-ocr page 1-

		.-wmiii,immm\\mms>i®e\'\'~ •***&»•*
		CARITATE DOOR MAURITS SABBE
		1914
		TOofö%ELBIBLIOTHEEK, UITGAVE CA. J. VAN DISHOECK TE BUSSUM. N§. 35.

-ocr page 2-

		P»i *S3>

-ocr page 3-

		\'

-ocr page 4- -ocr page 5- -ocr page 6- -ocr page 7-

		CARITATE.
		! : : Rhk
		~> T

-ocr page 8-

		Van MAURITS SABBE verschenen bij den Uitgever hiervan: De Filosoof van het Sashuis 3e geïll. druk.....ingen. ƒ 2.25geb. ƒ 2.90 Een Mei van vroomheid         „ „ 1.50 ,, „ 1.90 De Nood der Bariseele\'s, 2 dln.............3.25 „ „3.90 Het Proza in de Vlaamsche letterkunde......., „0.25
		N.V. Boekdr. v/h L. v. Nifterik Hin..Lelden. RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT
		A06000008120416B
		0812 0416

-ocr page 9-

		j/jj r^\'
	t/P CARITATE TOONEELSPE L IN DRIE BEDRIJVEN DOOR MAURITS SABBE
		1914 TOONEELBIBLIOTHEEK, UITGAVE C. A. J. VAN DISHOECK TE BUSSUM. NO. 35.
		ïüstituut De Vooys voor Nederlandse Taal« dn Letterkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht

-ocr page 10- -ocr page 11-

		EEN WOORDJE VOORAF.
		Bij de uitgave van dit tooneelspel hebben wij het zijn oorspronkelijken titel Caritate terug gegeven. Bij de eerste opvoeringen stemden wij er in toe hem te vervangen door De hoogste Liefde. Daarin hadden wij ongelijk want deze laatste titel wekte verkeerde begrippen omtrent de be- doelingen van ons werk, dat niets anders zijn wil dan de voorstelling van een bijzonder brok leven. De half middeleeuwsche psychologie van de hoofdpersoon en de mystieke trek, die wel behoort tot het werkelijk leven van vele menschen in de oude, kwijnende Vlaamsche stad, waarin het stuk speelt, worden veel beter gesynthe- tiseerd in het archaïsch woord Caritate, dat nog in vele Vlaamsche dialecten leeft met zijn middeleeuwsche be- teekenis van grenzenlooze liefde om godswil.

-ocr page 12- -ocr page 13-

		PERSONEN:
		Walter van Gerven, ingenieur, 40 jaar Alfred, zijn jongere broeder, 24 jaar Fockenteyn, drukker, 65 jaar Lize, Walter\'s vrouw, 35 jaar Madeleine, Fockenteyn\'s dochter, 30 jaar Monica, oude dienstmeid bij de familie Van Gerven, 60 jaar Serafien, drukkersgast bij Fockenteyn, 60 jaar Annaert, policieagent, 55 jaar Pito, godshuismannetje, 60 jaar \' godshuisvrouwtjes, 60 jaar Eerste sjouwer, Tweede sjouwer.
		Het stuk speelt in onzen tijd in een Vlaamsche stad. Voor de eerste maal vertoond op 20 November 1913 in den Koninklijken Nederlandse/ten Schouw- burg te Antwerpen, met tooneelleiding van A. van der Horst. Mag niet opgevoerd worden zonder de toe- lating van den schrijver.

-ocr page 14- -ocr page 15-

		EERSTE BEDRIJF. Burgersalon. Op den achtergrond dubbele deur naar de corridor. Links van den toeschouwer tzvee vensterramen, die uitzicht geven op de straat. De gordijnen zijn van de ramen weggenomen, doch de stores hangen er nóg, neergelaten. Rechts, eerste plan, schouw zonder garnituur, doch met spiegel; tweede plan, deur. De heele kamer moet den indruk geven, dat alles er gereed staat om in vendutie verkocht te worden. Op een tafel, links, staan tal van voorwerpen, waaronder een paar fijne porseleinen kopjes, een O.L.V.beeld, onder glazen klok, en een opgezet zzvart hondje (kinderspeelgoed). Naast de tafel een zwarte, houten reiskoffer en twee groote man- den gevuld met huisraad. Rechts kleine tafel, zetel en een paar stoelen; op deze tafel presenteerblad met ontbijt. Tegen den achtergrond, rechts, kastje; links, omgekeerde schilderijen, enz. Van tijd tot tijd hoort men het gedempte stemmengegons van de koopers, die op straat, vóór het raam, de vendutie volgen; dan\' hoort men ook den verkooper duidelijk de prijzen afroepen.

-ocr page 16-

		2
		CARITATE.
		EERSTE TOONEEL. MONICA (Ietwat onderwetsche meidenkleeding. In haar Mikken ligt een dweepende uitdrukking.) ALKREI) (Bleek; vermoeide trekken; laksche, lusteloozc houding; van tijd tot tijd een plotse opflikkering van drift, vooral van haat tegen zijn broeder.). MONICA. Maar hoor ze daar buiten! Hoor ze! Zoo zijn ze al een heelen tijd met hun vendutie aan den gang. \'t Is alsof ze er plezier in vinden alles hier stuk voor stuk weg te dragen . ALFRED (Zit in gepeinzen voor het ontbijttafeltje; rookt sigaret; bitter). Zoo gaat dat, Monica! Dat is het wat mijn voorname broer een likwidatie heet! MONICA (Kijkt achter een neergelaten store naar de straat) Hoe ze er naar grabbelen als een hoop plunderaars!

-ocr page 17-

		CARITATE.                                          3
		Kijk, daar gaan ze \'t lessenaarken van op de voor- kamer verkoopen — \'t lessenaarken, waarop uw vader zijn geschriften deed! — Wat? Hoeveel stel- len ze \'t in? Twee frank? O, maar neen, dat is om er mee te spotten! Twee frank en nog geen bod? Een frank vijftig! Nóg geen bod! Maar gooi het dan liever de straat op! Zoo een lessenaarken met een sleutelken en gerieflijke schuifkens.... Wat roept hij? „Een werf, ander werf! Verkocht voor één frank!" Maar die verkooper weet niet wat hij doet! Hebt ge dat gehoord? Eén frank voor dat lessenaarken, waar dat niet aan ontbreekt! God weet wat het nog gekost heeft! — Kijk ze lachen, de vrouw die \'t kocht! Waarachtig, ze mag lachen! — Vaar er wel mee, vrouw! Gestolen is het, niet gekocht — voor zoo\'n prijs.
		TWEEDE TOONEEL. DE VORIGEN EN TWEE SJOUWERS. (De sjouwers op door de deur rechts, dragen een groote mand vol huisraad, begeven zich naar dubbele deur op achtergrond). Hee! Juffrouw! Mogen we langs hier door? De deur van de gang is te smal voor onze mand. MONICA. (Kregelig) Kunt ge niet kloppen? (Tot Alfred) Een mensch is niet meer vrij in zijn eigen huis.

-ocr page 18-

		4
		CARITATE.
		EERSTE SJOUWER. Kloppen, juffrouw? Moesten we al die ceremo- niën gebruiken, dan waren we binnen acht dagen nog niet weg! MONICA. Waarom neemt ge zoo een groote mand? EERSTE SJOUWER. Wel juffrouw, om er meer te kunnen in doen en om eerder gedaan te hebben. Dat spreekt toch van zelf. MONICA. (Heftig uitvallend) Ze hebben u zeker gezeid, dat ge \'t hier zoo gauw mogelijk moest leeg maken? EERSTE SJOUWER. Ze hebben ons niemendal gezeid, juffrouw! Wij doen gewoon ons werk.. . . (De sjouwers zetten de mand ietwat onzacht neer. Tot zijn maat:) De juffrouw ziet er al erg slecht gemutst uit! MONICA. Uw werk! Uw werk! \'t Is zeker ook uw werk al dat goed stuk te gooien. Daar zit glas- en gleier-

-ocr page 19-

		CARITATE.                                          5 %. werk in die mand, dat weet ge toch! Dat alles heeft geld gekost! Weest er toch voorzichtig mee! EERSTE SJOUWER. Wees gerust, juffrouw. We kennen den stiel. Mijn vader was glazenmaker en de zijne was cier- danser.... Meer verzekering tegen braak kunnen wij al niet geven.... MOHICA. Goed, goed! Houdt die grapjes maar voor u. . .. En langs hier komt ge niet meer door. Meneer hier wil het niet. Door de gang moet ge alles naar buiten dragen. EERSTE SJOUWER. Als Meneer het niet wil, dan doen we \'t niet meer, en daarmee uit. \'t Is niet noodig om daarom zoo op te vliegen. . . . Van de gramschap hebt gij alleen toch maar den last, juffrouw. (De sjouwers af met mand langs de dubbele deur).
		DERDE TOONEEL. MONICA — ALFRED. MONICA. (Zuchtend) En dat moet een mensch onder zijn

-ocr page 20-

		6                                        CARITAÏE.
		oogen zien gebeuren! Ik zal \'t niet overleven! (Gaat moedeloos zitten). ALFRED. (Sarcastisch) Wel, Monica! Zoo gemakkelijk sterven wij niet! Wij hebben gesukkeld en gekras- seld tot hiertoe en dat zullen wij voortdoen. . . . Krasselaars hebben taai leven.... En als we niet hebben wat we willen, dan moeten wij maar nemen wat we hebben, en \'t boeltje, dat men leven heet, maar laten draaien! Troost u, Monica, troost u! MONICA. Moet ik het u nog zeggen, Alfred, dat ik bij dit alles niet aan mijzelf denk? O, \'t is wel hard voor me dit huis te moeten verlaten, waar ik veer- tig jaren lang in leefde, waar ik mee vergroeid ben. \'t Is wel hard voor mij geen andere uitkomst te zien, dan het koude, eenzame godshuis, waar uw zuster en uw broer mij willen henen zenden. Maar geloof me, Alfred, aan dat alles denk ik niet eens. \'t Is met u alleen, dat ik begaan ben! Om u alleen is het, dat ik tob en kommer. ALFRED, (Bitter lachend) Laat dat! Laat dat, Monica! Met mij komt het wel te recht. Onkruid vergaat niet, zeggen de brave menschen.

-ocr page 21-

		7
		CARIÏATE.
		MONICA. Och, spreek zoo geen zondige taal, Alfred. Gij die vroeger zoo braaf en zoo vroom waart.... ALFRED. (Met weemoedigen lach.) Vroomheid! Schoone kinderwaan. MONICA. Geen waan! Een kracht, die er bij u nooit had mogen uitgaan.... ALFRED. Och we worden door heel wat anders beheerscht in \'t leven.... MONICA. Als ik u zóó hoor, dan breekt mij het hart. (Ze komt bij hem). Wat ziet ge er weer bleek uit! Waarom zijt ge weer zoo laat uitgebleven? Waar- om doet ge dat? Zoo dag aan dag, dat houdt ge niet uit. En juist vandaag zoo laat opstaan! Straks komt Meneer Walter, en dan wordt hij weer boos. ALFRED. Wat scheelt het mij of hij zich boos maakt of niet!

-ocr page 22-

		8
		CARITATE.
		MONICA. Och, ik heb het al zoo moeilijk om hem tegen te spreken als hij zegt, dat gij u slecht gedraagt, \'t Is toch niet waar, dat ge slechte vrouwen achterna loopt, zooals hij zegt, niet waar? En spelen, grof spelen, Alfred, dat doet ge toch ook niet, hee? ALFRED. (Ontwijkend) Altemaal onzin, onzin.. . . Praat- jes. MONICA. Ziet ge wel. ... Ik zeg het hem altijd. . . . Kom eet nu wat! Daar hebt ge uw ontbijt weer niet aan- geraakt! Ge zult u ziek maken. Ge zijt al van de sterksten niet! ALFRED. Bekommer u daar niet om.... De kruik zal te water gaan tot ze breekt. . . . MONICA. (Legt haar hand op zijn mond) Wilt ge wel zwijgen, stoute jongen? Denk er toch aan, dat ik uw tweede moeder ben, misschien méér uw moe- der dan Mevrouw Van Gerven zelf! Nauwelijks acht jaar waart ge, toen ze stierf en van toen af heb ik alleen alle zorgen en angsten om u gedragen.

-ocr page 23-

		9
		CARITATE,
		Dat weet ge toch, niet waar, mijn jongen? Wal- ter was boos op me, omdat ik het deed. Ik ver- wende u, ik was te zwak voor u, zegde hij. Weet ge nog wat hij me tegenwierp toen ik hem zegde, dat mijn hart mij gebood zoo te handelen? Weet ge \'t nog? „\'t Is met het hart, dat wij gewoonlijk het grootste kwaad doen!" sprak hij. ALFRED. (Hoonlachend) Ja, dat is wel zijn mooiklinkende egoïstentaai.... MON1CA. Begrijpt ge dan niet, dat ik om uw toekomst bezorgd ben, Alfred? Ze drijven u hier weg uit het huis, gij staat op straat zonder middelen. Ach, doe wat ik u al zoolang raad! (Vol verteedering de armen om zijn schouders leggend) Gij kunt geen eigen huis ontberen. Gij kunt geen vrouw missen, die voor u zorgt en u troost. Laat Madeleine uw vrouw worden en ga dan bij Fockenteyn inwonen, dan hebt ge daar ineens een betrekking. Fockenteyn zal blij zijn u aan het hoofd van zijn drukkerij te zien komen. Is dat niet een echt kolf je naar uw hand, zoo \'n drukkerij met een eigen gazet? Ik zie u daar al, Meneer de drukker, Meneer de gazetschrij- ver, opsteller van den Standaerd van Vlaenderen. Toe, Alfred, zeg me, dat ge Madeleine vragen zult!

-ocr page 24-

		10                                      CARITATE.
		ALFRED. (Als in een plotse bui van grappigheid) Zoudt ge dat dan werkelijk zoo gaarne hebben? Zeg het eens oprecht, Moniekske, heel oprecht.... MONICA. Wat een vraag! Ik ben er dag en nacht over aan \'t praktizeeren. Kijk uit uw oogen! \'t Is een hee- renleventje, dat u wacht bij Fockenteyn! En weet ge wat ik dan doe, Alfred? Dan ga ik mee met u, ik zie naar Walter en zijn akelig godshuis niet meer om. Ik word meid bij u en Madeleine. Toe, Alfred, vraag het haar. Eén woordje maar! Ik weet dat ze toestemmen zal. Ze wacht op uw aanzoek, toe! ALFRED. (Op denselfden toon) Ja, dat ze wachtte op mijn aanzoek, weet ik nu ook, Moniekske. . . . MONICA. Wat bedoelt ge daarmee? ALFRED. Och, waarom \'t nog verzwijgen? \'t Is gebeurd dat grapje, dat pretmakerijtje... . Ik héb haar ten huwelijke gevraagd.... Ge krijgt uw zin, Mo- niekske!

-ocr page 25-

		CAK1TATE.                                             11
		MONICA. O spot niet met een oud en arm harte. Ik lijd zóó al genoeg.... ALFRED. Ik spot niet, ik ben dood-ernstig. Ge moogt me gerust gelooven. Gisteren avond heb ik haar ge- vraagd. Ik word de gelukkige echtgenoot van Ma- deleine Fockenteyn... . Ik zal het drukkerijtje van haar vader doen draaien.... Ik word de opsteller van den Standaerd van Vlaenderen. MONICA. Ik geloof u niet, Alfred. Dat hadt ge mij gis- teravond wel komen zeggen indien het werkelijk zoo was. ... ALFRED. Ja, Moniekske! Maar dat heb ik eerst moeten vie- ren! Zoo een heugelijke gebeurtenis moet tpch eerst gevierd worden.... MONICA. Ach, spreek toch ernstig... . ALFRED. Ik ben ernstig om te stikken, Monica. Gisteren zijn wij overeengekomen, Madeleine en ik.

-ocr page 26-

		12                                            CARITATE.
		MONICA. Is \'t oprecht en eerlijk waar? ALFRED. \'t Is oprecht en eerlijk waar. MONICA. (Haar handen hartstochtelijk om zijn aangezicht slaande) Zeg het nog eens, Alfred. Waarachtig waar? ALFRED. Waarachtig waar! Ik heb uw zin gedaan, Mo- nica. (Met plots opvlammenden wrok) En nu zal ik voor Walter niet neer moeten buigen, hem niet meer naar de oogen moeten zien.... Ik, de zwak- keling, de onverantwoordelijke, of hoe hij me ook heeten wil, ik blijf recht, ik lach hem uit! MONICA. Kom, kom, Alfred, doe nu niet zoo driftig, \'t Wordt vandaag nog een dag van vreugde. O, wat hebt ge wel gedaan! Nu zult ge gelukkig zijn en uw eigen meester, en Madeleine zal u alles geven wat ge noodig hebt. O, ik zou u kussen kunnen, Alfred! Nu zijt ge weer mijn goeie, beste jongen. — Vertel me toch hoe dat zoo altemaal toegegaan is.

-ocr page 27-

		13
		CARITATE.
		AtFRED. Och, heel gewoon ging het toe. Ik had weinig nog te vertellen. Gij zelf hadt Madeleine zoo aan- g haald, zoo voor mij opgevrijd, dat ik werkelijk maar één woord te spreken had. MONICA. (Met vreugde) Ja, ik had haar gewonnen voor u. Ik ging haar bezoeken, ik bracht haar bloemen uit onzen hof, ik gaf haar receptj es voor confi- turen en gebakjes, en ik sprak haar van u, altijd maar van u.... ALFRED. (Schamper) En ge hebt haar verteld wat een voortreffelijk partijtje ik ben.... MONICA. Och, wees toch niet altijd zoo schamper. Waar- om spreekt ge altijd alsof gij de slechtste onder de slechten waart? ALFRED. Ik zou toch niet verbeteren al sprak ik anders.... MONICA. Ik had haar al gezegd, dat ge veel van haar hieldt!

-ocr page 28-

		14                                      CARITATE.
		ALFRED. Zoo! Dan wist ge daar toen al meer van, dan ik zelf nog op dit oogenblik! MONICA, Hoor hem! Hoor hem! Hij weet niet dat hij haar gaarne ziet! En wie zat altijd bij of omtrent haar als ze hier vroeger met haar vader op bezoek kwam? Wie deed haar toen blozen met compli- mentjes over haar mooi gezichtje, over haar oogen en zoo meer ? Wie is alzoo begonnen met haar smoor- lijk verliefd te doen worden? Weet ge dat ook niet? Neen? ALFRED. Och dat was een ijdel spel, zacht spreken en hard liegen, meer niet. Ik zeg u, dat ik van Made- leirte niet houd. . . . MONICA. Ta, ta, ta. Als ge dat nu nog niet doet, j on- gent jt, dan zult ge \'t later wel doen! Madeleine dweept met u, dat had ik al lang gemerkt. En ook Fockenteyn is op uw kant. \'t Zal hem toelachen zijn dochter te zien trouwen met den zoon van wijlen zijn oudsten en besten vriend.... Brave, goede brave menschen zijn de Fockenteyns. . ..

-ocr page 29-

		15
		CARITATE.
		ALFRED. Alleenlijk hebben ze domme, ouderwetsche ge- dachten .... MONICA. Wat gedachten? ALFRED. Stel u voor, dat Madeleine er volstrekt op staat, dat Walter als mijn oudere broer, als zoogenaamd „hoofd van de familie" mijn intree in haar huis vraagt. MONICA. Is dat nu zoo erg? Dat eischt toch de oude burgerzede. ALFRED. Ik vraag het hem niet. Wat heeft hij daarin te zien? Ten andere, zoo ik er hem over sprak, zou hij weer aan \'t zeuren gaan en toch niet doen wat ik hem vroeg! MONICA. Och kom, Alfred! Wees niet zoo oploopend. Dat is nu toch het laatste, dat gij hem vragen moet. Zeg hem wat ge voornemens zijt, dat ge een kruis- ken trekt over alles wat hem vroeger lastig maakte. Nu gaat er toch een nieuw leven voor u open....

-ocr page 30-

		16
		CAR1TATE.
		een braaf goed leven als toen ge nog kind waart. Al die dwaze partijen, zooals van nacht weer zullen nu toch gedaan zijn. Zeg hem dat, Alfred, en hij zal toegeven. Hij zal u helpen, ik weet het. ALFRED. Ik zeg niets. Ik verneder me niet voor hem. MONICA. Vernederen, vernederen.... Dadelijk die groote woorden! Groote dwaze jongen! Ge zult het hem vragen. Gij eerst en dan zal ik er ook over spre- ken. En \'t zal gaan! \'t Zal gaan! Geloof me, \'t wordt vandaag een blijde dag.
		VIERDE TOONEEL. DE VORIGEN ---- FOCKENTEYN EN MADELEINE. (Fockenteyn ietwat ouderwetsch gekleed; draagt bril. Madeleine goedig aangezicht; schuchter.) (Er wordt geklopt op de dubbele deur, achter- grond. Monica gaat openen.) MONICA. Wel, wel! Meneer en Mejuffrouw Fockenteyn! Wat een verrassing! Kom binnen! Kom binnen!

-ocr page 31-

		CARITATE.                                        17
		FOCKENTEYN. (Op Alfred toegaande en hem hartelijk de han- den drukkend) Goeden morgen, Meneer van Ger- ven! Ik ben al vroeg op post zooals ge ziet. (Terwijl Fockenteyw met Alfred spreekt, maakt Monica zich van Madeleine meester, leidt haar ter zijde en fluistert haar herhaaldelijk veeilbeteeke- nend: „Proficiat" toe. Madeleine ziet er verward, gelukkig uit. Met blikken, hoofdbewegingen en ge- barén vraagt Monica aan Madeleine of Fócken- teyn al iets weet van haar stille verloving. Mdde- leine knikt schuchter blozend van ja) Voor geen goud had ik nagelaten naar de ver- kooping te komen.... Het was mij een behoefte geworden mij nog eens terug te voelen in dit oude huis, waar ik met uw vader zaliger zooveel goede uurtjes heb doorgebracht. Vandaag wordt het wei- licht voor goed voor mij gesloten. ALFRED. En, helaas, ook voor mij Meneer Fockenteyn. FOCKENTEYN. (Neemt Alfred opnieuw de handen) Nu, nu, goede moed, Meneer Alfred! Er zijn nog huizen op de wereld! Goede moed! Ei! Wat zeg ik, Mo- nica? Zijn er niet nóg huizen op de wereld? Caritate.                                                        2

-ocr page 32-

		18
		CARITATE.
		MONICA. Zeker, Meneer Fockenteyn. Dat zeg ik hem ook altijd. Neem een vogel zijn nest weg, hij bouwt er een ander! — Maar, Alfred, ge schijnt niet te zien, dat juffrouw Madeleine hier ook is. ALFRED. (Madeleine de hand gevend) Neem me dat niet kwalijk, juffrouw Madeleine, maar Monica had u zoo in beslag genomen.... MONICA. (Speelsch) Zoo, zoo! \'t Is weer Monica ge- weest.... Geloof hem niet juffrouw Madeleine. Hij is de onverbeterlijk blooste jongen, die onder de kap van den hemel loopt.... Een beste jon- gen, maar bloo, bloo.... MADELEINE. (Ietwat gegeneerd) Meneer Alfred kon mij de hand niet geven, vader liet hem niet los... . FOCKENTEYN. Goed! goed! Ik krijg ook al mijn deel. ... Ja, ik ben \'t geweest! MONICA. (Lachend) Wij tweeën, Meneer Fockenteyn, wij, de oudjes....

-ocr page 33-

		CARITATE.                                       19
		FOCKENTEYN*. Ik hoop, dat we niet te laat komen, Meneer Alfred. Ik wil mij, kost wat kost, een gedenkenis van uw papa aanschaffen, die muziekdoos daar, ge weet wel die zwarte, verlakte muziekdoos, die altijd op Meneer uw papa\'s tafel stond, als een simpel pieterstaal met een koperen Chineesken erop. Ze is toch nog niet verkocht zeker? ALFRED. Ik denk het niet. Dadelijk zullen we \'t weten. (Wil gaan.) FOCKENTEYN. Wacht even. Laat Madeleine meegaan. Zet u maar gauw bij de verkooptafel, kind, en laat het Chineesken niet ontsnappen. Begrepen? MADELEINE. Ja, vader, als het er nog is, wordt het uw Chi- neesken. . . . (Af met Alfred). FOCKENTEYN. (Tot de heengaanden) Pas goed op, ik kom dadelijk ook....

-ocr page 34-

		20
		CARITATE.
		VIJFDE TOONEEL. FOCKENTEYN -- MONICA. FOCKENTEYN. Ha! Monica, ik heb dikwijls plezier gehad aan dat ooiijk instrumentje. Als we samen een van die fijne flesschen dronken, die Van Gerven zijn „dok- tersverbod" heette, dan moest ik het Chineesken omdraaien en het pieterstaal ging open in vele deurkens, die elk een sigaar reikten met een ko- peren handje. En te zelf dertijd begon dan het muzieksken te spelen, zóó fijntjes en licht, dat het als een droommuzieksken scheen. MONICA. Ja, aan dat Chineesken heeft Meneer zaliger veel plezier beleefd.... FOCKENTEYN. Van Gerven was in zijn schik als hij mij daar op kon ontnalen. MONICA. Ha! Maar gij waart ook zijn trouwste kame- raad. De eenige, die hem bijbleef gedurende de zeven jaren, dat hij hier lam thuis moest zitten.

-ocr page 35-

		CARITATE.                                       21
		Zulke vrienden vindt ge niet meer, Meneer Foc- kenteyn. FOCKENTEYN. Of we vrienden wareh, Monica! Wij kenden elkaar tot op den draad. En wij mochten elkaar al eens plagen.Weet ge nog hoe hij gedurende zijn ziekte, als de lange Winter zijn hart met triestig- heid ^vervulde, aan \'t klagen kon gaan: „Ach, Fockenteyn, ik zal het niet meer trekken tot aan den tijd van de hoppekeesten! „Weet ge \'t nog? En als de tijd van de hoppekeesten er dan was en ik hem deed opmerken dat hij toch nog leefde en er smakelijk van at, dan zong hij een nieuw koe- pietje van zijn klaaglied: „Ach, Fockenteyn, ik zal het niet meer trekken tot aan de asperges!" En de asperges kwamen, en de labboontjes en de jonge erwtjes, en de prinseskens, en wat weet ik al meer, en zijn jeremiëeren veranderde zich het heele seizoen door met al de eerstelingen van de groentenmarkt! Ja, de fijne beetjes, dat was zijn passie! MONICA. Och ja, en \'t was maar goed ook, dat hij dien troost nog had.... Dat en Alfred hielden hem in \'t leven. FOCKENTEYN. Zeker had hij gelijk goed te leven.                         \'

-ocr page 36-

		22
		CARITATE.
		MONICA. Alfred, Meneer Fockenteyn, dat is een hart als brood. Geheel zijn vader. FOCKENTEYN. Ja, dat hebt ge me nog gezegd. MONICA. (Listig en schalks) Vraag het maar eens aan juf- frouw Madeleine! FOCKENTEYN. (Met gemaakte, comische verwondering, die de vreugde\' verraadt, welke Monica\'s zinspeling bij hem verwekt.) Aan juffrouw Madeleine, zegt ge? MONICA. Ach, Meneer Fockenteyn, ge weet er wel meer van, niet waar? Kom, zeg het maar.. . . Ik weet het immers ook. . . . FOCKENTEYN. (Lachend, met grappige hoofdschuddingetjes) Ik weer niets Monica, niets, niemendal. Zoo lang er mij niets gezegd of gevraagd wordt, weet ik niets, niemendal! Ik weet alleen, dat ik mijn Chi-

-ocr page 37-

		23
		CARITATE.
		neesken niet mag laten wegkapen. Ik ga even kijken of Madeleine het niet laat ontsnappen!
		ZESDE TOONEEL. MONICA — WALTER. MONICA. (Kijkt Fockenteyn vergenoegd en handemwrij- vend achterna) Hij is er mee in zijn schik! Meer dan hij \'t zeggen durft! WALTER. (Ernstige, strenge doch sympathieke verschij- ning. Op langs deur rechts) Monica. MONICA. (Verrast) O, Meneer Walter! Waart ge hier al in huis? Ik wist het niet eens. WALTER. Zooeven kwam ik binnen. Waar is Alfred? (Zijn oogen vallen op het ontbijt, op de kleine tafel rechts) Is hij nog niet op? Zijn ontbijt staat hier nog onaangeroerd. Alfred is vannacht weer heel laat thuis gekomen?

-ocr page 38-

		24                                       CARXTATE.
		MONICA. O neen, Meneer Walter. Heel vroeg integendeel! Ik was nog op toen hij thuis kwam. In de laatste dagen is hij zoo veranderd. Hij is haast niet meer te herkennen. Hij ging soms in \'t geheel niet uit \'s avonds. WALTER. (Haar ongeloovig, scherp bekijkend) Zoo, zoo! Monica!
		ZEVENDE TOONEEL. WALTER ---- ALFRED. MONICA. (Alfred komt op langs dubbele deur, achtergrond) Kijk, daar is hij. Gij komt als gevraagd, Alfred. Meneer Walter wou u spreken. (Ter zijde tot Alfred, met nadruk) Zeg het hem nu, hoor! Doen, weet ge! (Neemt het ontbijt weg. Af deur rechts. Poos) WALTER. (Heeft gewacht tot Monica weg is, haalt een op enge scheur den brief te voorschijn! en reikt hem aan Alfred) Ziehier een brief, die u gansch bij- zonder betreft. (Terwijl Alfred leest met een uit-

-ocr page 39-

		25
		CARITATE.
		drukking van onaangename verrassing, houdt Wal- ter hem scherp in \'t oog) \'t Is een exploot van den deurwaarder, zooals ge ziet. ALFRED. (Korzelig) En dan? WALTER. En dan? vraagt ge. Ge vindt dus dood gewoon wat daarin staat? Dood gewoon, dat ge in de laatste jaren zulke schulden gemaakt hebt, terwijl ge hier met vader woondet, alles wat ge noochg hadt van hem ontvingt en nog veel erbij? ALFRED. Och, laten we daar nu niet meer over beginnen. Ze willen vooraf dat geld afhouden van hetgeen mij in de likwidatie toekomt? Wel, dat ze \'t doen en mij dan met vrede laten. Daarvoor zal er wel genoeg zijn. WALTER. Misschien! Wat de verkoop van den inboedel hier opbrengen zal, moeten we nog afwachten. Doch daar is het grootste kwaad niet! Ik verontrust mij veel meer over uw volslagen gemis aan verantwoor- delijkheidsgevoel! En nu wil ik u nog eens zeggen, voor de laatste maal, hoe verkeerd ge doet.

-ocr page 40-

		26                                       CAR1TATE.
		ALFRED. Maar wat wilt ge toch van mij? WALTER. Wat ik van u wil? Dat ge eindelijk begrijpen zoudt, dat de hoogste plicht van den man de arbeid is. Hoe dikwijls heb ik u al in de gelegenheid ge- steld te werken, u een vast en deftig bestaan te verzekeren? Ge zijt nu vier en twintig jaar en kunt u zelf nog niet helpen. ALFRED. Ik vond niets naar mijn zin in al die betrek- kingen. Alle verveelden me.... WALTER. Niets verveelt den man, die werken wil. Maar dat is het juist wat in u dood is: de wil, de wil tot het goede. Dat is de vloek van de zwakheid, waarmee vader u leidde en waarmee Monica hem het mooiste van uw leventje verborgen hield ALFRED. Heb ik dat nu nog niet genoeg gehoord? (Spot- iend) Ge maakt waarlijk wat te zeer misbruik van uw recht van oudsten broer om mij met boetpre- dicatiën te vervelen.

-ocr page 41-

		CARITATE.                                       27
		WALTER. O, wees gerust! langer zal ik dat niet doen! Maar toch wil ik u nog vragen of ge al gedacht hebt aan wat uw toekomst zijn zal? ALFRED. Mijn toekomst is verzekerd als gij doen wilt wat ik u vraag. En dat zal ook \'t laatste zijn, dat ge voor mij zult moeten doen.... WALTER. Wat verlangt ge? ALFRED. (Aarzelend). Ik ben met Madeleine Fockenteyn overeengekomen om te trouwen en ik zou willen, dat gij Fockenteyn voor mij de aanvraag deedt. (Walter schrikt op, kijkt Alfred zwijgend en door- dringend aan. Poos.) ALFRED. \'t Is toch niet te veel wat ik vraag.... WALTER. Niet veel? Maar weet ge wel wat ge vraagt?

-ocr page 42-

		28
		CARITATE.
		Weet ge, dat ge mij wilt doen meehelpen om een menschenleven te verwoesten? ALFRED. Heb ik het niet gedacht? Ook dat zult ge me weigeren.... w alter. Welken zedelijken waarborg geeft gij voor dat huwelijk? Voelt ge niet, dat het onwaardig is uw lot met dat van anderen te gaan verbinden als ge nog niet voor u zelf kunt instaan? Voelt ge dat niet? (Poos. Alfred verbijt zich de lippem en haalt misprijzend de schouders op) En wat heeft u tot Madeleine gedreven? Is \'t een drang van uw hart? Komaan! \'t Is uw zelfzucht, uw ge- makzucht! \'t Is Fockenteyn\'s fortuintje, dat ge trouwen wilt, dat alleen! (Alfred blijft hardnekkig zwijgen. Poos.) Maar spring dan op als u zoo wat gezegd wordt! Roep me toe, dat het niet waar is. ALFRED. Ik zeg maar dat ik veel geduld heb.... WALTER. O ja, verstijf u in uw boosheid. ... Hebt ge er maar een enkelen keer aan gedacht, dat Focken-

-ocr page 43-

		CARITATE.                                             29
		teyn\'s kleinhandelaarsstand een stand van zorgen en kommer is en dat om daarin niet ten onder te gaan werklust en soberheid noodig zijn, deugden die gij niet hebt? ALFRED. (Hij is plotseling opgestaan. Draalt een oogen- blik en vraagt dan ijskoud aan Walter:) Ge wilt het dus niet vragen? Ik zou het gaarne weten. . . . WALTER. (Beslist) Neen! Ik doe het niet.. . . ALFRED. Dan zal ik u ook geen „dank" moeten zeggen. (Brusk af langs deur achtergrond, die hij open laat.)
		ACHTSTE TOONEEL. WALTER ---- I.IZE. (Hevig ontroerd stapt Walter een poos de kamer op en af. Buiten, door de open deur op den ach- tergrond, hoort men verward gepraat en de dren- zerige stem van den af roeper: „Twee en een kwart, twee vijftig, twee zestig, twee zeventig —

-ocr page 44-

		30
		CARITATE.
		Niemand meer dan twee zeventig? Twee tachtig, twee tachtig?? Niemand meer? Eén werf, ander werf! Verkocht voor twee tachtig!...." Hamerslag op de verkooptaf el. „Een nieuw koopje. Wie zet het in? Drie frank, drie frank vijftig, drie en drie kwart, vier, vier, vier en een kwart. Geen hooger bod dan vier en een kwart? Niemand meer? Eén werf, ander werf! Verkocht voor vier en een kwart!\'\' W\'alter is bij de tafel rechts blijven staan. Hij neemt een der porseleinen kopjes ter hand. Bekijkt het, droevig lachend als in pijnlijke herin- nering, schudt zuchtend het hoofd.) hlZE. (Elegant. Zenuwachtig met ziekelijken trek. — Op langs dubbele deur achtergrond, die zij sluit. Het gerucht buiten houdt op. Lize komt onopge- merkt naast Walter staan.) Wat is dat voor een kopje, dat u daar zoo bezig houdt? (Zij neemt het hem uit de handen en bekijkt het. Tikt tegen den rand met den nagel van den wijsvinger) \'t Is fijn porselein. Kijk! Er staat een opschrift op: ,,Har- telijke genegenheid" (Haar blik valt op tafel op het andere kopje. Ze neemt het op). En hier is \'t andere. Die maken een paar uit. (Leest op het tweede kopje) „Vergeet mij niet". Die zoudt ge voor ons moeten nemen, Walter, \'t zijn mooie dingetjes. Ik heb ze vroeger nooit in uw huis ge- zien.

-ocr page 45-

		CARITATE.                                       31
		W ALTER. O, ze zijn hier al zoo lang. Laat eens zien: zes- tien jaar op zijn minst. Hoe zoo \'n onnoozel voor- werp zoo ineens een brok van uw vroeger leven kan opwekken! Wij gaven die kopjes aan moeder op haar naamdag, \'t jaar voor ze stierf. Wij gaven ze haar samen, Alfred, Emma en ik. Dat was de tijd, dat wij hier in huis haar warme liefde nog voelden, dat ze ons allen hier nog omstrengeld hield. Dat was de schoone tijd vóór de slooping, vóór de ziekte van vader, vóór dat erbarmelijke verkeerd loopen van Alfred. LIZE. O, ik kon het me wel voorstellen, dat ge weer daarover aan het tobben waart! Heeft die Alfred ons nog geen verdriet genoeg aangedaan? Dat moet een einde nemen. Ge maakt er u zelf ziek mee en \'t is al genoeg, dat ik zoo sukkelachtig ben. Als hij niet deugen wil, dan is het zijn zaak. Wij hoe- ven ons daar geen zwaar hoofd in te maken. Elk voor zich zelf. WALTER. Wat gaat er van dien jongen geworden? UZE. \'t Zal met hem nog beter afloopen dan we den-

-ocr page 46-

		32
		CARITATE.
		ken. \'t Geluk is immers voor de mannen van zijn soort! Monica heeft me daar juist verteid, dat Madeleine Fockenteyn op hem verslingerd is tot over de ooren en dat hij met haar al overeengeko- men is. Gij hoeft het aanzoek maar te doen en ze trouwen. .. WALTER. Dat doe ik niet, Lize. LIZE. En waarom niet? WALTER. Omdat ik de verantwoordelijkheid van zulk een daad niet dragen wil! Het geluk van twee men- schen staat hier op het spel, Lize. Een oud, eer- lijk man, die na een leven van werk en zorg rust verdient, en een jonge vrouw, die het leven nog niet kent, mag ik niet aan de schuldige onbezon- nenheid van Alfred helpen overleveren.. .. LIZE. Wat groote woorden voor zoo een doodgewone zaak. Madeleine wil hem hebben, kost wat kost. Ze loopt hem gewoon achterna. Kunt gij het be- letten dat ze trouwen? En denkt ge dat Alfred de

-ocr page 47-

		CARITATE.                                       33
		eenige boemelaar zijn zou, die zich in \'t huwelijk verbetert en zijn vrouw gelukkig maakt? Dat wor- den later de beste mans.... W ALTER. Ik heb de zekerheid niet, dat het met Alfred ook zoo uitvallen zal... . UZE. Zekerheid, zekerheid? Waarover hebben wij ze- keiheid? Het heele leven hangt vol vragen en wij zouden wel ongelijk hebben altijd op het antwoord met de zekerheid te wachten.... Madéleine is overigens zes jaar ouder dan Alfred, ze heeft dus meer verstand en zal hem met een zacht toompje wel weten te leiden. WALTEK. Dat ook is onzeker en zoo lichtzinnig mogen we \'t niet wagen. UZE. Maar wat raakt het ons, Walter, hoe ze later hun zaken beredderen.... WALTER. Het raakt ons wel, Lize, niet allten als wij hei- pen, maar zelfs als wij het maar laten gebeuren.... Caritate.                                                             3

-ocr page 48-

		34                                           CARITATE.
		LIZE. Mij raakt het niet! In elk geval weet ge, dat wij ons Alfred niet kunnen aantrekken. Met mijn fami- lie hebt ge sedert wij getrouwd zijn nog nooit last gehad.... WALTBR. (Stillend) Kom, Lize, kom.... Wind u zoo niet op. Denk er om, dat de dokter u dat verboden heeft. Gij, die zoo redelijk kunt zijn.. . . LIZE. Ik ben redelijk, Walter. Elk zijn eigen beslomme- ringen. Doe dat huwelijk uit verkeerde groothartig- heid niet afspringen.
		NEGENDE TOONEEL. DE VORIGEN ---- MONICA ---- DE TWEE SJOUWERS. MONICA. (Op langs dubbele deur achtergrond met de twee sjouwers) Meneer Walter, mogen wij u een oogen- hlik storen? Die menschen zouden hier nog wat kleingoed moeten buiten dragen. EERSTE SJOUWER. Wat moet er eerst weg, juffrouw?

-ocr page 49-

		CARITATE.                                             35
		MONICA. Neem deze mand hier. EERSTE SJOUWER. Zijn er ook eieren in? MONICA. Wat eieren? EERSTE SJOUWER. (Lachend) Breekbare waar, gelijk in de andere van straks, waar ge zoo een schrik voor hadt. MONICA. Mijn hoofd staat er niet naar om grapjes te maken, man. Spoedt u en komt dan de andere mand halen. Dan kan deze plaats ten minste toch nog wat vrij blijven voor de familie. EERSTE SJOUWER. Ge moet maar zeggen hoe ge \'t hebben wilt, juf- frouw! (Beide sjouwers af met mand). MONICA. (Tot de heengaanden) Natuurlijk.

-ocr page 50-

		36                                      CARITATE.
		TIENDE TOONEEL. DE VORIGEN MIN DE SJOUWERS. MONICA. Ik weet niet of het u gaat als mij, Mevrouw en Meneer, maar ik zou al die menschen, die hier hun ruwe, onverschillige handen aan alles slaan, kunnen wegjagen. Ik vind het droevig om er bij te schreien, zoo alles wat uw moeder en uw vader met liefde hebben bijeengebracht, te zien verdwij- nen God weet waarheen! LIZE. Och, Monica, al die oude dingen kan men toch niet bewaren \'t Is ijdel tijdverlies daarover te jam- meren! — Ik ga nog eens kijken, Walter, hoe ze \'t daar buiten stellen. (Af).
		ELFDE TOONEEL. Walter. — Monica. Uw vrouw heeft goed spreken van ijdel jamme- ren, Meneer Walter. Zij verstaat dat zoo niet, zij heeft niet, zooals wij, te midden van dat alles ge- leefd, niet waar?

-ocr page 51-

		37
		CARITATE.
		Walter. Ik voel goed wat u op dit oogenblik beweegt, Monica.... Het leven brengt bittere droefheden mee... . TWAALFDE TOONEEL. DE VORIGEN. ---- DE TWEE SJOUWERS. EERSTE SJOUWER. Hier zijn we om de tweede vracht, juffrouw. Moet die koffer ook mee? (Walter af, deur rechts). MONICA. Neen, dat is mijn goed. EERSTE SJOUWER. En wat hier nog op tafel staat? MONICA. Neen, dat ook niet. EERSTE SJOUWER. (Het opgezet hondje opnemend, spottend) Dat

-ocr page 52-

		38                                           CARITATE.
		schoon „bijouken" hier, mag het ook niet ver- kocht worden? \'t Is anders erg aan \'t ruien. . . . MONICA. (Ook op spottoon) Neen, man, wij houden van dat „bijouken". Wij verlaten het niet. Nu weet ge \'t! (Sjouwers af, Walter terug op met blad papier, waarin hij de kopjes wil wikkelen).
		DERTIENDE TOONEEL. WALTER. — MONICA. MONICA. (Heeft het hondje opgenomen) \'t Is nog een stuk speelgoed van Alfred, Meneer Walter. Ik be- waarde het al lange jaren. Ik mag het toch meene- men, niet waar? WALTER. (Hoofdschuddend met een uitdrukking van „Hoe is \'t mogelijk!") Gerust, Monica. MONICA. (Bergt het hondje in haar koffer) Zoo zal ik toch een gedachtenisse van Alfred hebben, als hij

-ocr page 53-

		39
		CARITATE.
		misschien ver weg, in de wijde wereld zal rond- sukkelen.... Er is nog wat, Meneer Walter, dat ik u vragen wou. (Zij wijst op de tafel op het O. L. V. beeld onder glazen klok) Dat beeld hier, Meneer Wal- ter, wat gaat ge daarmee doen? Toch niet laten verkoopen, niet waar? Het was uw moeders toe- vlucht. O, ik weet het goed, Meneer, want meer dan eens hebben we samen heelder uren voor het beeld gebeden, toen Fritsje en Paultje en later nog An- natje op sterven lagen. . . . WALTER. Ik weet het, Monica. Gij waart altijd een goede troosteres voor moeder en als ik in herinnering haar beeld wederzie, dan staat gij er altijd naast, Monica. MONICA. Ik bedank u, Meneer, voor die goede woorden. Ja, uw moeder heeft veel kommer gekend, maar toch bleef haar liefde voor al haar kinderen zonder onderscheid altijd even groot.... (Met nadruk) En wat ze ook mochten misdoen, Meneer Walter, ze kon altijd alles vergeven en vergeten. . . . . WALTER. Ik begrijp u, Monica. Ik voel waar ge komen wilt.

-ocr page 54-

		40
		CARITATE.
		MONICA. (Hartstochtelijk) Welnu, ja, ik wil het niet ver- bergen, ik wil voor Alfred spreken! Ge moogt hem niet weigeren, wat hij u gevraagd heeft. Ge moet om Madeleine\'s hand aanzoek doen. Dat alleen kan hem redden, Meneer Walter. Dat moet ge doen voor hem! Uit liefdadigheid. . .. WALTER. Uw liefdadigheid is verkeerd, Monica. Mijn lief- dadigheid heeft hem gezegd: hier is een hamer, hamer nu; sla u zelf uw weg door het leven heen. En hij heeft het niet gewild! MONICA. Ach, Meneer Walter, zeg dat niet. De oprechte liefdadigheid, de liefde om Gods wille, steunt en helpt zonder redeneeren.... Gij moogt Alfred niet loslaten. Hij is zwak, hij is arm, hij heeft niemand meer dan mij, arme, die niets voor hem kan. Help hem in dat huwelijk. Hij is toch niet zoo slecht.. . . WALTER. Kijk mij in de oogen,  Monica, en spreek waar- heid. Gij weet zoo goed  als ik, hoe zwaar Alfred weegt. Hij is wèl slecht.  Hij zou Madeleine onge- lukkig maken.

-ocr page 55-

		41
		CARITATE.
		MONICA. Laat vreemden dat zeggen. Gij moogt het niet. Zoo spreekt geen eigen bloed. WALTER. Maar wat drijft u toch, Monica, om hem zoo tegen alle beter weten in, te verdedigen? Waarom doet ge dat? MONICA. (Na een poos. Met van aandoening trillende stem) Om dezelfde reden, waarom het uw moeder zou gedaan hebben! (Walter ontroerd, verbijt zich de lippen) O, Meneer Walter, ik houd van Alfred, zooveel als het uw moeder deed. Vergeef mij, dat ik dat zoo maar zeg. . . . Maar een mensch moet toch iemand hebben in de wereld van wien hij boven alles houdt, om wiens wille hij geduldig alles verdragen zou, aan wien hij zich geheel en al geven mag. . . . Dat is Alfred voor mij, Meneer Wal- ter.. . . Ach, help hem! Alles gaat hem tegen. Hij is voor het ongeluk geboren. Hij moet geholpen worden. Laat hem gelukkig zijn. ... \'t Is uw moe- der zelf, die het u vraagt! (Monica vangt aan te snikken. Poos. Walter in hevigen zelfstrijd.) WALTER. We zullen zien, we zullen zien.... \'t Is mis-

-ocr page 56-

		42                                            CAR1TATE.
		schien kwaad wat ge me wilt laten doen, maar uw hart is sterker dan mijn verstand! MONICA. (Kust Walter\'s handen) Dank, duizend maal dank, Meneer Walter. God zal \'t u loonen! — Kom, Meneer Fockenteyn is hier en hij heeft al naar u gevraagd. Alles is in orde. Hij wacht op een woord van u. Kom. (Zij gaat de dubbele deur achtergrond openen). WALTER. Toch zoo haastig niet. . . . Laat me denken. . . . MONICA. Ei! Daar komen ze aan. (In de gang roepend) Langs hier, Meneer Fockenteyn. Meneer Walter is hier!
		VEERTIENDE TOONEEL. DE VORIGEN ---- FOCKENTEYN (tlU\'t de WUZtekdoOS in den arm) madeleine — lize — alfred. MONICA. Kom binnen. Ha, ik zie met plezier, dat ge \'t Chineesken hebt.

-ocr page 57-

		43
		CARITATE.
		FOCKENTEYN. (Opgetogen) Ja, ik heb het, Monica, ik heb het, en laat het niet meer los. .. . MONICA. Meneer Walter zou u wat willen zeggen. . . . (Schalks) Ge weet wel. . . . Iets waarvan ge „niets, niemendal" weet. . .. FOCKENTEYN. Kom, kom, Meneer Walter, geef ü maar niet te veel moeite. ... Ik weet het toch al, niet waar? \'t Is van Madeleine en Alf red, dat ge spreken wilt.... Wel, wel, ik vind het goed.... Hij wil Madeleine en Madeleine wil hem.... Wel, dat ze dan maar trouwen.... Is \'t nu naar uw zin, Madeleine? MADELEINE. (Gelukkig) O ja, vader.... (Kust hem) FOCKENTEYN. En zal er nu nog wat liefde voor mij overblij- ven, nu ge er zooveel aan hem geeft. . .. MADELEINE. Ik zal u liever hebben dan ooit, vader, om \'t groote geluk, dat ge mij schenkt. ...

-ocr page 58-

		44
		CARITATE.
		FOCKENTEYN. En gij, Alfred? Ook goed, ja? Gij wordt dus de man van Madeleine en mijn medeopsteller van den Standaerd van Vlaenderen? ALFRED. (Verward) Ja, Meneer Fockenteyn. FOCKENTEYN. Hee! Nu geen Meneer meer tusschen ons. — Zeg maar papa Fockenteyn. . . . Nu heb ik twee kin- deren .... MONICA. (Schertsend tot Alfred) Wel gij? Sta daar nu toch niet zoo gegeneerd. Ge weet toch wat ge nu te doen hebt?......(Tot Madeleine) Ik heb het u nog gezegd hoe bloo hij is.... Welnu, Alfred, waar blijft ge? (Alfred kust Madeleine) FOCKENTEYN. (Lachend) Wat zegt ge van die oude Monica? Ze zou aan de jonge menschen nog leeren, hoe ze \'t moeten doen. (Klopt haar op den schouder). Wat jammer, da,t Van Gerven het niet meer ziet! Hee? LIZE. En nu mijn beurt, Alfred. — Proficiat, Made- leine. (Kust haar)

-ocr page 59-

		45
		CARITATE.
		MADELEINE. Dank u. FOCKENTEIN. (Doet de muziekdoos spelen) En gij, Chineesken, gij speelt het eerste deuntje voor de hv\\xï\\oi\\..(Het deuntje weerklinkt zacht-melancholisch) LIZE. Wat zegt gij tot uw aanstaande zuster, Walter? (Walter komt voor Madeleine staan, neemt haar beide handen, kijkt haar een lange pooze aan, kust ze en verkropt dan plotseling een opwellenden snik. Pinkt tranen weg) MO NIC A. \'t Is een dag van ontroeringen, M. Fockenteyn, van overspanning. . . . FOCKENTEYN. O, ik kan het me goed voorstellen.... zoo \'n verkooping. . .. MONICA. Maar is het vandaag in ons oude huis een droe- vig einde, \'t is ook een blij begin met het nieuwe paar.... Komt mee in den hof, de laatste bloe- men, die we daar plukken, zijn voor juffrouw Ma- deleine, komt....

-ocr page 60-

		46
		CARITATE.
		FOCKENTEYN. (Zet de muziekdoos op den schoorsteen) Ik zal mijn Chineesken hier nog wat zetten. Ze zullen het hier toch niet komen halen, niet? (Allen af, behalve Walter, langs deur achter- grond, die zij open laten. Poos. De muziekdoos speelt voort tot het doek valt.) WALTER. (Staroo.gend voor zich uitkijkend, laat zich op den zetel zinken. Somber, als in beginnende wroe- ging:) God zal \'t u loonen! (Terwijl het doek valt hoort men weer de dren- zerige stem van den verkooper: „Twee en een kwart, twee en half, twee en drie kwart, enz.)
		DOEK,

-ocr page 61-

		TWEEDE BEDRIJF.
		Kamer bij Fockenteyn. Achtergrond: glazen wand met gordijntjes tot op manshoogte; langs den linkerkant glazen deur, naar den winkel, die door den glazen wand en de deur geheel zichtbaar is. In den winkel tweede achtergrond, die langs twee ramen uitzicht geeft op de straat; links straat- deur met bel. In de kamer, links: deur op tweede plan; rechts: schouw met garnituur op eerste plan, deur op tweede plan. Links: schrijftafel met benoodigdheden, veel pa- pieren en dagbladen. In het midden: tafel met stoe- len. Rechts: canapé en, in den hoek tegen den gla- zen wand, staande kapstok. Het bedrijf begint met het vallen van den avond. Gasbek in den winkel en in de kamer.

-ocr page 62-

		48
		CARITATE.
		EERSTE TOONEEL. ALFRED. — MONICA. (Alfred trekt bij kapstok overjas aan en zet hoed op) MONICA. Gaat ge toch weer uit? ALFRED. En waarom zou ik niet uitgaan? MONICA. Pas op, Alfred. Kijk wat ge doet. Ik heb u al verwittigd. Sedert eenige dagen gaat uw vrouw u achterna. Ze is overspannen, opgewonden en wil weten, wat ge buiten huis doet. Wees voorzichtig. ALFRED. (Grinnikend) Zoo, ze bespiedt me. Wel bekome \'t haar. Ik doe wat ik wil en bekreun mij om nie- mand. MONICA. De oude, booze geest is nog niet dood in u, Alfred. ... Ge zijt bezig met uw geluk met eigen handen te breken! Hier hebt ge nu toch alles wat

-ocr page 63-

		49
		CARITATE.
		ge verlangen kunt en ge zijt het dwaas aan \'t vergooien. Denk toch aan de donkere dagen, waar- voor ge vroeger zoo bang waart.... Denk toch aan uw goed leven hier.. . . ALFRED. Goed leven, goed leven! Ik ben dat goed leven beu. Die oude sufferd verveelt me met zijn bekrompen gezeur. En zij ook, ze verveelt me met haar triestig klaaggezicht en al haar onbeduidend- heid. Dat is geen vrouw voor mij. Dat zijn geen menschen om mee te leven. MONICA. Heere God, zwijg toch. . .. ALFRED. Ik zwijg niet. Dat zijn menschen van een anderen tijd. Ik kan ze niet. lijden. ... Ze houden me hier in een gevangenis.... Alles is grijs en muffig hier rondom mij heen.... Ik houd het hier niet uit----- MONICA. Zeg toch zulke dingen niet, groote, baldadige jongen. Toe! (Alfred af langs straatdeur, die hij toeslaat. Monica is hem tot in den winkel gevolgd. Terugkomend:) Heere God! Waar moet dat heen? Waar moet dat heen?
		Cantate.
		4

-ocr page 64-

		50
		CARITATE.
		TWEEDE TOONEEL. MONICA. — SERAFIEN. SERAFIEN. (In werkpak met voorschoot. Ietwat ironisch) Juffrouw Monica, is uw Meneer Alfred hier niet? MONICA. (Op denzelfden toon) Ik weet het niet, Meneer Serafien. Wat moet ge van mijn Meneer Alfred hebben? SERAFIEN. Wel, de helft van de copij voor de gazet voor morgen ontbreekt nog en Meneer Fockenteyn laat vragen of hij ze nu eindelijk gereed gemaakt heeft. MONICA. Ik weet het niet. Meneer Alfred is uit en heeft me niets gezegd. SERAFIEN. (Ontsteld) Is hij uit? Weer uit? En geen copij? Ja, ja! \'t zal weer het zelfde spelletje zijn. De gazet zal weer niet op tijd kunnen verschijnen! En dat door zijn schuld weer! Juffrouw Madeleine had voor mijn part liever ik-weet-niet-wat gedaan dan zoo een brekespel in de drukkerij te bren- gen-----

-ocr page 65-

		CARITATE.                                            51
		MONICA. Spreek een beetje minder brutaal, Serafien. Ge vergeet, dat M. Alfred uw patroon is. . .. SERAFIEN. Brutaal, brutaal? Ik heb van u geen les te ont- vangen. ... Ik ben hier al meer dan veertig jaar in dienst.... Ik ben van den huize. ... Hoe lang zijt gij hier al? Wie heeft hier het meeste recht om wat te zeggen? MONICA. Zeg al wat ge wilt, maar geen kwaad van uw patroon. SERAFIEN. Ik bedank u voor zoo een patroontje. Hij ging hier komen helpen en vernieuwen en verbeteren en wat weet ik al.... en hij doet juist niemendal dan Meneer Fockenteyn ergeren en alles in de war sturen.... En of juffrouw Madeleine veel ple- zierige dagen met hem beleeft, is voor mij ook een vraag!.... MONICA. Laat dat een vraag blijven, Serafien. En zoek liever uw copij voor de gazet. . . .

-ocr page 66-

		52                                      QARITATE.
		SERAFIEN. Schimp maar, schimp maar! Dat belet niet, dat. ik wèl weet wat ik zeg.... Ze moest ook trou- wen. . . . Met zijn tweeën gingen ze naar de kerk, maar met zijn drieën keerden ze weer. ... De dui- vel was er bij gekomen. (Af). MONICA. Heere God! Waar gaat dat heen? Als die ook al begint.... (Monica gaat het gas aansteken in den winkel* Keert dan terug)
		DERDE TOONEEL. MONICA. ---- MADELEINE. MADELEINE. (Aangekleed om uit te gaan) Alfred ging zoo- even uit? MONICA. (Aarzelend) Ik weet het niet, Mevrouwtje... . MADELEINE. Maak me niets wijs, Monica! Dat hebt ge nu al lang genoeg gedaan. Hij is weer weg, daarheen waar hij zich van mij verlost voelt? Spreek. ... Ik ga hem achterna.... Ik wil weten, alles weten.....

-ocr page 67-

		CARITATE.                                             53
		MONICA. Maar, Mevrouwt je, ik begrijp u niet.... Me- neer Alfred is waarschijnlijk om een glaasje bier gelijk naar gewoonte. ... De mannen zijn zoo... . Ze zouden liever alles opgeven dan hun herberg te laten.... MADELEINE. Spreek niet zoo luchtig, Monica! Ik lijd er vreeselijk onder.. . . Dat ziet en voelt gij ook wel.. . . We zijn nu een vol jaar getrouwd en van den eersten dag zijt gij bij ons komen inwonen. Welnu, zeg mij eerlijk of Alfred handelt zooals hij moetl MONICA. Och, hij handelt niet slechter dan de andere mans. Zoo zijn ze allen. Als de bruid is in de schuit, dan is \'t liefdelied jen uit, zegt het spreekwoord. MADELEINE. (Dof) Hier is \'t de vraag, Monica, of het liefde- liedje er wel ooit geweest is. MONICA. Wat voor leelijke gedachten toch! Ik heb zoo- veel jaren bij Meneer Alfred\'s mama gewoond en dikwijls had ze ook wel eens reden om lastig te

-ocr page 68-

		54
		CAR1TATE
		zijn op haar man, maar nooit heb ik haar zóó wat hooren zeggen! „Wij vrouwen moeten al wat kun- nen verdragen", was altijd haar woord, „\'t Is onze rol te berusten." MADELEINE. Zoek me niet langer te paaien met die praatjes. Meneer en Mevrouw Van Gerven hielden van mal- kaar. Zij hebben samen hun kinderen opgevoed. Maar Alfred heeft nooit van mij gehouden. MONICA. Wel, wel, wel. Maar de jongen was letterlijk dol op u. Hij zag nog alleen uit uw oogen. MADELEINE. Ik geloof u niet meer, Monica. Altijd hebt ge me dat gezegd, maar nu weet ik goed, dat zijn vriendelijkheid in den verlovingstijd, maar een ge- huicheld spel was. Van de eerste dagen na ons hu- welijk, op onze speelreis al, voelde ik die vreese- lijke teleurstelling. Hij sprak geen woord, dat tot mijn harte doordrong. Geen enkele maal voelde ik, dat onze gedachten en gevoelens één werden. Onver- schillig, met tegenzin, met zijn gedachten ver weg van mij, liep hij naast me door de straten van Parijs.. En het angstig voorgevoel, dat ik mij in hem ver- gist had, kwelde mij en liet me rust noch duur....

-ocr page 69-

		CARITATE.                                            55
		MONICA. Dat was toch maar altemaal inbeelding. . .. MADELEINE. Neen, \'t was al te droeve werkelijkheid! Toen ik in den nacht in de ongezellige hotelkamer slape- loos bleef, toen schreide ik het uit en duwde mijn hoofd in \'t kussen opdat Alfred me niet hooren zou.... Mijn bescheidenste droomen van stil hui- selijk geluk heeft hij vernietigd .... MONICA. Geen wagen loopt zoo zacht, Mevrouwt]e, of hij stoot wel eens.... MADELEINE. Zoek niet te vergoelijken, Monica! Spreek niet tegen beter weten in! Hij heeft mij tot het uiterste gedreven.... Eerst was \'t die kwetsende onver- schilligheid, dat air van verveling aan mijn zijde, dat nauw bedekte misprijzen. . . . Dan was het dat leven buiten huis, die norsche ruwheid in zijn woor- den en die nachtbacchanalen, God weet waar, die gij mij niet meer verbergen kunt, Monica. Daar- voor ben ik niet argeloos genoeg meer! Er blijft niets meer over, niets.. . .

-ocr page 70-

		56
		CARITATE.
		MONICA. Wees toch niet zoo onrechtvaardig. Spreek toch niet zoo over uw man.... MADELEINE. Mijn man? Behoor ik wel aan hem? Er is iets in hem, dat mij altijd werd verborgen! Iets dat tusschen hem en mij blijft staan, ons van elkander gescheiden houdt en ons geluk onmogelijk maakt! Waarom hebt ge dat verzwegen, Monica? MONICA. Ik heb u niets verzwegen. Waar gaat ge dat halen, Mevrouwtje? Weet ge wat? Ge zijt over- spannen. Denk eens goed na. Er zijn honderden vrouwen, die met hun man niet doen wat ze wil- len en die hem naar de oogen moeten zien. De man- nen denken allen maar aan zich zelf. .. . MADELEINE. Dat is niet zoo, Monica. Zou Alfred\'s broer Wal- ter ooit gehandeld hebben met zijn vrouw zooals Alfred mat mij doet? Sedert ze stierf is er iets in hem gebroken. Men ziet het hem aan, en kort voor haar dood, toen ik zoo dikwijls bij hen thuis was, heb ik gezien hoe hij om haar bezorgd was, hoe hij teeder over haar waakte, al haar ziektenukken, haar

-ocr page 71-

		57
		CARITATE.
		zenuwachtige eigenzinnigheid mat bedaarde lijd- zaamheid verdroeg en alles bedacht om haar aan- genaam te zijn. MONICA. Maar in zulk geval zou Alfred dat ook doen. . . . MADELEINE. Neen, Monica, dat zou hij niet doen. In Walter leeft er een krachtige goedheid, een eerlijke diepte van gevoel, die Alfred totaal mist. ... Te vergeefs heb ik gedorst en gehongerd naar een greintje ge- negenheid van hem.. . . Neen, nooit heeft hij van mij gehouden! MONICA. (Verwijtend) Maar nu spreekt ge toch. Me- vrouwtje, alsof gij niet van hem hieldt. MADELEINE. Ik? Ik heb van hem gehouden meer dan ik met woorden zeggen kan. Hij was alles voor mij. Maar hij heeft me van zich gestooten en nu is alles uit. O, ik heb de moedeloosheid en de wanhoop van de verschopte liefde gekend, ik heb den drang gevoeld om de banden, die mij aan hem bin- den, los te scheuren — alléén de gedachte aan het onuitsprekelijk verdriet, dat ik mijn ouden vader zou aandoen, weerhield mij.... Maar ik houd het niet langer uit.... \'t Gaat boven mijn macht!
		*

-ocr page 72-

		58                                       CARITATE.
		MONICA. (Met stijgende onrust) Kom, Mevrouwt je, wind u zelf toch niet zoo op. Spreek eens kalm met Alf red.... Ik zal het ook doen.... MADELEINE. Spreken baat niet meer. Alfred is niet meer alleen onverschillig.... Ik voel, ik lees in zijn oogen, dat hij een afkeer van me heeft, me haat.... Dat iets, dat in hem woelt, dat geheimzinnige iets, dat te lang voor mij verborgen bleef, houdt hem hoe langer hoe geweldiger in zijn machit. . .. Wat is het, Monica? Zeg het me. .. . Wat is het?. . .. Spreek. .. . Het is een andere vrouw, niet waar? MONICA. Waar zijn toch uw gezonde zinnen, Mevrouwtje? MADELEINE. Een vrouw is het, niet waar? Alles roept het me sarrend toe. ... O, ik wil het weten, ik zal het weten.... (Gaat naar de straatdeur) MONICA. Wat gaat ge doen, Mevrouwtje? Toch niQt op

-ocr page 73-

		CARITATE.                                      59
		straat in zoo\'n opgewonden toestand. Nog nooit heb ik u zoo gezien! (Madeleine af langs straat- deur) (Poos) MONICA. (Stort op stoel met gevouwen handen) O, Alfred! Alfred! Alles gaat instorten! Onze lieve Heer! Help hem! Help hem!
		VIERDE TOONEEL. MONICA ---- FOCKENTEYN ---- SERAFIEN. (Fockenteyn en Serafien op deur links) FOCKENTEYN. In Gods naam dan! We zullen maar zelf nog eens de hand aan \'t werk slaan — Maak hier licht, Monica. (Monica steekt het gas aan) Madeleine zal ons wat helpen, \'t Zal immers de eerste keer niet zijn, dat zij den Standaerd helpt opstellen. Ze doet dat vlug en handig. SERAFIEN. (Met bijzondere bedoeling) Ja, meester.... Zij is ook van een ander soort.... Zij is van de werk- mieren....

-ocr page 74-

		60
		CARITATE.
		MONICA. (Nijdig) En wat voor een mier zijit gij, Serafien? FOCKENTEYN. Als \'t u belieft, Monica, ga nu niet aan \'t kib- b len; \'t is er nu de tijd niet voor. Roep Madeleine. MONICA. Moet ge Madeleine nu hebben? Ze ging zoo- even uit. FOCKENTEYN. (Onaangenaam verrast) Wat zegt ge? Uit? MONICA. Wil ik gauw, gauw kijken of ze soms nog in de straat is? (Zonder antwoord te wachten loopt Mo- nica kijken) FOCKENTEYN. Op dit uur? Dat is toch haar gewoonte niet. SERAFIEN. Dat is nu een nieuwe misrekening, meester! FOCKENTEYN. God beware, Seraf ien! Al moesten we den hee-

-ocr page 75-

		61
		CARITATE.
		len nacht werken, het zal toch niet meer gebeuren, dat de Standaerd niet op den gewonen dag ver- schijnt. Nu vooral niet, nu de Standaerd zijn gou- den jubeljaar gaat vieren. Dat is ééns gebeurd se- dert het blad bestaat, maar nooit meer, nooit meer, niet waar Serafien? SERAFIEN. Al moesten wij den heelen nacht opblijven, mees- ter. ... Al de schuld ligt toch aan Meneer Alfred. FOCKENTEYN. Zwijg me van hem, Serafien, Aan u mag ik dat wel zeggen, maar ik heb me totaal in hem vergist. SERAFIEN. Alsof ik dat al niet wist van toen hij hier pas binnen was. FOCKENTEVN. Hij helpt me bijna in niets, noch in de drukke- rij, noch in den Standaerd. Zelfs voor hetgeen hij tegen mijn wil in de gazet heeft ingevoerd, voor dat sportnieuws, dat hij ons nu wekelijks doet ge- ven, zelfs daarvoor zorgt hij niet eens zooals \'t be- hoort. . . . SERAFIEN. Ja, dat moest er ook nog in, dat nieuws over

-ocr page 76-

		62
		CARITATE.
		balschoppers en doodrijders, in onze oude, deftige gazet.... Dat was de vooruitgang, de nieuwe geest, zegde hij... . FOCKENTEYN. Ik deed het, Seraf ien, om hem plezier te doen.... SERAFIEN. \'t Was alleen een voorwendsel voor hem om maar altijd meer en meer uit te loopen. . . . FOCKENTEYN. Ha! De jonkheid van onzen tijd! Ware hij niet de man van mijn dochter, ik zou wel maatregelen nemen, Serafien.... Maar doe ik hèm leed, dan doe ik haar leed. . . . (Tot Monica, die weer bin- nenkomt) Wel, Monica, ziet ge ze niet meer? (Serafien begint de papieren op de schrijftafel te onderzoeken) >IONICA. Neen. Ze zal zeker een zijstraat ingeslagen zijn.... FOCKENTEYN.
		Waar is ze heen? Zal ze lang wegblijven?

-ocr page 77-

		63
		CARITATE.
		MONICA. Daar heeft ze me niets van gezeid. FOCKENTEYN. Dat is toch heel buiten haar gewoonte. (Monica gaat bij de tafel zitten. Wil kousen stoppen. Is onrustig. Kijkt herhaaldelijk naar uur- werk) \'t Is toch lastig met Alfred, dien wij nooit zien, als wij hem noodig hebben.... MONICA. Is \'t voor de gazet, dat ge hem noodig hebt. Och, dat Serafien de schaar neemt en wat uit andere gazetten knipt. . . . Dat is toch zoo geen heksenwerk.... FOCKENTEYN. Halt, Monica! Niet spreken over dingen, die ge niet kent. Vooraleer te knippen moet ge toch we- ten wat er geknipt moet worden, wat de menschen lezen willen. En de stadsnieuwsjes, en de markt- berichten en de aankondigingen, die de Standaerd geeft, kunnen wij die ook knippen? SERAFIEN. Geef haar al die uitleggingen niet, meester! —

-ocr page 78-

		64
		CAklTATE.
		Hier liggen toch al de marktprijzen van verleden Zaterdag.. . . FOCKENTEYN. Waarom zijn die nog op de drukkerij niet? MONICA. (Zich beijverend om Alfred te verontschuldigen) Wel omdat de marktmeester ze nog maar van- daag gebracht heeft.... FOCKËNTEYN. Zijn de cijfers nagezien? SERAF1EN. Ik ben daar juist mee bezig, meester. (Lezend) Erwten 50 centiemen; boonen, 30 centiemen; wor- tels, 10 centiemen; aardappels, 8 centiemen, eieren, 1 frank 50 centiemen. (Aarzelt wat) Daar hebt ge \'t weer. ... Is dat nu een drie of een vijf? Boter. ... 3 frank 10 of 5 frank 10? Wat is het nu? FOCKENTEYN. Kijk goed, Seraf ien! Toen mijn oogen nog klaar zagen, geraakte ik ook nooit uit het schrift van

-ocr page 79-

		65
		CARITATE.
		dien man. Kijk goed. Wij moeten onze lezers nauw- keurig inlichten. ... SERAFIEN Ik kijk mijn oogen uit, meester, maar ik geef het op.... FOCKENTEYN. Monica, weet gij juist wat de boter Zaterdag ging? MONICA. De boter? Wij hebben ze 3 frank 20 betaald. ... SERAFIEN. Dan zal \'t hier ook wel een 3 zijn.... MONICA. (Spottend) Dat spreekt toch van zelf.... Nog nooit is de boter 5 frank den kilogram ge- weest. . .. Waar zouden we heen gaan? FOCKENTEYN. Zet dan maar 3 frank, Serafien. . .. MONICA. Ik zal ook mogen zeggen, dat ik den Stcmdaerd help opstellen. Caritate.                                                             5

-ocr page 80-

		66
		CARITATE.
		SERAFIEN. (Gepikeerd) Ik vat u, Monica! \'t Is goed, \'t is goed.... MONICA. Hebt ge me nog noodig? Ik zou even tot bij Meneer Walter moeten aanloopen, even den hoek om.... FOCKENTEYN. Nü een boodschap? Dat is niet mogelijk. .. . Wie zou er naar den winkel zien terwijl wij hier bezig zijn? MONICA. Seraf ien zal wel.... FOCKENTEYX. In \'t geheel niet. . . . Seraf ien kan ik geen seconde missen. . Zoudt gij ook willen, dat wij morgen weer niet op tijd kunnen verschijnen? MONICA. Och, zouden de menschen er nu zooveel bij ver- liezen of ze wat vroeger of wat later lezen, dat er iemand overreden is of zijn been gebroken heeft of wat weet ik al ?.. ..

-ocr page 81-

		67
		CARITATE.
		SERAFIEN. Daar hebt ge weer \'t onverstand.... De men- schen wachten op den Standaerd als op hun dage- lijksch brood.... FOCKENTEYN. Stel uw boodschap wat uit, Monica, er staat hier te veel op het spel.... MONICA. (Zenuwachtig) Ik kan niet. ... Ik kan niet. . . . Er staat voor mij ook veel op het spel.... Dadelijk ben ik terug. . .. (Af langs straatdeur)
		VIJFDE TOONEEL. FOCKENTEYN — SERAFIEN. SERAFIEN. Dat is nog al durven, dat.... FOCKENTEYN. Wat gaat er om met haar? Wat kan er voor haar op het spel staan?

-ocr page 82-

		68
		CAR1TATE.
		SERAFIEN. Onbeschaamdheid, meester, anders niet. (Nieuwe papieren te voorschijn halend) Hier vind ik de be- richten van de herbergiers, die prijskampen inrich- ten. Ei, dat valt mee!.... Er zijn er bijzonder veel vandaag. . . . Holala! Wij gaan daar ten min- ste een kolom en half mee vullen.... FOCKENTEVN. Goed zien of al die herbergiers geabonneerd zijn.... SERAFIEN. Dat spreekt van zelf, meester. Ze zouden te veel lachen, zoo van de reclame gebruik te maken zon- der abonnement. . . . FOCKENTEYN. Natuurlijk, maar \'t is toch nog gebeurd.... SERAFIEN. Met Meneer Alfred, niet met mij!. . . . (De pa- pieren doorloopend, vlug lezend) Bij Antheunis, prijskamp op de pasbaan....; bij Jordens op de wilde baan. . . .; bij Van Eenoo op den Brussel- schen biljart... .; bij Verbeeck, gezeid den Turk, prijskamp voor Saksische kanarievogels. ...; bij Coeterick voor achterjaarsche duiven....; bij Jamees prijskamp met de balpijp. ... Ze zijn alte-

-ocr page 83-

		69
		CAR1TATE.
		maal geabonneerd, meester.... Van Zijpe, prijs- kamp voor blinde vinken.... Die Van Zijpe, is dat niet die slechte betaler?.... Is hij in orde met zijn laatste half jaar?. . . . FOCKENTEYN. Dat weet ik niet zeker. Laat er hem in elk geval maar bij. \'t Is Meneer Alfred, die zich met de laatste ontvangsten heeft bezig gehouden. SERAFIEN. O, trekt hij zich dat wel aan? (Nieuwe papie- ren nemend) Hier ligt nog een lange aankondi- ging voor een verkooping van vruchten op stam door den notaris Feytens. . . . FOCKENTEYN. Wat? En die ligt hierbij op gevaar af van ver- geten te geraken? O, die slordigheid gaat te ver. . . . Feytens, onze beste klant. .. . SERAFIEN. \'t Is een schande! Ja, zóó kan Meneer Alfred den Standaerd wel ten onder krijgen. ... Ge weet, hij beweert, dat de Standaerd moet uitbloeden, het niet volhouden kan tegen onze concurrenten....

-ocr page 84-

		70                                       CARITATE.
		FOCKENTEYN. Dat zullen we zien! Dat zullen we zien! Ten onder gaan? Die blufgazetten gaan ten onder, niet ons blad------ De Nieuwsbode is gevallen, De Koe- rier van \'t Vrije is gevallen, maar De Standaerd blijft recht, zeg ik. . . . Zoo lang ik er ben, blijft hij recht.
		ZESDE TOONEEL. DE VORIGEN — M0N1CA — ANNAERT. (Monica en Annaert, oud, sukkelachtig man in politiekleedij, op langs de straatdeur) MONICA. Hier ben ik al terug en ik breng u nog een hulp mee. ... Ga binnen, Annaert. FOCKENTEYN. Wel Annaert! Is er wat, dat ge nog zoo op \'t onverwachts komt? ANNAERT. Ja, Meneer Fockenteyn. Ik heb een nieuws je opgevischt, dat zeker nog in de gazet voor morgen moet komen.... FOCKENTEYN. Schrijf op, Serafien.

-ocr page 85-

		CARITATE.                                             71
		ANNAERT. Gisteren heb ik u ernstige tijdingen aangebracht; een hondje overreden, een jongen in \'t water ge- vallen en een diefstal met inbraak. . . . Drie nieuws- jes, niet waar? Nu heb ik er een plezierig. . . . Wilt ge maar schrijven, Serafien? Ik heb het in mijn hoofd zoo al wat opgesteld. (Dicteerend) „Op Donderdag laatstleden werd in de welgekende herberg Den Roskam, bij Petrus Blankaert in de Bakkerstraat. . . SERAFIEN. Is die geabonneerd, meester? FOCKENTEYN. Blankaert ? Ja, ja... . Zijn vader was \'t al. annaert. (Voortdicteeretid) Een partij kaart gespeeld door de genaamden D\'Hondt, Den Haese, Snoeck en De Blieck. De partij duurde van 8 tot 11 uren goed geteld. D\'Hondt ging met Snoeck en Den Haese met De Blieck. De twee eersten hebben van het begin tot het einde gewonnen zonder onderbreking." En schrijf er nu nog dit bij. . . . dat is juist de gees- tigheid, ziet ge. . .. (Dicteerend) „Dat men nu nog zegge alsdat D\'Hondt, Den Haese niet vangt en dat de Snoeck, De Blieck niet vreet!" SERAFIEN. Bravo, Annaert! Dat is een goeie. . . . Daarmee zal er gelachen worden....

-ocr page 86-

		72
		CARITATE.
		ANNAERT. (Zelftevreden) Ik doe mijn best, niet waar, Me- neer Fockenteyn? FOCKENTEYN. Ja, Annaert, wij zijn tevreden over u.. . . Nu zullen we al die copij maar dadelijk laten zet- ten.... De Standaerd blijft recht, Seraf ien... . SERAF1EN. Ja Meester. — Mag ik nog een oogenblikje dien brief nazien? FOCKENTEYN. Ja, ja, doe maar. ... Ik breng de rest naar de drukkerij. . . . (Neemt de papieren op en wil gaan. Annaert houdt hem tegen) ANNAERT. Kan ik nu betaald worden, Meneer Fockenteyn? Ik heb het zoo noodig.... FOCKENTEYN. (Bij de deur links, zich omkeerend) Wel, man, hoe was ik dat vergeten? Vier nieuwtjes, niet waar? Dat maakt veertig cent.... Wacht.... Och, ik heb niets op zak.. . . Geef hem zijn veer- tig cenit, Monica, en zijn druppel Fransenen.. . .

-ocr page 87-

		73
		CARITATE.
		ZEVENDE TOONEEL. DE VORIGEN MIN FOCKENTEYN. MONICA. (Naar geld soekend en tellend, daarna een drup- pel inschenkend) Hier, Annaert.... ANNAERT. Maar Meneer vergist zich.... \'t Is niet veer- tig cent, dat ik hebben moet, maar veel meer, veel meer .... Meneer Alfred heeft mij in geen acht weken betaald. . . . Hij stelde mij altijd uit. . .. Ik vond het wel goed.... Maar nu wordt het te veel. . Ik heb ook mijn lasten, en een politieagent is niet rijk. . . . Volgens mijn rekening (Hij haalt een papiertje uit zijn vest) heb ik al 14 frank te goed. . . . Zou Meneer dat niet eens willen na- zien?.... Daar kon ik goed gebruik van maken thuis. . . . MONICA. (Verveeld) Waarom wacht ge zoo lang?.. . . Waarom laat ge dat zoo hoog oploopen? ANNAERT. Meneer Alfred is niet altijd gemakkelijk.... Niet altijd beleefd zelfs.

-ocr page 88-

		74
		CAR1TATK.
		SERAF1EN. (Die gedurende het voorafgaande een brief heeft opgenomen, dien hij met groote verrassing leest) Geef mij hier uw rekening, Annaert. Ik zal er voor zorgen, dat ge morgen betaald wordt.... Meneer heeft nu te veel rond zijn ooren, anders bracht ik het onmiddellijk in orde.... Maar morgen zeker.... Hoort ge ? MO.MCA. Bemoei u daar liever niet mee, Serafien! Meneer Alfred weet wel wat er hem te doen staat.... SERAF1EN Ik bemoei er me zeker mee. ... Er gebeuren hier dingen, waar Meneer Fockenteyn moet klaar in zien.... Uw Meneer Alfred knoeit, zeg ik, hij knoeit.... \'t Is niet de eerste maal, dat ik zoo wat ontdek.... Tot nogtoe heb ik gezwegen, maar nu spreek ik... . Hij knoeit, zeg ik.... MONICA. Houd uw mond, gij. . . . Ge raaskalt.. . . ANNAERT. (Die teekens van instemming heeft gegeven bij Seraf ien\'s woorden) Er is toch iets, dat ik mij

-ocr page 89-

		CARITATE                                              75
		al afgevraagd heb, juffrouw Monica. . . . Waar haalt Meneer Alfred het geld? Waar haalt hij het?... Hij verteert het dapper.... MONICA. Wat weet gij daarvan? ANNAERT. Ik weet veel, juffrouw Monica.... Meer dan wie ook in de stad.... Neem het me niet kwa- lijk___Ik ben toch wel van de nachtpolitie___Wilt ge met me meekomen? Ik zal u brengen waar Me- neer Alfred zit met een heele bende pierewaaiers van zijn soort. . . . Daar zult ge zien wat hij ver- speelt, verkwist en verbrast. . . . Daar zult ge de vrouw zien, die zijn vrienden Madame Alfred hee- ten en die hem wat kost!. . . . Dat zegt u genoeg, juffrouw Monica. . .. MONICA. Dat zegt mij alleen, dat gij een lastertong zijt.... Daar is geen woord van waar. ... Ge zijt nijdig om die centen.... ANNAERT. O, zóó ben ik niet, neen, neen.... \'t Is zoo waar als ik hier sta ... . Ik wil er eed op doen ....

-ocr page 90-

		76
		CARITATE.
		SERAFIEN. Ik geloof u, Annaert, ik geloof u. . . . Maar wees gerust wat u betreft, morgen is alles in orde.... ANNAERT. (Opstaande) Ik dank er u voor. . . . Een poli- tieagent is toch geen rijk man, niet waar?.. . . Elk zijn goeien dag. . . . (Af)
		ACHSTE TOONEEL. MONICA — SERAFIEN. SERAFIEN. (Zijn papieren opnemend) En gij, gij zoudt u moeten schamen iemand als dien Alfred te ver- dedigen.... Gij weet dat hij verkeerd doet, dat hij bezig is met hier alles omver te halen. . . . Hier vind ik nog een brief waarbij betaling van reke- ningen wordt gevraagd.... en ik weet, dat die rekeningen al lang betaald moeten zijn.... Meneer Fockenteyn laat zijn leveranciers zoo niet wach- ten.... Daar zit uw Alfred weer achter.... Hij knoeit hier, zeg ik u.. . . Maar nu.zal ik spreken...

-ocr page 91-

		CARITATE.                                       77
		MONICA. \'t Is alles laster en leugen wat ze vertellen. Gij spant allen samen tegen hem. Niemand van u kan hem lijden. Ik sta hier alleen voor hem tegen u allen.... SERAFIEN. Dat hij ten minste doe wat hij doen moet.... MONICA. Ja, hij had daar met u ook moeten zitten zeuren en zaniken over die gazet.... Gij speelt uw kinderspel en God weet wat ons boven het hoofd hangt.... SERAFIEN. Ja, God weet het, Monica. Gij spreekt uw angst uit, ondanks u zelf! (Wil gaan)
		NEGENDE TOONEEL. DE VORIGEN — FOCKENTEYN. FOCKENTEYN. (Op deur links) Ze zijn al goed aan den gang. . . . We zijn gered, Serafien.... (Hem lachend op den schouder kloppend) Dè Standaerd blijft recht, Se- raf ien....

-ocr page 92-

		78                                            CAR1TATE.
		SERAFIEN. We hopen het, meester.... FOCKENTEYN. We wéten het zeker Serafien.... (Serafien af links)
		TIENDE TOONEEL. FOCKENTEYN — MONICA. (Monica heeft weer werktuigelijk haar stopwerk opgenomen) FOCKENTEYN. Waar mag Madeleine wel blijven? Ze gaat toch nooit uit zonder te zeggen waarheen.... MONICA. Ik weet niet wat er is met haar, ze doet zoo vreemd sedert eenige dagen.... FOCKENTEYN. Zoo vreemd? Hoezoo? Ik heb daar nog niets van gemerkt. . . .

-ocr page 93-

		CAIUTATE.                                            79
		MONICA. Ge zijt ook heele dagen alleen met de gazet bezig. ... Al uw gedachten staan daarop en ge merkt niet eens wat er hier in huis gebeurt. . .. FOCKENTEYN. (Ook onrustig wordend) Wat gebeurt er hier in huis? Met Madeleine? MONICA. Och, ik weet zelf niet wat. ... Ik voel me alsof er ons een ongeluk te wachten stond.... FOCKENTEYN. Spreek toch duidelijk.. . . Wat is er? MONICA. Ik weet het niet, ik weet het niet. .. . FOCKENTEYN. Jawel ge weet het.... Waarom hebt ge straks gezegd: „er staat hier ook veel op het spel...." Waarom moest ge daar zoo in één jacht naar Meneer Wal ter toe?

-ocr page 94-

		80
		CAR1TATE.
		ELFDE TOONEEL. DE VORIGEN — MADELEINE. MONICA.. (Als de winkelbel overgaat, kijkt ze haastig naar de winkeldeur) Daar is ze eindelijk.... (Madeleine komt met wankelenden stap, ontdaan en bleek bin- nen.. . . Ze zoekt sprakeloos steun op stoelen en tafel.. .. Ze poogt zich goed te houden, doch haar krachten falen. . .. Monica houdt zich wat op het achterplan, alsof ze niet goed weet wat te doen). FOCKENTEYN. Madeleine! Waar komt ge vandaan? Wat is er met u? (Madeleine antwoordt niet, drukt haar zakdoek tegen den mond als om te beletten, dat ze aan \'t snikken zou vallen. Poos.) FOCKENTEYN. Maar spreek toch.... Uw zwijgen maakt me angstig.. . . Wat is er, Madeleine? MADELEINE. (Met veel moeite sprekend) Er is niets, vader, niets. . ..

-ocr page 95-

		\'.
		CAK1ÏATE.                                            81
		FOCKENTEYN. Er is zeker iets.... Ik hoor het in uw stem, kind.... (Teeder) Kom, mag uw oud vaderken het niet weten?.... Heeft zijn Madeleineken ge- heimen voor hem? (Madeleine valt hevig aan het snikken. Focken- teyn vat haar de hand) In Gods naam, kind, wat hebben ze u gedaan? MONICA. Toe, Mevrouwt je, bedaar.... bedaar.... (Doet Madeleine\'\'s hoed en mantel af).... Maak het u gemakkelijk. ... \'t Is wat overspanning. ... Zet u rustig, hier.... \'t Zal overgaan. FOCKENTEYN. Laat haar, Monica, laat haar.... (De armen om Madeleine leggend) Mij zal ze zeggen wat het is.... Niet waar, mijn lieveling?.... Wat hebben ze u ge- daan? MADELEINE. Ik had me willen goed houden, vader. ... Ik had willen sterk zijn.. . . Ik had het bij me zelf gezwo. ren. . .. Maar ik kan niet. . . . Vraag me niets, va- der, niets, niets.... En laat me zoo weenen, uit- weenen bij u. . .. Caritate.                                                          6

-ocr page 96-

		82
		CARITATE.
		FOCKENTEYN. Maar spreek toch, Madeleine, ge maakt me zoo bang.. . . Wij tweeën begrijpen elkaar toch? Wij zijn toch altijd goeie vrienden geweest. .. . MADELEINE. (Kust hem) O, vaderken, ik ben zoo ongeluk- kig. . . . Zoo diep ongelukkig. . .. FOCKENTEYN. Er is wat met Alf red, ik voel het.... MONICA. (Wil tuschen beiden komen) Och, Meneer, maak Mevrouwt je toch niet zenuwachtiger.... Ze heeft rust noodig. FOCKENTEYN. Niet tusschenkomen, Monica. ... Gij zijt hier vreemd.... Gij gevoelt niet met ons.... MONICA. (Verrast wijkend) Maar, Meneer, ik miszeg toch niets.... FOCKENTEYN. Wat heeft hij u gedaan, Madeleine? Ik wil het weten. . . .

-ocr page 97-

		83
		CARITATE.
		MADELEINE. Willen weten? Waaróm heb ik het zelf willen wéten? Waaróm heb ik het zelf willen zien? Nu is alle waan onmogelijk.... Ik ben niets meer voor hem, niets. . . . MONICA. Ge dwaalt, Mevrouwt je, ge dwaalt. . . . MADELEINE. (Hartstochtelijk) Ik heb het gezien, Monica, met mijn eigen oogen.... Ik heb hem gezien bij die an- dere, bij die slet, die hij boven mij verkiest. . . . FOCKENTEYN. Neen, Madeleine, ge hebt u vergist! Zoo slecht kan een mensch toch niet zijn.... MONICA. Ja, zéker heeft ze zich vergist. . . . MADELEINE. Hij heeft tot me gesproken, Monica, met eigen mond. Vol nijd en drift beet hij me toe, met haat in de oogen: „Wat loopt ge mij achterna? Wat récht hebt gij op mij?" En toen, toen.... (Opnieuw snikkend) O, vaderken, ik mag het u niet zeggen. ..

-ocr page 98-

		84
		CAR1TATE.
		FOCKENTEYN. (Sussend. Haar beschermend omvattend) Stil, stil, Madeleine___Ge zijt bij uw vaderken.... Laat ze komen die slechte menschen. ... Wij zijn bijeen.. .. Geen zal u raken.... (Brusk tegen Monica) En gij hebt ons dat aangedaan.... Gij hebt Madeleine met zoo iemand laten trouwen en ge hebt niets gezegd.... O, foei! foei! MONICA. Hij is niet slecht, Meneer Fockenteyn, ik zweer het! Verdwaald is hij, zoo hij dergelijke dingen doet. Ik herken den jongen niet meer. God weet wat er met hem omgaat. ... O, hij moet booze vrienden hebben, die hem meesleepen! Alfred is zwak, anders niet dan zwak. . . . Zoo hij slecht heeft gehandeld, geloof me, dan is het niet uit zich zelf.. . . Hij zal berouw hebben, bitter berouw om alles wat er ge- beurde ....
		TWAALFDE TOONEEL. DE VORIGEN — ALFRED. (Alfred komt opgewonden, uitdagend binnen). MONICA. (Gaat dadelijk op hem toe) Alfred, zijt ge van uw zinnen beroofd? Wat richt ge toch uit?... .

-ocr page 99-

		CAR1TATE.                                      85
		ALFRED. (Monica van zich afstootend en op Madelêine toegaande) Laat me.. . . (Tot Madelêine) Welnu, zeg me nu, wat ge te zeggen hebt! Waarom loopt ge mij achterna? Waarom bespiedt ge mijn gangen? Dat duld ik niet. . . . Van niemand duld ik dat... . En van u nog het minst van al.... FOCKENTEYN. Achteruit! Raak haar niet aan.. . . Mijn dochter is ze... . Niemand mag haar aanraken.... O, slecht, slecht mensch, hoe hebt ge ons bedrogen.. . . ALFRED. Komaan! Zanik nu niet, gij oude sufferd! Tot haar is het, dat ik spreek. (Grijpt Fockenteyn ruw bij de hand en wil hem wegtrekken om Madelêine te naderen). MADELÊINE. (Eensklaps vastberaden en flink voor Alfred tre- dend. Spreekt met bijzondere klem, zoodat Al- fred een oogenblik onthutst een paar stappen ach- teruit gaat.) Neen! Dat niet! — Mij hebt ge gebro- ken, getrapt.... en ik heb mij gebukt en ge- schreid.... Maar nu ge u niet schaamt ook de hand aan mijn vader te slaan, zweept ge alle zwakheid uit me weg. ...! De maat is vol.... Tusschen ons is

-ocr page 100-

		86
		CARITATE.
		het uit nu. .. . Uit voor altijd! Gij zult uw weg-en gaan, ik volg de mijne. . .. ALFRED. (Cynisch) Nu zijn we het toch voor de eerste maal eens met elkaar.... MONICA. Denk wat ge zegt, Alfred! God! God! En meneer Walter, die maar niet komt! ALFRED. Laat die er maar buiten! Ik breek zelf de boeien, waarin ik mij zoo dom liet kluisteren! Ik ruk me los uit dat enge hok hier! Ik heb genoeg van die bekrompenheid, dat pieteren en ploeteren. Het leven wil ik, het volle leven.... Ik verafschuw, ik haat u, poppen van deugd, poppen van verveling. . .. FOCKENTEYN. (Bevend, ten zeerste ontroerd) Geef mij den huis- sleutel terug, gij hebt het recht niet hem langer te behouden. . . . Geef hem terug en ga weg. . .. ga weg van hier. . .. De booze werkt in u! ALFRED. (De sleutel op de tafel gooiend) Daar hebt ge

-ocr page 101-

		87
		CAR1TATE.
		uw sleutel weer.... En sluit nu voor altijd de deur achter mij, voor altijd. ... Ik zet geen voet meer hier in uw gevangenis.... (Hij wil gaan. Monica houdt hem tegen.) MONICA. (Angstig verwijtend) Wilt ge wel zwijgen, booze, stoute jongen ! Wilt ge wel blijven en al die lee- lijke woorden herroepen! ALERED. Ik herroep niets! MONICA. Na, na, na. . . . Geen drift, geen drift. . .. Zeg, dat ge spijt hebt over al wat ge hebt gedaan. (Alfred bekijkt haar spottend) Zult ge \'t zeggen, ja of neen? ALFRED. Spreek zoo met kinderen, Monica! MONICA. Een kind zijt ge, een boos, onverstandig kind.... (Tot Madeleine) Heb gij meer verstand, Mevrouw- tje! Vergeef het hem. Hij weet niet wat hij doet. Vergeef het hem! Gedenk, Mevrouwt je, dat er een liefde is, die alles vergeven moet. ...

-ocr page 102-

		88
		CARITATE.
		DERTIENDE TOONEEL. DE VORIGEN — WALTER. MONICA. (Zoodra ze den belslag hoort richt ze zich tot de •winkeldeur) O, Meneer Walter, kom toch, kom toch.. . . Alfred wil weg. ... Ze willen schèi- dtn. . . . Doe hen toch begrijpen dat ze dat niet mogen. .. . Naar mij luisteren ze niet. . .. Gij zijt nog mijn eenige toevlucht. WALTER. (Bekijkt vragend zijn broeder en Madeleine) Wat is hier gebeurd? MADELEINE. (Met waardigheid en kalmte). Ik ben het, Me- neer Van Gerven, die uw broeder gezegd heb, dat ik mijn leven van het zijne scheiden wil. (Poos) WALTER. Zoo dat besluit van ü komt, Madeleine, dan is wel het érgste gebeurd.... MONICA. Alles kan nog bijgelegd worden....

-ocr page 103-

		89
		CARITATE.
		WALTER. Ik weet aan wien de schuld ligt, Monica.... AL.FRED. (Bitsig) Natuurlijk weet hij het weer! Welnu ja, de schuld is aan mij, de gewilde schuld, de gezochte schuld! MADELEINE. (Tot Walter) Zoo ge nog wat te zeggen hebt, zeg het aan uw broer alleen. ... Ik verkies voor mijn ouden vader en voor mij bij uw onderhoud niet aanwezig te zijn.... Kom, vader.... FOCKENTEYN. (Bevend, gebroken, de armen om Madeleine) Ik wist niet, dat menschen zóó slecht konden zijn.... (Af met Madeleine).
		VEERTIENDE TOONEEL. MONICA — WALTER — ALFRKD. MONICA. Maar houdt ze toch tegen, Meneer Walter. . . ,

-ocr page 104-

		90
		CAR1TATE.
		WALTER. Er is niets meer tegen te houden.... Wat ge- beuren moest is gebeurd.... Niemand kan dat nog herstellen.. . . (Monica begint te weenen). WALTER. (Tot Alfred) Dat is dus mijn loon voor hetgeen ik voor u deed ?. . . . ALFRED. (Cynisch). Wat deedt ge voor mij? Mij uithu- welijken aan de eerste vrouw de beste.... om van mij af te zijn.... (Walter wordt hevig geschokt, wil spreken, doch houdt zich plotseling in). Neen? Is het zoo niet? Waarom deedt ge \'t dan? WALTER. O ja, verwijt mij maar, dat ik u aan dat huwe- lijk met Madeleine hielp.... \'t Is de verdiende straf voor die misdadige zwakheid, die ik voor u beging.... Telkenmale ik uw vrouw zag met haar goede gelaat, geteekend door het verdriet, waarvan ik de oorzaak maar al te goed kende, voelde ik de wroeging van den schuldige.... Ik draag de verantwoordelijkheid van haar gebroken illuziën.... van alles wat gij haar hebt aange- daan.... O, ik had haar toen moeten spreken, haar toen moeten Avaarschuwen.... Ik had niet mogen luis-

-ocr page 105-

		CARITATE.                                      91
		teren naar mijn domme hart, dat mij al dat onher- stelbare kwaad deed stichten.... MONICA. Wat met het hart wordt gedaan kan niet slecht zijn, Meneer Walter.... WALTER. Kom er nu niet meer tusschen, Monica.... Naar u luister ik niet meer.... Nu is mijn hart van steen. . .. ALFRED. (Cynisch) Nu spreekt ge eerst waarheid.... WALTER Het raakt me niet meer wat ge nog zegt. ... Ik laat u los, los voor altijd. ... Ik heb u geholpen meer dan de banden van het broederschap het van mij konden vergen, doch nu zou ik me zelf onteeren, indien ik nog langer uw egoïsme en uw gewetenloosheid hielp al wat goed en edel is tot puin te slaan. MONICA. (Hartstochtelijk) Spreekt zóó een broeder tot zijn broeder! Alfred is de schuldige niet! Zij is het, die hartelooze vrouw, die hem nooit heeft lief-

-ocr page 106-

		92                                       CARITATE.
		gehad. O, zulke vrouwen begrijp ik niet!.... Is dat liefde?.... Had ik een man, den slechtste onder de slechtsten, een man, die mij kwelde, die mij sarde, die mij sloeg. . . .nóg zou ik hem niet verlaten.... Alfred heeft gelijk, dat is geen vrouw voor hem! WALTER. Zwijg, Monica! Ge hebt nu kwaad genoeg be- dreven! Ge zijt een dier zwakken, die in de wereld meer kwaad stichten dan de boozen. . . . Werp zijn schuld niet op die vrouw, wier schoenen hij niet waardig is te ontbinden. ALFRED. (Spottend) Wat een vuur! (W alter werpt een misprij\'zenden blik op Al- fred). MONICA. (Heeft gedurende dien uitval haar mantel van den kapstok genomen en aangehaakt) Dat is nu de broer, die spreekt. Hij doet het zoo goed als de vrouw! Ze begrijpen elkander best! Menschen zon- der hart zijt ge alle twee! (Legt Alf red den arm om de schouders. Met dweepende hartstocht.) Kom, Alfred, wij blijven niet bij die slechte men- schen.... Ik ga met u mee.... Er is toch iemand in de wereld die van u houdt.. . . Mij krijgen ze van u niet los, Alfred.... Laat ze zeggen, dat

-ocr page 107-

		93
		CAR1TATE.
		ge slecht zijt, dat ge onwaardig zijt, ik geloof het niet, Alfred.... Ik roep het voor God en de menschen, ik geloof het niet!.... Kom, wij zijn de besten, in al onze ellende de besten. ... ik kan nog werken voor het kind van mijn meesters.. . . Ik heb meer donkere dagen gekend-----Kom, A1- fred, wij bevrijden ons voor goed.... Kom.... ALFRED. (Gaat met Monica. Spottend tot Walter:) En zoo ge er zin in hebt haar schoenen te ontbin- den. . . . mij is \'t goed! (Cynisch lachend af met Monica. Belslag aan de straatdeur.)
		VIJFTIENDE TOONEEL. WALTER — MADELEINE. (Poos. Walter blijft besluiteloos, weet niet of hij heengaan zal of Madeleine roepen) MADELEINE- (Op deur links) Vind ik u nog hier, Meneer Van Gerven? — Toen ik de bel hoorde, dacht ik, dat gij met uw broer waart heengegaan.

-ocr page 108-

		94
		CARITATE.
		WALT ER. Monica is met hem gegaan. .. MADELEINE. Is zij hem gevolgd? Voor goed? WALTER. Zooals de hond zijn meester volgt. MADELEINE. Dan is het hier weer gelijk vroeger.... WALTER. Niet heelemaal, Madeleine. ... Er is veel ge- broken en veel gewond.... Bij mij was het de .dood van Lize, die mijn leven ontredderde.... Bij u is het erger nog. ... Ik heb medelijden en wroeging, Madeleine.... Ik kan van hier niet gaan, zonder u te vragen of gij mij mijn schuld aan dat alles vergeven kunt. MADELEINE. Niemand heeft schuld hier. ... De wegen van het leven zijn ondoorgrondelijk.... Het lot is ster- ker dan de menschen. . . .

-ocr page 109-

		95
		CARITATE.
		W ALTER. Ik heb wel schuld, Madeleine.... De vernede- ring, de ontgoocheling, al het leed, dat gij hebt ver- duurd, alles komt op mij neder.... Vergeef het me .... Ik deed het uit zwakheid, mijn hart was sterker dan mijn verstand.... Vergeef het me.... MADELEINE. Er is niets te vergeven. Ik herhaal het: niemand heeft schuld hier.... WALTER. Mag ik u dan vragen, Madeleine, om waar gij ook steun of raad mocht noodig hebben, die van mij te willen aannemen.... Dat alleen kan wellicht mijn schuld verlichten.... MADELEINE. Ik hoop sterk genoeg te zijn om de beproe- vingen, die God mij oplegt alleen te dragen. . . WALTER. Is dit uw laatste woord? MADELEINE. Dit is mijn laatste woord....

-ocr page 110-

		96                                       CARHATE.
		WALTER. (Aarzelend). Mag ik u de hand nog geven? MADELEINE. (Reikt hem sprakeloos de hand) Ga nu, Meneer Van Gerven. WALTER. (Bekijkt haar bij het heengaan met een meewa- rigen blik. Af.) (Madeleine gaat de straatdeur sluiten, komt in de kamer en valt snikkend op een stoel.)
		ZESTIENDE TOONEEL. MADELEINE — FOCKENTEYN. FOCKENTEYN. (Komt angstig, aarzelend de kamer binnen) Zijn die slechte menschen weg kindje?
		DOEK.

-ocr page 111-

		DERDE BEDRIJF.
		In het Godshuis „De Pelikaan". Eenvoudige ka- mer. Witgekalkte muren met langs beneden bree- den, zwartgeteerden boord. In den achtermuur een breed raam, dat de twee derden van den muur in- neemt. Door het raam ziet men de besneeuwde stad, gevels, dakvlakken, torenspitsen. Voor het f dam een trede, zoo breed als het raam zelf. Op de trede stoel en kantwerkkussen op voet. Het raam is op halve hoogte voorzien van gordijntjes. Bo- ven het raam aan den muur plank met borden. Links, naast het raam, slingerklok. Rechts naast het raam, plaat met heilige. Links, voorplan, kastje waarop O. L. V. beeld, allerlei vaasjes en kopjes, beloken hofje, papieren bloemen, twee kandelaars met lange kaarsen, een glas wijwater met palmtakje. Tweede plan, deur. Rechts, voorplan, Leuvensche kachel onder schouwmantel. Tweede plan, deur met trapje op. Tusschen de stoof en de deur hangt een kruis- beeld. Bij de stoof stoelen, en armstoel met zwart rug- kussen. In het midden, tafel en stoelen. Op een der stoelen ligt een kapmantel. Caritate.                                                             7

-ocr page 112-

		98                                           CAR1TATE.
		Buiten schijnt een heldere winterzon, die schuin- sche stralen in de kamer werpt.
		EERSTE TOONEEL. PALMYRE — SEVA — PITO. (Seva waakt bij de stoof op een keteltje bouil- lon. Palmyre en Pito komen, nieuwsgierig rond- kijkend, langs deur links binnen.) PITO. (Den reuk van den bouillon opsnuivend) Ei! Wat riekt dat lekker. . . . Zoo\'n fijn soepluchtje hebben we in \'t godshuis in geen jaren opge- snoven. PALMYRE. Waarachtig! Ik rook het al in de gang, en ik zei toen tegen Pito: „Pito, we moeten eens bin- nen bij Monica om te zien voor wien ze daar aan \'t koken en smooken is!. . . ." SEVA. (Ontstemd) Dat doen nieuwsgierige moeials, Palmyre.

-ocr page 113-

		CARITATE.                                            99
		PITO. God, Seva! Wat gaat uw pannetje zoo ineens aan \'t kissen! We doen toch geen kwaad met hier eens binnen te komen. .. . SEVA. Ge doet kwaad met overal uw neus in te steken en dan op andermans kap allerlei booze praatjes in \'t couvent rond te strooien. ... Ge zijt er op gekend, allebei! PALMYRE. Toe maar, Seva! Geneer u niet! — We vertel- len maar wat we zien. . . . (Hatelijk) En we zien, dat die Monica, met wie gij zoo dikke vrienden zijt, allerlei zonderlinge gebruiken in \'t godshuis invoert.... Ze is hier niet meer dan een ander en ze moet zich aan den regel onderwerpen.... PITO. Goed gesproken, Palmyre! Ze is zeker niet meer dan een ander al is ze nog zoo fier.... SEVA. Wat hebt ge nu weer tegen haar in te brengen? PALMYRE. Er is hier gisteren avond een heer bij haar bin-

-ocr page 114-

		100
		CARITATE.
		nen gekomen en hij is nog niet weggegaan. Durft ge \'t loochenen? SEVA. Nu zijt ge toch uw zinnen kwijt! Waar is die heer? Er is niemand in huis. Monica zelf is uit. Ze vroeg me om op haar eten te letten. PALMYRE. Ik ben daar niet zoo zeker van, dat hier nie- mand thuis is.                            J PITO. Ik ook niet. . . . (Hij gaat door het sleutelgat van de deur rechts kijken.) PALMYRE. Ik weet goed wat ik zeg. Toen ik gisteren avond naar de kapel ging om mijn rozenhoedje te bidden voor de zielezaligheid van de begiftigers der fundatie, zag ik een heer hier binnensluipen. En Pito heeft hem ook gezien, niet waar? PITO. Ja, Pito heeft hem gezien, en Pito heeft oogen als een kat, hij ziet nog in den donkere.

-ocr page 115-

		101
		CAR1TATE.
		SEVA. Praatjes, onnoozele praatjes. P1TO. Ik heb Monica\'s deur gisteren beloerd en be- waakt tot de poortieresse de straatdeur op \'t nachtslot zette.... En dezen morgen was ik al op den uitkijk van toen de straatdeur werd open- gegrendeld. ... En ik zeg het u: die Meneer van gisteren avond is nog niet buiten gekomen. . . . weet ge dat wel, Seva? SEVA. Ik weet niemendal. Ik bemoei me met ander- mans zaken niet. . .. PALMYRE. Ge zijt veel te leep, Seva, ge weet wel meer dan ge zeggen wilt. Toe, zeg het ons.... Wie is die heer? Én wat doet hij hier? SEVA. Er is hier geen heer! Ik zeg het u nog, er is hier niemand thuis.... PALMYRE. (Snuffelend) En ik riek tabak hier!

-ocr page 116-

		102
		CARITATE.
		SEVA. Pito\'s tabak natuurlijk. Zijn kleeren zijn er van doortrokken. PITO. Hoe durft ge \'t zeggen! Sedert drie dagen heb ik geen pijp meer kunnen aansteken. ... ik heb geen centjes meer om tabak te koopen.... Ik heb geen weldoeners lijk Monica, die haar het geld zoo maar brengen.... PALMYRE. Goed, Pito, goed... . Weldoeners en de rest. . . . God weet hoe ze aan \'t geld komt.... SEVA. Wat bazelt ge van geld! Wie zou Monica wei- doen?. ... Ze is een arme, verlaten sukkel. . . . PITO. (Het deksel van het bouillonketeltje oplichtend. Spottend) Een arme sukkel, die zoo een, soepje met vleesch koken kan.... Ha, ha, ha... . PALMYRE. Een verlaten sukkel, die heeren ontvangt. Voor

-ocr page 117-

		103
		CARITATE.
		wie eens een automobiel voor \'t godshuis kwam staan....                                                              i SEVA. Monica heeft noch vriend, noch maag, die haar \'helpt----- P1TO. En wie heeft haar hier dan een plaats bezorgd? PALMYRE. En wat doen de heeren in wier familie ze haar leven lang gediend heeft? Geven die haar geen geld? Ik ben niet zoo onnoozel, Seva, dat ik haar rekening niet zou kunnen maken, \'t Is niet met de zes frank in de maand, die ze van \'t bureel van weldadigheid trekt, en met hetgeen ze voor haar kantjes krijgt, dat ze de breeveertien kan uithan- gen. Ze leeft van de krijg, zeg ik.... En dat is tegen de regels van het couvent. . . . Wij zullen \'t aan de gouvernante zeggen en aan de heeren van den raad.... SEVA. Zie toch wat ge doet! Monica is zoo arm als wij en niemand steunt haar, integendeel! Ge weet toch, dat ze in oneenigheid uit haar laatsten dienst is weg- gegaan, omdat ze partij trok voor haren heer, den

-ocr page 118-

		104                                    CARITATE.
		jongsten zoon van haar eerste meesters, tegen zijn vrouw.. . . PITO. O, ze wist wel wat ze deed. Ze is met hem mee- gegaan en hij is \'t die haar geld zendt! SEVA. Neen, van hem heeft ze geen hulp! Ze is wèl met hem meegegaan en gedurende een paar maan- den leefden ze wel samen op kamers, maar in haar dwaze genegenheid voor dien jongen, die niet deu- gen wilde, verteerde zij voor hem al de pennings- kens, die zij gespaard had en gaf zij hem alles wat zij bezat. .. . PALMYRE. (Ongeloovig spottend) Zoo vertélt ze. .. . SEVA. En ze spreekt waarheid! Ze had een zilveren kruisken met eenige schilfertjes diamant ver- sierd, — ze bewaarde \'t als een aandenken aan haar eerste meesteres.... Dat was het laatste, dat ze behield.... Maar op zekeren dag heeft ze hem ook dat gegeven. . . . Toen had ze niets meer, niets.... En toen is hij weggegaan zonder haar iets te zeggen, ver weg.... Ze heeft nooit geweten waar hij was. . . .

-ocr page 119-

		105
		CARITATE.
		PITO. (Ongeloovig spottend) Praatjes.... Zoo dwaas zal een mensch nooit handelen als zij u vertelde... . SEVA. Monica is geen mensch als gij en ik. . . . Ze meende, dat het haar plicht was het jongste kind van haar meesters bij te staan.... En dat heeft ze gedaan tot het uiterste. . . . Toen hij weg was heeft ze de bitterste armoede gekend.... Ze wilde weer uit werken gaan, maar haar afgesloofde lichaam liet haar dit niet meer toe.... Toen ging ze om haar nooddruft bedelen.... En toen ik haar zegde, dat het een schurk was1, die haar dit had aangedaan, deed ze me zwijgen en verzekerde, dat het een ongelukkige was, van God en de men- schen verlaten, en dat ik evenals zij den God van caritate moest bidden om zijn behoud en zijn terugkomst.... PALMYRE. Wel, wel, Seva, ge spreekt gelijk een boek. . . . Maar ge denkt toch zeker niet, dat wij er maar dat van gelooven? Zoo Monica geen steun kreeg van den heer met wien ze weggegaan was, dan zorgde zijn broer toch voor haar. Hij is het toch. die haar hier in het couvent heeft gebracht. . . . Dat weet toch iedereen....

-ocr page 120-

		106                                    CARITATE.
		SEVA. Ja, dat heeft hij gedaan. Maar meer heeft ze nooit van hem willen aannemen.... PALMYRE. Och Heere! Ge zult er nog een heilige van maken als ge zoo voortgaat. . .. PITO. \'t Is maar jammer, dat er al een heilige Mo- nica is. . . . (Pito en Palmyre lachen) Hebt ge daar niet hooren hoesten? PALMYRE. Me docht ook.... daar achter die deur.... (Wijst naar deur rechts en wil er met Pito heen gaan. Seva plaatst zich tusschen hen en de deur) SEVA. (Heftig) Ge hebt niets gehoord, zeg ik u! Ach- teruit! Daar binnen komt ge niet! Maak dat ge weg komt! PALMYRE. (Tot Pito) Ziet ge wel, dat ze hier iemand verbergen. Nu brengt ze \'t zelf uit! Wat bekonke- len ze toch met hun tweeën?

-ocr page 121-

		107
		CARITATE.
		PITO. Ha! we wisten het wd! We gaan het vertellen in \'t heele godshuis en aan de heeren.... SEVA. Hier buiten! Leelijke menschen! PALMYRE. En we zeggen ook aan de heeren, dat uw Mo- nica een ponk heeft.... ja, een ponk! PITO. En dat ze garen en lint verkoopt in \'t ge- niep.... PALMYRE. En dat ze durft schooien.... SEVA. (Pito en Palmyre buiten drijvend) Gaat ge, of ge gaat niet? Leelijke menschen! (Als ze buiten zijn grendelt ze de deur) Daar! Zoo komt ge toch niet weer binnen....

-ocr page 122-

		108                                    CARITATE.
		TWEEDE TOONEEL. SEVA — MONICA. SEVA. (Gaat onmiddellijk kloppen op de deur rechts) Monica, Monica, doe open. Ze zijn weg. MONICA. Ik heb ze gehoord. Dank u, Seva. SEVA. Pas toch op, wees voorzichtig. ... Ze gaan u aanklagen dat ge hier iemand verbergt. . . . Houd hem toch niet langer hier in het Gods- huis.... Waarom doet ge dat toch? MONICA. (Hartstochtelijk) Laat ze zeggen wat ze wil- len. . . . Het kan mij niet meer schelen wat ze met me doen.... Nu ik mijn Alfred terug bij me heb, bekreun ik mij om niets of niemand meer in de wereld. ... — Mag ik u nog wat vragen, Seva? Ge hebt nu al zooveel gedaan voor mij... . Loop tot bij Meneer Walter Van Gerven en tot bij Me- vrouw Madeleine Fockenteyn — ge weet waar ze wonen, niet waar? — en vraag hun dat ze da- dtlijk tot hier zouden komen. Zeg hun, dat ik hun iets dringends, iets heel belangrijks meededen moet.

-ocr page 123-

		CARITATE.                                    109
		(Seva trekt haar kapmantel aan) Spreek niet van Alfred, misschien kwamen ze niet zoo ze wisten, dat hij terug was en bij mij!.. . . Dring aan, bid, smeek, doe al wat mogelijk is om ze hier te krijgen! Alfred wil ze beiden zien, hij moet hun wat zeggen___Hij zal geen rust hebben voor zè daar zijn.... Breng ze hier, Seva.... God zal u loonen. SEVA. Ik zal \'t pogen, Monica, maar zie toch wat ge doet hier in \'t godshuis. Ik ben niet gerust over Meneer Alfred. Toen ik hem hier gisteren avond zag binnen komen was hij zoo krachteloos, zoo op, dat ik mij afvroeg of hij het nog wel een nacht zou uithouden.... MONICA. Ja hij is zwak en uitgemergeld, de arme, doch hij heeft ook wat uitgestaan! Van toen hij me verliet werd zijn leven een kruisweg. De slechte vrouw, die hem meelokte met duivelsche macht, liet hem alleen, ver van hier, zonder eenig middel van bestaan.. .. Ach, wat al vernederingen heeft hij ondergaan, hij een kind van goeden huize!. . .. Honger en dorst, koude en ziekte hebben hem toen bezocht. ... En nooit was hij heel sterk!.... Ze hebben hem eejn harden knak gegeven, die

-ocr page 124-

		110
		CARITATE.
		harteOoozen! O, ze verdienen niet hem nog te zien.... Maar hij wil het, Seva.. .. Ga ze ha- len. ... Doe hem dat genoegen.... SEVA. Maar indien hij eens stierf, hier in \'t cou- vent... . MONICA. Hij sterven? Nu hij weer bij mij \'is! Neen, Seva. Ik zal hem koesteren en verkwikken. . .. Hij zal leven bij mij.... Wij hebben elkaar te lang gemist om nu al gescheiden te worden.... Ga... . Doe wat hij vraagt.... Breng zijn broer en zijn vrouw hier. (Seva af. Monica zet een armstoel naast de stoof, schikt een kussen tegen de rugleuning. Neemt een kopje uit de kast en vult het met bouillon)
		DERDE TOONEEL. MONICA — ALFRED. MONICA. (Terwijl Monica bezig is, komt Alfred op langs de deur rechts. Hij is zeer bleek, zijn oogen blinken koortsig. Er ligt een ascetisch-extatische uitdrukking op zijn gelaat. Zijn: heele vërschij-

-ocr page 125-

		111
		CARITATE.
		ning spreekt van armoede en uitputting. Hij stapt op de trede voor het raam en kijkt over de gor- dijntjes de straat op. Hij staat in het volle zon- licht. Monica ziet hem eerst na een poos). MONICA. God, Alfred! Wat doet ge nu? Vat daar toch geen koude bij het raam.... Kom, zet u hier bij de stoof.... ALFRED. Laat me kijken, Monica. . . . Laat me dat alles eens weerzien. ... De oude stad ligt daar zoo heerlijk, zoo stil en vreedzaam onder de sneeuw.... Alles is wit heinde en ver.... Alles wit en de zon legt er glanzen op.... En ginder gloeit de gouden wereldbol boven de Jeruzalems- kerk als een sterre.... MONICA. Kom, Alfred, vermoei u thans niet.... ALFRED. Hier vermoei ik mij niet, Monica. . . . Hier is rust. . . . Voor ik hier binnentrad was ik het vervolgde, hijgende hartebeest, opgejaagd door de wilde honden van het wreede leven, maar hier is het veilig. . . . Gisteren nog huilde en

-ocr page 126-

		112                                    CARITATE.
		zweepte de wind om mij, maar hier is het wind- stil.... — O, wellust van die stille kluize! MONICA. Arme, schamele kluize, veel te schamel voor u, Alfred, het kind van mijn meesters.... ALFRED. Spreek niet zoo, Monica. ... Ik heb er andere gekend: vunzige logieskamers, wrakke zolders, naakte nachtasylen.... Uw kluize is mijn moe- derhuis, mijn paradijs, waar ik onwaardig was nog binnen te treden! (Komt van de trede tot bij Monica) Toen ik hier gisteren avond de deur open stak met bevende hand en u daar zag, over uw kantkussen gebogen, dorst ik u niet aankijken.... Gij hadt het recht mij hier weg te jagen, ik had u te veel gehoond, u te veel smarten aange- daan .... Maar gij hebt mij niet verstooten .... In liefde hebt ge mij opgenomen en geher- bergd .... MONICA. Toen ik u zag binnentreden, Alfred, kwam er een groote vreugde over mij.... \'t Was alles za- ligheid in mij omdat gij mijn liefde eindelijk hadt begrepen.

-ocr page 127-

		113
		CAR1TATE.
		ALFRED. Uw liefde was het eenige, waaraan mijn ziel in haren nood zich nog vastklampen kon.... MONICA. Nu ik dat weet, Alfred, ben ik rijk in mijn harte.... Ik dank u en zegen u om die vreugde. .. (Zij streelt hem) Mijn goede, lieve jongen, wat hebben ze u toch gedaan? ALFRED. (Maakt afwijzend gebaar) Spreek daarvan niet, Monica. . . . Laten wij weer droomen van wat eens was in verre, verre tijden, toen mijn oogen nog den glans der onschuld droegen.... MONICA. Zet u hier, naast me, en drink dit kopje.... \'t Zal u goed doen, kom.... ALFRED. \'t Is zoo wit daarbuiten als op den dag, dat ik mijn eerste communie deed.... Weet ge \'t nog, Monica, hoe we \'s morgens vroeg over de sneeuw naar de kerk trokken. . en hoe de klok- ken luidden, hoe \'t alles licht en zang en orgelspel was in de kerk.... Caritate.                                                          8

-ocr page 128-

		114
		CARITATE.
		MONICA. En hoe wij van toen af reeds één waren, A1- f red, één in vreugde en leed.... Ons bindt een onverbreekbare band, Alfred.... Op den dag van uw moeders uitvaart heb ik het gezworen u een nieuwe moeder te zijn.... Gij zat sluimerend op mijn schoot in den hof, bij \'t ondergaan van de zon.... De lucht was vol geuren van heliotroop en rozen. . . . Een groote teederheid maakte zich van mij meester en mijn harte smolt van medelij- den om u, moederloozen knaap. . . . En toen heb ik het in een stillen kus voor God gezworen u altijd bij te s*\'an, altijd.... Ik ben uw moeder, Alfred.... ALFRED. (Wegdz"alend) Mijn Moeder! (Na een poos) Wat hebt gij gedacht, Monica, toen ik Van u wegging en wegbleef? MONICA. O, dat ge wederkeeren zoudt! — Eens had ik een droom, Alfred. ... Ik zag u in armoede en leed en gij wildet naar mij toe komen, doch doornranken versperden u den weg. Gij kondt er niet door heen. Toen zag ik u de ranken losrukken tot uw handen bloedden..,. En ik riep: Hij komt! Hij komt!....

-ocr page 129-

		115
		CARIÏATE.
		ALFRED. Uw droom was juist, Monica .... Ik bleef vast met geest en hart in mijn duister dolen.... Ik bleef lijden, Monica. . . . Maar juist door dat lijden is de klaarheid gekomen! MONICA. Slechte menschen waren \'t die u zoo deden lij- den .... Drink wat, kom .... Harteloozen, die u loslieten .... ALFRED. f\' Neen, vloek ze niet.... Mijn lijden was hard, doch \'t was noodig. ... Het was mijn herrijze- nis.... Mijn ziel had vroeger moeten branden in dat louteringsvuur. . . . De kennis van; goed en kwaad wordt aan anderen gegeven,, ik heb ze moeten veroveren. ... Ik was slecht, Monica, Walter had gelijk.... MONICA. Gij waart niet slecht, Alfred, gij waart zwak. AFFRED. Ik was slecht, Monica. Er is een stem, die hier van binnen veel te lang gezwegen heeft.... Ze was er vermits ze nu spreekt, maar ik had ze nooit te voren gehoord. Het lijden moest ze wek-

-ocr page 130-

		116
		CARITATE.
		ken, Monica.... Ze is te spreken begonnen toen de honger me neep, toen ik haveloos liep, toen de wind me nazwiepte. . . . Toen verweet ze mij mijn schuld, die stem, heel diep hier van binnen. Ik zag voor het eerst wat ik misdaan had, wat ik in vader, in Walter, in Madeleine, in u miskend had, gebroken en getrapt.... — Eerst walgde ik van mijzelf en ik smeekte opdat het met mij een einde zou nemen.... MONICA. God in den hemel, Alfred! AI.FRED. Zoover kwam het niet, Monica. Wel heb ik meer dan eens voor het donker water gestaan, dat mij aantrok als het vergeten, het einde van alles, doch telkens weerhield mij iets, ik weet niet wa,t, maar iets onweerstaanbaars, dat mij onbestemd sprak van vertrouwen en hoop en vergeving. . . . MONICA. Dat was de werking van mijn gebeden.... ALFRED. Het was de werking van uw liefde, Monica, die mij trof als een straal van genade.... In mijn

-ocr page 131-

		CAR1TATE.                                    117
		wanhoop voelde ik u naast mij.... Ge waaktet over mij.... en riept me toe, dat alles nog niet verloren was. . . . MONICA. Ik dank u, Christus! Uit uw wonden vloeit het bloed van caritate.... ALFRED. Naar de anderen, naar Madeleine, naar WaUer, waagde ik het niet meer terug te keeren. Ik was on- waardig hen te naderen .... Mijn schuld bleef tus- schen hen en mij als een hooge muur.. . . Maar tot u dorst ik weerkomen, Monica.... Ik heb u even- veel doen lijden, maar ik voelde, dat ik bij u genade zou vinden.... Ik wist dat uw liefdevermogen grenzeloos was.. . . MONICA. Mijn goeie, beste jongen!.... Rust nu wat. ... Ge spreekt te veel.... Ge vermoeit u. .. . Drink wat en rust.... ALFRED. (Alsof hij Monica niet hoorde) Nu wil ik ze zien, Monica. Ik moet Madeleine en Walter zien.... Ik moet hun vergiffenis vragen. Ze ko-

-ocr page 132-

		118
		CARITATE.
		men toch, niet waar? Of moet ik zelf to,t hen gaan? MONICA. Wat denkt ge toch, Alfred? Ze komen zelf naar hier.... Wees gerust.... Ik heb ze laten halen.... ALFRED. O, dat ze toch niet te laat komen! MONICA. Wat spreekt ge van „te laat komen"? — Toe, rust nu wat. . . .De koorts doet u ijlen... . ALFRED. Ik moet ze zien en om genade vragen.... MONICA. Zij zijn het, die u om genade moeten vragen. Zij hebben u losgelaten.... Gij zijt te goed voor hen, Alfred.... ALFRED. Neen, Monica.... Doe uw bitterheid zwij- gen.... Goede, schoone menschen zijn ze bei- den. ... Ik heb ze te laat begrepen. ... En, moest ik ze niet meer zien, Monica, zeg gij het hun dan....

-ocr page 133-

		119
		CARITATE.
		MON1CA. Maar ge zult ze zien, Alf red.... Zeg toch zul- ke dingen niet.. . . ALFRED. Zeg hun, Monica, dat het mij leed is, dat ik hun heb misdaan.... Zeg hun, hoor goed Mo- nica, dat mijn nagedachtenis voor hen geen hinder- paal mag zijn, zoo ze nader tot elkander willen komen.... MONICA. (Met groeienden angst) Maar Alfred toch, blijf kalm, rust toch, gij put u uit. . . . ALFRED. Zeg hun dat, Monica.... Twee goede, schoo- ne menschen als zij mogen hun leven ineenvlech- ten.... ik weet het, hun zielen trekken naar elkaar, doch ik sta tusschen hen.... monica. Wees rustig nu.... Verneder u zoo niet voor hen.... alfred. (Opstaande als in extase) Vernedering is het,

-ocr page 134-

		120                                   CARITATE.
		die het hoogst verheft! (Klokken beginnen ge- dempt, plechtig te luiden.) Kent gij de volmaakt- ste, zuiverste vreugde, Monica? Ik heb ze geleerd in een oud kerkje, waar ik vluchtte voor wind en regen.... Een Broeder Franciskaan predikte daar woorden van licht.... Hij die alle weten- schappen heeft doorgrond, den loop der sterren kent en de kracht der kruiden, hij kent de vol- maaktste vreugde niet! Hij idie de blinden het gezicht weer geeft, de kreupelen doet gaan, de doofstommen hooren en spreken doet, kent de vol- maaktste vreugde niet! Maar hij, die beslijkt en versteven, afgemat en uitgehongerd voor het huis van zijn broeder komt, daar wordt weggejaagd en gesmaad, en dat ^ferduldig verdraagt, die kent de volmaaktste vreugde. Boven alle genaden uit, Monica, straalt die der zelfoverwinning! En die bezit ik thans! Ik bezit ze! MONICA. (Leidt Alfred zachtjes naar deur rechts. Zijn opwinding pogend te stillen.) Kom nu toch wat rusten.... Gij mat u af... . Kom, leg u wat te bed.... Laten wij nu stil luisteren naar de stem van ons binnenste. . . . Nu weten wij alles van malkaar.... Kom.... ALFRED. Laat ze nu komen, Monica.... \'t Is meer dan tijd... . Laat ze komen. .. . Dan zullen de hemel-

-ocr page 135-

		CARITATE                                   121
		poorten voor mij opengaan.... Hoor.... De hemelklokken ruischen al door mijn ziel.... (Even voor den ingang der deur bezwijmt Alfred in Monica\'s armen.) MONICA. God, Alfred! Wat is er? Wat gebeurt er? Hier, rust hier op het bed.. . . (Zij draagt hem in het kamertje rechts. Poos. De klokken luiden gedempt voort. Men hoort Monica jammeren.) Mijn jon- gen, mijn zoete jongen. . . . Spreek toch, spreek. . . .
		VIERDE TOONEEL. MONICA — SEVA. (Seva op, deur links, haakt kaar kapmantel af.) MONICA. (Op langs deur rechts, gejaagd, ontdaan) God, Seva! Kom toch! In Gods naam! Hij sterft! Help mij! Help mij! SEVA. (Gaat vlug naar deur rechts) Heere God! Hier in \'t godshuis.... Wat ik had gevreesd.... (Af)

-ocr page 136-

		122
		GARITATE.
		MONICA. (Grijpt angstig deurpost vast en volgt met strak- ken blik wat Seva binnen doet) Wat is het, Seva? Dood of leven ? Spreek toch.... Neen, neen.... Spreek niet.... Ik durf niet luisteren.... (Ze valt op de knieën op het trapje voor de deur, — gericht naar het kruisbeeld aan den wand, tusschen deur en stoof) O, barmhartige God, die hem tot mij hebt geleid, die hem mij hebt teruggegeven, na zooveel smarten en ontberingen, laat hem leven... Ik heb hem zoo noodig. . . . Hij heeft nog zooveel liefde te goed.... O, God van mededoogen, er- barmen! SEVA. (Buiten komend en Monica oprichtend) Sta op Monica! Gods wil is geschied. ... De dood heeft hem opgenomen.... Houd u kloek.... Meneer Walter en Mevrouw Madeleine komen dadelijk... MONICA. (Hartstochtelijk} Jaag ze weg als ze komen! — Alfred dood? Neen.... Ge liegt.... Hij is niet dood.... (Zij ijlt de kamer in, onmiddellijk, daarop hoort men haar snikken en bij tusschen- poozen klagen.) O, mijn jongen, mijn arme, lieve jongen. ... SEVA. Arme ziel! Daarvoor moest gij hem terugzien! (Zij gaat bij kastje links een der lange waskaar-

-ocr page 137-

		123
		CARITATE.
		sen aansteken. Neemt het glas wijwater met palm- takje. Ze draagt de brandende kaars en het water naar de hoogkamer). Wat gewijde palm... . (Uit de hoogkamer terug, gaat ze naar het uurwerk^ tusschen raam en deur links en doet den slinger stil vallen.) Heere, wat zullen ze hier in \'t gods- huis zeggen: (Uit het kastje neemt se een paar witte lakens en wil er mee naar de doodenkamer. Op dat oogenblik wordt er geklopt op deur links. Het klokgelui houdt op).
		VIJFDE TOONEEL. SEVA — WALTER — MADELEINE — MONICA SEVA. (Hoort kloppen) God! Daar zijn ze. . . .(Aarzelt wat, doch gaat toch openen. Madeléine en Walter op. Poos.) WALTER. Is Monica hier? Wat heeft ze ons te zeggen? SEVA. Stil, stil.... Er is een doode in huis.... Ik ga Monica halen.... (Af)

-ocr page 138-

		124                                         CARITATE.
		MADELEINE. (Angstig) Een doode? Waarom toch heeft ze ons laten roepen? WALTER. Ik weet het evenmin als gij.... Voor ik u bij de deur hier onmoette, wist ik niet eens, dat ze u ontboden had.... MADELEINE. Ik ben bang.... MONICA. (Verschijnt op trapje, blijft er in vijandige, mis- prijzende houding staan.) WALTER. (Tot Monica) Ge liet ons vragen. . .. MONJCA. (Heftig) Ik niet. . . . (Naar binnen wijzend) Hij daar, uw broer, uw man.... WALTER. Is Alfred hier?

-ocr page 139-

		CAKli\'ATE.                                     125
		MONICA. Hij was hier. Nu is hij er niet meer: alleen zijn lichaam rust hier nog. . . . Hij heeft zijn ziel aan den Heer gegeven.... En vóór hij stierf vroeg hij naar u, snakte hij naar u. . . . En ge komt te laat. ... Te laat, zooals altijd als het gold hem een genoegen te doen.... Al wat hij u vroeg hebt ge hem altijd geweigerd.. . . Ook di,t laatste! O, ik haat u, u tweeën, die hem hebt doen lijden, koud en harteloos.... WALT ER. Overweeg wat ge zegt, Monica, en denk hier aan Mevrouw als ge van lijden spreekt.... MONICA. Ik denk aan hem, aan hem alleen! Gij zijt het beiden, die hem hebt laten dolen langs straten en wegen, die hem hebt laten verhongeren.... Zonder mij had hij zich verdaan.... Hij heeft het mij gebiecht.. . . Hij kende uw harteloos- heid. ... In zijn nood dorst hij zelfs niet meer tot u komen.... Maar wèl tot mij! In mijn liefde alleen geloofde en vertrouwde hij nog! Bij mij alleen zocht hij naar een schuilplaats, naar een bed om te sterven. . . . En nu komt ge nog te laat om hem een laatsten troost te ge- ven .... O, ik haat u, menschen zonder liefde....

-ocr page 140-

		126
		CARITATE.
		WALTER. Uw verdriet maakt u onrechtvaardig, Monica. Ik wil op dit oogenblik uw verwijtingen niet weer- leggen. Waarom verlangde Alfred ons te zien? MONICA. (Nu veel kalmer, treedt n\'ader) Och ja, ik liet mij meesleepen. . . . Ik moet spreken zooals hij, zacht, vol goedheid.... Waarom hij naar u ver- langde? Ja, ik heb hem beloofd, dat ik het u zeg- gen zou.... O, hadt ge zijn laatste woorden ge- hoord, dan waren uw harten wel verweekt. .. . Hij sprak als een heilige.... Waarom hij naar u verlangde? Hij wilde u zeggen, dat het hem leed was, dat hij u beiden misdaan had...., dat hij zijn schuld had ingezien. . .., dat hij berouw had.... en van u beiden vergiffenis wilde.... (Madeleine weent stil) WALTER. (Zeer ontroerd) Heeft hij dat werkelijk gezegd, Monica. . . . MONICA Zoo waar als God mij hoort.. . . WALTER. Madeleine, door het leven te verliezen, heeft hij het gewonnen!

-ocr page 141-

		CARITATE.                                 127
		MONICA. Hij mocht het leven niet verliezen. . .. WALTER. Neen, Monica, nu mocht hij het niet verlie- zen.... nu had hij het licht gevonden, dat er hem den weg moest wijzen.... MONICA. Hij is gestorven in liefde en goedheid.... O, ge weet niet wat een hart in hem stak. . . . Hij heeft gezegd, dat zijn nagedachtenis nooit tusschen u beiden mocht staan, zoo gij nader tot elkander wildet komen.... Ik herhaal u zijn woorden op- dat ge hem nu met andere oogen zoudt zien, met oogen van liefde en medelijden. . . . Schoone, goc- de menschen heeft hij van u gezegd, die ik te laat begreep, die ik zou willen gelukkig maken.... Nu weet ge alles, komt nu tot hem. . . . (Af rechts)
		ZESDE TOONEEL. MADELEINE — WALTER. WALTER. (Monica nakijkend) En dat wonder heeft zij verricht. . . . Madeleine. Nu eerst begrijp ik haar

-ocr page 142-

		128
		CAKITATE.
		liefde.... Wat ik voor domme aanhankelijkheid hield is een kracht van genade, die wij niet kennen. MADELËINE. Wij zijn kleine menschen, Walter. . . . Wij den- ken te zeer aan ons zelf.... WAI.TER. (Knikt bevestigend) En Alfred deed als zij... . Hij ook dacht niet aan zich zelf.. . . Hij dacht aan óns. Hoe kon hij mijn geheimste gevoel, dat ik nooit tot gedachte dorst laten groeien, ontdek- ken, Madeleine? MADELËINE. Stil, Walter, stil.... Spreek daar niet over, nu niet.. .. WALTER. Laten we tot hem gaan....
		ZEVENDE TOONEEL. DE VORIGEN — MONICA. MONICA. (Op het trapje. Zij heeft Walters laatste woord

-ocr page 143-

		CARITATE.                                      129
		gehoord) Hij ligt er zoo schoon.... De zon schijnt op zijn aangezicht... . (Walter wil naar de deur rechts. Monica houdt hem nog even tegen.) Eén vraag nog, Meneer Walter en Mevrouw Madeleine. . . . Eén vraag maar, de allerlaat- ste.. . . Ik ben arm .... heb niets.... en ik wou, dat Alf red toch schoon begraven werd.... Mag ik u dat vragen. ... Ja, niet waar?. . . . Het kind van mijn meesters.... (Ze valt aan hé.t snikken) WALTER. Wees gerust, Monica,, wij kennen onzen plicht.... tegenover hem en tegenover u. (Op de deur wijzend, tot Madeleine) Kom nu, Made- leine. . . . (Na een korte aarzeling gaat Madeleine eerst en Walter na haar de hoogkamer binnen. Monica snikt voort, zinkt op haar stoel bij tafel, het hoofd in de handen)
		DOEK.