doende bepaeling aen het woort Muziek te kon-
nen geeven.

Niemant, die ecnigh dcnkbeelt heeft van het
geene men Melodie noemt, kan onbewuft zyn,
dat, om die ftreelende aendoening te verwek-
ken, welke men door dit woort uitdrukt, het
noodigh is, niet alleen de hoogte, affiant of in-
terval en ftcrkte, maer voornaemelyk de lengte
of tytvan duuring van iederen klank, welken men
$aer toe wil doen dienen, wel af te deelen en

A te

Bepae-
ling van

het woorc
Melodie;

-ocr page 9-



			i <M 33 >#

		te bcpaelen, rcgelmaetigh famen te voegeny en na elkanderen aen het gehoor te brengen; derhalven bctekent het woort Melodic niets an- ders, dan een Rcgelmaetigh Samenftelfel van klanken, die na elkanderen werden gehoort. Frarmo- Hy die in het geene , dat men gewoon is Harmonic te noemen, niet geheel onbedreeven is,'zal moeten toeftemrnen , dat het noodigh zy, de hoogte, afftant of interval en fterkte van de klanken, die men daer toe wil doen die- nen, wel af te deelen en te bepaelen, rcgel- maetigh famen te voegen en ter zelver tyt aen het gehoor te brengen; derhalven betekent het woort Harmonic of Overeenftemming niets an- ders dan een Rcgelmaetigh Samenftelfel van klanken, die ter zelver tyt werden gehoort. Muriek, En dewy! de Muziek beftaet alleen uit Melodie en Harmonie, en deeze beide uit niets anders dan een Rcgelmaetigh Samenftelfel van wel af- gedcelde en bepaelde klanken, die na elkanderen, en klanken, die ter zelver tyt werden gehoort, bepaelt men het woort Muziek voldoende met tezeggen,dat het zelve niets anders aenduidt dan een Rcgelmaetigh Samenftelfel van klanken ; en Maziek- dat van Muziekkunde niets anders dan de Wee- ^kunde" tenfehap om een rcgelmaetigh Samenftelfel van klanken temaeken: want klanken, die wel zyn afgedeelt en bepaelt, regelmaetigh famenge- voegt en aen het gehoor, door Stemmen of In- ftmmenten, zoo, werden voorgedraegen, noemt een ieder Muziek , dat is een Regelmaetigh Sa> menftelfel van klanken; ert aen hem, die den aert

-ocr page 10-

<s>< m >®

aert der klanken kent, en de regelen verftaet,
naer wclke dezelve moeten werden afgedeelt,
bepaelt en te famengevoegt, om een Regel-
maetigh Samenftelfel uit te maeken , kan men
den naem van eenen Muzickkundigen niet be-
twiften.

Hy, die de klanken in cen Regelmaetigh Sa-
menftelfel brengt, en door gepafte tckenen op
het Papier zet, draegt den naem van Componift
of Samcnfteller; en zy, die deeze klanken, op
eene bevallige wyze, aen het gehoor konnen
voordraegen , koomen dc naemen van Zangers
of Speelers toe; deeerfle worden naer de hoogte
of laegte hunner Stemmen, Difcant- Tenor- en
Baszangers, en de laetfte naer de Inftrumenten,
die zy daer toe gebruiken, onderfcheiden , en
Organiften, Fiooliften, Traverfiften, Altiften,
Basliften enz., genoemt; doch hy, die, by eene
grondige kennisfe der Muziek, eene groote be-
quacmheit van famenftellen en voordraegen,
of componeeren en executeeren, bezit, kan met
recht een Muziekant of Meefter der Muziek ge-
noemt worden, een naem, welke niet zelden aen
gemeene Zangers of Speelers, ten onrechte,
wordt gegeeven , w-aerom zommige Meefters
zich reets lange dien van Profesfor in de Muziek,
of van het een of ander byzonder Inftrument,
hebben aengemaetigt.

Uit de opgegeeve bepaeling van het woort

Muziek volgt derhalven, dat alle klanken, die

men wel afdeelen, bepaelen en regelmaetigh

fsmenvoegen kan, ook tot de Muziek konnen

A 2 dienen,-

Mazielfc.

kundj-

gen.

CompO"
nift.

Zangers
of Spee«
lera.

Een Mo-.

zitkanto.,'
Meefter.

-ocr page 11-

4 <8K & >®

Wat tot
Muzick
kdti die-
licn.

dienen, de Stemmen van Menfchen en Diercti,
benevens de meenigte van Inftrumenten van tyt
tot tyt uitgedacht, welke door de lucht, de wry-
ving en boding > klanken voortbrengen, ftellen
dit buiten tegenfprack , en geeven, naer haere
mcerdere of mindere volkoomenheit, ons ook
een uitgeftrekter of bepaelder denkbeelt van het
' wonderlyk verraoogen , dat een bequaem Mu-
ziekant, door dezelve , op zyne toehoorders
heeft. Ilier na zal blyken, dat onder de vol-
koomen Inftrumenten , de Fiool , Alt- en
Basfioolcn, wcl de voornaemfte plaets beklee-
den, ora dat daer op uit alle moogelyke toonen
kan werden gefpeelt; dat de tegenwoordigh in
gebruik zynde Klawierinftrumenten, als het
Orgel, Klavefimbcl en diergelyke, noch verre
van die volkoomenheit afzyn, doch daer toe
konncn worden gebragt; en dat hetwel de moeite
waerdigh is daer aen eenigen vlyt te befteeden,
om dat ze de voornaeme Inftrumenten der Mu-
ziekanten zyn, dewyl ze tot de famcnftelling der
Aluziekftukken worden gebczigt, §. 59 en 61.

DeFiool,
Alt en
Basfioo-
len >iyn
vollmo-
mep tn-
ftra men-
ten.

De Kla-

wier In-
ilruraen-
ti-'ti *yn
envoi-
koomen.

De klanken zyn, door de geenen, die zich met
het in ordre brengen derzelve, en dus met het
famenftellen van Muziekftukken, hebben be-
zich gchouden, voor het oog gefchildert, door
zckere tekenen, thans onder den naem van Noo-
ten, by de BeoefTenaers der Konft, genoeg be-
kent; ze worden geplaetft op vyf linien, en

die,

De klan-
ken wor-
den aen
het ge-
zicht
voorge-
ftelt door
Kooten.

-ocr page 12-



			<K & >® 5

		die, welke de naturelle of grontklanken voor- ftellen §. 4.6 en 47. by de Nederlanderen ge- noerat, Ut, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si. of C, D, E, F, G, A, B. de laetfte de eenvouwigfte benaeming zynde, en de bequaemfte om de noo- dige vcrandering te konnen ondcrgaen, tot het nocmcn van alle moogelyke klanken §. 50. is 00k met reden het meefte in gebruik. . §� 3. De Nootcn, waer door enkele klanken worden d? noo- uitgedrukt, en die als op zich zelfs flaende ten vverden aengemerkt, of wcl de zoogenaemde en""?- telnoOten of telletters der Muziek, zyn eene ver- ^,1!^1,,<:t'- meerdering en vcrmindering onderhevigh, hier in is <Jerhe- men het eens voor zoo veel het gebruik aengaet: want ecn ieder fpeelt eene witte noot met eenen ftaert, eens zoo lang als eene zwarte telnoot, en eene ronde zonder ftaert tweemael zoo lang: maer in de uitdrukking is verfchil, de meefte bcdiencn zich alleen van de vcrmindering, en noemen eene ronde witte noot zonder ftaert, eene enkele; eene met eenen ftaert, eene halve; eene zwarte, een quart; eene eens geftreepte, een achtfte; eene tweemael geftreepte, eenzeftiende; eene driemael geftreepte, een tweeendertigfte; eene viermael geftreepte, een vierenfeftigfte; ' en eene vyfmael geftreepte, een hondertachten twintigfte; deeze verdeelinge koomt aen de leer- lingen onverftaenbaer en onuitvoerlyk voor, om dat ze daer aen geen denkbeelt weeten te A 3 hechten,

-ocr page 13-



		6 W§M

	hechten, vooral wanneer men hun de halven _squarten en achtftens, als op zich zelfs ftaende en- kele telnooten, doet fpeelen, en dan weder dc halven, a!s twee of als vier enkele, en de zwar- te als dubbele §. 4. en 12. vermeer- Beter is het derhalven eenige weinige te vol- vermin- gen, die zich van de vermeerdering en vermin- go«?^gls dering bedienen, deeze koomen de verwarring, _Plr _x die door de enkele vermindering ontftaet, voor, F'g- 1, 2, _en beantwoorden aen het driederhande gebruik, dat men van de Nooten maekt, en noemen daerom ecne Telnoot, die de voornaemfle in de Muziek is §. 9. eene enkele , het zy ze door eene witte met eenen flaert, door eene zwarte of door eene eens geftreepte wordt voorgeftelt vermeer- §. 4, j eene, die eens zoo lang is als eene telnoot, noemen zy eene dubbele; die viermael zoo lang is, eene twee dubbele; en die achtmael zoo lang is , eene vier dubbele; of zeggen, dat ze zoo lang moetea werden gehouden als twee, vier of acht enkele telnooten. Vermin- De Nooten , welke maer half zoo lang dan eene telnoot zyn, noemen ze halven; die noch de helft minder zyn, quarten ; die weder de helft minder zyn, achtftens; en die maer half zoo lang dan deeze laetfte zyn , zeftiendens; welke driederhande zeftiendens , de tweeen- dertigfte, vierenzeftigfte en hondertachtentwin- tigfte deelen of parten zyn der geenen, die al- les, door halven, quarten en achtftens, in plaets yan telnooten, uitdrukken §. 4. Het is 00k pel natuurlyker en duidelyker, met de geenen, die /

			V

*,:g_L* *'■-"&*

-ocr page 14-



			<SK © >$ ?

		die eene vermeerdering en vermindering aennee- men, eene ronde witteNoot PI. i. Fig. 2, die zoo lang is als vier en�e/* zwarte Nooten, eene twee dubbele te noemen; dan met de eerfte ftaende te houden, dat eene enkele Noot vier en- kele is, het welk men doet, hoe vreemt het 00k moogc fchynen, wanneer men zegt,dat dc zwarte Nooten telnooten zyn, en dus, als enkele op zich zelfs ftaende, afzonderlyk moeten werden ge- fpeelt, en ze nochtans quarten van de enkele rondc witte Noot noemt. 0-4- Daer zyn noch in gebruik driederhande foorten Daer i_yn van Nooten, naemelyk acht, die men Verminde- "°,,^ch.;ⁿ ringsnooten noemt, om dat de witte met eenen vermin, ftaert, waer onder het eetal 1. ftaet, de enkele derings- « nooten. klank of telnoot voorftelt, die onder deGemeene _, ⁷ pi. 1. Nooten twee telnooten verbeeldt, envervolgens n&. 1. de helft vermindert is,de eerfte, waer onder het getal 8. ftaet, noemt men Longa of lange, en de tweede Brews of korte, deezc twee koomen zelden anders dan in Kerkmuziek voor, het drie- mael geftreepte zeftiende is hier een zooge- naemt tweeendertigfte deel. Acht, die met den nacm van Gemcenenooten Gemee- zyn beftempelt, waer van de zwarte met eenen [e^e_nⁿ°°~ ftaert de telnoot is, zoo als de Syfer Letter 1. _Pl _taenwyft, van deeze wordt de langfte, naemelyk ^Fis-. de Brews,* in de GemeeneMuziek 00k zelden aen- gctroffen , het viermael geftreepte zeiliende is hier een zoo genaemt vierenzeftigfte dcel. A 4 En

-ocr page 15-



		8 <8X 0 M> En acht, die den mem van Verdubbelingsnooten draegen, om dat de halve van de Gameene of een zoo genaemt achtfte, of eene eens geftreepte, hier de telnoot of enkele klank is, die daerom door het gctal 1.00k is betekent, en het vyfmael geftreepte zefh'enden is hicr het zoo genaemde hondertachtentwintigfte deel ; de afbeelding maekt dit zeer duidelyk, om dat de onderftaende getallen de waerdye der Nooten aenwyzen, en ze dus gemakkelyk met elkanderen konnen wer- den vergeleeken, waeromhetookniet veel mock te zoude koften, om een ftuk van de eene foort van Nooten in eene andere overtebrengen: want als men een fluk uit de Ferminderings- nooten in de Gemeene wil overbrengen, behoeft men voor eene witte Noot met eenen flaert, maer eene zvvarte te ftehen, en voor eene zvvar- te, eene eens geftreepte en zoo vervolgens; en om een ftuk uit de Verdubbelingsnooten in de Gemeene over te brengen, fchryft men voor eene zwarte eene witte , en voor eene eens geftreepte eene zwarte en zoo vervolgens, het welke door de onderftaende Syfers duidelyk wordt, dewyl die de Noot aenwyzen, welkc men in plaets van de geenc, die men veranderen wil, moet ftellen. Indien de Componiften, welke zich tans niet meer binden aen de regels der Oudcn, om lang- zaeme Muziek in langzaeme Nooten te ftellen, maer liever van de woorden Largo, Adagio &c. gebruikmaeken, en daerom reets twee foorten van Nooten hebben afgefchaft; naemelyk die, waer in de vierkante voor telnoot diende , en
	Verdnb- belingr- nooten. Pi. i. Fig. 3.

Hneern link van Jict eene foort van No o ten in het an- dere over te bren-

-ocr page 16-

die, waer in de ronde zonder flaert daer toe
wierd gebruikt, konden goet vinden zich van
geene andere dan de Gemeenenooten te bedienen,
om hunne ftukken famen te ftcllen, en dus de
verminderings- en verdubbelingsnooten mede
vaerwel te zeggen, zoude daerdoor het leeren
der Muziek gemakkelyk worden gemaekt, om
dat de telnoot met haere meerdere en mindere
dan altoos dezelve bleef, en dus ook de denk-
beelden, die men aen de tekenen moet hechten,
zal men verftaen wat ze beduiden; daer men zich
nu , dan eens eene dubbele of witte met eenen
flaert als eene enkele, dan weder eene enkele of
zwarte als eene dubbele, en eene halve of eens
geftreepte als eene heele Noot moet voorflellen;

Bell Ge.
meene te
gebrui>
ken.

Voornl
by Leer-
lingen.

waerom Leerlin^en ook

vordering, in

grootc

kortentyt, zullen maeken, indicn zc geene an-
dere Nooten dan Gemeenc tot hun onderwys
gebruiken; konncn ze deeze behoorlyk leezen,
zal het hun gemakkelyk vallen alle Muziek daer
in over te brengen of nacr de andere te leeren
fpeelen.

De Lief hebbers zouden hunne Muziek in Ge-
meene Nooten konnen doen overbrcngen , en
daer door eindelyk de Componiflcn overhaelcn,om
alle buitenfpoorigheden, die zelfs zoo verre zyn
gegaen, dat ze de zoo genaemde zeftiendeelen
of tweemael geftreepte , voor enkele zwarte
of zoo genaemde quarten , of telnooten, ge-
bruikten, na te laeten, waer by ze hunne Rekc-
ning ook zouden vinden: want dan zoude de
min ervarene niet meer roepen, het ziet 'cr zoo
zwart uitj dat kan ik niet fpeelen.

A 5 Het

Hoe de
G^ireene

ingebmik
te bren-
gen.

De Com.

poniften
zouden
*er t.anne
Rtktning
by Tin-
den,

. Mk Hi

________ _. . u _ ____■_

-ocr page 17-

MiM

Het is ook vvel zoo natuurlyk, dat eene telnoot,
die eencn enkelen, en van andere afgefcheiden,
klank voorftelt, ook afgefcheiden wordt gefchree-
ven, om dus duidelyk als op zich zelfs ftaende,
met eenen opflagh van het oog te konnen wer-
den opgcmerkt, dan dat ze met eene andere tel-
noot door eene ftreep wordt verbonden , het
welk placts heeft by de telnoot der verdubbe-
lingsnooten. Als 'er Prejlo ftaet voor eene
Maet, die drie enkele zwarte Nooten heeft, zal
men immers zoo wel verflaen dat ze fchielyk
moeten werden gefpcelt, dan of het zoo ge-
naemdc achtftens of eens geftreepte halve
waeren, daer het zelve woort by flont; te
meer, daer de Preftos met \ betekent, in
welke de enkele zwarte als telnooten voorkoo-
men, altoos in gebruik zyn geweeft, en men
tans reets Allegros en andere, door de eerfte
Meefters gecomponeert, in Gemcenenooten
ziet verfchynen.

Hier door zoude ook wech genoomen wordcn
de twyfeling, of een Stuk eene dubbcle dan en-
kele Mact heeft, waer van §. 18. breeder wordt
gehandelt.

De nuttigheit, die zommige meenen te
vinden in het gebruik der verdubbelingsnoo-
ten by de zoo genaemdc |, |» | en "," Maeten,
is alleen in de gewoonte te zoeken: want
eene op zich zelfs ftaende Noot, voorzien
met eenen tittel, en gevolgt van eene halve of
eensgeftreepte, en dan weder van eene enkele
zwarte , voldoet beter aen het oogmerk , dan
drie aen elkandere geftreepte verdubbelingsnoo-

ten,

De tel-

noot

wordt 'er

nscnor-

lyk door

voorge-

flelt.

Zezyn
zeer dui-
delyk.

Nnttigh
tot hec
onder-
fcheiden
der Maec.

Eeeter in

3 <5 <)
!> 5' 3 >

«»V

rnavien
dan de
verdab-
belings
Ji'ooten.

-ocr page 18-



	3K a ><& it

ten, waervan de eerfte eenen tittel heeft, en de tweede dubbelt is geftreept, te meer, daer deeze zoo genaemde achtftens, wanneer de eerfte Nooc geenen tittel heeft, van drietjes of zoo ge- naemde Trioolen niet zyn te onderfcheiden, ■vooral, nu men de goede gevvoonte nalaet om boven de drietjes het Syfer 3 te plaetfen, waerom men ze zoude konnen aenzien als maer eene telnoot voorftellende, daer het 'er noch- thans drie zyn, te meer om dat eenige weinige Componiften zich van drietjes in plaets van tel- nooten in deeze maeten hebben bedient. Enkele zwarte Nooten kail men 00k fchielyker fchryven, dan zwarte die men met. eene ftrecp aen elkanderen moet verbinden. §� 5- Om de Nooten behoorlyk op vyf linien te konnen plaetfen, heeft men zoo genaemde Sleuteh uitgedacht, die aen het begin van ieder der vyf linien worden geftelt; het zoude veel gemakke- lyker in het fchryven, en betcr voor het fchie- ]yk leezen zyn, wanneer dezelve alleen aen het begin van het ftuk, voor het teken der Mact, wierden gezet, ora dat de Kruis- en Moltekens, welke den Toon aenduiden en die men gewoon is 'er telkens by te voegen, dubbelzinnigheit konnen veroorzaeken, wanneer ze door tekens, in het Stuk geplaetft, werden vermcerdert of verandert: want, by voorbeelt, de eerfte C. na- turel van eenen regel tot C kruis gemaekt wer^ dende,
			En ge- makkely- kerin het fchiyyen,

		De Noo- ten wor- den op vyf .li- nien ge. piaatft, en krygea doorde SJentels emen be« paelden naem.

-ocr page 19-



	*..
	*..	.
		.

dende, fchynt het of het Stuk uit D. in plaets van uit G. is, en wordt in een Stuk uit D. dc G naturel die boven aen het begin van den Regel koomt, tot Gkruis gemaekt, fchynt het of het Stuk uit A. is, en zoo de tweede C. naturel van eene Maet aen het begin van den Regel koomt, fchynt i het dat ze door het Kruis by de Sleutel geplaetft, I weder Ckruis wordt, naer maete nu, dat 'er veele ) tekens aen de Sleutel zyn, die verandering on- \ dergaen, wordt de dubbelzinnigheit ook des te grooter; my is ook reets Muzick voorgekoomen, } die de Sleutel en het Toonteken alleen aen den eerftcn Regel van het Stuk hadt. 4 Door de Sleutels, waer van 'er drie onder- fcheide foortcn zyn, wordt de naem der Noo- ten bepaelt, om dat de Noot, die met de Sleutel op dezelve linie ftact, den naem van de Sleutel draegt, en dus dien der andere aenwyfh c. sien- De eerfte foort noemt men C. Sleutel; die op de onderfle linie ftaet wordt Cantus, Superius_tn'g?4. Difcant, Eerfle, Zingende of Vrowaenftem genoemt; in plaets van deeze is de G. of Fiool Sleutel op de tweede linie, reets, byna algemeen, aenge- Me°-^de noomen; die op de tweede is de Hooge Alt en scemmen tans buiten gebruik; die op dc derde is geplaetft, en Ait. _en ₀₀jj _voor de Ahfml dicnt, noemt men Altus, Taille, Haute-contre of Middenjlem; dezelve wordt gerekent eene Quint laeger dan de Vrouwenftem. te zyn, offchoon in derzelver Stemmen veel ver- fchil is; en die op de vierde Tenor, Taille, Twee- de-Onderfteunende- of Mannenftem; deeze is eenOc- taef laeger dan de Frowwenjlem. By het Muteeren der
			V

-ocr page 20-

w a >o *3

#r Stemmen van Jongelingen, of zoo als men
zegt, wanneer de baert in de keel koomt, wor-
den ze doorgaens een O&aef laeger, dat is die
denDijcant zongen , daelen tot den Tenor, en die
de jdhftem hadderi tOt den Bas, men rekent, dat
eene Stem gemeenlyk maer een Oclaef en eene
Quint bereikt, en dat dus volgens een Klawier,
dat geen F. tot laegfte Snaer heeft, de Basftem
gaet van de laegfte F. tot de derde C.; de Tenor
of Mannenjlem van de tweede C. tot de derde G.;
de Jltjiem van de tweede F. tot de vierde C.;
en de Difcant van de derde C. tot "de vierde G.

De tweede foort noemt men G. of Fiool Sleu-
tel, die op de eerfte linie ftaet, is de Franfche, en
byna geheel afgefchaft; die op de tweede wordt
gevonden is de Duitfche, welke niet allecn voorde
Fiool, maer ook voor veele andere Tnftrumenten,
waer op de eerfte ftem wordt gefpeelt, in ge-
bruik is; dezelve is ook beter voor de Frowjien-
Jiem dan de Difcant Slcutel van C. op deonderfte
linie, en wordt daeroin in deszelfs plaets vcel ge-
bezigt; de Zangers en Speelers genieten hier
door het voordeel om,zonder transpofitie §.51.,
byna van alle eerfte Stemmen der Muzkkftuk-
ken gebruik te konncn maekcn.

Ende derde foort noemt men F. of Bas Sleutcl,
welke tot de grontftem, die een Oclaef en Quint
Jaeger looptdande Difcant of Frouwenftem, wordt
gebruikt; dezelve dient ook voor alle Inftrumen-
ten, waerop de Grontftem wordt gefpeelt; de
Contrabas, die een Oftaef laeger is §. 59. dan de
Violoncello, heeft ook dezelve Sleutel; die op

Hoe veel
de S'em-
men dae-
lf n by't
Mutee-
ren.

G. Sleu-
tel.

PI. 1.
Fig, t.

Voorvee-
le Ir.ftru-
menten.

In plcets
van de
Difcant
gcbruikc,
� eft
vootdeel.

F. Sleu-
tsl.

PI. 1.
Fig- 6.

Voor de

Men-

fchen

Stem en

Inftru-

menten.

-ocr page 21-



				U <M $ ><&

			de vierde linie is in gebruik, en van die op de middelfte linie bedient men zich nu en dan als de Nooten wat hoog loopen. Alle deeze Sleutels zyn uitgedacht om, zoo wel in de hoogte als laegte, de vyf linien, zoo vcel moogelyk, te konncn gebruiken; wel eer had men noch ecne geheele meenigte van veran- deringen derzelve, vooral voor den Zang, wel- ke zommige tot een getal van zeventig hebben uitgebreidt ( ) die het leeren der Muziek zeer bezwaerlyk mackten, waerom ze ook zyn ver- worpen; indicn men alle de Sleutels, uitgenoo- men de Alt Sleutel of C. op de middelfte linie y mede hadde afgefchaft, zoude het leeren der Muziek daer door veel zyn verlicht, en de plaet- fing der Nooten op de linien verbetert: want die van de G. Sleutel zouden dan eene Noot lae- ger koomen, en die van de F. Sleutel eene Noot hooger, en dewyl de G. Sleutel voor de Eerfte item wordt gebruikt, die meer in de hoogte dan in de laegte loopt, en de F. Sleutel voor den Bas of de Grontftcm, die meer in de laegte dan in de hoogte koomt, fchynt het buiten te- genfpraek, dat de Alt Sleutel, of C. op de middel- fte linie de befte Algemeene voor de Muziek zoude weezen; hier zoude men noch konnen byvoegen, dat de Hollandfche Pfalmen, voor alle Stemmen ook rcets op de zelve C. Sleutel zyn gebragt. Men () Zic de Elementa Mufica van ��. van Blankcnbttrg,' bl, I2<5.
		Waertre zoo veeie onder- fcheidene zynnitge- daclu.

	JGene Sleutel was ge- noeg.

Die van den Alt ton voor alleStem- Bien die- nen. Werd ge- bruikt by de Pfal- men.

-ocr page 22-

« ® >&

Men oordeelt echter beft te zyn, de Fiool of
G. Sleutel op de tweede linie, voor alle Stem-
men te gebruiken, om dat dezelve algemeen be-
kent is: want men zal zeer zelden iemant vin-,
den, die iets van de'Muziek verftaet en met die
Sleutel niet te recht kan koomen, daermen 'er
veele zal aentreffen, die geene kennisfe van de
Alt Sleutel hebben; boven dien heeft de Heer
Abt Lacaffagne dezelve reets in Vrankryk als
eene algemeene Sleutel ingevoert, en welzoo,
dat de drie voornaeme Stemmen daer door wor-
den onderfcheiden: want voor de gront of Bas-
llem wordt, door het hooft van de Sleutel,
twee van de linke naer de rechtehant fchuins op-
gaende flreekjes gehaelt, voor de Midden- of
Tenor- en Altftemmen een, blyvende dezelve
voor de boven of Difcant Stem, onverandert.
Tot meerdere duidelykheit zoude men als ccncn
algemeenen Regel konnen aenneemen, dat door
de Sleutel altoos de eerfte G. van eene Stem of
Inftrument wordt aengeweezen , wiens laegfte
klank geene G. is , de Fiool, die tot laegfren
klank G. heeft, en de Klawieren, die G. onder
laeg C. hebben, konnen derhalven daer onder
niet werden begreepen, voor deeze moeft de
Sleutel de tweede G. aenwyzen, welke algemee-
ne Regel genoegzaem met het gebruik overeen-
ftemt.

De redenen, die men zoude konnen inbrengen
tegens deeze zoo nuttige verandering, als is de
aenneeming van de G. Sleutel op de tweede linie
tot eene Algemeene, zyn door den Heere Abt

JLacaJJagne

Beft de G.
Sleutel
toeeene
Algemee>
neaen te-
neemen.

Om dat
dezelve
de be-
kentfte is.

En reet9
in Vrank-
ryk inge-
voert.

Hoe de

Stemmen

daerdoor

werden

onder-'

fuheiden.

Algemee-
ne Regel.

De rede-
nen te-
gens het
aenr.ee-*
men van
deG.
Sleutel

-ocr page 23-

<BK 0 >®

LacaJJagne in zyn Traite General des Element dU
Chant, & Turd Clevier Mufical, voldoende w�>
derlegt, doch te uitgebreidt om hier plaets te
vinden; genoeg zal het zyn te zeggen, dat die,
we]ke men afleidt van het vervallen der thans in
wcezen zynde Muziekftukken, en die men voor
de voornaemfte houdt, van geen meerder gewigt
zyn, dan die, welke men wel eer tegen het af-
fchaffen van de G. en C. Sleutel op de onder-
fte linie en meer andere heeft gemaekt, te meer,
nu men uitgevonden heeft om de Muziekftukken,
met vecl minder koften, op de wyze als de Boeken
te drukken, en de begeerte tot nieuwe ftukken,
met eene verachting voor de oude, fterker dan
ooit heerfcht, w'aerom het onnoodigh fchynt
hier iets verder by te voegen.

§� 6.

De veranden'ng der Sleutels om de linien
meer te doen dienen, zoo als is die van den Bas
op de middelfte linic, en de C. Sleutel voor de-
zelve op de vierde en op de middelfte, als me-
de de G. Sleutel op de tweede, verwart dikwils
zelfs de Meefters, vvaerom ze geheel behoorden
te werden nagelaeten.

Door de Bas Sleutel op de middelfte linie te
plaetfen wint men alleen twee Nooten, waerom
dezelve ook byna buiten gebruik is , men be-
dientzich tans meeft van de Tenor of C. Sleu-
tel op de vierde linie, waer door men vier
Nooten wint, nu en dan vind men voor den-

Bas

tot eene
algemee-
ne zyn
Van geen
gewigt.

�

Verande-
ring van
Sleutel
baert ver-
Warring.

Wat men
'er alleen
dc or
wint.

-ocr page 24-

<5M Q >#

Bas 00k de Alt of C. Sleutel op dc middclfle
linie, en dan kan men zes nooten meerder op
de linien fchryven, en wanneer men de G. Sleu-
tel op de tweede gebruikt, kan men 'er vyf
nooten meerder op ftellen; indien de Bas zoo
hoog Hep, dat de nooten niet boven de Jinien
konden ftaen, zouden ze verdcr van elkanderen
konnen worden getrokken, om meerdere ruimte
tusfchen iedere vyf te bekoomen, en om wech
te neemen 5 dat men in de meenigte van linien,
welke door die hooge nooten zouden ontftaen,
niet dwaele, behoeft men iedere noot, die bo-
ven de vyf linien koomt, maer byzonder te
fireepen , , zoo als reets , tot groot gemak
voor het fchielyk leezen der Muziek , in ge-
bruik is , en daerom niet genoeg kan aenge-
preezen worden; verkiert men echter de veran-
dering van fleutel, dan fchynt het veel natuurly-
ker en gemakkelyker te zyn, die van den Bas zel-
ve een geheel o&aef te verlaegen, en dus onder
de laegfte of eerfte linie te plaetfen 5 waer door
men zeven nooten zoude vvinnen, de linien
hacren naem behouden en de voorftellinge geene
andere verandering lydcn, dan alleen deeze, dat
de tweede F zoude flaen daer anders de laegfte
haere plaets heeft: doch, dewyl dit voor de C.
Sleutel op de middelfie linie, noch voor de G.
Sleutel op de tweede aengaet, zoude men, by
het aenneemen van de G. Sleutel tot eene alge-
meene voor alle Stemmen, volgens den voor-
flagh van den Heere Abt Lacaffagne, 00k hoch
dit winrien , dat men met weinige moeite de

B nooten,

Hoe da
r.ooten
boven de
linien te
fehryv«n,

Welke
verande-
ring van
fitutel
nochde
belle 20a-
de zyn.

Is echter
iiiet vof-
rioende.

Met het
aennee-
men van
de G.
Sleutel
tot alge-
rneene
vervafc

-ocr page 25-

*$■

«K ® >®

nooten, niet alleen een, maer zelfs twee oftaven,
zoude konnen verlaegen: want daer toe is alleen
noodigh deG.Sleutel wedcr voor de hooge pasfa-
fien, die een of twee oftaven laeger gefchreeven
zyn, te ftellen; en door die voor de grontftem-
men een derde of vierde; door die voor de midden-
ftemmen een tweede of derde; en door die voor
de bovenftemmen een of twee ftreekjes te haelen.
By korte pasfafien en fpringende nooten, kan
men de ftreekjes, die de fleutel by vcrlaeging mecr
2oude moeten hebbcn , boven de hoofden der
nooten ftellen, wanneer de ftaerten naer bene-
den gaen, en onder dezelvcn als ze opwacrts zyn;
dit is regelmaetiger, duidelykcr en gemakkelyker,
dan het getal der ftreekjes, die de fleutel moet
hebben boven of onder dezelve te haelen, zoo als
gem.}leevLacajjagne lecrt: want als voor denBas
of de Violoncello de nooten twee oftaven verlaegt
moeften worden, zoude men vier ftreekjes moe-
ten gebruiken, en dus de twee van de fleutel,
als nietsbeduidendc, voorkoomen; drie of vier
ftreekjes zyn ook moejelyker te onderfcheiden,
dan een of twee, en ook laftiger in het fchry ven,
voor al, wanneer 'er maer weinige plaets is.

Het koft ook aen de Leerlingen geene gerin-
o-e moeite, om eendere nooten op dezelve linie
ftaende, zich als geheele andere voorteftellenj
hier toe is men echter verplicht by het gebrui-
ken van drie fleutels : want die voor de Fiool
maekt de noot op de middelfte linie tot B; die
voor den Alt tot C; en die voor den Bas tot D

dtlle 7ir«e-

righeit,

en wordt

deverlae-

ging rier

nooten

gcmakke-

lyk.

Met gee-
venvan
onder-
fcheide
raemen
aen cene
noot, op
de reive
linie
ftaende .
Xofl veele
DKieile.

-ocr page 26-

- ■ ' " .....■■ ■■■■ ■-■ ■■ ......

■

<$< 0 >&

of F; en als men zich van de C. Sleutel op de
vierde en middelfte linie bedient tot A of C;
waer door het leeren der Compofitie, het fpee-
len op het Klawier, en op onderfcheide In-
flrumenten zeer moeijelyk wordt gemaekt; hier-
om behoorden Leerlingen, die, in weinigh tyt,
groote vordering trachten te maeken, zich naer
de G. Sleutel op de tweede linie te doen onder-
wyzen, op wat Inflrument zy ook mogten lee-
ren; zoo dra ze de Muziek volgens dezelve mag-
tigh zyn, zal het hun weinige moeite koften,
die, welke naer andere fleutels is gefchreeven,
te leeren leezen of te verzetten; de G. Sleutel
is ook aen zeer weinigen der geenen, die fpeelen
konnen, onbekent; hetzoude derhalven van zeer
veel nut weezen, dat eenige goede Componiflen,
dezalve fleutel, voor alle Stemmen, in gebruik
wilden brengen, door hunne flukken daer in te
componeeren; hier door zouden ze aen de Lief-
hebbers het genoegen geeven van alle llemmen
te konnen leezen, en de lull opwekken, om zich
op meer dan een Inflrument te oeffenen; en aen
de Fiooliflen noch daer en boven dat, om, met
weinige moeite, ook den Alt te leeren fpee-
len , dewyl de behandeling dezelve is; als mede
ook op den Alt, met meerder gemak als het tans
gefchiet, des noots den Bas, welke dezelve fnae-
ren heeft, en alleen een o&aef laeger is §. 59.
Het debiet der Muziekflukken zoude daer door
ook worden bevordcrt, en de Componiflen,
Schryvers en Drukkers dus hun eigen voordeel
feehartigen.

B % Het

Vooralty
't leeren
der Com-
pofitie ,
het fpee-
len op't
Klawier
en 6nder-
fcheide
Inftru-
menten.

Leerlin-
gen be-
hoorden
zich naer
de G.
Sleutel
te doen
onderwy-
Z811.

■ ■ .

-ocr page 27-



*20 <&<�* 0 >$** ft� men ^Hct khynt* ^dat nnn de fleutels ook heeft wil- xe on^ier- lcn gebruiken om dc ftemmen te onderfcheiden: zyii de want anders hadde de Bas natuurlyk ook C. tot niet noo- Sleutel mocten hebben, zoo wel als de Fiool G. ^di«^h- heeft naer haere laegfte fnaer, ora dat de laegfte fnaer van den Bas, zoo wel C. als die van den Alt is, welke C. voor fleutel heeft, ten zy men de F. Sleutel wilde afleiden van het oude Klawier Dewnor- §. 38. De woorden, waer mede men gewoon voidcxn- is de Stemmen te onderfcheiden, zyn immers duidelyk en derhalven voldoende; waerom dan ecne nutte konft, die in zich zelven zwaer om te leeren is, met onnutte onderfcheidingen van Hoede- fleutels verwart en belaft? In Operaes, daer de op^.es A&eurs onderfchcide ftemmen zingen, kon tegtbrm- _men dezelve [-,y hunne Naemen zeer gemakke- lyk vocgen, met dc eerfle letter der itemmen daer by te plaetfen; als by exempel D. voor Dif- cant, T. voor Tenor, A. voor Alt en B. voor Bas, of wel die woorden zelve, by de Naemen der A&curs, aen 't hooft der Opera. 8- 7- Dc Klankcn wordcn, - om op te levcren het geene men Muziek noemt, in een Regelmaetigh Samenftelfel gebragt §. i. en, by het zingen of fpeelen van een ftuk, dient wel zorge te worden

		h	edraegen, dat de juifte afdeelingen en bepae-
		h

	lingen der klanken, die daer in plaets hebben, en welke door nooten en andere tekenen worden aengeweezen, ftipt worden nacrgekoomcn en uit- gedrukt,

-ocr page 28-

gedrukt, anders verandert de aengenaemfte Mu-
ziek in een onaengenaem wangeluit, en de cene
item loopt de andere voor.

De evenredigheit, die, door het vvel afdee- _If^e_dtjheit
len en bepaelen van de lengte of tyt van duuring **� ^»ⁿ"
der klanken, tusfchen dezelve ontftaet, is men ge- ei kan-
woon Maet te noemen; en deeze evenredigheit noemc
heeft in een Muziekftuk plaets, wanneer alle de �f_a"_hdeelen, waer in men eene telnoot §. 4. ver-
deelt, te famengenoomen, juift de telnoot uit-
macken: want zoo dra hier aen iets, hoe gering
00k, ontbreekt, is de maet gebrekkigh. Men
zingt of fpeelt derhalven indemaetals men deeze
evenredigheit ftipt naerkoomt, en zulks gefchict,
wanneer men de nooten en andere tekenen, waer
door dezelve wordt voorgeftelt,ieder juift zoo lang
doethooren, als de aert van dezelve, en hct Mu-
ziekftuk medebrengen. Om hier in aen het gchoor
te hulpe te koomen, heeft men 'er de beweeging
bygevoegt, die gemeenlyk, door het trappen met
den rechtenvoet wordt verricht, en om niet te
doolen in de telling der telnooten, en dus in de
juifte deeling, heeft men noch ingevoert, om op
eenen egaelen affiant, dat is na een zeker gcl\*k
getal van telnooten,wanneer 'ergetraptmoctwor- r>e trap

met rJtri

rechten

voec

wordt

door

dwars-

den, om te hoorcn of men noch in de maet is,
zulks telkens met een dwarsftreepje door do
vyf Muzieklinien, aen te duiden, enwelzoo,

dat op de eerfte noot of andcr teken na het ftreepje, ftree'^*

ngewe-

i.CH.

als den aenvang aenwyzende, moct worden ge-

trapt; ik zegge met voordacht de eerfte noot of

B 3 andcr

__ ...... , _ _ .

-ocr page 29-



		S2 <K 0 ><& ander teken, om dat Leerlingen de andere te- kenen, welke §. 27. en vervolgens worden aen- geweezen, over het hooft ziende, daer door buiten ftaet raeken, om in de maet, die anders zeer eenvouwigh is, ooit juift te leeren fpeelen. Jj. 8. Outtyts had men maer twee zoo genaemde Maeten of Afdeelingen door dwarsftreepjes,nae- Baer zyn melyk ^eer>^e ^van ^twce �> ^en eene van drie telnoo- hwde'* ^ten' t'¹³⁰⁵ ^zvn '^er driederhande foort, waer van M»eten. zommige in twee deelen worden gedeelt, andere in drie deelen en weder andere in vier deelen. 5- 9- Maet van D}_e van twee deelen wordt betekent en aenge- twee dee- ° iedere^P weezen met 2 , dat zoo veel wil zeggen als dee- eenetei- ^ze ^^Iaet of Afdeeling door dwarsftreepjes, be- v°^ot- ftaet uit twee enkele klanken of telnooten, ge- gemeenlyk koomt ze echter voor met � even na de fleutel op de vyf linien geplaetft , om aen te duiden, dat ze is famengeftelt uit twee enkele zwarte nooten , die door hun, welke gewoon zyn zich van de vermindering alleen te bedienen §. 3. quarten worden genoemt, ze Hoe e zyn eigenlyk de telnooten van die gemeenenoo-* teiten ten welke §. 4. PL 1. Fig. 2., zyn aengewee- gedeeit. ^^ _ Deeze maet wordt dps getelten afgedeelt; op een trapt men metdenrechtenvoorvoetneder, op

-ocr page 30-

<H & ><$>

op twee licht men den voorvoet op, en op ecn
gaet hy weder neder, en zoo voorts; de hiel
blyft gevolglyk op den gront. In deeze enkele
maet, die uit gemcenemoten is famengeftelt,
koomen 00k halven of aens geftreepten voor, de
eerfle en de derde derzelven zyn telnooten §. 4.
en dus de voornaemflen, diegemeenlyk het fterkfte
worden uitgedrukt, de tweede wordt gehouden
voor eene leiding tot de derde, en de vierde als
eene leiding tot de volgende eerfle van de ande-
re maet; dezelve worden iets korter en met
minder nadruk dan de telnooten gefpeelt, als zc
op- of nederwaerts gaen, maer als ze van gelyke
hoogte zyn worden ze egael voorgedraegen; die,
welke tweemael geftreept zyn, noemt men quar-
ten, volgens de benaeminge der geenen die eene
vermeerdering en vermindering toelaeten §. 3.
en welke benaeming, als de duidelykfte zynde
§. 4. 00k door my wordt gevolgt; deeze quarten
worden doorgaens gebruikt voor Agrementen, die
in eene aenblaezing of ftreek worden uitgedrukt,
en daerom gemeenlyk met een boogje §. 28.,
als te famen worden getrokken; de driemael
geftreepten zyn maer achtftens, welke hier
niets dan fchielyke flagen der vingeren voor-
ftellen; de viermael geftreepten die maer zes-
ftiendens zyn, zullen zelden voorkoomen, men
zal derhalven, in ftukken , gecomponeert in
deeze enkele maet, geene geheele maet vinden,
waer in alle de nooten meer dan eens zyn ge-
ftreept, ten zy de geheele maet een agrement of
loop waere,

B 4 De

Heeze en-
kele reatt
beflatt
uit gemte-
nenooten.

T)e Tel.

nooten
zyn de
vo'or-
raemften
der hal-
ven.

Quarten
zyn twee-
mael gfc»-
ftreepten.

Dienen

voor

Agremen-
ten.

Driemael
geftreepl
ten zyn
hier maer
flsgsr.
der vin.
geren.

_. . jjfc.

-ocr page 31-



						t^e'ed'el" ^De ^enkele Maet van vieren , welke dus be< iedere ^p tekent wordt 2 of C of <[/, en uit de gemeene- twee tel- BooreH is famengeftelt, beftaet uit vier enkele Bit"fm«- klankert of telnooten , ze wordt ook in twee f^men-" deelen gedcelt, en op iedere deeling twee ge- geft.u. telt, op een gaet de voorvoet neder, op twee blyft by ftaen, en op de volgende een licht men hem weder op , voorts trapt men hem op de derde een weder neder en zoo vervolgens; het geene met opzicht tot de halve en mindere ge- deeltens dcr nooten van de maet van 2 of � is 4 gezegt, heefthier, zoo als ook by alle de vol- gende maeten, plaets, het onderfcheit der ver- dubbelings- en verminderingsnooten in acht ge- noomen vvordende. uit vrr. Tot deeze behoort ook de Mact uit verdubhe- no6tfu,_vp Unasnootcn famengeftelt, en als de eerfte bete- iedere ° _ , deeiing u_ent _met % ₀f �� _ze heeft, als de tvveede, vier twee. 4 telnooten , en het geheele onderfcheit beftaet jn niets anders, dan daer in, dat de telnooten hier de halven van de gemeenenooten zyn, de halven de quarten en zoo voorts §. 4. PI. 1. Fig. 3. ; eenige weinigen hebben echter deeze maet te recht met -=■ betekent. uit w. Men vindt ook noch eene Mact, die, als de r-fgi-oo. t_weedc, met 1 of C of CI/ betekent wordt, en ten, op ⁷ T detlln & ^tu'^ec deelen gedeelt- doch op iedere deeling ««.^ing een

-ocr page 32-



			------------------------------- ■ " -...... -mr �

		een getelt; ze is famengeflelt uit de verminderings- tiooten §. 4. PL 1. Fig. 1., waer van de enkele zwarten maer halven zyn. Onder de maeten, die in tweee'n gedeelt g nenooten > Worden, behoort aok de Maet van � uit gemee- op iedera 4 deeling, nenooten famengeftelt, welke zes telnooten heeft, <irie. waer van 'er drie in icdere deeling koomen; ze wordt daerom, dus, getrapt, op een de voor- Hoe te voet neder, twee en drie blyft hy ftaen, op een gaet hy weder op, twee en drie blyft hy op , en op een gaet hy weder neder, en zoo voorts. De Maet, met � betekent, wordt op dezelve uit »r» Wyze gedeelt, enhet geheele onderfcheit beftaet mot, op alleen daer in , dat ze uit verdubbelingsmoten* IS deeling, famengeftelt. De enkele Maet, dje in drie deelen wordt ge- Maet van deelt, en uit de gemeenenooten beftaet, wordt be- 1 en , uit

	3 1 gemeene- tekent met 2 of -�, en dus getrapt, op een de «oow«, op . * 1 � j 1 1 iedere voet neder, op twee de hiel op, op drie de neele deeiiug, voet op, en op een de voet weder neder: doch , : , , %, ^Hoe» deeze beweeging met den voet koomt alleen tmppen. maer te pas, Vooreerft beginnenden of by ge- heele langzaeme maeten; men telt ze 00k dus, een de voorvoet neder, op twee blyft hy ftaen, e.n op drie gaet hy op, en op een weder neder. Meefters , die het afdeelen en tellen gewoqn Bj zyn,



_-«-��-^_^__._ ^.....___r_............._____ -......__.__

-ocr page 33-

zyn, konnen zeer wel, zonder het trappen met
den voet of andere beweeginge, fpeelen; het ge-
duurigh trappen in een Concert is ook onaenge-
naem, zoo wel als beweegingen met het hooft,
of Inftrument waer op men fpeelt, doch Leerlin-
gen hcbben de beweeging noodigh, om dat het
hun anders onmoogelyk is egaei te tellen, ten
zy men hun zulks leere naer den flagh van de
flinger, waer van hier na §. 17. zal worden ge-
fprooken, of dat men hun voortelle.

Meefters

konnen

zonder

beweegin-

ge fpee-

len.

Maervoor
Leerlin-
gen is ze
soodigb.

M«t nit Wanneer de Maet met -r- betekent is, duidt

verdubbe- o

ii»_s,noote,i, z\dks alleen aen, dat men zich van verdubbelings-

op iedere

deeiing, nooten heeft bedient, en dat vervolgens de halven
van de voorige maet hier enkele- of telnooten zyn.

uit vtr- En wanneer daer toe verminderingsnooten zyn

mtndf- '

rmgsnoo- gebruikt, van welke de witten met eenen itaert

iedere de telnooten en de zwarten de halven zyn §. 4.

deeiing, 3

«eⁿ- PL 1. Fig. I. wordt de Maet met � betekent,

en ook, op iedere deeiing, een getelt.

De Maet van 2 of ~- koomt ook dubbelt voor,
en dan moet men, op iedere der drie beweegin-
gen van den voet, twee tellen: doch dan is ze
uit verdubbelingsnooten famengeflelt.

Dubbele
Maet van

$of^, uit
verdubbe-
lingtnooten,
op iede-
re dee.
ling, twee.

Dubbele

Maet van

' uit ee-
2» �

meenenoo-

Un, op

iedere

deeUng,

twee.

Wanneer de gemeenenooten tot de Maet van �

gebruikt zyn, is ze dubbelt, en wordt, op iedere

deeiing, twee getelt; in deeze maet koomen de

Hornpipen altoos voor.

-ocr page 34-



		<K 0 M> 27

	De Maet van �■ is famengeflelt uit gemeenenoo- gf/^g* f««; ze wordt in �drieen gedeelt, en, op iedere _gen,drie, ... . 1 nit gemK' deehng, dne getelt, »«><»«. Die van -~ is famengeftelt uit verdubbelings-* ^_b�- nooten, en wordt mede in drieen gedeelt, en, Tede"e °^p op iedere deeling, drie getelt. drie!"⁸' De dubbele Maet van vieren, die dezelve Maet van vier dee- betekening als de enkele heeft, naemelyk C. of ien, o_P iedere (L. beftaet uit acht enkele klanken of telnooten, f^ee^ofc genoomen uit de verdubbelingsnooten; men deelt u7_gsloo'en. dezelve dus, op een, de rechte voorvoet neder, Deeiing en telling op twee blyft hy ftaen, een de linke hiel op, aerzeive. die op twee blyft ftaen, een de linke hiel zacht neder, die op twee blyft ftaen, een de rechte voorvoet op, die op twee blyft ftaen, op een weder fterk nedergaet, en dus de volgende maet aenwyft. Tot deeze dubbele maet behoort 00k de Maet, Maet van die dezelve betekening aen de fleutel heeft, en 'e'nultV. uit gemeenenooten* is famengeftelt; ze wordt op �«�Tp" gelyke wyze gedeelt; by Corelli zal menzevin- deeifng, den, .maer tans koomt ze weinigh voor. De


_ _. .......
_ _. .......

-ocr page 35-



			aS <g>< 0 >#

	dw'vf'r" ^De ^Maet ^van T ^behoort 60k tot de maeten, jen'^drie, die in vieren worden gedeelt, doch, in plaets dilvZg.* ^van ^tvvee> wordt op iedere deeling drie getelt;

	*uooten*
		men gebiuikt daer toe de verdubbelingsnooten.

ut ^dfn" Eenigen , die gevvoon zyn de zaeken niet vieren grondigh te betrachten, vinden de afdeeling der tegen- lange maeten in vieren onnut, en verkiezen lie- fprc-ekers. _yer^ ₀� _tweemaei j_n ^e maet te trappen , of vier, en zes op iedere deeling te tellen; het eerfte maekt verwarring als men met anderen fpeelt, en voldoet, zoo min als het tweede, Haere aen het oogmerk, naemelyk om egael te leeren heit!⁸" tellen; de beweeging is by de afdeeling der klan- ken in gebruik gebragt, om de verbeelding en het gehoor tehulpe te koomen; hoe minder bewee- ging 'er by eene langzaerrie telling is, hoe minder ze aen het oogmerk van juifle afdeeling voldoet; dit heeft geen bewys noodigh , om dat het de geenen, die de Muziek oplettende behandelen, genoegzacm by ondervinding kennelyk is; 00k weeten die, dat de Leerlingen de langzaeme % maeten niet vaerdigh leeren, om dat het zeer moeielyk is, bewecgingen juifl en langzacm te maeken, waerom aen hun alle mooglyk gemak behoort te worden toegebragt, en zelfs toege- ftaen , dat zy met het gantfche Lichaem eenc beweeging maeken, niet ongelyk aen die van eene (linger; deezebeweeging helpt meerder om teertjoid juift te leeren tellen en deelen, dan men wel deeuV" ^zoude g^el°oven, en aen de juifte afdeeling hangt het.

-ocr page 36-

#4 & >®

■zg

het gantfche werk; als men dat kan, valt de
beweeging Jaftigh, en dan wordt ze zeer gemak-
kelyk nagelaeten ; Meefters hebben, zoo als
§. 10. is toegeftemt, tot het houden der maet
geene de minfte beweeging noodigh, om dat ze
eene hebbelykheit van juifl tellen en afdeelen,
door de oeffening, hebben gekreegen; Lcerlin-
gen, die zelfs noch niet heel verre gevordert
zyn, konnen de maet van y, ~, -|-» en zelfs
de maet van vier telnooten, met den voorvoet
even op te lichten, en neder te trappen, gcnoeg
houden, wanneer de beweeging niet langzaem is,

§� 12.

Uit al het geene van de zoo genaemde maeten in de maet

heerfcht

en derzelver tekenen aen de fleutel is geZegt, eenegroo-
blykt ten allerduidelykften , dat daer in eene ring.�"'
groote verwarring heerfcht: want de tekenen der
Ouden, die uitgedagt waeren, om de telnoot
aen te wyzen van de vyfderlei foorten van noo-
ten, die zy gebruikten, §. 4., om de vyf on-
derfchcide beweegingen, tytmaet Of duuring
van iedere telnoot, uit te drukken ,-* heeft men
gedeeltelyk verworpen, en de geenen, die men
heeft behouden , vry onverfchilligh gebruikt:
want niet zelden zal men dezelve tekenen voor
verminderings- gemeene- en verdubbelingsnoo-
ten aentrefFen, en dus onverfchilligh voor en-
kele- of dubbele maeten, waer door het byna
niet moogelyk is dezelven van elkanderen te on-
derfcheiden §, 19., en vsavuigcns de telnoot,

die

-ocr page 37-





				3° <m m >«& die men tot het wel uitvoeren van een fhik noodzaekelyk dient te kennen §. 9. te ontdek- ken; men noemt 00k de zwarte enkele nooten quarten §. 3., en fpeelt, en telt ze als enkele telnooten, het welk uit de fimpele maeten, die uit de gemeenenooten zyn famengeftelt, blykt; als men de verdubbelingsnooten aentreft, noemt men ze achtftcns, en fpeelt, en telt ze mede als enkele telnooten; en is een ftuk uit de verminde- ringsnooten famengeftelt, noemt men de witten met eenen ftaert halven, en de zvvarten, quar- ten, en fpeelt, en telt de eerflen als enkele tel- nooten , en de tweede, als halven; waer door de verwarring zoo groot wordt, dat zelfs zeer veeie goede Speclers met de dubbele maet van ��, uit veeten ² met de Gemeenenooten beftaende , zeer verlegen zyn, maet van ^a. , ' , , - , , \|niette met weetende, ofze in twee deelen, of wel in ko°o^hme'f ^"^e ^moet worden gedeelt, en verwarren ze daerom met de maet van �, die intweeen wordt gedeelt, en op iedere deeling drie getelt; daer de maet van ~ altoos drie deelen heeft, en wel zoo, dat, wanneer ze uit verminderingsnooten beftaet, op iedere deeling een wordt getelt, en wanneer daer toe gemeenenooten zyngebruikt, op iedere deelinge twee §. 10. De maet, die men naer de tweede der verminderingsnooten Ookniet a la breve noemt, dat is met de korte, en uit �^ew.° verminderingsnooten is famengeftelt, waer in de enkele zwarten halven zyn , geeft zommige Lief hebbers 00k veel werk. Dit



					_...... .»

-ocr page 38-

�.-------------------------------------------------------------------------------------------■

<8>< 0 ><$

Dit weinige zal genoegzaem zyn om te begry-
pen, dat het tans, tot verftant dermaet, noo-
digh is den wegh, §. 3 en 4. aengeweezen, in
te flaen, naemelyk eene vermeerdering en ver-
mindering der nooten toe te laeten, en de drie-
derhande foorten, met naemen, verminderings- ge-
meene- en verdubbelingsnooten , te leeren onder-
fcheiden ; wil men ze liever verkwte- enkele- en
vermeerderde noemen, of wcl verminderde- gemeene-
en vermeerderde, dat moogelyk wel zoo duidelyk
zoude zyn, en, met het geene in der daet ge-

Tot ver-
lianC der
maet is <ie
vermeer-
dering en
vermin-
dering
noodigh.

Ende

drieder-

hande

foorten

van noo-

ten.

Hoe men
ze zoude
konnen
noemen.

fchiet, over een koomen, zoo als uit PL 1.
Fig. 1, 2 en 3., tenklaerften blykt, is het 00k
goet: maer, om dat de eerfle benaeming reets
by zommigen bekent is, heeft men ze behouden;
beft waere het derhalven, maer eene foort van
nooten te gebruiken , en wel de gemeenen,
zoo als §. 4. is aengetoont, waer door veele
zwaerigheden uit den wegh zouden worden ge-
ruimt, en het leeren der Muziek veel gemakke-
lyker gemaekt : want onderfcheide denkbeel-
den aen dezelve figuuren te hechten, is zeer
moeielyk, vooral, daer men geen tyt heeft, om
zich te bedenken, maer alles oogenblikkelyk
moet uitvoeren, zoo als by het zingen en fpee-
len plaets heeft.

5- 13.

De betekening der Maet had, zoo als uit het De bate-
zoo evengemelde blykt, wel eenige verbetering J|"^�^_aetnoodigh , en het fchynt, dat zulks, zonder de ^had ^weIminfte zwaerigheit, kan gefchieden, wanneer n>_g koo-

digh.

men

■ i.

-ocr page 39-



		3* <M & >$ men daer toe niet dan fyfers gebruikt, waei⁵van het bovenfte de deeling der maet aen- Nreikt" wees 5 en het onderfte, hoe veel telnooten of ^het _k°°8- enkele klanken 'er op iedere deeling waeren: want raemeiyk het oogmcrk der betekening wordt niet bereikt, ling, niet. als het teken niet aenwyft, hoe de maet raoet worden gedeelt; weet men dit, dan zal men ook weetcn wat nooten tot de famenftelling zyn ge^ bruikt, en hoe alle de pasfafien moetcn wor- den getelt en verdeelt; zyn de verminderings- nooten gebezigt, blykt het aenftonts, zoodra men de verdeeling weet, dat eene witte noot met eenen ftaert eene enkele of telnoot is, en de zwarte maer eene halve 5 zoo de gemeenen zyn gebruikt, kan men niet misfen met eene zwarte voor eene telnoot te neemen, en de eens geftreepten voor halven, en is het Muziekftuk famcngeftclt uit de verdubbelingsnooten, is het klaer, dat dc eens geftreepten, telnooten zyn, en de tweemael geftreepten, halven ; wil men echter daer op blyven ftaen, dat, door de bete- kening van het ftuk by de flcutel, ook worde � , aensreweezen van wat foort van nooten men Tot <le o verbetc- _z\_c\^ j_n cj_e famcnftelling heeft bedient, daer toe ringiseen wiJ^Udei^mte � ^een bequaem middel te vinden 5 de maet van ~-, vinden. _uj_t g_emeencn00ten famengeftelt, geeft het orts aen de hant: want deeze maet wordt in drie dec- len gedeelt en op iedere deeling twee getelt, en, dewyl de 3 van dc 2 alleen gefcheiden is door de middelftc der vyf Muzieklinien , beelt ze genoegzaem af, dat dc maet uit gemeenenooten bcftaet; <* a

-ocr page 40-

<K 0 >® 33

beftaet; zie hier hoe de betekening op dien voeC
zoude konnen gefchicden.

En wel eerft de Maeten in §. o. befchreeven, Het weik

»e bete-

Oiide betekening. Nieuwe. opfevert.

2, of �. . . . ² gemeenenooten;

1 of C of (�.. . . 2 gemeene*

2 of � of 4- � � ² verdubbelines.

2 of C of (I. . . ² verminderings.

⁶ 2

Y.....* � 3 gemeene.

*g-........ ² verdubbelings.

g of �. t . . . 3 gemeene.

■j- �'■''� � ³ verdubbelings.

~......* * ³ verminderings.

g of ~A. > . . . 5 verdubbelings.

^; gemeene.

* ' < . * <

~f. * . . * 4 . * ³ verdubbelings.

C Ea

-ocr page 41-



		En die in §. it. befchreeven. C of &..... ⁴ verdubbelings. C of Q,..... 4 gemeene. v....... ⁴ verdubbelings. o 3

Die reer Deeze nieuwe betekening is zeer eenvouwigh, wiKh°it ^en beantwoort echter volkoomen aen het oog- merk; het bovcnfte fyfer wyft de deelen aen, in welke iedere maet wordt gedeelt, en de on- derftc, hoe veel telnooten of enkele klanken 'er in iedere deeling zyn; wat men eigenlyk door telnooten verftaet, kan men §. 4 en 9. vinden. Hoe het Wanneer de twee fyfers alleen door de mid- foort van ^_e\^_e d_er _vvf Muzieklinien van elkanderen wae- nooten ^J aen te _ren gefcheiden, zoude zulks te kennen konnen \ryzen, , . , geeven, dat men zich van gemeenenooten §. 4. by het famenftellen van het Muziekfluk hadde bedient; tot het aenwijzen der verdubbelings- nooten zoude men tusfchen de fyfers , waer achter dat woort ftaet, een ftreekje, van de linke naer de rechte hant, fchuins opgaende, dus / ge- haelt, konnen ftellen; en om aen te^ duiden, dat de verminderingsnooten waeren getlruikt, zoude men, tusfchen de fyfers, waer achter het zelve woort gevonden wordt, een ftreekje , van de linke naer de rechtehant, fchuins nedergaende, dus \ konnen haelen; hier door zoude het foort van nooten, dat tot de famenftelling van het Muziekftuk waere gebezigt, duidelyk worden aen-

			I .,.,-:. -_ l __
	■ - ■■■■■'-

-ocr page 42-



		®< a >& 35

	aengeweezen. Hoe deeze nieuwe betekening der 5LJ* maet, tot aenwijzinge der deelinge en telnooten beteke- derzeJve, belt in gebruik zoude konnen worden gebrnik te gebragt, zal men §. 20. vinden. brengen. S- 1+ Indien men een goet begrip van de zoo ge- vf_gⁿh_e°?" naemde maet of afdeeling door dwarsfireepjes *^_g�^ei

			toont.
wil hebben, en de eenvouwigheit, die daer in heerfcht, zien, behoeft men maer een airtje of Muziekftuk , uit de gemeenenooten famen- ^Van 8- geftelt, en betekent met 1 of�, te neemen, ^n0oten< doet het eerfte, derde en vyfde dwarsftreepje, door de vyf linien, en zoo vervolgens, wcch, dan hebt gy de maet van vieren, en de tekening by de fleutel behoeft alleen verandert te wor- den : mits nochtans, dat het fluk met eene' voile maet begint; anders moet het eerfle flreepje blyven ftaen, en het 2, 4, 6 en zod voorts uitgedacn worden ; wil men de lange maet van acht telnooten hebben, of die in vieren wordt gedeelt, en op iedere deelinge twee getelt, dan vermindert men, in de reets gemaekte maet van vieren, de ftreepjes noch op de helft, Met de ftukken , tut verdubbelings- en ver- a^f* minderingsnooten famengeftelt, en in andere ^line^s- °^f > * , vermin- maeten gebragt, kan men op dezelve wyze te MrinjjE werk gaen. Indien men het fluk in alle die ^n00l*ⁿ' maeten fpeelt, zal het dezelve zang blyven^ C 2 mits

-ocr page 43-



			3« ■M o >&

		mits dat men de nooten, en andere tekenen op gelyke vvyze behandelt. Be Maet n\_ev _uit blykt dan ook ten duidelykften, dat eyenre- de Maet niets anders is dan eene evenredigheit, d«^h kiar- die de klanken in lengte of tyt van duuring tot ^ken' eikanderen hebben, waerom men ook in de maet fpeelt, wanneer men deeze evenredigheit, die, door de telnooten, haere deelenen verdere tekenen wordt aengeweezen , ftipt nakoomt: de dvvarsftreepjes dienen derhalven tot niets an- ders, dan om niet te doolen in het teller) der telnooten , haere deelen en verdere tekenen §. 7. dewyl iemant, die wel tellen en afdeelen kan , een geheel Ituk in de maet zal fpeelen, oflchoon dc dwarsftreepjes daer in ontbreeken; gelyk ook een Leerling , die eenige vordering hceft gemaekt, zulks gemakkelyk, naer de flin- nigvuidi- ger, §. 17. befchreeven, kan vernchten. Het ItheJin- is derhalven zeer belachelyk, de konfl, door faftigh. eene vermeenigvuldiging van maetcn, of, om beter te zeggen, afdeelingen door dvvarsftreepjes op verfchillende afitanden , laftigh te maeken ; te meer, daer de periodcn der Muziek, niet al- toos met de eerfte noot, die na het dwars- ftreepje volgt, aenvangen, noch ook de accent en op die eerfte nooten vallen. De macten, waer Twee _zyn ^van ^men ^zich ^outty^ts ^heeft ^bedient> of eigenlyk voidoen- d_e dvvarsftreepjes, daer twee telnooten tusfchen ftaen, zyn noodigh ; gelyk ook die,daer men 'er drie tusfchen ftelt, omeene gelykeenongelyke afdeelinge te hebben; de overigen zoude men ~> wel

-ocr page 44-



			<$<r © >$ 37

		wel konnen ohtbeeren, en dit gemis zoude geen gering nut aen de Muziek toebrengen , devvyl het veelen aen de maet hapert, om dat ze met al de onderfcheidingen door dwarsftreepjes, niet te ^^d^^en' recht weeten te koomen, en v^rooral niet met de overmen , . . . te vejwer- lange Jangzaeme maeten , waer in ze meerder _pen. deeling, dan in fchielyke, noodigh hebben §. li- en 18.; om de langcn te verkorten, is alleen "^oe ^denoodigh, tusfchen iedere twee ftreepjes, op de verkor- helft der maet, 'er noch een in te ftellen, en zorg te di acgen , dat de fyncopes, die, om dat ftreepje, moeten worden gefcheiden, tot notes legates worden gemaekt, door, in plaets van eene lange noot, twee kortcn aen iedere zyde van het ftreepje te ftellen, en daer over een boogje te haelcn §. 30., als mede het teken der maet aen de fleutel te veranderen. De affchaffing van het lafligh onderfcheit der maeten of afdeelingen door dwarsftreepjes is van zoo vcel nut, dat men reden heeft om te vcrwachten, dat ze eindelyk eens algemeen zal worden; te Sneer, dewyl de nieuwfle en befte Componiften hunne ftukken reets in de korte maeten van �, � of ~ beginnen te brengen. Leerlingcn, willen ze fpoedige vordering maeken, teeriin. gen be- behooren zich niet dan naer maeten van twee - hooren ... ~ , zich met en dne telnooten te oettenen; wanneer ze daer dan naer naer de juifte afdeeling hebben geleert, zal het van twee hun, volgens het geene zoo even van de maet teinoo'ten is gezegt, gemakkelyk vallen alle Muziek in de n^e_en.^efie" C 3 maet

-ocr page 45-



		5* *«M � ><S>**

	maet te zingen of te fpeelen. Stukken in korte maeten, en uit gemeenenooten famengeftelt §. 4., waer in alle de ftemmen op de G. Sleutel zyn gcbragt §. 5. , bekorten het leeren der Muziek ongemeen; een Meefler, die de vorde- ring van zyn Lcerling op het oog heeft, zal zich daer van, gelyk 00k van de (linger §. 17. be- fchreeven, met voordeel bedienen, orn dat hy zynen eigen roem te gelyk bevordert en daer door veele Lecriingen bekoomt. Men heeft van over oudetyden opgemerkt, dat de kennisfe der maet of de evenredigheit, die de klanken in lengte of tyt van duuring tot elkanderen hebben §. 7. en dus eene juifte be- paeling van den tyt, geduurende weJken iedere telnoot, gedeeJtens derzelver of andere tekenen moeten worden gehoort,niet weinigh toebrengt, om den waeren zin van den Componift te tref- fen; van tyt tot tyt heeft men daer toe middelen uitgedacht, dan heeft men gemeent zulks in on- derfcheide telnooten en maettekens te konnen vinden, dan weder in onderfcheide maeten of afdeelingen door dwarsftreepjes , en dan in eenige konftwoordcn by de flukken te voegen, die men tclkens heeft vermeerdert, en uit ver- fchcide taelen by elkanderen gebragt, vvelke met zelden ftryden tegens het geene door de onderfcheide telnooten, maettekens en zoo ge- naemde maeten wordt beoogt, waer door ein- delyk de verwarring algemc^n is geworden, en wel
Door het gebruik. van on- derfchei- de telnoo- ten, maet- tekens en maeten , en daer tegenftry- dende woorden, is verwar- ring ont- ftaen.

-ocr page 46-



		<&< e >$ 39 wel zoo , dat men meenigmael noch het foort van nooten , noch dat der maeten, behoorlyk weet te onderfcheiden , veel min den rechten zin aen de woorden. by de ftukken gevoegt, te geeven, en noch minder, die van den Componifl te treffen. *§. &** Uit het verhandelde zal men genoegzaam kon- ve zin nen opmaeken, hoe verve dat men in de konft compo- moet gevordert zyn, om den waeren zin van den �>oeieiyk Componifl te konnen opfpeuren; laet 'er ons ^^en, noch by voegen, dat de woorden, die ten dien om-a. d« einde by de ftukken worden geftelt, niet zelden de^Ewoo"r-" quaelyk verftaen worden, en dat boven dien byna vokioen- ieder Meefter daer aen eene byzondere beteke- ^de yⁿ nis geeft: want die gewoon zyn fehielyk te fpeelen zullen een langzaem fluk voordraegen, zoo als zy, die gewoon zyn langzaem te fpeelen, een vrolyk fluk doen; de Componifl zelve zal, naer hy gedifponeert of gefchikt is, hetdeneenendagh langzaemer dan den anderen fpeelen, wacr door een goet fluk niet zelden eene flechte uitwer- king heeft. Het gebruiken van Nederduitfche woorden, zoo als zommigen willen, zal deeze zwaerigheit niet uit den wegh ruimen , maer veel eer vermeerderen ; de Italiaenfche fpraek is doch de tael der zangkonfl, en fchynt derhal- ven eenigh recht op de Muziekflukken te heb- ben; ook is ze , voor zoo verre de woorden, die op de Muziekflukken geftelt worden, aen- gaet, vry algemeen bekent : maer de groote C 4 zaek

-ocr page 47-





		48 &< O ><S> Mn kan ^zaek ^is j dat men door die woorden den tyt niet d.>or de- juift kan afmeeten : maer wel door frelyke op zelven n j den tyt elkanderen volgende bewceffin^en ; de gcmeen- meeten. lte , en, dacr men volkoomen ftaet op kan De (linger maeken, is de (linger, die de groote Huigens* by het'befte⁶ de uurwyzers heeft gevocgt en ze daer door veel werktmg. verbetert; ecnieder, welke deezenjuiftentytmee- ter kent, weet, dat die, nacr deszelfs lengte of korte, langzacmer of gaeuwer gaet, en niet naer de grootere of kleincre bcwceging , welke hy heeft wannccr hy taemelyk groote of zeer kleine gedeeltcns van eenen firkel befchryft, als mede dat zyne terugkoomfl op het middelpunt altoos egael is; zie daer over, onder anderen, de Na- tuurkunde van Defagulier l d., bk 438. Blankenburg in zyne Elementa Mujica zegt, bl. 133. dat � een uitmuntcnt Franfch Autheur Lovu » genacmt Lovie, zyn klcinboekje, waer in hy heeft de- _eene _zeer nette verhandeling geeft van de zelve by " ° ° deMaziek gronden dcr zangkonft, met eene befchryvin- reecs aen- ° , , � u 1 i /v gepree- � ge van de maet, door middel van de llinger, ""' � die hy chronometre noemt, koomt te beflui- � ten (). Myn () Ditboekje, dat ik lang te vergeefs hebbe gezogt, is my eindelyk door cen Hefhebber der Muziek den 23 Macrt 1768. ter handen geftclt; het is te Amfterdam by Eftienne Roger* in 1698 gedrukt; de chronometre, daer befchreeven, bcftaet uit eene houte lat van zeven voetcn lang, waer op zes voetcn zyn verdeelt in duimen, welke van onderen op, dopr de getalleq 1 tot 10, en voorts icdere

-ocr page 48-

murrpT"---------------^_ """ ^_

-�"�� ■ ' i.t~~fls~~~~.....~~ n~~»ii. 1~~1..1 ii~~.....~~li

<JK © M>

Myn overleeden Meefter heeft my ook meenig- ^_o^e[^y^_e

mael het gebruik van de (linger tot het leeren Meefter

i J j ^van ^den

der maet aengepreezen, en deet my de nuttig- schryver.

heit daer van bemerken, door my voor te tel-

len, of wel, met zyn vinger of ftrykftok op de

tafel te flaen; ik hebbe ook op zynen raet, met

een goet Horologiemaker over eehe flinger,

die geluit zoude geeven, gefprooken, en hem

myne ideSs of denkbeclden daer omtrent mede ^HeS» °^m-

gedeelt, welke daer heenen gongen, om, door eene, dia

eenige weinige raderen, eenen trommel. op de foade'

wyze als die in een fpeelend horologie toege- s^eeve.ⁿ'

ftelt, en in onderfcheiden verdeelingcn afge-

deelt, te doen bewcegen, welke, door een of

meer

iedere 5 d. worden aengeweezen; by iedcren duim is
een gaetje geboort, en op de 72 d is een arm, lang
6 a 7 d., in de Iat gewerkt, die voor en acbter een
gaetje heeft, om een touwtje, daer een loot aenhangt,
door telaeten, en, aen het einde van'welk touwtje een
houten pcnnetje is, om in de gaetjes te fteeken; het touwt-
je is zoo lang, dat, wanneer het pennetje in n". 72. is,
het loot by n°. 1. hangt. Dit inftrument diende, om
acn te duiden hoe gacuw of langzaem de ftukken moeften
worden gcfpeelt, het welk werd opgegeeven door eene
witte noot boven de flcutel te ftellen , en daer onder
het n° van het gaetje, waer in het pennetje hadde" ge-
ftooken, wanneer, geduurende iedere flingering van het
loot, eene witte noot moefte worden gefpeelt. Deezc
r.hronometre kon dicnen, om aen Meefters de maet op te
geeven: maer was niet voldocnde om dezelve daer naer
te leeren; hier toe is noodigh juift te konnen hooren,
Wanneer de flinger het middelpunt pasfeert, om altoos het
pog op de nooten te konnen houden.

c₅

^. ,__ .........��-

-ocr page 49-



			42 <SK @ ><&

		meer hamertjes, eenen gezwinden of langzaemen flagh, naer goetvinden, op een of meer klokjes zoude geeven; ik verzocht hem zyne gedachten daer over te laeten gaen, maer hy, de zwaerig- heden, die ik hem voorftelde , niet konnende oplosfen, hebbe ik, in het Jaetft van het jaer 1766., of in het begin van het daer aen vol- gende, eene {linger uitgedacht van een zeer een- vouwigh toeftel, welke ik , met geen gering nut, federt dien tyt gebruike.

	Ik hebbe dezelve, op de volgende wyze, doen vervaerdigen, om eene Slinger van 54 d. te heb- ben, a, b verbeelt eencn Staek van x\ duims eikenhout, Jang 5 V. 6 d. en breet 3d., heb- bende van onderen vafl hout 12 d., en in het midden eene fleuf Iang 49 d. , en breet \ d.; van vooren is , aen iedere zyde, eene fpon, byna \ d. diep , en breet f d.; de ftaek heeft, aen het onder einde, by b, twee kleine yzere puntjes, aen iedere zyde een, die men in den vloer drukt, om het draeien en verfchuiven te beletten; hy is, van den Looper c, wanneer deeze, naer boven, vaft tegen den uitftekenden arm gefchooven is, tot het einde van de fleuf, op de beide buitenkanten, verdeelt in Rynlant- fche duimenvan twaelf in den voet §. 26.; deeze looper, die voor den ftaek 6\ duim uitfteekt, kan men in dc fleuf, door middel van de fchroef by c, hoog of laeg flellen; in denzelven looper is eene
Befchry- ving van eene zeer eenvou- wige , die met nut gebruikt wordt. Staek. PI 2. *Fig. 1.*

looper. PI. 2. Fig. 1. in 2.

-ocr page 50-



				<8K 6 ><& 43

			eene fyne zaegfnede, om het touwtje, daer het loot aenhangt, door te laeten; en hy is voorzien van twee lippen, ieder iets meerder dan \ d. lang en breet \ d., die , ter wederzyde van den ftaek, in de hier voor befchreeve fpon, zoo, loopen, dat de buitenkanten van het hout van den looper met die van den ftaek gelyk koo- men , en door die lippen belet worden uit te wyken ,� op den voet van deeze lippen, die i d. hoog of dik zyn, beweegt zich de loo- per , en wel alleen op de vier buitenfte hoeken, waerom de lippen van binnen naer buiten, wat fchuins by, en hoi uit gcftooken worden, het welk gefchicdt, om zoo min wryving te heb- ben als moogelyk is; en om, door het alleen raeken op zyne grootfte breete en hoogte, ook onbeweeglyker vaft te ftaen, wanneer hy door de fchroef wordt aengehaelt. De Arm d, Arm. die mede 6\ d. voor den ftaek uitfteekt, is met ^l?i_g²'_x. gat en pen, naer den eifch, en met eene kleine inlaeting van de borft in den ftaek, wel opgefloo- ten en vaft gelymt; dezelve heeft twee gaetjes om het touwtje, daer het loot aenhangt, en het Touwtje welk een dun en fyn fmetdraetje is , door te laeten, een byna aen het einde en het andere 2 d. van den ftaek; voor het laetfte legt de knoop van het touwtje, en door het voorfte en een gaetje in den kop van den ftaek, gaet het andere einde, dat by e vaft is, aen eene fchroef van eene fiool, die van achteren in een gat, in den ftaek by e geboort, vaft zit, en dient om het loot / op zyne juifte hoogte te brengen en te houden,

-ocr page 51-



		44 <M 0 ><& houden, wanneer net door he't krimpen of rek- ken vanhet touwje, by verandering van wedcr, Loot, dacr van afraekt. Met Loot / is- een ronde bal, zwaer ruim vyf pont Amfterdamfch gcwigt, waer in, van onderen, juift in het midden, een gaetje van ^ d. over het kruis vvyt en i d. diep, wordt geboort; het touwtje gaet door twee ronde yzere oogjes, die met een gewaft draetje zyn bewoelt, om het fchaeven van het touwtje tebeletten;ze zyn voorzien van een houtdractje, en daer mede in het loot gefchroeft, op 2 d. van den anderen, om het draeien van het loot voor te koomen. Kiepei. De Klepel van deeze {linger, die tegen het glas g aenflaet, is niets anders dan een koraeltje van glas, zoo groot als de knop van eene ba-' keripelt, hangende aeh een dubbelt gedraeit paerdehaer , door wiens oog men eenen ge- waftcn draet fteekt, dcnzelven met het paerde- haer vail in het koraeltje trekt, met eenen enke- Jen knoop voorziet voor het afvallen, en de ein- den, kort aen het koraeltje, met eene fchaer, afknipt; by gebrek van een koraeltje kan men den kop van eene bakerfpelt, met eene buigtang, afdraeien en die gebruiken , of wel een klein koper balletje by eenen Horologiemaker lacten vervaerdigen; en, in placts van paerdehaer, zich bedienen van gaeren dOor een flukje was gehaelt, omhet eenekleineveerkrachttegceven, totbelet- tingvan al te veel {lingering. In het paerdehaer of gaeren maekt men, op de lengte van eenen duim van

-ocr page 52-



			<8K 8 3>& 45

		van het koraeltje, eenen knoop, en legt het tusfchen een klein houten wiggetje, dat in het midden is door geklooft, met den knoop verre boven het dunfte en met het koraeltje onder het dikfte einde ; men duwt het wiggetje wcl vaft in het gaetje, van onderen in het loot gcboort, en trekt het koraeltje zoo naer beneden, dat het maer \ d. onder het loot hangt, welke lengte tot eenen juiflen flaghnoodigh is .engenoegzaem om eene zoo groote beweeging voor te koomen, waer door het klepeltje zoude konnen misloo- pen; men dient ook by het flellcn van de flin- ger zor^e te draegen , dat het maer even aen het glas raekt, anders breekt het paerdehaer, dat, voor den juiften flagh, het belle is, fchie- lyk, doch daer op pasfende kan het zeer lang duuren. Het Glas#, dat eenen recht opftaenden rant ^Gdient tehebbsn, wordt geplaetfl op een plankje, dat aen het eene einde wat dikker dan aen het andere is, en in het midden eene ronde inlaeting van \ d. diep heeft, waer in het glas paft; en die gefchiedt, op dat de eene zyde van het zelve, daer het klepeltje tegen flaet , wat verheven zoude zyn; de geluiden der glazen, welke door het gieten van veel of weinigh water in dczelve wel ge egelt konnen worden , zyn echter zeer onderfcheiden, en dat van het eene veel aenge- naemer dan van het andere, de gemeene geribJe bierglazen , die 3 duim hoog en 3 ■ duim van boven over het kruis wyt zyn, hebbe ik zeer goet

-ocr page 53-

- ■■ �_-w-------J- ■

<&« m >&

goet be von den; indien men een klokje, zoo als
men in de fpeelende horologien heeft, wil gebrui-
ken en op een fchuin plankje fchroeven, kan
men den ftaek wat korter maeken, doch ik hebbe
een bierglas om de ecnvouwigheit verkooren.
By h is een Krammetje, dat met weerhaekjes is
gehakt aen zyne puntjes, in den ftaek geflaegen,
op de hoogte van het geene, waer aen men de
flinger vaft wil zetten. By i en h is een Armtje,
gemaekt van een ftukje plaetyzer breet | d. en
lang 5, d., tot daer het is opgebogen, welk op-
ftaende ftukje hoog is \ duim en waer in by h een
fieufje is gemaekt, om het krammetje door te
laeten, en met een houten Spietje, dat met een
touwtje aen den ftaek hangt, vaft aen den zel-
ven te konnen worden geflooten; by i is een
gaetje in het armtje, waer door een houtfchroef-
je gaet, om het op eene lambrifeering of aen
iets anders, dat vaft ftaet, het zy van boven of*
van onderen te konnen fchroeven. Aen de an-
dere zyde van den ftaek is mede een gelyk kram-
metje, armtje en fpietje; en de beide armtjes
zyn, zoo, opgeboogen , dat, wanneer ze aen
den ftaek met de fpietjes vaft zyn, en op eene
lambrifeering gefchroeft, de fchrocfjes van den
anderen koomen 9 duim, en de ftaek uit de
rechte linie der fchroefjes 4 duim, waer door
eene vrye beweeging voor den looper blyft;
deeze heeft, om hem niet geduurigh met het
los- en vaftdraeien der fchroef te moeten verzet*
ten, van achteren eene ronde kopere Plaet k_twier diameter zoo groot is als de ftaek breete

heeft,

Krammet-
je PI. 2.
Fig. 1.

En yzsr
Armtje.

Spietje.

Kopere
Plaet.
PI. 2.
Fig- 3-

_ ' ■ . 1 -r-i ' ill^Jn<'-'

II.� - ..jl,!.,,

-ocr page 54-

<K 0 ><$ 47

heeft, en in welker midden een ront gat is, om
de vaerfchroef van den looper door te laeten.

Op deeze plaet koomt eene ftaele Veer, met vier
wat omgebooge punten, by k aengeweezen,
mede voorzien van een gat tot het zelve einde,
en welke, door de moerfchroef van den looper,

En ftae's
Veer om
den loo-
per te
konnen
verfchui-
ven.

zoo vaft op de ronde kopere plaet kan worden p\.
gedrukt, als het noodigh is, om den looper, **>
zonder verzetting van de fchroef, met de hant
op haeren kant, ten einde de voorvinger of
pink, digt by den ftaek, alleenraeke, naer boven
of onderen te konnen fchuiven.

Op beide de buitenkanten is de ftaek, zoo
als gezegt is, afgedeelt in duimen, en, om den
looper fchielyk op de begeerde hoogte te konnen
brengen, zyn iedere vier duimen, op beide de
kanten, ten einde de (linger rechts en links te
konnen gebruiken, aengeweezen door een daer
op geplakt fyfer, groot gefchreeven op een pa-
piertje van eenen halven duim breet, en zoo
lang, als de kant van den ftaek dikte heeft; 54
koomt getyk met den onderkant van den looper,
als deeze tegens den arm gefchooven is; op den
tweeden duim daer onder plakt men 52, vier
duim daer onder 48 en zoo vervolgens tot 8,
en twee duim daer onder 6, zynde het einde der
fleuf. Ik hebbe de verdeeling van vier duimen
boven eene andere verkooren , om dat eene
(linger van 6 d. tweemael flaet, in den zelven
tyt, dat eene van 24 d. eenen flagh doet, en
dat deeze verandering van flinger het meefte

voorkoomt:

Aflee-
ling van
den ftaek.

Iedere4d.
door eea
fyfer.

Overeen-

komende
metrle be-
weeging
van de
Singer.

-ocr page 55-


		. , ..... - ......... - ........

4S <m m ><& voorkoomt; eene flinger van 6 d. flaet drie- mael , in denzelven tyt, dat eene van 54 d. eenen flagh doet, en hier om moet eene flinger, die eenen flagh tegen twee zal doen, viermael langer, en eene, die eenen flagh tegen drie zal Eereke- doen, negenmael langer weezen; derhalven wordt u'nfte ,^e het gctal van de eerfte door vier vermeenigvul- fl^h^evoo" digt, als men eenen flagh voor twee flaegen wil d?i't\H!!- hebben, en door negen , als men eenen flagh gen w voor drie noodigh heeft. lubben. °

	snnger- Ik rekene de lengte uit het Slingerpunt van ^punt* het loot, dat in eenen ronden bal het mid. den is, en ftelle het glas op een zoo dik plankje , dat het klepeltje even aen den op- ftaenden rant raekt, als het middelpunt van den bal , juift 6 duim van den onderkant van den looper is, wanneer deeze op den boven- kant van het fyfer 6 ilaet. Alle foort van hout "ekt^he°n^Ut is genegen te trekken en krom te worden, voor- brengtna- _aj _wanneer het naby het vuur koomt; indien deei aen. . , de ftaek wat voor- of achterover mogte buigen, zoude zulks nict veel nadeel toebrengen: maer als hy naer de eene of de andere zyde overtrok, zoude het koraeltje niet in het midden blyven, wanneer de looper op- of nederwaerts wordt gefchooven , waer door de flaegen tegen het glas, wiens hooge zyde altoos in het middelpunt moet flaen, ongelyk zouden worden, en vervol- gens de flinger onbequaem tot eene juifte af- deeling der klanken. * . Om

			__--------------- . ..�._......_ _

-ocr page 56-



			<!K & ><8> 4$

		Oni dit trekken van het hout te konnen be- �°_t^e_e�^ebs' letten , en den ftaelc ook onbeweeglyk vaft te _a' zetten, wordt door den kop van denzelven,even fig-� onder het blat by e, een gat geboort, met eene gemeene boor, doorgaende van de eene tot de andcre zyde, als mede een gat van achteren naer vooren, met eene fpitsboor, dwars door het eer- fte, doch zoo, dat de onderkant van het laetfle iets minder dan de helft laeger koome, dan die van heteerfle; menflaet, op 16" d. affiant van de plaets daer men den ftaek aen eene lambrifee- ring wil vaft zetten, in de behangfellat eenen fpyker, om 'er een koperdraet van n°. i, met een oog, aen vaft te konnen maeken, dat door het gat, even onder het blat van den kop by e ge- boort, geftooken zynde , kan worden vaft ge- maekt aen eene fchroef van eene fiool, die in een gat kan worden vaft gefchroeft, dat op dezelve hoogte en affiant van den fpyker, aen de andere zyde van den ftaek, in de behangfellat, wat ftee- kende wordt geboort, en met welke fchroef het koperdraet fterk kan worden aengehaelt. De ftaek, aen de armtjes, met de fpictjes n₀e de vaft gemaekt, en de armtjes op de lambrifeering ft^l_e"fe�,^rtgefchroeft zynde, doet men het oog van het ko- perdraet aen den fpyker, fteekt het koperdraet door het gat van den kop by e, maekt het met het ander einde aen de fchroef vaft, fteekt deeze in het gat geboort in de behangfellat, en haelt het koperdraet even aen; vervolgens ftelt men den ftaek zoo, dat, de looper c naer boven D ge-*

-ocr page 57-



		5» 4K © ><8> gefchooven zynde, de touwtjes van de (linger, juiffc in het midden van de fleuf worden gezien, als men 'er recht voorftaet, en dat de ftaek niet naer vooren noch naer acbteren, veel minder naer de eene of andere zyde overhelle; om hier van vcrzekert te weezen, zet men het glas zoo onder het loot, dat het koraeltje even boven het midden van den hoogen rant koome, en men fchuift den looper naer bensden; blyft het ko- raeltje dan juifl op zyne plaets, boven den rant, bewyft zulks , dat de Hack , deszelfs fleuf en fponningen recht zyn, en dat dezelve wel is ge- ftelt; men haelt vervolgens het koperdraet fbyf aen, en fleekt eene ronde pen van achteren door het gat, in den kop van den ftaek geboort, en wel zoo, dat de pen over het koperdraet heen gaet, en, vaft in geftooken zynde, het zelve naer beneden drukt en onbewecglyk vaft knelt, waer door dan ook de ftaek belet wordt naer de eene of andere zyde te trekken, door de zwaerte van het loot voor over te hellen, of door het naer boven fchuiven van den looper te worden opgelicht, en dus uit zynen rechten ftant te rae- ken. De (linger wel geftelt zynde kan men te- gen het plankje , waer op het glas ftaet, een latje of twee fpykertjes (laen, om het zonder moeite altoos op zyne juifte plaets te konnen ftellen, als het daer van mogte afraeken. Wat goet Om den Stack recht te houden, is ook van "en ftJe'k nut, den looper, tusfchen de twee yzere armtjes, h^te.* waer mede hy vaft ftaet, te fchuiven, wanneer ' men

-ocr page 58-

*< § >^ ' 5*

men hem niet gebruikt, vooral, zoo by dicht by
het vuur ftaet en nocb nieuw is.

Het maeken van eene fleuf, in een ftuk eiken- Behoen

¹ met uic

hout, die 49 d. Ian?, zeer recht, cvenwydigh een link

, ,. ° .11 i gemaekfe

en glat dient te weezen, wat mosielyk zynde, _te wo_r-
kan het van nut weezen, by het reets gemelde, ^de"'
noch te voegen, dat men den ftaek van welge-
fchaefde eikenlatten kan maeken, die, van on-
deren, op de hier voorgem. lengte , aen een
middelhoutje vaftgelymt en gefpykert worden,
Of met houte pennen opgeflooten , gelyk ook
van boven aen den kop, en wel zoo, dat de lat-
ten de helft worden ingelaeten, op dat het
vafthout van den kop, aen beide de zyden,
van buiten kobme, en de uitfleekende arm,
daer het loot aenhangt, ook op de latten rufte;
dezelve van een ftuk gezaegt wordende, is het
goet, tegen het fcheef trekken , de binnenfte
zyde naer buiten, en het onderfte der eene, te-
gen over het bovenfte der andere, te plaetfen.

Noch ooli
jnift van
eiken-
hout.

Eenige meenen, dat men grynenhout behoor-
de te gebruiken, als minder aen het trekken,

dan het eiken, onderworpen zynde: doch daer
van is door my geene proeve genoorrten, om dat
ik my, by het gebruik van goet droog eikenhout,
wel bevonden hebbe. By voorzorge, zoude men
echter het eene zoo wel als het andere, twee of
driemael, met ongekookten lynoli konnen beftry-
ken, en zelfs 'er gemeen amber vernis opleggen₄het welk men by de verwers kan bekoomen.

D a Eene

Te pliSa

en vet ii� *
fen.

-ocr page 59-



		�5* - &< �> >$ vilT'vyf ^ene Aing^er? ^van ruim vyf ponden , kan op ponthoe 48 d. lengte , over de drie quartier uurs Ian? Jang die* naet. flaen, en de beweeging van dezelve kan, door het verzwaeren van het loot, noch zeer veel ver- langt worden, zoo als men in de Natuurkunde van Defagulier v. A. b. 436, kan zien, alwaer gemelt wordt, dat eene flinger van ruim 39 d. lengte en 50 ponden zwaer, eenen ganfchen dagh heeftgeloopen; eene van ruim vyf ponden fchynt, Scbynt tot het gebruik by dc Muziek, genoegzaem te mem ie ^zJ^n: ^want °P 7 ^^m lengte kan dezelve over r.ya. fe j₀₀ difbinffcc flagen doen; en men zal niet veel flukken aentreffen, daer eene zoo fchielyke beweeging toe noodighis, en die uit meer dan 300 telnooten beflaen; welke met de repetitie 600 flagen zouden uitmaelcen. Tot eene menuet en trio, die alternative worden gefpeelt, heeft men niet veel meer dan 500 flagen noodigh. Men zoude echter het loot 6, 7 of 8 ponden zwaer konnen neemen. §� 18. Nat van Het nut, dat de flinger, by het leeren der ge/by'de Muziek, aenbrengt, is, zoo als uit het volgende Muziek. _zai blyken, meenigvuldigh. In §. n. is aen- getoont, dat men veele moeite heeft, om de Leerlingen langzaeme maeten wel te leeren fpee- m«wn.^rae len: doch, met de flinger, zullen zy deeze het ge- makkelykfte konnen uitvoeren, om dat daer by doorgaens zoo veele vaerdigheit niet wordt ver- eifcht, als by fchielyke, en de flagen van de flinger,

			-------------~~1^»"~~ a,________ , ___

-ocr page 60-



		{linger, langzaemer gefcLiedende, ook duidely- jfcer konnen worden opgemerkt. Om de nooten zeer juift te fpeelen, is het op iedere noodigh, dat de Dinger op iedere telnoot §. 9. te laeten eenen flagh doe, dat is acht flagen in de lange of ^flaen' dubbele maet met C betekent, het zy ze uit ge- meene- of verdubbelingsnooten is famengeftelt §. 4.; de lengte van 42 d., of daer omtrent, zal genoegzaem weezcn voor een Largo; 32 voor een Adagio; 24 voor een Andante; en 8« 12 of meer voor een Allegro', dewyl in de be- weeging d'er flukken, waer op men dit woort vindt, zeer veel onderfcheit is; of wel zoo veel meerder of minder als de Componiften zullen goetvinden: want aen deeze ftaet het eigenlyk te bepaelen, hoe hunne ftukken moeten worden behandelt. Wanneer men fchielyker wil fpeelen, dan op scMeiyk acht of zeven duimen eene telnoot; naemelykeen ^"kd^e Prejlo, dat doorgaens zes, vyf of vier duimen ^d"^linK � /�1 � , , , r,- of matt. vereifcht, is het beter de {linger maer eens op iedere deeling, dat is tweemael in de korte maet van C of die van J, te laeten flaen, als de laetfte uit verdubbelingsnooten is famengeftelt, en der- halven pok vier telnooten heeft: doch gemeene daer toe gebruikt zynde, heeft ze 'er maer tweej' wanneer men ook voor iedere maet de [linger maer eens laet flaen, en ftelt dezelve op 24, 20 pf 16 d. . Heeft de maet drie telnooten, zoo als de enkele maet van \| en \|, laet men de (linger D 3 Died?

-ocr page 61-



		54 <K @ >�>

	mede maer eens voor iedere maet flaen, en ftelt dezelve op 54, 45 of 36" d.: doch wordt de maet in tweeen gedeclt, zoo als die van \ of die van j, welke beide zes telnooten hebben, laet men de {linger twee flagen in de maet doen, naemelyk op iedere deelinge van drie telnoo- ten een: want als men de {linger op zes duimen ftelt, kan dezelve maer ruim 500 flagen doen, het welk niet genocg is voor veele ftukken; boven dien veroorzaekt die fchiclyke flagh ver- warring in het tellen. In gelyke maeten, daer de deeling of maet altoos maer twee telnooten heeft §. ir., kan men zelfs de {linger, in plaets van op 7, 8, 9, of 10 duimen, op 28, 32, 36, of 40 duimen ftellen, gelyk 00k in de dub- bele maet van f, welke zes telnooten heeft en in drieen wordt gedeelt, maer in de ongelyke dee- ling , of maet van drie telnooten , moet men hem op 7 duimen laeten, als deeze beweeging wordt vereifcht, wil men den ftaek niet langer, dan voor eene {linger van 54 d., doen vervaer- digen, welke lengte voldoende is, om alle Mu- ziek , hoe 00k ingericht, daer op te konnen fpeelen, de Pfalmen, zoo als men ze in de Kerk zingt, zelfs niet uitgezondert: maer voor dee- ze laet men de flinger op iedere noot tweemael flaen, en ftelt dezelve op 48 duimen of daer om- trent. Het flaen op iedere telnoot is van veel nut, en daerom dient men , vooral, wanneer men zich oeffent, soo veel mogelyk, daer by te bly- ven:
Kut van lief (laen op isdere teinaoc. ■

-ocr page 62-



			0< 0 >$> SS ven: want flier door leert men de tittels achter de nooten §. 28., die veel in de zoo genaemde j, \|, I en ',' maeten voorkoomen, precies uit- houden, en de telnooten wel onderfcheiden, de waerdy der paufen §. 27. opmerken, en dus de Muziek juifl leezen en tellen, het welk ten uiterften noodigh is, om wel in de maet te zin- gen of re fpeelen; en om dit vaerdigh te leeren, is de flinger zelfs boven een Meefter te verkie- Om de 1 n � � ^maet ^te zen, om dat men den Meefter maer weinigh i«>vn, is tyts by zich heeft, en de flinger altoos gereet boven een kan hebben ; de Meefter houdt zich 00k niet ^_h^e_t"_n^r/^?gaerne op met den Leerling voor te tellen, om hem de maet te leeren ; hy vergenoegt zich doorgaans met ze hem voor te fpeelen en te trappen , en als de Leerling, door eene lang- duurige oeffening , al zoo verre gekoomen is, dat hy met den Meefter begint te fpeelen, geeft deeze hem doorgaens toe, dat is, hy volgt hem, wanneer hy te gaeuw of te langzaem fpeelt, en is dus oorzaek, dat zyn Leerling zich vry wat moet oeffenen, eer hy met een ander kan fpee- len; de meeften overhaeften 00k de Leerlingen, en maeken ze daer door tot Brobbelaers, waer van men niets kan verftaen; een Leerling daer en tegen, die zich naer de flinger ocifent, doet dezelve zoo langzaem, op iedere telnoot, flaen, als hy noodigh vindt, om het ftuk duidelyk te m� fpeelen, en krygt daer door eene hebbelykheit, d-ofde- om alles wel uit te drukken, en juifl af te dee- tebifetyk* len, die hem altoos by blyft, en in korten tyt ¹H^t,\?,^m- tot een bequaem Meefter maekt, gefchikt om enjoMu* anderen grondigh te onderwyzen. ^i,eeM?n' D4 By

		�m��-

-ocr page 63-

#«■ 0 >®

By hct gebruik van de (linger, is niet aDeen

nuttigh, maer zelfs noodigh, de gewoone be-

vveeginge, met den voet, te maeken, die men

maet trappen noemt, en §. 7. en vervolgens is

aengeweezen, op dat men niet verleegen zy als

men allcen of met anderen, zonder /linger, zal

fpeelen, en in een Concert de andere ftemmen

wil dwingen te volgen; ze is 00k zeer nuttigh

tot het opmerken der abuizen , die men in de

deeling , door het qualyk tellen van de flinger,

zoude konnen begaen.

Het trap-
pen der
xnaet be-
hoortmen
niet na te
laeten.

Deeze waerheden zullen moogelyk eenige
vreemt fchynen, en tvvyfelachtigh voorkoomen,
dan, voor hun, zal de algemeene leermeefteres-
fe, de ondervinding, overtuigende zyn, en de
aenpryzing van het gebruik van de flinger, by de
Muziek, door den Hecre Abt Lacasfagne, in zyn
Traits' General des Elemens du chant, dedie a Mgr.
le Dauphin, buitcn tvvyfel overredende , om 'er
gebruik van te maeken, de Profpeclus van dat
werk is te vinden in de Gazette literaire van de
maent Jan. 1767, die te Amfterdam wordt uit-
gegeeven: ziehicr, hoe hy zich op blatzyde 49
uitgedrukt, � Enfin, Yimpoffibilite de trouver un

Het ge-
zegde kan
^enige
vreemt
fchynen ,
<loch cie
ondervin-
<iing en
aenpry-
aing zal
ateze
overre-
den.

3.1

fr .
5>

maitre a la Campagne, et fur tout dans certaines
Provinces, nia fait naitre I'idee de deux moyens
pour pouvoir apprendre la Mufique fans autres fecours_yque la bonne volonte et quun peu a"intelligence. Le
premier conjijle dans un inflrument toujours a"ac-
cord, execute'par M. Richard, Fatleur. d'orgue au
vieux Louvre a Paris. Les intonations fur tous les

�fans y feront tnarqiiees: on let trouvera en mettant

rt-l.

-ocr page 64-



		~~gsj!W»«pr»~~w~~-ffl'-~~T�'�-� i I III '" nw'T i 'Wlfci <8K & ><S> 5? � le doigt fur les touches, qui les expritnent. Le ^ � SECOND MOYEN EST UN BALANCIER, � qui SERT A FIXER LA JUSTESSE DE � LA MESURE POUR CHA^UE M O U V E- 3, MENT PLUS OU MOINS LENT, PLUS � ou moins precipite, ceuxqui voudront en � faire ufage, s''adrejjeront a I'babile Mecbanicien que � findique, il en conjlruira a un prix raifonnable, et � il donnera me InJlruSiion par ecrit, pour pouvoir s'en j, fervir avec fucces ()"� §. 19. () Het bovengem. Traftaetje en Supplement is my eerft op den 6. Aug. 1768 ter handen gekoomen, en ik hebbe daer in gezien, dat de Autheur mede van begrip is, dat alle Muziek, in de maet van twee of drie telnoo- ten, kan en behoort te worden gebragt, zoo als ik J. 14. voordraege; en uit de exempelen, die by b. gg, 100 en 101. tot reduftie der maeten opgeeft, fchynt hy 00k van ge- dachten te zyn, dat men niet meer dan eene foprt van nooten dient te gebruiken, naemelyk de gemeene, waer van ik J. 4. handele; 00k ftelt hy, dat 'er niet meer dan 'x^ eene fleutel noodigh is, naemelyk de G. fleutel op de tweede linie, welke ik $. S en 6., in navolginge van den 1 Schryver, 00k voor de befte algemeene houde, en, in plaets van de C. fleutel , die ik daer toe hadde uitge- dacht, aenneeme : docb met opzicht tot de midd.elen om de Muziek zonder Meefter te konnen leeren, vinde ik, jn het gem. Traftaetje , niet anders , dan dat men zich deswegens aen Mr. Richard Orgehnaeker ou vieux Louvre nioet addresfeeren , welke een Inftrument vervaerdigt, dont l'accord Joit invariable, en door welk inftrument chacun trouvera les intonations dont fa voix /era fufceptible, als me- de dat hy een Balancier maekt, door welke la mefure i deux terns /era exprimee par deux battemens atiffi lents ou auffi precipites qu'on le voudra. Le premier battement aura unfon, f qui le deftinguera du fecond. La Mefure a trois terns s'expri- : mera par trois battemens, dont le premier fera It plus fort et D 5 k I

			-----------.______^^_�-----------�--------~v^ ^_m--------------_^__�-«^»-»^^-^-~*�

-ocr page 65-



			s3 <k e >®

		§. i₉. De iengte Het is voor de geenen , die zich naer eene van de ° oinger o_P flinger willen oeffenen van zeer veel dienft, op ^de hunne k trot/time le plus foible, pag. 188. Uit welke befchryving men genoegzaem kan opmaeken, dat deeze Balancier, veel overeenkoomft moet hebben met het inftrument, waer Over ik, voor de uitvinding van de flinger, welke g. 17. is befchreeven, met cen Horologiemaker hadde gefproo- ken J. 16. Om eenig denkbeelt van dit nuttigh Tra&aetje, dat 188 bladzyden groot en op plaeten is gedrukt, te hebben, is het noodigh de Prorpefilus, in de Gazette literaire van Jan. J 767, naer te zien, als mede te leezen de approba- te der Academie, welke achter het zelve is gedrukt, en dus luidt, EXTRAIT DBS R.EGISTRES DE L'ACAD^MIfi ROYALE DES SCIENCES DU 0. JUILLET IJ66. Monfieur d'Alembert et mot qui avions hi nommis pour exa- miner un Ouvrage de M. VAbbe Lacajfagne , qui a pour titrt Trait� General des �l�mens do Chant, en ayartt fait notre rapport, I'Acadimie a jugi que cet Ouvrar ge, dans le quel I'Auteur s'efi propofi de donner une expofttion fimple et facile de la Methode ufitie pour apprendre la Muji- que, en plaf ant toujour* I'Exemple a cdti du Pre'cepte, defaire toir, que toutes les differentes Mefures fe pouvoient reduire iifement a deux , et les Clefs a une feule , etoit clair et Methodique, et tris propre a I'objet que I'Auteur a eu en vue de faciliter I'itude de la Mujique par la Methode ordinaire. �En foi de quoi j'ai figne le prej'ent certificat a Paris le 24 Juillet 1766. Grandjean b e Foucht Sre. perpl. ds I'Ac. R. des Sciences. -

-ocr page 66-

<8K m >$> w

fmnne ftukken aen te tekenen, op wat lengte
van de (linger ze moeten worden gefpeelt; dit
behooren zy aen hunne Meefters te vraegen,
zoo lange de Componiften zulks zelve niet ge-
lieven te doen; het gefchiedt gevoeglykft op het
witte voor, of boven de (leutel, ten minften
van de eerfte ftem en wel by ieder ftuk , al
moeften de volgende op dezelve lengte van het
eerfte worden gefpeelt, om niet in het denkbeelt
te raeken, dat men het hadde vergeeten; en wel
op deeze wyze, dat de duimen boven , en de
flagen, die de (linger in eene maet moet doen,
daer onder worden geftelt; moet dezelve, op
iedere deeling, maer eens (laen, dient men 'er
eene d by te ftellen, om geene dubbele voor eene
enkele maet aen te zien, en vervolgens de helft
der telnooten voor fimpele leidingen §. 9-5 de
fyfers konnen , door een dwarsftreekje, van
den anderen worden gefcheiden, en dan zal
het onderfte duidelyk aenwyzen , of het eene
enkele of dubbele maet is, het welk, niet zel-
den, zeer moeielyk , vooral voor Leerlingen,
is te ontdekken; Meefters dwaelen 'er zelfs mee-
nigmael in, en vooral by langzaeme ftukken;
het eenige wisfe kenmerk is, dat, wanneer in
het ftuk drietjes, §. 29. of drie nooten, die met
eene enkele ftreep aen elkanderen zyn gehecht,
of wel zoo genaemde dubbele , welke uit zes
nooten beftaen , voorkoomen, de maet buiten
tegenfpraek enkel is, en famengeftelt uit gemeene-
nooten, al waeren 'er drie- en viermael geftreep-
te nooten in, om dat een drietje niet in tweeen

kan

deftukken
aen te te-
kenen.

Op welke
wyze.

Kan die-
nen , om
de enkele
van de
dubbele
maet te
onder-
fcheiden.

Kenmerk
derzelve.

■

-ocr page 67-



				6o <$< $ >«#

kan worden gedeelt en daerom nooit voor twee, maeraltoos voor eene telnoot of een minder ge, deelte derzelve wordt gebruikt: want men vindt ook in die zelve maeten drietjes, die dubbelt zyn geftreept, en achter eene enkeJe zwarte noot, met eenen tittel volgen, wanneer ze ook niet meer dan de kleinfte helft van eene zwarte telnoot yoorftellen, en dus niet andors zyn dan agrementen ; als 'er veele ongeftreepte zwarte nooten in de maeten worden gevonden, geeft zulks ook re den om te denken, dat men zich, in de compofitie, van gemeenenooten heeft be- dient, men zal daerom beft doen, de hier voor BeftUhet opgegeeve nieuwe betekening §. 13. 'er by te ftieuwe ^e voegen, en wel zoo, dat de nieuwe betekening �ing^k'Vr ^voor wprdt geftelt, en achter dezelve de lengte

	gen	^evoe" ^van ^^e fliⁿg^er> °P deeze wyze; by exempel,
	gen
			voor eene zoo genaemde \ Allegro maet, die twee telnooten heeft, I12, voor eene vierquart maet, met C betekent, \|i2, en voor eene \| of menuet maet ji2, als tot de compofitie gemee- nenooten zyn gebruikt; en met verandering der fyfers en dwarsftreekjes, zoo als by de opgegeeve nieuwe betekening der maet §, 13. is aengewee- zen, wanneer andere afdeelingen, en verduh- belings- of verminderingsnooten zyn genoomen; het bovenfte getal zal dan de deelen aenduiden, waer in de maet moet worden gedeelt; het ftreekje de nooten, die tot de famenftelling zyn gebruikt; het daer onderftaende getal de telnoo- ten in iedere deeling; en het achterfte de lengte van de {linger, op eenen flagh vqor iedere tel* noot;

-ocr page 68-



		<&< @ ><$ 61

	lioot; wil men, op iedere deeling, maer eenen ^_e°_n^e_fl"], flash aenwyzen, kati men het getal van de flin- o_P iedere j re J _t � i j deeling of ger, voor de fyfers der maet, in plaets van daer maet, aen achter, ftellen; by exempel dus, 28-, dat dan ^te ^wyren* zal aenduiden, dat op iedere deeling een flagh, moet gefchieden; in Prejlos, met maeten van twee en drie telnooten, kan men de lengte van de (linger mede voor aen ftellen, het welk dan eenen flagh op iedere maet zal te kennen gee- ven, om dat iedere deeling van die korte maeten maer eene telnoot heeft, en dat het vooraen ftellen der lengte van de (linger aenwyft, dat de flagh voor meer dan eene telnoot gefchiedt, en by gevolge voor eene heele maet, en niet voor iedere deeling , die maer eene enkele telnoot heeft, om dat, wanneer op iedere telnoot een flagh moet gefchieden, het getal van de (linger achter de betekening der maet wordt geftelt.

§� 20. Het gezegde zal genoegh weezen , om een ieder te doen zien, hoe verre deeze nieuwe be- tekening der Muziekftukken boven de oude is te verkiezen, die in alien opzichte gebrekkigh is §. 12 en 15.; daer de aengeweeze de deeling van iedere maet, de telnooten van iedere dee- ling, en foort van nooten, dat tot de Compo- fitie is gebruikt, aenwyft ; benevens den juis- ten tyt, in welken, niet alleen het ftuk, iedere maet en deeling, maer zelfs iedere telnoot, en bygevolge 00k alle andere mindere deelenmoeten worden
			Nat van de nieuwe beteke- ning. Wyft de deeling der maet, de tel- noot, en foort dec nooten aen. Ook den juiften tyt, waer in ze moeten worden gefyeelc.

-ocr page 69-

ft <&< © ><&

En be-
p«elc das
het byge-

worden afgefpeelt, waer door derhalvcn ook aen
het bygevoegde woort Largo, Adagio &c. eeri

bepaelde zm wordt gegeeven §. 16;

Deeze
voorriee-
len kon-
nen met
weinige
moeite
Verkree-
gen wor-
den.

Hoe de
nieuwe
bet- ke-
ning in
gebruik te
brengtn.

Alle deeze voordeelen, die met zoo weinige
moeite, als is die van drie of vier fyferletters,
met een dwarsftreekje, by ieder ftuk te plaetfen,
konnen worden verkreegen, zullen, meene ik,
voldoende weezen, om de Lief hebbers der Mu-
ziek over te haelen van de nieuwe betekening
gebruik te macken, en dus de Componiften aen
te fpooren hun exempel te volgen; al was het
maer met ze by provifie, op het witte van hunne
ftukken, voor of boven de fleutel eene plaets
te gunnen, tot dat ze die van de oude kan innee-
men; dat is , tot zoo lange, dat ze algemeen
wordt; hier door zullen ze te wege brengen,
dat hunne flukken naer behooren worden ge-
fpeelt, en dus algcmeener gepreefen, waer door
het debiet,' en vervolgens ook hun voordeel,
en dat der Affchry vers, Drukkers en Verkoopers
zal toeneemen.

Lief hebbers , die het aen een Meefter oHt-
breekt, om de juifte lengte van de (linger te be-
paelen, konnen, met potloot, in de omflagen
hunner ftukken aentekenen, op welke lengte
zy denken , dat dezelve behoorden te worden
gefpeelt, en daer toe gebruik maeken van het
geen, door my, in de lyft der Konftwoorden,
§. 37. wordt opgegeeven , tot dat zy gelegen-
heit hebben, om de juifte lengte van de flinger,.

tot

By gebrek
van een
Meefter
hpe de
beteke-
ning te
doen.

-ocr page 70-



			<K © >& 6$

		tot tot wel fpeelen hunner ftukken noodigh, te ontdekken; en Leerlingen konnen zich hier van ook bedienen, vooral, by ftukken, die fchiely- ker moeten worden gefpeelt, dan het hun moo- gelyk is, om, zonder fchaede aen hunne ftukken toe te brengen, hetgetal, dat de lengte van de flinger aenwyft, te verminderen, waer door ze in ftaet worden geftelt om na te gaen hoe veel ze En voor . , . . , Leerlin- van tyt tot tyt in bequaemheit toeneemen; deeze gen, om aentekening doet men , op deeze wyze, i", "f^""" 1) 31 > welke getallen aenduiden, dat het ^deren» eerfte ftuk op eene flinger van 12 d. en 8 fla- gen; het tweede op eene van 36 d. en 4 flagen; en het derde op eene flinger van 16 d. en drie flagen in iedere maet dient te worden gefpeelt: doch wanneer de onderfte fyfers niet de telnoo- ten, maer de deeling van iedere maet aenwyzen, voegtmen 'ereene d by₅ zoo als §. 19. is ge- zegt. 5- 21.* De maet, het voornaemfte van de gantfche Men z«i Muziek zynde, zal een Leerling zich nooit be- beklaegen klaegen van naer eene flinger, de naeuwkeurigfte J^AnSF? tytmeeter, die 'er bekent is, en waer van de whebben. voordeelen, by het leeren der Muziek, reets zyn aengeweezen , zich te hebben geoefFent: want deeze zal hem in ftaet ftellen, om een ftuk Want die zoo te konnen eindigen als hyhetbegint, waer Jhfk'e'n. toe minder Speelers bequaem zyn als men zich <¹«^en»«»o verbeelt, en het welk echter ten uiterften noo- ^h?^c ^be-* digh is, en door alle Meefters ten hoogften ^im wordt

-ocr page 71-

�K & ><&

wordt aenbevoolen, om dat zy door de ottddf-
vinding weeten, dat hunne Leerlingen niet zel-
den een Adagio als een Andante, zoo niet als een
Allegro eindigen; zelfs die geenen, weike zich
voor Meeflers uitgeeven, en vaerdigh fpeelen,
zyn dikwerf zeer gebrekkigh in de maet, en
brerigen daer door meenigmael confufie in een
Concert; tot voorkoominge van vvelke men ge-
woon is, in groote Concerten, door een Kapel-
meefter, de maet te laetenflaen,hetgeengemeen-
lyk door de beweeging van de hant, waer in hy
een rolletje Muziek heeft, wordt verricht.

Indien men eene {linger, in een Concert van
Liefhebbers tot oeffening , wilde gebruiken,
diende dezelve dubbelt te weezen , op eenen
voet geplaetft, en zoo vervaerdigt te worden}
dat, offchoon ze beide bewoogen , 'er altoos
maer eene geluit gaf, en dat de geene, die het
klawier fpeelde , dezelve gemakkelyk, met de
rechte hant en voet, konde beftieren, waerom
de hier voorgem. betekening der maet niet al-
leen op de eerfte flem, maer 00k op de bas voor
het klawier behoorde te worden geplaetft. Nut-
tigh zoude het echter weezen, indien men ze op
alle ftemmen ftelde , om te beletten, dat eene
dubbele maet voor geene enkele worde aenge-
zien en dus de telnooten gefpeelt als leidingen
§. 9 en 19., het welk niet zelden gebeurt.

Vaerdige
S peelers
zyn dik-
werf ge-
brekkigh
in de
maet.

In een

groot

Concert

flaet een

Kapel-

meefter

dezelve.

Eene flin-
ger in etn
Concert
willende
gebrui-
ken, hoe
die te
maeken
en beftie-
ren.

Hoe dan
de bete-
kening
der maet
te doen.

Zie

-ocr page 72-

-'- ■�.......-......." '.......�------------------i

Befchry-
vi % van
eene dub-
h> e din-
ger.

m *.

Fig. 4.
Voet.

Zie hier, hoe ik eene dubbele flinger tot het
gemelde einde hebbe doen vervaerdigen; by a,
*, c en d is de voet afgebeelt, lang 3 v. breet
16 d.; het hout is op zynen kant i\ d. dik en
breet %\ d., de twee fcheien aen de einden, die

met houte fpien worden opgeflooten , zyn dik
1 en breet 2d., en de middenfchei hecft de
breete van 8 d.; de voet is voorzien van vier
houte ftelfchroeven , welke | d. van de einden
koomen, en dienen om de flinger vaft en vva-
terpas te konnen zetten. By e en / zyn de ga-
ten, daer de twee bierglazen in beweegen, wyt
over het kruis 3I d. . By 1, 2, 4 en 5 zyn vier Roedeni
ronde yzere roeden, zoo als men voor de gor-
dynen gebruikt; 2 en 4 zyn van onderen voor-
zien van eenen platten kop , en gaen door
de middenfchei, en 1 en 5 worden in yzere
moertjes gefchroeft, die in den voet zyn in-
gelaeten, en met houtfchroefjes vaftgemaekt;
van boven hebben alie vier de roeden eene vaer-
fchroef, die van de twee buitenften gaet id.onder
het boven ftuk. By 3 is een eiken ftander, breet scanden
is en dik i| d. , lang van de fchei tot aen het
bovenftuk, daer hy omtrent \ d. is ingelaeten,
4 V. 1 o| d., hy is van vooren en achteren in duimen
verdeelt, en met fyfers voorzien, als de enkele
flinger. §. 17. het fyfer 6 wordt geplakt 103 d.
boven de middenfchei e, f, en 54 een achtfte d.
onder het bovenftuk b, i.. De ftander ruft met
twee kardoezen op de middenfchei, en gaet met
het eint door dezelve, tot byna op den gront;
in dit eint is eene fleuf, waer in het lit van het _S!euf.

E plankje

-ocr page 73-



	to <8K $ ><&

plankje koomt, daer de beide glazen op worden gezet fig. 5. ,� en welke fleuf, door eene yzere vaerfchrocf, die te gelyk voor fpil van het plankje dient, met eene krulmoerfchroef, zoo vaft kan worden toegehaelt, dat de glazen bly- ven ftaen; wanneer men het eene op, en het andere met den voet nederduuwt; het welk door het uitftekende armtje g wordt verricht; het zelve fteekt buiten den voet 4d. uit, en is breet id. . By b, i, ziet men het bovenftuk lang 1 v. 63 d. breet 2 d. en dik 1 d.; door het zelve gaen, op denafftantvan 1 d. vanieder einde tweekoper- draeden van n°. 1, die, op de wyze als hier voor §. 17. van de enkele flinger is gezegt, het ge- heele geftel in den haek houden ; zc zyn aen het eene einde, met een oog aen een yzer- pennetje , en aen het andere einde aen eene fioolfchroef in den voet vaft, en worden by b en i, zoo als de draet van de enkele flinger §■17. mede door eene pen gedrukt en vaft gezet. De vier roeden 1, a, 4 en 5 gaen door het bovenftuk, die aen de einden, op den affiant van 2 d., en die naer het midden op 8\| d., en worden opgeflooten met krulmocrfchroeven; de twee buitenfte roeden hebben ieder 00k eene platte vierkante moerfchroef, die het bovenftuk onderfteunen, en belctten, dat het, door het ' fterk aenhaelen der koperdraeden en der boven- fte fchroeven, niet krom worde of breeke. De touwtjes vande loodengaen door vier gaetjes van het bovenftuk; de buitenften zyn van de einden 31 d. en de binnenften 6] d.; voor de laetften leggcn

		■

-ocr page 74-



	$< B ><& 6?

feggen de knoopen, en door de eerften gaen de twee einden der touwtjes, die van de looden te rugkoomen, welke ieder aen eene fioolfchroef Vaft zyn, en in twee gaten, in het midden ge- boort, worden gefchroeft, door welke de loo- den op hunne juifte hoogte worden gebragt en gehouden, dezelve hangen met hun midden 43 d. van de fchei. By g en k is het plankje voor de twee bierglazen; de ronde gaten, daer deeze in worden gezet, zyn zoo hellende uitgeftooken, dat de hooge zyde van ieder glas, die rechtftan- digh onder het middelpunt van zyne flinger koomt, maer even door het klepeltje §. 17. kan worden geraekt, wanneer het glas zoo hoog is als het koomen kan. By k, is het lit, dat in de fleuf van den ftander wordt geplaetfl, en geene andere beweeging kan maeken, dan die noodigh is, om de glazen met den voet zoo te ftellen, dat de beide flingers misgaen of een van beide aenflaet. By / en m, zyn twee achtkante houten loopertjes, ieder gemaekt van twee ront uitge- fchaefde en op elkanderen gelymde eiken lat- jes, lartg 9 en dik 1 \ d., leggende in de eene helft, in eene groef, een plat geflaegen koper- draet, dat in het midden een gaetje heeft, waer mede het met een klein fpykertje vaft is; het dient voor eene veer, om het Loopertje te hou- den op de plaets, daer men het zet, en is daerom aen de einden wat ront opgeboogen; het plankje van ieder loopertje is \ d. dik; daer in zyn twee fneetjes van 1 d. lang, voor de touwtjes van het loot, en ze loopen ieder met twee neusjes aen � 2 de
			Plankje en glazen, PI. 1.

		Looperfe* jes.

-ocr page 75-



		de roeden, welke neusjes met laken zyn be- kleedt, gelyk ook de kokers boven aen de twee zyden , waer mede dezelve tegen de roeden drukken, als de looden beweegen ; en wel op deeze wyze , de neusjes verlengt zynde door eene fyne zaegfnede van \ d. lang, wordt hef laken daer tusfehen getrokken, en van buiten vaft^enaeit; men boort ook \ d. onder het plankje dwars door den koker, en fteekt, door ieder gat, een flrookje laken van \ d. breet, haelt het boven om, en hecht de einden, met eenenaelt en draet, vail;; waer door het klapperen volkoo- men wordt belet. De aftekening naer eenen Rynlantfchen duim §. 26., voor eenen voet taaet dar genoomen en gedeelt in twaelf deelen , maekl "ingi⁶' de befchryving genoegzaem duidelyk ; dezelve doet ook zien, dat de voet, zoo wel als het verdere, gemakkelyk uit den anderen kan wor- den genoomen en beknopt by elkanderen ge- bonden. Het by- Het byzondere van deeze dubbele {linger be« van deeze ftaet hier in, dat men den jlagh oogenblikkelyk a^gerf kan veranderen, wanneer men by exempel, die by e, op Allegro en die by/, op Adagio, of op eene andere wyze verfchillende ftelt, waer door men derhalven kan voldoen aen het vereifchte in een Concert om naemelyk de eene afdeeling, zonder tusfchenpoozing, op, de andere te doen volgen:

-ocr page 76-



		volgen : want als de geene , die het klawier fpeelt, even voor dat het Allegro uit is, de Din- ger , die het Adagio zal flaen , aenftoot met zyne rechte hant, en op het einde der maet, het glas oplicht, door, met het voorfte gedeelte van den rechten voet, van onderen tegen het neusje g> te duuwen, zal de flagh van de (linger, die het Allegro floeg, ophouden, en die van het Adagio gehoort worden; die van het Allegro aengeftoo- ten, en het glas met eenen zachten trap van den voet op het neusje g, daer onder gebragt zyn- de, zal de flagh van het Adagio ophouden, en het Allegro weder worden gehoort, of wel zoo- danige andere beweeging, als waer op men de (linger heeft geftelt, geduurende dat het Adagio werd gefpeelt; en wil men de (linger doen zwygen, is alleen noodigh het neusje, zoo wei- nigh, met den voet op te lichten of neder te duuwen, dat de glazen even hoog koomen, wan- neer de klepeltjes zullen misgaen. §. 24. Het nut, dat het gebruik van de (linger, vooral Nnt van in een Concert tot oeffening, aenbrengt, beftaet in een hier in, dat de eerfte ftem, en de geene, die ^Conc"^t' het klawier fpeelt, door dezelve in (taat worden geftelt om de maet juift te konnen houden, en te beletten , dat de andere ftemmen, die ver- plicht zyn de eerfte te volgen, niet voor uit loopen, waer toe ze doorgaens zeer geneegen zyn: want men hoort niet zelden , dat zy de E 3 eerfte

-ocr page 77-

T? <H @ ><S»

eerfte Item, ja zelfs een Kapelmeefter, ongemerkt,
medevoeren, en dat het ftuk dus veel fernery -
kcr op het einde* dan by den aenvang, wordt
gefpeelt; waerom de {linger zelfs voor eenen
vooreen Kapelmeefter te vcrkiezen zoude zyn, ik zegge
pieeaerte met voordagt de eerfte ftem, en de geene, die
ze^^ie" het klawier fpeelt, om dat het geluit van de (lin-
ger , zal dezelve eenige kiefche Toehoorders
niet verveelen, ook niet harder behoort te zyn,
dan dat het door deeze twee, waer tusfchen

Waer te
plaeifen ,
en hoe het
geluit te
bepaelen.

eigenlyk de plaetfe van de (linger is, maer even
kan worden gehoort; het geluit kan door de kle-
peltjes bepaelt worden: want, naer maete de-

zelve kleiner of grooter zyn, wordt het zachter
of harder; ook kan het door het gieten van wa-
ter in de glazcn worden geregelt §. 17.

Ik wcet wel, dat de (linger voor hun, die de
eerfte ftem willen fpeelen, en niet vaft in de
maet zyn, onverdraeglyk in een Concert zoude
weezen, om dat dezelve hunne onbequaemheit,
zonder verfchooning , zoude aenwyzen ; maer
ik weet te gelyk, dat de (linger voor hun, die
maet vaft zyn, en voor min gevorderden, geen
gering hulpmiddel is , om hunne ftukken met
gemak en de uiterfte juiftheit af te fpeelen, en
dat men, met behulp van dezelve, in zyne oef-
feningen, de rechte bewceging der ftukken ook
veel beter kan ontdekken, en dezelve vervol-
gens, met weinige maeite, zoo gaeuw en lang-
zaem als het behoort, of by de tekening is aen-
geweezen, zonder temisfen₃ kan aenvangen en.

ver-

Voor
Wien de-
je've on-
verdracg-
lyk. is.

Nattifch
tot het
onrdek-
ken en
Jiouden
der rech-
te bewee-
jjing.

-ocr page 78-

�M 0 ><&

7¹

vervolgen; wat moeite zulks anders koft, welkc
ervaering 'er toe noodigh is, en hoc veel nut
dit aenbrengt, kan men in het geachte werk
van den beroemden Kamermuficus van zyne
Koninglyke Majefteit van Pruisfen, J. J. Quantz,
over de dwarsfluit, in het Nederduitfch overgc-
zet door J. W. Luflig, van §. 467 tot 479.
vinden, alwaer, tot berciking van dat noodzae-
kelyk einde, de polsilagh van cen gezont menfch,
die 80 mael in eene minuut flaet, als een provi-
fioneel middel wordt aen de hant gegeeven,
zoo als uit het (lot van §. 476. blykt; de geleer-
de Autheur drukt zich daer dus uit; � voor
� 't overige wie een gemakkelyker, beter en be-
� quaemer middel tot het leeren trefFen van do
� tytmaet uitvindt, die gelieve zulks hoe eer-
� der hoe liever te ontdekken ".

By het fpeelen der fobs zoude de {linger kic- ^^f(1^^flin

fcheToehoorders konnen verveclen: doch vccle
zullen 'er behaegen in fcheppcn , vooral die,

Toehonr-
ders zou-
de ver-
veelen.

welke gewoon zyn, om van dc juifte uitvoering
verzekert te weezen , de maet te trappen, of
door beweegingen van de vingers of het hooft het
ftuk af te deelen. Aen de eerften zullen de mee-
nigvuldige beweegingen van een Kapelmeefler, Minder
die niet zelden van weinigh nut en zeer koltbacr f,^an ^eeais, zelfs het geheele Concert door hinderlyk metfler.
zyn.

Indien alle Muziekanten, Zangers en Speelers ^""Jl⁵",,
zich zoo naer de flinger haddcn geocffent, dat zouden

T? ' konnen

■'-' 4 ^ word en

onibcexta

-ocr page 79-



				��vm,

			®« a >&
		t*


	ze vaft in de maet waeren, zoude de KapelmeeS' ter en flinger beide, in een goet Orcbejlre^ kon- nen wordcn ontbeert; genoeg zoude het dan zyn, dat de eerfte ftem de juifte beweeging van het ftuk aengaf, om het zo te eindigen als het was begonnen : maer dikwils ontbreekt het ook d_-n geenen, welke deeze eerfte ftem heeft, aen de bequaemheit van aengeeven der rechte be- weeging, en het naeuwkeurighhouden der maet, waerom men de flinger, die zulks met de uiterfte juiftheit, ten alien tyde, verricht, behoorde te gebruiken, tot zoo lange de bequaemheit in de aengeeving der beweeging en het houden der maet, algemeener zal geworden zyn. Om te weeten , of men die bequaemheit reets bezit, kan men de flinger op de bepaelde lengte ftellen, met den eerften flagh aenvangen, daer na aen. ftqnds dnen zwygen §. 23. en wat gefpeelt heb- bende wcder doen flaen, dan zal men ontdek- ken, of men het fluk juift, dan wel te fchielyk of te langzaem heeft ingeftelt; ook kan men, eenige maeten , naer den flagh van de flinger gefpeelt hebbende , dezelve doen zwygen , en aen het einde van het ftuk weder doen flaen, om te ontdekken of m^n in dezelve beweeging, die men in het begin hadt, is gebleeven; welk on- der^oek zeer gcfchikt is, om die geenen te over- turn , welke door eene te verregaende eigen- lief le zyn verblindt, en meenen, in het treffen en houden der rechte beweeging , nimmer te konnen misfen : want de ondervinding zal hen leeren, dat ze het zelve ftuk, den eenen dagh, fchielyker
pe flinger is zeer goei tot hec aen- geevefl der rech- te bewee- «i"i«, en ?iou ien der maet.

-ocr page 80-



		<&« ® ><8> 73 jfchielyker of langzaemer, dan den anderen, zul- len fpeelen, en wel naer maete due ze vrolyk of droefgeefligh zyn, waer door een goet ftulc niet zelden wordt bedorven, Eer ik van de (linger affcheide, moet ik noch, �°^e_r ^e_e^e_e� met een enkel woort, fpreeken van eene, die vpnwSge 1111 i rL flmger ti zeer eenvouwig is, en gemakkelyk geplaetft en maeken. wechgenoomen kan worden, de aftekening pi. 2. doet het famenftel daer van genoegzaem kennen, *' ⁶' Het zal derhalven alleen noodigh zyn te zeg- gen, dat de twee flaeken, die van onderen, zoo als 00k de beenen, met yzere puntjes zyn voor- zien, van den gront tot aen het bovenftuk lang zyn 5 v. breet i, en dik id.; de beenen lang 5 v. 3d. en breet en dik \ d.; dat ze aen het bovenftuk, het welk 10 d. lang is en dezelve breete en dikte der ftaeken heeft, met kopere hengfeltjes vaft zyn, om de beenen te famen te konnen lpggen , en aen de ftaeken met lintjes vaft te binden; dat de looper hoog is 7 d., zoo breet als de ftaekjes en dik f d.; en dat het plankje, daer de fneetjes voor de touwtjes van het loot in zyn, dik is id., op wiens einde een koperplaetje legt, zoo uitgehakt, dat het, met twee neusjes, aen den eenen ftaek loopt, welkc mede met laken worden bekleet §. 22.; datde looper wordt opgehouden, door een ftuk van eene horologieveer, of een platgeflaegen koper- E 5 draet

-ocr page 81-



			74 <8K � ><&

		draet §. 2l- dat in deszelfs midden een gaetje heeft, en met een fpykertje aan den looper vail is, en tegen eenen der ftaeken drukt, die een groefje van , d. diep heeft, waer in het veertje of koperdraet beweegt; dat de looper met twee dunne kopere banden ieder 1 d. breet aen den eenen ftaek vaft is, welke van binnen, aen bei- de zyden met laken zyn bekleet om het ramme- len te beletten; dat in denzelven ftaek aen de buiten zyde , een groefje is, breet 1 en diep I d., waer in de fyfers zoo worden geplakt, dat 54 juift onder den bovenften of onderften bant koome, wanneer de looper tegen het bovenfluk is gefchooven, twee duimen daer onder 52, vier duimen daer onder 48, en zoo vervolgens; dat de ftaeken van onderen aen elkanderen zyn gekoppelt, met een plankje van \ d. dik, en breet 2d., het welk met zwaluwftaertjes en twee houtfchroefjes vaft is, en 1 d. van den gront koomt; en dat de gaetjes voor het touwtje van het loot 4 d. van elkanderen zyn; dat voor het eene een knoop legt, en door het andere het einde gaet, dat aen eene fioolfchroef, in; het midden van het bovenfluk geplaetft, vaft is, waer door het loot op zyne hoogte wordt ge- bragt en gehouden. Hoe te Wanneer men deeze (linger wil ftellen op fteiien op _eenen houten vloer fchuift men eerft den looper eenen , . . houten naer onderen, en neemt een van de beenen in iedcre hant, en de twee anderen ftelt men op den vloer, en laet het middenftuk zoo zakken, dat

-ocr page 82-



			�K © ><$ 7?

		dot het recht ftaet, wanneer men de twee andere beenen mede laet vallen; op het middenfluk daet men een of twee vuiftflagen aen weder zyden, om de puntjes wat in den vloer te druk- ken, en zet vervolgens het plankje en het glas met zynen hoogen kant, juift onder het klepelt- je, fchuifc den looper naer boven, om te zien of het middenfluk recht ftaet, en laet het loot zoo veel zakken als noodigh is. Indien men deeze flinger op eenen ftee- ^Er ^hoe or op etne nen vloer wilde plaetfen, zoude dezelve ceener. op eene plank dienen te worden geftelt, of op de wyze van de dubbele flinger , hier voor §. 11. befchreeven, met eenen voet en ftelfchroeven behooren te worden voor- zien, wanneer men, in plaets van beenen , ook koperdraet van n°. i zoude konnen gebruiken. Men zoude voor voet -ook eene plank van duims hout konnen neemen, breet 12, en lang 28 d., onder ieder einde een klampje van 2 d. breet en \ dik fpykeren , om het fcheuren te beletten , en het eene einde met twee en bet andere met eene ftelfchroef konnen voorzien, wanneer de flinger gemakkelyker dan met vier fchroeven zoude konnen worden geftelt; en zoo men, in plaets van een bierglas, een klokje nam, van die, welke in een fpeelend horologio worden gebruikt, het zelve op een fchuifje fchroefde, dat onder twee leiers, op het midden van de plank, naer de lengte, te fpykeren, liep, om

-ocr page 83-

7<5 #« 0 >&

het juift onder het loot te konnen brengen,
zouden de ftaeken wat korter konnen vallen;
en by aldien die klokje A tot klank hadde, kon
het ook dienen, om , by gebrek van blaes
inftrumenten, die, welke geftreeken worden,
naer het zelve te ftemmen.

t �■ t

De dubbele flinger zoude men ook zonder
yzere roeden konnen maeken, en in derzelver
plaetfe ftaeken gebruiken, waer aen de loopers,
op de wyze, ajs zoo even is gezegt, met ban-
den vaft waeren, en met haere neusjes langs
den flander beweegden, of wel langs een bies-
je, aen weder zyden van den zelven te leggen,
ter breete en dikte van eenen halven duim.
Het trekken van het hout der ftaeken zal, by
eene flinger van 54 d. lengte, niet te vreezen
zyn, aJs het met oli beftreeken en vernift.
vvordt §. 17.

De dubbe-
le (linger
kan,zon-
der yzere
roeden,
gemaekt
worden.

§> 2d.

By het vervaerdigen van (lingers behoort

By het
vervaer-

men dezelve voetmaet te gebruiken, om de^-

flifgerir ftukken op eene egaele wyze te konnen fpeelen,

dcztlve

voetmaet
te gebrui-
ken,

zonder eene vergelyking der maeten , in ver-
fcheide Landen en Diftri&en gebruikelyk, noo-

digh te hebben, het welk van geenen geringen
omilagh zoude zyn ; ik hebbe daerom, tot ge-
mak der geenen, by wien de Rynlantfchemaet

niet

-ocr page 84-



			#< 0 >«$ 7?

		niet ingebruik is, en om het verfchil, dat in die gemeene duimftokken plaets heeft, de lengte van vier duimen aengeweezen PL 3. Fig. 1. §� 27. Men heeft, in de Muziek, 00k tekenen van

	zwygen in gevoert; deeze is men gewoon Pau- zen te noemen, daer zyn 'er die geheele mae-			Pauzen, PI. 1. Fig. 7, 8�
				Pauzen, PI. 1. Fig. 7, 8�
ten aenduiden, eene, die eene halve maet be- tek6nt, welke 00k voor eene witte noot met eenen flaert wordt gebruikt, om dat deeze, in de gelyke maeten, doorgaens eene halve maet voorftelt, en wyders voor iedere heele en ge- deeltens van eene noot een byzonder teken, welke veele fofpieren of zuchten noemen, naer het Ifaliaenfche fofpirare, en wel een vierendeel fofpier, een half vierendeel Jo/pier en zoo voorts; eenige Meefters hebben 00k de belachelyke ge- woonte, om hunne Leerlingen, by iedere pau- ze, die eene telnoot of een gedeelte derzelve voorftelt, eenen grooten of kleinen zucht te lae- ten doen. By de pauzen, die halve of mindere gedeel- Mfctyt ^r .. P . van die tens van nooten aenwyzen, dient men in acht voorhai- te neemen het geene §. 9. met opzicht tot de renⁿ,°of telnoot is gezegt; koomt het teken in plaets van j^"* deeze, welke altoos de voornaemfte van de hal- ^ten» ^k0°- ven is, zwygt men lets langer; ftaet het in de plaets der geene , die alleen tot eene leiding dient, is het zwygen iets korter, Einde*

-ocr page 85-



			*7 « 0 >#*

		feel�' Eindelyk heeft men eene Pauze, die men v-atzeaen eene generaele noemt, en aenduidt, dat alls inftrumenten moeten zwygen, tot zoo lange hy, Fig. 9. die de eerfte ftem zingt of fpeelt, zyne cadance of caprice_} beter fantaifie , heeft gemaekt, en een tcken gceft om weder te beginnen, het welk gemeenlyk door eenen langen triller en buiging van het hooft of gantfche lichaem, of wel door eenen trap met den voet, als 'er eene nieuwe maet volgt, wordt aengeduidt; hier omtrent is aen te merken, dat, wanneer het te- ken der generaele pauze tot dat einde wordt ge- bruikt, het dan, by de Franfchen den naem van Pnwtd'cr- p₀i_nt tforgue draegt, en doorgaens voorkoomt in langzaeme ftukken boven de dominante of quint van den gronttoon , of ook wel boven de finaele of fluitnoot; men loopt in eene lange fantaifie door verfcheide toonen, doch men heeft als eenen vaften regel aengenoomen, om altoos in den gronttoon van het ftuk te eindigen. Dit zelve teken dient ook om eene generaele ruft aen te duiden; de Franfchen noemen het Point dt dan Point de repos, en het werd, wel eer, in ^rtpos' langzaeme ftukken, zeer veel, het zy in het begin, midden of einde gebruikt; men is ge- woon de noot, daer het boven ftaet, fmorzato, dat is uitdoovende of verdwynende voor te draegen, en de volgende weder levendigh aen te vangen, om dus de Toehoorders als te ver- rasfen en tot aendacht op te wekken: maer de- wyl de tyt van ruft, door het teken der gene- raele

-ocr page 86-



			« e >$ 79

		raele pauze aengeduidt, onbcpaelt is, ontftaet daer door dikwils confufie by een fterk accom- pagneraent; het was derhalven beter hetfmorza- to, door het gewoone teken en eene noot, die de lengte hadde, welke het behoorde te duuren, aen te wyzen, en den tyt van ruft, na het ftmrzato, door pauzen; hier door zoude men ook beletten, dat het niet voor een teken van een point d'orgue worde genoomen. In ftukken, waer achter men dacapo vindt, mo. wordthetook gebruikt, om in het eerfte deel het einde aen te duiden; veele ftellen 'er dan het woort Fin of diergelyke onder, waer door alle twyfeling wordt wech genoomen; maer de- wyl dit woort voldoende is, wordt het teken overtolligh, en daerom zoude het beter zyn het teken daer ook niet te gebruiken. Eindelyk vindt men het zelve teken, nu en _Mendan, achter het Ritornello of de Tutties van een ^vindt ^deConcert; hier kon het wel ecr van nut weezen, pauze ook om de confufie voor te koomen, die de filo »wwmJ* fpeeler zoude konnen veroorzaeken door het °,^{,_s^deTut' quaelyk tellen der maeten, die voor heen door pauzen werden aengeweezen; maer federt men heeft ingevoert om het ritornello en de tutties mede, in de ftem van hem, die het fob fpeelt, te fchryven, wordt het niet alleen onnoodigh, maar ook ondienftigh, om dat door de onbe- paelde ruft, die het aenwyft, de maet afgebroo- ken wordt, en gelegenheit gegeeven, dat de fob

-ocr page 87-



		/o/o fpeeler, die niet zelden door drift of vfee* ze is aengedaen, zich overhaefte, en dus het fob te fchielyk fpeele; daer in tegendeel, wan* neer hy op het laetfte van het ritornello of tutti mede aenvangt, en in de maet voortfpeelt, hy daer aen niet wordt bloot g-ftelt. g. 28. De nooten worden ook verlengt, door eenen tittel achter dezelve te ftellen , en dit heeft plaets, zoo we! in de gemeene als verdubbelings en verminderingsnooten §. 4.; zie hier waC men met opzicht tot de eerften heeft in acht te neeraen, en dat op de twee laetfte foorten toe- pasfelyk is; alleen met dit onderfcheit, dat de zwarten de dubbelen der verdubbelingsnooten zyn en de halven der verrninderings Wanneer achter eene dubbele noot van het gemeene foort, naemelyk eene witte met eenen ftaert, een tittel ftaet, duidt zuJks aen* dat die noot zoo lang is als drie zwarte telnooten; ftaet de tittel achter eene van deeze, is het klaer, dat de eer- fte van de twee halven, die volgen, en welke hier de eens geftreepten zyn, de tittel is, en dat vervolgens die noot en tittel byna zoo lang moeten gehouden worden als twee te'nooten of twee zwarten; dewyl de tittel, in plaets van de eerfte halve, koomt, welke eerfte de telnoot der twee halven is, en bygevolge de overfchie- tende tweede halve niet anders dan eene leiding tot de daer navolgende telnoot j hier ftruikden de

-ocr page 88-



			' - <ite meefte Leerlingen, die zich, zoo het fchyntr, niet konnen verbeelden, dat zoo een klein ftipje byna zoo lang-als eene geheeje noot moet ge- houden worden, het welk echter ten uiterften klaer is, om dat de tittel de telnoot verbeelt §. 9., en niet zelden die van eene volgende &'� &i' maet aenduidt 5 veele Componiften. verkiezen dan echter liever , duidelykheits halve,. eene noot te gebrtfiken * en over die twee een boogie Boogje of n . 11 kroontje, of zoo genaemt kroontje te ftellen, het welk over twee aenwyft, dat die nooten by elkanderen behoo- ren , en in eenen ftreek of adem moeten wor- den gefpeelt; de Franfchen nocmcn ze note legate §. 40.

		Om de tittels en langc nooten, die twee, foe de ■ vier of acht telnooten oevatten, te leeren uit- ungenoo. houden, da'er veel aengelegen is, konnen de ren uit- Leerlingen deceive in enkele telnooten deelen, ^houdea� met z,e te onderfcheiden ,. door eenen kleinen nadruk aen denzelven ftreek of adem te geeven j waer in ze moeten worden gefpeelt, het welk niet onaengenaem luidt. : Men zal by Zeer ha'euwkeurige Componiften Twee tfc- vinden, dat'er twee tittels, naeft elkanderen, ^tel3' achter eene telnoot ftaen, dezelve duiden aen, fl'.^I,Fig' dat de noot daer door drie quart wordt verlengt,' zynde de tweede tittel de helft van die herd voorgaet, het welk uit het volgende nootje dui- delyk blykt; deeze dubbele titteling gefchiedt yoornaemelyk, om dat de volgende telnoot j F dia

-ocr page 89-



		S2 <K Q >&

die door den eerften tittel wordt verbeelt, niet te kort zoude worden gehouden, en het noot- je , dat dan alleen de leiding tot de volgende Leidin- telnoot is, te lang: dewyl de leiding altoos kort IirooiT" ^<^^ent ^te ^weezen» ^za' ^^e Muziek fierlyk worden korc voorgedraegen; waerom men niet zelden by op- of afgaende halve nooten, waer van de eerfle en derde telnooten zyn, eenen tittel zal vin- den, oni aen te wyzen, dat de leidingen zeer kort moeten worden afgeftooten. Ti-tsiby ^^en h^ient ^Z1C^ ⁰°k ^van eenen tittel by drie drie: op- op- of afgaende nooten , doch op eene tegen^ de noo- geftelde wyzc, dewyl de twee eerften kort zyn, omdat ze tvveemael worden geftreept by de ge- _ZJ\' ^>s'* meenenooten, en de derde niet, en by de ver- dubbelingsnooten de twee eerften driemael, en de laetfte maer eens; derhalven is de laetfte ecne telnoot, de tittel daerachter ftaende eene halve , en de twee voorften , die twee- en drie- mael geftreept zyn, niet dan twee quarten; en spieopi dewyl, zoo als bekent is, ecne Syncope, Deel- neet of _Qf j3_reeknoot, die tusfchen twee nooten van xj recti^- ^noot- mindere waerdy ftaet, moet worden gedeelt of gebrooken, om eene gelyke afdeeling van tel- nooten te bekoomen, het welk gefchiedt door watnadruk, by de tweede helft aen denzelven ftreek of adem te geeven, waer in ze wordt ge- fpeelt, behoort derhalven de eerfte helft der tel- noot tot de twee quarten, en de andere helft tot den tittel, die eene halve noot verbeeldt, en ver- volgensdoor deeze byvoeging eene heele telnoot, en



	-

-ocr page 90-



		en dus de langfte der drie nooten voorftelt, waerom de zelve, by het fpeelen, wel dient te worden uitgedrukt, zonder echter daer toe eenen nieuwen ftreek of adem te gebruiken, omdat een tittel altoos aen zyne voornoot wordC geflcept; deeze figuur van drie nooten en een tittel wordt gemaekt van twee telnooten, die eene terza of drie in hoogte verfcheelen; dezelve figuur vindt men ook voor twee halven , die het zelve verfchil hebben, maar dan is de laetfle by de gemeenenooten eens, en de twee voor* flen driemael geftreept; en by de halven der verdubbelingsnooten is de laetfle tweemael, en de twee eerften vierrnaal geftreept; de tel- noot, welke de eerfte der twee halven is, wordt hier door kort, en de laetfle of leiding tot eene volgende , welke hier de derde is, verdwynt geheel, omdat de eerfle helft der zelve by de tweede, en de andere by den tittel koomt, die daer door eene halve noot en dus de langfte wordt; deeze figuuren draegen zommige Spee- lers niet wel voor, omdat ze de deeling daer van niet kennen. 5- 29. EenTriller of Tremblement wordt, door de Triiief. Franfchen, met een enkel kruisje aengeweezen, pi._z. fig en door de Italiaenen en Duitfchers, met t of ** ^eo ^l}' tr; de Franfchen flaen den zelven by den aen- vang langzaem en op het einde fchielyk; doch de Italiaenen en Duitfchers flaen hem egael, hy F % heeft

-ocr page 91-

®� 0 ><&

heeft tot inleider de noot, die boven legt, het
zy ze een heelc of halve klank hooger is, wan-
neer men van boven naer beneden ipeelt: maer
wanneer men van onderen naer boven gaet,
neemt men de noot, welke een heelc of halve
klank laeger is, en dan noemt men hem ook wel

Vanonde-
ren naer
boven
noeint
men hem
ook mor-

betekenen

Zommige

eenen mordant §. 36.

hem dan met eene m, die doorgaens vry ondui-
delyk voorkoomt, waer mede eenige ook den
dubbelen triller, gelyk ook de beeving aenwy-
zen, doch quaelyk, om dat voor ieder een by-
zonder teken noodigh is, zal men het eene niet
voor het andere neemen.

Dc triller wordt op verfcheide wyzen voor-
gedraegen; fomtyts wordt de geheele noot ge-
trilt en byna niets aen den inleider gelaetcn;
veeltyts maer de halve, wanneer de helft aen
den inleider wordt gegeeven; nu en dan wordt
de noot plat getrilt, waer door men verftact,
dat de eerfle helft wordt getrilt en de laetfte ge-
houden, of wel de eerfte gehouden en de laet-
fte getrilt; na de trilling laet men, in den zcl-
ven ftreek of adem veeltyts noch, zeer fchielyk,
twee nootjes hooren, waer van het eerfte een
heelc of halve klank laeger, en het tweede de-
ceive noot is, die men heeft getrilt; dit noemt
men eenen Dubbelen triller, en deeze is de fraei-
fte en het meeft in gebruik, eenige wyzen hem
door eene Hoogduitfche in plaets van eene Ita-
liaenfche d aen, door welke laetfte die aenwy-
zing echter wel zoo gevoeglyk konde gefchie.

den

Onrler-

fch'i.le
cullers.

Bubbele
cnlkr.

PI. I F.g.
16.

,.,_J.-�«.

■�^*_~.........

-ocr page 92-

<8><C $ >«&

den- §. 16. te mecr om dat de Hoogduitfche,
op byzondere wyzen gemaekt wordende, door-
gaens zeer onduidelyk voorkoomt, en zoo alge-
meen niet bekent is. Zommige gebruiken ook
eene d om daer door acn te duiden, dat men
van eene noot 'er drie zal maeken, met naeme-
lyk eene laeger te gaen en weder op de eerfle te
koomen, by voorbeelt voor a, te fpeelen a, g,
a, in eenen ftreek of adem, of wel a, b, a,
en dus een .Drietje of Triooltje daer voor te Drietje of
maeken, welke drietjes altoos, duidelykheits hal-
ven , in nooten behoorden te worden aange-
weezen, en met hct fyfer 3 voorzien, zoo als
de meefte componiften gewoon zyn, welke daer
door beletten, dat de Speeler gecne quaede
kcuze doe, en eene hooge noot, in plaetfe van
eene laege, neeme, of wel eene laege daer eene
hooge.beter zoude zyn; ze koomen veel voor,
zoo wel op-als afgaende, en niet zelden met
fprongen , dikwyls ook dubbelt onder het fyfer
6; veele flellen 'er in het geheel geen fyfer bo-?
ven, meenende, dat het genoeg is drie of zes
nooten , aen elkanderen , met een of twee
ilreepen, vafl te maeken; ze worden altoos,
het zy men ze fleept of ftoot, egael voor ge-
draegen; dat is de eene niet langer gehouden
dan de andere; ze zyn onbedriegelyke aenwyzers
der enkele maet §. 19. en behooren, om he?
fchielyk leezen te bevorderen, altoos door het
fyfer 3 en 6 te worden aengeweezen.

Men dient,byhettrillen,voor al zorge te drae- nsrechte
' F 3 gen, *"»> ^

■

_ _

-ocr page 93-

hat trii- gen, dat men de rcchte noot, het zy eene naturelle,
jnleider of wel eene met enkel kruis of mol betekent,
taen.^ee" of wel met een dubbelt teken voorzien, tot in-
leider neeme; nu en dan vindt men hem door
een klein nootje aengeweezen , maer veeltyts
is men verplicht op den toon, waer uit men
fpeelt, acht te ge'even, en daerom , eer men
Wnden. begint, wel naer de fleutel te zien, om te wee-
ten , of de noot, die men tot inleider behoort
te gebruiken, naturel is, of door tekenen ver-
hoogt of verlaegt, doch dit is niet altoos vol-
doende, om dat de pasfafie, die men fpeelt,
uit eenen anderen toon kan zyn dan die, wel-
ke, by de fleutel, door de tekenen, is aenge-
weezen ; indien de noot, welke men tot inlei-
der noodigh heeft, in'dezelve maet is, die men
fpeelt, of deeze maer even voorgaet, zal men
zelden misfen met ze tot inleider te neemen; de
onderrichting van een Meefter, die den bas con-
tinuo verftaet, of een zeer geoeffend gehoor
Beft hem is echter de befle leidsman; het zoude daerom

aen te
wyzen

voorLeerlingen en Liefhebbers van nut weezen,

den inleider door een klein nootje aen te wy-
zen, daer verandering van toon plaets hadde.

weike De componiflen zyn in het aenwyzen der tril-

trlikn" " lers zeer dnachtzaem,, en daerom konnen de
volgende gcneraele regels van dienft zyn; nae-
melyk, dat de noot'voor het befluit doorgaens
behoort te worden getrilt; dat, als 'er twee
nooten van gelyke hoogte na elkanderen volgen,
de laetlte, gemeenlyk, eenen' triller vereifcht
' �■' ^,! als

TT"^ia"%ii-itt^;-flit'H i'HtffltiH

-ocr page 94-

«K 0 ><$

aJs ze geene «ote /egate is §. 30. en dat men van
eene korte op eene lange noot koomende de
laetfle 00k mooge trillen , of daer op eenen
voorflagh van onderen naer boven, of van bo-
ven naer onderen, maeken §. 35. 00k lean men
op de eerfte der halve nooten twee of drie fla-
gen doen, welke de Franfchen door het teken
van den mordant aenwyzen en Pine h, knypingen
noemen; zommige wyzen de pinch door twee
kleine ftreekjes boven de noot aen, wat fchuins
van de rechte naer de linke hant, van boven naer
beneden, gehaelt, doch deeze fchynt men beide
wel te konnen misfen, ten zy men de twee ftreek-
jes voor pinch van boven naer onderen, en de m
voor pinch van onderen naer boven wilde gebrui-
ken, daer men noodigh acht ze aen te wyzen.

Pinch,
knypin-
gen.

Men heeft 00k eenen triller, die de Franfchen Trtmtie-

mnt brifi
gebroo-
ken tril-
ler.

cadence of Tremblement hrifi, gebrooken triller
noemen, en daer in beftaet, dat men den inlei-
der der befluitnoot, of die het akkoort van de-
zelve maekt §. 53. in twee deelen breekt, door
achter deszelfs voornoot eenen tittel te ftellen,
en van de overige helft twee of drie korte noo-
ten te maeken, die naer de befluitnoot leiden,
welke in eenen adem of ftreek aen de voornoot
worden gehecht; de eerfte daer van wordt even
getrilt, en dit wordt aengeweezen door het teken
van den mordant, het welk duidelyk is, wanneerze
van onderen naer boven gaen, maer van boven naer
onderen diende men de twee ftreekjes te gebrui-
ken₃om dat die kleine trilling eigenlyk eene pinci is,
F 4 P??r

----------r ■■ ...... ,>-■■■------------- -_____

-ocr page 95-



		88 <8K ® >& Daer is 'er noch een, die de Franfchen Cadenet m^Tt'^s of Trembkment jette, geworpen triller noemen, pworpen _om <j_at _men ,j_en _ze]ven zonder inleider, raaer truler. * met eenen loop van twee, drie of meer, op- of iafgaende fchielyke nootcn flaet. En eindelvk is 'er een foort van triller, die meht, de Franfchen b'lattcmcnt of Trcmblant,en vvy Bee- Beevifig, ving noemen; op de ftryk inftrumenten vvordt dezelve voortgebragt door den vinger, die de noot maekt, vvat achter en voor over te buigen, en op de blacs inftrumenten flaet men hem door- gaens op de kanten der gaten; het is eene na- bootzing van den tremulant op het orgcl, en wordt byna by alle lange uit te houden nooten gebruikt; zommige zetten boven denzelven het teken van den mordant om de beeving, die ze Trembkment Jerri noemen, aen te wyzen, doch het fchynt duidelyker te weezen, in plaetfe van eene m, die eenen korten triller van onderen naer boven aenwyft , een golvend ftreekje 'er dvvars boven te haelen ; dit ftreekje wordt door zommige , doch ten onrechte , gebruikt, om aen te toonen, dat de telnooten, welke dee- ze lange nooten bevatten, in den zelven ftreek Of adem, onderfcheiden behooren te worden voorgedraegen, waer toe anderen zich vanftipjes bedienen; duidelyker zoude het echter zyn de waer ^^an§^e ^noot iⁿ ^telⁿ°oten ^te verdeelen, ze te ftip- eene urn- p_en en 'er een boogje over te haelen §. 30. Hy, derrich- die met opzicht totde trillers eene ampele onder- tr"ners te richtirig begeert, kan voor zoo veel defiool en vinden. �'> dierTC- V. CU ' ° ■

-ocr page 96-



			diergelyke ftryk inftrumenten betreft, met zeer veel nut leezen, de Inleiding tot bet grondigh onder- wys in het behandelen der Fiool door Leopold Mozart, tet Haerkm by Enfchede in ij66 ge- drukt, daer hy ook de applicatuur en yerfcheide andere nuttige zaeken zal aentreffen; en, met opzicht tot de dwarsfluit, kan men niet wel ontbeeren het Grondigh onderwys van den aert en de recbte bebandeling der Dwarsfluit, door ' J o h a n n Joachim Quantz in 1752 uitgegeeven; uit bet Hoogduitfch vertaelt door Jacob Willem Lustig in 1754, en gedrukt te-Amjlerdam by A. Oloffen, zonder Jaertekening; ten zy men ge- noegen wilde neemen met de Nieuive manier, om binnen korten tyt op de Dwarsfluit te leeren fpeelen, door A. Mahaut, gedrukt te Amjlerdam by J. J. Hummel zonder Jaertekening ; en met be- trekking tot de klawier inftrumenten zal men met vrucht zich oeffenen in de Aenleiding tot bet Klawier fpeelen van Friederich Willem Marburg; vertaelt, en met opbelderingen en by- voegfelen voorzien, door gemelden Lustigh, mede gedrukt by Hummel in 1760, de prys van het eerfte is zeven, van het tweede zes guldens , en van de twee laetften ieder zesendertigh ftuivers. Men kan tot eenen generaelen regel aennee- men, dat men altoos moet trillen met den vin- ger, die de nootmaekt, doch deeze regel lydt, by de onvolkoome inftrumenten, als de dwars- fluit is, verfcheide uitzonderingen, welke men in de gemelde werken zal vinden. F 5 §� 30*

		■j^fy^_______________^^Ji �*«w^

-ocr page 97-

■ ■

------------!-------------'-■ ■- i~

6- 30-

Als 'er boven verfcheide nooten een zoo ge^
naemt kroontje of boogje wordt gevonden,
duidt het zelve aen dat ze moeten worden ge-
fleept, dat is in eenen ftreek, of ademftoot ge*
fpeelt, en wel zoo, dat de telnooten §. 9. haere
waerdy en kracht niet verliezen, vooral de eer-
fle en derde der halven; de enkele zwarten zyn
de halven der verminderings , de eensgeftreep-
ten, die der gemeene, en de tweemael geftreep-
ten, die der vermeerderingsnooten §. 4.

No 0 ten

ondereen

boogje.

PI. 1.
Fig. 17.

Men gebruikt 00k noch eenen boog om aen te
duiden, dat de eerftemael moet gefpeelt worden
de Fuffo of de loop naer de eerfte noot van het
fluk, welke men op 't einde der eerfte afdeeling
onder of boven eenen boog vindt; by de reprife
of tweede. reize flaet men den loop over, en
fpeelt alleen de befluitnoot; in de bas item koomt
die boog zeer veel voor.

Ook vindt men een boogje over twee nooten
van gelyke hoogte, waer van de eene het einde
der voorgaende, en de andere het begin der vol-
gende maet uitmaekt; de Franfchen noemen ze
Note legate gebonde noot, om dat deeze twee
niet anders zyn dan eene Syncope §. 28., die doojr
het ftreepje, dat de maet aenwyft, is gefcheiden.

Boog

voor eene
Fufie of
loop ,
naer de
eerfle
- » ,

Note legale

gebonsle

noot.

I3 eene

Syncopt.

:. De Franfchen noemen ook Syncopes nooten
van gelyke hoogte, doch ongelyke waerde, door

een

Celyk
00k alle

anderen,
die

-ocr page 98-



			<K ® >& 9t

		een boogje vereenigt, en zulks metrecht: want ^^e_d'_e^egen allenooten, die tegen de deeling der maet ftry- nn_g der den, en derhalven verdeelt of gebrooken wor- "en.' ^ry" den, zyn fyncopes. .; . Wanneer 'er ronde ilipjes boven de nooten GeiHpte ■; � . nooten ftaen, noemt men zegeihpte, en daer over een ondereen boogje gehaelc zynde, draegt men de nooten ^00gje* egael in eenen ftreek voor, doch zoo,-dat ze Ffg.'is. ieder duidelyk worden onderfcheiden, het welk door den ftrykftok wat te drukken gefchiedt: maerals 'er puntjes, dat is ftipjes, die naer on- Gepunte. deren fpits toeloopen, boven ftaen, noemt P?> »� men ze gepunte, en daer over een boogje ge- m 20. haelt zynde, wordt iedere nopt afgefcheiden voorgedraegen j door den ftrykftok in den zel- ven ftreek even van de fnaeren te lichten, doch yoor blaes inftrumenfceh zyn de boogjes onnoo- digh, om dat de geflipte nooten altoos in eenen ademftoot worden gefpeelt, en alleeh door de vermeerdering van den wint onderfcheiden, of 'er een boogje boven is of niet; en de gepunte nooten, het zymet of zdiider boogje vOorkoo- mende, worden altoos kort en fcherp met de tong geftooten, en'met eenen fcherpen korten ftreek door een Fioolift uitgedrukt, als 'er geen boogje boven ftaet; ze worden 00k egael, dat is alle even lang gezongen of gefpeelt, offchoon ze maer halven of quarten mogten weezen; niet zelden vindt men ftipjes voor puntjes, en boog- jes , daer ze onnoodigh zyn, geftelt door on- kundigen, die het onderfcheit niet weeten; de goede

-ocr page 99-

m®>®

goede fmaek dient dan Onderwyzer of Scheids-
man te worden. ; - ;

5- 3i-

Aenwy-
zer.

Cufloi of
Guidon.

PI. I.
Pig- 21.

Aen het einde van iederen regel van een Mu-
ziekftuk , dat behoorlyk is gefchreeven of ge-
drukt, vindt men een teken, het welk de plaets
aenwyfl van de eerfte noot van den volgenden
regel, eh dus niet anders is dan een Aemvyzer
of Cujlcs der Muziek, omdaer door den fpeelen-
den in het vaerdigh leezen te hulpe te koomen;
de Franfchen noeraen dit teken Guidon.

Idere Hem
�fionder-
lyk te
fchryven
en te
drakken.

Men vindt nach yeele fobs en dues, daer de
twee rtemraen onder elkanderen llaen; die is ten
uiterfteh hinderlyk,, niet'alleen in het leezen,
orn dat men telkens eenen regel moet overflaen,
maer zelfs in zich te plaetfen tot' het fpeelen,
vooral, wanneer men niet fcherp van gezicht is;
het zoude derhalven zeer nuttigh zyn iedere flem.
afzonderlyk te fchryven en te drukken.

. 32-

/> c; *'

Daer een Allegro, Adagio, Prejlo of andere
afdeeling van een Muziekftuk, het zy een Con-
cert, Symphonic of ander, eindigt, vindt men een
teken, beftaende uit twee ftreepjes, dwars door
de vyf Muzieklinien , of wel alleen door de
drie raiddelften getrokken , dicht aen den ande-

ren,

Afdeeling
van een
Muziek-
ftuk.

PI. I.

Fig. 23.

�----------Ch^iU-* -.� ■ *«& ________

-ocr page 100-



	<M e ><& 93

ren, achter welke ook wel een figuurtje wordt gemaekt; en ze duiden aen, dat de afdeeling uit is, doch zoo 'er twee of meer tittels voor- ftaen, dat men ze noch eens zal zingen of fpee- #"/' of len, en dan noemt men dit eene Repri/e* of Her- iin_g. haeling. Wanneer eene afdeeling, het zy Alle- pi. t. gro, Adagio, Prefto, of andere, in twee deelen ^,g' ⁿ' is gedeelt, vindt men, achter het eerfle dezelve twee ftreepjes, en voor en achter deeze, twee of meer tittels, waer door wordt aengeduidt, dat men het gezonge of gefpeelde noch eens zal herhaelen. En, als men verlangt, dat het tweede deel mede zal herhaelt worden, vindt men dezelve twee ftreepjes aen het einde, en daer voor twee of meer tittels ; fomtyts ook daer achter. Twee tittels voor de ftreepjes zyn echter voldoende, om de repri/e, zoo wel van het eerfte als tweede deel der afdeeling, aen te wyzen; doch, voor het fchielyk leezen , is het noodigh , de ftreepjes, vooral die achter het eerfte deel, wat breet te maeken, en zelfs ze met een kapje of ftrikje te voorzien, dat boven en onder de linien uitfteekt, dewyl het niet zelden gebeurt, dat men die, welke achter het eerfte deel ftaen, by de reprife van het twee- de niet fchielyk genoeg kan vinden. Eenige maeten van het einde eener afdeeling van een k'«»«» Muziekftuk, vindt men nu en dan, aen het be- herhae- gin eener maet of wel in dezelve, na eene of ^lmg" meer nooten, eene ry tittels, dwars door de %.%. vyf linien; dezelve duiden eene kleine reprife of herhaeling aen, hier in beftaende, dat als men de

		.

-ocr page 101-

94 <8K � >$

de afdecling ten einde is, men van die tittels
noch eens tot het einde zal zingen of fpeelen;
ik zegge ten einde is, om dat deeze kleine reprife
niet meer dan eens wordt gezongen of gefpeelt,
en dus dezelve nooten driemael, by een ftuk dat
eene rep-ife heeft, en by een dat geene reprife
heeft, alleen tweemael. Van deeze reprife of
ry met tittels, dwars door de vyf linien, bedient
men zich ook, wanneer 'er, in het affchryven
van het Muziekftuk, een abuis is begaen, met
naemclyk eene of meer maeten, die 'er twee-
mael moeften flaen, maer eens te fchryven; in
zulk een geval ftelt men aen het begin en einde
van die maet of maeten eene ry tittels, welke
aenduiden, dat ze herhaelt zullen worden; zom-
mige zetten 'er dan ook noch bis boven, en hae-
len over de geheele maet of maeten een boogje;
doch dit is overtolligh, dewyl een van beide
voldoende is. De tekens, die eene reprife aen-
wyzen, zyn derhalven voornaemelyk uitgedacht,
om niet tweemael het zelve te fchryven.

Rfprife,
<.'j!i een
abuis, in
"t affchry.
veu be-
Raen , te
herftel-
len.

Rtprife ,
waerom
uitge-

&n lit.

5- 33-

De Abbreviatura of verkorting heeft men in-
gevoert, om met mindere moeite een ftuk te
konnen fchryven; ze beftaet eigenlyk daer in,
dat, wanneer eene pasfafie verfcheidemaelen
achter den anderen voorkoomt, men dezelve in
de eerfte maet voluit fchryft, en in de volgende
ze alleen aenwyft: want, in plaets van vier noo-
ten

Abbrevia-
ture* of
verkor-
tmg.

Eeiie_
noot in
plaets van
vier.

-ocr page 102-

ten vangelykehoogte, die eens geftreept zyn₄fchryft men eene witte noot, die dezelve hoogte
heeft, en haelt door het midden van den ftaert
eene ftreep. In plaets van acht nooten van ge-
lyke hoogte, die tweemael geftreept zyn, be-
dient men zich van dezelve noot, en ftreept
den ftaert tweemael, en , zoo de eene vier
hooger zyn dan de andere vier, bezigt men
voor iedere vier eene zwarte noot met eenen
ftaert, en zet de eene zoo hoog als de vier
eerften, en de andere als de vier laetften, welke
twee nooten men mede tweemael ftreept. Om
zes nooten , waer van de i^e. , 31 en 5* even
laeg, en de 2*, 4.1 en 6^e. even hoog, en met eene
ftreep gebonden zyn, verkort voor te ftellen,
fchryft men twee witte nooten, de eene zoo
hoog als de drie eerften, en de andere als de drie
laetften, en ftelt eenen tittel achter ieder derzel-
ve; men haelt ze vervolgens van boven naer be-
neden aen elkanderen, en door deezen gemeenen
ftaert, een fchuins ftreekje van de linke hant naer
boven; zyn ze tweemael geftreept, gebruikt
men daer toe twee zwarten op dezelve wyze.
Zommige hebben, om de Arpeggios of de pasfa-
fien b, g, d, g, en a, /, d, /, &c. welke in
plaets van eene telnoot der vermeerderingsnoo-
ten koomen , en daerom drietnael geftreept
worden, verkort voor te ftellen, zich bedient
alleen van de nooten b, g, d, en a, /, d &c,
welke zy recht onder elkanderen fchryven, de
ftaerten van de eene noot aen de andere op-
waerts haelen, en de bovenfte ftaerten met eene

ftreep

Eene
voor
acht.

Twee

voor

ache.

Twee
voor zei.

Drie voor
vier.

-ocr page 103-



			9<5 #< m ><& llrecp aen elkanderen verbinden. En oti^ eeri drietje, dat voor eene telnoot der gemeenenoo- ten koomt , en daerom maer eens geftreept wordt, te verkorten , fchryven zy de nooten. mede op gelyke wyze boven elkanderen , en ftreepen ze niet* Om alle deeze verkortiiigen wel te konnen onderfcheiden, is het noodigh, acht op de waar- dy der nooten te geeven , die , door iedere flreep, de helft verminderen, zoo als in de af- beelding der nooten PL x, Fig. i, i en 3 kan worden gczien : doch alle deeze verkortingen koomen beter te pas in de Partituur of het opftel van den Componift, dan in afgefchreeve of ge- drukte Muziekftukkcn, omdat ze de Zangers en Spcclers konnen doen dwaelen. 6- 34- In ftemmen voor inflrumenten, waer op men geene akkoorden kan fpeelen, als, by exempel* de dwarsfluit, zal men nu en dan nooten boven elkander vinden; indien de onderften zoo laeg loopen, dat ze op het inflrument niet konnen worden gefpeelt, ishetklaer, dat het ftuk voor een ander inflrument is gecomponeert of fa- mengeftelt, en de bovenften 'er maer alleen zyn by gevoegt, om het 00k voor de dwarsfluit te konnen gebruiken , maer , wanneer voor het teken der reprife eene pasfafie van dubbele nooten voorkoomt, die op de dwarsfluit konnen worden gefpeelt,
		Drie bo- ven el- kanderen voor een drietje.

	Om de verkor- tingen te onaer- fcheiden, op de waerdy der nuo- ten a he tegeeven. Ze koc- men bcter te pas in de Parti- tuur, dan in Mo- zieklluk- ken.

Nooten boven el- kander voor in- ftruroen- ten , die geene ak- koorden hebben. Wat ze aendui- den.

-ocr page 104-

<8K 0 ><$

gefpeelt, zal men ook gemeenlyk by de eene het
fyfer i en by de andere dat van % vinden, het
welk aenduidt, dat men de eerftemael die van
n . i , en de tweedemael die van n°. 2. zal

Hoe te

fpeelen.

fpeelen.

5- 35-

Een krnis
verhoogt
de nooi.

PI. 1.

Fig. 2J.

Wanneer voor eene noot, het tcken van ver-
hooging , of het zoo genaemde duurteken, dat
men een kruis noemt, wordt gevonden, het
welk by de Franfchen den naem van di&fe
draegt, wyfl het aen, dat die noot een zoo ge-
naemde halve toon of klank hooger is. Zoo
voor de noot het teken van verlaeging of zoo
genaemde molteken ftaet, dat men gemeenlyk b
noemt, en de Franfchen bemol, is ze een zoo
genaemde halve toon of klank laeger; ik zegge
met voordacht, een zoo genaemde halve toon
of klank, om dat hier na zal blyken, dat het drie
vyfde Van eenen heelen klank, en geenszins een
halve klank is §. 44. offchoon ik deeze aenge-
noome fpreekwyze in het vervolg behoude; ik
zal echter het woort van klank, in plaetfe van
dat van toon, gebruiken, om dat een toon acht
klanken met het o&aef heefc §. 38 en 46". en
dus van eenen enkelen klank behoort te worden
onderfcheiden. De nooten door een van deeze
twee tekenen Verhoogt, of verlaegt, die naer
dezelve kruis of mol genoemt worden, dat zoo
veel als fcherp en zacht wil aenduiden §. 39.
worden weder tot haeren natuurlyken ftaet ge-
bragt door een teken, dat men gevoeglykft eenen,

G Her-

De b ver-
laegc ze.

FI. I.

FL. *5.

Niet een
halve,
maer drie
vyfde
klank.

Onder-
fcheicca«>
fchen
klank en

toon.

-ocr page 105-

o8 <M ® ><&

Herflel-
ler,tegen-

teken,
Ccmtra-
merk of
ttqtarre.

PI. I.

Herfleller, een tegenteken of contramerknoemt,

waer aen veele den naem van vierkante B of B

quadro geeven, de Franfchen noemen het b4quarrt>

en zommige geeven het den naem van H, in na-

volging der Duitfchers, die gewoon zj'n de

vierkante B van Guido §. 38. welke tans den

naem van naturelle draegt, daer door aen te dui-

den §. 50. doch deszelfs figuur heeft niet veel

overeenkoomft met eene van die twee letters,

noch het gebrnik, dat men 'er tans van maekt,

met den aert der vierkante B; deeze verhoogde,

tentyde van Guido, den klank, en tans dient de

herfleller zoo wel om den klank te verlaegen als

te verhoogen, dat is, om zoo wel een kruis als

eene b wech te neemen , het zy die tekens toe-

valligh, by verandering van toon, in het ftuk

zyn geftelt, of tot den gronttoon van het zelve

behooren, en derhalven by de fleutel zyn ge-

plaetll; noch oniangs diende de herfleller alleen

om eene b wech te neemen, en de b als een te-

gengeflelt teken van het kruis, doch federt de

Muziek zich verder in de kruisfen en mollen

heeft uitgcbreidt, en men de dubbelzinnigheit,

die het gcbruik der b tot wechneeming van een

kruis veroorzaakte, heeft waergenoomen, is men

daer van afgegaen; zommige bedienen zich 00k

van den herfleller voor aen de fleutel eener af-

deeling van een ftuk, welke niet zoo veel kruis*

of moltekens heeft, dan de voorgaende, doch

hy is daer overtolligh, om dat de tekens, die

men by de fleutel dier afdeeling flelt, den toon

duidelyk aenwvzen.

Gebruifc,
dac men

'er Cans

van

maekt.

Waer toe
de-zelve,
noch on-
lanjs, al-
Jeendieu-
de.

Waer

overtol-

ligh.

-ocr page 106-

<SK # >& 99

De tekens by de fleutel, op of tusfchen de li- *^e_n^k*,ⁿ_e*
iiien geplaetft, werken op ajle de nooten der af- fle«ei»
deeling van het Muziekftuk, die denzelven naem *e wer-
voeren, offchoon ze verre boven of beneden die
linien of cusfchenruimten worden gevonden, en
de nooten veranderen niet, ten zy 'er een van de

drie hier voorgemelde tekenen, naemelyk een

En in het

ftuk.

kruis, eerie b, of een herfteller voor wordt geftelt,
en deeze verandering duurt, gemeenlyk , niet
langer, dan de maet, waer in het teken wordt
gevonden; ik zegge gemeenlyk, om dat zommige
daer van een misbruik maeken , willende, dat
die verandering zoo lang zal duuren, tot dat 'er
een ander teken volgt, doch deeze manier be-
hoort men te vcrwerpen, om dat door dezelve
zeer grobte abuizen, by het vergeeten van dat
teken, ontftaen , en men minder tekens noq-
digh heeft, wanneer men het teken alleen maer
voor eene maet laet gelden, dewyl de pasfafien
doorgaens kort zyn, enwelzoo, dat, dikwyls,
in dezelve maet, al een tegengeftelt teken voor-
koomt. , �

% 36.

Daer zyn 00k in de Muziek eenige Sieraeden, Sierae-
en wel een klein nootje, dat voor eene halve, Mwsu»'i
enkele of dubbele telnoot ftaet, zoo wel van.
boven naer onderen, als van onderen naer bo-

ven, het welk men eenen Voorflagh noemt; aen
dat nootje geeft men volgens den fmaek der Ita-
liaenen, die tans, byna, hier in, algemeen is,

Voorik-
gen.

PI. 1.
Fig. »8
en 19,

doorgaens de helft van de noot daer het voor
G % ftaet,

( ,

-ocr page 107-



		range, ftaet, en wel de grootfte helft, dat is, zoo veel als aen de telnoot §. 9. of eerfte van twee hal^ ven,wanneer het voor eene enkele telnoot wordt gevonden; en voor eene dubbele de jiiifte helft; heeft de noot de waerdy van drie telnooten, het welk plaets heeft, wanneer achter eene dubbele telnoot eenen tittel ftaet, zoo geeft men aen het kleine nootje die van twee telnooten of de ge- heele witte of zwarte noot, en laet aen den tittel, die van eene telnoot; by voorbeelt het kleine nootje was B , of D , en de noot met eenen tittel C, dan zingt of fpeelt men ze of 'er tweemael B, of tweemael D, en maer eens C, ftont; ja in de maeten van \| en f worden nu en dan twee nooten van gelyke hoogte gevon- den, waer van de eerfte eenen tittel heeft, en aen de volgende met een boogje is gebonden; wanneer de eerfte, die drie telnooten verbeelt, eenen voorflagh heeft, koomt die voorflagh in plaetfe van de lange noot. In andere maeten, daer twee nooten van gelyke hoogte met een boogje Zyn gebonden, en dus tot eene note legate gemaekt §. 30. welker eerfte eenen voorflagh heeft, 'koomt de voorflagh mede in plaets der eerfte, zoo als Mozart bl. 191 leert; zie §. 29. _KorKp Men gebruikt 00k korte voorflagen, die meeft voor halve nooten koomen, en daer aen te ken- nen zyn, dat het kleine nootje eens of tweemael Naoagh of is geftreept. Als mede een of twee kleine noot- overiugh j_es _acnter _eene noot, die men eenen enkelen of gL.^u_t0 dubbelen Naflagh of Overflagh noemt, en welke "^iU* eenen heelen of eenen halven, of wel anderhal- ven

-ocr page 108-

<M o ><&

IOI

venoftwee heele klanken naer boven gaen, en
met een boogje acn de noot vaft worden ge-
hechtV'.om dat men ze voor geenen enkelen of
dubbelen voorflagh van de volgende noot zoude
neemen; deeze nootjes zyn zeer kort en alleen
een flagh van een of twee vingeren, waerom
de noot daer door weinigh verlieft; ze worden
in den zelven ft reek, of ademftoot gemaekt,
gelyk ook alle de voorflagen, welke aen de Leer-
lingen veele moeite geeven, om dat ze zich van
omgekeerde denkbeelden moeten bedienen, dat
is, zich kleine nooten voorftellen of het groote
waeren, doch, dit is het minfte gebrek der voor-
flagen; het voornaeme beftaet hier in, dat de
voorflagen , niet zelden , door de Speelers 'er
worden bygezet, zonder op de harmonie te let-
ten , waerom men ze ook dikwyls alleen in de
eerfteftemaentreft; dat de harmonie hier door
lydt, behoeft niet veel bewys, dewyl zy als
telnooten worden gefpeelt, en dus de voornaem-
fte kraqht en klank hebb.en; het misbruik van
deeze voorflagen gaet zelfs zoo verre, dat, of-
fchoon men weet, dat opwaerts geen befluit
kan worden gemaekt dan met eenen halven klank
§. 46. dat is, by voorbeelt, van c kruis naer D
en van / kruis naer G, men echter voorflagen,
voor eene befluitnoot van eenen heelen klank
Van onderen naer boven vindt,als, by voorbeelt,
van C naer D en van F naer G; wanneer deeze
voorkoomen, is het beft, daer voor c kruis en
f kruis te neemen, of wel ze 'er by te deepen,
wanneer men ze reets heeft doen hooren, of
G 3 anders

Hoe ?�
moeten
worden

gefpeelu

De voor-
flagen
geeven
Leerlin-
gen veele
moeite.

Bederven
niet zel-
den de
harmonie.

Qaaede
voorfla-
gen.

Hoe die
te fpee-
len.

PI. ft.

%. 32.

s,***^ _t« mm.-----� l,\ ,*_ � At*,. .�.<-«*..

-ocr page 109-



			i62 <sk e >«&

		anders 'er drie nootjes van te maeken, met eene noot laeger te looped en weder fchielyk op te koomen, naemelyk by den voorflagh van C'noch te voegen B, en by die van F, E, waer door het wangeluit wordt gebrooken. wuie- Men maekt ook nocb zeer veele wiltekeurige v^oVflat voorflagen, naemelyk, als men van eene ko.te ^een' noot op eene lange, of van eene halve op eene beele , of wel van een quart op eene halve koomt; hier door wordt de harmoriie mede niet zeldcn geftoorc, yoofal, wanneer de Speelers niet even vaerdigh zyn, of niet denzelven regel volgen: want zommige fpeelen alle voonlagen kort, en dan hebben zy die quaede uitweiking niet; maer het fieraet, dat zy dan ook aenbren- gen, isgering; het zoude daerom van veel nut zyn, dat alle Componiflen het voorbeeltvan den Aiie ce- beroemdcn Locatelli volgden, en alle fieraeden b1h^deo" ⁿ ^^e ^maet bragten: want goede flukken wordon de.in de door quaelyk aengebragte fieraeden bedorven, SSg' ?e" en dit gebeurt niet zelden , om dat de minfte worden. Speelers de generael bas of basfo continuo* grondigh verllaen, welker kennis tot het aenbrengen van goede fieraeden volftrekt noodigh is; ik weet wel, dat dit jonge Liefhebbers zoude konnen af- fchrikken om die ftukken, daer de fieraeden in de maet waeren gebragt, te koopen; en dat de roem van zommige Speelers daer door merkelyk zoude daelen; maer ik weet te gelyk, dat men voor jonge Liefhebbers lichte ftukken kan com- poneeren, enaen zeer bequaeme Speelers werk genoeg

-ocr page 110-

�M # >«& 103

genoeg verfchaffen om boven minder bequaeme
te konnen uitmunten; dat derhalven die redenen
van te weinigh gewigt zyn, tegen die, welke
gelegenheit geeven om quaelyk over de be-
quaemheit van eenen Componift te oordeelen,
en niet zelden de konft voor noch zeer onvob
maekt te houden, om dat de ftukken op de Toe-
hoorders dat effeft niet doen, dat zy zouden
bcbben, wierden ze wel uitgevoert. De lange
voorflagen, de harmonie het meefte ftoorende,
behoorden ten minften in de maet gebragt, en
niet aen Beunhaezen en Bedervers der Muziek
overgclaeten te worden; daer door zouden 00k
de omgckeerde denkbeelden vervallen, om dat
men tot eenen langen voorflagh 00k eene lange
noot, en tot een kort befluit eene korte noot
zoude neemen, en dezelve met een boogje aen
elkanderen binden; hier door zoude men 00k
de voorflagen zoo lang en zoo kort konnen
maeken als men begeerde, het Muziekftuk juift
doen harmonigeren of overeenftemmen, en het
onaengenaeme wangeluit, voor het groorite ge-
deelte, uit de Muziek bannen, zommige voor-
nacme Componiften verwerpen ookreets,vooral
by het einde der ftukken, de kleine nootjes, en
bedienen zich van groote.

Ten min-
ften de
laage
vooifla-
gen.

Nut daer
van.

De overige fieraeden zyn alle kort en ftooren
derhalven de harmonie niet zoo veel als de voor-
flagen; ze koomen in wel gecomponeerde ftuk-
ken in meenigte voor, en beftaen in twee, drie
en meer kleine nootjes, die men dubbele voorfla-
G 4 gen,

De overi-
ge lierae-
rien zyn
kort.

Dabbele
voorfla-
gen,

-ocr page 111-

104- <K ® > -&

gen.Mor- g_en Mordanten en Dubbelfla^en noemt; de

danttn en * ° . *

Dabbeifla- eerften worden door nootjes, de anderen door te-

gen
PI. t

kenen aengeweezen; naemelyk, de enkele en

J&.Va, dubbele mordant door eene m en de dubbelflagen,

ItlH' ^waer ^vaⁿ '^er ^twee foorten zyn, door de tekenen

ems. boven hunne figuur geftelt; hy, die 'er eene.

goede reeks van allerbande foorten wil zien in

nooten gebragt en duidelyk aengcweezen, kan in

dewerken vanMoozART, Quantz , Mahaut

en Marburg §. 29. gemelt, te recbt raeken,

Nat van ^en hy, die zich eenigen tyt bezich houdt met de

ds figuu- figuuren, die hem in de Muziek voorkoomen,

ren te

pntiee. in teinooten te ontleeden, welke hem door de
flinger worden aengeweezen §. i§. zalinkortep
tyt, in de kennisfe dcr Muziek en de fieraeden
der zelve, meer vorderen dan hy zich kan ver-
beelden, en eene hebbelykheit krygen om juiil
te leeren fpeelen, waer over hy zich zetfs zal
verwonderen , vooral, zoo hy zich naerftigh
En van oeffent in de dpplicatuur, vingerzetting of goede
%mr!' behandeling der inftrumenten , welke door de
bovengemelde Autheurs zeer duidelyk wordf
voorgedraegen.

§� 37-

Kona- Nu zoude gevoeglyk, van de Konftwoorden

de⁰rMu? der Muziek , konnen worden gehandelt, doch
^siek< daer van is, gemakshalve, gemaekt eene lyft,
gefchikt volgens het A, B, C, en achter deeze
verhandeling gevoegt; ik hebbe getracht de
Konftwoorden duidelyk te verklaeren, en te gelyk
kort te zyn, waerom 'er veelen, die alleen be-

trekking

-ocr page 112-



trekking hebben toe de Muzick der Ouden, zyn af^eJaeten, om dat ze, voor de beoeffenaeren van die, welke tans in gebruik is, van weinigh nut konden vveezen; zy, die daer in behaegen hebben en de Franfche tael magtigh zyn, konnen jn de Diftionnaire de Mujique de S. deBrossard en.in die van J. J. Rousseau te rechf rae- ken , welke laetfte mede in het Ncderduitfch wordt overgezet en gedrukt te Amfterdam. De Nederduitfche konftwoorden hebbe ik naer die der vreemde taelen overgeweezen, om niet ver- plicht te zyn door herhaelingen het werk te ver- grooten, zoo als ikook hebbe gedaen naer de paragraphen van deeze verhandeling, wanneer men daer eene genoegzaeme vei klaering derzel- ve konde vinden; ook hebbe ik zulke konft- woorden, welke by ,de verklaering van een an- der worden aengehaelt, gemakshalve, curfif doen drukken, en gebruik gemaekt niet van de Nederduitfche , maer van die,. by welke men de verklaeringen vindt, om dus het nazoeken te bekorten. De konftwoorden der Muziek uit verfcheidp taelen ontleent zynde, hebbe ik gedacht beft te zullcn doen, met ze alle op een A, B, C, te bren- gen , en die , welke in de fpelling der eerfte lettergreepen veele overeenkoomft hadden, by elkanderen te laeten. ■ ■> Ik hebbe ook gemeeot, dat het van nut konde weezen, op het woort Jlromento te ftellen alle de G 5 memen
		r -


	-

-ocr page 113-

�■■■- �� i ■■.....�....."'"W" '"" in ..... ^u """"��~--___^

io6 &< 0 >®

naemen der fpeeltuigen, Waer van gefprooken
wordt, omzelfs die te kbnnen vinden, welker
naemen men zich niet kan te binnen brengen.

En om eenige hantleiding te geeven, omtrent
de wyze, hoe de onderfcheide Muziekftukken
behooren teworden gezongenof gefpeelt,hebbe
ik getracht de woorden, die men gewoon is
daer op te ftellen, door omfchryving duidelyk
te maeken, en de beweeging, die zy aenduiden,
zoo veel moogelyk, te bepaelen, door bydezelve
te voegen de lengte van de flinger, gerekent op
eenen flagh voor iedere telnoot, naer welke ik
bevonden hebbe, dat veele ftukken zich aenge-
naem laeten voordraegen.

5- 38.

\Vaer nit

Alvoorens tot het byzondere der toonkunde

b^eSa^toon ^over ^te S^aen> ^za^ ^net noodigh zyn te zeggen,
dat een toon beftaet uit acht klanken, met het
oftaef; dat 'er tweederlei foort van toonen zyn,
naemelyk op- en afgaende §. 46 en 47.; dat de
Dec toon opgaende C toon wordt aengeweezen door de
nlwreiie⁶ ^letters C D EF G A BC, of door de lettergreepen
Ut, Re,Mi,Fa, Sol, La, Ci,Ut, en de afgaen-
de A toon, door de letters A BC D EF GA, of
de lettergreepen La, Ci,Ut, Re, Mi,Fa, Sol,
La, welke beide toonen tans de naturelle zyn,
en in welke, gelyk 00k in alle de anderen vyf
heele en twee zoo genaemde halve klanken voor-
koomen; dat de halven zyn E, tot F, en B,

tot

#,- -ifc..

-ocr page 114-

-----------------------------------------------------------■�----------------!-----------

#< m >0

107

tot C; dat deeze toonen geen merk hebben by
de fleutel in de hcdendaegfche Muziek; en dat de
o'pgaende C toon 00k is de toon van de bas- en
altfiool, als mede van de tans in gebruik zynde
klawier inftrumenten, ofichoon Zommige laeger

loopen.

� 1 >; .-■.�; .1 i 1 � ,:■: .' ■

� Volgens het begrip van eenige, die'de Mu-

ziek- 6n Toonkunde grondigh willen behandelen, _VerfchiIzouden de F en D toonen de naturelle zyn, en ^^ero*_e^w»
by gevolge de B in de C en A toonen een kruis nen waer
moeteb hebben; het zal derhalven de moeite Jf^^J
waerdigh zyn hunne redenen te onderzoeken;
dezelve beftaen voornaemelyk hier in, dat het
Gregoriaenfch -klawier van het jaer 591 , het
welk als het outfte bekcnt is, en met geene bo-
veh toetfen was vooizien uit F heeft geleegen,
eh derhalven de F en D toonen de naturelle zyn,
waer in A maer eenen halven klank van B legt;
dat vervolgens de B, die men^: nu rttol noernt, een
naturelle , en gecnszins een molklank is; dat
Guido Jiretinus eerft in 1024, die B, uit de na-
turelle klanken of platte toetfen van het klawier,
naer boven heeft gefchooven, en de B, die de
Duitfchers H noemen, en door Guido, vierkant,
tot onderfcheiding van de ronde naturelle, is
gemaekt, in derzelver plaets heeft gelegt (*);

dat

�

.. . * ..... ■,

■ (*) Eene afbeelding van het Gregoriaenfch klawier,
met de vermeerdering van Guido, kanmen, op Plaet II
bl. 20, ie. dl_v van de Elementa Mufica van Blahkek-
buroh, in 'sGravenhage I739gedrukt, vinden.

■

-ocr page 115-



	/

ioS <gy<[ ® ><& dat het alleen deeze verandering van Gaido is, die in het vervolg,, toen men het klawier met boventoetfen heeft vermeerdert, de C en A toonen tot de naturelle,, ten onrechte heeft gemaekt, en dat derhalven de B,_: die daer in koomt, en welke, zoo als gezegt is, H wordt; genoemt, een kruis moet hebben , als zynde eenen zoo genaemden hajven klank verhoogt; dat veele Componiften van deeze waerheit over- tuigt, daerom ook een ftuk uit den opgaenden F toon, en afgaenden D toon, waer in A tot B maer een halve klank is , - met geene b by de_;fleutel betekenen, dewyl ze de oude naturelle toonen zyn, maer dat zy de B, zoo dikwyls als dezelve in het ftuk koomt, met eene b aenwy- zen, alleen daerom, op dat degeenen, die ge- woon zyn, de B in de C en A toonen voorkoo- mende, als de naturelle aen te zien, dezelve in de F en D toonen niet quaelyk zouden fpeelen; dat B de zachtfte van de naturelle klanken is, en daerom tot een teken wordt gebruikt, om de naturelle klanken eenen zoo genaemden halven klank te verzachten of laeger te maeken; dat B als de eerfte en zachtfte, F als de tweede, C als de derde, G als de vierde, D als de vyfde,, A als de zesde, en E als de zevende en hartfte quint in de Muziek voorkoomen; dat deeze naturelle quintcn op de hantfiool ook naeft elkanderen leggen, en met den zelven vinger worden ge- toetft , als de F en D toonen voor naturelle worden gehouden: maer geenszins als men daer voor de C en A toonen aenneemt, dewyl F dan naeft

		� ~^-

-ocr page 116-



		?<K O >$ 109 naeft b mol eri f kuis naeft B op de toets koo- men^ en dat eindelyk de zachte B is het middel- punt der Muziek, van welke de quiriten op- vvaerts met kruisfen gaen en nederwaerts met mollen. S- 39- Met opzicht tot het gemelde verfchil en de rede- onder- , . ., zorhc en nen, waer op het is gegront, wil men gaerne toe- weder- flemmen , dat de B in de F en D toonen, die ^k8C" men nu mol noemt, de naturelle B is, van over- oude tyden, en waerfchynlyk van den grontflagh der Muziek af: doch haere outheit fchynt geene genoegzaeme reden op te leveren, om haer de plaets, waer van zy zoo veele eeuwen is verflooken geweeft, weder in te ruimen, zoo - als §. 40. nader zal blyken, ten zy men ftaende wilde houden, dat de konften en wetenfchappen tot haeren flaet van kintsheit te rugh moeten worden gebragt; veele betekenen 00k de F en D toonen met eene b by de fleutel, en de overige toonen worden door alle Componiften, geene uit- gezondert, betekent op die wyze, als ze bete- kent moeten worden, wanneer men de C en A toonen *oor naturelle houdt, zoo als hier na, uit de toontafels, in welke de aengenoome be- tekening wordt gevolgt, zal blyken §. 46 en 47. waerom de uitzondering der F en D toonen van den algemeenen regel 00k met reden wordt verworpen; F kan 00k zoo wel de zachtfle natu- relle klank als B worden genaemt, dewyl die 00k maer eenen halven klank met E maekt, gelyk de oude

			{

-ocr page 117-



		oude B met A; boven dien ftelde F de laegfte klank en dus de zachtfte op het oude klawier Voor; de tekens zyn ook willekeurigh, en niet zeldcn aen zeer toevallige omftandigheden haer gebruik verfchuldigt; waerfchynlyk is dat der b tot het verlaegen of mol raaeken der nooten daer van daen gekoomen, dat men ze kort na de verandering van Guido, om ze van de vierkanre, hoekige of feherpe B te onderfcheiden, eerft den naera van ronde en daer na van molle, dat is zachte, heeft gegeeven, om dat zy laeger dan de andere is: wjant indien zy dat vermoogen heeft gekreegen, om dat zy de zagtfte der natu- relle klanken voorftelde., zoude men konnen vraegen, vvaerom de E, die dan de hartfle aen- duidt, niet tot de verhooging, in plaets van het kruis* is gebmikt; het is derhalven waerfdiyn- lj^Tk, dat men de b, alleen uir hoofde van haeren bynaem zacht, tot het teken van veilaeging heeft ingevoert, en wel, om dat men by de Alchimis- tetit de invoerders der tekenen in de konften en wetenfchappen, niet zoo wel te recht heeft kon- nen koomen, om de zachtheit als de hart- of fcherpheit der klanken aen te wyzen. Het kruis, dat azyn betekent, fcheen daer toe zee/ gepaft, om dat een hart of fcherp geluit ook wel wrang wordt genoemt, en dit kruis, dat by de Alchu miften enkel is, zal waerfchynlyk door de Muzie- kanten zyn verdubbelt, om het daer door van het Franfche kruisje, dat eenen triller betekent, te onderfcheiden. Tegen het leggen der quinten van de naturelle klanken naeft elkanderen, op de hant.

-ocr page 118-

."�■IJW|

".......... .......

�-

&< ft >#

;iii

hantfiool, kan worden gezegt, dat, wanneer men
de C en A toonen voor de naturelle toonen
houdt, dan de quinten op de altfiool, die waer-
fchynlyk van ouder datum is, naeft elkanderen
leggen, als mede op de basfiool, maer geenszins,
wanneer men de F en D toonen voor de natu-
relle toonen houdt, want B zoude dan naeft
e wo/, en b kruis naeft E op de toets koomen; en
uit de 12: toon der opgaende zal blyken, dat
de oude B alleen in deeze de middelfte zoude
konnen worden genaemt, wanneer de F toon
voor den naturellen wordt genoomen, maer
geenszins in de afgaende alwaer A die plaets dan
zoude bekleeden, zoo als uit den D toon, mede
door 12 aengeweezen, duidelyk blykt.

§� 4°-

Onaengezien al het geen men, boven het reets
genoegzaem wederlegde, noch zoude moogen
hebben, .ter verdeediging van de F en D toonen
als de naturellen, en het leggen van het klawier
uit F, waer door de B weder in haere overoude
plaets zoude koomen, fchynt het echter beter
te zyn het klawier in den C toon te laeten, en
derhalven de oude B te houden voor b mol in de
F en D toonen, en wel om deeze redenen, dat
de bas- en altfiool, welke de voornaeme inftru-
menten van de hedendaegfche Muziek zyn, om
datdaer op de gront en middenftemmen, waer op
de gantfche Muziek beruft , worden gefpeelt,
tot hunne laegfte fnaer C hebben, waerora de

Muziek

pi.

Fig.

PI.
Fig.

Beft het
klawier
in den C
toon te
laeten.

De roor-
naemfte
inftra-
menten
hebben
tot laeg-
Aen klanfc
C.

-ocr page 119-

-ocr page 120-



		$><#>$ »3

Zaditften der naturelle klanken voorflelt, dan of F die plaets bekleedt, en B vervolgens den hart- ften aenduidt: want men fpeelt met klanken en geenszins met letters, dewyl de laetften niet an- ders zyn dan tekens om de eerften aen te wyzen; en eindelyk, dat men ook reets veel verder in de kruistoonen dan in de moltoonen is gekoo men (), en het daerom ook dienftiger fchynt, de kruistoonen te vermeerderen, dan de moltoo- nen , het welk door het neemen van C en A tot natureltoonen gefchiedt: want nu gaetkmen eene quint hooger in de kruistoonen , daer rn$h- met het neemen van de F en D toonentot naturellen, eene quint laeger in de moltoonen zoude koomen niet in de klanken, want die blyven altoos de- zelve, door wat tekenen men ze ook afbeeldt, maer in de letters, die men tot benaeming der klanken gebruikt; de hoogfte toon in de kruisfen wordt nu door b kruis in de opgaende toonen, eri g dubbelt kruis in de afgaenden, en de laegfte door d dubbeh mol in de opgaenden en b dubbelt mol in de afgaenden aengeweezen; en als F en D tot na- tureltoonen genoOmen worden, zoude e kruis in de opgaende toonen en c dubbelt kruis in de af- gaenden de hoogfte, en g dubbelt mol in de opgaenden en e dubbelt mol in de afgaenden, de
			Het la onver¹- fchilligh] of B den zachtften of den hanften klank voorflelt* En beter de krnis dan de moltoo- nen te vermeert deren.


	( * ) Solnitz heeft in eene zyner Duetten voor de dwars- fiuit reets d dubbelt kruis gebruikt, doch d dubbelt mol zal men nergens aentreffen , my is zelfs b dubbelt mol noch niet voorgekoomen , welke drie toonsn hooger is, zif PI. 4. opgaende toonen. H

-ocr page 121-

xi4 <K & >#

de laegfte toonen aenwyzen, zoo als uit de toon-
tafels, §. 46 en 47. befchreeven, blykt.

Blankenburg, in zyne Elementa Mufica
of nieuwlicbt tut bet welverjlaen van de Muziek en de
Bas - Continuo, gedrukt in 's Gravenbage in bet Jaer
1739 bl. 119 §. 7. zegt, dat de verdeeling
van het o&aef in 31 klanken niet nieuw is, dat
HuiGENsin 1691 reets heeft gemelt, dat Zar-
linus en Salinas, die in de vyftiende eeuw zou-
den hebben geleeft, elkanderen de eer van deeze
ontdekking hebben betwift. Hy raeldt 00k, dat
Pater van der Eljt in 1662 de afbeelding hadde
gegeeven van den heelen toon , beter gezegt
klank, §. 35. in vyven te verdeelen, waer van
hy bl. 68 eenen firkel opgeeft; bl. 117 heeft
hy eenen firkel van 31 klanken in zuivere groote
tertfen verdeelt, die hy de wet der natuur
noemt, welke alle klanken regelt, en deeze
mcent hy zoo klaer en duidelyk te zyn, dat hy
bl. 118 §. 5. zyne verwondering vry fterk uit-
drukt, over den grooten Huigens, dien hy ver-
fcheide maelen over dit drievouwigh tiental, dat
op 31 klanken uitkoomt, hadde onderhouden,
en welke het niet zoo klaer en duidelyk vond,
als hy meende dat het was. Indien Blanken-
b u r g , die in zyne gemelde Elementa Mufica geene
geringe bequaemheit in de kennisfe der Muziek
ten toon fprydt, zynen opgegeeven firkel naeuw-
keurigh hadde befchouwt, zoude hy, buiten

twyfel,

PI. 4.

Te ver-
deelingh
Tan lite
cSaef in
31 klan-
ken is
met
nieuw.

Noch van
den ktank
in vyven.

Sirkel

van Blan-
ktnbwg
genatrot
de VVcc
der iu-
ttiur.

-ocr page 122-



		twyfel, zynen begaeneh misflagh hebben gezien, en ontdekt de redenen , waerom de Heer Hui- gens zynen firkel niet duidelyk vond; zie hier waer in ze waerfchynlyk hebben beflaen ; de firkel, door hem bl. 68 opgegeeven, heeftniet dan de zoo genaemde halve klanken van c kruis en d mol, en twee ope plaetfen tusfchen naturel C en D, gelyk ook tusfchen alle de overige heele naturelle klanken , en eene ope plaets tusfchen ieder der twee halven; deeze ope plaetfen, die men voor en achter D, E, G, A, en B vindt, als mede achter C en F, heeft Blankenburg in zynen firkel, dien hy de wet der natuur noemt, dus vervult; achter naturel C laet hy volgen het kleine kruis van C, ahvaer hy ook de c met een en- kel kruisje betekent, daer na de gemeene c kruis, met een dubbelt kruisje als gebruikelyk is, dan de gemeene d mol met haere gewoone betekening, vervolgens het kleine mol van D, dat hy met eene b, die van boven open is, betekent, tot onderfchei- ding van de gemeene d mol, en daer na D naturel; vervolgens weder het kleine kruis van D, dan d kruis, daer na e mol, na deeze het kleine mol van E, eh na het zelve E naturel; achter deeze het kleine kruis van E, dan e kruis en na dezelve F naturel; alle de overige heele en halve klanken zyn op dezelve wyze verdeelt. Zoo dra men deeze verdeeling met eenige oplettendheit be- fchouwt, zal men bevinden, dat die bequaeme Meefler, in de tekenen en naemen der klanken, heeft gedwaelt, en wel zoo, dat het byna on- Koogelyk zal fchynen aen veelen j die dit leezen; H a doch

-ocr page 123-



		"6 <K ® ><& dochdegeenen, die zichbezighhebbengehouden met over de verdeeling der klanken te denken, en weeten hoe meenigmael zy door het onvol-

	Om dat		koomen klawier zyn misleidt, zullen zich daer
	Om dat
hy in de over niet verwonderen. Zyne dwaeling beftaet en ^ena^ee" eigenlyk hier in, dat hy tusfchen E en F, en B Sanke" ^en ^C» de °P^e plaetfen heeft gevult met het kleine dwaek⁸⁶" ^raj ^van E en B en niet met f mol* en c mol, zoo als hy hadde behooren te doen; dat hy tusfchen C en D de ope plaetfen heeft gevult met het kleine kruis van C , en het kkine mol van D, in plaetfe van met d dubbelt mol, en c dubbelt kruis; en dat hy dus ook heeft gehandelt met alle de overige heele klanken; waer uit derhalven blykt, dat Bl a n kenb urg , in zynen firkel, door hem de wet der natuur genaemt, aen F noch C den molklankgeeft, welkenhy echterop de plaet by bl. 159, daer hy de klanken afbeeldt volgens dewiskonft, duidelyk aenwyft; ook blykt hier uit, dat hy voor zyne ingevulde klanken ver- keerde tekenen en naemen heeft gebruikt: want daer zyn geene kkine kruisfen eii kleine mollen, maer wel dubbele kruisfen en dubbele mollen, of na- turelle klanken, die tweemael verhoogt of twee- mael verlaegt zyn. 6- 42. Echte te. De dwaeling van den beroemden Blanken- men⁸'"*⁶" burg aengetoont zynde , wordt het tyt de voigordre _waerheit in een helder daghlicht te ftellen, en der klan- .... 1 . . kea. ten dien einde op te geeven de rechte tekenen, naemen

-ocr page 124-



	#< 0 ># "7

naemen en volgordre der klanken; dezelve zyn juift zoo als men ze PI. 5. Fig. 1. naeft de fyfers vindt; C naturel is de laegfte, daer aen volgt d dub- ieltmol, dan c kruis, daer na d mol, na deeze c dub- leltkruis, na dezelve D naturel en zoo vervolgens, tot b kruis, welke dehoogfte is, die een oftaef bevat: want na deeze volgt C naturel van een volgend oclaef. Wanneer men deeze tekenen, naemen en volgordre vergelykt met die van Blankenburg, waar van in de vorige §. is gefprooken , zal men het onderfcheit duidelyk vinden, en van de dwaeling van Blanken- burg volkoomen zyn overtuigt. 6- 43- De 31 letters, voorzien met de gewoone te- kenen van verhooging en verlaeging §. 35. waer door even zoo veele klanken worden voorgeftelt, van dwaeling gezuivert zynde, zal het noodigh weezen te toonen, dat 'er juift 31 klanken binnen het oftaef zyn; over welke waerheit befl, vol- gens het gehoor, kan worden geoordeelt; ik zai derhalven trachten bequaeme middelen op te geeven, om het zelve in ftaet te ftellen, daer over, naer waerheit, uiripraek te konnen doen, en het flerkfte vooroordeel, door de ondervin- ding, te overtuigen. Om dit oogmerk te berei- ken heeft men niet anders te doen, dan de toets van eene welgeftemde basfiool, altfiool of hant- fiool af te deelen; door wel geftemt verftae ik, dat het inftrument behoorlyk is befnaert, en de vier naturelle quinten zuiver zyn; men legt, om H 3 dit
		Over de waerheit der 31 klanken kan beft volgens het ge- hoor geoor- deelt worden. F.ene wel af'gedeel- de toets kan hier toe die- nen. Wat men door wel geftemt verftaec

-ocr page 125-



			n8 «M ft ><&

		dit te onderzoeken, het inftrument op eene ta- fel, met de toets naer zich toegekeert, neemt den ftrykftok in de rechte hant, zet den nagel van den linke duim op de tweede fnaer, en ter- vvyl men deeze en de eerfle ftrykt, fchuift men den nagel zoo lang naer boven, tot dat de twee- de fnaer unifoon of eenftemmigh is met de eer- fle; menftelthier, dat is op het zelve plaetsje daer de nagel geftaen heeft, een klein tekentje op de toets, en gaet dan zoo voort met de derde en vierde fnaer ; koomen die tekentjes even hoog, en beflaen dezelve juift het derde gedeelte van de lengte der fnaeren , gerekent uit het midden van het zwarte vlekje , dat men in de hoogfle fnaer doorgaens op het midden van de kammen vindt, en gemeeten tusfchen de twee middelfte fnaeren, kan men ftaet maeken, dat het Inftrument wel is geftemt; men neemt ver- vo'gens eenen juiften pasfer met fyne punten, zet den eenen punt op een der tekentjes, by het eenftemmigh maeken der laege fnaeren met de hoogere op de toets geftelt, en den anderen op het kleine kammetje by de fchroeven, en wel op de aengeweeze plaets: want daer ze fterk in De kerf- ^het ^kel"^fJ^e ^draeS^en' ^leS^� ^haCr ^klank ' ^het ^Welk jes o_P de juift; ₀p het midden van het gemelde vlekje is, ko�nⁿ en dit, zal de fnaer wel klinken als ze los ge- re/vafrch ftreeken wordt, behoorde juift op den kant van p»eken. ^et k_ammetje caeft de toets te weezen, en op den bovenkam mede naer de zyde daer de ftryk- ftok gaet: want by aldien eene fnaer aen iets, hoe gering het ook mag weezen, raekt, daer ze friltj

-ocr page 126-



					<K $ ><& 'ii9

			trilt, geeft ze een valfch geluit; by inftrumen- ten met kopere of yzere fnaeren dient men voor al daer op [te letten : want deeze zyn daer aen zeer onderheevigh, om dat die fnaeren door de kammen niet plat gedrukt worden, zoo als de darmfnaeren, waerom het noodigh is de kerfjes van die zyde, daer de kammen naer elkanderen zyn gekeert, 'er fchuins naer beneden zoo in te vylen, dat de fcherpe kanten naer elkanderen koomen, voor al, wanneer de kammen van ko- per of hart hout zyn gemaekt. Men zet de lengte, met denpasfer genoomen, welke de juifte quint van het inftrument is, op eene fchrab, die men met den punt van eenen pasferofeenyzertje als denzelvengevylt haelt,op een ftuk mediaen of ander groot papier, houdcnde de platte zyde tegen het liniael, en welke fchrab, die de fnaer verbeeldt, men driemael zoo lang als de quint maekt; aen het begin en aen het einde der quint, haelt men eene rechtilandige fchrab, die de eerfte fnydt, en i\| d. boven en i d. onder dezelve koomt. Men deelt de quint in twee gelyke deelen, dan iedere helft in drie, en ieder derde deel weder in drie, dan zal men achtien gelyke deelen en negentien punten heb- ben; op den affiant van een dier punten van een tweede haelt men, boven de eerfte fchrab, zoo verre de quint gaet,eenetweede evenwydige,dee!t ze mede in achtien deelen, en haelt van het eene op het andere punt een fchrabje, laetende de tien eerfte wat door de bovenfte fchrab gaen, H 4 en

-ocr page 127-



			J20 &< $ >&

		en hefc negentiende r d. door de onderfte, dan zal men achtien juift vierkante fuitjes hebben. Het is aen alle de geenen, die inftrumenten met toet- fen, als die van de fioolen, behandelen, bekent, dat de klanken, onder op dezelve, wyder van elkanderen leggen dan boven; om dit verfchil en de juifte evenredigheit, die onder de klanken plaets heeft, te vinden, handelt men op deeze wyze; men verkort de onderfte fchrab, die de fnaer verbeelt, een ruitje, en zet op de bovenfte fchrab in het midden tusfchen het ioe en ue dwarsfchrabje een punt; aen hetzelve, en aen het punt, waer door men de onderfte fchrab heeft verkort, houdt men een liniael, en haelt langs het zelve eene fchrab, die alle de fchrabjes en de twee punten juift fnydt, dan zal het 2^ fchrab- je zoo veel zyn veiiengt, als het iqe is verkort, en de overigen naer evenredigheit. Onder de onderfte fchrab, op den afftant van ^ d. van elkanderen , haeit men twee of drie fchrabben, zoo lang als de quint is, en brengt op dezelve, met den pasfer, alle de verlengde en verkorte fchrabjes over , beginnende met het ae , en eindigende met het 192 ; beflaen deeze juift de lengte der quint dan is de verdee- Jing goet, zoo niet, brengt men de fchrabjes op de tweede fchrab over, om te zien, of men 00k heeft gedwaelt by het overbrengen, en kan men het in drie of vier reizen niet juift doen uitkoo- men, is het beft van vooren aen te beginnen, qm dat 'er waerfchynlyk een abuis in het bepaelen der

-ocr page 128-



			<8>< ® >& * 2*

		der lengten of breeten of wel in het haelen der fchrabben zal zyn (). De wytte, die de eene kara van den anderen �^e_b°"� ftaet,meteenen duimftok of eenlatjejuiftgenoo- ^a, en men en opgetekent zynde, maekt men de fnaeren deeang los, bindt ze onder het hantvat van het inftrument bfengen. zoo te famen, dat de toets bloot legge, welke men beplakt met wit poftpapier, van de puntjes, die de quint aenwyzen , tot tegen het kleine kammetje; men gebruikt hier toe ftyffel, mont- lym of wel gemeene lym; dezelve droog zynde, fnydt men de overftekende randen van het pa- pier, met een mes, af, en haelt op het zelve de aengeweeze linien naer de lengte met een /'/. 3. liniael en trekpen met inkt; men fnydt de ge- ^F'^g'²* maekte afdeeling van het papier, en brengt ze aen wederzyden van de toets over, zorg drae- gende, dat het 19c puntje met de tekentjes op de toets gemaektgelyk is, dan zal het eerfte koo- men (*) Indien men van een verdeelplankja, 5- ^I0°- ke- fchreeven, is voorzien , kan men met weinige moeite, en zeer juift , de quint afdeelen, men bedient zich daer toe van de negentien eerfte linien; men vouwt eene itrook papier dubbelt, teikent met potloot of een pen met inkt, op den knnt, de lengte der quint; men fcbuift het zelve evenwydigh met de dwarslinien van het plankje naer on- derenofnaer boven, tot dat de linien 1 en 19 juift de punten, op de kanten van het papier geftelt, fnyden; hier houdt men het met de linke hant vaft, legt op het einde by de rechte een ftuk loot, en zet de afdeelingen mede op den kant. I 1

-ocr page 129-



				122 #>� 0 >&

men op het kleine kammetje, daer de klaiik dei losfe fnaeren legt; de overbrenging kan men, door overfteeking met eene naelt-, fpoedigh en juift verrigten, of wel het papier dubbelt vou~ wen, zoo dat de puntjes der afdeeling op den kantkoomen, enze dan met een fyn potlootje of pen met inkt overbrengen; de dwarsftreepjes haelt men met de trekpen, en gebruikt voor liniael een ftukje dun koper, of wel een reepje van eene fpeelkaert of dik perkement. Het inftrument, bas- of altfiool zynde, fchryft men 'erde letters met haere tekenen zoo op, als by _Pl de afbeelding is aengeweezen; heeft men eene ^Fii- *� hantfiool gebruikt, begint men met G in plaets van met C, en dan zullen de onderfte quinten G, D, A, E in plaets van C, G, D, A zyn.

Voor een Leerling zallende dienen, te vernis- fen.			Indien men de afdeeling voor een Leerling wil doendienen, om hem juift te leeren grypen, en zyn gehoor te vormen, is het noodigh het opge- plakte papier met een wit hart fpiritus vernis te

		beleggen, om het vuil worden en fchielyk flyten voor te koomen. Ten dien einde fmelt men een weinigh vifchlym in een theekopje met wat warm water, men zet het op een kooltje vuur en maekt de lym, zoo dik, dat hy, kout zynde, zoo flyf is als HI van kalfsvleefch ; de inkt, daer men de linien mede gehaelt en de letters gefchreeven heeft, wel droog en beftorven zynde, maekt men de lym wat warm, en beftrykt het op ge* plakt papier, met een borftel penfeel, zeer zacht en fchielyk daer mede, op dat de inkt niet vloeie, en zoo
	Lym tot gronc.

-ocr page 130-



			<$< ® ><& .12$

		zoo dra de lym droog is, noch eens of tweemael; deeze lym dient tot eenen gront daer het verm's op ftaet; men draegt wel zorge, dat men overal raekt, anders flaet het vernis dopr het papier, en maekt vlekken als of 'er oli op geftort was; by gebrek van lym, kan men tot gront ook hel- der ftyffel neemen. Het vernis, dat ik gebruikt vernig. en goet bevonden hebbe , wordt dus gemaekt; men neemt drie vierde pont van de allerwitfte uitgezochte gom fahdrak, eene. onfe zeer witten venetiaenfehen terpentyn, drie onfen gom ani- me" , eene halve onfe kamfef, en een ftukje wittc.harft ter groote van eene okkernoot; men Hoot de gommen klein, doet alles in eene blikke kan met eenen naeuwen hals, vvaer op het dekfel of dop Wel fluit, met twee daer aen gefoudeerde haekjes, en twee halve ringen aen den hals; men giet.'er. op een pint beften alcohol, gemaekt van brandewyn, ftelt de kan in zant, dat men in eenen yzeren pot warm maekt, of wel in eenen ketel warm water, en laet alles zachtjes fmelten; des noots kan men zich ook van eene fles be- dienen, daer omtrent twee pinten vocht in gaet. Alles gefmolten zynde, doet men het vernis in eene fles, die men met eenen goeden kurk en blaes voorziet om het vervliegen te beletten, Tot het leggen van het vernis verkieft men eenen n_oe _tewarmen dagh enzonnefchyn, of men ftookt de ^le�8^e»- kamer warm, en doet het by het vuur; men maekt een theekopjeeenigzinswarm, doet 'erwat vernis in, en beftrykt, met een borftel penfeel, daer mede het gelymt papier, legt het in de zon of

-ocr page 131-

*H <JK # >®

of van verre tegen het vuur; dan zal het, in zes
of zeven minuten, zoo droog weezen, dat men
het voor de tweedemael kan beftryken, en dit
doet men zoo lang , tot dat het vernis glans
genoeg heeft; drie-of viermael zal voldoende
weezen. Indien het vernis door de koude dof en
ondoorfchynende mogte opdroogen, doet men
'er aenftohts nieuw vernis over, en houdt het
vernifte van verre tegen het vuur, want te naby,
geeft het bladders. Het vernis een dagh of twee
beftorven zynde, zet men den kam, volgens
de opgetekende lengte, weder juift op dezelve
plaets, daer hy ftont, eer men de fnaeren los-
maekte: want, zoo hywyder of dichter wierde
gezet, zoude de afdeeling valfch worden; men
ftemt het inftrument, en dit gedaen zynde, kan
het dienen om zich door het gehoor te overtui-.
gen, dat 'er wezenlyk 31 onderfcheide klanken
in het oftaef zyn, als mede voor esn Leerling
om juift te leeren grypen.

De kara
weder
jnift te

zetten
daer hy
geftaen
heefc.

5- 44-

De fnaer klinkt naer de plaets, daer ze recht
vaft op de toets wordt gedrukt, en derhalven
dient de vinger te worden gezet midden op het
dwarsftreepje der afdeeling van den klank, dien
men begeert zuiver te toetfen : want onder het
midden van den vinger wordt de fnaer fterkft
gedrukt; doch, om zulks allerfcherpft te doen, is
hetnoodigh het inftrument op eenetafel of eenen
ftoel te leggen, de toets naer zich toe te keeren,

met

Hce men
door het
gehoor
van de
vraerhek
der 31
kIan ken
overtuigt
"wordc.

-ocr page 132-



			<K 0 >® I2J

		met de rechte hant te ftryken, en met den nagel van den linke duim te toetfen; is men een goet Muziekant, dan zal men ras overtuigt worden van de zuiverheit der aengeweeze klanken, als mede van de waerheit, dat 'er niet meer dan 31 klanken in het oftaef konnen zyn, dewyl de toets door dezelve egael wordt verdeelt en vol is, ten zy men eenen klank in 10 deelen wilde deelen, het geen befpottelyk zoude zyn , om dat 'er dan dezelve reden over zoude blyven, om zulks in 20, 40 of meerder gelyke deelen te doen, daer integendeel 'er geene moogelykheit is, om de vyf en drie deelen, waer uit een heele _Fn _vanen zoo genaemde halve klank wezenlyk beftaen, J?^ee ^be- te konnen verminderen, dit wordt door de af- den hee- deeling der toets duidelyk: want D naturel is �" vyf"^kdaer vyf deelen van C naturel, en dezelve D S_v^d_e^e_nⁿuit drie deelen van c kruis, zoo als F naturel 'er drie ?^rie ^dec- len. van E naturel is; en deeze verdeehng, die geene verandering lydt, heeft by alle heele en zoo genaemde halve klanken plaets; men fpeelt der- halven met geene heele en halve, maer eigenlyk met heele en drie vyfde deelen van eenen heelen klank, zynde alle andere vardeeling valfch, waer van het gehoor een ieder zal overtuigen, die eenige kennisfe van Muziek heeft: is men geen goet Muziekant behoeft men zich maer van eenen te bedienen, die zuiver fpeelt, en hem den eenen klank na den anderen op een wel ge- ftemt inftrument, van dezelve foort, en dat een- ftemmigh of akkoort is met het geen , waer pp de klanken zyn verdeelt, te laeten fpeelen, en

-ocr page 133-



		en vervolgens zelve mede die klanken naer de" afdeeling te toetfen, dan zal men ondervinden, dat de afdeeling juift is. Menigraael hebbe ik met de afgedeelde toets van eene altfiool die proeve genoomen, zelfs tegen eene hantfiool, waer op de altftem wierde gefpeelt, en nooit eenigh defeft befpeurt, ten zy de verdeeling niet juift waere gemaekt, de inftrumenten niet wel geftemt of dat eenigzins valfch wierde gegree- pen; de afdeeling, die ik gebruikt hebbe, kan men PI 3. Fig. 2. vinden. Hy, die weet dat a kruis laeger is dan b mol, twyfele ik niet, of zal de waerheit der afdeeling van den heelen klank in vyf, en den zoo genaemden halven in drie deelen , toeftemmen; en de geenen, die daer van noch onbewuft zyn, zullen overtuigt worden door het gehoor, als zy met eene afge^ deelde toets a kruis voor b mol zuiver fpeelen, of wel b mol voor a huts, vooral, zoo een goet Muziekant met hun fpeelt; indien de gemelde afdeeling 00k geene ontegenfpreekelyke waer- heit waere, zoude men op het klawier, daer a kruis en b mol als een en dezelve klank voorkoo- men, geene temperatuur noodigh hebben , en de wolven zouden daer op onbekent zyn, 00k zouden 'er dan geene mol ■ en kruistekens noo- digh weezen, dewyl 'er maer eene foort van tusfchentoonen zoude zyn , die alle door een huts of door eene b konden worden aenge- duidt.

			§. 45- Het

-ocr page 134-

«#><&

12?

§� 45-

Het gehoor voldaen zynde, is het ook goet
zich zelve te overtuigen door het gezicht, en
dit gefchiet, wanneer men de klanken , op de
afgcdeelde toets aengeweezen , vergelykt met
de klanken der 25 opgaende en 25 afgaende
toonen, die in de toontafels, waer van
zoo aenflonts §. 46 en 47. gefprooken zal wor-
den, voorkoomen; dit doende, zal men zien en
begrypen , dat ieder heele, en zoo genaemde
halve klank, van elken toon, eene gelyke even-
redigheit of proportie op de toets heeft, en dus
alleen in hoogte of laegte met eenen anderen
verfchilt; dat alle toonen beftaen uit vyf heele
en twee zoo genaemde halve klanken; en dat een
heele klank vyf deelen, en een zoo genaemde halve
drie, dat is drie vyfde van eenen heelen heeft;
ook zal men daer door volkoomen overtuigt
worden, dat het eene volftrekte onmoogelykheit
is, om het klawier, door tempering of verdee-
ling der valfchheden , lydelyk in alle toonen
te konnen maeken, om dat met 12 klanken
geene 31 zonder eene onverdraeglyke valfchheit
konnen worden gefpeelt; hy, die daer van vol-
koomen overtuigt wil weezen, behoeft maer
eenige pasfafien, daer a dubbelt kruis, cmol^ b
huts, d dubbelt mol en diergelyke in voorkoo-
men, daer op te fpeelen.

En hoe
door het

gezicht.

Het Is on.
moogelyk
het kla-
wier,
door tem-
pering ,
in alle
toonen
lydelyk
te mae-
ken.

De evenredige afdeeling der klanken op de re _ev«n,
toets, welke niet alleen het gehoor voldoet, deei?^

mppr der toets

-ocr page 135-

■las <K 0 >#

maer ook overtuigt door het gezicht, om dat zy
in alle toonen plaets heeft, laet geenen den min-
ften gront over, om aen de waerheit der 31
klanken in het o&aef te konnen twyfelen, waerom
ik denke, dat men hier mede genoegen zal nee-
men, en voor voldoende beweezen houden de
reets lang bekende, doch niet algemeen aenge-
noome waerheit van het wezenlyk beftaen der
31 klanken in het o&aef, en de verdeeling van
den heelen klank in vyf deelen en den halven
in drie; te meer, dewyl deeze afdeeling eenen
volmaekten firkel van zuivere klanken geeft, die
men tot nu toe te vergeefs heeft gezocht.

Uit al het geen van de wel afgedeelde toets is
gezegt, blykt, dat zy is een goede klankmeeter,
en daerom verre boven het bekende Monochor-
dium te fchatten, waer op het o&aef in twaelven�
wordt afgedeelt, en het welk den Geleerden
aenleiding heeft gegeeven, om de klanken in
veele kleine deeltjes, die het gehoor niet kan
onderfcheiden , af te deelen, ten einde de na-
tuurlyke valfchheden van het onvolkoomen kla-
wier door eene verdeeling derzelve, welke men
Temperatuur noemde, te doen verdwynen, en
dus het onmoogelyke in fchyn moogelyk te mae-
ken, het rechte middel om het natuurlyk zuiver
gehoor te bederven, en het geen op het onvol-
koomen klawier noch volkoomen is, mede on-
volkoomen te maeken.

Om hier van een klaer denkbeelt te hebben,
is alleen noodigh met eenige oplettendheit tu

be*

neemt al-
ien iwy-
fel over
de waer-
heit der
31 klan-
ken
weca.

Geefc

cenen

volmaek-

ten firkel

Van zui-

vere

klanken.

Is een

goede
Klank-
ineeter,
en boven
het be.
kende
Mono-
chordium
te i'chat-
teri.

Tempera-
tuur be-
derfc het
gehour.

PI. 7-
Fig. io.

-ocr page 136-



		,i~~,,.,~~111,. *~~_t jj~~p.iiii.ii.pi~~wim~~^M. ~~ml�~~T-�~~'.....�~~■--� ■-�--■- ■»i..�� -*





	befchouwen het afgedeelt o&aef; by I zal men de gelyke temperatuur vinden, zoo alsze is op een monochordium, door G. A. Sorge, Or^ ganift te Lobenflein , vervaerdigt, welke my, by onderzoek, is gebleeken , te beftaen uit 12 evenredige deelen, waerfchynlyk op diergelyke wyze afgedeelt als II door my in 31 zulke dee- len is gedaen, welke manier van afdeeling men §. 109. zal vinden , en III bevat de ongelyke afdeeling van het o&aef op het gemelde mono- chordium , die my toefehynt naer het gehoor gemaekt te weezen, en dezelve te zyn, die tans noch in gebruik is. Indien men de afdeclingen I en III met II, welke de echte klanken bevatj vergelykt, zal men bevinden, dat de naturelle klanken zelfs niet zuiver zyn, en de daer van afgeleide, door de tekenen van verhooging en verlaeging , zommige _T'₃ en de meefte \| van eenen heelen klank, of meer, te hoog of te laeg; en dat het daerom onmoogelyk is, om door tempering het tans in gebruik zynde klawier, in alle tooneh, zelfs voor een in de Muziek on- geoeffent gehoor lydelyk te maeken. Hy, die zich hier van door het gehoor wil overtuigen* behoeft maer eene lat van vuurenhout te nee* men, lang 23, breet i\ en dik 1 d. dezelve glat te fcbaeven, en met wit papier te beplakken, zoo als men §. 109. zal vinden, de drie afdeelin- genhier voor gemelt 'er i\| d. van het einde op te brengen, een houte kammetje van \| d. hoog en byna zoo breet, onder, aen het o&aef, 'et op te lymen, en aen het andere einde een tweede, I juift

■-~~__i__~____~-~_~»_ ...._, ........ _______________i .------------------. 1 - - ---------�

-ocr page 137-



			3» <H'© >$*

		juift zoo, dat het afgedeelt o�hef de helft de? lengte tusfchen die beide beflaet; menfpant, op de kammetjes, boven het midden der afdeelin- gen I en III, door middel van twee ftelpennen, geflaegen in twee gaten, achter het kammetje, dat het wytfte van het einde koomt, geboort, twee kopere fnaeren van n°. 6, die men, met oogjes, aen twee kopere pennetjes, achter het anderc kammetje geflaegen, valt niaekt, en wel unifoon of eentoonigh ftemt; voorts maekt men twee kammetjes ieder i d. lang, die iets hooger zyn, dan de vaftgelymde, op dat de fnaer, wan- neer men deeze kammetjes op de afdeelingen zet, daer op zoude draegen; dan heeft men een monochordium, voor zoo veel de temperatuur bctreft, als dat van G. A. Sorge, met eene vermeerdering der echte klanken, en men zal, by verge]yking der beide temperatuuren, met die echte klanken, overtuigt worden van de waer- heic, dat door geene tempering, met 12 klan- ken, 31 zonder eene onverdraeglyke valfchheit, konnen worden gefpeelt; men flaet by dit on- derzoek, de fnaeren aen, omtrent 4 vinger breet van het einde, met eene ganzefchacht, waer aen men een en langen fpitfen punt fnydt, terwyl men het monochordium met de eene hant vail op eene houte tafel drukt, wanneer het geluit vry duidelyk zal weezen; op de kanten van het dek- fel eener fpaene doos of op die van eene holle fchotel of bort gelegt zynde , klinkt het noch beter. ■ §. 46. Nu

-ocr page 138-





		Nu zal het tyt zyn aen te wyzen, hoe de J_e�� Toontafels, Schaelen, Schalas, Modes of Toon- ze wor- ladders worden gemaekt; teiere eenvouwigheit zal voor haere waerheit pleiten, en ten klaerften doen zien, dat, dewyl de toets egael is verdeelt, en 'er derhalven geene waere klanken meer moo- gelyk zyn, 'er 00k niet meer dan 50 toonen konnen weezert, naeraelyk 25 op- en 25 afgaen- de, dewyl ieder naturelle toon niet meer dan 24 veranderingen door alle de kruis- en moltekens, _PL _3#op de afgedeelte toets aengeweezen, kan onder- ^F'&- �* gaefl. De Tafel der opgaende Toonen, Majores of Die der over de groote terza of drie, welke men 00k Tcfonenf duurnoemt §. 53., wordt dus vervaerdigt; men pi. _4iftelt den mturellen toon , beftaende uit de natu- f'^-1' relle-of grontklanken, CD EF G A B C in het midden; dezelve beftaet uit vyf heele en twee zoo genaemde halve klanken, die met het o&aef acht in getal zyn, en twee gelyke quarten opleveren; men neemt, om in de kruis- fen op te klimmen, de laetfte quart, die met G begint, en zet ze boven de eerfle, dat is G boven C, en brengt de volgende letters weder in eene quart, dan zal F een kruis bekoomen om. maer eenen halven klankmetlG. te maeken, en dus boven B te ftaen; men gaet zoo voort, tot dat men de toon van b kruis heeft, waer in A dubbelt kruis wordt, en dan zal men zoo hoog I a weezen

-ocr page 139-



		3 4K 0 >& weezen als men koomen kan: want op de afge- _P! ₃ deelde toets zal men geene e maer wel eene a ^r>t> � met twee kruisfen vinden. Om nu van den naturellen toon* door de mollen neder te daelen, flaet men eenen anderen wegh in, en ftelt den halven klank F of de quint onder C, en brengt de volgende letters weder in quarten, dan zal B het molteken bekoomen om eenen halven klank met A te maeken; de volgende letters bly- ven onverandert; men ftelt vervolgens b mol onder F dan zal E het molteken bekoomen, en gaet dus vOort, tot dat men den dubbelen d mol- toon heeft, waer in G dubbelt mol wordt; deeze toon, waer voor het fyfer i flaet, is de laegfte der opgaende. §� 47- ni? der De Tafel-der afgaende Toonen , Minor es of TuonelT. over de kleine terza of drie, welke men ook p>. ₄. mol noemt §. 53. wordt dus vervaerdigt; men ^p+ ²* ftelt den naturellen toon, beftaende uit de naturel- le of grontklanken, ABCDEFGA mede in het midden; dezelve beftaet ook uit vyf heele, en twee zoo genaemde halve klanken, die met het o&aef acht in getal zyn, doch hy heeft ongelyke quarten, en, om deeze tafel ge- makkelyk te vervaerdigen, begint men ze ver- keert, dat is van de laegfte- of befluitklank, om dat men gewoon. is van de linke naer de rechte hant te fchryven 5 en deeze tafel, zal ze voor- ftellen het geen omtrent dezelve op het klawier plaets heeft, dient van de rechte naer de linke ... i . hant

-ocr page 140-



		hant te loopen, om dat men 'er mede van hooge naer laege klanken daelt, waerom de fyfers, welke den aenvang van iederen toon aenwyzen, ook aen de rechte hant zyn gezet; men ftelt derhalven boven de laetfle of befluit A, die hier als de eerfte voorkoomt, de quart E, en geeft aen F een kruis, om eenen heelen klank met E te konnen maeken, en boven B te koomen; de overige letters blyven onverandert; men neemt wyders B en ftelt ze boven E van den gemaekten toon, geevende aen C een kruis, en gaet zoo voort, tot den dubbelen g kruistoon , waer in A twee kruisfen bekoomt. Om nu weder door de mollen te daelen, ftelt men D onder de befluit A van den naturellen toon, dan zal B het molteken bekoomen, om onder F te ftaen, en eenen hee- len klank met C te konnen maeken; in den volgenden toon, waer in G onder D wordt gc- ftelt, geeft men aen E het molteken, en gaet zoo voort, tot dat men den dubbelen b moltoon heeft, waer in G dubbelt mol wordt; deeze is de laegfte der afgaende toonen en door het fyfer i aengeweezen. De beide Tafels bevatten derhalven 50 too- nen, welke uit 31 onderfcheide klanken en het o&aef voortkoomen, die van de zeven naturel- len, door de tekenen van verhooging en verlae- ging, worden afgeleidt; ze klimmen van onde- ren op met eene quint, en in iederen toon wordt een der klanken drie vyfde of een zoo genaemde halve klank verhoogt, welke toe I 3 Inleider,

-ocr page 141-



		134 <8K -© ><8» I^nbren⁵' fr^der, Aenbrenger of Voorlooper dient, eft g«s of zonder welken geen befluit, zoo als bekent is, pp'rs. kan plaets hebben; c mol leidt in den opgaenden /'/. 4. toOn naer d dubbelt mol en in den afgaenden naer u>^g2.^u b dubbelt mol; g mol in den opgaenden naer a dubbelt mo/, en in den afgaenden naer / mol, en zoo voorts. De letters voor de inleiders mae- ken met die van de befluiten eene kleine terza of drie, waer uit blykt , dat de befluiten van de opgaende toonen eigenlyk beftaen in kleine drieen, waer van de inleiders eenen zoo genaem- den halven klank met de befluitletters maeken, en dat de befluiten van de afgaende toonen mede beftaen in kleine drieen, waer van de inleiders dezelve zyn , doch eenen heelen klank met de befluitletters maeken; men befluit vervolgens naer boven met eenen halven, en naer beneden met eenen heelen klank, waerom het zoo wel te- gens de regelmaetigheit aenloopt, de opgaende toonen naer beneden, als de afgaende naer boven te zingen of te fpeelen, om dat men in beide ge- vallen een befluit in eene groote drie maekt, dat tegens de regelmaetigheit ftrydt, en onaengenaem is voor een geoeffent gehoor; zommige trachten, hoewel te vergeefs, het onaengenaeme, dat, voor- naemelyk, in de afgaende toonen, wanneer men zeals opgaende fpeelt,plaets heeft,wech te nee- men, door den inleider te veranderen, weeten- de, dat men niet dan met eenen halven klank naer boven kan befluiten: doch het blykt duide-, lyk uitde toontafels, dat, zoo dra men den in- leider verandert, men °°k i*¹ eenen andereq, ■ toon

-ocr page 142-



		i toon gaet, dewyl de inlelder den toon aenwyft, en dat zulks dan door eenen onaengenaemen fprong van anderhalven klank, in plaets van eenen klank, gefchiedt. In iederen toon zyn twee inleiders: want/ mol, die de derde letter van den eerften opgaenden toon is, en alle die daer boven ftaen, zyn inleiders tot de klanken , onder het fyfer 4 geplaetft, gelyk / mol, die de vierde in den eerften afgaenden toon is, en alle, die daer boven ftaen, inleiders zyn tot de klan- ken onder het fyfer 5; vervolgens kan men in den zelven toon tweemael befluiten: want cmol, Beflaiten* die de zevende letter in beide de toonen is, en alle, die daer boven ftaen, zyn inleiders tot de befluiten der zelve toonen onder het fyfer 8 te vinden, doch als men alle deeze inleiders en be- fluiten , die te famen een getal van 200 uit- maeken, naemelyk 50 inleiders en 50 befluiten in iedere tafel, met elkanderen vergelykt, zal men bevinden, dat 'er eigenlyk niet meer dan 16 onderfcheide inleiders, en 26 onderfcheide befluiten in de opgaende toonen zyn, en een gelyk getal in de afgaende, als mede, dat dezelve drieSn, waer uit de befluiten der opgaende too- nen beftaen , en die onder de fyfers 2, 3 en 4, en 6, 7 en 8 worden aengeweezen, 00k zyn dezelve, die men in de afgaende toonen onder de fyfers 3, 4 en 5, en 6, 7 en 8 vindt, en dat het onderfcheit, het welk tusfqhen de op- en afgaende toonen plaets heeft, alleen beftaet in het ryzen of daelen en het befluiten met eenen Jieelen of halven klank; men is derhalven altoo? I 4 ' ia


					-^-M&~�------<..., . .....-■
					-^-M&~�------<..., . .....-■

-ocr page 143-



				13* ®<C @ >#

			in eenen opgaenden toon, als menryft, dat is van laege naer hooge klanken klimt, en in eenen afgaenden, als men daek, dat is van hooge naer laege klanken gaet; in het eerfte geval befluit men met eenen zoo genaemden halven en in het laetfte met eenen heelen klank.

		§� 43. De toonen zyn eigenlyk Muziekladdersj de opgaende gebruikt men om hooge klanken te bereiken , en de afgaende om op laege te koomen. Een goet Componift daelt met dien afgaenden toon , welke dezelve tekenen heeft van den opgaenden, waer in hy is, wanneer hy wil daelen; by voorbeelt, met den opgaenden naturellen C toon klimmende, daelt hy met den afgaenden naturellen A toon, welke beide door de fyfers 13 zyn aengeweezen. De op- en af- gaende toonen zyn derhalven zoo naeuvv aen elkanderen verbonden, dat 'er geen Muziekftukje kan voorkoomen daer ze niet beide in zyn: want, zoo dra de nooten klimmen, is men in eenen opgaenden toon , en, zoo dra ze weder daelen, in eenen afgaenden; de grontklank, daer men mede begint, en het befluit geeven aen het ftuk den naem; by voorbeelt in een ftuk, uit C van de opgaende toonen gecomponeert^ zal voorkoomen deeze pasfafie A B C B A, waer van de middelfte letter het rechte befluit is van den opgaenden C toon , en de laetfte letter het rechte befluit van den afgaenden A ;s toon,
Hoe de roonen worden genaemt, *n waer toe ze dieuen.

	*P'.A-* 'g- i *in 2.* Pe op- en afgaenden zyn xeer naeuw aenelkan- ucreu verbon- den.

-ocr page 144-



		<K .© >& 1.3? toon, zoo als uit; de toontafels by de fyfers 13 «�> Jblykt, . ', , >_� ■■ , :i «««. & 49.* , De tekens van verhooging en verlaeging, het J_e^e_r^keT₀, hruis* en �, die in iederen toon der toontafels nen. %. 46 en 47. by de letters flaen, zyn de tekens, «� 4- die voor aen het ftuk, by de fleutel worden ge- <» a. ftelt, dat uit den toon, waer in ze worden ge- vonden, is gecomponeert. Tot nu toe is men, misleidt door de onvol- koomenheit van het klawier, niet zoo verre in de kruis- en moltoonen geweeft als by de toon- tafels wordt opgegeeven, en de zuivere klanken toelaeten ; men zal, hier en daer , wel eene noot in een Muziekftuk vinden, met een kruis of b, verhoogt of verlaegt, die reets by de fleu- tel met een kruis of b is betekent, maer men zal geene heele ftukken aentreffen , die uit de kruis- of moltoonen zyn gecomponeert; dat is zulke, waer voor zeven of meer tekens van ver- hooging of verlaeging, voor aen het ftuk? by de fleutel zyn geftelt; indien men mogte goet . vinden dezelve te componeeren, waer toe noch- tans zoo veele nootzaekelykheit niet fchynt te zyn, dan om, by enkele pasfafie'n en akkoor- den, tot het uitdrukken en roeren der harts- tochten, gebruik van dubbele kruisfen en mollen te maeken, zoude de betekening dier ftukken eenige moeielykheit konnen veroorzaaken, wel. ke men uit denwegh kan ruimen, met vooraen I 5 ^

-ocr page 145-



			138 <K '$ ><&

	Hoe de flukken, uic de kruis- of molcoo- nen ge- corapo- neerc, te beceke- nen.
		by de . fleutel der zelve het gewoone kruis te ftellen , zoo groot, dat het door de vyf liniengaet, het welkgevoeglyk kan aenduiden, dat alle nooten kruis zyn , die op of tus- fchen de linien .ftaen; de nooten, die dubbelt kruis waeren, en die maer vyf in getal zyn, zouden naer gewoonte , op en tusfchen de li- nien, voor aen het ftuk by de fleutel, achter het groote kruis, konnen worden aengeweezen, door het gewoone kruis. Tot betekening der moltoonen kan men eene B als deeze, voor aen het ftuk by de fleutel, ftellen, die mede door de vyf linien gaet, en voor de dubbele mollen, die ook niet raeer dan vyf in getal zyn, zich bedienen van de gewoone b op en tusfchen de linien achter de groote. §� So- Hier voor §. %. is de benaeming der nooten, welke de naturelle klanken voorftellen, zoo als ze by de Nederlanderen in gebruik is, aenge- weezen ; het zal derhalven niet ondienftigh zyn alhier te zeggen, dat de Duitfchers daer in met dezelve eenigzins verfchillen, dewyl zy gewoon zyn de B, die men tans voor naturel houdt §. 38, en welke daerom ook haere plaets op de vlakke toetfen van het klawier heeft, H te noemen. De nooten, die met een kruis zyn verhoogt, geeven zy de naemen van CiSfDiSyEis^Fis, Gis, Aisy His, en de geene , welke met eene b zyn verlaegt, die van Ces, Des_y Es, Fes_} Ges_y As,

Duitfche benae- ining der nooten.

-ocr page 146-

<M 0 ><g> $29

iff,' indien de laetfte, in plaets vanB, Bes, en
de vQorige, in plaets van His, Bis genaemt
wierden, en aen H de naem van B gegeeven,
zoo als de Nederlanders gewoon zyn, geloof ik,
dat men beter zoude doen: want de vierkante B
van Guidn §.' 38. door H te willen uitdrukken,
is wat oneigenlyk, vooral nu de muziek zoo is
vermeerdert, dat men 31 onderfcheide klanken
in het o&aef telt, daer 'er Guido maer 8 hadde;
de oe klank was toen het o&aef, zoo als het nu
de sa® is,

Verbete-
ring we-
gens de
benae-

rning der
E.

Het is buiten tegenfpraek zeer goet, alle noo-
ten met eene enkele fyllaba of lettergreep, by het
zingen, te konnen noemen; en om de zangnae-
men der Duitfchers voltalligh te maeken, ten
einde zy daer toe konnen dienen, is, benevens
de hier voor opgegeeve kleine verandering der
B, alleen. noodigh, tot de dubbele kruisfen te
gebruiken de lettergreepen Cys, Dys, Fys, Gys,
Ays, en tot de dubbele mollen, die van Dees,
Ees, Gees , Aes , Bees : want meer dan deeze
tien konnen 'er nooit by koomen, dewyl de
toets door 31 klanken in het o&aef egael wordt
verdeelt en vol is §. 44; dezelve maeken ver-
volgens eenen volmaekten firkel van klanken uit,
waer in alle heele en zoo genaemde halve klan-
ken eene juifte evenredigheit tot elkanderen
hebben §. 45.

De noo-
ten met
eene lee.
tergreep
te konnen
noemen,
is zeer
goet.

Naemen
der dub-
bele

krnis- en
molnoo-
ten.

De letter i, fcherper dan e zynde, wordt te R_ed_enrecht by de benaeming der eens verhoogde noo- j�^j�"_t

1 ... ten

-ocr page 147-



			<8K@>#
		*140*


	tengebruikt en de e by de eens verlaegde; men heeft daerom ook de y, die zommige voor eene dubbele i houden, gevoeglykft geacht voor de geenen, die tweemael zyn verhoogt, en voor de zulken, die tweemael zyn verlaegt, de dub* bele of verlengde e. Men dient echter zorge te draegen, dat men in de uitfpraek tusfchen Ais _tEis en Ays behoorlyk onderfcheit maeke, om in de nooten, daer door uitgedrukt, niet te dwaelen. De a zoude men ook voor de twee- mael verhoogde nooten, en de u voor de twee- mael verlaegde konnen bezigen; doch dit fcheen zoo gepaft niet, om de dubbele verhooging en verlaeging af te beelden, en de o met de A noch E geenen tweeklank maekende, is tot het oog- merk, om iedere noot met eene lettergreep te konnen noemen, geheel ondienffigh. De Ne- derlanders zyn gewoon de nooten, als ze door een kruis verhoogt zyn, by omfchryving te noe- men c huts, d kruis, e kruis, f kruis, g kruis, a kruis en b kruis, en door de b verlaegt of molgemaekt c mol, dmol, etnol, fmol, gmol, a mol en b mol; hebben ze een dubbelt kruis- of molteken, voegen zy 'er het woort dubbelt by, als by voorbeelt, c dubbelt kruis, d dubbelt mol en zoo voorts; deeze benaeming deugt wel niet voor den zang, doch geeft een klaer denkbeelc der nooten, en is dus voor de Speelers voldoen- de. De Duitfche, met de opgegeeve verbetering en vermeerdering, is echter de belle, om dat ze tot zangenfpelbeidel?andienen, en zeer kort en dui- lyk is; men zoude derhalven de gebrekkige benae- ming
"Waer- fchou- wing om- trent de nitfpraek.

Neder- lantfche benae- ming der verboog- deof ver- Jaegde nooten.

De Dnit- fche de titfte.

-ocr page 148-



	&� © >& HI

ming der nooten met Ut,Re, Mi, Fa, Sol, La, Ci, die, in de kintsheit der Muziek, zeer goet was, nu wel daer konnen laeten, ten minften tot zoo lang, dat men met meerder gemak, dan op de Duitfche wyze kan gefchieden, 'er 31 onder- fcheide klanken mede konde noemen. De toontafels §. 46 en 47., die alle de moo- gelyke klanken en toonen bevatten, zyn derhal- ven 00k de rechte tranfpofitie tafels. Tranfpo- neeren is eigenlyk een ftuk van toon veranderen, het zy hooger of laeger , en dit gefchiedt op tweederlei wyze, of door verandering der teke- nen aen de fleutel, of door verhooging en ver- laeging der nooten van het ftuk, en de verande- ring der tekenen aen de fleutel te famen: doch men gebruikt dit woort 00k, als men een ftuk van de eene fleutel in de andere brengt, by voorbeelt, van C op de laegtfte linie in G op de tweede. Door verandering der tekenen aen de fleutel, kan men, by voorbeelt, eeriftuk, dat uit C naturel van de opgaende, of A van de af- gaende toonen is gecomponeert,. . tweemael veranderen met het te brengen in C en A met kruisfen of b tekenen , en zoo 00k de overige toonen, waer onder D, A> E en B in de op- gaende , en F, C, G, en B in de afgaende toonen, die verandering driemael lyden, zoo als uit de tafels blykt. En door verhooging of verlaeging der nooten, dat is, met ze op of tusfchen hooger of laeger linien te fchryven, kao
				De toon- tafels zyn de rechte tranfpofi- tie tafelt. PI. 4. Wat tranfpo- neeren it.

				Tranfpo- fitie door verande- ring der tekenen aen de fleutel.

			P/.4. En doot verhoo-i ging of veriae. ging dtp ' nooten.


		-jjk. -

-ocr page 149-



			U* <K 0 >&

		kan men, by voorbeelt, een ftuk van C in D of in eenen anderen toon brengen, maer dan is men verplicht daer voor te ftellen de tekenen, die aen dien toon eigen zyn, welke door de tafels worden aengeweezen §. 49., en 00k wel zorge tedraegen, dat men de nooten, die, binnen in het ftuk, door bygevoegde tekenen eenige veran- dering hebben ondergaen, weder aen dezelve verandering, door gepafte tekenen, onderwerpe: want anders zouden de nooten , die maer een ,4 zoo genaemde halve klank van elkanderen moe* ten weezen, eenen heelen van elkanderen kon- nen raeken, en die een heele van elkanderen moeten zyn, eenen balven; waer door het ge- heele ftuk zoude worden bedorven. By vOor- beelt, men wilde een ftuk van C in D brengen, dan wordt E, die maer eenen halven klank van Flegt, / kruis, en F wordt G; indien nu E door eene b een halve klank waere verlaegt, vordert / kruis een herfteller of contramerk §. 3$. om ihede een halve klank laeger te wor- den , en dus den heelen klank, die tusfchen emol en F was, in de nooten, die in derzelver plaetfen koomen, te behouden, welke dan F en G naturel zouden zyn. & 52. Niet te By het trardboaeeren van een ftuk, dient men ns* te ^noc^ °P ^twee ^^ae^^en ^acnt te geeven, naemelyk ? laeg te dat men geene hooger of laeger nooten bekoomV iwerJHv, dan men met het inftrument, waer voor men een , . . I.- I ftuS

-ocr page 150-

<K 0 >® 145

ftuk verzet of tranfponeert; kan bereiken; en dat
men geen ftuk, dat uit een en der opgaende toonen
is geComponeert, anders, dan voigens de tafei
derzelve kan veranderen, als mede dat een ftuk
ait eenen der afgaende toonen gecamponeert,
fiiet dan voigens de Tafei van deceive toonen
kanworden verzet. Om nu te weeten, tot welke
tafei een ftuk behodrt," zoekt men de'befluit-
noot, welke doorgaens de laetfte van dd eerfte
ilem, en de eerfte van de bas is, op de toon-
tafels j en de tekenen, die man by de letters van
den toon vindt, vergelykt men mep de tekenen,
die by de fleutel van bet ftuk ftaen; by voorbeelt}'
als 'er geene tekens voor bet ftuk worden ge«
vonden, en het eindigt met C, is'bet uitC van de
opgaende toonenj en,, als het eindigt met A, is
het uit A van de afgaende toonen gecomponeertj
de toonen van F en D §. 3 8* gemelt, koomen nu
en dan 00k zonder tekenen aen de fleutel voor,
maer dan zullen die B nooten met het molteken,
naemelyk eene kleine b in het ftuk, in plaets
van aen de fleutel, getekent weezeia, ten zy
het ftuk van toon vecandert. Meenigmael treft
men de befluiten 00k in de tweede , in plaets
van in de eerfte ftem aen , wanneer de eerfte
alleen een welklinkend akkoort heeft, by voor-
beelt , E D en de tweede c kruis D, dat het rechte
befluit van D in de opgaende toonen il, zoo als
uit de toontafel blykt; fomtyts vindt men ze
00k in de bas, maer eenige ftukken eindigen zoo,
dat men in geene der ftemmen een recht befluit
aentreft, dat is eene befluitnoot met derzelver
, . inleider;

Noch op»
gaende in

afgaende i
of afgaen-
de in op-,
gaende

toonen.

Hoe men
weeten,
kan tot
welke ta»
fel een
firifc'be-*
hoott. J_r

c. ... ? jest

Is mee-
nigmael
niet wel
te ont-
dekken.

■�-"■ ■'*

-ocr page 151-



44 <K & ># inleider; derhalven zoude het van nut weezefl de^D_n^s ^e den gronttoon van het fluk aen te wyzen, door fenⁿte°°ⁿ ^een ^teken, even na de fleutel, voor het teketi vyzen.* der maet, te ftellen, waer toe men eene kleine vierkante witte noot zonder flaert, voor de major, of opgaende toonen, en eene gelyke - zwarte, voor de minor, ofafgaende zoude kon- nen gebruiken , in navolging van het geen de -^ . Heeren Montecldir en Lacasfagm-,m Vrankryk Hoe men hebben ingevoert. Men kan aen de befluitnoot en door ook weeten, of een fhtk.uit de opgaende _:.too- noo^btkan" ^nen is gecomponeert, met daer van de terza* of ontdek- ^_ri_e opwagrts te tellen, by Voorbeelt^G D E is de groote, ABCde kleine, om dat B tot Q maer een halve kknk is; vervolgens is een ftuk dat in C fluit, uit de opgaende toonen of over de groote drie, en een, dat in A fluit, uit de afgaende toonen of over de kleine drie, gecom- poneert, ert zoo is het met alle anderen; zy* die twee heele klanken opwaerts van de befluit- noot hebben, zyn uit de opgaende toonen, en zy, die eenen heelen en -eenen halven klank opwaerts hebben, zyn uit de afgaende toonen gecomponeert.

			§�
			§�	*53-*

		Spreek- Uit de opgaende toonen, Of over de groote wyzen tot _terza ₀f drie te compofleeren, is niet anders, ding der dan van laege nooten naer hooge te khmmen ₅g^nTe " die een befluit maeken, en uit de afgaende too-¹¹ ebmik!" ^nen °^ ^over ^^e kleine terza of drie niet anders, dan van hooge naer laege te daelen, die een be- ., fluit

	~ .i � ,ji�

-ocr page 152-



		fluit maeken §. 48. doch, om dit uit te druk- ken, zyn verfcheide min of meer duiftere fpreek- wyzen in gebruik; het zal derhalven niet ondien- ftigh weezen dezelve wat op te helderen; laet ons beginnen met die, waer van zoo even is gefprooken, naemelyk de fpreekwyzen over de groote en kleine Terza of Drie, welke aen Groote zommige eenigzins duifler voorkoomen, om dat Ver^^f zoo wel de op- als afgaende toonen aenvangen ^Drie* met eene groote en befluiten met eene kleine drie, §. 47. zoo als men uit de toontafels kan zien: want 13 van de opgaende toonen begint met C DEj en 13 van de afgaende toonen met AGF, en het befluit van den opgaenden is A B P, en van den afgaenden C B A; de zes eerfte letters wyzen groote drieen en de zes laetfte kleine aen; om dan de fpreekwyzen, over de groote en oyer de kleine terza of drie, wel ta yerftaen, is het noodigh te weeten, dat men in beide de toonen gewoon is de letters, zoo als ze in het alphabet na elkanderen volgen, te tellen, maer niet zoo als de nooten, waer van.de let- ters de naemen zyn,, worden gefpeelt; men telt naemelyk de afgaende toonen verkeert_} dat is van de letter, daer men mede befluit, naer dej letter, daer men van begint; zommige hebben daerom gemeent, dat het beter waere de toonen ■* naer hunne befluiten te noemen, om dat de be- fluiten eigenlyk de toonen aenwyzen , die de Componift als voor zynen gront- of hoofttoon heeft genoomen, en derhalven te zeggen over of met den halven klank of kleine feconda of twee, K als

-ocr page 153-



		-als het een beflult Waere naer boveh of van <Ie -opgaende toonen> en over of met den Tieelen klankof groote feconda of twee, ils het een be- fiuit waere naer beneden of van � de -afgaende 'toonen: doch 'deem uitdrukking zoude mede haere onduidelykheit in de toepasfing hebben, <!ewyl men zelfs zich niet Ontdet om voorfla- gen, die dikwerf inieiders tot belluiten naer bo- ven zyn, van eeneii heelen kJank te maeken, §. 36. en dat de eerfte ftem met zeldeh van bo- ven naer beneden, by voorbeeit, door het ak- koort van E tegen c kruis in D befluit, waer door men zoude konnen worden misleidt, en zich verbeelden , dat men in den afgaenden D toon, in plaets van in den opgaenden, befloot; derhalven is het beft den gronttoon. door een teken aen te wyzen §. 52. Door de woorden Major en Major en Minor, dat is groote en kleine, wordt by verkorting uitgedrakt het geen, door groote enMeine terza of drie, by omlchryving wordt te kennen gegeeven; men zegt daerom, fpree- kende van den toon, waer uit het fluk is ge- componeert, C major, A minor en zoo voorts, voegende by de letter van den toon het woort major "voor de opgaende , en minor voor de af- gaende toonen. En door de woorden Duur en Mol ^EnJ?^u,^ur duidtmen 00k de op- en afgaende toonen aen, en Mol. ^u waerom men zegt C duur en A mol, doch met zoo wel voeglyk a!s door de woorden major en minor, om dat het in de ooren van veelen won- derlyk klinkt, dat zoo wel de toonen, daer de mol of zachte tekens voorftaen, duur of hart' worden

-ocr page 154-



		Borden genaemt, als de geenen, waer voor men de duur of harde tekenen , naemelyk d6 kruisfen aentreft, en dit gefchiedt echter met de opgaende toonen alle duur te noemen, en de afgaende alle mol, zoo als de Duitfchers gewoori Zyn te doen: want ze hebben beide dezelve har- de en zachte tekenen, waerorn het bell fchynt ■ te zyn zich van de duidelyke uitdrukkingen op- ^'_e^k_a^afgaende en afgaende toonen te bedienen, en die ren. van groOte en kleine terza* of drie, major en mi- nor, als mede die van duur en mol, welke alle zeer onduidelyk zyn, om dat ze verkeerde denkbeel- dengeeven, daer te laeten; wii men echter'er Cene behoiiden, om zich kort te konnen uitdruk_Tken, is die van major en minor de befte, om dat alle de opgaende toonen eene quarta major of groote vier hebben, by voorbeelt, de naturelleC toon, heeft die van F B, en de afgaende nietdari minores, zoo als men uit de toontafels, vergeleeken / met die der akkoorden, kan zien; en wil men pt, _4en^ de fpreekwyzen over de groote en kleine quarta of vier, in plaets van die over de groote en kleine ierza of drie, gebruiken, ik hebbe 'er mede niets tegen, om dat ze duidelyk zyn. In g. 51 en 52. gefprooken zynde van het Goede tranfponeeren, fchynt het niet ondienftigh te f_y^u_d^k_e^enweezen daer noch by te voegen, dat een ftuk, ^zeer ^vee door een goet Meefter gecomponeert, altoos tranfpo- door het tranfponeeren zeer veel lydt, om dat ^neeren* K 2 het

-ocr page 155-



		*4⁸ <K @ >$ het door hem is geftelt in dien toon, waer in het, naer den aert en zuiverheit van het inftru- ment, behoort, en dat, ieder inftrument zyne byzondere behandeling hebbende, door eengoet Componifl daer op ook acht wordt gegeeven: want eene pasfafie, die moeielyk is op de fiool, en, zoo als men zegt, tegen de hant, zal op de dwarsfluit gemakkelyk weezen en in de hant; dit heeft plaets by alle andere inftrumenten, en daerom is het noodigh, wil men niet bedroogen worden, zich altoos, by het koopen van Mu- ziekftukken, te informeeren, ofzeookzyn ge- tranfponeert, en of de Meefter, die ze heeft gecomponeert, het inftrument fpeelt, waer voor ze zyn vervaerdigt, of ten minften deszelfs behandeling verftaet. En by aldien op den Mu- ziekverkooper geen volkoomen ftaet te maeken is, doet men beft een Muziekmeefter, die het inftrument fpeelt, raet te vraegen : want daer zyn verfcheide kenmerken , die het bedrogh ontdekken, doch welke beter door een Meefter worden gezien, dan door omfchryving aengewee- zen. Als op het inftrument de klanken niet konnen worden voortgebragt, die in het ftuk voorkoomen, is zulks een bewys, dat de Com- ponift het inftrument niet verftaet, of dat het ftuk is getranfponeert, en wel in eenen quaeden toon, doch veele Bedervers der Muziekftukken weeten de klanken, die in het laeg of hoog oftaef van het inftrument niet zyn, zeer wel in een ander te vinden, het welk niet gemakkelyk is te ontdekken, en, hierom, is het voor een Leerling
	Waer op by het kooyen, van Mu- zieklluk- ken te letten.

B?wysen van be. drogh.

-ocr page 156-



			I

		Leerling altoos het veiligfte, zyn Meefter raet te vraegen, en zich door den geringen prys niet te laeten verleiden: want by het koopen van Muziekflukken wordt niet zelden, het fpreek- woort bewaerheit, de gierigheit bedriegt de wys¹- heit. 5- 55- Hier voor §. 42., en vervolgens, is in het breede aengeweezen , dat 'er 31 onderfcheide klanken in het o&aef zyn, en dat dezelve 25 op- gaende toonen, majores of over de groote terza, beter quarta §. 54. en 25 afgaende toonen, mmo- res of over de kleine terza, beter quarta §. 54. op- leveren §. 46 en 47. Het zal derhalven noodigh _Welkeweezen 00k op te geeven de Akkoorden dier $^ko?^T'* 51 klanken, zoo wel in het klimmen als in het 31 w«n- daelen §. 48. ■ De opgaende of klimmende klan- _D4- ken hebben eene major feconda, terza , quarta, quinta, fejia enfettima, benevens zoo veele fuper- fluos; en de afgaende of daelende klanken hebben eene diminuto feconda, mza, quarta, quinta, fejia en fettima , benevens zoo veele minores. De Hoe de- groote twee of feconda major van eenen opgaen- voor de denklank is een geheele naturelle; derhalven is ^ken* D de groote twee of feconda major van C, tus- «linden, fchen welke twee naturellen, vier afgeleide klanken in leggen, maekende te famen zes klanken, zoo als by de afgedeelde toets blyktj pi. j. vervolgens behoeft men, om alle de groote ^F,g* � tweeen te vinden, niet anders te doen dan de 31 klanken op een ry boven elkanderen te ftek K 1 len^

-ocr page 157-



			35° <K 0 ><§>

		len, beginnende met C en daer van daen zes te tellen, en wel op die wyze, als in de Muziek ge- bruikelyk is, te weeten de letter, daer men van begint, telt men alseerfte, en gaet zoo voort, tot dat iedere letter eene groote twee heeft, en dan zal c dubbelt kruis van het volgend oftaef, eene groote twee van b kruis worden, waer uit ookvolgt, dat, zoo dra men weet, welkeklank GGtiefeconda., terza, quarta, quinta, fefla of fetti- ma maekt, men ook die van het geheel oftaef heeft, zoo als uit de akkooit-tafel blykt; D en haere volgende zyn daer defecondos majores van C en haere volgende; en de vergroote twee .of Jeconda fuperfluo is de achtfte klank, daerom is d kruis de vergroote twee van C. De groote drie of terza major is de elfde klank, E is der- halven de groote drie van C; en de vergroote of fuperfluo is de dertiende, naemelyk e kruis. De groote vier of quarta major is de zeftiende, en derhalven is / kruis de groote vier van C; en de vergroote of fuperfluo is de achtiende , naeme- lyk / dubbelt kruis. De groote vyf of quinta major is de negentiende , derhalven is G eene groote vyf van C; en de vergroote of'fuperfluo is de eenentwintigfte , naemelyk g kruis. De groote zes of fefla major is de vierentwintigfte, en daerom is A eene groote zes van C; en de vergroote of fuperfluo is de zesentwintigfte, nae- melyk a kruis. De groote zeven of fettima mar jor is de negenentwintigfte, vervolgens is B de groote zeven van C; en de vergroote of fuperfluo, i&de eenendertigfte, naemelyk. k kruis.

-ocr page 158-



In de afgaende klanken gaet men op eene te- ^_oj?⁰_d^e_egengeftelde wyze te werk: want, in plaets van afgaende met C, de laegfte letter van het o�laef, te be- ginnen, en naer de hoogfte te tellen, vangtmen pi. s- . hier met de hoogfte aen, naemelyk b kruis, en ' telt te rugh naer C, en dan is de tweede klank, naemelyk c mol,* de verkleinde twee of feconda diminuto van' b kruis; en a dubbelt kruis is de klei- ne twee of feconda minor van b kruis, waer van ze de vierde klank is. De verkleinde drie of terza diminuto is de zevende, vervolgens is b dubbelt mol de verkleinde drie van b kruis; en de kleine of minor is de negende, naemelyk g dubbelt kruis. De verkleinde vier of quarta diminuto is de twaelfde, derhalven is a dubbelt mol eene ver- kleinde vier van b kruis; en de kleine of minor is de veertiende, naemelyk / dubbelt kruis. De verkleinde vyf of quinta diminuto is de vyftien- de , by gevolg is g mol de verkleinde vyf van b kruis; en de kleine of minor is de zeventien- de, naemelyk g dubbelt mol. De verkleinde zes of Jefta diminuto is de twintigfte, en daerom is / mol eene verkleinde zes van b kruis; en de kleine of minor is de tweeentwintigfte, nae- melyk d dubbelt kruis. De verkleinde zeven of fettima diminuto is de vyfentwintigile klank, der>- halven is e dubbelt mol de verkleinde zeven van # kruis; en de kleine of minor is de zevenei> twintigfte, naemelyk c dubbelt kruis.

	K 4 % S<

		\

-ocr page 159-

»** <$K & >&

5. 56-

Om alles zoo duidelyk, als eenigzins doenlyk
was, te maeken, heeft; men de akkoorden vaii
de opgaende klanken op eene tafel gebragt, de
31 klanken aen de linke hant, en derzelver ak-
koorden aen de rechte geftelt, om des te beter
aen de behandeling en voorftelling van bet kla-
wier te beantwoorden, waerom 1 00k by de
laege Cis geplaetfl, ter aenduiding, dat men in
de opgaende klanken van de laege naer de hooge
fpeelt.

Tafel der
akkoor-
den van
de op-
gaende
klanken.

PL 5.
Fit. 1.

En van
de Af-
gaende.

PI. j.

Fig. 2.

In de afgaende klanken heeft men de fyfers
niet verandert, om aen dezelve letters geene
andere tegeeven, en om het daelen wel uit te
drukken, is de Tafel van de rechte naer de lin-
ke hant vervaerdigt, en de fyfers aen de rechte
hant geplaetfl;.

De groote of major akkoorden nader by de.
klanken, die opgaen of klimmen, leggende, dan
de vergroote, overtollige offuperfluo akkoorden,
endeverkleindeof diminuto dichter by de klanken,
die afgaen of daelen, dan de kleine of minor ak-
koorden, zyn ze 00k nader by dezelve geftelt.
De fyfers en letters, boven iedere ry, duiden
de foort van akkoorden aen, eene 2 cenefeconda,
eene 3 eene terzs, eene 4 eene quarta, eene 5
§ene ^ainta, eene 6 eene fefta en eene 7 eene

fettima'y

Explica-
tie van
beide.

PI. j.

-ocr page 160-

Jettima; eene capitaele M betekent majores in de
opgaende klanken, en eene capitaele S/nperfluos^
eene gemeene d diminutivos in de afgaende klan-
ken, en eene m minores.

8- 57-

By vergelyking van de twee tafels der akkoor- Vergeiy
den zal men bevinden, dat de letters, die in de Zelve met

elkande-
ran.

opgaende klanken eene groote twee maeken, in

de afgaende eene kleine zeven geeven, en dat
de geenen, die eene vergroote twee opleveren,
eene verkleinde zeven voortbrengen ; dat 00k
de groote en vergroote drieen kleine en ver-
kleinde zesfen geeven; de opgaende groote en
vergroote vieren afgaende kleine en verkleinde
vyven; de opgaende groote en vergroote vyven
afgaende kleine en verkleinde vieren; de op-
gaende groote en vergroote zesfen afgaende
kleine en verkleinde drieen; en de opgaende
groote en vergroote zevens afgaende kleine en
verkleinde tweeen; derhalven geeven de afgaen-
de akkoorden 00k weder de hier voorgemelde op-
gaende , het welk op het klawier mede plaets heeft:
want eene C van een der midden o&aven maekt
met de daer aen volgende hoogere D eene groote
twee, en met eene laegere D eene kleine zeven;
met eene hoogere E eene groote drie, en met
eene laegere eene kleine zes; met eene hoogere
G eene groote vyf, en met eene laegere eene

kleine vier; met eene hoogere A eene groote
aes, en met eene laegere eene kleine drie; met

K S ^ne <

-ocr page 161-

*54 "�K Q >«§�

eqne hoogere B eene groote zeven, en met eene
laegere eene kleine tweejendusis het met ailede
qverige akkoorden der op- en afgaende klanken
gelegen, waer uit ten duidelykften blykt, dat ze
ieder byzondere akkoorden hebben, die hun
eigen zyn, waer op by de compofitie in het
ryzen en daelen dient te worden gelet.

Be op- en
afgaende

klanken
hebben
byzonde-
re ak-
koorden.

g. 58.

Uit het hier voor verhandelde met opzicht
tot de akkoorden blykt, dat ieder der 31 klanken
vier akkoorden van iedere foqrt heeft, naeme-
lyk eene verkleinde, eene kleine, eene groote
en eene vergroote Twee, Drie, Vier, Vyf >
Zes en Zeven, zoo als uit de akkoorttafels
blykt y deeze maeken te famen een getal van
24 akkoorden voor iederen klank, en beftaen-
uit den 1? met den 2? * 4^, <*?, ?« , 8n ,

911 , II" , 12& , 13IJ , 14a , _I5n _y i^n , i/n _%

18¹?» ^I9^a. ■> ²°? » ^2I? 9 ²²° �> 240 , 2511 _r₂Q"n , 27H , 29¹? en 31" klank; derhalven ont-
breeken 'ernoch 6aen,indien de 31 klanken van
een ociaef tegen elkanderen zullen worden ge-
hoort, naemelyk die van den in tegen den 311
$n , io" , 23¹?, 28" en 3011, welke niet
geheel verwerpelyk zyn voorgekoomen, waerom.
men noodigh heeft geacht dezelve alhier 00k aen
te wyzen,, offchoon zy niet onder de regelmaeti-
ge, die alle op de Tafel zyn gebragt, behooren.
Om de famenftemming van alle deeze akkoorden?
te onderzoek«Q j en daer uit te kiezen de geenen*

die

jloe veel
akkoor-
den iede-
re klank

heeft.

PI. S.
Fig. itnz.

Mono-
chordium
cm ze te
onderzoe-
ken.

-ocr page 162-



			®< $ ><& m

		die men in de cqropofitie van flp&keij voor vol- kopmen inftmroeirten of andean wit gebruiken, behoeft men zich maer te. voorzien van een mor* nochordium met vier fnaeren, waer van mende drie eerften zoo lang en van het zelve n°. neemt als de derde G van een klavefimbel, en de vol- , gende zoo als de vierde C; men fpant dezelve op eene plank van djpms vuurenhout, lang aVi 7d. enbreetsdv, die men met wit papier beplakt, afdeelt, vernift, van beweegende kammetjes &c. voorziet en ftemt op dezelve wyze als het monochordiutn §. 109. befchreeven, doch, met dit oriderlcheit, dat men ₅ in plaets van voor iedere fnaer maer een o&aef afte deelen, men onder de twee middelften 'er twee ftelt, het bovenfte half zoo groot als het onderfte; deeze, afdeelingen zyn noodigh, om alle akkoorden van een geheel o&aef, zoo als ze te famen geflaegen worden , te konnen toetfen, en de opgegeeve lengte der fnaeren, om het geluit van het voor- Haeme o&aef van het klavefimbel te hebben^ Het oftaef beftaet uit tweeendertigh van el- w»t een kanderen onderfcheide en voor het gehoor °^aaefw« vatbaere klanken, waer van de eerfte en de laetfte denzelven naem draegen, en tusfchen welke geen ander onderfcheit plaets heeft, dan dat de laetfte klank eens zoo hoog dan de eerfte is; derhalven maekt eene C, die na b kruis volgt, eene acht of o&aef met de eerfte, en zoo is, het 00k met alle de overige letters; zy, die Akkoor- behaegen in. akkoorden van 9, 11 en 13. �ⁿ»7U felanfcen ^xd^

-ocr page 163-



		56 <8K 0 >& klanken hebben, of in de zoo genaemde noonen,* undecimen en tertsdecitnen akkoorden, zullen ze met behulp del- tafels wel konnen vinden, dewyl Wat ak ^Ze ⁿ'^et ^anc^^ers dan tweeen, drieen en vyven koorden boven het o&aef zyn. Uit de tafels kan men taefheeft. ook met eenen opflagh van het oog zien, hoe pi. j. veele akkoorden ieder o&aef heeft, dewyl het akkoortCenalle, die 'er na volgen in de op- gaende, en bkruis en alle, die 'er na volgen in de afgaende klanken, uit een tweede oftaef zyn genoomen ; de vergroote zeven , naemelyk b Opgaende kruis, is de laetfte letter van de opgaende klan- k.anken. . , < , , ,* � . , ken, derhalven heeft een octaef met meer dan eene vergroote en drie groote zevens; zes ver- groote en acht groote zesfen; elf vergroote en dertien groote vyven; veertien vergroote en zes- tien groote vieren; negentien vergroote en een- entwintigh groote drieen; vierentwintigh ver- groote en zesentwintigh groote tweeen. In de Afgaende afgaende klanken heeft een o&aef niet meer dan klanken. _Vyf jji_ei_ne _en _zeven verkleinde zevens; tien kleine en twaelf verkleinde zesfen; vyftienklei- ne en zeventien verkleinde vyven; achtien klei- ne en twintigh verkleinde vieren; drieentwintigh kleine en vyfentwintigh verkleinde drieen; acht- entwintigh kleine en dertigh verkleinde tweeen. o_P de t_a- Het zal moogelyk aen zommige vreemt voorkoo- ^fue rTei- *^nen' °P deeze tafels te vinden akkoorden van maetige de hoogfte en fcherpfte klanken, met de laegfte den°ge' en zachtfte, doch, dewyl zy alle zuiver zyn, en ^briat' dat zy op het klawier, waer van hier na zal wor- den gefprooken , gegreepen konnen worden,

-ocr page 164-

«#>#

*57

2ynzyop de tafels gebragt, omzoowelalle regel-
maetige akkoorden als toonen op te geeven; het
ftaet de Componiften vry, om uit deeze volkoo-
menheit te verkiezen het geen zy het belle oor-
deelen; genoeg is het, dat zy hier alles vindem
dat moogelyk is, en dus uit hunne verlegenheit
worden geredt, om by het famenftellen van ftuk-
ken, die onderfcheide toonen vereifchen, be-
quaeme akkoorden te vinden.
*

5- 59-

Alle moogelyke klanken , en daer uit voort-
koomende toonen en akkoorden , opgegeeven
zynde, kan het van nut weezen, voar eerft be-
ginnende Componiften, daer by te voegen; dat
de Contrabas het laegfte inftrument is, dat in
een Concert wordt gebruikt, en dat zy gemeen-
lyk tot laegfte fnaer heeft E , vervolgens A,
daer na D en tot hoogfte G, welke derhalven
maer eene vier van elkanderen verfcheelen, daer
de fnaeren van de basfiool of violoncello, die van
de altfiool en die van de hantfiool een verfchil
van eene vyf onder ejkanderen hebben. Dat de
Basfiool of Violoncello tot laegfte fnaer heeft C,
vervolgens G, daer na D en tot hoogfte A; dat
ze in klank een o&aef hooger is dan de contra-
bas, gelyke klanken tegen elkanderen gehoort
wordende. Datde Altfiool dezelve fnaeren heeft,
doch een oftaef in klank hooger is, dan de bas-
fiool, en dus twee o&aven boven de contrabas.
Dat de Hantfiool het hoogfte der volkoome in-

ftru.

Contrabas
laegfte In-

ftrumenc,

Hoe be-
fnaert.

Basfiool.

Altfiool.

En hant-
fiool.

-ocr page 165-



		i$8 %4 # >& ftittJMettteikis, $ie'ft eteri 'Concertg«Hfikt>ttSjfc den, en tot Jaegfte fhaer heeft'G, vervolgen^ D** daer fia A en tot hoogfte E; M'i& ill klaftt ee'noeTaef hooger dan dealtfiool is, gelykeklan* fesft tegen elkaftderen gehoort wordende, en dus z^n vol- trie o&aven boven de conCrabas; en dat op dee- inftrn- ze vier vOlkoome inftramenteh,- met de uiterfte

menten.
	jniftheit, alle moogelyke klattkeft konnen worden voortgebragt, en de drie onderfcheide ftemmeri gefpeelt, welke by volkoome Muziekftukken plaets hebben, naefiHjiyk de gront- midden- en bovenftemmen, dat men, voor dezelve compo- neerende , derbalven ook van alle tooneh en akkoorden gebruik kan maeken, ten zy ze te veel tegen de hant waeren §. 54.: doch dathier toe veeie mftrumenten onbequaem zynde, men voor dezelve componeerende, zich ook niet behoOrde te bedienen dan van klanken, die daer op zuiver zyri en niet tegen de hant. $. 60. De waerheit van het weezenlyk beftaen der gi klanken in het o&aef §. 42 , 43, 44, en 45 aengeweezen, en in 46" en 47.getoont zynde, dat van de zeven naturelie klanken , die door zeven capitaele- of hooftletters van het alphabet beft worden voorgeftelt §.2 en 5 �>., ook wor- den afgeleidt 50 toonen, door de verhooging derzelve naturelie klanken met het kruls, en de verlaeging met de b, zal men, vertrouwe ik, Nstoofiy. wel willen toeftemmea, dateene natuurlyke fchik* king � , ^klnS

			*.iis�__ . «k^ ■: ■**

-ocr page 166-



		ttihg ier klanken vordert > dat de naturellen, van k^g <« welke de kruisfen en mollen afftammen, in het ken.^an" midden, de enkele krtrisfen als hooger zynde daer boven, en de dubbelen noch hooger zynde bovende laetften worden geplaetft, en de mol, Zacht of laeg gemaekten onder de naturellen, en de dubbelt mol gemaekten onder de geenen, die enkelt mol zyn, en wel op die wyze , als ze PL 3. Eg.* 3. voorkoomen, alwaer ieder klank Op zyne rechte plaetfe ftaet, en zoo, als hy in rang volgt, het welk, by vergelyking dier fchik- king met de 31 klanken, zoo op de verdeelde toets als op de tafels der akkoorden zal blyken; ^pf- 3* het eenige onderfcheit, dat 'er tusfchen deeze p'j.'V'�"" fchikking en het volkoomen klawier , waer van §. 62. en vervolgens wordt gefprooken, plaets heeft, beftaet alleen hier in, dat men, om de volgorder der klanken aen te wyzen, dan eens eene toets als in tweeen, en dan weder eene andere, als in drieen gedeelt,voorftelt; het welk men by vergelykingvan PL 6. met deeze fchikking zal zien, dewyl 'er dan eens twee, en dan weder drie toetfen in het klawier onder elkanderen worden gelegt. ....... _ . jC ,X ..... s _r. ... > - Indieh men naeuwkeurigh acht op deeze fchik- _Maekt kinggeeft, zal men gewaer worden, dat de 31 ^df^ie_h^aI- klanken , welke door zoo veele onderfcheide d« _Mu. letters en de gewoone tekenen worden afgebeelt, geeftVen- eigenlyk drie alphabets der Muziek uitmaeken, t"e"S naemelyk een kruis alphabet, dat zyne vyf hooge ^°u* hlllp- wier.

-ocr page 167-



*«§&*

			hulpklanken boven zich heeft;, en zyne vyf laege uit het daer onderftaende naturelle alpha- bet kan neemen, het weJk zyne vyf hooge hulp- klanken uit het kruis, en zyne vyf laege uit het daer onderftaende mol alphabet, kan bekoomen, en dit zyne vyf hooge uit het naturelle, hebben- de zyne vyf laege onder zich; deeze natuurlyke fchikking geeft eene bequaeme aenleiding tot een volkoomen klawier, doch, voor en al eer daer van te fpreeken, is het noodigh, den lee- zer indachtigh te maeken, dat het tans gebruikt wordende zeer onvolkoomen en valfch is, om dat het niet meer dan een alphabet heeft, waer aen noch vyf hulpklanken ontbreeken. Naer maete de Muziek zich uitbreide, heeft men ge- tragt het klawier te vermeerderen, doch men is van den rechten wegh afgeweeken: want de Mu- ziek breide haere klanken naer boven door de kruisfen, en naer onderen door de mollen uit, doch het klawier werd alleen door boventoetfen vermeerdert; men wilde de vyf kruisfen ook voor vyf mollen doen dienen, misleidt door de woorden heele en halve klanken §. 44., doch men werd wel haeft de valfchheit daer van ge- waer; deeze heeft men getragt wech te neemen door kleine toetfen boven de zoo genaemde hal- ve klanken of toonen te plaetfen, het welk men een gefneeden klawier noemde () en waer door deszelfs C ) De afbeelding hier van kan men op Plaet V. bl. JI3. ie. dl. van de Elementa Mufica van' Blanken- *bvrq* , in 's Gravenhage 1739? gedrukt, vinden, gelyk ook
	Het te- genwoor- dige is *ecr on. volkoo- nien en Valfch.

		Hoe men de valfch- heit ge- tragt heeft wech te neemen door klei- ne toet- fen.

-ocr page 168-

<M �* >& i^i

deszelfs behandeling moeielyk wefd gemaekt en
weinigh valfchheit wech genoomen; men heeft
daerom op andere middelen gedacht, en eindelyk
gebruik gemaekt van de temperatuur §. 45., die
noch vry wat gehoor quetfende valfchheit heeft
"overgelaeten, welke mengewoon is wolven te
noemen , die men uit nootzaeklykheit in den
fchaepsftal der zuivcre klanken heeft moeten dul-
den, en welke, naer maete de Muziek zich meer
in de kruisfen of mollen uitbreidt, ookingetal
toeneemen, dewyl, gelyk zoo even is gezegt,
het tegenwoordigh in gebruik zynde klawier, in
plaets van drie alphabets, die het zoude moeten
hebben, 'er niet meer dan een heeft, aen het
welk noch vyf klanken ontbreeken, waerom
men genootzaekt is, kruisfen voor mollen te
gebruiken , mollen voor kruisfen en naturelle
klanken voor dubbele kruisfen en dubbele mol-
len, waer door de zoo genaemde wolven zeer
vcrmeerderen. Die van de gebreklykheit van het
klawiervolkoomenovertuigt wilweezen, behoeft
zich maer te erinneren het geene §. 43, 44 en
45. is gezegt; doch de gewoonte en de. veele fa-
menftemming van ondericheide klanken, die
men op het klawier heeft, doen deszelfs valfch-
heit niet allecn aen zommige in eenige toonen
lydelyk, maer zelfs aen hun, wier gehoor daer
aen gcwoon is , als aengertaem voorkoomen;

goede

En door
de tempe»
ratuur.

Wolven
vermeer-
deren,
naer mae-
te de Mu-
ziek zich
uitbreidt.

Want het
klawier
heeft, in
plaets van
drie, zelfs
geen een
volkoo-
men al-
phabet.

DeValfch.
he it be-
haegt
hnn, die
'er aen
gewoon
zyn,maer
geene an-
deren.

e.ok de afbeelding van eene veroordeelde oude doorfny-
ding, Archicymbalum genaemt.

-ocr page 169-

i<fe <JK 0 ><&

goede Muziekanten zyn echter van een gehecl
ander begrip: want deezc doen hunne leerlingen
naer de fiool zingen, om dat het klawier valfch
is, en bannen het daerom ook, zoo veel mooge-
lyk, uit de Operaes en Concerten. Een goet FfoO-
lift, Basfift of Altift, die aen zuivere klanken ge-
woon is, zal, wanneer hy tot het componeeren
van ftukken voor zyn volmaekt instrument, het
orgel, klavefitnbel of diergelyke gebruikt, hier
over ook anders oordeelen, vooral, wanneer hy
wat verre in de kruis- of moltoonen gaet, en
met den Componift, die, in zyne Operaes en
andere aendoenlyke werken, tot het roeren der
hartstochten, de allerfcherpfte en allerzachtfte
zuivere klanken noodigh heeft, veriangen, dat
een inftrument, het welk hy niet kan ontbeeren,
niet alleen tot de uiterfte zuiverheit, maer ook
tot de grootfte volkoomenheit mooge worden
gebragt, aen welk veriangen zal zyn voldaen,
zoo dra men een middel heeft uitgevonden, om
het klawier zoodanigh toe te flellen, dat de hier
voorgemelde 31 klanken daer op konnen wor-
den voortgebragt, en wel op eene wyze, die
de behandeling niet moeielyker maekt, dan die
van het tans in gebruik zynde.

t)e Cotn-

jjoniften

veriangen

eei vol-

koomen

klawier.

Wanneer
daer aen
sal zyn
voldaan.

g. 62.

Het is eene bekende waerheit, dat de boven-
toetfen van het tans in gebruik zynde klawier juiffc
zoo veel zyn verheven, als noodigh is, om dezel-
ve, tot het geeven van geluit, te konnen neder-

drukken^

Wat om-
trenc hec
tans in
gebruik
zynde
klawier
places
fceefc.

-ocr page 170-

®< n >$

t*i

drukkert j zonder de platte of ondertoetfen te
raeken; ook weet men, dat, wanneer het fluk
uit E van de opgaende toonen is gecomponeert,
het dan reets vier kruisfen by de fleutel heeft,
en dat vervolgens meer verheve toetfen moeten
worden gebruikt dan platte; ja, dat zulks zelfs
gebeurt in een fluk uit den opgaenden A toon
famengeftelt, om dat 'er veele kruisfen in voor-
koomen, die aen de fleutel niet ftaen; en hier
uit volgt, dat men reets gewoon is laege klanken
ook beneden te zoeken, dat is Van verheve
toetfen naer niet verheve de hant te beweegen;
deeze waerheit toegeflemt zyrtde, zal niemant,
die door Vooroordeel en gewoonte niet geheel
is vervoert, hoope ik, quaelyk duiden, dat men
dc toetfen voor de klanken, die hooger zyn dan
de naturellen, boven, en die laeger zyn, onder
dezelve wil plaetfen ; dit is volftrekt noodigh,
om aen de waerheit te beantwoorden , die by
klanken, door kruisfen verhoogt of door b te-
kenen verlaegt, plaets heeft; en in deeze
Waerheit en natuurlyke fchikking, is de volkoo-
menheit van het klawier alleen te zoeken en
te vindcn.

Laege
klanken
is men
reets ge-
woon be-
neden te
zoeken.

Toetfen
voor
klanken
hooger
dan de
naturel-
len bo-
ven , en
laeger on-
der dezeU
ve te
plaetfen.

Het zal derhalven rioodigh Weezen de toet- Hoe di«
fen van een volkoomen klawier zoo te leg- �il�
gen , dat die voor de dubbele kruisklanken ^m?ⁿ ^kIa*
bovert, voor de enkele wat laeger , voor de leggen,
naturelklanken weder wat laeger, voor de en-
kele molklanken noch wat laeger, en voor de
dubbele de laegfte , en het meeft naer buiten
L 2. koomen,

-ocr page 171-



				*i<4 4K © >>&**

			koomen, welke fchikking een klawier van vyf trappen zal uitleveren, waer van de een zoo veel in hoogte van den anderen dient te ver- fcheelen, als de boventoetfen, op het tans in gebruik zynde klawier, boven de ondertoetfen of platte zyn verheven. Om de enkele kruistoet- fen volkoomen te maeken , is alleen noodigh tusfchen E en F, e kruis, en tusfchen B en C, 1) bids, te voegen , waer toe de plaetfen open zyn ; de enkele moltoetfen, zullen ze, zoo als men zegt, in de hant leggen, behooren in de- zelve verdeeling onder en tusfchen de naturef- toetfen te koomen, als 'er de kruistoetfen boven zyn, waerom de natureltoetfen ook final als de enkele kruistoetfen dienen te worden gemaekt; en, zullen de dubbele kruistoetfen en dubbele moltoetfen mede in de hant leggen, is het noo- digh ze op gelyke wyze te verdeelen, en ze bo- ven en tusfchen de enkele kruistoetfen, en on- der en tusfchen de enkele moltoetfen te plaet- fen , zoo als de verheve toetfen nu tusfchen de natureltoetfen zyn, op dat men, des noots, by het aenflaen van veele akkoorden , overal, de ondertoetfen tusfchen de boventoetfen zoude konnen nederdrukken, op dezelve wyze, als men tans gewoon is te doen; de behandeling van het klawier zal daer door in de naturel-kruis- en mol- toonen dezelve worden , en het aenflaen van twee naeft elkanderen leggende toetfen voorge- koomen ; tans koft. het geene geringe.moeite aen de Leerlingen zich hier voor te wachten, dewyl zulks niet zelden , "zelfs aen Meeflers, gebeurtj

-ocr page 172-

3K ^ ><8> ^1(J5

gebeurt; ja, zal het klawier gemakkelyk wee- ^.^etdl^^tzen, dient het niet veel breeder, noch langer, breeder

noch laa-
ger te
zyn, dan
het tegen-
v/oordige.

dat is de toetfen meerder naer vooren te koo-
men, noch de oftaven veel verder van elkande-

ren te zyn, dan het tegenwoordige, en als het
zoo is toegeftelt, fchynt alle zvvaerigheit uit den
wegh geruimt: want, dewyl het rrapswyze op-
gaet, en men met de toppen der vingeren
fpeelt, kan het aen de onderhant of den arm
niet hinderlyk weezen.

De natuurlyke regelmaetigheit, die het kla-
wier door de gemelde fchikking zoude bekoo-
men, zal de applicatuur of vingerzetting ook
zeer gemakkelyk maeken, om dat 'er voor iede-
ren klank eene byzondere toets zal weezen, en
men dus eene en dezelve toets niet voor twee,
enzelfs voor drie byzondere klanken zal behoe-
ven te grypen, zoo als men nu verplicht is te
doen, en waerom ieder toon tans ook eene by-
zondere vingerzetting vordert; in tegendeel zal
iemant, die nooit een klawier heeft behandelt,
zoo dra hy uit 7 opgaende toonen kan fpee-
len , de overige 18 opgaende en 25 afgaende
§. 46. en 47. op de toontafels PI. 4 Fig. 1
en 2. acngeweezen , dan ook reets hebben ge-
leert, dewyl by het fpeelen derzelve geen ander
onderfcheit kan plaets hebben , dan de handen
op eene onder of boven leggende ry toetfen,
die een laeger of hooger alphabet uitmaeken, te
zetten. Zy, die op het tans in gebruik zjmde
klawier uit de opgaende toonen C naturel, G met

L 3 een,

Zyne r,i-
tuuriyke
regelmae-
tigheit
zal de ap-
plicatour
gemakke-
lyk mat-
ken.

Die op
het tans
in ge-
bruik
zynde

kOH-

-ocr page 173-



			166 <8K 0 >$ een, D met twee, A met drie, E met vier e$ B met vyf kruisfen konnen fpeelen, welke door de fyfers 13, 14, 15, 16, 17 en 18, PL 4- Fig. 1. worden aengeweezen, zullen alleen dien by 19, zynde/ met 6 kruisfen , behoeven te leeren, om uit alle de toonen te konnen fpeelen: want de 252 toon zal op een volkoomen klawier niet anders konnen worden gefpeelt, dan juift zoo, als men tans de i8^e. grypt; de 24c als de i/e ; de 23^e. als de i6^e_ ; de 2t^e. als de 15^ ; de 2ie als de 14^ ; de 20^ als de 13^ 5 en de 19s als de 126 ; De lie weder als de i8e of 25c ; de ioe als de 17^ of 24^ ; de 92 als de l6e of 23? ; de 8^e als de 152 of 22? ; de 7? als de 142 of 2ie ; de 6e als de 13s of 20^ en de 5^e als de i^e of ige ; voorts de 4s als de lie , i8^e, of 25^ ; de 32 als de ioe , 17a of 346 ; de 2c als de 9<= , i6e of 23^e. ; en de ie als de 8e , I5e of 226 . De applicatuur der afgaende too- nen zal ook die der opgaende zyn, om dat het onderfcheit der op- en afgaende toonen §. 46 en 47. alleen beftaet in de grontklanken en befluiten §.48. dewyl ze dezelve tekenen aen de fleutel hebben; en het verfohil, dat plaets zal hebben tusfchen de toonen , die op dezelve wyze ge- greepen worden, om dat ze door dezelve letters worden voorgeftelt, die alleen van onderfcheide tekenen zyn voorzien, om een hooger of laeger alphabet aen te wyzen, zal derhalven in niet anders beftaen, dan in de hant op eene hoogere of laegere ry toetfen, zoo als gezegt is, te bren- gen, en een? toets hooger of laeger dan de na- ture!-
		konnen fpeelen, zullen ai- leen ee- nen toon behoeven ts leeren.

Pe sppli- catuar der af- gaende toonen zal ook die der opgaende zyn.

	Wat ver- fchil 'er tusfchen een hoo- ger oflae- ger alpha- bet plaets zal heb- bsn.

-ocr page 174-

#< m >*

167

tureltoetfen aen te vangen, want c kruls zal aen
de rechte hant boven C naturel, en c mol aen de
Jinke hant onder dezelve leggen; en het verfchil
der drie alphabets zal beflaen in twee vyfde ge-
deelten van eenen heelen klank, hooger of lae-
ger; vervolgens zal, by voorbeelt, de toon,
waer voor 20 ftaet, twee vyfde van eenen klank
hooger zyn, dan die, waer voor men 13 vindt,
en deeze weder twee vyfde hooger dan die door
6 aengeduidt, welk verfchil, van nut zoude
konnen zyn, om zich, zonder tranfpofitie, naer
eenige ftemmen en inftrumenten te fchikken.

De Dwarsfluiten hebben doorgaens vier ftuk-
ken, die een vyfde van eenen klank met elkan-
deren verfcheelen, het langfte of ie heeft tot
klank a mol, het 2^ g dubbelt kruls, het 3c A
en het 4.^ b dubbelt mol; indien men 'er een 5°
konde byv'oegen , dat a kruis tot klank hadde,
zoude het 19 overeenkoomen met het mol al-
phabet van het klavefimbel, het 32 met het na-
turelle en het 52 met het kruis alphabet; de
tusfchenftukken konden dienen als het klavefim-
bel een vyfde of iets meerder waere gezakt, om
dat men, door het ftuk wat uit te trckken, de
fluit noch ruim een tiende van eenen klank kan
verlaegen, maer dan diende 'er 00k noch een
bygevoegt te worden, dat langer dan het eerfle
waere, en g kruis tot klank hadde.

Wser toe
nuttigh.

fluiten
dienden
6 ftukken
te heb-
ben , ora
ze naer
de 3 al-
phabets
te konnen
ilcmimn.

§. ^3,

-ocr page 175-



				« -M 0 ><&*

		5- 63. staert- N&er de hier vooreemelde denkbeelden is het ftuk, naer _ , de gemei- Staertftuk, dat ik bezitte, vervaerdigt, en net ^eefdeni voldoet aen myne verwachting; het heeft vier dfgt?^sr" oftaven en een half, deszelfs laegfte klank is c mol, en zyn hoogfte fkruis; detoetfen, waer mede het aenvangt en eindigt, zyn, onder de Korte Muziekletteren , die de klanken voorftellen, verklae- ring van aengeweezen, en afgebeelt juift zoo breet als ze op de planken, waer van men ze zaegt, worden afgefchreeven; de kleine openingen aen het einde der toetfen duiden aen , hoe verre ze voor elkanderen dienen te leggen, en door 1 en 2 worden aengeweezen de blokjes boven de C en F toetfen- De dikte, lengte, verhoogingen en infnydingen der toetfen zal men onder de Van pi. 7. N°^s 1, 2, 3, 4, 5 en 6 vinden, en wel zoo als ze zyn met het opgelymde yvoor en ebben- hout; onder de Nos j en 8 twee tangenten, en onder N° 9 eenen der beweegende klampen, waer op de onderfte roofters worden vaft ge- VanM.8. maekt. Dewyze, hoe de toetfen boven elkan- deren leggen, benevens de breette en dikte der regels en balanfen, waer op ze ruften, en waer op en tegen ze worden nedcrgedrukt, gelyk 00k de bodem , zyklampen, ftaende en leggende dekftuk, als mede de lyft van het klawier van voo- ren, zyn alle door de gemelde N^os 1, 2, 3, 4, 5 en 6, en onder de letters a, b, c, d_y e, /, g, h_y i, k, I, m, n, 0, p en q aengeduidt, en door getittelde linien aengeweezen, het geen ' � dat

-ocr page 176-



			<H @ >«& i<5p

		dat achter iets anders is verborgen, als mede de drie zyklampen. (J. 64. Om een diergelyk klavefimbel_? als ik bezitte, op eene gemakkelyke en onkoftbaere wyze te vervaerdigen, heeft het my, na dat het myne was gemaekt, en ik door de ondervinding ver- fcheide zaeken hadde geleert, toegefcheenen bell te zyn geen ander dan goet-droosr-outhout v/at hont ° � , te gebroi- te gebruiken, en als het is bewerkt, het zelve ken, en te olien met ongekookten Lynoli; deeze droog _te°^ebeta«- en wel ingetrokkenzynde, het zelve met gemeen ^delen* amber vernis, daer het niet geverft wordt, te beftryken, om zoo veel moogelyk de worm te weeren, en het zwellen, trekken en krimpen voor te koomen, dat, by het vervaerdigen van een klavefimbel, niet zelden, dubbelen arbeit veroorzaekt, en jaeren lang by de minile veran- dering vanlucht zeer fchaedelyk is; voorts eene plank van greinenhout voor 23 dubbele Mol- Dubbeie toetfen te korten, aen elkanderen te lymen, en k%[^toet' op de dikte als by de Nos 1 en 2, aen het einde, is _P!, _7faengeweezen, tefehaeven, en daer op, naer de lengte van het hout, te lymen eene verhooging van lindenhout door N9 1 van vooren aenge- duidt, als mede de kleine by de N⁰.³ 1 en 2, van achteren aengeweezen, mede van lindenhout, en vervolgens de breetten der toetfen daer op af te fchryven. Om Zulks juift te verrichten, en met Regeimet zoo weinigh verloop als het moogelyk is voor urgent⁶" alle de toetfen, doet men het naer eenen Regel h 5 van

-ocr page 177-

#<®>®

170

van beuken- of peereboomenhout, 1 d. dik, lang
34 en breet 2\ duim, op hetplatte van welken
men, met eenen pasfer, die door eene fchroef
wordt vaftgezet, afdeelt, en naer PL 6. in den
haek affchryftde breetten van 65 toetfen, zooals
ze op de plaet zich vertbonen; dit kan men zeer
juift verrichten met een plat ftukje yzer 4 d.
lang en | d. breet, waer aen men eenen punt als
die van eenen pasfer vylt, houdende het platte
tegen den winkelhaek; men zaegt dien regel in
het midden door, om 'er een voor en een achter
aen de plank, die men juift in den haek brengt,
by het affchryven der toetfen te konnen vaft-
maeken; de plank wordt eerft van onderen af-
gefchreeven en daer na de fchrabben op de ver-
hooging, van vooren en van boven, juift in den
haek overgebragt; by het afzaegen der toetfen,
wordt de verhooging eerft doorgezaegt, dan de
plank omgekeert, en voorts de toetfen van el-
kanderen gezaegt. Eene fpanzaeg, gemaekt van
de veer van een tafel horologie, is. daer toe zeer
goet. Het Yvoor, dat op de dikte van omtrent
een achtfte duim wordt gezaegt, en waer by
men water, in plaets van vet voor de zaeg ge-
bruikt, gelyk gemaekt zynde met een tantfchaef-
je, en daer na in plaetjes, ter lengte als by d dub-
belt mol PL 6. is aengeweezen, verdeelt, wordt
op de verhooging gelymt, en tusfchen ieder
plaetje een ftukje van eene fpeelkaert op haeren
kant juift op de fchrab gezet, om by het afzae-
gen der toetfen het yvoor niet te quetfen; de
lym droog zynde, fnydt men de kaertjes af, en

fchaeft

Tzertje
om hem
af te
fchryven.

Yvoor.

i~~lirf~~ *Ti rlj,,.'.,, .ji~~aA^rt~~liiM

-ocr page 178-



			<8K 6 ><& 171

		fchaeft de opgelymde plaetjes met het tant- fchaefje gelyk, voorts worden ze eerft met eenen eenigzins groven en daer na met eenen fynen fteen, waer op men de fcheermesfen aenzet, met een weinigh regenwater glat gefleepen, daer na met een zeeme lapje, fyn gemaelen kryt en re- genwater gepotyft, en vervoJgens met een droo- ge zeeme lap afgewreeven, De verlaeging kan veris, men, terwyl de toetfen noch vaft zyn, in dezel- ve zaegen en fchaeven, of wel, wanneer ze van elkanderen zyn gezaegt en glat gefchaeft, daer in zaegen, met een mes uitlfnyden en glat vylen, De plank voor de 32 enkele Moltoetfen byde E"^^elejsfosi en 2. aen het einde aengeweezen, welke fen. van vooren by No 2 verbeelt worden achter de pi- 7-* dubbele te leggen, op haere dikte gefchaeft zynde, lymt men eerft eene verhooging van lindenhout op de plank en op dezelve plaetjes ebbenhout, Ebben- te famen ter hoogte als by No 2 van vooren is aen geweezen, en ter lengte als by c mol PI. 6.; dezel- ve plaetjes worden, gezaegt zynde, glatgevylt, en met houtskool en raepoli gefleepen, en gepolyft. De kleine verhooging, mede van lindenhout, by de Nos 1 en 2 aen het einde te vinden, wordt 'er ter zelver tyt opgelymt, en de verlaeging ge- veriae- maekt, op dezelve wyze, als van de dubbele ^gIng- moltoetfen is gezegt; ze worden van den ande- ren gezaegt, en, gefchaeft zynde, zoo uit ge- zaegt en gevylt als by PL 7. No 2. van vooren is aengeweezen, en de helft der lengte van voo- ren , op \ d; van boven sen weder zyden wat fchuins

-ocr page 179-



		fchuins naer boven by gevylt, gelyk ook alle de volgende, ten einde by het fpeelen 'er beter met de vingers tusfchen te konnen koomen, om, des noots, de laeger leggende toetfen dus ook ge- makkelyk te konnen nederdrukken §.62. De plank voor de 22 en 10 Natureltoetfen door de N°s 3 en 4 aengeweezen, met lindenhout verhoogt zynde, ter lengte van de bovenfte fchrab, tot voor aen het begin van C, en dus een derde wyder als de dubbele en enkele mol- toetfen, wordt behoorlyk afgefchreeven, en op de verhooging gelymt plaetjes y voor van dezel- ve lengte en breette als op de dubbele moltoet- fen, die mede gefchaeft, glat gefleepen en gepo- lyft worden. Vervolgens lymt men op de 10 toetfen, die voor C en F moeten dienen, en door de N»^s 3 en 4. van vooren zyn aengeduidt, aisachterdeingefneede naturellen leggende, eene verhooging vanebbenhout, die zoo breet is als het yvoor, en hoog en lang als by No 4 is aen- geweezen , en door 1 en 2 PI. 6. afgebeelt; de infnyding der 22 toetfen van vooren onder N° 4 vertoont, boven welke dubbele kruis- toetfen komen -, wordt gedaen als ze van elkan- deren zyn gezaegt en gefchaeft, en wel juift aen het einde van het yvoor. De plank voor de 32 enkele Kruistoetfen, waer van de dikte by de N0S3, 4 en 5 is aenge- weezen, afgefchreeven zynde , lymt men daer op de noodige verhooging van blokjes ebhenhout, zoo

-ocr page 180-



		*<K $ >& 73**

	zoo lang als by b kruis PL 6. is aengeduidt, en zoo hoog als by N° $ van vooren , alwaer ze p_/# _T. verbeelt zyn achter C naturel teleggen, is aen- geweezen. Ze worden gefleepen en gepolyft als die der enkele moltoetfen ; , en voorts van elkanderen gezaegt en gefchaeft. De plank, voorde 2,2 dubbele Kruistoetfen, Dobbeia verlaegtzynde, met een ftuk daer onder te ly- toeJea, men en ze van boven af te fchaeven, zoo als by pi. _r. N« 6 is aengeweezen, worden de toetfen daer op afgefchreeven, vervolgens de yvoore plaetjes pi. e. ter lengte als by c dubbelt kruis is aengeduidt, 'er opgelymt, en dezelve gefleepen en gepolyft zynde, zoo als by de dubbele moltoetfen is ge- zegt, worden de toetfen mede van elkanderen gezaegt en glat gefchaeft. . *

De Bodem d wordt gemaekt van greinenhout, ter lengte van 19 en breette van 34 d., dat men aen elkanderen lymt en glat fchaeft. Het hout, dat tot den bodem van het klawier, dat ik be- zitte, was gebruikt, vuuren en niet droog ge- noeg zynde geweeft, trok het, toen 'er de ruft- regel en balans §. 67 en 68. eenigen tyt op hadden gelegen, bolront: doch van onderen , volgens den draet, met de punt van een mes, op de tusfchenruimte van twee vingeren, door- gefneeden zynde en fterk nedergedrukt, werd het weder recht en trok geoliet en vernift zynde §. 81. niet meer. §. C6.
			Bodem. PI. 8. Trekken- de hoe ce herttel- len.

-ocr page 181-



		g. 66. De toetfen in gereetheit zynde gebragt, is het noodigh te vervaerdigen eenen Regel van vuu- renhout, lang 3 v. breet 7 en dik \| d.; op het platte van denzelven, dat met wit papier wordt beplakt^ verdeelt men de geheele ruimte van het klawier, zynde 65 breetten der toetfen, na PI. 6. niet te naeuw gemeeten, juifb in 71 gelyke dee- len, en haelt daer op, met eenen winkclhaek, en het puntig yzertje §. 64. zeer juift 71 fchrab- ben, dwars over het papier, en op den affiant juift van \ d., naeft iedere fchrab, eene tweede; tusfchen deeze fchrabben, die de gaten van de rooflers verbeelden, waer door de tangenteft op de toetfen vallen, fchryft men, boven aen, de letters, welke de klanken voorftellen, naer rang, in twee ryen, zoo als ze op de afgedeelde toets volgen, acht geevende, dat de enkele en dub- bele molklanken in de onderfte ry koOmen, als mede eene volgende naturelle daef deeze ont- breeken ; en in de bovenile ry de enkele en dubbelekruisfen, als mede de overige haturellen; op deeze wyze, c mol onder b kruis boven, C na- turel boVen d dubbelt mol onder, c kruis boven d mol onder, c dubbelt kruis boven D naturel on- der, e dubbelt mol onder d kruis boven en zoo vervblgens; dan zal boven de tweede cmol B na- turel koomen , boven de derde weder b kruis, en zoo de eene om de andere. Onder deeze let- ters ftelt men de fyfers, waer mede men de toet- fen merkt §. 69. in drie ryen, naemelyk die der" enkele

-ocr page 182-

-ocr page 183-

*7<* <M O >&

waer op de onderfle ry toetfen zal ruften, op
de aengeweeze plaets, van vooren naer achteren
gemeeten, om dat men den bodem naer achte*
ren laet overfteeken tot dat de toetfen gelegt
zyn, aen den bodem met lym en houte pen-
nen, in den haek, vafl: gemaekt zynde, vervaer-
digt men van koperdraet, onder n°. 4 bekent,
de Pennen, tusfchen welke de toetfen der eer-
fte ry zullen beweegen , ter lengte van 2d.,
aen welke men eenen goeden punt vylt, en om
de pennen op gelyke hoogte in den regel te flaen,
boort men door een hart beuken- of eikenhout-
je, dat 1 \ d. hoog is, en zoo breet als eene
toets, een gaetje, waer door men de kopere
pennen in den regel fteekt,.en vervolgens tot aen,
het houtje inflaet; deeze hoogte is genoegzaem
voor de beweeging van de toetfen der gemelde
eerfle ry. Tusfchen deeze pennen, vlecht men,
langs door, eenen witten Wollen. draet, twee-
tnael, om het geklapper der toetfen in het ne-
dervallen voor te koomen, en door middel van
deezen draet, kan men ze op haere juifle hoog-
te brengen, met den zelven, in plaets van twee-
mael, drie-of viermael door te vlechten.,

J. 68.

De Balanfen /, g en 6, vervaerdigt men naer
de aengeweeze breette en dikte, mede 34 d.
lang als de regels, van vooren eenigzins ront
afdaelende, en 00k van beuken- of peereboo-
fnenhout..

§� $9>

Hoe de

Pennen te
vervaer-
digen en
op gelyke
hoogte in
te 11 sen.

Wollen

draet,
daer de
toetfen op

iuften.

Balanfen
PI. 8.

■-■■�_.-.�_... .__..

-ocr page 184-



		tr~� P 5- 69. - De enkele en dubbele moltoetfen, die de on- onderns ry toet- derfte ry uitmaeken, aen haere achtereinden, fen, hoe met eene vyl, zoo final gemaekt zynde, dat zy gemakkelyk tusfchen de penrien konnen bewee- gen, legt men ze tusfchen dezelve, zorg drae- gende, dat 'er tusfchen 5 en 6, 12 en 13, 17 en 18, 24 en 25, 29 en 30, 36 en 37, 41 en 42, 48 en 49, als mede tusfchen 53 en 54, eene plaets worde open gelaeten; en om by het afneemen der toetfen ze weder op haere rechte plaets te konnen leggen, plakt men met ftyffel, jf^e ^mex>op ieder derzelve , een fyfer, beginnende met j op de toets voor laeg c mol. De dubbele mol- toetfen legt men met haere vooreinden op, en gelyk met een der regels van 6$ afdeelingen, Welke men zoo hoog en verre naer vooren legt, dat de balans 'er gemakkelyk kan worden onder- gefchooveri en de toetfen bet flaende ftuk §. 72. even konnen misgaen. De enkele moltoetfen legt men op, en gelyk met den tweeden regel van 6s afdeelingen, en wel zoo, dat de toetfen juift leggen als op PL 5. is afgebeelt; deeze re- gels legt men in den haek met eene pen aen ieder einde vaft, en wel zoo, dat het eerfte fchrabje met de eerfte pen van den ruftfegel juift in den haek koome. Men boort vervolge'ns in den onderkant van den regel met 71 verdeelingen, i d. van ieder einde, een diep gaetje, en zet hem daer mede op twee kopere pennen, die men in het overfchietende einde van den bodem flaet, M en

-ocr page 185-



		en wel zoo, dat de r.egel maer � d. van de toet- fen koome , en de eerfte tusfchenruimte zoo verre aen de-linke zyda der i<j toets als de laet- fte voorby de 65* , dan zullen de onderfte ryen letters en fyfers aenwyzen hoe de tangenten op de eerfte ry toetfen neder zullen vallen. Door aen De toetfen van vooren juift'tegen het fchrabje ftukfe»^e w aen de linke hant gelegt zynde, met in achtnee- b»ig«u ming der ope plaetfen §. 69., kan men zien, of en vvat ftukje aen iedere toets dient te vvorden gemaekt, ten einde de tangenten 'er recht op zouden konnen vallen; het zelve wordt dus ver- richt; men vervaerdigt eenige latjes van greinen- hout, die onderfcheide breetten, maer dezelve dikte der toetfen hebben , welke men op 2 d. kort, en haelt, 1 d. van achteren, op de toet- fen , een fchrabje ; men lymt vervolgens het noodige ftukje aen de toetfen, en dit droog en pas gemaekt zynde, haelt men het fchrabje van de toets op het ftukje over, en fteekt daer op, met den pasfer, de breette van de toets, van den buitenkant van het ftukje af; vervolgens fnydt men, met een fcharp mes, van het fchrabje af, het aengelymde ftukje , naer zich toe, fchuins by tot aen de toets, en van daer aen de andere zyde, van zich af, de toets wech, tot aen den fteek op het fchrabje, die de breette van de toets aenwyft, en voorts recht, tot aen het einde der toets, waer door deeze eenebogt bekoomt, om den tangent wel te vatten.

			De

-ocr page 186-



		De toetfen brenet men in balans op een drie- ^In baian* i . i . ^te ^bren- kant houtje, en wel zoo, dat zy geneegen zyn gen. meer achter dan voor over te vallen, men haelt Op die plaets, met een winkelhaekje een fchrab- je, vergelykt de toetfen van iedere foort met el- kanderen, en fnydt die van onderen wat af, wel- ker fchrabjes het meeft naer het einde flaen, zorg draegende, dat, het geen op den wollen draet ruft, niet worde geraekt; men brengt ze daer na weder in balans, en tekent ze ieder op nieuw met een fchrabje, welke dan, zoo veel moogelyk, naer vooren zullen koomen; verkieft men in de geenen, die te licht van vooren zyn, aen den onderkant, een gaetje te booren en 'er een reepje loot in te flaen, ten einde de fchrab- jes op gelyken affiant te brengen, dan zal men zyn oogmerk noch beter bereiken, en zorg kon- nen draegen , dat de lange en korte toetfen, welke een foort van hefboomen worden, een evenredigh ruftpunt bekoomen, en dat zy dus met dezelve kracht konnen worden nederge- drukt, het welk een groot gemak by het fpeelen aenbrengt. Men boort op de plaets der laetfle En van fchrabjes de gaetjes in de toetfen, die men van voorzien. boven wat langwerpigh maekt, door ze wat open te vylen of wel te branden met een plat, fpitstoeloopend, yzertje, op dat de toetfen ge- makkelyk aen de pennen zouden beweegen. In* dien de gaetjes der toetfen wat veel naer vooren koomen, zyn dezelve zwaerdernederte drukken, dan dat zy naer achteren quaemen, doch in het eerfte geval hebben zy achter ook meerder be- M 2 weeging,

			\

-ocr page 187-



		weeging, dan in het tweede; en dewyl men de beweeging van achteren noodigh heeft om de fnaeren wel aen te flaen , en dezelve van vooren in het fpeelen hinderlyk is, dm dat de toetfen dan meer boven elkanderen moeten zyn verhe- ven, en ook laeger worden neder gedrukt, is het eerfte voor het tweede te verkiezen, te meer, om dat men, op een kiawier leerende^ dat al te gemakkeiyk beweegt, geene kracht in de vingeren krygt, en vervolgens, op een orgel Zullende fpeelen, zeer verlegen Ilaet. pennen, j)_e Pennen, waer mede de toetfen op de ba- waer aen ' ^l de toetfen lans worden gelegt, en aen welke zy beweegen, geo.^ee* maekt men van koperdraet van n°. 4., ter lengte van I\| d., en vylt daer aen eenen fcharpen punt. _Hoe _de De toetfen van achteren tusfchen de pennen, ba"ans^ftt^ee ^en ^van ^vooren weder op, en gelyk met de regels kggen. geplaetfl zynde, fchuift men onder dezelve de balans, zoo, dat zy wel onder de gaten der toetfen koomt, op welke plaets men ze met houte pennen en lym aen den bodem vail maekt. En de De lym van de balans droog zynde, legt men op^etde" tte ^toetf^en °P ^naere plaets,. men fteekt eene aeive. kopere pen door het gaetje der c mol toets, legt ze gefyk met den regel, houdt ze juifl aen het fchrabje by de linke hant, en flaet de pen even in de balans 5 de toets wech genoomen, en de pen-idt* * . getrokkea

-ocr page 188-



			<&< 0 ><§» ?8i

	getrokken zynde, fteekt men, met eenen priera, het gaetje wat dieper, en flaet de pen, op de wyze als van de pennen , tusfchen welke de toetfen beweegen, is gezegt §. 6j. vaft in de balans, en wel zoo diep , dat zy met de ipje« i»- ' , , , t kenonder toets even hoog koome als er een ront Lapje de t₀e_t. laken aen de pen is gedaen, wiens omtrek zoo groot is als de toets breette heeft, en welke lap- jes men met eenen Zadelmakers doorflagh, fpoe- digh, op een fluk loot, kan flaen. §� 7-** De enkele en dubbele moltoetfen alle selegt, ^K°* «» , ~ , , . , gemakk.fi- en, door het voor or achter over buigen der iyk te pennen, aen dezelve eene gemakkelyke bewec- weegen!" ginggegeeven zynde, worden de twee onderfle onderfle Zyklampen, waer van 'er een by/door de ge- p_e^^lam" tittelde linie ig aengeweezen, gemaekt van beu- _PL _8>ken of ander vaflhout, \ d. dik, en, om ze wel op de balans / en regel a te doen fluiten, behoor- lykingelaeten; dezelve kpomen van vooren tegen het ftaende fluk o, van achteren even voorby de toetfen , en op zyde zoo verre van dezelve, dat de toetfen gemakkelyk konnen beweegen. Naer den regel met 71 afdeelingen , kan men, haere plaets juiffc bepaelen, om dat men daer op kan zien, hoe verre de toetfen koomen; de zy- klampen worden van vooren zoo veel van boven

afgeftooken en wechgevylt, dat, het dekftuk p				PI. 8.
				PI. 8.
		5. 72. daer op leggende, de dubbele moltoetfen behoorlyk konnen worden nedergedrukt. Onder dezelve legt men \ d. van vooren, eene verhoo- M 3 ging

-ocr page 189-

i8* <SK 0 >#

ging van zwarte baei door e aengeweezen, ora
te dienen voor Stuitregel der toetfen, en men
hecht de baei, op de plaetfen daer geene toetfen
koomen , met kleine fpykertjes, gemaekt van
dunyzerdraet, vaft, deeze kan men in de yzer-
winkels bekoomen, te lang zynde knipt men ze
met eene oude fchaer wat af.

Stuitre-
gel.

5- 72-

Op iedere ope plaets §. 6g. wordt op den
bodem gelymt een klamp van greinenhout byna
| d. dik, die zoo hoog is als de toetfen koomen,
gaende over de balans tot vaft tegen den achter-
ften ruftregel, en fluitende van vooren tegen
het ftaende Stuk o, dat men van beuken- of pee-
reboomenhout maekt, en tegen dczelve en de
zyklampen, op den bodem vaftlymt en fpykert.
Op dit ftaende ftuk o wordt mede vaftgeiymt
en gefpykert het Dekftuk p, ook van beuken-
of peereboomenhout, en wel, na dat de ga-
ten daer in zyn gezaegt voor de dubhele mol-
toetfen, en alvoorcns onder de fmalle tusfchen-
ruimten ftukjes gelymt, voor het afbreeken; dit
ftuk wordt zoo breet gemaekt, dat de enkele mol-
toetfen, by het nederdrukken, daer aen byna
raeken; en om de zyklampen, by de enkele
moltoetfen aen de linke en de dubbele aen de
rechte hant, met het dekftuk gelyk te maeken,
lymtmen daer op het Stopftukje q aen.de linke
en ecn diergelyke aen de rechte hant.

- " §� 73

Klarapen
tusfchen
de toet-
fen.

Staende

Stuk.

PI. 8.

pekftuk.

Stop&nk-
jes op de

lyklam-
pen.

P', 8.

-ocr page 190-

«0 >#

fi. 73-

1S3

Men vervaerdigt om tusfchen de e en /, en b ?_e^t₈⁰^^B_t^k'
en c moltoetfen , op de klampen , te worden yvoor be

kleedc
tusfchen
de mol-
toetfen.

gelymt, 9 Stopftukjes van lindenhout, die ieder
zoo hoog en verre koomen als de dubbele mol-

toetfen, wanneer die ftukjes, van boven, met
een plaetje yvoor zyn bekleedt; zy worden , op
dezelve wyze als zoo aanftonts van de lyft en
toetfen zal worden gezegt, zwart gemaekt en
vervolgens ieder op zyne plaets vaft gelymt.

6- 74-

Tegen hgt ftaende ftuk lymt men van vooren _Lyft.
de Lyft r tot fieraet en om de naeden te bedek- p/. _s.
ken, gefchaeft van lindenhout; deeze, het dek-
ftuk en alle de' toetfen, worden van vooren, ^Hoe ^de-
zoo wyt zy zichtbaer en niet belegt zyn, zwart dekituk
gemaekt, door ze twee of driemael te beftry- toetfen

ken met een fterk aftrekfel van wynazyn op

zwart te
tnaeken.

yzer vylfel, en vervolgens eens of tweemael met
een aftrekfel van wynazyn op galnooten, ge-
maekt op een zacht vuur, waer na zy met zwart
was worden opgeboent, tot dat het was niet *�
meer aen de wollelap blyft hangen, op de wy-
ze, als de Kabinetwerkers en Lyftemaekers ge-
woon zyn. De toetfen kan men, met weinige
moeite, opboenen, als men eene wollelap op
eene plank fpykert en ze daer op wryft; en tot
het dekftuk kan men een lapje op een fmal hout-
je fpannen en het zelve, aen beide zyden, als
M 4 eene

-ocr page 191-

,,,.�.. ....._..,�_ ^«_^,, .-:

eene vyl gebruiken. Ik hebbe de zwarte koleur
verkooren,, om dat dezelve de openingen tus-
fchen de toetfen kleiner doet voorkoomen dan zy
in der daet zyn, en dus het werk een goet oog^

eeft.

8- 7*-

R'lftregei D_e pennen, waer tusfchen de middelfte ry

voor de ^r ' �

middelfte toetfen zal beweegen, welke i, d-lang dienen te
fe^yn.^c°^et" Zyn, in den Ruflregel b §. 67. tot op I'd. ge-
pi. 8. flaegen zynde, en met eenen wollen draet voor-
zien, laet men de zyklampen / behoorlyk in, en
legt den regel zoo op zyne plaets, dat de pennen
met de onderfle in eene rechte linie koomen, en
de toetfen recht boven elkanderen. Om te be-
letten, dat de regel niet verfchuive*, maer zoo
vaft als moogelyk is legge, boort men door den
zelven, boven iederen kiamp, die tusfchen de
toetfen legt, een gaetje, en flaet 'er een koper
pennetjein, waer aen men een of meer van de
ronde ftukjes laken fteekt, daer men de toetfen
oplegt §. 70., om den regel op alle de klampen
te doen draegen. Men paft de toetfen tusfchen
de pennen, zaegt van die, welke geene tangen-
ten der achterfte ry moeten beweegen, 1 \ d_?van achteren af, plakt 'er fyfers op, legt de na-
tureltoetfen juift tegen de dubbele moltoetfen,
en de kruistoetfcn tegen de enkele moltoetfen,
op eenen der regels met 65 afdeelingen, die men
op de plaets van den ftuitregel i legt §. 76, en
men maekt 'er de noodige ftukjes aen , op de
wyze als §. 09. van de onderfte ry is aengewe^
, zen,

-ocr page 192-





		zen, om de behoorlyke buiging aen de toetfen te geeven, op dat 'er de tangenten wel op zou- den konnen vallen; hier zullen zich eenige zwae- righeden op doen, in de bulging der natureltoet- ?,"? fen, die tangenten van de achterfte ry bewee- de bui- gen, om dat de plaets te eng of te fchuins wordt, ie"ve,^er" om ze tusfchen de buiging der enkele kiuistoet- verhei. fen door te brengen; by het klawier, dat ik be- P^en- zitte, hebben 'er zich maer twee opgedaen, om dat men de toetfen, daer zy door de buigingen gaen, zeer fmal kan maeken zonder vrees voor breeken, naemelyk de eerfte by de vierde C na- turel, welke zwaerigheit, ik hebbe wechgenqo- men door b kruis te ftellen, in plaets van C na- turel, en C naturel, in plaets van b kruis, de laet- fte beweegt derhaiven fwee tangenten van de ach- terfte, in plaets van twee der voorfte ryen, 00k hebbe ik a dubbelt kruis boven c mol, en B naturel boven b mol geplaetfl;; de tweede zwaerighcit heeft zich opgedaen by de laetfte F naturel, waer voor ik e kruis in plaets hebbe geftelt, en F naturel in plaets van e kruis, 00k hebbe ik boven/ mol-, d dubbelt kruis, en E naturel boven e mol geplaetfl; het verfchil, dat deeze verwisfeling van tangen- ten , met opzicht tot het aenflaen van eene voor- gaende fnaer, in plaets van eene volgende, maekt, is zoo gering, dat men het by het ftellen van het klavefimbel niet eens bemerkt, om dat de fnaeren niet wyt van elkanderen leggen, en derhaiven het onderfcheit der lengte in de gee- nen, die na elkanderen volgen, zeer gering is; dienitigh is het echter, om verwarring vopr te M s koomen,

-ocr page 193-



			186 <K % >$

		koomen, zoo veel moogelyk,de verwisfeling van toetfen te myden; ten dien einde zoude men, des noots, die toetfen, welke achterfte tangen- ten behooren te beweegen, en waer voor geene plaets is, ook onder door konnen buigen, met 'er een ftukje van onderen, wel vaft aen te ly- men, en de geenen, die 'er naeft leggen, van onderen aen de einden, wat af te neemen, op dat de gebooge toets by het nederdrukken daer aen niet raeke. Middeifte De Naturelle en enkele Kruistoetfen, die de hoe°te^en middeifte ry uitmaeken, op de wyze als reets is kggen. gezegt §. 69., in balans gebragt zynde, en wel zoo, dat zy wat fterker dan de eerfte ry acbter over vallen, om dat de tangenten, die zy bewee- gen , korter en lichter zyn , boort men 'er de gaeqes in, en verlengt deeze van boven, op de- zelve wyze als in gemelde §. 69. is aengeweezen; vervolgens legt men de toetfen weder tusfchen de pennen, en van vooren zoo op den regel met 65 afdeelingen , dat de natureltoetfen niet ver- der dan byna \| d. PI 6. van de dubbele moltoet- fen, en de kruistoetfen ook zoo verre van de enkele moltoetfen koomen; men paft 'er de ba- lans zoo onder, dat de gaetjes der toetfen 'er wat naer vooren boven koomen, neemt de toet- fen wech, laet de balans g behoorlyk in de zy- klampen zinken , en legt ze mede met kopere pennetjes op lapjes, zoo als hier voor van den ruftregel b is gezegt,vaft, op de klampen tusfchen

-ocr page 194-

$<#>$

187

de toetfen §. 7s ■> alleen met dit onderfcheit, dat
men het eerfte gaetje naer den voorkant, en het
tweede naer den achterkant en zoo vervolgens in
de balans boort. De toetfen weder op dezelve,
juift als zoo even is aengeweezen, gelegt zynde,
flaet men 'er de pennen voor dezelve in, op die
wyze, als van de onderfte ry is gezegt §. 70.
Dit gedaen zynde, neemt men de toetfen van de

pennen en legt den Stuitregel 2, waer van het
hout maer een achtfte duim dik is, en waer op,
van boven , dubbele zwarte baei, en aen den
voorkant van onderen, omtrent eenen duim
breet, enkele baei,met eene naelt en draet wordt

Stuitre-

gel, waer

op de

toetfen

worden

nederge-

drukc.

PI. 8.

gefpannen , om dat het lymen de baei te hart
maekt, en dus het klapperen by het nederdruk-
ken der toetfen niet genoeg belet; men doet
dien regel in de onderfte zyklampen behoorlyk
inzinken, en ruften met de enkele baei op de
klampen, die tusfchen de toetfen zyn, en met
den achterkant op pennetjes, in gemelde klampen
geflaegen, en met lapjes laken voorzien, om
hem vafl te leggen en op de juifte hoogte te
brengen.

$� 77-

Aen de toetfen eene gemakkelyke beweeging Middeiae

gegeeven zynde §. 71., paft men over de ba- '
lans en den ruftregel, de middelfle zyklampen,

pen.
PI. 8.

aengeweezen door m en de getittelde linie, door
welke klampen men van vooren, achter het re-
geltje if als mede byna op het einde, een gaetje
boort, en ze op de onderfte zyklampen wel vaft

� ' legt,

-ocr page 195-

188 <K © >#

legt, met twee kopere pennen , gemaekt van
koperdraet onder n°. 5 bekent; men neemt de
toetfen wech , en boort door de klampen en
de balans, aen ieder einde, twee gaten, en door
de klampen en den ruftregel een gat; men neemt
de balans , ruftregel en zyklampen van de pen-
nen, en boqrt met eene tamelyke groote fpits-
boor de zes gaten van onderen langs de klampen
open, en flaet de balans en den ruftregel methoute
pennen en lym, door die gaten, aen de middelfte
zyklampen vaft; men fteekt en vylt ze van voo-
ren by de enkele kruis- en natureltoetfen zoo ver-
re wech, als onder N°. 4 en 5. PL 8. door de
getittelde linie is aengeweezen; men lymt het
noodige ftukje aen iedere klamp, om ze digt te-
gen de toetfen te doen fluiten, en maekt ze me-
de, zoo verre zy buiten koomen, zwart. §. 74.

Hoe de
balans en
ruftregel
der mid-
delfte ry
toecfen
daer aen
vaft te
maeken.

5- 78.

Bovenfte

In den bovenften Ruftregel c, pennen van if d.

Ruftregel. tot op ij d. gedaegen zynde §. 67. en met eenen
pi. 8. wollen draet voorzien, legt men hem op zyne
plaets, en laet hem zoo in de middelfte zyklam-
pen inzinken, dat hy ruft op de toppen der pen-
nen van den middelften ruftregel, en dat de pen-
nen met de onderfte in eene linie zyn, en de
toetfen recht boven de naturellen koomen. Ver-
Toetfen. volgens de dubbele kruistoetfen, welke de bo-
venfte ry uitmaeken, tusfchen de pennen gepaft,
met fyfers voorzien , door het aenzetten van
ftukjes de noodige buiging gegeeven, en zoo_! in

balans

-ocr page 196-

<&< 0 >& *8$

fcalans gebragt zynde , dat zy ftefk achter over
vallen, om dat zy zeer korte en lichte tangenten
beweegen , voorts gaetjes daer in geboort en
dezelve van boven verlengt zynde §. 69. laet men
de bovenfte Balans, op haere plaetfe, mede be-
hoorlyk in de middelfte zyklampen, door m aen-
geweezen, inzinken; men flaet, tusfchen de na-
turel- en kruistoetfen, vier of vyf kopere pen-
nen, in de daer onder leggende balans van de
toetfen der middelfte ry, om de bovenfte balans
daer op te doen ruften , en vylt de toetfen wat
af daer die pennen koomen, op dat zy daer aen
niet raeken en in derzelver beweegingen wor-
den verhindert. Men paft vervolgens, de bo-
venfte Zyklampen, door n, en de getittelde
linie aengeweezen, over den bovenften ruftre-
gel en de balans, legt de klampen ieder met
twee kopere pennen aen de einden vaft, boort
gaten door de zyklampen, ruftregel en balans,
en lymt ze aen elkanderen vaft met vier houte
pennen, op dezelve wyze, als de middelfte zy-
klampen §. ii., ten einde de bovenfte ry toet-
fen gemakkelyk van de middelfte, en deeze van
de onderfte zoude konnen worden genoomen.
De toetfen legt men in het midden tusfchen de
enkele kruistoetfen, boven de 22 uitgefnede
naturellen, en, op byna \ d. PL 6_t daer tegen,
met kopere pennen vaft. §. 10.

Balans,

Zyklam-
pen.

Hoe de

balans en
ruftregel
'er aen
vaft te
znaeken.

Hoe de
toetfen te
leggen.

; S- 79.

Het Stuitregeltje k, dat de beweeging der stnit�-

toetfen g*

-ocr page 197-



			�ipo #< O >&

		toetfen n'aer boVen bepaelt, wordt aen de on- derzyde bekleet met dubbele baei, die men 'er met eene naelt en draet zoo tegen fpant, dat de einden in net midden by elkanderen, en tegen het hout koomen; dit regekje laet men behoor- lyk in de bovenfte zyklampen inzinken, en wel Zoo, dat het op de toppen der pennen, waer opfiuiting tusfchen de toetfen beweegen, ruft. Men boort wier.^c ^a" aen ieder einde in het zelve een gaetje, dat door de drie klampen en den bodem gaet, en fteekfc door ieder-gaetje langs den bodem, een koper- draet, van n°. 5, aen wiens ondereinde een oogje is geboogen om te dienen voor kop, en dat aen het boveneinde eene vaerfchroef heeft; een diergelyke koperdraet brengt men 00k door den bodem, tusfchen de toetfen door, tot bo- ven door het midden van het ftuitregeltje, als mede een door den bodem en ieder der voor- einden van de beide bovenfte klampen ; deeze dienen om, door middel van vyf moerfchroefjes, alles vaft op elkanderen te drukken , en onbe- weeglyk te houden. Roetiers. Men vervaerdigt drie Roofters, om te dienen tot bovenften , van peereboomen- of beuken- hout, lang 3 v. en dik ■} d,; de middelfte breet ii en de twee andere ieder breet \ d.; in de mid- delfte maekt men dubbele gaten Voor de tan- genten, lang § en breet \ d., Vervolgens blyft 'er in het midden tusfchen de gaten en op iectere

-ocr page 198-



		,«yde fliaer J d. vafthout, en aeii die, waer in -enkeie gaten koomens, aen iedere zyde 00k maer \|d.j dit gefchiedt, om de tangenten dicht by elkanderen te brengen 5 op dat de unifoon of eentoonige fnaeren, zoo veel moogelyk, op ge- Jyke lengte zouden worden aengeflaegen. De gaten worden naer den regel met 71 afdeelingen .§. 66. afgefchreeven, op de" wyze, als zoo aen- ftonds zal worden gezegt. De twee onderroofters maekt men ieder breet i{ d., dik id. en zoo lang als de bovenften;inhet midden van ieder derzelve laet men $ d. vaft- hout, en de gaten worden mede J d. breet ge- maekt en zoo lang, dat de ftaerten van de tan- genten , by N°. 7 en 8. Pi 7. afgebeelt, daer in even konnen beweegen. De vyf roofters worden om ze juift te konnen affchryven , en Hoe arte het eene gat niet wyder dan het andere, ende ^ryven" acht recht tegen over elkanderen te maeken, met den regel van 71 afdeelingen) op eene plank, naeft elkanderen, en met de einden tegen een latje in den haek leggende, even hoog met den regel, vaftgelegt, en de winkelhaek by het af- fchryven §. 64. aen de roofters gehouden ; dit gedaen zynde haelt men met een kfuishout 'er de fchrabben voor de lengte der gaten op, keert ze om, en fchryft ze aen de andere zyde mede af. In het midden tusfchen de fchrabben, die de _En ,_er _a_ gaten aenwyzen, boort men tweemael naeft el- ^ten ⁱⁿ « kanderen, maekt de gaten door een Engelfch fchrobzaegje wat open, fteekt ze van den onder-

-ocr page 199-



		�2 SK 0 >^* leant aen bbide zyden , met een byteltje, Zob na de breette van het gat, fchuins by, dat zy daer J d. wyt worden, en vylt ze voorts zuiver englat; zommige maekert de roofters maer zoo breet a!s de gaten koOmen, zaegen 'er dezelve in, en lymen 'er de ftrookjes vaft bout ter we- derzyden aen ; men kan, om het infehieten van de zaeg, en bet afbreeken der dammetjes tus- fchen de gaten, voor te koomen, de roofters in eene bankfehroef, tusfchen twee kopere plaet- jes fparinen, en het bout der bovenften rriede 1 d. in plaets van J d. dik neemen , en gelyrrft zynde weder dun fenaeven. 5- 81.- De roofters vaerdigh zynde, legt men 'er een van achteren op de toetfen, om te zien, of de buigingen goet zyn; deeze juift bevonden wor- dende of gemaekt zynde, hecht men, op iedere toets, een lapje laken ij d. lang, met twee fpy- kertjes, gemaekt van dun yzerdraet §. 71. op deeze wyze; men zaegt, of fnydt met een mes, aen het einde van de toets, een fponningje \ d. diep,en zoo breet als het laken dik is, in dezelve, en fpykert het laken met een of twee fpykertjes, na dat de toetfen breet zyn, vaft, flaende de fpykertjes van achteren naer vooren in de toets; men trekt het laken ftyf over dezelve, flaet het aen zyn einde met een fpykertje, op de toets vaft, en knipt het, met eene fchaer, kort aen het hout af j dit is beter dan 'er de lapjes op te lymen,

-ocr page 200-

----------. ~~» »^~~i^;' > _s' ~~■-.-■■~~ -y---------------

- . ---------_T,,.,i,iiiuii....u.,iiwm>. i.,i«

«8K ® >^ 19J

iymen, om dat het laken door de lj^Ttn te hart

wordt, enderhalven het klapperen,byhetrieder-

vallen der tangenten , niet genoeg belet: doch

ora, zoo Veel moogelyk, alien dubbelen arbeit J^*'*

voor te koomen, doet men belt hier mede te ie_ggtn.

wachten, tot dat men zoo verre is gekoomen, dat

'er geene veranderingdertoetfen meerte vreezeft

is §. 92; en dan kart men ze 00k olien, zoo

Kn het
klawier
te oliea
en ver~

verre zy niet zwart zyn j als mede den bodem,

klampen , balanfen en ruftregels; de toetfen,

lyft en dekftuk, zoo dra de o'li droo'g is, weder nisfen

eens opgeboent zynde §. 73. wo'rdt het vernis

op alles geftreeken, hier door krygt het zwarte

eenen goeden glans, en vlekt niet by het daer

op brengen van zweetende handen, 00k wordt

de worm en het krimpen en trekken van het

hout voorgekomen.

§. 82.

De Eas maekt men 2, d. wyder da'n het kla- k»s.
wier breet is, van lindenhout, breet 11 d. en dik

|d., de achterfte Zyplank lang 6 v. lid., het

Zyplan-

ken.

rechte fluk der voorfte 2 v. 2d. en het kromme
4V. n;d. van den eenenhoek tot denanderenge-
meeten; het wordt zoo geboogen, dat het, op den
affiant van 20 d. van het rechte, 5 d. hoi ftaet,
ten welken einde het op 5 V. 1 d. wordt gekort,
eenige dagen in het water gelegt, op eene mal ge-
fpannen, en gedroogt op eenen Bakkers oven,de
Achterplank maekt men lang $\ d. en men fchaeft
aen. den binnen bovenkant van deeze planken

N eeri.

Achter*
plank.

-ocr page 201-



194 <&� 0 >*> Biesjs. eenBiesje>gelykook aen het vooreinde der beide rechte zyplanken, in welkemen op \ d. van voo- Groefje. ren ook een Groefje fchaeft, ora de voorfte fluit- Tafei. plank in te lacten loopen. De Tafel, daer de ftelpennen en kam opkoomen, maekt men van peereboomen- beuken- of eikenhout, i d. dik, breet j\ d. en i\ d. langer dan het klawier breet- te hecft; zy wordt op 9' d. van het vooreinde in de zyplanken , met dubbele gaten en pennen, van \ d. lang en 2 d. breet vaft gelymt, en wel zoo, dat zy juift 3 d. van den bovenkant der zyplan- ken koome; tusfchen de pennen haelt men 'er de zyplanken met eene houtfehroef aen weder zyde vaft tegen, en, om genoegzaem hout voor de pennen te hebben, kort men de plank op 3'_f d. langer dan het klawier breet is. Men ver- F'km vaerdigt noch een eiken Stuk van dezelve dikte, breet 3I d. en maer 3 d. langer dan het klawier breet is, waer aen men van boven, op beide de , kanten, het zelve biesje fchaeft als aen de zyplan- ken ; dit ft'uk zet men in een groefje der zyplan- ken \ d. diep, van onderen met de tafel gelyk, dan zal het \ d. laeger koomen dan de zyplanken, het welk voor de daer over fchuivende fluitplank noodigh is; dit ftuk wordt met houte pennen en lym tegen de tafel en zyplanken vaft geflaegen, en boven dien met twee houtfehroeven aen ieder cinde tegen de zyplanken, en met vier tegen de staende tafel vaft aengehaelt. Het ftaende Stuk, dat het voorfte gedeelte der kas van het achterfte % fcheidt, wordt mede gemaekt van eikenhout, zoo breet dat het met de tafel even hoog koome, en

		.^:
	.

-ocr page 202-



		eii derhalven juift 8 d., het wordtmede met dub- bele gaten en pennen, en vier houtfchroeven in de zyplanken wel vaft gelymt, juift op den af- fiant'van a\| d. van de tafel, om genoegzaeme vryheit aen de roofters §. So;, die in deeze Sleuf sieuf , , , � . 11 ^voor ^rie worden gelegt, te laeten, teneinde zy gemakke- rooiters, l}^rk zouden konnen beWeegen , waer op Wel dient te worden gelet, om niet genootzaekt te zyn, by het optrekken der fnaeren, die door haere meenigte een groot gewelt oeffenen, of het zwelleft van hct-hout, de roofters, met veele � moeite en verlies van tyt, los 6e maeken, 'er uit te neemen en fmaller te fchaeven. Tegert de zyplahfcen , en die van het einde, wordt, van het ftaende ftuk af , en zoo hoog als het zelve koomt * gelegt de Draeglyft Voor den zangbo- Draegiyft. dem, breet 3 en dik 1 d. van greinenhout, wel- ke met houte pennen en lym wordt vaft gemaekt,' doch, indiert het greinenhout voor de kromme zyde niet wel buigen wil, kan men linden, beuken, iepen of olrhen neemen, en het met de zyplank te gelyk op de mal krom maeken. De Zyplanken worden gefteunt en aen elkan- zypian. deren vaftgemaekt door drie klampen'van duims _t^k_e^efteu°^egreinen-of vuurenhout, ieder breet 7I d., en ^nen* zoo lang, als noodigh is; de e'erfte zet men op 2 v. 2 d. van het einde tegen de rechte en krom- me zyplank met houte pennen en lym vaft; de tweede op 19 d. affiant van de eerfte; eri der derde tegen het midden van het 'ftaende ftuk, eri kort by de tweede _p tegen de kromme zyplank j N % mea - ■ ■

-ocr page 203-



			i96 <&<. ® >*

		men fleekt ze van boven wat hoi uit, om meer- der gemeenfchap tusfchen de vakken , die zy maeken, te hebben, en te beletten, dat de zang- bodem, by ongeluk krora trekkende, daer aen zoude konnen raeken. godem. Den Bodem maekt men van greinen of goet droog half duims vuurenhout, en lymt denzel- ven, met houte pennen, aen de zyplanken, de achterplank, het flaende ftuk en de drie klampen tot fteuning, wel vaft. Alles droog zynde, be- ftrykt men de kas van binnen tweemael met onge- kookten lynoli, zorg draegende, dat men de bo- venzyde van den draeglyft, of die van het flaen- de ftuk, daer de zangbodem op wordt gelymt, niet raeke; de oli wel in het hout getrokken en droog zynde, flrykt men 'er gemeen amber vernis over, waer door het krimpen en trekken van het hout, zoo wel als de worm veel wordt belet. suiting De kas van het klavefimbel, dat ik bezitte, i¹,?- en"' wordt dus geilooten, de voorplank, die zoo wel opfchui- _a\|_s ,j_e twee volgende en het dekfel van half duims pianken. hndenhout is gemaekt, fchuift in het groefje der zyplanken§. 82., over dezelve fchuift in degroe- ven van twee leiers van esfen- iepen- of eiken- hout lang 19I d., die de form van eene lyft heb- ben , en van buiten aen de beide zyden van de kas met houte pennen en lym zyn vaft gemaekt, eerfl eene plank van 103 d. breet, en vervolgens. *: .* ^een©

-ocr page 204-

«X© M>

*97

eene tweede van 9 d., in deeze laetfte gaet het
fchootje vanhetflotjeder voorplank; enonderde
eerfte legt, op 10 d. van ieder einde, een ftrook-
je laken van eenen vinger breet, welke flrookjes
op de kanten der plank met kleine fpykertjes van
yzerdraet g. 71. zyn vaftgehecht, omte beletten,
dat de plank op het lyftje van het voorfte ftuk
niet fchaeve, noch de brugh by het fpeelen daer
tegen klappere. Orn den naet der twee opfchui-
vende planken te bedekken, legt op de eerfte
een plat lyftje van i\ d. breet en j d. dik, dat \ d.
over de voorfte gaet, op welker voorkant een
diergelyke legt; deeze lyftjes dienen 00k om de
planken gemakkelyk op en af te konnen fchui-
ven. Het Dekfel gaet met een lyftje van J!d. Dekfel
breet rontom de kas, en het wordt zoo ruim
gemaekt, dat het byna \ d. fpeelens heeft, om
by het verwen, trekken of krimpen van het
hout niet te klemmen; voor aen het dekfel zyn
van onderen twee kopere plaetjes 3 d. van den
buitenkant gefchroeft , welke onder de eerfte
opfchuivende plank gaen, en aen het einde van
het dekfel is een flotje, wiens fchootje in de
achterplank van de kas fchiet; het klavefim-
bel kan door het toedraeien van dit, en het
flotje aen de voorplank, zeer dicht worden ge-
flooten. Op het midden van het dekfel zyn
7 d. van het voor, en 13 d. van het achter-

einde twee zulke kopere Hantvatten, als men
gewoon is tot laden te gebruiken, met de pun-

Kopere

Hantvu-

ttn,

ten der plaeten naer achteren , vaftgefchroeft,
om het daer mede gemakkelyk van de kas te
N 3 konnen

-ocr page 205-



		konnen neemen; en, om het kromtrekken en barften te beletten, is van onderen tegen het zelve , onder ieder hantvat, een klamp van greinenhout 3 d. breet en \| d. dik met houte pennen en lym vaftgemackt. Het dtkfel kan gelegt. vvorden op vi(ir kopere Plaetjes van 1 d. breet en z\ d. lang, die een langwe.rpigh^r gaet- �je hebben, om aen het fchroefje, waer mede de- zelve aen de zyplanken, op den affiant van 19 d. van het emde, en ,3 d.. van vooren, zyn vaftge- maekt, te konnen draeien , als me;ds op de lyft, die op den zangbodem legt, te fteunen, wanneer zy ftaen, en daer op te konnen neder* vallen; de taree voorfle ftuiten ieder tegen.een puntje van eenen fpyker, geflaegen voor xlezelve als zy zyn opgedraeit; en om zulks gemakkelyk te konnen verrichteri, is in ieder plaetje,: \ .d\ van boven, een koper pennetje geklonken, waeir mede zy met den nagel van den vingerjworden opgelicht; de twee achterfte plaetjes ftuiten te- gen puntjes achter dezelve geflaegen; zy vallen derhalven naer elkanderen toe als men ze ;neder doet, en ftaen , wanneer 'er het dekfel oplegt, onbeweeglyk vaft; het zelve is dan I3 d. boven den rant der kas, en het geluit is my, toen het klavefimbel was geftemt, harder en beter voor* gekoornen , wanneer het dekfel op de kopere plaetjes lag, dan wanneer het 'ergeheel wierdeaf- genoomen; ik hebbe daerom, en om dat de fnae- ren beter zouden worden bewaert voor denadenj en handen der omftanderen, de oplichting voor* het geheel openflaen wrkooren; men heeft 00k geen

-ocr page 206-



		*^:3H 0 ># &**

	geen fchildenverk noodigh, en niet te vreezen, dat het dekfel by ongeluk zal nedervallen en fchaede toebreng'en, zoo ale niet zelden by de oude fluiting gebeurt. 5- 84... De Voet is hoog 2 v. i\ d. heeft vyf eiken ^Voet* pooten, ieder van boven dik 2fd. in 't vierkant, onder iederen hoek ftaet 'er een, derzelver dekftuk is gemaektvan duims vuurenhoufe, breet vanvoo- ren 6' d. en voorts rontom 4 d.; de koppeling der pooten is van § ds greinenhout, breet 41 d., en rontom dezelve, uitgezondert aen de achterzy- de, gaet een lyftje, dat \| d, overfteekt, en waer tegen de kas fluit; de voorpooten ftaen , om vryheit aen de knieri te geeven, -4! d. naer achte- ren, en zyn gekoppelt door eenen regel, die 'er van achteren aen vaft is; tegen deezen, en eenen regel, die met het eene einde voor tegen den middelpoot legt, en met het andere aen de koppeling der achter zypooten vaft is, loopt eene Schuiflade, zy dient om 'er wat fnaeren_s de schnir- ftelhamer en het ftemvorkje, als mede wat Mu- ^lade- ziek in te konnen plaetfen. Het Stemvorkje is s:em- teen inftrumentje gemaekt van gehardt ftael, heeft ^VjrkJ^e' twee tanden ieder \ d. breet en _T\| d. dik; zy zyn lang, uit derzelver bogt gemeeten, 3I d., ftaen onder en boven \| d. van elkanderen, en aen der- zelver bogt is een ront hantvatje van 2 d. lang; als men met dit'vofkje op zyne knie flaet, zoa hart dat de tanden trillen, en het dan met het einde van het hantvatje op eene plank of tafe} N 4 houdt,

g^___■_ .________1- -^ & _"_^........t=ii aififc &3�#^N*s<«

-ocr page 207-



			200 <&< 0 ><§»

		houdt, geefthet een zingend geluitdat veel be- ter is, dan dat van een fluitje, om 'er de A van jje klavefimbels naer te ftellen; het is eenftem- migh met de A eener dwarsfluit, waer in he? derde of op een na het kortfte ftuk is geplaetft, en aen geene verandering van klank door warme of koude lucht onderhevigh , die door het ge- hoor te onderfcheiden is; men zegt het van eene Engelfche uitvinding te zyn, en het word$ yerkocht voor 24 ftuivers. De Zangbodem wordt yervaerdigt van eene foort van vuurenhout , dat i}it Zwitzerlant koomt, en onder den naem van zangbodemen_Thout is bekent, het zelve glat gefchaeft en ge_Tftreeken zynde, legt men twee ftukken op eene daer toe vervaerdigde gladde tafel van vuuren- hout , waer op aen de eene zyde een latje is ge- fpykert, men hecht daer op een tweede, { d. van het voorfte ftuk, en maekt eenige fpietjes om de ftukken tusfchen de twee latjes te konnen op- fluiten; men legt het voorfte ftuk op het achter- fte, met de kanten, waer mede zy aen elkande- ren moeten koomen, naer zich toegekeert, en pnder den naet eenen ftrook papier; men ftrykt beide de kanfen met lym, keert het bovenfte ftuk fdiielyk om, zet het met de fpietjes tege.n het onderfte vaft, en legt eene zwaere fchaef of jets diergelyks op de ftukken voor het opfprin- gen; dit droog zynde lymt men 'er een tweede

-ocr page 208-



		ftuk op dezelve wyze aen, en zoo vervolgens, totdat men eene genoegzaeme breette heeft; alles wel droog zynde fchaeft men den zangbodem tot op iets minder dan \ d., en by de korte fnaeren noch wat dunner, gelyk ook doorgaens achter den kam; en om het doorzakken te beletten, kan men hem omtrent het luchtgat wel wat dikker laeten, ook kan men i d. breet achter het zelve, zonder vreeze van het geluit te zullen bederven, van onderen tegen den zangbodem dwars lymen een driekant latje van \| d. in 't vierkant, gaende van even onder den kam tot byna aen den draeg- lyft, en een tweede 16 d. daer achter; indien het hout der latjes niet zoo droog is als dat van den zangbodem, zal dezelve eerder bol, dan hoi trekken, hier en daer kan men op de naeden ook een ftrookje hout van ,5 d. dik , \ d. breet en 2 d. lang fchuins over de naeden lymen, indien men het noodigh acht om het los,fpringen te be-₍letten; de zangbodem wordt vervolgens in de kas gepaft, en de tafel bekleet met het zelve hout, daer hy van is gemaekt, op gelyke dikte gefchaeft zynde, � g. 86. De beide Kammen, die juift i\ d. hoog dienen te weezen, worden gemaek't van koper, dik omtirent \ d.; de voorfte 2 d. langer dan de gaten in de roofters koomen; op den affiant van 5 d. drilt men gaten door denzelven, die \ d. van den onderkan,t blyvsn, en door deeze, wordt ' N 5 . hy,

-ocr page 209-



			40* "<&< % >& fay, isetftontfthfoefjes ttisf(A6n twee'Mvis tinmen iedef%otfg f d. §h bfeet^;l d., van boVeli wat by gdrondt, vaftgefdhrdeft, Waer van he* eette langs den eefcen^: en-betranderd langsdeiS anderen halven kam wordt ingedraeit, en wel zoo , dat hetkoper met de-ha'lve kattimen van onderen juift gelyk kbome. De kam wordt op de tafel vaft-gelymt omitent 5: d. by de laegfte fnaer, en by de hbbgfte maer f d., van de fleui voor de roofterV, gemeeten vah'hetfcoper tot de fleiif; tusfchen"'dJen kam en'de- voorfte plank legt men op del tafel een ftiik peereboomen- of beukenhout, \| d.'dik , waer van de voorkant wat wordt gebrdbken; hier in boort men dega- ten voor; de fchroeven en het zelve dient, dm* de onderfle fnaeren naer boven, en de bovenfte genoegzaem naer onderen te trekken. De acbv terftekam maekt men van twee ftukken koper* die met hart foudeer aen elkanderen zyn gevoegt, by wordt mede tiisfchen twee houte kammen, als de voorfte, vaftgefchroeft; men buigt hem zoo, dat de fnaer voor de laegfte C langis van den eenen tot den anderen kam 5 v. 3] d., de tweede 3 v. 7I d., de derde 2 v i\ d., de vierde 1 v. \\ d., de vyfde 6\ d. en hoog F $\ d.; dan zal men die proportie hebben, welke by de belle Meefters in gebruik is, en overeenkoomt met die van den beroemden Rukkers; by het lymeh vari den kam op den zangbodem draegt men Zorge, dat zyne einden zoo verre van de zyplanken koomen, als de plaetfing der fnaeren het eenigzins toelaet, vooral by de hooge fnaeren; hier door wordt de , . . trilling
Stnk op de tafel, voor de fchroe- ven.

	Achterfle kam.

		Hoe op Qcn zang- bodem te iymen.

-ocr page 210-

■<K # >&

203

trilling van den zangbodem, by het fpeelen, en
dusfhet-g^luif mer^celyk vermeerdert; mendraeit
^mlangs den zangbodem 00k eenige houtfchroef-
jes inj ora hem daer aen onbeweeglyk vaft te
maeken..: ; -;: ,.j ; .�:..�.- ,

§� 87-

In den zangbodem wordt op den afftant van
8'd., van de achter zyplank, en 10* d. van de
■fleuf voor de roofters, gernaekt een ront Lucht- L«chtg«.
gat, wyt over bet krujs. 2 d., waer tegen van
onderen een doorluchtig gedreeven koperplaetje,
door middel van 5 of 6 -op den zangbodem ge-
iymde .kleinoftukjes hout, wordt vaftgemaekt.

■".'.> V<-

g- 88.

. . .1 ,"+!

tx De zangbodem, die welhet meefteaen het z wel-
len, krunpen en trekken onderhevigh is, wordt,
om zulks-voor te koomen, wel droog zynde,
tan.onderen en boven verriift, doch zorg ge-
draegen , dat dezelve, zoo verre by op de
draeglyft,!hefc ftaende ftuk , en onder de.lyft*
die 'er _cboven: op wordt gelegt, koorrit, :niet
wbrdegeraekt; dit verais&n doet zelfs voor-
deel aen-bet geluit, en is derhalven zeer nuttig;
by wordt vervolgens, na dat de kas van binnen
geoliet en vernift is §. 82., op de draeglyft enhet
ftaende ftuk wel vaftgelymt. Men vervaerdigt
vervolgens van peereboornenhout de Lyft, die
op den zangbodem, aen de achterzyde, het einde
en de voorzyde wordt gelegt, en op welke aen
j het

Zangbo-
dem hoe
te verni*-
fcn en
vail te Jy-
men.

Lyft, waer
op de
Tnaeren
koomen.

-ocr page 211-



		204 <K 0 >& het einde en de voorzyde de penaetjes vbc* de fnaeren worden geflaegen; men maekt 'hem van onderen i d. breet en met twee trappen-, waer van de voorfte, daer de pennetjes der boven- fnaeren op koomen, juift id., en de achterfte, daer die der onderfnaeren op worden geplaetft, ij d. hoog is; men breekt de kanten met een biesje, of weleffen, om 'erwat fatfoen'aen'te geeven, zorg draegende, dat 'er genoegzaeme plaets voor de pennetjes blyft, en dat die der bovenfnaeren niet te kort op den kant koomen; deeze lyfl wordt met een verftek op de hoeken famen gevoegt, en aen de einden, by de fleuf voor de roofters, van onderen naer boven wat fchuins by geflooken, en onder het overfteeken- de een ftukje gepaft, dat over de fleuf, tot te- gen het ftuk peereboomenhout, dat achter den kam legt, fluit, en gemakkelyk opgenoomen en weder gelegt kan worden. Dit verricht zyn- de, lymt men de lyfl; op den zangbodem en te- gen de planken vaft, met houte pennen, waer van de eene helft langs de lyfl: wordt ingeflaegen, en de andere langs de planken; de lym droog zynde, fchroeft men langs de planken , in de lyfl, aen het einde twee, en. aen- de voorzyde zeven houtfchroeven , op gelyken affiant, ten einde de lyfl:, by het optrekken der fnaeren, onbeweeglyk vaft blyve. g. 89. Het klawier wordt \|n de kas opgeflooten door twee

			/

-ocr page 212-



			«S>< ® ><& *°tf

		twee op den bovenkant, dwars, lyftgewyze uit- geftooke en zwart gemaekte §. 74. Klosfen, waer Klosfen van die aen de linke hant by de baslnaeren maer ting van id., en de andere i\ d. dik is; van vooren fpy- _Wi«_r,^la" kert men op den bodem een zwart gemaekt lyft- je, van lindenhout, waer achter de voorlyfl van «� »� het klawier, zoo verre die van onderen fchuins is, valt, hier door ftaet het zelve onbeweegelyk vaft, enkanzeer gemakkelyk, met het wat op te lichten, uit de kas worden genoomen. Voor tegen het eiken ftuk §. 82. hangt men, aen drie kopere pennetjes met oogjes, in plaets van kop- jes , een eiken Sluitplankje van \ d. dik en 6 d. sinir. breet, waer door de pennetjes gaen, en in het P^UnkJ^e' welk gaten voor de dubbele kruistoetfen zyn gezaegt en glat gevylt; alvoorens men zulks doet, lymt men op ieder dammetje een ftukje, lang 2 d., breet J d. en dik j d., om het afbreeken te beletten; voor de klosfen op de beide zyden wordt het mede ingezaegt, en aen ieder einde flaet men 'er een koper pennetje van onderen in, het welk in een gaetje, geboort in de zyklampen van het klawier, gaet, waer door het op zyne plaets, kort achter de enkele kruistoetfen, wordt gehouden. Men heeft noodigh 284 Tangentert, afgebeelt Tangen- onder N°. 7 en 8, waer toe voor no twee of tlokeken drie planken van goet droog peereboomen-ap- ��"�?" pelboomen-of beukenhout te famen breet 2 v. p/. ₇, worden gekort op 8id.; voor 130 de noodige planken

-ocr page 213-



			2o5 <H $ >$

		planken ter breette van a v, 8 d. op f\ d., eii die voor 44 op 5* d., mits dat men het klawiec Pi t. juift naer de aftekening heeft gemaekt: want^!in* dien de toetfen hooger of laeger mogten leggen, dienen de tangenten 00k korter of langer te zyn; de planken worden zoo dun gefchaeft, dat zy niet dikker zyn als de gaten der bovenroofters lengte hebben, en de eindenvoorde ftaerten als. die der onderroofters; indien de planken door het dwars fchaeven wat ruuw mogten worden, vylt men ze glat, en fchryft niet een kruishout de dikte van eenen tangent op eene plank af; en wel zoo, dat dezclve door het glat fchaeven niet te dun voor de gaten der boven- en onderroofters wordt; dee- ze afgezaegt zynde, ftrykt men de plank weder ge- lyk,en fchryft en zaegt eenen tweeden af,enzoo voorts. De tangenten alle geZaegt zyrtde, neemt men een ftuk duims eikenhout, lang omtrent 2 v. en breet 5 of 6 d. , men maekt 'er een grocfjein, daer een tangent, op zyn plat, byna zoo dicp in kan leggen, als het gat van de boven' roofter, daerhy doormoet,wytis§. 80.; 1 d. daer nevens ploegt men een groefje, om eenen tan- gent op zynen kant in te konnen zetten, en legt in het zelve een ftukje om den ftaert te doen draegen; in deeze groefjes fchaeft men de tan- genten glat, en zoo pas, dat zy maer even in de gaten, waer voor zy zyn gefchikt, konnen be- weegen; ter zelver tyt fchryft men ,� met inkt, de fyfers op de tangenten, beginnende met die aen de linke hant als men voor het klawier ftaet, en wel zoo, dat de fyfers alle aen; de linke haeC

-ocr page 214-



		<M $ >& 207

	hant koomen, wanneer de tangenten op hunne plaets in de roofters zyn, naemelyk, de achterfte met de borft naer achteren, de derde ry met de borft naer vooren, de tweede ry met de borft naer achteren, en de voorfte met de borfl naer vooren; onder de fyfers der achterfte, welke naer. den krommen kam koomen, haelt men drie ftreekjes, onder dery, dievdlgt, twee, de an- dere een, en de voorfte geen, het welk gefchiedt om in de ryen niet te dwaelen, wanneer zy on- der elkanderen mogten raeken. 8- 9'- Men vervaerdigt vervolgens de Klampen, waer Bew. van die aen de linke hant, voor het klawier sumpe ftaende, onder N°. 9 is afgebeelt; dezelve wor- pi. ₇. den zoo dik gemaekt, dat 'er het klawier, in de kas ftaende, maer even tusfchen kan, en dus zoo dik als de klosfen §. 89.; aen weerskanten wordt 'er eene fponning in gefchaeft. Van ach- teren loopen de klampen tegen een biesje, op het ftaende ftuk, §. 82., dat de kas fcheidt, vaft" genagelt en gelymt, en van vooren onder twee leiers, die ieder met twee houtfchroefjes aen een der zyplanken Worden gefchroeft. §� 92.

Het klawier uit de kas genoomen en op eene Hoe de tafel gezet zynde , ftelt men aen ieder einde tooal'ta eenen klamp, en paft 'er de onderroofters zoo ^dar" °p �. vail te Op j waeken.

-ocr page 215-



			208 #< Q >$i

		op, dat de tangenten wel op de toetfen vallert eri recht ftaen; men hecht die roofters op de klamperi vaft, zaegt ze van buiten af, en kott, volgens dezelve, de bovenroofters, doende alles naer de linke hant fluiten; en als de bovenroofters §. 93 en 94. mede zyn gelegt, en derzelver beweeging goet is , zet men het klawier met de onderfte ry toetfen in de kas, en ziet of de tangenten recht ftaen, en wel op de toetfen vallen, zoo niet, verlegt men de onderroofters , en lymt de noodige ftukjes aen de toetfen, of daer zulks niet wel kan gefchieden, een ftukje van 1 d. lang onder aen den tangent, en geeft aen denzelven met de vyl de noodige buiging; men handelt dus 00k met de tweede en derde ry toetfen, zorg draegende, dat de borften der tangenten omtrent 1 d. boven de onderroofters blyven; dit gedaen zynde, lymt en fpykert men de twee onderroos- ters op de klampen vaft; en wel zoo, dat de onderleggende toetfen daer niet verre af blyven, als men ze nederdrukt: want, hoe laeger deeze roofters leggen, hoe minder men het uitwyken der tangenten by het aenflaen der fnaeren heeft te vreezen. Om door middel van de klampen En daer en onderroofters alle de tangenten in eens op te Sftan!¹'⁶ lichten, ten einde het klawier gemakkelyk uit de genten in ^ _te konnen neemen, en weder daer in te zet- Ud»ten. ten, boort men door de klampen, even boven den onderften roofter een gaetje, brengt door ieder het in den haek omgezette einde van een koperdraet van n^e. 8.; men zaegt de fponningjes jd. boven en onder.de koperdraeden weeh* driltin dezelve

-ocr page 216-



					mmnmm......."".....�'----------"-------� """"' '"-------. ~~«■»� ■■~~■~~;- -qpaw~~r-�

				dezelve dicht tegen het hout een gaetje van bo- ven naer ondereh, en fluit ieder koperdraet met een koper pennctje van i d. lang, dat een oogje heeftj op.; deeze koperdraeden gaen met hunne bpveneinden door den middelften bovenroofter, kort by dp zyplanken, en door een fleufje, gezaegt in de ftukjes lyft, d'^e over de roofters gaen; * d. . daer boven worden de koperdraeden in den hack ter lengte van i d. omgeboogen, om eenen vingcr onder ieder, te konnen brengen, en de klampen met de onderroofters en tangenten, die op de- zelve met haere borften ruften, naer boven te konnpn trekken; zy worden ieder vaftgezet met een klein fcukje zeer dun koper, dat met een koper.nagelr.jp, aen het eene einde op ieder ftuk- je, dat over de roofters gaet, is vaft gemaekt, en aen hetandere een opftaende neusje heeft, om het in een kerfje, gevylt in het koperdraet, te kon- nen dr,aeien; en om, by het uithaelen en weder inzetten van het klawier, geene tangenten te breeken, worden de hoeken van de toetfen der middelfte ry, die aehterfte tangenten beweegen, en vervolgens tusfchen de tangenten doorgaen, , wat gebrooken, op dat zy elkanderen konnen liitwyken. 0- 93- De Bovenroofters legt men in de fleuf met de Boven- einden op twee latjes van beukenhout van \ d. hoe'te" in het vierkant, die vaft tusfchen de tafel en het ^leggen' ftaende ftuk worden ingepaft, en aen de zyplan- ken methoute pennen vaft gelymt; voorts ruften 0 ' d'e

-ocr page 217-



			<»«©>#
		21 O


	de roofters op drie kopere reepjes, geflaegen van draet van n°. 12, welke op eenen gefyken affiant van elkanderen, midden onder de dammetjes der gaten, zoo diep in het ftaende ftuk en tafel wor- den ingelaeten, dat de roofters met den zangbo- dem even hoog leggen; die kopere reepjes wor- den wel vafl ingeflaegen, om te beletten, dat de fleuf, by het ophaelen der fnaeren, door het buigen van het ftaende ftuk, of het'naer achte- ren wyken van de tafel, niet enger worde, en de beweeging der bovenroofters belet; fieraets- halve legt men aen wederzyde van de fleuf een Jyflje, en in het achterfte plaetft men met een hunner einden drie ftrookjes koper, J d. dik, welke tusfchen de gaten boven de drie reep- jes, daer de roofters op ruften, over dezelve gaen; zy worden, even voor dat men het kla- vefimbel befnaert, met ftopverf in hetvoorfte lyftje vaftgezet, ten einde het opfpringen der roofters te beletten. §� 94- Om de voorffc en achterfte ry tangenten, die de bovenfnaeren aenflaen, als men zulks goet- vindt, mis te doen gaen, legt men op den mid- delftcn roofter een ftukje koper, dik f d., lang 2 d. en breet \ d., dat, op ruim \ d. na, in het midden een gaetje heeft, door het welk men het, met een koper nageltje, \| d. van het einde, op het midden van dien roofter kan vaft maeken, zoo" dat het dwars over de drie roofters gaet> en
Hog de tvee en- kele roos- ters te laswee- gen, om de ran- gentea de boven- faaeren te doen mis- gaen.

-ocr page 218-



		en ruim f d. over den voorften koomt. Men legt de roofters niethunne linke einden tegen hetlyftje op de plank, daer men ze op heeft afgefchree- ven, en zoo wyt van elkanderen als noodigh is, Omdemeerderebreette, die de fleuf heeft, gelyk te verdeelen; men drilt boven het midden van iederen fmallen roofter noch een gaetje door het ftukje koper j en flaet daer door een pennetje in de zelve, en het nageltje in den middelften, wel zorg draegende, dat de gaten juift over elkan- deren blyVen, en de tusfehenmimten der roofters niet veranderen; de pennetjes laet men _t\ d. bo- ven het ftukje koper uitfteeken, en men neeirjt van den achterften roofter aen het einde by de f echte hant ,1 d. af, en van den voorften aen de linke hant even zoo veel; men vylt de tafel by de voorfte zyplank en het latje, daer de roofters op leggen , ter lengte van f d., � d. wech, en plaetft daer tegen een tuimelaertje, gemaekt van een koper plaetje , dat ruim id. dik is, eh het kopere ftukje, het welk op de roofters legt, met ;een neusje, vat; . op den hoek van het tui- melaertje, wiens armen ruim i d. lang worden ■gemaekt, .drilt men een gaetje, en flaet het met eenen fpyker, in de fleuf, aen de tafel, dicht tegen de zyplank vaft, na dat men ook een gaetje aen .het einde .in het onderfte armtje heeft ge- drilt, om 'er een koperdraetje in te brengen, ivaer aen getrokken wordende , zal de voorfte roofter naer de linke hant en de achterfte naer de xechte hant beweegen; de middel roofter wordt, als men hefcklavefirabel wil befnaeren, aen beide O % einden

			■

-ocr page 219-



		21'2 <jK $ ><$

	einden op dc latjes wel vaft gelymt met houte pennetjes, om dat, by de minfte beweeging van denzelven ,. het klavefimbel geftemt zynde, de tongetjes der tangenten de fnaeren niet wel aen- fiaen, en het is daei-om zeer nuttigh, de roofters wel te olien en vernisfcn, om het trekken te beletten. In de einden der enkele roofters, daer zy niet gekoppelt zyn, zaegt men een kerfje, en flaet daer in een koper pennetje, om te be- letten , dat zy by het fpeelen niet verfchuiven, en zoo zy in het midden te dicht tegen de plan- ken of den middelften roofter trekken, kan men ze daer van afdwingen, met een ftukje koper- draet, waer van de einden by elkanderen wor- den geboogen over deftrookjes koper, die boven op de roQfters leggen, te hangen. Om de fmalle roofters weder op hunne plaets te doen gaen, boorc men in den aehterften een gat, dat dicht by het ftukje koper koomt ; in het zelve brengt men het in den haek- omgeboogen einde eener krulveer, die men van koperdraet van n°. 5 maekt, en met haer ander einde laet ruftcn tegen het hout van den voorften kam; dit alles verbergt men onder het ftukje lyft, dat over de roofters gaet, en ten dien einde van onderen en Van achteren wordt uitgeholt; en om, zoo veel moogelyk, zorg te draegen, dat de voorfte roos- ter niet eenigzins kan blyven hangen, want in deeze bcweeging koomt het op een haer breetacn, - brengt men aen de linke hant onder het ftukje lyft mede cene krulveer, die hem naer de rech- te hant. drukt, en met eenen punt aen haer achter einde.,

			'�

i^Mtl 1U< . *-^.j,.:* . «#"!.**
i^Mtl 1U< . *-^.j,.:* . «#"!.**				^:'' Wt»m,
				^:'' Wt»m,

-ocr page 220-



			<&< 9 >^ *i3

		einde, in den haek om gezet, in de tafel wordc geflaegen. Het koperdraet tot beweeging wordc vafcgemaekc aen een houten Hefboomtje , dat onder de klos, daer het klawier aen de rechte hant mede wordt opgeflooten, koomt, en gaet tot op I d. van het lyftje, waer achter het klawier ftaet; die hefboomtje is van vooren J d- breet en van achteren wat fmaller, en legt in een ftukje koper, dat in den haek is omgezet, en met drie houtfehroefjes aen den bodem ge- fchroeft; in het zelve drilt men een gaetjc, en brengt daer door een koper pennetje, dat op de helft door het hefboomtje gaet, tot in de zy- plank. Wannear dit hefboomtje aen het voor- einde wordt opgelicht, doet het de enkele roos- ters beweegen; en, om zulks gemakkelyk met de rechte knie, al fpeelende, te konnen doen, legt men, van vooren, onder tegen het dekftuk van den voet §. 84- eene lat van beukenhout, van 1 d. in het vierkant, en 1^ v. lang, of zoo veel min of meer als noodigh is, welkc aen hot eene einde tusfchen twee klampjes koomt, die in het midden aen het dekftuk 2. d. van elkande- ren vaftgenagelt en gelymt worden , en door welke, gelyk 00k door de lat, een gat wordt geboort, en eene houte pen geftooken , waer aen de lat beweegt, en zoo legt, dat zy J d. van den bodem blyft; aen h\|t andere einde wordt in de lat geflaegen een eint koperdraet van n. 12, waer aen een punt met eene borft wordt gevyl t, pm op de ktte. konnen ruften; welkkoperdraet door een gat, geboort door den bodem van de kas.en O3 het

-ocr page 221-



		het dekftuk van den voet, het einde van het hefboomtje vat, waer tegen, om het klappe- ren voor te koomen, een lapje laken, met fpyv kertjes §.71. wordt gehecht; het eint koperdraet is zoo lang, dat daer mede juift de noodige be- weeging aen de roofters kan worden gegeeven, wanneer men de lat , in welke op 6 d. van het midden der klampjes, van onderen naer boven, een gat wordt geboort, en daer in gelymt eene houte pen voorzien van eene vaerfchroef, waer aen een knop met eene moerfchroef gaet, met de reclite knie onder dien knop te zetten, naer boven duuwt; de knop dient zoo hoog van den gront te koomen, dat iemant, die lange beenen heeft, daer byna aenraekt, dan kan men hem voor korte wat naer beneden fchroeven. De lat laet men ruften op eene kopere pen, bekleet met zeem, welke in een gaetje, f d. onder de lat in den voorpoot geboort, wordt gellooken. Onder aen de lat maekt men eenfchuifje, dat, de lat naer boven gedrukt zynde , op de pen fluit, en dus het hefboomtje naer boven, en de twee ryen tangenten afgezet houdt, om by het flellen der onderfnaeren, en als men 'er maer met eene verkiefl te fpeelen, te gebruiken; het wordt dus gemaekt; een flukje beukenhout lang 3'j d., dik en breet f d., gefchaeft hebbende, vyk men het tot op \| d. aen het einde, op de eene zyde plat, dat het maer J d. of iets minder blyft; kort by het dikke einde, boort men daer in een gaetje, en een tweede * d. van het ander ejndej men maekt van het eene gaetje tot het andere

				-

-ocr page 222-



			<SK @ ><& 215:

		andere daer in een fleufje met een fchrobzacgje, yylt die glat,en flaet net met twee fpykertjes, die ronde of platte koppen hebben, zoo onder te- gen het einde van de lat, dat men het dikke eintje gemakkelyk op de pen, en weder te rug kan fchuiven. Aen de andere zyde plaetft men twee diergelyke^ doch fmalle Hefboomtjes, dat naeft Het _ de plank 11 d. en het andere 12 d. lang, by el- voo^a" kanderen in een en het zelve ftukje koper, aen ^°_e°'^dl" een pennetje, doch men flaet tusfchen beide, om de wryving tegen elkanderen te belettcn, en voor te kopmen, dat zy niet beide beweegen, als 'er maer een wordt ppgeduuwt, een koper pennetje; voorts legt men van onderen twee latten, waer van de kop der voorfte 8 d., en die van de achterfte4 d. van het midden der klampjes koomen, en dienen, om met de linke knie de bei- de fourdines, waer van hier na §. 105. gefproo- ken zalworden, tekonnen beweegen; de drie lat- ten worden aen de einden, daer zy by elkanderen koomen, wat in gelaeten, om te famen een lit te maeken en aen dezelve pen tusfchen de twee, klampjes te konnen beweegen; aen de achterflp voor de fourdine der onderfnaeren maekt men 00k een fchuifje. De Muzieklesfenaer maekt-men van wagen- MuzUk- fchQt, \ d. tjikj byna zoo king als de kas wyt is, ^leslcl»^er' breet 9^ d., en de lyft, daer de muziek tegen ftuit 2 d.; men laet dezelve van achteren J d. pyerfteeken j en lymt daer tegen een biesje van 0 4 dezelve

-ocr page 223-



		216 <&< & >$ dezelve dikte, om de lyft ihet het plankje wel te verbinden, en daer aen wat fteVigheit te gee- ven; aen i'eder einde lymt men, van achteren, op de breette van den lesfenaer'tot tegen de lyft, een klampje, dik fchaers, enbreet ruim X d. dat op de lengte van 3 d. van de lyft af, tot op de helft wordtweeh gevyit, de "lyft wordt 00k watingevylt om een doorgaende fle'ufje te heb- ben , tusfchen de plank en de klampjes. Men maekt van twee fpykers, waer van'men de kop- pen plat vylt, en de punteri ront, zoo verre zy door de zyplanken gaen, twee pennen . larig ieder 2 d., die men, op den afftarit'Vari 2₄ d.' van de plank, dietegen de tafel koomt-V en id. van den bovenkant der zyplanken, door ieder derzelve zoo flact','dat hunne einderi ^:haer bin- nen koomen, en door de fleiifjes van'den lesfe- naer gemakkelyk gaen ; men boort dw-us door de lyft van den lesfenaer aen ieder einde een gaetje, en fteekt daer in een koper pennetje, dat yah' boven een bogje heeft, dan kan men den lesfenaer naer yoorenZoo laeten nedervallen, dat hy tegen een biesje, voor aen de klosfen ge- ftooken, fruit, en hem dus in de kas opfluiten, of wel geheel daer uit neemen; en'om den zel- ven hoog of laeg te konnen zetten, boort men noch zes gaetjes boven het eerfte, op gelyke af- ftanden, in een van welke men, aen ieder einde, qok een koper.pennetje fteekt, en daer mede zyne hoogte of laegte bepaelt; dezelve ruftmet den rugh teg#n de eerfte opfchuiveftde plank, en kan daer mede, met ze wat naer vo'oren te trek- ken,

			m^:'

-ocr page 224-



	M0 >#
	M0 >#	ai7
		ai7

ken, naer welgevallen fteiler gezet worden. Op deeze plank plaetft men, des avonts fpeelende, het licht; ik gebuike daer- toe eene zoo genaem- de Cartefiaenfche lamp, die by Gellius Spies, te Amfterdam, voor zeven guldens, is te bekoo- men; het is eigenlyk eene kaerspyp, die in het geheel met haere doppen 18 d. lang en ij d. over het ktuis wyt is, boven op dezelve is een dop, van if d. lang, die aen de pyp, waer aen twee byna halve firkels van koperdraet zyn ge- foudeert, fluit, met twee haekjes gefoudeert aen den dop; het fchuins byloopend rantje, dat op den dop is gefoudeert en het gaetje boven in den zelven maekt, is � d. breet; onder aen de pyp is een dop van 3?* d. lang, op dezelve wyze als de bovenfte vaft gemaekt, waer in van onderen een gaetje is, daer een touwtje doorgaet, om de veer naer beneden te konnen trekken, die de kaers naer boven drukt; deeze veer wordt gemaekt van yzeiN of koperdraet van n°. 3, dat men om eene yzerefpil windt, boven op dezelve wordt een blik- kedopjegezet van ij d. lang, en Zoo wyt, dat het gemakkelyk in de pyp kan beweegen; het zelve heeft van boven een bodemtje dat f d. in het dopje is, en waer op de kaers wordt gezet; onder aen het bodemtje is een oogje gefoudeert, waer aen het touwtje met het eeneeinde vaft is genaeit, hebbende aen het andere een knoopje, om met door het gaetje van den bnderften dop der pyp te gaen, waer door de veer wordt bepaelt, om niet hooger te koomen als nodigh is; op 7* d. van boven, is aen de pyp op den naet een buisje, O 5 van
			Kaers voor den zelven, die zon- der damp brant, en nict ge- lhcoten wordt.

-ocr page 225-



		21 s 3K O >& van \| d. over het kruis wyt en 2 d. Iang, gefoudeert zoo fchuins, dat een gedraeit houte fpftletje, het welk daer in koomt, en van het borftje, waer op het buisje ruft, 5I d. Iang is, met het einde 4 d. van de buis koome; dit fpilletje gaet in eenen gedraeiden houten voet, van onderen breet over het kruis 6 d., hebbende id. van den kant, van onderen eene groef f d. breet en diep, die vol loot is gegooten ora hem vaft te doen ftaen; de voet is dik %\ d,, en het bovenftuk, daer het gat voor het fpilletje in is geboort, heeft eene houte ftelfchroef om het fpilletje hoog of laeg vaft te konnen zetten , en is in een ront gat, I d. over het kruis wyt, in den voet vaft; dezelve en het bovenftuk zyn gedraeit van esfen- hout en van onderen tot aen het buisje 7! d. hoog; de kaers, door deeze richting der pyp eene bequaeme fchuinte hebbende, behoeft niet te worden gefnooten, en het verbrande valt in een koper fchulpje 2»d.lang,en van voorenbyna 2d. breet, kort onder het dopje aen de buis gefou- deert, en onderfteunt met eene S van koperdraet aen de buis en het fchulpje vaft; tegen over het zelve, en dus boven op de pyp is een plat buisje gefoudeert, en wel zoo, dat het boven einde f d. van de pyp koome,zynde gefteunt door foudeer; in het zelve gaet I d. diep een reepje dun koper van 11 d. Iang, en van onderen \| d. breet; dit reepje is gefoudeert op een ront fpiegeltje gemaekt van, gepolyft blik, dat 4I d. over het kruis is en f d. holte heeft, 1 d. daer onder is een tweede buisje in dezelve richting gefoudeert_} \yaer iij een

-ocr page 226-



		�en arm van koperdraet, van n°. 12 gemaekt, 1 d. in gaet, welke zoo verre plat is geflaegen, en van daer byna haeks achterover gezet; 4d. daer van daen is dezelve wat meer dan in den haek overgeboogen, en noch 4 & lang, welk einde wat plat is geflaegen; van den laetften hoek af naer het boveneinde, is, op het plat geflaegen draet, gefoudeert een half driekant fcharnier, of lit, waer van de wederhelft op eenen blikken trechter, gemaekt op de wyze als die men in de winkels voor erreten of boonen gebruikt, doch zonder rant, vaft is ; deeze trechter is over 't krois 1 v. wyt en de pyp op dezelve ai d., en even zoo hoog; de holte van den trechter is 3* d., doch 2* zoude beter wee- zen, om het licht te rugh te kaetfen. Wanneer hy met zyn arm op de pyp ftaet, wordt hy door het einde plat geflaegen koperdraet, boven het halve fcharnier, onderfteunt; het gat der pyp koomt juifl midden boven de vlam der kaers, en het fpiegeltje tegen den achterkant van het gat; om de pyp van den trechter gaet een blikke ring van 1 d. breet, en aen den zelven hangt, door rniddel van twee koperdraeden aen den ring gefoudeert, een fhik blik 4 d. breet en 9 lang, wat ront geboogen, en hebbende een groefje, dat op den kant van den trechter fluit; even over dit groefje zyn de gemelde koperdraeden mede aen het zelve gefoudeert; dit blik, de trechter en het fpiegeltje, welk laetfte wel zoude konnen worden ontbeert, zyn, op de zyde die naer het light is gekeert, doof en wit gebetendoor levend, quik-

-ocr page 227-



		®< m ><&
	220


quikzilver, waer van men; een. weinigh op he* blik gie"t, en met een lapje zoo lang wryft, tot dat het daer aenhecht en als water 'er overloopt; het quikzilver. grypt ook het foudeerfel aen, en daerom voorziet men de naeden met klinknagels, om het los'fpringen te beletten. Ik brande in deeze pyp nie,t dan gemeene vetkaerfen van vier, zes of acht in een pont; alle geeven zy goet licht, en geenen den minften damp, het welk daer van daen koomt, dat ik het gaetje in den bovenften dop, daer het lemmet dporgaet, op zyne juifte wytte hcbbe gebragt, het zelve is iets meer dan \ d. over het kruis; men bepaelt deszelfs wytte op deeze wyze, eene kaers in de pyp gezet, en aengeftooken hebbende, maekt men het gaetje door het uit te vylen van tyt tot tyt wat wyder, en wel zoo, tot dat men ziet, dat het vlammetje even een ftaertje van damp krygt, wanneer men het weder een ziertje toe- klopt, tot zoo lang, men geen ftaertje meer verneemt, dan is de vlam zoo fterk als zy zon^ der damp te geeven kan zyn, en de kaers geeft een zeer goet licht op het muziekboek en kla- wier, en fchittert niet in de oogen, waer door het gezicht zeer wordt bewaert; ik gebruike deeze kaerspyp daerom ook op myn leeslesfe- naer, en plaetfe op denzelven die voor de mu- ziek. teesksre- D_e Leeslesfenaer is gemaekt van mahonyhout, o_P die de voet, die drie pootjes heeft, is een ronde ma°Lk^e gedraeide pylaer; in dezelve is een gat van I4 d. wordt ge- over plaetft.

-ocr page 228-



		over het kruis, dat tot aen de pooten doorgaet; devoet is van den gront hoog 30 d. en heeft boven aen eene ftelfehroef, om de fpil, die in het gat gaet, hoog of laeg te konnen zetten; deeze fpil is van boven midden in eenen klamp 13 d. lang, 3.d. breet .en.id. in het midden dik,yaft gelymt, en op denzelven eene raem van 13 d. lang en 10* d. breet, gemaekt van regels \ d. dik en i\ d. breet, van boven zyn daer in de kerfjes om den lesfenaer hoog en laeg te konnen zetten, en van onderen is de raem geflooten door een plapkje van \| d. dik, dat voor bodem djient, en in een fponningje van gelyke diepte is gelymt; aen deeze raem is een diergelyke zonder bodem met twee kopere fcharnieren vaft, zoo, dat zy plat op het onderfte kan neder flaen; het hout daer van is maer \| d. dik en i\ d. breet; in dezelve is het voetje vaft, om den lesfenaer hoog of laeg te konnen zetten; het draeit met pen en gat in de raem, en kan naer boven worden geflaegen, en tusfchen de raem leggen; het beftaet uit een raemtje van 6d. hoog, van hout van dezelve dikte als de raem, en \| d. breet; het onderfte latje van het raemtje koomt i\| d. van het einde der poot- jes; op de raem ftaet een ftuk van %\ d. breet en § d. dik met den voorkant gelyk, lang mede iojd., en heeft van binnen twee fchar- nieren , die in. het zelve en de raem zoo zyn ingelaeten , dat het toe kan flaen ;_; het is lie- raetshalve naer den eifch wat hoi en bol aen den bovenkant uitgeftooken, en tegen het zelve iluit het boek als het op den lesfenaer leg't; aen wederzydu

-ocr page 229-



			"»4* <K 0 ><f>

		wederzyde van de raem is een deiirtje van 5; d. breet, die ieder met 2 kopere fcharnieren vaft zyn, vlak open en toe konnen flaen, en in het gefigureerde van het voorfte lluk fluiten; wan- neer alies is toegelegt, kan de lesfenaer dienen ■voor eene gerridon, of tafeltje om eenen kande- laer of iets anders op te zetten. De Muzieklesfenaer is gemaekt van regels van eiken hout, breet a en dik \| d. naer den eifch tot eene raem in elkanderen gewerkt, die 33 d. lang en 14 d. breet is, hebbende in het midden noch een regel naer de breette, en 2 d. -van den onderften een naer de lengte; op den on- derllen ftaet 'er een met den voorkant gelyk van i\| d. breet, en zoo lang als de raem, wel- ke met twee kopere fcharnieren vaft is, en op de raem kan worden nedergeflaegen; hier tegen ftuit het miiziekboek; aen ieder einde der raem is mede een deurtje met twee fcharnieren vaft, lang n\| d. en breet j\ d., welke vlak open en toe konnen flaen; op dezelve is een koper oog- je en op den opftaenden regel een hack, om, wanneer deeze en de deurtjes neder geflaegen zyn, dezelve vaft te konnen maeken. Twee �/Alike lesfenaers worden van boven met twee fcharnieren aen elkanderen gekoppelt, zoo dat zy met de achterzyden plat tegen elkanderen konnen flaen, en gemakkelyk achter of onder een kabinet worden geborgen. De leeslesfenaer open geflaegen zynde, lege men 'er den dubbe- len muzieklesfenaer zoo op, dat de een voor en

-ocr page 230-



		de-anderachterkoome; men maekt een plankje van 16 d. lang, \ d. dik en 8* d. breet, waer in men aen het eene einde een fponningje van \ d., fchaeft, om het boven op den onderften regel te konnen leggen, en in het midden fteekt men het zoo veel uit, dat de middelfle regel 'er niet aenraekt; aen het andere einde fteekt men de beide hoeken, ter lengte en breette van \ d. wech, op dat het plankje tusfchen de pootjes van het voetje van den leeslesfenaer zoude kon- nen gaen, en met de hoeken tegen dezelve rus- teh. Dit plankje dient om den lesfenaer op zyne behoorlyke fchuinte te ftellen, het welk gefchiet door het wel plaetfen van het voetje van den leeslesfenaer op de kerfjes in de raem. De twee Kaerspypen, daer op gebruikt wor- K»ers_Py- dende, zyn i\| d. over het kruis wyt, en beftaen den «i-^ruit vier ftukken, de twee onderften zyn ieder ^ven" nfd. lang, tusfchen dezelve wordt een koper- draet van n°. 10 gelegt, en zy daer aen zoo gefoudeert, dat het koperdraet, waer aen men van onderen eenen ftompen punt vylt, f d. naer beneden uitfteekt; men maekt twee ronde ftukjes van loot \ d. dik , die onder in de pypen pasfen; vervblgens een koperplaetje ge- maekt hebbende, dat in het midden een gat heeft, daer het koperdraet door gaet, en welk plaetje de gaten der pypen fluit, foudeert men 'er de ronde loode ftukjes op, en boort door ieder der- zelve en het plaetje in het midden een gaetje x^roor de touwtjes der veeren₃ en men drilt 'er 00k

-ocr page 231-



2H 3H $ >$» ook een in het koperdraet, om het plaetje nret een koper pennctje. te.ikonnen opfluiten. De bovenftukken, welke mede ir* d. met hpnne doppen lang.zyn, die .op -d,ezelve wyze gemaekt en hunne gaten bepaelt worden, als�dat der kaerspyp, hier voor belchreeven , worden op de onderftukken.zop gefoudeert, dat denaeden niet hinderlyk aen het wejken der veeren kon- nen weezen^ Waerom de bovenftukken over de onderftukkengaen; zy ftaen zoo fchuins,, dat de -gaetjes voor delemmeten der kaerfen i44,_ryan elkanderen rkoomen; en depypen worden .van boven aen elkanderen gekoppelt met een koper- draet van n°..io, waer van de eiriden loot recht opgaen tqt;4i<i. boven de gaetjes- vpor de, lem- meten; op i d. van boven foudeert men aen ieder einde -een ftukje koper van i d. in het vier- kant, dat in het midden een gaetje heeffc, waer door het koperdraet gaet; deezedienen om de-blikke kap daer op te doen ruftep ,dezelve is lang 2 8 d. en 10* d.breet, zyndezoo geboogen, dat, zy op cene tafelleggende, derngh <af d. van dezelve koo- mc; deftukken aen de einden worden'er in dezel- ve fchuinte opgezet, en dan zal de rugh 17 \ d;Iang weezen; de naeden .worden met klinknagels voor- zien, en. men maekt in den rugh der kap gaetjes voor de koperdraeden;■ als mede twee gaten voor de vlam der kaerfen van if d. in het vierkant, en beftrykt de kap van binnen met quikzilver om Hoe te ^ze ^oof ^en ^Wlt^te ^maeken- De twee muziekles- piaetfen. fenaers worden in het midden, daer zy aen el- kanderen koomen, zoo uitgeilooken en gevylt, dat

		'«.�j^. " .S~■»(., _/Jta
	.

-ocr page 232-



	�>< ® ><& ^s

dat 'er de kaerspypen even door konnen, en men maekt ook een bequaem gat door het plank* je, dat den lesfenaer fchuins houdt; de pypen van kaerfen voorzien en in de gaten gezet zynde ftaet allesvaft, en men legt de kap op de koperdrae- den, zorg draegende, dat de touwtjes dervee- ren eene vrye beweeging hebben. Men fnydt twee reepen van de grootfte bladen dun bort- papier, 5* d. breet, beplakt ze aen wederzyde met verzilvert papier, en hangt ze ieder door middelvan twee touwtjes, die een knoopje aen het einde hebben, en kort aen den onderkant, van binnen naer buiten, worden doorgeftooken , en op den bovenkant met eenen draet vaft ge- hecht, aen de uitfteekende einden van het koper- draet, met een lisje, zoo vaft, dat het licht wel op den lesfenaer wordt te rugh gekaetft en niet in de oogen valt. Aen eenen dus toegerichten lesfenaer konnen vier partyen zittende of ftaende worden gefpeelt, en men zal goet licht hebben, geenen damp en niets met de kaerfen te doen. Twee zulke lesfenaers, geplaetft aen de rechte en linke hantvan hem, die het klawier fpeelt, zullen vpldoende weezen voor een Concert 5 heeft men 'er meer noodigh en fpeelt men ftaen- de , kan men 'er noch een op het dekfel van het klavefimbel plaetfen, die fchuins gezet wordt, met een touwtje, dat door de middelfte regels gaet en aen ieder einde een knoopje heeft; docji aen deezen lesfenaer zyn geene deurtjes noodigh, om dat zyne lengte niet hinderlyk kan zyn. In plaets van kaerspypen kan men zich ook bedienen P van
		En hee vallen van hec licht in de oogea te belec- ten.

			Aen den muziek- lesfenaer konnen vier par- tyen wor- den ge- fpeelc. Twee zulke les- fenaers zyn vol- doende voor een Concert. Hoe des noots ee- nen der- den op het kla- wier te j>Uetfen»

-ocr page 233-



			27(5 3H ft ><&

		i.amp in van eene Lamp, waer in men gemeenen raepoll kaerspy- brandt, die mede gectien damp, en ruim zoo goet licbt geeft als de kaerfen in pypen, in de zelve gaet veeloli, en wordt met weinige moeite gevult; zy beftaet nit eenen blikken bak van $\ d. hoog, ovael geboogen, wyt Over het kfUis 2 en 5 d.; op iederen bogt wordt, boven aen, een ftuk blik gefoudcert, waer van een eintje door de kap gaet * die men boven op de lamp legt, en even van den bodem wcrdt in iederen bogt geplaetfl eene ronde pyp , wyt J d., die 3 d. uit- fteekt,en welke,zoo fchuins naer boven worden gezet, dat de einden i\ d. boven den bodem koomen , wanneer men een liniael onder den zelven houdt; i d. van boven is op den boven- kant der pyp een fleufje van 1 d. lang en rk d. breet, om het katoen naer boven of onderen te konnen fchuiven; en de pypen worden van bo- ven horizontael gevylt, om de vlam zoo groot als moogelyk is te maeken; om iedere pyp gaet een blikke kokertje i\ d. lang, dat onder aen de pyp paft en vail gefoudeert is; van boven is het 1 d. wyt, en mede horizontael afgevylt, dochmaer f d. langer dan de pyp, om aen het licht niet hinder* lyk te weezen; door den bodem der lamp gaet een klein pypje tot i\ d. hoog in den bak; en in den bak, daer de oli in wordt gedaen, is aen wederzyde een groefje, om aen het pypje niet hinderlyktezyn; hy is4d. hoog, het dekfel heeft eenen overfteekenden rant, om op den bak, daer de pypen in zyn, te konnen hangen; deszelfs bo- dem heeft in het midden een gaetje van \ d. over het

-ocr page 234-



			3K ® ><& ^7

		het kruis, is eenigzins hoi geflaegen _s eii een weinigje naer binnen gefoudeert, om by het in- gieten van den oli met te ftorten; onder aen den bodem van den bak, daer de pypen in zyn, is gefoudeert een blikke koker van %[ d. lang, en wyt over het kruis i d.; de zelve paft over eenen gelyken koker , gaende door het midden van eenen bak, die wat langer en breeder is dan de lamp, en eenen opftaenden rant van i*d. heeft; deeze koker wordt met een omleggend rantje van onderen tegen den bodem gefoudeert, en in den zelven koomt het einde van een fhik hout, dat paft in de gaten, voor de kaerspypen in den lesfenaer en het plankje gemaekt; de onder- fte bak ruft op de borfl van dat hout, en flaet 4 d. boven den lesfenaer. De twee pypen ieder voorzien zynde van een lemmet van fyn katoen, zoo dik, dat zy gemakkelyk in de pypen kon- nen, en dus omtrent 2odraeden, vultmen den bak met oli, keert hem fchielyk, boven den bak daer de pypen in zyn, om, zet hem in den zelven, en plaetft 'er eene blikke kap met bortpapieren Op, als op de kaerspypen, doch de zelve behoeft maer 22! d. lang te weezen. De lucht in den bak, daer de oli in is, door de warmte uitgezet wordende, zoude den oli uit de pypen kdnnen dryven, en de muziekftukken bederven; om dit voor te kooffien, dient het bier boven befchree- venpypje, waer door de uitgedreeven oli in den onderften bak loopt. De lamp aeogeftooken, en delemmeten wel in den brant zynde, fchuift men de zelve met een haekje van koperdraet, van n^p. 4 P a gemaekc

-ocr page 235-



				22* #<[ $ >$

			gemaekt, zoo lang te rugh, tot dat de vlam geen ftaert van damp meer heeft, en dan behoeft men 'er in eenige uuren niet naer te zien; wan- neer zy na verloop van tyt te duifter wordt, haelt men de pit wat voor, en fnuit 'er het ver- brande af; goede oli geeft een licht, dat de was- kaerfen evenaeit, en boven de zelve te verkiezen is, om dat het niet flikkert, geen damp geeft, op de zelve hoogte blyft en weinigh koft. Ik hebbe daerom ook eene diergelyke lamp, boven eenen Iesfenaer, daer twee perfoonen tegen over elkanderen aen zitten te fchryven, met een te- genwicht aen den zolder gehangen, om ze, naer welgevallen, hoog of laeg te konnen plaetfen, en ten dien einde aen den onderften bak gemaekt eenen ring, en door de twee kokertjes een gaetje, daer een koper pennetje door gaet, om den onderften bak aen de lamp te hechten; zy hangt aen een van garen geflaegen koort, dat aen zyne twee einden eenen koperen hack heeft, die in de gaten der ooren, welke door de kap gaen en aen de lamp zyn geklonken, vaft zyn; de kap is, om dat de zelve het meefte licht met de ein- den motet te rugh kaetfen, 163d. breet, 2old. lang, ejn op eene tafel leggende haeren rugh, welke i2j d. lang is, 5 d. van de zelve.
	Haer licht is voor dat van was- kaerfen te verkie- �en. Hoe cene lamp te vervaer- digen en plaetfen boven eenen fchryf. iesfenaer.


					8- 96.

Hoe de Men grontverwt de kas en voet, verwt ze op, ^kM ^te van binnen, daer het klawier ftaet en boven verwen ' envernis. den zangbodem, gelyk ook de brugh §. in., van

		**ih&jttm^------_~��.�1»'>* nT^^,**

-ocr page 236-



		<JK © >& *²y**

van boven en de planken en dekfel van onde- ren, ook vergult men de biesjes; ik hebbe tot het opverwen hemelsblaeu verkooren, men be- waert wat van deeze verf in een potje om by het een of ander toeval niet om de zelve kleur verle- gen te weezen; het klavefimbel geheel afgemaekt zynde, verwt men ook de kas en voet van bui- ten; ik heb ze licht laeten mahonyen en vernis- fen, en dit ftaet zeer wel. 6- 97- De Stelpennen worden gemaekt van yzerdraet, steipen- datmen grove memel noemt, 2,3 d. lang en dik ^nen" over het kruis ₇§ d.; van boven worden zy ter lengte van 1 d., fchuins op, wat plat geflaegen en gevylt, en van daer zachtpuntigh by en zoo ront, dat men ze tusfchen den duim en voorften vin- ger omdraeiende geene oneffenheden voelt, vooral niet aen de punten, anders fluiten zy niet wel in de gaten en kruipen naer boven, by het opdraeien der fnaeren. Men heeft 'er 284 noodigh, doch maekt 'er eenigemeer, om niet verleegen te weezen, wanneer de eene of andere niet wel mogte pasfen; om dit zoo veel mooge- lyk voor te koomen, tracht men ze even dik te Hoe r_Ven maeken, en drilt ten dien einde door een ftukje maekek. koper een gaetje 4 d. over het kruis wyt, waer in men de pennen zoo pall, dat zy 'er byna tot aen het plat geflaege en geveilde in konnen. P 3 §� 98.

	.J

-ocr page 237-

23° <M # >®

5- 93.

De 284 Pennetjes, waer aen de fnaeren op de
lyft vaft worden gemaekt, kort men van koper-
�draet van n°. 4, op de lengte van 1 d. en vylt
daer aen eene goede vierkante fcherpe punt.

6- 99-

Voor den voorften kam aen de linke hant
haelt men vier fchrabben, die zoo wyt van el-
kanderen als van den koperen kam en de vaor-
plank koomen, en welke aen de rechte hant,
daer plaets genoeg is, wat wyder van elkande-
ren, van den kam en de voorplank loopen; op
de zelve worden de gaten voor de ftelpennen ge-
boort; doch , alvoorens de juifte plaets voor
deeze, zoo als ook die voor de fnaeren aen te
wyzen, zal het noodigh zyn te zeggen, dat, ora
ruimte te winnen, de fnaeren zoo worden ge-
plaetft, dat 'er twee, dicht naeft elkanderen, tus-
fchen de tangenten leggen, en derhalven rechts
en links worden aengeflaegen, en dat de unifoon
boyen de fnaer wordt gelegt.

Pennet-
jes, dacr
men de
fr.aeren
aen vafl
snaekt.

ScVab-
beu , on
<ie gaten
voor de
fh-ipen-
pen op
i« boo-

ren.

Hoe de
fnaeren

Vorden
geplaecft.

§�

IOO.

De tangenten in de roofters geplaetft, het
hefboomtje, dat de zelve beweegt, opgelicht en
met het fchuifje §. 94. vaft gezet zynde, neemf
men eenen gewaften graeuwen draet, die niet
djk en gelyk is, waer aen men een lisje maekt,

doet

P'aets
voor de
fteipe li-
nen en
fnaeren
aenge.
^rte^en,

. WmBk

-ocr page 238-



		<8K e >$ »3i doet het zelve aen eene naelt, die men op den affiant van byna den naeften tangent aen de rechte zyplank, daer de basfhaeren koomen, ach- ter op het laegfte van de lyft vaft fteekt, en haelt den draet zoo over de kammen , dat hy den naeften tangent even misgae; hier hakt men op den voorften kam, met een fyn byteltje, een kerfje, zoo diep, dat 'er de draet maer even in kan leggen, en dat naer de zyde der ftelpennen wat dieper dan naer die van den krommen kam is, en aen de linke hant ftyl op en nedergaet, men Jegt 'er den draet in, en de ftelpen, waer op men den draet zoo windt, dat hy naer de rechte hant koome, flaet men op een plankje, dat men achter den kam op de tafel heeft ge- hecht, tamelyk vaft; men haelt den draet ftyf aen, en vylt op den achterkam, met een fyn mesvyltje, mede een kerfje, dat, naer de zyde, van den voorften kam, niet zoo diep, dan naer deandere is, en ftyl aen de rechte hant of naer de kromme zyplank ; men legt daer rnede den draet in, boort op i d. van de naelt naer de kromme zyplank toe, een gaetje, en flaet 'er een koper pennetje §. 98. zoo diep in, dat het \ d. boven het hont blyft; om zulks juift te doen, drilt men in een eint koperdraet van eene genoegzaeme dikte, en 3 d. lang, een gaetje, van \ d. diep, en zoo wyt, dat 'er een pennetje gemakkelyk in kan, flaet daer mede het pennetje in het gaetje, en doet 'er het lisje van den draet aen, dien men weder ftyf ophaelt. Een tweede draet wordt aen de andere zyde van den eerften tangent op P 4 gelyke

-ocr page 239-



			&S? <K CI >&

		gelyke wyze gelegt, mede zoo, dat hy den naeften tangent, welke de achterfte is, even misgae;^:inenflaet het pennetje, daer men den draet aen doet, ook op het onderfte van de lyft, naer de fechtehant,op dat de fnaer, daer aen zynde,vaft in het kerfje en tegen den ftylen kant legge, om het wangeluit voor te koomen, dat de fnaeren mae- ken, als zy niet wel draegen, en hier op dient men vooral acht te geeven , wanneer men op de plaets koomt,daer de kam wat recht is: want daer dienen de pennetjes veel meer rechts te worden geflaegen, zullen de fnaeren vaft aen leggen. Eenderde draet wordt nevensden tweeden gelegt, en ook zoo, dat hy den naeflen tangent, welke de voorfte is, even misgae , en op deeze wyze gaet men voort, tot dat men den negenden draet heeft gefpannen; men neemt zoo veele draeden 6m minder te doolen, en de zelVe op het oog juifter te konnen fchikken. De fnaeren kan men zonder Vreeze, dat zy elkanderen, by de flingeringen, door het aenflaen te wege gebragt, zullen raeken, tot byna op _r' d. naeft elkande- ren leggen. Men neemt vervolgens den eerften draet en ilelpen op, en plaetft hem na den ne- genden , den tweeden naeft deezen eh zoo vervolgens, tot het einde. % IOI. De kerfjes voor de bovenfnaeren gemaekt zyride, drilt men de gaetjes voor de onderfnae- fen in de bddekammen, en, ora zulks gemakke^ i 3yk

-ocr page 240-



		<8X m >& *33 lyk en juift te doen, maekt men een koper plaetje 2 d. lang en i d. breet, waer van men g d. naer de lengte in den haek omzet, om het daer mede op den kam te konnen leggen; juift \| d. uit dien hoek, drilt men in het plaetje, om het rechts en links te konnen gebruiken, aen ieder einde van onderen een gaetje, zoo groot, dat 'er koper- draet van n°. o in paft', en vylt het omgezette rantje van het plaetje zoo wyt wech, dat het in den haek is met den buitenkant van de gaetjes. Het plaetje met Z}^n rantje Op den voorften kam en met de gaetjes naer de tangenten gelegt zyn- de, houdt men van achtereri tegen den kam een plankje van beukenhout 2 d. lang, \ d. breet en \ d. dik, en fchuift het plaetje, met zyn omge- zette en afgevylde rantje, juift tegen het ftyle kantje van het kerfje der laegfte fnaer, en zet het daer, met een hantfchroefje, onbeweeglyk vaft; dit wel gedaen zynde flaet men, door het gaetje, met een fcherp puntje van ftael, zoo als men by het drillen gebruikt, een dutje in den kam, men ziet of het op zyne hoogte en recht onder het kerfje is, waer toe men een winkel- haekje als het eerfte f d. breet , doch zonder gaetje, gebruikt; wanneer men het juift bevindt, zet men het plankje , met het hantfchroefje, tegen over het dutje, vaft, om het drilletje te ftuiten als het door het koper gaet, en het dus voor krom worden en breeken te bewaeren; vervolgens drilt men het gaetje in den kam met e'en drilletje, dat de dikte heeft van koperdraet van n°. 0; Het zelve wordt op de volgende wyze P 5- fchielyk

-ocr page 241-



		234 <K m ><8? fchielyk en gemakkelyk verricht; men maekt een blokje van 2 d. lang, en \| d. breet en hoog, waer tegen men een koper plaetje _T§ d. dik, met twee kopere nageltjes, hecht; in het zelve drilt men drie a vier gaetjes, die niet dporgaen, maer welke zoo groot en diep zyn , dat het achter- einde van het drilletje 'er { d. ingaet; vervolgens zich voorzien hebbende van een boogje, lang 15 d., gemaekt van een ftukje balein, waer aen men boven een halsje fnydt, en om het zelve eene fyne fioolfnaer knoopt, die men van on- deren op het boogje windt, en door een kerfje, in het einde van het zelve gefneeden, laet gaen; men doet de fnaer tweemael om het rolletje van het drilletje, fteekt het achtereinde in een der gaetjes van het blokje, en de punt in het dutje op den kam geflaegen, zorg draegende, dat de punt wat ryzende legt, en het fnaertje zoo lang is, dat het boogje over de zyplank kan gaen. De gaetjes dus alle door den rechten kam gedrilt zynde, boort men de zelve, met eene hantdril, die eene fcherpe doch fchielyk byloopende punt heeft, van de zyde daer de ftelpennen koomen, zoo open, dat zy de gedaente van eenen trech- ter krygen, en aen de andere zyde neemt men de vezels of de braem van de dril mede door de hantdril zuiver wech, op dat de fnaeren vaft leggen en aen niets raeken, als zy worden aenge- flaegen,, zoo ver zy trillen: want het allerminfte veroorzaekt een wangeluit, en koft veele moeite om het wech te neemen, als de fnaeren op het klavefimbel zyn. By het driUen der gaetjes in den

-ocr page 242-



		den kroramen kam, het welk gemakkelykft langs de zyde, die naer den rechten kam is gekeert, gefchiedt, legt men de punt van het drilletje mede wat ryzende, en draegt zorge, dat zy byna zoo fchuins door den kam gaen als de fnaeren 'er over; de gaetjes worden met de hantdril van achteren mede wel open geboort en van vooren de braem 'er afgenoo- men; dit open booren is vooral noodigh daer de kam wat recht is, om voor te koomen, dat de fnaeren niet in de gaetjes klemmen: want anders fpringen zy by het opfpannen. §. 102. Om de gaten voor de Stelpennen zoo te boo- ren, dat zy daer in wel fluiten, dat de gaten even diep en niet fcheef zyn, noch de pennen aen de fnaeren raeken, is het belt zulks, by het op- fpannen van iedere fnaer, te doen, en wel op deeze wyze; eene boor uitgezocht hebbende, die gemakkelyk door het gaetje van het plaetje gaet, waer in men de pennen heeft gepaft §. 97. of wel door vylen zoo gemaektzynde, neemt men de fnydende kanten der boor, van boven, tot op I d. na aen het einde, door eene vyl wat apch, om de gaten van boven niet wyder dan van onderen te maeken; voorts vylt men op ijd. van het einde der boor, een merkje op de zelve, en draeit ze iedere reis tot daer toe in het hout, zorg draegende, dat zy in gelyke fchuinte met de nevenftaende ftelpen worde gehouden, en de fuaer even misgae, 5. 103.

			A

-ocr page 243-



			*stf <K © >®

		§� 103. snswen. E_en k]_avefimbel, wiens krommen kara wel is geboogen §. 8(5., wordt dus befnaert, beginnende van de linke hant by de basfnaeren, twee kopere boven en twee onder van n". 1, dan elf van n°. 2, acht van n°. 3, vyf van n°. 4, vier van n°. 5, en 6 van n°. 6, of wel in plaets der laet- fte 6, vier yzere van n°. 4, en twee van n°. 5, voorts zes yzere van n°. 5, tien van n°. 6, vyftien van n°. 7, negenentwintigh van n°. 8, en zesenveertigh van n°. 9, maekende te fa- men 284 fnaeren, welke omtrent drie guldens zullen koften,dewyl men het rolletje voor eenen halven ftuiver kan koppen. Indien, by het op- fpannen der fnaeren, het mogte gebeuren, dat het opgegeeven n°. niet wilde ftaen, neemt men een volgend of wel een voorgaend : want eene dikkere fnaer blyft fomtyts ftaen daer eene dun- nere fpringt; als zy aen het oogje afbreeken, bewyft zulks, dat zy te ftyf zyn gedraeit, en, wanneer zulks op den kam gebeurt, duidt het aen, dat de kanten te fcherp zyn. S- ^I04- _A _Hoe _op Om de fnaeren gemakkelyk op te fpannen, het tefpan. losfpringen van de rolletjes en het krinkelen te verhoeden, knoopt men om het rolletje een ftrookje laken, zoo breet als 'er de fnaer op is, en laet het einde der fnaer, aen de zyde daer het n°. fla§t, uitkoomen; men vat met den duim en v* - v vooriten

-ocr page 244-



		voorften vinger der linke hant de fnaer, en brengt bet einde met die van de rechte hant zoo onder de fnaer, tusfchen den linken duim en voorften vinger,¹ datheteen oog maeke, daer, voor de dikke fnaeren byna twee vingers, en voor de dunne een vinger in kan, en noch een eintje van 1 d. lang overfchiet, het welk men wat opbuigt, en tegen den voorften vinger der linke hant laet ruften; de ftelhamer in de rechte hant genoomen, en de oog aen den haek gedaen hebbende, draeit men van zich af het oogje aen de fnaer, en laet het opgeboogen eintje eens of tweemael om de fnaer loopen, op dat het vaft gedraeide, by het optrekken der fnaer, nietlosfpringe; het oogje fchuift men aen het pennetje met het eintje koperdraet, waer mede men de pennetjes heeft ingeflaegen §. 100. en laet het op het zelve ftaen voor het affpringen der fnaer van het pennetje, enmengaetnaervoo- ren, trekt de fnaer van het rolletje, boort het gat voor de eerfte ftelpen, fterk naer de linke hant, op de vierde fchrab voor den kam, in een dutje, dat men met eene ftelpen op de zelve flaet, ten einde de boor niet uitfchiete, welke men een weinigh achterover houdt, om de pennen wat fteekende te doen ftaen; men neemt de ftelpen met de punt in de linke hant, legt ze, op den af- ftant van omtrent 1 d. van den kop, daer zy noch wat plat is,op de fnaer, twee vingerenbreet van het gat voor de zelve geboort, en flaet het einde, dat op het klosje is, twee of driemael naer de linke hant, om de zelve, windt de fnaer daer

-ocr page 245-



		*3* <&< 0 ># daer over, en gelyk op de ftelpen; men flaet Ze met eenen gemeenen hamer vaft in het gat, legt de fnaer in de kerfjes, en trekt ze taemelyk ftyf sientei. op met eene Sleutel, die 2. d. lang is, en f d. door eene kruk van 3 d. lang gaet, welke voor eenen ftelhamer is te vefkiezen , om dat men met eenen hamerflagh daer op te doen de ftelpen kan vaft doen ftaen; vervolgens boort men op de eerfte fehrab, die naeft den kam is, het gat voor de ftelpen der fnaer, die recht onder de gelegde koomt, en wel zoo, dat de gelegde aen de linke hant blyve, en de boor maer ev6n mis- gae; men fteekt het einde der fnaer eerft door den voorften, en dan door den achterften kam, maekt 'er het oogje aen, doet het zelve aen het pennetje, windt de fnaer op de ftelpen, trekt ze met den pink der linke hant, aen de zyde van den kam, naeft de tangenten, om hoog, flaet de pen in het gat, en houdt de fnaer aen de pen met een klein haekje, dat men aen een eintje koperdraet buigt, en tusfchen den duim en voor- ften vinger der linke hant houdt, mede om hoog, ©p dat zy gelyk op de pen loope als men je met de fleutel opdraeit. Men boort vervolgens op de tweede fehrab, byna recht achter de ftelpen van de eerfte onderfnaer, het gat voor de ftel- pen der tweede onderfnaer; deeze gelegt zynde, boort men op de derde fehrab voor den kam, by- na recht achter de pen van de tweede onderfnaer, het gat voor de ftelpen der tweede bovenfnaer; en, deeze gelegt zynde, boort men, byna recht achter die pen, op de vierde fehrab, het gat voor de ftel- pen

-ocr page 246-



		*#< 0 >& 39** pen der derde bovenfnaer; na deeze legt men weder twee onderften boorende de gaten voor de ftelpennen op de eerfte en tweede fchrab, mede byna achter elkanderen, dan weder twee boven- ften, waer voor men de gaten der ftelpennen op de derde en vierde fchrab boort, en zoo vervol- gens, wel zorg draegende, dat de ftelpennen aen de fnaeren niet raeken: want dat is by het ftellen zeer hinderlyk. g. I05. Alle de fnaeren opgefpannen zynde, zet men het fchuifje af, en neemt de tangenten wech, om de Sourdine of Demper, voor de on- derfnaeren, by den voorften kam , te konnen plaetfen;defourdinewordtgemaektvan een reep- je koper, breet \| d. en dik § d. wat langer als de fnaeren plaets beflaen; de kanten worden door de vyl wat gebrooken , en men maekt ze lyn recht; aen het eene einde, dat by de korte fnaeren koomt, zet men een eintje van byna \|d., in den haek naer beneden om, en drilt daer door in het midden een gaetje van ₇g d. over het kruis, aen het ander einde zet men een gelyk eintje om, en klinkt 'er met twee kopere nageltjes een armtje, dat id.lengte heeft, aen vaft, het welk naer achteren gaet, en omtrent de helft uit den haek naer beneden koomt; men drilt 00k door het midden van dat omgezette eintje een gaetje , en aen het einde van het armtje , een , dat \| d. over het kruis wyt is; door het zelve maekt men eene kleine S van koperdraet 1

-ocr page 247-



		koperdra^t aen het armtje vaft. Men neemt vervolgens bed root zieperfaei, dat eene ge- noegzaeme breette heeft, fnydt 'er eenen reep van if d. dwars, op den draet, af, en naeit hem met eenen Schoedmaekers fteek zoo om het ko- per, dat de, dubbele einden gelyk blyven, en naer den karn koomen; deeze einden rafelt men omtrent j<J_; Hit, Om de fnaeren des te beterte konnen vatten, en drukt ze, daer zy by de korte fnaeren koomen, wat naer beneden. Men maekt vervolgens twee duimtjes van koperdraet, dat iets dikker is dan de gaetjes wyt zyn, lang i\| d.; men vylt aen ieder der zelve van onderen eenen punt, en de duimtjes zoo dun, dat zy gemakke- lyk in de gaetjes gaen; men drilt in het duimtje, dat by de korte fnaeren, op den.afftant van \ d. van den kam, even voorby de fnaeren, met het duimtje naer de rechte hant gekeert, tot op omtrent i d. in den halven kam en tafel wordt geflaegen, een gaetje, om 'er een koper pennet- je met een oogje, gemaekt van eene fnaer varf n°. 2 in te konnen fteeken voor het affchuiven der fourdine, het andere duimtje flaet men by de lange fnaeren opden^afflant van � d. van den kam, mede met zyn duimtje,naer de rechte hant gekeert, ook tot op omtemt i d. zoo in de tafel, dat 'er de fourdine vaft aeri zit, en wel kan beweegen, wan- neer het pennetje, waer mede zy aeri het ander duimtje opgeilooten wordt, in het gaetje is; op de plaets, daer het gaetje van het armtje koomt, als men het naer beneden drukt, boort men een gaetje door de tafel, dat onder i d. van de zy- plank

-ocr page 248-



		��"»»"■ "' ��" ,- !-»"'i»'¹ '■■■'

1 phtik blyft, en maekt een koperdraet] e van h°. i met een oogje in het gaetje, en met een ander oogje aen een haekje in het einde van het langfte hefboomtje §. 94. geflaegen, vaft, en wel zoo, dat het hefboomtje , met zyn voor- einde, op den bodem ruftende, de fourdine met het uitgerafelt faei op de fnaeren iegt; om ze daer op vaft te houden, gebruikt men eene krul- veer, gemaekt van koperdraet van n°. 4, die naer boventrekt, en welke men by het byltje, voor de fleuf der roofters, * d. van het ftukje, dat Over de fleuf gaet, met eene in den haek omgezette punt van \ d. lang, in de tafel flaet, en Over het rechte gedeelte , dat mede \ d. lang wordt gemaekt, een krammetje. Aen het einde van den arm dier krulveer buigt men eenen haek opwaerts, waer aen men de kleineS van koperdraet doet; dezelve tf ekt het armtje naer boven, en houdc derhalven het faei der fourdine op de onderfnaeren. Om de fourdine in het midden te bepaelen, vylt men eene pen van koperdraet van n°. 4, die men wat plat maekt, en 'er boven aen een gaetje door drilt, deeze flaet men in het midden, kort achter de fourdine, met het gaetje naer de zy- planken gekeert, zoo diep in de tafel als noodigh is, en naeit de fourdine, door het gaetje en het faei, daer aen vaft, zorg draegende, dat zy wel kan beweegen als men te met de knie afzet Men maekt eene diergelyke fourdine voor de bovenfnaeren, welke zoo lang is, dat zy over de andere gaet, en de duimtjes niet in den wegh zyn, wanneer men de onderfte wil los maeken, q doch

	k

-ocr page 249-



		*24 <SK @ >#** doch in plaets van het armtje, klinkt men 'er een reepje koper, lang if d. en breet \ d. in den haek zoo aen, dat het met beide de einden even verre overfteekt; men drilt 'er aen ieder einde eengaetje in, en doet in het achterfte eenekleineS van koperdraet,en deeze aen eene krulveer,die naer beneden trekt, en tusfchen het flukje, dat over de fleuf gaet, en de eerfte veer wordt vaftge- flaegen; onder het voorfte gaetje boort men 'er een door de tafel, dat van onderen dicht tegen * de zyplank uitkoomt, en door het zelve brengt men een koperdraetje, dat aen het kortfte hef- boomtjc wordt vaftgemaekt, als medc aen het armtje, zoo ityf, dat het faei byna aen defnae- ren raekt, en daer op door de linke knie kan worden nedergedrukt. Deeze twee fourdines, kan men ook van eene eiken zolderveer of an- der goet hoxit maeken, en 'er de noodige ftukjes van dun koper, om 'er gaetjes door te dnllen en ze tot de armtjes te gebruiken, van onderen aenklinken, ieder rner. drie kopere nageltjes, waer van de kopjes boven op het hout koomen. Geeven De fourdines veroorzaeken een zeer goet ge- fuu!^8e" luit, en door middel van de zelve en de bewee- ging der rooflers, kan men fpeelen met twee of eene ongedempte fnaer, en met twee of eene gedempte, gelyk ook met eene ongedempte en eene gedempte, en dus het geluit oogenblikke- lyk, door eene byna ongewaerwordelyke druk- Hetweik king met de knien, viermael veranderen; eene ki^enveri gedempte fnaer en eene ongedempte konnen Kftdert dienen voor het gemeene geluit, twee ge- ^worden' � demptc

-ocr page 250-

« ® >®

243

dempte voor piano, eene gedempte voor pianis-
jimo, twee ongedempte voor forto, en het/or-
tiffimo kanf,.men voortbrengen door de toetfen
wat flerk en fchielyk neder te drukken, ook kan
men op het klawier eene pasfafie uit de 25 op- uit hoe
gaende of, 25 afgaende toonen, met de noodige ^men"
akkoorden, zuiver fpeelen, en gevolglyk daer ^_a�«_rop eene groote verfcheidenheit van geluiden kan fpee-
voortbrengen.

§. 106.

De tangenten worden zoo gekort, dat zy juift
| d. hooger dan de fnaeren koomen, en men
maekt daer in de noodige fleufjes, zaegfneetjes,
gaetjes en groefjes, zorg draegende , dat de
zaegfneetjes niet wyder zyn dan noodigh is ora
het rootlaken, dat men daer in tot demping der
fnaeren brengtj vaft te konnen knellen, en dat
het gaetje voor de fpelt, die midden door het

Hoe de
tangenten
te korten,
en 'er
zaegfneet-
jes , fleuf-
jes , gaet«
jes en
groefjes
in te mae>
ken.

PI. 7-
No. 7 en 8»

fleufjegaet, niet meer dan f d. onder de fnaer koo-
me. Om dit wel te doen, maekt men twee lat-
jes 4 d. lang, f d. breet en juift zoo hoog, dat,
wanneer zy, op de lyftjes van de fleuf der tan-
genten, aen wederzyde van de fnaeren leggen, die
latjes met de fnaeren even hoog koomen, voorts
fchaeft men eenen regel van i| d. breet, f d. dik
en zoo lang, dat hy op de latjes kan leggen,
wel zorg draegende, dat hy niet hoi of bol
ftae. In het midden lymt men tegen deezen
regel, een klampje � d. dik, en zoo hoog als de
latjes; men legt den regel met het klampje tus-
fchen de fnaeren op het lyftje der fleuf, dat naer
Q. 2 den

-ocr page 251-



			#

		*44 <K 0 >$ den krommen kam is, en met zyne beide eindeft op de latjes aen wederzyde der fnaeren, fcbuift hem byna tegen de achterfte ry tangenten,fchryft dezelve juift af, met het yzertje §. 64. op de dikte van den regel, neemt ze wecb, en handelt zoo met de drie overige ryen. De tangenten, tot juift aen de fchrab, gekort zynde, zet men ze weder in de rooilers, en ziet of zy alle even hoog koomen en wel beweegen, zoo niet, neemt men de langfte nocb zoo veel af als noodigh is, en die te dik of te breet zyn, maekt men door afvylen pas; zyn 'er eenige, die te los in de roos- ters ftaen, is het bell daer voor nieuwe te mae- ken §. nr. Men flaet vervolgens, over het breede groefje, dat men in het ftuk eikenhout §. 90. heeft geraaekt, een ftukje koper of hout, zoo breet als de onderhelft van het fleufje is, en een tweede zoo breet als het. ftukje van het zaegfneetje hooger koomt dan het fleufje; het eerfte juift gelyk met een tekentje op een der tangenten met drie ftreekjes gemaekt, het welk niet meer dan \ d. onder de bovenfnaeren koomt, en het tweede met den onderkant aen het boven- einde van het fleufje gelyk. Den tangent in het fleufje gelegt zynde met de drie ftreekjes boven, vaft tegen het einde van het zelve, haelt men met het yzertje §. 64. aen iedere'zyde van die ftukjes een fchrabje, het bovenfte of ie zal aen- wyzen de lengte van het ftukje naeft het zaeg- fneetje, het 2c den aenvang van het fleufje, het 3e het einde van het zaegfneetje en het midden van het fleufje, of de plaets daer de ipelt 'er door 1

-ocr page 252-



		door gaet, en het 4<f of laetfle het einde van het Ileufje; wil men op den kant 00k aenwyzen de plaets voor het gaetje der fpelt, legt men den tangent in het fmalle groefje, flaet 'er een ftukje hout over, dat zoo laeg koomt als het derde fchrabje, en tekent hem op beide de kanteu. Alle de tangenten met drie ftreekjes dus getekent zynde, tekent men 00k die zonder ftreekjes, doch van deeze legt men het fyfer onder. Men verflaet vervolgens de ftukjes koper of hout ora de tangenten voor de onderfnaeren op gelyke wyze te tekenen, die twee ftreekjes hebben legt men met de zelve boven, en die 'er een hebben met het ftreekje onder. Dit gedaen zyn- de, maskt men een kruishoutje met twee punt- jes, die zoo verre van den anderen zyn als de fleufjes breette dienen te hebben, om eene vrye beweeging aen de krulveertjes §.107. telaeten, en dus byna I d.; men haelt daer mede de noo- dige fchrabjes, voor het zelve, op iederen tan- gent, leggende den zelven op eene tafel, met den ftaert naer zich toe, en de daer op gehaelde fchrabjes voor de lengte van het fleufje boven. Vervolgens legt men een en der tangenten met drie ftreekjes weder in het breede groefje, met de ftreekjes boven, en den kop daer de ftaert heefc geleegen; men drukt hem tegen de eene zyde, boort 'ex een gaetje naeft, en fluit hem op met een koper pennetje, daer men een oogje aen, buigt, en het met een draetje aen het ftuk eiken- hout vaftmaekt; men zaegt 'er het zaegfneetje. in, laet de zaeg mede door het ftuk eikenhout Q 3 f^aen>,

-ocr page 253-



	u& <K 0 >®

gaen, en kort het ftukje op de zyde van het zaegfneetje; voorts boort men boven aen de a& tekening van het fleufje een gaetje,'maekt het met een mesje wat open.* zaegt eerft met een fyn Engelfch fchrobzaegje eene fneede in het ftuk eikenhout, legt den tangent in het groefje vaft, en zaegt het fleufje door het open gemaek- te gaetje in den tangent, wel zorg draegende, dat men aen den onde'-kant niet verder dan het laetfte of 4^ fchrabje koome, doch aen de bo- venzyde J d. verder; dit fleufje met eene vyl zuiver gemaekt zynde, drilt men met een Ho- rologiemakers hantdrilletje, dat iets dunner is dan eene der Engelfche fpelden,die men beftmiddel noemt, het gaetje voorde zelve dwars door den tangent; op de achterzyde vylt men met een ftukje, dat men van eene vyl breekt, en tusfchen den duim en de twee voorfte vingeren der rechte hant neemt, terwyl men met de linke hant den tangent, met den kop, vaft op de tafel of bank, daer men aen werkt, houdt, een groefje fchuins afloopende naer het fleufje, en by het zelve iets minder dan _TJ d. diep, en zoo breet als het fleufje; in dit groefje, omtrent \| d. onder het fleufje, boort men, met het kleinfte hantdrilletje, dat men kan bekoomen, een gaetje zeer fchuins naer beneden, door den tangent, en daer het drilletje uitkoomt een tweede, iets naer boven gaende, te rugh. - - - ��* .■'■'-. Ho« Bet Om het krom trekken der tangenten, dat aen \|^en bet Wel en te geJyk blyVen aenflaen der fnaeren u '»■ iff "v- t-^:' ^l: : ^; ; »� -^; ■■-� � * ?eer )

		>

-ocr page 254-



			<k m >$ 24?

		zeer hindcrlyk is, voor te koomen, doet men ^dertsn- ze alle in eenen platten pot, en giet 'er zoo veel voor te ongekookten lynoli op, dat zy onder leggen; men zet de pot op het vuur, en laet de oli byna kooken; kout geworden zynde, neemt men 'er de tangenten uit, veegt ze af, laet ze droogen, en zet ze weder in de roofters , om te zien of zy noch wel pasfen , beweegen en op de toetfen vallen, zoo niet verbelpt men de geenen, daer iets aen mogte ontbreeken, of maekt daer voor nieuwe. 6- ^I07- De Krulveertjes, die in de fleufjes aen eene �J~_t-_efpelt beweegen , worden dus gemaekt; in een hoe te plankje van palm- of ander hart hout, dat ruim \d.* dik is, boort men een gat, van f d. over het kruis , pafl en lymt daer in een hantvatje 3 d. lang, dat I d. over het kruis in de hant dik is; het doorfteekend einde van boven glat af- geftooken zynde, trekt men, uit het midden van het zelve, op het plankje, met eenen pasfer, die I d. open is, eenen firkel, en op den zelven boort men drie gaetjes even ver van elkanderen, met het hantdrilletje, en flaet daer in drie van de zelve fpelden, waer aen de krulveertjes zullen beweegen ; men knipt 'er de koppen zoo af, dat zy omtrent f d. boven het hout blyven uit- fteeken, en zaegt vervolgens het hout van het plankje tot op \ d. van de fpelden zoo wech, dat het drie- of zeskant wordt, en \| <J. ver van iedere fpelt vylt men een kerfje in Ql4 tet

-ocr page 255-



	248 ®� m >$

het plankje van de zyde naer het midden, en maekt het zwart met inkt; men neemt vervol- gens eene fnaer van n°. 2, buigt aen derzelver fiinde een klein haekje, doet ze daer mede aen eene der fpelden, houdt ze tusfchen den linken duim en voorften vinger vaft, en draeit, met de rechte hant, het houtje, naer zich toe, om, lae_rtende de tweede fpelt, om welke men de fnaer driemael doet loopen, en waer door het krulletje de breette van 4 draeden bekoomt, op den nagel van den linken duim ruften, en gaet zoo voort_?tot dat de drie fpelden vol zyn , alsdan knipt men de opgewonde fnaer tusfchen iedere fpelt door, zettende de fchaer met de eene punt in het zwarte kerfje, en hier mede gaet men voort, tot dat men wat meer dan 124 krulveert- jes van n°. 2 heeift, over de 84 van n°. 3 en over de j6 van n°. 4, die beide viermael omgewon- den vvorden. Om deeze krulveertjes, die ik den 25 Nov. 3:768 hebbe uitgedacht, tot het plaet- fen in de tangenten bequaem te maeken, fteekt men ze een voor een aen eene fpelt, die in een ront houtje \| d. over het kruis dik, enlang 3 d., js geflaegen, en waer van de kop wordt afge- knipt; men vat het houtje in de rechte hant, en drukt, met den rechten duim en voorften vinger . der linke hant, de einden zoo te famen, datzy i wat meer dan in den haek naer elkanderen koo- men, en legt ieder n°. byzonder in ?en doosje.

		§. iq8-

-ocr page 256-



		<K $ >& 249

			g. 108.

	Om de krulveertjes in de tangenten te plaet- ^x\|\|_n^d_t* *� fen, en van te rugh haelende veertjes te voor- piaetfen,

zien, handelt men dus; men knoopt oni een righ^ae! rolletje kopere fnaer van n°. 12 een lapje la- 1,�^, ken, voor hetlosfpringen, en laet het einde aen '? ^voor- de zyde der n°. uitkoomen; vervolgens neemt men den tangent in de linke hant met den kop om hoog, en fteekt, door het onderfte gaetje in het groefje, het einde van de fnaer, en het zelve weder te rugh door het bovenfte; aen dit einde draeit men een oogje, met een haekje gemaekt van koperdraet van n°. o, en knipt het over- fchietend eintje, kort by het oogje, af, het zelve zet men, in denhaek, naer de zyde daer het zaegfneetje in den tangent is, met een blet- tangetje, daer de Horologiemaekers kleine ftuk- jes mede op neemen, en trekt de fnaer zoo veel te rugh, dat het oogje iets laeger dan het gaetje voor de fpelt koomt; dan buigt men het veertje wat achterover, en fteekt met de rechte hant, door het oogje, den ftaert van een krulveertje, die men eerft, en dan het tongetje door het fleufje brengt; men houdt, met den voorften vinger der linke hant, het krulveertje in het fleufje, terwylmen, met de rechte hant, eene fpelt doqr hqt gaetje en het krulveertje fteekt. Wanneer het zelve zaqht, doch fchielyk te rugh fpringt, als men hetoplicht, is het goet; men knipt dan het fnaertje kort aen den tangent af, en drukt de gaetjes met de punt van de fchaer 0.5

-ocr page 257-



			25o' « # >#

		wattoe, zorg draegende, dat het eintje, nochhet veertje niet uitfteeke, maer plat in het groefje legge. Indien het veertje te fterk trekt, is het oogje te laeg, men fchuift het derhalven, eer men het fnaertje afknipt, zoo veel als men kan, met eene ftopnaelt naer boven , en drukt het veertje wat plat; werkt het krulveertje niet wel, koomt het daer van daen, dat het in het fleufje is geklemt of aen de kanten met zyn tongetje of ftaert raekt; dat het veertje lam gedrukt is, of dat de ftaert van het krulveertje niet vry genoeg in het oogje van het te rugh haelend veertje kan beweegen, om dat het zelve te veel of niet ge- noeg is omgezet; men knipt de fpelt met eene fchaer, daer men koper mede fnydt, af, drukt ze tot het einde in, en vylt de doorfteekende punt gelyk met het hput; het ftaertje van het krulveertje knipt men zoo wyt wech, dat het maer even, van onderen, tegen het hout, daer het fleufje aenvangt, flaet, en dit gefchiet, om dat het ftaertje, by het nedervallen van den tangent, niet aen dien, welke daer voor ftaet, zouderaeken, waerom men zorg dient te drae- gen van de fleufjes niet langer, dan aengeweezen is, te maeken; indien zulks echter by ongeluk gebeurt, kan men zich helpen , met noch een ^etje op den kant van den tangent, op de hoog. te van het fchrabje van het fleufje, te booren, en 'er een eintje van eene fpelt in te fteeken. Be tangenten , getekent met i tot 31 ingefloo- ten, worden voorzienmet krulveertjes, gemaekt van eene fftaer van n°. 2; die van 32 tot 52 y j met

-ocr page 258-



	met krulveertjes van n°. 3; en de overige met krulveertjes van n°. 4. Zoo dra men in eene ry. of wel in alle de tangenten krulveertjes heeft gemaekt, doet men wat vernis op de gaetjes* daer het te rugh haelend veertje doorgaet, ora het zelve wel vaft te zetten.

		g. 109.

Om de tangenten en de tongetjes der krul- veertjes zoo te korten, dat de fnaeren juifl war- den aengeflaegen, en de tongetjes wel onder de fnaeren vallen, als mede om de tangenten van lapjes; lakenj tot eene goede demping, te yoor« zien, is het beft, iedere fnaer by het korten van den tangent en het tongetje, ter zelver tyt, te ftemmen; dit kan fpoedigh en ten uiterften juift verricht worden, met behulp van een Mo- Mono_:nochordium of eenen Klankmeeter van vyf fnae- of°iUan�- ren, daer alle de klanken opzyn, die het kla- ^^et_h^e_e^r_t ' vefimbel bevat; en waer mede men 00k het wavecm- klavefimbel, met weinige moeite, altoos juift te ftem- geftemt kan houden; het monochordium wordt ^B>en* dUs vervaerdigt; meri neemt daer toe eene plank i\ d. dik, of men maekt van half duims vuurenhout eenen koker, van buiten dik 2 d. en breet 5 d., lang 5 v.^; 9 d.; men ftopt hem aen het eene einde met een blokje van twee duims eikenhout, en aen het andere met een van half duims; men fpykert de bovenplank op die der zyden, beplakt de*

-ocr page 259-



			'

		den koker met wit papier, neemende het zelve maer zoo breet,dat 'er aen den onderkant eenen opening van 2 d. blyve, over welke men eenen ftrook papier, die 4 d. breetis, plakt, fmeerende het ftyffel niet op het hout maer op het papier; dit rekt daer door , en krimpt weder by het droogen, het zit derhalven heel glat op het hout, wanneer men by het opplakken de luchtblaezen wel wech duuwt, ten welken einde men een ftuk papier op het opgeplakte legt, en daer over met eenen doek wryft. Op de bovenzyde van deezen koker, die 5 d. breet is, haelt men eene dwarsfchrab 3 d. van het einde daer het twee duims ftopblokje is; op 4 d. van den kant, flelt men op de zelve een punt; \| d. daer van een tweede, f d. daer van een derde, \| d. een vierde, I d. een vyfde, 1 d. een zesde, § d. een zevende, I d. een achtfte, §d. een negende en § d. een tien- de; men brengt vervolgens de lengte der vyf emol fnaeren §.86. op den koker, en haelt ten dien einde uit het midden der punten, dief d. van elkanderen zyn, met het yzertje §. 64., dat men tegen het einde van een kruishout, waer in men een koper pennetje flaet, met het platte vaft houdt, eene fchrab, wat langer dan iedere fnaer is; op de zelve zet men de lengte der fnaeren met een punt, en deelt deeze in twee gelyke dee- len, dan heeft men het oftaef van iedere fnaer; vervolgens haelt men voor ieder oftaef twee li- nien, met eene trekpen en inkt, uit de punten, die § d. van elkanderen zyn, zoo lang als ieder oc- taef, enftelt de afdeelingen van de oftaven op mi de

-ocr page 260-



		fe fchrabben i met het yzertje gehaelt, door middel van een verdeelplankje, waer mede men alle foorten van o&aven en quinten gemakkelyk en juift. kan afdeelen, he� zelve wordt dus ge- maekt; een plankje van goet droog eiken- of beu- verdeei- kenhout \| d. dik, 163 d. lang en 1 v breet, wel in ^p ^ank^^e* den haek gebragt en glat gefchaeft zynde > lymt men onder het zelve, 1 d. van ieder einde, eenen klamp, hoog ij d. en breet id., en be- plakt het plankje zoo met wit papier, dat de einden twee vinger breet van onderen om koo- men, een vel klein mediaen papier is daer toe genoegzaem. Als het droog is haelt men daer op, I d. van den bovenkant, naer de lengte, eene fchrab, en \ d. daer onder eene tweede. Men vervaerdigt 00k eenen regel van vuuren- Hoe de hout, dik I d., lang 34 d. en breet 4 d., beplakt w^e"* hem van boven met wit papier , fnydt 'er de ^ken* overfleekende randen, als het droog is, met een mes af, en haelt daer op, kort aen het einde, eenedwarsfchrab,langs eenenwinkelhaek met het yzertje §. 64.; \ d. van boven haelt men 'er eene op zoo lang als de regel is, en juift f d. onder de zelve eene tweede; op de onderfte flelt men met eenen pasfer, die met eene fchroef wordt verzet, 31 halve duimen , beginnende by de fchrab aen het einde van den regel gehaelt; uit die punten trekt men fchrabjes, langs den win- kelhaek, die tot op den kant van den regel gaen, en het laetfte haelt men dwars over den zelven; dit gedaen zynde zal men 3 r ruitjes en 32 fchrab- jes hebben, welke een o&aef, in gelyke deelen afgedeelt,

-ocr page 261-



		&$4 . <K © >& afgedeelt, zulleft voorftellen; de juifte lehgte van dit oftaef zet men op de onderfte fchrab, achter het zelve, met een punt, het welk dan de lengte der fnaer zal aenduiden; deeze met een ruitje §. 43. of \| .d. verkort zynde, (het welk gefcbjedt, om dat men niet meer dan 31: fchrabjes tot de evenredige afdeeling van het o&aef kangebfuiken) houdt men aen dat laetft geftelde punt, en juift op de plaets daer het 17? fchrabje de bovenfchrab fnydt, een liniael, dat lynreeht en zoo lang is als de regel; langs het zelve haelt men eene fchrab, door welke de 16" eerfte fchrabjes verlengt, en de andere verkort zullen worden; is het z? _eens zoo lang als het 32*5 dan is de afdeeling goet; men haelt vervolgens \ d. onder het afgedeelde oftaef eene fchrab zoo lang als het zelve, en brengt de ver- lengde en verkorte fchrabjes met eenen pasfer daer juift op over, beginnende met het 2^ aen de linke hantj indien men zulks wel doet, zullen zy te famen juift het oftaef uitmaeken, en de groote drie of het elfde fchrabje zal f van het o&aef of \ van de geheele fnaer beflaen , de kleine vier of het 14 fchrabje zal iets meer dan de helft van het oftaef of \ der fnaer weezen, en de groote vyf of het negentiende fchrabje zal I van het oftaef of J van de fnaer uit- Enophet maeken. Men legt het verdeelplankje op twee crengen'⁶ klampen vaft, op eene tafel, en het afgedeelde oftaef 'er tegen, brengt met eenen winkelhaek de afdeeling juift op de tweede fchrab van het zelve over, en haelt uit het midden der afdeeling, tot

-ocr page 262-



		tot op den onderkant van het plankje eene fchrab, en op den affiant van i d. van dien kant, zet men een punt; menhaelt, van het eerfte en laetfte punt van het o&aef, twee linien met eene trek- pen en inkt door het gemelde punt tot op het einde van het plankje; in den hoek, aen de rechte hant, daer zy elkanderen fnyden, flaet men een koper pennetje, zoo tusfchen de zelve, dat het liniael aen de linien gehouden wordende het pennetje raekt. Op den affiant van i d. van elkanderen haelt men 8 linien onder het o&aef, en van ieder punt de overige linien der afdeeling tot op de onderfle linie, houdende het liniael vaft tegen het pennetje en de punten, welke men alvoorens met den pasfer na loopt, om te zien of zy evenredigh zyn; zoo niet, herftelt men eerft de abuifen, die 'er door het overbrengen mogten weezen in gefloopen. Bo- ven de linien, die het evenredigh afgedeelt oc- taef aenwyzen, tusfchen de twee fchrabben, ftelt men fyfers, beginnende met i aen de linke hant, daer de linien wytft van elkanderen loopen; men lymt en vernift vervolgens het plankje zoo als de afgedeelde toets §. 43. Om met weinige _Hoe _mecmoeite een verdeelplankje te vervaerdigen, trekt ^"\|\|^emen eerft daer op de twee bovenfchrabben, dan «n ver- de linien 1 en 32 en vervolgens de 8 linien onder pian'kjece het o6taef ;men zet op den kant van eenen ftrook ^maeken* papier, dubbelt gevouwen, de afdeeling van het o&aef door 11 op PI. 7. N.* 10 aengeweezen j men fchuift dien ftrook, zoo lang, evenwydigh vet den bovenkant van het plankje ,naeronderen of

			1

-ocr page 263-



^m~~mimmt-~~ '~~■ "~~ ffJP~~j ■~~ '~~■ "TP'■.,~~'-m.xfmm~~-: Mmm~~)?mmmm*w! uimym«wiv*~~in w~~�i ■■.«■<..■....■■ -■■~~-,. -~~^r^i, ,i_Wi~~., mnw~~ i ~~i..._A,wmjii^ .1 in mupmui.~~■wp.W'!»wi.
			^
			^

		of naer boven, tot dat het eerfte en laetfte punt door de linien wordc gefneeden; daer legt men den ftrook vaft, brengt de afdeeling op hets plankje, en haelt de linien met eenliniael, dat men wel vaft tegen het koper pennetje houdt, van de onderfte fchrab door de punten tot op de En een g_e ij_nj_e l_ndien men de afdeeling door III aen- met fie in ■ *J

	gebmik geweezen gebruikt^ heeft men een verdeelplank- tJmptra- je, om een Monochordium te maeken volgens ^tanr- de afdeelinge van G. A. Sorge, welke de tans in gebruik zynde temperatuur is. §. 45. "aaven ^^et ^verdcelplankje met 32 afdeelingen op van het eene gemeene tafel, gelegt zynde, fpykert men choⁿrdium op de zelve twee latjes, die de klampjes van het Jen? ^dee" plankje vatten, en dienen konnen voor leiers, tusfchen welke de klampjes wat worden geknelt; tegen de einden deezer latten legt men het mo- nochordium in den haek, met eene lat aen de andere zyde geflaegen, vaft , en fchuift het plankje zoo lang evenwydigh te rugh, en het monochordium rechts of links , tot dat het li- niael de twee punten van het grootfte o&aef juift raekt, als het tegen het koper pennetje, en aen de ie en 32^. linie wordt gehouden , en wel zoo, dat de ie linie aen het onderfte punt van het af te deelen o6laef koome; men houdt het liniael aen de tweede linie, zet met het yzertje §. 64. de afdeeling op de fchrab , en gaet zoo voort, tot dat zy alle zyn overgebragt; men handelt dus 00k met het volgend o&aef dat grooter dan het plankje is, doeh voor de drie

-ocr page 264-



			■

		drie kleinere keert men het om met het pen- netje naer het monochordium , of men brengt de afdeelingen met eenen ftrook papier over, op de wyze als zoo even is gezegt. Alle de afdeelingen op de vyf fchrabben gebragt zyri- de, loopt men dezelve met den pasfer na, en ziet of zy evenredigh zyn; zoo niet verhelpt men de abuizen, die 'er in mogten weezen, haelt de verdeelftreepjes met eene trekpen en inkt, door de punten, tusfchen de twee linien, en fchryft op de zelve de letters der klanken , zoo als zy op de afgedeelde toets PL 3. Fig. 2. volgen, beginnende met b kruis Op het tweede ilreepje van boven, dan zal c mol op het onderfte koomen en het bovenfte ftreepje, daer niets op ftaet, het oftaef weezen. Dit gedaen zynde, lymt men lid. van de afdeelingen eenen Kam, van ±\ d. ^Vantlang en I d. hoog en breet, die, aen de zyde o_P het haer. de afdeelingen gekeert, loot recht is, ^zelve' fen van de andere zyde wat ront naer boven by. loopt, en in wclken, van onderen , boven iedere fchrab , een fyn zaegfneetje is, tot byna op de helft; aen het andere einde lymt men , vaft tegen het punt der laegfte c mol fnaer, een kamirietje voor de zelve, f d. lang, als mede een diergelyk tegen ieder punt, dat de lengte der andere vier fnaeren verbeeldt: doch dat voor de langfte fnaer dient maer \ d. hoog, en die voor de anderen naer even- redigheit van haere lengte wat hooger te zyn, om de fnaeren wel op de beweegende R kam-

-ocr page 265-



			'�258 <H � >&

		kammetj es, by het verfchuiven der zelve, te doen ruften. Op het einde van het monochordium lymt en fpykert men een vierkant van boven fchuins by loopend blokje , hoog \| d., om te beletten, dat de fnaeren noch kammetjes, by het infchuiven en uithaelen van het monochordium in en uit den koker, waer in men het bewaert, niet raeken; men vernift het vervolgens van boven mede met wit vernis als het verdeelplankje, en op de zyden en van onderen met gemeen amber vernis. De koker maekt men van half duims vuu- renhout, met een fchuifje aen het eene einde. Men vervaerdigt ook vyf kammetjes, ieder \| d. lang en \ d. breet, om te dienen tot bewee- gende , welke van achteren naer vooren wat fchuins op loopen; zy worden zoo hoog ge- maekt, dat de fnaer, in het kerfje op den ge- meenen kamleggende,even daer op draegt; door de zelve boort men \| d. van onderen , in het midden, een gaetje, met het hantdrilletje, om ze aen eene fnaer van n°. o te laeten loopen, 1 d. van vooren en iets uit het midden naer de linke hant boort men een gaetje, van boven fchuins naer beneden, en wel zoo, dat het aen den voorkant byna onder aen uitkoome, en \ d. daer boven een gaetje te rugh dat op \ d. van den bovenkantuitkoomt; men maekt vervolgens een krulveertje van koperdraet van n°. i, dat een armtje van \ d. heeft, en waer aen, van vooren, een haekje van \ d. naer boven is geboogen. Het krulveertje wordt dus vervaerdigt, men zet het

-ocr page 266-



			<K 0 ><& ZS9

		het koperdraet, waer aen men een haekje heeft geboogen, f d. van het zelve met eene hantfchroef op eene flelpen zoo vaft, dat het haekje naer vooren koome; men houdt de fchroef in de linke hant, en windt het koperdraet tweemael om de- zelve, knipt het op i; d. af, en brant dit eint wat in de vlam van eene kaers, het haekje naer be- heden houdende; men fteekt dit eint door het gaetje van boven naer vooren in het kammetje geboort, en door dat, van vooren naer boven> weder te rugh, en trekt het met eene tang zoo ftyf aenj dat het krulletje van het veertje vaft op het kammetje zit, en knipt dan het uitftee- kend eintje aen het hout af; men boort vervol- gens met het hantdrilletje, iets van het midden naer de rechte hant, en \ d. van vooren, een gaetje , dat omtrent in het midden der hoogte van den voorkant van het kammetje uitkoomt, en een tweede wat van het midden naer de linke hant toe 5 door het eerfte fteekt men Van boven naer vooren een eintje van eene allerfynfte quint van eene fiool, a d. lang , en maekt aen het boveneinde een knoopje, dat men vaft. in het gaetje trekt; vervoJgens fteekt men het fnaertje mede van boven door het tweede gaetje, en maekt het met een dubbelt knoopje aen het haekje ftyf vaft; men boOrt 00k in de kammetjes vdor de twee laegfte fnaeren _?' d. van vooren een gaetje j kort op den kant aen de linke hant, van boven fchuins naer beneden, en wel zoo, dat het van vooren byna onder aen uitkbome, en een tweede aen de rechte hant; door het eerfrei R 2 fteekt

-ocr page 267-



		6o <JK @ >$ fteekt men eene naelt, voorzien van eenen wol lendraet, waer aen een knoopje is, haelt den zelven onder orn het kammetje, fteekt de naelt onder het knoopje door den draet, dan door het andere gaetje , doet hem mede onder het kammetje loopen, en maekt hem met een fbropje aen het bovenfte dwarsdraetje vaft; dit gefchiedt om het klapperen der kammetjes by het hart aen- flaen der twee laege fnaeren te beletten , het welk men door het ftyf aenhaelen der fnaeren, waer aen zy loopen, niet wel kan voorkoomen, Snaeren om dat de o&aven wat lang zyn. Op de fchrab- aen^rioo- ben met het yzertje gehaelt flaet men, op den ^pen' affiant van z d. achter iedere verdeeling, een koper pennetje , fteekt eene kopere fnaer van n°. o door ieder zaegfneetje, doet 'er de kam- metjes aen, buigt aen de fnaeren oogjes, doet ze aen de pennetjes, en windt ze ieder op eene ftelpen, die men wel vaft flaet in een gat, op de zyde der zaegfneetjes naer de linke hant, \ d. achter den kam, wat fteekende , geboort, en men haelt de fnaer ftyf aen, om de kammetjes onbeweeglyk te doen ftaen, daer men ze fchuift. Men boort \ d. van het einde van het monochor- diufli de gaten voor de ftelpennen der fnaeren, en wel zoo, dat zy aen de voorfte ftelpennen der fnaeren , die tot leiers der kammetjes dienen, niet konnen raeken; men flaet op de fchrab met het yzertje gehaelt, 1 d. achter de vafte kammet- jes, een koper pennetje, doet daer aen, met een Snaeren oogje, voor de laege etnol, eene kopere fnaer op het _van _no_> j _voor (j_e _tweecj_e eene van n°. 6 of thor- eene «hum.

-ocr page 268-



	�?< @ ><& a<5l

eene yzere van n°. 4, voor de derde eene yzere van n^c'. 7, voor de vierde eene van n°. 8, en voor de 5 eene van n°. 9, of zoodanige andere als het klavefimbel, waer voor men het monochor- dium tnaekt, heeft; men drukt de armtjes van de veertjes der beweegende kammetjes wat naer beneden, fteekt de fnaeren onder de fyne quint fnaertjes, die op den kant der kammetjes leggen , door, windt ze op de ftelpennen en flaet deeze met eenen hamer vail in. Het beweegend kammetje der derde of mid- delfte fnaer, aen het ftreepje, daer A opflaet, gefchooven hebbende, trekt men de zelve zoo hoogop,tot datzy unifoonis met het ftemvorkje tans in gebruik §. 84. om de klaveflmbels te ftemmen; men fchuift het kammetje tot aen het bovenfte ftreepje, daer niets op ftaet, enftemt de vierde fnaer met de derde unifoon; het kammet- je van de zelve fchuift men dan 00k naer boven, en ftemt de vyfde of hoogfte fnaer met de vierde unifoon; vervolgens fchuift men het kammetje der middelfte fnaer naer beneden, en dat der tweede naer boven , die men unifoon met de derde ftemt; en eindelyk fchuift men het kammetje van de tweede fnaer naer beneden, en dat van de eerfte naer boven, die men unifoon met de tweede ftemt; dit herhaelt men om den tweeden of derden dagh, tot dat de fnaeren blyven ftaen, en dan kan men op het monochordium, met verfchuiving der vyf kammetjes, alle de klanken van' het klavefimbel altoos zuiver hebben, en R 3 eene

		\

-ocr page 269-



			2<>2 «M 0 >$

		eene fnaer, die wat gezakt mogte zyn, zonder omflagh weder naer het zelve zuiver ftemmen, het welk men door het aenflaen van quinten, dftaven of tertfen , niet zoo gemakkelyk en juiflkan verrichten; om by het zuiver ftemtnen van het klavefimbel het gehoor te hulpe te koo- men, ishetgoet, de odWen van het klavefim- bel telkens tegen elkanderen te hooren, en de c mol van het 2° oftaef, eerft naer het bovenfte flreepje van het laegfte o&aef van het mono- chordium te flemmen, en dan naer de c mol der tweede fnaer; hier door zal men ontdekken of de twee fnaeren van het monochordium akkoort zyngebleeven; menftelt alleen de onderfnaer van het klavefimbel naer het monochordium, en zet daerom de fourdine en bovenfnaer af, welke laetfte men gemakkelyk met de onderfnaer een- ftemmigh kan maeken, wanneer men ze te famen aenflaet, en zorg draegt, dat de bovenfnaer iets laeger is, als men ze optrekt. §. IIO. Tsngen. Den Tangent met eene vyl, en het tongetje tongeijes ^van ^net krulveertje met eene fchaer, voor de derkrai- foegfte c mol, zoo verre gekort zynde, dat de yeercjes, ° , ~ ' _n hoe te fnaer even kan worden aengeflaegen, ftemt men korten. ^ ^_ve ^^ ^_e ]_aeg^_e _c _moi _van j^ monochor- dium, het welk men een of twee vyfde van eenen klank laeger ftemt, dan het ftemvorkje §. 84., door het beweegende kammetje, in plaets Van op A, op b dubbelt mol of a kruis te zetten, als men

-ocr page 270-



	<&< $ ><3> 263

men het raonochordium naer het zelve ftemt, en zulks gefchiedt, om het klavefimbel ten eerften niet te veel te vergen. De fnaer met die van het monochordium akkoort zynde, gaet men voort met den tangent en het tongetje zoo te korten, dat het gemakkelyk over de fnaer valt, en ze wel aenflaet, waer toe van nut is het ton- getje van boven en van onderen wat plat te mae- ken, het welk met eene fyne Engelfche vyl, die men 'er van boven naer beneden twee of drietnaelen overhaelt, en van onderen dwars, fpoedig kan worden verricht; dit gedaen zynde, handelt men op gelyke wyze met de bovenfnaer, die men unifoon naer de onderfnaer ftelt, waer by men 00k zorg draegt, dat het tongetje ds fnaer wel misgae, als men de roofters met da rechte knie afzet, en gaet zoo voort, tot dat alle de fnaeren zyn geflemt en de tangenten en tongetjes der krulveertjes behoorlyk gekort. De krulveertjes zyn voor kraeien pennetjes te ver- kiezen , om dat zy weinigh plaets beflaen, een goet geluit geeven, zoo zacht op de fnaeren te rugh vallen, dat men ze byna niet hoort, en dat zy zeer lang konnen duuren; 00k is het my zoo voorgekoomen, dat de fnaeren 'er weinigh door lyden, om dat zy veel veerkracht hebben, waer in ik ben gefterkt door eenen Franfchen Klawier- maeker , die my gezegt heeft, dat hy federt eenige jaeren, uit de tongetjes der tangenten van verfcheide klavefimbels, de kraeien pennetjes heeft wech genoomen, en in der zelver plaetfe gezet een foort van krulveertjes, gemaekt van R 4 fnaeren
		Krul- veertjei zyn voor kraeien per netje» te ver- ktczen.

-ocr page 271-



			25₄ #< ® >«§>

		fnaeren vande zelve'n°s als die ik hebbe gebrutkt, en welke men op gclyke wyze kan vervaerdigen, doch de twee einden worden zoo opgeboogen, dat zy met het krulletje in dc zelve richting koomen, het langfte brengt hy door den kop van het tongetje en weder te rugh , haelt het krulletje daer mede tegen het tongetje, zct het met lym van: , en kort het andere einde zoo, dat het de fnaer maer even raekt; zy geeven mede een zeer goct geluit, doch beflaen meerder- plaets, vallen harder op de fnaeren te rugh, en hebben zoo veele veerkracht niet. 0. HI. De Brugh, waer tegen de tangenten fpringen, maekt men van pcereboomenhout { d. dik, breet 3 d.; men lymt 'er aen de voor- en agterzyde een ftrookje van J d. hoog en \ d. dik, met houte pennetjes, van onderen aen vail, en fchaeft aen denbovenkant der brugh, van vooren en van ach- teren, het zelve biesje als aen de zyplanken §. 82, en hecht met kleine fpykertjes §.71. onder tegen de brugh aen de beide einden twee reepen laken, zoo breet, dat zy maer even tusfchen de ftrook- jes konnen, enzoolos,dat zy bynaop de koppen der tangenten hangen; hicr door wordt het klap- percn beter bclet, dan dat 'er die reepen fterk op gefpannen wierden, 00k bevorderen zy dan het nedcrvallen der tangenten. Indicn men nict juift naer dc maet heeft gewerkt, en dat de eene tangent hooger ftaet dan de andere, neemt men de

-ocr page 272-



			<8K 0 >& *26s*

		de zelve van boven wat af en maekt ze gelyk; fpiingen zy dan te hoog, neemt men het laken onder tegen de brugh drie of vier dik, by aldien het noodigh is: doch zoo zy niet genoeg konnen b'jweegen, is men genootzaekt het laken enkel te neemen , en de koppen der tangenten wat korter te maeken, als men zulks door de brugh wat uit te fchaeven niet kan helpen. Wanneer Tangen- zommige tangenten de fnaeren met wel aenllaen, wei aen- en de unifoonszich niet te gelyk laeten hooren, hoe te is daer van doorgaens de oorzaek, dat 1 . het eene p_e^^el* tongetje korter onder de fnaer dan het andere ftaet; 2°. dat het eene de fnaer meer vat dan het andere , of 3⁰. dat de tangenten te los in de roofters loppen, en by het aenflaen uitvvyken. Het ie gebrek kan men verhelpen met den lang- ften tangent van onderen wat af te vylen,of den kortften wat langer te maeken, met 'er een eintje van eene fpelt, daer de kop aen is, in te flaen of 'er een flukje aen te Jymen; het i? door het langfte tongetje wat af te knippen en te vylen als het te veel vat, of een nieuw krulveertje in den tangent tc zetten, waer van het tongetje te kort is; en om het 33 gebrek wel te verhelpen doet men heft eenen nieuwen tangent te maeken. Men voorziet vervolgens de tangenten met lap- F._n _metjes laken, om de fnaeren te dempen, op deeze ^l^\^ wyze; cnige reepjes van goet rootfchailaken, imping dat wel tusfchen de zaegfneetjcs der tangenten zien. klemt, gefcheurt hebbende zoo brcet als die zaegfneetjes zyn , houdt men den tangent, met den pink en laetflen vinger der linke hant> R 5 tegen

-ocr page 273-



		i<S6 4K O >«$ tegen het tweede lit van den middelften vinger dcr zelve hant vaft, neemt met den rechten duim en voorften vinger een ftrookje laken, waer van men het eintje met die der linke hant houdt, en trekt het vaft tot onder in het zaegfneetje; men fnydt het, met een fcherp pennemes van achteren aen den tangent, van boven naer beneden , glat af, knipt het van vooren fchuins by, en van boven wat ront, zoo dat het de gedaente heeft van een half hartje, en zoo final wordt, dat het de fnaer, die het dempen moet, maer even raekt, en dus aen het tongetje van het krulveertje vryheit laet, om fchielyk onder de fnaer te konnen vallen ; men draegt ook wel zorge, dat geen onderfte lapje tot dem- ping, by het fpeelen, aen de bovenfnaer kan koomen. De fnaeren op haeren toon gebragt, en zoo lang geftemt zynde, tot dat zy blyven ftaen, het welk by de tweede of derde ftemming plaets zal Hetnieo- hebben, is het Klavefimbel vaerdigh om, befpeslt ve^enmW ^te worden, en dewyl het naer de denkbeelden, kei⁸k�^k iⁿ§'^°5 61 en 62. opgegeeven, zal zyn ver- dan de vaerdmt, zal het ook veel eemakkelyker te be- befpeeien. fpeelen zyn dan de tans gebruikt wordende on- volkoome klavefimbels, waer op men laege klan- ken boven, en hooge niet zelden in de laegte moet zoeken , en wel zoo, dat eene en de zelve toets niet alleen voor twee, maer zelfs yoor drie byzondere klanken moet dienen, waer door

			s

-ocr page 274-

<K ft ># 267

door de valfchheit onverdraeglyk wordt, en door-

gaens het gehoor der fpeeleren geheel bedeift; weike

de klavefimbels beginnen daerom 00k vcel buiten hror be

gebruik te raeken, vooral in Concerten; en hun- ^derven>ne onvolkoomenheit is 00k een der voornaemfte

oorzaekeh, waerom de Compofitie noch op zulke En Mn-

^r derlyk

losfe gronden fleunt, en naer zoo genaemde ge- aende

Compofi-
tie en het
leeren der
bas conti-
nuo zyn.

neraele regels, die eene groote meenigte van uit-
zonderingen hebben, wordt geleert, waer door

veele daer van worden afgefchrikt, gelyk 00k
van het leeren der bas continuo, een alleraen-
genaemft accompagnement in een Concert, en
waer toe het hier voor befchreeven volkoomen
klavefrmbel byzondcr is gefchikt, dewyl daer op
alle moogclyke klanken en akkoorden zyn, zoo
als men uit de toon- en akkoorttafels §. 46, 47
en 55. befchreeven, kan zien, doch boven al
zoude een volkoomen orgel, waer van §. 114.
zal worden gefprooken, hier toe zeer bequaem
weezen, om dat het geluit van een klavefimbe]
wat zwak is, tegen zoo veele inftrumenten als
doorgaens in de Concerten worden gebruikt.

6- ^IJ3.

Indien men konde goetvinden, om in de be-
fyferde basfen de akkoorden en haere foorten
duidelyk door fyfers en tekenen uit te drukken,
zoude daer door het leeren van de bas continuo
veel worden verkort, en het fchynt my toe,
dat zulks gevoeglyk zoude konnen worden ver-
richt op deeze wyze; dat, naemelyk, achter

het

Hoe de

b fyfcrtle
basien
duidelyk
te maf-
ken, tn
het lee-
ren der
bas conti.
11110 daer
door te
verkor-
ten.

-ocr page 275-



		268 &< 0 ><& het fyfer, vvaer door men een groot akkoark* het zy dat van eene twee., drie of eenigb ande^r vvilde aenduiden , niets wierde geftelt 3 om dat deeze het meefte voorkoomen, en kort_;;achter een vergroot een punftum, tittel of flip; vervolgens kort achter het fyfer van .een klein, akkoort, het, zy dat van eene twee, drie of ander, eene comma' of fneede, en achter een der verkleinds, welke men zelden aentreft, eene femkolon of ftipfneede;, op deeze wyze i groote; 2. vergroote$ .2,', klei* ne; 2; verkleinde; dit fchynt my toe; eenvou- wigh, gemakkelyk en duidelyk te weezen, en ik meen, dat het voor den grooten omfiagh van kruisfen , herftellers, moltekens en; tweedex- hande foort van ftreepjes, tans oponderfcheide w}⁷zen in gebruik, zy te verkiezen; te,mcer, dewyl alles daer door, duidelyk zoude worsen, en het lafligh en onzekpr,, raetfel, en memorie werk afgefchaft. � r_cc §. ' 114* *if .'■* : Het maeken van een volkoomcn klawier voor een Orgel zal minder moeite koften dan voor een klavefimbel, om ^at men de toetfen niet behoeft te buigen, noch op balanfen te leggen, noch achter elkanderen te doen werken; de koper- draeden der ondertoetfen kan men door de bo- ventoetfen laeten gaen; de wintbuis kan men midden in het fecreet plaetfen, en in het eefle o&aef zeffcien kleppen achter, en vyftien voor brengen, in het volgende zeftien voor, en vyf- tien achter en zqo het een om het ander. Het. is

-ocr page 276-



		4K 0 >® afy 5s Waer, dat het Onderfcheit van tvvaelf of eenen* dertigh pypen in het oftaef groot is, raaer het is ook waer, dat men veele regifters in de orgels wel zoude konnen misfen; het fchynt my toe, dat een orgel met vyf Regifters, voorzien van unifoon pypen, waer van een regifter vaft wae- ^\7J/ re, en vier konden worden geopent en geflooten > voor een voldoende zoude weezen, om in een Concert te dienen; twee van deeze regifters behoorde men met de rechte en linke knie te konnen fluiten, en twee te openen, dan zoude men met drie py- pen konnen fpeelen het gemeene geluit, met twee piano en met een pianiffimo, met vier forto en met vyf fortijjimo. De wytte der pypen, en die van hunne mon- ^Hoa ^deden en gaten zullen dan ook regelmaetigh dienen ^/penf" te weezen, om dat eene volgcnde pyp maer een �ga_t^e_eⁿ_nvyfde van eenen klank hooger moet weezen dan « bepae- eene voorgaende, en om de juifte maet daer van op eene gemakkelyke wyze te vinden, zal het alleen noodigh weezen, een verdeelplankje te maeken, op de wyze als dat voor een monochor- dium §. 109., doch met dit- onderfcheit, dat, (om het geheim der Orgelmaekers in acht te nee- men ,daer in beftaende,dat de eerftepyp van een volgend oftaef ^ deel wyder dan de helft van die van het voorgaende moet zyn , op dat de bas de difcant niet overfchreeuwe) men de fchrab, die de fnaer verbeelt, met drie ruitjes verlengt, het liniael op het 142 fchrabje legt, en by het overbrengen der fchrabjes, het eerfte naer

-ocr page 277-



		naer de Iinke hant buiten het oftaef 2et, en het tweede en de volgende daer binnen; de verdee- ling dus juift gemackt en op een verdeelplankje overbragt zyncle, kan men, op ecne lange plank 2 of 3 d. breet en met wit papier beplakt* alle de begeerde afdcelingen maeken, op de zelve wyze als op het monochordium §. 109.: want zoo dra men de wyttc van de eerfte pyp, mont of gat heeft bcpaelt op eene linie, evenwydigh van den kant der plank gehaelt, fchuift men de plank maer zoo lang rechts en links, en het verdeel- plankje voor en achter uit, tot dat het liniael de twee punten der gegeeve wytte, aen de linien 1 en 2 gehouden wordende, juift fnydt, en gaet dan voort met de volgende wytten op de fchrab te brengen; die wytte j welke de 32^ en 33^ linien geeven, zal dan weder de eerfte wytte voor een volgend octaef aenwyzen; men fehuift derhalven de plank naer de linke hant, en het verdeelplank- je zoo naby de zelve, dat de twee laetfte punten, die de eerfte wytte van een volgend o&aef zyn j door het liniael aen 1 en 2 gehouden, weder worden gefneeden, en gaet zoo met afdeelen voort, tot dat men de vier oftaven en een half heeft, dat is van c mol tot / kruis ingeflooten. De pypen vaffc naeft elkanderen met de mon- den even hoog gelegt, en op het midden der zel- Eepaeien. ^ve> bovenaen, eene fchrab gehaelt zynde, kan men met eenen draet daer over te fpannen, of een liniael 'er op te leggen, hunne lengte juift bepaelen, welke zoo zal dienen te weezen> dat de

-ocr page 278-



			<8X 0 >& *7t

		de eerfte van het laegfte oftaef, van den mont af gerekent, eens zoo lang zy dan die van een volgend; doch om zeker te gaen , waere het beft ze alle wat langer te laeten dan zy behoo- ren te zyn, om dat de dikte van het loot, het niet vaft naeft elkander leggen der zelve, of eenig gebrek in de juifte wytte, hier in verande- ring zoude konnen maeken. De pypen kan men naer het monochordium flemmen en het eene o&aef tegen het andere hooren , om zeker te gaen. *6- "�** De volmaekte zuiverheit van een volkoomen klavefimbel en orgel, welke ftrekken zal om het gehoor te verbeteren, de uitgebreidheit der klanken en de meenigte van akkoorden, die daer op konnen worden geflaegen, maeken die in- ftrumenten tot de gefchiktfte, om de compofitie of famenftelling tot den hoogflen top te doen ftygen, en dus het uiterfle vermoogen op het gehoor te oefFenen. Deeze alle zyn voordee- len, die den meerderen arbeit en koflen van toetfen, tangenten, fnaeren, pypen, en wat 'er verder noodigh is, behooren te doen voor- koomen als kleinigheden, de opmerking van waere beminnaers der konft onwaerdigh. Het is echter veiliger te wenfchen dan te hoopen, dat het volkoomen klawier het ingewortelt vooroor- deel, dat de gewoonte, by de meefle, tegen het nieuwe, en voor het oude voedt, mooge opweegen; heeft het dat geluk, en worden de een-

-ocr page 279-



			*....■■I w» ~~.....~~ii mmximimmm <> ■■■ ■■■■�11 .^-i...**

		2f2 $H @ >& eenvouwige middelen , in dit werkje voorge- draegen , om de Muziek gemakkelyk in haere beoeffening te maeken, en tot meerder vo'koo- menheit te brengen , aengenoomen, dan heeft men gegronde reden om te verwachten, dat zy wel haefl in een veel luifteryker gewaet zal ver- fchynen, en vervolgens in meerder achting koo- men; dan zal zy ook de aengenaemfte en der- halven de meeft gezochtfte uitfpanning van het befte deel der redelyke Sehepfelen worden, het vermaek der jeugt en het genoegen van den ou- derdom; een gepaft middel tegen de uitfpattingen der eerflen, en het verdriet der laetften; ja dan zal men 'er eerft alle de nuttigheden en Voor- deelen van ondervinden, die 'er de Natuur- Ge- nees- en Zedekundigen van alle tyden, tot wel- zyn van Ziel en Lichaem, aen hebben toege- fchreeven.

-ocr page 280-



		73 L Y S T* VAN KONSTWOORDEN D E R M U Z I E K, GESCHtKT VOLGENS HET A, B, C Zie §. 37. A A. Voor of in plaets van Alto. A, Op, naer, met, in. A battcjta, Op den maetflagh. Dit woort vlndt men na Recitativo, en duidt aen, dat men zich hiet naer den Zanger, maer de Zanger zich naer de maet moec richten. Zie Recitativo en Battuta. Abbreviatura, Verkorting. Zie §. 33. A bene PLAciTO, Naer goetvinden. Ab initio. Zie Da Capo. � Abruptio, Afbreeking. Deeze heeft plaets, wan- neer de Zang aen 't einde eener periode fehielyk door paufen wprdt afgebrooken, en dit viDdt men veel in een Recitativo. C S Aca-

-ocr page 281-



		^�74 Lyst van Konstwoorden. Academie, Hoogefchool. Das noemt men de Concercen tot oeffening ingericht, .alwaer een ieder zich kan laeten hooren. A capella. Zie Alia capella.* Accento, Accent, Overflagh, Naflagh. Zie § 36. Die woort wordt 00k gebrufkt voor den I klank van nadruk of den voornaemen van den zang. Zie §. 14. Accento dobbio, Dubbele over- of naflagh. Zie, §. 36. Accolade. Zie Acolade. Acco'mpagnamen"to , AccompAgnament, Verzelling, tot onderlleuning van de voornaeme flem, die den zang heeft, door andere ftemmen of inftrumenten, of wel algemeene of generaele bas. Zie Bafib continuo. Accompagnateur, Verzeller, is de geene, die de eerfte ftem verzelt of de akkoorden fpeelt. Accorder, Akkoordeeren; de inftrumenten ftem- men, dat zy met elkanderen overeenkoomen. Accordo, Accord, Akkoort. Dat is vereeni- ging van twee of meef welluidende klanken. Zie §. 55. en Seconda, Terza, Quarta, Triton, Quin- ta, Sejla, Settima, Oftava, Nona, Decima, Unde- cima, Duodecimo, Decima terza, Decima quarta, Decima quinta, en Trias harmonica. Acht. Zie Ottava en Ottawa. Acolade, Samentrek, waerdoor, in de Partitu- ra, de linien voor alle de ftemmen met elkande- ren worden verbonden, en welke wordt gehaelt op het witte voor de zelve linien, het zy eenvou- wigh ffecht op en neder, aen ieder einde voorzien van een haekje, om de affcheiding aen te wyzen, of wel gefigureert met eenige bochten. Acompacnembnt. Zie Accompagnamento. Acti,

-ocr page 282-



		Lyst van Konstwoorden. 275 Acte, Bedryf. Afdeeling eener Opera. Acie pre- mier, Eerfte bedryf. Acteur, Tooneelfpeeler, Zariger in eene Opera. Actrice, Tooneelfpeelfter, Zangeres in eenc Opera. Arj, Naer. Adagio, Adac⁰., Ad⁰., Zacht, Langzaem en Sierlyk; met eenen zachten langen ftreek of adem- ftoot; de beweeging der ftukken, waer by men die woort vindc, is wat langzaemer dan Andante, en kan gevoeglyk bepaelt worden door eene {lin- ger, van 24 tot 32 duimen voor iedere telnoot; de 5, 1 en " maeten vereifchen doorgaens niet meer dan 24 duimen. Zie 00k §. 18. Adagio, Adagio, is zoo veel als Adagio affai. Adagio assai, Veel Adagio, byna Largetto. Zie � 00k Affai. Adagio di molto, Zeer langzaemj byna Ada- gio affai. Adagio pes Ante, Zwaermoedigh; wat te rug houdende , met eenen langen zwaeren nadruk- kelyken ftreek of adem; dus fterk Adagio of een weinigh Largo. Ad arbitrio, Naer welbehaegen. Ad libitum, Naer believen, Naer goetvindenj langzaem of fchielyk. Adoucir, Verzachten, Dempen. Zie Sordino. A DUE of DOI, TRE, QUATTRO, C1NQJ3E, sei, sette, otto, Voor of met twee, drie, vier, vyf, zes, zeven, acht ftemmen of partyen. Aendoenlyk. Zie Patetico en Rifentito. Aengenaem. Zie Soave en Gujtofo. Aenwyzer. Zie Cujlos , Guida, Guidon, Index en Mojtra. Aenzet. Zie Embouchure en Anfatz, Aequisonus. Zie Oclava. S 2 Ae-

-ocr page 283-



		L.YST VAN KONSTWOORDENi
	2?6	L.YST VAN KONSTWOORDENi
	2?6

Afbreeken, Afbreeking. Zie Tronco en Abruptio. Affetto, Tcder, Streelende; dus met eenen ge- maedgden onderfcheiden ftreek of adem, niet fehielyk maer Andante. Affettuoso of Affettuosissimo , Tedcr- lyk of Zeer tederiyk , Zielroerende; vervolgens met eeneu zachten onderfcheiden ftreek of adem, wat langzaemer dan Affetto. Afflige. Zie Lugubre. Afneemende. Zie Decrefcenza. Afschryver. Zie Copifta en Capiate. Afstant. Zie Intervallo en Degre. Agremens, Agremencen, Krullen, Willekeurige nooten, die men in het fpeelen of zingen by hec ftuk tot fieract voegt, en daerom lange nooten in verfcheide korte deelt. Zie §. 35. Aigu, Scherp, Hoog, Zie Sons aigus. A gusto, Met fmack, Naer goetvinden. Air. Zie Aria en Arietta. Het duidt 00k wyze of voys aen, en wordt voor allerhande foort van liederen en lietjes gebruikt. Akkoort. Zie Accordo, Accorder, Confonance, Difcordo, Disfonance en Ziffrare. Alla breve, Met de korte, of met verkorte of verminderingsnooten, waer van de witte met eenen ftaert de telnoot is, §. 4., en welke voor fchielyke Kerkmuziek worden gebezigt; dit woort duidt daerom 00k Prefto aen. Alla capella, "Wil het zelve als Alia breve zeggen, om dat men by fchielyke Kerkmuziek de verminderingsnooten gebruikt: doch het heeft 00k de betekenis van Tutti. Alla diritta. Zang van volgende klanken zon- der Salto. Allazoppa. Al hinkende, noemt men in de Compofitie

-ocr page 284-



		Lyst van Konstwoorden. 277 Compofitie een ftuk, waer in telkens eene lange nooc, tegen die van den bas, tusfchen twee korte wordt geftelt, welke derhalven, by bet voordrae- gen van het zelve, wordt gedeelt of gebrooken. Zie §. 28. Alle. Zie Tutti, Cboro, Da capella, Omnes_yPieno, Ripieno en Tous. Alleen. Zie Solo en Seul. Alleensp&aek. Zie Monologue. Allegretto. Wat langzaemer dan Allegro % het ftuk heeft dikwils iets aerdigs en boertende, veel overeenkoomft met Andante: doch wordt iets gaeuwer eD met fmaek gefpeelt. A l l e g r 1 no.. Wat langzaemer dan Allegro* Allegro, All⁰., Vrolyk, Luftigh; dus met eenen korten luchtigen ftreek of ademftoot, de beweeging der ftukken, waer by men die woort vindt, is zeer onderfcheiden, en wordt gevoeglyk bepaelt door eene Hinge r van 6, tot 16 of 20 dui- men, zy is wat langzaemer dan Prejto; de jj, » en j² maeten vereifchen doorgaens rTiet meer dan 2, 3, 4 of op zyn hoogft 5 duimen, of 18, 27, 3<S of 45 duimen voor iedere drie telnooten. Zie 00k §. 18. Allegro, Allegro. Duidt het zelve aea als Allegro assai. Allegro assai, Zeer vrolyk; byna Prefto. Zie 00k affai. Allegro e presto, Vrolyk en fchielyk. Allegro ed andante, Vrolyk en eenpaerigb; niet zoo fchielyk als Allegro. Allegro ma now tanto of non troppo of non presto, Niet tezeer of niet te veel of te fchielyk vrolyk. Allegro moderato, Maetigh vrolyk. Allegro molto, Zeer vrolyk ; byna Allegro affai, S 3 Alle-

			1

-ocr page 285-



			178 Lyst van Konstwoorden.

		Allemanda of Allemande. Een luchtige dans, in de maet van C of \|, ook een Zwabifche in de maet van J; veel Allegro, ook wel Prefto. Al piu allegro, Allervrolykft; byna Prejto. Al segno. Zie Dal' fegno. Altera volti, Noch eens keerom. Alternamente , Alterno, Alternati- vement, Beurtelings, Het een na net ander. Altfiool. Zie Alto viola, Bractio, Quinte, Viola en Viola da braccio. Alto, Altus, Middenftem. Zie §. 5. Alto concertante, Zingende middenftem. , Alto viola, Altfiool; inltrument, daer men de middenflem op fpeelt. Zie §. jo. Aitra volti. Zie Altera volti. Altyt. Zie Sempre en Ma fempre. Am a bile, Lieflyk; met eenen in fterkte en zacht- heit afwisfelenden ftreek of adem; de beweeging is omtrent Andante. ^k Ambitus. Omtrek eenerftem, of uitgebreidheit der klanken, die de zelve of een inftrument kan bereiken. A me, Ziel; houte fteuntje achter den voorften poot van den kam eener fiool, alt, bas &c. Amoroso, Lieflyk, Verlieft ,� yervolgens met pasfie, en eenen veranderenden ftreek of adem; de beweeging is omtrent Andante. Andante, Eenpaerigh; niet fchielyk, wat gaeu- wer dan Adagio, en langzaemer dan Allegro; de nooten worden zonder fieraeden , met. eenen maetigh fterken egaelen ftreek of ademftoot ge- fpeelt; de beweeging der ftukken, waer by men dit woort vindt, kan gevoeglyk bepaelt worden door eene flinger van 16 tot 24 duimen; de \|, g en '* maeten vereifchen doorgaens niet meer dan 56 duimen, voor iedere telnoot. Zie ook §. 18. 10 -,.;,.,., » .,.. , _; . . _A/_N.

-ocr page 286-



		Lyst van Konstwoorden. 279 Andante moderato, Eenpaerigh en bezadigt; dus langzaem Andante. Andantino, wat langzaemer dan Andante, orn dat Andante de laetfte der fchielyke beweegingen is, een weinigh Andante duidt aen zoo gaeuw niet als Andante, en een weinigh Adagio zoo langzaem niet als Adagio; zommige rekenen Andante onder de langzaeme beweegingen, en dan duidt Andan- tino fchielyk Andante aen; derhalven dient men op het fluk zelve acht te geeven. Angloise, Engelfche dans; Prefto als er niets by ftaet. Angstigh. Zie Solkcito.* Anima, Animato, Animee, Opgewekt; het duidt omtrent het zelve als Pajfionato aen ; dus Allegro. A N i m o s o, Moedigh; vervolgens noch gaeuw noch langzaem; het fluk heeft doorgaens veel overeen- koomft met die, waer by men Spirituofo en Vi- vace vindt, en wordt derhalven met eenen eenig- zins fterken en korten ftreek of adem gefpeelt; de beweeging is Allegro moderato. Ansatz. Zie Embouchure. Anthems, Engelfche Kerkgezangea. Anticipations, Anticipation, Voorkoo- ming; men fpeelt eene noot by voorkooming, wanneer men, op het einde van eene voorgaen- de, eene volgende doet hooren; om dit door noo. ten uit te drukken , ftelt men , by voorbeelt, achter/�r«u door een klein nootje en een boogje G, het welk men aen / kruis aenfleept, ca do volgende G dan weder op nieuw aenftoot. Amtienne, Antiphona, Zang in de Roomfche Kerken in gebruik. Antwoo^t. Zie Replica, Reponfe en Riditta. S 4 Apollon.

-ocr page 287-



		280 Lyst van Konstwoorden. A poll on. Een instrument met 20 fnaeren, op de wyze eener Tbeorba, uitgevonden door Promt. Applicatura, Vingerzecting, of Goede beharl- deling van een inftrument. Zie §. 36. De befte is die, door welke men, met tie minfte beweeging der hant en vingeren, de nooten fchielyk en dui- delyk kan fpeelen; hier toe is noodigh de vinge- ren wat geboogen, en de toppen der zelve niet verre boven de gaten, fnaeren of toetfen der inftrumenten te houden. Ap'pogiato, Steun; diis wordt genoemt de noot, die men tot inleider van eenen triller neemt §. 29. Een voorflagh draegt 00k dien naem §. 36. Apui. Zie Appogiato. ' � Arbitrio. Noemt men eene Fantafia, die de Franfchen den naem van Cadence geeveri. Arcata, Streek met den ittykftok. Arcileuto, ArcHiluth, Snaer inftrument, waer op de ltaMaeoeo'de'Buffo continuo fpeelen. Arco of Con l'arco. Strykftok of Met den ftrykftok; dit vindt men wanneer Fizzic'dto is voorgegaen. Ardito, Onbefchroomt; dus met eenen fterken vpllen ftreek of adem; niet fchielyk, veel Andante of een weinigh Allegro. Aria, Liet, Zangftuk, dat doorgaens langzaem, byna als een Adagio, lieflyk en zingende wordt voorgedraegen, ten zy 'er lets byftaet; de bewee- ging is doorgaens veel Andante, 00k wel wat Adagio. Arietta, Lietje,-Klein zangftuk, vrolyker dan Aria, de beweeging is doorgaens Allegro. Zie 00k Canzonetta. Arioso, Zangerigh. Zie Cantabile. Armer la clef. De noodige tekenen van ver- hooging of verlaeging aen de fleucel van eeti ftuk ilellea. An-

-ocr page 288-



		Lyst va» Konstwoordeu. zli Arpeggio, Arpe:ge_? Arpecement, Harp- flagh; noemt men, by voorbeelt, de fchielyke pasfafien dgbg en dfaf. ^v ^l:'^ Arsis, Opilagh; tweede deel der maet. AssAi, Sterk, Zeer, Veel,- zommige willen 'er jijjez, Genoegzaem, door aenduiden, doch ten onrechte, waerom net noodigh is op het ftuk zelve acht te geeven daer men dit woort by vindt, oib te ontdekken of het ook quaelyk is gebruikt. ^! A tempo of A tempo GiusTO,'Ih de maet-of In de ftipte of juifte maet. 2Ae A batttfta'en Tempo. A'tto. Zie ASte. ' .� _'�;^;" " Aubade. Zie Serenade. Avontzang. Zie Compieta. ? ' - . .. , 'iiajuGi'-.ci :."'.a5 g �: ...:. �.ncir: ca ■ nccn'.c ' � ' ■. ucbDl ,ott: ■ >;' 3. Voor J5a//b. Zie ook Bimol en'Mqwrrti ' Ballo, Balletto, Ballet, Bael, Dans* de beweeging is fterk Allegro. Banda, Bande, Bende of Troep Muziekanten. Barbaton, Hakbort; inftrument met veeJe ko- pere en yzere fnaeren, die door twee houtjesy met de beide handed, wordep aengeflaegen. Barcarolles. Venetiaenfche lie'tjes , die de ' Roeiers van de Gondoles zingen, en zeer fraei zyn. Baritono, BarytOn. Zanger, die de laege bas klanken en de hooge van den tenor kan zin- gen ; dus noemt men ook een inftrument, dat van boven veel overeenkoornft met eene Viola di gam- fcaheeft, en onder de toets kopere fnaeren, die met den duim worden befpeelt. BaroqJue, Mozique Baroque, Verwarde Muziek; waer van de Melodie en Harmonie niet deugen. § 5 Barres,

-ocr page 289-



					%%% Lyst van Konstwoordew.

			Barres, Maetftreepjes; door welke de maetflagh wordt aengeweezen. Zie §, 7 ea 14. Bars. Zie Brufco. Bas, Laeg, Zacht. Zie 00k 2?aJ7b, 5aj7"e conJrajw- te, Bajfe figurie, Bajfe fondamntale, Bajfo d baftan- za, Bajfo concertante, Bajfo continuo, 53J7» oWga- to, Bajfo ripieno, Bajfo rivoltato* en Bourdon. Bas-dessus, Laege- of Tweede bovenftem. Basfiool,, Zie Viola bajfo,■Contra bajfo, Viola di bardonne, Viola digamba, Violoncello, en Violone. Basse coNTRAiNTE, Gedwonge bas, die, na eenige weinige maeten, weder het zelve herhaelt. Basse figuree, Gefigureerde bas; welker tel- nooten in mindere zyn verdeelt^ doch onder het zelve akkoort. Basse fondamentale, Grontbas, die alleen de grontklanken fpeelt. Bassetto, Kleine bas; befoaert als eene gemee- ne, doch die a!s eene altfiool wordt gcfpeelt. Bassins. Zie dymbaks. BAssista, Baszanger. Basso, Basse, Bas, Grontftero. Zie §.5. Basso A Ba.stanza. Zie Bajfo ripieno. BAsso couCERtaNT�, Zingende bas. Basso continuo, Basso general;, Poorgaen.de of. Generaele bas , welke men og klawier inftrumeaten fpeelt. Zie 00k Ziffrare. Bassono, Bassone , Basfon. Zie Fagotto ea ' Courteait." Basso opligato, Verbindende bas, die tot dea zang aoodigh is,^vea dus aiet gemift kan worden. Basso ripieno, Vervullende, Voile, Genoeg- zaeme of Verfterkende bas. Basso rivoltato. Bas, die na grontftem ge- weeft te zyn, bovenftem wordc. BassoTta, Zachte basftem. Bastaert.

-ocr page 290-



		Lttst van Konstwoordem, 283 Bastaert. Zie Spurio en Superfiuo. Bastanza, Genpegzacm. Zie Bajfo a baftanza- Batton, Sweep, waer door de maeten in de Partitura worden afgedeelt. Batton de me sore, Stokjeof RolletjeMuziek, daer de maet mede wordt geflaegen. Zie §.21. Battre la mesure, De maetflaen of trappen. Zie Battuta. Battuta, Maetflagh. Zie §7 tot 26. Dit woort vindt men doorgaens na Recitativo. Zie A battuta. Eazuin. Zie Pofaune en Trombone. B. C. Voor Baffo continue B e d a e r t. Zie Tranquillamnte en Pofintent. Bedrogh. Zie Inganno. Bedryf. Zie ASie en Atto. Beeving. Zie Flattementy Trembiant, Tremulant en Tremulo. , , Bekfluit. Zie Flauto bocca_t Flagolet, Flautino, Flauto piccolo en Piccolo. Bekkens. Zie Cymbales. Beklaeglyk. Zie Lagrimofo, Lacrimofo en Z.fl- mentazione. Bemol of B hol, Ronde b, dus noemt men net Molteken of teken van verlaeging. Zie §. 35;. B e m 0 h 1 s E r De toon door moltekenen of tekenen van verlaeging veranderen. §. 46" en 47.. Benaeuwt. Zie Sollecito. Benb placito. Zie A bene placito. Beqjjarre, B o^uarre. Vierkanteb, of be- ter, Herfteller. Zie §. 35. Bergeries. Zie Paftorale B e s c h e 1 d e ly k. Zie Difcreto en Con difcretkru. Beschouwer. Zie Theorico. Besluit. Zie Cadenza, Fermate_t Finale_t Firma- , te_t Inganno en Sfuggito.

-ocr page 291-



		284 Lyst van Konstwoorden^ B<e sy f e r e n. Zie Ziffrare. Betrekking. Zie Relatione. Beurtemngs. Zie Alternaments. Bevalligh Zie Gratiofo. B e w e eg in g. Zie Motus, Motus contrarius, Mo- tus obliquut; Motus paraleilus, Motus rettus en Saltarella. Bezadigt. Zie Moderato. * BiANCAj-Witte noot met eenen ftaert. Zie Mi- nima.- � - ■" 5\. .. - B i c i n i u m. Lietje van twee ftemmen, by de Trompetters in gebruik. Binding. Zie Liaifon en Cbapeau. B i s, Tweemael. Zie §.32. Biscroma. Eene zwarte haeknoot, driemael ge- ftreept. 1' BizArRi'a./ vtfbnderlyke, Kluchtige invallen, die. dan fchielyk dan langzaem,dan kort en dan weder zacht tnoetiea M>rden voorgedracgen. Blanche. Zie Bianca.- B mollare. Zie Be'mol. BoeRE concert. Zie Concert rufticque. Boere dans of deuntje. Zie Villanella. Boerestukje. Zie Paefana. Boertigh. Zie Buffo, Burle/eo en Piacevole. BombArdOj'Bombardone. Bas tot fchalmeien;. zeker blaes inftrument tans buiten gebruik. Bon tems de la mesure. Zie Tempidibuono. Boogje. Zie Liaifon. Borststem, Natuurlykc ftem; de tegengeftelde. van Falfet. Bourdon. Bas, diealtoosde zelve klank fpeelt. -Ook een regifter in het orgel. Bouree. Luftigh zang-fpeel- en dansftuk ia de "maee van % of \% het heefc veel overeenkoomft met eene Rigaudon\ de beweegiDg is veel Allegro.

-ocr page 292-



		Lyst van Konstwoorden. 285 Boutajde, Gril, Inval. Soort van Preludio. Boven. Zie Sopra, Soprano en Superius. B quadro. Zie Bdquarre. Braccio of Brazzo. Zie Alto viola. Branle. Eeri vrolyke dans in het ronde; debe- weeging is veel Allegro of een weinigh Prefto. Bravo, Bravissimo, Braef, Dapper, Aller braefft, Aller dapperft. Breeknoot. Zie Syncope. Breet. Zie Largo. Breve, Korte. Eene vierkante noot, die eens zoo lang is als eene ronde witte zonder ftaert. Zie Alia breve. Br ill ante. Een ftuk, daer men die woort by vindt, wordt met fieraeden en eenen veranderen- den ftreek of adem gefpeelt; de beweeging is om- trent Allegro moderato. Brodderie, Borduurfel, Sieraeden. Zie Agre- mens. Brunette. Een teder zangftukje; de beweeging is Andante. Br us co, Bars, Stuurs; met eenen fterken en kor- ten ftreek of ademj de beweeging is wat veel Allegro. Bucciana. Zie Clarino. Buffo, Boertigh, Kluchtig. Concerto buffo, Aria buffa, Boertigh, Kluchtigh concert of liet. Buik. Zie Refonnant en Ventre. Buono tempo. Zie Tempi di luona. Burlesco, Boertigh, Kluchtigh, met eenen kor- ten, dan zachten en dan weder fterken ftreek of adem; de beweeging is veel Allegro. Byter. Zie Mordant.

			C.

-ocr page 293-



		%%6 LYST VAN KONSTWOORDEN. C Zie ook K en S C. voor Cantus. C, <p. Tekens der gelyke maet, die vier of ache telnooten heeft; wel eer werd de geftreeke q> alleen voor de a la breve maet, die uit verminde- ringsnooten is famengeftelt , gebruikt 4 maer nu vindt men ze ook voor maeten, beflaende uit ge* meene-en verdubbelingsnooten; zy duidt door- gaens aen, dat de Muziek Allegro zal worden ge- fpeeic; de Italiaenen noemen ze Tagliato en de Franfchen C barre, Zie ook Ottupla. Gacophonie, Cacaphonie, Wangeluit,ont- ftaende door quaelyk by elkanderen gevoegde klanken. Cadence brisee. Zie Tremblement brife". Cadence jettee, Zie Tremblement jette. Cadbnza, Cadence, Stemval, Befluit. De Franichen gebruiken die woort ook in plaets van Tr emblement. Men duidc 'er ook dansmaet door aen, als mede de te maeke Fantafia, by eene Generaele paufe, doch net behoort alleen voor een befluit, net zy volkoomen of onvolkoomen, te dienen : want men gebruikt in deszelfs plaets Clau/ula of Conclufia, welke geene andere bete- kenis konnen lyden. Zie ook Finto, Inganno en Sfuggito. Calecante. Muziekbediende, Orgeltrapper. Camera, Kamer. Aria da Camera. Kamerzang, * en dus zacht; de Kamertoon is een klank laeger als de Cornettoon. Camergo. Dansinde maet van \|; de beweeging is veel Allegro of een weinigh Prefto. Canarde. Door den neus zingen, of diergelyk geluit op de Hautbois maeken als dat van de eent- vogels, zoo als de eerft beginneaden doorgaens doen, Zie ook Nafard. C a*

			-

-ocr page 294-



		Lyst van Konstwoorden. 287 Canarie, Kanarydans, in de maet van \|, waer in men de voeten ras beweegt, en dus Preftoi het is eene ibort van Giga. Cancherizante, Kreeftzangj noemt men een ftuk, dat door de eene party van achteren naer vooren, en door de andere van vooren naer ach- teren wordt gefpeelt. Canon ofCANONE, Kringzang. Eenedoorgaende Fuga, welke geen befluit heeft, en daer de eene ftem de andere, in den zelven zang en toon, of wel in eenen anderen, navolgt, en wel zoo, dat de eene de andere verzelt of accompagneert. Zie 00k Prife. Canonb cancherizato. Kreeftkringzang. Zie Cancherizante en Canon. Cantabile, Zangerigh ; zonder Agremens, en met eenen gemaetigden , zachten en eenigzins langen ftreek of adem; de beweeging is doorgaens Andante. Cantarella. Zie Chanterelle. Cantata, Cantate. Zangftuk, met Recita- tives , voor eene ftem, 00k wel voor twee of drie. Cantatille. Zeer kort zangftuk voor eene ftem, in een Concert, met recitatives. Cantatrice, Zangeres. Canticinium. Kerkgezaag. Cantico, Cantiqjje, Lofzang, ter eere van het Opperweezen, of wel een eenvouwigh Godt- vruchtigh liet, en dus met eenen fterken aen- houdenden ftreek of adem. Cant 10. Zie Canzone. Canto, Zang* Als dit woort in de Partitura, op de linien voor de eerfte fiool gevonden wordc, duidt het aen , dat zy met de eerfte ftem zal fpeelen. Cawtore. ZaDger. Cantus. i

-ocr page 295-



			a88 Lvst van Konstwoorden.

		C 4 n t u s. Eerfte- of bovenftem , die doorgae&g .. den zang heeft. Zie Difcanto. Cantus planus. Zie Plain-chant. Canzone, Zang of Liec. Dikwils hebben de ftukken, daer die by gevonden wordt, veel over- eenkoomft: met eene Cantata of Sonata. Canzonetta. Airtje, Deuntje, Lietje, Vrolyk , � zangftukje. -Zip,,Arietta. C a pell a, Kapel, Muziekzael; de Muziekanten van eenen Vorft draegen ook, doch oneigenlyk, dien naeni., Zie ook Alia capella. Capo. Zie t>a capo. Capriccio, Caprice, Gril, Byzondere inval. Allegro zoo 'er niets by ftaet, en naer den aert vap het ftuk, met eenen afwisfelenden ftreek of adem, � dan kprt dan lang, en fterk of zagt. , Capriccioso, Grillig, Eigenzinnigh. Capricetto, Kleine Gril of Inval. Capriole. Ongewoone en onnatuurlyke Salto. Caracteres de Musiqjje. Noemt men de nooten en andere tekenen , die tor het fchryven , yan Muziekftukken gebruikt worden. Carillon. Noemt men een eenvouwigh zang- ftuk, dat het klokkenfpel nabootft, en dus zeer eens luidende is, waerom het met eenen korten ftootenden ftreek of adem behoort te worden ge- fpeelt. Carrente. Zie Courante. Castagnettes. Vier kleine ronde halve dopjes van hart hout, met de holligheden tegen elkande- ren, waer van men 'er een paer aen iederen duim met een lintje vaftmaekt, en met welke onder het danfen wordt geklappert. Castrata. Een gefneeden Italiaenfche Zanger. Cattivo tempo. Zie Tempi di mala. Cavata. Doorwerkt zangftuk met inftrumen- ten. C a-

-ocr page 296-



			LVST VAN KONSTWOORDEN. 289

		Cavatine. Klein Zangftukje, dat dikwils in een Recitativo voorkoomt. Cavriola. Zie Capriole. C b a r re. Zie C. Cf cilia no. Zie Sicilians. Cembalo. Zie Tambour de basque. Cetara, Cetera, Cetra. Zie Guitarra. C h A c o n e. Zie Ciacona. Chalumeau, Herdersfluk; gemaekt van riet ter dikte van eenen mans duim, zynde van vooren met eene kurk geftopt, en daer voorzien van eene beweegbaere tong, vervaerdigt door een dwars- kerfje, in het riet achter de Kurk, te fnyden, net zelve van onderen naer het kerfje dun te maeken, en dan de tong langs het kerfje op te fplyten; men heeft 'er 00k van hout met een rieten montftuk. Chanson. Zie Canzone. Chant. Zie Melodia. Chanterelle. Noemt men de hoogfle fnaer van een inltrument. Chanteur. Zie Canton. Chantre, Koorzanger. C h a p e au. Zie Liaifon. Chevalet, Kam , van een fnaer inCfrument. Zie §. 43. Chiave, Muziekfleutel. Zie §. 5. C h 1 e s a , Kerk. Mufica da Chief a , Kerk Muziek. Chiffrer. Zie Ziffrare. Chirie. Zie Kyrie. Chitarra. Zie Guitarra. Chiudendo col Ritornello, col Aria. Duidtaen, dat men de Ritornello of Aria, noch eens moet zingen en daer mede eindigen. C hoe or. Noemt men een ftuk van drie, vier of meer ftemmen met eene volkoome Harmonia. Het duidt 00k Cboro aen. T. Cho-

-ocr page 297-



		29° Lyst van KonstvVoordeS. Chorale, Kerkliet. Choriste. Zie Cbantre. Choro, Chorus, Choeur, Koor; plaets daer de Zangers in de Roomfche Kerken zitten , het heeft 00k de betekenis van Tutti. Chromatico, CHROMAriquE. Noemt men de tooncn met verhoogings of verlaegings teke- nen ; als mede de pasfafiSn , waer in men met 200 genaemde halve toonen klimt en daelt; by voorbeelt, C c kruis , D d kruis , A a mol, G g mol, en diergelyke. Zie Pajfage cbromaticque en Diatonico. Chronometre, Tycmeeter, voor de Muziek; de befte is de (linger. Zie §. 16. en vervolgens. Ciacona, Ciacconna. Noemt men een ftuk, dac akoos mec de tweede telnooc der maet van ? of * aenvangt, gecomponeert met eenen gront- bas, die vier, vyf of meer maeten de zelve klanken heeft, terwyl de bovenpartyen veranderen ; de beweeging is Allegro moderato of wat Andante. C1F F R A a e. Zie Ziffrare. Cimbalo, Klaveflmbel; klawier inflruraent, waer van de kopere en yzere fnaeren, door tangenten, voorzien van kraeien pennetjes, of veertjes ge- maekt van een ftukje fnaer, worden aengeflaegen. Zie §. 61. en vervolgens de befchryvinge van een volkoomen klaveflmbel. Cist re. Zie Guitarra. Clarinetto. Blaes inftrument met een mont- ituk, op de wyze als dat van eene Cbalumeau, hebbendedc gedaente van eene Hauthis, en by- na het geluit van eene trompet. Clarino, Trompet. Clausula. Zie Cadenza. Clavecimbalo. Zie Cimbalo.

			Cla-

-ocr page 298-



Lyst van Konstwoorden. 29* ClaVicordo. Een inftrument als een Cimbalo, doch wiens fnaeren door kopere pennetjes wor- den aengeflaegen. Clavier de gambe. Klavefimbelmet darmfnae- ren, die op raderen, als die van eene Lira, wor- den nedergedruktj en welke men met de voeten beweegt. Clef. Zie Cbiave. Coda. Noemt men twee of drie maeten, die het befluit van eene Canon maeken. Col' arco. Met den ftrykftok; die volgt na Pizzicato. Collascione, Colachon. Een fpeeltuigh der Turkfche Vrouwen , met twee fnaeren , cenen langen hals en een lichaem als eene halve me- loen. Col leg no. Met het hout van den ftrykftok. Colofone, Hars, voor den ftrykftok. Coloratura. Is de gemeene naem van alle fie- raeden; een ftuk , daer 'er zeer veele in zyn, voert daerom ook dien naem. Comes. Noemt men de tweede ftem , die het tema der Fuga heeft. Come sopra, Als boven. Dit duidt doorgaens aen, dat men iets moet herhaelen. Come sta, Zoo als het ftaet; zonder byvoeging van Agremens. Comma. Kleine intervallo, die by het Tempera- menu plaets heeft, en ontftaet door het quaelyk afdeelen der klanken. Comodo, Gemakkelyk. Zie Tempo comodo. Compieta, Complies, AvontzaDg; in de Roomfche Kerk gebruikelyk. COMPONITORE, COMPONISTA, COMPOSI- TEUR, Componift, Samenfteller. Zie §. i.

	T a
	T a	Com-
		Com-

-ocr page 299-



		292 Lyst van Konstwoorden. Compositione , Composition, Compofitie, SameDltelling. Con, Met, Concertante, Zingende. Bqffoconcertante, Zin* gcnde bas, en dhs een der nootzaekelyke ftemmen. Zie Obligato. Concertato. Scuk, waer ia alle ftemmen zang hebbeD. Concertisten. Uittrekkers van Concerten; Lieden, die hun werk macken met dac van ande- ren te pronken. Concerto, Concert, Samenzang, daer de voornaeme ftem Solo in heeft. Concerto grosso, Grooc Concert met veele ftemmen. Concert rustiq_ue, Boere Concert. Muziek- ftak, beftaende uifgemeene lietjes en vrolyke ia- v alien. Concert spirituel, Geeftelyk Concert, in Vrankryk, gcduurende de vaften, in gebruik. Concldsio. Zie Cadenza. Concordant. Zie Tenon. Con discretions, Met befcheidenheit; dus niet te haeftigh of te langzaeni, noch te hart of te zacht, maer Allegro moderate. Condolcessa, Met lieflykhcit, zacht en aen> genaem; omtrent als Cantabile. Con express ione, Met nadrukj dus niet fchie- lyk, maer met eenen afwisfelenden ftreek of adem , en wel zoo, dat het ftuk de uitwerking hecft, welke het bedoelt; de beweeging is door- gaens Allegro moderato. Con l' arco. Zie Area. �CONSEGUENTE , CONSEGUENZA, CoNSE- q^uenz a. Noemt men de ftem, die oa de Guida in eene Canon en Fuga voigt. .;... . Con-

-ocr page 300-



		LYST VAN KONSTWOORDEtf. 293 Consonance, Gonsonanza , Consono, Consonante. Akkoort of Samenklank,, die welluidende is, het tegengeftelde van Dijfonance. Con sordino, Met eenen demper. Zie Sordino. Con spirito, Met geefl. Zie Spiriiuofo. CoNTiNUATo, Doorgaende; met gelyke fterkte en famenhang der nooten. Contra, Tegen; het wordt 00k voor Alto ge- bruikt. Contra basso, Tegenbas of Contrabas. Zie §� 59. Contr* alto, Tegenalt. A doi Contr'alti. Met twee alten, die tegen elkanderen werken. Contra punto, Contra point, Tegcnpunt of noot, die in de Compofitie tot een akkoort tegen eene andere wordt gezet. Contraste, Tegenftelling; deeze hceft plaets, wanneer een ftuk verandert van aert, dat is van langzaem fchielyk, van laeg hoog of van zacht hart wordt, en dusook omgekeert. Contra tenore. Zie Alto. Contra viol one. Zie Contra bajfo. Contre danse. Dans van vcrfcheide perfuonen, op Bals zeer in gebruik , de Muziek.wordt door- gaens Prejto gefpeelt. Contre fuge. Zie Faga per arjin ed the fin. Copiare, Affchryven. Copista, Copiste, Affchryver. Cor da , Corde, Snaer, die op fpecltuigcn wordt gefpannen, het zy van darmen, koper of yzer. Cornamusa, Cornemuse, Doedelzak. Zie Ranz � des ■ vacbes. Cornet. Regifter in een orgel. Cornet de chasse, Jagthoorn.

			T3 Cor-

-ocr page 301-



			294 Lyst van Konstwoorden.

		Cornettino, Cornet k bouquin, Kleine Tromp- of Kromhoorn ; in plaets van deeze ge- bruikt men tans de Hautbou. Cornettoon; deeze is een klank hooger dan Kamertoon. Zie Camera. CoRNO, CORNO DI CACCIA, OOR DE CHAS- se, Waldhoorn; lange kopere hoorn, in twee of drie firkels geboogeD; de Muziek voor den zelven wordt altoos in den op- of afgaenden naturellen C of A toon gefchreeven; en de hoorn door op te zetten ftukken verandert,naer de toonen, waer uit de Muziekftukken zyn gecomponeert; de Mu- ziek voor de Menfchen ftemmen kon mede dus gefchreeven worden, om dat deeze zich als van zelve naer de inftrumenten fchikken. Coro, Corus. Zie Choro. Corona. Zie Generaele pauze. Coule, Voorflagh van boven naer onderen. Zie §� 36. Cooper. Zie Tronco. Couplet, Vaers van een Zangftuk. Courante. Dansftuk In de maet van f of 1, met veele korte loopende nooten; het wordt Allegro moderate gefpeelt. Cooronne. Zie Corona. Courteao. Verkorte Fagotto. Crescenza, Crescendo of Cres., Toenee- mende; hoe langer hoe harder; dit wordt aenge- duidt door twee afwykende linien, uit een punt, van de linke naer de rechte hant, getrokken. Croche. Zie Croma. Crochet. Witte of zwarte noot, die door den ftaert gtftreept is en tot de Abbreviatura wordt gebruikt. Croma, Haeknoot, eene zwarte, die eens ge- ftrwpt is , de telnoat der Verdubbelingsnooten. Zie §. 4. Cromk.

-ocr page 302-



		Lyst van Konstwoorden. 295 Crqme. Als die woort onder eene lange noot llaet, duidt het aen, dat zy in haeknooten of kor- ten zal worden verdeelt. Croq^ue NOTE, Croq^ue sol. Noemt men eenen Speeler, die vlugh is; doch alles zoDder geeft of verftant voordraegt. Custos, Aenwyzer. Zie §. 31. Cymbales. Twee kopere bekkens met hantvat- ten, waer mede, by Veltmuzick, de mnet wnrdt geflaegen, afkomftigh van de janitfaeren. Een Triangel draegt 00k dien naem. Cymbel. Regifter in een orgel. D D. Voor Dextra manu. In de Franfche Muziek D. voor Doux , en in de Basfo continuo voor Difcanto, Desfus, of Bas-desfus. Da, Door, Van het. Da Capflla, Door de Kapel, wordt 00k ge- bruikt voor Tutti. Da Capo, Van het begin. Da Capo al Fine, Van het begin tot aen het einde. Da Capo fino al fegno, Vaa het begin tot aen het teken. Daelen. Zie Defcendre en Remisjione. Dal' segno, Van het teken, duidt aen, dat men weder van zeker willekeurigh teken , dat boven de eerfte Portee doorgaens wordt gevonden, zal beginnen, en voortgaen tot de Generaele pauze of het woort Fin. Zie §. 27. Het woort dal' wordt 00k geftelt voor de naemen der Auteurs of Com- poniften, doch meeft Del. Damigella. Zie Delia Damigelh. T 4 Danza,

-ocr page 303-



		Lyst van Konstwoorden-
	296	Lyst van Konstwoorden-
	296

Danza, Dance, Dans. Zie Allemanda, An- gloife, Bouree, Branle, Cadenza, Camergo, Cana- rie , Carrente, Caftagnettes, Ceciliano , Contre- danfe, Courante, Folie d'Efpagne, Forlane, Gagliar- da, Gavotta, Gisa, Hornpippe, Intermezzo, In- train, Lowe, Mimtttto, Mourki, Pasfepied, Po- lenoife, Rigaudon, Sarabande , Sicilidna, Tambu- rino, Tournee, en fillanella. Dapper. Zie Bravo. D. C. Voor Da capo. Debiter, Haeften, Dryvenj fchielyker zingen of fpeelen dan het ftuk vereifcht ; die gebrek is tans zeer algemeen, tot groot nadeel van Leer- lingen en goedc flukken. Decima. Akkoort van een o&aef en eene drie, of wcl van tien klanken ; men noemt het 00k de verdubbelde drie. Decima terza. Akkoort van dertien klanken of de verdubbelde zes. Decima quart a. Akkoort van veertien klan- ken, of de verdubbelde zeven. Decima q_uinta. Akkoort van vyftien klanken, of hec verdubbelde o&aef. Dkcrescenza, Decrescendo, Decres., Afneemende; dat is hoe langer hoe zachter; het teken daer van is twee linien, die in een punt aep de rechte hant te famen loopen. Deelnoot. Zie Syncope. D e c r e , Trap, Affiant der eene noot van de andere. Dh l, Dell a, Van. Della Damigella, Van Mejuffrou. Della Signora, Van Mevrou. Del Signore, Van den of myn' Heer. Demancher, Hergrypen, Verzetten; de hant aen de toets naer boven fchuiven om hooger te konnen grypen, en geene losfe fnaeren tegebruiken. Demi-

-ocr page 304-



	Lyst van Konstwoorden. 297

Demi-jeu, Ademi-jeu of A-demi. Dat is niet hart noch zacht. Zie Sotto voce. D em per. Zk Sordino, Adoucir, Con fordino en Sourdine. D e r d e. Zie Terza. Descendre, Daelen, van hooge naer laege klan- ken. Zie § 48. Dessus, Eertte- of Bovenftem. .Zie Difcanto. Detache. Zie Spiccato en Scioltp. Detonner. Uit den toon raeken , valfch zingen. Deux. Zie Dua. Dextra manu, Dextra, Rechte bant; die koomt veel voor in de Muziek voor de klawier inftrumenten. , Di, Van. Dialogo, Dialogue, Samenzang, daer de ftemmen elkanderen antwoorden en zich op het einde te famenvoegen. Diapason, Oftaef. Het duidt 00k aen eene ta- fel, daer de maet der inftrumenten op is uitge- drukt. Zie Oclava. Diatonico, Diatonique. Noemt men de natuurlyke order der klanken , alle toonen zyn derhalven natuurlyk, als de akkoorden zuiver zyn, dat is als de zelve evenredigheit daer in plaets heeft, die in de ongetemperde naturelle C en A toonen wordt gevonden. §. 45 46 en 47. am dat de order van opvolging natuurlyk blyft. Zie PI.,4. Het tans in gebruik zynde klaveCmbel, wiens klanken men tempert, heeft derhalven geene wac- re natuurlyke toonen. - Diese, Diesis. Kruis, Duurteken of teken van verhooging. Zie §. 35. Dieser. De toon door kruisfen., Duurtekenen of tekenen van verhooging veranderen. Zie §. 46 en 47- T 5 Di-

		>

			, ■■■

-ocr page 305-



	298 Lyst van Konstwoorden.

DlLETTAMENTO, Dl'LETTANZA, DlLETTA- sione. Zie Rejouijfance. Diminuto, Diminuee, Verkleinde. Zie§. 55. Diminutione, Dimunition, Verkleining, noemt men het deelen van eene telnoot in min- dere. Zie VariaXio. Discanto, Discant, Eerfte- Zingende- of " Vrouwenftem. Zie §. 5. Discordo, Discordant, Wanftemmigh; niet overeenftemmende of akkoort. Discreto, Discretement, Befcheidelyk. Zie Con difcretione. DrsciPELE. Zie Scolare. Dissoluzione , Dissolution, Oplosfing; deeze heeft plaets, wanneer, na eene Disfonan- ce, eene Confonance volgt. Zie Rifoluto. Dissonance, Dissonanza, Dissonante, Akkoort of Samenklank, die wanluidende is, het tegengeftelde van Confonance. Dissonance majeure. Noemt men dat wan- geluit, het welk in het klimmen der klanken wordc opgeloft. Dissonance mineure. Noemt men dat wange- luit, het welk in het daelen der klanken wordt opgeloft. Divoto, Eerbiedigh; dus omtrent Grave. D. M. Voor Dextra manu. D 0. Gebruiken de Italiaenen voor ut. Dodecupla di Croma. Is de naem der mact van V* Doedelzak. Zie Cornamufa en Mufella. Do 1. Zie Dua. Do iter. Zie Applicatursi. Dolce, Zacht, Lieflyk, omtrent als Amabile. Dolcemente, Zachtjes, wat zachter dan Dolce. Doloroso,

		r

-ocr page 306-



		Lyst van Konstwoorden. 299 Doloroso, Smertelyk, en dus klaegcnde, met eenen fterken langen afwisfelenden ftreek of adem; de beweeging is wat Largo. Dominante. Noemt men de vyfde Doot van den toon, waer uit men fpeek, en dus de quint of derde van het volkoomen akkoort; G is de Dominants van den opgaenden C toon, en D die van den afgaenden A toon. Zie de toontafels PI. 4, Door. Zie Da. Doorgaende. Zie Continuato. Doorgaendf noot- Zie Leiding. Doppio, Dubbelt. Double basse, Dubbele bas of Contrabass Zie Contra basfo. Double croche, Dubbele haeknoot ; eene zwarte, die tweemael geftreept is. Double fuge. Zie Fuga doppia. Doubles, Dubbelflaegen. Zie §. 36. Doux. Zie Piano en Dolce. Draeiorgeltje. Zie Serinette. Drie. Zie Terza, Sesquialtera, Tempus ternarium, Terzetto , Tierce, Tre , Trias harmonica , Trio, Trioolen, Triple, Triple Croche en Triton. Driehoek. Zie Triangel. Drietjes. Zie Trioolen. Driftigh. Zie Pasfionato. Drinkliet. Zie dinette en Ronde de table. Droevigh. Zie Lugubre en Affiige. Dryvf.n. Zie Dibiter. Dua, Due, Duo, Twee. Dubbele over- of naslach. .Zie Accento doppio. Dubbele voorslagen. Zie §. 36. Dubbelslagen. Zie Doubles, Rol en Sirkel. Dubbelt. Zie Doppio , Accento doppio, Double tasfe, Double croche, Double fuge, Doubles en Duplo. Duetto.

-ocr page 307-



			joo Lyst van Konstwoorden.

		Duetto. Klein ftukje voor twee ftemmen. Zie Duo. Men geeft ook dien naem aen een Muziek- ftuk voor twee gelykefpeeltuigen, daer het eene het andere nabootft en verzelt. Dulcino, Quart fagot, Kleine basfon. Zie Fa- gotto. Duo. Stuk voor twee ftemmen ofzang van twee perfoonen, die door inftrumenten, welke de Basfo continuo of akkoorden fpeelen, verzelt worden. Duodecima. Akkoqrt van twaelf klanken of de verdubbelde vyf, Duplo, Dubbelt. Duro, Durale, Dur, Duur, Hart, Wreet, De Hoogduitfchers noemen alle de opgaende too- nen Duur. Zie §. 53. Zie ook Dijtfe en Diefer, Dux. Zie Guidn, Pwarspluit. Zie Flauto en Traverfo. ... ■ E ■ E, Ed, Et, En. Jlllegro e prejio, Vrolyk en. fchielyk. Allegro ed andante, Vrolyk en eenpae- ^righ' Ecco, Echo, Echus, Weerklank. Dit woorc duidt aen, dat eenige inftrumenten in een byzon- der vertrek , of aen het einde eener zael, den weerklank of Ecco zullen nabootfen , het welk altoos zacht wordt gedaen, waerom men dit woorc ook wel in de plaets van Piano vindt. Echelle. Zie Gamma. Dus noemt men ook eene Stroovedel. Eenklank. Zie Unifono en Equifono. . Eenpaerigh. Zie Andante. Eensluidende. Zie Univoque. Eentoomcheit. Zie Monotonie, Een-

-ocr page 308-



		Lyst van Konstwoorden. 301 Eenvowwigh. Zie Scbietto, Semplice en Simple. Eenzang. Zie Monodia, Recit, Seul en Solo. Eerbiedigh. Zie Divoto. Effet, Uitwerking. Egal, Egalement. Zie Una. Einde. Zie Fin en Sino. Elegia, Rouw- of Klaegliet. Zie Lamentazione. Embouchure, Aenzet. De befte is, waer by men weinigh wint gebruikt, den zelven niet hoort, en nochtans een ront- en vol geluit voort- brengt, den ftoot met de tong achter de boven- tanden en niet tegen de lippen maekt. Eng. Zie Stretto. Enkelt. Zie Sciolto en Semplice. Entonner, Opheffen, den toon inftellen. Entr'acte; dus noemt men eene Sympbonia, die tusfchen de AEles eener Opera wordt gefpeelt. Zie Intermezzo. Entree. Zie Intrada. Epinette. Zie Spinetto. Equisono. Zie Unifono. Ernstigh. Zie Grave en Grave ajfai. Etendue, Uitgeftrektheit van den eenen klank tot den anderen; een Odtaef beftaet uit 32 van elkanderen onderfcheide zuivere en voor bet ge- hoor vatbaere klanken. Zie §. 58. Euphomje, Eusonia, Euphonie, Wellui- dendheit. Evenredigheit. Zie" Proportione. Executore, Executeur, Uitvoerder,noemt men eenen Zanger of Speeler. Zie §. 1. Expressione, Expression, Nadruk. Zie Con exprejjione.

			f.

-ocr page 309-



		Lyst van Konstwoorden.
	302	Lyst van Konstwoorden.
	302

F F. Voor Forte. Fa. Klanknaem in plaets van F. Zie §. 2. Facteur, Orgel- of Klawiermaeker. Fagotto, Basfon, Blaes inftrument, daer met een rietje de grontftem of bas voor de Hautbois op wordc gefpeelt, deszelfs laegfte klank is B, doch door zacht blaezen gaen zommige tot A. Zie 00k Dulcino. Falsa, Valfche. Dit woort brengt veel verwar- ring in de benaeming der akkoorden. Zie Quarta; beft is net daerom de benaeming in §. 55. opge- geeven te volgen. Falset. Noetnt men eene fcherpe doordringen- de Item, waer mede men hooger dan natuurlyk zingt. Fanfare, Air de Fanfare, Trompetgefchal, Trom- petdeuntje, Vcltmuziek, die veel geluit maekt. Fantasia, Fantaisie, Gedachte of Inval van eenen Muziekant, die hy voor de vuiftfpeelt. Zie §. 27. Men vindt 00k itukken, die dien naem draegen. Zie Capriccio. Fausset. Zie FalJ'et. Faux, Valfch. Zie Falfa. Fermate, Befluit, Cadenza, Generaelepauze. Zie §� 27- F. F. Voor Piu forte. F. F. F. Voor Fortiffimo. Fifaro, Fifere. Pyper, noemt men hem, die op eene foort van kleine dwarsfluit fpeelt, by de Krygstroepen in gebruik. Het fluitje draegt 00k dien naem. Figura, Figure. Zie Carafteres de Mufique. Figure mute, Figures muettes. Zie Paufa. Filer.

			-■

-ocr page 310-



			Lyst van Konstwoorden. 303

		Filer. Noemt men het fpaeren van den adem, in het zingen van eene langenoot, door zacht aen te vangen en uit te houden, of zacht aen te van- gen, te verfterken en zacht te eindigen. Fin, Fino, Fine. Einde. Finale, Befiuitnoot; daer eene periode of wel het ftuk mede eindigt. Men noemt 00k dus het Jaetfte ftuk van een Concert, dat doorgaens een Allegro of Prefto is. Finito, Fin 1. Noemt men eene Fuga of Canon, die een befluit heeft. Finto, Feint, Geveinft. Cadence feinte, Ge- veinft befluit. Zie Sfuggito. Fiool. Zie Violino, Alto viola, Br actio, Lutbier, Quinte, Viola, Viola basfo, Viola da br actio, Vio- la d'amory Viola di bar dome, Viola di gamba, Vio~ letta en Violoncello. Fioretto, Fiorito, Verfiert, noemt men een Muziekftuk, waer van de telnooten zeer verdeelt zyn, en daer veele kleine tusfchennootjes in voor- koomen. Firmate. Zie Fermate. Fistuleeren. Zegt men van iemant, die na« tuurlyk eene grove ftem heeft, en fyn wil zingen. Flageolet. Een klein Bekfluitje, met vier ga- ten boven en twee onder, daer men vogeltjes mede leert. Flattement, Beeving. Zie §. 29. Flautino. Zie Flagolet. Flauto, Fluit, Dwarsfluit; zy heefc zes vinger- gaten van boven , en eene klep op het zevende voor den pink der rechte hant, Quants heeft in 1726 'er noch eene klep by gevoegt, om laeg d kruis, akruis,ea de volgende d kruis en g kruis zuiver te konnen fpeelen; haere laegfte klank is D, zacht blaezende kan men 00k c kruis fpeelen ,� zy

-ocr page 311-



		304 L\'3T VAN KONSTWOORDEfl. zy hebben meefl: alle vier middenftukken , heC derde koomt over een met een klavefimbel, dac wel geftemt is, hec kortfte of vierde is een vyfde deel van eenen klank hooger , hec tweede is zoo veei laegcr, en het eerfle is noch een vyfde lae- ger; deeze ftukken dienen om deiluit nv t andere inftrumenten te doen overeenftemmen, het welk zeer juift kan gefchieden , als men do ftukken, die naby koomen, doch noch iets te hoog zyn; wat uittrekt, en dus de fiuit langer maekt. Zie §. 62. Men heefc 00k tens en oftaef fluiten, als mede eene basfluit, met vyf kleppen, gelyk 00k eene, die men Flute traverficre a bee noemt, doch deeze zyn byna alle buiten gebruik. Flauto bocca, Flauto dolce, Bekfluit, Fluitdoes , tans byna buiten gebruik, zy heeft zeven gaccn voor de vingers van boven en een voor den duim der linkehant van onderen, haer laegfte klank is F. Flauto piccolo. Kleine Bekfluit, een oclaef hooger dan eene gemeene , wel eer zeer in ge- bruik. Fleuri. Zie Fioretto. Florito. Zie Fioretto. F l v 1 t. Zie Flauto, Fifaro, Flagolet, Flauiino, Flauto bocca, Flauto piccolo, Flute, Flute de Pan, Flute douce, Flute de tambourin, Flute traverfiere, Petite flute, Piccolo, Piffero, Traverfo en Zufolo. Flute, Fluit, Regifter in een orgel. Flute de Pan, Pansfluit, Herderspyp; beftaen¹. de uit eenige naeft elkanderen, in eenery gevoeg- de korte en langere holle rieten; men maekt ze 00k van blik of koper. Flute de tambourin. Zie Tambourin de Pro- vence. Flute douce, Flute a bec. Zie Flauto bocca. Flute

-ocr page 312-



		Lyst van Konstwoorden: $>§* J?LUTE TRAVERSIERE. Zie FltlUtO. Folie d'Espagne. Eenbekende Spaenfche dans, die door een' perfoon gedanft wordt, en waer in veele veranderingen of variatien voorkoomen. Fondamentaele toon, Gronttoon , wordc de opgaende C en de afgaende A toon genaemt, om dat alle andere daer van door verhooging en . verlaeging worden afgeleidt. Dus wordt ook ge- naemi de toon, die een Componift tot zynen Hoofttoon neemt, en waer mede zyn ftuk aen- i vangt en fluit. Zie §. 46, 47, 52 en 53. Fondamento. Zie Fundamento. For lane. Venetiaenfche dans, in de maet vaia ? of g. Zie Saltarella. Forte, Fort, Sterk. Fortissimo, Zeer fterk of AUerfterkft. F r a n 9. o 1 s e , A la Franchise; Op zyn Franfch ; dus niet fchielyk; tans beginnen de Franfchen mede zeer fchielyk te fpeelen. Frappe. Zie Thefis. Fuga, Fuge, Vlucht ; noemt men een Muziek- ftuk, daer de eene party de andere als tot vluch- ten dwingt, om dat de volgende in het Tbema van de voorgaende invalt, die het dan verlaet en at* leen accompagneert of verzelt. Zie ook Prife- Fuga doppia, Dubbele vlucht; wanneer de eerfte party een Tbema fpeelt, en de tweede, io plaets van hec zelve ria te volgen, een ander op- heft, en zoo over en weder. Zie ook Pri/e. Fuga per arsin ed thesin. Vlucht door klimming en daeling, is het geene men noemt Mo- tus Contrarius. Zie ook Pri/e. Fundamento, Gront; noemt men alle basftem- men, maer voornaemelyk de Basfo continuo, ora Clat zy de gront der ganfche Harmonia is. Y Furio*

			^

-ocr page 313-



		jo5 Lyst van Konstwoorden. Furioso, Verwoet; vervolgens fterk en fchielyk, dat is met eeDen fterken korten ftreek of adcm» en dus omtrent PrefiiJJimo. Fusa. Zie Croma. Fusee. Noemen de Franfchen eenenloop van eeni- ge fchielyke, naeft elkanderen volgende, op- of afgaende nooten. Zie ook §. 30. G Gaeuw. Zie Scbielyk. Gagliarda, Gaillarde. Een vrolyke lufti- ge dans, in de maet van \| of \| fterk Allegro of een weinigh Prejto. Gai. Zie Allegro. Gaillardement. Zie Legerement. Gamma. De naem eener Griekfche G, waer door het geheele A, B, C der Muziek wordt aengeduidt. GARDIEH. Zie Cuftos. Gavotta, Gavotte. Zekere luftige dans, i»de maet van C of J, waer van de Muziek vroiyk is, de zelve begint gemeenlyk met den opflagh der maet, en heeft twee of meer reprifen, ieder van 4, 8 j of 12 maeten ; de beweeging is veel Al- legro. G aye me NT. Zie Allegretto. Gebonden. Zie Legato, Liaifon_s Notes legates en Syncope. Gedachte. Zie Fantajia. Geestigh. Zie Spirituofo. G eh eel. Zie Pieno. Gelyk. Zie Egal en Una. Gemeenenooten. Zie Noire. Gemakkelyk. Zie Comodo. Gemshoorn. Regifter in een orgel.

			Gene-

-ocr page 314-



		Lyst van Konstwoorden. 307 Generaele pauze. Zie §. 27. Corona, Com- ronne en Paufa generalis. Genere, Genre. Zie Gewux. Genoegzaem. Zie Bajtanza. Genus, Geflacht, Toonfoort, waer van de ouden 'er veele hadden, als Genus Cromaticum, Diatom- cum en Harmonicum 6?c., doch tans heeft men 'er maer twee, naemelyk de op- ea afgaende of Major en Minor. Zie §. 4.6, 47 en 53. Gepunte nooten. Zie Notespointes en §.30. Gesleept. Zie SliJJato. Gestipte nooten. Zie Notes pique's en §. 30. Getittelde nooten. Zie Notes avec despoints en §. 28. Geveinst. Zie Finto. Gezicht. Zie Vifta en Jouer d livre ouvert. GigA, Gigue of Guiq_ue. Engelfche dan, in de maet van \|, f, \| of », nu en dan vindc men 'er 00k in de maet van jj, zy worden Allegrt ajfai gefpeelt. Giusto. Zie A tempo.* Gloria. Een gedeelte van eene zingende Mis₈in de Kerken van zommige Proteftanten in ge- bruik. Gola, Gosier, Keel. Gout. Zie Gujlo. Grado. Zie Degre. Gratioso, Gracieusement, Bevalligh. Dit heeft veel overeenkoomft met Andante. Grave, Gravement, Ernftigh, Staetigh, Zwaermoedigh en dus zeer langzaem, dat is fterk Largo, of noch wat langzaemer dan Largo, ea wel met eenen eenigzins zwaeren en langen ftreek of ftcrken aenhoudenden adem. Grave assai. Zeer Ernftigh ee dus langzaemer dan Grave, Zie 00k ajjai. V 3 Gril.

-ocr page 315-



			308. LYST VAN KONSTWOORDEN.

		Gril. Zie Boutade, Capriccio, Capricciofo en Ctfc pricetto. Gront. Zie Fondamento, Fundamento en Fonda- mentaele toon. Grontstem. Zie Bajfo. Groot. Zie Grojfo, Maggiore en Major. Grosso, Groot. Zie Concerto grojfo. Guida, Guide, Aenwyzer. Noemt men de beginnende Item in eene Fuga en Canon. Guidon. Zie Cuftos. Guita'rra. Syter, Guitarn ; zeker Spaenfch ipeeltuig, voorzien van kopere banden en kopere fnaeren, welke met een pennetje door de rechtc hant worden aengeflaegen , en met de linke be- fpeelt. Gusto, Smaek. Zie A gufto. Gusto so, Smaekelyk, Aengenaem. Zie Soave. H H- Dus noemen de Duitfchcrs B naturel. Zie §� 50. Haeknoot* Zie Croma, Bis croma, Crome, Dou* ble Crocbe en Triple Crocbe. Haesten. Zie Debiter. Hakbort. Zie Barbaton, Pfalterion en Tympanon. Half. Zie Mezzo, Semi breve, Semi croma, Semi minima en Semi tono. Halve sirkel. Noemt men twee aen een ge- voegde Doubles. Hant. Zie Mano, D., Dextra manu, D. m., S., Siniftra manu en S. m. Hantfiool. Zie Violino en Vioktta. Hardiment. Zie Ardito. Harmonia, Harmowie, Overeenftemming. Zie Accordo en §. 1. Hav

-ocr page 316-



		Lyst van Konstwoorden. 3©g Harmonie directe, Rechte overeenftemming; daer de bas de grontklanken en de andere ftem- men de akkoorden hebben, naer evenredigheic vaD baer verfchi] met den bas. Harmonie renversee,Onrechteovereenftem- ming; daer niet de bas maer eene andere Item de grontklanken heeft. Harmonieux, Overeenftemmende, Welluidende, H armonometr e. Zie Monocbordium. Harpa, Harpe, Harp; een driehoekigh fpeel- tuigh, befpannen met darmfnaeren, die met de vingers der beide handen gefnelt of gekneepen worden, met de rechte hant fpeelt men de boven- ftem en met de linke den bas. Harpeggiato, Harpege. Zie Arpeggio. Harpslagh. Zie Arpeggio en Harpeggiato, Hars. Zie Colofyne. Haut. Hoog, Hart, Sterk. Zie Aigu. Hautbois, Hobo; een bekent iDftrument, dat door een rietje wordt geblaezen en van onderen wyt is, het heeft vyf vinger gaten, waer van hec derde en vierde dubbelt zyn; voor den pink der rechte hant heeft het twee kkppen, en tot laegftea klank C. Zie ook Scbalmei. Hautbqis d'amour. Eene groote hobo. Haut-dessus, Hooge of Eerfte bovenftem. Haute-con tre, Hooge Alto. Haute-taille, Hooge Tenore. Heele s irk el. Noemt men vier aen een ge» voegde Doubles. Heer. Zie Signort en Del Signore. IJelthaftigh. Zie Martial en Maefiofo. Herdersfluit. Zie Cbalumeau. Herderspyp. Zie Flute de Pan. HerderszAng. Zie Pajiorale. HergrypEN. Zie Dimancber en Mezw. V 3 Her*

-ocr page 317-



			$10 Lyst van KonstWoorden.

		Herhaeling. Zie Reprife, Come fopra, Reper- cujjio, Repetatur, Repetition, Repetizione, Re- plica en Riprefa. Hersteller. Zie Biquarre. Herstemmen. Zie Raccorder. Hinkende. Zie Alia zoppa. Hobo. Zie Hautbois , Hautbois d'amour en Piva. Holfl&ute. Zie Holpyp. Holpyp. Regifter in een orgel. Hooftnoot. Zie Prieme, Principale en Tonique. Hoofttoon. Zie Fondamentaele toon. Hoog. Zie Haut, Aigu en Sons aigus. Hoogeschool. Zie Academic Hoogleeraer in de Muziek. Zie ProfeJJore di Mufica. Hornpippe. Engelfche Matroofendans voor een' perfoon, in de maet van I, Allegro ajjai. Hymnus, Hymne, Lofzang, cer eere der Go- den of Helden, ook wel ter eere van het Op- perweezen. I J Jagthoorn. Zie Cornet de cbajje. Imitatione, Imitazione, Navolging; deeze heefc plaets, wanneer de tweede ftem de eerfte nabootft, het zy hooger of laeger. Imperfetto, Imparfait, Onvolkoomen. In, In, met. In tre, In quatuor, In cinque fiate, In of met drie, vier of vyf Reprifes. Index- Zie Cujlos. Inganno, Bedrogh. Cadenza d'inganno, Bedrie- gelyk befluit. Zie Sfuggito. Inleiders. Zie §.47. rfppogiatOy Smfible en Sous � tonique. \%\®o. Zie Hymnus:

-ocr page 318-



			Lyst van Konstwoorden. 311

		Instrumens. Zie Stromento. Instrumental, Mufique injlrumentale, Muziek voor inftrumenten. Intenzione,Intentione, Intenser. Ver- hoogen , Verflerken. Sons intenfes , Verhoogde of verfterkte klankenj het tegengeftelde van Re- mijjione. Intermezzo , Intermede, Tusfchenfpel, Zang of Dans; dus nocmt men het geene ge- fpeek, gezongen of gedanft wordt, tusfchen de AEtes eener Opera of Comcdie, of wel na het einde van een ftuk, eer een volgend begint. Intervallo, Intervalle, Tusfchenwytte, Afftant, van twee onderfcheiden klanken of ak- koorden. Zie Accordo. Intonation. Zie Entonner. Intrada, Intrede; Voorfpel tot opening van een Concert; als'erniets by ftaet Andante; met eenen korten fterken ftreek of ademftoot. Een dans tusfchen de AStes eener Opera draegt ook dien naem; men zegt zulks ook van eene Item, die aenvangt zich te laeten hooren. Introduzzione. Zie Intrada. Inval. Zie Fantafia, Bizarria, Boula.de, Capric- cio en Capricetto. Jouer A LivRE ouvert. Op het eerite gezichc een ftuk fpeelen. Zie Vifta. Joyeux. Zie Allegro. Istesto, Het zelve. Cantar I'ijlefto, Het zelve .zingen. K Zie ook C Kam. Zie Cbevalet, Magada en PonUcellt. Kamer, Kamertoon. Zie Camera. Kanarydans. Zie Canarie. y 4 Kapei,),

-ocr page 319-



		$l^ Lyst van Konstwoorden.' Kapel, Kapelmeester. ZieCapella, Maeftn en Maitre. Keel. Zie Gola. Keerom. Zie Volta, Altera volti, Si, Tourne-z en Vertatur fubito. Keerzang. Zie Parodie. Kerk Muziek. Zie Cbiefa, Anthems, Antienne, Canticinium, Cantus planus, Chorale, Compietd, Gloria, Lino, Kyrie, Litania, Magnificat, Mejje concertante , Miferere, MiJJen, Motetto, Nottur- ne, Oratorium, Plain - chant, Reponforio, Requiem, Refponforium, Sequenfa en Te Deum laudamus. KersliedeRen. Zie Noels. Keteltrommen. Zie Tympany. Klaegende. Zie Lamentazione, Luttofo en Pie- tofo. Klaegliet. Zie Elegia, Miferere en Plainte. Klank. Zie Sono, Do, Ut, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si, Lourer, Nourrir, Sesquialtera, Sons ai- gus, Sons graves, Sons intenfes, Sons nourris, Sons remiffes, Stiono en Za. Klankmeeter. Zie Monochordium en Harmo- nomitre. KlavesimbEl. Zie Cimbalo, Clavicordo, Clavier de gambe en Spinetts. Klawier. Zie Ravalement, FaSieur, Pedale, Re- ' cberche, Ricercate, Tafiatura, Tajto, Tajtofolo, Toccata, Toccatino en Toucbe. KtAwiER all em an den. Stukken voor het klawier, die zeer doorwerkt zyn; de Duitfchers maeken ze treffelyk. Klimmen. Zie Monter. Kluchtigh. Zie Boertigb. ^nievedel, KniEfiool. Zie Viola digamba. Knypen. Zie Pincer, Pincis en Pizzicato. fcoaTE. Zie Breve en Alia breve. KOEHOORK,

-ocr page 320-



	Lyst van Konstwoorden. 313 K oE ho 0 r n. Eene foort van houte trompet, die zeer lang is. Koor. Zie Cboro, Cbantre, Cboeur en Cborifie. Krachtigh. Zie Vigorojo. Kreeftzang. Zie Cancherizante en Canon can- cberizato. Kromhoorn. Zie Cornettinp, Kringzang. Zie Canon. Kroontje. Zie Liaifon. Kruis. Zie DUfe en Diifer. Krullen. Zie Agremens. Kyrie, Heer; met dit woort beginnen alle zin* gende Misfen, en nlerom draegt de Muziek der zelve dien naem ; het gedeelte van de Mis, dat in het byzonder dus genaemt wordt, is, by eeni" ge Proteftanten, 00k noch in gebruik.
		f


pa. Klank naem, in plaets van A. Zie §. a. Labium. Noemt men de kern en fneede van eene orgelpyp. Lacrimoso. Zie Lagrimofo. La eg. Zie Bas en Bas-de]fus. Lagrimoso, Beklaeglyk, en dus zeer langzaem en droevigh, omtrent Largo. Lamentazione, Lamento, Lamentoso, Lamentation, Lamentable, Klaegende, en dus langzaem, omtrent Largo. La mi. Spreekwoort. Het gaet uit in een Lami, dat is het heeft een droevigh einde, by voorbeelt als men van A ope kruis klimt of daelt. Lange. Z'^e Longa-. Languido, Languente, Quynende; met eenen langen zachten en verdwyuenden ftreek of adem; dus wat Largo of veel Adagio* V y Lang-

-ocr page 321-



		314 Ltst van Konstwoorden. La nGz& em. Zie Adagio, Lento, Largo en Tanfc. Lantzang. Zie Romance. Largetto, Largino. Wat uitgebreidt; iets gaeuwer dan Largo, doch langzaemer dan Adagio. Largo, Breet, Uitgebreidt; dus zeer langzaem en eenvouwigh, met eenen langen ftreekof aen- houdenden adem, wat langzaemer dan Adagio; de beweeging der ftukken, waer by men dit woort vindt, kan gevoeglyk bepaelt worden door eene flinger van 32 tot 44 duimen; de «, \| en � mae- ten vereifchen doorgaens niet meer dan 32 dui- men. Zie 00k §. 18. Largo assai, Sterk, Veel Largo; dus byna Gra- ve. Zie 00k Affai. Largo bi molto, Zeer Largo; doch iets gaeu- wer dan Largo affai. Leerling. Zie Scolare. Legato, Gebonden. Zie Notes legates en Syn- cope. Het heefc 00k de betekenis van Obligato. Legerement, Luchtigh,- dus veel Allegro of een weinigh Prefio. Leggiadro, Leggiadramente. Zie Lege- rement. L E g n o. Hout van den ftrykftok. Zie Col legno. Lei ding. Dus noemt men de tweede en vierde noot der halven. Zie §.'9. Doorgaende noot en Suppofition. Lento, Lent, Lentement, Langzaem; niet overhaeftende maer zacht en met gemak; omtrent Largo. Lento assai, Sterk Lento; dus wat langzaemer dan Lento. 7aq 00k affai. Lento di molto, Veel Lento; dat is iets gaeu- wer dan Lento affai. Leuto, Luit, (haer inftrument, waer mede men voor het uitvinden van de Tbetrba accompagneer-

-ocr page 322-



		Lyst van Konstwoorden. 315 de, en daerom vindt men Leuto, Lmto of Tkor- ba voor BaJJo Continuo. Leve. Zie Arfxs. Levendigh. Zie Vivace, Risvegliato, Vif, VI- vacemente, Vivacijfimo en Vivijfimo. Liaison, Binding, Boogje of Kroontje. Zie §. 28 en 30. Libero, Liere, Vry, Ongedwongen. Zie Sciolto. Licence, Vryheit, die de Componift neemt, cm in eenige gevallen tegen de algemeene regelen te handelen. Lie fly K. Zie Amabile , Amorofi , CondolceJJa, Dolce en Soave. Lier. Zie Lira, Liradabraccio, Orpbeon, Visile en Viola. Liet. Zie Aria, Arietta, Barcarolles, Bkinium, Buffo, Cantio, Canzone, Canzonetta, Chorale,Ele- gia, Miferere , Noels, Ode, Parodie, Plainte, Ranz-des-vacbes, Refrain, Rondede table, Tbreno- dia en Vinette. Ligatura. Zie Legato. Line a, Ligne. Zie Portee. Linke pant. Zie Siniftra mam, S. en S. m. Lira, Lier; gemeen inftrument met een rat, dat met de rechte hant gedraeit wordt, en tegen darmfnaeren wryft, die door toetsjes met de linke hant worden belpeelt. Lira da braccio, Kleinelier; op de wyze van eene altfiool, met zeven fnaeren, waer van 'er vyf op de toets, en twee 'er nevens leggen, die door eenen ftrykftok en met de vingers worden befpcelt. Litania. Gebeden, die men in de Kerken zingt. Liuto. Zie Leuto. Lofzang. Zie Cantico, Hymmu en Te Deum laudamus. LONGE,

-ocr page 323-



			3i6 Lyst van Konstwoorden.

		Long a, Lange; eene noot zoo lang als vier ronde witte nooten zonder ftaert. Zie §. 4. Loop. Zie Fufee. Los. Zie Sciolto. Lou re. Een ftaetigh zang-of dansftuk, in de maet van I; de beweeging is Andante. Men noemt dus 00k eene groote Coma mufa. Lourer. Dus noemt men het pp eene aengenae- me wyze verfterken der klanken, en het harder voordraegen der eerfte telnoot van iedere deelingj dan de tweede. Lochtigh. Zie Legerement en Leggiadro. Lugubre, Droevigh. Zie Mefto. Luit. Zie Leuto. Liuto, Lutb en Mandolina. Lcjsingando, Streelende, Vleiende, als Amabile. Lustigh. Zie Vrolyk. Luth. Zie Leuto. Ldthier. Noemt men eenen maeker van fioolen en andere ftryk en fnaer inftrumenten. Lutrin. Muzieklesfenaer in de Roomfche Kerken. Luttoso. Zie Lamentazione. Lynpen. Zie Raftro, Patte 4 regler en Itojiruvt. Lyra. Zie Lira. M M. Voor Mono. Ma, Mai, Maer. Zie Ma fempre en Sempre. Madrigalli, Madrigal. Muziek op een puntdicht, die zeer doorwerkt is, en waer in alle ftemmen doorgaens Obligato zyn. Maer. Zie Ma en Ma fempre. Maestoso, Maestuoso, Majestueux,' Met Majefteit, Helthaftigh; dus niet fpoedigh, maer Andante, met eenen onderfcheiden vry iter- i ken ftreek of adem. f Maestro,

-ocr page 324-



		Lyst van KonsTwoorden* 317 Maestro, Meefter. Maejiro di Capella, Kapel- meefter. Maet. Zie Menfura, Abattuta, Arfis, A tempo, Barres, Button, Button de mefure, Battre la mefure, Battuta , Cadenza, Coda, Dodecupla di croma, Frappi, Leve, Mefure, Metron, Mifura, Nonu~ pla, Ottupla, Sesquialtera, TaEt, Tatto, Tempo, Tempo maggiore, Tempo minore, Tempus binarium_%Tempus ternarium, Tbefis en Triple. Mag ad a, Magas, Kam op een Monocbordium. Zie §. 109. Maggiore. Zie Major. Magnificat. Een gedeelte der zingende Mis, in de Kerken van zommige Proteftanten in gebruik. Major, Groot. Terzamajore. Groote Terza of drie. Het duidt 00k de opgaende toonen aen. Zie §. 53. Maitre. Zie Maejiro. Mandolina, Mandore. Kleine luit, met vier ihaeren. Ma no, Man, Hant. Manus dextra, Manusfi* nijtra, Rechte hant, Linke hant. Marcia, Marche, Marfch ; muziek by Troe- pen, waer in de zang en ruft weJ zyn onderfchei- den, in de maet van C of J ernftigh en deftigh, met eenen fterken korten ftreek of adem; eene marfch heeft veel overeenkoomft met eene In- trada; de beweeging is Andante. Martellement. Zie Mordant. Martial, Helthaftigh, en dus niet fchielyk maer met kracht, ernftigh en deftigh, zonder fierae- den, byna als Marcia. Mascharade,Mascarade, Maskarade. Stuk- ken in onderfcheide maeten, die fnaeks en aer- digh zyn, en by maskarades gebjuikt worden; zoo 'er niets by ftaet Allegro.

			Ma

-ocr page 325-



		jl$ LVST VAN KONSTWOORDEN. ' Ma semprEj Maer altyd. Zie Sempre. Maxima, Massima. Eene oude noot, tans ge> heel buiten gebruik, eens zoo Jang als eene �o»k ga, en van gedaante als eene Breve, doch langer van lichaero. M ' e d i a N T E. Nbemt men de d«rde noot of Teitza van dea gronttooa, E is derhahen de MSdiante van den opgaenden C toon, en F die van den afgaenden A toon. Zie Pi. 4. Zy is 00k de middelflSfr van de Trias harmonica. Meer. Zie Piu. Me ester. Zie Maejiro en Maitre. Mejuffrou. Zie Damigella en Delia Damigella. Melodia, Melodie, Zang. Zie §. 1. Men, Me no, Minder. Men allegro , Minder vrolyfc, dan Allegro; dus wat langzaemer. Men forte, Minder fterk of hart, dan Forto; dus wat ■zachter. Men Prefto , Minder fchielyk, daif Prejto en dus wat langzaemer. Mb»- Zie Si. Mehsura, Maet. Zie Battuta. Menuet-. Zie Minuetto. Messe concetante, Zirigende Mis. Mesto, Treurign. Omtrent als Languido.* MesurE. Zie Menfura. Met. Zie A, Alia en Con. Metron. Zie Battuta. Mevrou. Zie Signora en Delia fignora. Mezzo, Mezd, Half. Mezza voce, Halve Hem; dus byna Piano. Mezzo forte, Half fterk of hart; dus middelmaetigh. Mezzo manko, Halve greep. Zie Demancher.. Mezzo piano, Halfzache en du* middelmaetigh. Mi. Klanknaem, in plaets van E. Zie §. 2. Minder. Zie Men.

			Minima^

-ocr page 326-



		LYST VAN KONSTWOORDBH. 319 Minima, Mini me , Verminderde \| eene witte noot met eeaen ftaert, deeze is de telnoot der verminderingsnooten. Zie §. 4 en 12. Minor, Minors, Mineur, Kleine. Terza minore, Kleine drie. Het duidt 00k de afgaende toonen aen. Zie §. 53. Minuetto, Menuet, zekere bekende ftaetige dans in de maet van 3, f of J, beftaende uit twee Reprifes,. weJke ieder tweemael worden ge- fpeelt, en waer in van vier tot vier maeten eene rufting is, welke men duidelyk doet hooren om de danfende te hulp te koomen. Men vindt 00k veele Muziekftukken onder dien naem, die niet voor den dans zyn gefchikt, zy worden doorgaens te fchielyk gefpeelt; derzelver beweeging be- hoorde te zyn zoo als die is van den dans, en dus Allegro moderalo; by veele van deeze ftukken vindt men 00k Tempo di minuetto. Miserere, Klaegliet; in de Rdomfche Kerk in gebruik. Missen. By de Roomfchen in het begin van den Godsdienft gebruikelyk. Misura. Zie Menfura. Mixtura. Regifter in een orgel. Moderato, Modere, Bezaedigt; niet ta fchielyk. MODULATIO , MODDLAZIONE , MODULA- TION, Zangleiding. Modus, Mode. Zie Genus en §. 4S. Moedigh. Zie Animofo. Mol, Molle, Zacht. De Duitfchers noemen alle afgaende toonen Mol. Zie §. 53. Zie 00k Bemol, Bimollfer en Tondo. Mol to. Veel, Zeer. Molto allegro. Zie Allegro mitt.

			Mono*

-ocr page 327-



		J20 LYST VAN KONSTWOORDEBf. MoNOCHORDIUM , MoNOCORDIO, MoNtfi chorde, Klankmeeter; van outs eeninftrument met eene fnaer, waer op door een beweegend kammetje de evenredigheid der klanken werd aen- geweezen. Zie 45, 58 en 109. Monodia, Monodie, Eenzang,- zang voor eene enkele Item; eene foort van Solo. Monologue, Alleenfpraek; by de zelve heeft net Recitatif oblige plaets. Zie Recitativo. Mo no ton ie, Eentoonigheit. Monter, Klimmeri, van laege naer hooge klan- ken. Zie §. 48. Moorendans. Zie Mourki. ■�,.../-.. Mordant. Byter; korte trjller,- van onderen naer boven. Zie §. 29 en 36, Mostra. Zie Cujtos. Motetto, Motettosj Motet. Geeftelyk la- tynfch zangftuk, dac zeer doorwerkt en verQert is. Motds, Motto, Beweeging; deeze heeft niec alleen by het zingen en fpeelen van Muziekftuk- ken plaets. Zie Adagio, Allegro, Andante., Lan go en Grave; maer 00k by het famenftellen der zelve. Zie Motus contrdrius, Motus obliqnusj Motus paralellus en Motus reEbus. Motus eoNTRARius, Motto contrario, Mouvement contraire, Strydige bewee- ging; wanneer de eene ftem klimt, terwyl de an- dere daelt. Motus obliqjjus, Motto obliquo, Mou- vement obliq.ue, Schuinfche beweeging; wanneer eene ftem blyft leggen en de andere zich op en. neder beweegc. Motus paralellus, Motto paralello, Mouvement paralelle, Evenwydige be* weeging; wanneer de ftemmen op den zelvea afftant zich beweegen, Motus

-ocr page 328-



		Lyst van Konstwoordem. 321 Motus rectus, Motto retto, Mouve- ment semblable, Rechte beweeging; wan- neer twee ftemmen te famen klimmen of daelen. Mourki, Moorendans. Heeft veel overeenkoomft met Mufella. Mouvement, Movimento. Zie Moius. Musella, Musette, Zakpyp, Kleine doedel- zak. Muziek, daer die by ftaet, wordt fleepende gefpeelt; de bas is doorgaens zeer eenvouwigh, en de beweeging Andante. Musica, Musiq^ue, Muziek. Zie §. 1. Muji- ca cboraica, Chorale, di Camera, Dramatica, di Tavola &c., Dans, Koor, Kamer, Tooneel, Tafel Muziek &c. Musico, Musicien, Musur'gus, Muziekant. Zie §, 1. Musico prattico, Muziekant, die zich alleen op wel fpeelen toelegt. Muziek, Muziekant. Zie Mujica, Mujicc, lianda, Baroque , Calecante , Capella , Caracleres de mujique, Cbiave, Corno, Figura, Inftrumental, Linea, Lutrin., Madrigalli, Marcia, Mujico prat- tico, Noter, Orcbejtra, Portia, Partitura, Pezzo, Piece, Portte , ProfeJJore di Mujica, Riga, Ron- deau, Serenade, Sonata, Tablatura, Tbeorico _> Trio, , Virtuofo en Vocal. Muzieklessenaer. Zie Lutrin. Myn Heer. Zie Signore en Del Signore. N Nabootsing. Zie Pantomime. Nachtegael. Regifter in een orgel. Nachtgezang. Zie Notturne. . , Nachtmuziek. Zie Serenade en Aubtxie, Nadrok. Zie ExpreJJione. X Naerv

-ocr page 329-



		322 LYST VAN KONSTWOORUEK. Naer. Zie A en Ad. Nasard. Een die door den neus zingt. Dus noemt men ook een Regifter in het orgel. Zie ook Canardi. Naslagh. Zie Accento. Naspel. Zie Poflludium. Natorale, Naturel, Natuurlyk, Ongedwon- gen. De naturals nooten zyn zulke, waer voof men geene tekenen van verhooging of verlaegiDg vindt. De naturals toonen zyn die, waer van alle anderen door de tekenen van verhooging en verlaeging worden afgeleidt, en dus C en A. Zie §.46 en 47. Naturale wordt ook genaemt alle Muziek, die wel vloeit, en daer geene ftootende pasfafien inkoomen; als mede alle klanken, die door Menfchen of Dieren worden voortgebragt, en niet geforceerc of gedwongen zyn. N ATORALISTEN. Noemt men de geenen, die al- leen naer het gehoor, en niet volgens de regels, componeeren of famenftellen. Natourlyke stem. Zie Borjtftem. Natuurlyke toonen. Zie Diatonia en Na- turals. Navolging. Zie Imitatione. Necessario, Necessaire, Nootzaeklyk; dit wordt nu en dan gevonden, in plaets van Con- certants. Neerslagh; eerfte deel der maet. Zie Frappi en Tbefis. Nel, In. NeW Organs, In het orgel. Neuvieme. Zie Nona. Noels, Kersliederen; deeze behooren eenvouwigh te zyn als de Herderszangen. Zie Pajtorak. Noire, Zwarte noot, met eenen ftaert; zy is ds _k telnoot der gemeenenooten. Zie §. 4 en 12. Non.

			I

-ocr page 330-



			Lyst van Konstwoorden. 323

		Non, Neen, niet. Non troppo largo , prejlo &fc. Niet te langzaem , te fchielyk &c. Nona, Negen. Akkoort van negen klanken, of de verdubbelde twee. Zie §. 58. Nonupla, Nonuple. Is de naem der maet van 1 of \|. ■ Noot. Zie Nota, Bianco,, Bifcroma, Blanche, Breve , Contra punto , Crocbe , Crochet, Croma, Crome, Dominante, Doorgaende noot, Double cro- cbe , Finale , Fufa , Leiding , Longa , Maxima, Mediante , Minima, Noire, Note par fuppcjition, Noter, Notes avec des points, Notes de gout, Note fenfible, Notes legates, Notes pique's, Notes poin- ters, Prieme, Principale, Semi breve, Semi croma, Semi minima, Senfible, Sous - dominante, Sous-me- diante, Sous - unique, Suppofition, Sus - dominante, Sus ■ tonique, Syncope, Tablatura, Telnoot, Tempi di buona, Tempi di mala, Tonique, Triple crocbe, Valeur, Virgula en Wisfelnooten. Nootzar keltic. Zie Neceffario en Obligato. Nota, Note, Noot, Muziekletter. Zie §. 4 en 9. Note par supposition. Zie Suppofition. Noter. Muziekfchryven door nooten en andere tekeneD. Notes avec des points, Getittelde nooten. Zie §. 28. Notes de gout, Nooten van fmaek, zyn eigen- lyk kleine nootjes , die tot fieraeden gebruikt worden, en. niet in de maet zyn gebragt, of wel zulke, die men 'er al fpeelende byvoegt. Note sensible. Zie Senfible. Notes legates, Notes liees, Gebonde nooten. Zie §. 14 en 30, als mede Syncope. Notes piques, Geftipte nooten. Zie §. 30. Notes point�s, Gepunte nooten. Zie §. 30. X 2 Not-

-ocr page 331-



		324 Lyst van Konstwoorden.

	Nottdrne, Nocturne, Nachtgezang; by de Roomfche Geeftelykheit in gebruik. Nourrir, Voeden. Sons nourris, Gevoede klan- ken; dus noemt men de zulken, die door eene voile ftem, ftreek of adem worden voorgedraegen _aen zoo lang, met de zelve kracht, aengehouden als de noot duurt. O

6, Of. Overo, Of wel. Obligato, Oblige, Nootzaekelyke. Bajfo obligate, Nootzaekelyke bas; dus een der voor- naeme ftemmen. Zie ook Concertante en Legate. Odoe. Zie Hautbois. Octaef. Regifter in een orgel. Zie ook Biapa- fori, Otlava en Ottava. Octava, Octave, Oftaef. Intervallo van aeht nooten , by exempel , C C, en D D, zyn O&aeven, of het zelve geluit eens zoo hoog of eens zoo laeg, het Oftaef beflaet de juifte helft eener fnaer. Zie §. 109. en ook Diapafon. Octavina, Octavine, O&aefje, Klein tafel* klavefimbel. Ode, Zang of Liet. Zie Aria. Oeuvre. Zie Opera. Omkeeren. Zie Renverfer en Rivolgimenti, Omnes , Alle. In plaets van Tutti. Omtrek eener stem. Zie Ambitus. OnbEschroomt. Zie Ardito en Hardiment. On der. Zie Sotto en Sotto voce. Onderscheiden. Zie Spiccato, Staccato ea Stoccato. Onderstelling. Zie Suppofition. Ondersteunen. Zie Seftenuto en Soutenir. Onderwerp. Zie Soggetto en Sujtt, On*

-ocr page 332-



			Lyst van Konstwoorden. 315

		Ongebonden. Zie Sciolto. Ongedwongen. Zie Libero en Naturalt. Ontwyken. Zie Sfuggito. Onvolkoomen. Zie Imperfetto. Op. Zie A. Opera , Werk. Opera II, Het II? Werk. Men gebruikt dit woorc ook voor een Tooneelftuk, dat meeft uit zang beftaet; als mede om aen te duiden de plaets, daer het wordt gerpeelt. Operetta , Klein tooneelftuk , meeft uit zang beftaende. Opgewekt. Zie Anima, PaJJionata, Risvegliato en Suegliato. Opheffen. Zie Entonner en Intonation, Oplqssing. Zie Dijfoluzione, Rifoluto en Sau* ver. Opposition. Zie Contrajte. Opschorting. Zie Sufpenfion. Opslagh, of eerfte deel der maet. Zie Arfis en Levi. Opstel. Zie Partitura, Acolade en Batton. Oratorium, Oratorio, Geeftelyke Opera, die in Italien, geduurende de Vaften, in de Ker- ken wordt geexecuteert; de Pasfymuzieken, wel- ke by zommige Proteftanten in gebruikzyn, heb- ben daer mede eenige overeenkoomft. Orchestra, Orchestre. Plaets, da.er dc Muziekanten zyn. Dit woort wordt ook gebruikt, om eene Bende Muziekanten aen te duiden. Organista, Orgelfpeeler. Organo, Orgue, Orgel; Klawier inftmment met pypen van veelerhande foort van geluiden. Dit woort wordt ook in plaets van Bus cantinuo gebruikt, om dat de zelve veel op het orgel wordt gefpeelt. Organo piccolo, Klein orgel. Zie ook Serinette. X 3 OrgeLj

-ocr page 333-



			$%6 Lyst van Konstwoorden.

		Orgel. Zie Organo, Bourdon, Calecante,Cornet, Cymbel, FaEteur, Flute, Gemsboorn, Holpyp, La- bium , Mixtura, Nacbtegael, Nafard, OStaef, Organifta, Organo piccolo, Plein-jeu, Pofitif, Preftant, Qjiint, Regiftro, Secreet, Super oElaef, Tertiaen , Tremulant , Vox Humana, Waltflaut en JVintlade. Orpheon. Eene groote foort van lier op eenen voet, met toetfen, als die van een klavefimbel, welke 'er boven op zyn. Ottava. Zie OStava. ■-. ■ ' Ottopla. Nocmc men de maet van vier tel- nooten, met C betekent. Ouverture, Voorfpel, dat gcbruikt wordt tot opening van eene Opera of groot .Concert; voor hec laetftp bedient men zich tans van eene Sym' pbonia; de beweeging is Andante als 'er niets by itaet, met eenen Iterken korten ftreek of adem- ftooc. Overbrenging. Zie Tranfpojitio. Overeenkoomst. Zie Rbytmica, Overeenstemming. Zie Harmonia, Harmonic dirette, H'-irmonie renverjee en Harmonieux. Overgang. Zie Pajfagio en Tranjitibn. Overslagh. Zie Accento. Overtollige. Zie Superflua. Overwyzer. Zie Renvoi. P P. Voor Piano, ook voor Pedale. Paesana, Pai'sane, Boereftukje; de beweeging is wat veel Allegro als 'er niets by ftaet. Pan dore en loth. Eene foort van Leuto, met kopere baoden en kopere fnaeren, als eene Guy tarra, Pansfluit.

-ocr page 334-



		Lyst van Konstwoorden. 327 Pansfluit. Zie Flute de Pan. Pan talon., Een zeer groot langwerpigh vierkant inftrument , hangende met de einden op twee fchraegen, en voorzien van twee zangbodemen* den eenen befpannen met darmfnaercn, en den anderen met kopere, welke akkoortzyn, en die men naer goetvinden boven kan draeien; zy wor- den beipeelt op de zelve wyze als die van een hakbort. Een groot hakbort noemt men 00k Pcmtalon. Pantomime , Nabootfing; noemt men de Mu- ziek, die by Pantomimes wordt gefpeelt. Parfait. Zie Perfetto. Paritono. Een inftrument van vooren als eene Viola di gamba, en waer op van achteren kopere fnaeren leggen, die met den duim worden be- fpeelt. Parodie, Keerzang, noemt men een liet, daer de woorden met de Muziek niet wel overeenftem- men, om dat de woorden tot de Muziek zyn gemaekt, in plaets van de Muziek tot de woor- den ; bet tweede en de volgende vaerfen van een zangftuk, wanneer zy naer de Muziek van het eerfte worden gezongen, zyn doorgaens Keerzan- gen, dewyl de Muziek veeltyts alleen naer het eerfte vaers is gefchikt. Parte, Partie, Partita, Party, een gedeelto der Partitura; alleen het geece voor eene Item noodigh is. Parte inferiore, Onderfte party, welker zang voor bas of gront der harmonie dient, zoo dra derhalven haer zang ophoudt de gront der harmo- nie te zyn, wordt zy bovenftem. Parte prima, Eerfte party, deeze heeft door- gaens den zang, is de voornaemits en gemeenlyk 00k de moeielykfte. X 4 Parte
				I

-ocr page 335-



		328 Lyst van Konstwoorden. Parte superiore, Bovenfte party, welkerzang geen bas of gront der harmonie is, zoo dra der- halven haer zang de gront der harmonie wordt, is zy bas of onderftem. Pa r t 1 a. Muziekftuk uit verfcheide kleine lietjes beftaende, als Marfchen, Menuetten, Polonai- feD &c. Partitura, Partition, Partituur ; Opftel van den CorapoDift daer alle ftemmen van het Muziekftuk onder elkanderen ftaen. PassAcaille, Passacaglio. Soon van da- cona; een zacht en langzaem Muziekftukje, in de maet van \| of , hebbende verfcheide veranderin- gen, waer van de bas voor ieder vaers de zelve is; het begint altoos met eene voile maet, en de beweeging is wat Andante* of Allegro moderato. Passage chromatiq^ue. Noemt men eene pasfafie, waer in men met eenen zoo genaemden halven klank klimt of daelc; by exempel, C, c kruis of B, b mol, boven de eerfte wordt het te- ken van Crefcenza, en boven de tweede dat van Decrefcenza geftelc; zy worden tot tedere uitdruk- kingen gebruikt, en de eerfte pasfafie verfterkende en de tweede verdwynende gefpeelt. Passagio, Passage, Overgang, van den eenen toon in den anderen. Zie Tranjition* Dit woort wordt 00k gebruikt voor Periode ; als mede oiq aen te duiden eene verdeeling der telnooten in verfcheide minderen. Passepied. Luchtig dansftuk , in de maet van § of \|, dat met de derde telnoot begint,- de beweeging is veel Allegro. Passion at o, Passione, Driftigh, Opgewekt. Zie Anima. Pastorale, Pastorella, Herders- of Herde- rinnen zang; deeze behoorc eenvouwigh en aen- doenJyb

-ocr page 336-



		Lyst van Konstwoorden. 329 doeniyk te zyn, en dus met eenen gemaetigden afwisfelenden ftreek of adem te wordeD gerpeelt; de beweeging is Andante als 'er niets by ftaet. Patetico, Pathetiq_ue, Aendoenlyk; z\%Af- fettuofo. Patte a regler. Zie Rqftro. Pauken. Zie Tympany. Pausa, Pause, Pauze , Ruftteken, Teken van zwygen. Zie §. 27. Pausa geweralis. Zie Generaele pauze. Pavillon. Het wyde gedeelte van eene trompet of waldhoorn. Pedale, Pedalle, Pedael, Voetklawier. Per, Voor, door, in, met, ter. Peril cimbalo', Voor 'c klavefimbel. Per tbefin, Per arfis_y Door, in of met den neerflugh of opflagh, of het eer- fte of tweede deel der maet. Perfetto, Volkoomcn. Cadenza perfetta, Vol- koomen befluit. Periode, Periodq, Zangflot; dit beftaet uit eenige weinige maeten van een Muzickftuk, eenen vplkoomen zang of zin uitmaekende. Zie §. 14. Pes ante. Zie Adagio pefdnte. Petite flute. Zie Flauto piccolo. Eezzo, Stuk. Pezzo Mufica , Piece de Mujique, Muziekftuk. Phrase. Zie Periode. PlACEVOLE , PlACEVOLMENTE , Boertl'gh, Kluchtigh; de beweeging is wat vecl Allegro. Pianissimo, Allerzachts. Piano, Pian., Pia., Zacht. Piccolo. Zie Flauto piccolo. Piece. Zie Pezzo. Pieno, Vol, Geheel. Pieno cboro, Het voile, het geheele koor; waeroni men dit 00k in pJaets van Tutti aentreft. X 5 Pie toso,

-ocr page 337-



		33° Lyst van Konstwoorden. Pietoso, Klaegende; op eene wyze, die mede- lyden verwekc. Zie Languido. P i F f e R o, ^: Zie Fifaro. Pincer, Knypen. Zie Pizzicato. Pinces, Knypingen. Zie Mordant. Het wordt ook gebruikt vobr eenen kleinen triller vanboven naer beneden op de eertte en derde noot der hal- ven, en by den gebrooken triller. Zie §. 29. A Is mede ook voor Pizzicato. Piu, Meer* Piu allegro , Meer vrolyk. Piuforte, Meertterk. Piu piano, Meer zacht. PiupreJto₃Meer fchielyk. Piva. Zie Hautbois. .'.c:: PizzicXto, Knypen, Snellen; defnaeren warden ■ eigenlyk met den voorften vinger of duim aenge- flaegen, gekneepen of gefnelt, en dus het ftukof de nooten j daer dit by ftaet, zonder ftrykftok ge- fpeelt; beff. is het echter den voorften vinger, zoo veel moogelyk, te gebruiken, welke Cnaller dan den duim zynde, ook beter geluit geeft. Plain-chant. Dus noemt men de Gregoriaen- fche gezaogen in de Roomfche Kerk gebruike- lyk. Plainte. Zie Elegia. Plein-jeu, Vol fpel; dit wordt gezegt van eeo orgel, daer alle regifters zyn aengehaelt. Pocetta, Poche, Zakfiooltje; dat de Dansmees- ters by zich draegen. P o c 0, Weinigh. Poco adagio, weinigh adagio', dus zoo langzaem niet. Poco allegro, Weinigh allegro; dus zoo fchielyk niet. Poco andante, Weinigh andante; dus zoo fchielyk niet. Zie Andantino. Poco largo , Weinigh largo; dus zoo langzaem niec. Poco lento, Weinigh lento; dus zoo laDg- zaem niet. Pocoprefto, Weinigh prefto; dus zoo fchielyk niet, Poco vehce, Weinigh veloce; dus zoo

-ocr page 338-



			JLyst van Konstwoorden. 331

		zoo fchielyk niet. Poco vivace, Weinigh vivace; dus zoo fchielyk niet. Point. Zie Punto. Point de Repos, Ruftteken. Zie §. 27. Point d'orgue. Zie §. 27. Pointer. Zie Puntato. Polonoise, Poolfche dans, in de maet van \| of §; als 'er niets by ftaet Andante. Pomposo, Pompeux. Prachtigh; duslangzaem, met gepafte fieraeden, en eenen fterken ftreek of adem; de beweeging is Andante of wat Adagio. Ponctuer, Zinfcheiden ; de perioden in den zang wel afdeelen of onderfcheiden. Ponticello. Zie Cbevalet. Poolsche dans. Zie Polonoife. Port de voix, Voorflagh van onderen naer bo- ven. Zie §1 36. Portee. Noemt men de vyf Muzieklinien, daer de nooten op worden gefchreeven, Posaune, Bazuin, Schuiftrompet. Posement. Zie Tranquillamente. Positif. JNoemt men het onderfte gedeelte van een orgel, daer de Organifl: met den rugh tegen zit, en waer van het Secreet onder zyne voeten legt. Men noemt dus 00k een klein orgel of Organo piccolo. Position, Stelling, van eene noot op of tusrchen de linien, of wel van de hant aen de toets &c. P. P. Voor Piu piano. P. P. P. Voor PianiJJimo. Postludium, Nafpel; dit wordt behandelt als een Preludio. Prachtigh. Zie Pompofo. Prattico. Zie Executore. Preludio, Prelodium, Prelude, Voor- fpelj dat vooraf geipeelt wordc in den toon van het

-ocr page 339-



		LVST VAN KONSTWOORDEN.
	332	LVST VAN KONSTWOORDEN.
	332

het ftuk , dat men ftaet te fpeelen. Dit woort vindt men ook by een geheel ftuk, dat Allegro gefpeelt wordt als 'er niets by ftaet. Presa. Zie Prife. Pit est A nt. Regifter in een orgel. Prestement. Zie Prefto. Prestissimo, Allerfchielykft; dat is zoo gaeuw ais moogelyk. Zie ook §. 18. Presto, Schielyk, Gaeuw; wat langzaemer daD Prejtiffimo. Zie ook §. 18. Presto presto. Zie Preftijfimo. Prieme. Zie Principale en Tonique. Primo, Eerfte. Piblino prima, Eerfte fiool; die de eerfte of voornaemfte ftem fpeelt. Principale, Prieme, Eerfte- of Hooftnoot, van den toon, waer uit men fpeelt. Prise. Klein willekeurigh tekentje boven de noot eener Fuga of Canon, daer de tweede en volgende ftemmen zullen beginnen. Professore di Mosica. Hoogleeraer in dc Muziek. Zie §. i. Prohibito, Verboodene. Intervallaprobibito,Ver- boode intervallo of affiant van eene noot tot de volgende. Prologue, Voorfpel, Kleine Opera, die de groote voorgaet, haer aenkondigt, en tot eene inleiding dient. Pronto, Prqmptement, Vaerdigh.. Proportione, Proportion, Evenredigheit. Psalm us. Zie Salmo. Psalterion, Pfalter. Een klein hakbort met kopere en yzere fnaeren, die met de vingers, voorzien van zilvere hoetjes, of met twee pen- netjes, befpeelt worden. Eene fiool met acht kopere fnaeren, die door eenen ftrykftok wordc befpeelt, draegt ook diext naem. Puntato₃

			'

-ocr page 340-



		Lyst van Konstwoorden. 333 Punt A to, Tittelen, Punten, Stippen. Zie §. 23 en 30. Punto, PunctUm, Tittel, Punt, Stip. Z\|e §. 28 en 30. Pyper. Zie Fifaro en Piffero. Quadrato, Quarre. Zie Bequarre. QUADRO, QuATTRO, QUARTETTO, QUA- tuor, Quatricinium. Stuk voor vier par- tyen, die beurcelings werken en verzellen, tans veel in gebruik. Quarta,Quarte, De Vier; van dit akkoorc zyn 'er vier foorten, als twee voor de opgaende en twee voor de afgaende klanken. Zie §. 55 tot 58. Door het gebrek van een volkoomen klawier en de waere verdeeling der klanken, is in de benaeming der vieren verwarring ontftaenj Brosfard geeft in zyn woordenboek den naem van Falfa of Triton aen de groote vier, en Roujjeau geeft in het zyne daer aen den naem van fuper- jiuo of triton, en noemt de verkleinde vier Falfa. Daer is maer eene naturelle groote vier in het O&aef naemelyk F B doch 6 kleinen. Zie PL 5. Quart fagot. Zie Dulcino. Quarto, Vierde. Opera Qjiarta , Vierde werk. Quint of Quintfluit. Regifter in een orgel. Quinta, Quinte, De vyf; van dit akkoort zyn 'er vier foorten, twee voor de opgaende en twee voor de afgaende klanken. Zie §. 55 tot 58. Daer is maer eene naturelle kleine vyf in het o&aef, naemelyk F met eene laegere B, doch Ees grooten. Zie PL j. Quinte. Zie Alto viola. Quintetto, Quinq^ue. Stuk voor vyf ftem- roen. Quinto,

-ocr page 341-



			Lyst van Konstwoorden.
	334		Lyst van Konstwoorden.
	334

Quinto, Vyfde. Opera quinta, Vyfde Werk. Quod libet. Zie Concert rujlique. Quynende. Zie Languido. R R. Voor Recitativo of Ripieno. RaccoRDER, Herftemmen; de inftrumenten, die door het fpeelen ontftemt zyn, weder itena- men. Racleur. Slechte fioolfpeeler. Ranz-des-vaches. Liet, dat deKoe-ofVee- hoeders in Zwitferlant op de Coma mufa, of wel op de Koeboorn fpeelen, en dat wel eer, op psenfi van dootftraffe, werd verbooden, by de Zwitfer- fchc troupes in vreemden dienft, dewyl zy daer door tot defertie wierden aengezet, om dat het hun een ftcrk vei-langen naer het Vaderlant inboe- zemde. Rastro, Lynpen^ om de vyf lynen of linien der Muziek in eens mede te haelen. Ravalement. Clavier d ra-oalement. Noemt men een klawier, dat vyf o&aeven boven laeg F heeft. Re. Klanknaem, in plaets van D. Zie §. 2. Recherche. Eene foort van Preludio op het klawier, waer in de harmonic van het fluk, dat men ftaet te fpeelen, als by elkanderen gezocht, wordt voorgedraegen. Rechte hant. Zie Dextrei mam, D., en D.m. Recit. Noemt men al het geene door eene ftem wordt gezongen of gefpeelt. Zie Solo. Recitante, Recitantrice, Zanger, Zan- geres eener Opera. Recitativo, Recitatif, Verhael of Tusfchen- fpraek in eene Opera, dat door Muziek word: onder-

		1

-ocr page 342-



		Lyst van Konstwoorden. 335 OnderfleuDt; men richt zich raer den fpreeker en ' niet naer de aengeweeze maet, en het accempagna- mento is niet anders dan de Bajfo continuo, dac is enkele flagen der akkoorden ; doch als het een Recitatif accompagne is, viDdtmen, voornaemelyk boven denbas, Sojtenuto_y het welk aenduidt, dat de nooten uitgehouden zullen worden, en wan- neer het een Recitatif mefure is, wordt zulks aengeduidt door A tempo of A batiuta, en dan wordt het Recitatif eigenlyk maetgezaDg. Een Recitatif obligi noemt men een zoodanigh, waer in de Muziek door klanken uicdrukt het geen de fpreeker met woorden niet fchynt te konnen doen, die daerom van cyt tot tyt afbreekt en zwygt. Refrain. Noemt men het einde van een vaers in eenlietje, dat in alle de volgende vaerzen wordt herhaelt, en doorgaens tweemael gezongen. Regelmaetich samenstelsel. Zie Syjle- ma en Regolare. Registro, Registre, Regider, van een orgel ■ of klaveGmbel, waer door het fpreeken van veel of weinigh pypen of fn^eren wordt bepaelt. Regolare, Regulier, Regelmaetigh. Rejouissance, Verheuging; in de maet van \|, de beweeging is Allegro. Relatione, Relation , Betrekking ; die de eene klank tot den anderen heeft. Remissione, Remissio, Remisser, Daelen, Verzwakken. Sons remijjes, Daelende, Verzwak- kende klanken; het tegengeftelde van Intenzione. Renforcer, Verfterken. Zie Crefcenza. Rknverser, Omkeeren; zegt men van deordre der akkoorden of ftemmen, dat is aen een laeg inftrument het bovenakkoort of de bovenftem geeven, en aen een hoog het onderakkoort of de onderftem. t." Renvoi,

-ocr page 343-



		Ss6 Lyst van KonstwoordeiI. Renvoi, Overwyzer, noemt men een willek<su- righ teken, dac aenwyft, waer men weder begin- nen moet. Zie Dal Segno. Repercussio , Repercussion. Noemt men eene meenigvuldige herhaeling van de zelve klan- ken. Repetatur. Zie Reprife, Repetition, Herhaeling; dus noemt men de proeve, die men in het afzonderlyke van een ftuk neemc, eer men het in het openbaer fpeelt. Repetizione. Zie Reprife. Replica, Replique, Antwoort; zegt zoo veel als oftaef; want men neemt by een akkoort het oftaef om te antwoorden. Dit woort vindt men ook voor Reprife. Zie ook Reponfe. Re pons e, Antwoort; dit heeft plaets in eene Fuga, daer de tweede party antwoort, met den zelven of eenen anderen zang. Reponsorio, Repons. Eene foort van dubbele koorzang in de Roomfche Kerk gebruikelyk, Rep os, Ruft; is eene foort van befluiteener PmW?, min of meer volkoomen. Reprise, Herhaeling. Zie §. 32. - Requiem, Zielmis. Resonnance, Weerklank. Resonnant. Noemt men den buik of het hot van een fpeeltuig. Responsorium. Zie Reponforio. Rester. Zie Softenuto. Rhytmica, Rhytme. Dus noemt men de overeenkoomft, die 'er is tusfchen den tyt, die 'er verloopt in het fpeelen van onderfcheide noo; ten. Men gebruikt ook dit woort, om Muziek op profe of onrym aen te duiden, welke naer de kracht en lengte der lettergreepen is gefchikt. Ricercate, Zie Reebercbe. *RiVlTTAi*

-ocr page 344-



		Lyst van Konstwoorden. 337 Riditta. Zie Replica. Riga, Righe. Zie Portee. Rigaudon, Rigodon. Vrolykdans- offpeelltuk in de maet van <� of ?; het zelve heeft twee Re- prifen, Perioden van vier maetcn, begint met de laetfte noot der maet, en wordt veel Allegro of een weinigh Prejlo gefpeelt. Rinforzando, Verfterken. Zie Crefcenza. Ripieno, Vervulling, wil zoo veel zeggen als Tutti of Omnes. RIpresa. Zie Reprife. Risentito, Aendoenlyk. Zie Paletko. Risoluto, Risolutione, Oplosfen; naeme- ]yk eene Dijfonanre door eene Confonance. Risvegliato, Opgewekf, Levendigh; hct te- gengeftelde van Languido, en dus Allegro moderato. Ritornello, Ritoornelle. Das noemt. men het geen voor, tusfchen of na eene Aria of het Solo wordt gefpeelt. Rivolgimento , Rivoltare. Zie Renverftr en Bajjo rivoltato. Rol. Zie Doubles. Rolle. Noemt men de Parte van eenen Zanger of eener Zangeres in de Opera. Romance, Lantzang ; in Gafeogne en Navarre zeer in gebruik, waer van de Muziek eenvouwigli, doch zingende, en de woorden aendoenlyk zyn. Ronde. Zie Semi breve. Rondeau. Muziekituk , dat eindigt zoo als bet begint; beftaende uit twee , drie of meer deelen, waer van het eerfte altoos wordt herhaek, wes- halven boven de laetfte noot van het eerfte deel eene Generaele pauze of wel het woort Fin flaeu Zie §. 27. Ronde b. Zie Tondo en Bemol.

			Y Ronde;

-ocr page 345-



		338 Lyst van Konstwoord'en. Ronde de table, Tafel- of Dricklietje; waer van het flotvaersje, aen het einde van ieder vaers, Chorus wordt gezongen. Rostrum. Zie Raftro. Roulade. JNoemt men verfcheide nooten, waer onder de zang maer eene lettergreep heefc. Rouwliet. Zie Klaegliet. R u i m t E. Zie Spatio. Rust. Zie Repos. 11 v s t T e k e n. Zie Paufa, Generaele pauze, Pau- fa generalis, Point d'orgue, Point de repos en Si- lences. S Zie ook C en Z S. Voor Siniftra manu. S. Voor Solo. Sacq_uei?oute. Zie Saquebute. Salmo, Pfalm; deeze kan men fpeelen naer eene {linger van omtrent 48 duimen, die tweemael voor eene coot flaet; op den tweeden flagh fpeelt men de leiding naer de volgende noot. Saltarella. Hier door wordc eene huppelende beweeging, als in eene Forlane en Giga, aenge- duidc; de zelve is veel Allegro. Salterio. Zie PJalterion. Salto, Saltus, Saltuatim, Sprong ; dee- ze hceft in de Compofitie of famenftelling plaets, wanneer men van eenen klank naer eenen afgelee- genen fpringt, in plaets van langs de tusfchen ge- leegenen 'er naer toe te klimmen of af te daelen; men onderfcheidt de fprongen in regelmaetige en onregelmaetige, de eerften gaenop eene Confonance en de tweeden op eene Dijfonance; de laetften zyn voor de ftem moeielyk, en voor het gehoor met zoo acngenaem als de eerften. S a m E n-

-ocr page 346-



		Lyst van Konstwoorden. 339 Samenklank. Zie Akkoort. Samensteller. Zie Componitore, Compofitione en Naturalijten. Samentrek. Zie Acolade en Accolade. Samenzang. Zie Concerto, Duo en Sympbonia. Saq^uebute. Zie Pofaune. Sarabande. Zekere ftaetige Spaenfche dans, in de maet van \|, die met Caftagnettes wordt gedanft. Muziek , daer men dit woort by vindt, wordt Andante gefpeelt als 'er niets by ftaet. Saut. Zie Salto. Sauter, Springen; men doet den toon fpringen, by inttrumenten, die men door fterk blaezen een oftaef hooger doet klinken, gelyk de dwarsfluit, trompet en walthoorn. Saover. Zie Rifoluto. Scalas, Toontafels. Zie §. 46 en 47. Scene, Tooneel; plaets daer iets verbeelt wordt gefchiedt te zyn, het zy ftraet, kamer &c Het Recitativo en de zang dienen te beantwoordea aen de plaets en den Perfoon, die verbeelt worden. Schalmei. Een zeer gemeen inftrument, dst veel overeenkoomft heeft met de Hautbois, doeh een fcheller geluit geeft, en van onderen wyder is; het heeft dezelve vingergaten als eene Flauto bocca. Scherzando, Scherzo , Schertfende , Spot- tende; met eenen luchtigen korten llreek of adem- ftoot by korte nooten. en Smorzato by de iange; de beweeging is veel Allegro. Schielyk. Zie Prefto, Men, Preftement, Pres. tijjimo , Prefto prejto, Piu. Spedito, Stretto, Sw- bito, Tofta, Veloce, Velodjfimo, Viftamente, Vi- te, Viva en Volta.

			Y 2 SchietTO,

-ocr page 347-



		34° LYST VAN KoNSTWOORDENr SCHIETTO, SCHIETTAMENTE, Een VOUWl'gh,- zonder fieraeden. Schouwburg. Zie Tbeatrum. Schroef. Zie Vis en Vite. Schuiftrompet. Zie Pofaune , Sacqueboute, Saquebute en Trombone. Sciolto, Los, Ongebonden, Enkelt; zonder Syncopes. Zie Libero. Scolare, Leerling. S e , Zoo , Indien. Se place , Zoo of indien het behnegt. Seconda, Tweede. Operafeconda, Tweede werk. Seconda, Seconde, Detwee; van die akkoorc zyn 'er vier foorten , als twee voor de opgaende en twee voor de afgaende klanken. Zie §. 55 tot 58. Secreet. Noemt men dat gedeelte van een or- gel, daer de pypen op Itaen, de regifters in zyn , en de wint, langs de kkppen , welke door de toetfen worden geopent, in veele of weinige overeenftemmende pypen gaet, naer maete 'er regifters zyn aengehaelt. Segno, Teken. Zie Dal' Segno. Segue, Volgt. Segue Allegro, Volgt Allegro. Semi breve, Halve korte of ronde wicte noot zonder ftaert. Semi croma, Halve haeknoot of eene tweemael geftreepte zwarte noot. Semi minima, Halve verminderde of zwarte noot met eenen ftaert. Semi tono, Semi ton, Halve toon of beter halve klank ; is eigenlyk drie vyfde van eenen heelen. Zie §. 44 en 45. Semplice, Eenvouwigh, Enkelt; zonder partyen of fieracderi.

			Sempre,

-ocr page 348-



		Lyst van Konstwoorden. 341 Sempre, Aliyt. Sempre mai, Maer altyt of aK toos. Sempre piano, Altyt zacht; dac is het ge- heele fluk door, daer het by ftact. Sensible. Noemt men de zevende root of 7n- leider der op- of afgaende tronen, die het htfluit als doet voeltn; B is de fenfible \ an den opgaen- den C toon ,gelyk 00k van den af^aenden A toon. Zie §. 47. Senza, Zonder. Senza Violini, Zonder fioolen, Septieme, Skptima. Zie Settima. Seq^ue. Zie Segue. Seq^uensa. Een zang der Roomfche Kerk. Serenade, Serfnate, Serenaia. Nacht- muziek, die men wel eer gewoon was ondtr de venders van ieman s (laepvertrek te houden. Serinette, Draeiorgeltje, waer mede men de kanaryvogeltjes leert; het zelve is voorzien van een trommeltje , om de toetsjes, naer de daer op geftelde ftukjes, te doen beweegen; daer zyn 00k diergelyke orgels, die vry groot zyn, en waer op men zeer goede flukken heeft. Serpente. Dus noemt men eenen boom, die vier bogten heeft, en de gedaente eener flang, hebbende zes vingergaten ; hy wordt met een montftuk geblaezen, en is zoo laeg van klank als eene Contra bajfo. Serpentino. Eene kleine foort van Serpente. Sesquialtera , Een en een halve klank. Die woort heeft men 00k gebruikt om maeten van drie deelen aen te duiden. Sesta, De zes; van dit akkoort zyn 'er vier foor- ten, als twee voor de opgaende en twee voor de afgaende klanken. Zie §. 55 tot 58. Settima, De zeven; van dit akkoort zyn 'er vior foorten, als twee voor de opgaende en twee voor de afgaende klanken. Zie §, 55 tot j8.

-ocr page 349-



			34^ Lyst van Konstwoordek.

		Seul. Zie Solo. Sexta. Zie Scjta. Sfuggito, Oncwyken. Cadenza Sfuggita , Ont- wceken befluit; men oncwykt het befluit, wan- neer men op den Inleider eenen triller flaet, en dan ophoudt, of wel, in plaets van de befluit- noot, eene andere fpeelt. Si, Men. Si volti, Men kecre om, naemelyk het blat. Het is ook een klanknaemin plaets van B. Zie §. 2. SlCILIANA, SlCILIANO, SlCILlENNE , Sici- liaenfche Herdersdans; foort van Giga in de maet van * of 5, doch veel langzaemer, omtrent Andante. Sieraeden. Zie Brodderie, Coloratura, Fioretto en Notes de gout. Sierlyk. Zie Adagio. Signes. Z'e Segno. Signora, Mevrou. Signore, Heer. Silences. Zie Pan fa. Simphonia. Zie Sympbojiia. Simple. Zie Semplice. Sincopa. Zie Syncope. Sinistra manu, Sinistra, Linke hant. Zie Dextra. Si no, Tot hier toe, Einde. S! r k e l. Zie Halve en Heele Jirkel. Sist em a. Zie Syftema. Sixta, Sixte, Sixieme. Zie Sefla. Sleep. Zie Tirata. Sleeper. Noemen zommige de drie nootjes in §. 28. befchreeven. Sleutel. Zie Cbiave en Clef; als mede Armer la clef. Slissato, Gefleept. S. M.

-ocr page 350-


		��«�

			LvST VAN KOSSTWOORDEK. 343 S. m. Voor S'nifira manu. Smaek. Z;e Gv/io, Gout en Gujtofo. Smertelyk. Zie Dolorofo en Stentuto. Smorz-.to, Uitgeooofc, wil zeggen , dat men den ftreek of adem zoo moet verminderen, dat de klank zacht veruwynt. Zie Becrejcenza. Snaer. Zie Cor da en Coanterelk. Snellen. Zie Pizzicato. So ave, Soavemente, Aengenaem, zacht en lieflyk. Zie Gratiofo. Socgeito, Onderwerp, dat men wil uitbreid?n; het beukent 00k woorden , daer men Muziek op maekt. Sol. Klanknaem, in plaets van G. Zie §. 2. SOLFEGGURE, SoLFARE, SoLFIZARE, SOL- mtsare, Solfier. Zingeri met de naemen der nooten. Sollecito, Penaeuwt, Angftigli; dekorte noo- ten dienen fterk en kort afgeitooten te worden, en de lange Smorzato gcfpeek; de beweeging zai omtrent Andante zyn. Solo, Alleen. Violino folo, Fiool alleen. Een Muziekftuk,dat deezennaem draegt,is zcer door- werkt, en heeft eenen eenvouwigen bas; hct^ts eene foort van Monodia. Sonata, Sona, Sonatina. Muziekftuk of llukje, waer van het Accompagnamento eenvouwigh is, om bet voornaeme inftre~ent beter te konnen booren. Sono, Son , Klank; een heele wordt in vyf, en een halve in drie deelen gedeelc. Zie §. 44 en 45- SoNORE,Welluidende; dus npemt men het geene eenen goeden,fterken en aengenacmen klank heefc Sons aigus, Scherpe of Hooge klanken. Sons graves, Laege klanken. Y4 Sons

-ocr page 351-

LVST VAN KONSTWOORDEN.

344

Sons intense s. Zie Intenzione.

Sons nourris, Zie Nourrir.

Sons re misses. Zie Remiffione.

copra, Bovcn. Difopra, Van boven. Nellaparte
difopra, In de bovenfte party.

Soprano. Zie Cantus.

Sordino, Demper, is doorgaens een kam van
hout of yvoor, met drie pooten, die langs open
zyn ge/.acgt, om hern op den kam van eene fioal,
alt of bas te konnen zetten, waer door het geluit
wordt verdooft en verzacht. Zie Con fordina.

Sospiro, Zucht. Zie §. 27.

Sostenuto, Sostenere, Ondcrfteunt, Onder-
fteunen ; hier door wordt aengeduidt, dat men den
klank met de zelvekrachtzal ukhouden, het welk
voornacmelyk by lange nooten plaets heeft.

Sotto, Onder. Nella parte difotto, In de onderfte
party.

Sotto voce, Onderrtem; dat is met eene laege
of zachte, op dat men de bovenftem wel kan
hooren ,� het duidt omtrent het zelve als Mezza
voce of Mezzo forte aen.

Soupir. Zie Sofpiro.

Sourdine. Zie Sordino.

Sous-dominante. Noemt men de vierde noot
der op- en afgaende toonen ; F is derhalven de
Sous■ dominants van den opgaenden C toon, en E
die van den afgaenden A toon. Zie PL 4.

Sous-mediante. Noemt men de tweede noot
der opgaende en afgaende toonen, D is derhalven
de Sous-mediante van den opgaenden C toon, en
G die van den afgaenden A toon. Zie PL 4.
Men noemt de zelve 00k Sus-tonique.

So us-ton 1 que. Zie Senfible.

Soutenir. Zie Softenuto.

Spat 10, Ruimte, tusfchen de Muzieklinien.

SPEDITOj

«ll.. ' -

-ocr page 352-



	Lyst van Konstwoorden. 345

Spedito, Vaerdigh, Schielyk. , Speeler. Zie Executore, Croque note, Jouer a livre ouvert, Prattico, Racleur en Vifta. Speeltoigen. Zie Stromento en Injtrumens. Spiccato, Onderfcheiden, duidelyk geftooten, nict aen elkanderen gefleept, en dusnet en zonder fieraeden. Spinetto. Een klein Tafelklavefimbel, waer van de fnaeren kort aen den kam worden aengeflaegen, men heeft ook een regifter op een groot klavcfim- bel, dat dien naem draegt. Spirituoso, Geeftigh; de beweeging is omtrent Allegro moderato, en het ftuk heefc doorgaens veel overeenkoomft. met die daer Animofo en Vivace by wordc gevonden. Spottende. Zie Scherzando. Sprong. Zie Salto, Capriole, Cavriola, Saul en Sauter. Spur 10, Baftaert; dit wordt gebruikt om de ver- groote akkoorden aen te duiden, en dus in plaets van Superfluo. Staccato. Zie Spiccato. Staert der noot. Zie Virgula. Staetigh. Zie Grave. Stelling. Zie Pofition. Stelpen. Zie Vis en Vitt. Stem. Zie Voce, Stlto, Alto concertante, Bas- dejjus, Baffo, Beffbtta, Borjtftem, Cantus, Comet, Concordant, Confeguente , Contra tenore , Deffu, Difcanto , Falfet , FauJJet, Fijtuleeren, Guida, Haut ■ dejfus, Haute ■ contre, Haute ■ taille, Mezzo, Soprano, Sotto voce, Superius , Taille, Tenore, Vocal, Voix en Vox Humana. Stemvorkje. Inftrumentje, waernaer deA der klavefimbels wordt geftemc. Zie §. 84. Y 5 Stentato,

		_ -

-ocr page 353-



		346 Lyst van Konstwoorden. Stentato, Smertelyk; dus met een fterk geluk, als iemant, die zyne fmerte uitfchreeuwt; hec heefc veel overecn!'oom(t met Dolorofo. Sterk. Zie Ajjai, F., F. F., F.F F , Forte, For- tiffimo, Haut, Ptu, Mm, Mezzo en Tanto. Steun. Zie Appogiato en Inleiders. Steuntje. Zie Ame. Stilo, Styl ; wyze van componeeren of famen- ftellen. Stip. Zie Tittel. Stoccato. Zie Staccato. Straetlietje. Zie [Vaudeville. St reek met den ftrykttok. Zie Areata. Streelende. Zie Lufingando en Affetto. Stretto, Eng; het tegengettelde van Largo; men vindt dit woort daerom ook in plaets van Prejto. Stroffa, Strophe. Zie Couplet. Stromento, Speeltuigen. Zie Altfiool; Alto viola; Apollon ; Arcileuto of ArcbilutO ; Arco; Barbaton; Bajjetto; Basfiool; Bajftns; Bajfono, Bas- fone of Bajfon; Bazuin; Bekfluit} Bekkens; Bom- bardo ; Braccio of Brazzo; Bucciana; Buik; Can- tarella; C.tjlagnettes; Cetara, Cetera of Cetra; Cjalumeau; Chanterelle; Cbevalet; Cbitarra; Cbro- nometre; Cimbalo; Cijtre; Clarinetto; Clarino; Cla- �uecimbalo; Clavicordo ; Clavier de gambe ; Collas- cione of Colacbon; Contra violone ; Corda; Coma* viufa; Cornet de cbajje; Cornettino of Cornet d bou- quin; Corno, Corno di caccia of Cor de cbaffe ; Cour- leau; Cymbales; Doedelzak; Draeiorgel; Drieboek; Dulcino; Dwarsfluit; Ecbelle; Epinette; Fagotto; Fifaro; Flageolet; Flautino; Flauto ; Flauto bocca, of Flauto dolce; Flauto piccolo ; Fluit ; Flute de Pan; Flute de tanbourin ; Flute douce of Flute & bee; Flute traverjisre; Guitarra of Guitarn; Hak- - bort; Hantfiool; Harmonometre; Harpa_t Harpe of Harp;

-ocr page 354-



		Lyst van Konstwoorden. 347 Harp; Hambois ; Hautbois d'amour; Herdersfluit; Herder spy p; Hobo; Jagtboorn; Kam; Keteltrommen; Klankmeeter;Klavefimbel;Klavoier;Knievedel of Knie- fiool; Koeboorn; Kromboorn; Lew�o; Lier; Lira; Lira da braccio; Li«�o; Lowe; L«it; Lutb; Lutrin; Ly- ra j Magada of Magaj; Mandolina of Mandore; Mono- cbordium, Monocordio of Monocborde; Mufella of Mu- /efte; Muziekleffenaer; Oboe; OSiavina ofOEtavine; Organo of Orgue; Organopiccolo; Orpbeon;Pandore en lutb; Pansfluit; Pantalon ; Parifono; Pau�en; Pavilion", Pedale ; Petite flute; Piccolo; Piffero; Piva; Pocetta of Pocbe; Ponticello; Pofaune; Po- Jitif; Pfalterion of Pfalter; Quart fagot; Ravale- ment; Refonnant; Sacqueboute; Salterio; Saquehute; Scbalmei; Scbroef; Scbuiftrompet;Serinette;Serpen- te; Serpentino; Snaer; Spinetto; Stelpen; Stroovedel; Strykftok; Suffolo; Syter; Tafelklavefimbel; Tam- bour de basque; Tambour de Biscaye; Tambourin de Provence; Tajto ; Tbeorba; Timbale; Toets; Tra- vel-fo; Triangel; Trom; Tromba; Trombone; Trom- pet; Trompette marin; Trompboorn ; Tympano of Tympanum; Tympanon; Tympany; Tylmecter; Ventre; Vielle; Viola of Viole; Viola bajfo; Viola da braccio; Viola a"amor of Viole d'amour; Viola di bardonne; Viola di gamba of Viole de gambe; Vio- lelta; Violino; Violoncello; Violone; Vis; Vile; Voetklaiaier; IValdbautbois; Waldboom ; Zakfiooltje; Zakpyp; Zufolo. Stroovedel. Noemtmen een fpeeltuig van eeni- ge plankjes, die op twee touwtjes leggen, in de gedacnte van eene ladder, op welke met ftokjes, waer aen ronde houte knopjcs zyn, wordt geflae- gen. Zie ook Ecbelle. Strykstok. Zie Arco, Areata, Col' arco, CA legno, Con I'arco en Legno. Stuk. Zie Pezzo en Piece. S t u u r s.

-ocr page 355-



		348 LYST VAN KONSTWOORDEN. St ours. Zie Brufco. Styl. Zie Stilo. Suave. Zie Soave. Sub. Zie Sotto. Subito, Schielyk. Suegliato, Vrolyk, Opgewekt. Zie Allegro. Suffolo. Zie Zufolo. Sujet. Zie Soggetto. Suonata. Zie Sonata. Suono. Zie Sono. Superfl^;uo, Superflue, Overtollige of Ver- groote. Zie §. 55: en j<5. als mede Spurio. Superius, Bovenftem. Zie Difcanto. Super octaef. Regifter in een orgel. Supposition, Onderftelling. Note par Suppofi- tion, worden genaemt die nooten, welke geene telnooten zyn, en alleen tot leidingen dienen. Zie §. 9. waerom zy in de Harmonia 00k Dijfo- nance! moogcn weezen. Sus-dominante. Dus noemt men de zesde noot van den toon, A is derhalven de Sus-dominante van den opgaenden C toon , en C die van den afgaenden A toon. Zie PI. 4. Suspension, Opfchorting; deeze heeft by de akkoorden plaets, en beftaet daer in, dat de bo- venftem noch een weinigh tyts in het voorgaende akkoort blyft, terwyl de onderftem reets een an- der heeft aengevangen; by de voorflagen gefchiedc zulks. Sus-toniqjje. Das noemt men de tweede noot van den toon waer uit men fpeelt, D is derhalven de Sus-tonique van den opgaenden C toon, enG die van den afgaenden A toon ; men noemt d,e zelve 00k Sous ■ mediante. Symphonia, Symphonie, Samenzang ; dus noemt men een ftuk voor verfcheide inltrumenten, daer

-ocr page 356-



		Lyst van Konstwoorden. 349 daer veel Melodia en goede Harmonia in is; eene Sympbonia wordt tans, in plaets van eene Oliver- lure, tot het openen van een Concert gebruikc. Syncope, Deel- of Breeknoot. Zie §. 14, 28 en 30. Systrma, Systeme, Regelrnaetighfamenftelfel. Syter. Zie Guitarra. T T. Voor Tenore of Taille; als 'er 1 by ftaet be- duidt het hooge of eerfte, en 2 laege of tweede. Men vindt 00k eene T. voor Tutti. t. of tr. Voor Trillo. De Franfchen gebruiken een enkel kruijje. Zie §. 29. Tablatura. Eene verouderde manier om Mu- ziek met letters te fchryven, die de fnaeren en de vingers aenweezen, waer mede zy moeften worden befpeelt, of wel de toetfen van het kla- wier ; de lengte van iederen klank werd door nooten, tusfchen de twee bovenfte der vyf linien geftelt, aengeduidt. Tace, Tacet, Zwygen ; dit wordt gebruikt, wanneer een of meer ftemmen, eene der afdee- lingen van eene Sympbonia of ander Muziekftuk, niet zullen mede fpeelen, derhalven vindc men Adagio tacet �fc. Tact, Tact us. Zie Battuta. Tafelklavesimbel. Zie OBavina en Spi~ netto. Tafellietje. Zie Ronde de table. Tagliato. Zie C. Taille, Taigla. Zie Tenore. Tambour de basq_ue. Deeze beftaet uit eenen hoepel van eene hant breet, waer over een trom- melvel is gefpannen , en welke hoepel met rin- ktls

-ocr page 357-



		35° Lyst van Konstwoorden. kels is voorzien, men flaet en wryfc 'er met den middelften vinger der rechce hant op, die men aen de tong wat vochtigh maekt, terwyl men hem met de linke vafthoudt. Tambour de Biscaye. Een diergelyk inftru- ment als een Tambour de basque, maer met bellen en rinkels. Tambourin de Provence. Is een vry lang trommeltje, waer op met eencn trommelftok door de linke hant wordt geflaegen , terwyl met de rechte op een bekfluitje, dat, aen het onder ein- de, twee vinger gaetjes boven, en een onder voor den duim heefc, wordt gefpeelt. Tamijurino, Tambourin, Trommeltje; een luchtige dans, in de maet van \|, de beweeging is Allegro ajjai of wat Prejlo; het heeft twee re- prifen, ieder van vier, acht of twaelf maeten, en begint gemeenlyk met de halve maec, de bas doet 'er het zelve in als het trommeltje by het fluitje, naemelyk den zelven klank geduurigh herhaelen. Zie Tambourin de Provence. Tanto, Zeer, Veel, Sterk. Zie Allegro ma non tanto. Tardo, Traeg; dus langzaem. Zie Largo. Tastatura. Dus noemt men een voorfpel op een klavefimbel of orgel, om te hooren of het wel geftemt is. Tasto, Tasti, Toets, Toetfen. Tasto solo, Enkele toets; duidt aen, dat de bas, op hetklawier, met de linke hant, en alleen met eene toets voor iedere noot, moet worden gefpeelt; zommige voegen 'er, op het klavefim- bel fpeelende, het o&aef by, om den klank wat te verfterken. Tat to. Zie Battuta. *~ Teder.

-ocr page 358-



		LYST VAN KONSTWOORDEN. 351 Teder. Zie Affetto, Affettuofo, Pajfagt chroma- . ticque, Tendrement en Tenerezza. Te Deom laudamos. LofzaDg in de Kerken gebruikelyk, Tegen. Zie Contra. Tegenpunt. Zie Contra punto. Tegenstelung. Zie Contrafie en Oppofition. Teken. Zie Segno, Armer la clef, Bemol, Bemo- lifer, Bequarre, B mollare, B quadro, Carabine de Mufique , Diefe , Diefer, Figura , Figure mute, Paufa, Prefa, Prife, Quadrato, Renvoi, Signes, Silences en Tondo. Telnoot; deeze is de voornaemfte, en de eerfle en derde der halven. Zie §. 9. Lourer en Wh- felnooten. Tema. Zie Tbema. Temperamento , Temperatur, Tempe- rament, Temperatuur , Tempering; deeze heeft op het onvolkoomen klawier plaets. Zie §. 45 en 61. Tempi di buona, Goedetyt; dus wordt deeerfle en derde telnoot der maet of deeling genaemt, welke een welluidend akkoort dient te hebben. Tempi di mala, Quaede tyt; dus noemt men de tweede en vierde telnoot der maet of deeling, welker akkoort wanluidende kan zyn. Tempo, Tempus, Tems, Tyt; in welken iedere telnoot, en gedeelte der zelve, wordt voorge- draegen. Zie §.7, 14 en 15. Dit woort wordt derhalven 00k in plaets van Menfura gebruikt. Tempo comodo, Gemakkelyke tyt; het wil zeggen op uw gemak, niet te haefligh , het ftuk zelve zal het u wel wyzen. Tempo di minuetto. Zie Mimetto. Tempo giusto. Zie A tempo. Tempo maggiore, Groote tyt of maet; be- ltaende

-ocr page 359-



		352 Lyst van Konstwoorden- flaende uit verminderingsnooten, waer van dewitte met eenen ftaert de telnoot is. Zie §. 4 en 12. Tempo minore, Kleine tyt of maet; beftaende uit gemeenenooten , waer van de zwarte met eenen ftaert de telnoot is. Zie §. 4 en 12. Tempos binarium, Gelyke tyt; met twee tel- nooten in iedere maet. Zie §. 14. Tempus ternarium, Ongelyke tyt; met drie telnooten in de maet. Zie §. 14. Tendrement. Zie Tenerezza. Tenerezza, Tederlyk. Zie Affetto. Tknore, Tenor, Teneur, Taille. Man- nenftem; deeze is een o&aef laeger dan de Vrou- wenftem of Difcanto. Zie §. 5. Tertiaen. Regilter in een orgel. Terza, Terzo, Derde. Opera terza, Derde werk. Violino terzo, Derde fiool. Terza, De drie; van dit akkoort zyn 'er vier foor- ten, als twee voor de opgaende en twee voor de afgaende klanken. Zie §. 55 tot 58. Terzetto, Eenc kleine Trio ; of ftuk voor drie' ftcramen. Testo, Textus, Texte, Text; hier door verltaet men woorden, waer toe men Muziek maekt. Text. Zie Tejlo, Tenia en Tbema. Theatrom, Theatre, Schouwburg , T00- neel; plaets daer men de Opera fpeelt. Zie 00k Seine. Them a, Text of Kort voorftel, dat men wil uit- breiden. Theorba. Speekuig met acht fnaeren, datveel overeenkoomft beeft met eene Leuto, doch groo- ter is, het wordt gebruikt tot het Accompagna- mento , en daerom vindt men Theorba voor Bajfo continuo, zommige noemen 00k een Apolten, Tbeorba. Theorico,

-ocr page 360-



		Lyst van Konstwoorden. 353 Theorico, Theoricien, Befchouwer, noemt men eenen Muziekkundigen. Zie §. i. Thesis, Neerflagh; eerlte deel der maet. Threnodia, Treurliet. Tierce. Zie Terza. Timbale. Zie Tympany. Timoroso, Vreesacbtigh; dus met eenen te nigh houdenden en ftootenden ftreek of adem, als of men van vreeze beefde,de beweeging zal omtretit Andante of Allegro moderato zyn. Tirata, Tirade, Sleep; dus noemt men de nooten, die na elkanderen volgen, en enkel, of twee en tweetegelyk op-of nedergaen, en in eenen ftreek of ademftoot of ook wel in verfcheidene worden gefpeelt; dikwils is de eene ook langet dan de andere. Tittbl. Zie Punto, Point, Pointer en Puntato. Toccata. Noemt men een ftuk voor het klawier; daer dan de rechte hant, en dan de linke werkt, of den zang heefc. Toccatino. Eene kleine Toccata. Toeneemende. Zie Crefcenzi. Toets. Zie Tafto, Pojition, Tafiatura, Tajto fold en Toucbe. Tondo, Ronde; dus noemt men het Moltekeri Of Teken van Verlaeging, dat zommige den naerri van ronde b geeved , in tegenftelling van de vier- kante b, die door de Franfchen Bequarre wordt genaemt. Zie Bemol. T6neel. Zie Tooneel. Toniq^oe. Zie Principale. Toko, Tonus, Ton, Tdon. Zie Genus. Bit woort wordt veel doch quaelyk gebruikt voor Sono. Zie §. 35. en ook Camera , Comettoon en Stem- wrkjt. Z Tobsr. -

			/

-ocr page 361-



			354 Lyst van Konstwoorden.

		Toon. Zie Tono, Camera, Chromatico, Cornettoon, Detonner, Diatonico , Duro , Entonner, Genere, Genus, Modus, Mol, Semi tono en Stemvorkje. Tooneel. Zie Tbeatrum, Acteur, ASlrice, Opera en Scene. Toontafels. Zie Scalas. Tosta, Gaeuw, Schiclyk; doch geen Prefto, om- trent Allegro ajfai. Touche. Zie Tafto. Tour nee. Dans, in de maet van ^; de bewee- ging is Allegro ajfai. Tournkz. Zie Volta. Tcus, Zie Tuiti. Traeg. Zie Tardo. Tranquillamente , Tranq_uillement, Bedaertj niet te haeftigh noch te iterk; omtrent Andante. Transition, Transitus, Overgang, van eencn klank tot eenen afgeleegenen, of van den cenen toon in den anderen, door middel van eenige aengenaeme willekeurige klanken. Zie ook Paffa- gio. Transpositio , Transposition, Overbren- ging. Zie §.51. Trap. Zie Degri en Grado. Travailler, Werken; zegt men vaneeneftem, die veele nooten zirjgt of fpeelt, in den zelven tyt, dat eene andere 'er weinige voordraegt. Traverso, Dwarsfluit. Zie Flauto. Tre, Drie. Sonata a Tre, Muziekftuk voor drie ftemmen , waer van de bas eenvouwigh is. Trek pen. Zie Lynpen. Tremblant. Zie Flattement. Tremblement. Zie Trillo. Tremblement brise, Gebrooken triller. Zie §� 29. Tremble-

-ocr page 362-



		LVST VAN KoNSTWOORDEN. 355 Tremblement jette, Geworpen triller. Zie §� 29. Tremulant, Bceving. Regifter in een orgel. Tremulo, Tremolo, Tremolante,Tre- mante. Zie Tremblant. Nu en dan vindc men het 00k voor Trillo. Treurigh. Zie Mejlo. Treurliet. Zie Tbrenodia. Triangel, Driehoek,- een inftrument, gemaekt van eene ronde yzere roede, die driehoekigh is geboogen, en hangt aen eenen ring, welke mec de linke hant wordc gehouden, terwyl men met de rechce, waer in men eenen yzeren priem heeft, tegen de binnen zyden flae:, aen zommige hangen 00k drie of vier yzere ringe'n. Trias harmonica, Triade harmoniq_ue, De overeenftemmende drie of hec volmaekt ak- koort; naemelykgrontklank of prieme, de groote drie en vyf; by voorbeelt, C E G. Triller. Zie Trillo, Cadence brifee , Cadence jettee, Tremblement, Tremblement brife", Tremble- vient jette en Tremulo. Trilling. Zie Vibration. Trillo, Triller. Zie §. 20. Trio. Muziekftuk voor drie ftemmen, waer in de bas alleen tot onderlteuning dienc, en de twee bovenitemmen tegen eikandcren werken. Tkioolen. Drietjes; zyn drie nooten, die voor eene heele of halve teinoot koomen. Zie §. 10 en 29. Triple, Tripla, TripoLA, Tripula. Maec van drie telnooten. Triple croche, Drievouwige haeknoot; eene zwarte, die driemael geftreept is. Triton, Tritono, Drieklank, is eigenlyk de groote vier; daer is 'er maer eene naturelle in hat Z 2 oftaef,*

			1

-ocr page 363-



		35^ Lyst van Konstwoorden. c&aef, naemelyk F B. Zie §. 53. en PI. 5. fig. 1. a!s mede Qjiarta. Trom. Zie Tympano. Tromba. Zie Clarino. Trombone. Zie Pofaune. Trommeltje. Zie Tamburino en Tambourin de Provence. Trompet. Zie Clarino, Bicinium , Bucciana, Clarinetto, Fanfare, Pavilion, Pofaune, Sacqueboute, Saquebule, Tromba, Trombone en Trompette marin. Trompette marin. Een lang final inftrument, met eene fnaer, waer van de kam maer met eenen poot draegt, het wordt met eenen ftrykftok en den duim der linkc haot befpeelt, en geefc door het trillen van den kam byna het geluit van eene trompet. Tromphoorn. Zie Cornettino. Tronco, Afbreeken ; zegt men van lange nooten, die men met uitgehouden wil hebben, maer met eenen korten ftreek of adem afgeftooten ; dit is goet om droef heit, vrecze en verlangen uit te drukkcn, maer kon beter door Paufas en Notes pointes aengewee'zen worden. Troppo. Vcel. Zie Allegro ma non tanto. T. S. Voor Taftofolo. Tusschenspel. Zie Intermezzo. Tusschenspraek. Zie Recitativo. Tusschenwytte. Zie Jntervallo. Tutti, Alle, Alletefamen; dit volgt mfolo. Twee, Tweed e. Zie Seconda , Deux , Dua, Duetto, Duo en Tempus binarium. Tweemael. Zie Bis. Tympano, Tympanum, Trom, by Krygstroe- pen in gebruik. Tympanon. Zie Pfalterion. Tympany, Keteltromrcen; de eene wordt eene kleine

-ocr page 364-



		¹ Lyst van Konstwoorden. 357 kleine quart hopger geftemt dandeandere, en zy dienen tot bas by dc trompetten. Tyt. Zie Tempo, A tempo, Cattivo* tempo, Tempi* di buona, Tempi di mala, Tempo comodo, Tempo dl minuetto, Tempo giujto, Tempo maggiore ,■ Tempo minore, Tempus binarium , Tempus termrium en Valeur. Tytmeeter. Zie Cbronometre. U Uitgerreidt. Zie Largo en Largstto. Uitgsdooft. Zie Smorzato. UlTGESTREKTHEIT. Zie EtetldllB. Uithouden. Zie Sojtenere, Rejler en Soutenir, Uittuekkers. Zie Concertiften. Uitvoerder. Zie Executore en Prattico. Uitwerking. Zie Effet. Una, Gelyk; de een niet voor den ander. Undecima. Akkoort van elf klanken, ofdever- dubbelde Quarta. Zie §. 58. Unisono, Unisonus , Unison, Eenklank; noemt men dien, welke met eenen anderen van gelyke hoogte is; als men dit woort in de Partitura vindc onder de tweede fiool, duidt hetaen, dat zy met de eerfte zal fpeelen; ftaet bet onder de eerfte,zalde zelve den zangvan de D if cant volgen. Univoq_ue. Eensluidende ; dus noemt men alle o&aeven. Zie Otlava. Un poco, Un peu, Een weinigh. Zie Poco. Ut. Klanknaem , in plaets van C. Zie §. 2. ea Do. V V. Voor Violino. Vaerdigh. Zie Pronto en Spcdito,

-ocr page 365-



358 Lyst van Konstwoorden. Vaers. Zie Couplet, Refrain e» Stroffa. Valeur, Valore; Waerde, Lengte of tyt van duuring der nooten. Zie Tempo. Valsche. Zie Falfa en Faux. Van. Zie Del en Di. Van het. Zie Da en Dal'. Variatio, Variazione, Va riatioN) Veran- dering; deeze heeft plaets, wanneer de telnoo- ten, die den zang uitmaeken, op eene andere wy- ze worden gefplitft of verdeelc. Vaudeville, Straetlietje; uic verfcheide vaerzen beftaende, zeer ecnvouwigh, op dat het van een ieder zoude konnen worden gezongen. Veel. Zie AJfai, Molto, Tanto en Troppo. Veloce, Velocemente. Zie Prefto. Velocissimo, Velocissamente. Zie Pres- tijjimo.. Ventre, Buik, van een inftrument; ook het ge- deelte der fnaer, dat by derzelver trilling hec verfte van haer ruftpunt gaec. Verandering. Zie Variatio. Verboodene. Zie Probibito en Vietato. Verdubbelingsnooten. Zie Croma. Vergroote. Zie Superftuo en- Spurto. Verhael. Zie Recitativo. Verheuging. Zie Rejouijfance en Dilettamento. Verhoogen. Zie Intenzione. Verkleinde. Zie Diminuto en Diminutions. Verkorting. Zie Abhreviatura. Verminderde. Zie Minima. Vermin deringsnooten. Zie Minimi. Versiert. Zie Fioretto, Fleuri en Florito. Versterken. Zie Intenzione, Renforcer en Rin- forzando. Vertatur subito,Verte subito. ZteVolta. Vervolling. Zie Ripieno, Verwoet. Zie Furiofo. Ver-

		^v^ ***. #%
	. .■ ■ ■

-ocr page 366-







Lyst van Konstwoorden. 359 Verzachten. Zie Adoucir. Verzeller. Zie Accompagnateur _% Accompagna- memo en Accompagnement. Verzetten. Zie Demancber. Verzwakken. Zie RemiJJione. Vibration, Trilling, van iets dat geluic geeft. Vielle. Zie Lira. Vier. Zie Quarta, Ottupla, Quadro en Quarto, Vierkantk b. Zie Biquarre. Vierkante noot. Zie Breve. Vietato, Verbooden. Intervallo vietato, Ver- boode intervallo of akkoort. Vie. Zie Vivace. VlGOROSO, VlCOROSAMEHTEj VlGOUREU- sement, Krachtigh; dus met een fterk geluit. Villanella , Villanelle. Boeredans of deuntje , eene foort van Ciacona in de maet van \| of \|, de beweeging is doorgaens Allegro ajfai. Vinette, Vinate, Drinkliet. VlNGERZETTING of V 1HG ERLE1DIN G. Zie Applicatura. Viola, Viole. Zie Alto viola. Dit woort wordt ook gebruikt in plaets van Lira. Viola basso, Basfiool; inftrument met vierfnae- ren, wel eer was zy met banden voorzien, tans is zy zonder banden, als de Violoncello, die men ook Basfiool noemt. Zie §. 59. Viola da braccio. Zie Alto viola. Viola d' amor, Viole d' amour. Fiool met zes yzere of kopere fnaeren , die met eenen ftrykftok als eene Fiolino wordt befpeelt. Men hetft 'er ook met zes darmfnaeren en onder de toets zes kopere, die Unifono of o&aef met de bovenfnaeren zyn , en dienen om het geluit te verfterken.

		Viola
	Z4	Viola
	Z4

-ocr page 367-



		360 Lyst van Konstwoorden. Viola di bardonne. Eene groote Basfiool, die tot 44 fnaeren hceft. Viola di gamba, Viole de gambe, Knie- vedel, Kniefiool, met 6 of 7 darmfnaeren, zom- rnige houden deeze voor de rechte Basfiool van de Violino. Violetta, Kleine fiool, die een oQaef hooger is dan de Violino. Viol 1 no, Hantfiool; waer op deeerfte Item wordt gefpeelt. Zie §. 59, Violoncello. Zie Violabajfo. Ditwoort wordt 00k gebruikc voor eene kleine Basfiool, met vyf of zes fnaeren. Viol one. Zie Contra bajjo. Virgula, Virgule, Staert der noot. Virtuoso, Virtodioso, Virtuosa, Mu- ziekant of Meefter of Meefteresfe der Muziek. Zie §. 1. Vis, Schroef of Stelpen,waer mede men de fnaeren op inftrumenten fpanc. Vista, Gezicht. A prima villa, Op het eerfte gezicht. Zie jouer d livre ouvert. Vistamente, Visto. Zie Prefto. Vite. Zie Prefto. De Italiaenen noemen dus 00k eene fchroef of ftelpen. Zie Vis. Viva, Vivo. Zie Prefto. Vivace, Levendigh; dat is noch fchielyk noch langzaem , omtrent Allegro rmderato, het ituk heeft doorgaens veel overecnkoomft met die, waer by men Animofo en Spirituofo vindt. Vivacemente, Vivamente. lets langzaemer dan Vivace. Vivacissimo, Zeer Levendigh, en dus wat veel Allegro. V1 vissimo, als vivacijjimo. Vleiende. Zie Lufingando. Vlucht.

-ocr page 368-

'" ' ■"»I'll ' »��^m

^'"

Lyst van Konstwoorden. 361

Vlucht. Zie Fuga, Fuga doppia en Fuga per

arfin ed tbefin.
Vocal. Mufique vocale, Muziek voor Menfchen

ltemmen; deeze kon als die voor de Waldhoorns

gefchreeven worden. Zie Corno.
Voce, Stem, van een MeDfch. Voce Jala, Dc

Menfchen ftem alleen. Zie Vocal.
Voeden. Zie Nourrir.
Voetklawier. Zie Pedale.
Voix. Zie Voce.
Vol. Zie Pieno en Plein-jeu.
Volgt. Zie Segue en Seque.
Volkoomen. Zie Perfetto en Parfait.
Vols pel. Zie Plein-jeu.
Volta, Volti, Voltasubito, Keerom,

Keer fchielyk om ; naemelyk het blac, dacr bet

op ftaet.
Voorkooming. Zie Anticipatione.
Voorslagh. Zie Port de voix, Appogiaio en

CouU.
Voorspel. Zie Intrada , Ouverture , Preludio,

Prologue, Recbercbe, Ricercate en Tajlatura.
Vox Humana, Menfchen ftem. Regifter in een

orgel.
Voys. Zie Wyze.
Vreesachtigh. Zie Timorofo.
Vrolyk. Zie Allegro, Allegretto, Allegrino,

Allegro ajjai, Allegro e prejlo, Allegro ed andante.

Allegro ma non tanto, Allegro moderato, Allegro

molto, Al piu allegro, Dilettamento, Gai, Gaye-

ment,Joyeux, Men, Molto allegro, Piu, en Sue-

gliato.
Vrvheit. Zie Licence en Libero.
V. S. Voor Volta fubito.
V. V. Voor Duo Violino.
Vyf. Zie Quinta, Quintetto en Quints.

'Zj W.

-ocr page 369-



		362 Lyst van Konstwoorden. W Waerde. Zie Valeur. Waldflaut. Zie Holpyp. Waldhautbois. Zie Hautbois d' amour. Waldhoorn. Zie Corno en Pavilion. Wangeluit. Zie Cacophonie. WANLUIDEND AKKOORT of SAMENKLANK. Zie Dijfonance, Dijfonance majeure en Dijfonance mineure. Wanstemmigh. Zie Difcordo. Weerklank. Zie Ecco en Refonnance. Weinigh. Zie Poco en Un poco. Welluidende. Zie Harmonieux, Confonance, Eupbonia en Sonore. Werk. Zie Opera en Oeuvre. Werken. Zie Travailler. Wintlade. Zie Secreet. WlSSELHOOTEN. Zie Telnoot. Witte noot. Zie Bianca, Blanche en Minima. Wyze, Zang van een liet, Zie Air en Melodia. Z Zie ook S Za. Klanknaem, voorbmol, in de Plain -chant, gebruikelyk. Zacht. Zie Dolce, Adagio, Adoucir, Bas , Con- dolcejfa, Dolcemente, Doux, Mezzo, Mol , Pia- nijfimo, Piano, Piu, Sempre, Suave en Sotto voce. Zakfiooltje. Zie Pocetta. Zakpyp. Zie Mufella. Zang. Zie Canto, Atteur, Adrice , Anthems, Antienne, Aria, Ariofo, Baritono, Bajftjla, Ber- geries, Bourse, Brunette, Camera, Conor de, Can* cherizante, Canon, Canone cancberizato, Cantabile, Cantata, Cantatillt, Cantatrice, Cdnticinium, Cantico,

-ocr page 370-

Lyst van Konstwoorden. 363

Cantico, Cantio, Cantore, Cantus, Cantus planus ,
Canzone, Canzonetta, Carillon, Caftrata, Cavata,
Cavatine , Cbanfon , Cbant, Chanteur, Cbantre,
Chorijle , Compieta, Concerto, Couplet, Dialogo>
Duo, Executore, Filer , Hymnus , Inno , Inter-
mezzo, IJleJto, Loure , Melodia, Modulatio, Mo-
nodia, Motetto, Ode, Opera, Operetta, Orato-
rium , Pajlorale , Periode , Pbrafe, Plain -cbant,
Prattico, Recit, Recitante, Reponforio, Romance^
Seine, Sequenfa , Sotfeggiare, Solo, Sympbonia,
en Te Deum laudamus.

Zeer. Zie AJJai.

Zes. Zie Se/ito, Seatfa en Sixta.

Zeven. Zie Settima en Septiime.

Ziel. Zie ./fan.

Z1 el mis. Zie Requiem.

Zielroerende. Zie Affettuofo.

Ziffrare, Befyferen. Bajfo Ziffrare, Befyferde
bas of Bajjo continuo; waer boven de akkoorden
door fyfers zyn aengeweezen. Zie §. 113.

Zingende. Zie Concertante.

Zinscheiden. Zie PonSiuer.

Zonder. Zie Senza.

Zucht. Zie Sofpiro en Soupir.

Zufolo. Zie Flageolet.

ZWaermoedigh. Zie Adagio pefdnte en Gravi.

Zwarte hoot. Zie Noire.

Zyvygen. Zie Tace en Paufa.

BLATWYZER.

-ocr page 371-



	3^4

		BLATWYZER.

A Abbnviatwa, ingevoert om met mindere moeite een ftuk te konnen fchry ven; koomt beter in de parti- tuur, dan in Muziekftuk- ken te pas, 94�96. Aenwyzer, waer toe hy dient, 92. Afdeeling, van eene quint, 119. van een ottaef, 253. en die der o&aeven van een monochordium, 256. Akkoorden, der 31 klanken, 149-157- hoe die voor de opgaende klanken te vin- den, 149. en voor de af- gaendc, 151. de letters, die opgaende groote en vergroote aenwyzen, gee- ven kleine en verkleinde afgaende, 153. van 9, 11 en 13 klanken, 155. Akloorttafels , hoe zy zyn gemaekt, isz.vergelyking met elkanderen, 153. daer op zyn alle regelmaetige akkoorden gebragt, 156. Altfiool, volkoomen inftru- ment, 4 en 158. is een oftaef hooger dan de bas- fiool, 157. Applicatuur, nuttigh zich daer in te oeffenen, 104. Archhymbalum, 1Q0. Aent.
			B b, deeze verlaegt de noot, niet eenen halven, maer drie vyfde van eenen hee- len klank, 97. B, van het Gregoriaenfch klawier, door Guido Aretinus naer boven gefchooven, 107. Balanfen,/, g, h, PL 8, hoe te maeken, 176. die van /, hoe te leggen , 180. die van g, 186. en die van h, 189- Bas continuo, hoe het leeren der zelve te verkorten, 267. Basfiool, volkoomen inftru- ment, 4 en 158- is een o&aef hooger dan de con- trabas, 157. Beeving. Zie Flattement. Biquarre. Zie Herjieller. Bejluit, 271. Beweeging, om die der Mtu ziekftukken te bepaelen, zyn de woorden, welke men by de zelve ftelt, niet voldoende , 40. tot het ontdekken en houden der rechte is de ilinger nuttigh, 70 en 72. Blankenburg, (Q. van) 14, 40, 107, 114, 115, 116, 117 en 160. Blik,

-ocr page 372-



			YZER, 35 is een volkoomen instru- ment, 158. Contramerk.* Zie Herfielkr. Cuftos. Zie Aenwyzer. D Dekfei, der kas, 197. Dekjiuk, p, Pi.S, 182. hoe zwart te maeken, en ver- nisfen, 183 en 193- Dempers. Zie Sourdines. Desagulier, 40 en 52. Draeglyji, 195. Dubbele voorflagen, 103. Dubbelflagen, 104. Dwarsfluit, wat klank haere ftukken hebben , en hoe veel 'er noodigh zyn, 0111 ze naer de drie alphabets van een volkoomen kla- wier te konnen ftemmen, 167. E Ebbenhout, hoe te bewer- ken, 171. Elst, (Pater van der) 114. F Figuuren, nut van de zelve- te ontleeden, 104. Fin, hier by is het teken der generaelepauze over- tolligh, 79. Fiool, volkoomen inftrument, 4 en 158. wanneer zy wel geftemt is, 117. is een oftaef
		B L A T \\ JBlik, hoe doof en wit te maeken, 219. Bodem, van het klawier, d, Pl.S, 173. enderkas, 196. Boog , over eene fufee of loop, wat die aenduidt, 90. Boogje, over twee nooten, wat het betekent, 81. over eenige nooten, wat het aenduidt; maekt eene ge- brooke Syncope tot eene Note legate; en wordt ge- ftelt daer het niet noodigh is, 90 en pi. Bros sard, (S. de) 105. Brugh, waer tegen de tan- genten fpringen, 264. C Zie 00k K en S Chronometre van L o v 1 e , 40. Comptmijl, bepaeling van dat woort , 3. hoe in zyne famenftelling van ftukken te klimmen en te daelen, 136. en waer op te Ietten, 158. verlangt een volkoo- meu klawier, en wanneer daer aen zal zyn voldaen, 162. Compofitie, hier aen is het onvolkoomen klawier hiu- derlyk, 267. Concert, hier in is het ge- duurigh trappen, en de beweeging met het hooft of inftruraent, onaenge- naem, 26. Contrabas, hoe befnaert, 157.

-ocr page 373-



		$66 B L A T \ oftaef hooger dan de alt- fiool, gelyke klanken te- gen elkanderen gehoort wordende, 157. Flattement, hoe aen te wy- zen, 88. Fufee, hoe te fpeelen, 90. G Gaetjes, voor de fnaeren door de kammen, 232. Gatsn, voor de ftelpennen, 235 Geluit, van het volkoomen Idavefimbel kan viermael, al fpeelende, verandert worden, door eene, byna ongewaerwordelyke, druk- king met de knien, 242. Generaele pauze, wat zy aen- duidt, 78. Goido Aretinus, 107 en no. Guidon. Zie Aemvyzer. H Hantfiool. Zie Fiool. Harmonie, bepaeling van dat woort, 2. Hefbaomtjc, tot beweeging der roofters, 213 en voor de fourdines, 215. FMiacling. Zie Reprife. Hcrjleikr, waertoe hy dient, 98. Hout, welk voor klavefim- bels te gebruikcn en has
				7 Y Z E R. te behandelen, 169. hoe te olien, zwart te maeken en vernisfen , 169, 183 en 193. Huigens, 40, 114 en 115. I J Inkiders, waer toe zy die- nen,hoe veele in iederen toon, en hoe veele onder- fcheidene, 134 en 135. Injlrumenten, volkoomene, 4 en 158. onvolkoome- ne, 4. K Zie 00k C Kaerspyp, waer in men eene gemeene vetkaers brandt, zonder dat zy damp geeft of behoeft te worden ge- fnooten, welke op het kla- veiimbel wordt gebruikt en goet licht geeft, 217. dubbele voor eenen Mu- zieklesfenaer, 223. hoe te plaetfen en het vallen van het licht in de oogen te beletten, 224 en 225. Kam, de kerfjes op den zel- ven konnen de fnaeren valfch maeken, 118. voor- fte van het volkoomen klavefimbel, 201. achterfte hoe te buigen en op den zangbodem te lymen, 202- kerfjes en gaetjes voor de fnaeren, 231 en 232. vafte en

-ocr page 374-



				Y Z E R. 367 naemen gedwaelt; dit, en de echte aengeweezen, 116. de waerheit der 31 in het oftaef aengetoont, 117�128. hoe men door het gehoor overtuigt wordt dat 'er juift 31 in het oc- taef zyn , en de heele klank uit vyf, en de hal- ve uit drie deelen beftaet, 124-126. en hoe door het gezicht, 127. op- en af- gaende hebben byzondere akkoorden, en hoe veele ieder klank, 154. natuur- lyke fchikking der zel- ve maekt drie alphabets der Muziek, en geeft aen- leiding tot een volkoomen klawier, 158 en 159 Klavefembel, hoe een vol- koomen te befnaeren, 236. het geluit kan viermael, al fpeelende , verandert worden, door eene, byna ongewaerwordelyke, druk- king met de knien, 242. is gemakkelyker te befpee- len dan het tans gebruikt wordende, 266. Klawier, het in gebruik zyn- de is zeer onvolkoomen en valfch, 4, 128en 160. het Gregoriaenfch heeft in den F toon geleegen, 107. legt tans in die van C, 108. beft het daer in te laeten, in. de laegfte klank behoorde 00k C te zyn,
		BLATW en beweegende op een monochordiuui , 257 en 258. Kapelmeejler, flaet in groote Concerten de maet, 64. eene flinger is voor den zelven te verkiezen, zal minder verveelen, en wan- neer zy beiden zouden konnen worden ontbeert, 70 en 71. Kas, van het volkoomen klavelimbel, hoe te mae- ken en te fluiten , 193� 190. olien en vernisfen, 196. en venven en ver- nisfen, 228. Kerfjes, op de kavnmen kon- nen de fnaeren valfch maeken > 118. voor de fnaeren op de karamen van het volkoomen klaveilm- bel, 231. Klampen, tusfchen de onder- fte ry toetfen , 182. be- weegende voor de onder- roofters , hoe de zelve daer op vaft te maeken, en daer mede alle de tan- genten in eens op te lich- ten, 207 en 208. Zie 00k Zyklampen. Klank, wat men door eenen halven verftaet, 97. onder- fcheiden van toon, 97. de verdeeling van den heelen invyvenisnietnieuw,ii4. Klanken, Blankenbukg heeft in de tekenen en

-ocr page 375-



		3'<J8 HAT1 zyn, ira.gefneeden, 160. het tans in gebruik zynde heeft, in plaets van drie alphabets, 'er niet meer dan een, waer aen noch S klankcn ontbreeken, 161. de Componiften verlangen een volkoomen, en wan- neer daer aen zal zyn vol- daen, 162. laege klanken is men daer op reets ge- woon beneden te zoeken, 163. befchryving van een volkoomen, 163-215 en 228-267. hoe de toetfen daer voor te leggen, 163. dient niet veel breeder rioch ianger dan het tans gebruikt wordende te zyn, en deszelfs natuurlyke re- gelmaetigheit zal de ap- plicatuurgcmakkelyk mae- ken, 165. als men op een volkoomen uit 7 opgaende toonen kan fpeelen , zal men de overige 00k reets hebben geleert, en hy, die op het tans in gebruik zynde kan fpeelen, zal 'er niet me&r dan eenen be- lioeven te leeren, 165 en 166. verfchil dat by het gebruiken van een onder- fcheiden alphabet, op een volkoomen , kan plaets hebben, en waer toe nut- tigh, 166 en 167. heeft vier o&aevenen een half, begint met c mol en eindigt
				7 Y Z E R. met/r«i.f, 168- opflui- ting van het zelve, 190, Klosfetiy* waer mede het kla- wier in de kas wordt op- geflooten, 205. Konjiwoorden, verklaering van de lyft, 104. Kraeienpermetjes, daer voor zyn krulveertjes te ver- kiezen, 263- Kruis, dit verhoogt de noor. niet eenen Kalven, maer drie vyfde van eenen hee- len klank, 97. Krulveertjes , hoe te mae. ken, 247. in de tangenten te plaetfen, en van te n-.gh haelende veertjes te voorzien, 249. hoe de tongecjes tc korten, 262. zyn voor kraeienpennetjes . ■ te verkiezen, 263. welke in dc tongetjes der in ge- bruik zynde tangenten wor- den gezet, 263. L LiCASSAGNE,(Abt) T$> 17,18 en 144. zyne gedach- ten omtrent de flinger, mae ten, nooten en fleu- tels, 56 en 57. approba- te van zyn traiftaetje, 58. Laken, ronde lapjes onder de toetfen , 181. achter op de toetfen, 192. in de tangenten tot dempingr 265. Lamp,

-ocr page 376-

BLATWYZER.

369.

Lamp, voor den Muziekles-
fenaer, waer in men ge-
meenen raepolibrandt, en
welke goetlichcengeenen
damp geeft, 226; met
twee picten, die goet licht
geeft voor eenen dubbelen
fchryflesfenacr , en aen
den zolder wordt gehan-
gen, 228.

Lat, met eenen knop en
fchuifje, tot het afzetten
van de tangenten der bo-
venfnaeren, 213. en voor
de fourdines, 215.

Lecrlingen , naer gemecne-
nooten te onderwyzen, 9.
en naer de G ileutel, 19.
hebben de beweeging by
het leeren der maet noo-
digb, 26 , 28 en 29. be-
hooren zich niet dan naer
maeten van twee en drie
telnooten te oefFenen,37.
hoe de lengte van de ilin-
ger by gebrek van eenen
Meefter aen te tekenen ,
62.

Leeslesfenair, waer op een
dubbele Muzieklesfenaer
wordt geplaetft, 220.

Ltiding. Zie Noaten.

LOCATELLI, 102.

Loop. Zie Ftifie.
J,ovie, flinger, die by

chronometre noemt, be-

fchreeven, 40.
Luchtgat., in den zangbo-

dem, 203.

Lyjl, rPl. 8,183. hoe zwart
te maeken en vernisfen,
183 en 193. waer op de
fnaeren koomen , 2c?,.
Zie 00k Draeglyft.

Maet, bepaeling van dat
woort, 21. wanneer men
daer in zingt of fpeelt, 21.
em ze te leeren is de be-
weeging nuttigh, 21, 25
en 28. de trap met den
rechten voet wordt door
dwarsftreepjes aengewee-
zen, 21. outtyts hadt men
maer twee afdeelingen, en
tans driedeibande foort,22.
van twee deelen, op iede-
re deeling eene telnoot,
en hoe zy wordt getelt en
gbdeelt, 22. is uitgemee-
nenooten famengeftelt,23.
van twee deelen, uit ge-
meenenooten , op iedere
deeling twee, 24. van
twee deelen, uit vcrdub-
belingsnooten, op iedere
deeling twee , 24. van
twee deelen, uit vermin-
deringsnooten , op iedere
deeling een, 24. van twee
deelen , uit gemeenqnoo-
ten, op iedere deeling drie,
en hoe tetrappen, 25. van
twee deelen, uit verdub-
belingsnooten, op iedere
deeling drie, 25. van drie

a deelen,

'■ ■ �

■

-ocr page 377-



				Y Z E R. dat zy ze quaelyk deelen i 30. tot verftant der zelve is de vermeerdering en vermindering noodigh, als mede de driederhande foor- ten van nooten, 31.de be- tekening der zelve had wel verbetering noodigh, want zy bereikt het oogmerk, naemelyk de deeling niet, en daer toe is een bequaem middel voor handen , 31 en 32. nieuwe beteke- ning , die zeer eenvou- wigh is, 33 en 34. hoe de foort van nooten aen te wyzen, 34. eenvou- wigheit der zelve, 35. is eone evenredigheit der klanken, veele afdeelin- gen zyn lafligh, twee zyn voldoende, naemelyk eene van twee en eene van drie telnooten, 36. hoe de lan- ge te verkorten, 37. hoe de (linger by langzaeme en fchielyke te laeten flaen, 52 'en 53. nut van het flaen op iedere telnoot, 54. om ze te leeren is eene flinger boven een Meefter te achten, 55. het trappen behoort men, by het gebruik van eene flinger, niet na te laeten, 56". kenmerk der enkele, 59- nieuwe betekeningder zelve by de lengte van de> flinger te voegen is zeer nuttigh,
		370 B L A T W declen , uit gemeene- nooten, op iedere deeling een, en hoe te trappen, 25. van drie deelen , uit verdubbelingsnooten , op iedere deeling een, 16. van drie deelen uit ver- minderingsnooten, op ie- dere deeling een, 26. dub- bele van drie deelen, uit verdubbelingsnooten, op iedere deeling twee, 26. dubbele van drie deelen, uit gemeenenooten, op iedere deeling twee, 26. van drie deelen , uit ge- meenenooten, op iedere deeling drie, 27. van drie deelen, uit verdubbelings- nooten, op iedere deeling drie, 27, van vier dee- len , uit verdubbelings- nooten , op iedere dee- ling twee, en hoe te trap- pen, 27. van vier deelen, uit gemeenenooten , op iedere deeling twee, 27. van vier deelen, uit ver- dubbelingsnooten, op ie- dere deeling drie, 28. de deeling in vieren heeft te- genfpreekers, doch is nut- tigh en leert juift tellen en deelen , 28. daer in heerfcht groote -verwar- ring, 29 en 38. met die van 4 weeten veele niet te recht te koomen, 00k niet met de a la breve, om

-ocr page 378-



	B L A T W Y Z E R. 3₇r

			Muteeren , hoe veel de ftemmen daer by dae- len, 13. Muziek, wat daer in als 011- derfcheiden voorkoomt, 1. bepaeling van dat woort, 2, wat daer toe kan die- nen, 4. wanneer ze wan- geluit wordt, 21. voor twee ftemmen , hoe te fchryven en te drukken, 92. Muziekant, bepaeling van dat woort, 3. Muzickkunde, bepaeling van dat woort, 2. Muziekkwidige , bepaeling van dat woort, 3. Muzieklesfenaer, in het kla- vefnnbel , 215. dubbele om op den leeslesfenaer te pla,etfen, 225. waer aen vier partyen konnen wpr- den gefpeelt, 225. om op het dekfel van het klave- fimbel te konnen plaet- fen, 225. Muziekfleutels. Zie Sl?u- tels. Muziekftuk , de grontklank en het befluit wyzen den toon aen, dier het is uit fumengeftelt, 136. uit de kruis- of moltooncn ge- componcert, hoe te bete- kenen, 137. waer op, by het koopen , te letten, 148.
fiuttigh,en hoe in gebruik te brengen, 60,61 en 62. tot het leeren trefFen dcr zelve is de polsflagh door Quants voorgeflaegen, tot zoo lang men een be- quaemer middel vindt, 71. hoe men kan weeten, of men in ftaet is de zelve nacuwkeurigh te houden, 72- Mahaut, (A.) 89enio4- Marburg, (F. W.) 89 en 104. Meejler , bepaeling van dat woort, 3# kan zonder be- weeging in de maet fpee- len,26. hoe zyn Leerling fpoedigh te doen vorde- ren, 38. Melodie, bepaeling van dat woort, 1. Monocliordium, 128-130. om de akkporden te onder- zoeken, 154- om het vol- koomen klavcfimbel naer te ftemmen, 251�262. en voor een onvolkoomen, 256. hoe de o&aeven af te deelen, 256. vafte en beweegende kammen, 257 en 258. hoe te ftemmen, 261. MoNTECLAIR, I44. Mordant, noemt men eenen triller van onderen naer boven, 84 en 104. Mozart, (L.), 89, 100 en 104. A

				N.
		a %
		a %

-ocr page 379-



	S72 BLATWYZER.

N Najlagh, enkele of dubbe- 1c, ioo. Noemen der nooten, 5 en 138-141. Nooten , ftellen de klanken aen het gezicht voor, 4. zyn vermeerdcring en vcr- mindering onderhevigh , 5 en 6- eene ronde wicte eene enkele te noemen is niet goet, 5 en 7. eene telnoot is eene enkele, 6 en 7. daer zyn noch in gebruik , verrninderings- gemeene- en verdubbe- lingsnooten, en hoe men ze anders zoude konnen noemen, 7, 8 en 31. hoe een ftuk van het eene in het andere foort te bren- geh, 8 de ouden hadden vyf foorten, 8. bed ge- meene te gebruiken, o> 10, 11 en 31. hoe de ge- meene in gebruik te bren- gen, 9 de gemeene ftel- len de telnoot duidelyk voor, worden reets door de eerfte Meefters ge- bruikt, en zyn nuttigh tot het onderfcheiden der maet, 10. de gemeene zyn gcmakkelyker dan de andere te fchryven, 11. worden op vyf linien ge- plaetft , en krygen door de fleutels cenen bepael-
		den naem, 11 en ia. hoe boven de linien te fchry- ven, 17 eendere, op de zelve linie ftaende, zich als onderfcheidene voor te ftellen, koft veele moeite, 18 en 31. de eerfte en derde van de halven zyn telnooten, en de tweede en vierde lei- dingen, 23. hoe de halven van gelyke hoogte worden voorgedraegen, 23 welke benaeming men volgt, 23. hoe aen te wyzen welke foort men heeft gebruikt, 34. tittels achter de zelve, wat zy aenduiden, en hoe te fpeelen, 80, 81 en 82. die tot leidingen dienen, zyn altoos kort, 82. lan- ge, die men gedeelt wil hebben , hoe t.e fchryven, 88. onder een boogje, hoe te fpeelen, als zy niet ge- ftipt of gepunt zyn, 90. hoe als 'er ftippen of pun- ten boven ftaen, 91. bo- ven elkanderen, voor in- ftrumenten, die geene ak- koorden hebben, wat zy aenduiden, 96. zangnae- men der zelve, 138--141. Notes legates, wanneer in plaets van Syncopes koo- men, 37 en 90. daer over wordteen boog^je gehaelt, 8i. 1. O.

-ocr page 380-



		BLATWYZER.

				treffen der maet door Quantz voorgeflaegen, tot zoo lang men een be- quaemermiddeivindt, 71. Profesfor, waerom zommige Muziekanten zich dus lae- ten noemen, 3. Pfalmen, hoe op de flinger te fpeelen, 54. Pypen, hoe de wytte van die voor een volkoomen or- gel, als mede der zelver tnonden en gaten te be- paelen, 269. en hoe der zelver lengte, 270.
	O&aef, de verdeeling van het zelve in 31 klanken is niet nieuw, 114. wat het is, en hoe veel ak- koorden het heeft, 155 en 156. hoe af te dee- len,253. hoe die van een monochordium af te dee- len, 256". Operaes, hoe de flemmen daer in te onderfcheiden, 20. Orgel , voorflagh tot een volkoomen, vooreen Con- cert , 268-271. Overjlagh. Zie Najlagh.


			Quantz, (J. J.) 71, 89 en 104. Quint, hoe de zelve af te declen, 1x9. R Regel, met 65 afdeelingen, 169. met 7r, 174. Reprife, groote en kleine, hoe zy worden aengewee- zen,^- de kleine dient 00k om een abuis te herltellen, en zyn uitgedacht, om niet tweemael het zelve te fchryven, 93 en 94. Ritornello, 79. Roojlers, hoetemaeken.igo. hoe de onderfle op de be- weegende klampen vaft te maeken, om daer mede a 3 alio
Paufen, wat daer by in acht te neemen, en wat zy aen- duiden, 77-80. Pennen, daer de toetfen aen beweegen ,180. ■ Pemetjes, daer men de fhae- ren aen vaft maekt, 230. Pince's, wat zy zyn, en hoe zy worden aengeweezen, 87. Plaeten , korte verklaering van 6, 7 en 8, 168. Plaeijes, om het dekfel van het klaveiimbel op te leg- gen, 198. Point de repos, 78. Point d'orgue, 78. Polsjlagh, tpt het Ieeren A

-ocr page 381-



	374 B L A T W Y Z E R.

alle de tangenten in eens te konnen oplichten , 207 en 208. bo venire hoe te leggen, 209. de twee en- kele te docn beweegen, om de tangenten de boven- fnaeren te doen misgaen, 210. Rousseau, (J. J.) 105. Ritftregels, a, b, c, PI. 8, boe te maeken, 175. hoe die van a te leggen, 176, die van b, 184 , en die van c , 188. S Zie oqk C en Z Salinas, 114. Schrabben, om de gaten voor de ftelpennen op te boo- reif, 230. Schuiflade, in den voet van het klavefimbel, 199. Sieraeden, der Muziek, 99- io4.behoorden in demaet gebragt te worden, 102. nut daer van, 103. waer eene goede reeks in noo- ten gebragt tevinden, 104. Sirksl, van Buskin- burg, genaemt de Wet der Natuur, onderzocht, en zyne dwaeling aenge- toont, 114-117. van zui- verekianken, I28eni39. Sfegh, hoe de (linger te ftellen om 'er voor 2 of 3 maereenentehebben, 48. SUuf, voor de roofters, 195.
		Sleutel, om de fnaereri op te haelen, voor eenen ftel- hamer te verkiezen , 238. Sleutels, der Muziek,alleen aen het begin van het ftuk te ftelien en niet aen ieder der vyf linien, 11. bepae- len den naem der nooten, j 2. daer zyn 'er drie on- derfcheide foorten voor fteminen en inftrumenten, 12-14. waerom 'er zoo veele zyn uitgedacht, 14. die van den alt of C op de middelfte linie kon voox alle fteminen dienen, en wordt 00k gebruikt voor de Pfalmen ,14 die van G op de tweede linie is ecbter de befte algemeene, om dat de zelve de be- kentfte is , reets in ge- bruik , en nuttigh tot het onderfcheiden der ftem- inen, 15. algemeene re- gel, 15. de redenen te- gens het aenneemen van eene algemeene zyn van geen, gewigt, 15. veran- dering baert verwarring en geeft weinigh nut, 16. welke verandering noch de befte zoude zyn, 17. met het aenneemen van die van G tot algemeene vervalt alle zwaerigheit, en wordt de verlaeging der nooten gemakkelyk, 17. nut van die van G. als eene

-ocr page 382-



				V Z E R. 37S cert tot oefFening te ge- bruiken , 64-68 het by- zondere van eenen dub- belen , 68. nut van de zelve in een Concert, 69.. voor eenen Kapelmeefter te verkiezen, 70. waer te plaetfen , 70. voor wiert onverdraeglyk, 70. nut- tigh tot het ontdekken en houden der rechte bewee- ging , 70. zal minder ver- veelen dan een Kapel- meefter, 71. wanneer zy beide zoudenkonnen wor- den ontbeert, 71. hoe eene zeer eenvouwige te maeken, die gemakkelyk" geplaetft en wechgenoo- men kan worden, 73�75. de dubbele kan zonder yzere roeden gemaekt worden, 76. by het ver- vaerdigen de zelve voet- maet te gebruiken , 76. nuttigh om de rlguuren te ontleeden, 104. Slingerpunt, 48. Sluitplankje, op de toetfen, 205. Snaeren, hoe haere lengte en plaetfen op de kammen te bepaelen, 202 en 230. haer getal en nommers aengeweezen , als mede hoe op te fpannen, 236. op een monochordium, 260. Solmitz, 113. Aent. Sorge,
		B L A T \ eene algemeene aen te neemen , en hoe in ge- bruik te brengen, 19. zyn tot onderfcheiding der rtemmen niet noodigh, 20. Slinger, deeze is het befte werktuigom debeweeging der Muziekftukken te be- paelen, 40. van Lovu, 40. idee's omtrent eene, die geluit zoude geeven, 41. befchryving van eene zeer eenvouwige, die met geen gering nut gebruikt wordt, 42�52. afdeeling van den ftaek, 47. hoe eenen flagh voor 2 of 3 te bekomen, 48. hoe het krom trekken van den ftaek te beletten, 48 en 49. hoe te ftellen , 49. wat goet is om den ftaek recht te houden, 50. be- hoeft niet uit een ftuk ge- maekt te worden, noch 00k juift van eikenhout, 51. hoe te olien en ver- nisfen , 51. zwaerte van het loot, 52 nut van de zelve by het leeren der Muziek, 52. tot het lee- ren der maet boven een Meefter te achten > 55. hoe de lengte op de ftuk- ken aen te tekenen, 58� 63-leert een iluk eindigen zoo als men het begint, 63. befchryving van eenen dubbelen, om in een Con-

-ocr page 383-



	376 B L A T W Y Z E R.

Sorge, (G. A.) 129, 130 en 256. Sojpieren, 77. Sourdines, hoe te maeken en plaetfen, om wel te kon- nen beweegen en dempen, 239-242. Speelers, bepaeling van dat woorc,3 w-ordennaer de � inltrumenten, die zy ge- bmiken , onderfcheiden, 3. vaerdige zyn dikwerf gebrekkigh in de maet, 64. hoe zich zelve te overtui- gen van hunne bequaem- heit in het houden der maet, 72. Spies, (G.) maekt eene kaerspyp, die hy Carte- fiaenfche lamp noemt, 217. Spreehvyzen, die van halven klank, wat men 'er door verftaet, 97. tot aendui- ding der toonen in ge- bruik , onderzocht, en aengetoont, welke zyn af te keuren , 144�147. Staende Jluk 0 PL $$ , 182. Stelpennen, hoe te maeken, 229. gaten voor de zelve, 235- Stemmen, hoe veel zy dae- len by het muteeren, en wat zy konnen bereiken, 13. Stewvorkjc, 199. Stopftukjes, q PI. 8 , 182. met yvoor bekleet, 183- Stuitregel, e i>j. ft, voor de
		onderfte ry toetfen, ili. i voor de middelfte ryy 187. en k voor de boven- fte ry, 189. Syfers, der bas continuo, hoe duidelyk te maeken, 267. Syncopes, wanneer tot Notes legates te maeken, 3 7 hoe zy worden gelpeelt, 82. noemt men alle nooten, die tegen de deeling der maet ftryden, 90. T Tafel, van het klaveiimbel, 194. flak op de zelve * 202. Tangenten, hoe te maeken en nommeren, 205. hoe alle in eens door de on- derroofters op te lichten, 208 � hoe te korten en 'er zaegfneetjes , fleufjes, gaetjes en groefjes in tc maeken, 243. hoe hec krom trekken der zelve voor tekoomen, 246. hoe 'erkrulveeitjes in te plaet- fen , en deeze van te rugh haelende te voorzien, 249. hoe op haere juiftc leng- te te brengen, 262. de fnaeren niet wel aenflaen- de hoe te verhelpen, en met lapjes laken , tot demping , te voorzien, 365. Teketit,

-ocr page 384-




B L A T W Tikens, die den toon aen- wyzen, alleen aen het be- gin van het ftuk te ftel- len, en niet aen iederen regel, n. aen de fleutel en in het ftuk, waer op en hoe lang zy werken, 99. van verhooging en ver- laeging, gisfing omtrent hunnen oorfprong, no. welke by de fleutel aen de Muziekftukken worden geftelt, 137 en 138. Telnoot. Zie Nooten. Temperatuur, waeromophet onvolkoomen klawier noo- digh, 126. het is onmoo- gelyk het zelve daer door in alle toonen lydelyk te maeken, 127�130. bederft het gehoor, 128. van G. A. S o r g e , 129. geeft valfchheden , die het ge- hoor quetfen, welke men wolven noemt, en ver- meerderen naer maete de Muziek zich uitbreidt, 1 (St. Tittels, een of twee, achter nooten geftelt, wat zy aenduiden, en hoe ze te leeren uithouden, 80 en 81. achter drie op- of af- gaende nooten, 82. Toets, van een ftryk inftru- ment, hoe af te deelen, en bequaem te maeken, om een Leerling zuiver te leeren grypen, 117-124.		t Z E R. §_7? haere evenredige afdee- ling neemt alien twyfel over de waerheit der 31 klanken in het o&aef wech, en maekt haer tot eenen goeden klankmee- ter, 127 en 128. Toetfen, hoe die van een volkoomen klawier te leg- gen , 163. de naturellen behooren mede fmal te zyn, en wat nut dit acn- brengt, 164. hoe te ver- vaerdigen, 169�173. hoe de onderfte ry te pasfen, merken , . buigen en van gaetjes te voorzien, 177� 179. hoe te leggen en ge- makkelyk te doen bewee- gen, 180 en 181. hoe zwart te maeken, en ver- nisfen , 183 en 193. hoe die der middelfte ry te korten , merken en bui- gen, 184. en hoe te leg- gen, 186. hoe de boven- fte ry te pasfen, merken, buigen en leggen, 188. ongetjes, der krulveertjes, hoe te korten, 262. oon, tekens, die den zel ven aenwyzen, alleen aen het begin van het ftuk te ftellen en niet aen iederen re- gel, 11. onderfcheiden van klank, 97. die van C en A zyn tans de naturellen, ver- fchil hier over, en de rede- nen_} waer op het is gegront,


	B b onder-

-ocr page 385-



		..

			BLATWYZER.
	37*		BLATWYZER.
	37*

onderzocht enwederlegt, 106 en 107�113. waer- om zommige Componiften die van F en D met geene b aen de fleutel beteke- nen, en waerom deeze handeling wordt verwor- pen, 108 en 109. men is al- tyt in eenen opgaenden als men ryft.en in eenen afgaen- den als men daelt, 136. van een Muziekftuk is meenig- � maelnietwelteontdekken, waerom het van nut zoude zyn, hem, door eene noot, aen te wyzen, 144. Toonen, beter de kruis, dan die van mol te vermeer- deren, 113. zyn 'er niet meer dan 50 moogelyk, naemelyk 25 op- en 25 afgaende, 13 r. klimtnen met eene quint , en in iederen wordt een klank drie vyfde verboogt, 133. de opgaende belluiten met eenen zoo genaemden hal- ven en de afgaende met eenen heelen klank: doch beide met kleine drieen, 134. opgaende naer bene- den, en afgaende naer boven te zingen of te fpeelen, ftrydt tegens de regelmaetigheit, 134. wat zy eigenlyk zyn en hoe een goet Componift daer mede klimt en daelt, 136. de op- en afgaende zyn
					zeer naeuw aen elkandei ren verbonden, en daer is geenMuziekftukje, daer zy niet beide in zyn, 136- tekens der zelve, 137 en 138. fpreekwyzen tot aen- duiding der zelve onder- zocht , en aengetoont* welke zyn af te keuren, 144-147. Tomtafels, der op- en af- gaende toonen , hoe zy worden gemaekt, 131 en 132. Tranfponeeren, hoc het ge- fchiedt, en wat daer by in acht is te neemen, 141� 144. goede ftukken lyden daer door zeer veel, 147* Tremblant. Zie Flattement. Tremblement brife, hoe wordt aengeweezen en gefpeelt, 87. Tremblement jette, wat men 'er door aenduidt, 88. Trillers, onderfcheidene aen- geweezen , als mede wat nooten tot inleiders te neemen, generaele regets wegens het trillen , en waer men eene ampele on- derrichting kan vinden, 83�89. Tutties, 79. V Valfchlieit, behaegt aen zpm. mige, maer aen geene goe- de Muziekanten, 161. Ver.


				f

-ocr page 386-

■■�

BLATWYZER.

379

Verdeelplarikje, hoe te mae-
ken, en 'er de afdeeling
van hct oftaef op te bren-
gen, 253 en 254. hoe 'er
een met weinige moeite
te maeken , 255. en een
met de temperatuur van
Sorge, 256.

Verkorting. Zie Ahhrevia-
tura.

Vernis, van fpiritus, dat wit
en hart is, hoe te maeken
en op papier te leggen,
122�124.

Finger, met welken te tril-
len, 8o-

Voet van het volkoomen kla-
vefimbel, hoe te maeken ,
199. en te verwen en
vernisfen, 228.

Voetmaet, by het vervaer-
digen van {lingers, de
zelve te gebruiken, 76.

Voorjlagen, lange, korte en
quaede hoe te fpeelen,
99-ioi. willekeurige, 102.
lange behoorden in de
maet gebragt te worden,
103.

JVollendraet, daer de toetfen

op ruften, 176.
Wolven, op het klawier, 161.
Woorden , by de ftukken,

zyn niet voldoende, om

hunne beweeging te be-

paelen, 39 en 40.

Yvoor, hoe te bewerken,

170.
Tzertje, om af te fchryven,

170.

Z Zie 00k S

Zangbodem, hoe te maeken,
200. te vernisfen en in
de kas vail te lymen, 203.

Zangers, bepaeling van dat
woort, 3. worden naer
de hoogte of laegte hun-
ner ftemmen onderfchei-
den, 3.

Zangnaemen der nooten, 5
en 138�141.

Zarlinus, 114.

Zin , de waere , van den
Componift , is moeielyk
te ontdekken , 38 en 39.

Zucliten. Zie Sofpieren.

Zyklampen, I PI. 8 hoe te
leggen, 181. m PL 8 hoe
te leggen , en 'er de ba-
lans en ruflregcl der mid-
delfte ry toetfen aen vaft
te maeken, 187. n PL 8
hoe te leggen en 'er de
balans en ruflregel der
bovenfte ry toetfen aen
vaft te maeken , 189.

Zyplanken, der kas, hoe te
fteunen, 195.

112 <K O ><$

Muziek ook niet laeger kan loopen; dat derhat
wi"ruuF ^ven' ^indien het klawier nu weder uitF wierde
aoude gelegt, aen het zelve drie klanken zouden ont-

derhalven , , , , _

te wei breeken, naemelyk C, D en E, en wel in de
vlli kian! has , waer door het van zyne volkoomenheit
Jen,^heb" niet weinigh zoude verliezen; dat hier tegen te
willen inbrengen, dat de C, die na F volgt,
met de laege C van de basfiool zoude konnen
worden eenftemmigh gemaekt zoo als men tans
veel doet, en dat het klawier daer door vier
klanken laeger dan de basriool zoude konnen
gaen en dus volkoomener worden, niet anders
zoude bewyzen, dan dat het overtollige tot de
Volkodmehheit iets kan toebrengen, waerom de
laege B, welke Op veele klawieren wordt gevon-i
den, derhalven ook wel zoude konnen worden
gemift, te meer dewyl zy 'er ook meeft totfic-
raet fchynt bygevoegt: want alle klanken, die
laeger dan de basfiool zyn, gehooren eigenlyk
tot het pedael of voetklawier, het weik met eene
C aenvangt, die een oftaef laeger dan die der
basfiool is; dat men tans ook gewoon is den C
Men i» ^t00n ^voor ^^en naturellen te houden, en dat alle
gewoon ^_e Muziekftukken daer naer zyn betekent, wes-

cien C. _ ,

toon voor halven men, den F toon, als den naturellen,
teller, te weder willende invoeren, hoe gemakkelyk het
honden. _ook _zoucj_e _zvn fe tekenen te veranderen, waer-
fchynlyk weinige navolgeren zoude vinden, om
dat de Muziek daer door niets zoude winnen,
en de denkbeelden, die men tans van de B heeft,
worden omgekeert en dus verwart; dat het ook
zeer onverfchilligh fchynt te weezen of B den

zachtften