aliquot aririös curäe mihi Hit ; üt fa-
norüm\'PkntaruiÄ, quäs ïü jiivênili
& adultä setate, Vafiäs regiones per^ähdo^ öb-
%vaveranï; HifBriäm dtfcriferem, 6c |Äiblici jtfc
ris^facerefh, éamque^aliis obferv^ acïjüïï^
äm, auéliofèm facerèm: fic irt ffle&lföntótöte^
^aj^r corporis tóbecillitatem^ alia mcörtimö-
Vix ïttiBi lifquäffi prc^fedi licet, ne yitäni^pfo^
ïtóiiiBtio ttóofi^tó^ ad eäforrt plärrt

tos ante annos\'kdqüifiveräm ^ i^äsq
iöörx^iïlgaïipuÉ adliibita nandfó potui Hifto-

aggrefTus fum, ut juventutem ad hoc ftudium fi-
milker ampledendum pro virili parte non minùs
excitare queam, quàm ad aliarum Plantarum co-
gnicionem meis Obfervationibus in lucemeditis,
excitaiïe confido.

PoRRo non dubium eft, iflius negotii longé
majores progreffus futuros, fi veftris civibus ^qui
navigationes in Indiam, AEthiopiam, & Ameri-
cam Deo favente adeo feliciter nunc inftituunt,
mandaretis, ut quibufcumque pharmacopœis ôc
cheirurgis quos peregre navlgaturisadjungunr, ad
eorum curam gerendam,pr2eciperent,atque etiam
ipfos navium Prœfedos monerent, peregrinarum
arborum ramulos cum fuis foliis, floribus, Ôcfru-

du, fi fieri queat, cortices aromaticos,medicamen-
tofas radices, & bulbaceas, eai;um frudus & feml-
na obfervare, colligere, adfervare in reditu ad-
ferre ne negligant, diligenter adnotatis finguk-
rùm rerum nominibus quibus indigence illgs do-
nant etiam iplarum facultatibus, fi qua% o^ti-
nere intelligant. Nam tametfi adeo progreftajam
{imitate, ut ifto beneficio me fruiturum
polliceri queamr fucceffuros tamen alios non difi^
do, qui fatis aniplam materiam hac ratione n^^
omnium illarum rerum hiftoriamcprnmodjii^ ^
magis perfedè defcriberepoterunt. . ,,,,, ,

IN T E R E A earum rerum Exoticariim;quas.hn^
(Stenus obfervavi Hiftoriam in fexI.ibrosdigefsiii

iisque, ut juftum corpus efficerent, alios quatuor
adjunxi, Aromatum & jperegrinarum quarundam
Plantarum Hifloriam continentes,Hifpanico qui-
dem fermone defcriptos, meâ tamen opera Lati-
nos faóloSj&quibufdamScholiis illuftratos.

Cetervm iftasmeas lucubrationes,qu^ hoii
mediocribus vigiliis,nec contemnendis impenfis
mihi conftiterunt, ob tabellas qu;^ ad eas exornan-
das foére neceiïarias, Veftro hominis Illüftrißimi,
Nobilifsimi & Amplifsimi Ordines, confecrare
volui ; mihi perfuadens, hanc mei animi erga vos
declarationem benignè efleexcepturos. ItaDeus
opt. max. faxit, à quo fummis votis oro, ut gene-
rofißimos veftros conatus pro immenfi (ua dc-
mentia omni felicitatis genere profequi dignetur^
ad fui nominis gloriam, & Reipub. confervatio-
nem atque faluteni. Lugduni Batavorum, KaL
Augufti. Anno reparatie falutis humane clOi
Id C. v. measvero j^tatispa^nèoólogefimo.

Omnia Nature dum, Clvsi. arcana reeludis:
CLysivs baud vltra fis, fed ^APERXA.mihi.

immenfa maris (patia haud fme crimineget éï
Indagare muaSi heüoj^ agit are quiet as ?
Kegnandt rahies^^\' opumfuriata cupido^

tmcibmfiimulant morta/iapeâora mrù^
jy^/7 intenmurn fcelem liquere nefandi,
^N^mfatitt^patrws foret infedtjfe penates^
folo plaadam fouijfe qtdetenuy
Qujtmgmmhurnanumfœdu\'vexarcrumiâ\'^
QjiodJi terrarum longosinuifiretraBm
Geïîtt amor^ qnando &therio defimine creta
Stare loco mens noHra neqmt^ motuj^ iHlefcit
(iÂcrior^^rapidosorhesimUaturO/ympi: -

Fojfumné exemplo multum experienm V^jfei \'
Dmerfos luHrare hcosy at que extera regm^,
Scilicet ut varioshominumcognojcere mor es
Cura fit^autrerum nature emluerecaufasO
H ine fènfim occult oveltiïi\'vig&t arhor ab
^afcitur illa hominum \'vitA prudentia reéïrix^
a^unere quo nullum cdleBi^Mmina maim
C ontulerunt terris, prudentia temper at njrhes^
Confiliis^regitpopulosi\'ütcorporeregrjat
Sfiritm^ ^ fupero quosfemine iraximm hauÙmi
ffacfine o medici deern & lux incitagehtis
Orbefitas alioperagraHifedulmorasi
^e quid inexpertum tua cura relinqueretvfqmmj
Fnde venire queat non illaudata \'volùptas
^s^entibusingenuis^autâgrisdukeleuamen
Corporibméfœlixôperum^quidukiamifiens
VtilibmpunBumomnérefers^dumdiuitecenfü
Fœcundasdepromisopes ieUurisamicai
Qj^s ejfundit humicultudómefa^ahenignoi
Non quainter tore (inufeer et arecondit
Vfvitiishorninumcrudeliafübtrahat arma.
Sed quis auaritiam tateatjpecus ? horfida nautk
Ter jre ta précipitant animas in apert a pericla^

^e defmt miferis alimenta perennU
NeefamhoCyîerréLrimaîuropertaprofanum \'
lapetigenm^ & mams defcendit ad \'mos
Uiuens at que vidensy \'vtfuppetat "vnde perJrcj
JSloäes at que dies lento crnciamine poßit.
Q^t tik magnanimum potiorfententiapeäm
Imhuit^acmentemgenerofoarrexitamortu^
Scrutin ingènio natur& arcana potentis],
^ternas leges y adfcrïptaq^ fœdera rebmi ,
Herba^rumgenns omne, & qtu natura creatü \'

jdrborihm^i varias habitusygenios(^ locorum
^iui/as^/atüpatrias, {non omnia tellus
Omnü ah^) fruticum formas^ viresq^ me den do
Scirecupidofuit^dubunecfiderefam&i
Sed lu ft rare oculü^ pee par cere ßmptibus njUü.
TV duce multiplices évoluer um cognofcere cultus,
Jnfolitasq^ daturfades atque orafer arum
Cernere, fednullo difcrimine, montra natantum^
<^Mu\\ta tuas [f^eóhmda lahos proponit^ at omnù
Terror abeB^ mifirU neçformidanda minant ur
Naufragia infames fcópuliy atque immanta ce te*
Nullt hk Sirenum cantm-^ me honore carentum
Oßhtis alhet humm^ nec Umentahile vifu:
^efola^afuis lugent cultonbus arua.
Securus fecura licet légat ^quora heäor.
HasintercurastranfaéiaeHoptima\'vitA
Tars tibi, dumpukro vernahat ßore iuuentaé,
Nme quoquepar animusyquanquam inuidiosa feneBrn
Corporis infregit vires, minuit vigorem,
T^erBatJdemq^vigetfiudtum^feruatj^ tenorem
Laudata ambitio f&clis prodeße futuris,
Annorum^^fugamviârici fiHere charta,
o^aBefenex animi^ decet inftationegraduj^
Fungimorte ducem* talifugit alite terras
Viuida vis animi^ ^ c^km petit ignea virtus ?

ITTO ad pe,VirClariffime^ cantiert ^/j^AwtS?,nödle tnihipet
infomnia (vide quam verbis meum exornem munus) ani^
moconcfepcum.\'vigilandqpoftea ordine difpofiram acquc
defcripÉum: teftem omnibus homiiiibus futurum, non fo-
lum ègregié cuae virtutis Sc dodriil^;,verum etiam perpetuse
meas in re obferuadti^a atque propenfac voluntatis. Sed ve-
reor^ nc laudibus tuis^qüas augere debui^nonnihil ingenij culpadetriue-
rim; quando & in me deferbuic tuuenilis ilia alacritas, qua poëtica fiudia
fouentur: & vena mea pene iam exliaufta cft, vtpropemodum vita. Tu
tamen hoc, cuiufque modi éii, vt eo animi candore accipiasj quo tibi a me
donatur, vehementer tq^rógo, Üluftrifïimum Virum,Omhique egregix vir-
tutis & doélrinselaude cumulatifliiüüni loféphutti Scaligerum,velim med
nomine officiofè réfalutes. Vale, & has ad Vulcanium noftrum litteras
porró tranfmittc; Ex Anefiniano noftro rure. Cal. Mart. Anno r6oé.

\'Ex \'ßg OUJ ßoTomjf yv^uT^Siég^Mre(jumf
rictóT^ó^p©^ dÄQ^nTYie/ßt, KYiêdigy

Kv^\\l/tT€j mmosiv bfabriet (ßa/^ixctuoic^cui"\'
AJ^y dAo^iKAmo ©goJ", fiè^TTsmv daiSvólg
B^^^ficiü dmnrv êlw sÄsnriw as^ctf
(ycp^ xg Trairsg Ttct/pnyó^v aXka/p mm^
Kom hSoteiïoiv dfolSkim» B^md^iOy

Ov^vov d(ro(MéCmctM, lirà m^ov dyKdà ttoMä^
Tcóè\' Mo^KnTnd^ct Ho^aXH^©" Ma^^dôùv^
ÇïmT^m Sh^iVT^ h(fctX^î(n mlwDov dhct/^,
lEjUpi^luJ OpiTS^im TfCt/p od^^^\'Tiy ê^KTsicC TlfJibjO,

V\'il^oTfjLûôv ag/ç-©-\' KmtapQcü^ l\'ctV^s,
A\'fjiCpnvctç pL€^7rsùji (jLsya}Lhéût êlwèct <pvTÂnç\'
0\\ (^^vnjç©\' ofjLiÄ®^ sn (pmS^tÂjûCi% SéhTCô^

M^ipLa^ ïlnèmoio y^lwU^ oosolts (pmîç
KvQnç Kfymm (pvdv wit^ 7rom7s3^p(pcôP
KfJifJii^ K^ ^^^^

ßoKriMcty&ipM (WOÇ^p^çt^lày^^m\'j
I^Uvicuç TTÇ^Ttlhm (pVTâj^c^ TiCLv^ ^ctwcq \\
TxplêcCTH AlScCVOiO \'A^pùôVy
Mgo"0\' (Mi yeivoahnç c/k Vosmoloy

fyipoui UeAot^jLoio UKIUÜ^ o? lïïsv^dk cpmn^
UouSoLg^Ti lim Tè^mo^g mnpi^èp.
Out CM C^ juSm l^aolg m^

Mo R B o R V M parit omne genm^genns omnemahrUTïu
Fceta parens rerum tellus, mortalihm Agris :
HAceadem parit auxiüum y worbi^ lemmen.
^afcitur terra ferpens^ morjufquisferarum
TeBtferii necnon radictbm infm tet ris
^harmaca, qm miferos homines impaóh trucidawL^
\'^urfm ^emergmt herh^ te^^^
Et quibm alrna parens de dit amulet a ^^m^
(isJingmhm ^ diridypotoque aduerfa ^eneno:
(:^merarara^einoxaspeUentUyOppqut^

ort ales honita4enot4amiferantüegenos^
^ebfa\'utaßtäüremedißlatianaäfidy
Inuißmortisproperantemprorogethoram,
^rdfenti qutcunque animo, quipeBore forti
Plantarum forrnas^ & commoda curißa reqmrit<»

Hoe ipfi quondam cdeÜi munerefeti ..
Tht^rt^es Chiron medicaß^e^^
Et cat us acprudempr Alante (pronide natusy
SteUantempetierepolumypoB arduafaäiz:
Hmc Jfclepiadf. Podaltrm atque Machaonf ^
^riHia mulcmt^admotufvulnera (iicciSy
3^men apud Danaos magnumgejfere^ decüsqutj»

H^is quoque fmceßtt Grai^ lam maximagentis
Sntheus hCtppocrates,totique falutifer orbti
Qji/que \'Virum nitida clarauit luce (jalerms*

Ordïne cenfertjeäü celehemmus herhu^
^kntarum fruîkûmquemuas qui tradidit arUh

varij chart is iûuHràuere difirtis^
"Ruelrnsquepater^T^ôdonAUsqueverendusi
Diaque Mathiolifolertia, Lohelitquç^^

Tu patmßduSy Belgi tu dulcis ocelle,
Splendtda non fat hahes^ Clufi doBißme, nojfe
Fedany woniwenta fenis, nec Gracia quicquid^
Qjiicquidc^ omnigenis Latium de ßirpihus vnquam^
Q^onflrauit/erie nobis atque or dine longo:
Tu quoque concipiens animo maiora capaci^
Et nemora, ^ colles, O\' pafiua cunchperagras
Sedulus^vt difcas qu^ fit natura creatrix
ITerbarum, qua quadrifido nafcuntur in orbe^

Hebré vna voce fidemfecere priores
^auididemKegem,quononfapientioralter^
Ter!}e^s hahuijfe omnes ex ordine plantas^
(t/i celfiLibani cedris tmmambfss^vfque ad
HyJfopurnvilem^veteriquAparietejHrgit^
§jiamque Polytrichon herharum dixerefiientes*
Tu rapido ingeny complexus acumine cun6hs
Europa atque ÄßAßirpes, Liby^que firacis^
Jnuia nunc pénétras Indorumfirenuus arua^
jiu^icibus "Batauis,puppt ßlcantibusvndas:
Cruets accept a refers puticum miracula,qua nec
S^ta prim noHriSySxterndque nomine dfâkii
Sgregto vulgas in publica commoda lihro^
^Multimodis vatumiam décantât a Camœnis,

Fortunate, tuißueris qui laude laboris^
^r&clarique refirsßudij décora ampla fuperHes*, \'
Tu neque confides Leth&ogurgite merfum
Jngentj partum,nec manoâeïacentem^
<^More fenis "Triamijua qui viuusque vidénsqui
^Mortua compoßit lugubri pignora planBu:
3^ctecumtantumvttaleshaurietaura$
Jlle:ßdaqualisvertenti iugiterauOi
Differethucillucquetuummmorabikhömm*

A T V R iE immvts o^mjjt^^pnja
Inter mhcyprtes dmrfi e cm cere event os
Mmhim; qui^^mfleUts mdemihm mir em mVit
I^pPefy (Sr "XJPiUum N crem molitm in orhem >
Cid trnttm de te ticmt ? quisve incoktem
H/^-^rimtimf/\'oduxitops ? t^m camU pti^^is,
EtfilisradioSy&^ ismnon<^hm^t Tholes
LiUom, cudnßprpßtm ejrejfa cokmnast
Ditihm his^Y\'mumfpitmmmMmiito^imis ?
Scilicet in ^rifcm fines^ öccuha^^e verum
SmhU^ caelnotum n\'eo 0>dhm mortdihrn Mmm
Volmmur: mffilis^tidor e^nefiireBfitmiiy
Qmcqmd mundm hptbet: <uelqm^idfilm Nerei ■
Ventommdominisjdienisfiermt inori^.

AtNftturfi^fthm^ immcnß cmficia mmdi»
Sjdereosintertr0ötmifi;pqmMherft> m
CmroUy te caaffum quondam circumtuht orhem^
F^pie^um ingentl cunn: ^ c^em hellm Grndd
Tmxit^ ^ (Sr immmis M.pauU e limrefifpens^
Centum orbes^ centHmqm njnd^p wolumiMtorq^mhs
Ay dum., (S^ lent0m tftrdt demijfm in dmm,
A^^fihmttovmfimes, incqßnitft cetcU
Ocemo^fttYiquey"" (B^ ifiiO te nomine
Ignaumnpcm/Srcvifii defirm^^ JPhoc£
Cor^or^y^cveltmdem\'^o-^disficcü^mtikUiffrix f \'

Hicfulgektiso^esOrientis\\y (S^ ^ultima fieri
Domrecojnoficispo^ulijTami&^fißprhk-
Foffibm iißgis, ßfeöfmd^ m^
JExmi^ terr^ ingeniiSy momment(^que n
Diuitis lonjum fimfi äfikndis in mum. •
Acmrruntr^piddpuppSy ruiötorqüeB^tmm
JEquoriSfingentesNe\'ptmoimmittit habendi

fmpr^t, é^ longm a Urgo
Nm (^vifrs^o^MtHT ô^es, mir^mU rerum^ \'
Herhfts^-^kntf^sqiiCyx ^mßtoüitI-immdù^\'
R^muh mdommßMiü, mt arhorü du,
Trmfcnbitque ühiy nee[ecogmfcit in Ulis.
&t^tiorf^wtdermt dios em^vgefß^Comos ^
""Et junonü mem: ^Stelksi^m in littore nmtûi
\' Hôrruit,^ ^^ OmrcMmmedmimemt in Arndts.

5dm nmgne^fiter, q^mm non mPionis inertem
FaUidmohjcuro Fhkgeton dfimnahit in rntto^
^nfmmsijue Acher on^ igmmt^m imm lethi:
SedfMmis honos, ê- foki neßipf> <rviYtm,
Fer ^wimpo^ulor^m or^es (S^ mœnipt
^ndigetem magno tmdem dond/it Olymp,
Mir Mur rer um faciès^ ftupt ohuiß turhß
Fmop^ Afu^ i Sr dignos ftddit honores,
Qmlis d Am ord Paulis ^ Sr dimtis Her mis
Jndorum JpolilSj^^eapüßimBdmmrOy
Liher omns,eurrpi ardentemconj
Antii^msc^m \'Deumfedes-^ Berecynthrnrnftier
A^itif, centumfummißt i^doßuk tmres^
Frondofe oecmrensgremio : dextram^ tetendit
^îiptery&r^rv^ïÎHmtonitruprterrmt orbem, .

* Harundo

Indica,

xxvl.

^ Cornus
marinus.

* Pauo ma-
rinus.

* Stella ma-
rina.

® Qucrcus
marina.

SeiUcet^ ^mme^fapris dmnpMor^ßmguts
Fdßftt p^dhrn^ m dorique intens^ atq^e indqkdt^
Conßeipi mens^ nMo eutiwiim ohßeßk tumulte y
Tdropnesinterfdtmi mitlittm fana
Siïfat, occdtosNfitHfJ!>(tdmitM in mfm.
Non egoßeeurm met mm ^uodmnqmpricli est,\'
^ngentem Batmo de littovefolmre pfpm;

Fhrima mtratorepr^m:
Fm oprisnonnÀ tm. SieOr^he^
Turhidmincœtußoeiommàffexit Jafi^f^, .,, ^.
Cmminis intentummmeru^ mt<rvek legcntem

vid 5 C l v s \\^ €?nerït^ militk fenex
Et (ffeókite fatié^caïira iterumpetü ?
oAptas quid manui arm a,
\'Glm olim defm oportm?
Qmdpergis calamum porro laceßere ?
Vires quid fiudiis extenuas tuas l
Scribendo fatis es iam
^arta clarrn adorea*
Muüum Sol patuli de^picit angulum
Orbisyßu nitidum qua caput exertt ^
Seu qua condit in undas^
Quifamamfugia^tuam,
Fejfa Zitas requiem tam tua poHulat^
Et cani tumulum qu&rere fuggerunt^:
Nec te prMerit\'vüa
Duäalux fine line a.
Sierße LufciniéL carmine blandulo
No^es foUicitant atque dies: fuo
Sic fato properanti
Cygni dulciter accinu^.
Nempe^ hoc, C l v s i, agis: ut cum fragili manui
Viu dura tu& iniecent Atropos \\
(Hac Lex omnibus vna)
Viuat pars potior tui*
oAt vos^ quos ßudium Flor& & ApoUinis
Exercety quibus hoc cußm opus eB^fimul^
6t nunc% dicite^ multo
Viuat tempore^ CiYSivs.

vdolphvs Se cv nd v s^ diuiiia fauente ctementia^
eledus Romanorum Imperator (èniper Aug^ftus, ac
Germani^^ Hungarian, Bohem/^, Dalmatiat:, Croatia:,
Sclàuoniàe, Rex, Archidiix Aiiftria?, Dux Biirgun-
dîae,Stiri£e,Carinthix, Carniolae Wirtembergas, èCc.
CoracsTirolis, &c. Agnofcitnus, ac vigore prxfèntiiim nocum faci-
musvniuerfis : Qupd cum Dodaus nofter facri Imperii fidelis dile-
ótus Carolus Clufius liumillimè nobis exponendunl curauerit^prae
manibuslê habere fcripca quacdam,qux in publicam vtiliratem ede«
re ftatuerit-, vereri autem ne cum magnos fumptus in Pi(5tores&: ScuU
pcores fecerir, kicricaufa alij, quod iieri folet, (ibi in fraudem eadeiïu
imprimant,autimirencur.ficque Ïaboris ipfèatque induffcrix fux prx-
mio fraudetur ac deftituatur-, nos confiderantes.quam pr^claram iam
antèoperam in quibu{Hamlucubrationibus,qu^ iani antèfuerunC
editx, pofuerit, & quam nobis exquifita ipfius ac varia eruditio, pr^e-
cipuè verbetiam in indagandaftirpium herbarum natura fèdulitas
atque induftria commendentur, qubd multa peregrinis ac remotis in
locis didicerit ôC obferuaueritjmulra Tecum attulcrit, quäsrara 6cluco
digna fint,qubd afliduis adhuc ftudiis in hoc incumbaiL,vt qu^ in an-
ciquisaudoribus abdita obfcura runt,eruatatq. illuflret, vt pra:cla-
ram nominis (ui memoriam pofteritati relinquat, benigne ipfi, quod
rogatjPriuüegio noftrd aduerfus omnem fraudem confulere cupien-
tes^praefèntium vigore fcienteranimoque bene deliberato, pro auóto-
ïitate noftra Cïcfarea (êrib decreuerimus, edixerimus^ ac ftatuerimus,
quemadmodum pra^fentium vigore decernimus ^edicimus ac ftatui-
mus,ne quifquam Typographorum ^ Bibliopolarum aut alioruni.,
qui fiue imprimendis fÏue vendendis librisaliave quacunque ratione^
negotiationem exercent librariam^intra viginti annos, à prima editio-
nis die numerandos, Caroli Clufij opera duobus tomis expreffa, quo-
rum prior Stirpium,ê^c. hiftoriam continet,alteroplerique libelli,&:c.
ab ipfb Latini fadi comprehenduntur, qu-jecunque pr^terea idem,
Clufius edet opera, ipfo initio aut inuitotypis feu quocunquealio mo-
do aut charaótere, fiue intégra, fiue aliquam eorum partem imitetur,
exprimât vel in publicum edat, néve ab aliis édita vel expreffa vel
aliunde allata intra SacriRoniani Imperij fines vendat,ac diftrahaf
aperte vel occulte. Si quis autem praefens edi61:um noftrum tranfgredi
aut violare, ôipriedicla opera recudere in fraudem pricnominati
Caroli Clufij edere aut vendere aufus fuerit^eum non folùm eiufmodi

libri^xemplaribns, tanquam qte îii commiiTum cecrderint, mertio-
rato Carolo Clufio eiusque ha^redibnis, vel mandatum ab iis habeiiti-
bus j ope Magiftratus eius loci i vbi depiehenfà fuennc, vendicandis
priuari, verumeciam miilda decern Marcharum äifnpüri fifco libftrö
Imperiâli fraudura vindici,ac parti lx(x-c\\ ^quofbluetlda àt pecendài
puniri volumiis, eà tarnen lege, lie quici eà opera Orthödox^ Catliö-
lic^ Religionicontrariiim habeantj^; vttria cuiufcuhque bperls aar
libri cxemplaria,vbieïcufa fuerint, ad liiipfefialtm hoftràrh Caiifeel-
lariam tranlînitrantur. Quod fi negligatur, hac rioftrà gratia acPri-
uilegio ipfê,ipfiusque h^eredes excidifïè cenfeatitun Mandatnus pi ö-
inde vniuerfis fingulis noftris Sacn Rbmani Imperij fiibditis 6c
fidelibus dile61;is,tam Ecclefiafticisj quam Seciiianbus,Guiu{cnbqiic»
flatus,graduSjOrdinis öcCöriditionisextiteriiic^prairertitii verb iis, qui
inMagiftracu conftituti runt,ac vel Hiö vd (iiperiorum fuoruiTa loco ac
nomine Iuris vel lufticiae adrainiftrationem exercent, né qUemqüamJ
hoc Priuilegium feu interdidum noftrum inipune violare i fpernercL.
autnegligere patiantur\'i Sed fi quös contumaces compèrerint^ prk-
(cripta poena pledi, ôC quibufcunque rede fieri potéft mödis, èoèïCQxi
curentr. Quatenus ôt ipfi grauiffimam indignationèm ribftram eui-
tare voluerint.. Id quod teftarimr praelentibus literis manu propria:,
fubfcriptis ôcCœiareifigillinoftri impreffiotîèraunitis. Datum îti Ar-
ce nofträRegiaPragas,die decinia quintä nienfis Februarij. Anno
Domini niillefimOjquiligentefimo nônàgêfinlo tertio î Regdotumij
noftrorum Romani decimo odaiio^Hungarici vigefimo pfimOj^
Bohemici itidem decimo odtauo* \\ .

Ö jB 1Ë.4phéleHgîjy qiü häikt exigés ßmpM fîngèndù ^ fcdpmdüdcombm
mmm pariter impendiUà, tm ob um qua wiM cm Pdire rveBn d*^ êuôfmi
ÊfUa amicitia, rvobü itiqumpemitto^ Hjt hdnc tnéam È x ö T i c.;0 ji v M Hiïiorkmj
^ ädimeioi buk libèlloSyiypu^eftrù iMüddüM evul^m : kec dU mus ^iÉfptdtn inifa
^^fitiamoiycupioyßmiubeo,fubpœnû 0- mülBps^ü S. C«ßnx MukHm UttWë
mihi concepts contimmm , va i-^^ \' ,

qu/ifs m <vmu mm Vmgnmtiomhm ohfirmm
Hifformm fMci Imu fcci, mlmhtîîommnon
imtikmfmp^fidfi\'uHum diqmmrei HerbftrU

ejjètym ea trfiderem, ^Nmc mWmnhM^rom^pty im^^
dfimmodo ^tftU, ad Bxoikammremm dtfq0tiomm mimum /îjf-

HiT^oriftm dejmberl^m
cmfkm é^ mmpmm ^mrundfim diligentm, ^ mA fedHlîtfite effè-
Btimeff, utmmuttm adqmfmcrimi ûf^mmm defi^i^^omm mjHm
ckjfes. dïïfinâ^m êrfmhi^^ in k/emp\'ûfiro,confia

longe ccrû^lum memqîdpmHm-§érmerfimiB
mmgatïomhmm exteras Kegiomsadèbfelmter^vogredmtihmi mm
(è^ckimrgis <Srfmrmaco^oeis qmiifdmnmibm n/^Bhmtur, muU
tamm mumExotioarum^ndius dederam y ({um in iUis regionibm ^
aditmhn^fçijciebam: imo etmm cj^ Socie-\'

tatk^qmimpen[minïïi^nmigaùom oh fur mi,ut fuis diligen-
terprmpermt, cutamadUhrent^ eaqHommjndicesdederftm obfr^
mtênfi^ ad nos adfetnntif^d ha^^nmmhd.im\'^ctmft^\'^atm \'^ffM^
ttJppulM e^M\'^Bùit^\'lMqu^^ îM^^nipsW^non ef^nt,

tinos0h(pmdofedy a!i(^mties mufos cvidenptj^r^fid-mfd^^
pïirepmhMlimâ^^mft^s^^ am^liorihm fiholm iUuïïr^^îos

q via forro \'Hicohm Monardm, primarim, dum wimhat^
Hif^aknfis Medicm, très libellas Hiffmico fermom fcripfit, t^uos
Latine lo^îientes nondam extare arbitror : illos quia ad artem Medi-

cpimpjftïmhmt, (S^ aroma qui^dam continehmt,milihetforfitm non
cognita, Lçitmos mam feci in tmmgratiam y eos^ in heem nunc po-
fero^ exiïïimans eortm leciionemporjminutilem non futur am.

C E T E R V M Fetri Bellonii tres Libros^ quos de rehî44 in fua pre-
grinatiom ohfermtû comp fuit^^^^ aliquot annose Galluo
ßrmoncyquofiripierantyLatine loquentesfaciebam,cum alio epsf
dem Autoris libeüoyde Negle5ia Stirpum cultura agente^qmm nulla
am^liuspim^ editionü exempa extarent, ad limam remcaui Sr p-
litiores cultiores^ feddidiy^ auötiorihmfcholils illuWatos in tuum
ufum denuo pblici juris fado y gr at um aliquibm me faèïurum. ..exi-
flimans.

H A B E s igituriCandïdeLeöloryme^praöi^ éötatis extremumla-
horem^ quem fiprindegrato animo exceprisy ac alias mem lucubra^
tiones foles\'Juculentummeorumlaborum p^mium me confequutum
arbitrabor,:

Si (raeroDeu6 0p,J\\daXé<raitam mihipoduxerityUt Societatis
mercatorum benefcioaliaquAdam\'Exotiea adipfcar, quorum Hi^Ïo-
riam defcrihi ßt opréLpetium : illam etiam mein lucem poduöiurum
plHceor^ßmedioeri utaf<rvaletudine. Vale^&\'htsintereaßuercLJ.

Car ol vs Clvsi vs nuncprimuminlucem profélt.
Qiiaruor autem reliquosejufdem pasncargumenti, videlicct
Garcia ab O r t a Libros 11.
Christophori a Costa Lib.L
Nicolai MoNARDiLib.L
idem Clvsivs Latinos olim faciebat & aIi<|üotiescvulgabac: at
nunc quintum recenfitos, ßclocupletioribüs Scholiis iiluftratos
publicijuris denub facif.
\' IisadjunótacClarißimicujufdamViriutiliifimxinGarciamNota:.

DoLapide Bezaar^Sc Herba Scorzonera.
Do Ferro, ÉC ejusfacultatibiis,
Do Niv e, éc ejus commodis.

Petri Bellonh Observati onvm Libri IIL
DoNeglecta Stirpivm CvLTVRALib. L
è Gallico ftrmonc olim in Latinum con verfi ä Carolo Clvsio:
\' jam verb ab eodem diligentiore curärecogniti ßcScholiis illuftrati.
Addit^ etiamClarifs.cujufdamViri inObfervationesNotac«

V A N D o QVID È m Jtf Sxoticü agere müituh ordinem quen*
dam in eorum hiHoria concinnanda tenendum cenfaiyVt *vtde^
licetprimum Arbores ^ Frutices, deinde Fruäm -, tum Cor^
^ tices aromaticosßmcos, ac liquores^R adtces^ e^* plantas non-
nullas, deinde aues & quadrupèdes quajdam, poBremopelagicas aliquot
ßirpes,pifce(quedefcribam\\eaqueommainfexlthrosdiHribuam, Horum
mtem Trimum, merit o au fpicandum duxi ab admirationeprorfus digna
Arbore, de qua mihi Vienna AuBriaagenti in (kfark Maximiliani
aula, çrnattpmus vir^ multfqueperegrinationibus clarus, Fabricim
Q^ordente^ Salernitanus (qui aliquot annis vixerat j vicina iüi
\'Vrbt loca perluHrarat ) verba faciebat,quum fermones cum tpß de variis
rebus conferrem, atque inter cet er as, in mentionem Arbor um iHic nafcen-
tium incidijfemHS ^ de quibus fane multa fcitu digna^ mthtque auditu iu-
cnndißtmadijfereba^.

Ea m porrô Afborem, de quâ nobis fertno, in magnam altitu<Ïiiieiii,vnicötrünco,
eoqueadmodum craiTo, affurgere fblereaiTerebat : ramos deinde in omnia circum \'
latera expanderc, qui tenues qualHam, eafque fingulares fibias > five filamenta
(quaUa in Culcuta vulgo nuncupata conlpicimus) cerei liVc aurei, dum recentia funt^ co-
loris, deorfum mitterent, ijfque, vbi terram attigiffent, firmarentur, novamque quaß
ptolem generarent, & veluti in novos arborum caudices tranfiretit, qui rurfus fumma fui
jpatte novos ramos in laterafpargcntcs, novisdenuo fibris deorfum mifsisfefepropaga*
ïem. Sic alij deinceps rami in infinitum, vcinterdum vnica arbor fiiispropaginibustnillô
paflus in ambitu occuparet jcffetque difficile, quxnam primaria arbor, five omnium ifta-
um prolium parens, dijudicare, prseterquam cx trunci craffitudine,quam nonnunquam
1 îïiatre tantanieffcdiccbat, vt trium virorum ulnis vix apprehendi quiret. Ceterum
non modo inferiores ramos fimiles fibras fpargere, fed etiam in arbore fummos,ideoquc
unicani arborem denfifiïmam filvam efficere. Sub eas verö arbores aditum fibi paràturos
incolas, fibrpjam in truncosconverfasjtenuioresfcilicetj refcindere folere, atque eâra^
tione veluti concamerationés & umbracula facerc, arcendi a^ftus gratia : adeo enim den^
fisramuiis reliqui majores luxuriant, ut Solis radij nulla ratione penetrare qücant: imó
c^cavosiftarum fornicum finusfcindereinicqualiterinde refultantem aé\'rcm,qüx caufà
5 Echo multis in locis ter, atque etiam fsepius, humanas yoces reddere affirmaret.
yidiffe autem {ita mihi referebat) interdum 0{^ïingentos aut mille viros,quo in numero
ïpfe fuilTetjViiius huiufcemodi arboris umbrâ tegi : fed terna etiam hominum millia fub
lali arbore latere pofle. Novellos ramos ferce aiebat folia mali cotonea: folijs fimilia, fu-

f€fnè viridis, infernècandicantia, & la«ugi»e, ficut illa, pubefcentia, mirum in modum
/ A abele-

abelepliantisexpetita.idcifco itiillorum pabulum ccdere foiere: fruauscffe extrem ipol-
licis articulimagnitudine, colore foris & intus fangüineo, granifque plcpos uti vulgares
ficus, dulcesquidem & cdules,veriim minus grati faporis quam illae: nafciautcm inter
folia quemadmodum vulgares ficus, hoc eft in novellis ramis, qua parte illis inhärent fo-
lia. Provenirc autem in infula Goa, locifque vicinis.

H V ivs arboris iconem,quàm concinnè fieri potuiti ex Fabricij narrationc , acceden-
te etiam ipfius judicio, âdumbrari iuiTimus^eamque in illorüm qui Koe ftudio deleäantur
gratiaitij hîc fubjicimus. -

C E T E R V M difpicicndum eft, an
Jiasc arbor veteribus fuerit cognita ,
éjiifve hiftoria litterarum monumentis
mandata; quandoquidem illam Indi^
partem, Alexandri Macedonis viiâorià:
Europaris hominibusetiam aperuerufit.

Q^Cv RTI V\'S lib. IX. Hiftoria:re-
rum ab Alexandro geftarum , refern,
Alexandrum , Poro rege , & Hydafpe
amne fupcrato, ad Indiae interiora pro-
cefTifife : filvas autem fuifTe propein im-
menfum fpatium diffufas, procerifquc
&;ineximiam altitudinem cditis arbo-
ribus Umbrofàs : plerofque ramos inftar
ingcntium ftipitum flexos in Humum,
rurfùs qua fe curvaverant erigi, adeo ut
fpecies cfTet rion rami refurg^ntis,{èd
arboris ex fua radice generatie.

P L 1 NI V s verô lib. x 11. Naturalis
Hiftoriae cap. v. de Indicis arbonbus
, agens, hajc fcribit:

Ficus ibi exilia poma habet. Ipfa ie
femper fcrens, vaftis diifunditurramis :
quorum îmi adeo in terram incurvan-
tur, ut annuo fpatio infigantur, novâm-
que prop,aginem faciant, circa paren-
tem, m orbem quodam opère topiario.
Intra fepem eam ajftivant paftores, opa-
cam pariter &munitam Vallo arboris, decora fpecie fubter intuenti, proculvefornicato
ambitu. Superiores rami in excelfum emicant filvofà multitudine, vâfto matris corpore,
utfexaginta pedesplera£:queorbe colligantj umbra vero, binaftadia operiant. Foliorum
latitude peltas Macedonicse \\hanc Xenophon lib.y.deCyri e^^tditiom ^hcder^ folio comparât
cffigiem habet :eâ causafruótum tegens,crefcereprohibet: rarufquceft,necfabacmagni-
tudinem excedens : fed per folia folibus coäus pr^dulci fapore, dignus miraculo arboris:
gignitur circa Acefînem maxime amnem.

Meminit &: lib. vu. cap.ii. Hxc facit ubertas foli, temperies cacli, aquarum abundan-
tia (fi libeat credere) ut fub una ficu tmmx condantur equitum.

Str a b o item Geograph, lib. v. fîmilem arborcm defcribit;r tametfî nulle nomine
infigniat, his verbis :

India multas quidemadmirabiles arbores fert:èquibus eft J cujus rami ad terram pro-
pendent, foliis non minoribus clypeo. Oneficritus curiofius ea perfequensquse funt in
Muficana terra, Indi^ auftralilîîma,refert arbores quafdam ingenteseße,quarumrami
cum ad duodenos cubitos creverint,reliqüum incrementum pronum faciant,deflexiquo-
ufque terram contingant, deinde terram fubeant, ac radices agant veluri traduces, mox
lurfus in truncum exeantjà quo poftquam audi fuerint, eodem modo fledantur, &aliam
propagincm efîiciant, rurfumque aliam : & fic deinceps, ut ab una arbore longum umbra-
culum fiat, tabernaculo multiscolumnis nitenti fimile.

Ex quibus defcriptionibus facile cuivis colligere licet, eam arborem, de qua nobis fèr-
mo inftitutus, illos Aurores intelligere voluiffe.

Sed omnium diligentifïimè Theophraftus, Alexandri coa\'taneus,qui haud dubiè co-
rum narrationes magna curâ excepit, qui fub Alexandre in Indicâ cxpcditione militarunt.

Isemmproifüs fraMlimodo fpäucis durataxät nods variantibus) Ficdm Ïndicam defcri-
bit, qualts ilk arbor eft, cuius hiftoriam ex Fabritij narratione dediraus.

PrantarumigicurHiftoria:lib.iv. cap. v.fic ait: Indica a litem regio arborcm Ficum
appeliatam habet, è ramis emitnc radices fingulis annis, ut ptirno volumine retuU-
mus: demittit autem non ex novelliSjfed ex anniculis, atque etiam vetuftioribus. Illx le
terrae applicantesjvelucifepem circum arborera faciunt, tabernaculi inftar, Hibquoetiairi
homines commorari folent. Radices autem nafcentes dignofcuntur à ramis : iunt enim
candidiores, denfe [Jko-^a^] diftort^e, binaque fronde foHat^ [S\'i^v^T^or.] fupcrnè admo-
dumcomofa eft [ixs^ a?« jióu\'mj to caque arbor fornicato ambitu pukhre

orbiculara [ôÙkv^û^o-^ & valde infigni magnitudine : naiii ad bina ftadia umbram fpargere
fertur : craflitudo auteiii caudicis plus quam fexaginta pedum [ßmd-mv] plerunique verè
quadraginta. Folium peltanon minus habet, fruäiim valde parvum , magnitudine ace-
ris,ficui fimilem: quam ob rem Grccci ficum appellabant. .Paucosyeroadmodum fruäus
fert, non modo pro arboris magnitudine, fed omnibus rebus. Nafcitur arbor h^c circa
Acefmem amnem : hsecTheophraftus, aquo proculdubioPlinius defumprit;. ^ ,

Qv: V M itaque tam multis notis Ficus Indica à Yeteribus defcripta , cum aclmirand^
hujus arboris in Indianafcentis (cujus vulgare nomen fibi excidifle ferio dolebat Fabri-
tius) hiftoria conveniat : eo audacius illi FicusIndies nomen impoiui, prxfertim quum
illam ipfamefTe^cer to mihi perfuadeami i- ■

ILLI V s etiammeminitloannes Hugo Linrcotius,qui ante paiicosannos Goa,ubi ali-
quamdiucommoratus, rediit, in fuoitinerario, illam aLufitanisiftic habitantibus c^r^tfr Arhotdsrajfi
de hoc eft, Arborem radicum appellari dicens, ejufque iconem exprimens, fed longe
ab hac noftra diverfam: etenim non fingulares radices è ramis dependentes, yeriim innu-
meras, illafque adco multifidas, ut vix ullam arborem aut fruticem tam varié multiplici-
terque festas radices habere putem : hanc ob caufam, valde mihi fufpeâa ea eft, ^ quam
ex Fabritij relatione delineari curabam, verior^ atque ad vcterum defcaptionera propius
âccedens videtur.

G A R c IA M porro hujus arboris nullam mentionem facere inter tot exoticas locis
Goana: infulx vicmis nafcentes,\'quarum hiftoriam in Aromatum Libro afperfit, fans mi-
rari necpeo.

Ferdinandvs Lopez de Caftagneda cap. 111. lib. vn..Hiftoriam Orientalis Indira,
meminitcujufdam arboris nafcentis in ptovincia Malaca, quam Mangin appellat, radices UAngvU.
caudicum inftar furfum attollentem: ah hxc noftra ?

Cetervm cum hac arbore quandamcpgnationcm habere videtur ea, quam Ferdi-
nandus Oviedus Prima parte Generalis Naturalis Hiftorise Occidentalis Indi^ cap.vi.

^ CMangle arbor eft, inter eas qnx in Occidentali India vulgariter nafcuntur, feleaiffima. Mingle^
cum adxdificiorum fabricas, tum ad reliqua fabrilia. Crefcit uliginofis locis, littore ma-
ris,falfuginofifque fluminum & torrentium in maredelabentium ripisifolia habet majori-
bus pyri fohjs fimilia, craffiora tamen, & paullo longiora : filiquas binos palmos longas,
auc majores, eafque craffas, Caflia; folutiva: frudui pares,fufci coloris, pulpam inftar coa-
gulijfive offium medulla fimilem continentes, qua Indi aliorum eduliorum penuria ve-
fcuntur : etenim licet amara fit,falubrem tamen cibum effe ferunt. Ego nihilominus ab
ejus cfu in morbum incidi, tametfi adeo delicatulus non fim, nec ab ijs cibis abftinere in
penuriafoleam, quibus ahos vefci video: quinimo nulla etiam vrgente neceftitate, degu-
ftare non pigec, ut commodius defcribere queam : eaque de caufa hunc frudum degufta-
bap: fedbrutorumanimantium. Sc filveftriumhominumpotius cibus dicendusvidetur.

Admi^ind3autemcjusarboriseft naturaîplurimaeenimfimulcrefcunt,multive ejus ra-
mi decfu m vergere , & in radices converti videntur : nam praeter multos, quos ereaos,
foh)fque onuftos, atque abinvicem fejunaos, reliquarum arborum inftar, ha bet, fre-
qucnubuscticUTl alijscraflioribus &:tenuioribus fefe adaquam demittentibus,&

fub terra aut arena radices figentibus, prarditaeft;qui, ubiapprehenderinc, ahos ramos
furfum vergentes proferunt : etenim non minus firmiter ha:rent, quam primarius arboris
îruncus, fic ut ex multis caudicibus fimul connexis conflata videatur atbor; egregio fane
IpcäaculOi&fingulari hujus arboris natura.

Nec etiam abfimilis ca videtur Arbor, cujus, ex relatione Odoardi Lop|z Lufitania
Philippus Pigafettacap. iv, lib.i* Defcriptionis regniCqngo, meminit his verbis,ex Italica

In Loaada infuk, ad oftia fluminis Coanza, Rcgni Congo partem perluentis fira.nafci-
tAZifidu, tUf arbor, Enz^andA ab incolis nuncupata, celfa femper virens, fingulari natura prardita:
namexeiusramis in fublime eiatis > deorfum demittuntur vcluti funiculi five fidicula^,
quse cerram fubeunteSj agunt radices,è quibus deinde alix plantam exurgunt, hac racione
multiplicancur. Sub Harum externo live primo cortice invenicur quafi tela quazdam, qua
^ contusa, purgata, deinde in longitudinem atque latitudinem expansa, fefe tegunt tenuis
\' fortunas viri ^ femin^.

D MIR A B î I ï s etiam eft arbor, quse à Baravis quibufdam nautis in defèrta infuîa
hac ratione reperta fuit. Naucleri Batavi nonnulli navigationem in Americam in-
ftituerant: in infulam maris Atlantici delati, ad oftia fluminis quod in mare labe-
J^aturanchoras jaciunt, ôc feledis aliquot naütis negotium dant, ut confcenfo lembo ad-
verfum flumen fubeant, & interiora hifulas pcrluftrent : parentilli &: altiüs flumeh pene-
trant. Interea bellicasquafdam naves Hifpanicas in eandem infulam adventare confpi-
ciuat Batavi naucleri in anchoris liantes, quibus quum fcfe longè impares navium nu-
mero animadverterent, tum etiam virorum,quorum potiorem partem in lembo ablega-
rant, fubktis anchoris, ftatim vela fecerunt, defertis fuis in Infulaeperveftigatione.
peraäa, ad mare redeuntes, focios cum navibus abiiiTe comperiunt : itaque non mirum>fi
valde turbati Sc afflidi fuerint, videntes feomni fpe deftitutos,qua ad fuos redire pofTent.
(Commodèvero illis acciditbellicas Hifpanicas naves ifticnon hcefiffe, fedfuam naviga-
tionem profequutas fuiffe. ) Q^uum igitur alia navi carerent,refumptisanimis,lembo fuo
man fefe committerc aufi funt: eofque Divina dementia tam fingulari favore profèquuta
c{l,ut falvi Amftelredamum anno Millefimo quingentefimo nonagefimo nono pervene-
rint,non fineingenti omnium,admiratione^Sc fuorumla£titia,qui illos vel abHilpanis cap-
tos, vel ab infulœ incolis maâ:atos arbitrabantur.

Hxc neceifario dicenda putavi,antc quamfacci (cujus icon hïc fubjec^a) hiftoriam
aggrcd^rer^ • ^rr

CteTERV M nautsE illi in reditu ad defèr-
tam qüandam infulam funt delati; Cmmpess,
appellaffe, mihi relatum eft ; in qua intégras
filvas repererunt nulla aliâ arbore confiantes,
quam Palmse quodam inufitaro genere, cui,
ab irivolucro faccum five colum refereiite in
quo frudus reconditus (fpataenim commode
dici nequit illud involucrum) facciferje no-
men indidi, quandoquidem forma valde fi-
mile eft illi colo fiue faccö, quem nivarium
Vcteres dicebant, Ôc quali hoc tempore phar-
macopolze vinum aromatites fhipocraticum
vulgo appellant) percolare (blentmam creber-
rimis quibufdam fibris fpadicei coloris tranP
verfim Zc obliqué ab infimo ad fupremum ex"
currentibus magno à Natura artificio contcx-
tumeft,idque varia longitudine: quod enim
ab ornatiflimo viro Theodorico Coornhart
accipiebam,viginti duas uncias longum erat,
\' & eâ parte qua patebat (eptem latum : Willel-
mus Parduynus vif honeftifiimus unum habe-
bat,cujus longitudo meum odo uncijs fupcra-
bat; etenim binos pedes cum ièmifleiive tri-
ginta unciis longus erat: ejus latitudoparcuni
meo. pluraquam ha:c duo mihi viderenó con-
tigit : ütrumque autem fenfiiia gracilefcens in

leferentibus qui ab arbore refciderant) pkna fuerant frudibus nucem juglandemcum
• I ; / extern®

€xtemofoo plilviilo five viridi cortice magnitudine asquantibus ^ in quibus .orbiciilarcs
aluT nucés adeo rotunda:,ut torno elaboratse viderentur, èi globulis illis, quos pueri in lu-
fu pcSlice impellere folcnt (vulgus Batavotura appellant) eflent peç- K«iffefrî.

fimiles ciim magnitudine ttim colore, atque adeq.dur^ (uriam enim confringebam, ut Wam«^:^
viderem quid contineret) ut nifi ferreo malleoôi cum difficultate confringere quiverim* "" •
tametfi non valde craflTo putamme fint pracdit^ t continebat autem ea orbicularem nu-
cleumputaminiadhsrentem, medio cavum jutquificcitatelacunam contraxiflet,can- -
didum,fapore initioqualileguminum,deindeinftarlupmi amaro* An vero faccus ille
aliquo cortice aut cute tedusfuerit, tiielatet-,nec mihi facultas data eft eös conveniendi
qui obfervaverant, ut diligentius omnia perfcrutarer; faccum autem qualem accipiebam,
cum orbicLilari nuceadpingendum curabam, in illorum gratiam qui exoticarum rerura
ftudio delcjäantur.

e c admiratione craret hüjus Arboris natura, qiiam ilîi qui Gerterofo viro Fran-
cifco Drake equiti (dum totum orbem circumnavigavit) comités fuerunt,ob-
(ervabant.

In Tcrnate enim infula iEquatori proxima, ad Arûicum polum vergente ^ arborèam
quandam plantam nafci mihi referebant anno odogefimo primo fupraminefimum&:
quingentefimum,pr^cedente anno inde reduces,cujus truncus humani femoris crafii- ArkruftiU
tudinem arquaret, decern vero pedum altitudinem attingeret, fummo faftigio in orbicu- niftu hm-

tandumteam etenim diligentercollige-
re,deinde adfusa,five infpersa verius,mö*
dica aqua fermentare,pinfere,&: in for-
mulas quafdam coûili latere confiantes
immitti longa ferie, atque prunis arden-
tibus circumquaque admotis, fuper
çtiam impofitis,coquere. Erant verô illi ;
panes five liba (aliquot enim retulerant)
palmaris interdum magnitudinis, uncia-
lis craflitudinis, quibus illius infulîE inco- ,,
Ix recenter coftis & adhuc calidis vefci |
iolcrentrat ubi mduruifTent, tepida aqua
inacerantes,puhis modo ederent. Infi-
pidi fané fàporis effc, quum deguftarem,
hic panis mihi videbatur : verum inje-
ÖO piperis aut cinnamomi momento
cum faecharo(nam,ficapparatumetiara
deguftare Ubuit) nonnullis delitix elTe
queant.

. Ejufmodi panis bina fragmenta, qua- \'
«a honeftiffimi viri Hugonis Morgani,
^«nc Sereniflim^ Regina Elifabeth^
Anglorura pharmacopœi, cura accipie-
bam, hac cabellâ expr imi curabam.

A,n hasc porro cujus meminiç
Ferdinandus Lopez de Caftagneda In-
dica:HiftoriaElib.vi.cap.xi. êc c?Scri-
bitenimex ejus medulla panem fieri in
nunc modum.

Medullam exemtam in fidilia injicicntes,aquâ falsa macerant,poß aliquot dies foli ex-
ponunt, refiecatam mandunt,yel exejus farina feu pollinc panem conficiunt, noftro(vidi
«nimlqui ex fecalefit,colore & faporc perfimilem. Antonius Pigafetta,qui primus or-
bem n^ve, eui infigne Victoria, circutvit,iii fuo itiaexmoSm per/Tnon per«, fcribic. ^ ssib,

"Fui Itinëirii^jvderegnó\'Fanfur agéhs, his verbis, quae de Italico fermone ica reddebg,m:et-
èriim Lâcinas interpresTatis negligénter fuô munere functus mihi videtur.
• \' Irtea/inqüit,Provincia,vaftarum ar bor uni genus eft,quas duorum virorum uînas vix
àmpledi queanc : hartim ademtö cortice,qui tenuis eft,fucceditligni materies,tres digitos
per totum ai-boris ambitum erafta, medullam in fe continens farinaceam, ftmilem [verm- ,
cubemfcrmont vtar\'\'^\'^àqmlUddcarmb. Ha\'Cin figuhnum vas aqua plenum injeda,baculo
agitatur, ut furfures & reliqu^e fordes fupernatent, puraquc farina fubfidat : efttisa deinde
aqua,fitè repurgatâ farinamaffaadvarijgeneris eddiaconficienda, idonea,qusef^pius
cdiffe, & nonnulla Venettas ufque detuhfTe refert, pani hordeaceo, colore & fapore fimi-
lia. Illius arboris lignum ferroconferri poteft, namin aquam inicdum, fidit illico
mergitutjdircdeque, ut harundo donax, finditur. Ex eo incolae lanceas fibi parant, (èd.
breves (longas enim obnimiam gravicatem nemo ferre pofTet) quarum extimaai partera
in cufpidemexacuunt, &adurunt: hisquamhbecarmaturani facilius penetrant, quam fi
ferreâ cuipide munitae elTenc.

I c HARD î Gart Canceîlâria? Londirtetifîs Pnmicerij, viri eruditiffimi & huma-
nifilmijtum Hugonis Morganiamicorum munificaliberalitace annofalutis M. D.
xxci. Londini accipiebam arboris cujufdam hbrum tenuiffimiE membrana^in-
ftar,candidum,quo omnis generis icriptura perinde atque charta vulgariexcipi polTec,
periculum enim faciebam. Eum verô in lava, aliarum rerum pcrmutatione, qui genero-
fum Francifcum Drake in illa longa.& difficili navigatione comitati fuerant, redemtuni
retulerant:

Iftius autcm arboris, ni fallor, meminit Antonius Pigafetta in fuo Itinerario, ubi refert
\' Tidore fcminas pudenda tegere panno è libro arboris hac ratione confedo. Deli-

bratur cortex, & aqua maceratus donec mollefcat, ligno tunditur, atque qua hbet longî-
tudine ac lacitudine diducitur, adeo tenuiter, ut fericei veli inftar, venis tranfverfim dif*
currentibus contextusvideatur. .

Sed nec pr^termittendus elegantiftimus ille arboris liber,quem ab honeftifTîmo virô
.. "Wiilelmo Parduyn anno redemptionishumana: m.d.xcix.accipiebam,licet non albi effet
coloris, fed fubpunicei Erat autem illiuslibri fragmentum (a quo plus dimidiâ parte re-^
feâum fuiffe arbitror) pedalis ferè longitudinis,quatuor uncias latum, adeo licvis ubiqus
&îrquabiiisruperficiei,ut ne charta quidem fcriptoria magis arqualis fît: id, tametfi ne-
que denfum nequecraffum,in fextamen pagsllasnullâ difficu}tatcfcpatarepoteram,quas
perbellè fcripturam admitterent, perinde ac charta fcriptorb, nec atramcntum tranfhiic-v
terent. Et fi quis majorem curam in feparandoadhibere voluiffet,in pluresadhuc pagel-
las haud dubiè dividere potuiffct. Simitem etiam pagellam, latiorem &;longiorem,aIi-
quandoaccipere memini à lacobo Gareto viro hôneftiflimo,quâ involutaeranttabaci
folia, quemadmodum involvere folent nonnulUAmerieanijdum, uc ejus fumum hau«
riant, tubum ab altera extremitate incendunt.

ft!î fesbî^m» N E C etiam fubticendus candidiftîmi fili glomus, quem idem Garetus illo ipfo ann©
hmus ex «r- mittebatcum alijs quibufdam exoticis, de quibus fiio loco. Eum autem ex arbo-

ris corticeconfeâumlcribebat: cujus fânè tenuiffima, valida tamen, erant ftamina, filo
etiam ê lino aut cannabi dedudlo longe validiora, tres pedes cumfemiffe longa, ex una
parterefeda, ut longiorafuiffeverifimile effet: cxquibus vittar&ûmilia admulicbrem
ornatumpcrtinentiajcommodiflîmè fieri poffent.

Ö MIR AND iE ctiam naturjE eft arbor five frutex, CU jtis râmumcx Orientali îa?
dia in Angliam anno nonagefimo tertio fupra millefimum & quingentcfimuma
delatum fuiffc imelligebam : nam qui ad mc mitcebat iconem J-ojtidmo, lacobus

Garetiis infequente anno, addcbat breveni quandam defcriptionenljab éö cohemnatanïa
qui ipfum ramum conlpexerat.

(^o autem nomine apud incolas appel-
laretur, quave in provincia Orientalis Indias
nafceretur, non erat adfcriptum : propter rari-
tatem tamen, eius qualemcumque defcriptio-
nem fimul etiam iconem inter alias pcrcgrinas
plantas, lociim habere volui.

Is veto ramus trium pedum longitudinem
non excedebac, craffitudinis diameter circiter
duarum unciarumerat, cujus faftigium in no-
dofum caput nonnihil extuberansdefinebat, è
quo fefquipedales quinque minores rami pro-
liliebant, adeo eleganti ferie & ordine difpofi^"
ti, quafi humana induftria fuifTent infiti, infe*
riori ramo facie qiiidem fimiles, fed molliores^ ,
magis fucculenti, qui proculdubio compre-
hendere radices agere potuilTcntj fi quis
commodo loco tclluri committere in animum
induxifiet. In horum comofisfaftigijs folia ad-
huc inhacrebant virentia, forma, magnitudine
& colore lavendulaz folia valde referentia, fed
fucci plena, aromaticum quidpiam fpirantia,
medium inter angelicjE filveftris radicem,gum-
mi quod vocantElemmi, &; Cunigundis her--
bam,quaUbus totum ramum veftitum fuifTcj
ipfa in ramis veftigia indicium faciebant. Ce^
terum, quantum ex ramorum refedionccolli-
gcre licebat, densa fpilTaque medulla, inftac
fambuci ramorum, przditi fuifle videbantur.

An NO à nato Chrifto milleßmo iexccn-
cefimo primo , mittebat ad mehone-
ftifllmus vir Petrus Garetus lacobi fra-^
terlignicuiufdam fragmentum pedalis longi-^
tudinis, crafTum in ambitu uncias pa-ne tredé-
cim , cujufque diameter unciaè quatuor cum
lemifTc, contortum five tortuofum,fatis craflfo,
lacvi tamen cortice tedum, fed qui totus refin^e
cujufdam fubflavi coloris grümis quafi telTcl-\'
latim difpofitis effet obfitus, odofis quidem,
fi igni admoveretur, non injucundi > & qui
maftichen redoleret, digitis autem nonnihil at-
trita, valde friabilis effet. Lignimarçries gra-
vis, dura, firma & candicans.

Ceterum ä Chcirurgo qui fragmentum at-
tulerac, ihtelligebat, arborcm cx qua refedum
fueratjnpnefTeproceram, fed ad odo circiter
pedum altitudinem afTurgerejlateque fefe in
multos ramos fpinofbs fpargere, Sc folia habere
inftar foliorum fpinjeappcndicis difTedajmagis
tamen virentia, ad foliorumruta: colorem

ciTe hane arborem arbitrabatur,nifi quodcralfiorcs illius ramos äd quinque pedurnlön«

VIV s Arboris mmulum fbliis nucum cum Tuo ftuäu, Francofurti ad Moenum
accipiebam anno reftauratje falutis liumanae nonagefimo pnmo fiipra millefi-
mum quingentefimum, Londino mifilim ä dodifiimoeodemque optimo viro
Richardo Garth Londinenfis Cancellaria: PrimiceriOjquem illicd in tabella exprimen-
dum curabam, utejusiconem cum hifioria LeStoris oculis proponerem.

Mittebaturautemluniperi Brafiliani ap-
pellatione, qua; vox fiatim mihi fiifpitio-
nem injecit, illius arboris effe pofTe, quam
Brafiliani lunip^peeywa nominant, tefte
lano Stadio Heflo, qui apud Tuppin-Inba-
tios novem & amplius menfibus captivüs
fuerat, demumquc non fine Dei benigni--
tate anno m. d, lv. iiberatus efl:: Thevetus
&c eum ïèquutus Lerius^eorruptè Gempät no-
men indiderunt. Hujus porró prsemanfi,
deinde exprefii, fiicco, Brafiliani corpus
atro colore inficiunt. Is autem quem acci-
piebam, mediocris mali magnitudine erat^
orbicularis p^enè formx/upernä parte paul-
lo planior, & veluti exiguä corona infigni-
tus, denfb cortice, (quia reficcatus) duroj
cxterius rugofo, &: fufco colore,internè laevi
& fpadiceo: rota pulpa quafi in mafTulam
contraüa erat ob ficcitatem, plurimaquc
grana continebat fimul j unda, quemadmo-
dum in ftramonia confpiciuntur, plana, ni-
gra, rugofa. Iplam autem pulpam, licet ve-
tuftam&: prorfus exfiiccam ,paullulum ta-
rnen prjemanfäm, nigro colore inficere, &
valde acidi faporis efle deprehendebam.
Summo porró ramulo terni aut quaterni
frudus inh^fifle videbantur. Scd ipfc
Thevetus fiio Gempat plures frudus extre-
mis ramis conjundim nafcentes tribuit, &
juglandisfolia, quorum Stadiusnonmeminit,ut apparebit ex utriufque deicriptione,
reponenda in Peregrinarum Plantarum Hifioria, ex variis neötericis Audoribus,qui fuas
peregrinationes defcriplerunt, ä me, Deo vitara coiicedente, concinnanda& in lucem
producenda.

Ccterum,an etiam Xaguä^cu]\\is Ovieduscap. v. jib.vni. Primx partis Generalis & Na-
turalis Hifioria^ meminit ? Gerte eafdem facultaies fuas tribuit.

G viv s n a m arboris fit hic ramulus, quem in Cl. V. Bernardi Paludani medici En-
chufianimihi amicilfimi,amplifîimo, & omnium peregrinarum exoticarumquc
rerum vatietate&: copia inftrudiffimo mufeo , confpiciebam anno nonagefimo
quinto fupra milléfimum quingentefimum,me latet: atqueipfc etiam Paludanusigno-
rabat ; ramulum autem mihi concedebat ut defcribere pofTem, & illius etiam figuram in
tabella exprimendam curarem ,in eorum qui fimili ftudio deledantur gratiam; quo-
rum oculis eam fubjicio.

Erat autem hic ramulus, cum fuofrudu in uvasmodum quaficongefto, reficcatus,\'
durus, crafib cortice tedus, gracilis & digitalis longitudinis, coloris ex fufco cineracei,
odo frudus exiguorumiîcuum inftar, crafTo brevique pediculo fubnixos fummo faftigio

Tuftinens, fuliginofi coloris, cineraceis maeUlis confperfos, duros,&.,ratîsrolidos: ut qüan-
dam affinitatem habere mihi viderèntur ciim SycomöJri circa Tripc^im Syria: nafèentis
fruäUjdefcriptoaCl.V.LeonardoRäüwolfio n r -r •/•

nifi ipfè Paludanus, qui Sycomoros in i£gypto
& Syria viderat,me ab ea fententiafubmovmet.

Ceteriim fîmilem frudumcum aliis peregri-
nis ab honefto viro lacobo Gareto miflum
Londino Francofurti ad Moenum acçipiebarm
anno m. d. x c i. non tamen tam copiosè ramo
inhacrentem, fed fingularem dumtaxat, velin-
terdtim gerainuni j fuis pedicuhs firnul con-
ncxum.

Quum pbrro hicfrudus Sciii vuîgari valde
fit fimilis figura, & nohnunquam etiam adeo
pufillus, ut ciceris magnitudinem non multum
excedat: an ad ficus Indica: circa Acefinem
amnem nafcencis referri nonpoffit, cujus, ut
fupra dixi, Theophraftus Hiftor. Plant, lib.i.
cap. xîi. &hb. IV. cap. V. tum lib. ii.de caufis
Plant, cap. x i v. mentionem facit ? Verum is
negat copiofum frudum ferre; & ex Fabriciana
relatione, fingulares inter folia ,vulgarium fi-
cuum inftar, nafci deberent. An vero frudus
arboris quam defcribit Ferdinandus Oviedus cap.xv. Iib.viir. Pnm^ partis

APVD eundemCy. Bernardum Paludanum,eödemquetempore,nempenona-
gefimo quinto fupra millefimum Sc quingentefimum, binos alios ramulos pere-
? grinarum Arbor um çohfpiciebam/^uos mihi concedêbac, ut dorai majore cum
otio obTervare & defcribercpoiTem.

Eratautemis ramuîuscirciterpedem longus,fatisgracilis,foris kvis & nigro coloré ^f^J^^JfJ
pra:ditus,intuscavus,fummâpartenodofus,quânimirum folia alternis inharrebant, ex ^^TI
adverfoTemper fita, fena aut odona, mali foliis majora., magnitudine Se forrnâ proximè
ad Lauro-cerafi folia accedentia, fuperné lasvia &:fplendentia,infernè minime, fed ve-
nis à medio nervo in latera excurrentibus infignita, in ambitu non ferrata. An perpctuô
vircant,nec ne,mihiincompertumjfed fufca erantqua2 videbam,utpote reficcata :fub
fingulorum, autem foliorum exortu ad latera fingulares nafcebantur appendices, fummâ
parte orbicular^, deorfum ihflexïe, five quodammodo fornicatas : fummo ranli faftigio
fena aut plurainhserebant vafcula brevi petiolo innixa, nuce ponticâminora,membrana-
cea, 84 denis nervis diftinda, fummaque parte in quinque lacinias five foliola divifa, exil*
nigro femine plena, fatis fervidi faporis.

Quonomine apud incolasappelletur, mtquis illius apudeos ufus, indicarerton poté-*
rant, qui praccedente anno ex Guinea attulerant, naut£E.

An vero huic fimile folium illud, quod à Batavis naucleris anno m. d. xcVii. ex l^va
vel MadagaÏcar rclatum, Brav(fs vocari Abdala Guzaratenfis toihi dicebat l

VI v s Arboris ramulum fbliis nucum cum fuo fruÜu, Francofurd ad Mœnum
accipiebam anno reftauratze faluds humanae iionagelimo primo fupra millefî-
— — mum &:quingentelîmum, Londino mifTuraà dodiflimo eodemque opdmo viro
RichardoGardi LondineniîsCancellaria: Primicerio^quem illicd in tabella exprimen-
dum curabam, utejusiconcm cum hiftoria Ledoris oculis proponcrem.

MitcebaturautemluniperiBrafiliani ap-
pelladone, quse vox ftatim mihi fiifpitio-
ncm injccit, ilhus arboris efTe pofte, quam
BraftHani lunipappeeywa nominant, tefte
lano Stadio Heftb, qui apud Tuppin-Inba-
tios novem & amphus menfibus captivüs
fuerat, demumquc non fîneDci benigni>-
tate anno m. d, lv. hberatuseft :Thevetus
&c eum feqiiutus Lerius,çorruptè Gempat no-
men indiderunt. Hujus porrô pr^manfi,
deinde expreftî, fucco, BrafîHani corpus
atro colore inficiunt. Is autem quem acci-
piebaiTijmediocris mali magnitudine erat^
orbicularis p^enè formx/upernâ parte paul-
lo planior, ôc veluti exiguâ corona infigni-
tus, denfo cortice, (quia reficcatus) duro,
cxterius rugofo, fufco colore,internè lîevi
& fpadiceo : tota pulpa quafi in maflulam
contraûa erat ob ficcitatem , plurimaque
grana continebat fimul junäa, quemadmo-
dum in ftramonia confpiciuntur, plana, ni-
gra, rugofa. Ipfàm autem pulpam, licet vê-
tu ftam & pror fus exfiiccam ,paullulum ta-
rnen pr^emanfàm, nigro colore inficere, &
yalde acidi faporis efTe deprehendebam.
Summo porro ramulo terni aut quaterni
frudus inh^fifle videbantur. Sed ôc ipfe
Thevetus fiao Gempat plures frudus extre-
mis ramis conjundim nafcentes tnbuit, ôs

jugîandis folia, quorum Stadius non meminit, ut apparebit ex utriufque defcriptione ,
reponenda in Peregrinarum Plantarum Hiftoria, ex variis neotericis Audoribus,qui fuas
pcrcgrinationes de&ripferunt, à me, Dec vitara concedente, concinnanda in lucem
producenda, V

Ccterum, an etiam cujus Oviedus cap. v. lib.vin. Prim^ partis Generalis & Na--
turalis HiftoriiE meminit ? Gerte eafdem facultates fua^ XöTgö^e tribuit.

G ViV s n A M arboris fit hic ramulus, quem in Cl. V. Bernardi Paludani medici En-^
chufianimihi amicilfimi,ampliffimo, & omnium peregrinarum exoticarumquc
rerum varietate& copia inftrudiffimo mufeo, confpiciebam anno nonagefimo
quinto fupra milléfimum & quingentefimum,me latet: atque ipfc etiam Paludanus igno-
rabat : ramulum autem mihi concedebat ut defcribere pofiem, &: illius etiam figuram in
tabella exprimendam curarem , in corum qui fimih ftudio deledantur gratianij quo«
rum oculis earn fubjicio.

Erat autem hic ramulus, cum fuofrudu inuvzemodum quaficongefto, reficcatus,\'
durus, craftbcorticetedus, gracilis digitalis longitudinis, coloris ex fufco cineracei»
odo fmdus exiguorum ficuum inftar, crafTo breviquc pediculo fubnixos fumm© faftigio

Tuftinens, fuîiginofi coloris, cinemceis macülis confperfos, àiiïOs.Sùûtis folidos: ut quan-
dam affinitatem habere rnjhi videréntür cum Sycomoii\'circa Tripölim Syrix nafcentis
fruaujdefcriptoàci. v. LeonardoRäuwolfio r^ ir ••/•

med^cQ Auguftano cap.iv. lib. i. fuiltinerarij, . rnBmßmßfmlts,
niß ipfè Paludanus, qui Sycomoros in ^gypto
be Syria viderac,me ab ea fentcntiafubmovmet.

Ceteriim fimilem fruä:umcum aliis peregri-
nis ab honefto viro laeobo Gareto miffum
Londino Francofurti ad Mdenum accipieba-m
anno m. d. x c i . non tarnen tam copiosè ramo
inhaccèntem, fed fingularem dumtaxat, vel in-
terdum geminum j fuis pediculis fiinul con-
nexum.

Quum pbrro Ïiic fruâ:m ficüi vuÏgari valde
fit fimilis figura notinunquam etiam adeo
pufiHuSj ut ciceris magnitudinem non multum
excedat: an ad ficus Indica: circa Acefinem
amnem nafcencis referri nonpoffit, cujus, ut
fupra dixi, Theophraftus Hiftor. Plant. hb.i.
cap. xïi. &lib. IV, cap. V. tum lib. ii.de caufis
Plant. cap. x i v. mentionem facit ? Veriim is
negat copiofum frudum ferre; ex Fabriciana
relatione, fingulares inter folia,vulgariumfi-
cuum inftar, nafci deberent. An vero frudus

APVD eundemcy. BernardumPaludanum,eddemquetempore,nempenona«
gefimo quinto fupra millefimum quingentefimüm, binos alios ramulos pere-

Erat autem is ramuluscirciterpedem longus,fatis gracilis, foris kvis & nigro colore f\'^^lîT
pra:ditus,intus cavus,fummâ parte nodofus, qua nimirum fofi^ alternis inharre bant, ex ^

adverfoTemperfita^fenaautodona, malifoliis majora, magnitudine & forma proximè
ad Lauro-cerafi folia acccdentia, fuperné tevia &fplendentia,infernè minime, fed ve-
nis à medio nervo in latera excurrentibus infignita, in ambitu non ferrata. An perpetuö
vireant, nec ne, mihi incompertumj fed fufca erant quas videbam, utpote reficcata : lub
fingulorum: autem foliorum exortu ad latera fingulares nafcebantur appendices, fumnia
parte orbiculat£e,& deorfum inflex^e, five quodammodo fornicatas ; fummo rami faftigio
fena aut plura inh^erebant vafcula brevi petiolo innixa, nuce ponticaininora, membrana-
cea, 8c denis nervis diftinäa, fumniaque parte in quinque lacinias five foliola divifa, exilî
nigro lèmine plena, fatisfervidi fàporis.

Quo nomine apud incolas appelletur, aut quis ilHus apudeosufüs, indicate Hon pote-
rant, c^i précédente anno ex Guinea attulerant, nautaî.

An verô huicfimile folium illud, quod à Batavis naucleris anno m.d. xcVii. exï^và
vel Madagafcar ïdamm^Brav,^ vocari Abdala Guzaratenfis tnihi dicebat ?

Pal m ar is erat alter ramulus, cd-
dem temporecum (uperiore è Nigri-
tarum regione delatus, cujus iconem
hSc exhibemus, if^ue quadrangulus, rugo-
fus, nödis diftindus, fragilibus ; binifempér
cxadverfo innafcebantur liuic ramulo lur-
culi, fuftinentes brevi cralToque petiole
frudus , è caiyce veluti quatuor fquamis
confiante prodeuntes, üncialis ut plurimum
magnitudinis, orbiculat^e formai, rugofosj
nigros, îhftar arantii parvi reficcati: intüs
plenos fungosa quadam pulpa ( cui com-
iiiixta parva nonnulla graïiâ pxnè ut in fi-
cubus) adflringentis initio faporis, Nüllä
porro in eo ramulo foliorum veftigia appa-
rebant, ut dubitari poffit an hxc arbor ex
illarum ßt numero, qu£B pediculo five ra-
mulo «(póMto fuos flores &: frudus profe-
runt, ut aromatici caryo^hylli.

RC A BantamTavae infulasurbemceleb\'tem,refereiite Francifcô Rodcrîguçt ^
Bengala oriundo.qui anno npnagelîmo
odavo fupra milleiimum 6c quingente-
fimum Amftelredamo eu m Batavis in Bantam
profedus , infequente anno cum iifdem indcj. ^
mtsi nafcitur arbor procera,multis ramis prae-

\' dita,quos fepiunt numerofa foliâ,utconfpicc-
re eft in falice, fed illis longè anguftiora, & Ji-
banotidis coronariae fpHis fimiha, longiora ta-^
men. Eam ferre dice^^at frudus filiquarum
pacne inftar (quorum uno, quem retulcrat, mc
donabat) fèx uncias longos,quinque in ambi-
lu cralToSjà pediculo fènfim augefcentes, cute
verius quam cortice pra:ditos,cineracei colorisj,
tugofos ,extimâ parte mucronatos, inquinque
partes dehifcentes, plenos tenuiffimo mollif-
lïmoque candidiflimotomento, in quo late-
bant multa femina nigra, legitimi xyli feminc
mmora, tomento five lanatr non adharrentia, uc
in xylo, fed libéra » &C circum quinque veluti
aflulas longas mediam filiquam occupantes,
nafcenria. Eâ lanâ negabat Francifcus incolas
iitiadftamina ducenda, quemadmodumalio
xyloj nimis enim brevis eft, (cd pulvinaria im-
pleriaircrebat; ad quam fane rem commodiffi-
riia eflc mihi videbatür,ut qua: vulgari tomen-
to, imó vel ipsâ etiam pluma mollior fit. Fru-
dum porró qualem accipiebamjhac tabella ex*
primendum curabam.

C e t e R V M anno millefimo fexcentefimo primo, rcducibus feptetn lilis navibus ex
Moluccis &;lava infuiis, mice myriftica, pipere & alio Aromatum gcnere onulbs, aimm
fru£lum huic fimilem/ed majorem magis integrum,honeftiffimi vm Petri Gareti dili-
gentia adquirebani, fuum pediculum durum\' lignofum binas uncias longum adiiue
retincntem; eum autem frudum obfervabam non ab imo mucrone ni quinque partes

dehifcere, ut putaram/ed à fummo, videlicet à pediculo, aquo procedunt qumque lite,

quarum mcmini,aiTulîe,circa quasfemina nafcuntur. Intelligebam prartcreaäb Isbrando
Hieronymi filio, clieirurgo, qui nave, infigne five fymbolum Solem habente, veOus tue-
rat, iiicôlas eouti non modó ad implenda cervicalia, fed iUud etiam ab ipüs m itamma
torqueri (aliâ tamen ratione quàm vulgo linum,lana, aut xylum) nfque ftamimbus luas
veftes farcire.

Sed etiam Sebaldüs de Weert mihi affirmabat,arbores fimilem frudum gerentes m
- Guine^ maritimis crefcere, qu^e tamen ampliora haberent folia,quam Francilcus Kode-^
ri2ue2 illitribuit. Earn ob caufam fufpicàbar, an illa lanifera arbor effe poflet, cujus me-
minit Petrus Bellonius cap. l x. & lxXvi i.lib-n. fuarum Obfervationum,quas nos Latio Mot
donavimus ante multos annos,& brevi, Deo volente, longé corrediores aliquot icho- r« £««0«».

An vero ea arbor,ex qua tefte Philoftrato By (Tum nafci ferunt, bah quidem 1 opulo per-

Pi-im^ partis Hiftoria-Generalis, plurimum cum hoc frudu convenire videntur: nam iu^

Ceybsefruaumtribuitfimilemfiliqus, five lobo,digitahs longitudinis, &bmorumdi^^^ ^^^ r \'

torurn craffitudinis,rotundum, plenum tenui quadam lana, qui maturus Sohs calore ape-
ritur, lanamque efTunditquœ àventoinaërem fpargitur,reliao femincrotundo,xyliie-
mini non diffimili.

" V c IS Myrifiicac five Mofchat^e
vulgo appellatae, quam feminam
cenfent, apud nos frequenti
in ufu, hiftoriam ; fatis perfundoriè trV
didiffemihi videtur Garciasab Ortacap»
dc Maci t nec qui hunc per omnia imita-
tus,ChriftbphbrusàCofta cap.de Nuce
mofchata, multo plura attulit. Horum
commentaria ante multos annos inEpi-
tomen contrahebam &: Latina faciebam,
additis etiam in ea fcholijs, 5c interdum
nonnullis figuris, çertè m fcholio ad cap.
de Maci Garcias, nucis integr^e per me-
dium fedae iconem, ejufdem infuper fuo
iUocrafTo operimento liberat2e,ut macis
facihus confpici pofTetjdabam. Quia vero
anno à Chrifto nato millefimo fexcen-
tefimo, ex iiifula Banda, in qua fola nafci
perhibent, à Batavis recenter allatas con-
fpiciebam muriâ conditas cum fuis tenel-
lis ramulis foliis, illius defcriptionem
paullo accuratiorem dare conabar, qux
inhuncPiimum Exoticorum hbrum in-
ferattir,&: ipfius nucis integrx cum fuo
ramulo & foliis expreffam figuram adii-
cicndam exiftimabam,

Banda infula fiierunt, arbor quse nucem myrifticam fert, magna copia ifticlpontena-
fciturj&excelfa eft, Pyro haud tninor/perpetuo yirens, frequentibus ramis P^^^^Jj^^^

quos tenèriôres videlicet & virentes,alterriatim, non ex adverfo, fed îniaequali fèrîe am-
bmnt folia, laurinis prorfus fimilia,minus tamen dura, paullo interdum latiora, Çve, ut
veriiîs comparem,mali arantij foliis propiora, ademptis appendicibus, brevi pedieulo ni-
tentia,in ambitu non ferrata, fed venis quibufdam à medio nervo in latera excurrenti-
bus iniignita : frudus fatis cralTuS eft , mali perfici magnitudine, orbicularis, nift fuperna
parte pedieulo proxima aliquantulum turbinatus effet: brevi autem pedieulo inter folia
ramo non inhsret, ut Matthiolus &plerique alijexhibent, led,ex tenuioribus extre-
mis ramulis oblongiufculo crafliufculoque pedieulo fubnixus, pendet, Angularis ut plu-
rimum, quemadmodum ab ipfis Indis, quosHollandi ex lava Amftelredamum anno
nonagefimo feptimo fupra millefimum & quingentefimumadvexerant, deinde ab ipfis
Hollandis triennio poft ex lava, ut dixi, reducibusintelligebam,tum ex ipfis nucibus, fuis
ramulis qui folia adhucretinebant,inhasrentibus,muriâ conditis, ab Hollandis eo anno
relatis,deprehendebam: interdum tamen binas etiam nuces conjundim nafci,fe obfervaf^
fe mihi afferebat cheirurgus,qui Hollandisin ea profedione comes fuerat. Conftat autem
is frudus denfo operimento, quod veluti fulci cujufdam, ilium in binas a:quales partes
dividentis, forma prasditum eft,eaq. etiam parte maturum dehifcit, macim fub ipfb laten-
tem & nucis corticem retis inftar ambientem oftendens, adeo rubentem elegantem in-
itio, ut admirationem pariat; fed aëri expofitus,paullatim illam elegantiam amittit, & fla-
vefcentem colorem tandem contrahit. Ex recenti autem oleum extraxerat D. Lamber-
tusHortenfius Medicus dum in Banda erat, rubens admodum,liquidum, & magniad
pleraque ufus, praîfertim vero ad roborandum ventriculum.

Audio in ejus infulse montanis illam arborcm etiam nalci, fed frudum vixmaturita-
tem confequi: eam ob caufam illius nucem negligi, quum adfervari nequeat, fed brevi tc-
redinem fentiat, dumtaxat legi, utmacis adimatur: qua: verôad nosadvehuntur ntj-
ces, earum effe arborum qua; in planis & cultioribus locis nafcuntur.

VIA nemo hadenus (quod equid\'em fciam) ejus myrifticîe nucisoblongiorisy
quammaremcenfent, hiftoriam tradidit (nifi earn defignare videatur Chrifto«
phorus à Cofta, quum fcribit gran-
diores nuces majoris effe precii apud inco-
las, & pluris a:ftimari,quàm apud nos) non
inutilem operam me fumpturum arbitratus
fum, fi ejus brevem hiftoriam, qualem vi-
delicet ex ramo ficco,fua folia & frudum
retinente,donato CI. V. Petro Paawio pri-
mario Medicas artis Profeffori in Acade-
mia Lugduno-Batava, concinnare potui,
hîc fubiicerem, atque ipfius etiam effigiem
Ledoris oculis proponerem.

Eratporrois ramus fefquipcdalis longi-
tudinis, craflîtudinem autem habens tubi
pennx anferinae, quo ad fcribendum uti Ib-
lemus, retinens adhuc aliquam ligni prajce-
dente anno nati partem, cineracei coloris
cortice tedam, fupcrna autcm qux illo
anno quo ramus abruptus nata erat pars,
tenerior erat,& multa medulla interna par-
te pra:dita,coloremque habebat ex fufco
rufefcentem: huic ramo inaequali feriead-
nata erant feptena aut odona folia, longé
fànè majora & craffiore pedieulo prïedita,
quam illius quae nucem mofchatam vulgo
notamfert: etenim ilU folia funt mali au-
rantiîE foliis non abfimilia, excepta illâ ap-
pendice, qua nucis folia carent, & tenuiore
pedieulo nituntur, gracilioribufque etiam
ramülisadnafcuntur:hxc verô folia, licet non multo denfîora, interdum pedis Români

lóngitudincm ^equabarit, triiim aut aiïiplius ünciaruni lacïtüdiftenl, ttiàghâ âiitcttl ex
partej^eorum longitudo feptem ajit odo uneiarum erat, latitudo duarüm curii femiffej
color parte pronâ canefcens, Tupinâ viridis &cfplendens : araedibillocraflö^uenervo fo^
lium per longitudinem medium fecante, exorieBantur alij minores tenuiorefqüe ne!:vi,
ad folii latera expanfi, utrimque quatuordecim aut quindccim,nonnumqùâm etiam plü*
res, iique non pro folij amplitudine, (ed indifFerenter: liam in pedalis iöngitudinis foliis
interdum tredecim aut quatuordecim dumtaxat oblcrvabam,in iis vero qux feptem un-
ciasTolummodo erant longa, quindecim,redecim, aut plurcs: teniiespr2Eterea,&vix con-
fpicua; ob folii fpiffitudinem, obliquas venulx per nervorum lateralium interftitia erant
fparfse; licet ante mukös menfes abruptus fuiflet ille ramus, atque inter Chartas adfer-
vatus, non.mediocrem tamen acrimonrim, fed fuavem & non valde urentem retinebani
folia: fummo autem rami faftigio inhasrebant bin£E nuces craflb breyiq. pediculo fubnixar,
in quo tamen binas autternasaliseconjündim crevilfe videbantur, quia adhuc appare-
bant veftigia ubi adh^eferant, atque etiam in ipfo rami faftigio bina alia fimilium pedicii-
lorum loca: ut non fine caufa Abdala Guzaratenfis,qui prima ilia Batavorum in lavani
öavigatipne Amftelredamum advedus fueratj deinde fecundâ revedus, mihi alfirmaret
iiucem myrifticam (ab illö enim percontabar an fingulas nuces in foliorum alis nafceren-
tur,quemadmodum pingit Matihiolus) juglandis modo provenire, videlicet fingulares
interdum, binls, ternas, aut plures nonnumquam,& conjundim in eodem craflb pedi-
culo natas, de hac nimirum nuce mare ipfum voluifle dicere arbitrer, quoniam illam qu^
nobis in ufu, aliter provenirecertum eft. Ceteriim hse nuces binas uncias longx erant>
fummoque fuo operimentotedae valde rugofo ,nec illoquidem valde crafib (quia ante
carum maturitatem ramus abruptus) &viiïum fuum amygdalarum inftar retinente,ferru-
ginei, hoc eft, ex rufo fufci, coloris,intiinas asqualespartesfifTo&hiante,nucemque
oftendentefuo macieamreticulatim ampledentefeptam,cuifimilem è fuo operimento
exemptam, fuo tamen maci opertam,ab eodem CI. V. Paäwio acccptam,infcriore tabella
parte, in qua huius nucis ramus cum ftio frudu inlmaturo exprClTus, adiici curabam : ma-
cis autem illud, etiam reficcatum, elegantioris coloris quidem eft eo quod aliam nucem
ambit, fed multo infirmioribus viribus prxditum elTe creditur.

Hxcporro quse de myriftica nucê mare commentari lieuit, boni eonfulerc ledor di^
gtiabitur.

Qvvm Odobri menfe ânnomillefimo fexcentefimö Amftelreda^
arboris Caryophyllos ferentis ramos fuo frudu onuftos valde

bam, ut qui pWcedente a^ftate navibus qu^ex Ternatemfuladeciman
AuguftiamiimillefimiquingentefiminonagefiminonidifcefTerantad

quidem fingularem pedalis fere longitudinis, cujus for mam m ^"bjedatabella exp imi

curabam:alterumlonge majorem,fefquipedalemautcubitalem,furamaqmdem partem ^^^^^^^^^^^

quinos aut plures gracSes ramulos fuo%uduonuftos, atq. alternatim ex adverio nalcentes ^^
àivifum,mLâaLm(à qua tresaut quatuor minores ramirefedi erant) faëton, calami bnot..
craffitudinemnon fuperantem, cineraceiq. coloris cortice tedum, gracihores «nelliq. a-

ramulorum alis ex adverfo nafcentia,medionervo fingulafohaper longitudinem fecante,
& multis venis utrimq. in latera excurrentibus: extremi ramuli in eas quas modo dm te-
.ftipcas definebant,alterms etiam & contrario inter fe fituplures

, Cernosutplurimum,fuispetiolis fuftinentesalabaftros (quifuntipfi caryophylh) lumma
carte in nnanmr ft^r^m n^nHnm anertum contmen-

«1 v^uatuui ctenticulos dèculiàtim aivuos,meaio norcm uuimuü^ wwx«
tes, fed in quorum nonnullis (qui aperti quatuor conftitiffe videbantur) multa exilia Itami-
.nula congefta apparerentrtametfi vero folia Sicortex non tantâ odoris gratia f ragrarent.ut

ipfi caryophylli,n6tamen prorfusodote deftituebantur,fed caryophyllos nonnihilredole-

bant, atq, etiam eorum faporem referebant, quemadmodu & ipforum ramorum kgiium*
Minorem ramumvfecundum quemha:c tabella exprelTa, mihi donabat ioannes Lan-
ghe cheirorgus Amftekedamenfis > qui aliquando in Brafiliam navigavit : Majorem vero
nancifeebar cura & diligentia noîi vulgari Petri Gareti pharmacoposi Amltelredameniiss
qui mfequente annoalium ^que magnum mihi próciirabat/èd foliîs óïbum,cujus tamen

Caryophyllorum porrô flores, incelligebam poft diligentem îr>quî{îtîonem ab iisqui (c
vidifTeaffirrnabanc, forma non diflîmiles effe floribus cerafiorum, eofque non capdidos,
fed elcgantis carruiei coloris efre,quorum fingula foliola tribus candidis radiis feu venis ef-
fent diftinda, ftaminala verô medium florem occupantia,purpurei coloris.

C^T E R V M (ut mihi affirmabatWibran-
dus à Warwick, navis, cui nomen Amftelre-
damum,Pra£fedus,tGtiusvero odo navium,
qu£e anno M. d. ne. Kal. Maij ex Texela (ôl-
Vebant,Iavam & Moluccas petitura?, claftîs
Viccadir.irallius,earum autem triùm qua^ de-
inde ex lava ad Moluccasnavigarent deftina-
ta: erant, Admirallius) celfae funt Caryophyl-
lorum arbores, nec malis autpyrisapudnos
nafcentibusminores : crefcunt verô iÙx (ipfo
tefte atque aliis qui eum comitati fuerant) in
Amboyna, Ternate, Motir, Bacian, Maiige-
ran, Makian,Tidorc, potiflimum: in aliis ta-
rnen quibufdam vicinis infulis fimiliter, fed
perparcè: pracftantiores tameß cenferi, quœ ia
Makian & Tidore nafcuntur.

Ha;c funt qux de Caryophyllis dicenda
exiftimavi : qui plura volet, Garciasab Orta
Aromatum hiftoriam confulat.

C ARYOP HYLLORVM Aromaticorum hiftorix hujus frudus defcriptîoncm fub-
iicio,cüm propter odoris affinitatem quam cum Caryophyllis habet,tiîm ob aliam
caufàm quam declarabimus.

Mitte bar ad me Londino lacobus Garetus anno à nato Chrifto millcfimo fèxcentefil
mo primo, hune frudum orbicularem, piperis grano plerumque majorem,nonnumquam
etiam minorem, rugofum, fufcicoloris, fatis fragilem, qui apertus fernen continere de-
Amomî HO- P\'^^\'^^^^ebatur rotundum, nigrum, in binas partes fciflile, netn minus aromatici odoris Se
fundmhifi\'ê- fàporis quam ipfefrudus, atque aromaticos caryophyllos quodammodo referentis: botri
fi*. autem in modum nafcitur, ut exmultis granis quie petiolos fuos adhuc retinebant,&:
binis ternifque granis uni ramulo inha;rcntibus conieduram facerc poteram : lus adjcda
\' - crant

uniusgradus ab ^Equatore verfus Septemtrio-
nem diftare creditur : circiter odo miUiariain
ambitu continere atque fatis fterilcm effe,hi
teftabantur ,qui illinc redierant,ncc ullaani-
malia efui apta in ea reperiri, praeter paucos
hocdos, & nonnullas gallinas: fed neqûc oryzam ferre aut ullas fruges, è quibus pa-
nem conficere queant : eam ob caufam,ab arbore materiam illospeterenecelTe effe, quâ
panis loco utantur. Eam itaque arborem recifam in multas partes fîndunt, quas malleis
ex craffa harundine fadis contundunt, atque inde eliciunt veluti fiarinam quandam ipfis,
sugsejarlna appellatam (eahaud àuh\'iQSagu^ÇiscZaga^ dequafupra cap.iii.ia Arbore farinife-
srboris, ii^M fcobi lignorum,qux ferra refeda funt, fimilem, ex quapanis fatis aîbi placentasqua-
drangulas conficiunt palmi magnitudine, quibus non modo vefcuntur, fed magna fcrè ex
parte fua mercimonia exercent, harum permutatione alias res quibus indigent, redimen-
tes. Frequensalioqui iftic nafcitur Palma illa magnas nuces coccos appellatas profcrens,
êc Mufa Arabum. Reperiuntur etiam nonnulkafbores aurantia mala ferentes atque li-
nidnes. At magna abundantia arborum Caryophyllos gerentium,in collibus & vallibus,
quas incola: harundinibus flagellant, ut frudum decutiant. Et licet hujus inful^e ineola:
afllduum bellum gerant cum Tidore alteriusvicina: infula:, in qua Lufitani vivunt & ar-
cemtenent,habitatoribus,eo tamen tempore quo caryophyllileguntur, funt inter illos
unius menfis aut fèx hebdomadarum inducia:, quibus inter fe commcrcia cXcrccnt*

ARYOPHYLLORVM Aromaticorum hiftorix hujusfrudus defcriptîoncmfub-
\'icio,cüm propter odoris affin\' ~

Ät folia, unius qiiiaem form^, fed magnitudine valde diffetentia t f ^^^
ptem^uncias erant longa, tres lata, nonnulla quinque dumtaxat uncias longa, duas cum
femifTe lata, alia trium unciarum longi-
tudinem non excedebant, & vix duarum
latitudinem attingebant, quaedam etiam
iis longe minora &: anguftiora, prsefertim
quîE cum granis permixta reperta fue-
rant, pro loci quem in ramis aut ramulis
occupauerant ratione : nulla autem inter
illa reperi qu3E ferratas haberent oras,
fed acquales, omnia, multis tenuibiis
venis, à nervo folia per longitudinem fe-
cante, in latera oblique excurrentibus,
pr^edita, eorum mucronenunc angufiio-
re, obtufo tamen, nunc latiore Sl quafi
orbiculato, cineracei ex fpadiceo coloris,
& fatis acris faporis : ramuli qui additi
fuerant, tenues, quadranguli, cineracei
coloris cortice teâi, annotini videlicet,
qui verô poftea nati, fpadiceo, retinentes
adhuc veftigia ubi folia inliseferant, qua?,
ut plurimum, ex.adverfo nata effe de-
nionftrabant,& illi etiam acriufcuh fapo-
ris, perinde ac folia, necingrati odoris.

Additum pra^terea erat radicis cujuf-
dam fragmentum cubitalis longitudinis,
à nautis, quos ex India rediilTefcribebat,
relatum cumprcedido frudu & foliis: in-
telligebat autem ab aliis, fragmentum
illud, ab arbore, five frutice foUa illa
frudum ferente, recifum: ejus materia . . , t r ir^n,

valde dura &i firma erat, internâ parte albâ, extemâ & fub cortice latente, fufca. ob

coloris &acrisifaporis, interno verô tenuiore, ex cineraceo ftavefcentis coloris (q^^^^
argillacea terra in qua planta nata. contraxiffe verifimile

aliarum, qua: abruptx, veftigia apparemia, fatis innuebant. Ipfe autem Ga «us cri-

xiffent, illos numquam invenire potuiffe. Similem autem frudum, petiolis tamen ca-

nitfacultatibus non valdediffimiles ; etenim calfadendv, adftrmgendi & exficçand vim
hab«,&fcliqua pr^ftare poffe arbitror, ad quxAmomu^

fundum exiftimabam, fi ea qux de ftudu, foliis, ramuhs, & radice obfervabam, benevo-
lo ledori proponerem.

Gary.ophyUort cffe ce^lertpoffit. Nam is Naturalis Hiftona:hb.^i, cap. v
de Piper^egit,h^cfubiici/: Eftetiàmnuminlndianiper^

\'Contineat, habet tamen infignes notas,qua: cum iis,quas ftudus quem Lettoris.ocu s

iubiicio poßidet, collate, valde fimil^s deprehendentur, velut^ com^^atiocurn p^

gramsjillis tamen effe grandiora fragilioraque,utplerumqueliajcfimt grana, licet etiam
parva repferiantur^odor gratus, & ad caryophyllos aromaticos, qui nobis in ufu, valde ac-
çedens, cujus gratiâ Plinij tempore adferebatur. Et certè hunc frudum manducatum,
cris hahtum gratiorem redderecomperiebamj ad multos pra^terea alios ufus utilem fore
credibileeft, fiquis periculumfaceret»,

Ad m1 r a n d ie magnitudinis fuerat illa Harundo, cujus fragmentum, Odobrî,
anno nonagefimo quinto fupra milléfimum & quingentefimum, lacobus Gare-
tus, adme Londino ufque mittebat, fratris Petri Àmftelredami commorantis
operâjUt confpicerem. Nam fragmentum illud fex nodis conftabat, quorum fînguh pc-
dem Romanum & quatuor uncias inter fe difiabantjodo igitur Romanos pedes longum.
Ejus diameter infimâ parte quinque unciarum, circumferentia decern fex, internodij
longitudinirefpondens-jipfius vero ligni fivemateriazfpiflitudopaullô major uncise trien-
te: fupernâautempartediameterpaînèunciarum quinque, circumferentia quafi a^qualis
infim^E parti, ligni fpiflîtudo triens uiicia^. Ex quibus notis quilibet aeftimare poteft,quan-
ta fuerit totius harundinis longitudo. Erat porrô totum fragmentum laccâ rubra, qua
obfignariepiftola: folent, foris indudumj quemadmodum magna ex parte moris eft apud
Sinenfes, vafcüla,caniftra, ligneaslances, atque etiam ipfas haftas inducere.utabimbrc,
aliove humore non corrumpantur. Geterüm harundinis illud fragmentum inventum
fuerat in magna Pra^torianavi, qua vehebatur Prorex Indiae domum repetens, quum ab
Anglis quibufdam naucleris interceptu^^ eft annoredemptionis humana: m. d. x c i i i.
illud quidem (ut qui mittebat, admefcribebatj plenum Anil five Indico, quo cîeruleo
colore inficere folent, cujus indicium interior fragmenti pars adhuc confervabat.

Verumenim verômultolongfôrareferebant, qui anno fexcentefimo primo fuprajmii-
lefimum à nativitate Chnfti noftri falvatoris ex Orientali India revertebantur nautsetquo-
rum bina in Academici horti porticu apud Lugdunum Batavorum fufjjenfà confpicic-
bam, illaque utrimque mutila : horum minus,viginti fex pedes Romanos longum erat, ac
decem novem internodiis conftäbat, craflitudo infimâ parte decem & feptem uncias
ambitucomprehendebac , fupernâ,quatuordecim ;majus, illud fefquipede longitudinc
füperabat, & tribus unciiscraftitudine: finguloruminternodiorum longitudo in utroquCj
circumferentise partis inferioris utplurimum refpondebat,nonnumquam longior aut brc-
vior erat: materix fpiflTitas fcre par cum ea qua: primô defcripta, hoc eft, triens uncias Eas
liarundines donabant Societatis mercatorum pra:fedi Cl.V. Dodori PetroPaawioPro-
feffori publico. Academici horti Pr^fedo, & Academic, illo anno, Redori. Quafti vctà
procera: fuerint intégra: illse harundines, ex mutilis licet conjeduram facere.

Hoc porrocaput de Harundine, Piperishiftoriar pricponendum duxi, quia juxta pipe-
lisplatitas interdum terra: fblent infigere incolas, ut easalioquicaiducas, fuftinere quearit,

Céterùm harundinis iftud genus, toto Malabarenfî marino tradu nafci, pra^fêrtim au-
tem circa Choromandel, teftis eft Hugo Linfcotius, qui ab inColis Mamhu appellariicribit, &
adhuc tenellum & viride infledi folitum, ut magis aptum reddaturad geftandum pcn-
dentesex eoledulos, ipfis faUmkmsdidos, quibus infidcntciim viri,tum muliercs, dam
aliquo transfcrricupiunt.

t ■ \'t a mets i Garcias ab Orta,& hunc (equutus Chriftophorus à Cofta (quorum
■ Hiftoriam Aromatum ante multos annos Latinam faciebam ) dc Pipcre com-
■JL mentati fint : quia tamen hisproximis annis Batavi qui in lavam navigarunt, 5c
äd Moluccas ufque infulas etiam pénetravcrunt, aliquot ejus farmenta cum foliis, ipfa-
que adeo radice, atque qui inter illos magiscuriofi, etiam ramulos cum fuo frudu im-
maturo inharrente retulerunt-, & horum unum, cui folia & frudu^ inharrebant, turn
etiam farmenta qu^edam, amici cura &: diligentia nancifcebar : operarpretium mciadu-
film exiftimavi^ ßexilhs notis quasin planta ramis fiecisobfervare potui, ejus hiftc^

riam concinnarem, & ramuli cum fuo fru£tu & foliis ^ ràdicifqùe parte à perito pidore iii
tabeiytexpreflifi^uram liîc fubiicerem.

V A L D È autem farriientofà eft Pipërîs pi/irk
bîgri planta, & adeo imbecillis atque cadu- biHerîa.
ca,ut nifipedamentis fulciâtur , aut juxtà
arborem aliquam, circa quam fefe cOnvol-
vere polfit,pangâtur, liumi prdcumbat
fpargatiir, perinde ac lupus faliidarius : lentà
vero & fîexibilia fUnt ea (àrmenta, frequen-
tibufq. nodis fîvegeniculisdiftiriâa,&,qû£e
iiumi fpatià, multas iîbras ad fingula inter-
nodiaagunt, quibus le liumi figimt, quem-
admodum clematîdis aut periclymeni fla-
gella, ut in illorum nonnullis obfervabam^
quïe fibras adhuc retinebant : fie ut in illa-
ium plantarum numero reponendam cen-
fèam, quas facile pangi pofTunt : farmenta
porrô ad fingulos nodos fingulare folium
proferuntalternatim, hoc eft, nunc in hacj
modè in altéra farmenti parte nafcens, he-
deraceâ quodammodo forma, vel ejus cy-
claminis quodhcderaceo conftat folio, cui
tamen anguli defint, neque adeo cralfum
five fpifium, veriim multo tenuius, inter-
dum verô adeo latum,ut quatuor unciarum
Jatitudinem acquêt, &: quafi orbicularem
formam adquirat, nifi in mucronem défi-
nçret : maxima verô ex parte binas dum-
taxatuncias I-atum, quatuor longum, brevi-
terTambul five Betle folio adeofimilc, uc
alterum ab altero vix difcerni queat, nifi pi-
peris folium paullô durius,& nervos illos
perfolijlongitiidinem excurrentes paullô craflîîores habere mihi videretur; nec illud in
ambitu ferratum eft, ut quidam pinxere, fed prorfus a^quale, & nihil fimilitudinis habens
cum mali Afiynj folio, ut nonnulli tradunt: omnia verô folia quinque nervis funt prasdita,
quorum médius &craflîor,medium folium perlongitudinem fecat,reliqui quatuor minus
Ç^aflî ab illo oriuntur,utrimq. bini,in latera feeundum folij p^enè longitudinem expanfi,&:
Hhquidem in nonnullis foliis asqualiter ex oppofito nafcentes (eaChriftophorus à Cofta
xeminei fexus ab incolis cenferi Icribit) in aliis verô inïequalirer oriuntur,neque iftam pro-
portiônem fervant (haec ab incofis mafculini fexus appellatidne donantur,afrerente eo-
aemàÇofta) fint\'neporrôquxfeminini generis cenfentur, dilutiore viriditate prïcdita
-quàm qus pro mafcuhni generis foliis habentur,nihil pronunciare queo, quum ficca
dumtaxat folia viderim : fed quandoquidem in eodem farmento utriufque formée nata
confpexarim, vix mihi perfuadere polium, colore inter fe variare : illud autem oblèrva-
bam,utraque,licet refiecata,prônaparte dilutioraefTequàm fupinâ, atque per univerfum
folium venulas obliquas tranfverfimevagari, infuper non mediocrem acrimoniam adhuc
ïctinere. Uvx porrô ad ramorum internodia nafcuntur teretes &: oblong^e, multis granis
orbicularibus nunc majoribus, modo minoribus ipfi/capo fine petioloadnexis conftan-
tes-, quidem non ex foliorum ala, hoc eft, inter fedem pediculi folium fuftinentis
& ipfum farmentum, fed ex altera farmenti parte, folij pediculo videlicet oppofita,quem-
admodum ex adpofitafigura ad vivum exprelfa videre licèt.

Ceterùm illam acrimoniam non modo retinent ficca folia, fed etiam ipfà farmenta, at-
que (quod magis mirum) ipfa radix quae fub terra latuit, ut ego experiebar. Qui plura de
Pipetis nigri planta fcire defiderat, Garciam ab Orta & Chriftophorum à Cofta confulat.

De ea autem Planta quse album Piper profert,nihil à me hîc expedandum,quum illam
iiondum videre mihi contigerit : fed fi Batavorum, qui piperiferas regiones nunc adiré fo-
lcnt , ^erâ nadus umquam fuero(nullis enim fumptibus parcam,ut eam adquirere pof-
fim) efficiam,ut benevolus Ledor (Deo tam Ipngam vitam concedente) quae de illa plan-
îa 4idiccrim, intelligac. Nunc ad Piperis longi hiftoriam propero.

LA NtAk qu£E bngum Piper profert, ab eâiiî qua ntgrum nafcitur, longè difïîm 1-
iemefTefcribitGarciasabOrta in fua Aromatumhifioria: fed fquod eius viri pa-
ce didum volo) plurimum fallitur, meâ quidem fententiâ. Nam plantzc Longum
Piper ferentis ramulum pedalem ternis foliis & binis frudibus prieditum anno à nato
Chriflo primo & fexcentefimo fupra milléfimum Amflelredami dono accipiebàm ab
eruditiffimo viro Dodore Lamberto Hortenfio, qui eodem anno ex lava redierat, ibi-
dem ab ipfo deCerptum;acceperunt & nonnulli ab aliis illp etiam majores^ fed omnium
folia à Piperis nigri foliis non multum difTérre mihi videbantur, nifiqüod paullo tenerio-
ra dilutioreque viriditate praedita effent, meâopinione, tum etiam breviore pediculo fub-
îiixa,atque etiam pluribus nervis infignita: nam à medio illo nervo folium à pediculo per
longitudinem fecante, non modo quaterni alii nervi exoriebantur^ fed utfiraquc quini
& feni, interdum etiam plures, pro folio-
rum videlicet amplitudinej illi tamen mi-
nus eminentes quam in nigri foliis , & in-
a:quali or tu nati , multis etiam obliquis
venulis per folium tranfverfim evagantibus:
&: licet refîccata effent eafolia, ac per mui-
tos menfes inter Chartasadfèrvata, non levi
îamen acrimoniâ erant adhuc prscdita.
Frudus, qui iuli quodammodo formam
sEmulabantur joriri etiam confpiciebantur
ad fîngula internodia, non in foiiialâ:fcd
quemadmodum in Piperenigro, ex ipfius
folii oppofita parte, in aléero videlicet ra-»
muli latere, atque etiamakernis,perindé
ac in Pipere nigro : erant vero illi frudus
modo longiores, modo breviores, quafi ex
multis granulis eleganti ferie fecund um pe-
diculi longitudinem congeflis confiantes,
virides tamen,quia ante maturitatem ledi -
in quibufdam autem ramulis adeo tenel-
lum frudum confpiciebam,ut jam primüm
natus videretur, quum ramuli abrumperen-
tur. Horum etiam ramulorum internodia
five articuli, breviore fpatio ab invicem vi-
debantur diffiti, quam in nigro. Nulla au-
tem iftius Piperis farmenta vidi, fed,utdixi,
ramulos dumtaxat ab ipfa planta abruptes,
quorum magis integrum in tabella adpofîta
à perito pidore exprimi curabam.

B s O L V T A Trimo Lihro petegrinarum tîArhoruw^qu\'ds qui-
dem nancißi mihi limit, hiftoria j hoc Secmdo de pregrinis
FruBibm^quosfingulares, nec uJlo ramo inhmntes, ^vel ipß^
adqmrere^ "velab amicis haberepotui^ mihi concejfos ut deferi^
hersmyfermonem inïîituere^^ illos (quia magna \'uarietas)in clajfesquaf
darndtHrihuere animm eft.

SEC VN D V M Librum exordior àb elegantifTimo quodam & magno fruÄu, quem
Londino ad me mittebat Francofurtum anno à nato Chrifto nonagefimo primo fii-
pra milléfimum quingentefimum, vir mihi amiciftîmus lacobus Garetus, à nautis
qui ex ^Ethiopia redierant redemptum. Hunc vero, tametfi nullum nomen additum,
fimulatque confpiciebam, CI. V. Profperi Alpini Baobab efte iudicabam : per omnia enim
ferèrefpondere comperiebam cum frudu quem eâappellationedepingicuravitfalteram
piduram ramum cum foliis exprimentem, non magnoperè moror) licet hujus frudus hi-
ftoriam fatisnegligenterdefcribere videatur, exceptis hisquïedeejusfacultatibus funt.
Hie autem quem à perito pidore exprimi curabam, major eo quem exhiber videbatur,ut
qui pedem Romanum longus eifet, decem àc fex uncias in ambitu crafliis, fulcis quibuf- jj\'jjjjf/"^\'®
dam,fed vix apparentibus,fecundumlongitudinem diftindusjiuxtapediculumminüs / \'
cralfus, & in cxtimo mucronatus, cortice denfo ^cralfopracditus, fragili tamen,fini-
miumcomprimatur,& brevi quadam lanugine feu flore virefcente (nifi ubi deterfus
erat)obfito, triunciaU pediculo, interdum tamen (quemadmodum in alio frudu longé
meo minore, obfervabam) cubitalijcraftitudinedigitali, valde fibrofp. Multos habebat
hie frudus interna parte nervos, ab infimo, five à parte qu^e pediculo inhieferat, ad fum-
mam frudus partem excurrentes, & fibras in latera fparfas, inter quas pulpa five fubftan-
tia fatis friabilis, alba, guftu acido, in qua latebant (emina exiUum renum formam re-
ferentia, duro fufcoque putamine teda, nucleo albo, non ingrati faporis, pracdita : fed
tenues quidam fibrîe, veluti cincinni per albam illam pulpam fparf^ erant, etiam non-
nullseipforum feminum umbilicoinhxrebant,ut exeisfufpenfaviderentur, quemadmo-
dum in binis aut ternis ejufmodi fru6l:ibus obfervabam. An verofubftantia ilia five puU
pa quam continet, humida fit dum recens eft, ut Alpin us fuo Baobab tribuit, me latet,
quandoquidem nullum recentem frudum con{|?icere mihi hadenus contigerit: certè
rubrameflènon arbitror,quum in binis quos habui frudibuscandidam &; valde friabi-
1cm repererim : verum quidem eft , in vetuftis magis fufcam efre,qualemineo frudu
quem Cl.V. Honorius Bellus Abavo nomine ad me poftea mittebat, deprehendebam : fed Ahns,
omnium pulpa, ut eft friabilis,nonlerita,fic etiam acida eft. Itaque nihil mirum,fi iEthio-
pcsutunturad extinguendam fitim, fitque utilisad eaquae Alpinus cap. de Baobab, lib.
dc plantis JBgypti tradit : fed quod pulpaç fàporém, quem ipfe acidum fatetur, cum terrae
Lcraniae fapore com parat, fallitur, meâ quidem fententia : adftringit certè illä habetque
omnes eas facultates quas ipfe illi tribuit, aciditatem tamen numquam in illâ deprehen-
tametfi fclediffimam ab aliquot Ca^fareis Legatis, quos Turcaf um Imperator tali mu-
llere atque aliis, finita legatione diicedentesprolequi folet, dum in Cxfaris aula vivebam,

aliquotiesacceperîm, AugeriöBusbequio videlicet, Catolo Ryçîiô, Davide Vngnadio,
&Sifrido Pray nero, Friderici (qui in fuazlegationis munere Con^anrinópoli obiit) fratre,
quum ejusfarcinas recepiffet: nec etianl ullam adftriâionem in hujus frudus &:AbaVo
pulpa percipiebam. Gujufmodi porro foliis fit prardita illa arbor in qua hic frudus nätus,
ignoro : diverfa tamen elfe ab iis arbitror,qu^ Alpinus fuze Baobabiferje arbori tribuit 3c
adpingit, nifi recens femine natam confpexerit. Nam Bellus Abavo plantas habuit fèmi-
ne natas, ut ex quarta epiftola ad me data (quam ad calcem mcx rariorum Plantarum hi-
ÀoriçE cum alus ipfius epiftolis de variisplantis agentibus adjedam volui) apparet, quarum
prima folia mali quidem citri] fohis fimilia fuilfe (cribebat, nuîlo pedieulo fubnixaj at ubi
caudex pedalem altitudinem nadus fuiffet, in ramos fpargi cœpifTe, foliaque adquifiviffe
Ahm filia. longiore pedieulo prasdita; &: illa non fingularia, fed initio bina, deinde terna, quaterna,
& tandem quina ex èodem pedieulo prodeuntia, quemadmodum in pentaphylli, lupini,
caftane^ equinx foliis videre licet, quorum medium folium reliquis majus eft, deinde illi
utrimque proxima: reliquas notas ex pr^çdida ejus epiftola petere ne fît grave. Et fané,ejus
Alfevo, ab hoc, quem exhibeo, frudu difterre non arbitror, tametfî is quem illâ äppella-
tione ad me mittebat, extimam partem noiimucronatam,utmeus, led obtufam haberet:
pulpa tamen praster colorem (quia forte vetuftior) fîmihs fubftantia;, friabilis, & femina
prorfus fîmilia, nec diffimilinucleo prjcdita: ejus autem longitudo unciäe odo cum femif-
fe, craflîtudo uncias duodecim, hoc eft, ejus ambituspedem Romanum xquabat.

Sed & alium ejufmodi frudum,quadriennio aut quinquennio poft à jam dido Gareto
âccipiebam,cujus longitudo unciîe decem,craffitudinis ambitus uncias novem dumtaxat,
ut etjam in eadem arbore fruduum magnitudo fiepe difpar eft : hic pulpam omnium
candidiflîmam habebat, femina aliis fimilia, pleraque (pulpâattritâôcin pollinem com-
minuta) ad umbilicum à fibris dependentia.

Similem prasterea frudum apud amicum confpiciebam c Gorgadibus anno à Ghrifti
nativitatemillefîmofèxcentefimo allatum, & à Lufitanis iftichabitantibus, utintclUec-
bam,Cd/<«^4«r4appellatum,propter fimilitudinem quam cum Cucurbita habet : fed is
minus crafTus erat illo quem proponp, & graciliore mucrone prasditus, non diffimilis illi
qui in fcholio ad cap. xi. lib.ii. Hiftoriae Aromatum Garcia: ab Or ta pro Guanabano Sca^
ligeri forte pofitus : pediculi autem longitudo binos pedes Romanos sequabat.\' •
Anporrè affinis non eft frudui ejus arboris cujusThevetus cap. x. lib, Singularium

America meminit his verbis : Tres funt infulas ad ^thiopum Promontorium, Caput vi-
ride vj^lgo appellant, in quarum una.arborinveniturfolionoftratis fici, (an reÛèobferva-
rit folij formam nefcio) frudu Cypriiscucurbitis haudabfimili, duorum fere pedum lon-
gitudine,& cralTo. Nonnullieo frudu vefeuntur ut nos Melonibus : continet verè femi-
nafab^ magnitudine, léporinisrenibusfimilia. His quidam fimiasalunt, alii monilia ex
lis collo aptandâconficiunt : ficcata enim & bene matura, afpedu pulcherrima funt.

Cetervm Abavg folia,qualia in plantis femine adquifitis,fibinata, Bellus cum frudu
ad me mittebat,in adpofita tabella exprimenda curabam,fingularia, gemina, quina,&: ilia
quidem contradiore forma quam nativaqu^ accipiebam. ^

I s TV M peregrinum frudum Londino etiam ad me mittebat Francofurtum eodem an-
no nonagefimo primo fupra milléfimum Si quingentefimum idem lacobus Garetus
ex>Ff?»g4»(af<rc4öH;Provincia,quamAngli (à quibus primüm obfervata) Firgmamuim-

Erat auteni prorfus orbiculari forma,quatuor uneiarum diametro, cortice duro praedi- uaceeq^ir
tus, foris larvi & fubfulco, interné nigrâmembranâindudo, per quam fparfacquasdam fi- fsrtèjruiiHs ^
brae à pediculo ad fummum: contineb^at vero pulpam nigram (quia non recens fed ficcus
ôc vetuftusj acidique & quodammodo falfi faporis, in qua plurima grana involuta, fub-
fufci coloris, plana, ôc cordis (ut vulgo pingitur) formam referentia, medulla albicante
pracdita.

Quum porrôhic frudus éx Virginiarelatus elfe dicatur, facile mihi perfuaderi finam
illum elfe, quem ejus regionis incolïe L^Lacocqmr appellant, ÔC (magno aliquo periculo li^
berati, vel bello defundi, in Ixtitiae fignum, ftrudo igni alTidentes) pulpa feminibufque
cxemtis, implent lapillis aut craffioribus quibufdam granis, ut majorem ftrepitum agita-
tus&commotusedat, bacilloqueaptantes manutenent, perinde ac Brafiliani fuum Ta-
f»Araca,(cà nullis pennis ornant. Integrum autem frudum, ôc per medium fedum,in hac
labclla exprimendum curabam.

Similem deinde anno fecundo fupra milléfimum & fexcentefimum à Chrifti nativita-
tc, confpiciebam apud eruditiffimumjuvenem loannem de Laet loan. F. qui illo anno
Amftelrodamiredemeratab iis qui in varias provincias navigant. Orbicularis vero for-
ms non erat, ut meus, fed paullo oblongior, fufco colore prseditus, qui, me prxfente,
apertus, nigram pulpam fuperioris pulpae prorfus fimilem, qua grana^ ^Iterius granis non
dilfimilia, erant involuta, continere deprehendebatur.

pateras & altcrius generis vafa conficiunt. Materie eft folidâ atque âpta ad fedilia, fiib-
reliia,epiiippia,aliaque opera fabricanda; mali enim medicas aut punier materiei^fimilis
eft. Cortice facile delibratur: folio eft oblongo, angufto, furamâ cufpide latiore, à qua ad
pediculum ufque paulatim gracilefcit.Indi nonnumquam pr^e aliorum fruduum penuriâ,
ejus pulpâ vefcuntur, qu^ Cucurbitae pulpa:, dum adhuc virer, fimilis eft, Cortici color
cucurbitx. Maximus ejus fruduslibram aquae continere poteft, minimus vero pugnum
magnitudine non excedit, Hadenus Oviedus. Nos etiam ejus meminimus in fcholio ad
cap. xi. lib. ii. Hift. Aromat. Garcia ab Orta: Ejus prazterea mentionem faciemus, in Pe-
regrinarum plantarum hiftoria, quam, Deo vitam confervante, ex variis Audoribus con-
cinnare habemus in animo.

r o p t e r affinitatem quam aliquot fequentes fruâus cum pineis nucibus abieg^
nis ftrobilis habere videbantur, fquamofos appellabam- Illorum tres, quorum
hiftoriam hoc capite fcribendam fumpferam, in fubjeda tabella exprimendos
curabam.

Horvm Primum , qui abiegnaî nucis erac
facie, anno nonagefimo quinto fuprà mrl-
lefimum & quingentefimum conlpiciebam
apud Cl. V. Bernardum Paludanum in in-
ftrudiflimo ipfius mufeo : cui fimilem eö-
dem anno adquirebam. Cylindroide autepi
erat forma, tres uncias longus, binarum un-
ciarum ejus ambitus, multis velüti fquamis
imbricum modo difpofitis conftans,in me-
dio nonnihil compreflis, oris tenuioribus
quodammodo villofis, inftar pa^nè abiegni
ftrobili, fed brevior, colore fjjadiceo (qui iij
meofulcus&villis carens, quia forte vetu-
ftior) gravis, &: nucem vel nucleum conti-
nens, nam agitatus crepitabat & fonitum
cdebat, quemadmodum & ille quem mihi
dono dabat fexennio poft, nobilifiimus vir
Paullus Choartus Buzenvallius, Chriftianif^
fimi Regis apud llluftrilfimos Ordinescon-
fœderatarum Provinciarum , Legatus ; cui
deterfi etiam erant (fi quos habueratj villi :
brevi fragilique pediculo fubnixi fuiffe vide-
bantur omnes : nucleum autem illum, qui in
fimilibusfrudibusjoblongae effeforma; ob-
fervabam, durum, folidum, quique confra-
âus, crebras venas oftendebat, quales nux
Faufel &c nuxmofchata habent : & cuifimi-
lem olim nuci Faufel five Arecae adiicere nic-
mini, in fcholio ad cap. xxv. lib. i. Hiftor. Aromat. Garcise ab Otta, fub Avellana: Indicîc
oblongi generis appellatione. Similes etiam nuclei deterfi & l^evigati, interdum obtrudi
folentabimpoftoribus,proinfignialiquo&:raro lapide; nam liEvigati candicantem con-
trahunt colorem , cui infperfie nigïx venx, magnam àddunt gratiam & elegantiam.
Qualisvcroeireteaarborquasfimiles frudusgignit, melatet. Plurimum tamen accede-
fd»A-fmti{. xe videbatur ad Palmam-pinum exhibitam à Cl. V. Matthia Lobelio, pra^fertim eam quaî
fingulari eft fruc^u: fed fquamas ad pediculum converfâ illa habet, nifi fortèis Palmse-pini
frudus perperam eo fituinramulo delineatus fuerit : quod tamen afferere non aufim,
quandoquidem anno millefimo quingentefimo nonagefimo feptimo, exilem quendam
frudum Am ft elredami nancifcebar fquamulis pra:ditumad petiolum converfis, quem
propterea feeundum locum in eadem tabella obtinere volui.

E R A T verô parva: avellanas nucis magnitudine, valde elegans,orbicularis, nifi extima
parsinmucronem dcfiifiTet^petiolus cui inh^rebat, brevis, tribus appendicibus veluti

caliGè fruadM iiiiâ parte äppreh^ndensj qui tämquai« fqUtfmulis feïièdiüadanT in öbli-
quugi difpbfitis- Gonftabat ^ ab\' extimo verfùk^pètiôltim ^VGi\\^ehtibus;contrario prolfli?,
qüam"in<pr2GC€denté^>fitü.\' FlavefoôbâtàiK\'éhVMirîânis érâ^^^

quémdix^ÂBatavisïiàud^is illöipftyantto ëxî^va adveaufTi\'füiÖfe,Gtri^qÄ= ënm fr^uïî^
Amftelredatni oftcnde\'bam ,^pei\'£öii"tatis an afftofccre ,,fides eft adtiibeiida, Gann> dè
Bcngaîa^uâus eft,r€df|xilis&imffiaturüs.- -Fmücifcus taméri Roderigüêz è Bepgalâipfa

An porrô ejus geneîisiUe:ftuaus]quemi\'urteriberep^ , annöi\'ninefiróo qtiin-
geritefimö noiiagcfirhd höno, ext\'remó Oaabri, abhoneftöviro loarine\'GovertzH^n

Aer, lïiercâtore Amftèlredanienfivmütuö Icèipiebam ? Gerfc formâMiori\' ditîîïîliîîs^fed
longe majôrî^ut qui jugkndem,externum illumi\'iridemcörticcrnadhucretinent^
fitudiné ftipéraret, ôfbicuîaris p^ité figur^E^magis: tamen-dfepir^fTe, & qiiàÔ in umbfji^uni
fideiltis fijprémâ &imâparte, (ititéfquastriumferèunciaiüm erat intëfffîtium)
fexunciarum ambitu ; conftabat verö velutirqûamiselegàiïti ferieiri obh^^^ diï^ofuis,
ab extimo vérfiis petiolüm teridéntibus, iîlilqùe quodamtó^^

bantur. nucis color fplendens &=fpadiceùsj ek]uè nucieithij^coiitincbaf: nam conimbta^&:
agitata ftfepitum edebat,valde tamen levis erat pro ejus cräffitüdine. - Bqüa regionépftec
aUata,quôvé.nomineàppellaretùr/ignorarefedicebat,^

A M defcriptis, binos alios percgrinos & elegantes frudus rubjungeii^os & una tahella
exprimendos efle exiftimaui, licet vafto Öceano diüifris iiiter (e regipnibus natos
illortim uiius fquamulis pr^ditus erat, akér-vero, tamëtlr lis carere videretur,.col tiefem
tameri habebat, in quo veluti fquaiiiarum rudimenta elegantiftima rerie;dirpolit^^
bant, CUJUS hiftoriam primo loco reponendam cerifiii. Löhdiiio aütë\'tó anno ä nato Chri-
fto millefimo quingentefimo nonagefimo oäavo ilium accipiebam a Itobo Garet(^a!-
pius in his Exoticorum hbris nominando, ex Guyana Amcricse provincia,ab his, qui Ge-
fierofum Equitem Waltcrum Raukum comitati fuerant, aUatum,

Orbicvlaris porro rotunditatis ferè erat
. Primus,ï^b umbilico five^infiina .partxa<i&\'
■ - premam ttesiLjncias i^rirn^^

Unciarum\'tc^iis pér\'tmrifv^r to qu^amh^^
tó, cortice iivècoriü v^lde duro tfedüs ïpa-

amuflim, &, pröpörfioné q^ ^Î^Â^ta^
dudis fuÏcis ilnifignito", ii\'t fummuM-f^^^^
tura: mir^éülittó appäreret : ofiiçujum Tat
magnum Yrf fè éontineré, ex fö^^
agitatus edébat, conj\'eduVam
fedem, qui riönhihil^ajjèïta & li^
"•licebat : qüa tatn\'én: foijMa, qüp.ye ^^^
\'lïiento eifét j^r^ditüm^
öumqui liiihiunicus érat, & prpp|erVenH\'
ftatëm chârûsj\'cbnfrin^ç\'rç;vér^
rumperèiîïr \' \'\' ■ - \'

Mediob\'urgenfis, étiani;^ex Guyana
bat , delituitó, ïed mmó^èrn ,.«^^
dumtax^ uncias cum fetóifTe ab in&i^\'fcilc
ad extreThlüm mucrönêm,§^ tptidçili .inain-^
bitu haberet. r . .. • .i ] .\'f

fcebauït Chriftiaiius Porretus anno M, DC.qiii lîç#yétuftus & cariofus, caliçenvîanïen
cui psdiculus adnexusfueratj.adhucretinebat: in illoeciarnTquamas magis diftin.&a^^
rcbant, à fummo ad imum progredi manifeftè covifpicicbancuciüon à pediev#^idVum-
mam partem : quod in duobus aliis oblèryare non licucrats^adc^ardp
bantj vtipfum Gorium five intcgumentum fulcis dumtàxat diftin^ifm yideretur^. \' ; •

Alter pyri formam propemodum liabcbatj exrjß^/)\' infula,lyWiK; yicina dçlatusy mjJic
riâ,ni fallor, conditus, ànauclcris Çatavis anno m.d. x ç-v 11. ut confer vare poffent.; .
yj mfnU Erat autem très uncias longus; ejus ambitus, eâ parce qua pedieulo iaharfiffe yidebatur, :
4®»"» fcx pa:nè unciarum, fupernâ vero parte anguftior , &veluti in metam definens,utqup-
dammodo ficus aut pyri formam armularetur, quo np;liine etiam Ghriftianp Pqrreto miC;«
fus fuerat Amftelredamo. Afpero tedus erat cortice , & ab infima; parte, furfum verfus;
denfis otdinibus veluti fquamularum fibi inutuo inçumbentium ornato, qu^ fejungi ne-;
quibant, fed cum integro cortice non valde? denfo e.xiöii poterant , flavefcentis coioris,
dum recens ex condituraexemtus, deinde fubfufci. Continebat pprro hic fru^is pulpain
albanf, odoratam, inftar pyri formatam, fubflantiâ. autem non valde abfimilein albo illi
çondimento quod ex amygdalis repurgatis contufis, lade, farinac flore, aqua fîillatitia è
rofarum floribus &: faccharo fieri folet, fohdiorem tamen, nec adeo glutinofam, fàporë
(quia frudus muriâ conditus fuerat) valde fallb &linguam mordicante, contincntern in
medio officuium foliduni; pa-nè uncialem,&: in metam affurgentcm,formaquèiplum fru-
dum referentem, infernâ parte craffiorem^ fijpernâ angiiftiorem (quod pi^or non oblêr-
vavit, fed formam invertit) pulpa: autem integre adjundos obfervabam binos aut trcs
grumos,& vel uti ex crafljore frudus parte dependentes: etenim corticem fecundum lon-
gitudinem fiffum,facilcjntegrumà pulpa fepararepoteram,haud fecusacferpentisexu-
vium,quia pulpa non adhxrebat, nifi paullulumeâ parte qua: à pedieulo pependerat.

Hujus porrô frudus meminit, qui Priinam partem Hiftorix Navigationis Batavorum
inlndiamOrientalemannoM. D.xc V 111. evulgavitcap.xxxvi 1. ■

Profert, inquit, Baly infula frudum magnitudine noftratium pyrorum, cortice pr^dî-
tum afpero inflarfc|uamarumpifcium,pulpâ albâ prseditum, adftringente, & çontmentc
unum oflîculum, faepenumero etiam bina. Nafciturin altis arboribus confertim conge-
ftus uvarum modo, tantâ abundantiâ, ut mirum fit ramos non confringi. AdfeiVatur
melle codus, aut muriâ conditus.

VNC frudumreferebant Batavinaucleri,qui ineunteSeptembfi anno fêxcentc-
fimo pritnofupra millefimum ex lava & Moluccis infulis reduces Amftelreda-
mum : in quali tamen arbore nafccretur, intelligere nequivi. Si tamen coniedurâ
Mti licet, prasgrandis alicujus Palmas, cujufmodi illa qua: magnas Indicasnuces, vulgo
Cocços appellatas, aut nucem Faufel five Àrecam profert, frudum arbitror, atque plu-
ies fimul ex craffouno pediculoin-
flar\'ilîarum pendère. Binas autem
cjufïripdi nuces videre mihi conti-
git: Vham magnarn,quam ÇIV. D,
Petrus. Paawius artis Medicas Pro-
feffor in Academia Lugduno-Ba-
tavâ à\'Mercatorum focietate cum
aliis quibufdam exoticis adquifive-
ràt: Alteram lorigè minorem,quam
miiii donabat Amftelredami ho-
neftiffimus vir Walichius Sy vertz il-
lius uj:bispharmacppoeus,abIsbran-
do Hieronymi F. cheirurgo , qui
earn retulerat,redémtam. Vtraque
vero quadrangulariis erat form£E :
magnam quidem, quia elegantior

M A10 R porrô, cujus hxc icon, nitidiore & I«viore cortice tcda, fcptem uncias^

Hirhmo fadigio ad pediculum ufque longa, pcdem cum femilTe crafTa erat, five fefquîpe-
dal is ejus ambitus: finguli enim anguli quatuor parne unciis cum femilfe ab invicem di-
ilablht : cortex valde denfus,ex multis fibris retis quodâmhiodo formâ coritextis cori-
ftans, materiam fungofam intermixtam continebat, corioque, ut dixi, Isevi & fplendente;
fpadicei coloris, exteriore parte tedus erat. Tota tamen nux valde levis pro fua magnitu-
dine : quid verè eacontineret, me latebat, quia, quum mea non effet, apetire nolebam.
Sed minorem,quiE mihi donàtâ, raediam fecabàm, ut nie omni dubitàtione exfolvetemi
ham quum cheirurgus,qui illani attùlerat,aîïirmaret,fe in maris littbre nâfcentem eruilTci
media ex parte arena merfam, fibrifqüe in ea firmiter hasrentem, & fuperna parte caulicii-
luéî promere lignöfum, viridi Cortice tedum, faftigioquina autfen,afoliamyrtinisfimilii
füftinentem, eaque adeè ratione bulbaceam effe plantam fibi perfuaderetî ego verè mul-
tas notas confpieetemj qnx me^utarbotis pötiüs friidumeirecrederein,irîlpellerenti
illam aperiebam. ,

Süperioire longe minor tia:c erat, ut qiix tiei dumtaxat ùnCias ciiih femiffe longa, oào
iutem ambitu cohtiheret, non nitido cortice tedà, ut fupferioi:, fed valde rugbfo, quia an-
te maturitdtem ademta,&: fubrufâ cute te<aa,quâdrângularis, perinde atque fuperior,for-
ma:, fed angulis magis inarqualibus, neque adeo diftindè ab invicem fejundis : fubexter^
na cure, multis fibris, retis inftar tranfverfim fefe interfecantibus, cortex eönftibat,quem-
admodum etiam interiore parte, qua: oiTiculum tegebat, & inter illas fibràs furisofa mate-
i-ia infipida & vâlde reficcäns, fuberini cbrticis inftar;ipfüm oiTictilum fotmam habebat ab
infimafede latiore in metam affurgentemj & crafiiufculum erat, molle tameri (quià fru-
dus immaturus) fubrubente cutetedum, acidifaporis,ficut etiam nucleus qui in cocon-
tinebatur Candida membranâtedus. , .

Haêc funt qu^ de illo frùdu,feu nuce, eommehtâri potui: quia qui retûlerànt,niM ad
ejus hiftoriam plenius & àccuratius defcribendam adferebant, pra:ter paucasillasincertasj

M. D. xcvni. éxoticbs frudus ex
Guyana relatos idein Garetus ad me
mittebat, quos in fubjedatabella txprimert"
dos curabam.

H o R V M Prior, valde craffo &: duro puta-
mine erat pr3editus,ut non immerito jSlux
üppellari queat, ttiangulas quodammodo for-
ma:: infimâ enim parte ferè rediliniâerat,&i
depreffior, binas uncias longa, deinde ab ejus
linea: duobus extremis in orbem itâ alTurgc^
bat, ut femicitculum formaret quincjüe pa:nè^
Unciarum\', qua patte longé denfiorerat, ôc
magis tumebat, multis tuberculis per univer-
fum corpus fparfis, coloris ex rubefcente fpa-
dicei. Ea in binas partes feda (\'qualem cam
accipiebam) magnum nucleum continere
GCprehendebatur, ejufdem cum nuce figu-^.
ta:, pelle fivemembranâopertum rufä,ied
interiore parte Gandidifrimum,atquc in binas
partes feparatum, inftar amygdale, cui etiam
fimilem faporem habebat : quâ de caufa non
meptè forfitan Amygdala Guyanenfis five
Guyanica dici poflit.

Valde folidus & gravis erat Alter,ova-
lis forms, pzenè binas uncias à pediculo ad ,
cxtimum mucronem longus, tres cum femif-
fcmedii corporis ambitu compiedens,coriö ^ . i

durum, & nigricans j quod nucleum continebat ferè orbicularcni, dururjj , cineracei
pxnè coloris. •

T E R TIV s paullo longior erat : nam duarum uneiarum longitiidinem fuperabäcjnon
Natfmex adeo tamen cralTus ut fuperior, & magis inîequalis, ut verius dici mereretur nucleus ali-
cu)iH*. cujus frudus quam frudus, fpadicei coloris membranâ tedus, qui haud dubiè àliquo fru-
du aut nuce fueritinclufus, medullam five pulpam cöntinens albam.non ingrati faporis,
licet vetufiate contradior eiret,&: ejus meditullium in lacunam dehifceret.
spina ex IsTis frudibus adjunda erat Spina quaedam in Guyana etiam nata, ut (cribebat qui
«»;4H4. mittebat, cui certc fimilem videre non memini retenim, tametfi non intégra,quin-

que uneiarum longitudinem fuperabat, lasvis, politiflima,&:prasnigrore Iplendens, adeo
ut mihi primo afpedu imponeret,&dentifcalpium èteftudinis marina: tefta confedum
(cujufmodi, dum VienniE Aufiria: vivebam,Conftantinopoli interdurn adferrimeminij
elfe exiftimarem: paullo tamen angufl:ior erat. Eam autem ex Cardui alicujus in ea Pro-
♦ vincia\'nafcentis capite detradam fuilTe verifimile eft:nam altera brevior & confrada (val-
dè enim fragilis). addita çrat, qux infimâ parte veftigium adhuc retinebat, qtip cardui
eapiti, aut alteri planta, cui innata fuerat, adhxfilfe videbatur.

a l d e craltus erat hic frudus, quem cum binis aliis liöc capite defcribendis apud
Cl. v. Bernardum Paludanum confpiciebam : nam geminum pugnum magnitu-
dine sequabat, orbiculari psenè figura, fed latior five craffior quam longior, ut
cujus circumferentia effet decem uneiarum, longitudo vero à pediculo utrinque ad fum-
mum faftigium, dumtaxat novem: craffo rugofoque cortice pr^ditus erat, illoque fufco,
cauum orbem umbilici inftar circa pediculum habente, fupernâ autem parte tuberculis
quibufdam obfito: interne magnum continebat nucleum in binas partes fèdum, valdc
rugofum, fufci (quia ficcus) coloris externe, ex atrb vero rubentis interne, adftringentis
initio faporis, deinde fubdulcis. Ex Indiane, an ex America, Guineave allatus clTet hi«
frudus, ipfePaludanus, qui eum ut defcriberem concedebat, ignorabat. Ejus tamen ico-
nem quamin tabella depingendam cural>am, adpönerc volui.

erat figuras Alter, è Brafilia, ut re-
ferebat, allatus : certè forma non
valde difîimilis erat lampappeeywa
Brafilianorum j teneriore tamen
cortice pra^ditus fupernâ parte
planus, atque quodammodo in te-
nerum umbilicum definens : con-
tinebat autem interna parte multa
fèmina rugofa, Staphifagrix femi-
nibus non diffimilia,nucIeumcoii-
tinentia in binas partes divifum:
pediculus cui inhazrebat, triuncia-
lislo\'ngitudinis.

. Hvnc etiamex
tum afrercbat. Erat autem psenc ovali figura, inftar mali citrii five limonis, fupernâ ta-
rnen parte magis mucronatus, tres uncias longus ; ejus ambitus fex uneiarum erat: duro,
lento tamen cortice prasditus; intüs vero pulpa nigra continebatur, quse propter vetufta-
tem in pollinem prorfus refoluta erat. Ceterüm hunc frudum ledum fuiflfe arbitror ante
quam maturitatem adeptus elTet, quandoquidem rugofb eraç cortice, plerifque locis
vcluti in lacunas contrado. - .

Cv IV s arboris effet hic Frudus, quóve nomine (iicéretür,me lâtet. Erat autem or-
bicularis parnè fbrmx, binas uncias longus, tantuntlem ferè craltus, duro^ la;vi,fpa-
dicei coloris Cortice prœditus: an nucleum aut femina continuerit, ignöro; fin au¹
tem habuerit, exemta fuifle oportet : quia binos accipiebam à lacobo Gareto, extimâ par-
te funiculotrajedos & quodammodo connexos, foraminibus per quae funiculus, qui cos
connedebat, trajedus erat,nigraccrâobturatis, &: infimâfimiliter.parte, qua videlicet
pulvis quidam exalbidus adcineraceum tendens, (quo pleni erant) injedus fuerat; falfus
ejusfapor &linguam vellicans,quo verifimile eft mcolas ufös ad fua edulia condienda,
propterea fecum circumtüIifTe. Garetus fignificabat, è mari Auftrali, quod pacificum ap-
sellant, Hifpani vulgo Mar del fur, allatos elfe. Et ille ipfe aliquot aßnis antè, quum ad-
lue Viennseviverem, fimilem miferat, fed fingularem, longè majorem ,eumque in-
anem,fummâ parte apertum &:funiculo trajedum. Eos vero qui fimulcolligatijin tabella
cxprim; curabam, quae hoc loco inlereretur. -

Kl I HI porro perfuadéo, has lagenu-
ias iis cucurbitulis efle perfimiles,quarum
Americus Vcfputius Navigatione fecunr
da meminit, agens de in oribus ejus gentis
ad quam appulerat. Ait enim fingulos
viros ex collo pendentes pufillas ficcataf-
que binas Cucurbitas geftaffe, unam ple-
nam herbâquam mandebant,alteram fa-
rinâ quadam eandicante gypfo commi-
nuto fimjlij &:bacillo quodam in ore ma-

nam immiffo, farinam exemilTe, qua herbam\' quam manducabant afpergcbant, fubindc
Jd rcpetentesj illudque facere exiftimaffe^ut ficim fedarcnt, quia aqua recenti quam bibere

AIîno nonagefimo feptirno fupra millé-
fimum Si quingentefimum profedo
Amfteiredamum, üt intelligerem an
Batavorum naves è lava reduces, exoticosSi
noftro orbi peregrinos frudus aliquos retulif-
fent, oftendebatur mihi ab honefto viro Ste-
phano loannis Scharm pharmacopoeo Amftel-
redamenfi, orbicularis & fphasric^e prorfus for-
mas quidam frudus, quem eâ navigatione alla-
tum alTerebat: illum tamen oftenfum Indis qui
€x lava addudi erant,negarunt apud (e natum,
iedc MâdAgâfcâr \'m^xA^ delatû. Dimenfi autem
five per lógitudinem lineâ dudâ,five per tranf-
verfum , ambitus erat p^cnèunciarUm novem,
nonnihil tamen ftriatuserat circa earn parte qua
pediculus adhselerat,coloris fufci, levis & intus
cavus, aliquid tamen cöntinens, ut tt ftrepttu,
quem agitatus edebat ,conjeduram facere H-
cebat.Ex illo poftridie pcrtufo,eduda fünt mul-
ta grana plana, nucis vomicae fbrmam perbelle
referentia,nifi minora fuifient, & oras minus
craflas habuiftenr. fcmni-fmAiif» mïtiJtvi.^

—minora ruinent, öc oras minus

«alTas habui{rcnt,faporemque minime ütÜla . ^ ^

àtnarumjolfea tamen eorû durities.Eum frudum cum binisfeminibus exemtis in appofita

tabella exprimendum Gurabam,addito alio orbiculari frudu,cujus fubfequitur defcriptio.

C5 PKORSV\'S

pRORsvs orbicularis erat etiam hicfructus,quem idemStephanus mihi donabat,
fed minor, ut cujus ambitus quatuor duntaxat unciarum effet: pulvinato aliquo integu-
mento inclufus fuiffe videbatur, conjedurâ faââ è fibrarum quibus putamen (quo indu-
fum fuerat) prseditum fuerat, veftigiis ipfi impreflis : cineracei coloris erat externa ejus
pars, imerna cava & nucleum continens, quia agitatus ftrepitum edebat. Si habuiffetea
fbraminum veftigia, quae funt in magna illa Indica nuce, parvum Coccum (id Indica; nu-
cis vulgare nomen) quifpiam exiftimare potuifTet.

H VI c lion valde diflimilem, fed longiorcm & craffiorem, ovi anferini forma &c ma-
gnitudine accipiebam paullo poft ab honefto viro Petro Gareto, in quo adfervabatur Bal-«
(ami illius Americani liquor odoratus ad multos morbos falutaris.

Non inelegans erat is frudus quem CI. V. Bern ardus Paludanus mutuo dabat, ue
defcribere po{rem,cujus tamen nomen & ipfe ignorabat, & illi à quibus acceperat.
Erat vero orbicularis formse, fex uncias in ambitu cralfus, tres longus, duda à pe-
tiolo cui inhasrebat, ad extremum frudum linea, hoc eft, in toto illo ambitu fex unciarum
longitudinem explens, novem nervis à fummo ad pediculumfemunciam pa:ne longum
dudis,diftindus,fufci velfpadicei quodammodo coloris,levis, prasgnans tamen, &: nu-
cleum vel pulpam reficcatam cum feminibus continens, quia agitatus ftrepitum edebat.
Eum in appofita tabella exprimendum curabam.

C^i A porro duo alii peregrini frudus orbiculares nervis fi-
mihter diftlndi mihi eodem tempore confpedifuerunt ; licet
exprimendos non curaverim , hoc tamen capite adiiciendos
exiftimavi.

P r i m v m meo ^re cum plexifque aliis exoticis redimebam;
eratque orbicularis formas, novem fimiHter nervis à fummo ad
petiolum diftindus, ut jam defcriptus, minoribus tamen nequc
adeo eminentibus, longe etiam minor: nam trium dumtaxat
unciarum quaquaverfum erat ejus ambitus, nec ftrepitum ul-
lumedebat agitatus, quiamaturitatem forfitan nondum ad-
eptus, & levis ut alter: hunc aperiebam, U in eo multam pulpam cortici adh^rentem in-
veniebam, cum ofticulo valde inaequali, & totidem angulis, quot frudus nervos habebat,
ad fummum corticem pertingentibus diftindum, cui fane fimile oflîculum nullum vi-
dere memini : qualem verô nucleum contineret, ignoro, quia confringere nolui.

orUc.piTegr. A LTE R etiam erat prorfus orbicularis form^, fed fenis dumtaxat nervis diftindus ab
infima fede ad extremum ufque per longitudinem redâ lineâ excurrentibus, fefcunciam
s m .lîj, jQjjgusg2craffus,fufci coloris,aliqua tamen ex parte cineracei,nucleUm vel pulpam à cor-
tice fejundam & liberam continens: levis tamen erat;&: aqua merfusjinnatabat. Hunc ex
Guinea acceptum Paludanus etiam concedebatut defcriberem ; quonomine appellare-
turignarus.

Dv R O corio, &: multis fibris retis in modum quodammodo inter fe intcrtextis &
duris contedo prasditus erat hic frudus, foris quidem incequali rudi, intus veto
laevi & fplendente, coloreque adfpadiceum tendente ,tres uncias cum femifTe
longus, binas Kamphus latus,fupernâ m gibbum extuberans, infernâ planus ferè, nu-
cleum continens crafTum, plenum, fuccuîenturn,& qui in navi, qua recens ex Guinea ad-
vedus fuerat, jam germinate inceperat,ut mihi referebat honeftiflimus vit Willelmus
Parduynus,Medioburgenfis in Walachria Zelandias infula civis, qulillum anno nonagefi-
mo quinto fupra millefimum &:quingentefim um adquifierat: quique haud dubiè creuif.
fêç, fi ftatim terrae commiffus fuiflet. Illius autem iconem, licet non adeo fcitè ut decu&-
rat, in tabella expreflàm, hîc adponere voluimus.

Toto porrô decennio antèfimiîem âcd-
piebani Viennas Aufl:ria:,à dodiffimo eo-
demq. humaniflirao viro Riciiardo Garth^
LondinamiÖum, pro oiliculo magni cujuf-
dam frudus in Wingandecaow five Virgi-
nia nafcentis, ut adfcriptum erat. Ejus pul-
pa licet folida, quia tamen vetufta, rugofa
foris fulci p^ene coloris, interna autem
parte albicantis, & acris aliquantulum fapo-
ris. nullum ejus nomen neque tunc , neque
poftea intelligere potui.

Siniilem prasterea confpiciebam anno
millefimo fexcentefimo tertio, illumque
^ A paullo ampliorem magis planum, villos

quibusteduseratdenfosadhucrefirtentem,partim cralfiufculos & rudes,partim valdö
tenues & molles, omnes cineracei ex albo coloris.

Qvi fuper funt FruBm Emici in hoc Secundo tihro defcrïhendi ],
quum in cert<u claffes diBribuere difficile mihivideretur,eos dtfcre-
tim tarnquamincertos mantpulos reponendoscenfui, adfcripto illorum, à
quibus acceperim, vel apud quos viderim^ nomine : ingemä enim animi
effe femper exiHimavi fagnofcere profiteri, à qmhrn beneficiunu
^cceperü.

ReDIMEB Aï honefiiiîîmus vir FrancifcusPeninius, c{vis& pharmäcöpöeus Ani-
ftelredamenfis, frudum quendam exoticum anno reparatas falutis liumanx primö
& fexcentefimo fupra millefimum, ex India utaiebantrelatum, cujus nec nomen
nec in quo arboris genere natiis effet, intelligere potuerat : quia tamen ejus formas erat,
qualem ante videre non memineram, proea qu^e mihi cum illo eft vctere amicitia com-
niodato impetrabam, ut brevem ilUus hiftoriam concinnare poffem, quam in hunc Exotik
corum librum inferrem,^^ ejus iconem,in tabella exprimi curarem quae hîc fubiiceretur.

Erat verô is frudus parnè quinque un- Pm^rî«.^«»-
ciarum longitudinis à pediculo ad fum-^\'^\'\'^«»\'^\'*^
mum mucronem;ambitus, qua parte craf-
fior frudus, novem uncias cum femiffe ex-
plebat,à pediculo fatis crafTo fènfim tume-
fcens, deinde à medio corpore paulatim in
obtufiim mucronem definens (ut ex icone
facilitis obfervari poteftj fûfco duroque
cortice conftans, nucleüm aut pulpani
cum feminibus in globum congeftam con-
tinens ; ftrepitum enim agitatüs edebat :
qualis autem ineffet nucleus aut pulpa j,
ignorabam quum hare fcriberem, quando-
quidem illum aperire verebar, quôd meus
non effet, propterea integrum illi reftitue-
bam. Poft aliquot tâmen dies frudum ad
me remittebat in binas partes tranfverfim
fedum ,ut internam partem etiam defcri-
berepoffem , quam valde levem & exigüi
ponderis effe comperiebam, cineraceique
ex fufco coloris, cöntinentem pulpam
IpongiofamjiligtainjmollemiacidiufeuUfaporis, in globum compadam^inquà late-

bant aliquot gram, nigra, p^ene orbiculata. comprefla tamen, & magis lata quàm îonga,
in binas partes fedilia, quemadmodum cucurbitarum&finiiliumremina^ fic ut ci^urbi-
tacei generis alicujus plantée frudum efïe mihi perfuadeam.

n N O à ChriÛi redempîorisnoflrinativttàte fecündö fupra miiîefîraum fêxcen-
tefimum, oflendebat miliihoneftusvir Emanuel Zweert civis AmflelredamenfiSs
exoticos quofdam frudus, quos à nautis peregrè redeuntibus redemerat. Inter
illos, quatuor conlpiciebanijquos antè videre non memineram : illos ut mihi per aliquot
dies rehnqueret,ut tommodiùs defcribere poffem, & in tabellis exprimi curarem, non
difficuker impetrabam: proptcrea prioris iconem hîc fubiiciö.

P R i m V s fànè admirabilis erat formais
nam pra^grande Papaveris caput, cujus
fummum fafligium tranfverfim fuifTet
prîEcifum, referebat :membranaccâ enim
ôc rugosa conflabat fubflantiâ,fubfôfci co-
loris, leviadmodum, licet ejus çifcumfe-
rentjia fupremâ parte novem effet uncia-
rum, fenfîm tamen decrefcens ufque ad
pediculum, qui florem,cui frudus fuccef-
fèrat, fuftihuiffe videbatur ; apparebanc
enim qua:dam,ubi flosinhaefilTet, veftigia:
fuperior porro frudus pars prorfus erat pla-
na, quatuor &c vigiqti lacunis five cellulis
ferie quadam difpofitis prédira, inftar favi
yefparumjin quarum fingulis,lingulariafe.
minafiue parv^e nuces mftar pumilarum
glandium continèbantur, psenè unciam
longa: i unciam in ambitu crafTaîyJquarum
fuprema pars fufcà erat, Ôc in mucronem
definebat, illi fîmiîem qui extimam glan-
dis partem occupât, infima pars exigùam
lacunam habebat, veftigium videlicet, cüi pëdiculus, illam in celîula retinens, ;ihhaïfifîè

Simiîem etiam anno infequente Amftelredami confpiciebam apud ornatiftjmum vi-
rum Henricum ab Os, quem ànâutis redemerat.

Sîtnefrudusalicujus arboris,analtcriusplanta:,incertusfum, quia,quimihi mutuo
-dabat, ôc apud quem deinde videbam, nihil afîîrmare poterant^ mea tamen opinio in eam
partem inclinât, ut planta alicujus effe exiftimem, ôc forfitan in aqua nafcentis, ut Nym-
4n jdi M- phîea : qua: fî vera fît, Diofcoridis ^gyptiam effe fabam afferere jnon vcrear, tametfi inter
gptkDießo- Neotericos magna fît de ea planta controverfîa: nam papaveris caput habet, nifî quod
Ms I fummâ parte magis planum, & patens; cellulas infuper vefparum .favis fimiles habet, in
quibus fabx,quas fupra tricenas non ferre, Plinius audor eft. Si cos qui legeruntconveni-
re mihi licuiffet, magis forte explorata prodere poffem: nihilominus Ledorem boni con*
fukurumarbitror qualemcumque hanc deftrriptionem.

A lt E R, anferini ovi magnitudinem icquabat, imo etiam fuperabat, quinque videli*
cet uncias psenè longus, feptem cum femiffe crafTuS/livc totidem ejus ambitus comprc-
Fsrigm»hendebat, valdegravis, nucleus five pulpa verius cujufpiam frudus quàm frudus cenfen-»
&HS pt}*. ^jjj. ^^^ mollis erat, tenui quadam rugosa membranâ ex fufco cineracei coloris teda^
unguibus (fi quis premeret) cedens, coloris fubfîavi,ob vctufktem forte, ÔC faliî quodam-
modo faporisj qui an natura ipfîus pulpit, an arteadquifîtus, ignoro : fed haud dubiè ali-
quo putamine claufà fuerat; nam menibrana eam tegens, veftigia adhuc retinebat im-
prefïa à craflîoribusipfîus nucis internis nervis,ut facile obfervare licet ex fubjeda icône.

Qualis autem fuerit nux, qua hxc pulpa inclufà, fe ignorare dicebat à quo illam acci-
piebam, atque etiam quali in arbore, quavc in Provincia nata. Hinc fit ut plenam ejus hi-
jloriam fcribere nequeamj fed eas dum taxât îîotas qüK oculis fuere confpieuce»

cio abeis redimant, & deinde cum lucró
aliis vcndant,nihil folidti, ut arborum,qua£
exoticos iftos frudus gerunt,aut natales,aut
formam, aut appellationem intelligant,
quove apud incolas fint in ufu.

A Rt V s, nux erat orbicularis pa:nèformas, paullo tamen longioris: nam illius am- Fe^
bitus,fumtâ utrimquéperlongitudinemmenfurâ,quinque uncias cum femifle contine-
bat, vix autem quinque undarum erat circumferentia : infernâ parte nonmhil mucrona-
ta, fupernâ vero obtufiore , duro Se fatis gla-

bto putamine conftans, fpadicei coloris,^^r™^
nucleum continens , ut ex agitatas ftrepitu
conjeduramfacere poteram : alio verô invo-
lucro tedam fuiffe certum eft: quale porrô id
fuerit, aut quali in arbore nata hxc nux, intel-

jigere nequivi. Ceteriim binos poftremos
«os frudus in eadem fimul tabella exprimen-
«os curabam, illif^ue adiungi (nam tabella
capere poteratj alium frudum fub idem tem-
. pusmihi dpQatum ab honeftiflimo viro Pe-
tro Gareto: quam Mcocuhs fubiicio,

rum ^ ^ ^g^^ur fiudus, qui tertium lo-
cum m hac tabella geminatus occupat,orbi-
cularisetiam ferè erat form^, undam videli-
cet longus, tantundem latus, paullô tamen
Pianior, utrimque tumens pulvini inftar, ater
omnino,e tenui curvoq|je oblongo petiolo
pendens, tenui fragvhquc^\'éoxtice prseditus, ■
preirus,illico frangebaturl& pulpam con-
î^^nere deprehendebatur ,fungôfara & fria-
^uem,{ubrubentis coloris,atque^aldè acidl
cav^ u\' tamarindorum pxticinfta\'fipropter-
cömmodam.meojudicio, Mfcdan-
^^^cxcmguendam fitim) in ciyuîmedi-
tumolemenplanum, fufd coloris,candican-
temembranainvolutumerat. Vbinatus hic
«uttus, qu^ ve arboripfum tulilfet, ipfe Ga-
retus ignorabat. .

tebat anno millefimo &: fexcentefimo, quem in Bengalanaturn e&adfcribebat.
Is verd, quem in ptiore tabella primum locum occuparc:volut, P^^

M IIB» î I. ______

TertiV 5y planus erat, tres untias îongus, pjrc^riiM
paullo plus quam duas latus, femundam
craflus, totus rugofus & atér, denfo duroq*
putamine conftans, five cortice ; femina
continens, utex ftrepitu, quem agitatus fa-
ciebat,deprehendere poteram: alio integu-
mento haud dubiè tedus fuerat, nam alte-
rius frudus officuium five nucem efîe appa-
rebat. Verumenim vero qui mihi common
dabat, nihil certi affirmâre poterat jquum
ex illorum hominum fit numero, qui, poft-
quam ahquas naves peregrè redeuntes Te-
xelam appulilTe intellexerunt, illico eô pro-
ficilcuntur, ante quam naves Amftelreda-
mum pervenire pofilnt, ut, fi nautae rarum
quidpiam & peregrinum attulerintjVili pre-

Sdil

undàsêratïoiîgûs/totidem ambitucpraplcdens, unâ parte gibbcïofuc, rugofo & inarquali
cortice conftansfatis crafTo, durOj&:lignofo,cineracei ex fufco coloris, qui bitias nuces,
\' fîv\'everiùs nucleos continuilTevidebatur,eofque uncialis longit/udinis, quadrifàriSm lèu
in quatuor partes dividuos, valde duros, coloris ex fufco fubrufî, faporis adftringentis &
linguàm exliccantis, poft aliquod tamen temporis intervallum non iïigrati, fed Vires refi-
cientis ôilitimfedantis; quo in ufu apud indigenas elTe^facilè rnihi perfualèrini : cette &
fubftantiâ,&colore, &faporepluriniumaccederevidebatur ad frudum Coles,defcriberi-
dum cap.vr. Libri ièquentis. Nihil pra^terea de hoc frudu intelligebam : (èd ex notis
quas in eo obfervabam,brevem hanc hiftoriam contexebam, & ejus iconem in hac adpo-
fita tabella cum ai terius frudus ab eodem Gareto accepti figura, {ècundurii locüra in ta-
bella occupante, exprelfam, Ledöris oculis fubiiciendam exiftimabam.

E rà t verô Alter frudus, feu veriiîs
nux, cujus figura fecundo loco in tabella
exprefia, orbicularis formai, varice tamen
magnitudinis (plures enim confpiciebam)
quorum nonnulli ternas, aliqui binas
dumtaxat uncias ambitu comprehende-
bantiomnes duro led non cralfo pra^diti
cortice, cineracei foris colöris, & qui aliö
operimento tedi fuifle videreiitiir:intcrna
iiucispars fulca & fplendens, atque non-
jiulla ex parte (qua videlicet nuclei, quem
continebat , faftigium tegebat) fungosâ
materia plena: nucleus autem inferiore
parte craflior erat, deinde in metam quo-
dammodo aflurgebat,&: in nutantem mu-
cronem dcfinebat,coloris exteriüs fubpu-
nicei, fubftantiâ fatis molli & interiorc
parte flavefcente praeditus, injucundi odo-
ris & valde ingrati (aporis, ut non mirer,
_ cos qui édifient,male afiedos fuifle,quem^
admodum mihi referebant qui obferva-
verant. Ceterum qualis arbor eflet qux
hunc frudum protuliflct, cujusve form«

ädeo plerumque négligentes funt qui fimilia cxotica adferunt „tametfi antea moniti, &s
qux obfervaredeberentjinftrudi. ^ \'

Eodem anno & illum inlequente, alios
etiam exoticos frudus ab codera Garcto ac-
cipiebam, quos in duabus fiibfequentibus ta-
bellis exprimi curabam, numeris ad fingulo-
rum effigies additis^qui ad eorum defcriptio-
nes, qua: ad unamquamque tabellam atti-
nent,re(pondeant, ut Ledor uno intuitu vi-
dere queat, quae figura fua: defcriptioni fit
aptanda.

P RIM V s ergo in hac Secunda tabella cx-
preflus frudus, five nux (nam alio operimW
to tedus fuifle videbaturj binas uncias cum
femifle longus erat, fclcunciam latus, aut
paullo amplior,amygdalina pa:nè forma, ru-
gofus, dpribaliquantulum fublevato, fupina
parte plana, ôc infimâ latiore, quam ea qux
à pediculo pependerat, fubrufi ex fufco colo-
ris, non valde gravis", licet denfiflfimo corio
conftansjutquod femuncialis fere effet craf-
fitudinis,multifque fibris obliqué Sc trani^
verfim fèfè fec^ntibus contextura , & adeo

dum quid contineret^nifi cukro magnâ vi cum malleo adado: gcminum âïitem oblön-
^n"^ nigra membranâfeptura, internaiquidem parte

^ A L T E R, ejufdem erat\'longitudinis, minûs tamen crafîus, infernâ parte planusj fupCr- F\'\'«^» n-
»aingibbumaffurgens,infîmâpartequâpediculoadha:ferat,latiorquà^ Q.mW.iî.

obculum mucronem defiiffe videbatur: merabranaautchi dura & fp endens, fpadiceique
colons, tiifcum corticem tegebat, continentem nucleum five pulpam quandam cinera^
CCI ex albo colons, qua: ore aliquantulum retenta\', in fârinaceam màteriam refolvebatur

1 ertiv s, Mefpilofetanio non erat valde abfimilis,ejufdemquepà?nèmagnitudinisj tf\'^î«» m«
^î^te tamen non piano, ut illtid, fed in anguftum contradoivctuftate rugas contraxerat,
I a conftabat, fufco, nullius ferefaporis, qui tamen ore retentus, noiv

nmii a41triaionis cum pauca acrimonia conjunaapofildere videbatur : quina introrfum
oi icuJamefpilunftarcontinebat, fed majora,&:non rugofautilla , verum valdè kvia &
ipi^dentia, fpadiceique coloris, & nucleum continentia. \'

rnl • illominoi-ferèorbicularis formœ ■ uncialis magnitudinis,kvis, fufci Fr«3«jiv.G.

colons, breviquidem fubnixus pediculo,fed cortice fatis duro, tametfi non valde cralfo
piacclitus, qui apertus (nam in binas partes dividi pofie ex fignis apparebat) quatuor grana
nigra continere deprehendebalur femunciam lata &c longa, cordis humani formam quo-f \'
par^mtó^ plana, binis duns membranis, ut in nuce juglande, illa fe-

P R ï M V s in hac tabella à Gareto âcce- fi-wc?»« i f.
ptorum exprelfus frudus, five,ut veriüs
dicam» frudus ofliculum (terna enim auc
quaterna fimul conjundim nata fuifie vi-
debantur alio quodam frudu inclufa) bi-
nas unciaslongüm erat, totidem latum,
media parte tumente & fèlè attollente pla-\'
nis &: comprefiis lateribus; quse fidem fa-
ciebant, bina ad minimum alia adjunda
fuilfe, cortice non valdè duropraeditum,
externa parte rugofum fcabrum, cinera-
ceique coloris, interna autem Isevc can-
didum:magnura nucleum continens pror-
fus implentem corticem,folidum quidem,
non tamen durum, tenui membranâ te-
dum : ipfa autem interna materia five pul-
)a, nucis unguentaria: pœnè odorem habe"
3at, fed acriufculum faporem, an ob vetu"
fi:atem, ignoro.

Alte r,orbicularis propemodum erat, trnüiu 11.
binas uncias longus, quatuor unciarum p.g.iM.
ejus ambitus, craffo pra:ditus cortice, in- ^ ^ \' •
aquali, & multis tubcrculis obfito ,nigri extrinfecus coloris, intrinfecus fubrufi, conti-
î^ens nucleum tenui cineracei coloris membranâ tedum, odoris non infuavis,fèd violam
q^a 1 teferentis,&non ingrati faporis; crafTo pediculo fubnixus fuiffe videbatur, üt ex ve-
«»g^, cuiinhaeferat,conjeduram faciebam.

\'11 nux aliqua, five ofTiculumfrudus ex palmarum generibus,cui villi,qui f™^»"*«

iiiamveüiebant, ademti fuerant, nam valdè terfa & polita erat ,multifquevenis nigris à ^f^;
umm^o ad imum difiinda.prsefertim iis, qua: à tribus veluti umbilicisa:quah propemo-
umlpatioabinviccmdifcretisoriginem ducebant, & magnam venuft^^
ieDant:alioqui nux binas uncias longa erat, ejus ambitus tres cum femiflè continebat,
umbilici autem psnèunciam ab invicem difl:abant:duro cortice nux illa erat pra:dita j &c
nudeum continere, ex motu ftrepitum ciente, manifeftum erat.

C^VARTvs, valdèexiguus trat, & orbicularis p^ene forma:, vix femuncialislongitudi- ^^jj\'^G^\'*"
^«s, l^yi cortice praeditus,& fex quafi nervis eminentioribus à pediculo ad fummum caput uteL i i i
qualiter diftante ferè fpatio excürrentibus, diftindus, füfci colons : quid verô contine-
. > me fugit, quia agitatus Ôicommotu s nullum ftrepitum edebat: &:quia unicus,con-

, Qüibys ïö proviaciisnati fuerinromneshi frudus, pExtec-majorcm in prima\'tahei^
exprefïum^inteihgere.non potui; f-

A NNO nonagefimo (èptimo fupra milléfimum &:q«irigentefimum, libëralitate
novem opulentoruiii mercatorum Arhftelrfedamefnfium, qui prxcipuos fumtus
fecerant in inftruendis quatuor illis nâvibus, quac\'biennio ante navigationem in
lavam inftituebantjcxoticos quofdam frudus^irimâ illa ntVigatione relatos accipiebam.
Eorum autem mercatorum, qui primtfocietacis illius fuertfnt audores,hà?c funt nomina:
HenricusHudde, Reynerus Paaw, Petrus HàÇelaer , îoân\'nes loannis F. Cî^erl, loariiies
Poppen jHenricus Buyck,Theodaficüs ab Os^Sy vertus Piefetrem,Arrioldüs Grotenhuys.
i IsToRVM porrófruduumdeCemdumcaxatiritribustabelUsexprimendoscurabam,
Hcetommum defcriptionem adiiciam.

pRiMVs, binas pxnè uncias latus erat, paullo autem Jongîor, pronâ.parte in arcum
clatus, fupinâ planusi denfo,crafTo iduroquécortice pr£editus, fufci^^G^^^ , &, quando
immaturus, quodammodo fpadiGei5 materia fpongiosâ, fitmätamenjconftans: nucleum
vero contincbat uncialem, planum, durum, fufci coloris externa parte, fubrubentem in-
terna, in binas partes divifiim, quadäm adftridione initio prarditum, deinde falivam cien-
tem, tenui fpadicea membranâ invölutum: nullum nomen erat additum. Hunc cum Se-
cundo, Quarto Quinto in unatabella (qua: prim^ eft hujus xv. capitis) expreffum, hîc
adpofitum volui.

Alter, binas ferè uncias longus, unam
craffus, in quinque angulos diftindus, inftar
pœnè frudus Bamia:, five Alcea: ^gypt^ca:,
durus, fufco colore (cui albedo permixta)
prarditus, folidus^hoc eil, nullum ftrcpitum,
quam vis agitarctur, edens, levis, in aqua
non fübfidcns: ôc hic nulla äppellatione in-
fignitus.

T E R TI V M, Apocyni, five gençiis ali*
cujus Afclepiadis frudum effe mihi perfua-
debam: namillorum filiqyisper omn^ finii-
lis erat, atque interné contincbat plan>ij ni-
gra feminà, Candida laniigine involuta:, per-
indeac illaru® filiqux ; membrana tarnen
qua fernen includebatur , longé denfior ôC
durior erat, ut magna exparteeorum fru-
duum,qui illâ navigationeMati,cortices effe
obfervabam.

Q^a r t v s, orbicularis erat frudus, five
îobus, planus jUnciahs magnitudinis, infintâ
parte in mucronem definCnte, fpinofisfub^
rubentibufque tubcrcuhs undiquaquc obfi-
tus, cultelli dorfb non craflîor, pediculum ad
Orbis latus habensi& totius lobi color fùfçus:
omnes autem hujus generis quos confpiciebam, in medio pertufi erant, ut funiculo tra-
jedi, ad commodius ôc faciliùs, ut arbitror, reficcandum,fiafpenderentur: finguli vero lo-
bifive frudus, binos pliafeolos continebant,feminum Anagyridis forma ôc magnitudine,
prorfus nigros; ut conjeduram facerem, eos lobos, anté quàm pertunderentur, non ade»
planos fuifÏe, fèd aliquatcnustumentes. Indi Samparaf^tanappellabant. Quandoquidenl
autem filotrajedi adferyabantur, apud illos ahquoinufu fuiffe neceffcefï, fedquali,in-
telligere nequivi.

Sescvncialis longitudinis erat Quintus frudus, unciam latus, paullo enim pla-
iiiore erat forma,colore ex fufco fubrubente, totus tuberculis leviter mucronatis obfitus,
perindç fermé atque Stramonix frudus: nucleum autem continebat fufcaquadam mem-
branâ

É X O T l C Ö R V M L î fi. i fi
brànâ tedum, oblongiufculum, Ixveiri, fpadicei coloris, qui albefcentenl toedüiÏarri coti^
linebat.fedduram (quia ficca) & quodammodo infipidam.

I n^ e r nuces myrifticas repèrcus fuerat Sextus,quem ab îndis Cdmlri àp^cWm inteî- fmhgi vi»
ligebam, uncialis magnitudinis, nuci juglandi fuo iüo externo viridi cortice exemta; non
di{Iirailis,inai:qualis, fumma parte latior,infimâ in obtufum mucronem propemodum
definens, putam ine fatis crafTo faxe^ duritiei prarditus, nucleum continente album amyg^
dala: p^nè fapore. Alio frudu,five externo cortice opertus fuifle videbatur, quiadepref-
^onbus putaminis locis cincraceam quandam materiam adhuc inhscrentem retinebat.
oimilem nancifeebar, &: aliquando defcribebam inter paucos peregrinos frudus, ante
annos plures viginti in tabella expreflbs cum quibufdam aliis, quos videre licet in eadem
tabella repofita fecundo loco cap. xxvin. hujus libri, Sed & alios fimiles inter aromata
non femelrepertoshabui. Atqueamio m.d.c. unum inter plures .1 Willelmo Parduino
accipiebam, tenui, fragilique, & in binas partes lèdili putamine inclufum, cujus fuprema
pars m^ucronata in unum non coibat aut claudebatur, fed aperta erat, atque fupina parte
pianahdemfaciebat, binos frudus conjundim nafci, vel etiam ternos,è pediculo aliquo
dependentes, quemadmodum apud nos Staphylodendri frudus.

1N binarum uneiarum longitudinem,veletiam ampliorem, & uncialem craflltudinem Fnid« vi t.
excreverat Septimus frudus: videbam etiam Caryophylli aromatici vetuftioris in frudum
jam Ie tormantis dumtaxat magnitudine, cui fane valdè fimilis, ut primo intuitu mihi im-^
poneret T^tus fufcus erat, nec valdè la:vis, fupernè quatuor alis decuflatim crucifque
tufüs^ ^"Pofitis pr^ditus, inftar Caryophyllorum aromaticorum,inferné anguftiör & per-
nihil af foramine veluti caudâ,crafsâ,aut tenui, pro frudus raagnitudine,qua:

cava 5 \' nuclei extima pars, qui in frudu continetur • in majore, craflior ôi;
îoqu ^^^^ minore, angufta & mucronata : frudusipfe denfodu-

■ " ^ ^itque etiam fequens, falfedinem ex aquae marinae afperfione contraxiflent,
. J? ,^\'^P°\'^\'^ocumfequente, Quivni.&xiv. in eadem tabella (hujus videlicet ca-
pitis fecunda) cxprimendum curabam.

M E s p I L G valdè fimilis erat OdavUS\' Fm^tuviii
frudus, uncialis magnitudinis, terfus & poli-
tus, fufci coloris,adeôautem fragilis, ut paul-
lulum comprefllis difrumperetur.valdè levis,
materiam cöntinens fragilem &: fpongiofam,»
valdè falfi faporis, in qua nulla grana obferva-
re poterarn : corona autem illa fuperna fum^
mum frudum occupans, alis carebat quibus
mefpilum eft pr^editum.

Nonvs, unciam longus erat, minus un- ^ruatui^L
ciâ latus,cortice denfb conftans cineracei co-
loris, duobus angulis diftindus,&: extimâ
parte mucronatus,levis, & in aqua haud fub-
fidens, tametfi eâ mergeretur ; durus tamen
erat, &; agitatüs ftrepitum non edebat.

Myrobalani nigri ofliculo non val- FrwS» x.
dè difllmilis erat Decimus, major tamen, in-
arqualiSjfuo externo cortice (fi quem habuit)
aut pulpâ nudatus, & dumtaxat,Ut mihi per-
fuadeojfrudus alicujus ofliicvüum, quod con-
fradum, fatis crafl^o putamine pra:ditum efle
obfervabam , ôc nucleuni continere fubfu-
fcum, atque in binas partes divifum.

C v IV s D a m etiam frudus ofliculuni vi- ^ruäiK x i.
debatur Vndecimus, uncialis ferè longitudi-
nis, fem uncial is craflitudinis, Isevi fpadiceiq.
, coloris putamine tedum, fupernè quodam-®

modo criltato & coloris albi. atque paullo infra conum ilium ad latus veftigio apparente,

Inter aromata fuerat repertum cumTamarindorum femini-
c\'u^&alns quifquihis, qux f£Epenumerô lis commifceri folent.

BI c v l ari s pa-nè form^ erat Duodecimus, Chamarriphes frudus oflTiculo non fïu(}hs xj t.

diffimilis, fed major,la:vis, cineraceo colore pr^editus, putamine fatis tenui, quod furigosa
quadam materia fufTultum, interna, qua nucleus includebatur, la:ve & fufcum erat : ipfe
etianl nucleus ferè orbicularis form«, infima tamen parte inmucronem definens,*qui in
binas partes dividuus erat inftar glandis&fimiliumjejusfubftantia dulcjs, ut amygdala:
ferè, fubflavi coloris.

D E c I M V s-T E R T1V s, frudus (fi ftudus appellandus eft) prorfus circinata erat ro-
tundicàris, planus, nucis vomica magnitudine, & paenè forma, ex rufo cmeracei coloris,
quiconfraàus,interna parte albus,amaritudinis cum aliqua acrimoniaparticeps. Sifru-
dus erat, externum corticem habuerat quo fpoliatus: fed facilè mihi perfuaferim non fru-
dum fuiffe, verum paftillumexarecîe polline cake aut ahqua refimili confedummam
ftatim atque K^bdda Guzarateiifis (quem evocaricuraveram, quum exotici iUi frudus
mihiconfpiciendi tradcbantur,ut nomina, fi quae ipfi nota effent, percontarerj unum
alterum in os injecit,&:,appcUatione indicata,5\'/y/^4/4 garnber, prasfentibus binis mercato-
ribus manducavit: eam ob caufam, quum majore diligentia hos paftillos confiderarena, Sz
cap. xxv. lib.I. HiftoriîE Aromatum Garciseexaminarem, prorfus fimiles iis effe vide ban-
tur, quos fedione quinta illius capitis fcribit: Potentiores videlicet ex faufel five areca, ly-
cio, caphura, ligno aloes, & ambari momento formulas componere, quas efitent.

Similes antè accipereniemini Londino miffos, quum Francoforti ad Mœnum habi-
tarem, cum hac inicriptione, Apud Indos magno in pretio haberi. Sed &c quotquot na-
ves deinde inlndiam profeil^e, redierunt, hujufmodi aliquot formulas retulerunt.

Elegantis alicujus plantas frudum fuiffe reor Decimum-qaartum, qu£e fortafljs cre-
fcat Cannae Indica: vulgo vocatse modo: nam caulis fuprema pars, capita five filiquas fufti-
nens,prorfiis fimilismihividebatur, lenta ut illius, & fibrofa, multifque foliolis ceu ap-
pendicibus fepta: quie folia, quem florem proférât, nemo mihi indicare poterat: nam qui
hxt cum muleis aliis rebus collegerat pharmacopœus (in reditu extindus) nullum nomen
adfcriptum reliquerat, ut nec plerifque aliis,qu;E in tribus ligneis capfis(in quas varia,etiam
qua:dam non magni momenti, congefferatj Amftelredamum relatis, funt reperta: ex qui-
bus mercatorum, qui in eam navigatipnernimpenfas feccrant,permiffu,hasc defumebam
quas dcfcriberem, qua:que poftea ab iifdem hberaliter (ut ante dicebam) mihi fuere
do nata.

Erant porro ha:ccapita binas uncias longa, infima parte craffa, deinde paulatim ad fu-
premam ufque partem gracilelcentia, quafi triangulari forma prasdita, obtufis tamen an-
gulis, cartilaginofa,cxternèfufci ex rufo colpris, interné veluti in ternas cameras fecun-
dum longitudinem membranacea quadam carcilagine divifa, atque plena nigris, fplen-
dentibulque feminibus, milio majoribus, densè fimul congeftis, Sc tenui mcmbranulâ
involutis,intiisalbi!s&quadamacrimoniapr^ditis. Nafcuntur autem ea capita in fum-
mo caule, quaterna aut quina, atque veluti ex eodem ortu prodeunt.

Ceterum qui anno à Ghrifti nativitate millefimo fexcentefimo primo ex lava & Suma-
tra redibant, fimiles frudus, etiam in Madagafcar infula ledosadferebant, quos mihi ob-
trudere volebant pro Melegueta five Cardaniomo majore vulgo credito. Verum qui-
dem eft, fimilitudinem quandam effe in externa facie : fed qui vel mediocri diligentia
utrumque frudum conferet, difcrimenobfervabit: nam Meleguet^e frudus magna ex
parte brevior & craffior eft, hie verô gracilior & oblongior ; Meleguetas cortex etiam mi-
nus iftius cortice duriis, imôfatis fragilis : hujus ptjctereagrananon tam numerofa quam
in Melegueta, majora tamen, fufca fplendentia, fingulaque peculiari candicante mem-
branâ involuta. Meleguetx verô grana, licet trifariam quadam cartilagine diftinda fint,
& fingula fuâ peculiari membranâ involuta videantur, minora tamen funt, magis rugofa,
& dura iftius frudus granis ; pr^terea non ita fplendent; & fubrufi funt coloris, acernmi-
quefaporis. Si quis tamen Meleguetam effe cerebrofius contendere veht, mihi cum illo
litem effe noncupioj modo non legitimam, fed ejus fpurium aliquod genus effe non
diffiteatur.

Mm XV\' Non frudus, fèdelegantiflîmicujufdamCardui generis caput erat Decimufquintus,
ledum in magno illo finu Infula: Madagafcar Lufitanis Baya dAmoa-Gil nuncupato ,
Orientiexpofito,elevatione Poli antardici xvi. grad. in quo Hollandi prima fiianaviga-
tione, &; aquam, alia ad vidum neceffaria comparabant, aliquot diebus iftic hasrentes,
ante quam in lavam pergerent.

Vnicvm porrô hujus Cardui caput repertum in ligneis illis capfis à Nauclcris relatis,

- quarum ante memini, cui nullum nomen additum,fed fcheda dumtaxat, indicansinjam
dido finu ledum fuiffe.

Erat verô id caput tres uncias cum femiffe longum, infernâ parte unciam latum 1 fu-
pcrna

perna magis, ut quod explicatum, ex multis fquamis imbricum modo invicem fibi ih-
cumbentibus conftans, quae circa mediam fupernam ipfius capitis partem majores, prai
liccitate refîexa: erant fummo faftigio, & quodammodo in lacinias divifar, coloris fpadi-
cei: inter quas exorta- erant veluti oblonga: membrariaceae ligula*, planae, & fatis angufto,
cmeracei quafi coloris, fummâ parte latiores& foris exalbid^è, interne auttm fpadicei co-
lons, molliiTimo longoquevillofaturaepurpuraelegäntiffima:péroras ornatse^qua: tem-
poris fucccftu in atrum degenerabat. In medio capite denfa erat villoforum ftaminum
navelcentis coloris congeries, inter quse latebant anguftae Se pungentes fpinae, binas uncias
longa:, quibus infimâ parte villofum fernen inhaerebat, Nenj femini non diffimile, fufci ex
ruto colons, fed immatuBum. Hunc cum xvii. & xviii. in eadem tabella, quae eft Tertia

S E D & flofculi in iilis capfis eîant, qui an xvî.
in arbore nati elfent, an in aliqua alià planta,
melatet; fed charta , in qua nlvoluti erant,
Ttaffche \'mCcnptioncm habebat : candidiisne xianche^
verô an flavus fuerit flos, dubium : nam ex
reficcato diflicilis erat dignotio, pra^fertinl
tam brevi momento pereunte nativo colo-
ic : calicem autem habebat è quatuor veluti
fquamis compadum,& brevi petiolp przedi-
tum, in quo floserat quatuor foliis longiori-
bus & calicem fuperantibus conftans, angu-
ftioribufquequam calicis fquamx ,dccuüa-
tim compofitis, protubérante in medio um-
bone,ut in malorum aureorum & citriorum
floribusi odor (fi quem habuerat) evanidus,
quemadmodum &fapor, propter ficcita-
tem:abincoIis tamen in aliquem ufum ad-
^ fervatos fuifle, verifimile eft. Eos porrô De-
cimum-fextum locum obtinere voluimus.

A d mir a bili s fprrasE erat Decimus-
lcptimus:quatupr enim membranaceis fo-
liisex adverlb inter feoppofitis,ex eodem
tamen pediculo prodeuntibusj^ conftabatj
qucE fuperna extima parte velut^ coeuntia,
ofiiculum, infimâ parte ipfi inha:rens & fra-
gile occultabant, in quo nucleus orbicularis
formae nucis molchat^e magnitudine conti-
•A . nebatur, foris fufca &fungosa quadamma-

ena ob jtus,durus, ut qui reficcatus, interné albus & corne£E duritiei : membranacea illa
olia, multis venis erant diftinda,& rhomboidis formée, atque uncialem longitudinem
«^titudinem habebant. Nullum ejus nomen indicate poterant Indi ab Hollandis ad-
vetti, quemadmodum multarum aliarum rerum : fed qua:cumque ignorabant (ignora-
ant autem plurima, ut q«iomnes vilia mancipiafuilfent, prjeter Abjdalam, quem in lava
mercede conduxetant) interrogatiquî vocarentur, Madagafcar, refpóndebant, tamquam
mnuere volentes, apud ipfos non nata,fed è Madagafcar, five D. Laurentij infula, elfe de-
ata, quia naucleros Hollandos in ea aliquot dies haefiffe non ignorabant; imo illorum na-

mmimus inde advedus fuerat.
r 1 r f^ ® ^ V N D ^ in piano formae erat Decintta-o^avm frudus, uncialis ferè, nigro aut vmaus
J. ^ ^lasvi cortice tedus, in quinque partes divifo, fub quo latebat cartilaginofus
_ cortex, inaequalis &afper,extuberansea parte qua fuperior cortex divifus, continens
in ingulisloculis tumelcentibus quaterna aut quina grana, Alcea: i^gyptia: granorum ma-
tamen,&: infimâ parte qua cortici adh^{erant,anguftiora,nucleum ex-
a bidatunicâtedum, intus verôfubviridem, continentia, nullo manifefto iapore prxdi-
tum. An Mai va: aliquodgenus ? nucleus certè manducatus, lentum &c vifcofum quid^
piampra:bebat.

Erant infuper pleraque alia exotica in illis capfis , fe,d illa vel ab aliis défcripta. Ut
ryza, fefamum,leblab, Abrus Alpini, & quidam alii pcrpufilli pbafeoli, vel adeo confra-
nc vel diftingucre ad defcribendum valde effet difficile, vel fupervaca-

«m. Speramus tamen proximis navigationibus, & plura magifque intégra & perfeda

nos adquifîturos, quorum hiftoriam (fi Deus vitam conccfierit) fcribemus. Interim boni
confiilent peregrinarum rerum ftudiofi iia:c pauca qua: in ipforum gratiam proferimus,

M C Sxoticommfruämm mifcellanea dherfts annis a lacoho Ga-
reîoaliquando accepimus-iO\' tametfi in Ulis magna vaneîas con-
fpîciatur, omnes tamen in mum cafut coÜtgendos ejfe extïlimavimM^
iÜormn mfgniores in trihiS tahellis exprimendos^ quu quàm commodefieri
f ot ent, futs locis inferentur,

Pr i m v s igitur frudus, planus crat&circinodudxferc rotunditatis,quem non fin-
gularem, fed plures fimul connexos alio frudu inclufos fuifte arbitror : nam alij aliis quafi
incubuirient, veftigia in nonnullis adhucapparebant. Erat verô craffo quidem,fed fungo-
fo corticepra;ditus, fubpurpurafcentis coloris,levis, fefcunciam latus, nucleum continens
planum,candicantem, impensè amarum: nullum nomen erat adfcriptum , ut nec aliis ple-
rifque quos mittebat. Eum autem cum n.iv. v.vi. &:vii. in cadem tabella exprcffum,
quïE eft hujus capitis xvi. prima^hic fubiicio.

Dvro, denfoque corticepra-ditus erat
-i H\' Alter frudus,eoqueina:quah&: fufci coloris,

interne lîEviore éc quodammodo cineraceo,
mediâ ejus parte fibrosa & firmâ : nucleum
autem continebat avellana^fuo putamine m-
clufe magnitudine,gravem ,durum,rugo-
fum (quia reficcatus) in binas partes divi-
fum, folidum, interiore parte albicantem, in
quo nullum manifeftum faporem deprehen-
dere poteram, quia omnis vis ob vetuftatem
forte evanuerat.

T e r tiv s, oftîculum veriùs alicujus fru-
dus, quàm frudus dici poterat, idque valdè
duro &C cralfoputamine pr£editum,quod ex-
terna parte multis fibris conftabat, interna
verô nigrum\'erat & quodammodo faxcum,
nucleum cralTum, durum & rugofum conti-
nens. Ovali porrô erat illud ofliculum for-
ma, fefcunciam longum, unciam cralfum.

Amygdala m ita referebat ^^rtm
frudus, ut primo afpedu amygdala effe vide^
retur: fedlongivilh quibus erat obfitus,di-
verfum effe oftendebant. Erat autem unciâ
paullô longior,minus unciâ latus, fufcus, un-
dique villis obfitus {nifi ubi attriti & deterfî
erant) in dorfo autemlongioribus, coloris
inter fufcum&fpadiceummixti: cortice ve-
rô, adeô tenaci, licet tenui, praeditus,ut magnâ difficultate aperire po^^en:^ nucleum enim
contincre, ex ftrepitu quem motusagebat, intelligebam: erat verôamygdalic fuo putami-
ne exemta: par magnitudine,uno tamen latere finuofus aliqüantulum,ut phafcoli formam
veriùs exprimeret, quàm amygdala:, quique in binas partes feparari poterat, tenui candi.^
cante ipembranâ tcdus,ob vetuftatem cariofus,ut quis effet ejus fapor difcernere ne^
quireir.

CîEteriîm triennio poftquam expreffus fuiffet in tabella hic frudus, atque etiam defcri-
ptus, alios fimiles,illoquemajores,villos integros adhuc retinentes, quji nihil aliud func
quàm fibra:, ipfi quidem nuci firmiter inhasrentes, fed (ut honeftus vir Emanuel Swerts
civis Amftelredamenfis,diligens in hujufmodi exoticis conquirendis,me monebat) per
totam alioqui frudus, qui nucem tegit,pulpam (parfe. SoleC verô interdum (eodem

Emaniîële tefte) is frudus adferri muriâ conditus, forma paenc exigui cucunîerîs/ed mul-
to faturatiore viriditate prarditus, qui muriâexemptus,paullatim flaccefcit, & pulpâ tatl*
dem in pollinem cum cute refolutâ, nucem relinquit ejufmodi villis tedam, ut obferva^
bam in ea quam ab ipfo accipiebam anno à Chrifti nativitate millelîmo (èxcentefimo fe-
cundo, binas uncias cum femiffe lûngam,unciam aut paullo amplius latam- Illum autem
frudum anno infequente Mangas elfe deprehendebam j de quo confulendi Garcias cap.
IX.lib. H. Chriftophorusà Coftacap.xLiii. &:meuminilludcaputfcholium.

Qv IN T v s frudus, unciâ major erat, circiter Unciam latus, totus niger, &: fàtis kvis, Fr«5«s
anteriore parte binis foraminibus infîgnitus, pofteriore veftigium retinens, quo vel petio-
ioinharferat ,vel fuo lobo, fi aliquo loboinclufus fuerat: an nucleum contineret, ignoro;
agitatus enim nuilum ftrepitum edebat,S£in aquam conjedus non mergebatur. E Brafilia
allatus ferebatur.

Ele g ans erat Se^tm frudus, & veluti ex quatuor avellanisfîmulconnexis conftans, fr«<î»Kvi.
laîvibus, fpadicei coloris, qui alio operimento tedus fuiffe videbatur: nam inter interftitia,
quibus fingul;^ nuces ab invicem feparat2E,reftabant adhuc membranacea: cujufdam fufcac
cuns partes, qua tedi fuerant, Conftabant porrô fingulas iftaeavellanx putamine fpadicei,
ut dixi, coloris jfîrmo quidem, fed non valdè denfo, in quo nucleus continebatur craffus,
ourus, foris fubrufus, interna parte candicans, nec ingrati faporis. ardiana

An Avellana purgativaFerdinandiOviedi,quam exadiffimè defcribit cap. iv. lib.x, pJrgaXa
Irimx partis hiftori^ Generalis Sc Naturahs ? certè multîe not^ me inducunt ut eredam, övicdi.
fL-^^r "^^j^^^sfuiffe videbatur frudus, aut faltem alio operimento: namve- Fr«cï»vii.

Itigium fupina parte retinebat qua alteri rei inhîEferat; alioqui fîrmo putamine pr^ditus g,
erat, licet valdè tenui,& ipix politura fplendente, coloris ex fpadiceo flavefcentis,nucleum
putamininon adhxrentem continente, in binas partes dividuum, interne candicantem,
lUDacido fapore.

I^cœ^ ^ A M orbicularemhabebat Oc^avus fmäuSy paullo tamen pknior erat fupernâ Friii^usvm
^leliili parte, unciam latus, folidus, nec ullum ftrepituni dum agitaretur, edens ; cinera-
CCI coloris, tribus canaliculis five fulcis diftindus à fummo ufque ad tria foramina qu^ in
lateribus obtiiiebat, tribus aliis minoribus fummâ parte przeditus. Hune autem cum
quinque proximè fequentibus in fubjeda tabella exprimi curabam, quie eft fècunda huj us
cap. xvi.

P R G R s V s ater erat T^û»«^ frudus,lafvlfque pruci»
&fj3lendens, quatuor fulcis fupernè diftindus
(tamquam in quatuor partes divifus ciTet^Jquo-
rum bini ad partis adverfk umbilicum ufque
dudi : planus alioqui, &: orbicularis parnè for-
m£c, unciâ paullo minor, fupernâ parte aliquan-
tulum tumefcctis & quafi pulvinatus, nifi quâ
parte fulci deprimebant: adverfa pars veftigium
retinebat fufcum, quo frudui five cortici, qui
tegebat, firmiter inhîcliffe videbatur, quale in
caftaneâ equina confpicere eft, veriim non adeô
am plum : durum autem & folidum deprehen-
debam, adeô utetiam limam quodammodo
refpueret: eam ob caufam,quem nucleum con-
tineat,mihi incompertum.

D E CI M v s frudus paullo major erat fê- ^rnäfts x*
munciâ, orbicularis pa^nè forma;, fufci coloris,

qui, an officulum dumtaxat alicujus frudus ef^
fet,nec ne^ dubius eram;mirabilis enimerat
ejus forma: nam fupernâ parte, in tres îequales
?artes linea trigona quodammodo diftingue-
3at, illa videlicet à fummo, in quo foramenjdu-
da : infimâ autem parte, tres illïc linear sequali-
terlaterafecantes, ferè ad umbilicum pertin-
gebant, hoc cft, ad duplicatas alias lineas qu^e
triangulum conftituebant, in quarum medio
erat umbilicus, five foramen magis amplum

^uàm in fuperiore parte ", non tamen pervium; &: interftitium illud duplicatas lineas trian-
guliwn efficientes

vero nucleuni contineret, ignoro, quia motus aUt agitatusjuullum ftrepitum edebat:aquâ
tamenmerfusjrublidebat. ^

?r«S(Mxi. Vncîalis magnitudinis etat frudus Vndecimus, prorftis fufcus 3 pîEnè orbicularis,
ftriatus, levis admodum, & in aqua fupernatans, illâmerfus, tametfi nucleum continere,
ex agitatione deprehenderetur, anteriore parte veluti coronulam ftriatam habens, in qua
fiorem fedilTe verifimile eft, pofteriore autem in oblongiufculum pediculum definens. •
XII. S it m e cortex ab aliquo frudu detradus, cui Duodecimum locum do, an aliud quid-

piam , prorfus liarrebam , nec qui ad me mittebat, quidquam deea re fcribebat : fchedîc
otegkeU dumtaxat in quo involutus cum fèquente frudu, adfcriptum erat Orcgîoefla nuncupari, at-
que ex ea,cui admifceretur frudus Cacao fimilis,potionem fieri incolis ufitatam. Erat Verô
hic cortex (fi corticem appellate licet) uncialis magnitudinis, reflexis oris prasditus, craf^
fiufculus & fatis durus, aciduli faporis làlivam cientis, cifieraceique ex fufco coloris.
Tnäns c<- Frudus porro,quem Oregioella:adjundum accipiebam,nccexprimicurabam,C4ir4tffru-
tasfimUis. dum, de quo poftea dicemus, magnitudine p^nè asquabat, membranâ fufcâ tedus,per
medium fecundiîm longitudinem divifibilis, ut amygdalx, avellana:, glandes, & fîmiles,
non obliqué ut Cacao, ejufdem tamen cum illo faporis, &c forfîtan ejus genus : gemellum
fîmilem etiam cum illo accipiebam.
Fmlltaxin Dec imvs-terti v s frudus, uncialis erat longitudinis, non tam denfo quam len-
i.G. to cortice tedus,fpadicei ex flavocoloris,nucleum continens cineraceo colore praeditum,
&: tenui, nigerrimaque & fplendente membranâ obvolutum, praeterquam infîmâ parte,
quae aut candicans, aut (detersâ membranâ) nuda, quantum quidem mihi obfèrvare lice-
bat, dimidiatum enim frudum cum integro nucleo dumtaXat accipiebam, ita ut hîc cx-
preffusrguftare tamen nolebam,quia,qui mittebat,adfcripferat, Brafilianos monuilTe illos,
qui hunc frudum Icgebant, ne manducarént, quoniam perniciofus effet.

S PLENDENS prxnigredine erat Decimus-quartus frudus, uncialem fermé longitu-
dinem, & minimi digiticraffitudinem arquans, vel etiam amplior, paruum quendam lo-
bum forma referens, mucrone roftellum aviculas quodammodo imitante: exalbidam
pulpam continebat, in qua latebant bina aut terna femina Ipadicei coloris, malorum vul-
garium feminibus pasnè iîmilia:quaîis porro effet planta illa qua: hunc frudum protulerat,
inelatet. Eum autcm cunixv.xvi. & xxi. in eadem tabella exprimi curabam, qu^hoc
loco adpoiîta,atque tertia poftrema eft hujus capitis xvi.

Orbicvlaris erat Decimus-quintus fru-
dus, & femunciahs magnitudinis, duro cortice
tedus inftar frudus Styracis, duplo tamen ma-
jor, colorifque minus illo fplendentis, & quafi
fuliginofi , nucleum aliquem continens, quia
agitatus ftrepitum edebat.

quandam differentiam obfervabam initio: nam
ahj àpicem illdm five criftam fummo frudui in-
härentem, & à pedieulo pendentem, planam
habebant : aliis in illo apice bina tubercula infi-
debantab utraque pediculi parte unumjut emi-
nentes oculi, totufque apex,aviculajcapiteilum
futfum elato roftro referre viderentur. Spadicei
ex fufco coloris erat is frudus, atque rugofum
foris corticem habebat, internâ parte ex fpadi-
ceo fia vefcentem, tenellum, nucleum conti-
nens five veriùs officuium fph^ericae prorfus for-
ma:, coloris atri, adeo fblidum, ut ne limâ qui-
dem ofFendere, aut abradere quidpiam poffem,
nedum cultello aperire : infima pars nonnihil
candicabat, qua: tamen adfricata candorera
ill um amittebat.

Binos alios ejufdem generis feptennio poft ab eodem lacobo Gareto accipiebam, non
fingularibaccâconftantes, fed geminâ eaque majore,ut etiam cerafum ;Equarent,abrupto
pedieulo, cujus veftigium adhuc appareret, fic ut magna ex parte geminus frudus ex uno
pedieulo nafci videatur, quemadmodum in periclymeno redo: longé recentiores auteni
erant poftremse illa: baccïe : nam tenaci admodum & glutinofô fucco adhuc abundabatit;

fufca: quidem iîk, fed qu^e luei oppofita:; ex rubro flavefcentis coloris appàrcreilt : altcrâ
illai-urïi per medium fedâ, officulum reperiebam jam pra!diao fimile, durum ^ adep

fcripfiffet ab Anglis ex Guyana relatum, ejufque pulpâ manibus confncatis, demdc aqua ,
elotis, fpumam \'excicatam, cujus rei causâ S&pe berries, id eft, faponarias baccas ab^iplis sopebthitä.
c{fe appellatas; non dubium efTe iudicabam,qüin elîenc frudus ille quem Ovicd^Parte

plicibus Medicamentis ex Occidentali India delatis, Sph^rulae faponanae nomine do- sph.fnk ß-

N ON valdè dilTimilis officulo fuperioris frudus erat Decimiis-feptimus,qui Nucis pur-
gatricis appellatione mittebatur : etenim orbicularem, ut ille,habebat formam, &ean\'
dem magnitudinem; hujus tamen color non adeè niger, fed Meus potiiis, in quo appare-
bantfubflavefcentes quidam ven^. Alio autem frudu comprehenfum fuifle , & nu-
cleum dumtaxat frudus alicüjüs e{re,apparebat: nam fedus,vetficolore fubftantiaconfta-
le deprehendebatur, magnis macuhs albis fufcx fubftantix & fatis molli (ut qu^ cultello
fine difficultate incidi polfet) permixtis. _ ^ ,

Valde rugofus, nigrique coloris nucleus erat Decimus-odàuus, in bihas partes fepa-
rabilis,exilis,fubftantia, quia reficcatus, dura, acidiufcuh faporis: an aliquo olTiculoaut

Non frudus, fed alicu jus frudus femen videbatur ynde-vigefinius, Vel cUcurbitàCei \'

generis, vel alcerius cujufpiam : nam fimilem quodamtriodo formam habebat, licet ali-
quantulum craffior, nec adeô rugofo, verum Ixvi, coloriique vel fpadicei, vel ex fpadiceo
fiavefcentis cortice tegeretur -. fed nec hujus generis femina ejufdem erant magmtudinis^,
veriim quaedam latiora, nonnulla anguftiora : nucleus qui in illo continebatur, durus ob

quidem Tamarindi femini non valde diffimile erat figura,fed magis planumoris magis

compreffis, cortice fpadiceicoloristedum, femeri continente album, durum, & ob ve-

tuftatem rancidum : ipfum femen cum iuo cortice ab una extremitate dentatum. lat g,

M A G N V s erat glandis ille calix, qui ab Anglis ex Windecaow relatus, Londino ad me \' \'

»iittebatur,cuiqueVicefimum.primum locum in hoc capite tribucbam : etenim fefcun-

^ifpidis firmifque obfitus, ex cineraceo fufcis,interna parte, ad glandis ufque fedem, brcvi

niolli(|ue & veluti fericea lanugine cineracei coloris fultus, cujus glans (qu^ mihi non con-

fpeda) ingens fuilfe debuit Schedre quâ hic càlix involutus, adfcriptum erat:Hic calix

glandis ex Wmg<indccam allatus fuit: prOptêrea eum elfe fufpicabar, quem Virginienfis Hi-

ftoria: fcriptor Umgummmamk appellari tradit, cujufque glandes ab incolis deficcari,ut fa-

cihüs confetvari pdlfint, deinde aqua macerari & decoquii ut incibum cédant cum pifci-

bus yel carnibus, tam miniftris quam ipfis patrlbus familias, vel variandi cibi gratia,vcl ob
panis penuriam.

P RIM V s quem non integrum accipiebam, & ab incólis ^r^/4ftf«appelïarïadfcripttini Jä i.
etatj fefcuncialis longitudinisfuilTe videbatur,quantum quidem ex fragmentoiumma
parte abrupto conjeduramfacere licebat; de craffitüdine nihil pronunciare poüum : led
illud fragmentum fungosa quadam materia prseditum erat, in qua latebant quatetna aut
quina femina fufci coloris, duobus ordinibus à fummo ad imura fene quadam dilpoütai
melonum feminibus forma non valde abfin^ilia, medio tumentia,medullamque conti-

nçfiti^fervidi faporis, etiam toto quatuordccim annoruiri curriculo, poftquam acccpit-

fem eîapfo: ipfe frudus foris injequalis & fufci coloris. Cujus porrô fuerit ufus apud indi-
genas, me latet; &:\'qui mittebat, nullam mentionem faciebat. ^

Alter, prorfuseratconfradus, ut ejus forma dignofcinequiret; nullum nomen ad^
ditum: putaminis fragmenta fatis fragilia erant,foris cineracei ex fufco coloris, interné ni-
gri, pulpa rugofa & in unum coada, nigra, qu^ guftata, acidi faporis deprehendebatur,Se
nigro coloré inficiens, non fecus, quàm Imipappâtytva Brafilianorum : liuj us tamen cortex
ïmipappeeym cortice fragilior,& in hujus pulpa nulla femina obfervabam,quemadmodum
in illius frudu.

SE D cjr pucûs exotkosfruBus Hïfpali accipiebam anno repayai fa^
lut à humant nonageßmofextofupra milléfimum quingentefmum^
adoäißimoviro Simone deT^o\'var illitu urbisprimario medico^cumali-
quot phafeo lié.

hoc efi:,nux five ofliculum Cy pote. Non autem
erat valdè abfimilis illi,qui mihi aliquando mif-
fus pro frudu ejus arboris, quas liquorem illjiim
Balfàmi appellatione \'donatum, in infula Hayti
five Hifpaniola profert, fed minor, nec fpadicei,
ut ille, coloris,verum fufci prorfus,&: prse larvore
fplendens;ventre,five infernâ parte, cineracei
coloris, non la:vi ut fuperna, fed (cabra jquem
>idor valdè negligenter expreflfit. Alio frudu
laud dubiè inclufus fuerat, nam ofliicuîum
dumtaxaterat alterius frudusrqualis autem fue-
rit arbor qux frudum protulit, aut qua in pro*
vinciâ nata,nihil erat adfcriptum:tametfi autem
nucleumcontinere hanc nucem certum effet,
-^^gitata tamen nullum flrepitum edebat, nec
aqua merfàfubfidebat.

A L T E R1 nomen inditum Aimtnârm MVtfU^
id efl:, amygdalae Peruanze, quia forte operimen-
tum quo ha^c nux teda fuit, ilh fimile quod
amygdalam tegit, aut quia nucleus quem conti-
net, amygdalae nucleo non eft diflîmilis:certè
lîujusquam aperiebam, nucleus, & fubftanriâ,Sc
fapore, amygdala: nucleum valdè referebat : fed
Ollis five lignei corticis qui nucleum continebat,
forma diflümilis: nam triangularis erat, dorfb la-
t ^ to, in bina latera angulofa\'definente, valde ru-

gofb, quemadmodum & utrumque latus : fupina pars etiam rugofa, fed angufta & cunei-
formis. In aquam injeda hxc nux, non mergebatur, licet nucleum adeô integrum habe-
ret, ut totum iigneum corticem expleret.

Tertio magna affinitaserat cum Convolvuli aliquo genere: nam tota facies rc-
fpondere mihi videbatur, licet longé major eflet, quàm ullus finlilisgeneris mihi unquam
confpedus. Etenim calix qui florem continuerat, quinqûe folijs unciam ferèlongis & latis
invicem ampledentibus conflabat, ut incappari; quibus includebatur caput trigonum
membranaceum, tria grana inftar magnOrum pifbrum continens, coloris ex fufco cinera-
cei, & p^enè fuliginofi. Tres autem flores ex longis pediculis dependentes crafïiufçulo
ramo inhjefiffe apparcbat. Similia porrô grana illo ipfb anno ab eo accipiebam Convolvuli
peregrini appellatione, his additis verbis.

BffÇKOâ mches^^Umx exOccidentaii India delate feraina,qua2 etiam ftirps apud fortuna-
tas Infulas reperitur, ubi Bmm nnhcs yocatur, voce Hifpanis (ut nofti) confuctâ,quâ fe,

congrcdientcs vel difcedentcs, vefperi falutant. Ha:c vero primo fui ortu bina profert fo-
lia Campanula: Indicse primiim nafcentis foliis fîmilia,fed maiufcula & cralfiora,cui etiam
fimiïia edit folia recens natus Mechuacanus, antè quam innafcantur alia folia. Multi
porrô ab unica hujus plantas radice caiiles prodeunt, qui pedamentaadfixa,velvicii^ias
plantas multiplici ambiunt fpira, Smilacis afperx inftar, cui etiam fîmilia habet folia, ma-
jora tamen & molliora : in caulibus etiam aliquot hamatas continet fpinulas, quales
fmilax afpera,fed rariores ac minus horridas; flores autem pandit candidos & grandes, me-
diocri dilco pares, qui matutino tempore dehifcentes, noôlu illico flaccefcunt : unde no-
men accepiife putamus.

Cete rum ex feniinibusà Xovaro acceptis, qux amicis communicaveram, unica planta
infequente anno nata eft ornato viro Honefto Lopez, qux initio prodibat lîmili modo
quemTovarus refert, deinde multa longa farmenta proferebat, perticx (quam me mo-
nente juxta fixerat) multis fpiris &nexibus fcfe circumvolventia, ^ tenellos veluti fpina-
rum aculeos,prxfertimcircaarticulos,generantia,qui nihil aliud erant quam radicum
rudimenta, ut in plerifque plantis,puta mayzo, harundine ,&aliis quibufdam fimilibus
interdum contingere videmus, qux haud dubiccomprehendiffent, fi quis terra obruilTet.
foha habuit valde viridia, convolvoH foliis fimilia, fed longiora, & pleraque hederaceo-
rum foliorum inftar angulofà,atque in longum anguftum mucronem definentia,ut fmila-
cis afperx folia ; florum quidem gemmas ferre incipiebat, fed perfici nequiverunt,quia
prematura: pruinx totam plantam corruperunt.

LI Q^v O T exoîîcosfinBtis mittehat ad me îacohm lat eau^ quum
tntellfgere^ meExotkorum HiHoriarA fer there,ut quant umpoßet
ff^eos conatm etiam in bac materia j u\'varet, fed quos spruit er hmos^\']am^
anti videram ^ defcripferam^^.

Binos igitur illos, quos dixi mihi antè non fuiffe confpedos, cum binis alus aliunde ac-
^ptis,in tabella exprinücurabam quam hxc fubiicio.

dabat, binas uncias cum femiffe longus erat, iic.Pi«««»»
quatuor in ambitu craffus, cineracei coloris,
quem aliquo operimento tedum fuiffe arbi-
trabar: in quinque partes dividi poffe, vena^
per longitudinem dudx indicabant j alioqui
eminentibus aliquot tuberculis inftar veficu-
larum,obfituserat, quxaperta, inanesSiin-
xquales lacunas oftendebant fpadicei coloris
S>ù fplendentes, quafi fernen aliquod conti-
nuiflcnt : valdè durus autem erat is frudus,&:
adftringente facultate prxditus.

Alter, prorfus orbicularis erat formx, Tmamiu
quatuor enim unciarum erat ejus ambitus,
five à pedieulo circumferentiam metireris,
five medio corpore;corio five cute tedus co-
loris ex aureo flavefcentis, ut exiguum auran-
tium malum reficcatum videretur,Gdo ta-
men nervos fatis craffos à pedieulo ad fum-
mum frudum omni ex latere dudos habcbac
(ut hac ratione inter exoticos frudus nervis
diftindos, de quibus cap.X.hujus hbri egi-
mus,reponipoffet) eorumque nonnullos ge- \' \'
Ç ^ minos,alios quaternos fimul jundos, alios

gulares : valdè autem levis erat, quia reficcatus : brcviter omnes notas habebat mali au-
ijyprxter illam nervorum diftindioncm. Vndehabuiflet,quove nomineappellaretur
uterque frudus, qui mihi concedebat ut defcribercm, nihil adfcribebat.

mclm III. T E R t ^ V s, non valdè abfimilis erat illi frudui quem immature ficui firailem efTe fcri-
bebam lib.i. cap. xi.cüm forma, tum magnitudine bicolore : etenim durus erat &c foli-
dusjlevistameniejus color ex fufco cineraccus,albis maculis afperfus-, nec alia ratfonc ab
illo difterre mihi videbatur,nifi quod bic graciliore pediculoelfct pra;ditus: an verô plures
iauno ramulo ha:ferint, ut illi,ignoro,quia fingularem accipiebam.

A R T V M, m.ihi donabat Amftelredami anno reparata! falutis humane millefimo
fexcentefimo,Ornatifiimus&perhumanusvirHenricusabOs, Theodorici frater, Am-
ftelredamenfis civis. \'

Orbicularis autem parnè is erat formas, quatuor verô uneiarum ejus ambitus ;Corticc,
five vcriiis putamine quidem duro, fed non valdè cralTo tedus, qui fupernâ parte lacvis ^
fpadicei coloris, infernârugofu.s&: fufcus, nucis Cypote ferè infi:ar; nucleum contincn»
durum, foris fufcum, intiis album, non ingrati faporis, eâ parte quâ levi putamine tedus
fuerat, fi:riatum, alterâ prorfus rugofum.

\'Exotkî diqtiotminoresfiti^m^ ([nos ClV^BernmdmFahdmm
cvclméidomhat,<^el mihi concedebat ad defcribendum*

IAu ad eos minores exoticos fru^m "venio^ quos CL V. B er nar dus Pa-
ludanus (prêter iüosquorum hiUoria \']am fcripta) aut mthi donabatj
aut ?nutuo concedebat^ ut defcriberepojfenu : eos quia nulla certa feriez
commode dtHnbui pot erant, in unum caput congeßmm,

P RI M V S; gravis erat, orbiculata: pa:nè formse, planioris tamen & quafi compreflk,
rugofus, cineracei ferè coloris, durus & folidus, aquâ tamen merfus non fubfidens. Ejus
nomen, ut etiam fequentis,Paludano ignotumj nec ex qua Provincia utrumquc accepiP-
fct, fignificabat.

Alter, planus etiam erat, binas uncias longus, totidem latus fummâ parte, cordis (ut
vulgo pingitur) formam quodammodo referens,multis tuberculis eminentibus ina;qua-
lis, fufci coloris, levis, aliquantulum cariofus, quia immaturus colledus fuiffe videbatur:
an aliquo putamine inclufusfuerit, me latet,quia nullum petioli àquopependiffet, vefti-
gium in eo apparebat.

Hic frudus, prdine Ttrtm^va aquam conjedus, non mergebatur, licet fatis gravis,
& nucleum contineret,ut ex ftrepitu quem agitatus edebat,conjeduram faciebam, uncia-
lem fuperabat magnitudinem, metaî formam quodammodo referens, hoc cft ab ampla
bafi fenfim gracilior affurgens, cineracei ferè coloris. Paludanus ad fe miffum fcribebac
pro frudu Balfami Periiani : alterius tamen erat formas, & valdè ab eo difFerens, quem co
nomine ante muitos annos accipiebam, ( ledor ejus iconem inveniet in prima tabella
cap. xxviii. hujus libri)ut ex utriufque collatione cuilibet manifeftum efTe poterit. Si por-
rô uterqueconferaturcum frudu à Nicoiao Monardes Balfamo Periiano attributo,neu-
ter conveniet.

Triangvlaris formte erat ^turm, eminentibus tribus angulis, & fcifluras
oftendentibus, ex quibus, in ternas partes facilè dividi pofte, intelligere licebat : levis erat,
&: aqux innatans, nec imum petens, tametfi diuturno tempore in ea hsereret ,foris fufèî
coloris: an quidpiam interiore parte contineret, ignoro, quandoquidem confringere fum
veritus, quôd unicum illius generis haberet Paludanus : arbitrabar tamen pulpam conti-
nere; licet agitatus, nullum ftrepitum ederet.

B Acc^ cujufdam praegrandis ofiiculum videbatur ^mntta frudus, ipfi quidem &:
mihi ignotïE, fed quodformâ Oliv^e officulum utcumque referret, longè tamen majüs,
utpote fefcuncialislongitudinis, uncialis verô latitudinis, rugofum, folidum j nucleum
in fè cöntinens, ut ex agitati ftrepitu conjeduram faccre licebat.

V NC i A M craffus erat Sexttu frudus, fefcunciam ferè longus, formâ etiam oliva: offi-
culum quodammodo referens, major tamen, rugofus, Se veluti frequentiffimis tubercu-
lis obfitus, tribus nervis fecundum longitudinem diftindus, extremâ alterâ parte obtusâ,
alterâ verô mucronatâ, fàtis gravis, & nucleum aut taie quidpiam cöntinens,ut ex agita-
tione coniiciebam ;in aquam injedus, non mergebatur, Alterius frudus haud dubic
officulum,

S E p TIM V s prorfus orbicularis erat, utrique noftrûm ignotus, parvi mali, üvc aumn-
tii formâ, quatuor aut quinque uncias ambitu continens, levis, coloris fere cineracei, loli-
dus& éPui us, pulpam aut nucleum jam reficcatum continens ^ quoniam commotus Itre-
pitum edebat. „ .

Oct a ws frudus, orbicularis ferè etiam forma: erat, quem ànâutis ex Gumea re-
deuntibus fe accepiffernihi dicebat. TenUi porrô veluti membranâ conftabat, brevi p^-
tiolo pr^Editus. pxnè cineracei coloris, intus inariis, mfi qua:dam rugofa granula continuil-
fec, ils quae m Solano manico ma)ore, five Datura confpiciuntur^ non valde abhmilia : in-

N ONV s frudus erat pentagonus, veriùs frudus officulum dicendus, uneiahs longitu-
dinis, quod ex quinque veluti oblongis telfellis compadum,quibus fublevati^,longus nu-
cleus in fingulis apparebat, fed inanis & membranaceus dumtaxat : totum ofliculum tu-
benbus inanibus erat obfitum. Illud unicum habebat, ôc quidem vetuftate quafi at-

0 ss I cvLo MYrobalani,neque magnitudine,tiequeetiam forma difparerat Vecr
THtu frudus, cum fuo officulo ab una parte hexagono, vel heptagono, nervis oblique per
univerfum difperfis : is autem nigrâ cute venus quàm pulpâ tedus erat, acidi faporis : ofli-
culum autem duro putamine conftabat, in quo nucleus ex rubro fulvefcens, non inlipiclt

putamine aut nuce alîquâ conclufus fuiflè videbatur, folidus tamen &: fufci exterius colo-
ris, interné albus: non ingrati quidem faporis, fed acidiufculi,quem tamen vermicuh albi,
iis non diflimiles qui in ponticis five avellanis nucibus generantur, fed minores, valde ap-
petebant,ô<: brevi tempore totum erodebant. . ^ ,

1 s T 1 s ad junda erat filiqua tres uncias longa, licet interdum brevior repenatur, latis
gracilis, rugofa &c in^qualis,cineracéâcute conftans, qua: fecundum longitudinem m bi-
nas partes dehifcebat, multa grana continens plana,dura,colute^ granorum fere acmula.

De s c ripta hujiis Exoticomm Uiïïom aliquâ parte^mi
ad me ornâtißimm ^ir Wali-
chm SyverîT^onnuÛa qm anno m, d.
X c IX. de namu quibufdam ex Âme^
ma reducihm redemerat, additû et--
iam afpeUatiomhîis quas ah oAmeri-
cano quodam ex Vl^mapock oriundoy
çy- a nautis illa navigatiom adveôîo
inteüexerat.

Eo R v M porrô hiftoriam dividendam effe
ccnfui: nam quum inter illa fint fucci & liquo-
res, tum etiam quacdamplantse, potifïima au-

tern pars fruQus^de fingulis feoriim agendum
cxiftimabam : & primùm de frudibus\\ quia il-
lorum materiam hoc libro tradamus, quibus
dabimus xxi. caput hujus Secundi hbri : qua-
tuor verô in fubjeda tabella dumtaxat expri-
niendos curabamus , Bdrtfcc videlicet, K^TAYâ^
Oruhria^ÔLirofiot.

IL L o R V M igitur Primus Baruce appellatus,
admirabilis erat forniîe, in Guyana nafci fe-
rebatur fatis celfà arbore, Hura nuncupatâ. E
xnukis autem veluti nucibus uncialis magnitu-
dinismirabih modo fimul jundis&: connexis

micleum continebant cineraceâ membranâ tedum. Eum vcrè frudum tot nucibus fimul
jundis, & veluti in unum caput coadis interdum crefcere intelligcbam, ut tamqôam or-
bicularem clavam , geminum pugnum craflîtudine aequantem in multos angulos defi-
ncntem refcrre videatur. Hujus frudus nucleo, incolas uti dicebant, ad corpus vomitu
& alvidejedionepurgandum. \'

A r A r A frudum in ICahina crefcere, in arbore-ne an humiliore planta, non erat ad-
fcriptum . Erat vero uncialis longitudinis, cute verius quam putamine conftans, fatis dura
tamen,nigraque,longiorepediculo&ina\'qualinitens, ut plures flores inhafilfe videren-
tur- Incolxejus confradi & in aqua elixi decodo, maligna ulcéra lavant, adeacuran-
dum : aiebant etiam utilem adalvum emolliendam; quod de nucleo intelligendum ar-
biiCror, quo carebat frudus à Walichio acceptus : fed alium paullô poft ad me mittebat la-
cobus Garetus magis integrum , continentem nigrum nucleum filveftris olivae ma-
gnitudine.

O R V K o R 1 A, frudus arboris inWtapockmÇœnùSy lurma appellatione, quo ad curan-
da vulnera utuntur, hoftium relis jaçulis in bello inflida : frudus enim contufi vel con-
fradi fuGcum in vulnera inftillareferunt, ad eaconfolidandum. Planus autem erat is fru-
dus, pxnè unciam latus, & binas longus: fed contortus inftar filiqua: Cy tili legitimi, longe
tamen major, valdè rugofus, cineracei coloris, femen planum continens.

Binas uncias longus erat Cumae frudus, cujus jcon exprelfa eft in tabella proximo
capite fequente reponenda, unciam fummo capite latus, deinde paullatim ad infimuni
ufque gracilior fiebat, dorfo paullô elatiore, lavis, niger fplendens, tribus foraminibus
fummo capite praditus,uno fupernè,binis infernè. illum in pulilla arbore nalci ferebant,
cui nomen Aftfrr\'^wi»/\': immaturus autem erat: led plenam maturitatem adeptum, duplo
majorem afferebant; eumque fupra prunas toftum, mànducari ab incolis ad verfus capitis
dolores.

Waricoramori frudum, feeundum flumen Arriwari crefcere adfcriptum eratj
ad quam tamen rem utilis effet, ignorari. Binos autem fimiles accipiebam, ejufdem qui-
dem forma, fed magnitudine différentes : nam unus binas ferè uncias longus erat, alter
uncialcmlongitudinem nonfuperabatjuterque tereti rugofae glandifîmilis,adftrido-
ria facultatis, qui alio cortice five putamine tedus fuiffq videretur.

C R o p I o T,parvus rugofus frudus erat,non valdèdiflimilis fingularibus ejus frudus
articulis, quem Piper ^Ethiopicum appellant Avicenna effe putatur, magna acrimo-
niâpraditus, nigrumque femen continens,. ut Piper iEthiopicum. Solere autem incolas
cum frudum admifcere Tabaci foliis adfcriptum erat,quum illius fumum haurirevellent
ad capitis dolorem leniendum. Erant autem aliquot ejus frudus funiculo trajedi, utin
icone videre eft; quod incolas feciffearbitror ad eos commodius reficcandum, vel, utin
promptu haberent, quandoillis utendum..

D a b v r i. De hoc frudu prolixius agemus cap. xvi. lib, 111. fub Echinati folliculi ap-
pellatione, quem àvmuf^v antèacceperam, tametfi Walichio referente, ejus ufus ignotus
effet Americano iUi qui nomen indicarat.

P A R A p A R Phafeoli quoddam genus orbiculare,nigrum, fplendens, quod lobo indu-
fum fuiffe videbatur, ut ex hilo, quo praditüs, conjeduram fadebam. Plures fimiles fru-
dus per medium pertufos funiculo trajecerant incola, ut ornatusgratiâ, è collo fufpenfos
fub finiftrum brachium admitterent, obliqué torquis inftar fupra pedus recumbentes.

E R A w A y, Ricirii pufillum genus erat, quale ex Guinea etiam aliquoties advehi me-
mini. Eo porrô nonnullos Empiricos adverfus varios morbos uti, non femel obfervabam:
etenim quum vehementer purget, fuccedit illis interdum ex animi fententia:eam ob cau-
fam valde commendabant, & tamquam peculiare fecretum fibirefervabant,

Anacok ufum ignorabat : erat autem phafeoli genus binis coloribus diftindum, ru-
bro & nigro. Ejus mentionem fecimus cap.XLi.lib. v i. noftra Rariorum Plantarum.
Hiftoria, &:fademus adhuccap.xï.lib. m. hujus Exoticorum Hiftoria.

Tacori, folia erant in Kayaaa & Wiapock nafcentia; arboris-ne verô, an alicujus aîte^
rius planta, non erat adfcriptum : Draconis tamen arboris, cujus hiftoriam primo Rario-
rum Plantarum dabam, foliis valdè fimilia erant, cubitalis, vel etiam bicubitalis longitu^
dinisjuncialisverôlatitudinis infimâ parte,deinde paullatim in mucronem gracilefcentia.
Incolas aqua macerate dicebant, contundere,& in tenuia ftamina diducerelini autfèrici
inftar; quin & funes ex illis torquere ad tigna in fuis fabricis colliganda idoneos. An alte-
rius fit apud illos praterea ufus, ignoro.

X O TIC O S etiam alïos quofdam puBm mihi communicahat hone^
\' ßm vir VrlUelmm Tarduynm^ quibm^ tametß diverßßnt generic^
feculiare tarnen caput donandum cenfebam-i quia cum priorthm commode
con]ungi nonpoterantj.

Horum autem tres priores in tabella exprimendos curabam cum fruäu
luperiore capite fada mentio, & hîc adponendam cenfebam.

tamen parte felTilis quodammodo planiör,
altera in orbem alTurgens, creberrimifque fub
nigra fplendenteque qua tegebatur cute, five
membranaj quaquaverfiim velut fiilcis diftin-
(äuSjinfiiar nucis faufel five arecx fiio involucrö
exemtx, cui etiam fiibfiantia non videbatur
adeo diflimilis : verum longe major, nec adeo
turbinatus. Gravis erat, cortice fufco prxdi-
tus, eoque quem dixi modo fukatus; interna
pulpa five fubftantia, dura,candicans,falfi initio
faporis, deinde adftringentis.

Similes etiam accipi&bäm annis millefimo
quingentefimo nonagefimo odavo eum in-
fequente à lacobo GaretO; oflendebat fimiliter
CI. V. Paludanus, quem ex Orientali India ad-
vedum dicebat : fed omnes nudi,&: cute illâ
five membranâ nigra deflituti, prxter poftre-
mum qui ä Gareto mittebatur.

Alter, uncialis erat longitudinis, fed offi-
cuium frudus veriiîs quam frudus, orbiculari
pxnè formâ prxditum (nifi qua parte frudus
ipfe quo continebatur,c pedieulo pependerat,
& extimâ , qux aliquantulum mucronata )
trium ferè unciarum ambitu, fufci coloris, du-
rum, & perpetuis tuberculis obfitum (qux pidor non expreffit) in quo tamen apparerenr
veluti triangularis formx veftigia in utraque extremitate, folidum, grave, aqux tamen in-
na^ns,nec fidens, etiam fieâmergatur. E Guinea allatum fignificabat. ,

T E R TI o, duarum unciarum cum fcmiffie erat longitudo: qua parte autem latiffimus," j j ^
uncialis aut paullo ampHor latitudo, forma nonnihilconvexa,ddrfum elatum & afllirgens, WiU^rl
ardius caput, infima pars in mucronem definens, cineraceus color, craffiores eminentio-
refque nervi à fummo capite ad infimam partem per dorfum excurrentes tantâ arte ex-
preffijUt humanâ induftriâ fculptos quis arbitrari potuiffet : alio autem cortice teduni
juiffie verifimile eft, qui affiduâ à fludibus marinis in littore volutatione attritus fuerit:con- ,
abant veto illi nervi ex fibrofa materia, quemadmodum infima pars nonnihil attrita fi-
em faeicbat. Ad nucis porrô C»»^»^ (qux inter frudus à Walichio acceptos fuperiore
cap. defcripta) formam valde accedebat, excepta illâ nervorum eniinentiâ, tum etiam co-
lore, qui in cr«»^»? prorfus ater erat. Propter affiiiitatem tamen quam inter cos frudus
videbam, Cmaf^e etiam iconem in eadem tabella expfimi curabam.

Q v A R T V s, exilis erat, femunciam nlagnitudine non fuperans, exigux & immaturx
nuci Faafelnon valdè diffimilis, exalbidi coloris,calice prxditus quatuor fquamis confian-
te, continens aliquot grana fufca, rotunda inftar piperis nigri, fed valdè rugofa, quiafoffi-
tan immatura, intus alba, ^icris faporis. An Brafma apud Dioicöridem cap. De Pipere ?
^ NT v s, triangularis erat formx, femunciahs etiam magnitudinis, exaibidi colo-
ris, tenuique membranâ tedus, Cardamomi Officinarüm frudum perbellè referens,con-
Unensque multa grana inxqualia & rugofa, cineracei foris coloris, intiis albi, omnia in
globum congefta,fatis validi & gravis odoris Sc acris faporis,qui breviffimö Sc vix apparen-
te petiolo plantxinhxferat,calice tribus foHolis eonftante inclufus. Qui mitcebar, Cori-

fulem fu^eurbisunümcxÏiisfrudibus ediiTe fcribebatjex cujus efu morbum contraxiflèt:
quas adeô caufa fuit, ut gfanùm leviter dumtaxat guftare vellera,nihiIo minus (an ex odo-
re,an verô ex deguflatione acciderit, ignoro) caput mihi dolere caspit, haud dubk: pejus
mihi accidiiTet, fi devoraffem.
li\'fmdl\'n N V D V S omnino, & variée forms erat Sextus, quem lobo inclufum fuiffe arbitror : et-
\' ■ \' enim nonnulli plani erant, & quafi quadranguli, alii oblongiorcs, bc altera parte obtufi, câ
verô quâ fe mutuô contigerant, comprefîi, omnes tamen foris rugofi, nigncantes, & can-
dicantibus quibufdam venis diftindi,in binas partes dividui,ut reliqualegumina: fubf^an-
tia autem interior fubfufca&: fblida, & ejus fapor etiam adftringcns, perinde ac frudus
Coles, quem cap. VII. lib.iii. fequentis defcribemus.

SePTiMVSjCxGuineaallatus,quofeà nauta donatum fcribebatofîîculi mefpiliap-
pellatione: quod fane ab illius forma non erat valdè abfimile, praefertim prasgrandium
îîiefpilorum (qualia nonnumquam odo vel novem uneiarum ambitu videre memini)
veriîm non fcabrum utillorum,at la;ve, fpadicei coloris, in medio nonnihil tumens,&:
paullulum ab uno latere fcabrum & fubalbidum. Honeftiffimus vir Francifcus Peninus,
fimilia etiam mittebat anno nonagefimo odavo fupra milléfimum quingentefimum,
recens allata ex Guineâ ab ipfius jBlio Petro,afferente mali, efuiapti, femina effe. Is autem
infequente anno in Guineamdenuô profedus, paullôdiligentiiis hunc frudum obferva-
bat, utineunte anno millefimo fexcentefimo intelligebam. Porrô, ipfo referente Lata
(fie illum frudum appellabat) exigui pyri efl magnitudine, magis tamen rotundus,coloris
ex aureo flavi, interdum etiam rubentis inftar pomi, tenui cortice prasdicus, qui detradus,
in tenuia ftamina fili modo abit: fapor cum dulcedine adftringés,ita ut os valdè refrigeret:
eam ob caufam Lufitani iftîc degentes in febribus ardentibus exhibebant : ipfam pulpam
effe dicebat coloris aurei faturi ad rubrum inclinantis, lentam nonnihil vifcidam. Sin-
gulos autem frudus, quina officulacontinere furreda,quemadmodum mefpila,eaque
icparatim tenui involucro teda, fericocrudo candido fimili. Nafci in arboribus pyro fi-
milibus,humanam tamen altitudinem non fuperantibus,cujus folia ex atro viridia effent,
pyrique foliis magis orbiculata.

STEN DEBAT mihi T^heodortiS C lutins, dum vivehat, aliquot
exoticos fi uä us i inter quos hinos \'vtdebawyquos nondum defcnpfe-
ram: illospeculiari capite deferibere volui, c^ in tabella exprejfos leäoris
oculis fubiicerc^.

P RIM V s, quem è Guinea allatum dicebat,
pruni ferè magnitudine & formâ erat, duas pîe-
nè uncias longus, fefcunciam latus,infimâ parte
mucronatus,cortice, five ipfo corpore fàtis craf^
fo,&: veluti fungosâ materiâ confiante, foris
aliquantulum rugofo, fubfufco colore, inter-
ne cavo 6c pulpam quandam continente in glo-
bum convolutam, albicantem, friabilem ,infi-
pidam, in quâ tenella quidam femina.

Alter fefcuncialis erat longitudinis, un-
cialis craftitudinis, cutaceo putamine praeditus,
cineracei foris coloris, interné multis fibris con-
ftans,,p£Enc inftar involucri nucis Faufel, five
^ Arec£e,infernâ parte veluti gemino&duplicato

calice munitus,extîmâfîvefupremâmucronatâ: nucleum five veriüs nucem continebat
nigram, valdè rugofam,duram,faufel non diffimilem,ad cujus genus non ineptè referri
poffe arbitror. Similem deinde aliunde accipiebam, cujus officulum erat durum, nigrum,
multis villis obfitum, nucleum cojitinens rugofum, durum, mfipidum.

Tnter ExotkoMmam anno à ChnBi nathitate mïüefmo fex"
IcenteßmoPrmoex Orientale JnMa adveBi fuêre .fmîer eos quos m
certa^ cUjfes dtBrihuere foteram, quatuorvtdeham, q^^tante nondunu
confpeät mihißeran^.qmsfecultari capitedefmbendosexiHtmavhCT

P s. 1M v s , turbinatus erat, pyrique for-
mam semulabatur, binas uncias cum femiffe
longus,quatuor cum fcmilTe ejus ambitus, le-
vis tamen , rugofus, prorfus niger, adeo duro
& tenaci corio tedus, licet non valdè denfo,
ut difficultcr cukro ,nifi malleoli vi adaäo,
aperire pofTem : apertum binas cellulas habe-
re deprehendebam membrana quadani fufca
ôi fplendente diftindas, in quarum fingulis
nucleusbifariamdivifus,media etiam inter-
currente membrana, quemadmodum ferè in
nuce jugknde : totus nucleus fitum vetuftate
contraxerat,&: initio quidem nullo manifefto
fapore praeditus videbatur, diutiufculè tamen
in ore retentum , quandam acrimoniam ha-
bere, &: tandem fauces quodammodo urere,
comperiebam.

Alter binas etiam uncias cum femifie
longus erat, minvis tamen cralTus -, nam ejus
ambitus trium dumtaxat unciarum, lazvis to-
tus,fpadicei cum cineraceo mixti coloris,in
longum mucronem definens, fragih cortice
conftans, qui an alio operimento tedus fuerit,

me latet: pulpam autem continebat nigram ,
in qua ofticulumlatebat unciâ magis longum, Âr fnmmâparte inunola-

, Paauwius,primarius in AcîdïmiaLugduno-Batava artis ^ed^. ^ ^^
Simplicmm medicamentorum profeflbt, atque Academicihort . rxtect ^
dus paullo lonmor erat unciâ, tnum verè unciarum ambitum iq^ ^^ ^^

culum vel nucleus inclufus, quia agitatus ftrepitum edebat. «cintres ccllu- fruam ex«t.

s tos quîdemfiuâm haheham, ante quam Sxottconm Hifloriam
, fcrihere inciperem : fed quum in clajfes eorum qui hoc S ecundo hbro de-
fcrtptî^propter dtßmtlitudmem commode diïîrîhui tjeqmrent,poB eos qui
iam defcrîptïy Peculiar i capite coÜocandos putabam^quod illorum hïBoriam
pr&cederdt^ qu^in ante multos annos e^vulgahamus.

P R IM V s, fefcuncialis erat longitudiriis; binas uncias aut amplior ejus ambitus, duro,
inaquali, rugofoque cortice conftans, fufci coloris, gravidus ,hoc eft, alium frudum vel
ofticulum five pulpam continens, nam agitatus, ftrepitum edebat ; quid verô contineret,
me latebat initio, quia, quum unicus mihi effet, corrumpere nolebam : fed alium limilem
poftea nadus,aperiebam,&: nucleum contiuere deprehendebam, crafTum, ejufdem cum
ipfo frudu forma, cavum intds & inanem, fubftantia tamen fufca conftanteni, fapore
qualivetufta& rancidaamygdala.

Eum porrô cum quatuor proxime lequentibus in una tabella exprimendos curabam,
quam hîc additani volui.

A LT E R, ej ufdem erat cum Primo longitu-
dinis óicraffitudinis, non quidem in rotundi-
tate oblongus, ut ille,fed angulofus, cortice in-
aquah valdè fibrofo, cineracei foris coloris,
interné fufci,levis, aqua dum eâ mergebatur,
innatans, nucleum continens prorfus rugofum
(quia fortè ante maturitatem ledus) & fub-
ftantia rufefcentis, adftringcntifque faporis.

T E R T IV s, orbicularis erat forma, uncias
pané tres ambitu comprchendens, lavis &:
perpolitus, fpadicei coloris, fuperna parte exi-
guo mucrone (veluti glandes) praditus, infer-
nâ, veftigio quodam, cui pediculus inhafiffe
videbatur, levis aqua innatans, t.ametli nu-
cleum aut pulpam contincns,ut ex ftrcpitu de-
prehendebam.

Nec jam defcripto valdè diffimilis erat
£hiartuSy paullô ramen minor, & oblongior,ta-
metfi etiam reperiarur ejufdem cum illo ma-
gnitudinis: corticem verô habebat durum,pa-
né inftar putaminis nucis pontica,fufca tedum
cpidermide,internam autem partem cincracei
coloris: aqua merfus, non fubfidcbat,fed inna-
tabat, licet nucleum contineret avellana non
minorem , cineraceum , rugofum ob vetufta-
tem, non adeô folidum ut primo intuitu apparebat, fed qui cultello facilè fecaretur, fub-
flava carne, five fubftantia, qua manducata, fatis acris deprehendebatur.

C^i NT vs, aqualis fcrè cum r^w erat magnitudinis,^ fpharicaetiam forma,pu-
tamine conftans quali nux juglans, firmo, fufci externâ parte coloris, interna fpadicei, qui
in tres aquales partes dividcbatur,& internâ parte in tres veluti concamerationes vcl lo-
culosfcparabatur,inquibusfingulariagrana,malorum vulgarium feminibus non valdè
diffimilia.

Se XT vs,fefcunciam longus, media parte cralTior, extremis gracilioribus, qui èmultis
fibris contextus videbatur,fed adeô firmis, ut fruftra cukello-aperiretentarcm ,coloris
fufci; pelle tamen fpadiceâ, lavi & fplendente tedum fuiffe, reliquia quas adhuc retine-
bat, indicium faciebant : atque licet non adeô gravis videretur, aqua tamen nierfus,
fubfidebat,

1 N TE R Aromatum Tripoliallatorumpurgamenta fuerat inventusi\'tr/\'Z/w^^^cum-plu-
ribus quifquiliis nec magni momenti, ut^parvis phafcolis varii generis,exiguis ricini granis,

Lachrimx lob vulgo appdiata! feminibus, olivarum officulis^S^ fimilibos. îneraiitetiam
Xylicapituium integrum cum luo tomento Sifeminibus, Abhel frudus, nucis unguenta-
ÏÏX geîîus à nonnullis O\'AebeMpcf^e nuncu^ütum : ad quam nucem h^c etiam commode
referri pofiic meâ fententiâ. Etenim valdè ilii fimiîis erat,quam olim Granatas in Hifpania
è Pennon de Velex in Africa recenter allatam anno m d l x v. mihi donabat llluftns Vir
Dn. Didacus à Stunica, Iliuftriffimi Ducis de Bejar nepos, & in fupremo illius urbis Sena-
tu Regi à confiliis, fed minor, magis orbiculata,fpadicei coloris cortice,coque con-
ftans, atque veluti m binas partes fedo. An vero alio cortice , five involücro tedafuerit
hazc nux <;ut verifimile eft) me latet: alia tamen addita erat minus cralTa, fed paullè oblon-
gior, neque adeô fpadicei coloris, qua: media ex parte teda eratfuo involucro nigfo & ru-
gofo, cui petiolus adhuc inhicrebat, quo in ramo firmata fuerat.

OcTAvvs,lobi quodammodo formam habebat, de uncialem longitudinem iüli figuram ^raa. »#.

quafi exprimens, gracilis, cineracei coloris,aliquot grana (utexinvolucri rupturâ appare- vui.
bat) fatis craifa cöntinens fpadicei coloris,la:via, ab altera parte plana, infipida, vieta,&; ve-
tuftate evanida. ^ ^

N o N v M è Brafilia delatum ferebant,fed nullo nomine infignitura,fernen venus quam vma. mfi.
frudus: nam pinea: nucis nucleo, nec formâ nec magnitudine valdè abfimihs erat^glaoer, ix.
coloris ex flavo fpadicei, fatis lento cortice conftans, interna parte hirfuto. Sc duram ex-

, Huic commixta erant Ricini grana adeô exilia, ut illis minora videre non memmenm:

D E L A T V s fimiliter è Brafilia dicebatur quem pro Dm^^ fracJfi mittebant:fed arboris
ex(?remcntum aliquod inftar galls veriûs nuncupandum cenfcbam,quàm frudum: limili
enmi materiâ conftare videbatur: & gallas fimilis psnè forms videre mcmini. Vncia au-
tem minor erat, quinque angulis velut alis conftans, fupernâ parte aliquantuluin protube-
rans, & à centro dudas habebat quinque lineas ad extrcmos ufque angulos : inferna lon-
gior &rat, fenfim gracilcfcens ufque ad fedem, quâ rarao inhsfiiTe videbatur.

ARBORisne an frutids alicujus fuiiTet ramulus cura fuperioribus repcrtus, cuipo-
ftrenvim locum daraus, quemve florem tuliftet, ex ficcato difficile erat judicare: aliquam

tamen\'afiinitatem habere videbatur cura illis ram ulis, qui incoronariofrutice, ßve Syrm-

ga à vulgo Herbariorumappellata.odoratos albos flores, racemi inftar compofitos qumos
aut feptenos ferente, nam ejufmodi ferè capitula habebat, odo exilibus ftriis notata, qus
m binas partes ooftclli aviculsin modum dividebantur, contra quàm m coronario frutice,
cujus capitula in plures particulas divifamuUu autem fernen continebant,fed marna erant.

I A C O b V s Cuelenerusjvir ornätiflimus,& CommiflariUs ineâ nave cui nomen Amfteî-
e amum, illius claflis, qus in Indiam Orientalem ablegata, quique cura lacobo van
c \'\' ^ Chrifti nativitate millefimo fexcentefimo tertio rediit, qusdam exotica
^^ ƒ rebat; & inter illa frudum quendam, quem nautsab efiedu mafk pruymkem.hoc eft,
cua live inlana prunula appellârunt, ego nuces dicere maluiflem, quia majorem fimilitu-
tin ^^ nucibus habere mihi videbatur, quàm cum prunis, nifi ab ofliculo, quodcoii-
cont\' filvcftribusin fpinisnafcentibus non diflimili,appellationem fumendam eflc
offî^f? ^^^Â ^^^"^^utem frudum in fubjeda tabella exprimendum curabam cum fua

Erat porrô hsc Nux prorfus orbicularis for- nacês infanâ
ms: nam ejus ambitus, five à pediculo per longitu-
. dinem, five per tranfverfum metireris, paullô plus
quàm binarum uneiarum erat; putamine non valdè
denfo, fatis tamen firmo conftans, foris fubfufco, &
non Isvi, internâ autem parte fpadicei coloris Sc Is-
vi, ofliculum membranaceum cöntinens nigra qua-
dam pglpâ tedum, pruno filveftri nec formâ, nee
magnitudine abfimilem, infimâ & fe.fiili parte, qux
petiolorefpondebatjalba macula fatis ampla infigni-
tum,fubquo nucleus cineracei coloris duriufcalus
utebat: ipfà nux brevi cra^ulculoque petiolo prsdita erat, quam maxima ex parte fingu-
^ \' E 5 larem,.

îarem , internum autem geminam fimul conjundara nafci intelligebammariîorcccmfi
magnitudinem arquante, cui folia eflent longa angufi:a,mali perficx foliis non diflimilia.

Ce t e r v m oGcafionem, cur ifl:um frnäum facuuni five infanum nautce appc^larinr,
prxftac ut Ledor inteîligat ex ipfius lacobi Cueleneri narratione icripto comprehenfa
Ycrnaculo fermone,& ad me mifià; quam fic Latinam facicbam.

Duodecimo die Odobris anno à nato Clirifto millefimo fexcentefimo primo,poft lon-
gos errores,tandem fingulari Del beneficio in Sinum quendam appulimus^fitum undecim
gradibus&: quadragintaquinque fcrupulis ab iEquatore verfus polum Ardicum. ïneo fi-
nu, prunorura quoddam genus reperiebamus, quo cercopithecos (qui iftîc valdè fréquen-
tes) vefci confpiciebamtis : noftri nautse, qui alioqui alimentis non abundabant, id obfer-
vantes, liaec pruna etiam legerunt comederunt, nec eâ re contenti nonnulli, ipfa frudus
€Hr fie appel\' ofîîcula cum nucleis in aqua maccrata coquentes,vorârunt: quotquot autem voraverant,
i\'m, capitis vertigine & mentis alienatione córrepti funt, mirafque imaginationes habuerunt,
pro natura:cujufque temperaniento:unus enim arbitrabatur in fuo cubili feu fponda,sedes
fabricari ad coquendam cerevifiam commodas ; & quotquot propter ftabant copellabat,
dicens,Videte<}uid ifta vetulain meo cubiliagat:. alter finguîosconvocans percontabatur,
an pifces emere non cuperent, fe enim cepilfe omni coloris genere praeditos : tertius in fua
fponda jacensconquerebatur fibi de toto corpore carnes detrahi : quartusvociferabatur^
ingentem navem in fuo cubili fabricari : quintus etiam in fua fponda jacens, quatuor aut
quina murrhina vafàconfringebat, dicens, mukös homunculos iftîc adefiè qui ejus fpon-
dam occupare conarentur: fextus nauclerum compellans,Videsne,inquit,diabolum in ro-
ftro navis fedentem & pifces captantem? feptimus affirmabat fè per navis alvum ancjhoras
in imo man fixas confpicere: noftri Naucîeri filiolus ad patrem accedens. Chare pater, in-
quit, plurimos homunculos per ruum nafijm curfirantes video; fie ut ipfe pater cum quo-
dam mctu admirarctur: quibus porrófomno induigerelicebat,ftatim ifta.-rerum imagines
evanefcebant: nec defuerunt, qui per triginta fcx horarum fpatium, imo per integrum bi-
duum dormierint: fuerunt etiam qui alvi profluvio correpti fint. Eiufmodi & pierxquc
zlix imagines iis contigerunt,qui nave Amftelredamum appellata vchebantur, quas nimis
longum efletreferre: inter reliquos autem nautas, Angl us quidam ,m cxlum fufpieiens,.
illud apertum fe videre aifirraabat,altaque voce inclamabat, O Domine telubens fcquoir,
variifque fuis geftibus,rifi]m omnibus qui circa ipfum erant movebat: nihiIominus,fempei\'
in cxlum fufpiciens, progrediebatur, ut parum abelTet, quin in mare prokbcretur,nifi qui
A ipfi^dftabantjdetinuißent. Hadenus Cuelenerus. Qux quum ita fint, mirarineccfie eft ,,
unius ejufdemque frudus manducationem, tot tamque varias imagines m hominum ce-
rebro poîuiflè pârere.

Alteram nucem quxin tabellaexpreffa-,eodem anno Amftelredami paullóantè
accipiebam ab ornatifiimo humaniflîmoque viro Henrico van Os,ejus urbis civereratque
fpadicei coloris, Poncicx nuci non valdè abfimilis, unciam longa, ejus ambitus unciâ
paullo major, feffili five infimâ parte anguftior, extimâ craflîor, & veluti decufllitim for-
mata, dura, folida, nec ullo motu ftrepitum edens : an aliquo calyce excepta fuerit, glan-
dis aut avellanx inftar, melatet, necisfciebat qui illam mihi donabat:nam mter aromata
illo anno adveda fuerat inventa.

T e rt ia m quandam nucem, quiîm binas fuperiores defcripfifrem,oftendebat mihi
ornatiflîmusvirChnftianus Porretus, planam, cineracei coloris, formam cordis, ut pings
folet, referentem, Se quibufdamlocis tumefcentem, eamque adeo lento cortice conftan-
tem,ut maxima cum diffieultate aperire polfem , adobièrvandum quid continerec : repe-
ïiebam autem fub eo alium corticem,non minùi lentum fuperiore, fubfiavi coloris,tegen-
tem nucleum candicantem, falfi faporis, involutum rufcfcente membranâ.

Ahum prxterea frudum, unciam longum, quadrangulum, lateribus ahquantulum de-
preflis, prorfus nigrum, mediâ tamen ex parte tedum tamquam membranâ foris miniatâ,
frudui firmiter inhxrente. Quo autem nomine appellaretur, cujus Ve pkntx cfTct, aur
qua in regione natus, intelligere nequiverat. ^

IA M ad eos pamos exoticos fruBti^vemendum^^ quorum Hiïîoriatfu
mte vigmti annospMicam faciebam : tT i^^tim ipfum ordinem^ c^uitunc
ohferuatHS^fequendum ^ retmendum cenfeham ^propter tabellas ^quthm
imerdmpiuresfuämjiq^dtßmiles^expreßifuerunt^^

VI Generofum equîtcm Francifcum Drake in navigatione illâ quâtotom or-
bem circuivit, comitati fuerant, reduces anno odogeiîmo fupra millelimum
& quingentefimum, frudus qUofdam glandibus non valdè diffimiles referebant.
Eorum aliquot anno infequente Londini nancifcebar cura & diligentia dodiffimi & hu-
maniffinii viri Richardi Garth Cancellariae Londinenfîs Primicerii, atque perhumani ho-
neftifiimiqueviri Hugonis MorganiSereniffima: Reginas Anglian EiizabcthsE pliarmaco-
pœi, qui à Drake Comitibus impetrabant. Eos autem frudus tum temporis in adpoüca
tabella exprimendos curabam.

Drake porrô cum comitibus in defertam
quandam, & mukisaltiffimis arboribus conil-
tam infulam appellentes, aquatioiiis &: virium
corporis fame afflidi reficiendarum causâicel-
fiflimas quafdam in ea arbores quercu majores
interafiasreperiebantfoliis laurinis prasditas,
craflisjfplendentibus,in ambitu mifiimè ferra-
tis, oblongiufcuhim frudum, exiguis iligneis ^
glandibus fimilem fcrences^nullo tamen caly-
ce (ut affirmabant,nam ipfe aliquos eorum
percontabar)inclufum,tenuicorticc cineracei
colorisjinterdum etiam atrijtedum,nucleiim-
que continentera oblon.giufcuIum,candidum,
nullo manifefto fapore fquiaprse ficcitateinduruerat)pr^ditura,tenui membrana involu-
tum. Illum autem tametfi fame valdè premaite deguftare verebantur,quia ipfis ignotus,

Poste a vmô in Beretinam infulam alterivicinam pervenientes,fimilibus arboribus
abundare deprehendebant, Ôc illarum frudum minimè perniciofum, fed edulem effe, ab
incolis edocebantur. Eo deinde, moi e leguminum elixo, aut in farinam trito, & puitis
mftar infpiffato atque codo, alterius cibi penuriâ, ciim iftîc, tum m. navi famein fubleva-
oant. In Moluccis autem Infulis banc arborem etiam crefcere referebant.

CEL E B R E M etiam per univerfàm Americam, muîtique ufus frudum Cacao sppel-
latum, Peruanse provincie litora legentes,fecum fumebant,&aliquot adferebanr;
atque ab ipûs paucos frudus accipiebam : cujus frudus quum luculentadefcriptio
extet apud Ben2onem,qui miles aliquot annis novi orbis provincias peragravit, ipfius ver-
ba, ut ab Vrbano Galvetone Latina fada funt, hîc fubiicere libait, cum tabella, in qua
frudus me curante expreffus.

IN Nicaragua novi orbis provincia pomi powp.Njw-
quoddam genus peculiare eft , neq. Hifpanio-
\\x, neq. ulli alteri Indias parti concelTum. Pyri
noftri fermé eft fpecie,ligno interiore rotundo
nucis craffitudine, Ôc dimidio amplios, optimi
jucundilîîmi faporis : arbor procera exiguis
foliis veftitur.

Hifpani quum primum eam provinciam
, fubegerunt, propter uberrimam omnium re-
rum ibi repertam copiam, illam Paradifum Tm&fm
Mahumetîs nuncupârunt. Duo inter cetera hulmmern .
fert hxc tellus, nulli pr^eterca îndias regiôni
concelfa, excepta Guatimaîa Hondurêfis pro-
vinci2E,&:Mexicifinibus,totoqucnov^Hifpa-
ai^ traau. Vnum,pavQnum quoddam genus eft, qui inEuropam tranilati,vulgô Gallmce
Jtftpjcie voçantur. Altejrym, id quçd Cacavafe appellant, quod mo.»eta: ufum illis prasbet.

cac4V4te,fi- Id fert.iïbormodica magnitudinis, quae nifi calido loco,Ted opacovîvicmaîn fimuîàc

Mcohijto\' eft, contabefcit. Itaque ferè in filvis umbrofo & liumido loco feritur: ne-que id

fatis,fed juxta ejus generis arborem, aliam editiorem plantant : qua fimul ac adofefcerc
capit, ejus cacumen ita Goncinnant,aptantque, üt adukaea arbor Cacavatem inumbret,
dcfendatqueabaeftujutfolismdiis ladi non poifit. Frudusamygdalarum fpecimenrefe-
rens, filiquis quibufdam,velut cucurbitis includitur, craffitudine & latitudine cucumerisi
annuo fpatio maturefcic. Maturas eas ubi legere, exculfum folliculis frudum, fuper fto-
reis expaifum ad folem exponunt, donec humorem exfudaverit.

Potum ex eo confeduri, in tefta fidili ad focum exficcant, mox lapidibus quibus pinfi-
tur panis, contufum & commolitum,fufumque in pateras (qua cucurbka fpécie è certis
arboribus per omnem Indiam nafcuntur) paulatim aqua- tempérant,atque interdum paul-
lülopiperequali vulgo utuntur [Axi imdligtt^quoà\'vnigo H^ïy Brafilianum âffiUant^ con-
diunt,coque in potu utuntur. Porcorum ea verius colluvies, quam liominum potio.
Ouum eam provinciamperagrarem, plus quam integrum annum, ab tali loraabhorrui:
feï quum vini copia mihi non elfet, ne femper aquam bibere cogerer, alios imitari didici.
Ea ccelia fapore aliquantum amaro, fatiat& réfrigérât corpus, minime tamen-inebriat.
Hkc pracipua &: cariftima merx earum regionum eft : neque quidquam aliud Indi majo-
ri in pretio habent^ ubi quidem in ufu eft. Hadenus Benzo.

1 Amygdala porrô fuo putamine exemta, hic frudus prorfus fimilis eft, tcnuiquc mem-
branâ tegitur,nigrâ, nucleum continente, qui in binas aut ternas partes obliqué dividatur,
fubfufcum,&:cineraceis venis diftindum, adftringentis & ingrati (aporis: quare mirum
con eft, fi qui antè non deguftârunt, à potione ex eo confedâabhorreant : ego fané puram
aquam longé pratulerim- Eam tamen claris viris propinant,quemadmodum nos aromati-
tes aut generofius aliquod vinum folem us,referentibws iis qui pauculos frudus retulerant,
è quibus tum binosimpctrabam: fed diverfis dçinde temporibus alios nancifcebar.

E R E G R î N A T Î O N E terùum in (iÄngliam inUitutâ donahar ak
amicis annooäogefimo primo fupra milleßmum & quingentefimum^^
Londino ]am difceffurus, aliquot peregrinis fiuäibus^deqm^ tunc qm^

Ffj^iï -. M AI o R, qui Primus, ex illo genere cft,
quod in fcholio adcap.xxvi.lib.i. Hift. Aro-
matum Garcia fecundo loco olim defcribe-
bam : fed longé amplior, utpote qui ternas
ynciaslogitudine fuperaret, latitudine unam,
akitudine pané duas aquaret, alioqui formâ
& colore eidem plané fimihs: nempe craffo
cortice five putamine conftans, injferiore five
fupinâ parte feffili, rugofo,fcabrôve &; cinera-,
ceo, fupernâ autem five pronâ gibbâ, lavi,
fubrufo, vel potiùs fpadiceo, ita ut animalcu-
lum duro coriotedum videretur: nucleum
continere deprehendebam bin.is uncias lon-
gum, unam latum,gemellum,fedextiraâ par-
te fimul coharêtem, tenui cineraceaq. mem-
branâ tedum, fubftantiâfirmâ,ut amygdala
aut caftanea recentes,fubfufcâ,pingui olea-
ginosâ, odore fàtis jucundopraditâ, &: fapore
noningrato. Illum damus expreffum in fub-
jeda tabella cum integrum, tum apertum,at-
que etiam ipfius nucleum nudum ex fuo
cortice exemtum,utfaciliüs obfervari pofiît
cjusgeoairiîïtio,

H vnc porrô fmaum mihi donabat lacobus Garetus, & afTercbat Lulitanum quen-
dam i^ercatorem, cui nomen Petrus de Prias, à provincix Periianx Prorcge accepifle pro ^^Ifgmi h-
truclu arboris m novo orbe nafcentis,ex qua Balfamum iilud ab Hifpanis de£:ântarum,eli-*nw«i
citur; donabat etiam ipfius Balfami liquorem ab eodem mercatore acceptum,quem fané,
penculo faao,compenebam infigniumeife facultatumad recentiavulnera brevifiîmo
tempore curanda. Verum fi Nicolai Monardes defcriptioni fides eft adhibenda,longé mi-
nor eüe debet Balfimifrudus. Confiilendum cap.ix.ipfius HiftorixSimpliaumexnovo
orbe delatorum,quam ante viginti novem annos Latinam faciebamus,& nunc denuo pu-
bhcamus. Ceterum anno reparatx faluns humanx millefimo quirigentefimo nonagefimo
nono,extrcmo Odobri binas alias ejufmodi nuces Londino ad me mittebat idem Garc-
tus,quarum altera huic quam modo dcfcripfi,prorfus fimilis ;altera verô ab uno latere pla-
na,ut gemmx eodem integumentocomprehenfxfuiffe viderentur,non fecu^ quam gemi-
nx interdum eafianex eodem calice continentur. ytramquenuclcuminclufiimhabuifie,
crepitatio, dumcommovebantur, fidem faciebat.

te R, nucis juglandispxnè erat magnitudine, extima parte latiufculus, totus rugo- ji.
lus, atque ut nucis juglandis putamen inxqualis, fufci coloris,fed magna ex parte veluti
ruita quadani durifllma & cineracea tedus: levis erat,& exigui ponderis, licet admodiim
cr ff rl^ ^^^^ duritie prxditus, nec miniis in aqua fubfideret, quam lapis :confradus,
tum corticeconfiare deprehendebatur, & nucleum candidum, fucciilen-

per paS^^" !r ^ partes dividuum,tenui candidaque membranâ inteifecante, altera infu-
eadé cab^ll^\'^^ nrmioreq. inclufum. Eum porrôcum iii.iv.v.&; vi.fubfequendbus m
^jqu^ eft fbcunda hujus cap.xxix.exprimendum curabam uthicfubiiceretur.

Ejufmodi verô frudus ante plurimos annos,
fxpiiis inter aromata repertos,dum An twerpix
repurgabantur,memini. Sed etiam anno m. d.
xcvii. inter aromata qux Batavi ex lava refe-
rebant, fimiles multo recentiores confpicie-
bam, quos Abdala, Ciw>i,adpc]]ari dicebat. csi
Ejus defcriptioncm inter peregrinos frudus à
mercatoribus acceptos Ledor cap. xv. hujus
hb. 11. rcperiet.

Magnam fimilitudinemhabebatT\'fm««
cum prima nuce defcripta in fcholio ad cap.
xxvi. lib.i, Hiftorix Aromatum à Garcia coi>
fcriprx : fed paullô minor erat,angulofus,ni-
ger, crafiioribus quibufdam firmilq. villis ipfi
incumbentibus & firmiter inlixrcntibus, ob-
fbptus, prxduro putamine conftans, Sc nu-
cleum continens.

PoNTiCuE nucis magnitudine erat j^uArm,
ejufdem coloris,putamine duro,veluti in duas
partesdivifo, nucleum continens, ut ex ftrepi-
tu coniiciebam. Non diffimilis illi quem Gra-
natx accipiebam ab 111.Viro Didacoa Stuniga
recenter ex arce Penon de Velcz in Africa ab
Hifpauisprxcedente anno,nempe m.d.lxiv.
occupata,delatum, nuclcumque continentem
album, dulcem, quem ad vnguentarix nucis
"genus aliquod referendum efie cenfebam.
- NT V s, nucleus dumtaxat erat fuo putamine exemptus, firmus,tenui membranâ
fufcâ Sc multis venis diftinda,firmiterque ipli nucleo inhxrente,tedus : ipfa fubftantia fir-
^a erat,Candida, pulpx nucis Indicx five cocci, fimilis, nullo quidem odore prxdita, fed
fatis grato fapore.

Hunc nucleum anno m.d.xcvhi dcprehendebam ejus nucis effe,qux Tertio loco, five
proTertio hujus capitis frudu defcripta eft:nam multi fimiles nuclei,partim fui putaminis
fragmentum adhuc retinetes,maxima autem ex parte nudi,& à fuo putamine liberi, non-
^«lli etiam integrum corticem adhuc habentes adferebantur nave quadam ex infula Divi
• }?f ^dveda,quibus Lufitani quidam eâdem nave vedi, fua mancipia cum radicis cu- Palma iUiî-
juidam farina commixtisaluerant initinerc. Eft autem ^rydus Palnix Adil nuncupatx.

v^. Sextvs, orbiculari psnè rotundicate erat, tamquam torno elaboratus fuilTct, ovo

pafferis minor, prorfus flavus, nifialteram extremitatem fubfufcâ macula infignitam ha-
builTet: folidus autem eratjapideaque duritieprsditus, in aqua fublîdebat. ^

lENN AM AuHrk forro rcdux exïüa Anglicanaperegrinatione^
inter exoticos quofdam fruBm^ quo s y ut alia pleraque rarïora ^fuù
■ capfis inclußs adfervaham :^liquosinvemebai?j^a nemme t um t imperii
adhuc defcriptos,\' rerj^itaque fiudioßsnoningratammefaäurum exiïîi^
maham^fitllorum defcripttonesy ^ tcones [upericrihus adder emu,

I, Prior, Alteri qui in Secunda tabella fuperioris capitis expreirus,non valde diffimilis

erat, minor tamen, & pontics nucis magnitudinem nonexcedens (tametfi juglandi fere
squales videre meminerim) Isvis, fplendens, cineracei coloris, fàxeâ duritie prsditus,
licct in aquam conjcdus fupernataret, aliquantulum insqualis, & comprefius, ut pila in-
terdum qus in eodem lobo nata, fefemutuo compreflerunt. Similem autem elfe mihi
perfuadco, cum illo, qui in lobo ^^vcaSi proximo libro cap. xv. defcribetur. Illum porró
cum fex fequétibus in fubjeda tabella (qus hujus cap. xxx. prima) exprefiumadponebam.

magnitudine par,illiufque formam, excepds
finis, pulchcrrime exprimens, ex rufo nigri-
cantis coloris, ut nonnulls majores galls, le-
vis,& aquâ merfus non fidens, licet duro pu-
tamine confians & nucleum cöntinens.

Tertio, illo minori, & mediocris avel-
lans magnitudinem non excedenti,psnè or-
bicularis erat forma, nifi infimapars paullô
ànguftior, in triangulärem qiiafi mucronem
de\'fiilfct,color alioqui fimilis alteri,& tametfi
levis,in aqua nihilominus fubfidens &: imum
petens, duro craflbque putamine confiabat,
& nucleum candidum tenui fufca membra-
nâ tedum continebat.

A R T o, fphsrica ferè erat forma, ma-
gnitudo psnèvncialis , putamen admodiini
craffum durum, perpetuis tuberculis undi-
que oblitum, flavefcentis coloris, hnea emi-
nentiore tranfverfum fecante, quam , ut in
juglandibus, putaminis conjundionem ÔC
commiflxiram efle arbitrabar.

magnitudeglobuli minoris fclopi, putamen
eju\'fdem cum prsccdente coloris, perpc-
tuis etiam tuberculis, non adeô tamen eraf-
fis, obfitum, nullaque lineâ cindum.

S E X t v s, oflicinarum nuce vomicâmajor erat,pianus idem,atque fimilis coloris,nem-
pe cineracei, pronâ parte paullô eminentior & magis rumens, in ambitu quodammodo
finuofus, fupina verô, quinque grana, inter fefejunda&squahbusfpatiisabinvicem dif-
fitajpfique tamquam imprcfla, oflendens, mefpilorum fetaniorum ofliculisnon multum
abfimilia, qus exemta, latis profunda lacunarum vefiigia relinquebant. Totus ligneâ-
duritie prsditus erat.

^11. Forma etiam plana erati\'f///w0:^,(èdàprioredi/crepans, rugofus &:quibufdamlocis
tumefcens,aliis deprelTusjColor ex cineraceo nigricans, qualis in nonnulhsC4;tfüÉ5nucibuss

quorum hiftoriam &iconcm in fcholioad cap. de Anacardiohb. i. Hift. Aromatum Gar-
cia d^imus. Is per medium reâus,nulîam,ut plurimum , pulpam , fed fplendenccni
quendltm nigrumque fuccurn concretum & induratum dumtaxat continere deprehende-
batur: interdum autem nucleum habere obfervabam rugofum, quem anibiebat inter bi-
no^orticesfuccus concretus/plendcns,ut nux Cajer^ immaturaccnferi indubiè poffir.

Hos omnes cum Acacia légitima lobis confraÛis &:Teminibus, parvis quibufdam coii-
ciiylas & aliis minutiis.in pipens repurgatione & deledu aliquando in ventos memini.

iequentes vero ohm ex novo orbe delatos, curannbus quibufdam amicis,ex Kiff^anii^
accipiebam: & poftea in una tabellâ exprimendos curabam , quam fecundam effe volui
iiuj us capitis XXX.

C£ TE n VM Oûdvum,V\'méicüjurdartj ge-
neris nucis nucleosquifpiam aftiniare poffer,
adeô noftratis pinea nucis j five fbobili nû-
cleos referebant, licet magna ex parte noftris
effent & loogiores & craffiores:durum limili-
{ter putamen, & idem color. ,

altero major &cra/rior, licet color forma
propemodum eadem. Pianus& oblongiuf-
cuius, altera parte latior,altera anguftior,gla-
ber&lavis,totus fufci,interdum etiam ^a-
diceicoloris, nifi linea quadam candicans,
qua parte fuo frudui adhaferat (nam altero
indufusfuiife videbatur) varium fecilTet: nu-
cleum autem continere, ftrepitusquem mo-
tus agebat, indicabat.

Hi duo Pepitas dd PerMfià cft,acinorum Pe- P^^p\'tas
ruanorumappellationeinfignitimittebantur.
■ u\'^^^aoi ^ ^ ^ Calfia fokuiva, aut Ceratio- ^
; "ryiii jeiyien magnitudine aquabat, cui ctiara
fdrma fatis refpondebat, tumidior tamen ali-
quantulum , & colore differens, qiii in hoc
cgiegie ruber erat, ut in Spina appendicis
vulgô Kçrbariorum Oxyacantha créditai
frywi, foïidus, durus, atque in aqua fubfi-
<içns & imum petens : filiqua aut lobo aliquo
inçlufum fuiffe, verifimije eft. Eunf autem
Spates appellatione accipiebam. Alipipoftea Mates,
iimiles lion femel, fed nullo iiornine infigni-
tos,accipere memini.

Postremvm-locumoccupabatphäfeolusille colore Macouna fimili,hoc eft,ex xi.
fpadiceo nigricante, fed planiore l9ngioreque forma, hilo non admodum magno, cujus.

epiitolam Petri de Ofma Nicolto Monardesinfcriptam, mentionem factebam,quique
^aximiliano II. Cafari ex Hifpaniismiffus fuerat,id eft, Faba Habade
inaicapralongaappellatione. Aqua merfus, imum petebat.

O T VI s s E T eüam horum peregrmorum FruBuum hiBoria^
illorum^ âe quihm Secundo libro egimm, hiHorm ad]unghfed
quïanajcendi ratio diver/a^ commodius ejfe ducebam^ eos ah
invicem fe] ungere^ ^peculiari lihro defcribere, Itaque Fru-
Bm qui filiquarum five loborum, aut ceratiorum inUar^ in arboribus vel
aliis plantis nati fuerurits ^ hoc Tertio libro compleBemur^ ^ \'initium fa-
ciemmabeo lobo^ qui omnium longif imm mihi unquam con^feBus <?ƒ?.

INTER Arbores qujefruduin in îo^iYautfiliquisgerimtjpriccelfàm quandam inBri-
filia nafci intelligebam ,juglandiiMiis piasdicamp quae hunc admirandum lobum pro-
fert, cui fane parera forma &: longitu-
dinevidere nonmemini. Lobi iconem,to-i
tius frudus magnitudinem &formaiïl\' affa-\'
brè exprimentem, cum Lobi ipfius,extima
parte quatuor articulis diflinda, Viennaïh
Auflrias ad me mittebat Londino lacobus
Garetus. Illam autem in tabella exjprimen- \'
dam curabarii, Sc hîc proponendam cen-
febam.

Erat porrô hic lobus articulatim di-
ftindusinfîar filiquarum Acacias, fingulo-
rum articulorum medio etiam tumente,
quo videlicet femen continebatur, binos
pedes Romanos cum triente longus, qua- \'
tuor uncias (ubi latitudo major) latus, at-
que planus inflar praedidarum filiquarum
Acaciae, cineraceo quodammodo colorc
prseditus, qui tamen ante maturitatem le-
dus fuifle videbatur : nam feinjna contrada
& rugofa erant, orbiculari pasne figura, nuci
vomicae non valdè difîimilia, quodam vefli-
gio impreffo eâ parte, qua lobo adhaeferant,
coloris ex albo rufefcentis.

LTER Brafilianusîobus odo uneia-
rum longitudinem habebat, quatuor
cum femiffe latitudinem ; planus,
dorfo gibbero Se alvo craffioribus & magis
tumentibus ipfo meditullio , quia fortè ad
plenam maturitatem nondum pervenerat
quuni legcretur: fpiffitas tamen dorfi Sc al vi,
à lacunarum, in quibus femen latuerat, ca-
vo, unciœ unius, materiâ adprimè fpongiosâ
conftans, lacuns binas uncias longs numero
decem, in quibus femen quafi quadrangula-
rc unciam longum, obliqué fitum: Ibbi color
externe ex fufco cineraceuS\'

A L i V M ejüfdem generis longè minorcnl
cum eodem accipiebam, colore ex fufco ru-
befcente foris prsditum,qui per medium,
ut prxcedens, fedus, odo dumtaxat lacunas-
oftendcbat, in quibus femen imperfedum,
citnjmali femrainon valdè diflimile. Q^r
ad me utrumque hunc frudum Viennam
Auftria:,cum eo qui prscedente capite de-
icriptus, mittebat Garetus.anno odogefimo
quinto fupra milléfimum quingentefi.^,
nium, è Brafilia allatum, in prsaltâ arbore
natum adfcribebat: nomen autem quo apud ■ *
iocola^ donabatur, non adfcribebat, quia ab
^ his c^m atîulerant, fórtaffis intelligere néqüt^\' \' ^
Ye?at- . Vtrumque autem in tabella huic c\'a-
J>ia adjuada exprelTum ledor i^eperiet. i

A G N V S & craffus etiam erat hiclobus^ quem iabeqdém ïacobo Gârëto cuni fii- j.
perioribus accipiebam, non tameh ex Brafilia/fed ex alià prövincia procul ab ea é ww^wd«:
diffitarelatum. Biriiautem hüjüs generis lbbiftnittebantür:ynusfex:ün^^^

pcdiciilo^qui craffus & firmus, adcxtimum loburajfecundum dorfi longitudinem produ-
£t!s, foris coloris fufci, interne cineracei,tam exteriore quam interiore parte fca^Hri,con-
tinens fungofam pulpam cineracei coloris, in qua latebant quina aut fena officula veriùs
quam phafeoli, uncialis longitudinis, avellanx, five nucis pontics fativas magnitudine,
. , . r dura, nigra, album nucleum continentia, amygdalx vel avellanx fapore. Qui mittebat,
ex Wingandecaow Americx verfus Septentrionem tendentis Provincia, ad poli ardici ele-
vationem xxxv. gradibusßta,quam Angli duce WalteroRaulxodetedam, Firginkm^z
fua Regina virginenuncuparunt, allatum afferebat. Ilium porro & integrum, &: apertum
(ut videlicet & pulpa & officula confpici poffentj in tabella exprimi curabam, quam hoc
capite proponerem.

Similem autem, fed minorem ad me denuo mittebat anno nonagefimo oäavo fupra
A»mt.^Hm\' millefimum &:quingentcfimum, ex cujus arbore gummi Anime elici fcribebat: undeau-
temadvedum, non indicabat, nifi quis putet ex Guyana Provincia allatum: nam Guyanas
frudus illos, quorum cap. vi. libri Secundi memini, fimul accipiebam.

Sed ilîisadhuCampliorem,utpotcfèptemunciasIongum,tresferècumfèmiffelatum,
mihi Amftelredami oftendebatanno millefimo fexcentefimo, honeftus vir Stephanus
Joannes Scharm, ejufdem urbis pharmacopœus : minus tamen craffus erat, coloris ma-
gis fpadicei, nec plenam maturitatem adhucadeptus videbatur, alioqui ejufdem prorfus
formx erat cum fiiperiore. Ex infula,iy<9\'// fivc lfabellx vicina,deferta& inculta,adquam
forte navis delata fuiffet, recens allatum hunc frudum dicebat. Qualis autem effet ar-
bor quxeum tuhffet, lîon potuiffo intelligere.

VALDE plannshiclobus, pro am plitudinis ejus ratione; nam quum decern uncias
longus effet^ &; trium unciarum vel ampliorem latitudinem haberet, vixqua-
drantisuncixeratejuscrairitudofivefpiflitas; fic ut ante maturitaten ab arbore
ledum fuiffe quifpiam exiftimare potuiffet : maturum tamen illum effe, femina in ipfo re-
perta evincebant. Lento autcm &yeluticutaçeo cortice conftabat, ex fpadiceo fufci co-
loris, frequentiffimis venis ab infiiftaâlii^uxpé:ie ex .pedicülo^ d furfum & in
latera utrimque fparfis,prxdito, atque quodammodo ornato: medullam five pulpam
continebat pallefcentem, fatis gravis odöris&: caput etiam ferientis, imô cerebrum oten-
dcntis,q,u^, involYebam^ fpadiceo fufca ; non valdè dilfimilia
granis^ .qjj^ in fijiqn^ filyeftris, viilgo Arboris lud cognominatx, lobis reperiuntur.
Qualis:p9r-roefrcr^

frudum effe arbitrabar) mihi incompertum, nec qui hunc lobum ad me mittebat hone-
ftus vir Willelmus Parduynus ex Guinea ardvedum, ullam mentionem faciebat : fed illud
dumtaxat addebaf,Cheirurgum à quo acceperat,afferere, incolas illius regionis in qua
nafcitur,grana frudu comprehenfa in pollineni comminucre,quo ad vulnera curanda ute-
rentur;intra corpus verô non affumenda, quia perniciofà effent. Eam ob caufam, pulpam
guftare verebar, ad temperamentUm ejusexplorandum : prxterea, ipfius gravis &: tetcr
odor, à guftandi defiderio fatis me deterrcbat, tametfi non fuiffem admonitus.

NDe allatus effet hiclobus, intelligere non potui; mul to adhuc miniïs qua ap-
pellationedonatus effet, q^uibüs-vefacultatibus prxditus. Sed quum mihi con-
çclTuseffet utdefcribereJm,eâdem opera exprjmendum curabam in tabella bk

Qjv A drangvlaris autem erat formas, (èptem Lohm qut-
uncias longus, p^nè binas latus, prominentibus; & pro-
tuberantibus quodammodo in acumen dorfo & ventre,
ac longo utrimque fulco àcapite ad infimum lobum late-
rales alas fuperante: ejus color fufcus fplendens. Con-
tinebat autem hic lobus in media fpina aliquot femina, ut
ex agitatione cicprehendere poteram : horum unicum
magna cura difficultate, nec eum integrum, fed per par-
tes dumtaxat educere Iicuit:verebar enim,ne lobum (qui
mihi fblummodoconcefTusad defcribendum) corrum-
perem : erat verb illud granum nigro & fplendente corti-
ce tcâum,lenticulsEferè magnitudine, cui fuberat alba
membrana viridem pulpam continens non infuavcm ,
fed inflar nuclei piftaciorum,fervidiore tamen fapore:
ipfa; lobi alas inrùs inanes, nihilcminus (ubi circa fulcos
intumefcebant) fucco quodam dulci, qualispa:nè cera-
tiorum, prx\'ditîE effe deprehendebantur.

cum flrcpitu diffilierat) continens magnosfe-
prem phafeolos binas uncias cum femiffe Ion-
ps,(elcunciam latos,valdè pianos pro magni-
tudine, & mmirnè denfos, coloris ex fpadiceo
nigncancis,^ fplendemis. Ipfum quidem lo-
t^um libentet in tabella exprimendum curaf-
^ lern : verum quia in binas partes diffilierat, SC
lilas inO:3r cornuum arietisTefe contorferant,
commode fieri non poterat : fed ex alio fimih
iconem m tabella exprelTam hîc fubiicien-
oam curabam.

Eam porro iconem fuis nativis coloribus in
charta eleganter expreffam, fervatâ lobi ma-
gnitudine ÔC latitudme, mittebat ad me anno
milleümo fexcentefimo primo dodiffimus
vir b rancifcus le ClercMontifaut toparcha ôc
Medicus Tornacenfis, cum uno phafeoloex
jpfo lobo exemto.Lobus autem unâunciâ mi-
nus longus erat eo quem apudTilmannum
confpiciebam: nam ejus longitudo novemde-
cim unciarum dumtaxat erat, latitudo vero
cadem cum illo quiTilmanni, circa pedicu-
lum tamen paullo anguftior : color externus
fu^:us,quem craffiores vense,five flriae nigra:,à
l^diculo ad extrem um ufque lobum fecun-
dum loijgkudincm dudas exornabantjintcr-

VA L d e magnus erat Lobus à me Lugduni Batavorum confpedusapud Henricum tot« ßs
Tilmannum mercatorem , qui diu in Lufitania vixerat, eumque cx Guinea delà- -ir&m/«««.
tum affcrebat. Nam viginti unciarum longitudinem habebat, trium veto latitu-

dinem, duroquc&crafTocorticeeratprxditus atque rugofo, colons externa parte nigri-

cantis & fuhginofi, interna autem ferè fpadi-
(eam emm videre poteram, quia propter
nimiam ficcitatem &c calorem in binas partes

s TO S peregrinos frudus nudos quidem accipiebam, fed quum cralfo & duro lobo
qualis luperiorcomprehenfos fuilfe, velcertus eflem, vel augurarer, peculiari capite
^ defcribcndosexifiimabam,quodpra:cedenticapiti fubjungerctur,quia primus ex fi-
niili lobo pracedente capite defcripto exemtus effe credcbatur. Illorum igitur i.ni. inr.
& V. in eadem tabella exprimendos curabam, qua hîc adderetur.

Pr i m vm phafcolum accipiebam à Cl. V.
Paludano,Faba arborefcentis appellatione,qua
ex Guinea delata effet:erat autem valdè planus,
binas uncias longus aut amplior, fefcunciam la-
tus, ejufdem pane coloris cum eo qui fuperiore
capite defcriptus, minus tamen nigricans,quia
forfîtan minus maturus, non miniis tamen
fplendens illo.

S\'imilemetiam,fed majorem,craffiorem
fpadicei coloris nancifcebar anno nonagefimo
fèptimofupra millefimum &:quingentefimura,
in Madagafcar infulâ natum,ab eis qui illo anno
ex lava Amflelredamum redierant.

Lobo haud dubièinclufus fuerat Alter pha-
fêolus, fuperiori quidem formû non valdè difli-
mihs, fed.longé minor, fefcunciam vidcliccc
tantiîm longus, unciam latus, planus, rugofus*
fpadicei quodammodo coloris, nervo, qui eum
ambiebat,eminentiore, &: in binas partes divi-
duumeffeindicante, ut fabas vulgares. Hunc
mihi ofi:endebat Paludanus.

HI c etiam phafeolus lobo inclufus fuiffe vi-
debatur : diverfa tamen erat ejus forma , nam
columbinum ovum ferè cxprimebat, longior
unci.1, ambitu fefcunciam ferè comprehendens, exalbidi coloris, cui flavi quidpiam circa
cxtremam partem, qua lobo inhaferat, permixtum, circum verô locum quo loboadha-
ferat, fuliginosa macula erat infignitus, lavis alioqui & fplendens,gravis ponderofus.

Qjartvm phafeolumlobo etiam comprehenfum fuiffe noncft dubium: illum ad
me mittebat anno redemptionis humana millefimo quingentefimo nonagefimo fcpciino,
ornatiffimus vir lacobus Plateau, rei herbaria peritiffimus. Erat porrô craffiufculus,ejuf-
dem pané magnitudinis cum fuperiore, torus niger, prater exiguam maculam fubalbam,
quaproculdubio inhaferat lobo,du rus autem & foHdus, atque in aqua fubfidens.

V n ci a l e m magnitudinem non fuperabat ^tntm, Francofortum mihi miffus an-
no nonagefimo primo fupra millefimum & quingentefimum lacobo Gareto : C^f^ö for-
mam quodammodo referebat,non obliqué tamen in partes divifus, fed in binas dum-
taxat feeundum longitudinem, perinde ac faba vulgaris, inaquales tamen, folidas &: du-
ras, adflridionis quidem participes, fed non ingrati faporis: externa pars rugofa erat & ni-
gra, interdum (plures enim frudus poftea accipiebam magnitudme etiam inter fe difte-
rentes) folummodô fufca , tribus aut quatuor nervis diftinda, licet in binas tantiim par-
tesdividua effet,gravis,&: in aquam injeda, fubfidens. Lobo autem fuifîe inclufum hunc
frtidum, femper exiftimaveram, ex ejus forma conjeduram faciens, qua noftra majori
faba non valdè abfimilis.

Hanc pono mcani opinioncm poftea nîâgis coiifirmäbat doaiffimus Vir Tobias Roel-
fius Mcdiobürgeafis medicus, quüm binos ejufmodi frudus ad me mitcerec, & Coles ab
iiiapuS quos crefcebat appellari fcribcrec : cujus verba,\'quia Coles hiftoriam fatis exaéte

Coles, inquit, frudus arboreus eft : huicque arbori folia funt fere pyri, fed longiora. coUifhAßt-
Oportet autem ut arbor qux frudum Coles fcrt,ex fruticum arboriimve filiquasferen- Uhnm-
tium fit numero: etenim B«ns majoris, five fabse noftratis fimiUtudinem gent, mfi quod
filiqux bwnis phafcolisve longiores major«fque funt^ & colore candidac, in quibus funt
quatuor aut quinque frudus, quales nunc binos ad te do: horum finguU fuo putamine
albo fucrunt tcdi; quo ablato, interior frudus pars, ex rubicundo colore purpurafcit,cin- «
nabarifque ac minij colorem habet, quem vernaculo noftro idiomate eheirurgus, a quo
h^hui, vermi//ûH root, cxprimebat : facilè etiam decorticatus frudus in duas femifles Ipon-
te finditur, uti noftrates fabx, fueruntque uniti quos tibi nunc mitto. Coles frudus reli^
catus, valdè durus ac folidus eftjutmirum fit quod référant ftomacho conducere,
quemhbet potum magis fapidum fieri, pra:manfo Coles frudu. Sumunt autem hos fru-
dus incolse in Africa tradu juxta Promontorium viride,femper jejuni ; perferumque (ut
perhibent) jejunium toto die, ubi tres aut quatuor ederlnt. Hsc funt qus de ifto frudu
explorata habuiauditione,non ufu;qus Medioburgi in meo Mufso petcbas,ut Icnbe-

Illud porró obfervabam, cum hos frudus quos à Roelfio, tiim quos à Gareto accipie-
bam, per medium pertufos hlo trajedos fuifte, ut ex veftigiis eoniicere licebat,, quo ta-
cilius (ita mihi perfuadeo) fufpenfi reficcarentur, & in ufum conferuari poffent.

CvM Coles quandam affinitatem habere mihi videbatur alius peregrinus frudus,quern
adquirebam,fefcunciamlongum,femunciamlatum,dorfo tamen latiore, rugpiumali-
quantulum, & fatis levem, fohdum tamen, nec cavum, nec in binas partes dividuum, ni- »»i».
grum, fplendcntem,fubrufa macula fatis ampla prsditum, eâ parte qua putaminiadhae-
ferat: lobo enim, vel faltem aliquo corticc tedus fuiffe videbatur. " ^

No N minus craffus erat hic lobus (ut
ex icône,quam fuis coloribus cxpref-
fam, idem eruditifîimus vir Franci-
fcus le Clerc medicus Tornacenfîs ad me
mittcbac,conjedutam facere poteram^ quàm
js, qui ex Wingandecaow rclatus,cap.iM. hu-
jus libri defcriptus eft: quem quidemiobum
videre mihi non contigit -, nihilominus ejus
iconem, fecundum cam qus ad me miffa,in
tabella exprelTam, adpofitam hîc volebam.

I s autem lobus non erat valdè longus pro
«âcraffitudine quam pidura qus ad vivum
àffabrè cxprefTa rcferebat,fed quinque nncia-
rum longitudinem äumtaxat habebat, bina-
nim verô latitudinem, duro, craffoque corti-
ce conftans, coloris ex cineraceo fufci, de
craflb pediculo pendens. Binos phafeolosfb-
lummodo continuifTc videbatur, quorum al-
terum cum ipfius lobi icône atque alterius,
cap. VI. fiipra defcripti, ad me mittebat, binas
uncias latum, fefcunciam longum,fumptâ à
hilo quo lobo adhsferat, ad^infimum fru-
dum méfurâ, planum,medio tamen aliquan-
tulum^xtuberantem, Isvem, coloris nigri & .
Çlcndèntis,quia perfedam maturitatem ad-
eptus crat,ahâs ex fufco fpadicei: plerique au-
tem omncs quos videre mihi contigit (multi

certè & qiiidem varias magnitudinis pei;fa:pè mihi Tünt confpedi) cordis, ut vulgo. pingi-
tur,fori-nam habejbant, hoc eft, eâ parte qua lobo âdh2ererat, paullu\'lum erantcavi: atqiie
propterlianc formam, &:quiain Infula S, Thomas (tametft inahisetiam African tcgioni-
bus invenirinon dubitem) narcitur,& inde plerumque phaleoh illi allati,Cor S. Tliom^e
à quibufdam appellatur, Hujus autem mentionem ol-im etiam faciebam in fcholio ad
cap. de Fabapurgatrice libro Nicolai Monardes, De fimplicibus medicamentisexOcci-
dentaU India allatis, ubi fmiilitej: ejus iconem exhibebam. . : ■

Qa^oniam mtiohH]mhhriTertijdeperegrmüfu^^
five filiqnu craßiorihns durionbufiq^ ^ veluti lignofis includmtur {qui
quidem haäenm nobis conlpeäifunt^ ) egmm \\ oprApetiurn rne faBu-
rum arhurabar^fitÜis eos ad]ungerem, qui in tenutorihm,cartilagimfiis
t amenât um aliis quodammodo memhranaceis lob is/vulgariumdolichorum\'
inïlar^ nafcuntur^ inter quos non immeritoprimum locumfibivindicarcj
vîdetur^cujus hiHoriam nunc damus.

N N o redemptas falutis humanas nonagefimo nono fupra milléfimum ôc quin-
gentefimum,peregrinum quendam

lobum nancifcebar, cui fimilem an-
te videre non memineram: propterea illius
hiftoriam peregrè natis lobisadjungendam
eftecenfebam , cum ejus icône in tabella
expreffa, quas hîc Ledoris benevoh oculis
proponitur.

Lohm I. cir- Qv A T v o R autcm uncias cum fêmiffe
longus erat hic lobus^^.-binas aut paullo am-
pliiis latus, cartilagineo poriiis quàm duro
ÔC lignofo cortice conftans, dórfb infignito
duplici veluticriflâ cartilagincâ}& finuosâ
adextremum ufque lobum prptè^nsâjcujuf^
modi etiam alvus habebat; rugofus autem
erat cortex, ôc coloris nigri verius quàm
fufci: licet porro eâ longitudine efïèt praedi-
tus,tres tamert phafeolos dumtaxat conti-
nebat orbicularis formas, mediâ parte ali-
quantulum tumentes, circiter unciam la-
tos, in ambitu ferè undequaque tamquam
anulo cindos, valdè duros, &: ex puniceo
nigros. >

Qy je arbor five planta hunc lobum
prótuliffet, quave in Proyineia nafceretur,
intelli^ere iion potui, tametfi omnem dili-
gentiahî adhibuerini : infequente autem
anno binos lobos illi non vâldè diffimiles
adquircfem,quorum hiftc^iiiproximoca-
pitefubl^uetur. ; :

IN TE R eas plantas qux in infula quadara deferta, ad quam quinque Batàvicx naves,
quarum Prxfedus Wibrandus à Warwic, anno reparatac falutis\'\'humanx niillcßmo ,
quingentefimo nonagefimo pdavo appellcbant , cui Cygnex nomcn Lufitanos pn-
mum indidiffe audio, Batavi vero à Principe Mauritio^ComiceàHaffau, Mauritij cogno^
men dedêre, nafcebantur, una erat lobifera: nam ejus binos lobos inde adveßos, ante
maturitatem tamenledos,bienniopoft, "Wibrando reduce, ipfius munerc accipicbam.
An veto planta quas fimiles lobos profefebat, in arborem aifurgcret, an leguminis genus
dumtaxat effet, quosnamve flores aut folia haberet, intelligere non licuit, quia ab illis ac-
ceptis,neminem eorumquiin djdainfulafuifl~cnt,,conyenirç potui,nec ipfum, quidem
>Vibrandum, qui lobos per fuum famulum ad me mittebat: eam ob caufam nullam ipfius
plantxdefcriprionemdarcpoffum,pra:terquam loborum, & illorum iconem , quam in
adpofita tabella exprimi curabam. v-i

Era NT porro illi lobi diverfx quidem
. longitudinis , a:qualis tamen jatitud\'iriis
non valdè craffo fed carriLiginofo poriiis
cortice teäi, coque rugofo, quia immatii-
ri, fufci coloris, brevi rufaque lanugine ob-
duä:o,quara adlvjcrerinfebatin lacynis ubi
attrita&:dererfa non fuerat, fiTpernfi §£ in-
fernâ parte veluti duplici çriftâ finùosâ &
femunciam ferè lata, à pedicüload mucro-
nem ufque lobi prodiidâprxdiro ; phafeo-
los autem continebant pxnèunciam latos,
orbicularis forraxjuoniunientes ramen in
medio, fed deprcffos, quia plenam matu-
ritatem nondum erant adepti,jnam.bitu
undequaque ferè veluri anulö cindos, uc
plerique fimiles phafeoli, valdè duros &:
nigroS j nucleo tarnen albo praeditos , quo
recente vefci licuiflet, quia ingrati faporis
non erat. Iftorum autem loborum unus,
quaternas uncias longus érat, trefque pha-
feolos cöntinuerat : alter ternas dum taxat,
& binos phafeolos habuerat : uterque au-
tem binas paenè uncias latus.

Nihil ex ea infula prxter lobos jam di-
dos accipiebam : fed fi Willelm us Marqui-
fius falvus hue redire potuiffet, aliarunl
plantarum qux in illa nafcuntur, notitiani
adquirerelicuiffet : nam toto illo tempore
quo ilHc hxferunt Batavi, plantas in ea In-
- fulx parte quam luftraverant;, nafcentes ,
■ - . ^ \' ^ obfervaverat, &: inter charrarrcpofuerat,

H emadmoduni per cos fignifieabat, qui anno millefimo quingentefimo nonagefimo
nono cx lava Amfl:elredamum redibant. Nec dubito, quin in aliis, quse poftea\' d^iit, lo-
as »Idem prxfi^itcEit, uthinc difeedens mihi pollicebatur. Verum aliquot menfibus
poltquam m mfi^am Bandam perveniffet, iftic à mercatoribus relidus ut eorum hegotia
curaret, obiit. De ejus autem, quam moriens reliquit, fiipelledile, tum fportulis iii qui-
•bus^ficcas plantas & exoticos frudus adfervaverat, nihil intelligere pptui,tamctfi fummâ
cura dihgentiâ,apud mercatores quorum fumptu &: impenfiseam profedionem füfce-

X Guinea dclatus fuerat Fcbruario menfc anno nonagefimo odavo fupra millefi-
mum &: quingentefimum peregrinus hic phafeolus, cujus lobus, fex, interdum (e-
ptem, ntmnumquam etiam odo, ut mihi referebant, uncias longus,panè binas la-
tus, planus,finuofis oris, cortice non valde crafib praditus, externâ parte nigro, valde ru-
gofo, tumenteque quâ parte phafeoli inclufi, internâ cineraceo , cufpide longa & mucro-
natâ, dorfo fatis elato, in quo terni aut plures frudus, quibufdam veluti cellulis diftindi
(ut in reliquis lobiscartilagineisvel membranaceis magna ex parte cpntingit) orbicularis
fere in plano forma, uncialis magnitudinis, coloris fufci, & tamquam anulo five circulo
totum pane ambiente. Illius autem iconem in tabella expreifam hîc fubiicio.

Cetervm hos lobos mihi communi-
cabat ornatiffimus vir ChriftianusPorretus
pharmacopœus Leydanus diligentiflimus,
quiànautisredemerat. Plures autem hujuf-
modi phafeolos non femel, fed aliquoties ac-
cipere memini, & anno millefimo quingen-
tefimo nonagefimo feptimo, & aliquot fe^
quentibus accipiebam, eofque non unius co-
loris, & omnino nudos, nulloque lobo inclu-
fos. Quin & non valdè diffimiles anno à
Chrifti nativitate millefimo quingentefimo
fèxagefimoquarto Vlyfippone nancifcebar
recenter çx Pernambuco America allatos,
fpadicei tamen coloris iWos^^Sc Mdcûuna appel-
latione infignitos, è quibus anno infèquentc
in Belgicam redux, aliquot menfc Aprili ter-
ra committebam , quorum unus dumtaxat
germinabat, & in binorum cubitorum alti-
tudinem excrefcebat : fed quum feriiîs gcr-
minalfet, ad frugem pervenire non potuit, U
pramatura hiems corrupit,ante quam ullum
fioris etiam rudimentum dare poffet. Ejus
porrô,ut natus crat,iconem in tabella expref-
fàm olim dabamus fchoUoad caput De faba
purgatrice, libro Simplicium mcdicamento-
rum ex Occidentali India delatorum edito
aberuditiffimoviro Nicolao Monardes Hi-
fpalenfi medico, quem tun^ Latio donaba-
mus. An verô lobo huicfimili inclufi furf-
fênt, me latet, quoniàm omnes nudos accipiebam : ab iis tamen qui attulerant, intelligc-
bam pragrandibus filiquis fuilfeobdudos.

rUftaki II. A l t E r v M porrô lobum ex Guinea etiam allatum, circiter feptem uncias longum,
fefcunciam latum redimebam anno nonagefimo quinto fupra mill^mum & quingente-
fimum: dura cute tedus erat, coloris externâ parte ex fufco cineracei (ejus dorfum tribus
nervis feeundum longitudinem infignitum, ut in plerifque fimilibus lobis) interne veluti
membranâ fuffultus, aliquot phafeolos continens non valdè magnos, pio jiobi amplitudî-
nc,nigros,longohilo filiquafivc loboinharentes.

Accipiebam autem illo breviorem eodem annoab amplo viro Simone Parduyn confulç
Mcdioburgenfi in "Walachria Zelandia. Et bienniopoft his nondiffimiles « nautis B;^t^vi5
ex Madagafcar infula allatos, Amftelredami confpiciebam.

T e r ti v m etiam ex Guinea adveiûium. Secundo non diffimilem, odo uncws cum
femiffe longum, fed nervis feeundum longitudinem in dorfo excurrentibus magis emi-
nentibus, internâ autem parte nulla membranâ (nifi attrita fuiffet) praditum, cincracei
€x fufco coloris, phafeolos continentem fuperioribus majores, fpadicei coloris, nec hilo
adeô longo praditos, ut illij quos honeftus vir Petrus Garetus, lacobi frater, Amflelrcda-
mo ad me mittebac.

"P" V H c lobum ab iîrqui recenter è
—I Brafilia advenerant jredemtuni,
Viennam Auftris ad me mittc-
bat eruditilfimns idemque hmnaniffimus
vir Richardus Garth anno à nato Chri-
fto millefimo quingentefimo odogefimo
quinto,cum aliis quibufdam exotieisfru-
dibus, quos fciebat me fummâ diligentia
conquirere. Eum autem lobum & inte-
grum , nudos phalèolos è lobo excm-
tos in adpofita tabella exprimendos cu-
rabam.

Praclongus verô erat ille lobus : nam
decem uneiarum longitudinem habebat,
unius autem uncia: latitudinem^aut paul-
lô ampliorem : cartilagineâ porrô cute te-
dus erati&quaternis in dorfo nervis à pe-
diculo ad extremum lobum , fecundum
longitudinem excurrentibus, infîgnitus,
fufci extrinfecuscolorisjintrinfecusex ei^
neraceo candicantis,tenui quadam mem-
branâ fingulas phafeolorum fedes (de-
cem autem continuerat) diftinguente
prsditus: ipfi verô phafeoli unciam longi,
îemunciam lati, fpadicei coloris, circa
hilum fufcum candicantis.

"Jon minor fane, ut obiter dicam,cft va-
rieras m Phafeolis, ex America, Africa,
^ atque aliis regionibus peregrinis pro-
cul a noftro orbe remotis,quàm in his qui in Eu-
ropa nafcuntur: nam mihiconfpedi funt majuf-
culi,&: niinores,mirâ colorum varietate inter fe
diforcti; quorum aliquos (omnes enim non eft
necefle).in tabella exprelTos ledorum oculis
proponendos cenfebam.

îllorvm itaque nonnulli aut prorfus candidi
^fat^aut flavi,aut cineracei,aut fufci,aut atri,aut
rubri, iaut ametifthini, aut variis coloribus non
uno modo diftinùii : interdu albo & nigro dum-
taxat,riibro nigro, flavo & nigro; quoru non-
nullos ab eruditiffimo viro Simone de Tovar
Hifpaléfi medico accipiebam, tum etiam binos
//^t/^^àWP^r/ûjhoceft Fabarum Perüanarii ap-
pellatione, quorû alter major circa eam partem
qus lobo adnexa fuerat, Candidus erat, reliquâ
parte ex flavo fpadiceo fimul mixti coloris,al-
ter verô paullô minor, prorfiis fufcus, in quo ta-
men nonnihil rubri eluceret : quofdam ab aliis,
quorû nnus coloris ex atro rubetis, longioreque

quâparte lobo adh^fcrat,veftigio nigïo prediwsi aUer minor,fàtis craffus, colon^^^^^^^

corallii asmuli, cui fimilis formâ alter, colore tantiim differensqui magis fatur erat, 6c ad
puniccum quodammodo vcrgcns: tertius autem elegantifïimus,ifque duorum generum,
rnaior & minor, & magis orbicularis formée: color in utroque bifariam divifus,nam\'mcdia
ex parte corallii inftar rubebat, altera prorfus ater erat, la:vis& fplendens. Similcm,majo-
ris videlicet generis, multos ante annos Vienna: Auftria: accipiebam, cjufquc mentionem
faciebam, &: iconem etiam éxliibebam lib.vi. mcîe P^ariorum Plantarum Hiftoria:cap.
DePliafêolo. Utriufque porro generis anno fàlutis humanx nonagefimo feptimofapra
milléfimum ôc quingentefimum, Londino accipiebam ab honefto yiro Ludovico Mira:o
Cl. V. Matthiîe Lobeliigenero, ipfià nauta quodam ex India reduce donatos, SialTeren-
te, inquilinos tribus aut quatuor majonbus in pollinem tritis uti, ad vomitum provocan-
dum : èminoribus autcm filotraiedis armillas fieri adverfus epilepfiam geftandas, arbi-
trati forfican lifdem facultatibus poliere ,quibus pxonix grana : (ed ornatus potius cau-
sa geftari exiftimem. Intejligebam autem, ab incoli-s appellari t^namk.

ITTEBAT ad me anno millefimo fexcentefimo honeftifllmus vir Willelmus
Parduyn binos phafeolos peregrinos, quibus fimiles nondum videram : rilos au-
tcm quum in fuperiorum claflem commode referre non poffem, eorum hifto-
riam, tametfi brevem admodum, peculiari capite fcribendam exiftimabam, potids quam
illos pra^termitterem.

Erat verb Primm, qui lobo inclufus fuiffe videbatur, planus, unciahs magnitudinis,
orbicularis pamè formae, medio tumidus, atque in binas partes dividuus,cineracei coloris,
atrâ tenuique membranâ tcdus,cui nullum nomen erat infcriptum. -Plures notas adderc
nequeo, quia quum fibi illius generis unicum effe fcriberet, illico remittebam cum aliis
quibufdam exoticis frudibus quos adiunxerat : inter quos

Alter erat etiam Phafeolus » unciahs quidem longitudinis, fed anguftus, foiidus 6c
durus,nigricans, in binas fimiliter partes dividuus,tenui quadam membrana tedusalbâ,
quie in latere veftigium retinebat, quo lobo inhasfifîe videbatur.

H I s addendum cenfebam alium quendam phafeolum ab eruditiffimo vi\'o loanno
ugnnm 111. Caftaneda medico Hifpalenfi ad memiifum anno rcparatae falutishumanas fecundo fupra
çapotiUodcl milléfimum óifcxcentefimum, cum hac infcriptione Qafotiüo dd K^ldana : femuncialis
Aidana. âutcm erat magnitudinis, l^cvis fpadiceique prorfus coloris, excepta parte fupinâ, qua fuo
lobo adhaLfiffe videbatur, durus Ôi folidus.

EMBRANACEO €orticeconftabat hic lobus,tresvncias longas,binas latusj
fufcofubrubente, &frequentibusfpinulis hirfuto : memini etiam videre mino-
res, &c uncialem vel fefcuncialem longitudinem non excedentes, fèd qui fingula-
res frudus dumtaxat contincrent, hic vero binos inftar magni pifi, coloris ex albo cinera-
cei, parvohilo fufco prasditos; quâ lobo inharferant, adeôfblidos &duro putamine con-
fiantes, ut fàxcj^iderentur, & cum difficultate confringi poffent, confradi autem,album
nucleum contineredeprehenderentur,impensèamari fapbris,nonminûs quàm lupini»
Majorem à Richardo Garth accipiebam, cum infcriptione è Brafiliaallatum effe : mino-
rem mittebat lacobus Garetus. Minori fimiles, fed dcterfis fpinis, referebant ex lava Ba-
tavi anno millefimo quingentefimo nonagefimo feptimo. Habui etiam ex Virginia lobum
cum fuis fpinulis : tum pifa nuda loboque exemta, reperta inter Aromata è Tripoli Syrise
advcda: ut variis locis hoc legumen nafci videatur.

Nam null^ ferè naves ex Africa, America, aut aHisperegrinisregionibus calidioribus
redeunt, quin ha-c pifa nuda référant. Sed etiam anno millefimo fexcentefimo fecundo
mittebat ad me dod>fl[lmus vir îoannes de Caftaneda nudum pifum cum hac infcriptione
Ouates de India fardo., hoc eft Mates Indicum cineracei coloris : obfervabam autem illud
nomen Mates pluribus leguminibus pcregrinis ab Hifpanis tribui. Hujus legtiminis
etiam memini cap. xxx. pra:cedentis hbri, primo numero cxpreiB in prima tabella illius
capitisi

Amftelrcdamcnris civis & mercator ; quem,
quia valdè integer erat, nec detritis fpinis,eó
pcrraittente, in adpofita tabella cum. pifo nu-
do exprimi curabam.

Ex pediculo autem,qui fatis firmus Siquin-
que uncias longus,ajjjjjarebat, inftar phafeolo-
rum nafci, interdum plures lobos eundem
pediculum proferre-, quandoquidem , praeter
binos lobos,qui expreflijin eo adhuc refta"
bant quardam, ubi alii inhxfi{fent,veftigia.

C ETE RV M huic Pifo ciïm forma j tüm
magnitudine Aliud non diflimile, paullô ta-
men rotundius, & flavi coloris, five Ochraî
fimilis, fufcâ macula qua lobo adhaferat in-
fignitum, anno odogcfimo quinto fupra mil •
Icfiaium éc quingentefimum Vienna: Auftriaè
accipiebam , Londino milfum ab honeftiffi-
moviroHugone Morgano, Sereniflima An-
gliae Regina pharmacopOeo diligéntilfimo,
peritiffimo : An verô lobus, quo fuerat inclu-
ium,fpinashabucrit nec ne, ignoro, quia nu-
dum mittebat, nulla fadâ lobi mentione.

INAS unciaslongusi unam latus erat Pmr lobus, prorfus atri coloris, tumidus in-
ftar lobi ciceris, nec forma valdè illiabfimilis, major tamen, membranaceo corticc
fatis duro conftans, qui pra ficcitate de-
hifcebat, convolvebatur, quemadmodum
p^nèleguminum lobi; femina^ue continebat
bina aut terna, nigra, circinata ferè rotunditä-
tis, plana tamen (quod mirum in adeô tumido
îobo) forma non multum iifllmili articulis lobi
Acacia, non adeô tamen turgentia in medio,
tenuiadmodum membranâ tecia, eaque etiam
nigra. Eum lobum cum aliis quibufdam exoti-
cis, mi^tebat ad me Amftelredamo Petrus Ga-
retus. Similes poftea apud alios etiam videbam.

A L T E R. lobus omniiio planus erat, alioqui
forma valdè fimilis fuperiori : binarum etenim
unciarum longitudinem habebat, unius latitu-
oinem,extremitas paullolatiorjcrat > eolor<ex
atro fpadieeus. Willelmus Parduyn, ab his qui
anrio nonagefimo odavo fupra millefimuni Si
quingentefimum ex Guinea redierant, accipie-
Dät, & mihi muttio dabatutejus hiftoriamde-
fcribere polfem, quia quum unicus illi effet,ad
fe redire volebat, quem adfervaret : porrô ma-
lurusne effet, an immaturus, nihil pronunciarc
queo : fed quum lobum effe conftaret, nec agi-
tatus ftrepitum ederet,opinio magis inclinât,
eum ante maturitatem fuiffe ledam. Illud cer-
$e dolendum, eos qui ejufmodi exoticos frudus
aliofquc peregrinos adferunt, diligentiores non

efTeinobfcmndispIantis qusc illos geftadt, arboresncfinc, fmtices, Tufirutices, an alix
plantx ,aut Icgumma; quove in ufu fint, denique quo nomine abindigenis appe,Mentur.
Geteriim utrumque illum lobum cum duobus fequentibus in eadem tabella exprimen-
dos curabam, qux liuic capiti infereretur. ^

"Tertivs lobuspaucisabhinc annis ex Guinea infcrri carpitab Hollandis &: Zelan-
disquiexcrcendimercimoniigratiâilluccommeant: illum autem Ciceris genus efle ar-
bitrabar, cam ob catilàm Cicer Nigritarum appellabam.

A variis porrô mihi communicabaturj à Cl. V. Bernardo Paludano videlicet, & ab ho-
nefiiffimisvirisWillelmo Parduyn &:FrancifGoPenino. ^

Erant autem hi lobi parvi, femuncialem magnitudinem non excedentes, tumidi, mu-
crone hami pxné inftar incurvo, rugofi foris & ex fpadiceo fufci coloris,internè candican-
tis&laevcs : eos unicum femen continere obfervabam quafi orbiculare,minorispifi mo-
do, non unius tamen coloris : nam vel prorfus album, vel omnino nigrum, vel rubens, in-
terdum etiam TroiyJxoVy ex albo & rubrp varie diftindum.
Lohns Mth\'io- Qj^a r t v s non valdè diflimilis erat iÊthiopici piperis lobis : nam & illorum inftar ar-
f ico pipm fi\' ticulis diftindus, & grana in fingulis continebat nigra, çrafliufcula, rugofa, acris faporis :
alioqui lobus craflior erat piperis^thiopici lobis, cortice denfo conftans, foris rugoib,co-
loris ex rufo nigricantis, fupernâ & infernâ parte duplici nervo à pedieulo ad extremum
lobum excurrente : pluribus aliquot articulis prxditum fuifle verifimile ; nam poft qiar-
tum articulum prxcifus fuerat.

xoTicvM, nec vulgare Leguminis hot genus efle videbatur, femel dumtaxat
mihi confpedum, quadrangulari loboconftans,quatuor craflioribus &Ceminentio-
ribus nervis prxdito, quadrantem longus Se. circiter (èmunciam crafliis, cortice fa-
tis denfo, pro Icgumine, prxditus, coque obliqué ftriato, coloris ex fufco fuliginofi, fèpte-
nagrana continente quadrangula, in binas partes ahorum leguminum inftar dividua, qux
yetuftate duritiem contraxerant. Hxc pauca dceolegumineex ejusnotis apparentibus
t & manifeftisdicere poteram, qux ledorem boni confulturum arbitror.

ONDING ad me mittebat Hugo MorganusSereniflimxRegtnx Anglix Ehzabe-
thx pharmacopœus, anno à nato Chrifto fexcentefimo fècundo fupra millçfimum,
\' quinos autfènos lobos peregrinos, quid deillis fentirem, meam Opinionem exqui-
rens; quam fané, quia fimiles numquam antè mihi confpedi, diffîcultcr admodum mc
pronunciare potuifle, ingeriuè fateor. ■ ^

Erant porrô illi lobi varix magnitudinis: nam nOnnüHi fex dumtaxat uncias longi,
alii feptem, quidam etiam odo uncias longitudine fupetàbant, fihguli vix femunciam
erant lati, omnes teretes Se rugofi, fubfufci coloris, eâparte quâ pedieulo inhxfèrant non-
nihil recurvi, cS^^â parte obtusâ;"breviter formâ non valdè diffimilcs quibufdam óblon-
gis & teretibus corniculis,qux in Terebinthi arbufculis ôlim obfervare memini-qui aper-
ti (in binas enim partes xquales fecundum longitudinem aliorum loborum iriftar divide-
bantur) nihil continere deprehendebantur, quàm tenuem quendani pollinem nigrum Sc
Iplendentem, tenaciter interiori lobi parti inhxrentem, odons ferè behuini initio, fed fi
quis diutiufculé naribusadmoveret, capitisgravedinemi inducentem. Vnde autem ha-
buifîet,& an quidpiam intellexiflet, nati neéflent in humihaliquâplantâ, an in arbore^
aut qux provincia eos produxiflètj nihil adfcribebat. Itaqueriemo mirari debet, fi plurà
dcvillisfcriberenequeo. , . ^

uneiarum iongitudincm fuperafTe videbatur, immature Nerii filiqurc formam ^ *
quodammodo referens, deAb cortice prsditus, foris rugofo firiatoque, & veluti
innumens tuberculis obfito, inftar onagrics peilis fivecorii, è quo vaginas fuis cuUellis &:
acinacibus excipiendis-\'tegunt Turcs, nigro alioqui, nifi eâ parte qus pediculo proxima,
ilia enim rufa erat : an femina contineret jiruhi incorapertum, fed pulpam admodum du-
ram qus Vix cultelli mucrone eximi poffet, in eo obfervabam, qus fubacidi iapo-
ns erat.

H v n c frudum mihioftendebat honeftus vir Theodoricus Clutius, horti Academici,
dum vivcbat, Lugduni Batavorum prsfedus. Similem poftea à Cl. V. Bernardo Paluda- ^
no accipiebam, quem dum per longitudinem fecare vellcm, ut quid contineret obferva-
rem, corrumpebam, quum adeô folidus eflet ,utfrangeretur citids &in partes diitiliret,
quamfciffuramadmitteret:in confradi tamen particulis, lanuginem quandam obferva-
bam, illi non valdè dif^nilem, qus in Nerij filiquis confpicitur. Similem etiam \'
redami videbam, int^ reliqua exotica capfis illis comprehenfa quarum Secundo hbro
cap.xv. mentionem faciebam,quafque Batavi ex lava anno miUefimo quingentelimo no-
nagefimo feptimo referebant : eum MJa Guzarate oriundus, ilia navigationc, ut dixi,

appellari aiebat,atque,dum recens eft, edulem effeaffirmabat. iUura K.yc b.ka.
porrô cum folliculo in adpofita tabella exprimendum curabam.

an in arbore nafci dicam,an in frutice,du-
bius fum : eum enim dumtaxat accipiebam ba-
cillo fuo fatis tereti adhuc inhsrentem, Só qui
plures folliculos fuftinuiffe videbatur , anno
odogefimo quinto fupra milléfimum ôc quin-
gentefimum , Vienns Auftris, à Richardo
Garth Londino miffum. Erat autem is folli-
culus fpadicei ad fufcum tendentis coloris fo-
rinfecus, extima parte mucronatus, toto corpo-
re hifpidus, Sc mollibus fpinulis prsditus, fe-
fcuncialis aut amplioris longitudinis, ôc unciahs
latitudinis, qui in binas partes dehifcens, inter-
né cavus veluti in quatuor loculamenta di-
ftindus, tenellam membranam continebat, in
qua veluti exiguarumbaccarum uvula pyri for-
- mam exprimentium, ôc pufillis petiolis inhs-
rentium,coloris rubric quafi miniati, quibus
infperfs tamquam aures mies , prsfertim in
ipfo ûmbilico.

Similem deinde decimo quarto poft anno
Amftelredamo mifliim accipiebam ab honeftif-
fimo viro Walickio Syverts Dahri appellatione,
quum prscedens fine nomine miffus effet.

Cet ery m grana illa miniataqus inpriore
confpiciebantur,fufpicionem mihi faciebant,an
frudus eflct Arboris finium regundorum, de
quaIlluftris vir lulius Scaliger,lib.Exoticorum
\' Exercit. vi. ? Certè hujus grana, tametfi vetufta,dentibus attrita, rubrö vel miniato colore
inficiebant: ejüfque rei causa Anglus quidam in Brafilia habitans, Londinum mittebat
pro fpecimine , an ex eo qusftum facere poffet. . ,

An verô fc ? Cujus meminit Ferdinartdus OviedusPrimâ parte Hiftoris Generalis &: >ixâ.
Naturalis Ub.viii. cap.vi. cujus interiora grana rubro colore tingere fcribit ?

Me a m porrôfùfpioiônems quam de folliculo prarcedcfice detcripto haèebam.non
prorfus vanam fuifre,amio redemptionis liumanar fexcentefimo fecundo fupra
milléfimum, demûm intelligebam. Nam Septembri merife ejufdem anni, inter
quidam femina quse mittebat dodiffimus vir loannes Caftaneda, erat fimilis folliculus,
brevior tamen, vt qui fefcunciam longus dumtaxat efiet, unciam latus, in binas partes dc-
hifcens, cujus fpinularâttritas: externa pars fufci coloris, quemadmodum etiam interna,
fed li£cc levis &:pauUulum fplendens ; in cujus medio aliquantulum cavo,utraque pars
quindecim autfèdecim grana faturè rubra,exigui etiam pyri formam referétia, brevifilmo
tenuiflimoque petiolofingulafufpenfa,habebat, eaque nullis aureismicis afperfâ, nifi ex-
timâ parte, quas fplendens & veluti aurea, minima nigrâ macula tamquam pundo erat
infignita : nullam verô obfervabam in eo folliculo five capite loculamentorum diftindio-
=nem, nam, utdixi, dimidia utraquefollicuh five capitis pars,grana feriequadam difpofita
in media concava parte continebat, majora & magis matura, quàm quasex Angliâ mitte-
banturj&falivâdumtaxat paullulum afperfà, eleganti minii colore inficiebant : charrac
autem, quâ folliculus invoiutus,infcriptum-erat, cm quefeuntmlos Indios^ hoc eft, quofè
inungunt vel inficiunt Indi.

Veriim Odobri infequente elegantem ramum multa hirfuta capita five folliculos fufti-
nentem accipiebam, quem propter elcgantiam in tabella exprimendum curabam, quse
hîc adponeretur.

Erat autem ille ramus pedalis longi-
tudinisjdurus & lignofus, fufco cortice te-
dus , calamo fcriptorio tenuior, fummo
faftigio in aliquot ramulos divifus, fufti-
nentes undecim intégra capita (plura fuif-
fe, veftigia unde eaabrupta fucranr,fidem
faciebantj quorum nonnulla loingiora &
anguftiora quàm prascedens, (varias enim
erant magnitudinis) aliqua duarum uncia-
rum longitudinem cum femifie habebant^
fè fcuncix ferè latitudinem liorum longi-
tudo binas uncias non excedebat,nec lati-
tudo unciàm ; fingula verô frequenti/Timis
tenuibus fpinuhs, iifque integris & oblon-
giufculisjnec artritis obfita, extimâ par-
te mucronata ,qu^ permaturitatem in bi-
nas partes findi, commiffur^e utrumque
latus occupantes iâtis manifeftè déclara-
bantj perfedam autem maturitatem non-
dum adquifiviffe, grana minora minufquc
rubra rugofa, indicabànt.

Hunc ramum ad me mittebat eo quo
dixiannod: menfè, honeftifi^mus vir Pe-
trus Garetus, fignificans Brafilianos uti ad
corpus rubro colore inficiendum: addebac
Vici^ Africans ramulum è quo plures fili-
qu£E dependebant, nonnuilx fua grana ru-
bra adhuc retinentes, & ramum lunipap-
3ccywa, fuûinentem frudum fuum j verüm longé minorem eo, quem cap. x. lib. i. hujus
ïixoticorum Hiftorias exhibebam,

C E T E R v M, non dubium eft quin hie frudusilli fimihs fit, quem Oviedus liiSA appel-
lat, cujus fruticem in humanamaltitudinem, interdum etiam ampliorem affurgerc (cri-
bit, fohaxyîi fohis fimilia proferre. De qûo,&: aliis quam plurimis,pecöliari libre ait»
quando agemus, Deo vitàm producente.

ereg-rinorvmc^ Exot komm FruBuum [quos quidem
\'videre nohisltcmt) cum fmgtdarium, turn (oho aut fdiquà in-
cluforum hiftoriam^ fuperioribm duohm lihrü Secundo Ct
j^m^^ ^ertio^quâ potuimm Fide^defcripfmus: hoe autem §lmrtO\'i
denonnuUis Corticihm ^ �mï4 ^ Succk, �ictbm Jum etmm dt^
^ntu quibufdam peregrinis Batavorum navigatione intrapaucos an-
^os huc relatk^ agere eH animm: auspicabimur vero ab eo cortice cuj m an^
^^ \'^igtnti annos ^ hifforiam iconem dabamm.

WIL LEL MVS "Winter, qui Ge-
nerofum Francifcum Drake ad
Magellanicum ufque fretum
comitabatur anno redempti generis huma-
ni feptuagefimo odavo fupra millefimum
& quingentefimum, ulteriüs non progref-
fus^navim cujus prafedus erat, m Angliam
anno infequente reducebat, atque colle-
gium iftîc corticem referebat,vihori canellse
cum fubftantia tiim colore non valdè difli-
milem, plerumquc tamen crafiiorem,& ci-
neracei coloris vel fufcum externa parte, at-
que ulmei corticis inftar fcabrum, interna
vero, nonnumquam dilfedum, & multis ri-
niulis hiantem,tili3E corticis modo,aliquan-
do etiam valdè folidum durum,odore
non ingrato, fed perquam acri fapore ,,lin-
guamque fauces non levius urente,quàm
piper. Illius autem fragmentum,quale ami-
corumoperâ Londini illo ipfo anno nancif-
cebar, in tabella exprimi curabam, qux hîc
adpofita.

I s TI v s Corticis facultates nullas explo-
ratas habebat,fed eo recente niellecondïto,
wt aciimoniam deponeret, vcl reficcato &
in pollinem trito, ut in eduliis canellaalio-
rumve aromatum vicem fuppleret, uteban-
qui eâ navi vehebantur. Poftea tamen

sTönicis vfm. intelligebaitij advferfus ftomacacis, five Tcorbüti morbirm^quo illorum Bonnulli in ea navi
affech erant, non infeliciter ufos fuilTe.

Quia porro Winterus hujus corticisnoticiam noftrocrbi primus intuîit, Wintlranum
ab\'ipfo cognominabara: tametfi quum recenter allatum accipcrem, pîurimum accedere
mihi videbaturadligniAromaticicorticem,cujus meminit Nicolaus Monardes in Simpli-
ciumè novo orbe delatorum Hiftoria, licet fingularem illam odoris gratiam,quam fiio
cortici tribuit,in hoc dcprehendere -nequirem, ut révéra non habebat. Sed vicefimo iniè-
quenteannOjligni illius aromatici atque infiipcripiiuscQrticis copia fada eft : de quibus,
ncpigeatledorem,obrecro,confiilerenpftrumin illudcaput fcholiuni.poftremâ editionc
additum. Quineriamad plenioremejus cognitiönem adipifcendam, tertium hujus hbri
caput legere non oberit.

Cetervm eorum qui anno millefimo Se fexcentefimo à Chrifti noftri redcm-
ptoris nativitate è Mageilanico freto redibant relatione, magis certam illius corticis
cognitionem adipifcebar, prxferrim ex epiftola quam Sebaldus de Wert, ejus navis, qux
nonfijperato freto propter afliduàs tempeftates reverti coadaeft, Prxfedus, ad orna-
tilfimum virum loannem de Laet vicefimo Aprilis infequcntis anni fcribebat, ingra-
tiam loannis ipfius filij, juvenis eruditione & modcfliâ valdè pra:ftantis, qui meo roga-
tu hgni cum fuo cortice adhxrente fragmentum ab ipfo petierat. Illa autem ferè hxc
continebat.

Q^a n d o q^ idem Dn. Cîufius adeè avidè expetit ejus arboris fragmentum,
quam in Mageilanico freto obfervabamus, dolet quôd maturiiîs non intellexcrim,
nàm ejus petitioni abundè fatisfacere potuiffcm , quum inter ligna ignis flruendi gra-
tia in eo freto lecla, magna ex parte illius arboris effent: Veriim ea omnia Rotero-
damenfi cuidam civi divendita fucre: commode tamen in navi adhuc reperti fiint
biniaut terni longurij,aliquot pedes longi, quorum unum mitto : hujus fragmentum,
fi iubet, Dn. Clufio communicate poteris. Arboris folia nulla adfèrvata puto, quia
propter abundantiam negleda: de ligni verô, foliorum ve, aut corticis tacuîtatibus&;
natura, nihil nobis conftat, nifi quôd corticem & folia adeo aromatica obfervantes,
ïis ufifumus innoftriscduîiis,exiftimantes in tam frigidâ rcgione noxia effe" non poffe,
prxfertim quiim pipere ferè deftitueremur, ad mufculorum m co freto repertorum, qui-
busvefci cogebamur ahorum alimentorumpcnuriâ,condimentum.

Ea porrô arbor in infulis Sinus illius, quem à ClaffisPrxfedi nomine, or? Cçrdes mmcu*
pabamus, non folummodo crefcebat, fed etiam toto illo freto : nec aliquam fimilitudi-
nem cum lauro habet, ut nonnulli retulèrunt, foliorum dumtaxat odor laurînorum fo-
liorum odorem xmulatur, fed illis funt latiora magis viridia: arbor tamen perpétua co-
mâviret, {quemadmodum maxima pars aharum arborum qux in eo freto nafcunturj
atq» inaltum aifurgitjadèôinterdura craffa, ut duorum aut trium humanorum corporum
craffitudinemxquct,&rmemincrimafferesex una fedos fuifTe, binos pedes cum femiffe
•latos: valdè autem fragile eft lignum. Nullum fert frudum, quantum quidem obfervare
potuiniusjlicettotis novem &ampliusmenfibus in eo freto hxferimus, quo fané tem-
pons fpatio, vel flores,vel frudum five immaturum five maturum , obfervare neceffe
fuiflet, nifi fterilis effet. Hxc funt qux de illa arbore fcribere poffum : cuperem cer-
tè diligentiùs pleraque obfervaffem Dn. Clufii causa, cui libenter gratificarer : fed hxc
admonitio mihi occafionem prxbebit,ut in ahis peregrinationibus diligentior fim fu-
turus. His autem exaratis, fuccurrebat,bina aut terna jacula mihifuperefie, quibus ilhus
freti incolx armorum vice uti folent j ea verô ex intégra arbufcula ejus generis de qua
agimus, confiant : horum unum Dn. loanni tuo filio mitto , quod boni confulat vc-
iim, tametfi non comparandum cum arcubus aut fagittis BrafiHanorum -, ex fimili ta-
men arbore, cujus modô memini, illud effe, cortex adhucdnhxrens fidem faciet: illis
jaculis cufpides aptare folent,nervo aliquo , non firmiter tamen, colligatas,ut corpori-
businfixx,invulnerehxreant: hujufmodi jaculis quorundam ex noftris corpora trajeda
fuêre, nonnullorum verô brachia. Rariora quxdam adfervaveram, fed ea partim à
muribus erofà, partim meorum negligentia perieriint: atque inter illa, aranea qux-
d^, cujus corpus palmum erat latum , & pro magnitudinis proportione craffum ^
prxterea monftrofi quidam pifces: quorum omnium quum nihil retinuerim,pluradc
iis referre non convenir. Hadenus Sebaldus: qux etiam poftealiÄC tranfîensmihicon-
Ärmabat.

Ex illo autem longurioquemToannes de Laet aceipiebat, ejusfiliüs bina fragmenta
pcdem longa,corticem etiamnum retinentia mihi donabat,qui ex fufco cmeracei colons,
valdèîcris &fervidi faporis. Horum altcrum in adpofita tabellaexprimicurabam-

Ceterûm apud eundem loannem de Laet confpiciebam jaculwra illud ipfius fiho do-
nacura.rude & impolitum,oao aut novem pedes longum,cujus cufpis ex alio lignodurio-
re&folidiore conftabat, Edentata erat, ut corpori infixa facile educi nequitec.

^meâ tamen opinione, non incommodé Magellanicaaromatica arbor diciqueat, quod m
eofretoproveniensjcorticcm adeô aromaticum habeat.

Qvi anno à Ghrifti nativitate millefimo fexcentefimo & eum infequente ex Mo-
luccis & lavâ reduces, Amftelredamum aromata inferebant, corticem quendam
in longos Ôc enodes tubos convolutum etiam
advehebant, cujus ufum incohs valde familiarem effe
dicebant, ad condienda fua edulia. Ahquos in tabella ex-
primi curabam, qu£e hîc adponeretur.

Conftabant autem illi tubi cortice non valdè denfo,
coque, ut dicebam,enodi,coloris exteriore parte inter-
dum can\'dicantis,inonnumquam cineracei, & illo quidem
lasvi, aliquando etiam fcabro aliquantulum, coloris fufci,
ut vihor qusedam Canella cenferi polTet; interiore vero
parte quâ ligno adhzeferat, prorfus fufci: faporis quidem
non ingrati, fèd acrioris, non adeo tamen ut légitima Ca-
nella, qui nihilominus in iUius penuria, non incommodé
meâ opinione ufurpari poffet, aut caffia: aromatics à
Diolcoride defcripta: (ad cujus ahquod genus referri de-
berenonineptè forfitan quifpiam exiftimet) vicem fup-
plere. Percontabar porrô ab his à quibus eum corticem
accipiebam, an intellexiffent, quo nomine apud incolas
appellaretur,& an arborem , à qua detraâus, obfervaf^
fent; negabant omnes, & illud dumtaxat fe fcire profîte-
bantur, incolas, illius polline, ad condienda fua edulia
frequenter uti. Aliquo temporis fpatio ore retentus ôc
manducatus hic cortex, prxter acrîmoniam, lentoreni
quendam habere deprehendebatur.\'

Similem etiam corticem-ex Patane referebant biennio
poft^ quo iftîc utebantur Canellas loco.

Vir eruditiffiinuS LambercusHorcenfius medicus,qui nave vcduscui fymbolum
Luna,ex Moluccis & lava redibat anno à Chrifti nativitate primo & fcxcentefimo fupra
ç^d^-urisr milléfimum, donabat me cxiguo Canellae fragmCnto quam in lava nafci afferebat. Erat
veró illud fragmentum quatuor uncias longum, femunciam psnè latum, f^itifque craf-
fum, coloris ad rubedinem quodam-modo tendentis,qualis fcrè in viliore canella confpici
folet: ejus odor exiguus, imo psnè nullus, fapor qui in viliore canella, aut in cortice modo
defcripto; in quo tamen mandendo obfervairctur quidam lentor &:veluti gummofitas,
qus vel fumniis tantum digitis admotis\'inhsreret,&; quodammodo glutinis inftar diftcn-

Ante paucos annos inferricœpit exoticus quidam cortexjcui, quoniam in tubos
plerumqueconvolutuseft Canells inftar, tum etiam propter albedinem,Canells
albs nomen indiderunt. Ejus autem duo genera obfervare mihi videbar. Vnum
majoribuslongioribufquetubis,&: etiam craffius, quod vilius,meo iudicio, sftimandum.
Alterum tenuius, minoribufque tubis,quod prsfcrendum. Utrique generi, extim us cor-
tex fcaber, ferro, alióve inftrunientp, deterfus &squatus videbatur : craffiori, color mi-
nus albus, minorque acrimonia : tenuiori, major acrimonia, & color magis candicans,
majbrque fragrantia. Effe\'tne verohic cortex ab aliquâ arbore fruticeve ademptus,an à
radice aliqua, hsrebam initio: nam çandidioris tenuiorifque corticis collatione fada cum
cortice fragnientiradicis cujufdam, quod anno nonagefimo primo fuprà milléfimum
quingentefimum, Londino ad me mittebat dodifîimus vir Richardus Garth, ex Win-
gandecaow, five Virginia, ut adfcriptum erat,acceptum, fed nullo nomine infignitum ,-
reperiebam, neque colore, neque fubftantiâ, neque acrimoniâ multuminter fe difFerre.
Inipfà quidem radicis fubftantia nullam manifeftam qualitatem deprehendebam, fed in
ipfo cortice tota facultas confiftebat. Erat porro illud radicis fragmentum dodrantalis
longitudinis, pollicariscraffitudinis (quia forfitan nondum adulta) in aliquot ramos in-
fernâ parte divifa- cortex ipfè rugofus,pallefcens, ôc valdè acris : quam ob caufam non eft
dubium, quin apud incolas aliquo in ufu effet : nihil ramende facultatibus, neque etiam
de ipfa planta cujus radix fuerat, Garthus meminerat.

Non abfimilium porrô corticum fragmenta pedalis longitudinis vel etiam ampliora
referebant anno primo fupra milléfimum ÔC fexcentelîmura nauts Batavi ex Moluccis &
lava reduces; quibus, quod candore effent eximio, & acrimonis non expertia, Canells
albs nomen indiderant: apparebat tamen à radicibusdetrada fuiffe, non abs alicujus ar-
boris ramisaut trunco ,nam nimis frequentibus nodis, tum etiam veftigiis ubi fàbrs in-
hsfiffent, erant prsdita : licct autem crallîufcula effent ea fragmenta, fatis tamen fragilia,
& interiore parte, nonnullis locis quafdam ipfius radicis particulas adhuc retinebant, ai-
bas etiam illas, Ôc ipfo cortice longé firm iores fraduque contumaces: imbecillus verô cor-
ticis odor, fapor fàtis acris ; ipfius radicis fiibftantia quandam etiam acrimoniam habere
deprehendebatur cum paucaadftridioneconjundam. -

Cetervm concinnatâ priore hujus corticis hiftoris parte, aliud corticis fragmen-
tum honeftiffimus vir Petrus Garetus Amftelredamo ad me mittebat, quod omnem du-
bitandi occafionem adimebat : nam redum, & ut primum illud genus, quod vilius pro-
nunciabam, enode erat, pedalis longitudinis {quanquam longius fuifiè videretur) psnè
trium uneiarum ambitum, infimâ parte,licet non integrum , comprehendens, fupernâ
duarum. Hujus exterior cortex (gemino enim conftabat) tenuior quidem erat, fed val-
dè afper & rugofus, atque multis rimishiansjinfuper multislacunis,iifque interdum ge-
minis, ferie qu.adam fecundum longitudinem, fed obliqua, difpofitis, diftindus, quas effe
augurabar veluti veftigia foliorum, qusramum (àquôdetradus cortex) cinxerant. Erat
verô uterque cortex valdè odoratus &aromaticus, acrique fapore prsditus, prsfertim ex-
terior, qui fuam vim acrimoniam guftu exerebat.

Remautem noningratam Medicins ôc Naturalium rerum ftudiofis me fadurum ra\'
tusjligni illius, quod hoc cortice tedum, atque ipfius etjam corticis iconetn in tabella ad-
pofita expreffam, proponebam.

Attentivs porrô liuiic corticcmconfi-
deranti, nientem fubibat, illi non valdè diffi- {
mikm videri, cujus nicmini in fcholio adcapur maimtm.
de Ligno aroniatico , defcripto à Nicolao Mo-
nardes lib. de Medicamentis fimplicibus ex
Occidentah India delatis, poftremâ editione
addito. Eam ob caufam utrumque flatim con-
ferebam, & re ipsa comperiebam, ovum ovo
non magis elfe iimile, quam hic externus cor-
tex cum illo elfer, qui mihi donatus pro corti-
ce illius ligni,quod antè nudum fine cortice êZ
aWü/^v àPetro Gareto acceperam. Arbitrer
autem interdum externam illam corticis Ica-
bramfupèrficiemadimijut proCanella obtru-
datur, cui, quôd candidior fit légitima canellâ,
alba: cognomen adjecerunt. Con fuie Ledor
(ni piget) noftrum fcholium ad caput de Li-
gno aromatico, pollremâ, ut dixi, editione ad-
ditum, ne idem hîc repetere cogar.

ORTIC IS cujufdam pedalis aut fedecim unciarum longitudinis fragmentum
Amftelredami videbam anno à nato Chrifto fexcentefimo tertio fupra millefi-
mum, apud dodiflimum virum Dolorem Stephanum Backerum lUius urbis
Medicum,binas uncias aut paullô amphus latum, fatis craffum, fubrubentis extends
coloris ôc veluti nodofum , interné fubfufci, multis rimis hiantem, adftringentis
faporis. ^ :

S i raeam opinionem de hoc cortice libéré proferre licet, plurimum ad Veterum Ma- ......

ceraccedere videturytametfi paucas ejus notas nobis illi reliquerint , è quibus exadam rum.
conjeduram facere poflimus. Eafdem tamen facultates Maceri tribuunt, quibus hunc
corticem praditum ferebant ii,à quibus Backerüs fe accepilfe aiebat, ut qui incolas ad
alvi profluviafedandafrequentercoutiaffererent. Nam Diofcoridescap. Gxr.lîb.î.fcri-
bit Äe/corticem efle ex Barbaria advcdum , craffum, pç^^

tem, qui contra crucntascxcreationes,dyfenteïias,& alvi fluxiones bibiiur. Plmius au-
rem cap. viii. lib. xii. Naturalis Hiftor. Ët Macir ex India advehitur, cortex rubens, cu-
jus in melle decodi ufus in Medicina ad dyfentericos pracipuus habetur.

An verô is cortex quem Nicolaus Monardes cap. xlii. Simpl. medicamentorum ex comydJ-
Occidentah India allatorum hiftoria fcribit ad alvi profluvia eflé utilcm ? ^ vi^roß^H,,.,

Ceterùm ex qua Provincia hunc corticcm nauta attuliffent, ex arborene, an à frutice

N G à nato Chrifto fexcentefimo tertio fupra millefimum, mittebat ad me Pe-
trus Garetus, Corticis cujufdam fragmenta, jUo ipfo anno ex India allata , ekque
. veluti in tubos mediâ ex parte convoluta, qua an à radicibus, an ab arboris ali-
cujus ramis detrada fuerint, ignoro : illi forfitan dicere potuiftent, à quibus Garetus
accipiebat. j

Etant porrô illa fragmenta cineraceo quidem colore,fatis verô acri fapore,prxdita, valde Er opbsr«
fragilia,qua vel in minutas etia partes frada,&: protrada,veluti tenuiffima ftarama>inftar com^-
- G 4 fcrè

ferè telx aranearum, ut lana autcmcandida,oftendebant,quemadaiodum Eriopliori
bulbi folia, &fquama: radicis iplàus. In quem autcm ufum attuliifent, qui ilia Gareto
donabant, in epiftola quam una mittebat, non erat adfcriptum ; & liaudfcio an ab iis fit
percontatus. ïpfos autem non fine çaufa retuliffe, fed iftius corticis facultates compertas
habuiffe, verifimile eft.

Gortig vm_,quospaucos ohfervarelicuh^daß,paï4ca>setiamReß-
nas^ Succosperegrinos concretosy mthiconcejfos ut defcriberem^peculiari
ßmiliter c/aßi comprehenfos fubiicere^ ^ �tces pruedere volui*

VI ex India anno à Chrifto nato millefimo fexcentefinao primo redibant Batavi
nautx, magnum Refina: cujufdam fragmentumafferebant, quod hbram & fex
uncias pendebat, coloris ex fufco cineracei, & plerifque partibus Ambrxodoratx
colorem referentis, fic ut qui ab arbore detraxifferit, egitimam Ambram effe fibi pcr-
fuaderent : refinaceus tamen odor, licet non ingratus, ab ea opmione illos dimovere de-
buerat. In quem autem ufum adhiberent, ignorabat honeftiflimus vir Francifcus Pe-
ninus, civis Amftelredamenfis, qui ab iUis redemerat, ôc permittebat ut defcribere
poffem.

Hoc porrô vitio laborant plerique iftorum qui percgrinas regiones adeunt, utneque
diligenter obfervent quales fint arbores è quibus frudus legunt, aut refînas detrahuntj nec
earum vulgare nomen percontentur, tametfi liccat; neque an aliquem ufum apud incolas
obtineant : quod profedô iis qui illarum rerum quas adferunt hiftoriam deicribendam
fufcipiunt, maguam difficultatem, non vulgarem moleftiam parit.

Anno rcdemptx fàlutis humana: nonagefimo nono fupra millefimum & quin-
gentefimum mittebatadme Amftelredamo honeftifîimusvir Walichius» Sy vertz
refinas quafdam five fuccos concretos ex America à nautis allatos, quos illarum
Provinciarum incolis quotidiano in ufu effe, intell ige bat ab Americano quodam qxWaU\'
fock oriundo. «

P RIM V s, Iraîtacb & Aiaive appellatas, fuccus erat non valdè diflimilis Aloes fucco,tum
colore tum fubftantia, gravis odoris, qui recens Se liquidior, Mufa: tenerionbus foliis fue-
rat-exceptus : nam iis adhuc involutum accipiebam.. Illo naviculas & fcaphas indu-
ci ab inquihnis, referebat, quemadmodum à noftris pice fieri folet. An verô cx aliqua ar-
bore fluat, aut bituminis inftarè terra emânet, nihil erat adfcriptum.

,Vs VC & Gyp, nomina adfcripta habebat Alter fuccus, Mufx etiam foliis involutus,
ater, fplendcns; non injucundi tamen odoris, fed qui ad anetliinum quodammodo acce-
dcret. Hoc uti foiere incolas afferebat, ad fuffumigia, tetrumque cadavcrum fœtorem
tollend um, toto illo tempore,* quo cadaveradomi retinerepro confiietudine folent. Ifto
etiam inducuntarborum corrices ventri applicandosin ejus doloribus.

An, V s vb, cujus Thevetus cap. xxxii. Francis Antardics meminit, ad vulnera
curanda Brafilianis in ufu effe fcribit ?

HI s fuccis non incommode forfitan Conjungendum erit Afphaki genus,quod eodem
.inno honeftiflimus etiam virWillelmus Parduynus ad me mittebat, ex infula Trinitate,
Orenoque fluminisoftiisvicina,relatum}ubi, referentibus iis qui ex ea infula advedi,
abundè i^venitur. \'

Erat verô illyd bitumen cum fubftantia, tiim colore. Sc odore, vero àc^aMt^ five bitu-
mini pcrfimile,qualeconfpiciebam apud Generofum Hcroem Hieronymum Beck à Leo-
poldstorff, quum apud ilium interdum verfarer in ipfius arce Eberftorffadpaludes appel-
Jaca,quinque milliaribus ab urbe Vienna Auftriacadiftante : etenim ipfemet in Afphaltitc

iaçu iiaufcrat, & cum plenfque aliis rebus fingularibus in fua pcregrinatione ^gypriaca^
SyriaGa&Paleflinaobfervatis domum retuierat: eam ob caufam, îegitimo bitumini fub-
ftiîui pfjfTc exiftimarcm, in illius penuriâ.

A L T E R1V s fuçci concreti magnum frflgmenrum eodem p^nè tempore ad me mitte-
bat Londino îacobus Garetus, cujus frequens in hac hiftoria mcntio.

Eraç verô is fuccus, dum adhuc recens & Icntiis, circa bacilium pedaîisîpngicudinis j^J^«^® \'"\'j\'\'
multiplicicircumvolutione adaptatus,donec in brachialem crafticudinem evader£t:varius
erat ejus color, nam, ex parte nonnihil candicabat, ex parte cineraceus,&-cx parte nigri-
cans erat, durus & firmus, quem tamen igni expofitum, liquefcere & lentum fieri intelli-
gebam vifci inftar, quo aucupes ad capiendas aviculas uti folent : atque rem ita fe habere
cxperiebar. Unde porrô allatus, Sc ad quam rem utilis effet, nihil adfcriptum.

Cetervm biennio poft, mittebat ad me idem Garetus cum aliis quibufdam rebus
exoticis fimilis fucci concreti, multiphci fpira circa bacillum convoluti fragmentum,quin-
que unciarum longitudinis, Sc novem uncias ambitu comprehendens, quippe cujus dia-
meter pxnè trium unciarum effet, externa parte omnino fufcus, ex frequenti,ut puto,ma-
nuum contredatione,interna vcrocandicans, ficcus admodiim, Sc fradu adeô contumaxi
ut lignum veriiis quam fuccus cenferi poffet -, igai tamen admotus, ftatim flamniam con-
cipiens, in nigrum & lentum liquorem refoluobatur inftar vifci, valdè lentum tenaciflr
muai,nullius initio maaifefti faporis,fed paullo poft, acrimoniae cujufdam non expertise

v V M Amftelredami anno fexcentefimo fupra milléfimum à Chrifti nativitate eP
fem, donabat mihihoneftiffimus vir Petrus Garetus,lacobi frater, ejus urbis civis,
I aliquot fuccos concretos, ab lis, qui eodem anno ex fua longinqua navigatione re-
dierant, redemtosjac bimeftri elapfo, alios infuper mittebat. Ut porrô illi diverfi coloris
erant, fic ab invicem fegregaiidos effe, &fingulorum hiftoriam qua poffem diligemiâ Sc
perfpicuitate defcribendam. Sc in unum caputcongerendam,cenfebam.

P RI M V s, ater prorfus erat, haud fecus àc afplialtum, durus Sc folidus; illoque (ut ap-
parebat) ufi fuerant naut^ad filiftamina,picis aut cer^vicc, inducenda: manibusenim i\'»"^»»/«"®
âliquaiîtifperemollituslentior fiebat, nec injucundum fpirabat odorem, aaethinuni et-
enim quidpiam refipiebat, nec ingratum habebat faporem, illum tamen acriufculum :
flammae verô admotus, non fecus ac refina quardam hquefccbat. Obfervabam porrô
hunc fuccum, five quis malit refinam appeliare, dentibus cedere Sc mollefcere ^ ore
retentum.

A LT E R, Primo non valdè diflîmiîis eratj fubftantiâ tamen folidiore conftabat^ ut qua: smm
m micas potius diffiliret, quàm manibus emolliri poifet, imô ne longo quidem tempore
in ore retentus ullam unguis imprefnonem admittere volebat: nullum in eo gratum odo-
rem obfervare poteram, led quandam dumtaxat in mandendo acrimoniam.

Te RTIV s , etiam ater,quafdam tamen albasmicas infperfashabebat: licetautem fii- swcbî
periorcimpurior& magis retortidusvideretur, unguis tamen impreffionem admittebat,
nec ingrati erat odoris,illius etiam fapor nonnulla acrimoniâ prîeditus ; manducatus ^ den-
tibus cedebatj igni etiam admotus, liquefcebat,& ftammamconcipiebat.

Q_v a r TVS, flavi coloris erat, c«i commixti erant per univerfam ejus fubftantiam vei- skccbs

grumi quidam albi fatis friabiles, qui digitis attriti odorem fpirabant non prorfus qui-
itijucundum,graviorem tamen, Se magis validum quàm Primus;nec illominiïs
acrem habebat faporem, imô meâ opinione magis acrem, Se rainusjucundum. Dentibus
autem cedebat pr^manfahaccrefina, Se mollefcebat ore retentaj flamme verô admota,
ardebat & liqucfcebai.

(^iNTo, color erat ex albo, flavo, rufo & fufco mixtus, fubftantiâ molli lentaque smüif.
prxditus, odore ad anethi odorem quodammodo accedente,arque etiam fàporè, fed
longe acriore,& qui ore retentus, linguam Glabra vellicaret, imô etiam quodammodo
rauces incenderet, falivâ verô madefadus croceo colore inficeret. Is incenfus, fiammani
quidem concipiebat &liquefcebat, fèd non ardebat: fuerat porrô quibufdam foliiscxce-
Ptus,quibus adhuc involutus erat.

^^^^^^"Jjmanibus tamen emollitus aut ore retentus aliquantifper, lentefccbat, ncc ingrati
odoris deprehençlebatur, ut neque etiam faporis, aliquantulum tamen acris. Igni ad-
met us$

motirs, fiammam etirimconcipiebar qus ftatim extingueretnr, atque ijiftar cers liquef-
cebat. Erat etiam hic fuccus, five veriiis refina, foliis quibufdam involuta , quibus recen-
ter fluentem exceptam fuiffe verifimile eft.

S E p TI M V s, Refina erat Succino non abfimilis,tranfparens & lucida,psnè inftar Ani-
me Americanorum, cujus forcaiTe genus : color ex alboflavefcens, odor non injucundus,
fapor aniariufculus, deindeacriufculus : in micas potius dilfiliebat, quàm utdentibusce-
deret, aut ore retenta, mollefceret: igni tamen admota, liquefcebat,flamraamquecon.ci-
piebit, &ardebat.

O CT A V v s, denfior erat refina nec tranfparens,foris fubrufa, interiore parte alba, &
dîgitis attrita, fitis friabilis, odorifque non injucundi, fed fœniculi odorem quodammodo
refercntis, ut fulpicionem mihi moveret,Mollis arboris refinam efie pofle;fàpor erat ama-
ïiu(culus&: acriufculus : necdentibus cedebat, nec ore retentamollefccbat: igni tamen
admota liquefcebat inftar cers, atque fplendida fiebat, fiammam tamen non conci-
piebat.

Nonvs, Refina erat cineracei ex albo coloris, adeo autem ftrigofa & retorrida, utgle-
ba aut lapidis fragmentum potius videretur, quàm refina : licet quifpiam fufpicari poffec-
ejufdem generis effe cum fuperiore, fed magis impuram, quia fimili odore& fapore prs-
dita erat cum prsccdente, nec dentibus cedebat, nec ore retenta mollis fiebat, igni tamisa
admota,perindeatquè illa liquefcebat, fiammam non modo concipiebat, fed fimul
etiam ardebat, ut Septimus fuccus.

D e c im v s , ficcus erat & durus perinde ac prscedens, ut potiiîs in pollinem atterere-
tur, quàm dentibuscederet, autore retentus mollefceret: ejuscolorexatro rubefcens, ut
fàlivâ leviter afperfus non minus rubro colore inficeret, quàm terra fynopica, in quo ta-
men levis qusdam ftavedoinfperfa videretur, odoris, quemadmodum etiam fiiporis, ex-
pers (meâ quidem opiiiionc) nifi ex prscedentium odoratu & guftatione, odor & fapor
naribus & palato adhuc inhs\\entes, meum judicium depravaffent.

Suciimne concrecum hancmaffam appellarem, an terramaliquam in globum conge-
ftam, hsrebam: in eam tamen opinionem magisincUnabatanimus, ut terrsgenus quod-
piam sftimari poflct^quàm refina, quia igni admota nigrefccbat, &citiiîsconfumebatur,
quàm ardcret & liquefceret. Nifi fortè Oviedi cenfènda fit, cujus in fuo Summario
meminit cap. x. & lib. viii. cap. vi. Prims partis Hift. General & Natural.

S v cc v M Vndecimum, fie enim appellandus potius videtur,quàm Refina,ad me mit-
tebat anno à Chrifti nativitate fexcentefimo tertio fupra milléfimum , idem Petrus Gare-
tus, cxSinarum regno recens, ut fcribebat, allatum, ciim à lacobo van Neck claflis Prs-
fedo, tiim ab aliis qui ipfum comitati fuerant. Erat autem valdè purus,nullifque fordibus
infedus, fuivi coloris, & paullulum falivâ vel aquâ tindus, prorfus flavo colore inficïebat.
ïllouti incolas intelligebam ad aqueos humores fine moleftiâ cvacuandum : dofim yçrô
elfe à quindecim ad vigintigranorum pondus.

Initio, ob coloris affinitatem & facultates, Aloës fuccum effe exiftimabam, propterea
aliquantulum deguftabam: nullam tamen amaritudinem deprehendebam , fed pofi tem-
poris momentum, magnam acrimoniam in gutture mihi excitabat, ut mihi fufpicionem
moveret Euphorbii fuccum effe poffe : hunc autem fuccum Gbfttaiemûif appellari dicebac
îacobus van Neck claflis Prsfedus.

Pavllô poft mittebat idem Garetus cum aliis rebus quas ab iis qui lacobum van
Neck comitati eodem anno redierant, acceperat, gummi cujufdam fragmentum in pla-
nam rilaffam redadi femuncialis psnè crafl1tudinis,quod lucerns adhibitum liquefcebat:
stvmk Dm- id, quum eleganti & florido cinnabaris colore inficerer, mihi perfuadebam Arboris Dra-
conis purius defscatum gummi effe pofle, quod Sanguis Draconis appellatun

A V c O s illös aromaticös Cortices ^ �mas ^ fucc^foe concretos
nancifcebar^ quorum hiïïoriam defcr^tione dignam cenfiremcquibus
paucaïum etiam radtcum^ quasmihi vidcre Hcuit^hiBortam fiibikieri"
dam arbitrabar.

Ist a m radkem Londino ad rtie mit-
tebat anno a Ciinfti nativitate nona-
gefimo primô fijpta millefimum &
quingetefimum lacobus Gàrçtus, è Win-
gandecaow , five Virginia relatam cum
hac infcriptione, Céi«« ß^ectes. Illius au-
tem iconem in tabella, me curante , ex-
prefTam, adponebam.

Valde nodofaerat hxc radix, & m
aliquot tubera formata, fubrutilo colore^
farmenti aliquam partem fummo fafti-
gio adhuc retinens, quale in Smilace af-
pera confpicitur,duri,lignofi, multis ve-
nis*ut Smilacis farmenta prxditi : ipfiiis
radicis fubftantia etiam fiibrutila, ut in
Butomi (vulgo Pfeudo-acorus nuncupa-
ti, & noftra adhuc xtate à nonriuUis ma-
gno errore pro legitimo Acoro ufurpati)
radice, falfi initio faporis five gullus,
quiim videlicet vetufta, talem enim ac-
cipiebam, deinde deficcantis.

Illam porro elfe arbitror, quam Virgi-
nienfis hiftoria: fcriptor, capite De Radi-
cibus,in Angliam elfe delatam tradit pro
radice Chinx , tametfi indigent illius
uliim non norint : fed alia radice utantur
valdè fimili,quam ipfi77?»4H?appellant,è
qua concifa contritaque, & cum aqua ex-
preffa , ad fuccum eliciendum, paneni
conficiunt.

An N O à Chrifti nativitate ödogefimo
primo fupra millefimum & quin-
gentefimum, Londini mihi donabat
Generofus eques FrancifèiisDrake qUafdam
radices i cum tribus aut quatuor lapidibus
Bezaar Periianis, quas Autumno praeceden-
ce (abfolutânavigatione,quâ totum orbem,
fuperato Mageilanico freto, circumiverat)
fecum retulerat, illas fummx apud Periia-
nos asftimationis effe afferens : propterea, il-
lius,qui mihi eas donabat, gratiâ, huic radici
cognomen indebam,&;ipfam in ta-
bcllaexpreffârn ledoris oculis proponebam.

S e m v n ci a l i autem harc, magna ex
parte,erat crafîitudirre, & praElonga,fubindc
m nodos&insequalia capita extuberans, at-
que in fummis capitibus, veluti è craflis
fquamis contexta, Dentarix five

verius wi\'8a(?)JM8(quam cap.xxii. lib.v.mea:
RariorumPlantarum hiftoria: defcribebam)
ferè inftar, foris nigricans, rugofa, & dura,

è quibus alii nodi dependebant: nullo manifefto odorc prxditam eife obfervabam, fed fi-
porem habere deprehendebam nonnihil adftringentem & hnguam exliccancem initio,
diutiiis verô manducatam, tenuem faavemque acriiiioniam in ore relinquere.
Rïfüx s. He, Magnam.quidem afhnitatem habere videbatur cum radice S. Helena, de qua Nico-
laus Monardes libro Simplicium medicamentorum ex Occidentali India delatorum. Sed
cum N. Eliot, qui Drake in ea navigatione comitatus fuerat, Hifpanos in Peru maximo in
-pretio habere, nec nifi difiicuker redirai pofte, referret, ab iif(;]ue didicilTet, folia prafens
venenum effe, ipfam autem radice-m, non modôillius veneni, fed etiam aliorum antido-
tum efte, Sc cor ac vitales facultates robarare, ii pollinis in modum trita mane ex pauxillo
vinofumeretur, ex aqua verô febris ardoresmitigarcrearumfacultatum ratione, valdè
k^^ix wne- conveniret cum Radicibus,veneno adverfantibus, de quibus eodem libro Monardes: in
mindverfg. tamen aromaticum faporem, & caloris gradum defiderabam, quem illis radicibus
tribuit.

RAKENS radici quodammodo affines videbantur ea radices,qua in i^igente ilk
Pratoria navi Proregem exOrientali India revehente, & ab Anglicis nàucleris ocr
cupata,repertafuerant.Etenim tuberofaerant,& quantutn exearumformacolli-
gere licebat, fummâ terra fuperficie repentes, multifque villis & fibris obfita, fuliginofo
colore pradita,nonnihil tamen ad flavum tendente, fàlivam, dum manducabantur, infi-
cientes, & amara, foliorum quidem aliquos pediculp^ adhuc rctinentes ; qualia verô illa
fuerint, nemo facilè dixerit.

Ceterum magni ufus apudlndos fuiife, verifirhile erat, quandoquidem Proïex eas re-
ferret cum nobilibus ahis medicamentis in Orientah India natis. lacobus Garetus cum
fequente plantula reficcata mittebat : eam ob caufam in eadem tabella, qua hîc fubjeda,
expnmi curabam.

Po R R o,ad cujus plantagenus hanc pu-
fillam referre poffem, prorfus ignorabam: et-
enim nemo inhcias ibit, quam difficile fit, de
plantis nunquam anteâ confpedis, cifque
mutilis corruptis, certi quidpiamftatuere.

Habebat autem ea plantula caulicu-
lum uncialis longitudinis aut ampliorem,
valdègracilem,füftinentem ut plurimum bi-
nas oblongas, graciles, quincuncialefque vel-
uti fpicas,longo pediculo fubnixas, adeô
obliqué quaquaverfum ftriatas &: rugofas, ut
exilium lumbricorum exficcatorum, aut te-
retium limularum formam quodammodo refer rent, coloris fufci fuliginofi, fubacris
& calidi faporis, odore autem melilotum pané referentes. Qui mittebat nuda chartain-
volutam J nullum nomen adfcripferat, nec unde habuiffet fignificabat.

\' T\' T §li^artmhic Lib er ex qmdam c^ifcellaneorumfarragme cón^
V ßat^ in diver/as ciajfes diBribuendum cenfuimm-, quamm \')anu
tres ah/oiutâ i fupereU quarM^i qua hujus libri ultima 5 de Tlantü exoticü^
his proximis navigatiombusperegre ad\'ueäis^ qu^^ licet dtverßgeneris^ in
Unam tamen claßem referenda "videbantur.

V B extremum annum à Chrifti noftri redemptoris nativitate milléfimum & fexcen-
tcfimum tertium,,mittebat ad me Petrus Garetus cum Cortice eriophoro & aliquot
ouccisfde quibus cap. v. & vu i. hujus libri) peregrins cujufiiamhumilis palms ra-
nium, multis virgis prsditum,è quibus flores aut palmuls pependerant, ut ex veftigiis in
us virgis adhuc remanentibusapparebat,- nudum tamen illum, & fine involucro. Cujus
iconem, quia peregrinus, nec fimUis forms mihi umquam confpedus, in fubjeda tabella
exprimendam curabam.

Erat autem hic ramus pedem Römanum
longus,vel major, quadragenis aut pluribus
virgis prsditus, fufci colons, insqualibus,&:
frequentifiima veftigia rctinentibus, in quï-
bus hsfifient flores, aut frudus rudimenta,
concortis infimâ parte , ut facile appareret,
aliquo involucro five fpathâ fuilfe tedas:
prodibat veró hic ramus ex denfo quodam
corticelernunciam alto,quatuor âutem vel
plures uncias lato, &: lunato , fubflavi colo-
ris, pronâ quidem fupina parte Isvi, fed
ipsâ corticis materiâ è nmltis tranfverfis fi-
bris confiante, iis psnèfimilibusqusin ma-
gnarum illarum nucum Indicarum, quas
vulgo Coccos appellant, tegumento conlpi-
ciuntur,aut qus humilium palmarumger-
^ mina,à plerifque in deliciis habita, veftiunt.
Ceterüm fculptoris negligentia,cui hanc
iconem fculpendam tradideram, magna ex
parte corrupta fuit, & multî^nots qus in
ea exprelfs, prstermiffs.

Nauts,à quibus redemptus fuerat hic ra-
mus, fè in altiffimo quodam fcopulo, è me-
diis maris aquiscaput attollente,nafcentem
reperiffe & refcidiffe affirmabant: facilè ni-
hilominus mihi perfuaferim, non in fcopu-
lo marino, verum in aliqua infula, ad quam
g .. ■ appuliffent,reperifie,&: ex arbore vel frutice

« traxiüe (m quo forfitan, aut ei fimili, natum folium proximo capite defcribendum)
& tegmen aaemiflb, ut obfervare poffem quid fub illo lateret.

V M Chamsrrhiphes fuperioris furculo mittebat idem Garetus folium, ab amico
^^acœptum commodato, ut illud confpicere, atque etiam, fi vellem, dcfcribere
finrf , P -^^iTiiracionem autem mihi pariebat, quod adfcriberet, illum ,qui ipfi

nocroiium mutuo dederat,adfirmare Nymphssefibin Moluccis infulis nats, & fupra
aquam naiid lecus fpargi, quâm noftrs Nymphss folia;illiufque fiorem non effe noftra-
«is tlori aifhmilem, ei prsfertim qui Candidus eft, fed colore dum taxatdiflferre, hoc eft,
non album efle, fed csruleum. Ex illo autem folio concinnatùm erat flabellum ad ven-
tulum faciendum, atque ex duplicata pediculi ejus parte manubrium confedum, quod
manu teneri pofl"et. FlabcUi iconem hic adponere licuiflbt, fed minimè neceffärium effe
äuxi, quia mihi valdè fufpeda ejus qui Nymphss fohum efte afferebat, fides, quando-
^tnphtud^^^^^ ^^P^^cbamnotas,quibus cum Nymphss foliis comparari poffet, pister

ma^i K^^ porrô flabelli artibitus erat trium pedum &: novem uneiarum ; longitudo ad
««Drium ufque, five ad folii pediculum ,duodecim uneiarum; latitudo quâ maxim«

patebat, tredecim unciarum: manubrijcx ipfius folii pcdicuîo duplicato confedi, &: vi-
mine\'o vinculo adftridijUt commodius manu tencri pofTcCjlongitudo, quinque ui^ciarum.
Iftiusfoliipronapars crafiiorcm nervum oftendebat,pcr medium folium fecundum lon-
gitudinem procurrentem, ex quo oriebantur alii minores in latera expanfi , ab uno qui-
dem latere viginti tres, abakero autem viginti quatuor : fupinapars totidem plicaturas:
quâ adeo de causa fufpicio mihi oriebatur,n5 effe Nymphasas fed Ghamasrrhiphes alicuju$
generis potiiîs folium, quodque non in aquatica planta, fed in tcrreftri natum effet, qualis
fortè illa> quàm Batavi in infula Mauritii nafcentem obfèrvabant,habentem (ut iUius Na-
vigationis diarium refert) tam ampla folia, ut unico quifpiam fefè tegere, & àb imbre prac-
fervare poffet: pidura fimiliter qu£e in eodiario addita, tam etfiruditer expreffa, meam fu-
fpicionem confirmare videbatur. Folii autem , ex quo flabellum concinnatum, color,
jflavuserat, qualis in culmis maturas fegetis cohfpicitur,\'parte tamen fupinâ fplendidior
quàm pronâ: in folij verô ambitu, ad illud expanfum retinendum, annexus erat vimineus
hmbus, illi pasnè fimihs quo manubrium adflridum, rubro tamen colore infedus.

CvM exoticis frudibus, quos Wallichius mittebat ut defcriberem (de iis agebamus
cap. XXI. lib.ii. ) erant etiam bina: planta:, quas hoc loco reponendas cenfèbam.

Priori nomen Mippi erat adfcriptum, quam fè ad arbores applicare hedera;
inflar, referebant, ejufque adhuc viridis &: recentis taleas ab incolis tenuiter contundi,
fupra fradurasalligari,offa enim frada ferruminare,interné multis fibris conflabat ea plan-
ta, cujus reficcata: fragmentum mutuoacceperatWalichius ànâutis, ut dumtaxat mihi
confpiciendum mitterer. Ifl:is fibris incolas uti intelligebat, ad colliganda & connedenda
tigna in fuis xdificiis. Nonnullos Indos appellate dicebant, nomine apud Hifpa-

Alteram luwh appellari fè intellexiffe fcribebat, & apud Amazones nafci exifli-
mari. Ejus fpecimen accipiebam, teretes videlicet bacillos,inasquales,angulofos,rufefcen-
tes, in quibus inter binas appendices alternis nafcebantur alata folia,five verius tenuif^
fimx &: firmiffimas, quinquagenis & pluribus foliolis fingula\'latera occupantibusprasdit^,
utavicularum pennas opinari quifpiam poffet. Magnâ quidem ex parte deciderant illa;
Vefligia tamen, ubi hasfiflent, fatis aàhuc manifeflè apparebant. Iflis alis tamquam peni*
cillo nobiliores incolse uti dicebantur, ad fua corpora variis coloribus pingenda. ,

E M i N E mihi aliquando nata efl hase planta,fèd adeô tenella, ut produdis primis fo-
liis, brevi corrumperetur & tabefceret. Quum autem ejus femina à nautis Batavis c
Guinea redeuntibus magnâ copia fubindefint allata,& ramulos cum fuis filiquis five
lobulis propendentibus etiam videre mihi contigerit, operaspretium me fadurum exifli-
mabam, fi qualemcumque hujus plantas hiftoriam, adjedâ icône, ledoris oculis pro-
ponerem.

SiÊ PE porrô iftius plantïc femina terrxà me funt crédita, fed maxima ex parte non
nata:imô (quod magismirum) poftjtriennium è terraeruta, adeôincorrupta reperta, ac
fî pridie dumtaxat fata fuifTent. Scmel tamen contigit, ut quas recei^ia à Cl. V. Honorio
Belliacceperam è Cretâ miffa, terrx in fidili commiffa nafcerentur quidem : fed plantar,
yifi4 AjfiM-licet omnem diligentiam adhiberem,ut confèrvare poffem, brevi contabefcerenc. Pro-
dibant autem illa:, vicisc aut lentis modo, duobus dumtaxat craffiufculis foliis initio, ipfo
videlicet fèmine bifariam fè dividente, &; in folia formante, ut in leguminibu^ acciderc
lbjet:inter ifta verô folia nafcebatur cauliculus fùftinens aliorum foliorum alas, quas ex
multis- foliolis contrario fitu fèmper nafcentibus conftabant, dénis, duodenis,aut pluri-
bus,nullo impari alam finiente,inftar vicias filveftris aut lenticulas: Valdè caduca eft planta,
quas nifi fulciatur, procumbit, piforum inftar : inter foliorum alas, quas farmenta aut cau-
Jesampledebantur,fàtisfirmi&oblongiufculi exoriebancurpediculi, fuftinentes alternis
denos aut duodenos flores, vicias aut lentis floribus(utarbitror)non diffimiles ; mihi enim
eos videre non contigit, fed oblongum dumtaxat pediculum reficcatum apud honeftiffi-

mum virum Chriflianum Porretum» dein-
de anno millefimo rexcentefii®o fecundo al-
terum fimilem mihi donatum âb honeftifli-
rîio viro Petro Gareto. Iftis pediculis inhx-
rebant aïternis deni, duodeni, aut plures
pediculi ,breyiufi:uli, fatis crafli &c rugofi , c
quorum fingulis, graciliore, brevioreque ad-
huc petiolo dependebat fihquarugofa fpadi-
cei foris coloris, unciam aut paullo ampliùs
longa, femunciam lata, iliaque aliquantu-
lum plana, mucronc inftar hamuli curvo,
interna parte , albi, in; qua continebantur
quaterna aut quina femina durilfima,orbi-
cularis ferè,velovalis formae, prorfus rubra
Sc. nitentia inftar corallij expolici,quiim pro-
be matura funt, fummâ autem parte, quâ fi-
liqux inhaelerant, omnino atr a &pra: la: vo-
re fplendentia. .

H v I c plants, FicU t^fricâna nomen in-
debam, quia ex Africa ejus femina femper
delata memini. CI. V. Profper Alpibus libto
de Plantisi/Êgypti, cap.xxi. ^hrm appellat, Abms.
arboremque impropriè (meâ quidem qpi-
nione) facit, quandoquidem volubilem,
iMab (quod phaleoli genus) Hiodo ferpen-
tem, latiufque feexpandenfemy e^e fcribit,
Sc ridica: fefe convolventeffiFpin^it. Ait por-
ro iEgyptiosejus granis in jure elixis vefcij
elfe vero cetcris îcgnminibus difficiliofa,
maximè ftomacho infè^fta; aigerrimeconcoqui, & pravum fuccaiii générare,mult^
concitare,&hypôchondriacis valdè elfe noxia. , ,

Cetervm quum diutiÏÏimè propter dui:itiem mcorrupta maneant, ferieeo fiio trâ-
jcda è collo moriilis inftar fufpendi. Se arinillarum loco in brachiis geftari polTunt, ad or-
natunijquod nonnullas nobilesvirgines (quibus fimilia grana donabam) iriterjeâis par-
vis unionibus, facere obfervabam : nam non modd corallinosglobulos iiativi coloris ek-
gantiâ provocabant, fed etiam vincebânt.

-T o N miniîsadmirabiiis eft hujüs plântx natura, quàm ejus, cuju5 rariorum Planta-
XI rum Hiftorix lib. IV. cap; lu. Aràchidnx appellatione memini : propterea illam

j ungit, Se ^Mm ^ elfe, frudumque fupemè inferno minorem ferre fcribit, lam-etil

Iftius plantx femen cum fuis filiquis tam fupcrnis quàm fub terra latentibus rn Creta
îeaum, ad me ante aliquot annos Cl. V. Honorium Bellum mittere meiiiim, quod a me
fatum Se quibufdam amicis etiam communicatum^ hulli eft natum ,an ob rîimiàmvetUr
ftateiii,ignoro. Ëàm ob caufam ejus hiftoriam, ut avebam, in meum hbrum evulg^Söm
inferre nön potm. Qnüm vero dodiflimus Sc honeftilfimus vir Joannes Pöna, pharma^
copœus VeronenfisahnoaChrifti nativitate fexcentefimo tertio fupra millefi^murn j ie-
mina mitteret in Lugduno-Batavx Academix horto fereüda, inter qux nonnuïtóa U. V.
Bello commuiiicataagriofcebam, cum illis integram hüjus plantx ftirpem ficcitate pror-
fus contradam ret^eriebam; quam, ubi aliquot horis in aqua maceracam cxplicaücm, ut
commódiüs defcriBerepoffemi à pidore in tabella expnmendam curabam, ut iiuie c^pitt
adiiccretür.

S TA TIM porrô à radîce liaec plan ta in
"plures ramulos dividitur^femipedalis auc
dodrantalis ad fummum longitudinis, tc-
-îîues 5 angulofos ; quos alternis ambiunr
\'exiguorum foî\'iotuni ala, lenticula aut
"Araci foliorum alis fimiles: ea folia extimâ
parte latiufcùla, &: quodammodo cordis
(ut vulgo pingi folet) formam imicantia,
per me3iüm, feeundum longitudinem,
hervo feda, qui extimam foliorum par-
tem nonnihil fuperat; nafcuntur autem m
finguhs alis ex vtroque latere quaterna aut
quina, velexadverlô fira, vel inaquali fe-
ïie;ipl^ verô extrema ala in capreolum dé-
finit Se fefe convoi vit, ut in ienticula & vi-
cia. Illius florem non cohfpexi (quem
Ienticula, aut araci flori fimilem efie au-
tumo) fed filiquas dumtaxat in alarum
finu nafcentes, latiufculas, unciam longas
aut paullô ampliores, fufcas,nonnihilvil-
lofàs, mucroiie incurvo & quafi hamato
praditas, continentes bina aut tcrna femi-
na nigra, rotunda, non angulofa ut araci,
qua matiiritate difiiliunt ; radicem habe-
bat lenticiilä? aut araco fimilem , \'c cujus
capite fummâ quafi tellure plurss parvas
tenues albas fibras quaquaverfum fparge-
batjè quarum fingulis dependebant fingu-
lares, interdum géminé, filiquula breves & rotunda, extimâ parte in eurvum mucronem
defincntes, tenella & candicantes,continentes ünicum,ut plurimum,femen,nonnun-
quam ( qua majores) & alterum, rotundum,illo non minus, quod filiqua in planta ramis

Benevolus ledor boni, ut opinor, c«nfulet quam ex ficcâ planta cohcinnare lie uit
hiftoriam.

VALDE cleans Poiypodij, five Filicula gen us,anrio à Chrifti nativitate fexcente-
fimo primo fupra millefimum, ex Orientali India adferebatur Amftclredamum,
quodinventum in fportulis Dodoris Nicolai Colij Medici, qui cum iis quos
Mercatorum foeietas biennio antè in Indiam aromatum comparandoruin gratiâ ablega-
verânt, profedus, in reditu éxtindus fuerat.

Q30 D porrô hac planta rara admodum effet, permiffii Cl. V. Petri Paawii, primarii
in Academia Lugduno-Batava Medicina Profeflbris, ejüfderri Acàdemia illo ailno
Redorîs,quià MercatOrum fbcietate plantam cum plerifque aliis Exodcis doiiq accë-
perat, illam à perito pidore exprimi cbrabam in tabella qua hoe loco adponcretur,
quam fubfèqueretür ejus quahfcunque hiftoiria, à me,quahiintégrapotcram fide,cöri-
cinnata. • ; , \'

R A DI e E hitebatur id Polypodiüm fex uhcias longa, unam pane cräfsä, hirtâ, quem.-
adiiiodumEuropai polypodii radices, ferruginei coloris, & eodem modó furamâ tel-
lure oblique ferpénte : ê quâ terna prodibant folia, quoruiil tertjum reliquis duobus
minus : bina autem majora undecim uncias longa erant, à medio verô nervo fatis cralfó
fohi longitudinem fecante, utroque latere in quinqiié panè unciarum latkudiiiem ex-
panfa, per oras laciniata inftar foliörum quercus in noveUis furculis natoriim, qvac ple-«
rumque ampliora , iis qua invetuftis ramis nafcuntur,eifé fölent : è medio ilio nervo .ilU
minores in lateribus oriebantur, ufque adlaciniarum extrema protenfi , inter cjuos miiïti-
plices venulareti(:uli inflar contexta^Ôi fefe invicem fecantcs excurrebant, qua niagnam

venuftatem folio concîîîabant- firma au-
tem erant ea folia, colons ex fpadiceo
fufci, qualis in quercus ficcis foliis con-
fpicitur , & à Gallis couleur de futille morte
appellari folet, infimâ parte brevi pedi-
culo à radice emergentia, etiam aliquâ ex
parte illam tegentia , quia ftatim ab exor-
tuin latera fefpargebant: radixmandu-
\' cata polypodij vulgaris faporem quodam-
modo adhuc retmebat, minus tamen
dulcem, fed levi quadam acrimoniâ prs-
ditam, quam ex calidioris regionis, in qua
planta nata, intemperie, aut exvetuftacé
forfitan contraxerat.

Cetervm qua in provincia hanc
plantam legiffet Colius, quemadmodum
& aliquot fequenteSjnihil reperiebam ad-
fcriptum , fed eas prorfus nudas inter di-
verfas paginas reconditas.

IN iifdem fportulis in quibus Polypo-
dium illud prsccedente capite defcri-
ptum , reperta etiam hsc planta cum
duabus aliis ejufdem generis, formâ qui-
dem prorfus fimihbus,magnitudine verè\'
nonnihil differentibus. lllarum unam,
qus magis intégra, in adpofita tabella ex-
primendam curabam.

S1N G V L ^ porrô plants bina dumta-
xat habebant folia, eaque tenella, peracri
tamen fapore prsdita, ex tuberofa radice
prodeuntia, gracili,feptem aut oûo nihilo-
minus uncias longo, pediculo fubnixa, in
quinque profundas & ad pediculum ufque
ferè pertingentes lacinias divifa, nervo
fingulas lacinias à pediculo ad fum mum
mucronem fecundum longitudinem fe-
cante, venis quibufdam ab eo nervoin
latera excurrentibus. prsita. Caule\'mne
&:fioresproferret, mihi incompertum:fed
radix, qus, ut dicebam, tuberofa inftar
radicis tormentills, &c folida, parte exter-
na aliquantulum fufca, internâ verô alba,
& cujufdam acrimonis particepsjduorum
aliorum foliorum, qus abrupta, veftigia
adhuc retinebat, plenaque, &C aliquot fi-
bris donata erat,

in ufü eiïct, me ktet, quum medicus qui legerat, & in fportulas inculerat, chartje, quâ in^
voluta & excepta erat, nihil adfcripfifTetjimó ne plants quidem appellationem fignafTec,
Verifimile tamen eiV, non conteranendis facultatibus prseditam, ut ex ipfius aciunonia
conjeduram faciebam.

IN illis fpórtulis erat etiam hic ramulus, qui (ut mihi quidem videbatur) ad Solanige-
nus aliquod referendus.

Qjainqüe autem Vncias erat longus, tenellus, gracilis, brevi quadam & cana lanugi-
ne tedus, nulhs foliis ptieditus (quas verifimile efl: propter atiditatem excidiife vel abrupta
fuilfe) fummâ partè fuftinens veluti botrum aut corymbum conftantem ex numerofb
frudu rugofo, piperis granis interdum minore, nonnunquam etiam paullô majore, colo-
ris, quia ficcus, fufci, in quo tamen appareret in majoribus quibufdam granis aliqua rube-
do: pendebant verôifta grana ex brevibus incanis petiolis, przeditis fuis caliculis in quin-
que lacinias divifis frudum ampledentibus : majora grana, continebantnumerofà (èmina
inftar eorum quas inSolani vulgaris baccis confpiciuntur, fed inania, quia, ut arbitror ad
maturitatem nondum pervenerant.

EPERTVsin iifdem fportulis cauliculus pedalis longitudinis, abruptus tamen,at-
que fine foliis & radice, cum hac dumtaxat infcriptione, Tbs candidus cum emeu
. fitucafilament is Satyrii majûrù emuchi. Ex qua notâ conjeduranl faciebam, non ha-
builfe radicem inftar orchidum, licet ftos aliquam cum earum floribus fimilitudinem ha-
bere videretur; repugnabant etiam alias nota:, ut ex fequentehiftoriolaapparebit, quam
ex reficcata mutila planta fic concinnabam.

Abruptus er^tille cauliculus, tener,enodis;circa cujus faftigium quaterni vel quim
flores quidem difpofiti, fed inter fenon oppofiti, ex longis tenuibufque pedi-

culis pendebant, quinque foliis confiantes, amplis, candidis, quorum binafurreda, duo
àd latera expanfajquintumreliquismajusdeorfumpropendens; prorfus ut in viola trico-
lore, floris folia (unt difpofita: ex horum umbilicofecundus prodibat flofculus brevi pe-
diculo fubnixus,tnbusdumtaxatfoliis prasditus (ni qua:dam abrupta fuerant) quorum
binalateralia tamquam in unum fummâ parte coibant&complicabantur, tertium altiiis
affurgenscuculli inftar formatum,cminebat,&: aliquot tenuiaftaminula,litui ritu incur-
va, tcgebat: nulla verô crocea ftamina obfervabam, nifi forfitan attrita fuifTent.

IN T E R eas plantas qu£E etiam in fportulis Dodoris Colii five Coolmans reperta,unam
etiam confpiciebam, qu£e licet mutila, ncc intégra, mihi \'in memoriam revocabat ea
quze in Cl.V, Leoriardi Rauwolfii Itinerario,Gcrmanico fermone confcripto,ante ali-
quot annos legeram. Is enim lib. ii. cap.xi. mentionem fWitejus plantas quam Arabes
appellant Ribes, ex qua Rob de Ribes conficiunt, cujus magnam copiam é monte Liba-
no delatam in ludicisHalepani chorte videbat, ad Rob illud conficiendum, quod deinde
Conftantinopolim effet ablegandum. Et cap. fbquente ejufdem libri. Ribes plantam nu-
meratinter eas quas abipfo in monte Libano fuerunt obfèrvatse. Libro autem Quarto,
qui fèorfim poftea fuit editus, &: Plantarum figuras additis nominibus dumtaxat conti-
net,ejufdem Ribes primümè terra emergentis iconem exhibetjbinis fblummodô foliis
prasditam.

Cogitabam itaque apud me, an illa, qu^e inter Chartas confpiciebam folia cum fuprema
caulis parte, ad Ribes Arabum pl antam referri poffent (verifimile enim eft,pluribus quàm
in monte Libano locis nafci, quandoquidem apud medicos Arabes frequens ejus men-
tio) aliquot enim notas habere mihi videbantur non valdè diffimiles iis, quas fiio Ribes
; U R,auwol-

Kauwolnus tnbuit, vduti foliomm formam, tametfi Petafitis, quibus Ribes folia com-
parat,^oUis longe mferiorum, nec adeô orbiculatorum, ut ille Ribes folia pingit, fed mu-
cronatorum, demde extimam caulis abrupti partem quibufdam folliculis praditam, iis
lere iimiliDus capreohs, feu Vends veficulis quas Ribes plantx adpingit. Quum verô de
îoha& cauhs illa extima pars valdèficca elfent, nihil mirum , fi aeiditatem/quam fortè
mouent, m Ulis deprehendere non potuerim : nihil tamen afferere volo, fed mcam opi-

Quâ porrô in regione eam planiam obfervaffet legiffet Colius, nihil in chartâ quâ
^lia invoiuta,erat adfcriptum,nec quidem an aliquo in ufu apud incolas effe comperiffet.
upera pretiutn tamen me fadurum exifïimabam, fi mutilam plantam qualem confpicie-
bam, m tabella exprimendam curarem, qua hîc adponeretur.

Cetervm, illorum foliorum quo-
rum piäuram hîc damus, nonnulla^orbi-
cularis panè erant forma,hoc efl, quinque
uncias longa, totidem lata, prafertim infi-
mâ parte, pediculo cui videlicet inhare-
bant, proximâ/ummâ verô,aliquantulum
mucronata; alia, tametfi ejufdem longitu-
dinis &: circa pediculum latitudinis, fen-
fim tamen in mucronem defînebant, nec
adeôfpharica forma erant, fèd hedera
folium angulorumexpers, autconvolvuli
majoris quodammodo referebant, ejuf-
demque forma unum inter reliquà con-
fpiciebam, cujus longitudo &: latitudo fèx
unciarum erat: porrô non valdè denfa five
craffa erant ea folia (nefcio an ficcitate id
accidiffet) & fupinâ parte quendam viri-
dem colorem retinebant, pronâ autem,ex
albo pallefcebant, & pediculis binas uncias
longis nitebantur, à quibus nervus pro-
diens per medium folium feeundum lon-
gitudinem protendebatur, &ab illo dein-
de alii miniîs tumentes nervi inaquali fîtu
oriebantur, ex vtroque latere quini aut fe-
ni, qui ad folii oras ufque excurrentes, in-
ter mixtis multis obliquisvenulis, magnam
gratiam folio cOncihabant : fum mi caulis abruptapars, teretes quofdam & oblongos fol-
liculos inter folia proferebat, fed eos, ut mihi quidem videbatur, novcllos & recenter na-
tos, eofque inanes &c ficcos, ut facillimè confringerentur.

CVM plantis fupradiais, reperiebatur etiam in Colii fportulis pagina, cujufdani
planta qualemcumque hiftoriam Teutonico fermone confcnptam continens,

Madagascaricvm Sedumadcubitalem altitudinem aflurgit,caule reao,rotundo, srd«» Ma.

multis articulis & nodis fepto [foUormnqM deciâerantvenigu dkm velle arbitrer] & craf- dagafcare c.
fis, orbicularibus, in ambitu tamen ferratis foliis pradito:in cujus faftigio exoriuntur parvi
ramuli flores fuftinentes, qui initio veficula aut nola vel digitalis quandam fimilitudinem
habent {florum calices haad dabie imef/igit] deinde rotundis illis veficulis, quarum color
flavus, fefe expandentibus, prodeunt carnei five purpurafcentis coloris flores qua^driparti-
todivifi, Nicotiana fiveTabaci floribus non valdè diffimiles; è quorum umbihco exeunt
quatuoï.tehuiaftaminula,ut inLiliialbi floribus: marcefcentibus fîonbus,fuccedit le-
iten in veficulis illis vel nolis ex flavo pallefcentibus, afpedu fané jucundis, indulum: di-
gitis porrô compreffa illa veficula, crepando ingentem fonitum edunt, quiâ concava:ia-
dix in multas fibras fpargitur; qua deinde, in quofdam nodos hincinde quodammodo
abcuntes, tandem in capillares fibras definunt. ^^ Nafcitur

Nafcitur in ejus infulse Promontorij, nobis Carenwuter appellatï, fcoj5ulis, à littore fur«
fum verfus Continentem afcendendo^ubi diverfistemporibus legi, annis videlicet à nati-
vitate Chrifti nonagefim_o odavo fupra millefimum & quingentefimum,& millefimo fex-
centefimo. lifdemautemfacultatibuspraeditum eft, quibus noftrum Sedum.

Ha;c quidem in chartaceâ pagina adnotata reperiebam, fed nulla planta adjunda, quae
fiaddita fuerat, perierat.

IN altera porrô chartacea pagina,cui adjundaeratalteriusgenerisplanta,hxcLatina
verba ipfius Dodoris propria manu exarata reperiebam.
An Cotiyza odoraïa, aut
Helenmm alterum SahUodorem j^iransi
Herba cujus folia Helenii formam reférunt, flores parvi flavefcentes & in pappos ab-
euntes conyza minores.

Bantamxcomeditur. Hxc ille.
Ego verô ex notis quas in ficca planta obfervabam, qux fequuntur addebam.
Plants illius folia palmum erant longa aut majora , tres fere uncias lata, péroras
crenata, aliquot venis à medio nervo folium per longitudinem medium fecante inxqua-
qualiter nalcentibus&: in latera excurrentibus prxdita, pronaque parte incana:-foliorum
pediculi paruas appendices ^dnatas habebant veluti aures ; tenelli rami &C recenter nata
folia alba lanugine pubefcebant,etiam in reficcata planta, quam dumtaxat confpiciebam,
cujus folia deguftata aliquid amaritudinis habere deprehendebantur.

T a m e t s i Clariflîmi dodifilmique viri Pena & Lobelius hanc admirandam plan-
tam ante muitos annos non foliîm viderint Londini, fed etiam in fuis Adverfariis
luculenter defcripferint : quia tamen anno à Chrifti nativitate primo &; fexcentefi-
mo fupra millefimum, plures fimiles à quibufdam naucleris peregrè redeuntibus in Hol-
landiam funt illatx, &: illarum aliquot non
modô confpexerim ,*fed unam etiam fe-
^uerim, ut interiores partes diligentiore
curâ obfervare poflem, qux circa hanc
plantam mihi cognita fuere, litteris pro-
denda efle exiftimavi ; atque unius, qux
prx reliquis Angularis inter illas quas mihi
videre contigit, iconem à perito pidore de-
lineatam & in tabellâ expreflam, Ledoris
oculis propofitam volui.

V A RI jE autem erant, quas confpicie-
bam, plantx, magnitudinis; prxgrandes
aliqux,mediocres nonnullx,parvx,&: non-
dum plenam maturitatem confequutx,
alix. Mediocrcm fècabam, qux duode-
cim uncias longa erat;infimx partis terrx
infedentisambirusquinque&: viginti un-
ciarum, à qua in metam aflurgebat ; fede-
cini profundis fulcis totidemque elatiori-
bus coftis prxdita, quarum fingulx novem
-tomentola tubercula habebant, è quibus
decuflatim acutiflimx firmiflimxque, Se
tamquam cornex decem fpinx,unciam,ut
plurimum longx,interdum etiam amplio-
res, prodibant, inter quas binx (in majori-
bus ternx, in minoribus fingulares) furre-
dx crant:ex autem (èflili parte plantse,quâ
videlicet fupra terram incubuerat,& veluti
fornicis inftar curva erat, fulçx & nigri-

cantes", mcdiâ parte, ex fpadiceo candicanres, rupernâ cmeracei coloris, çiifpides vero pur-
purafccntes. Summâ parte plaatje, five verms fciiaus\'\'(eteniaifoliorum expcrs erac,&;
radice dumtaxat nitebatur) denfiiTimum tomentum cmicabat ad uncia: alcitudiiiem,
trium vero latitudinem in diametro,cineracei coloris:exterior frudus pars viridis erat,qua-
lis ferèfoliorüm Tunar,à nónnullfs Fiéus ïndica Opuntia àppellatas, parte tamen terrae
proximâ ex albo pallefcebat: interna pars five pulpa, candida,fpilfa, & adeô lenta, ut in te-
iipilTimas criam laminas fcda & digitis exrenfa vix frangi poffet, (quapropterconcodu
valdôdifiicilem elfe, conjeduram faciebam) cuctirbita: quodammodo faporem refeirens^:
pulpa: medicùllium ipfum cor minus albuin erat, nuïlamquè cavîtateA habebat, quâ
femcncontineretur, fed folidum erat : fuprema autem pulpas pars,cui tomentum inhasre-
bat, nonnihilpurpurafcebat; ipfum verôtomentum tenuiffimuni inllar lapidjs amianthi,
& candidifiimum erat,în quo late\'bant rnultx exiles fpinulïE purpureas, qu^ fupra tomen-
tum fefc exerentes,rigidiufcul£e erant : ab extima pulpa ràri quidam prodibant in tomen to
latentes-folliculi membranacei, five vaginuk, coloris fanguinei,eleganti|fimi floridi,
iinciam lohgi, fupernâ parte crafliufcuh, infimâ autem, quâ videlicet pulp^ adhasferant,
angufti & tenues, pleni femine exiTi,nigro & fplendènte,inflar feminis amaranthi purpu-
lei, vel SymphonisE, alio nomine blitum verficolpre folio appellate : fiimmo horum folli-
culorum capiti inha:rebac oblongum quidpiam, tamquam flofculi rudimeptum, auod fu-
pra tomentum caput extulilîe videbatur, fed pr©rfuiari4um, ut qualis forma: fuiffetjCon-
jedurâ affequi nequirem: radicescraflîufcùlas,longas, lentas & fibrofas, infupér alias iti
ambitu minores adhuc retinebat ex infima fedcprodudas, .

A l i à m porrô plantam infequente Septembri apud GÏ.V.Petrum Paawium confpi-
ciebam^qu.-^ licet breuior effet fiiperiore, &undecim,dunitäxat fulcos, totîdem^ue collas
habéret, infimâ tamen parte craffior erat, ejus enim ambitus feptem k viginti unciarum:
coflasfingulae à radicibusàd tom\'entiim ufque duodecim tubercuhs erant prédit«, è qui-
tus, ut in aliis odo aut novöm decuflatini nafcebantur fpin2E,trefque ali^ inter illas,ut plu-
rimurn furredse,firmse, acutiffim^e,fufci coloris: tomentuna punicantibusfpinûlis undiqUb
feptum in femipedalem conum affurgebat, fic ut intégra planta Turcici pilei five cidans,
quo primates utuntur, formam quodammodo referret. Itaque, quum reliquis, quas
confpexeram, elegantior effet, ad ejus normam, illam quae in tabella fupra pofita, expri-
mendam curabam. . . -rrrr

Has plantas in infula Maiû appellata & illi vicinis, circa maris lituserutas fuiffe äffe- nä
î^ebant.

Qtö autem nomine loco natali vocäretür hxc planta, five fruduni dicere malumuà,
intelligerenon potui. Sed quum fatis aptum, S^ ejus naturas conveniens à C. C. V. V. Pe-
Jia&Lobeliofit ilh inditum, immutare noluimus. Nihilominusfi nauta: qui eas crue-
rant paullôdiligentioresfuiffent, ^ ejus pUntasnomen^Si fi quo inufufitapud lùcôlàsi
perquirere potuiffent.

^V MdutalterHm caput prAcedenti ^j^arto lihro adiicert^
adhuc coghaham, tAmetfinullam affimtatemhaberentj curru
ik mAiniUo lihro defiriptaipartimquia plura ejus generis non
hahbarnyè quibuspecuparer^lihrum concha > t^rru

etiam quia Q^artus ille liber ex (^Mifiellaneié dumtaxat conBabat, Sed
quum alia hisJimilia mihi poBe vancifci

contigerif\'^ operapretium ep exi0imavi,Ht §l^intumlihrHmex iUis in-
fiitueremy eum irà binas claps dividerem : quarum Trima^ aliquot
jévium icônes 0\'hiBoriamv jitter a \'vero paucorum qmrundam t^Anii-
watiumqmdrup€dum,cmtmer0tn ^

is proximisannis Batavi hautx navigationem in Orientalem Indiam inftkuen-
tes ,vcfpertilionumgénûSjànoftrômagnitudine U colore prorfus diverfum, ad-
ferrc eœperunt: quod quum vulgo non fit adhuc botuin, âliquQt ejufiiiodi ve-
fpertilionCs mihifintconlpcdii öperspi\'etïüm me fadurum exiftimàbâm^ jS djus iéonem
cum aliqua defcriptionc, in eoruçigratiànii qui exbticarum rcrià» contcniplaïionedek"
dantur, hîc fubiicerem*

ytf^miiims T A M E T s ï quotquot cönfj)cxerim fint ingehtcsi alii tarnen alios fupctabant m agni-
tudine : etcnim nonnullorum longitudo à capite ad crura u(quG, decern uneiarum erat
longitudinis, alioruni paullè minor, aliquoriim etiam major : nani unum redimebam pe-
dalem longitudinem fuperantem. Corporis etiam craflitudo ina:quahs- mei enim ambi-
tus pedalem squabat, imo fiiperabati alioriini ininor etat,pro cujufque Corporis magnitu-
dine refpondens. Omnes denfis&longiu(culispilisprae4iti:Gol<Jr autem eof »TO diverfus:

nam quibufdam ex flavó cineraceus, aliorum magis fufcus, nonnullorum fpadiccus; tóéi
color à capire ad extremum ridum,five nares, fpadicei erat coloris; caputs Collum, peäuSj
dorfumque ipfum cum ventre, fufci, circa latera verô, ex fpadiceo flavefcentis: pinnx
membranacea:, qua: illi pro alis, eâ parte quae corpori proxima, etiam pilis tedx, fed rario-
\'îibus, earumque fupina pars magis quàm prona : illaî porrô fefquipedalis longiçudinisirt
quibufdam, & odo unciarum latitudinis, in aliis\'vel breviores & magis anguftx, in qui-
bufdam etiam longiores & magis latx : nam mei fingulx pinnx unius & viginti unciarum
longitudinem habebant, novem latitudinem; vel etiam majorem , color earum ex fufco
cineraceus: fummafingulorum pars, odo ferè unciis à corpore, oflîculum binas uncias
longum continebat, in acutum curvUmque Se firm um unguem definens, quo fe ad arbo-
rum ramos afiigebat, totidem ab extrema pinna unciis alium minufculum unguem & vix
eminentem: binx illi incraflb capite aures, parvx pro capitismagnitu4ine,extimaparte
ariguft^ Se in mucronem definentesj in nonnullis,oris ridus magis obtufus,ad felis ridus
formam quodammodo accedens- mei verô ridus magis longus Se anguflus, vulpeculx ri-
dui proprior: dentes illi in fuperiore mandi^lâ utrimque feni, in inferiore, fcpteni, quo-
rum anteriores ceteris longiores, omnes valde albi. In hoc animali uterque fexus digno-
fcebatur : nam eorum aliquot, qui mihi confpedi,fatis longum exertumque penem habe-
bant ,qualis ferè fimiarum eft, quo mafculinum genus à femineo diftmguebatur : crura
(ad quorum pxnè extremum pinnx porredx^ binas uncias aut paullô amphus longa: pe-
des parvi, femunciales, in quinque digitos, binis articulis confiantes, divifi; quorum fin-
guli in magnos, firmos, acutos,curvolque nigros ungues definebant, iis fimiles qui in pin-

Quem ego Amftelredami, anno à Chrifto nato millefimo fexcentefimo tertio, recen-
ter advedum redimebam, in incultâ. Se à nullis hominibus habitatâ infula captum aie-
bant,quemadmodum Se omnes ferè quos confpiciebam. Eam autem infulam ad primum
&:vicefimum gradum ab xquatore verfus Antardicum fitam efle exiftimant , & triginta
milliaria in ambitu continere, â Lufitanis quidem antè obfervatam, &:ab cis, llhaäocfrfje,
five Infulam cygnxam, ut antè dixi, appellatam : à Batavis verô,qui anno millehrno mfuUcyg\'
quingentefimo nonagefimo odavo navigationem ad lavam Se Moluccas in^las infti-
tucntes, tempeftate m eam delati fuerant. Se à xr. Kal. Odobris ufque ad vi. Non.^um
ejufdem, reficiendorum corporum causâ iftic hxrebant, Mauritii Infulam ab II uftnflimo m-
Principe Mauritio Comité à Naflaw, Sec, nominatam. In ea porrô infula muitos ingen^
tes vefpertiliones obfervabant,partim inter fe confligentes, partim uncis quos m mmbra-
naceispinnis habent, ex arboribus pendentes. In multis tamen OrientahsilhusOceani
infulis, atque etiam in Guinea magnos reperiri conftans fama eft: an verô his fint iimiles,
nemo, quodfciam, tradit. Lerius quidem cap. x. Hift. American«, Vefpernliones Bra-
filianos monedularum magnitudine efl\'e ait, Se Francifcus Gomara,cap.Lxi Hiltonx lux
Generalis,circa Vrabam , turturum magnitudinem adquirerej neuter tamen formam
defcribit : hoc folum addit Gomara, eos valdè mordaces, noxiumque elle illorum mor-
fum, CUJUS rcmediii,vulnerisexaqua marina ablutio,autaduftio:cap.autemLxxx ejufdem
libri lepidam narrat hiftoriolam. Accidit,inquit,ut in coenobio,cui nomen Sandx fidei,in itf,d4 Hins-
provincia Chiribichi,Dominicanorum monachoru famuluspleuritide laboraret,&ven.â, rkk.
quam ad levandum morbum fecarent, à medico five cheirurgo minimè deprehensâ,a:ger \'

tertuseft,&deejusfalutedefperatum: vefpertilio node infequente ejus jacentis&.de-
cumbentis nudum pedem reperiens, circamalleolum momordit, Se fanguine jam fatur,
vulnus apertum reliquit, ex quo tantum adhuc fanguinisprofluxit, ut xger am^orbolibe-
raretur, non fine mpnachorum admiratione, qui pro miraculo illud venditare folebant.

. Deeodem, quo illi, genere, Ovieduscap.xxxvi.fuiSummariiagere videturjmagnitu-
dmem tamen non cxprimit: fed Europxis fimiles efle ait, noduque morfu appetere dor- .
mientium prxfertim extremum nafum,vel capitis verticem, extremofque raanuum& pe-
dum articulos,tantumque fanguiniselicere, ut vix quifpiam credere poffit, mfi qui vide-
nt: illam etiam peculiarem naturam habere, ut, fi quem momorderint, fequentc vel ter-
tia node, illum ipfum fint denuo morfu appetituri, non ahum, licet inter centenos alios ^^^^^^^
commixtusjaceat: remediumadverfushujulinodimorficationes eife,ut ferventes cine- ^^^^^^
res quantum tolerari pofliint, fupra vulnusimponantur : aut locus prxmorfus aqua tain
feivida, quàm ferri poflit,abluatur;nam illico fanguinem fifti. Se noxam tolh; quin Sc vul- «»r/w.
BUS,quod exiguum eft,ftatim curari,quia vefpertilio non nifi exiguum vulnus rotun-
aum, pauca carne fublatâ, infligere poteft. Illud etiam teftari polfumi, inquit, me, prx--
morfum aliquando, fola fervidx aqux lotione curatum.

Scribit prxterea idem Oviedus alios vefpertiliones in infula D. loannis valde pingues

vtjpertilisiics inveairi, quïbus aqua fervctiti immerfis excoriatis-^ncolas vefcantur; nam pafTeribüs
non minus albos efie, nec minûs, ut afierunt, boni fapons; à quorum etiam efu Cl:)i\'iftiani
non abfiineant,illipra:rertim,quiguftarevoluntquidquidabaliisedi vident.

Bellonius fimiliter cap. xxxix. lib.ii. de Avibus, vefpertiliones in Creta infiila fe ob-
fervalfeait, noftris vulgaribus majores, magnafqueaures habentes curvo unguein fingulis
membranaceis pinnis, five, ut ille appellat, alis praditos, quo fe de faxis fufpendunt :quâ
nota à noftratibus differre exiftimat .(edfallitur, nam noftri eos ungues etiam habent:C re-
tenfes tamen non conferendos cenfeo cum iis qui à me hoc capite funt defcripti.

N T E R exotica animaliaquaornatiftimus vir lacobus Plateau, in fuo inftrudiffimo
i mufeo habet, perpufilla quadam avicula erat, quam Theveti Govambuch efie
jS-arbitrabatur. Eam quum Provincialis eorum qui in Brafilia viventes, patres è fo-
cietate lefu fe profitentur, confpiceret in utbe Tornaccnfi apud ipfum lacobum, por-
te ntofam illius originem prafèntibus quibufdam ex ea focietate enarrabat: Brafilienlès vi-
ôiiripii Àvi\' delicet huic avicula nomen Om/w impofuifte,quod Latine redditum,Solis radium figni-
tiik, ficat:exmufca procreari : & fe confpicatum partim mufcam, partim avem, teftari pofte:
primum ejus colorem efte nigrum, deinde cineraceum, poftea rofeum ,deniquc ruben-
tem, poftremô caput ejus Solis radiis expofitum, omnem colorem referre.

Oua de avicula ortu admirando Pater ille referebat, omnem fidem fuperare viden-
turveam ob caufâm nihil hîc attinet plura dicere: fed quia ipfe îacobus avicula iconem
coloribus expreftam anno à Chrifto nato millefimo fexcentefimo tertio ad me mittebat,
eam in lignea tabella dclineandam & fculpendam curabam; atque ex ipfa icone coloribus
. cxprefsâ, quâ poteram fide, ejus hiftoriam concinnabam, quam Leäori propono.
iphiUork.. E R A T porrô hac avicula, Ut ex pidurâ

obfervabam,à roftii mucrone ad pennarum
caudacxtremitatem, tres uncias longa:ca-
put videlicet cum integro roftro uncialis
cum femifte erant longitudinis ; ala ad ex-
tremam panecaudam porreda,paremha-
bebant longitudinem : dorfum vix unciam
latum erat; ejus alarum color ex cinera-\'
ceo fufcusjvcntris cineraceus,penna qua in
: \' cauda,obfcurerubefcenteSiearumextrcma

pars nigra: capitis, colh j gutturis pluma elegantiftimi coloris ex aureo, rubro, & flavo
mixtijqux Soli expofi,ta, admirabilem varietatem, prout obvertebatur caput, oftende-
bant : roftellum nigrum tenuiftimum &c maxime acutum:pedes valde exiles, nigri,qua-
tuor digitis, ut rehquarum auicularum, praditi; quorum tres in anteriorem partem por-
redi, quartus in pofteriorem.

Cl. V. Dodor Everardus Vorftius Medicina Profeflbr in Academia Lugdunenfi apud
Batavos,fimilem aviculam in Italia apud Antonium Gigantem Foro-Sempronienlem,
n\'wfoui. Cardinàli Palaoto à lècretis, ie vidifle mihi aftirmabat, quam ille Chfom nominabatj è
Mexico allatam dicebat. -

C ETERVM, ejus avicula, aut certc illi perfimilis, mentionem facerc videntur, quot-
quot de Americanis Provinciis aliquid prodiderunt; varia tamen nomina, pro regionum,
in quibus reperitur,diverfitate, illi tribuentes.
Pafermof- \' Nam Confalvus Ferdinandus Oviedus cap. xLViii.fui Summarii, paßerem mfqrntum
fiim. appellat; Reperiuntur, inquit, quadam avicula adeô exigua, ut extremi pollicis articuli
magnitudinem non aquent,&,pennis evulfis,cjus dimidiam partem vix excédant. Hujus
avicula volatus adeô prapes & celer eft,ut alarum motus non magis confpici queat,quàra
. crabronis,nequequifpiam pratervolantemvidet, quin crabronem efte exiftimet. Illarum
nidi,avicularum magnitudini refpondent : ego hujufmodi aviculam confpiciebam, qua in
monetaria trutina, quâ aurum appendi folet, cum fuo nido pofita, bina pondera Hifpanis
tominos dida,dumtaxat penderet,hoc eft, grana viginti quatuor-,cui fi penna evulfa fuif-
fent, minus gravis haut dubic futura erat : pedum unguium exilitate cum illarum avi-
Gularum pidura, qua ornatus gratiâ, in librorum marginibus interdum adiici folet ,com-

parati poterat: ejus plums elegantibus coloribus prsdits, aureo, viridi, alterius gene^
ris: roftrum liabebac pro corporis proportione, illudque adeô tenue,ut acus quâ vefies far-
ciuntur, magis exilis éffe nequeat. Nidum è xyli, quod iftie abundè crefcit, floceo
conftruit.

Meminit etiam cap. iv. lib. xiv. Hift. General. & Natural, eiquenigerrirnunl coîorem
tribuit: quod de dorfi, & alarum pennis intelligendum arbitror, aUoqui fibi ipfi eontrarius
clTe videretur, nifi fortè ejus diverfsfpeciesreperiantur.

Francifcus autem Lopez de Gomara, in Hiftoria quam de Mexicans urbis expugna-
tione fcripfit, Ficktlm eamaviculam nominate videtur : Maxime, inquit, admirabilis eft Vicidlirt.
in Nova Hifpania avicula incolis diâa Vickilh, corpore non majore quàm (jrabronis, ob-
longo ôc gracili roftro:melle, rore, ÔC florum fucco alitur, rofs tamen non infidet : ejus
penns valdè exiles, elegantis mixti coloris,à phrygionibus admodùm expetits, ut aureis
ftaminibus intertexant, prsfertim ills qus in collo ôc pedore nats. Expirare, five obdor-
mifcere creditur Octobiimenfe, pedibus ex aliquo ranio appenfà aprico loeo : renafci au-
tem five expergifci Aprili, multis floribus jam vigentibus : propterea Renatus Vocatur*
Meminit etiam cap. cxciv. Hiftor. Gener. Indiarum his verbis. _ Iftic reperitur admira-
bilis avicula cicads magnitudine, elegantiflamis pennis verficoloribus teda. ^

Auguftinus item Qarate illius mentionem facere videtur cap. viii. lib. i. Hift .Per uâns.
înî montibus Pcruani\'s, inquit, inveniuntur aviculs adeo exigus, ut cicada fint mmoresj

lofephus à Coftafimiliter cap. xxxvii. lib. iv. Hift.Natural. ÔC Moral. Indis occiden-
talis,Tominejo aviculs meminit iftis verbis. Reperiuntur in Peru aviculsab mcolisrf- Tominc|a.
viinejûs appellats, adeô exigus, ut illas prstervolantes confpiciens, crabronelne eflent,an
cicads,f2epedubitârciï\\: vers tamen erant aviculs.

An verô huic aviculs nomen impofitum,Tominejo,quôd adeo levis fit,ut unum dum-
taxat tomino, hoc eft, duodecim grana pendatî .

Nullus porrô iftorum, quos commemoravi,Audorum, hujus aviculs cantus fuavis&:
fonori mentionem facit, quod mirum. Soli duo Galli, qui in Brafilia apud Topoimbou-
tios vixerunt, cantum illi tribuunt, Andreas videlicet Thevetus, Ôc loannes Lerius jutcr-

Thevetus quidem cap. XLViii.Singulatiiim Francis Antardics, fie fcribit. Prster- ^^^^^^
lïïittere nequeo aliam avem Gûuamkch appellatam, fcarabeo Lucano aut grandi mulca ^^^^ -
non majorem, qus, licet omnium avium, ut arbitror, minima, tam elegans tamen eft, ut
fidem fuperet: ejus roftrum oblongiufculum, ÔC valdè tenue, color cineraceus; ôc tametli

Lerius autem cap. xr. Hiftoris Americans his verbis. Sed pro fingulari miraculo,
Prstermittenda non eft ob infignem exiguitatem, avicula pennis exalbidis ôc fplendentr

prsdita quàm Brafilienfes appellant : nam licet crabrone aut fcarabeo Lu- Gonam-

cano major non fit, valde tamen canota eft, ôimagnâ ex parte prsalto iUi milio ab buch,
incolis dido (mayzum inteUigtt) aut aliis plantis fimilis magnitudinis infidens, adeô eft m
cantu afiidua, ut nemo qui non audiret ôc confpiceret, ex tantillo corpufculo tam fuavem
& fublimemcantum prodire poffe fibi perfuaderet, fie ut noftrs lufcinis cantui non cedat.

jÉ N N G nonagefimo feptimo fupra milléfimum & quingentefimum à Chrifli nati-
P^ vitate, Batavi Amfteiredamum reduces è prima Navigatione quam biennio antè
X JL in Indiam Orientalem inftituebant, admirabilem Avem adferebant, in Banda
infula, Moluccarumuna, ut aiebant,natam,ôi ab incolisfiveappellatam,
qualem in tota Europa antè confpedam non fuiffe arbitror. Hanc urbis Cydaio in lava /

majore Regulus, pro honoratio dederat loanni Scellinger, navis, cui nomen Amfteireda-
mum, Nauclero. Ea, poftquam per multos menfes Amftelredami certa pretii padione
publicè fpedanda fuiflet propoûta, tandem in Illuftriflimi Domini Georgii Everardi Co-
mitisde Solms, &c. beats memoris, poteftatem venir, qui illam longo tempore Hag^
cducavit;deinde Reverendifiimo &: Illuftrifiimo Principi Ernefto Eledori Colonienfi
donavit, & is demum Invidifiimo Csfari Rudolpho, hujus nominis Secundo. Quum
verô valdè peregrina elTet hsc avis, & nemo hadenus(quod equidem fciam) ejus men-
tionem fecerit, prster unum, qui Navigationis illius Diarium anno altcro à reditu evul-

gaviCj camqüe valdè brevem: cx piduraquam adâvisipfîus magnitudinem Illüßrifllmus
Comes vivis coloribus exprimendam curavcrat, IllüftrilTima verô Domina Sabina ab Eg-
monda, defuncli vidua, mihi commodabat, procurante ornatiflimo & honeftiihmo viro
Antonio de Flory, ipfmsConfiliario, illius exemplar, inanguftam formam contradum,
inlignea tabella exprimendum (adjedâ ipfius avis gemellâ pluma, atque ad ejus pedes
ovo) curabam, ut Ledoris oculis proponerem^

H^ c porrô avis, dum furredo capite in-
cedebat, quatuor pedum &; ahquot uncia-
rum altitudmem excedebat: nam Collum à
fummo capite ad dorfi initium,tredecim p^e-
nè uncias erat longum, ipfum corpus binos
pedes latum, femora cum cruri bus ufque ad
pedum inflexionem,decem Sc feptem uncias
longa: corporis autem ipfius longitudo ape-
doread orrhopygiu, trium ferè pedum erat.
Pennse, feu verius plumas, totum avis corpus
cum infima colli parte dorfo & pcdori proxi-
ma 3 atque femoribus, tegentes , perpetuô
erant gemina:ex eodem parvo brevique tu-
bulo prodeuntes, & fibi invicem incumben-
tes, fuperna quidem paullô crafiior, inferna
verô tenuior Sc delicatior, illasque variée lon-
gitudinis, ut in fimilis avis exuvio, quod or-
hatifiîimus vir Chriftianus Porretus Leyden-
fis pharmacopœus diligentiffimus habebat,
obfervabam : qua:enim in infima colli parte,
breviores erant : quae in medio corpore & la-
teribus, longiores, fex videlicet aut feptem
unciarum : qua: autem in extremo corpore ,
circa orrhopygium (nam cauda carebat) no-
vem uncias longas, & reliquis duriores,quan-
quam omnes dura: Sc rigidas, attamen non
latasjfed anguftas. Sc rarioribus lateralibus
pilis ex adverfofitis prarditx, nigri coloris,
qua: tamen circum femora,ad cineraceum
ferè tendentis, nigro permanente nervo, uc
in rehquis: earn Verô förniam & fitum habebant illas plum^, ut à procul afpicientibus,
non plumis, fed villis dumtaxat tedum ejus avis corium exiftimari poifet, quale urfinum
efl:, Sc alis carere, tametfi alas haberet, fed fub plumis, latera tegentibus, latentes, Sc qua-
tuormajoribus pennisnigris prasditas, ut in exuvio obfervabam, tametfi illx abruptas eP
fènt, nec de illarum longitudine certi quidpiam pronunciare poffim,caules tamen con-
fradi fatis craffi, durique&folidi erant, atque in extimam a\\x partem altè penetrabant :
alae verô pars fuperior corpori contigua, pennas five plumas veftitrices, illis fimiles quas in
pedore, adhuc retinebat: ad hoe autem datas ejufmodi alas cenfendum efl, ut currentem
adjuvent, quia hancavem non effe volucrem, nec à terra tolli poffe, arbitror : crura in
ambitu quinque unciarum craffitudinem fuperabant, crebrifque corticibus ceu fquamis

latis teda erant, prxfertim fupra pedis inflexioncm : pedes habebat craffosjduros, tribus
■craffis digitis prxditos, pronâ parte veluti fquamis tedos, fupinâ prorfus callofbs;quorum
medius, qui reliquis longior, tribus articulis conflabat, interior uno, exterior binis: om-
nium ungues valdè magni, binas pacnè uncias longi, craffi, duri,&cornei: ejus caput exi-
guum, pro avis magnitudine, & ferè glabrum, coloris ex atro casrulei, cum colh fupremâ
parte, in quo apparebant rari piH nigri: oculi paullô fupra roflri fiffuram magni, ardentes
& truces, leonis oculis pasnèfimilesj quos eingebaut nigri pili, quemadmodum Sc meatus
illos aurium parvos Sc detedos, quos ponè oculos habebat : roflri prona pars quodammo-
do arcuata erat, paulloque fupra mucronem binis foraminibus, narium ufum pra:benti-
bus, prasditaiàcujus medio, ad capitis ufque verticem porredum diadema affurgebat cor-
neas fUbflantisC; tres ferè uncias altum, coloris ex flavo fufci, quod cum plumarum defïu-
vio cadere, &, quum pluma: renafcuntur, novum crefcere intelligebam: fupina roflri pars,
ab ejus fciffuraad extremum mucronem,quinas uncias longa: anteriorcolli pars, quatuor
pïenè unciis infra roflrum, bina veluti mem branacea palearia, ceu barbulas, propendentia

habebat duas Ûncias longa,colom rubri miniati r poftica fimiliter cdli pars deplumis,a car
pitefec\'-ndûm longitudinem rubri miniati coloris erat : deinde infima ejus pars, aliquot

Ceterum,tametfi hxc avis aliquas notas habere videatur cumStrüthiocamelo cornmu.
nes,veluti exiguum caput, natura panè calvum, quodque fine dejedu vorat quidquid

obiicitur: pedes tamen bifulcos non habet,fed tribus digitis praditos,ut ante diximüs;!^^^

calcari, Otidis fiveTarda pedum modo, illolque adeè firmos robute üt in lllultrdii-
mi Comitis horto (quem cum ipfo Comité irigreffus erâm, ut avem^^onfpieere.m) arpo-

rem humani femoriscralfitudinem aquansem prorfus contufam viderim , & ejus eorti-
cem \'fublatum, ab hujus avis, Comité id afferente, pedibus Sc unguibus : etenim nofi ro-
flro antrorfum, fed obliqué fe convertens, averfis retrorfum pedibus, eos,cum quibus pu- ;.
gnabat, impetere folebat. Licet vero quacumque obiiciebantur voraret,ut aurantia mala m ^vk
mtegra, & fimilia j ordinarius tamen ejus cibus erat fimilagineüs five, prim^ffls panis,
quem in magna craffaque fragmenta divifum objedum, vorabatpaxpie autem re-

centibus gallinarum Ovis deleaariintelligebam, qua intégra cum ipsa teflaglutieb^ ; fj

autem parum firma erat valetudine, illa ipfa injtegra per anum reiiciebat, dei^e rurlus ea
vorans, retinebat &: concoquebat., Mihi autem affirmabant, hanc avem tuiüe marem, &

Audio porrèrillas naves qua anno à Chrifti nativitate millefimo fexcentefimo tertio
ex Moluccis in Hollandiam redibant, binas fimiles aves quidem attulifle, fed m itmere
mortuas, projeciffc, tâmetfiearum exuvia five coria, ob raritatem, confervare poiudlenc;
ilhus avis aliquot ova nihiloniinus relata: certè terna aut quaterna eodem amio Amltelre.

^miconfpicjebam à mercatoribus redempta, S^ paullô antè çtiam unuit^eyda api^ o^
î^orretum videram, omnium, meâ opinion^ maximum & pulchemmum: dimenfi enim
per longitudinem ambitus, quindecim unciarum erat, per tranfverfum autem,duodecnn,
aut paullô amplior, ut propter amplitudinem, pro quodam vafe non minus haben pofiet,
quàm Struthiocaràeli ova, quil^us,tefte Plinio, veteres noiinunquam utebantur,& adhuc

noftraatas ejus rei gratiâ ufurpat : nam non femel viderememimStrathipcameh ova ar-
gento excepta & irtclufa; poculorum viceni prober e: hujus tame^ avis ovi tefta non erat

neraceo coloris, & perpetuis,fâlterri creberrimis, quafi tubercuhs,fatura vniditate pra^i-
tis,ornata:illorum autem qua Amftelredàmi confpiciebam unum , ejuldem pa:i?e erat
cum ülo magnitudinis, forma, & coloris, quadam verô magis orbiculata,ahqua minora,,
nonnullorumetiàm color dilutiôrôi minus elegans. , ^^ ,

Porro mihi relatum, ejufniodi aves, Moluccarum infularum non efte pecaliares, led
«tiam in Sumatra five Taprobana, vidnOque illis infulis Continente repenti.

allatum Amftelredàmiredmifft, quale antè nori confpexiflèm,illo ipfb anno m ix c. m. a .

mittebatad me peregrinorümetiamduorumovorum,qua m thefau^toluohabçbat,pi:
duram, ex qua obfervàbamma2nitudirie&:colore utrumque inter fe difcrcpaüe: nam

Vnum anferini ovi mâgnitudine & formâ fuiffe videbatur, coloris ex albo cineracei,nigris

maculis, &:lineis varié diftinài: AlterurhverSôvigalHna magmtudinemnonluperaü<^
ejufque colorem fhifïèdilütiiisvirentèm, cui fiibcaruleumquidp^^m admixtum ,maju^
cuhs etiam S^minufbulis nigris maculis vario brdine difpofitis diftindum: quarum autem

fimum à Chrifti nativitate, Aprili menfe ex Hollandia folvebant, u.t navigationem

" * ïavam Sé Moluccas infulas inftituerent, menfe Iulio irifcquertte magnâ tcm-

peftate,fuperato jam Bona; fpei promontorio,afHigebantur, tres àieliquis difieda,rédunl

curium ïavam vfque tenere non defierunt, & negotiatione feliciter peradâ, infequente

^noAmftelredamum redierunt : quinque autem rehqua, diuturnâ malacia yaldè afBi-

îem aquam in ea (è reperturos confidebanc : poftridie igitur aliquot n^autas fcaphiie impofï-
tosadeamablcgarunt, qui obfervarent,ancommodus aliquisportusifticréperirerursin
quem naves deducere poÖênt, ut xgroSjqui Jam fréquentés in omnibus navibusitoma-
«acclaborabant, in infulaexponerent, quo faciliüs priftmx fanitati refïituerentur. Qui
iniflS fuerant, fub vefperam redeuntes, non modô portum valdè commodum,& ab omni
vcntotutura,fed multarumnaviumcapacem , Si adeôamplum,ut quinquagintanaves
fiationem ineocommodèhaberepolfent, fereperiffe,prxterea limpidx aqux vivuiii è
montibusproBuentemobfervalfe, retulerunt. Eam obeaufampoftridie navesfôlutisaa-
choriseôprofcdx, portum ingrefîx funt, ifticque hxferunt ufque ad vi. Nonas Odobris,
jegros m terram expoöcntes,utcurarentur,& rehqua ad fuam navigationem ncceflida
peragentes. Interea autcm, dum in Infula hxrent, Varii generis avesobfcrvabant; atque
inter illas valdèperegrinam, cujus iconem rudi arte delineatam in Diario totam illius na-
vigationis hiftoriam continente, quod reduces cudi curabantjConfpiciebarDjad cujus nor-
• m^m eft expreifa, quam hoc capite propôno.

Illa porrô avis peregrina Cygnum\' quidem
magnitudine xquabat aut fuperabat, fed ejus
forma longé diverfa: ejus etenim caput ma-
,gnum, tedum veluti quadam membranâ cucul-
jumreferente; roftrum prxterea non planum,
fed craffum & oblongum, fubflavi coloris parce
capiti proxima, cujus extimus mucro niger, fu-
perior quidem ejus pars five prona adunca &
curva, in inferiore verô five fupina, fijbcxrulea
macula mediam partem inter flavam & nigram
occupabat. Raris & brcvibuspennis tcdam efle
aiebant, alis carere, fed earum loco quaternas
aut quinas dumtaxat longiufculas nigras penoas
liabere: pofteriorem autem corporis pa.rtem
prxpinguem &: valdè craffam, in qua pro caudi
quaternx autquinx crifpx convolutxque pen-
m\\xcineracei coloris: crura ilU potiùs crafla effe quam longa, quorum fupernâ p^rsgenu
tenus nigris pennulis teda, inferior cum pedibus fubflavi coloris ; pedes verô in qi.aruor
digitos miifedivifos,ternos longiores antrorfum fpeâantes, qnartum breviorem reaor-
fum converfum, omnefque nigris unguibus prxditos.

Verumeniravero ,concinnata& defcripta jam quâ potui fide hujus avTshifïursâ, illius
crus genu tenus refciffum, apud CI. V. Petrum Pawium,primariumartis Medicxin Aca-
demia Lugduno Batava ProfefTorem videre contigit recens è Mauritii Infula relatum.
Erat autem no\'n valdè longum, fed à genu ufque ad pedis inflexionem paullô plus quàm
quatuor uncias dumtaxat fuperabat; ejus verô crafïîtudo magna, ut cu)us ambitus pxnè
- quatuor uncias xquabat, crebrifque corticibus ceu fquamis tedum erat, prona quidem
partelatioribus & flavefcentibus, fiipinâ verô minoribus fufcis : pedis etiam digitorum
prona pars fingularibus iifque latis fquamis prxdita, fupina autem totacaliofa : digiti fatis
breves pro tam craflp crurej nam maximi five medii ad unguem ufque longitudo binas
uncias non admodum fujierabat,aiiorum duorum illiproximorum vix binas uncias xqua-
batjpofteriorisfefcunciam : omnium verô ungues craffi ,duri,nigri, miniis unciâ longi,
fedpofterioris digiti longior rehquis,&: unciam fuperans.

Nâutxhuicavinorrienindebant fuoidiomate PF^^^-T/f^e/, hoceft, naufeam movens
avis, partim quôd poft diuturnam elixationem, ejus caro lion fieret tenerior,fed dura per-
maneret&:difficihsconcodionis(exceptoejuspedore ventriculo , qux non conrem-
neridi %oris effe comperiebant) partim quôd multos turtures nancifci poterant, quos
delicatiores & ori magis gratosreperiebant : nihil igitur mirum fi prx illis hanc avem con-
temnerent, & eâ fe facilè carere poffe dicerent. liilejus porrô ventriculo quofdam lapillos
inventos aiebant, quorum binos hue perlatos confpiciebam apud ornariffimum virum
Chriflianum Porretum,eofquediverfx formx, unum planum & orbicularcm, alterum
inxqualem &!: angulofUm,ilium uncialis magnitudinis, quem juxta pedes avis exprimen-
dum curabâm, hunc majorem &:graviorem,utrurnque cineracei coloris ; eos ab ave iiï
maris litote ledöis, deindedevoratos fuiffe verifimile eflij non in ejus ventriculo natos.

Ceterum ea infula,utiii Diariolegebam,uno & viginti gradibusab ^Equatore verfus
antardicum polum diflat, iri qua,neminem liabitarè, led defêrtam eifcopinabantur, quia
licet aliquot nautx diverfp tempore emiffi fuiffent ut obfervarent,totumque triduum hac,

illac, pcrvagantes infumprilTent, neminem tamenrepcrerunt; iftam etiâtn opîiiioheto ma-
gis coi:^irmabat omnium avium fecuntas, qus manufe äpprehendi & fuftibus csdi fine^ . .
bant, tamquam nullum hominem antea confpexifTcnt. Licet verè hujus infuls ambi- SlT
tum circiter quindecim milliarium dumtaxateffj, in Diario fit adfcriptum; ex alia tamen ^ mornofi.
navsgatione paucos poft annos fada ab Hollandis in infulas î^loluccas tendentibus,cla/ris
1 rste6l:o hve Admirallio lacobo van Neck, ejus verô Legato five Vice-Admirallio N.
garnier, qui ad eam infulam fortè appellebat, majorem illius ambitum cfte compertum
eit Is enim totam infulam circuirejubebat,& triginta milliarium ftve leucarum ambitum
habere deprehendebat, ut mihi ipfemet afterebat Amftelredami anno à Chrifti nativitate
millefimo fexcentefimo tertio, illo ipfo anno è Moluccis &Taprobana redux. Iftam au-
Batavi appellabant Mauritii infulam à Principe Mauritio, antè à Lufitanis
ha do Cime vdCifne nuncupatam (ut antèdiximus) id eft infulam Cygnsam, forfitan ob
conlpedam in ipfà jam commemoratam avem, quam cygnum efie exiftimaflcnt.

Irster multas porrô variigeneris arbores in ea nafcentes, Ebenum etiam freqüentifii- Eî\'f«\'«\'»^
mam &nigerrimam reperiri intelligebam.

VI anno à Chrifti nativitate nonagefimo odävo fupra milléfimum &: quihgente\'
fimum navigationem ad mare Auftrale five Pacificum appéllatum inftituebant
qu b 7a ^ demum infequente ad Mageîlanicum fretum pervèniebant, in

verius polum Antardicum, atque aliis parvis infiilis in ipfo freto fitis, magnam qua-
"atn niarinarum avium copiam reperiebant, qus iftucâcccfi\'erant, ut ovafua pone-
rent, deinde iis incubarent: illas autem à pinguedine quâ erant prsdits, Pkjgxws appdh-
iunt:infulisverô,in quibus tantam earum abundantiam obfervabant, Pinguins infularum
nomen indiderunt : ego autem eas aves Anlères Magellanicos non incommodé dici pofte
arbitror. Hlarum, quum nemo haôlenus (quod equidem fciam) mentionem fecerit,prs- ÄnreyMml-
ter Diana ab his evulgata qui illo anno in Magellanico freto aliquamdiu hs(èrant,& lanim,
porfusfint peregrins, iconem ex Diariis illis petitam hîc fubiicere hbuit, &pauca ad ejus

Marina porrô eft hsc avis, & ex Anfèrum generc,ta- EjtM hinorU,
metfiroftrodiffimilis, in mari viditans, valdèpinguis, prs*
grandis anferis magnitudine : nam adultiores quafdam exeo ,
genere obfervabant, tredecim, quatuordecim, etiam fede-
cim interdum libras pendentes ; iuniores verô, odo, decenlj
duodecim : pronâ parte nigris pennis teds erant, fupinâ
& in ventre, albis: collum, qUod craftum & breve,habcbant
nonnulls albis pennis, tamquam torque, cindum : earum
cutis craffa & denfa inftar fuills: alarum erant expertes, fed
carum loco binas parvas coriaceas pinnas habebant, in late-
ra, tamquam parva brachia, propendentes, pronâ parte bre-
vibus, anguftis & rigidis pennulis confertim tedas, fupinâ
autem, minoribus adhuc &:rigidioribus, iifquealbis,quibus
nonnullis locis intermixtsnigrs,minimè quidem aptasad
volandum, fed quarum adminiculo velociter natarent : ma-
1 xima enim ex parte in aqua verfari intelligeban^,&: terram

«lumtaxat petere fœtificationis vel pullationis tempore, plerumque ternas aut quater-
nas m una Icrobe latere : roftrum corvino majus habent, non adeô tamen elatum, & val-
de brevem caudam, pedes nigros, pianos ,anferinorum pedum formâ, non adeô tamen
latos: ereds Se fublimi capite incedunt, demiffis in latera pinnis, tamquam bra^chiis, fie ut
procul intuentibushomunculi aut pygmsi appareant. Pifcibus dumtaxat vefci refere-
bant Diaria ; non ingrati tamen faporis effe illarum carnem , nec pifcem fapere : fcrobes
porro valde profundas inlitore fodere cuniculorum inftar, totum folum adeô cavum in-
in d"^ efficientes, yt per illud gradientes nauts, fspiufculè genu tenus in eas fcrobes

V N c Mergum aCcipiebat anno à natq Chrifto fexcentefimo tertio fupra milléfi-
mum, Cl. V. Dodor Petrus Pauwius, primarius artis Medicaz publicus Profeffor
in Academia Lugduno-Batava, miffum Bergis, Norwegi^e urbe ,ab eruditilTimo
viro Dodore Henrico Hoiero Medico Bergenfi, cui nec magnitudine parem, nec colorc
limilem videre, nec apud aliquem Audorem ejus hiftoriam legere memini : eam ob cau-
fam, opera; pretium me fadurum exiftimabam, fi ejus iconem in tabella expreffam, licet
non adeófeliciter ut cupiviffem, qualem ex ave reficcata concinnare potui, hiftoriam
hic fubiicercm.

Avis autem marina eft,&
palmipes , Anfere domeftico
major, aut certè magnitudine
illi xqualisrnam à collo quâ par-
te pedori conjungitur, ufque ad
orrhopygium jbinos pedes longa
erat : corporis ambitus binorum
pedû longitudinem füperabat;
al?e quatuordecim uncias lon-
gue, caudabrevis, vix trium un-
ciarum: Collum ferè Odo uncias
longum, ejus ambitus paullo
major- caput breve, tres uncias
latum; roftrum nigrum, mucro-
natum, quatuor unciarum lon-
gitudinem fupcrabat:lingua pas-
nè tres uncias longa, nigra, mu-
cronata, cartilaginea, quodam -
modo carinata, fuperiore parte qua roftri parti connexa erat, parvis dentibus introrfum
recurvis utrimque prxdita, media autem parte afperâ: palatum fimiliter quatuor exiguo-
rum & brevium dentium introrfum fpedantium ordinibus conftabat, quibus efcam reti-
neret& conficeret; nam roftrum dentatum non erat : totum corpus denfis pennis tedum
habebat; qûx in pedore, toto ventre, Sc alarum fupina parte, breves Sc candidat, in dorfb
autem alarumque prona parte, longiores &: nigras; fingUlse tamen circa extremum, gemi-
nis maculis albis infignitse, qu« in dorfi quidem lateribus longiores, majoribus. qua: verô
circa collum in medio dorfö, alisq. Sc fupra caudam, minoribus;fic ut ali;;e aliis incumben-
tes, invicemque tegentes ad maculas illas ufque, eam ferè variejatem repra:fentarent,quac
in Meleagride five Numidica gallina confpicitur : collum veluti torque cindum erat c ni-
grispcnnisconftante, caput etiam fimilibus pennis tedum; qua: tamen oculos &: roftrum
ambiebant, parvis maculis albis erant diftinda::fub gutture etiam aliquot parvas pennas
albas nigrisperinixtas habebat : prona fimiliter colli pars, fupra torquem illum nigrarum
pennarum, aduncia: longitudinem parvis pennis nigris latera tamen albahabentibus erat
ornata, quemadmodum Se ea pars qua: infra torquem in pedoris lateribus: infra podicem
tranfverfam nigrarum pennarum lineam habebat, quas alb^ fubfèquebantur, deinde fub
cauda ali^e nigra: albis maculisnotata: : crura habebat inextremo corpore fita, paullôlon-
giora tribus unciis, plana, nigra, pedes quatuor uncias longos, plus quàm tres latos, ni-
gros, tribus digitis prsditos fquorum interiores tribus articulis conftabant, breviorefquc
erant, medii quatuor,exteriores quinque) nigrâ membranâ fimul connexos ad ungues
ufque,qui plani: finguli etiam pedes in pofteriore parte paullô fupra inflexionem, parvum
articulum inftar calcaris habebant.

Circa Farrenfem infulam, qus inter Norwagiam &: Iflandiam fita, captamhanc avem
fcribebat Hoierus,faetum in undis educate, nec nifi procellofo mari ac circa Autumnum,
Hiemifveinitium, confpici, terram verônunquamattingere, nec volantem unquam effe
confpedam, adeoque nec alarum ufum habere ad volandum jUec pedum ad incedendum:
quo fit ut non nifi capite extet (eo referente) quando fè confpiciendam prasbet.

Huic non valde diftimilis videretur Mergus ille marinus, cujus meminit Gefherus in
Paralipomenis ad Hiftoriam dè Avibus pag.7^7. nifi ilh in dorfo cineraceas plumas ni-
gris maculis confperfas tribueret.

E R E G R T N A etiaiii avis eft cujus hîc iconem damus : nani ex Amêrici aÛatàiû
fcribebat omatilTunus vir lacobus Plateau, qui ejus piduram coloribus exprelfam
aa me mittebat, & inter mergos reponendam cenfebat ex nautarumà quibus acce-
perat relatu. Quum vero apud neminem illorum qui de Avibus fcripferUnt (quorunt\'
quidem lucubrationes videre mihi contigit) fimihs confpiciatUr, rem ingratam exotico-
rumftudiofis menonfadürumputavijlieam in tabella exprimeildam curaremhocca-.
pite reponendam.

Ceterum aliam ejus hifto-
riam proferre nequeO, praeter
eam quam ex fola pidura con-
cinnare potui, quemadmodum
nec aliquot fequetium, quarum
pidura dumtaxat mihi confpe-
äa : idcirco benevolum ledo-
rem boni confulturum confido
quas in medium adferam.

Avem hanc autem anlere utygnhmé^^
paullo minorem, aut feto anferi
magnitudine acqualem elfe in-
telligebam, longo quidem cor-
pore prxditam , fed parvis ô£
brevibus alis corporis magnitu-
dini non refpondentibus, cam
. ^ ob caufam non valdè, ut arbi-

rotjâptis ad volatum : caput, collum, dorfum, nigris pehnis teda fuiffe ex pidurâ conii-^
ciebam; pennas etiam in cauda & alis, nigras; in pedore autem totoque ventre, albas : ro-
itrumaquihnum Safaris craffum, non planum, in quo nulla dentium veftigia expreffa ap»
parerent : ejus autem partem pronam obhquas quafdapi ftrias habuiffe,pidura fidem fa-
anteriorem capitis paullo fupra roftrum partem,albâ macula infignitam,fi pidor

SV P E RIO RI s Mergi pidurx, binas alias addebat lacobus Plateâu, mergi etiam mi-
rini appellatione inlignitas, ipfis aves anferis magnitudine effe fcribens,quarum qui-
dem prior nonaullas notas cum mergis communes habere mihi videbatur, aliquas
itemcum Lans: altera vero ad Lari five Gavix genera, meâ faltem opinione,potius refe-
renda, quam ad mergos. Nos utramque in ligneis tabelhs exprimendam curabamus,qua-
*am illana, qux dubia mihi videbatur, hoc capite reponimus.

Ca p i t e autem, roftro, Se collo, ad Mergi genera magis accedebat ha!c avis, qu àm ad
Laros five Gavias ; nam collum oblongius atque roftrum triuncialis longitudinis habuifio
videbatur,idque valde acuminatum & prorfiis nigrum : capitis partem anteriorem,in qua
oculi, etiam nigram fuifie ex pidura apparebat, pennasqua in reliquo corpore, albas ad
cineraceum colorem nonnihil tendentes, prater eas qua in eauda, illa enim ad fufcum
tendebant : alarum porro longitudine Sc brevibus cruribus, ad Gavia genera magis acce-
debat, quam ad Mergos : palmipes erat, hoc cfl:, pedis digitos membranâ eonnexos habe-
bat inftar anatum & anferum- crura vero Sc pedes,perinde ac roftrum, nigri prorfus eranc
coloris.

Quiîm porro hac avis inter mergum Sc latum fit dubia, totaque candicans, quantum
quidem ex pidura conjeduram flicere licet, roftro Si pedibus exceptis, dubitabam an
Tapp\'^TCTn Oppiani did poffet.

Altera, cujus fuperiore capite mentionem faciebam, haud dubiè ad Lari marini
genera eft referenda : nam totâ forma Laris five Gaviis fimilem effe pidura often-
debat. lUiusetiamiconem, quia ilh parem videre non memini, nec apud quem-
piam eorum, qui de Avibus fcripferunt, cxtare puto, Ledoris ocuhs proponere non
dubitabam.

Illam autem anferis fe-
re magnitudine effe, fuprà
didum cft : caput ejus ,col-
lumque ufque ad alas, pedus
infuper Sl totum ventrem al-
bis pennis fuiffe tedum, pi-
dura "fidem faciebat dorfî
verô & alarum pennas nigri
coloris, roftrum, praterea ha-
buiffe aquilinum coloris fla-
vefcentis, cui rubedo qua-
dam admixta in roftri infer-
na five fupinapartexrura au-
tem paullô quam in reliquis
Lari generibus, mêâ opinio-
ne, longiora, fi pidorjuftam
corum proportionem obfer-
varit, atque etiam magis tenuia, fubrubentis coloris, queipadmodum &: pedes, qui plani^
& corum digiti membranacea cartilagine conjundi.

ANC avem cum Mergo illo maximo
ex Norwagia accipiebat Cl. V. Dodor
Petrus Pauwius , ab eruditiffimo viro
D. Henrico Hoiero, mihi fane prius non coq-
ipedam : illam tamen,fimulatque videbam, effe
arbitrabar cujusmeminit Cl. V. Conradus Gef^
nerus in Paralipomenis ad calcem Hiftoria de
Avibus, à loanne Caio Medico Anglo fibi mifla
Pica marina appellatione. Quum porrô figura
ab eo exhibita, fatis infeliciter, meâ opinione fit
çxpreftà pag. j6y. neque defcriptioni, fequente
pagina propofita, per omnia refpondere yidea-
tur, non incommodé fadurum cxiftimabam, fi
veram iconem ad avis rcficcat« formam cxpreffam ledoris oculis fubiiccrcm.

.....) «..v.a^^.vv^.uio. lUltrum naDCDaCUnClJlu<-uu. .v-...."- .—a—-/n-- frOnn-

roftto., fubfequcns,inquatima:pto natibus, ex fufeo f^bcstulea tarerafupetna qu^

calcat,. coloris «a"; rubefcent.s., ungu.bus n.gtis. .ntet.ord,g,ms,n uttoque pede tres

Marina autcm avis h^c eim & palmipes, ex Anatum généré y tametfi roftro difii^ AntfiAtäk^
mili. Magnitudine Querquedulam imitabatur, ut qu^à fijmmo capite roftro tenus, ad
cxtremam caudam ufque, novem unciarum longituainem non fuperaret , paullô tamen
crafTiore videbatur corpore quàm Querquedula: denfis & cbrifertis. teda erat pennis,
prorfus nigris tam in dorfo quàm in pronâ parte alarum, qu^,fex ùncias lóng^E, vix ad cau-
dam ufque pertingebant;nigra! fimiliter erant pennse caudse brcyis,&: vix binas uncias Ion-
\'\' \'"MX numero feptemdecim : pedoris ventris ufque ad caudam penn^ , &ilte qua
jdâalb^erant -.collum,quodfatisbreve&craflrum, nigrispennis erat tedum r ca-
put non valdè magnum, ejus vertex roftro tenus niger, reliqua pars capitis à roftro ufqiK
ad occiput, fupra & infra oculos, alba, ea tamen qux infernar five fupina: roflri parti proxi-
lïia, cineracei coloris: roftrum habebat unciam cum femilTe longum,quodammodo aqui--
linnm

nam auâ Darte capiti contigu um, fefcun-

uaiu uiqueperfingeDant;nigra:iimiliter erant penna: Lauui*. u-i^y^,-------— ^

ga:> qux numero feptemdecim: pedorisvemrisufque ad caudampenn^,&iltó qu^
fub caudâalb^ erant : collum, quod fatisbreve&craffum, nigrispennis erat tedum : ca-
put non valdè magnum, ejus vertex roftro tenus niger, rehqua pars capitis a roitro uiqwe

1 . ^ ■ r- ( ti _______r,,«:.,™ r^dt-i i^irrt nrnYï-

V M aliis avium piduris quas lacobus Plateau ad me mittebat,hiy us etiam accipi^
bàhi, fedmutilam;ayis videlicet cu-

jufpiam caput cum collo pedore tenus
coloribus expreffum, quod caput quum cicu-
ris Pavonis capiti valdè fimile a^areat, huic
avi, Pavohis appellatio non incommodé mea
quidem opiniône dari poffet,& quia qui itiit-
tebat aquaticainayemfuiffearbitrabatur,eâ
ratione Pavo marinus nuncupari. Illius aù-
tém pidurx exemplar, quia peregrinx avis
erat, cui fimilem videre non memini, in ad-
pofita tabella exprimendam curabam , cui
pauca ad ejus hifîoriam pertineritià âdiicie-
bam.

H VIV s igitUr avis collum, pedôre tenus,
odo uncia« erat longum, circa caput, vix bi-
nas uncias latum : ipfius capitis hc roftri for-
mâ , tum etiam magnitudine pavonem dq-
mefticum âdeoxmulabatûr, ut pro eo capi
potuiffet, nificîrrhi diverfi fuifTent: liamm
capitis vertice frequentiflimas tenues an-
guftas penriulas planas,& cornu rameritorum
inftar crifpas & contortas habebat, flavefcen-
tis coloris, quarum longiflima: quatuor un-
ciarum erànt,hontîulIa: trium dumtaxat,qu^-

dam etiam breviores, omnes in lateribus raris
tenuibufque villis feptae^ reliqux totius capitis
plumx Breves, ôc riigrae, qüse verô oculos cik-

cùmdabantex rubrofufcs, ipfum roftrum nigrum : pennse collum cîngentesvpcnnis gaî-
ioruîn gallinaceorum colla ornantibus non diftîmiles, prorfufquc nigrs, quarurr plers-
quequinqUè Uneiarum longitudinem Habebant; qusedam etiam ièx uncias fuperabant,
iitexeâirum dimenfione obfervabamj piduraeenim addidetat aliquot colli &:criftspcn-
nas, ut facilius cujus magnitudinis & forms effent, agnofcere póffem. Magnitudinem
porro vel formarti avis, à qua caput illud refedum, nec is qui piduram ad me mittebar,
fignificabat, & haud fcio an ipfi nota fuerit: itaqüe plura non addo.

^Hanus Hiflöris Animalium lib. xvn. Cap. xxiv.mentionem facit cujufdam Indies
avis, quam xafio. Catreum nuncupari ait, Pavonis magnitudine, cujus capitis plums cro-
ccis quibufdam guttis fparfis diftinds fint, & pedibus colorem effe fândaracs.

IN earum avium numero, quàriim piduràs lacobus Plateau mittebàt, cujufdam etiam
avis caput erat cum collopedore tenus, valdc ingenti óccrafTó roftro prsditum, cui
fané pauca fimilia videre inemini : Iftam piduram, licet integrsavis non effet, quia ta-
men non minus forfitan peregrina, quàm qus füperióre capite exhibita, dignam exiftima-
bam cujus exeniplar in tabella exprsifiira Ledoris oculis proponeretur.

Magnam por-
to fuifle earn avem
oportet, qus fimilc
caput gefiaverit, fi
pidura fideliter eft
expreffamam à fum-
mo capite adextre-
mam colli partem,
dodrantalem habe-
bat longitudinal!,
five novem uncias
erat longa; colli lati-
tudo paullô infra
toftrum,feptem un-
eiarum ; roilru curd
capite pedalem lon-
gitiidinem fupera-
bat* ipfum veto roftrum dircdum,& minime curvum in dodrantalem mucronem
definebat, qua autem parte capiti jungebatur, palmum erat latum : capitis collique
pronapars cum roftro nigri erant coloris,fupina verô & guttut cineracei, cujus etiatp co-
loris macula, caput fub oculis adroftri fupins partis radicem, infignitum erat: pénnas
in verticepsnè, nonnihil reflexas crifts inftar habebat : nullam autem ingluviem à ro-
ftro propendentemperfpiciebam,fedguttur& infimum collum in anteriorem parteni
valdè prominula protuberantia. Ejufmodi erant nots quas inmiffa pidura obfervare
poteram.

Percontabatur autem, qui eam mittebat, an ejus avis caput effe poffet, Cujus mentio-
nem facit loannes Gonlalez de Mendoça Auguftiniani ordinis monachus cap. xxii. lib;
in. ejus Hiftoris quam de Sinarum regno fcripfit,cujus verba ex Hhpanico Icalico fer-
mone fic Latino reddebam. /
Tifcàitdi ratio ^ Pifcandi ratio non minore induftriâ in hoc regno peragitur, quàm Anatum ediicatio;
MpHdsiHtit- eani ob caufam relatu digna. Habet Rex in omnibus urbibus fecundum flumina fitis
qusdam sdificia, in quorum fingulis muki marini corvi aluntur, quorum opera pifcatid
Gorwrww peragitur iis menfibus, quibus pifces fuos foetus ediderunt. Edudos enim ex illis|edificiis
mnn, opera. j-Qrvos, ad fiuminum ripas transferunt, in quibus multas pifcatorias fcaphas, media ex
parte aquâ plenàs, habent: quibus in orbem difpofitis, fingulis fingulos corvos adjudicant.
Hos deinde fub alis longo funiculoalIigant,eorumque guttut five ingluviem aliofuniculo
adftringentes^^ne pifces captos vorare queant, in aquam proiiciunt, ad pifces capiendumj
quod adeô avidè exequuntur, utadmirationem pariat: nam magna celeritate fefemer-
gentCs, atque fub aquâ tantifper hsrentes, donee guttut five ingluviem à roftro ad pedus
iifque impiété queani, deiiade emergentes fimih celeritate ad fcaphas remeant, captofque

exoticorvm L I B. V. ^ ^ ÏÔ7
pifces in aqnam (quam ad pifces vivo^ confervandum in fcaphis contirieri diximus) tcir
cmnt,-4icoad pifcationem revertentes. Infmiili exercitioquàtUor horarüm fpatioper-
feverant tantâ dexccritate, ut nullus alten fit impcdimento,donec aquam,qua m Icaphis,
pifcibus rcpleverint : poftea foluto vinculo, quo guttur adftridum fuerat ne pifces m al-
vum tranfmitterent, dimittuntur ut pifces venentur quibus ipfimetvefcantut; funt enim
famelici, quia die pifcationem pracedente, illis cibus folitus non datur, ut ad pifcationem
tanto fiant alacriores. Vbi vero aliquanto tempore in aqua ver fati funt pifcibus vefcentes,
denuè ex aqua retrahuntur, in fuas caveas iilati, domuni transferuntur. Tertio quo-
que die iftud exercitium repetitur, totis illis menfibus, quibus pifcatioperagendaeft:adco
autem ad fimile exercitium proni funt ifti corvi, ut toto anno in eo perfeverare cuperent.

Ceteriim marinus ille corvus quandam affinitatem habere videtur cum ea ave, cujus
meminit Älianus hb. xvi. de Animalibus cap. iv. his verbis : Ayem znMv m India nalci Kixuävk
accepi magnitudine triplo majorem Otide, ore permagno , & longis crmibus,ingluvie
etiam maxima ; abfonum quiddam fonare, ejufque fummas alas pallidas, cetcras.vero
pennas cineraceas efte.

Vel cum illa ave qua ab Oviedo cap.xxxvm. Summarij India Occidentalis & cap.vi.
lib. xiv. Hiftoria Generalis & Naturalis i^lcatraz. appellatur & defcnbitur. Earn verô
Onocrotalum efte cenfeo, quia illam fimilem efte dicit ei quam aliquando Bruxelte con- ommtdm.
fpexeritiiiCaroU V. Cafans aula,vulgari nomineiftic appellatam. Hujus VogcPhar

effigies matmorea etiamnum ipedatur Bruxella ante Principis palatium. Verum quidem
cft Onocrorali plumas cineracei eft\'e coloris, quum illius, cujus Gonçalesde Mendop
mentionem facit, ex ipfa corvi appellatione, nigrum efte debere, eonjeduram iracere ir
ceat, qualis eft cujus iconcm damus, prater colli anteriorem five fupinam

Ledorem porró ne pigeat confulere tam ^hani quam Oviedi loca à me produtta,tuni

Verumrameniut ingenue proferam quod fentio, mea opinio valdè mchnat, ut cam
avem cujus figuram capitis exhibemus,corvum illum efte putem , cujus meminerunt Ba-
tavi in fuis Diariis,qua navigationum in Iavam,Taprobanam vel Sumatram, & Moluccas

infulas inftitutarumdefcriptionem continent iquemqueLufitano vocabulo R^to Urcâdo Rabo fot-

appellarunt, quôd caudam habeat bifurcam,cam, ut aiunt, interdum explicans,& denuo «ao.
contrahens fartoria forcipis inftar: magnum enim longumque rofttum eam avem liabere
referunt, pennifque maxima ex parte nigrisefte praditam, in pedoré tarnen candicanti-
busj & quum ej us ala expanfa, orgyia longitudinem explere ; magna aviditate pilces ma-
linos, hirundines appellatos, fupra aquam nonnunquam fefe attollentcs & volantes, per-
fequi, atque non modô pifcium exenteratorum inteftîna, qua riauta abiiciebant, verum
etiamfui generisavium (quasnauta interdum capiebant^ abjeda inteftma vorare. llto-
rum autem corvorum duram eflbcarnem,ôi magnâ cum difficultate percoqui polie
comperiebant. j v •

Ejufmodi etiam corvos in deferta illa infula, cui Mauritij nomen indebant^ adeo cicu->

, Ferdinandus Ovieduscap. xxxi. fui Summarij Milvio majorem efte dicit iltamavemi
^ rabi horcâdo appellari, quia caudam in binas partes divifam geftat. Sf

AVI VM quadam capita valdè ingentia in fuo mufeo fe habere fcribebat idem Pla-
teau : maximorum ex iftis duas piduras ad me mittebat, addeils obfervatam a pi-
dorejuftam amborum magnitudinem: illa autem deprehendebam inter fe ditlet-
re,colore, forma, & calvaria magnitudine : roftrorum verô longitudinem panèa^qualem.

P RI o RI s etenim, cujus calvaria minor,&oculorum cavitas non admodum ampla, Rotef;»-
pro tanto roftro, ater prorfus erat color, 6£ ejus longitudo pedalis à calvaria adextremum •
mucronem, latitudo autem juxta cranium ferè quatuor unciarum 3 ejus pars prona five lu-
pcrna, direda & valdè mucronata ^fupina verô five inferna, magis carinata. ^ _ ^

Iftud verô roftrum dubitabat an ejusavis eftepoftet, cujus memimt lofephusa ^olta
Hift. Naturalist Morähshb.IV. cap.xXxvii.Q^^tfre appellata,immenf« magnimdinis, condow
atque tanti roboris ,ut non modô ovem, fed etiam vitulum rapere & vorare poflit. An
îotiûsillius quam defcribit loannes Leo Africanus fubfinem lib. ix. Defcnptionis Atrica
his verbis. iV^/r, avis eft omnium earum, cjtia in Africa reperiuntur, maxima, grue pro- Neft^w.

ccrior,craflioreque prxdita roftro, collo, &: cruribus:adeoftiblimisvolât,ut oculorum
aciemefFugiat, confpedo alicujus animalis cadavere fupra terram jacente, ilico jin illud
irruat. Raro fola fed gregatim volare folet. Longxva eft: nam plerxque conlpeâx funt
calvo Se deplumi capite, tamquam vulfx fuilfent capitis pennx. Inde colligere licet, prse
nimio fenio pennarum defluuium pati : cam ob caufam fuos nidos velut recenter natx re-
petunt,ubi à fuis pullis educantur. Hadenus loannes Leo: fed avis illa nihil aliud eft quàm
Aquilx genus. _ •

Alter iv s porró, cujus calvariamajor,& quinque uncias alta,oculorum cavitas Val-
dè ampla. Se longé major quàm fuperioris: albus erat colorjtoftfi autem longitudo ab ex-
timâ cufpide ad cranium ufque, paullô major quàm prioris, latitudo juxta cranium qua-
tuor unciarum, prona pars cralfior Se magis elata quàm in priore, fupina verô paullô bre-
vior Se anguftior.

Adlcribebat autem qui mittebat, admirabile elfe roftrum propter infîgnem magnitu-
dinem, nec Audorem vidiife, qui alicujus avis tali roftro prxditx mentionem faceret, nifi
quis arbitretur Marcum Paulum Venerum de fimili ave agere, in infulx Madagafcar de-
Icriptione. Ejus verba ex Italico exemplari adferre libuit & Latina facere; quia vulgare
Latinum exemplar multa prxtermifilfe videtur, qux Italicum habet. Sunt autem ilia
ejufmodi,cap. xxxv. libri m.

Narrant incolx, certo anni tem pore advolare mirabile avis genus, Ruch ab ipfis appella-
tum, Aquilx quidem fimile,fed admirandx magnitudinis, adeoque vafti corporis Se tanti
roboris, ut elephantem unguibus corripere atque in altum fublevare poflit, deinde cadcrc
finat, ut mortui carne vefcatur. Qui autem viderant, ejus alas expanfas, ab unius extre-
mitate ad alteram (èdecim paffuumeifedicebantjearumque pennas pdo ferè paflus efle
longas, earumquecraflitudinem pro longitudine refpondentem : fè autem exiftimantem
Gryphum forfîtan efle, quia media ex parte avis,;alterâ dimidiâ Leo depingitur, interro-
galfeeos qui fe vidifle dicebant, an fimilem formam haberet ; refpondifle, meram avem
efle, quemadmodum eft Aquila: Qux quum magnus Cham intellexiflet,fuura Lcgatum
in eam Infulam mififle, eo quidem prxtextu, tamquam de redemptione alicujus c fuis,
qui iftic detinebatur, adurum, fed révéra ut Se infulam exploraret, & qux in ea-erant ad-
miratione digna obfervaret: illum redeuntem, ut intellexi,e|us avis Ruch pennara ad ma-
gnum Cham retulifle, quam affirmabant nonaginta palmorum longitudinem habuilfe,
ejufque calamum binos palmos fuiffe craffum : illam verô pennam magno Cham adeo
fuiffe gratam, ut ingenti munere eum qui attulerat, affecerit. Prxtereà apri dentem rela-
tum fuiffe, quatuordecim libras pendentem: ingentesenim in ea infula nafci ferunt, bu-
balorum magnitudine. Hxc M. Paulus.

Descripta Exoticamm oAvmm quas videre mihi contigit, aut
quarumpiäuras naäus fiim yhiBoriâ-^ paucorum Animalium quadrw
pedum hiHoriam etiam aggrediemur y de admirando tamen quodam^
cornu priùs aäuri*

NNO primo & fexcentefimo fupra millefimum à nato Chrifto, Hollandi naut«
ex fua navigatione reduces, admirandum quoddam cornu adferebant : cui fànè fi-
mile videre non memini. Verum quale effet animal quod illud geftalTet, ipfi
ignorabant, ut qui in quodam tuguriolo reperiffent, à quo abeffet illius dominus, cum re-
liquis ejus pagi incolis ad bellum profedus. ,

Ceteriim quiîm ornatiflSmus Se dodifllmus vir loannes ab Hogelande ob raritatem
illud redemiflet, pro noftra amicitia mihi concedebat, ut illius iconem in tabella expri-
mendam curarem, Se ipfius cornu qualemcumque hiftoriam ex notis quas obfèrvare lice-
ret, concinnare poffem.

cmj» mît*\' I l l v d porrô cornu, viginti aut plures uncias longum fuiffe arbitror : nam tametfî ex-
tima parsrecifà fuiflet, ut inflari pofiet,novemdecim unciarum longitudinem adhuc ob-
tinebàt : dccem verô unciarum erat ambitus infimx partis quâ capiti infitum fuerat $ exti-
mx autem, quae recifà, duarum cum fèmilfe. Ipfum cette cornu adniirabilis erat formx :

qusobliq^èdeindeabûLiordfirmmumfefetorquemes
feriemfequendo;duarumô.fexagintanumerumexplebant:f™

fquamisfinguliordines confiare reperiebantur, quia mägis m obhquum torquebantur,

firmare poterant, qui cornu retulerant, quandoquidem ut dixi, animal non viderint, nec

fcholio ad Nicolai Monardes caput de Armadillo,Libro de Medicamentisfimplicibus ex

dc quare monicus, ilÜus longitudinem ôicraflîtudinem infequente lunio etiam addebat.
Hujus forma , quum ab ejus generis\'animalibus qux mihi confpicere licuit,fit {^iverfa,
nec à quopiam exhibitam putem,in tabella dehneandam fculpendani curabam,ut huic
capiti adponeretur, addiîâ brevi ejus,quam ex pidurâconcinnare potui, hifloriâ , Recen-
tiorum quorumdam teflimonioconfîrmatâ.

Habebat porrô id animal pedis uriius ôc quatuor unciarum longitudinem corpo-
ris verô ambitus erat quatuordecim unciarum, binis videlicet minor longitudine; ejus
tegmen durum &: teflaceum, fuliginofi coloris, quem fortè vetuflate & manuum trada-
tione contraxerat,quodammodo teffellatum, à collo ad medium corpus quafi orbicular^
figuras tefiellis varié pidis diftindum, medio autem corpore,ternis ordinibus quadrangu-
larum teffellarum varié etiam pidarum infignitum,pofl:remategminis pars fimilibus orbi-
bus diftinda erat, qualibus pars anterior: totumetiam caput ad nares ufque fimilibus te-
flis tedum : aures patentiores, nec adeô mucronatas habebat, ut illud quod in fcholio ad
Monardem exhibitum :, cauda brevis erat, duobus digitihumani extremis articulis non
major, tota etiam orbicularis teffellis teda : ventrem nullâ cruflâ tedum fuiffe, fed villis
dumtaxat obfitum, pidura reprxfèntabat, quemadmodum etiam crurum poflerioreni
partem, atque guttur. Sonates : pofleriores pedes ternis digitis & calcari prasditos fuiffe
pidura fidem faciebat, anteriores verô dumtaxat binis ôc calcari, nifi àpidore fuerint pra:-
termiffi : penem fatis longum ôc exertum habebat.

-Ceteriim iflam varietatem oriji arbitror è Provinciarum ,in quibus hoc animal vivit,
divetfitate : è variis enim regionibusadferri certum efl.

Qui de hoc animali fcripferint,Confalvum Ferdinandum Oviedum primum fuifîe
comperio :reliqui enim qui aliquidde illo tradiderunt,ab ipfo defumpfiffe videntur. Is
igitur cap. xxn. fui Summarii ißW^/^» appellat, hoc efl, panopliâ,fiye intégra armaturâ
tedum, his verbis quas ex Italico fermone Latina faciebam.

KarûtippaK^ç, five undique armis munitus, vel,ut Italicum exemplar habet, Bar^afa,
animal efl: afpedu admirabile, valdè diverfumabiisqiixautin Hifjîania, au tin aliis Euro-
pe regionibus confpiciuntur. Quadrupes efl animal, totumque corpus cum cauda corio
tedum habet fimili cortici Lacerti, de quo infrà fumus diduri \\Croiodtlum Amtncanum in\'
tef/igiti coloris inter album cineraceum mixti, ad album tamen magis accedentis. Ejuf^
dem verô efl formas cum equo undique armis munito; caniculas autem vulgaris magnitu-
dine : non efl: animal noxium-, domicihumque habet in terrenis tumulis, pedibufque,ter-
ram egerendo, fua latibula fodit cuniculorum inftar. Capiuntur hase animalia vel retibus,
vel baliftis petita occiduntur, magna aUtem ex parte fementis tempore, quando ftipulïE
aduruntur,aut agri colunturutgramen producantin boum &animantium pabulum. Ali-
quoties me hoc animali vefci contigi|:, ac fane melioris faporis quàm hœdos, & falubrem
cibum effe comperiebam. Ceterum ifi hare ahirnalia in iis Provinciis confpeda fuiffent,in
quibus equos undique armaturâ muniendiconfuetudo originemfumpfit, ex hujus ani-
malis afpedu exemplar defumptum opinari quis poffet. Hsec Oviedus. \' i

Licet porrô hujus animalis faporem adeô commendet Oviedus, lofèphus tamen à Ço-
fla Hiftorix Natural, ôc Moral. Indix Occidentalis lib. iv. cap. xxxvi ii. non eft ejus opi-
nionis, longeque Yvanas carnem prasfert, animalis de quo proximèfequente quarto capito
agemus.

R BI s Amftelredamenfis quendam civem, cui nomen Rutgero loannisF. in fuo
mufèo variis conchyliorum generibus ac ahis pcregrinis rebus benè inftrudo, in-
ter alia exotica habere intelligebam reficcatum quoddam anirnalculum quadru-
pes admirabile, quod quum valdè rarum effetin hifce regionibus, locum habere volebam
in meis Exoticorum libris. Eam ob caufam,ornatiflimum & humanifiimum virum Theo-
doricum dementis F. Coornhart, ejufdem urbis civem, orabam ut illud vivis coloribus
depingendum curaret,atque ejus magnitudinem mihi fignificaret-, quod, pro ea quas mihi
cum illo eft amicitia, lubensfecit : nam honeftiffimus juvenis Volcardus ejus F. exprime-
bat,& ipfe piduram,additâ magnitudinis animalis partiumqueejus defignatione, & alia-
rum quarundam notarum fignificatione,ad me mittebat; è quibus qualemcumqueliujus
animalis hiftoriam concinn are poffem : iconem autem adpidur^e exemplar in iignea ta-
bella exprimendam curabam,qux adponeretur.

Erat pörrMióc àiiittial-
culum (quantum ex notis ad
me miflîs colligere poteram)
pedem & feptem uncias lotî-
gum:ejus ambitus,quia exen-
teratum, &: ficcitate contra-
dum erat, longitudinis pro-
portioni non relpondebat :
nam fi , qui mittebat ,veram
ejus craflîtudinem adnotave-
rat, ea fex uncias non fuperä-
bat; caput autem ferè binas
uncias erat latum, paullô mi-
nus longum, collum non ad-
eô craflum Ut pidura refert,
quia oblongioribus denfifq;
pilis, quemadmodum & to-

tuni corpus, tedum erat, nullamqüe eaudam habere demoriftrabat pidura 5 atque etiam
Cauda carere ab iis qui illud viderant, poftea intelligebam : pilorum color ex fufco quo-
dammodo fpadiceus, five potiiis qualis ferè in cralfiore illa lanugine magnas Sc cralfas In-
aicas nuces tegente confpicitur : crura habebat brevia,tres uncias dumtaxat longa,hirfut3i
pe es tribus longis pra:acutifque unguibus prxditos, iifque contiguis,quorum medius aliis
ongior, utadfcandendum quam ad gradiendum magis apti viderentur. Hxc funt qux
um ex pidura, tum ex notis ad me miffis obfervare mihi licuit, pleniorem Sc exadiorem
niltoriam daturo, fi ipfuni animal confpicere & obfervare potuiflem.

Ceterum inter eos qui de Americx provinciis fcripferunt, paucos hujus aniinalismen-
tionem facere comperio, uno Conlalvo Ferdinando Oviedo excepto, qui fané cap.xxiir.
Summarij Indix Occidentalis, luculentam ejus hiftoriam tradit : eam quiahujiis animâ-
hs naturam Sc mores graphicè depidos continet, hîc in ledoris gratiam adiicere volui.

Perriä\'ä ligero, inquit (Hifpanica enim lingua fcripta eft ea Hiftoria, ego fic Latina red- ^^^^^^ ^ ^
J^^ham) five Canicula agilis, animal eft omnium qux viderim ignavififimum; namadeô \'
*J^ntemovetur,ut, ad conficiendum iter longum dumtaxat quinquaginta palfus, integro
«^e illi opus fiti Primi qui illud conlpexerunt Chriftiani, in memoriam revocantes,
-^thiopem in Hifpania loannem album appellari fohtum, per aVr/îppaOT? videhcet, utop-
pofitum intelligeretur ; fic iftud animal reperientes, Sc ejus naturam confiderantes, no-
men illi indiderunt ejus naturxprorfus contrarium, agile appellantes, quum adeô tardum
&:ignavum effet.

Eft verô hoc animal ex eorum numero qux in Continente maxime admirabilia funt,
propter dillimilitudinem quam habet cum reliquis animalibus: binos palmos longum eft,
quum plenam magnitudinem adquifivit, aut paullô majus; craffitudo ferè longitudini re-
fpondet. Quatuor exiles pedes habet, eofque quatuor unguibus prxditos avium inftar,
iis tamen fimul connexis. Sc minimè aptisad corpus fuftinendum : nam propter pedum
exilitatem Sc corporis gravitatem, ventrem quafi rependo per terram trahit ; collum in
fublimeelatum &furredum geftat,prorftisxquale adfupremum ufque faftigium, piftilli
inftar, in quo facies fita, orbiculata, non valdè diffimilis nodux, ipfis pilis circulurn for-
niantibus, paullô tamen longior quàm lata ; parvos habet oculos Sc rotundos, nareS fimix
inftar, os valdè exiguum: collum nunc in hanc, modô in illam partem torquet, tàmquam
attonitum. Summum horum animalium defiderium elfe videtur, ut vel arbores, vel pa-
los conlcendere queant ; ideô magna ex parte in arboribus, vel etiam in altilfimis earum
lamis confpiciuritur, quas longis unguibus apprehendentes ,lcntèçbnfcendunt:cauda ca-
ret, pilolque habet ex albo cineraceos, ut taxus ferè. Ejus voxà réliquorum animalium
voce valdè differt, quiacanendo fex voces per intervalla dumtaxat profert, unam altiorc
tono quàm alteram,femper diminuendo,videlicet,ut prima fit altioris toni quàm reliqux,
deinde alixfenfimdefcendendominuanfur: nam quemadmodum fi quis canat, la, fol,
fa, mi, re,ut, fic hoc animal fimili tono pronunciat, ha, ha,ha, ha,ha,ha. Et,ficut capite t\'«,.
dcBardatû dicebam ;fî id animal confpedum fuilfet in illis regionibus ,in quibus equos
armatura muniendi confuetudo originem habuit, ab eo animali exemplum defumptum
fuiffe videretur : fic primus mufices inventor, ejus initia ab hujus animaliscantu formaffè
dici poffet, potiùs quàm ab ulla alia caula: nam hoc animal per fex has voces nos idem do-
6Ct,quodperla, fo , fa, mi, re, ut, intelligere licet, Sed ut adejus hiftoriam revertamur,

node dumtaxat hoc aninial cantat, per modica intcrvalla fex iîlas voces repetendO; inter-
diu nunquam car^tare auditur : eam ob caufam, propter ilhus exiguosoculos ^^lodur-
num animaleffp arbitror,ac obfeuritate & tenebrîs deledari. In ades tranflatunijuaturali
fuâtarditate movetur, nec acclamatione ullâ, aut impuliîone , gradum accelerat. Aluï
aliquando domi hoc animal, quantum ego, yel alij qui etiam aluerunt, oblèrvare po-
tuimus, numquam ullâ re vefci deprehendimus, led ex aëre vivere aftimavimus, quia ca-
put Sc os ad eam partem femper obvertere cpnlpiciebamus, unde ventus fpirabat, potiiîs
quam ad aliam, ex quo apparebat aërem illi valdè gratum elfe: noxium animal non eft,
neque mordet, imo nec etiam mordere poteft, propter oris anguftiam : verum adeô fos-
dum aut ignavum animal videre non memini. Arborem nadus quam confcendere
queat,etiam in altiflimos ejus, ut dixi, ramos evadit, in quibus odo,decem,vel viginti dies
harebit; nec fciri poteft qua revefcatur. Hadenus Oviedus.

lofephus à Cofta hb. iv. Natural. &: Moral. Hiftor. Ind. Occidental, cap. xxxviii.
hujus animalisetiam mentionem facit, &;formicis velci tradit : tres autem dumtaxat un-
gues in iingulis pedibus ilii tribuit, ut illud habebat cujus iconem exhibemus, tametß
Oviedi defcriptioni per omnia non refpondeat, quod vetuftati reliccati animalis tribuo,
qua nativam ejus faciem Sc formam corruperat.

Verumtamenconfiderandum, an hic IgnavuSjanimal illud fit, de quo agunt Andreas
Thevetuscap. lii. Singularium Francia Antardicas, Sc loannes Lerius cap. x- Hiftorias
Kau, Hau- Americana, quodque ille Hau five Hanthi appellat, Lerius verô Hay. uterque enim illi tri-
th\'jHay. fimia faciem, cutem hifpidam Sc villofem, crura hirfuta, ternos in finguhs pedibus

pblongos Sc acutos unguesjplerumque in arboribus verfari, captum autem fine difticulta-
tecicurari Sc domefticum fieri ; à nemine confpedum quidpiam cdere, ea de caußi à ple-
rifque ex aëre vivere exiftimari: neuter tamen tantâ ignaviâ praditum efte dicit,aut cauda
carere, fed. brevem caudam habere, uterque (cribit. Led\'or ea qua apud didos Audorcs
extant, cum his qua cx Oviedo protuli, conferre poterit.

IN ea epiftola, quam cap.xv. dicebam lacobiim Plateau ad me fcribere menfe Novem-
bri, fiebat etiam mentio animalculi cujufdam, quod à nantis Rotomagenfibus è Bar-
baria, ut ferebant, allatum ab amico dono acceperat : illius, quôd elegans Sc valde pe-
regrinum ipfi videretur, nec unquam mihi confpedum arbitraretur, piduram nativis co-
loribus expreftam cum Tatou fuprà defcripti effigieadmemittebat ,additis paucisnotis
qua ad ejus hiftoriam facerent : meo tamen rogatu, lunio fubfequente, öar/j^ avicula pi-
duram mittens, plures notas addebat, è quibus, ipfius animalculi pidura, hancdefcri-
ptionem concinnabam; iconem verô.qualis hîc adpofita, dclineandam Sc fculpendam cu-
rabam in benevoli Ledoris gratiam.

îongis piîis prsdita fciurum smulabatur, illani quideni àttoUëhs, miniiîîê tafhèn fupfâ ëâ-
put retc«quens., ut ille, fed in latum nonnumquam valdè explicans; comedens, clmiibug,
fciuri inftar ,infidebat,attterioribus pedibus cibum tenens.& verfans,in utraque màndibiilà
binis longioribus dentibus in anteriore ridus parte prsditum : aureS ferè orbieulares ha-
bebat, pilorum colorem varium è fpadiceo, fufco, albo, fingulis coloribus à capite ad
caudam fecundum corporis longitudinem virgatim & radiatim excurrentibus : funima
venuftas erat in cauda fimilibus coloribus etiam virgatim diftinda, qiiiini, ut dicebam,
illam interdum valdè cxplicaret, pavonis cauds psnè inftar : pedes in quinque digitos
trant divifi, quaternos antrorfum fpedantes, eorumque binos medios longiores, quin-
tum autem brevem,ealcari non diftimilem, retrorfum fpedantem. Omni cibo ipft ob-
jedo indifferenter vefci intelligebam, prsfertim verè pane delcdari, ferox non efle, fed
facilè cicurari &c doniefticum fieri, ut libéré, nullo vinculo adftridum, quo vellet vagari
pcrmittipoflet : nam fua fponte caveam repetere. Ipfe lacobus, fibi relatum fcribebat, in
navi qua adveda fuerant hsc animalcula, adeo cicura evafifle, ut nautarum finum cali-
gas fubirent, nullamque noxam inferrent. r \'

Hujus animalculi meminiflè videtur is, qui anno fecundofuçra milléfimum & fexcen-
tefimum, navigationis quam Batavi in Libyam inftituerünt defcriptionem vernaculo fer-
mone evulgavit: nam tricefimo capite Partis fecunds,in figura decimo numero infignita,
ejus iconem,ni fallor,exprimitnotatamlittera L, tametfi nullam ejus defcriptionem fa-
ciat,fed dumtaxat notet, Muftels genus efle. Q^um autem verifimile fit non è Barbaria
Mediterraneo mari imminente, fed ex ea Africs parte quam Oceanus alluit.,^ ad quatn
plerumque Galli navigant,hscanimaliâ efle allata, idcirco A/êt/»^\' MuftelamAfri-

Ante paucos annos redimebat ornatifiimusvir Chriftianus Porrctus,-cujus aliquo-
tiesinhae Exoticorum hiftoria fit mentio, Serpentis cujufdam elegantiflimi pel-
lcm,cuifimilem quum antea non viderim, rem plerifque noningratam me fadu-
exiftfmabam, fi illius qualemcumque defcription^sm hîc fubiicerem.

pedemlata, fenfim deinde verfus caput & caudam in anguftiorem formam ieie comra ^^^^
hens, ut prokimè caput, quod recilfum fuerat, vix quatuor uneiarum latitudinem lupera-

ret, uno autem pede fupra extimam caudam,fex uneiarum latitudincm haberet, extima

nâquidem parte minoribus, fupinâ verô majoribus, quemadmodum m
bus obfervLe licet, & illis fané variorum colorum & elegantiftima ferie ddbn^o um ^
nam dorfum à capite ad extremam psnè caudam continuo ordine fecundum longituûi
nem nigricantibus veluti clypeiformibus maculis erat ornatum, ^xtrema vero cauaa^
îisforms maculis etiam nigricantibus diftinda: latera autem akerius f^rmsmgnc^rmbus

maculis depidâ erant, venuftâ fané fpecie; fubfufcus autem quern contraxerat cx fumo,üi:
arbitror, cotorjvaldèelegantiamdeformabatnpfàverôpellis fatis fpilfa erat. #

Ex quâ autem provincia fuerit allata hxc pellis, me latet,& ip(è Porretus ignorabat.Sed
quum ante annum à nato Chrifto milléfimum quingentefimum &: nonagefimum fextum
Batavi naucleri in Orientalem Indiam navigationem non inftituerint, ex America aut illi
adjâcentibus infufis advedam fuiffe, facile mihi perfuaferim: nam magnos in infula Cuba
gigni, qui viginti quinque, atque etiam triginta pedes fint longi, &liumani femoris crafii-
tudinem asquent,tcftis eft Confalvus Ferdinandus Oviedus cap. vi.h*b.xvii.Hiftoria
ïonîiincttb* Generalis & Naturalis, in quorum gutturereperiantur fxpenumero aliquot animalia ab
. , incolis Guabhiqumax appellata, cuniculis etiam majora, eaque etiamnum intégra, ut pote
wxSX paullô antè devorata fuiffent : & cap. vm. lib. xii. ejufdem Hiftorias fe vidiffe refert
Serpens xx. in Hâyti five Hifpaniola infula, unum recenter necatum,qui viginti pedum longitudinem
fedes Uii^ttt cxcederet: aliofque in eadem infula gigni affirmât varii generis & diverforum colorum. Se
wHAjtu aliquot etiam craffos,

SVB extremum annum à Ghrifti nativitate fexcentefîmura tettium fupra millefi«
mum j quum hxc mea Exoticorum hiftoria jam cuderetur, mittebat ad me lîepc me-
moratus lacobus Plateau binas animalium icônes vivis coloribus depidas,addita fin-
gulorum menfurâ quae magnitudinem defignaret, ut commodius defcribere poffem: qua
in te valdè mihi gratificarus eft, quia fimilium animalium icônes antè videre non memi-
neram: eam ob caufam operaspretiuiii me fadurum exiftimavi, fi illorum qualemcumque
hiftoriam, qualem videhcet ex pidura &; adjundamenfuraconcinnare potui, in hunc
Quindum Exoticorum librum inferercm.

stjmk r». Prior figura, quam in fubjeda tabella çxprefTam huic capiti decimo nono adpóno,
did hirnm. Serpentis etiam erat, ut ipfe fcribebat, Indici, cujus pellem inter pleraque alia exotica ad-
fervaret. Erat verô illa (ut ex menfura ad me miffa obfervabam) odo pedes Romanos
longa: decrafiStudine nihil pronunciare poffum, quia ejus menfura non fuit addita, ne-
que in epiftola ullam illius mentionem faciebat: fed quantum ex pidura conjeduram fa-
cere licet (fi quidem j ufta proportio à pidore obferVata fuerat) quatuor unciarum dum-
taxat amplum fuiffe ejus ambitum arbitror, ubi craflStudo maxima : totum corpus fqua-
mis redumhabuit reliquorum ferpentum modo, dorfum autem variarum&el^antinm
formarum nigrismacufis confperfum: fupina verô pars totacandicans erat: ejusos aliquot
hamatisdentibus armatum, lingua tenuis bifulca.

Cujufham porrô fit generis, difficile pronunciari poffe cxift\'imo, quia, tefte ^lianOjJ
muUavariaque Serpentum funt genera, quorum fpecies omnes perfequi velle, infinitum
foret : nifi quis fortè cenfèat hunc ex eor um cfiè genere, quos idem iElianus lib. xvii. dc
«Xr^r\'\' diftindos,ficverficolorc5 fpedari ait, magnitu-

Cetervm qui plura de Serpetitibus Volet, confulat Cl. V. Çf radi Gcfneri î^fto-
ïia: Anisnaliumlib.v.quieft deSerpentiuiniiatura:inillaeniniqm^^ ^CO\'

dia allatum fcribebat^ eam in fubjeda tabella exprimi curabam, qu^mhoc capite
adponeretur.

Qv at vor verô pedes Romanos cum fcmiffe longus eratilleLacertus, todecimau-
tem unciarum medio corpore ejus ambitus,quàntum ex menfura pidura adjunda
vare poteram : eâ ratione (fi pidor juftam partium proportionem imitatus eft) capitis
colli longitudo ufque ad anteriora crura (quadrupes enim eft reliquorum Lacertorum in-
ftar) erat circiter decern unciarum, ab anterioribus verô cruribus ad pofteriora, decern
fcx,reliquarum duodetriginta unciarum longitudinem cauda, in longum & tenuem mu-
cronem fenfîm definens, explebat : elegantiffimus autem ejus color ; nam tota prona pars^

fperfa, quibus etiam nigra intermixta: fupinâ verô pars non adeô fufca, fed albis tamen
etiam maculis varié diftinda, quemadmodum crura cauda, cujus prona pars quendam
veluti nervum feeundum longitudinem protenfum habebat: crura fatis craffa erant, pedi-
bufque in quinque longiufcuîos digitos fîffis pradita, quorum ungues nigri, longi & acuti:
oris ridus, cujus prona pars longior quam fupinâ, fatis magnus, dentibus firmis Se curvis
atmatus.

L a c E R TI cujufdam iconcm coloribus exprcffam, ab eodem Plateau etiam accipie-
bam, cum aliis plerifque quorum in hoc hbro fada eft,fietque mentio, addita men-
furâ qua animalis longitudinem indicaret. Quum verô ftmilis coloris lacertum
antè videre non memincrim,tem non ingratam me fadurum exiftimabam,fi ejus jconem
in tabella expreftam Ledorisoculis proponerem, äqualem ex pidura concinnare potê^
lara, defcriptionem fubiicerem.

p E R E G RIN V s erat liic Lacertus, quem exenteratum &c fufFarcinatum in fuo mufêo
repofîtum cum variis aliis exoticis habebat,qui iconem mittebat. Vnde verô na<%,us efiet,
aut qua in Provincia repertus, non adfcribebat : filum tamen, quo ejus longitudinem à ca-
pite ad extremam caudam dimenfuserat ,adjunxerat, quod reperiebam trium pedum
eïfe; illud verô quo ejus ambitum, novem unciarum: collum craffum habuilfe, cx pidura
conjeduram faciebam, caput brève, roftrum longum 5c anguftum, oris riâum non am-
plum, mandibulam inferiorem longiorem fuperiore, utramque parvis,acutis tamen den\'
tibus armatam : caudam fenfim in longum mucronem defmentem: quatuor crura réli-
quorum lacertorum inftar, quorum finguh podes tribus digitis antrorfum fpedantibus
érant prxditi; Se breve caicar pofteriorem pedis partem, five calcaneum occupabat : ante-
riorum quidem pedum digitos breviores fuilfe Sc sequalis longitudinis, pofteriorum vero
longiores, Sc illorum medium longiflimum, omnes autem acutis unguibus munitos; pro-
nam fimihtertotius corporis, capitifque&caudx, atque etiam crurum partem habuilfe
cutem parvis fquamis teci:am,nigroque colore tindam, per quem plurimx difperfae fuif-
fentalbicantes macula: :fupinam verô fubalbidi coloris, latioribusmajoribulque fquamis
conftantem.

f a m e t s i Oviedus maximum hujus animalis corpus binorum palmorum cam fe-
miffe longitudinem fuperare neget, majora tamen viderc memini, nifi corporis
dumtaxat truncum fine capite Sc cauda (ut puto) intelligat. Varize autem magni-
tudinis eft animal, pro aetatis ratione: etenim quinque aut fex viderc mihi contigit diverfàs
omnia magnitudinis,è quorum majoribus unum elegans Sc bené integrum habebat Cl.V,
D. Petrus Pawius primarius Artis Medicx Profeffor in Academia Lugdunenfi apud Bata-
yos, mihique mutuo dabat, ut ejus hiftoriam defcribere poffem, Sc iconem in tabella ex-
primendam curarem, qux hîc adponeretur.

Umdé Habebat porrô ab extîrno roftro five Ore ad extremam caudam fqu$ tam^i non in-
tégra, fed mutila) trium pedum cum femiffe longitudinem : corporis ambitus tredecim
unciarum erat, tota cutis partim cineracei, partim fufci coloris, veluti fquamis teâa.in
, dorfb quidem, cruribus& caudx initio, majoribus, in ventre autem minoribus ; eaudam
ab ejus initio ad dimidiam partem fquamx fèrie quadam ambiebant, uc quarta quaeque
feries ex majoribus fquamis conftaret, deinde reliquas ad ejus extremum xquales effent Sc
majoribus fimiles: à cervice ad extremam caudam, feries planarum fed mucronatarum
fèrrx inftar fpinarum, fecundum dorfi longitudinem porrigebatur : caput tres uncias lon-
gum, Sc quibufdam fquamis tedum, oris ridus binas: magnos oculos habebat (qui in icô-
ne non fidehter expreflî, quemadmodum nec fquamarum ordo Sc feries toto corpore) &:
binas nares prona & fere extrema capitis parte:fingulx mandibulx utrimque fingula-
rem exigUorumdentium ordinemhabebant,numero viginti fex aut viginti fèptera,paullô
acutiorum in fupcrna mandibula î ponè caput in utroque latere foramen habebat inftar
branchiarum in pifcibus : fub mento palearia five ingluviem ad pedus ufque propenden-
tem habebat: quatuor cr^Liribus erat prxditum fqUamofos pedes habentibus, quorum bina
anteriora breviora& minus craffa erant pofierioribus eorum pedes minores, quinos
breviorp digitos hab entes, interiorem &: exteriorem binis articulationibusconftantenii
duos illisproximos tribus,medium quatuor: omnium ungues breves Sc nigri erant : pofte-

riora autem crura anterioribiis iongvora U crafliora, pedes etiam paullè rïlajorësj qüihöë
fu-nilit^ digitos habentcs, quorum interior brevior biiiilque dumtaxat articulis prasdituss
illi proximus tribus, tertius quatuor, quartus,quilongiflimus, qüinque, poftremus exte-
rior, etiam quatuor, paris cum tertio longitudinis, omnium fimiliter ungues nigri, &
longiores quàm in anterioribus pedibus: pofteriorum etiam crurum finguls coxs,à popli-
tis parte genu proxima ad inguina ufque, ferie quadam veluti cotyledonüm , numero vi-
ginti trium, erant infignits, quo facilius, ut arbitror, arbores fcandere poffet- Verumta-
men non omnia huj us generis animalia ejufmodi veftigia habent : nam è binis qus apud
ornatiffimu-m virum Chriftianum Porretum videbam, majus squalis cdm defcripto erat
longitudinis, in ejus tamen coxis pofterioribus nulla cotyledonüm veftigia extabant: atiri
minore,quod elegantiffimi & veluti argentei erat coloris, veftigia quidem illa obferva-
bam, fèd longè minora & pauciore numero, nempe quatuordecim in finguhs interioribus
pofterioribus coxis: an verô eânotâ mas à femina diftinguatur, ignoro : in majore enim
Porreti, cotyledonüm veftigiis carente, ingluvies illa in gutture propendens non appare-
bat, minus ^utem eam habebat : quemadmodum & illa Yvanas^pidura , quam îacobus
Plateau mittebat, cujus longitudinem & craffitudinem ex filo quo animal à fe adfervatum
dimenfus erat, majoris, cujus hiftoriam dedi,longitudini ôc crafTitudini prorfus refponde-
re comperiebam.

Ceterdm inter Recentiores qui hujus animalis mêminerunt ( veteribus eninl ignd-
tum fuifte arbitror) neminem legere memini, qui ejus exadiorem defcriptionem dede-
rit quàm Confalvus Ferdinandus Oviedus. Is enim cap. 11 i.hbri x i i i. Hiftoris Ge-
neralis & Naturalis Indis Occidentalis Yvanam defcribit his verbis, qus, Latinè red-
dita, fie habent.

Y VAN A animal dubium eft, 5<:caróne fit, an piicis, incertum : nam ôc\'in fluminibus
verfatur, Ôc arbores fcandit. Eam ob caufam dubius fum terreftriàne inter animalia,an
inter aquaticareponeredebeam. Serpentis autem genus eft horribile afpeólu, ci qui non
agnofcat : pedes lacerti habet, caput etiam ejufdem forms, maj us tamen : caudam qua-
tuor aut quinque palmos longam, vel longiorem,autbreviorem,pro corporis ratione?
majoris corpus binos palmos cum femiffe longum eft, palmsm aüt paullo amphus craf-
fum : pauca ex hoc animalium genere eam magnitudinem fuperant : eorum autem qus
infra eam magnitudinem, magna eft varieras, fie ut parvis lacertis pares quidam repenan-

tur. Secundum dorfî longitudinem fpinam habent dentatam Si aculeisprsditam: den tes

acutiftïmos,&: guttut fatis longum &c amplum, à mento adgutturufque propendens.
Adeô taciturnum eft hoc animal,ut neque ftrideat, neque gemat,imô quocunique etiam
loco alligatum nullum ftrepitum edat, aut cuipiam noceat, fed iftic decem vei etiam vi-
ginti dies fine cibo & potu hsreat : fi tamen prsbeatur, aliquantulum edat vel ex cazabi
(placents id genus eft ex yucs radice fadum) aut herba aliàve re quapiam. Anteriores pe-
des longi funt, Iongis etiam unguibus prsditi, quales avium ungues, fed infirmis, ut nihil
apprehendere poffit. Melioriseft faporis,quàrti blandi afpedus: ejus enim facies adeô
tft horrifica, ut nemo, nifi generofo animo prsditus, expedare audeat : nemo contra ab
ejus manducatione abftineat, nifi qui ejus manfuetudinem bonum faporem ignorât.
Hsc autem animalia adhuc pufilla ram celeri pedu motu per fummam aquam fluvios 8c
rivos traiiciuntjut nec aqua impedire illorum natationem, nec ipfa mergipoffint:eam au-
tem natandi rationem obfervare folent, donee palmum fint longa: nam eam magnitudi-
nem excedentia, per terram infra aquam gradiuntur, quia propter gravitatem natare non
norunt. Générant in terra fecundum flumina &c torrentes, &c quafi aflidue in aqua vet-
fantur. Eft igitur hoc animal, ut dixi, horribile &c terrorem initio incutiens, fed bom fa-
poris, prsferendum optimis etiam cunicuhs Hifpanicis : fic ut Chriftiani, qui hoc animal
femel guftarunt, valde sftimarecsperint,nec pecuniis parcant,quandocumque redimerc
poffunt. Vnam tamen noxam adferunt, de quamultorum querimonias audivi, illis vi-
delicet qui lue venerea aliquando laborarint,fi hujus animalis carnevtfeantur, veteres
dolores recrudefcere, tametfi jam aliquamdiu fanati fuerint. In Americs continente vi-
vcns, fspius ex hoc animali manducavi, ôc non contemnendum cibum efle comperi. Eos
autem quos meam hiftoriam in his locis legere continget,edoaos volo(fiIndidefint

quos confulere poflint) utYvans ovafrigerevolentes,oleum aut butyrum non adiiciant, r^^ntom

quia numquampercoquere poflent, fed eorum loco aqus momentum addant : certum «\' M*" •
enim id efle expertus fum. Vnumporrôanimal Yvana pariet quadraginta, aut qumqua-

ginta, vel etiam plura ova, qus boni funt faporis, vitellumque ôc albumen continent, per-
inde ac gallinacea ova, tenuiore autem teftâ funt prsdita, ôc rotunda, nucifque magnitu-
dinem non fuperant. tT ■

Hujus animalis fimiliter meminerunt plerique alij, inter quos Gomara, Cicça, & lofc-
phus à Cofta. #

Francifcus Lopez de Gomara quidem in Mexicana hiftoria, de eo multa fcribit, atque
addit caudam infledere &convolvereinftatvenaticicanis, quo lepores perfèqui folentj
infiiper hsec animalia pinguefcere, fi illorum alvus in arena fricetur.

Tiuana. Petrus verô Cieça cap. i x* Primas partis Chronici Peruani. Iftorum autcm uterquc
Yguana appellat.

îofcphus à Cofta Hiftor. Natural.&: Moral. ïndix Occidentalis cap. xxxviii. lib. iv.
ejufque carnem longe fapidiorem efle dicit Armadillo carne.

Omnia porrô hujus generis animalia quîc mihi videre contigit, prólixam habebanc
caudam, eamque in longum protenfam, non convolutam.

Sed & Gefnerus hoc animal intelligere videtur in prima figura & defcriptione quas efl
pag. 3 Nomenclatorisaquatiliumanimantium.

VIN av E pmedenithns Dhrü , exoticas quafdam arhores^
i^ria,fruâus/ortkesJuccos/adices,planw nonnuÜa am-
malta, qua pommus fide, ^ dtligentia defcripßmus.\'reHa^

hari^ Telagmqu^LdamplanU^^altanonvulgdm cogmtw-^
nis,inMari^FlHminthusnata,mih\'4maxm^
hus non incommode^ me à quidem opinione, peculiar em lthrum{qut SexM
eriî earum rerum Exoticarum qucuhaäenm nobis obfenwe limit) da^^
bimus»

PLANTAM mari nam, illâ, quam honeftus pcrhumanufque vir, & in fua arte peritifl
fimus, Chnft.anusPorretusphârmacopœus,à quodam circumforaneo rcdim^bac
anno à Chrifti nativitate nonageftmo nono ftjpra millefimum ôc qmngenteiirnura,
Majorem videre non memineram,quum eam\'
ßiihi oftenderet : propterea, merito arbufeu-
îam appellari pofte cenfebam. Nam tres pedes
alta erat; & in multos ramos laterales, eofque
in anteriorem partem nutantes, divifa: caudex
infimâ parce fèptem uncias in ambitu craffus
erat; firmufque &folidusquùm videretur,ma-
teriâ tamen quodammodo fungosa conftabat,
iliaque candicante, & zingiber reficcatum re-
ferentcîtotuscaudex cum ramis,innumeris tu-
berculis refperfus erat, ipfiquerami inmajuf.
cula tubera definebant,intus fungofa, &c femi- .
num, inaniumtamen jfpcciem, in eavernulis
continentia, cxternè autem orbicularibus no-
^"lis.lapidis ftellaris inftar diftinda. Tota plan-
ta, five verius arbufcula, tenui quidem,fed gru-
mofb cortice teda erat, eoque rubri coloris, ut
minioinduda videretur,qui an afcititius fuerit,
ignoro: adeô autem falfi faporis erat tota arbu-
fcul^ cum fuo cortice fubftantia, ut merum fat
referret. E quo porrômari fueriteruta, me la-
tet, & an fcopulo ahcui innata eftet, an in imo
maris fundo creviffet, certi quidpiam proferre
non poft\'um: nam ejus truncus integer non
erat, fed imâ parte recifus. Ejus tamen, qua-
l.em confpiciebam , iconem in tabella expri^
mendam curabam, quae Ledoris oculis propo-

y E R v M illâ longé majorem, poft aliquot menfes eodem anno accipiebat e ^^rwagm

Cl. V. Petrus Pawius Medicus ac Profeflbr in Academia Lugduno-Batâva, miïTam à Do-
diffimo viro Henrico Hoiero Bergenfi Medico. Etenim tametfi intégra non effet/ (èd in-
fima parte mutila, ut pra;cedcns ; fex tamen pedum altitudinem habebat, aut fuperaba^,
totaque plana erat, &£ femipedem dumtaxat lata, binas vero uncias fpiffa: vbi autem in r^-
mos dividebatur, magis crafla : rami inferiores, cubitales erant, iique in plures alios divifij^
Si frequentibus tuberibus obfiti. Tota arbufcula fungosâ materia conftabat, eâ tamen
firmâ, ôc veluti candicante cute obdudâj ut mihi fufpicionem iniiceret;, rubedinem illam
inprascedenténonfuiflenativam :falfoguftu prasdita erat, & ferinum quidpiam redole-
bat. Ea porrô in redam formam non afliirgebat, fed in unam partem nutabat (inftar om-_
nium arborum marinâ aura afîlatarum) quafi undarum fludibus afllida fuilfet : nam in
aliquo fcopulo fub undis latente natam arbitrer; licet qui mittebat, nihil adfcripfiffet.

LEGAN TIS s iMo liuic Frutici marino fecundum locum ab Arbufcula marina in
hoc Exoticorum libro Sexto dare,& ei quodammodo congenerem aliam marinam
plantam (de qua proximo capite) prascedere volui. Videbam autem Amftelreda-
mi, anno à Chrifti nativitate fexcentefimo tertio fupra millefimum, quaternos aut quinos
ej ufmodi frutices,magnitudine quidem difpares, fed omnes illo ipfo anno à Batavis nautis
cx India Orientali relatos. Eum porrô qui inter illosomnium minimus,quôd intégrât
magis perfedâ formâ effet, &;addchneandum commodior videretur, mutuô mihi con-
cedebat honeftiffimus vir Petrus Garetus, ut ejus iconem in lignea tabella exprimendam
curare, & fruticis hiftoriam defcribere poffem, quam hîc propono.

Pedem autem Se feptem uncias lon-
gus five altus erat hic frutex. Se tredecim
unciarum amplitudinem habebat, quâ
parte latiffimus:trium verô pedum Se de-
cern unciarum erat ejus ambitus; durus
îtorfus Se lignofus, atque valdè planus fla-
Delli inftar, in ternos aut quaternos craf^
fiufculos ramos divifus , à quibus innu-
meri alij tenuiores ramufculi exorieban-
tur, in longum Se latum fè fpargentes, ad-
eô miro ordine,ut fimul quodammodo
coalefcerent, vacuaque tantiîm quxdam
fpatia relinquerent, cribri autreticuli ma-
culas imitantia. Integer frutex purpura-
fcente colore obdudus fuiffe videbatur,
quem deinde falfuginoia Candida materia
obduxiffetjut ex infima fruticis parte Sc.
ahis quibufdam locis, à quibusfàlfugo de-
terfàerat, apparebat ; illam verô falfijgi-
nem creberrimis iifque valdè cxiguis fo-
raminuhs tamquain acu impreffis, tam af-
fabrè tantoque artificio elaboratam con-
fpicere licebat, prxfertim in minutioribus
ramulis, ut nullum opificem imitari poffe
mihi perfuadeam : fed quum in adeô exi-
guo fpatio, cujus capax eft lignea tabella,
illam elaboratam falfuginem pidor expri-
mere non poffet, iftum fruticem nudum
&:fine falfugine delineare coadus eft,ut
ramulorum tenuitas faciliüs obfervari &:
confpici poffet. Latam autem habebat fedem, qua fcopulo inhxferat fub marinis aquis^
ex qua binx aut ternx alix adnatx plantx, five potiùs rami abrupti fuiffe videbantur. Ejus
materies adeô dura, ut vix cultello fcini polfet, Nautx corallium appellabant j fed ad
Palmx marinx à Theophrafto defcriptx genus aliquod,veriùs referendum effe arbitror.

Rehqui quos videbam frutices plani etiä & ex fimili materia côftabant,nec minùs dura,

fimilique etiam falfügine teâi erant, minore tamen artificio elaborata. \'Horutn unus âdeô
ampius-^it viginti odo uncias, five binos pedes de quatuor uncias longus effet, ejus ambitus
plus quàm feptem pedum. Alter femiffe pedis eo longior erat : ejus ambitus cum illo
quidem par ; fed illius forma minus elegans, quia unius lateris magna pars vel recifa, vel
abrupta. Tertius utroque illo minor, major tamen eo cujus hiftoriam dedi,fed multis
locis corruptus. Quartus prorfus inelegans,& cum aUis nulla ratione comparandus.

PL A K ï A M quandam marinam ex America adveÛam ânilo à nativitate Chrifti, no-
ftri redemptoris, nonagefimofeptimo fupra milléfimum & quingentefimuni mitte-
bat ad me ornatifiimus idemque humaniffimus vir Simon Parduynus,Conful Me-
dioburgenfis in Walachria Zelandi;E,valdè rarae formse. Nam inftar virgulti hgnofa erat, pUm^ mrU
prorfus tamen plana, in frequentes ramos, eofque etiam pianos, fparfa, ex quibus in longi^ »4 r«i/om«.
tudinem & obliqué exibant multi nervi retis inftar ferè contexti, adeô firmi, ut ex^reo
filo conflati viderentur,lumini tamen oppofiti glutinis fubftantiam veriiis referrent. Tota
planta cubito longior erat, prorfus ut dixi plana, & multis maculis, retis inftar, pcrtu a,
fubrubefcens, quadam tamen falfugine multis locis infeaa;extimâ parte ferme pedem la-
ta, infima verô palmum : fed ea non intégra ; nam ex utroque latere plurimum abruptum
fuiffe apparebat : fàlfus ejus fapor. Cui rei innata fuerit, mihi non liquet, ut cuj us infima
pars confrada effet : verifimile tamen fcopulo aut lapidi innatam, corallij modo : ISjam
triennio póft fimiles confpiciebam Amftelredami in mufeo cujufdam civis, quarum infi-
ma pars plana erat, utquie fcopulo adnata fuiflet. In Americano autem Oceano natas
aiebat.

Marine Q^uercus Theophrafti de-
fcriptionem ad calcem cap.xiii.hb.i.
meas Rariorum Plantarum Hiftoria,
ex ipfius Audoris cap.vn.lib.iv.Hiftorix Plan-
tarum defumptam, adiiciebam, innuens me
aliquot ejus plantas in meis peregrinationibus
obfervaïfe, plurimas,eafque variae magnitu-
dinis & diverfi coloris apud Imperatorem
Maximilianum ejus nominis Secundum con-
fpexiffe, quae ad Theophrafti defcriptionem
proximè accederent. Verum quum illius ico-
nem tum exhibere non licuerit,& nunc unam
plantam nadus fuerim à doüilïimo &mode-
ftiflimo juuene loanne de Laet, loannis F. in
Occidentali Oceano erutam, quam mihi mu-
dabat ut defcribere poffem, eâdem opera
illam exprimendam in tabella curabam, ut in
hoc cap. IV. libri v. Exoticorum locum ob-
tineret.

Pedalis autem illa erat longitudinis, in
multos eofque pianos ramos expanfa, quem-
admodum in pelagicis plantis magna ex parte
obfervare memini, & illos deinde in plures
«lios minores divifos, multifque tuberculis
«îuaquaverfum obfitos,ut myricae five cuprefli
Vernis foliorum formam ^exadiiis referrent,
quàm alterius alicujus plantas; coloris purpurei
faturi, qualis fere confpicitur in vini rubri fx-
Qbusjfalfi prorfus faporis. Ipfa fruticis materia

dura&îignofa erat, îmoquafi cornea autfaxea. Confrada porrô infimâ parte lise planta^
ut, faxone, an ofiraces refis innata fuerit, nihil affirmare poifem : plurimi etiam/ami ip
inferiore fruticis parte abrupti erant.

Ma rinvm hunc fruticem, quem non incommode Ericam marinam appellari
pofTearbitrotj mittebat ad me anno à Chrifti nativitate millefimo quingentefi-
mo nonagefimo feptimo Dodifiimus vir Henricus Hoierus, Bergenfis in Nor-
wagia Medicus : cujus Erics eftigies in fèquente tabella expreftà.

srîm mum, E r a t yerô îs frutex ctibitalis aut amplioris altitudinis, ftatim ab infimo m frequente»
ramos aftiirgens : atque illt denuô in minores alios divifi erant; interdum fimul coalefce-
bant, ut in plerifque plantis in mari nafcentibus evenire folet : tenui cortice tegebatur,ter-
ïeftrifque coloris erat. Totus porto frutex planâ forma excreverat, & in fefquicubitalem
latitudinem expanfus erat. Omnes autem rami tamquam quibufdam tuberculis àranc
obfiti; fed minores longè frequentioribus&majoribus (quod pidor per fupinam quan-
dam ncgligentiam non obfervavit) ut tamquam flofculorum gemmis ornati viderentur,
qustritain tenuiffimum pollinem refolvebantur. Tota alioqui planta lignofà & dura
erat, atqus lapidi aut fcopulo innata fuifle videbatur, falfiiàporis, ut qus in Oceano natas
plants.

Hanc marinam plantam, quam fruticem five fuffruticem appellate îicet, nancr
fcebarAmftelredami anno à Chrifti nativitate millefimo fcxcentefimo primo;
quem propter formam diveriàm ab aliis fruticibus marinis quos antè confpexe-
ram, & defcribendum, 8c ejus iconem in tabella exprimendam cenfebam^ qus ad-
poneretur.

Tot Y S lignofus & durus erat hicfrutcx, non fècus ac
Erica fruticans, falsâ& alba materia obdudus, fefquipe-

dalis altitudinis, non tamen integer, fed infimâ parte fra-
dus, in decem vel plures ramos inarqualiter & riullo ordi-
ne nafcentes diuifus, quorum aliqui abrupti : qui fuperé-
rant, toti tedi erant exiguis quibufdam vafculis rugdfis
deorfum propendentibus, coloris ex albo cineracei, Refe-
da vafculis, qua femina jam matura continent, non valdè
diffimilibus, longe tamen minoribus, & infimâ parte, ut
plurimum connexis ipfis ramulis, qua vacua & valdè fta-
gilia, ut qua digitis attrita, facilimè in pulverem refi)lve-
bantur, falfi admodum (aporis.

,, Quo in mari erutus fuilfet lîic frutex, intelligere non
potui,quia nautas qui retulifient, convenire mihi non coi\\-
tigitj & qui redimunt, ifta minimè curant.

Aham elegantem plantam marinam, quum Amftelredàmi anno à Chrifto nato
fexcentefimo primo fupra millefimum eftèm, mihi donabat cum aliis quibufdam
rebus exoticis,honeftiflimus vir Walichius Syvertzejus urbis pharmacopœus,
cujus in his commeiitariis aliquoties fit men-
tiojilloipfoannoà Batavis ex Orientalibus re-
r gionibus delatam. Illius autem iconem in ta-
bella, me curante, expreftam, dignam cenfe-
bam qua hîc adponeretur.

Erat porrô ea planta tota lapidea, peda"
lis ferè altitudinis, in multos ramos divifa,qui
deinde in fréquentés alios minores fefe fpar-
gebant, elegantiftimo fpcdaculo, ôc illos qui-
dem Abrotoni femina ( à nonnullis Chama- ^^^»^«mmto
cypariftus Plinii exiftimati) foliorum formam »

pa:nèreferentes: nam brevibus tubulis inftar
minutiftimoruni foliorum conft.abant, qua-
dam ferie, ut illa, difpofitis, fed magis multi-
plici, quia pauci quaternis, plerique quinis,
fenis Scfeptenis, interdum etiam pluribus or-
dinibus compadi erant:in craftioribus autem
ramis ,qui quodammodo candicabant, ferè
atïrita erant illa folia , ut dumtaxat foramina
rehdaapparerent tamquam fbhorum tubula-
torum veftigia: extremi verô ramuh, quilevi-
ter purpurafeebant & quafi in mucronem de-
finebant, tubulata illa confervabant intégra:

faporem, utpote in mari nata, retinebat: è faxis cnim in imo mari jacentibusabruptarn^
fuiftearbitror. In unam porrô partem inclinabatj eaque parte quâ, procunibebat, candifî^
dior erat illâ qua prona furfiim fpedabat : nonnuUi autem ex procumbèntibus ramis
fimul coaluiftb deprehendebantur ; furfum verô eredi, minimè, ut ex icorië iri tabella"

I H I oflendebatut hxc venufta
planta marina Amftelredami,anno
à Chrifti nativitate primo fupra
millefimum & fexcentefimum, à perhuma-
no viro îoanne Langhe Cheirurgo AmfteU
redamenfi, qui etiam illius ramo pedalis ferè
longitudinis ab ipfa planta abrupto me do-
nabat: quem in fubjedâ tabellâ exprimi cu-
rabam, Ledoris oculis proponendâ.

Tôt a planta in unam partem inclina-
bat,ut plerxquß pelagicx plantx folent, &L
prorfus faxea apparebat, in imo mari fcopulo
aliquo, ut videbatur, adnata, cui us fragmen-
tum infimâ parte adhuc retinebat. Ex
Orientah Oceano allata ferebatur, eratque
viginti uncias longa, & in multos graciles ra-
mos divifa, ac frequentibus nodis & articu-
lis diftinda. Candicabat porrô tota, finguli-
que articuli ftriati & veluti canaliculati
çrant, ad fingula verô genicula five nodos,
graciliores & fufci, fplendentis tamen colo-
ris , ut etiam finguli articuli (qui interdum
uncialis longitudinis, magna verô ex parte
ferriunciales aut breviores erant) fufco ali-
quo glutine connexi viderentur. Interior
autem plantx pars lignofa erat, quemadmo-
dum ex abruptis quibufdam articuhs con-
^icere lice bac.

A PI D E a hxc plantula,in lèxaut plures ramos divifa, Brafiîcx Cyprixcerebro nou
valdè diffimilem formam Jiabebat, tota folida, Candida, in varios ramulos cre-
\' berrimis foraminibus diftiridos divifa, valdè eleganti afpedu. Chriftianus Porre-
tus Amftelredami redimebat cum corichyliis & aliis rebus exoticis, ut mufeum,quod
habet inftrudifiimum,tanto loeupletiufredderet. Videbam poftea apud ahos firaile%
vel etiam m^ ores. - .

Yt in terra, fie etiam in mari fungi nalcuntur : at hi non molles, led lapideâ durîtîc
prxditi, quorum tria genera, partim in Indico raari,partim in Nilo eruca,uc mihi
referebat civis quidam Amftelredamenfis, apud quem eos anno à Chrifti nativi-
tate millefimo fexcentefimo confpiciebam, in ipfius mufeo multis fimilibus rebus exoti-
cis inftrudo. \'

E majoribus porrô qui è mari eruti, nullum exprimendum curabam, quia nulla appare-^
banrpediculi, qui eos fuftinuilfet, veftigia. Sed quem dicebat in flumine Nilo natum,
dumtaxat tamen majorem, quia integer, & alium prxterea minorem & magis contra-
dnm, ia\' duabus tabellisV rpfo permittente, exprimi curabam, & maj oris quidem pronam
& fupinam partem in prima ta^^^^ - -

In Nilonatus, decem unciarum habebat circumferentiàm, ejus diameter tres vnci^ Fu^ßxm
cum femiffe : totus autcm faxeus erat & candicans, fuperna parte, ab umbihco ad circum- major,
ferentiam, multis profun4is ftciis, oblique quodammodo excurrentibusornatus, inferna
autem, minus elatis ftriis, iifque afperis Sc quodammodo echinatis eratprxditus,qux à
circumferentia ad pediculum produdas dcfinebant, qua videlicet parte magis fufcus erat:
pediculus ejus brevis craffiufculus, qui à fcopulo aut petrâ abruptus videbatur.

MI K G RI s, qui compreffus, floris formam quodarnmodo
exprimebat,circumferentia & ambitus (qui valdè finuofus) fex
unciarumerat^ diameter, in longitudine duaruin cum femiffe,
in latitudine autcm, unius aut paullo plus, &:quiainfloris quo-
dammodo formam affurgebat,altitudo pa:nè duarum unciarum
erat, ab extremoorbe delcendendo fenfim gracilcfcens: pedicu-
lum habebat brevem craffiufculum : ftrix qux externa parte
à pediculo ad circumferentiatn excurrebant, non erant valdè
confpicux; qu^ autem in parte interna » profundiores & magis
confpicuse, fimul etiam in medio coeuntes, quemadmodum cx
icone in tabella expreffa confpicere licet«

f^ LEGANS Spongias genus apud do-
( diffimum&humaniffimum virum
.^Davidem Sinapium Amftelredami
confpiciebam anno reparatae Salutis huma-
nae millefimo & fexcentefimo: cujus etiam
formam meo rogatu ipfe delineari curabat,
& ad me mittebat. llliüs deinde iconem
in tabella exprimi jubebam, in eorum qui
exoticis rebus deledantur gratiam.

Inh^rebat porro fpongia adhuc
fuo faxo, eique duriffimo & nigro, quod
duodecim Ubras pendebat. Ipfa autem
fpongix forma quafi infundibulu imitaba-
tur, aut floris imaginem exprimebat : nam
tota cava erat, U infima parte qua faxo in-
hicrebat, valdè angufta; deinde (ènfim fe(e
attollens, expandebatur , inaequaUter ta-
men, quum uno latere ad novem uncia-
rum altitudinem dumtaxat affurgeret, ad-
verfo autem,ad undecim uncias pertinge-
ret: oxx inasquales erant Sc finuofas,in inte-
tiorem partem interdum adeô reflexas, ut

foliorum formam quodammodo exprimèrent : amplitudinis diameter fupernâ parte tre-
decim eratunciarum cum femiffe: exteriore parte lobum, quafi foliolum adnatum habe-
bat, interiore vero bina foliola infîarcalycum formata : totâ autem materiâ vulgares fpon-
gias referebat. Longè quidem majores videre memini, fed informes: unam tamen, quum
Mompeliii vivcrem, tempeftatibùs ejedam in maris littus fupra Peraul confpiciebam,quas
ampliiTimi petaû formam exadifïimèimitaretur.

\' 1 ^ R i A Alcyonii genera non vulpria, dum liane Exoticorum Hifloriam fcribere ad-
I grediebar, confpiciebam; quibus locum ut darem in hoc Sexto libro, operspre-
tium effe judicabam. Prioris autem & Secundi dumtaxat icônes, quia fingularis
formx, in binis tabellis, qus hîc adponerentur, exprimendas curabam.

P RIM V M, quodi, inter Alcyonii genera referendum arbitror, mittebat ad me Simon
Parduynus Conful Medioburgenfis fupra memoratus, anno à Chrifti nativitate nonage-
fimo feptimofupra milléfimum & quingentefimum, ex America, ut adfcriptum crat,re-
latum. ïd autem erat monftrofum valdè admirabihs forms,quia cervina cornua cum
cranii, cui adhsfilTent, parte,quodammodo referebat, in varios ramos fparfa, inferna par-
te denfo corpore & craifo, fpongiofo tamen, & retinentefcopuli, cui adnatum fuerat, ôô
inhsfèrat, fragmenta : cornuaipfa fefquicubitalis erant longitudinis, & palmaris aut am-
plioris craffitudinis j in varios ramos fatis craflbs fparfa, cavos tamen, &C fpongiosâ, rudi^
craffaque materiâ confiantes, ac veluti reticuli inftar compofitas,ut lumini oppofiti,tranf\'
parentes effent Sipervii j color ad fpadiceum tendens : ramulorum nonnulli fingulares
erant, quidam etiam gemelli, & ex parte interdum coalefcentes. Sapor valde falfus erat;
nam illo ipfo anno è mari erutum. Pidor in icône exprimenda, negligenter fuo officio
fundus eft.

ALTE RVM,quod à lacoboXîareto anno à Chrifto liato nonagefimo quarto fupra
milléfimum quingentefimum accipiebam, mirands etiam erat forms. Nam cheiro-
thecam in quatuor lacinias digitalis longitudinis, eafq. cavas èc inanes,ac veluti tuberibus
cineracei coloris exteriore par te obfi ta s, fedam, valdè référé bat: interior^ verô parteis-

viores, multis exiguis foraminibus prxditas. Tota planta (fi bac appellatione cam do-
nate convenir) fpongiofx quodammodo natura: erat, & levis admodum : ejus fapor non
valdèfa?fus,utdiu adfcrvatam effc,&: temporis diuturnitace falfedincm exuilfe creden-
üum elfet. Scopulo,aut faxo inlixfilTe videbatur : nam fedes plana erat. Çam.fecundo
auîem Alcyonii genere à Diofcoride defcripto , nonnullam affinitatem habere vide-
batur. i

Tertivm, quod ad Quinti generis à Diofcoride defcripti fpcciem aliquam referri Ahymm
poife exiftimo (nifi quis ad Tertium genus Spongiarum referre malit,cujus meminit
Cl V. GuUelmus Rondeletius libro de Infedis Zoophytis cap. xxx. quodque denfilfi-
mum, fpiiîum, vaiidum, cinereum, Alcyonio tam fimile, ut vix difcrimen agnofcas. Hoc
cmm fiflulofum non elfe ait, fed fxpiiîs cavitacem unam & eam amplam habere) Illo
majusVidere non memini,mihique oflendebatur Amftelredami anno reparata: falutis
humanx millefimo fexcentefimo, à Davide Sinapio fupra diâo^qui illius etiam dimidiam
partem per longitudinem fedam mihi liberaliter donabat. Cralfitudine porrô longitudi-
nem valdè fuperabat: nam quum odo dumtaxat uncias & femiffem longum eilet, craflî-
tudo in medio corpore decem & fex uncias ambitu continebat, in extremis autem parti-
bus pxnè duodecim : ipfa enim forma prorfus ina:qualis erat-, modô in dorfum aflurgem;
modô m multas lacunas deprefla : totum autem Alcyonij corpus cineracei colons cruita
tedum erat : interna pars, fungosâ, five fpongiosâ quadam materia conftabat. Se frequen-
tibus lacunis erat prardita, falfiq. admodum faporis, acrimonie etiaip particeps: nam illius
fupra candens ferrum reficcata: pulverem, ficutiadfricaretur , non modô magnum pruri-
tura excitare, fed etiam valde mordicare &. urere experiebar, non fecus quàm ajiorum
Alcyonii generum, quse multis antè annis in Gallix Narbonenfis maritimis collegeram,
dum Mompelliivivebam,pulverem obfervaveram.

Dsdiflimus vir, &infua arte peritiflimus Ferdinandus Imperatus, ineo operequod
Italico fermone confcripfit, cuique Naturalis Hiftorix appellationem dedit.aliquot t uci,
Spongix, & Alcyonii genera elegantia atque exotica, cum alus plerifque rebus peregrinis
exhibet: prxfertim verô xxvn.liber ejusoperis confulendus; continet enjm plunma ad
hanc materiam pertinentia, ex fuo ditiffimo Promptuario defumpta.

IN deferta illa infula, ad quam Generofus Francifcus Drake cum fuis comitibus, Tai-
nate reUdâ, aquationis causa appellebat : quum denfas filvas ingreffi eflènt, plurimos ^
majores cancros, tum prxgrandes camm.âros inveniebant gramen depalcentes, & in
arborum vento difjedarumcavis,aut fub ipfis arboribus latitantes; qujbus codis & clixis,
famemeosjamprementem per multos dies, avidè explebant. Illos autem, prxteralio- Cämitem:
rum cancrorum morem, in ficco perpetim verfari exiftimabant : nam quum plurimos, co J
tempore quo in infula verfabantur, aliquoties ad mare déferrent & m aquam abucerent,
fubitô eflugere, &c ad folita pafcua regredi obfervabant. _

Sita autem erat ea infula, ipfis referentibus, fub ipfo iEquatore, inter lavam & Moluc- ^^^^^^^^^
cas, nomine quidem ipfis ignota, fed quam à cancrorum iftîc repertorum maxima abu^-
dantiâ Cancrorum infulam appellârunt. .

An porrô ifti canïri, cx illorum funt genere, quorum meminit loannes Leruis cap. xi.
Americanx fux Hiftorix : quofque terreftres efl\'e, & Oußa zh indigems appellari, marinis ^^^^
macilentiores,&minùsgrati faporis,atque fuacubiliafive antrafub arborum radicibus
habere fcribit?

ftio, publico in Academia Lugduno-Batava Artis Medicx ProfeiTore, reficcatum
confpiciebam anno ä nato Chrifto fexcentefimo tertio fupra millefimum, Sc in

Perpolitam autem habebat is teftam ?
camque verficolorem,in qua lumini oppofita,ob-
fervarentur in fufco mixti colores flaveicens &c
rubefcens. Conftabat verô ea tefta duabus parti-
bus, anteriore & pofteriore, inter fe quadam car-
tilagine connexis : anteriore quidem breviore&:
anguftiore, ut qua tres dumtaxat uncias longa,
quatuor lata eftet, ubi ampliffima : pofteriore
autem longè majore, quatuor videlicet uncias
cum femifte longa, feptem cum femiffe lata.
Utraque pars in dorfum inftar fornicis affurge-
bat,pofterior tamen magis quam anterior, &:
veluti in eminentiores tres divifiones brevibus
quibufdam aculeis praditas diftinda : qua etiam
anteriori parti connexa erat, magis cminens, &
brevibus quibufdam aculeis munita, deinde in
lunata quadam cornua fe fpargens, ad longos
ufque anterioris partis aculeos pertingentia, den-
tara utrimque &; in firmam fpinam definentia^
circa verô connexionem afperis quibufdam vil-
lis obfita: media quafi parte tefta, in dorfi lateri-
bus orbiculata quadam confpiciebantur emi-
nentia, oculorum pane formam referentes, du-
ra tamen & teftacea. Anterior porrô tefta pars,
quâpofteriori connedebatiir,tres uncias lata erat,
quatuor autem (ut fuprà dicebam) ubi ampUffi-
ma, extima binas folummodô, eaque in tres bre-
ves aculeos, aquah fpatiointer fe diftantes, defi-
nens : ad medium aculeum , adnexum habebat
non exteriori tefta adharens, fed quadam articulationefub ipfä tefta triangulate corau,
feptem uncias longum, anguflum &mucrQnatum: fupremus in pionaaculci parte angu-
lus, brevibus aculeis inftar ferra erat obfitus ;fupina ejus pars lavis &: carinata : anterioris
partis tefta latera fèptem aculeis, prater extimum, erant munita, & fèx firmis, planis. Sc
acutis fpinis unciam longis, fpadicei Colons & liirfutis inter extimum &: feptimum acu-
leum prodeuntibus donata : media pronâ parte fexanguftarum lacunarum, quafi cultri
mucrone impreffarum, bini ordinesapparebant, quibus interna tefla parte totidem plana
officula, veluti abruptarum coftarum fragmenta,refpóndebant.

Totum ipfius animalis corpus ficcitate cöntradum &:vetuftate magna ex parte corru-
ptum erat: decern autem pedes habuiffe videbatur ; quorum priores, an chelas habuerint,
ignoro,nara nulli integri prater poftremos,qui fex articulis conftabant. Omnes orieban-
tur ex majore five pofterioi\'e tefta;atquc adeô ardè conjundi erant, ut cultelli mucronem
non admitterent,Ted ftatim ad primum articulum coaluiffe viderentur: anteriores pedes,
qui an chelae, ut dicebam, fuerint, ignoro, ftatim à fêdeinferioris articuli, ex ipfa articula-
tione latam appendicem producebant, fraxini femini non valdè diffimilem ; atque ante
illos bîna ferè fimiles appendices exoriebantur: hirta, breves, ad primi five infimi articuli
fummum vix pertingentes : odo reliqui pedes, fuperiori infimi articuli parti appendices
etiam lidilexas habebant, breves, craffas,aculeatas, utrimque .in tmum quodammodo
coëuntês: fecundi articuli aliquot fimihter aculeis donati:poftremospedes fubfequéban-
tur exigua chela tnbus articulis conftantes,adeô breves, ut ad tertium pofteriorum pe-
dum articulum vix pertingerent. Quâ anterior tefta pars pofteriori connedebatur,ex ipfâ
connexione fubhirfuta quadam cartilago oriebatur ,unciam cum femiffe longa, binas
cum femiffe lata, deinde alia paullô minores ad fingula illa plana officula, veluti ab-
ruptarum coftarum fragmenta : fed omnes\' prater primam commemoratam, & huic
proximam, adeô corrupta , ut officula dumtaxat confpicerentur; nullis vel capitis,
vel Cauda veftigiis apparentibus. Ea autem anterioris tefta pars, in qua ortum ha-
bebat öblongum illud triangulare & mucronatum cornu, concavaerat, & quafi for-
nicata, unciamque longa, binis veluti denticulis planis &: in extimo acutis intror-
fum fpedantib us donata, ad quam ufque pertigiffe videbantur cartilagines fuprà
memorata. \' •

Qui Cancrum iftum Dodori Vorlîio commodabat, ut mihi oftenderet, loannes à
^ Wolfs-

A^olfs-Windel Cananicus regularis, circa Molluccas infuîas captum effe, & ante bien-

Hxc porro funt qua: de admirandi hujuscancri forma obfervare mihi licuit, quïE bene-
volum ledoremboniconfulturum conhdoi Ad nullum autem genus eorum, quorum »
hiftoriam Cl. V. Guliclmus Rondeletus lib. xvi ii. de Pifcibus dcfcnpfit, referri poffe vi--^
detur, mil qùis notas aliquas communes haberecenfeat cum ejus Paguro. Veteribus ta-
men prorfus ignotum fuiffe arbitror : alioqui propter tam infignes & non vulgares notas
quibus pra:ditus eft, baud neglcxiffent.

Cetervm illo ipfo anno,apud Cl.V. Dodorem Petrum Pau wium, publicum in ea-
dem Academia Artis Medicx& Anatomesprofefforem, admirabilis etiam

îeftam videbam, eam quidem non integram, fed magna ex parte confradam , duram èù ^
folidam,,interna parte albam, cxtern.i dilute rubentem , & variis locis, albis quibufdam
maculis,fcrie quadam fervatâ,confperfam, Quinque autem uncias longum eratfragmen-
îûm,ab ipfis oculis ad êxtremam ufque partem; fex l?.tum,& in foïnrcem elatum; utroque
latere ternis fîrmis fpinis five aculeis pra-ditum, quarum prima paullo longior fupra ocu-
lôsemergebant alise craffx fpina;, biiias uncias longx, firmx, perinde ut tefta vetficolores,
CX albo & rubro videlicet coloribus mixtis, nigricante mucrone, quemadmodum & reljr
quarum, antrorfum fpedantes, & ad cornuuni fimilitudinem anteriûs incurvx, quas qua-
tuor alix fubfequebantur ,ex utroque latere binx, quarum quxcornibus proximx,alias
longitudinc fuperabant,deinde infra illas ex utraque parte quatuor tubercula venus quam
fpinx, inter qux, quemadmodum etiam inter fpinas,fparfa erant multa veftigia, pilorum,
qux inhxferant, ut verifimile eft, fedes : ^nte cornua, ôc quafi fub ipfis, promincbant ma-
gni craffiqueS: unciam longi ocuh^Mcei, vcrficolores,ad teftx & cornuum hmilitudi-
nem, in laterafpedantes, extimiparte, in quâ acies fuerat, nigri: à cornibus five fpinis illis
incurvis fupra oculos eminentibus, ortum fumebat planum, ternalque uncias longum ro-
ftrum, unciam cum femiffe latum, anteriore parte magis anguftum, quodamrnodo c.ari-

mtum, in quo quaternxeminebantfpinx, utrimque geminx, xquali fpatio ab uivicem
difcretx, quarum anteriores paullo longiores in earum lateribus frequentes conter-
timque nafcentes breves pUi candicantes : extrmum verô roftrum , quod abruptum,
valdèanguftumcurvumque fuiffe videbatur. Et hxc quidem de hujus teftx fragmentoj
quam fi integram, ôc ipfum Cancti corpus videre licuiffet, ejus accuratiorem hiitoriam
darepotuiffcm, Benevolusautem ledor boni confulat qux propono. .

Qv A N D O Q^I D E M Cancrorum mentionem fecimus,prxtet inftitutum non erit,
fi My tuU genus quoddam non vulgare illis fu biiciam. Hanc autem My tuli con-
Cham anno à Chrifti nativitate nonagefimo noho ^iipi\'-i milléfimum & quingen-
tefimum, Amftelredamo ad me mittebat ornatiffimus & humaniffimus vir Theodorus
Coornhart dementis F, cujus iconem in tabella expreffam ledons ocuhs propone:
ïc volui,

- Mytvlvs igitur, de quo mihi fermo, meâ opinione conchifer non incommode dici
poterit. Is porró feptem uncias longus, & tres (ubi maximè) latus,è Mytulorum vi,ilgo co-
gnitorum, quos Grsci ,/>tya»«ç appellant, haud dubiè generibus, nec forma valdè diffimilis
Concha:longam à Cl. V. Gulielmo Rondeletio (meo olim hofpite, apud quem psnè trien-,-
nium fuaviter vixi ) lib. i. de Teftaceis cap. xxi. defcripts: teftâ enim erat fpifla rugatâ,
quàm (^\'/^Jöip fuifte arbitror, hoc eft, duabus patulam conchis, ut Ciceroniano verbo utar,
vel, ut Gaza vertit,bivalvam: nam interné cava erat & doirfo elato, nigro; Cui inhsrebant,
quoddam balani genus, 8c vermiculorum tubuli, tum etiam veluti parvi frutices, lex vel
feptem uncias longi, nonnulli crafliufculi, alii graciliores, valdè ramofij à quibus depen»
debant parvs conchs, mulculisnon diftimiles, binis teftis ,iifquecavis,ut illi,prsdita!»
qus hirtis veluti capillis obiits, proculdubioincrementum fumente concha, etiam paruos
frutices generaftent, conchas prolaturos.

IA M ad exoticos Tifies "venio, quos vel mihi videre contigit^ am eo-
rum icônes coloribus exprefas, (y à quibu/dam amicis acceptas y quum^
hanc Sext um librum adornaham. oAu^ficabor autem ab admirabiti ce-
taceigenerisptfce^ qui mihi quidem non eH conj^eBus, fed ejus effigies ah ;
amicomijfa, ^

S v B finem Novembris fuperioris, ab ornatiflimo viro lacobo Plateau diligente rerum \'
Exoticarum conquifitore, & quibus mufeum habet inftrudiflimum , Cetacei pifcis
iconem, quam ex F. Ludovici Granatenfis Catechiftno excepifle fcribebat,accipie-
bam : cam licet fatis negligenter, 8c ab imperito forfitan pidore j expreffam, quia tamen\'\'
meo argu mento ferviebat, hoc loco infertam volui, addita^ etiam ex Latino Fratris Lu-\'
dovici exemplariejus defcriptione. .

Lvdovicvs igitur\' (ut paullo altiùs repetam ejus verba) in fuo Gatechifino, ad fi-
nem cap. xxi. libri de Greationèmundi, hare fcribit.\'

Hoc autem capite declarato quàm admirabilis fit in horum animalium fabrica,
squum eft, ut quàm admirabilis fit in majorum quoque animalium fabrica oftendamus;
utfacilèappafcat,idem effe in omnibus operibus fuis : utqueintelligatur ,jureoptimo il-
lum Angeîuni,cuidam interroganti, quod fibi nomen effet, refpondiflè, ludic. xiii. Cur
meum nomen intefrogas, quod admirabile eft ? In hanc fententiam poffem ego hue ad-
ducere duas feras,quaruni magnitudinem defcribit idem Creator cap.xl, &:xli. lobi
fub his nominibus .Behemoth 8c Leviathan : fic 8c cete, qus notiflima funt. Attamen his
prstermiffis, hîc admirabilem Ciijufdam pifcis magnitudinem referam, qui anno m. d.
Lxxv.x.Kal.Maiiad Pemche \'j-àm. mortUusin littus,è niari fuitprojedus[/m«^//\'
nia Occident em (pe6hnte,vicinH4 illi urbi qud vulgo Nova Lis bona afpÜAtHr,circiter feptem aut »6io
wilUnhmah\\}lyft^om disïante,paffe epc adver[oejt*sfnfuUpam las Berlingas vocant\\] Hoc nihil
i i A . admira-

aamirabilius vifum fuit umquam: erat enim ejus longitudo quadragintacubitofum :ejus pifiisM\'
corium ;n dorfo nigrum e?at, in ventre album: caudx verè amplitudo ab extremitate r^bUnpm^.
unius pinnx ad alteram quinque cubitorum erat, Siejus latitudo quindecim palmorum.
Corporis craffitudo tanta erat, ut duo homines fatis grandes in utroque latere collocati
vix fe confpieerent : uterque oculus unius cubiti erat longitudine: caput m fubhme ela-
tum fere bat ad quatuor cubitorum altitudinem. Os in capite non habebat ut^alii çfces,
fed in venke: majores illius dentes linguli erant odo cubitorum: in ore prxtereà fexdecim
habebat dentes,^cujuflibetcircuituseratdimidii cubiti,interftitium veto inter finguios
erat unius palmi. Cujus figuram hîc addere volui, qux ab Henrico, qui fempiterno truitur

In hujus pifcis fabrica, Divinx Providentix artificium animadvertendum eft.qui altum
fert caput, ut pifces profpiciat, quibus nutriendus erat : fed ciimdiftantia inter caput &:
aquam magna effet, ei os in ventre accommodavit, ut vicinius accommodatius ad pi-
fcandum elfet,quod oculis jam effet affequutus. Illud quoque audivi,hunc pifcem in ven-
tre axungiam ad mcdendum fatis accommodatam & magni pretii habuiffe. Hactenus
Frater Ludovicus.

Non fine causâ mihi fufpeda effe debet admirabiiis illius bellux marinx apud F.
Ludovicum defcriptio: nam quum ea quam exhibet pidura, majores illos dentes,
quos odo cubitorum longitudinem habuiffe ait^expreffos non habeat,per iHos
dentes mandibulas voluiffe dicere verifimileefl: nec emm ullius elephantis etiam maximi
cornuatantx magnitudinis umquamconfpedafuiffe arbitror: hue accedit, quod alios
dentes fexdecim in ore ilii tribuit, ut etiam taceam caput adeo tenue in tanta corporis mo-
le,illudque in fublime elatum. Itaquemihi facile perfuaferim,non valde abfiinilem tuifle
eibelux marinx qux anno à Chrifti nativitate nonagefimo ocT:avo fupra millefimum
qumgentefimum, in littus occiduum Hollandix tempeftatibus ejedatmt; fenes ßatavi
mans appellabant. qux quum fuerit portentofx etiam toxmx öc ma

gnitudinis, abs re me non fadurum exiftimavi, fi illius genuinam iconem hic adponerem,
deinde brevem hiftoriam adiicerem.

ÎUS fuit"^\' A \' ^i^oh. Februarii,circiter quartam aut quintam pomeridianam in ht-
lum inr ^^^^ rcgione Berchey vici quondam (utfertur) dccem aut duodecim tugurio-
mnrinn ^^ Catwicum maritimum^ cum tantâ tempeftate maris com-

motione,ut qui jfhc aderant fe in fugam coniicerent,& fefe abderent inter colles illos are-
noios man obiedos : fedarâ f^mn^ft^ite. dccem Dlus minus horis adhuc fpirans fuit con-

Ejus porrö longitudo quinquadnta duorum aut trium pedum fuit; craffitudmisamoi- Mwïîtifa
îumhcetnonnulli dicant trigintapedum & unius, fuiffe, alij verè longe majorem faciant:
cxadatamen menfura fumi non potuit, quia volutatione agitatione, ante quam intcn-
ret, corporis pars quxdam fabulo erat immerfa; fuperior roftri pars ab exnmo ad oculos
wfque, quindecim pedum reperta eft : ipfum in ea parte palatum, quadraginta duobus to-

raminibus five alveoîis ptaditum erat, hoc eft, in utroque latere viginti &uno, ad exci-
■picndostotidem dentesinferiori mandibula inharrentes, qui magnitudinem polVcis ali^
cujus viri prxgrandis &:robufti habebant: in capite verftis dorfom erat etiam foramen
circiter tres pedes amplum,per quod aquam in altum eiiciebat: mferior mandibula^in qua
■ ilhdentium biniordines/eptem pedum longitudinem non excedebatj& fragmento craf-
fi & ingentis mali navis conferri poterat : lingua extima pars ram magna Sc craffa erat ac
doli um cervifiarium r oculorum magnitudo pro tam vafto corpore non erat major, quam
fpatium quod pollex Sc digitus index extenfi comprehenderepoterant:diftabant oculi
quatuor pedibus à pinnis: pinna verô quatuor pedes totidem pollices erant longa, ac
pedem ferè denfa : umbilicusa mandibulis fexdecim pedum fpatio diftabat: ab umbihco
ad penem interftitium erat triû pedum : penis verô jam mortua fex pedum longitudinem
habebat : à pene autem ad podicem trium pedum cum femifte erat diftantia : &apodicc
ad caudam, tredecim cum femiffe : ipfa verô cauda valdè craffa, tredecim pedes alta five
lata erat. Poft paucos deinde dies fuit illa belua vendita quibufdam mercatoribus, eâ ta-
men conditione,ut majora ejus offa Hagam Comitisvehi curarent,& iftic in Curia confer-
varentur propter memoriam. Reperiffe autem dicebantur mercatores in belua capite
plus quam quartam partem dolii in quo adfervantur faliti haleces, plenam ejus liquoris
quem vulgô Sper ma ceti,Hollandi Wdfchot appellant : è tota autem corporis mole in par-
tes feäa Sc deinde uftulata, circiter quadraginta dolia, pradido fimilia,plena pinguedinc
excepiffe, prater magnam quantitatem fpontè fluentem ab aliis colledam, Sc eam qua in
undas marinas eftluxerat antè quam mercatores redimerent. Dorfi corium nigrum erat,
quemadmodum Delphinorum aut Thynnorum: venter albefcebat.

Anno porrô millefimoIcxcentefimoprimo fubextremumDecembrem,xni.vide-
heet Kal. lan. anni infequentis, ejeda fuit alia fimihs portentofa belua in littus Batavicum
Beverwicanum,verfus meridionalem plagam-, cujus longitudo pradidi longitudinem ex-
cedebat; nam fexaginta pedum erat, altitudo pedum quatuordecim,corporis ambitus tri-
gintafex pedum menfuram aquabat,cauda pedes quatuordecim erat lata j ons ridus duo*
decim pedes amplus erat; dentes etiam in inferiore mandibulâ dumtaxat habebat,duplics
ordihe fimiliter difpofitos, in fupenore totidem alveolos, qui dentes, quum ridum clau-
deret belua, exciperent. Mafculini fexus etiam erat, Sc eodem colore pradita quo fupc»
rior, ut mihi relatum: an verô quaftum fecerint ex illa,ut è priore, me latet.

Cetervm memini quum in Cafàris aula viverem, fimiles etiam beluas apudSaftin-
gam non procul Antverpia in littus tempeftate fuiffe ejedas, Sc unius ex illis typum in are
incifum ab amico fuiffe ad me miffum, quem porrô ad 111. Virum loannem Pinellum,qus
hujufmodi rebus deledabatur, ob eam qua mihi cum illo fida Sc arda erat amicitia^Pata-
vium ferendum curabam. Corporis autem menfuram oblivioni tradidi.

A Batavis nautis, qui anno à Chrifto nato millefimo lèxcentefimo Amftelreda-
mum è fua profedione redierant, cx\'Occidentah Oceano adveduseratCeta-
ceus pileis, ad Phocarum genus haud dubiè referendus, fed Iqngè majors ipfi Vac-
cam mannam appellabant : utriufque autem fexus occiderant, maïém Sc feminam : ma-
ris corium integrum ftramine fuffarcinatum de trabe fufpenfum, cujus dorfo catulum
(quemcdam ceperant advexerant) impofuerant, eodem anno Amftelredàmi confpi-
ciebam, & praterea aliquot coftas femina cum carne adhuc adharente; eâenim initine-
re viditârant tamquam bubulâ. Catulum porrô, ut proportio commodiüs obfervari poP
fet, in adpofita tabella exprimendum curabam, ad ejus normam quem Amftelredàmi vi-
deram, quique poftea in Academici horti porticu fufpenfusfuitLugduniBatavorum. ,
Valde autem fœdum & turpe animal fuiffe videbatur: capite vitulino, fed paullô
ftridiore, oculis ferè caninis; valdè crafsâ dura, brevibufque&rarispilis ex cineraceo
fufci coloris obfitâ cute praditum \'-exuvii longitudo fnam dimenfus fum) pedum decern
Sc\\ fex cum femiffe erat, craffitudoautem feptem cum femiffe ; hoc eft, feptem pedum
cum femiffe erat corporis ambitus: bina crura ad humeros habebat non longa, latos pedes
brevibus anguibus praditos, nullos in pofteriore corporis parte, fed caudam quodammo-
do infoi-

lîo informcrn & latam cujus motu celetiter nataffe ferebatur î ab umbilico autem ad

caudam fenfim gracilefcebat,deinde cauda paullo latior fiebaf.in ejus capite lapides re-

Cujus adeo rei causa, tum propter animalis formam, & alias notas, omnino mihi per-
fuadebam illud animal eflb, quod Mman vocari, Hifpani qui Americanam hiftoriam Icri-
pferunt,teftantur:nam Francifcus Lopez de Gomara cap. xxxi. Hiftoris generalis, deep
ih hunc modum fcribit, ut in fcholio ad cap. de Tiburone lib. de Simpl, Medic. ex Occi-
dentali India delatis,auaoie Nicolao Monardes, & à me Latino fado, adnotabam,ô£ hic
denuo repeto.

pifcis eft noftro orbi incognitus, qui in mari fluminibus reperitUr, utri fimi- hUmïG^.

lis, duobus dumtaxat pedibus adhumeros prsditus rotundis quatuor unguibus inftar

capite bubalino,macilentiore tamen ore & crafliore mento, oculis admodum exiguis
pro corporis mole, qus interdum ad viginti pedum longitudinem accedit : corio eft den-
fo, quibufdam pilis cineracei coloris obfito. Femins pariunt vaccarum modo, binaque
ubera habent quibus fuos catulos ladant. Ejus caro quadrupedis verius quam pifcis sft^
mari poflit : etenim recens, juvencs carnem fapit; fale macerata, Thynni, led grattons elt
Râpons, diutiufque adfcrvâri poteft. Illius pinguedo five fevum optimum, nam rancedim
non eft obnoxium : eô ipfius corium parare folent in calceorum & aliarum rerum ufum.
Inveniuntur in ejus capite quidam làpides ad calculum & coli dolores utiles. Et hsc qui-
dem de pifcis forma : deinde addit. . rj •

Occîdi folent hi pifces dum herbas in fluviorum ripis nafcentes depaicuntur: led etiam
retibus capiuntur juniores. Ifta ratione parvulum captum, Regulus Caramatext, m Inlula
Hifpaniola xxvi. annorum fpacio in lacu Guavnabo dido aluifle fertur,adeoque manfué-
tum evafiflb, licet jam grandem, ut Veterum Delphino non cederet : nam^ de manu ci-
bum fumfiflb, & inclamato nomine quod Magnificum eorum lingua fon^, lacum
egredi folitum, ad sdes cibi fumendi gratiâ perreptaflè, deinde ad lacum remeaffe comi-
tibus pueris atque etiam viris, quorum cantu deledari videretur : imo tergo »"fid^e
dum permittentem, denos fimul ex unalacus parte in oppofitam , fine ulla difliculwtc
tranfvexifl^e, nec illos merfiflb, fie ut illius loci incolis fummam voluptatem adterret. Ce-
terüm quum Hifpanus quidam, periculum facere volens, an adeo dura cute prsditus
effet, ut ferebatur, inclamato & repetito nomine Mato.Mato^m cum jam ex aqua prodeun-
tem haftam vibraffet, adeo indignatum, tametfi non fuiffet vulneratus, ut ex aqua dein-
ceps emergere nollet, quàntumlibet ejus nomen inclamaretur, fi viros vefte mdutos aut
barbatos, Chriftianis fimiles, confpiceret. Valdè porrè intumefcente fluvio Haibonico,
& in lacum Guaynabo fcfc eftundente, Mato Mmatï in mare regreffus eft, Reguloque

Ferdinakdvs verô Oviedus multis annis ante ipfum de hoc pifce egerat tot^ap.
x. lib. xiii. fus Hift. Generalis & Naturalis Indiamm : & cap. lxxxiv. Summarij, quia
porrô caput illud x. hb. xiii. Hift. Gen. longè ampliorem ejus hiftoriam commet, opers
pretium me fadurum exiftimavi,fi illam Latinam facerem,atque hic adiicerem, quando-
quidem pleraque alia fcitu digna continet, qus nec Gomara, nec alius quifpiam attigit.
In hunc autem modum Oviediis fcribit. r • i -J r «

Manati ingens pifcis märinus, tametfi in magnis hujus infuis (Hifpaniolsvidehcet; öC uanm
aliarum Provmciarum fluminibus afliduè capiatur, majoris eft longitudinis & am plitudi-

multum abfimiïes utribiisillis, iïi qiiibus Medinx del Canipo,& vicinis locis vehitur mii-
ftuin- Caput habcE ifte pifcis bovis inftar, vel etiani majus, oculos cxiguos prq,corporis
magnitudine: & binos crafTospedes tamquam alasbrachiorum loco^quibus natat, circa
caput fitos. Corio integicur,non fquamisjvaldeque manfuetum eft animal, adverß flumi-
na fubiens, & fecundum ripas quas apprehendere poteft herbas depafcens , nec aquani
egrediens. In Americacontinentifolent fagittarij ex cymba five mpnoxylo htijufmodi
pifces & alios plerofque occidere,quia in fumma aqua natanc: hamata itaque jacula conii-
ciunt, in quorum fummo tenuis fed validusalligatuseft funiculus:i6lus pifcis fugir,funicu\'
lum autcni laxat fagittarius, in cujus extremo hgni aut fuberis fragmentum eft adnexum,
ne prorfus mergi queat funiculus, tum etiam ut appareat ejus extremitas : pifcis verô jam
fefliis ob profufum fanguinem, & morti vicinus,ad littusappellit. Tum fagittariuscollc-
do fuo funiculo donec fuperfit dumtaxat decem aut duodecim orgyiarum longitudo,
eum ad terram trahit cum capto pifce, vel etiam donec undis propellentibus terram con-
tingat: fagittarius porrô fbciorum auxilio ex aqua educit. adeô autem magni funt ilb pifces,
■utjugo boum opus fit, ad unum vehendum. Interdum autem quum Manati jam fàucius
ad terram ab undis propellitur, è cymba illum craftîslanceolis feriunt, utcitiùs moriatur,
quia mortuus fummâ aqua fertur. Hujus pifcis caro pracftantiftima cft, & quadrupedis
carni adeô fimilis,ut qui integrum pifcem non vidiffetjfcd ejus dumtaxat partem aliquam
refciffam, bubulam efle fibi perfuaderet : imô omnes mortales fallerentur, quia adhuc re^
cens carnem magis fapit, quàm pifcem. Qux autem concifa & reficcata, fingularis eft,
&; niulto tempore incorrupta fervaripotèft. Anno m. d, xxxi. ex hac civitateS. Domini-
ci, in Hifpaniam, Avilam ufque, ubi tune erat Imperatrix, hanc carnem tuli, & in Caftel -
la, ex folo afpedu bubulam Anglicanam optimamefTe cenfebanr, codam verô, non mi-
nus quàm Thynni carnem fàpere, imô illâ prarftantiorem effe. Capiuntur etiam hi pifces
rctibus ad id concinnatis. Habent porrô ifti pifces quofdam lapides five potiùs ofla, in
cerebro,colidoloribus& nephritidi valdè vtilia, ut ii afïèrunt qui in hujufmodi morbis
periculum fecerunt. Debet autem hic lapis primum bene aduri,pofteaconteri per cri-
brumtranfmitti,deinde pulvis ille eâquantitate quam Hifpanicus regalisexciperepofllf,
exgenerofô vino albo uno hauftu flirberi. Hac enim ratione fumptus manè diebus ali-
quot continuis, dolor adimi dicitur^calculufque comminui in arenam refolvi,qux cum
urina eiicitur. Iftud à viris fide dignisj qui ejus periculum fecerunt, iniellcxi, mukofque
conf|3êxiejus rei gratiâ diligenterhunc lapidem perquirentes. Soient autem finguIi Ma-
nati binos ejufmodi lapides in ccrebro habere, parvx pilx palmarix magnitudine, aut nu-
cis balifta:(orbiculares enim nonfunt)ac interdum majores, pro pifcium magnitudine.
Tandem verô facultatem hos lapides habere arbitror, qua prxditifuntij qui in Coracint
&Vmbrx capite reperiuntur, fi credendum Plinio,qui in cujufdam pifcis capite veluti la-
pides reperiri ait,valdè commendatos ad coli dolores,fi ex aqua bibantur. Horum pifcium
noilnulli adeô magni funt, ut quatuordecim aut quindecim pedum longitudinem fupe-
lenf, odo verô palmorum craffitudinem, Circa caudam ftridiores & quafi prxcindijà qua
ftridura deinceps cauda longior & craflior fit. Habet porrô Manati circa pedus capiti
proxima bina brevia brachia five manus, cujus rei gratia Chriftiani nomen Manati indide-
\' runt [Hij^anü enim cünßetudoeH omnium (^uadruPeäHm amertorespeäes/manm afpeliare-, & cum
iHe ftfcù meriore dmtaxat parte pedes habeat, illi mmm pro ^edthm trihuiffe] Auribus caret,fed
earum loco exigua foramina habet per qua: audit. Ejus corium fimile uftulati porei corio,
digitum denfum, cineraceo colore rarifque pilis prxditurn: ex eoparatocommodacingu-
la & calceorum fblex fiunt, alixque res fimiles. Hujus pifcis caud.i à ftridiore illa parte,
ad extremum ufque, tota nervofa efi : ex ea in partes concifa, deinde foli per quinque aut
plures diesexpofita & reficcata, tandem in patella coda five veriiis frid.a,multa pinguedo
clicitur, tota enim in pinguedinem refolvitur. Eft verô illa pinguedo, five butyrum, ad
ova in fartâginefrigendaaptifllmum, quia,licet vetuftum, non fit rancidum, neque mah
faporis eftjutile etiam ad lucernas ; nec defuntqui iiimedicö ufu commendent. Manati
feminx duo funt ubera in pedore; nam binos catulos parit, &ladat: quod de nullo pifce
unquam audivi, prxterquam de hoc, & vitulo marino.

Ceterüm creditur ,inhac infula Hifpaniola, antè quàm nativis incolis fpofiata effet,
aquatica hxc animalia cum pifce Reverfo capi folita : quod fcribere metuerem , nifi publi-
cum & notum effet,atque à viris fide dignis accepiffem. Et quandoquidem Hiftorix feries
eô mecóduxit,ut Manati mentionem faccrem,prxftat ut in hoc capite,potius quàm alibi,
de admivabili ifto negotio agam. Sciendum eft itaque,quendam pifcem palmum longum,
afpedu fœdum, fed ingenti animo atque intelledu prxditum, cum aliis pifcibus inter-
dum capi,eumque boni faporiselfe^imô etiam ex optimis qui in mari capiuntur:nam ficcâ

& firma carne non vifcosâ prxditus eft; quod alTero j quia me illo Vefci fxpc êOntigit
Aliquem autcm ex hoc pifcis genere in venationis ufiim adfervare volentes, parvum^ neG-
dum adultum dehgunt, in aqua marina,efca ejus naturx conveniente alUnt,donec eani
quam dixi magnitudinem atnngat, Si ad venationem quanl inftituuntaptusfit. Tum
huncpifceni .alligato tenui fed vahdo funiculo, fecum incymba admaredeferunt, con-
fpedoque aUquo Manaci, aUóvepifce fummâ aqua natante,illicö Indus fumptum in ma-
nusReverfumpiftem altera dcmulcet&blanditurvernaculofermone,admonens,forti
&: valido fit animo, maximumque quem confpexerit pifcem alacriter adgrediatur; atque
quum commodum videtur, eum in magnos pifces confpedos cmittit. Reyerfus fummâ ,

celeritate in teftudinem alidmve quemlibet magnum pifcem impetum facienSj ejus late-
ri vel ventri fefe adfigit & validé ftringit. Pifcis fe idum comprehenfum ferttiens à par-
vo illo pifce, nunc in hanc, modô in alteram partem fe convertens,per mare fugit: interca
pifcator Indus funiculum multasorgyias longum laxat, &c tandem dimittit, quia in extte-
mo vel lignum vcl fuber adnexum habet, ne fubfidat, fed fui indicium prxbeat. Poft mo-
dicum temporis, Manati autTeftudo, quibus Reverfus adhxret, defatigati, verfus httus
feruntur : pifcator autem fenfim funiculum in fuam cymbam Colligit, paUcarum orgyia-
rum tenus,quibuspaullatim Reverfum cum fuo captivo trahit, donec terram aitigerit^
undis etiam ipfum propellentibus. Illico Indi pifcatores in arenam defiliunt, atque, fi te-
ftudo capta eft, eam conv5rtunt, vel etiam in ipfa aqua (nam periti funt natatores) & irt
ficcum perttahunt : fi verè Manati fit, eum fcriunt donec maftent Prxdâ in littus per-
tradâ, fummâ cum animadverfione,&: fenfim amohenduseft pifcis Reverfus : nam adeô
firmiter prxdx adhxret, ut fi quis vi adimere vellet, in partes dilcerpetet. Indi blandis
verbis id pcragunt, magnas gratias agendo pro prxdâ adquifitâ. Habet potrô Reverfus
pifcis fquamas graduum inftar dtfpofitas, utorishumani aut equini palatum ,eafque te\'
nuiffîmis quidem, fed acutiflimis &validis fpinis prxditas(quibusfe prxdxaffigit) per
maximam corporis partem fparfas, prxfertim auterö toto dorfo,à capite ad dimidiam cor-
poris partem , minimè verô in ventre ; & quia dorfo prxdx felè affigit, Reverfum five
In verfum propterea appellant. Adeô autem ftolidi funt ifti Indi,ut iftum pilcemeo-
rum f^rmonem blanditias intelligere exiftiment, nec animadvertant hanc effe pifcis
iftius naturalem proprietatem, quum plerumque contingac Tiburones Se Teftudines
in Oceano capi, quibus adfîxi Se inhxrentes reperiuntur Reverfi^t unde apparet, poft-
ea quam fefe alicui pifci adfixerunt, fefe ab eo liberate non pofle, nih cum tempori$
intervallo. ^^^^

Manati meminit etiam Petrus Cièça prima parte Chronici Peruûni fub finem cap.
XXXI. In maritim is, inquit, multi reperiuntur crudeles Lacerti Se alij magni pifces, atque
OW4»4fi,juvcncorum magnitudine quafi forma, qui circalittora & inlulasverlantes,
ad gramen pafcendum egrediuntur, quando fine periculo id agere poflunt r illico autem
adnativalocarevertuntur.

Breviter item ejus mentionem facit Cl. V.Gulielmus Rondeletius (Oviedum fequu- ti«.
tus) cap. xviii. lib. XVI. de Pifcibus, addens bovem marinum polfe vidqri, quem Anfto-
leles cap. xii. lib. vi. de Hiftoria Animalium vivos catulos pârere fcribit.

Idern etiam Reverfi pifcis mentionem facit cap.xvu. lib.xv. de Pifcibus, atque ex
Oviedo dcfumpfific videtur. c n u ^

Sed ante hos Petrus Martyr inHifpaniolx defcriptione Reverfi pifcis mentionem ta- ,

cit,eumque ab incolis appellari ait, & aliam cum eo pifcandi rationem apud eos éuaicaae

IN hujus pifcisnomcnclatura,lubcnsCl.V.GulielmiRondelctÜopinîoncm ampleaofs
qui vctenbus ^htw didum cenfet, & cur fic appellatus, caufam adfert: m pifcisau»

tem figura exprimenda, quum ipfe pifcem, rariflîme in Europamadferrifohturn, num-
quam confpexerit, fed ejus dumtaxat, ut ipfemet fatetur, roftrum; nihil mirum, ficorpo-
ris formam animo concipere non potuit: roftrum quidem fubinde adfertur, SC illud variae
magnitudinis,propifcium videlicet xtate. C^ûm verôornatiflimus vir lacobus PIateau^,
qui mufeum omni rerum exoticarum copia inftrudiffimum habet, pifcem integrum
îuaus effet,& pro noftra amicitia ejus genuinam iconem pronam Se fupinam colonbu^ex-

potui, quin earn in adpofita\'tabellâ Ledoris oculis proponerem, addita breyi ipfius
pileis hiftoria. \' • - ^

Q^a n qy; a u autem negate non poftim, hunc pilcem in ingentem magnitudi-
nem crefcere, ut ex plerifqueroftrisconjeduram facere heet, ipfius tamen forma ra-
tione, inter Galeorum aut Canicularum potiùs genera referendus efte videtur, quam
inter cetaceos, cum quibus nullam corporis fimilitudinem habet, quemadmodum non
tantum ex icone accepta, fed cx integro pifce reficcato obfervabam, quem, iHo ipfo anno
lunio fubfequente Aniftelredamiconfpiciebam apud ornatifi^mum Sc humaniftimum vi-
rum Henricum ab Os-, fic ut ex illo conjeduram facerem, in ea pidura qua ad raemiftà,
nimiam corporis craftitudincmfuifle expreftam,

Erat porró hic pifcis corporis forma Sc colore Galeorum generibus,aut Canicula Arifto-
telis valdè fimihs; nuüis tamen maculis, ut ilia, conlperfam cutem habens, perinde tamen
rudem, &: inftar Zygana cutis afperam, fufci in dorfb coloris (quem videbam cineracei
erat) in ventre candicantis, Sc fex pinnas habebat, in lateribus, medio videlicet panè cor-
pore binas (quibus in illo quidem quem confpiciebam vicina erant quina utrimque an-
gufta oblongiufculaq. branchia,icon autem accepta nullas expreîfas habebat) fub podice
binasvfupra caudainitium,extremofcilicet dorfb,quintam ; fextam verô in quam extre-
ma Cauda definebat : caput in longum.anguftum, planum, & firmum rofîrum porrigc-
batur, utrimque multis dentibus five offeis firmifque & redis fpinis ex adverfo fitis ferra
inftar munitum, viginti vel etiam pluribus: certè pifcis illius quem confpiciebam roftrum,
licet feptem, uncias dumtaxat longum effet, totus verô pifcis binos pedes cum triente, five
odo Sc viginti uncias non fuperaret, duodetriginta offeis fpinis valdè acutis in utroque la-
,tereerat munitum- Quanta autem effet ejus pifcis, cujus pidura ad me miffa, longitudo,
ignorojfed in roftro numerus fpinarum,qui in fihgulislateribus erat expreffus, vigefimum
non fuperabat : binos verô oculos in prona capitis parte habebat, binas nares in fupina, Sc
infra illas pris fciffuram, ut Zygana ferè, tranfverfàm, in qua nulli dentes expreffi; nec in
ejus quem confpiciebam oris fciffura , tametfi diligenter requirerem, ullos obfervare
poteram.

Reperitur hic pifcis, ut plurimum, in Oceano occiduo : certè quotquot mihi videre li-
cuic roftra varia magnitudinis, ingentia, mediocria. Sc exigua, inde relata dicebantur.

IN.TER Galeorum genera,qualia aCl; V- Gulielmo Rondeletiolib. xn r. Hiftoriie
Pifcium defcribuntur, referendum hunc exoticum pifcem arbitror. Sc forfitan Acan-
thia fpecicm aliquam cenfendum: nam fpinam five aculeum habebat, non .quidem
in dorfo, fed panè in cervice, illamque unicam, ut ex icone, qualis ex reficcato pifce in ta-
bellaexprimi potuit,confpicere licet.

Erat autem corpore longo,trium ferè pedum longitudinem explente, coloris (reöc- Gafm pifcis
catum enim & exenteratum dumtaxat confpiciebam) ex cineraceo fufci, in quo tamen
quidam candor, prsfertim in tergore, adhuc eluceret : vivum enim & recenter captum
argentei psnè coloris fuiffe intelligebam : medij corporis ambitus, pedis, hoc eft, duode-
cim uneiarum longitudinem squabat ; cartilagineus verô erat,& Isvi cute prsditus: roftro
lato, fed in obtuftim deinde acumen defmente: oculi magni erantj è quorum infimâ parte
enata erat membrana, qus furfum fefe attollens, veluti nubes caliginem illis offunderet :
oris ridus non valdè latus, in fupina capitis parte maxillasin obtufum angulum definen-
tes habebat, ferè ut fimis: quaternis autem dentibus os prsditum erat, binis in fuperiore
maxilla,totidem in inferiore, iifque firmis, quorum finguli quibufdam fulcis erant di-
ftindi, ut pluribus dentibus armatum os effe.videretur. Corpus à cervice fenfim gracile-
fcebat: fpins five aculeo in ea parte quâ dorfum cervici connedebatur, fito,eique fex un-
cias longo, infimâ parte lato &: cavo, fupernâ autem valdè acuto, pinna furreäa inniteba-
tur quatuor psnè uncias longa : bina,s dumtaxat in lateribus branchias valdè apcrtas ob-
fervabam, utrinque videHcet unam, q^um aliorum Galeorum genera denas habeant, in
fingulis lateribus quinas : has fequebantur dus pinns ad natandum idones, longiores
quàm in ullo Galeorum genere confpeîreririi, novem videlicet unciarum longitudinem
squantes; binas alias habebat ex utraque podicis parte,quatuor uncias longas, illaique bi-
fidas, hominumne induftriâ fic fiffas,an à natura, nihil pronunciare poffum : aha demde
pinna in dorfo paullô infra eam qus ad aculeum erat, exoriebatur, ad extremam ferè cau-
dam ufque insqualiter porreda, hoc eft, ad eam ufque cauds partem qus tenuiffima Ô2
feptem uncias longa,muris caudam quodammodo smulabatur. Podici,qui in fupina par-
te, ut in reliquis pifcibus, fitus, vicinaapparebant binaforamina, in qiiem ufum, ignoro :
capitis porrô cutis jficcitate adeô erat contrada j Ut nulla circa oculos, nulla ante os fora-
mina obfervare potuerim. Ceterum quales fuerint hujus pifcis partes interioresut defcri-
bam, nemo à me expedare debet, ut qui exenteratum ôc reficcatum {quemadmodnm
anteadixi) dumtaxat viderim anno à Chrifti nativitate millefimo fexcentefimo pnmo,
anno tamen prsccdente captum in Septemtrionah Oceano ab his qui halecibus irretien-

disoperam navârant, quos,fi confulere licuiffet,exaaiorem defcriptionem dare potuif-

fem : fed fi oblongum caput haberet, non incommodé forfan Dux Cetacei generis, apud D«KCf(4feî
«^lianum cap.xiii.lib.il. De Animahbus,cenferi poffet.

X Orbis generibus, haud dubiè cenfendus eft hic pifcis, quenl anno à Chrifti nati-
fH vitate millefimo fexcentefimo, Odobri menfe, Amftelredami confpiciebam, lUo

ipfo anno captum in Oceano Americam alluente. C^uumcpe effet omnium quos
uniquara hujus generis videnm, maximus, mercatore, qui ilium adfervabat, permittente,
modeftiffirausjuuenisVolcardus Coornhart Theodorici F. in meam gratiam depinge-

nrnm fifiis. Erat poi\'rô ab extfetno ore ad câudae initjum, five radicem, viginti uncial longus,
medio corporis ambitu viginti novem craflus, fquamis carens, &c cute five corio albefcen-
te dumtaxat tedus, undiquaque firmis & acutis fpinis obfitus, quarum bafis in binas alias
breves fub cute latentes definebat : oris aperti diameter trium unciarum erat, & ali-
quantulum prominebat, labra rugofa, binaque ofla pro dentibus habebat, fupcrnè unum,
infernèalterum, utrumque fornicatum,&: anteriore parte nonnihif, ut oris ridus,pro-
minulum, ut prxdam facihils apprehendere retinere poffet : oculos fatisgrandeshabe-
bat, fuperCilia elata & quatuor fpinis horrida : ponè oculos, utrimque in latenbus, pinnâ
tres uncias longa, & quum expanfa,pacnè quinque lata,inasqualiterfiniente,prxditus
erat, binis item aliis ejufdem propè longitudinis, minus tamen latis, quarum una in extre-
mo ferè dorfo, fupra caudam, altera fub podice : caudas pinna quatuor uncias longa erat:
breviores fpinas, vnciam longx : longifiSmx, triunciales : medix, duarum unciarum : Ion-
giffima-, latera muniebant ; reliqux, totum corpus, fervatâ quadam ferie ; frequentiores
quidem toto corpore fparfas, circa caudam vero rariores, fed aliis multo craffioïes : ventris
cutis alba, dorfi fufca, multifque nigris maculis diflinda, veluti etiam latera à pinnis late-
ralibus ad caudam vfque : os magis adhuc fufcum; atque inter illud Sc oculos, parvum fo-
ramen utrimque confpiciebatur, per quod (ut arbitror) refpirabat : fpinas fupra caput ere-
dx; at qux verfus OS vergebant, in anteriorem partem converfàs. De internis partibusni-
hil pronunciare queo, quandoquidem à recens capto fuerant exemptx & abjedx, co-
rium dumtaxat à nautis funiculorum fragmentis fufFarcinatum, ut commodius reficca-
rent &:confervarent, mihi fuit confpedum.

Os-NATlssiMvSvir lacobus Plateau, biennio pofl, ferè fimilis pifcis effigiem colo-
ribus expreffam ad me mittebat, magis tamen fuliginofi coloris quàm isquem defcripfi ,
quem fortè à vetuftate aut reficcatione contraxerat : illius verô caput carebat illis fpinis in
anteriorem partem converfis & minacibus : fed multis nigris maculis erat diftindum cum
tota cervice,non dorfum & latera ufque ad pinnas, quemadmodum in meo: at omnes
pinnas nigris maculis infignitas habebat.
f ^mt. ^ trumque autem hunc pifcem,non incommodé forfitan tc^ot^ five Sagittarium iElia-
sagitmm, ni effe, quis fufpicari pofiit. Is enim cap.xxv. lib. xii. De Animalibus, illum firmis & lon-
gis armatum aculeis fcribit.

VNC etiam pifcem,quem eodem, cum fuperiore,anno Amftelredami in Mer-
catoriscujufdam mufeo fufpenfum confpiciebam,inter Orbis genera referen-
dum effe, nemo, ut exiftimo fconfiderata ejus forma) ambiget : nam Orbi non
muricato haud erat diflSmilis, & corio, non fquamis tedus, quemadmodum muricatus
ille,cujus hiftoriam fequente capite tradam. Vt autem faciliiis utriufque differentia ob-
fervaripoflit, illum, permittente Mercatore, idem Volcardus in meam gratiam delinea-
bat, ego verô in adpofita tabella deinde exprimi curabam. ^

Ab exttemo öre (quodhianshabebat,binis oifibus Pentium loco praditum) ^ oûUj^m^
cauda pinnam ufque, feptem uncias cum femiffe longus erat, decem vero cum femifle /»«.
craifus, id eft, decem unciarum cuiri femifle erat totius corporis ambitus ; dorfum, fufci
coloris; venter,albi : toto autem corpore brevibus, fed firmis aculeis erat obfttus: latum ca-
put habebat, elata füpercilia, qua tribus aculeis munita, magnos oculos : qiiàtûor por-
rô pinnis, prater eam qua extremam caudam occupabat, erat praditus, utroque videlicet
in latere poft oculos unâ,tertiâ paullô fupra extimam caudam, quartâ inter podicem
caudam : medium corpus utrimque poft pinnas nigrâ macula erat infignitum, atque pin-
na fu|)ra caudam nigram etiam fedem habebat. Exenteratus autem erat hic pifcis, quem-
admodum Si ah j ejufdem generis,quos iftîc varia magnitudinis apud diverfos mercatores
Videbam : fatis enim dihgentes funt in ea urbe rerum exoticarum conquifitotes, quas à

Inter petegtinös pifcesi qüos Cl. V. Guîielmus Rondeletiüs, meus oîifti, ut dixi,hö-
fpes, defcribit hb. xv. fua Hiftoria, quorUndam meminit, quos ab orbicularis qua, prx
aliis, praditi funt,figura, nop immeritô Orbes appellâVit. Horum primum fapius vi-
dere memini, dum apud ipfum vivebam, in ipfius mufeo pendentem: imo illius hiftoriam
fcribentem Confpiciebam, ficut & multorum aliorum, qui m mari mediterranèo Narbo-
ïienfem Galliam alluentecapiebantur; ôifidusteftis efte poftum, quam dihgentiam adhi-
buerit, in Aquatihum Hiftoria fîdeliter defcribenda. Reliqûos duos apud eum non vidi^
fed poft meumabeodifceft\'um, illos nadum puto. a-

Cetervm Tertio,quem cap. iv. ejufdem libridefcfibit, valde fimilem anno a Chrilti

natiuitate nonagefimo nono fupra millefimum & quingentefimum apud honeftifiimum
viïum Chriftianum Porretum confpiciebam, cujus hiftoriam hîc adponere, Se hguram m
tabella expreftam dare volui. -, i u\'

abore ad caudam fex unciarum (am i.
tum femifte longitudinem, de-
cem psenè unciarum corporis am-
bitum : fquamis prorfus carebatj
fed dura Cute reclus erat, aculeis
adeô crebris, firmis Sc muricatis
quaquaverfum obfitâ, ut vix fine
noxâ apprehendi poftet: erant ve-
rô illi aculei in dorfo lateribus
longiores Sc craftlores, in pedore
Se ventre breviores &: minores
breve Sc latum caput habebat,
dorfum etiam latum,fupercilia clata,& muticatis fimiliter acu^leis mumta^ oris hiatus non
magnus, binis aibis oftlbus, fiue oftbis labris erat praditus, ufque

dam commodiûs rctincndam : introrfum verfus palatum , binos crafîos dentes habebat,
hominis molanbus non diflimiles, & totidem, iis pares, infernè verfus gulam. Lçngè frc-
quentioribusaculeisftipatusmihi videbatur eo, quem Rondeletius exhibet, iifque etiam
muricatis, quorum unicus eminebat triangularis acutus, tres alii in ipfa cute paribus di-
ftantiis impreiî],non exerti ut in Rondeletiano. Deinde in eodifferebat,quôd illius Orbis
nullas habet pinnas prêter eam qua: in extrema cauda eft : hic vero quatuor aliis erat pra:-
ditusj una in fingulis lateribus fatis lata, diftante abocuhs uncix uniusinterftitio, & ante
cam longa rimula pro brancliiis : deinde tertiâ in extremo dbrfo, paullo fupra caudam:
quartaincxtremoventre, inter podicem caudam: quinta oblongiufcula »extremam
caudam occupabat, qux brevior ö«:contradiorreddita videbatur, dum cutem funiculo-
rum fragmentis farciebant nautXv

1 N quo maricaptus elfethic pileis, nemo certi quidpiam pronunciare poterat : tametfi
quidam in Indico captum putarent. E Septentrioli tamen Oceano allatum fuiife conje-
duram faciebam, è funiculis pice illitis, quibus cutis farda erat. Sed inquocunque tan-
dem mari repertus fucrit, valdè peregrinum efle cenfebam , quemadmodum alios fe-
quentibus capitibus defcribendos, quos, ut nec fuperiores, efui aptos non fuiffe arbitror.

o R V M trium fubfequentium Orbiurii hiftoriam adeô exadè defcribere non li-
cebit, ut fuperiorum, quia ipfos pifces videre mihi non contigit,fed eorum icônes
colonbus ex preffas dum taxat accipiebam à lacobo Plateau,nullis adfcriptis notis,
è quibus magnitudinis corporis & ejus partium conjeduram facere poffem : poft aliquot
tamen menfes à me admonitus, hujus &c fequentis menfuramj longitudinem & ambitum
defignantem, mittebat.

Piscis igitur, cujus hoc capite iconem damus,ab extremo ore ad extimam caudam^
pxnèundecim uncias erat longus, ejus verô ambitus multo major, ut qui fedecim uncia-
rum menfuram expleret, per univerfum corpus muricatis fpinis munitus, coloris indorfb
fufci, & multis nigris maculis confperfi,in ventre autem cineracei : fupercilia elata erant,
OS ahquantulum prominulum, & duobus albis oifibus prxditum,ut in prxcedentcjan verô
dentes etiam introrfum habuerit, me latet: binas pinnas in lateribus habebat non valdè
magnas, alias item binas, quarum una in extremo dorfo paullô fupra caudam, altera poft
podicem,fufci coloris & nigris maculis nótati,quemadmodum ôc illa qux extremam cau-
dam finièbat.

I s tv m orbem exprimerevoluiflc videtur CI. VvConradusGefncrus inNomencIa-
toreanimahum marinorum ordine xi. de orbicularis pifcibus agens, & orbem Britan-
nicum appellate: quia verô figurx quas proponitnegligentiusexpreffx videntur, &ea
qux ad me miffa feliciter meâ opinione expreffa, illam in tabella delineari curabam, qux
liicproponeretHr.

F H A B E B A T autem hic pifcis fedecim pxnè unciarum longitudinem ab ore ad extre- orhs m^
mam caudam 5 corporis verè ambitus viginti unciarum menfuram fuperabat. bjus totum -

corpus fufcum, albicantibus maculis confperfum : caput fatis craffum, elataque luperciiia,

os latiufculura & fiffum, ranx os valdè exprimens, prarter aliorum orbiculatorum pilcium
formam: in dorfo unicam pinnam inxqualem à cervicead extremum fere dorlumporre-
dam, fufcam albis maculis perinde notatam ac reliquiim corpus: m fingulis lateribus bi-
nos tuberum ordines habebat,radicum fpmx rubi xmulorum, à vertice ad caudam ulque
porreaos, unum videlicet medio ferè corpore, altctum paullo fupra
los binasalias pirnias Cads longas Si latas; in extremo prxcercà dorio unam; & alteram lur^
podice, utramqüe fufcam &: albicantibus maculis confperfam, qualis etiam ea qux extie-

A M ETS I Cl.V. Gefiïerus Orbis oblongi in libro fupra memorato mentionem
faciat, atque etiam figuram expreffam adiiciatj ea quam hac appdiatione à lacobo
■ Plateau accipiebam jlongè diverfaerat,necquidpiam fîmilitudiniscuil|âhabebatj
üt facilè animadvertent,qui ejus iconem cû ea,qüam hoc capite propono,conferre volent.

A B extremo ore ad pinnam,qux in extrema cauda,plus quàm pedalem habebat longr orhh c^phe
tudinem,quantum quidem ex pidura coniicere licebat: ejus autem craffitudo. inxqualis ; TefiHdms,
nam medio corpore, à fummö dorfo äd infimum ventrem, quatuor uncias altus çratjcirca
Collum & binas pinnas qux in extremo ferè corpore, minus latus: quamquam ipfius pifcis
longitudinem majorem fuiffs facilé mihi perfiiaferim, atque etiam crafiitudinem, ut e
nis prxcedentibus conjeduram facio : quandoquidem ex eorum menfura ad me mifls
comperiebam longiores & craffiores fuiffe, quam ex piduraadnotaveram: itaque jufpicor ^
ej US longitudinem minorem non fuiffe decern & feptem unciarum, corporis verô ambi-
tüm, ubi maximacrafiitudö,fcdecim unciarum aut paullo majorem : corium qiio totum
ejus corpus tedum, fufci colofis,& teffellis inxqualibus varié diiïindum, modo fere orbi-
cularibus, modô rhomboïde figurâ,modôquadrangulâ,iifque ommbus maculasalbas va-
rié fparfashabentibus,eleganti fpedaculo: collum ipfius,prxter aliorum pifcwm orbicula-

torura nâturam,obîongum, caput ctram magis prominulo roftro prsditum, téftudinis ca-
put quodammodo referebat, bina offa alba pro dentibus habens, ut orbes muricq^i:in fin-
gulis lateribus juxta collum. pinnam habebat ex fufco rubentis coloris; fimiles erant bins
ills, quarum una in extremo dorfo fupra caudam, altera in fupina pane poft podicem: fi\'
milis etiam qus extremam caudam (non minus longara quàm in Hiftrice) occupabat,
latiufculaque erat.

Op. BI BV s, quos modó defcripfi, alia tria pifcium peregrina genera >mihi numquam
antèconfpc£ta,fub)ungendaexiftimavi. Horum duopriora vir honeftiftimus\'V^ ii-
lelmus Parduynus pro noftra amicitia Middelburgo ad me mittebat, anno à Chri-
fti nativitate nonagefimo feptimo fupra milléfimum quingentefimum. Vt porrö illi
psnè orbiculari erant forma, paullô tamen oblongiore, & quafi ovali ; ita hi triangulärem
cam habebant: nonnihil tamen inter fe differebant, ut ex fubjeda tabel|a, in qua utrum-
que exprimi curabam, obfervare licebit.

Tifck trm* Pr ro^\'\'etenim ab ore ad cauds inttium,fèptem uncias longuserat; à ventre ad fum-
^ttUrUm». mum dorfum, tres cum femifte latus erat; ipfe autem venter, tres : cauda unciam longa,
pinna illam finiens, binas, & fefcunciam extremâ parte latarparvum os habcbat,duodenis
dentjbus, firmis,, lèrratis Sc contiguis in fuperiore maxilla prsditum; inferiore autem, odo
majoribus,etiamferratis: an plures fuerint, me latet, quandoquidem illum accipiebam
vetuftatejamah-|ua ex parte corruptum : nulla tamen apparebant aliorum qui excufii aut
vetuftateattriti fuiftent veftigia : aborcrCaput ftatim ingibbum , dorfum verô in arcum
insqualem affurgebant, Sc hoe nullâ pinna prsditum, nifi unicâ paullô fupra caudam,
eaque valdc exiguâ, pro pifcis corpore, nifi attrita fuerit: fub oculis circa ventris partem an-
teriorem, utrimque unam habebat fatis anguftam , unciam tamen longam, Sc lUi adjun-
dam rimulam pro branchiis:quartam in extremo ventre,inter podicem & cauds initium:
oculorumcavitas (nam illieruti,tametfi pidoraddiderit me inconfulto) magna,& ante
fingulas parvum foramen. Totus autem pifcis non fquamis, fed corio tedus, eoque teffc-
ris ccrto pundorum numero ornatis tam affabrè diftindo, ut ne peritum quidem pido-
rem,eam feriem, elegantiam&venuftatem , in exprimendo imitari poCe putem; certc
meus, licet in fua arte infignis,nonexprefilt: ventris (qui planus) htera, paullô fupra podi-
cem, in fpinam offeam firmam Sc acutam definebant. Vaidè h\'vis etat, quia inanis,
. . per fummum dorfi gibbum funiculo trajedus, ut in mufeo aut cubiculojadornatunijtam.-
quam fingulare Naturs miraculum fufpendi poffet.

Qui ad me mittcbatvin Indico mari captum fcribebat, atque à Lufitanis in India habi-
tantibus, Çaptm appellari, quoniam fandaliorum, ipfis fafwes diclorum, quibus Lufita»
nies mulieres utuntur, ut proceriores appareant, formam quodammodosmulatur.

Cstcriim fexto infequente anno apud honeftiffimu virum Chriftianum Porretum,Ley-
denfem Pharmacopoeum,alium videbam,quem ab iis,qui anno M.D.cm.exMoluccis in-
fulis rcdierant,redemerat,jam defcripto,cute teffellatim diftinda,aculeis,pinnarum fitu SC
numero, reliquifque notis ac forma prorfus quidem fimilcm fed longè majorem ; ut qui

ab ore ad cauda- pinnam pedis longitudinem fuperaret, à ventre ad dorfî faftigium quinas
unciasfticus efïcc, ventrem quatuor uncias latum liaberet, pinna caudam finiens binas
cum fèmiiïe longa e fTe c, & ex trema ejus par s quatuorcum femifTe lata,dentium numerus
par cum fuperiore, fed bini anteriores in utraque mandibula reliquis pauUo majores.

A LT E Pv longè minor erat, & tametfi forma non diffimili, nonnihil tamen differente, fifds trian^
Triangular^ quidem, ut fuperior, fed birias uncias dumtaxat longus ab ore ad caudam,fe-
fcunciam fere alcus, & ventre circiter unciam lato, ut in fuperiore piano: nullas etiam in
dorfo pinnas habens, prater unicam exiguam fupra caudam, Sc utrimque fub ocuhs, pro-
xime alvum, unam, cum rimula- poft podicem autem, quartain cauda contiguam : cauda
femunciam erat longa,in lOngiorem pinnam definens: parvum Os habebat, exiguis fed fir-
mis dentibus praditum, oculos magnos, infra quos, in fronte parvum utrimque foramen:
f upercilia anteritis in fingulares offeas & acutas fpinas defînebant, tamquam cornua, qui-
bus major carebat: in extremi ventris lateribus, alias duas fingulares non minus acutas
nrmas habebat: fed Sc fupra atque infra caudam aculeo munitus effe videbatur. Totum
corpusnullisetiamfquamisteâum,fedcoiio dumtaxat,prioris inftar, eoque tefferulis,
fed alia ferie difpofitis, diftindo, ut rofulas fex foliolis conftantes, veriiis exprimere vide-; .
I\'entur, quam tefferas : fed piâor, licet à me ferio antè admonitus, non cxpreftlt.

N N o à Chrifti nativitate millefimo fexcentefimo primo Batavi ex Orientali India,
reduces ,pifciculum adferebant miranda Sù venufta forma, quem Unicornem
non incommode poffe appellari arbitror. Etenim diverfus erat à Scolopace quem
Cl. V. Guîielmus Rondeletius cap.v. lib.xv. De Pifcibus defcribit, ut facilè animadverte-
re poterunt, qui utriufque hiftoriam Sl iconem confercnt : nifi quis fortè ejufdem Capri-
fcum effe cenfeat,quem cap.xxvi. Üb. v. defcribit, cum quo fané aliquot notas fimiles ha-
bere nondiffiteor: veriîm fi utriufque hiftoria diligenter conferetur, diverfos effe pifces
nianifeftèapparebit: quinetiam icônes diffimiles effe comperiet, quifquis eam quam in
î^î^pofita tabella exprimi curabam, cum Caprifci iconeconferet.

paullô Ion-
gior erat tribus unciis, medio
corpore paullô plus unciâ la-
tus;à fummo capite, ubi fu-
pra oculos cornu eminebat,
ad infimam alvi partem, qua
etiam in parvum aculeum
definebat,fefcunciam latus :
corio fufci coloris, & fimula
inftar fcabro, totum corpus
tedum erat : os praterea ha-
bebat prominulum, angu-
ftum, femunciam longum,
binis ofteis denticulis pradi-
tum , qui in denos fupernè
fèdi videbantur,infernè verô
in pauciores, nifi ij fuerint abrupti. Oculos,qui eruti fuerant, fatis magnos habuifte vide-
batur; fupra quos in capite corniculum gracile eminebat quadrangulare,panè unciam lon-
gum\',decem fpinulis inftar hamufculorum deorfum fpedanribus binis lateribus armatum,
a quo, ad pinnam,qua à medio dorfo condnua adcaudamufque porrigebatur, interfti-
tium erat uncialis longitudinis; depreffum inftar fulci cujufdam ; in quem corniculum,
dum natat, inclinare exiftimo, ne nacationem impediat : à podice ad caudam, aliam pin-
nam continuam habebat minus femunciâ latam: fub oculis, longiufcula illi utrimque pro
branchiis fciffura, quam pinnula utrimquefèquebatur : cauda femunciam latà:ejus verô
pinna, unciâ larior, fèmunciamque longa, in verficolores fimbrias definebat. Petrus Ga-
retus niutuo accipiebat, mihi illum concedebat, ut exprimi curarem : nam mercator
cu) us erat, tanti aftimabat^ ut nifi ingenti pretîo redimi non poffe putaret.

tellarvm marinarum varia funt genera: quxdam enim iningcntem magnitudi-
nem evadunt, nonnullx mediocrem magnitudinem acquirunt,quxdan^fèmper par-
vxmanent,nec incrementum fumunt : alix item funt aculeatx, alix reticulatx, alix
Ixvcs, & hx rarx, quemadmodum & ramofx,quas nonnulli arborefcentes appellant, alix
finuofx; &hx omnes colore plurimum variant: ut ex clariffimorum virorum Gulielmi
Rondelecii &:Conradi Gefneri Libris de Pifcibus conftat,qui amplilfimè de Stellis fcripfc\'
runt. Verumtamen unius Stellx iconem prona & fupina parte coloribus exprelfam mitte-
bat ad me lacobus Plateau anno à Chrifti nativitate tertio &; fexcentefimo fupra millefi-
mum, qtialis apud neutrum eorum confpicitur :idcircô dignam judicabam quam in ta-
bella dclineandam curarem, in calce hujus SextiExoticorum libri adponerem.

Erat porrô hxc Stella,quantum ex pidura obfer-
vare poteram, ex aculeatarum genere, fatis amplo
corporis orbe,pro ejus magnitudine,non valdè lon-
gis tamen radiis conftans, qui tredecim numero
erant; iUique omnes diredi, non finuofi5quum pie-
rxque alix magna ex parte quinque dumtaxat ha-
béant, xqualis omnes longitudinis, vel inxqualis,
hoc eft alios ahis longiores. Hujus verô radii om-
nes erant xqualiter longi, fefcunciâ videlicet,* ipfius
verô orbiculati corporis diameter binarum uncia-
rum: finguU radij pronâ parte quinis aculcorum or-
dinibus erant prxditi, tribus medium occupanti-
bus, duobus aliis latera, fic ut fingula latera decem
aculei pedinatim munirent, coloris rubefcentis:fu-
pina pars flavefccns erat,&: vertebras illas, è quibus
finguli radii componebantur, manifeftè oftendebat.

^estaceam quandam concham mihi oftendebat eodem anno Cl. V. Dodor
Everatdus Vorftius,jam abfoluto & defcripto hoc Sexto libro: ejus tamen brevem
mentionem, poft Stellam illam tredecim radiis conftantem facere volui.

Mirabilis autem formx erat hxc concha, quam, pifcifne didurus fim, an cujufpiam in-
fedi, hxrco,certèhuicfimilem videre nonmemini: illa enim binas uncias cum femifle
erat longa, unciam vel paullô plus lata, feptem fquamis five laminellis, quadam fubrufâ
membranâ per latera fimul connexis, conftans,quas animalculum,quod ea tedum fuerat,
explicate, vel in orbem contrahere prç arbitrio potuifle videbatur : fingulx autem fqua-
mx, teflinarum conchis formâ pxnè fimiles, partim fufco colore, partim albis quibufdam
tranfverfis lineis virgatim diftindo,erant prxditx. Ex India porrô hanc concham allatam
fuiife dicebant.

E T hac quidem funt, quaß iBü Sex Bxotïcorum lihmdefcrihenda habui^ quaqueadex^
iremum annum miüeßmum fexcenteßmum tertium ufque à ChriBi nativitate^^idmem noti-
tiampervenermt : eahnevolm Leiîor boni confulere dtgnahitur. Vîporro Batavorum na-
vigatio in externa regiones fatù feliciter procedit^plura me confequuturum confido, qmfatts
mpUmmaîeriam fuppeditabunt, ut alios ^prater hos, Exoticorum Libros concinnare queam,
ßDeus uitam waletudmem mihi producit, V^am quemadmodum fedulus fui, ^
nuHos labores fugi, aut fumptibiis nuUu peperci^ in adornanda rariorum Tlantarum Hiflo-
ria, quas ipfe in njariü metsperegrinatiombm obfervabam, dum intégra, mtate^ wegcto
adhuc er dm corpore i ßc, tametfi ob gravem £tatem imbecillas corporis ^nres^aliaque in-
commoda^ jam nufquam prodire mihi liceat, eandem nihdominmfedulitatem ß)ondeo, in de^
fcribenda eorum 6xotfcorumHiBoria,qt{£ ^ei med pecunia redimere^njel amicorum operd
inpoHsrum mncißi poter 0,

Primum quidem Lufitanica lingua ^ayi^c^i confcnpta ^
a D. Garcia ab Horto, ProregisIndian Medico:

^einde Latmo femanein Bpltomen contra&a, koriihus dLdwmm exprejps,
p(ettoribmquemnoUtimculis illuBma a Ckkolo Clvsio Amht0,

c ri p sit Z). Garçias ah Ort m ^ e\'m^ qui in India pro Rege
^ tum erat^wedicmjibrum de iüplantis ^ aromatihm^qUéi. Ion-
^^gacuraO^ diligentißudio apud Indos {uht triginta amplim
annis medicinamfecit ) ohfer^avit:fed Lußtanica lingua^ami"
eorum effagitatiomhm viäus^tametßyut ipfe refert^ Latine eum fcripff
fet. Hmc egojoenevole Leâor,in tuamgratiam Latinum faeiens^in Spi^
tomen contraxi^paulo forßtan commodtore ordinefingula dtï^onens/juàm
antefuerant\'t atque nonnulla etiam reiiciens^quA non multum ad remfa^
cere videbantur. Nam cum fingulis fere fimplicibus fuum dialogum ad-^
fcripferit^ C^ordtnem alphahettcumfecutus fit noBer auäor-^ multa illum
fuo loco haud apte reponere,^ pleraque repetere neceßefmt, utfere in dia^
logis contingere folet. Eum "vero laborem eo libentius fufiepi^ quod ab in-
euntefere &tate rei herbaria ßudiofummopereßm delegatus, tum ettanu
quodhuim libri leäione excitatapTAclara ingénia, noUri auäoris exem^
plum jecutura arbitrer.

C v m "vero variorum auBorum teUimonio utatur ^ iocos diligent er
contulmus atque adfiripfimuSy in Avtcenna poHremam editionem^ Ve-^
net am fcilicet anni m. d. \\.:s.y.x\\\\.fecuti. oAddidimus infuper ad fin-
gula fere capitaadnotatiunculaSy five fcholia^eaj^ hacpoftremaeditione
multo locupletiora^nfuper aliquot aromatum icônes adviuum exprimi cu-
ravim.HS. Hanc porro noHram operam^iBius materia ßudiofis nomn-
utilem futuitam arbitror^ ^ quodammodoJpondere audeo.

nie fuis patrio quas dedit ante fono.
Veftra fimul vivent igitur prsEconiaj donec
India fertilibus pharmaca mittet agris.

MBARVM LatiniSjAmbar Arabibusdidmr: quo lióniinë ötilhibüs,
quas fciam jnationibusnocum eft, aut immutato dumtaxat paululum
vocabulo.

Varia autem cifca hujus generationem Sciriptorum eft opinio.
Siquidem ahi fperma Balens efle afleruntraUi bellus cuj ufdam marins
,, excrementum, aut maris fpumam (qus lànèopiniones ratione carent,

Sùod nullum Ambarum inveniatur ubi frequentiflims funt Balens, & ubi fluduum reci-
P\'-ocationefpumapl urima excitatur;) ahiBituminis modo ex maris alveo emanate : qus
°Pmio melior, St veritati magis confbna plerifque vifa eft.

AvicENNAlibii. cap. 6y. &: Serapio Hb. iîmp. cap. 19 fcriptum reliquerunt/ufi-
Eoruni in rupibus & arboribus more Ambarum ia mari generari, tempeftatibus unà
^um faxis interdum in littus èiid: qus fententiâ verilimilior cft reliquis ab Avicenna pro-
^dis. Nam multum flantibus Euris, magna ejus copia Sofalam, & in infulas Comaro,
J^emgoxa , Mofambicam , totumque eum tradum eiicitur è Maldivis infulis , qus ad
Oricntem fpedant. Flantibus verô FaVoniis, copiosèinveniturininfulisqus vulgô de
^aldivanuncupanturcorrupto vocabulo,ciimdeNalediva dicendum fit: etenim Naie
ungua Malabarica fignificat quatuor, &C Viva infulam : Nalediva igitur pronunciandum
erat; quafi dicas. Quatuor infulas, fimili plané ratione, qua Angediva Vocamus eas infulas
qus à Goa, Orientalis Indis emporio,duodecim leucis diftant,quôd quinque fînt nume-
ro contermins; Ange enim eorum hngua quinque eft. Sed hsc prsterinftitutum: non po-
tui tamen hofum non meminifle,cum in Maldiva mentionem incidiffem.

^rl ® ^ ^ ^ üdem locis fuprà citatis, Ambarum devorari à pifce quodani Azel nuncu-
pato, fcdquieodevorato ftatim extinguatur. Hunc deinde undis fluduantem regionis
illius incols uncis in ficcum trahunt,eoque exenterato Ambarum colligunt: verum omne
iraprobari, prster id quod fpins adhsferit, id enim pro temporis diuturnitate purum &
legitimum effe, Sed hsc eorum opinio erronea mihi videtur. Nam veluti certum eft ani-
malia qusrere alimentum naturs fus conveniens, & minime noxium (m(i fortè cibis in-
noxiisadmiftbdecipiantur, quemadmodum mures fallerefolenlus) fic etiam haud quä -
quam verifimile videtur, hunc pifcem Ambarum venari, fi eo devorato fic periturus, Imo
cum Ambarum fit ex eorum numero qus maximè cordis vires reficiunt;dixerim hunc

puccni prsfentaneum effe venenum, quandoquidem tam eximio medicamento devo-
rato pent.

Avenrois j. collig.cap. Caphurs genusinveniri natum in maris alveöj
^od deinde aquisfupernatet:laudatiffimum verô id cenferi quod Arabibus Afcaf dicitür.
Qu|m verô ejus opinio à veritate fitahcna,&tanto viro infignique Philofbpho indigna;
clarius cft quàm ut multis demonftraridebcat:primi3m quôdCàphuram in man nafci di~
cat ; deinde quôd eandem qus frigida eft ficca tertio gradu, Am bari genus faciatj quod
calidum & ficcum conftituit fecundo ordine.

SvBiiciEMVS verô nonnulla vocabulà qus apud Sefapionem & Aviccnnäm occur-
^nt. Magnam ejus copiam ex regione Zing Serapio lib. fimp. cap. i adferri afferitj
•^•^e eft Sofala. Nam ZinguesMi Zangue Perfis Sc Arabibus idem fignificat quodnigcr La-
^nis: & quoniam totus ille maritimus iÉthiopis tradus à nigris incölitur; Serapio earn
Zinguevocat. Sic Avicennalib.z.cap.<î3 epithetonilliadditAlmendeli,quafi de Meiin-
da : item Selachiticum,* àZeflan forte laudatiffima totius Orienti.? infula ,quan) faisô

IhfiiU dê
Mäkdiva.

Ätigedivd
infnU.

Atel pifcis.

Anikni eß
AzcL nou f»-
tetire.

AwhM\'Hm tot

reliât.

C.-ipImm
Afcap non e(fg
Ambaricrenits.

urbem efTe Lacuna commcntario in Diofcorid. lib. i. cap. 20. exiftimavit, cum fit infula

H ie c funt qua: ab Arabibus traduntur: nullus autem Gra;corum, prater AStium,
hujus meminit.

Cetervm hac mea eflopinio. Veluti pro regionum natura terra interdum rubra efî,
ut bolus armenusi interdum Candida, ut creta -, nonnunquam nigricans : fic verifimsle eft,
aut infulas, aut terras fimilis cum Ambaro forma inveniri,quod terra fit aut fungofa, aut
alterius generis. Quod verum effe teftatur magna ejus qua reperitur quantitas. Siquidem
inventa funt interdum fragmenta humana magnitudinis,interdum nonagmra palmorum
longitudinis, duodeviginti verô latitudinis. Afîirmârunt nonnulli fe infulam ex puro
Ambaro vidiffe, quam cum poftea requirerent, nufquam comparuifie.

Anno quinquagefimo quinto fupra millefimum & quingentefimum , circa Promon-
torium Comorim, quod è regione infularum de Maldivacft, fragmentum triuro ferè mi-
lium pondo repertum eft: fedcum is qui inuenerat, picem aut bituminis genus effe exifti-
maret- vili admodum vèndidit Maximum verô quod vnquam viderim fragmentum,
quindecim libras pendebat. Sed qui in ^thiopiam commercii caufa navigant, multo
majora fragmenta fe vidiffe aiîirmant: totus enim ille i£thiopia tradus, à Sofala ad Brava
ufque, Ambaro abundat.

Invenitvr etiam interdum, fed rarô, in Timor, & in Braftl. Et anno m. d. x x x. in-
ventum efte fragmentum audio in Setubal Lufitania portu.

Refertvm verô eft plerumque avium rof^ris,\'\' quas in eo nidulari credibile eft; inter-
dum conchyliis teftisque oftreorum permixtum invenitur, qua contadu Ambaro ad-
harent.

P0RRÔ optimum Ambarum cenfetur, quod à fordîbus maximè repurgatum eft,
quodque plunmiim adcandorem accedit, videlicet quod cinerei fit colons, aut quod ex
venis, nunc cinereis, nunc candicantibus conftet, leve, quodque acu perfoflum multum
oleacei liquoris refudet. Nigrum improbatur, praterea candidiffimurn., tefte Serapione,
loco fuprà citato:quodgypfoadulteratum effe exiftimo.

Nota eft Manardi contradidio, qui in Eledario de Gemmis dift. i. in comp.Mef^
Ambarum rem novam effeaffirmat, eamque non magno àftimat, fed pauIo poft in Ele-
dario Diambra ibidem, quafi fui oblitus,hanccompoficionem ob Ambarum multis lau-
dibuseftert, eoque fe in mulierum & fenum morbis fapenumerô uti aftent.

Magna verô in aftimatione eft apud opulentiores Indos;eo enim cibis permixto fre-
quenter utuntur medicamenti loco. Ejus autem pretium intenditur pro fragmentorum
magnitudine :quanto enim majuseft fragmentum, tanto ejusintenfius eftprenum;non
fecus atque in Gemmis. Sed nufquam pluris venditur quam in Sinarum regione. Cum
enim à noftns Lufitanis ejus exigua copia eo delata effet; precium fuit mille quingentiau-
rei in fingula Care, quod apud eos ponderis genus eft pendens viginti uncias. Hujus lucri
cupiditate deinde alii mercatores alledi, tantam Ambari detulcrunt eô copiam, utnunc
multo viliorisaftimetur.

^ Hu\'.ufmodt reUellii m ambaro reperta, mihi dedit M. Hu^o Morgantis fharmacopaui dthgennfmm: fed ea nen
AViumy lit puiat tigHer Auäor, vtïùm Sepiarum effe deprehendi, a Nitolaä Raßto Çhnttrge Regio edoäus.

Ceterum Ferdmandm L@p€:^de CaUagneda.qtii rerum à Lufitanù in India OrientaligefiArum fnßortaPt firipßt, lib.
IV. cap. XXXV dicit, feleätßtmaw Ambram in tnfuU Maldiva tnveniri, cumgevieratioritm quumßert tradat dmrfam
ab ea quam cet en fcnbmt^ non abs re futurum exinimafi, fiqux de gener atiene Ambra tradit, ex italtco fermone ^
sonverfa hic fuUicerem.

Maiores mfuU de Maldiva, archipeUgi iüius interiorif, multas odertferoi herha/. pfedticum, quas depaBum venime
magna quadam aves ab î»fo/â Anacangrifpasqui nuncupata. lüa aves in rpptbw &frop(ilis earum infularum feeun-
dum maris litHs fuis verfantes & aggregate, fier cm egerunt quod Ambra eH, cuius trta genera facimst : mum album,
ipfis fcopuluf uti egeHumesf, tnharens, quod probatißmum cenfm & Ponahambar,fctfc eü> ameam ambrm appel-
lant, maioris quam reliqua pretii, quod paucâquantitate à" tnaiore difficultate repertatur, quam aha duo genera, qu£
(ineracei & ^igrt funt coloris^ac ex albo originem trahum. Bx ißis quos dixi f(epulis,tempeßatum vthememia, tern-
foris fufce(fu, magnis fiagmemis inmartcadit hacambra^ér in littus eUcitur :idcoamh2rdicitur,ideff, aqua ambra,
quonim aquarum fiaäibm valdèelüta, magnam fua probitatis partem perdtdit: tertium, quadnigrum^ maniambar
vocant, quod ftgmficat pifcis ambram-, nigredinem enim contraxtße exiHimam, quid à Balenii aut aliis pifcthm inter
iUoi infulas verfantibm devoratum fuerit-, qui illud concoquere non VAuiites,rurfm evmuerunf. id autem eU omnium
vilißimum, quia pane totamfacultatem amifit. Bac Caiiagneda.

Qv 1b porrofitlegitimum Ambarum, at que quo medo nafiatar, dicam quodFrancofertiad Mocnum anno m.d.
s c 111. pauBh ante meum ex ea urbe abitum,mihi refer ebat vir probat a fidei mihi^ amitm Dn. Servatius Marel,Bur-
gunduf-, qui multas regiones peragraverat, Ambarique,Mofchi, Gemmarum & fmtliutn rerum mercaturam exercne\'
têt\' Qmmemm de Ambanimtr nos ferm» imitlißetiiße ad me, Ixferatm-m hàes quidpiam äs Ambaro înon in-

qasm, prêter sa qux ex GmU Armmm hi^ioria, & léelb Nie, Moaardk te fimpîuihus meàîCAmèm e mo «m
deUtudidici. legij ÏHqutt, utrumque-, iUumqaidem À te Latinum faäuw, hunc veû liijpânuojermont evulgatum.
Std quid aj^d adferunt, quàm Auäorum dubt* teütmom, qui ucuiiénteiitamquam ttnibrii verfantur^ Mihi au-
rem crede, Ambartim nihil aliud effe quàm recrementa qta^dum in vemiiulo Bdena vera multo tempore colk^a,rers
inquam, quta plerique CetAceos altos pifies, ut Ort adem, Phyfeter èm & fmtles magnk demilm pradites Balem ap\'
peUatione ddnant. Bdemautem légitima nullos demes h^bet, fed tntegrospifces vorat,& melltbui inprmii deküatur,
ut polypii,\'ßptis ér ßmilibus, quibus in ventricule non prsbè (onfeäis, necejfe eü multam vifctdam materiam m esge-
nerart, quam peiiea fimul cengeüam, & ventriculum nim it gr avant em, vel fmgulu annis, vd brevisre temperii Jpa-
tig reiicit. W.t materia tamdiu in ventriculoadfervata, deinde reieäa, & mart mnatans, Ambarum £{?, in quo inter-
dum poly por um devoratorum roHelU deprehenduntur. Si Balen<e, Berate tam recens ab tlla materia vemticulo^capun\'
ttir, nullum ambarum habere reperientur jialiquaniopoü reieffam mdteriam, atiquidquidcm babebunt, fed dcterie-
rii,necprQbhxcoäi: atque itapJiulatimcrefcenslUa materia io»geiia,prohitatem vetuiiateadquirit, fir jî. ante quam
ventriculm iU materia liberatm fit, Balena capiatur, plurimum & optimum reperittur. In aitbrum vero Cetaceo-
rum, quos ante retuli, ventriculo, ffuHrarequiroii itaqui nihil mirum, fi qui captos eoS [ecuirmt, Balenoi ejfe exi-
fiimantes, nihil ambari in thrum rentriculorepererunt*

Probari autem afferebat Ambartim cineraceo quodammodo colsre prxdiium , iÜud vero optima effe netâ induium,ß
eïus fragmentum candemi ferro, laminave ferret bene calefaäa, aut cuUello applicatum, veluti m oleum refolvatur»
quodnaribmadmotumfuavem odorem fiiret,

Ceterum de Ambra confulendum cenfeo Nobilißimum é C. VtrHW Mtum Cdfarem Scaligerüm De SykiUtate ad ^
CardAHum,Exercitat.ciiii.Se£l.io,

Advehitvr porro Hi^alim, titius, non dicam Édtticéi, fed etiam É\'ifpanU (eteherrimum entperium, okt

quoddam genus ex America^ (ubruficoloru, cuius mirabtles prdücam epûm m omnibus uteri ^^ ïd oleum de Lt-

qutdmbar nuncupant, em fane odorù ferè, qui Styradt odorem amuletur. Id verb ex eo Itqùore exprimitur, quem OcOjOtî,
de Ocofatl Arboreflilîm, Mexicana hiàoria tradit in hunc modum : Inter arbores Uexicanoi nsemoratur & Ocofotl
éirborpr agrandis & venuHa, foliis heder^ fimilibus. lluius liquor quem Liquidambar nuncupant, tulnera cur at,atque Li^wdmhf,
cum corticitipfius poUine permixtut ,elegans odoratum^ fuffimentum prabet. De boe verh Liqtitdambar conlukn-
dm Nicel^i Uonarii liber de Medicam.fimpl. ex nm orbe delatù» quem nos Latinum fecimm,cap.dt l^utdambAU

Qv A Aîoc Latinis, â>h Grxcis, hanc Arabes, Perfx, & turci Cehar vocaht, (nam ^
quod Laber à Serapione dicatur, interpreiis errore, aut Librariorura neghgentia
fadum elfe exiftimo-, fiquidem Arabicum exemplar Ceb^r haber) Guzarate vero càau
(quos Gedrofiosputanc) & Decanincola: c^r^44;Gànarinî,qui maricimum hunc tradum

FIT ex Aloës herbx ficcatx fucco, qux plurima nafcitur m Cambaja,Bcngala,atnsque
rhultis locis. Ceterum laudatiffîma eft in Socotora, qux inde ad Arabes, 1 erlas, i urCos j
denique per univerfam Europam defertur, eamque ob caufam Aloen Socotonnam ap-
pellant. Diftat autem hxc infula à freto [maris ErythrxiJ centum viginti odo leucis; qua AhïsmtitU

de re non minus Arabica Quàm .fithiopica dici poteft, quôd altera parte freti Arabia ter- »1.
^ • . r A ^ . ^ \' * Socatori I»"»

Neg verô fuccus hic extrahitur in quadam dumtaxat urbe, Ut dit And. Lacuna Com. ^
in Diofc. lib.^j.cap.i 5. fed per totam infulam , qux nullis urbibus exculta eft, pagosque somoM»«!-
dumtaxat habet cum multisgregibus: neque laterculis ad excipiendum fuccum lubfter- /«ßrkjk-
niturpavimentum,ut idemaudor eft,quandoquidem in totâ infula non eft tanta polities.

Nec hi audicndi qui fuccum ex fuperiori plantx parte profluentem,eo qui media aut

infimâ parte profluat, prxftantiorem faciunt 2 fiquidem omnis fuccus bonus eft, & arena
caret, fi adhibitâdiligentîâextrahatùr. \' ,

Prxterea non adulteratur-, nimiâetcninî ejus eft quantitas: fed quod incolx ne- Alocsao»
gligentiores fint in auferendis fordibus quas hic fuccus fecum trahit • alius alio pejor vide- ad^ltmrK
tur. Hanc ob caufam minus adhibenda fides eft Diofc. hb. 3. Cap. i^. & Plinio hb i/.
cap.4. qui eam gummi &acaciâadulterari fcribunt,cùm exisuafit iis in rcgiombus gum-
mi &acacix copia: im\'ô, ut verum dicam, nulla, quemadmodum à viris fide dignisaccepi.

Illud verô non ne<^averim, quin tranfiatum,aiiis in regionibus adulterari poflit. ,

Porrô quôflaudatifliraa fit qux in Socotora nafcitur, non foliim vulgari famâ , fed
àcelebribus viris accepl, qui compertum fe habere aiebant, Aloên quidem plerifque aliis
Indix locis nafci, qux cum Socotorinadeferretur Adem, &: Gidà (quam nonnulh corru-
pto nomine ludaa vocant) & inde terreftri itinere " Cairum, poftea in Alexandriam , ad
oftia Nihjvel Ormus,deinde Baçora, poftea Cairum 8c Alexandriam: facile tamen digno-
fci cam qux in Socotora. nafcitur, ab hac qux à Cambaya, Bengala, aliisque locis advchi-
tur : SoGotorinxque prctium quadruplo maj,us efle, illius qux aliunde adfertur pretio.

Ajmàdcâas. veliquas autem notas hanc commen<iabant,quôd Socotorina folida fit Sz bene com-
paras alterius vero partes non pofiunt perfedc coire, quod fiiccus ex diverfis plantis colle-
äus fit. \' ^ \'

N e c e jus plura fiint genera, ut volunt Arabes, fed unicum dumtaxat, tametfi varia illi
indant nomina.

Q^od vero Diorcorides& Plinius fcribunt laudatiflîmam ex India adferri, alii verô
ex Alexandria aut Arabia; non fimpliciter id intelligendum eft,ied de ea qux ex Socotora
primdm in Indiam delata eft. Nam etiam ex»Cambaya Se Bengala defertur Ormus,
Adem, &c Gida. Itaque miniïs male Mefiie,qui vnum Aloës genus ex Socotora adferri
fcribit, aliud èPerfia, tertium ex Armenia, quartum ex Arabia. Namquxin Lufitaniam
aîqï akxatt\' defertur futi hisoculis vidi) ea ex Socotora allata eft. Alexandrinam autem à quibufdam
drinâ. prxfcrri hinc fadum eft, quod fupefioribus annis pleraque aromata Ormus deferrentur,
deinde Bafora, Adem, Gida; inde Camelis Suez,qux in extremo maris Erythtxi fita eft,&
Alexandriam ad Nilioftium, unde Venetipetentes ea reliquat Europx communicabant ;
non autem quôd in Alexandria fiat Aloe.

N A s c IT V R verô non modô in maritimis, fed etiam defertis Indix locis, cum illam
ubique viderim, duccntis leucis itinere terreftri per eas folitudines confedo. Nullum ejus
inveniri gummi certum eft, fed interdum aqua quxdam vifcida è foliis ftillat ,negleda Sc
nullius efticacix.

H v I v s ufus eft non modô apud Arabes Turcosque medicos (qui Avicennam , Abo-
hali apud eos didum, &ejuslibrosquinque Caftf^m cdidicerunt,legeruntqHe Razen,quern
me/«« Arthi- Benzacaria vocant, item Hah Rodoam &c Mefuen illis Menxus appellatum , tametfi non
fusaliittdn»^ is fit qui apud nos in ufueft; Hippocratis pixterca, Galeni, Ariftotelis&: Platonis omnia
fln.Mtnm. ^^ tamen intégra, quàm Grxco fermone confcripta^ fed etiam apud Indos, in

ptirgantibus medicamentis & collyriis,tum etiam in vulneribus carne explendis : in quem
mbfib4r me- ufum plerumqueinfuisofficinismedicamentumhabcnt,cuinomen Mocebar,cx A1qc&;
äicmcnm). Myrrha paratum, quo etiam plurimiim utuntur in equis curai^dis, &: vulnerum lumbricis
enecandis.

M e DI c v M vidi Magni Sultani Badur Regis Cambaya, ipfa herba Aloe utentero pro
medicamento famihari,in hunc modum. Folia Aloes concifa cum falecoquebat,ejus de-
codi odo uncias propinabat, qux alvum fine moleftia nocumento fubducebant quater
aut quinquies. In hac urbe Goa Aloen probe tufiim & cum lade mixtam propinant iis
qui vlcere renum aut veficx laborant,vel qui purulentas excernunt urinas,non fine magno
fucceffu & xgrorum commodojnam illico curantar. Illius ufus etiam Aucupibus notus
cft, qui confrada avium crura eâconglutinant. Hîc fimiliter in India, maturandisphleg-
monibusidonea.

q^a m o b re m hallucinari mihi videtur Matthiolus in Diofçoridem hb. ^cap.i.quî
Aloè\'n ad fpedaculum potius foveriafferit quàm ad medicum ufum. Quôd verô Anto-
nius M ufa in Exam, fimpl.neget Aloën herbam amaram effe,magis mirum: nam fxpè de-
guftatam admodum amaram inveni;quoque vicinior pars erat radici, eo amariormihi
vifa efl: ; extrema autem folia amaritudine carere mihi videbantur. Tota planta virofb
odoreprxditaeft.

C etervm quoniam controverfia eft inter nonnulIosAudores,debeaotne eamedi-
camenta qux Aloën accipiunt, ante cibum fumi,an verô fecundum cibum ,& an illico à
cibo ;pauca vifum eft hîc adiicere, tametfi à dodioribus medicis potius hxc erant petenda.
Galenus^\'ejus quinque catapotia exhiber, & bene quidem, quoniam hac ratione capitis
doloresfedat. Pliniusautem lib.27. cap. j.efficaciorem effe,fipotaeafumaturcibus,mo-
dieus videlicet & boni fucci : qux ratio multum mihi probatur, eamque fequuntur hujus
regionis medici. Cum enim Aloëmedicamentum fit debile, non evacuabit, nifi ftatini
vires confirmentur modici cibiejusque boni fucci fumptione ,uteo digefto melius eva-
cuate poffit. Pauluslib.7. cap.4.contrà,^manèfumendam prxcipit,eosque reprehendic
qui eam à cibo exhibent :corrumpit enim, inquit, cibum. Singulifuis nituntur fitmis ra-
tionibus& Audoribus; fedconciliarifacilèpoffunt. Ciîm verô controverfia fit admodunj
vulgaris, & à multis agitata, an cibus cum medicamento mifceatur, fupervacaneum elfe
iudico de his plura agere.

Sed prxter inflitutumfacere mihi non videbor,fi hîc paucuîa quxdam inferam dc
mdicmenta vulgari ratione quam Indi medici in exhibendis medicamentis obfervant. Catapotia &
exhibm apud liquidiora medicamenta fummo diluculoexhibentur, noftratium more -, abftinent dein-
îH 9s UII9. jjgquinque horarum fpatio à cibo, potu, & fomno. ^uôd fi infrahoc tempus non pwr-
gentur,roborandoftomachoftudent ex Avicennx prxcepto, quod fitfumptis duabus

1 î ß Ë fl î^ \\ . ,
maftiches draclimis in ftilïaticiö tofarum liquorè diiToIütÏs, aïvüm bulülo felle inüilgen-
tes, pannumque lineum felle madentem umbilico imponemes^ ad medicament! opera-
tionem(^uvandam,expültricemquefacultatem excitandäm,fi opus fit. Sul poft.has quin-
que horas bene folvetur alvus,propinantüt illis tres üncix jufculi gallin«, aliud prsterea
nihil: deinde haufto rofaceseaquspauxillo > parUmper fomno indulgent. Hsc mcdican-

T A M E T s I Ruellius hb. . cap. 19. magnopere commendetpotionem illam Ruft qus pï^ü»
Aloën, ammoniacum, myrrhani&: vinum tecipit; ibique occafionem naClus ,acriüsin
Arabes invehatur, qui rejedo amnioniaco & vino, Catapotia ex Aloë, croco ,& myrrha
concinnent, eamque compofitionem acceptam Rufo référant: facit pro fuo recentiorum-

quefcriptorum more, qui Arabibus plerumque iniquiores funt,ut Gfscos tan to magïsex--

tollant. Non negaverim certè Rufi medicamentum fingulari remcdio poliere adverfus ^
peftis contagia : Illud tamen certum eft, Gatapotia Rafis,quibus utimur,efficax efle niedi-
camentum, ut multi magno fucceflu experti. Additur verö Crocum, quoniam corrobo-
rât &apcrit, tum ob alias facultates quibtß prsditum eft. ^ _

M À N A R D V s, lib.1. epift. 1. aliique nonnulli recentiöres acerrimè in Mefuen , ScTä-
pionem, &: AviCennam invehuntur, quôd afiirniaverint Aloen venarum ofcula adeô refe-
rare, ut inde poftea fanguis facilè fluat, eamque obcaufatn hsmorrhoïdibusnon conveni- Akeymfr
re: deinde quôd fcripferint melli admiftamminiisputgare minusque ftomacho noxtanl .

efle j quàm reliqua purgäntiamedicamenta. Dicunt enim Manardus & huic fimiles,
Aloën non modó non aperire hsmorrhoïdes, fed cas potius obftrUere: neqtie redè fcribe- r ofc -

re Mefuen, qui illam ftomacho minus noxiamfaciat, quandoquidem huic fit admodum firnity

■iitiUs, necnocumentum aliquod adferat,mellique admifta magis evacuet reliquis purgan-
tibus medicamentis. Priora confirmant Galeni audoritate : poftrenium verô, quod mel,
cum fit purgantis facultatis, alteri purgantiadjundum neceftariô magis debeät purgare.
Redius Antonius Mufa, Exam. fimpL qui innullius magiftri verba jurans, Mefue opimo-
tiem confirmât, fspius expertum fe efle afiirmans, Aloen hsmorrhoidas apenr^ Sic &
ispenumero expertus fum fummos dolores cum hsmorrhoidum fluxu excitafle, quod

facilè prsftatepQteft Aloë ob amaritudinem ivenarurti ofcula referando, & expultncem

facultatemirritando. Hac ratione purgat fel animàntium,urabaicoillitum i tefte Ser^^ MdUmtfi
pione,lib. fimpl cap. zoi. Quôd verô ofcula venaruni obturateafl^ant,cum lacobo de ^^^^
Partibus refpondeo, foris quidem adhibitam adftringere, intrô autem fumptaiti aperire.

facultatem obtinent pleraque medicamenta, qus intrô fumptä,diverfas ^ contra-
rias vires exerunt, quàm fi foris adhibeantur; veluti Scilla, qus comefta enecat, fötis ilnw

exuicerat. Ad ea qus obiiciuntdemelle , Mefuen videlicet afare, Aloën cum melle .
mixtam minus purgare,\' fic refponfum volo: Quandoquidem utrumque medi^camentunt
purgaroriafàcultate prsditum eft, validioris facultatem, debihoris, melhs fbflicet^ul- M^ßo^-^
täte mfringi : Sic etiam ftomächum roborat & firmat accidentahter, evacuando videlicet

niri tradif^. Ego non modô medicos ludsos, fed etiam Pharmacopolas qui Hierofolymo- ^ ^ \'
rum incolas feafferebant, dfligenter interrogavi de hoc Plinii loco. Sed lUi conftanterne-

• Cairum, amtqmMemphh, Vjumàum téehfdtâ mraculif; qua & in huftc âm férdurant. îhlfuife lofeph Cm
Uptivum ferum,&acUm bonea qutbusfrumemum condidtt,onendu Voutur autem a muutrnÈ Me fer 4: Jed qm- Meje«,
««4m Regins quadam Alcaire mncupata em pmèrU àuxip creditur, ab em Regim aPpeBattone mmen Cano fmtu
Cœpn vcro hae urbs populi frequemta paulatim minm,poHqaam Tutcorum imperam, Conïimimp&H occupa-

\'\'t\'illkregiam fixit fedem, confiaemihmnirriirutHeohomm^^^^ Hxeex Garmparcrgu.

\\Âléën pi,Q cibum etiam exhibet idem PmIm l^b.^.fap.^l. quam cmmerfum NuoUm Romm m ftuf centra-
àllionum veterum auäor$imltbris conciliât. , , > ■ rt m

^ Non apmat to loco Plin. talem innmi jed, mreMuit, qHi ttademt m îuâufaper Umäfoljmm met^-
€meimnmram.

Ta N T a eft in nominibus Altith, Anjüden, Afii fbetida, Alà dulcis^ v^doratä, &
Laferpicium confufio, ut vix explicate me poflim : quandoquidem hadënus nemi-
nem in venire licuerit, qui plants,ex qua hoc gummi profluat, nomen indicate,aut
formam defcribere mihi potîierit. K Vqlvn\'t

VoLVNT nonnulli ex Cörafone ad Ofmuz,Seinde in Indiam defcrri ; alii ex Guzärä-
te,tametfi iftîc ex regno Deli adferri vülgo aft^erafit^regione admodum frigida,qux ad
Gorafone ufque S^regionem Chiruam ex Avicennaslib.i i.cap.jz.tcftimonioexcdidicuro
Illvd autem certum eft, hoe gummi zf/z/z^\'/Arabibusdicij nonnullis J^///: nam cui^
cumque Arabi gummi /w^» aut /w^^r^ab Indis vöcatum oftcndcns, ftatim id live
^»Weffe pronuntiabit.

Planta ex qua hic liquor emanat,incolis y^/yww, quibufdam y^»^f/V<ï»dicitur. Sed
quoniam hocgummi èlonginquisadfertur regionibus, veram plantas defcriptionem ha-
bere difficile eft.

M V LTi s ab Avicennalib.il.cap.yi.nominibusinfignitum eft hoc medicamentum,
Almh^Mt. veluti eÙ.Altiht Jlmaharaty^ïopicv linguarum in regionibus, undcadvehiiur, varietatem,
Qx^ ® autem Interpretern moverit, ciîm k^fam vertit, ignoro , nifi quod verifimile
fit eum non Afam,fed Lafervertiffe 5 idque vocabulum deinde temporis injuria in Afà
depravatum effe,

P o r r o dicet aliquis AlUhtnonci^c nomen plants Lafcriferx, fed ipfius potiiîs fucci
concreti & coadi : cujus fententix effe videtur Gerardus Cremon* Commentariis in Ra-
iin,cap. deDiminutione coituSjlib.Divifi. cap.7p. Huic fic refponfum volo, Gerardum
verara hnguam Arabicam ignoraffe, ciim ex Bastica Hifpanix oriundus fuerit; lingua verô
qua Avicenna fcripfit, légitima eft Arabica,qua videlicet Syri,Mefbpotamii,Pcrfa:,& Tar-
tari utuntur, apud quos Avicenna natus creditur urbc Bafbra (quas nonnullis Babylon
fuiffe putatur,certô tamen refciVI Babylonem eam non cfle,fed proximam huic fuiffe cu-
jus nulla nunc extent veftigia) in provincia Vzbeque fita. (Eft verô Vzbcque pars Tarta-
ric, ftrenuos producens viros, & pcritiffimos fagittarios, qui tum pedeftres, tum equeftres
peregrinorum Regum ftipendiis militant : fortè autem Parthifunt, Romanis olim adeô
infcfti for midabües.) Earn igitur hnguam vocant illi ^y4^jK,ideft, Arabicam, qua vide-
licet fcripta inveniuntur Galeni, reliquoruraque Philofophorum,&: falfi Prophets opera,
Noftrorum verô Mauritanorum linguam Magäraby nuncupant, quafi dicas,corum qui ad
Occidentem habitant;fiquidem g4r^;r Occidentem Arabicè fônat, be eorum,

Cetekvm Jltiht nihil aliud eft quàm ipfaplanta Lafcrifera, veluti plerumque fumi-
tur gummi pro ipfa planta.

V e R V M obiiciet aliquis : Si Jlfiht non efi Afa dulcis, quid eft Afa dulcis î Afam dul-
cem apud nullum probatum A uâorem, five Arabcm, five Grarcum, five Latinum,legiffe
memini. Sedcum Arabes liquorem f«5i vocent; eum verô qui probe codus fit &:denfa-
itWfMx. RédlfuzfRob enim Arabicèdenfatumfbnat,62 /^/eftarticulus genitiviapud Arabes)
hinc depromptum effe nomen Afe dulcis verifimile eft.

Cetervm Arabum, efieLaferpitium Diofcoridis & Plinii,tametfi nemo legi-
timorum Arabum (qualiseft RafisS«: Avenrois)ufquamejusmemincrit; fatisoftcndit Se-
rapio lib. fimpl. cap. If I. qui de/f/«/^/agens,ad verbum ea refert quxGalenus & Diofc.
de Laferpitio fcripfere. Infirmaergoeorum opinio qui multis argumentisprobareconan-
tur, Afam fœtidam à Laferpitio differre. Nam quod Laferpitiam veterum in cibos ad-
miffum effe aiunt,Afam verô fœtidam medicamentis folum utilem , idque raro; in cibts
verô planèdamnariobtetrum odorem; plurimüm falli mihi videntur. Siquidem nullum
medicamentumfimplexper totam Indiam majore eft in ufu, quàm Afa fœtida,cûm in
medicamentis,tum condiendiscibis. Eam enim pro fuarum facultatum modo fibi emunt,
cujufmodi funt Baneanes & ornnes gentiles provincix Cam bayas, quos Pythagoras inii"\\
Aß inmäi- tatus videtur. Solent illi Afam fuis jufculis&: oleribus commifcerc,confricato primum
ex ea lebete; nec aliocondimentoutuntur omnibus in cibis. Bajuli hujufmodi tenuis
fortunae homines, quibus dumtaxat panis eft cepe, non nifi fumma in neceffitate ea
utuntur. .

comme.ndarvnt mihimulticondimentaiftorum Baneanumcum à faporis tum
abodorisfuavitate. Horum oratione perfiiafus aliquando ejufmodi condimcnta degu-
ftavi, quas fané fic fatis palato arridebant, non tamen adeô ut illi prasdicabant; quoniam
fortè neqùejufculis neque condimentis valde dçleâor rodore certè fuo non erant mole-
fta, tametfi nullus odor aequè mihi infeftus fit atque Afr fcctidx .

S v m v n t verô nonnulli Afam,ut dejeöi appetitus faftidia tollant; initio enim aliquan-
tulum amara eft Afa, ut funt oliv;»coriditx; deinde devorata mirum in modum illis bene
fapit. vSolent etiam plerique ea fola ad ftomachi corroborationem, flatusque difcutiendos,
mcdicamcnti loco uti. Quamobrem niultuin hallucin-antur,qui Sepulyedam fecuti nullo
ipffe in ufu medico afferunt, nifi ahis medicanientis permifiam.

L e pi d a m porrô hiftoriam quas in Bifhager contigit, prxtermittere nequeo. Lufi*

tanus quifpiam iftic vivens equuîft hàbnit maximi pretii,qùém illius Provincie Ret Ïiberi-
ter emifteti nifi multis flatibus obnoxium coraperiftetà Lufitanus afam farina permixtaiH
equopt^betedendam,^: flacuum morbö libérât. Equum jam fanum emit Rex, & quâ
ratione curatus fît, percontatur. Refpondet Lufitanus,Imgu five Mam edendam dedifte.
Tum Rex: baud fané mirum fi curatus, cûm Deorum cibo illum paveris. Ad hac Lufi-
tanus, fed muflîtans, ne exaudin poftet, Si Lufîtanico quidem fermone, veritjs cacoda-
monum cibum nuncupaftes.

Sed non poftlim non mirati MatthaiSylvaticicap. 4:7. dé ^hjadefj ofcitàntiam , qui
Galen, citans, venenum effe afferit. Nam neque Galenus, neque Gracorum quilpiam id
unquam fcripfit,cüm omnes uno ore Lafer magnopere commcndent adverfus venena;
pcftiscontagia,iumbricos,&:fcorpionum plagas. ,,

Solent Indi caverrtis dentium inderein doloie: qtiaiii factiltatein etiam illi tribuit ^/aistó ré

Diofcorides lib. 3. cap. ^è. tametfi Plinius lib. 2 z. cap. z 3. id non cenfeat, exemplo cu juf- ànmm.
dam, qui hac de caufa fefe ex alto pracipitavit. Sed is forfitan cachexia làboravit, & me-

Magni apud Indos eft pretii, quôd eo plurimum utantur etîam in Vénère pforitan- ^^^

da. Radicis verô aut foliorum apud eos nullus eft ufus; funt enim jllis incogiita.

Is autemquemfupradixi Afafolafapiüsüti,teferebatfibinarratumeffefuccumhunc ^ ^ _

ex planta quadam foins Goryli extrahi concifo caule, deiride in bubula coria coniici,prius H^d«/«-
illita fanguine cum tritici farina perraiflo,confervationis gratia; eamque ob caufam fi quid
in Lafere furfuribus fimile confpiciatur, non adukei-ationis, fed puntatis potiùs effe indi-
cium. Atque interrogatus dodusquidam Baneanes,cur Afa vefceretur,quandoquidem

admixtus effet bubulul; fanguis ? refpondit ejufmodi effe medicamentum, ut hac régula
minimèinilloobfèrvandafit. - .. .

F R E CLV £ N s verô eft in Mandoü,Chitor, & Deh ; pf^etcrea exOrmuz advehitur in

Porro Laferis duo genera ad Indos adferuntur, alterum fincerum & tranflucens; al-
terum turbidum&impurum,quodà Baneanibusrepurgàturantcquàm incibosadmitca- ^
tur. .Sincerum colore eft puro, Elearofimili,id Guzarate convehiturexChitor,ut aiunt,
^exPatane&Dely.Impurumexörmuz adfertur. Majoris pretii eft fincerum- neque
facilè Mercatores impurum emunt (folet autem id magna ex parte m tenuiorum cibos&£
^edicamenta cedere) nifi in puriorisdefedu. Sincerum validions eft odoris, quam for-
<iidum. utrumque tamen mihi fœtet, fed id magis quod finCerius effe putatur. Qiu vcto

ejusufui affueverunt,fincerius,odoratius effeafferunt; quod quadam confuetuaineht.
Multis enim malè olem Styrax liquida & Algaha propter validum odorem cum tamen mux îi^l^
maxima ex parte fmt odorata. Sic neutrum Lafer m,hiPorrum redolet, ed ad noftram
rnyrrham nonnihil accedere videtur. Hincfädum puto,ut Avicenna Afam divffcntm -
fœtidam & odoratam, quôd fœtidam porraceo odore effe affererent, cum non ita fit. Si-
quidem veteribusodorifefum dicebatur, non quôdlliaviter oleret, fedquôd validi effet
odoris. Sic vocant calamum odoratum, qui multorum judicio fœtidus pouùs dicendus
erat: eadem ratione Myrrha validieft odoris, Aloe validinris, & banc adhuc Spiea nardr
edore fuperat. Multos enim Sgrospurgavi qui à Rhabarbaroabhorrcbantp quôdilh Spi-

M I R A R I fubit Antonium Mufam,Éxam. fimp. adeô credtilum fniffe, ut his fidem
adhiberet,qui Beniuy (quod vetenbus fuit ipotum, ut poftea oftendemusj plantam*

Sic Ruellius vir eruditus & omni laude dignus, hb. de natura ftirp. 3. cap. f fcnbit m
Gallia nafci craffam magnamque radicem,forisnigricantem ,intùs candidam ,qua cum
fuoliquore & feminemlrâfragtetiucunditate. Hùicobinilgnesvimuesdluftriamdide-
runt nomina: namquemodôlmperatoriam, modô Angehcam, modofanui Spintus radi- Angelica,àdi^
cem appellant Herbarii- eique calfacientem ficcatoriamque vim in tertio fignant abfceffu. quefac^lu^
Vnicèvenenisadverfari tradit,peftilentia populatim favienris arcere contagia : corpora
ab lue peftiferâ vindicate, fi tantùm in ore tencatur,per hiemem ciceris magnitudine cum
vino,per aftatem ex ftülaticio rofarum liquore fumpta: nec fenfurum ea die cont-agionem

ait, quâ quis devorârit; nam urina&fudore venenum abigit:fic etiam adverfus fafcinatio-

nesvalere,aliosque praterea morbos,quosbrevitatis caufaomitto. Hancigitur.effeLa- ^piM

ferpitium Gallicum, cujus Vetennarii medici meminerunt- Et Ii quis nares confulat
veniri Lafer illud idem quod Benjuinumofticinis appeliatum redolere. Nam & dodos
in ea effe opinione, ut quod ab ofticinis Benjuinum five Ben ludaum appellatur, Laferis

Sed ejus opinionem cap. de BenjuinOjniultis 8>C folidis argumentis convellcrnns. Ejuf-
dem fententix fuiffe aliquando (ut videlicet Benjuinum LafereffeputaretJ ipfe Matthio-
lus Commentariis fuislib.3.cap.78.fcribit;veritate tamen coadum, fententiam lîiutaiîc.

* O^nniJtm hoe capite totóque adeh opere de Bantamhm diprit noHer Auäor, quodgenus homimmfit, neceffe eïi
fctre. Horum ignur Phdsfopherum quos Baneanes vocant{tametfi nunc potiùs Negotiatores appeU^ndi va-iunt quàm
Pbiloß^ophi) muita fufit genera, in hoc convenientium, ut neque ocddant rem aliquam animatam,nedmn eâ vefcan-
tur. Hoe praceptum adeb flnäe obfervant, ut plerumque aves redimant, deïndeeas avotarefinant. Non vefcuntur na-
pis, non ahm, non cepis,non pulmentis rubro colore \'mfecïis. Vinum nonguüant, non acetum, non bimipa, non Orta^
qua (poitonum apud eos funt genera) non paffum. Plurimum ieiunant^noäupaucißimaedenteSiVeluti faccarum,fw
per quo aut aquam, aut lac béunt. Nonnulli inter hos fuperÜitioflores, vigmti tnterdmn diebus omni abo abiiinent.

Fo R M 1 c I s aquam faccaro edulcatam bibendam prabent, aßrmantes fefe eleemojjTiam in pauper es conferre: fed
& avibtts aquam propmant. M or it uri, folent nonnullt certam facultatum portionem teïiamento legare vtru quibuf-
dam qui per folttudtnes vagdntes, aquam peregrinis ér iterfacientibm dent. Refert nosier hic Auäor i» Cambaitte fe
vidiffe Nofocomium m qm omnis generis aves curarenttir.qH& fanitati reüituta quolibet evagari dimiiterentur. Eodem
veBium genere quo Gjmnofephiüs, tsfi fuiffe perhibemurf amiciuntur, & animarum tranfmigraticnem in alia atque
ahtt corperacredete rumor efi.

Hanc fmiltter opinionem fequi traduntur Bramenes vocati (qux vox à Brachmanù deduââ videtur) in BaU-
gate, Cambaya, & Malavar, qui nifi loti univerfum corpus, cibum nonattingunt, maiorij^ funt invenerätione quàm
Baneanes. Ex his etenim deliguntur Regibus Scribit,Precuratores negotiorum , Q^Bores & Legati. Ht tAwm om-
nes, quemadmodum & qui in maritimuC\\inczm appeüatis habitant, vefcuntur emni genere carnium,excepta bubula
& fmlîa. domeïîtca. Attamen omnes antmarum tranfmigrationem credunt, aliasque plurimos perfuafwngs rtdiculM
hém, Atqtte h&c ex noïire Auäore defuwpfh qui variis capitibus de hit agebat.

voD nosLu^ltanicorruptonomine>^w^y^\'4wappellamus, id Mauritani (quosîndi
fecuti funt) o/««» vocant, dedudo à Grxcorum Opio nomine. Pleraque enim
nomina a lingua Grxca (quam//\'ft^w^^ttff, quafi lonicam dicas, appellant) mutuati
funt Arabes, P in F, quôd fint litterx multum affines, mutato. Sic Opium Ofium dixe-
runt, Paconia Faunia, &: multa fimiliter.

Varia funt Opii genera pro regionum differentia. Quod e Cairo adfertur(ç:;î^(?i:£r;
vocant) albicat & magni efl: pretii : id noftrum Thebaicum effe arbitror. Qi^d ex Adem
advehitur, aliisque locis Erythraro mari vicinis, nigrum & durum eft: ejus pretium pro re-
gionum varietate aut intenditur, aut minuitur. Quod in Cambaia, Mandou, & Chitor
cooitur, mollius eft, & magis flavefcit. Magno venditur multis locis, quoniam hujus efui
affjefcunt : folet enim quod aliqua in regione frequenti eft in ufu, carius femper vendi.
Quod dixi cx Cambaiaadferri,maxima ex parte in Maluicolligitur. Etquoniam idThy-
melaram aliquantulum olet,putarunt nonnulli Thymelxa: fucco adulterarijfed falluntur.
nam tota Cambaia, imô tota IndiaThymelxam provenire non credo. Et certè in Cam-
baicte refcivi nihil aliud effe quàm gummi,five lachrymam papaveris. Nafcitur iftîc Papa-
ver vocant nomine cum Arabibus communi) pra:grandi capite, quod interdum
binos ferè fextarios® (inveniuntur etiam noftris haud majora) capere pofiit:ha:c incifa
opium exftillant. Non eft autem id papaver nigrum ;nam tota Cambaia haud invenias,
tametfi Avicenna hb.2,. cap. y15>. Opium ex Papavere nigro parari fcribat. Sed num aliis
in regionibus ex nigro Papavere colligatur ignoro.

P l v ri m v s huj us ufus eft per univerfam Mauritaniam & Afiam: ^ fiquidem ejus efui
itaaffueverunt, ut eoabftinentes periculum vitx incurrant : quod fané adniiratione non
caret, quandoquidem adeô narcoticum & ftupefadivum eft. Sed etiam qui co utuntpr,
dormitabundi plerumque videntur. Itaque fblent qui ejus facultates intelligunt, exigua
quantitate fumere. alii verô plerique liberaliiîs eo utuntur,utlalTitudmem ex laboribus,
animique faftidia tollant, non autem ut promotes in venerem efficiancur,ut ftultè quidam
credunt, quia Opium non modô venerem non ftimulat, fed potiùs ejus ftimulos infringit
fuâ frigiditate, vaforum fpermaticorum conftridione. Et nonnullos Lufitanos novi qui
hujus efb ftenl es im poten tes effedi funt.

Dosis communis apud iftos eft à viginti ad quinquaginta hordei grana, Novi tamen
quendam Corafonem nationeà Secretis Nizamoxa,qui fingulis diebus tres laminas Opii
ederet,quarpenderent decem drachmas & amplius:& licet ftuprdus&dormitabundus
femper videretur,aptiffime tanien & dodè de omnibus difputabat: tantum poteftcon-
fiietudo.

Âsafm.
oßm.

ofîi vârk
genera.
Meçeri.
Opmm The-
baicHm,

Opium Thy-
meUâ »9»
adulierari.

Caxctix pu-
grande papa-
ver.

O pu WrffBIM
ujus iitAfia
S\' Afiica,

Opium tiene-
rem nonfii-
m»lat. ,

iaïo^ejy^.

* Auâsr hàhet Cdtiada: eH aafem apud lußtanos peiuli gem comméhs qukqüé é MstHU UHcîd). thm vtr^
Scxtmum Apud Vetms viginti uncias yif/i, aceti & aqm cenmuijfe iavemamm, Canada Sextaries btnos fermé vertii
quod n»n IMerem aptius vuabulum.

^ Bcllanm lib. 111. Cap. xv. Ohfervaùomm (qm nuper Latinos fecimm) aüÜor eH, Opium abundantipmè cogi
ex Papavere Candida ma Paphlagonia, Cappadoàa, é Cilicia, apadqueTurcts & Petfas fummo eß in ujtt: non f

Di XIM V S in Laferpitio Afàni odoratam non eiîe Ëenjliinuhi, tametfi nonnulîi
do£ti viri in ea fuerint fentcntia. Nunc illud reftat, ut noftram fèntentiam firmis
argumentis comprobemus.

Neminem Benjui unquam in conditïienta recepiffe certum efl : Afie Verô foetida:
rrequens eft ufus in condiendis cibis apud Indos, ut antè diximus: ex qUopatet Benjui
Afam elfe non poife.

Maxima pars Lafèris ex India ulträ Gangelti (incolx Gangä vocantj advehitut,
■Benjui verô quod in Indiam adfertur,quodqueamygdaloïdes vocant, nafcitur in Samatra
& Siàn, (non in Armenia aUt Syria Africäve,aut Gyrene) ej usque maxima pars Hue conve-
nitur; deinde in Arabiam, Perfiam, & Afiam minorem defertur, atque etiam (ut ex viro-
rum fide dignorum relatuintellexi;inPala:ftinam,Syriam, Armeniam & Afrieam. An-
mnio Mufx Exâm.fimpl. impofuerunt igitur ii Lufitani, qui incolas, apud quos nafcatur
üei^ui, veritate coados, id gummi etiamnum Laferpitium vocare fignificârunt: quando-
quidem ab indigenis appellatur.

_ AnRuellii autem lib. de natur. ftirp. iii. cap.Lii.objediortem, quem capite de Lafete^
imperatoriam Lafer Gallicum atque officinarumBenjuinum efie, contendere fcripfimus;
lie refpondeo.

C V M is inter reliquas Imperatotix facUltates hanc illi tribuat ut libidines extinguat ;
itiLafere verôdixeriraus Indos eo utiadveneremexeitandamjmperatoria Laferis gemis
efle non poteft.

^^corum quempiam, neque quemquam Arabum hoc defcribere memini. Nam quod
"ftvenrois Collig.cap. yé. dicit, Belenizan, aut Belenzan, five Petrozan exficcantem &
excalfacienterti in fecundo excefîu habere facultaterri,ftomachum humidum &langue-
fcentem exficcare, roborare, oris odorem commendare, partes corporis confirmare,
venerem excitare ; ex ejus adeô fuccinda & brevi hiftoria, perfuadere mihi non poffum
efle Benjui quod defcribit : qUod fi quis contra fentiat, per me licet.

Veteribvs etiam ludasis ignotum fuiffe ex eo coniicere licet, quôd neque David,
neque Solonion ejus meminerunt, tametfi odores fuffimenta fummopere commen-
darint.

F I E I autem poteff ut Rueflius (in eo quod Benjui Beri-tudscum vocat) lapfus fuerit
nominum affinitate, debueritque potifis nuncupate Benjaoy, id eft, filium de laoa, ubi
plurimum nafcitur.

ScR i bit Mediolanenfisquidani nafci Benjui in nionteParopaniffo, & prastet Macd-
Qones quofdam,qui in monte Caucafó odoratiflimum, noftroque multo prxflantius fe vi-

G o verô neque huic Mediolanenfi,rieque illis Macedonibusf3cilècrecii(!crim,qüart-
öoquidem videre licet hue conimeanfes tot Thraces (quos illi Rumes vocant) & tot Tur-
cos, qui Benjui mercium gratia hinc tranfvehunt: quos,fi apud eos Benjui nafceretur,aliäs
potms merces quasmajoris effent emolumenti & quxftus i tranfportaturos credibile eft.
fieri autem poteft,ut illi Macedones Styracem pro Benjui intellexerint: fed tamen nullibi
Styracem nafci fcimus prasterquam in Ethiopia, ubi etiam Myrrha reperitur.

D e Ludovico Romano à Lufitanis qUibufHam audivi,quibuS hîc in India Cognitus foitj
nunquameum prasteriiffeCalecut neque Cochim : necdumi enim eo tempore ea maria
navigabamusqud: nunc nobis aperta funt. Ego fane hunc Ludovicum olim veraeem effe
credidi; fed ledis ejus Commentariis, multa eum pro arbitrio finxiffe deprehendi. Exem-
pli gratia, ubi agit de Ormuz, lib.3. cap. z- infulaim aut urbem effe potentifTimatfi refert, ifî
qua fint aquxfuaviffimasjciim tamen nullam iftîc aquam prxter fälfam invcnia^, omni\'s-
«Jueannona & aqua aliunde eô convehatur, nee ifta quidem admodum bona. \' Deinde"

imuinuin Iü

cond\'mentA
non recipiiHT.
Benjui HoHeß
Ufer.
Lajér unde,
Gan^afln.

Anirnït Mnfd
Ujljus,

RbéIî« Itffm,

BcsJkI viti-
ribus ignoittitii

Be»)«; ludiU
vetéribus

lieque aquam j neqüe ligna in Malaca in veniri fcribic, lib. cap.i 7. cum tamen iftic fit &
aquifc pötabiiis^ ejufcjuè fiiavis, GOpia,& egrcgia lignorum materia. Ex quibus vid^^re licet,
non mukum fidei tnbuendum eije hujus Audoris fcriptis de rebus Indicis.

\'P ü-R R O ßenjuiplura fiintgenera. Id autem maximè à Mercatoribus expetitur, quod
Amygdaloides vocant, qnodque ungues feu maculascandidasadmixtashabet amygda-
larum inftar: quoènimplunbus hujul\'modi maculis abundat, tanto prxftantius habetur.

M A X 1 M E id provenir in Sian& ejuscontermina Martaban. \'Ejus meminüle puto
Antonium Mufam,idquepermixtaejusradicum rcobeadferriafTcrererfed falsô.quando-
quidem unumidemqueeftgummi, aliud videlicet craftiori confiftentiâ , ahud liquidiori,
& aliud non pienè dura-qua dcuide à Sole exufta magis alber. Id Benjui fic exficcatum
nonnumquam in Faiinam refolvitur, quam Mufa radicum fcobem efte putavit,

A L î v D genus nigrius invenitur in laoa Samatra, quod vilioris eft pretii. Eft & ge-
nus nigrum inSamarraè novellis arboribus profluens, ab odore grato Benjui de Boninas
vocatum: id fiiperiori decuplo carius eft. Illius fragraentum fuperiorib\'js dicbus mihi do-
no miftiim cft/uaviftimi odoris, quod manibusconfricatum, eas mira odoris fragrantia
commendabat.

Ego fapius exiftimavi illud Benjui de Boninas nihil aliud efte quam Benjui cum Sty-
race liquida, quam Sinenfes Rofvmalha vocant, permixtum, quoniam ejus odor aliquan-
tum ad Benjui de Boninas accederet : eamque ob caufam aliquando periculum faccre vo-
lui, mixtoBenjui cum Styrace liquida. Sed licet Benjui fic permixtum vulgariodoratius
eftet, odoris tamen fragrantia fcfiiavirate à Benjui de Boninas fuperabaîur.

Cetervm Benjui è novelii\'^ plantis proflucns Amygdaloide odoratius effe, caulâm
effe puro, quod gummi multum nativa fua fragrantia vetuftate amitrar, ut ferè reliqua
hujufmodi. Sed quia candidum elegantius eft, nigrum verô & novellum odoratius,
utrumque permifcere folent, ut odoris fragrantia etiam elegantiam concilient. .

B £ N I v 1 genera vocanmr à Sinenfibus Cominbrm, ab Arabibus Louânjaey, quafi dicas
Thus de laoa, quôd hac regio primùm Arabibus innotuerit; ArabesenimThus Z-^j^rf^di-
cunt, Guzarate & Decanincola,^^??!?.

Est autem Benjuiferaaibor pr(.x:era,vafta, pulchra, umbram latè diffundens, ob ra-
morum frecucntiam, quospulcherrimO ordinedigeftos& in altum fublatoshabet. Cau-
dice eft crafto, materie pradura & firjna. E)us,foha muiora funt aliquantum Citri five Li«
n^.onera foliis,non tamen adeô virentia.fed piarteaverfa cahdicantia:qua Verô in ipfis ma-
joribus ramis enafcmitur, ad Salicis folia magis accedere vtdentur-, latiora tamen funt,fed
minus longa Fa tum aceto condita , tum ramis adhuc inharentia nadus fum. Nafcitur
interdum in filvis Malaca, loco humidiore.

Vvlnerantvr arbores, ut Gummi ( quod eft Benjui) majori quantitate eftîuat,\'
Novella, ut dixi, arbores Benjui de Boninas emittunt (quod eft ex provincia Bayrós)pra-
ftantius co quod in Sian nafcitur, licet id reliquis aliis gencnbus praferaryr.

Hccc omnia non fine rei nummaria difpendio didici : fiquidcm perbellè fatisfadum eft:
ei qui mihi & folia ramos hujus arboris attuHt, ut aquum erat. Nam prater fum m am
qua his adeundis eft filvis dilficultatem maximum fubcundum cft periculum, ub Tigri-
dum (quasilli Reimonevvocant) in lis filvisfreqüentiam.

S \\ quid verôeis qua nunc difceptavi mehus intellexero, palinodiamnonmodôinhis,
fed Sc aliis omnibus canerenon pudebit.

* CieätbUe eH noïîra IniicMüßan ab aliquo impofitum fuiffe, qui lüdovico Romano parum aqutts erat,autfiml
aliud hahuijfe exemplar, quam eaqua Ludov\'ui Rom am nomine circum fer um ur. Namlib i ii.cap, 11. de Orma^
agens, poru fuaviura, annonxquc mira caritas; invchuntur fctè otnnia: quemadmodum &

noïler autlor hoc loco afferit. Et lib. vi. Cap. xvu. de Malaca agem: Mittit tamen rritkuro,carnes, perpaucaque
ligna, nufquam veto aqua meminit. Et fane Ludovicum Romanum, cum aliquot aliii, obegregiè navatam operaiß
Equitem faâumÀ Dn. Francifcode Almeida primo ludm Prorege, pr^fligatU adPanétnem Mamitanii^ & eorum na-
vibusmendiocorruptii, annoreparatafdutishumana m. d, vn.nçnmodo ipfemet teïiaturlib.fuarum Navij^atie^
mm VI. cap. five ultimo: fed etiam Fernandus Lope:(^de Ca^îagneda India Orientalis Hiü.lib. n.f^^.LXVr.
Quem proftâo honorem non effet adeptm, nift Principi probe fuiffent cegnita. hominis fides & alia virtutes.

Roc Benjui amygdalmum Amatus Lufttanui enarrationjeji.cap.demftrha,praHamißimum Myrrbagenta efß
cenfet, quant Diofcorides à loco nat alt Troglodjticam (ognominat.

fïMjBi

^d/iloïdis.

2:inßi täpßu.

dptm Retins.
hen\']Hi dt

Uitiim.

St^UX li^tti-
dl.

Ro^mAlhA.

Bfnjsitfs BO\'
ftinas cHm
tiovello p«r-
mißeiitr.
Cominham.
LoH/iniasy.

Vda.

BeH]mfer/t
«rbor.

Be«)«! pU\'

ßMtif

Tigris/
Rtimo^ss,

\'Sunt îSaprovmcftefuprà Ugnum Ualau adflumiptm AvéiéMmni^ Octanum ln(kuminfiuxum,fu^a
GAngetkumfmum. /

Thus in IsdiÄ
non m/eitnr.

LouaH.

fsmac.
Rondtr.

Conder.

Thas montd\'
num.

Thm in pUn\'i-
tie naiMMi

TfcBs mfm-
lum.
Melaio.
ThumviliM.

Thus non
dnltcratHr.

Thum nßiSi

Thnrkfan-

tdi

v m Vetercs duo Thuris efTe genera tradantjaîterum Arabicunijalteriirn Ïndicüüü;
de eo nobis differendum exiftimavii

Per univerfam Indiam Thus non nafci certilfmium eft: ciim quicquid Thuris
Hic cofumitur hinc in Lufitaniam evehiturjCx Arabia defcratur. Non poiîum ergo non
mirari aquo Diofcorideshb.i. cap.70. (quem tamen & Avicenna Hb.i 1. cap.51 y. icc utus
eft) Thus in India nafci acceperit. 0e Arabibus miniîs mirum,qui nigricantem colorem^
quoThuslndicum pracditumefTe vult Diofcorides, Indum plerumque vocent,ut ex My-
robalano nigro quem Indum appellant, patet.

Cëtervm Thus Arabibus, apud quos folum provcnit, if»4«vocaiur, nomine ex
Grscodedudo: Avicenns lib.ii.câp.5-i5.Ci?ffi^^r,ideft Reiîna {çmac enii:ii illis eft gum-
illi, veluti\'f^iw^t/^r^^/\',id eft,gummi Arabicum) Serapioni lib. fimpl. cap. 178 RondercoiX^
rupto vocabulo. Nam multos Arabes conveni, fed omnes Thus a quoquam eo nomine
appellari neganc, paucos vero quofdam Cendtr vocare, & plerofque omnes Lotmn. Idem
a quibufdam Lufitanis, qui in Arabia diu vixerunt, inteliexi. Addcbant& illiarburem
•qua: Thus produeit, ab incolis Loum etiam appellari, ejusque duplex effe genus : alteram
inontanam , alteram in planis nafcentem. Montana arbor montibus confragofis pro-
venir, optimumque & laudatifftmum Thus profert. In planis vero nafcens Thus profert
îiigrum,improbum,quo cum aliarum arborum refinis permixto naves picant & obiinunc,
uti nos pice folemus. Es arbores illius Provincis Regi cedunt;ncc cuiquam Thus colligere
Jieitum eft, nifi Regis permiftii. Confluere eo Negotiatores ex Adem, Xaël, & aliis Ara-
t)islocis,& cum RegedeThurisquantitate quam aveâurifint, S^depretioconvenirefo-
^^^^j^odolaudatum fît legitimum,quod nos mafculum vocamus,ipfi Melm appellant,
Lavdatissimi, hue etiam delati, vile eft pretium : centens enim librs duobus
dumtaxat Lufitanicisaureis emuntur. Improbum interdum cum optimo mifcetur, cui
5j^nnunquam corticum fragmenta inhsrentjatque hue defertur; fed vilifTimi eft pretii.
Thus ergo nullam aliam adulterationem novit. Nam quis, qusfo, id adulterate vellet,
tamvihematur.

^ vltvs eftThuris ufus apud Indieos medicos in unguentis & fuffimentis. Non-
JJJ^nquam corpus affumitur ad varios capitis alfedus &aiviprofiuvia. Sed maxima
■Ihuris pars hinc in Sinarum regionem exportatur (quoniam iftic plurimum eo utuntur)
in regiones Malacsvicinas.

Po RRoThurisarborhumiliseft,&foliahabetLentifcofîmiîiâ,peculiarisqûeeft Ara-
bis. Scribunt tam-cn Hifpani in novo orbe etiam Thus invenirijfed penes eos fit fideSjCgo

LVRiMA âdteur etiam ex Arabia ad nos Myrrha, quas ïndis Mrfdicitur : ttini %vrk
etiam ex regione Abexim,qusiEthiopiaeft. Qualis veró fit arbor qus eam pro-
fert,aut qua ratione refina eliciatut j numquam fcire potui. Illud dutntaxat adii-
ciam, quod à quodam Mercatore, qui in Melinde & Mofàmbiqiie negotiabatur ,tum à
quodam facrifico ^thiopiïÉ , Epifcopoque Armenio intellexi : videlicet genUs effe quod-
dam hominum montanum & filveftrè (quos Bodoins vocant, linguaque pura Arabica^ bäi.
qus non nihil ad Chaîdaicam aut Syriacam antiquam accédât, uti perhibent) quod Myr-
rham in Brava & Magadaxo terreftri itinere adfert, è Chaldsâ regione fie illis vocatâ fe
adferreafferit.

* veterum optniones de tbate & Myrrha nejfe veïeti confulat theophrailum îih. 1 x.ajf.iV. de E\'iïioriaplan-
tarum, & Plinii nstmalem hïüor\'tam lib.^u. eap. xiv. & xv. Tum légat qttäs aliquando cmmmtm (ufnm ifi
P\'fdice addita ad Cemmentarios doäißimi Dedoné de HilîorU Stirpmm, quos tum temporis ÇaUtces fadeHrnnse
"^»nmloErabanimfermme^

Qv a M ofïîcinx Laccam, eam Arabes, Perfe, & Turci Loc Smutrt, quafi dicas Lâé-
cam è Samatra, nuncupant : non quôd Samatra fit Provincia; Pcgu, ubi plurima
■Lacca nafcitur, finitima, fed quôd Arabes, alii jam mcmorati in Samatra gigni
putarent. Idem nomen etiam invaluit apud Provinciarum Baîaguate, Bengala, & Kîa-
lavar incolas, quoniam à Mauritanis fic edodi fuerunt. Legidmum tamen earum Pro-
vinciarum nomen efl: Z^r ; in Pegu verô & Martaban,ubi prxfiantifiimacftTV^C; atque.
iftucè lamay adferri tradunt. Non vocaturzui ancufd, ut Pandcdarius cap. 13. corru-
pto nomine appellavit: neque ut apud Serapionem lib. fimpl. cap. iSi. corrupte
legitur.

Cetervm cfim ab ipfis incolis, apud quos plurima nafcitur,7\'w vocetur, mirabitur
aliquis,cur nomen Loc aut Luc invenerit. Sed hanc fuifie caufam coniicio: quôd hoc
medicamentum in Loc five meilis crafiîtiem difiolveretur ciîm ad inficiendum , tum ut
ejus effet ufus in medicina* Prxftaret tamen fèmper nativum provinciarum, in quibus
medicamenta nafcuntur, nomen fèrvare,quôd hxc immutatio multoruni errorum occa-
fionem prxbere foleat.

P o r r o Pegu & Martaban incolx eam Samatram exportabant, & inde Piper in fùarn
regfonem revehebant.

Qv id n am effet Lacca, quomodo pararetur , ubinam gigneretur,diudubitävi.
Nam adfivmabantnonnulli in Pegu fiumsna exundare atque alveum fuum fuperare fble-
rej aqua deinde defluente, in lutum quod remaneret bacillos ab incolis iniici, in quibus
prxgrandes forraicxnafcerentur,&: ex quidem alatx,qux multam Laccam accumula-
rent. Percontanti autem an eorum qux narraffent oculati effent teftes, tantum fibi fuiffe
otii negabant, ut hxc adeô diligenter animadverterent, fed famam vulgarem eam effe.
Conveni tandem virumappriraèhoneflum&: curiofum diligenrenique^, qui ifîîc fuerat.
Dixit is vaflam arborem illîc inveniri,foliis quodammodo Pruni, in cu)us furculis & mi-
nutioribus ramis magnx formicx, in terrx vifcenbus aHifque locis enatx, hanc Laccanî
élaborent (ut apes mei conficiunt) materiam ex ipfa arbore exfiigcntes. Hos deinde ra-
mulos, ab arbore revelh atque in umbra ficcari, donec iis excidentibus Lacca ipfa veluti in
tubulos concreta maneat : interdum tamen ligni fragmenta inhxrere. Meliorem tamen
cenferi, qux fincera fit, ligniquefragmentorumexpers ream verô cui inhxreant fragmen-
ta, deteriorem. Inveniri etiamvaldèimpuram, quam poftea colliquarent &;in pollinem
reducereht j viliorcm tamen cenferi, quoniam multam terrain admixtam haberet. De-
inde negotium dedi quibufdam qui Pegu profeduri erant, ut an ita fe res haberet, diligen-
ter perquirerent ; & illi fànè fermonem ejus confirmârunt. Idem poftea verum effe didici
in Baîaguate profedus, ubi nonnulla nafcitur, & refervatur, quam deiride in proximos
portus exportent. Hucitemmihiallatuseft ramulus ab arbore Berifera (cujus in fècun-
do Libro mentionem facicmus) revulfus, cui multa inhxrcbat Lacca. Sed quoniam exi-
guaadmodum quantitate provenir, adverfantc cxlitemperie, negligitur. Multi tamen
le vidiffe in iis arboribus affirmârunt. Formicas autem hanc Laccam elaborate inde ma-
nifeftum eft, quôd plerumque alx formicarum Laccx pcrmiftx confpiciuntur.

pr^ mans a autem hxc Lacca,\'pulcherrimo rubro colore inficit(qux eft deligendi
ratio) & ex ea bacilli illi, quibus in obfignandis epiftolis utirour,conficiuntur, admixtis
iis coloribus quos maximè expetimus. lifdem etiam fabri lignarii &; qui torno jacula
aliamque materiam élaborant, colorem inducunt, ipfis, in tornando, opcri admotis. Hac
verô Laccaimplent etiam cum Aurifabri,tum Argentifabri vafa majora aurea &: argentea.

Non eft autem ea arbor in quaLaccaelaboratur, Myrto fimilis aut facie aut magni-
tudine, ut aliqui volunt; fed interdum in nucis juglandis magnitudinem excrefcit, inter-
dum minor eft.

A v i c e n n a lib. ïï.cap» 424. Paulum fecutus, Laccam, quam ipfe jd^c vocat, Myrrhx
perfimilem facit, atque odoratam effe fcribit, debereque cum deledu fumi ; eosque repre-
hendit qui illam Carabe fimilem faciunt : nonnullas tamen facultates Carabe fimiles ha-
bere. Exiftimo autem Avicennam Laccam nonnoviffe: nam nequc Myrrhx fimilis eft,
■ quoniam hxc in extimis ramis elaboraturj Myrrha verô ex ipfo arboris trunco extillat:
neque item odorata, veluti Myrrha,eft, tsmetfi Avicennaibiflem odoratam efle conten«
dat. Q^od Bellunenfis Luc verterit, fieri poteft, eum ira jn vete\'ri exemplari inveniffe.

Attâmen nunc omnibus h-abibus Loc-fumuîn à\\c\\im. tmt fimlîitei\\ qüod fimuesilli t^i/^râli
cumC-i^abefacilitates tribuat. Carabe enim glutinatoria adftridionisparticeps.

coridiselfeexirtimârit, ciirn tamen plane diverfura fit à Lacca,quas minime, ut diximus, CAncamnm,
odorata eft: Gancamunl verô ad fuffimenta ufurpatur,quod grati odotiseft indicium, Prx-
terea ejus error ex eo manifeftuseft, quôd duo diverfa capita defcripferit, in altero ibidem
Cancami defcriptione enarrans,in altero de Chekhem agens^ quafi diverfa eflent ftmplicia. chcuhem,

Se r a p 1 o hb. fimpl.cap. i8i. de fcntentia Diofc. Aathabanc, (quem nonnulli
Paulum putant) gummi efle ait arborisin Arabia nafcentis, Myrrham quadam ten us refe-
rens. Deinde ex lèntentia Rbafis, in ramos Sorbi,quam ipfc Guberam vocat, è cxlo de- Gutew.
labi dicit. Poftremô, Lacca, inqùit Ifaac, res quxdam eft rubea, qüx tenüibus lignorunl
furculis inhxrer. Coquitur hxc,& cx ea p.anni rubeo colore inficiuntur, quam infeäuranl
Cbermesappellant. Ceterüm Lacca ex Armenia defertur. Hxc funt :^erapionis verba.

S e D, quod pace tantiviridid^um volo, Serapioni ignota fuit Lacca, quoniam Diolco^ i^ff«^^^^^^^^
ridisCancamum effcputavit. Laccam tamen à Cancamo diverfam effe )am diximus,nul-^^J

L A c c A M autem in Arabia non nafci palam eft, quoniam in Arabiam ex Indi,1 depot-
tatur.: Similiter ncc in Sorbi ramos delabi, nequé etiam Mefpili, ut nonnulli perperam
verterunt,cum nullx fint per univerfam Indiam Sorbi aut Mefpili. Sed nec in Armenia
nafcitur. nec etiam eft Chermes Arabum, cum id nihil aliud fit quàm Coccum inkâo-
rium Grxcorum.

Qj:antvm verô hallucinentur Monachi qui in Mefuen feripferunt,dift.i. cap.48-
Sanguinem Draconis vulgô vocatum Cancami loco fubftituentes, dodiflimè Matthiolus
multis argumentis oftendit fuis in Diofc. commentariis lib.i.cap.X).

Eorvm item opinio, qm Diofcoridis Cancamum Benjui efte volunt, magis erroneâ Ben]mmnM
eft,quàmutrefenidebeat:fiquidem non nafcitur in Arabia, uti de eo commentantes

V e r v m, fi mihi dicere licet quod fentio, in ea fum opinione, ut nos Iegitimo Canca-
mo minime carere putem, &:Laccam etiam legitimam nos habere, quam ex Indiaomnes
Mauritani petunt,eaque etiam in fuis compofitionibus utuntur, veluti in Dialacca, quani m^Ucca,

fiifHmentaidoneum,quodin Lufitaniam exiÉihiopiaAjabixfînitimaadvehitur. Siquis\'î

verô aliud proférât quod Cancami defcriptioni magis con vemat,fententiam mutare para-
tus fum.

Hallvcinantvr verô qui Anime in Brefiliana regione inveniri contendunt. Si
genus illud picis five Bituminis Refinx\'vein Sirvam^ut aiunt, nori procul à Moluccis re-
pertum, Anime eflè credunt. Nam ejus picis multa copia hue ex Samatra ahisque regio-
nibus advehitut; qua picandis navibus utuntur. Sed nec odore prxditum eft Cancamo fi-
mili, & dumtaxat refînam aut quodvis vulgare gummi olet.

* Etiamnum ta Lacca
qua ad nos adfehitar, circa
ramules tUborata eH ; &
quattîYù pndura & exfuc-*
^\'*ypr<tmnfatamen ^uttttii
^ffitit fanguineum-, quod pro-
^^ta(uentndicium:im^alit-
ias & vervecinas peües, illÀ
(onmâyé\' urinâ veteri »4-
ceratâ, rubro colore ex alte-
ra parte inßci quidam volut.
Itaque verifimile eH, iUtm
adhuc recentem eai omnes
notât obtinere quoi noüer
^uäor Laccs tribuit >

^mddm lüßtanorum nayigatimbm inEaropamallafm^ mustria inveniumär genera. Jrmum fulveß^^^^^^

ftüucidttmeB,phnéque mUlm tÛHifuàiiium crà^^ Amatm hscgenm Çancamuni efe^ à Bnfotâ CÂ0

«doBuSiïo\'Coim diótacomèndit* Àlterumgenm mgric4t,& ferèfimiU eH imrinoglutiniyfive ilîtrefwa quam ùfumd
Colçphoniam vocant. Id Amatm Ujrrham aminneam Dtofcof. effévult. Tertium genus pallidum eH & refinut^ttm
retQiridmque. Omnia vero iucundum in fuffumigiis Jptrant odsrem, idemque vfdeniur tensperamtmum forttta, Po-\'
ßtriora tamen duo deguHatai magis ficcare ^ amarefcere deprehendumur.

De Animé (quodnefcio cur Aniimum vocet}in hanc fententiam Amatus Enarrat. 23. cap. de Cancmo tß tgnuf
Caneamamgummi quoddam, qaodexÇuinea, Afiicâve & infulis ïûiànufniacentibm Lufiiam nsüri adkrum atau
tnüm appellantes. Deadit enim gummi hoc, m teïîamnr illi, ex proceris aîboïibm,fotta Mjrit bdeniibm, quod album
reperitur, & aliud fubnigrum Myrrha quodammodo perfmile,odoratum,quod Dtofcotidts tUu äe caufis tamquam wi\'
probum commémorât, & Mineam, (Diorc. habet Aminneam, Galenus tamen Min^x merauut) à terra unde
pracipue mfcuur eam appellat,quam quam Serapio Amineam nominef.Vnde Lu[itanin9ïhi^ceii^uptadiéhone,pro Mi-
nia vel Aminea Aniimum vocent^ & eomulieres maxime pro (ufunngiis, & medui contra dolores à frtgiduate ort os
pracipue utuntur. Ham verlaffertimemprinih adüruxit Brifetm Gdllus, vir magna erudittone pr^^duM, qui eùm
apudLußtanosageret, ut inde ad Indos, cupidus cegnofcendi rerum novarum, navigaret, gummt hoe Pidit,qued Can-
camum effe dixit.^ Froinde chm Cancamo opus fuerit, lufttamrum Ammo deinceps utmur.

Item Enarratione 7 î. cap. de Myrrha: Myrrha verh minea vel aminea diäa, hodie queque in Lufitania é" uni-
\' ver fa Biffiania pamis mutatis Uteris habetur, ut cap.de Cancamo dtximm, gummi fcUicet ahnmum appeSmses, cuius
duo genera habentur^ album & nigrum. ïiam album Cancamum ejfe ex Bnfoto didümm : nigïum veü minea, h&Q
. Dtgfioridts MprhaeU,quAexprocerisarhoribusdecidit,nuU9CogentearttficeiautvulHereinarberefaä$. Hac tufua- ■
nus. Vethmnondefuntetiamqui Animelegitimum BdeÜmmepputentyobmuUas quas habet notas eum ÊdeM hi-
ftoria communes» quant4puàDiofc9r, lib. i, cap. 651. & Hin. lé. 11. cap. atque alios videre licet-, quh Uäorem
remutö,

Cetervm cum hanc Aromatum hiBorîam in epîtomen comrahehami dono accipiebat à Ucoho Antonio Cortu->
fg, VatrictoPatavino,clarißimus vir Rembertus Dodenaus,medicus Mechlmienfis (qui aliquot poH annos Gaß. Ma\'
ximiliani 11 &Rudolphi 11. Medicus fuit) exoticos nonnullos fiuâius,inter qaosnucem Faufel duorum gencrum,Sy-
tomoii & Bdellti exiüimati fi-uâum, & FagaramSerapionu-^ quos mihi pro noHra amicitia liber aliter cemmunicabAt.
Hanc itaque occaftonem naÙm exhibendi firuäus pro Bdellte mißt iconem, nolui committere quin eam hoc loco adiice-
rem cum brevi quadam defcriptione. Cuius fane, Fagara\'que, de qua poHea, & Sjcmeri Cognitionen» Cortufo acce-
f tarn fere.

Est vero fiuätis ille à Cortufo pro Bdeüia mifftu iuglandis nucis magnitudine, aut etiam ampller ; trtangu-
Imfereforma^ oblengiore tamen, & adficum quodammdo accedente, edoratus,colore fubcineres^durtfimio ptitamineg
quodpragnans effe & nucleum continere videtur.

. Bd ELLii hiBoriaapud Avicennam cap. i if. valde mutila & confufaeH. Diofcotides alnque Gr aci gummi
BdeBii dumtaxat meminerunt. Plinius tamen lib. 11. cap.^. arbor it etiam Bdelltt meminit tn hunc modum : Vicina «3
SaSr^ana, in qua Bdellium Momieatißimum^ Arbor nigra elî »magnitudine Olea, folio rebcris ,fiuéfu caprtfici aa^
iuraque.

S E R A p 1 o NI s defcriptmmpüdeni omntd. Si quis tamen earn cupiti aut ipfum Serapionem confulat, aut
MatthiolicommentarttS\' •

Non défunti qutfruäum hune^ quem Bdeüït nomine à Cortufo Miffum exhibui, magis referendum cenfe<^t aA
C«f»,cuim TheopbraBusfubfinemfecundtcap. Hb.quarti, Plin.Ub. xiii.cap.ix. meminerunt.

o N aubium eft fluin mukunî Arabibus debeamuâ quibufdam in medicamentis\'
etenim aliquando eorum meminerunt, quaveteribus Graeisneglca3,auti2nota

.„. . ^»ere. C^odfimterdumplenam defcriptionemnon reliquerun£,idaccidit3Quia

illisharegiODesignotafuerunt. Nam &ego, qui multo jam teinpore inbac regione ha-
bitavi,fummâ fium difficultate veram & genuinam Aromatum riotuiam confèquîpoftlim:

partim quia noflri Lufitani, tametfi magnam partem orbis navigant, folùm folliciti fiint
quas n^crces quibus ex regionibus majori cum quceftu fint eveäuri, quasve inveäuri ; uc
vcrôfciantqusinfingulisquasadeunt regionibus, quaque forma arbores nafcantur,&
num ftuclifera: fint nec ne, pofsmtne cum noftratium quibufdam comparari, minime cu-
riofi: tum etiam quod propter ingravefcentem a!tatem fingulas regiones mihi adire non li-
cet, nec etiam fi velim,concedatur ab harum Provinciarum Prsfedis & Gubernatoribus,
qui meâ, propter fenedutem & rerum experientiam, uti malunt, quàm aliorum Medico-
rumoperâ; tametfi eruditi viri non defint. Qua!mobrem culpandusnon fum, fi interdum
nonnulla cum dubitatione profero.

Cetervm utad infiitutum revertamur, Ca fur 6c Cafur omnibus Arabibus dicitur, cdpci-^c^i/Mf,
quoniam apud cos lictera2/&/\'magnam inter fe habent afiinitatem. Quod fià quibuf-
dam alia induntur illi nomina, aut exemplarium dcpravatorum vitio id accidit, aut ipfos
aqdoresdeceptos eife credendum efi:.

Est veró Caphura nobile medicamentum (cujus nec Galenus,nec quifquam veterum
Grscorum meminit, prster Aetium erecentioribus,tametfi Serapionisvulgataexempla-
lia, Diofcoridis auäoritatem citent, falsó tamen) duorum generum, Caphura videlicetde
Burneo, &:qusex Sinaadvehitur. Caphura de Burneo nunquam ufque ad noftras regio- caphttu duo
nes penetravit;faltem cum ifticefiem,viderenoncontigit:necid mirum, quandoquidem
hujuslibra tantiemitur, quanti centens librx ejus qus ex Sina adfertur, qus fecundum
genus eft, eaque in Europam defertur,in panes orbieulares coada,quinque digitorum dia- \'

E A Caphura de Burneo qus magnitudine cft Milii, aut paulo major, maxima ex parte capimu de
vilior eft. Conftituunt enim Gentiles, Baneanes, ôc Arabes qui earn cmunt, illius genera
quatuor. Namque dividunt in caput, in peäus, in crura, & in pedes. Ejus qusex capite
eft Ubra,pardansoâ:ogintasftimatur: (eftverô Pardan" monets aures apud hidosgcnu£
quod conficitdecem regales Caftellanos) qus ex pedore, aureis viginti : qusex cruribus
duodecim: qus ex pedibus quatuor, aut ad fummum quinque. Nonnulli magis curiofi
quatuor inftrumentacuprea fumuntinsqualibusforaminibus pertufa(qualia qui uniones
ve.ndunt habere (blent) per qus Caphuramtranfmittunt. Eaqus per inftrunientum ma-
jufcula foramina cöntinens tranfmifla eft, certum habet pretium ; qus per inftrumentum
mediocre, ahudj qus per inftrumentum minoribus foraminibus pertufum tranfmifta cft,
aliud etiam peculiare pretium. In ea verô difcernenda adeô funt experti Baneanes ifti, ut B^neatinm
^aphuram Caphurspermixtam dextrèdiftinguerenorint,pretiumquejuftuKi imponerc; »«Mn-j,
nec facile inveniatur qui eos fallere poflit.

M VLTA nafcitur hsc Caphura in Burneo, Bairros, Samatra,& Pacen. Nomina au- caphnnhi\'
tem locorum in quibus Serapio ÔC Avicenna nafci tradunt\', magna ex parte funt corrupta. i^""\'*\'
Nam quam Serapio lib. fimpl cap. -544. de Panfor vocat, eft de Pacen in Samatra infula:
Quam Avicenna hb. i. cap. 150 Alçuz appellat\', de Sonda efle poteft, qus infula eft
Malacs vicina: Quam verô Serapio ex regione Galea advehi tradit, corruptum eft voca-
bulum ,debebatque è Malacca dicere, quandoquidem in Bairros loco Malacs vicino
nafcitur.

Est autem Caphura gummi, (non medulla aut cor, ut Avicennaloco fuprà citato, 8c
alii quidam putârunt) quod inmeditulhum ligni cadens, deinde extrahitur, aut per rimas
exudat. Id vidi in menfa ex Caphursarboreconftruda apud Pharmacopolam quendam-,
deinde in ligno quodam femoris craifitudine donato Gubernatori Domino loanni de
Craftojdenique in tabella palmum lata apud quendam Mercatorem. Non tamen nega-
verim, quin interdum in arboris concavum décidât. Principio verô exudat admodum
Candida fine ullis rubentibus aut nigricantibus maculis: organis autem non clicitur, vel uti
quidam Icripferuntjneque ad candorem conciliandum decoquitur,ut falsó Avicenns lib.
ï I. cap. 150. Serapioni lib.fimpl cap.3 44. perfuafum eft.

Pro certo mihi relatum eft,folerequemlibet prodire huiuscolligendsgratiajqua ubi caphtiu toL
cucurbitam impleveritjfiquis vahdior hunc cum cucurbita viderit, ilico eum impunè I\'l^ndi ram,
pofle occidere &cucurbitam auferre, fortunâ nimirum id illis (ut aiunt) eiargiente.

Q^vE ex Burneo adfertur, plerumque admifta habet minutiflima lapidum fragmen- cupimr* sé-
ta aut gummi quoddam, Cbamderros illis vocatum, Succino crudo perfimile ; aut ligni cu- \'tlifrinm.
jufdam fcobem. Sed facile maleficium deprehenditur. Nullam prster hanc adulterandi „jj^^lf\'^\'^\'\'^
rationem novi. Nam fi interdum rubentibus aut nigricantibus maculis coniperfa videtur-^
id ex fordidarum ôc impurarum manuum contreäatione, autex madore contrahi affir-
mant. Sed facile à Baneanibus id vitium emendatur : Siquidem in panno lineo colliga-
tam, in calidam aquam clàra demittunt, addito fapone ôc Limonum fucco, deinde probe ^

clot«n in umbra ficcantj fie multo candidior rcdditur, pondère non multùm imminuto»
Id ab amico quodam Baneane fieri vidi, qui hoc arcanum mihi credidit. • ,

U t rI v s QV e generis meminifie videtur Serapio, loco fiiprà citato ; fed obfcurè ad-
modum, cum aitma)orem quantitatem elfe de Hariz, minorem tamen efie quàm qux à
Sim adfertur. Quod fie intelligendum puto, majoremquantitatem \'ex Chincfo adferri,
majorique forma efie, quàm qux ex Burneo advehitur ; quandoquidem ejus fragmenta
non inveniuntur ampliora quàm drachmx pondus xquantia; panes vero five orbiculi ex
Chinceo allati, quatuor uncias aut pl-ures pendunt.

A viris fide dignis mihi relatum efl:, Arborem fcfle Nuci juglandi fimilem, foliis ta-
men candicantibus,falignis fimilibus, fruäum aut florem haudquaquam fe vidifle,fieri
tamen pofle ut utrumque ferat. Illud autem certo fcio, materiam efle cinerei coloris, fa-
ginx ferè fîmilem, interdum nigriorem, nec eam quidem levem aut fungofam, ut retulit
Avicenna lib. II. cap. 130 (nifi fortèxtate jam caducam&emortuarnviderit) fedmedio-
criter folidam. Addunt plerique vaflam & prxaltam efle arborem, latiflîmè fe/è funden-
tem, & afpedu perpulchram.

Fabvlosvm eflquôdadejusumbramomneanimantium genus confugere aiunt,
«t ferociora animalia évitent.

Nec minus fabulofum, quod quidam Serapionem lib- fimplcap 544. fecuti fcribunt,
hujuslargiorisproventusaugurium elfe, ciîm frequentibus fulgetris cxlum corufcat, aut
crebro tonitru perflrepit. Nam ciîm infula Samatra (quam nonnulli Taprobanam pu-
tant) &;circum)accntialoGa Linexxquinodialivicinafint; multis tonitribus fubjedafint
necefle\'efl, eamque ob caufam fingulis diebus imbres aut leves pluvias habent. Singulis
itaque annis Caphura abundare debebat. Ex quibus perfpicuum efl, tonitru largioris Ca-
phurx proventus caufam aut indicium non elfe. Nonnullis Caphura de Sina compofita
videtur ex ejus parte quxeX Burneo advehitur. Aflirmârunt prxterea mihi, panes illos
orbiculares qui ex Sina advehuntur,compofitos elfe, quoniam Caphura de Burneo in
Chinçeo deferatur, ideô incolis expetita, ut eam alteri viliori permifceant. Cui opinioni
fuflragantur Baneanes de Cambaya,qui pro arcano dicunt, déficiente Caphura de Bur-
neo, lolere feejus exiguam quantitatem cum multa Sinenfî commilcere,eamquefalsô de
Burneo, nuncupare. Addunt item ifti Baneanes, Sinenfem Caphuram compofitum efle
medicamentum, qUod temporis lapfu evaporet & corrumpatur jCaphuram verô de Bur-
neo minimè.

Mihi fané compofitum medicamentum non videtur, tametfi Manardusin comp.
Mefdift. 8. contra fentire videatur. Sin verô fit, ex duobus Caphurx generibus conflari
necelfe eft. Nam tametfi evaporet, non eft tamen admodum corruptioni obnoxia: quod
indicium eft minimè compofitam aut faditiam elfe, quandoquidem compofita longé fa-
ciliùscorrumpi foleant. Si enim Rhabarbarum vix quadrimeftre illud, quo in hac rcgio-
ne pluit, ferre poteft, multum fané eft Sinenfem Caphuram incorruptam hîc in India
manere. •

Avenrois 5 Colliget, cap. j6. aliud Caphurx genus facit longé à fuperioribus di-
verfum,fcribitque Ambarum ejus Caphurx genus efle. Cum autem ejus opinionem Cap.
de Ambaro fatis abundè refutaverimus, plura de his agere fupervacâneum efle judico.

Scribit Andreas Bellunenfisin fuo Didionario lecundiîm Arabes, aquam Caphu-
ratam ex arbore Caphurx ftillare, eainquc cum arbore calidam efle tertio ordine. De hac
aqua à multis ciîm Medicis, tum mercatoribus fcifcitatus fum, neminem tamen Jnvenire
licuit qui eam fe vidifle aflèreret. Quare facilè adducor, ut eredam Bellunenfcm cum in
hac aqua defcribenda, tum in ejus temperamento lapfum effe.

ScRiBVNT Rucllius,hb, i.cap. 11. &huncperomnia fecutus Matthiolus, in lib. i.
Diofc. cap.7y. uterque vero ex Serapione, haric Caphuram ceteris bonitate prxftare,qux
à Rege quodam Rihah(qui primus dealbandx Caphurx rationem adinvenit) Riachina
fit denominata. Ego verô ut id eredam, add u ci non poflum, quandoquidem Indix Re-
ges potentiores funt, quàm ut tahmangonio operam dare opus habpant.

R HASE s de re med.lib.j.cap. 22.eamfrigidam&: humidam^ Avicenna verô lih.i,
cap.13 0. quem plerique fequuntur, frigidam ficcam tertio ordine conftituit.

IN ea aliquando opinione cum multis recentioribus fui» Caphuram calidam efle, ob
illum odorem & partium tenuitatem quibus prxdita eft. \' Sed poftcaquam experimento
didici Ophthalmiis & oculorum inflammationibus, tum etiam ambuftis impofitam, nivis
frigiditatem retuhfle,iUcôfèntentiam mutavi. Adde,quôd omnes apud quos nafcitur,
frigidam aflerunt. Neque verô huic lèntentix répugnât quôd odorata fit, quandoqui-
dem ob partium tenuitatem facilè evaporate exhalat qui in fupefiGie eft odor, contra

R £« e r t Avicenna lib. i. cap.] 13 o vigilias excitare Caphuram. Qui fieri autem id,
potefijquandoquidetnipfiusteflirnoniofrigidaefi jfoleantquefrigida fornnuni concilia-
ire Somnum quidem inducit foris aut intûs exiguâ quantitate uftirpata. Si quis vero fx-
piiîs odoretur & naribus adhibeat, cerebrum exficcat, vigilias créât. Magnus ejus ufus
efl his regionibus, cum multis in rebus, turn etiam in cibis.

* PerdiH moneu aures inà\'Cdgenm Luiovim Roman. Ub.^. navig. cap defcribit forma anguHiore contrario- perM,
fe^ cjuàm fm Saraphi Béyhnia, fed longe crafiore : cui ab altera parte pro fuperferipttone bini fint infculpti dams-
nes, é altera vero ntfcio quid literU exaratum cernitur. Mendofm tamen eH codex, é" Fer day pro Pérdan legit.
^ Potîrema edttiona exemplaria non meminerunt âlfu:^ fed Alkanfurt dumtaxatt ^ Artagie, dtinde Al(:^idi &

Q VON I AM ad gingl varum moHificationem & teîaxationera Indi medicamento
ex Betre, Arec^i Cate compofito plurimum utuntur, de fingulis commentan-
dum aliquid erit. Poflulante verb fic ordine, de pofleriore, videlicet Cate, medi-
camento cum amaritudine aftringeiite, hoc loco agemus, de duobus prioribus fuo ordine
aduri.

P l v ri m V m nafcitur in Cambaya, prxfertim Baçaim, Manora, & Dalnan, urbibus
Lufitanix Regi parentibus. Provenir etiam incontinentie ox, ahisque plurimis locis, fed
non tarn abundanter ut fuprà enumeratis, è quibus mercimonii gratia exportatur magnâ
quantitate in Sinarym regionem: in Arabiam verô, Perfiam, & Coraçqne, medicamenti
causa. Sc pauca quantitate. Magna autem copia in Sinarum regionem Malacam de-
portatur, quia in mafticatoriis plurimus illius cum Betre ufus.

E IV s nomen apud omnes enumeratas nationes efl: Cate, in Malaca Cata. gak,c«ia.

Q^od verô hoc nomen aut paululum immutatum apud Arabes j Pcrfàs, rcli-
<^uasc]ue Afix nationes obtinuerit; in caufa effe putp, quôd maxima pars illius in Malacx
^^gno abfijmitur, ubi idem nomen obtinet : quemadmodum in Cofli vocabulo accidit,
quod licet r/\'/i?^ in provincia,ubi plurimum gignitur,dicatur;ab omnibus tamen ferè Indis j

G e t e r v m arbor ex qua hic fuccus extrahitur, magnitudine eft Fraxini,folio minu- L;cu btHori4f"
toEricx vel Tamarici\'fimillimo, perpetuô virente : florere aiunt, fed frudum ferre ne-
gant : multis fpinis horret : materies ligni robufta, dura, denfa, ponderofa, nec, ut aiunt>
putredini obnoxia, five folibus exponatdr, five aquis iriimergatur : quam ob caufam ab in-
colis Lignum fempervivumnuncupatur. Ex eo propter duritiem pondus piftilla fiunt li^shm feid<
dcgliimandx orizx idonea in mortariis ligneis fex palmos in ambitu continentibus. Ihco- p«"\'^\'\'®«\'«\'
Ix eam arborem äicä vocant: cur autem ipfum fuccum C^r^nominenti nulla ratione Hi^fcfc«.
confequi poffum. ,

Porro fucci extrahendi hxc eft ratio. Ramos hujus arboris minutim concifos in L;m,ex/M-
aquacoquunt, deinde contundunt, poftmodum cum farina xVacéfa^f \'\' (fernen id eft ni-
grum &rainutum faporeSecales ,confîciendis panibus aptum ) & cujufdam nigri hgni, ßff ^
quod iftîc nafcitur, fcobe (interdum etiam fine eo) paftilH aut tabellx formantur, quas in
umbra ficcant, ne foHs ardore earum facultas evaporet.

O PTi M V M eft liiedicamentum non modô ad confirmaridas gingivâs, & defîccan- L^cHmu.
dum &:conftringendum; verum etiam ad alui profluviacuranda, oculorumque dolores
tollendos, in quibus plerumque optimo cum fucceffu ufus fum.

Ego, fi mihi dicere licet quod fentio, omnino exiftimo noftrum hoc nihil aliud cmqmdßf,
effe,quàm Grxcorum & Latinorum Lycium. Nam ejus extrahendi ratio ab omnibus ea-
dem defcribitur, iifdemque facultatibus poliere cenfetur quibus noftrum Hucadde
quôd Indicum Lycium prxfertur cum à Diofcoride, lib. i .cap. 114, & Plinio, lib. xxiv.
cap. xiv.tumàGalenOjlib.y.fimpI. Vocatum autem eft à Grxcis Lycium > quoniam in
Lycia primiim inter Grxcos ilhus ufus repertus fit, optimumque iftîc nafci eo tempore
cenferent. Prxferturetiam Indicum Avicennx, lib. 1. cap. 55»^. Se Serapioni, lib. fimpl.
cap. 7. qui id ffadhadh appellant, eafdemque illi facultates tribuunt,quas Grxci & Latini. ^idhiàh.
Avicenna vult in ejus pxauria Arecam ôc Santalum fubftitui.

R E c E N110 R E s aliquot è Pcricjymeni fucco fuccedancuin ejus parant. Sed fi Lufi-
. tani Pharmacopolx in conquirendis legitimis medicamentis diligentiores elfent^liin xdi-
- bus Indicis\' nuncupatisOIyfiponcrequirercntjpolfet ejus tum etiam Faufel five Arecx
magnacopia clalfe regia in Lulitaniam deferri.

\' Dioßeriä Lyàum foitabuxi hak(i & paftlla tß arbor. Uaque longe alia eenfenda e^ quam ea qu£ noUro auciori
defcrtbitHr. Tarnetfinon[atu[tbi conüare videtur Dioftoridei in Lyciidefcripiione\\ßmedo poHrema capitii de lycio

^ Huim femiuu etiam meminit is qui naufragium Navis S. Bcnediäi nomine, qttie paulo\'fupra Promontorium Bsna
Jpciadfcopul&s aUtfaeH, def£ripfu,aif^SinaptfwiilemeJfe, fednigriorem, tum farina in panes orbiculares fubaäa
vefcnntar tota tlla fy£tfnopi<t or a maritima, prxfertim inter fl. S. Chrißgpbori, & eum qui à S. Lucia nomen afcepit.

\' Sant vero ades Indica, vaïla concamerationes fub Kegio pdatio, in quibus ajfervantur mn medb Aromata, fed
emniégênais merces qfu ex India Vlyftpgnemonerariii,feu Corbitisregiis advehuntur.

An Manna Grxcis cognita fuerit, à recentioribus fatis difputatum arbitror.* Ego
paucula dumtaxat hîc fubiiciam, qux filentio prxtereunda non duxi.

EI v s igitur tria agnofcimus hîc genera, ex provincia Vfljcquc deportata.
P R I M V M genus utribus confervatum, fapore favi meilis, XtrqaeB,nut Xircaïi vocatur,
id efl, Lac ex arbore Qj^fl nuncupata: nam Xir hngua Perfica Lac fonatjnos corruptö no-
mine iVV4ff/?nuncupam us. Eflautem ros quidam in cas arbores delabens, autgunamiex
eis deftillans. j i \'

A LT E R V M genus didum TiriamUhim aut Tru^jgibitn^ui verrit Bellunenlis, in Carduis
nafci fcrunt, grams quàm Coriandrum majoribus: colore inter rufum ôc rubentem me-
dio, qux ex Tribulis decutiuntur. Vulgus Plantx frudum elfe putavit, fed Gummi aut
• Refinam effe refcitum eft. Hujus uAis prxfertur à Perfis ei qua utimur : quoniam nobis
ufitatam puerisexhiberenon audent,nifidecimum ÔC quartum annum excelferint. Ego
tamen ab eo tempore quo hue delatus fum, illâ uti non deftiti, fine moleftiâ purgare
femper deprehendi.

T E R TIV M genus magnis glebis advehitur, admiftis plerumque foliis, Calabriiix per-
fîmiliscft hxc Manna, plurisquexftimatur: defertur autcm ex Baçora urbe Perfica admo-
• ^ dumcclebri. \' ;

M«»«-« gtm A D V E H IT V k interdum Goam in utribus aliud genus ex Ormuz cmpQrio,melli can-
.dlind, • dido depurato perfimile : fed facile corr.umpitur in hac regione, propterea quod vitreis la-
gènisnon affervetur.

" * Confute commentaries Matt biels in lib. i .caput vero 7 ^. Diofeoridis, iBk enim turn veterum GrAtorum, latU
nortm, & Arabum opiniones recenfet, turn etiam recenrh/rum fententim de Manna refeUtt. Em ver)>, auüorisqut
noUri, atque adeb omnium qui de bac re luóheus fcripferttnt opiniones réfutât Denatm ab alio mari traöatu de
Manna.

v M Spodium tam multas Arabum magni nominis & infïgnis dodrinx Audorum
compofitiones ingrediatur, quas intro afTumere licet; non mirum eft fidubitatio
orta fit, an illorum Spodium cum Grxcorum Spodio, quod metallicum eft,&: mi-
spadium uni- nimè inttpaffumi poteft, idem fit. Sed, ut verum fatcamur,unicum eft in orbe Spodium,
(tim. fivePompholyx, ab ArabibusTutia vocatum,in cujus pxnuriaGrxciÉWT/özrocAKparabant.

H VI c autem dubitationi crrori anfam prxbuit Terentianus ille Davus omnia tur-
bans, Gerardus Cremonenfis in Rhaf ad Alm. lib.3.cap.5<î quiT^^^^v/r Arabum interpre-
tatus eft Spodium, cum non miniïs inter fe différant, quàm albus & ater color. Ejus erro-
rem omnes Arabum interprétés Latini fecuti funt, Tabaxir Spodium vertentes.

P E RI c v L o s vE autem funt vocabulorum verfioncs & immutationes, prxfertim in re
medica,debentque medicamentorum nomina potids non intcrpretata relinqui q^àm per-
pcram Latina reddi.

t I B Ê s. î.- _
iib.i,cap.(^o9.&.ilîis Arabibus è linguà Perfîcadefumptum, nihiiquè aliud foiiatquanl
laóleus Imiraor, aut fuccusliquórve alicubi coiicfetus ; quo nomine etiam Arabibus &
Turcis hoc medicamentum cognitum eft.

V o c A T V R autem ab indigenis Sacar Märnhu^q^mCi dicas Saccharüm de Marnbu,quo- s^MrMitó-
hiain Indi arundines, five ramos arboris illud proferentes Mambu vocant. Attameii nunc
etiam T^^xvf/vocare eœperunt, quoniam eo nominepetitur ab Afâbibus, Perfis, &:Tur- rdaxir.
cis, qui id mercimonii caufa ex India in fuas regiones exportant.

Magno emiturhoc medicamentum pro.proventusejus ratione. Ejus tamen corri- ttór miu
m une pretium in Arabia eft, ut pari argenti pondéré ematur. ("ritoé.

A R bo R in qua gignitür, intérdum magnâ eft, & inftar Populi procera • interdum mi- Tab^xir In-
nor; ramos ut plurimdm eredos (nifi quod pulcherrimos quoique intérdum incurvant ad iÎ8»4,
pergulas &:deambulacra, apud Indos frequentia ,conf]cienda) nodis palrni longitudine
ab invicem diftitisjdiftindos habens ; folium Oies longius. Inter firtgüla internodia li-
qiior quidam dulcis generatur, craftiis veluti amylum congeftum^ & fimili candore,inter-
dum multus,nonnunquam verô perpaucus. Sed non omnes arundineà five rami euni hu-
îiiorem continent J at ii dumtaxat quos Bifnager,Batecala, & pars Provincis Malavar
profert.

Hic autem liquor concretus, interdum nigricans &cinereüsinvenitur, fed non ideô
improbatur. Namautobnimiamhumiditarem,aut quôd diutius ligno incluÇus perman-
feritj hunc fibi colorem conciliât : non autem ob arborum incendium, veluti nonnulli pu-
târunt. Siquidem in multis ramis, quoS non contigit ignis, niger etiam invenitur.

M e min1t hujus Rhalès,lib. de re med. 3. cap. 5 s. led omifta generatione, folas vi-
res recenfet. Serâpionis autem libr. fimpl. cap. 34z exemplar temporis vitio corruptuni
efle verifimile eft, quandoquidem ^^m/f/r pro îegat.

A viCEN NA Iib.Tf.cap.<îo5>- vult cîiarundinumradicibuscrematis fieri : fed ejus opi-
tiionem falfam efle ex fupradidis manifeftum eft. Upfm.

Cetervm cwoJ\'oç, qus Arabum eft Tütia, aliud, uti diximus , eft medicamentum,
cujus hiftoriam ^ex GrsciS petendam certfeo. Hujus penuria antifpodium fieri cenfent f7na7\'
nonnulli ex oflSbüs Elephanti : (èd quàm id falfum fit, ego indicate poflum, qUippe qui Antijpoda ex
Elephantorum ofla nulla fervari, fed ea ab incolis abiici, fciàm. ^\'j-

PoRRô, quoniamperverfaCremonenfisinterpretatiototerrofesnobispeperit,inpd-^ """""
fterûmuticenfeoSpadofiveTutiain medicamentisàGrscisdefcriptiSjquaénûfquam nifi
externis remediis hoc medicamentum adTnoVent:T<ï^-«,w verô legitime in Arabum com-
pofitionibus, qus ut plurimiinl intüs in corpus fumuntur.

Cetervm exMedicorumtumIndorum,tum Arabum,Perfarum&:Turcoruni te-
ftimonio Tabaxir internis & externis convenir ardoribus,tum etiam biliofis febribus & dy- fahaxirfó^
fentèriis: prsefercim autem in biliofis fluxionibus utuntur,noftri vérô ttochifcos ex eo Gort-
ficiunt, addito femine Oxahdis.

VI c E N N A lib.Tï. cap. 69S- Tutiam in India inveniri fcribit. Huic etiam fuifra-
gatus Serapio,lib. fimpl. cap.41 i.Tutisquoddam genus Indicumefle aflerit.
Sed, ut verum fatear, nulla per univerfam Indiam,nobis faltem cognitam,Tu-
tiainvenitur, five Grscotum azro^oç: autss, aliudvealiquod metallumeXquoconflari
Tutiapofllit. Sed ea Tutia qua nos hîc utimur, quamquC in Lufitaniam & Hifpanias, re-
hquasque occidentales regiones exportant, è metallicisconflata non eft: fed ex eorum eft «or»m.
generequs Diofcoridi appellantur. Mihi enim retulit mercator, harum fimi-

liumqué rerum curiofus indagator, fe certô accepifle à Perficis negotiatoribus, hanc Tu-
tiam in Qùirmon Perfis regione & Ormuz finitima (ubi etiam laudatiflimum totius
Perfis cuminum nafciturj fieri^ atque conflari è cineribus arboris cujufdam iftîc nalcèntis
nomine qus frudum ejufdem nominis profert, cortice & putamine conftantem : GcMarkr.
corticem verô 6c nucleum, qui putamine clauditur, edules efle. Hanc Tutiam Alexandri-
nam vocari > non quôd in Alexandria fiat-, fed quôd ex Qmrmon Ormùz delatââ deinde ut AlsxanàiM].
Alexandriam exportetur, ex: qùa tandem & Italis 3c Gallis comiiiunicatur.

^ Immo,ut Matrinolui fuis in t)i0fc.eommentamlib.5. cap.cenfet,Cadmapotittsexarafiit Gefmaiiiéfernâ-
àbuspetita utuntur, tum Îîalià, tum Germania atque Gaüu effictnds. Attamen fipaulo dûigenttores magisque curioft
effent Vbarmacop^hyfMÛ VmpholygemexiifdmforriAcibm acciperepojfmi&ßa atiùjpvdit, qu^ut idemauiïor
»h, pleYHmque ex bem oßtbm mmmatu parant, omnm reitcerentô

DîH(«s Elc-
phâtini dum-
taxat expetiti

Fil.

Cendifl.

Ali, Ane.
Afete,Tttm-
bo-

Bato.

ïk äfad Itidos
ußa.

SHperïïiti»
Indicamm
mlitmr».

EUpbxMtmi
dentes hon
fm decidni.
Elephmicrtt\'
dit curnibut
Jßihiopes
mtfimtHt.

Ndir«.

Elephant orurn
militât.

Elephaimm

ssivM Elephant! non liiodô in Medicina nulîuseflufus (tamet/î nonnulli, uC
modo retulimusjfalsôtradantex his crematis fpodium parari) fed nec inftrumen-
tis & operibus faciendis. Dentium dumtaxat materies expetitur. Nam licet ^gi-
netalib.7. cap.3. Elephantivngulas medicum in ufum ufurparitradat, falli arbitror.

Appellatv r autem Arabibus Elephantusfi/.\'(ipfèverôdens Cenalfit, quod denS
Elephanti eft) in Guzarate & Decan, Ati: in Malavar, A^e: m Canara, Jcete: ^thiopibus,
Ttembo: nullis verô nationibus quod fciam BarOyhcci Simon Genuenfis\' id afiirmet.

N V L L rv s in medicina ufus ftint ipfi dentes apud Indos : fed dumtaxat ab Arabibus
Sc Turcis ufurpantur ex Avicenna prafcripto in iifdem remediis, quibus nos utimur. Ve-
rum in operibus & inftrumentis monilibusque fabricandis tantus corum cft ufus, ut ex
Ethiopia partequaeft à Sofala, ufque ad Melinde, fingulis annis in Indiam devehantuE
millies fexcenta pondo, prater eos dentes qui ex plerifque India regionibus convehuntur,
Hujus Eborispars in Sinarum regionem defertur : maxima verô &: potiffima in Cambaya»
Demonis enim perfuafioneapudmulieres ejus regionis certum fuperftitionis genus vigec
ut è vita fubfato aliquo ex fanguine jundis , ilicô omnia monilia quorum viginti ex ebore
confeda fingula mulieres in brachiis gcrunt, (fiunt tamen & ea interdum è teftudinum te-
ftis) confriîigant, &pofitoludunovainducant. Ingens verô eft apud hosEborispretium^
prodentium magnitudine : minores enim dentes non adeô magno aftimantur; magni
verô, ingentis funt pretii.

Habe n t autem finguli Elephanti binos dentes in maxilla fuperiore,fed non deciduos
& denuôrenafcentes, utputârunt nonnulli. Femina verô iis magna ex parte carent,ta^
metfi nonnulla dentibus unius palmi longitudine pradita fint. Madantur ab ^thiopi-
bus Elephanti, ut eorum crudâ carne vefcantur : dentes verô ad nos mercimonii gratiâ
tranfmittunt, viminibus five laqucis colligatos, quod facit ut putem majora apud eos Ele-
phantorumarmentainveniri,quam Boum in Europa.

Porrô Elephanti natura melancholici funt admodum, noclu pauent,&; infomnils
metum incutientibusdivexantur. Sed prafensreme,dium eft,fi eorum reä:ores(iV:rffwlin-
gua vcrnacula vocantur) illorum tergis infidcant,femperque eos alloquantur,ne dormianc.
Alvi profluvio plerumque laborant; interdum verô adeô in zelotypiam rapiuntur,ut eftè-
rentur, & quodammodo furibundireddantur, difrumpantque caten.is & vincula. Ejus
autem mali curandi ratio eft, ut redores illos educant in agros,& graviter objurgent.

Cetervm prater id minifterium quod vehendis oneribus praftant, & tormentis
bellicis è loco in locum commutandis, folent beilo utiles efte Elephanti; interdum enins
capite &pe£i:orearmati equorum more in bellum educunturi Sed qui his in praliis utun-
tur, id folum emolumenti referunt, quô4adverfariorum acies profternant : aliquando ta-
men, veluti intellexi,non fine fuorum pernicie retrocedunt. Nonnulli Reges etiam inter«
durp mille hujufhiodiElephantos in pralium educunt, alii plures,plerique pauciores.

C r v d e l e eft id fpedaculum , quando Elephanti veluti monomachiâ prceliantur?
nam non modô dentibus finguli fuum adverfarium impetere ftudent, fed magno inter-
dum impetu capitibiis concurrunt, utalteruter eorum,capite confraûo,inplanitiem
cadat.

Fabvl^ fimile eft quod quidam de maris femina congrefTutradideruntjetenira
haud aliter çongrediuntur quam reliqua quadrupèdes.

M vlta Plinius hb. viii, cap.i. ii.iii. & feq.de Elephantis fcribit, fed pleraquepa»
rum probanda, & hadenus non experta. Quôd verô in Taprobana infula majores, doci-
liores, bellicofioresqueElephantosgigni tradit : verum id eft, fi Taprobanam intellexeric
cam infulam qua nunc Zeilan vocatur. Nam,ut poftea diCcmus, hujus infula Elephanti
reliquisomnibuspracenunt,eorumqueimperiareliquos agnofcere fcribunt.Hujus etiam
cum Rhinoceroteininiicitia meminit idem Plinius, lib; viii. cap.xx. eorumque pugnas
defcribit.

Est autem Rhinocéros vaftum animal cornu in nare gerens, quod diflîculter domari
poteft, M ultos in Cam baya. Bengal a finitima,& Pataneinveniri tradunt,&: ab incolis Gan-
das vocari. Mihi hadenus Rhinocerotem ^ videre non contigit: illud tamen fcio, Bengale
incolas ejus cornu adverfus vencnaufurpare, unicornu cffeexiftimanteSj tametfi nonfit,uE
ii referunt qui fe probè fcire autumant.

j Cetervm de Monocerote tarn incerta omnia ab Aüäöribüs referitntii^, ut ilium moräI -
liaud qs^quam vidiilc manilefiô appareat. Ego hoc locO referam qua: à viris fide dignis
accepi. Inter proraoncorium Bon r ipci, & aliud promóntorium vulgô de Currentes nun-
cupaium. vidrilefc altirmabanc\' terrefire quoddam animalis genus,licet märi etiam dele\'
öaretur,quod caput & )ubam equi haberet (minime ramen marinum equum efic) cornu
\' pra:dicum duos palmos oblonge, mobili, quodque nunc in dexrram, nunc in finrftram ob-
verteret; modo attolleret; modôdemiiteret. Id animaîcum Elcphante ferociter prxHa\'rij
ejusquecorpiu adverfus venena laudari. Ejus expcrimentum faduiii propiharo duobus
canibus vcneno : alterum enim canera cui dupiâ quandtate propmatüm eifei venenumj
îumpto hujus cornu pulvere ex aqua convàluiffe : aliunl verô cui exiguâ quantitate vene-
num elfet datum, nec exhibitum hoc cornu, ftatim mortuum corruiife.

Cetervm non modô verriaculam.linguam intelligunt, fed etiäm peregririas, fî eas EUphântîdér
cdoceahtur. Gloriaefuntcupidi, beneficiorum memores, injuriarum verôhaûdquaquam dln^-
obhvifcuntur, & vindiä^cupidiftimi funt- In fumma, hüic animali nihil deeffe videtur,
utratione prxditum appareàt, prxter loquelam : tametfi non defint qui in Cochin publi-
cum inftrumentum (acteftationem vocant) fevidiffealîerant,qi1od referret Elephantum
ahquando iftîc locutunijpetiiffeque à fuo redore (quem in Malavar2\\^^r<J,iri Occam verô
Ptluane vocant) cibum. At redorem refpondiifc, Lebecem inquoilli Onzam coqueret^
pertufum effe,tamen adCacab.-iriumdeferrctobturandum,detnde Orizam fe codurum-
Lebetempromufcide fumptum Elephancus ad Cacabarium dcfert. Is lebetem réparât^
fed nmam, quam non animadvcrterat, inobturatam reiinqUit. Lebetem refert Èlephan-
tus. Redor Orizam cum aqua coquendam iniicit;fed per riraam efHuere confpiciens
aquam, rurfus Elephanto traditconfarcinandum ut ferat. Defert Eîephas. Câcabarius
de induftrià Icbctem fe reparare fimulans, rimam ätiget. ElephantUs ad mare profedus ld"
bete aquam haunt: hanc efBuere videns ,iebetem mtelligit non reparatum ; ad Cacaba-
îiuni redit magno barntu intonans,quafi deejuspeifidiaconquereretur. Cacabariustan- w

dem lebetem probe ferruminat, &rcparat. Sed ei Elephantus non fidens, denuo èmari
aquam hautit : quam noneffiuereanimadvertens,domum redit , & orizam in eocodam
edit. Vivunc etiamnum qui hoc fpedaculum fe vidiffealfirmant^locutum tamen afferere
î^onaufint.

H v mo r efi Regenri Sian,in cujus regno prxfîantiffimipoft Zeilâhds inveniuntur Ele- Rém lîrf».
phanti, candidum Elephantum habere, eumque propterea Regem eandidi Elephanti per
Êxcellentiam appellari. \' -

R e t v l i T mihi amicus fide digrius, fe duas Elephantorum venationes vidifféj ad quas
profedus effet Rex Pegu cum infinita hominum multitudine; in prima etenim ducenta nwPep.
liominum millia fuiife. Cingebant illi in orbem rotum eum locum in quo Elephantos Eiep^orß»«
fuapafcuahabere norant: deinde paalatimambitum ilium five hominum corönäm con- \'
trahentes,tandemin medio comprehenderuntnon modôingentem Elephantorum mul-
titudinem (nam eâ venatione quatuor m illia capta funt) fed aha animantiâ, veluti apros,
tigrides, partim /iva, partimjaculiscönnxvt Ginnes autem Elephantos dimifit, prxter
ducentos tum adultos tum iuniores, ne faam regionem Elephantis depopularetur. Illos
Verô domâruntin hunc modum. Magnis trabibus cos fepientes, paulatim circum/quo
coricludebantur,in anguftiuscontrahebant, donec fingulos Elephantos vix locus caperet :
deinde funibus è vimine contextis eorum pedesdentes vinciebant, ut Elephanti fe mo-
vere loco non poffent. Hos binis funibus cindos fubibant redores,& calcibüs impetenies,
tum baculo ferientes, perpetuô fe verb^rraturos, & tandem fame eneduros minitabanturs
nifi effent morigen Sin vero effent morigeri, oleo fe perunduros, & cibum fubrniniftra-
turospollicebantur. Deinde fingulos educcbant &lavabant : lotis fingulis binos Elephan-
tos domefticos & jam domatos admovebant, inter quos utrimque coercerentur. Hac
ratione domitos fuiffe referebat.

A lt am prxcereaElephantos eapiendi rationem idem mihi narrabat. Inrellexerat
idem Rex Pegu ingentem Elephantum in fil vis oberrare: ut eum caperet,aliquot Elephan-
tosferhinasdomefhcaseômittitjpriiîscommonitas ne cum Elephantis congrederentur,
fed fignis indicarent fe primum congreffuras ubi ad fua ft.ibula perveniffent. Pofteaquam
CÔ ve^iiffent feminx, ftatim fubfecuti funt Elephanti cum illis pafcentes,doncx: in urbem\'
Pegu qux admodum vafta cft, dedudi effent, Feminx ad fua ftabula remearunt,fubfe-
quencibus Elephantis. Edudis inde feminis ; fobs Elephantos concîufos, eâdem quâ fu-
pra retuhmus ratione domuerunt.

I v N I o R t s etiam verberibus, objurgationibus, &fame,interdum verô beneficiis do- Elephmm
mantur: majores verômagnisxdibus cbncludunt, qux riiultas habent januas anguftas, è dsmMmM\'.

quibus qui Elephantos domare volunt, jacula Tpicula in cos coniiciunt, donec jam feiïi,

vulneribusque & fame propè fint enedi. His deinde redores fignificant, illos fe^fta cxer-

citalfe, ut feritatem deponant : quod fi hurai fe profiraverint, beneficia collaturos polli-

centur. procumbuntElephanti,lavantur,ungunturoleo,&:cibus datur: deinde fingulis

ferè raomentis interrogantur qui valeant,quid petant. His rationibus paulatim edo-

pk«i hfßu. Manifest vs autem Plinii error in eo deprehenditur, quód Elephantos minime
fuis ftridore terreri &: retrocedere fcribit hb. vi u. cap. ix. Nam plerumque fues Elephan-
torumfiabulaingrediuntur, neceisterrentur, aut illarum prarfentia quidquain commo-
ventur. Sed & in filvis Malavar multas fues cum Elephantis verfari certum efl: Illud ve-
rum efl:, quôd mures oderint,quemadmodum idem tradit. Nam fi mures in fuis fi-abulis
verfari fenfeiint ,nunquam nifi contorta infe&; convolutâ promufcide Elephantidor-
mient,nc eam mures ingrediantur & mordeant. eadem plane ratione formicas abhorrent.

Mirari fubic, à quo Andreas Lacuna lib. 2. cap. 5 0. comment, in Diofcor. edodus,
folfile& minerale ebur\'iiWenirifcriplerit, quandoquide nihil à veritate magis ali\'enufit.

Nec minus Fuchfium lib. deCompof med. miror, qui nullibi verum ebur reperiri
fummo errore fcripfit : cum tot fint Elephanti per univerfam Indiam & iEthiopiam.

D s Ekpbiimorum docilttate & tnduBr\'tâ multa apud Auäores leguntür. Sed & recentihus exemplù eorum indu-
ftfta & docibtof eU cogmta Né««e Elephamm quem ante aliquot annos hk m Bilgna yid\'mm, quémque ad Imper.
MaximUtamm 11 turn Cdfarem Rex Catbolim mittebat, fummum doa\'itafP» & tntell üm ptcpemodum bumani
ßgcmen nobü prdbuit f Attamen adhuc erat ianm,nec nonum annum excepffe fetebarur. iüum tpjum deinde ViennA
AuUru in Cmfaris Mixtmiliani 11. aula rmns (ape cenjpext, qm tandem lontabttit jemwa Jefiderie.

^ Rhinoceros vifus Straboni lib. Cum color £lephantffimslü non hnxo {buxeum tamen iß? color em trihmt Plin.
iib.v ill. cap, SX.) magntiudo Tami, forma Apro prexitna, prafci-tita quod ad iûilrt,m ^ttwet, demtc nafo, qui cornu
quoddam eH recmvum^ omni oße durim: eo pro armis utitur^quamadmedum Aptr dentii\'Hs. Habet etiam duo cingula^
tanquam dracoi/um volumina, a dorfo ufque adutetum circtmieuniu, aliertim tubatf) vttfm,altaum ad lumbum.

Hoeporro^mmalnunc à Lußtanit Abada appellatur, dus que corna adver fuc vcmnamAXime cekhratur,

ON multtm ah hoc animali differre videtur ty£ihiepum E&le,quant defcribit Plindih.ynu NatmalUhiüoriét
Apudeofdem [videlicet vSihtepai] & qua vocatur Bale-, magnitudine Equi ßuviatHis, caudJ Elephamt, co-
lore,nigra velfulva; maxiäas aprs, maioracubitdibm cornuahdens,mcbUia,qu£ dtemAinpugt^JßiJir, varmqueaut
infeïia aut obliqua, utcunqueratio monUravit.

^ Similem plane venandi rationem defcribit Paufanm in Bceoticif, fivelib. 9. in hunc modum : Venatortsuhiiam-
fsüres vet montanos faltm adß^adia ferme mille m orbem cominemi mdagine cinxerint, ita vt conf^anter omnes,quetjt
quifque ceperit in eo ambitu locum obtineant, ad iatimos eadem agminu forma teceffut progrcßi, ferat omms in médit
csmprebendunt, & inter eoi Aken, &(.

° Lminulis qmbufdm Eborit fofitù,qU£ nativttm amulantur, fed cmfla qttadam candidißima induä^ funt^ lien-
ftjff ante (^.tfciam latinum facerem^àRafsio ne^ire omnium Naiun tniractikrum diligentifsimo ebfetyatere^o-
natitifum. In Italia erui hoc eburimeUigo, ^ magno in ufu iiltc effe adverfusvtrulenti>rumAnim4liiim morfit$. Ha-
hui deinde aliU in Provinciis erutum, & apud quofdam mms connexi.

A M longâ difîîcilrque via petebanturolim hxc aromata, ut perfedam eorum no^
titiam confequi veteribus haud facile fuerit. Hincfadiim,utinnumera;fingeren-
tur fabulx, quas Herodotus pro veris refert. Et quoniam ingens eorum erat pre-
tium, maiorque in hominibus lucncupiditas,aduîterabantur aromata; hac ratione fie-
bat ut diverfa illis inderentur nomina, tametfi plerumque ejufdem effent generis.

Propter locorum igitur diftantiam, & mmus frequentatas has regiones a negotia-
toribus, probè cognita Caflia: hiftoria vétertbus non fuit. Nam qui eam Ormuz & Ara-
bian! devehebant, Sinenfes (utinfradicemus) erant ;ex Ormuz deinde in Alep emporium
totiusSyria:nobilifiîmumabaliisnegotiatoribus transferebatur. Qui verô indeadGraz-
cos deportabant, aut apud fe nafci, aut in ^Ethiopia dicebant, multisquecum fuperftitio-
nibuscxdi, dividique à facerdote in ternas partes, quarum unam Deoponeret, alteram
Régi, tertiam Sacerdotibus. *

Ceter v m neque Gaffiam,neque Cinnamomum apud i!Ethiopes,aut Arabes nafci,
noftrorum Lufitanorum navigatione palam fadum eft : qui licet totam illam oram cir-
cumlegerint,magnaque ex parte terreftri itinerepcragrarinr, nullam tamen^Cafilam aut
Cinnamomum vidiifeaffirmant. Hue adde, quôdipfimet Arabes Canellam didamhinc
petunt, ejusque pretium apud illos intenditur quotics hinc non defertur.

C>icet aliquiSjCanelIam quidem apud eos non nafci, éi propterea ab Indis pétere ^
fed légitima Gaffia ôc vero Cinnamomo eos non carere ; fortè autem à Barbaris Ôc incon-
ditispopulisignorati. Familiareshabeo eruditos viros Medicos Arabes, Turcos,
raçoncs, qui omnes Canellam Crafîiorem, Caffiam ligneam appellant. Prarterea nonnulli
ex noftvis totam ^tliiopiam fubiEgyptp (quam nunc Guineam vocant) non folùm fe-
cundum mare ,fed&: in mediterraneis peragrârunt ; alii ab infula D. Thoma: nuncupata
ufque àd Sof;ila& Mofambique, ôc inde Goam penetrantes, alii plerique à promontorio
Bons fj^ci (ciîm naufragium pafTi elfent) ufque ad Mofàmbique ôc Melindam , ita ut
Luramque Ethiopian! fupra Si infra ^Egyptum perlufîrârint j nulla tamen his confpeda Bonaßxi.
cf1 Canella vel Caflia.

CvM igitur orbis numquam ira fueriteognitus,Ut nunc eft,prsfertim Lufitanis; veri-
U mile eft non defutur.^ hujufîiiodi aromata Ôc celebria medicamenta, qualia funt Cinna-
momum Caiïia: fed abundantiam ipfam, hanc nobis dubitationem pàrere.

Neqye enim (tametfi noftri minimè curiofi fuiftênt) credendum eft ipfos incolas
tam nobilia aromata celaturos. Nam quemadmodum Barbariffima gens,qus infulam D. mfaU d,
Laurentii incolit,mercatoribus qui eo interdum devehuntur, frudum quendam Avella-- Laurmit.
l\'is magnitudine oftendit, quôd Caryophylla redolet; eâdem ratione credendum eft , Tmcim ca.
^thiopes Cinnamomum ôc Caffiam adeôodorata medicamenta nbftris demonftratu- yyophyûAolts,
ros fuifte.

P o r r o Caffialignea Arabibus, Perfis, ôc Indis Saïihachâ vocatur : à vulgo autem In- sMacha.
dorum, eodem nomine dicitur quo Canella: nullum enim inter Canellam & Cafiiam f^amUa eH
Qifcrimen faciunt, Neque, ut verum dicam , quifpiam Cafîiam à Canellâ differentem caßL \'
vidit.

Cetervm quôd Canells diverfa Cinnamomi ôc Caflis nomina indita fuerint, oc-
cafionem prsbuifie puto mercatores Sinenfes (Nam Annales urbis Ormuz produnt olim omnzmbU
quadringentas naves è Sina uno eodemque tempore eôappulilTe) qui cum è fua regione l\'pmpnm :
aurum,fericum,vafa murrhina(porcellanasvocant) mofchum, cuprum, margaritas, alias-
que hujufmodimerceseveherent, nonnullas exeis in Malaca vendebànt; fandalum,nu-
cem aromatitem, macerem,Caryophylla,lignum aloës,c6trà in fuas naves inferentes: qus
rurfus in Zeilan ôc Malavar divendebant, indeque fumebant Canellam, ex Zeilan videli-
cetlaudatifiimam, Si ex Malavar mimis feledam : fimiliter & ex laoa, unde etiam piper,
cardamomumq. evehebantj eaque omnia deinde Ormuz,aut in Arabis oram maritimam
perferebant. Interrogati autem ifti Sinenfes, qusnam effent hsc aromata, ÔC unde ea ad-
veherent, fabulas illas narrabant quas recenfet Herodotus, ut hiseommentis earum mer-
cium precia augerent.

C V M autem qus in Zeilan nata effet Canellam, ab eä quam in laoa ôc Malavar fum- c^weH^ ze?^
pferant, differre eonfpicerent, diverfa illis indidere nomina, cum tamen ejüfdem generis Uniu rtù-
effent cortices, pro foli cslique varietate folum dilTerentes, ut plerumque idem frudus
pro regionum ôc foli varietate fuavior fieri, aut à naturali bonitate degenerate folet.

E M E N T E s ergo Örmuz incols eam Canellam à Sinenfibus, idcirco eam Darchwi, ^^rchim.
quod Perfis lignum Sinenfe fonat, äppellarunt : deinde Alexandriam vchentes, ut cam
Grsciseô confluentibus cariüs venderent, Cinnamomum vocarunt ,quod fignificat Ii- ciß\'^wows,
gnum odoratum,quafi Amomum ex Sina delatum. Deteriori autem Canclls,qus fcilicet
ex Malavar ôc laoa delata effet, idem iromen quo in laoa appellatur, indiderunt, fcilicet
caù manüyç{\\xç)à lingua Malaya dulce lignum fonat (hanc corrupto vocabulo Caßiam Grs- c«ik maw.
ci dixerunt) duo diverfa nominaeidem rei imponentes. ca/i«,

V s v s eft autem Avicenna lib. lï. cap.i yi. cum Rhafe & reîiqùis Arabibus, vocabu-
lo Perfico Darßni^xxt plerifque aliis Perficis folet. Nam Canella cu jufcumque generis Ara-
hïcQ^aerfaa ôc^rfe dicitur. Reliqua verônomina Arabibus podita corrupta funt, ut (Xmfuu
Darßhabam ôc fimilia. Vocatur in .Zeilan Cmrdo : in Malayo, uti dixi, Caù manü : in Mala-
var Cameaa. Nam quod Serapio Barßm arborem de Sina interpretatur,corrupta eft inter-
pretatio&ab Interprète addita.

Cetervm rogafos volo omnes cum Medicos tum Pharmacopœbs, tif pofthac Caf-
fis loco Canellam deteriorem prsfcribere definant, fèlediffimâ-utantur ; quandoqui-
dem tanta nunc eft ejus copiav Tum etiam ne Caffram duplici pondéré pro Cinnamomo
in compofitionibus iniiciant, tametfi freti Diofcoridis & Galeni audoritate.

Scribvnt nonnulli, Canellam noftram veterum Gaffiam non efle, quôd (üt âiurit)
nigricans fit, ôc inodota: aut, fi fit,Pfeudocaffiam Diofcoridis effe potiüs quàmkgitimam.
Fit interdum,ut etiam hic in India Caffiam admodum depravatam cum alia invcniamüs,
non exigua quantitate (quoniam aut non bene parata\'fuit, aut non fuo tempore csfa}

quandoquidem vix Aroma reperias corruptioni magis obnoxium quam Canella eft, pr^-
ferrim fi diu in nâvi pefftiteric. Eft enim hac regio ad pntredinem valde prociiv^s, mari-
timis prarfercim locis ; immô quotldidnâ experientiâ videmus Canellam fingulis annis
mulcum de fuailla odoris & fapOris fiiavitate deperdere.

^ Si quisplurade Caftiatequiretjlégat Manardumlib. Epift.S.epift. i. &Commenta-
rîosMatthioIiJib.i.cap.îi.&i 5.qtii multisargumentlsdemonftrantnoftramCanellàm,
legitimani Caftiam efte. Sed quod Cinnamomum inveniri negent ,in eo, fallüntur,cüm
Cairia>Cinnamomum,&; noftra Canella unum idemque fint medicamentum.

A N N OT A V IT Lacuna lib. i.cap. i j.in adibus Indicis Vlyffipone fe omnia Cinnamomi
genera à veteribus defcripta obfervaffe. Sed ego hîc in India plura duobus non obfervavi,
videlicet quod in Zeilan nafcitur, &: quod in Iaoâ& Malabar. Nam quodin Lufitaniam
dèvehi (blet jZeilanicum omnino eft. Poterit âute fieri, ut quinq. gertera bonitate difcreta
inveneritjUon autégenere diverfa. Quod verô deinde addit de Cinnamomo,cü Maria Sti-
liconis filiâjHonorii Augufti uxore,reperto fub Paulo IILP.M.fabulofum prorfus vidétur.

Eatentvr nonnulli, Cinnamomum quidem nos liabere, led non illud Mofyliti-
cum,quod àDiofcoride lib. i.cap.!?. cateris generibus prafertur;quodque Theoplira-
ftuslïb. p. cap. j. multis nodis conftare fcribit. Sedhis abunde fatisfadum puto iis ârgu*
mentis qua antè protuiimus.

Porrô Cinnamomum five Canella arbor magnitudine eft Olea:, interdum mipor,
multis ramis pradita, non iis quidem contorris, fed redis fermé: foliis lauri quidem colo-
re, fed formâ ad Citri fohaaccedente (non foliis Iridis, ut fabulosè quidam fcripfere) fto-
nbus candidis,frudu nigro & rotundo,avellana ferè magnitudine,aut exnguis olivis fimili.
Eft autem Canella nihil aliud nifi fecundus ÖC interior arboris cortex", nam haC\'arbor du-
plici cortice munita eft veluti Suber, non eo tamen adeô crafto &diftindo. Exemptus
ergo cortex crafto illo &; exteriori libro repurgatur : deinde in laminulas quadrangulas fe-
dus, humiabiicitur ,atque itaper feconvolvitur, ut trunci unius rami integer cortex vi-
deatur, ciîm tarnen partes fint dumtaxat corticis in tubulos digiti craftitie convoluta^
truncus verô interdum femoris craftitudine reperiatur. Rofeum autem illum, five ex cine-
reo vinofum colorem Solis calore contrahit: qui, non probè paratus, candicans five cinerei
coloris fitj nimiis verôardoribus Solis aduftus,niger. Adempto cortice tnbus poftea annis
ab ea arbore abftinetuf.

Ere cj^entes funt ha arbores in Zeilan, folebatquc vih emi Canella: fedtriginta
abhinc annis nemo eam emere potuit,prater Procuratorem regiorum negotiorum,Fado-
rem vocant, Zeilanicis minores funt ea qua ignobiliorem Canellam prabentin provin-
cia Malavar,6^ in laoâfive lava; non tamen adeôpufilla,uteasPliniuslib.xn.cap. xix.

Galenus lib.i.de Antidotis efte cenfent. Sunt verô omnes filveftres Se fponte nafcentes.

N vs A M alibi, quod fciam, nafcitur Canella, tametfi Francifcus de Tamara fcri-
bat infreto maris Erythrai Cinnamomi arbores, & Lauros maris aftu interdum opertas
inveniri:quoniam noftri fingulis annis per mare Erythraum navigant, nullam tamen
hujufmodi arborem viderunt. Nam quod ad Ocçidentalis quam vocant India hiftoriam
attinet\'\', non verifimile videtur Canellam iftîc nafci, quandoquidem eam dicit calices
giandefque Suberismodo ferre, cûm légitima Canella veluti oHvas ferat : fed alia erit fui
generis arbor. Nec, uti eadem refert,in Sina nafcitur,nam è Malaca Sinam cum aliis mer-
cibus defertur. Intelligo verô plurimam etiam Canellam in infula Mindanao nalèi, & vi-
cinis infulis^ fed ea procul à Sina a bfunt.

pvtarvnt etiam nonnulli in Alep nàfci Canellam , quôd apud aliquot Scriptores;
prafcriptum invenerint Cinnamomum Âhpinum : fed fciäntnonmagisifticjquam inHi-
fpaniis nalci, Veriîm cum ex his regionibusOrmuz Sc Giden, atque inde Alep devehatur,
fadumeft,utincorrupta & recenS Canella iftinc in Europamadveda , abipfa lirbe Alep
denominatafit. QuamVis autem Zeilanica reliquis praferatur,invenitur tamen etiam in-
terdum ignobilis,qualis eft qu^ craftion cortice cöftat,minusque in Tubulos convolvitur,
quôd non fit ejufdem anni:quo enim vetuftior cortex, eo deterior. Qua verô in Malavar
nafcitur,tota ferè eft igtiobilis, tantumque à Zeilanica diftert, ut centena Zeilanica libra
decem aureospendant; Malavarica verô libra quadringenta unum dumtaxat aureum.

Exstillat ipfa radix liquorem Caphuram redolentem. Sed rex vetùit radices vul-
nerari,ne arbores pereant. Elicitur aqua plumbeis aut vitreis inftrumentis es: ipfis floribus,
fed qua fragrantia Sâ odoris fuavitate ei cedat, qu^e ex corticibus nondum exficcatis edu-
citurjtametfiexfblisftoribuselici audor fit Lacuna lib, ï, cap. n.

y TILI s cft ftillaticius hic liquor ad plurima : nam ftomachiimbecillitatem roborat,
coli dolores ex caufa frigida provenientes illico lenit , ut plerumque fum cxpertas; faciei

Cmh arkr
filveHris.

NttHa Caneüa
in America.

Nulla item in
Sinn,

CinnmmTt
Alipinum.

CamllaZti-

Caae^a Ma -
lavama.

Liijttorèrifdî-
ceCäneÜA.
Aqua è (tni-
(ihm,& eßo-
ïibm Canelia.

Candie
facHlima,

Coîoremcomrâendaî, & oris iialitum, prxcerea ad condiendos fuavioresque efËcicndos
cibos pei^pjam idoneus. \' ^

Ex Canelix baccis oleum extrahitur,qiiefnadmodum exolivisjfebaceumquodam-
modo,iàponis Gallici modo in panes cöadum, inodorum,nifi calefadum fit, tune enim
Cinnaiîiomum aliquantulum olet. Eo utuntur adverfiis ventriculi & nervorum frigidani
intemperiem.

C ET E R V M ut de riominibusgeneriim Canellx à veteribus traditis aliquid liic dicamt
neri poffe exiftimo, ut Zigir vocatus fuerit totus ille Chingalarum tiadus, qui cil Zeilan.
Nam Perfx & Arabes nigros vocant Zangues, omnes vero Zeilan (S£ Malavar incolx ni-
gro colore prxditi funt. Mofyliticum ab infula Zeilan, qnx montofà eft, dici puto.

^PliNi vs Iib.xii.cap.xix.in Gebanitarum portum Ocilavocatumder\'erritradit,qui
nihil aliud efl, quam Chingalarum five Zeilan portus-

CoN TI NET autem Zeilan, five Ceilan, odoginta leucas in circiiitii, triginta verô in
longitudinem patet. polum elevatum habet à fexto ad nonum gradum , uberrima &]au-
datifli ma totius orbisinfula (hanc nonnulli veterum Taprobanam elfe volunt, quod no-
men ahi Samatrx tribuere malunt) habeiis è regione & in confpedu Promontorium de
Comorin vulgô nuncupatum. Populofa eft admodum, tametfi magnâex parte montofiïj
CUJUS iticolxChingalxappellantur, Multx iftîc nuces aromaticx,Cariophylla,Piper; om-
msgeneris prxter adamantemgemmx; margaritärum ,auri, atgcnri magna copia. Silvx
omnis generis avibus fcatent, pavonibus, gallinis, palumbis varii generis, mukoque vena-
tu,cervis& apris. DeUcatiftimi iftîc frudus, tametfi fponte nafcentes , ficus, vux,aurea
mala fuavitate rehqua totius orbis fuperantia : ligno Sz ferro abundat : multa Palroarum
g^enera, optimique Elephantes, fummique ingeniîî qmbus reliquosobedientes effe ferunt.
Fabulantur Indi iftîc effe Elyfios Campos, &:in excelfo qui iftîc eft monte (quemroftruny
live acumen Adami vocant) pedum Adami veftigia apparere.

\' In noHra fane Canella interdum inycmes ß^gmenta quànon ndmtut Inter m iî!é cortex, fedsmmnè fuptr\'wr,
(Wsrea qusdammod« peUttula obduätu. Plgrique veû tubuli, delibrm & traßim mmqudijuecotttie dehudati
Videntur.

C I N N A M O MI vero duos ramulos in Belgis pidi ; durum apud Genersßm Daminum Carolum à D. Audo-
inaro, pi^ memoria , virummn modo rei Usrbarupeni-ßimuwt, é" qm planlos ïpfas, aves, qtiadrnpedéfqus tnfignï
^\'\'tificig, vivisque coloribus exprimicutabAti fed ommum eùam NMur^srAratulerum ßuäwfißmim : alterum apud
O, Nicokum Valdaura Brugenfem mcdicum : îtnitivi reltqm maiorem & craßmm pauces ante menfes, apud
^^\'^^rofum DaminumThmmîiedigerumin peregrinatisne noüra Britannica amo m, d. lxxi Bnftoïn adqu\'tß\'
tum. Etant vtùïi reäi, non enodes jed nodii qutbufdam five rämulorum veßigiü paltnum ab invicem dißitts inßgnui.
Cortex tenuis^ fübcinerei quodammodo coloris, iuiunii oäerü,ßavis guHta, fed qui fua acrimonia aliquantulum Itft-
guam veBcaret, Lignum certè inodorum erat, & infipidum, non minus quam Salicis ramm, cm per quam fimile.
^^tinehat autem cortex fuAvem Ulm cum oderii tum (aperis iucunàitatem {tametfi tota quadrtigirtta aut amplm
annu à fua matre revulfi effent ramuli)atque earn etum maiorem quàm neUra CanelU. Dcterior illâ Canclla à Bata-
VW e Surnntra ö* lava adferri folita^ qua incolof in (uu edulm uti aßchmt^

1 v do y i c V s Roman.m.6. cap. 4. fimilem féûnoïîro Auâêri Ctnnmémftn Camïla àîfcriptmm traâiL
^t Maximil. Tranf eptUola de Moluc. inful. Cwnamemi arborem Punua mahfimilm facit-, quam reäe,nefcio : Etitri

Q»etquot Peruanam hiüoriam defcripferunt, i^m CanenA^quam in provincia Sumaco najct tudiint, memme-

runt. EH vero, ex eorum defcriptione i CaneU arbor vaîia admodum, folio laurino.fi-uäu racematm ctharente Jed

qui caliceSuberiho fimili conmeatnr, ampliore tamen & magä cavo, colore nigricante. Huim arboris fiuäm,felmi

cortici & radicihas (licet Canella faporem & odorem habeant) longe calices prajeruntuv, quorum dumtaxat pulvis in

ufu en. mm fi CantÜA modo cum (M decoquàntur, tantUm abeU ut fuavttatemedultis comtlitni,qum potiùs mum

facultas &faporif gratta decoaione evanefàt. Horum pulvere ad plerofque merboS utamm-, fedprafertim adverfus

coli, imesimorum,&fiomaehi dolores inpoîionibus propinant. ^uamvis autem multa fint hum generU arbores filve^

fires, dUigenter tarnen & magnâ curâ em infuU pradiis C9lunt,(ft emm cultti longi meltor) atque tn vicmas regiones

deferum.aliat mercts ad vitam bumanam necefariai hoc aromate redempiuri. Hac Vranitfcm Gomara m mHona

generaltsap.i^j.Augumnm CarateB.4\' Üi^or. Peruana,cap. z. & Petrus Cieca, farte prmia chronmPeruanu
capite ^o. , ... .

\' Huius fabulé meminit etiam lud. Koman. Uh.è.navsg. cap. 4. uhi de infula Zeilan agxt. MemBrant,tnqm, incoU
iivm Adam,poH lapfum ïWkfietuaccontinemiâpœnitudmeduâum culpmredcmiffe. idaffequantureacomeaurai
quUpmmk adhuc vifftntm\'mpreffapedmnveHigia,longitu

I o s c ö R î D E s lib. I. cap. 2Î. Lignum Aloes,quod ipfe Agailocbiim vocat, ex
India atque Arabia deportari, cute verius qüam cortice veßitum, & proThuread
fuifimenta fu bftitui fcribit.

Sed legitimum Lignum Aloes non nifi ex îndia deportatur. Ex Atabiâ quidem ad-
ferri potuit, priiis tamen ex India eô deportatum, uc plerxque alia: niefccs. Nam m Ara-
bia nafci,non puto. Cute fane non veftitur, fed cortice, ut reliqua ligna. Ncqoc vcriiîmiîe
eft proTlîuread fuffimenta fubftitui i fed potiiis e contra pro Agaîlociio Thus (ubijitisi
debuit, utpote cujus femper major copia fuit. Non foicmusenim rariora & invcntu diffi-
cilia vulganbus fubftituere; fed contra. Nam Thuris feledi centum pondo, aurco dum-
taxat hîc emuntur, tametfi ex Arabia hue deportctur. Lignum verô Aloës, licet hîc na-
tum, tres aureos pendit in fingulas libras.

P VTA NT nonnulli Phniodefcriptum effe fub Tari nomine, quodTarum , lib.x î î,
naturalis hiftoris cap. xx.ex confinio Cafis Cinnamique per Nabaihsos Troglodytas m-
vehi fcribit. _ *

Memïî4 it Agallochi Avicenna duobus diverfiscapitibüs: al tero, hb. ii.câp.y^j.-n-
deiicet, deXylaloëj&altero hb.T1.cap.14. de Agalugen. Soiet enira, dc mcdicamentoi
aliquo dubitans,duo, ùt antèdiximiîs, capita facere, poftetiori plerumque pleniiîs ^ ac-
curadiisomnia defcribens. Priori f lib- it- cap.73 5 fcilicet/ nomina reccnfec, & provin-
cias cnumerat,è quibus deportabatur. Scd in omnibus verum Sc legitimum Lignum Aîoës
non nafcitur. Nam quod in PîX)raontorio Comorin, Veteribus Con dîâ:o,&: Zeilan in-
venitur,lignum quidem odoratum eft,quod Lignum Aloes filveftre vocarunt^ciim tamen
non fit. Legitimum verô in Malaca Sc Samatra nafcitur, unde à Sinenfibus petcbatur.

Hallvcinatvr autem AviGenna% ciîm ab incolis elixari, ut omnem odorem eli-
ciant, fcribit*

Eivs plura genera enumerat Serapio, lib. fimplicium cap. 15)7. îndum, id in quadam
îndis infula invenitur, qus Fiuma nominatur. Selediffimum cft nigrum , quôd varium
oftendat colorem, ponderofum. "Mondunum à Mondei îndis urbedenoininatum. Sei-
ficum:poftremô Alcumericum, Seifico bonitate cedens; tametfi Alcumeri non longius à
Seifi, quàm triduano itinere difter. Ceterüm prsftare quod fuagravedinc in aquam con-
jedum noninnatet, fed ftatim fubfidat, quodque ignium fiammis diu rcfiftat.

Ego fànè quid per hsc vocabula fibi veîit Serap!o,planèignoro, & nomina admodum
depravata effe exiftimo. Nam quid per Fiuma intclligat, nefcio: per Mondei, forte Me-
hndam intelligit; per Seifi Se Alcumeri Zeilan infulam, & Promontorium Comorin^l
quo triduano itinere marino Zeilan infula diftat. Conjeduris dumtaxat ucor. In Como-
ri.n certè & Zeilan ligni quoddam genus odoratum provenit, quod Aguila brava, id eft.
Lignum Aloës filveflre appellant, ut paulô ante diximus. Eo cremantur Bancanum cor-
pora, quos hujus hiftoris initio ab omni reanimatâ abftincre dixi.

Idem Serapio lib.fimpl. cap. 197. ramos ab arbore refcÛos integroanno fepeliri fcri-
bit, utita obruti Agallochi marcefcat cortex,lignumque purum dumtaxat rcmaneat,adeô
ut è ligno nihil erodatur. Addit cqllabentes ex Agallochi arboribus ramos, à fiuminum
inundationibus raptos, per circum fiantes regiones defcrri. In nonnullis ianèveriraticob-
fona refert, led in quibufdam veritatem affecutus non cft. Quôd veiô frudum profeire
rotundum piperis modo,&;rubentem refert, an verum fit ignoro,cdm hadcnus videre
mihi non contigcrit,nec quemquam invenerim qui aliquando viderit: ncc reliqui Arabes,
Rha£\'s, Avenrois, Sc Ifaac, ejus ufquam memincrunt,tametfi AgallochifacuJratesde-
fcripferint. -

Magis autem fabulofa funt illorum fcjmnia , qui Agallochi arborem terreftri tan-
tüm paradifb provenire, ejufquefragmenta fluminibus fern fabulantur, quàmut rcfclli
debeant.

Nec minüs abfôna funt, qus Pandedarius cap.3 o. de Agallocho fcripfit. Nam quôd
Chamelsâ adulterari Agallochum fcribit, à veritate alienum eft omnino, cum totâ ea re-
gione Chamelsa non nafcatur.

Rvell i vs verôlib\'i. cap. 56". tametfi peromnia veritatem nonfitaffecutus, in plerif-
que tamen hallucinatus non eft. Quatuor qus recenfet Agallochi genera hadenus vide-
re mihi norilicuit; fed unicum genus Indicumnovi. Fieri poteft ut reliqua genera legiti-
mum Agallochum non fint, fed lignum aliquod odoratum.

B ENE etiam fcribit Mufi exam, fimpl de Agallocliot in iioctamen faîlituf^quèd ejus
piurcs fî^vas inveniri fcribat. Nam rarx funt arbores.

Cetervm Agallociium dicitur Arâbibus Agdugen Sz Hmd,^ Guzarate U Decan in-
colis F^/, quod vocabulum ex Arabico defumptum videcurän Malaca u^w/elediffimum
autem Cdamhac.

; A r B o r cft OlesE inftar, interdum major: frudum aut florem videre non contigit, ob
difficukates & periculaquas in accurata hujus arboris obfèrvatione (frequenter iftîc graf-
fantibusTsgnbus) fijnc fubeunda. Allati veto mihi funt è Malaca rami cum foliis. Ferunt
autem recens difledtum Agaîlochum nullâodorisfragrantiâgratum efle,nec nifi ficcatum
udoratum efle: imo eum odorem per univerfam ligni materiemnon diffundi, fed in ipfo
arboris corde five matrice coacervari. Craflus eft enim cortex, & ligUi materies odoris
expers. Haud negaverim tamen, quin putrefcente cortice & ligno, oleofiis ille & pinguis
liumor matrici fefe infinuer, illamque odoratiorem reddat; fed ut odor Agallocho conci-
lietur, minimè putredine opus eft. Multi enim funt adeô experti & dextriin Agallocho
dignofcendo , ut etiam de recens difledo judicare poflint, ficne odoratum futurum, an
nulla odoris jucunditate fpiraturum. Etenim in omni lignorum genere aliud aho praé-
ftantius eft. Solent autem Malacx incolx Agaîlochum repurgare antè quàm negotiatori-
bus vendant.

♦p R ^FE RT VR verô multum nigricans, cinereis difcurrentibus venis, ponderofum,
plurimo humore pingui prxgnans\\ Probatio erit, fi igne accenfum multum humoris
cxudetjnon fi in aquam conjedum,fubfidat. Nam felediflimum quandoque innatat,nec
fubfidit. Guzarate & Decan incolx, prxter fupradidas notas, ut magna fint fragmina re-
quirunc, quemadmodum majores gemmas & margaritas ceteris prxferunt: perfuadent
enim fibi, quo majorafimt fragmenta, eo plusfacultatisinfe continere.

" Ego totam Agalîochi htûoùam apud Avitenmm legi, fed nufquam eitts mentionem feciffe invenioifaltem in noïlfis
éxemplaribm. Qmre omnino dicendum eü, Auäorem à noüris diverfa habuip exemplaria.

\'\' Eiufmodi ex India Vlyfiponem adfertur, fed magno AHimant. tium interdum ex eo JpharuU, qu£ ad preces ad
fiumerum recitandas idonea, odoris iucunditate & pretii magnitudine commendéiles. Trequevtiores tamen funt e<t
qu<g. ex Ijlaloe ut vocant filveüri, noHro auäori defcripto, tum ex alio ligni genere {quod mirum in modum AgaHo^
^hurnsmulaturt inodorum tamen eH) torno cencmnantur.

Seleilißim porro Agalîochi fragmenta m adfervo,qU£ Britannica mea pérégrinations tertia^anna

^•^•xxci. munere H.Morganimnc Regitphamacopoei, & la(obt Garetiiuniorisaromatariidiligentißmi,nailii} fum.

VIA Sandalum ufibus humanis valde neceflarium eft, utpote quod cordis affedi- sandalunii
bus non parum conveniat, de eo diflerere non alienum duxi.

A p p E L L A T V R autem in Timor infula omnibusque provinciis Malacx vici-
nis c^W^»^^: Arabes corrupto nomine 5\'-i«i3^4/vocarunt, quos imitari funt omnes in gene- chandma.
re Mauritani, cujufcumque tandem illi fint provincix : m Canara, Decan, & Guzarate
Sercmda dicitur^ sercanda.

Porrô tria funt Sandali genera, Rubrum, Album, Pallidum, quod Citrinum oflici- Sdwdiili trk
i^a: vocant. Hxc autem omnia genera non nafcuntur una in provincia; fed locis multum
inter fe diftantibus. Nam rubrum in Timor, ubi plurimum Album pallidum provenir^
non nafcitutj fed in India intra Gangem fl.quem incolx Ganga vocant, videlicet in Ta- Ganges ß,
nafarim & maritiniis quibufdam Charamandel. Hujus defcriptionem non propono,quôd
nactenus eam confequi non licuerit. Illud autem certum eft, omne Santalum rubrum ex
iisquxjam recitavi locis adferri. Rarus in hac provincia ejus ufus eft, quôd Indi dumta-
xat adverfusfebresufurpent:reliquum in Lufitaniam&: occidentales regiones defertur.
Illo etiam interdum, hujus provincix incolx fua idola eorumque delubra fabricant:qua de iJ/^Xa!"""
re craffiora ligna magis expetuntur, majoriquc pretio redimuntur.

Dïffervnt autem inter fe Santalum rubrum &:Brafilium lignum, utrumque in-
odorum. Nam Santalum rubrum neque dulcc eft, neque inficit; qux notx in Brafilio diferentil!
manifeftè deprehenduntur.

G E T E R V M Santalum album 8c pallidum, i^t jam dixi, in India ultra Gangem nafci- Timor

plurimum verô in Timor infula, qux undique portuofa eft. Prxfertur autem quod ^.........

ad portum Mena invenitur: eft enim id haudquaquam lignofum, fed totum ferè cor. Ad
portum Matomea eft Santalum etiam pallidum: fed illud multum ligni, parum cordis

habet : Lignum autem à corde fegregö, quoniàm in corde totaódóris gràtiaconfiflit. Ad ,
ahum portüm, Camanafe appeliatum j improbum Santalum nàfcitur 3 utpote qufd pluri-
mum hgrium,&: nihil fcrè cordis polîîdeat. Hujufmodi eft & illud quod ad portumSer-
viagonuncupatum invenitur. Sunt autem mercatores in his dilcernendis adeô exercitati,
lit, confpedo ligno, ftatim indicate poftint, unde fit allatum.

î N V É N IT v R etiam Santalum album èz pallidum in Verbalijportu lava, vehementer
quidem odoratum,led quod brevi lènefcat, debeatque poft annum muko ligno adempto
ejus odor revocari, qui in meditulliOcortfiftit.

P il IM v M verô locum obtinet pallidum, quod odoratius eft, fed minori copia invehi-
tilr. Etenim inter innumeros Santali truncos vix quinquagefimus quifque pallidus eft»
Nuper tamen à mercatoribus intellexi, qui diu in ea infula verfati funt, plunmum Santa-
lum pallidiim locis apricis nafci j tantâmque inter utriufque Sàntali arbores efte affinita-
tem, ut pallidum à candido difcerni non pOffit,nifi fortè ab ipfis incoliS,qui eas cafas Mer-
catoribus vendunt.

Cetervm Santalum in nucis ïugtandis magnitudinem attollitur ; foliis admodum
Virentibus, Lentifci amulisrflos ex caruleö nigricans : frudUs Cerafi magnitüdine,pri-
miîm viridis, deinde niger, infipidus, admodum taducus. Inodoram ferunt efte arbo-
rem, nifi detrado jani corticc exficcatam.

M AGNÀ Santali albi&Cîtriniqiiàntitasperuniverfam Indiamabfumitur,quiaoA-
nes ferè ejus incola,five Mauritarti,fiveGentiles,illo inmortariis lapideiscontufo,&aquâ
macerato, fibi univerfum corpus inungunt ; deinde ficcari finunt, ad aftus corporis tollen-
dos, & odoris conciliandi caufa. Eft enim hac regio àdmodtim calidâj&i incola: plurimum
odoribus deledàntuf.

U T R V M Qji^ E porrô Santalum ex Malaca Lufitanorum Onerariis in Couchin &: Goa
maxima totius India emporia invehitur: periitenim nunc Calecut amplifCmum olim
emporium. Inde potiffimam partem exportant in Malavar, Canara, Bcngala, Decan,&
Guzarate : minima verô defertur Ormuz, Arabiam , & Lufitaniam. Imô vix in Lufita-
niam legitimum Citrinum deferri puto, cum multo pluris hîc ematur, quam in Lufita-
niam delatum vendi poffit.

Anti qJh ores GraciSantalorum non meminerunt, fed Arabes dumtaxat. Quid
verô fibi velint Mdchazart Si Mahazan vocabula, quibus pallidum Santalum nuncupari
quidam volunt, prorfus ignoro (tametfi Monachi Commentatores in Mefuen diftind.8.
cap. i6i Mdchazari exphcentodoriferi) nifi fortè Machatari fignifîcctè Malaca petitum j
aut Mäzafram \\cgcnà\\xm fit, quod pallidum aut crOceo colore infeduni fonat.

Cetervm in pallidi panunâ albi & rubri partes aquales prafcnbendas non cenfeo^
ut vult Sepulveda, fed potiüs folum candidum s magis enim pallido affine eft album quam
rubfiim»

IN exceras regiones delata Santaliarbor etiam crefcit. Vidi enim in Andanager totius
regni Decan urbe primaria, ubi regiam fuam habet Nizàmoxa ; attamen non erat odora-
ta. Habetautem Nizamoxaiftichortosampliffimos, omniperegnnarum aTborumjCtiam
noftratium, genere excùltiffimos, qua frudifcra funt

SiG niF ï c À t ^ M mihi erat, in infula D. Laurentii Santalum etiam invehiri,& ipfos
iEthiopes incoiàs fie afterere. Veriim poftea Santalum non efte intellexi, fed hgni dum-
taxat genus odoratum, cujufinodi hîc plurima inveniuntur.

Invenitvr in Malavar odorati ligni genus Santalo albo perfimile, quo fe in fc-
bribus indigena inunguntj lingua Malavâricâ appeliatum.

* Quantum ex hac Sandali âefcrtptmé coïligen licet i valde erit duUtandum an tegitimùm Sautaîum paSidum ha-
ieamus, quandoquidem fcribit vix in Lufitâniam deferri, quum eim pretium mdus fit apud ipfos Indes, quam apud
Lufitanos. lieri igituf poterit ut aliquod âliai odoratum lignum nobis pro légitima Säiidalo obtrudatur. Cette tan-
Mum noürum plane \'mdorum (Ht & rabrumt tametfi duke, infidt tàmett -^quam Hótam noflet Auäor in Santalo
rubro non requirit.

S^fitähm
païhctnm odo-
ïaiHtn,

Sänfnili hiîîs-
ïU.

MAgnm San-
tali tifm.^piid
Indês.

Couihin ^
g9a l«l\'u
empiria,

Samnlit palli-
dnm rariß. i»
LnfitiiKinm
txporlAtHr.

MuhiZiri.

UAzajriim.

Santaîi pallUi
pdnurtâ can.
didnm explct.

Andunagtt
nrbs.

Nizmdxx
herti.

Li^MHiH SdiJ^
talo fimile.

Smbmtii
lignum.

At legitimi paiidi Br ale fiagmentum, è ßipite aliquot pedes longo t femipedétn traffo reeifum, àonahat mihi etiam
anno u.xi.t^xuMmmrganmpfiagitmiidmtdumidQW\') iuimpaxtmadhtttafuimefttvOiieliquum amuU
cmmunicAvi\'

R E Q^ E N TI s s IM o in ufu eft apud îndos Betre : ab inftituto igituf alienum non
erit, ft hoc loco ejus mentionem fccero.

Betre mafticatum, amaruni invenitur : hanc ob caulàm ei Arecâm admifcent, ^tite,
calcis momentunisficque prarparatum ftiaviftimi efte fàpbris affirmant. MiHi fanè^ciîm
primiim deguftavi, propter amaritudinem ita difplicuit, utab illo tempoi:e fertipei: abhor-
ruerira, nec umquam deguftare potuerim.

Svnt qui addant Lycium: potentiores veró & opulentiores Caphuram de Burneo, bemm^li»
nonnuUi Lignum aloës Se Mofchum aut Ambarum. Sic autem paratum adeô fuavis eft mixiuu,
faporis, orisqiie halitum adeô commendat fuâ fragrantia, ut per petuô ferè illud mafticent
opulentiores, tuni etiam alii pro facultatum rationc; tametfi non defint, qui Arecain cum
Cardamomo aut Caryophyllis mafticent. In folitudinibus autem & remotioribus à mari
locis carô venditur. Ideô fertur Nizamoxafingulis annis in id impendere trigefies mille
aureos Lufitanicos. Ha:c funt eorum tragemata, hoc abeuntem donant : atque Rex ipfe
interdum propria manu potentioribuselargitur, aliis verô per manusfamuH fui quem I\'d- Xd^M^r.
raUar ôkwiTdmhulâar vocant. Sed quia Betre venas habet aut coftas fecundum folii longi- x4mfc»W<ir.
tudinem excurrentes,ungue pollicis (quem eà dé caufa in acutum prsfecant, non in ro-
tundum noftro more) illas eximunt: deinde âdriîifto calcis mbmento (qusob csùguam
quantitatem & materiam unde conftàtàeft, fit enim éx oftreorum teftis concrematis, nul-
lum nocumentum adferre poteft) éi Areca coritula aut confrada, folium Betre compli-
cant, atque in os injedum rriandunt,priorem illum fuccum expuentes (quod tamen non-
nulli non faciunt) qui cruentus videtur : deinde alia atque aliä folia fimili modó prspara-
tafubfequenterfutnunt- Solentaliquem dimifiuri,aut ipfi ab adftantibus difcederites,
Iiis foiiis prsparatis plena burfulafericeaabeüntemhonorare. Nemo autem dilcederefü- iietre «>.
ftinet,donec Betre fit donatus; id enmidimiflionis eft indicium.

Cetervm opulentiores ahquos adituri,hoc Betre mafticare pro more habent, ut
odoreoscommendent. Siquidem apud eos fumms incivilitatis eft odoratum non ha- (
heréanhelitum: ira ut fi tenuioris fortuns aliquem\' ciim potentiori fermoriem conferrc
necefte fitjnianU ori appofita loquatur,né tetef aliquis odor alterius nares feriat. Sic etiani
mulieres yiris congréfturs, Betre mandunt ànté quàm colloquantur j exiftimantque ad la-
fciviam fummam efle illecebram\'.

O M N E s huj us regionis incols id, fumpto cibo,mandere folent, alioqui cibos naufeam
quodammodo movere aiunt ; & mafticare afluetis, oris halitum tetrum olere, fi quando
abftineant. . _ •

S OL E N t ab ejus ufu per aliquot dies abftinere, quibus obierünt fanguine jundi, & iri ^erre
quibufdam lejuniis. Ab hujus etiam efu abftincnt, & humi fe abiiciunt Arabes,&: Müató, e/« abninm.
hoe eft, Ali fedatores didi, deceni diebus quibus jejunant. fabulantur autem ifti Ali feda-, Moaiis ridica.
tores, fiti fe morituros conclufos iri quadàni arce; multasque prsterea fabulas addunt. p^rf^fo.

N A s Cl T v R Betre in omriibüs Indis regionibus maritimis Lufitanis cognitis : nam Betre nmUs.
in Continenti non reperitur, nifi èmaritihiis allatum. Verum quidem eft iriDultabado,
urbe opulenta in Decan, & Bifnagua ihveniri, fed minori certè qûantitate, qûàm ut ad
Perfas & Arabes deferatur. Supra Calaiate,quód odogintaleucis abOrmus diftat,inveni-
re haud erit facile. Nam rieque regionerii frigidam amat, ut eft Sinàj neqüe folibus ni-
nnumaduftâm, ut Mofambique& Sofala. \' .

IN Malavar Vocatur in Decan,Guzarate,& Canam P^W\'/mMalaioSfré, Halluci- Betre, Pm,
nanturqüi Betre foliu Indum efl\'eputant: inquo errore etiam veffatus fum,cüm primiïm
in Indiam appuli. Sedfèntentiam mutare coadusfum poftea,à Nizamoxa,quemNizama- S^jj^mf
luquo appéliant,evocatüs:cui medicamentum roborando ftomacho juffus Componere,ea
fimpiicia qus medicamentum ingrederentur enümefabam, addens id folium quod ma-
fticaret,Fohum indum efle. Ad quam voceni rifitiHe(fiqùidem höC vocabulumihtellige-
bat) & Avicennarn mihi oftendit Arabica hriguâ cohfcriptum, qui diyerfis capitibusde
Folio & Betre agebat. Ducentefimóénim qùinqUagefimo tertio capite, lib.Ti. de Folio
Indo, ^ Cadegf Indi illi nûncùpato,fcribit;&: lexcentefimo nonagefimo nOno capite hb.\'iî. Càdepinâi
de Betre,qüod ille CTm^»/vocat,corrùpto, ut mihi videtùr aliquantulum vocabûlô, quôd
ab omnibus Tamkt, non Tmhul dicatur. Hue adde,\'quôd fi quem Arabern aut ifethiO- iàmbnU
pemperconteris,qüï vocetur Betrcî ftatim r^iw^M dieet.

Avicenna lib.TÎ. cap. 699. gingivas confirmare eft auäor, in quem etiam ufum
Temper ab Indis maftieatur : & paulopoft fubiicit, ftomachum roborare ; ob quajpi facui-
tatem etiam ab Indisexpetitur. Quodautem frigidam iiii faeultatcm tribuat m primo
gradu, &;exiiccantemin fecundo, putaverim exempiar viciofumefle, aut (quoderuditi
Arabesarbitrantur) Avicennae,intemperamentidefcriptione, impofitum effe; fit enim
pierumqueuc vulgus erret in tempcramcnridignotione,iitpotecui Piper,Cardamomum,
Cepa iint frigida. Calidum autem Sc ficcumeffe Bctrc ad finem fecundi cKceffus, ipfe cx-^
pertus fum, fic ex fapore odore coniicio.
ßmehiHom. E st autem Betre folium fimilc ferè Mali medicas folio, oblongius tamen & per extre-
mum aräius, venas, five coftas, ut diximus, per longitudinem excurrentes habens. Opti-
muiTicenfetur bene maturum, colore fulvefccnte, tametfi nonnullas mulieres proférant
immaturum, quia majorem fonum edit in ore dum manditur. Corrumpitur, fi recens à
planta colledum diutiiîs manibus tradetur.

Fert Betrein Maluccis frudum quendam contortum,L^certicaudx fimilem, quem
iftîc edunt, quôd bene illis fapiat. Fuit id femen delatum Malacara , atque deguftatum
opcimi faporis inventum eft.

Se r it vr autemvitismodo,ad,dunturqueftipites &: pedamenta,per qux repensfc
fuftineatnoftratisHederx inftar. Quidam majoris quxftus gratia Piperis aut Arecx ar-
boribus id maritant, atque ita pulcherrimaumbracula conficiunt. Multam verô curam,
& afiiduam rigationem defiderat.

\'Betrefive Betle meminUeiUm Ahif. CadamuU. cap.i^.Vhi, inquit, & femina incedum per urhem Calecut eft-
tames folium quoddam, cui nomen eH Betle. Hoc igitur inßcit or a à- dentes colore fubrufo. Hoc vdore ab^ïtKent tan-
t4tm obfcuro loco nati. Vbi vero obfunerapuüam induunt ve^iem, mjpeciem maîiiîia, tempérant à folio huiujmodi,
ut & dentes pn fe ferant marorem; & fukufo colon fuccedtt nigricans.

Lvdovicvs item Roman. lib. navtg. s.cap.j.Rex Cdecut quandoque addttäm fuperüttione , ad annum ab
re venerea abÜmet, & item animo deüinat vefct nolle Eetolu. H^c funt folia qua Ajfpii mal» frondti fmilitudmem ex-
primmt: hasenimfiondesincibatubabentgratißimas,(irc. ,

\'\' Meum exemplar Venetiismno u. d. lxxii. exprejfum, ea medicamenta defcripta habet,cap.ii). & 11.

\' Betre iconem ante multos annos in Belgium ad m
mittebat C. V. Alpbonftu Pantim Ser""\' Ducu Ferraris
tum M>edicus. Sed quum illam fufpeäam haberem, ut &
ArecjSy atque Indicas nuces feu coccos ferentis arborum
quas fmul mittebat ,prieribm huius Aromatum biHoria
editionibus non fuere adiita.Vtrum quiim aliquot poH an-
nis Vienna AuHria fer monts conferrem cum ornatißmo
viro,multifque peregrinationibus claro,Vabrkio Mer dente
Salernttano,qui aliquanto tempore Goa, vicimsquein In-
dia locii vixerat, in mentionem earum arborum qu& iftk
nafcuntur ,incidinm: de quibus fane multa admtranda,
& auditii mihi iucundißima differebat. Protuli itaque
quoi à Pantio babebam icônes, tit illius iudkium inteUige\'
rem, Eas porro, quàm genuinas effe a§rmaret, exceptis
paucis notis, quas ex ipßus admonitione emendari cura-
bam, exprimendoi effe cenfui in tabeUis, ut fuis locis inferi
poffent.

Ceterhm arboribus fefe\' implicat é" circumvolvit Be-
tre, easque fcandit volubilis modo,cui non dißimiUa habet
folia, teße Fabricio & piBurâ ißuäam ex foliorum ortu
promere contortum , Çarcias refert, & piäura oHendit.
Cui quumßmilimtts videaturfiuäus longitudinis duarum
ferè unciarum, quinq. teretibus ftliquulis confians mutuo
implicatü é" funiculi in modum contortU ,gufia aroma-
tico, odoratHs atque longo pedieulo inaitens, à Nicola»
"Raßto Galita Regit cheirurgo, olim mihi Lutetia cemmu-
nieatm, illm etiam iconem additam voluimtts.

Hüius autem convolvuli fftc enim nuncupari poffe exi-
fiimo) folia AmHelredami accipiebam anno nonagefimo
feptimo fupra miüefmum & quingentefmum,&aliquot
deinde fubfequentibus annis, ab iis qui ex lava vkimsque
infulis redlerant, tonvolvuli foliorum formam referentia,
velpiperis,vaide teneUa,non malt Medica,Betble nomijie.

Qy o T Qj^ o T Peruanam hiHoriam fcripferunt,re-
ferunt earum regionum incolas admodum deleäari qua-
imàm radicumt ramufcuhru, âut herbarum gt^atione

»» ore^ut Ôr\'mtaîes fuo Èetre deUBmtftr- pnfisrtîm ver^fmjliarew effe (Peiri Cieu tefJmcnkj qudrMm hsrhm
C0C4 m dtäm, quam â fummo mane adnoSlem ufque perpetuo in ore remem, tameifi neque em mandunt,nequë
iieglutiam^Percoman (ut eam afstiui m ore bal/eant,, rejpondent em ufu necfamsm net fiumßbt mtlesiami ó\' fires
toburque ßi (onßrmari.

auiem hacpumilaarbor, folio {quod Coca vócam) hïjrti, vel, ut alii volum, Ulms coriarterum-, Sumac vulgiu
Meécorum appellat, tmarbufcuUfoUaftlideflccataóblonguangaïUsquecamïhu cn citer tér at c&mmemibits
repoNumurin ufumqustidianum.

Seritur hacarbufcuU magnâ curapletifqueloCiiiHcoril^alhhus montlumiquoiincola Andts auunt.a CivitàeGua\'

\' Caterm tanto in pretio apud eos eH hac Coca, uttüam auro, argente,pamqueprajerant ,0\' anno Domi^t m. b.
XLvm. & aliquot fubfequenttbm,fmgulajum hareditatum, in qmbsss ferttur, pretta, aiià edoginta, a\'aa fexaomia,
alia quadraginta,alia vigmti ducaterum miUibuSifingulis annu ssitmata fmt. PoHea vero adeh em culturajiudimunt,
ut nunc viliorfu-, numquam tamen defmet fummo i«prttio effe : im^pleriqas iam in Uifpamu munt, qm i^lim Coca
merdmemdifißimiev^fere.

OLIV M Indum à Betre differre, diverfisque capiribus ab Avicenna dercribi, fupe-
riori capite fatis declaravimus: qua de re fupervacaneum dücoeadem iiïc repetere. ^
—- Appellant autem Indi Folium Tâmalafatra^ quam vOeem Graeci & Latini fimAUp&m,
imitantes corrupte Malabatrum nuriCuparunt. Arabes Cadegi Indi, id cÛ, FoÜüm Indurti
dicunt: nam interpresAvicênnam verbum vcrbo reddidit. Itaqüe non dicitür Polsum
perexcellentiam,fed qüoniam Avicenna lib.i i.cap.253\' ^^^ vocâvit. Nam qiiod Aqua-
rius Mauritanós id Tembul appellate fcribit, in eo falUtur, üt alii plerique.

Est verô Folium Indum\'Mali medica folio fimilejanguftuis tarnen per extrem um,^^jjj
colore viridij tribus per longitüdirietó excurrentibus coftis (quâ notâ facile dignofcitur)
odoratum, Caryophyllä quodammodo redolens,nontam vehementisödoris üt Nardus
aut Macis; neque tam fubtilis aut acuti ut efl: Canella. .

A qv IS noninnatat hoc Folium léntispàluftrismodo, üt fcripfitDiofc.hbi. cap. ii. ßiofamö-
&:hui^ecutus Plin lib xii.cap.xxvi.qüibusimpofitüm eft in huius defcriptione : fed na-
fcitur in procerâ arbore ptocul ab aqüis, Cum multis aliis locis, tum in CambaVa. Et fi ab
ahquopharmacopola (quem ipfi Ga»dü vocant) Tmdapatraipctkns, ftatim te intelliget, gWk.
quoniam vernacula eft eorurn lingua. ......

Non funt verô hxc folia tam validi odoris atque Spica Nardi, fed fuavions: neque co
modocolligunturut Diofcorides lib.i. cap. ii.perhibetjfedcolleaain fafciculoscoiligan-
tur, atque ita va:ncunt. Dilutiore viridi colore nitent, non ex candido nigricant, & pra-
ferunturintegra-.qüödfacultäsiniftismeliüsconfervaricredatur. Odore nequaquam ca-
put feriunt, ut reliqua odofata.

Avctor eft Plinius hb.xii. cap. xxvi.ärböremeffein Syria folio corivoluw,exqud
exprimitur oleum ad unguenta: fertiliorem quidem eius effe ^gyptum, laudatius tamen ^
ex India vcnite:in paludibus ibi gigni lentis modo, odoratius croco, falis guftü,mmÜF pro-
bari candidum, faporem eius Nardo fimilem effe debere, & cujus odor m vino fufferve-
fadi antecedat alios, Sec. . _ ... ;

A N in Syrian /Egypto nafcatur ignoro. Perquifivi tamen à Medicis Meniphiticis, MiUhmm
Damafcenis, & Alepitinis : fed omnes uno ore negârunt aut in Syria aut m iEgypto gign i.
Atillud fcio,nequetam validi odoris effe ut Cfocüm, neque Nardi efte fapore.
verô hujus in vino fuffervefadi odorem alios antecedcre fcribit^ eâ tempeftate verum id/u(Hr.
effe potuit,ciîm ignotaadhuc effent Benjui de Bonirias, Ambarum, Mofchus, Calambac
(quod Agallochumpr-xftantiffimum cft) aromataodoratiffima.

Sc RIB IT Avicenna hb. "i i. cap. 2 J3. iifdem facultatibus pra-ditum effe cum Nardo, ^ ^^^ _
foliaque effe Saißf^am ^ in paludibus gencrari, lentis päluftris modo aqüis mnatare fine ra--
dice, nonnullosqüepütaffe foliis Nymphaa\' effe fimile j éjusqué óleüm Laferpitn Si olei
crocinifacul6atemhabere,vâlentius tamen effe. rr

Sed cûm certum fit, Arabes in hoc medicamento Gracos pér omnia fecütosefte, & gr^rf m^-
abunde fatis Grarcorum opinionem falfam effe demonftraverimüs, plura in medium effe
profercnda non duximus. In hoc autem omriesconveniunt, urinam cicfe, oris halitùm ■

S v N T ex recentioribus nonnulli, qui Malabatrum fibi ignotum effe fcnbahr. Uli li^â \'

fententiâ cordate loquuntur. At ii faili vidéntur> qui^ folium Caryophyllörum effe affe- çg.

runt; quandoquidem regio, ubi Caryophylli nafcuntur, biennii ferè itinere abeft ab ea in

ScR 1 B iT Francifcanus quidam in iEthiopiagignijfibiquedatum elfejCuminfcriptio-
ne foliorum Canellae. Sed valdè hallucinatur. Nam in ^chiopiâ nulla eft Canellx arbor,
Felwm t» neque Folium fmiiliter. Fieri autem poteft, ut ad eum miifa ïint Canella; folia cum ipfa
jEthiofMmn Canella: ea enim non multum àfoliodifferunt Indo, nifi auod Canellx folium anguflius

Ganelli foluu & minus acutum eft, tribusque illis coÜis five nervis caret, quos Folium Indum habere
diximus.

Non opus cïntciJtiCctT^o\'J^\'tófi diligentioreseffent pharmacopolx &:mcd!ci Lufitani:
Toinfucceda- fiquidem tantaejus copia hinc exportari potcrat, qua: univerfr Europx fufficcret. Ejus
aiitem parnuria,Canella:foliis utantur, fi eanancifcentur: fin minus, Spica Nardi,non au-
tem Maci, ut voluerunt nonnulli. lubetctiam Avicenna, lib.2-cap. ijcj.mterprcte Bel-
lynenfi, ThaUfafar \' fubftitui j fed quid fibi velit Thalifafar, planè ignoro.

\'Folium Indum quale hîc Au^ar defcrtbit, ad nos tt-
imnumadfertuT, ipfts tenuieribusranw imerdum adhue
inharenSt ér integrum, quale bos hîc expreßwm iguHu
iaurini ferè folii. Longè verb illud dijfert à Carpphyllo-
7um folto^qHodpoUeadefcribetur: ipformi etiam tcnuio-
rum ratnufculorum cortex aromatuum qmddam Japif.
Biiim hiüoriam cum Betre confundït Amatus emrratio-
ne xi. & lxvm. Cap. de Malahalhro, é" Uaiéaîhrïno.
C^ plurimum haUucimtur c. V. Marcm Odo Medicos
Tatavinus, qui in Theriacx examine Bethle & FdiKm
tandem rem ejfe cen/et: prorfus enim inter fe dtfferunt.

Cetervm cîtm nunc fub pralo effet noHra hac
Efitome,accepi ab Awpitßmo viro Domino lacobo Anto-
nio Cartufo jruéÎHm quendam exigtium glandis formJt
tm bac infcriptione, Frudus Canelk cx quorundam
fcntcntia- ex aliorum vero fentcriiia Tembul con-
Toluoli in India. E»w quoniam inteUexeram interdum
uni cam folio Indo vulgari ad nos adferri, atque id legiti-
mum ejfe folium ex Gar çi^noHri defcriptione conitciam^
(quandoquidem Tembulfruäm longe ßt diver fus, ut ex
Betre defcriptione coüi^ere licet) adpmgendum hîc cura-
lam eâ magnitudine quâ ad memijfus eH.

Legit hîc noïler Auäorfoliis Golfam fimile, quod ego
Njmphaareddtdi,ftquidem aliam inter pr et ationew habe-
re non potui. At nsUra exempUrta nufquam Golfam
tnemineruntyfedNemàcm Indx, id eH Nardi Jndiu:
quo^fatit evident efî argumentum, Avicennu Interpre-
tern m pturimii lap fum effe, aut alium inveniri Avicen-
nam Arabicum.

\' Ego per Thalifapbar Avicennam intelligere puto id
quod lib. X. cap. 694. Talififar defcribit, qtiódque noïier
hic AuSor Uacerem Grxcorum fignificalefequenti captte
dicct.

"Jon dubium eft, quin Macis, de quo nunc aduri fumus, plurimiîm à Macère
Graecorum difcrepet,fi utriufque defcriptionem & facultates confideremus.Cum
igitur recentiorum quidam fatis manifeftè id demonftrârint,non opus efie exifti-
Äiaui eorum argumenta hîc recenfèrc. Sed opera; precium nie fadurum putavi, fi Macis
& Aromatitis nucis hiftoriam hîc breviter contexeremiquandoquidem Grsccorum Mace-
lem hoc tempore ignorari puto.
N«c«Ar«m*. ^ ^ ^ igitur arbor qux Aromatitin nucem Maeim profert, Pyri magnitudine, foliis
misM^itria. ejufdem, fed brevioribus ôc. fubrotundisifive, ut veriùs dicam, arbor cft Perficxmalo
haud abfimilis, brevioribus tamen foliis. Frudum fert denfo operimento munitum,quod
permaturitatem dehifcit, atque tenuiorem corticem five membranam , qux nucem cum
fuoputamine ambit, oftendit. Tenuisillamembrana Macis eft. De externo illo operi-
mento five pulvinato calice nullam mentionem facimus, tametfi faccharo conditus plu-

LIBERI. _ _ , __ . _
fimüm hiccommendctur (cum fitodoratus & gratifaporis) in morbis cerebri, uteri,
nervorum. Macuro frudu, & dehifcente, ut dixi, primo illo operimento calicum echi-
natorüm,qui caftaneas ampledüntur, qui iugUndesnóHm veHiant^dkeremaltm)

modo: Macis Cocci inftar rubefcens confpicitur, pulcherrimo afpcdu, bene onuftis prs-
fertim arboribus. Exficcata huce, dehifdt etiam Macis;& flaccefcénte rubore, aureum

quodammodo colorem acqüirit. Ejus prëtium triplo majus quam Nucis Myriftics. ^.....

E X Banda etiam advebitür Nux aromatites aceto cohdîta in fidilibus,qua nönnulli m

acetariisvefcuiitur: fed major cft ejus copia qua: faccharo excepta adfeirtur. m •

F VIT autem hsc nux cum fuo Maci vetèribus Grscis incognita j quemadmodum
Auenrois \' etiam teftatur, qui hoc medicarrientüm ex eorum numero recenfet, qus Grs- ignota.

eis incognita fuerunt:qüamvis Seräpiö libi fimpl. cap. i. in hujus mediCamenti defcriptio-
ne, G tscorum audöritate nitatür. . ......

H v 1V s meminit Avicenna lib. ïî. C3P.44I Nam qüam fub nomineTalififar hb.i ï. t#/4r.

Eos qui noftram Aromatitem nucemGhryfobalanum Galehi efle volunt, hallucman,
cum ipfa forma, tum color, &:temperamcntum, fatis arguunc. . , ^

Gete rv M iisC nux ab incolis ejus regionis ubi nalcitur, Macis verb MnâjfAllA p^g^^
vocatur : in Decan nux ipfa jâpatrii Macis Vero^ jaifd. Avicenna lib. 11. cap.J03. linguai Ufmh
Arabica nucem vocari fcribit id ^^^ Aromatites cvm externo ilfill

H JE c ftint vera & légitima nomina Ara-
bica, tametfi plerique Mauritani & Arabes
& Turci aliis nominibus utantur, qus tem-
porum injuria depravata funt, utetiam in
Serapione pleräqüeinvenire licet. ^

M agis autem appellatur ea membranâ
qus nucem ampleditur,à MacerisfimiUtu-
dine,quem Grsci rubentem depingunt.

^x Maci fit oleum in nervorum fHorhis tititifsimum.
\' Coofulg Matthioli Comwentarios in hb.i. Diofcori-
dis dp materia meikca,cap.de Macere. Ludovic, porro Ro-
ntan. tib.ê. cap. 14, & MaximilianUsTiranfil.de Moluc-
cis infulis aiuiii Aromàtitu hiïïoriam iradunt.

^ Advtbufttur etiam ad nos intégrd üucésarmatka fac-
char» condit<z,quarum fummum opertmentum craffum
& denfumeïî^ut in iuglandibus-; mox fequitur Macis li-
gneum putamén ambienî,(iu0 nux ipfa includiturirotun-
da ferè : tametfi intérdum inveniatùr ùbUngum quod-
dam genus, mas vulgà api>ett4tum,& muUeribtä alia nu-
ée longè vilius dni/Hatùm^ Nos & nucefti integram fum\'
tno operimento per médium feâo, ut tignèum putamen
fuo maci involittum oHendat, & nticemputamine fiaäo,
obhngamque illam feu marem eadem taheUa exprimi eu-
ravimfU.

\' 4ut alia habuit noïîer hic Auäor Auemois exempta-
ri\'i,aut noUr amenda fa funt.Nm fecundum noHraexem\'
pUria Auenr où ^.CoUig, cap-fum fententiam G\'i\'\'
bmau^oritate ftabilit.

NVsqj/AM Diofcoridem",aut Galenumï Caryophyllorum mentionem fecifle in-caYpphyh»
venio: tametfi Serapioex Galeniaudoritate de Caryophyllis tradiderit. Quam- piofi.&G«li
obrem crediderim aut Galeni librum, in quo de Caryophyllis difleruit ^ periifle
(nam liber de Dynamidiis falsö Galenö àdfcribitur) aut Pauli potius quàm Galeni tefti-
îQonio de his Serapionem fcripfifle.

CaryophylLi meminit Plin.lib.xi i.cap. v 11, in hanc (èncentiàm : Efl, inquitj
etiamnum in India Piperis grani iîniiîejquod vocant Garyophyllon,grandiusfragiliusque.

Cetervm Caryophyllon,five Garyophyllon vocatur Arabibus, Periîs, l\'urcis, &
plerifque omnibus ferè Indis Cala fur: in Maluccis vero, ubi folum gignitur, tum etiam in
his regionibus dicitur Chanque, Nomina autem qux in Pandcdario funt Jrumfsl & Car^
rumfel, aut imperitiâlibrarii Arabici corrupta funt, autxtatis vitio. Sed de nominibus mi-
nimè efl altercandum, quandoquidem res ipfa omnibus perfpicua efl.

N a sciTVR, ut dixi, dumtaxat Caryophyllon in Maluccis infulis,quxfuju quinque
numero (quarum primariaeftGiloulo) necproculnimium à mari, nec etiam locis mari
nimis vicinis. Nafcitur etiam in Zeilan, nonnullisque aliis locis; fed nullibi frudifera efl:
arbor, quàm in Maluccis.

Porrô arbor efl: Lauri formâ magnitudine, foliis etiam laurinis,fed angiiflioribus,
multis prxdita ramis,copiofo flore, primiim candido»deinde virefcente.poftremdm rufc-
fcente, qui induratus,\'eflCaryophyllum ipfum: clauum vocant, quôd capitatusfitin
modum clavi, exertis in ad verfum quatuor denticulisfefèftellatim decuffantibus. Prove-
nir in extremis ramulis Myrtimodo. Eft autem flos hic viridis (ut à fide dignis viris acce-
pi) adeô odoratus, ut reliquos flores odoris fuavitate fuperet. Cultores flagellant altiores
ramos arboris, emundato prius circa arborem foloj fiquidem nullum genus graminis fub
ea nafcitur, omnem fuccum five humorem ad fè attrahente arbore. Decuffa Caryophylla
biduum aut triduum ficcantur, deinde affervantur^ & Malacam aliasque provincias mit-
tuntur. Qux in arbore hxrent, crafliora fiunt, nec ab aliis nifi vetuftate differunt. Qiiarc
non redè Avicenna hb. 11. cap.3 11 craffiorem hunc frudum, marcm ficit. Magni pro-
ventus augurium etT:, fi arbor plures flores produxerit quàm folia : idcirco non debentni-
mium flagellariarbores,quia vehemens & nimia flagellatio fteriliores cfficit. Pediculi
oblongi, è quibus dependent flores, vulgô Fuftivocantur. Folia tantâ odoris fuavitate
n\'on fragrant, ut ipfum Caryophyllum : fed neque ipfi rami odori funt, nifi aliquantulum
ficcati.

Nascitvr autem ipfa arbor fponte ex Caryophyllis decidentibus. Nam cum nun-
quam huic défit pluvia qux frudui aUmentum prxbeat, qui in terram decidit; enafcuntur
arbufculx qux intra odennium quidem adolefcunt, in centefimum verô annum perdu»
rant, quemadmodum ipfi incolx teftantur.

CoLLiGiTVR Caryophyllum àdecimoquinto Septembris ufquè in Tanuarium èc
Februarium, non manu, ut nonnulh volunt, fed violenta flagellatione, ut jam dixi.

Errant qui Caryophylli&: Mofchatx nucis arborem eandem effe putant. Nam Nux
rotunda ferè folia^ habet, Pyri foliis fimilia ; Caryophyllum verô folio eft Lauri. Prxter-
ea Caryophyllum defertur in Bandam infulam procul inde diffitam,qux Nucem profert.

ScR IB IT Avicennalib.Tï.cap. 511.gummi Caryophyllorum fimili facultate prxdi-«
tum effe cum Terebinthinarefina. Hanc ob caufam percontatus fum ab iis qui cx Ma-
luccis Caryophyllum advehunt,fed negant fe hujufmodi gummi vidiffe. \' Non negaverim
tamen omnes ferè arbores gummiferas effe, prxfertim fi vulnerentur. Sed hadenus ne-
mo, quod fciam, expertus eft.

Nvllivs autem pretii fuifle Caryophylla intelligp apud Maluccanos, donec eô de-
lati navibus Sinenfes,inde magnam eorum copiam in fuam regionem cxportârunt, & in-
de in Indiam,Perfiam,&: Arabiam. Confervari autem in fua bonitate audio Caryophylla,
fi marina aqua infpergantur, ahoqui teredinem fentire-

MvLTiPLicis ufus funt Caryophylla tum ad obfonia, tum ad medicamenta: magis
tamen expetuntur in lava craffiora illa annotina Caryophylla; à nobis verô tenuiora,
qux adhuc viridia aceto&fale apud Maluccanos condiuntut; fed his teneriora faccharo
affcrvantur, mirum in modum palato grata. Lufitanicxriiulieres quxiftîchabitant,è Ca-
ryophyllis viridibas aquam ftillatitiamorganiseliciunt, mira odoris fuavitate fragrantem,
& cordis affedibus utilem. Nonnulli fudores movent iis qui lue venerea divexantur,Ca-
ryophyllis, nuce Mofchata, maci, pipere longo & nigro. Alii Caryophyllorum pulverem
capiti admovent ad verfus capitis dolores à frigida caufi provenientes. Mulieres Indicsc
tum etiam Lufitanicx flla inandunt commendandi halitus gratiâ.

Nascvntv r flores, qui à Caryophyllorum odore Caryophyllati nuncupantur\', et-
jam in Sinarum regione, fed nequaquam odoris fuavitate ita commendati, utquiapud
nos affcrvantur.

CaUfur.
Chmque.
Arnrnfel.
CarrumfeL

Or^opfc;;!/»
ttatales.
MaIhcu (»-
fitU.

CAtyofhjfhn

in Mdlaccis

dmraxatfiu-

äiferm.

Cdrpphßi

hillom.

€4ryepb)Si
*rèor niH a-
Rm.

Ciryofh^Uc-

ilHW.

CtryofhyUo\'
rnm Gummi.

CtryophyUâ
olim Àpud
MAkccms
ntgleUt.

Ctrytphyh.
mm ufitt.
drytphytlâ
€in£i4.

Aqua flillati\'
(id è Caiy»\'

Cdryophyädti
ßoreu

Irnäm Cd^

rjftfby^iltSi

Est etiam in infula cuiD. Laurentionomen, frudus quidam Avellanx magiiitudinc
cum fuo putamine, aut eo amplior, qui Caryophylla rcdolet, fed ineomperti adhuc
ufus.

\' CArysphyüum\'ipfam mhïlaliudeB,quain rudimentumfiuilmqaemddmódamitt mdü, pj^rü,hükïsàque pie-
^\'ffque alm videre eSî. N4îm flos ipfe, qui quaternii foliolUeonaat, huic fiuâusrudimemo infidet, multis fihriiplenus,
veluti MyrBfios ferè. Caryophjüumetim de fcribunt Ludovtcus n.0manmM6- cap.ty& Maximilian. Tranfil de
Maluccitmfulii. At quem M. Paulm Venetus lib. z. cap.yS. exhibet, planè alia eH planta.

imo necrotunda, neque pyri foliis fimilia, fed lauri foliis potius,tam eitts qu&Utiore eU folio interdum, quàm eius
qua eH paullo anguHiore: quapropter mihi fuit impofitum, quando folium illud laurino multo apguHitu, & falicb per-
jicA\'vemlifoliofmilimum,oblongiore tamen pediculopradtturn,cum Carjophyllorum ramulo muriâc0ndno,prole\'
gitimo eius folio obtradebatur-, quale cum eodem ramulo exprimi curabamus, in prima HtHori^ Arematurn editione.
Eam ob caufam nunc illud ademtum.

Legitimam porrh exaSldmque Caryephyïïorum hiHoriam, cui adiunüiu eïl r.mulm ftwfoliis & fruilti onuHus ad
vivum exprefftUi in primo noüró Exoticorum libro damw^eamque denuo cum eâ qu^folmm expers hïcfubiicimus.

"Inter Carpphyüd quaÀntverpiam adferuntur, inventtur interdumgümrnl ex atro rüfefeens , ehruß» fanè, é"
quod prunii inieólum Caryophyllorum odorem refert. ld fortè erit gummi ab Avkenna cemmemëratum ; quod tdmeü
affirmar&non auftm, cum e\'ms vires nondum ftnt explorata.

Maxima Piperis quantitas provenir in Malavar ,^tótaêa maritimâ regioric \'qiix ä pjper« ni..
Promontorio Comorim ad Cananor ufque pertingit. Nafcitur etiam in Malac^e tdsi.
maritimis, fed bonitate fuperiori cedens,&: magna ex parte inane. Provenir fimi-
liter & in infulis lavx vicinis, & Sunda,&:Cuda,aliisque locis. Sed idtotuminSinaruiîî
regionem deportacur, & loco natali corifumiturj pïxter id qüod in Pegu ôc Martaban ex-
portatur. Potiffima etiam ejus pairs quod in Malavar gignitur, in ufum incolarum cedit,
tametfi regio admodum ampla non fit; nonnihil etiam à maritimis ejus regionis populis
^bfutnitur: Pars defertur in Balagate bubulis coriis : &. magna copia (tametfi regio man-
dato fic vetitum) à Mauritanis per mare Erythrxum^exportatuf, id fuffurantibus ipfis
incolis.

E ^ funt regiones quas Piper gignunt, qüamquam Sc invenitur fupra Cananor, qua Se-
ptentrionem fpedat : fèd adco exigua\'quantitate, ut ipfis incolis non f^ufficiat, 6c externa
Jmpörtato opus habeant. Etenim non gaudet hxc planta locis defertis ôc mediterraneis.

Quam verô procul à CaucaTomontediffitafint ha regiones, ex topographicis chartis
fatis patet.

Nomen efl: Malaväricahngua MoUfi^ä, Maîâcitana verô Lâaa, Arabibus meSiçis tum
vuIgoF/ZyfAjtametfi Avicenna hb. 11. cap. 5\'4<). & f50,feeundum Bellunenfis tralafionem
fuif lily Sc Piper longum D-ar/aZ/^f/appeilet, quem fecutus eft Serapio , lib. fimpl.

cap. 3 6j. uterque Arabs. In Guzarate St Decan Merkhe^ Sc in Bengala I^iamh longum ve-
ro, quod folummodo iflicprovenitj/\'/w/?//?«^.

M I R VM nonertjfiTheophraflus, lib.5>. cap.ai. Diofc. lib. i. capii^ &hos fecutus
in plerifque Plinius, hb. xii. cap. vii Piperis planta formam ac notas ignoravcrint, & in-
dîgenaminea defcribenda fidem fecuti fint,ob regionum diftantiam. Qiiod vero Arabes
in eodem errore verfati fint, Sc nonnulli etiam ex recentioribus, illud miium.

Seritvr autemPiperis planta ad radices alterius arboris (magna certè ex parte jux ta K^at-.
ƒ£■/arborem autPalmam plantatam vidi) ad cu]us ufque fafligium fefe convoivcndo fcan-
dere folet: foliis raris, mali Affyrii effigie , fed minoribus. Sc per extrenium acutis, viren-
tibusjguftucalidisaliquantulum, folium Betre five Betle, cujus antè memini, fapienti-
bus. Frudus vuarum modo racematimcoharet, minores tamen funt Piperis racemi, Sc
ipfe frudus minor, fcmpcrque virens, donee ficcetur, Sc plenam maturitatem confequa-
tur, qua incidit circiter medium lanuarium. Radix pufilla, non Cofio fimilis, ut voluit
Diofcorides lib 2. cap. 150. quandoquidem Cofius radix non efl, fed lignum , ut pecu-
liari capite dicemus.

Inter plantam qua Pipef nigrum fert, Sc eam qua càrididum, tam exigua efl diffe-
perunmi fy f^^i^tia, Ut à folis incolis difcemi poffint: qucmadmodum vitem quauvam fert nigram,ab
albi dl ferma. Ca quaîcandidam fcrt, non dignofcimus, nifi cüm uvashabcnt,& illas quidem maturas.

QjViE autem longum Piper profert, longè alia efl: planta: etenim nonplus habet fimi-
litudinis cum fuperioribus,quàm faba cum ovo. Praterea Piper longum in Bengala nafci-
tur, qua regio quingentarum leucarum fpatio à Malavar diftat,ubi Candidum & Nigrum
gignuntur.

Pretivm longi Piperis in Bengala efi unius Lufitanici aurei cum femiffe in fingulas
centenaslibras. In Couchin vero,ubi plunmum Nigrum nafcitur,quinque aureisemifb-
Iebantcentenahbra:fedabhincquadriennium aut quinquennium, quôd in alias edam
regiones importari cœperit,qûindecim aut viginti aureisemenda funt. Piperis autem ni-
gri pretium in centenas hbras efl: duorum Lufitanicorum cum femiffe natali loco: at in
Bengala duodecim Lufitanicis emuntur totidem libra.

Can di di planta rariores funt, nec nifi certis Malavar & Mabca locis rara nafcun-
tur. SoletMagnatum menfis inferriteo enim utunturquemadmodum nos fäie. Vene-
nisrefiflere Sc ocularibus medicamentis utile effe afferunt:quod Sc Diofcorides lib. ii.
cap. I JO. annotavit,atque utinamtotam hujus planta hifloriam tam vere defcripfiffet.

Sed nec Brafma vocabulum, quod apud eundem Diofcondem ibidem legitur, nec
Brechmafin, quod apud Plinium,iibxii.cap.vii. unquam his in regionibus audivi,aut
auditum puto.

Condivntvr aceto aut fäle virentes adhuc Sc immaturi Piperis nigri racemi, Sc,
ufui afiervantur.

Arabes Sc Perfamedici Piper calidum tertio ordine conflituunt. Sed Empirici,
feramtntm. cujufmodi funt maxima pars Indicorum medicorum, frigidum Piper faciunt, ut Sc plera-
que aha aromata qua excalfaciunt.

Oratos autem omnes Medicos volo, ut Piperis candidi loco (quod calidius
odoratius) Nigrum non prafcribant, nifi candidi fit panuria. Similiter ne longum Piper
candidi aut nigri loco fubftituant, cum prorfus diverfa fint planta, nigrum cum candi-
do magis conveniat.

Cetervm ne quod Piperis genus défit, mentionem hîc fubiicere libuit ejus Piperis
Tiper cm- quod lingua Malavarica à Canara nomen fumpfit. Eft autem inane, illoque utuntur ad
pituitam à capite evacuandam, dentiumque dolores : nonnulli Sc in Cholerico quem vo-
cant affedu. Ejus autem formam defcnbere fupervacaneum exiftimo,quoniam m Lufi-
taniam non deportatur.

* Piperis hißoriam etiam defcribit ladevicas Roman, lib.j. cap. 14. & lib.6. cap.ic). fedpaulultm ^ noHro An-
il ore var tat.

* Piperts folium y qualein Bantam lavai emporio nafcitur, ab hit quiex eainfularedibant u. d. xcix. accipiebam:
id vero nullam fimilitudinem habebat turn malt Aßyrii fohày fed Betle folium pottùs amuUri mthi videbatur, npn adeo
tamen tentUmnyfedmagu firmum, duabus craßis venis ex utroque nervi medti latere verftis or as exturreniibtu, oblon-
gtafculéqut mtumeprstditufH,quinqueamioé Itngum, tres lattm,in mbuummimeferratum itametfi poïleà am-

Piper hixti

Ca-Hcafmi

»oa nxßi,

Molang*.

Lada.

Tilfil.

FuI/HI.

DarfHlfni

Mevichs.

Moroii.

timpilim.

pliorAcbyijpixerm. SeJdi hoc & P\'ipere longo, LeSotem, confulere ne pigeJt frimum mÜfum Exotïcoruifi ithrunt.

P\'peris longi apud Aranutarionmlti cutei pleni conjpiciuntur : fed& Batavi nauderi magnam eius quantita-
tem cum iîjM aromatibus anno m. d. xcvu. ex lava advexerunt, è* fingulü annU adhuc advehunt. Qi^d quum
d\'ffer,it ab eo cuius i^icoUus Ivlonardns meminit libro de Stmplicibus medicamentis ex Nofo orbe delatis, eius tconem ad
vtvum exprelfam,ex lib, i. Exoticorum petitam,pön Piperis nigri iconem,hk adïtciendam puta vi. Botrorum maxima
pars duarum unciarum longitudinem raro excedit,tametfi inter recens allatos repererim ad trium utictarui» longitudi-
nem prodaâas, nuÛnm vefo minimi digiti crafitudinem aquantem, fedgratiliorem, & aqualis patfe ubtque crjptudi-
fûi,plurimis granu milti repargati granorum inïlar, oblique fecundum longitudinem dtjpefuis, conüantem j cineracei
quodammodo externa parte coloris, inierttÂ\'albi,ferndi ftpàrU.

VtditHUs VlyftpoHe candidum Piper; é* i»de nóhifcuiH attulimmgrano non rUgofo,fed plehe,acrisre & odoratioH
i^uam nigrum, Vlj/ppone tamen hegleOum. ix indiis vero (óptofumi faltem quod medieamentis fuficeret, baherepof.
jimusjt Lufitani Fbarmacopekpaulo diligentiores effent. Invenitur tamen inter dunt Antverpix apud mjropolat ni-
gro permiHum.

Eiufmodi racemos interdum cam Gingiherit radicibiis muria condiiU Antverpia reperire litet, oblongos quidem Mi
&gra(Ues,neqHi itafardos ut funt marum ratmi. Eiut iconem ad Pikum expreffamhU adie\'etmm^

Me ponh tnemhdt N.P. Vdrie\'m Merdente, (tm
mû memmï, in Mathematicà egregie verfatm, Indos
folere, Piperis botros adhuc vtrtdes & immatures, invs
indere; deinde ramulum cui grana inharm , digitifpra-
henfum jenfm extrahendo leviter dmibm prmere, ut
grana in ore maneant-, illa poUea mandere non [me velu-
ftate. Idem etiam ipfum faólitAp, éguHu Juaves\'de-
prehendiffe, quia kvem quandam acrimoniam cumpm-
xmâ atsrbîtate comun£im in illis deprehendebat.

011M AntverpUm invebi felebat aliud Piperis ge-
nus, quod Lufitani Pimenta del rabo, id eSi, caudatum
Piper appellabant : fed metuens Eex Lufuatim nelegtti-
tnum Piper alterius iméûione vilefceret, id ampiw in-
vebi ediko vetuït. Erat id Cubebisfere(mile, pediculo
fuboixum exiguo i rotundum, plenum , aliquantulum
rugofum, nigricans, eâdem acrimoniâ qua Piper pradi-
ium,arematicum, racematim {ut àO iis qui racemos ha-
bueruat,didi(imus) cobarens. Amomum,nonnulliperiti
ferperam exiÏÏmârunt. £m autem iconem, qualem ab
çptimo viro lacobo Gareto iuniore accepimm Londmo,
M. v.^G. hie exprimi curabam.

Cavdati Piperis vva,
ex iac. gareti : îcone,\'
quam cam ipßta tiVA fr arment is ad me
mittebat, ex pre (Ja.

Ceterum fimiles uvat feptennio polî ex Guinea recens ahîM » acc\'fpiebam ab honeBißmU Hsdémque bumanipmii
Viru, Wtüelmo Pardujn & Petro Gareto, Piperis ex Guinea appellaiione. Erant autem tiUrum quadam breves é" un-
(taies tanttim, nsnnuUt verl tres uncias fera longè, tenutfiUa mharemia longififculo petiolo grana n tunda vel mmora
vel craßiufcula continentes, vicena, tricena, interdum plura, legifimo quïdtmpipere rnmora, îiommnùs tamen ferviäi
faporis, durâvé & folida, eiufdem etiam pan^ coloris. An porr^ ipfa plantapermde arbstes é pcnuas fiandati ut eint
quud ex Orientait India adfertur, haßenus inteSigere non licait, , ,

a m e t s i Cubebis raro in Europa utaînur,nili in Corapofitionibusrattamen apud
Indos magnus earum in vino maceratarum eft ufùs ad excitandam venerem j tum
etiam in laoa ad excalfaciendum ventriculum»
A p p e l l a t v r hic ftudusab Arab] bus medicis Cahehe & ^ahb^ à vulgo J^mhehechi-
fihm laoajubi frequensnafcitur C»w«i:;à rdiquislndis, pra;tcrquam in MzV<,rio,Cubabßm.
Id autem nomen huic frudui non eft inditum, quôd in Sina nafcatur,quandoquidem ex
Sunda&: laoa, ubi plurimus eft, in Sinam perferatur : fed quoniam Sinenfes, qui Ocea-
num Indicum navigabant, hunc frudum,quem in jaiil enumeratis infulis emerant, cum
ahismercibus in alios maris Indici porrus & emporia tranfvehebant, Cumuc appellantes:
illi autem hanc vocem corrumpentes, quia à Sinenfibus accipiebam, Sini nun-
cupârunt.

- Cetervm hsc planta Maîo vulgari, minor eft; foliis Piperis, fed anguftioribus, per
arbores,Heder£e,aut,ut verius dicam, Piperis modorepens, non Myrti effigie, aut foliis
Myrto fimilibus. Fruélus racematim cohsrct,non quidem ut in uva conjundim,fed fin-
gulis granis ex fuis pediculis dependentibus. Flos eft odoratus. ,

SIL v e str1 s eft hsc planta, & fponte nafcens, non domeftiea, neque mulcorum ge-
nerum, utifalsô Monachi Com men ta tores m Mefuen fub finem prims partis diftind. i.
cap. 3 6. putârunt,

T A Tq T A autcm în cxiftimatione eft frudus hic etiam ubi nafcitur ; iit eum incolx de- ^^^^^
coquan^ ancc quàm cffcrri iinanr, meruentesnc alib^fatusenafcatur. Hmc fieri puto,ut
corruptioni magis fit obnoxius, ciim hîc, tara in Europa.

H ^ c à Lufitanis fide dignis accepi, qui longo tempore in infula îaoa habitaverunt.
N ON eft Piperis genus (ut putant nönnüllij quoniam plurimum Piper ex Gunda ad- CnhbAiion
vehitur, quod nihil diftèrt à Malavarico. Hxc vero planta cum früa:u divcrfigeneriseft ,/""\'\'\'\'P"-
minimaque quantitate iftîc nafcitur.

• pvtat Matthxus Silvat. cap. 381. ex Serapionis Se Arabum audoritate Cubebas Matth, sil-
nihilaliud efte quàm Diofcoridis Myrtum filveftrem, quem Rulcüm vocant ; aut Carpe-
fium Galeni. Sedfallitür. Nam cum Serapio , ahique Arabes qui m lingua Grxca mul-
tum vcrfati non erant,à Diofcoride & Galeno nihil efte prxtermiftum exiftimarent,fi quas
facultates in fimplicibus à Grxcis defcriptis, invenirent convenientes Cum iis quibus prx-
dita erant Indica medicamenta audiru tantum ilhs cognita, idem mcdicamentum efte ili-

cocrediderunt. Non efteautem myrtum filveftrem,clarius eft quàm ut demonftrari de-

beat. Carpefium vero ahud efte à Cubebis, argumentis evincere poffem,fi opus eftct. ,

Lavdatvr Carpefium Ponticum, plurimumque in Syria nafci tradunt. Sed fi Cu- carpefftm»
bebx funt Carpefium, cur Cubebas ex India petunt Turci Syri, magnoque redimunt ; # c^l^ete.
ciim non invedo un poftcnt, Ôc fine magno fumptu ? Carpefium item Gaienus lib. 1. de
Antidot; defcribit feftucarum tenuium modo; quàm vero feftucis diftimiles fint Gubebx,
quis non videt ?

NON defuerunt, qui Cubebas àfterere fint aufi Viticis efte femen: ciim verô utriufque
hiftoria &: facultates planè diflimiles, tahuni fententiam omnino convellant, plura de his ""
agere fupervacaneum efte duco.

VagarahtHoriam apud Avicennam, qua fetè tifdem cum
Cubebii Viribus pr^dtta eH. Cum igitur commodiorem in
hac Eptteme bcum non bdbcrem.cui eins iconem & hiHo-
riam infererem; operxpretium mefaäuirum extHimavi,ß
eam htc darem. .

Est itaque Vagarafiuäus Ciceris drtetini magnitudi.
cortice tenui conHans ex ctnereomgrtcante ,cui [ubeH
tenue put amen nucleum continens fatts folidum, & tenui
^\'grajue membranâ obduüum. Integer fiuäus cum ma-
gnttadtne tum formâ & colore adeo ftmilu eß ei quem ne-
ßraoffictnäi Cuculam Judum^ltaliCoccole dt levante ap-

Meminit huius Apuennacap. z66.in huncmtidtim. Fagaraquid eUlgranumßmile Ctcert habens granum
iîabaleb, & tn concavttate etus eH granum nigrum ßcut ßcebedenegi, & ajportatur de Sofale. Coüocat^ vero eam m
lenio calefaciemuim & ftccantium ordine, atquefiomachi & hepatisfiigtdttati utilem effe, concoüionemqm mnn,

ptandüm relinquo. Avicenna lib.i i.cap. 1 j-y.fanè pecùliare caput inftituit de Cäculaa,
quod duûm eftè generum tradit, alterum CacuUâ quebir, \\à eft, magnum ; alterum verô C^- cmka g««-
culaa c^^wr, id eft, minus. His nominibus cognitum eft utrumque Cardamomum ,cum

IN Malavar vocatur ttrmelli, in Zeilan -Ençalfxn Bengala verô, Guzarate, & Decan,in- rnemeüu
terdum ^//,interdum Elachi.iàqm inter Mauritanosmam à Gentihbus indigenis omnium ^•
provinciarum enarratarum D<9r<?nuncupatur. Qj^ diverfitas fummam illam nominum
confufionem inter Arabes fcriptorespeperit (etenim norinulli Indicis vocabulis ufi funt,
ahi verô Arabicis) & multis efrandi occafidnem prxbuit. Nam quod alterum Serapio
CaceUa, alterum Hilbme vocat^ mendofum eft exemplar,Hil dumtaxat fcnbendum erat, mihm.
Etenim fi Batue omnino adiiciendum volumus, potiiis\' Bara diceridum erat, quod lingua

Nihil isitur aliud eft Cacoiaa omriibus Arabibus nuncupatum, aut Cacule Avicennx,
^ \' Q 5 aui

«dfJrfmomS aut quàm quüd Cardamom urn vulgô appeilant,veteribus cum Grxcis tum Latihis
boe veteri^ pîanè iguotum, Ut ex eorum monumcntis colligere licet. Siquidem Galenuslib j,.finipl.
igmmfuit. ^^^^^ Cardamomum fcribit non elfe tam calidac facultatis quam Naflurtuim , fed fuavius
magisfragrans, cum quadam amaritudine: quse omnes notxnoflro Cardnmomo non
conveniunt, utexperiencia docct. Diofcorides verô, hb. i.cap. y.commendat quod cx
Comagene, Armenia, Bofphoroque devehitur (tametii in India quoque Arabia pro-
venire dicat) eligendumque fcribit plenum,frangenti contumax,guftu acre, fubamarum,
odore caput tentans. Noftrum contrà Cardamomum in illas regiones defertur, è quibus
Diofcoridesfuum advchi fcribit. Sed neque id frangenti contumaxeft, neque caput ten-
tat, neque amarum, neque guftu adeô acri, ut Caryophylla.

Plin ivs lib.xii.cap.xiii quadruplex effe Cardamoitii genus jtribit, lie inquicns:
Simile his & nomine, &frutice Cardamomum, femine oblongo. Metitur & eodem mo-
do in Arabia. Quatuor ejus genera. Viridiffimum ac pingue, aciitis angulis, conrumax
fricanti, quod maximè laudatur. PrOximum è rufo candicans. Tertium brevius atque
nigrius. Pejus tamen varium facile tritu,odori,sque parvi ; qui verus, Cofto vicinus cfTc
debet. Hoc & apud Medos nafcitur. Hare Plinius, tametfi tam Diofcoridi, quam ceteris
Grarcis unicum tantiim extet Cardamomi genus.

Sed nullum ex prxdidis cum noftro quidquam commune habetj quod fragile effe de-
bet, fihquâ candicante, granis intus nigris.

Seritvr verô id leguminum modo, altitudine, quando fumma , cubiti, in quo de-
pendent filiquulxgranulainterdum ufque ad viginti contincntes,non, ut Cordusin lib. i.
Diofc. fcripfit, Glandis aut Avellanx magnitudine

H v I c autem errori occafionem prxbuit Dauus ille Terentianus, omnia perturbans,
Gerardum Ciemonenfem\'\'interpretem intelligo, qui cum hoc medicamcntum ignora-
ret,nomenilliexGrxcisproarbitrioindidit, tametfi legitim um Arabicum nomen inte-
grum & non mutatum relinqucre prxfticiflct.

Q3AM Ruellii lib 11. cap.j. opinio fit erronea, qui nobis CapfîconjautSiliquaftrulîl
pro Cardamomo Mauritanorum proponit, omnibus notiftimum eft.
. A d ea verô qux Lacuna hb. i. cap. 5. commentariis fuis in Diofcoridem fcribit, fatis
protervè in Arabes inveâus, fie refponfnm volo : Neque ejus Mcleghetam Cardamo-
mum effe Diofeoridis, etenim ignota fuit Dioicoridi : neque Cardamomum maius colo-
ris eftcinerei: neque Nigella tertium id genus quod in ofHcinis haberi afferit ; quandoqui-
dem Nigellatotis his provinciis non nafcatur. .

Grxcorum effe putant: quandoquidem Serapionis & Avicennx Cacolaa Grarcis eft ignota,
uti fuprà diximus, Quod verô Cacolaa utendum negent, quoniam Grxci de ipfo nihil fcri^
pfere, non concedo^ multis enim expcrimentis comprobatum eft plerifque morbis peruti-
leeffe: eoque utendum cenfco in omnibus cornpofitionibus Arabum, & reccntiorum qui
Arabes fecuti funt.

Malagvetam porrô, five Melcgueràm, à nonnullis Paradifi grana nuncupatam,
cujusque in Europa ufus Cardamomi minons loco, non effe Cardamomum didici, quo-
niam fxpiüscüm in Hifpania, tum hîc in India percontatus eos qui è Lufitania in Mala-
guctam profedi fuerant,aniftïcCW^rf Çivc Sacdaa (quod Cardamomum appellamus) na-
fceretur,negârunt omnes; rurfus Indi interrogatian Mdagueta apud cos crefccrct,negarunc
&; ipfi. Dcprehendebam tamen iJMdagrutam ab Avicenna Combaz.bagm dici,eumque fcri-
bere ex Qofala, cui Malagueta provincia contermina eft, dcferri : verifimile autem mihi
tyjj videri Avicentiam, virum adeô peritum, bina capita de eadem re fcripfiffe. Hiscogi-

miroiHtiu- tationibus occupato animo,Turcam mercatorem profefiione ludxura, in Cochim com-
ttm\'adfiïi^t» modum repcrio, qui diceret fibi mandatum, ut prxter cetera aromata Cacof/aa ficbir, hoe
eft, Cardamomum niajus,emcret: quod memovit, ut fcifcitarer an in aliis etiam regioni-
bus nafccretur. Tandem Regiarum mercium in Ceilan Curator,Fadorcm vocanr,mihi
retulit, iftîc inveniri noftro quidem multo majus, fed minus odoratum : remque ita fe ha-
bere comperi, illius fpecimine (me curante) exCeilan delato. Accerfitus prxterea in Ba-
lagate ad curandum llluftrem flamjam, cujufdam Regis in Balagate, nomine f^erk/n, fr.i-
trem,deinduftria medicamentum,in quo Cardamomum majus & minus, Arabica hngua
prxfcripfi, utconfpicere pofiem: utrumque mihi exhibitum ad medicamenti compofitio-
nem^eadem quidem utriufque forma, fed magnitudo diverfa,nulla tamen cum Malague-
ta fimilitudo.

O PTi M V M autem cenfeturminus, quododoratiuseft altero, ^ facultate majus dici,
poteft meo judicio.

Pro v e îJ i t ütrümque in India, prafertim verôab Empbrio Caîecut nique âd Cana-
rior,tan^tfi aliis etiam locis Malavar, & in laoa nafcatur, non tamen adeo copiofum, ne-
que cortice adeô candido. ^ \'

M v ltv s ejus ufus eft in his provinciis, sacolaanfm,
ftquidem una cum ßctre fveluti fuprà dixi-
musj manditur,pituitaque caput & ftoma-
chumexpurgat, &; Serapusadmifcetur.

F A L s V M autem cft quod Matth. Silva- matth sUva-
ticuscap. 117. fcripfit, Indos eius radice ad- »^wn
verfusfebriscircuitusuti %nafci(^uein tube-
ribus quarundam arborum. Nam exili eft
admodum radice,nec nifi fatum provenit,fo-
lo ante ignibus perufto, ut faciliüs enafcatur.

* Cordiis in Itb.i. üiefc, CArdAmomum maitußm pro-
pemodum magnitudine facit ; mtnui ptro AnÜatia nm^,
Sedlib.^.deplantii Cardamomum medium Aveüatkegran-
di aquale facit. Matthielus fmiltter Cardamomi iconem fi^
eus forma & magnitudine exhibet : cum tamen nihil aliud
fit quam Meleguetafuoinvolucro te3a,qua fane inter Car\'
damomi vulgaris five,Cacolaa Arabum genera^ex neHri au-à
äeris fentemia recipienda non eH. Nes ea gener a qua apud
Aromatarios ob/ervabamm, in fubießa tabella exprimi ctt-
tabanmi

^ Pandeäaim eius memmße invenietar cap. 117-m no-
ftris autem exemplaribtm apud Rbaßn baud facile i«»
ventes.

* tJuüam hiiic fimilem facultatem noHra Pandeâarït, qui
Matthäus Silvàticm eBt exemplaria tribuunt.

Îm r r o b e faciunt, qui pro FaufelSrntälum rilbrum fubftituuot,quod plerumque alio
ligno rubfo perfimih adulteratur : eft enim utrumque inodorum , ut in Santalo dixi-
mus. Faufel verô minoris emitur, nec adulteratum cft, poteratquc facilè in Lufi-
tâniam deferri Cum aliis Aromatibus, fi aut Pharmacopola, aut Medici curiofi magis ef-
fent, idque adferendum curarent.

Dïcitvr autem Arabibus Faufel (tametfi corruptè Avicenna Ftlfel\'dsc Fufel) tütxi
etiam in Dofar 60 Xael portubus Arabicis : in Malavar Pac à vulgo, à Nobilioribus verô
y^reca, quo nomine utuntur Lufitani qüi in Indiis habitant,quoniam primdm eä regio fuit
illis cognita:in Guzarate Sù Decan, cispari: in Zeilan, Pûaz: in Malaca, Pmau ; in Couchin,
Chacam.

N a s c IT v R plurimum in Malavar , in Guzarate & Detan paüca quantitate, idque
dumtaxat in maritimis, fed laudatum, prafertim in Chaul, quod defertur Ormuz. Opti-
mum item provenir in Mombaim infula, quam mihi Rex Lufitaiiia dono dedit,excepta
cmphyteufi. Laudatur etiam quod in regione Bacaim provenir, atque id defertur in De-
can cum hoc quod in Gauchin nafciturnigrum SL pufillum, durum admodum,poftquam
ficcatum fuerit. Nafcitur etiam in Malaca, fed tam parva quantitate, ut vix incolis fuffi-
ciat. Item in Zeilan magna copia, fed candidum,quod in eam partem regionis Decan de-
ferturquae Cotamaluco paret, tum etiam in Bifnaga. Defertur etiam ex Zeilan in Or-
muz,Cambaya,& in infulas Maldivas, five Naledivas. Et tametfi fcribat Serapio hb.fimp.

345\' Arabiam non alere Arecam (de mediterraneislocis & magna ex parte intelligen-
dum ld eft) nafcitur tarnen laudata, fed exigua in Dofar & Xaé\'l locis maritimis. Amat
enim hac arbor maritima loca, Sl mediterranea refpuit, alioqui magna cum diligentia fe-
reretur, quoniam fingulis diebus eam eduntcdm Mauritani ,tum Moalis (\'genus homi-
num id eft, qui Alt, ut dixi, generum Machometi fedantur) etiam in fuis ieiuniis cum à,
Betreabftinent. Mafticant enim Arecam cum Cardamomo, purgandivcntricuU Ôicerc»
bri gratia. ^ • •

Imtfel uHt-
gite iH.

Fanfel.

FdC.

Arecd.

pipari.

ChauKi.

Fanfil «4M-

Us.

Mombaim
infalä.

a d mi sc e n t v r FmfeljCiVQ Arecs, eadeni qus fuprà Betreadmifccri dixifflüs: ta-
metfi Betre calidum fit, Areca veró frigida & ficca. Sed admifcetur Lycium, c|jóniam
utrumque gingivas confirmât, 6c dentes itabilit, ftomachum roborat, 6c utile eft adverfus
fanguinis reiedïones, vomitus, 6c alvi profluvia.
Taufd him- e s t autcm ipfa arbor recta, fungofa materie, foliis Palms,frudu nucis Mofchats,mi-
nore tamen, aut jugiandibus exiguis fimili, intiïs duro , 6c candidis rubentibusque venis
refpcrfo, non plané rotundo, fed altera parte feflili: qus tamen nots non omnibus Arecs
generibus conveniunt.lntegitur hic frudus involucro admodum lanuginofo, & foris fub-
fiavo, perquam fimili Dadiiis,ctimm3turuit,&antè quàm ficcatus fit. Immaturus veró,
ftupefacit 6c inebriat> editurautem immaturus à nonnullis, ut, veluti temulenti,doiorum
cruciatus non fcntiant.

T^tifelpnpä- S icc atv m vcrófrudum fic parant. Contulam nucem Faufel iri tenuiftimaspartes
ratio Lycio, Ói folio Betre, cui excmptus fit nervus, mafticant, veluti in Betre diximus,

prioremfalivam,quscruentaeft, expuunt, eaque ratione cerebrum 6c ventriculum ex-
purgent, gingivas, Si dentes ftabiliunt. Potentiores ex Faufel, Lycio, Caphura, Ligno
aloës,Ambari momento, formas orbieulares five paftillos componunt, qUos mafticanr,
, Sc ri bit Serapiohb.fimplic. cap.34jT.excalfacere.&affiaritudiilispartiCepseflé. Sed
cum deguftaviftem,nullum calorem deprehendi ; verüm cüm infipiditate adftridoriafa-
cultate prsditum, efle comperi. Itaque putöaut Serapionem hanc Arecam nonnovifle,
aut, finoverit,illam nunquam deguftaflè.

E x ea viridi aquam ftillatitiam vitreis organis elici iubeo, qua maximo cum fucceflii in
bihofisaluiprofluuiisutor. Sedarcanurn id mihihadenusfuit.

* A a E c ^ porr\'h arborii iconem hïc fubkcimus ex
Pandanaexpreffam. Ea autem arbor, teile Fabrtcio, in
magnam altuudmem affurgit, trunco aquali propemo-
dum ubiquecraßttifdme, cortice teSo adeo xvi, ut nul-
lum afctnfum prdeat, nifi aptatis ad pedes laqueis aut
vmculis, vel cinäo per mttrvalla caudtce furie ex fparto
ahave materia confeäo, quemadmodum Gardai tn ar-
bore Indicas nuces fereme(de qua proxinie fequenteca-
pite)refert Hum atttem ramtdeorfum,teile Fabricio,non
infieäuntur, ut tUm, fed furfum vergunt &mfle^un\'
tur, utpToiul mtuemibus orl/em quodammodo conficere
videantur-.foliapeä natim ramos utrimque veïliunt,alio-
qui pdmafoltii ftmtlia :fruäus dem aut duadeni fuü in-
volucris vihefis teät dependent ex craßis & pblangis pedi-
culis, qui in inferiorum ramorum alii nafcuntur.
- Athorii icnni aäiectmus ipfius nucem Faiifel«/ii24»»,
cum fuo integumento, qualem olim à Petro CoUdebergs)
PharmacopelaiViro erndito, & herbaria rei perito acci-
piebam (cui fimiles poUea ab alitt ex fua navigatione re-
ducibm redemf) & ipfam nucem fuo integumento exem-
pt am ^mfuper alium ßuäum oblongum, faufel nucem
tum fuo involucro magnitudine pane aquamem, pr^e-
durum y forii mgricamemy qui per medium tranfverfim
feSm ^myriîlic£ nucis nucleum nonfecus quam faufel
mirifice referebat. Paufel genus forßtan erit, aut fimile
quidpiam : fed quum vetuiiate ex fuccunt videre tantum
heuern, de fapore & temperamento mbH pronunciare
poffum : talem etiam ad me, poH altquod temporü inter-
vallum, mittebat Morganos pbarmacopœus dfligentißs.
mus, similes mihi adhucpoHea oHendebantur, fed Uvi-
gati &expoltti, quos lapides quofdam rares, magntque
pretii effe mihi perfüadere conéantur.

M EM IHIT etiam Arecn Lud. Roman. Ith. navig. $
cap. 7. in hunc modum: Edere fueverunt (de rege &
magnatibus »rbif Calecut loquitur) fiuäum quendam
eut Chofolo(Faufei intelltgit)»omeneß. Huncmittit

arbor Arecbi nomine, Palnidt non abfimilHi qua carjiotasgignit ^ & conßmilespredacens ßuäuä. Mifcent infaper
eontritas oïïrearum conchas calcis inHaf. Uac ille: Atridiculum effet quod idem lib.eap.i. fcrihit (quoniam quA
fanitatiituenda caufa eduntur,prafentißmum effe venenum ait) niß caufam poRea fubiiceret. At Suit anus, in\'
quityletbotraditurus e Satrapii quempiam^adfeaccerfitum cui mors imminet,nudum fibiaßiBere compeüit, tnoxque
edit nonnuBos fi-uHus, chofolos vtcitant, inUar nucü aromatitü: mandit etiam quadam herbarum folia, modo mali
Àffjrii, tamhülnminatttgaädit ettm attritarm cmbärarnoßrete takew, fm/ilque cmäa mmdettdo centerit.

Çmtmso veneno vitam ptn-
mente-, nm ubi m hominem,ut
pramifimus, expuerit conmta
venena f inira znediahorè jpa-
tium perfnfus vetteao in terram
corruens effiat anmam. E&c ■
ille de Sultano Cambata, quem
pater ab incunabulù veueno

Qatertim haceïi tabella m qua Nux F.^fei fuo tnvolacro & fine
eo exprefa, cui addita alià eiufdem quidem facultatts [eâ dmrjajorm^i
cuius anîementiùfaâa.

v l l a m arboteliî ufibiis Humanîs aptiorem inveriifi puto, quam fit Palmà Tndi-
ca, veteribus Gr£ECis,qtiahtum coniicio,iricognità,&: Arabibus ferè negledà, qui
pauca admodum de ea defcripferunt.

Avicenna lib.i i. cap.4 98. eam vocat Giaußdhenâ, qùod Nucem îndicàm fonat :
Serapio lib. fimp. cap..2 2 8. Rhafes lib. 5. de re med. cap. 10. arborem ipfàfti îardnare \\ id
efi, Arborem nuciferam. Vocatur autem viilgo ipfi arbor Maro ,& frudus Tiard, quod

vocabulum Narel commune eft Perfis& Arabibus: in Malavar arbor ipfaT-fw^^/^^^ï^-^«?,fru-
dus verómaturus Tenga, fed viridis adhuc & immaturus Eleai, & Gox Lafiha : in Malaio,
arbor T\'w^»,ipfa nux ZV/i/^r, Cui nos Lufit.ini nomen Coqùo indidimus, obtriailla fora-

niinum veftigia, quibus Cercopitheci, aut alterius fimilis animalis caput repr.^fentat.

A REO R eft vafta magnitudinis, fóhis Palma aut Aründini fimilibus,aliquantulum ta-
latioribus,materie fungofa & ferulacea, flore Caftanea. Gaudetarenofo folo man
"vicino.ut in mediterraneis haüd facile fit teperire. Serunturipfanuces, ex qusbus enata
planta tranfplantantur; öi paucis annis adolefcunt & frudifera fiunt, prafertim fidihgen-
tercolantur. Nam hieme,cinere aut ftercore confpergi voïunc,aftate aquârigan: latiores

tamen evadunt,fi fecus adificia pängäntur, quia videntur fordibus lutö gaudefe.

Materies ligni, cum fitprocera,ad plurima perqüam utilis eft, itâ ut interdura in\'
Nalediva infula (M^ildivam vulgô, üt diximus, vocant) ex hac arbore naves fabiicentur,
atque clavis,maiis,velis & rudentibus armentur. Ex ramis qui in Malavaï Ofk ^ appellan-
tur, fiunt adiumteda,& navium tabulata S^opercula. „ , ,

Porro bas arboresin duo genera diftingüunt. Alteruni enim ffudüs ferendicaufi
fervant: alterum cogenda gratia, qua eft vinum muftum: hac autem décoda,ab in-
colis Orraqua vocatur. cura verô in hunc modum cogicur. Pracifis raifiis, vafcùlaalli-
gantur,ad liquorem,çuram vocant, excipiendum :quem ut ex altioribus ramis côliigant,
arborem confcendunt aptatis ad pedes compedibus & laqueis, aut fafciis vinculisquequi-
bufdam arbores per intervallà colligantes. Hac Süra deftillntur aqua àrdentis modô, vi-
nuni^ue extrahitur aqua ardertti per omnia fimile, ut etiam\' pannus hneus eo madefadus
non fecus ardeat, quàni fi aqua ardentiintindus foret. Vocatur autem ftillatitfus hic li-
quor frt/4,ideft, flos: quodreliquum eft,appellatur,admtfto ftillatitiiliquoris mo-
mento. E çura vel Sura (itâ enim pronunciandum eft) antequam exftilletur infolata ,.fit
acctum fatis interdum acre. Sublato priore vafculo, fi vulnus in arbore fadum adhuc Su-
ram exftillet/ervatur ea,& folis aftu vel igné derifata, facchari modo coir- id jagra vocant.
Optima cenfetur qua in Nalediva infula nafcitur : etenim non nigrica\'t veluti qua ih ahis

T E G IT V R nux adhuc recens tenero admodum cortieè, Ciriarà,dum gùftatur, fapo-
rem referente. Conftattenera valdè&dulcifiïcdullâ\', quain fe conclufam aquam fua-
vera\'&;dulGem habetj faftidium non parientem,muk(?que tempore durantem. Qiian-
tôauceni recentior eftnux,rantôejus liquor fuaVior, tum etiam m\'ediùscortexqùi amyg-
dalis fùayitatenon cedit, editurqueanonnulliscum.cujus pàulo antè meminimus,\'
aiitcumÉiccharö :autex co trito lac exprimitur, cum quo coquitur Oriza non miniîs\'

fuavis quam fi cum lade caprino décoda eilet: dut ex hoc & avium quàdrupediiin ve cartil-
buseduiiaparantur C^r/Villisnuncupata. Macurior veto fada nux , contmet quj4emct-
jam hquorem, fed non adeôfuavcm ut prior, quiqueinterdum àcefcat.

N v c e s iftas recentes ficcatx, atque fupertori cortice dehbratx& confradx, ab indi-
genis O/\'r^vocantur, devehuntürque in Ormuz, Balaguate, aHasque regiones,quibus mi-
nore copia nafcuntur, quàm utexficCari poßint : aut in éas provincias qua: his omnino ca-
rent. Suaves funt ,iisqueutimur tamquam caftaneisßccis. Grariores multo funt palato,
quàm qua\'intégra: in Lufitaniam perferuntur.

E X iifdem fragmentis, five Copra, limpidillimum oleum magna copia torculari expri-
mitur, non modô ad lucernas utile, fed etiam Orizx coquendx aptum. Duplex verô ex-
primitur ex bis nucibus olei genus. \'

V n v m ex nucibus recentibus contufiscahdaaffufaaqua,quibuscxprcffisoleum aquie
füpernatat. Hoc utimurad purgandum cxcrementis ventriculum & inteftma : purgat
enim leniter & fine noxa : multi Tamarindorum expreffionem addunt, quod & utile me-
dicamentum effefxpiusfum expertus. Si hoc oleum intelligunt Avicenna hb. i i.cap.4^8,
& Serapio lib. fimpl.cap. ü S.cum idbutyroprxferunt, rede fèntiuntnieâ fententiâ. in
eo verô falluntur,quôd ventrem minus lenire dic.int, quàm butyrum.

Alte r vm genus olei id eft, quod fuperids ex Copra exprimi diximus. Idprxterjam
didas facultates,nervis admodum eft utile. Siquidem magnam hujus utilitatem quotidie
experimurin nervorum contradionibus& articulorum doloribus antijquis : hoc enimin-
undum xgrum cupx grandi, qux hominem capere poflît, imponimus, ibique dorraire &
quicfcereconcalefadumfînimus,magnoGumadminiculo. An verôlumbricoscnecet,UE
fcribunt Avicenna locis jam citatis & Serapio, nondum expertus fum. Quôd verôipfam
nucem eâdem facultate prxditam fcribant, non modô rationi confbnum non eft;fed ipfà
qiiotidianâexperientiâmanifeftiftimum efl, ejus efu lumbricos generari. in Serapionis au-
tem libr. fimplic. cap. 228. fententiam facile conceffero,qui Manfarunge (quem antiquum
Mefuen effe ait)audoritate fretus, nucis hujus live Cocci efu alui proftuvia fifti audor eft.
Alienumenim a ratione non cft, ut ipfa nuce, qux terreftrium cft partium , alvum fifti:
oleum verô,quod tenuium &:aërearum eft partium , ventrem fubducere.
^ N v l l v m autem oleum exftillat ipfa arbor, fed dumtaxat ex ipfo Cocco exprimiturs
tametfi Lacuna Com. in Diofc. lib.i .cap. 2$?. fcribatinea opinione quofdam efieyUt crc-
dant dulce id oleum, quod ex hac Palma ftillat, Diofcoridis effe Elxomeli.

Cetervm duplici cortice integitur hxc nux. Extimus villofa materie compadus efl^\'
ex qua fit Cairo Malavaribus didus, hac in provincia magni ufus. Nam & ex co rudentes \'
& funes navibus neceffarii fiunt, qui incorrupti manent in aqua marina. Ex eodem ftupac
loco naves obturantur ac ftipantur; ipfisqueadeô ftupis prxftat, quôd putredini minus fic
obnoxius, & aqua marina imbutum infletur denfeturque. Nulla certe ex hac villofa ma-
terie fiunt aulxa, ut perfuadere nobis niritur Lacuna Comm. in Diofc. lib. j.cap. 141. Ek
putamine illo interno &prxdurovafaintenuiorum ufum tornantur, & etiam carbones
fiunt aurifabris perquam utiles; Sed ea vafa paralyticos, fi inde bibam, minime juvant^
ut putavit Sepulveda,& vulgo Lufitanorum creditum eft. Nam nihil hujiSs frudus nervis
falutareeft, prxter oleum , de quo paulo antè : fed nec ipfi incolx hujufmodi facultates
tahbus vafcuhs tribuunt, nec quifquam probatus audor memiifit.

Sed minimèprxtermittendum putavi, quôd harum regionum incolx iftarum palma-
rum germinibus vefcantur : gratiora enim funt palato,quam aut Caftanex rnoîles, authu-
miles Palmx, quas vulgô Palmîtos, Itali Cefaglioni vocant. Quo autcm vetuftior eft
Palma, eotcnerius delicatiusgermen produce At eo fublato perit Palma : hiac fit, uS
qui hujufmodi germen edit, non immeritô Palmam vorare dicatur.

Nvtic fupereîîut de Cûccû^ quem de Maldiva. ^ a^feffam^ aliquidfuhHciàmm,
Lavdatvr hic Coccus, authxc nux (fed prxfertim ejus medulla) adverftjs venena
ab ipfis earum infularum incolis. Et à viris fide dignis accepi, ad coli dolores, paralyfim,
epilepfiam, aliosque nervorum affedus fe utilem fenfiffe : a coli quidem doloribus, quôd
vomitum excitaret ; ab aliis verô xgritudinibus immunes teddixgros,fi aquam in iis nu-
cibus (adjedo medullx inomcnto) aliquandiu confervatam cbiberent.

Sed cum non fim id expertus, minus fidei his tribuo. Nullam autem, periculum fa^
ciendi, occafionem habui, quôd uti malim medicamentis quorum facultates jam mihi
perfpedx,&: multa experientiâ comprobatx funt,quaha Lapis Be2ar,Theriaca,Smaragdi,
terra figillata, &t aha pleraque medicamentaf de quibus fuo loco) quàm recentibus minus-
que certis. Nam quod nonnulli dicant,fehujus ufu eommodam fenfiffe, an id perfu^\'

hUnfârnnge.

Lacmn error.

EUomeli.
Cair».

Vsfa ex Coc-
(D.

VäfoiU ex
Coeco ftrdy-
licos «9M i»-
ifänt.

FilmÀ Indiu
germtit.

Fdmitos,

Cfftf!« de
MMvti,

fione imagînatîohe fadum fit ignbro; hinc fit ut nihil affirmait pbfiîm. Sed fi qiîiti cfer-
cius cui^ tempore exquifivcrOjferitetitiam revocare non pudebit.

NIG E R eft autem huj us Cócci cdrtex, & nitidior vulgari Coccó,figura dvah magna Ccecidi mJ.
ex parte, nec ita rotunda ut vulgaris : mediilla five pulpà interior,qiix ficcataduraeft ad- divahmom.
modum & Candida, iloiinihil tamen ad pàllorem inclinans, infuperficie rimofa eft & val-
dè porofa, nullo fàporeexcellerts. Dofis verèeft hujus medullx ad grâiiâdecein,cum vi-
no aut aqua, pro morbi ratione & natura.

IN V E N I v N f V R interdum ifti Cöcci ptógrandes adinoduin, intefdutîi etiam exigùi:
\'omnes autem in iittusejedi.

V V L G A R1 porrô famà accepimus, infijlas Maldivas aliquando continentem fuiffe,
fed inundatioriemaris fubmerfum,hasinfulas effecilfe jin quibusobrutx Palmxfueriiits
qux hos Goccos protulilfent, qui terr.Ti in-
durati in hunc modum confpiciuntur.Sint-
ne verôejiifdem generis cum noftris, facilè
judicari non poteft, curii hadettus nemd
folia aut arborià truncum videre potuerit i
fed foli Cocci in iittus eiiciantur,nuncbin£
con)undmi,nonnunquam verô finguli fer
paratim. Sed hos nemini colligere licet,nifî
cum capitis periculo; quoniam Regis elfè
alferuncquidquid è mari inhttus eiicitut:
qua: tes majorem audoritateni huic nucî
conciliavit. Eximitur autem exhisCoccis
pulpa five medulla, deinde exficcatur ea-
dem ratione quâ Copra,atque indurefcit eo
quo venditur modo : diceres elfe cafeum
ovillum.

* H VI v s érbiirié hi^oriavi plerique tecémisnini
àtdermn. Sei ér Str abo Geographie Itb.xvi. eius Palmé
*>*emntt: quare fatis mir an neqneo noHrtim Atiüorerhi
afferentem i veteribus imognitam fuiffe banc arborem,
^am fie Str abo : Cetera ver^ ex Palma pr abet : exeà
enim panu, jnel, acetum, & oleum fit & téxtUia rafai
fiucleü pro carbonibus fabri f err ^aH utuntur, qui in aqua
tnacerati, bobus & ovibusin pab^tum cedunt,

Coccos porro ferentem arborem, PaMàmàdo
^refcere,&tn altum extolli, (ùmex Pancït icône liquet ;
tum ex Fabricii altormtque relitu, qui eam nafcentem
(oh^ixertm,imelltgsbxm : eitu atitem caudicem minimi
fcabro^ut Palmst daäylifer<^,fedUvl cortice effeprdditum.
Eam ob cauffam, vincttlis ligaturtsque ex fparte dut alia
fimili matma conUamibUs iper intervaüa fubinde c\'mgi
falere,eaque vincuU feneis clavis trunco interdum adfi-
gl, utfirmiàs hâsreant,faciliorémque afcenfum prabeant:
alioqui di$culter fcandi poffe^nifi laqueis pedtbtu aptatm
tim ramos ut in Palma, deor-
fum arcus iniiar infieSi, dorfó\'
^«fi effe eminentiore,oris utrim-
que in anteriorem five fuper-
oam pattern vergemibus, unde
foha nafcuntur Palma daäyli-
f erifeliis baud abfimilia. Ex
inferiorum ramorufa quâ cau-
dict inhärent, alt), rames alios
snafci, nudos, qui qumas aut
fenas proférant craffas nuces
{imo etiam multo plûtes,inter-
dtim ufque ad vicenas ,quem\'\'
(timedum mihi Amßelredami
^nno M. D. xcvir. referebant
Indi, eodem anno e lava maio-
readveéitj fuo ttsultipUci ,den-
fisjg villis conHante velamine
^*âM.ûân(AMmarbormfinguUritâheUcxfrtffam^dtinMtpfâm\\msm

Aded autem vk\'m^u feiere interdum crefcere Areca & Cocc\'tfeïd Pdma arbores aiebat fdrum^id lüafum rami m^^
tu\'è fefeitsiplicames, puUbmima umbraculanrabereiît,ad Sdliê radios ^Uumque avceridum. In Im pratcrea Siimas
& Cercephbecos plerumque commorari, a,tque per ramos ex una arbore in alter m tranfilne, venatorum^^ti em pet-
Jèquiimiir,conatus eâramne fubinde eludaites.

Hanm autem arborum materies non eH fungofa m iHius ?alm& qua daäylos fsrt,neque ferulacea at Gardas äffe-
rît, fed foïtda & adfabnca^ idonea: neque minus elegans eH & Jpkndens quàm iugUnàu materia : & ipjemet pauük
poHeïmmateriem eldplurima utilem effe fatetur.

^ Nufquam in neHnsexetnpUrihtu^ Atiäeresquorum adiuäa îeÏÏmonïa, laralnare membiffe comperio, at Ne-
regil qtiidem, quemadmodum etiam Pandeäarim cap. 565.

^ F E R i) 1N A N D V s l&pe":^ lib. I .Hi/?, indica cap. xx 111 Oila vocat, non Talrnaramos, fed ipfafelia, qui-
hm Indt res memsrabiles^ é" publica inHnmenta infcnhere fêlent. Eefert idem,ßmili felio mfcriptam ftnjfe Ar abuis
iharaäeribm cpiHoUm, quam Rex Cdecut ad Lufitania Regem Emanue\'.em dedit, qumi û prnmim appukrum
Lufitani.

Similia folia cum intégra, tum per medium fecundum longitudinem fecJa, Malacenfibusque charaäerihus infiripta
ab HoUandis ex lava funt relata, anno nonagefime feptiwo fupra müefimum ^ qtmgmtefimum , quorum bina hit-
tnanißimiviri Petri Gareti opera, nancifcebar, (tibitalinlongitudmify extremitatibus tamen reafis (narn ir.tegrabuu-
bitalia am longiora funt,) fecundum medium nervum per longitudinem excwnntem compluat^, & binas jerè uncm
Ut ay utroque latere exteriore fecundum longituditiem tribus verfibut infcriptà i videbarn & qua quatuor ver fus mfctu
ptos haberentypraterea lihrum fex & feptuaginta foliis conHantem, non integru quidem, fed qua, extremitatibus reci-
fis, per medium folium fecundum nervi longitudinem fe&a, utrmque quatuor verfïbus flUoferreoexarata effent ,«t
apud iüos moris eH, tribus locispertufa, in medio videlicet, & duabus exmmuatthus, funiculo traieäa, aplatis utrim-
que binis \'affercults, quibus comraäo funiculo tegerentur. Sed & eafslia qua nancifcebar , & aliquot alia qua apaâ
âiverfosconjpiciebam, ab una extremitatepertufa erant, & charactere quepiam in capitenotata, ut ftmiculo connexe^
rum feries dignofci poffet. InteUigebam perro ab ipfis Indis, hos charaäeres noHto more exarari, hoc (H à finiHra ad
dextram duäo ftilo,non Bebraortm aut Arabum,qui à dextraadfimHram fcribendo catamum ducum\'.fed(quod doie-
bam)nuüm iHorum lndorum,qui in diverfis Provtnciii,ut GH:^rMe, Malabar,lava,& Madagafcar erant nati, legere^
aut feriberenorat,ut char aäerum aliquam notitiam adfequi poffem, prat er unum Sinenfmi, ex Cantan oriundum,
quem^meo rogatu, pingemem quofdam Sinenfes char aäeresmtegr am diäienem dénotant es confpiciebam, à fumma
pagina ad in fim am, fump to initio à dextro latere pagina, deinde jervato eodem ordine in fingulis verfibm,ad finiHram
procedendo, Sinenfmn ufitato more : illorum enim fcribendi rationem inteWgere volebam. Ea autem folia illm Palm£
mn erant, qua Csccos five fragrandes iüas nuces fert, fed peculiaris alterius generis Palma,qua à lava incolis lantor
appellatur,

Inveäaporro funt Antverpiam ante aliquot annos ex India merces, magnis lndtcaf:H!cis(ut afferebam) foliorum
fiagmentis involuta, qua cubit alia erant aut ampliora, craßiora tamen, quam ut quidpiam commode his infcribi pof-,
fet, nam bubalini corii craßttudinem pane £quabant,lmia utrimque & perpétua, ac, quantum ex fragmentorum ma-
gnitudine colligere licebat, quaternorum aut quinorum cubitorum longitudinem, binorum Utitudinem fuperaveram-^
ita ut mn incommode ades & naves his tegere, & velaconcinnare earum regionum, in quibus iltn arbor nafcitur, in^
cola, ut noHer AuBor afferit, poßtnt. Tale fiagmentum habui aliquando ab integerrïPj viro Guïtelmo Andrew, phar^
tnacepœo Antverpienfi peritißimo, quod cum plerifque aliis rebtts exoticis, quas in Belgio adfervabam, m in aula Ca-
fariscommerame,periit.

Ceterum fmile, minus tamen, anno m. d. xcvii. curante Vetro Gareto accipiebam AmHelredam, lines dumta-
xat palmos latum, fefquipedem longum, non Uve quidem illud, fedfiequentibusfiriis fecundum longitudinem dußis âi-
fiinäum, quia forfitan adhuc noveïïum ,& nondum adulttm, fpadicei externa parte ferè celorii, interna exalbidi^
iltud autem ad ramorum folidproducentium, five alatorumfoltorum exortum nafci, eéque (quemadmodum daäylo-
rum virga five r amuli^ath a) craffum ilium pediculum cum fuis nucibtts adhuc tenellis dependentihusincludi intellige-
bam t ab iii qui crefcentes nuces vider ant, donec nucibus augefcentibus dehifcat, é difnimpatur.

\'Omnes rudentes & funes nauticos Corbitarum Regiarum, prafertim earum qua in -Indiam navigant, ex vil-
lis cocces five nuces Indicas tegentibus confeâos, obfervabam Vlyppone, tametfi etiam ex ßiarto fiant. Sed ex iifdem
villis fiunt nodo fa cipgula, magni ufus inter omnes fere tenuiorisfortuna mulierculas Vlj/fiponenfes -^memini etiam vi-
dere ex fimilibus viUis duäaftamina valdè tettuia& Candida,è quibus nobiles matrona vittas reticuli inHar contexe-^
bantadcapiUo,scoercendum.

^ VID IM V s cum Vlyfipone, tum aliis locis, vafcula ex hoc Cocco de Maid\',va confeäa , eblongiora plerumque Of
qu£ ex vulgari Coccfiparantur,wagisque nigra & nitida. Quinimo ipfam meduUam twcis ficcatam Vlyfipone vena-
ient reperire licet, cuius facultates mirificè extellunt, atque omnibus ferè alextpharmacis praferunj -, ob quam caufam
ingens eius pretium. Quàm vero parum fidei fit adhibendum huiufmedifabubfis ^ commmiti^ facultatibus, ex no»
fire Auäore fatis Uquet.

Longe autem reliqua vafcula ex fimili Cocco conféras magnitudine fuperabat iUudj quod argent e\'lnclafani mpr£\'
toria illa navi M. d. xcn. ab Anglis occupât a, repertum eH : lohgum enim erat uncias quatuor & decem , latum fe-
ptem, ovaluinfernâ parte figura, fupernâ paullo planmis, latere dextro magis rotundum & tumens, externa parts
calcei pedi indtiâipane inHar, color qaalii in Cocco vulgari kvigato & expaiite. Mus konem,qualem Ucobus Çaretsts^
adipfiusvafcHlimmme^cpreffam, ad me mittebat, hue imulimw.

Nok és re fer fan hU fubücienda erum aliquot fiuäuum icônes cum ipforum hiHoria, quoniam infrierttm edi-
tionum huiui libri fcheUu etiam fuerum adieilx, prafertim qumn primus altquam affinitatem habere iCdutur tum
fiuäu arboris Coccosferentis, licet kni reliqui adiunäi nügrfum^ertineant : quia vero in eâdemtabda erant expr^ù
fetungt mquiverunt.

Prior exiguus erat, tribus lateribus eminentioribus, tribm ßmiliter foraminum veiligiis inßgnitus, utNux Jndica
ßve Coccus, viltofo quodam involucro pane nucis taufei inßar teäm, nucleum continens dïslcem, tenui candicante
membrank mclufum, quem effe arburor eum, aut tlh certè perfmtUm^ qui tn arbore crefcit, cuius formam Trancifius
Feninusvetere amicitia mihi coniunäus, bis verbis defcribebat in epiüoia extremo Oäobri anni m. d. xcw.ad me ex-
arata AmHelredamu

In Guinea, circa metMcàsauri venas (C^üeldc minas nuncupam) abunde crefcunt arbores ab inquilinis Palm^
appeüata,altitudine & craßitudinenavalts mali,fumm$faEtgtogeaantes folia[ foliorum alas intelligit] deorfum in-
flexa,duodecim aut quindecim pedes longa, harundinum ritumctfa: fub hisfoliii\\ramts aUt foliorum alas vertus appel-
lant] nafcuntur brevibus pediculis inhärentes uva humant
capitis magfiitttäne^ m quibus congeUtfruäus prunts maio- ±

res, coloris aûrei, quorum nucleos mcola eximemes contun*
dunt\'^exbistxttliquor oleilimpidiinliar (cuitupauxtUum
(um nuce ad te mit to ^eciminis gratiâ) oleum de Palma ab
ipfts appeUatus, quem eâuHis mifceot, ad odoris colorisque
gratiam cohcHiandam. Is liquor hue delatui, fiigore con-
(revit butyri inüar -, colorémque aureum cpntraxit. Eum
Üquorem five oleum quiretulerunt, recentibus vulneribus,&
ar tubus contorfione Ufis velaßiäis, iüitu levamen attultffe
deprehenderunt. lncola,terebrâ perfoßis arboribusJligneunt
faxtllum mdunt\\ex eoforamme proflutt liquor dulcis feri
laäisinüar »quo eum weüe filveHricommixto,potionem
sonficiunt vmidepalma appellatione, quo liber alm hauüo^
ttiam temulemi fiunt. Arboris materia rubefcens^fiavis ve-
nts dtümäa, adfabricas inutilis-^quta fiffa, tenmbus &gra-
iilibus fegmentis difsilit.

Alter, tres uncias longus erat, duas fere er affût, inferio-
rs parte fefstlis^rugofus, fcabérvet & cineraceicolorit,fu-
perna autem & eminent iore five protubérante parte, lavis,
fubrufi coloris, ut animalculum duro cori» teilum videri
fofsit, nucleum tn fe continet. Huic ferè fimile genus inve-
nitur, minus, nigricantéque colore, quod à Mattbiolo inter
Indicas avelUnas reponi exiHimo.

Tertitts, ab ampltfstmeviro Gortufo ad me Patavio ante
multos annos MehenbetbeneappeÜationemtttebatur,quam-
v \'ti eius defcriptioni mn valde quadret^à" eorum fententiam
potiiis ampleSendam cenfeam, qui inter unguemariat nuces
referunt : unciam longus erat, forma triangulari, duro&
Ugneo putamine conüans, qui confraHus, tres ceÜulat habe-
re deprehendebatur, in quarum fingulis t nutUus obUngus,
albus, dulctfque inveniebatur.

Manifestvm eft,neque Diofcoridem,nequedâîenuni,neque Pliniura,no-
ftra Myfobalanacognovifte » fed eoriim Myrobalahum plané aliudefTe, exquo
videlicet oleum ad pretiofa unguenta exprimèrent. enim idem fonac

Et quoniam Avicenna Serapionis interpres vidit hac noftra quodammodo ad glan-
dis formam accedere, nullo judicio Myrobalana vertit,cüm meâ fententiâ Pruna (quibus
ftmiliafunt) melius vertiftet.

Vocat ea Avicenna lib.TT. cap. 44^. Belegr.Sic etiam. Serapio, lib. ftmpl.cap. Ï07.
tametfilibrariorumvitioÄ4Ä% corruptè legatur. Omnes enim Medici Arabes mihi af-
firmârunt,omnia Myrobalana Delegi vocari. Peculiariter vero flava azfar^ Indica five ni-
gra 4/»4*,quebula ijuebtslgijhdlQncz MerestySLcmh\\\\C2iemkelgiy quaintelligit Avicenna
fub Sinii nomine lib. 11.cap.44i?. (quia Bellericorum non meminit) Si Mefue, de ftmpl.
medicam.purg. cap. 5. utpatet ex Serapione;, c^m Sinios tenuifïimo cortice praditos cffc
fcribit, qua nota Emblicis convenit.

Sv NT igitur in univerfum quinque corum genera, quorum nomina magna cx parto
niuEuaci fumus. Nam quod genus quoddam Serapio Damafccnum appellat, melancho-

Mjrs^àlana

Gratis

LAttHis inc9\'

gnita.

AlyrobtlawK

^ramum.

DtUgi, Uali-
hg, Aifar,
AfmtfQftt-
hnlgif Bekrt-
Xi,Embetgi.

Mynbil.

fiumque^t\'

ntra.

Hqs morbis perucile : id facit, noii quùd in Damafco provcniât hic fru£lu§, fed quod hinc
cx Îndî^ Myrobalana Inda eô deferrentur.

E t quam vis idem Serapio hb. fimp. cap. 107. fcribat Seni cognominàtâ genùs efle OU- serapmk
varum, tamen errat (quod pace ejus didum volo)atque ci errons occaiionem prxbuiflc mor.
credo, quôd emblica fale aut aceto condîta edantur.

Fallvntvr autem tam li qui omnia Mvrobalanorum generà in éâdern arbore ha- Myrohalaad-
fci putant,quàm qui flava Sc quebula tantüm. Nam quinque funt diverfa arborum gene- rnm arbQtis
ra: Sc, quod magis mircris, in regionibus fexagintaautcentum leucis inter fc diftantibus
nafcuntur. Proveniuntenim nonnulla in Goa Sc Batecala, alia in Malavar Sc Dabul. In
toto regno Gambaiie quatuor eorum genera inveniuntur : quebula verô in Bifiiager, De-
can, G uzarate, & Bengala.

Cetervm qux in Lufltaniani ficca depörtantur, magna ex parte fumpta funt iri re-
gione qux eft inter Dabul Sc Cambaya. Nam experientia compertum habemus,hos fru-
dus, quos regio ièptentrioniviciniorproducit, minus putredini obnoxios efle. Invcnio
autem apud eos tria Myrobalanorum genera (ipfi vocant tres fpecies) qUorum ufus eft in
purgationibus lcvibus&: fine moleftia. horum primum genus, quod rotundum eft, & bi- ^^^^^
lem purgat.indigenxrfr^rf, medicivocant, nobis funt flava: alterum genus, incolis / "
rez,a»uale didum, noftra funt Indica five nigra : tertium genus, Goüm incolis nuncupatum, Rtunnale.
rotundum,nobis bellerica funt. Chepula verô noftra,qux pituitam purgant, illisarefca ap- C"»*
pellantur. Hxc funt quatuor Myrobalanorum genera,qux illis funt in ufu medico. Nam
quinto genere, am^de iis nuncupato, nobis verôemblica ditto (tametfi apud eosreperia- Amuaü.

tur) non utuntur,nifi den(andiscoTiis,Rhoiscoriariorum loco,&atramentoconficicndo.

Sunt tarnen etiam nonnulh qui iis viridibus velcuntur excitandx appetentix caufa.

P o h r ô i_yirare rotundum eft, Sc Sorbi folia profert, Amude foliis eft minutim incifis, uinUhnk -
palmum longis. odogonum eft,&folia Salici fimiha habet. C7«//fohis eft Lauri, rum hiïlova.

lèd pallidioribus & fubcinericiis. Jr-efc^i magna funt rotunda, oblongiora tamen dum
ad perfedam maturitatem pervenerunt,&: angulofa : folia ejus Perficis" fimilia. Sunt au-
tcm fingulx arbores Pruni magnitudine, omnesque filveftres ôifpontè nafcentes, non
domefticx.

C V M autem guftu fint adftringente Sc acidoj Sorborum immuturorum modo, ex fri-
gidorum Sc ficcantium clafle e^flc dixerim. z

Pr^parationis modus apud Indos non invaluit, utpote qui iis non utantur pur-
gationis, fed adftridionis dumtaxat gratiâ.
Nam fi purgare velint, eorum decodo utun-
tur, Sc majore dofi quam nos in Europa. So-
lent aucem iis faccharo conditis uti m.agno
cumfucceflu; necquifquam medicorum ufu
îftorû famam unquameft periclitatus. Che-
pulorum\'\'autem major eft gloria : condiun-
tur hxc in Bifnager, Bengala Sc Cambaya:fla-
va Sc Indica, in Batecala Sc Bengala.

I v b e o ego ex his immaturis ftillaticium
liquorem organis elici, quem poft fumptam
ahquam eonfervam adftringentem propino.
Sc fyrupisadmifceo,fi quando opus cft. Flava
àc Bellericaprxfcribere foleo initio menfxjiis
qui aut alvi profluvio,aut ftomachi relaxatio-
ne laborant: talibus enim convenir hujufmo-
di cibus propter adljridionem cum pauca
aciditate coniundam. Prxterea immaturo-
rum Myrobalanorum fuccum,in alviproflu^
viisapprimèeflicacemefle expertus fum.

" ^um prima HiHoria Aromatum evulgatione fcbo-
Hum in hoc caput fcriberem, Çhepulorum arborem apud Bi-
turiges Gallorum inventri intelligebam à C. V.mihtque ami-
cißimo loatine Poflhto Gertn. Medico & Poétavenuüo, qui
etiam eius (quod inde attulerat) arboris reßccatum folmm
mihi donabat : verum id Perfica mali folio fimtle non erat,
fed Pruni aut Cerafi folium potiùs mulari videbaturtatque
nihil aliud quàm Pruni folium effe poSîeâ èomperiebam »

Vitnnam Auïim à Cafare Maximiliane 1 l.evocatus, uhi in eim ar cis hom eiufwedi mleres nafcttites cv}?]ytciebami

Horum autem prunorum defcriptionem in primo mea Rarierum Tlantarum Biïïsria lihro Leäer npmtt. C/

Omnium porro Myrobalanerum gmraquA in Aromataricrum tahernif repcfimtur, tntahcUâprsiedintepagwa
pofîtâ exprimi curabamus.

^ Chepula rarius ad nossdferuntur, & non »iß dura & male condîta. Bmhlica vero copioshecmtßma & optime
tondtta invehuntur Amverpiam.

Refert Fragofus^in rtova Hifpania fiuäum Daäßorum modo nafci Houos nomine, MjrobaUr.is fiavis aäei fimi-
lèm, ut plerique eundem eße contendm : praaltâ nafcitur arbore, ut vix coBgi peßit,*niß pï&mattirmß>on(e décidât.

Sed quandoquidem in Houos mentionem incidimus, meminit etiam arborii Houo Framifcm Gomara,m Gtmrdli In-
diarum hilioria, cap.67. qu£ an eadtmfit cum fuperiore, alm difcept andtim rehnquo. Houo, inqmt, arhsr tU praalt a
&patula,fanamumbram prabens (quade caufa, cumlndi,tumHtjpani potmsfubea, quainjnb alia quavu aibsu
recubant) ex cuius cacummtbus & cortice, odorataßt aqua ad crura reboranda, & fncandamfacietn, uitiù: etenim ch.
tem conjiringit & denfat.in quem ufum balnea fiunt ex ea,etiam itinere defefsis falutaria. Eitu radice vulntrataMul\'
ta aquamanatpotui apta,ßuäußavo, parvo, & pulpit parumhabente, fed efsiculnm in fe commente fatis njugnum.
falubrû eH isfiuäus, &f^(tlts digeüionis,fed dentibus moleflm & noxius, obßbrarum (opiam.

edicamentvm Omnibus cognitum funt Tamarindi, quamobrera nullum
adulterium norunt-

Nascvntvr multis Indis locis , (cd qui montofis Sc ad Scptemtrioncm
obverfis proveniunt,prsferuntur, &:diutiiisincorrupti manent: qualcs Cambaiete& Gu-
zarate gignit.

VocAKTVR in Malavar PulSj in Guzarate Ambiii, quo nomine reliquis India: provin*
ciis noti funt. Arabes Tamariudi appellànt, quafi dicas Palmulas Indicas. Nam Tamar
(quodomnibus notum eft) eorum lingua Daäylum fignificat. Palmulas autem vocarunt
Arabes hunc frudum, non quod eius arbor Palms fimilis fitj fed quia aliud nomen magis
aptum non invenerint,öfiicula etiam in (è continere confpiéientes.

A R B o R eft Fraxini, aut luglandis, Caftanes\'ve amplitudine, materie firma, non fun-
gofàfive fpongiofa: rami foUis ornati multis minutimque incifis, palmi magnitudine; fru-
dus in arcus aut digiti incurvi figuram eftormatur. Hujus immaturi cortex viret,ficcatus
verô,cincreus eft, & facilè avellitur: nucleos intiis continet fativorum Lupinorum magni-
tudine, quodarrunodo rotundos, fed planos, colore furvos, fed Isves ; quibus abjedisjpuî-
ps ufus cft^qws lenta & vifcida cft. Scd illud obfervatione dignum, quod hic frudus in
arbore adhuc pendens nodu foliis fefe involvat vitandi frigons caufa, inrcrdiu vcrôfèlc
expédiât, &;è medio fohorum emergat. Acidus eft dum viret, fed tamen caaciditasfua-
vitate non caret. Plurimdm illis expurgatis utor cum faccharo, atque id maiori cum fuc-
ceffu, quàm fi Syrupo açetofo uterer. Soleo etiam plerumque sgros Tamarindorum in-
fufione purgare. Tamarindorum quatuor vncis aqua frigida aut ftillatitio intiibi liquore
hiacerentur per tres horas, deinde fadâ expreffione eximantur Tamarindi, quos modico
faccharo infperfbs utiliterexhibeo- evacuant enim ex parte biliofum humorem,atque pi-
tuitofum incidunt & atténuant. Huiusrcgionis incols fine molcftja fefe purgant Tama-
rindis cum oleo Nucis Indies fumptis. Medici verô Indici, folia Tamarindorum trita
partibuscorporis eryfipelate infedis imponunt. Nos hîcTamarindis aceti loco utimur;
gratior enim palato eft eorum aciditas, prsfertim maturorum. Deferuntur in Arabiam,
Perfiam, Afiam minorem , Lufitaniam fale condîti, ut temporis injuriam melius ferre
poffint. Ego verô fine fale domi afTervare cum fuo cortice foko- Fit ex iis rcceiitibuscum
faccharo conferva, prsclarum procuîdubio medicamentiî ad digerendos &:expurgandos
humores, nec minus palato gratum. Tamarindorum ftillatitio liquore pro digeftivo ali-
quando ufus fum : veriim cum nimis dulcem & infipidum ferè invenerim , eo uti defii.

Nv n c fupereft, ucex Audorum Arabum fcriptis hoc mediqamentum examincmus^
cum veteribus Grscis fuerit\'incognitum.

Avi genna hb.\'iï. cap.65»i. hoc medicamentum non defcribit, fed ejus deleduni
dumtaxatprofert; aitquerecenciofesTamar5ndos prsferri.

M E s V E lib. de fimp. med. cap. 8. facit illos Palms filveftris Indies frudum: fed ejus
error indemanifeftuseft,quôd tota India paimasnon reperias : fed palmuls adferunturex
Arabia in Indiam,ubi magna quantitatecdunturficcs,fimihtcr& in niaftàm compreffs,
abjedisnucleis. Memini tamen viderc quoddam genus filveftre palmarum in Cambaya
& Guzarate, fed fterile & longè divci fura à Tamarindifera arbore,

Serapio lib.fimpl.cap.548.exaudotitateBonifaa, in Gxfarca Amanprovehireaf-
^erit. Jbd pace ejus didum lit; nullos Tamarindos in Cxfarea Aman, qux eft Syrix, pro-
venire certum eft, cum à negotiatoribus mercimonii gràtia eô ex India deportentur.

N o n n v l l i Tamarindos à faporis âciditate Oxyphœnicem faciunt, quorum fenten- , ,
tiam ut necimprobare,ita nec approbate poffum, Sed quôd Lacuna Com. in Diofc., lib. r. oxyphmlx.^
cap.i z6. à Tliebaicis palmulis non diflerre fcribit, non probo: quemadmodum nec quôd
ejus arborem Palmx filveftrisgenus facit foliis óbrongis,&: per extremum acutis,quoniam
iiujufmodi profert folia ut ante dixi. ^

Cetervm Tamarindi ex Arabum teftimoriio refrigerant Sc exficcant tertio brdinë, Tamamd.
tametfi aliquot exemplaria Mefuxjfèd rüendofa, fecundo ordine refrigerantium & fie- lemperamm,
Gantium collocent.

Eis femper utorinfebribiisadmodumbiliofis,non caflia folutivâ aut Manna, quo-
niam ob fuam dulccdinem, bilem générant. Hincfît Ut hujus regionis medici facchari
wfu in febribus ardentibus abftineant.

vPERvACANEvM videbatur de ea arbore hîc differere quam vulgô Cafliam fîftd-
lam appellant, quandoquidem medicamentum eft omnibus notiffimum, nifi con-
troveriia eflet de nomine malè illi indito à Gerardo Cremonenfi, *quem (ut fuprà di- * sW/cs 4
Ximus) Arabica nomina intada relinquere prxftitiftèt, quàrn perverse ita Arabes f/^j^j\'\'\'/\'f
pretari, &c anfam prxbereeoscalumniandi ;Ciîm omni potiùs laude quàm vituperiofine "
digni, qui nobis hujus tam nobilis,tamprxftantis, tamquehumanx faluti rieceffarii me-
dicamenti cognitionem protulerunt.

P o R R ô vulgariter Arabibus dicitur Hiarxamber^ vocabiilo tetrafyllabo, tametfî A vi- Eiarxamltr.
cennalib. iT. cap. Chiarfamdar corrupto nomine vocet: in Malavar Comdacat\'m Canà- cemdâca.
ra, cujus provincix eft Goà, Bavafmga-. in Decan & à Bramenis ; in Guzarate & ^mf^Kl

à Mauritanis regnum Decan incolentibus GramaUa: arbor ipfa in Canara Balm. Gramaäa.

Est autem hxc arbor Pyri magnitudine, foliis mali Perficx, angUftioribus tàmen alî- ^"hoo.
quantum, &vircntibus: floribus Geniftxperquam fimilibus, luteis,Caryophyllum odore
xmulantibus; quibus decidentibus,exiliunt oblongx filiqux,virentes admodum ante
maturitatem (non autem rubentes, ut fcripfit Lacunaj qux per maturitatem nigrefcunt,
longitudine interdum quinque palmorum,numquam verô infra binos palmos.

Nascitvr per univerfas has provincias, prxftantiflima tamen & durabihor locis ad
Septëmtrionem magis vergentibus,ut in Cambaya. Invenitur Cayro, tum in Mala-
ca, Sofala, Sian, totoque eo tradu.

Hang non nifi filveftribus fponte fatam vidi ; in America tamen (quarn falsôindiàm c/ipaj^mè
occidentalem appellant, quandoquidem unica fit India ab Indo flumine denominata,ve-
teribus cognita) intelligo è filveftribus locis tralatam effe in hortos & ägros,itä ut nuftciftïc
frequentiffimafit.FortunatiorestaiTiennoftrosLufitänos püto,apud quos fine fàtione tan-
tâ copiâ riafcitur, ut unius Candil,hoc eft, quingentarum & viginti duarum hbrarum pre-
tiumnon excedat decem regales Cafteilanos,quiconftituuntaureum Indicum Pardaori^^\'^^^^j^^
nuncupatum.

Avicenna lib. ïï. cap. 1^3. fcribit eam medio cfle inter cahdum frigidüm tem-
peramento, nonnihil verô humedare. Serapio lib. fimp. cap. li.temperatum conftituit.
Mefije de fimpl.med.cap.^. nonnihil ad calorem accedere fcribit. Antonius Mufa examV
fimpl. excalfacere humedare ordine primo aut fecündi initio.

S^pivs fummiratus Manardum in hb.fimpl. Mefux fcripfifle grana five femina I4-
hujus Caffix purgatoriâ facultate prxdita effe, ciim tamen potiüs adftringentem faculta-p/*-
tem obtinere videantur quàm folutivam.

1L L V D verô omni reprehenfione dignum eft quod air Sepulveda, nimirum ad mó- sefuivtdd
vendos menfes,difficilesque partus,remórantesqUe fècundas, decödum corticum harurri
filiquarum cum Artemifiapropinari,aut ex ovo forbih cum unciis q[uatuör meilis exhi-
beri. Nam etfi demus magno, ut ipfe ait, fucceffu propinatum effe hujufmodi medical-
nientum, Artemifix potiiisfacultatem hos effedus prxbuiffe cenfebimus, quàm haruni
filiquarum cortices tale quid prxftitiffe,quifrigidi&ficci funtregiperamenti. Hucadde
fecundas fxpiiis etiam fine medicamento reiici, naturx propriâ vi. Nam quôd Avicenna
lib.z.cap. 1^7. prxfcribit ad partus difiScultatemymulti non abs re fufpedum habent hunC

locum : cenfetque Bellunenfis in contextu cucumerem ficcum repohi deberc. Flancob
caufam fi:atueruntdo£tiores,Ca(fiamfolutivam inteiligendam elfe, quotiefcuraijt\'ye Caf-
Ü3£ rneniiniilec in purgante medicamento, reliquis locis Caffiam ligneam denotari.

R î D I c V L V M vero eft, quod de Lufitanis^quibufdam nunc proferam > qui credide-
runt pierofque hujus regionis homines continua alvi folutione laborare, quôd boves,qua-
ruîiicarnibus vefcerentur, Cafiiam folutivam depafcerent. Nam arbores altiores fiint
quam ut à bobus depafct poffint ; neque tanta copia cft arborum, ut numerum infinitum
vaccarum (fiquidcm multas ifti alunt, nullius verô carnibus indigent vefcuntur) alere
polfmt. Deinde cüraduto cortice pradita fit filiqua, verifimile eft (etiam fi pertingere
polient) vsccas graîiîinis pabulum,quod lèroper ferè hîc viret, iftarunrt filiquarum avidita-
tc îîoii teiîdums. Quod ciim ab mcolis perconcarer, non mediocrem illis rifum movi.

H A C A R. D ï O nomen indiderunt recentiores Graci (nam veteribus ignotum fuit)
à cordis tum fimilitudine tum colore, Arabum veftigia fecuti, quibus Balador, Indis
i?}\'^^?djcitur, Lufitanis Fauâ àt Mdaqua ^o^hà viridis in arbore pendens, fimilis
fit noftrati majori Fabà, major tamen.

M AGNA ejus eft. j,n Cananor copia , tum in Calecut & reliquis India provinciis mihi
cognitis, velutî io Cambaya.& Decan.

Serapio hb. firapl.cap. 5f6\'. Galenum citât,tamquam hujus frudus memineric
(ciini tamen îlîi plané fit incognitus) & deleteriam facultatem habere ait, cui tamen expe-
rientiâ refragatur. Siquidem his in regionibus èladisfero maceratum afthmaticis datur,
& adverfus îumbricos: praterea iis viridibus&: faleconditis utimur in cibariis, olivarum
coiiditarum modo. Frudu verô ficcato ,cauftici vice utuntur inftrumis: totâque India
liujuscum calce mifti ufus eft ad pannos obfignandos.

Avicenna lib iï. cap. 40. id facit frudum Tamarindi ofti fimile, ejusque nucleum
Amygdala eftigie,finènocumento efte affirmans : &: paulo pôft fubiicit, inter venena te-
ferri qua deleteria fint facultatis. . -

N V L L A autem praditum efte vcnenosâ fiicultate, exemplis fuprà demonftravimtis %
Caufticam verô vim obtinere, jam exficcatum, diximus.

Nonnvlli Anacardium cahdum&ficcum conftituunt in quarto gradu : aliiinter-
tio. Nemo tamen mihi (àtisfacit; quandoquidem in virente darum eft deefte huncexcal-
facientem &:exficcantem exceftum^ neque rationi confentaneum videtur in eo caliditatis
& ficcitatis gradu conftitdere quo eft Piper. Nifi fortè, quod in Sicilia nafcitur,fit tali facul-
tatepraditum.> ».

Aifertur interdum nucisgemu Vlyfsiponm è Brgfilianorum regfene,qued Cajons vocant.Arber eHmagna^foliis
fjri (iitrecèns nata Lauri pattks)fruäu ovi anferini formâ & magnitudtne,quifuccô plenus eH,veluti id Citrioruge-
nus quod Limam vocant,quo quidem vefcuntur Brafiltani,(licetTbevetus cap.61. Deftriptionis America,contra affe-
rat,) ut à Pernambuco incolis inteüexi. In extremo fruäu prominet nux quadam renk leporini formâ,colore cinereo,m\'
ter dum ex cinereo rubefcente. Dupltci vero hac nux conüat eortice,inter quos Jpongiofa quadaeft materia olei afperrimi
& caltdißmiplenaùntus ver\'b nucleum candidu continet efuiaptum,& Ptilaiiugui. us fuavitate non cedentem,peUtcula
cinericia obduäum,quam adimere oportet. Eo leviter tofto vefcuntur incela; gratior enim eH, & venerem ftimulart
fertur. Acri iUo eleo ntbilpr&ïiantiHS effe ferunt ad Uchenes ^ tmpetigines toäendas. Incola certè adverfus fcabiem
utuntur. Sed tliud mirum, primarium fruäum nulla femina contmere : & extrema, ißa nuce earum arboruvt genus
(onfervari debere. Nonnulli Anacardiorumgenus effe autumant, ebfimilitudinem acris illiui humoris, quem corncibu»
tondu fum habent. Nos & officinarum Anacardium, & hanc nucem integram, & per medium feäam, exprimi iura"
bamus-.aecipiebamus enim Vlyfsiponefub finemanniu. d. lxiv. recent em à ante trinieüre primm ab ashore käm»

Magna inter recentiores dubitatio eft, quid fit Amoffium. Hincfit iit nonnulli Ammm.
ejus loco Acoriim ex prxcepto Galcnilib. fimpl.med.ö.fiabftituanti de quo haud
fecus atque de ipfo Amomo dubitatur. ,,

Ex receritionbus nonnulli in ea opinionefùerunt,utRoiam Hiericuntinam Jegiti- Roik iiieri
nium Arriornum elfe contenderint,quorum opinioneçn doâè Matthiolus comment, in
Diolc. lib. i.cap. 14. multis argumentis réfellit. Alii.Pe4€m colui^iifeiiBiVîtn
idem Matthioluserrorisconvincere nititur. , , : ; > ^Ir,; rniij^

Ego, tametfi hîc non viderim eas ftirpel quas Europa gignit » fobiieian^ tammJîljerè
i^uas in India de Amomo didici. Percontatus fum aliquando ai quodam Pharraaisbpcto
natione quidem Hifpano ,fed rcligione Iuda;o,qui Hierofolymis fehäbitareaiefoatj qijid
effet Amomum. Refponditille,lirigua Arabica nuncupari, quod interpre.tatuni timama.,

Pedem columbinum fignificat.. Hanc ftirpem fibi cogriitam effe\'affirmabät >:quamiia-
rnen apud Indos non vidiffet. Evocatus poftea ä Nizamoxa (quem vulgô.Nizamaluccó :

nuncupant) Rege in Decan potcntiffimo, qui prxter mediocrem dodnnam quam habet,
femper apud fe eruditos medicos alit ciim Perfa.^itun3 Turcosi^magnis ftipendiis..Ejus mei-
dicos interrogavi, num Amomum haberent ;dixeruntilîi, iftîc quidem non nafcij fedin- , .
ter alia aromata qux ad Regem ex Afi3,,Perfia, & Arabia cpnficiéndkalexipharmacis p -

ferrentur, Amomum etiam advehi, cu)us raraulo medonârunr. Hunc cum Dioièoridis , \'
defcriptione contuh, ad quam venuftifiTimè quadrabat, hcet jam ficcus, pedem taniert
columbinum teferebat.r . < ^

Nam omnia plantarum &morborum ferè nomina apud Avicennam, aut ad verbum
redduntur, aut ab ipfa re nomen fortiuntur:exemph gratia. Lingua bovis, Lingua canis,
Gapillus veneris, Lingua avis : fic&in morbis lAj^parricsOT? dicitur ilHs Drf«/^///, quod eft, DaHUlßi.
Pes Elephantis; vi^eP^oC/sc maraz,d^mWe, quod eft Dolor canis. Hmc fciendumeft, AfflO- Mara^uif-
mumapud Avicennam nihil àliud effe quàm pedem ColUmbinum\'.

Gvm apudNizamoxa effem,aliquotplantasobfervavi,quibus Gox caremus, veluti
Eupatorium, Mexquetera,Mexir,\'\'meIifibphyllon,bugloffum, fumum terrx,tamaricem, Mexqmerd^
afparagos, & violas purpureas in Regio horto fatas. Hx forfitan omnes etiam in mediter-
raneis nafèuntur : fed tanta eft noftrorum Phamacopolarum avaritia, ut potids mercibus
Gonvehendis ftudeant, quàm officinx fux excolendx. Hinc fit, ut violarum loco utantur Arboris flores
flonbus cujufdam arboris diverfx plané facultatis à noftris violis ; quoriim tamen ufum
non admitto, nifi in iis medieamentis qux foris applicantur : atque Syrupum! vïblaceàïïï "
confici jubeoè violis conditis ex Ormuz aut Lufitania delatis. j

\' Fmam noüer hic Auäor Amomi defcriptionem pleniorem dedipt, quandoquidem plantam legit\'mdm fe vidiß\'"
aßmat. î^am multis altercatientbus anfam pracidiffet. Certè pes eius columbinut, noiierejfe nonpoteîî, quem non-
mät Amomtlegttimtloco ufurpare non verentur, tùm fit potius Geranii genus. Sed horum turpem errorm erudite
detegit in commentariis fuis Matthiolus.

Ceterum accepit nuper ex Ormuz. celebrifinus Arabici emporta, WalerandusDonraus Pharmacopœus Lugdunenfis^vif
àiligen5&eTudttus,exigutfrutic(s fragmenta Amomi nomine,
& ttem alia Amomidis -.^neutra tamen cum Amomo Diofcor.
& Plinio defcripto conveniunt, ntfi id forte fit ,quo fe noüer
auäor donatum , quodque pedem columbinum referre ajfertt,
i\'ltm hac fragmenta aliquot ramulis tonïlant, foliolis quibuf-
dam adeo frequentibus onuÏÏt, ut ex folis foliii conUare videan-
itsr (quemadmodum in Tithymalo par alio confpicere e^i(qu<titt
extremo tait ordine funt dtfpcfita ut flofculum aut rofulam ef-
forment. Ramuli tüi ftmul compaäi non inepte pedem colum-
binam{qualii éarum eU qua plum\'pedes fum)refcrre videntur^
nulle tamen fingulari odore aut fapore praditi. Eins Amomi &
alterius A momidis icônes hk fubiunxim us.

His etiam fimiles ramulos, Amomi nomine m. d. ixxxir,
Coniiantinopolt mijfos Vienna AuHria accipiebam,quum Amo-
mum quotHic uterentur inde expetïiffem: fed, ut dixi, nullam
fimilitudinem habet cum Diofeoridis vel Plinii Amomo, quem-
ttdmodum nec eaplanta quam R. P. Quatrantm in examine
theriaca fcribit fibi donatam pro Amömo inpratts uHginofis
dgro Partftenfierutam,quam Galli Piment appeüant & inter
nHesrecottdumadeoi à tineifprafervandumtBrabamii m^

àr VlmèfU Gagel àtcim, & m coquendâ cervißa utuntur, ad rebur & acrimoniam conàliandum.

^Q^nam néisftntplant» Uexquetaa & Uexiriplafà ignoro : ntc quid hac vocabula fgnifccnt, qui^quam ih-
dimepfituit.

N\' on minor eft cohtrovetfia inter receiitioresHied^^^
enim nonnulli Gàlamiim ofticinarum efte Acorum veterum : Alii maluht Galan-
gamefle Acotum. Eam ob caufam difficile eft in tanta opinionum varictate ali-
quid certi ftatuere. Ego tanîen nullius opinioiiiaddîcïusj libéré dicatii quod fentio.

Galamvs aromaticus quo ofticinx in Lufitaiiia utuntur ( aromaticum voco non
odoratum, ut pleriquealiii quandoquidem âromaodorem non fignificat, fed quod vulgo
^ droguam vocant; neque etiam Calamum odoratum fcio,fed luncum dumtaxatj idem cft
cum eoqui hîcin India magno efl: in ufu cumviris tum mulieribus &; jumentis. Vocatur
is in GuzaratCj f\'^az: in Decan^ Bachè: in Malabar, Vazàbu : in M alayo, Dirmguû : in Perfia,
Heger: in Cuncam^ qux eft regio maritima, Vatkam : Arabibus Caßab & K^idirira, Serapio
lib.fimp. cap. zoy. eum votixt Aßabeldiriri, fedcorrupto vocabulo : oitines enirfi Arabes
medici cum Avicenna lib.îï.cap. i^y.S^ioj, caßah&c D^w^^r appellant. Idem atneni
fonat Caffab quod Calamus, & Aldiriraex Aromatibusrnam Dirire idem quod nobis aro-
maeft. Quoniam vero Malayo incolx ejus ufum ab Arabibus qui ex Goraçone erant,di-
diceruntjidcirco corrüpto nomine vocarunt.

Seritvr per univerfam Indiam: plurimus verb in Guzarate & Balaguate. Hîc et-
jam Gox f ubi multus ejus eft ufus) in hortis fatus provenitjfed per paucus.

Cetervm non eft odoratus, nifi è terra avulfus : quantoqué virentior eft, tanto milii
validioristetriorisque odoris videtur; tametfi aliud fentiat Ruelliüslib. i.cap. 18. Con ve-
hitur ad maritima, quoniam qui iftîc nafcitur, non fufficit. Qui ex Balaguate adfertur,
ad Occidentem mittitur.

Familiar r s ejus ufus eft mulieribus in uteri affeâibus, &: nervorum doloribus.
Sed maximeexpetitur hieme à mulomedicis : contufum enim, additis alliis, ammi (quod
eft Cuminum rufticumj falis momento, butyro, & faccharo, jumentis adverfus frigora
manè exhibent, vocantque idmedicamentum

Cetervm quoniam Hippocrates & Gaienus lib. i. fimpl. med. Indicum hurïcQi-
lamum unguentarium appellant, Plutarchus vero Calamum Arabicum Gornelius
Celfus Calamum Alexandrinum: videtur etiam extra Indiam nafci.

E G o, ut veritatem elicerem ,fcifcitatus fum à multis Goraçone incolis & Arabibus,
qui hue venales equos adducunt, fi apud eos nafceretur C.ilamus;item an effet eis cogni-
tus, eoque uterentur : Negârunt omnes apud fè inveniri,nifi ab Indis adveâum mercimo-
nii gratiâ; probeque fibi cognitum, utpote cujus plurimus apud eos effet ufus. Non fal-
lunturtamen, qui Arabicum vocant, nam ex India in Arabiam defertur, & inde in alias
regiones: neque qui Alexandrinum appellant, quoniam hinc Alexandriam, deinde Baruc
& Tripolim Sy rix defertur.

Q30 D autcm Manarduslib. S.epift. i. dicit in Pannonia fe vidifle adeô recentem,ut
non longé petitus videretur, fieri poteft ut fallatur: aut, fî viderit, fatum fortè in fporta aut
fidili vidit, ut plerumque fatum Gingiber nafcitur. Sed illud certiffimum eft, hinc avehi
Calamum in eas regiones.

Is verô quo utimur, radix non eft (pufilla etenim eft radix) fed ipfius Calami cumali-
quantulâmterdum radicis parte fragmentum. Hallucinantur ergoqui nihil nifi radicem"^
effe fcribunt, confirmandxfux fententix caufa, qua contendunt hunc Calamum Aco-
rum effe. Neque quod in Calamo eft fjîongiofum & flavefcente colore, aliqua in re fimi-
le eft Aranearum telis, utfalsôputârunt Avicenna lib.nTcap. IJ7.&: Serapio lib. fimpl
cap.ioj. quos Grxcis LatiniHixc mehus noffe oportebat.

Cetervm quôd Calamus Acorum non fit, nec etiam Galanga, fatis ex Avicenna dc
Serapioneprobari poteft, qui tria diftinda capita de Calamo, Acoro, &; Galanga fcribunt,
Prxterea qui calamum defcribunt, aiunt eum in India nafci, qaod verum eft : nec enim in
alia regione nafcitur. Acorum verô non nifi in Europa nafci tradunt. Itaque nobis igno-
tum eft Acorum, aut imaginari non potuimus qUod Manardus, Leoniceniis, &ahi ani-
madverterunt. Omnibus fànè Arabibus,Turcisj Corafonibus, Indis medicis ignotum
eft, Nara à Nizamoxa vocatus ut eum trenioris affedu liberarem, magna mihi cum illis

contentiöfuicde Acoro: quid tarnen e0ct Acorutrt fetiam illis indicàtiô itiöniitie Ärabicö
indicarc^on potuerunt,niii quod apud Turcos nafceretur.

Pr^terëa Calamus pallet; actis, calidusj&liccus eft iri fëciindo Ördine : Acórurii
albet,amarum, calidumque&liccum eft ordine tertio :Galanga autem utröquecalidiot
&:odoratior. Deinde Calamus & Acorum cerebri Sc nervorum morbis conveniunt: Gâ-
langa verô ventriculum roborat ^ flatus difcUtit, & oris halitlim comniendat. Galanga
item & Calamus medicamenta funt in hac regione ab initio cognita j iri Occidenteni
vehi folita.

S o L E o tamen perpetuô Acori loco Galàmum fubftituere,fed majöri quantitate,quôd Acori fme-
non adeô excalfaciat Sc exficcet, veluti Acorum. dmm,

* îsoïîrarum ojficinarum Calamus lange alim eH ab eo quem hoc captte fatü ohfcme defcribit voBer Auäür,quippe
tum CaUmm leguimtuvideatur a vetenbus defcriptus. Noiler Verh nihil nifi radtx eU , tum Squantula interdurn
folisrumpartuüU. Cui cüm omnes noS£ Acoro à veteribm adfcript<& paUberrimè conveniant, Manardi & aliorum
fententiam tmprobare non poffum, qui Acerum legitimum effe velunt. Eo & fermant & Itali, & Gaïït utuntur^
ülmmque Calamum nonnsrunt. Sslebat enim Antverptam Vljfiponeaàvehï Calami genus ufuali noïlrofimtüimum,
fed tetn odoris, & faperis Imridi ; qa^ nota iffi communis erat cum Calamo noHro Auäon defcripto : Sotam tamen
banc obcanfarnjn u(u apudnos ejfe defiit-,licet omnes aromatarii multo efficacius eo,quo nunc utimur, fuijfe aßrmem,

Itgitmiporrh ^cert defcriptionem luculemam in noHra rartorutiiplantarum Uiüoriaßudiofi invtnient.

Ceterum cm tertib recadenda effet h£C UiHortai commode nobis innetuit legitimus Calamus aromadcus, qitem dè^
äiß. vis- Sêrnardus Paludanus Frifius, ex S/na & vSgypto redux, cutn Habbel fiuäu, multisque aliis raris & varii»
fmintbusipro noïîr a amicitia, fub ami m- d.lxxix. inmum liber aliter communtcavit. Etus autem (quoniatn eX-
actißime ad Diofcor. defcriptionem quadrare videtur) iconem exfiagmentù exprimi curaviwns. Vmbetbfera vero po-
tius pUnta quàm hariindinacea meo iudicio cehfenda eH : etenim reäum habet caulm, multis nodis feu genkulis tin
^um, Uvem dtoqui^ intùs concavum^ & membranulâ,uti barundinesjpraditum, qui aßtäose, quemadmodum Diofc.
fcriptuin relîqait,fiangitur, eHoj^ fatis odoratusgratique faporis^ amari tamen, & nonnulla adHriäionü particepsifo-
(uti ex veHigiis ceütgere licet) bina ex adverfo fingulis geniculis fit a caulem amplest yidentur : radix fummo capite
^ennihîi extuberat, deinde in fibras définit.

Vicefimo qnimoporro anoopoH qu^m nobis cdmmunicaffet C. V. Paludanus Calamum iÜuw,mittebat ad me Lu-
iàuno AÙùbrogmn doätßimus vir Antonius Colinm Pharmacopœus, quinuper hos Commentaries anno CbriHi u. ».
xc III. qumhm evalgat0S,Gaüicos faciebat,fimilis calami fragmenta, fignißcans fe eo ufum in iheriacA compofitionei
U mitm, licet fmilt prorfus forma effent cum illo qtiod a Paludano accipiebam, magü tarnen amari faporis, quam 4
Paludano aceeptum deprehendebam, nec ulliuf adHrtitionis participem-, quod forfitan alterutrim âtaîi adfcribendutn.

ILLVD affirmare pofliim, multo plura aromata, majorique quarititate,& minus adul-
rerata ad nos adferri, viliorique pretio emi, quam antiquitus fiebat: quôd nunc Lufita-
norum navigationibus Indias nobis apertar fint, ipfsq- regiones, quse aromata gigiiunt,
longè cultiores, quàm Veterum tern pore fuerünt.

^ N eorum nurriero Nardum repono, qua: légitima & fine mangoriio ad nos importa- nW^V
tur, licet interdum aut iiiaris humóré fibi afcito fitum contrahat, aut fenio füayeolentiam
illamamittat, qua initiô prsdita erat. \' \'

V o c A T v R aüterii Nardus incölis(nam Grscum & Latinum nomen notum eft) Cähz.- cahzçara:
f^r^J: Avicenns, hb. IÏ. cap,640. & omnibus hujus tempeftatis Arabibus femifril,quoàeà çembnl. \'
»^pica; & çembul indi, id cft, Spica Indica: eâdem ratione, quam nös Spicam Celticam vo-
camus, illi çmbutruntim appellant. Quod autem Corrùptè Matthsus Silvaticus cap. ^40.
^itfiibel ècSurKbel^tot\\AQnt,m\\mïï\\ non eft, cum is linguam Arabicam ignorarit: hifi mali- Smbel.
nius tempore paulatim corrupta fuiflTe vocabula.

Cetervm nafcitur Nardus in Mandou & Chitor proviriciis, Regnis Delli, Berigala, , .,
^ Decan vicinis, juxta flu. Gangem, quem incols appellant facrofanäum exi-
ftimant, ita ut morituri regni Bengalaincols hoc flunjme mergi fe jubeant , fed pedibus
dumtaxat. Sunt in eo flumine certa idolorum delubra, ad quorum cultûmcatervatinl
sonflüunt mercatores è Guzarate ôc regno Decan, magnaque donaria in hscidola cOnfe-

runt, inde redeuntcs fandificati, ut ipfi fibi perfuadent, imô potiùs à cacödamone obfefli.

Porrô non fijnt diverfa Nardi genera: fed unicum dumtaxat mihi notum Élgenus,
id fcilicet quod ex jam; memoratis locis adferri diximus. Provenir quidem in monte quo-
dam, qui altera parte Orienten! Tpedat, altera Occidentem, ad quem fcilicet occidenteni
fira eft Syria multis regionibus ab India difcreta : fed tamen muleis aliis ejus regionis locis
lata provenir^ non facilè enim fpontè nàfcitur. Neque una praftantior eft altera: Spicam-
ve habet aliaalterâ multo longiorem.

Ce RTE radix eft, fpargens fupra fölum brevem virgulam feu caulem circiter tres pal-
mos longum; cum longiftlmus, atque alias infuper virgulas multo breviorest in fumma ra-
diée fpicîE prod ucuntur, item alia! per virgulas. Tâlienimmodo venditur in Cambaye-
te, Afuratc,&;Gogua,ahisque portubus marinis,unde mercatores ArabesôiPerfapetunt:
potiifimam tamen partem ab indigenis abfumi ferunt.

Invekitvr interdum fordida & pulverulenta, villis ipfius planta in pollinem reda-
dis. Emitur tamen ab iis quos dixi mercatoribus, & eo pulvere manus eluere intelligo.

Hac unicâ Nardo qua juxta Gangem oritur, quamque in Occidentem exportant,
utuntur mediciciîm Indici, tum Turci,Perfa,&: Arabes. Nam quod ex ingenri pretio
quo antiquitus tefte Plinio hb.xii. cap. xiiemebatur, inferre volunt, noftram Nardum
non eftelegitimamjobjedionime fatis refpondifte arbitror, cdm dixilndias nunc magis
apertas&cognitas efte, quam tempore Plinii fuerint, & ipfa aromata majori copia ad nos
adferri.

Cetervm meram fabulam iudico, quod Andreas Lacuna fuis in Diofc. lib.i. cap.é".
commentariisfcribit, Nardi ufum apud Indos effe periculofum,quoniam cx ea fiat vene-
ni quoddam genus mortiferum, quod non modô hauftum, fed etiam cutiin fudoribus in-
fperfum,hominemillicojugulet;idque toxicum vocari. Nam cûm multis in India
annisMedicinam exercuerim,& non modô verfiitus fim cum omnîsgeneris medicis Afia^
ticis, fed etiam Regibus & Principibus familiaris fucrimjnumqtK^m tamen hoc Pifum vi-
dere mihi contigit, aut ejus nomen audire.

I d genus quod Sepulveda SatiechSc S attach Si^^tWzU id efte puto , quod cx Satiguam
adfertur, celeberrimo regni Bengala portu & emporio ad fluvii Gangis oftia.

Aëeà& Nardi iconm adintfgerriwa & feleäißma>quamapud aromatarm invenirepetui, ftirptm txprtjfam.
Nardiperro Celtiu legitimam iinnm & dtfcripHonm dedi in mea Plantarum HiHoria.

*ghmann0 lkvi.fupra M. menfe Aprili Antverpiaejfem,inter aliqutd Nardi Celtiu fafcicules plantulat
quafdam inveni, qua ad amußm quadrabantcum Diofcoridii Hncuh, quemltbro primo de re medtta cap.7. dtfcrtbtr,
eoque Nar dum Celticam adulter ari refert. Nam plantula eH Nardo Celtica fimilu^candidior tamen,&veluti ex viri-
dt cinerea, fine cauliculo,min0ribtu brevioïibüsquefoltis,viSofa admodum feeundum radicem,& nigricans^nullâodo\'

ritmunditate. Miâprmianfa mllum aromaticum faporem reiäunt^fedlenta^ififcili funt-,cum Éarii Celtica folia
é- calid^^t, tum atiqua tamen adUriätone,& odore faporéque iucunda. Cum igitur hoc capite noHer Auäer de
îfiardo ex profejfo agat, facere non potui, quin Hircult mminiffem, eiûsque htc iconem fubiicerem, quam nemo haäe-
^^»nifitumameexhibitamagnoverat.

IV N c V s csdorâtûs iri Mazcäte & Cataiàte Arabia: provinciis maxima frequehtiâ & ab-

undanciâ nafcitur, non fecus ac in Hifpania gratiien vulgare quo vefcuntur animalia.

H v iv b graminis nomina Grxca & Latina nota funt. Ab incolis autem Sachhar
Vocatur: à nonnullis vero haxts cachule, id eft, herba lotorià, äut lotionibus idonea: tametfi
non negem aliis etiam nominibus apud Arabes infigniri. Nam Avicenna lib. 11. cap. ƒ pi.
Cum adhar, Serapio cap. ip adher appellant: quos fequuntUr omnes Arabici St Perfici me-
dici hîc agentes : florem verô vOcantFi?^^. Nam qUod Silvaticus,cap. i i.adcher &ô adheca^

vocari fcribit, corrupta funt vocabula.Perfis,qui ad jam didas vfque provincias per-
tingunt,/f/4/,quod herbam figniiÉcat> Vocatur; quo nomine per excellentiam appellari
poteft. Apud Indos peculiare nomeniion eft fortitus, fed herba Mazcatenfis appellatur.
Sunt qui Paleam de Mecha nuncupent* Nec defunt qui Paftum Càmelorum voccnt,nec
immeritô:fed tamen Cameli non funt iftîc adeô fréquentés, ut hoc gramen cum floribus
omnino depafcere poffint. Sed funt ibidem multi afini, muH, equi, quos Arabicos voca-
mus, bovesjcapras & ovesj quas nullum aUud pabulum norUiit quam hane herbam five
gramen.

D E p E RT V R quidem in îndiam,in ufum medicum ufurpandus. Maxiina tamen co-
pia per fafciculos colligatum in navibus adfumunt equarü mercatores feu mangones, ut
equis fubfternant,ne ftercoris & urina:pa:doreöfrertdäntür. Nam fimul atque maduerit,
recentem fubfternunt, & madidum in mare abiiciurit. Sed & naütx fäfciculos ahquot
fecum advehere folent, quos deinde in India vendunt. Memini in infula Diu\',vih emif-
fe multos lunci fafcicülos,quos in Lufitaniam cum aliis aromatibus mittercin: nullum ta-
rnen florem videre contigit. Sed nee aliquo in pretio ab incolis habetur, ciim gens fit ru-
<lis&filveftfis.

N v L L V s eft hujus ufusäpüd iftiUs regioriis incolas: fed nos dumtaxat, & Medici Ara-
bes & Perfae, eo utimur. Ipfi indigenxeöfeöi fua jumentalavant.

Dioscorides hb.i. cap. 16. laudatiffimum ex Nabathxa , ptoximutn Arabi-
cum , quemaliqui Babylonium vocant, pefilimum ex Africa adferri fcribit. Floris, cul-
morum , radicisque effe ufum» Eligendum eum qui manibus eonfricatus rofk odorem
emittit.

S c 1 o in iis quas fuprà enumeravi provinciis, ^Uäe Arabia nomine comprehenduntur,
proveriire. An verô in Nabathxa gignatur (qux à Nabatoch Ifmaelis nepote denomina-
ta, provincia eft Arabixludxxconterminx) diligenter percontatus fum à medicis qui in
Hierufalem, Gahlxa, aliisqüe vicinis provinciis Verfati erant : Sed illi refponderunt, eum,
quo îftîc uterentur, ex Cairo advehi. Interrogati verj^ an in Cairo nafceretur, an autem
ex Mazcäte adferretur ; ignorare fe dixerunt, quoniam medicamenta iriterdum ignota
manerent ob indigenarum negligentiam. Qux cum audirem, inquirere non volui num
B^bylone nafceretur, tametfi id fieri poffe putetii.

C v M verô Diofcorides Africanum improbet,non oportet nOs admodüm folicitos effe
in eo inveftigando, prxfertim cum non adfcripferit qua Africx regione proveniat. De flo-
ribus autem, cum mearn,tüm reliquorum medicorurii negligentiam agnofco,qüinon jti-
beamuseumadvehi. Noftra etenim culpa fadum eft, utejüs ufus defierit.

In medicamentis odoratis,Diofcoridemincertis comparationibus plefumqüe utiyi-
deo, quemadmodum èù inhociunco. Nam tritus, jucuridum quidem fpiratodorem/ed
Hofk haudquaquam.

IV NG V s odoratus, Cofnslio Celfb liincüs rotütidus vocatur, & ad lünci vulgaris, éc
Cyperi five lunci triangularis difFerentiam: fèdmimmè in eàm altitudinem excrefcit qüa
luncus.

A v I c E iJ N a lib.Tf. cap. j-5>i» <lüö ejus geneta conftitüif. Aiterùm enim Arabicum
vocat, qui eft odoratus: Alterum in Agiämi natum, per quod vocabulum Damafcum iri-
telhgit. Sed quôd Diofcoridis teftimonio, luncum frudum proferre nigrum probet ^
manifeftus error eft, cum Diofcorides nufquam frudus memineric,

i««fi hi^erU. Serapio lib. fimpl. cap. iex audoricate Bonifaa fcribit luncum habere radicem
Cbulem ûmilera>!atiorem tamen,Ô^minoribus nodis cindam, multoscalamulos jt/aduros
proferentem, qui frudum proférât fimilem floribus Atundinis, graciliorem tamen mi-
norem.\'fimulque & in uno cefpite multas plantas nafci. H ujus radix adeô fimilis eft Ghu-
lem \\ ut fub eo nomine ànonnulhsappelletur, quemadmodum initiô dixi»

MATTH^iEvs Silvaticus cap. 11. decem annis confervari afterit. Credo in ficcis &
mediterraneis regionibus multo tempore conlervari pofte, ciim humiditatenon abundeti
Sed in hu)us provincial maritimis, paucis annis in fuâ odoris fragrantia conlêrvari poteft.

Q^o D ad Brafavolum &:Monachosin Mefuen commentatores attinet, dodè illo-
rum argumentarefellit Matthiolus, Com.in Diofc. hb. i.cap. 16. quare fiipervacaneum
Ma»/!fW(m efte iudico quidquam iisaddere. Satis tamen Monachorum in Mef dift i. cap. 47. ofci-
ojuunM, cantiam mirari non poftum, quiGalangam lunci odoratiradicem efte contendunt, cum
Galanga in Sina nafcatur, qua bis mille ferèleucisab Arabia abeft, & plurimum ab lunco
odorato difterat tum foliis, tum radice; nec nifi fata proveniat Galanga, quemadmodum
& Calamus : luncus verô fpontè nafcatur,
necfèratur.

N<i/<£ funt nohk ann$ m d.ixvhi. aliquot lunci odo-
rati planta, è fmine Itaita mtjfo. EH nro luncus planta
multis culmts affurgens, tenerioribus foliis quam gra-
men feu ^hetÇquampulcerrme refert) linguam mordi-
diçantibm tucunda & aromatic a quadam acrimonia^qua
. tritagratum quidem ^trant odorem, fed in quo rofa odor
noneluceat: nam manducata petius rofa ,prafertim fac-
charo condita , odorem amulart vtdentur. NuBum pro-
tultt florem,quhd ferms proveneriti tmt primu fiigoribus
periit, ft a ut annua plant a cenfendaftt. EadtxeH nume-
ro fa & capillarÜ, non nodofa, ut ait SerapiOyguHuferviào
& aromatico. Eius iconem ad expreffam injerere
bic libuit.

* Diu vel Dw infula Oceani Jndki adverfus oHiafiumi-
nis Indi {quem mcoU Diul appellant) ftta eH,eamque
Fatalen Plinio diciputant. Commet veroea urbem mer-
curialem, potentémque admodum , & celeberrimum
quendam portum, qtso eonfluunt negotiatores Veneti,
Graci, Thraces (ques Rumes vulgo vocant) Per/a,Tstrcf,
C5r Arabes.

nurlcMyri vero Strabom Geograph. lib.xY, infula cS
quam Indusfacitin duas partes divifus, figura triangula:
in qua tirbs eH infignis nomine Patt ala ^àqua infda no-
minatur.

chnltm. ^ Quidper chulem intelltgat noHer 4u3or, haêienut
fcire non potm, tametfi diligentifimè perquifiverim \'.nifi
forte inteüigat gramen five herbam vulgarem quam Gra-
ci vlutM vacant. Nam a quibufdam Haxis cachule nun-
(tspari ait,id eHflotoriam herbam. Et Pandeäario cap.
cbulem her ba capthrU eH.

Magwopere c^mmendatus àrveteribus fuit Coftusrat ttec nunc fua lâude carets
Sed cüm Graci omnes & Latini, turn Arabes, plura ejus genera conftituerint,fa-
dum, ut magna fit orta difputatio, an legitimum Coftum habeamus. Pleriqu«
negant, & radices vel m Hifpania,vel in Italia natas pro legitime Cofto in Myropoliis
oftendi aiunt. Egoverofumineaopinione,utunumdumtaxatCoftigenus effe credamj
cujus nomina primum proferam , deinde delineationem , poftremô ufum medicuint
indicabo.

Est ergo Coftus didus Arabibus CoH aut CaB : in Guzarate, Vflot : in Malaca, ubi ejus
plurimus cft ufus, Pucho, & inde vehitur in Sinarum regionem. Graci & Latini ab Arabi*
bus nomen mutuati funt. Nam quod Serapio lib. fimpl. cap. 518. ChU appellat, corru-
ptum eft exemplar, legcndumque Casf: Ôc quotquot cemvcni Afabcs,cum nunc C4/?,nunc

N A s c IT V R circa Guzarate, inter Bengala, Delli, & Cambaya, in Mandou & Chi-
tor: Ind(» multi currus Vplot,"Spicâ, Chryfocolla, ahisque mercibus onufti advchuntur^in
urbem primariam regni diäam Amadabar,qu2cin defertisfitaeft ,&:inCambayetenon
procul à mari fitam urbem: unde poftea per majorem Afia:, nonnullam Africa partem,
univerfam Europam devchunturpr£edi(3:a:merces. . ^

Q. V 0 N I A M verô in Chryfocolla; mentionem incidimus,fciendum cft,eam vulgo Bor- ^„räx.
»\'-ix nuncupari, Arabibus atque Guzarate incohs Tincar,{c\\i Tmcd: metallicam autem hîc Tmcd.
ejus efie naturam, utpote qux è monte quodam Lufitanicis leucis centum à Cambayete
diftante,eruitur. Magnus ejus ubique ufusinferruminandoauro,rehquisque metalhs:ab
Indis veto medicis raro ufurpatur,prxterquam ad fcabiem. Sed neque nos eâ frequenter
utimur: iniicitur dumtaxat in unguentum citrinum, fucos muhebrcs,& unguenraad pro-
fligandam fcabiem parata. Ex earum mercium eft numero, quas regio edidto vetitum cft
in Lufitaniam afportari.

De SCR I B iTVR autem Coftus \' ab iis qui viderunt,Sambuciefiigie,& Arbuti aut ceWhiBorh.
Azimbri\'\' magnitudine,florem odoratum proferens. Prxcellit qui intus Candidus eft,cor-
tice cinereo: invenitur tamen etiam colore buxi,cortice pallefcente. Tanta eft odoris fra-
grantiâ prxditus, ut plerifque nares feriat, & capitis dolorem excitet : guftu nec amaro,
nec etiam dulci, tametfijam fenefcens interdum amarefcat. Nam recens acri guftu eft,
ut rehqua aromata.

Hoc utuntur in multis medicamentis Indici medici. Hunc in Ormuz mercatores ex-
portant, quôCorafones& Perlxconfluunt: inde in Adem, quô hujus emendi cum aliis
mercibus gratiâ Arabes &: Turci conveniunt. Necmirumeft, fi ejus loco, alio medica-
mento officinx utantur in regionibus procul à Lufitaniâ diflicis; quandoquidem exigua
admodum quantitas in Luficaniam deftrtur. v

Q.VON lA M verôVeteres triaCoftigeneraconftituunt,\'videlicet Arabicum, qui fit CoHi tria et-\'
candidus,levis,eximiâodoris fuavitate iindicum levem, amarum nigrum Syria- "P"^ -
cum gravem, colore buxeo : perquifivi à negotiatoribus A rabibus, Perficis, & Turcis,u bi-
nam tanta Cofti copia confumeretur,qux ad eos hinc exportaretur, Refponderunt illi
maximam partem in Afia minori Syria confumi, fed & etiam apud Arabes &: Perfas. In-
tcrrogati verô an ahus quifpiam Coftus apud eos nafccretur, negâruntnafci. Idem per-
contatus fuma Nizamaluci medicis ; fed negâtunt illi alium feCoftum vidifieunquam,
^uàm qui ex India ad eos perferretur. Vnus tamen illorum ohm Xatamas medicus fuerat»
diuturnoque tempore in Cairo & Conftantinopoh medicinam fecerat. Vt autem tam di-
verfa nomina fortiretur,occafionem p-rxbuif- CoSTVS ÎNDICVS.
fe negotiatores puto, qui ex variis regionibus
oriundi erant.

Q_vod Arabes ejus duo genera faciant,
amarum & dulce^fadum elfe puto,quôd hoc
medicamentum ciim recens eft & incorru-
ptum, nullius amaritudinis fit particeps, can-
didiusque perfiftat : ubi autem vetuftate cor-
rumpi incipit,amaritudinem contrahit,fit-
que nigricans. ,

* Non videtur huitu CoÏÏt defcriptio cutn Veterum CoUo
convemre. Nam ex Diofcoride fatiimmfeHumea,iîloru7n
CoHum radtcem fuiffe j cum iàt ; Sunt qui admiflts Helenii
Comageni pradurii radicibus adultèrent. Verifimile enim
non e!t, fruticis ramum tantam habere cum radice affinita-
tem,ut radue adulter aripoßit. At noiiri AußorisCoHus mi-
nimum radicis habet,&ferè mhiinift lignum eü fuo cortice
(onteßum, Quare aut veterum Cekum ignoraffe dicendum
eil, aut Arabum CoHum (ft is quem defcribit illorum CoUm
eH) a veterum Gracorum C0Ü0 diverfam effe plantam.

C 0 s TI genus Antverpiam e Lufitania invehi memini,
foUdunty cortice cinereo,iatàs candicans, interdum vero ci-
nerei coloris ; odorata admodum radice, violaceum fiueiri-
num fpirante odor cm, pr a fer tim dum manditur : ei caulis
fi\'^gmentum quod e terra extat,plerumque mharereadhuc
conJpictebatur,ferulaceum quiddam refer ens fungofam
medullam continens, ut facile appareret cum CoHo noüri
Âuâorisplurmàm conventre- Mm \'uonem,qualis videlicet
exftccA radice exprimi potuil, hit aditciendam curabam.

\'\' Sift per Aémhro luniperum noüer AuSorimeüigAt (ZmbreenimlufttanU Imiperw eïi) quid fit, igmrafe m
fatear.

• Venetiis interdum adfertur Coiïi quoddam genus gingiberis radicibus adeo fmik:, ut nihil fupra, inth etiam fibre-
fm, fed paüefeens, & eximiétamaritudinis.

Non defunty qui Zedoariam ufualemint er Coïli genera référant, & primum apud Diofcor. defcriptum CoUum
efe aumment^qtèd nmltas notas habeat,qu^Arabico üüm CoHopulchrèquadrent.

e Turbith Arabiim magna eft inter recentiores Medicos controverfia. Nam non-
nulli Tripolium Grascorum efle volunt : alii Pityufe radicem efle contcndunt: alii
Alypi. Sed errant omnes meâ fententiâ. Siquidem Turbith plantam & virentem
vidi, & floribus exornatam, quae plane diverfa eft ab iis quas in medium proferunt.

Q^o d igitur nos Turbith vocamus, eodem nomine ôc Arabibus, & Perfis, & Turcis
appellatur : tametfi Andreas Bellunenfis in fuis emendationibus Terbet vocet. In Guza-
rate, ubi plurimum nafcitur, Barcamm: \'m Canara,cujus prouincia eft Go^,Tiguar.

Est autem Turbith planta, radice neque magna, neque longâ , caule heders modo
per folum extenfo, digiti craflStudine, interdum crafliore ^ duos palmos longo, interdum
veto multo longiore. Folia Althss profert; flores etiam fimiles,ècandido rubentes,non-
nunquam omnino candidos,non (ut quidam volunt) colorem ter die mutantes. Eft verô
dumtaxat utilis gummofa caulis pars inferior juxta radicem : reliqua pars gracilior eft,&:
comofior, quàm ut utilis efle pofiit. Nonnunqüam radix cauli adhsret, fed inutilis,
cüm caulis dumtaxat ia medicum ufum recipiatur. Tota autem planta infipida eft cüm
colligitur.

Proven it in maritimis, verüm non adeô mari vicinis, utundâ allui poflit: fed dua-
bus,interdum tribus à mari leucis feu miliaribus. Plurimum nafcitur in Cambayete,Surr3-
te,Dio infula, ÔiBaçaim, \'locisque vicinis. Invenitur & in Goa: fed à medicis improba-
tur,nec eo utuntur. Intellexeram etiam in Bifnager provenire,quod centum quinquagin-
ta & ampliüs leucis à Guzarate diftat : fed pofteà refcitum eft, eô ex Guzarate deportari^
unde etiam magna copia in Perfiam, Arabiam, Afiam minorem, & Lufitaniam exporta-
tur : Nam fi aliquod in Bifnager nafcitur, viribus adeô infirmis eft, ut medici recipiendum
hon cenfeant.

Fieri poteft, ut aliis etiam per Indiam locis gignatur (non enim feritur, fedfpontè
provenir) incertum tamen eft, ob indigenarum negligentiam.

Cetervm in Turbith deledu, duo folent à Medicis requiri,utgummofumfit&al-
bum. Non omne verô gummofum eft natura : Sed quia viderunt îndi, àgummi abun-
dantiâ, optimi Turbith notas nos petere, folent ejus plantam, ante colleäionem, aut con-
torquere, aut leviter vulnerare, quo liquor exiliat&; denfetur. Deinde poft aliquot dies
redeunt,& gummi five concreto liquorc plenos caules repcrientes, colligunt. Id mihi re-
tulitaffinis meus medicus inBaçaim, quialiquoties cum ipfis Indis colligendi gratiâ pro-
fedus eft,& hanc eliciendi fuccurationemobfervavit. Nam cüm jufliftet aliquot plantas
intadas relinqui, eas minimè gummolasinvenit, aut nonnullas tantüm pauco cum gum-
mi. Exeo igitur deprehenderelicet,gummi nihil ad prxftantiamagerejfed id plerumque
prsftantius cenfendum efle, cujus gummi non appareat, quippequod in ipsâ plantâ re-
conditum fit. Non negaverim, quin etiam Turbith gummofum fine contorfione repê-
liatur: fed ut faciliüs hquorem fuum aut gummi exerat, contorqueri vülnerari plantam
certum eft.

Altera probationis nota eft, ut fit candidum. Siccatum ad folem,candidum eft: in
umbra verô teficcatum,tametfi nigrefcat,non minüs fortè bonum eft,quàm album in fole
paratum.

Est verôTurbithIndicis medicis medicamentum pituitam deiiciens,cui interdum,
Û abfit febris, Gingiber adiicere (ut etiam aliis purgantibus medicamcntis) folent : alioqui
plerumque fine Gingibereex decodopulli gallinacei, aut ex aquâ exhibent. Prsfertui:
autem quod in Cambaya natum eft. Memini me in infula Dio emere fingulas, quas vo-
cant, snanus, una tanga. \'\' (Pendunt autem finguls manus viginti feptem libras.) Sed poft-
ea intelligebam cum à quo redemiflem, duplo minoris emifle.

Cetervm longè nobis ahud Turbith\'defcribunt Arabes, quàm id quod modô ex-
hibui. Siquidem Mefue lib, i. de fimpl. med. cap. 2. ait radicem effe herbs folia Ferul2e
minora ferentis, &ex earum plantarum genere qus ladeo fucco turgent:varia ejus inveniri

é^iiera,Videlicet domerticimi/ilveftre ; magnum, parvumj album, nigrum, Sc flaviiin ;: éc
in löcis^ccioribus gigni; quod ex fucci denlitatedeprehenditur. Septem vero in ejüsde-
leä:uobfervanda: ut fit candidum, intiis cavum five vacuum &arundinofum, & gummb.
fum,corticecinereo,planum,fragile,&: recens:cra{fum autem five denfum improbari.Sed,,
quod ejus pace dixerim, ex aliorum relatu fuum Turbith defcripfifle potiiis videtur,quam
iegitimum vidilfe. Nam neque forma convenit, nec è lade madeiltium plantarum eft
numero, nec ejus domeflicum genus invenitur : ciim univerfum fponte in incultis prove-
niat. Alterum genus interdum alteroeife majus verum eft. Color autem aut albus, aut
flavus, aut niger naturalis ejus plantx noneft : fed pro prxparationis ratione contrahicur.
Nam quod probe prxparatum, fuove tempore colledum non eft, album effe non poteft.
Nafcitur vero potiiis locis humentibus quàm ficcis. Neque albedo &gummoi] tas probi-
tatis funt indicia, ut jam dixi. Neque arundinaceum autferulaceum eft, aut planum, aut
fragile, nifi nimiâ ficcitate exfuccum. Denfum autem potiiis mihi videtur probandum,
quàm improbandum, quippe quod plus fubftantixcontineat, modo cariofum non fit.

S e r a p i 0 hb. fimpl. cap. 5 50. Tripolii Diofcoridis hiftoriam ad,fuum Turbith tranf^
tulit. Sed fi cum legitimi quam exhibemus Turbith defcriptione conferatur ; manifeftè
ejus error deprehendetur. Nam neque folia. Ifatidis habet, neque ejus caules in futlimo
dividuntur, fed in mucronem definunt largo foiiorum proventu ornatum. Flos non mu-
tât ter die colorem, neque ejus radix odorata eft, aut veneria arcete adhuc dcprehenfa eft.

Deniq^e non eft Alypum Diofcoridis, ut recentiorum quidam exiftimant,cum ejus
hiftoria Alypi delcriptioni plané rcpugnct,&: facultates fint diverfe ; Turbith enim p\'itui-
tam dumtaxat purgat, Alypum atram bilem deiicit; Neque, qt jam diximus, çuiqu.im.è
ladariis comparari poteft,qux non fine noxa in corpus admittuntur : cum Turbith; Iegiti-
mum nullam acrimoniam habeat,& fine moleftia pituicamdeiiciar. . i, -1.

P o r r ô huic errorianfam prxbuifte pUto Arabes,qui confpickntes apudiUosin-ufu
efle Turbith ab India petitum, id ad Grxcor um aiiquam defcriptionem ilicb referre vo-
luerunt , Grxcisomne plantarum genus fuiflecogriitumexiftimantes.,Sedprxftiuflet ,
Omnia fimili ratione non confundere, &c fimplicem aliquam eorum medicamentorum,
qux illis non erant probènota,defcriptionemeontexere. , ; . .

\'Baf aim mbs eH vaHa,multas alias urbes &pag9S fub fut dmimo bahensvquiriquagintalemis aù infula Diu abeH,
& Regi Lüfttaniaparet.

Mänetagenus Indicum Tanga eH,quod fexaginta Lufttatiicis ngaübus aHimatur, hoc eH,duobus feû ÇaHeSanU fè\'
galtbus, aut feptem aßtbusGaüicis. legale enim CaHèÛanum triginta & fex Lußtanica conßcit, , .5

\' Tmbith anoHro Auäore defcriptum longe aliud eHah eo quo vulgo in officinis utuntur. De quo qui plura volet,
cenfulat eruditos UatthioXicommentarios incapita^o.j r. & yS. libriquarti Diofcoridis. Per univerfam Hifpaniam
Thapfta abunde nafcitur, eius radicepleraque Hifpania efficinapro Turpeto légitima utmtur. Éon defunt etiam mul-
tis per Europamlocis, qui Scammoniiradicem comifampro Iegitimo Turpeto ofl^ndant, atque in fua tnedicamènta ré-
fipiant, ut hit manifeHum ep pateH qui fcammonearadkesficcoi cum illorum Tutpeto dtligentiHs cömuUfant.

No n eft operxpretium multa de Rhabarbaro recenfere, cum oiiinibus notilfi-
mum fit mcdicamentum. Silentio tamen prxtermittendum non duxi, quod hîc
in India didici: videlicet, omne id Rhabarbarum quod in Indiam,Perfiam,& Eu-
ropam importatur, efte in Sinarum regione natum. Natii ex Sinarüm regione per Tarta- uéarhdrM
riam Ormuz &Alepumdefertur; indein Alexandriam, & tandemVenetias, undereli-omné »» si-
qua Europx regna petunt. NoSj prxter id quod navigiis ex Sina infer tur, eO etiam utimür "^^""tJJ^l
quod Perfx ex Ormuz advehunt, quod minus teredinem Sc cariem fentit, quàm quod ex °

Sina navigiis infertur. Siquidem plus corrumpuntur aromata per mare inveda,menfc
fpatiojquam terreftri itinere importatajunius anni tempore. Prxterea India, prxfertim
maritimis locis, maximè humida eft, & ejufmodi aromata diu incorruptapermanere non
finit. Nam Rhabarbarum fub menfem Maium in Indix maritima iliatum , nifi anteSe-
ptembrem abfumatur, plane inutile eft, mare abiiciendum : eorrumpitur enim, ut
pleraque aha aromata, hibernisillis menfibtjs \\iimïiro âu6îori ßni falio (fudàam kcß, lunitià^
l^liî*i^Âuguïtm\\ interea aliud prxftantius recentius éx Ormuz importatur, cujus ufus.
înmontanis vero hieme adfervati alia eft ratio; putredini enim non eft adeo obnoxiun^»
Eam ob caufam, qui illud in India confèrvare volet, in Bifnaguer aut Balagate perféf-
ri curet.

Rhaltrbmm . Refervnt gcnus quoddamnafci in certâ Tartaria urbe nomine Saraarcàndàr ; fed
samarcAnäa- q^^od impróbum fit,necnifi jumentorum purgationibus utile. #> \'

N VE L v M autem eft Rhabarbaricum, aut Indicum : fed foIummodo Sincnfe, quod
Jlavain Sini Perfa appellant, Mauritani tarnen plerique folum modo •

Ali qjva n do in Couchin intellexiRhabarbarum ab indigenis interdum decoquî
àut diftillari, & ejus decodo aut ftillatitiaaqua fèfè purgare-cam que effe caufàm , cur in-
terdum tam facile téredinem fentiat & corrumpatur. Sed cum neminem aùdiverim^qui,
an hac ita fefe haberent, fcvidiftediceret, affirmare non aufim. ■ ■ . .

A sciTVR hac radix in Sinarùm vaftilfirn à regione, qua "Klofcoviamufqüe ex-
tendi creditUÄ Quoniam verô per ttîtam hanc provinciam; & étiam in lapan fa-
X vit lues Venerea,quam alii Neapolitänummorbum, alii Gallicum vocant, noftri
fcabiem Hifpanicam, Perla (tametfi çtiam fimpliciter fm;^»?) quodmorbura

Gallicum fonatj aperuit benignus & mifericors Deus hujus regionis incolis ufùm\' râdicis
Cujufdam, qua apud eos nafcitur, ut huic malofuccurrerent. Quemadmodum in novö
orbe Guajaci ufum oftendit, quoniam ea pars qrbis etiam hoc morbo ab omni hominUni
niemoriâvcxatafuit. Ibi con trad um morbum inEuropam adferentes Hifpaniarino Re-
demptionis humana Mccccxcin\'reliquis nationibus coramunicarunt. Nobis verô pri-
mdm ihriotefcere cœpit hujus radjcis ufu,spoft annum quingentefimum trigefimu quin-
tum fupra millefimum, adferentibus illam huc Sinenfibus quibufdam ealiie infedis,quâ
fc interea dum hîc negotiarentur, curarent. \' " ;

Cetervm anno ante quam hujus radicisufus in India innotefceret, huc è Lufitania
delatus fum, nonnullas facultates mecum adferens, atque inter eas, Ligni Guajäci libraS
quingentas. Ex eo, tametfi multum fublatum effet, dum in navem inferretur, & efferre-
tur, mille tamen aureoscontraxiLufitaiiicos, quoniam magna aviditate è Lufitania ex-
Ipedabatur hoc lignum, quôd multi male périrent inundionibus : & forte evenit,ut tum
temporis nemo prater me adveheret. Curati ergo fuerunt plurimi meo ligno. Sed illo
abfumpto, cum novum è Lufitania non importaretur, ejus, quod jam decodum fuerat,
libra quinque Lufitanicis aureisvaniit.

Factvm eft,uteó tempore mercator quidam in Diu infula narraret inclyto viro
Domino Martino AlfonfodeSoufä, meo Macenati,qua ratione à Gallicâ fcabie curatus,
fuiffet quadam radice èSinarum regioneallatâ,cujus vires magnis laudibuscvehebat,quo-
niam quiea uterentur,extrema illâ.vidus ratione non egerenc, qualis in Guajaciufu ob-
fervabatur, fed tantum abftinerent àbubulis& fuilliscarnibus, pifce, iS-icrudisfrudibus:
tametfi ne in Sina quidem pifcibus abftinerent, nam magni funt helluones. Cum inva-
luiffet is de radice rumor apud vulgus, mirum in modum hanc radicem videre, atque illâ
uti avebant,quia molefte ferebant extremam illam vidus rationem,quam in Guaiaci ufu
obfervare cogebantur. Adde quôd hujus regionis incola ob otiofam vicam natura fint
magniepulones. Sub id tempus appelluntMalacam Sinenfes naves, paululum hujus ra-
dicisinfuunlufum adferentes. Sed id paululum tantâ aviditate requifuum fuit, ut fin-
gulas hujus radicis gantas fpondus cft apud eos viginti quatuor uncias pendens) decern
Lufitanicis redimere oportuerir. Poftea verô advehentibus majorem copiam Sinenfibus
navibus, minui cœpit pretium, ita ut nunc ganta ematur dumtaxat regali Gaftellano.

A B eo tempore vilefcerecœpit Guajaci ufus, atque eX India relcgari, tamquam Hifpa-
nus quifpiam, qui indigenas fame enecare vellet.

C ete r v m, ut ad inftitutum revertamur, non fine caufà tantis laudibus effertur Chi-
nas radix. Nam obfervatis qua in hoc morbo obfervanda veniunt, natura morbi ,anni
tempore, regione, fexu, atate, & temperamento agri, mirabiles ejus funt effedus: tametfi
non defint ex recentioribus, qui eam acriter, fed immeritô damnent.

In magnis doloribus&:inveteratis,hujus radicisuncia infepcem aqua fèxtariis*co-
quitur, ad dimidii ufque humoris confumptionem. Servàtur id decodüm ufui, vafe ali-
quo vitreo aut figulino vitrato. Spuma verô inter bulliendum colligitur, & utiliter ulceri-
bus tumoribusque imponitur. Salutaris eftetiam denfus ille vapor inter coquendumex-
halans ipfis doloribus. Interdum calido decodotumorcs fovemus. nonnumquam lineos
pannosdecodo madidos ulceribus imponimus, eaque mundamus.

fît. Quos cum imitari veîlcnt hujus règionis nonnulh\' » radicis duas Uncias, additâ i^nter-
du:mre*i;{ïe,in pra:ccdentiaquxquanrit3tedecoquentes,ob nimium rnedicamenticalo^
rem ingravia incideruntiymptomata. Sed & quod mihiacciditä, prxtereundum non du-
co. Sciaticâlaborans,hujusradicis decodo ufus rum^iprovocandi rudoriscaufa. Sedciim
calidura haurirem j ut initio fercbat confuetudo ; in tantos hepatic, ardores incidi, ut uni-
veifum,corpuseryripeîate & phlegmonelaborarecœpcrit,nece{feque fuerit ftatim venam
fecare, decoduiii hordeicum faccharo rofato fumere , & aëri meexpdnere, ut fanitatem
priftinam recuperarem. Itaque meo periculo fadifapientiores rehqui, calido deeodi po-
tu, & tantâ radicis copia in pofterum uti deiierunt.

Ante omnia dehgenda eft radix ponderofa, recens, firma, qUx hequé terèdinem,ne- chl^
que cariem fenrerit, & quà: Candida fitt melior enim talis eft, quàm rubefcens. Hüjus un- ^^

ciam m (eptem aqux lextarus decoquuTius ad médias, aut ad tertiam partem , pro morbi
& xgri natura,fubinde ea medicamentainiicientes,quxiiüjus radids facultates corriganr.
Exernph gratiâ : Si dolor capitis aut nervorum adfit, roreni marinüm, aut rofas iniicio : fi
obftrudionibus hepar laberet, apium: fi ardor adfit cum obftrudione, intubum : fi ulcus
veficx aut renum infeftet, additur glycyrrhizx fuccus : interdum radici admifceo xqüale
pondus hordei. / ; . ■ ; ;

Solent autemliujusradicisdeco^lunlfurnptüri,ptiüsfyrupisconvenientibuspurga-
ri, quibus (quoniam plerumque.materiaquxpeccat pituitofa eftj Turbich aut Agaricuni
majufculâquantitateindimus,aut nonnumquam fyruposChinxdecododiluimüs. Beiid
purgato corpore, radicis decodum propinare incipimus ; poft decimum quintuin diem,
minorativo, fi opus fit, exhibito : item alio interdum poft trigefimum diem , quod ex
mannaconftet, aut cafiiafolutiva aut Rhabarbaro macerato ipfius radicis Chinx,auc hor-
dei, prunorumve, vel glycyrrhizx, aut intybi decodo. Toto hoc tempore, fi ahus fingu-
lis diebus libera non erit, cly fteres ex radicis decodo, melle rofato, oleo violaceo, & Caffia
folutiva paratosiniicimus, habita neceöitatis ratione. .

Qvod fi nimium incalcfcat xger, rädicem minus decoquiinus,ätit ejus decodo
aquam intybi,vel fumi terrx, fi adfit,aut buglofli,iniicimus. Quodfi neG hoc fufficit,de-
codumfubtrahimuSjCurationemque in ahud tempus magisopportunum difi^erimus.

Hoc decodum interdum intra vigefimum diem curat, interdum leriüs,interdum ve-
löcitiüs. Vulgariter tarnen ad decimum quintum ufque diem dolores. aligentur& in-
tenduntur, deinde paulatim mitigantur. Nonnullos vidi, qui, licet aliquoties hoc deco-
rum fumpfiifent, poftremâ tanttïm dixtâcurati funt. Alios item, qui nullo modo curati
funt, quôd forfitan frigidiores eflent humores; Itaque confulo, ut qui in Europa hac ra-
dice utentur, ejus quantitatem augeant, cum frigidiof fit regipi

IN fingulas verô curas, radicis ufus efle folet ad uncias- trigirtta , unciis totidem ^iertttn
numero, quibus cura perficitur, refpondentibus. Raro calidum decodum exhibeo, nifi dofis.
in vehementibus &inveteratis doloribus, quando fudoribus materiam evacuari oportet:
tunc enim bis fingulis diebus exhibetur, manè fcilicet & vefperi. HxC autem vulgaris eft y-^^ ^^-
vidus ratio. Datur caro gallinarum, pullorum gallinaceorum, & vervecina elixa cum fa-
lis momento (^id enim modicèfumptum noxium efle non puto) & croco , coriandro
ficco. Interdum eadem aflaexhibetur,habitâ morbi ratione, Vinum omnino adimo,nifi
ad ftomachi ex multa pituitacontradam debilitatera, appetentixqüedejedionem tollcn-
dam, decodum iumatur : rum enim radicis decodo dilutum xgris propinatur ; appeteri-
tiamenimciet,&; concodionem plurimum juvat. Panemellito utuntur Sinenfes.

EFFicAcioRcft hxc radix in inveteratis, ubi videlicet magni tu mores,& ulcera ma- ctó<e
ligna adfunt, quàm in recentibus morbis. prxnantior id

S v N T & alix hac radice utendi rationes. Nam quofdam in Balagate vidi, qui calido ,

radicis decodo ejufdem radicis tritxdrachmam cum femiffe iniicerent, quotielcumque ZZ
manè & vefperi fumèrent.

svnt qui manè laminam confervx ex hujus radicis pulvere &mellc (five faccharo, fi conferva è
magnus adfit calor) paratx edant,deinde radicis decodum bibant. Augetur autem,
minuitur pulueris quantitas in hac conferva,& quandoque corrigitur,pro Medici arbitrio.

V a ri a n d a funt interdum remédia. Memini folo decodo binos curaffe, quibus
tefticuh intumuerant.

H AC radice adhuc tenera,Sinenfes cum carne elixavefcuntur, veluti apud nos napis\'

H v 1V s radicis aquam ftillatitiam utilem fore credo, fi quis cam nancifci poffet. Ego\' Aqua (HÉSj:
fané deftillatoria organa in Sinarum regionem mifi,ut ex ea radice hquorem mihi eliciant. ^f\'dtce
Nefcio an impetrabo.

Vt ite eft etiam hujus radicisdecoäum , praeter eos morbos qui cum contagio îuis
veneres commune aliquid habent,ad paraly(es,tremores,articulorum dolores, foiiaticam,
podagram, tumores (chirrodes œdematodes ; tum etiam^ftrumas extirpât. Suecurrit
ventriculi imbecillitati, inveterato capitis dolori, calculo , & vefics ulceribüs. Hujus
enim decodi ufti plerique Ii berati funt,cüm nulhs antè medicamentis juvamen fènfiflent.

Cetervm indigens hanc plantam Lamfatam vocanc. Trium aut quatuor palmorum
altitudine aftiirgit, cauliculis tenuibus, quos rara folia cingunt, mali Aftyrii junioris ftmili-
tudine: radix palmilongitudine, interdum crafta, nonnumquam tenuis^qusrecenseruta,
admodum tenella cft,&crudaaut elixa mandi poteft. Ego unicam dumtaxat plantam
hîc in Goâ vidi,eamq. perpu{illam,qusficcitate periit,antè quàm excreviftet. Si feretur ca
radixjjuxta arbores ferenda efle perhibent,quoniam fuo coplexu heders modo cas fcandit.

I n t e l li g o illos quï hoc decodo utuntur, mulierum confpedu vehementer ad li-
bidinem accendi, Quare confulrum videtur,ut per curs tempus nulls ad sgros mulieres
admittantur.

Sed quia in Sinenfium mentionem his commentarÜs plerumque incidimus, prs-
fertim verb hoc capite, non alienum ab inftituto erit,fiexhisqusdeilhsafidedignis
viris accepi, paucula hîc proferam.

S v N t ergo Sinenfes Afiatici Scyths; qui licet gens Barbara efle sftimentur, in nego-
îiatione tamen &;manuariis operibus cenfentur admodum induftrii. Sed neque in litte-
rarum cognitione cuiquam regioni cedere sftimantur. Habent enim leges fcriptas luri
imperatorio fimillimas, ut ex hbro, quem eorum legibus infcriptum apud Indos affervari
audio, videri poteft. Vnafti ex his legibus exempli gratiâ proferam^ qus eft,Non effe in-
tegrum viro,mulierem,cum qua vivcntcmarito adulterium commiferit,poft mariti mor-
tem, niatnmonio fibi jüngere.

Intelliso etiam apud eos dodrinsgradus & prsmia effe: Eruditis etiam viris. Re-
gis totiusque regni moderationem committi. Sed & in eorum piduris,viros è fuggeftu le-
gentes, auditores circümadftantes confpicere licet. Hue adde artem typographicam
tam vetuftam.apud illos effe, ut omnem hominum memoriam fuperet, & femper ufurpa-
tam apud eos cenfeant\'.

* Hoj; loco etiam noSîer Auâor vocabulo Canada utitur, cuim tnterpretationem cap, de Opto dedi. Cum itaque ra-
dicis Cbma unciam in quatuor aqua Canadis decoqui dicat j sb rationes eo capite addüäat, quatuor Cmaddà in feptem
Sextarios verti,quiadamußimrefpondent.

Nunc per univerfam Europam radicis cuiufdam ufm invaluit, quam Hijfanico nomine (illi enim eiui ufum primi ex
America in Europam invexerunt) ^arçapariûa vocant, quaft dtcoi Rubum viticulam. Cuius fane magni funt efftäwt
& Radici chin£ faam laudem adimit, qua non nifi cariofa & longa vtctmâ emarcida ad nos per ventre foltt, i^m
car fa partlla plura reqtimt, Matthioli EpiMaSy & eitu in Diofmtdem commentarios legat.

ppellatvr hsc radix in Canara Alad: fic etiam in Malavar, fed proprîè manfatei
in MaIayo,c»»/5\'^/: à Perfis, darz.4rd,c(uoà lignum luteum fbnat: ab Arabibus habet.
À. IL. Nascitvr plurima in regionis Malavar parte, videlicet in Cananor, Ca-
lecut. Provenit etiam hîc Gos, fed exiguâ quantitate.

magna ejus copia ad Arabes, Perfas, ô<: Turcos defertur; qui omnes apud fe non na-
fci, fed ex India adferri fatentur.

Hvivs Croci, quod indigenum duco, mentionem facere videtur Avicenna lib. Tî.
capite 15)5".\' & chaledfiam five Chalidtmum appellate. Sed cüm dubitanter hsc fcribat,alio-
rumque audoritates citet, tamquam de re non multum fibi perfpeda, nihil affirmare pof^
fum. Fieri autem poteft,ut corruptum fit vocabulum, vocata(^ue fit hsc radix initio Ara-
bibus4/<?<^, quemadmodum $c Indis, poftea verb corrùptè Chaledfium. Vt autem hoc faci-
lius eredam, me impulit, quod eum, caput decarcuma five carcumamlih.l i.cap. i(quod
etiam huic radici fimile efi,) fcripfiffe videam. Solet enim Avicenna de fimplici aliquo
medicamento dubitans, diverfa (uti diximus) fcribere capita. Neque eorum audoritas
me mover, qui per Carcuma Chelidonium intelligi dicunt, quoniam crocea fit radice,
fcribatqueoCulisperutile effe, qus nots etiam Chelidonio conveniunt. Nam tametfi
vulgo hac ratione , croco fcilicet indigeno, utantur ad tingendos condiendosque cibos,
cüm hic, tum apud Arabes & Perfas,ob eam nimirum caufam,quod vilipri ematur,quà«

AUd.

Manjalt.

Cunhet.

Darzard.

Hatet.

Chaledßitm.
Cbalidum,

Altd.
Careitmit.

Chtlidanium,
Croci Indict
ufus.

nofter crocus, qüi apud eös etiam provenir : hujus tamen etiam in riîedicinà ufuseftjpra-
fertim a«tem in ocularibus medicamentis: tum etiam adplbram,ficum mali aurea fuceo,
& Cocci, five nucis Indica oleo mifceatur. Quibus aft\'edibus Avicenna utroque illo
^il^chaledßfim àCcarçumamïXizt&Çcïxhil.

Est autem hsec radix recens, intuscrocea, foiriis verö Cingiberi perfimilis, folii\'s Milii crori iwilifi
niajoribusjcaulequefoliaceo. Vehementiamaritudine&acrimonia, dum recens cft ,ca-
ret, ob multam hümiditatem: ficcataVero acris cft, fed non adeo ut Gingiber : putoque
fine noxâ pofte fiimi.

" In noHrif exewplanbm Avicenna lib. îï. cap. i pj. Chelidonium utfümquc haud dubiè defcfihit. Capite autem
i deChorcumantJive Chorchumma agit, cum hac interpretatione : Et eH fex slei de Cr ecg. Ceterùm deOfjicina\'
rum Curcuma, quod Diofcortdu Cjperum Indicum volunt recentiores^ lege MatthióH, turn aliorum somimmarws.

S T dalariga medicamentum ufibushurhänis valdè neceftàriurîi/cd veteribus G ra-
cis ignotüm, Arabibus non fatis per fpedum.

DI c iT V R autem Cduegiam Arabibus:&: licet omnes Mauritani, ut Serapio lib. cakegUm
fimpl. cap. 5 3 2,. corruptè legit, C«/»2?^?/wautC7^/»»j;fwïfcribant,fidescis adhibendanoneft, ^»j"«!«»«-
quoniam omnes Arabes C4/»f^M»!?nuncupant. aunge .

Est verô Galanga duplex. Altera minOr, odorata, qua ex Sinarum regione huc, inde
in Lufitaniartl defertur : eam incola Lauandon appellant. Altera major, qua craftior eUt pUx.
priore, ignavior tamen & viribus infirmior. Nalcitür hac in lava, Sl incolis Lancuaz, dici-
tur. Nos tamen hîc in India utramqüeZ,<i;?c<if4sappellamus. Lmândon.

Porrô minor duorum palmorum altitudine fruticat, foliis Myrti, radice nodofa, M«ior Ga-^
fpontè nalcens. Major in lava nata binum ferè cübitorum altitudine attolhtur, foliis mu-
cronatis in modüm cufpidis lancea, radice cralfa, nodofaarundinis modo: flore Candido,
feminiferà eft. Seritur tamen hac major radice dumtaxat ut Gingiber, norl femine, licet Galanga hi-
apud Audorcs aliud reperias. Sed tamen Sl ex femine fata hic provenir in hortis/ed Cxi- ^ ^^
gua quantitate, quanta videlicet acetariis Sl hujus gentis ufui medico fufticit. tm itJstd.

^ A v i c e n n a & Serapio exadam hujus planta notitiam iion habücrunt. Nam cum"«,
ut diximus, duo fint generàj Sl prior, Siiienfis fcihcet, praferatur ; dubitanter tarnen
de ea fcripferunt: hincque fadum putoiut Avicenna duo diverfa capita de ea fcripferit,al-
terum lib. i i. cap. 314. fub nomine Calungkm, älterum verô lib. 11. cap. ipz. fub Cafer-.
hendarnommQ. Sed fub quo nomine Sincnfis, éujus primarius eft ufus, aut fiib qüo Ïava-
nenfis, qua ignobiliot eft, defcribatur, ignoro : quoniam utriufque npn nifi fummâ cuïxî
dubitàtione meminerunt.

efi de Galanga, Calamoj&Acoro. Volunt
enim nonnüüi, inter quos eft Antonius Mufa
Exam.fimpl. ex Leoniceniteftimonio,Galan-
gamAcorum efte Veterum. Alii,inter quos cft
Manardus hb.d.epift.3. Sl Matthiolus,Com^
in Diofc. lib. I.cap.î. Calamumofficinàrum,
legitimum efte Acorum malunt. Sed capite
de Galamo,neutrum ex his efte Acorurii latis
oftendi."^ Calamum tamen odoratum, ut eo-
dem loco dixi, in Acori locum femper fubfti-
tuere folco.

Cetervm omnino explodenda e^ Mo^
nachorum dift. i .cap.47.qui in Mefuen corn-
mentati funt,opinio{ut redè Matthiolus) qui
Galangam Schœnanthi radicem efte volunt.
Nam inutilis cft Schœnanthi radix: praterea
Schœnanthus in Arabia Sl Caliate nafcitur î
Galanga verô in Sina s>l lava five laoa provin-
ciis ab Arabia procül dilfitis provenit.

* Vtde caput de Calamo, ùbi noHrmn ufualem Calamum cum noHn Auäofis Calame non cónveniri, fed kgum
.Acortradicemejfedtximus. Galanga porro maioris&mmorttudices,qualès in ÂrotMatariormn tdbérnis renales re-
pfrmntttr, in fubieäa tabeäa exprimi cttrabamm,

Gingiber appellatur Arabibus, Perfis, & Turcis Gei^gihil^ nott Ungihel (ut cor-
rupte legunt Serapionis lib.fimpl.cap.3 exeraplariaj in Gu2arate,Decan,Ben-
gala, ciim adhuc recens & viride eft, 4iir^c;ficcatum verô,in Malavar, tanl
viride quàm ficcum, imgt: in M alayo, d/w^ï.

Est autem Gingiber fimilibus Iridiaquaticx, autGladiolo (non Arundiili) foliis,ma-
gis tamen\'nigricantibus rcaulecum foliis duorum aut trium palraorura altitudine, radice
etiam Iridis, non ferpente, ut voluit Ant. Mufa exam. fimp. At nec admodum acris efl,
prxfertim ejus quod in Baçaim natum eft, ob nimiam, qux dominatur, humiditatcm.

HjEC radix minutim concifa,&aliis herbisadmixta in acetariiseditur cum acetojoko.
Sc fale: at etiam cum pifcibus &: carnibus coda.

Nascitvr Gingiber in omnibus Indix provinciis nobis cognitis, femineaut radicc fa-
tum. Nam quod fpontè provenir,exigui efl momenti. Optimum & frequentiflîmum efi:
Malavaricum, Arabibus &: Perfis maximè expetitum. Secundum locum obtinet quod in
Bengala invenitur. Tertium quod in Dabul,&Baçaim , totâque eâ orâ mantiroâ nafci-
tur. In fohtudinibus&; mediterraneis vix crefcit, neque mde adnos adfertur. Invenitur
etiäm in infulis divi Laurentii & Gomaro, qux /Ethiopix funt conterminx. Inde fum-
pfèruntoccafionem nonnulli, utfcriberentapud Troglodytas & Arabes nafci.

CoLLiGiTVR & eruitur Decembri & lanuario, deinde aliquantulum ficcatum li-
moobducitur,non quo majoris fit ponderis,fcd ut foraminibus obturatis,diutiiis fine cor-
fuptione in fua humiditate naturah confèrvetur. Nam non probe obdud:ura,teredini ob-
noxium efl.

G a l e n v s lib. fimpl. è Barbaria convehi fcribit. Si per Barbariam Indiam intelli-
git, bene quidem; at fi eam Africx partem, qux nunc Barbaria dicitut, malè.

Dioscorides autemhb.i.cap. 15 i.inTroglodytica Arabia nafci tradit. Nafci-
tur quidem apud Troglodytas & /îithiopes, fed adeô exiguâ quantitate, ut ipfis incolis vix
fufHciat. In Arabia verô non nafcitur,quandoquidem ad Arabes exportatur. Illud autem
verum efl, quod primis eduliis admifcere fcribit : idem enim adhuc hodie apud Indos
obfervatur, Quod verô dicit hujus radices Cyperi modo parvas effe, fallitur; nam multo
majores funt Cypero. Alvum leniter emolht, concodionem juvans. Alvum contra, uc
alii volunt, etiam adflringit, quoniam fadâ probâ concodione, fifluntur alvi profîuvia à
crudis humoribus nata.

ScRiBiT Mufa Exam, fimpl. faccharo condîtum dum manditur, in fine veluti flla-
mentum in ore rehnquere. Sed, quemadmodum ipfe ait, id dumtaxat in eocontingir,
quod adulteratum aut teredinofum acri hxivio priiîs maceratum, deinde faccharo condî-
tur,utmaleficium non deprehendatur. Nam bene maturum, & plenum, non cariofum,
multis aquis elotum, &: permultos dies maceratum, deinde faccharo condîtum, gratiflî-
mum efl, nec ullâ vehementi acnmoniâ molefi:um, neque filaments in ore relmquit. Taie
fitin Bengala, quod laudatifllîmum efl, deinde in Chaul, Baçaim, & Dabul. Improbatur,
quod ex Batecala ad vehitur.

* Meminif Zingiberù Lud. Iman. lib. y. cap. 14. Tredudt, inquit, Calecut ager Zngther, qua radix eU, eruhûr-
que nonnumquatn pondo unciarum duodecim ifed non omnibus eH eadem amplitudo. Plus non agitur in profrindum
radiXf quàm ad ternos vel quaternospalmes harandiuum medo. Cum eruitur Zingiber, relwquunt internodiuni ra-
dicis in fcrobe,terramque radici aggerunt, ceu femen eim radicis, proximo anno erutun fruäum, id eH, Zingiber.
Maximiiianus item Tranßl. de Moluccis infulis Çingiberhoc modo defcripßt. Gingiber vero p^ßm in fingulu mjulu
buim Archipelagi nafcitur: aliud feminatim, aliud (ponte provenit ; fed quod feminatur nobüius eH. Eerba fimüis iB
qUACrocum {Indicum inteUige »ßvt Curcuma) fert, & eo modo eius radix ferè nafcitur, qua Gingiber eH.

Magna efl dubitatio de Medicamentis Zedoària & Zerumbet ; quoniam Avi-
cenna hb.Ti. diverfa duo capita de eis fcripfit,videl.icet 734.&73^. Rhafeslib.3.
deremed. cap. 3 4. utrumque fub uno capite comprehenditi Serapio verô lib^
top. cap.ï 7Z. unicum caput de Zerumbet fcripfit.

GltigM. \'

Adm, Su^e,
Imgi,Alm.

Gingtberii hi-
fioria.

Gin^iberii YA-
dixreceas in
âcttavis.

Cingiberit
äeleäut.

Troglodpâ.

Gingiberis
m^ts.

Eco diu in eâdemdnbitationevcrfatusfum,&exiftimaviZedoai-iam,quxceîebrior
cft ) eatr�tequx nobis hîc Zerumba diciEui:,& medicamentum eftPerlis expetitum:;
quod hinc Ormuz defertur, inde in Afiam minorem Sc Venetias. Zerumbet verô id efte
qüod nos hîc vocamus Cröcum indigenunl,cujus in Croco Indicomentionem feci. Poft-
ea tamen, errare me, deprehendi exdiverfis, quibus prxdita funt, facultatibus Crocum
Iildicum Sz Zerumbet.

Q^o D nos hîc Zedoäriam appeliamuSjAvicennxlibi II. câp-73 4. (tametfi non nove-
rit) Gädmr dicitur.aUud nomen ignoro, quia nafcitur regionibus, Sinenfiuiil provincix vi-
cinis. Magno verô emitur CJf-i^W; nec facilè iiivenias,nifi apud Circumforaneös quof-
dam & circulatores, quos Indi jogues, Mautitani Cdändahs appellant , hominum genus
quod peregrinationibus SC ftipem emendicando vitam ftlftentat. Ab his enim & Reges Sc
Magnates Geiduar cmunt.

Ést vcxoGeiéiar^ magnitudine glandis,cjüfdemqüe ferè förmXi\'tïolorö füblucido.
Vnicum hujus Geiduar fragmentum,quod circiter dimidiam unciam pendebat ,â Niza-
moxa femel impetravi : fed id in Lufitaniam cum infigni lapide Armehio miffum , una
cum navi periit- Oftenderaiii id prids Pharmacopolis in Chaül Sc Goà: fed nemo illorum
noverat quid effet. Aliud pauxillum apud iftos circulatores vidi; fed iïött emi, qüèd frau-
dem inetuerem. : .

Vt I L E eft autem iftud Geiduar ad plurima, fed prxfettim-adverfüS\'venenav & viru-
lentorum animalium idus, morfusque. . ■ , \' .

P o R R ô hoc medicamentum Diofcoridi incognitum fuit etiam ,AyicennXj.li:b.
ÎÏ . cap.743 • quoniam fe exiftimare ait Geiduar eife : quod fubolfeciiTe Videtur.Bellunenfis,
in Arabicorum nominum expofitione. Zedoarix verô vocabulum cofruptunTcft^ ^.^Tif^-
f/«.-!?-dicendum. ^ -- ^

\' Incognltmn Buropa e(feputo Geiduar hîc defcriptum; & difficulter cognitum iri credendum eH, ob/as Xftjónes
quas noHer Auäor in medium profert. Nam quam Zedoiftiam vocamtis, nihil minus eïi quam GeiduAryfedjx^e-,
rurnba forfitan erit generibus, quam fequemi capite noHer Auäor defcribit. Tametfinon defim , veluti in.ÇpPtpdîxi.-
nius^quieam irner Cosiigenera Diofcoiidicleßriptareferendmcenfeant, \' . . -„

E R V M B E T appellatur Arabibus, Perfis, Se Xurcis Zeruha \' : in G uzarate, Decan, ^^,
& Canara,in Malavar ^

C o p i o s E provenir in Malavar, Calecut videlicet &: Cananor filvis fpontè. Si
autem pangatur aut feratur, plurimis etiam locis: inde à multis Gingiber filveftre appella-
tur, nee id fine ratione, quoniam ejus folia Gingiberis foliis fimilia funt,longiora tamen Se
magisaperta: ejus item radix Gingibere major. veHre. .

Radix cruta,conciditur ficcatur; deinde in Ormuz, Arabiam, Perfiamque defer-
tur,turn in Gida Se Alexandriam ; unde poftea Venetias Se ahas regiones t\'ransfèrtur. Con-
dîtur etiam faccharo, & Gingibere prxftantiofèft.

Avicenna lib.\'i i . cap.734. Zedoariam radicem effe ait Ariftolochix fîmilem ; at-= zedoafU-
que eam prxferri, qux ad radices Napelli gignitur : prxftantifîimum autem effe antido-
tumadverfus venena, ferpentum prxfertim & Napelli. Capite verô 747-ait Zerumbet ,

Gypero fimilem effe, minùs tamen odoriferam- Alio loco arborem effe vult fimilibus
•prxditam facultatibus, quales Serapio Zedoarix tribuit.

S E R A p i o lib. iimp.cap. 171. Zerumbet effe Zedoariam fcribit: deinde ex auâoritate
Ifaac Zerumbet radices rotundas elfe inftar Ariftolochix, colore verô Se fapore Gingiberi
-lîmiles, easque è Sinarum regione cpnvehi.

. A vi ce n n a hb. il. cap. 7 54. dumtaxat Zerumba aut Zerumbet novît. Sed quo-
niam eam vidit in frufta rotunda , interdum vero in oblonga concifam, ad finum Perfi-
cum vehi, duo genera effe exiftimavit Zerumba & Zerumbet. Hac etiam de caufa folia,
qua.\'nonviderat, prxtermifit: fed dumtaxat quod ipfa radix ex India in alias regiones-
transferatur, ut zingiber expreftlt. Et certè etiam hodierno die diverfum eft pretiurii eius
qux in rotunda frufta refeda eft, ab illius qux in oblonga concifà eft, ut minores Gingibe-
ris radices viliorisxftimantur quàm prxgrandes.

n verô juxta Napellum nafci optimam fcribit, plané fabuloilim cft ; quandoqui- AvictHaa\'
dem Napelius vixhîcreperitur (non funt enim hujus regionis filyx procrcando Napello

àptx) Zerumba plurima, ut diximus,nafcitur filvofis Malavar locis : tum etiaîii aliis
multis fata provenir: nec quemquam (tametfi diligentifijmè perquifiverim) hanc^radicem
juxta Napellum vidifiè intellexi. Prstereaexreliquis Avicenna: jam adduâis locis mani-
feftum efi:, quàm fibi parumeonftet^ ut facilè hinc judicaripofiit, eum Zurumbethjftc^-
riam prorfus ignorafle.

Sekaptonis autem legitimi codices non habent additam expofitionem Zerum-
bet, id eft, Zedoaria, fed ab interprète infertam verifimile eft, qui difterentiam inter Ze-
GeUmapnd doatia & Zerumba ignorabat. Id ex fequentibus facilè deprehenditur, ciim ait, èSina-
shmifes. rum rcgione convclii. Gertum enim eft, Zedoariam non nafci apud Indos, fed è Sinarum
Zetubi api j-cgione advehi, raramque apud Indos inveniri. Zerumba verô abunde in Iridiâ nafcitur.

Non defuerunt, qui credidermt, Arnabo, \' de quo Paulus lib.y. cap. 3. fcribit, idem
eft\'e cum Zerumbet. Verum ex utriulquehiftoria, fàtis manife- zern^bet Seraphnis,
ftum eft,diverfas effe plantas. Siquidem Arnabo Pauli, arbor eft / \'

procera, fuavi odore fragrans : Zerumba verôgramineaeft planta,
utmodô diximus.

Cetervm minùs funt audiendi, qui aut Ben album & ru-
brum, aut Carpefium effe volunt : quoniam hoc utrumque me- ,
dicamentum hue non fine qusftu convehitur. Zerumba verô
hinê-\'in, esteras, regiones exportatur. Prasterea longè diverfa eft
utriufque facies à Zerumba.

^Zenéaßve Zérumba forfitm erit ea raidix.qaam capite de CoHo Veuetiii adferri dixi,
Zingiberiadee fimihm,ut mhilfHprà^plerùm^^^^ tamen maiorem,&imùspaUefcentem.
• .^invenitur Antverpieapud quofdam aromatarios Zedoaria quoddam genta iüis
BloC^wal, id eB, tuberofa Zedoaria nuncupatuw, rotundum inRar Arifîohchia rotun-
da, forii nigricans y interdum cinerei colerü, inttts candicans,guHu ufualit Zedoaria,
Bam radicem^ quoniam multum cum Serapionts Zerumbet eonvenire videtur, hk ex-
primi\'cmavimus.

" Qui ptura de horum opinione requiret^ îegat doäißimi Matthioli commentarios in
Diofcondem, & aliorum recentiorum de re herbar\'talucubrationes.

ON modô adverfus animalium virus ejaculantium morfusidusveelficax eft hoc
lignum, five potius radix; fèd etiam ejus pulvis lumbricos necare, papulas, exan-
themata, &impetigines tollere creditur, & cholericam quam vocant paffionem
(incols Mordexi dicunt) fanare. Similiter utile effe medicamentum ferunt adverfus fe-
brium circuitus, unciae pondère propinatum, priiis tamen tritum, & aquâ maceratum, per
vomitus expurgarâmultâ bile. .

I n Zeilan infula, Serpentis genus eft coronatum, feu diademate infignitum, ® (Lufita-
ni C*«/\'^/^?, nos Regulum dicere poffumus) maximè noxium. Eft item animalis
genus magnitudine viverrae huic ferpenti inimiciffimum, ^ajrpele vocant. Quo-
tiefcumque cum ferpente congreffurum eft hoc animalculum, iftam radicem (quae multa
iftîc nafcitur) eâ parte pra:mordet quâ denudata eft: etenim pars aliqua extra folum pro-
minet. Prsmorsâ radice, pedibus anterioribus falivâ confperfis, caput primum, deinde
reliquum corpus fibi demulcet: poftea ferpentcm aggreditur, ncceum dimittit ,donec
occiderit. Q^d fi illo congreffu ferpentcm vincerenon poteft, denuô ad radicem con-
fugir, ad quam fè fricat, deinde in prœlium redit, atque ita morfu ferpentcm necat. Hoc
fpedaculo edodi Chingalas (ii funt Zeilan incolac) ifîam radicem venenis refiftere cogno-
verunt.

H v IV SM o D I pugnarum fpedatores plerique fuerunt Lufitani. Nam folent domî
alere fimilia animalcula tum ad mures extirpandos, quos acerrimè perfèquuntur, tum ut
cum ferpentibus regulis praelientur,quos circumferre folent Circumforanei Jogues

appellant,ftipem emendicantes,&: cineribus fe afpergentes,ut hac ratione venerandos fefe
fandimonis titulo vulgo praebeant. Circumeunt ifti omnes regiones, & nonnulli ex iis
Circulatorum munere funguntur,geftantque ferpentes rcgulos,quos demulcere folent, &
collo aptare (prids tamen exêptis dentibus) vulgo perfuadentes eos feincantaffe, ne nccerc

pofîijQî. Internum vci-ô fer pen tes, quos etiam habent integros, quibusqùe non funt ex-
empti dettes,accepto praemio,cum ns quas dixi, viverriSjlive aho fimih animalculo,com-
mittere foient, \'

Pr i m vm &: laudatiffimum iliud eft à quo fubftdium quxrit viverrà, vocatürqueih-
coîis Rametui, Lufitanis Pao Ja coka^ id eft, Lignum Çolubrinum, quôd ferpentum morfi-
bus fit falutare. Duorum aut trium palm-orum magnitudine aflurgit, paucisvirgulisjqua-
iuor aut quinque dumtaxat tenuibus : radix qux maximèin ufum venit, veluti tenuiorum
noftrarum yitium radices, multis capitibus aut nodis fe propagans, ita ut femper radix ali-
qpaextra folum fèéxerat,& radice unâ exempta,alix in ejus locum fuccedant. Radix hxc
ex candido cinerea cft, folida admodum, amaroguftu : foha Perficxmali, magis tamen
virentia : flos longé à fohis racematim cohxret, pulcherrimp colore rubens. Frudus fam-
buci, fed rubens & durus, racematimcohxrens,veluti in Periclymeno. Teritur primum
lixc radix, & ex vino aut aqua cordiali propinatiir à ferpente percuflis: teritur etiàm ad co-
tem Santali modo, & vulneribus infpergitur. Hanc multis aliis regionibus, ^ in Gox
contincnti nafci tradunt.

Secvn d v m genus veluti primum adverfus venehacoramendarur,eodemque modo
quo fuperius ufurpatur. Arbor eft (cum fola provenir nullis viciais arboribus) Malopu-
nicx fimilis, fpinis brevibus & firmis horrida, cortice candido, denib, riraofo, &; fblido,
amaro, non tamen veluti prioris cortex: foliis eft luteis, afpedu pulchcrrimis. Hànc au-
tem, fi juxta aliam quampiam arborem proveniat, per fummos ejus ramos ferpere, atque
Cucurbitxmodoampledi ferunt. Soient ipfum lignum cum radice & cortice permixtura
exhibere. Prxfertur tarnen radix. Hoc etiam m infula Goa nafci ferunt : fed numquam
id videre mihi contigit.

CvM Prorex in lafanapataninfulâjZeilanconterminâ,effet;donodatifunt illi aliquot
fafcicuh ligni cum fuis radicibus, qux tenues erant, durx,nigrx,&odoratx. Eam radicem
mirificè prxdicabant, & adverfus venena poliere aiebant. Similem in continehti Gox na-
fci ferunt. Ramos habet paucos, tenues, quatuor aut quinque cubitorum longitudine,
qui, nifi alligati, fuftentarefe nequeant, fed per fokim fcfediftundant : folia rara,Lentifci-
norum effigie, oblonga, non viridia, fed maculofa, five nigncantibus cx candido maculis
refperfa.

Radicem quandam in Malaca inveniri rumor eft, qux adverfus vulnera fagittis to-
xico ilhtis fada prxfentaneum fint remedium.

® Memißh etiam huiusgenerû ferpentum \'Ferdinandus Lopez, lib, i. Uiûoïià Indica, & valdè perniciofum effe affe-
rit,foleréque incolas, navaliprœliO cum hoHibus congreffures, interdumfiätltbus includere, dum preeliumferveti
in hoHium naves comictant, eoflratagemate quandoque viäoriam reportantes. Hecgenus ferpentis Murchèt ab in-
dtgenis appeUari dicit Odoardas Barbofa,& aliudïllff adhuc nocentiusManàzli.

Primigeaeris fragmentum, trium digitorum tranfverforum longitudine anno falutù m.d.lx i v. cHendit m \'éi Sat-
mantica ernatißmus vir AstguRinus Vafaus, donoolm è Lufitani a miffum D. loanni Vaßo vire dßäißitHo, éuspa^
,tênti,ctm vafculo è Cocco de Maldivaconfeâo, lapide Bez.ar inßghi, & vafculisiefîudmeis : qui omnia mrißce adver-
fart venenis ereduntur.

Secundi autem generis (nißfallor) fragmentum quinqm unciarum longttuänisi quodque^ ut coniicere licebat, dua-
rum un^mum craßttudinem aquârat, mihi non modo oHendebat Londini anno u.v.xxa, C.V. Di Beäor Nunezs
Medicus Lußtanus, fed etiam dimidiâ em parte libef aliter donahat. lius porro materies firma erat, candida^venis qui-
bufdam diHmäa, non dißmilis fraxiniligno-^ cortex autem^ qui eam imegebat, candicans, & quafi cinerem. Viraqué
vero degußnta, amro ftperepraditaeffe deprehendebantur. Eius,quale accipiebam, fiagmemi iconem leäoris oculié
fiihtecmuii

Lüfk\'Biztit
muUk locis
invefittur.

Lapis Bezitr
PerßcHf reii -
(jftos aßtectl-
lit.

Deleäas ra-
tio.

Faznr, Pa-

Zin.

Bxzar.

Lapidis Bizar
fmdlAtes.

LAPIDE Bezar nomen invenerunt medicamenta venenis rcfiftentia, qua per
excellentiäm Bezardica dicuntur. Eft enim hiclapiseximia adverftisvenena fa-
culcatis : nafeirurque hoc modo.

rufi aut alterius coloris (ego rufum & pragrandem Goa vidi) mediocri altitudine,in cujus
ventriculo fit hic lapis Bezar, circum tenuiffimam quandam paleam Temper augefcens, &
vclutimultisètunicisc0ntextus;c0lumellaautglandisplerumque,interdum alia & aha
forma, lavis magna ex parte, colore veluti ex vindi nigricante. Inveniuntur exigu!,& ma-
gni. Magni, qui rariores funt, ab earum regionum illuftribus viris expetuntur : quo enim
majores funt,eo valcncioris eftefacultatis fibi perfuadent. Memini unum habuifte,qui
ferèquinque drachmas penderet. Isin Lufitaniam delatus, vix fexaginta quatuor Lufita-
nicis aureis [it Hungartcis aqui^o/km\'] venir,ciim tamen aliquanto pluris hîc emptus fuiftet.

H VNC verôlapidemcârationegenerari quam modôretulimus, tum his oculisobfer-
vaviflapidem enim contritum hujufmodi tenuem paleam in meditullio continere inveni)
tüm à viris fide dignis accepi, omnes in Perfia natos fimili modo circum paleolam eftbr-
matos inveniri.

Cetervm non folum generatur hic lapis in PerfiaTed etiam nonnullis Malaca locis,
& in infula qua àVaccis nomen fumpfit,haud procul à promontorioComorim, Nam cüm
in exercitus annonam madarentur iftic muki pragrandes hirci, in corum ventriculis ma-
gna ex parte hi lapides reperti funt. Hinc fadum eft, ut quotquot abeo tempore in hanc
infulam appcllunt, hircos obtruncent, la pidesque ex iis tclîant.

Ver vm nulli Pcrficis bonitate com parari poffunt. Dextri aurcm. adeô funt Mauri-
tani, ut facile, quâ in regione nati fint finguli lapides, difcernere & dijudicare poffint. Vt
verô adulterinos à legitimis dignofcant, manibus comprimunt,deinde fpint.u inflant.
Nam fiaër aliquis permeat, adulteftni indicium eft.

V o c A T V R autem hic hfis Paz^ar, à Fazan^ id eft, hirco, cum Arabibus, tum Perfis &
Corafone incolis : nos corrupto nomine Bez,arIndi magis corruptè Bazar appellant,
quafi dicas lapidem forenfem: nam eorum lingua forum eft.

Illo utuntur Indi, nos fecuti, adverfus deleteria facultatis medicamenta. Ormuz
verô &: Corafone incola non modô adverfus virulentorum animalium morfus ufurpant,
fed etiam adverfus omnes melancholicos morbos. Opulentiores bis fe purgant fingulis
annis, Martio videlicet & Septem bri. A purgatione,quinque fubfequentibus diebuscon-
tinuis hauriunt in fingulas dofes, decem hujus lapidis grana macerata in ftillatitio rofarum
liquore. Hoc remedio juventam &;membrorumrobur fibi confervari dicunt. Solent in-
terdum nonnulli ad triginta ufque grana fumere, nim.is fànè magna quantitate. Nam ta-
metfi nullasnoxias facultates in fb contineathic lapis-, tutior tamen eft ejus exigua quanti-
tas. Atque etiam parva quantitateexhibere folent in Ormuz: nec fine periculo hberalius
fumi dicunt. »

E o utor in inveteratis morbis mclancholicis, veluti in mala fcabie, lepra, pruriginibus,
impetiginibusque. Hac etiam ratione quartanisconvenirepoffe arbitror. Viros fané pla-
né deploratos, atque à medicis dcrehdos, hujus lapidis ufu, prifhna fanitati reftitutos
fuifte intelligo.

Q^o D fcribit Matthiolus,hb.j\'.cap.73.Comment, in Diofc adalligatum, ita ut nu-
dam finiftri lateris carnem contingat, omnia venena fuperare, experiri nunquam vidi,nec
hîc fimih modo utuntur. Illud autem verum fcimus, quôd ejus pulvis vulneri impofitus,
à mortiferis animalibus idos liberet. Iifdem viribus pollet, apertis carbunculis in pefte
impofitus : etenim venenum exugit.

(^ONi AM ver0exanthematafivc puftula,&: herpetes,in hac regione admodum
noxia funt,8^ fubinde agros necant,folem us agris per fingulosdies pulverem lapidis Bezar
ex aqua rofacea propinare ad unum aut alterum granum, magno cum fucceffu.

C OE p 1t autem fucceffutemporis hic Lapis majori in pretio haberi. Nam neceffe eft
nunc omnes ad ejus regionis, in qua generantur, Regem perfcrri: nec fine difficultate
inde haberi poftunt.

Invtnuur interdum Vlyftpene renalis hic lapis aliaatque alia ferma,quem licet magno admodum aHimem tnersa-
teres^ eâ tamen condttione vendere nolunt, ut periculum, an legitimus fit, faciat emptor, ld autem fit ?» hunc trio-
dum ; Ducitur tum acufilum per toxicum (ktrba baleHera vecam) deinde per cmis aut aUerm amtnaUuli pedem

triinfmuthmdem, ätqueßltm rd\'mijmtur m vulnm. C^nü ilicoen fymptomata mcipk habere qm cernharî folent
eos quttoxkum bibirunt. Cum pbnè concïdn cank,atque dejperam vtdem, tum pulmem ab lm lapide abrafum &
aquâ diluhm cam in osinncumt.fi auxiliumfenferit canis,legitimipr6batioeH\'.finmtnùs,ad\'iltermum cenfent.

* Mmim etum huitu lapidu clarißwim Medicus Htjpalenjis Ntcolaus de Monardii.in eo libella quem de eo & Scur- uaurduL
^nera peculidremfecit-, fed Icgitimas & minimè adulterates in mtdituSio concavos effe vult,

Lapis, inquit, Bez.m multis nommibm donatur : nam ArMus Hager, Perfis Qoz2at,Indis ßezar, Hebrais Bei- jj^agY.
Z2aï,dtciîur, quafi Domirmveneni, à Bei Daminus,&:(aar venenum. Sezäa\'r,

EH vero eim forma varia: nam ahiroiundi funt, aliiobiongi daäyloram oßiculis fimiles, alii palumbiovis, aliica- Bezar.
preolorum rtmbus,aln caHaneos dmuUntur-,omnes tmenebtufi,nen in cufpidem defwentes: nec minus colore variant, Bclzaaa
fiquidem nuncjpadkei coloris, nunc melîni ^magJia vero ex parte ex viridi nigrefcentis, ut mala infana cenjpicismtar-,
plurimi etiam (merci ebfcuriorts, ut qmtn felibm Civettam egerentibuseH.

ConHant autem fmguUex IvmnuUi miroarttßcia du aliam, utceparum tunicdt, ampleäent$bus,ß)lend£ntihüsqMe
quaft p&Htöt effent : imrno prisre lammâ dempiâ , fabfequens multo Jplendid or invenitur, quod legitimi efi indicium:
funt^ tu LminA alts aliis denfmes, pro Upiduni magnitudine. Lavis eH & blandus, ut facile aUbaUri modo abïadi
poßit : immo diutius in aquâ harens Itquefcit. Nullum cor aut matncem habet, fed in médituüio cavm eH, & pulveris
eiufdem cum lapide fubsïantia pknw, qui maxime commendatur, atque etiam ipft lapidi prafertur :fed is pulvis legiti-
nu etiam indicium eH : etenim qui adulter an funt, neque laminas ßilendentes habent, neque pulverem illum in medi\'
tullio continentyfedgranulumaliquodmt fernen, fupra quod Indi illum efformârunt.

Porto eximitur hk lapis ex animuii cervi ferè magnitudine & agiïitmte, fedcornihus in dorfum reßexis, ô" corporis
formâ, capr eu ferè fimili-, qum ob caufam ah imoliâ Capra montana vOïatur, tametfi meo ludido Cerri-capra potius
dici debeat. invemtur veto hoc animal m Indu fupra Gangem, montibus Chinarum regioni finitimii, pilo brevi, &
colore ut plurimum cmeres rufo.

Cetervm mihi perfttade, nonfniurtm ingratum,fi huic fcholio, eins ammalis, in cuius ventricule celebratm
ille bpü Bez^ir in Orient ah India generatttr, cornu & unguU icônes adiicerem, expreffas quidem, curante lacobo Ga~
reto, aromatario Londimnfi, vhohumamfimo milnqueumicißmo, qui eas ad me Francofurtum ufque mittebat,per-
inittenteverh Generfffo viro Waltero RatiUo^cuiobttgeram mparteprada earum rerum^ qua inpr&teriâ iUânaviex
Orientait India revert me, & à naucleris Anglis occupât â, advehebantur.

Erat ver\\ tUad cornu (cuius hn^itadinem non fignificabat) nigri coloris, incurvunt, in fern J & crafsiore parte, quâ Corm.
eapitiadhs(erat, cavum {quâ nota, fingulis annis non decidere, conieöluram faciebam) foris inaquale & multis tuber•

tulii obfitum,inHar ferè cornu cervini, fupernâ parte Uvius,& in obtafum mucronem definens.

VnguU autem nigra etiam erat, & brevi fiffurâ difcreta, puisque m^nâ ex parte teSla-f fed cttius colortii ^Vtignk.
âdditum.

e T e R v M Lapis Bezar aljum lapidem mihi in memoriam revocavit, quem unicè
venenis refiftentem in Malaca invenin tradunt : faltem in Pam Regni Malacenfis
provincia. Invenitur autem iftîc in felle Hiftricis: fèd tantâ eft in aeftimatione apud
ipfos indigenas ob rariracem, ut è duobus, qui fimul repcrti meo tempore fuerunt, alter
pro ingenti munere^miftlis fit eiqui pro Rege Lufitanis Indiam gubernat. Etlicet iftîc
frequenslapis Bezar inveniatur, hunc tamen longè prsferunt incols. Vnum dumtaxat
vidiftè memini,cuius color dilutioris videbatur purpurs,guftu amaro,tangenti Isvis &
lubricus, quemadmodum Galhcus fapo.

Lap. MaUc. Hactenvs cjus facultates experiri mihi non hcuit. Sed clariflïmus vir &; infignis
fmi mes. Dimas Bofque Valentinas illas experimento comprobafTe in duobus vj^fis, qui

venenum hauferant, mihiaffirmavit. Vulgari autem aqua (cum cordialis deeifet, &;pé-
riculum cflet in mora) hunc lapidcm aliquamdiu maceravit : q^iam deinde xgris propina-
vir,qui illam guftu amaram invenerunt jattaraen eorum ftomachusroboratus eft, ve-
nenum nihil obfuit.

Mvltvm certèhuic viro debentomnes indici medici, quôd hujus lapidis facultates
nobis aperueric. Nam necelfaria admodum funt hac in regione medicamenta, qux vene-
nis refiftunt, Alexipharmaca Grxci appellant.

* A^ino à ChnUo natg fexcentefimo tertio fupra millefimum^oslendebatur mihi lapillm pUmu, unguü humam digtti
m^gnitïHÜnem non fuperans, Uvis, coloria ex cineraceo candtcantü , fed pat vis quibufdam rubigtnoßs maculis ajperfi,
qiirm valie commendibam adverfus venena, imo etiam lapidt Be^^hari pr&ferehmt. lUum ex Orientait India recen-
ter aliaïuns ferebiint,& Maftica de Soho, appellari duebant, Lnpidtm porcinum interpretantes\'. ex quibus notis con-

- ieämam fâcicbam, Malacenfem lapidcm.à naüro Auäor e cemmemoratum ejje pojfe, quem in HiHricii felle reperiri
fcribit: cenèoldber & lubrtcm erat GaÏÏtci ftponii mïlar.

* Ferdinandus Lopez., lib.x. Hißori£ Indica, meminit bpidis cuiafdam, quem non mnorefacultate praditftm effe
afferit, quÀmfit lapis Be:^!tr,au,t Malacenfis.quippequi mirtficè omnibus venenis refiUat. E^t verb « lapis magnitudine

\' aycllma, rarus admodum, ut qui è capite anmalii quod Ijtdi Bulgoldalf appeüant,eximatur,

B S O L V T A Jromaïum hiïlorta^ non ïnuîUe foreduxi^finonnulla
de(^emmis fuhncerem^ frâferî\'mcum m laptdum mentionemïanu
ïnciderïmus, Jntîmn îgiîurfacîemm ab Âdamante , qui reliquat omnes
exceller e^ ^ quodammodo rex Gemmarum eJfe, oh ß^b fiant id duritiem^^
credit ar. omniumGemmanomm tudtcio .^fi ommbm qm requi-

runtur Juk dotihm^ natï\'voque colore m &qudlt magnitudine pr&djtuLfint^
hä, tresgemmdi^prmarium locum ohtinehit S mar agdïdé feinde Carbuncu^
Im-i tertium ^damas*

Sed (gemmarum pretium^aut ex eartm raritate^aut ex hominum^
affeäsbm ^ cuptditate^ intenditur, ts^aioribm enimfacultatthm^ iisq^
longo experimentocomprohatù^prâditmeH Magnes Jum etiamlapü qui
fanguinem mdecumqueß^jentem ßHif, Vendmtur tamen hi permanm^
{ponderis genns eH in Cambaya^ unde petuntur^quod viginti Je x* librae
pendit) Smaragdi verb per ratis (pondm eH tria tritici grana pendens)
rdtqm. gemmâ, in Europa qmdem per Car at es ( pondue quatuor gra-
hungdii. na conHit tiens) in India vero per ange lis, pondtis qtmque pendens
grana,

* SuprÀ capite de Tmbitb, manm illi eH aHÜior una libra : fiquidem viginti feptem lihras pendit-

/i h a b e s, quos plerique omnes Mauritani fecuti funt, Adamantem appellant AL
m4z,i taraetfl Serapio lib. fimpl. cap, 391 . alio vocct nomine. Ab indigenis, ubi
itiis. Urn, ^ ^ nafcitur, in Malaio, ubi etiam invenitur,

adarsiai in Cetervm tribus aut quatuor locis inveniuntur Adamantes ; videhcet in Biftiagec
iiifit \'ager. ptovinciâ, duabus vel tribus rupibus. Magnum quxftum adferunt hx fodinx illius pro-
*hoceH,iio vincixRegi,magnaque funt ejus jura. Nam quemadmodum in Hifpaniis RexinThyn-
iram, vd norum captura fua habet j ura, ita ut fi unicus Thy nnus capiatur, Regi cedat oportet: fic in
magni funt Regis reditus. Nam quotquot Adamantes inveniuntur triginta
fex, Mangehs excedentes, Regi cedunt. Prxterea dihgentilfime obfervantur operx : nam fi

quis imicüni Adamântem fuftuliffe dcprehendatur, ilicè ipfe cum omnibüs fäcukatibus
Kegisfirco addicicur.

A LI i eft rupes iii Decan, non procul à ditione Imadixa, quem nos Madre-Maluco
nuncupamus. Alia quardam rupes eft in dominio cujufdam Reguli indigena, in qua pra-
ftantiffniii Adamantes inveniuntur, fed minores. Ifti à vulgo deRupe vcteri cognomen Alma^de^
fortiuntur : & venum exportantur in urbem quandam regionis Decan, Lifpor nuncupa- "Jr^eTa-
tam, ubi Celebris eft mercatus. Iftic emptosGuzaratenfeshuc nobis adferunt emendos. \'
Sed etiam in Bifnager deferunt,magnitudine pretii eos invitante. Nam magno apud illos
habentur in pretio Adamantes de Rupe vetericognominati,prafertim quos naturaipfa
elaboravit. ab incolis appellantur. Nam quemadmodum ,inquiunc, virgopiafe-

renda eft jam corrupta mulieri: iic etiam Adamas à natura elaboracus, praferendus eft ei
quem hominum induftriaexpoîivitxontrà fentientibus Lufttanis,qui induftriâ hominum
expolitos longè pluris aftimare folent.

Alia eft rupes ad fretum Tanjam in Malaca tradu,qua etiam de Rupe veteri cogno- A(fmas in
minatos profert. Exigüi quidem funt,fed laudati: unum tamen habent vitiumjquod pon- tä«]«»}.
derofi fint,quo nomine gratiores funt venditoribus quam emptoribus.

N V L L o autem ex pradidis loco Cryftallus invenitur, quemadmodum nec per uni- er; -
verfam Indiam.- Amat enim Cryftallus loca frigida, qualia funt Alpes Germaniam ab
Italia feparantés. V

N o n negaverim in India Beryllum inveniri, qui Cryftallo fimilis eft, & quidem ma- BnyHm
gnis fragmentis,ex quibus &; vitra & vafa fabricari folent pretiofa. Sed in Bifnagernon in- cr^H^öe
venitur,n!fi locis procul ab Adamantum fodinis diftitis. Plurimus autem eft Bcryllus in
Cambaya, Martavan,& Pegu regionibus, ubi nullus Adamas , nifi qui importarus fuerit. ^\'üÈ mtd\'
Invenitur & in Zeilan infula, ubi nullus Adamas.

Refert Phn. lib. xxxvii. cap.xv. &in Arabia nafci. Verüm id nec videre, nec audire
mihi licuit : quemadmodum nec in Cypro, nec in Macedonia> Nam fi iftîc nafcerentuÉ
Adamantes, ii qui hîc nafcuntur adeô non expeterentur à Turcis, qui potiffimam Ad-
amantum partem ad fuos evehunt.

S c RIBIT Francifcus de Tamara, in Peru Adamantes reperiri. Sed huic audori exi- trancifciu de
guam fidem\'adhibeo, quôd videam in Indicorum Adamantum extradione tam ineptas■
commentum effe fabulas : veluti quôd pervigiles fint fèrpentes, qua Adamantes tuentur:
cosquenon pofte inde auferri nifi prius objedis carnibus certa quadam ratione prapara-
tis, quibus vorandis dum ferpentes\'occupanturjtutô interea Adamantes auferri poftünt.

Non défunt qui in Hifpaniis inveniri purent : quorum opinioni fubfcribere non pof- Admas ml-
fum, quoniam nullis probata audoritatisfcriptoribus fulciâtur. immBij^a-

Refert etiam Plin. loco jam citato, haud facilè inveniri Adamantem Avellana nu-
cleo majorem. In quo fané non eft reprehendendus: nam fibi comperta fcribit. Sed in-
veniunturhîc interdum majores quatuor Avellanis. Maximus tamen quem vidi,centum
quadraginta mangelis\'\'pendebat. Proximus huic centum & viginti pendebat. Intellexi Ads-
apud quendam negotiatorem effe unum, qui ducentos quinquaginta mangelis pondéré
aquet, tametfi is ftrenuè neget talem apud fe efte. Accepi item à viro fide digno, qui af- ^
firmaret fe Adamantem vidifte in Bifnager magnitudine exigui ovi gallinacei.

S e d miraculi inftar id mihi videtur, hujufmodi gemmas, qua altiffimè in terrai vifcè- Aàâmmmm
ribus.multisque annis perfici debebant,in fummo ferè fblogenerari:,& duorum aut trium generd-
annorum fpatio perfici. Nam fi in ipfà fodina hoc anno ad cubiti altitudinem fodias,
Adamantes reperies. Poft biennium, rurfus illîc excavato, ibidem invenies Adamantes^
Sed certum eft grandes non nifi fub infimâ rupe nafci.

Est verô Adamantis nitor vivax robuftus, CryftalH verô non nifi elanguidus: qui
notâ, tum etiam duritie,ä G emmariis dignofcitur.

Cetervm tantum abefi: ut mallei idum refpuat Adamas, ut etiam in fcobem mal- ad^m^« »»<«!-
leolo redigatur, Facillimè verôpiftillo ferreo in mortario confringi &; atteri folet, ut ejus
fcobealiiAdamantesexpoliantür.

F A L s o igitur cjeditum eft à Veteribus, Adamantem Cryftallo innafci, & mallei idu Admas
non frangi,fed hircino dumtaxat fanguine maceratum rumpi:prafèrtim fi (ex quorundam
fèntentiâ) hircuspriiisàpiumaliasqucdiureticasplantas depafcatur,vinumque bibat. Sed tur.\'
neeMagnetem impedit quin ferrum trahat. Nam fapius id experiri volui,fed figmentum A^iam«« ma-
efte deprehendi. quemadmodum illud, quod de Adamante capiti muheris ipsa infcial^^J^"®\'*
fuppofito, férunt: videlicet in amplexüs viri dormientem ruere , fi fidelis fit: fin labes ejus \' \'
pudicitiei fit illata, maritum averfari. plamk» Ad-

F A b V L o s V M etiam cft, quôd Adamantis aciem plumbo obtundi puCant i propter

argcntivivicum plumbo commixtionem. Nam quemadmodum &ferrumvincit& re-
iiqua metallà; fic etiam plumbum eâdem facilitate pénétrât, quânapum.

1l l v d verô fxpius expertus fum, Adamantes exquifitos, mutuoattritu fic ^lutinari,
ut facile feparari non pofiinc. Sic etiam Adamantem vidi, ubi incaluifl\'ct, fefiucas trahere
non fècusaceledrum.

N V L LI V s autem cft in medicina ufus; tametfi invenerim medicos indigenas,qui eum
per fyringam in veficam iniiciebanr ad confringendum calculum. Per os verô am pliiîs non
exhibent, quoniam erronea quxdam perfuafio in vulgus pervafic,deleterix facultatis efte,
fi intrô fumatur Adamas,ob fuam tenuitatem & penetrandi vim, quâ inteftina perfora-
ret (ciîicct: cujus opinionis etiam video efte aliquot è recentioribusmedicis.

Sed, ut dixi, vana eft perfuafio. Nam ^thiopes Gemmariorum fervos novi, qui Ad-
amantes degîutierinc ; quoscuÄi requirerent domini, tandem verberibus cgregiè cxfi, fe
deglutivifte fafti funt:eosque deinde cum recrementis ejecerunt,fine aliquo nocumento.
îd ego teftari poftlîm.

Ar\'in fcobcmtritus, inquies,venenum eft,quia&: ftomachum & inteftina perforât,
ïmmô nequaquam fcobem attrahet ad fe ftomachus, qux fua gravitate celenter ad infe-
riora defcendet. Et mulierem quandam fcio,quxmarito antiquâdyfenteriâ laboranti,
Adamantis fcobem per multos dies propinavit fine ulla noxa, donec medicamento toties
reiterato laffus abftinuit, prxfertim cum ejus uxor à medicis intellexiffet fruftrà fe labora-
re:non poffe enim maritum hoc morboliberari. Is igitur multo pôft tempore fublatus eft,
ciim fcobe uti multis jam diebus defiiffet.

* similem ferè nec minas abfurdxm perquirendi Admantes rationem defcribit M. Paul Venetus lib.^. cap. 29.
140 M4»gelis,id eü, feptmgenta grana, five unciam unam, drailmam unam, firiptula duo,granaquatuor,
Mangeliâ, ut antè dixit nefler Auäor, quinque grana pendit, & feptuaginta duobus granis dragma conHat.

Mjiorem verè Adamantem in Belgio confpectum haud puto, quàm quem Pbilippiu Ui^aniarum Rex, duäurus Elt-
x^ éethitm Hemui l i ÇaStarum regis mamem natu filiam, emit de Carolo Affetati Antverpia, anno m. d. 11 x,
oäogies tsnUenis coronatts: pendebat autem caratos feptem & quadraginta (um femiße, hoc efi, 1^0.grana.

Tribus{upraBrisîolmmmilliartbtts, Ducatu Somerfettrifi,adSJ>rinamf.umen ,(elo rubro & tenaci eruitur Ada^
tnantiégenui natura expolitutn, forma nunc planà,nunc trigonâpentagonâve aut polygonâ. Horum aliquot nobis dO\'
m dedttgenerofui Eques 0». Georgiuf Sorthum, cuius in ditione eruuntur. Sunt vero ii paulo cbfcuriores, & matrix
fe fuJ velut ovo cgncludunfur tenaci & dura,nunc innumeri, li^ exigui & plerumqueinfermes-, nuncpauci,fed maio»
res & (laborati ; interdum matriciadharentes, nonnunquam foluti, & in Matrice (fimoveatur) crepitantes, ut Aeti\'
gem Upidem (enfeat. St artificum induûriâperpoliantur, orientales ita malmur, ut exiguum dtfcrimen fit-, fed du-
rme ab orientaiibm juperantur.

Ra ri o r & pretiofior eft Smaragdus, ej usque locus natalis vix agnofcitur ; nullis
remanencibus fragmentis, fed propter raritatem , etiam ea auferentibus nego-
tiatoribus.

Porrô Smaragdusappellatur Perfis &: Indis Pachetj ArahihusvcrbZamarrutynonZa-
utvulgatus Serapionis lib. fimpl. cap. 384. codex,aut Tabarget, utPandcdarius in
litterisT & Z. vult. Nam corruptus eft ille locus cap.de Smaragdo:& Zamarrttt legendu eft.

V v l g a r e autem eft in Balagate & Bifnager, ut fidicias Smaragdos ex vitrearum la-
genarum craffioribus fragmentis conflenr.

Se d & Smaragdiquxex Peru novi orbis provincia advehuntur,aduIterationis fufpi-
cionenoncarent.

Cetervm plurimum hallucinantur, qui in Elcduario de Gemmis Smaragdum
prxfcribi putant, exiftimantesper Feruzegi Smaragdum intelligendam : ignorant enim
illi lingux Arabicx proprietatem,&: ipfius Mefux mentcm non intelligunt. Prxterea Me-
fiixcodcx Arabicus legit Perttzegi de Ekâ. dift.i. Et quoniam magna eft,ut aliquando di»
ximus, apud Arabes inter P & F literascognatio, facilisfuit lapfus Librarii, ut F pro P re-
poneret.

, E ST verô Peruzaa\'*^ Arabibus Turchefa noftra, qux plurima totâ Perfia nafcitur. Non
fuit igitur Mefux mens ut Smaragdus illam compofitionem ingrederetur, tametfi contrà
fentiat Chriftophorus de Honeftis, ejus interpres : fed Turchefam voluit ,quam omnibus
Arabum compofitionibus iniicioportet, qux habent Feruzegi. Nam apud Mauritanos
illius eft in medicina ufus, fed apud Indos minime.

* Idem fuboluife videtur Bellanenfu in eâdem cmpofitione Ele&uarti de Gemmù. /

MV L t À funt Rubihótum genera. Nobiliot Graseis ; Làtinis Càrbuncuïus
vocatur mon quôd in tenebiris fpicridéatffabulofa ell: enim iftaperfuaßo) (cd
quôd ejus nitor vivacior fit ceteris. Dicam tarnen quod à Gemmario qUodanl
audiui. Emerat ille aliqUot riobiliOres Rubirios ex Zeilan infula delatos, fed ininucioresj
quales ii funt quos vulgo RubinosdeGorja vocamus, id efl:, quiviceni fimul emuntun
Hos ciîm è menfa fuftuliffet, latuit unus in plicis ftraguli quo menfa ftrata erat. Noäu in
tenebris animadvettit quafi ignis fcintillam quandam inmensâ. Accedit ad nlenfam, ac^
censâ priiis candelâ j inveriit exiguum Rubinum ; quo fublato ,nullam poftea in menfâ
fcintillam vidit. Non melatet, negotiatores plerumque huj ufmodi fabulas fuis dißis ad-
niifcere folcrc; fed pelles eOs fides eflo.

Carbvncvlvm igitur appellabimus, cujus rubor fuerit fplendcns & elegans, & qui
erit viginti quatuor quilatum five carâtum, ut vulgo vocant. Ejufmodiego vidi apud Ma-
gnatem quendam in Decan;qui ciîm mihi familiariseffet, ofîendere tamen noluit, nifi
prius data fide id clàm fore, nec ejus règionis Regi me indicaturum. Cenfebatur vicier
mille Lufitanicos aureos valere. Ipfe tamen dominus afiEirmabat à fe emptumfexauri
manuSj quar quinque Lufitanicasarrobas*efHciunr.

Tertivm genus eft, Spinellus appellatus : magis hic rubet ; fed tamen vilior eft, quia
non habet fplendorem illum legitimi Rubini,

Invenivntvr & candicantes. Sunt alii ex purpura candicantes, vcl, ut veriiîs di-
cam, colore cerafum maturefcens referentes. Sunt qui media parte rubent,altera can-
dicant. Alii media ex parte Sapphiri, altera Rubini.

H viv s varietatis caufam fieri puto ab ipfa Rubini origine. Cfim enim Rubinus in fua
rupe autfodina recensgeneratus eft, candicat; deindematurefcens ruborem adquirii: qui
rubor cum temporis diuturnitate concilietur, fit, ut qui ante maturitatem eruti funt,ftunc
candicantes, modô ex rubro languefcentes confpiciantur.

Q_vo NIA M verô Rubinus ôc Sapphirus in eadem fodina nafci crcduntur,fitirtterdum\'
ut altera parteSapphirum repraefentet,altera Rubinum: qui, cum elegans eft, & cxruleum
colorem cum rubro aequaliter permixtum habet, vocatur à quibufdam incolis Nilacafidt,
quafi dicas, Sapphiro-Rubinum.

Porrô Arabibus & Perfis Rubinus nuncupatur Tacut: hujus regionis incolx mantca
appellant.

* Rubinum ingentU pretii cum Adamante ih fuprà memorato redimehat fhilipptu 11 hifpaniartm Rex Eliz^abe-
tham Henriet 11. GaUiarum Regiißliam in uxorem duäurw.nam vtcenii milltbus teronatorum aüimatusfuit.

* Lafitanica Arroba conRat triginta duabus bbris: hoc eH ferè modiis quinque Italicit: ingens fane gemma pretium.

G e m m a eft Sapphirus vilis precii : cum tamen ob ejus elegantem cxruleurn colo-
rem, cujus afpedu oculi mirum in modum recreantur, magno xftimari debeiet.
Vocatur ab incolis iVi/44. Ni/«.

Eivs autem duo funt genera. Vnum obfcurius : Alterum fplendens-, quod vulgô Sap-
phirum aqueum vocant. Vilior hic cft, & interdum coloris cujufdam admixtione Ad-
amantem ita xmulatur, ut nonnullos plerumque fefellerit.

Invenitvr utrumque genus in Calecut, Gananor, variis regni Bifiiagua locisé
Prxftantiores ex Zeilan adferuntur : omnium verô laudatiffimi ex Pegu. sappkirm es

T a m e t s I verô adeô oculis fit grata hxc gemma,nullius tamen, quantumvis magnx,
& vividi coloris, pretium mille Lufitanicos aureos fuperaffe invenietur.

î L ï s s I M ! funt hîc pretii cdm Hyacinthus tum Granatus, quos volunt nonnuîH
ex Rubinorum efTe generibus. Hyacinthum fiavelcentem Rubinum appcllaritesi
Granaturp verô, nigricantcm Rubinum-
N ASC v,NT V R autem & in Calecut,&; Cananor: Granati etiam toto regno G ambaya
& BalaguatevHyacinthi verô & quibufdam Lufitaniae locis provenire feruntur, ut in Be-
las non procul Olyfîpone, multis Hifpania? locis.

I N V E NI T V R lafpidis genusviride, ex quo vafa Murrhina fîunt (Porcellanas vocant)
adeô virentia, ut ex Smaragdo conflata videantur.

. Ex hoc fortè genere eritidquod Genuajoftenditur, quodque ex Smaragdo efîe
contendunti rarids videndum proponentcs,quo majorem audoritatem lapidi concilient.

H V1V s M o DI vas Murrhinum aliquando mihi propofîtum fuit venale ducentis par-
daons five aureis Hifpanicis: cujus, ii ex Smaragdo confîatum fuiflet, millefimam partem
eo pretio vix nancifei potuiffem.

Inve nttvr in Balagate lapidis quoddam genus quod AUquecâ, Arabes ^equi vo-
cant, cujus libra minutis fragmentis expohti, regah Caflellano emi potefl; tantaefl.
vihtas. Hujus tamen virtus reliquarumgemmarum facultates exuperat, quippequi
ûnguinem undequaque fluentem ilicô fiftat.

A V D A TI s s I MI inveniuntur in Zeilan. Nonnulli etiam ex Pegu advehuntur,
quos eôdeferri rum or efl: ex regione Bramaa.

M V LT o majoris is efî apud Indos pretii, quàm in Lufitaniâ. Meminj^ enim
quendam eô mitterefexcentis Lufitanicis aureis hîc asflimatum: cujus in Lufitania pre-
tium dumtaxat nonagintaaurei cenferetur, at hue relatus fexcentis venditus eft.

Persvadent fibidndi, ejus, qui hanc gemmam poffidet, facultates non poffe im-
minui, fed femper incrementum facere & augeri,

E G o verô quod expertus fum referam. Lineus pannus ita compreffus, ut ipfius Gem-
ms meditullium five oCulum tangat, nullo igne uri poteft.

?fenâùofdpis. ^ CardaHHS lib. 7. de Suhtilitate, Pfeudeopalum vocat: de quorum etiam de aliis gemmis, iUe ibi multa.

IX T V s eft hic Lapis ex csruleo & diluto viridi. Appellatur Arabibus tiâgsr ar*
mm,idctt, Lapis Armenus. Interrogati tamen Armeni, an apud eos nafceretut
hic lapis, affirmare non potuerunt. Sed Turci & Perfie medici dixerunt, exiguâ
quidem quantitate apud fe vidiffe, verum ignorare, num ex Armenia adferretur, nec ne.
Aiunt multos inveniri in Vltabado urbe celebri regni Balaguate.

Hoc lapide melancholiam purgant Mauritani medici. Sed tamen experimento didi-
ci,fegniter admodum purgare.

DdJ

"^abvlosvm efl quod nonnnili de Magnete {cribunt, videlîceteas naves qna Ca-
lecut commeant, clavis ferreis non compingi, ob fcopulorum è Magnetelapide fre-
quentiam, à quO fcilicet attraherentur &; raperentur naves, ß ferreis clavis fahricata:
effent. Nam & in Calecut, toto eotradu plures inveniuntur naves clavis confixafer-
reis,quàm ligneis. Verum quidem eft in Maldivis inflilis naves ligneis clavis efte exftru-
ä:as;id autem ob ferripanuriam potiüs quôd minori confient, fieri puto, quam quod
à Magnete fibi mctuant.

Cetervm Magnes ideôfertum ad fe baudquaqnara trahit, quôd in eadcril fodina
nafcantur, aut eorum fodina fint contigua, veluti quidam exiftimant : quandoquidem
Magnes invenitur iis locis ubi nullum ferrum eft.

svnt qui purent Magnetem adfe ferrum trahere , ob eam facultatem quam ferro
communicavit,qua ad Magnetem feratur: eamque ob caufam Magnetem non majoris
efte ponderis,etiam fi multum ferrum illi addatur, quam cum cxiguâ ferri quantitate in
bilancepofitum. At nos contrarium plerumque experti fumus.

Sed necdeleterius eft hic lapis, quod nonnulli voluerunt. Nam tradunt hujus regio-
nis incola, Magnetem pauca quantitate fumptum adolefcentiam confervare. Qj^a de re
fertur fenior Rex Zeilan, patinas ex Magnete juffifteconfici, in quibus cibus cjuscoqua-
îur. Hoc ipfe, cui mandatum erat negotium, mihi affirmavit,

\'.vnc fupereftjutde Margaritisfcribamus,quanon modô ad decórem ^fed et-
iam ad medicamenta expetuntur.

Pr^grandes igitur Margarita, Vnioncs Latinis dicuhtur, quoniam vix
duareperienturmagnitudincjfigura&nitorefimiles. Minores appellantur Latinis Mar-
garita fimpliciter. Arabibus &: Perfis Luk, Indis MoH, in Malavar Mm^ Lufitänis Alhfar,
quod Arabicè fonat de Tulfar, is eft portus in mari Perfico, ubi lauclatiftima generantur.
Nam tametfi Barem, Catifa, Camaran, aliique hujus maris portus laudatas mittant : quia
tamen noftris notiorfuit initiô hic portus, ab illo nomen Margarita indiderunt lingua
Arabica Jliofar.

Hing etiam fit ut illa Orientales appellentür, qüoniam hic finus Perficus Orientalis
fit, fi cum noftra Europa conferatur.

Generantvr etiam Margarita à promontorio Comorim, ad infiilam ufque Zei-
lan (quse captura & pifcatio Regis Lufitania cft) fed minutiores maxima ex parce, nec cum
fuperioribus conferenda (qua magna fünt & omni dote abfoludifimaj ideoque etiam
viliori emuntur.

Generantvr &in infula Burnco, qua tametfi fint grandes, forma tamen elcgan-
tiâ à fuperioribus vincuntur. Sic & nonnullas Sinarum regio mittit, fed viles.

Certvm efl: etiam in novo orbe inveniri ; verum nulla ratione cum Orientalibus
funt conferenda. Nam aut obfcura funt,& nubih coloris,aut nullo orbe lavoreque com-
mendantur.

0 Ri G o atque genituraeft èconchis,haud multum ab oftrearum conchis diffimili-
bus. Concha autem qua fuperiori maris parte natant,grandiores Margaritas générant:
qua verô in alto mari degunt, minutiqres proferunt.

H JE concha aëri cxpofita ficcantur, & fefe pandunt, in quarum carne inveniuntur
Margarit£B nunc multa, nunc pauca, pro concharum magnitudine.

Omn ivM autem praftantiffimaadgenerandas Margaritasccnfentureaconcha la-
ves & candida,quasejus regionis incOla Cheripo appellant,ex quibus cochlearia poculaque
conficiuntur.

Vervm C/Çiw^iïnoncft id conchylium quod vulgô Matrem perlarum vocamus.Nam
id Chanquo incola vocant, ex quo videlicet menfa, ciflula, fpharula precaria fabricantur:
quod hcet parte externa feabrum fit impolitum, interna tamen laviftimum eft, & afpe-
âupulcherrimum.

Devehitvr iJconchylium Bengala mercimonii gratiâ, nbiexpolittir pocuîi vi-
ces fuppler :maximâ tamen expartcconficiunturex eoarmilIa:& alia opéra. F^^itenim
olim iftîc confuetudoj ut nulla: nobiliores virgines corrumpi poiTcnt, niii hujus generis ar-
millis brachia exornata haberent. Nunc verô deftit ifta confuetudo : eamque cb caufam
viliori emuntur hafc conchylia.

H ABE NT mercatores hujus regionis cuprea quxdam inftrumenta multis foramini-
bus pertufa, quibus pretia Margaritis imponere folent. Nam qux per inftrumentum mi-
noribusforaminibus pcrtufum tranfeunt Margaritx, unius funt pretii,vendunturquepcr
drachmas : qux per inftrumentum majora paulum foramina habens, m.ajoris funt pretii :
&:ita deincepsproforaminum,quibus inftrumenta prxditafunt, quibusqueMargaritx
tranfinittuntur, magnitudine,pretia intenduntur. At qux adeô funt minutx,ut perforari
non poftint (arte enim perforantur, non naturâ,utfabulantur quidam) cedunt ofticinis;
qua de caufa in Europam exportantur. Harum uncia duobus fortè aftîbus Gallicis venir.

M A XIM iE qux ad Promontorium Gomorim generantur,Margaritx,pendebant cen-
tum frumenti grana. Talium pretium, mille quingentorum aureorum in lingulas efte fb-
let- Multo majores ego vidi, quasin infulâ Burneo captas afterebant: fed non erant ejus
elegantix cujus fuperiores. Vidi aliam hîccaptam, qux centum fexaginta grana tritici
penderet.

Senectvte pondus earum minui, & coloris elegantia immurari creditur. Diu au-
tem orizâ leviter confradâ Se fale verfatas, priftinum vigorem & fulgorem recuperare jcx-
pertusfum.

Conflit H äi>
de niffftBièRS.

JnJimnêiitA

dtfcernesdis
Marg\'f iiis
idonsa.

VfiioiîHîîi
ni.trditHdi).

hUygarim
nitoï reUitm-
lur.

Indis hkIIhh
m^r\'jtïviriâ-
rsm IM medf-
cirà tifm.

C e r t v m eft, Margaritas poft plenilunium captas,cum tempore minui Sc decrefcerc.
Qux verô ante plenilunium capiuntur, huic vitio haudquaquam funt obnoxix.
V Cetervm rarô in medicum ufum venit Margarita apud Indos. Mauritani verô fre-
quenter, noftro more, Margaritas cordialibus medicamentis iniiciunt.

N medicamentis & ftirpibus Indicis nobisincognitis nonabsreforé
duxi,initium facere ab arbore quadam,quas non nifi à folis occafu ufque
ad ejus ortum floret, interdiu minimè.

Arbor eft Oleas magnitudine, foliis Pruno fimilibus, flore nodu
(dum expanfuseft fciiicetj odoratiflimo,nullius,quod fcianijufuspro-
pter teneritàtem: nifi quèd florum pediculis, qui lutei funt, hujus urbis
incolx utuntuî\' cibis tingendis, fiquidem Croci modo inficiunt. Et vo-
lunt etiam nonnulli aquam ftillatitiam florum, oculis utilem efle admoto hneo panno hac
intindo.

Pecvliaris eft hxc arbor Gox, quam è Malaca allatam aflerunt. Eam fané nuf-
quam alibi per Indiam vidi. Hanc Gox Parizataco, in Malayo Singaâi\\oczm. Arboris tri-
ftis nomen ifli inditum, quôd dumtaxat noäu floreat.

Fabvlantvr autem indigenx, Satrapx cuidam nomine Tartzataco elegantem fuifle
filiam, qux Solem deperiens,ab illo comprefla fuerit. Gum verô poftea illam relinqueret
alteriusamoreirretitus,Parizatacifiha prx amoris impatientiâ fibiipfi mortem confciverit.
Ex cujus crematxcineribus(nam adhuc uruntur in hac regione cadavera) hxc nata cft ar-
bor, cujus flores adeô Solem abhorrent, ut eum videre non fuftineant.

Cetervm horum florum fragrans odor,
duorum aliorum odoratiflîmorum florum
memoriam revocavit.

Priores funt didi Mogori, mali aurex
floribus multo odoratiores , quorum ftillati-
tius hquor eundem apud iftos ufum obtinuit,
quem apud Hifpanos floru mali aurex aqua.

Alu flores (quorum hîc magnus eft ufus)
dicuntur Chawpe, odore graviori quàm Li-
hum album.

Pôrrô (quandoquidem in odoramen-
torum mentionem incidimus) odoribus adeô
dediti funt hujUs regionis incolx,ut plerum-
que cibo abftineant, quo habeant undeodo-
res fibi comparare polfint; ideoque non im-
meritô proniores in venerem efle cenlèntur.

M v n e r a qux à tenuioribus offerri fo-
lent Regibus, prxdidi funt flores, rofx no-
ftrates,quibus folent cubicula Regis infterne-
re,& coriis floribus variis depidis orriare.

Narrarvnt mihi quidam, tantam
elfe hujus gentis in odores amentiam , ut tri-
buta ex odoribus &floribus m fingulos annos
Regi Bifnaguer {bluta,ad quinque milliu Hi-
Ipanicorum aureoru fummam ferè accédant.

* Qv IA Vienna AuHm heneUm ^«r Tabricius Mot.
dente Salernitanus multa de. Arbore tri^iimhi referebat^
(aiti&naturam(dum Goa viveret) fummopereeffet admird-
tus, quie de iSâ arbore ab ipfo iuîtïïtgebm,lnc aêfmberé
nonpiguit.

Arfcora friîïw A S s V R G E R B porû eam aïborm ad trium interdum hominum altitudmem.iunÀmque craßitudmem adquire-
{»iîï«ri4. re dtcebat, & ramos ferre multii alis coucavos, quos folia mjrti foliis non cißmilia ambirent: in tenenonhu auiem ra-
mis nafci flor es,oblongis pediculis ex internâ foliorum fede prodeuntihus, inhärentes, cepiofos, hoc eH,teinos,quaternos^
aut plures fimul ferè congeHts, candides, lafmim ßoribrnformâ magnitudinéque pane pares, foliis mucronatu, ut illi,
fid magispîenis, & multiplici folierum texturâ conHantibus, praàtes,odoris ftsAvißimii& haud multum à lajmmifio-
vum odsre dßmilis: noéîu autem folere eos flores explicari, oriente vero Sole, fimul atque ab ipfius radiis iüuüran mci-
pmnt, iltco decidere, vel tdiimA^^ quadam, vel pr* nmiiâ fucct tenuitate, quem folates radii abfamant: nam quas Sol
nonattingtt, diutius in arbore barere. Studioseautem ceütgi eosßorts, propter odoris fiagrantiam, & vitreis arganis
Mogli. odoratißtmaw ex ilhs aquam elict,qua(aßerente Fabricio) aqua dc Mogli diiitur^quoniam Malabarue fermone aikr
Mogli appdktur, cuius flores idem nomen retment. Vruäum obfervaße negubat.

Ceterum anno miUefiino fexcentefimo primo, mihi mittebat amicus AmUelredatxio fiuâum eius arboris fuo ptdiculo
adhuc inhärentem , quem ab illis qut ex Inäa Orientali redierant, acceperat ; erant vero plures fiuäus five lebt m bi-
narum unciarum longo ramulo five craßo pediculo natt, fatis contigUi, fimiles pane iis lobis, quos Spartium IL lltfpani-
cum cap. Lxx. Lib. i. mea Plantarum hiHoria defcriptum habet, fivefaba vulgari minori, qua apud Belgas in luu.eu-
torum pabulum cedit, magnitudine pares, fatis craßo cortice (onBantes, colerts cineracei-,qut aperti, fex femma cent we-
re deprehendebanturj utroque latere terna, Stramonije femimbus quodammodo fmilia, fed immatura. Q^lem anient
Accipiibam, in eadem tabeäa cum ramulo fuis floribus onuiio, exprimi curabam, in illorum gratiam qui hoc ßudio di-
käantur.

Altera autem poH acceptum & defcriptum illud femen anno, multi eius arboris flores C. V. D. Petro Pauwio mitte-
bantur,iiqjoblong9 é" tenui arboris alicuius aut berba folio traieäi corcllaruminhar-, e quibus, licet pr or f m aridü,earn
tamen formam agnofcere poteram, quam Fabricias mihi defcripferat, quamque ex eius prafcripto in icone fuprà pofitâ
exprimi curabm-^ qua, fane longè difsmilis cH iis floribus,qui à nonnullisproponuntur leucoioßmiles quaiusr dumtaxat
foliu conUanies.

Nimis bm- /i ß omnibus hujus Indis incohs T^mifû vocatur,arbor qusdam Fraxini magnitudi-
ne, foho Oles, acutiore tamen,per ambitum ferrato, utraque parte viridi,non ci-
nereo aut villofo. Multis luxuriat foliis^ flos Candidus efl:, & frudus exiguis olivis

Vt ILI s eft hsc arbor in ufu medico. Nam folia trita &:vulneribus ciim hominum,
tumjumentorumcum fucco Limonum (mali Aflyrii genus eft) impofita ,miraculosè ea
fanant. Foliorum fuccum utilem efle ferunt lumbricisnecandis, ciim Balaguate incols,
tum Malavarenlès: quojd rationi confonum eft,ciim nonnihil amaritudinis poflideant.

Exprimitvr in Bifnager & Malavar oleum ex ejus arboris frudu, quod hue mer-
cimonii gratia deportatur. Vtiliflimum id eft adverfus nervorum dolores, fi eo calido-
inungantur.

r o v e n1t in Balaguate & Malavar arbufcula qusdam Pcrfics magnitudine, fre-
quentibus ramis: quirccififrequentiores Istioresque renafcuntur, foliisSambuci,
fimih modo per ambitum lerratis&aliquantulum hifpidis : flos ex cinereo Candi-
dus: frudus niger, Piperis magnitudine, aut paulo major. Malavar incols eum fuis eduliis
Caril nuncupatis infpergunt.

y v L G A R e nomen cft Neguné-, nonnulli in Balagate Sambali appellant : in Malavar
Noche.

M v l t i s facultatibus prsdita eft hsc arbor. Teneriorum ramulorum cum foliis de-
codo, aut ipfis ehxis &C contritis, utiliflimè contufâ foventur, modo non adflt vulnus. Fri-
guntur interdum iidem rami cum fohis in oleo, &contufionibusapphcantur ; refolvunt
enim tumores & curant. Frequens adeóeft hujus ufus,ut in omnibus doloribus,fridum
cum oleo, aut elixum,cxhibendum cenfeant. Non défunt qui fupra vulnera admove-
rint,unaquenodc dolorem fuftulifle,materiamq.digeflifleaffirment: dcinde foliis contu»
fis, ipfis vulneribusimpofitis ita emundafle vulnera,ut brevi ad cicatricem perdudafint.

Vti LEM perhibent efle mulieres ad j uvandum conceptum : ejus enim fucco aut de-
codoepoto,uteros ad conceptionem prsparari. Ego mahm prsmandi; valentiusenim fu-
turum exiftimo medicamentum. Mafticatafolia,oris halitum commendant. Acrimonis
verô cujufdam participant, veluti Nafturtium: unde manifeftum eft calidam efle hanc

plantam. Experti funt nonnulh Veneris ftimulos& impetus cohibere,caraque ob caufam
Viticcm efle contenderunt: fed valdè errant. Nam Vitex multum ab hac arbore differt.

AÄ B O R eft in India prxgrandis,fruàûni in fumtiio caudice, hon in ramis, fei-fen§i idd
prxgrandem, magni Melonis effigie, interdum majorem, foris virencem, intus
verô fulvefcenténi, multis fpinülis iriflarerinacei, fedmolhbus,obfepcum. Con-
tinet autem hie frudus in fe magnas quafdam nuces duro piitamine tedas- Cortex fru-
dus guflU Melonis, fed difficillimx concodionis, nempequi plerumque foleat, ita ut afl
fwmitur,excerni. Nuces vetôintûsnatXîtorrentur auteîixantur ,abjedoque putamine
jfqui nullius eft ufus) caftanearum riiodo, quibus funt perfimiles, eduntur.

V o C A t v R hic frudus in Malavar laca ; irt Canara & Guzarate Pa/gaz.. NafcitUr au- ^aca.
tem dumtaxat in maritimis.

E X p £ R T V s fum cum in liie, tdril in plerifque ähis,iiäfee càfîarieas five nucesalvi pro-
niiriim iri rttodüm fifleréi

* Haac arborem defcribit lad. Reman, lib. ^.cdp. 15.fkarm aapigatienum, hit verbii ; calecut referiuntur
^ffnmßJrußuSyquostulttresUcetos appeüm. Caudici eius arboris amplitiido Pyri eÛ: püättimagHitudohini ae j^ctrM
mßpalmi,craßitudiniiver<f humanàcoxa. Gignitur puHtu in caudice arboris fubtus frondes î alii circiter medium
eaudicem. Colos eÜ viridis, cetera nuci Pinea haud abfmilit, vinaceis tamen miHutiortbUs. Chm maturefceri iiicipit,
ebducif nigricantem colorem, marcereque videtur. Legitur is fruHus menfe Decembri: faporis ficut fermé Peponis mo-
fchum redolentis\\parùmque,ft faporemquaras, abeH àcotoneo Perfico, eodemque nitiore. Variam in cibatu volupta-
tem parit. Videberis modhderefapum mellis, modo fuave medicum malum comedere. intra, membranas habet üt
malum punicum, in^ eis delitefcunt fruÜMs nefcio qui,molIibus non dißimiles caUaneis.Si enim igne tórrcntur,fapereiM
MHâneAteprtfentant. Proftertàfatm licet i non effe excelleniiorem àignimmvt ilîefrii£lu quempiam.

RB0Ä Pturri tnagnitudine fponté nafcitur iii agris & etiatti in hortisB%äitn, r^Kiffómtó
£SL Chaui, & Batequala, multis fpitiis horrens, foliis ftidem Pruni: floribus candidis^ dtfmpHQ,
frudu Sorbo fimili,guftu PrunOruni adftringchte & acerbo. Cum primùm eriier-
git, Strobilo perfimilis eft. Vocatur irïcölisïamgomü.

Accept à fide dignis viris, optiniam ferendi rationem effe, fî frudus, poftqùàtri eum
ederit certaqusedam avis, excretus,ûnà cum excremento feratur. Facihus enim hac îâ- ferenë uHê.
tione fatus emergit, citiusque frudifera fit arbor.

R B V s G V t A efi ärbuti ènagnitudine, foliis fitóilibüs, copiöfo flofè, ödöre Peri- cMas Û-
clyraeni; frudùexiguisiriahs perfimili,nigricante permaturitatem, gratiffifftoqtief«"«*
uvarurn fapore, éx quO à nonnuUîs vinofus fuccus eiprimittir. Frudus âutéha vi-
xens magnitudine eft nucis ponticà: curri fuo putamiùe, interdurn major; fuccùm nori-
numquam exftillans vifcidam & ladeum- Editür a nonnullis frudus maturus cùtti fale.
Solet tamen, cum viridis eft, touriâ aut aceto condîri, U ita affervarl, ad excitandam elan-
guefcentem appetentiam. -

N A s c I î V R t um in contineöti) turii in BaÏagate,vocaturqüe CAtandé. cémdâ,

* Huic ferè fimilem defcribit Oviedus lib. S. fua biHûria cap. ii.in hunc modum: I» Jîiff>antolainfulÂ,vaHa e!i drltèr
pitlibrdqueymjàèriepmi&miU.Aïizuhi^^^^^ , tit funt pyraapkna, mtifcateJli\' ,. .

O r v lingtii CAOäiieä didus,,, frutexeft iri Arbûti aititudinerii affurgeris, aut p^^^ cmiéliwd.
\' io.minor, foliis rnali Perûcx,-floribus candidis,Peri^^^^^^

renfesejus ufum primi docuerunc. Hac ecenira planta cujufcumque generis dyfenterias
prafentiffimè curant, evacuatâ primiim magnâ ex parce peccante materia j aliot^ui facilè
in eundem morbum rurfus incidunt-: ; -

V s V s eft corticis radicum primiim exficcati, nam recens ladeum liquorem exftillat^
qûém ii)itio calidurii putaviVfèd deguftatiim ,infipidum & frigidum inveni. Quamob-
rem ob ejus eftedus, frigidum & frccunVconftitui, plus tamen ficcitatis quam frigiditatis
obtinentem: inqûoordinéetiknibujiisrcgîomsmediciconftituùnt.

P V L v È R E M hujus radiciscdiitufa in pHulam diftillatoriam imponimus, ac fero ladis
maceramus: deinde additis Ammcös, apiircoriandnficci, & cumini nigri feminibus tritis
&Eorrefadis,unciaqueûiia butyrihbrifahti, ignis câlore diciraus aquam ftiÜatitiam,cujus
quatuor uncias cum aqua ftillatitia rofarüm, aUt aqua c pediculis röfarum, aut plantagi-
nfö duabus unciisagro propinämus Quod Eopus eft yadiicimus pulverem paftillorum
ex herba Malavarica confedorum. Formantur autem ex iifdem rebus c quibus fit aqua^
dempto butyfo. Jniiciuntur etiam clyfteres ex hac aquacönfedi magno cum fucceftu:fed
frigidi, quoniam regio calida eft. Quôd fi necefte fit, eam aquam bis fingulis diebus pro-
pinamus, raane videHcethorafexta, & à meridie hora fecunda. Gibus eft oriza fero ladis
permixta, &pulh galhnacei in aqua ejus oiiza (quam vocant) macerati, pro uirium
agri robore cibura fubminiftrantes. Certè vino omnino äbftinemus, nifi urgente admo-
dunineceffitate in inveterati\'s\'dyfehteriis ejus neceffarius fit ufus.

Ea verôpàratur ex iifdem, è quibus noftra aqua, rebus ténuifîimè tritis, &c fero, aut jufculo
orizi probè coda maceratis. Sunt qui fuccum ex planta yirente exprimant, cujus feptem
uncias mane exhibent, & totidem fub vefperam, fi neceffitas urgeat. Sed quia amarus cft
fuccus&ingratus,abejuspotuferumpropinare adoseluendum folent. Quod fi Malava-
rcnfes fortiori adhuc remedio opus efîè vident, opium admifcere folent, tametfi id fem-
per ftrenuè negent.

Salvtare eft item hoc medicamentum ftomachi debilitati: tum etiam voimitus
compêfèi^t, cum aqua Mentha

ST etiam in hac provincia pufilla arbor,major tamen fiiperiorejqoa folüs, floribus,^
& frudu Myrco perquam fimilibus confiât. Erudüs ejufdem etiam eft cum Myrto
faporis , multo tarnen adftrirîgentior. \'Hanc plantam Avacari nominant incola.
Nafcitur in montibus. ^^ .

A i v N T mira effe efficaeia adverfus irivcteratasdyfenteriase caufa frigida proveiiien-
.tes. Ejusvexperimemum fe fecifteafferuit Lufitanus quidam fenex\'in filiafuà; qua:cum
■integro ;anno dyfenteriâ laboraffet,nec ei quidquam- reliqua medicamenta profuiffeA
fumptoh^jpsplantacortice trito&in aqua oriz^\'maGerätoinptifankm

lEuropa proyeniunt, veluti aurea malaVcitria, ficus^uva, perfica,punica,& fimile^^^
r^nômnibiis tarnen prjKftat früdits quidaln apud illos naèens (|ifem ipfi vo-

cant, Tanta eft enim ejus fuavitas, ut, ctim in foro proftat, Ormuz incola, apud quos
frequcQS eft cum aliis frudibus jam enumeratis, reltquis negledis, hunc fibi emant.

CoLLiGENDi tempus eft in regionibus calidiöribus menfis Aprilis: aliis regionibus
fcrotinis, Maius ôc lunius : interdum, tame^a pdqbçr) (quem ipfi Reäfilb^ vocant} & No-
vember.

: G&tervm pfo regtonum natvra & âiVirfîta té yàriafètiani fapbrisljpnitat^ îiic fiudii%
A s? igituï\'tèiitetis
zaratè\'prbveôiçi praféf Éïr^^

LIBER 1 I.
quidem reliquis cederis, àporis ramen & odoris gratiâ fuperior, exiguo intds offe five nu-
cleo, Tertium bonitatis gradum obtinetquem Balagate gignit, major in univerfum fu-
pradidis. Memini enim duos vidiffe,qui quatuor librascum dimidia penderent. Sed in-
ter eos fuavior mihi vifus efl quem proferunt Ghacanna, Qiiindor, Madanager,& Dulta-
bado, primaria: ürbes Regis Nizamoxa. Boni funt item ii fruâus qui in Bengala, Pegu,
Malaca provcniunt. . , , . ;

H A BED inméopra:dioquodefi inBombairri (cujus in priori liuj us hiftorix parte me- ,

mini) arborem hujufmodi frudus proferentem j qux biferaef). Nam Maio menfefru- Ifc^jf^\'^^
dum fert faporisquidem &odorisgratiâ excellentiorem; ALitumniyero fub finem,alium
fuperiori tanto magis conimendabilem, quôd prxter tempus fblitum nafcatur.

Colore eft is frudus ex viridi rubefeente, ôc odore gratiffimo. Exempto çorîice,
editurautfine vino,aut generôfb aliquo vino maceratus, veiuciperficaduracina. Condî-
tur etiam faccharo, interdurp verô & aceto, & oleoi& fale,infperfis in ejus meditullio gin-
gibere & alliis. Interdum editur cum fale, & nonnunquam elixus. Frigidus verô eft ôô
humidus,quemadrnodum perfica. Hujus officulisaffatis, alvi proflUvja fifti àiuntj quod
verum effe deprehendi : nam deguftata, fuberinas glandes fiipiebant. Nuclei verô recen- cJtfm.
tes, lu m bricos&; ventris tineas necarc dicuntur : quodràtioni confonüm effe puto, ob
amaritudinem«

* Eicfiüßtu ïn mttkonm ihthi févocaî uiama Oviedi, quem feptimo fua ÉiBona Ith. cap. iß. defirihit, tmeifi
plm fmilitudinii habere videatur cum eius Anon, de quo lib. 8. cap. 18. Vtrtufque ignur biUoriam hicadfcribath^ut
Htrahuicfiuäui magisquadretyleâortéïudicandumrelmquamm.

Anon igitur arbor efl cuius fruäus magnm cum Guanabano fmilitudinïhéeti cunt forma,tum carne é" fifffi- Anon,
ne. Sed & ipfa Anonis arhor Guanabani arborißmtüima eH,& magmtudmey& forma & [olio. Duabus vero in rebus
differuhfjprimùm^quod hum fruäus minor fit Guanabano, csrtici^ celor lutem, qui in Guanabano viridis eiî-, deinde,
quM meo qutdem iudiciogratior fit palato Anon quàm Guanabanm, utpote fu msore carne. Ftrumque m^gno tn pre\'
ïio habent Indi Amend ;&diUgentèr infuUpradiis coltm. mc Oviedus dê A none : Nunc ad ïatawa hiiloriamac- uùml
cedamtis.

Nascitvr i« Hifpaniola, reliquis viciais infulis fruäus quidam, quem noHri à Stroblhfive Pinea nuciifimi-
Ittudine Pma appelUm, non quod enifmodilignofM fquamas habeat, fed quod eius cortex fimiH modo d0inäm videa-
tur, tametfi non fquamatim, fed psponis modo cultello integer aaferatur. Vt autem fucci bonitate & fuavitate reih
quos fruäus hk antecellttftta celer iüi pulcherrmus ex htteo vir efcens ■paulatim per maturitatem viriditate evanefcen-
te. Odor iucundißtmu\'s, qùalis ferêiueo Perficorum genere quod à malts & cstoneis mmen apudltàks & Wß/anes
invemt ; magnnudo iüi vulgaris Melanié. isafcuntur vero finguli fruäus ex Cafduigenère a^èró & JpinofQ,eblsngis
pradtto foltis,èquorum medioprofilit caulisrotundusunicum feréns fruäurh, quipoH ïo.aut i2. menfcm demum
maturefcit. Eo fublato, nuüm praterea in planta nafcitur fruäus-, ideóque ta velut inatilis abiicitur. In extremo fru-
äu, interdum vero etiam in extremó caule fub fruäu enafcmtur veluti germing & turiones quidam qutfruäui ma^
gnum addunt ornarnentum. Ht funt tamquam fernen: pangtintm enitn tribus fub terra digitis^fic ut media turienuth
pars extra folum exHet-, atqae radices agunt^fruâûmque fuo tempore perficiunt. Varia funt eius genera, qua pro Itni ■
guarum varietate diverfis nominibus nuncupantur : tres vero diilinâà fpecies notaittur, prior laiama ab incolis appel-
lata-, altera Boiiiama, m/in latagua, Poßerior hxc carne efl candida,gusïu rinofo^fed acido & acérbo. Boniama
Carne efl Candida, gufiu duld & quodammodo fat uo. laiama reliquis oblongior efl, & bonitate iüis praüat, carnefuU
vefcente, dulci & fuavi gufïu. Per omnium tarnen carnem fparfà funt veluti fibra quadam tenmßm£ , qtta tametfi
palatum inter edendum non offendant-, gingivas tamen kdunt.fi crebrius quis eis vefcatur. (^tibufdam locis nafcuri-
tur etiam hac genera fponté in agris abundanter:at quibiis cultùraaccefsit,long} funt illis fuaviores, & cultorisbenefi:
citm abunde compenfant. Uuius fruäus abundmtia auäofitatem eius minuit: Sed tamen & his infularibus c^m boni-
tate, turn magnitudine praflant qui in continenti nafcuntur. Maturas fruäus quindecim tantum aut viginti diebus
confervari poteU. Haäenm Oviedus.

H VNC Thevetus lib. Singularium Americ.cap.\\6. l\'^anz à Brafilianis vocari tradit, eóque pkrimumin ß«
<sgritudmibHt vefci, Aïium item huic fimilem defcribit nomine Hoyriii cap ^ y eiufdem libri,\'

Âc planta nón nifi femel fêritur. Nam feniel fata, ex trùnci pede multos fiolo- Muföhïns\'
nes producit, qui in arbufculas evadunt. Truncus cx fquamofo foliorum corti-
ce conftat: foliis amphffimis, binorum cubitorum vel ampliùs longitudinCjCubiti
latitudine, excurrente per medium latâ craffaque coftâ. Nullis confkt ramis, fed èger-
mine flores quofdam conjundim profert, fubrufos, ovi effigie, palmi longitudine, è
quibuscircumeminent pediculi,centum, interdum ducentosaut plures ficus fuftinentes.

N a s CI T V r in Canara, Decan,Guzarate,&: Bengala: vocatUrque illis ^uef/t. Nafci- Qfuüi,PaUn,
tur etiam in Malavar, ubi Palatt &; in Malayo,ubi F/f^«» dicitur. Proverfit etiam plerifque
aliis locis, &: in éâ Africxparte quaîit Guiheam appellant, ubi Bananas\'nuncupantur.

Arabes cum frudum Uttfa^ aut Amuß vocant. Sic Avicenna, & Serapio, & Ë^hafes, qui
de hoc frudu pecuhari capite ftripfèrunt. Scripferunt fortè & ahi, quos mihi videre non
contigit.

CoMMENDA-NTVR ü frudus qui in Martaban proveniunt : priiiiüm enim è Ben-
gala eo delati funt, deinde fati ut gratiores evaderent : vocantur nunc, ficus CMartabanü.
Alii adhuc inveniuntur meo palato gratiores Sl odorati: Cemrws appellant : funt Isves, fla-
vi, pleni. In Malavar funt Chmcapdoms didi, fuaves &: palato grati, pleni, colore vire-
fcentes. Laudantur etiam in Sofala nati, /Êthiopibus ImingaàxOLi. Invenitur etiam in
Baçaimâliisqueprovinciisgenus quoddam amplum, plenum, palmilongitudine. ld af-
fatum & vino deinde maceratuminfpersâ Canella, multo melius fapjt quàm malum cy-
donium aflatum. Idem frudus per medium fedus, & in fartagine cum facchaio probe
fridus, infperfo pofl:eà cinnamomo, gratiflimus efl: cibus.

S c ri bi t Avicenna lib. 11. cap. 484. paucum prsbere alimentum , bilem generate

pituitam. prodefle tamen adverfus pedoris pulmonum incendia,ftomachum autem
oftèndere. Idcirco bihofis,ab hujus efu, oxymel cum feminrbuspropinandum eflej pitui-
tofis verô mei. Vtiliseftrenibus, &urinam ciet.

S c RIBIT Rhafes lib. de re med. 3. ad Almanf cap. 2 0. noxium efle ftomacho, appe-
tentiam deiicerc; fubducere tamen alvum, &:gutturisexafperationes lenire.

Serapio autem lib.fimp. cap.84.ex aliorum audoritate Mufam in fine primi calfa-
cientium & humedantium ordinis efle aflerit, & utilem efle adverfus pedoris & pulmo^
num ardores ; eisque qui liberaliüs hac vefcuntur,ftomachum prsgravari : augere tamen
fœtum in utero,renibusopitulari, urinas ciere,&: venerem exftimulare.

R i D i c v L v M autem eft quod fcripfit quidam Francifcanus. Appellatur, inquit, hic
laudabilis frudus Mufa, quôd dignus fit Mufis, aut quôd earum fit cibus. Addit prsterea
cum efle frudum quem deguftaverit Adam in Paradifo terreftri.

\'\'lam aliquot annii in eaepinione fut, ut exifiimarm Mufam Arabum eam ep plantam m Plinim lib.xii.cap^
V i, meminit lm verbisi Mam alia porno,&(uavitatepraceÜentior,quo fapientes Indorum viuunt. Folium alas avium
imitatur, longitudine trium cubitorum, latttuéne duum, FruÜum cortice [caudice legendum fortaffe, nam fumm&
ßipitefruäum profert} emittit, admirabilem ßcct dulcedine, ut uno quaternos fatiet. Arbori nomen PaU,porno Arte-
na. Plurima eH in Sy dracis, expedttionum Ale»andri termino^&c. Nam ftr$ omnia pulcberrimè ad Mufa defcriptio-
nem quadrant. Hue accedu, quod in provincia Malavar,qua fupra Indum ßumen eH, intra vero gangem. Palan no-
men adhuc retineat, à quo latmtfuum Pala mutuati videntur.

Vlyfipone, ubi aliquot plantas vidi, wtnimè tamen fruäiferas, nomen hoc rettnet^vecant enim etiamntm Figuera
JBananai id eH^ficum Bananas ferentem. Eins icenem fatis affabre ptäam inventes apud Matthiolum commentmis in
tib.i. Diofcoridis cap. de Palma.

Cetervm memmithuimfruäus Lud. Rom. Hb. navigationttm fuarum $. cap. ij. ac tria eitu genera conHi^
tuit. Meminit item F. Brocardas qui Terram fanäam defcripfitifub nominePomorum paradifi, quem per omnia fecu-
tus eH Cardan. Hb. de fubtiHtatibus. Sed & Thevetus Hb. Singularium America cap.i^^, eundem dcfcribitj atque Pa-
coi\\3j arborem vero Paquovcrc Americü vocari tradit. Lerius verb cap.i^ fua HiHoria fruäum Paco, arberem
rzco-zitenominat. Oviedus veto nomme mproprio Platanum appeüat Hb. HiHortm indica S\'Cap. 1. cuius defcriptio-
nem tamquam pkniorem omißis ceteris ( ne to ties repetit a leäorifaHidium pariant) hh fubiungemus.

Invenitvr, inquit, htefrußus Platani nomine, tametfi neque arbor dictpeßit, neque vera fit Platanus : fei
planta quadam huic India haudquaquampeculiaris, & aliunde trat\'fata jub Platani nomine, interdum autemhae
improprie diäa Platanus tn arboris celßtudmem excrejcit, ér hominis craßitttdwem adquirit: aliquando vero coxa
humana craßitie confpicitur, pro foli natura & ubertate augefcens. Ab infimo ad fummum folia fert amplißima, in-
terdum duodecim palmos longa, ternes aut quaternos lata, plerumque minora. Hac venterum fiatibm facile multifa-
rtamdifecantur,& excoHâtUâ per folii longitudinem excurremependere ^eä ant ureum m medum dißeäa. Tota
plantavelutigermeneH aut furculutiin cuius fummo enafcitur pediculus aut malleolus brachiaH crafsitudine, qui
vuam produeit, vicenos,tricenos, interdum centenos & plures fruärn palman longitudine brachialtque crafsitudine
fuHinentem, nonnumquam minores, quandoque etiam amplieres^pro planta ipfm & foHfertilitate. Cortex hmfatu
eraßus, fed qui facile eximatur,conttnens pulpam five carnem bubuU medulla perfmiltm. Integra uva ante maturita\'
tem coüigenda eH,cùm videlicet aüquitfruäus flavefcere incipit-,deinde in adtbus fufpendenda,iük enim plenam maturi-
tatem confequitur. Hicfruäus in duas partes per longitudinem apertus & utrimque incifus,deinde infelatus,gratifsimi
eH faporis, & caricas facci bonitate fuperat. TeguU item impoßtus, & in dibano coäus, cor reßcit, & fuavifsimm
eH. Sunt qui cum carnibus elixent^ cortice exempta oüa imponentes cum carnes fere coda funt-, diutinam enim coäio-
mm non fert: fed neque maturus nimium, neque omnino acerbus deligendus eH. Sunt qui crudum edant, at maturum^
fine pane alióve aliquo condimenta igratifsimi etenim eH faporis, nec minus falubris, e^facilis concoäionis. Caudex
qui uvamprofert,annumeH, & femeldumtaxat in vitâ fruäusgignit: verîtm ad radices confurgunt quinque,fex^aat
plures furculi, qui par entern rénovant, & fubfequente annefruäum perßciunt. Exempt ârvuâ abiicitur planta^ utpete
inuttlis. Adeo verofecunda eH hac planta, ut numquam intercidat ^ fed fubinde novas proles gignat, ut fruäus tats
anno uberrimè legere Ikeat. Formica huic planta admodum infeHa funt : ideóque plurima hk initth perterunt, ante-
quam adverfus eas inventa eßent remedia. Peregrina enim, ut initil diximus, eH hae plantat & hue ex magna Cana-
ria anno Domini zfi6. primum tranflata. Baeexprolixâ Oviedi defcriptione defumpta.

* Qmd ji PdmAgenm iâuâfit quod Theeph,. lïb. i. HiHof. cap.S. m Cjpro nafciprodtdttjoh ceteris ampliore, &
fittäu bngè nuiore, magnitudine mali punici&figtirâûhlongo ? An vero ea arbor, quam idem lib.^.HiH\' cap. y folium
prdsnguntfjabere ait fmile pennis Stratbionum qua galeis impontimuri longitudine duorum cubitorum î Sed & at-
imtspracedentüfiuäm fatis convenu.

ÎN T E R ceîebefrimos îildix frudüs recenfentur à plerifque Boriom\'m Malaca voeitati, Donswei
frudus Melopeponis magnitudine, denfo cortice roftratisque tuberculis plurimis ob-
dudus, veluti is quem /-«c^i; Gox vocant, de qiio cap. iv. diximus^ foris virefcens, intiis
verô concameratusjfeminaque exigui ovi gallinacei magnitudmein fingulis cam eris cori.^
tinens, coloris Sl faporis eius condimenti quod ex amygdalis contufis, lade , farina, aqua
rofacea,&: faccharofit,Af^»j^»\' blanc Galli vocant; non tamen ita mollefcentia autglutino-^
fa: in nonnullis verô non Candida funt, fèd pallidi coloris. Ofliculum hxc in fe continent
mali perfici offîculis pérfimile, fed rotundum. Folia hujus plantx medium palmum ob-
longa, acuta, falfo guflu,colore viridi dilutiore parte aversâ, interna verô parte admodutîi
virefcentia : flos è candido flavefcens. Arborem luglandis modo prxgrandem efife aiunt,
fohis laurinis.

svnt alii qui hunc in modum defcribunt: Frudus eft Strobili five nucispinex magni- //^Dovi»»;!
tudine,interdum multo major,& ejufdem ferè formx,nifi tubercula illa five aculeos mul- defcri^th.
to tenuioresacutioresque haberet,Erinacei fpinisferèfimiles. Inttis quatuor cohcamera-
tionibus five cavitatibus confiât, medullamque five pulpanî continet cremoriladis,quem \'
Hifpani GalliItah Capßdt latte vocant ^üniilcm. Folio eft virente, cufpidis
lancex effigie, dudo per longitudinem duplici nervo, è quo deinde alix venulx per folii
latitudinem evagantur. Arborem ipfam ingentem ferunt, nec nifi poft quadragefimum
annum frudum edere; alii verô poft quartum annum frudiferam effe. Frudus maturus
viridis eft quidem coloris, fèd diluti & elangUefcentis.

* Cum hocfruäu planè convenit Guanahanus Oviedi, quem lib. 8. fust hiHeria cap. 17. defcribit, quémque pet
univerfam ferè Americam five novum orbem nafci tradunt.

Gvanabanvs igitm procera arbor eU,&formofa^
folio em Medici mailt quam Limoner am appellant, virente:
frtUlu pukherrime, medimti Melonis magnitudine, qui ta-,
men interdum in capitispuericraßitudmem excrefcat. Cûrtex
huicfruäui viridis, é qui certis quibufdam fquammis diHin-
^us videatur,ut Strobilm, lenieribus tamen,neque ita tumen-
tibus , quandoqmdem totus cortex tenuis ftt, neque craßior
quàm inpyris, Caro candtdißima,fdportsquedelicatißimi-,quâ
facile, cremoris laäis inUar, in ore dijfolvitur. Fer eius car^
nem^arfafmt femina magna, Cucurbitarum feminibns ali-
quanta maisra ^ nigriçmtia. Frigidus efl hicfruäm,&per
aHus «n/à. N4W tametfi quis integrum Guanahmum devo"
ret, nuüum inde femietnocumentum. Infirma eH ligni ma«
teries. Hac Oviedus.

C e t x r v m hic Guanahanus diverfus eH ab eo cuius Ca-
far Scaliger, lib. de Subtilitate adverfm Cardanum exercita-
tione î8i.parte 6, meminit huncmedum:

Gvanabanvs arbor eH Pint flipit», procera, folic>
magno oblongóque, fruäus Melonis magnitudine : cortici cö-
lor viridis ijplendor Cydonii, digitalis craßttudo. Caro imàs
Candida,dulcedine laäis coaäi,femina continet phaßoUcea.

Cv M Scaligeri Guanabano magnam aßnitatem habere
videbatur qui olim ex t/£thtopia Mo^mbique Antverpiam
adferebatur fruäus craffm,fefquipedali longitudine^cui defus
àurmque cortex tenui moUique,ut iti cydoniis, fed viridi lanu-
gine obduäus, aliquot per longitudinem excurremibus venit,
fivepotiits fulcü, ut in Melenibus. Extrema parte in mucro-
nem définit: fuperiori ver\'b, qua videlicet è ramis dependet^pe-
diculoiuharet firmo ,dur9,^fibrof$. Continet hic fruäus
pftlpam candicantem, qua t>£thiopes in fehrium arderibui
utuntur fuisfedanda gratia,iucundA etenim aciditatepradita
eH. Hac fieeata friabilis eH,fic ut digitis trita inpvBnem re-
ßlntur,remanente tamen perpétua aciditate. Per hafte fpar-
fa funt femina ren\'ém, out Anagyridis légitima fruättifmiüma, nigreiamen ceîoreMtetitia,acex umWtcoêrîsqui^

bujdAm fuß)enfä, tit tti e\'m urne conquer e cH. H<ec ttms. comnißa , plan tidaf folio Latmnii ßmili protbleruiu, fed
{luif.fabjei]amte hiemeperierint. An Baobab Alpim f \' ^

H V 1 c etiam fmiUimum,foliii tamen ab hocdtretfisjefcübit Jhevctm <ap. i oM. Singulamm Amern Ayhii ver-
hu: Tres funt He^eridum infula adiy£thiopum pramentorwm, Caput vinde vulgO apptUant. In harum una atbor
inpenitur, folio noBratii fici,fruäu duerurri fnepedum longit!idme,ifajfs,magnis obhfjgïsque Cypriti cuimhitii haud
abßmili. NsnnuUteo fruäu vefcuntur ut nos Melonïim: cotninet vero fsniinafaba mmgmtudmejeperinif revêtît fi\'
nnlia. His qmdamfmias alunt. Alii montltt ex his collo aptahdacenfuiuiif, ficcata enim é bene matura, affeüu ptd-
(herrima funt.

Sno & alifini fruäum apud Canlbales Thevstus & alii tradmt, cuim hißoria noh male noïlrofruâui quadrare
videtuTiprafertmß interiora, qua 4 nemine defcribumur,demas: tdciria num (emma centineatpbafiolacea, imertum.
Talk amemeÜ defcriptio. Inter reliquat arlmes quoi apud Cambales invenire eïï,Coh)\'ne eH folio lauti,fruäu Ci-
truüt mediocrü magnitudine, ovi Strutbo-canieli ferma, qui edulii non eH, aß>eäu tamenpulcher,prafertim ènuUâ ar-
bore, Canéales ex e» vafcula conßciunf.praterea ad arcanum qudddam,& plane ßttpendum myüerium utuntur. Nam
excavatum mayz,o alnsve feminibus aut laptüis implent, varnsq. pUmmu generibus fuperne exernant : deinde inferieri
partepertufttm bacillo adaptantes terra inßgttnt. liuiufmodißuäus binos aut ternes tri fingulis tuguriis fervare magnâ
cum vsneratiene apud eos mer üeU. Exihmant emm,cum hunc fruäum{h/i2X!!iksi,& Timatzka ab ipfis nuncupa^
tum) manibus pertraclam, crepitantcmque ob Uajzj grana inieäa audiunt, cum fuofe Toupan, id eH, Deo fermones
conftrre, atque ab eo quadam refponfa accipere ,fic à ƒ?<« Paygi (Divinatorum genus efl, qui fuffitu herba Petun, de
qua nos alias, & quibufdam obmurmuratienibus illorum Tamaraka divinam facultatem trihuere perhibent)perjuafi.

Ö Y i E D V s Itb. Indica hiHoria 8 cap. ^. fuüm Higuéro tetrafyllAbu7n defcribit in hunc modum : Higuero at-
her eH pr agrandis, veluti Morus nigra\', traäumfert Cucurbita rotunda,inter dum wre eblonga ßmilem. Sed qui ro~
tundrn eH, fummaretunditate Jpeäatur. Ex ea pateras & alterius generis vafa conficiunt. Materie eHrobuHâ,atque
aptâfedtbHs,fubfeûiis,ephippiii,4lnsqueeperibtu fabricandis;mali etenim medica aut punica materiam effe diceres.
Cortice facile delibratur. Folio eH oblonge, anguH0,per extremum latiore-y à quo ad pediculum ufque paulatim anga-
ßtiis fit. Indt nonnumquam pra aliorum fruäuum penmia hoc vefcuntur, hoc eH, eius carne, qua Cucurbita carni^
cum adhuc viret, fimilis eH. Cortici color & forma Cucurbita. Maximus eius fruäus Uhr am aqua continere poteH:
minimmveropugHum magnitudine non excedit. Vulgaris eH hac arbor in HtJpaniélajeliquisque ihfults, huius In^
du continente. \'

C E T E R V M htme fru&ttm, quocamqùe tandem nomine appeßetur, quïd rarus effet & peregrinus, non neglL
genàum, fed hutc noHra Epitoma adiiciendum putavi m gratiam ßudioforumrei herbaria.

P o u a. o apud me fervo ex huius fru&w aut huic fimilis femtnibui, quibus exempta eH medulla, lor a due ßlo xyli*
m contexta\', alia item bina è fruäu quodam angulofo. CenHant vero fingula lor a duplici aut triplici filer um xyling--
rum ordine reticuli riiodo contexterum, è quibus dependent vatuifruäus eo quem exprimi iußimüs modo. His Caniba-
ks ad crura alltgatis in fuis fait ationibus uti folent, quemadmodum apud Matmtanos atque etiam Hißianes nolarum
tintinnabulorum ufus eH: mirum etenim quantum hifruäus ex mutua collifione fonitum edant. PoHtrieris meminit
Thevetus cap. Singular. AmericAin hunc modum:

A H o V A t nomen eH arboris fruätt venenofe & lethali,magnitudinemediecru cäHattea, candide, forma, liter am
Graeam a referme. Huius nucleusprafemißimum eH venenum, qued alter altert in mutuii odiis & dißdiis, prafer^

tim vero viri levißtma eccafione uxeribus infenfi-, aut centra, uteres vira indignaté, dare fêlent, fengmii fanenuB»
mode eum fruäum rechs colltäum (mnmnicanti at que ah eim etUmxoma^u liber 0* fuos ment, nifi cm exemptus

fit nucleus. Efl etenm exmpiQ,fruättpra nolis utKmuf^quaiecrunhusfiij^enàant-^tûtiimemmfenUum edam,
quantum tinßtinuahula mi neh noUrates. Arbor ip fa Pyri inagnitudine, folium ternos atu quaternos iigùos lsvgum\\
duos latum, toto anno virens\'.cortex ligno canäicans. Abfcifst rami fuccum emittunt Album & quafi Läeim. Arbor
pucifa teictrimtmpr.it oderem\'. quam ob caufam nuütm eH ufi^i imo ne igni quidemfiruendo liomi.

E D & inter celcberfimos huius Indix frudus reccnfent quendâm MangoHans mcçAïs, hungoïlans\'^
nuncupatum, guftus fuavitate commendabileni. Eum exigui maiiaureihiagnitudi- MiM|on4Hi
ne eifc ferunt, cortice cinereo (ahi è viridi nigricante) pulpa qux malörum aureorum \'^\'/\'^"i"\'®*
pulpx fimilis iit, fed qux cortici non adhxreat,

Nascitvr hic frudus in pufillaarbore,Malo vulgari fimili. Eoliiscfl laurinis,\'^ fio-
ribus luteis. Huncfrudum dulciffimum effe perhibent, non tamen adeô, ut fuâ dulce-
dine naufeam moveat.

* Huius arboris, in Bantam tava empsrio nata, folia accipiebam anno k. d. xcis. i trancifco Ro érigez.\'Bengala
regno omndoyex lava reduce, qui cumHoBandis naucleris pr&cedente anno Olucprofeêfw fuerat. Sunt autem eafo"
lia laurinis maiora & latiora, amplifsimorum foliorum mali formam magis referentia, fex aut feptem crafsiorilm ve-
nis ex utroque nervi medii latereprocedentibui pradita ,intercurfaê{ibm creberrimk fubtihfsimisj^ venulü ,utqua
parte attrita erant folia, tenuifsirnüfilif contexto rete conBare vider em Hr\\ fapore atnujculo: quidam porro folia, qua^
tuor, (füinque, fex unciarum longitudmem habebant j trim Utitudinem im awpïm em jpxo foliorum magnituânè>^
eâque inambiîunondmMa am crenata.

Iridos in ^flimatione cfi is frudus , cuius nunc mentionem faduçji
fumus,primiim è Malaca (ubi plurimus nafcitur) paueosante annos hue tralatus.
Est autem is frudus ovi anferini magnitudine, aut paulo major, colore ex
candido purpurafcente,pulcherrimo, odore rôfaceo. Vel, ut veriiis dicam, fimilis efi hic
frudus magnis Gallis recentibus (quas poma de Cuquo nuncupamus) cum in odore,tum
in colore: gufi:u fuaviffimo, fed humido. Vocatur in Malaca & hac regione làmhs. i^mfc«.

Arbvscvla ipfa in Pruni magnitudinem affurgic, folia ferens magnam fimihtudi-
nem habentiacum cufpideferreâ majoris alicujus lancex,viridia, âfpedu pulcherrima? •
fiosruber,odoratifrimus,güflu acido. Firmis nititur radicibus hxc arbor, quia admodum \'
fertilis efi. Pofi: quartum enim annum frudifcra, lïec femel dumtaxat fert in anno, ut pie-
rxque omnes ferè arbores, fed pluries finguhs annis novos edit frudus/

* Nifi noHer auäor Gallits illas maiores, qua in Raborepafsim per Hiff^Mtam & Lufitaniam nafctintùr , ihtelligat
per Bugualhos grandes, quid fibi vein, ignorare nie fateor. Cetertm eas exigua pila palmaria marnes numquam vidi,
colore puicherrmoruiic antes dum tecemes funt, & odorat an. Vcl for te prxgrandes itlas lugUndes vult, qua vulgari-
hus duplo maiores funt: quandoquidem vulgares fuo operimnto nudatas Bugalho appdkre vtàeatm cap. zo dé
Mad, hb. i.

PPELLA Y^1■M:VJ S huncfrudum Lufitanicâhnguâ Al^/mf/tf/^tf Bengala^ id eft,Ma- M^^mefos dé
la cydonia: è .Bengala ; quoniam faccharo condîta primiim\' ad me perlata funt è
LJ^i.Bengala, eum hacinfcriptione,«^//^/«^?^ advcrjtfó dvi profkma. Intcllexi autem
ab amico, quifrequenter in proximas filvas venationis caufa excurrit, huncfrudum non
modô in Bengala nafci, fed eius multas arbores in continenti huj us provincix inveniri\'.

Cetervm legitimum hujus frudus nomen tum in Bengala, tum in rchquis ubi pro-
venit regionibus, ciiSirifde & Belt : Sirifole quidem nomine vulgo cognitus eft, Beh verô sirifole, Biß;
appellatione medicis dumtaxat,qui in fuis fcriptis hoc voca\'bulum fefe invenire aiunt.

Est verô ipfa arbor Olex magnitudine, aut ampliör, foliis Perficx mah, ejufdemque BeUhiHorUi
odoris,Uioribus paucis & ftatim deciduis: frudu per initia tenero,colore ex viridi nigrican-
5e, cortice tenui, magnitudine exiguimah aurei: fenfim verômaturefcens frudus audior

fît, donec, jam plenam maturitatem confcçutûs, in Gydonii mali magnitudinem eva{Jàf 5
cortex autem denfatur, exfiecatur, & indurefcit veluti putamen nucis Indicé,qu:gn Goes
cum vocant.

Fr VCTv maturo pulpa five medulla eximitUr,qUam in laminas fedäm faccliaro con-
diunt. Aut tener adhuc & immaturus muriâ afTerVàtur in ufum.

Solent Guzaratenfes medici Uti hoc frudu tenero adhuc & im maturo,acetO Vcl fac~
charocondîto,in inveteratis alvi profluviis fiflendistadftridionem enim illam femper con-
fervant, tametfi matura, cydonia.

Retvlit mihiclariffimusvirDymasBofque,Valentinusmedicus, reiherbarixpe-
ritus, ÔC nunchicmedicinam faciens, fe,cum caftra Illuftriffimi Principis Domini Con-
ftantini in India pro Rege fequeretUr in lafanapatan, magno Sc admirabili fucceffu ufurrt
effe in profliganda dyfènteria, qua^ univerfum ejiis exetcitum affiigebat, eöm ad manum
non effent ufitata remédia. Etenim nunc ex hujus frudus fucCo ôc faccharo mivam para-
bat, quam argris daret : nunc pulpam ejus emplaftri modo ventriculo ôc alvo applicabat j
modô pulpam faccharo exceptam,ut in cydoriiis folet,aigris exhibebat; interdum frudum
affum infjjerfb faccharo î nonnumquam cortices exemptâ pulpâ decoquebat, atque id de-
codum per clyfleresiniiciebat; fimilem verô effedum prxbebant, qualem balauftiorum
aliorumque adflringentium medicamentorum, quibus uti folernus, décoda prarftarc
folent.

A t filentio pra^tereUndum non efl, quod eadem caflra fequenti contigiffe refert. Dc-
derat fervo ^thiopi bina hujufmodi mala affanda, ut cuidàm militi dyfenteriâ laboranti
edenda prxberet: verum dum affanturjCrepuerunt, ipfaque pulpa /£thiopis faciem,pedus
Sc brachia ficaduffit, ut pulvere tormentario uflulatus videretur : quod contigiife puto ob
pulpxlentorem Sc vifciditatem fimul Sc adftridionem, qux femel accenfa vehementius
urit, quàm ficca aliqua materia J quemadmodum ferrum incenfum magis quàm lignum
aut flupam urere videmus.

Scribit Jr ago fus in fua Kbapfodia (& alii anu eum) in Guattmala ftuHum nafci Quay av as ah sncelii mmcupatumt
non minus adHringentem quam Cydonia iîla Bcngalenfta, eum^ ad fimilem marbum (qm imelis em regionù aàm«-
étmfamiliarisen) prfipinarefolereifedpriustofîum.

F r vct vs efl in Goamagnitudine mitiqrisovi gaîlinacei, in quatuor, ut videtar,
partes diflindus, fîavefcens, qui in Malavar Carambolas voçàtur, in Çanara Se Decan
in Malayo

N v l l v s ejus in medicina ufüs,prxterquam quôd in febribus quotidianis exhibetur,
Sc ex ejus fucco, cum aliis idoneis, fiunt collyria ad oculorum lippitudines utilia.

P l e r I s c^v e bene fapit hic frudus,prxfertim qui vinofus efl.Saccharo condîtûr,gra-
tiffim usque efl palato. Eo verô utor fy rupi acetofi loco.

Vo C A T v R hic frudus in Canarà Bor, in Decan Btr, in Malayo Viâdrat, prxftantiot
quidem noftràte, fed ei qui in Balaguate nafcitur bonitate cedehs.

A LIV s alio fiiavior efl, fed tâmen aliquid adflridoriae facultatis retinet ^ quo-
niam numquaili ita maturefcit,ut commode exficcari poffit,quemadinodumis qui in
An^fegua provenit. Hanc oh caufam, expedoraiitem facultateinobtinere non poteft uc
Ziziplia, e quitus fyrupum confîcimus. Sed ciîm aliis cfui aptis mafecareamus, uti funt
Çaniucfàs Hifpanis didx, comniendantur hi apud nos.

DI F EERT arbora Ziziphis, magnitudine Mali, ejufyemquc foliis, îôinùs tamen ro-
tun4is; verii^m nonnihil\'fpinofà eft.

a y CT V s eft hîc in India, A^hré vocant, nucis magnitudine > nullius in medicina
uftis. Scd eo (blent cibos condire,ut palato gratiores reddantur: maturus enim,odo-
ratufeft, gratamqueaciditatem retinet. Cartilagineo quodam intcgitur cortice, vi-
refcente, dum immaturus eftj atin maturo fulvus color.

* Lud. Rom m. Hb. fidvfgat. j. cap.ij. hunc frußum, Amhanominat. Eîî itsm /inquit, alius fruQus Amba
mmine. Eim caudex Magna dicitur; fmiUimaen arbort-,frequentésque^ut Pyro,fruäus. is iuglandcrn nucem e no-
firis effingit, cm» iam funt abfoluti. Cum mature feu, fulvi, eiufdémque jplendentis color ù eü. intra corticem occul-
taturfraäus^^dt amygdala arid*. Dam<tfceno,guHu fuavior eïi fruärn ; tenduntur ih cadts, ut apud ms oliM^fed
fum longe meliores.

A scrTVB. fpontefrutexquidäm inagris, Myrtieffigie,fed foliis Arbuti. Fert is
frudum maioribusohvisperfimilem,(ed guftu admodum adftringentenij incola:
lambdones yoQ2cni. M una condïtur olivarum modo. kmfcofu»««.

Cetervm neque hic frudus, neque Uca admodum falubres ab hujus regionis inco-
hsaEftimantur. \'

IN hacrègione eft frudus quidam Bf\'mdônes vocatus. Is foris aliquantulum rubicat, Bmdonts.
intiis verô fanguinis modo rubet: guftu admodum acido.

I n v e niT v r interdum foris nigricans (qui color maturitate conciliatur ) nec
adeô acidus uti fuperior, qui ramen non minus quam ille intüs rubeat.

Mvltqr vm palatofapidus eft hic frudus ; meo verô minimè, ob nimiamacidita-
tem. Eotindores utuntur. Cortexverôalfervatur, atque mari aliô tranfvehitur, aceti è
conficiendi gratiâ: quod à Lufitanis quibufdam etiam in Lufitania fadum eft.

tulum,förmaquequodammodoovali, quod Lufitanis Indiam incolentibus Pateca pateca,Ba\'
(corrupto ab Indorum jB^ï//« vocabulo) dicitur. Hunc Melonem per longicudi-
ncm non aperiunt, ut melopeponesnoftrates comefturi apenmus : fed per tranfverfum fe-
cant. Et licet dulcedine anoftris fuperetur hic Melo, attamen fuavis eft, refrigeratque
mirum inmodum & humedat, totâ carne fefe in quendam liquoreni refolvente.

Vtili s eft in biliofis febribus, &: ardentibus, adverfus iecoris renum ardores, ut me/oo«
cxperientildidicimus. Vrinasciet: folentquefani eum frudum edere , quatuor horis à »
ientaculo,quoniam tum maximè fit infeftus calor. Melius tamen mihi faccre vidcrentur
fi ab eis Tuas menlas aulpicarentur.

H VIV s femina (qus ante maturitatem Candida funt,per maturitatem verô nigra) fom-
|îum provocant^ eaque reliquis feminibus frigidis, tametfi eis non carcamus, prsftantiora
a^ftimamus.

Refer vnt A rabes & Perfs primüm ex India hunc frudum ad fe delatum- eamque saùec-indî.
oheauCamBat/eclffi^è appellant, id eft, Melonem Indicumj quo nomine etiam Avicenns
appellatur multis locis. Baffec enim eorum lingua Melonem fonac. In India verô ab ipfis caUngAti.
încoVis Cdangari dicitur.

Meminit hujus Avicenna lib. i v. fen.i. Trad. 11. cap. 3 cap. de Tertiana pura, ac
eum multis laudibus commendat,

su \'ie(M. Pvtarvnt nonnulli id Melonis génus quod in Hifpanias Caftellâ naicitiir,quodque
Bfidiecas vocanr,e(re hunc Melonem Indicum,&: depravato à Baîiec nomine Budkc^appel-
îatum. Sed valde falluntur. Nam plurimum ab hoc difièrt cum fohis, tum planta totâ,
qux Melonum Indicoruiti modo per folum non extenditur & ferpit, fed fefe inaltum
attoilit.

A i v n t etiam in Afiica Indicis fimilem nalci : fed ciim non viderim, afiîrmare non
aufim. -

I.\'G NORABANT ctuditi hujus ïcgionis medici, iftius Melonis in Medicina ufum :
(non folent enim ad hujufmodi minutias fefe abiicere; & in fuis curationibus experientiâ
&:confuetudine dumtaxat nituntur) fèdàmeedodij CisuticcEperunt.

Cum hoc fruäu fmMtudmewquaridam habere videtur, quam Léùu. Roman lib. s-navigat. cap. iS- defcribit
in hunc medmn : Habent in Calecut fruäus quofdam Cttcurbitu fmilcs, fèdcondttura aptiores. Res eH non indigna
eomoUnge. memofatu. huic nomen eßComolangs. Oritur inculta tellure Peponum modo.

An auterh is cuius fuccum Tmca & Vngari in delittU habent exUtnguenda fuis gratiâ ? vel I^apeCdBeüemi lib. 11.
Obfer. cap»Y i. quam vulgari Arabica appeüatione Copous nominart fcribit ?

ST vzxb Mungo femen viride, quod per maturitatem fit nigrum ,Goriandri ficci
magnitudine. Pabulum eft equorum ;interdum tarnen etiam ab hominibus edi-
tur. Guzarate & Decan incolx in febribus hoe modo utuntür.

Febricitans ciboabftinet per decem, nonnumquam per quindecim dies: poft
quos hujus frudus decodum illi propinatur, in quo nonnihil pulpx remanferit: deinde
cortice delibratum CMungo &Ù inftar Orizx codum febricitanti exhibent : Panem vero tri-
ticeum non nifi poft multos dies: non quod frumento careant hx provinciXiUam etfi non
ftercorentur & colantur agri, quemadmodum apud nos, fed fuperficie tenus dumtaxat
arentur,nativâ fuâ pinguedine pubertate etiam interdum fine pluviâ, frumentum No-
vembri menfe fibi commilfum, medio lanuario colligendum maturum exhibet.

N A s Cl etiam ferunt in Palxftinâ hoc M ungo. Ej us meminit Avicenna, lib. 11. cap.
481. vocatc]ue Meffe Bellunenfis ejus interpres Mem: {Mex autem debere dici abcruditis
medicis Arabibus edodus fum.) Item alio loco lib.i. Fen in. dod. 11. cap.7. ubi prohi-
ber aviculas cum Mex " edi, quoniam ciim facilioris fint concodionis quàm mex, pericu-
■ lum fit ne crudum adhuc mex cum earum chylo ad hepar rapiatur.

^ * Miffus eH Walerando Domao ex Ormuz„fruäus quidam exiguus Piperis
tnagmtadine,rotundus,firiatus, quiCoriandrigranaita<smulatur,mprttniim ^ ^^

intuemibiu Coriandrum videatur , maius tamen & nigrum : memhrana fupe-
rior granum continet nigricans caMiguHus. Non inepte quadrare videtur Ne- ^ ^ \'
gundo , tertio huius libri cap. defcripto-, fed neque etiam huic Mungo: cui ex- ^
aäißme conveniret, nifi calidm ejfet, Mungo ver ofrigidus..quantum ex eius fa- ^
cuitatibiis coütgere licet, Ne tamen locum non haberet, etw iconem cum brevi
defcriptione hk inferumus : atque alterius cuiufdam pufilli fruäus, quem ad

me fuperiore <iHate clariß. vir D. Alphonfits Panciut Medicus,\'ac publicHs in Academia Terrarienfi Profeßor ,mifiu
quemque Buoa nonnullis, aliis ver\'h Elkaoe nuncupari tradit.

ByN A igiturFagaraeHmagnitudinetautpauloamplior,
oblongior plerumque, colore ex cinereo nigricante,cortice tenui,
& veluti fulcum quendam per longitudinem utrimque habente,
per quem facile in duas aquales partes dividitur, qua fingula
grana cominent,eblonga, altera parte plana, fulvefcentia,guHa
acido. Aiunt in Alexandria potionem quandam ex ea fieri, vim
refrigerandi non mediocrem obtinentem* Huncfruäum defcri-
bere videtur Rauwolfius in fuo Hodceporico, nomine Bunnu,
quod ex appellatione, forma & facultatibus, Buncho Avicen-
na, &Jivit)caRafis ad AlmanforemfimiHtmum effe cenfet.

• Codices Latini non habent Mex, fed Mcft, cuius interpretatto m margim adpoßta , lac (eagulmm ncetofam^
fed Niinorif acetofitatis, quàm lac coaguliuum.

A SCITVR in Màlavâr frudus quidam magnitudine Avellana cum fuo putami- cmmàfai-
ne, non tamen adeè rotundus; Candidus eft jgullu quali funt tubera coda: hunc .
^ ^ Chhiq&iiersigayocânt, id eft, exjguum Inhame" : in Cairo, ubifrequens eft, & qui-
bufdam Malavar löciSyCurcaSi\'m Cambayà Carpata. Dependet ex ramis cujufdam planta, "cwcm.
qua {èricur:nuUius, quod fciam, in medicina ufus. . Carfnta.

Q_^ant V M CO njedur aeon fequi poftum, viderut Serapio libr. fimpl.cap zij. hujus
meminifte, vocafteque fJdelculcfd ^ corrupto vocabulo y cum ffaiz-akulcul dixiiTe deberet, Hahehulail
quod C«rc.«ffignificat (nifi nos ipfi forte Curcoó corruptè vocemus) Hab enim magnum fe-
rnen fonat, d articulus eft geninvi, quemadmodum aliquando diximus. Scribit auteiri
Serapio ejus frequentem ufum fern in is qu idem copiam facere, fed cholericam quam vo-
cant paftionem excitare: qua omnia Malavares huic frudui tribuunt.

EIV s meminit Rhafes,de re med. hb. 5. cap.20. vocatque KUkil,(cà forfitan corrupte.

Sed quoniam in Cholerica paftionis mentionem incidimus, ejus caufas, figna,&: cu-
randi rationem hîc fubiiciemus.

XoAse$« Gracis, Cholera Latinis (vulgus mcdicoriim Cholericam paftionem nominat)
Indis Morxi, id eft, malum ob nimiam cibi ingurgitationem contradum, Lufitanis voca-
bulum corrumpentibus Mordexi,Arabibus Hachaiza,tametficorruptèlegaturapud Rha- Mordcxi.
zen Saida, morbus eft acutiftimus,his prafertim regionibus, prafentibusque eget remediis. Hachaiz^i.
Nam plerumque intra viginti quatuor, interdnm vero decem horarum fpatiurii homi-
üem necatj & quando tardiftimè, quarto die.

SoLET accidere ob multam cruditatem, aut alimentorum pravitatem, interdum et- canfa.
iamobitnmodicum veneris ufumj idque magna ex parte luhio & lulto, qui funt Indis
menfes hiberni.

P V L s V s langüidus eft ôc coricifuSjdiftîcilis refpiratio:fequitur frigidüs fudor foris,intiis
verô incendium Se fitisjoculi connivent, vigilia torquent, frequens vomitus, & per infer-
na excretio, ut tandem virtus expultrix planèconcidat, & fubfequatur müfculorum con-
tradio Si tenfio.

D A N D A eft opera, ut confeftim fine morâ fuccutratur; ventriculus vitiofis humori- G«r4fi?o
bus pnmiîm evacuetur medicamento vomitum ciente , quale eft quod hordei & cumini
decodo (quod in hoc morbo eftîcax remedium eftecomperi) conftat : alvus verô clyftere
ex hordei &furfuris decodo, oleo rofarum & mellerofaceo colatoeluatur : corpus uni-
verfum pannis afperis Se caîefadis fricetur, collum,dorfum, Se crura calidis oleis inungan-
tur, quale eft caftorinum Se rutaceUm.

Vfii exadaapparueritconcodio, datutagrOftillatitiusliqiiorperdicis,autgallinapin-
guis, è qua pinguedo exempta fit; deinde cum pauxilla aqua Canella Se rofacea, mom en-
toque corallii & auri, injeda cydonia fruftulatim concilà; qua fi recentia non inveniantur,
mutiâ condita, priùs tamen albo vino diluta Aqua nulla propinetur, aut, fi omnino opu^
eftjpauxillum detur,in qua aurum ignitum exftindum fit : interdum vinum cum Canella,
tametfi in vidus ratione hujufmodi calida rarô prafcribam , fed foris dumtaxat ad m o-
veam (roborando videlicet ventriculoj inundione ex oleo maftichino S£ nardino, deinde
Canella fada.

Pecvliaria verô funt remédia Theriacà vino àut aqùâ rofaceâ, aut ftillatitio Ca-
nella liquore macerata, pro neceflitatis ratione, unicornu, hgnum colubrinum, radix Ma-
lacenfis, de quibus libro primo. Prafentius verô remedium non inveni tribus granis lapi-
dis Bezar, cuius fuprà memini: mirum enirh in modum cordis vires reficit. ^

Porrô eum morbum Indici medici hac ratione curant. Propinant agris aquam de-
codionis oriza cum pipere Si cumino : pedibus cauteria admovent, piper longum in ocu-
los iniiciunt: adverfus autem mufculorümcontradiones&tcnfiones,validisligaturisbra-
ehià.cruraquead genua, deinde ad pedes ufque coiîftringunt, &; fuumBetre edendumî
exhibent.

, Exiguum iHud Inhme quidßr, me igHorarè^caHd^^^^^^ ,(jû6â Uijpani îàneia avelianadä

apptUant.imtûtgàt\' Scie equidem grafîdem quandm fdidâmque raitcem Inhame feu Jgaume nomine in- Mme fat

fmitam, bracbidt aut ampliore craßitudine,pedalt verhlongirut(me, fcabro cortice teäam , quânovi orbis infulani Ignme.
eUxÂaut aßa vefcuntur-, & fimiles radices habatmunere honesîifsinsi vtri, ddigemifsmiqm &peritifsimi pharmaco-
^()ei}fflhelmiFardHyn Mïd4elb«rgenftsmis»inWalóchm Zekndumfula, tum etiam doStßimi viri Thebia JLoelftii

eiufdem mbU Medici, diverfoi tamnab ea planta, quam, dum in LuJItania verfabar, quidam ifïo nmine mihl dë^
wonsiïabant, ampUfsim» foliii, iuxta aquas, atque m ipfis etiam aquis nufcentem, nen^onte quidem iHk pxovmen-
tm, fed ferifiilitam-, at qua femel fata, wultii adoatis tuberibm fefe piepttgarefoleat. Eam,t ometfinenniils Arum
CohcapA. eyEgyptium effe cenfeant, Colocafiam tamen potius videri, ia noiïra Rariorum Plantarum HiSoria lib. iv. cap.t.. tam
demonÜravimHS. Sed& C. V. Proper Alpinus, fatis dtfertè Colocafiam defcribit Ltbro de Plantis %Mgypti.

Videtur Serapio eo loco (quod pace noHri AuStorU dtüum volo) non Curcas intejligére,fedfum potitis Secacui

cmvAs de- w n v e nit v r hig radix Trafium modo in ipfis terras vifceribus nafccns, qux deinde
fcriptio.\' i per ficcitatescauliculumemitcit dodrantalem, folia fimul implicata,virentia, Indi lu-
texaquaticx,fiveGladiolo fimilia. Dehifcenteperficeitates terra,exilit tuberum mo-
do: deinde ficcata,cafl:anearum faporem refert:non ficcata autem, ingrati laporis efl:» C4-
cerai hîc vocant.

* An fiAMtaââ>M,quam Iheophraüus cap. x. lib. lY. five Antbaüum, quod Pf*n. Mp. xy. lib. x x i. defcrihuntt
ruîgoTrafi nuncupatum, folio Cyperi ^

la nt a quam hujus regionis incolx appellant, caule efl cra£ro&; alto, foliis
Acanthi fimihbus,minoribus tamen, per extrema &:m ambitu acüminatis feuan-
gulofis,multosquc fecundiim longitudinem nervös habentibus,infipidis fere, nifi
quôd admodum fint humida, & guftu nonnihil amara ,odoremque foiiorum Raphani
ahquantulum xmulentur. Flos in extremis ramis provenit colorc \'^Rorifmarini, magna
cx parte rotundus. Nafcitur in Malavar. Ex odore judicare licet hanc ftirpem miaiu-
brem effe.

iNiiciTVRa furibus hic flos, aut ejus femen,in cibos corum quos deprxdari volunt:
mente enim quodammodo alienantur, quotquot id mcdicamentum fum unt, in rifiim
\' folvuntur, magna cum libertate finentes quod luhitum cft deprxdari. Durât verô hxç
mentis alienatio viginti quatuor horarum fpatio.

Pr i ma curaefto,vomitumcientiaexhibere,utquidquidinftomachoreraanfit,una
cum cibo eiiciatur : deinde evacuate &c divertere oportet validis clyfteribus, &; forti bra-
chiorum crurumq. paulo fupra pedem confricatione,ac fortibus hgaturis;interdum etiam
cucurbitulas applicare;qux fi non iuvent,venam fecare in majore pedis articulo necefte eft.

H o R V M remediorum ufu, nemoex meis unquam perichtatus eft: fed omnes Dei be-
neficio intra viginti quatuor horarum fpatium curati.

pROPiNATVR à plerifque hocmedicamentum ridendi Ôc relaxandi animigratia,
cum vident eos,qui id fumpferunt, velut amentes ebrios ferri, Attamen non placet hic
ludus; & ne in fervis quidem experiri velim.

* Inepta prorfusfioru comparatio, quandoquidem tumformJi, tum cfflere^, cum Stramonia aut convoif olt flore n*
riàs eonferendusfuiffet»

VIA Qonnulhineaopinionefuerunr,utputarent54»^i/<r Indis diâumab Opio,
quod illis corrupte oßtm vocari dixi, non diiferre 5 non abs re fore duxi, pauca de
Bangae diflerere.

Est igitur Bangue planta Cannabi haud abfimihs; at hujus femen Cannabino minus
eft, nec ita candicans : deinde ftolones lignofi nullo ferè cortice veftiuntur, contra quàm
in Cannabi. Poftremô Indi hujus femen Ôc folia edunt ut fiant in venerem prochviores,
\' cum Auäores contrarias facultates Cannabino feminitribuant, videhcet, quôd genitale
femen exficcet.

C o G i T V R autcm hic fuccus è foliis contufis, interdum ex fèmine, cui nonnulliad-
mifcentfaufelvirentem (nam inebriant,ô^ quodammodo fenfus ecrebrikdunt) aut nu-
cem

cem mofchatam, & maeim, interdum garyophyllos»interdum captiurarh de Burricocd-
gnominatam , alii\'ambarum Se mofchum, plerique opium, ut potentiores Mauritani.
Nullaiîiverô ex eo aliam utilitatemcapiunr^ nifi quod in extafin quodammodo rapian-
tur, atque omni folicitudine hberentur, tenue quiddamridentes.

Cetervm ejus ufus primiîm excogitatus efie dicitur, ut Imperatores exercituurn Se
mihtares homines, qui perpetuis vigiîiis torquerentur, hoc Bangue, aut vino, aut opio
epoto> velutiebriiferrentur,&:omni vcIut folicitudineSd laborefoluti, altiiis dormirent.

S o L E B a t enim dicere magnus Sultanus Badur Martino Alfonfo de Soufa regio con- f"-\'\'*"^
fihario, quem plurimum diligebat, Se cui fecretiora confilia credebat, quod cum in fonl-
nis adiré vellet Lufitaniam, Brafiliam, Afiam rninorem, Arabiam,vd Perfiaîi1,paiixillum
Bangue dumtaxat fuînebat, quod faccharo conditum ^ & fuprà recitatis fimphcibus per-
miftum,A%« vocant.

\' Hféitùrei eausJ àubitat Vrâgofùs,àn hcrha illa fit ah Indo ahta, etiita mminït Theophfaïiuslih.n. cap. ix, Plaiii.
Htfi. fed tiéfcio quant apiè Ego potitts cutn ea planta eonvenire exfiiirnaremyex qua Turca fuUm Msilac componunt,
quamque Cuntiabt congenerém effe, mthi uUtutn ab itf quiapud Ttircat diu ver fati.

N n. Arabibus,Turcis, omnibusque iis nationibus diâum, voCatur in Guzàrate,
ubi fit, M, nunc verô plerifque Ä cali.

H t R B a eft que feritur fingulis annis , Ocymo * fimilis : eodem enim modo
colligitur, & ficcata maceratur. Hanc deinde probe contufam, & in pane? coadam, pet
aliquot diesficcandam exponunt;&: ficcata, viridi colore pra^dita videtur : quoque magis
exficcatur,eomagis ad csruleum tenditjdonec tandem in csruleum exlàturatum five ve-
heturn colorem evadat.

Id Ami probatur, quod maximè purum eft, quodque uftum arens modo non rema-anif dt/eäut.
net^fcd in tenuifiimam farinam diftunditur. Aliiidprsferunt,quod in aquam conjedum
fluitat. Leve igitur efle debet, & bene coloratum.

* Mangiriquam habet Auäon quod vocabitlum,quotquot Lufitanos eonfului, tafiïtcum feu Ocymùminterpretati Margin *
funt. At mihttniqua.admodum iSacomparatio vtdetur. Stqmdem non folemus ex ÔcjmopaiUUos (onficert , fedp»-
tiùs ex \\fattde,qua cum huius planta defcriptione multo elegantiîis quadrat.

Sed hic fragoßinfcttiam mir art licet, qui m Rhapfodia fua (quam ex Ort a, me\'vq^ in iStim fcholits, tum etiam ex
MonardisStmplictum in India Oaident ait nafcenttum htHorta maxima ex parte contexutf^maligni tamen juppreffo
omnium nomme, fed cui ft aliéna pluma detrabantur^cornix îySfopicafietfurttvu nudata coloribm ) nugatur me velle
Mangiriquam eandemplantam ejfe cum ifatide, quam extSUmoplunbus notu cum Ami noßro Auéîori defcripto potm
eonvenire, quàm Ocymum, tum foliis (uum And depingit, Sed an, quafo, Ami quod meus hic calumniator poHea de-
fcribit, quodque in Occidentali India colt afférit, cum Ocymo peculiare qmdquam habet î Imo ipfuin nil nifi Ifatideyi
defcribete, vel medmriter in te herbaria verfatm facilhuduabtt. Memtmante aliquot annos ex Ami femint Alexan-
dria miffa, ctiitu planta iük magno in ufu eH, natas mhißtrpes, qu£ Lentu feu Colma minorujoliu cenß)tcete»tur^
floresque luteolosß)arti Gramum {quod H fpani Retama vocant ) omntno ftmles proferrent, quas (ubfequentif hiemk
ajperitas fuRulit. At poHquam C. V, Proß)eri Alpini Librum de PlamueSgypti videre contigit , anmadverti illud fe-
rnen Alexandria miffum A>itl appeüitione, Sesban ipßusfuiße (eiuf forte qut mittebat trrorei cui^ quum varia femina
diiiribuenda ejfent, Sesban fcheda, Ami nomen adfmpfertt ) nam puUherrme,quam exhibet Sesban effigies,cum plan-
ta femine mihinataconveniebat, Sesban atstem frutice •/£iyptios uti fcribit Alpinuf,adtexendas fepes diHinguendo-
rum hortorum gratiâ,etûsque femen in medicum äfum ufurpari; utile enim tïiiman ad huwentemßomachum ficcaH.
dum ér robotandum-, mins decoäum aut pulverem* cohtbere quemcumque alvi fiuxum, nec miniis tmmoderata mü-
ßfuorum profluria,

ascit v R in Malavar planta vnnsé riatürs: nam fi qüis rnaiiüm admöueat, ilicô P\'««« per«-

- quod fciam,mentionem feCit. Fam Verô intelligere videtur,qui Americam delcri-

pflt ^ quoniam in Peru provincia plantam nafci afl"erit, cuius folia fblo conta%i ficcantiir, ptów i» p«-

\' Haie tamen non admodum ahftmilis videtur ty£fchynomene, cuim Theoph. HiH. plant, likiv. cap.i 11. inemmt.
Nïtfcit\'ar, inquit, peculidris quadam arbor circa Memphim, non foliis, vel ramis, vel totâ forma peculiare quid forttta,
fed trenttt: facies mm eint fpinofa, fohum filici ßmile, ut Ga:^a vertit ; vel pennis, ut Plinm : fed ciim ramults quif-

pm conùgsxtt, folu Ytîuù aref entia âcUngutfctnm centrahi Aiunt, deinde paulo pofi ad vitatn redire.

^Francîjctti Lope^^de Gowara in Hiflortageneralicap. i^^ & SBammiem Arborem cenfebat tj[e t>oBift-
fHui vir Simon de Tovar, Hijjfälenfts Medicus, Acacia vera arborem , quarn ex Ociidentali India accepip fcribebat,
tnißa ad J-ne ramulis eius, fua folia retinenttbiis, pro (pedmine, qui fane per fimiles erant ramults "& foliotum alis, qus
inpUmulaty^gjptiaca Acacia femine anno chrifliM.v.xcvi

ETE R VM, quoniam plerumque Nizamoxa & quorunclam Indix Regum in his
noftris commentariis mentionem fecimus ; non ahenum à npftro inftitutofore iu-
dicavi, ft quid de his aliisque nonnullis Orientis Regibus com memorarem.

Elapsi funt igitur circiter trecenti anni, quôd potèiis quidam Rex in regno Dely,
magnam illius Indix, qux intra Gangem eft, partem occupavit, & rcgnum Baîaguate live
Balagate, quibufdam Regulis Gentihbus ademit.

Eodem tempore tyrannidem in Cambayaoccuparuntquidam Mauritani, expulfts
legitimisdominis Gentilibus, quos \\rocant.

A r e g v li s Baîaguate originem ducerecreduntur, quos nunc Vtnezaras appellant ;
tum alii hanc regionem incolentes,Cc/?lrjr nuncupari. Sed tum hi,tum quos Reisbutos vo-
cant, prxdâ Sclatrociniis vitam in hunc ufque diem fuftentant. Ulis totum rcgnum Dé-
cahj his Reisbutisfcincet, Cambaya regnum tributumpendunt, ut ab eorum incurlioni-
bus fe redimant. Nec hactenus a vicinis Regibus domari potuerunr; nam ftrenui funt &
mihtares viri. Sed etiamipfi Reges, peeuniarumavidi, illosimpunègraffarifinunt, modô
prxdx partem auferant.

Est verô hoc rcgnum Dely procul in Continenti fitum Septem triónem verfus, & Go-
rafone ufque extenditur. Frigida admodum eft regio, nivibUs U gelupcr hiemem non
miniïs divexata, quàm noftra Europa. \'

Hoc regnum occupârunt, elâpli fu nt triginta ampliùs anni, A^^\'wVquos Tartam nuri\'
cupamus (ejus verô Regis Dely fratrem in aula Sultani Bhadur Regis Cambaya , magno
honore aftedum vidi) led ahquanto póft tempore Tartaris aderaptumeft idem Regnum
ab uno Equité, qui infenfus Regi Bengala, quôd ipftus fratrem occidilfet, feditionem ad-
verfus Regem movit,coque trucidato regnum Dely aliaque multa regna\'occupavit, ita ut
omnium fui temporispotcntilfimus Rex fuerit exiftimatus. Nam à viris fide djgnisaccepi,
ejusditionem odingentasleucasambitu occupaffe.

ER AT hicequesinitiôdominusmontiumquorundam vicinorumregnoBengala, vo-
catusque fuitX4^«\'/4:w, ideft, Rexmundi. \' ^

De hujusgeftis maior hiftoria confcribi poffet, quàm de magno TamrhaH ^ quem nos
corrupto nomme T amber Un em vocixmm,noim\\û\\{ Tamtr.langue, idque melius, quôd T^
\' wir proprium ejus nomen fuerit, &: Langue"^ cXzuàum fignificet, quemadmodum ipfe erat.

Cetervm cum hic Kex Xa.hâ^m occupaffet Decan & Cuncam, nec poffet tantum
imperium continere, rediit ad fua : &:his pofîremô occupatis regnis fuum confobrinum
prxfecit.

De legt atv s eft femper ejus confobrinus peregrinis nationibus, quales Turci, Afîx
minoris, quam nuncNatoîiara appellant, incolx : Rumes, qui Thraces funt : Corafbnes,
quos nonnulh Arios putant, Arabes.

D i Vi s iT autem regnum in provincias,quibuspr.Tfedos dédit. Maritimam cam re-
gionem qux ab Angediva ufque ad Gifardam per fexaginta leucas extenditur, deinde in-
teriori regione cum ahis terminaturprovinciis,gubernandamdédit quem nos
Jddcam appellamus. Ei provincix qux à Gifardam ufque ad Negatona extenditur per vi-
ginti leucas, interiori verô regione aliis provinciis, & Cambaya jungitur, prxfecit
. zamduco. ^^

Hi folum duo prxfeduram obtinuerunt in Cuncam, qui tradiis cft maritimus ufque
ad momcm Guate appellatum. Latè patet hic mons ,&: multis locis prxahtis eft: illnd au-
tem mirum,ejus fafiigium in pulcherrimam planitiem definere. Et quoniam.linguâ Per-
. ficâ £4/4 faftigium fignificat, verômontem,vafta illa ultra eum montcih provincia,
nomen£4/<»^»4/^ invenit, quafi dicas, fupramontanam vel ultramontanam.

B a l a g v a t e igitur provincix prxfcdi funt ImadmalucOj quem nos Madremducçz^^cX-
hmusj dcCotdmdùco ^ Se P\'eridû.

Erant verô omnes ifti Prxfeâi, peregrini nationc,prxter iVü^wtfÄs^ctf, quem cx

Decan öriundum predicant, & filium efie unius Toclià Regis T>àpm, cum cujus uxore ä^^dä?»*».
ftupriconfiietudinem iiabuerit Rex Vaquem. Hinc fic ut Nizamatuco ex regia fiirpe fe pro-
gnatuÂpràdicet: reliquos veioPrafedos, Regis efle fervos & regia pecuniâemptos.

S v c c É s s v veto temporis fadum efi, üt lios ómnes Prafedos taderet bbfequii regii.
Conjuratione itaque interfefada,provincias,quibusprafedii erant ^fingulifibi ôccupâ-
lunt, & captum Regem Uafuem^m Beder primaria regni Decän urbe, T^r^V^ uni exPras-
fediscuflodiendum dederunt.

p£ isiü PrafeÛiS qui Regmtm Ddquem occftparmt, confuUndum cenfto cap. xxxV. lib. 11, Biïîo-
ruïnàicàFerdinandiLefez.deCàUmeàa,

H V t v s conjurationis etiam participes fuerunt Gentiles quiàâmyvduû(Jl^^ûbad^mcûja, Mohadum
Se Flericbe-quihusceiferunt regiones arnjslacum aliquot opulentis urbibusrvidelicet Moha-
ém, Urbs Vifapor, qua nunc eft regia Idalcamy Sc Soiapor Sc Paranda, quas poftea illi ad- "" \'\'
emit Nizamakc». Feriche fuam provinciam retinuit, qua Cambaya & Nizamaluco pro-
vincia conterminà cft. _ ,

Proavvs e\']us Adelbam qui nunc vivit, unus è coniuratoribus fuitnatioheTurcus: Adtlhm.
mortuuseft anno quingentefimo trigefimo quinto fupra millefimum. Valde potens is
femper fuit: at ei bis ademerunt Lufitâni civitatem Goa, quaducentis leucis ab öftii« ftu-
minis Indi, quem incola r>/«/vocant, abeft. .

A y v s ejus ^izamaluco qui nunc rer um potitur, pater illius mei cam ici, quem aliquoties
curavi (à qùo plus düodeciesriiillepardaons accepi ipi fialiquot riiënfibus fingulis annis
apud eum barere vcllem, in ftipendium annuum ofterebat quadraginra millia, " quod ac-
cipere noîui) obiit anno nono (upra millefimum quingentefimum. Hic erat, ut fupra
dixi,exl)ecàn. „

IM A D M A t vc o, vei Madremaluco, nationeCircaftius fuit, initiô Chriftianus: mortuus Mmaluca.
is eft ànno millefimo quingentefimo quadragefimo fexto.

Cotalmalvco, natiôné Corafone, mortuus cft anno quadragefimo odavo fiipra coialmalncé.
millefimum & quingentefimum. .......

V E RID o, natione Hungarus, ôc initiô Chriftianus, anno millefimo quingentefimo &:
decimo mortuus eft.

Cetervm antè quam ad horum nominum interpretationem accedarrius, quadam
pramittere lubet huic noftro propofito defervientia.

R A o lingua indigena Ragem fignificat : Naiqué verô Tribunum militum, aut Capita- Rao. ,
neum vulgô vocatum. Àdnûlfuri ergo hi Reges aliquem Gentilemindigenam in fuum
famulitium & minifterium, ft éxiguo honore dignùm illum cenfent,proprioeiusnomini
vocabulum Tiaipe adnedere folent, ut, Si verô m ülco honore,

Rao vocabulum adiiciunt, ut Chita-rao, quem ego riovi : magnificum»verô eft nomen,nam
chita Lyncem (bnat :\\ptm Chita-rao, Rex Lyncis fortitudine. Sed Rao fimplicitef &fine
additione prolatum,Regeni Bifnagerper excellentiäm fignificat, qui olim certè ab Aàd- g^g^^^ifM-
multum divexatuseft: nunc verô, rehquis totius Decan regulispotentior éft, & ab eis Jr. \'
fidchtatenSacCipitjüf omnium rerum eft viCiftitudo. _

S E D ut ad rem tedeamus. Jde^ lingua Pérficâ lulUtiam fignificat: Flam verô apud Tar-
taros Regem fonat: & quia eos, quibus fàvent. Ham vocant; hinc fadum eft, ut Adel-ham, Adelhm:
quafi Rexiuftus didus fit,cum ipfe &:éjUs fimiles juftitiaih minimè coluerint. Hunc Hi-
fpani Sahayo zij^^tWdm ; nam, ut intelligo^- Arabica Sc Perfica hngua Saibo Domihum fonati, saUyo.
quo nomine per excellentiäm vocatut. .

M a l V C o regnum fonat, &: 2\\(£^4 lari\'ccam lingua Perfica: hinc didus eft Nt^mducó^ m^Ihco.

V e r I d o confervationem fignificat : inde Meltque vcrido, ianquam Rex confervatio-

nis didus. Vocati funt autem à nonnullis hi Prafcdi, non Mdad, fed MeliquésRe- Ut^nè.
guli. At nec proprie regnum fignificat, fed regiohem aut provWiam. , ,

X A-i s m A e l pater ejus Xa-tamas, qui nunc ferum in Perfia potitur, ex humili genere xa-i/m«l.
cveduscft in funimum ïmperatorem : & contfoverfiam cum Turcorum Imperatore ha-
buit fuper fua religione. Is omnibus vicinis regionibus, qua ejus rcligioriem excipere nori
vellent., crucntum intulit bdlum. Huic fuccedens filiusX4-/Ww<«^,ideri[i mÄdatüm\' dedit
Regulis regionis Decan : Sc eos titulo X4,quod Regem Perfica lingua fonat, decoravit. il,
Hinc fadum e& ut nunc Add-x4iMiz>am xa ^ Cami-fca appellentür, nomehquc fegiuni ^\'\'\'h^f-.,

fàltem retineatlt: taniçtlî monstam cu.dendi facultatem non habeanc, nifi arreain. HuiöS
reiigionem amplc?xus eft l^ixawO\'XA è at reliqui Rcguli, poft Legati ejus abitum, earn reje-
cerunt. •

S v N T qui Xeque non xa dicendum putent: fed errant. Nam tametfi Xeqaè dignitatis
fit nomen, quippe Xf//«^ fenem fignificat (unde dicuntur Xeques Arabcsj tamen Xa.jfmaél
dicendum, id eft, Rex îfinaël.

Xa vocabulum me invitât, ut aliquid de ludo latrunculorum hîcaddam, qui adrao^
dumfamiliatiseft Perfis, Mauritanis,tametfi apudeos alia fit ludendi ratio.

Re g em X<«nuncupa4itjquotiesverèeumimpctunt,minimedicunt,redA;4;qua-
fidicerent, Moneo te Rex,ut loco temoveas. Reginam appellant , id cft, Prxfe-

äum regni, feu quem Coneftabilem vocant : Delphinum five Sagittarium, />/, id eft,Ele-
phantum : Equitem, ideft,Equum: Turrimautem,feuquem Elephantum dicimus,
Ätf£:M4,ideft,Tigridem : peditem, PW*», hoc eft, virum qui pedes prœhatur.

* Matthias àMichouJib. i. de Sarmatia Afma, cap. ïo.pauh aliter,ubi de Tartarorum irnperatoribtu agitt
Ternie cntln. Q^rttUy inquit, Imperator ex Bathigenitmfuit. Ternit cutlu, & merpretatur ex Tartarico feltx ferrum, tcmic
feiix, & cmia ferrum: erat fiquidem felix & beUicofus. iHe efl Tamerlanes in Hifi ertis célébrât us, qui tatam Afiam
Aific cntîtt ^ <iA.g)ptum pertranfiit, &c. Et paulo plfî; tuit & alius primeps Tartarerum eo tempore Acfac

■ curla, quoi j» Latino fonai clmdus, vel claudum ferrum : quoniam cLmàus erat, fed fer ex. Is multa btHafeliciter
ge§if,&c.

\' Ingens fanè ftipendium, quodque meam fidem fuper at, quandoquidem Ter dinandsu Lopende Cafiagneda, qui ea-
rum reruw, quas Lufitam in Orientali Indiagefferunt, hifloriam fcripfit, dieat cap- xcviii. lib. 11. Proregem Indiâ
Francifcum de Almeida, anno millefmo quingentefmo nono, ipfi î>it:^malue0 annuum trilatum decem miliiam au-
reorum crmiatorum imponere voluiffe, quod Emanueli Regi Lufitania penderet j Ni:^alucum autem rejponéffii » ß
étgrè bis mtlle dare pop, nifi totam fuam provinciam fummo detriment 0 afficere veBet: itaque in nujntit etimn» cm-
mißum eß arbitror-^ & quatuçrpro quadraginta repeneniutn, vel etiam mmw numerm»

V o NIA M oArahm Imgmjum tgnarmi faBum efl iui
Ardhka^ocahula^quibus Garcias in fm aÂromaîumj
^ Hiftoria ufm est, non immutârim quum eam è Lufitanico
firmone Latinamfaciebam^ fed rèliquerim üt dejcripta re-
\' " periebam: eade?n de cat^fa,qmties illa ITiJloria remfa;

nihil in iifdem "vocahulls immuîatum. ^erum quum mepóHea monerct
V,C, idemque doBifimmi&^Arabiciz lingmpemm^multa Jrabica
\'vocahulain ea Ififtoria corrupta reperiri: ipfum pro noïîra amicitia ro-
gabam-i t4t iüa correâa mihi communicare vellet-^^ quodfane Itbenter fecit:
id^ non modóprAÏlitii-,fedperuîilesprmterea Notas in tótam iüamHtfio^
riam addidit, quas tihi^ Candide Le^ori etiam communes eJfe volui, Virt
nomen, ut fcires cui acceptas eas ferre debeas Jibenter protulïJfemé[tillt.^
pajfus effet. T^ilominm tarnen^ iis interim fruert^^

bus quidem did tur. Sed iEthiopi-yV\'ï^ ca !in-
gna itaquoqac vocat Balcnam : quo magis accédo
ad eorum üèntcnttam.quiita didüra volunt,quod
Vulgo pcrfuafnm fit Ba enx fernen eile : non fane,
quod verum fit; fed quia id falfo vulgus putavit,
ideo a Balena, quas dicitur Amhar, ita fuccinum vo-
carunt. Neque vero ullus dubitabit verum effe^qui
fcit, etiam tefteipfo Garcia, totum Ethiopia tra-
dum Ambaro abundare, quod in litorc maris legi-
tut. Quod autcm a fîuélibus maris in litus c|eâari
foleat Ambar, prasclarc oftcnderat Avifchna. Sed
ca non leguntur in Latino Avifcnna. Idco nos ilia
, excodice Arabicoconyetfaretulimus. (^uod autcm
, quidam aiünt illud efle fpumam maris, aut flcrcus
animalis, valde alienum cft. Ego vero audivi ex
. quodam fide digno ^ quum ipfe nairarct mihi, fê,
quuha eflct juvenis, fuifle in man& navigaffe.
Quum ego,inquit, ingrelfus eflem regionem quan-
dam maritimam,quae ab îhdigenis vocaturB4f/;^»f/),
& fiidus dies ellct, cram cum quibufdam inlitore,
& ab jîgitatione maris înveniebamus diverforum
fragmentorum & colorum Ambar : & quicumque
noftrum occupavit fumere, id illius ficbar. âcifci-
tanteàutcai me ex incolis illarüm regionpmj dè ca
rc,ejüsquc caufla, refponderun^cam efle^confue-
tudincra maris.idquc contingcreperpetuoin mul-
tis tpmpbrum intervallis. .i

Longe majora ftagmenca in tra<5lu Sofalœ cxpuia
tempeftatiKjas fcribit audor Geographiae Arabics in
fine partis feptim^eClimatis ptirai. Ex hoe mari
cducitur Ambar plurimum optime ffagrans:& qui-
dem ex eo eft, quod fit ccntum librarum , plus
minus. Eft autem id quiddara,quod èvomünt fon-
tes in imo maris, cujufmodi funt fontes Naphta. &
quando invaluif tèmpcftasy ventus eiicrt illud in
litus.

Planta, de qua hoc capite agitur, item illa, cujus
ftientio Provcrbïorum Solomonis v11,17: & Can-
tic. I V, 14, uno nomine ambae vocantür «Asm. Scd
quam diverfie és funt,tam divcrfanominum origo.
Nam ca de q^ja hoc caput agir, a Syris iiSy» al>

ifithîopibos 1J73J dicitur: unde fine ulla pronuncia-
tiohis immuiationc nomen Grxcutn profèâum eft.
Altcrius auié plantas nomen & ipfum qiioq. ab He-
braeo dcdudû vel n\'in^îî. Vndécölligimus

vocera unam diverfa fîgnificantem a diverfa origi-
ne proficifci. Sed Arabes proprium nomen & a Sy-
riaco fcjandum habent, quo planta, dc qua hic fet-
rooeft,vocatur. Diciturenim Cebar.itcm

Scholiod] Rede Plinius, fî quidem ejus mens
bene intclligatur. Loquitur enim de Aloe cadave-
rumconditorum, de qua Evangehum lohan.xix,
39. ludsienim corpora Cua(juyfMTi aKÓtis)^ f^v^pof
condiebant, quae non folum sevo Plinii, fed ôc no-
flroquoquecfïbdiuntur, quam Mom\'tm vocant.

ï V Angiaden: quod alii Amudenptonun-
q^JCNï^ J ciafjj^ Et ftuftta quidam dubitanr.,
au AviCcnx Aniuden fit {^/Xp/oK,quum Avifena in ca-
pite de Halthtth flatim initio Diofcoridem citet, ad-
duâa ad verbum Silphii defcriptione ipfius Dio-
fcoridis. Qu£ omnia verba defideranturin Latino
codice Sc in Hebraico.

regionem Chirvam.] Ita fane habet codex
Latinus Avifen». Sed iotelligendum eft Kv^luJluf
urbem, quae olim Silphii fetaciffimafuit, vocati

> " 11 Alkirrvan. quare vertendum erat, ex
Ci) JL/^^ regione Cyrenarum. Item Kiraan,
non Cbirvan fcribendam. Hodie dicitui Alkjroan.

Althith Almaharuth.] In Avifena Latino
legitur: Eft gummi Almbarut. Sed quia Avifena
citat cx Diofcoride,quae neque in vulgatisDiofcori-
dis cxcm plaribus prseter pauca verba, neque in La-
tino Avifenae omninoleguntur, ex Arabico codice
ea hue ad hujus loci illuftrationem adduximus. Aie
Diofcorides in hbrofuo, Halthith efle fuccum An-
geiden,incif3 radice ejus &:caule,qnibus incifisroa-
nat Haltirh. Quum autem quisHahhith Cytcnai-
cura linguadeguftavcrit, ftatim apparet incutcejus
quidam veluti herpes , & odor ejus noneftgraveo-
lens : ac propterea qui deguftavit illud , juvatur in
halituconfeftim. Altera vero fpecies Halthith,quod
cognominatut Syriacum, languidiores vires habet,
ac Cyrenaicum. Omnes autcm ejus fpecies adul-
terantur antequam ficcentur, Sagapeno immixto,
aut faba: farina. Deprehenditur autcm dolus guflu,
odore, colore. Sunt qui plantam vocant Silphion ,
radicem Magydarim , quod eft Elmaruth. In his
pollentior eft fliccus, dcinceps folium, poflrenbo
caulis. In terra Libya autcm nafcitur fimile quid ra-
, dici arboris Angedttt, nifi quod hoc tenuius eft. hoc
, vero acre,fine odore,qaod vocatur Macudelfaph:cos-
, demcfFcdusefficiens. In fumma Halthith cft dua-
rum fpecierum. See. Hare maluimus vettere craffi
Minerva,ne quid verborû Avilèuîe depcriret, quam
aliquid indetrimeritum fentcntia; omittcre,aut mu-
tate,dum nitori orationis confulitur. Porro Garcias
putac Almahrutcflecognomentura hujus mcdica-
mcnd,& ita di£lura a ïegione unde adyehituf. Sed

fallitur. Nam •• - ^ Marmh eft radix Sil-
phii, qua: Ma- ^tjJheif Libyco fer-
mone diccbatur. ^

Afàm vertit.]Non cft tergiverfandum.^p non
cfl commentum Gerardi Garraonenfis,quod Gar-
cias fibi perfuadet. Sed jamdudum nomen illud
depravatum eft ab öfEcinis cx Latino Lafcr; quem-
admodum & Latini veteres feplafiarii Lafcr depra-
vaiunt cx co,quöd erat Lac Silphii: quod indubita-
tum eft,

Gerardum veram linguam Arabicam
ignoraffe.]Non eft ferendus. Gerardi Carmonen-
(istralatio ubique arguitipfura & Arabifmi peritif^
fimiim 6c fldclidicmjquam nitidiorem interpretera
fuiffe. Sed melius eft ita legi A vifcnam,quam a Si-
miis,dum ornatiusloquiftudenr.interpolari.

Eft vero Vzbeque pars Tartaric.] Quomo-
do pars Tartaria: poteft cfle,fi vicina Babyloni f Hîb
merœfuntnugae.

Magärabi.] ■■ Magarabi Occidenta-
lem fignificaic Cj?!^/^ verillime dixit. Indc
etiam Los Algarves in Lufitania didi, quafi Occi-
dentales. Natij vere dixit Occidcntem
fignificare, quam fiUo Md corum : inqoopenitus
ArabifmijCujus peririam profitetur,imperitifÎjmum
probat fe fuifîe. Nam qua: in Latina fcriptione pri-
ma fyllaba eft in Magarabi,ea in Arabico cft tantum
licera Mim,qu£e ex verbis folet formate quaecunque
nomina, & ex verbis etiam nomina facit.

Rob alçU2.]Quod Arabibus çuz fuccum figni-
ficare ait, ridiculum cft. idenimcft
Robalçuz nihil aliud quam fuccus liquiriîiœ den-
fatus.

\\ ••JAnfian.. Sed idem cft. Nam Arabi-
^^ fhius ignorât TW Graecum: quod quum

exprimendum eft, praeponit Nun. Itaque quam vis
litera; concipiant Amfian: tarnen ledio i^ùKçeîrmt
edit otîïor.

quam Ihumani,quafi lonicam dicas.] Eft
errorTypographiaein Garciae libro. Icgendü leuannt.

Ben-jui.] Hoc eft Swh ex lava infula. Nam om-
nis lacrima odorifcra, five liquor , vcl Ô7ro{ Jt\'aJitf
uno nomine l Ben Arabibus dicitur. Itaque,
utdixi,B£W-• . I cft lacti-

Iava,ut ridicule noftcr hic \' Oarcias mfraintcrprc-
tatur, quum filius Arabibus non \\ di-
catur.

De Ludovico Romano.] Ludovicus Bono-
nicnfis,civisRomanus,cujuslibcr Italice excufiis
Vcnetiis anno m. d.x x. integrior eft,quam is,qui
fecundoTomöNavigationum aBaptifta Ramufio
Venero editus eft. Nam omnia colloquia Arabic»
pefïîmo exemploinde fublatafunt. quœ fàncipfè
Ludovicus non intelligebat. fed quia volebat videri
peritus lingua Arabicae, illa fibi ab Arabe qubdam
didlata in hbtum fuum contulit, qua: fxpenumero

ridiculeinterprctatur. Itaque non dubito,quin ipfê
muha loca remotiflima fc adiifTc raentitus fit, quae
nunqü^m vidit. Tamen omnia quœ cdidit, five vi-
dit.fivenon vidic, raultum harura rerum ftudiofos
obledant, quae non fine früólu & voluptate legun-
tiu: quz qui Latine verrit, itnperitus homo fuit, &
ineptus.

ç«K.Tn füVjfjt©-. Quare futilifliuium cft, quod dicic
Sincnfe vocabulü effe : neque puto ex Sinis ad Au-
ftraïcs partes, fed ab illis id Sinas curri ipfaappella-
tiorie Arabica dcferri.

■ Louan vocatur.] \\ ! Louan.&cumar-
ticulo 1 I n Al ^ loban Arabes vo-
cant. . \' nndc Gerardus Carmonenfis
fecit fuum Ólibaoumcap. jij. lib. ii. Avifènx,
quod mirum eft,quum caput illud in Arabico codi-
ce non Loban,{èd Conder habeat. ^thidpes autem
Tus Qw^\'ff vocant. T

Bodoins.] Beduin
catagreftes. Ita vocan- Q^-^
domitijin montibus degentes, qui natura loci inex-
pugnabiles funt, quales in montibus Corafan Cor-
di, & in Pyrenxis quos Bandoleros vocant. Sed,uc
dixi, proprie id nomen fignificat agreftem. Nam
\\ » funt deferta: & » homines in illis

ni, prcEter alios lege hiftoriam lohannis de lonvil-
licrscap. XXX, ubi graphice dcfcribuntur. DeBe-
duinis terra: Sandae confule Brochardiitinerarium.
Vbicunque terrarum funt illi,ab Arabibüs five Mu-
hamedanis vocantuc Biduiti.

Avifena lib.ii.cap.425.Pauluni fecutus.]
Avilena quidem citatPaulum,quod non minus mi-
ror, quam a Garcia omilTum, eu jus intercrat monc-
re, Paulum ^ginetam non potuifle Laccaî memi-
niffe, quae illius œuo ignota Graecis fuit.

C^od Bellunenfis Lucvercerit.jBcllunen-
fisnon vcrtit Avifenam : (ed ad interpretationcm
Gerardi Carmonenfis addidit notulas cx Codice
Arabico: ut ad caput de Lacca in marginc appofuic
i«c,quod aliis pronunciaturLflf. Nam _ fcri-
bitur.quodarbitriilcgentiûcft,atrum ^^—^ Loc
an Luc malint pronunciare. Nam Arabes urium api-
ccm tantum habet,quo V,& O, item unum alium,
quo A,& E,concipiant. Quare quum Garcias vbi-
que Arabifmi fc peritum habcri vult, fans prodit fc
ne legere quidem fciviflc, quum miratur Bcllunen-
fem LUC pocius quam Loc legifle. De Gerardo au-
rem hoc audemos teftati, fi vcrfio Latina Avifcnap,
qusejus nomine circumfertur, ejus cft,ipfum fuif-
fc Arabifmi longe pcritifîîroum.Sed aliquando ean-
dem rem varie intcrpretatur: quod non fatis mirari
po(îùm. Non paucaautem in ejus verfione mutavit
Bellunenfis.

Ceterum erroris anfam Avifenx prx-
buiffe.] Avifena non folum crcavit, quod Laccara

Cancamu Drofcoiidis eflè putautr, fed etiam,quod
herbam vocauerit.quod Diofcorides^Jm.Kâfmiiar
«KSUOV C^? a^vpy» ©cjirajK,»;. ubi A vi fena

dicitur minuta C^ivis ftipuia, aut pa-^^-^A^^
lea, quas profedo nullam laccimam emittere poteft.
Sed vetüftiffimus cft error codicam Avifena;, ut
iiancab co culpam ambliamnr. Nam finedubio
Avifena " quod eft ^uKoy, non autcm

. Capur&Cafur omnibus Arabibus dici-
tur.] Arabes vocant • 1 ^ Cafur. Ec qui pra-
mamm Cnpur,pec-cant non levitcr.
Tunccnira Capur puictat proniinciari fi fine EÜf
• ^ fcriptum cflet- quod (ane vidstur aqui-
\' bafdam ita fcribi. Iraque tunc pun-
ctum forte, quod Arabibus Tcfdid dicitur , muut
94,in TTE. Vnde quidam Canfur vocant; quia ubi il-
lud pundum Tcfdid additur, Arabes non raro Nun
interiiciunt,ut Tabbur,Tambur.

quoniam apud eos Iiterx F & P magnam
inter fe habent affinitatem. ] Verum cft,quod
diximus, ne Arabicequidem hunc Garciam legere
fcivifle, neque quot literae in Arabifmo fint, neque
quas earum figura. Nam Hebr£ei,Syri, Arabcs^nul-
lum F,nullam etiam P habent: fed tantum çs^quod
inwî mutaturinterventu illius pundi duri Tcfdid.

&quxex Sina advehitur.] Hocquoquein
Arabico Avifena; tcxtu legitur,fed in Latino Gerar-
di, aut editione Bcllunenfis defidcratur. Et cft, m-
quit, fpongiofum quiddam marinum fccunduro „
quorundam opinionem.NafcirurauiêhsEc arbor in ,,
tradibusSinarum. Lignû autcm ejusvidimus,&c.

Quam Avifena hb. 1 I.cap. 1 JO. Alçuç ap-
pellat.] Non habcmus priorem editionem Gerar-
di. In Arabico tcxtu If^gitur, El^nzuri, Erreagi, Ua-
ted,Ela^harak^.,Elaz,ra^.ltâc:[\\xc quodapud Serapio-
nem legitur de Panfgrfidem cura eo, quod Avifcnae
Elk,4nauri.q\\.\\i3 . « r ö • diffe-
runt nÔ figura, ^ fed apicibusdia-
criucis. Quare ridicule Garciasharc nomina intec-
polarc conatur,quum opus non fit.Hcbraicus Codex
hzhct, Kaiz.urj, Kiachiy Aß>harä}^, Az,raj^.

non medulla aut cor, ut Avifena ] Neque
ineditionc Bellunenfis, neque in Hçbraica, neque
in textu Arabico legitur. Fortafl!ccft in priore edi-
tione Gerardi: in qua quœdam mutavit Bellunenfis.

neque ad candorera conçihandum deco-
quitur,utfalfo Avifena.] Neque id extat in tri-.

A viris fidedignis mihi relatum efti Arbo-
rem effe ] Caphurae arbor a Geographo Arabe ita
dcfcribitur, parte nona CUmatis primi,ubi loquitur
de locis vicinis Sofalœ. Ex infula Lanchialus ad in- "

fuîaiT! Chala, qainquedierum iter. în ea efl optima
* Caphura. Eft ante arbor magna iDftac arboris Sail-
« c!S,n(fiquod ipfâ timbra fua tcgic ccntulic»mincs,&
« araplius. Caphura àutèm exrraKitur ex hac aiborc:
qysa pcrtunditut foramtnc in riimn)0 ; turn manat
ex ea multas liquor : Sc ccjfTante fliixu , pcrtundimr
snfrailiu<lCforafnen)in medio arboris. exquoco-
Î5 gnomuratur keta el kjphuf, quod cft gummi hujus
t:. arboris^nilî quod illud coaguiatur intra e.Tira.& ctf-
» fat h^carbor, & incurvatur ,& qiisticuc alia Li-
ij gnum au^m aiböris Caphura: eii albura& leve.
Hadenus -iUc.qui docet,quod cx fuperiori parte ma-
naT,efîcgûmi Caphuri^jquod es inferiorij id vocari

Refert ^Avifcnalib.i t. cap, \\ ^o.vigi-
lias excitare.] Non minus rairtsm niihi videtur,
quam Garcia:, tanro nicdico tantam abfurditatem
cxddifTe. Sed fufpefta cfl mihi Icétio
vigilias inducit. Putoîegctîdû »
quo vcrbo non raro luitur. (Jr\'S\'^\'^ barbare
vertam, ut melius intelligatui: Faal\'tiM & confortât
[enfui aUumt \'tum. Quomodoenim hvtc duo contra-
ria in cofldnend poftiifîct, vigilias inducerc, & fcn-
fus «fluantium [èdaie ? FoicalTe verbum
alîtîd fignificat, pra\'tcr vuîgarem fîgnifica-
îîoacm: quod nobis adhac incompcrcum.

Cap. x.
o D vero hoc nomen cate ] Fruflra co-
îuaîureîtccrcctyma nominum ex depravadonc co-
fum:qimnB dicat cx C<jf«dcprava{am efTe Arabicatn
appcilat50,n€{n,quam dcbebat camcn apponcrc.îgi-
îur Aràbcs vocant • • nihil fimi-

TabaxirvocabulueftPerficu.] \' \\ t
Rede awtemcorrigit Gerardum
moncnfcmi Tabaxir putavit cflc ow»//sc Grseco-
njm\' Sed tamen in codera crrorc veLfattitdodiffi-
snus Bellunenfis , qui ad Tabaxir notara adpofuit
Spodiam. iwqnc vidcndom numilieiit Bellunen-
fis error, non Gcrardi. Nam Gcrardus reÜquit no-
men Pcrficiim. Sed five Bellunenfis culpa ea cJl,
fiveGcrardi, quidaltcrutcr, autamba pcccarunt, ü
fpodium cflè putarum,quum Avifcna ipfc dicat cflc
cincrcm cannarum ri vcnti inter fc confricatarura,
^ ignem cx coconcipicn£ium,& proinde.cx illo in-
ccndio cxuftartîra f Nam Thucydides & Lucrctius
fcribunt, vcntisflantibus ramos arborum ex collifu
mataoigntm condpcrc,& cx co fxpc tnagnas filvas
confiagrare.Ccrte.quod Avifena habebat in animo,
Sc fcripto exprefTit, id nihil aliud cfl

aat ^t/aiôi&r. Idcb inique Garcias Davum comi-
cum vocavit Gcrardutn , quem ait omnia tnrbarc,
quum potius culpa in auâorcm crroris Avifcnam
dcrivandaefTct.quara io Gcratdum opdmitm tntcf-
prctcra.

Avifènalib.ï I. cap.^S^j.] longe pluracofiti-
nct codes Arabicas Avifcnac, quam Hcbtaicus.aac
Latines, i^pponampinguï Minerva, Neqacenira

alirer baec converti debent. Tvtsa. OrigoTutiflecft »
fumus, quielevacur,dpncc commifccatur fcdimcn- »
tum^ ex lapidibus, qui coramifcèntut ctim co, »
& cx plumbo,quod commifcetur cum co^&: ufplu- »5
rimum afcendicClimia, & ejus fublimauoficTutia »»
optima: Sedimentum autem ejus Climia, quod vo- m
caturSpodos.Tutia,qu3Eeflex eo,qu3Edam eft alba, »»
quardani citrina^qusdam viridis, quidam fubtilis,,,
quardarn denfîor,qH2edam rubefcens: Sc haiconinis ,,
conficitutin terra C3rmania,& India. AblutioTu- ,,
tisE colligyur tanquarm fxxfubaquis qu£e cam la- ,,
vant,& hoc cft Spodos. Differentia aute inter Spo- ,,
dou ÔC Tutiam,quodTutia quidem fublinjatur,hoc „
autem rcfidet in imo vafi, in quod effluitœs; & hoc
eft perinde ac Cliraia ad ss : & hoc quando fubli- ,,
matum eft, fubliroatacflexilloTuda. Dicitura\'u- ,,
rem,quod in mari efl animal rotundum, cujus fqua- ,,
macii dura,quod poflquam in maiiraortuum fuc- „
rit,fîuduseiiciunt illud in iittus,ex quo fît Tu da,
quœ cfl valde fubtilis. An quxdefîderantur in La-i
tino& HebraicOjinfulrafîntintcxtû Avifcnae, ncc-
nc,judicium pcritiofum eflo. IVI ihi certc de animali
marinofabulofa & incpca vidcritur. Sed nihil eo-
rum id genus.ncgligcndum , quamvis ridicula finS
interdum,& portentofa. TutiaautemV " " Ara-
bibus fcribitur.Climiam vero corruptena.^-

nulhs nationibus Baro ] Simon Genuenfîs,:
quem notât, culpa vacat, quia fecutus cft comma-
nem Grammaticorum fententiam, qui ex co, quod
Elephanti voxBarritus dicitur,Elephantnm Barrura
dici püïaiunt. Ha:copinio fatis vêtus cff. ïndc qui"
dam iliud Horadanum ita intcrprctantur:
jQ^id tibi vii mtdier nigris4ißflißimabmti î
Sod primus omnium do<5tifïimus AdtianusTurnc-
bus animadvcrdt Barros c(lh familiam »cujus ali&t
l^oradus meminit.

fi eorum redores ( Naires lingua vcrnacu-
la vocantur.] Puto cum falli. Nam quis ncfcic
JVrfiftfj in India cfle ordinem nobiliiorum,ui Bracli-
manes Philofophorum ?

Manifeftus Phniierror ] Non fôlnm Plinius
fcribit Elcpbantorom in fucs odiura ^«vrwitó«, fed
ôc <€lianoslib.xvI. cap. xxxvi. Sedcxconfùctudi-
ncillam afFcâum deponi crcdibiiccft.qucmadmo-
dum Camelum abhorrct Equuspnmovifum.Poft-
êa ufus & confucfudocxcutiihocaBÔ©-.

Sed Lufîtani pro Tzin pronun-
ciant Chin. Eorum ineptam pronuDciation^ ha-
élcnus omnes fcquûn tur.

Cinnathomum vocarunt,qiiodfignificat
iigtîum odoracum,quafî Amomum ex Chi-
na] Nihjl jocularius,incpdus, (luhius potuit dici,
Nam,utdixi, primi omnium tufitani talbuticntcs
pro Sina, aut Tzina, China protiundamnt. Éx hac
iîîcpta pronuDciaddnc fbmniathic noflcr Cinna-
momum diâam taraquam Amomuni ex China &
Chinas Amomum.Pfiraum oftcndimns China eflè
perperam pro Sina. Secundo qua:cognaiio Amonii
cumCafàaî TertioCinnaiBomoni cftvctuftiflîroa

Jännm^. l\'xoverb.î s i, 15. Exoàl î ï i.
i>«nçia eo nomine nullam eit vcfiigtumChi-
nirum^^qui Sinat vocandi.

Nam Canellaciijufciinque generis Ara-
bicc Querfaa&: Qiicrfe dicicur. j A^\'ifcna fpc-
ciem non gcnuj conUïiuit. Nam ex Diofcorîde ali-
quot fpeciesrecenfens air, Atqmxl vocatur Kcrphï
limilçeftDarfinii Indico, & nodorum frcquentîa;
atque id cH; Daidni lignofutrj far-

nicntis Iongis,robuftis, bonitate odoiis.Ionge infe-
rius.quam Datfini. Suntqai opinamut Kerphacfrc
genus aliud prsEter Datfirjj, & divcLfaE natuix a na -
tura Dar(lni,&:c. Hsc.iSi alia plura défunt cam in
Hebraîca, quam Lâtïna intèrpretationc.

Reliqua vero noraina corrupta func,
ne Darfihahan.] Nuiquam legi Canellam
Darfihahan vocatam fujllc î fed Ùatjifagan , qiiod
Garcias habebat in animo Arabice fctibitac
/\\ \' " î\\ boc cft lignuni ex Siigan.
^J sXa^a^iJO quam voccm P^rficam Aviî
ccna dicit effe in codice Arabico. Eft autem Ddrxif.
gan Afpalathus Diofcoridis\'. & Dicfcoiides ftatim
initioGodicis Arabici cicatur , quod teftimoniuai
dceft in Latinaeditione,&: Hebraica.

Nam quod Serapio Darfini arborem de
Sinainterpretatur.] Quid velic nefcio. Namfu-
pradi-xit Darchini eftèJigflûro Chinss lingua Perfis
ca, Qaidî Atbornoncü lignumî Sane Hebrari ar-
borera & lignum unocodemqne nomine appellant.

Qjuod vero addit de Cinnamomo cum
Maria ] De hac hiftoria & dc luccrna, quae in co
tutpulo reperta cft, fcribunt Antiqurtatum Vrbis in-
veftigatores & alii. quos confulas licet.

Aiipinum.] s^epenumero veteres cognoratnant
jnerccs & aromata non a folo nataH, fed a propiote
lôcoiundead Graecosadvchebantur. Sic Diofcoridi
K«ar/« ù.ttplrtf, quod ex Antiochia adveberetUF.
Nam ilta Antiochiadicitur, A^vrtixi\'"\' Sic

Prppcrtius .ibeadem Antiochia Orontcâ mytthara
dixit, quia Orontes fluvius Antiochié.
, Ex Cànells baccis oleuni exträhitiir.] A
, fcrta ; Fie ex Darfini falfo oleum , quod aflètvatuif.
Gc^ci ita diccrent : QA^i^i\'^ q ùc -Idjbfupfa^aiifs
sf^euovj-^ î^ HîEC mutilaIcguntur in co-

dicibus Hebt. & Latino. Porroin vetuftiifj mo La-
tino Arabico Lexico Raphelengiorüm Darfini male
exponitur Aloe.

fieri pöfle exiftimo,ut Zigir.] Ha: funç nu-
gatorix conjci5tufjE. Apud Diofcotidem
^lyfiCif ^vKo>uhei{M(Ji.oror,Sznc nemo conccficrit Xy-
locinnamomum Zingtbec vocati. Aliud enim eft
Zingiber. Avifcoalcgic\'/)>/ Sed hscdc

CAP. XVI.
Mbminit Agallochi Avilèna duùbùs dî-
Verfiscapitibus.]Duobus quidc capitibus mcmi-
nitinlitcxaEliphc3p.xtx,nomine ]\\ - |

I i • I Agälögi.quE duo capita fci\'c in
^^ unumcontulitLatinusinterpres
cap: XIV. At cap. p c c x 11 v. nótöiae Xylalocs
âlitid prorfus & diverfum ab illis duobus capitibus
Aviftn^ pofuit : quod in codicc AraHco extat in H-
tera Ain. Et vocatur . , Ijoc cft lignum fimpli-
citer: Hcbrœus auté ^^^ codex omlfit six capur.

HAtLvciNATVR autemÄVifena] Nc-
gucîn Arabico codicc,ncquc in Hcbraicó,ncqne ia

Serapio.] Atqui ex Avifena verbatim dcfcripfit Se-
rapio. Vndc miraodum magîs.quum Avtfenœcsput
deX)\'la!oecitatit,qüombdoiIh èxcidcntca,qu^ Sc-
rapidn fCribit, ex cbdèm capite dcfumptaefiè.

Alcumericum. \' ■•>! Quod autem r.ó-
minii fint rcgionu Ç^^J"^^ \' Cumar ik Scnaf,
ur.dc cpgnomfi)atur iignum Cumcrij& lignum Se-
nefi, docct Geographus Arabs p.irtc non,a Cîimatis
primi; Ab infulaTenüima ad infulam Camer yelCa-
iijctj iter djciü quinque. Ab hic infula cogrióm\'ina-
iiipa éftligauai E!cumcri\' ,\'& in ea cc!ehre cft quod
qiïidem cft optimum , nifi quod,lignum Elfenéfico
iiicïius cft. in Hac autem infula eft Sandalumj Huic
inful.a\' CunVcr a pane, qui pcrtinetadîiuus, jungi-
tur infula Sencf,i"nteijcfto\'ihtei:vanotri;utó
In è\'a âutem.reperiturlignum\'Scnèii. " ; : \' \'

Idem Serapio ramos ab arboré rèfeâôs.]
At cur non poilus citât ex Anfcnai ex quo àij yei-
bum héc Serapio î . , ^ ,, ..

Açalloctîi àrbordm terreftri tantiim pa-
radifo. j Ihcap. il, monuitnus Aloem (sctgruiy
Bibliorum dici Numer. x x Çy^ i

Tanquam Paradifi iuxta flaviua)(Eupbra\'tG,njr)X^,n-
quam arbores Alocs,quas_plant3vit Deus.N^m ac^
bores, quas Dcus piantavip, i.ntclliguntuc taptutp
arbores Paradifi. Genefcos x. S, 9. ideo Pavaphra-
ftesChaldaicus ad illpim iociim Nu.merorum inter-
pretatur Paradifum ad ÈuphrMemyBi^oîe quetn Öfifs
plantavit. Igitur hoc loco tueri fé poftunt,qui in Pa-
radifo Adami dicunt arbores Aloesco^fitas: fuiiTc.
Sed obiiciet aliquis, ibi nuHam eflecjufqipdi arbû-
rem: ergo Aloe ßibliorum non eiit Xylalqe. ,

Haud ] . Proprie lignum fignificat. Ideo
K«r\' l^o-^ji ^^^ iIJud prœftantiflîmum lignum\'
didUmcft.

Gai». xVif. \' . \' -
Arabes corrupto nomine Sandal voca-
runt.] Idiotascfiè oportet,quibuspetfuafcrit ex
depravatum efie Qmd enim

Porro tria funt Sandali genera ] Adfcram
ex codicc Arabico Avi(cnaf\',qui£ défunt in tatino &
Hebr. Sandal. Lignum cra\'fTuro;quod dcFertur cx
finibus regionis Sinarum, quod quidem triplicis éft
goncris;citrinum, rubrüra,&éitrinum a-ÏterutVi vcr-
gcnsadalbcdinem,qÛod quidam nOminant Mjj^/^
fari\'.ztqxie hoe odore p\'rift\'at réjiq\\iisduabus fpedé-
btjs.qüas memoravimüs. ELECTiö.Galeiius & filiüs
MefviaiRubrum,inô[uiui3r,fortius. Alii:dicunr,€i-
tfinum fortius eft. Alii dicunt, Makyffkri melius &
validius.

aut Mazzafrani legendum.} lam oftendt-
raus in verbis Avifenx bis legi Mdhf\'
fori. Quod haud dubic a loco,-unde
dcvchitur,didium. Q^tc nihil mutatïtiuim\'.

Xarabdar,Tambuldar.}X4rrfJrf«tf éft homoïii
potione: TAwlftldar, homo a foliis Temhül. Nómit?^
officiotnm Palatinorum. > » • autem Arabes
vocant hoc Bctrc, quod Betel,- nt

qüöd ab omnibusTambul, no Tembul ]
Non potuitopottunius Afabifmi impcritiain ptofi-
tcri. Nam arbitrii eft Tambul aut Tembul pronuncia-
re, non neceflitatiï; quod A & É indifFerentia fint
apud Arabes. Sic Aben-S\'ma, Eben-Sina. quod nos
diciraus Avifena.
, Aviïena lib. 11 .C.699. ] Mutilum eft caput Avi-
fenae tam in LatinOjquam Hebraico. Tenbvl, Folia
arboris,qua: nafcitur iri India,& quibufdam in locis
vocatut * >1 cujus folia funt fimilia foliis Li-
monii , J^^ \' eodëm raodoSc rami. ïhdi au-
tem alFiimunt illud ciitn calce âc Faufc!,& manden-
do tingutitut dentes colore; lübto. Eft autem odoris
optimi. indi vero libentcr affumunt illud,& iti
omni tempore non ccfrantafrumere, in quo admo-
dum glotisintur. Decoràtio. Cöttigit halitum,&
tollit fcctóremoris. Dentes inficitrubto. Dicuur
itera,qùod fuccus folii ejus cum vino abftergit mor-
phaeara. Membra capitis. Roborat radices den-
tium & gingivas, & ad eam rem mandtint illud In-
di jugiter. Membra aiimehfi. Roborat os ventri-
culi. Adjuvatconcoâîônem. DifcütitflatusEmen-
dat oxyregmiam.\' & ad éam tem mandunt illud ju-
giter Iddi. Confcrantut haec cum Latina & Hebrai-
ca editione. ex quibus coIÜgi poteft quam male dc
Avilênà mcriti fint.qüi tam prarftantis auftoris fcri-
^t» iriterpolarunt. Nos autem verbatim ea intcrpre-
taraur.quöd magis veritati, quam elegantia ftudea-
mus. Verbum illud Arabicum, quod Arabice fcti-
ptam reliquimus, jamdinefTequod non legatur.in-
dicio fuerit, quod fine apicibus diacriticis concc-
ptum fit.

Qüod autem frigidàm illi facultatem tri-
buat in primo gradu.] In his Gardas oftendit fe
nicdicinx, quam Arabifmi petitiörem effe. Rede
enim haecreprehédit. fed fi Arabice fcivifl\'et,quum
dicat fe habuiflc codicem Avifenx, in eo vidiflct»
nullum hujus abfutdx; fcrntentix extaic vcftigium.,

CAP. XIX.
Appellant autem Indi Folium Tamala-
patra ] WfotAÓCet;^««, videtur acceptum a Grscis.
Sed haec incerta.

Arabes cadegi Indi.] Tam hoe, quam fupe-
riore capite male per C Latinum fcribitur, quum
fcribendum fit per 9 Hifpanicum çadegi vel Sadegi

^dore nequaquam nares feriens.] Tamen
contra Diofcorides ^urmh t? èuj«». quem fcquitur
Avifèna.

I^LXXg\'J jjgjjj Indi in editione Avifena: Alpagi
BcUunenfis. Porro-unguctum Malobatrinura.quod
Martialis foliatum *ocat,& Folium Cofmi, Avifena
fcribit habere vires Alkahuan J "tj

quod cft tKt^va^f, (x^emt^imf, (^Ij-^w)
sX\\\\ ^HçufmxQf imcrprcrantur. Itaigitureft in Ara-
bico textu , & Latino in editione Andrea: BcUunen-
fis Anjuden, tanquara pro I ij> Icgerit

Talifàfàr.] Melius T<i/ii/4f quod • ]\\\\
quidam Macer interptctantut. alii r^-\'W^-cy
malmt Basbefa.

laufiband id cft nux Bandenfis.] Nagx. In
Avifena Latino ita quidem appoficura in marginc,

fed falß) : legcndtira enim G(au:^bave J
Nux Bam. Quaré ita vocetur,nefcio,
Nifidicamus nomcüi Rici. Sic

Macim vero Befbafe.] Scribendum Besbafi
per Sy non per F, ^ I quod defcribitur ab
Avifena capite ^ j

t\'orro hscNüxAtomatitis vocanda cft potius,quara
foyriftica.Non enim ad ünguenta tcquintur,ut ba-
lanus royrepfica.

Macis autem appeilatur.]Di(ftum Maci pa-
tat à Maccris fimilitudine. Nos negamus. Inlav«
enim hodie Maca vocatur & Beng^ fingua Malaya«
Itaque Ma(i( eft nomen Indicum.

cis Sc Arabibus dici Calafur, eamquc cflè reftans
appellationem, five ita vocant, five non, fciar eflè
corruptum ex Karunfel. Gerte nunquam confuluit
Avifcnam Arabicum, quum faltcm a quodam me-
dico Atabifmi perito illud pctere potuiffet. Iii lava
Caryophyllum vocatur SjankSi «n Maïaya Synken^
quod eft idem nomen. Qüare videndum an depra-
vatum fitexilloMoloccatum Cbanque. Qmd pro-
feâo non dobtïo: quum fciam literam Tzad a Lufi-

donec eo delati Sinenfes, inde magnam
eorum copiam.]Cer{e tempore Avifena: non ni-
li a Sinis (quos ridfcule Chinas vocantjad Perfas&
Arabesimportatifolitum. Avifena:K ar vnï e 1.
Planta in fintbus Sinarum. Quse verba dcfunt in Latt-
Ü0&Hebraico cxemplari.

Fulful,] Putat crrorcni eflè fi ab aliis Tulful di-
catur,quum Arabes filfilvocsnt. Sed,quod alibi di-
ximus,omnes totidem Uteris fcribunt » • I*,
quum inomBiüirbitriöfif^utro mâîint {J^^:
modo,pronunciare, Fii^/,aut Tulful. Hanc diverfita-
tem diverfi apices efficrunt.

Seritvr autem Piperis planta.] Pipetw
plantam ita defcribit Auâot Geographic Arabif«:
Et ininfub,hoceft terra Mali, nafcitur arbor Pipe-
^ ris, neque nafcitur nifi in ipfa, aui in Candaria, aut
in Gctbathan : Sc nulla invenitur, nifi in iftis^ribus
terris. Eft aütem pljinta,cujus ftipcs aliquantura fi-
milis cft ftipiffVitis,foliis inflar folioium plantae vo-
lubilis five fafeoli »longa, non aha »raccmis inftar
racemorum vitis.quorum unufqiiifquc occultatur
folio fuo propter pluviam ,\'quod infleârirur, adve-
niente (\'pluvia) Piper vero album non infîeâitur ab
ea, fupérveniente illa initio aut ante. HaebiSlias
Chsfrr dicit dfèeo.quod quum eft pluvia^infleâun-
tut foliaicjus fuper racemos iftos, & defefidont eos
apluvia. quum recefOt pluvia ,attolfuntut five re-
moventut folraaraccmis> nequerevcrtutitur,nifi
tempore pluvia:. Rcvertente pluvia,tcvertuntat fo-
lk ad ipfbs. & hoc eft mirum. Ha:c ille ; quae, nifi
falIor,tndigcnfperitoriim hoiTirnum examine.Nam
mihi fûfpeàafunt. Sed Âfabeî multa cjufmodifa-
bulantur,utluda?j.

Apud Aviftnam principwtP capitis de Cubebis
mutilum eft tam in Latino, quam Arabico codice.
In ludaico codice integrius efl:. C v b e b e. Facultas

ejus fimilis nervis herbarumi qu.t vocaniur Fuahad
■Jy^ riNlù nifi quod ipfum cft fiibtile.

Caeolaa aut Cacule.] H«c verba nufpiam
apud Arabes extant, quicquid dicat ifte Garcias,qui
aftcnc non aliter ab Arabibus vocari. Nam apud
Avifenam "I - Kak^\'U, non Cacolaa fcriptum
cxtat.item apud Arabcm GeograpHum

loquenté dcifcgione Mcnibar:.Et in partibos Aqui-
lonaribus hujus urbis funt montes cclfi,&: nemoro-
fi, frequsiia populi in urbibus,& pecotû,in quorum
prïcipitiisnafciturX^îfe^iLj ad it ftar plantx Sihahe-
i4»^t(Kannabis)& fernen ejus reponitur in vidum.
Êt mirum eft hunc Garciam.quum dicat duo gcne-
r.a hujus plants recenfcri ab Avifena, quorum alee-
tam quebir, hoc cft majus, alterum quod eft
minus , ncc id fine codice Arabico dicerc potuir,
quomodo non vidit f^acolaa, fed X<j^/rfapud Avi(c-
natn fcriptum effe in Capite literaî iC<i/.Magnum fa-
ne yitium id fuit in Çiculc aut Çacolaa deror-
querc: & ,multum sftuaret ,qui in Codice Arabico
Avircnae Ç4fe|44 qua:rcret: quod quidé nufpiam cft.

non,ut Cordus fcripfit.giandis,auc avella-
nx magnitudine.] Vndc dcprompfetit Cordus,
ncfcio. Sed tamen favet illi A vifcn® defcriptio. Ma-
jufctilumïinquitjinftar nucis parvar,nigrum. At cdi-
lio Bellunenfis : ficut cicer nigrum , pro " ^
legit qus fane nonconve-

çacolaa five Sacolaà j Dubitat utramodo di-
cendum. Si exemplar Arabicum confuluilTcr, non
dubirafTet.

Cpmbazbague. i Et hic quoque plus fatis fu-
dabit.qui hoc monftrum nominis in Arabico Avi-
fena quserct. Nam non Combazbaguc^fed Chairba-
guevzi Chârbami . fcriptum eft. C&^ir

F A V F E L]Iudaicas codex A vifense dicît cfTe fpe-
ciem olivas Indies, quae verba neque in Latina edi-
done extanr,nequc in Arabico exemplari,quod lon-
ge uberius,quam editioBellunenfis PaufeldcÇctihiu
Verba ita habent in ArabifmO. F a y f e l. Frudus
, plantae in India fimilis nuci mofchatx, nifi quod
Faufel cft rubro colore, frangicontumax,5c in parti-
, culas frangitur, cx fradionc fragranti odore. Indi
, autem afTumunt illud ad emendandum halitum; &
f inficit dentes ruborc. Facultas ejus proximc accedit
, ad facultatcm Sandali. Natvra. Frigidum in ter-
, tiocum aliqua ficcitatc- PaoPRiETATES. Frigefacit,
, cum quadam adrtridionisfacnltate. Apostemata,
, BonumadapoftemstacaUda&craffiora. Membra
, ocvti. Convenir ei^qui inflammationcm habet in
oculojSccohibet humores fridum & illitum. H^c
omnia fereilefimt in codice Latino.qu.T nos.utfoîe-
mus, non fatis Latine,fed pcrfpici)e,& fidelitcr red-
<lidiraus. Alioqui & Latipc& nitidercddidifTemus,
fi majprcm f loquii,quam verborum Avifcn^ratio-
ncm habuifïèmus.

& Arabibus ferei^egleda, qui pauca ad-
modum de eadefcriplerunt-] Falfam. Avifena

. . , _ .. , . ,
enim de hac Nucé fcribens ait eflc cognitanr. Verba
ejus: Nvx Indica. Notura. Eft autem Ncrgil, qux
àdvchitutexregionibusZange.Hxc dcfidéranturin ,,
Latino & ludaico codice.

laralnare.ideft arboré nuciferam.] Si ve-
rum dicit,fcribenda fuerit » \' î î .w
Scejarel ncrgil. j^l
&:fru(a:usNarcl.] ScnbciVÂr^É/, *
aut Nargel.

C a p. xxv i i,
Delegi ] Vcmtb cft hoc nomeri apipofitiim efle
in editione Andreas Bciiunenfis. fed fruiîra. Vocan-
tur enim Hj/f/e^<;quod cor negct verum eflc,nullara
aliam caufam adferre pofTuro.quàm quod nefciebat
Arabicc.Nam quos Arabes fcribit fibi dixifTe omnia
Myrobalanotu genera Delcgi vocari, aut ipfi men-
tieb^ntur, aut ille falfb retulit hoc fibi Arabes dixiP
fe. Omnia enim Myrobalana Arabibus
dicuntur, Bdtlegi. Aflcntior autem illi ^^^
Klyrobalanbrucfi nonten illis impofitum^ ab in-
terprété Avifenïe. .

; -—^ krifts. nam a loco didtum, ut genus
Caiiis fiftula?^ Belleregi mire corruptnm. Vocatur
coim ßelilagi j | Hmbelgi, melius.

na in capite Halilegi. Quare imperitia\'Arabifmi,
quam illi non obiicimus , f^pcnümero cögitur hàî-
iiolarii& divinare ea,qu£enunquarà fuerunt.

tametfi Avicenna Chiarfamdar corrUpto
nomine vocet.] Eft miracófidcntia.] Nam Avi-
fena non aliter nominat, quam alii. Sed in Latina
editionc legitur, Alia eft Kebulia.alia .^Egyptia. At in „,
Arabico todice; Alia cft K;ebulcnfis,aliaBazarcüs;& »
poteft fieri,ut no nafcatur inBazara.quandoquidcm
deferatur ex India Bazara,& ad alias regiones. H£ec
défunt in Latina editionc. Kabul auçe quidam Ara-
chofiam didam volunt. Inde ergo Kabulenfis Ca-
fia,& Kebulcnfcniyrpbalanü, quod Kebuli votant.

Arabum veftigiafan Anacardiu habet aliquid fimile
cum Beledhar, an vero Bclcdhar habet cordis figni-
ficationé.? Virovis modo accepçris, utrumq. falfum,
Avifènna facitfrudlusTamarindi OfTi fi-
mile ] Ita fane eft m Latina editionc. Sed in Arabi-
ca & ludaica , eft tantum Tamar. Beledhar,inquif,"
frudus ejus cft fimilis nucleo Dadyli. In ludaico
Dinojn palmarum. Deinde pro amygdalo, quod cf^
in Latino codice, Arabicùs habet . item lu-
daicus. IdK.îfpwo» & nucem figni-

fïcatjnón amygdalaro,quöd Arabibus dicirurdcque
coprivatuim caput cxtat inlitera Lam; Ita étiaiii
Hcbrsi votant pS

C Â p, X X XI.
Ham am a, quod interpretatum pedem\'
columbinum fignificat.] ^ \\ Hamama/
coluraba, nó pedé columbs fi cmtfimr.

Daulalfil, quod eft pes Elephanti.] iroô
^\'ô©-, mötbas de- \\ \'tM ^
phanti: i

Qaod vero ait pcdcm columbinum cffc Dio(co-
ridis A momum, prêter quam quod illi impofitura
cft ab illo ludaeo, fcire debcmus columbam fcribi
\\ per Hc in fine, Amomum autem per

tionum difFerentias; ut Amomum , vcl ejus notio
nuilamcognationera habeatcum Columba. Itaque
vanum eft pcdcm illum Columbinum cumAmo-
mo Diofcoridis conferre propter fblam allufionem
nominum.

Mexquctcra, Mexir.] Vna tantum planta
cfl Avifena:, quamvis non una videtur cfTc vox,
\\ \\ ^^^ Mcfch teramafchi-

caffab& Aldirira,] Error cfl aut Typogtaphi
aut Audotis. Vocatur ea\\m(ajfab edderira, vcl tajfab
eldimira... y M - cu m D h al, hoc

cflarun- ^do Aromatica.
Etiam Hebilicc Derot accommodatur fpecicbos
aroroaticis,ui1i*i\'3n1o,Mor deror,Myrrha aroma-
tizans.aiJt przflantiffimi atomatis.

bul] Sive CembuIjfîvcCenti bal,five Cjnbcl dicas,
totidem iitcris fcribitut 1 \' voca- »

Ccmbul rumidicitut, fed etia tS^Jj (J^*^
I I -U I • Ccnbui cikclti. Nam
^JaW \' ^cpravatum cfl apud

Avifcnam, Sunanum autem nardum rede quidem
Diofcoridcs negat in Syria nafci: fed abeodidlum,
quod nafcacurin monte, cujus pars fpedat ad Su-
tiaro,jocularccfl. Syra nardus diâa cft:,ut Se Hora-
tio Malobatrum Syrium , quod Antiochiam Sutix
primum,& hinein Eutopamadvehcretur. Neque
dHus de hocdubitarc pofïît,nifî qui veteres Scripto-
res non icgit.

Cap. xxxiv.
Haxis cachule, i. herba locoria.j Sane her-
ba lotoria Arabicc fuerit
Hixix Ghefale
nomine juncum odoratum vocarinr alii,non memi-
ni. ccrtc Avifenae & omnibus Arabibus dicitur

Alaf, quod herbam fignificat.] Alaf Pcrfîs
herbam fignificari, falfumcft. Ulis enim 5
Gia hcrba dicitur. Gramen autem dicitut \'^VrV
iifdê R«_gi<iÄfW.ImpofucruntigiturGar-

CÎJF, (jiy*^:^ pcrfuafcrunt AUf Cigmücirc
hcfbam Pcrtitc. -1 enim purû putum Ara-
bien me ft, & fi- gnificat pabulum .Naiii

in Agiami natum, perquod vocabuhira
Damafcum intelligit.] Itcrum impofuerunt illi,
quos conful lit. Nam P - Xam , quo nomine
Damafcus, & Dama- fc«na provincia vo-
càttir, cuth a]4IM five i<|MMt ttiaxîmarn cognatîo-
nêinulla penc foni difcrcpantia habent. Sed tam re»
quam fctiptióne diffcrunt. Nam jf Agiam
prima notione fignificat ömncm natio-

ncmjcujus lingua ignoratutab Arabibus. queniad-
modû omnis linguaignotaHcbraiftno vocatur
Laaz. Sed »«t\'c^o;);;!«! Agiam fignificat Pctfaruai
regionem, Perfârum linguam & Pcrfam hominem^
quum tamen proprie Agiam Cnßei^CafiQ-. Sic quum
ludœis propric jyh Laz Cn ßafßaf iap.os, timen xaT
\'c^o^lw co nomine tres lingua?, quœ vulgo Roma-
nenfcsdidœ funt, intclliguntur, Italics, Hifpanica,
Gallica. Si igitur luncus Agiami didus effet a loco,
AvifenavocafTctillum q ^ vt "un-

cum Perficu. Sed fcti-bitur
\\ > eadem ptonunciationc Latina, quctn
^^J locum egoignoro. Videtur cx Diofco-
iidé effe Nabata^a regio.

juncum habereradicé Chulem fimilem.]
Scribendum Chulem I ^ quod incptiffim«
mutatum in Karon \' in editione Latin»

cap. cccLxxvi. quum ieparatim Avifena trader de,
Karo Diofcoridis, quod ipfe Vocat 1 ^ Kat-\'
vciain literaChicf,ferie xxi.in La- -Jj
cap.i J7. De Chulcn autem ferie xxvi i,in Latino
cap,^76. uti diximus. Magisrairor Iudz\'û,qui Ij^i?
Chiar vocet. Quare prodigiofa cft hacc difcrcpantia
horum trium Chulen inArabico, CÄ>4r in Hebtai"
co, Karum in Latino.

Arbutiaut Azimbri ] Nefcio an Azimiar,hoc
cftbuxo. Nam omninp;ta cft apud Avifcnam cx
Di0fcoridc.SiraiIis,inquit,cft buxo.Scd hascinccrta
funt : & multa cxtar« in codicc Arabico, quae non
agnofcit Latinacditio. non pauca in Latina »qua:la
Arabica non extant.

Ceterùm longe aHudTurbit defcribant
Arabes J Cur aliorum Arabum (entcntias profert^
Avifcnam prartcrit.? Nam profcdoTurbit Avifena,
fivcTcrbedh nullam cum Turbit Garcia: cognatio-
ncm habet. Praftciea gummofum non cft Terbedb
A vifenx. Deniquc in codicc Arabico flatirn initio
ba:c lcguntur,qua: in Latino non extanr. Fragmenta
ligni ejus crafl3,& fubtiliadevchuntur cxIndia.Li- "
gnum igitur ejus, non gummi, quod non habct,tc- "
cipitur in ufum medicamcntorû.ConcIudimus lon-
ge inter fe differrcTurbith &Turbedh autTatbadh.

CAP. XXXVI Ï.
Omne id Rhabarbarum.quod in Indiam»
Perfiam& Eutopam importatûr,eflein Si-
narum regione natum ] Sancidcm fcribit Avi-
fena, Sed ca.quK huc pertinent,defiint in codicibus
Latinis & Hcbr. ftatim in ptincipio. Patant,inquit,
quidam quod Rciwand funt radices na{centcs in Si- ^
nis.cxinde exportantur ad alias nationes. Adultéra- ,,
tur autem, &c.

Rauam.] corruptuno eft. iegendutn ^aiveanâ.
Non aliter vocatur ab Arabibus .. Item Ic-
gendû Rei^ättd sitti aûc Raiw/ifid 1 sini.

t^ioné, quîe Mofchoviäm nfque extendi crë-
ditur,]Certc inter Sinarnm fines Sc Mofchoviam plus
itineris îngcrjeétum eft, quam quantum eft ab Euphta-
îc ad Gâdes. Indigna viro dodio fentcntia.

CAP. XXXIX.
a Perds Dàrzard ]Eft mutilatum:îcgéndum Dat-
z.iffdegm •■• . » Nam Avifena de Cha-

dam putariefic ribras, iivc nervulos. unde inftar croci
habet. Aliidiciuc(îèMsmiram,alii Zatdegius. Nomen
ArabicûHdè«,quod a Garcia hicadducitur, nufquam
legere memini apod Avifenam; neqvte fane ibi utpiam
cxtat. Porro hic Cdedfium ôcCMcbmqnod legitur in
codice Latino Avifens, corrupta funt.

Carcomagma^^^^^^j^ manifeftc rennet intégra
veftigia originis Grscae KpoKÓfMyi^ : imo integrum efl:.
Cap. XL.

Gulungen.Nam fine immutationc
lucrarum ita legt poteft quoque. Quare cauffa non erati
ctir eam leélionem reprehendcret. Sed video in nomi-
nibus Arabicis non raro a Muhammedanis, quos con*
fulebat,dcccptum fuiffe.

Gin gib e r appellatur Arabibus, Perfîs &t
Turcis Gengibil.J Poteft quidem vuigus ita appel-
late. Sed in hbris eft t . Zengebil. Defcri-
bam autem ex codi ce Arabico, quod
M non legitur neque in ludaico, ne^ie in Latino. 2 b n-
» G EB I L.Dixil Diofcorides: Zengcbil funt radices exi-
» gû£E inftar radicom Cyperi, colore albicanti, fapore re-
ferentes faporem piperis, odorje, nifi quod non habet
» fubnlitatem piperis. Eft autc radix plants, quas ut plu-
M timum extat in locis, quae nominantiir Troglodytica :
» cujus foliis utuntur populäres illorutradiuum in multis
» rebus, quemadmodum nos utimur in quibufdam po-
,, tionibus&incodionibus. Dicitetiam: Eftquxdâfpe-
„ ciesZingibéris, quae vocatur Zingiber caninum, quod
„ populäres Tab(.rHa«(iâ eft Cafpii) vocant Pbilpheteclj. Ec
» quidé hoc pafïim nafcitur in lacunrs aut exiguis fluen-
}> tis.autinaquistardemanantibus, ftipitenodofo, geni-
M culis in longum extehfis, furculis & folio fimilibus fur-
culis .Tienthae & folio ejus, extra quam quod ea habet
5, majorai magis alba .gratiore acredine faporis inftar
„ piperis, odore bono, fed non atomatico, fruélu exiguo
» in vafculis in furculis parvis, quo« educit ex radicibus :
« folioin fcinvicemcolle(2:oaccompaâ:oinftarraccmo-
„ rum,quod & ipfum quoque cft acre.Rurfusdicit.quod
V ipfi Zinziberi accidit corrofio propter humiditate ejus
„ rcdondantem:ideo vim ejus excalfaóloriam diotiusdu-
„ ç.^te, quamexcalfadloriam vim piperis,idque propter
„ foliditatem ejus quoque,ut in nafturtio,finapi & tapfis.
Qiiamuis ha;c oraniaex Diofcoride citantur,pauca ta-
men initio fanî a Diofcoride, reliqua ab aliis Grxcis.

Cap. x l i t.
Zèrumbed ] Arabice • . Quare nihil mu-
„ tatum in pronuriciatione. ^^^ Avifên3;ZERVN-
„ beo. Radices plantx qu£B fimilis eft Cypero, nifi quod
„ ipfum cft minus aroraaticum,colore pulvera-

CAP. siiir.
Zervmbet appellatur Arabibus,Perfis,
Turcis Zeruba.] Si ira illis dicitur, non prîeter foli-
tumfaciunt. Sed in libris - . Zcranbed, ^m Ze-
runbed fcribi, fupra mo- ^ nuimus.

C AP. X L V.
V o c A T V R autem hic lapis Pazar, a Pazan,
id eft, hirco.] Quomodo Pa\'^n a Paz,an didus ? De-
inde fnvolum pro poftea Bazaar dióhim . HseC
omnia funt anilia. Laprs ille ab Arabibus uno ore VQca-
tur Badz.<ibar, id eddÂj^tp-j^/Miy.oi\'. Omnia enim, quae
venenis tefiftunt, Arabes vocabtjio Pcffjco -l
È£de\':^har vocant, quo modo ille lapis ab •

venenis adverfantia. tn vcceri indice Avifenae BeZiara"
bat,ideii,tefi{lcmiü vencno. hetn : Bezuurd eft lapis vi-
ridis, in quo tanta vis exiftit, ut omne vcnenum cxpel-
lat. Nimiru Bez.aradvocax.,qn\\im potius Bede:^rahatb
vocetur •• \' \\\\ Hegiat Bedczarahsth,

atque Indi m agis corrupte Bazar appellant,
quafi dicas lapidem forenfem ; nam Bazar eo-
rum lingua forum efl.] Si Indi forum ita vocant a
Turcis acceperunt,qui ita vocant, enim illis f\'o-

Arabes quos pieriq. Maurîtàhi fecuti funt.]
Errat, quod putat Mauritanos libros fuos alia lingua,
quam Arabum,fcribereiut fi quis dicerct Germanorum
librosdiverfo ab Italorum libtis fermone coflare.Nam
ut Europaeis Latina,itaomnibusMuhammedanis Ara-
bica eft ea, qua libri confcribuntur.-

Adamantem appellant Al- \\ U
niaz.]hoceft lapidé Mai aut Mes.(J^ ^ J^ÄV\'^
Cap. xtviii.

Arabibus vero Zamarrur.] Vitiofe. Lcgcndunj
Zamardun*\' \' Dicitur & ^ \' , Zamar-

fit TerunegttncCao. In paraphrafi Arabica Pentafeuchij
cujus audor GaonSaadia, Feruzegi legitur pro He-
braico nçSn« quod quid fit ludaei ignorant. Eodem
modo liabei& alia,quae penes noscfl.paraphrafis Ara-
bica anonymi ludsi. Sed in Lcxico Latino-arabico Ra-
felcngiorura <3 îf Ezzemar-

tur, & Sapphirus\'cxpunitur, In Paiaphrafi Perfica pro
Hebraico poficum eft \' Fir»;&a.It3quc

hœcomnia mihi plena funt ^JU^ tenebrarum.
Nam illos lapides fuda-i non uucUigunt.qui quum ef-
fent duodecim in Rational! fummi Sacerdotis, duo
funt,quorum nomina adhucretincmu\':incolumia,S4/>-
pbir fecundus in ordine fecundo, & la^it tertius in or-^
dine quano^qni tamen aliter a ludsis exponuntur pro-
pter imperitiam prifcarum litcrarum & exotica: hifl:o-
riar. Ne vçmftiiîimus quidem Paraphraftes Chaldsus
Onkelos iîla nomina intaöa teliquit: fed aliis nomini-
bus dcfignavit, quafi aliud efîcnr,ciïjâ quód nobis font.

Èft: vero Perufaa Arabibus Turchefa noilra]
lam oftendimus Peru:^ five Peruz^Hi aut Fir<jz-4 effe,
quód Hebrsis Nefech. Sed id ignoramus. In hoc vero
labitur Garcias, qitod idem putat effe Feruzegi, & Fe-
ruza. Onkelos Nofech Zmaragdum interpretatur.
Adco inceita funt Expofitorum judicia. Inlndice An-
drea: Alpagi Alferuzegi exponitur lapis, qui apud La-
tinos Turceii appellatur.

Nilacaridi.] Owd fic Nil, vel pötius N/fifcïmus.
Ed enim color c£Erulcus,qui vuîgoHifpanorû tam Aniri
quam And dicitur pro Arabico • U Sed quid fit
Candi aut Alcandi , ncfcimaF, j\'Ï^ ^ PorroArabes
colorem caiuleum vocant Nir. Ifatidem bcrbam Ni/.
Ideo non miram fi color cœrulcus duobus illis nomini-
bus appelîctnr.

Rubinus nuncupatur Yacutli.] ^
non vni Rubino folum, fed & aliis gcm-
mis nomen cft commune. Vetus Lexicon Latino-ara-
bicum exponiiMargaritumralii C.eifJ)or fJ^zif S: oaf^Lpv-
Eft autem nomen dcpravatnm ex Gra:co vaWSc?.

•• "1 quoque <ét?Act<>oj\', id eft ilavum colorem fi-
•• gnificflt. Quare fl Petfae r^fm&rubinura
vocant, hoe Kitr it^vavaueia-iii^ diótum fuerit.

Vocatur ab incolis Nilaa.] Purum putum Ara-
bicum • Kiîâhjfi mtliüs \'j. i * Niïiai cs-

nomen générale gemmarum^\'ST^ omnium, &
Kar\' avTwyouaffUr Margaritum quoque ipfis dfcitoc
J| Aljohar. pro quo Lufitani & cœteri Hifpa-
) ni, qui H in F, ut & Vafconcs, naatantp
dicimt Aljofar.

Arabibus & Perfis Lulu.] J J propric cft
Margaritum,non Aljohar .- quod cft genus

pro fpecie.ut apud lurifconfohos Adoptio& Gognan©
tam pro gcncre, quam pro fpccie accipiuntur.

Arabes cum frudum Mußt, aut Amufa vo-
cant.] Scribendum per z. m«7<i, Ai«^.
Almu:(. AUi Maalde Almau^di\'JjJ^ cm.^J\'^^
Non videtur verum eftè, quod a quibufdaiï) prodi-
tnm, hanc plantam mangonio^non natura, produótam
cfic, canna faccharitide radici Gulcafîîœ infita : quan-
doquidem hic nofter paffim in India nafci fcribit.

Budiecas ]Noirpotcft ncgari Budiecas eßc trometi
cx Batiecdepravatum. Nam etiam Arabicum nomen

\'\' t \' Buticba poteft prouunciari pró tationc api-
cum VQcaliam.
^ Cap. xxï.

de Anil, quod a nobis notatam eft, vide figpcriore
libro cap.xLv nr. Nam Anil % \'tj nihil aliud eft
praeterUatidem, quam Vitruvius, 8c

omnes veteres Latini VitrumjpoftcrioreSjquorum Pli-
nius primas, GLtHum vocant. NamiVaV/fcft Grscum.

Reisbutos ] Hoc eft Principes. Buios. But videtur
piiraus vocatus, qui illas regiones fubcgerit. Nam Rets
CÛ Princeps.

cft, quam Italorutn Meßer, Gz\\\\otam Mo»fiettr, Hifpa-
norum Dsn. Ante dtïccntos enim annos Principes
apud halos veeabantur Mefer ,kem vnigni EquitCs.
ïtaquc Xa non conftru\'itur cum alio fabftantivo , quo-
rum altcrura oporteat cflc geniti vi cafvis,fcd jungitur in
eodem cafutanquara sppellatiuu.Itaquc H
effet Hifpanice & Lufitanice Don Alm. M ^^
împofuerunt Garcia Mauri, quos de Arabifroo con-
fulebat.

lingua Perfica Bala faftigium fignificat.] Hoc
verum eft. Ea lingua SAl Bala eft altitudo.

Arabica Perfica lingua Saibo Dominum
fonat.] Veruna. ï - fignificatproprie Scniorena
fed qucmadmo- dum Senior ante tempore

Karoli Magni erat gradus nobilitstis ; ita apad Arabes
Saiby vcl potius Xaé. Apud veteres Francos tfes erant
ordines nobilium, Grafiones, Seniores , Iuniores. qui
ordo adhuc (crvaturin Germania,Gallia & Italia.Natn
inTeutonifmo nobiles minorum gentium adhuc vo-
cantur Iuniores Domini, Nobiles msprum gentium
Çrafes, Mediae conditionis Italis, & Htfpanis dicuntuc
Sîniores adhuc, at Xaibo Arabibus, & Perfis. Sed &
Arabes aliara appellationem habent fynonyman?, qui
mcdias conditionis JliuHres vocant. . •• Xaie^
quod, ut dixi, etiam Seniorcm figni- ficat»

Neza lanceam.] Sane lingua Perfica^^ « lanccam
fignificat,quod Hcbraeis Sed ma- ^^ luco efl
detortum ex Arabico /xCl"\' regnani
Perfica lingua dicitur - ^—Ns-^-^ .. .. i -
Padcfihahat.

Nizamo-xa ]Scribendum Ni:^\'moxajCota\'mexa^
Perinde acfi quis diceret p^MJ xa. ut cx <i/»fit Moalt

fatcbuntur me verum diccrc. Nam literaMim in prin-
cipio nominum propriorum pofita facit dcrivativo-
rum formam: ut a jAetJwy fit i^a-raimh, ita ab Ali fit
Moalt,a xa dcrivatur Moxa.

Sufi-3 • \' eft Rcformatus:quia csetcros Mo-
hamcda- nos harcticos vocanî. neque cft

xeque non xa.]Vtruraq. verum no eft. Scd xeque
••• cft Arabicum,\\ " Pcrficum.
gVww

^Goazir.jSciatcruditus Ledor,quae de Scaccorum
ludo hic traduntur.eflc a Mauris,quod patet cx Goaz.ir,
quae eft protiunciatio Mauritanica. Nam litcrann
Mauri vocant Guaa. Idcirco Wifir, ipfi dicunt ÇuazÂr,
quod Hifpani corrupte per L dicuni Alguaxjlfiddito
articulo.

Rocha.] Eft Gallicunj.A GallisHifpatiijabHifpa-^
nis Mauritani, abillis Pctfafc. Nam ridiculum cftjqaod
Tigiidem Garcias cxponat.

Piada.] Pieton. Gallicum. Seto igitur & Scacch<>
ruraluduiu,&; ejos appcllationcs a nobis Eurepaeis
acceperunt.

JBlmmtim /ró kdfirem iis ^m 0 DoBon G A r c î a
dû O r t a m hoo gemn firipa fmt >

C a r o LI auteni C l v s I opera ex Hifpanico lêrmono
Latina faâa, in Epitomencontraâraj ôc ejus aliqüöt^
capita fcholiis illuftrata..

RODI IT in lucem ante hiennium, jüuünßime Trinceps>
Christophori a } Costa Bur gen fis in Hifpania
Medtciliherf^romatumÇ^fimplicmm quormdam medica-*
mentorum in fndianafientium hiBoriamcomple&em» Eunu
fuperiore anno in "Britunnica mea perègrinaîtone amki cmujdam opera
naäHSfion modo avidepercurrebam,fedutilitatem etiam allaturum cen-r
febam m qui H ifpanici(ermonis ignarifmî,fiLatinum facerem,
fane provmciam ntßtfctperem^ mpeüebat me naturaiqu&fimilmm rerum
cogmt tone rnlrïjice femper ohleäatM fuit,

V e r V M, cum totam hïBoriam ctm iis qm Garcias ab Orta
muitù ante anniâ in eo genere commentatas eB, diligentiùs conferrem-^ ple-
raquefere omnia ex, iüü defumpta effe deprehendebarn» ^j^amohrem &
ïnanemfore laborem^ necnon leBorïfaBidimn panturum extBimabam^ft^
qm m Aromatum hiBoria Gar c i exBant.^ hîcretexerefftj.

Seriem itaque capitumimmutans^qtu admodu confufa erat^^ totum
opm in Epftomencontrahes^a dumtaxat Lat io donanda e^iBimaham^quA
apud G MA non exBare^aut paulo alit er ah eo defcripta obfervaha?rUm
Icônes pr^terea^quas ad \'vi\'vum expreßjfe paßmg/oriatr^^, fuis lo^

boris effigie (quam idcirco inferendam ejfe arbitrabar, ut cum légitima^
G A R c I iE adieän^ conferre lice at) quilibet iudicare potent*

Qvibvsdam infuper notis nonnulla capita illuBrabam, ut in hoc
genere foleo ^ prxfertim cum quid fimi/e ^ \'vel etiara dtverßm apud alios
^uäores legere memini, aut ipsa experientia didtci.

ThNVEu porro hunc laborem füuBrißimam V, C. benigne fufcepturam
certoflatuens^ipfiiis nomini confecrare non fum n)eritm^mm quod ßo%LHm
ßudiofummoperedeleäetur^tum ut aliquod faltem graft meierga tpfam
antmifpeclmen exBaret^profingulari iUa^qua me proximè Cajfellis exctpie-^
bat Jjumanit at eratque infigni/jua dîfcedente profequebatur,munificentta.

D e v m autem opt, max, oro^ ut lüuBrtßim^ V. C. omnia proffera
ekrgiridtgnetur, VtennÀ AuBri&^ (ai lan^ m. d. L xxx 11.

quarereinsîttfienmyà qmbusßn^ulü disbm diquid novi edtfcere f offem\\
quemadmodum olim fecermt multi prudentes vm, referente D. Hiero-
nymoifj^Morumprafàtme adTaultmm^
G v p i d v s itaque frudum aliqmm colligmdi ex meis longis pete^inatiombm^ cura
fuityut dwerßs inregiombm provmms ipUntarum) qm ^m adhmamm falutem
creavU^nJarietatemobfirvarem.

P or r o in Orient S India, h D.GarcUm de Orta^éMedicum Lußtanüm inââ/vi~
rumgravèmy rart ^ exceÛentis ïngeniiy cujm laudes prstereo, quomam tanta junt, ut cum
multas enumeraffè exiHimarem^multo plures me fdterfugerent.

ScRiPsiT ùlibrum Lußtanicofirmone^cuititulum fecitjCol\\oc\\uh de Simpli-
cibus, Aromatibus, & Medicamentis Indiœ^tumde quibufdam frudibus
iftîc riarcentibus. Vt autem eo libro de uariis medicamentis,plantis, çy\' aliis rebus hu-
mana [aluti necejfariis agit : nonnuÜa etiam ußbus humanis inutilia attmgit^ Dialogtfmorum
natura itapoHulante: ubi coüocuteres plerunque divertere,& extra fepta ferri confuevere.
^m ^plurimi err or es paffm occurrunt, quos tarnetß Au Sï oris exiiîimatio laus ipß
tribuendos minime patiatur, (ed typographi çy* operarum (quaincivitate Goa, übt ijle fcri^
pßtj non adeo culta ^ expolita inveniuntur ut in his regionibus) potms negligentia : leSIori
tamen moleBiam tadtumpariunt. «Alittdpraterea libra deeft, quo miniis omnibus nu-
men\'s abfoltiius cenfeatur^nimirumpiSïura çy*plantarum^ de qmbus agit, effigies: quasgra-
vioribm f^ majoris momently ut credibile eB, rebus occupatus, infererenonpotmt,

Cetervm mUris hominibuseum librum multumprofuturum exiBimabam,ß ad
earum rerum, qua in eo bona continentur, notitiam perducerentur^ fubjeSiis ob eorum oculos
çxemplis ç^ piSîuris •• neminem autem id facile praftare pojfe^ niß qui eas fuis ocults con fpe-
xijfet, ^ expert us effet. Jtaquepatria prodeße cupiens, in meos proximo s am ore com-
pulfus, eum labor em m me recipere^ fîngulasßirpes intégras ad fuivum exprimere consîi^
îui, multis aliis rebus additis ^ quas ipfe conjpexi, IDo^or njero de Orta ob jam dtUas caujas
non potuit»

met us deterrmßety multa hodie ignoraremus ,qua fummâ induHriâ^ ingenïi felicitate, ^ dt-
ligentidj in bonarum liter arum commodum poBeritati reliquerunt.

E t licet cum iis minime ßmcomparandus ^ meaque audacia eo major appareaî,quodde
nonnullis erroribus agere inHituam^ qui inter Gracos^ Arabes, ç^ Latinos ctrcaplantarum
aromatum cognitionemcommißt funt,partim eorum negligentia,partim etiam quod illo-
rum medicamentorum natales con^f icere non potuerint ,fed exincertü altorum relatiombm
dumtaxat exceperint: yenid tamen non indignas cenfebor^ß de hù.^ qua meù oculu con^exi^
certtffîma^ rueriffima hoc libro comprehendere coner.

V t ruero hunc lab or em fufciperem, gloria cupido nonmeimpulit, aut ut do^rina major
laus, quam mereor, mihi tribueretur : fed unicus mihifcopm fuit, ut tuù commodù pncerh
infmmm, Certo Memtdhiperfuadeo^etimßmilitatern minus fortèlaudes, boni tamen

confuhumm diligentum ^ lahorem^ neqm iûprohMî^mm metim ammttm ^ qui tm
& roAriis peregrinätionibm eaconfjfkere njoimnm^ qu^taln ex folo auditu defcrippmnt.

Nec i?2ßäaj eo^ qum htecelegamoreßiiotradiqmani: ^emmcertam rventaîemexpo-^
Îiîù ^rhk longé praßre?jdam ejjë cmfeo. îm oh caufam te rogOj meam n;oluntAî\'m, Uti
dècet, excipia^i neque operù exigmtate mot/earù : mm licet moles exiguâßt^ magna tamen in
to contmentur. ^odp qmdam occurrent^ qm îUo pàlaîo non arrideant, ea tanquam prù -
€kns omitiito^ ^^ illud cogitaîo^ me tfbi Joli nofffcrtkere, tot que effe opimones quotfunt ho"
mmes\\nâmquè fkripötmt^m qmtîbiingraîai^^ fdß effecerù, mrahù

malmm majorem librum in medmm proferam, reùqUoj befbaj ^ ßtrpes y ßu0Mj4Ves, ani-
maliaqueciim temUria tum aqudtica^ qua iriitiü provindù^ tum etiàm in F er fide ^ Sina-
tum regione inveniuntur, haBenm aduivurnnon expt^jfa, de quihm par um admodum
fcriptum eß, compkSimem : dk item öbfervationé di^a ^ qua aß forfitan mAgù mi-
debunt.

qui invidia ßimulü agitati contrarium ficcient. obfecrç ut jurnpto calamo primum aliquid
[cHbdnt quôd in ûfcem proférant : tum demum enim intelligent, quanioßcdimfit càrjiere^
qtiàm km fcribere qmd omnium oculüexponendmiBr Vale^

oLiORVM Aloës ufus familians admodum eft ad aluura pürgändam nlimm
in provincia Malabar ; exhibenturque fine metu non modô pueris, fed

Foliorvm uncia; tres in frufta fedas, additis duabus dracbtnis foliam Akh
craffioris falis, lento mitiqueigne coquunturdonec fervere incipiant:
colantur: colaturas additur faccliari uncia una; totâque node fub dio re-
îinquitutjpoftridie manè circiter fextam propinant frigidam iftam aquam ci quem purga- ^mfHmendi
te volunt, (bmnoque abftinere jubent, deambulationem vero per cubiculum pertiiittunti rario.
ut celeriiïs medicamentum operetur: tribus deinde horis ab aqua haufta, quatuor uncias
jufculi gallinacei cum aliquot granis Maftiches exhibent : poft iioràtn èdit, & bibit vinum
dilutu m. Porrô augetur vel minuitur dofis foliorum & colatura; pro illorum,qui id medi-
camentum fumpturi funt, natura Sc viribus i non miniîs familiaris cft ha^c purgandi ratio
(ptîefertim delicatulis) quàm M anna aut Cannée fiftulas recens pulpa 5 SC, qüod magis m i-
rum eft, reliqua officinarum medicamenta pr£E ifto refjîuunt.

Cetervm eodem ordine, quo nos in Europa,Indici Medici purgantia medicaltïcil-
taexhibere folent, five folidioris, five liquidioris fint fubftantise, videlicet ipsa aurora^ Sc
deinde quinque horis, ab efu, potu. Sc fomno abftinent. (^o tempore fi non purgabitur * p^j^j ?
£eget,ex Avicennae pr^ecepto Maftiches drachmas duas ftillatitiâ rofaruni aqua diîfolutas! Qf« poßnnt
ad roborandum ventriculum dant, alvumque inungunt bubulo feile, lineo^jne pännos
feile madentes ventri imponunt, adproritandam expultricem facultatem ,fineccffe fit.
Si verô bene purgabitur,poft quinque illas horas à fumpto medicariiento,tres uncias jufcü-
li gallinacei tepidi exhibent, prxterea nihil: deinde ut aliquaritulum dormiat pertiijttunt^
Sc paululum aqux rofacex bibat : etenim à (bmno fubfequi folet commoda purgatio ; at-
que plurimum roborari aiferunt facultates naturalesjufcüloillo,fomno Sc aqua rofaceà.
Nam fi liberalior pcrmittereturpaftus,iiaturalis facultas in eo coücoquerido öcCuparetUfi
tardioremque purgationem moliretur.

Hic eft ufitatior medicändi modus inter eruditiores Medicos illarum Provinciafum,
qui rationi maximè confentaneus cft : etenim fel foris adhibiturft fblütiuum cft^irritando
expultricem facultatem. Carnium verô efus non conceffus fulcitur âuâ:oritate Avîc^iin^. tz}. trd,

* Aloés perró facultates ex Diefcoridé & Gden» petenda: quas quidm Audor Hijpatiicefemonei fed nori fatis
fideliter reddidit, n

VyLGATissi Mv S eftapüd Aphricanos& Afiaticos Öpii ufüs: Sc ejiis efui ita opUmmuU
affueverunt, Utetiam abftinete nequeantfine manifefto vita: difcrimine. ld ipsa &cuiHmrei
■ experientiâ comperi dum Indico mari id Lufitaniam redirem. Etenim eâdem "\'w"\'»^-
ïjiavi vehebanturcaptiviTurcus quidam natus in Aden, & alii ciimTurci> turàPer&ôi
Arabes,qui clàm aliquantulum Öpii lècum detulerant > quo propter penuriam veluti iiie*
dicaîiicnto ufi erant. Eo abfumpto,TurcusiIlc Adenfis adme, Heus tu, inquit, qüando-
qui«krn curandorum-a;grorumin hac navi provincia tibidataeft , certô fcias5nifi mihi ^
rneis fodaiibüs Opium pra;bueris, biduum nos non fuperviäuros. Ciim verô negarenï
Opiuöi me habercj refpondit: Illud ergo efto unicum remedium , quo nos, qui Opii efüi
allfueyimus^liberariqi^eamus^fi fingulis diebus-ràanè unicuiqu^e puri;.vim hauftüm propi-
lieSj licet inobis admodum arduum fit Sc t£edi,ofum, quod rioftras legi adverlètür î fed quo-
îiiai^ noftra falusex eo dependeat,neeeffarièferendum eft. Ex illius itaque praefcripto vi-
S.- Y 3\' nàîït

iium omnibus dedi, liberatique funt, & intra menfis fpacium, vinum arapliuS ^ujare rio-
lueruntj nec illis obfuit Opii defedus, cujus ufus jam in defuetudinenl abierat iiitiè cüiH
illis deinde & vinum & etiam Opium dare vellem, neutrum cupiverunt.

Qiièmedo ad~
Ufltcrciar.

Ljffiî »«» «n

Diofioridis
CuncttnHm.

Cuncmum à
LaccÎi diffifo-
ßesdi ratio.

DiäUcca.

L4ec4 artiß-
{ialii,
Fjns ufta.

a gc a m verô in pulverem redigere folent ejus regionis incoîse, deinde colliqtiaré^
admifcerequequem cupiuntcolorcm,rubrum, viridem,nigrum,lutcumve;pórtea
vel in bacillos tenues conformantjquales funt qui in Hifpanias adferuntur ad obiÏ-
gnandas litcras; vel in majores öc cralfiores, ad ufus mcchanicos. Nam qui torno ledicas,
fedes, vel alia qua:visex ligno conficiunt, fi colore inficere cupiunt, folent ea in torno ver-
lare,cralIioresque bacillos Laccxadmoverc,quâccîeri illo motu liquefcente ligna elegan-
tem Laccas colorem recipiunt multis annis durabilem.

A v ri fabri autem argenti fabri vafa fua vacua (ut firmiora elegantioraque reddant)
Laccaf pulvere implere folent, eaque deinde igni admovcre, ut Lacca liquefcat, poftremo
refrigerari fponte finunt, vel aqua:immergunt.

Cetervm adulteratur interdum relînâ Sc cera : fed adulterium facilè deprehenditur
cx odore & mollitie, fi frangaturaut uratur-

P o R R o non elfe Diofeoridis Cancamum, ut Serapio arbitratur, Amatus Lufitanus
Commentariis in primum librum Diofc. enarrat. 15. probè annotavit, ubi duo Lacca: ge-
nera delcribit his verbis :

Qj^ic VN Q^E Cancamum Laccam efie putârunt, mire errate deprehenduntur: cum
Cancamum gummi odoriferum fit, Lacca verô fivecommanfa, five fulfimentis expetita,
inodorapercipiatur: quam hodie Lufitanicx India adferunt, rubram ,tranflucidani ,tin-
cturisprsecipuè defervientemf& cx ea Ofiicinse compofitionem quandam pricparant,Dia-
laccam âppellatam)quae, ut certo fcimus, non gummi, aut arboris plantce\'ve alicujus gutta
eft, led potiùs formicarum alatarum ftercus favagove, velut cera apum,&c. Et paulo pôfts
Est verôalia Laccaartificialis,quaminfedorespannorum vendunt,qua:exf^eceßra-
filii, Yerziriii diâi, & Coccirefultat: quâ pi6l:orespro confiçiendo colore rubro obfcuro
maxime utuntur. Hanc vero Serapio inéptè admodum cum primâconfùndit Laçcâ:undo
hodie multi im pudentilfimo errore, Serapionis auchoritate icduäi ,cäm in compoiîtionc
Dialaefte mifcent. \' - -

"a\'-b vi ^tenues admodunifritilli tabellas, cum pyxide qua adfervabantur, cxCa-
\'\'phur^Eligrioconfeä:as,utiexodorcfacilèdep^chendi poterat: nunquam tarnen
Camphoram\'éxfiidabant; at fi mambus traciarentur, folummodo Camphoiae
odor in eis major fpirabat.

Porro Caphura de Burneo ciîm niulto pluris arfiimetur, pra-fiantiorque fît Sinenfîj
perCates (eft veto Catc ponderis genus viginri uncias pendens) venditur; Sinenfisautem
per Bares, eftque Bar pondus circiter fexics ccntenas iibras pendens. Valet etenim ejus,
quîE cx Burneo advehitur, libra una, quantüm Sinenfis ccntenx libr;e.

C v m itaque illius tam vile fit pretium , plané explodenda eorum efi opinio, qui Illam
à Rege Sinarum adulterari arbitrantur, quandoquidem unus fit cx potentifiimis totiu$
orbis Regibus : de quo cjusque provinciis fi quis fermoncm inftituere cupcrct, magnum
volumen confcribat oportcret. Nam fi regniamplttudincm,incolarum frcqucntiamjpo-
litix &gubernationis cxceUentiam,&:divitiasfpedes j nullum aliud in univerfo orbc eft
Imperium quod cum Sioenfi comparari pofiitw Et baud fcio an quifpiarn tam confidentis
fit ingenii, ut eorum, qua: ifiic exceîlentia,5t:pcrpctuâmemoriâ digna funt Vhiftotjam
conlcnbere adgredi audeat, cum fingula longé famam relationemque omnem fuperent:.
Si quis tamen partem infinitatiseoru\'m, quz in Sina obferuanda funt, fcire ct^pit plegàt Ii-
brum quem dc câ confcripfit Revercndus pater Gafpar dc Cruce^ Dominicanïördims
monachus. - ; -

y T verô e multis mercibus, quae ex Sinarum regione adychuntur,paucàs pcrftffngam,\'
fum argentea vala diverfi generisj fiimmâ arte ^diligenöä elaborata^ omniiprxterea db-
ineftica fupellex 3 utileâiica:, Ipondaf feu le^aliî àd rccumbcodum ex argento IcuIptO
\' diligentes

^iligente^eiabofâto : maxima quantitas (èricei fîli> fericeorumquepaririorufii, pîurimuni
aurunij mofchus, uniones,argentum vivum,ses, minium, murrhina vafa plurima, quö-
runinonnulla duplo aîflinianturargenti pondéré, &plerâque âliacdmadhumanosuftià
neceffariajtum adluxum &: ornatum. Ego (anè inde liabui binas tbecas ex folido argenrö
cniîi omnibus inftrumentis ehirurgicis majoribus & minoribus, ut funt cauteria, fpccillai
malleoli. See, ex argentoeonfeäa éc exornata tanto artificio, quanto ab ullo argcnti fabro
defiderari polTet.

R^TEii ea Mannte genera qii^e a dodifllmoab Orta defcripta funt,aîiud in Ormuz im^e. ^ewà
vénale confpicitur, quod in varias India: provincias defertur, quodque glebis paulo oïîmmâ
majoribus cdnilat quam Calabrina, neque ita candicat : id vaicntcr purgat;5i Eiœ/Iaift^.
niam magis folutivum eÜ reliquis generibus, minorisqueefi: pretii, vulgus praefert, coque us,
plurimum utitur. Diligentilfiniè autem ab llumiditate confervari debet,alioqiii facilè e«<s eof^/tr-
corrunipitur. Compoi^itumautemelïb medicamentum,ficdeprehendi.

Mvltvm co utebatur Medicus quidam Bracbmanes, meus familiaris, degens in civita-
te Cochin, atque fummè à bonitate commendabat ,negans pretii vilitatem imminuere
ejus pr^eftantiam; vilioris ideô pretii x\'fî:imari,quia major quam reliquorum generum ilhus " """
inveniretur quantitas. Cum verô eompolitum aliquid mihi videretur, fufpicari cœpi il-
lum id iri fuis ardibus conficere : femcl enim refciverara omnino Mann.a eum carere,paulo
verô antè mihi dixerat ex Ormuz ad ipfum advehi; paucis tamen interjedis diebus maxi-
mam illius recèntiis mihi oftenderât quantitatem,cüm liiems elfetjuullseque naves ultró
citroque nàVigârent.^ Tandem bonus Bracbmanes (accepta à me filentii fide, quôd in illis
faltem provinciis eum triinimè proditurus elfem) faffus cft à Ce componi eâ, quam in Per- Eh» mmra
fiâ oblèrvârat, ratione,videlicet, Arayluni candidum & purilîimum, Mannam cujufcum-
qiie generis, fed pi::^fertimqua:Calabrinam a-mulatur, Scammoneam&feniinisgenus yip/mes.
Vifadiäum,quod-ex Bengala advehitur, quodque Latbiridis grano fimile eft, (injédlo in-
tétduiti pollirie radicis cujufdam candidce laäicinas, cui homen cuhi SâCcharO,

Mannam auteni adulteràri nihii mirum, quandoquidem & lapides Bezaharestan- JaL
to artificio in Ormiiz & in lïrbe Cochin provincise Malabar, ubi Rex degit, adulteranturj rtmur, é-
ut legitimi appareant, fallantque etiam maximè expertos in iis dignofcendis, prima fuper-
ficiei qux niii frangatur, vix à legitimis difcerni queanté

IN V E Niv n t v r iritcrdum ha: arbores five aründines vocätxJüf^iba, ih quibus nafci- iabm hißf
tur Tabaxir, tanta: amplitudinis & craffitudinis, ut exea cymbas faciant^ quce binOs vi-
ros capere poffint, non quidem illas cxcavantes,fed rehdis folùm duobqs ucrinque in-
ternodiis per medium fecantcs. Confcendere vèrô folent fimiles cymbas bini Iridi, iique eïî« hW^:
nudi (nam nudosincedere illis in regionibus moris eft) federeque finguli in ejus extremi-
tatibus,jun6liscruribus,tenentesque fingulis manibüs remös triüm àut quatuor palmo-
rum longitudinis,quibus eas cymbas impellunt tantâ dexteritate, ut etiam adverfô rapr-
doquefiuminefumixiâ celeritatenavigarepofîint,quemadmoduin meis ocuîis cdnfpexi
in fîumine Craffganaryin quo plurimus eft ufus cymbarum ex hac àruhdine confedarum, cra^igmi
quoniam qui eis vehuntiir, fecurioresfcfe exiftimant à GrocOdilis^ quos i Iii
cant, magno numero in hoc fiumine verfari folitis. Nam ciim ferociflimifint^ fajpenume-
ro in naves niajufculas minufculàs impetum facere folent, ut eos, qui illis vehuntur^ap-
prehendant. Si enim aut in flumine aut in littorehortinem, bovem, bubalum ,aprum/
porcum, aut qUodcuriiqüe tandem aliud animal comprehendere poflint, illicô dévorant.
Indigena: autem affirmant nunquam compertum effe, ut eos, qui cymbis ex Mamhu con-
feiSlisvehuntur, appetant, fed ikpenumero confpeâos effe natantes proxime Hlas,attamer!
prarteiire fine noxâ. ^ ^ \' ,

î NIS T E R1V M prseftant Elephanti non modô in convelicndis oneriblis, & bel-
licis tormentis è loco in locum commutandis, fed etiam in muniis aliis dome.fti-
cis. PromufcidC verô (qua veluti manu utuntur) onera cralîo firmoque fune col-
ligare folent : funem verô ore apprehendenteSj cum fannis feu dentibus quos exertos ha-
bent, quoties opus eft circumvolvunt, deinde onera fublimia in acre ferunt ,aut trahunt,
ii nimium gravia lint ; tantâ dexteritate ôt attentione, (prsefertim fi iis contineantuf res
fragiles,^&qua; efiundi poflint) ut hujufmodi res requirunt: nec, cüm femel iter confece-
runt, vise demonftratore ampfius opus habent ; tantâ funt memoria pr^diti. Interdum
etiam in bellum producuntur frontem & pedus armati equorum cataphradorum morcj
muldsappenfis tintinnabulis ad pedus & cingula feu lora, quibtisligneacaftellaipfisim-
pofita conftringuntur:&: praeter milites omni armorum genere initrudos caftellis inclufoSj
finguli peculiarem fuum redorem vehunt, ipforumque fannis enfes five falcesalligantur,,
quibus hoftesferiant&profligent: at fivulnerentur,timidi&:furentibus fimiles fefe ob-
vertunt,atque fuorummet ordines plerumque perturbant»

Plinivs lib. i, multis locis plurima de Elephantis memoratu digna refert: at nos
nonnulla hîc defcribemus magisfide digna.

V v L G A RI s opinio eft in provincia Malabar, Elephantos mutuo fe intelligere. Lo-
quutum autem aliquando in urbe Cochin (qu^e illius provincial nobilis civitas eft) publi-
co teftimonio confiât hoc modo.

E L e p H A s quidam in littore maris urbi vicino laborare folitus, jamque laboribus fcP
fus, domum redire propcrabatjutquiefceret : ^riefedus verô illius urbis orabat ut in labo-
re pergeret, atque liburnicam , quam jam commovere incepcrat, in mare trad uceret : rc-
nucntem Elephantum Pracfedusdenuôcompellare, blandisque verbis demulcere coepit,
id in fuam gratiam faceret, ita enim deccrc, quandoquidem in Icrvicium efiet Chnftianit
fimi Regis Lufitania:. Elephantusha^c duo verba proferens,^fö(quae lingua Malaba-
rica, vulgari éi ufitata in ea provincia cqua Elephas oriundus erat, fignificant, volo voloi)
ad liburnicam rediit J eamque in mare impulit.

Idem cum ipfius redor bora conftituta cibum illi non pra^beret, dé mora conqueftus
eft : redor verô id accidiiTeaiebat, quôdlebes, in quo cibum illicoquere folebat, pertufus
elfet, proinde ad cacabarium deferret refarciendum. fert eum elephas i cacabarius negli-
gentiusreparat ; redor elephantum objurgat, &contumeliofis verbis aificit, atque ad ca-
cabarium cum lebete remittit ut diligentius refarciat: is verô de induftriâ lebetem reparare
fimulanSjtimam auget,&elephantoreddit; qui lebetem promufcidefumens ad fiumen
defert,& aquâ implet; quam dum efllucre confpicit,magis pertufum efle lebetem intelli-
git, & ante cacabarii sedes refert magno barritu iotonans : concurrunt Regiorum negotio-
lum Praîfcdus & alii multi: cacabanus, blandis verbis veniam ab elephanto petens, lebe-
tem probe reparat, eique reftituit: illc verô minimè fidens, in omnium confpedu ad flu-
men redit, aquamque hauritj quam dum videt non efiluere, lebetem oftendens adftantj-
buSj quafi ipfos rei gefta:teftes effe cuperct, ad redorem fuum refert.

N ATV RA gratus\'eft, beneficiorumquememor, nec cuiquam nocet nifi injuria aÖe-^
duSjäutdumcertomorbocorripitur quo veluti in furias agitur, quod fingulis annis fieri
Iblet: rum enim nemini parcunt elephanti, fed obvium qycmque proterunt.

A c c I d 1T in urbe Goa/ in qua legati Regis Lufitania:, qui regiam poteftatem obti-
nent ^dCgere folent, ut unusex elephantis, qui iftic ad Regis fervitia aluntur, hujufmodi
raorbocorreptus, vincula catenas (nam folent ferreis catenis conftringi,&: loco quodam
condudi donee morbo liberentur) difrumperet, & per urbem vagaretur;fugientibusverô
omnibus,mancipium quoddam m ulnisfiliolum geftans inplate\'a obviam habuit, quod
confpedo elephanto exterritum, ad fuas a^des celeri curfu confugit; quas ut aperiret, filio-
lum hbmiante januamexponitjmoxque^desingreffum januam occludit,pra; mctu fiholt
oblitum: elephas puerum confpiciens, promufcide leniter fublevans,in proximum humile
tedum, quod è regione iftarum a?dium erat, collocat, atque afpicit an puer iftîc fine dam-
no confiflere queat, deinde fiiribundus ulterius progreditur: beneficii memorem, tametfi
furens, fefeofiendit hie Elephas, qui puerum non necavit, fed agnoverit filium mulieris
effe qu^ easa^des inhabitabat, quseque illi ôc aliis domefticis elephantis, quotiefcumquc
iftactranfirentjpanem aut frudus dare folita erat: nam hujufinodi cibos Sc alia edufiaantc
fuis icdes vcnalia exponebat.

Al t vd gratitudinisexempliim referam, ïn ejufdem urbisfôroVâgâbâtûf libjöfmo-
di fuTÜscorreptuselephas! vir quidam a?ger, eifugereeupiensj pronuscadît; elepbâ^ miiii-
meeihocGnspromufcidecQmpreliendrt, &in fcarano quodam depbilicv Aiebathiöviri\'
eodem loco, illi iplî elepliànto, ahîequam in morbum incideret magnum öueirtdäm fru-
^lum/4C4incolisappellatum.(dequonosinfcriüs) {ud manti pr^builfe,^ , s\'\'., ■■.^r iacapuâ^^

A p v d urbfein\' Gpchin elèplias quidam hujufmodi furiis agiîatus injacima^quadam
hxrebat, ad quam cuni forcé acceflilient inopiiianter nonnulli puer!,E!ephanxe Confp^âo
omnesdifiugeruntjpràrter uniim qui iftîc perftirit : eum àcGediteleph\'a5.>adbländiCils quo-
dammodo, &:promufcidederntileens, leniter eurn corripit ,fuoque dorfo inipohit, & pèt\'
lacunaraexfpatiatür, deinde illutlirepohitqüo apprehenderàt lpCo veluti l^eräbuhdus.
Cum ea qux ipfi accidi(Tent püer nartaret,multi virieüm comirati fiiht: f^d procul à lacu-
na remanentesi arbores cörifceridërurit, üt é tu to fpeiStarenc quid agéïetuK Pueruin pro-
piiîs accedentcm elephai velut ante corripit, dorfoque imponit, & e\'xfpatiatur. Id Cxpius
à pupro eil repetitüm, donec blandis verbis f quemadmodum edoclus fuerat) ekphantuni
dehuo manfuetum redderet, & in urbem pelHcetet.

Ante verôquàm hujufmodiîcgritùdine&araoris furore corripiaiiturElephaiiti,eos\'
fui redores in agros deducere, atqiie iftîc validis firniisque cateriis ferreis conftr^^^^
lent: furoris enim indicium agnoicunt ex quadam oiedfa materia,qu£E ex illorum auribus uoïhifivtfii.
effluit. Medlcanturâutenl hu!ca:gritudini ipforurri fedpres, graviter illos objurgando,& iry ^\'dirj*
rationibusdemonftraiido (probeeteiiiimarîdiuntâ^ intelligunt) vilis&dcgehcriselfeani-
mi ob amorem ita in furias agi: deindecerta quacdam medicamenta illîc ufitata àdhibent.
Maxima eorum caftigatio eft, gravibus verbis illos objurgate; tametfi interdum anteriore.f
pedesfublevareeosjubeant,plantasquecumhamulis fenant, dicentesfefe êôsùîij^er^ - ■ ^ • •
caftigareobftuhitiam. • ■ = . ; S

E x venerea porrô illa furia, qu^e fingulis aiiiiis elephantos vexareTolSt, Tab\'\'ocinaiTtur
aonnuHiannuo fpacio uterum geftare elephantosfeminas : nihil enim\'ceniiVîpfëtiîiii^^^^^^
dores & alii gentiles, diligenter à me interrogati, dè partus tempore profeffe pforacri^t."
.^lianusautem atque aliijfefquienriio vel biennio utehjm geftare putaiVt.- Affirni^ff^^
ineote, fingulos elephantos peculiarem habere feminam ;hecähis ComniifccHjîiîrôh^^^^
cum fuis quidem feminisj poftquani illàsgravidas deplëherïdünti . ; - \' \' ^

Glq.r IÄ a vidi funt elephanti, cujus Caula iriterdum râirâfaciriorâ pf^latéxyrifj^f-î^-^^^^
ciüntur. Nonne iri littore urbi Goa vicino qüidäiti crépuit-medius,.\'\' dum folus\'i^Ligtlijm
seneum tormentum bellicum fublevare cupit; quoniam ipfius reelor grâvib^s Vèi\'bis
objurgairet&contumehâalFecilfet , oftendéns illi düosiüniGi-esclèphantösVdvetóélï^
iHiusjeneitornienti tollendigratia ? , , k , -

C et e r v m uti beneficiorum funt meinores, ôi gloria: avidi, ngn miiliis viildi^^ cü- ch-
pidi effe deprehenduntur ; quemadmodum ea, quas in urbe Cochin acciderùnt ,\'dbcu- H^*
mento effe queunt. \'

Miles quidam Cocci five Indica: nuciè putamine dbmefiicuïri èlephantilîîi petlit /
cumque in fronte attigit:eleph3ntus putarben colligit: & cum eo tempore injuriam ulcifci
minime poffet, in ós recondit, donec elapfis aliquot diebus militera in platea\' qüadani
deambulantem confpiceret: tum demumpromufcide iiucis pütamen ore eximit^ atque
mihti vicinior fadus,iri ipfum coniicit,deinde abit,veluti liEtusquôdirijuriara fibi illatanl
ultus effet.

A LIV s quidam miles irieadem urbe Elephanto füum redorem injuria afTccifïe vifüs
eft, quüdiUi in viaminimè cedere völuiffet: eam injuriam ulcifcicupientenri icdor vetüit.
Poft aliquot dies miriifteria quazdam in littore Mangate fluminis (qüod urbem Cochin Mavgitü [in.
ailuit) abfente fuo redore obiens, lililitem cum aliis quibufdam fermones conferentem
cönfpicit,protóufcide ipfüm corripitjnec eorum qui rogabant üt nlüïteiii dlmittèret, vo-
ces moratus, aliquoties flumine merfit ,fubindeeum inaitümfublevans, & aquani qua
madebat defluerefinens: deinde cum injuriam fuoredori illatam probèultus fibivifüs
effet, militera quo comprehenderat loco denuô in pedes fiftic.

Q^ia porrôquîECunquehîcdeÊlephante tradita funr,in£ef eâ qüa: exquiri pótué-
runt, maximè vera çffe fatis conftat ; alia prxtermitto, quae Matthiolus & plerique alii
fcripferunt. Sed de Elephante/& aliis medicamentis quse ex Ifidia in Europam tranf-
Vehuntur, dodiffimus Orta magnâ curâ diligentia commentatus eft : illéqüidemex
aliorum relatu majore ex panc,c2,o vcto[pefiesauciürefhßäes tH9\\ ipsâ àû-ro^/V Etenim ut
ißa ad vivum ipfe depihgerem , ilbs ipfis locis, ubi nafcuntur, noö fine libertatis &
vit3E difcrimine collegi, quo etiam verius defcribere poffem , ciira qua: hoc libro tra- Ahimmati^
duntur^ tum qu^e alteio volumme quod pras manibus habeo:in quo reliqua medicä- \'

menta , ftirpes , aves, & quadrupedes, qua: iftîc reperiuntur, defcribere animus eÜ.

Longe plures fimiles hiftorias veras hîc recensêre polfem^ quas brevitatis cawla prx-
tereö. Quibus vero iftse non fufiiciunt,Iegant qua^ Ariftoteles, Plinius, ^iianus, Oppia-

\'PauUoaliter,atqueetimfufmSybaitcH\'tHomm refert loannes Hugenis f, à Linfchottîicap^6.fui Itimariu ^
Stmilem ttiam, fed paullo aliis verbis defcriptam, recenfet idem Lmfchotim eodem capite : altamque addit non mi-
nks admirabilem, quaipfoprafente contigit, dum in Lufitaniam r editur us ^ difcejfum ex Cochin par or et.,

Corbitx, inquit, qua vehendieramus^gubernaculum adeo vitiatum erat y ut, adreparandum, in terram ferendum
effef. cjmba igitur aUtgatum ad littus ufqüeperduätm eü, in quod demde elephas pertrahere , &, binispbalangis fup-
pofitis, ut facilius porro glifceret, in ficcum educere debebat: fed quiagravm erat, veluti gubernacuUm cerbtta miüe
quadringenta aut fexcenta delia vebentis, atque elephas junior, ntcdum adultus, folus in littus pertrahere, tametfi
cmniconatutentaret, non potuit-,ingenua itaqueprelabens Jbarrire & lamentari capit, lachrunu etiam ex oculisprO\'
fluentibm: quum autem fiequentes in littoreejfemus,& adhoc^eÜacülum conventjfemuf,eiusgubernator comumeliO\'
fis verbis ilium excipiens, pudore affici debere dicebat, fic coram ß)eiUiortbus lamentari: fid licet ille rurftu omni conatu
nit er et ur, folus tamen gubernaculum in littus pertrahere non potuit : ubi vero alter o elephante adiunâo, dimidiam ga-
bernaculi partem ex aqua eduäam dnimadvertit, dentibus & capite adiunäum elephant um pretrudere & abigere
pit^ eius operam non amphus expetens, & folm deinceps in ficcum pertrahere voluit, Hinc Apparet imelleHupradito^
ep elephantos, & honoris laude afßci, perinde ac homines.

a n ê l l je arbor mâli aurea:amplitudine eft, nonnunquam major,interdum mi-
nor,ramofaadmodum,cujus teneriores rami redi funt: folium Laurino fimile,la-
tius tamen, colore dilutiore, & minus ficcum, tribus nervis infigmtum; flos candi-
dusipdoris propemodum expers: fruäus filveftris olex baccis par, virefcens initioj deinde
ruffefceriS;. & ubi plenam maturitatem confecutus eft,niger atque fplcndefcens-f^quo tem-
pore colligi debetj officuium intiis continens filveftribus olivis fimile 5 fimilique .carne
priEditus, ex qua exftillat oleaginofus quidam liquor fubvirefcens, odore baccarum lauri,
faporé acri cum pauxiilaamaritudine conjundo: pra:ditusverô eft hic fruäus fefifili parte
parvo calyce,la:viore minusque crifpb quam fint ilicis calyces. Harum arborum magna
eft freq\'uentia in filvis provincix Malabar : led pricftantia & odore longe funt inferiores iis
qua: in Zeylan infula nafcuntur.

St il l a t it i v s Canella: liquor vitreis aut plumbeis organis cxtradus is pra:fertur,\'
qui è viridi cortice, pracfèrtim radicum, minutim incifo eduâus eft : etenim nonmodö
corroborât &: ftomachi imbecillitatem, coh\'ve dolores ex frigida causâ provenientes-lenit;
fed Urinam cit, & oris anhelitum commendat : utilis eft pra:terea jecoris, fplenis, cerebri
& nervorum xgritudinibus, atque in fyncope eardiacisque afieäibusconfert: venenis re-
fiftit, & virulentorum animalium morfibus; menfes movet, & uteri affedibus prodeft,vo-
mitiones cohibet, &appetentiam excitât : valet item ad fpafmos, ^ comitiales morbos ;
atque, ut fummatim dicam, aperit, incîdit, digerit, calefacit, & corroborât.

Elicitur etiam liquor ex Ganellx floribus, fed longe minore quantitate, rainusqueprar-
ftans fuperiore.

Odor ati illius ligni genus in Malabar natum,Santalo albo perfimil€,qUofe in fe-
bribus indigenx appellant, non eft Santalum, nequc illius
facultates obtinet : Medici tamen ejus provincix Santali fpeciem effe, & conferre
tenuiorisfortunxhominibus alferunt, commendantquc in eryfipelate^ & inflammationi-
bus: atque Santah rubri modo eo utuntur.

Qvod veto Antonius Mufa Santalum Lufitanis acceptum fert ,reâ:è quidem ; led
fallitur,quôd Calecuticoagro provenire cenfet, ubi montes afperi & confragofi elephan-\'
tis,tigridibus,apris,lyncibus,regulis ferpentibus, aliorumque generum feris abundant:
plana verô & arenofa, palmis Coccos five Indicas nuces ferentibus confita : at nullx San-
tali arbores. Solebat fané è Calecut celeberrimo olim Emporio peti: iftue enim ex reliquis
Orientis regionibus omnis generis preciofx merces inferebantur, atque Sinenfès potentif-
fimi &opulentifiümijqui Indicum illum Occanumnavigabant,mercatoreSjamplas xdes

(^use étiâmtîiJm \'Swàcota appellantur) iftîc habebant, in quibus fuâs liierces, fe inter cas
Sanrah^ è Malacaallatunrjréponebant|qûàs deinde alias regiones di-

ftribiüëbant. At cum Lufitani Galecutium initiô âpj^ell^tes:, à:Regç^& oppidahis prodi-
tiohe appètiti & psenè oppref^^^

tes, majons fecuritatis caufa ad Regem Cochin tranfierunt, qui,eosaion modô huinaî],iter
exccpit,fed etiam"adverfus Regem Calecut fortiftime défendit &tucatus eft. Pro quo
beneficio Lufitani poftea luculentam gratiam retulerunt: nam vaftato Calecutio, Rcgera
Cochin potentiffimum totius Malabar Dominum cfFecerunt, & cum illo etiam nunc ar-

ûiflimam amicitiamcolunt. Ex illo,Calccutiifplendor,célébré nomen & emporium P^^-
iit, atque tota nobilitas ejus regionis abfuniptaeft: iliaque universâ provincia Lufitani re-
rum doniini nunc potiuntur. His igitur non minus deberur ob longiilîmas illas naviga-
tionès qua: tot orbes ridbis apcrtieruric, uildeàdisôfingùlariamcdiàWt)énra,a]!^^^^
mïptetiïî^ercés\'sdferuntur & ihnbruerunt, quam Ptoleniaro bb doÔrinam SI earuin de-
feripUonem. Sed de Calecutianis illis rebus plura cx Indica Hiftoria petere licet. \' \'
--G E\'L E BE R KI-M A porro nuhc funt îndiae emporia Cochin & Goa civitateSyqua:om-
nes illäslndicas merces toti Europa:,atqu(2 âliis infuper próvinciisfübrainiftrant.

ßer Hugg Morganm,Londinen[ii.Harmac0pola per!ti§wm, m. d. x x EH vero (a- [r^gmmnm.

etele planta r^iperis ftirpi adeô fimihs eft farmentis,foliis,&nafeendi:raod:0,tó
^\'quando fimul funt fata:, vix e longinquo dignofci queant ab iiis.q.vii plAm.^rjrm ifta-;
Ä^.jum minus funt periti: fcandit enim & ampleâitur arborqsiju xtü quas-fi.ta- glj^r glPipe-.
ris modo; ejus verô foiium Piperis folio craifius eft quidem, at magr^^ud.ine & five,
fibris prorfus fimile. Turci laprach mduïîani appellant. ,, ^ ^ • \' ; ; \' •

A il o M A TI c V M eft, cor & ventriculum roborat, flatus difcutit, cerebrum & ftpma-i viw.
chum pùrgat cum: Cardamomo mane àiej unis praemanfum,orisque halitum coraniendat..
l\'iurimi fit in Sinarutp regione,Mozarabique,&: Qofal3,ubi non nafcitur : illîc,quidem ob
frigidam aëris temperiem, poftremis verô locis ob nimiura ^ftumrtemperatas emm/egio- ^
nes.expetit, mari vicinas. -

IR O fimihs efi nux, paulo rotundior, externum opefimehtuiîi carnoflrm & duàim
\'aliquantulum, à Bandœ infula: incohsferè negledum, nifi viridi cum falc& aceto
—- vefcetentur, quoniam grati & adftringentis guftus fit. Immaiurani, aiqueadeô in-
tegram nucem faccharocondiunt Lufitani: nam prêter odoris fuavitatem & faporis gra-
tiam, propter quse expetitur, Indici medici & Bràchmenesmultum illâ utuntur in omni^^
bus frigidis cerebri morbis, paralyfi, & ahis nervorum atque uteri afieaibus. Majoris verô
asftimationis funt apud illos grandiores nuces quam apud noftros. ,

F I T in eadem infula Banda ex Maci oleum, admodum commendatum ih nervorum
affea:ibus&aliis frigidis morbis. , , , .

E LI c IT V R & ex nuce mofchata trita, calefada, & praeld expreffa, liquor admodum
fuavis &: utilis in nervorum frigidis affeâibus : thoracem etiam & pulmonem lenit, inde

Arabes nucem ipfam latîfibmdySc SeygAr appellant. Maçim mcxo Bishek, & Besbaca,
quod vocabulum. propriè nucis corticem fignificat. Perfe arborem Drach nüncupant^
Turcx Jgache: Macis autem oleum Arabibus Getffifami.Paüs GeHÜerug^anïyTmcxsGe»-
îïwr dicitur.

ÇoRRo hunc Macim à G ra:corum Macère plurimum differre rhinimè dubium eft,
fi utriufque hiftoriam & facultates expendamus. DeMacere autem proximo capite fu-
mus aâ:uri.

^ Vidi dtquaadoVlyfipponéi oîéttm deMAclexlnâHiagni^ delatunt, quod magno Siméant ,aîpe in

nntriculi figidU niofbis plurimum tmmenàéant. U nio erat in^tijfatum & faponisgaÜici fete mode irt taheÜai
uncimpropemodum denfas, tres ver)) Utas,tetidémque aut amplius longas eformatum, pingues,fubflavas ^odoratas.
Vidi etiam hoc anno m. d. l x x x i. londini apud M. Hugonem Horganum, Pharmacopœum eruditum & hligentif\'_
fimum, eundémqae virum perhumanum & optimum, eiufmodi oleum retens ex India delatum, cuius aliquot panes fi\'
vetabeüas, eleumbalfami tnovo orbe, oleum de liquide Ambar,aliâquerariora quadam fimpiicia ipfius liberalitdte
(onfequutus fum. De bac nuce cenfule cap. ky. & t. Lib. i . mea Exoticorum Hi^oria.

NÀ S CIT VR quibufdam Oriemalibus infulisjpr^fertim verô in provincia Malabar^
in infula S. Crucis regni Cochin, rum in ripis fluminis Mangate, & apud Cranga-

__ nor, vafl:a qusedam, & multis ramis prgedita arbor Vlmo multo major, cujus folia

fex aut feptem unciasdonga funt, duas lata, exteriore parte dilutius virentia, interiore fa-
tura. Ea non alium frudum habere creditur, praeter femen quoddam denarii magnitudi-
ne, tenue, cordis effigie, Colore flavo, fapore verô amygdalae,aut nuclei perficorum malo-
rum, tenui &:candidâ tunica tedum, quod veficâ quadam ex tenuiflSmis duabus fimul
jundis & tranfpârentibus membrams confiante includitur:ea autem vefica in medio folio
nafcitur ahis magnitudine non diflamili, fed cufpideobtufiore,&: circa pediculum angu-
fiiiore, colore medio inter rubrum &:fulvum, in£equali,& mulns fibris à pediculo ad ex-
tremitatem reda linea dudis,crifpo&; rugofo, haud abfimilis illi quœin Vlmo nafcitur,
paulo tamen latior & planior.

S vcc o ladeo pra:dita efi haee arbor uti Morus, radicesque habet Ilici perfimiles,ma-
gnas, craffas, in latum profundum diffufas, & cortice tedas craffo, afpero, fcabro,dur<5-
que,cinerco foris colore,interius albo & ladeo fucco pra^gnante dum recens eft,flavefcen-
te autetti dum ficca eft, admodum adftringente: &:licet fuccus ille cum adftridione
nonnihil mördicet ; brevi tamen evanefcit ha^e veluti infenfîbilis mordicatio. Arenofa ôc
humidaloca amat, &: reliquas ferè plantas circumnafcentes enecat.

Nomen vulgare hujus arboris âpud LufmnoscÛJrUreae/ascmarof, & Jr^ffre fanBo]
hoceftj Ärbordyfentcriaz,&: Arbor fanda:ab indigenis Chriftianis Arboreâe fanBoThmc^
bc Macruyre-. à Medicis Brachmenisi^/^c^^, apud quos fummo in precio eft arboris cortex.

Radicis cortice recenti trito, cum oxygala feu lade acido mixto omnis generis dyf^
enterias alvi profiuvia mirabih fucceflu curant omnes Medici cüm Brachmenes tum
Canarini &: Malabarici. Aliqui hujus corticis ficci & in pulverem redadi femunciam per
nodem macérant in quatuor unciis feri ladis, eumque bis in die propinant manè vefpe-
ri, deinde medicamento fumpto orizam fine fale butyro codam, atque pullos gallina-
cecs codos , maceratos & tritos m orizae decodione ftatim a-gro exhibent : interdum, fi
neceffitas urgeat,opium admifcenr,roborandi medicamenti caufa: folent verô etiam Ara-
bes cujufcunque generis alui profluvia opio nucemofchatâadmixtâ curare.

H VI v s item radicis ufus falutariscreditur ad vomitus compefcendos, ventriculum
roborandum,cum aqua Menth« & Maftices pulvere.

Rog at vs Brachmenes quidam medicusmihifamiliaris, virqueprobus, bonijudicii
&magna:exiftimationis apud omnes civitatis S. Crucis regni Cochin incolas cum genti-
les tum Lufitanos, quôd illius fideli opera fa^piüs ufi effent, ut bona fide exponeret iftius
corticis, quem Macre vocant, facultates, in h^ec verba refpondit : Si vos Lufitani hunc cor-
ticem probe nolfetis, multo pluris ilium faceretis quàm Piper:fed quoniam iftkin Lufita-
nia ejus facultates ignoratis, idcirco contemnitis. Pulvis quem in omnis generis alvi pro-
fluvio ex oxygala propinare foleo, ex hoc cortice, de quo percontaris, conflatus eft. Ejus
magnam quantitatem tibi oftendere domipoffem, quam m Bengala &lapàn fum miflii-
îus. Sitne verô inutile medicamentum, tu ipfe, qui illius efFedus plerumque confpexifti,
iudicare potes.

Hvnc corticem etiam oftendi rhizotomocuidam/<?^»<f (genusquoddam hominum
eft circumforaneorum,qui peregrinando pœnitentiam agere fefe profitentur in illis regio-.
nibus) petiique ut quid effet (tametfi probe noflfem) fignificaret: refpondit ille,euin fèque-
rer, cujus arboris cortex efretfcdemonftraturum,ofienditque arborem quam antè fcive-
ram, Scaddidit^ Apudnoftros hommes appcWaiwr Cura f antea macré niBuß garul,hoc efi,
Macre ab Angelis oftenfum hominibus ad ipforum falutem. Subjunxit infuper iftius cor-
ticis apud ipfos ufum elfe in compefcendis vomitibus,alvique profluviis fiftendis, plusque
pollerchujus radicis portiûnculam,quàni magnam quantitatem corticis Myrobalanorum

aùt Areca!, eailique pra:ftanriorcm elle Coru Malabarico, de quo proximè d\'icemus. Re-
terebat|)r£eterea, Macre frudum omnis generis lumbricos in humaao corpore natos nc-
care & éxpellere,&; calculum in rcnibus frangere : tum etiam eos qui fingulis diebus manè
uterentur, liberos fore à calculo & à coli doloribus, nec inebriari polTe.

Magna dif:eptacioeft inter Neotericos an Graeci Macin & Arabes Macerem no-
verint. Negari oonpotefl: quin itsulco plura medicamenta nuncnovcrimus quàm veteres:
inficiari etiam non polfumus, pleraque illis cognita fuilfe dcquibus dubitamus. Nam
certiffimum eft, Gr^ecis probe notum fuiffe Macef quod nobis dubium eft, & plerifque
adhuc ignotum : ignoraffe autem Macin & nuccmmofchàtam nobis adprimè nota, ut ex
eorum fcriptis conftat. \' ,

G A L E N V s fimpÜcium libro feptimo Maccrcm advehi ait ex India, conftàre cffcntia
pleraque frigida & terreftri , paucuîa verô frigida: conferre fua adftridione adverfus dyf ca/i
enterias &:cruentas excreationes.

Dioscorides verôlib. i. cap. 94-Macer qui ex Barbaria advehitur,cft cortex fia- ^\'^^^^^muciy
vefcens,craffus,& guftu perquam adftringens, qui contra cruentas excreationes bibitur, ^iZsr^^^^
dyfenterias,& alvifluxiones.

Qv^ facultates inveniuntur in corticejamdefcriptà!arboris,non in Maciodoratonu-.
cis mofchatae operculo, quod calidum ficcumque eft in fine fecundi gradus,aut initio ter-
tiijtenuiumque partium , &levifiiraa2 amäritudinis, paucularque adftridionis particeps :
itaque certum eft utrumque loqui de cortice noftra: arboris,non de Maci, quod illis igno-
tum fuit.

AdmoNvît me prazterea medicusquidam Regis Cochin,ne dubitarem quin hic .
cortex Avicenna: Macer effet: magna:que infcitix effe de re ram aperta difceptare : hujus AvUenn*
etenim tJK^zrre facultates, eis, quas fuomaceri veteres tribuunt, perfimiles, facile id de- mmt.
monftrare.

P LIN1V s etiam lib. xr i. cap. viii. Macer, inquit, ex India advehitiir,cortex rubens
radicis magnx, nomine arboris fux.

Minime verô nos movere debet quôd Diofcorides ex Barbaria Macercm advehi af-
ferat, quem Plinius & Gaienus ex India dcferri fcribunt: idem enim illis accidiffe poteft b^Jc^gI.
in hoc medicamento, quod inCinnamomo & Caflia, ut (quoniam ex percgrinis& Ion- lem mm fs
ginquis regionibus adveherentur) eorum natales non fuerint probè cogniti. tfnlTJik"\'*

Ait tamen Ptolemaeus : Q^dam in Indo fluvio infula velurbs fita eft, quse Barbaria [^"J^JßJ/
dicitur, ex qua facile comportabatur Macer : vel quôd afîerreturex Arabia eo maris finu i»eo iK/ùla
qui à Barbaria infula Bàrbaricus appellatur. Cui fuffragatur Strabo,Omnia, inquit,qua: in
India proveniunt, eâfcilicet parte, quae ad Auftrum vérgit,fimiliter in Arabia nafcuntur.

M A CI s &; Maceris differentia Avicenna probè fuit cognita, quippe qtii Macim odo-
Tatx nucis involucrum cap. 4^6. ôù Macerem radicis corticem cap. fub titulo Talis far
defcripfit.

Non ignota etiam fuit Serapioni, qui ex audoritate Ifach, Macim effe nucis odorata:
operimentum dixit, diverfum ab eo cujus Diofcorides meminit, quippe qui fcriptum reli-
querit, Macerem effe ligni corticem five corium.

Li QJV E T itaque Macim & Macerem differre inter fequalitate,fubftantiâ,figurâ,p\'lan- Q"? ƒ«
trâ,&: regione, quandoquidem Macer radicum arboris cortex in Malabar nafcitur; Macis
verô nucis Mofchata: operimentum, in Banda, longifiimè inter fè diffitis : Tametfi Mo-
nachi qui in Mefuen commentarios fcripferunt,afferant non differre, fuam negligentiam,
ne dicam infcitiam, iftâ ratione prodenres.

VvLG A RI s admodum hujus corticis Maceris eft ufusin omnibus nofocomiis pro- Córtkis M4~
yinciarum Sinae, lapan, Malacae & Bengala, in dyfenterüs, alvi profluviis, & fanguinrs re- "ris milnä,
jedionibus, cujus caufa ex Malabar ufque petunt.

LeHorm porrh legere non pigebitqa^cap, iv. lib.iv. Exoticorum fcrtpfimus : nam proculdubio is cortex iHagnm
a§nitatm habet cum huiw arboris cortice.

1r S b E M lotis, prêter memoratam arborcm, nafcuntur du^é aîia: arbores, pîurimuift
inter fe différentes, fed qU£ç iifdem facultatibus cum fuperiore fint praeditas.
H A R V M prior (de qua hoc capite agemus) vocatur in Malabar Curodapala, &
inGanarinc^;;\'»:àBrachmenisC«r^. nomndmur^.

Est verô hscc arbor pumilxmalo aurex fiiiiilis, cui etiam perfimiliaiïabetfolia,fed
qux medium nervum craffiorem habeant, aliis ocbo aut novem in latera excur^ntibus:
fiosluteuseft, odoris ferè expers: radicis cortex dilutâ viriditate prxditus eft, Ixvis &: te«-
nuis;quifi frangatur aut vulneretur,multoladco fuccomanat, icntiore&: magisvifcido
quàm qui ex fuperiore fluit, guftu infipido, amaritudinis tarnen alicuius participe,frigidus
& ficcus, plus tamen ficcitatis quam fri^iditatis poffidens- in quo ordine Medici illius pro-
vincix etiam conftituunt.

H v IV s virentis corticis fucco licet admodUm ingrato,plurimum utuntur incolx gen-
tiles Chriftiani ob admirandosquosprxbet effedus in, omnigenereprofluvii,cüm in
iyenteria tum in diarrhoea &: dyfenteria cquacunque caufa prognata. Lufitani tamen
Mcdicimethodumin eoexhibendofervant. Vtuntuf etiam eo ficco veluti priore: fed
prioris cortex longè pr^ftat. Diftillant vero acque utuntur in hunc modum.

C o r t i c i s in pulverera triti uncias odo, ammeos, apii>coriandn ficci, cumini nigri
\' nonnihil toftorum Sc in pulverem redadorum fingulorum drachmas tres,corticum My-
robalanorum Cepulorum drachmas feptem,butyri vaccininon faliti uncias duas,Iadis
acidi quantum fatis eft ad pulveres iftos excipiendum fismunt, in diftillatoriam ollam vi-
tream (fidelicatioribusparatur) aut vulgarem (ut maxima cx parte fit) imponunt,& ftil-
latitium liquorem eliciunt, cujus quatuor vel quinque uncias cum aquae avellanx Indicx^
vulgo Jreca nominatx, aut aqux è pediculis rofarum unciis duabus propinant alvi proflu-
vio laborantibus, (interdum, fi neceffitas urgeatjtrochifcos dc charabe vel de Lemnia ter-
ra admifcent) femel in die, vel bis, fi opus fit; illico aurcm poft ejus fumptionem, orizam
cum oxygala cxhibere folent. Clyfteres etiam ex eo confedi prxfertim fub nodem inii-
ciuntur.

Licet verô hîc liquor admodum commendabilis fic,longè tamen prxftantior eft Ma-
ceriscortex viridis, licet multo ingratior,& fumptu difficilior.

Utilis etiam hxc cft radix feu cum Orizx decodo fumptayfive inunda adverfias hx-
morrhoides & ani fciffuras.

Foliorvm ejus cum Tamarindorum foliis decodorum vapore crura tumentiauti-
hter foventur: ipfo autem decodo madentes panni commode in tympanite applicantur.

ITERA iftarum ftirpium,tertium videlicet genus earum qux ad alvi profluvia uti-
lesfunt, vulgoin Malabar dicitur P^vrffiT, a Brachmenis&2 Canarinis r^/äf^//\', à Lu-
fitanis Arbolcontrainserißfol^, hoc eft. Arbor eryfipelas curans.

F R V T E x cft non admodum ramofus,odo aut novem pedum alritudinis,cui rara func
foha, mali aurcx minoribus foliis fimilia, excepta appendice qua carent, utrimque ele-
ganti viriditate prxdita : flosexiguus, Candidus, quatuor foliolis prxditus; è cujus medio
exit alba fibra cufpide viridi infignis,odore floris Penclymeni, cui procul afpicieutibus per-
fimilis videtur; rotundum femen, lentifcini magnitudine, cx viridi\'nigricans ubi ma^
turuerit, nigrum. Caudex & rami cinerei funt coloris, radix alba Sl infipida, cum non-
nulla tamen amaritudine, odoris propemodum expers.

TaMetsi utilis fit hxc planta adverfus alvi profluvia, quemadmodum fuperiores
dux;cum illis tamen minimè comparari poteft, quandoquidem imbecillior eft: itaque qui
fuperiores novit, eâ haudquaquam utetur in alvi profluviis, at in curando dumtaxat om-
nis generis eryfipelate, Sl eo prxfertim quod è mera bile ortum eftj etenim infigni virtute
adverfus hunc morbum poliere deprehenfum eft.

T E R iTv R Sc maceratur hujus plantx truncus five radix orizx decodo vocant)
aliquot horis quiefcere finiturut acefcat hxc aqua, eryfipelas deinde eâ inungitur^biben-
daque propinatur fuflSciente quantitate bis in die, purgato prius ventriculo.

Eadem ratione prxbetur radix, orizx decodo macerata, iis qui jecoris inflammation
ne laborant, &;febrium ardoribus: addito autem fucci foliorum Tamarindi momento^,
vulnerum labia circumquaque inungi folent, ad inflammationes prohibendas, & humo-
rum defluxus cohibendos.

Q_y,o NIA M verô illis in provinciis multo majore quantitate hoe tertium genus quain
fecundum Corn nuncupatum crefeit,incol^e co utuntur.

m huic auUrnfit adhibendum.qui verifatis dQameMfs^lérrnBfiëf^MWhï
-^IftifffW;nuüimfi^pü vivam epgiem itniiemur <, -péfenm éaMlfuui\'h^kï^^ifUtlm! fhM
phyÜ^t)^ Certè legiïifnam icfntm.itt.JtrotnatumiSarxiaMilim fifU^k

Ivrum umasJodraHiaks é peddles ficcos d F ra n c i s c o D r a c,k ^/la^fjefp jiftgtf^f^\'^^f^rffi^ffgc^
^ummvga\'vh) ex Méluccii pracedentisaM menfe Septembri delatbï: fefomnès ixtrerria
juiifeHucis aut bacillis inharenteSyeo quem in noHra icene exhihuimm moio, cJr etiam ex ipft

primo Exeticorum Libro damus, vtderelicet. lüarstm tameu ayerutrm.4^*fiif\\
^^«\'f eftam capite fuiiicere libuiti ut fiudsóft ütramqns confer ent es, facilms ^ifinmn^dep

Piper aliud domeftieum, cujus ufus eft j aliud filveftrc, quod ob amaritudincmne-
gligitur. / - " -

Dom e s t i ç i- planta farmentolà eft, fcanditque hederje modo, arboribus,quas
nancifci potett,{èlè circumvolvendo: nodis per intcrvalla praîdita; ad quos folia nafcuntur
Betele foliis fîmilia,parte interiore faturè virentia, exteriore dilutiora, cufpide mucrona-
ta,&guftulinguam vellicante. Horum foliorum alia aliis nigriora funt: quae dilutiora
funt, fibrasque a^qualiter nafcentes habent, feminas cenfent fnam utrumque fexum in fo-
liis ejufdem planta conflituunt) nigriora verô in^qualibus fibris, mares. Ad fingula inter-
nodia, unde folia dependent, ex ipsa foliorum fede * nafcuntur uvs,quarum maxima: cir-
citer quinquaginta grana obtinent, minores verô triginta. Radix pufilla ell, & fummâ
tellure fibras agit.

S V M M A autem fimihtudo cft plantarum quae nigrum piper proferunt & album : albi
tamen folia tenuiora &molliora videntur: ejus etiam fruâus magis aromaticus, melioris-
que faporis quam nigri. Hujus verô foliorum nullus eft ufus apud illius regionis incolas;
fèd nigri piperis folia dumtaxat expetuntur in coli doloribus, aliisque omnibus alui œgri-
tudihibus e frigida caufa provenientibus : ea oleo Cocci five Nucis Indica: prids inunäaj
deinde calefa<^a, fupra alvumadhibentur magno effedu.

: ^ÔRRÔ feritur Piperis plantahoc modo : farmentum ejus feu ramus juxta prafgran-
demqwaiemcumque arborem aut palum defoditur, atque bubulum ftercus & cineres
cumaquàinfperguntur : infra annum deinde frudifera eft: quoque vetuftior eft planta,co
feracior, quippe qua: ad ipfius arboris, cui maritata eft ,faftigiura fefe cireumvolvendo
feandcre-folcàt. , ■

MmimègeutiumexipfaffflhramfeJe; ex eodem quidem tiodo, fed adver fa felîi fedenafcimun, uîtxlegjitU
ma Viperiikfttt, quam primo Exoti(orumlibr§exhibmmw videre licet.

I s Indici medici utuntur^ cum in roborando ventriculo,& iecore tumoribus oï>
ftrudionibusque liberandp, tum ad difcutiendos flatus, & uteri frigiditates corri-
gendas: atomnium maximè ad elanguefcentem venerem excitandam.

* Latio hoe caput donate, êperapredttm ««» daxer aw, quandoquidem omnia ex Garcia defumta : quai tmen ißk
tribuit fasultatts libenter adieci. _

Admodvm procera eft h^carbor reaaque,tenuis,rotunda,& fungofa materia: folia
habet longiora latioraq. quam Palma quse Coccos feu Indicas nuces fert, ex fum-
ma arbore nafcentia, inter qujc prodeunt tenues virgx parvis floribus onuftx, albis
&;fere inodoris,qua: deinde infruâum ^l\'^cânuncupatumefformantur,nucisjuglandis
magnitudine, minimè tamen rotundum, fed oblongum Ovi gallinacei exigui modo, ex-
teriore cortice admodum virente, dum recens eft, ubi maturuit, admodum flavo, uc
îongè fpeäantibus veluti dadylifive palmula: mature appareant : materia moUi & tomen-
tosa conftat hic cortex ,continetque inclufum frudum caftane^egrandioris magnitudine^
altera parte fimiliter ieffilem3candidum,durum,rubris venis plenum, quem incola: edunt.

Evm adhuc virentem fub arena condere folent, ut mehor gratiorque efui fiat: vulgo
autem edunt cum foliis Bettle : confringunt etiam, fblique exponunt & ficcant, (tum Che^
MW appellant) eoque plurimum utuntur tum in cibo, tum inlotionibus adftringentibus.-

CvM verô adeô fungofa hujus arboris fit materia, frangitur diflficulter: idcirco virga
duorum digitorum craffitudine ex hac arbore parata Crocodilum cum in aqua, tum in
terra facile retir\\ere potefl:, fi per ejus fauces tranfmittatur (hac etenim ratione illos venari
folent) ut fiepe confpexi.

R ^ A 11A efl: hxc arbor, &: reda, nec admodum crâfTâ, prxfertîm iii faftigio : nam
abinfimoad fummum paulacim gracilefcit, colore tinereo eft: truncum à radici- \'\'
bus ad faftigium ufque pafvis quafi gradibus circumdant,qUi àfccnfuris fcalarum
vicena prxbeant : floscâftanex fimilis ; frudus verô integer capite h umano major, forma
oblongiore,triangulari,ô«icolôtcVitidi admodum diluto.

T A M E T s I Narel hujus arboris nucem vulgo appellent ciim Perfx tum Arabes,hegatlt nauÏ.
tamen Perfae legitimum efie nomen, fed Nargel dicendUm : iplàm arborem Darach Perfx
vocant, Arabes Siger Indi-, Turci autem arborera Âgach^ frudurtï Cox Iffdi: ßrachmenes ar- ^
borem nuncupant K/rö, nueem sy^r^/«.

Ex hac arbore ex infulis de Nalediva fabricantur naves, atque clavis, niaïis, vêlis, ru- iHfuUdeKa-
dentibus, aliisque armamentis neceifariis inftruuiitur : inftrudx )am , mercibus ex eâdem
arborcconflatisonetantur.oleo,vino,aceto,facchatönigrójfrUdibüs,aqua, &ardeteaqua „^^ ^^
vulgo vocata. Ex illa etiam ipfa cxftruuntur xdes cum fuis tabulatis fatis firmx: atque
ejufdem ramis (quos 0/4 dicunt) conteguntimbricum vice,näm imbres commode arcent. old.
Ex iifdem ramis teda comparant ad tegendas hieme naves, qux in portum dedudx, re-
mulco deinde in tertamtrahuntur.

IsTARvM potrô Palmarum duo genera cönftituürit: Vnuiti crenim cogendaé mrm pâl-
gratiâ deligunt, ea eft veluti vinum muftum,quxignibus décoda in liquorem tranfit vino \'»\'"\'»»•
fimilem, incolis Orraca appellatum ; alterum fruduum gerendorum caufa adfervant. Sh/sT "

Colligitvr verô in huncmodum:Aliqueni è ramis cerebro viciniörem pte- swr^.
cïdunt, duorum pedum longitudinem relinquentes, ad quem v.ifcula ampla, oris tamen omca.
angufti, illis nuncupata, colligant: per hunc ramum prxcifum exftillat arbor Suram
jam memoratam ; quâ organis diftillatoriisimpofita, ignis vi aquam eliciunt ardentem : caloins.
purior, illis Fw/^dida,hoe cft, flos,faciliiis igne incenditur quàm noftra aqua ardensfive
vinum aduftum; altera Orraca nuncupata non item : fed huic purioris aliquantulum admi-
fcerefolent. E^«rtf antequam ignibusdecoquatur,foli cxpofita,fitacetuiTi fatis interdum
3cre, tametfi neque mentha, neque cortex arboris Myrobalani iniiciantur, qux medica-
menta plerumque admifceri folet ut acetum acrius reddant. Exempto primo vafc ^»r-c,
exftillat alia,qux ignis vel folis calöribus infpiflata, Saccharum fit rricolis/^^r^ appellatum:
prxftantior cenfetur,qux in Nalediva colligitur, quàm qux in Malabar.

Fr v cT V s recens fub primo illo cralfo viridique operimento, alio cortice nigroprxdi- quis d^sfiu.
tus eft, medullam tegente-,qui recens, antequam nigrum colorem contrahät,tenet ôc can-
dicans eft, editurque cum fale, vel fine fale, vel cum aceto & pipcrc interdumj atque guftu
eft Cinârx: dim verô jam nonnihil induraricœpit, Cardui caput fapit. Medulla eortici
adhxrens tenera &dulcis eft, continetque multam aquam limpidam , fuavem, necfafti^
dium aut naufeam fua dulcedine patientera , qux vulgo in folis ardoribus bibicur. Fre-
quens eft hujus aqux fubdio refrigeratx, atque etiam ufus adverfus jecoris renum- Hnm f^ti
<}ucnimios calores,purulentxquematcrixper virganl excretionem: refrigeratur verô hxc ^j^ltf\'\'
aquainfua nuce viridi Land appellata: diu confervatur,nam toto anno inveniuntur iftx \'\'
nuces virides, quarum nonnullx interdum trcs aut quatuor libras five pintas aqux
continent.

PosTQ^ a m jam indurata eft hxc nux, durioremque medullam contraxit, remanet ejie$«h>-
in concavitate limpida quidem aqua, at non adeô dulcis ut prior : nucem tum vocant Ma^
labares In annotinis nucibus mutatur hxc aqua in rotundam quandam fubftart-Efe-»».
tiam, mali inftar, candidam, fpongiofam, & levem, fapore dulci.

M E D V L L A nucis recentis tenera alba & dulcis, fola editur ab incolis, aut cum Tagre, eIhs nncis
hoc eft, Saccharo è Sura confedo,velcum Jvela,pulmento ex Oriza in aqua coda,deinde «ƒ«« &
trita& probè foie exficcata : editur itemcum pifcisqtiodam genereficcätoeXinfulis de
Nalediva advedo, fimih ferè bubuliscarnibus fumo induratis, Cfffnalama/auppelhni, bo- comalAniJj.
numquecondimentum eftadbibendiappetcntiam provocandam. Ea verô mixtura non
modô incolis in ufu eft, fed ab ipfis etiam Lufitanis expetitur. Exeadem medulla lac con-
ficiturAmygdalino fimile, ad eduliâparahda utile. / ,

So L1 B v s exficcata hxc medulla vocatur Copra : fuävis eft,reconditùr,illisque perinde Go^ra, V- •>
in ufu eft, atque noftris Europxis caftanex ficcx.

V VhG o creditur^ & experientia comprobatumeft,frequentiorcmhujusnücis üfum h^^-k
V Z î lumbri-

MiUUres lunmbricos generare: cui morbo totius provincial Malabar incolar admodum obnoxii funt.
lumbricis ob- E XT E R.N O illo primoqUCcorcicefive operimento cralTo, foris Isevi, inrus ver» tomen-
conicis Htili\' to^o reficcatusefl:, fiunt rudentes & alii funes nautici, uti in Hifpaniis ex fparto. To-
m. mentum illud Malabares Cayro vocant, magni apud eos ufus : nam quoniam aqua marina

non eorrumpitur, ftipantur eo omnis generis naves : itaque illis populis ufum pr^ebet lana:,
xyli, ftuparum, lini, fparti.

E fecundonigroque&durocortice,qui anoftris Coco dicitur , ab incolis verô Xaretd,
fiunt fcutellas &: alia vafapotoria in tenuiorum ufum. Fiunt etiam ex eo ufiulatocarbo-
nes aurifabris utiles, qui in illis provinciis periti&induflrii, nec admodum fumptuofi re- \'
periuntur. Solent enim fuum opificiumproclamantes compita circuire,fecum deferentes
urceolum,malleolum, &duocajla,canna!que tubulum palmarilongitudine manu tenen-
tes, quofocum incendunt. li inxdesadmiifi, vafa exauro&argento conficiunt, pro eo-
rum, qui ipfbs evocârunt, arbitrio.
huiutpilma Fiv nt ex hujus Palmée foliis pctafi majores &:minores,adSolis ardores5<:imbres ar-
folmmußa. cendosidonei:texuntur etiam ft:ore;r,&: alia pleraque.

Coccv S porrô de Naledivacognominatusadeôcommendatur ab ip-fis incolis, & à
Malabarenfibus, non modô à plebe,fedà Regibus&Prinçipibus viris, ut in omni ferè
morborumgenereadeum confugianttanquam ad facram anchoram, Fiunt in eam gra-
tiam ex illo poculaqu^eauro velargcnto excipiuntur, &^in navium triremiumque figuram
efformanturjadaquam bibendam,inquamex catenulâ medulla^ipfius Cocci fragmen-
tum pendêrefinunt:fibiquecertôperfuadent, illis, qui aquam ex fimilibus poculishau-
riunt, nullum venenum nocere poffe, futurosque imm unes à multis morbis, in quos fanè
memini multos incidere, qui ex iis poculis bibere foliti erant. Et licet omncm diligentiam
adhibuerim, numquam tamen obfervare potui, fimilia poculaaliq uem ex morbis curare,
ad quos utilia effe creduntur : potiùs igitur arbitror tantam laudem obtinuifTc a vulgi opi-
nione. Nonnulli ex hujufmodi vafculis bibere foliti, mihi afîirmârunc fefe experientiâ
didiciffejecurincendi,renes noxamcontrahere,&:calculumgenerari:nihiIominiistamen
magnum efl eorum precium, longeque pluris ^ftimantur iislocis ubi inveniuntur, quàin
aliisproculinde diffitis: nam interdum ejufmodinucesnudae, nequeauro autargentoex-^
ornata2:,quinquagintaautampliùsaureisnummisa:ftimantur.

Nigrior autem, nitidior, longior, majorque eft hic Coccf^â quàm aIi.T nuces Cûcacotnr
munis. ■ .,

* P L E R A QX E bie Aa3oT ex Gmiit Aromatum hiHorid defumpftt, ut facile animadmtetiqui uf riufque Atè^i
âorii Palmà Indica defcriptionem conferet. Similt a porro ferè fcripferunt, quoiquot in buius Palma mentionem imi^
àeruntià\' in eorum numéro, Uarimm Ignatius profeßme Francifcanus, qui tenia parte Hißerix Simnfium» five Itu
nerariinovi Orbis cap. viu. bac tradit t

Interres reliquas memoria dignas quas titrant admirati funt, cum in in fuik Lu:^on, vulgo Philtpptnis J Phi\'
lippo I j. Rege Hi(pania di£iis,fub cuius aujpicio paucos ante annos deteäafuere^ tum in Sinarum Regno^ aliisqüe quasi
adiêre provinciis, referri merito debet ea arber, qua vulgo Palma coccifera appellatur, ad difcriwen cm Palma qua da-
ßylos producit, lUim enim tanta eS utilitas, ut navis ia Philippinas appulerit, qu£ & ipfa, mercèsque omnes quas ve*
bebat, tum rudentes, vela, cUvi quibus eompaSa erat,denique malus ipfe, ex hac arbore conßarent. Merces vero fuere
pami e viüis cmicii, fumma tenuitate à" induUriâ contexti, annona pro triginta viris qui eâ vehebantur^etiam ufque
ad ipfam aquam eorum ufuineceffariam., Affirmabant Mercatores illâ navi veäi, tota tnfulâ MàldivâÇtinde advene^
rant) mäam rem,ad viäum necejfariam, cogi, nifi ex hac arbore depi ómptam : ex qua fimiliter fabricantur intégré
ades cum fuis teüis. Ex fruäu eximitur meduüa ort grata & falubris, ßpore nuces anüanas recentes referent. Reciß
autem eoi qui coccer um fm nucum raeemum fert, ramo (eH fiquidem Coccus feunuxilliÜs arboris primarius fruäus,
cuius quilibet aqua fuavißima dimfdium fextarium commet) totus ille liquor in arboris truncum fe recipitfe quo tere-
brâ perforate, omnemrecipiunt, qui, aliis rebus quas iniiciunt ,comntixtm,fit vinum iomnibm iliU infulanis & Regtii
Sinarum incolis familiare. Ex eadem aqua fit acetum,ex medulla autem oleum medicamentis utiUi & lac amygdalino^
fimile, mei, & faccharum.

Sed qui plura de huim Palma eemmodis fcire defiderat, confulat loannis Bagonis â Linfchoten uinerarium (quo de^
fcribit qua in Çoa, ubi a^uot annis vixit, totaque adeo fuâ peregrinationeob^

cMn\'a. Citrina quïE à Medicis /^»\'/^/^wVa plebe aute Jrare nuncupantur^nafcuntur irt

Ariii^Hi, arboremediocrismaignitudinisimultisrainis^ & in ordinem digeftis, prseditaj foliis Sorbi.

E m b li c a , illis Amtale dida, folia minutim incilà, filici ferè fimilia, fed paulo craf-
fiofh^ent.

Indicorvm, qu^e ab incolis Kezamak appellantur, folia, falicis foliis funt fimilia. , Rezannale,

Bellerica rotunda funt, incolisque (îi^/?» dicuntur j & folia obtinent Laurinis fi-
milia, minora tamen & tenuiora. Inveniuntur ha:c quatuor genera per totam provincîani
Malabar i Dabul, Cambaya, & Batecalaj eà funt qua: in Eüröpam devehuntur, ficca oC
condita.

C h e p v l o r v m, qu^e iïlis /iretca appellantur, arborem non confpexi, fed ejus folia chepttk.
Perficas foliis elfe fimilia referunt, &: arborem ejufdem cum aliis effe m.agnitudinis : funt
vero omnium arbcyres Pruni magnitudine, fed pluribus raitiisj magisqué in orbem digeftis,
prxditse.

1\' v n t Tamarindi frudus elegantis afpedu pulchra: arboris, Cafianea: aiit Ceratio-
ruin arboris magnitudine, multis ramis pra:ditœ,&: foliis latam umbram pra:benti-
bus,materie folidâ admodiim: folia filicis feminx (quam Hifpani//(ftó^?, Cantabri
y^HHora appellant) foliis perfimilia,dilutè virentia, valdè elegantia,guftuacidojgratbque,
èquibuscpndimenturafit {Sdßm vocant) perinde atque êpetrofelino : flores candidi, au-
rese Mali floribus admodum fimiles forma exteriore, & ödore:attamen odonis foliis cpn-
fl:ant, quorum quatuor interiora alba funt Sc craffiora, velut Mali aureae florum folia,qua-
tuor vero exteriora tenuiora, & bina ex bis eleganti hervo ràdiatarè medio flore quatuor
enafcunturfiarainacorniculorum modo inflexàj Candida & tenuia. Frudus admodum
fimilis eft CeratiiSj* foris virefcens initio, deinde per ficcitatem cinereus, continens qfîî-
cula rotunda Caffi^fblutivas; modo aut parvis Lupinisfimilia, duraadmodum, Sc colore
nitido terreo,haudqüaquam flavo, quemadmodum nonnulli referunt: bis non utimur,
fed folâ pulpâ qua:nonnihil 1 enta &vifcidaeft, jucundâ tamen aciditate grata, tametfi
iîonnulli indigenas àfferant oflicuiaaffata&: in polhnem redada ex oxygalâ in alvi proflu-
viis utiliter exhiberi: facile aveihîurhicfrudus,& etiam fpohté décidit. Folia fub nodem
fefe contrahunt, fuumque frudum aïïipledi folent; qui fi dcfit,fua virgülta&: ramos Corri-
»leduntur : fummâ verô aurora fefe explicate incipiunt gratö fpedacülo :lia:c trita partim
5US eryfipelate infedisimponunt, atquè.etiam circaphlegmonas, ad arcendumiquiin-
fluit, humorem : iifdem cum fale Ormuziano phlegmonas refolvunc , &^cum çirierifeus

V o c a T V R hic frudus in Canarin Chincha fi^icvXxvQïo Chmhm/mM^Xoh^xPulk\'k-
iri Guzarate AmbiU : Arabes, Perfae, Turci Tamamdi woc^LUV, ofllicula^^fy, arborera Slger
Tamdrmdk ■. ■. ■ d - i-ii

Pr^fervn t v r qui in locis montanis iisque Septentrioni obverfis^nafcuntur: uft*
verô compertum eft,hujusarboris umbram fub eâ dormientibus.non miniis noxiam efféj
quam arboris jugîandis. - : . nirn^i • ;

*\'tan(àxiài9fûmfriiSM àefiriptk veriór àpùd (jmwn {én^citur: cum Ugit\'mfawe^gkiff peit \'éC\'doWfmu lo-
helïtobfervat\'mibus, una cum ipfm arboris fémine recens naurudmiento. tamarindum etiam eleganter defcribit é^
iüiusiconem exbibetC.V, Prefer ÀlpinuSiCap.x.Librt De P^^^ ^ : ; vo - - 5

v lt a Caffiafblütiva nafcitur in Cayrp, & pîeriîqùeajiisprovirî ÔrienJc^^^ ßwu

talis tum Occiduo îndise. Pra:fertur tamen qua: ex Orientah delataeilrqujeque;-«« m/\'«^« &
locTs,0. Septentrionem magis vergeritibus nafcitur. ;. , ,..... \' . ^ ^hiUona.

A myg dal^ magriitudiriem aeqwat,fpliistiialifefici^f^^
anguftioribiis, locis pradîertirh ficcioribus iiata, floritîjiçlutepjisia^ fe odo-

ris: quibus dèciduis fticcedunt fihquae Öblorig^Velegahti viriditate pr^dit^ dum reçentes
funt, &:qu£E maturitate nigredinem breviconfequuntur.

Tanta eftejusfrequentiainCambaya,unde prasftantiffimam advehunt,ut unius
Candil (quingentarum Sc viginti duarum librarum pondus hoc eft) pretium, non a^ftime-
tur pluris quam nummó aureo,qui treCentos Sc fexaginta maravedi^Cazreos obolos Hifpa-
hicos) valent.

In montibus verô Cranganor,&: per univerfam provinciam Malabar (quando ejus mâ-
, ximum pretium) fingulx librx viginti maravedisredimipoffunt,hoceftjpauloplui\'is quàm

dimidio regali Caftellano, five batzio Germanico.
Tii\'xanmm- G e n t i l e s Canatini fruâum Haßnguia ôc Bavafèifga, quemadmodum & provincias
Decan incolx, &c Brachmenes, arborem Bahûû Se Bava, vocant: Guzaratenfes GramalaiMsL-
labarenfes Condaca-. Arabes, Perix, Sù Turcx HUrxamher : afierebat tamen mihi Gogecela,
peritus medicus Perfà, illud vocabulum elfe merè Perficum, & legitimum Arabicum elfe
Gazatfalus.

Foris illinitur medulla ejryfipelate tentatis &: inflammationibus. Invaluit ufustota
India exibendidelicatulismulieribus &pueris calfiam Iblutivam adhuc virentem faccha-
ro condîtam,ad unciam unam bono fucceffu: fumitur verô dum adhuc recens efl: & valdè
tenera, priufquam cortex induretur: maceratur primiim in frigida aqua, antequam cum
faccharo coquatur. Moderatè Se fine moleftia alvum fubducit.

^ Vtr^icA mali folia quodammodo amulantur, fi ßngulariafepares. Quoniam vero coniugatim bina femper in ob"
longo nervo nafcuntur, & fumma ala poßremum, imparem numerum factens-^ commodiùs meo iudicio comparait
cum fiaxinifoltii,aut ßmilium arborum^qua alat a folia ferre foHt£,& mtegr a plerumque abiicere confuever unt,quem-
admodum luglans, Sorbw, Rhuf, Ceratia, &c.

Huius arboris ramulocum fuis floribus & foliis, Cruci, & Cedri fruclu,aliis j^varii generis feminibus ohmdonatiß-
tHHs à doäißmo diligemißmoque riro D. Bernardo Paludano,qui ex Sjriaca, Arabica,tySg)iptM(aquefuaptr(gm4-
ttone illa retulerat.

Magna efl: Anacardii copia in Malabar reliquis Indix provinciis. Fabx vul-
gari admodum fimilis, dum adhuc virct Sc recens eft ; cxficcatus verô niger Ss
fplendcns{continet medullam Amygdalx fimilem , inter quam&: fupremuna
corticem oleum admodum urens invenitnr.

Doctor Orta fcribit eum fruâum in tifum medicum recipi, & in illis regionibus in
lademaceratumdari afthmaticis, & adverfum lumbricos: pràrterca viridem falecondjri,
& edi ohvarum conditarum in morem. Ait etiam ficcato cauftici vice in ftrumis uti indi-
genas, totaque India ejus cum calce mixti ufum effe ad obfignandos pannos.
r E G O fané vidi hunc frudum viridem, & per multos dies fale Sc aqua conditum,Öliva-
rum Hifpanicarummodo,venaleminföroproponi, &edi non folum quidem, fed exci-
tandx appetentix caufa codx orizx admifceri, uti folent frudum Matjgas vocatum, aliós-
quefrudus adftnngentes&acidos,ali^sminimè.

N o n nv lli in deficcatocxtimum corticem demunt,eamquemembranam qua me-
dulla tegitut; deinde medullam edunt ad bibendi appetitum irritandum. Ego vcrô&: vi-
rentem conditum,&: ficcati medullam deguftavi:fed neutro modo mihi delicatus videtur.
Illud porrô certiffimum, oleum id quod inter corticem Sc nucleum continetur, admo-
dum caufticum efle Sc venenofum.

Tota tamen provincia Malabar, illius ufus eft cauftici vice. Si quis inftillet in putri-
dum &cavum dentem, ipfum urit,frangitque,&:corrumpit facilè. Calce additâ ad bom-
bycinos pannos obfignandos. Sc alias res quaflibct notandas utuntur : etenim notam adeè
firmiter imprimit, ut nulla lotioneeximi queat.

Solent interdum Indi nonnulli hunc fiuduni cufpidi cultelli infixum candelx ar-
denti imponere,qui,dum uritur, mirum quos ftrcpitus edat, quas ignis fcintillas quafi
fulminaeiiciatdiverforumcolorum;eaqucratione rudioribus quibufdam Sc mulierculis
imponunt, ilhs perfuadentes, fe in iis fcintillis &flammx radiis fpiritus confpicere qui ipfis
loquantur,<è: edoceant quodcunque fcire cupianc. Tali igitur commento miferos fallunt,
pérfuadentque quod volunt, dantes refponfa iis, qui ipfos confulunt, pro fuo arbitrio. \\Jt
verô omnes ifti gentiles, augures, incantatores, & divinatOres rarô loquuntur,&:cum mo-
râ pondereque refpondéht. in fuis refponfis femper funt ambigui, Sc adeô aftuti, ut,quo-
modocumque res, de qua confulti funt, cadat, fuam exiftimationem minimè pericliten-
tur, dicantque fe eveiituni prxdixiffe.

Malvm Punicammagnitudineïequat h^c arbor : folium ejus dilutius viret, & Cd\'mhißork,
carnofumeft :floscandidus,fimilisferè Mali aurese flori, (èd pluribus foliis con-
ftans, nec adeo odoratus. Prîebet lia:carbor frudum Caju vulgo appellatumj qui caju.
quoniam boni faporis eft ventriculo utilis ,ab omnibus multum arftimatur.

Est autem hic frudus, magni mali inftar, valdè flavus & 9doratùs, intüs fppngiofus
&fucciplenus, fine ullisgranis,guftü fubduici,nonnihil tameH faucesç Sed du-

plicem habet eodem anno ortum hacratione : marcefcenté flore fubfequitur faba\'^\' prse-
grandis, inter quam &: florem intumefcit quiddam malo fimile, quod paulatim fabx fuc-
cum ad fê pertrahit: quoque majus incrementum fumit, eo faba^fivé nux magis minuitur;,
donec frudus C«;», hoc eft:, malum illud, plenam confèquutus fit m.aturitatem, quod è
colore flavo aut rufe)(nam uterquecolor in his malisconfpicïtur/&odore deprehenditurj
maturo frudui inhxret nihilominus faba illa, & cum illo colh^^^^

B e l l a rig r v m viccm pra^bct hic frudus ex vino furntüs\',aut fine vino: nam prêter „ttliuis.
faporis gratiam, utilis admodum compertus eft in visntriculi debilitate, vomitib ap-
petentiîe dejedu. Qui vero bis auxiliis non e^ent , prids in aqua nonnihil maceratum
cdunt. ^ \' \' . \' ""

Non ubique nafcitur hic frudus,fed in hortis urbis S.Grucis Regni Cochin invenitur, Eim natales.

* Mirari fatis nequeo noUrum Auäorem buiut nucis,quain extremo fruäu nafcitur, vel è qua, ut ipfe refettiipfum
malum inerememum fumit, &fubHamiam hauritjorrnam,colorem,confiHentiam, & oleum in corticeconclufum
{rion feciuacin Anacardio)n9n de fcribere-, cum apud Brafilianos,quibui Gajus ^i?« Cajous {ita enim pronunciandum)
äicitHfy non minore forte in ufufn, quam ipfum malum, ut ego deiis qui in terjtanbucho diu.vixerunt in\\éÜexi,
in annotationibus ad Caput de Anacardio /biïloria Aromatum,adfcripft, ad qéoileâorem remitto. Arbitror autem
huncfruäum in regnum Cochin recens fuiffe iüatum, & propterea plenum eius ufm nondum innotuiffe. Certè quot-
quot baitenm deflirpibus India Orientalis fcrtpferunt, nufquam eim meminerunt, nec ipfe quidem D. Garcias
a b p r t a, î«» paucos ante annos Aromatum hilioriam confcripfity & à quo pleraque hit Au^or defumpfit.

De Pifb veneno quod Lacuna commentarii^ in 6. cap, lib. i. Diofcorid. fcribi: ex
Nardo Indica fieri, nec D. Orta unquam fummâ diligentia exquirens, nec ego,
tametfi plurimos de CO percontatusfim, in India ihtelligere potuimus.
Pr^sentissimvm quod apud hos eft venenum, vocatur ^ic^oi/eomws, id eft, Ymnnmu.
Lacettus ex Ormuz, qui fimilis Scinco eft, de quo & ejus exitiofiflimo veneno, & diaboli- (eni ex or-
câartequâ homines exftinguerefolent,referemus in libro Animalium. Secundum lo-
cum obtinet CManga filveftris, de qua inferiüs. Tertium quod è Tigridis pilis fit : Deinde
quod è planta quadam ladeo fucco plena, cujus magna nafcitur quantitas in provincia

* Et hoc capite omnia ex Garcia,qua non efferepetenda exiHimavi: eam ob caufam inpriore editionepratermiferam.
si quii vero qua ab AmatoLufitano mutuatusek, habere volet , ipfm Amati enarr/aiienern in lib. i. Diofcor. cap. de
Schcifi9p9ttus legat.

* SeA & hec caput ad verbum ex Garcia: quoniam vero Garcias CoHi facultates, quaspoBicituSf minimè defcripfits
A Coita autem ex Diofc. & Gal. adiecit, iBas hic fubiictemus.

Vis eiexcalfadoria; urinam ciet,menfespellit,vitiis qusvulvammale habent,tarn
impofita, quamfotu &fuffitu,auxiliatur;Contra viperarum morfus fextantem bibere pro-
deft; ad rupta, con vulfa,ac latetum dolores convenit ex vino & abfinthio 5 venerem ex

mülfo ftimulat, latas ventris tineas ex aqua pellit, & contradas ex Sole maculas cX aqua éi
melleillitasemendatihorroribus exoieojante febrium accefliones, nervorum refoiu-
tionibus oblinitur. Additur in antidota &c malagmata. *

CatitäH «rfcj, urbem Cantan (nobililllmum ".totius illius proviiiç;i^^port|jm & emporium, ubi

pïium. îlcm interiore provincia § nar uni cain élis defer unt pêrTàrtai\'iam^^z in Ormuz,
62indöfn Periiam, Aràbïâm,\'& Alexandriam, unde ppllèa univcrèEuropee communier
tut;\' Id non eü ade^\'çariofu.in;^\'^^,\'prisefcrtür\'illi.quod n^yibtis\' in Tndiam importatur,.eo
quôd magna ex parte corrüptiime^ iniiià.per\'inareveèliloneviriarur. : .

m\'Jmhtif ^ùccum\'exprimete, è quo âd folèmdépùratô^^troch\'ifcôsparaféfoTeaht,\'Priiicipibusviri?
qnorandâm purgandis idoneos, nobisquc deinde radices exfuccas & inutiles mitterc,/a]]ula|Çfl:,\'quai^
inde originem fumpfiife arbitror, quôd nonnulli gentiles\'mércatoies KliaBarBaro iungo-
ilori & vetuftiori (ut faciliùs à corruptfone liberent, neye teredo, quse i\'d erodere fölct, in-
nafcatur)^ aquam non ferventem, fed tepidam adfundant, deindè lineis parinis émunda-
tum bäcillis aut filo traiiciant,\'&: exficceritî ^tionnulla fpramiriajji^ tenüiffimetrîti
polline &Gérâ obturent: deinde probaficç^m L. .

H ^ c mihi retulit mercator Canarinus, vir probus-,, qua; dumtaxat fieri ad priefemn-\'
dum à corruptione Rhabarbarum, fanifte aßirmabat > addebatque rhabarbarum m quo
confpiceretur foramen, quo trajedum pependiiTetj ea.ratione prasparatum fu atideô
non improbari, neque affufam aquam multum de ipfius viribus detraxiife.

P c a T V R kpc ejcceileris mcdicamentum in Sio^rum regiQtié /^^^p^/42?, iri Décati
Lampaost in Canari n ab Arabibusi Perfis, & Turcis r i

Nascitvr abundantifiîmè in-Sinarlim regione;invçniçur tamen etiam in
Malabar, Cochin3Cranganor,Coulan,Tanor,&aliis locis. r . ^ v

Pl aa efl:multis tenuibusfpinofisque farmentis prjedita, fmifaçi.afperserionabfi-^\'
milibus,quorum maxima minimummanus digiturn cralTitudinc npß lupcranc,foliis plan-
taginis latifohae magnitudine : radices pugnum nonnunquam «quant, interdum minores
funt,folidïe, graves,candidae, interdum etiam rubefcentes, & multa; Ikpenumero fimul
cohiErentes.

Plvrimvs eft hujus radicis ufiis in omnibus Orientalis Indis provinciis ad varios
morbos: quin adeô innoxia cenfetur, ut eam fumentibus, tametfi nullam vidus rationem
obfervent, fed libéré carnibus & pifcibus vefcantur, nihil incommodi adferre credatur.
Vulgaris tamen quas inSinarum Se Indi^provinciis obfervatur, fumendi hujus radicisde-
codi confuetudo eft, ut radicis uncia una, additis radicum Apii duabus drachmis,deco-
quatur lento igne & fine fumo, in decem & fex aquse libris ad fex librarum confumptio-
nem : reliquas decem in fidili vitriato adfervant, fumuntque fingulis diebus recens deco-
dum, nam facile eorrumpitur, nec ultra diem adfèrvari poteft. Ejus verô tepidi manè fu-
mit îeger plenum hauftum, duabusque horis in ledo remanet,poftea furgit;duabus autem
horis ante ccenam totidem haurit, interdiu de eodem frigido bibit.

P l e r iqt e tamen etiam dum fua negotia exercent & navigant, fingulis diebus ma-
nè &vefpeti duas ejus radicis,in pulverem redadas drachmas ex vino, aut ipfius radicis ds-^
codo felici fucceffu bibere folent.

Ex hac etiam radice recenti, aqua organiseîicitur,delicatioribus admodum familiarisî
attamen & ab aliis magna quarttitas abfumitur, quoniam illi plurimum fidurit non rriodô
in morbisà D. Orta enumeratis, fed etiam in hemicrania, in herriiis humofalibus &

ventofis, in colli Veficx penis callis, eorumque ulceribus; venerem etiam admodum
excitare(^reditur : decodum tarnen ipsa ftillatitiâaqua prseftantius eft. Optime conferva- B^^äds con.
tur radix, fi pipere confradoinvolvatur. ßrvää4mio.

A10 RA latiöraque habet Crocum Indicum folla quam Orchis Serapias dida, cmiindid
colore foliorum Scilla;, dilutiora tamen & tcnuiora;caulem habet g foliis fimul hîtlom.
implicatis, & fefemütuo arnplexantibus, conftantem: radiceni foris Zingibcri fi-
milem,intds croceam.

Prêter nomina ab Orta eriumerata, apud Arabes etiam Carcm àkixuv, apud Tut- CHrom.
cos Samfj.

V^LEX eft Gaiangamedicamentum üfibushiimanis valde necefiarium,dignum- Duplet ga-
queutPharmacopolx in fuis officinisperpetuo habeant. lifgä.

Una minor & odorata, qux cum Rhabarbaro ex Sinarum regione in Indiam
advehitur, &c inde in Lufitaniam defertiii:, iribolis Lavandou dida. UvimäoH.

Altera major, plurima nafcem in lava & Malabai:; cujus defcriptionem, quód ma-
jore fit in ufu, hîc damus. Ea duorüm cubitorum altitudine crefcit, nonnunquam am-
pliör, fœcundiore prxfertim fblo : folia habet Orchidipiöfcor.lib. ^.defcriptx fimilia,
longiora tamen &: latiorâ,fupernèfaturatiiîs,inferriè diîutiLÎsvirentia:caulemex folio-
rum involucris conftantem,uti m Orchiduin generibus: fiorem candidum, inodorum: fe-
rnen exiguum,negledum: radicem fecundum caput craffam & bulbofanijteliquaex parte
Zin^iberi fimilem, fed majorem, ilonnunquam capitula, haftulxregix modo,profe-
rentem.

Appell AT VR à Canarinis & Brachmenis (quibus maximo eft in ufu cum in homi-
num tum jumentorum morbis, quique eam ordinariè cum Oriza, vel pifcibus, vel in
acetariis edunt) Caccharu, ab Arabibus cdvegUn^mloLVZ Lancuax, in Malabar Cua,

A D E o autem vulgaris eft apud Malabarenfes hujus radicis ufus, ut nonmodo iri me- ^^^ ^
dendis morbis eam ufurpent, fed in fatinam etiam convertant, ex qua Cocci feu nucis In- facnhmi.
dicxlade, nonnunquam Sura,aut lagraexcepta,certum quoddanipanisgenuspinfunt in
tcnuium placentularum formâixi jJpoj vocant : iri deliciis eft hic panis, prxbentque iis qui
ventriculidebilitate&;frigiditate laborant,inalvidoloribus, uteriafîedibus,urinx dif-
ficultatibus : quo poftremo in morbo miram ej us efficaciam experiuntur, fîve ob humores
craffos &;pituitofos,flatusve aut arenulas in ureteribus aut collo veficx congeftas, urinx
difficultas orta fit, vel etiam ex carnis excrefcentia in ipfo veficx collo aut meatibus nata.;
Prxbent verô edendum hunc panem, deinde hauftum Nmpa(qux veluti aqua ardens eftj
concedunt; in inguinibus verô fupraque pubem & colluni vefîcx,folia Nymphex décoda
in aqua &: macerata atque adhuc calentia applicant.

^eque hic auäor, neque Gardai ab Orta mihi fatisfadunt in Galang<e maiorii defcriptione, priferûm fi ea, quâ
Europa officina utuntur, légitima est Çdanga maior : etenim eiut radices multo maiorem fimilitudinem habent cum
Iridis, quàm cum Afphodeli aut Zingîberu radkibus. Et certè omnino mihi perfuadeo, Gadangam noHram maiorem
Iridis genus ejfe. Omne autem dubium prorfus nobis toücre pojfent Batavi nauderi qui navigationem m Javam inüU
tüunt ,ftpauao diligentiores ejfe vettern in obfervandA ea planta, quandoquidem iük (Um plurimis aliis medicamtmÙ
nafcitur f ut mn femel eos monuu

7 RivM aut quatuor palmorum magnitudineaffurgit, foliisqûeeft Miïiomajori,
quod lachryma lob vulgo nuncUpatur, admodum fimihbus; caule verô Afpho-\'^^/"\'i"\'\'-
delinicraffitie, ex multisfohorum involucris conftans, utveluti exigua quxdam
arundo apparcatj radicibus quodammodo Iridi fimilibus.

I N JE ftirpes in Malabar inveniuntur plurimum diffimilesciim formâ, tuiii nafcen-
cil modo, uno tamen eodemque nomine nuncupata:, Lignum Colubrinum, quôd
fingulx mirum in modum utiles fint adverfus colubrorum morfus.

Prior nafcitur hedera: modo, colore Dracunculi majoris, fiveSerpentari:^ : foliailli
ïlint Bryonia: ferè fimilia, intégra tamen initiô, nervoque praedita per longitudinem ex-
currcnrc ,& quinque aut (ex venis in latera vergentibus: fuccefiu temporis acced un t exi-
guaforamina,quas paulatim cum foliis incrementum fumunr,donec tandem omnino fo-
lia fcindant, caque vitis foliis fimilia reddant: confpiciuntur enim interdum fn eâdem fiir-
pé folia intégra, alia exiguis, nonnulla majoribus foraminibus pra:dita, omniaque adeô
inter fe difiimilia, utejufdem planta: folia minimè elfe videantur. Tantam verô habet
hoclignum cum colubrofimilitudinem,utquinon norit, aut de die viderit, fi ad Lun^
fplendoremnociuconfpiciat,vivumcolubrum efieexiftimet.

VvLGO cenfetur prseftantifiimum remedium adverfus colubrorum viperarum
morfus: incolas fané,dum in agros tendunt,magnâ ex parte circum ferre folent hoc lignum
(funt enim in ea provincia multx vipers ,variaque{èrpentum genera) aiuntque folo ejus
odore ferpentes fugari; fi, dum colubros venantur, illos attingere hoc ligno queant,ili-
cô rurapi & exftingui.

Altera admodum brevis eft tenuis,triaque foîummodo folia habet,mollia,la2via,fà-
turatiiis virentia: florem aut frudum non confpexi, nec quenquam inveni qui fe vidiflc
aflercrct : radix oblonga & tenuis eft, minimo digito minor, hinc inde nonnunquam ex-
tuberans,&: fummâ reliure ferpens: exterior ejus cortex valdè tenuis efl: & cinereus,nullo,
dum gufiariir, manifefto fapore prarditus,deinde tamen guftum in ore relinquens fuavem,
6c uti Mofchus odoratum : fiflus eft undique hic cortex,& fponte fefe expedit ab alio craf-
fiore flavoque cortice fubtus nafcente, qui odorem Loti filveftris five trifolii odorati vul-
garis refert, & faporem Glycyrrhizâdulciorem:praemanfus autem odore admodum fua-
vi, nec injucundâ mordicatione,momentaneâ tamen, prasdituseffedeprehenditur : ipfà
materies lignofa cft, candida, dura, & infipida : folia napi fàporem referont : germen pro-
dueit hxc radix fupra terram circiter quatuor uncias longuhi, in caput extuberans.

Tritam radicem cum aqua rofacea aut vulgari, vel cum vino (indifferenter enim
utuntur) pra:fenscertumqueafferuntremediuma,dverfus omnis generis ferpentum mor-
fus. Plurimus etiam ejus eft ufus in febribus continuis, tertianisque, fyncope, ventriculi
debilitate, & cordis tremore: daturquC adverfus omnis generis venena. Multi mihi fände
affirmârunt,duramodo manu banc radicem tenerent, nullos ferpentes, vel alia fimilia
virulenta infcdaformidare-,&certiffimumefie,ferpentes&: viperasejusafpedum minimè
ferre poife, fed fugere, celerrimeque in aliam partem fefe proripere, fi quis ante fer-
pentes proiiceret.

Pe R VT ILÎ s etiam cenfetur iis quibus anhelitus ab ore vitiato aut dentibus corruptis
fœîet,modôeamcontinuô mandant, dentiumque cavisgeftent.

Provenit locis humidis, & inter arbores, pra:fertim verô fecundum illas quse Ange-
//Wnuncupantur, ncc procul à mari.

invenitvr & tertium Colubrini ligni genus in eâdem provincia, vafiîc arboris ma-
gnitudine, de quo in alio libro agemus.

* \'Neutrum Imm ligni colubrini generum cum Garcia ttgno coluhrino eonvenire facile animaàvertet jqui
mriufque defcnpùones diligent er conferet : dr haud fcio an tili congener fit lignum illud, cuius iconem ad me mittebat
Iacobus Garetm Londinenfis aromatarius : erat vero hac icon delineata ex fi\'agmento ligni cum tuhere, five fuperiore
radicu parte in nodum ceaäa,& fuo etiamnum cortice {cuius fuperßciesex flavo paüefeebat & rugofa erat, cortex
Ytrl exalhidtis erat) teäa,maiorisque quam ipfum lignum amaritudmis,quodcrap4ltcuimfiuticis, non qualis à Çar-
da & à CoB\'a noHredefcribitur, fuiffe videbatur. Fragmentum vero illud, Pâo da Cobra nomine infignitum, reper-
tum fuerat in magna illa navi Prateria, quâ India Orientalii Prorex vehebatur, occupatâ à nauclerts Anglis anno
cchagefimoftcundo fupra milléfimum & quingentefimum. Eius porro iconem in tabula expreffam huic fcholio adiuttm
äam volui, in eorrm gratiam qui hutufmodi exoticarum rerum ßudio deleäantur. Bienmo autem peïi, ab eodem Ga\'
reto fimilis ligni fi^agmentum accipiebam, quincuncialis ferè longitudinis,per medium fecundum longitudinem feêium^
cuius diameter fefcuncialis, coloris paUidi, ipfum quidem lignum amar um, fed cortex pauh amarier, (uiuf etiam fti-
perfides quodammodo flavefcens-, ipfe vero ex candido cineracei coloris.

INveäitvr in Moluccis arbor quaedäni dorriefliea Mali cotönea: magnitudine,
cuius folia Malvee vulgaris foliis funt fimilia, frudus Vèrô ävellanis, fed minor, mollio-
re cortice & nigricante.

S E RIT V R coliturque in hortis diligeriter; nec alibi facilè invenia^: tanti enirri ab inco-
lis seftimatur, ut peregrinos ne ad ejus quidem confpedtim adtriittant.

Incola Panava appellant. Cüm verô iftîc Regis nomine gubernaret prudentiffimus
& animofiffimus Dominus Ludovicus de Tayde,ipfius nomine lia^c arbor dida fuit,quo-
niam ille primus nobis ejus infignes facultates aper uit. Accidit enim,ut nobilis quidam
Lufitanus, Henricus de Lima vocatus, dum in Moluccis verfaretur, animadverteret
quanta cura & diligentia incola hanc arborem colerent,quantique seftimarentjatque ideô
illius facultates apprimè intelligere cupiens, nonnullas tändem edodus cft. Nadus igitur
trunci hujus arboris partem, eaniobtulit Proregi, bonarum rerum, & natura fecretorom
ftudiofiflimo, tanquam medicamentum valdè neceflarium,cognituque dignum noftris
liominibus hadenus inauditum. Anno autem fexagefimo primo fupra millefimum
quingentefimum interrogatus à Prorege,an aliquid de hac arbore inaudilfem,aliquot ejus
facultates retüli quas ab aliis didiciffem ,conquerens arborem nondum licüilfe videre s
tum ille ejus quod habebat fragmento me donavitjimperans ut cum judicio & ratione ex-
perirer,nec ullius vitam periclitarer, deinde rerum fucceifum illi fignificarem : quod me
fadurum recepi. Ejus itaque ligni periculum feci, cüm in nonnullis argrisquoruin curam
habebam in nofocomiis,tüm in varus morbis qui in longa navigatione plerumque oriri fb-
lent, dum in Lufitaniam redirem ; partim adjutus facultatum relationibus quas intelle-
xeram, & ütendi methodo; partim iis qux Nobilis ille in Moluccis didicerat.

IL LIV s (emen jam antè videram, mihi donatum ad aves capiendum : etenim eo in
aucupiis utuntur non modô in illâ regione, fed etiam in multis Indice provinciis,äd quas,
cjusrei gratiâ, venale defertur. Hujus pauxillum cum oriza coda mixtumavibusfilveftri-
bus cxponünt:quiE degüftant,ilhcö decidünt fopita: & ftupidäC; qua: verô avidi üs id edunt,
moriuntur antequam illis auxilium prseberi poftJit, quod eft, utftigidâ caput perfundatur.
Graculi omnium citiffimè eo deguftato exftinguuntur.

N V N c äd falubrem hujus arboris materiem accédons, cujus pauxillum hodie pluri-
mi facio.

IN T V s fumptum, aut tbfis appofitum, omnibus venenis fefiftit.
Intro alfumitur magno com modo ex aquarofâcea vel vulgari, aviumque julculo,
ejus pulveris apta quantitas,pro neceflitate, & segrinatura, r^odô decem grana non excé-
dât, fed infra id pondus confiftat, ad viperarum, Regulorum (quiferpentes pileati appel-
lant ur,ôi: admodum noxii funt) alioruÉique fimihum alpidùm àut ferpentum morfus,

bibitur hic pulvis ex aqua, ipfisque modi bus infpergitur» Eâdem ratione praebent in vul-
neribus qux à fagittis toxico illitis facta funt, quibus ilïius regionis incoLx p^irimum
utuntur.

P v LVE R EM verô ex hoc iigno fibi parant lira âè pelle marinas canicuLr confedâ,aUE
tenui aliquâ ferreâ lima.

R o b V s T i S s i M o Guique dimidius ejus fcrupulus ex aqua limpida tepida aut rofacea,
àutgallinarum jufculorepente, fummomanè datur (cœnaautcm djei prsccedentisparca
elfe debet) evacuat enim omnes kumores, pra:fertim cralfos, lentav^ melancholicos:
convenit quartanisdiuturnis, febribuscontinuis,iliaciscolicisque doloribus, flatibus, hy-
dropifi, arenulis, renum calcuHs, uriila: difficultatibusjf^viffimi^edlerica; palTm
morbis, veluti articulorum & tibiarum inveteratis doloribus ,fcirrhis & fcrofulis. Omnis
generis lumbricos necat,& appetentiam dejedlam revoeat: & fi nimia fiat evacuatio,bibat
c«)j<. asger dimidium çyâthum Canje, hoc efi, decodi orizse, aut avlculam comedat,fubitôcef-
fabit; quod fanè multâ laude dignum eft, paucisque medicamentis v uigare, ut in potefta-
te fit medici aut iEgri, purgari quantum cupierit. Hue àcccdit quôd neque fœtorera,ne-
que txdium, neque metum, dum fumitur, pariat,poflitque fine dixix obfervatione,etiam
lis qui fua negotia forisperagunt,propinari, uti exiis deprehendi qui una mecum eâdem
iiavivehebantur,nullum fentientesincommodum, tametfi, dum purgarentur,nullâ di^-
tâ uterentur, viverentquefolutilfimè.
eitts puîlâti\' O b s e r v a v i etiam illius prarftantiam ininveteratis capitis dolofibus,hemicrania,
apoplexia, aurium tinnitu,arthntide,ventriculi uteri aftcdibus ôc afthmate. Propt«reà
fidens illi plurimum, f^piiis in diverfis natures, setatibus, Ôc locis felicitcr ufus fum, ôc fine
ulla moleftia, nifi quôd in biliofis naturis, calidisque ventriculis , nonnihil moleftias parè-
re, donec cibum fumèrent, & in nonnullis vomitum excitare vifus cft ; fed biliofis hunc
pulverem nonnunquam dedi fyrupo acetofo aut carambola conditâ exceptum : aut in ca-
tapotia cum faccharo rofato efformatum.

E X H IB E N D V s eft fummo manè, neque cibus aut potus concedendus donCe purgati
fint quantum neceflTarium videtur : tum dcmumcyathus jufculigailinarum tepidi datur,
dimidiaqueaut intégra hora pôft conceditur pullusgallinaceus, & paululum vini aqua be-
nè diluti: deinde toto illo die potu abftinet ad cœnam ufque,qua: parca erit,&: facilis coq-
codionis.^Subfequenti die fumitur faccharum rofatum cum aqua buglofli, aut botragi-
nis,aut communi, atque iniicitur clyfter ad alvum eluendam.f

So LET verô interdum in nonnullis ani pruritum ôc exceriationem excitare, atque in
aliquibus (fed paucis admodum) h^emorrhoides.

H c funt qua: de hoc ligno Pâffava confpexi Ôc intellexi: Nunc verô in illis regionibus
magnus eft ejus ufus, tantaquea:ftimatio, ut fine metu in multis morbis fuprà enumeratis
ufurpcnt. Ego bis illud fumpfi in coH dolore, & hemicrania, mihiquefalutare effe de-
prehendi.

Cetervm ciîm propter ejus infignes facultates incolas plurimi fsciarit, illasque,
quantum in ipfis eft ,celare nos ftudeant, qua:proculdubio longé plures funt quàm quas
noviraus,fperandumeft temporis (quod omnia révélât) fucceffu, reliquarum ,qu« nobis
adhuc ignoras funt, notitiam nos confèquuturos : casque in hbro, quem pr^e manibus ha-
bemus, fideliter enarrabimus, fi, antè quàm in lucem prodçat, intellexerimus.

E N Ti S C I magnitudine eft Moringa,cui perfimilia habet folia: paucis praedita efl
ramis, eamque ob caufam exiguam prasbet umbram : multis nodis fcatet; adeoque
fragiliseft, ut facillimè ciim ipfefrutex, tiîm rami confringantur: foliafaturatiiis vi-
rent, vividique funt coloris, faporis verô foliorum napi:frudum fert pedalem, raphani
crafiîtudine,odoangulisinfignitum, colore dilutioreinter viridem & cinereum,intiis
candidum, medullofum, ôc in certa receptacula diftindum, quibus eontinentur rotunda
femiru Ervo fimilia, virentia & admodum tenera, fed fapore quàm folia acriore. Editur
hic frudus cum carnibus codus, aut alio modo paratus.

H VIV s arboris radix Unicornu ôc lapidis Bezar vices fupplet, veraque theriaca eft qua
Vulgo incolas utuntur cum adverfus omnis.generis venena, tiim morfus ferpentium maxi-
mè noxiorum, vulgo CuUbras de Capil/& didorum,aUorumque infedor um virulentorura
animalium, cum intrô fumpta, tum foris applicata» In colerica quam voçant pafiüone fin-

gularis efficacia: efle deprehendi. Mifeetur remediis melanehohcos humores purgàntibus:
"S<:prob^notaefl: Elephanciafi laborantibus,quorum plurimos, ejus continuo ufu fanari
perhibent.

A B VNDE nafcitur variis Indix locis, led prxfertim totâ provinciâ Malabar,fecundum Eiiu natales.
fiumeri Mangate, ubi admodum luxuriat, multosquefruâus profert, qui vulgô in foro
■venduntur , perinde atque fabx in Hifpania.

A R A B E s & Turcx bwtfrwff àppellariti Perfx r^iwf, G uzaratenfes TurJaâ. Nomenelm^

t A M E T s I in altero libro, (quem De quadrupedibus, ferpentibus, avibus, qux
in India inveniuntur, fcribere fperamus) de omnibus gemmis lapidibusque qui in
medicum ufum veniunt, finius adtiri : placuit tamen hoc libro lapidis Bezar men-

tionem facere, quem, quotquot de eo fcHplèrunt, aut eo ufi funt j & adhuc utuntur, uno
ore afletunt maximum priftantiflimumque elfe antidotum adverfus omiiia venena, non
modô intrô aflumptum, fed etiam foris adhibitum.

, Invenitvr hiclapis Varix magnitudinis, formxque, & diveriî coloris: nam funt qui lapidis sezar
dumtaxat dimidiam dràchmam, funt etiam qui duodecim &: quindecim drachmas pen- ^nmim é\'
dant, quales ego Confpexijnonnullique adhuc majores reperiri ferunt: (tint prxterea, ro--^®\'^\'"^\'
tundi iiti avellanx, alii oblongiores ovi forma, aut colurnellx; alii triaöguläres, alii feifiles
unâ parte, &: gibbi aîterâ,uti caftanex: poftremô nonnulh funt coloris ex viridi nigî*icantis,
ahi mali inlani colorem referunt, alii oblcuriores funt, alii dilutiùs virent, Ôc nonnulli et-
jam flavelcunt.

GeNeratvR ifteiapisin ventriculis animalium hirco ferè fimilium,arietisprxgran- Eim males.
4îs magnitudine, colore rufo, uti cervi propemodum, àgih, acutiflîmi auditus, à Perfis
Pazaff appellato, quod variis Indix provinciis, uti in promontorio Comorim , ôc nonriullis p-jslä«.
Malacx locis, tum etiam in Perfia &: Gorafone, infulisque qux â Vacca cognomen adeptx
funt, invenitur : fimifiter in Occidentali India, refereatc Petro de Ofma in epiftola quam
ad D. Monardum conlcripfît.

^t verô differunt figurâ & colore hi lapides, fie etiam nonnihil pondéré & fubftantia Elm written
"Variant: etenim ejufdem magnitudinis videas, alios aliis leviores,alios aliis folidiores, plu-
ribusqucautpaUcioribus tunicis prxditos, nonnullos etiam ufque ad centrurricoÉitinuos, , . .
aliquosin quorum ineditullio pulvis quidam reperitur,alios in quibus^äliquid hcrbx fié- , r

c?, fimile, plurimos in quoruni centro paleolam ténuem folummodo invenias, circa quam .......

Pr^fêrvnt^R àutemOriehtaies,atque omnibus Perfici antecellunt., Sun^ juij MnmlapUk
referentibus nonnullis, hujus lapidis pulvere utuntur fingulis quindecirn dicbus^exifti- pil\'»« «\'«
mantes eo rhedicamento partes corporis vitales, generationisque mèiiibrâ rob^r^ôl^; -

\' "A s s E rvnt iisrcgionibuHnqüibusinveniunturanimàlia,qtixiftumlapi4em:ge^
fànt, vènâtores adeô effe peritos & exercitatos, ut qüxnani animalia majores lapidis-qon^
tinearit, folb confpedu poflint judicare, aiuntque ea aniilialia, in quorvum;,V6ntticüli^m3-^JZtó-
jores lapides latent,minus mobilia agiliave elfe,^ lenta fubtriftiaque apparere. Interdum
etiam exftindà animaliainveniiJi, in quorum receptaculis lapidesgrandes fint. "

OR RÔ horunilapidumtanta eftxftimatioapudgentiies &: indigeiias,ut tlicerefo-hmîw lapidis

îèànt: Licet Deus omnia in hpminüm utilitätem çreârit, damnum tamen quodammodo
\'^^Ç^jcutn lapidem in aliiim ufum converterè, quàm I^rincipum &: nobili ftemmate próge-
nitórum^ quandoquidem in jplebis ufumi lapidis Bczar loco,radicem Mûringà creârlt, de
quafiiperior*:;capites. . • ;, i .

v t £ i s Indix loHsj prèfefti til veto in Malabar, frequdntifliiniiba Arkris trmu

^^ bor quxdam magnitiidine & formâfcrè Pruni, multisprxdita\'ramis tenuibus, &
\'^j^\'^lfetta pet fpacia nodülo diftindis, è\'qnô utrinqüe^fihgularia folia enafcuntur Pruni \'
folk>ruitil-inaghitudinev molHa & lanuginofâ pärte al^erfàj \'qu^eïnadnîôdûm\'fér^^

folia, & viridia nonnihilqüe afpera parte interiore, non adeô ferrata incircuituj ut Pruni
folia, neque tam multis venis prïeaita. E fingulorum foliorum lede nafcitur pediculuà
quinque capitula fummâ fui parte fuftincns,qua: qiiàtuor foliolis fübrotundis c6nftarit,c
quorum medio quinque flores exiliunt candidi, elegantes, Aurea: mali floribus magnitu-
dine & figura pates, tenuioïes tamen, elegantiores, odoratiores, pediculo magis ad ru-
brum quàm ad flavùm colorem tendente, quo in illis regionibus edulia tingunt, quemad"-
modum apud nos vulgo fit croco: frudus magnitudine lupini efl:,virelcens, cordis effigie,
. per medium fecundiîm longitudinem fedus, continens in utrâque parte quoddam rece-
ptaculum m quo femen occluditur,magnitudine feminis Ceiatiifive Siliquic, cordis eflî-
giem retinens,album, tenerum, membranâfubvirente tedum,nonndiil amarum.
n^mifickt«- V o c a t v r hxc atbor in Canarin Parfz^atacff, in Malayo Singaê, in Decan Pfit, ab Ax^"
bibus à Perfis & Turcis

Res eftprofedôobfervationedigniffima, confpicere hanc clcgantifllmamarborem
node pulcerrimis fuavifliimeque olentibus floribus onuftaHi &: hikrcm; firnul atque à
Solis radiis illuftratur,non modô flores omnes in terram abiicere, fed totam arborem cum
fuis foliis quodammodo marcidam apparere. ^

Inter omnesfanèquos unquam odoratusfum flores nullum meoju^Icio memini
cum hoc comparandum, pra^fertim initiô dum quis re,pente locum ingreditur ubi ha:c ari
bor eft confita: nam poftquam manucontädi funt, exiguus & evanid us eft odor.
ihrm vhts. I n d i g e n ^ iftos flores cor reficere cenfentifed amariufculi funt: nam recenter ex ar-
bore colledos,&: in cibis deguftavi, & nonnullam amaritudinem femper dcprehendi*
Gentiles etiam medici ejus femen inter medicamenta cor reficienria recenfent.

M vlti Proreges,tribuni,atque alii privati hancarborem in Lufitaniam transferre vo-
luerunt,fedirritoconatu. Novi etiam quofdam qui femen commodo temporecdlledum
&maturum,va(culis figuhnis vitratis atque bene obturatis, item argenteis, pyxidibusque
ligneis in Lufitaniam detulcrunt, ibiquecum omni cura dihgentia feverunt; fed nun-
quam nafci voluit.

In Malabar autem 8c Goa, locisque vicinis cum tanta facilitate nafcitur, ut quilibct
rami in terram depadi comprehendant.

VJE arbores multis Indise locis, prsefertim verô provincia Malabar inveniun tur, îis
ufu medico adeô commendata;, ut multis morbis utiles efte deprehendahtur.
-- E a r vm prior mas cenfetur, & à Cznmnïs P\'aralûNigfi»^^^
daîa: magnitudine,foliis fupernè virentibus,infernè lanuginofis& hit\'fiitis,foliorunïSalviaJ\'
mqdöy^ in ambitu ferratis ; qua: procul a(picientibus,Sambüci foliis fimillimavid

gmdi dkkm: in Balagate Samhdi. \'m Malabar ; utraque yerôtàm mas quàm feminaf
Arabi>us,Perfis, & Decan incolis .S^c^tf vocatur,Turcis ^y/. Eâdem magnitudine quâ
ptWafliifgit, folia\' verô habet ampliora, rotuhdioraque, neque in ara bitu ferratä, foliis
PopûlialbîEpêrquam fimilia. ,
\' ...U-Tit\'i V s ciV È generis folia Salviani odore fapore referunt: deguftàta tartien ftiàgis
amaraSiacria deprehenduntur : in plurimis foliis parte aversâ fummo nlanè irih^creris
confpicitUr fpumaquàedam Candida, qua: node ex illis èrnâttatV Vtriivf^ue flos cinerei co-,
loris eft; plurimumque äd Rorifmarini florem acceditl Vtriufqüe frijdus admödüm fimi-\'
Iis eft piperi nigro,acris guftüs quidem, fed minime urentis uti\'Pipèr, arZingiberi piropê-
modumparis. • \' ■

Arborem moderate calidam faciunt, femini autem paulo plus caloris tribuiint.
jmïtmu Folia, flores, frudus, contufa, aut in aqua décoda, vel in oleo frida, utiliter impo-
nuntur omnibus doloribus ex quacunqüe caufa provenientibus : praefertim verô in articu^\'
lorum doloribus ex frigida caufa nafiSjatqueiii turtioribü^ & contufionibus mirabiles prx-
beteffedus. Vlceribusetiam vetuftisfolia trita impon^ntur,felici fucceflu,quandoqui^
dem corum materiam digerunt, chaque enïundant, &: ad cicatricem perducunt, modô»
corpus non fitimpurum. Et fanè in vulneribus, apoftematibus, & contufiqnib^is adep
utnemekperiunturj.titchirurgqriiiïioperam minim

M V11Ë r E s hoïuin foiiofum decodo omni tçmporc uniyerfqm corpus jayantt\', tan-
taqueinvafit perfuafio apud Ul^s,Ncgundo foha,florcs,&: fru^ws, utilja e&; àd juv^nduni.

Obstetricibvs etiam, qüas illi Dày^ vocant, apprime nota eft hsec arbor.
A p eid frequens eft liujuà arboris ufus âd niedenduni in illis regionibus, üt iiifi DetilHsi»««/«.
pra^cifos ramos multiplici fœtùrâ rehafci faceret, jam diu fuilfent confump\'t\'cé arbores, aut\'
certè maxinii pretii nutic elfent : Sed quo triagis pnrCiduntur rami,eö feliciüs renafcuntur^ ;
perpctuaque fronde virerit.

Al-1 A eft arbor medico in ufu admodunicommendata â Chriftianis & Gcntilibus,
reliquisque earum Indice provinciarutn\'incolis, rara tamen admoduiii : led qui
earn cógnöfcunt ZV/Wö appellant, Malabarcnfesi?^/\'«?\'^.
M.a GNiTVDiNEeft fraxini, cui procul afpiciehtibus perfimilis videtür : folia ütrin-
que viridia funt, nec ab alterâ parte incanâ lanugine pubefeurit, iii ambitu féi rata & raü-
cronata: rami multis foliis luxuriant, fldribusque abundant exiguis, albis, quinque foliolis
conftantibus, flâvis in medio ftaminulis, Lotique filveftris five trifolii odoiati odorem re-
ferentibus:fruâ;u."> eft pai:visolivis fimilis, fubluteus,cortiGe admodum tenui prsditus,na-
fciturque ex ramulorum alis. -i;

Hvivs arboris folia rionnihil amàricaht, lalubcrrimaque ftint tfita & cum fùcco\'^lî- Ticmauu \' ^
mönum impofita vülneribusfprdidis,cunicülofis,callofisque cüm hominüm tüm jumen-
torumi digeruntenim.emundant, farcoticafunt, &adcicatricfem perducunt. Foliorum
item fuccus perutilis eft five per os fumptus folus, aut ex vino, aut aqua, aiit gallini\'julCu—
lojfivèumbilicoimppfitusfolusj aut cumfellis bubulimomentoi ,aUt acetojaut aloë^ad-
neeandos&: expellendosomnis generis lumbricos: quamobrem familiare admodum
perquamfalubre medicamentum eft omnibus illius regionis incolis, prarferti-m Malabar
provinciae, quoniam lunibrlcis valdè funt obnoxii. Magnus eft etiam eorum ufus turn
florum frudus inarticulorum doloribus,turaoi:ibus , membrorum debilitate,&apö-
ftematibus. • —

.0 l ei item ex ejus frudu exprefii magnus ufus in nervorum ddlorib\'us ; quo vuînerâj
nervorum punduras,ô£ concradiones curant Malabarenfes.

NÄ se IT V R arbor in nonnullis India: infulis fecundüm aquàs, quas licet nullum »aiàet
medicum ufum prasbeat, propteràmplitudinenii tamen,& fruduselegantiam,
minimè prsEtermittenda eft.

Eam Mâlabarerifes , Guzaratènfes tó^v, Canarini Paf^afâj kiabcè Patiax tclaca tmuomtn-
nuncupant.-Pèrfasmutato^.in/.f^tó. -\'clama.

Va sta eft; arbor, foliis palmans amplitudinis prédira, dilutèvireiitibus,nèr^
&durö per longitudinem excurrente : nialum fert non è germinibus aut folibrum féde> P""»
qùéniadmodum alise arbores, fed ex ipfo trunco majoribûsqûe ramis ilafcens, longum ,
craflum, obfcurius virens,Craflb duroque cortice tedum, undique veluti adamantumcü-
fpidibusfepto,quacinfpinarn bfeVem,viridem,nigroque aculeó prasditârt definurit,àd-
niodum fimilem Durionisfpîn£e,fedminimè acutam aut pungéntèm , tametfi miniiari
videatur. . -

H ORVM fruduuni röinimuseftmMmaeeucurbita:amplitudine, atquéGtîam majbr,
praîfertim in Malabar,ubi prsèftantioresnafcuntur : nam qui in Goa pfovèniunt, minores
ôi pejores funt, atque magis infipidi. Cüm maturüs eft hic frudusjbonutii odorem fpirat;
ejusque duas difFerentias éonftituunt t Unàm Baràa appellatam, ^ pra:ftantiorem : alterani
Papà aut Girafddidam, fnînusqûe bonam : deprehenditur pofïrenrïa: ex mollitie ; quia fi
manu appréhendas, digitis cedit. Prseftantiflimi verô frudûs pretium qùadragirita mafa-
y^dis non cîtcedit, hoc eft, paulo plus fegali Caftellano. Per longitudinem fedi hi frudus,
intds candidi, &: denfa carneprseditiapparent,ac velutiin capfülas autreèeptacula divifi,
plena caftaneis longióribus & Craflioribus quàm fint dadflî fi^^epalmulae , cinerea tunica
tedis, intüs albis caftanearum vulgariuni rnodo,guftU terreftri & afpero, fi virides edan-
îur, multosque flatus generantibus : at fi ut iHifpanica: caftaneâ: afTentur, gufîu fàpidô &£

gulx hàêeâffâîieîépûlpâ flavefcente Ôc aliquantulum lentâ involut;e, & pulpam jjurionis
nonnihilreferehte, tametfi ab eo différât: gratiTappris eil, p
Eiusfdeultd- gnominata continetur, optimi Melonis pulp^ admodum fimilis : dur.^ramen conçoâio-
tes noxU. nis eft, ôc admodum gravat ventriculum : atque, ut illarum provinciarum m.edici aiunt,
fi in ventriculo corrumpatur,noxios venenofosliumores générât : quique frequentius
Mom mor- hoc frudu vefcuntur, facile in peftilentem illum ôc pefilmum morbum Afc^m appellatum
incidunt. . :

R V c TVS cft in Malaca adeogratifajporis&: odoris ut reliqols qui in ea provincia
gignuntur, tametfi plurimifint ôc boni,.praefcrendus videatur. Cujirs praftîin\'tia,
quoniam Doâor ab Orta illius etiam meminit capite de Daturaylicet cùîp. non yi-

differ, meirapuht utdeeofcribercm tanquamocuiatusteftis,tametfîin mediCHiânullum
locum obtineat. . . ; .

, V o c a t V JR., hic frudus in Malayo (qu^e provincia eft ubi gignitur) Vu^âûd:- iefîus flos
Baaa Béitan. . - .

P, R G R:A;N D 1,5: cft ha^carbor, materie valida ôc folida, cralïo cinereoqiie cortice te-
da,.multis ramis luxurians j & copiofum frudum praebcns\' : flores habet ex albo èonnihil
flavefcentes, folia dimidii palmilongitudine, duorum aut ampiius digitorum lacitudine,
in ambitu tenuiter ferrata, parte externa diutiiis virenîia,.internâ verô fatufatiore viridita-
te, & quodammodo ad rufum tendente praedita t frudum Melonis niägmtudine, denfo
cortice feptum, eoque multis brevibus cralfisque& pungentibùs aciileis horrente,foris vi-
ridi &2: veluti ftriis quibufdam quemadmodum Melo fecundiim longitudinem diftindo :
intiîs verô concamerationes quatuor fecundum longitudinem habet, finguiastria aut qua-
tuor receptacula continentes, quibus finguli frudus infûnt admodum candidi utilàdis
pingue, magnitudine ovi gallinaceijgufliu fuaviore odoratioreque quàm fit condimentüm
illud.ab Hifpanis ManjkbUmo appellatum, nontamen adeô molles äu t gl u tinofi • nam-quî
candore illo non funt prcediti, fed flavefcurit, putridi funt, aut\'aêris injurtâ piuviâv^corru-
pti. Optimi cenfîmtur qui tres dumtaxat frudus in fingulis concameratiombus, deinde
qui quatuor obtinent : nam qui quinque habent, improbi cenfentur, quemadmodum &:
iUi quos fifluraealiquas déformant : non fblent verô in fingulis malis plures quàm viginti
frudus contineri, iiquefinguU inclufum habent nucleum, mali perfici nuçieo fimilem,
non rotundum, fed oblongiufculum, guftu infipido, quique guttur exafperet, veluti me-
fpila viridia: propterea non edunturi

Calidv s ôc humiduseft hic frudus: Si qui edere volunt, pede leviter comprimere
frangere folent, propter fpinas quibus obfitus eft." . "

Q^i nunquam hos frudus ederunt, ciim primiim illos olfaciunt, videntur putridas
cepasodorari: fed poftquam deguftârunt, psx reiiquis cibis benè olere & fàpere cenfènt.

Est verô tantâ in exiftimatione, apud eos qui gul^dediti funt,hicfrudus,utputent
neminem eo poffe fàturari ; propterea varia-darit illi epitheta. Memini videre qugedam
Epigrammatà ab eleganti Poëta in laudem ejus.confcripta : quse (fi hic locus ferret ut ad-
fcriberentur) non dubitoquinledori plurimum effent placitura. . .

Tanta tamen eft hujus frudus in Malaca abundantia, ut finguli non pluris quàm
quatuormaravedisveneant,pracfèrtim menfibus lunio, Iulio,&: Augufto : nam reliquis
pretium intenditur pro hominum arbitrio.

Admirât igne porrô dignaeft Betele cum hoc fiudu antjpathia, quseprofedo
Sl^^i^fJaC tan^aeft,utfiquisinnavem,DurionibUsplenam,xdesyeautconcamerationem,ubiad-
we$. ferventur, aliquot Betele folia reponat, corrumpantur & putrefcant- omnes^ Et fi cui ex
Durionum immodico efu ventriculus inflammetur ôc gravetur,;folio Betele fupra ventri-
culum impofito, fubitô mitigatur Inflammatio, cumorquetoilitur. Et, fi à Durionum efu
ingerantur aliquot Betele folia, nullam noxam fèntietjquaritumvis multos ederit. Indc
fit, tum etiam ob ejus guftum fua.vem,ut vulgo dicitur, neminerti eorum efu poffe fatiari.

* Bims hum fiu£fmmdeos mihiadferdatanno ChriHi m. d.,x c ixiexlavareduxFrancifcm Rodrigue:^Ben-
gaUregno oriundus, qui iftuccum Batavis nauderispracedmie anno profiâMerat. Horum thaior binas pane unctof
longus erat, unam crajfm-,triangularis quodammodo uter que forma, fatis kvis,una parte craßior, quâ maculam quan-
dam albicantem habebat, ut caHanea equina fruäus, reliqua quafi in mucronem abibat, & nigricabat ; cutaceo autem
putamine conïiabat, non duro quemadmodum mali perfici oßicula, ut iüi tribuunt (jardas & hu Auäor,fub quo la-

tehat îpfe mcïem m hin^u paries fißilts^ ut glandes\'& aveUand, fuperne cineracei cotoïk» intus al!>i, qui guBatm^ ad-
firiäimücmufdamcumaliquaacrimoniaconiunäaparticeps deprehendebatur. \' -

\' Ceterùm Uartmm Ignatius t profeßoneWancifcanw, qui ante aliquot annos cum aliis monachiSi àFhilippo.\'U.
Rege Hijpattiarum, in Sinarum regnum ablegatus fuit,x v 11. capite fui itinerarii in novum Orbem ^ eadem pane refert
di Durionefruäa^ qua notier hic Auäor : fed de arboris folia valde difcrepat, quum cam amplitudinem illi tribtiat ^quâ
vir aliquis totum corpmtegere queat: verifimile eU bonum ftatrem haÜmtnatum,Mufa ampU folia huic arbtsri tributf-
fe. IspauM^po^ admirandum quidpiam fubiicityVideUcet in eadem^ arborem quandam crefcere mul-

tis radtcihm praditam^miranatura &contrariaruin prorfus facultatum: namqu^ Orientetn Sslem fpeäamjmks cfe
adverfus omne toxicum ,febres, muliosque alles morbos natura noxios i_qtta vero Occidemi obieä/ßnt, vensHum (jfe

E c e m odo aut viginti paimorum magnitudine attoliitur Ii.tc pulclirà &cie- mn/4 hiHo-
) gans arbor j cujustruncus ex multorum corticum fibi mutuoincumbentiüni cón-
jundione conftat, ô^iiumani cruris craftitudinem adipifcitur, radice rotunda &
craira,Elephantorumgrap pabulo: foliis novem palmorum longitudine, cluoruili ctUTi
femilfe latitudine, nervo fatis cralfoper longitudinem excurrente, & tranfverfts fibris in
latera fparfis, parte fuperiorefaturis, inferiore dilutionbus : ex hujDs arboris faftigio nafci-
tur veluti thyrfus quidam ftorumfimulcongeftorum in modum pineiftrobili coloris rn-
^i^deinde unicum ramum fert humani brachii craffitudine, in-m ultos nodos dii\'ifum, è
quorum fingulis decem aut quatuordecim dependent ficus, ita ut nonnunquam ramus
céntenis\'aütducentenisficubus onuftus confpiciatur. Hos indiverfasfpecies diflinguunt . .
Lufitani proVincmrhincolentes:^ quiadmodum flavent,liEvesJon f^\'ecuîr^

giufcuh, gratique faporis funt, & odoratiores : Chhcapaniones vero qui virefcunt nonnihil,
longioresquefiint, iique etiam grati faporis, Laudantur praterea qui-in Çofala nafcun-
tur ,-iEthiopibus/\'»»w^d di£ti. ; .

Legitim v m autem nomen apud Arahes & Perfas (ut è pr^ftante medico Perfa in Kommelm-
Ormuz nato intellexi) eft Afo^, non autem M&^/a aut Amufa : arboris verô Daracht Mom. r^-
Reliquanornina ex G A R Cl A petenda.

S e mel dumtaxat feritur hxc arbor^ nam ex ejus radice alia!enäfcuntur: fingulx verô ew ^rherü
unicum (quemadmodum retuli)- fruâ:uum ramum geftant, qui, dum maturi funt, rcfciii- fim\'^\'^ratio.
ditur; plantamque ipfam fponteexficcari finunt, tanquam in pofterum inutilem ; aut am-
putant, in domefticorum Elephantorum pabulum.

N o N N v L L1 interiora tenerioraque, antequam explicentur/olia.florumque tliyrfum Eiä«
pipere, Zingibere rëcentij allio, fale, & aceto cpndiunt, & cappafum mpdo edunt. Folia
verô quoniam amphffima,mollia, frigidaque funt, fubfternere ad accumbendum in xftu
folent : & ambuftis nonnunquam irnpontint/ Ruellius hujus frudus meminit ex audori-
tateTheophrafti & Strabonis.

* Semo meo iudicio accnratih hancßirpem defcripfit quam Oviedus fub vlatani nomine. Eius hiUeriam Utinam
fe£imm3 & fcholiisinfecMttdiim G AKc ij£ librum cap.de Mufa infertàmm.

VA ST A hxc eft arbor, St multis ramis prxdita,frudumque fert magna ex parte an- ^ina.
ferinoovo majorem, nonnulhs interdum Indix locis binas libras, aut ampliüsrid.
pendenteni; in eadem vero arbore perfxpe colore différentes ifti frudus confpi-
ciuntur : dii enim dilute virent, ahi flavent, quidam etiam ex viridi rubefcunt : grati ad-
modum faporis odorisque eft; & quando non eft corruptus,duracinisperficis (qux à carne
firmioreflavaque^i^f^^?»^^ vulgo appelh^^^ r; : •

IN multis provinciisnafciturî iiti in Malabar, Goa,Gu2:arate, Balagate,Bengala, Pegu, ^*tales.
Malaca, aliisque Jndix locis, & in Ormuz, ub^

arboreab Aprili in Noyembrem ufque interdum, pro locorum natura &;firu. <«»"«.

Editvr hic frudus ill laminas fedus aut fine vino, aut vino maceratus. Conditur
etiam fàccharo ut commodius adfervari poffit; atque interdum cultello aperitur, &: in ejus ,
meditullium zingiber recens, alha, finapi, fal, cum oleo Sc aceto infperguntur, ut vel cum

oriza edant,vel olivarum conditariim modo. Sâliunt etiàni & elixant, atque in forum

FacHkntes, F rIg i d V s & humidus eft, tametfi vulgus calidum conftituat, & multas moi^icatio-
nes in eorum, qui vefcuntur, vemricuio patere affirmer. Quin & indigenx medicicali-
dum faciunt, &: vitupérant,dicentesferpiginem »eryfipelas,biliorasfebres,phlegmonas,
& fcabiem generare. Quod forte accidit ab ejus in ventriculo corruptione : fed eo tem-
pore quo invenitur hic frudus, propter immoderatuin xftUm, in fimiles morbos incidunt
etiam nonnulli qui illo abftinent.

A N T E QV A M probè maturus fit, guftu adftringehte eft, & ea pars qux ofiiculo vici-
nioreft.acerbior : fed maturus dulcis fapidus cft. Prxduro putamine, undiquaque to-
mento, aut duris fibris tranfverfim &: obliqué excurrentibus opertotegitur nucleus lon-
giufculus&:craffiufculus,raagnitudine ilignex glandis, Candidus, & Candida cute tedus,
guftu amaro dum crudus eft, ideoque adverfus lumbricos &:alui profluvia utilis itoftus
vero iligneas glandes fapit.

^Adferebat mihi anno nonagefimo nono fupra millefmum & qutngentefimum Tranctfm Rodrigtie:i,Bengal(t regno
êriunJus, ex Bantam lava emporio. Mangos arboris täte nafcentis aliquot folia, cum fiuäus eiujdem arboris nucleo.
Erant vero ea folia denfa, & quodammodo cutacea, inîlir aUnotimfum LauToceiraßfoltorism,nofem decern, interdum
plures uncias longa, binas cum femiffe vel tres Uta, in ambitu non ferrata, oblongtufctilóque mucrone pradita, craßiore
nervo iäaper medium, fecmdum longitudinem jfecante, à quo utrinque fedecim nl feptemdecim craßmfcuUvtnA in
latera excurrebant tenuioribus aliquot venulis vix apparentibus interfeptdt. : ea manducata, acrimoniam habere depre-
hendebantur, quia forfitan reficcata. Mir or autem neque Çarciam, qui banc arborem in fuo pradio babuife fcribit y
neque Chriüophorum à CeSla, qui plura eius genera facit, & plantm iffas ad virum expreßtße non mo iocoglortaturt
foliorum formam declarajfe. t

mdeusporro longioris amygdala fuo craffo operimento fepurgat* magnitudinem habebat,membranâ teäm cintrâ\'
tei coloris, jubUantiâ autem pMe inHar nucis faufel five areca conHans, m qua nullam amaritudinem j imo ne alium
quidem manifeHum fdporem deprehendebanst nifi in reficcato (qualem accipiebam) evanuijfet. Adfcriptum érat,valdè
tommendartabincelii.

Eiufmodi autem fruäm îmmatmos & adhuc teneUos, muriâ condîtos, poHea adferebant, quotquot Navigationem
inHituebant ia Indiam, quibus in reditu cum alii* ctbii vefcerentur, teneriorum cucumerum muriâ etiam condttoram
loco, ut morii eil plerifque Germania locis, fimiles cucumeres menfis adponere, atque etiam ia Vngaria, cum aßis (arm-
bm. Mihi autem donabantur fimiles bini fruäus ex iüis quos lacobus Pan Neck^anno m. d c. i i i. à Chriiii nativitate
ieferebat,erantque diverfa magnitudini/-,Vnus enim quatuor uncias longus aut ampliorjtotidm ambitu compleäenst
quâ parte craßm-. Alter paullo minor: uterque tamen eiufdem forma ,brevique & craffo pedieulo praditus, craßtor
fummâ parte pedieulo proxima,gracilior itifimâ, & mucrone nonnihil curfoi apeiti membranaceum involucrùm con-
tinere deprehendebantur oblongum, longiori amjgdaUfuo pulvino Übet at t pane fimile, quo nucleus eîufdem forma te-
äus erat. Retinebat adhuc is fruäus, licet muriâ conditus, tantóque tempore adfervatus,fatûgtatum odorem,

Uangtu ßl\' A LI v d ejus gcnus filveftre reperitur Mangos bravas nuncupatum, adeo pra:fentis ve-
Te^m illo fèfemutuo perimantrnam fi quis paululum ederit, ilico moritur:in-

EimfacHlta- terdum olcum admifccnt ad exacuendam ejus vim, utque celeriorem perniciem adferat:
fèdquocumque tandem modo fumptum, adeô celeriterperimit, ut hadenus nullum fic
repertum antidotum ad ilhus vim compefcendam. Dilutè viret, 6c. aliquantulum fplen-
det ;ladeo fucco abundat,paucaque carne prxditus eftjnam craflb cortice folummodo
integitur oflliculum prxdurum & eartilagineum ; Cotonei tamen mali magnitudine eft.

Per univerfam provinciam Malabar provenir copiosè hxc arbor,domeftica five fativa
tn inor, brevioribusque Se cralfioribus foliis. Pueri his frudibus,aureorum malorum loco,
fefe mutuô petere eonfueverunt.

PE R É G R1N V S eft hîc frudus, & ex provincia S. Cfùcis in Brafilia primùm in In-
diam Occidentalem, deinde etiam in Orientalem Indiam delatus; in quibus nuiic
uberrimè provenir.

CiTRi I verô mali minoris magnitudine eft, admodii flavus & odorâtus cum probè ma-
tiîrtiscft,adeô utprxtereüntes ex odore dignofcere queant xdes in quibus fît : fuccülentus
gratifl[îmi faporis: procul intuentibus cinara videtur,fed pungentibus aculeis caret. Sin-
gulxftirpes Cardui edulis magnitudinea;quant,unicumq. malum geftant in medioquafî
caule, & circa eum multas alias proies, quarum non nuUae etiam fuo fruda prxdita: funt.
Qyi itaque frudus maturos colligunt, proies ilieô terrx mandate folent t è quibüs fingulx
deinde ftirpes proveniunt fuo malo onufta:,uti matetiqujeintra annuo fjpatium coUiguhtur,

a r o m a t ? M l i B e ri
Ejus radix Car^uo eduli perquam fimilis eftj fed folia non funt difpariâ,tainetfiad
Aitanoó filveftris folia magis accédant. Vulgo Ananas vocant : Ganarini verô Anamfa. >

Cvm primum in Indiam illatus eft hic frudus, finguli decem ducatis, aut paulo am-
plius seftimati funt: nunc vero propter abundantiam (tametfi neque fapore neque odori^
primis cédant) vix duobus regalibus Caftellanisveneunt.

HACtEiîvs in medicum ufuin non eft receptus, fed folUm modo ob faporis gratiam tmnß.
commendatur. Calidüs humidus eft^editurque maceratus in vino,uti Perficum maio-
cotoneum, Gracilis eft concodionisj nimius tamen ejus ufus infiammationes parit,quem-
admodum Duriones Malacenfes.

S i médius fecetur, & partes denuô cón)ungantur, üniüntur uti cücumeres : pcrfofi^us
verô cultello, fi in vulnere unius diei aut nodis Ipatid cultellus relinquatur, invenictur to-
ta ca pars, quae in vulnerehaefitjCorrofa. "

Ceterum^ qui ex lava amo m. d. x c i x. tedéant mucltri. Ananas/r«5«?» fauhaté cónditum repbrtaflam, &
em planta germina virentia admixta,quorum ittnemhU [nbHiiendam curabam. Erat quidem â fruäuifatii (tuvui
fed qui, eb mmiam dulcedinem, miht naufeam ferè excitaret,cuiui pars mtim<t dtirior, & dtfficHis (ut apparebat) con.,
coäiünis. Folia porro ante vider am ex (^utneâ delata (ubifruäus Pinas à Lufitanis appellatur,ob aliquam for ijia cum
pmea Huce fimilitudinetn) Avi:(oi aquatici foliis non vaidè dißimilia,mmüs tarnen crajai& in ambitu far at a five den-
uta^uHnfttbie^tsgerminibmammclveTtcrelicti. ^

LTi Vs afliirgît quiÀnàilâsfïtveAris nuncupatur: n.nmque truncum habet;bäft« À^enaspH\'
magnitudineIsevemadmodum, rotundu,;&; Maliaurea:crafiitie,fpinislïorridum: ptidißiipti0.
folia fpinofis cufpidibus prsedita, & per ambitum mollibus fpinis fepta. Singula:
arboresfecunddmradiccmfummateiluremagnam foliorumcomam fundunt,majorum
quàni quse in arbore funt, quxque,procul intuennbus Aloes foliis firni-hrna videantur, te-
riuiorüm tàmen, pluribus fpinis horridorum, &: dilute virentium : adnatiïfepropag^t,;
àlixque ftirpesex aliis enafcuntur,prœfertim infepibus & hortorum ambitUyqiTosegfegie
niuniunt. Rami foliorum fimul glomeratorum capita proferunt fiaventium .aànri0d,iïm>i
& teiierorum ,fuavifiinii odoris, quse nihil aliud funt quàm flos ipfe : ex horum. fingijlis.
fpica prodit Arundinis fpicse non abfimilis, fed craflior, eompadior, & ejegantipr, odore
Ccdri. E ramis dependent frudus id eft. Ananas filveftres didi, quia cun>

domefticis nonnullam habeant fimilitudinem ,Melonis magnitudine, colorisrubriele-
gantish oculos obledantisjtoti in partes divifi, quemadmodum Cuprefiini ftrobili, feu
nuces exficcat£e> fed tuberculis foris obfiti, ut procul fpedantibus magni pinci ftrobili ap-
pareant.

G a p itvm teneriorafölia feuflorescrUdieduntur,carduosquc fapinnt; fedexiguura .

F ». v G T v Sv (quem pauci deguftant/fapore utcumquefuavi pra:dittó eft, adftfid|on^
tamenaufter£e,&;palatoparumgrata:,particeps. inijrr;\' ■ >

S v c c I plena eft tota planta cum fuis radicibus. Hujus fe?c vel odo uncise ex faccharo"
fiimmq mane fumptse prsefentilfimum certiflimumque cenfentur effe rcmedium ad ver firs ;

jecöris&renum calores j renum ulcéra, purulentas urinas, penis cxcoriationem : nain
magna ex parte poft tertium diehi fàQàritûr.

^R AB E S admodum laudantàdvérfuisèôfdcm morbos &eryfipelas-,&^<y^»r4vocatit,
quemadmodum in Decan; Periàs AnÀnafa & v4»^ii//:fiorem (qui caput illud foliorum ©do?
ratum cft) Arabes Ci&»Af/4*V,Per{^Pwc<?x^«/VÄ dicunt. Turcis cft ignota.

Ga r c a p v li Malabaribus, GarcapuU Canarinis, vaftae magnitudinis arbor eft/rü-
dum ferens Malo aureo cui cortex exemptus fit, magnitudine, & forma fimilem,
ex grumis omnino conftantem, (fèd non feparabilibus ab invicem ut in Malo au-
reo) tenui, kvique Se fplendenti cortice tedum, non admodum ficco, colore pallido, at
ubi maturuit aureo: guftu admodum auftero, fed quadam adftridione grato.

Eo utuntur in cibis,magnaque apud incolas illius eft laus in curarionibus ; fed inter
omnes, quîE experientiâ comprobatae funt, primas obtinet profluvii alvi cujufcunque ge-
neris conftridio, in iis pra:fertim qui nimio veneris ufu hoc malum contraxerunt : editur
veto aut ipfe frudus maturus, aut ejus fuccus cum oxygala fumitur,aut illius exficcati pul-
vis: cum oxygala autcm mixtus & coda oriza,mirificè appetitum dejedum revocat.Utilis
etiam eft ejus fuccus exficcati pulvis, in oculqrum caliginibus Sc fuffufionibus. Familia-
ris eft frudus pulvis, obftetricibus; puerperis enim exhibere (blent ad pellendas fecundas.
Sc ad purgàtiones,atque ladis ubertatem pra:ftandam,tum etiam ad facilitandum partum
magna ut aiunt\'eïEcacia.

S V cc V s ejus\'cum aliis plantis mixtus unguimajorisdigiti p^is imponitur eodem la-
tere quo quis aut cahginem, aut fuftufionis initium in oculo habet, utilemque efle per-
hibent.

Fr VCTV s quem Malabares &: Lufitani Caram^as af)^hnt/m\'DccauCmmx/m
Canara Cmmarix SC Carabelij in Malayo & à Perfis Chamaroch dkitur; nafcitur

in arbore cotone^ magnitudine, foliis mali,paulo longioribns, coloris viridis fatura-
tioris, & guftus amaricantis:floribus parvis quinque foliolis conftantibus ex albo rufçfcen-
tibus, nullo quidem odore gratis, fed afpedu elegantibus, &: guftu oxalidis acetofb, Ipfe
verb frudus majufculi ovi gallinacei magnitudinem a?quat ,oblongus, ftavefcens, atquo
veluti in quatuor partes divifus, fulcis illis paulo aitius impreffis magnam gratiam adden-
tibus: in mcdituilio continet femina tenera, faporis aciditate palato grata.

Mvlti ufus eft in medicina & in cibis :n3mque maturum exhibent in biliofis febri-
bus; & faccharo conditum,fyrupi acetofi loco prsebent. Canarini ejus fucco, cum aliis me-
dicamentis iftîc nafcentibus, collyria parare folent ad oculorum nubcculastollendas. Ob-
ftetricem (quîc ab illis Daya ut diximus, appellatur) vidi frudu ficco Sc in pulverem contri-
to,& foliis Betele utentcm adfecundinasa pârtuexpellendas,fœtumquc mortuum edu-
cendura. .

E1V S etiam muriâcondîti frequens eft ufus, cum grati\'ffimi fit fapçriij & appetentiam

11V s eft in India frudus,qui ob afpeduselegaûtiam,fuavemqûéodorem Sc fapo-
rem, tum etiani obejus in medicina ufum, dignus eft eu jus hiftoria hic appönam.
Arbor verô quas hunc frudum pra:bet,vaftâ eft,maximani Malum aùream,
quas in Hifpaniis nafcatur, asquans, multis ramiis in Ïatunï eXpÄnfis, multamque umbram
- prasbentibus praîdita^ afpeduqùe jHjichetriiaäiJCäüdex rnajoresqué raipicineréo cortice

inte^ntut: fpîià pulclierHita funt, Ixviài^pâlmum aut ampliiis lon^aV mffiore ttSTvb per
longitudinem , multis autem obliquis venis in latera excutrentibusVpàrte fiipinâ-{àtûïâi
tiiis, pronâ verô dilutius virentia: flores ex fubro purpurafcént\'es,vivldîadmo\'dfe1 ^êèl&tîs,
multis lUminibus iri riiedio prarditi,af|:)edu piilcherrimi jguflucâpreoFôruril-\'^^^^ f
Fruäus magnitudine eft Pyri quod à Rege cognomen accepit; ejusque duo funt geilera :
unus enim adeô obfcurè rubet ut niger videâturvmagn4q. ex Sparte officulo caret, & fucci
bonitatepra;ftat :alter ex candido rubèfcit, & oflîculum continet albüm , durum, non ad-
modum rotundum, oflîculi quod in perQco malo eft magnitudme ^ Ixve, &c Candida liir-
futâque meriibranâ teäura; qui licet iupcriôri bonitate cedat, dignus tamen cft delicàtif-
fimorum etiam hominum palatójutriufqueodof fuaviflimam fofam referc. Frigidus &
humidus cft admodum ; tenet ^cöftice; adeô tenui ô^molli ted cultéilo^uferri
non-queat. .-^r\'\';.;:, , , ;, " " y \' \' . . ■ \'

Alte fuas radicesterra;!n%it hàrcdrbor, & pbftqliärtum äririiitM flrfruäifeliärfru-
äum fxpiiis eodem anno pcrficit,& nünquäm fine flore aut frûâû èbllfp\'icitûl-jCu^^
rami\'flortbus, fruäu viridi & rriàturo femper ferè oriufti lint /décidèriÉibusque \'qiiótidid
floribus (lie ut folum rubro colore tinäüm quändöque videatür) i1övi \'fübriafcaritur, frU-
äusque alii primum enafcantur,alii inaturefcant, alii jäm matüti cölligänturr\'Sutcüfsa
arbore maturi facilè decidunt : compi-eherifi verörami adfi-uäuscoUigendos faclhmèaô
arbore revelluntur. Antereliquoscibosinitioraenfxedifóleritatqüe.ihtèrdiu. \'

Mal ab a res Canatini hunc ùuÛium famhä vocänt ; Ltifltant iftîc habitantes
lamùûSjiKîAbes Tupha /»^jr^Perfx Tuph4t,Tmei Lufitani arborem lamkird äpptWärtzl

Flores &: fruäus faccharo condiriiolent, iisque frequenter utuntur in biliofö febri- fôjkiïâtëf
bus, exftinguendxfitis gratiâ.

v i v s arboris materies cortice integitür coloris ferè ejufdèni cum Löhtifci cortî- umMotushl-
ce: folia Arbuto fimilia habet, fed Myrti virentis foliorum iaporé: fruätis Cdrdu- ßoru.
■ benfibusolivismaturis fimiles, adftringentisguftus,&: faucescontrahëritis .-
N v x l v m ufum in medicina obtinent, fed eduntur cum Oriza coäa ; nam äi5petcri- \'

i-i vs eft frucius langomtts nuncupatus,Sórbis ferè fimilis colore,,&îmmatUri5 Un^onmàs-
prunis fapore: quibus & arborem fimilem habet, (fed fpinis obfitam) ôc folia
& flores.

Frvctvs licet maturus digitispriusemolliendus eft, antequam edi poflit : attamen yß.
adftriâionèm illam haud mediocrem nequaquam adhuc deponit : éaque de caufa illius
tifuseft ubi adftriäione opus haberité

AGNA eft arbor multis foliis &; floribus prxdita, & copiofo fruäu : folia miüiis m^^»» j«.
rotunda funt mali foliis, tametfi ea xmulentur ; fupernè faturatè vifent,infernè|^7"* ^^
candicant & pubefcunt uti Salvix folia^ guftu adftringente: flores exigui,candidi,
quinque foliolis conftantes, inodori : fruäu iujubis feu zizyphis fimiles ,alii ahis majores
& fuaviores, nunquam verô tam probè maturefcentes ut confervari queant, &:in alias re-
giones transferri, uti 2;izypha; & perpctuô nonnihil adftriâionisretinentesî undecolligituÉ
minimè peäori utiles elfe, quemadmodum zizypha.

H VI c arbori nomen eft in Canara Bor, in Decan Ber, & in Malayo Pldam^ apud Lu- E^rraj» »s-
fitanos id eft, mala Indica, " ^memimrd,

PrjtîÏÂsn^. pRiEEERVNTVR fructüs in Malaca nati Malabarîcis : fed iis adhuc prxÄantiofiei
/ quos Balagate profert.. / ^

^ C o N s p I c IT V R hîEC arbor aeftate alatis formicis perpetuô onufta, qux in tamis cjul

^^ r a s s a ixiagnaquc eft hsEC arbor, foliaque habet luglandis foliis magnitudine re-
■ fpondentia,ïed non ejus formas, dilutiüs virentia, & multis venis elaborata, quae
illis magnam gratiam addunt î flores exiguos cartdidos,frbâ:us luglandis nucis ma-
gnitudine dilutiiîsvirentes, &; cortice quàm illa Iseviore : odoris gravis &: guftus acerbi
dumadhuiÉ virent, coloris verô flavi in maturis, gratioris odoris, & faporisgratâ aciditatc
commendabilis,meduÜam continentes cartilaginofam & duram,èduris nervis oblique
intertextis conftantem.

Hang arborem appellant Cariârîni Amhare, fruâum Amhares, Perfae Ambereth,Tmd
Lufitaniquemadmodum Canarini.

Propter frudus gratam aciditatemeum Omphacii feu agreftasloco cibis admi-
fcent: maturum ex fale & aceto edunt, excitas enim edendi appetitum; Indi adverfus bi-
liofos humores utilem #fle perhibent.

RIA funt hujus planta; genera; quorum quo fréquentiiis utuntür, primo îocô de-
fcribemus: ejus enim adeô vulgaris eft ufus, ut paucas fintmeretrices, quas irïtcÉ
fuâ K&ifÀ^Xtet illud non recondantj ob easquas poftea fubnedcmus caufàs.

Pri m V M Altheas magnitudine caulem habet, nec admodum illi difli m ilem, in plu-
res tamen ramos divifum : folia cdm magnitudine tum forma Stramonia; foliis fimihmaj,
verum magis in circuitu ferrata,uti fcrè Xanthii (HifpanisZ,^?w/\'4e(9/j folia : flores albos,
Smilacis lîEvis (quam HiCpaniCfirreguela mayor,hoc eû, Convolvulum majorem appellant,
floribus omnino refpondentes, frudum Stramonix, rotundum, nucem lugîandem ma-
gnitudine asquantem , viridi colore prasditum,&: fpinis mollibus, minimeque pungenti-
bus undique feptum, plenum femine Lcnticulse fimili, ejufdemque coloris,cordis huma-
ni efiigie, guftus amari: radicem albam, raphani odore, quasque, fi diu naribus admovea-
tur, fternutamentaciet, cujus cortex nonnihil amaricat, minus tamen eo qui caulem
ramos ambit.

rana, apud Perlas & Turcos Datula, apud Lufitanos Datura & la Burladora, hoc eft/acera.

Literati plerique, atque etiam maxima pars M ediçorute iftîc degentium, legiti-
mam Nucem Methel Arabum efle cenfent, frigidamque exceffu tertio, & ficcam fècun-
di fine conftituunt.

Mala invaluit confuetudo apud impudicas mulieres, ut hujus fem i nis in pulverem
triti dimidiam drachmam ex vino,aut alia quae magis arridet materia,pr^beant: milèr qui
cum haufit, diu velut mente alienatus remanet,aut ridens, aut ejulans, aut dormicns,ple-
rumque etiam alteri colloquens & refpondens, ut interdum etiam fana mente pra:ditum
efle credas, tametfi mentis non fit compos, neque eum agnofcat, cum quo fermones con-
fert, &: colloquii habiti plané fit immemor, poftquam adfe rediit. Sunt verô nonnullx
adeô exercitatîE in hoc medicamento exhibendo, idque fic temperate norunt, ut adcer-
tas, casque quot velint horas, quibus id propinant,mentem adimant. M ulta fané ejus rei
exempla,qua: vel ego iplè vidi, vel ab aliis audivi, hue adducere poffem; fed ciîm ad rem
nihil &ciant, prjEtermittenda effe duxi: illud folum addam, neminem, qui fimile fumpfif-
fèt, necatum unquam comperifle,tametfi nonnullos confpexerini per aliquot dies pertur-
bâtes ferri, quod fortè aeciderat ob immodicam quantitatem exhibitam: qu^e fi fuerit ni-
mia,interimit. nam hoc femen perniciosa qualitate non Caret, licet gentiles ad provocan-
dasurinas cum pipere foliis Betele id exhibere fbleant, &: perutile efle dicant. Ego verô

nunquam obfèmvi, nec experiri volui, ciim alia niedicamenta ad cam rem utiîia non
dclînt. . ^

P o R H. ô fi ad eorum, qui Iioc lèmen haurerunt,curam evocentur Hifpani medici,me- vires
dicanientavomitum cientia exhibent ,ut,quidquid in ventriculo hsefit,reiiciantjacres
deinde clyfteres iniiciunt ad evacuandum,fortesque ligaturas adhibentad divertendum,
tuan etiam cucurbitulas adponùnt. Se venam fecant. Gentiles verô medici & Chriftiani
indigent cüm à cucurbituhs & venx fedione abhorreant,nihil aliud quàm vomitum pro-
vocant, fortesque ligaturas & fricationes adhibent; qux fi non fiifticiant, balnea ex aqua
calidâprxfcribunt adelicieridum fiidorcni : porrô à voriiitu vinum propinant,cui piper S^
cinamomum admifcent; in cibis Verô àudaciores fiant Hifpanis : namque èvàcuatâ mate-
ria gallinas edendas prxbeiit, 6«: vinum dulce aut pafilim exhibent.

K A D I c I s Datura drachma ex vino potà fomnum profunduhi inducit, in quo varia
inforhnia,&mirx rerum facies obverfantur, ,

S E M 1N E verô per nodem in aceto tttacerato, deinde exadè thto , utiliter illinuntut \'
herpetes miliares &: eryfipelata ferpentia : nam brevi fanantur.

R E LI QV A duó genera facie & frudu fuperiori ferè refpondent, fed flores colore va- 11. ^ 11 î
Hant: etenim fecundi flores, licet formâ priori fintfimiles, colore tamen flavo funt, &fe- àsfcri^sio.
cundum pediculum nonnihil rubent : tertii flores hyofcyami floribus magis vicini funt.
Ceterüm neutroe:^ poftremis duobus utuntur, nifi ad necem inferendam. NihilomiouS
tamen Bràchnienes medici ex fecundi femme (quod floribus eft flavis) Catâpotia faCiunt,
granorum piperis magnitudine, magnxfanè efficacix ad fiftcnda alvi profluvia , quibus
adjunda fit febrisardensj atque etiam in dyfeiiteriis: Fiunt verô huric in modu cätapotiä.

^L feminis fecundi generis drächmam ünam, piperis nigri Sc longi, faridali albi, atihcar,
tadicum^//^ (adfertur ea ex Bengala Sc Patanhe montibus) foliorum Bangue^,fihgulo\'
i\'um dimidiam drachmam: omnia ifta diligenter cum aqua terunt in marmore, quo pido-
res fuos colores terere folent • deinde catapotia eiformant, è quibus exhibent quantum
commodum videtur, ^ ; :

Me A eft cum ahis plerifque opinio, üt nucem Methellam Stramonix frudum effe
eredam, qui per omnia fimilis eft frudui Daturx : atque fi nonnihil ab eo diftert,id loco-
rum varietatiadfcribendum cenfeo.

^ Q^rttumex Hituràpimn. defcriptigtie coüigere licei,
udm efi cum turcorum^qutConHminopoli p<p««r,TaEÙ-
h, cum ufus iüisperquam familiaris esi. ■ , ^

Nec abludere ab eci videtur iBud Stramo\'niagenm, cuius fe-
rnen O Enipome ex Ser"\' Ârchiducis Ferdinandi aula Viennam
Aüüru primum delaiüm & Nobilibus matronis anno m. d.
xxciii. communicatum, fequente ahno in multorum hortis
«atum eH. Illius hiüoriam atque iconem non incommode huÜ
inferri poffe exiHimavi. > , /

Efi autem vülgari Stramonia longe mains^quodque humdr
nam altitudinem non modi aquet, fed etiam plerumqueßipe\' :
ret: cra(fvé habet caules, nonnunquam brachiales, Uves, dtla-
tiàs virentes, thultis alü praditos quas nafcuntur ampla
& viridiafolia, rnaioraquam in vulgari,magit^ laciniata,uti
fere in nonnullis Atriplicis filveUr \'u generibus, prafertim eo^
^tiod vulgo Pedem anferinum appellant,fedampliora-.florel\'
in alis fingulares, vulgaris floribus forma & colore quidem fi~
miles, fed minores, & ferè inodori-. quibus excußis fucceduni
Capita, non orbiculata, ut in vulgari, fed oblongiufcula, maior-
rem nucem îuglandem cm fuo operment0 aquantia^^ :
tuorfulcis feeundum longitudinem quodammodo divifa, fir-
tnisque aculeis medo longis, modi brevibus munita, qua per .
maturitatem à fummo in quatuor partes dehifcunt, & oko^ \' \' i
nas ceüttlas oHendunt y femine initib rufefcente^ deinde nigroç\' - \'
planiufcuh, rugofo plenas^quodfacileâ vento excutituf-noH\'
autem pulpa inharet ut in vulgari, fed illo etiam minm eU.
Tota planta graviter f^ir it, & Spatula f nitida, fm tyriM
vulgo crédita, odorem amulatur. ^ . ; , j !

Floret aïiate -Jemen Autumno maturefót,, AuUrma nj-
hilesMatrona,Schon apQ en appeüant.

Hane Nobilifimus, idêmque ClariÇ. vk Fabié Çolumfià»
Solanum manicum Diefcoridu een fet, in dbäißim ff Libro cut
titaltiim fecit ^unCamv©-\' ,five PUntmfnmmd,ubï Disf-^ v
fariiiiitextusabçgmamUtmv • n ^ j ,

Ba n g v e fimile ferè eft Cannabi, cuj us Diofcorid. lib. 3. ttaemînit. Caülem habet
quinque palmorum longitudine,quadrangulum , colore diïutiüs virente, fradu
contumacem, nec adeô concavura utcannabinus caulis, cujus cortex non rainiis
quàm illius in fila diduci poteft: foha cannabina fupernè virentia, infernè incana lanuginc
pubelceritia, guftu terreftri & infipido: femen cannabino minus, neque adeô candidum.

Indi fèmine & foliis vefcuntur, ciirn ut validiores in re venerea fiant, tum ad excitan-
dam cibi appetentiam.

FIT ex hoe Banguc compofitio vulgaris admodum üfus iri iis regionibus, ad varios ef.
feäus:etenim magnates&:mihtisepr£Efedi,ut laborum obliti fecuriüs hberiiis dor-
miant, feminis & foiiorum in pulverem redadorum, quantum videtur, fumunt, illique
addunt Arecam fiveavellanam Indicam viridem,& opii nonnihil pro arbitrioï omnia fac-
charo excepta dévorant : fi verô in fbnino varias rerum fpecies fibi obverfàri cupiunt, ad-
dunt feleâiffimam Camphoram, Caryophyllos, Nucem mofchatam &; Macis: fi verô hi>
lares effe volunt & faceti, & prasfèrtim in veneiem procliviores, ambaro ^ mofcho addi-
tis faccharo excipiunt, & eledariumfaciunt.

M v lt i mihi affirmârunt, hujus femen & folia ad libidinem ciendam mirac effe cfH*
caciaz: unde colligere licet, nihil affinitatis habere cum Cannabi, licet illi admodum fimi-
lis fit; quandoquidem,audorc Diofcoride loco fuprà dido,Cannabis calida &:,ficca eft,
genituram exftinguit.

DI c IT V R Arabibus Axh^ Perfis, Decan, &c plurimarum aliarum regionum incolis
BanguCiTmcxs Afaratb,

* Seà & hoc Bangueplurimam afinitatem baUrevidetur cum Turcorum Canffantin^eli degmium Mafkc:^«»
ad miis eße^m utuntur : nonnftlb etiam vefcumur excitanda veneris gratiâ.

circumforaneis illis, lûgnes appellatis, Herh amerü^ ab Arabibus & Turcis Suluc^ ôi
ïVcîûsSuluqHc,

E xig v a m habet radicem, èquâ fiiprà terram exiliunt odo ramuli duos digitos lon-
gi, foliis utrinque in ordinem digeftis & inter fe refpondentibusonüfti, quae plurimum ad
Ervi tenella folia accedunt,nec difîimilia fiint foliis prioris Polypo4ii, cujus iconem La-^
cuna exhibet lib. 4* cap. 187. fed longé tenuióra, utrinque kvia , &:gratâ viriditata
oculos pafcentia,uti Tamarindorum folia : è medio radicis capite exiliunt pedunculi(nam
caule caret) quatuor, finguli fuum florem fuftinentes flavum, afpedu pulcherrimum, mi-
noribus Caryophylleis fimilcrti, fed fine odore^

A D Ë o mira eft hujus plantulas natura, ut eam humarta ratio afTeqUi neqtieat. ïvJam
cum maximè viret, gratiflîma^ue eft afpeâu, fi quis illam apprehendere eupiat, ilicô folis
contrahit, atque fub tenues ramulos recondit ; fi verô apprehendat, fubitô adeô marcida
confpicitur, utexficcariputet: fèd quod majore admirationc dignum cft, fi raanum reîra-
hat,ilicôfuumnitorem récupérât, & toties marcefcit aut revirefcit, quoties comprehen-^
4itur, aut manus abeâretrahitur.

Mihi autem relatum eft, Philöfophura quendatti in Malabar, dum nimiscuriosè
hïJjus plantae naturam obfervare cupit, anientem efferedditum. Plantam egoconfpexï^
eamque cum fuo cefpite, ipfàm minime contingens,erui,& in hortum quendam tranßali>
ubi permanfit; at fatuum minime vidi.

Interrogati à me nonnulli indigent medici, än aliquas hujus planta: facultates
perfpedas haberent, illamque in ufuhi medicum adhiberent, affirmârunt utilem effe ad
virgines corruptas in inicgtum (fi credere fas eH) reftitüendas, Si ad reconciliaftdümi
amorem mirœ effe efScacia;. Gentilis medicus & pro eâ regione fatis dodus, cum adeô cù-
pidum cognofcendi hujus herbx facultates confpiceret, ait, unam fe edodurùm adeè
compertam & çertam, utcervicem pro pignore deponeret, nifi fie fe habere comperirena.^
Nciïipe «tillicujufpia^n mulieris, qualifcunque etiam ftatus, n^men modô indicarem,fß

HerU vivs

nomtcUtura,

Inê occidni,

une Caßahe-

daMedic»

JJipltnß,

Quacc-cu-

vitliapptl-

unt.

Elus hiîîtria.

JKdMl».

MirAfiwM-

tnra.

efïedurum ûcillà in omnibus mihi obfequereturjdummadö ex, ipfius praeter ipto her bâ
ucerer. \'Sed conditionem refpui in re cam illicitâ. Nihil igitur afiiidi poft diligentem in-
quifîtionem dehacplancâ intelligere potui , quàm apud Gentiles, prasfertim verô Brach-
menes Canarinos logues in magna ïeftimatione efie.

Qjvodam die mihi acciditplantas conquirenti non procul à flutnineMangate,ut
Gentilem quendam humi fedentem &: verba qusedam obmurmurantem j tanquam ora-
ret, fortè confpicerem ; quem ciimcompellafiem, nihil refpondit, fed meo interpreti,
quem comitem duxeram, manu dumtaxat ianuit: is hominem intélligens ,celcriter fefé
inde proripuit, meque fecederc jufiit, inquiens Gentilem,ilium incantatorem efle cujuf^
dam illius regionis Capitanei quem Caymd appellant, & iftîc fortes jacere fupra Herbam
vivam : id fieri folere repurgato prius circaipfam plantam folo ad hominis longitudinem,
recitariquequïcdam concepta verba, & exlpedarrprimam avem aut rem animatam quîë
iftam plantam prastergrederetur dum verba obmurmuraret, cu)us fanguine (fi compre-
hendipoflet) perluenda eflet; fin minus, alterius ejufdem fpeciei, idque cum multis cere-
moniis,quasprxtcrmitto,cum indignée fint ut fcriptis mandentur. Çonfpexi deinde iftam
plantam ficcam inter fupelledilem mulieris próftitut^ pudicitiié.

effe videtur quam Garcias libro Aromatum defcribit foliis PdjpçdiifnuUe nomine addiii>. Nec eifort) abftmilk
y£-fchjmmene ApoUodori, qua appopinquante manu folia contrahati ufrejert Plin.libu^. cap. 17. .. ; ^.., = [ ;

LIA planta invenitur in quibufdam hortis quinque palmorum iongitiidinis,vici
.nis arbuftis aut parietibus incumbens, tenui caule, cleganti viriditate pracdiro,nec
admodum rotundo, per inter valla exiguis & pungentibüs fpinis obfito, foliis fdpe-
rioribus haud abfimilibus,filicisfemina2 fbliis minoribus.- > » ^ ;

G A V D E T humidis & petrofis : bc Herba mimofà nuncupatur, quoniam manu admota^\'^\'a^^^-
fènefcit &: marcefcit,manu ucrô remotâ priftinam viriditatem recipit,fèdnon adeô céleri-
terutiprior,^ ■ . :;. ■ - ■■■■ T

N a T v r a M habet plurimum ab Arbore trifii difierentem: nam fingulis noäibifs\'So-
le occidente feilefcit ficcatUr quodamnio-
do,fîc ut contabuiffe ,videatur .\' oriente verô
Sole vigorem denuô recipit ; quantoque Sol
magis fervet, eo magis virer, totoque die folia
ad Solem convertit.

Odore fapore eft: Glycyrrhiz^e: vulgô-
que ab indigenis folia manduntur adverfus
tuifim, ad peäus repurgandum, &ù vocem cla-
riorem efficiendam; reniJ etiam doloribus uti-
lis effe cenfetur, recentia vulnera glutinare.

* Mtiltarum plantarum, prafertim in leguminum gene-
re, folia, noäufecontrahere&comprimerejolent.

H E iR B ^ porro mimofa appeUatione ad me mittebatm
ficca planta à lacobo Gareto,extremo Oêlob. anni M.D Xçix;
quam ab lüuUri Comité de Combreland ex infula D. loanuts
à portu divite nuncupata, reduce, fiäili cum terra impoßtam
recepiffe fcribebat, confervare tamert nonpotuiffe. tiuim ver9
iconem, quàm commode fieri potuity ex illaficcâ exprii^icu-
rabam, ut eiui hiHoria, ex ftcca etiam plantâ concinnatâ,ad-
ài poffet.

Con s t a b a t autem ea planta ^qua prtrfus ficca
foliorum expers, fingulari radice, non craßä quikm iüä, fei
dura & lignosä, rartsque fibris praditat à quâ terni aut qua-
terni cauliculi extbant breves, qui fiatim in aliquot tenues
virg4s é burnt procumbemes in ambitu fe fpargebant, ad
fingulos nodos,pequentes,iongas, teuuesque fibras agentes^
inïiar ramorumpericlymeni Vulgaris, qui per terram diffun-
duntur: erant vero cubttalis longitudinis illa virga^ interdum
amphores^ tereteSi lenta, quibufdam fpinulis latiufeuU baß
eas infidentibus pradita, quemadmodum in rubi ramis vt-
dere licet» minoribus tarnen,rarioribus, minasque firmis : es

rurfus tn alios gr 4tiliores ramos dividebantur,fiequenttoribi4sJpir}ulis ebßtes, è quorum nodis inter binas appendiftit^
alternis exoriebantur tenerrimi ramuli fuis foliolis obfiti, qua numerofa, ferie quadam cè* pari utrinque numero in alÂ
nata er am,nuUo fingulari alam finiente,îenella admodiinf&virentia, non dtßimilia Acacia foliolis, qua (dumpri-
tnùm prodibant) tenui incanâque lanugine pubefcebant, ut ex ramù fuisparvis ramitlis & foliolis onuHo,quem addi-
derat, deprehendere poteram, qui% fibras aliquot adnatas etiam retinebat. Adianxerat & bina capiteUa, qudt, in eâ
plantânata,âbïlluarifupraââo Comité accepiffe fcribebat, cum aliquot ramis fua foliola adhuc ritinentibus, Con-
ßabant ea capiteUa i multis tenuibm anguflis^ &Jpinofis veluti foliolis, inter qua lat sbant femina orbiculata,plana,
nigra, in medio nonnihil tumemia. rloYes à me conjpeäi non fuerunt, é" baud fcio, an allati faeritit, Vtrum porrV
huius plantstvinntü, & adhuc in terra harentii, folia,manu admotâ mar ce fcant,ut fcribit ChrtnophoruiaCoHa,eius-
que ret Causâ nomen fuerit inditum,%i referre popnt, qui plantam virentem & crefcentem viderunt, atqae erutam
iapfaimpofuerant. DeiSimautemfiscultatibus,ipfe à CoSa confuleiidtts.

11T V R in iiorti^uibufdam Malabar,ttim etiam in riöhriullis filvis fponte nafci-
tur Arbor magnitudine Pyri, cujus folia infernè dilutâ viriditate prxdita funt, fu-
pernèautemfaturâ, admodum tenella&mollia, qux guftara valdè acria depre-
henduntur, & linguani diu véllicant: frUdus triangularis, avellanx riiagnitudinc, intends
in multa reccptacula diftindus, in quibus femen efl: album, fohdum, rotundum, pineo
nucleo fuo putamine exem ptopar.

\'E o frudu frequenter utuntur Indi, cdni in curandis quibufdam morbis, tum etiam in
fuis nequitiis.

Binos ejufmodi nucleos tenui membranâ, qux illos contcgit, liberaros terunt, Sc
clyflerîbùs vulgaribus admifccnt,adverfus Sciaticam 3 urinx difficultatem : feü propi-
nant cum galhnxjufculo ad educendosputfidos,lentös,craffosque &:frigidoshumoreS\',
& aflhniaticos cürandos, adverfus quem morbum pltirimum comtoendant, Sl frequen-
ter utuntur. Ex aqua tritis impetigines inundx, primum tamen diligenter confricatx &
abrafx , probè Sl brevi temporis fpatio curantur: fed admoduni urunt, ut experientiâ
didici. ; . _ ^

IM p R o B ^ etiam mulieres illarum provinciarum, fuis maritis parum xqux, quatuos
grana five nucleos edendos prxbent, uc eos interimänt. \' ;

V V L G O appellatur hic frudus Pimnes de CMduci>, hoc efl:, pinci liudei Malucani,quo(l
mtncUtnra. jftic fréquentes lint arbores hüiic frudum ferentes,mukusquc Sl ^miliaris admodum fie
illius ufiis in purgationibus: à Canarinis , \' ^ \'

■ V ï V s arboris duo funt généra : Vnum Mefpiîi amplitudine, foliis Pyfo fimili-
\'Bus, dilutè virentibus,frudu avellanisfimifi, admodum flavo, eleganter in mul-
tos angulos definente,faporeomphacii,&:grata aeiditate,quem vel imßiaturum
vel maturum vel fale cqndiruöiv , . ;tr. , w

Axt v M genus ejufdem eft magnitudinis, foliaque habet Malo minora, frudum
vero priorc majore, cujus decodo ctim Santalis adverfus febres utuntur Canarini medici..

E\'^primfgeneris, qüod fecundiïm aquas nafcitur, afbóribus, fèliguht Decanini
Canarini eam qux longids à mari abeft : hu]us radicis corticem (cm ladeüs; fuccuS ineft)
quatuor digitorum longitudine fumentes cum drachma finapf probè tcr\'unt, & afthmati-
cis exhibent : valenter enim purgat per alvum & vomitum. Quôd fi imriiodica fubfequa-
tur evacuatio, Carambolas frudum ünum viridem edunt, vel aceti Canarini hauftum fu-
munt (quod nihil aHudeft quam aqua decodionis orizx uno aut altero die refervata, do-
nec acefcat j Canarinis aceti vices prxbens, & medieum ufumprxftansj &,fi profluviuni
non eeffat, xgris caput frigida abluunt. i .

ma gnvs efthorumCharameisufusirtillisprövinciis; orexiin ciendam,édere
folent immaturos, maturos, falitos, vel fale & aceto conditos, ut antèdixi j aut aliis eduliis,
c^uibus aciditatem conciliare volunt, admifcent.

V ö c A N T v R in Canara j Decan^ Ärazaavali j .vulgo Chmmù ^ Arabibus ^ Perfis Sl
Tmcis, Ambeki T"

VORT M aut trium cubitorum longitudinem àtîquirithxc plantà, nonnunquam
etiam locis vberioribus& humidis,quinque cubitos ruperâns,eleganri virore pré-
dira, caule tenui, tenero, nonnihil concavo, irribeeilló, &:,ni{î uti lafminum per-
gulisruftineatur,humirefedifrundente jquemadmodum hedera multos ramós fpar-
gente,qui fubinde radices agunt ut Mentha & Meliflbphyllon; adeoque ferpunt, ut plan-
ta fola, vel ramus tranfpofitüs, brevi temporis fpatio magnum locum occuper : folia habet
tenella &::moliia, in ambitu ferrata, magnitudine & formâ Sambuci foliis refpondentia:
florem croceumChamâsmehfloriadmodum fimilem, paulo tarnen majorem. Toto an-
no viret &:luxuriat.

VvLG O nuncupatur Remedium pauperum j & defirudio Ghirurgoruin; Canarini
Brmgara aradua appellant, id efl:, quje flore efl: croceo.

Freqjventer utuntur ciîm in Maluco (unde primanl originem traxifl^ecreditur,
<iuöd ifliic abunde nàfcatur,&plurima àdraifceatur Chlrurgicisremediis) tum in omni-
bus Indiîc provinciiss in quibusddigeriter colittir, & in pretio habetur, necinjuriâ.

Coctv,vNTVR hujus plantx folia in öleo,&: cum cerâ inlpiflantur unguenti modo :
mirificè curat id unguentum omnis generis ulcéra recentia &antiqua,etiamfi fanguino-
lenta, fordida,cuniculofa, maligna & puîïida fint : mira: efle efiîcacias deprehendi in tibia-
rum vulneribus inveteratiSj recentibus vulneribiis.

Alia efl: prarterea hujus ftirpisutendx ratio. Ejus enim caulem & ramos fuperiore
cortice dénudant, fumunt membranam illam tenuem quae media efl: inter exteriorem
corticem & caulem, quasque facile, uti in cannabi, revellitur : eam oleo nucis Indica: ilia-
dentem,ipfiijs planta: foliis involvunt,&fubcineribUs càlidis recondunt : ubiincaluerit
&emollita fuerit, conterunt,& recentibus crueritisque vulneribus imponunt, feu gran-
diafint, feu levia: & paucis diebus non fine adnliratiode conglutinant abfque ullâ inflam-
matione aut apofl:emate:lenit enim,dolorem,fanguinisquefluxum cohibet; breviter,nul-
lo alio medicamento adhibito omnino ad cicatricem perducit : fingulare etiam perhibent
<?ffe remedium adverfus nervorum pundiortes & vulnera.

Eodem prxcereâmodoadhibetur in apofl:emate àpetto ad emiindandum, càrnerh
generandum, & ad cicätricem perducendum: item in inveteratis ulceribus & cuniculofis,

Q^i a porro certiflima funt hujus plants, qua? eriuriïeiàvi, remedia: vulgaris illorum
tifus efi inuniverfisillis provinciis,& màgnxxftimationis:multiprxterea alii,qui inde
liävigant, unguentum ex hac herba cum oleo cerâ confeâum, fccum elTcrre folent,
tantam fiduciam in eo çollocantes,quâfi omnia Ghirurgica remedia apud fe haberent: ita-
que quacunqueoccafiohe,in quachirurgorum opera requiri poflet, fubitô ad unguentUHi
éx herba Malucana confedum confugiunt, tanquam indubitatum remedium.

IN celebri iÜa nec riiiniîs metuendâ navigatione del Sargâfâ (fie ehiin totum illud Oceâ- yi\'Sargm
ni fpacium à decimo odavo gradu ad trigefimum quartum abasquinodiali àd Sçpten-
trionem tendens, qui inlndiasnavigant,appellant) confpicitur profundum & fpatio-
fum xquor tedum herba quadam Sarguafo nuncupata, palmuriî longa, tenuibus ramulis
in glomos convoluta, foliis angufl:is, tenuibus, dimidiam uriciarà longis, in ambitu ad-
modum ferratis, colore fubrufd, guftu infipido, five infenfibili mordicatione prasdito, qui
potiùs exàqux falfugineeontradus, quàm ipfi plantaeinnatus videatur. Adfingulorum
foiiorum exhortus inhxret femen rotundum uti granum piperis inanis & vacui, tenui\'co- « i^eUdtim
îallio albo, interduni aiitem corallio rubro albo omnino claboratum, tenerum
<ium dum primùm ex aqua educituri&: durum fi exficcarifinatur, fed propter tenüitä-[nt«-dV au\'
tem admodum fragile, fàlfa aqua plenum. Nulla r^dix iri hac planta confpicitür, fed fola \'"bfo &
ruptura: veftigia appâtent, atque in profundo arenofoque maris alveo nafci, tenuesque rä- bufmîxus"
dices obtinere credibileeft,tametfi nonnulli opinentur rapido aquarum,qUx ex multis in- tin«aum, te-
fulis in Oceanum influunt, eurfu iftam hetbamevelli Ôc fimul trahi. Cum eam opinio-

nem pertinacitercuereturnauclerus illius navis qua vehebarjfubortaque elTct inter navi-
gandum hoc mare malacia,quantum acies oculorum extendi potuit,id undique i^â plan-
ta contedum vidimus; demiflisque nonnullis junioribus hautis qui cam herbam à navi
propellerent, aquamquerepurgarent, aperte confpeximus ejus herbx glomos fimul im-
plexos ex alto mari emergentes, ubi demifsâ bolide nullus fundus tentari potuit.

H planta aceto &: lâle condîta ejufdem fàporis eft cum Crithmo, five fœniculo
marino in ejus penuriâ fumi poffet ,tura etiam Cappiirum loco à navigantibus edî.
luffi illam recenter è mari fumptam capris, quas ni navi vehebamus, obiici; avidè (âne
vefcebantur.

N v l l a s ejus facultates comperi: fed quidam è noftris nautis urina: difficultate labo-
rans, & arenulas craifosque humoreseiiciens, crudam eam &: codam fortè edit, quoniam
illi bene faperet î paucos poft dies affirmavit mihi magnum ex illius efii fe fentire commo-
dumj fecumque detulit, ut, peradâ navigatione, in continenti uteretur.

* Conftderandum an non fit LenticuU marina fmatiifoliù noSri Liiklii, cum iconem inter marinat fiirfeJai
Obfervationum salcem exhibet.

Hil^mkofirmoné tnhm lihris defcripp^ à £). n i c o l a o
MON AKDo^ Hi^almji MediPû 3

Latio deinde donata, Ôc in unum volumen Contraâa., in fuper locu-
pletibus fcholiis iconibus^ue ajfïabrè depidis illulîrata à
Carolo Clvsio Atrebato.

ON mo^ eodem tempore in lucem proferehat ^öBorlbJi^
^ colam Q^mardm H]fpaienfts Medicus hanc fimpliciunu
edicamentorum e novo Orbe deUîorum HtHoriam^fed
per intervaUasprout mdelice$ ah iis qui ex (lAmerlcare\'ver-^
tehantur medicament ovum facultates int eUigehaî^ ^Hapî initio T^rimam
dumtaxat partem evu(gaha4 \\ deinde quum plurium notitiam adqu^
vijfet^ (»Alteram addeba4/um quapriorem^ cuius exempta iam deßerant^
\' typis denuo exprimendam cur ah at, IBas duas partes anno ChriHi mille^
fimo quingentefmojeptuageßmo tertio nancifcebar^^ ex tCiJj^anico idio^
mate, quo de/criptiZ erant. Jn Latinum fermonem convert eh am : quia
autem in Secunda parte multa medicamenta repetehat, de quihm in ^ri-
ma iam egerat\'i quod plures facultates iamdefcriptisohtinere inteUexifbti
idcirco dt4a$ illas Partes in unum Lihrum contraheham) ^ aliquot capita
fcholtis illuBrahamj, Eum Lihrum è\'Belgiodtfcedens adQtßrem Maxi^
milianum huim nominis JLevocatm^viromihi amicifimo ChriHophorù
Vlantino relihqueham,quem infequente anno tjpü exprimehat, jUoipß
anno ts^onardm Tertiam partem fimplicium LfiHoria puhlicahat ma^
iufcula formdi atque binas priores partes denuo adiungehat, ToBremam^
illam editionem in Anglia^uhi quorumdam negotiorum causa anno oBoge^
fimo primo ChriBi fupra milléfimumquingentefimum h&reham ^ na*
Bm^ ^ertiampartem Latinam etiam facieham^ & cumfuperiorihus in^
tra decennium his ewlgaham, ISfuncporro quum denuo cudendiz ejfewL^
dr animadvert er em pleraque medicamenta etiam in Tertia illa partem
contineri., qua ^el eadem ejent,, vel magnamßltem affinitatem haherenti
cum iis de quihas hin a priores partes agunt :cônfult um fore putavi^ßßriem
actMonardo ohfervatam immutaremy & ipfa medicamenta capitihus
dfB inch paullo concinniore ordine quam ante fuerant (meâ quidem opi-
nione) dtBrihuerem^unumq^ Lihrum ex tribus tllis partibus conficeremy
^ locupletiora fcholia ad pleraque capita adiiceremnihil tamen prater
mittens eorum quji aoßfonardofiint^ exhibita^pr^zter inept as quafdam
icones..quarum loco pierajqueveras légitimas repofui. TuCandidc^
Leäor boni confule hanc noBram operam^(f ea fruerc^^

V o refinarüßi genera multum fim ilia ex Hifpania nova adferuntur ]
quorum unum O/»-«/vocatur, alterum Amme.

Cop AL refina efi: admodum Candida, & lucida, &tranfpârens, Copal
magnis fragmentis, Diacitro valdè tranfparenti haud diffimilibus;fatis
odorata, fed non perinde ut Anirne. Eà Indi in fuis facrificiis fuffumi-
gii locO utebantur,hancque ob caufam Sacerdotibus in templis fuis fre-
quenti in ufu; adeo, ut ciim Hifpani noftri primum illuc appellerent,
hujufmodi fuflitibus naribus eorum admotis exciperentur..

V TiL i s cft ad frigidos capitis morbos, &: Thuris aut Anirne vicem explet. Calida
fecundogradu, humida primo. Relblvit ac emollit, ob partes quas habet aqueas,

A n i m e arboris eft lacryma feu refina, alba, ad Thuris colorem nonnihil vergens, ve-
îùm Copali magis oleaginolà. Defertur granis Thuris, fed craftioribus, quas confrada lu-
teuin colorem oftendunt inftar refina::grätiflimi ac fuavifiiimi cft odoris; &: prunis impofi-
ta,jfacilèconfiimitur. ,

Diffe rt ab Anime Orientali, quôd neque tam candidurii, neque tamlucidumfit. AHimeork/s^
Orientale item magnis fragmentis adfertur tranlpàrencibus, ita ut nonnulli Charabe feu
SucCini fpeciem elfe fiifpicati fint, quam Ambarum cóUiquatum nuncupant, è quo fphx- Amhmm
rulx precarix tornantur, cum nihil fit miniis: nam Charabe Bitumen eft,cujus magna fra-
gmentahamis ferreis è mari Germanico eruuntur, utpote quod è fontibus in iplb mari
manat, Bituminis modo, atque aëri expofitum ftatim cogitur Se dehfatùr, ut coniicere li-
cet ex bacilhs,& aliis maris purgamentis,qux in fragmentis illis confpiciuntur. Undeeo-
rum error colligitur, qui Popuhlacrymam aut Fini effe putârunt. Hermolaus Barbarus, ^^"l^^fma
vir dodiffimus, ait Anime Orientale colligi vicinis locis pago, in quo Thus nafcitur. Sc ab
ilhus pagi nomine, Anime vocari.

Nov.« Hifpanix Anime colligitur ex arboribus ihediocris magnitudinis ,vulneratis,
îion aliter quàm Thus aut Maftiche.

H V i V s ufus eft in plerifque, fed capitis prxfertira moibis, à frigiditatç provenienti- Anime facul-
bus, &:defluxionibuspurgationes filbfequentibus, cubiculis per hiemem (etenim aërem
purgat) & capitis operimentis, dormire fub nodem volentibûs,fufiîtis,quinetiam ipfb ca-
pite, fi qui cephala;â Sc hemicraniâ laborant: nam caput roborat, , . .

Mi s c e t v r emplaftris & Ceratis, libi robórare,&: frigidos humores, flatusque refol-
vereopus efi. Thuris vicem fupplet,ciîm in fuffitibus,tum in jam didis. Cerebrum robo?-,
rat,emplaftri modo adhibitum,atqtle etiam ipfum ventriculum reliquasque partes ner-
vofas, Cerati modo, tertiâ parte cerx admiftâ; atque ficgeftatum diutiüs, Sc fubinde reno-
vatum,frigiditatem è quacunque corporis parte ehcit. \' Cahdaeft fecundo gradu, humi-
da primo.

, GomarainMnicanâHiHoriââuo Copalùgenerafacit]alteramrugofutniqUod lelochcopaïït vocdri dicitymoUè, Xofockap^Sï,
Thurißmiie: aitertm, multo praSantius, Copalcahuitl,quod plerique myrrham exiHmârunt. VUlneratà arbore gm- CspduhmtL
iatitHfléat liquor albus, qui flatim cencrefcit. ... -

G^pit porro iam à paucis annis ex Occidentali India liquor quidam inferri Olei de CopA-yv^ appellatione^
quod, an ex gummi hoc cap. defcripto fit eduäum, me latet: vàlde iamén cbmmendari &perutile effe inteliigo ad vul-
neràrecentia cüranda. Eitis vèrh duo eßegenera videntur: nam ab honenrßimo humanißimoque vire Petro gareto,fub OJ" ^fe Co-,
extremum annum m. d. xcvi. vafcùlum olei iBo nomine inßgniti accipiebam, fulvefcemis craßiußuU^fubäantia, \'\'»o
inßarBalfitmi illius quodex Hi^aniolainfula defertur: alterius autem generis vafculum fub idem tempmàveteréami\' gtacra,
fo mncifco Peniniff^viro dif^9 & humanißimo^ multo liquidiorM candidiorisj^^non minus tamen odorati priore.

plara de Orientait Anime vdetykgatnoiîufchotia in cap. S. lib. i. HiHoria Aromatum . Nobiliorü iBius
Orientalin Animefragmento, quod aliquot uncitu pendibàt, donabat a doili^um Hugone Morgano, ?lwmacopola
Londmenß.

Toçot-gnebit. ^^f^f^ Fragoftu, in India Occidentali arborem inveniri Toçot-guebit, id eïl, lignum defiderii feu exeptatum,diStam,
Populo fimilem, fumm\'tcandorii,cuius materies, ob candoremjavorem, é" ßflendoremjumme expetebatur ad idola
fahricanda. Sub eius cortice nafcitur Gummi feuTüefma^Tburi noHro fimilis, fed caHâdior,& minoribus fiagmemv,
\' quo inh utuntur, ut nos Thure.

e fertvr item ex Nova Hifpania aliud Gummi feu Refinx genus, ab Indis f4-
vocatum, quod nomen Hifpani retinuerudt. Colligitur vulneratâ arbo-
re, magna ut Populus, admodum odorata, cujus frudus ruber eft, Pxonix femi-
nis modo.

Plv RiMVs hujus ufus eft apud Indos, prxfertim in tumorum omni genere : nam eos
mirabiliterrefolvit,maturat,&:tollit, uti etiam omnes dolores ab humoribus frigidis&:
flatulentis provenientes.

Colore eft Galbani (necdefuntqui idemefte purent) unguibus aîbis,uti Ammo-
niacum, odore gravi> atque etiam fapore, ira uc prunis inieda, &: nanbus admota, m.ulie-
res uteri fuffocationelaborantes ilicoliberet. Vmbilico emplaftri modo impofita, ute-
rum fuo loCo retinet: ad quos ufus adeô mulieribus eft familiaris, ut ab eis maxima cx par-
te abfumatur, quandoquidemeflîcaciaexperiantur ipfius remédia, ciîm in uteri fufîbca-
tionibus, tum in roborandàventriculo. Nonnullx delicatiores ambarum & mofchum
addunt. Maximè utilis eft, ad refolvendos & tollendos omnes dolores, ab humoribus
frigidis flatulentis provenientes, emplaftri modo adhibita. Ejufdem eft efHcacix in tu-
moribus frigidis, quos refolvit, maturat, & abfumit ilicô. Non liquéfcit, fed ita tenaciter
femper adhxret, ut auferri, nifi opere abfbluto non poflit.

Experimento comprobatum eft, qualefcunque dèfluxiones reptimere,linteo ex-
ceptam, &:ad utramque aurem, aut eam, ad quam fit defluxio, adpofitam. Temporibus
adhibita cerati modo, defluxum in oculos, aliasque faciei partesdetinet. Dolorem den-
tium fedat, dentibus, etiam corruptis, indita : atque fi hac dens corruptus uftuletur,pro-
hibct ne corrupcio longiiîs fèrpat. Pedori ô€ liumeris ut emplaftrum impofita, dolores
eorum finit.

Ex eâ,Styracis tertiâ parte &: Ambari momento, fit emplaftrum ftomacho longè uti-
liffimum: fiquidem illum roborar,appetitum ciet, concodionem juvat, & flatus difcutir.
Eodem modo cerebro impofita, eum robörac,&; dolores aufert. Magnx eft efficacix ,in
doloribus coxendicis, ÔC omni ârticulorum morbo, prxfertim fi ab humoribus frigidis auc
mixtis proveniant: quoniam prxter refolvendi facultatcm, etiam adftridionis particeps
cft; qua de caufa mirum in modum partes roborat.

S o L A jundurarum aut nervorum vulneribuS impofita, ea curat: nam ftatim fuppurat
&: fpafmum prolfibet. ego tertiam partem cerx admifceo, ut faciliüs inducatur.

In fumma,adeô Celebris eft ejus ufus, ut plebs ad qualemcumque dolorem aliud re-
medium non norit, modô non fintinflammacioncs admodiîm calidx: fed in his admo-
dum utilis eft, in morbi declinatione, ad difcutiendum,quifupercrat, humorem. Calida
eft initio certiigradus, multx adftridionis particeps, & ficca in fecundp.

f^ X Continentisparte interiore,per Carthaginem Se Komen Dei,defertur refina
j coloreTacamahacx, fed fplendidior,liquidior, ac denfior, linguâ Indica Carana di-
^ da, quod nomen etiam apud Hifj^anos retinuit,odore Tacamahacx, fed graviore.
Pinguis eft &:oleagînofà, ideoque tenax fine multa adglutinatione & coHiquatione. Me-
dicamentum nouum eft,quod decem annis elapfis primiim hue illatum eft.

Ea utuntur Indi in tumoribus & omnis generis doloribus- Ad eofdem morbos lau-
datur , quos Tacamahaca curare folet , & minore cemporis fpatio vires fiias exeric: fie
uc quos Tacamahaca non curârit, Carana faner. Exemplum vidimus in eo qui ob hu-
meri cruciatus jam multo tempore brachium movere non poterat , tametfi Tacama-

liac| ufus effet i fed poflquam Caranâ uti cœpit, triduo fànitati reflitutus éfl.

KI ï^a eflejus visinjundurarum doloribus: riam impofita,facile illos curat,mbdS
nulla fît calidorum liumorum influxio. TumoreSinveteratos diffolvitjdeflüxióheshü-
niorum frigidorum aut mixtorum fiflitr ad quofvis nervorum &c cerebridolores vâldè uti-
lis: Vulneraque recentia, nervorum prxfertim &:jundtiraruin, niillo alio àdiriixto niedi-
çamento fanat. Defluxiones in oculjos &: alias partes reprimit, ponè aiires atque tehipori-
bus impofita. Excedit fecundum caloris gradum. Cölligitür uti fdpietiórès j viiltièratis
arboribus.

S e d ex eâdem Garthagihe novi regni provinciâ, àllatâ àd nos efl Cairana qùxdâfcii pü-
rior, & Cry flalli modo limpida, fuperiore mültö prxftantior^ utilior j & odöratior;

Ge l1s c 6, novx Hifpanias provinciâ, oleutji feii liqiicir qiiidam adfertur, cui Hi-
fpani, Oleum ficus infernalis,nomen indi<lerunt, eo qùôdex arbore ciîm frudu,
tum foliis fîmiliRicino (fed in majorera altitudinerii, ob foli ubertäteni, cxcre-
ftente) eiicitur. ...

Eadem verô ratione hoc oleuin Indi eliclunt,qiiam docuit Diofcorides lib. i .cap.3 o. okmrn
hocefl,contüfo fetnine, deinde in âqua codo, poflremum oleo innatantecpchlearibus dendormrd-
excepto. Hxc eliciendorumoîeorum ratio è feminibüs &frudibus,Indis admodum fà-
miliariseft, quippe qui nullam expreffionem nôfint: fedetiain hoc oleurn ifto üiodo
quàm expreffione faciliiis eiicitur.

Ma g ni s viribus pollet iftud oleum ,veliiti exjierièntia, & multo ejus ufu comproba- oki cimi
tum cft, ciim in India, tum in his regionibus. Omnes morbos ab humoribus frigidis pro- /-»cH/wf«.
venientes fanat, omnes tumoresdiffol vit, fîatusque difcütit, prxfertirn ventris ; eamque
ob caufam non modô in Anafarcâ utile, fed in omnibus hydropifis getteribus, fî, ventre
illo iriundo, aliquot guttx vino aut alio liquore commodo èxceptxforbeantur: etenim
aquas evacuat; quod etiam miiK)re noxâ facit, clyfteribus injeduni. Ventriculum frigidis
humoribus & flatibus libérât: coli doloribus utile, û partes affedx eo inungantur, Ôc ali-
quot guttulx fumantur. Efficaciùsfubvenit Ilei doloribus, ut experientiâ didicimus. Ar-
ticulorum morbis, à causa non admodum calidâ natis,auxiliantur, humorem eväcuandoj
fi aliquot hujus oleiguttxpingui iuregallirix diffolutsefumantur. CÖi3tradosartus,fieo
inungantur,curat, nervös molliter diftendendo. Stomachum, uterüm,&,lienem obftru-
dionibus libérât inüiidioné. Alvum puerórum emollit, illitd toto ventre, atque ventris
ariimalia pellit, maximè fi ejüs una aut altera gutta è lade atit jure pingui pröpinentur. Ad
plbrasülcera capitis manantiavalet: confert aurium doloribus,&furditati; omnibus
prxterea cutis vitiis, prxfertim faciei; varofque mulieribus plerumque infeftos, ïlliti?^
expurgat.

Hoc Riem genui ego vidi, quod ante aliquot annos ese R i c l n v s À m É ki c v ^
America adferri coepit, vulgari paulo matus, cuiut operimen.
turn feu filiqua illa triangula qua femina continet, tuberculis
afperit non cß obftta, ut in vulgari-^ fed lavis & cinerei coloris.
Ipfum granum five fernen vulgari fimile^ nigrum tarnen &
non maculâfum ut iüUd, mir^câ (tit aiunt) pttrgandi facisl.
tatepraditum ; nam etiamft dimidia iahtUm vnius grani pars
fumatur ^ Valenter fupefni & infernt purgare referebat qiti
mihi dabat i & Cur cos ink ab incélis vocari.

Deinde iäis prorfus fimiles integros & fuo involmro exem-
ptas mihi mittebat ann» m. v. 11 c. boneiliß. vir Wilhei\'
mus Pardttyn.

Ef qtiandoqwdeniinMcimmentionem incidimus; videre
raemini, dum Hißianias peragrarem, circa hialacam, & Cal- ,
pen adfietum Bereuleum»aliiét^ maritirhis Baticàlocii,Éicini
plantas craßitudine humanâ, altitudineverl trium bominurrif

hi rami (multis enim annii durât arbor) tertio aut quarto quoqttéannôputart folent, txaäißme fani conveniéhnî
Diofcor. defcriptioni. tefert etiatn Beüonius lib. i. Obfervat.cap. 18. niagnoiS in Cretâ infulâ Rtcini arbores fe ob-
fervajfe. An vero his fimilis fit ea arbor qua Curcas Americorum profert, plani ignoro, cum qui indefiti/tüum dittilif^
fiti atbeftUforrùm defcribere non poßeti & fifctirn, qualem hh exbibe^f dmta^at viderim

IN Cuba inveniuntur fontes juxta littus maris, Bitumen nigrum picîs inftar emittentesj
gravis odorisj quo Indi in morbis frigidis utuntur. Hifj^anis fervit picandis navibus,
quia pici navali fimilis eft, fed fèvo admifio. Ut melius induci poflit. Veterum Naph-
u^phthd. ti^am efle puto,cujus duos fontes Babylone inveniri Pofidonius refert, albas &; nigras.
siiMwi»« ƒ4- Nos hoc Bitumine utimur in uteri morbis,quôd eum fuffocatione hberet,naribus ad-
&tltates. motum, aut vulvas inditum.

IN Coliao provincia Peruana locus quidam eft prorfus nüdus, in quo nulla arbor, nulla
planta crefcit, quoniam terra bituminofa eft, ex qua Indi liquorem eliciunt ad pluri-
mos morbos curandos utilem. Eum verô bac ratione eliciunt;

Terram in cefpites fcindunt, quos loco Soli expofito, fupra perticas aut crafliores
arundines difponunt, vafa ad excipiendum liquorem apta fubiiciunt : nam Solis ardori-
bus liquefcit hoc bitumen, aut fuccus terra inclufus, remanentibus céfpitibus ficcis & fin©
pingui aliquo humore, ad focum ftruendum aptis, quia eo loco & ligna & alia ft:ruendo
igni idonea defunt : is tamen ignis noxius eft, ob denfam fumi ntgredinem tetrum
quem excitât odorem tnihilominus alterius mater ise penuriâjam didss céfpitibus utuntur.

L i civoR exceptus multis morbis prodeftj prasfertim ex frigote prognatis: nam dolo-
res mitigat, & frigidos tumores difcutit : curantur eo vulnera, & relique asgritudines, qui-
bus Carana ôc Tacahamaca utiles funt. Rufi coloris ad nigredinera tendentis eft, & gra-
vis ejus odor.

P E T R v s de Cieçaparte prima Chrmici Peruani eap.4. îih. $ i • meminit BituminU nigri drca Vrornontorim £>,
Helemnafeentis, quo ni naves tamquam pice induci poffent. Meminit etiam ÂuguÏÏmus C-arate cap, ^Jib.i. Teru\'d..
mlliüorii.

C e t B r V M liquidum hutufmodi bitumen anno à Chriflo nato m. d. l x x i x. inea Vannoma parte quà intev
Muram & Dravum eH, paucii fupra eorum confluentes milliarihm obfervabam, quum lüuüru Heros Balthafar dé
BatthjanJjareiitarim Dapiferorum Regni Vngartaprafeßus, inditionem quam iBic & uUra Dravum peßidet, deduz-
ieret : nigrum verb id erat, odoris gravis, & nares è longinquo ferientis, dulcitamen fapore pr&duum, pduüri leep, iti
quadm lacuna Pökel, hoc eH, inferous appeUatâ, fcaturiens, ad pagum Pofccln iez^, quo rusîici dumtaxat ad inun-
gendos curruum axes, ealceésque & ocreas emoÛtendas utebantur. Atqui non dubium eH, qmn ad plartmos morbos
utile effepoffet,fteo uti noffenf,prafertim autem adfigtdos tumores difcutieni3S,&ea yitia qutlm fuum Utumenprs^
deffe noHer Auiior fcribit.

Nv N c mittit nobis Florida novi orbis provincia quod vocant Grißum-, idque
in littus ejedum invenitur à Canaveral ad promontorium ufq ue D. Helende.
Varia eft circa ejus originem opinio : fed veriffim um eft, Bituminis genus
eflè ex fontibus in alto mari manans, quod aeri expofitum, illicô denfatur, ut folent plera-
que, quas fub marinis aquis tenella &mollia funt, at aquâ exempta, duramur, ut Coraî-
lium, Suceinum.

S o L V s Simeon Sethi ét Aëtius intef Gr^ecos ejus rneminerant : è quibus prior, Bitu-
minis modo è fontibus fuismanare aflerit;pefiSmumque id efle quod à pifcibus devoretur»
Amhr nan IN D E convcllitur eorum opinio, qui Balenarum fperma efle aflerunt, ex eo decepti,
«jî^erm^Bd- quôd interdum in Balenarum vcntriculis inveniatur, quœ illud aquis innatans nonnun-
quam dévorant, alimenturn effe exiftim an tes."*

V e r v m eft, meo tempore Balenam circa Canarias, quas fortunatas infulas putant,\'
captam, in qua inventa; funt plus quàm quatuor Ambari arrovas [ponderù apudHif^anosge\'
nm qttodi y. Ithroi f€ftdet] {isc centena: libr^ : poftea tameiiinfinitas Balcnas cum fuiscatu«^
lis intcrfeccrunt, fed nihil Ambari in eis inventum eft.

S E D qui ex Florida adveniunr^ ïeferunt Balenas in illo mari verfari : quas tahietfÏ
cum fuii catulis nccarinc , iniieutris Ambram repcnïfe. Illos catulos porrô Americani
fumma dexteritatc in hunc mod um capere foléht. iSumpto longo & forti fune cui iniie-
xus fitlaqUeuSjCymbâm ihgreditur AmericanuSj&: Balensecuin fülsCatulisädveniehtiob-
viam pmgreditur : uni ex càtulis vicinlor faâus infilit, laquëo roftrum induit. îlico id
feritieiis catulusin altüm fe mergituna cum Americano ipfum ampleXante (fummi et-
enim natatores fünt Anlericanijdiuqüein aqua pcrfiftere queunt) ßalenx aütemcatulo
refpirare volenti,fummum xquor repetere necclfe eft: interea Âmericanijs per ejus nares,
ftve meätüsilios quibus refpiràt, cürieüm vel paxillum acuininatum pugno adigit, m mi-
nimè excuti poflit: deinde laxàto fune fuam cymbàm confcendens illum fubfequitur, db-
necobftrudis meatibusrefpiratenèqijiehs,fuffocetur,&:interram eiiciatur. lucundafi-
nè,at non niirtiis periculofa eft ifta venatio: fed adeô induftrii & agiles funt ifti Americani,
ut etiam Caymanem (Lacerti ßve Grocôdili genus eft binos,& triginta pèdcs longüm) fe-.
rociflimum omnium,qux in mari verfaritur, beiûârum,tiniis Atnericanusocbidere queat.
Non défunt qui Àinbar ex frudu qliodam àd maris littus nafcente fieri dicànt, qui
Aprili& Maio menfibiis maturefcit, odoratus eft,qiièni decidenteiii vorant Baleiixj
quafi frudus in alimentum cëdens, ahiid quàm faiigiimeni & éârnem genetare poflit.

Optimi deleduseft, ut nonnihil ad rubedinem teridàt • albuiii iiohxqiiè bofii
nigrum deterrimum.

Excalfacit, refolvit, roborat, quocumque tandem modoapplicetur:nânica-
lidieft temperamenti&îûcci, cum pinguedine qUadam, (jiiâ cmolliendi fàculcatë prae-
ditumeft. . . ,

V A RI^ funt Ambari facultates: nam cuni oleo florum mali Arantiifive Alfyrii in
calentemortario permixtum, & unguenti niodd capiti illitum, illius dolorem levât, tèié-
brum robôrat Se nervos, Se frigidos qui infardi funt humoires refolvit: ad eaderti efficàxî
emplaftri modo cum Alyptamufcataafljduè geft.-itüm. ,. „

E Iv s fblius, aut cum mofcho &: l]gno aloës.permixti,oIfadu cerebrum roboratur,mé-
hioria augetur, fpiritus vigor cordis vires reficiîjntuf: ideoque in pèftis coritagiis illius
odor adprimè utilis eft; nec minus his qui frigidis defluxiOnibus vexantur, convenit,fi ca-
pitis tegmina, atque etiam cubiculum ubi dormiunt, péi: hiemem éo fuffiantur. ,

Maxime prodcft fenibus, quôd illorum fpiritus vegetet, cor Se cerebrum roboret.
Se craffos lentos4ue humores, quibusi)lurimum abtihdànt, extenuet, five cibis indatur,
five veftes fuffiantur, five cerebro cordisque regioni applicetur, five vino, quo fibi fâcieni
& manusâbluunt, permifceatur.

S c o BI magnetis, galbanoque mifcetut; Si emplaftri riiodo mulierunî umbilico impo-
fitum, uterui^ fuo loco retinet, & reliquos ejus morbos profligat : ejus autem aflrduus
odoratus prodeft uteri procidentiisjfuttôcàtionibus verô, in Liquidambar dilfolutum,6i
xylo exceptum,uteriqüeori inditum.

Sterilität! à frigidis humoribus ortx, hac compofitiohe inederi fbled, qux ré-
cipit Ambari pattes duâs, rafurx ebotis teniiiffirnê tritx unahî, pul veris ligni aloës partem
dirnidiam, cum algalix momento : fiunt catapdtia , quorum ti:iâpehdentiâ drachmani
unam fingulis triduis dabüntut, & emplaftrum ümbilicd, peffum uteri coloimponeturj
purgatis tanien priùs Uti dccet.

E X eo, alyptâ mofchata. Se ftyrace fit eriiplaflriini icuti formâ, qüod ftomacho adpo-
fitum, ipfum doloribus libérât excalfacit. Exeadem maffafad^é pilülx,&nianefumi-
ptx, flatus difcutiunt, concodiorienr juvant, Se appétentiaiii excitant: ideni prxftat ex vi-
no odorifero manè fumptä hxc mafTa.

Tritvm ambat&cerâ flavâ exceptum, cordis regioni ütilifÏÏmè imponitur , âd fè-
dandos dolores à flatibus âUtaliàquavis caufa (modô càlidà non fit) provenientes.

Eadem ràtione quâ fenibus, inneiancholiâ laborântibûs etiam convenît,&paralytî-
cisjfieo aut ejus mixturâfufiiantUri aut cercBtuni rotaqué fpina èo inUngäritur : eteninî
Am bar prx cxteris medicamentis nervos Se cerébrutTi roboràt. Quihetiâm epiléj^ticis
fumus illius, naribus exceptus, convenit,fiquidem illos excitât,fi affiduè id odotentur^
non tam facilè, neque tam vehementer eoniorböcorripiühtui:. , ,

Il l v d admiratione dignurii, quod Simeon Sethi féribit : Si qüis Ambar odoretui: an-
tequam vinum bibât^eum veluti ebrium feiri^fi verô iniiciâtur vitiO, maximè inebriare.

* ^dfit Ambatumi (onfuîè fihoïu poïîfém hàc editiotié àdiecimus àd càfut De Àmhm HiHór. AtmaiUiH
ômk abOrta*

Re SI N A quam Liquid-amhdr, & oleofum quiddam, quod oleum èc Liquid-ämhär y
vocamus, ad nos cx Hifpania nova adferuntur, utrumque odoratiiHmura, prxièr-
tim oleum, quod delicatioris &:fuavioris efl odoris.
Est veràLiquid-ambar refinaeßluensincilis arboribusvaflà: magnitudinis,pulchris
Si ranipfis, cujus folia hederaceis fimilia fnm,Ocû^oI Indi vocant, cortice craifo, Cinereo,
qui incifusaut vulneratuscraffum Liquid-ambar ejaculatur,cui cortex comminutus,odo^
ris causâ admifcetur, ut fcilicet fuaviiis &: diutids fplrét in fùfficibus.

V Bi nafcuntur ejufmodi arbores, fragrantiffimus eft aêris odor, adeô uti^ifpani pri-
miim eô appellentes, iftîc aromàta iiafci, atque adeô eas aromatiferas effe arbores exi"
ftimarent.

Tanta quantitate in Hifpaniam infertur Liquid-ambar, ut niercium vicem fup-
pleat,utribus doliis eo impletis: eo etenim hîc utimur in fulfitibus,odoramcntis, paftil-
lis, Styracis liquidas loco, cujus odor proximè ad hunc accedit: adeô autem validus cft, ut
celari, etiam fuffitibus non additum, non poftît, Se totas xdes, fi ejus fit copia, atqde adeô
plateas fuo odore impleat.

pLVRi MVS in medicina illius ufus: nam calfacit, roborat, refolvit,&anodyhum eft.
Gerebrum, per fe illitum, aut ahisaromatibus admixtum , roborat, doloribus liberatj
omnigenosque dolores à caufa frigida, emplaftrimodo impofitum, mitigat. Ventriculo
adprimè utile, ftomachici inftar adhibitum : ipfum etenim roborat, concodionem juvar,
digerit, concoquit, & appetentiam excitât.

Gvm Styracis, Ambari,&: Mofchimomento mixtum empla\'ftri confiftentiâ, fcuti
formâ fuper alutam extenfiim, omnibus pracdidis morbis maximè prodeft, ejusque em-
plaftriob infignes facultates in hac urbe laus eft. Cahdumin fine fecundi gradus, humi-
dumin primo.

Ex eorecèns colledo,&: iflîc repofito ubi pél; fe tenuior ejus fubftantia ftillare poffit,
Ofettm<JiL»- oleum quod de Liquid-ambar nuncupant, elicitürj multo perfediffimum ,illoque longè
quid amkr, fu^vius. Sunt qui expreffione etiam eliciant, utnlajoreni quantitatem colligant: nam chi-
rothecisimbuendis plurimum abfumitur. .

V T11E eft medicamentum ad pierofque morbos frigidos ; nam calfacit, refolvit,
omnem tumorem emollit: itaque uteri tumoribus,&: obftruäionibüs prodeft, mcnfcsque
provocat: Calidum ferè tertio gradu.

Sciendvm tamen eft, pierofque liquidait! iftam ftyracem ex India inferre non per-
inde bonam,quia è ramis ejus arboris comminutis Ôe coàis pinguedinem innatantem col-
ligunt, venduntque prolegitimo.

EIV s arboris pampini ÔC fummitatesin fafciculoscolledi, vCftibus Se ftragulis ab Indis
inferumur, odoris gratiâ, in eumque ufum Hifpanis etiam vendunt.

AVDATissîMVs illc liquor, qui, obexcellentes Se mirabiles effedus, Mfammi
adveri Balfami (qliod in iEgypto nafcebatur) imitationem, nuncupatur, in Hi-
\' fpania nova elicitur ex arbore Punicâ malo majore, cujus folia, urticx fimilia, {erra-
ta & tenuia funt, Indi [GomoraZ//<?] vocant.
2*\\fmi tx\' Fît autem duobus modis. Vno, multis incifuris vulnerato arboris cortice, qui tenuis
trahendidtt\' eft,èquibusliquoremanat, tenax,fubalbidus,excellentilfimus Se perfediffimus,fed adeô
flixram, pauca quantitate, ut ad nos non inferatur. Altero, Indis admodum famihari,in eliciendis
fuccis ex quavis arbore : Ramos atque etiam truncos arboris affulatim Se minutim conci-
fos,in lebetem ampliifimum iniiciunt, multâdefuperadfusâ aqua: bulhunt omnia Se fer-
vent quantum fatis effe putant:igne fublato,frigefcere finunt. Se conchyliis oleum fuper-
natanscolligiint. Id verô efî,quod in bas regiones invehitur, Sc quo vulgo utimur,colore
cx nigro rubente,odoris fuaviffimi. Vafculis argenteis, vitreis, ftànnèis, aut fidihbus vitra-
tis aflcrvatur, aliam omnem materiem penetrans.

IN medicina hujus ufus receptuseft, non nuperrimè, iêd ftatim eo ferè tempore quo
-- " " Hifpania

SÏMPLIC. M.ÈDÎC. M-Isf. _____ „
HirpanlaiiöV.a tiqUs pacéfadaeft : nam cum Hifpani Indos Tua vuinera köc fücco glutina-
ïe anim|dvetÏcrentUllos iiatim imitari cœperûnt.

CvM primum in Hifpaniam illaturtieftjobéjus infignes facultâtes magnâ füitjüt de- Bdlßüek^
■tetjxftimatiöne: illius unciâ m ödo viginti, m odo decem ducâtis xftimabatiirjatnunc »"»»«•
temporis, ejus libra non pluris quàm tribus aut quatuor dueatis xfl:UTiari folet. Romani
primuni delati Uncia centutn d.ucatis veniit : poftea, tantÛ quantitate illatâ, vilefcere coé-
pit, &etiani gratis quodammodo dari, ut fólet in rerum abundantia five raritate plerum-
que contingere. Nam ciîm magnovenîret.orilnesejus virtUtes admirabantur atquere-
quirebant : poftquam verpimminutum eft pretium, non aeftimatur,ciiriitameiiidcm
Balfàmum fit quod fuit cum centum dueatis Uncia venderetur.

Et fane, licet nihil aliud nobis intulilfent Indias, iquàm hocmirabile Balfamunî ,Hi-
fpanorum tamen labor in illis inveftigandis non inutilis exiftimandùs eftretenim jam niul-
tis annis periit\'" id BaKàmum quod in/Egypto nafci folebat, nec ufquarii gentium am-
phiis invenitur: idcirco nobis DeUs opt. max. illius loco Balfamum novx Hifpanias dediti
quod méojudicióinferiüs non efliÉgyptiaco, fimirabiles ejuseffetlus& utilitatès con-
udererhus. ,

T R1F A RIA M verô in medicum lifiini recipitur : nain atit intériiîs affumitur, aut ex-
îeriusiriducitur,aut medicamentis chirurgicisadmifcetur. ^ f »».«i«.

• In t v s affumptum manè jejuno ventriculo, afthmaticis utile cft, & veficx doloribus : "f*
menfès etiam ciet,ut&: pefifimodofubditum. Ejus quatuor aUt quinque guttulx vino
aut aquâ rofaceâ in cochlear! exceptx,& diluculö fènfim in gùttur inftillatx, fic ut linguarii
rioncontingant (nam Balfami fapor diutius in ore hxrens forfitan naufeam etiam.mové-
ret, nonnullis fane cibi appetentiam dejécit) veteres ftomachi dolores finiunt, ipfum ro-
borant, colorem que commendantôcanhelitum. locinori prodeft, obftruäionesaperit,
atque juVentam confervat. Magnx cxifiimationjs vit mihi probè notus,abejus üfu nullos
dolores fenfit, & tametfifenex, tam validus eft, ut juvenis videatur. Phthificos levât, &
fterilium uterum expurgat, péfîi modo àdhibitum.

Fori s, calidum cum plumula illitum, omnes cruciatUs ex hiimoribus frigidis prove- ^^^^^
nientes tollit,prxfertim fi linteum Balfamodehbutumadponatur. Tumores cedemätö-
des difcutit SC abfumit :quamlibet corporis partem roborât. Capiti illitum, cerebruni
ïefieic & fovet; omnemque humorem riöxium abfumendo,dolores tollit. Paralyticis fuc-
çurrit, cerebro, cervice, fpina. Si eâ parte qux paralyfi ten tata eft,in un dis: eâdem ratione
ad omnes nervorum morbos &corttraâiones utile eft. Stomacho illitum, eum roborat,
çpnçôdionem juvat, & flatibus obftrudionibusque libérât, ficuti & lienem, quem etiam
cmollit. Nephritidem, nec non ventriculi dolores à caufa frigida aut flatibus ortos, cali-
dum loco dolénti impofitum fedat: idem prxftat panicalido inditum, ficque adpofitum.
Vrinam ciet Se expellit illitum. Summe laudatur in articulorum doloribüs, prxfertiiïî
coxendieum, quôd omnem duritiem & tumorem rèfiduum difcutiat.

C H E IR v R G I c I s remediis inditum, valde utile eft : & quia irioleftum effet omnia cheimpc»
enumerate, ejus judicio relinquo, qui illo utetur,iit id fcilicet aliis medicamentis com-
mifceat, qux ad rem utilia effe judicabit. Vulgare fanè admodum éft eo iri recentibus vul-
oeribüs utij nam ftatim illafine fuppuratione glutinat, quirietiam in iis utile, ubi cOntufib
adglutinationem impedit jquod flatim digerat, & reliqua prxfkt qiax ad tulneris ufque
glutinationem neceffaria funt, ut non abs re Pauperum cheirurgia cenferi poffit: eaque de
caufa paucx funt in hac urbe xdes, in quibus non fervetur Balfamum. Nervorum , iun-
durarum^ue vulneräprxrdiquis medicamentis ad cicatricem perducit, contradionem-
que prohiber. Capitis vulnera curat, modô cranium illxfurii fit: fic etiam otnnia recentia
vulnera in qaahbet cdrporis pafte, modo fint fimplicia. Antiqua vulnera, per fe, aut i^uni
alio unguento impofitum, emundat,& ad cicatricem perducit. Indiutufnis febribus,
fpina eo calehteinunda dimidia hora antepafoxyfmum,& iHico quinque aut fexguttis il-
iius in vino fumptis modo prxdido, horrores difcutiuntur, fi ter aut quater remedium\'
repetatur.

A c RIV S c V t o eft fàpore, & aliquantulum amaro : unde colligere Hcef, adftridionis ^
particeps effe, cahdum & fîcCùm in fêcündogradu.

N V N c ex noti orbis continente magnâ quantitäte inferfi cöépit Baîfamum incifis âr- s^/im»»»
boribus extradum, iis fimilibus qux in nova Hifpania nafcuntur, ubi Balfamum decodio- ^^^^
ne colligitur. Surit autem ex arbores vaftx magnitudinis, & ad radicem ufque ramofx, rhhZlt,
duplicifept« cortice, altero craffo Suberini modo, altero tenui,interno ,materiem arbo-
ris ampledente. Ex co quod inter utrumque corticem ett fpacio, incifione Balfamum

cducitur, alba limpidiflima4uelacrymafüäviffirtii ödöris,quödin%nds facultates ftatinl
prodit. Et certum eft illiusguttulam potiorem effe, alterius quod decoclione e3g:rahitut
arrûva, hoc eft,x x v. libris, tametfi miraculöfos ejus viderimus efiTedus.

Hvivs frudus (qui penes me eft) exiguus pro arboris magnitudine: etenim cicCris
aut pifi grano major non eft, amari guftus aliquantulum, inclufusin extremafiliquaan-
gufta, digitum longa, alba, & fimplicis regalis Hifpanici tenuitate. Eo frudu fefe fiiffiunt
ïndi, ad capitis dolores & defluxiones w

V A1 D E faUiris Monarde-, nam Arabia felix, qua fola Èalfami plantai (ponte nafcentes ab omni apo pràtuîit, et\'
iam hsdieprofert, & legitimum Balfawum prabet. Muit qutdem ii>Egyptus loco quodam Cayro viemo, quem Ma -
tharea appelknr, & nunc etiam paucos Balfami frutices alit,fed ex Arabia ftmper petit os-, quemadmodum olim J»-
dsa habuit. Seriphus autem Arabia felicis Princeps, cui etiam Mecha paret ,fingfilii annù, prater alta œunera, tres
quattiórve Opobaljami Itbroi Turcarum hnperatori mittit-, Cayri autem Prafeäo,libram-,peregrinorum veûqui Cay^
ro Metham religiom causaptoßäfctmtur Duci^ftve bhmitag, feitbram donat; atque etiam nonnihil aliisperegrino-
rum Ducibm. Ceterum qui plura de légitima opobalfamo eiiis que plant i, five frutice, fcire volet,C. V. Proben Alpi-
ni cap.x. Itb. ly. de plantis z/£gypti, & eiufdem Dialogum de Balfamo, confuht.

Ego fane paidulum legitimi Opobalfami habeo ex munere \'Sobiltpmi Baronis Davidis ab Vtignad, Cafarei apud
Turcarum Imperatorem Selimum Solimanni f. & Amuratbern ipftus n. Legati,quo Conilaminopoli difcedens,poü
quinquennalem iütcmoraw-, abipfomet Amurafhe denatut fuerat^deindepauxillumetiam babui ÀÇenerofifimo Ba-
rone EdVcardo Zouche, Anglo, ConHantinopoli reduce: mittebat etiam ante paucos annos vir doäißtmm loannes P9*
na, quod omne amicit impertii.

V T? c recens advehitut ex Gorttinentis qtfadam provincia inter Carthagincm SC.
Nomen Dei fita,T,olu ab Indis appel lata, Balfami quidam liquor,maximarum Vi-
tium, praeftantiffimumque, quod hadenus ex iis regionibus allatum fit,raedica-
mentum.

Ar bores è quibus colligitur, pumilis Pinis funt fimiles, multos ranfJös qüäqüaver-
fumfpargentes,foliaqueGeratiaE fimilia obtinentcs perpétué virentia : prazferuntur dia-
mefticas, & in cultis natx.

Colligunt vero hunc liquorem Indi vulnerato &: incifo arborum cortice, qüi tenuis
tenelluseftjfuppofitisqüe,& arbori adnexis veluti quibufdam cochlearibuse eer â nigra
in illis regionibus natâcônfedis,quîeemanantem èvulneribusliquorem cxcipiant, quertï
deinde inalia vafculaad eam tem parata efiiindunt: id vero ferventifïimo fole fierineceffc
eft, ut liquor faciliüs em anet;nam nodu ob frigiditatem nihil effluit: erümpit etiam inter-
dum ex ipfis arboris nodis & alis nonnihil liquoris, qui cüm exiguus fit, & in folum déci-
dât, perit.

P0RRÔ apes\'quic eeram iftam conficiunt,nigra2 funt, eamque in terra: hiatibus& ca-
vernisfubterraneis élaborant. Plurimam autem hujufmodi ceram in Hifpaniam deferri
vidi, quâ ad paranda funalia utebantur: fed ob tetrum quem ejus fumus fpirabat odorem,
vetitus fuit ejus ufiis,poftea tamen in medicamenta receptus. Etenim perutilia ex hac
fiunt cerata ad mitigandos dolores è quavis caufa frigida provenientes : nam tumores rc-
folvit,& plurima alia commoda pra^ftat.

Cetervm Balfamjcus hic liquor apud IndOs maxime Celebris cft, ob infignes ejusfa-
Gultatesi à quibus edodi deinde Hifpani, cüm miros ej us cfïedus animadverterent, pro re
maximi pretii inde in Hifpaniam detulerunt, magno illum iftk redimentes, necabsrc^
quandoquidem mihi pra^flantius effe majoribusque facultatibus pollere videtur eoqui è
Nova Hifj^ania advehitur.

Colore rubro ad aureum tendente eft, media: intet liquidum & denfum confiftentias,
glutinofus admodum, ubicunque reponatur, firmiter inhasrens, fapore dulci &grato,
nec, fi fumatur, naufeam movente, quemadmodum reliqua Baifama, odoreexcellentiflS-
mo, & limonum fragrantiam quodammodo referente,fic ut,ubicunque reponatur,cclari
non poffit, fed fuo odoie locum gratiorem reddat : etiam pauxillum in vola manus attri-
tum, fuaviffimum fpirat odorem, uti lafmini ferè.

EI v s facultates infignes funt, quia ineifione eiicitur, quemadmodum olim Balfàmum
in iEgypto, ad eadem omnia ad q üx illud celebrabatur, efiicaXi

Omnia recentia vulnera curat-,confolidat, glutinatque labra,nec materiam purulen-
tam in iis exoriri finit: quodque majus eft,nullum cicatricis veftigium, curatis vulneribuSi
relinquit, fi eorum labrapró|?è|unda fuerint j quapropter in faciei vulneribus fingularis

eft, qiiandoquidem ea line purulenta materia generationecurat, 6ec veftigiutó uÏÏtim re-
iiiiquit.^ Primum autem emundandum eft vulnus ab omni rpurcitiej& vino eluendunli
deinde ejus lâbra probe unienda, Balfamumquefubtepidum illinendum, & lincus pannus
"düplicatiis eoderll Balfamo intlnclus füpeHmpöriendusvatqueitacolligandus, ut labra
liiarenéqueant: pbftraodum vidus ratio fit tenuis, recetürqiie Vena fi nëçëfie fit : quarto
demum die folvatur ligatura (nifi fymptomà aliquod ancê rolvere cogat) & vulnus confo-
Jidatum mvenietur. Quod fi fingulis diebiis vulnus curare neceile fit,lineumpannufri
Balfami liquoriintindum fubinde adpdnendoglütinabicür: etenim ejus facultas eft,pfo-
hib erene materia in vulncre generetiih Pr^efei-tini vero ütile efl in vulneribus in quibus
confrada fint olfa, exerntis priiis his quas fepirâti fint fragmentis, & reliquis intadis;nam
Balfami facultaseaexpelletjvulnusquefenfirnconfolidabit.Mira: etiam virtutlseft iharti-
Gulorum vulneribus, & nervorum fedidnibas, omnibusque pundur is, nam cas curat, at-
que à contradionehberat, ne partes inutiles fiant, & motu priventui-- Alee penecrantia û
cuniculofa vulneracuràntur hujus Balfami albovino mixti per fyringam injedione,&poft
lernas deinde lioras ejus edudione : idem fit in vulneribus pundim infiidis,fèmel indie
mediocriter calidum iniiciendo. Vtile prasterea eft in contufionibus, teliqiiisque chirurgi
operam requirentibus, modô nulla infigriis inflammatio adfit:ea verô conveiiientibus
inedicaraentisfublatâ, balfami eft ufus.

\'In morbis in quibus chirurgi opera non eft neceffaria , plürinïüiii pi-ofunt hauftà: ejus
iähquot ex albo vinoguttx, veluti iri afthmate: capitis dolorem è frigida causâ prognatuni
lenitlineus pannusejus liquore tinduscapiti circumligatus: teniponbusadpofiturtl,onl-
nem defluxionem, in oculos prasfertim,cohibet, eorumque dolores levât; prxcaliduni ce-
iebro impofitum, dolorem tollit, roborat,& paralyfi remedio eft. Vfi furit ed notlnulli
phthifici, manè aliquot guttas è manu lämberido, magrtumqüe feriferunt corrimodum,
quoniam pedus egregiè expurgat. Ahquotejiisguttse ex aqua vitse calida initio rigoris in
quartanis, aut tertianis diuturnls&importünis fumtse, utiles funt, fed etiam ante frigus
eodem balfämoferventioleorutaceo permixto cervices inungend^. Si quis ab orificio
Ventricuhad umbilicuin ufque inungatur, ventriculus roboratur, & dolore liberätür,lan-
guenscibiappetentiaexcitatuf,concodiojuvätur, flatusdifcutiüntür: at longè majore ef-
ficaciâ iftud molitur, fi ^equales balfami & olei nardini compofiti vel fimplicis partes mif»
\'ceantur, faciliüs etiam illinitur.

Longa experientiâ apud Indos probatum eft, eos qui HydrOpicoruhi inmörem tü-
mentj fi hoe balfamo ïeqtiis partibus curh ungüerito aperitivo mixto ventrem illinant, He-
nis regionem pr^efèrtim, magnum levamen fentire : quoflibet tumores & œdemàta cujuf-
cunque partis corporis refolvit: omnes dolores à frigida causâ promanantes, etiam diutur-
nos,tolhtemplaftri moäoapplicatum, continue delatum donec fponte décidât. Eof-
dem effedus probet calidè adpofituiti,lineoque panno,qüi aqua vita: felediffimâ cälefada
madeat,fupsrimpofito, ubi funt flatus, five in ventre, five m aliâ corporis parte, magnée
eft etiam effecaci^e in nephritico dolore, fi fervens cum aliis oleis ad eum morbum utilibus.
mixtum illinatur: contradorum nervorum dolorem lenit, fi per fummosa:ftus illo illi-
nantur fricentur, eos relaxat: parotides feu fcrophulas ccccas & apertas curat.

Alias przcterea multas facultates obtinet hic mirabilis liquor ,qu£E me latent: fèd
quas intelligere potui,univerfo orbi notas facio,ut adeo prseclaro mëdicaniento & tam iri-
fignibus Viribus pra:dito (quibusqué longè plures majores tempus detegetj quilibct uti
queat. V

*D0NATvs^fM (mft ms cpinio faUat) pauxilk fimili Balfamo à noBre Mergano^fuh meum e Uiidihodifièf-
fitmanno m, d. lxxxi. Sed & eius Itquorisquem adme mißt oädvo in fequente anno,Êalfami ex S. Dómintconomi-
tte, plurima nota cum hoc Balfamo conveniunt ; medu enim inter liquidam & denfam eràt confiûemià,valde gluti~
nofuSj dulcis & grati faporis,fragrantisq^ odoris,color tamen magis flavus quàm rutilus; nifi quis ad Refwam abiegnatH
velCarthaginenfem {de quibusmpriorelihronoUer Aüäor) referre malit. Addtdit & alium liquorem tenuem, fui\'
Vum,odoratum, cui nomen Balfami fimpluiter adfcriptum. Vterque fane liquor longe odoratior tefina abiegna,&
ad Balfami eî^ova Hifpania delatifiagratitiamaccedens.

\' H A R V M apum meminerunt Francifcus Lspe\'^ de Gomara Hifîoria generalis cap. 80. Petrus de deçà Periiani
ehroniciprimaparte eapn\'^. loannes de Lery Americanahiïîoria li.cap. Qmmam p3rr^oCieça& Lerius apum for-
mam defcribunt, eorum verba adiicere hîc léuit^ quà ex Etjpanico & Galiico fermone fie Latine exprimebam.

IN Ceybà vaHa arboris & aliarùm interdum cauis niduUntur apes, atque fuum mel élaborant non minàs bonum
<iukmin Hifpania,teHeCieça, quarum tria funt genera. Vnum paUlo mains cuUcihtu,ad favi ^quem probè eommu-
niunt, oriflciûmi tubulum dimidii digiti longitudine aptant ex materia cera fmili, pertjuem apes, alts eoquod e floribus
decerpferunt ohuïlvs, ad fuas operas ingrediunttir : acidiufculum elî mel illud, cuius paulo amplius libra prdentftNguld
dvearia. Aliud genus paulo maius, nigrum (fuperim enim candidum eß j orificium, quo in arborum cavum ingrediun-
tur, confeäum habent, ex cera alteri materia commixta lapide durius : harum mel fuperius bonitate longè fuperat-^ il\'
Msquc trestnenfma,five vetttumcongmingnnunqum exuuico alyeari eximitur. Tertiu^}genus^HiJpanim magni-

tudine excedit, fed Mulek Caret, impetu tamen in eos ferturquifavos eximere volunt, meque fèfecapïib& hrh
pilUimplicAt : harum imrdum alvearia duodena aut plures libras mtB, malto quàm reUqHarumpi^iiîantifré,
continents ^

A M E R1 c A N iî, iwqfwif term, apet noHrii d\'tßmiles, & exiguas tUas nmfcas, qua aUate, prafertim maturis
avii,nobii infefia funt,potiùs referentes,fuum mel & ceram conficiunt per f.lvM in arborum cauis,unde inceU utrum-
que probe eximere norunt. Fuvum,};qnomelnendHmexemptum,Yx3\'ycùcappclhnt^yia enim iüis mele^ijeiic
cera: mcäsnoüro more vefcuntur: ceram ver\'è, qua fere inßar picis nigra eÜ, in maffai convolvuftt brachialicraßitudi-
ne. Sed neque funalta, neque candelas ex ea par ant (noótu enim nuÜa alio tumine ut tint ur quàm certi ligni fragmen-
tu accenfu,qua lucidam flammam pr£bent)at ingemium cannarum lignearym tubos (tri quibus faas plumai,ne à cert9
papihanumgenere ipfis Aravers dj^fs, corrumpantur, adfervant) iftdprafertim obturant.

Sed & hannes Staden Hombergenfis Hejfus^qui apud Brafilianos Gallis amices per aliquot menfes c apt m fuit,nec
fine Divini NummisfavoreltbcratHseQ,triumgenerum,qHaisi\'ic reperiuntur, apum meminit cap. ftiahiHoriai
atque mei à minoribus confeäum,duorum aliorumgencruf» mtüf prafert, fequtfapim è cam arborum exmiffe refert\',

i SSV s eft mihi in craflb harundinis tubulo hquor quidam è fonte manans non
procul à litore maris, mellis modo flavus liquidus, & odore Tacamahacx.
Aiunt, & hterisad me fcriptisfignificant inflgnium elfe facultatum, invetera-
tis prxfertim in morbis Si .1 frigida caula provenientibus: omnium corporis partium dolo-
res à frigore aut flatibus ortoslenit, &; pcrfridionestollitrquosvis tumores refolvit, eof-
dem obtinet cfledus quosCarana aut Tacamahaca, illarumque vicem in ea regione prx-
bet. Manibus non nifi madentibus tradari poteft • & ubicunque reponitur, adeô tenaci-
ter hxret, ut auferri nequeat, donec temporis fucceffu abfumatur.

Exigua admodum quantitate & duntaxat pro fpecimine mihi miffus eft, quoniam iftk
magnxciim fit xftimationis, pro re magni pretii adfertur.
Cahdustertiogradu videtur,manifefti lentorisparticeps.

*Hvjvs liquorit (nifi me faüit opinio) pauxiüum accipiebam fub anniChriHi u.v.ncvt.extremumi àveteri
amico Vramifco Penino, quem de tfauclero quodam ex Occtdentali India reduce redemerat, nuüa additâ appeüatione ;
tamque ob caufam pauxiüum iüud mittebat,ut meam fent enttarn de iüo exqnireret. Erat autem Car ana fubÜaniiä non
dißimile, lentum, coloris ex fiavefcente pauüo obfcuriori*, m quo fragmenta quadam cenß>iciebam tamquam ungms
candicantes, non fecus ac in Benjuiao, autj ut veriiis dicam,Sagapeno, odoris, quàm Carana,pauüogratioris,

■B^ftna Balfa- "T" BI DE M etiamcolligîturliquotfive refina, quam abiegnam vocanc, ex arboribus fc-
I tieque Pinus, neque Cuprcffi dici pofiunt) Pino altioribus, & Cupreffi modo

JL. fe^^is^ In harum arborum cacumincveficulx quxdam enafcuntur magnx &;parvx,
quibus confradisguttatimftillat liquor admirandus, quem Indi diligenter conchis exci-
piunt, fed tanto labore & moleftiâ, ut multi viri exiguam admodum quantitatem fingulis
dfebus cogant.

E1V s ufus eft in omnibus ad qux BalfamUm convenir : fiquidem vulnera optime cu-
rat, dolores ex materia frigida &:flatulentaprogenitos mitigat. Utilis item cft ftomachi
vitiis ab humore frigido aut flatibus, fumpta exmodico vino albo, ut in Balfarao edo-
cuimus.

NV N C etiam nobis mittit Carthago novi orbis provincia refînam quandam purif-
fimam & odoratiflimam , abiegna autTerebinthina Vencta multo prxftantio-
rem, iifdem facultatibus feu majoribus prxditam,quàm fit felediffima Terebin-
thina. Experientia docuit, uriliter iniici nervorum, ârticulorum, pedumque vulneribus,
& antiquis vlceribus :magno etiam commodo, eâ clotâ &prxparatâ matronx fibi faciem
oblinunt.

L A N t A f abâco àntîqùifiîs in ufu fuit Indis, Hifpàftix ptœfcrtîm novX àCcolis; ad
vulnera curandâ. Paucos ante annos in Hifpanias delata, magis ad ornandos hor-
toSj quàm ob ejus facultates : nunc vérô multo celebrior eft.ob facilitates, quàm
propter elegantiam. V

Nomen legitimura apüd Indos eft T\'icîdi : ïi^m f àhaco tîoîTieh âb Hifpaiiisilli Ihdi- pr«ck
tum,ab infula quadam ejus nominis* ubi frequentiirimà nafcitui\'. \' \':T^fc^ca.

Ma G N A altitudirie affurgit, interdum Malum Aöyriam, qUamt-imcncin vbcant, j^fi^fj
œquat,caule redo multis prxgrandibus ramis brachiato; folio mali A{ryrix\'ferè, feiiam- tu.
pliore,veluti Oxylapatbi, colore virididilütiore,&aliquantulum hirfüro,uti totapldnta
cft. Florem fert in fummis ramis Campanula riiodo, càndidùm,medïô pürpurafctnrem j:
quo decidenrefuccedunt veluti capitula papaveris nigri, quibus continetur femen valdè
exiguum , colore éx cinereo nigricante. Radix cralfa cft, multifida, li\'gnofa, intûs crocéà
& amara, qua: facile cortice fuo delibratur : aliquâ tamen facultate prxditam effe non
intelleximus. ,

N A sciTVfi. plerifque In dix locis, hurnidis prxfertiin ^ümbrofisj^exdultolev^^^^ tMo kéà^
fblo. Seritur omni terripore: eu m Verô prodiit,à frigore prxfervanda éft, & fècûndùrn pà- les.
rietes plantanda ad eorum ornatum: fiquidem tOto anno viret, Citriorirm modd. \' -

Fo li or vm dumtaxat eft ufus (tametfi eorum defedu qUidaiti Icrtiineutarifür) ea-
que 8t afiervari poftint, filo tràjedà ih umbrâ fufpendùntur & ficcanturJdeindë!àutinté-
gris,aut in pulverem tritis,utuntur. " :

Calida & ficcaeft in fecundo gradu: itaque calfacit,refolvit,mundificâtéiîâliqûan- "-
tulum adftringit, ut ex fequérttibus facultatibus judicairelicebit;

Folia hujus plantx calefada & impofita, prxfens in Cephalxà & Hcmicfânia fuiit T^Ut facnL
remedium, fî morbus ex caufa frigida aut flatibus ortus fit^ fà:piûsverô fUnt repeîelïdà^do-
nec morbus tollatür: funt qui caput oleo florum maliàrantii piriiîs inüngant. Ideiii\'rciné-
dium rigidis cervicibus five Tetano utile eftj 6£ in totius corporis doloribus ab eadem
caulà ortis. \'

Dolores dentium à càula frigidà rioii inodô finit, dente prius dcterfb aliquo lihted .....

ejus fucco dèlibutö,&folio in pilulameonvoluto,dentique indito,fed etiam, ne éorru-
ptio ferpat, prohiber.

Pectoris vitiis, ttifli veteri, àjfthmàti, &: fimilibus éx frigido îiuiilôre ortismörbii,
foliorum decödum ex aqua, & eclegma ex ej us decodo, utilia fimt. SerapiUm è faccharo scr^î««? éi
& foiiorum decodo paratum, paucdque quantitàte fumptum, puti-cs liumores pedoris Tat.««.
ciicit. Afthmaticisinterdum,eóruiïlfümusofeeXceptuèöpitulatUr : fed neceffariasévà-
cuationespraeccdcre opus eft, fi lilora ferri poflit. ;

S vb cinetibuscalefadafolia,&:fordidâ,nôriexcuflis cirieribus, caîidaque fipiiïs ini-
pöfita, ventriculo perfridionibus ôi flatibus laboranti auxilio funt. Viridia folia alii mani-
bus oleo inundis confringunt,-& fic impoiiUnt.Ventriculi & Lienisobftrudibriibus atque
Icirrhis folia pauxillp aceto intrita, diuque illifd & adftrida, utilia funt ; fed his deinde fo-
lia calefada, aut lineus pannus fucco foliorUm calente ihtindus, fingulis diebus fuperini-
ponenda. Foiiorum defedu, pulvis communi unguento obftrudiones aperiente excipi-
tur,&pars obftruda, aut tumoreâffedà,diuinUngitur. . ^

Indict mulieresvaldè commcndant in püeroruiïi,&eti.imgrandiorïimftómaciii crnàMiM
cruditatibus : nam ventre inferiore pfiüsinündóoleo lucernarUm,&: foliis fub cincribus wmktitk
calefadis, altero ventriculi regioni, altero tergofiquàvcntricuiûmfpedat,pofitis, eas con- _ ,
coquunt, & alvum emolliunti fi quoties opus erit, rerioventur. Latas Sc teretes ventris \'
tineas expellit foiiorum fuccus cum faccharo codus, Sc depuratus, pauca qUantitatfe
fumptus : umbilico tamen etiam imponendum folium tfitum alvuS deinde clyfterè
eluenda. i- "

NephriticiS Sc flatulentis doloribus folia fub ciiieribus, ut dhtè, calefada , Sc t^ephmi.
quàmcalidè fieri poteft adpofita,magnumadfcrUntlevamen, idem remedium, quoties
opus erit, repctendo. Commodè etiam clyfteribus miicientur, atque etiam fomenüatio-
nibus, Sd; emplaftris admifcebuntUr.

IN fuffbcationibus uteri, folia probè calefada, Sc umbifico, titérique regidhi ihipofita, Weri /«fsm-
prxlensadferunt remedium: quôd fi (ut fit interdum) animi deliquium ^übfcqüatur,fu.\'\'®\'\'\'\'
Inus^llorumnar^bus obiiGiatur,ihG01iberabitux:quod remedium indicisniulieribus àdeô

vulgare eft,ut eâ de cau(à Xabaci folia diligenter adfervent& magnifàciânt Sunt verô
quiodorataumbilico priûs admovent,deindefoîium fuperimponunt. MaxiiT^autem
conferunt aut Tacamahacâ, aut oleum de Liquid ambat, aut Balfamum, aut Carana,aut
ex bis omnibus emplaftrum conftans, & in umbilico affiduè geftatum.

A rt 1 cvLo rvm doloribus (modôbumoresfrigidi fmt, vel faltem höh nimium ca-
lidi) efficaciirimè folia calida adhibentur,auteorura fucco calente pannus üneusintindü\'s:
etenirn humores refolvunt &;digerunt, ideóque etiam tumoribus cedemâtodis, foliorum
fucco cahdopriûselotîsjûtdilïimè imponuntür. ..

Perniones fanare, û ter aut quâter hujus plântà! foliis fricentur, deinde pedes
manus aqua calida cüm (ale âbluantur, experientia docüit.

V e n e n is, & toxico perniciofilfimo, quo -Cannibales fuas fagittas illiminr, refiftere,
fkàrmacûen. paucisabhincannis experti funt nonnulli :,nam antè,fublimarum vuliieribus inipergere

folebant. Toxici autem vires infringefehacrationefciverunt Hifpani.
occafioexpe- CoNT 1G IT Ut quidam Cannibales in fuis cymbisad D. loaniiem de pottu diviteiià-

Hifpanorum (fiquosreperiffent) tclis finsveneratis con-
jura. ficiendorum caufa. Eô appellentes, Indos &nonnuliOs Hifpaliosconficiunt, plerofque
autem vulneranc : cum verô fublimatocarerent, à quodamJndoedodi fùnt , ut Tabaci
fuccum expreffum fuis vulneribus imponerent, ipfa deinde folia trita : fedati funt ilicô
dolores Dei beneficio, &eafymptomata quae huj ufmodi venena fubfequi folent, vene-
numfuperatum, vulnera deinde curata. Exeo,foliis hujus plantîe adverfus verienauti
coeptum eft. Rex ipfe CatholiCus, ejus viresexperiri volens, cani vulnus infligi juflit in
gutture,& toxiço,quo venatoresutuntur,illini,& paulo pofi foliorum Tabacifuccum
fatis copïpsè inftillari, & ipfa folia trita fupra vulnus ligari : liberatus eft canis non fineom-
nium admiratione. -

B Q p e m modo venenatis peftiferisque carbunculis impofita cruftas inducunt, deinde
curätibnem adferunt : &: ad idus morfusque virulentorum animalium pr^fens funt re-
mediura.

; ^ E CE N TIB V S vulncribus impofita, ilicô fanguinemfiftunt, eaque glutinant :quôd
fi m-äjurcula fint, vino priiis cluentur, labiis vulnerumconj undis, fuccus foliorum in-
fpergctiir, & ipfa folia trita fupravulnusalligabuntur : poftridie reliquisque fubfequenti-
\' bus diebus idem ordo fervabituti vidusque ratio neceffaria.

VtETe PL A ulcéra, Gangrîenasque fuccus inftillatus, & folia trita itnpofita detergent,
curant,.&ad cicatricem perducunt, purgato videlicet prius corpore exmedici confilio, &c
inifBône etiam fanguinis, fi neceffaria fit, fadâ t deinde pbfervarâ,.qua:convenit , vidus
ratione. ^

Pp RR ô non .modô in hominibus ejufmodi ulcéra curare,fed etiamin ânimalibus,ipfà
experientia docûit : nam per. univerfam Indiam frequentia ulcéra vaccas, boves, & alia
animalia infeftant,quïe facilè ob regionis humiditatem extremam putrefcunt vermibus
fcatent : quibus folebant infpergere fublimatüm,melioribus remediis deftituti: fed ciîm
magno iftîc veneat, plerumque quod ulceribüs infpergebatur, pluris conftabat,quàm ani-
mal curandum aeftimari potuifîet : Itaque Tabaci facultates in hominibus experti,illius
etiam ufum ad putrida, fœtida, vermibusque fcatentia animalium ulcéra tranftulerunt;
atque adeô compererunt, fuccum ejus inftillatum non modô vermes necare, fed etiam
ulcéra mundare, deinde ad cicatricem perducere : prodeft etiam jumentorum exulcera-
tionibus, ideoque Indi Tabaci pulverem femper circumferunt.

Qve n d a m nouinarium ulcerelaborantem,èquo fanies manabat,non fine contagii
fufpicione : meo confilioinftillavit foliorum Tabaci fucc^fg-fecundainfbllationemulti
vermes exciderunt, deinde pauciores, & poft aliquot dielfanatum eft ulcus ; fed qu^ ero-
fa erant,non reftituta. Illius etiam foliis impetigines,& capitis fcabies utiliter confricantur.
TéAci fnmrn H c eft celebrata illa Indicis facerdotibus planta, qua uti folebantrefponfa dan-
Jttdis peques. da. Etenim apud Indos moris erat, Sacerdotes de bellorum eventu, aliisque magni mo-
mentinegotiis confulere. Confultusfacerdos, iftius plantar folia ficcaurebat,eorum
fumum tubulo feu cannula quad.ini in os excipiebat, deinde quafi in exftafin quandam
raptus, cadebat, omni motu privatus; ficque permanebat aliquamdiu. Difcufsâ ejus fumi
facultate, ad fe redibat, referebatque negotium cum darmone contuliffe, & refponfa da-
bat ambigua, ut, utcumque eventus fuccederent, illis facilè perfuaderet, fic fè prasdixiffe:
eoque modo barbaros illos homines miferè decipiebant.

C -ffi T E R v M vulgus etiam Indorum cum fumum per os &: nares recipit animi gratia,
cum infomnia videre interdum, &extra fe quafi rapi cupit, tum etiam de fuorum nego-
sior unj eventu, cx infomniis qu£e apparuerint pronunciaturum. Nam uc impoftor efl

diabolus, herbarumque facultates riovit,illos hujus vires edocuit, quo, apparentibüs èjuf^
modiip^önéniis,niiferishoiriinibusimponat. ^

A T non eft recens, plantas quafdam.invenîri, quoî mahducata:, dut intro älfumpta;; Vâ-
nas fpecies & imagines obverfari faciant. Si\'quidem Diofc. caj?. dcSoîârio taanico , fed ^o.JjKHm f««^
furiofo, ejus radicem drachmx pondéré ex vino potam, facere fpecies vanas imaginesque
non injucuhdas obverfari fcribit] fed duplicatum ejus modum âd tres ufque dies mentis
alienationemadferre,quadruplicâtum interimere. Anifum ii quis dormiturûscdat,forania
cxcitari jucunda & fuavia.-contrà Raphani efu- gravia 81. tuibulchtd : & fie de plerifq. aliis. RaphuNut.

G A R ç I A s ab Orta refert Bangue plàntxfucclim aliis admixtum , mehns alienatio ^ ^^^^^
nem facere, infomnia excitare, & omni folicitudirieliberai"c,vclLUi etiam Opitim, qiibd opitr^.\'
Orientahbus Indis admodum familiare eft: de quo mulra apud Garçiam.

SI c & noftri rndi,Onenbus fereiidisaut aliis laboribus defatigati,Tabaci fumum hau-
riunt, & ilico, quafi mente alienati, corruunt.: excitati verb , refocillatos eo fomno, &: vi-
res recuperatas fcntiunt. Eorum exemplum fecuti iEthiopes pro mancipiiscôdedudi, ni-
mis frequenter eum hauriunt; quo fit, ut eorum domini egregiè eos caftigent, &:illoruni
Tabaco exurant, quo anlàm aufèrantfxpiùs illo Utendi : clàm tamen uti ilon definuiit.

V s v s eft etiam Tabaci apiid Indos, famisfitisque fedandxgratiailloc modo. Conchy-
ha quxdam cochlearum fiuviatilium urunt, deinde atterunt calcis modoj hujus & folio-
rum Tabaci xquas partes fumunt,manduntque, donec ex ucrifqucmafiliquxdam fiat
quam iri pilulas pifb majotes formant, atque in umbra ficcatas in ufiim reponunt. Fa-
äuri iter per deferta, ubi neque cibunij neque potum inventuros fe putant, hartim pilû-
larum fecum delatarum unam inter labrum inferius & dentes rcponentcs, ejus liquorem
affiduè forbent, quâ abfumptâ,aham reponunt, atque item aliam,doncc peregrinationem
triduanam interdum,aut quatriduariam, abfolvant :iftaquc ratione toto illo tempore nd-î
que famem fibi moleftam eflej neque fitim alferunt: cujiis caufam elfe pu to,quôd forbeh-
tes aflidwè pilulas illas,etiam humores pituitofos è cerebro cliciuntj qui dcglutiti& in ven-
triculum dcmifii, naturalem ejus calorem humedant, fed ab eo taridèm abfumuntur,
aliorum ciborumdefeâu; utinmiiltisaniraalibusobièrvarelicct, qux totâ hiehicin fuis
latibulis fc continent fine alicujus alimenti copiâ,qUia calot naturalis occupatus eft in pin-
guedine abfumendâ, quam xftatîs tempore collegerunt.

Hiîc funt qux de celeberrima hac plantaTabaco,cjusque fâcultatibus colligere pOtuii

Brasilianis, kqmbm fmen pr\'mm in Lufi-
taniam delatum, hac planta dicitur Petum i(jalîi,qued D.
loannes Ntcotius,Regius aliquando in lufitanU oratof yeiüs
femen primus ad Reginam matrem detulerit, illièsque fa-
cultates dosuerit, Nicotia»am,& Herbam Regina hominâi
runt. Aliiüerbam fanä am t eb infignes em vntutes ^mn-
(Uparühi. Öviedus hb. Uin.xu cap.v.m Htß>dnielamfulaf
ubi copiasè tam temporis nafcebatur, Perebecenuc recari
tradit\', mihi cum Hpfcjami »igri aliquógenere plurimuth
converiite vtdetur.

Est vero eaplanta trium aut quatuor ctéttorum alti-
tudine, inter dum ampliorimultisalis craßisq^ ramis cmca-
Va,folia numerofa, ampla, denfa feu carnofa,pinguia,gravi
odere,fervido & ainguUa. Flos extremis ramis nàfcmr
cepiofas,ex albo pur pur àfcenS^obloitgus,ér tuba in modum
concavité, extUma parte latus & pentagonus, cuius color
fiigoribut magis int indi folet. Htiicfuçceduni fil\'iqua Digi-
tal! ferè fi miles, femine plena ex rufo nigricante, pufillo,
Papaveris multo minore.

E ï v s duo funt genera J^am unttm amplo latóque èU
folio, interdum eubitali longitudine , pedaltqtte latttuàmè
fine pédicule caulem amplcäente. îdaltius ajfurgit,&fios
ordine per ramulorum longitudinem iÜi nafcitur, dtluttar
aliquantulum. Alterum paulb mitiore eïl félio, Selano,
quodBeUam dàtinam vulgh vocant,fimili-,fed wagis mucro-
nato longóque pedkuloramif inharens :fims huic veluti
per umheüoi nafcuntur faturatiores aliquante. Vtrittfque
fadix lignofa eîl & muUifidd. Sed& herum femïne dèct-
duo, (ponte in nóHris horiis ter tia quadam & dubia fpecies
nata, fuperioribus pauUb humilior, cütüs felia,ut in prior é,
caulfsampleâftntur,fed multo anguiîiora, etiam infia fe-
cundi gun er is foliorum amplitudinem: floribus tamen fatU"
ratm rukmibuî ^magu hoc quàm illtid amulatm:

Floret hit plant 4 calidior\'éHs regionibtts lunio &
lulii, fernen Septembri tnaturefcit {vidi in Lufitania tota
hiemeflor entern) at bU à menfe Augufit in biemem ufque
fioret, & fubinde fernen profertjeinde primo gelu fiacceftit,
peritque tota-, neque hieme aprvaripoteSt, ntfi admodum
diffieutter, idqaefiililibus aut capfis ligneit^in quibus fata^in
fornicemautpenumiUatis.

Nascitvk omni folo \\& femel fata, feménque ad
maturitatem perducens,ftipfam deinde ferit,nec opm habet
alia fatione. Si tamen ferenda eriti Augaflo aut Septem-
bri id ßat, quoniam femen exiguum diutifme fub terra
latet antequamgerminet : & Martioaut Veretellurt sre-
ditttm demum AuguRo germtnat.

A p V D fiflf dUigenter colitur, nen tam ornatus gratia,
quam ob infignes facultates, prafertim à nobilibus quibuf-
dam matronisrei herbariaßudiofis, qua foliis eim recenti-
btu, aut in umbraficcatiSj &ßiüatitio illorum liquore vi¹
lacHltites. treu or gants extraäo, & unguento ex eius foliis parato^
frequenter utuntm ad ulcer a antiqua ^putrida, maligna,
gangranas, fcabiem, impetigines, lichenes, oculorum nebu-
las yfeiict cum fuccejfu ; multisque m\'tferk ruHicii auxilig
funt.

S V NT qui folia fingulis dieius mani â iemis mandi
iubent, ut podagra liberentur, quia multam pituitam in os
attrahat, eamque in partes inferiores deßuereprohibeat.

C A R O L V s Stephanas Pradü ruliici Gallico fermone
confcripti lib. i.cap.yô. experientiâ comprobatum eße fcri-
bit^ eius folia ßrumis utiliter iBim ,fllésquefiiüatitium /i-
quorem anhmaticit auxilio effe. In fummâ, Panacea qua*
dam eß ad mnii generis morbos.

A LIV D eiksgenus, per omnia minus, folio rotundio-
fty nec hirfuto pinguive, licet fueculento, fiort minore, &
fer extremum rotund», paüefcente, ante quinquaginta an-
nos Europa innotuif.Dodon. Byofcyamum luteum nun-
cupavit. Ad pleraque etiam tßnferre certum eil,verm fu.-
ferkrehngeimbecimut.

DVE H V NTV R è nova Hifpama quidam cannarum five harundinum tubuli, in-
teriore & exteriore parte quodam gummi iUiti, quod meâ opinione Tabaci fuccö
infeÛum eft, caput cniin tentât : iIlo,ni fallor, cannam inungunt; utque tenax eft,
firm iter inhaeret, colorisque nigri eft : induratum autem, non eft tenax. Incenditur tubu-
lus câ parte qua bituminefive gummi infcâus,alterâ verôinorerumiturjfumusqueexci-
piturjotiinem pituitam & pürulentos humores e pedore cducensrhoc verô uti Iblenc
quum afthmatc feprenli & veluti fuffocari lentiunt.

Primatemquendamïàrpius afthmate laborare folitum, ejus ufu plurimum utihtatis
confequutum oblervavi, qui fimile commodum ante ex Tabaci fumopercipiebat : pro-
pterea Tabaci fuccum admixtum effe oportere dico : tutum autem utriusquc ufum elfea
ipfa experientiâ in multis docet.

Nonnullos aggros & afthmate vexatosex America reduces obfervavi viridia Tabaci fo-
lia mandentcs, fuccum inde promanantem fbrbentes,ad purulentos humores expellen-
dos: quibus licet caput tentarctur, plurimum tamen profuiffe apparebat, cum ad pus,tum
ad pituitam pedori inha:rcntem propellendam.

Mirum cft quàm infignes varia: Tabaci facultates fingulis adhuc dicbus deteguntur:
nam prater cas quas fqperiore capite defcripfi, totidem alias adhuc proferre polfemi quas
poftea, vcl refercntibus aliis intellexi, vcl ipfe obfervavi.

1 DetectA46 Anglis duce Richarde Grenfeldio anno à ChriHi nativitate m. d- lxxxv. Wingandecaovpfqum
ipfi Virginiam nuncuparunt) novi orbis Provincia, triginta fex gradibus ab t/£quatore Septentrionem verfus dtSiantti
(ompererum incola* frequenter ut\\ tubulis quibufdam ex argiüafaäis,ad foliorum Tabaci magnâ abundantia apud eot
ttafcentis, incenforum fumum hauriendum,five verius forbendum, valetudinU confervandagratiâ. Angli inde reducet
fimiles attultrunt tubes ad Tabaci fumum excipiendum-, mdeTaf/aci ufus per univerfam An^liam adeèiHvaluit,fra\'
fertimapudauliceSyUtmHltasßmilestuboffiericurärint, ad Tabacifmum forbendiim,

i c prxîermittendà non videtur ea planta quâ ufi font ii qui Hifpaniam hovara Heri\'.« r«4«î5«
nobis aperuerunt, in curandis vulneribus. Cujus ufum primus oftendit Indus
quidam Hifpani, cui nomen loannes Infans, famulus,, aquo hxc planta deno-
minuta eft. . } .

E XIG V a eft planta, foliis Oxalidis, aliquantulum villolis, five hifpidis; thuhiHam.

Viridis prxmanfa aut trita, vulneribusque impofita, fanguinem fiftit, eâque con-
glutinat. Nervorum aharumque partium vulnera digcrit, & mundat, &: demum ad cica- >
tricem perducit. lifdem viribus pollet ficca in pollinem redadaj qux ad vulnera\'carnè
explenda, viridi etiam prxfertur. - f. wj^p

X Charcis provinciâ Perüariä, radices quxdam âdvelmnttir Iridis radibiBil^ valde
fimiles, fed minores,&ficulnei folii odore. - j r :i ^. j reßneni.

H 1 s p A NI Indias inhabitantes Contrayerva appéllan t, qu\'afi dïCas alékîplià\'rma^ coniuy-rvi.
cumjquoniam earum pulvis ex albo vino fumptus, adverfusomne vêneriumitïü|üfèuiique\'
tandem fit generis, prxfèntiffimum eftreriiedium, (uhofublimato éxeepto, quod fblâla-
dispotioneexftinguitur) vomitione illud reiieere faciens, aut per fudbres evâcùans. Sed
& amatoria pocula, eo pulvere haufto, educi ferunt. Ventris etiam animalia pellit.\' - «

G v s t a t a radix, aromaticum quiddam fapit cum acrimonia conjunäum: quare cà- fem^éramH-
lida videtur fecundo gradu. - •

Do MIN V s Fratlcifcus de Mendoza Prbfegis Antbiiii de Mendbzâ Öiu^^^^
Hifpania Caryophyllos,Piper,Zingibêr àliaque aromata ex Prientalj India\' allata
confevit: fed ipfo è vivis fublato,ifitcrmiffum cft illud ftudiumrfblum Zingiber ré-
nianfit, quod feliciter enatum cft : inde fit, Ut éx NbvâHifpaniâ, & aliis Occideritahs ïri-
dixlocis, viride &: ficcatum, non minus quàm ex Orientali India déferatur.

E s T autem Zingiber planta foliis Iridis, paullô tamen anguftioribus, fèd fimiliter vi- zi^S -fci-
fentibus praedita : ejus radiées, Ut notum cft, âlix âliis majores, qux virentesÂ: recentes,/farù.
nulla urente facultate pollent, ideoque in fruftula concifx acetariis i\'niiciuntur^ut iis fapb-
tem&odorem concilient rferitur femineaut tenuiore radice, nam utroque modo facile
ûugetur. quum adjuftam magnitudinem excrévi t,exiraitur, &: in um bra ficcatur,ubi nuî-
lamhuniiditatemcontrahere poffit, qux eam corrumpât, propterea lutooblihitur.

Adfertur condîta, tametfi & hîc probè condire fîccâm nbririt, qux tamen anté juxtâ
locum juncis&fcirpisconfitum fèpultafuerit {iftâ enim ratione terierefcere creditur) aut
calida aquâ fxpids Iota macerata, donec mollefcat: âddito deinde faccharo côndîtuf
quemadmodum viridis. •

Magna facultate aromaticâ, & infigriiacrimonia pfxditâ cft hxc radix : admbduni zhiiiierisß-
calefacit, ventriculo confert, ejusL^ue dolores à frigidâ caufa aut flatibus obortos tollit :
cofdem afîèdus atque piper prxbet : fapbrem cibis, quibus infpergitur, conciliâtiniultis
medicamentis additur ut ea corrigat, &: illorum malitiam leniât: propterea turbith é<:3gâ-
ticoadmifcetur : illis etenim vehiculi loco eft, ut faciliùs fUas facultates éxérant: conco-
ûiohem juvat, ventriculum roborat, & naturalem calorem âuget : languentem ciborurn
appetentiam è frigida caufa natam excitât, in quem effedum maximè corlfert,condit.i
înanè fumpta: colorem faciei prxterea commendat,eademque ornniâ prxfta^ qux piper, ^ \' ^
& ferè fimilis teiiiperamenti eft. »

^ Contïnentij radicis quàm iftîc Rhabarbarum vocant ^ fragmentum mihi allatum
eftj quod certè omnes eas notas habet, quaS Orientale rbabarbaruiii obtinet.\'
Rotundum idcratj&fufcó cortice teduttî; interna parte rubebat, & fraäum,
quendam candorern permiftum Ofteildebat; croci modo tingebat, & amarum erat :fcirc
cuperem qualiafoliaobtiheat, utoblèrVàre qUeaman illis fitit fimilia quibus praeditaeft
ea planta qUîim multi in Hilpàôià hoc norriinc fèverünt, Ruinicis folia obcinentem, cujus
genus illam eflè exiftimo, quia fecundüs rumex rubentem habet ratïiccra.

Folia ejus Rhabarbari, quod Rumicis genus efle arbitror, diu ebda véhenientius pur-
gant quàm radix : Diofcorides etiam aflerit omnia ruriiicis gênera alvum infigniter
emollirè.

Est porrô Rhabarbarum prasciaruni niedicàmentum j fufflmâ comniendatione di-
gnum t maximè etiam illud extulerunt quotquot ejus hiftoriam pfodidcrunt (folutivum
intelligo, quo piirgationes moliri folcmusjnon illud Rha Gra^cis cognitum) adeô,in-
quam, nobile medicamentum eft, ut cum omni fecüritate, omni teinpofe, Ôc omni jetati
cxhiberi poflTit: bilern verô praElèftim ôc pituitam purgat, jecuf roborat,ejusque veluti ani-
ma eft;obfl:rudiönibus libérât, idetum folvit, fanguinem expurgat, finiulque nobilibres
corporis partes robuftiores eflicitj itaque fecurè in cordis iiîorbis exhibetür : aliquot ejus
ramentamanè manducata, diuturrios ÔC diflfiiciles hepatisi/plenisiinternarumque partium
morbos Curantjhydropicos juvant &câchedicos, bonumque cobrem conciliant.

Calidurn & ficcum eft in fecundo gradu,&: terreftribus quibufdam partibus prasditum^
quae ilii adftridionem & robur concilianti

Tri À ex America five Occidentali India adferuntur medicamenta hodictotO of-
bccelebratifl[ima,quorumin Medicina-facultates adeô infignes reperta funt, ut
nunquam auditum fit, tam incurabiles iiiorbos ullis aliis medicamentis fànatos
fuifle; nempej.Lignum quod Guayacum vçcant, Radix Chinaf^ Sarçaparillà. De China,
quaz à Lufitanis ex India Orienfali adferri putatur, fuo loco dicemus. AufpicabimUr ita-
que à Guayaco, veluti primo medicamento exindiis delato omnium Optimo, üt ipsa
experientia &:multörura annorum ufu comprobatum eft.

G VAYAC A N, à noftris lignum Indicum didum,abundanternafcitUr in Infula S. Do-
in iniei,qUie fuit prima novi orbis ab Hilpanis ocCUpata i cujUs ufus primum hae ratione
nobis innotuit.

Iwswwrtrf- M A G NI S doloribus morbi Gallici (qUem ab Inda muliere Contraxerat ) HifpanUs
quidam torquebatur: ejus famulus Indus, in illa provincia Medicuni agens,aquam
éuayaci propinavit, qua non folum magnis illis cruCiatibus libera vit, fed pnftin^fanitati
eum reftituit. hujusexemplo,plurimi alii Hifpanijfimili morboinfedi,curati funt. Ejus
morbi cura Hifpah ftatim evulgata eft, ab his qui ex ea infula redierunt;hinc per totam
Hiljjaniam, & inde per univerfum orbem, quem h^ec fcabies occupârat. Êt certèinhoc
mo/bo curando, nullum eft medicamentum eo pr^eftantius autcertius: namfi,ut de-
cet, procedat curatiojfuo tempore ifta aqua propinetut, certiflimum eft huic morbo fani^
tatcm perfedam adferri ; nec rccidivam pari qui fimili lue laborabat, modô in idem cos-
hum non fe provolvat denuô. Sicque Deo vifum eft, ut unde manavit morbus^ inde ad-
ferretur remedium î nam ex Occidentali India primum hue perlata eft illius morbi origo,
prsfertim autem ex infula S. Dominici, ubi tam familiariseft, quàm apud nospapulîcfeu
morbilli/ncque ejus contagium magnopere quifquam reformidat. In hunc autem mo-
dum propagatum fertur.

Lm vmrti A N N o falutis humanx M. ccc c ci 11. eo bello quod Neapoli gcftura eft à Rege

Enrtpm i»- CathoIicO advctfus Gallia: Regcm Garolum cognomine magno Capite, Chriftophorus
\' CoIonus,ex prima illaprofedioncjquam novi orbis conquifendi caufa fufceperat, rediit:
& detcdis S. Dominicialiisque infulis, inde Neapohm (tibi tum Rex Catholicus erat pa-
ce cum Gallo fadâ) viros Sc muheres deduxit. Commeantibusultro citroque exerciti-
buSjHilpaniprimüm cum IndicismulieribuSj6^ Indicum Hifpanicis confuetudinem ha-

\'büetitnt : deinde in îtalos & Gcrmànos ferpfic hoc malum, polirétliô etlâm ad Gaîîos, 6é
lie per univerfum orbem.

Initio diverfa nomina fortitum eft. Hifpani, exiftimaritesà Gâlîis eontàgium ve- Morlinüdu
îiiffe, morbum Gallicum nuneupârUnt; QaUi contrà,Neapoli fe confecutos effe purantes,
Neapolitanum vocârunt ; Germani,ex Hifpailorum contubernio hanc fcabiem ad fe ma- pjitmis.
naffe videntes,Scabiem Hifpànicam appellârunt ; alii Serpiginem Indicam,eamque verif- scabiesHißa-
iimo nomine,ciim inde prima fit hujus mali origo. Inter prunario-s tamen ejus aetatis Me- ^
dicos, varia: opiniones fuerunt de hujus morbi caufa origine. Nonnulliex cibis corru-
ptis ,fuccumquemeîancholicum & aduftum generantibus, quibus infumma rerum in- Medkomm
opiaexercitus vefci folet, quales funt planta; filveftres, olera, radices, caro afinina, equina,
originem fumpfiffe exiftimabant : Aliifiderum SatUriii &: Martisconjunôlionibusacce- \'

ptum ferebant; eamque ob caufam varianominaindidcruntiuti Leprae,Lichenum,Men-
ragra:, Sphaceh , Elephantiafis : & ciîm certam morbi qualitatem àffequi non poffent
(novum morbum effe ignorantes) ad prasdidorum morborum à Veteribus defcriptorum
genus aliquod redueere conabantUr.

Cetervm ut ad inftitutum reVeftàmur, Guàydcm nomeri eft Indicum , fed per Uni- cmysitart.
verfum orbem cognitum, tamecfî etiam à nonnullis Ligmm Indicum nuncupetur. di\'fm"^

De hoclignomulti multa fcripfère, aut Ebehum effe dicentes, aut Buxi fpcciem, aut
aliis nominibus appellantes. Sed ut novum arboris genus eft, necin his regionibus, auc
Ullis aliis toto orbe Veteribus defcripto confpedum, fed in nuper inventis folum rnodo/ic
nobis nova erit arbor : ut ut fit, magna eft, Ilicis magnitudine, ram ofa, matrice magna, ni- ^^^
gricante, materie quàm ebenum duriore: cortice craffo,gummofofeu pingui;&:, cum fic- p^j^^^
cum eft lignum, facilè decidente : foliis cxiguis & duris, flore luteo , quem fubfequitur
frudus rotundus, fohdus, femina in fe ^ntinens Mefpili modo. Frequens in infula
fandi Dominici, ttem q. w wfttf^ Xj?of<>r<\'.

A l i v d ejus genus in Infula S. loannis de portu divite, huic vicirtâ, poftea repertum GnayMn
eft, fuperiori ferè fimile, fed minus omnino, &; propemodum fine matrice, odoratius &
amarius fuperiore; quo relido,hujus nunc ufus eft;&; ob mirandos effedus Lignum fangum vqmm [m-
nuncupatur, nec abs re, quandoquidem (ipsâ experientiâ tefte) àltero prxftantius cft: at- äum.
tamen utriufque facultates funt infignes in curando morbo Gallico,atque adeô utriufque
conjundim aut feparatim propinatur aqua, cum ad morbum jam didum, tum ad alios
plerofque,hac ratione.

Ligni minutim concifî, aut ej us fcobisuncix duodecim, corticis ejufdem ligni coiv Gmyad ds-
tufî unciîE du£E m fex aqux fextariis\'\'macerantur fîdili novo aliquantulum capaciore, vi- "^î»»».
ginti quatuor horarum fpacio:fidihbeneobturato, lento & luculentoignecoquantur, ad
quatuor aqux fextariorumconfumptionem. quodindecolligipoterit,fi, dum priores bi-
nos aqux fextarios infuderisjbacilloaqux altitudinem metiaris. Goda aqua reffigeraturj
colatur, & fîdili novo affervatur. Statim fupra idem lignum, quod decodum fuit, inii-
ciantur denuô odo alii aqux fextarii, coquanturque ad duorum confumptionem: coletur
hxc aqua, & feorfum adfervetur, Sumitur autem hoc modo :

Infirmv s ,purgato corpore ex medici confiliocubiculum deligit apricum,quôrie- \'Decocliuß.
que frigus neque aër penecrare poteft. Ledum ingteffus, diluculo, aqiix prioris calidx
uncias decem fumât, &; egregièoperiatur ut fudare poffit duarum horarum fj^atio: deinde
fudore abfterfb, indufium calefadum induat, atque hnteamina mutet : quatuor deinde
poft horis, uvx paffx illi dabuntur, & amygdalx, panisque bifcodus,neque afHuenter,ne-
que parcè; & de aqua fecunda bibet quantum fatis erit, etiam interdiu. Odo horis poft-
quam comederit,ex prioreaqua caléce denuô uncias decem hauriet, fudabititem duabus
horis, & à fudore,uti fuperiüs,mundabitur: unâ poft fudorem horâ,de iifdê paflis,amygda-
lis, Sa pane bifcodo cxnabit,&: ex aquafecunda bibet. ^ervabitur hic ordo quindeCim die-
bus prioribus, nifi vires nimium coliabantur,quia eo cafu, etiam prxter fupradida, pullus
galhnaceusaffusconcedetur. Inminüsrobuftis,qui extremam illam vidus rationem ferre
nequeunt, novem dies fufficient ; quibus elapfis, pullus exiguus affus fimiliter concedetur.
Si verô xger adeô tenui eft valetudine, utprxdidam ift:am vidus rationem nullo modo
ferre poflit, ab initio pullus gallinaceùs exiguus illi dabitur,cibi quantitatem fenfim au-
gendo. Elapfis quindecim diebus,decirpo fexto purgabitur decem drachmis pulpx caffix
fiftulx per cribrum tranfmiffx, aut alio fimili medicamento, de eo die tenuiorem aquam,
five fecundx decodionis,bibet. Decimofeptimo die adpriorem ordinem redibit,fume1:-
que manè & vefperi aquam prioris decodionis;fudabît, eademque vidus ratione ùtetur,
nifi quôd pulii loco dimidiam gallinam affam edere poteritj fub finem dixtx, aliquan-
tulum plus: eamque vidus rationem in vigefimum ufque diem producer ; quo tempore

per cubiculum veftitusj bene amidus, deambulare poterit. Qiiibus eîapfis, denuo pur-^
gabitur, per alios quadraginta dies aquam bibet, releâiffimam vidus ratiopei|i obfer-
vando in rebus non naturalibus, mulieribus abftineado, &: vino, cujus loco- firapliceni
ejufdem ligni aquam, aut, lieam fafiidiet, aquam in qua. anifum Sc fœniGulum decocla-
fint, bibet; eritquecxna fobria, &:iïnecarni-bus.

Hmc ell: optima fumendaeaqua^Guayaci ratiOjqua raultidcfpcrati morbicuranturs-
atque illâ aquâ non eft prxftantius ullura remedium ad curandam luem veneream, eujuf^
cumque tandem fit generis: radicitus enim eam exftirpat.
Gitayitd fA\' C o N V E N 1T item hydropicis, afthmaticis, epilepticis, morbis veficx & renum, dolo-
cnhmu ribus jundurarum, omnibus morbis ab humoribus frigidis Sc flatibus procedenîibus, &
diuturnis, quibus inutilia fuei\'unt ordinaria, medicamenta, prxfertim fi morbum Galli-^
cum fubfequantur. ,

Gitayrnfsu\' P L E RI QV E lioc ligno variamedicamenta faciunt, Sc inter illa fcrapium, qiiod fanè
admodum efficax eft : at meo judicio hujus ligni ufum nemo utihorem experietur,quam:
fupcriiis defcripta ratione, fine ullius alterius medicamenti admixtione. Dentes etiam
confirmât Sc dealbac hxc aqua, fi fxpius eâ.colluantur. Calidum Sc ficcum eft in fècuO"
do gradu,

S v B initiuni anni fexcentefmi pvimi fupra miÜ^fimum, accipïeham a Petro Careto, viro huniantßimo, ramulum
pedalii longitudmis, quem fibi donatum fcribebat à quadam cheirurgo iam recenter ex America reduce, pro ramulo ar-^
beriiGuayacf. quift legitimi Cjuayact ramus eß ,fatuperfunâoriè eimarherii hs^oriam defcripfißi videtur Nicolatsif.
Uonardus. EgoiüumramuUm quimittebaturfu defmbebam.

PfcBALts longitudinü erat ille ramulm,valde contoftm,&frequentihus HodisdiSlinäuSyfcriptorii calami fiv-eanferi^-
na penna eraßitud\'mem inferna parte m- attingens, materia dura &palleßente ptieditus, atque cortice teäus rugofo^
cineracei coloris : fuperna vero partein tenues ramulos dtvifus, quorum nonnuüt folia adhuc retinebant, alii etiam flo-
res & fruäus rudimenta : nata autem er am folia, feu vertus foltorum ala,in teneäis ramis contrario inter feßiu,ßn-
gulis alis quaterna aut fenafoliola kntifci modo ex adver fo femper nafcentia ohtinentibus, craßittfiula, orbiculata, &
multis venis diüinäa, quaßccitate {ut animadvertebam)\'facile defluerent, manentibui nadis alis, & foligruin, ubißta^^
fuerant, veHigia dumtaxat retimntihm: in fuperiorum ramulerum noàis nata erant veluti tuberculayi quibus centun-^
äimexortierant feni, oäoni, deni,imerdum plures, tenues,u.miamque longipetioli, fuftinentesfingultfleremnon ma"
gnum fex folielis conBantem {albine, an fiavi, aut c Ar ulei coloris, propter ficcitatem iu éc ar enequib am) e quorum nm-
bilicô mult a prodibant fiaminula, & in nomulîts floribus fruäus ruditnemum medium emergere incipiebat, binii laters^-
huspraditum,&pamformatumin^arlo{Hlotum ßurfa

Torro ramulum iäumcum fuis fl9ribus,foliis^ é" fr»-,
Su in tabella exprimi ctnrabam, qua hic fubticeretur. ■

\' Ceterum Guajacan arborü gummi cum corticis fra~
gmento recens ex Trinitate infula delatum, ab honeäißi-
tno viro, eedémqite pharmacopceo peritifimo irandfco
Feniniffj xxix Tulü biennio antè im acceperam,quod ca~
lidi faporis erat, & manducatum dentibus cedebat inHar
refind vuüichina, fufci tamen coloris: addita erant &
folia^fed finguUria^Ztz.iphiHisformä&magnitudine non
multum abfimiliayßrmiora tamen & multis venis pra-
dit a : pr&tena radicis fragmentum uncialis craßituänis
aut ampli$ris,màteria flavefcente conïians, ^ denfo fuc-
culentóque cortice cinkum.

Infequente ver)) Septembri AmUelredamo ai me mi-
/êrat honeiiißimus etiam vir & dtligentifsimus pharma-
copœus, WalichutSyvert:^ Guayaafruäusaiiqu3s,quo-
rum nonnulli fingulares, alii ceniunhim è longis pediculis
dependebant, gemmis loculamentis conHantes, fruäus
Aceris quodammodo inïlar, in hoc différentes, quod hic
alis mis car er et quibus Aceris fruäus eH praditus, locuU-
memkque non haberet ade\'b diüinäa ut aceris fruäus,
tum etiam quhd alterum heulamentum plerumque effet
inane, alterum plenum,nucleum continens durum, ex
albo flavefcentem, fed qui immaturus fuiffe videretur,

Paullo verhpeiî quàm ramulu illum cum foliis Guaya-
ci à Petro Gareto accepiffem, mittebat etiam Londino la-
cobus ipfius frater, aliquH eius arboris fruäus j fed imma-
turos,geminis fimiliter loculamentis conUantes,quorum
alterum plenius, coloris ex fufco flavefcentis, cum librali
fragmenta gummi five reßna eius arboris,nigri coloris,len-
ti tamen & JplendentiSiji igniadmoveatm^nec tniucundÀ

cipiehm ab »rnatißimo &à9^ipmo viro Taanne VotiaphamacopoUVerohenfi ßmtles ßuBmGuäjm âppeÈatiom
ihßgnitosiiÜosi^ ntagU craßbs & integres,quorum unus mhus loculamentis praditus :oßicuU in Ulis reperta longiufeu-
la etam imar ofsiculorum Bvonymipanè, & materia valdè dura corneâque (onRabani, efsiculorum daäjlerum in-
fiàr, nucleum planum inanem ßavefcemis coloris ceintinentia.

\'\' H l s p A N I c V M exemplar habet, tres açumbres, Woe eH, tres menfuras, quorum ftnguU apud Hifpanos liqui-
darum rerum libras tres & uncias quatuor continent : itaque cum vna açumbre binU fextariii veterum reßjondeat,
eam menfuram aptius quàm perfeXtaries Latine exprimere mn potui, quorum fex veterum congium conficiebant,
five libra* x.

^oii iucommode hue referenda videtur arbor, cuim f bevetus lib. Singularium cap. jo. meminit, Braf Hants Hyvmrahe\'.
Biaoaiabé, id eß, res rara, nuncupata. ; , ,

A r b o\'r efï procera, cortice externa parie argenteoMternaf Hbruhre,&,cum recens à ligrio detrahitnr,la£teum
hamoremrefadante, gußu falis, fed adgfycyrrbtz.a faporem accedentei fiuHum fert pruno meäocrü magmtuitnis
aqualem, auripurifsimi colore, nucleum continentem exiguum, fed fuavem admodum & tenellum, agris^ valdè ex-
petitum, Illud vero prope incredtbile, quod ait alternis folummodo quindecim annis fruäiferam eße, & eum, qui ar-
borem demonnrabat,teraHtquater dumtaxat fruäum mvitaediße.

• M £ R A facultate praditus eü eius arboris cortex, & Ônafàco non inferior putatur, ïàtoque à Chritîianisïûk âe-
gentibus illiM loco ufurpatur, \' , ,

, EI y $ y er}>utendi ratio hac eil \'.Corticis minutim conciß c er ta quantitas in aqua decoquïm, trium. aut quatuor
horarum j^aiio, \'donec f rubri dilutioris feu clareti colorem contrahat. Ex eodecoäo bibunt per quindecim aut vi-
ginti continuas dies, obfervatâ levi diatâ-, luis^ venerea doloribtu ita liberantur. Verùrn nen modo vtile etî hoc decoäum
in morbo Gallico, fid etiam in reliquis frigidtspituitoßsq^ : nam humores\'ixtenùat & exßcat, m imcühdüm eii
pakto . \' -

N emo rriiretüt,fî dixcroex Oceîdentali India Chinam defern,quandoquidein china o«!-
vulgo Lufitani ex Orientali India eam adferant. Nam ciim ex Hifpania nova & àenïalk.
Peruvir illiiftrisDominus Francifcus de Mendoça tediit, magnani quandam ra-
dicem, & alias parvulas milli oftendebat, & perContabâtur an eas nofiem. Chinae radices
é{re,fed admodum fecentes &:intégras,relpondebam. Tum ille, Sanè recentes funt,nam
ipfe eas in Hifpania Nóvacollegi: nec mirerjis iftîc Chinam nafci, fîquidetn bi-evi videbi^
etiam inde ArOmatürn abundantiam deferri. Id facilè mihi pérfuafit,poftquam vidicum
Rege convenire de Aromatum copia inHifpànias inducenda, quae jam ipfe in Hifpänia
Nova ferere colere ccepiffet; Vidi Gingiberisatque China: radices retëütiflümas inde
delatas.

befcens, foris rubra. Optima eft recensj ponderofa, folida, pingüis, tiôn cariofa, fapore
mfipîda.

n â s c it V r. iri Sina Orientàlis Indiae provincia ^^ Scythiae atqde Sericanié finitimâ, china nm-
maritimis locis, arundinis aut ulVîEpalûftfis modo.

S o EIV s radicis eft ufus apud Indos, ad curandos difficiles morbós,apüd quos magno cf,;»^
in pretio eft. Propinatur ejus aqua in diuturnis ôC acutis morbis, febribus pr^efertim-, ete^ apud iisdos.
nimfudores provocat,cujus rei gratia miiitifariarituf. Triginta funt circiter anni, quôd
Lufitani primum in has regiones illam intuleririt, pra:clarà de ejus facultatibus prxdican-
tes adverfus omnis generis morbos, fed maximè Luem veneream,in qua mirabiles effe-
dus praeftitit. Ejus autem paranda: ha:c eft ratio,

Radicis Chinee minutim concifae uncia fidili lidvo imponitur, hulic adftinduntw pr^^^^nd
aqux fex fextarii, maceratur quatuor & viginti horariim fpätio : fidili obturato,coquitur chmdratii
lento igne ex prunis incenfis,ad dimidias,quod eâ ratione deprehendetur quam inGuaya-
co edocui ; frigefcit,colatur, atqüe iri fidili novo affervatur loco aprico j äiit juxta ignem^
Ut diutiüs maneatincörrupta. ;

P v r g a t oj ut dccet, corpore, coÜotatus segèr loco aprico & cönveniènte, jejurius di- Aqua chhu
dceaquGE calidas decem uncias hauriet; duas horas aut paulo diutiüs fudabit: fudore dein-/»»lewd-cr«-
de abfterfo, indufium hnteamina mundis & calefadis mutabit ; deinde in ledulo duas \'
aut tres horas perdurabit; poftea veftitus, calidè fein cubiculocontinebit,quô neque aèr
neque frigus permeabit,geriio indulgens,& lepidis collOquiis fe oble£Îans. Circiter unde-
cimam,diraidiumpullumcodum, autgalhnxqiiartam partem cum pauco fale edet, in-
itio prandiicyatho jufcuh epoto : pro bellariis carnes cotorteorum adpOnèntur : potus erit
fimilis aqua, quam jeiunus fumpfit, quia decoditäntummodounühl genus eft. A fum-
pto jufculo, uvas arilhs emundatas, aut pruna paffa fine officuhs,& pinis bene Codicrufta^
bifcodumveinitio prandii edere poterit. Si interdiu bibere volet, eadem aqua cum con-

ferva aliqua propinetur. Odo poll prandîum horis ledum denuô ingrediatûr,âîîasdecem
aqua: uncias quàm calidè poterit, bibat, duas horas fudet; fudote deterfpjindufium & hn\'
teacalefada muter, poft horam cœnetconlèrvamaliquam, aut uvas pafTas,aut amygda^
la, & aliquantulum bifcodi: de eadem aqua bibat, poftremô cotoneorum carne vefcatur,
potu deinde abftineat. Hazcvidus ratio triginta continuis diebus obfervanda, nulla alia
purgarione adhibita; fed per cubiculum calidum obambulans,&: fefe obledans, ab omni-
bus abftineat qua: illum ofFenderepolfunt. Purgationcabfolutâ,bona vidusratio fervan-
da eft quadraginta continuis diebus, vinoque abftinendum &:mulieribus:potus erit è
ChinîE fuperioris jam décoda:, deinde in umbra reficcat2e,unciauna,in fexaqua: fextariis
denuô bullitaad dimidias. Illud verô diligenter curandum,ut Chinsçradix per quatuor
&: viginti horas femper macerctur ante decodionem , five illa fiat in triginta, five quadra-
ginta dierum potius ufum.
ckinjt facul- A D vatii generis morbos utilis eft hxc aqua, luem veneream cujufcumqüe generis,
tam. vulnera & ulcéra antiqua, tumores fcirrhofos difcutiens, articulorum dolorem Iblvcns,
qualemcumque podagram,fedcoxendices pra:fertim curans. Inveteratôs,capitis do-
lores mitigat, & ftomachi: defîuxiones omnes ôc rheumatifmos fiftit, bonum colorem
conciliât, iderum folvit, ôc omnem hepatis intemperiem cmendat, ad quam valdè cele-
bratur. Paralyfin& omnes nervorum morbos fanat, atque vefica i enterocelisvtilis, quia
humorem, unde generantur,abfumit: frigidisomnibus morbis & melanchohcis convenitj
ventriculum roborat, Ôc omnes flatus difcutit. Febribus diuturnis, quotidianis, ôc errati-
cis prodeft, fudoris infigni provocatione, quâ etiam in peftilentibus febribus utilem qui-
dam arbitrantur.

china tempe- S i C C A eft in fecundo gradu cum exiguo calorc; idque deprehendere Iicet ex eo,quôd
aqua, cum Guayaci, tum çarçïe-parilis calefacit, ôC fitim excitât; ha^c neque fitim ciec,
neque caloris alicujus indicium relinquit. Nobile procuîdubio medicamentum,quod. in
pr^didis morbis admodum efficax expertus fum.

D E Chin e Orientalüplanta, qua fane aliter defiribitur à Garcia lib. i cap. 38. qui plura volet, confulat eim &
ChtiHophert à CoHa Aromatum btSiortam, quam ante aliquot annos Latinatß fecimtK, & nunc denuo eyulgaffius.

POST Chinam,çafça-parilla, cujus ufus liUic urbi primiim ab liinc circiter viginti
annis innotefcereccepit, ex Hifpania Nova huctranflata eft, quoniam ea Indis pro
pracftanti medicamento erat, ad multos variosque morbos.

Planta multis radicibus nitens, duos cubitos aut eo amplius longis, colore cinereo
dilutiore; qua: interdum tam altedemittuntur, ut, qui intégras eruerevolet, ci profunda
foflione opus fit : ramis nodofis & lignofis,qui facilè deficcantur-.floresne aut frudum
proférât, ignoramus.

Illa multo meliorem ôc eflicaciorem nobis deinde protulit provincia Honduras, à
fuperiore differentem, quôd illa candidioreft,adpallorem tendens,& gracilior; haec verô
cinerea» nigrior, atque craflior. ,

D E L1G IT V R nigrior, recens, non cariofa, fradu contumax, qua:quc affulatim fran-
gitur, ponderofa: nam quascariem fenfit,&:dum frangitur pulverulenta eft,inucilis
exiftimatur.

C V M eam Hifpani primum viderunt,çarçïe.parillœnomen indiderunt, propter cogna-
tionem,quam cum noftra çarça-parillafquas fmilax afperaeft) habet. Gertènoftratem
expertus fum fimili facultate pra:ditam,cum illa qu^ ex Hifpania Nova adfertur, ad quam
magis accedit, quàm ad hanc qu^in Honduras invenitur. Guftu infipido eft, fine acri-
monia, nec ejus aqua hordeaceâ fapidior eft.

Longe alia erat ejus utend^e ratio cum primiîm in medicinam recepta eft , quàm
nunceft; tum enim Indorum confuetudo obfervabatur, quam in fuis morbis curandis
ufurpare folent, ad quos profligandos maxima: repenebatur efiicaci;e. Verum noftri fx-
culi deliciaj in caufa fuerunt, ut eodem quo Guayaci aquâ modo nunc propinetur.

ÇARç^-PARiLLiE felibra minutim concifa aquâ macerabatur, deinde in mortario
diu tundebatur, donec omnino in mucaginem quandam refolveretur, quam deinde co-
labant,&: exprimebant. Hujus liquoris itaexpreffi fatiscapacem cyathum calidum manè
hauriebant, deinde ftragulis fefe tegebant, & duarum horarum fpatio fudabant. Quôd fi

interdiufitisüfgeret,idem mucoiiilis pocuserac. Sub nodcra^alium ejus calentiscyarbum
liaurielianCj acque tanturadeni temporis ut manè fudabant. Hic ordo triduo integro ob-
Tervabatur, ut neque aliud ederent aut biberenr, prxter eum lentorem calidüm expreßx
çarçx parilLx. Hac ratione prxparatam ego initio plerumque propinavi ; multosque me-
lius curavi, quàm nunc fanantur. Subfccuta cft alia ejus propinahdarracio; videlicet:
, D V JE uncixçarçx- parillx, lotse, confraâx, & minutim concife, in novum fidilecum f^-\'f«
fexaqUx fexcariisiniiciuntur 5&: viginciquatuor horarum fpatio maccrantul: : obturato h-
dili.coquuntur lento igne jè prunis incenfö 3 ad quatuor fextariorum confumptioncfli,
eâdem ratione ut in Guayaco diximus: refrigcrantur, colantur, &: fidili vitrato rccondun-
tur. Eadem deindeçarça illo ipfo fidihaqûâ pleno nlàceracurj aliquantulum fcrvet, frigi-
da colatur, & fidili vicrato affervatur.

P v r g a t v s, ut decet, xger, & calido cûbîculo fc continens, manè decem uncias vwuk ma-
prioris çarçx-parilixaqux hauriet; fudabic duas horas; fudore dctcrfo,induilum & iintcrt-
Hîinamutabitjut in Guayacipotio^e didum eft. Idem fub nodcm, odo poft prandiuiii
horis (nam fub undecimara prandebit) faciet: poft fiidorem uvas paifas, amygdala, & pa-
nem bifcodum cœnabic,& de fecunda aqua bibet. Quindecim diebus hunc ordinem
obfervabit.nifî imbecillxfuerint virés, tune enim conceditur ufus carnium exigui pulH
aflr, fenfim quantitatem augendo. Ledo fè continebit ad minimum novem diebus prio-
ribussi-eiiquis incubiculo fedebit,aucdeâmbulabit, frigus & aerem fugiens. Decirao-
quinto purgabitur Icni aliquo medicamento, atque edam trigcfimo die, omnia ca obfer-
vando qux in Guayaci decodo fumendo enarravimus. Sed etiam poft trigefimum diem
bona vidus ratione per quadraginta dies utetur, vinoqueabftinebic & muHerum congrcf-
fd. Hxceft vulgaris aqux çarçx-parillx fumendx ratio, cujus prsparandxmodosfccrd-
tioresetiam expertus fum, quos hîc recenfere non pigebir, ne quid eorum prxrermitta-
mus, qux ad çarçam parillam pertinent, quandoquidem medicamentum ci}, cujus.ufus
facultates maximè celebrantur.

I a m annuseft fextus &viceiîmus, quôd Syrupumconfeci, non modôin hac urbe, fed
totâHifpaniâlaudatifllmum,ad morbum Gallicum,atque alios profiigandos: nam nequc
calfacit, neque inflammat, Guayaci videlicet ficcitate temperatâ, & çarçx-parillx caloi\'e
niitigato: hoc modo. ,,

a r ç ^-p a r11. l - uncix dux, Guayaci quatuor^ ut fuprà didum eft, pfxparatx, /ympif
2i2iphafèx& triginta, pruna paffa viginciquatuor, utraque offtculis repurgata, florum
Boraginis femuncia, violarum tantumdenl,hordei mundi aliquot grana, in fcx aqux fex-
^riislentoignecoquunturadquatuor fexcäriorumconfümpdonerarcolantur,^: deceni
liujusdscodi unciis, una fyrupi violati admifcetur. Calidus manè & vefperi fbibendus vmidî mio.
datur, eodem fervato ordine qui fupràdidUs eft, fudorem etiam (fi próvócabitur) deter-
gendo. Conceditur ab initio efas pulh gallinacei exigui, reliqui cibi fuprà enunierati, firç£ aqna
Se bibitur flmplex aqua çarçx- parilix,qux fît ex ejus femuncia in odo aqux fextariis coda,.
ad duorum vel paulo amphus confumptionem. Eâ ratione cüräntur, cùni omne gcnus\'
morbiGallici, tiira reliqui, quos aquâ Guayàci, Chinx,aut çarçx-parillx curari diximus.

Fvit hoc fèrapium primôconfcriptUm in gratiam Pantalconis de Negro Genuenfis,
qui licet j.im multorum Medicorum operâ ufus fuiffet, atque Guayaci decodum aliaque
medicamenta fumpfiffetjdejediflirais tamen erat viribus, fcirrhoqueinfuper in crLirc,&
Ixvis doloribus afHidabatur : at fumpto feräpio, probecuratus eft.

Fît item alius fyrupus hujufmodi : çarçx-parillx odo tjndixconfradx &concifx, in fj^f^frnp\'t!
odo aqux fextariis ad fex confumptionem coquuntur ; in binis qui fupererunt fextariis, "
facchari librxquatuor iniiciuntur, ficque fyrupus,ut moris eft. Ejus fyrupi tres uncix ma-
ne, totidem node fumuntur, prandium efto è cibis boni facci, cœna fobria, potus è flm-
phci çarçx-parillx aqua. Eo ucatur donee abfiimpcus fit, quo tem pore ad fua négocia per- \'
agenda cgredi non vetabitur. Curat hie fyrupusplerofque ex morbis füpra enumeratis, \'
line moleftia.

Ex ea etiam fit pulvis in hunc modum : Nervo illo interiore feu matrice exempto,
çarça-parilla exficcatur,contunditur,& cribratur. Hujus pulveris (purgato priiis corpore)
drachmammanèjejunusfumit, atquefimplicem prxdidam aquam haurit;idem nodu
facit dormiturus. Cibus fit boni fucci, potus illa aqua flmplex- vino abftineat. Vtilis eft
hic pulvis in lue venerea, ahisque morbis ab ea oriundis : nec non fcabicm purulentam ôC
faniofam in manibus & pedibus mirificè fanat, hac ratione:

Pvrgatvs xger, etiam (fi neceffitas urgeat) non purgatus,pulverem modo prxdido puiveris mc^
fumetj fimplicem illam aquam fumet;& rimis qux in hoc morbo à falfa pituita, corrupto- rmh.
que humore natx,pedes de manus ocoupare folcnCjpaululum aqux fublimati rofaceâ fim-

pliciore dilutee pîumulâ illinet, deinde emplaftrum Gulielmi Serveniis vulgo appeliaîum,
autpalmeum , pamio fericeo tenuiterindudum, omnibus locis quibus illitafuefcitfubli-
matiaqua fimplicior,imponet. Singulis diebus repetctur,&: quindecim dierumfpatio
perfedilfimè curabitur, nec aliis medicamentis opus erit: abftergit enim, carnem générât,

H o D IE tam frequens eft aqua: çarças-patilîse ufus modo pra:dido,ut in omni morbo-
rum genere fumatur,five in defluxionibus, flatibus, uterique morbis frigidis, five aliis qui-
bufcumque,modonon fint acuti, aut lis febris acceflcrit: ideoque non minore copia mul-
tis locis aflervatur decodum fimplex çarç^E-parilis, quàm aqua vulgaris- Certum eft ta-
men,bisqui calidâ, hepatis pr£Efertim,intemperic laborant, non eonvenire : nimium et-
enim excalfacit : fed ventriculos frigidos fovet, & flatus mirificè difcutit. Illud autem
animadvertendum eft, bas tres aquas non nifi Autumno, aut Vere propinandas efle. Ca-
lida eft ôc ficca in fecundo ferè gradu.

Nvnc ex provincia Quito cœpit inferri çarça-parilla, copiosè nafcens vicinis urbi
Guayaquil locis, ad flumen ejufdem nominis maximum,quod ex montibus Peruanis ori-
ginem fum\'ens, ab Oriente in Occidentem vergit, & in Oceanum (quem del Sur vocant)
circa Por tum veterem labitur: Guancavilcas vocantur ej us regionis incola:,&: edentuli funt,
quia pro more habent ut fibi dentes eximant, quos fuis idolis offerant, dicentes optima
qu£Eque eis ofTerri deberej hominem autem nihil pr^eftantius , nihil magis neceffaiium
dentibus habere.

Eivs fluminis aqua admodum falubris, ôc multos morbos curare diciturrjftamque ob
caufam plufquam fexcentis miliaribus illucconcurritur ab Indis &:Hifpanis,qui multo-
ties eâ aquâfe abluendo,& magnam ejus quantitatem fkpiùshauriendo manè, plurimum
urinas excernvmt, ôc valdè fudant, ÔC confêquenter morbis liberantur, eodem ferè modo
hac aqua utentes, qüo in balncis Luccnfibus, Puteolanis, ôc fonte illo celebri apud Leodi-
cenfes fieri folet.

Svnt quiputent ab hujus fluminis aqua çarçam parillam facultates fuas mutuari. Co-
lore eft ex cinereo nigricante^majoribusque 62 craflTioribus radicibus conftat, quàm qu;e
ex Honduras adfertur, iisque interdum tam longis, ut altitudine humana fodiendum fit,
antequam erui poflïint.

D v p L e x vero ejus exhibendse ratio apud illos obfervatur. Prior, qua Indi ÔC nunc
utuntur, ÔC ab initio ufi funt, ha:c eft: çarçîE-patilla: radices, quot opus erit, fumentes,ner-
vo illo interiore repurgant; corticem, fi ficcse fint radices, macérant, donec mollefcatfviri-
des maceratione non egent) deinde minutim concîduntf&additâ aquâ contunduntjut
fuccus extrahi polfit vifcïdus & mucofus,cujus manè eam quantitatem fumunt,quam uno
hauftu aut pluribus bibere poffunt ; ledum deinde ingreffi, plurimum fudant-, poftea, mu-
tatis linteis, pullum edunt, ôc corticis illius fuccum hauriunt, in prandio, in cœna (qux le-
vis erit) atque interdiu : deligendus eft tamen locus ab aëre & frigore liber. Hac ratione,
&ufuconfervarum,neceffariorumque aliquot fruduum ficcatorum permiffo, odo aut
novem dierumfpacio,omnibusmorbis liberantur,quos çarça-parilla curare folet: vali-
dum autem ôc robuftis viribus eum effe oportet, qui hac curatione utetur.

A LT e R A iis conveniet qui imbecilliores funt^nec fuperiorem ,fine m.anifefto vitx dif^
criminCjferre poffenc.çarçàe-parilknervofuoliberata:,ut fuperius,maceratx, fi ficca
fit, deinde contufa:, quatuor uncixjplure\'svc aut pauciores (nam hïc nullus ponderis aut
menfura: ufus) in odo aquae fextariis ad dimidias decoquuntur, ex ca aqua quantum pofl
funt femel aut pluriesbibuntj in leólulo deinde fe componunt, ad fudorem provocan-
dum,qui tametfi adeövehemens non fit, ut fuperior, copiofus tameneft: mutata vefte,
pullum edunt, & eadem aqua (nam uno die codura abfumitur) cüm in prandio, tum in
cœna illis potus cft: ab aëre&frigorefibi cavent: repetitum per quindecim aut viginti
dies hoc medicamentum, omnes morbos fànat, non fine magna omnium admiratione,
praeter febrem, aut morbos acutos, in quibus çarçx decodum exhiberinon folet. Iftîc
neque initio dia:tx, neque in media,neque fub finem fefe purgant, uti nos facimus {nam
ÔC medici ôc medicamenta compofita illis defunt) fed mulicrcularum dumtaxat operâ
utuntur, quas illis hujus decodum pro arbitrio exhibent.

IL L V D vero obfervatione dignum in hac curatione, quôd folus radicis cortex, nervo
exempto, in ufu eft (efficax enim ille ; nervus inutilis,imô operationem, nifi eximatur,im-
pediens.) Ideoque nunc eorum exemplum fecutus, fblo cortice in hunc modum uti foleo.

Q^A t V o r corticis çarca:-parillas lota: uncias in odo aqux fextariis, viginti quatuor
horarum fpatio macero, deinde ad dimidias decoquo : quôd fi calorem in a:gro metuo,
hordei mundati dimidiam unciam inter decoquendum adiicio, ôc in magno calore, vul-
garis

»fus jre^aens.

QHwm mn
tmvettit ba-
il» nftts.

Carçu-pmEit
ex Guajraqml.
Ciuyqitil ßtt.

GHinmilcits.

Gh>
fitt.*qn4 falit-
brk.

qmUM hißo-
ria.

fÂfçt exhibe-
tU prior rAtio*

s ï Mi? Li G. MËDÎC. Sist.
garis âqûaflôco,cidioreiftilIatitiumliqiTor€m cum hordeo fubflituo. Marc aquâ tem pc-
latiffim^eftj admirandos ejus effeäus in multis expertus Tum.

Observandvm item efti ut quaîitâ poffit quantitate xger liahc àquam, Uti tetuli-
mus, bibat, five uno hauflu, five pluribus, quia magnam quantitatem bibendo plus fuda-
bit j&citiiîscertiusquefanabitur. Itaque hanc novam fiimendao çarçde-parillx rationerii
maxime utilem fore puto, facihusque&breviore tem pore curandosxgros.

^EI v s qua ad fluvium Gumqml & in Puna infula nafcitur çarça-pariûa mentionem facit Petrm tief a parte pri*
ma Chronici PerUmi, capite 54. alteriq^ nafcmti pkrifque India regionibta prafert: memim item capite fuperiore de
ïüa ratione dentes in facrificiii offerendi.

Aliam addit tr ago fus em praparandaratimem, quaeü: car^apariUa libra una his Uta, henecontufa, & m\\- Cäupoik ek
mtim comifaj in decem & fex aqua fextariis toto triduo maceratm, dtinde lento igne coquitur ufque ad integram
fere confumptionem, hoc efi, ut acetabulum feu fcuteUaeius decoäi folum remaneat ; prp fiatim exempta prdo im-
ponitur, fuccusque exprimitur ad umias duas aut eo amplim, etiam fi ex es qued fuper fuit decoÛo quantitas äugen
debeat. Lento igni imponitur-^ uhi fervere cceperit, pulveris. aloës optima uncia dua, myrrbafeleä£,nuch pentica ma-
gnitudine, croci momentum (funt qui Ligni aloes pufiüum addant capitis roborandi caufajiniiciuntur\'^ & continue agi-
tmtur, dotmamyït craßitudinem contrahant: ex ea maffa catapotia fermamur. Ex his duo ßngtdis decern prioribus
diebus devoranda dantur, & fingula reliquis viginti, fub boram undecimam à meridie. Si vero inveteram ßt morbus,
à" ager validus^tria fingulis decern prioribus diebus,bina fubßquentibm decem,fingula reliquis ftmi potert^nt. Dimidta
gaÜmaelixa in aqua (cui falis & croci momentum, & aliquot ciceris grana in\'ieäafint) metidie datur edenda, reli-
qua pars in ccena. Potus erit aqua ^arçi ßmplex. Surgam hori décima^ cuhitum eant ante folis occafum. iBis tatà^
potili^Avißmos dolores, é" brachiorum crurumque paraly fes curari experientiâ fe confecmum fcribit.

Ante trienniurn eX Méchoàcan provincia relata efl qusedam radix Carlo Sâh^û ap-
pellata, cujus infignes facultàtes predicant.

N o s T R o Lupulo fimilis efl:,& perticis adpofitis fe Convolvit, iîlius morcî qui-
bus fi careat, humi fpargitur diffunditur : folia etiam habet lupuli foliis fimilia, viridi
colore fàturatioreprxdita,gravis odoris: nec florem nec frudum feri-e creditur : radix ejus
craffo capite confiât, è quo alix radices oriuntu,r digiti majoris craflîtudine,candicante co-
lore: cortex fâcilè feparabilis, cUjus prxfertim ufus, atomatico quidem; odore praBditus eft^
fed amaro fapore cum quadam acrimonia: radicis nervus cortice fpoliatus, multis quafi fi-
iuris five tabellis tenUifîimis conflaré deprehenditur, qux figillatim feparari poffünt.

Nafcitur temperatiffimis provincix Mechoacan locis, folo neque nimium ficco, neqiié
humido. Galida Si ficca initio fecundi gradus.

Radicis cortex manè aliquatito tempore comnlanducatus, tnultam pitûitaiTî,&:
alios humores ex capite elicit, eamque ob caufam, rheumatifmos,capitis dolores ^\'deflu-
xiones curat; in nonnullis etiam Vortlitu multam bilem & pituitahi è üomachoexpeïlens;
illius verô decodum maximè,cujus gratiâ ventriculum noxiis humoribus liberaCçuiiiquë
roborat : purgationem tamen prxcedereneceffe efl. \' . ■ .

Idem etiam manducatus, girtgivis abfcedentibus auxilio efl ,deritesqueà^atritia^
corruptione libérât, orisque hahtum comitiendat: fed pofleâ os vinoelueridurn,ad tollen-
damamaritudinenî. \' ^

PvLVERis ejus exigUàqUantitas ex vino albo aut adianthi cdnenxqué dècôdo fum-
pta, vulvam obflrudionibus libérât, menfesque provocat, & flatus difcutit, pufgato vide-
licet priiîs corpore,& alvo (dum eo remedioutetur) Liquidambar & Dialthxx unguento
ex xquis partibusinundâ. Idem cordis affedibus,prxfertim qui ex uteri fympathiâ oriun-
îur, auxilio efl, eodem modo fumptus, aut radicis decodum hac ratione prxparatum.

Radicis minutim concifx drachmx dux in tribus aqux fextariis coquuntur ad dinii-
dias, corticis citri irt pulverem redadi drachmx quatuor ,pulvefîs cànellx dachmx dux,
ftatim iniiciuntur,ac denuô fervent, deinde colantur. Iftius decodi fex vncix fingulis die-
bus manè addito faccharo propinantur, purgato tamen priiîs, ut decét, corpore.

H v nc pulverem decoduiii nonnulli in luis venerex affedibus,atque etiam epilepfia
commendant. Alterum experiri non valdènecefle eft, quôd multis aliis ad eani îuem re-
mediis abuhdeirius. Alterius periculum faciamin iisquivicefimumquintumxtatis aÉf-,
lîum nondum excefsêre: nam epilepfiam in adultis tólh non eft verifimile.

Indica radix, neruntjiftam radicem Z/JiZ/V^w cognorainabanr. camque valdè arllimabant : tantas enim
illius facultates experientiâ comprobaras fe habere dicebant, prxter eas quas hi^do enu-
meravimus, ut plures de Roremarinocelebrari non foieant.
Faciilmts, Ejus corticem in pulverem tritum puerperis obftetricum negligentia animi deliquium
patientibus, propinant; plurimum enim fudorem provocando liberanrur. Idem pulvis ex
vino aut florum malorum aurantiorum ftillatitio liquoredatus, mulicnbus partus difticul-
tatelaborantibus magnam utihtatemadfcrt.

Monachus quidam ventriculi debilitate afîligebatur, orta tam cxfrigidorum humo-
rum abundantia, quàm ex im beciilo calore naturaîi,fic, utncccsbuni concoquere poffet,
fed is corrumperetur,& in magnos flatusconverteretur: has radices cum pro füa opinione
inaquadeeoxiffetjçarŒ-parillaemodojdecotâum per multos continuos dies in prandio
ccena haufit: id illi adeô feliciter cefllt,ut & ventriculus roborarerur concalefceret,ea-
demqueoperâ cibos poftea probe toncoqueret, acidis nidonbus liberaretur , flatus ab-
fumerentur. Aliud prarterea coniequütuseft\'nonfperatum auxiliurii;nani hernia (quâ per
multos annos laborabat, fic, üt braccis & ligaturis quaii afTiduô uti cogererur, nec nifi cer-
tis quibufdam intervallis eas deponcre poffetj liberatum fefe feniit,cüra bimeflri hujus
radicis decodo ufus fuifret;ncc braccas ampliijsadpofuic, fed fine illis incefîit.

Ütile etiam eftîiujus radicis decodum ad oscolluendum : nam gingivas roborat, den-
tes à Cörruptioneconfervat, atque fi jam corrumpi incipiunt, ne latius malum fcrpatj
impedit.

Cetervm adverfus hoc malum habeo remedium multorum jam annorum expe-
rientiâ comprobatum, ut videlicet a:quis partsbus aquas è rofarum calycsbus ftillaticia:, &
aceti fcilliciti fubinde öS colluatur : nam ccrtifïîmum cft dentes eâcollutione à putredine
liberari, fi illâ jam correpti fint, ne ulteriüs fefpat, prohiberi.

i G N i quoddam genus ex Florida novi orbis provincia, qux i ffgraduum altitudi-
ne polum habet, nunc recensin Hifpaniam invehitur, cujus ame ppucos annos no-
titiam .Gàlhis quidam mihi dedit, ejus facultates mirum in, modiim prasdicansad-
verfüs.varipsinorbos,utipfe & alii Galli experti erant, ab ejus region is iiicol is edotli. .

P R O F L i G A T i s exearegione Galhs noftri Hifpani, oh pravifucci a]ii:^cara,aquarum
crudaruni potationem, fub dio dormitiones in ümiles morbos ihci4csic cçeperunt, qui-
bus Galli afflidi fuerant, continuas videlicet febres,quas lubfequutse ob/h udiones, dein-
de inflatiohes èc tumores, atque ab initio morbi .dejedus appctitus, aiiaque fymptomata
quïchujufmodi febres fequi fiaient,: deücientibus igitur ahis remedtis, à quibufdam ,qui
ïemanférantjCallis, de hujus Ligni.facultatibusJiioniti,£o iififunt,&:iamtatireftituïi... ,

tur) unico^tfunconudo,ramisincacumine expanfis^ut Pinus-repurgata:cortice, .quem
intCgit ténuîisclneraçea quidam peliis, ex gilvo nigrk\'anic i aliquantuluni acri fapore,
fed arornaticó, nonnihil ad fœniculaceum accedente,odorato, ita ut pauca ejus qiiantitas
cubiculum fuo odore implcat:materie trunci & ramorum alba ad cinereum coloren) ten-
dente, non adeô aromatici faporis & odoris uti cortex : foho ficulneo in angulos definen^
te, novello verô folio pyri fohum a\'mulante,fed quod veftigia anguloruaihabcat, femper
virente,liocéft;,foliis riovellis, his qu^c decidunt, femper fuccqdennbus, colore viridi,ob-
fcuriore,odprâto,pra:fertim Ci ficcum fit : an florem frudüniye ferat, adhuc iriconlper>
tum: radicibus nunc craffis, nunc tenuibus, pro arborum magnitudine ^ levibus,fed mi-
nüs quam lignum, per fummos tçrr^ cefpites expanfis, ut facilè eyelli poflint ; . q uod ferè
communeeft omnibus arboribus Indicis(imô referunt Hifpanicas arbores.eôdelatas,fltc-
riles fieri, nifi in fumma rerrapangantur) cortex radici firmiüs inhaeret cineraeeus., ipftüs^
que arboris cortice magis arOmaticus: ideoque radicis decodum odoratius & prasftantius
cft, & ab Hifpanis iftîc ufurpatur. , " \' ! / !

NasciTvr in maritimis, & locis temperatis, hoc efi,n^q.ue nimium ficcis, neque
nimium humidis, ut in portubus S. Heiense, & S. Matthsei: nam alibj.per univerfam jElo-
ridam haud facilè invenias : iftîc verô funt integral fil v^^, qua: ob fuaviffiin um quem fpi-
ïant odorem^ab Hifpanisprimüm eô veniQntibus, atboriipi Ganell«; effe exiftimabancur.

SIMPLÎC. MÉÖie. tîîSf.
ftecinirrtêritôî nam haud minus odoratus éft &t acris hujus arboris/quàm Cahelfe cortex,
Sceötd£®i-efïedu^-|)ra:betcjusdecodum,quosGanella*. ^ - \' ; \' \' \'

- J O M N 1V M optima eft radix,, deinde rami, tertio truncüs, Ted cortex briinibiis prxfér- Mém.
tur. Eam ob caufam, radix minima omnium iquantitate datur, rami maiore, truncüs dtf-
plicato radjcis ponderer.ehgendumautem lignum quod ultra,annuum fpatium non fit ré-
fedum,aut quàm fieri poffit recentifiîraum,atque fuum cörticcm reunens: nam quod hoc
caret, vile&invalidum efie cenfent. . -i s ■

Arboris ramorum temperamentum calidurri & ficcum eft in fecündó gfadü,tèmfsmmeb,.
cortex aliquantocalidior, ad initium tertii gradus in calorè &L ficcicate aCçedens r quibùf-
damcalidusin finc primi, ficcus in tertio gradu. ■ *

Licet Corticis & Ligni ufusdumtâxat in medicina receptdisiirjîndi-tamenre^
folia tnra vulneribus impönunt, 6c iiccain alios medicos ufbs fèrvant ; . ;

E 1. v s decodum commendatur in ômni morborum genere, pr;£fertim veró in obflru- nmïmts.
dionibus, & partibus internis roborandis : ad tertianas & febresanriquas. Commode e\'îc
faccharo propinatur defluxione labotantibus, afthmate, pedoris viniscx frigiditate pro-
venientibus, &confeqüentèrdöfóHbus néphfiticis renum ,c.quibüscalculum-éiicit, èè - •
flatus difcutit J quam\' etiam ób caüfanr ütérum ad conceptionem pra;paratjj& menfes
•provocat. VomitusGohi|>et,c;oncodionem iuya!É,àlvumv]uc fubtl^cic^. , , ; . F-

îagia, pra:(èrtim non n^gledis aliis remediis. Denjque, ob ingentem ficcitatem ôc mode-
ratum calorem, remedium excellens ad omniS generis defluxioncs, quia cas abfumit
hisqui extenuati funt & imbecillesi non convenit.i \' \' "

Cet e rv m, quoniam quofqüotex Florida advenerunt,pîurim um difcrépant iri\'dccö-
dionishujus ligni rationeCifinguli enim peculiarem, nullo deledu fctvato, coqucndiiiia-
dum referuntj magnum fcrupulum iniiciunf his qui illo uticupiunt, atque medrasqui.
prxfcribere debent, Dicam igitur quid agere foleam., : ^ . ,

Observa to a?gri temperamento, pro illius ratione aquam 47aro • ex minore ligni ii^fö-
quantitate, mimisdecodam, biliofis ; majore quantitate,magisque ^lecociam , pituirolis;\'
fanguineis , medio modo : morborum fimiliter qualitatcs expendo jqutid nili fîat, quin
multi errores in hujusaquxufu comttiittantur,fieri non poteft; Nenib etenim exîfîiniet,
fumptâ fine methodo iftâaquâ, fanitatem, ad quani afpirat, cónfécutbrum, féd maghütó
potius damnum fibi pariturum : itaque meb corifilio peritus medicus priùs adeundus, qui
coquendxacadminiftrandx aquas rationem edoceat. Nam &terapQrisquo exh)benda,
regionis, &: temperamenti segrorum,atque virium ipforum habendaeft ratiö:qüanï qui
nonobfervant, fubindein vitxdifcrimen incidunt. Vtnobilicuidam Matronas contigit^
cui, ob quofdam uteri morbos, & intemperiem\' admodum frigidam , Saffafras ufiini con^
fului, iUiusque fumendi rationem prxfcripfi : fed cüm citius fe convahturam arbitraretur,
fi audâ ligni quantitate aquam diutiüs quàm indicaveriim dccöqueret : illius aliqüöt die-
rum ufu in tam vehementem febrem incidit, ut non modô aquam interdicere, feAetiäni
fanguinis mifl^onein quinquies repetere neceffefuerit , nec id fine vit^e ipfius periculo,;6£.
medicamenti infami nota. Sanitati tamen reftituta, denuo aquam haußt eâdempraefcri«
ptâ à me ratione paratam, & gravibus fymptomatis, quibus aifligcbatur,\'hberata eft.^ : -

D e G o c TI autem feu aqUas legitime prxparandse harc eft ratio. Radicis cum fuô Çot- oecsâipi-
ticeaflÂilatim confradx unciadimidia^ in fexàqua: fextariis, fidiHriôvÔ duodecim horis;
rnaceratur ; lento igne ad quâtuorfextariorum confumptionem deéöq uitur: cöïaturi& iif
fidilivitratoadfervatur. Poflmodum fupra eadem fragmenta tantundem aquse fupen Aqka ßfxpd-
funditur, decoquiturad fextarii confumptionem. Ea eft fecunda aqua,,qua:prdinarü po^
tUSloCOefit. ---ü\'t

IL L v D verô obfervandum eft, plus aut minus ligni in decodionemviniiei, viribus ÔC
temperamento xgrorum confideratiS: etenim minore quantitate,& minüs coda propifia-
tur hsec aqua biliofis, quàm pituitofis, ut jam dixi. Sed vulgari ter media fextàrii pars acjüa:\' eï^ •
tepidx fumitur manè, deinde fudatur,& veftis mutatut; neC quifquam éorum qui hèc me- .
dicamentum fumpferit,ledofc continerecogitur. Prahd.ium fîtmèdïàrgaljjri^\'affe\'jjxu
aliquot uvis paffis,ôf amygdalisj&i avellanis toftîsrcoenafit è çôfervis CönyenientibusrnQr-
bo qui curatur,poîus fècunda aqua. Singulari experimento didici hoc deeodumîUt dixi^
propinatum, utiliffimum illis fuiffe, qui pedes & manus ex podagra fic contortps habe-
bant, ut iis uti non poffent. Ad luem item veneream non minüs Utilequàm Guayaci aut
G hinx decodum. Ligni fragmentum prxmanfum eo dente qui dolet, ôc iftîc retentum,
dolorem fedat.

PoB RÔ qui tam exquifitâ vidus ratione uti nollent, aquam fimpliccm hac ratione

-âecoquaht. Ligni affülatim confradi femuncia, pliisve âut minus, proeonditibnibusjam
enumeratis, in fex aquae fextariis ad dimidiascoquiturccâ aqua diu utendum cum#h pran-
dio, ciîm in cœna & interdiu. Qui vino abftin^re non norunt, eâ aqUâ dduere poterunt>
etenim faporis & odorisgratiam vino conciliabit. ,

Homù iwirii fuimus fiagmnto huius ligni k Franeifio dé ïemig, VhamASopeU BruxeÛenfi diligemißiwo, mihi-
que amicißmoi fedproximis his annis Londino ah aliis etiam amicißmis viris d. V. Rithardo (jarth, Hugone Morgan»
fharmacepœo Regio, & lacobo Gareto mihi Viennam miffa magna eâ<\\ue hbralia fragmenta, qua odore & fapore foe-
niculum quidem referebant,guiïata tamen,planta illius [aporem magis redder e videbantur, qua. vulgo Draco, nonnuBii
Tharco didtur, acetariù familiaris, & cortex eius multo. magis. Lignum turn fuo cortice adeoTamarici [mile eß,^ut,
nifi odor & fapor obSarent,pro eo accipi peßi\'t: cortexhterme parte qtulignoadharetmgr\'K^^, & lavis eB ^ exte-
tiort,rugofus & ex cinereo rubefcens. Magis vulgatum deinde eße cœpith^

adferri^ Sed &tnWingandecao,é Anglis^qui em occuparànt, Virginia diäa, nafci intellexi, & indevirgulta eius
arboris in Angliam effe delata. , . ^ l .

Annoporrh^miUefimofeiecentefimo, lacobus Garetus Londino ad me mittebat Saffafias fragmentum àltero odoratiut
ijr-magisaromitticum, cuius etiam color â vulgari diverfus-etenim flavefiebat itpfa\'tame\'n ligni materia prorfm fimilis,

i^jgj^ C T E R V M odor fœniculi mibi in memoriam reuocat arborem in .Perupafcentem, Mâûe vocant, catus egopufiU

las duas plantas, t femine natM, vidi ante aliquot annos UachUfk ^orto fplendidifsmo lUiuÏÏtii Ytri Dn. loannis de
Braticion,fedqita tertio anneperierunthiemisiniuriâ. -g

Mille hiHorU. Erant autem ea arbufcula trunco (quia teneUa) ex viridi nigricanfe^muitis cénfperfoyeîutt macalis cinerekifo»
lia pennata ut fraxini, fèd multo minora, ex viridi nigricanita, ferrata, & fub extremii^ uniora ,qua ab arbisfcu»
litnvulfa laäeo fucco ^eoqut lento vifcido, & odorato manabantiipfa folià trita fœnicuii odorem\' reddebam ^guUata
adßringentisfäCultatis nonnihil habere yidebamutvMuäus ex qko\'nata funt,piper is fere magnitudine ,oleaginofuSi
peüicularubefcente teäm, racematim coharens, ut ex eius icône, qaam ad vivttm. depïngi tum temporis curavimuf,
confpicere licet: fiorem quem habeat ignoramsu, fed quibufdam außoribus minutiu eß, vuis. fori fimilis.

A liîiw s porr^agitur trigefmus quintus,quU banc
MoUe iconem ex ramo recens ab arbufcula femine nata
éetraâoàeliiteari curabam,cum fruäus uvdeic Hifpaniis
accepta. Sed anno m.d. xcvi. à doäifsimo viro 5»-
mottodeTovarHilpalenfi Uedico, Molle ramulosaccipk-
ham fuis racemis immaturis onuHos, qui foliorum for-:
warn ab iUis dim fam habere mihi videbantur : nam licet
alata etiam effent ut iUa qua in hac icone expreffa, per
oras tamen ferratanon erant ,pauUque anguHiora ap-
farehaniipraterea foliotant ala in lingular e oblongum-
que folium non definebant, fed m bina, inUat foliorum
lentifci, eaque reliqttis minora.

Afßrmabat fimtliter cîarifsimtu vir Everardm Vor-
ßm Median, qui tunc Roma rechs advenerat, nunc au-
tem tH Celebris huius Academia publicus Profeffor, Moût ,
arborem Roma fe con^exiffe, cuius quidem folia alata ef-
fent, instar huius qum hic exhibeo, fed in ambittt mini-
me firrata.

Mea verh perfimtlù femine nata eH inAnglia, teUe
C. V. Mattbia deLobel, qui eins iconem exhibait Com-
tnentario de Balfamo, non ita pridem in lucem produäo.
Verifimile aatem eH, adultas arbores é" iam fruäum fe-
rentes, foliorum formam immutare.
NatkUs. lij£c arbor abundanter nafcitur in convallibus &
iocisplanis Peruana regionis,ut referunt omnes qui Occi-
dentalfum Indiaram biHoriam fcripferunt: fed Petrus
cie^amaximhqui eius defcriptionem hoc modo cap. Ill,
primapartis Chronici dat:
MoUe biHetk Tor o hoctraäuconfpiciuntur magna quadam,&
ilia. etiam parva arbores, quas Molles appellant incola : folia

habent minuta, odortfçemculi,cortice adeh commendato,
ut eius àecoQo crurum dolores &infiationes fummâ cum
utilitatefoveantur: ex ramulis fiunt dentifcàlpia utilsf^
MtBevtHHiiK ßma. Ex buiw fruäu cum aqua decoSo, pro coäura

modo,fit aut vinum,ßve potia admodum bona, aut acetum, aut mel: tantóque inpretio apud Indos funt ha arboret^
fmltitti, quibufdam locis eas confecratas fais idolts habeant. Addunt m nnttûi, eius arboris foliorum decoQum doloribm ex
frigida caufa ortis aaxiüo effe^ illim verh gummi, quod Manna m odo candidum eH, lalle diffolutum, caliginem ecaU"
mm abHergere*

Domini quingentefimo quadragefimo. fijpra millefimum , Francifcus Pi-^
çarrusfratremConfalvumregioni Quito prssfecic: adquamalacrianimoprofe-
âi funt Hifpanij quoniam eadem opera iliam petebant provinbiam qua: à Canella
nomen fumpfitjQuitoulterioreni. Maximè Celebris erat inter flifpahos Canella rumor,
riam magni rem efie pretii ab îndis intellexerand.

Iter itaque Confalvus Piçarrus inftituit cum ducentis Hifpànis : quod cum afperum
eflèt, &annona: dilficultas libique premeret,non finemagnis niolcftiis in eam provinciam
pervenerunt in qua Canella nafcitur, ab Indis Cumaca appcllatam, &: fiib seqiiatore fitam.

P o R R o arbores quas Canellam ferunt jmedia: funr magnitudinis, & immortali coma
prxditas, uti reliquat Indica:arbores, foliaque habent laurinis fimiiia: frudus eftparvd pi-
leo feu petafo forma fimilis, eâ latitudine qua nummusHifpanicusodo regalibusa^fhrna-
tus(quiGermanici taleriamphtudinem^quat) interdum etiam major, intrinfecus & ex-
trinfecus ex purpura nigricans, interiiis lacvis, foris afper, quibus marginescralfitudine jam
didum nummum ^quarit, fiammitas verb longè fuperat, & pediculoprxdita ell, unde ex
arbore dependet : guftatus eandem faporis fuavitatem & odoris fragrantiam habere de-
prehenditurquam légitima Canella ex Orientali India delatai cum nonnulla âdftridîonè
conjundam : in pulverem tritus, eduliis infperfus,eattdem illis faporis & odoris gratiam
conciliât quam Indica Canella: arboris cortex, qui crafius eft, nullum Cancllx fpvrat odo-
îem,aut faporem refert. An interior tenuiorque membrana fimile quid obtiricac^,melatet:
nam crafliorem dumtaxat corticem ipfiimquc frudum vidi. Folia trira tenueniquendam
Canellae odorem fpirare ferunt : fed primaria vis in folo frLiduconfiftit,contia quàm in
Orientalis Indias Canella, quae bmnem odoris & fàporis gratiam in cortice obnnet,uc
omnibus notiffimum. Verum quidem eft alteram alteii pra:ftare,quoniam (licet ejufdem
generis fint omnes arbores qu^ Canellam ferunt) alia: tamen tenuiore cortice priedicae\'
funt, qui magis eommendaturjali^e craffiore, qui fuperiori bonitate cedit.

Hinc faduni eft üt nonnulh Canellam iri vatia genera difiinxerint,videlicet in Cafiiam,
in Cinamomum,in Caffiam ligneara,cum tanien unius arborisgenus iftos cortices pro-
ferat, & fbla loci varieras faciat alteram alterâ praeftantiorem : itaque Caffia & Cinamo-
mum folis nominibusdifFerunt,ciini utrumque Canella tenuior &pra\'ftandpf fit: eam
obrem, ubiCaffia praefcriptainveriitur, Cinamomum fubfticuipoteft, & econcra.

Util I s porró ad multa eft nofter hic frudus Canella vocatus: nam in pollinem tri- camlk Pe-
tus ventriculum roborat, flatus difcütit, oris fcÈtórém corrigit, & ad ventricuh dolores*\'""\'®
pr^ftans eft remedium: cordi prodeft, &coloreni faciei commendat: pultibus & cibis vel
utiCanellainfpergitur,nam iifdem facultatibus prseditus eft : è vino autaquâ ad earn rem
accommodâ fumptus, muliebrespurgationes molitur.

Calidus eft in tertio exceftu, & ficcus in primo, cum manifefto robore, ob adftridio-
nemquaprsedituseft..

H VI v s Cmüa meminimus in neîlris ad cap. xy. îih. i. Atomatumfchsïm ex Vtancifco Gomara & reliquis qui
Periianam hiBommdefcripferum^&commodiùs fanè quàm lue Auäor.

ERNArdinvs de Burgos, Pharniacopola, una cum Sulphure infrà defcribendo Ligmm dn-
mihi oftendit Ligni cujufdam fragmentum, Ligno fando ,quod ex infula D. loan- ^»«"■f«\'».\'
nis de portu divite adfertur, ferè fimile, cuj us corticis odor faporadeo aromati-
cus exccllens cft, ut macis, aut nucem myrifticam longe fuperet, imó Canellam odoris
fuavitate, piper acrimonia.

Magna hujus ligni quantitas in monte quodam cxfa fuerat à Naucléro è Havana
[pôrttt CttbieinfuUadSeptentriomtnßtfi, & Florideprovinci^fereoi/pû^tci] redcunte,& in navem
Icu Liburnicam delata, ignis ftruendicausâ. Vndeperfpicerehcet,quàm multa:arbores,
Sl aliae planta: iri noftris Indiis inveniantur infigni facultate prasdita:, quandoquidem ignis
ftruendi gratiâ tam odoratis&aromaticis arboribus utantur, quarum cortice in pulveretri
redado, cor Se ventriculus roborari,reiiquaque membra foveri poffcnt, Se Aromatum ex

Maluccis infulis. Arabiaquej& Perfide ufque petitorum,viees fuppîere." Sed nos aceufan-
di, qui eas diligentiûs non inquirimus inveftigamuSj cum fponte montibus loc^que in-
cultis nafcantur.

* simile lignum me n\'aäum effe arbitror anno nonagefimo
feptimo fupra milléfimum & quingentefimum. Truncus enim
quem m plures orbiculares partes ferra refeäum conjpictebatny
folida & dura materia conliabat, edque nonmmhgravi quàm
Guajacum, candidiore tamen, lieet aliquot nigricantibus venis
diRmââ : iliius etiam cor nigrum inüar Guajaci, odor autem
valdè tenuis erat, ut qui vix per dpi poffet, fapor vero nonnihil
calidus.

Ceterum orbiculare illud fragmentum quod accipiebam,pal-
maris erat longitudinis fivealtitudinis, & quinque unciarum
diametrum ferè habebat,cortice fuo denudatum: quapropter
initio nihil de illo pronunciare poteram, nifi Guayaci genus ali-
quod vtlius videri, donec anno infequente aliud fragmentum fuo
cortice adhuc teäum nancifcerer : tum demum diltgentms eb-
fervato & cortice & ligno, illud effe de quo Monardits fcripfe-
rat , confidentiàs afferere audebam. Comperiebam enim illm
defcriptionem huic ligno prorfus convenire, atque huius corti -
cem, cortid ab illo defcripto ita adamußim quadrare, ut, quin
iUe ipfe fit,nemo ambigere poffet. Quàm ver\\in folo cortice fit
illa odoris & faporis gratia, mirarifubit, cur Monardus ligno
potiits, quàm cortici, aromatid nomen tribuerit.

m ea porro fum opinione, ipfi ligno aliquas ineffe facultates,
tllis, qua Guayaco tribuuntur ,non dißimiles t & forfitan qui in
Angliamid adferebant, arbitratos, fe quaUum ex eo, perinde
atque ex Guayaco faUurosx verum quum fuk fpe frußratos
animadverterent,ex eoglobos tornari curaffe(ut mihi relatum)
quibus exer din gratia ^ iaäum uterentur, propter Itgni foltdi-
tatem & graVitatem.

Prater inHitutum autem me nonfaäurum exinimavi,fi or-
biculare iUud fragmentum fuo cortice teäum , in tabella ex-
preffum, hic fubiicerem, tametfi locum etiam habuerit cap.i i.
lib, iY.P.xoticorum,in quo de Canella alba ago.

N\' o BI s etiam mittit Nova Hifpania Ligni quoddam genus cralTum & enode, ma-
terie Pyri, cuj us ufus jam diu receptusfuit in bis regionibus, ad renum vitia, uri-
nxquediàicultates incommoda. Pôfteà experimentocomprobatum eft, ejus
aquam in lecoris & Lienis obftruäionibus utilem efie. Illa autem hac ratione paratur.

Lignvm aflulatim & minutim concifum in optima & limpidifiima aqua fontana
maceratiir, atque in ea rehnquitur, dqnecaquaàbibentibusabfumptafit. Dimidia hora
poft injedum lignum, aqua cxruleum dilutiorem colorem contrahit, qui fenfim intendi-
tur pro temporis diuturnitate, tametfi lignum candidum fitrcaeruleum ideo dico,quo-
niam adulteratur alio ligno fimili, quod aquam croceo colore inficit, ne quis fallatur.

Hag aquâ afiîduè utuntur,eâvinum diluunt, mirabiles experiunturefieâ:us,fine
ulla humorum commotione, neque opus eft aliâ viâus ratione quàm temperatâ : aquas
enim fapor non magis immutatur ligni injedione, quàm fi pura effet, nihil in ea mace-
ratum. Cahdum ficcum eft in primo gtadu.

Uyeo. t tt e r b a quxdam ex Peru mittebatur ab incolis Payee nuncupata, cujus folia Plan-
I—I taginisfoliis formât colore funt fimilimacea reficcata valdè tenuiaerant;& gufta-
JL JL ta, impensè acria calidaque deprehendebantur.

Eim facHlta- E Iv s pulverem ex vino fumptum, nephriticum dolorem à flatibus aut frigida caufa
provenientem tollere aiebant: ipfam verb plantam codam, &: emplaftri modo dolenti lo-
co impofitam, eundem eflfedum prxberc: quod veriffimum effe, ipsa experientiâ didici.

LIA item mittebatur admodum utilis ad renum afiedus à calida caufa prove-
nientes, ejüs fucco cum rofaceo unguento mixto,parti dolenti iilito,& ipfius plan-
ta:foliisfuperimpofitis: in eryfipelate autem &: inflammationibus fuccus illitus
valdè conferre dicitur; nam inflammationem tollit, & dolorem mitigat.

Erant autem illius folia, veluti laclucx recenter natx & adhuc tenella: folia fi-
mili viriditate prsdita, qux gufl:ata infipida deprehendebantur: unde conjeduram facie-
bam, perfrigidam efie herbam.

IS S V M prxterea fèmen plantx C^c^f\'j appellate, quam nafci ferunt arbufti mo- cachss hmo-
do,infigni viriditate praeditam,folio rotundo & tenui: frudum ferre malo infano »•\'\'»•
fimilem, alterâ parte fefiilem, alterâ turbinatum, cinerei coloris, gtati faporis &
acrimonix expertis,valdè minutum femen continentem. Inveniri dumtaxat in Peru.

Màgnx apud incolas eft xftimationis, ob infignes ejus facultates : nam urinam cietjare-
nulas & calculum èrenibuspellit; quodque prxftantius eft, illius ufu calculum in vefica m.
comminuiferunt,fi mollis adhuc fit,ullisque medicamentis com minui queat: ejusque rei
tam multa proferunt exempla, ut admirationem mihi pariat: nam mea eft hxc opinio,ve-
ficx calculum expelU non pofle, folamque exemptionem illius efle remedium;nullum au-
tem medicamentum adeôeflScax reperiri,quod eum confringere valeat:aiunt tamen illius
femen tritum ex aquâ aliquâ ad eam rem idoneâ fumptum, calculum in lutum diflblvere,
quod excretum denuôconcrefcat, in lapideam duritiem convertatur.

Adolescentem vidi, cui hoc obtigifle fcio. Is cüm veficx càlculo torqueretur,
idque à lithotomis 5 qui calculum deprehenderantintellexiflem,& ex lymptomatis qu^
patiebatur agnofcerem ; hominem veris initio ad fontem, qui à petra nomen habet, able-
gavi: ubi cüm duos menfts hxfiflet, à calculo Iiberatus rediit; & omne lutum, quod pau-
îatim ejecerat, denuô in lapidea fragmenta concretum in charta fecu m retulit.

Pauculum femen quod habeo terrx committam; fi nafcetur,utemur, ut ejus faculta-
tes, quas tantopere in hoc morbo prxdicant, experiamur.

APIS hic in Nephritide maximè laudatus ex Nova Hifpania etiam défertur. Praf- Kephrliim
fie lapidi fimilis, qui ad viridem colorem ladeo permixtum tendit : prxfertur
.. viridior. ^ ^ . . ^ pr^i-upi^.

A d v e h v n t v r ifli lapidcs vatüs formis eflîgiati,quales antiquitus pofl^idebant Indi, N^pb«;« U-
alii pilcium formâ, alii avium capitibus, alii pfittaci roftris fimiles, iionnulli lotundi fphx-

rularum modo, atque omnes perforati, quoniam Indi eos appenlbs geftare folebant, ad-
verfus Nephritidis, aut ftomachi dolores,in quibus morbis valde commendatur. Sed ejüs
prxcipua laus eft ad Nephriticos dolores, tum ad calculum expellendum,&arenulas.

N o B1L1 s mihi notus unum habet, cui nullum alium comparandum vidi ; nam eum
brachio geftans, tantâ arenularum quantitate liberatur, ut, metuens ne noxia fit tantaèje-
dio, interdum illum deponat; nullumque tum ampliüs calculum eiicit. Sed dolore pre-
mente denuô cum geftans, ftatim levatur aut minuitur dolor, multarum arenülarum, at-
que etiam calculorum expulfione. Eâ etiam occulta facultate prxditus èft, utab ejufiiio-
di dolore prxfervet geftatus, renurà calorem mitigando.

D v ci s s A Bejar ter brevi temporis intervallo Nephriticis doloribus afilida, armillamt
ex eo lapide fibi confecit, quam perpetuô geftat : ex illo tempore (quod decennium fupe-
rat) eo dolore nunquam vexata eft.

A L11 multi fenferunt idem levamen: eamque ob caufam magno in pretio funt hujuf-
modi lapides;nec,uti initiô,tam facilè adquiri poflunt, quôd foli earum provinciarum Re-
guli ÔC Domini eos poifideant; nec immeritô,cûm tam admirandx fint illorum facultates.

Tibnmfifck "g-k mafi ïiidicoferreis lianiis capiuntur fifccs Tihroi^es nnricupaîi, lilaximi, valicIiîTî-
i nai,pugnaciflimi, Sitruciafpcâujquic\'jni lupis marinis affiduè prœliantur.

LipisTibm- J[_ J ^ eorum capite terni aut quaternilapides, interdum plures inveniuntur, ex parte
concavi, valdè albi, magni, ponderoîique (ut interdum duas libras pendant) & qui facilè
abradi pofTunt.

F4fHlms. H VIV s lapidis pulvis utiliffimus fertur Nephriticis, âz adverfus urina: difîiculratcs, &
renum vefîc£equecalculos,ut inîndis Hifpanisque experientiâcomprobavit. cum gufta^
tum infipidum effe deprehendi: facultates nondum expertus fum.

Tiêvronvm mmmïunt, quotquot Occïdentaîii India hiUo-riam deßripfaunt: fed inter ess Gomara, in
hiUeria Mexieana, miranda & vi« tredibilia de Tiburone refert, & f^/î duplicem denmrn erdincm tnhuit.

D E s c R I BIT idem in Eiîloria generali Indurum cap. 31. ( quem fecutus est Jhsveim lib. Singuhrmn cap.ji.}
pifcem quendam Manati nomine, cuius defcriptionem, quod pleraque cum ribufsim bïïïom communu bdeat,hh
fubiunximtit.

Mitiaiipifch. M A M A TI pifcts eH noHro orhi incognitus, atri fimilis, dtiss tantum pedes rotundas, quibiu natat, ad humer e$
héens, & in fingulis quatuor ungues Elephantinü fimiles: ab umbihco ad caudam ufque graulefcit: taerümc eH afpe-
ÜU, capite bubalino,fed macikntiere ore, memo verh craßiere,oculis admodum exiguis pro corpoxk mole,qua inttrdpM
viginti pedum lengitudine eH^decem craßitudine\'. corio de-nfo>pilis quibufdam einer ci coloris obßto. Ttmina pariunt vac-
Carum pt^do-, duóque uberahabem, quibus catules fuos laäant. Eiuscaro quadrupedü potms quàm pifcis videtur-^ et*\'
enim recens vitulinam fapit, fale macerata Thjnni carnem ; fed fapidior eH, ëutiûsque fervdn poteH. Eitts pingueda
optima, nec facilè rancefcit: ea corium ipfm préparant ad calaos fibifaciendes. Invensumur in em capite lapida qui-
dam ad calculum & nepbritidem utiles.

Hic pifcis occiditur interea dum herbas in littore depafcitur 5 fed etiam retibus capiuntur imüores. Ea ratione
parvum fertur cepiße Regulus Caramatexi, quem 2 6. annis in lacu quodam diäo Çttaynabo educavit, adeóque domi<.
tum evafiße, ér ferociam depofuiffe, ut de manu cibum caperep, & inclamaio semine Mato, qued Uagmfiam fonat,
lacum fuum egreßum fuiße,&in adesperreptaffe cibißmendigratia,dewde ad lacum remeaße, inierdümque vires &
pueros ex una parte lacus in aliam tranfvexiße, nec iÜos merfiße, ita ut IndU fmmnam Voluptatem adferret.

CoNSALVVS Ferdinandus Oviedm cap. vu. & x. Hb. xn i. Prima partis BiH. Gen. & l:Jatural. India Öc«V
dental^, diligenter & prolixe utriufque butas pifcis biHoriam (ut & aliorüm Cetaceorum in Indtco illo Oceano dcgen-
lapis. libre) defcribit. I» Manati porro capite binos lapides inveniri folere re fert,parva pik luferia magnis udtne»

\' interdum etiam grandiores jpro pifcium corporis magnitudine, non tamen orbiculares iHos, fed eius eßts p^ne forma,
quodin baliHa tenfum nervum retinet, & vulgo nux baliHa nuncupatur. Horum eßium crematorum tenuitérque
tr \'mrum, & per incerniculum tranfmifforum ptüinem, ab iis qui nephritide laborant, manè cominm aliquot diebm ex

gener oft vino albo utiliter bibi, ex eorum, qui periculum
fecerant, & commodum fenferant, fermone accepiffe re-
fert: dolores enim toäi, calculum comminuij & cumlotio
arenuloi eiici. In Tiburonis autem hiHoriâ, nulla lapidum
tnemio: qui tamen ad hunc morbum utiles vulgo pradi\'
(antur, & lapidis Tiburonum appellatione inßgniti adfe^
runtur, eius funt forma, qua Oviedus Manati lapidem
praditum effe fcribit, ut ex fubieüa figura coniicere licet,
quam exprimi curabam ex alia af ab rè delineata ad eius
laftdts normam, qui in magna iüa Pratoria navi inventus
tH, permittente Generofo viro Waltero KauUo, in cuim
poteHate vener af. iconem vero abbumanißimo eodêmque
honeHißmo viro lacobo Gareto accipiebam Srancofurti
ad Uoenumanno m. d.x c111.deindebiennio poH,ipfim
lapidis uncialeßagmentum, quâ parte cavm erat, /e/;-
dum, durum, grave : ipfe lapis fubfufci forts coloris, quia
fortè iam multo tempore exemptus, m fr aäura exalbi-
dus.Rauki autem lapis, ut ex icone coniicere licebat,qtta-
drantem longus fuerat, & binas uncias craffus, ab una par-
te cavm, reliquâ tuberofm.

Uanati praterea biHoriam & iconem cap. xvi i î.
iib.v i. Mxmcçrumi exhibé amm.

Ïn x NomincDci,Carthagîne, aliisquecontinentisoris,lapides interdum àdferùo-
i tur calculis fluviatilibus fimiles, qui in ventriculis prasgrandium Lacertorum ( Ca/-
J wam appellant) inveniuntur tantâ interdum quantitate, ut magnum corbem cx^

plcre queànt: cujus verô rei gratiâ, inccrtum, occupandóné ventriculo, nè fit iilànis, an ià-
burra[:loto, utinavesjadiliasincequilibriocontinendum. ferocilTimi fiint,ingenti & feiii-
per hiante ore, ut integrum hominem devorare poffint, multiplici dentium ordine; adeo
magni, ut triginta duorum pedum longitudine inveniantur. Vivuntii magna ex parte iii,
fiuminum lipis,nonnunquam in mari ad fluviorumofliarpariuntova in tcrra,&fuos catu-
losiftic excljuduntjtefiudinum more: capiuntur hamisferreis, quia earum cutis prxdura
ornnes idus, etiam minor um tormentorum arneorum, refpuit.

Hos lapides colliguntlndi Hifpani, atque adeô fibi fervant, ad quartaham töllen- Lapidh c^)-
dam utile remedium: fiquidem bini eorum temporibus utrinque alligati, in quartanarum f^-
paroxyfiiio, illas tollere, aut earum calorem manifefto infringere traduntur. Bis eum la-
pidem temporibus cujufdam puellas,qux quartanâlaborat, adhibui 3 & certè febris calo-
rem nonnihil rcmififfeanimadvertijan verô febrem omnino tollet, ignoro.

Gomara, Pctrm deçà, Auguftinm Carate^ qui integram Àmcricanam hiHofiàhi, aut ex parte firipferunt, ^ \'
huim generis Lacerterum feu Crocodilorum meminerunt^inter quos Petrus Cieça fuhßnem capitis i.eorum ova,atque
etiam carries urgente fame ctm aliis fe edtjfe afferit circa Panawam, cum earn regionem prmiutn occupaient\' Gomara jB^fju t^dy-
tap, 157. tbidem accifum, qui 100, pedes longuudme aquaret, m cuius ventriculo multi calculi repent fint. » \'magnuHdQ.

/TTT A M ET S r peculiar! libro de lapide Bczaar egerim:qiioniam tamen primus illius ^^P^
qui in monranis Peru reperitur obfervator, ahquot mihi mifit cx optimis qui inde
adferunturj hoc libro de lUis etiam agere volui. Eos autcm gratitudints ergo mifitj
Ctuoniamut ipfe in ea epiftola, quam hîc inferemus, ait, meus libellus (qui peculiariter de
lapide Bezaar infcriptuseft) illis veluti dux fuiffet & audor, ut iftum lapidera priraiîm ob-
fervarent Sc agnofcerenr.

Apparet eos quos mihi mifit admodum effe excellentes, cum cx colore, tum ex
forma Sc magnitudine: ex his aliquot comminui,qui ex tenuibus fplendentibusque lami-
nis eodemque colore conftabant, quoquiex India Orientali advehuntur, atqueautin
pulverem, aut in granulumut illi definebant. Verum quidem eft, eos qui his felediori- upkÉez.é
bus notis prxditi funt, quas probätiffimi lapides Bezaares obtinere debent, ex animalibus qutmiHk :

in monranis degunt eximi oportere: nam qui ex animalibus in planis vivéntibus edu- ^^
cuntur, improbi funt, nec ullâ medicâ facultate prxditi, quoniam non aluntUr iis fàlutife- bm.
ris herbis è quarum fucco ruminarione illâ concreto generantur lapides, uti probe mihi
denionftravit primus illorum obfervator, qui videre cupiens quâ ratione in animalibus
generarentur, fuis ipfemet manibus eorum animalium anatomen fecit, & mihi deinde fi-
gnificavit eos gigni in receptaculo quodam fafcix modo confedo Sc villofa earne confian-
te duorum palmorurà longitudine, Sc trium ferè unciariim latitudine, ipfi ventriculo par-
te interiore adhxrente, alios aliis majores, quodam ordine difpofitos iiti nodos vefîeol
anteriore parte Glaudentes,eo,qui hîc additus eft,modo;

Eg receptaculo aperto eximuntur lapides, quoS iftîc magna Naturx prOvidentia ad
iioftram falutem & nofirorum morborum remedium generari fummâ admiratione noii
caret.

Atque utintelligo, qui ex Orientali India adferuntur,eâdem ratione inveniuntur\' (de upidis Bezar \'
legitimisloquor, quoniam tam multi adulterini advehuntur, ut e centum vix denos legi- orimalué"
timos invenias,quemadmodum ipfimet Indici fcriptoresfatenturîftîc multos adulterinos
conflari) eximuntur ècerto caprarum genere,qux magnâ ex parte rufx funt uti noftrx:
funtque etiam felediores qui ex animalibus in Perfix monranis degentibus educuntur,
quam qui ex aliis caprisin Malacx planis & campeftribus viventibus: nam illi eO pretio
non habentur, neque eam prxftantiam &facultatcs obtinent,quas Perfici, quia Malacen-
fes caprx ad lanienam dumtaxat fervantur, cum adeô falutiferas plantas non depafcantur,-
uti quasin monranis degunt. Eadem plané eft ratio in OccidentaU India: nam qux in
montan\'isPeru vitam agunt, felediores Sc legitimos lapides Sc ad medicamenta utiles ha-
bentjqux verô in campcftribus pafcuntur, Malacenfibus fimiles funt,qux fimul incedunt

vivunt iitigregesqui adlanienam fervantur : ex iis enim multi quidem lapides eximun-
tur j fed inutiles, quoniam falubres illas raontanas herbas non depafcuntur, quÄnadmo-
dum diximus.

SI inlignes iftius Periiani lapidis facultates,omnesque morbos quos curalfe alferunt qui
ex ea regione redeunt, & mihi fcribit nobilis ille vir, hic enarrare vellemj magnus liber de
eo fcribendus foret. Quapropter ea dumtaxat proferam quae ipfe Tum expertus, ut iis
major fides adhibeatur, &c intrépide uti lapide queant,quandoquidem experientiâ confteE
limiles facultates poftldere.

N o ST E R igitur lapis Bezar Occidentalis infignes faculiates obtinet; prxfertim in cor-
dis xgritudinibus, in quibus magnam eorum, qui mihi mifii fuêre,partem infumfi felicif-
fimo fucceflu, fic ut multi fyncope laborantes, eâ fublatâ, à morte hberati fint: propinarî
autem debet in ipfo paroxyfmo, aut paulo antè, manè jejuno ventriculo, ex aqua rofaceas
fîadfitfcbris;fiabfit,ex aqua florum mali aurex, i« pulverem trirus ad pondus quatuor
granorum finguhs vicibus : obfervavi autem in mulieribus prxfentius adferre rcmedium,
quàm viris.

In omnis generis venenis nullum prxftantiusnovimus remedium-,quoniam eos qui auc
venenum hauferunt, auc à virulentis infedîs prxmorfi fuerant, mirum in modum juvit.
Qui aqux ftagnantis potu,in qua virulenta animalia verfantur,ilicô intumuêre/umto ifto
lapide bis aut ter, fanatos confpexi.

In peftilentibus febribus l£epiüscxhibuij&: fànè earum virus excinxic: cujus rei prima-
riam in fimilibus morbis curam medicus habere debec : nam licet putrefadio prohibea-
tur, nifi extinguatur virus, inutilis erit curaj nam illud eft quod hominem iugulac. Simili-
cerfi adfinc carnis cum ruborceminentix, quas Hifpani tAvârdeîc appellant, qux plerum-
que hujufmodifebrescomitari folent, lapis Bezar Periianus maximam vim poflTidet: nam
in fimihbus morbis majorem eorum, quosaccepi, partem abfumfi,pîurimique felici &
miro fucceffu curati funt.

Miros autem eflèdus prxbet in melancliolicis humoribus, fîve univerfum corpus, fîve
ejus duntaxat partem , uti caput, occupent, atque in Arabum lepra feu Grxcorum ele-
phantiafi : item in fcabie, prurigine,eryfîpelate, &: reliquis cutis vitiis prxfens adferc reme-
dium, quoniam ad ea fananda peculiarem facultatcm habet.

Quartanâ laborantibus dedi; & licetfebrim non tollat,ejus tamen auferc fympcoma-
ta, animi mœrores, anxiecates, &: cordisaftèdus, qux in iftis febribus vulgaria funt, ma-
gnamque ex ejus ufu utilitatem fenfèrunr.

In omnibus diuturnis $iimportunis morbis magno fucceffu cxhibere foleo, prxfertim
in quibus veneni fufpicio eft,aut flatus adfunt : nam in fimihbus peculiarem vim habet î
hinc fit, ut plurimum conducat ejus aliquot grana purgàntibus medicamentis iniiccre ;
quoniam fi medicamentum fimplicia quxdam venenofa continet, ea corrigit ; fin minüsg
cor roborat, & faciliorem dejedionem molitur.

CoNsvETVDiNis eft in Orientali India bis fingulis annis corpus purgare,prxfertim
apud nobihores : atque purgato corpore fingulis diebus jejuno ventriculo quatuor lapidis
Bezaarisgrana ex ftillatitio rofarum liquore, aut aliâ ad cam rem accommoda aquâ fume-
re :eojuventam fibi confervari perfuadont,&: omnia membra roborari, atque à morbis
prxfervari : ejus ufum non nifi fàlutarem effe poffe certum eft.

Adverfus lumbricos & ventris tineas felici fucceffu propinatur hic lapis: cum multis ex-!
hibui, prxfertim pueris &: adolefcentibus eo morbo afîèdis -, & vix credibile eft quantum
profuerit: folum dare fbleo, vel cum fèqucnti pulvere mixtum, hac ratione :

herbx lumbricorum drachmas duas, feminis fantonici drachmam unam, cornu cer-
viniufti,feminis portulacx & carhnxfingulorum dimidiam drachmam,lapidis Bezar
Periiani dimidiam drachmam ; reducantur omnia in tenuiffimum pulverem & probè mif
ceantur.

Miras facultates obtinet ifte pulvis; experimento comprobatum eft multis profuilfe:
datur manè jejuno ventriculo eâ quantitate qux medico commoda videtur, pro ejus xta-
te qui fumere debet: CO fumto, duabus horis pôft, alvus clyftere confcdo ex lade fac-
charo elui debet.

Infantibus epilepticis datur lapis cum lade, fi adhuc laden t; fin minus, fine lade: in na-
tu majoribus epilepfiâ laborantibus etiam cum magna utilitate exhibetur, per le, aut aliis
rebus ad eum morbum accommodis admixtus.

Breviter, hoc lapide uti folemus in omnibus diuturnis & difiîcilibus morbis, in quibus
medicamenta vulgaria nihil profuerej eoque magna cum utilitate, aut fàltem fin^noxa.

* T E R N o s eiufmsdi lapides habui munere Gemofi D«. F r a n c i s c i D R A ic lioviferè pafferini magni- l-^^àk bs^-^f
tudine, qtMd^midiam circiter drachmam pendehant. lüe vero altos adfervabat, qui binai atque etiam plures drachmas p«\'«"«\'
penderent. Eorum autem forma nunc orbicularis^ modo compreffa aliquantulum, vel insqualis, modo renu formam
exprtmeus-, color nunc mgricans, nunc fubcinereus, interdum flavefcens : conHkntque ex ttmicii five cruHulii modo
craßioribiis, modo tenumihm, alia aliam ampkäentibas,pointé interdum & fplendentihus, nonnunquam aliquantulum
fcabrè, extima prafertim, & reliquas compleäente, ut in renum & veßca calculis videre licet. Sed inveniuntur etiam
nenmüi quorum cruHa exterior variis locis adeo alte exe fa confpicitur, ut fecanda appareat tumca, nonnunqtiàm &
tertia. Magni muneris locohss à Regulkfibi invicem mißttart afferebat.

_ V e r v m poHquam Londino Amerpum reâùilonge maiores à C. V. D. BeneMlo Aria Montano amtcti miffos
viiîre contigit. Acceperat enim Abrahamîu Ortelius qui quinque propemodum drachwaipcndebat, formâ .orbiculari
prè, fed tamen nommüis lacis compreßä. ?Ummm binos, alterum rents vervecini formâ & propemodum magnituë-
fie, mn eum quidem integrum, fed extremâ pane confraäum, & laminarum fitum oHendentem\', atque m m^ditulho
veluti fesfucafragmentum continentem, qui uncia unitts cumfemijfe, dum integer erat,pondéré fuijfe potùit: alterum\' ingms mk-
compfeßÄ (qua parte ventriculo adhafit ) fer ma, fenfim deinde in tuber affurgente, è multis ettam lamiitis feu tunicU «mutdo.
cum craßtoribus, tum tenuioribus contextum, duas uncias cum drachmii duabm & femiffe pendent em. Dn. Lud&vicm
Pere:^tiis unum, columella duos uncias aut amplius longa formâ, uncialà cum femiffe aut mamii ponderis: quo longe
maiorem priùs acceperat, gallinacei, ut referebant, ovi magritîuûne-, quem quoutam apud fe tum non béeret, cenjpi-
eere non potui.

OrteB lapidèm cum Plamini marne hac tabella eùcprimi iufstmus, iuBâ magnitudine ohftrvatâ, quov\'sam integflé-
^es effem. Alterum etiam rents formâ exprefsijfemus, ut tunicarum fitum oïienderet, mfi ipfe Plaminus formam cor-
rupifet,eoconfraäo,& amicii, quorum pars fui, communicato.

\'F R A G o s V s i»thapfodiarefert, Alvarum Uende-^, Commendat or em D. lacoUi ipfi dixife ,femet iHos
i^ptdes fapenumeroconfpexijfeèmontanarum quarundam in Arabia Caprarum renibm extrahi, at que duorum effe
generum : praHantiores ex f elici Arabia adferri, vtliores autem in Vaccarum infula^ qu& magis ad Septentrionem ver-
git» inveniri. Hinc certum eH, inquit Er ago fus, iHos divinos lapides in dtäorum animalium rembm nafci, quemad-
mdumcakuliin humants corporibus.

Ad f e r t v r ê Nova Hifpania lapis quem uteri morbis adprimè utilem effe feruiu^^

Niger eft,admodum politus, ponderofus, majore ex parte teres & rotundus. y^^à uteri
Mirum porro eft quod de hoc lapide predicant : nam mihi affirmavitnobilis
quasdam &: magnx audoritatis Matrona, qux eo ufa eft, & in umbilieo geftavit adeo fir-
miter inhxrentem, quafi iftîc adglutinatus fuifict, ex quo prxfens & certifiimum fenfic
commodum : idem alix alTerunt, qux fimili modo ifto lapide fiint ufx. Cdm uteri fiiffb-
cationem imminentem prxfentiunt, adhibito lapide, fiibitô levantür : Sc fi eum perpetuô
geftentj nunquam fimili morbo corripiuntur. Exempla hujufmodi faciunt, ut nis rebus
fidem adhibcam.

APIS Sanguinalis, ex Nova Hifpania delatus, lafpidis genus eft, varii coloris, fed Laptsfingnt-
obfcurioris, maculis feu pundis diftindus fanguineis. n»li(.

Emfacuha- V A LET ad fluxum fanguinis narium, menfium, hxmorrhoidum, vulnerum , ac oris-
Lapidem aqua frigida intinäum xger dextra comprimit, ÔC fubinde id facir. Sic^\'eo Indi
& noftri utuntur.

Persvasvm habent Indi,imo ßrmiffime credunt, fi hoc lapide pars finguine ma-
nans contingatur, fanguinem fifti; idque verum effe, experientiâ probatum eft. Vcilis efl
etiam fufpenfusautalligatus eidem parti unde fanguise^uit,modô carnem ecncingat.
Vidimus nonnullos hxmorrhoidum fluxu afliiâos remedium fenfiffe.annulos ex hoc la-»
pide confedosin digito continué geftando: nec non &: menftruum fluxum fifti.

Lapii rimas A LIV D lapidis gcnus rcpcriri intelligo, quod rimas in manuum & pedum junduris
fed» mans. ^ pituita falfa provenientes curat.

Nvn c ex continenti liabemus oflîculum caudx peregrini animalis, quod veluti
teftis quibufdam totum integitur pedum tenus;cujusrei gratiâ Arm&dillo vocant
__ Hifpani,quafi cataphradum aut armatum dicasj Lufitani Bmuhertado.

Est p\'orcelli magnitudine, cui roftrum fimile habet, cauda oblonga, & craffa, Lacerti
modo. Sub terravivit,utTalpaj&terrâ fefe fuftentare Greditur,quódforis nihil edere
confpiciatur.

Omni s facultasconfiftitincaudx ofliculo,cujus in tenuiffimum pulverem redadi
pilula, confeda magnitudine capitisaciculx, atqueauriindita,dolorem ejus fedare,&tin-
nitum etiam, cum exigua furditate conjundum, curare tradicur. Gerte dolorem fedari
frequente experientiâ comprobatum eft.

Hvi vs animalii mtmnit Thevetus üb. SinguUrium^cap. 4tqiiemcelü Tattäujvocari, quorum normuËs
poneUos magnitudine aquant, alii minores fünf. & eorum caro tentüa eÜ, bonique fucci ; & Bcüonius Itb. Obferva-
tionum ^.cap.^i. loannes Stad.BraftlianaüiSl. cap. 30. Lerius Americanx hUl. cap.io.

Meminit item Trancifcus Gomara in Mexicana ht^ior^a in hunc medum: area Lacunm qua exflumine Ta-
paloapan oritur Imperio Mexicano, animal invenitur feie mn maius, roHro poncüi, pedibtis Inümu aut ermacei terre-
ßrii, cauda oblonga, natura munitum duro cortice, & teüa fquamatà veluti loricatum, infra quam fe contrahit teSlu-
dmii terreüriä modo, similis eH hac teäura paneplia equonm: fed & cauda, ipfümque cuput huiufmodt leHü fqua-
matii teäafant, auriculis foris eminentibus-^ eamque ob caufam Hißtani armatum, aut cataphraäum appellant, Indi
Aiotochtli, id «ß, Cuniculum Cucurbita.

Eivs etiam defcriptionem apud Gefherum videre licet in Appendice ad Quadrupcdiim hiüoriam,fed minus fdt^
expreffam.

cunciîlus apparet, tanto artificio à naturafabricatus,ut àperitifïïmo aliquo artifice è mar-
more fcùlpcus videatur, collo oblongo, ore Liante, fpina aculeis horrida, caudâ oblongâ,
& pedibusconfpicuis.

A b eo frudu dcnominationem proculdubio fumpfit arbor, & ejus lacryma,quxex illâ s^k^üm dm-
per incifionem legitur, quam cx Carthagine Periianâ fèleüifiimam advehunt: unde vete-
rum & multorum recentiorum infcitia deprehenditur, qui, quid efi\'et fanguis Draconis,
aut cur fie appellarctur, omnino ignorârunt.

Ma G N A efl: arbor, cortice iatis tenui, & qui facile incidi potefl: : eâ vulneratâ , îiquor riramm hi-
lile effluit,quem, Sanguinem Draconis in lacryma,dicunt, abeo differens, quem Sangui-
nemin pane vocant, quôd in panes feu maffas iitîc cogatur, quemadmodum refina in
Caftella.

V t e r q^ n liquor intro alfumptus, alvi profluvium fiflit ; fic etiam ventri illitus, aut paasiMes.
clyfteribus inditus. Sanguinem undequaque manantem reprimit. Capitis defluxiones,
ne in partes inferiores delabantur,prohiber ejus pulvis capitis vertici infpcrfus: vulnera re-
centia glutinat, gingivas à putrefadione libérât, ôc dentes ftabilit. Eft item color Pidori-
bus maximè expetitus.

Memini ante multos amios nobis à Francifco de HMecque, Uegii Hilpan\'tarum Uonulano diligenttpmo.mif-
fos fuiffe quofdam fruäus Dragonalis mmxne^ex quibiu terrs. comißu nomiuUtprodierum Bruxtlk apud N. V, hantttm- DY^aond.
de Boifot, virum doäißimum & ret herbaria perittßtmum. Erant ferè foha iridis, oblongis, vtndtbm, per or as rubm
{qualia ingrandi arbore ante quadraginta& plures annos Oljfiponeconffexi) fed fHbjequenshiemsahüulit. Fruäus -
ö erat Ceraßi wagmtudtne aut Oxymyrfmes,rotundus, tenui pelle conteäas-qtd fubUîâ,offeiu nuclem cenjpicicbatur,
qualü eü infruäu Rufci: fed is nullam animalis, nedum dracunculi tanto arttficiofabrefaätßgmam referebat, verum
nctmdus erat & Uvis, ut dixi, totus effens. Arberii, quam Otyfipone obfervabam , é" tn cum cortice gummi fan-
gumei coloris concretum inveniebam,uonem,m Rariorum Plantarum à m/e ebfervataruw Hthona hb.i.cap. i .exhibes.

Sed & anno nonagefimo quinto fupra milléfimum & quingentefimum, novo Vere fimüesfiuäus ampiebam à C. V.
Bernardo Paludam poliatro Enchufano, qui terra infiätliljui commifsi, eodem anno germinartmt, & terna aut qua-
lerna folia fcfe ampleâemiapretulerunt,rubrâltneâper or as ornata: fed fubfequenshsems temïLu pUmulas corrupu.

Dabat mihi idemEpifcopusGummi genus (cujus arborem non poterat defcribe- g«mmi ai
re) ex eodem continenti delatum,quo fe podagrici iftîc purgant,in hunc modum. pod^gram.

Illivs gummi fragmentum nucis ponticx magnitudine, ftillatitio aquae li- Fdc»btcs.
quorenodemintegram macérant,poftridiemanèpercolant,exprimunt; eam aquam
ad duas uncias hauriunt, neque quidquam cibi fumunt ante meridiem : eo medicamento
fine moleftiâpurgatur humor, qui podagram créât. \'

isp anvs quidam adolefcens mihi ignotus, attulitcx Quito frudum, qui, ut ex
ejus fragmentis (quas alterâ parte levia erant, Ôc luteo colore; altcrâ verô, afpera ôc qma,
admodum rubra, feu ex rubro nigricantia) coniicere licebat, in magna quadam
arbore natus videbatur. Dum ille mecum de variis rebus ageret, venit ad me vicinus, me-
dicamentum petiturus pro filiâ,quam dyfenteriâmiferè afîîidaridicebat. Ilicôadole^
fcens,Eam, inquit,curabo: ad vicinum proficifcitur, fragmentorum illorum tenuiflîmè
tritorum pulverem ex ftillatitio calicum rofarum liquore, eo die puella: hauriendum de-
dit vefpere,tantundem poftridie manè, ftatimque fifti cœpit fluxus, ita ut brevi puella fa-
nitatireftitutafit. Eum adolefcentcm,tametfi diligenter requifiverim , nunquam poftea
videre mihi contigit : itaque neque quis effet hic frudus, aut quâ arbore nafceretur, fci-
re potui.

Arboris frudum ex Peru accipiebam ab inCoîis Zé\'f/ri?;^^ riuncupatum, fimilem
noftrxcaflane^formâ &: magnitudine, tum etiam feffili illâ & aibieante parte
quam caftanea obtinet: nucleum continere videbatur, fed quia binos dumtaxac
accipiebam, confringere nolui, quandoquidem alterum ferebam , qui non prodiit, alte-
rum in aliud fationis tempus fervem. Arbotjin qua provenit,vailia: magnicudinis,materia-
querobufi:â&firmâ effe dicitur: folia arbutiobtmere: frudum autem eduîem gratiqup
faporis.,& temperatumj atque propter adflridionem,alvi profluvia fiftere.

PROFERT novus otbis pr^grandem arborem, foliis cordis efiïgie, nuîlo frudu. Ejus
cortex digiti crafllitudine aut amplior, folidus, durus, & ponderofus, tenui candi-
cante pelficulaintegitur: fiipilis eft admodum cortici G uayacan, uti Gentianaama^
ïus, manifefte adftringens, grati tamen feu aromatici cujufdam odoris particeps.
^xhibtndira- Mag N a eft apud Indos aeftimatione, ut qui eo utantur adverfus omnis generis alvi
profluvia, hujus pulverem drachma: pondéré, aut paulo amplius manè propinantes ex
aqua conveniente, aut craffo vino rubra Ter aut quater id remedium reperitur; obferva-
turque in reliquis vidus ratio, quae hujufmodi morbo neceffaria eft.

El v s corticis fragmento donatus fum ante paucos dies,cujus periculum jam bis feci
in alvi profluviis inveteratis magno fucceffu.

INTER reliqua ex Peru ad me miffa, erat craffus quidam cortex, quem ex vafta arbore
ulmo fimili ciim amphtudine tiim formâ detradum ferebant, nafci^ae ad ripas flu-
minis cujufdam vigintiquinque leucis à Lima diftantis ; nee ahbi in America facilè
reperiri. V

IN c o l JE, capitis defluxionibus, rheumatifmis, aut alioq\\ii capitis gravcdine laboran-
tes, hujus arboris corticem in tenuiffimum pulverem comminuentes, n-iribus imponunt:
humoribus enim infigniter edudishberantur : atque ita le rem habere, nos ipfi experti fa-
mus. Secundum caloris gradum excedere videtur.

EX ^ariisnoFlrarumJndïammpro\'v\'mciü^mulmpurgäntiamedka--
ment a defemntur^ qmrnm magn^L fmti facultates : de qmhm hic men--
tionem faciam, utfint^ "veluH Prsfado qmdam in Htsloriam radicis
(éMechoacm.

IN s v L -ffi Divorum Dominici Sc loannis de Portu divite,tanta quantitate nobis tranf^
mittuntCafliam folutivam, ut non modô Hifpania:, fed etiam roti Europje, atque ad-
eô univerfb orbi fufficiat: nam & in Orientem, unde deferri folebat, plures naves eâ
onuftse vehuntur, quàm Gantabri ferrum mittunt.

Qy^^ Vcnetiisadnos ex India Orientali mitti folebat, ciira immatura colleda effets
temporis diuturnitate & itineris longinquitate ad nos ita corrupta perveniebat, ut parum
utilitatis pr^ftaret. Noftra verô ex infulis pr^edidis, matura eft, craffa, plena, ponderofa>
medullofa, & adeô recens,ut interdum fexagefimo, poftquam colleda eft, die huc perfe-
ratur : & quia recens, gratique faporis, non tctri, ut qua; ex Orienté deferebatur, facihiis
vires fuas exerit.

Benigne purgat, & fine ulla alvi perturbatione, bilem prxfertim, deîiicîe pituitami
pofteaÇux in meatibus&:inteftmisinfarâa funt, evacuat. Temperatos illos efficit,qui
ipsa utuntur : fanguinem purgat. Utilis in omni morborum genere, fed maximè renum,
ÔC urinx, duabus horis ante cœnam fumpta. Defluxionibus prodeft, duabus à levi cœna
horis. Quotidianusejüs ufus eft ad pedoris & laterum vitia,eclegmatis modo. Convenir
febrium ardoribus, & fitim exftinguit. Afiiduus illius ufus ante prândium autcœnam,
calculi generationem prohiber.

Foris cum aniygdalarum dulcium oleo iüita, graves pulmonum & renùm dolores
mitigat.

Dosis pulpaèejtiseft dccem drachmairum, ad fefcuncianl üfque; nön exemptxverö,
quatuor unciarum. Lenit, refolvit, fanguinem depürat,&eius bilisquecaiorcm infringit.
Humida eft in primogradu, ad calorem, fed mitem, tendens.

Non défunt qui hiiipis Aaëoruitidiciummprobeuï : fiquidem Omntalem Cafsiani, cmter\'ts paribtu prà-
ferendam cenfent.

a s si ^ folutivx flores & folia Videre ciim cuperem, quandoquidem ejus frudus
nobis adeè cognitus eft, ficca tandem accepi,

E SToautem fohum pyri folio ferè fimile, flosverôexiguûs,aîbus, quinque foliis
conftans, qui etiam reficcatus utcunque fuavem fpirat odorem. Ex parvo illo flore ena-
fcuntur oblongx illx Calfix filiqux (quarum nonnullx quatuor palmorum longitudinem
arquant) uni verlb orbi adeô notx, atque illi ex hac noftra urbe communicatx, ob ingen-
rem navium,quxeam inde aliô yehunt,quantitatem. Initio advehebatur ex Alexandria
^gypti, deinde Venetias, unde univerfo orbi communicabatur : at nunc poftquam ex S.
Dominico &; S. loanne de Portu divite ad hanc civitatem advehi cœpit, univerfo deinde
orbi ipfa fubminiftravit, quoniam qux in noftra India provenit,melior & majoris eflîca-
cixceafeatur,quàm Orientahs. Recèns natx antè quàm juftam magnitudinem confe-
quantur, femper virent, &:güftu funt afpero,quemadmodum immatura ceratia; deinde
maturari incipientesrubefcunt primum, atque poftea nigrefcunt; quoque acriores fiunt,
maturiores &: dulciores evadunt:etenim ex qux atrum colorem nondum adeptx funt,fed»
nonnihil adhUc rufefcunt, immaturx funt: atriores autem, Ixviores, & graviores reliquis
ptxferunturi

Porrô hujus flos duobus hiodiscondiri folet, îieiiîpe aut cum faccharo tritus,rofàti
facchari modo, vel flos integer faccharo exceptus & unà codus : utraque ratione bene fa-
pit, & fine moleftia evacuat, fumptùs ad duarum aiit trium unciarum pondus, ut fxpius
fum expertus: fi aliquot ineft Vitium, inde accidit, quôd vihore faccharo excipiatur: nam
fi lèlediore faccharo condiretur, non dubium eft quin prxftantior effet, gratiorisque fapo-
ris. medicamentum eft delicatioribusconveniens : nam eofdem effedus prxbetquos ipfâ
frudus pulpa.

Condiuntur etiam tenellx & recèns natx filiquae fàccharo prim üm exceptx Sc decó-
decodione enim & faccharo tollitur illa aßeritas & adftridio qua prxditx funt, tene-
rioresque & palato longe gratiores fiunt : exfine moleftia ventrem emolliunt, & fine iis
fymptomatis Se torfionibus qux medicamenta purgantia confequi folent: nam nequc pa-
lato ingratx funt^d: purgationem faciliùsmoliuntur. Dofis eft à duabus unciis ad tres: fx-
pius eas ciîm felici fucceffu dedi, & ipfe fumpfi cum xger effem.

Multa iftarum filiquarum conditarum dolia fingulis annis ex S.Dominico, & Portu di-
vite advehuntur.

Reliquxfihqu.x plenam maturitatem adeptx prxftantifîimum funt (hadenus quidem
notum) profuogenerepurganismedicamentum,quodque faciliùs fecuriusque evacuet^
uti non modô medicis,fed & aliis omnibus perfpedum eft: nam ea nocumenta &: fympto-
mata non adfcrt qux alia purgantia medicamenta confequi fc)lentifed benignum eft,& in-
ter benigna maximè benignum, cuius facultates & naturam peculiari capite priiîs defcri-
pfimus: hxc autem nunc refero ejus dumtaxat rei gratiâjUt fohorum recènsàme acce-
ptorum mentionem facerem *

Cetervm eos qui CaflTiam folutivam ad ventrem leniendum,& evacuândas feces
prxfcribunt,admonitos volo,eam brevi admodum fpatio ante prandium fumendam effe,

nempe ad fummum dimidiâhorâ, quoniam cum cibis mixta, fimul cum iîiis facultates
exerit, eaque ratione facilius & fine molefiia opus fuum molitur; quod minimè f^erc po-
teft qux duabus aut tribus lioris ante cibum fumitur,utliodievulgp fit,quoniam cibi
fumptionem difierendo, peragere fuum opus cupit : & cum fit valdè debilis,prorfus in va-
pores refolvitur, per univerfum corpus felè difilmdentes ; &, fi diutius cibus difieraturj iir
alimentum convertitur: quod multorum annorum, quibus medicinam feci, expericnciâ
didici: propterea femper illam folummododimidia ad fummum borâ ante cibum exhi-
berefoleo;facilisque eft ej us operatio:fi vero multis horis ante cibum detur, parum ad-
modum evacuat.

PvacANTiA veró medicamentacum cibis permifceri, audor eft Hippocrates mul-
tis locis, atque etiam Galenus in Commentariis. Verum quidem eft, m uki« horis ante ci-
bum dari folere, quandononevacuare,fedvapores dumtaxat per renes&; reliquum cor-
pus difiundicupimus.

*Hvivsmodi tetiellià Cafs\'u folutiva fil\'tquis ßccharo cenâtu Hißiali aSatii né mûeo äenatui fum anno À
Cbfiïîi nat\'mtate m. d. ï rc. quai non mgratt fapork ejfe deprehendebam: an veîg.\'ilvîiB} finewoicHtdemalliat, mihi
non eH compertum, quia eâ quantitate non fmebam, qua mießarta erat.

X maritimis Nicaragua & Nata (qux funt in novi orbis cootinenti) invehitur in Hi-
fpaniam medicamenti genus purgans,bilem prxfertim. ©

pRvcTvseft arboris cujufdam vallx, caftaneis fimilis, fed calyce Ixvi, non, ut
illarum, echinato : eo calyce frudus continetur caftaneis non multum abfimilis, led fine
cortice, &:ferè quadratus,in duaspartesdivifus,medium intercurfante, tofuiri deinde
ambiente pelliculâ.

Ed it v r hic frudus viridis, aut contufus vino exceptus : fifiecus, cjiîs pulvisex vino
autgallinx jufculo fumitur; datur etiam toftus,ut minus purget: qUocumque tandem
modo fumptus, fine moleftiâ purgat, obfervatis iisqux àpurgandis obfervari folent, 6c
prxparatis prius, ut decet, humoribus. Illud verô minime filentio prxtereundum, pelli-
culam illamexteriorem &: internam abiiciendam elfe, alioquigravia fympiemata excita-
turam, veluti ingentes vomitus, animi deliquia,& periculofâ alvi profiuvia. Calidus-eft in
primo gradu.

• ovo orbeprimdm inventOjinfûladivi Dominici quoddam gen ils Âveîlanxm!-
fit, quâ fe Indi famihariter purgabant. Poftea Hifpani necefiifate compolfi, illis
etiam purgare fe eœperunt, non finevitx difèrimine. Colóre & forma noftris
Avellanis fimiles funt, putamine tenui, coloris fpadicei, triangulares, medulla interiore
albâ&dulci; fie ut multi, dulcedine ilkdi, dèccpei\'fine.

Medicorvm vulgus eas Unmagmmvot^ii (nam Ben eft duorum generum) Farvura
autem ciceris magnitudine eft, & ex eo Itali odoratum dlud oleum, qifod de Ben nuncu-
pant,Conficiunt, quo fibi cxfariem & barbam ieungunt deliciarum gratiâ.

v a li d i s s im e pituitam & bilem fupernè & infernè purgant. Nonnulli tamen ea-
rum vehementiam afiatione infringebant. Cofi doîoribusprxfensfunt remedium , flatus
difcutiunc, &clyfteribus injedx,mediocriter évacuant.

Dosis eft à dimidia drachma ad drachmam
unam: fedaflandx funt. Calidi funt tempcm^
menti initio tertii gradus, & ficci in fecundo.

AveUana hac cum plerifque aliisfruâ\'éusperegrinis com^
municatamihifuitabiUuHïiyire D.loamede Branden, rei
herbariaßudioßßimo, nec uüit parcente fumptibm, ut fuum
hortum omni peregrinarum plantar um genere exculiifnmum
redderet.

Caterum Aveüanam hancy cuius iconemhkexhibeo, lentus
& moüis contegit mtex, partim ex cinerea canduan/fi partim

ntplcAns: huns fequlturputamen m\'mhfelidum quàm m vulgmhm AvelUnU : Unucîem commet ÀvehM ntagm- \'
tudinci candidum,folidum, äveüiinavulgaxkautiligneagknditfapore,tmuiwemhranäoM imegtintix al^
terâ pme plana e^if&conimäim bina nafci videntur, ut ïnte^^ . ^

£>e hac AvsUma confulmhns crnfeo FefâmandiConfalyi Oviedi caput iv. lïbri x. ÊiH.

ransmittît etiam Nova Hifpania Pineorum niicleorum gémis, quo Indi fe
purgabànt;lrosimitati funt plurimi harum regioaum. pKrgmm.

N o s T RI s pineis nucleis fimiles funt,nafcentes lii ftrobilis raagriis,qüales funt
Mayzi fpicx muticx: molliori putamine, êc nigriore quàm noftri, rotuildi, intùs albi, pirt-
guesj&guftu dulces.

Bilem, pituitam, aquas validilTimê purgant : &:hcét Avellanis mitiores, àttàmeh Faculmis^
vomitum cient, atque ventrem fubducunt. Aflî, neque tam valenter j neque cum tantis
torfionibus purganr. Dahtur in diuturnis morbis. Be peculiari quadam facultaté craflos
humores expellunt.

Q y IN Qj; E aut fex triti Si vino diluti, dantur pro viriiim robore, prarparatb prius con-
Venientibus Syrupis humore, qui evacuandus eft, Sc obfervatâ, ut deceti viclus ratione.
Etenim qui eis utetur, illum obfervâre oportet, quas ab his obfervari fblent jquibuà ptii:-
gans medicamentum propinatum eft.

G a LIDI in tertio, ficci infecundo; pinguedine tamen quadam prasditi, qua: ficci-
tatem nonnihil imminuit. ,

Faba pUrgatrices, qux Carthagine, Se Norhine Dei iiafcuntur, noftris fimiles futit, p^ba prli-
fed minores, ejufdem cum noftris fornix coloris, pellicula quadam tenui, ut ce- mes.
parum tuniculaexterior, illas per medium ihterfecante,quxcum cortice âbuciénda
cft; alioquitantaveiiementiâ fupernè infernè purgànsjutin vitx difcrinien fumentem
coniiciat. Alfandx deinde funt , ut illarum aerimonia infringatur; deinde in pulvereni
comminuendx. - .. ,

D A T V R hic pulvis vino aut faccharo exceptus, ad cochleare unum j deinde hauftus
vini fumitur.

A p v D Indos hoc medicamentum ceiebi"é eft ob fumendi fàcilitateni : nam fine mO- ^mkm^
îeftiâ bilem , pituitam, Sc cralfos humores, mUko leniiis Sc faciliùs quàm fuperiora medi-
camenta purgant»

i)ANTVR in febribus diUturnis Se importunis,in coii doloribus. Se articUÎorum riîorbis.

Dosis eftoalfatarum- (quod ciîm in hoc, tum in prxcedentibus obfèrvandum eftj
îorreri enim fingula prxftat) à quaternario numero ad fenarium,pluriumve äut paucio-
ïum, pro xgri viribus.

labarum vulgaribus fimilium, qua vomitum dent alvurn
valenterpurgam,meminit Ferdinandia Lopez, de CàHagneda cap.
yS.lib. J. Indica Hin. Aliquot porro peregrinos fiuäus accepi Fa-
ha purgatira nomine inßgnitös : fed nullus mihi (onjfeüus eü, qui
fahapurgativanoîiroaiiâoridefcriptà connntrèt j atpetius inter
Vjufeolos, omnes recenfem videbantur.

Trior ^cum hîc ieonem ekhïhemüs, orbiculari ferè eH formât
feâplanus utrïmqUe & quodammodo pulvinatus, digiti tmim craf-
fitudinem inquans, duorum vero latitudinem aut amplior, ex una
latere aliquantulum cavo, qua videlicet hilus ejfe folet, & filiquài
mquaconimetur, adharet : cortex durus & lignofus, Uvis, ex rti-
hronigricans : quodintus continetur album, firmtm, é^ in duas
fartes natura feäile 3 ut funt omnia phafealacea : fapore primum
quali funt omnia ferè kgumina ,fed ilicg linguam mordicante, &
acri\'. quo fit (nîfallor) ut purgandi facultate praditus.

^ Nafcitur in infula Divi thema diäa-, & cordis effigiem, ui vulgo
pingifolet,imitatur:idcirco à quibufdam Cor Divi Thom^nuncu-
patur^Eifii obiter mmimtPemis Cicf a par(eprimaChremf,c.itz.

lût fimiles, hoc eH magnit udine & colore reßiondemes,fed longiore formâ prditos tidere metninl Similm
tereacum fuo lobo propono cap.vi 11. Hb. ni. Exoticorum, ut Leilorfacile animadvèrterepoterit.

Ceterùm\'filemio minimè - premendam exiBimavi opinionem quam^^ônwàgos de hoc phafeolo habere inteïïtgebaml
quum iiîd Aromatum UiUoriaquintm tjpii expfmeretur : iüos enim prorfus fibi perfuadere fcribebat éSifiimusvtr
mihi amicus^ marinurnejfephafeolum, atque aàeb in F arris infulis nafci inter algam ,& ex prof undo erui, quin &
foüiculos oUendere quibus contmeri nugamur ,quum tamen nihil aliud fint (nam unum quem mittebat conJpexi)quàm
ovorum Raia pifcis putamina. Ipfi à forma Renes marinos appeBant, nonnuÜi etiam Eonafortis calculas, five quod
lamitatem à domo popjforis, five etiam quU incantamenta & nefcio quam noxam ah heri pecore arcere vel propeller è
credantur.

Alter phafeolo vulgari haud dißimilis eU,.fed minor,denfior, nigricans, & hilo premivente, & renk formam mini*
mè referente.

Cum Oljfipone ejfem, donatus fum Vhafeoli genere ex Erafilia America provincia delato,admodum recemi,polBcar\'t
latitudine, craffo, colore rufefcente, magno hilo, &parte extrema veluti feßili. Eiufmodi quatuor aut quinque finguliâ
filiquis pragrandibus continentur, qui recentes & virentes adhuc tufi & impofiti bubones venereos curare dicuntur.ßo-
re traditur ex rubro pallefcente: ego dumtaxat iuniorem plantam vidi mihtfetnine natam, qua foliis Phafeolo vulgari
ferè fimilis erat, nifiquld minora erant, & aversâ parte tenui, molli, fufcdque lanugine obfita,prafertim tenuiora folia,
& extremi caulesiBrafiliani Macouna vocant.fimilesplanè,& colore,qui ex cinereo canécans elitdumtaxAt différen-
tes, ex Africa Mauritania delatos vidi.

Vidi etiam non procul Oljfipone in ptonaHerio quodam Phafeoli genus vulgari noHrati adei fmile,ut noHrum puta-
rem : pergulas iük veHiebat operetopiario, flore purpureo-, at filiqua fcabra erant, breviores, é" duplo latiores quàm
noHri vulgarii\'.ßuäm exiguus,piß vulgaris magnitudinejotus niger, nifi qua parte filiqua adharebat,qua candidaerat»
Brafiltanü frequentem effe audiebam, & lufitanisiHu habitantibus Tava brava,id eH,fabam filveßrem nuncupari,

Londini emebam anno m. d. i. x x i x. «« Mercatorum porticu de Gallo nauclero: Phafeoli genus, quod è Brafiliana
JSIovi Orbis provincia adveäum affer ebat. I^oHro vulgari maior is Phafeolus latior que, nec ntinùs colore variabat : et-
enim nuncßavus erat, aut omnino niveus, modh ater, am pur pur eus, aut albis pupureUque maculis diHiniîus. De fimili
planta natum refer ebat,qualis Buropaa eü, noHrmque faporis gratia & bonitate longe fuperare, fi eodem modo de-
coquatm.

Eim iconem ad vivum expreffam,quâm in Herbaria reißudio-
forum gratiam adhuimlibeüi calcem (quoniam fuo loco inferi
nonpotuerat) reponendam curaveramus, poHrema hac editione
in fuum locum tranHulimvs.

Ab amicis autem fequente anno Londini fatum, provenit vul-
gari fimilibus farmemis & foliis, fed ad frugem non pervenit.

IN omnibus continentis oris, ia£teus quidam fuccus eliciturcx arbufculis Malorum fi-

militudinCjIndi Pmpimchf vocant: è cujus ramis recifis ladeus humor illico emanat,

aliquantulUni dehfus, &: vifcöfus,cujus trcs aut qUatuor gutta; fumptx, validiffiraè per
alvum purgant bilem aquas. Vatnltatâ.

BI BIT V R ex vino, aut deflccatipulvis fumitur pauca quantitate, propter nimiam ve:.
hementiarri.

Illvd autenipécuhare habet, quod fiquis illo fumpto »jufculum, vinum, aut aliud
quidiniiciat,fubitö ejiisoperatioinfringatur celfet.

S V M p T o aliquo ex fUperioribus liiedicamentispurgàntibus, fomno abftinendum eftt
& ea oblèrvanda,qüx à purgans aliquod medicamentum fumentibus, oblervarifolent.

Omnia tarn enumefata medicamenta "validaßim fernkiofa ^
quibm utt deßtum eft ^ adueBo a^echoacaniimim ufm mm\'tmè ferkw
lofpu eH. A d ipfum emm^ tanqtd^am ad medicament urn prMantiß\'m^^^
confugerunt non folum noHrh fed omnes eîtâm Indiamm imok: De hoc
nunc aäuri fumusn

MÉCHOACÂN radix eft ante triginta annos primum reperta, in provincia Mé-
choacan dida, quadraginta miliaribus fupra Mexico, quam devicit Ferdinandus Meéoam.
Cottefiüs, anno m. d. xxiv.

Est hxc provincia auri admodum dives, fcd magisargcnti,reliquas vicinasopulentiâ
longè fuperans: ham aiunt totam argent! glebâ abundare ad ducenta & ampliùs milliaria.
Iftîc funt adeô celebres & opulcntx illx fodinx Cacatecas nuncupatx, fingulisque diebus Cacmcos ß-
alix dites argenti,nonnullx auri venx deteguntur. Temperatus &: làlubris illic aér ftirpes
producitfalutiferaSi& ad varios morbos utiles: cujus rei gratia, ante Hifpaiiorum adven-
tum, vicini eôconfluebànt, ut àfuis xgritudinibüs liberarentut. Fertilis etiani eft regio, & comauHisi.
frumenti,ferïnx,fruduum ferax : multàs habet fcatutigines, ac in his nonnullas aquxMfx,
dulcis,piltium abundantiam prxbentes. Qua dc caufa inquilini faniores, agihor\'es, colo-
reque magis florido vicinis.

Primaria urbs ejus provincix incolis ChwciciU dicitur; Hifpani totiüsProvincix chmlata
nomine appellant, quam ferri,fivefoIcxequinx inftar ambit lacus aqux dul-«»\'P®"""\'\'

cis, valdè pilcofus : célébré eft emporium, propter argenti venas, qux totâ illâ regione fré-
quentes.

P AvLo polfoccupatarh à noftris provinciam, rriiffi Fraricifcanimönachi,qui fuiordi-
nis monafterium illîc exftruxerunt : horum nonnulli paulo poft (uc in alio orbe, raultum
ab Hifpanico aé\'re difcrepante) in morbos inciderunt,è quorum numero ipfe etiam Prx-
fedus,Guardianum appellant. Huic arda etat amicitia cum Cafûm^ totiüs illius Provin-
cix regulo;qui ipfum confpiciens extremè xgrotantem ,indicavit, fibi efie fubditümi
quo Medico uteretur : hunc fortè remedium aègritudini adhibiturum. Gratum id Guar-
diano,qui aliorum medicorumprxfentiadeftitutus,illum adducijubet: venit,morboque
obfervato fignificat fuo Domino, monachural curaturum, modô cujufdam radicis pulve-
rem fumere velit,quem daturuseflet. Guardianus falutis dupidus,pulverem ex modico
vino bibit,&:fine moleftia ficillopurgatur, Ut magnum fentiret eo die Ie vamen, majus
etiam fubfequentibus, donec plenamfanitatem conféqueretur. Illiusexemplum fequuti
ahi monachi nonnulli Hifpani xgri, pulverem femel, bis ,acquoties neceflarium fuit,
fumunt, & fimiliter hberantur. Ejus rei teftimonio Mexicum mifib ad totius Ordinis fii-
premum Prxfedum, ipfi Provincialem nominant : fit iftîc radicis periculura,magno om-
nium, quifiimpferunt, commodo admiratione. Itaque brevi temporis ipatio per uni-
verfam illam provinciam Celebris fada eft hxc radix, &: ei Rhabarbari Indici nomen indi-
tum : tandem in Perüanum etiam regnum, reliquasque novi orbis provincias, illius ufus

induâus, negledis ceteris medicamentis J tantâ confidentiâ, ut,eâ fumpiiâ, certam fibi
ialutem promitterent. " ^ ^

Q^a r t v s & tricefimus jam agitur annus, quôd ifiam radicem primum liîc confpe-
xerim. Pafchalis quidam Catana:us Genuenfis, ex Hifpania Nova redux in morbum in-
cidit,ad cujus curam accerfitusfui. Eum purgarecupienti. prxftantiiTimum medicamea-
tum è Nova Hifpania fe attüliife refert,Rhabarbarum Mcchoacanum nuncuptum, quo
omnes Mexicani uterentur; illofe fehciteraliquoties curatum fuiffe. quôd fi quod pur-
gans medicamentum fumenduni efiet,illud fe cupere, cujus explora-as haberet facultates.
Damnavitalium recentium medicamentorum nobis ignororum ufum, quorum nulliau-
dores meminerunt : ipfique perfuafî noftratià potius flimeiet longo ufu & experientia
comprobataj& àclafiicis audoribusdefcripta. Pharmaco ipfius morbo convenientià me
pra:fcripto purgatur : ex qùo niagnam quidem fenfit utiliîacem : morbo tamen non ita U*
l^eratus, quin alia purgatione opusfuerit, negavit fe aliam admiiTurum quàm fuum Mc-
choacanum Rhabarbarum ; quo tam probe curatus ePc, urprifiinccfanitati reftitueretur.
Tametfi laudarem cfTedum, nondum tamen animo meo fatisfaöum, donec plurimi alii,
eodem ferè tempore redeuntes, in xgritudines incidcrunt, à quibus Mechoacan radicc
purgati, felicifiimè curati funt, quôd illo uti in Nova Hifpania confueviiTent. His confi-
deratis, illiüs facultatibus fidem adhibere, atque etiam ipfo uci cœpi-

Nvnc autcm adeô frequens ubique illius ufus, ut maxima quantitate aliarum mer-
cium inftar advehatur, magno redimendum. Mihi rctulit Aromatarius quidam, fe fupe-
riore anno, prxter id quod civibus vendiderat, plus quàm mille libras exteris Rhabarbari
Indici nomine vendidiffe : nam omnibus adeô familiare, ut nullus fit viculus,in quo ejus
ufus non requiratur, tanquam tutiflimi omniumque prxftantillimi medicamenti, cum
nullum medicum (quod omnibus gratiffimum eft) confijlcre opus fit .

S^PE hos qui è Nova Hifpania redeunt, prxfertim vcroqui m Mechoacan fuerunt,
interrogavi deftirpis formâ quam hxc radix profert: fed illud duinraxatincelligere potui,
ex urbe quadraginta milliaribus ultraMethöacan^adfcrn raclKCS ficcas repurga-

tas, illas Hifpanos emere, & in Hifpaniam mittere: tanta eft umnium negligentia, quasftus
verô fummum ftudium.

M a g n a flinè reprehenfione digni fumus,quôd , quandoquidem in Nova Hifpania
tot ftirpes, & aliamaximi momcnti medicamenta inveniantur,nemo tamen vel defcribat,
vel formât facultates percDntetur,ut cum noftris conferriqueant. Nam fiinanimum in-
ducerent, utinquirerent &:explorarent tot medicamenta qux ab Indis in fuis T/a^ge^five
foris venduntur, magna inde fèquereturutilitas, cum ipfi Indi eorum facultatesnon cc-
lent, fed celebrent & communicent : contra plerumque noftri ifta ncgligunt; vel, fi qua-
rundam virtutesnoruntj neque eas nos docere, nequeearum effigicm indicarccupiunt.

Non definenti porrô diligenter fcifcitari de hac planta,quidam, qui nuper admodum
cx ea provincia advenerat, fignificat, Francifcanum monachum, ex Mcchoacan ufque,
navi qua ferebatur advexiffe, non fine magna cura follicitudine, illius ftirpem magno
vafe terra pleno repofitam, quam apud fui Ordinis in hic urbe monachosaleret. ingenti
perfufusfumgaudiolixcaudiens, atqucilico admonailierium me confero. Video in do-
lio plantam multis ramis fupra terram expanfis luxuriantem , colore fufco ad cinereum
tendente, qui vicinas perticas aut pergulas (fi adponantur) fcandere, & multiplici nexu
ampledi pofiint: foliiscircinatxferè rotunditatis^n mucronem tamen definentibuSjnon-
nunquam admodum amplis, atrovirentibus, fibrofis, perennibus ,adeô verô delicatis, ut
humiditatecarere videantur : frudu, ut perhibent,coriandri ficci magnitudine, racema-
tim cohxrente,quiSeptembri maturefcit : radice craffa, vitis albxfeu Bryonix m.odojut
nondefuerintqui eandem plantam effe putarent, aut faltem ei congenerem: fed multum
difTeruntjnam Bryonix fadix, cum viridis,tum ficca, admodum acris eft: Mechoacan ve-
rô infipida, & fine acrimonia. Colligitur Odobri.

Advehitvr radix magnis fragmentis & parvis, partim in taleas concifis, partim
manu confradis. Milii femine obruta fervatur, lineo panno picato feu refina obdudo
inuoluta.

Deligenda recens, albicans, exteriore parte nonnihil flavefcens : Improbatur Can-
dida, nigra,cariofa. Ineptè igitur faciunt, qui illam in pulverem comminutam adfervant,
quoniam facilè exhalat, &ejus vis infringitur : prxftat idcirco radicem primum deradi,
cum pulvis fumendus.

Calida eft primo gradu,ficca fecundo: tenuium enim eflTe partium,nonnihil tamen
adftridionis poffidere, ex eo patet, quod abfolutâ purgatione, internarum partium robori
nihil adimit, nec eas débilitât, ut reliqua purgantia medicamenta : imo illa purgati, robu-
ftiores

ftiores redduntur, qüam antcfumptum medicamenturn erant. Hinc fit ^ üt nulla corre-
dioneijjdigeat: folum vinum eft ejus veliiculüm; cum quo fumpta faciliùs efficaciias
cperatur, quàm cum alio quovis liquore, nec vomitione reiieitur.

CETERVM nunc ex Continenti advehitiir Mechoacan, hatum cii^ca Nicaragua &t Meclmcâé
in Quito (ubi diligenter colitui-, & magno in ufu eft, ob ejus mirabiles elfedus) longe ^"^rnm.
prxftantiuseo quod ex nova Hifpania adferri confuevit: cujus flos,femen, & ramuli etiani -
allatifunt. Erat verbis flos quafi mali aurear, quinque foliis conftans majoribus, fubfufci
coloris, è cujus umbilicoprotuberat calyx five veficula qUxdam avellarias magnitudine, Foms.
membrana conftans tenui, albicante, qux in duas cellulas tenuifljmâpelliculâ fecretas di-
yiditur,& in fingulis bina grana, ciceris exigui magnitudine,colore per maturitatem nigro,
guftu infipido continèbantur, qux moUi & fpongiosâ terrâ excepta, commodè nafcuntur.

Ex hujus radicefitconferVavariigeneris, Cydoniorum modo, fedetiam (^elatina ex cotifir\'va é"
faccharo & illius fucco,qux in deliciis eife poffuntrnam ut radix eft infipida,facilèfaceha- coudît».
rum recipit, quocumque tandem modo pàretur.

Mole sta noneft hujus radicisfumptio, quianülliusmalifâporiàeftparticepsndeô-
qUe omni tempore, omnique xtati,pUeris,fenibus, aliisque qui cxtera medicamenta
re,lpuünt, utilis eft, ciîm benignè &: fine moleftia purger.

Cr a s s o s, vifcidos,putridosqUe humores, utramque bilem aquas educit: îecoris,
ventricuh, lienis niorbos tollit, & earundem partium obftruäiones aperit, ideoque xgri-
tudinibus inde provenietitibus, hydropi, idero utilis: inveteratos capitis dolores curat,
cerebrum Sc nervös expurgat, cephalex, epilepfix, ftrumis, articulorum , coli, & renum
doloribus opitulatur : veteres defluxiones fiftit : Uteri morbis, qui plerumque ex frigidis
liumoribus aut flatibus generantur, tufli veteri, afthmati, reliquis pedons vitiis, anti-
quis febribus, &:lue venerea vexatis conveiiit, repetito, quoties opus fuerit, ejus ufu.
Nam in pertinacibus ejufmodi Sc inveteratis morbis, neceflàrix fütit pluresevacuationes,
üd penitus revellendum &; expellendum humores qui tales niorbos generant:itaque nihil
mirUm, fi, unica purgatioile, xgri optatam fanitatem non confequuntur.

H VI VS auteni radicis fumëndx ratio talis eft : Purgato prius corpore ferapiis,clyfteri- txhihendiu-
tus, autfanguinis niiflione, & dixtâ,pro medici judicio,feledioris hujus radicis leviter
contuf^e pulvis vino albo maceratUs, aut aquâ fœnicUli, anifi, aut cinnamomi (fi quis vir pulvis.
num non fert, etiaitî commodè dilui poterit, fi quisdilutum cupit, ftillatitio intybi, bu-
glofliivelfcariolxliquore) fiimmomanè propinatür,dimidix drachmx pondère pueris,
unius drachmx juveriibus & âdolefcentibus, duarum verô drachmarum viris & mu-
lieribus. Nec inutiliter datui: ex fyrUpi rofati novem Irifufionum duabus unciis, aut
violarum ferapio confervxVc mifcetur: & fxpiiïs ex jufculo fumitur. Dimidiâ poft
fumptum hoe medicamentum horâ fomnüs conceditur, iis prxfertim qui vomitibus \'
obnoxii funt; fed brevis: nana purgari incipienti^ nee fbmnus, nec cibus, nec potus
convenir.

Si veróquiiiuricpuiverem,velahudqüodvis laxans medicamentum fumpferit, fibi à
vomitu metuitj utatur eo quod fxpiiïs expertus fum remedio,vidchcet,ilico à fumpto me-.
dicamento,albumen ovi afltim adhuc calidum digitisque attritum lineo panno raro in-
volvat, Sc in nodum colligèt, quem gutturis orificio imponet,& iftîc retinebit, donec me-
dicamentum laxareincipiat: etenim non modô votnitum prohibebit, fed etiam fumos Sé
vapores à medicamento fublevatos réprimer. Fadâ purgationé, datur jufculum, & paulô
pôft cibus, qualis dari (blet bis qUi fcfe purgaiit. Perado prandio, neque fomno indulgcat,
neque bibat ante cœnamj qux levis erit, &:rerUm boni fucci. Poftridie cluat corpus me-
dicamento aliquo, &: conferva quapiam utatur: deinceps in vidu Se reliquis rebus necéffa-

Fivnt nonnunquard ex eodem pulvereexcépfoÉleduario rofato Mefue catapotiac«^«\'«\'
coriandri ficci magnitudine, ut facilnîs diflbivantur, & citius opus fuum peragant.

In manu autem eft Medici, "aut ejus qui fumpferit, eam humoris quàntitatem purga:-
re quam volet, quoniam fumpto paUxillo )ufculo, aut aliâ re, ejus Opératio ilicô ceflat. ,

Mittit nobis Promontorium D. Élelenx, quôd in éodém quo Nicaragua tradu cft, Methoacdié
siUud Mechoacan genus filvéftrius,quod gravia Symptorriata excitât, ut vomitus immo- i»\'«^»\'«\'
dicos, tormina , &:alvi profluvia, quam ob caufam Scammonea nuncupatur : fed nemo
fpericulo femel fado) utitur. Simile eft alteri ciîm folio, tum farmentis, tum radice, fed
per omnia minoribus : Sc ipfa etiam radix acrimonix nonnihil habet. Vnde clariflTime li-
quet, quantum momenti adferat loci varieras ad hujus radicis facultates.

Mijfa fmt nelü eü titfpâmU am» m, c. ixix. âuofenmu Meéeacatigenera-, unum hrevi tâjtuloßvefiltquAje-
min\'eque nigro,quale eft scammenii autConvolvoli maiorU : Alterum eblongiore aliquantum caljculo^ & femine rufo,
i& quàm fupèrius longiore tenerioréque. Vtriufqtiefiliquaparte interiore lanuginoft erat. *

Ex utriufque femine nata nobis, & aliquot aliii rei herbaria fludiofis planta, quóifubfequemii hiemis iniuriafa-
ßulit. Prodibant Scammonii aut convolvoU modo, deinde multisfarmentu proxtma pedmenta fcandebant & am-
pleäebantur : foliis ConvolvoU maioris,fed tenerioribus, & colore magis flavefcente: fadixpellxarim vel maiorem craf-
fttudinem tamer at adept a. \'

\' Negat loan. Pragofm, Regis Catholici Medicus, iufcub aut alio ciho inkäo Mechoacan vif« purgativam ßüi aut
infringe & quotidianâ experientiâ id feebfirvaße ait, eandémque nafirt Auäor ii i» Pmipinicht epimsnem reprobat.

Ridix Qmn- Meminit Petrus Ciecaparteprima PerUana Hi^loria ftnproyïncta Qtiimbaya, cum nmropolis Çarihago magna^
nafci tenues quafdam radices digiti craßitudins inter arbores -, quorum ft fragmentum brathuli longitudine duobus
aqua fextariis per noäem macerettsr in vafe aliquo, inaiorem aqua partem ea neäe abfumi. Ex ea qua fupererit aqua^
qui tres uncias fumpferit, adeo benigne purgandum, &ßne meleüia,uti fi Rbabarbafopurgatm efja^é\' aliquoties pe-
riculum fecißefcribtt magno illorum, qtitfump ferunt, commodo.

Illis forfitan fimiles erunt,quasad me Diepâ mittebat doäifimus vir Gedofredm le Bran, Medkm Regius, Be-
xugo del Peru appeüatione, quarum drachmam fumptam^purgandivtm habere fcribebat, prâferii.jue MeihoaCan^
nucibus Indicis purgativif, Erant vero iUa, farmenta vertus, quàm radices, longa, (Zijuahfcrc ubtque craßitudiniSg
digitalis videlicet, nonnuïïa etiam minora, lenta, & fanicuhrum, five Airagena farmmtorum inslar nonnihil contor-
ta, cortice cineraceo obduäa, valdè nervofa interné, lentiguHus initio, deinde nonnihil acri^ & falivam cientis, deniqnp
guttur & fauces urentii, breviter ad Atragena farmenta proximè accedcmia,ut quodammodo mihi perfuadeam Atra-
genes fuifie far ment a iUii in locis nafcentis, !

Gvm tam multis annis cclcbrem illanl apud Indos plantam,nuncupatam, quanl
tantâ curâ & diligentiâ ferunt atquècolunt (nam omnes earn in quotidianos fuos
ufus &obledationesconvertunt) vidctecuperem, ad me perlata eft.

est verôea ulnx magnitudine, foliis Myrti paulo majoribus (qua: veluti aliud folium
fimili formâ in mcditullio delineatum habent) mollibus, dilutius virentibus : fru<5tu race-
matim cohxrente,uti Myrtifrudus, rubente qUando inaturelcit, ejufdemque magnitu-
dinis ; quando vero plenam maturitatem adeptus eft, nigricante : tum vero herba: eft rhef-
fis, qux Colleda in caniftris aliisque rebus ad exficcandum reponitur, ut melius confervari
& in alias partes transferri queat: nam è montibus in alios montes defertur mercimonii
gratiâ, proque ahis mercibus commutatur, veftibus, gregibus;, fale. Se aliis rebus, quia illis
pro pecunia eft. Reconditur fernen in maftiche, atque inde;éxenitum alibi feritur in ter-
ra bene culta, per fuos ordines & feries, uti apud nos fabx aùt pifa.

V vlg ar 1 s eft ejus ufus inter Indos ad multas res, tum ad eas quae ad iter necelfariîè
funt, tum qux ad voluptatein in fuis xdibus fervitint, hoc modo : Conchylia aut oftreo-
rum conchas urunt, & calcis modo comminuunt; folia deinde Cocx dentibus atterentes,\'
fubinde pulverem illum conchyliorum uftorum admjfcent, & fimul quafi fermentant, uc
tamen minor fit calcis quàm foliorum quantitas: ex hac mafia trochifcos feu orbiculos
conficiunt, & ficcandos exponunt. Quando iis uti volunt, unum orbicuhim in ore fu-
munt, eumque exfugunt, fubinde in ore nunc hac,nunc iliac verfantes , 56 quàm diu
polfunt retinentes : uno abfumto alium fumunt, deinde tertium , fie pergentes toto tem-
pore quo ils in longis itineribus conficiendis opus habent, prxfertim fi per loca eant, ubi
nulla aut cibi autaqUx copia eft: nam horum orbiculorum forbitione, famem, fitimque
fibi levari, & vires fuftentari alferunt.

Si duntaxat voluptatis gratiâ uti volunt, fblam Cocam mandunt, eamque in orever-
fant, donec omnis facultas abfumptafit; deinde aliam fumunt. At fi inebriari, aut ali-
quantulum extra fe rapi, veluti mente alienari, Cocx Tabaci folia admifcent, atque fi-
mul mandunt Ibrbent; eâ ratione extra fe feruntur veluti homines ebrii, magnam vo-
luptatem inde capientes. Et profedô res admiratione non caret,confpicere quàm ifti Indi
obledentur mente & fenfu quafi privari, quandoquidem ejus rei gratiâ Cocam cum Ta-
baco fumant, aut folum Tabacum, uc antè in hac Hiftoria de Tabaco diximus.

*Ips AM Coca hiHoriam alias ex Petri cièça commentariù de rebus Periianis retulimiu in noïîris ad caput de
JSmahinoriaaromatumlib.i.Annetationibuifivefcholiis.

Sed & Ben"^ üb. 3. cap. 20. Coca in hanc fententiam meminit. Peregrè profeäuri [de Perùanîi loquitur] rubr^
quodam bitumme faciem oblinunt,herbamque oreclaufam{Coczm ipfi appellant) velut pamhreUum quoddamphar-
macum circumferunt. Q^pfe eitis prafidio freti, integrum diem nullius nec cibi nec potus egems Her faciunt. Atque
hoc quidem herbagennf» earum rerumi quibus mercaturam exercent, pracipaam eH.

A b E M mtione, negotio âmicisdato ut ex S; Dorainici urbe iîlîus herbas ex iqûà
C^/pîTyi fit, foha ad nie perferrent, ea accepi.
^ CaçAvi autem panis efi quo Indi tot fecuUs vitam fijftentâruht, & hbdiê etiam
vefcunturnofiri Hifpàni. Fit verô ex herba ab Indis 2*^4 mincupata, qiiinqueautfexpal-
mos alta , fohis latis & manus humant modo expanfis, atque in feptem aut oûo lacinias
divifis, perpetuô virentibus. Seritur in terra probè culta & in fulcos duäa, fragmentis ra-
dicis: frudus \\râdkcmintcUigtt\\ craffus efi:, glomeruli fih, aut magnorum naporum modo;
cortice exteriore fûfco,pârte verôinteridre admodum Candida 5 è qua (cortice adcmto]
partem conficiunt hac ratione :

Repurgatum fuo cortice, infirumentisquibufdam (iis quibus muîiercula: iinum pe-
dum fimilibus) dente acuto & firmo pr^editis, in fruflula fecant &: comminuunt : quod
comminutum efi:, in manticam ex pàlm^ foliis contextam iniiciunt, & pondera qu^sdam
veluti grandes lapides fuperimponunt, ut fuo pondéré fucçum ex früdti exprimant; quo
probe expreffo, frudus craffior materies amygdalis tritis &,Gxpreifis,fimilis refîat: qu^E.pa-
tin^ injeda lento igne coqüitur,^^ denfàtur, fubinde illam yolyendo uti ova frixa fbleiÄ:
eâbene denfatâ,placenta fit, numrai Hifpanici o(5l:o fegahbus xftimati craffitudinejqüaiTi
Soli ficcandam exponunt. hx placenta: illis panis vicem praebent, multum nurriunt ,pof-
funtque multo tempore incorruptas confervari : nam nävibus,qu3c i;Ä^ in Hlfpaniaiil
àppelluilt, imponuntur pariis bifcodi vice pro ajimento : yenîm faucesc\'xafperat ejus Ca-
Çavi ufus, nifi aqiiâ àut jufculb itiaceretur, aut aliis cibis çom mifceatur ; eâ etenim ratione
edi potefl:: at qui ficcum coraedereveIlet,aîtem manu vafculum aqûâ plenum perpetuô
tenere neceffe effet, alioqui minime deglutire poffet.

S e t) mira efi: expreffi fucci jam nienlorati natu ra: riani îî hdnio aiit animal eu ta bibat,
âut deguftét,illico moritur,tamquam pr2Efentiffmiuni aliquod venenum hàûfïffet : at fi
primum ferveät, & ad médias décoquatur, deinde refrigerarifinatur , açeti
non minus prîeftantis quàm fi ex Vinoconfedum foret ;fi vei:ô coquatur donec craffîtiedi
adquirat, dulcefcit de pro melle cil ; vide quanti in rebus momenti fircodio, quandoqui-
dem prsefens venenum in falutare alimentum & potum convertit-

Ne g minore adrUiratione dignum cft, omnem Yucamincontinenti nafccntem, ta-
metfi eiqu^ ad S. Dominicumnafcitür (exquaC4f4wfit) fimilem, falutarem effe,ejusque
frudum [radicem] edulem, &: fuccum inde nianantem potabilem, nullamque noxarn àd-
ferre: eam autem qua: ad S.Dominicum provenit (quacunque tandem ratione edatür)
ejusque fuccum non codum,\'perimere. Locorum verô naturam tanti momenti effe, ut,
quod falubre alimentum in continenti prxbet, id in omnibus infulis prjefèns fit venenum.
Que:madmodum Columella de Perfico fcribit, perniciofum venenum in Perfide fuiffe :
at ubi in Itâliamtranfiatumfuit, noxium illum fuccum depofuiffe^ & fuavem falutarem-
que praebuifîe.

. U t c v M qV e fit,cura ïndias Ma^zo àbundent,idque ifi:îc ih omnibus provinciis fit ma-
ximè vulgare, Ca^avi vefci riollem, quandoquidem mayzum non minus noftro frumento
âlat,nec ullâ noxiâ facultate fit prasditum, fed fanum fit falubre ventriculo. fit ex eo pa-
nis quettiadmodum ex Caçavij riâmniolitur & in farinam reducitur, atque adfusâ aquâ
în maffam cogitur, ex qua globulos confedos elixant : fed recentes edi debent, quoniam
leficeati âfperi funt, difficulterque deglutiuntur, & dentes offendunt. ^

Batatas in illis regionibus admodum comriiuries, cibum iHultiaîimenticffeéxifti- buM.
mo, mediEcque effe veluti fubftantiac inter carnes 6z friidus, flatulentas tamen; fed affata:
flatus deponunt, pra:fertim fi cûm genérofo aliquo vino edifntur : ex iis etiam fiunt confer-
vas non minus grata:, quàm Cydoniorum carnes, morfelli^plâcentiilas, &:alia edulia gra-
tiifimi faporis: idone^ enim funt ad omnis generis confervas conficiendas, & edulia.

Nunc adeô fréquentes funt in Hifpaniis, ut fingulis annis è Velez-Malaga decem aut Eitf4?i;»H;-:
duodecim longse naves, quas Garavellas appellant, iis onuftas Hifpalim invehantur. Se-
îuntur verô aut minores integre, autfnajOres in fruftaéoncifas, folo bene culto&infuos
fulcos dudo,fehciterque nafcuntur : nain intra odavum menfeftî ih cani crafiitudinem
excrefcunt^ ut edi, & in alios ufus parari poffint.

Temperate \'füllt, & codas vel affa: ventrem cmolliunt : at crüdas efui non funt apt^,
quoniam admodum flatulentie funt, difiSeilisquedigefïionis.

* M V LT A de Cazabi, ipfaque Yucx planu & Mayzo atqae Batatis Oviedm m efu ome & India Hißom
îib.y. leäa digna adfeit. Batau autem iconem & defcriptionem in mea Plantarum HiHoria dedi,

S^X) & Gomara HiHoria gener alis cap.yi. ubi provincia S. Martha dotes defcribit, fmiliaprepem-odMn de Yuca
cumnoHro Auäore refert.

Yuca, inquit, qua in Cuba, Uajti, & reliquis infulis nafcftur,pernicfefa eH ft cruda edatur: in hac mo provincia
falubris. Bâ crudâ, aßa, elixâque vefcuntur-, &quocunque tandem modo parata grati eH faporis. Radice feritur,non
femine: êgeruntur certa ferie terra tumuli; deinde ipftus flirpiscaules,qm (olidi,craßt,nodeß, einer eique color ü funt,
palmïtummodopr&ciduntur,&ftnguÜ infingulistumuiisitareconduntur,ut dimidiapars fupra terram extet : ubi
(omprehenderunt, cubitali altitudine excrefcunt-, folia habent viridia, canabinu fimilia : fummâ veroteüure, in radices
Galicianis napis fimiles convertuntur. Operofa eHeius fatio & cultura, attamen certa, quandoquidem fruärn in radi\'
(e confiHit. Annuo Jpatio maturitatem confequitur: pr<tHantior tamm reddïturfi hiennio fub terra lateat.

I < O TO Condncntistradüiii quo Nata, Carthago, St ctiaiîi in Novo regno, magnus

I eß ufus Piperis cujufdam oblongi, quod majori acrimonia prxditum eft Orienta-
li, magisque aromaticum,&; jucundiore odore fpirat >quam Axi feu Capficum;
quinetiam prxfertur Piperi nigro, cum faporis, tum fuavitatis causa.

Alt^ cujufdam plants frudus eft
oblongus, craffitudine quidem funiculi,
at dimidu pedis longitudine,conftans vel-
uti multis granulis, circa pediculum oblongum continuo & conjundo ordine difpofitis^
feminisplantaginismodo; quibus ademptis, pediculus nudus confpicitur. Kecens viridis
cft, fble maturefcit & nigrcfcit. Calidum eft tertio gradu.

Nec prjEtcrmittendum eft Piper exindiis noftris miffum, quandoquidem non modo
in medicum ufum receptum eft, fed planta eft excellentifîima, & toti Hifpanix notiflimas
nam nullus cft hortus, in quonon feratut ob frudus pulchritudinem. Vidi aliquando in
hac urbe plantam ad arboris altitudiaem excrefcentern.

Folio eft viridi, ocymo latifolio fimili, fiore albo, ex quo pullulât fruàus diverfe ^"ff"\'
formse,^blongus, rotundus, Melopeponis formâ, aut cerafiorum; fed immaturus viridis
efl:, maturus verô colore rubro gratifiimo.

pARTicvLATiM concifum, & jufculo maceratum, meliorem faporem eduliis cori-"
ciliar, quàm Piper vulgarer ideoque ejus ufus efl: in omnibus inquibus.âromata ex Maluc-
cis infulis ôc Calecutio dclatacommendantur; ineo fblum difl^erens, quôd illa myitis au- \' " ^
reis emuntur, hoc fola fatione adquiriturMiam in unapl^nta colliguntUr aromata in totius
anni ufum, minore.difpendio, & majore commodo. ju;; \'

Fla TVS difcutit,utilepeätori & perfriäionibus, cakfacitque & rojboràt partes inter-
nas. Galiditatis jÛGcitatis in quarto ferè gpdu particep^^^ - ^ \'j;.;

multeubns in ntdium fumm penfiïém hortis. Etemm eo utuntur ptr totum annum cum virente tumßcco \\-pro con-
àimento & Pipere. SpeÙatur varia {ut nobler auäor ait) formâ. Memim etiam videre anno u ^ n. xx c ^f. maicimâ
Cfipiâ cultam in fuburbanis Brunna urbis celebrisin Moravia, quo cultores non contemnendum quaüum faciunt : eâ
enim apud vulgus frequßnti in ufu. Sed & hac omnia genera aliquando vidi colore flavefcente, inLufttamai mnaffg^
no quodam circa Olyftponem. J". r . - ,,,

Aliud Capfici genus obfervabam in ndomiOs Lufttani£locts,fruticofumfcuhitalibus ramis, vir ehtibus, foliis horten-^
fis Solaniferè, aliquantulum anguBoribus : flore candido exiguo, ut Solani hôrtenfis,fru&u in longit pediculis parvo,
per initia viridi; deinde nigricante-, ubi maturuit, rubro, continente multa femina latiufcula alterius Capßci medo, tam
ferviài guHus,ut fauces aliquot dies mcenderetgußatum. Ploret &fruâum profert toto Autumno, é" in calidioribus
regionibus etiam hieme. lût voeabant Pimicnta de Brefil, hoc eSiPipei Brafilianum,in qua provincia abundanter naßi
multiplicique in ufu effe imeUtgebam.

PÉ r l a t a funt ad Ille cum afiqUot aliis plantis ex Hifpania Nova, fêmiria cuj ufdam
plantse GîX\'^iÂ^^ iftîc vocatx, id efl, Hordeolum, à fimilitudine quam cum nofîro cevaàiûà.
hordeo habet in fpica & vaginulis, qUibus femenincV]ditur,fed minus eo,linifemi-
ne neutiquani majus, & longé aliis facultatibus prxditum. Etenim nunquam auditum fäks.
eft plantam aliquam adeô urente Ôc caufticä vi prxditam ; fic, ut ubi cauterium neceffa-
rium eft in gangrxnis putridis impunsque ulceribus, eofdem prxbeat effedus, quos
non modô fubhmatum,fed ignis etiam prxflare poffet: etenim vermes in ulceribus npcat,
putridaque ulcéra expurgat pulvis ejus fenfim iis infperfüS ,majore minoreve quantitate, ^

pro ulceris riiagnitudine, adhibitis prxferVativis, qux iii hujufmodi remediis üfurpari fo-
lent. Itäqüe, cum ejus facultates infringere yolunt, pulverem ftillatitio rofarum aut plan-
taginis liqiioreexcipiunt,linumqueautellychnium eo intindum ulceribus & gangrxnis
imponunt : deinde fàrcotica medicamenta adhibentur, pro cheirurgi dodi ôc experti
judicio. r . \'

Eadem ratione ufurpatur in animalium malignis uicetibus, quibus pierumqüe in-
feftantur.

Calidvm eft hoc fernen in quarto gradu, eoqüeetiain. ampiius, fi plures agnofce-
rentür gradu«.

Mittit nobis Quito provincia Peruana Sulphur vivurh prxfl:antifl[imurh,ut vi-
trumtranflucidum, colore auripuriflïimi, cujus fragmentum pufillum lucernx
adfnotüm,odorem maximum fulphuris ejaculatur fumo viridi permiftum ; fed
antequäm mcendatur, nullum Sulphuris odorem prxbet. Eruitiir iftîc ex venis, proximis
aurifodinis: itaque non fine caufà Chymiftx aiunt Argentum vivum auri effe materiam,
fulphur verô formam.

H VIV s pulvis vino diffolutùs, Ôc per aliquot dies faciei vefpere illitus (pürgatO prius
corpore) inflarömationes curat. Scabiem tollit, rofaceo oleo mixtus. Drachmx ponde-
tecum ovi luteofumptus, coli doloribus,nephritidi,nervorumque contradionibus6ä
idero Utilis eft. Calidum ficcum eft hoc fulphur fummo exceffu.

Ex NicaraguaaUudSulphurisgeöusadvehiturcoloriscinérei,denfurn,mirtiin
parens, nihilque cum alio commune habens prxter odorem. tmgHanm,

"Y OBI LI s ille qui Piper longum mihi dédit jam antè defcriptum ,filiüni habuit^\'
L cuj us faciem eryfipelas occupaverat. âCCerfîtus, venam fecare ^ lineos pannos
X ^ rofacea& fólani aquismadentesfacieiimponijuffu Illico paterr Qmd ad fangui-
nis miffionem attinetjredè quidem, nam puer fanguine abundat. Faciei autem aliud me-
dicamentum illinam. Periiana porrô Cartagine attulerat placentam quandam foris ni-
gram, intiisluteam,&: adhuc humidam, tametfi per bis mille ferè milîiaria allata effet.
Ejus pauxillum me praefente diffolvitaquxrofaceas ftillatitio hquore, eo faciem filii illi-
vit: poftridie rofàceo liquore tepido faciem illius abluit: quas adeô intégra &fanareddita
cft, atque fi eryfipelate non laboraffet.

confectam verô referebat hanc placentam è lumbricis, quos Indi terra éxim.én-
tes,Mayzi foliis pafcunt, deinde jam pinguesfiâiH coquunt, eos defpumando : colatûs
îurfus decoquuntj, donec ad unguenti confiftentiam aut etiam denfiorcm reduxerint.

d cujufdam fluminis in Peru ripas nafcitur arbor ab incolis i\'^r^/appelkta, illâj

Eim faenlta- JL JUL H v i v s ligni ufti cineribus cum fapone mixtis, American! ad tollendos vel fœ-\'
diflSmos lichenes in capite natos, vcl reliquas corporis partes occupantes, utuntur; fed ÔC
vetuftas cicatrices emaculare dicitur.

EX pörtuS. Helenas, qui eft in provincia Florida, adferuntur radices qu^gdam prae-\'
longx, fed nodofas admodum, pollicaricraffitudine, foris nigrx,intüs albas, fapore
aromatico, Galanga: ferè fimili. Refedishis nodis & perforatis, fiunt fpha:rulae
recitandisadnumerum precjbus idoneas, quas milites Hifpani ôt Indi de collo fufpènden-
tes, multum ilhs tribuunt. Hi ficcati rugantur, durique& quafi cotnei fiunt. Planta ra-
mos fuos per terram diffundit, foliaque ampla viridia admodum profert.

Nascitvr locis humidisj ficca initio, cafida in fine fecundi gradus exiftimatur.

Has radices Indi lapidibusconteruntjtdtiquecorporifibi inducunt balneatüri, quo-
niam cutira conftringunt, & membra, ut inquiunt, fuo grato odore roborant.

IL LIV s pulvis ex vino hauftus,in ventriculi doloribusjurinx difKcultatibus SC hepliri-
tide commendatur.

Vt cx hum plant A defcriptknc & facultat\'^us cslligere licet, ad Cyperigenm aliquot refeni potent.

MÏ S s V S eft ex Peru fruâus fub terra nafcens, pukher admodum afpedu, qui ri-
dice caret, & nullam plantam profert, nec ab ulla planta producitur, fed fub tet-\'
ra dumtaxat gignitur tuberum inftar : dimidii digiti magnitudinem xquans, ro-
tundus, & affabrè elaboratus, fpadicei coloris, nucleum in fe cöntinens, ftrepitum, dum
lüovetur frudus ficcus, facientem, amygdalse fimilem, fufco cortice, intüs album, ia
duas partes divifum, veluti amygdala. Grati faporis eft, ôc avellanam guftu refert.

N vsc^VAM per univerfam Americam inveniri dicitur, prasterquam apud flumea
xJUaranûft : ïQcens &:reficcatuseditur,torreri autem prasftat : adponitur fecundis menfis
bellariorum loco, quoniam ventriculum valde exficcac ôc roborat: fed fi liberaliüs edaturj
capitis gravedinem generat.

Magno £eftiniant cum Anicricani & Hifpani, née immêrito : riam eos qui ad me micte-
bantur^eguftans, grati faporis effe depreiiendcBam.

ilihm praterea Brafilim fruäm qaofdam fub terra, Tuberum mode, ttafcentes.Manpbiah iHis appellatos, tenui- Manobl,
hiisfiUmentis fmulcoharentes, & nucleum continentes dome Hic âanllanâ haud àtrnrem, ïiufdémque faporis, tene-
ro utpiforum filiqua cortice, cineracei coloris: an verofolta vtlfernen profaanr, ignorare mefateer, licet, fruäum fre-
quenter ederim.

1 s s A nobis efl ex Hifpania Nova plantula quardam -candicans (led ^ne fadicej
Indis Gùacaiane nuncupata, noilro Polio mont;5Lnó haud abfimilis ,led inodoraj Gamiane.
qusE an florem aut fernen proférât, ignoro. . , ^ . , \'< -

A d hasmorrhoides commendatur hac ratione ufurpata : Eius pL^it^ degogo ex yinp vmiltms:
(fi calor abfît) alioqui ex aqua, ha:morrhoides abluuntur> deinde bfandè ficcantur-, po fV
modum ejufdem plantas pulvere infperguntur. \' i , m ;\' .\': - rn;:^-"?

Dolores ex frigofe flatibus öftos, in quacuriquècorpoiis parte fcdar[Ùioç,us,re-
finâ priûs inundus, ténuiflîmo hujus pulvere infpergatur,^ pannus lineus fup^rimpop.i-
tur: nam ilicô àdhxirèbit Cerati modo, nec in^e amoKcbitur, nifi dolore mitigatq.,,. ..

EIV s pul vis levibus vulneribus impofitus, praefertim,dnguinum,.,ëaraund^^^^
catricem perducit. r ■

X Hifpania ficus arboré in Periianas provincias d^lat^e funt
verunt, ut nunc maxima ifl;îc illarum fit copia, quîc, plurimqs eo)demque opti^
frudus gefiant.

Porro in eodem regno infeda quaedam reperiuntur "\'\'araneae appeI]äta,eo ciuôd,ubi- Aw»e4 Fe-
cumque fuerint, fua retia texant HifpàniCarum aranèaftim ni odo.\' Magna funt êa in-
feda, malum aureum amplitudiné xquantiâ, adeô virulentà ht eoruniiduà jugule^ nifï
eflîcaci remedio fijccurratur: nam fi diutiiîs diffërâtur,& fiabeat vifüS ad cor,pr^feiU^lors
confèquitur ,nec ullareniediaprofiint : mirant àutem in ficu utilitatem experti lunt,il,
quotquot idi fuerint, flatim ad eam corifugiant, &lac ex ficus foli s manans, bis aut ter in Foliorumjcui
vulnus infiillent : nam venenutn ex idu in vulnere irelidum omnino extinguitur, tollun- »»\'\'f^-
turque dolores & fymptomatafuccedentia, folo vulnere relido ; quod cdm fit exiguum,
facilè curatur: diu tamen aperturi:! confervare folent. Atque utpr^fens femper adeffet
hocremediû, voluit Deus ut ficus nunquam iflîc folia deponerent, fed perpetuô virèrent.

T vx pineâceleberrimus eft totius Indi^ frudus cum apud ipfes îndos,\'tum apud sttèWus
L Hifpanos. Pineœ verô nucis nomericlaturam fibi adfcivit,ob eas notas c^uâscum pemi»««.
^ noftratibus pineis nucibus fimiles habet : nam licet Isevis fit, Veftigia tameri pet
univerfum corpus fparfa habet inflar pinea; nucis; forma eft ejus generiscyphi quem
Vulgo imperialem vocanc, laxiore ventre & anguftiore ore, ex qüófüfculifeügérraina
nafcüritur,qu:Efolioruriivicem pra?bent, & frudum afpedu pulchriorem redduhp : térr^
committuntur hxc germina, ätque ex iis nafcuntur ftirpes, pinças huces ferentes, qüa: ta-
men fingulas unicum duntaxat frudurii in faftigio geftant, viridis coloris prirailm,deiridâ
pet maturitatem, aurei; pulpâ interiore albâ, & fibrosa, atque in ore liqüefcentc, gratiffi-
mi faporis, numerofis tameri feminibus fufcis per totam pulpam fparfis, quae reiici oportet
dum frudus editur: odor ejus mali Perfici quod à cotoneo malo cognomen fumpfit, àdeô
vahdus,ut unicus ejus frudus totum cubiculum,in quo repofitus,fuo odore replere queat.

Stomacho utilis effe cenfetur, item corroborates langucntem appetentiam excita-
re. Vulgaris eft per univerfam Indiam, &c magnae apud incolas exiftimationis : e^itur pri-
ma mensa, &: in pomeridiano xftu; nam frigidus elfe perhibetur.

Siccus ad me perlatus eft conditus: ficcus, ut illius formam contemplarer, duntaxat
utilis fuit: at condîtum gratilàporis deprehendi,tametfi afperiufculum: immaturum,dura
condiretur, fuifle arbitror. ,

*H V N c fruäam laculcnt er de fcripfit OuiedmfubUimanmine, cum htiiorimex mHrU in cap.^.fecundi
Aromatum Hbri notispete.

Gontinente etiam pertulerunt femen frudus illius adeô apud\'Indos &:Hifpanos
celebrati, quem Cô^ijy^îf^ appellant. , ... . . .

Arbor eft mediocris magnitudinis, ramisfpaffîs,Mio laùnno,flore candido,
aurese mali floribusfimih,aliquanto tamen maiore, odorato\' i fiicilè\'Mfcîtur, quôcûnquc
loco feratur, adeoque luxuriate ferpit, ut in terra: vitiorum numéro habeatur; nam pluri-
morum agrorumgramen,quoddepafturi elfentgreges,corrumpîtnim\'îô,uti rUbi, im-
plexu : frudus noftris malis fimilis eft, eorum magnitudine quae ab Hilpanis C47»«f/<3y vo-
cantur, viridis initio, & per maturitatem aureus, pulpa intteriore albâ/incerdum etiam ro-
feâ: divifusquatuor concamerationes aut vafculahabere cohfpicitur, m quibus lèmina re-
conduntur, mefpilorum feminibusfimiha, durifllma, colorc fufco,omnino ofiea, medul-
la: laporis expertia.

Frudus edi folet, priùs dempto cortice: palato gratus eft, lanus & facilis concodionis :
viridis in alvi profluviis utilis eft, nam valdè adftringit:prasmaturus alvum folvit: at me*
dius, hoe eft, neque immaturus nequc prxmaturus, fi alfetur, valentibus segris confertj
nam eâ rationeparatusjfanior eft,gratiorisquefaporis: prxftantior autem is eft quem do-
mefticx & cultx arbores fcrunt. Foliorum decodo Indi utiliter tumentiacruraJav-antj
codem lienis obftrudiones tolluntur.

Frudus frigidus effe videtur: propterea febricitantibus alfatus datur. Vulgaris eft per
univerfam Indiam.

* H VI v s fruâits meminit Gomara hiH. general, cap. 67. Varia funt, inquit, Guayaves genera,eademque varie-
tas eH in fruäu, qui plerumque pomis Hi^anicis Camuefas appeüatü fimilü eH, modo rotundtts ,modl alia forma,om-
nino viridis, foris coronatus ut mejpila, intus albus aut rubefcens, in quatuor partes divifts quemadmodum iuglandes ,
Cr in fingulis partibus multa grana continens. Maturus fapidus eH, immaturus vero ajper, & adHringens Sorborum
modo, in nimium maturo color perit à" fapor, vermesquegenerantur.

Meminit & O viedm indica hiHorta Itb.^ eiûsqtie luculentam habet defcriptionem.

Ga p s v l a mihi milfa fuit fuberecontexta, plena Iphxrulis valdè rotundis & nigris
atque fplendentibus, fic ut ex ebeno confedx viderentur. Ex verô conftabant ex
frudu in pumila arbore nafcente magis contorta quàm redla, veluti Rulcus, cuius
foha filici funt fimilia. Ferunt ii frutices rotundum frudum nucis magnitudine, lentâ
quadam pulpa tedum; quâ fublatâ, relinquitur Iphxraquxdam maximè rotunda, coloris
nigri, adeô dura, ut nifi malleo aut aliâ quapiam re folidâ d>c durâ confringi queat.

S a p o ni s vicem prxbent hi frudus, quoniam fi bl^is aut ternis cum calida aqua ve-
lles eluantur, multo nitidiores redduntur, quàm fi faponis librali pondéré elotx forent :
plurimam etenim fpumam excitant, eofdemqueeftedusprxbent quos fapo, paulatim li-
quelcentes, donec folx fphxrulx fuperfint,qux oflîculum funt huj us frudus : perforantur
deinde hx lphxrulx,fiuntque ex iis coronx ad numerandas preces idonex adeô elegantes,
ut ex ebeno confedas dicas, tumdiutiniufus,quoniam difliculter confringuntur. Eft
verô is frudus adeô amarus, ut nulla quadrupes aut avis cum deguftet.

Ahquotex iis terrx creditx, mihi natx funt, folia geftantes admodum elegantia &: viri-
dia; parvulas adhuc plantas frudum fuo tempore prolaturas exiftimo.

*Describit huncfruäum Oviedus Indica hiHoria lib. Sunt, inquit, in bis infulis [Uißfaniola videlicet] &
mtmemi quadam arbores, qua à fpbarulis ad preces ad nimtrim recitandas neceffariis & àfapene cognomen accepe-

runt, qujyum folU filub f-oîU nonnihilreferumjtcet mnorafwt. Cdßfunt & formoß^frtiBumfenntes avellana
äHtcerdßi magnitudine, corQlUinfigmtum.mini\'tneedulem,qui fckexficcätm fubflavurncohrem retinet.hoßunlum
mtus cofiii\'tergldulo bmbard^rie iequale,\'retundum, ntgrum-, at fi folis raäik oppenatur, ßbrufum,quoäfemen exi-
guuin& amarum habet. Ex hii oßtadupsrfaratüfiant lupradiâtecoïoB<t,hon inelegamiûrés quàm fi ex ebeno con^
feä^ effent \' ii^o iis pt&Umh leviores fint, & rnmiis fragiles. Frußu integre cum aqua caltdapanni expurgdmm
psnniè atque fapone: at fiqm frequentiüs eo Utatür, pannos mit & corrumpit -. femel dumaxat neceßuatif cmja
el^iffefuffieiat.pulpaoßtculum ambiens ea eH quafapgnu vicemprdet.

LL ATV s mihi ex continenti herbce fruâus eft, qux in Peruanis montibus, ubi cr^Hâdilli.
fponte nafcitur, GramdtlU appellatur, quod nomen illi impofuerunt Hifpani ob iî-
-À. ^ militudinem quam cum noftris malisgranatis habet; nam ejufdem fcrè eft ampli-
tudinis, atque etiam coloris,quando maturuseft, nifi quôd corona careat,in eo rcficcato,
fî agitetur, ftrepitum edit feriien iritus occlufum, pyri femini fimile, aliquanto majus, tu-
berculis quibufdam eleganter elaboratum, & afpedu jucundum : pulpa candida eft,. & fa-
porisexpers.

Planta hunc frudum ferens Hederx fimilis eft,eodemque modo répit & fcandit, ^i^hinoria.
quoGunque locoponatur. Eleganseft cura frudu onufta confpicitdr, propter ejusarnpli-
,tudinem: florem habet albx rofe perfimileiriiin cujus foliis aliqux veluti paflionis Chrifti
figurx delineatx confpiciuntur, qwàs magnâ diligentia iftîc pidas exiftimes ; eam ob cau-
fam elegantifiimus eft flos : frudus ipfe funt granatula jam dida, qux rnatura acidulo li-
quore abundant, &lèmine plenafunt: aperiuntur ut ova,& liquor ille cum magnâ volu-
ptateforbetur ablndis& àb Hifpanis: nec, etiam fi niultosforbeas, ullam ventriculi grà-
vedinem, fed potiiis alvum emollitam fenties.

Herba rara eft, qux duntaxat uno in loco invenitur. Frudus temperatus eflè videtur,
aliquantulum humidus.

* G RANADiLt^ etiam meminit Petrus de deçà, parte prima EiHorta PerUanacap.tS. bis verbis:
Amplam iHam yallem de Lile diäam, in qua oppidum Cali, mediam fecatflumen, cuius rtpa abundant fruâibm eius

loci-, inter quos grati admodum faporis é iücundi odorts eH Gtanadilh huncupatus.

Ea verô eft Carduus quidani cerei funalis magnitudine, odo angulis conftans, cardm
cerei modo ftriatus. •
F a c v L T A T E M habet vulnera curandi; quoniam recens tritus, & vulneribus impo-
fitus, ea curat, nullo adhibito alio medicamento: quâ profedô ratione mihi perutilis fuir,
cdm me ex ejusfpinis una pupugiflet, quas validas & acus modô pungentes habet.
Planta videtur peregrina. \'

* H v IV s Cardui iconem Vena é" Lsheïm in do^i^imis Adverfariis exhibuerunt ; eum noHer Uorganus ettam^
num apud fefervat, atque anno u. c. i^ixxi. apud ipfum videbam,od;ogonum,canaticitlatumi rigentihus &firmßi-
tnüacutißimisque^inispercertaintervallapra^tum.

Insignis eft hxc planta :&:licetjam mihi fit mifliim illius femen; aliquot tamen an- EirlAfenflos
nifunt,qiiôdherbamapudnosaluerimus.

Planta eft extremx magnitudinis, nam duabus lanceisaltibrém eam vidi: nec
niiniîsadmiratione dignus eft ejus flos,quandoquidem magnitudine &elegantiâ reliquos ,

quos unquam viderim flores fuperat: nam lance amplior eft. variisque in medio coloribus
cft infignitus : perticis opus habet qux eam fuftineant dum crefcit, alioqui caduca eft: èj us
fèmen melopeponum femina refert, pauloque majus eft : perpetuô ad Solem fefe obvertit

hic flosj eamqiic ob caufam ab ipfo nomen adquilîvit: multi tamen alü flores atque plant«
Soli fe etiam obvertunt. Hortos exornare mihi videtur. ^

* l A M multàannù per univerfam feth Eurepam vulgaris notifia eU hic flos, qui duorum generum ejfe videtur i
nam uftius planta multis interdum ramis pradita eil^totidemquefloresproducit {memini enim duodenis aut pluribus
ramis praditam, totidemque flores fuûinentem videre) alia fmgulari caule conïîat, & unicum fert florem.

Tametfi vero & Dodonaus & alii hanc plantam luculenter defcripferint : nemo tamen, meâ optnione, plenius Tra-
gofo in fuis Rhapf0diis,qui,enumeratisprimùm variis eins appeüatiombm, de eaita fcribit :

Semen calonbus fatum paucis horis prodit, & tanta velocitate adolefcit, ut fex metftum ffatio lancea altitudinem
fuper et, & quibufdam locis altißtma evadat »prafertim fi m terrâ pingui bene fier cor atâ & umbrosâ feratur.

Experientiâ docet annuam effe,unicaukm,fine ramis, folt\'ts Cucurbita haud abftmiltbus, magis tamen mucronati/^
cordi) formam referentibus. Extremo caule fert fiuäum liquida refinâ plenum, fimili Abiegna,fedfuaYieris odorisi
caule autem vulnerato exftillat quidam liquor,qui folis é\' aèris cabre veluti gummi conctefcit-^is liquida refina fuperio-
ri permixtus, aut igni admotus,perinde gratum fere (^ir at odorem atque Amme.

Mira eH huim planta natura, ut ad Orientem folem caulu faiîigium convert at, quafi eum falutans, iUSque altiùs
fubeunte, caput etiam attoUat, eéque ßatupermaneat, donec fol occidatytum enim ad eum fefe etiam convertit quafi
commeatum petitura, deinde denuo attolhtur ufque in fequentem diem.

Oleracei generis e^l,gu^latâque bene fapit: itaque foUa demptis pediculis, à\' aßieräillä lanugine panno detersâ, edi
pojfunt: incifa enim, oleo, fale,& arematihusinßierfa, deinde fiäili lento igne colla,non iniucundum prabent edulium.
Sed & fiuäus, feu caput tenellum adhuc, fuhlatâ iüa lanugine, qua femen, quemadmodum in Cinara, contegit,multo
gralius eïl palato quàm uäi cardui. Experimento probatum, hanc plantam, prafertim verl caput, maximè Venerem
proritare: id magna eH ampUtudinea ut fciunt qui velfuishortisvelfiäilibus alum, feménquefert numerofum, eodem
ferè ordine àtffifitum qua apes fuas cellulasßruunt.

, ■ Itaque magno in pretio habenda, quandoquidem refinefam lachrimam, & de&catumgummiproducit, eduliumque
eH & potto : nam tanta humiditate pradita eH, ut tenelü illi pediculi qui folia fuHinent, manducati, multum fuccum
pr&beant. Caulis prat er ea craffus é" nodofus ßruendoigni utilis 5 nam refine fus iüe liquor^ & ferulacea contavitaifa-
ciunt ut tanquam teda ardeat.

SEMEN ex Peru delätuffi terras com miß, ut floris ejus elcgantiam potius con/pice-
rem, quàm quód ullâ medicâ facultate praeditus flt.

Ipsa planta duos circiter palmos aÉirgit, ramis redis, quos ambiunt rotunda Sc
tenuia folia,valdè virentia : flores în fummis ramis nafcuntur aureo admodum colore ful-
gentes,quinque fohis conftantes,inquorumßnguhs fanguinea& maximè rutilans macu-
la imprelfa eft, oblongocuculloextremos flores occupante,^ longé prominente. Elegans
eft flos, ad peniiles hortosexornandosaptifl^mus : nam fèmine àc. furculis facilimè na-
fcitur. Guftatus codera fàpore &: odore quo nafturtium effe deprehenditur: infigniter
calidus eft.

"ViBETVR id Convolvoli genus, cuius fruêîus formam referensex HifiianiisMafïucrçoàeUs

Indias, hoc eH, iiaHurtii Indici nomine mit ti foie f. cuius legitimam iconem ex C. V. UachimiCamerarii Commenta-
riis petere licet. Primum illam ficcam ante multos annos communickvit IßaHris vir Dn. Augeritu Busbequius,Cafari à
ConfiliiSy & Ser"" Regina Eli:^betha, Caroli ix. Gallorum Regis vidua, Aula Prafeßus,ex Hifpaniis delatam. Deinde
mihi & multis aliis femine nata eH, frequentibus farmentisperticas fcandem, foliis afart modo orbiculatis, nunc mi-
noribus,modVamplioribus,prafertimfifertile folum naSta fiti flore admodum eleganti, aureo, Perficaria filiquofê
(quam vulgus, Noli me t anger e, appeOUt) flsrem nonnihil amuUnte, fed ampliore, quinque foliis conßante, quorum
terna inferiora,qua umbilico adharent, tenuia admodum & anguHa ^ atque ubi in latitudinem fefe expandere inci^
piunt, multis barbulis hirfuta, fingula verh circa ungues punicante maculk infeäa, & calcari quinque radiis praditOf
in longum protenfo, quirartßimeapadnosadfrugempervenit. Smculi terra commißi faits féliciter proveniunt, &
in Autumnifinem egregiè virent : fubfequens tamen hiemsplerumque corrumpere folet. Ceterîm neque in Germania
neque m Belgio nata fert fruSium ChryfaMt fimilem jfeà tribus feminibus fimul iunéîis conHamem.

HERBAMÎiabeoexPeruallatam Naflurtium appellatara,exiguam, foliàqucha-
bentem rotunda, Lenticulas foliis paullèmajora.
H v IV s tritx fuccus recentibus vulneribus inftillatus, ipfaque herba fuperim-\'
tnmfaiHl- pofitâ,eacurat,& ad cicatticcm perducit,haudfccusquàmTabacum. Nafturtii eft fàpo-
re, & valdè calidx temperatijra: effe videtur.

ACT VC A filveftris vocata, cuj us folia Laducas foliis funt fimilia, ex atrovirentiai\'i^éfacH/^p-
ex Peru mittebatur,cujus foliorum decodum diutiiîs in ore, quâ parte dentes do-
\' lent,retentum, dentium dolorem tollit. Idem praeftat foliorum fuccus dentiunt
cavis inftiilatus, herba trita fuperimpofita. Sapore admodum amaro eft : calidiorem exi-
ftimo quàm inprimo gradu.

A v L V L V M cujufdam plantes mihi milfum fuit, cujus formam,qupd ob ficcitatem
omnino confrada& comminuta elfet , obfervare non potui. / \'

HANcfcribebant miram habere facultatem in rupturispuerorum& adulrç>rum ,. Herba Lemm
Eâ utebatur Indus quidam recenti contusâ ôc ruptura: impofîtâ,adhibito deindemiro c^\'""»"««
quodam ligaturar.genere, quoniam etiam fine braccis non miniis firmiçer ligati incedunt,
quàm il braccati eifentjUt mihi retulit quidam qui fimili morbo liberatuserat ejus planta:
ôc ligaturée ufu. Talem ligaturam (fi adeô firma fit ut ille referebat) folam fufliccre polfs
exiftimo, nulla herba aliâve re impofita : quoniam hîc quendam Cordubenfem confpexi,
qui omnes herniofos folâ ligaturâ curabat, nulhs adhibitis braccis; quod veriftimuni
hîc adhuc vivunt qui abeo curati fuêre. , \\

Cri psiT mihi nobilisille vir ex Peru fecundiimfiuffiinaè montibus corum regno- Verbena re-
rum delabentia plurimam verbenam crefcere, illi quîcin Hifpania nafcitur fimilem,
perpetuô virentem, qua Indi in multis morbis curandis utuntur, priefertim adverfus
omnis generis venena, & in his qui in cibis toxicum aut fimile aliquid hauferunt.

Nobilis quardam matrona ex Peru rediensmihi afteruit, fe multis annis a-gram fuif-
fejcumqueplurimorum medicorumoperâ ufa fuilfct, Indum tandem qnendaïi- accefiîf^
fe, qui in plantarum fcientia Celebris habebatur,quique inter Indos medicum agebat^ ver-
benïE fuccum depuratum illi propinafte, à cujus ufii poft paucos dieslumbricum ejcciffec
fcolubrum ipfa nuncupabat) hirfutum,pedelongiorem, craflum, cauda bifida , deindé
omnino convaluiffet: Ipfam porrô Nobili cuidam viro in Peru , qui continue aegrotabat,
fingulis diebus manè eundem fuccum faccharopermiftumfumeret,perfuafiffe (ita cninl
ipfa hauferat ob amaritudinem) ill um deinde plurimoslumbricosrejeciffe,longos, tenues,
atque inter ceteros, unum albi\'cingufi inftar longiftimum , & tum demum integram va-
letudinem recepilfe. Id poftea confihum plurimis aliis qui malèaffedi erant,& lumbricos
habere fufpicio erat, dedit, qui omnes fum to Verbenae fucco, multas ventris tineas ejece-
runt,&fanatifunt.

Illud remedium adeô certum affirmabat, ut unum è fuis famufis oftenderet, qui ob
morbi gravitatemphiltrum aut medicata pocula haufilfe diceretur,quique epoto verbena:
fucco, vomitu multa variis coloribus diftinda ex ventriculo rejecifiet,quîE medicata phar-
macaeffe afterebant,deinde convaluifle.

Q_v o D verô ad incantationes & medicata pocula attinetjquod ego vidi, hîcfubiiciamJ
loannis de Quintana duenas, primarii civis famulus, vomitu rejecit, mepr^efente, ma-
gnum tenuium fpadiceorum capillorum glomum , adfervabatque in papyro involutos
plures alios quos binis horis antèevomuerat ; quibus rejedis, nulla amplius moleftiâ tor-
quebatur, nifi eâ quam vehemens vomitus induxerat.

loannes Langius Medicus Germanus, vir dodiftimus, refert mulierem fevidilfepluri-
mum de ventricuh dolore conquerentem, rejedis multis vitri & murrhinorum vaforunl
fragmentis, arque pifcium fpinis, fanitatem effe adfequutam.

Aliud fimile exemplum refert Benivenius libro de Morbis mirandis. Sed quod majo-
rem mihiadmirationem parit,cft; Agricolara,graviflimis ventris doloribus afilidum,cum

iiulHs medicamentis mitigari dolor polTct, fibi cultro guttur prxcidifie : ejus deinde cida^
ver ciim fecuilTenc S^aperuiflentjinventamin ventte fuifie magnam fimiliur» capillo-
rum, quales fiiperiorem vomitu rejeciÖe dixi, quantitatem, & ferrea fragmenta.

Has ego res dxmonis prxltigiis tribuo : nam ad naturalium clalfem referri minime
polfunt.

•Sim me tjuoddm nec mïnhsmlram exemplum mihi referehat francifais a Zinnig, Set"\'\' Frincipk Matthiâ
AnhiducisAuUri£,&c.pharmac0poeuschminfu4artepemißmmw^

Lucoi Varel eiujdem Prinçipis cequus, qui primùm apud D. Mariam Hungafia regtnam, deinde apud Uargaretam
Tarmenfem ducem in fimili miniüerto fuerat, finguW interdum annis, nonnunquam jemeHribm vel ttmfüuL m Initr-
vallis, per anurn eiicere folebat tenuem quandam lentamque materiam, anguHateisia inßar oblengam, candtdarn ó*
eriß>am,noneam quidem continuam & integram, fed quam per fragmenta fex, duodecim, <atque eti^m qwrJettm
ulnas longa eximere cogitur: folet vero ante ea fymptomata, pierunquegravem in peéieref ub dextra m.mtUs dolorem
perpeti : quem ut lent, aggregativis catapotiis corpus purgat, ramque, quam dixi^ materiam excernit ; tum demui»
morbo bher at ur. I s verh, quoniam plerumque tantâ capitis gr avedine aßicitur ,utdmo egredi ant quoifttam prod.rt
nequeat, ex quorundam confilto verbena radtcem collo appenfam geH»t.

s1M11. E etiam exemplttm ante multos annosacciderememmi lureconfulto n. Vlierden celchri apud A Hverpia"
noscaufarumpatrono,qui certis anni temporibusmatefiam in multos veluti muliehrium (apllhrumglomos lohgdldm
per alvum externere folebat, qua reieäa melius habebat ; nm aliaqui maciUntus paUéns que femper cum ijfii,:tdversâ
valetudine ante iHa fymptomata plerumque corripiebatur. >

K K o u. D. t X11. Comité de Nieva in Peru commorantc, in ejus familia mullet
quxdam illi inferviensmaritum habuit gravi morbo decumbentem jcujus caufa
ciim ipfam admodum triftem Indus quidam primarius confpiceret, interrogavit
an fcire cupcret, utrum ex co morbo periturus elfet, an fuperfies futurus maritus, hcrba:
ramum fe ilh milfurum, quem in mariti finiftrâ manu poneret, eamque deinde diuriüs
comprimeret:namfi fuperfies futurus elTet, quàm diu eam hcrbam manu tenerct,ala-
crem &lxtura; fin moriturus,mxftum & anxiumfore. Miifumab Indo ramum marito
inmanum dat, comprimerequejubet: fed ilico tanta mxfiitia&anxietas ipfum opprefi[it,
utilla,metuens ne fubitô extingueretur, ramum ex manu tolicret &c abiiceret: is deinde
paucos pofi: dies extindus eft.

Cv pi ent i mihi an ifta vera effent perfcrutari, nobilis quidam, qui mulns annis in
Peru vixerat, certum elfe affirmabat, & ufitatum apud Indos in xgritudmibus id facere;
quod fànè magnam admirationem mihi attuht.

M I s s JE item funt ad me aliquot alix plantx, fine nomine,quarum unius cx aqua de*
codum calidè fumptum, pedoris vitiis auxilio eft.

Altera, partus mortuos, fccundasque morantes trahit; cujus rei magnam expcrien-
tiam habent Indi.\'

Tertiam, fi (cum maximèviget) quifpiam colligere volens dumtaxat contingac,
illico flaccefcit & procumbit.

q^a rt a per folum diffufa eft &cxpanfa : fi quis tamen eam attingat, ftatim contra;-
hitur;utbralfica Murciana.

M v l t a prxterea alia medicamenta in Indiis noftris Occidentalibus mvenmntur, in*
fignibusfacultatibus prxdita, qux cum tempore (ut iis utipoffimus) innotefcent : uc c x
eorum, qux hadenus allata fuerunt, utilitatibus colligere licet, quandoquidem infiniti
morbi,qui alioqui incurabiles videbantur, horum ufu curati funt.

Q v -ffi omnia mex diligentix accepta ferre oportet, & huic mex hiftorix, qux per uni-
verfum orbem admodum Celebris fuit, ob medicamentorum, qux in ea continentur, de-
fcriptionem.

E t ut omnes intelligant quàm utilis meus hic liber fuerit, fubiicere hîc libet Fpiftolam
ad me fcriptam ex Peruana ufque regione, à nobih quodam viro,ante duos menfes: et-
enim ex eorum qux in illa dcfcripfi ledione, inventi funt in Peru lapides Bezaares, Oricn-
tahbushaud inferioresviribus : de quibus, pecuhari capite egimus. Dabimus auiem (c-
quentiepiftolx locum cap. lxxv. cui bina alia capita fui^iiciemus.

b^ dubium eft,CIaniîîme Doä:or,quinnovum vidcbitür,me virum illiceraturö,
femperquemilitiam in his regionibus fccutum, ad te fcribere de iis quse ad facul-
tatem veftram peritinent. Veirdm^nimi mei erga eruditos viros propenfio (in
quorum numero tecenlèo, cdm ex hbri tuiledionCjquem de Medicamentis in his regio-
nibus iiafcentibuseorumque facültatibus evulgafti, tum ob laudem quam eo libro hic
confecutus es) fecit ut etiam ignotus bas ad te dederim. Etenim fatis comtoeiidare noii
polTim utilitatem quam hïc attulit tuus ifteliber, cüm ex illo rationem confecuti fimus,
qua medicainentisütendum fit, ex quibus fiiie methodo antè ufurpatis, nullum auxilium
percipicbamusinunc verö ex tui librilediöne, plerique à nlotbis, qui deplorati videban-
tur, hbcrati funt. ,

Iam funtplurésquâni viginti oä:oanni,qüÖdmilitiarri fequens, per bas IndiaSpere-
grinor, in quibus non folum qux à te defcripta funt, nafcuntur, fed etiam pleraqüe alia,
quorum fama nondum ad vos pervertit, ob MedicorUm hue à vobiscobimeantium ma-
gna ex parte negligentiam & infcitiam, quibus püblica utiiitas (quam tamen fummam
prxfiaté poflent) curx riori efi, fed ut quxfiui dumtaxat fèrviànt.

Formam ariimahs, ex qtiO lapis BeÉarextrfihitur, iri tudlibrodefcribis. Èâdiligen- Aviml l^i-
tiûsperpensâ, animalium genus quoddam in iftis montibus frequens invenimus, valde dmi^czé
fimile iis hircis (nifi quôd cornibusorbum efi) qUos iri Orientalilndiä reperiri tradis. Rufi
fimt coloris magna ex parte, herbas falutiferas depafcuntur (quaru.m magna cft\'copia in
montibus ubi ifia animalia degunt) itafugaciaj utfülotöriiientórumferreörum iduadfe-
qui poflfimus.

Degima quintaluhii hujusarini m.o.ljtvitl egbcümaltqüotamicisàdve«atio-
ncm profedi fumus in hujus regionis montes, in eahi quinque dies irifumpfimus, & ali-
quot ex iis, qux dixi janimalibusconfecimds jcumque eorum caufa venationem fufcëpif-
lèmus, librum tuum contuleramus.

A t> E R t o itaque maximo ôc provêâioris xtatis ànîmali, neque iri ventriculo, riequè
ïr^ aha parte corporis lapides invenimusj quo faâum eft, Ut Indicis animalibus fimilia nori
eflè putaremus. Percontati Indi, quos, ut nobis inlèrvirent, dèduj^eramus, qUa corporis
33rte lapideslixcanimaliahaberent, fe quidquam de lapidibus fcire negabant(Ut fünt no-
:îisinfeftiflimi,necfuafecreta nobis innotcfceré Sellent) Indus tamen puer, decem aut
duodecimannosnatus, cüm videret nos tantopere id fcire cupere, in animali receptacu- !

lum quoddam ôc veluti marfupiuhi nobis oftendit, in quod dèpaftas herbas recipiunt,do-
nec eas poftea ruminatas in ventriculum traiiciant. Ibi puerum illico interffCefevoluerunt
îndi, quôd nobis id jndicaflet; tundem tamen poftea, nobis in venatione Occupatis, inter-
cepcrunt,&^ut intelleximus, facrificarunt. Indi hos lapides magno habent in pretio,& in
yolorum fuorurii delubris,qùx (7//rfCi«afvócarit,camaliisqüibufqttepretio\'fiflimis; oficrre
folent, vehiti auro, argento, gemmis, monihbus, animalibus^ ôc pueris.

Illvd autem admiratione non caret, hoc animal per totas has Indi\'as non reperiri^ gy,
prxterquam in riiontibus iftis Regni Periiani. Nam ego omnia Mexicana régna, omnes z^^am iapidu
Peruanas provincias & régna, provincias Ôc infulas Maranon, Fl0ridam,&: multas prxter-\'^^^«»^ \'»/0-
ea Occidentalium Indiarum regiortes peragraifi j attamen nufquam hxc animalia con-\'
lpexi,qùàm in fblis hujus regni Peru montibus. . , ,

Ego quâ potui diligentia ab Indis amicis de ho\'ru lapidum facultatibus în<^uiféns,intrô Vicnltim.
lumptos, aut foris impofitos,\' mirificè veneni\'à ôc toxicis refiftere intellexi, cordis afiedibus
auxilian, tineas ventris expellere, eorum pulverem vulneribus fagittarum toxicOilIita-
rum utiliflfimè infpcfgi. In fumma, hunc lapidem alexipharmàcum efle perniciofiflÜmi
illius toxici quo fagiitas fuas illinunt, ad felè mutuo èonfîciendos, atque etiam nos Hifpa-
nos,quofum plerique poft_vehementesCrucratus &:furöres nTortui funt, nullum auxiliUm
învèniehtes: tametfi in fublimato vulneribus infperfononnullîlevatnen fenferint: verüm
fi toxico recenti ïllitx (àfgittx fintyprxfentaneam pernrciem adferunt,necfubhmatum
prodeft. ,

È X ariimalis igitûr, quod primüm\' fècuiriiüs, bùrfala, novem lapidesf exemimus, qui
Natùrie teneficio iftîc creati videntùr ex (alutffef.Trum illarum herbarum fucco , qux in
burfulam illam corigeruntur. Secùiriiùs ôc alia h\'ujusgeneris animalia, qüa:Confecera"\'
mus, in quibus omnibus lapides invenimus, plures aut pauciores,\'pro animalium xtate.

ObServandvm autem cft, fola qux pafcuntur in montibus animalia, lapides iftos\'
• . ^S^ prxftaiî-

prirftantes generare : nam qnx in planis pabulum fumunr, ut herbas minus ûhibres àc~
pafcuntur; fie etiam lapides eorum , tametfi utiles, iis viribus non pollent, quibfïs li prx-
diti,qui ab animalibus in montanis dcgentibuseximuntur. ^

CoE PiMvs iis uti eo ordine quem in tuo libro docuifli, adverfus eofdem etiam
morbos, in quibus lanandis mirabiles eorum effedus experti fumus, quos longum effet
recenfere. (^a:omnia tibi accepta referre debent non modô Hifpani, fed etiam univer-
fus orbis. Quantum ad me attinet, ut aliquam animi gratitudinem oftendam pro benefi-
cio accepto, operâ loannis AntoniiCorci,divitis mercatoris, duodecim ex iis lapidibus
mitto : fi eô pervenerint,eosin multis morbis experiri licebit. Ejufdem operâ an illos ac-
ceperis mihi ögnihcare poteris, de ea, qu^e voles in tuam gratiam faciam, imperare, quo-
niam tui fum obfervantifTimus.
?hétfto!us Nvnc capfulamaccipies in qua Phafeoli genus invenies, quod Martii initio tantum-
piriiiHHs. ïnodo ferendum erit,ne frigore laedatur. Planta efl: fabas fimilis, minor tamen, frudum iii
iiliquisferens. Seni hujufiiiodi frudus (fabas virides fapiunt) cum fale manducati, valide
bilem, mediocriter pituitam, & fine moleflia bydropicorum aquas évacuant: cofdem ef-
fedus pra:bentficcitriti,&:exvinofumpti:fedcibumparatum haberéconvenirjquiafi va-
lidiiis, quàm neceffe fit, purgent, ciboftimpto earum vehementia ilicô infringetur.

[ Ea: Hi[p.iniis mïjfitm fuit Imp MJxhmliano I I.feluißwa memoria, anno antequam nobis adimeretur, Phafeeli
gihiis, colore M.icouiu jimtli, fed phntore longtotéque forma, & hilo uen admodum miigtio. Hutc nomen adfcriptum
erat Habaclc Icidià, tdeü, Faba lrtd!ca,cuit4s mentionemfacicbam m x\\.ftuäu cap.x\\x.lib-i i, Exoiic.formulent
q\'todhocbco ab Audore defcrthitiir.]

p!.i«m gn- Plantam etiam quandam hîc in planis nafcentem graminis modo, magnis facult.i-
iiaiii ßmths, fibus pnrditam : fiquidem ejus decodum gargarifatum,rheumatifinis, gutturis phlegmo-
nibus, aliisque viriis auxilio efl: manducata, multam pituitam educit, ideoque morbisfu-
perionbus, capitis doloribus utilis. Dcnominationem à me fumpfit hare planta ,quôd
mihUamiliarisejus ufus fit, S^aliiSjUt uramur,confulam : cujus facultates me docuit qui-
dam Indus in flirpium cognitione admodum vcrfatus. -
Mel/e.fwai ,Fr VCTVM item arboris cujuidam, qua: folummodo in hac provincia nafcitur ; Ilicis
mtè nitHtia- magnitudine,cortice Cerri a\'gilopis liraili, foliis fraxini. Magnis viribus polleti\'nam cor-
fcnblrsviL\' ticis ejus pulvis vulneribus infperlus,eamundat, deinde carnem generat,&pcrfcdè\'curat.
m. \' \' Dentes eodem pulvere fiicati fl:abiliuntur,gingivxabfcédcntcsfanantur. Foliorum de-
codo intindipannij&caluli vulneribus, aut pulvcri corticis illis infperfb impofiti\', ciirn:-
tionem corum accelerant, humorum eôdefiuxum prohibent. Ex ca-manat liquor odo-
ratuSjQuem etiam frudui adjunxi,fulîitibus idoneus ad multos capitis morbos, ^ confi-
ciendis emplaflris.uxijis.

E X ejus frudu falutiferam admodum potionem Indi conficiunt. Eum iflic feri & nafci
vclim : nam tibi deledationem adferret, ob eas quibus prasdita eft hxc arbor facukates,
tum etiam quia novum aiborisgenus cfl, & omni tempore odoratum.
irnnns vke- IN D v S quidam vEihiopilTam meum mancipium, cujus crura occupaveraht maligna
rarm. ulccra ôc inveîcraca, pulvere cujufdam frudus iis infperfb, mundavit; exesâputridâillâ
carne; eundem pulverem cum ellychnio ulceribus fanisimpofuit ad carnem generandum,
ulcusquead cicatricem perducendum. Erat verô is frudus in infula Margarita, übt man-
cipium curandum.dedi, admodum vulgaris, ut quo yulgariter vefcantur, magnitudine
, Affyrii-mali,nucem Periicasmaliofliculo fimilem continens,cuius concremati:pulvîs(nam
ob duritiem cremandum, alioqui difficile attritu) ad ea quas nunc enu m era vi, utilis ei[i.
lilud verôadmiratione non caret,nucleum,qui hacnucecontinetûr,adeônoxiumeffev
Se deletenâ facultate pr3editum,ut feu vir,five animal eo vcfcatur, prasfentaneanï nVôrteni
fîbinioliaturicui nullo remedio occurri poteft,tam quam fubhmatum autcortodensahud
medicamentum fum pfiffet. \'

I n urbe Pofto,ubi aliquot annis vixi, omnis generis morbos Indus quidaril curabatï
vlantä fan- folo cujufdam plant:F fucco artubus parti affedse illito. ^gros deinde ftragulisegrcgii
fttdo\' tegebat ad fudorcm provocandum : fudor è partibus illitis emanans, merus fanguis erat,
res emtans. lincis pannis abftergebat ; atque ita in curatione pergebat j donee fitis fudaiffe puta-

ret,optimis intereacibis eos alens. Eo remedio multi morbi defjlbrati curabarn-turjimó
^gri juniores&robuftiores ab ejus ufu fieri videbantur. Sed neque precio, neque precr-
bus, neque minis unquam efticere potuimus, ut cam plantam nobis demonflràrçf. \'
arbdrvene- Arbor quasdam hic iiivcnitur materie fpongiofa, ex qua Indi nunquam ignem
drnm"\'\'\'^ ftruent, tametfi quis illis mortis periculum minitetur: aiunt enim, quotquot ad ejus Ham-
mam five ignem accedunt, aut quos folummodo fumus pcrtingit > inre venerea impo-
tentes fieri,

TvxioPvEs üi pedibus&cruribus cxfrigklishunioribusorti hîccûràntur nerba qua- aiie\'ù/ff
dam Qa^c//^nuncupata ;fiquidcmcatrita,tumonbusqueiraporica,iIico puftulasexcitât, /«\'«i\'^-
c quibus raukus humor effluit,donec tumor omnino refoivatur. Sxpiiis idascvacuatio-
nes inicr Indos fieri, & nonnullos Hifpanos eis uti vidi.

. A N N o \'m. D. L v 11 i. in urbe D. lacobi, quse efi in provincia Ch\'ilc, quidam Indi capri-
vi furas fibi amputârunt,& eas aflas, pr^e fame, edcmnc, & (quod mirabii^ diclu) cujufciani
plantée folia vuhieribus imponentcs, ilicô fanguinem fiflebanr, non fine maxima oainmm
aduiirationc, pra:iénte etiam Dn. Garcia de Mendoza-

H É R B iE & arbores Hifpanicis fimiles, admodum pauca? hic inveniuntur, quia folaiii
easnonalit. > In Hifpania Nova{tiim pnmtini in noftram poteftatem rcdaóla ell) multx
arbores planta: Caftellanisfimiles invcntx funt, tum etiam aves &:quadrupedes. , , _

I N V E N IV N T v R hîc colubn liumaiiâ magnitudine, nuMâ fericate roctucndi,nec cui-
quam nocentes. Aranei, mah cirrii magnituduie,admodum virulenti. Bu/fones pluie ^mmei.
Hifpanicis non minores.; quos Indialfatosedunt, ut & plcrafquealias immundiiias.

Proximis huic contmcnti infulis, tam muki, tantique vukures inveniuntur, uc pe- Vü\'t.-irfj.
cudes devorent, ob cuftodùm, qui iEthiopes funt plerumque, negligentiam.

Una verô res me m admiràtionem rapit, vaccas in montibus educaras, fi iii plana de-
ducantur, omnes emori. Eft mihi amicus qui creccntas\'vaccas in plana craduxerac-.illx
aliquante tempore nihil depafëentes paulatim defecerunt ^ üt ne una qiiidem intra men-
fem ei viva reliäa fit : omnes autem trementes & rabefccntcs moriebantur. Adferebant
nonnulli caufam naturalem, ciim in montibus frigidifllmis, ubi fingulis diebiis pluir, cdu-
catx eflent, calorem illum planitiei, in quam nullx unquam pluvix dccidunt] ferre nori
potuifle, &; mutationeilla fubitâ ab extremo frigore.in extremunj calorem, mortuas eife.
Etenim confiderationc dignum eft, quôd in planifie illa, qitx odo dumtaxat miliaiibus
ad montes ufque patet, in longitudmem vcro plus millè miliaribus porrigitur, numquam
plucrit; inmontibusautem illis vicinis pluac quotidie. \' r

SvPERioRE Odobri venit ad nos affinis, meus Alphbnfus Garçias, ftrenriuus niiles,
qui fe verum Alexipharmacum invenifie ait adverfus perniciofum illud toxicum quo
Cannibales in bello&venationibus utuntur (fola enira ferinâ & humanâ viditant,) de-
guntque à Charças ad Chile ufque Pcriianas provincias. ■

E S T verô ea planta, ut ait,foliis latis, pk\'ntagini Hifpanicx haud abfimilibus, qux trita pi^nM^«^
vulneribus impofita, venenum extingüity & à fymptomatis illis liberat qux toxicüm ge-; alexipharM-
nerarefolet. Pro magno thefauro xftimant Hifpani, eam\'plantamfeinvenifleyquoniató f"™-.
ilhus prxfidiotuti,boftes fuos Indos minus metuent-, illis dumtaxat fojrmidabiles töxici
illius prxfentaneam mortem adferentis causa rinfinitos fiquidem Bifnarios trucidarunt ;
quös tamen efui aptos negant, duriore\'carne efle, nifi trucidati, tres aüt quätüor dies
prmsmaccrcntur. • ti, . .. ■ : • =

Nascitvr autem eadem regionc,ubi fit toxicutii,& (tametfi crcdarBaîiiVct\'m^^^^
cis inveniri) .völüic Deus co iöco\'rcmediaiii- patefacere,\' ünde perniciès äÜfei-tiiH\'\'

[ Meminit etiam Gamara hiïîoïû generalis CAp yi : hàba cutufdatn ïndis notcs, ctiim radicis fucctu alexipharmd. ^
mrnfii-pesïdemu&perniaafiiÜtmtüXHiqu&tpfifag^^ ^ \' "

H ^ c omnia eo fcripfi, ut confideres apud te, quàm mukx planjt^his^fimiles in noftris
ïndiisnafcantur,quxnobisignotxfunt, quoniam Indi net]ue eas, neque earum facultates
nobis patefacere volunt, etiamfinos monentes vidpant,auc in carcererri coniiciantur:
quôd fi quafdam cx prxdidis, ^alixnonnullx nobis iiinotuerunt, ab ïndicis rnulienbus
cas edodti fumus, qux Hifpanis, libidinis gratiâ, fefe commiicentes, omnia qux fciunt
aperiunt. / - \' \' î

& db ahis rebus hic nalcentibus * qux iDibi\\ictedation^ adferç.ç^Çjjfif^^ßiloqsuidefe hà»
runirçruin^ M - :

T A M E T SI mihi ignotus fit qui has ad me deditr vidbttjr raimfën^àÂi^^
ftudiofus, ideoque mihi ampledendus. Nam ut militismunuseft, perpetuô in armis ver-
fàri,fanguinem profundere, Sc alia militaria munia exercerc; laudandus eft qui plantarum
Cognitionen!,carumque facultates inquirit\'. In ^ub Diofcoridem imitari videtur, qui cum

militaretinexercitu Amonii & Gleopatrx,quocunque camen perveniebat, plantas, ai-bo-
res,animalia,fodinas,&:aIia prxterea naturx miracula inquirebat^cx quibus fex ill«>s libroi»,
qui toto orbe eelebrantur, compofuitjut majorem laudem fcribendo lit confeeutuSjquam
fi bellica virtute multas urbes Tub imperium fuum fubegifTet. îtaque multum huic viro
debeo,ciim propter eam quam de me concepit opinionem, tum eorum qux ad mc miiic
gratia, mihi certègratiffima. Uli fcribam, ut nobis plura ex ea rcgione mittat.

pLANTARVM, quas ad me mifit, facuItatcs experiemur, &i(%mina fuo tempore fc-
remus. Lapides Bezaares, ab Orientahbus mihi difFerre videntur : nam in fiiperficie Tunc
perpoliti coloris ex cinereo obfcuri fub duabus veluti teflisaut cruftis materiam
quandam albam continent, qux dentibus attrita j mera terra efl infipida, potiusque infri-
gidarequam calefacere videtur. Fabx magnitudine plerumque funt: inveniuntur tamen
magni & parvi, qui magna ex parte funt planiores. Ego unum com minui j ejusque pulve-
rem adolefcenti ,quem venenum haufifTe dicebant, propinavi, qui (nefcio an hujus pul-
veris, an ahorum medicamentorum beneficio) fanatus efl. Illius periculum in ahis mor^
bisfaciam.

Q VI ß QjV ID verè in hac hifioria fcripfi, aut ab iis didici qui cx iÜis regionibus vene-
runt, aUt ex eorum tcmperamentis collegimus, aut ipfa experientia nos docuit.

LLiVö vero animadvertere oportet,omnia qux ex noflris Indiis adferuntur, magna
ex parte calidaefTe, fub hoc temperamento eis utendum j ll quis illa fiimere volet.

i R V M é<:jucuncîum fpedacuium cft, terrx varios colorés eodem agro nafccntes
in Periianis provinciis intueri : quoniam procul afpicientibus apparent terrx va-
riorum colorumvcnx,contigux quafi & continuo invicem fubfequcntes, nunc
Virides, nunccxrulex, jam lutex, jam albx,jam nigrx, jam rubrx, jam alterius coloris, lie
lit panni variis coloribus tindi,& Soli,ut exficcentur,expofiti videantur.

Omnes autem iftx venx, terrx varii generis fodinas prxbent. De nigra illud affirmare
poftum, ejus paululum mihi adconficiendum atramentum mifTumin aquam aut vinum
conjedum optimi atramenti vicem prxbuifre;& quoniam nonnihil cxrulei admixtum
habebat, magnam gratiam atramento addidilTe. Rubra prxftantifTima & ditiffimaeft fo-
dina, eX qua argentum vivum tantâ quantitate elicitur, uc eo integrx naves onuftx in No-
VamHifpaniampretioinxfiimabihdevehantur. \'

Indis ufui duntaxat erant, ut eas certis liquoribus & reftnisadmifcereht, quibus ßbi
corpus pingerent : quod in bellum prodeuntes facere folent, ut elegantiores ferociores
etiam appareanr.

Paulatim in illis provinciis dites metallicx. fodiriag & rerum fimilium deteguntur : imà
jam recènscretaceum montem,& aluminis fulphurisque fodinas invenerunc.

*FrANCiScvs (jomara hiHoria generalis cap. 1514. horum variorum terra colornm etiam meminit
ttim AuguHitius Carate cap. 8. lib. i. Periiana hiH. At Petrus de Cieçafubfinem cap. 114. prima partis Chromd Pt-
riim auäor eH, in provincia Popayan terram inveniri, qua admixtis cuiufdam arboris foUit nigerrimo colore inficit*

NO à ILIS cjüidam vir ex Continenti redierts mihi äffirniäVit poft diutürhas febrès
continuas iftîc in phchifîm incidiffc : dt poftquam ex quorundam confiho ad pat-
vas quafdam inter Divitem Portum ÔC Margaretam infulas ablegatus fuiffet, in
quibus pluriminafcuntur omnium optimi cancri (föhs enim ovisqUx illîc columbx pö-
nunc ,& earum recèns exclufîs pulhs vefcuntur) quos duntaxat codos ederec, poft ah-
quantulum temporis quo iftâ vidus ratione ufus fuifïèt, optimè convaluiffe : tametfi antè
nihil illi pfittacorum efus, qui ad hunc morbum commendancur, profuifiet.

Cancros porrô phthificis valdè utiles elfe Avenzoar alferit, non œanifeftâ aliquâ quaJi^
wte, fed propriâ quadam ^abdita causâ.

ti?üci mincit flortimgen^ omnè coloré
Hm ufque à Geîkù Tidipà mijfa jfigù»

Flos Solis.
Flores fiosßpero qmd mm ornes
^Amplitudine çf elegmth^ dto
Nec non ßipite^ qmdqm Solù dmï
Semperß^iciofeqmrque lumen:
l^knum à Sole mihi dedere nomeÉ

éMachaoniafedenî cathedra.
Scd qu£ ^ù mihi, qa^ve pt pote^aà^
Haud notum fatû eB adhuc iifdem,
y» Utü tamen interim nnretù
Seroty lum\'maut otiofa paf cam

^ec fuit Hippocrati^nec Cajßa nota Galenö,
aAdmedmm fedprimm çArabs hanc attulit
ufum:

£B ea nobilibm mdicinä aptifjlma/ventrem
Leniter evacuansicaltdicqueinduSia podagre
^Mitigat immites^ repetit afuhinde, dolores^

MyrobalanL
Sjuit Gracié fuerit glans mguentdirki rntm
ßrant
ScriptaDiofcoridis,
Sed tverm nobis cupiensimponerenotneni

Jndicaprunanjocet.
SolVmus âdHriSiam,fluidamque adBrin^-
mm alvum
f^d medici arbitrium.

Tamarindi.
E\'t modice ßccat^modiceqmreß\'igerat horum
Tulpa^refèrtque acidumguBantigrata fa-
porem,

Tacamahacâ.
Indomitam Unit ßTacamahacapoda^am,
Bt omne corporis pathos, - \'
Illam ego pratukrim quas euenditat îndid
gémmisy
Arabumquegazjs omnibus,
Hàm quis diVitiis yalidos non prafirat artuè
TriBi\'que fenfultberos f

Balfamum.
Hocßrtur exHif^ma
^va novum y ecce Balfamum}
Mgyptio haiidminuspotensi
Odore nam fuavifjtmo
V^res caput que récréai.
Morbis que prodèBfiigtdià
înfirtfiaprmns \'Zfifiera»
Idem dolores corporis
TotimiUitumkvatx
Vnguento^ omnifôrtiùà
Cruentafanatnjulnera,
Miram 0 Del potentiaml

TaBacum.
t^utla fdluiiférofecomparet herhaf abacf^
Viribm hoc ompes exfuperat rdiquasi

% OGiTABAM^BenevoleLeBor^ßqutdpoHExoticom?ru
fex priores If bros tjpis exprejfosnanctfcerer^ id refer\'vart^^
donec materiam Ja tis amplam haherem ( fic enim confide^
ham)ut aliquot adhuelthrosfcribere pojfem,prefer tim adeo
féliciter procedenttbm Baiavorum m Indt am. na\'vigatio-
nihm. Jndices enim multarum rerum peregrinarum dederam^nonmodo
pharmacopœi^ cheirurgis^fed etiam edicts ad eos quiprofeäionem^
infiituebanti adhibitis *valetudinis ipfirum curandi causa, ut exotica
qmque diligenter obfervarent^atquein reditufecumadferrent^^fubmi\'*
mBra^a etiam pecunia^ ut diligentiores epnt. in exequendo munere ipfis
conmtjfo. Verum omnes meamfjiemiUt ante dixi JefeUeruntj, tametß
multa poUiciti. ^l^iim igitur incertm fim, an quidpiam in poRerum^
fim acquîfit urm ^^grandis mea At as diuturnïorem vitam mihi polliceri
non patiatuY\\confultitis for eexiÜimarvi^ut pauca h&cquA nancifci potuil
firipto comprehenderem, tamquam Auóhrium futura ad ea quA in Exo^
ticorum libris funt, tradita* \'Boni itaque confulepauca hac quA adferre^
liant.

Anno porrô Chrifti millefimo fexcentefimo quinto, menfê lulio accipiebat honeftif-
fimus vir Chriftianus Porretus Pharmacopola Leydenfis Amftelredamo, ramum arboris
aut fruticis feptem vel odo uncias longum, digitalis craflltudinis, materia valde lenta&:
nervosa conftantem, perinde ac magnarum illarum nucum Indicarum integumentum, &
multis fquamis fufci coloris obfitum,è quo undecim frudusci,qucm modô defcripfi,fi-
miles dependebant, & longè plures inhxfiffe apparebat ex veftigiis unde exciderant, aut
refedi fuerant: hor um majores, tres uncias cum femiffe erant longi, quatuor in ambitu
craifi ; minores, binas uncias cum femiffe longi, tres crafii : omnes autem fplendentes &:
politi, colorisque fp^ieei, & fi quos villos habuerant fquamce,deterfi erant ; ex verô om-
nes in medio quafi in fulcum aut lacunam depreffse, mucrone verfus pediculüm fpeda-
bant: finguli autem frudus nucleum Continebant,quiaagitati fonitum edebant. Qualis
verô fit ea arbor in qua hujufmodi nafcuntur frudus, terreftrisne an marina, me fugit,
quandoquidem nec nautam qui attulit,ncc eum qui à nautaredemit, convenire mihi
hcuit.

via dum Quintum Exoticorum Librum fcriberem.deParadiïèis avibus
6c Pfittacis agere mmimèconftitueram, eum à fediflimaeavis hiftoria fum
exorfus: hbro aucem illo jam typis expreffo, quum caufx quxdam incide-
rint, ut fenteptiam mutarem, primum illud meum inftitutum revocare non

--------- piguit, Se Paradifeas aves prxponere, quarum hiftoriam primum inter aves

locum merito debere habere exiftimavi, atque proximum poft illas, Pfittacos, quorum
maxima eft varieras.

D E Manucodiata igitur, five eâ ave qux â Paradifo cognomen accepit, plerique inter
Neotericos (veteribusenimignotamfuiffe opirior) fcripferunt: nemo tamen, meâ qui- MävucoSuta
dem opinione, exadius, quàm C.\'V. Vlyifes Aldrovandus, Nam de ommbus rebus,qux
ad ejus avis hiftoriam facere po{funt,accuratiffimè ÔC fubtihffimè difputavit,ac in quinque
fpecies diftinxit: totidem emm feobfervaffe fcribit. Video autem ipfum,&reliquosom- ^

nes qui de hac ave commentati funt, in hoc convenire. ut illam pedibus carere iudicent,
quia quotquot ipfis fuêreconfpedx, ex non nifi pedibus mutilx : hinc faôtum eft ,ut An-
tonium Pigafetam, qui cum Magellano profedus, nave Vidoriâ vedus totum orbem pri-
mus circuivir, mendacii & falfitatis arguere, fidemque ejus imminuere non fint veriti,
quod è longâ illâ navigatione redux, hujus avis notitiam Europxis hominibus primus dé-
dit, & m Navigationisfux Diario, pedes [crura dicere voUtt] palm um longos, fed tenues,
huic avi tribuerit. Ego fanè,licet hadenus in eâdem erroneâ opinione cum illis fim verfa-
tus,uteas aves apodescenfuerim (prxter Ariftotelis tamen fententiam , qui nullam avem
abfque pedibus alferit) quia quas mihi videre contigerat tum m Hifpanica mea peregrina-
tione Vlylippone binos menfès hxrens,tum in Belgio apud diverfos qui exoticis hujufmo-
di rebus deledantur, omnes fine pedibus cranté exenteratx(\' tum tamen temporis, ut
verum fatear, mmimè curiofus ad obfervandum an aliquod inter eas effet difcnmen) po-
ftremx tamen Batavorum in Indiam navigationes effecerunt, ut fine difficultate fenten-
tiam mutaverim, quum Amftelredamum quafdam intégras cruraque cum pedibus reti
nentes allatas effe certum fit, ôc ab iis qui confpexerunt, intelligebam,crura illa picx varix ^^^^
cruribus admodum effe fimilia,infirmiora tamen,nec adeô crafra,coloremque habere non
atrum,fcd adcaftaneumtendentem. Nihilominus\'tamen viderecupiviflem,&h unam
dumtaxat nancifci licuiffet, ftatim in tabella exprimendam curaffem, ut Led:ori fpedan-
dam proponerem , ôc Pigafetx fidem confirmarem : fed quum illico propter ranratem
fuerint redemptx, & Francofurtum ad Mœnum tranflatx,& inde porrô una ad Cxfarem
Kudolphum hujus nommis Secundû (cujus Majeftatem lus rebus peregrims, & omnium
Naturx miraculorum cognitioneimpensè deledan audio) meafpe fruftratus fum. Si vero
contingat aliquas intégras denuô adferri, idque tempore refcivero, dabo operam ut nan-
cifci pofiTim, vel fairem commodato, ut ejus iconem exhibere queam , ad convellendam

Ceterüm nautas qui has aves retulerant, licet infulas in quibus ipfx aves nafcuntur ôc
vivunt,nonadierint, ab illis tamen à quibus redimebant, intellexifie mihi affirm atum\'eft,

omnes pedibus effe prxditas,incedereque&: volare aharum avium inftar : fed iiicölas,fi-

inulatque cas ceperunt, inteftina, pedesque adimere&: abiicere, deindrSoli exponereut
faciliLisarefcant,aridas adfervare ut venundent, aut fuis caftidibus pennarum Jöco aptent.
Addebant prxterea cas aves in filvisverfari, & triginta vel t^uadraginta fimul per turmas
volare folitas, ipfarum Rege vel Duce comité, qui fuptä\'reliq|uas perpeçiiôfubhmis volar,
atque {quod fabulx proximum) fi fitis molefk eft, ahquam è caterva prïriliim ad aquam
emitti, explorandi gratiâ ; qux fi à potu nullam noxam fenferit.tun? d\'émum tótói^ çater-
vam ad volare & bibere: fin autem morbida redjerit,eam\'aquam à rélitjuis défên,&^ayo-
iare, aliâm inquifituras. Addebant infuper,infülanos aquam hac rationefolcre inficere ad
aves daptandas. Confpicicntes harum avium ahquam turmam prxterVolantçm\';, po fefe
coiïfeîàt,Obfervant,atque vbiavem miflam bibiffe, & revOlaffevident;ilicOV^^ in
eam aquam iniiciunt, quam dum tota turmaguftatum venir, inficîtur,& fie prxd^t. Sed
ctiam illas aves interdum fagittis peti folere, àtque fi contingat ipfàrum Regéni\' interfici, \'
illo cadente, reliquas aves, qux in ea turma,finrul cadere,& fèfè coïnpr^^dVfiner^
quanïamifïbRege vitam retinere nolentes.

- - 1 s T A Ä v M porrô avium Subgenera conftituebant: Vnum Majorum,te elegantiores:
Alterum Mmorum, ôc minus elegantium. Vtnique autem generi fuum effe Regem pecu-
1iarefïJV&:colore differentem. Majoris generis aves, quatüm Rex elegantis ÔC venuft i co- «cr^.

Arnitif^*. loris,in infuîa Aru fîve Arou (fic enim vocalis jlla u pronuncianda) dumtaxat reperiri ;

j^Qj-j generis aves infijlas Papuas, infulx Gilolo vicinas, producere,earumque Re-
gem mimîs elegantem efie, nigris pennis prxditum, fturno magnitudine parem, gennasq.
quafdam habentem fetarum equinarum inftar. An verô Rex ifte niçer, illa fpecies Quarta
àC. V.Aldrovando exhibita ?Requifiti autem qui has aves vendebant à nautis, quo no-
mine apud incolas appellarentur, relppnderunt Boetes vocari, hoc eft, Aves : omnes enim
aves fic nuncupant, nec peculiaribusvoCabulisdiftinguere norunt.

Cetervm, quum Majoris generis avem elegantifiimam3& prx reliquis magnam apud
C. V. Petrum Pawium Artis Medicx dolorem & primarium in Academia Lugduno-
Batava Profelforem Confpexerim, ejus iconem in tabellaexprimendam curabam ut exhi-
berem, additâ quâ potui fide brevi hiftoria, qux primum quidem locum in Qifinto Exo-
ticorum libro meritô obtinere debuerat: fed quum fex priores hbri typis, ut fuprà diüum,
jam efitent expreiri,in hoe Audarium,Gum quibufdam ahis qux poftea naäus fumiconfe-
rendam elfe exiftimavi.

M^nmduta C o R p v S C VLI hujus avis moles, ad hirundinis magnitudinem proximè accedcbatj
»amU atque à fummo capitis vcrtice,ad ouropygium ufque, vix quinque unciarum longitudi-
nem fuperabat: capitis vertex à roftro ad oculos collum, creberrimis brevibus pennulis
fericea ftamina imitantibus, tedus erat,fiipernâ quidem fiveextremâ parte flavi coloris,
infimâ verô quâ cuti inlèrtx,fufci: fupina capitis pars inferiori roftri parti contigua,^ ab ocu-
lis ad guctur ufque^ brevilfimïs etiam confertifîimisq. ftaminulis veriiis quàm pennulis fe-
tico x^jualibus, coloris prorfus atri, obfita : guttur deinde ad pedus ufque fimilis penitus

formx pennulis,.vel potiùs ftaminulis lerici inftar ornatum erat, iisque coloris viridisfacu^\'
îi adeôelegantis & fplendidi,ut in collo anatisferx mafculielegantiorescôfpicinequeanc:
\'peâus tegentes pennx etiam renuifiimx, fed longiores, valdeque ràolles, coloris.ex atro
îuiefcentis, nihil nifi fericea ftamina videbantur : roftrum ilh fatis exile &:mucroh3tum,s
quod parte capiti proximâ nigricans, extimâ verô quodam modo exalbidum erat„& uncia?
cum feûîilfelongituclinem habebat : in capite etiam, roftro vicinaapparebant ocjuloruni
veft igia valdé parva.: dprfî porrô, ventris, & caudx pennx ferrugineum vel ex fufco rufe-
fcentem. hatebant cplbremripfaque cauda pennis decemiatiulcuh^,fex;unciaseum lêmiC«
\'/è löfigis eràt prxdita, fupra qUas oblongx dux teretesque pennx, nervis aut futoriis cer^
donum filisquodiàininodo fimiles, firmx tamen, ex fufco nigrx, binorumque pedum &
trium aut quatuor unciarum longitudinem habentes,ab codera expn^.tjuo caudx penna:
procedebantjouropygio videlicet conjundim infertx, & filx^quidem çralfiufculaj jo exor-
tu circa iplàrumtubum,à quo ad quatuorunciarum aut paullo am longimdinem,
frequentibus villis tamquam tenuibus ftammibus ab unolatere,ab altero autejji.adiernas
" ■ t crans

erant obötx, deinde fenfim graciliores fiebant ad extremum ufque, & ticct villis ilfis defii-
tutx,a(periiilcula: tamen erant, tamquam refedi fuifient,fiquo$habuerant, villi. Penna-
rumau^m qua:in alis, varia erat longitudoî qua:damenim,infima2 videlicet, quas valdè
confertashabebat/ex unciarum longitudinem non excedebant,imo nonnulla^ etiam bre-
viores;quxdam odo aut nouem uncias erant lönga:,aïix duodecim jlongifiimxautem pe-
dalem cum femifielongitudinem aequabant î magna etiam in illis colorum varietds; nam
quxdam, auri colore fulgebant; nonnull£E,prarfertim qux in alarum lateribus angufiiores,
colorem habebant ex fufco fubrutilum, Sc quafi ex atro fanguineum, attamé fplendidum-,
qux vero reliquas tegebant, cineracei ex albo coloris erant,earumque latera rarioribus pi-
lis five villis obfira; breviter omnes admodum venufix, quaS,fi licüifiet, in tabella propo-
iita libenter expreflas voluifiem, fed quia adeo confertim nâtx, commode id fieri non po-
tuit, ne totius avis forma corrumperetur.

E î v s D E M generis deinde confpiciebam apud Nîobililîimum eundcmq. dodifiimum
virum lofephum Scaligerum, corporis quidem mole paullo minorem, ut qux uncias qua-
tuor cum (emifle à capite ad ouropygium dumtaxat longa efiet, caudx autem pennx ean-
dem cum jam defcriptxpennis habebant longitudinem , atteretes illxlongxque pennx
nervis fimiles. Sc conjundim ex ouropygio nafcentes, pedis unius cum dodrante longitu-
dinem non fuperabant, alioqui circa ipfarum tubum fimilibus villis tamquam fiammjbus
ab unolateread duarum auttrium unciarum longituduiem,ab alteroautem adquinque
fereà tubo unciarum longitudinem, deinde exiliores etiam fiebant ad extremum ufque,
Sc nonnihil afperx erant,prxfertim circa extremum,non adeo tamen uti fuperioris pennx:
earum verö qux in alis varia fimiliter erat longitudo, quemadmodum in fuperiore, nec ei
valde diffimilis, nec etiam diverfa colorum varieras, ut xtate dumtaxat difcretx fuifle vi-
deantur: pennx prxterea dorfum pcdusque regentes, atque etiam caudx pennx,eundem
quem mododefcriptx habebant colorem ; ftamina illa caput, cervicem, pedusqüe tegen-
tia à prxcedentis ftaminibus nec colore nec fitu ditferebant^ roftrum verô fefcunciam lon-
gum,mucronatum,non craffum, afiquâ ex parte fufcum,reliqua album.

Aliam porrô apud eundem videbam paullô minore corporis mole Sc minus plana MuHMoSata
prxditam, valde parvum caput habentem, cujus roftrum xqualis pxnè cum prxcedente mmrU gtHè.-
magnitudinis, magis tamen anguftum, SC ex cxruleo fufci coloris, binis foraminibus per
qux refpirabat parte fuperiore capiti proximâ prxditum,non fecus ac in prxcedentej capi-
tis vertex breviffimis villis tamquam fericeis ftaminibus tedus erat, non adeô elegantis ta-
men cólorisutin prxcedente, fed flavi quafi fuligine infedi: prxterea ftamina illa roftrum
fiipreniâ parte cingentia,mindslatumfpatiumoccupabant,atri tamen etiam erant colo-
ris; quibus verô guttur tedum erat, viridis erat color Sc fplendens, haud fecus ac in prxce-
dentibus,fed minimi digiti latitudinem non fuperabant: hujus dorfum à collo ad omopy^
gium ufque tenuibus quidem pennis tedum erat, fed alterius quàm prxcedentis coloris-,
nam ex cineraceo flavcfcebant: pedus verô regentes pennx, fimih colore erant prxditx,
quo prxcedentium pentxepedoralesjcum iis etiam conveniebant pennx illx qux partem
ouropygio proximam occupabant : cujus autem coloris fuerint caudx pennx, indicate
nequeo, quandoquidem ouropygio carebat, eamque ob caufam ignorem an oblongos il-
los teretesque nervös habuerit, quibus, quotquot hadenus videre memini fuerunt prxdi-
tx; alarum pennx variam habebant longitudinem,perinde atque in fuperioribus,nec colo-
^re valde erant diffi miles ; qux tamen erant longiffimx, rarioribus villis latera obfita ha-
bebant, multo candidioris erant coloris, quàm fuprà memoratarum pennx, fefquipeda-
lemquehabebant longitudinem. An porrô color ille pennarum dorfiim tegentium àfa-
periorlbusdiverfus,di^c^imen fexus faciat, quemadmodum nonnulli opinantur,nihil pro-
nunciare poffum ; è fecundo tamen effe genere, earum videlicet quas Papux infulx alunt,
mjhi dicebat îoanncsde\'Weely,nervisquequidemiIIiscarere,fcdnqn cauda:eamque ob
caufam fèxus difcrimen facere nequeunt, ut vulgus putat.

Cetervm Leydenfis quidam civis apud Batavos unarrt etiam habebat huic poftrc-
mx Scaligeri prorfus fimilem,& ouropygio caudaque etiam mutilatam, tum oblóngisillis
nervis carentem ; qux nota an fingulas illius generis aves ab aliis difcerneret, m e latebat
(quia binas illas dumtaxat obfervavi hancnotam habentes , quantum quidem memoria
£eneo,aut fi fimiles antè yidere contigit, mihiexcidit, quia minus éxàdam tum temporis
in fimilium avium forma obfervanda diligentiam adhibèbàm) fedy Uc paullo ante dice-
t>am, loapnes de Weely omnem dubitatioôem ademit. \'

PoRRo quum hxc commentatus eflem,idem Joannes de Weely vir perhumanus civis
& mercator Am ftelredamenfis,quifimilem avem pedibus prxditam Gxfaféx Màjeftati
vendiderat, mihi fignificabat hoc menfc lunioanni Chrifti millefimi fcxcentefimi quinti

(pr.Tcedcnteenim Tvïaio abipforequifiverara) Paradifeam illam,aveïii èmajorümgencm
fuiflc, qux binos illos nervös ex ouropygio prodeuntes habent, & planiore func corpore,
nec adeô orbiculato uc illx qux ex Papuis infulis advehuntur: pedes autera ilh fu^^fc hmi-
les accipitris vel pulli galhnacei pedibus quidem hmilesj fed valde fœdos &: ad ipfius avis

corpus corapreflbs,ut pedum digiti dumtaxat apparerenc. feque ejus eife opinionis,omnes

paradifeas aves fimilibus efie praeditas pedibus, fed incolas ob eorum fœditatem & incon-
cinnitatcm, eos fimul cum cruribus refecare abiicere. Illudipfum fub extremum lu-
nium prxfens mihi confirmabat^

a l d e rara erat ea avicula quam Avium Pâradifeàrum majoris generis Regem ap-
pellari intelligebam : nam tametfi Paradifeas aves fxpe, ut antè dicebam, vide-
rim cum Vlyfiipone tum aliis locis, & Batavi naucleri qüi fingulis annis navigatio-
nem In Indiam Orientalem nunc inftituere folent,ex fua profedione reduces aliquot ejuf-^
modi aves ferè femper référant ; nullum tamen Regem confpicere mihi contigerat ante "
annum Ghrifti millefimum fexcentefimum tertium, Amfielredami videlicet apud quen-
dam mercatorem ejufmodi res exoticas de nautis reducibus redimere fohtum , ut porrô
cum magno quxfl:u aliis vendat. Anni verô infequentis initio, fignificabat mihihoneftil^
fimus vir Emanuel Swertz ejufdem urbis civis,fimilem etiam fe habere: itaque ab illo im-
pctrabam ut ad paucos dies aviculam mihi concederet,quô & defcribere, & in.tabella ex- ■
primendam curare polfem ejus iconem. Quum verô illius paullô antè meminerim,a£ në-
mo hadenus fimilem, quod equidemfciam,exhibuerit, mei officii eflè putavi, ejus hifto-
riam additi icone hoc loco proponere.

mmom gene- pite ad caudam, duarum unciarutirlongitqdi^^ vix fuperabat ; caput ilh valde parvum,
quod cum roftro unciath cum femi0b dumtaxat longum^ erat: ipfa cauda eandem longitu-
dineiTi habebat: alx vcro tf^to aviculx corporelongè tnajores, ut qu^e uncias quatuor cum
femiÖfc prolixx effent, & binas yncias ultra extremam caudam porrigerentur : roftri color ^
albusVcujus fuperna pars unciam longa. Sc brevibuselegantibüsque plumulis five vilhsru- *

afquepartem teda,fericeorum quorundam ftäminu inftar, quem-
aHmc^^um^ tota capitis pars anterior; inferior verô roflri pars, unciam fimiliter longa,
^li^^y^ntüluni fuperabat prona:media capitis pars utrimqüe circa (Äulospar-
vas maculasnigras impreffashabebat: collum cum pedoreexilibus pennis faturè rubris &
quafi fanguinei coloris tedum, pt quodammodo fericeis etiam ftaminibus eonftare vide-
rent^ : omnes dcinde pennula;dorfum & remiges alarum pennas caudamque tegentes
pxnè unius crant^cojQris: fingulaeverô alaetredecim pennis remigibus conftabant^ pronâ
quidem parte fufci e^ rufo cQferis,ftipinâ autem ex flavo fufci: cauda feptem aut ödo pen-
nisfufcis çratprx4>t3>^tVias minu« diligenter diftinxit pidor,aut ob pennulas eas tegen tes,
diftinj|as ^xprfmerenpn potuit ; fupina porrô corporis pars fub pedore, veluti torque mi-
nirnunifèrèdigitumiato infignita erat, atris plumulis tamquam fericeis ftaminibus eon-
ftante: pennx ventrem tegentesalb^ erant^fed qux alisf roximar, nigra:, Sc earum quin-

pullo longiores: binas v^^
lariôrèm extî^miutern viridi. clegantifllmoque & fplendente haud fecus ac änatis ferx
maî^it^llimypr^ Ex ouropygib autem inter caudas pennas bina: pro-

dem prorfus nigrx, led quarum extremitates ad uncix longitudinem in orbem convolutx
erant,ai>uno dumtaxat latere tenuiflimis villis prxditx, qui pronâ parte coloris viridisfa-
turi fplendentis & elegantis, pxnè inftar pennularum qux anatis ferx maris collum te-
gunt, magnam lanèveriuftatem totoaviculx corpori addéntes ; fupina verô earum pars , .
fufci coloris erat. Intelligebam etiam quofdam elfe confpedos^ qui fêtas illas haberent
alteram fuperalteiâ verfus extremum decuflatim fitaS.

Nvll A M i:egióhem,faltemfervidiorem,in Afia, Africa & Ämeribaelfe opinor, pfitimtHsi
quxPfittacos non producat, eosque variâ magnitudine, & colorum varietâte w^j«"
^ diftèrentes, Utex Veterum Neotericorum qui aliquid de Avibus fcripferunt Id-
cubrationibus perfpicuum efti & iplà quotidianâ experientia docet. Veteribus certè, iion
nifi quos Âfia aut Africa inittebat, cognitosfuifle, mihi perfuadeo : at Neotericis etiam
quos Novus Orbis fiibminiftrat.

I NT E R. Neotericos autem, nenio rtieâ opiriionediligentiiis & exaâîus de hoc Avium
genere commentatuseft C.V. Vlylfe Aldrovando Bonónienfi,qui Librum xL.Tomi Pri-
mi Ornitilologixei dicavit. Illeenim philofophicâmetliodo tradidit quidquid ad Pfitta-
corum hiftoriam pertiriere poteft, & quatuordecim diverfas eorum fpecies defcribit, tre-
decim verô icônes exhibet : quarum dux priores maximx funt, & corvum magnitudine
fuperantj tertia & quarta,colurn bx fùnt magnitudine; quin ta,fexta,fèptimâ, odava,riona,
& décima mediocris funt magnitudinis, caudamque brevem habent, faltem non adeô
longam ut tres fubfequcntes qux longiore caudâ funt prxditx : décima quarta brevem
etiam habet caudam.

Priorem illam elegaritemejusfpecieni quagpeâoris & ventrîspeni1asflavas habet, eas r.
verô qux alas dorfumque tegunt, tum etiam eas qux in caiida cxruleàs, non fcmel\'videfe
n)emini,& iconem habéo viviscoloribus exprelfarrij atqueillam iplàm efiearbitror,quanï
loannes Lcrius cap.xi. Hiftorix fiix Americanx Camàé à Brafilianis appellari fcribit. Alte- chUi.
tamfpeciem etiam videre memini in arce Cxfatis Eberftdrfi\'anâ ad Danubium fita infra if-
Vicnnaim, tum etiam Lugduni Batavorum apud Sionem Lucium Daniftam, binas âves
ejus generis, quas poftea magno duci Mofcovitarum dono mittebat. Reliqux verô fpecies
(prxter tertiam, quas ilh alba criftata eft,&: decimamqüartam;,qux cry throchlofos étiamq.
criftata) mihi etiam confpedx, tum plerxqUe alix ab ipfo non defcriptx, tam breviore
cauda prasditx, &c majufculâ corporis mole, quàm minoris generis, qux longiores caudx
pennas habent, & collum Veliiti torque rubro aut atro otnatum; humana verba exadè ex-
primere folitx-, quibus fimilem unam habuit Nobîliflimus vir Phihppus Mäfnixiüs Sänd-
•Aldegondius, quam fxpè cachinrtum humano more fufioîlere aûdivi, quutii ab adftanti^
busöallico fermone compellaretur hoc ïtioào,Rie^ perrff^tiet/iez, id eft. Ride pfitface, ri-
de; lèdquodmagiïmirum, Gallico etiam fermone fubiiciebat illico,tamquam ratione
prxdita, haud dubiè tamen ita edoda, Olegrandfotqttimefdi^ hoc eft,ó magnüni fä^
tuum qui me ad ridcndum provocat; illaque verba iterum Ù tertio repetcfe foleba:t; " -

Sed inter reliquas unarn Pfittäcis primx fpeciei magnitudine xqualem, apudillnftfil^ vfiitAcm
fimam Donrinam Mariam de Bnmeu,Ducem Croyam & Arefchotenfem feliciflimxmè- iorêi«-\'»"!/?.-
.moriï, priusquàm ex Hollandia excederct,èüt fanèparémin pennarum coloris Varietate
& elegantia videre nonmemini: étehim heet om nes fèfèpfennxcoi-pUstcgentes rubro co^
lore eflent infedx, caudx tamen pennx, quae valde prohxx, partim ruT^fx erant, partini
cxtulex ; at qux in dorfo ahsiverficolores ex flavo, rubiro,& vffidi, quibus cïéfulètis Cö|
lor etiam commixtus: caput cireuM oculos albi coloris erat,finuofisque hnèis nigriiiq^
admodum C^wi^f caput, diftindum erat :pfittacum, qùi fîiifiliselfet eólöris,a\'pud lïüïlürn
Audorem defcriptutó röemini.Ea porroavis Annam ab H\'t^^^^^

. Gete ävm Pl«tac«sillemia}örisgeneris<jüe\'m tói^^^
lianis vocari feribïti valdè elegans etiam el^^

caudx qux fefquipedalis longitudinis, medi^ èx parte Cöéeinei eolof j^^èlFerefert;,;^
prorfibselégéitiseyafl^îî tubo lèa nervOqui médias pénnas peir^longitttófrtem lec
fbs illos ceAQt6sdiftinguente, rêlïquas Verô totiufócorporif penna^pröÄ.c^ü

tindiasfe^.:;Additütrumque genusillud raajotum Pfittacorum , Jrat vvcfehcct & Ois^W^,
magnâ effe inexiftinfâtioné apud BrafihanóSi<|uia illorum pennas ter aihtqüaterin anno

veiluntjad vertes,piIeos,cIipeos,& aulxa conficiendum,tametfi domefticu non fit,quia ta-
rnen in vafi:isarboribus mediosvicosoecupantibus frequentius verfari folet quam in filvis.

P rtete R binos illos ingentes, idem Lerius tria aut quatuor Pfittacorum genera apud
Brafilianos inveniri ait.

Primum videlicet etiam majufculorum & craffiore corporis mole prxditorü , cui
Wf« nomen indunt BrafilianiTououpinamboutii, caput ornatum habens pennis verfico-
loribus fiavo, rubro & violaceo, extremis alis fuaverubentibus, & caudx pennis oblongis
Sc flavis, reliquo corpore prorfus viridi: hoc genus rarifilmè ad exteros transferri, nullum
tamen faciliiis & perfediiis edoceri ad humäna verba pronuncianda, quam ifiud. Addit
etiam Brafilianam quamdam mulierem in pago binis milliaribus ab infula in qua ipfe cum
aliis Gallis habitabat diftante,fimilem Pfittacum in deliciis habuifle, qui eo intelledu
ratione prxditus videbatur, ut comprehendere & difcernere poffet, quidquidipfadiceret
qux illum educaverat. Nam quum, inquit, animi recreandi gratiâ in illum pagum profe-
di, ante illius mulieris xdes interdum tranfiremus, compellare nos ipfa folebat his verbis,
Vultis mihi pedinem dare, aut fpeculum, & illico efficiam ut meus pfittacus coram vobis
cantet & faltet ? fi ejus petitioni annuebamus, fimulac quxdam verba avi pronuntiaverar,
pfittacus non modo in percica, cui infidebat, faltare incipiebat, fed etiam garrire, fibilos
edere,& Brafilianorum ad pugnam fefeparantium vociferationesimitari:breviter,quando
ejus herx in mentem veniebat ut diceret,Gane, canebat; Salta,faltabati Sin verô xgrè fe-
rens, fe quod petierat,non impetrafre,paullô acerbiiis avi diceret, Juge^hoc eft, file; immo-
bilis filebat, nec ullâ ratione eum adlinguam aut pedes movendum excitare poteramus.

Secundum genus iMargdftaä à Brafilianis appellatur,quale eft eorum Pfittacorum,qui
in Europam inferri folent, nec magni apud illos pretii, propter abundantiam : non minü«
enim iftic frequentes funt,quam apud nos columbx.

Pfittaci tcrtiigeneris,ab ipfis 7\'tf3y/iappellati,majores non funt fturno,& univerfum cor-
pus tedum habent pennis impensè virentibuSiCaudx verô pennx,qux valdè longx,flavum
colorem admixtum habent.

Illudetiamaddebatfeobfervaffe, Pfittacosilliusregionis nidosexarborum ramispro-
pendentes non conftruere,uttopographicis fuis tabellis quidam perfuadere conantur ^at
in af borum cavis, eosque orbiculari formâ, fàtisque duros & firmos.

Ceterum quum fub extremum annum Chrifti milléfimum quingentefimum fexagefi-
mum quartum effem Vlyffipone apud Sebaldum Linfium GermanumVlmenfem, me-
mini filium ipfius Rodericum, ex Fernambuco Brafilianorum, ubi commorabatur, eô ap-
pellere,& navem mercibus onuflam advehere, in qua etiam aliquot mancipia, & nonnulli
pfittaci quart.x fpeciei ab Aldro vando defcriptx, atque alii etiam minores flurni raagnitu-
dineni non excedentes, prorfus viridis coloris pennis tedi, fed omnes brevi caudâ prxditi
&aiboroftro;idquegenusfrugibus valde noxium referebat: eos in itinere Mayzi granis
aluerat, cujus multas fpicas cum adhuc habere obfervabam. .

In fecunda navigatione quam Batavi in Indiam Orientalem mftituebant, in laua vici-
nisque quibufdam infulis Pfittacosobfervabantlongè üliselegantiores quos èBrafilia ad-
vehere folent, eosque à Lufitanis qui in Iava& Moluccis verfäbantur, N\'eyras appellari in-
telligebant. Stillos quidem corporis mole non valde magnos, fed adeô elegantis coloris,
ut venuftiores depingi non poffe exiftimarent: pedus enim & ventrem pennx rubri colo-
ris floridi fplendentisque tegebant,dorfum aurei coloris pennx, alas verô viridis & cxrulei
çommixtorum colorum pennx ornabant, fubalisfuave rubens color fplendebat. Valde
autem ingens erat iftîc illarum avium precium, utnonminoris xftimarentur, quàm odo
aut decem dalleris Germanicis. Linfcotius fcribit, Lufitanos fxpiùs periculum fecifre,an
Vlyfiponem transferrevivum aliquem pofrcnt,fed numquam voti compotes fados fuiffej,
quôd nimis teneUi & delicatuli fint: Batavi tamen eam induftriam adhibueruntjUt unum
vivum Amfleldamum ufque retulerint, qui tarnetfinon effet è feledifllmis, centum ta-
^n & feptuaginta florenis ejus Provincix, hoc eft,paullô pluris quàm feptuaginta dalleris
vehundari potuit, quemadmodum in Diario illius Navigationis annotatum comperio. Is
in itinere pleraque verba Hollandica, qux à nautis audiverat,pronunçiare didiçerat,adeô-
que dçurem ipfum ejus herus reddiderat,ut roftrum in os & aures ejus,înfèreret flne noxa,
pilosqiie barbx ipfius comppneret: at fi quis alius manum âdmovcre velletjillieô môrfii
eam appetebat, haud fecus quàm canis quifpiam. 0

A n n o porrô Chrifti quinto fupra milléfimum & fexcentefimum i mittebat mihi la-
cobus Plateau fxpius memoratus Pfittaci cujufdam iconem vivis colorîbùs exprc0am, cui
quum fimilem hadenus non viderim, neque apud quempiam defcriptum meminerira, in
hoc Audario ad Exoticorum Hiftoriam typis jam expreffam adjundam volui,

ÎPsiTTACVS EX.EGANS. ÊV M autcm fe pîusquàm bicnnîp aîuifle Pi\'^-\'f^ïi»-

fcribebat,colunibxque efTe magnitudmcjca-^\'"\'^\'
put illum habere pa:nè inftar Accipitris.ejuf-
cemodi nempe coloris pennis tedu,ardentes
oculos: collum & pedus verfiçolores pennae
obfidebant,quas quum irafcebatur, aut mo-
leftiâ aliquis ipfi crearet, admûto ad caveani
quâ cpclufiiserat,aliquo animali, fijrrigebat,
utcriftatus quodammodo videretur : erant
autem illa* rubefcentis coloris,& extimâ par-
te cxrulei elegantiffimi: vcnti-is pcnnar fimi-
lis ferè erant coloris,fulco tamen infuper fuf-
fufx colore; dorfi pcnxvirides,& alarum ré-
miges pennx fubcxrulcx:cauda frequètibus
pennis viridibus fed non longis confiabat.

ïllum Pfittacum nuiic habet lllüftriffimus
Princeps Carolus Dux Croyus & Arefchd-
tenfis,ab ipfo lacobol^îateauredêptum cum
toto ipfius rerum Exoticarum thefauro,qui
inftrudiffimus eiTe folebat. Sed Se alios duo-
decim aut plures pfittacos diverfi generis ha-
bere illum Principem intelligo,quorum ple-
rique vivi,& eorum nonnulli perfedè huma-
iia verba exprimefcjàhi faltare hpfûnt;

C e r t e de Pfittaçis quidpiam cptnmeri-
tsirinon ftatueram , quandoquidem exadif-
fimè Ç. V. Vlyffes Aidrovandus. ut dixi, de
iis tradiderit, & ante ipfum C\'V\'Conradus
Gcfîierus etiam de illis egerit: fèd quum hanc iconem à lacobo accepifiçm, façere non po-
tui, quin ejus aliquam mentionem facerem , Se. aliorum fimiliter Pfittacorutïi quos mihi
diverfo tempore Sc variis in locis videre contigit. Propter eandem caufam prxterm\'ittere
Jiequivi Pfittaci pufilluni genus quodex JEthiopia locisque Manicpngo vicinis, prqximis
his annis à Batavis naucleris relatum eft; Se maris iconem, quia femina multo elcgantior
(utriufque enim fexus allatus; ledoris oculis proponerem.

CÓRt^tscvLi moles Fringillx magnitu-
dinem xquabat,hoc eft,duarum unciârum cum wn»?.
femiffe longitudinem habebat ab infîmo collo
ad ouropygium\' ufque : omnes pennulx corpu-
fculum tegentes, viridis erant coloris, fed inqui-
bus manifeftum apparebat difcrimen : nam qux
in dorfo, fàturatiores eranrj qux in vent^^ç,, dilu-
tiores: remiges alarum pennxtrjum unciaru lon-
gitudinem habebant . Se tathetfi pronâ pal te, eo
videlicet latere quo brevionbus villiserantpraj-
ditx,quoque fefe invicem tegebant, viridi fâturo
colore effent tinda?,,altcro tamenj quod longio-
res villos habebat,&: totâ flipinâ parte/ufci eran
coloris: caudx pennx elegâtjlfimx erant,& pai?nè
binas tinciaslongx,paullô minus femuncj-âiat^,
colore èâ parte quâ ouropygio infixx viridi cum
flavo permixto tindx, deinde rubroelegat?ti,df-
ttiiîm nigt.o,poftremô,viridi:& tres ifti poftrenii colores ab invicem diftvndi,véfutV inquo-
iümdam pfittacorutó viridium majore corporis inolé prxditorum caudx pennis videre
^fï^ift^iàûtèiii vikcöttfpiciebantur, nifiqu

longitudinis tegebantuf, tjux prorfus virides: cOllum breve,&crafriufculum: plu^ul^ ça-
jïut te^eiices-brevès admodum (^virides, praeter cas q ux ven icem fupra roft r u m
totum guttut tegebant, nam illx rubrum elegantem floridum colPtém habebantide
mareloquor, quia feminxpennulx dilutius rubebant, neque tam amplum fpatium occu-
pat^a^c quàm in mare: oculi erant nigetrimi: roftrum eraffum Se firmum, fuperna pars

adunca 82 mucronata, ut in reliquis plîttacorum generibus i ejus color fubrubens ; crura
brevia fem uncia: longitudinem vix 2Equabant,cineraceique coloris fquamis erant teda, ut
aliorum vulgarium pfittacorum pedes, iique in quatuor digitos divili, quorum bfhi ante-
riores imparls longitudinis, bini pofteriores illi etiam impares,breviores quidem duo-
bus articulis praediti, hi interni;longiores autem tribus, hi externi : ungues albi & latis
longi. Valde exilem habere vocem, & dumtaxat pipîre obfervabam : gaudet confortio.
Quum edebat, altero pede cibum non tenebat, utaliipfittaci, fed roftro carptim cibuctt
corripiebat: cibus autem magna ex parte, phalaridis fernen, illo enim hbentius vefci ob-
fervabam quàm ullo alio (eminis genere: mihi tamen quidam confpedi funt ita edodi, UE
panem aqua tindum carptim morficando ederent : potus eft aqua. Illud pr^eterea in hac
avicula animadvertebam, quod femellas fenelcentes, vix edere volebant, nifi cibum jam à
mare carptum & aliquamdiu in prolobo retentum, & quafi codum fuo roftro deinde cx-
ciperent, ut columbarum pulh à matre ali folent.

Sv b extremum annum Chrifti fexcentefimum quartum fupra millefimum mittebat
ad me IlluftriflimusPrinceps Carolus DuxCroyus &: Arefchotanus iconem quam
ad peregrina? cujufdam avis normam depingicuraverat, qua: fpedatur in ipfius am-
phfiîmo& inftrudiflîmo omnium rerum exoticarum Thefturo, in ejus urbe, ciii Bellus-
mons nomen,fito: & Scolopacis Indicse nomen indebat. Eam iconem,quia avis valde pe-
regrina: erat, neque ilh fimilis umquam mihi confpedze, in Audarioquod ad fex priores
Exoticorum libros adprnabam, locum inter aves habere volui, ut Ledoris oculis fpedan«
dam proponerem.

nus non elfe refercndam, roftri, hcet pra:-
longi,forma fatis indicabat, quia falcatum
erat: propterea ad Mumemi fpeciem quam
C. V. Gefnerus Arcuatam, Itali Faktnclio,
Galh appellant, Bellonius Elorium
Anftoteliselfe cenfet,potiiis refercndam
clTc, mihi facilè pcrfuaferim. Nam ad ejus
magnitudinem\'acccdebat, collum oblon-
giulculum habebat , roftrum longum &
acutum quidem, fed falcis mefforizeinftar
incurvum^oblonga & tenuia crura quatuor
digitis prxditajquorum tres anteriores lon-
giores,pofterior brevis,omnes autem nigris
unguibus armati:fcmora,media illa ex par-
te quaï fupra genu eft, nuda,& pennis defti-
tuta, quam notam cum omnibus aliis avi-
bus ,paludofis in locis verfari folitis, quo-
dammodo communem habebat: ejus cau-
da brevis, nec extremasalas fuperans : pen-
ÏÏX autem univerfum corpus tegentes altc-
rius erant coloris, quam in vulgari noftro
Numenio, nam prorfus rubra: erant minii
inftar, praztet earum quae remiges erant,cx-
tremitates J illas enim atro colore infcd«.
Hujus item crura & roftrum pasne ut ochra

Cetervm Bellonius cap.xii. lib^iv. dc Avibus,eas aves quas QûXiCerîùXivt CprtmK
vocant,gregatim Volare, & in humidis pratiscfcam venari fcribit, luiabricosrqïïtpc terra
videlicet cruentes,& tametfi ferinum fapiat earum caro,in conviviis tamen cxp^t^ Gefne-
rus verô, in cibis laudari & gallinis prasferri alferit, atque ipfi femcl gufttnti, cafA^\' foli-
dam,ficcam&Ieporina:fimilem vifàmclïè, ^ ; v ^î-s - ^

isi >ï O Chrifti millefimo fexcentefimo quarto mittebat idem Hoierus illi ipfi Do-
dori Pawio aliam marinam avem colore prorfus à fuperiore diiferentem,non mi-
^ nüs tamen quàm lila magnam,&:pxnè ejufdem forma:, nifi quôd hujus alarum ré-
miges pennx paulló longiores mihi vifx, ut etiam aliquot iö cauda pennx: ficut dubium
me faccrent,inté\'rne mergos reponere deberem,an inLarorum five Gaviarum claffe habe-
re. Poterit tamen benevolus Ledor utri velit clafii adfcribere. Eam verô fic defcribebam.

Ab imo collo ad ouropygium ufque duda per dorfum menfurâ,pedem Romanum Ion- stif^f.
ga erat; à capitis vertice ad dorfum ufque, uncias undecim, colli ambitus totidem cralfus
erat, roftri, quod valde mucronatum & firmum habebat,longitudo,uncix quinque cum
femilfe; roftri pars craffior,& qux circa oculos,nigra erat:cor|x)ris ambitus viginti quatuor
uncias, hoc eft, binos pedes Romanos explcbat, alx plus quàm pedem longx, caudx vero
longiores pennx feptem unciarum longitudinem non fuperabant ; crura fatis tenuia & in-
firma habebat, eaque binis unciis nonlongioraj&: nigri prorfuscoloris,ut etiam pedes, qui
valde lati, quatuor digitis conftantes,quorum exterior illi proximus (qui longifilmi) tri-
bus articulationibusconftabant,tertius duabus, minimus una,finguli parvo ungue prxditi
prxter fecundum, cujus unguis paullo latior,& altero latere ferratus, omnes autem nigra
membranâ fimul connexi: longiores porrô &remiges alarum pennx rotxnigrx, utetiam
tresillxquxin caudâ fuperiores longiores, mediumquc caudx locum occupantes: reli-
quum corpusalbx pennx tegebant; qux tamen in dorlb, nonnihil fubflavefcebant, tam-
quam luto aut pulvere confperlxfuifient. \'

Geterüm eam avem in infulis Farris captain Sc Sulam vocari fcribebat ad me tum tem-
poris ipfe Hoierus ; illasque infulas varias alias aves alere addcbat, quarum nomina fubii-
ciebat, atquepropediem aliquot expedare;quas ubi acceperit, ad nos milfurus fit. Operx-
pretium igitur me fadurum exiftimavi, fi partem epiftolx qux de prxcipuis avibus in Far-
ris infulis reperiri fohtis agit, hic fubiicerem.

F A rr^ infulx, vulgo Fenoyer, nomen à plumarum copia adeptx videntur, quippe ymu iufnU.
qux felices admodum in avi»mfoetura, quarum prxcipuas fub certis claffibus hîc recen-
fere hbet, easque omnes pahnipedes.

multitudine fua &!plumx ufu rehquis omnibus harum infularum avibus anteferuntur.

L V N D A, eft minor illa,quam fuperiore Autumno miferam roftro rubente &: latiufcu-
lo, pedus Candida , nigra tergum &:alas, pedes rubra, mole corporis Anate inferior [ea efi
pliant cap.-x. lib.Y. Bxeticorum i^natü aräk^. Affeliâthne inftgnivi^ Nidificat in prxcipitibus
celfarum rupium cavernis : ova edit gallinaceis cum colore tüm magnitudine paria : fub
Autumnum quô abeat ignotum: revertitur primo vere.

Hac aliquanto major eft a l k a , roftro lato & nigro, itemque corpore, nifi quôd aIU
fub pedore Sc in extremis alis albicat ; pedes nigri; caput denique fufcum, nifi lineaalba ab
utroque oculo ad roftri partem proximam duceretur. Nidificat in editiffimisfcopulisut
Zunda, magnitudine xquans minorem gallinam: ova ejus maculata ex albo Sc nigro.

G r a n di 0 r illâ lomwia eft. E)us corpus totum nigrum excepto pedore, quod al- Lmwh,
bet, pedes nigri, roftrum nigrum, oblongum, acutumque: ova in xditioribus fcopulorum
marginibusexcludit, cyanei quidem coloris, fed lineamcntis undique diverforum co-
lorum mire variegata acveluti pida.

In Altero ordine collocate placet duas diverfas fpecies qux terram numquam ingre- cUfU n.
diuntur, utique pedibus ad incedendum inutilibus prxditx, mole corporis Anferem \'mi-
norem xquantes.

Prior, Jldbrimd efto,major fcilicet ex illis duabus quas fuperiore Autumno mifi, r. ilSrimeL
quamque infulanos pro Halcyone habere dixi,hac fine dubio ratione indudos,quôd Hal-
cyonis more fœtum in undis marinis producere nefcio à quibus acceperint : quamquam
ego minime pro Halcyone reputem,longe emm diffentit defcriptio Plinii. Caput ejus fuf^
cum, fub collo circulus albus : pedus item candidum, tergum Sc ala nigricant ; maculata
pafiüm pundis albis, pedes nigri. [ea ejje videtur Mergta Farrenßs maximm cap, vi. ItLv. h\'xûù-
f&rum defcripttü.]

Alter a G(?frfugel,c0\\0TCC0tp0ns Alhnon abfimilis,tamctfi corpore longe raajor:ro- rr. gcir/««d
jftrum .ei latum admodum &:incurvum; caput oblongum atque nigrum , oculorum mar-
lines candido circulo tinguntur:pedes nigri, quorum nullus ad inccdendura ufus, fed nec

alaruraquas admodu exiles habet. Etenim necinccdere,ncc volare unquam Vila efl: utra-
que. Rariffimèauté ha:c,&: non nifi peculiaribus quibufdam annis vifitur : nec ubi foetur^
operam det,ulli hominu exploratum.Vtramq.hanc fpeciem in Mergis ego num(?raverim.

Tertia clafTe conftituo tres fpecies forma difcrepantes, at hoc genio valde affines,
quod terapeflatum prarnuntix, in alto tantüm Oceano verfantur.

H A R v M quse magnitudine anteit, gailinam mediocrem magnitudine, forma falco-
nem utcumquearquat, vulgô flaff\'hesl, hoc eft, equus marinus non convcnienter appella-
tur: cinericio eil: undique colore,maculis albis pafhm incerÜinäa, roftro incurvo veluti fal-
conis,fcd brèviori. Ad ejus,quemadmodum & duarum infcqucntium confpeäum, ex-
horrefcere pifcatores, httora legere, quâ poffunt celeritate,iolent, certi tempeftatem in
propinquoeffe noxiam.

Altera Stormfimk, paffere paulô major, tora & hxc grifea eft, fine maculis, roftrd
cxili admodum, Pegafum prx fuperiore rectiiis dixeris -, fiquidem fuper ipfbs fludusincre-
dibih pedum velocitatetranfcurrere,ac nimbi inftar ferri non fine admiratione videas:ut
transferri ad hanc verè poffit, quod de Camilla nimishyperbohce Virgilius:
IUa vel tntäSiji fegetis per fumma voUrei
GrmtinA^ nec temr04 curfu Ufßet ariïiuâ\'.
Vel mart per medium flttcîu tumenti

T erret iter ^alere s Kec tinger et <sfwre ^ Unt its.
Catervatira hxcfi navigâcibusappropinquet,dcponédacffe fubitô vela,intelligêtcs norut.

Videtm hac a^n\'uatem quandam habere cum ea, cum Ovkdiu hb. xiv. N^turalu ^ Generalû Indtarum Hiilori^
fubminum cap-1 • memmt,& Pcuines 4«^«/« appcR.ni fubu\'. ceite eadem w voland« vclmtâi jttïam tempeHaî\'tbt»
com\'uateman,ütptrfummosß-iätiscikricurfufmlqut[pi.marbnurtp<ißit.

Tertia fpecies S^r^^Wmagnirudincpaffcri par,fub pedore candicans, in alis,dor-
focjue & collo nigricans, roftro item nigro & latiore nonnihil,pedibus rubris: natando ve-
locifîimani hxc fe prxftat, quantum Stormfinka difcurrendo- Hx tres fpecies ubi fœtuni
proférant, nefcitur. Proin meâ quidem opinione, ad Halcyonisdelciiptionem interom-
nes quas enumeravimus proxiraiiis accedere videntur,quamquam colore ad Plinii defcri-
ptioncm prorfus non quadrcnt.

Qj A RTV M locum yifz-e tribuo, qux avis aquilinogencri videturadnumeranda,fiqui-
dem & corporis mole rapacitate illis refpondet : roftrum habet curvum,fèd non admo-
dum latum, pennas corpus regentesgrifeas,folâ alarum extremiTâtealbicante;pedesitem
grifeos. Fœtumnegligenter inapertis campisproducit exovisgnfeis,grandioribus ana-
tinis fimilibus, qux exihbus nigris maculis notata funt. Pifcibus vefcitur, fed Si prxdam
in omne genus auium infenfiffimè exercer.

Pnor, Helfmgegaas&; collum habet nigrum circulo albo cindum, pedus album^^
alas grifeas, tcrgum cyaneicoloris, pedes rubros ; Se magnitudineanati refpondet.

Altera fpecies, iSr<î«i^^4^5anfere filvcftri paulôminor jcaputilli grifeum, collum rubro
circulo cindum, pedus grifeum, alx fimiliter & collum, pedes rubri.

H JE fpecies rarifiimèin Farris confpiciuntur, neque iftîc foérifîcant: unde autem ve-
niant, &:quô migrcnt,n£mini cognitUm. Superftitio autcm cx longâ experientiâ nata eft,
hx ubiapparuerint,rautationem magiftratus imminere. Aliâs filveftrium anfèrum fatis
hîc quoque magna copia.

Hactenvs de prxcipuis avibus qux Farris infulis familiares. Nunc pauca de avi-
culis quas in arboribus Orcadura nafci proditum eft.

Clatks five Claikgees Scotis, Bernacks Anglis, Reâgces Hietlandis, avis eft per autumnum-
hiememquedumtaxatconfpicua,formâ anativicina. Hujus natalia cum ignorencur,fa-
dum ut vulgus primum ejus protoplafma five rudimentum ccnfuerit effe teftas quafdam
albicantes, adnatas truncis five fragmcntis ligneis; qux maris fludibus in arenam littusve
propellihîc folent, ubi ligna alias non crefcunt, & formam ^viculx iftius quodammodo
xmulahtur. Vivam tamen & omnibus modis abfolutam avem ex maffa illa teftaccaeva-
lîffe autprodiiffe,nemo eft inventus,qui fc vidifle aflerere fuent aufus, Hadenus Hoierus,

AviCvLiE porrq non funt quas in Orcadum arboribus mari vicinis nafci vulgo pu-
tant, & Bernacles fwzKoägans appeilant, fed aVes anate fera non minores, uc ego aliquoties
vidi, imô ipfiirum carnem etiam guftavi. M eras aurem efle fabulas quxcumque de earum
natalibus hadenus fuêre tradita, à Batavis qui ante paucos annos ad Novam Zemlam na-
vigârunt, &:fretum Naffovicum,vulgo Weygazappcllatunlifupcrârunt,cft deprehenfum:
easetenim aves in aliquot fcopulisihcubantes fuis ovis obfcrvârunt, quarum nonnullas,&
multa illarum ova in navim retulerunt, quibus famem propulsârunt.

Çlafii I r I.
r.

mßeff.

II.

Stormßnck.

JEneiä. Hb.

Vll.

Tdtines.

III.
Smfiard.

cUßk IUI
SkuA.

CUßit V.
I.

Helß-\'i^e^aas

II.

BrandgiiS.

- Umi quarciiâb eodem Hoieio s^«^*» avem accipiebam , cuj us in Farrenfium avium
Quartaclalfe meminerac epiftola Marcioprxcederite exaratâ : & quia nonnullas
notas ab iis quas ipfe ponebat variare confpiciebam, illius brevem hiftoriam cum ejus
iconein cabellaexprefe , in hoc Audario Ledoris OC

_ Era T:autem gfeanr-
dioris alicujus Gavise
m,agnitudine, ab imo
videlicet collo ad ou--
ropygium.ufq. novçm
uncias longa : corporis
ambitus duda fub alis
menfura, uncias lede-
cim cralfus : collum à
fummo capitis vetticc
ad tergum ufque fe-
ptem uncias longum ;
caput, non valde ma-
gnum nec roftrum
planum^, at potiùs Ion-
giufculu anguftum,
capitis proxima parte
feabrum, extima verô
î^vé, nigrum, &:cur-

Vum inftar ferè rapacium avium! aut Gaviarum,binarum unciarum longitudinem non ex
cedebat: alxfeptemdecim pxnè unciarum longitudinem explebant, & paullulum extre-
mam caudam fuperabant : quatuor majores alarum pennse remiges nigrx, non albx in
extremitate, utHoierus adfcripferat,niflfortèfimilemnotamin ahis ejus generis avibus
confpexerit : à tubo verô ad mediam ufque pennarum longitudinem, illas Candidas repe-
riebam, quemadmodum etiatn majores 5c fupernas tres caudx pennas, qua ouropygio in-
^crebantur, reliqua parte nigra,non fecus ac alarum extrema:ad ceteras verô pennas corpus
tegentes quod attinet,cineracei ex nigro erant coloris,niger tamen exuperabat, & Hahaeti
vel Milvi pennas valdè asmulabantur • crura in extima fere corporis parte collocata habe-
bat,utplerxque aves aquatics,fupraque genu valde erant brevia,a genu deinde ad pedem
ufque,pxnè tres uncias longa: pedes plani,tribus digitis prxditi Si brevi Calcari: interior di-
gitus,qui brevior,binis articulis conftabat; medius,qui longiflimus,tribus; mediplongitu-
dine proximus,quatuoriCalcar,unicum articulu habebatîomnes autem digiti in pârvos un-
gues curves definebant,& nigra membranâ five cartilagine conexierant ad ungues ufque.

P o R R ô quum haec avis ex Hoieri relatione perinde graffetur in omnc genus avicula-
rum, ac in pifces, parum abefii quin mihi perfuadeam, illam elfe ,autcertè ei perfimileni
quam Confalvus Oviedus Hiftorias Indix Occidentalis lib. xiv. cap. viii. defcribit, unica
notâ excepta (fi quidem vera funt qua: fcribit) nam hxc utrumque pedem planum habet,
ejufdemque formx:ille autem finiftrum dumtaxat pedem planum fiix tribuit,alterum ve-
rô facit vulturis aut aquilxpedi fimilem. Sed forfitan Ledori non erit ingrattim,fi caput
illud in Latinum fermone convertam (Hifpanicoenim fermone fcripfit) & hîc fubiiciam.

S ^ p E, inquit,confpiciuntur in hac infula FJayù^ÇisQ Hifpahiola,tum ea qux à D.loan-
ne nomen accepit, atque in aliis huic Indix adfcriptis, aves meâ opinione valde mirabiles,
dubixquenaturx, quia tam fupra terram, quàm in mari fluminibus prxdari &;vivcre
polfunt: funt autem corporis mole tam grandes, quàm magnus Larus five Gavia, pennàs-
que habent iUi ferè fimiles, mixti videlicet coloris ex albo & fufco; roftrum etiam fimile,
fed magis mucronatum:pedes verô habent diverfi generis^^finiftrum quidem planum,gna-
tum,anferumaut aliarumaviuminmaridegentium inftar, dextrum verô curvum & ad
captandam prxdam idoneurn,utvultures,falcones,aut alix avescurVis unguibus pixditx.
Itaque quando inter volandum pifcem aliquem fummâ aquâ nataintemconfpiciunt,ex
alto fefe prxcipites dant,pedisque dextri unguibus corripiunt, atque,:fi lubet,in aqua pcr-
fiftentes finiftri pedis auxiho,iftic vorant, autex aqua fublimes elatx, inter volandum prx-
dâ vefcuntur,vel in fcopulum aut arborem fefe transferunt ut commodiusprxdam vorarc
poflint. Mihi porrô relatum eft fupra terram aucupium etiam exercere, & parvas aves,

A r b it kro r auteni Chriftianosiliós exifturialfe\'aves iftas unius pedis digitos uncis
unguibus prxditôs habere, quia aviculas in aëre volantes-rapere iisque veict ofefeil-vabanÉ;
quumque illas ipias etiamin aquis verlarividerentjälteruni pcdem pianüm\'l^kidmhabeïe
debuiüe, cujus beneficio iri aquis diutius verfari polfent. ( tiKjs . - t

Cetervm Ifidorus, cefte Gefneroyinterrecentiorésopinioném etiam habuilfe viden-
tur, aves reperiri divcrfx forma: pedes habentes; atque inter eas Porphyrionem repahit.
Porphyrie, mquit, eft avis, cui hoc peciiliafe, quôd pedcm unum hab^V lattïm ad natan-
dum, alterum verô filTum ad ambulandum. In qub notatur quôd utmque elem\'entö -gau-
det,&: in aqua natans utanates,&interraambulans utperdices-.uVdrum bono lßdoro
Porphyrionem numquam confpedum fuilfe opinor : nam alterum pedem planum non
habet, fed utrumque fi(rum,ut habentgallina:,perdices &;ali£E avespcr terram gradiri fo-
lita:,& univerfum corpus cyanei coloris pennis tedum habet, ^ \' i

ARisîofBtES Hiftori«Animalium lib.11. cap.viii.varias Simiärum drlferenv
tias facit, casque m^inM, »w-ü-Sj xu^oxs^aAa nominibus diftinguit. Ejufdem autem

xo- ^ X JL libri cap. xi. ^les^nÔma (Gaza porcariam appellat) meminit, cujusToftro Cliamaî-
leonis roftrumfimihmum facit. iElianus etiam diverfis Hiftorix Animahum hbris, varia
earum gener^ enumerat: & certè ex Afia, Africa, atque America infignes earum differen-
tias quotidie adferri videmus. Ceterum tametfi plurimas viderim, & diverlàe magnitu-
dinis, & diverfxetiam forma: j nullam tamen mihi confpedam puto ilti fimilem, qualis
erar, cujus iconem ad me mittebat anno Chrifti millefimo fexcentefimo quinto lacobus
Plateau, diligentifiimus Naturalium rerum obfcrvator, fcribens ipfum animal dono da-
tum fuiffellluftriflimo Principi Carolo Duci Croyo & Arefchotenfi.

De Animalis magnitudine nihil pronunciare poflum,quandoquidé ab co qui mittebat,
nihil nifi iconé accipiebam, nullis adlctiptis notis è quibus de ejus magnitudine quidpiam
coniiccrepofrem,atq. ipfa icon à rudi nec admodu perito pidore videbatur exprefTa : eam
ob caufam mcas pidor,cui delineandam in lignea tabella tradebam,paullô concinniorem
reddebat. Totum verô corpus à capitis vertice ad femora paenè ufque,Iongis vilHs
erat obfitum cineracei coloris:pofticam corporis partem cum cruribus ejufdé coloris villis
fed brevibus tedam habebat, imo ipfam etiam cauda, qua: brevior erat quàm cercopithe-
corum aliorum cfïc foIct: roftrum longum, nudum,extima parte obtufum,canini ferè ro-
ftri inftar, & ridum fatis amplum : nates habebat glabras & prorfus depiles, fanguineoquc
colorc infedas, tamqaam cutis detrada fuifiet : pedes in quinque digitos fiffos, & cufvis
unguibus armatos: breviter peregrina erat totius animalis forma : in tabellis tamen in xs
incifis quas Adriafius Colkrdus dequadrupedibus animalibus publicabat, fimilem ferè

iconem confpicere niemini, hoc cft qua: caninum roftrum glabrasqiie 173 tes haberet, fee
corpus,^revioribus piHs tcdura^Si caudam prohxiorem. Xo/^^jOrncù/ç-ne adnumerem hoû
animai, an xcumiOscÀti clafîi adfcribam, fum dubiusj roftri tamen forma facitjUt potius ge\'
nus eife opiner : Ledor tamen utri volet clafîi adfcribere poterit.

G ETE R V M quoniam de Simiis agere coepi,nortincotomodc me fadurum exiftimavi,
fi de ahis quibufdam generibus,prxfèrtim cercopithecorum, agerem, quorum apud Lati-
nos Audores nullam mentionem fadam invenio. Inicium autem faciam ab eo gencre
Çiuod barbam fatis prolixam gerit, & cujusiconé habeo coloribus expreffam, quam etiani
in tabella dehneandam a periro pidorGcurabamj&: porro fculpendam,Ut hîc àdponerem,

Î^AGNiTVDiNn"amci"ii vulgares cerCO\'^^
pirhecosycos videlicet qui niaj-ore funt cor-
poris mole, .Tquâbat : caput, dorfum, erö-
rumpoftica pars & cauda nigris villis\' erant
reda,quibus fufcus color admixtus; pe-
dus, venter, crurum pars anterior longio-
ribus villis, iisque albis erant obfita: è men-
to propcndebac dodrantalis longitudinis
barba in mucronem:dcfincns,alba five in-\'
cana: aures non magnas habebat,fim isque
erat naribus , ut major parS;e]ufinodi ani-
malium : cauda> valde- longa erat Sé fatis ;
cralfaicujus extremapars in longiorum vil-
lorum floccum definebat, perinde ac led-
nis cauda; quam notamin nullp cercopi- .
theci genere obfervavi, quàm umco alio,
de quo poftea : pedes in quinque longiores
digjtos fiifi, anteriores prxfertim , quibus
tamquam manibus utitur,ungues ferèhu-
mams fimiles.

Verumenim verô ifiius generis longé
elegantiorem Sc magis politum videre me-:
mini Hagxproximis his annis apud nobi-
hffimum Virum Paullum Ghoartuni Bu-
, zenvalium , Chriftianiffimi Regis GaUia-
rum Henrici Quarti apud Illufirilfimos
Ordines confœderatarum Provinciarum
Legatum : nam v.aldè terfis & nitidis pilis
totum ejus corpuserat tedum, illisq. riîul-
to brevioribus quàm cujus piduram ha-
beo: pedus etiam album habebat & anteriorem ventris partem: cana etiam barba men-
tum ejus ornabat, minus tamen prolixa quàm fuperioris, Se palmaris dumtaxat longitudi-
nis, eaque mucronata: hujus cauda in floccum non definebat, ut fuperioris,fed fimilis erat
formxcum vulgariumcercopitheçorumcaudis. ;

E o R v M porrô qui non funt barbati binas habebàm icônes inter fc diffimiles : quarum

Prior expnmebat animal tedum pihs mediocris longitudinis & fufci ex flavo col oris ^ cercopltf>em
quemadmodum etiam totum caput prxter rofîrum : guttur albicantibus villis erat obfi- »obatbutuf i.
tum, veluti Sc totum pedus: anteriores pedes, manibus humanis ferè fimiles, in quinque
digitos erant diuifi, fimiliter Sc pofteriores:caudamhabebatnon valde hirfutam, fed Ix-
vem quodammodo, tamquam vulfi fuiffent pilij extrema autem ejus pars in longiorum
villOf um floccum definebat, veluti prioris barbati cauda.

Alter majore corporis mole prxditusfuiffe videbatur, rofirumque prorfus fufcum ha-crcMpî/kf«.
buifl<i, caput canefcentibus villis tedum, & collum cum pedore longis vilhsleoninxjubx t4rbaim
inftar etiam canefcentibus obfitum ; alioqui forma fuperiori non erat valde diffimilis.
Huic ferè parem tabellx illx Adriani Collardi in xs incifx expreffum etiam habebant.

L>vm Vlyfipone hxrebam , ex FernanbucO fivePernanbuco Brafilianorum memini
advcdos fuifle fub Decembris initium anno Chrifti millefimo quingendfimo fexagefimo
quarto cum Pfittacis illis, de quibus fuprà didum eft,Cercopithecos quofdam non magna arcophhem
corporis mole prxditos,fed minore quam fupr^ enumeratr,eosque fatis prolixis vsllis tedos sr^^«»« i.

gilvi colörisjquibüs fimiles pofteä mihi non funt confpeäi.-habebant illi peculiarem quan-
dam notam, quam in nullo alio iftius generis animalî obfervavi : nam fuavem quigidam j,
mofchi quodammodo inftar^fpirâbant odorem: Rodericüs LinciüSjqui eos advekerat,
mihi affirmabat omnesifiius generis fimilem odotem exfpirare,

Cetervm loannes Lerius cap.x. Hiftoriaefux Americana: alterius cujufdam generis
meminit,quod apud BrafilianosXououpinamboütios eft frequentifiimum ,& ab ipfis Crf/
appellatur, pufillum etiam,fed nigri coloris,quod maxima ex partein filvis Verfatur, & po-
tiffimdm pecuharibusquibufdamarboribusinfidere folet,ferentibusfiliquas perinde cral^
fas ut noftras majores fabae, quarum frudu vefcuntur.

M e m 1îiit & alterius pufilligeneris non rttajoris Sciura, ejufdem ferè coloris, rufi
videlicet, cui Brafiliani Sagauf/^i rtomcn indunt: habereque fcribit formam (quantum qui-
dem adcolhim,roftrum,anterioremqueadcocorporispartem attinetj leonina; fimilem:
magno haud dubiè xftimandum,fi in Europam tranfvehi poftet, fed adeô dehcatulum
efte, ut navis in mariagitationem nullo modoferrequeat, prsetereaadeô fuperbum,ut ob
levifiimam occafionem, inediâ potiüs de cibi abftinentiâ vitam finire cupiat, quam mini-
mam moleftiam perferre.

H V1 c forma non abfimilem advehebatetiam cum Pfittacis, & odorato illo Cercopi-
thecorum genere Rodericus Linfius, fed unicum,reliquis ejus generis in itinere mortuist
quia toto trimeftri tempeftatibus jadatusin itinere hxferat : longè verô elegantioris erat
coloris, quam isquia Lerio defcribitur. Uhus igitur formam quum memoria: imprelfam
adhuc retineam, & ejus nativam iconem coloribus expreftam poftea nadus fuerim, facerc
non potui, quin in tabella incifam hrc fubiicerem Sc Ledoricommunicarem.

Erat autem, quem videbam, Sciuro minor, adeô delicatulus, ut molli villofaque
pelle fovenduseflet ob aè\'risfrigidiorisafperitatem ; roftrum & capitis pars anterior leoni-
nam quodammodo formam referebant, fufcoque colore cui rubedo qua:dam permixta,
erant pra:dita : aures albicantibus villis erant hirfutae, quibus ruber color etiam admixtus :
guttur & pedus longioribus villis partim fufcis, partim albis teda habebat : reliqui pili per
corpus fparfi nigri & albi,radiâtim à dorfo ad ventrem alternis erant dilpofiti:cauda etiam,
qux longa erat, fimilis coloris pilis alternatim erat teda:venter nigris pilis tedus:crura bre-
viores albi pih quadam rubedine infedi tegebant: pedes in quinque digitos non valdè lon-
gos fiflü, albis unguibus erant prxditiî breviter elegantiorem videre non memini. Vivus
adhuc erat, quiim infequente lanuario Vlyfipone, Hifpalim profedurus > difcederem : aa
porrô in Germaniam, quô deftinârant, milfus fit, nihil intellexi.

Cetervm confulendam cenfeo C V. Gonradi Gefneri Hiftoriam de Quadrupcdi-
bus animalibus^ in qua Simiarum difFerentias peculiari libro complcxus eft»

a ypïs cxpreftï jam erant Exoticorum Sex priores libri, quum irilcquchtc!annot
I millefimo videlicet fexcentefimo quarto,honeftus vir Emanuel Zwcrts fuprà mc-
moratus, fe illud animal> cui Ignavi nomen indidi^ habere dicerct recenter qui-
dem

dem cx America delatum,quodque non multis diebus ante quàm nàuis ÂipHelredamum
appeller^c, in itinere extiriaum fTiiffèt. Quum verô figura illa càp. xVi.libri v. cxhibitài
mihi minimè fatisfaceretjUt quce ad animalis exuvium vetuftate jam valde corruptum de-
lineata: illum orabam, ut fuum illud animal ad paucos dies mihi concederet, quo com-
modiu^s ejus formam obfervare poffem : quod fane lubens fecit : riam brevï poft,illud dd
me mittebat cum avium Paradifearum majoris generis Rege. In tabella itaque ejus ico-
nem ftatim exprimendam curabam : quia ad Oviedi defcriptionem magis accedere vi-
debatur, quàm illa qux cap. xvi. lib. v. pofita, in hoc Audarium inferendam cenfebam
cum brevibus quibufdam ipfius animalis notis, quales videlicet in anda ànimàliS pelle fuf^
fulta obfervare licuit, ut cum aha icône confcrri queat.

À collo ad extremanidorfi partem, paullô pi us quàm quatuordecim uncias longuró
erat ejus corpus, craffitudo verô five ambitus pxnè totidem continebat: in vivo autem ani-
mali longè majorem fuiffe, non eft dubium: collum ipfum fex uncias longum erat,qua-
tuor craffum, com prehenfis etiam ipfis villis: anteriora crura ad pedum (quos pianos ha-
bebat inftar urforum aut fimiarum) ufque fiexuram , feptem unciarum longitudinem fu-
perabant c pofteriora autem, fex cum femiffe dumtaxat longa, ut anterioribus ferè intégra
unçiâ eflent breviora ; anteriores pedes à flexura ad ungues ufque, tres uncias erant longij
pofleriores autem ejufdem pxnè longitudinis, utrique tamen valde angufti, licet plani, ue
mirum vidcri nondebeat,ficum diffieultate fbbfiftere & progredi queat : finguli verô tri-
bus contiguis unguibus binas uncias cum femifie longis,albis,& valde mucrOnatis prxditij
pronâ quidem parte arcus inftar elatis,fupinâ auté five infernâ carinatis: univerfum corpus
à fummo capite ad ungues ufque,denfiffimis iifque prolixis villis erat obfitu,coloris partim
nigri, partim cineracei, pxnè ut meles,qucm vulgus taffum five taxum appellat, molliori-
bus tamen, atque à collo fecundum dorfi longitudinem ufque ad pofteriora ferè crura, ni-
grorum pilorum quadam ferie erat infignitum: totum collum à cervice ad anteriora ufque
crura veluti juba quadam nigrorumcrinium in utrumque latus propcndentium tedum
habebat : caput exiguum , brevibus pilisfubrufisobfitum, cum mento & gutturis parte :

roftrofimiam quodammodo referebat;breve enim,glabrum,&obtufum, fimisque nari-
bus erat prxditum, exiguis etiam dentibus, fatis tamen latis ; quum verô ridum ampluni:

Poftea tamen inteihgebam ex eorum ferpentuni effe genere ,,qtn ifi interiore Brafilia-
norum regione reperiuntur, atque in arboribus plerumque verfari folent, ut hominibus
per filvas iter facientibusinfidientur: nam iftamhabentconfüetudincm y ut aliquem fibs

vicinum confpicientes, illico in eum infiiiant,& corpus ejus atque brachia multiplici nexu
ligantes (ut nudi incedunt ifti Brafiliani) fuum os in illorum anum inférant, adeoque va-
lenter fugant, ut fpirandi facuitatcm ipfis adimant,&: nifi cultrutn aut àîiudferreumin-
ftrumentum apud fe habeant, quoferpentes qui tah ratione illos ligatos detinemjConiV"
, eere queant, ipfis iiauddûbièpereundum eft.

Admirabile erat illud peregrini Lacertiexuvium,quod anno Chrifti millefimo
fexcentefimo quarto apud honeftifiimum virum Chriftianum Porretum pharma-
copœum Lcydenfemdiligentifiîmumconfpicicbamjcuiquiîmfimilemab aliquo
defcriptum non arbitrer jnon inutilem operam me navaturum confidebam , fi illius qua-
lemcumque hiftoriolam cum icone ad exuvii formam cxprefsa hîc fubiicerem.

Breve autem fuiffe ejus lacerti corpus videbatur : nam à collo five illius parte cuijan-
teriora crura jungebantur, ufque ad caudas initium, undecim uncias dumtaxat erat lon-
gum: corporis autem ambitus circiter novem unciarum aótdödrantis fuerat,quantuni
conjeâurâ aflequi hcebat: collum ab anterioribus cruribus cum capitis quae reftabat parte
(illud enim integrum non erat, nee qualis fuerit ejus forma pronunciare queo) tres uncias
erat longum,valdè tamen exiguum fuifie videbatur: caudam veto à pofterioribus pedibus
âd extimum ejus mucronem ufque longifiimam habebat, ut qux duorum pedum cum fe-
miffe menfuram expleret. Totum corpu^, exceptogutture,& ventris infimâ parte, atque
anterioribus etiam cruribus, fquamis latis, magnis, rigidis, ftriatis & mucronatismunitum
erat: illx veró qux collum & capitis fupremam partem tegebant, femunciam non erant
longx: at qux mediam corporis partem inter crura comprehenfàm muniebant, binas un-
cias longx&: fcfcunciamlatx:quxdeindeper caudx longitudinem fpargebantur, adeô
amplx non erant, fed fenfim verfus e)us extremum procedendo minuebantur,ut extre-
mam caudam occupantes, iis qux collum tegebant vix ampliores effent:earum autcm
qux caudx latera utrimque claudebant forma, prorfus reliquis diffimilis ; nam planxnon
erantaliarum inftar, fedcavx& velutigeminatx,quiapronarn fupinam laterum par-
tem tegebant:prxter illas, totius caudx prona pars tribus fquamarum ordinibus erat muni-
ra, totidem ordinibus etiam fupina, paullo tamen minoribus nec adeô amplis, quibus de-
inde conjundx lateralesillx geminatx:anteriora crura paullo breviora erant pofterioribus,
eaque fupremâ dumtaxat parte quibufdam fquamis teda; horum deinde reliqua pars cum
pedibus,nigris villis obfitaj pedes autem quatuor unguibus prxditi, quorum fec^ndus aliis
multo major, unciam videlicet longus, craffus, uncus, & niger, alii verô candicabant; at
pofteriora crura pedum tenus fquamis erant obfita, & fupinam dumtaxat illorum partem
pili veftiebant, horum fimiliter pedes quatuor unguibus prxditi, fed minoribus quàm an-
teriores, parvum infuper calcar interiore parte adjundum habebant: animalis guttur, &:
ventris una pars, nigris villis obfita.

V n d è porrô allatum effet illud Lacerti exuvium, ignorabat qui id redemerat,& pro-
pter raritatem inter alia exotica retinebat.

Similem etiam habuiffe lacobum Plateau, conjeduram faciebam ex vna aut altera
fquamaquamad me mittebat: cujus verô magnitudinis fuerit,mihi ignotum. Ahum
prxterea illi non difiimilem, fed longè minorem , antea videbam Amftelredami apud
quendam, qui rerum peregrinarum mercimoniaexercebat.

VB inirium anni Ciirifti miîlefimi fcxcenrefimi quàrti/jam cüfis ÊxoHcorü lex
pr-oribus bbris, mittebat ad me lacobus Plateau (cujus in iis libris crebra fit mcnrio)
murisaquatici quoddam genus, mihi fanè antè non confpedum , & cui fimile apud
quempiam Audorem qui de Animalibusfcnpfcrit, videre non memini. Eam obcaufanii
prxter inftitutum me non fadurüm aibitrabar (quandoquidem ad Exotica quse nancifci
potero defcribenda me comparavi) fi illius iconem cum brevi hiftoria m hoc Audahb
proponerem.

I LLv D verô animal majoris mûris aut ta\\px erat magnitudine, à capite ad caudam fc^
ptem uncias longum,totidem corporis ambitus continebat: denfis & mollibus vÜIj. undi-
que tegtbatur, in tergore quidem fufcis & nigricannbus, m ventre autem .-x albo anctz-
ceis: illius caput pro ea corponsmole fatis parvum ; roftn pars ihperiorfirrr.a, prorr.inuia
& pxnè unciam longa, nigricans, eaque forma pra:dira,ut infta fuis aut e vch

firmisarmata, utrimque videlicet uno, inferior etiam totidem, ied av-iior-ibus &: obu^is :

illius ocuh valde exigui,& vix confpicui: ridus latera longis villiscincracei coloTifobûta:
cauda odo uncias longa, valdè crafia fupremâ parte, ejus reliqua pars ad extrenfît^irm
ufque plana, tota autem rariftlmis brevibusque vilHs teda, olTeoque qiiodam nervo me--
diam feeundum longitudinem fecante pracdita : uterque pes anterior, ferè duis uncias
longus,in quinque digitos divifus acutis unguibus armatos,pofteriores autem paullôlorl-
giores & magis plani ; quorum digiti etiam majores, ôi membranâ ut in anatum & plani-
pedum genere connexi, ad commodius haud dubiè natandum : breyiter poftenoribus
pedibus &caudâ exiguum fibrum quodammodo imitabatur.^ Et hxcquidcm de i^p^anir

mah, cujus exuviumtomento fuffarcinatum dumtaxatmutuô accipiebam, fchbçfç.pptç^

ram. Vnde autem adquifiviffet, nullam in epiftolà ad me cum ipfo aUimali mifsâ nieh^^^^^^
nemfaciebat. ,

Et h&cquidemhaheham quA ad ^inîum ËxGîîCôHm
iungerem.\'prîh tamen quàm ad pauca alla qu&adüank ^rommum^
HtHoriam pertincfît^ ^accedam, nonnulla de quibufdam iîbris Sïnen/es
charaäeres continent thus mihi dtcenda emïiimam^

AT A V I ànnoClirifti millefîmo fexccntefimo tertio,pauliô fupraSiimatram (quam
plerique Veterum Taprebmatn cff^ccQnCcm) mz^dm-àm corbitam multis mercibus
magtiipretii è Sinarum Regno petitisonuftam occupabant,infequente veroanno
Amfteiredamum invebebant. Inter cas merces repcrti funt etiam aliquot Libri Sinenfi-
buscharàderibusexprefti,quiplantarura figurascontinebant,&: iis infcriptanomina, ad
latus verô alia vocabula, quibus plantarum facultates declarari verifimile eft; & hxc om-
nia Sinenfibus cbaraderibusexpreffa. Mercatorum qui in eam profedionem fumptus
fecerant focietas quofdam ex his iibris donabant : ego binos ab illis pro munere habui,
quatuor prxterea Lugduni Batavorum apud amicos confpiciebam, Nobiliffimum virum
lofephunl Scaligerum videlicet, tres ; & Clariffimum virum Petrum Paawium , unum,
omnes diverfi generis plantas continentes; ut in fex illis Libris, unam candemque plantam
bis expreffam obfervare non potuerim. Ex his fîguris, tametfi rudibus & crafsâ minervâ
cxprefïis,animadvertere poteram multas plantas apud Sinenfes nafci, iis qux apud nos re-.
periunturvaldefïmiles,fedplurimasnobispercgrinas & ignoras ; quarum nomina infcri-
pta, & facultates, ut rcor ad latus adpofitas, fi noftrijm quifpiam legere & intelligere pof^
fet, magnam utilitatem ad Medicam artem allaturum effe , non eft dubium : nam verifi-
mile eft plerafque alias facultates iftâfcripturâ contineri, quas adhuc ignoramus. Nunc
autem nuUi ufui nobis effe poffe iftos libros opinor,nifi ut in peregrinarum rerum thefauris
reponantur. Vnus porrô eorutn quos habeo, continet quinquaginta novem paginas , cas-
que duplicatas, nam ob chartx tenuitatem , ab unodumtaxat latere expreffi funtchara-
deres; icônes autcm unam & nonaginta. Alter verô fexaginta paginas duplices Sz. unam ;
icones fèptuaginta. Qiiot autem paginas habuerint rehqui quos confpiciebam hbri fin-
guli, qüótve iconcs continuerint,mihi non compertum ; fingulas tamen paginas etiam
duplicatas fuiffe obfervabam.

Caryophyllorvm ramvlvSjcum-fruämruâimenîo^
florem nondum explicatum fuBinenîe, & eo c^ui prmutnj

icon ad capitis X X i. hb. I, Garcia;
■ fcholionprqpöfita,qux fine foliis,
tum ea quam cäp. x v 11. lib. i. Exotico-
rum exhibebam, mihi per onlnia non fa-
tisfaciebant;alium ramülum,qui frudus
rudimenfum jam formatum , & florem
lîondum explicatum fuftiriens, & rudi-
mentum formari incipiens,foliaque ha-
beret, rtadus,fcx prioribus ExOtiCoruni li-.
fcrisjam typis expreflis, illum non modô à
perito pidore in tabella delineandum,fed
\'&:1pfam tabellam à perito etiam artifice
fculperidam curabam, cujus e5ièmphr in
hoc Audario adjundum effe volui fcho-
lio ad cap. XXI. lib.i. Hiftorix Aromatum
Garcix; tametfi Scholion illius Capitis
veterem foliorum expertem, alteram è
cap. xvn. hb.i. Exoticorum petitam con-
tineat.

Cetervm, fub idem ferè tempus ex
Italia flores quofdam accipiebam cum
Carpphßm hac infcriptione CarysphyUum albam ex
aM j^urim. Oriente ; fed illos adeô aridos, ut pxnè in

polhnem refolverentur, quos tamen quum diligentius" obfertarcm, ignobilis cujufdam

plantx fîores potius mihi fuifTe videbantur,^ quàm adeo prxftantis aromâticx arboris:
nam nonnuUi frudus rudimentum -in-lê cohtlnebknti-\'ex quo conjeduram facere pote-
ram , Sotani cujufpiam flores fuiïfe, quale cft mapicum Iralis BellA dmna, à
Belgis autem ^oUlrupt appellatum J aut ei cohgehéris : fed quia planta illa
in-calidiorerégionenatâ jëjus flofeY cândicàbant^fivè Ve\'rits cfneracei coloris erant , ÔL
minores. ■ ■ ■ " ^ : • \' ■ =

Itaque non candide faCcre illos exiftimo, qûî^ interdum âift ici s tnédicamenta falfis
nôminibus\'infignitaprôdegitimis miflitant , veîexplorandi gràxiâ illbruitî judïciutn (ne
aliquando mihi fadum memini) vcl, ut multàrûitî\' rerufti Exbticariim fefe peritbs efle ^
aliis perfuadere cupiant , qüüm tarnen ipfîmet fuam igriorântiâm prodànt. Iftius fa-
ne ipurii Caryophylli albi (fic ëriim appellandiirii méritô cërifeo, quum rie minimäni
quidem notam cum Caryophyllo corivëriieriïem hàbeàt) non mëmiriiflem, nifi qui
miferat, litteiris ad me datis percontatus felfet\', an in meiis Exoticis ejus inentioiiërii
feciflem; \'\' " ^ " \' \'\'

Cetervm, Ut ingenue profitear meam ini-
peritiam; valdè diflSculter ftatui poffe arbitror,
quid verUni & Iegitimum fit Àmomum ; atque
quum Gaienus Amomum fimileni Acoro facul-
tatem obtinere fcribat j prxftaret Iegitimum Aco-
rum, fatis videlicet jani cognitum, medicamentis
Amomum recipientibus adriiifcere , quàm alias
plantas qux pro Amomo obtrudi folent. Quia
tamen illai uva, qux pro vero Amoino ad riie mif-
fa, elegans eft & non vulgaris, ac nemo hadenusi
quod fciani, ejus meminit ,illiUs iconem in Ledo-»
risgratkniirt hoc Audario locufcn habere volui.

NNO Ghrifti riiillefimofexcencefimöquitit:ö mittebat äd mé\'ëfudituiô^ pérhü-
manus vir Ioannes Pona, Veronenfis\'pharraacópteüs\',plantx ciijüfdam aliquot
^ frudus uvaruminftar confértini in tarnüloriatös, &\'arömaticüm quidpiam rcdö\'
lentes, quos pro legitimO Aniomo fibi datos fcribebat; atque adeo eàm opinioriem Plinii
authöritateConfirmareriitebatür j qui Naturalis hiftorix hb. x 11. cap. ic i n» Amomi&:
Amoriiidis mentionem faciens, fuh\'ûcxiySimHe bis é* nomine frutict Cardamomumyfewi-
tie ffblongo. Verum quidem eft, fingulos Uvarum quas accipiebam frudus, aliquani cuni
îiiinoreCardamOmo, in officinis vüigo recepto ,fimihtudinem habere (quale autem fic
Grxcorum Latinorum Cardamomum, nondum cuipiam tonftare opinor, certum
enim eft ab Arabum Cairdamomo differre) certè uterque frudus triangularis eft fqrmx.\'
At Cardamomi vulgo receptithecaoblongior eft,& miniis crafla, multisque ftriis diftin-
da, femina continens traffiulcula, Meleguetx feminibus non valde abfimilia, odorata,
fubrufi coloris, nec ingrati faporiSj licet acriufculi: ejus verb frudfiis, quipro Amomo
niiffus, theca brevior, craflTior, & candidior efl, nec adeô ftriata, feminaque continet
tenui membrana irivoluta,nigra, oblongiufcula, duplo quàni minoris Cardahaoriii femina
majora, fplendeïitiaque&valde dura, albam quidem medullam contirientiai qUxacri-
inoniam quandam tandem exerit, fed nuUius amaritudinis participena : atque infuper
tota uva cum fuo frudu riativUm odorem habere non videbatur, fed afcititium potiiis,
& olei lavendulx odorem quOdanimOdo fpirabat ^ quafi illO delibuta fUiffet, vel certè
àpud fimile oleum ädfervatä.

V o N î A M Garcias cap, x l 11. lib.i. fuse Aromatum Hiftorias de Zedoaria agens,
1 1 Avicennam Gedwar illam appellate fcribit ,glandisque magnitudine & ejuidcni
V-^parnè forma: elfe refert ; incognitum elfe Europa-, & dîfficultercognitum iri,in
fcliOlio ad illud caput adnotaveram. Verumtamen anno Chrifti millefimo fexccn-?
tefimo ÔC quinto J mittebat ad me Verona loan-
nes Pona paullô antè memoratus, cum Amomi
illâ uvâ binas radices, Oeäwar veri nomine infcri-
ptas, oblongiori glandi non valdè dilfimiles,aut ut
veriùs comparem, minoribus Afphodeli bulbjs, vel
Anthorae ; quarum una intégra & non corru pta, al-
tera cariolâ &c confrada, utraque tamen valde dura
&fbhda, foris quidem cineracei coloris,interiùs
autem flavefcentis, qux deguftata, excalfad^iiam
vim & acrimoniam poflidere deprehendebatur.

Cetervm licet nihil certi de ea radice pro-
nunciare poflüm , illius tamen, qux magis intégra,
iconem in tabellâ exprimendam curabam , uc ejus ,,
forma mente faciliùs concipi poflit, quàm nudâ
defcriptione. Ejus porrô cognitionem, Pon» acce-
ptam ferant ftudiofi.

nibus non vefcuntur
Agalîochi deledusi
Agalîochi hiftoria*
Agàllochurai
Agalugen.
Agilis animaL
Aguila brava; .
Ajawe fuccus.
Aiotochtli.

Aladi ^
Alaf.
Alaqueca.
Alcyonium cheirötheèx facie.

116.127
Alcyoninm ingens.
Alcyonium moriftrofutn.
Aldirira.

Alcp Syria: emporium^

Algaliâ.
Ahaa.
Aljofar.

an Alcatraz Oviedi.
Alka.
Alma.
Almaz.

Alraendras del Peru.
Aimharur.\'
Aloë.

Aloe foffilis.
Aloes delcdus. ^

Aloës foliorum èónfedio.
Aloësplantaîufits.
AAaW.
Althir.
Alypum.
Amba,

A m bare.
" Ambares.
- Affibafi delectus. \'
<■ A\'mbari facilitates.
■ Arabai\'iim.
Ambela.
Attibereth;
Ambili. \\

Anacangrilpalljui aVis.
• Attacafdium.
Ahacock.
Ahanaià.
Ahanas.
f Ananas bravdi
Ahas Ardica.
Ahcufal.

Apes Ameriirans.
Aqua eftofib. arboris triftis. 225
Aqua ftillatiüaè radice Ghfnac.

Aqua Tamarindóriün.\'
Aracock.
~Araco Sfieiar.
Aranea rnonfttófa.
Aranea Periiana;
Araneiingenfes.
Arara.

Atragena.
Avacari.
Avela: , ,
Avellana Indica;
Avellana purgariva.
Averttdis lapliis.
Avicennselapfus.
Avicenna opinio\' expîofà i
Avis" petegrinae capur;
Axi.

Ai-avcrs. 306

arawdveli! i^j,

Arbdrde rayz. 5

Ariidre de las carberas.------ 164

Arbore de S. Thome. 2C4
Arbor eryfipelascurani. \'\'
Atbor faririifera. ^^

Arbor firiiunl regtindollim.\'^ I3
Arbor frudii Aiiranti\'dfimilii
Arboris liber teniiiffimus. \'
Arbor lani fera. \'

AtborLavendulsèfolio. \' \'•■■y
ArboiLaiiiroceiàfîfolio; fi
3^7 AiborMagelianicaài-onTatica.\'

\'■\'\'76,77 "f-f

Arbor tiriftiis» 2 25-,216,2^9
Arbor veneireos ftimulos ddmans

166
340
228

269

zëH
4ï\'3Î4

id6

290

iBo

i47

194

. Jiotàœr. / ^ l : \' î i
}0Z Botanici libriSinenfés.
BalfaraumcicToIa. ïo4,}o5/|Bi|^p^ri|j|iO0
Bairamu legitimü ¥0161-1111:1.304 Brahtlgans.
BalfaiTiumpurius. Brafiiiamfrucjys varii.

Ben album rubrum. ■ 2\'4 vG^culaa ceguer.
Bei zaar. . / . 2?7 Caculaa hiftoria.,
Benjudïum. iJ5 Caculaa qucbir.
"Benjaoy. i5J Cadegiindi.
Benjuf. iJ5jI44 Cafur.

Benjui.de Boninas, \' ly^ \' Caiahaba.
Benjuifera arbor, \' i j ^
Benjui non efl Cancamum. U ?
Benjuinum. Mi\'^SS
Ben magnum & parvum. 354

Cajous,
Cgiro.
Cairum.

.Gais manis. -, "
„\'Gay. ... . ■
Caymanes.
Calabacera.
Calafur.
Calambac.

.Câlamus aromaticus.
Calangari.
Caloins,
Calvçgiam,
Camac.
Camarix.
Cam.daca.
Cameaa.
Çamiri. 37,57

Camuefàs. 346

Cancamum. ,

Cancer Moluccanus. 127,128
Cancri admirabilis tefta. 129
Cancri gramen depafcenres. 117
Cancri Periiani phdiificis utiles.
354

Cancri terreftres. 127

Cancrorum inful.r. 127

Çandil.

Ganella. i <58,170,34 3

•i i

Ui\'M-M

368
-ï. P-ß

1:79
116

■ 341
^38

ii 3

5^5

1 Ji^ô

ï7J.I77
161
201

.8(>
198,272
190.270

169

371
^59

i8p

»75

100

269

i;7
286
197

160

Canella alba.
Canellam aqua.
Canellae folium. (
Ganfila: Jhiftoria.^^
i Èanèlldfc oleum. •. -
Caneila Malabarica.
; Canella novi orbis.
Canella Periiana.
Canella viiior.
.,Çanella2eiIanica.. ,
\' C^ijidé Pfitcacus.
^/Çanje.
. Çaphura.

,, Qaphura: hiftoria. .i62,24j
"CaphuraRiachina nulla» 162
_ Cap h ura -vigilias. çxcAtaf,: . 161.
_ Çapotiilo del Aldana-70
, Capfïcum, ^ 542\'j345

Capficum Brafilianum»^. 342
Capur.
Caran:ibolas.
Carabeli.
Garandas.
Carana,
Carate.
Carbunculus.
çarç?.. parilla.
Carcapuli.

Carlo fando,
Carpara,
Carpefium.
Capefium non eflè Cubebas. i8y
Carrumfel. 180,248

Caryophylli aromatici. ij,»6
Caryophylli aromatici icon légi-
tima. 181,267,376
Caryophylli gummi. 180
Caryophylli hiftoria. 180,267
Caryophyllon. 179,180
Cariophyllum albû fpurium.377
Callàb. 200,250
Cafïia. 169,
Cafïiae flos conditus. 355
Caffialignea. 323
Caflia nec Cinnamomum apud
^thiopes. 16S
Caflia folutiva. 147> ^71 > 5 î î 3 5
Caflia veterum. 77
Caft. 204
Catapotia cx çarça.. 319
Catapotia ex Mechoacan. 5,39
Catarrhade Oppiani. 105,104

Cercopkhecus barbatus. ^
Ct-rcopithecuà Brallîiamis. 372.
Cercopithecus non barbatus. 571
Cete admirabilis forma;:. 151
Cete monftrofe formae. 130
Cevadillà. • 34?

Chamaerrhiphe peregrina, 8 s
an Charaaerchip hes folium î 8 5
Chamaroch.
Chamderros gunitni.
Champe,
^ Chanque,
Charabe.
Charameis.
Chayrbua.
Checarii.
Chelidonium.
Cheripo.

z86
161

Z25

i3o,2i3
z^z

186
286\'
210,
22}
370
188

237
214
. 315

230,283
iS}
271

. 337
171,214

237

CrocumIndicum: 210,215,275 Elephantiglona?.avidi. 260
Cröpiöt. 48 Elephanti vindicl^e cupidi- i6o

Cübcbe nec pipeï funt nec Viti- Elephantorum utüita^. 166
cis frudus. Elephantùs mures & formicas

Eiiie five Emeu avis.
Erne quibus rebus vefcatur.
Encubertado.
Enzanda. .

Epiftola ad t). Monardura.
Eraway.
Erica rnarhia.
Efchara
Ètremeli.
Ettalc harbor.
Exotici frudus kiCIlutio.
Exotici frudus c Walicliria.

49^50 ,

Exotici frudus anno 1601 rel%
ti. 51

Daburi.

Dante.\'

Darchini.

Darfulful.

Darxifan.

Dar^ard.

Dàtiro.

Datula.

Datura.

DaulatfiL

Faufd.
Feruzegi. \'
Ficus Indica.
Ficus Martabanis.
Ficus Peruana.
Figaera Banaaa.
Fil.
Filfel;

Folii hifloria.
Folliculus echinatus.
Francifcus de Tamara.
Friidus abiegns nucifirailis. 24
FruiStus bilem evacuans. 334
Frudus Cacao fimilis. 41
Frudus Garyophjlli aromatici
facie. 37

Frudus à lacobo Plateau. 4j
Frudus à Petro Gareto. 34,5 5
Frudus à Richardo Garth.45j44
Frudus à Simone dc Tovar. 44
Frudus à Walichió Sivcrts. 47,

Frudus dylèntericus. 331
Frudus exilis Cannx de Benga-
la credirus. 24
Frudus exotici è Baram rélati.36
Frudus exoticus cralïiis. 25
Frudus ex Bengala. 35
Frudus eixoticus elegans. 2j
Frudus ficui fimilis. 10,11
Frudüs mifcellanei exotici. 52,53
Frudus Nerii filiquae effigie. 73
Frudus peregrinae arboris, 9
Frudus Ouitenfis. 331
. Frudus fub terra nafcens. 3 44,

165
24ZyZJl

367
178
97

197

347
ztz

345
Ï35

2 si
i8o
240
jii.JiJ
3M

314

?H
34^

155)

169
280
242

Goan arbor.
Goazir. .
Goirfugcl avis.
Golfam.
Gonambuch.
Gotim.
Gouambuch.
Gramalha.
Granadilla.
GranatUs.

Guacas Petiianoram*
Guacatane. »
Guaicano pifcis,
GuamaOviedi.
Goanabanus.
Guarr.

Guate. ■ " ,
Guayacan.,
Guayaci decodum^
Guayaci ramus.
Guayaci ferapium.
Guayavas.
Gubera.

S9
Î37
2,10

237
I6j

.368

llJfZZZ

249
J94
244

I99>i49
288
iS
JIZ

175

112

Herba ad rupturas utilis. . 349
Herba loannis infands. 311
Herba Malavarica. . ■
H e rba Malucana. \' 293

cans.
Herba Reginœ.
Herba renibus utilis
Herba Sanda.
Herba Solis.
Herbœ.yarii generis

\' 550..;";\';: ;.;
Herba viva,
Herodotifabuke.
Hiarxamber.
Higuero.
Hil .
Hilbane.
Hippuris faxea.
Hiftrix pifcis.
Hivourahc.
ttoriri.
Hura.

227,261,281
227
3891169
229

229,24(>

. 179

28/

187
zsr

179

1S9
iiz

17P1Z48

240

laca.
lacerus.
lagra. "
laiagua,
laiama.
laifol. -
ïambeii\'o.
lamboli.
îamboloins.
Ïambölönes.
îambos.
ïamgomas.
lapatri.
laralnare.
ïafpis viridis,
laüfiband.
Idälcam.

Lacca Vetenbùs ignota. 159
Lacerti Caynianes.
Lacerti ingens niagnitudo. 5 27
Lacertus IndicuSi iij

Le nricula marina. \' 294
Leucoma frudus. . ^ 332
Lignum Aloës. -
Lignum an»nymurn.\' . \' 7 ^
Lignum Aromaticû. 79,3 23 24:
Lignâm colubrinû. 214,215;,276.
Lignum cotis yiçenîprèbêàs. 9

.3M ... ;
Lignum Sanîalo fimile. 174
Lignum fempervivum. 163
Liquidambar, 147^302

Lifpor empor iû reglii Decan.219
Lobus Brafilianus ingens. 60
Lobus B rafilianus alter^ 6 i.
Lobus cartilagineuse 66,67
Lobusex Guiiiea. 62

LobuS fabs arborelcientis. 63
Lobus iiifiilx D;ThomâÉ.
Lobus peregrinus varii genei\'is.

Mechoacan filveftre. \' 339
Medicamétum aderyfipelaS. 344
Medicandi apud Indos îâdo. 150
Mehcnbethene. 194

Mergus Americanus. " 103^
Mergus Farréfis fiveArdicus. 102
Mergus marinus-Géfnefi. 102
Mericlie. 182

Moalis. , ■ "^1/^5,187
Mocebar fnedicamentum^^ j/^
Mogli. • , \' \' \' " 226
Mogores. \' " . 240

Mus aquaticus exoticitS. 575
Mufa. 229,2 50,2^2,28 3,284
Mufe etymon ridiculum. 25Ö
Muftcla Africana. 112

Orbis capite teftudinis. 141
Orbis muricatus. 139,140
Orbis r^nJE ridu. »40,141
Orbis Ipinofus. 13 8,139

4
196
175

281
281
227

281
36a
230

55
48

277.^78

225,280
96

203,250
^35
"3.
368
^20
266
loj
1*4

Pallank ins.
Palma adil.
Palma Indicai
Palma pinus.
Palma laccifera,
Palma lilveftris*
Pam.

Papuaf infulae.
Paquovere.
Paradifus Mahumetis.^
Parapar.
Para va,
Parizataco. \'
Pailler mofquitusj
Paftuscamelofuro,
Päteca,

Padn« è maguete.
Patines avis,
pavane.
Pava EC. (
Payo marinas,
Pàyco herba.
P\'azan^
Pazar.

Peregrinus frudus acidus. 3;
Peregrinus frudus à Penino. 31
Peregrinus frudus elegans. 5 i
Peregnnus frudus reticulatus.

242,252
104
229

307

167

34Î
182

187

292

ICI

292

PolypçdiiitTi Indicum.\'
Pomaparadiïî» - \'V" \'
Pomphblyx"«
Pomiïm Nicaragae,

Quabeb.
Quabebe chini.
Quace cupatli.
Quebulgi.
Quelli.
Quéqui.
Quetcus marina Thcophrafti.
^iii \' \' ■ . .
Querfaa.

Santali rubri Sc Btafilü ligni dif-
ferentia. 172
Santalitriagenera. 171,247,262
Saponarii globiili.
Sapphiro-rubinüSi
Sapphirus^
Sargaço.
Sarguaco,
Sailafras,
Satiach.
Satiech.

Scabies Hifpanica.
Schoenös.
Schon apfl.
Scolopax Indica,
Sedum Madaga(caren{e.
Sepulveds error
Serapionis error,
Sercanda.
Serpigo Indica.
Serpens Indicus.
Serpentes ingentes.
Serpens peregrinus.
Serra pifcis.
Siger.
Silphium,
Sinarum regio 1

175

278
240
240

206,207
162,166
246

109,110,350

2^9

242

189

Ternate infula fterilis. 16

Terra nigra coficiendo atramen-
. to apta. 354

Terra Periiana variorum colo-
rum. 354

Terra rubra argentüm vivum

continens,
Thalifafai\',
Tianche.
Tigris.
Tiguar.
Timor infula.
Kk ?

201

i73
289
366

9\'
197
162,195,19^
175

3^5
11^,573
1143375

267

244

208

Skuâ avis."
Smaragd us.
Socotora iiiftiU.
Sofy.

Solanum Iiidicûm.
Sope berries.
SpliiErül;E faporiairiae,
Spica nardi.
Spina ex Gayana,
Spincllus.
Spodium.

STtJ^öf.

Spongia elegans.
Stellarum varia genera.
Stella tredecim tadiorùn.
Stoirmfinck;
Strobilus Perüanus,
Styrax.

Succi cöncreri.
Sudte.
Sufi.
Su la avis..

Sulphur Nicäragüanuro
Sulphur Quitenfe.
Sulphur vivum.
Suitanus Badur.
Süluc.

Sulucqiie. ^ .
Sumbel.
Sura.

S. Crticis civitas.

220

149
242

,90

275
28

-2Z.I

164
IM

144

144
368
34Î

Sabayo.
Sac.

Sacai Mambii.

Saciibaf.

5acoIaa deledtuSà

Sagge

Sagittarius,

Sagouin.

Sagu.

Sahefefram»

Sâibo.

Saififràm.

Salihaclia.

Samatra infula,

Sambali.

Sàmbarane lignum.
Samparantam.
Sandal.
Sandalum,
Sanguis draconis.
Santali hiftoria.

24Ï
15.8

iöj
186
16
i>8

37^
5.16

177

241,252

177

169
162
2215,280
174,262

■ 5Ó
I73.M7
, ï73>»74

82.53033}^
174

Tincaîé
Tincâr.
"Tinamiabimi.
Tocot guebir.
Toiuinejö avicnla.
\'fouis puttaci genus
Tarons\'
Tree.\'
Tiîcan.
\'Tripoliuni.
Trbgloditx.
Trungibin,
Tfinaw.

Viiginutii in Bengals confuetu-
do. 224
Vifa femen. 259
Vngula animalis lapidem Bezaar

VfùbThevctii
Vfuc fuccus.
Walgh vogel.
Wâricoramorii
Winteranus cortex,
Vultures aquatici.
Vultures infülani.
Vzbeqüe.

Pag. I o\'.verf, 5. foliis nudum. 13. 14. apw^T/iwç pro Myriftica repomndum. ., »
CAP. xvn. deindefeq.cap. mmerminlib.i. mutandw. i (î.38. magnitudine 49: marginc Braf-
Fruc.v. 53:5-. Velez 5y:PomaNicaragx 56^: Cacao 69\\marg,
Havas del Peru " 86": zi.ferruminare 52?i8.qualiternafc.f;f/\'«»g^ qualiter
propior ioo;7.aqu£erivum 10 j: if. fam An%s i r i. y r, utieremelesquivuïgo taxus
12,6: zi.compofitos 135; 28.ïnverfum j6j : marg. Gaphurae hiftoria. lege Gaphuras
natales. 1fimile elfe, fed nigrius, 217:6". Bezaar 253:14. Rodriguez 236:27.
exhibent Jty/:} f. hic Audor 26^:30. folent ut Z72:i8.Cuci&Cedri 282:21.di-
latiusvir 502:44. Gomara 306\': 13. è cavis 308: r y. venenatis 353: 3o.atriores
33^ : 8. protuberabat marg. Mechoacan filveftre F F. 5. & F F. a^.numerm paginarum
cmigendm hc modo 341. 342.343. 544. 344: Sé"- aliquod, 340\': 3 o. Guayavas
3JI\'\'3^-eundem. ^

Aa. Bb. Gc. Dd. Ee. Ff. Gg. Hh. li. Kk. Aaa. Bbb. Ccc. Ddd.
Qmnes terniones,pr£EtérT. G g. K k. duerniones, X. D ^ d. quaterniones.

Plantarum continetur, extra ordinem funt. Monendus itaque es, mi Lèdor, ut, fi Rario-
rum Plantarum Hiftoriam nondum compadam habes, hanc alteram Appendicem priori
adjungas; eâdem enim formaexprelfaeftjquâ prior illa qusE Plantarum Hiftorias adjunda.
Si vero eam compadam jatri habes, Exoticorum librisj at|t Bellonii Obfervationibus,prd-.
tït lubitum erit, fubjungere poteris.

Primus, agit de Lapide B e z à a K & herba S c o r 2 o-
k e r a, duobus prseftàntiflîmis adverfus venéna médica-
^ïientisl ^

Hisadjundus eft Libellus de R osa ab eodem Au-
dore Latinè fcrij^tus, & Diflertativmcula de C i t r n s.

c T A V V s & "vktfmm mmc agnur
ml^quodhmos JSficoIaiMonardîyprimam Hîspalenfis me-
dicï lîhellôs^de o^Medkamenm pmplicihpî^ ex Indiâfquanu
Occidentalem appeliant^ deldtis agentesyî^jatinitate donâ-
rim-i &in unicum contraxerim, add\'ttls ïnteicdum^^ufi-
damfcholiis qus. ad rem facere vidèhantur, SeptenmópoJi, Terli^M
helium, recenter ah eodem fcriptumifîmilium medicamen torum (^qu^y^j^
gat is prioribm, ad eim notitiam perveneraht) hiBor iam font inéntêm^ma^
âm^etiam Latimm faciebamiin eorum gratiam,qui Üiipantcumf^mo^
nem non callehant* Q^am porro utiles fuerint ii LibeUl, Me commémora-
re non eïî necejfe, quandoquidem adio avide fuerint except liM fï^l^por:
graphum ter recudere oportuerit, Era^ emm vir ille non vulgari emdîîiô^
nepr&ditm^&percelehris Medicus ^quique non pauca admedicam^aHem

de Bczçlzy^^ herba Scorzonera^ duobus adverfus venenapr&Bantifimis
remtdm, in quo de eorum medicamentorum facultatibm varia a^rt ex-
périmenta : deinde ^ialogm de Ferró, eiufqueprABantia & vimbm, in
quo fane mult^fcitu digna^ nec minus leBu iucunda tracht : Tertim eft
Libeüm de N ive, ^ eim ejfcaciâytum quâ ratione pot m chn iM^velfme
ijlim admixtione frigefaciendm,adprime fane utilis,iispr&fertim,qui in ca^
lidis verfanturregionibm:nobis autem,quifrigtdam colimm Trovimiam^
non adeo quidèm necejfarim,non inutilis tamen^propter do&rinam quam
continet. 60s libellos ^ tametfi anno ChriHi feptuagefimo quarto fupra miU
lefimum quingentefimum euulgaîos ,cum viderem a nemine adhuc in
alium fermonem converfos, mei muneris ejfe éxiBimaui ^Latine loquent es
facere ^perinde atque illos fuperiores^confidens hunc labor em non f0ms for^
fit an leBori gratum futurum, quam is olimfuit,quem in tribus Htù libellis,
de Medicamentisfimplicihm ex Occidentali India delatis agentihm,ver-
tendisfumebam.Superioreigitur^Bàte,ah Agritudinibmpaulh überior^
fubcizfivis horis tllos donabam latio quim poteram fidelipme,ut in Sêcundà
meorum opufculorum Tomo,reliqtm D,Monardi Libellis adiicianim^,
vohis amicis nuncupandoscenfeham. Vos boni confulite munufcîilàm^b
hominevohisamico-^ & valete* Lug* "Bat.prid. KaL Feb. m. d ç.r;

à l d e conqueritur Plinius in fua Naturali Hiftoria, omnia elfe adverfa
hömini in hac vira, reliquis autem animantibus ÎSÎaturam efle matrem:
quandoquidem illa viribus Si inftinäu naturah donârir, quibus fibi uti-
lia deligere, Sc noxia fugere norunt : folum verô hominem his omnibus
deflituerit, ut qui nefciat qua? ipfî funt utilia,neque fugiatqua^damnofa.
Nam nifi doceatur Sc aliunde difcat,illa ignorât. Se naturali inftindu in-
telligere nequit: quâ de caufa tot Iaborespatitur,quieumin infeUcem ftatum pra^cipitant;
atique ifiter illa periculaquibusobnoxiuseift>,nullum magis grave Se adver(um,quódve pa-
lam öceultè magis eum oflèndat, ipfis venenis, quibus fingula! ferè herbulas funt pra:di-
taE;,.q^que in finguhspxnèmetâlhs latent, &; in fingulis animalibus funtabdita, praeter
illa quas hominum maliciâadverfus femetipfum funt excogitata. Numerafa funt ilbjqua:
Natura in plantis, arboribus,lapidibus, animalibus abdidit, ne homo ob fuam dignitatem
fuperbiat, fed potiùs agnofcat, vel herbulam polïc ipfum oflfender-e Sc frudum, five lapi-
dem, intericere.

AdVèffiis hiec omnia venena generatim & figillatim, Medici Graeci, Arabe?, Sc Latini
fcripferunt efficacià reijiedia : inter qu£e unum recenlent, prilcis temporibus valdè eele-
bratum,ób fingulares &: admirabilesfacultates, quibus adverfus omms generis venena,&:
Ldfis BtizMK fymptomata ex eis nata, pr^editum eft : id autem eft lapis Fcs^aar. Vt porro tem pus omnia
in lucem proferre folet ; idem etiam omnia abfurait Sc abfcondit : nam m ultis jam annis
adeo hujus lapidis memoria tenebris fuit obruta, ut ejus nomen tam fïobis ignotum eifet,
quàm qui apudScythas Vivuntpopuli. Geterdm idem tempus, hujus lapidis memoriam
totfaîcuhsfepultam compenfare volens,nonmodoeam denuo nobis detexjt,fed fimul
cum illâ nobis communieavit quandam herbam, venenis etiam adverfanï, Scorzoneram
appeliatam, infignibus facultatibus pr^ditam,&; paucos ante annos cognitam, magno no-
ftro commodo.

Quoniam autem lapis BezMt ScScorzomra arqualibus facultatibus funt donara, totque
viribus pollent adverfus venena, utriufque hiftoriam fimul connedcre vdIui: Vc verô in-
tegram notitiam confequamur, ad quas vtilia fint ifta duo prïeftantiftim.i medicamenta j
initio de venenis tamquam pra:ludio quodam opens nobis agendum. D ct\'OiUs itaque
quid fit Venenum>quibus notis deprehendantur qui venenum hau(erint,quibus remediis
curentur , Sc qua ratione à venenispr^fcrvari pollint: nam hïéc primiim exphcanda, ante
qyàm de lapide &:herbâScorzoneracommentemur.

Ve ne nvm eft, quod peros fumptum, aut foris applicatum,humanum corpus expu-
gnat,vel adversâvaletudineillud afficiendo,autidcorrumpendo,aut ipfiim necaiido. Id
autem confiftit in harum quatuor rerum una: vel in plantis videlicet, yd in merallicis, auc
in animaUbus, aut mixtis : Sc fuos eftedus exerunt, aut manifeftâ qualitate, aut occulta
proprietatCjaut utrifquecommixtis. Ifta venena ex parte nosjugulant: ex parte etiam illis
.utimur ad hominum utihtatem &:falutem:atque ex parte fimiliter utebantur veteres,tan-
quam remedio ad tollendoslabores.

De his qu^ generatim Sc particulatim funt nobis lioxia, Diofcorides lib. v i. Hiftqriis
fiirpium exadiflimè fcripfit. Idem fecerunt alii Grasci, Latini Sc Arabes^ quosconlulcie
poterit,qui magis exadam de his notitiam adquirere volet. Gonfcripferuntilli multa

antidota & medicamenta, quibus iïnguli munire fe poterunt adverfus venena: eteriini
valde iifegna efl: humana malicia,& plurimi vcl ob proprium commodum,vel öb vindit^se
cupiditatem, veneno olfendere, & tollere tentârunt, non modô plebeips homines, fed
etiam Imperatores, Reges, Pontifices, äcque magnos Principes; qui, quô majore in gradu
funt conftituti, tantô majoribus periculis limt obnoxii.

Hoc metuentes plerique è Veteribus pra:clari viri, multa variaqüe medicamenta com-
pofuerunt, quorum ufu munirentur, ne venena illis propinata nocere nolfent. Qiiemad-
modum comperimus Impcratorem Marcum Antoniumfecilfe,quiacfvierfus venena,fin-
gulis diebus manè pauxillum Theriaccefumebatj Mithridarem , qui fuam interdum rhimc*.
confe(3:ionemMithridaticam,nonnunquam aliquot rut:E folia,juglandes, & ficus:lie MiiBritiÄ
etiam utebantur fimilibus aliis medicamentis, ne venena, fi pra:berentur,eös offenderent.

Vtvntvr alii venenis, adcurandas multas œgritudines : quemadmodum Medici^
adexpellendos &evocandos humores fuperfluos & redundantes in humanis corporibus ;
id autem fortiter peraginequit, quin vis Naturae inferatur: nam purgantia medicamenta
venenata qualitate non carent: verum quidenlefl:,eaprafparari&corrigi,nihilominus
S^îidpiam veneni retinent, quod fortem illam vim purgatricem gerierat.

Venenorum ufus etiam in clieirurgicis receptus eft : iis enim impuram carném in ulce-
ribuscorrodunt; ubi necelfarium eft,cauterii vicem prarftans.

Sed&: Alexipharmaci ufum prasbent venena:nam argentum vivum geftarum,pueros à ver.enaetim
fafcinacionepra:fervat,S£fublimatumà pefte libérât. Novi enim quendam in xenodo- Altxïpharàd.
chio, pefte correptorum curam agere folitum, qui fublimati fragmentum fupracordjs re~
gionem geftans, numquam fimili morbo correptus fuerit.

Plerique olim Ethnici venenis ufi funt, ut fe à crudeli, quam expeclabant, morte, aiic
ignominiâ.fervitute\'ve liberarent. Veluti Demofthenes prsevertit crudelem mortem &
ignominiam qux illi parata erat,.fumpto veneno,quod cannula inclufum, ponè aurem fub
capillisperpétuégcftabat. Idem egitDemocritus,haufto,quod in annulo geftabat, ve-
neno. Idem etiam HannibaU Romanis profligatus & vidus : tum etiam Cleopatra, ne
ab Augufto in triumphum duceretur : atque alii mUlti, qui fponte fumpto veneno potiùs
fefe necârunt,quàm ab aliis-illatam mortem ferrent.

Primaria figna quibus dignolcuntur qui venenum haufetunt, funt, fi quis illico vthfbsmfé-
poft cibum aut potum magnam gravedinem toto corpore fentit & magnam nàufcam : ^orwmiBd»-
cumquc ex iplb ventriculo teter odor & làpor exhalant, quando cum diffieultate fefe mo-
Vcre poteft, & frequenter ofcitat, facies colorem nunc pallidum , modô Hvidum, aut ter-
reftrem contrahit, quibus coloribus etiam inficiuntur ungues, labra , Sd reliquat corporis
partes tciim adeo efîinquietus, utneque pedibus confiftere,nequejäcere queat^fed humi
fevolutat, cor magnis anxietatibus afïligîtur, & deliquiapatitur: admodum naufeabun-
duseft.necquicquam vomere poteft: oculorum albumen^ five cornea tunica fanguineum
colorem contrahit, &inflammatur; torvum intuetur: pulfusinordinatus,& etiam refpirà-
tio: atque inprimis rigor univerfum corpus occupât, prasfertim autem extremas partes,
idque lècundum veneni, quod hauftum eft, qualitàtem. Nam fî venenum frigidum fue-
îit,univerfum corpus frigefcit, prarfertim pedes, manus, & facies ; frigoreque dcle^laturj
attonitus&quafi ftupidusevadit. Sinautemcalidumfuerit venenum, fititorquetur, at-
que fummo ardoreintrinfecuscorripitur, ut torreri videatur. \'

Geterùm adfacihüsdignofeendum venenum, diligenter confideranda funt qu£eevo-
muit a-ger, ut ex colore judicari poflit, quale fit venenum : fingula enim peculiarem ha- jJ"""
bent colorem. Agnito hac rati,one, fiveeji relatione^ five ex indiciis,veneno, per ejus con-
trarium cura molienda, ad extingUendam &; tollendam ejus malignitatem : de quibus re-
mediis yeteres omnes Medici abunde fcripfèrunt,tam generatim adverfus ömnia venena,
quam iigillatim adveifus fingula : peculiare enim habent fingula contrarium, quo corrigi-
*ur ejusnwlignitas.

Peffima figna in veneno irifeâis funt ,freqüentia animi deliquia: oculorum itîverfioS^

inflammatio, linguae tumid^e & nigral exertiorpulfus debilis &formicansj fr^idus fudor
univerfum corpus occupans, prjefertim extremas ejus partes, & peâus fumptis qua: vo-
mitum cicnt rebus, vomere nequit : fi perturbatum fit cerebrum, quod peculiare eft iri
omni genere veneni, live haußo, live ab iäu virulenti animalis illato, m tantum ut amen-
tes & quafi furentes évadant; quod lethale eft indicium.

^tautem mehüs agnofci queat quale fuerit venenum ,obfervanda:\' funt cibi & pötUs
reliqui^j ut confpici queat quid iUis admixtum fuerit, quod ex colorey odore,guftu de-
prehendetur:auc licuipiam animali obiiciantur, nempe cani, feli, gallin«, qux l^m-!
ptomata jnducent, obfervandum : nam li moeftura eri^, indicium , cibum infeäüni

Deprehcnfo veneno : ante omnia provocandus eft vomitus, quo nihil utihus, ftC véiie-
num per venas & arterias difpergatur, Sc ad cor penetret: nam fi co pervenerir, folus Deus
medelam adferre poteft. Quapropter illicô eiendus vomitus, ut venenum eiiciatur, ante
quàm è ventriculo tranfeat : id autem fit digitis in guttur immifiis, aquâ calidâ hauftâ,
quod magis vulgare eft, epotâ tantâ quantitateolei dulcis, utplenus fiat ventriculus, faci-
liusquerciiciaturquidquid in illo continetur : retinendum verôaliquanto tempore, dein-
de immifib digito, aut pennâ vomitus provocandus-, idque repetendum, donec intelliga-
mus omnem cibum potum qui damnum attulit, rejedum efie. Si porro oleum vomi-
tum non ciebit, alia medicamenta vomitum excitantia danda erunt, à debilibus aufpic.in-
do,quahafunt,anethi,chamxmchdecodum,raphani femen & fimilia, additâ (fiopus
fuerit) agarici drachmâ: nam prarterquam quôd valenter vomitum ciet,peculiarem facul-
tatem habet veneni vim infringendi. NonnulU tamquam magnum arcanum, aqua: ftil-
latitisç florum mali aurantii tepida: quadrantem prxbent : nam & vomitum provocat, ôc
occulta facultate veneni vim extinguit. Salubre autem eft, medicamentis vomitum cieti-
tibus, venenis rcfiftentiamifceri, veluti Theriacam ,Mithridatiura ejufmodi alia, de
quibus deinde agemus,

Noftro farculo inventa eft olei extradio, quod à Vitriole nomisn habet, quoniam ex fo-
lo atramento futorio, five vitriolo,elicitur, quo nunc nihil magis excellens agnofcitur ad
expellendum venenum, ejusque malignam qualitatem extinguendam : fex enim illius
gutta: ex aquâ cordialifumptx,vomitu venenum expellunt, ejusque malignitatem tol-
lunt. Sed non modô ad cam rem utile eft hoc oleum : verum etiam multis aegrîtudinibus
confert, ut docetEvonymus, magnus chymifta valde peritus in extrahendis medica-
mentorum liquoribus. Itaque, quifquis xgri,qui venenum hauferit, curam fufcipiet, im-
primis vomitum ciere debet; nam totius cura: id caput eft.

Ejedo per vomitum veneno, dabuntur xgro medicamenta facultatem habentia extin-
guendi &tollendi malignitatem à veneno im pre flam ventriculo, Ärnobilioribus partibus:
eamque ob caufam inquirendum quale venenum xger hauferit,ut,illo cognito,illicô con-
fulantur Diofcorides, Galenus, Paulus, Avicenna, & alii audores, qui peculiaria remedia
adverfus fingula venena tradiderunt. Quôd fi venenum in\'intöftina defcenderit,ut vomi-
tureiici nequeat,lenitivis clyfteribus utendum erit, quipdrffeceffum eiiciant venenum
quod ad eas partes penetravit.

Si non conftet quale venenum fit hauftum , fubfequentia fymptomata obfervanda
erunt an ex cahdo veneno oriantur, qualia funt faciei inflammatio, ardor internus,pun-
diones per univerfum corpus, oculorum rubor, unguium tumor, fitis ingens cum calorc,
ardore Se pundionibus in ventriculo : tum enim certum erit calidum elTe venenum,
propterea pra-fcribenda effe remedia qux venenis valde adverfa funt, Se noxium illum ca-
lorem interioribus partibus infixum tollant, medicamenta valdc frigida & cordiahacum
bezaardicis medicamentis propinando, illaque fupra nobiliores partes foris applicando;&
cibus dandus facilis concodionis bonique alimenti, temperatus rebus frigidis cordialibuS;,
qux veneni malignitatem extinguant.

Si verôfymptomataindicent frigidum fuifle venenum; ut fomnusprofundus,ftupoE
lethargiinfl:ar,membrorum rigor, faciei pallor : tum , prxter bezaardica medicamenta,
calefacientia danda funt, quxfrigus internum & externum tollant, corpus & nobiliores
partes fovendo medicamentis ad cam rem convenientibus. Sc utendo variis diverfionibus
Sc calcfacientibus remediis,quxque veneni malignitatem extinguant, ac cibum ejufdem
facultatis adminiftrando. Prxbenda itaque remedia ad morbi cx fumpto veneno orti cu-
ram pertinentia, non negledâprxcipuâ intentione, qux eft,ùt veneni malignitas medica-
mentis & remediis infrà tradcndistollatur.

Qv;a n d o xger ignorât quale venenum hauferit, nec fymptomata id indicant, cre-
dendum eft ex illorum effe genere, qux totâ proprietate noxia funt, eaque omnium ma-
xime perniciofà. Tunc major cura necefTaria eft : vomitus ingens, ut didum eft, provo-
candus, Sc, fi, in inteftina penetravit,lenitivo clyftere alvus eluenda,deinde xgro medi-
camenta prxbenda, quxtota proprietate venenis refiftunt, Bezaardica appellata, quibus
femper utetur in cibo Sc potU; partesque nobiles interne Sc externe roborandx : cibis infu-
per utendum multi alimenti, expreffione aut alia ratione prxparatis; quibus alexipharma-
ca admifcebuntur, de quibus poftea aduri fumus. Ifta autem cura non modô in xgris, qui
occultum venenum fumpferunt, adhibenda, fed etiam in his qui veneno cognito infedi,
quod fuâ quahtate noxium eft : nihil enim naturam seque proftcrnit&debihtat atque
venenum^

M V L\'T A porrô funt medicamenta peculiarem facultatem adverfus venenum liaben-
quo?urB nonnulla fimplicia, aliâ compofita. Quoniam auteni in utroque genere va-
rieras eft, de ïis quafe magis ufitatâ,<^ frequentiöte experientiâ probata funt, àgam.

Inter compofita, prà:ceilic Theriaca Andromachi ,quse,firedè compofita fuerit, iti- Meàicdnmtà
terea quas avdvetfus omnis generis venena priefcripta funt, primas obtinet ; & licet ad legi- tomfofiu -ve-
timam illiusconrcdionem nonnulla defiderentur,fi tamen diligenti curâ conficiätur,mi-
rabileseftei6iuSpriE\'ftareexperimur,non modô cum proprio liquore ftillatitio fumptam,
fed etiam virulentorliïrî animalium punduris Se morfibus impofitam, imô etiam tumori-
bus pcftilentialibüs. Mithridatium etiam in hoc morbo nobile eft, Sc interdum Theria-
ca vicem prscbet. B cit.tiis malis ôc Smaragdis paratas confeâiones,miraculof£e funt in om-
ni genere veneni, Terrâ figillata adhuc prseceilit,praEfertim in febribus malignis. Theria-
ca diateffaron venenis frigidis convenit, inprimis rabioforum animalium morfibus. Sunt
& alia multa medicaràt\'nta com pofita, venenis refiftendi facultatem habentia: fed jam
cnarrata reliquis pr^eftanr,&».ixperientiâ magis comprobata funt.

V A KIA funt etiam fimplici\'a medicamenta; Sed omnibus antefértur Lemiiia illa terra mt-
a veteribus âdeô celebrata, praefü^rtim à Galeno} quam ut folummodo obfervaret,quâque dicmeMU
ratiorîé illam Sacerdotes pararcnt > in Lemnon infulam, nunc Stalimene didam, navigare "i*\'
non piguit : nec medicamentum iïmplex illâ pra:ftantius agnoverunt Grasci. Didamnus \'
legitim us in Creta infula crefccrt5, ad quem capras à fagittis toxico illitis vulnerato confu-
giunt: nam illum depalcenteslibÊ.\'rantur. Scordium, quod adeô infigni facultate prasdi-
lum eft,ut à corruptione liberct:idt^ue deprehenfum ex corporibus in acie c^fis:quas enira
fupra hanc plantam ceciderant,fine p»utrefadione aliquâ diu incorrupta remanfèrunt,quas
verô fupra fcordium non ceciderant. Vijlde corrupta &:immutata reperta funt. Gitri fe-
men infigniter utile adverfus venena, tefte Athenaso, qui longam de eâ re narrationem in-
f^iruit. Éandem facultatem obtinebit Arantiorum Gitro infertorum fernen. Os ex corde
cervi valde etiam cffîcax eft adverfus venefta, ôc fyncopen. Idem prxftat ebur, quod pras-
tervirtutem alexipharmacicam,admirabileni vim in idero habere, frequenti experientiâ
comperi. Omnesgemmse fimih dote funt pr£Edit£e,inprimis Hyacinthus,uniones,& om-
nium maximè Smaragdus, cujus grana decem fumpta, omnibus venenis profunt, ôc mor-
bis contagiofis,prasfertim in virulentorum animalium morfu ôc pundurâ,& dyfenteriâ,
^^^îlignisque febribus. Nihil verô pr^ftantius comperinlus legitime unicornu , de quo
pauca funt tradita: folus Philoftratus in Apollonii vitâ,venenis adverfarifcripfit: recentio-
les autem plura tradiderunt : fed multum intereft ut fit Iegitimum, quia frequens adulte-
rinum reperitur. Quendam Venerum in hac urbe vidi ingens fragmentum habentem^
quod quingentis aureiscoronatis a:ftimabat, quique, me prasfente, ejus prjeftantix pericu-
lum fecit in binis gallinaceis pullis, eorum crifîas, filo toxico illito traiiciens, uni ex pullis
3auxillum rafura: unicornu cum pauca aquâ vulgari dedit, alteri nihil propinavit,qui poft
lorxquadrantem periit-, cui unicornu datum fuit, biduum vixit, nec cibum guftare vo-
luit, tandem prorfus tabidus extindus cft. Credibile eft, homini propinatum, fiiturum uc
non moreretur, quia meatus ampliores habet ad expellendum à fe venenum : deinde alia
remedia dari potuilfent, quibus (addito unicornu) hberari quiviffet.

Ex omnibus iftis medicamentis pulverem conficio, qui ôc manifeftâ qualitare, 6c occul-
ta proprietate magna: efficacias eft adverfus omnis generis venena, ôc peftilentes aut mali-
gnas febres, vel ubicunque humor aut venenofa materia infidet. \'

Id recipit LemniïC terra: autboli armeni noftri [ffi/jfonià videlicèi] praspàrâti pojridus p«!\'"« \'\'\'fi-
^qmpollens tres regales argenteos Hifpanicos, feminis citri, fcordii, didamni, uhionum
prasparatorum,fingulotum pondus duorum regalium,oftis de corde cervi, eboris, fingu-
lorum pondus unius regalis, unicornu & lapidis Bezaar ffi haberi queant) pondus Viginti
granorum : omnia in tenuem pulverem reducuntur, ôc decem auri folia admiicentur.
Hujuspuluerisdofiseft pondus dimidii regalis, cum aquâ, adscgritudincm qua; curanda
cft,idoneâ. Per multos dies fumendus eft hic pulvis jejuno ventriculo, mifcendusquc
segrorum cibis: magnarumenim eft virium, adtollendum veneni fomitem, ejus rnàiigni-
tatem reprimendam, cor partesque nobiliores roborando, ÔC tollendam noxiam vCneni
qualitatem ipfis impreffam. Vtihs etiam eft in peftilentibus ôc malignis febribus: nam ve-
nenofam illarum qualitatem reprimit; qua; nifi tollatur,inanis eft omnîs cura. Dari etiatö
poterit iis qui à virulentis animalibus prasmorfi aut idi funt, ad extinguendam veneni ma-
lignitatem. Ceteriim licet hic pulvis tantâ vi polleat in his quas diximus; magis tamen ex-
cellit lapis Bezaar,quia in illo confiftunt omnes fupradidas facultates,occuItâ quadam pro-
prietäre ôc cxledi gratiâ in illum infusa adverfus venena. Qui, fî repcrictur, praEftantifli»
mum efl omnium reraedium, ut in lèquentibus demonftrabimus. T -h\'

Varias habet îiic lapis âppeîlationes: nam Arabibus dicitur,
Indis Bezar, Grxcis Alexipharraacum, Latinis Contra venenum, Hifpanis i\'/V-
ära Contra veneno y deßnayos, hoc ed:, Lapis venena & animi deliquia curans.
Conradus Gefiierus in Animalium quadrupedum hiftoria, de Capra montana agens,fcri-
bit,hoc vocabulum Belzaar hebrazum elfeniam Bel hebraicâlinguâDominum fignificare,
&venenum, quafi interpretareris Dominum veneni .-necimmeritô fane taie nomen
obtinet, quandoquidem ita venenis refiftit, ut illa exnnguat tollat, non fecus ac illorum
dominus. Hincfit, ut omnia medicamenta venenis refiftentia, Be^ardica per exccllen-
tiamnuncupentur.

Ifte lapis in internis partibus cujufdam animalis Capra montana appellati generatur: la-
pides autem in animalium corporibusgenerari, vulgare eft, prxfertim in homine,qui nul-
lam corporis partem habet in quâ lapis non ge.neretur die etiam in avibus, pifcibus
reptilibus.

Plinius cap. ix. lib. xxviii. Hiftorix naturalis, cervos, fpcluncas in quibus colubri
ferpentes verfantur, adiré fcribit, quos fuo anhelitu cîiciant & vorent; idque facere vel ut
fe abxgritudine quadam libèrent, vel ut juvenelcant; diutumx enim funt vitx. Arabes
addunt ferpentibus illis à cervo devoratis, lapidem Be^ar hac ratione generari.

In regionibus ad Orientem fitis quadrupèdes reperiuntur cervi appellatx, qui xftatcs
virulentorum animalium (iftîc frequentium &L valdè noxiorum ob regionis illius fervo-
icm) cavernas&: antra adeunt, eaque fuo anhelitu eduâa proterentes,oGcidunt, deinde
dévorant: cumque faturi funt,feftinanter ad aquofàloca progrediuntur, totosquefèin
aquam mergunt, prxter anteriorem capitis partem, ut refpirare poffint : idque agunt, ut
aqux frigiditate ingens calor,quem devoratis noxiis animalibus conccperunt,temperetur,
iftîc perfiftentes nihil bibendo,donec ingens ille calot temperatus fublatus fic. Dum
autem in aqua hxrent, in oculorum angulis generatur lapis, qui ex aquâ egrefiis decidenSj
in medicum ufum colligitur. Hxc, ut brevibus verbis comprehendam,lcribunt Arabes.
Ego veroab illis qui ex Orientali Indiâ redierunt, quique Sinarum regionem fuperârunt,
hujus rei veritatem ddigenter fcifcitatusfum,quxita fe habet.

IN Indiâ fupra Gangem, quam Ptolemxus ab ubertate &c opulentia adeô célébrât, cer-
tis montibus Sinarum regioni vicinis, animalia cervis valde fimilia reperiuntur, cum ma-
gnitudine , tum agilitate &; ahis notis,exceptis quibufdam partibus , quibus cum capris
magis conveniunt, ut cornibus, qux, veluti caprx in dorfum refiexa habent, corporis
formâ, unde nomen illis inditum Caprarum montanarurn ; commodius tamen meâ opi-
nione Ceryi-caprx vocari pofient, propter partes quas cum cervis& capris fimiles obti-
nent. Iftx porrô Cervi-caprx in illa regione eadem agunt,qux Plinius de cervis fcripfit:
ferarum enim antra fubeunt, & fuo anhelitu noxia animalia educunt &: vorant, deinde ad
locaaquofafe conferunt,in quibus fe mergunt,donec veneni vim extinâam efie fentiant,
ab aqux potu prorfus abftinentes. Deinde aquâ egrefix, multas falutiferas & inlignium
facultatum herbas per arva depaftum eunt, quas natural] inftinûu venenis refiftere agno-
fcunt : eaque ratione, naturalis caloris auxilio, ex veneno ab illis devorato & depaftis her-
bis, virtute quadam fpecificâ infusâ generationis tempore in internis ipfius animalis parti-*
bus $i aliis cavitatibus magni & parvi lapidcs gencrantur, inter reliqua medicamenta vç-
nenis adverfa, nobis hadenus cognita maximx admirationis &:efiîcacix.

E st autem illud animal (ex eorum relatu qui ex illa regione redeuntes animal conlpe-
xeruntj in quo reperiunturifti lapides, cervi magnitudine,,ejus quafi formx,binis dun-
taxat cornibus praqditum latis, &; extremo mucronatis atque in dorfum valde recurvis,
breves pilos habens cineracei coloris cui admixtarufedo.-jn iifdem montibus,aliorum
ctiam colorum reperiuntur- Indi, vel telis, vel laqueis, vel decipulis illa venantur & ma-
dant:adeô autem ferocia funt, ut interdum Indos etiam occidant, agilia prxterea & ad
faltUKO prona: in antris vivunt,gregatimqueeunt:utriufquefexus,marcsvidehcetas: femi-
na: inyeniuntut; vocemque gemebundam edunt : lapides autem cx intGrioribus inteftinis
aliisquecavis corporis partibus educuntur. Diligentes^porro funt Indi in illis venandis,
ob ingens precium quo Lufitani mercatores, iftîc negotiantes, lapides redim unt, quos in
Sinarum regionem transferunt, indein Molucas,& ex Molucis Calecutium ,ubi major
cft illprum negotiatio, & tam ingens precium, ut legitimus lapis quinquaginta corooatis
aureis xftimetur, perinde atque hïc. ;

omnes notas habcremihi videbatur, quibus modô defcripta prardita funt. Eft autem ex
longuiquis regionibus per Africam generofo Archidiacono Nebienfi delatum,faàgnitu-
dinecewij capite & ore cervino, agile inftar cervi, pili & color cervino limiles: corporis
forma capram refert ; nam magno hirco fimile eft, hircinos pedes habens & binà cbrnua
in dorfum intlcxa, extrema parte contorta, ut hircina videantur ; reliquis autem partibus
cervum œmulatur. Illud autem valde admirandum, quôd ex turre feprxcipitansin cor-
nua cadat fine ullâ noxâ, perinde fubfultans & refiliens, atque pila vento plena* Vefcitut
herbis, leguminibus, pane, omnibusque cibis quiiUi prarbentur: robuftum eft ferrea
catena vindum, quia omnes funes quibus ligabatur rodebat &: rumpebat. Pra^ftplor do-
nee moriatur aut madetur, ut, an lapidem Bezaar contineat,obfervare queam.

Varia porrô eft horum lapidum forma : ahi enim olficuli dadylorum inftar oblongi upidisf»r,
funt, ahi caftanearumformam^mulantur, ahi rotundi tamquam orbiculi, alii columba- mavärietos.
rum o vis fimiles : unumhabeohœdi renem perfedè referentem: omnes autem utroque
extremitate obtufi, non mucronati. Vt autem hi lapides formâ variant, fic etiam colore:
nam reperiuntur fpadicei, fulvefcentes, plerique ex viridi nigricantes inftar m^^orum qu^e
infanaappellantur,Italis (JHeù&^afîe,HiCpanisFär^t^geßo^, plerique etiam felini coloris,
hoc eft, venis iUispr^editi, quibus diftindi felesalgaliam exçernentes,faturi videlicet cine-
racei. Omnes legitimi ex laminis feu corticibus invicem ampledentibus, miroque artifi-
cio compofitis, perinde atque ceparum bulbi,conftant: funtque iftx laminae adeô larves Sc^
fplendentes, ut fingulas magna arte expolita: videantur, imô etiam fublatâ exteriore lami-
na, quas fubeft multo fplendidior confpiciatur; ex qua notâlegitimus elfe deprehenditur: LegiuWwo-
cujus notx periculum facere volens ineo quem poflîdeojlli externam laminam ademi,&: t^.
proximè fub.lèquentem fplendidioremefleanimadverti. Sunt verô iftx laminx vel craffio-
aes vel tenuiores fecundum lapidum magnitudinem. Tener autem eft lapis hic, & alaba-
ftri inftar radipoteftiatquefi diutiusin aquahxreat,di(folvitur. Interne neque cor habet,
nequc corpus fupraquod compofitus fir, fed concavus eft & plenus pulvere ejufdem cum
lapide fubftantix, majorisque etiam quàm ille efficacix. Iftaque primaria prxcipua no- Primriano-
ta eft,lapidem elfe legitimum,fi eum pulverem contineat,quia adulterini illo carent.Dua-
bus itaque didis notis legitimus abadulterino dignofcetur,fi videlicet Ixvibus &: quafi ex-
politis laminis conftet, pulveremque interné contineat : quia adulterini neutrum habent.
Nam quendam confringi vidi, ad oblervandum an legitimus elfet, &: laminis conft.aret :
fed in centro repertum granum aut femen quoddam, fupra quod Indus impoftor lapi-
dem formârat.

Guido de Lavazaris hujus urbis civis, qui univerfum orbem circuivit, & in Sinarum re-
gione verfatus eft, mihi referebat Indos inveniri, qui exmafsâ ipfis cognita adulterinos
conficerent: verum binas illas notas imitari nunquam potuilfe, laminas fcilicet & pulve-
rem : addebat, pluris apud Indos xftimari, quam apud nos, quia illorum auxilio multos
morbos curant.

Andreas Bellunenfis in libro quem de Lapidibus infcripfit, cx Tipthafi Arabe refert,la-
pidem Bezaarem metallicum elfe, eademque ratione ex fuis venis erui, quâ reliqui lapides, EmneadeU-
Adamantes, Rubini, Smaragdi, Achates: ejufdemquefententix videtur elfe Serapio,cum
de hoc lapide verba faciens, ait. Vena hujus lapidis reperitur in Syriâ, India, & Orienta-
libus regionibus: fed utriufque opinionem erroneam elfe, ipfa animalia Indorum venato-
rum diligentiâ capta è quibus educitutjtum facultatum manifefta experientia apertè pin-
cunt,utdocebimus.

Serapio audor eft, fuo etiam tempore hos lapides deprehenlbs elfe" adulterinos ; fcribit
enim : Iftorum lapidum aliqui nullam facultatcm adverfus venena obtinent,ut legitimi.

De hoc lapide nullam apud Grxcos aut Latinos auäores mentionem reperio. Soli veimhiu
Arabesejus meminerunt,quidam Neoterici-,eamque ob caufam Arabes auûores,& gmcwc^
Latinos Neotericos producam, qui de illo fcripferunt.

Ex Arabibus nemo plura de hoc lapide fcripfit, Serapione, viro in Medicâ arté valde AMbiia« »8-
perito,cap.trecentefimo Se fexto,in quo multa de lapide Bezaar fcitu digna explicat,quàm
videlicet prxftans fit, adverfus omne veneni genus, cuj ufcunque tandem qualitatis fit, & ^^\'\'\'\'P\'®*
adverfus virulentorum animalium morfus &idus : radicem enim & malignam veneni
quaUtatem corporibus imprelfam extinguit & prorfus tollit, eum à morte liberaiis qui illo
iitetur. in pollinem autem redadum dat,iifdemque viribus pollere ait, fîve forbeatur,fivo
oreretineatur. Nam fumptus, fudorem provocat, & venenum ad exteriores corporis
partes expellit; additque, fi quis finiftrx corporis nudx parti applicatum geilet, nec à ve-
neno, nec à perniciosa aliqua re offendi,quia propriâ facultate,quovis modo corpori appli-
catusjveneni vim arGet,& co infedios fanat: idque non modô in illis prxftare qui venenum

hauiîffent j fed quibus etiam vel in ftapçcle,veftc,epiftola aut aiiqua aliare, qua offenci!
po(fuK,pofitumfuiàèt;ValdeUîiliseft,codcm Serapione tefte ,hiclapis ad virulentorum
animalium morfus & itflus, haiifto ejus pulvererfudorem enim dec, venenuniqu^ univer-
fum ad partes externas propellit. Hujus lapidis pulvis pernicioforum animalium morii-
bus&: itiibus infperfusjvaldeefficaxeft :namveneni malignicatem tollit;adeoquecom-
mendatur, ut etiam fi vulnera ab hujufliiodi animalibus inliitta putrefcere & corrumpi
incipiapt, ea fanet: virulentis aninlabbus liiepulvis injedus, torpida reddit, & vires eis ad-
imit-,fique parti, qua nbeere folent,imponatur, etiamfi vulnera infiigant, non funt perni-
ciola, ut in fcorpionibus experientiâ probatum, quorum idus (parte quâ pungunc illo pul-
vere infpersa) innoxii redditi funt. Viperif autem &: virulentis animalibus, li iniiciantur
aliquot hujus lapidis grana.cum aliquo liquore, ilicô intcreunt. H-Tc Serapio.

R.azis, Galeni fimia, vir inter Arabes muka: eruditionis ,in fuo Continente fcribit, Ls-
pidem Bezaar flavefcere, tenerum elfe, & infipidum,cujus bis pei-iculum fecerit, & adver-
fus Napellum,omnium venenorum perniciofiirimum,compereritefficacilfimum, Scribit
infupex admirabiles facultates in hoclapide obfervaffe adverfus omnis generis venena,
quas in aliis Alexipharmacisnon reperifiet, five {implicibus,five compofids, ut Theriacâ,
aliisque Compofitionibusj quia major eft hujus lapidis efticacia, quàm ullius alterius me-
dicamenti. Idem affirmat in libris ad Almanforem fcriptis-. In venenis qu;r cor offendunt,
Ôd totâ fubftantia noxia funt, quàm inanis eft cura, nifi lapis Bezaar fumatur? hic enim re-
fifîit : &c addit. Ipfc obfervavi, Napelli veneno, quod omnium maximè perniciofum,
refiftere.

Alius Mauritanus,valde eruditus &magt^usAl1:rologus,Hamechßcnrcripho appcüa-
tus,quide lapidibusfub ca:leftialiquo figno aut planeta fculptis quibus facultatibus
fint prœditi fcripfit, in eo libro quem de plantarum, lapidum, animaliumquc in n^edicum
ufum receptorum viribus compofuit,ait. Lapis Bezaar omnibus venenis refiftit: pra\'teiea
ejus pulvis fumptus fingularem facultatem habet adverfus fcorpionum idusj & fculptus
geftatus, adverfus virulentorum animalium morfus utilis eft.

Abdala Narach, alius Mauritanus in Hifpani.! natus, vir in Med icâ arte pcritus; Lapi-
dem Bezaar, inquit,omnibus venenis adverfum, apud Miramamolinum Corduba: rcgem
confpexi,cui venenum maximè perniciofum propinatum fuerat ; fed lapide Bezaar fum-
pro, prorfus à venenoliberatus fuit: ejus deinde rei gratia fuum palatium illi dçditàquo
lapidem (quo finitatirefbtutus fuerat)acceperatjrcgale profedo donum,quandoquidem
Cordubenfèpalatium,didum,hodierno die valde infigne adhuc cffe,magnó-
que ïcftimari videmus : iscjue lapis valdè commendatus efle debuit, qui tanto precio
redemptus.

Avenzoar medicus Mauritanus in Hifpania natiis, municipio Vcnaflor nuncupato, inter
Cordubam Hifpalim, in fuo Theyfir fcribit, quendam jam deploratum , ob valde no-
xium venenum devoratum , fe libcraffe propinatis tribus granis lapidis Bezaar ex aquâ cu-
curbitsEjquod calidum fuiife ex eo apparuitjquia fumpto lapide, iäericium colorem aeger
contraxit.

Averrois medicus & fummus pliilofophus, Hifpanus, Cordubx natus, in Colliget
quod de Medicina fcripfit, Lapidem Bezaarem maximè utilcm effe ait adverfus omnes
noxiorum animantium morfus, praefertimi vero fcorpionum iflus.

Haliabas, tribus locis in quibus de venenis agit, lapidis Bezaar meminit, fed fuccindè
admodum; tenerum enim illum effe duntaxar dicit, deinde in aquâ atteri debere,qu^e
argris veneno affeäis propinanda fit.

Rabi Moyfes ^Egyptius, natione tamen Hifpanus,medicuspeririflimus, qui Galeni ve-
ftigiis prorfus infiftit, cap. 111. Tradatus i. lib. quem de venenis confcripfit, de medi-
camentis fimplicibus, quas conveniunt iis qui à virulentis animalibus prarmorfi funt,
agens : Medicamenta fimplicia, inquit, nobis communia, qua: magis utilia, &: mul-
torum experientiâ comprobata,referam. Horum è numero eft Citri femen, &;c. alterum
cft Smaragdus, ingens medicamentum adverfus venenum, &c. Tertii meminit Galenus,
quod eft lapis Bezaar, ex quodam animah edu£lus,glandi fimilis, coloris fubvirefcentis,
paulatim incrementum fumensjeamque ob caufam laminis invicem complexis conftans,
Aiunt nonnulH in oculorum anguhs vervecum quorundam generari, qui in Oriente repe-
riuntur: alii verô in eorundemvervecum fellis vefica inveniri; qua: fententiâ magis vera
eft:. Alius eft Bezaar metallicus in ^gypto variorum colorum, quem veteresin fuisfcri-
ptis valde celebrarunt : verum illius lapidis nulla conftat experientiâ; nam periculum feci,
& nullam utilitatem adferre deprehendi : ilhus autem qui in prardidis animalibus reperi-
tur, facultates multa experientiâ comprobatas novimiis, Pra;morfoavirulento animali

propinàtns.autvulncri infpcrfus,Dcoaiixiliante.eum ciirabir. Experientiâ conftat,tria
ifta medicamenta, fernen citri videlicet, Smaragdum, & lapidem Bezaar in animait gcne-
ïatum,<?mnibus veneni generibus refiftere. Idem confirmât cap. iv. Bina autem magni

niomenti fpi-arter facultates) rccenfct: nempe,hunc lapidem in fellis animalium veficâ ge-
nerari, quod rationi valde confbnum (lapides enim in multorum animalium felle nafci
videmus) alterum , quôd paulatim incrcmentum fumât, uc ex laminarum ftruûurâ

Aviceniti, vir adeo Celebrisjdc hoc lapide iiihil peculiariter fcnpfît, quemadmodum Avimm.
multis aliis rebus folitUs,qui tamen, cum in Perfiâ natus, civitate Baçorâ , ejus rei ma-
jorem notitiam habere debuiflxit, quàm Mauritani in Hifpania nati, qui adeô peculiarem
ejus mentionem fecerunt.-ej us duntaxat meminit cap.i v Secundi canonis,de medicamen-
tis agens, qua: propria facultate venenis refiftunt, inexemplum produccns Theriacam &
îapidemBez.iar, deinde utrumque interea reccnfet,quœ fanitatem confervant & fpiri-
tuum efficaciam ut venenum à fe propellere pofluit. Et cap. i v. Fen. vi. lib. iv. tum in
tribus locis, adverfus venena lapidem Bezaar célébrât : idem in curâ fellis vipera:, valde
commendat : fed ii loci adeô breves & mutili funt, ut defundoric &£urfim dumtaxat de
illo agere videatur^ & ea ex fe non deprompfiffe, fed cx Rafis oßavo 1 radatu.^ In eodem
enim capite, lapidem Bezaar valde utilem effe dicit, fi reperiri poftitjunde apparet quanta
difficultate confequi ilium licebat. Et in cap. de his qui Napcllum fiimpfcrunt: Lapis,
inquit, vocatus Bezaar, colore flavus, purus, & probatusj ad diftindionem videlicet adul-
terinorum, qui etiam illo tempore rcperiebantur.

Hi funt veteres Audlores Arabes, quos de lapide Bezaar fcripfiffc comperio, iique nort
pauci,qui fuo tempore ilhus notitiam habere debucrunt, propter commercium quod Ma-
roci Reges in Indiam Orientalem cxerccbant, prarfcrtim autem in Perfiam , per quanï
mcrces & aliam.igni preciicx Indiaadferebantur. Id rnihi affirmavit vir illuftns,qui mul-
to tempore Regis Lufitanix vicatius in India fuit,hujusquc lapidis notitiam qua ra-
tione cx animalibus extrahebatur, quaque formâ prasditus, confequutus eft, quod ma-
gnam lucenl mihi attulit in his qu^e fcripfi. Ipfe autem iUius lapidis periculum fecit,&: qui
facultates à multis aliis felicitcr exploratas vidit. Ego verô in illo ipfo viro, unius, quern
pofiidebat, omnium quos unquam Viderim maximum & prarftantiftimum,periculum fe^
ci in longo &:difHcili morbo, quo co\'rreptus fuerat, moeftitia anxietatequeaccedentcjfibi
enim venenum propinatum efie m-etuebat. Meo confilio per plerofque dies mane tria
grana pQllinis hujus lapidis Bezaar ex bugloffi ftillatitio liquore fumpfit, a^ plenè hbe-

fus omnis generis venena, variosque alios morbos yalde extollunt: quidquid vero a fingu-
lis fcriptum reperiemus, iii medium proferemus.

. Matthiolus Senenfis,vir do61i0jmus,fuis in Diofcoridem Commentariis lib. vi. enu- UmhUm.
nicrando medicamenta qu^ propria facultate venenis refiftunt, lapidi Bezaar magnas fa-
cultates tribuit, illumque reliquis medicamentis venenum profligantibus anteponit, &
ferè ea rccenfet, qua: ex Arabibus in medium attulimus.

Andreas Lacuna Segobienfis,quem dodi viri Galcnum Hifpanicum appcllarunt,com-
mentariis quos Hifpanicoidiomate in eundem Diofcoridis lib, vi.fcripfit, refert quàm ad-
mirabile fit lapis Bezaar remedium adverfusomnis generis venena, virulcntorUm anima-
lium morfus,& epidemicasmalignasquefebrestefficacem etiarn efie in Epilepfia,calcu-
lum è rcnibus eiicere, &pollincm ex vino propinatum, calculum in vcficâ comminucrc.

Hunc etiam lapidem in monranis quibufdam Perfi:ccapris generari refert,legitimumque,

lacvem, fplendentem, fquamofum , friabilem effe debere, coloris prasterca ejus mall
qwodinfanum vocant, valdcquc celcbre efle medicamentum, inter Principes & illuftres
Viros, ad ca quxjam relata funt.

Valefcus deTarento, percelebris fua: artatismedicus Mcdioknenfis, Tornamira:
pulus jhbro Vii. Praxeos^ hunc lapidem Bezaar valde pracdicabat contra venena & alios

inorbos, ob ejus infignes facultates fua aerate experientiâ comprobatasadA^erfus venena.

Sandius Ardoniusde Pifauris, medicus Italus, in libro quem de venenis œm pofuit,la-
pidem Bezaar valde commendat,omnibusque medicamentis fimplicibus &c compofitis
vcneno refiftentibus,aut virulentorum animalium morfuscurantibuspraefcrt : idque mul-
ta & longâ experientiâ fc obfcrvaffe ait.

Amatus Lufitanus,virnoftrâ jEtateeruditus,qui (dum,ha:c fcriberem) Ragufje vive-Am4i«sL«f

bat, Commentario inlib.ii. Diofcoridis de genitah cervi agens,perdodè de lapide Bc-"\'""^\'
2aar fcribit, ut vir Luficanus,&: qui multa à fuis civibus cx Indiâ reducibus intellcxerat.

Lapis, inquit, Bézaar gîandem formâ refert,coloris cinericii,fubobfcurè ad cieruleum ten-
dentis,ex multis laminis conftans; ideo Bezaar vocatus, quôd prxftantilfimum fit adverfus
omne vexienum remedium. Ex animalium c-ervisfimilium, quas montanascapras appel-
lant,internis partibus in India eruitur: ejus triagfanaexaquâftillatitiâ florum arantiorumj

Hifpanis4^«^<â((f43s4Wnuncupatâ,propinata,prxftantiflimumfunt remedium adverfus
omne venenum, ex aquâ verô oxalidis feu acetofas, epidemicas febres curant, earum ma-
lignitatem extinguendo: cum ftillatitiâ portulacx aquâ, vermes, fi febris adfit, nccant ; li
nulla febris conjunda, ex vino. Prxterea pervicacem lateris dolorem fe cum illo curalfe
ait, etiam fî maligna qualitas admixta effet, Toxico infedis datus cum medicamentis vo-
mitum procurantibus, cum vomitu venenum expellit; iis autem qui vomitu rejecerunc^
per fudorem autalvumeducit. In febrium paroxyfmo datus,à febre (fudorem excitando)
plerumque libérât. Curâ lxxiv ôd lxxxiii Centurix tertix, ad epidemicas febres fanan-
das, lapidis Bezaar tria grana ex aquâ ad eum morbum accommoda dari fcribit ; veneni
enim malignitatem in fimilibus febribus extingui, idque remedium effe prxftantifîimum.
Apud Indix porrô Reges hunc lapidem magno in pretio haberi ; Id autem verum elfe ap-
paret, quandoquidem in prima illâ expeditione, Rex Cochin inter reliqua pretiofa dona^
maximi muneris loco, lapidem Bezaar nuce avellana paullo majorem, Regi Lufitaniae
mifit, qui (intelledâ ejus infigni facultate) valde xftimatus hîc fuit : isque lapis omnium
primus à Lufitanis fuit in Hifjjaniam illatus : poftea autem plures inde retulerunt, confpc-
dis magnis curis quas Indi cum eo lapide agebant. Sed etiamnum hodierno die,cum ad-
amantibus, rubinis,aliisquepreciofismercibus,quas ingenti pecunix fummâ vendunt,
adferre folent.

Nicolaus Florentinus, inter eos qui illâ xtate vixerunt, vir maximx eruditionis, fermo-
ne quarto, tradatu quarto, capite nono, Lapidem Bezaar valde célébrât,eaque omnia di-
cit, qux Averrois & Serapio, nihil de fuo promens, quemadmodum nec in reliquis omni-
bus qux fcripfit.

loannes Agricola Ammonius, Germanus, qui de noftri temporis fimplicibus medica-
mentis fcripfit, hbro fecundo de Lapide Bezaar agens,efficaciffimum prorfusque divinum
effe adverltis venena medicamentum, tum etiam in virulentorum animaUum morfu^
dicit. i

Hieronymus Montuus, HenriciGallix Regis medicus, tradatu de Cheirurgicis reme-
diis, inter medicamenta venenis refîftentia, primarium locum lapidi Bezaar hac noftra
xtate tribuit; multâque experientiâ idofcnfervalfe in multis illuftribus viris, fcribit.

Antonius Mula Brafavolus, Ferrarienfis medicus dodiflimus,in eorum qux fupra Me-
fue antidota fcripfit, prologo, Hiftoriam narrat qux Ferrarix accidit multis veneno infe-
dis: rejcdo enim veneno liberatos fuiffe ait, vitrioli oleo, & lapide Bezaar fumpto.

Conciliator, Petrus de Abano nuncupatus, Patavinus, vir fuâ xtate valde dodus, Tra-
datu dc venenis cap. l x x x i. Bezaar, inquit, antonomafticè vocatur à certo lapjde Be-
zaar appellato, cujus peculiaris facultas venenis lethalibus refiftendi : ftatim enim li-
bérât abfque alterius antidoti, ullitisve medici auxilio : & fic per excellentiam dicitur
Bezaar omne medicamentum , à veneno, morte, aut gravi aliquo morbo liberans : quif-
quis autem iftum lapidem geftârit,ab omni lethaU morbo fecurus efto. Infuper Edwar-
dum Anglix Regem,iftolapide liberatum fuiffe à venenofo lethalique vulnerc, quod Sul-
tanus acinace toxico illito ipfi inflixerat\',in acie apud Acaronem civitatem , tranfmarinâ
illâ adverfus Mahumetanos expeditione: nam ciim nunc elfet morti vicinus, propinatum
illi fuiife lapidem Bezaar, à Templariorum fummo Prxfedo, ordinis tum magnx exifti-
mationis, valdeque opulenti : addit prxterea, fe alium lapidem confpexilfe lxvigatum,ra-
fibilem ut gypfum, pulverulenti coloris, magno xftim.atum.

Conradus GefnerusTigurinus,libro quem de animalibus quadrupedibus confcripfics
de capra agens, lapidem Bezaar valde célébrât adverfus omne venenum.

Sunt & alii Audores qui hujus lapidis meminerunt, fed breviter admodum, & illum.
adverfus venena in genere & particulatim duntaxat prxdicant, quorum nomina non rc-
cenlco, quia jam enumerati fufficiunc ad conciliandam audoritatem apud eos, qui illo utä
volent.

N VNC fiipereft, uc qux de iplb experientiâ comperi, in medium adferamus, ad confir*
mandam ejus & admirabiiis illius efficacix audoritatem: ut agnofci poffit, ea, qux fupra^
didi audores fcripferunt, manifcftisexempliscomprobata elfe.

Decimus quarcus jam agitur annus, quôd Iir^Dux de Bejar à Domino loanne Manr»«
queadmonita fuerit, in aulâ frequentem ufum effe Lapidis Bezaar, adverfus animi delt»!
quia: erat autem Iir®\' huic feminx filius ifti morbo ah ineunte quafi xtate valde obnoxiussj

cumque illius fàîutis admodum cupida eflec, lîngularealiquod remedium requirebac,
cum ordinaria medicamenta, qux à dodiffim is medicis prxfcripta fuerant, riihiî profuilfc
animad\'^erteret. Iriîel]igensergô,quantxefficacixelfet lapis Bezaar , negociurn mecum
communicat : valde infolens mihi id vifum eft, quia ilhus nullam aliam noticiamhabe-
bam, prxter eam quam in libris fcriptam compererani; fed neque exiftimabam, in his re-
gionibus reperiri : eam ob caufam illam fubmifsè oravi, ut in illo adquirendo omnem dili-
gentiam adhiberet; mihi enim cara erat illius adolefcentis falus, ob infignes ejus virtutes,
^multamin omni fcientiarum genere, atque in omnibus aliis rebus Illuftri viro necefia-
riisdodrinam: tum etiam ut lapidem maxime à me defideratum confpicerem. Allati tan-
dem funt Vlyfiipona, Genuenfis cujufdam operâ, bini lapides probi auro inclufi, ofiis da-
^yU magnitudine, paullô tamen crafiiores, colore prxditi ex viridi nigricante, inftar ma-
lorum qux Infana appellantur. Itaque commuriiconfënfu ftatutumeir, ut corripiente il-
lum inopinanter animi deliquio, lapis illi prxberetur. Vefpere quodam in fyncopen inci-
dit; illico fecundum ordinem in aulâ confuetum tria pollinis unius lapidis grana in ftillati-
tii liquoris buglofii fufticientiquantitate difioluti in os ejusapertum injeäa funt,quxcum
difficultate deglutiit. Deinde, quanto tempore ad fymbolum apoftolicum bis recitandurri
necefiarium opus fuifict, tam facilè animi deliquium ipfum reliquit ,ac fi illo correptus
non fuiffec. Perfpedâ tam infigni lapidis facultate, magnâ in xftimatione illum habui-
mus; prxfertim cümobfervaremus^quotiefcumque daretur lapidis pulvis, illum tantâ fa-
cilitate ab animi deliquio hberari: nam manifefté apparebat, pulvere non cxhibito, animi
deliquium longo temporeduraré,& cum difiicultate ab eo plenè hberari; dato autem
pulvere, fubito & facile ad fe redire, perinde ac fi nullum pafius effet animi deliquium.
Illuftriffima Itaque Dux femper in marfupio eam pulveris quantitatem geftabat, qnx pro
una dofi neceffaria erat, ut, corripiente illum animi defiquio, faciiiüs propinari poffet,
ipfe breviore temporeliberaretur. Illud etiam accefiit commodi,quÔd poftquam pulvere
uti cxpit,adeô frequenter fyncope rtiolefta non fuerit. Hac re confiderata. 111\'"® Duci dixi,
ex mcdicorum prxceptis, ea medicamenta qux morbum aliquem curant, poffe etiam
prasfervare,neinillum incidamusj eamque ob caufam, commodum mihi videri,fi fingulis
diebus manè pulverem fumeret; fieri enim pofie, ut continuo illius ufu, vapor cerebrum\'
fubiens, qui ex venenosâ & maligna aliqua qualitate generatus erat, abfumeretur, & lapi-
dem, malam illam qualitatem extindurum ,vaporemque ex univerfo corpore aut expe-
culiari aliquâ corporis parte afcendentem, abfumpturum , &, fublatâ mali radice atque
origine, ipfum liberum futurum. Id igitur fadum; dataqiie funt illi fingulis diebus manè
jejuno ventriculo tria pulverisgranai, ex Bugloffi ftillatitio hquore. Deo porrô favente,
adeô efficax fuit id medicamentum, utab illo die quo uti cxpit ufque ad ejusinteritum,
animi deliquium nunquam illum corripuerit: pluribus autem quàm decem pôft annis alio
morbo extindus eft; per fex verô continuos menfes,nullo die intermiffo,pulvere ufus eft.

Deprehensâ tantâ adeoque manifeftâ lapidis efficaciâ : cum nobihs adolefcens femina, ExempB r r.
cuinomen Maria Catano, multo tempore animi deliquiis affiida fuiffet,licet magni
medici medicamenta illi prxfcripfiffent, tales fyncopes interdum pateretur, ut decem auc
duodecim horas duratent, casque finguhs pxnè diebus; jamque adeô imbecillis effet, ut
multo tempore lédulo non furrexiffet, evocatiis fum ad illam: animadvertens auteiii me-
dicamenta ab aliis prxfcripta nihil opisattuhffe, relidis vulgaribus remediis, quibus alii
medici multis annis ufi fuerant, Vlyfiipone Lapidem Bezaar adferri j uffi; atque ipfi, prius
purgatx, lapidem ordine quo deÖetexhibui: ex illo tempore quo un expie, in hunc ufque
diem (jam plures funt quàm duodecim anni) nunquam animi deliquium pafia cft: lapi-
dem autem integrum dadyh magnitudine abfumpfit.

Eo tempore Licentiatus Ludovicus de Gueva, virin fua arte dodus, vetienofumquid- Exëplm iiî.
piam imprudensfumpferatjatque ilicô adeo gravia fymptomata funt fubfequuta, ut brevi
moriturus videretur : & licet medicamenta voinitum cientia, Theriaca, aliaque remedia
venenis refiftentia ilh adminiftrata efrent,adeumaccerfitus, adeô xgrum depfchendi,
ut ejus falutis exigua fpes effet. Animàdvertensautem venenum ejus morbi Occafionem
effe, & quàm inutilia fuiffent medicamenta illi exhibita, ipfe requifitùm ivi lapidem Be-
zaar, quem nullibi reperi prxterquam apud fupra mcmoratam Dommam Mariam Ca-
tafîo, cui duntaxat interior pulvis refl:abat, fex fortègrana pendens : pulverem ab ipsâ ac-
ceptum in duabus chartulis repofui, magna Ixtitiâ affedus,me remedium ei, qui tancopc\'
re illo indigebat, reperiffe: ad eum regreffus, magis afHidum reperi, quàm quifpiam exi-
ffimare poffet. Ilicô tria pulveris grana qux attuleram chartulx involuta, cum aquâftil-
latitia bugloffi propinavi;atque incra temporis fpatium,quo fymbolum Apoftolorum ter
recitari poffet à pulvere fUmpto, manifefté fymptomata, anguftix, ôC animi deliquia miti-

gari, & cefîare ca!perunt, fic ut fub nodem jam mdiufculè habetet, & liber à mórtis perl^
culo (cui adeô vicinus fuerat) effet,&pofi:ridie fanusappareretjplurimum tamen per mul-
tos dies afflidusj ob priecedentia fymptomata.

Eodem Licentiato Ludovico de Cueva ad venationem cum nobilr viro profedo, unus
è famulis aquam bibit è bcunâ ftagnante valdè corrupta, & venenofis animalibus plenâj
atque ftatim adeo afflidum fe fenfit, ut loco fe movere nequiret, intumefcente alvo & re-
liquo corpore, magnisque anguftiis preffus & animi deliquiis, vomens & fudans, ut tranf^
verfim equo impofitus, in proximum pagumvebendus effet : adhibitis autem quibufdam
remediis,datus lapis Bezaar,quem nobilis ille vir geftabat in fimiles eventus: fuit autem
pulvis ille adeo utilis, ut poftridiecum fuo hero proficifci poffet.

PuellulaquiEdam venenofum quidpiam edit, ex quo fubfequura funtgravia admodum
fymptomata,qualiainducerefolentvenenarcüm autem medica remedianihil prodeffent,
audor fui, ut Lapis Bezaar daretur; & ftatim convaluit. Eptlepticis etiam pueris pra:lGri-
pfi, quorum plurimis valdè profuit. Deinde his qui à vermibus infeftantur; in quibus ad-
mirabilis eft efficaciac : nam eos expellit, à fymptomatibus libérât qua? parere folent.
Idem praeftat, quocunque in morbo materia aut humor ineft venenofus. In nulla autem
re magis manifeftaappâretejusefficaciaquam in pefte: cum enim in Germania peftis val-
de gralfaretur, quotquot lapidem Bezaar fumpferunt, plurimum illis profuiffe,liquidô ap-
paruit. Ejus autem fadum eft periculum in Xenodochio quodam, in quo erant pefte cor-
repti: duobus propinatus eft lapis, ahis minimè ;q ui fumpferunt, hberati funt, reliqui duo
extindi fuerunt. Tum m ultis iftâlue correptts exhibitus eft, quorum nonnulh bmos car-
bunculosjalii tres haberent; qui omnes liberati funt. Hujus exemph teftes fuerunt multi
magni nominis & nobiles viri, tum\'etiam plebei.

In moaftitia&: melancholia valdè etiam utilis eft hic lapis. Imperator Carolus V. felicis
memoriîE, in hunceffedum farpe fumebat; atque etiam fumpferunt plurimi qui fine ma-
nifeftâcausâtriftesfunt&r.inxii,quiatriftitiamadimit,&; alacres reddit qui eo utuntur.
Multos admodum anxios, & animi deliquioafHidos melancholicosque vidi, qui fumptis
hujus lapidis tnbus granis ex aquâ bugloffi, fine difficultate hberati flint. In malignis
epidemicis febribus, admirabiles funt ejus vires, quia malignitatem tollit, & veneni qua-
litatem extinguit; quod inprimis medico procurandum eft: nam nifi primum ea tollatur,
fruftranea eft omnis cura. Plerique peftis tempore hujus lapidis fragmentum in ore gefta-
re folent, tum quando à veneno, aut venenosa aliquâ materia fibi metuunt. Valdè etiam
utilis efl aqua , in qua maceratus eft hic lapis, iis qui peftilente aut maligna febre corre-
pti funr.

Nobilicuidam omnes famuli raalignafebre (quam Hifpani »Wi?r^^appelIant)corfepti
fuere: lapidem Bezaar in aqua; pleno cantharo maceravit, de hac aquâ omnes negros bibe-
rejuffit, qui deinde à morte hberati funt. Eam obcaufam multi in aquâquam bibere de-
bent,afïiduè hunc lapidem tenent, dum scgri funt,quia ad tollendam febrrs malignitatem
utilis eft, cor roborat. Neque folummodoeiîîcaxeft hic lapis in rebus noxiis ôc vene-
nis: verum etiam in aliis morbis, ut experientiâ demonftrat. NamS^ in vertigine&in
obftrudionibus valde prodeftjquod hac ratione deprehenfum eft. Monachaqua^dam
animi deliquium &:Gbftrudionespatiebatur; fumpto lapide ad curandam fyncopen, fi-
ni ulabobffrudionibus hbera evafit;menfesque,quidiu obfttudi fuerant, copiosè ftuxe-
lunt. Valde etiam utilis eft iis, qui fublimatum , aut corrodens aliquod venenum haufe-
runt, quia veneni malignitatem, fymptomataquetollit : in corrofionibus tamen conve-
nientia remedia etiam adiicienda, quia alioqui in illis nullius efficacix effet lapis. Lac in
ifto cafu plurimum comrnendatur, magna quantitate & frequenter ingeftum rnamprae-
terquam quodadmirabileeft remedium,mcorrodentibns venenis eo utendum eft, quo-
niam venenum per vomitum expelht, ejusque malignitatem extinguit; vera enim eft an-
tidotus adverfuscorrodentia venena: deinde illo epoto, lapidis pulvis dabitur, aut aliquot!
ex praïdidis medicamentis veneno refiftentibus.

Sed infignis etiam efEcaciae eft hic lapis in febreyT^-z/Wf^c- Hifpanis dida,infedis ,hoc
eft in quâ ftigmata rubra, pulicum morfus inftar per cutem fparfa appâtent, prasfertim iii
humeris ÔC raufculofis corporis partibus: id autem fit, natura propellente ad externas par-
tes humorem. Itaque initio curandum ut evacuetur, non autem intro reprimatur: quod
fiet fridionibus, Gucurbitarumqueapplicatione,& aliis remediis qua: humorem per eas
partesextrahant,per quas natura propellere fatagit: epithemata autem non ufurpanda,ne-
que undiones aut alia: res fimiles,qua: ftigmatum eruptionem pra-pedire queant. Deinde
illico poftquam ftigmata apparere incipiunt, icgro danda funt ea, qux venenum tollendi
^extinguendivim habent (de quibus jam abunde diximus) miffionem fanguinis fugien,

àpparcntibûs jam ftigmacibus, nifi fanguinis copia Ôc plenitudo aliud fuadeàc. Adver-
fus liunc morbum, & maligilas febres, valdè utile & in multis experientiâ comprobatum
medicaïhetitui-n comperi, Bolum âtmenum lîoftratem in tabellas cum llillatitio rölarum boIks Hifisl-
hquoreformatum,in omnibus medicamentis exhibitum quxäsgerfuitieredebebitiatque f»»«
in cibis quibus Utetür; potilfimumannö quodam quo febres acutx gralfatx funt, quia il-
lius ufu multi hberati funt : nofier enim hic bolus parum ab Orientah differt. vSedejus
ufus efto in lapidis Bezaar defedu: nam hic omnibus prxferendus cft. Id expertus fum in
nobih quodam viro hujüs urbis, maligna febre correpto ,cum frequentfe vomitu, animi
deliquio, aliisque maligna: febris fymptomatibus, in cujus hümeris exanthemata illa &
ftigmata apparebant : fed propinàtoilli lapide Bezaar cum pauxillo unicornu,fubitè cefsâ-
ïunt fymptomata , & meliufculè habere ca:pit,quia febris malignitasextinâafuit, qux
tanti mali caufa erat. Multos prxterea enumerate polfem,qui in Hifpania, quatuordecim
abhinc annis, quibus illo uti cxpi, eo fumptd à fxvis morbis liberati funt : ut revera mira-
culum videatur, lapidem ex animahs Gervo aut Capras fimilis ventre extradum, parva
quantitate fumptum, ea prxftare qux retulimus. Sed quia in conimemoratione lapidis
Bezaar diu commorati fumus, Sc tempus efti ut de Scorzonerâ herbâ agamus, qux de illâ
eomperta habeoj teferam.

coRioîïER^ planta, de qui fumus àduti, triginta derauin abljinc àririis fuit éo-
gnita&obfervata. Ejus cognitionem nobis tempus detcxit, ut &:alia multa quxex
Occidentah Indiâ allata videmus,nec veteribus nec nobis unquam confpeda,quem-
admodum in eo libro fcripfimus, qui de rebus in medicum ufum aptis ex Ocddentah In-
dia delatis agit.

In Gomitatu Vrgel GatalaUnix Provincix, loco Momblàric dido, primum inventa & smumr»
obfèrvata eft Scörzonera herba ; nam quoniam totus ille tradus multis animaUbus valde
noxiis abundat, prxfertim verô iis qux e(cuerços nüncupäntur, & in agris inter arbores at- " "
que herbas latitant, plagam, cui remedium adferri nequeat, effe cenfebant : ruftici enim E/cmfos/«f-
neque arvacolere,neqUe melfesfecare, neque alias operas in agro rtecelfarias exercere
<îuibant, quin crudeliter ab his äniitialibus offenderentur, quia eorum venenum àdeô no-
xium eft, ut quxcumque corpotis parsmorfu apprehenfa fuerit, ilicô intUmefcat, magnis-
que doloribus, ôc venenofis lymptomatibus afficiatur, inflanlmatioque ad cor fubcat, uÉ
nifi fubitô fuccurratUt, facile deitiorfi extinguantur. Id autem ejus regionis incolas maxi-
nciè premebat, quôd nullum remedium adveirfus illud malum reperirent : nam neque
Theriaca, neque alia medicamenta üfurpatä quidquam auxilii prxftabant.

Sub idem ferè tempus,quo adeô deplorata res erat, Mauritanus quidam captivUs eô ad-
duduseft, qui prxmorfosäbifto tam virulentö animali curabat,datâ tadice & fuccöher- quo modo fé-
bx fibi cognitx,quam ederent: tantxque fuit efficacix hoc medicamentum,ut facilè mor- pm*-.
fus fànaret, & Venenum tolleret; quarii ob rem adeô multi ad iftum Mauritanum conflu-
xerunt, uc ipfum non modô fervitute liberarent, fed etiam opulentùm efficerent. Nihi-
lominus toto illo tempore Mauritanus nec pollicitatioriibus née donis pellici potuit, ut
indicaret, quxnam radix & herba illa elfet, quâ tam noxiüm malum cüraret: tandem duo
ejus loci homines, confiderantes quantum omnium interelfet, ut illam herbam cogno-
feerent, ipfum ad eruendam herbam proficifcentem, clam fubfeqUUti funt^locumque ob-
ièrvâruntj in quo herbam cum fuâ radice eruebat : a Mauritani difcelfu, locuîii àdeUnt,
lacunasqueconfpiciunt unde ille herbam cruerat,& ahquas herbx reliquiasrcôlledâ igi-
tur herbx copiâ (plurima enim iftîc rtafcebatUr) in pagum redeurit, & ad Mauritani xdes
profedi,illum reperiunt herbatïi ècàniftro cducentem,quam cum a fefe colledâ confe-
rentes,eandem elfe comperiunt; nec Mauritanus negaré potuit,quin eadenl effet. Inde inl
omniumnotitiampervenit,&: quotquot illâ egebant, ledum ibant, atque ad animalis,
quod dixi, mdtfus utebantur. \'

Scorzonerxporrônomeninditum, quôd animalis,e/f^^\'f« Catalaunicö fe^möneappel-
lati, morfus curet : & ptopter radicis ejus herbx cum ipfo animah fimilitudinem. Eft au-
tem hoc animal fefquipalmari longitudine,patte infimâ tenui,deinde paulatim ctälfefcen- Eßo\'rfH fer-
te ad caput ufque^ inftar lignei fufi, capite craffo & quadrato, magno & hiante ore, linguâ f«»tK ßrmär
nigra & mucronata, dentibus pufillis inftar viperab feminx,quibus mordet : fed & lingua
pungit Ut fcorpius. colore eft cineraceo, nigricante, maculis diftindo. tardum eft incelfü:
jugiter inter herbas, fegetes, & vineta verfatur,homines &animaha morfu appetens:eamt

ob càiifam, locis ubi hoc animal verfatur,fomnum capcre formidant. Pejôr eÀ ejus mor-
fuSjgravioraque fymptomata pàrit, quàm viperxilliusregionis moifus; l()la herba Scor-
zonera ei advcrfatur : quoniam Ci illms herbx fucco afpergatur> torpefeit ; & fi in os ejus
iniiciatur, interit. Quicunqueab hoc animali prazràorfus, radicem edit, aut herba? fuc-
cum fumit, ilico fanatur, & tametfi locus intumefcat.vel inflammctury tumor vd inflam-
matio fiatim tollitur,doloresquc & fy-mptoniata ccffant:fi quis verô fiatun à niOrfli fumât,
fymptomatanon fuccedunt, ncc prxmorfa pars inflammatur : fie ut nonnulli, animi gra-
tiâ, herbx radicem mandenteSjbrachia aut crura mordicanda prxbeant, neque aliquod
fymptoma aut damnum fcntiant, fed fola denticulorumcuti nnprefibrum velbgia appa-
reant. Si hujus herbas fucco probe madentibus manibusanimalappreliendaat , adeô tor-
pefeit, ut neque mordere, neque fefè movere queat ,fed quodammodo morruuhi âppâ-
SmzdnêU rcat. Hujus plantx radix non ingrati faporis eit, fed fubdulcis, crudaque fiaphylini inftar
facultates. edipotefl:, quemadmodum dixi,ad ejusanimalismorfusutiliseft:tum ctiam ipfarofta,
aut condîta,foliorumque ejus fuccus folus,auc cum aliquo medicamento corroborante
venenis refiftente fumptus,ejus animalis morfibus non modô prodeft,fed enam vipera-
rum &: aliorum virulentorum animalium. Stillatitius ejus liquor vitreis organis extradus,
& in contagiofisfebribuspropinatus, prxfens eft remedium, in crifi autcm dacus, natura
fudorem aliquem movente, eum mirabilicer provocat, adeô ut plerumque xgerfanitati
reftituatur. Ejus etiam radix condîta valdè lapida eft, & vel delicatis grata effe poteft.
Datur cum ftillatitio herbx liquore in didis febribus , atque in animi deliquiis, cordis
/ mœftitiâ & melancholiâ. Ishquor cordialibus epithematibusadiicitur ; atque hodierno
die illius ufus eft in contagiofis febribus, bibendo illum affiduè, vel cum aquis cordialibus
mixtum. Prxbetur etiam tum is liquor, tum radix condîta per muhos dies, ad curandas
hepatis, lienis,&interiorum partium obftrudiones, tum etiam ad ciendos menfes, S^ ad-
verfus animi deliquia,

scirzoma Elegantem pinxit Natura hujus herbx formam,tamquam Utilis futurx ad mukös mor-
foma. bos. Cubitah crefcit longitudine, cichorii foliis prxdita, & cüm magis aduka eft, latiori-
bus, per terram fparfis, extimâ parte mucronatis, medio fecundum longitudinem excut-
rcnte nervo, colore viridi dilutiorc; in multos graciles ramos finditur,duros,lignofos, quo-
rum fummis faftigiis infidcnt calices longi, nervofi, rotundi, fquamati, calicibus Caryo-
pihylleorum non diffimiles : ex quibus menfe Maio flores cx multis foholis confertim na-
fcentibus confiantes, qux explicata, amplum confîciunt\'florem, orbicularem, elegantem,
aurei coloris inftar radiorum Solis : fiib lunii finem decidunt floris folia, & calices feu capi-
tula, orbicularem formam contrahunt,&:multasariftas in orbem difpofitas proiiciunt:
cxcuflb femine in Autumno, marcefcunt caduntque plantx folia : radicem habet ftaphili-
niradicifimilcm,carnofam, firmam,in mucronem definentem parte inferiore, deinde
paulatim craffitudinem adquirentem, quâ fohis junda eft , tenui cortice tedam coloris
nigricantis,aliquantulum afperam feu rugofam,qux feda autrupta, lentum & ladeum
Kdtâîes. fuccum ftillat, interné tota albicans, pinguis, dulcis. Nafcitur ut plurimum montanislo-
îèmperiiœ««-cis,humidis tamen. Calida &humida primo gradu. lis facultatibuseft prxdica,quas
enarravimus : prxfertim autem efficax eft ad morfus efcûrf^t animalis adeô noxii Ôz vene-
nofi, in quo fané admirabilis eft ejus vis : fuccus verô fi fumatur, illum antè defecari & cla-
rificari prxftat; radix tamen illo prxftantior eft.

Animadvertendum porrô eft,etiam fi hujus herbx fuccus & radix fumatur, ad refiften-
dum hujus animalis veneno adeô perniciofo, omnem eam diligentiam effe adhibendam,
Morfat gnu quam in remediis veneno adverfantibus requiri diximus. Commode igitur (intercà dum
fuccus aut dida radix paratur) ligatura fiat quatuor aut quinque digitis ftipra prxmorfam
partem, ne veneni malignitas ad alias corporis partes ferpat : id autem intelligendum fi
morfusinbrachioautcrureeftmam fi morfus fadus fit in ahquâ parte qux ligari nequeat,
adponenda in morfus ambitu em plaftra valde adftringentia, qux veneni vim infringantj
idque faciendum fubitô, ne noxa m interiores partes penetret: nam fi femel cor occupârit,
difïicilis erit cura. Quod in omnibus virulentorum animalium punduris &c morfibus ob-
fervandum eft: fi autem vulnus parvum erit, fedione aut aliâ ratione amplificandum erit;
ôc fèdio levis fit, fi recens fuerit vulnus : fi vetuftum, profundior, quia una cum fanguine
magna veneni pars evacuabitur. Poftfedionem cucurbitulx applicabuntur, qux vene-
num fbrbeant&:educant,mutabunturque quoties neceffarium erit. Nonnulh ex morfu
venenum ore fugunr, non tamen fine magno periculo, quia plerique qui id egerunt,perie-
runt : cucurbitulas igitur applicare prxftat, aut galli, pullive, aut palumbis vivi podicem
f vulfis pennisj vulneri apponere, ôc aves fubinde mutare, donec animadverti queat vene-
num ex vulnere prorfus efie edudum : fingulx autem fupra vulnus relinqui debent,donec

jam languefcant & morti fint proXima:. Condüci bile etiam eü: eas vivas per dorfiim feâas
applicare, & fiipra vulnus relinquere, donec frigefcere incipiant^ illisque fublatis,recentes
apponc\'^e. Edudo veneno quam commodiffima ratione iicebit, applicandum vulneri
niedicamentum ,quod iJlüd apertum retineat. Non defunt qui cauterio vulnus urant
cum manifefi:â utilitate : quia venenum extinguit, & vulncratam partem roborat. Idem
praeftabit cauterium potenciale ven\'enum toliendo, minus tarnen efficâciîer, quàm adua-
le; utrumque vero retinet apertum vulnus, quod m hac curatione valde necelfarium cft.
Perutiliter morfibus &idibus imponitur herbue Scorzoner^ fuccus, folus, aut aliis bczaar-
dicis medicamentis commixtus, ut Theriaca:, Mithridatio, aliisque fimihbus : fi vero la-
pis Bezaar in promptu fit,ejus pulvis vulneri infperfus admirabilis erit efficacia". Toto iftö
tempore fervandus eft concinnus ordo, & bona vidus ratio in rebias naturalibus, evacua-
tiones moliendo (quando opus eric) medicamentis lenibus, ädmixtis etiam iis, qua: vene-
nis refiftunt, adhibita fimiliter ven^efedione, fi neceffaria fuerit. In ceteris occurrendum
fingulorum fymptomatibusjuti generaliter & particulatim convenier, adhibitâ lènipei:
curâ, utargris jejunis manè radicis Scorzonera: confervaprà:beatur, ejusqueftillatitiusii-
quor, aut lapidis Bezaar pulvis, boliisve armenus prxparatus,atque etiam alio dici cempo-
re, fi magna fuerit neceifitas. Cordis pra:terea regio rebus illius intemperiem corrigenti-
businungenda, autadhibendà roborantiacpithematacum pulveribiis & aquis cordiali-
bus, quibus Scorzonerïe ftillatitius liquor admifceatur.

Pra:ter facultate^quas Scorzonera peculiares habet adverfus ejufmodi animalium mor- scorzomî
fus. Si omnium rehquorum, aliis fingularibus efie pr^sditam, experientiâ nos docuit: nam
in animi deliquiis, puerorum epiîepfiâ, uterique fuflocâtiônibus, valde utilis déprehenfa
eft radicis conferva fumpta, ilhusque fuccus clarificatus feU depuratus , àut ftillâtitius Ii-
quor epotus. In animi quidem, deliquiis occupante paroxyfmo prodeft: fed mukô magis,
fiante illius accefiîonem radix cum ejus aquafunlätur; pàroxyfmum enim tollit, vel fiil-
tem ejus vim infringit, ut non adeô affligat,atquc fipoft paroxyfmum dumtaxat fumatur.
Non minus utilis eft ej us ufus in vertigine & cerebri perturbatione, purgato priüS corpore.
Quotidianus ejus ufus cor recreat, & mœftitiam fine manifeftâ causa obortam tollit.
Succi foliorum ejus Soh per aliquot dies expofiti, & depurati teiluior liquor oculis inftilïa-
tus, eorum acicm intendit,&maculas abftergit^ mellis momentoadnlixto. Quia toxico
fibi metuunt, fumptâ illius radicis conferva manè cum ftillatitio liquore,eo die non offen-
dentur. Omnes has iftius plantx facultates docuit nos üfus & experientiâ : liam quo no-
iiiine illam Veteresappellârint, hadenus ignoram.us.

loannes Odoricus Melchiorius MedicusGermanus"^ iri èpiftola ad Petrum Andreain ...........

Matthiolum, fcribit fibi mifiam fuiffe in Germaniam .à Petro Carnicero medico Cätalano «« ahUtU
herbam Scorzoneram reficcatam: & (probè defcriptâ plantx formâ) Matthiolum per-
contatur ,quxnam fit herba ; quod Matthiolus indicate nequivit, neque ahus quifpiam mm/fldrii-
qui hadenus de Plantis differuit aut fcripfit."" Nonnulli Göndrillam effe arbitrantur, Ci-^««î\'»»,
chorii genus, cujus Diofcorides lib, 11. meminit : licet autem aliquibus hotis illi refpon- J^^^jf^j™\'"
deat,radice tamen plurimum difiert, quia Condrilk radix lignofà eft &: valdè g^âdlis, hlHu mel~\'
ideoque inutilis : tum floribus etiam differunt. In fohs igitur facultatibus conveniunt, «w-
quôd vipera: morfibus opitulentur :ait enim Diofcorides, Göndrillam ex vinopropiria-
tam , prxfens effe remedium adverfus viperx morfus. Qualifcünque aütem fit noftra är/, pJi~
Scorzonera, admirabiles ejus vires experimur, cum ^à efcorçu adeô riöxii animalis morfus, tiammeii opi.
tuniad alios morbos à nobis commemoratos: qux:, ciim tam exiguo temporis fpacio fue-
rint obfervatx,multo plures in poftcrum à dodis viris obfervatum iri, fperandumeft,quas
deinde iis adjungere licebit, quiE de illis à me fuère obfervatx & défcriptx.

Cetervm, quandoquidem fummatim ptotulimus, qüx de duöbüs iftisàdeô excel-
lentibus medicamentis, lapide videlicet Bczaar , & herba Scorzonera fefcivimus,confe-
quens eft, ut ad reliqua qux polliciti fumus tranfèamus : nimirum ut pïxcaveanius ne in
tam grave periculum incidamus. Etenim noaminus utile eft .ib iricöramodo nobis cave-
re, quam, cum in illud incidimus, ab eo nos hberare. In hoc cafu Veteres m ulris prxcau-
tionibus ufifunt;intct quasnnain Regum & Principum aulis valdè ëft ântiqua,Ut videli-
cet cibus & potus illis adpofiti prxguftentur: nam hac ratione certi efie poffunt ,nihil fc
edere aut bibere quod illos ofFendere queat. Hoc muiiere fungi folént dapiférörum &:
pocillatorum Prxfedi: nam ut illis, cibi potus, quern Princepsfumere debet, com rniffa
cft cura, illius etiam rationem reddere debent, atque ipfis, coquüs &ccilarius ; tic videlii
cetcoquuscibum dapiferorum Prxfedo prxbens,ilium prxguftet, & cellariusidempra:-
itetin vino & aquâ pocillatorum Prxfedo. Qux fanè confuetudo .ad cuj usvts-Principis
lakitem & feGuriratem laudabilis &: necefiaria cft; ut videlicet fi ahquod viti urn ih fcibo

potu fit, ici primüm in alios quam in ipfum dominum incurrat, cujus vita & Talus tanti
momenti eft.

Verum iftud nunc fit caeremoniarum oftentationis potiiis causa,quam ut falfiti & vi-
ta: confijlatur : atque longè aliter adminiftratut hxc cxremonia, quam quo tempore fuit
inftituta. Nam nunc fatis prœclarè fuam funâionem peregiffe autumat pr^ftrudor, fi pa-
nis fragmentum per fercula leviter duäum prarmordeat, deinde abiiciat,&pocillacor
fummis labris vinum & aquam deguftet :cüm tamen fi probè fuo officio fungi velint, ut
de ferculis edant, & de potu bibant, neceffarium fit : quia alioqui difïicilè animadvert!
poteft, fi Vitium infit, antè quam in domini alvum penetret. Dominuspra^terea praccipe-
re debet, ut multa fercula fibi parentur,ut,fi unum ilh non fapiat, alterum deguftet, de-
inde reliqua : nam ubi multa fercula aderunt, de finguhs parum edet; atque iftâ ratione, fi
aliquod infedum erit, tantum damnum inferre non poterit, quàm fi ad faturitatem de
uno aut altero edilfet, in quo fuiffet vitium : animadvertendum etiam eft, plerumque ac-
cidere, ut quifpiam ab aliquo ferculo abhorxeat, nec illud deguftare fuftineat, in quo de-
inde infigne vitium deprehendatur. Gibum itaque fumere utile eft cum furcillâ aut
eochleari, eâ ratione confedis, quam Hieronymus Montons infignis medicus, in Henrici
11. Gallia: Regis vfum parari curavit, ut videlicet agnofci polfit, an venenum in cibo la-
teat. Confici autem debent furculaô<: cochlear,ex auri & argenti commixtione veteri-
bus Eledrum (quod ex auri quatuor partibus una argenti conftat) diââ diligenter
expo\\irilaEvigarique: furculâfolidum cibum ,eochleari liquidum fura(^,quia in cibum
iößm detent, immiffa, fi venenum admixtum eft, illico aurum lividum,nigrum,aut turbidum colorem
contrahit, priftinumque nitorem amittit, cujus rei causâ, confiderabitur quid cibus (qui
hujus mutationis occafionem pra^bet) contineat alicui animali devorandum obiicie-
tur,quidque deinde iliiaccidetobfervabitur;h^c enim primaria eft experientiâ. Ex eâ-
dem materiâ conflari poterit patera aut vafculum aliquod patulum, & diligenter expoliri :
quia fi vinum aut aqua in illud injeda venenum continebunt, obfcurum colorepn conrra-
het patera, âut alium aliquem éx fuprà memoratis: fin miniîs, priftinum nitorem retine-
bit : qua: fanè elegans&facihs eft inventio. Cibum porro fumpturus, primum bolumin
os injedum probè mandat, ejusque faporem periclitetur, acn\'sne fit, an naufeam moveat,
ut fi quid iftarum rerum fbntiat, ilicô quod edit reiiciat, osque vino & aquâ eluat, & aha
^ fercula deguftet. Non absre erit, fi ejus ferculi pauxillum alicui animali obiicietut; ad
obfervandum quid illi fuccedet: nec incommode adhibebitur menfà: domini quifpiam,
Gui praebeatur ad periculum faciendum : ex effedis enim indicium fieri poterit. Ob-
fervandum pr£Eterea corrodentia venena, ftatim à deguftatione os corrugate exafpera-
re, mordicareque urere. Prasftabit, ut qui fufpedos habent cibos, eos affatos aut elixos
edant; à cruftâ autem inclufis, offis,jufcuhs,atque à nimium acidis,abftineant, quia in his
major noxa late\'\'re poteft, (pra^fertim fi odorata admixta fint, uti ambarum, mofchus, aro-
mata) magis enim in fimilibusoccultari poteft venenum, quàm fi cibi afii aut ehxi effent :
fu^ienda etiam nimis dulcia fercula, quia venenum valde occultare poffunt. Quifquis
praetereafufpedos habebit cibos, fi famelicus menfam accedet,neillos illicovoret,fed
paulatim &: lente mandat, illorumque, ut diximus, faporem periclitetur. Idem in potu
obfervandum : nam fi fitis valdè urgebit, animadverti nequit quid bibatur ; hanc ob cau-
fani,multiatramentum,lixivium aut fublimatiaquam hauferunt,dum fitibundi non fèn-
tiunt quid bibant, donec damnum jam in corpus penetravit: propterea lentè paulatimque
bibendum, & potus deguftandus. Hac certè ratione, cum mediocri cura, &; haud difH-
ciilter animadvertet, fi cibus & potus quem fumpferit,noxii quidpiam continebit; Ob-
fervandus item ferculorum color, qui noxam etiam deteget, nam alius à nativo apparebit.
Benèquoquedeterfa &purgata efie vafa utile, quibus cibus & potus exeipientur, veî
etiam argenteaexpolita & laevigata; quia fî venenum incft,facilè commaculatur,lividum-
que aut nigrum colorem contrahit argentum.

Antè paucos dies in hac urbe contigit, ut nobilis quidam vir & pra^dives, dum ex argen-
teâ paterâ bibere vellet, eam lividis maculis infici animadverteret : ille admiratus, vinum
dumtaxat deguftat, & non bibit, fubitoque os lingua corrugata funt; guftatum vinum
dc quo in pateram infufum fuerat, eâ afperitate carere deprehenfum efi; deinde aquâ dili-
genter obfervatâ, in urcei fundo multa fublimati grana nondum difibluta inventa funr.
Ad ipfum evocatus, plura quàm viginti granula fublimati ex urceo eduxi. Multis antè
diebus nobilis ille in morbum inciderat : unde conjeduram feci, nunc demum non fuiffe
tentatum,ut ipfum veneno necarent; atque in hunc ufque diem xger permanet. Iftud
exemplum adfero, quia fi patera macuhs non fuiffetafperfa, nequitia haudquaquam ani-
madverfà fuiffet. Vafà etiam vinum aut aquam continentia probe obflrui neçeffe eft, ne

noxiumi quidpiam in iila irrepat aut cadat, ut aranex, falaman^Xi fimilia infeda : pro-
pterea ex angufti oris poculis bibere nOn convenit, Ted ex pat^tibus prxftat, ut, quid m-
t\'ft, meî!ûsconfpici poflit. Nonnulli, quibus fuâ falus magiscordi efti unicotnu fragràen-
Tum ex aureâ catenulâ dependens, in aquâ, quam haufturi funt, tenent; Se. reâè quidem :
nam prxter, quôd veneni fufpicionem tollit, admirabilem corroborandi facultàrem po-
tui conciliât. Fugiendus etiam ignis ex putridis& infedisljgnis âccenlus,quia fumus ejus
non minus noxius eft,quàm fi venenUm hauftum eflèt: carbones prxterea primiim accen-
fi> in cubiculum non funt ihferendi, quia plerique eâ ratione extinâi funt. Suas veftes
lineos pannos alicui, CUJ us fidem perfpeâamliabeât ,àdfervandas det ,quia in lUis occul-
tari polfunt ea, quxinfigne damnum adferànt. Ad hxc omnia, fidelesminiftri requirun-
tur, &quorunifideicredi poflit, probi generis, in qiios etiam herus benefîcUs & liberalis
fit. Et ante omnia medicus eruditus Sc expertus deligendus eft, fapiens, boni judicii, opu-
lentus, honeftis parentibus natus : fimilis cmm y nihil prxter decorum aget, quandoqui-
dem ab co xgri vita & falus dependet.

V Â M meditâbundus incedî§,Dn.Do£lor? videris ipfe Harpocratcâ,ûc à Ve-.
teribus defcribitur. d. m. De xgto quem vifitatum eo,eratcogitatio. b. Taii-
tâne opus cft folicitudine,àntè quàm illû confpicias ? d. m. Imô m ulto antè,
quandoquidem poftquam meû mufeum egrelfus fum,ejus magna cura me incelfit. b. Ma-
gni laboris eft,fi,cùm tot xgris mediceris, fingulis diebus meditari debeas ,quid fingulis
conveniat. d.M. Hxc meditatio non cadit fingulis diebus in omnes morbos, fed in eos dun-
taxat, quibus illa neceflaria eft,&: qui quotidie nova remédia poftulant,quemadmodum in
morbis acutis, qui majorem curam Se diligentiam requirünt (quia occafiobrcvielaibitUr)
quàm diuturm & chronici,ubi remédia lente Se paulatirn funt adhibendattalia luntde ilhs
Iludia.B. Ego verô,domine Dodor, meditabar,quâ ratione in Contradationis xdibus,quô

tendebam,ingentcm illam auri & argenti quantitatem, qux iftâ clalfe adveda eft, videre
polfem,potilfimum verô Smaragdos ex novo orbe delatos, quorum tres, fexagintaduca^
torum millibus xftimari dicuntur : propterea, meâ tabernâ relidâ, eos confpcdum ibäm,
tamquam rem raram, nec in his regionibus unquam vifam. d. m. Ego etiam eô proficifcor,
advifitandum xgrumapud Quxftorem habitantem -.oceafio forte fefe offeret Smaragd^
confpiciendi : ingrediamur per pofticuffi, nam magis vicinum, Se minore hominum turba
occupatum. SedThefaUri aula occlufa videtur ; fieri poterit, ut, dum ad xgrum vifcn-
dum fubeo,äperiatur.B. I bonis avibus, domine Dodor, ego interea hîc expedaBa: 82
quandoquidem aula non aperitur, in hoc fcamno fedebo, atque quid fiat obfervabo, do-
nec Dodor advcniat. d. m. Meam moram excufatam habetö BiirgG,nani negotu qualitas

medetinuit. b. Imô gauderem, fi diutiiis abfuifles,quia plura obfervalfem .d. m. Quid pet

qiioscumrumiïjâ animi contencioneobfervavi, ornnesque lionefti viri mihi viil, hibltis
tamencuris pleni,quiatantarageftiium varietatem in illis animadverti, ut admirationi
mihi fuerint: alii enim fibi folis loquebantur, alii demiffocapite foli ambulabant ,\'aiiî bini
colloquia inter fe mifcentes,âlii fréquentés, de fua negoriatione agences, alii oautîc & mi-
lites fuam mercedem expedanres,ahi fuas argenti portiones adeo feflinanter aufcrer/ces,
utfurtofuftuliife viderentur^multi cum tabelhonibus in fuis litibusoccupatieranr,aIîi in
qu^eftorioofficio ad rationum libellos affidebant: ingens erat multorum clamor, qui fuas
portionesdabant & recipiebant non fine iP-agna contentione: judiccs in concibo verfantes
magna hominum frequentia expedabat : fic ut folus fpedator eflcm , reliqui ncgotiis im-
plicati : quod mihi (quifine folicitudineeos obfervabam) veluti comœdiajmulnsactibus
diftind£Efpedaculumfuit:quodquemagis admirationedignum cenfèbam,ncmo illorum
alacri&quieto animo erat, fed omnes anxii& foliciti. d. m. Valdè gaudeo, Bürge,te tan-
tâ attentione obfervaffe, ea quas in illis acdibus peiaguntur: quia omnium qu^ vidiih origo
& caufa eft, illud aurum & argentum, quod tanto defiderio fpedatum adveniebas : ifta la-
bores illos &:anxietates pariunt, & nop modo quos vidifti, attonitos &qoaii incantatos
detinent,fcd etiam alios pierofque: quia hoc tempore, omnium earum rerum inflrumen-
tum funt,qua2 hos quidem dcprimunt, illos vero attollunt, quasque imperium & potefta-
tem in orbe obtinent : tantam felicitatem in ilhs mortaiesconfbtueruntjutiîla.s pcrqui-
rant cum fanguinis profufione&: vit^e periculo, atque adquifitas fummo laboie, nec mi-
nore folicitudine confervent,cum magnâ miferiâ expendant, &cum magno infortunio
amittant :ha:quietcm fomnum adimunt: interdiu quidem in ilhs confèrvandis tradu-
do tempote, ôt cum labôre & curâ augendis, nodu verô cum timoré: tantir fuhc m iilis il-
lecebriE, tanta pericula, & tam varii cafus, ut quotidie obfervamus. b. Concedamus ifta,
nihilominus & aurum & argentum cum Smaragdis videre cupereni. d. m. Q^id mi Bür-
ge, nunquâmneaurum,argentum, Smàragdos confpexifti ? b. Conipexi quidem, fed cxi-
guâ quantitate. d. m. c^id inter magnam quantitatem & parvam intcreffe exiltunas, nifi
quôd majorem terrae quantitatem, vel minorem videas,eamque ufibus hunianis minds
utilem ,inter reliquas quas Natura creavit? Quôd fi tanto defiderio preriofà metalla
confpicienditeneris: te in locum deducam,in quo metallum auro & métallo (qua; vidcre
defiderabas) longè prseftantius confpicies, Smaragdis magis utile & pratVrcndum.
Nam quod ad gemmas attinet, hominum opinione duntaxat .Tftimationem adquirunt,
quia paucas facultates earum qua; illis tribuuntur,qbfervaviraus, neç fcio quas prxterea
obtineant, nifi ut quorundam loculos exhauriant,ut in alienos transfundant. Nec aurum
autargentum aliud funt,quàm pulvis &huum illius coloris , in terra: vifccnbus à Natura
condita, ut reliqua metalla. Verum quidem eft homines ifta duo majore in arflimatione
habere, quàm reliqua, fic ut eos qui illis abundant, divitesnuncupent, & illa divsriasiquas
Socrates fapienti nulli alteri ufui effe ait, quàm ut ejus ànimum implicent, quemadmo-
dum laxalongaqueveftiscorpus. Qiiandoquidem porrô ad eas xàcs pervenimus, m qui-
bus eft illud metallum, auro,argento, & Smaragdis pra:ftantius, ingrediamur : nam Or-
tunnus id nobis concedet. vEdiumveftibulum frigidum eft, &azftus magnus.-, in illo igi-
tur,ejusaliquam partem evitarepoterimus. Ort. Qjfid requiric dominus Dodor f d.M.
Ut\' paullulum in iftâ tuâ porticu quiefcamus & recreemur. Ort. Honore me afïîcis
in ifia re; in iftis fellis affidete. d.m. Ortunne,apud Cantabros faciliiis tranfigi debec
asflas quàm Hifpali. Ort. Hoc anni tempore,etiam iftîc calor eft,perinde atque hic: ea au-
tem eft differentia, quôd hîca:difïcia funt confiruda,utirftusfaciliüstoleraripoffit;iftîc
maxima illorum pars, ob ingens frigus, ex hgneistabulis fabricata,eil:, qusc hoc tempore,
fqlis ^seftu valdè. incalefcunt: itaque fcitè dici fblet, hiemes Burgis tranfigi debere, aeftates
verôHifpali,quiaa:dificia utriquetemporiaccommodatafunt. d.m. Quandoquidem jam
hÎG fumus, Burgo qftendere cupio, ut ei pollicitus fum, metallum auro, argento & Sma-
lagdi^ qu^ fpedatum ibat , pra:ft:antius. b. Libenter illud vidcbo. d. m. Ferreie hc^la-
^marquaspariçtibusinnixasconfpicis, metallum funtpretiofiffimum, &:hominum ufui
maximè utile atque neceffarium : hoc eft verum aurum & argentum , fine cujus admini-
,culo vivere nequiremus, neque homines fuas artes exercere poffent: illo enim adminiftro,
ver^ opes adquirunturjatque omnes frudus &c bona temporalia : fed & reliqua illo paran-
tur., b. Verum quidem efl, ferrum valdè neceffarium effe ; certum tame-n, aurum S^ar--
gentum magis excellere, praeftantioremque originem habere, ut ex illorum , prœ reliquis
metallis, pulchritudine lîcvore appâret. d. m. Sciendum eft, Bürge, omnia metalla ean-
dem originem,,idem principium habere. Verum quidem eft,varias inter veteres Philofo-
phos fuiffe opiniones de principio & materiâ ex quâ generantur : nam Ariftoteies, ex var
pore in terrx vifeeribus concreto generari fcribit j Democritus, ex certocalcis genere &c

îixivio; ^gidius Mauritàhus Hifpanus, ex cineribus : alii, èx omnibiis cîehieiîûS.^RWrfuff\\
alii,ex^igtditâte congelari: alii,ex calore denfari. Aßrologi Juperipti\'btis cäüfis,&\'p!ane\'-
tis eorun-Toriginem tribuunt, fingulis planetis fuum riiekllutó dicantesi Plato, âd tiwâtil-
que opinionem incîinans,cxleftem virtutem terreftri pèrriîi^ramieorum principn^ orio^
nis caufam effe vult. Trifmegîftus,terram meirallorum matrem effe\', c±lüm vérö patrçmi
dixit. Pliniushxc fcribit: interior terrx pars/reseft preriofiffinia^qrmm^ èrftii \'çàdunt
omnes cxlèfles infiuentix, générantes in eà res magni pretii, ut ^ geiTl\'tóasjS> metaîlàvf^^^^
fit, Chalcedonio Piatonico tefte , ob infignem , quem\'\'interne;

lifthenes ea eft opinione, omnium metallorum formäni untei\' eandertiqile eiïe, \' Ahaxa-
goras & Hermes aiunt metalla interius una formâ effe pVxdita,,&;exteriûsaîtcrâ; iinâ ^idcr

licet fecretâ,altera manifeftâ; fic ut plumbum in fe concineataurüni,_&:;\'^^^

idem etiam dc reliquis metallis opinantur. Confiderare qtiiefo quarpyari^ fint opjn^^
virorum adeo flipientum. Alia vulgaris eft opinio, quam , ut magis cerpamj omné^Hfc^tii- KemùiorM
\' mur, & ejus meminit Avicennalib de Mcceoris,& in libris de Chimiaablpfo confcriptis,
quamconfirmärunt Geber,RaymundusLullius, Arholdusde Vdla\'HoväV &r \'

iiadenus iftud negotium tradarunt. Omnes enim affirmant,Verani m^Ätenam^ex^
nerantur omnia metalla, fulphur &argeiTtum vivum effe, fulphurquide^ tamquam
trem, & argentum vivum tamquam matrem,fulphuris câlore argentum-vivum coaguläri,
ut ex utroque metalla in terrx vifceribus conflentur : aique exliorurii Worum- prin
rum variatione, unum ab altero differre, eorumque pririciptorani ptnitate fieri, ut\'unqiî
metalli genus, altero prxftantius fit : eamque ob caufam, aurum r.eli^ms- metallis magis
pcrfeaum& formofum effe, veluti ex principiis magis piïris 6c nitidis förfnatum. \'Imo
non defuerunt Philofophi, qui omnia uictallaaurum debuilfeficri dixeiint,nifr fulpl¥i(i-is
& argenti vivi imperfedio obftitifiet: itaque reliqua mètalla, prxcer aurum, impetfeaa
nuncupari, quiapuritateillâ &cxcoaionecaruerunt,qua prxditum fuitaurum,pcriirira-
bffe iliud ligamen à Natura darum. Hinc fît ut Chimiftx, dum aurum conficere vol im t,
ifia duo principia expurgate nicantur, ex quibus omnia metalla confiant, ut iis expurgatis
aurum exipfisconfletur.metallum omnium puriffimum : id autem per fuas diftillatiô\'neà
faciunt,. Sed quàm difficulter id peragi poflit,dicant qui in hac re fuis facuirätibus & H^.-
reditatibus abfumptis,tandem operam luferunt. Qm adverfus iftos fcribunt,ncgantès di-
ftdlationibushujufinodi fieripofTe,ficargumencantur. Quemadmodum metalia m rer-
rs vifceribusex Sulphure & Argentovivo (ut ifti fibi perfuadent) nongcnentntur : fiç\'llla
artificio conflate nequeunt. Nam fi ex Sulphure & Argento vivo genefarèntur, in Auri
& Argenti atque aliorum metallorum venis, illorum veftigia invenirentur. At nulla eO-
rum veftigia etiam in maximè profundis venis deprehenduntur : fed diftindas venas efle
deprehendimus, ut nec in illis metalla rcperiantur, nec in metallicis, Sulphuns atqnç At-
genti vivi venx. Nam fi ita foret, (ut aiunt) metalla videlicet ex duobiis illis principiis^ ;

nerari jncceflarió metallum aliquod jam perfedum repcriretur, aliudimpetfeaum Vqüïa
in momento perfici nequit: imoomnia metalla jam perfeda inveniuntur;& illa liquâiidb,
Sulphur aut Argentum vivum non reperitur. Diffïcultatenon caret hoc\'negotium ;\'Va-
rixque(utintellexiftis) de eâ re funt opiniones,&: incertum qux fcopum atrigerit : fblus
Deus novit, qui Naturx certas leges & rationes dedit, ad Condenfiindà metalla in èanx
mixtionem & formam qux iUi placuit. Hinc fadum eft, ut nonnulli in eâ opinione fue-
rint (nec immérité; metalia una cum mundo efle creata,.quod teftatur AuguftinUS.

Quidquid fecit Deus, eodem momento fecit&crcavit. Itaqtie cum nlundum & terram
condidit, fimul in ejus vifceribus metalla creavit. Porro opinio qux magis cerca haben de-
bet, &qux exeffedu magis probatur.ea eft communis illa, qux omnia metalla ex
pbure & Argento vivo generata effe affïrmat:quia hac racione multa dubia folvuntur,qux
difficulter probari poflent, nifi ita eflet. Hxc igitur probabilior, magis certa & vera efl:
opinio, atque majore demonfiratione prxdita. b. De magnis rebus differüit dominus Do-
dor, qux me in admirationem rapuerunt j &ejus fcopum fuiffe obfervo, ut nos originem
& caufam doceret, ex quâ ferrum generatur^quandoquidem de illo ejusque facultatibus
differereinftituit.D. m. Certum eft,mex orationis fcopum eotendcre, ut fCrrum ex iiä-
dem principiis,eademque materia fieri demonftrem, è quibus Aurum, Argéntum &rrelr-
quametalla,nequeferrum abauroaliâ in re diiferre, nifi quôd auri principia magis lucida
& pura funt, propterea magis fplendens & clegans eft ; ferrum autem inelegans, nigrutn,\'
^ obfcurum,quemadmodum nos hiC confpicimus,quôd ex principiis magis craflis & im-
purisconflatum fit: nihilominus Auro, Argento, reliquisque metallis ptxftantiuseft,qum
nobis magis neceflariuni; & majores utilitates ex eo accipimus,quàm ex rehquis,qux abi-
que illo foret, nullius eflent pretii. Etenim illa ex terrxvifceribuscducit,ai per illudm

hominum ufum cedunt : nam illo adminiftro, ex his vafa fiunt, monera cuditur, & in né-
cclTarium ufiim reducuntur ; ahis itaque omnibus potentius eft, quandoquidem illa do-
mat, atque ita molit 5C concutit,ut ei cederedebeant. Sed antequam ulteriiis pi ogredia-
mur, cum de ferro nobis agendum fit, commodum erit, ut Ortunnus^inCantabris na-
tus, nobis decl^ret, quo modo ferrum eruitur & paratur, èc quxcunqUe alia de hoc mé-
tallo ilh com perta funt; quia,lis cognitis,cum firmiere & folidiore fundamento negotium
conficiemus. Ort. Dodor adco multa nobis differuit, ut in hoc certamen me etiam de-
fcendere obftringat.dicam ergo, licet Cantabrico more, qux mihi nota funt. Sciendum
cft, montana omnia Cantabrixloca, Ferri venas magna ex parte habere, non tamen om-
nes excoli, fed illas duntaxat, qux magis divites funt, & majorem ferri quantitatcm pras-
bent: reliquas neghgi,quiafumptus refunderenequirent. Lapides in fummâ venâ exiften-
tesferrum rigidius &: magis folidum reddunt,ut illud, chalybem àfoliditateappellent.-ipfà
vena plerumque eft in magnis rupibus,quibus fuftbflis, igncm adeas confringendas inii-
ciunt: deinde malleis in fragmenta contundunt, qux fornacibus ardentibus injeda diffol-
vuntur &emolhuntur,ut in rriinutiora fragmenta diiriliant,qux fornaci ad eam rem apta:
impofita, liquanturj ferrum in infimam fornaccm ftillat, in magnam maflam coit: ea iri
partes feda incudi fubiicitur, ingentibus ferreis malleis ab aquâ fublevatis in hujufmodi
laminas contunditur, quales parieti innixas confpicitis. Venas quidem reperiri certum eft
qux alix ahis magis durum,illudqueelaboratu magis difficile ferrum prxbeant. In Ger-
mania erutum,magisblandumeft, in elaborando magis obfequiofum. Belgieum,
afperum cft &c incommodumj eamt]ueob caufam, fragilia funt qux ex eo conflantur. Ita-
lia, omnis generis prxbet. Gantabricum autem reliqua bonitate fuperat, quia elaboratu
facile, & reliquis validius eft, eaque de caufa in omnes regiones transfertur. d. M.Sed cha-
lybs\'ne è Cantabrisadvehitur, quemadmodum ex Italiâ ? Ort. In Gantabris Ferri genus
eruitur adeo durum folidum, ut,elaboratum, chalybis vicem prxbeat, prxlertim adhi-
bitâ, ut folet, temperaturâ, licet valdè difficultcr elabpretur. Chalybs ex Italiâ delatum,
prxIertimMediolanOjlongè abhocdifi\'ert, nam magis blandum eft, & magis obfequio-
fum, atque etiam prxftantius : eam ob caufam, fabri magis expetunt, & illo frequentius
utuntur. d.m. Non defuerunt, qui Ghalybisvenam à Ferri vena diftingui velint. Ort.
Falluntur, quia omnes funt Ferri venx,in eo différentes, quod alix aliis magis durum prî6-
beant : id autem quod fortius &folidius eft, propter duritiem,Ghalybem appellamus;&:
quxdam funtloca, è quibus ahud ferrum non eruitur, quàm durum illud, quale cft totum
illud territorium Uondragon vocatum, in quo omnes venx iftius duri ferri funt : eam ob
rem, Chalybem appellant omne ferrum ex eo erutum; quod ex loci naturâ fieri arbitror:
fed ex Italia delatus chalybs akerius eft naturx. Nam iftîc diverfx funt ferri venx, alias
videlicet blandi & in operc obfequentis; alix autem, a(peri,duri, & elaboratu difficilis: ad
chalyh\'um.. conflandum autcm chalybem quem ad nos mittunt, hoc artificio utuntur. Ferri blandi
ßandiratti in eam quantitatemfumunt, qux commoda videtur; è quo parvas tenues laminas con-
flant, deinde marmor & ferri fcoriam in tenuiffimum pollinem terunt :ifta fimul com-
mixta cum prunis ardentibus iii fornaccm ejus rei caufa paratam iniiciunt, & incenduntj
deinde ferrum illud durum , qUod elaborari nequit, adiiciunt : ignis ardore hxc omnia
coliiquantur; & maffa conflatur, ex quâ crafix illx chalybis laminx fiunt, qux ad nos tantâ
copiâ inferuntur. Chalybs autem appellationem fumpfir à populis fic nominatis, qui duro
illo ferro abundabant,

Vtilis porro eft chalybs ad multa, propter duritiem qua ferrum fuperat, & quia majore
vi & adione pollet : illo igitur ferrea inftrumenta exacuunt,& eis robur addunt, ut diu-
tiiis perdurent, &faciliüs majoreque celeritate opus fuum peragant; purius enim magiç
nitidum eftferrura,idcoqueficcius,magis album ôc fragile,celerisque adionis. Hxc funt
qu^ de ferri Ôc chalybis origine intellexi. d. m. Eleganter Ortunnus differuit; nec id brevi-
ter,fed prudenter ôc fâpienter.Multas nationes ifta duo metallafibi comparare necelfe eft,
quandoquidem ad plerafque res funt utilia. Ort. Multi à me redimunt, fed longe plures
illo utuntur : nam nulla eft ars in hac urbe, cui non fit neceffarius chalybis ufus. d. m. Per-
gratum Burgo& mihi eflet, fi in quibus artibus utplurimum ufurpantur, nobis enarrares.
Ort. Adeô multa: funt, ut plurimis diebus enumerari vix poflent, quanto minus hoc exi-
guo, quod nobis fupereft, tempore ? d. m . Prxcipuas ôc magis necefiarias duntaxat enume-
ra, pro temporis brevitate. Ort. Qux mihi occurrent, referam.

Maxima ferri,&: magna chalybis pars inconficiendisarmisinfumitur, qux vel ad de»
fcnfionem, vel ad oftenfionem fiint idonea : quia nulla eft univerfi orbis regio^ in quâ non
cxerceantur, & in plerifque etiam non fabricentur : plurimum autem abfumitur in confi-
ciendis pyxidibus ferreis, quarum tam ingens in bellis ôc exercitibus eft ufus,ut major

DIALOGVSBEFÈÏlÏlöi
prxftamiorquemiliîLîm pars in pyxidariisconfiftat, tamquam magis tiecefTariis : k certè
Pyxidum five fcloporum ufiis à cacodxmone primum fuit cxcogitatus, ad plurimos ui in-
fernum*protrudendos : longum effet omnium armorum genera, qux ex ferro clialybé

fiunt, enuraerare;&diuturniore tempore opuseifet, quàm quod nobis fupereft. Utile
etiam eft ferrum ad agriculturam, & aliaopcrahumanis ufibus adeô neceifaria; quando-
quidem ex agro omnes totius orbis ftatus aluntur. Ad fabricas prxterea conftruendas efl:
neceflarium , casque tam varias, ut urbes, municipia,pagi,arces,templa,atque alia pu-
blica loca ejus ope conftruantur, qux fine ferro & chaly be extrui nequirent. Confiderate
prxterea,quàm hxc duo metalla ad mechanicas artes exercendas fint neceflaria, m quibus
tot infttumentis opus eft,qux ex illis confiant. Velle explicate fingulas artes, qux iftorum
duorummetallorumbeneficio exercentur,nullus effetfermonis finis:illud verè dicere
poflum, nihil in hoc orbe efle, inquonecelfarianonfint ferrum & chalybs. Iftis duobus
inetaUis Reges &c Principes régna & urbes adquirunt, hoftcs fibi fubiiciunt, & fefe fuaque
tuentur ftefte enim Livio, cum ferro, non cum auro patria propugnatur) cum illis poten-
tes evadunt,metuunturque, & honore afficiuntur: pet ferrum honor luftitixdefercurjil-
liusque beneficio mali pleduntur, boniconfervantur. Tantx audoritatis eft hoc metal-
lum in hoc mundo, ut in pace & in quiete, refpublicas & civitates, agros folitudines
confervet, ita ut omnibus locis fit fumma fecuritas. Tanta denique de hoc métallo,& au-
toritäre quam in omnibus rebus obtinet, dicenda eflent, ut neque mea Isngua explicate
potisfît,nec memoria concipere : hoc folum addam, vetcres Romanos tantâ in xftima-
tione illud habuilfe, ut foli nobiles anulos geftare poflent,eosque ferreos. De duabus acu-
bus qux ex chalybe fiunt ea dicam, qux cogitatione vix aflequi licet. Una eft acus ad con- Ams d tm^
fuendum idonca, qux quàm neceflaria fit in urbibus, rebus publicis,vicis,xdibus privatis,
in terrâ & in mari,etiam fingulis hominibus,enarrent tam multx artés qux illâ adminiftrâ
fiunt, nec abfque illâ fieri poflent ; qux, cum tot fint, enumeratione comprehendi ne-
queunt,finguli autem expendere poflunt: quandoquidem à Rege ad opilionem, àfummo
Pontifice ad rempli cuftodem,ejus ufu carere nequeunt : deinde fi confideremus quàm
neceflaria fit mulieribus in fuis operibusacu pingendis,cum in lineâ tela, tum fericeâ,adeô
expohtis & tenuibus, Naturxque opera imitantibus, ut etiam aves, quadrupedes, plantas
earun\\que folia & flores ita exprimant, adumbrando etiam ramos & truncos fericeis va-
riorum colorum ftaminibus, ut ipfas plantas in agris natas exiftimare quis poffit : fux enim
Ma\'" piduram acu elaboratam confpexi, non minus ad vivum expreflam,quàm fi iniignis
aliquis pidor illam coloribus imitatus fuiflet : omnium iftarum refum inftrumentum eft
acus,adeôexigua,utinterdigitosabfcondi poffit. Admirabantur Americani initio, dum
Hifpanos acu veftes concinnare vidèrent, rem miraculofam exiftimantes, pro acu mul-
tum aurum rependebant : atque interrogati cur acus expeterent, quandoquidem nudi in-
cederent,refpondebant, illas pro re admirandâquâ ipfi utercntur jretinere vdicstum
etiam ut nigas (infèdi illis familiaris genus) è pedibus eximerent facihds quàm ullâ alia re.
Altera acus, ea cft quâ nauderi utuntur, una fané ex maximis rebus qux in hoc orbe non
multos ante annos repertx funt : lUius enim adminiculo noviorbes,magna Regna,& Pro-
vincix anteà non confpedx ncc cognitx,inventxfunt,qux numquam detedx fuiflenr,
nifi primum illa innotuiflet: quia dum illâ carebamus,navigatiobrevis erat,&maris litto-
ra duntaxat legebantur : nunc illius ope, altum petunt, & ita navigant, ut navis,cui in-
figne Vidoria, totum orbem circumiverit, quemadmodum Sol finguhs diebus ilium am-
bit; una enim navigatione duodeciesmillenas leucas confccifle dicitur : quodque magis -
mirum eft, navis in medio Oceano odingentas aut mille leucas patente confiftens, folo
acus adminiculo, nec ullâ aliâ fcientiâ,ad petitum portum pervenit. Gonftat autem acus M\'^l\'if^v
illa ex chalybe, cui ab unâ parte magnes lapis adfricatus eft; & illieo, fpécificâ quadam vir-
tute quam Deus illi indidit, eâ parte qux magnete fricata fuit, ardicum Polum fpedat,
idque femper, five in continenti, five in mari,five die, five node,fole illuftri aut nebulofo:
cum illâ & navigatoriâ hydrographiâ, in quâ rtotati fint venti, rhombi, U portuum nomi-
na, totmillenarumleucarum fit navigacio, ut quotidie videmus. atque adeô facilè, ut ad-
mirandum fit. Iftius admirabiiis. acus inventio cuidam Melfenfi in Italia Nauckro\'
tribuitut. Utile prxterea eft ferrum, ad horologia fabricanda , quaé ,prxterquam quôd innmof.
magno artificio conficiuntur, ad vitam normâ quadam & ordine traducelldam valdè
ctiam funt neceflaria : nam illa indicant quando pcragendx funt operx, quanto tem-
pore in ilhs commorandum; omnibus ftatibus , ad fapiemer vivendum conveniunt;
nbi enim nulla funt horologia, inftar brutorum animantium vivitur. Ceteriim hxc
duo metalla, ut reliqua expohuntur Ixvigantur, auro & argento obducuntur, cx-
ruleus & alii colores inducuntur , qui maximam addunt gratiam venuftatent,

ut in catenulis illis confpicimus^quae nunc temporis ex chalybe fîunt,adeô politis & tenui-
bus, quibusaddtti colores, illas adeoornant, ut pletique aureis & argenteis torquibuspras-
ferant. Ex his metallis chymicâ arte liquor etiam extrahitür,perindeatque ex auro & ar-
gento r metallum etiam ad fuum inflituturn aptius ferro non nolfe afferunt chymiftae.

Graven! morbum, qui illud confumit, patitur ferrum , rubiginem videlicet: ad illam
porrôarcendam varia funt remedia; nempe, ut ea quge ex ferro äut chalybe conflata funt,
nitida afordibus adferventur, neque humentibuslocis reponantur, utcreber illorum fit
ufus,ut inaurentur,autargentoobducantur, c^eruleiisve colorinducatut; his enim rebus
à tall vitio hberantur : idem proftat inundio ex oleo olivarum, aut medulla cervinâ, aut
avium axungiâ,vel cerufaaceto permixta. Quando verô jam à rubigine occupata funt,
limâ abradenda illa eft, &:inftrumenta in aceto mergenda, deindeigni imponenda: iftis
emmtollitur rubigo ,nifi adeôinftrumenta exederic,ut ejufmodi remediareciperene-
queant. Taceo induftriam quje ad illa ferruminanda, & in ferrariâ ofïicinâ tradanda ad-
hibetur, quia cum jam fim defeffus, ifta prsctereo atque alia multa qua? dicenda fuiffent;
& concludo, duo ifta, ferrum &; chalybem pras reliquis in hoc orbe terrarum ad huma-
numufum effe neceffaria. d.m. Libenter audivi qua: Ortunnus differuit, quia omnia ad
confirmationem magnitudinis &;excellenti£Epertinent, quam de binis his metallis pra:di-
cariaudivi. Nam omnibus rede perpenfîs, Aurum ad nullam aliam rem ,utplurimum,
eft commodum, nifi ad cudedos nummos,rebus neceffariis emendis uriles;ad quam rem,
quodvis metallum, vel alia res quxcunque ufui effe poteft. Antiqiutus enim, ante quam
nummi cuderentur, omniapermutationeadquirebantur: cum autem adeô juftapretio-
rumratioin permutationibusinirinon poffet, fapientes viri& refpublic^confilium inie-
runt de re aliquâ excogitandâ,quâ pretia a:quarentur, & utrique parti fieret fatis : eam ob
caufam inventa primüm moneta, qua? neque aurea erat, neque argentea, fed ferrea aut
£Èrea,utex veteribusnumis patet: deinde Romani ob metalli nitorem & elegantiam, pri-
mo bello Punico, ex auro &argentoconfîârunt: nam obquamcaufam primüm inftituta
fit, ex ferro&a:re fuiffe, fcire nos fatis eft. Sed&apud Americanos, etiam nunc frudus
nummorum vicem fupplet, pra?fertimQc<iÄ\',frudus arboris,amygdalae perfimilis,quo
comparant, vendunt,acfuarum rerum pretia^equant. Nigrita?etiam in Guinea,exiguis
conchiliis in m ari ledis monetae loco vtuntut; fic alia? nationes aliis rebus his fimilibus. b.
Ego cum magnâ attentione veftrum utrumque audivi ; 8c certè de rebus magni momenti
differuiftis. Cüm igitur tam induftriè,&: adeo dodè de Ferri materiâ oratio inftituta fit,
vellem dominus Dodor quidpiam nobis explicaret, de quo dodos viros différentes
audivi, de Ferri videhcet qualitate: quia alii calidum effe dicunt, alii frigidum : atque ia
utramque partem tantas altercationes audivi,ut me confufum reliquerint. Qiiando-
quidem verô dominus Dodor, quae fententiâ veritati fit magis confona, nos docere pofîit,
gratum faceret,fi nobis eam declararet. d. m. Tam penfum abfolviffe &c Burgo fatisfeciffe
exiftimabam : ille verô in qua?ftionera in totâ Medicâ arte maximè difficilem me pertra-
here ftudet, ad quam certè explicandam longiore tempore nobis opus eflet^ b. Hac ratio-
ne minimè te expédies,quia craftinus dies iftius brevitatem fupplebit. Ort. Valdè gratum
etiam mihi effet : nam licet ea quseftio meze profeffionis non fic,quia tamen de Ferro infti-
tuitur, hbenter illam audiam. d. m. Vt talibus vitis gratificer, conditionem in me recipio:
itaque eras à meridie huc revertar, ut fatis temporis habeamus ad ea explicanda, qux de
Ferro dicenda funt. Nunc ergo exiguum illud tempus quod reftat, vifitandis £cgris im-
pcndam,,Burgus;autem ad fuam tabernam fe conferet. Valete.

nobis idem, quod hefterno die, accidat, qui jam node hinc digrefff fumus.
mJ b. Ad tanti momenti,adeoque ferium& deledabile negotium maturè ve-
niendumeft. OrT; Sit falvus domini Dodoris adventüs^qui fidem datam tarn egregiè
pr^eftitit. d.m, Salve plurimum ;porticüs frigida eft, atque talis ut fit, ingens hic a^ftus re-
quirit. b. Quandoquidemjam confedimus, confentaneum eft, ut D. Dodor nobis expli-
cet ea qu^ heri ab ipfo petiimus, ne tempus nobis elabatur. d.m. In eo nunc fum, quia
id nunc exigit tempus. Verüm adeèdifïicihs eft ea qua:ftio,de quâ nobis agendum, «c

Veteriîm plerique, qui de Ferro egerunt, illam intadam prxtermiferint, quód dubira- vmiât téf-^
ïeric, calidumne eifet, an frigidum: atqui fl qui eam quacftionem tradarunt ,adeo fuccin-

con fusé id egerunt, ut ex eorum fcriptis neque certi quidpiam,neque ipfa Veritas •
elici poifit : finguli enim eam fententiam funt fequuti, qux ipfis magis arridebat : idque ut
faciliiisconfiderare queamus,eos reeenfeboqui unam opinionem, tum illos qui alteram
fequuntur. Primùm itaque de iis nobis agendum, qui ferrum frigidum efie affirmant. Ferw« elfe
Inter hos Gaienus primum ordinsïtn ducat : fcribit enim omnia metalla fua naturâ ficca
eCcjmagnamque deficcandi facultatem obtinere,maximè autem prx reliquis ferrum. Vt
porrô demonftret fimul cum iftâ deficcandi facultate, refrigerandi vim obtinere, lapidi
comparât: fic enim ait: U t lapidis fubftantia conftans &ftabilis eft, ob frigiditatem & fic-
citatem quam obtinet,ita etiam ferrum: ergô ferrum eâ naturâ prxditum eft quâ lapis,qui
frigidus & ficcus. Iftam fententiam, qux eft lib. ix. Methodi,confirmât libro de Natura-
libus facultatibus. Dura corpora partes magis terreas obtinere videntur : atquifcrrum
cft duriflimum, magis ergo terreftribus partibus prxditum erit, quàm reliqua;proinde fri-
gidum & ficcum. Ejus fententix cft Averrois quinto Colliget : Gorporà calore denfata Amrols.
cum dominio terreftrium partium, frigida & ficca effe debent, ut ferrum. Albertus Ma-
gnus in Meteoris, Ferrum incènfum fit rubrum , quia maximè terreftrium cft partium.
Idem confirmatlibrode Metallis. Gonciliator in differentia clv ait, In ferro non obfer- condlLuor.
vatur exprefsè, quales fint ejus facultates aÛivx, attamen frigidum eft & ficcum : ca«dem
verba repetit differentiâ cxxviii. Gentilis in quxftione de Medicamentorum adione, ceA
ferrum efie frigidum & ficcum fcribit. Herculanus cap. de Vomitu,idem confirmât. la-
cobusde Partibus fupraSecundam Primx,ferrum frigidum & ficcum efie pronunciat. lacobfude
Obfervamus aquam , in quâ ferrum teindum fit aut chalybs, frigidam & ficcam efie. P^mbus.
Avicenna Secundâ Primx, bilem extinguere, & fitim xftumque fedare, prxfertim xftivo Avicenna.
tempore, audor eft. Ad hocalludens Manardus, aquam chalybeatam frigidam effe ait, M^fwra««.
quandoquidem fitim extinguit, xftatis calorem mitigat, atque ob acquifitam ficcita-
tem putrefadionem in febribus prohiber, in febribus alvi profluvio conjundis, fingu-
laris eft effîcacix. Albucafis, Libro cui titulum fecitDe Cauteriis,adhibenda capiti eau- Alkcaftt.
teria, ex auro fieri debere afferit (quia temperatifiimum) minimè autem ex ferro, quod
naturâ frigidum eft. Brafavolus libro de morbo Gallico,ferrum dicit frigidum & ficcum, Br.famku
ut ex colore, fubftantiâ, & gravitate,quibus prxditum cft, appâret: ifta enim terream fub-
ftantiam femper comitantur, ut levitas fubftantiam calidam aëream : atque exeftedu fri-
gidum effe deprehenditur, quandoquidem biliofaalvi profluvia reprimit, & calidas deflu-
xiones cohibet: quod enim ifta prxftat, femper frigidum & ficcum eft. Savonarola fngi- sdvoumU.

ditatis.&ficcitatisgradus addit, frigidum videlicet effe in fecundo, & ficcum m tertio, b.

Ne ulterius profequaris domine Dodor, hxc enim mihi fufficiunt -, neque dubito, quin
ferrum ficcum frigidum Cit,Ôc femper in ea opinione fui : nunc autcm cum à tahbus Au-
doribus confirmetur, illam certiorem effe mihi perfuadco. d. m. Breviter fuam fenten-
tiam expedivit Burgus, non auditâaherâ parte : &: tamen vulgôdicitur,Iudicem binis au-
ribus debere effe prxditum, unâ,adhanc partem audiendam; fecundâ, ad alteram: atque
cdm adverfam partem audiet, ferrum cahdum effe affirmantem , & tam celebrium fcri-
ptorum audoritate nitentem, fortè de tam prxcipiti judicio ipfum pudebit. b. Fierine po-
teft, utquisdicat iftud ferrum adeô durum, frigidum & grave, non effe frigidum, fed ca-
lidum ? credere nequeo, nifi fophifticis utatur argumentis. d.M. Minimè gentium, fed ra- Fernim tjjc
tionibusvaldè claris,à primx notxMedicis ac Philofophisprolatis :atque utiniriumfa-
ciamus, ipfe Gaienus primus fefe offert, qui lib. ix. Medicamentorum fimplicium,metal- calem.
•la, multâ fubftantiâ igneâ aliispermixtâ, prxdita effe dicit. Quàm rationi confonum fit,
ferrum-magis illâ prxditum efie, quàm reliqua metalla, proférât Rafis, qui xxï Gonti- j^^ßs.
nentisy ferro tertium caliditatis&ficcitatisgradum tribuit, fuamque opinioneiri, Meffx
medicis Philofophi fuâ xtate percelebris teftimonio confirmât. Ah Abas quinto fux ^
Theoricx,aquamehalybeatam,calidam ficcam conftituit, quoniam vetricuhfuperflui-
tates abfumendij&lienem diffolvedi facultatem habet,qux caloris opera funt. Avicenna Awma.
fecundo Ganone, chalybeatam aquam refolvere fer ibit, quod caloris éft proprium :ean-
deni ipfè prxbet in paralyfi, morbo magnâ ex parte proveniente à frigidâ causa. Goncilia- CohoImw.

tor commentariis in Ariftotelis problemata, in hoc negotio valdè dubiuseft: nam Audo-

qui de ferro egerunt, nihil ftatuiffe dicit, calidumne effet^ an frigid um : fe autem ejus
effefententix ,utcalori quàm frigiditati proximiusfit. Avicennafefri fcoriara calidam
ftatuit. Ejufdem fententix eft Matthxus de Gradi. Girca inftan^fimiliter pervetuftus ^^
pradicus. Albertus Magnus libro tertio de Metallis dubium non effe féribit, quin aurum cj^a hiïïm.
calida fint-prxfertim xs, ut majoris aduftionis particeps, cujus causa, etiam ferrum AltoM^i;,

caloris particepseft. Aftrologi etiam calidum elTe declarant, quandoquidcin fub Martis
dominio conftituunt ,Planetxcalidi &: ficci. Prxter audoritates tam gravium virorum,
ipfa ratio, &;ejus adiones iddemonftrant : viderons enim ventriculi fiiperfluashumidita-
tes abfimiere, obftrudiones aperirc, menfes pro vocare, abfumere & deficcare , qux func
caloris opera. Sed animadvertoBurgum ex jam didis dubium elfe redditum, nec adeô
confidentem, ut antea erat. b. Verum id eft-, nam auditis tam gravium virorum fententiiSi
& adeô probabilibusrationibus ferrum efle calidum, vtidè dubius fum redditus; ut fta-
tuerenequeam, cui parti fidem adhibere debeam. d.M. Sic etiam pkrique alii de ferro
fcribentes, nihilcerti ftatuere potuerunt, &: de ejus temperamentofiluerunt,ignariin
quam partem vergerent,obfervata opinionum varietate quam enarravimus. b. Dodi&:
ingeniofi virioflicium eflet, ut ifti Audores, qui ranto tempore dilcordesfuerunt, conci-
liarentur : atque meâ opinione dominus Dodor id commode prxftare poflet, quandoqui-
dem Grxcoscum Arabibus conciliavit, in controverfiâ de venx fedione in plcuritidcj
alias controverfias de hac materiâ ortas. Cumque illud opus adeô xftimatum & acce-
ptum ubique fuerit jfic etiam hoc commendnbitur , fi graves audfores adeô différentes
conciliabuntur. d.m. Iftud prxftare pofle, difficile videtur. b. Tanto prxftantius & majore
xftimatione dignum. d. m. Ut Burgi petitioni fatisfaciam , mcam fententiam proferam,
certam veritatem eliciendi potius defidcrio,quàm utme judicem ftacuam,&definitivam
lententiam pronunciem.

Ex Avicennxreliquorumque audorum fententiâ jam diximus, ornnià rnetallaexful-
phure argento vivo fieri; ex fulphure quidem, ut patrc; argento autem vivo, ut matre :
uno tamquam agente, altero tamquam materiâ: qux cüm ita fint, materia ex qua ferrum
generatur, ex bis duobus conftat, ex fulphure nempe cahdiflTimö, &: argento vivo frigidif-
fimo, qux Natura in Terrx vifceribus concoxit, in metalla fecundum fingulorum qua-
litatem conflavit. Itaque ubi ifta duo principia puriora fuerunt,aUrum conflatum eft:ubi
autem crafla & impura fuerunt, aha crafifiora :& ex maximè impuris & aduftis ferrum eft
gencratum, quod cüm ab impuris craflîsque principiis originem trahat, omnium metallo-
rum eft duriflimum, ut fuâfoliditate & duritie reliqua metalla domaret, inftrumentum-
que fieret neceflarium ad ea in ufum convertenda : ferrum igitur ex duobus bis principiis
fulphure & argento vivo natum eft, illo calido, hoc frigido: temperamentum itaque obti-
nerc debet iftarUm duarum qualitatum particeps. Argenti enim vivi ratione frigidum eftj
& quia manifeftâ humiditate cum iftis quahtatibus mixtâ caret,ficcum eft,&: proinde du-
rum& frigidum. Sulphuris porrô ratione, calefacit, abfumitjdeflccat,aperit,roborat,
orexin excitât admirabiha opera prxftat, qux à calore illi infito fieri infrà referemus.
Argenti autem vivi, crafli, impuri,ex quo conflatum cft, rationc, cum terrcflri facultate
ipfi permixtâ, réfrigérât, fiftit, dcnfat,adftringir, coagulat,prohibetque omnis generis de-
fluxiones; adftridione, alvi profluvia fiftit,réfrigérât & calorem tempérât, aliaque plurima
prxftat, qux à frigiditate oriuntur : fic ut ex jam didis appareat, ferrum tam conrrariis fa-
cultatibus prxditum cfle,quia ex rebus contraria qualitate conftantibus compofitum eft,
qux fuas vires exerunt pro fubjedi ratione : nam ubi apertione opus eft, aperit ; ubi verô
reftringendumeft,rcftringit. Prxter iftas autem qualitatcs ^ aliam habet primariam,ut
prx reliquis metallis fit ficcifllmum; cujus ficcitatis ratione, pleraque ex prxdidisopera-
tur: itaque calefaciendi,refrigerandi & ficcandi vim habet. Hinc fadum eft, ut nonnulli
calidum illud dixerint, quia caloris munia obit : ahi verô, frigidum, quoniam refrigerandi
vi prxditum efle obfervârunt : quod accidit, quia ex duobus principiis contrariis uno cali-
do, altero frigido, compofitum cft. Ex his patet neutros hallueinari, qui vel frigidum efle
& refrigerandi vi prxditum, vel calidum, &calefaciendi facultate donatum dixerunt. b.-
Dextrè&prudenter dominus Dodor controverfiam qux in hocnegotio verfabatur, &C
cum magnâ noftrâ fàtisfadione conciliavit : fed fupereft adhuc unus fcrupulus;nimirum
an Argentum vivum fit frigidum, quemadmodum dicit. Nam quidam frigidum effe af\'
ferunt, arque id probant ex ejus gravitate, colore,contadu, & quem prxftat elFedu,quan-
doquidem qui illud tradant, paralytici redduntur. Se in animi deliquium , nervorum tre-
morem ,artuumque relaxationem incidunt, &muhi intereunt apoplcdici > qui omnes
morbi à frigidis caufis oriuntur. Alii, qui Argentum vivum calidum conftituunt, abef-
fedu fuam opinionem confirmant : quia articulis aliisque corporis partibus eo inundis
calores excitantur, os faucesque inflammantur, tum etiam gingivx Se palatum incendun-
tur, Se vehementiflimi fudores excitantur : ex illo pariter potentiflTimura illud corrofivum
efllici videmus, Sublimatum appéllatum,omnes partes, quibus applicatur, incendens ae
corrodens ; ex eo item conficitur caufticum illud corrofivum, pulvis videlicet Prxcipita-
tus: dubium igitur eft negotium & difficile , quandoquidem adeô contrarias facultates

dialogvs de ferïlöi
obïinet refrigerandi &caléfacicndi. d.m. In eadeni diffieultate hxremïisjn quâ de Fçrrd
Sed quidprarterea requiricBurgus ? B. Utcüm ex priore dubitatione nos excmens, iftain
alteran? etiam adimas. d. m. Tam ferio id expetere Burgus mihi videtur, ut negotium ex-
pedite cogar ; in omnibus enim illi gratificari cupio : fed id paucis verbis^ quia jam adve-
fperafcit.

Argentum vivum ex diverfis partibus compofitum eft: nam aquex quibus prxditum eft, JA"\'
terreftribUs permixtx funt,quse illi vim & robur addunt: fulphurcas etiam partes admixtas
habet, quod deprehenditur fi manibus tradetur, nam illx fulphuris odorem contrahurit:
eft Igitur Argentum vivum ex diverfis partibus conflatum : aquex & terreftres r.efrigeran-
di vim iüi tribuunt, unde operationes quas enumeravimus oriuntur (ulphurcaïum
aërearumque partium quas obtinet, ratione, calefacit, pénétrât, aperit, extenuat & fudo-
rem provocat, abundancem humorem per os alvum expellit calefaciendó ,exu]ceran-
do, aliosque calidos eftcdus prxbendo : itaque mirum non eft, fi contrariarum fit faculta-
tum, cum diverfis partibus conftet : & illud ipfum obtinet quod fetro ineffe diximus. Ifti
ratione folutum eft propofitum à Burgo dubium. b. Mihi quidem abundè fatisfaûum.cft
jam prolatâ oratione, non tamen adeô, quin aliquid relidu\'hi fit, quod dominum Dodo-
rem perconter,majoris momenti, quàm reliqua fupradida, facultates nimirum,quasfer-
rum & chalybs in medicâ arte obtinent,qu.is magnas eife prxdicant. d. m. Tot Audorum
cum vcterum,tum neotericorum quide Ferri & Chalybis facultatibus fcripferunt,fcnten-
tias repetere moleftum erit : nam magno numero funt, & varia prodidcrunt : nihilomi-
nuSjCiim nobis incumbat ea provincia, tempore utamur, ut maturiüs abfolvamus. Ex
jam didisintellexiftis ferrum & chalybem idem efie metallum , in eoque folo duntaxat

differre, quôd chalybs ferrum puriusfit,ideoque magis folidum & forte. Veteres auteni,
ut chalybem non noverunt, de ferro folummodo egerunt, illique medicas facultates quas
cnarrabimus attribuerunt : ferri autcm nomine chalybem intelligemus, ciïm ab co non
différât, nifi quôd purius fit, &:ab omnibus impuritacibus liberum; earn ob caufam cha-
lybs magis réfrigérât & exficcat, quàm ferrum: fed ubi calefacicndum eft &aperiendum ,
majore facultate prxditum eft ferrum , quiaàfulphureis partibus nondum eft liberum,
quas valdè amittit in chalybem converfum.

Ceterum antè quàm ulteriüs progrediamur, ad ferri facultates faciliùs explicandas,qua Fewm prà-
ratione prxparandum fit, fciamus neceffe cft : nam nifi prxparatum fit, neque in medica-
menta recipi poteft, neque ullius eft efficacix, cum durum fic metallum: eam ob caulam, ^^
cüm nobis adfit Burgus,qui in fuâ arte totâ Hifpania nullicedit,e)usprxparandi rationem
nobis declarare poterit, u§ porrô in hac materia pergamus. b.Cum magna animi attentio-
neea qux hîc de ferro & chalybe funt propofitaaudiebam,meQueabillorura tradatione
liberum fore exiftimabam : fed quandoquidem domino Dodon placet, ut utriufque
hujus metalliprxparationem edi ffe ram, id faciam, ut etiam pro meâ parte laborem: tam-

etfi,fi domino Dodori hunc laborem fufcipere luberet, id non miniis dextrè explicare pof-
fet ,quàm alius quifpiam in univerfo orbe, cüm ejus rei peritus fit, nec ilium quidquam
in medicâ artefugiat: tam commodum ergo cenforem cdm habeamus, fiquâin re hallu-
cinatus fuero, me admonere poterit.

Singula nifi calcinentur, & ut decet prxparentur,nullius funt in medicina ufüs,neq. eas Fmi pu^\'
facultates quas obtinent, propter craffitudinem & duritiem exereere poffunt. Chymiftx y^»^» f\'»\'"\'-
in iiscalcinandis Óc prxparandisfunt induftrii, quandoquidem aürum Se argentum pota-
biliaefficere, in pulverem redigere illos videmus: idem prxftant in plunibo,xre, ftibio,
&aliismetallis,quxcalcinant&prxparantjut eain pulverem rcdada,in medicamenta
recipi poffint. Ferrum fimiliter calcinandum & prxparandum in eundem eftedum,fed
longè aliâ ratione, quàm cetera metalla,ut infigniter docet Bulcafis medicus Mauritanus, Buk^ßs^
qui ferri prxparandi peculiarem rationem docet. Sic enim ait: Fcrrilimatura pura&ab

omni mixtione libera (fi enim xs,plumbum,aut vitrum admixtum haberet j Uc alicui
bibendum propinaretur,OGGideret) eâ quantitate fumcnda eft , qux placebit : ea probe
abluatur, deinde in limpidum yasinfundatur>& acctö fuperinjedo, yas bené obturatum * in

fecuroaliquoloco reponatur, & per trigintadies,aut ad minimum feptem adfetVe^
elapfis,eximatur;& xruginofum colorem limatura contraxiffe confpicietut; qux reficcan-

da erit, deinde in pollineni reducenda,;GUj,us ufus eft : nonnulli aquâ dulcî j aut.aceto/ort^Kxxvu
cluunt,& perlineum pannum-tranfcolantes, puro vafe recipiunt;^cooperiunt donec
putrefcat, deinde illamlotam adfervant. Quod hiç Mauritanus dicit,ex Averroede-Awrais.
funiptum videtur in quinto Colliget, ubï!^jus;prxparatipncm hisverbts: defcribit: Ferrum
tenuiffimètritum, frequenter aceto aut caprino lade eluatur. Euro fequutus Chriftopho- ctóp&om
rus de Honeftis, Commentariis in Mefuem, ait:Chalybis limatura per multos djes aceto ®

maceretur, quia aliâ ratione inutilis erit ejus ufus, licet nonnulli in cap r i no la de, au tier o
macerent, aliqui etiam in oleo amygdalarum dulcium, atque ita fumunt. Eâd^m prae-
paratione utitur Clemens Clementinus. Ceteriim vix credibile videtur, ferrum aut
chalybem calcinari aut putrefcere po0e, ut neceffarium eft, in ullâ expra^didis rebus:
folum acetum acrecalcinat, &putrefacit,ut in pollinem, quemadmodum decet, ad illud
ufurpandum,reducipolïit: majoris autem elucidationiscausa,meam pricparandi ratio-
nem indicabo. Quam maximè purum eumque album chalybem nancifci poffum,fumo5
idem de ferro agojlimâ in tenuiffimam fcobem redigo, eam fcobem tantifper eluo,dönec
aquaclara & limpida remaneat: in fidile vitratum elotam fcobem iniicio, & tamum aceti
albi adfundo, quantum ad fcobem bene commifcendam fatis cft:vas probè obturatum &
fecuro loco pofitum, per triginta dies quiefcere fino, fingulis feptimanis probè commi-
fcendo, & addito aceti momento , fi opus fit :poft hos dies, cdm exadecalcinata fuerit
fcobs, in ampliore vafe illam fpargo, vel in menfam, ut in umbrâ ficcetur: ficcam ina;reo
mortario molo, & perdenfumcribrum bistraiicio: in pollinem ita redudäm,in pidoriam
concham hmpidam repono, atque iftîc cum piftillo ita remolo, ut digitis fumpta, nullum
corpus habere deprehendatur! Nifi hac ratione prasparetur, nunquam redè in pollinem
reducetur, quod tamen neceffarium eft, ut fuas vires exerere poffit : pulvis hac ratione pa-
ratus vitreo vafe adfervatur. Aliqui cum gummi tragacanthxmaccratopaftillos formant,
quod mihi valdè probatur, quoniam mehds adfervari poffunt, &gummi aliquid ficcitatis
adimit.

A\'V» incommode ht c inferendam arbitrer eam frAparandachalyhàUmat»r<e raiimem quam C. V.
Joannes Heurnitu Medietas mihi indicabat (fAcilisewim etî) qu^ne felicifucceffu ftertmciHefetifum
aßerebat. Chalybïs^ inquit Jimaturam accipio, hanc aceto lotam cum caryophyllorum farte commfceo.
JUim mtHura libram indo vini Hiß>aniii, quod a Petro Xiwenez vdgo mmen obttngt^fex ve( feptem
lihrü : phiak vitrei hanc mifceliam indo, ^ €Uivà folibm expono^ ac ßpe vas meveo. Hac ratione
in liquorem abit tota fere chaljbû limatura. Ejus liquoris cochlear unum mane frabeo admiïiü aatt^
endivi£ vet fumari<e aut alt er ins duobus cochleariis, atque ut Agerhor^ [pacio ambuletjmeo. Vemri-
cuUtm recreate lienem k duritie vindicate ac menfes aholitos movet.

Enarratâ chalybis pr^eparatione, & ferri, qua: fimilis effe debet ; Dodoris munus erit»
utejus facultates nobis dicat. d.m. Diligentem metalla prseparandi rationem,quam Bur-
gus retulit, libenter audivi : &eiim ad eorum medicas facultates enarrandas obftridus
devindus fim ,ea dicam, quàm commode fieri poterit, qu^e ex auditu &ledionepercepi,
quîEque longa experientiâ me docuit.

Duobus modis in medicâ arte utilia funt ha:c metalla: unó,ut ex iis inftrumenta paren-
tur in cheirurgicis operibus neceffaria, fine quibus neque cheii:\'urgi, neque tonfores fua
munia exequipoffent: inftrumenta verô ilhs neceffaria velle enumerare,infiniti laboris ef-
fet. Ceterum ferri & chalybis in medicina funt magni & admirabiles efiedus: variis enim
& diverfissegritudinibus medentur. Phnius Hiftoria Naturalis hb.xxxiv, cap-xv. enu-
meratis multis de ferro rebus ad huiiianos ufus &alia pleraque neceflariis, medicas ejus
facultates etiam recènfet, proditOprimiim illiüs temperamento & qualitate. Ait enim-
Vis ejus (rubi^inis videlicet) ligare,ficcare, reftringere. Emendat alopecias ilhta. Vtun-
tur & ad fcabritias genarum puftulafque totius corporis cum cerâ & oleo myrteo:ad ignes
verô facros ex aceto: item ad fcabiem, paronychia digirorum,& pterygia in linteolis- Siftit
& feminarum profluvia impofita velleribus, àut cum xylo. Plagis quoque recentibus vino
diluta, & cum myrrhâ fubada; & condylomatis ex aceto prodeft. Podagras quoque ilhta
lenit rebusconvenientibus admixta. Sanguinem fiftit, cuni vulnera maximè ferro fiant.
Propinaturcofïtralienis vitia,abfumitenim illà. Hî^morrhoidas compefcit,hulcerumque
ferpentia. Genis prodeft farinée modo afperfa paulifper : pr^cipua tamen com men datio
ejus in hygremplaftro ad purganda vulnera fiftulasque, & omnem callum erodendum, Si
rafis offibus carnesrecreandas. Hadenus Plinius. Galenus in Theriacâ ad Pifonem, valdè
commendat ferrum,eiîm quôd ad hominum ufum valdè neceffarium, tum quôd fit me-
dicamentum ad reficcandas defluxiones, & lacrymas oculorum pra^ftantiffimum. Librd»
autem de Diffolutione continua fcribit ferri laminas ignitàs in lac injedas, nimiam ejus
hümiditatem abfiimendo, alvi profluviis prodeffe: prxfertim au tem dyfênteriis. Decimo
porrô de fimplic. med. facult. ad dyfentericos fluxus lac in quodinjeda fint candentia fer-
ri fragmenta prazberijubet, quia ferrum majorem ficcitatem ladiimprimit,quàm igniti
lapides injedi. Alexander Trallianus eum fequutus;, quâ ratione in alvi profluviis lade
etendum fît, fcribit, fi febris adfit : ne enim lacin febre noceat, fed profluvio commodum
fit, cum quartâ aqtia: parte coqui jübet ad dimidias : iftâ enim ratione, fine noxâ prïçberi
poffe infebnbus quibus conjundum alvi profluvium, ferrieandentislaminas pricftare

iniici dum lac cóquitur,quàm lapides. Paulus ferè idem cum Galeno dicit, ferri pollinem
cum ac||i aceto mixtum âd lacvorem redaduni, mirificè eosjuvare, quibus aures longo
jam tempore fanie fluXerunt: & efîïcax remedium efle adverfus fumptum aconitum:
aquam item, in quâ extindum fit candens ferrum, epotam, fpleneticis cOmpetere, choie-
ra morbo vexatis,& cœliacis ftomachoque exolutis. Diofcorides câpite de Rubigine ferri Diofcorides,
vinum, aquâmVe in quâ cahdens ferrum refiindum fit, potu cœliacis, dyfentericis, îieno-
fis, cholerâ laborantibus & ftomacho dilfolutis auxiliari fcribit. Aerius de pafiillis àgens, Aëfias.
adlienis obftrudiones valdè commodis : Lienofis,inquit,prxfliantifiimum funt reme-
dium, aqua, vinum aut pofcâ, in quibus ferrum extindum fUerit, per multos dies funiptä:
aqua quidem iis qui febricitant, vinum autem illis qui febre non laborant, & imbecilles
funt: ferrum verô quod reftingui debet, Stomoma fit, quOd nos chalybem vocamüs -, üt
ex ejus Audoris multis locis patet. Oribafius cœliacis &henofis multum conferre audor oi-i^o/î\'».
efl:. Scribonius medicus Latinus vetufliifiîmus, aquam chalybeatam valdè commendat scriboniitL
ad tumores, ad ulCera quoque & dolores veficx, prxcipuè fi frequens fit ejus ufus. Rafis
in Gontinente, de ferro agensj eadem fcribit qux Gaienus ôc Paulus, illud addens, fer-
rum immoderatos mulierum fluxus fifl:ere, & conceptum, eryfipelata,& panos cura-
î\'e, pterygiis oculorum palpebrarum afperitatibus mederi, hxmorrhoides fanare,
putrefcentibus gingivis auxilio efie, podagricis cheiragricisque utilem efie, alopecias ex-
plere,etiam inveteratas : aquam verô in quâ candens ferrum reftindum fit, alvi pro-
fluvium fifliere, licet inveteratum,&: prodefle alviprofluvio in quo cibus indigefiiUsege-
ritur, atque etiam dylènterix: lienis tumoribus utilem efle, ventriculi rélaxationibus
ôc debilitatibus. ex Maricerii veteris medici porrô audoritate fcribit, ferri pulverem Mamerm.
cum ferapio fumptum, imbecillem ventriculum roborare, qUod etinm Mefüe nicdici
audoritate confirmât; adiiciens multâ experientiâ comprobari, ad hxmorrhoides con-
ferre, atque adurinx fluxus, ÔC immoderatas menfium purgationes. Hxc Rafis. Se-
rapio eadem ad verbum fequutus efl:: quapropter repetenda non duxi. Avicenna qUo- senpio.
que pet omnia Rafin fequitur, his tamen additis : aquam in quâ ferrum reftindum fit, in-
ternas partes, ventriculum fuâ proprietate ôc qualitate manifeftâ roborare, quia illa
aqua fuperfluos ventriculi humores abfumendi vim obtinet, qui appetitum deiiciunt
ventricuh orificium relaxando naturalem calorem extinguunt : ferrum quoque, ob
frigidum ôc ficcum fuum temperamentum, orificii ventriculi corrugationem juvat, quâ .
generatur appetitus\': roborat item jecur ôc rehquas interiores partes: naturalem calo-
rem juvat, villos eâ ratione condenfat & firmat, ut ad obftrudiones difiblvendas vires
adquirat : eam ob caufam lienem abfumit, ôc generativam facultatem fortiorem reddit^
liumiditatem ,qux impedit, abfumendo, ÔC naturalem calorem, ad id valdè necefiarium,
adgregando: fi verô hoc fuâ qualitate non prxftat, per accidens id agit. Hxc omnia funt
Avicennxin fecunda parte Primi. Idem fecundo Ganone ferrum valdè commendat ad
eryfipelas, apoftemata ôc podagram, atque cum aceto tritum, auribusque impofitum, fa-
niei antiqux ex auribus fluenti medetur: utile etiam ad palpebrarum afperitates ôc oculo-
rum ungulas: addit, vinum in quo idextindum, fplenis àpoftemati, ftomachi molhfica-
tioni ôc debihtati conferre, fuperfluam uteri humiditatcm abfcindere, hxmorrhoides ex-
ficcare, inveterata alvi profluvia ôc dy fenterias fiftere, ani mollificationi, involuntario uri-
nxfluxui ,immodicisquc menftruorum purgationibus, tum ad venerem proritandam
conferre. Hadenus Avicenna. Ali abbas Theoricx quinto : aqua in quâ ferruna reûiri-Ali atbé.
dum,alvum fiftit, membra roborat, fi eâ laventur, ôc lienis doloribus arque apoftemati-
bus conducit. Albucafis, Ferri prxparati ufum conferre ait illis, quibus facies eft decolor Alkcaßs.
&C palhda, atque corpora pinguefacere ; quod accidere puto, quia recuperatâ fanitate vir
pinguefcit. Idem ferè referuntAlzaravius&Ifae. Aluravim,

B.Tradarüntne hanc materiam Neoterici medici? vix arbitror, quandoquidem vete- ^çîjri«.
res adeô multa fcripferunt. d. m. Imô plerique & ilh valdè eruditi. b- Nobis igitur gratum
erit, fi dominus Dodor, quid finguH dixerint, referat, ne quid de hac materia prxrermit-
tatur. D. M. Faciam, quia nonnulli diligenter & accüratè de ferro, ejus ufu & infignibus fa-
cultatibus feripferunt, tum etiam de chalybe. Vitalis de Furno, medicus ôc Gardinalis, ^^
peculiari capite de Ferro agens, Ferri ramenta reficcatoriam & attenuatricem facultatem
habere ait, quâ lienis obftrudiones aperiunt ôc curant, dyfenteriam ôc quodvis alvi proflu-
vium fiftunt, in cibo aut potu fumpta: vinum in quo ferrum fxpius extindum fit, lienis
obftruÉtionibus convenit: utile quoque lac in quo chalybs extindus fit. Nulli rei cedic
ferrum, prxterquam Adamanti ipfo potentiori, ôc à quo abfumitur. Nullum merallum
rubiglni magis obnoxium quàm ferrum, prxcipuè fi humano fanguine fuerit infedum
qua hberatur, fî cxpohtum cerusâ, aut medullâ cervinâ, vel oleo olivarum, vcl aceto in

qLioalumenmaccratiim,înungatur. Harc fcribit Carainalis Montagnana Confilio cen-
tefiiiiofexagefimoprimo;atque magni fecreti loco addit, crafium lineum pannumacri
&ca!enti aceto intindum, in quo chalybis fragmentum extindum fit, per muftos dies
obfirudii fplenis regioni impofitum, admirabditer conferre. Michael Savonarola libro
quem dc Bahieis infcripfit, Ferrum,inquit, frigidum & ficcum cft; eam ob caufam ad-
ftringit & conftipat: aqua igitur in quâ ferrum extindum fuerit,eafdem facultates obtine-
bit, ceteras quibus ferrum eft prxditum, quia aqua ejus facultates in fe recipit,tefte Ga-
leno, qui fcribit aquam in fe recipere temperamentum & facultatem earum rerum quas
in ipsâ maccramus aut coquimus, propterea iisdem viribus poliere. Aqua igitur in quâ
ferrum reftindum fit,autchalybs, adftringit,dcfiuxiones fiftit, rupturis impofita, glutinat
& confolidat : aurium purulentam materiam antiquatam abfumit: ferri vel chalybis fcobs
palpebrarum afperitatibus prodeft, maculam in oculo tollit,& laxas gingivas adftringit :
paniiiculus hoc pulvere prxparato imbutus ,&:in uteri os immifius ,fluxum fiftit, idem
prxftat in hxmorrhoidum fanguinolentis fluxibus : is pulvis aconito etiam adverfatur: vi-
num in quo refiindum ferrum candens autchalybs, utile eft in lienis obftruaionibus,Ô2
ventriculi imbeciUitate Se relaptione, in omnibus quoque defiuxionibus, prxcipuè bilio-
fis, convenit hydropicis,urinxftinicidio,ejusque fiuxui inyoluntario,immoderatomen-
fium profluvio, anusque procidcntix. Hxc Savonarola. Nicolaus Florentinus chalybem
in fplenis obftrudiombus valdè commendat, atque etiam aquam in quâ chalybs fuerit re-
ftindus. Bartholomxus Anglicus ferri &: chalybis ufum plurimum extollit, atque auro &
argento ad humanos ufus prxfcrt,quiafecuritatem binis iftis pretiofis metallis prxftant,
illa defendendoab bis qui affiduè ipfis infidiantur :tutam reddunt luftitiam, Reipublicas
confervant: per illa caftiganturmaHjdefenduntur boni: in omnibus mechanicis artibus
neceffaria funt: iis enim coluntur agri, ex quibus alimenta habemus, & majores facultates
medicas obtinent, quam aliud quodlibet metallum : quia ejus fcobs dcficcat &:extenuat,
fplenis obftrudiones tollit, quam vis alvum lubricam fiffit, tametfi languis etiam reiicia-
tur,ad plerofque alios quoque ufus utilis eft. Hxc omnia eruditus ille Anglus. Guliel-
mus Salicetus in curâ obftrudionis lienis, chalybis fcobem ad lienemabobftrudionibus
liberandum propinari jubet, idque magni fecreti loco ponit. Platearius cap. de Ferro,
Ferri fquama,inquit,&: rubigo,chalybs quoque, ejufdem funt temperamenti &: facultatis:
fcobisejusprxparatx,utdecet,quinque fcrupuli ex vino calido fumpti, hepar & henem
abobftrudionibus etiam inveteratisliberant. Matthxus Silvaticus ferri rubigini &fqua-
mis eafdem facultates tribuit quas chalybi : horum prxparatorum Sc in pollinem redado-
rum quodlibet,inveteratis obftrudionibus cum vino tepido fumptum medetur : idem
pulvis xylino ellychnio cum verbafci fucco exceptus & hxmorrhoidibus impofitus,eas
curat: ad anum procidentem, prxcipuè à causa calidâ, vini rubri adftringentis fupra fer-
rum candens affufi fumus feu vapor exceptus utiliseft. Clemens Amerinus, defcriptâ
pulveris chalybis prxparatione, dimidiam ejus drachmam cum faccharo rofato mifceri,&:
jejuno ventriculo fumi jubet, ad prohibendum ne pravi humores in corpore generentur;
illorum enim putredinem arcet, & ventriculi nim iam humiditatem exficcat, orexin exci-
tât, internas partes roborat, jecur infirmum & reliquas partes ad temperiem reducit, prx-
fertim fi pulveri addantur aromaticx fpecies, faciei colorem emendabit, & lucidum red-
det. Chriftophorus de Honcftis traditâ prxparandi chalybis ratione,admirabilis efficacix
efie ait pulverem prxparatum cum faccharo rofato fumptum matutino tempore, quia
orexin excitât, ftomachi villos roborat, ej usque fuperfluos humores abfumit : quâ re efti-
citur, ut digeftiva facultas fuas vires magis exerat: cachexiam curat, Sc tumores ex obftru-
dione, aut malâ jocinoris temperie provenientes : utilis eft iis qui faciem decolorem Sc
pallentem vel cincraceam habent, roborando jecur :hydropifin prohiber, eamque inci-
pientem tollit : breviter, omnibus corporis putredinibusrcfiftit,& omnes corruptos hu-
mores, internarum prxcipuè partium,ad temperiem reducit. Matthxus dcGradi, adim-
moderata menfium Sc alvi profluvia valdè commendat,& ex Avicenna vicefimâTertii fu-
mit, qui diverfis locis fcribit fimilibus prodefle fluxibus ; Gonorrhoex item , veneri exci-
randx,urinxabundantix&aibis mulierum purgationibus. Ciim porrofim defeflus (in
longum enim de rebus magni momenti fermonem produximusj finem huic negotioim-
ponam, & cdm dies jam nos deficiat, etiam fi adhuc aha feria in medium proferrevelle-
mus, tem pus deeflet. B. Solem curfum fuum diftinuiflecupcremus,ut longior dies fierer,
ad ea percipiendum; prxfertim fi, his qux didafiint, fimilia eflenr: nunquam enim cogi-
raflem de re adeojiegledâin medicinâ,utferrumeft, tarn multa dici potuifie,aut cogno-
fci: nam fi qux dida funt memoriâ repetamus, nulluseft in.hominemorbus à plantâ pedis
uique ad fummum capitis verticem, m quo ferrum utile non fit : &prx ceteris mihi pro-
batur.

batur, audorum àdeô eruditorum in rebus tanti momenti conciÏiatio. d.m. Ke miretur
Burgus ^fi Gentilisjobfervans quanta diffieultate audores conciliare pofTet, ad occultas
caufàs negotium traduxit: fed ex jam didis apparet, quantum hallUcinatus fuerit,quan- Gemillud.
doquidem diverfa: partes quibus ferrum conftat, manifeftx funt caufx, cifr diverforum pß^\'\'
afteduumfit &;operationum. b. Vnus fcrupulus mihi reftat, videlicet, an Magnes in pol-
linem tritus & prxparatusferri & chalybis inftarfejufdemcum ferro natura! quum fit)eaf-
demcum illis habeat facultates. d. m. Magneris natura cum ferri natura valdè convenit, M^^Hej.
utex ejus colore , pondcre, & fubftantias ratione apparet, atque ipfius cum ferro,fympa-
thiâ; quandoquidem illud, etiam fi longè abfit, ad fe veluti rem fibi peculiarem attrahit:
neque folüm Magnes ipfe hoc facit, fed etiam inftrumenta illo contada , ejus facultatis
participant non minus quàm ipfe lapis : atque ifta contingunt ex magna fimilitudine &
fympathia qux illi cum ferro eft, occulta fimiliter proprietäre quam illi tribuunt: nam
iftam attrahendi facultatemobtinet vel à fimilitudine, vel à proprietäre quibus hic lapis
prxditus effe debet: Adamas ejus boftis eft, adeô ut dicant nonnulli, in ejus prxfentiâ fer- AJamiu.
rum nonattrahere. Longè majore vi pollet, inquit Galcnus,Magnes quàm ferrum,quan-
doquidem hoe ab illo trahatur, ciim fint ejufdem fpeciei. Quapropter veteres eandem
illi cum ferro facultatcm tribuunt, ad lienis & aliarum internarum partium obftrudiones.
Galenusaudoreft,ejusufum hydropifincurare,&craffos humores educere. Serapio,cum serapw.
melicrato fumptum, alvum fubducere, prxcipuè verô craffos humores evacuate: plerique
ad hydropem commendant cum mulsâ : fed magnetem ut in ufum recipiatur, non lècus
quàm fcrrum,prxparari debere intelligo. b. Porrigitne interdum dominus Dodor ferri Fenißom.
fcoriam prxparatam ? illam enim ex peregrini cujufdam medici prxfcriptione paravi,qui
ejus pollinem in obftrudionibus propinabat, & chalybis pulveri prxferebac. d. m. Ex Pla-
teario& Matthxo Silvaticojam diximus,ferrifcoriam, rubiginemque,ferrum & chaly-
bem,eâdem facultate pollere -, eam ob caufam , illa prxparata, lisdem rebus conveniet : 5e
ad reficcandasconfumendasque ventriculi humiditates&lentos humores, magnam cffi-
caciam habere audio,quia ferri & chalybis fcoriaeorundem metallorum funt pars calidior
&ficcior : itaque Galcnus cum aceto prxparari jubet, & in tenuiffimum pollinem reduci, c^fe^a
qui mirum in modum deficcat, ut nono defimplicibus, & quinto methodi refert. Mcfue\'Mc/Me.
quoque ad aurium ulcera medicamentum prxfcribit, in quod fcoria prxparata iniicitur;
deinde ex eâdem fcoriâ in aceto prxparatâ & in tenuiffimum pollinem tritâ linimentum
parat ad aurium ulcera. Rafisnqno capite earum rerum qux ventriculum roborant,pro-
pofitis mukis compofitis medicamentis,addit,fi non profuerint,ferri fcoria cum vino pro-
pmetur. Idem in libro de Divifionibus, cap. de ventriculi humidi morbis, tripheram mi-
norem prxfcribit,&:illico ferri fcoriam: deinde infrà eodem capite,ad ventriculi imbecilli-
tatem,&:nacivi caloris defeólum, tripheram prxfcribit,deinde ferri fcoriam: & in fine ejuf-
dem capitis, illos qui terram carbonesque mandunt, aloëpurgari, deinde tripheram cum
ferri fcoriâ prxparatam dari jubet. b. Probè & copiosè quidem ifta: fed dominus Dodor \'
nos doceat,quâ ratione pulverem earum rerum adminiftrare debeamus. d, m. Quando-
quidem cum iftâ re fermoni finem impofituri fumus, paucis verbis expcdiam,ciïm tem-
pus longiorem moram non concédât.

Cognitâ causâ origine morbi, xgro vena fecanda erit, aut purgans medicamentum
exhibendum , fi medico confultum videbitur ,&:xgri vires ferre queant: nonnulli enim -
adeôimbecilles funt, ut evacuationibus fit abftinendum. His peradis,èpulvere magis
conveniente de tribus jam didis, ferro videlicet, chàlybe ,aut eorum fcoriâ furuenteâ^\'^"^^—^\'
quantitate^ qux medico commoda videbitur,pro xgri xtate & viribus. Medix xtati
drachmam exhibeo, atque inde quantitatem augeo & minuo, pro xtatis, viriumque xgri qnmim, \' \'
ratione, aut morbi longitudine : dofis tamen neque infra binos fcrupulos,nequ&fujpra ; .
drachmam cum femiffe efto: variis porrô modis prxbeo,vel cum faccharo rofato mixtum>
vel conferva violarum, vel adianthi„vel radicuin ferapio,aut incatapotiacum convehien-
teferapio redadum,deinde inaurata, & in os injeda : quocupque autem modo fumaturi \'

ftatim propinandum paululum vini albi, quod neque nimis tenue fit> neque valdè gencr
rofum : fin xger abftemius fit, aqua cui cinnamomum incodum, tametfi vinum iprxfjbet :
manè verô jejuno ventriculo fumendus eft, & illico à fumpto pulvere, deambu land uiiiij&; tempm
corpus ad binas horas exercendum, fi vires permittent: fin minus, ad.imasm, aut quantum
licebit : deambulatio porrô ne fit vehemens & prxceps, ne^nimium defatigetur : fiirdefa^ ^^^^^
tigabirur, fubinde confidere poterit : nam, quemadmodum qui fumunr, obftrudiöbibus
laborant, etiam levi exercitio fatigantur illico : omnis autem difficultas primis diebusifub-
oritur,nam deinde minore cum moleftiâ deambulabunt,neque adeô:fatigabuntur. Gorn-
modiusfiet hoc exercitium extra xdes, vel per placeas Sc in agris. Deambulatio autem

àdeô neceffaria efi, (^uô hic pulvis fuas vires exerat,&: utilis fit, ut, nifi pröbe cxercitium
fiat, expetitum beheficium tion pra;flet. Perado cxercitio, domi quiefcat, aut eoJoco ubi
ha2rerit,non fe exuendo, fed retentis veftibus fecubitum conférât ; probeque teäus, iftîc
adhoram qüiefcat:quatuoriioris à fumpto pulvere prandebit,aut cum ventriculum à pul-
vere liberum animadvertet: pirandium autem fit pullus gallinaceus aflatus,nulla addita re
acidâ, aut viridi injedâ, fed additis duntaxat quibufdam frudibus ficcis aut confervis. po-
tus fit corporis difpofitioniconveniens, vinum aquâdilutum,fi vinum bibendum erit,aut
aqua in quâ cinnamomum incodum : abftineat eo dieab omnibus rebus qua; ipfum of-
fendere poffint: inter paftum non bibat, c^na levis fit & è rébus ficcis. V t autem fingulis
diebus hunc pulverem a;gri fumant, non confulo, fed tertio quoque die, pra^fertim initio,
&: delicatiores, quia fi quotidie fumant, nimium fatigantur,at, interjedo die, roborantur,
viresque fumunt in fequentem diem. Quo die abftinebunt,fi febris adfit,commodè pro^
pinabitur vas capax feri ladis caprini adhuc repentis, addito faccharo, plenu, quo déficien-
te, tabella aromatici rofàti: eo quoque die, jecoris regio unguento aliquo commodoi fple-
nis autem,cum obftrudiones aperiente j ventriculi verô cum roborante inungetur, quod
matutino tempore fieri debet, dum adhuc recubat : aliquanto tempore poft adhibitas in-
undiories, poft unam fcilicet aut alteram horam, clyfter è rebus evacuantibus confedus
iniicietur finguhs diebus quibus à pulvere abftinebit (multum enim intereft) nifi alvum
lubricam haberet : tum enim clyfîerem eluentem iniicere prïeftaret : quo fimiliter die à
pulvere abftinebunt, elixas carnes cum acido jufculo edere poffunt, atque virentibus her-
bis; quotidie parum bibant. Pr^betur ifte pulvis per multos aut paucos dies, pro a^gri ne-
ceffitate, & pro operis ratione : nonnullis enim quindecim dies fufficiuntj aliis viginti func
neceffarii, quibufdam etiam triginta. Quidam, primis binis aut ternis diebus, cum multa
bile admixtâ vomitu reiiciunt,ex quo magnopere levantur,& manifeftum accipiunt com-
modum: elapfo autem biduo aut triduo, cum pulveri adfueverint, nihil amplius vomitu
reiiciunt : funt etiam quibus vomitus non excitetur. Commode qiioque poft decimura
aut duodecimum diem levi aliquo medicamento purgantur, deinde biduo à purgatione
quiefcunt, deinceps ad pulverem redeunt, donec prorfus fumere definant.

Chalybis eâ ratione parati ufus communis eft viris, m ulieribus, atque omni ^tati^ prae-
tcrquamdecrepitïE, aut nimium tenella?: praecipuè autem confert mulieribus ifte pulvis,
quiamaximâ ex parte obftrudionibus, & menftruorum fuppreffione laborant; quo fane
in affedu, admirabihum facultatum eft hicpulvis, nam & ab obftrudionibus libérât
menfes ciet: datur etiam hic pulvis in lentis febribus,& decolorem faciem ex quavis causa
provenientem reftituit: eaque omnia pra-ftat, qua: ex Audoribus adeô gravibus, eruditis,
atque experientiâ praeditis enarravimus. Hoc ergô pulvere, cum omni fecuritate,&fine
ullâoftenfione uti poffunt, ut quotidie experimur. b. Indicet, qua?fo, nobis dominus Do-
dor, an Confedionis illius Chalybem prajparatum recipientis (quam cuidam mulieri
multo tempore virojund£e,fcd qua: nullos liberos paricbat,pra:fcribere memini,quamque
poftea peperiffe vidi) in aliis quoque mulieribus periculum fecerit ? d . m. In plurimis uti-
lis fuit: nam multae funt qua: eam ob caufam in partu compatrem me eligunt. Admirabi-
lis fanè in ifto negotio eft ejus operatio, quia obftrudiones tollit, menfes fuppreffos ciet,
uterum emundat, aptumque ad concipiendum reddit. b. Quandoquidem tam prxclara
de Ferro dida funt, ôC quàm fit neceffarium ad humanos ufus demonftratum eft; unum
euperem, ut dominus Dodor etiam nobis fignificare non gravetur, an Aurum aliquas fa-
cultates obtineat : quia ab eruditis quibufdam medicis pr^fcribi, iis qui imbecilles funt &
morti proximi, obfervavi; illis pr^Eterea qui cordis palpitatione, quique melancholiâ labo-
rabant. d. m. Quo argumento nitantur eruditi ilh viri quos h^c facere ais, nefcio : neque
video quam utilitatem aut commodum imbecillibus Auri ufus adferre pofïit : namquô
imbecilIioresfunt,eôminùsauri ufus prodeffe poteft. Si enim magna fornax ardentibus
prunisplena, illud immutare aut alterare nequit: quâ ratione imbecillis ventriculi calor
immutare illud poterit, ut commodum ex illo aut ejus facultatibus fentiat ? nam quanto
morti vicinioreserunt, tanto minus utilitatem percipient :fi verô aliquas facultates obti-
net, illa? hadenus funt nobis ignotx. Prïecipiunt nonnulli ut auru cufum vel non cufum in
fidilia in quibus ad a;groru ufum cibus coquitur iniiciant, & magnum ex eâ re comoduni
pollicentur:calor tamen qui cibos excoquit, immutare illud nequit, neque ahud commo-
dum accedit,nifi quôd aurum à fbrdibus expurgatur : eadem enim gravitate,quâ fuit injc-
du educitur,quia tam levis codio in tali métallo nihil pra:ftare poteft.Facultatem tribuere
ad cordispalpitationem &:animi dehquium, ridiculum eft; quin potiùs ab illo cor damno
afficereturi\' utpote ex fulphure & argento vivo genito,utroque cordi noxio t fic Hippocra-
tes malam judicac aquam per auri venas dccurrentem,ob jam didas caufas. Neque video

DMum pYA\'
fcriptio , qui-
tus hic pnlvit
fnmtndHS.

Tnlverûf4-

^Htbui con-
umat.

CénftBtaex
Chalßt fU-

férm-

An Aurnm
ieitdicisf*CHl-

imbns fttpu-
Atitm,

iHtptt\'qisO\'
rundum dt
Ami viribus
fttfuaßi.

qua rationa âurura mclancliolicis convenire poffit, quandoquidem metaîlum efi:, eaqué
de caufa vaide ficcum, res illiS adeô contraria, ut,nifi innummos cufum, quos ad fuos ufus
expendere pofilnt, & inde voluptate afiiciantur, quam aliam medicam utilitatem illis ad-
ferre poffit, non video. Plerique medicivas aquâ plenum ad xdes mittunt, in quibus au-
rei nummi cuduntur,in quâ mafiam auri candentem fxpe extinguant, illique aqux plureâ
facultates tribuunt, quàm Ro ri marino, vel Libanotidi coronarixjciim tamen maximè fu-
fpeda illis effe deberct: quia cum aurum ab argento xre,qux illis permixta reperiuntur,
feparatur, aqux fortis beneficio id fit,veneno corrodente & lethali; unde fieri nequit,quin
y alam aliquam qualitatem aqua adquirat. Prxterea quo tempore aurum in laminas fun-
ditur ad cudendam monetam, aut alium quempiam in ufum, ciim in urceoliquatur, fub-
limatum in pulverem redadum iniiciunt, ut magis purgatum puriusque evadat: confide-
rare èrgo an aurum ejus veneni adeô perniciofi particeps non fiat, etiam fi parva quantita-
te : itaque mifer xger medici verbis confîdens, remedium ad cordis palpitationem fe ha-
bere arbitratur, & illud ipfi in perniciofum toxicüm vertitur. Mihi credant xgri, nequé
fumptus faciant aurum iniiciendo in medicamenta qux fumunt, neque aurum in vino aut
aquâ reftinguant: neutrâ enim ratione medicam facultatem adipifcentur, qux eorum
morbis utilisfit.iblum aurum cufem magnis facultatibus prxditum eft: nam cor exhila-
rat, triftitiamque & melancholiam adimit, omnes quoque hominis vires & potentias re-
parat : robur addit ubi deeft, & ad omnia univerfale remedium eft, prxterquam adverfus
mortem, qux illi haud cedit. Quandoquidem igitur jam advefperafcit, & tempus nos
deferit, atque etiam fi fupereffet, xtas quietis me admonet^ nam defefius fum. Valere
Ortunne& Bürge, ad quiefcendum me conferoi

DeVs , ut fuam fapientiam, SC infinitampotentiam demonftrârét, totiusMundiMunâm«-
machinam condidit , omnes eas perfediones continentem , quas homo in fuo c^\'\'\'"«
intelledu imaginari poteft. Ea in duas partes dividitur, in i:egionem videlicet
j^theream. Se Elementarem. iEtherea five cxleftis lucida eft,immutabilis, omnis altera- Mthm^i
tionis aut corruptionis expers, atque undecim cxlos in fe continet,in quorum feptem funt P""»
Sor,Luna,& reliqui Planetx: in Odavo,funt Stellx: Nonum,äppellantCryftaHinum: De-
cimum, Primum mobile: ultimum, Cxlum ertipyreum, hoçeft cxlurri igneum »proprer
ingentem fplendoremâbeo procedentem: fixum ideft,nequemovetur,&in eo efîdomi-
cihum beatorum. Altera pars Elementaris regio, perpetuô & indefincntermutationibus Efewenifirli
obnoxiaj qüx in quatuor Elementa dividitur, Ignem, Acreifi, Aquam,& Terram,ex quo-
rum commixtione omnia hxc irifèriora generantur. Terirxelèmentum in medio eft,tan-
qiiam centrum totius machinx : deinde. Aqua: fuper Aquam & Terram,cft Aer : fupra
Aërem,Ignis,orbiLunariproximus. Omniaiftaelementamoventur,ute^ imprefiîoni\'
bus in iîhs fadis agnofcitnus: fola terra eft immobilis tamquam omnium centrum. Éama-

gnam ac^ux&aeris mixtionem habet : folus Ignis raixtionis alterius dementi cxpers efl-
Inter ifta porrô elementa pracftans eft Aê\'r, qui in tres partes dividitur :Unam fu|)reniam,
regioni ignis proximam, quae calida &ficcaeft, ob ignis vicinitatem , quia ejus qualitatis
valde fit particeps,qux clara eft, pura, ad quam neque venti, neque nubes perveniunt; at-
que eam vocant partem aut regionem caileftem: Aliam infernam, aqua: & terra: vicinam,
qux craifa & turbidaeft,atque vaporibus plcnasfeda Solaribus radiis percufla, calida fit
ut fuprema: Media aeris regio valde frigida eft, cumfirinterduo ifta adeô calida, media,
in eâ enim adgregatur frigus, duorum extremorumjam didorum calorem fugiens. Cete-
rum hxc media pars, magis aut minds, frigiditatis particeps cft : eaenim qux nobis vicina,
minüsfrigidaeft quàm illa qux igni junda : itaque quô vapores magis fubeunt, eô magis
condenfantur. In hac media aeris regione generantur Nubes, Ros,Gelu, Pluvia, Nix,
Crando, Nebulx,&;alix imprclfiones,qualestonitru,fulgur,fulgetra &Gometx. Nu-
bes prxcipua eft materia exqua generatur nix,grando & rehqux imprclfiones jam enu-
meratx, qux fiunt ex multis vaporibus fublatis ex inferiore ad aeris mediam regionem,
ibique jundx, in corpus coeunt & denfantur,ob illius loci frigiditate: propterea Nubes eft
quafi mater & communis materia omnium imprelfionum qux in acre fiunt: fic etiam Ni-
vis veluti genitx in media aeris regione. Nihil enim aliud eft nix , nifi vapor frigidus &
humidus ad mediam aeris regionem fublatus,in nubis corpore genitus ex temperata fri-
giditate, non adeô vehemente ut illa qux grandinem facit ^ nCque tam miti, ut qux plü-
viam generat. Itaque talis vapor ante quàm in aquam eVadat, congelatur, & cadit com-
minutus in alba fragmenta, quia frigus magis in illis dominatur, quàm in Pluviâ, tefte Ga-
leno libro de Hiftoria Philofophicâ, ex audoritate Anaximenis philofophi. Ex aèïe den-
fo, inquit, fiunt Nubes, & ex eodem magis condenfato generatur Pluvia : idem fi conge-
leturobaërisfrigiditatem,fit Nix; fi magis intendaturfrigiditas, fit Grando. Idem Gale-
nus Libro de utilitate refpirationis, ait, Nubes gelu concretx, fiunt Nix, materia ex qua
generatur pluvia. Nix cadit in fublimia loca, qux fuâ naturâ frigida fiint,&: iftîc diu
confervatur: rarô in valles decidit, vel, fi cadit, tenuis eft, & illicô diffolvitur: in mare (nifi
rarô) non decidit, ob calorem cujus particeps eft, tum etiam ob ventos, qui perpetuô in
illud incumbunt. Ei adverfantur calor & humiditas,&: magis etiam Eurus. Galenus nono
Simplicium fcribit, Philofophos quofdam fuifie, qui Nivem calidam efle aflSrmârint,quia
in manus fumpta eas calefacit & inftar ignis urit :idem Galenus quarto ejufdem librPait,
per nivem iter facienti pedes aduri: verum ejus rei caufa ànivis calore non procedit, fed
quia fuâ frigiditate poroj manuum pedum conftipat, &impedit quo minus internus
calor egredi pofljt,qui retentus, eum calorem excitât, ut incendi videantur. Contrà ob-
fervamus : fi manus ita accenfx in calidam aquam immittantur, illius calore poros aperiri,
exhalante calore interiore , frigidas manus efiici. Nix maxirnâex parte hiberno tem-
pore cadit, prxfertim fiante Circio, & in monqana loca:in valde calida loca non cadit, nifi
oftentum fit. Cadens elegantis & fpecioix eft formx, quia per candidifllmosglomos
blandc&: fine tempeftatecadit : cadendo velutiin tenues plumasplebem exhilarat: nulli
noxia eft; & fi terram indurat, eadem, dum diflblvitur, molliorem pinguiorem reddit;
inutiles herbas tollit, utiles crefcere ôc früdificare facit,tefte Aulo Gelho: propterea vulgo
dicitur i^y^no demeves3an0ciebienes,\\\\oz eft, Annus ille fertilis, in quo crebrx cadunt nives.
Grata eft venatoribus, quia nivofo tem pore plures feras capiunt. Galenus audor eft ni-
vem pifces à putredine prxfervare : & verum quidem eft, multo tempore à putrefadionc
confervare, quemadmodum etiam carnes : nam obfervatum eft in montibus corpora hu-
mana & animantium congelata reperiri fub nive, adeô incorrupta, ut condîta vidcrentur.
Somiiiare de Nive,frigidi morbi indicium eft, tefte Galeno. Quo vctuftior eft nix, eo
durior & minusalba: adeô autem indurefcit, ut in montanis xdificia Se cellx cx nive con-
fedx rcperiantur, adeô firm^x, ut multas xtates duraturx videantur.

Multaalia commendatione digna dc Nive dicenda; eflent, qux fubticeo,de primaria
facultate quam obtinet verbafadurus, quâ etiam nunc in ufueftper univerfuni orbem:
nam illârefrigeratur potus quo utimur eâ ratione qux noftrx fanitati guftus voluptati
convenit, atque cum majore fecuritate, quàm cum ullâ ahâ re. Primiîm itaque (quando-
quidem nivis efifeduseft refrigerarejl quid fitpotio refrigerans, & quibus conveniat, cum
in tuendâ lanitate, tum in curandis morbis, dicemus. Potûs ànecefiitate, qux nobis in-
cumbit ad noftri conlcrvationem,originem trahit : nam naturalis appctitus eft, omni ho-
miniinnatusadiiumidi,quodaffiduèdeperditur,reftaurationem.:froptereaaquani frigi-
dam &humidamproduxit Natura communem Omnibus animantibus,ad reparandum
illud amiflum. Ëam ob caufam Hippocrates, Galenus , Diofcorides fc^^^^
modô fine fapore, odore, & colore, limpidam & claram efle dcbere,Tedetian? frigidam,

qwia talisaqüa IVumidmii amiflTum reftàurat,cibum que diluit,ut fàciliiïs âd jecur pénétrer,
^ilHe fanguis fiat. Gaienus inquit aqux non infimam dotem effe, ut frigida fit, plüres
enim adîert com moditates quàm calida. Avicenna, ad ejus fententiam accedens, lib. fe- A*jîfer(H4.
cundodeaquâ agens, frigidam valde commendat; fic enim fcribit : Gertum eft aquam
frigidam non modo ventriculum roborare,fed etiam convenire iis quibus lubrica eft alvus

& quidefluxionibus funt obnoxii, quibusvis etiam defluxionibus,&morbis à defiuxione

prognatis. Quibus nos docet Avicenna,quàm co mmodus fic aqux frigidx ufus iis,qui de-
fluxiones in ventriculum illabentes patiuntur,pra!cipuèfiab humoribus calidis originem
habeant : videmus enim eos qui ab humoribus biliofis laborant, curari, fi magnum aqux
frigidx hauftum fiimàntiatque alios ventriculi doloribus & cruciatibus vexatos, fblo frigi- caknè.
diflimx aqux hauftu liberatos. Gaienus feptimo methodi, Obfervaftis, inquit, ut uno die,
imo unâ horâ,hauftu aqux frigidx multos xgros & imbecilli ventriculo prxditos fanaveri-
mus,corumque nonnulIos,non modo cum aquâ fontanâfrigidâ,fed etiam cum aquâ nive
refrigeratâ, ut moris eft Romx. Gornelius Gclfuslibro primo, eos qui imbecilli funt fto- cmeüm
macho,à fumpto cibo hâuftum aquxfrigidifllmxbibere jubet. Idem^ in alvi profluviis bi-
liofis, aquam frigidiffimam prxfcnbit: & in calidorum humorum defiuxionibus,ad eas fi-
ftendum utitur!^ Avicenna loco fuprà mcmorato ait, Aqua frigida confortât orrmes virtu- Avicmk
tes inoperationibijs fuis,fcilicetdigeftivam,attraäivam,retentivam Scexpulfivam:itaque
fingulas explicandó,nobis demonftrat,quantum omnes has virtutes roboret aqua frigida,
ut faciliùs fuis ifiuniis fungantiir. Idem Avicerina Secunda Primi de Aqua agens, fcribit î
Aquatcmperatx quàntitatis frigida,fanis melior eft,omnibus aquis; nam appetitum exci-
tât,ftomachumque fortem efficit:& pauUo poft: Qux veto non fuerit frigida,digeftionem
corrumpit,cibum nàtare fiicit, neque illico extinguit fitim, hydropifim gcnerat,quia pri-
mam concodionem corrumpit,&fuo calore corpus abfumit. Idem confirmât Tertia Pri-
mi: Aqua frigida,inquit,iis qui temperatx naturx funt,convenit: nam calida ventriculum
débilitât. ifac,Aliabas, Rafis, eadem cum Avicenna fcribunt, qux, ne fim prblixus ,prx- ifaic.
tereo. Unum requirit Avicenna Tertia Primi,ut,qui valde frigidam potare velit, ahquem ^liéM.
cibum primum ingcrat;&addit,atfatim vel magno hauftu non efle bibendum,fcd fenfim:
ex quo bina commoda confeqlmntur, quia quod bibitur magis fàpidum eft, & naturalem senfm ßip-
calorem non extinguit: ut infervente ollâ obfervare licet, in quam fi aftatim aquam ad- bilïdum.
fundas, fervere définit; fin fenfîm inftilles, non interrumpitut ejus opera. Propterea dicit
idem Avicenna: Si quando bibenda eft frigida^ ut ex angufti oris vafe bibdtur, quales funt e mßsoris
lagenx aut vitra oblongo collo: quod fanè eorum opinionem valdè confirmât, qiiiè fimi-
hbus vafis bibere deledantur. Si verô fimul aè\'irem attrahunt,aut non,Dodori Villalobos vilUléss ô.

Ex jam didis appâret Avicennx mentem non efle, ut qui valdè frigidam bibere velint,
initio paftus eam bibant : nonnulli enim cibum fumere incipientes, frigidiflfimum potum "\'
ftatim ingcrere volunt, ciim ventriculus inanis vacuus fit. Quod non poteft non no-
xium effe : deinde noxam quam ex eofentiunt, frigiditati potus tribuunt, non fuxintem-
peranijx. Quod Avicenna innuit de Aquâ frigidâ fermonem faciens,cx intemperato^^jfenjii.
illius potu, niultosmorbos oriri, tempeftivoauteiii ejus potu & conveniente quantitate,
commoda, qux enumeravit, adferre. Propterea quilibet confideret qux conveniant, &:
perfeexperiatui-: fi frigidam potàre cönveniet,&fine dffenfîone ferre poflTit, eam bibat,
quia utilitatès quas diximus confèquetur. Sin xger fit, aut fy m ptomatis laborer, quibus
frigidx potionem ipfum manifeftè oftendere agnofcet, ne illam ingerito : meus enim fcó-
pus duntaxat eft, ut demonftrem perfuadeam eis quifrigidatn bibunt,noxiam nori
effe, neque iilos ofîendefe. Nam qui frigidx nunc funtaffueti, & fe frigidfe potu non of-
fendi, experientiâ didicerunt ; iis, nifi frigidam bibant, appetentia deiicitur, cibus non fa-
pit, & curii mœftitiâ atque inviti cibum fumunt, quia potusillis difplicet; pOtu etiam tepi-
doventrictiliis flatibus impletur,2«i proba concodio fieri nequit. .

Itaque, quis mediocriter fanus, per magnos xftus, aut xftate, ut prândium flimat, do-Ex-fto™ <îi
mum adveniens, exercitiis aut negotiorum mole faitigatus, xftuans, lingua ficcâ, êc ânhe-
lofus à frigidx potu äbftineat? quum bibendo commodaqux dixiiuus confequatur jfux
necefiîtati & labori fuccurrat, alacerque evadat, nulla in te offensa fuâ fanitate ? prxfertim
ad idnoshortante Galeno in librO de cibis boni & nàali fuêci. Xftivo, inquit, tempore, g«/«««.
quo corpus noftrum calidum eft,interdum etiam inflammatum,refrigeraniibus uti de-
bemus, etiam fi ,mah fint nutrim:enti,ut funt pruna, morai.mala, cerafa, melopepones,cu-
curbitx, & aiii frigidi frudus. Tali, inquit, tempore pofiumus uti cibis frigidis , ut fuillis
pedibus in aceto codis, lade cos.gulato, iîque cibi funt refrigerandi : & potus etiam , feu
aqua fit, feu vinum aquâ frigidâ dilutum, refrigerandus eft aquâ fontanâ frigidiflfimâ, vel,

fi ea défit, nivejprxcipuc tamen potus. Deinde poftquam multis verbis declaravitquän-
tum conveni.^ xftate frigidus cibus & potus, docet qui fimili vidus ratione uti ^ebeant.
Frigidam,ait,bibere debent,qui multis negotiis intricati funt, quibusque magna: incum-
bunt curx, ut funt quibus urbium & rerum publicarum commiftli eft adminiftratio, qui-
que illis in eo munere fun; adjundi: ii qui corpus valde exercent, prxcipuè militaribus
exercitiis, aut ahis gravibus occupati, qui longum iter faciunt ; omne videlicet corporis
animi exercitium intelligens. Deinde fuam fententiam hac ratione moderatur, Veriîm
quiab his curis liberi funt, atque in otio& delitiisvivunt,neque exercitio utuntur, ciim
nullo calorc vexentur, qui eos ad valdè frigidum potum fumendum ftimulet, aquâ frigi-
da,qualem natura producit, contenti fint, neque illam aliâ re infrigidcnt, quandoquidem
Ipfis frigidiffima non convenit. Infuper addit, Licet vero vivant inotio,neque le exer-
ceant, & nulla folicitudine moleftentur, fi xftate fuerit moleftus calor, frigidam bibere
poterunt. quod fic intelligendum puto: in locis in quibus frigida non reperitur, refrigerari
polfe, non tamen extremè. Idem confirmathb.de Alimentis,atque lib, de renum affedi-
bus. Scribit enim qui valdè calidi funt temperamenti, & benehabito corpore, quique
multo exercitio utuntur, aquam valdè frigidam bibere poffe, prxfertim fi illam bibere m-
fueverint:ii enim hanc minore cum noxâ ferunt, quàm qui non funt affueti, quorum eft
eam cum majore obfervatione &; confideratione bibere.

Prxter illa porro commoda, quxin confervandâ fanitate aquam habere diximus, ma-
joribus prxdita eft in febribus & aliis xgritudinibus curandis. Et Hippocrates atque Ga-
lcnus de eâ valdè figillatim fcripferunt : prxcipuè Galenus nono Methodi, & hb. de caufis
catharticis, Erafiftratum reprehendit. Se ejus fequaces, qui aqux frigidx ufum febricitan-
tibus inhibebant: eandem ob caufam Theffalum reprehendit primo Methodi. ^t lib.fe-
ptimo fe multos curalfe gîoriatur,ventriculi morbis afflidos, aquâ frigidiflimâ,etiam cum
nive refrigeratâ. Odavo item,nono, decimo Se undecimo Methodi, febres Se alios mor-
bos, frigidilfimx aqux potu curat : Se certè prxftans eft remedium , fi decente conditiono
fumatur. Libro undecimo fcribit acutas febres, fanguinis miflione Se aquâ frigidâ curari,
prxfertim fanguineasfebrcjj^ut qux illarum magnam mixtionem habent. Ex jam didis
apparet, quàm utilis fit aqua (quando non invenitur tam frigida quàm npftrx conferva-
tioni Se voluptati conveniat) Tiive refrigerata, ad curandas multas xgritudines. Hxc om-
nia breviter diximus, ut fintquafiprxludium noftri inftituti de declarando aquam cum
nive refrigerandi modo. Et quoniam quod refrigerari debetjcft aqua,fub illâ vinum etiam
comprehendemus, & cetera qux refrigeranda erunt.

Aqua porro duobus modis frigida cft. Uno naturali , quemadmodum ex fontibus&:
fcaturiginibus fluit:atque hanc,fi frigida eft quantum convenit,refrigerare non cft ncCelfe.
Alia eft aqua minùs frigida quàm convenir, tum ad noftram confervationem, tum ad no-
ftram fatisfadionem: imô quia minùs eft frigida quàm decet,i lia incommoda adfert qux
antè diximus. De eâ aquâ qux non eft adeô frigida ut convenit,vel fuapte naturâ,vel quia
per calida loca decurrir, noftrum inftitutum eft oftendere, quâ ratione refrigerari debeat,
ne fuo calorenos offendat,tum,ut refrigeratâ quemadmodum covenit, cum fatisfadione
uti polfimus fine noftro incommodo. Omnes itaque refrigerandi rationes, qux hodierno
die per univerfum orbem funt ufitatx, (declaratis incommodis qux fingulx adferunt) de-
fcribemus. Se optimam maximcque fecuram feligemus.

Qiiatuor igitur funt refrigerandi modi nunc in orbe cogn^ti: aëre videlicet,puteo,nitro5
aut nive.

Primus refrigerandi modus, qui fit aere, valdè vulgaris fuit, & adhuc nunc eft apud
iEgyptios,quii neque puteoshabent, neque nivem,&: nitro refrigerandi rationem nun-
quam agnoverunt. Galenus multis verbis aëre refrigerandi modum declarat. Alexandri-
ni, inquit,&: .^gyptii, ut aquam quam xftate bibunt, refrigerent, primùm calefaciunt aut
coquunt,d,einde in fidilia vafa infundentes totâ node aëri expofita relinquunt,aut in fene-
ftris,auttedis,aut è malis navium fufpenfa, qux ante Solis ortum adimunt, &;elotis aquâ
frigidâ fidihbus extrinfecus,pampinis,laducis,&: ahis herbis frigidis ea involvunt. Se in fri-
gidifi^îmisxdiumlocishumireponunt, ut frigida conlèrventur. Ifte refrigerandi modus
per univerfum orbem vulgaris eft, tametfi non adeô exquifitus, quia aqua non coquitur,
led duntaxat aëri exponitur. Alius eft refrigerandi in aëre modus. Implentur aquâ utres
coriacei,qui in aëre fufpenfi,affiduè agitantur: is per totam Bxturiam vulgaris eft. Alii valà
aquâ plena aëri exponunt, & ante Sohs ortum pannisaut velleribusinvolvunt, ut folent
paftores &Turicolx.

Hxc refrigerandi in aëre ratio, multis incommodis obnoxia eft: quia cùm aei-elemcn-
tum fit,qualemcumque alterationem Se corruptionem facilè fufcipiens, propterea aliquâ

maU qualiçàte afrednSjCuam malignitateiii aqu^ ad refrigeïandiim ipfi iCXpöficïE côîïimu-
nicare pt^teft: quod Avicenna Secundâ parce Primi probè demonftrat, dicens : Aër is lïia- Avlwm.
lus eft, cui commixti/unt mali vapôrfeSi odores, aut fumi i?pr^fe.rtim parjetibus inclufus,
aut per loca t-ranfienspufridis plantis & arboribus,aut cadaveiibùsinfeda,^
alceratur,& malam qualitatem recipit. Eam obcaufam vetcr.esmcdici nolunt ut faEvieft"
te pefte, aqua acri refriggranda exponatur, ne aër corruptusaquam inficiat; -Aliiid infuper
incommodurn accedit, quod aqua nbn poflit {em per aère refngcrari ::. çiim\'plqrimaC itO-
Aes, &:etian) maxima aeûâtispaiteadeô calidae ßnt,utacrc-ninöninod)^;nön-refrigerêmi
fed etiam aquam calidiorern reddant, quàm dum aëri expof eretur^ aut\' .\'fi réfrigérât, id M
4untaxat matutino t<?fnpotccum non.eft neceffßv.-Sieetiam .autuiiino vcl hieme, tempe-
ftates, pluvi2e,nebula? aut alia? alterationes impediunt,quo minus aëri, uc refrigcrari pöflft^
Êxponenda veniat. Hç^e quotidieexperimur. Alius verô.eiliniaëre refrigerandi modus, i r r, Aënrè^
omnium maximè fanusyhoc eft, qui minus noxius, & quo nulla mala éj ualitas adquiri-ûâk ^
eo utuntur fpedabiles viri, ad refrigerandum fuuiApotumi Eo enim quod bibere debent
in fidilia aut arrea valà (nfufo, vehementem ventum jugiterfad\'unt linteis raadentibus to-
to CO tçmporequo cibus fumitur ; quiacalidusaër iftâ perflatione à vaösrôllirur, cui fuc-
cedit frigidus, quemadmodum .aceidit, ventulum facieiûabellisfaciendo , qui caliduM -,
aéïem faciei inhïErentem aufert, &recentem frigidumqueinducit. : : . .

Secunda refrigerandi râtio fit i.n puteis, in quos vafa vino. aut aqua plena demittüntür, i j refme.
ifticquefufpenfa magnam, diçi partem detinentùrr: eài.cciam multa habet incommoda^ YmU afi*^
cûm ab aquâ in quam vas immittitur, tum àiluco,\'prafertim in urbibus cîvitatibils ^in \'
quibus putei magnâ ex parte impuni fordibuspleni funt.-.putcalis enfm aqua tefteftris,
craffa, éc dura eft,quia ftagnans, &.in-terra: vifceribus retenca, propterea pacrcfadioni ob-
noxia, cumque à Sohs radiis non feriatur,neque ab aëre perfletur,pleiTa eft fumis & non^
vaporibus, à quibus facilè putredinem adquirit, tum etiam cœno lutoque, Si noxiis infe- " \' "
•^is. Cum igitur talis fit, aqua vetviîium multo tempore in impurâ aquâ retentum, qiiani
aham qualitatem adquirere poCunt» c[w\'àm noxiam ? Propterea dicit Galenus, vas in pu- Câleims.
teum demittendum, plenum & probeobturatum elfe debere, ne, fi plenum non fit, aqua
putealis aut ejus vapor in vacuum^penetret r eontrà verofi in aëre rcfrigeràndum, vas ple-
num effe non debet, fed paullulum vacuum, utaer frigiduSnodis in vacua parte vafis in-
clufus, aquam magis infngidçt. .

Vafa qua? ad refrîgerandam aquam in puteos demittuntur,pîerumq. ex are autMcdio-
lanenfibus laminis funt conflata. Ms nifi ftanno interné probè fit indudum, malam qua-
litatem in id imprimit, quod iàiillo refrigeratur^quia putei humiditasillicoin are noxiam
& perniciofam generat xruginém. Mediolanenfeslamina cum ex ferro fine conflata, à
putei humiditate rubiginem ftatim contrahunt, qua noxia eft, malam que quahtâtcm im-
prihiitin potum iftîcadfervatum. Hanc ob caufam, meâopinione, fi in puteis refrigeran- cmmodhr
daeftaqua, in vitreaslagenasillam infundi prailaret, aut fidiles Vitratas, aut argenteas : »«p»««"/"-
tametfi aquameputeohauftam. in vafainfundere praftabit.,in qua reponantuf irifrigi-
danda, fubinde effusâ ex vafe aquâ, & recente adfusâ : riamaqua è püteo haufta, àmalis

vaporibus purgatur ex aëris adflatu. Ex jam didis appâtent incommoda,qua refrigeratid-
nem in puteis fadam fequuntur: & prater illa, experientiâ nos docet,eam aquam terreftre "
quidpiam refipere, mali guftus, &:maliodoriseffe,poftquam eam ebibimus.

Tertiuscumnitro refrigerandi modus, à nautis inventus, illis pràcipuè qui rriremibüs iir. tfrioe^
vehuntur: nam cum aër iftîc non refrigeret,prafertim dum malacia eft, & puteis atqüe ni- \'H\'«
vefint deftituti, neccflitas hoc remedium eos docuit, licet non bonum, propter adnexa """
incommoda. Ex quorundam autem fententiâ refrigeratur, quia frigus ad interiores ejus \' - -
teiqua refrigeratur partes fugit, ob ingentem nitricalorem ex forti agitatione nîtri cum
aqua: ex aliorum autem opinione, quôd aqua nitro condenfata &: craffior effeda,majorem
refrigerandi vim adquirit,qua ope nitri calidi adjura, magis pénétrât. Nam omnis res fri-
gida, quô denfior eft, eô magis frigefacit. Eam ob caufam Gakno tefte hbro dé fimphci- caUntu^
bus medicamentis. Nulla res frigidiflima ëlfè poteft, qua tenuium fit partium : fed quo
denfior eft,eo potentior eft. Non defunt,qui nitrum facultate valdè frigida effe äfrerant,&:
agitatione cum aquâ magisfrigidum effici:quemadmodum in muriâ obfervamus,cûm fal
cum aquâ valdè commixtum eft & agitatum,frigidiorem reddi : quOd etiam in aqua alü-
ïninosâ videre licet. — ^r-r :

yerûm hac refrigerandi ratio multos morbos générât : nam hepar incendic , inéj£tin- rmmmoJa
guibilem fitimexcitât, ardentes febres générât, pulmonesinflammàt,âppetentiamcibi \'xeâ re/nj«-
ptofternit, atque alios morbosinducit, quos enumerate longum effet. Alii funt refrige-
randi modi, ut fluminibus ôc frigidiflimis fontibus, de quibus Galenus : fed de iis ut fer- caknm

rïîonem faciamus, non cft neccflc, quia ubi funt aquxfrigidiffimxjrefrigeranda: non Tunîj
fed illis Utendum. : . ,

. îam diximus, ut aqua, qux in pluviam converti debebatj frigiditate in mediâ aëris re-
gione concreta in nivem tranfeat : parum icaque inter fe differunt âqua pluvia & ex nive
dilfoluta, quia utraque ex eadem materiâ gcnita : qux tamen ex nive foluta paulo craffior
eft, ob comprefiionem ab acre frigido. Adeo igitur mala non eft, ut illam judicant : inlo
tefte Hippocrate, Scythis quotidiano in ufù eft^ Ex liquatis etiam nivibus magna flumina
fieri<>bfervamus,èquibus.illorum accolxfine noxâ bibunt. Hujus generis multa flint m
Hifpaniâ, Germania, multoque plura in Occidentali Indiâ,in quâ major flu.viorura pars
ex nive folutâ ex montibus\'& rupibus decurrente oritur, è quibus bibùnt omiîcs, quiaia
totâ regione nulla alia eft. - . , .

Romani, voluptatis causa aquam e niveliquatam bibebant,quam, ut tcnuiorcm red-
derent, per faxa colabant. Athenxus Sopitx vetuftiffimi Poetx vèrfùs citât,in quibus di-
cit,nivem aquam è nive liquatam , fuo tempore bibere folitos. Pericrates Hifioricus
Grxcusceleberrimus ait fuâ xtate non modo nivem\'in urbibus bibi folere, fed etiam in
caftris. Euticles vir eruditus in quadam epiftolâ eos reprebenditVqui potum nive refrige-
rare non contenti, ipfam etiam nivem bibebant. Sciâtes Hiftoricui; frcquenfer meminit
nivis, cujus fiiâ xtate multuscum voluptate erat ufus. Xenophon in memorabdibus, mul-
tas nationes non modô nivem, fèd ejus etiam aquam affiduè bibere fcribit. Romani plu-
rimum eâ uû funt. Plinius enim libro xxxi. fux HiftorixyNeronem primum fuiffe fcri-
bitquiaquam coxerit,ut eam nive refrigeraret ;quod Galenus feptimo Methodi confir-
mât, bis verbis : Nero prim us aquam coxit, deinde nive rcfrigeravit : quia aqua hac ratio-
ne refrigerata, magis intenfum frigus citius recipit, fitque magis fana : nam decodione
terreftres aqux partes fegregantur, &c tenuior pars remanet, eam ob caufam facilius è ven-
triculo defcendit. Plinius epiftolâ quadam ad amicum fcribit, fe, inter ea qua; in pran-
dium.parata habebat, magnam nivis.copiamcurafle,ad refrigerandum quod bibercnt.
Piinius lib xix. Naturalis Hiftorixqueriturdefolicitudine quam fui temporis hommes in
adfcrvandâ niveadhibebant in xftatem calidam. Jnvortuntur, inquit, montes, lervaciir-
quc algor xftibus, pervertcndo Naturacordinem, ut in menfibus cahdiffimis, in quibus
xftus & ficcitas viget,rantacfthominumcuriofitas, ut tanta fit nivis abundantia , quanta
in menfibus, in quibus Natura illam in terram cfFundit. Fuit autem e)us xtate, & poftea.
Vulgaris confuetudo, nivem hiemeconfèrvandi in xftatem \'&C xftus. Heliogabalus Impe-
rator magnam fpecum in fui horti colle uno habebat, in quam hieme nivis ingcncem co-
piam è proximis Romx montibus delatamcongercbat,quâxftivo tempore in fuis lautiffî-
miscxnis uteretur. Ghares Mitylenxusin fuâ de Alexandro hiftoriâ ,quoloco Petrx ur-
bis îndorum obfidionem enarrat, fcribit, Alexandri juffu foffas triginta, parum inter fè
diftantes, excavatasfuiffe,casque nive impletas in xftivum tempus ad Alexandri &: fiio-
rum ufum. , . ;

Idem nunc etiam fit, noniri Afiâ modô, fed in magna Aphricx parte. Se totâ Europa,
prxfertim in omnibus ProvinciisTurcicoImperiofubiedis, prxcipuè autem Gonftanti-
nopolij\'^in quâ tantus ejus eft ufus, ut toto anno venalis reperiatur. Paffim etiam in Ger-
pianiâ fuperiore Se inferiore , tum inVngariâ & Bohemiâ,\'*\'aliisque regionibus, quibus
niyem in xdes Se cellas hieme infcrunt ad refrigerandum xftate. Ex Flandriâ giacici
magna fragmenta Lutetiam vehunt pluribus quàm fexaginta milliaribus. In noftrâ Ga-
ftellâ hieme congregant Se adfervant in xftivum tem pus. Multi Principes viri peculiaria
xdificiain montanis habent,in qux nivem hieme conferrc jubent in eum ufum: multiquc
non minds hieme quàm xftate illâ refrigerant, ta^netfi (prxcipuè in Caftellâ) frigidiffimis
aquis hieme abundent.

Nivis helluones frigidiffimx potu cum nive fe oftendi negant,quemadmodum aliis ra-
tionibus refrigerata: nam fi hauftum frigidx ex puteo aut fonte biberint, noxam fcntiunt}
fi cum nive refrigeratam bibant, non oftenduntur.

Sed fàtis mirari nequeo, cdm hxc urbs Hifpalis una fit ex prim ariis tötiiß orbis, in quâ
multi principes viri Sc nobiles vixerunt, tam ibidem nati, quàm extranei, neminem curafl
fe nivem invehi in xftivum tempus: quandoquidem calores hu)us loci ab xftatis initio in
extremum quafi Autumnum, adeô ingentes funt, ut vix tolerari queant, Sc omnes aqua:
fint calidiffimx,ut bibi ncqueant,&: incolarum maxima pars negotiis curis fit im plicata.
In regione tamen adeô cahdâ ,in qui curx Sc labores abundant, ubi aqux func adeô cali-
dx, atque défit quo potus refrigerari poffit 5 meritô admittendus effet nivis ufus, cdm fri-
giditas fit tam fecura quàm diximus,& commoda adfcrat qux Galenus Avicenna nobis
prodiderunt.

Eippmstes.

AtheHJtm.
PerUraies,

Eaiicles.

Sckm.

Tpmiu.
Cakm.

Tlimnsittnior.
POniusfemr..

Helio^abilus.

Chares Mîty-
latam.

Kix sdfirvit"
turmnliH lo\'
tis.

*Confttltcap.
xxil./ifc.ili.
Ohfervit.Pt\'
tri Bellonii.
*l» viïj pra-
v\'mm, «O»
nivem, fed
planem adßr-
tvm.

nefrigmtlo
{»m ntvc, CC\'
ttrit modkml
nut nma.

Singuiifüam naturam conßderent. (^fanuscftjvelmediocrïteirfeiitisjxftivotempo-
re impq^sè frigidam bibere poteft, aut minus frigidam,prout ipfi cönveniet. Nam frigidae rngià
potiojecurtemperat, calorem mitigat, cibi appetentiam adfert,ventiiculum roborat,om-
nes quatuor virtutes confirmat,ut faciliüs fua munia exequi poflint j eflicit ut cibus cum
alacritate fumatut; fitim ea ratione extingUit, ut exigua potus quantitas fufiiciat.neqUe in-
ter prandium & ccenam fit neceflarius : ne calculus in renibus generetur prohiber, eoruni
calorem temperandojcbrietatem arcet, multaque aha commoda adfert, qux ufus 0«: ex-
perientia demonftrant.

Cüm porrô optima refrigerandi tatio cum nive fiat, Ut retuhmus, illa gravium Audo-
rum fententiâ nobis efl: confirmanda, quorum primus fit Avicenna Tertiâ Primi : Com- Avkml.
plexionibus temperatis, inquit, aqua convementior eft,cujus infrigidatiocum nive de fo-
ris fij:^£ccipuè fi nix mala fuerit:malam dicit,quia extnnfecus adhibenda erat: bona enim
in id quod bibitur, iniicitur, ut ipfe Avicenna demonftrat Fen Secunda r. cap. xvr. NikôÔ
aquaglacialiscüm mundä fuerit, &:noncommixtaähirei virtutcm habenti maläm, gla-
ciesque non fit concreta ex malâ aquâ, five folvatur fiât cx eâ aqua, five de foris infrigii- ,
detur aqua, five ipfa mittatur in aquam, erit bona,quia aqua ex ilhs proveniens non diver-
fificaturab aliis aquis, Quibus verbis nos docet Avicenna, eas aquäs qux ex nive &: glä-
cie liquantur, fi hmpidx Sc purx fuerint, bonitate ab aliis aquis non difterre: fedin eo fold
conftarediflcrentiam,quod nivis &glaciei aqua fj^iflior fit quam rehqUx, quia vaporibus
in aèïis mediâ regione condenfatis confiant, ut retulim us. ^

Kafis, inter Arabes dodiflimus, tertio libro ad Almanforetii Regem ait aquam nivis
Calidum jecur refrigerare, à fumpto cibo ventriculum roborare, appetitum excitare, fed
pauca quantitate fumptam : & paullô poft, Aqua, inqujt, qux adeô frigida non eft/ut bi-
bentis appetitui fatisfaciat, ventrem inflat, fitim non fedat, comedendi appetitum deiicit,
corpus abfumit; breviter ncn convenit; ad falutis videlicet humanx conlervationem , de
qua Rafiseo libro verba facir. Idem Iibro quarto ad Almanforem, de prxfervatione con-
tra pcftem agens, aquam nivis prxcipit: & eodem cap, repetit. Capite autem xxvi ejuf- ^ " ^
dem hbri, xftivo tempore nivem cum faccharo manè propinari jubet.

Multos morbos curârunt Arabes, nivis, aqux nive refrigeratx ufu. Avicenna in ca- Morhoram
lidis ventriculi morbis potum nive refrigerari prxcipit, tum etiam in Hepatis doloribu^ f«wio»«jj»i-
cahdis valdè acutis imponi: certè in caufis valdè calidisfxpenumerô conferre deprehenfa \'"Avimna.
efl:- In dentium doloribus,aquam nive refrigerari,eaque dentes fubindé collui jubet- Sed
& idem Avicenna XI Tertii, de Cordis tremore agens : Si vehemens fuerit, &inflamma-
tio adfit, aquam ffigidam bibi prxcipit, & nivis aquam cum aquâ vulgari mixtam, gutta- ^
tim, non magnis hàuftibus,obcaufasantè recitatas. Illud ipfuni dicit Rafis feptimo Con- Raßs.
tinentis, tribus locis de eodem morbo verba faciens. Pnmo loco, iis qui fimili morbo -
laborant, aquam mvis aflTiduè bibendam prxcipit, prxcipuè fi is morbus ab humore me-
lancholico procedat. Secundo loco, utad frigidas regiones fe transférant, conftilit ; fin
minus, ut perpetuo nivem, uel aquam è nive bibant. Tertio loco, ut qui funt depl\'drati,
ad feconfervandum, aquam nivisyugiter bibant. ii

Cüm porrô hxc Icriberem, ad nobilis cujufdam viri Curam vocatus /qui vix refpirare ^xmplum.
poterat, totusque tumens, jam multos dies fomnum ndn ceperat, & cordis dolorecorre-
ptuseràt, fanguinem detrahi curavi, & nivis aquam afiiduèpropinari:cuEatusefl:indn fine
omnium admiratione, qui ilium deploratumjudicabant; ^ ;• r--; jî \' "i \'

Amatus Lufltanus lèptimâ centuriâ, cujufdam hiftoriam refenr,qmardente febfe-cor- Amamuß-
reptus,ob fummum calorem SC gutturis inflammationcm nihildeglutirepoteraf!: isgla-
ciei fragmentum indefinenter fugens,dcglutiendi diflicultate & gutturis inflam\'ffiàtioile
non folüm Iiberatuseft ,fedetiàm febris manifeftè remiflà eft. . \' ; ^^ f? ovia

In omnibus regionibus in quibus nivem confequi licet, potum nive"refrigerattii con- Refrifferaih-

—----—"\'■^•\'«••\'^\'\'o\'»"l^rif^c «IT r»=>firiàf\'rynf1rrc(rjnn nücM/nHivt

fuetudo eft : quia major fecuritas.majorque voluptas in iftâ refrigerandi ratione reperituf,
quàm in reliquis. Propterea, ejus ufum in Regum, Principum, MagnatumqUev&: Nobi-
Iium virorum aulis, atque etiam plebisquxin auhs verfatur,efle commUnem videmus:
neque hadenus animadverfum eft, e)us ufu quemquam periclitatum efle : nam fi noxius
fuilfet, Sc morbum ahquem, licet vulgarem aut pecuharem,induxiflet, tam multorum
annorumlpatio.quö illâ ufi fijnt, fuiflet deprehenfum. Imô multaexemptófebehms \'

«tilem fuifle,&: fanos prxfervafle,ne in morbum inciderént, atque xgros à mor bi s^cü raffe. ■ ; v-

Mwkos noui.qui xgri &:multis fymptomatibus obnoxii.frigidxcunl nïve potu faiiati funt; t-\'V.-.;

poftquam verô eâ uti defierunt, denuo in illa inciderunt. Hxc omnia nabis demonftrat
ipfa experientia, tum ipfe Galcnus medicorum Princeps multislocis; Nam tertio de Ali- G«{e»sä.

confirmât libro de cibis boni & mali fucci ; & feptimo Methodi î Confpeximus, inquit,
ventriculi morbos & dolores aquâ nive refrigeratâ curari: Sc fexto Epidemiorum ^\' cquen-
ter utitur aquâ primiimcodâ, deinde nive refrigeratâ. Multis etiam locis jubet medica-
menta fumenda,niverefrigerari. Idem etiam faciunt Arabes.

Ex pracdidis appâret, quàm Celebris fuerit Nix apud Veteres, atque quemadmodum
illâ utebantur in confervandâ fuâ fanitate, tum etiam in morborum euratione, quia opti-
mus eft refrigerandi modus, magisque purus &:fecurus : nam frigusà nive adquifitum fa-
lubre eft, Sc quod illâ refrigeratum cft, nullam noxam aut alterationem recipit, cüm id
quod infrigidat, aqua concreta valdè bona lit.

Verum quidem eft ejus ufum non elfe continuandum, nifi necefiîtatis tempore , tam-
quam pro medicameto. Quia ejufdem nivis ufus,vel eam ex aquâ potando, vel cum vino,
multa morbörum genera parit, qui tametfi illico non fentiantur, infenedute tamen fefe
produnt: de quibus multa Gaienus hbro de morbis Renum, & libro de cibis boni Se mali
fucci. Etquoniam Avicenna illos magis diftindèexplicavit, qux Fen iii.Primicap. vin.
Icribit, proferam. Eos qui afliduè nivem aut ejus liquatx aquam bibunt, m.ulta incom-
moda confequuntur: nervosenim oftendit, noxia eft pedori Se internis partibus, prxcipuè
anhelofis; neque quifquam eam bibet, quin damnum fentiat, nifi fanguincus fit : quod fi
prxfenter incommodum non fèntit, poftmodum fentiet. Ex his appâret quàm noxius fit
nivis & aqux illius ufiis, nifi medicamenti vice. Potu cum illâ refrigerato duntaxat uti li-
cet, quia is non offendit, ut diximus : neque in eo Veteres noxam pofuerunt, neque etiam
nunc ullam obfervamus ; fed contrà,commoda Se utihtates enarratas : fruentes, ut inquit
Phnius,deledatione Se voluptate frigiditatis,nullam noxam accipiendo à nivis vitio:
quemadmodum nos docet Martialis libro quartodecimo :
iVbff fût are mvem,f\'J aquam potare rigentcm
De nivCi commenta eB ingeniofa fit à.

Bibere refrigeratum cum nive valdè fenibus non convenit,prxfertim quod impensè fri-
gidum eft, nifi pro confuetudine habeant: quia confuetudo facit ne offendantur:ne tamen
impensè frigidum bibant, prxftat, fed contentifint mediocriter refrigerato, licet etiam
cum nive. Infantibus etiam & pueris non con venit ut nive refrigeratum bibant,ciîm pro-
pter nervorum &internarum partium debilitatem, prxfertim cumiUis vinum propinan-
dum non fît, fed aqua : nam xtas vinum ilhs non concedit; , fi aquam frigidiffimam bi-
berent, manifeftè Ixderentur. Vini nive refrigerati frigiditas non eft tam noxia quàm
aquxrefrigeratx : nam vini vis Se vehementia refrigeratione maximè infringitur,

Itaque tria vini vim infringunt: fi diu antè quàm bibitur diluatur : fi panis fragmen-
tum iniiciatur quod vini fumos &:fubtilitatem ad fetrahat: denique fi per aliquod tem-
poris fpatium in aquâ frigidifiimâ aut nive refrigeretur : quia quô impenfius refrigeratur,
eômagis fumi ejus Se vapores infringuntur, eamque ob caufam mimîs caput offendit, &:
minûsadjunduras pénétrât: id ex ipfo vino dcprehenditur,quod refrigeratum, multum
fuarum virium deperdit, atqueimpensè refrigeratum, aqua appâret.

Plerique fine confideratione infrigidationem cum niue valdè damnant, cum ignorent
bonâne fit, an mala : quia ciim illis res nova appareat, prxfertim in hac regione, ne ejus
ufuoffendantur, metuunt.Nobilis quidam apud Satrapam prandens, cui lanx cerafis ple-
na adpofita erat, infpersâ fupra cerafa nive, ne unum quidem deguftare fuftinuit, quia nive
refrigerata erant: tametfi vetuftum fir nivem frudibus infpergere, tefte Galeno, qui mora
nive çonfpergebat. In caufà autem eft, quôd in hac regione nullus nivis ufus, imônenix
quidem confpeda: propterea ejus ufus femper fufpedus eft, &foh Illuftresviri (nec ilh ta-
men omnes) fèd qui duntaxat in aulâ verfàti funt, quique ex ejus ufu commodum fenfe-
runt,nive utuntur : rehqui enim dicere folent, Hadenus fine nive viximus, fine illâ etiam
in pofterum vivamus. Neque animadvertunt fe etiam bubulâ carne, allioque Sc porro vi-
vere poffe: fed ii cibi malè nutriunt, neque voluptatem adferunt : nam ahud eft vefci per-
dicibus&vitulinâ carne fuo tempore, ahud vervecinâ & avibus fuo: atque differtcarnis
efus cum fuo jufculo, àperdicis ufu cum fucco hmonum: nam alter cibus rufticanus eft, al-
ter delicatus Se fuavis: fic etiam potus frigidus differt à calido : quia potum cum nive refri-
geratum fubfequitur fanitas, calidum autem xgritudo & mœftitiâ.

Obfervandum quantam felicitatem Veteres conftituerint in frigido potu, cum nive re-
frigerato inprimis: qui fanè cum fapientes Se prudentes fuerint, magnam confervandx va-
letudiniscuramadhibuerunt, quum in illâ, honoribus,& fuis adionibus, felicitatis cul-
men ponerent. Si igitureâfolicitudine,quâ diximus, nive refrigeratum potabant in re-
gionibus iftâ miniîs calidis, cur nobis non liceat fr ui ifto commodo Se voluptate, quando-
quidem ex eo nobis magna utilitas proveniat, fi nive, ut decet, utamur ?

Viiufquifque videat quid (ux fanitati, aetati, & confuetudini coilvehiât : quia, ex com-
modo a«t damno accepto, ufus eum docebit, quo modo fegerere debeat. Advertenduni
tamen eft, cum quis ex nive refrigeratum bibit, interdiu fitim initio excitari : fed elapfis
feptem aut odo diebus, illam tolli, nec inter prandium Sc cœnam ullam litimmoieftam
effe, aut potum neceffarium.

Ex nivofo monte fex leucis à Granata urbe diftante nix huc advehitur: carè autem ven- ^"àe mx tii-
ditur, cdm propter itineris longitudinem, tum quia per calidam regionem delata valdè I^^Jj^™
minuitur,fie ut è magnâ quantitate pauca huc inferri poffit.

Illud admiratione non caret, Granatenfesiftos montesfemper nive abundare,eamque Gmiaicnfes
iftîc perpetuô durare, & eodem ftatu manere, licet ardentibus Solis radiis feriantur: quod \'^onteinivof.
in Pyrenais montibus accidere non videmus, qui finguhs quidem annis hieme teguntur
nive : fed fubaftatis initium tota diffolvitur hquefcit, ut nulla perfiftat. Granatenfes
Reges,regiâ magnificentiâ menfibus aftivis &c fummis caloribus,aquam nive refrigeratam
potare folebant, tefte noftro Hiftorico Alphonfo de Palentia, libro quem de bello Grana-
tenficonfcripfit. . a , .

Adfervatur nix frigidis &c ficcis locis: humiditas enim & calor funt illiadverfà, &: maxi- ^^^
mèEurus,qui ventus eft calidus & ficcus. Calcatur nix &premitur dum colligitur, ut diu-
tius perfiftat,minusqueliquefcat.Chares Mitylenaus melius confervari nivem dicit, fi
calcata quercinis frondibus tegatur. Huc autem advehitur cum ftramine, quo melius
quàm ullâ aliâ re confervatur, & minus liquefcit. Quod nobis demonftrat DivusAugu- b.AHaHHI-
ftinus libro de Civitate Dei, fcribens, Quis ftramini tantam vim refrigerandi dedit, ut ni-
vem, frigidiffimam feu rigentem eonfervet : quis contrà tantam vim calefaciendi, ut im-
maturbs fruäus> mala, & fimilia ad maturitatem perducat, ut edi poffint ? Exquo patet
quàm diverfis facultatibus ftramen fitpraeditüm, quandoquidem contrarios effeâus pra?-
bet, nivem confervando, Sc virides frudus maturando. Majore autem pollet facultate i
quàm aqua aéri expofita, aut alia res, quia vas cum illâ in ftramine repofîtum, fuam frigi-
ditatem toto die retinet. .

Duobus autem modis nunc fit cnm nive refrigeratio. Vno, ut vafà feu lagena refrige- Refngeràndi
randac in nive fepeliantur, quod fieri poteft ubi niviseft copia: eaque ratione citius&: ma- "^"ivimodi.
gis refrigeratur ; quod etiam glacies praftat. Altero, faciliore, Sc cum pauca nivis quanti-
tate, implendo vas eâ re qua refrigeranda eft, deinde operiendo lance argenteâ autvitreâ
cavâ & profunda,ut attingat quod refrigerandum eft, in quam cavitatemnix iniiciatur,
fubinde liquatam elfundendo,nifi enim illa effundatur,magis adhuc liquefcet. Iftâ ratio-
ne valdè refrigeratur,etiam tam intense quàm quis defiderat, temperando frigiditatem,
prout quifque cupit.

Alii refrigerant injedâinlabellumnive,quodin eoquod refrigerandum eft ponunt,
natareque aut ftarefinunt,fubinde aquam liquatam effundendo. Idem faciunt cum tu-
buloèMediolanenfi laminâ conflato, quem nive repletum ineâre ponunt, quae refrige-
randa eft, ftareque permittunt; quod fit in cantharis aut urnis, Sed poftrema ifta dua re-
frigerandi rationes lenta funt, Sc tarda, illasque diu ante cibum fumendum apparari ne-
ceffe eft, neque tamen valde refrigerant. Alii nivem in caniftrum iniiciunt fupra paullu- y,
lum ftraminispofitum (fic enim nix diu confervatur) deinde fupra nivem labrum conti-
nens quod potandum eft,conftituunt: ex iftâ ratione pleraque fequuntur commodajnam
neque effundenda eft liquefcentis nivis aqua, efïluit enim per caniftrum, deinde nix non
tam facile liquefcit: poftremô labrum replere non erit neceffe, quoniam qualifcumque
fuerit in eo quantitas refrigerabitur. Ifte refrigerandi modus mihi videtur omnium optij
mus cum paucâ nive : alter cum lance etiam bonus eft. Vnufquifque pro nivis quam ha-
bet copia refrigerare poterit, atque etiam magis vel minus, pro fanitatisnecefi[itatisve ra-
tione. De qua prolixam orationem habuimus, tametfi meus fcopus duntaxat erat, uc
affirmarem,optimam magisque falubrem refrigerandi rationem effe cum nive; Sc reliquas
propter multa, ut diximus, incommoda adjunda, cum eâ non effe comparandas,quia
quidquid in aëre, puteis,aut cum nitro refrigeratum eft, calidum appâret, fi cum nive re-
frigerato comparetur. Itaque valdè aftimandum eft, quod per aftus SC aftatem, quando
calore incendimur, ciîm adeô ingens fitis nos torquet, ut animo deficiamus,& incenfa
funt corpora, atque fudore difïluunt, tam facile remedium habeamus, ut cum paucâ nive
bibere poffim us quàm frigidum nobis convenit, aut quàm rigens cxpetiraus,cum omni
falubritate, Sc cum fumma voluptate, qua nec aftimari, nec explicari poteft. Quam ob
caufàm, quicumque frigidum aut rigens mediante nive biberit, judex effe poterit hujus
mea orationis.

Ex jam didis conftat quid fit nix, quàm celebrata apud veteres fuerit ad refrigerandum Epüo^m\',

cum illâ; quod melior quoque Sc magis conveniens noftrx fanirati refrigerandi modus fiat
cum illâ: prxterea quantas utilitates adferat frigida potatio : contra quasnoxafi caliila,
quandoquidemelanguefcit ventriculus,innatare ineo facit cibum, concodionem cor-
rumpit, unde corpus imbccille fit Sc confumitur, flatus generantur, elanguefcit hepar,fitis
inextinguibilis oritur, noftrx neceflitati non fit fatis,dolor& mœftitiâ ind ucitur, & alia
damna, qux facilè in fè deprehendet,qui calidâutetur. Qiiod è contrario experietur,qui
frigidum fuâ naturâ aut nivis ope biberit : nam ventriculus roborabitur, fi dlum langui-
dum&laxum habuerit :calidas in ipfum defluxiones prohibebit, propterea biliofos vo-
mitus alvi profluvia curabit, quatuor virtutes confortabit, fitim extinguet, orexin cie-
bit,concoä:ionemjuvabit,efficietut minus quidem, fedcum majore voluptatebibatur,
quôd parva frigida: quantitas nofiroappetitui magis fatisfaciat, quam multa non frigida;
à calculo prxfervabit eos qui calido funt temperamento, ebrietatem arcebit, jocinoris ca-
lorem temperabic, incendium & xftum in impensè calidis &:in(lammatis exqualibec
causâ tollet, fummum xftatis calorem temperabit, à pefte prxfervabit,poft cibum fumpta
naturalem calorem augebit, ut facihus cibos concoquat,acutos dolores à calidâ causâ pro-
venientes tollet, cordis tremori medebitur, melancholicos exhilarabit, Sc vino fumos ac
vapores adimet : frudus in nive pofiti à corruptione prxfervabuntur; breviter gaudebit \'•.•â
voluptate quam frigiditas illius adfert, qux nec explicari, nec ab humano ingenio fatis
com prehendi poteft.

QwfcHs fr!£i- Cxterüm, quibus frigidum aut nive refrigeratum bibere licct, funt ; qui tcmpcratam
dim tibereh" j-j^bent naturam, corpulenti, biliofi,calidx Sc inflammatx naturx,quibus calida funt jecur
ventriculus, fanguinei,qui multo labore fèfè exercent, qui magnis curis & fohcitudini-
bus laborant, quibus urbium Sc Rerumpublicarum gubernatio eft crédita. Sc miniftriiis-
dem laboribus Sc curis implicati, tum qui militatjbus exercitiisoccupati, qui longa itinera
conficiunt Sc multum laborant, febribus ardentibus correpti, Sc acutis morbis ac inflam-
mationibus, atque ii potiffimum qui illam potarefuntaflueti. Horum finguli frigidum
aut rigens bibere poffunt, prout cuilibet magis convenit. Neutrum autem valde convenir
fènibus, neque iis qui ih otio&fine folicitudine vivunt, qui ventriculi cruditatibus labo-
rant, qui morbis è ftigidis humoribus natis vexantur, quibus pedus debile cft, qui nervo-
rum doloribus funt adflidi,qui cibum concoquere nequeunt, multis flatibus obnoxii,
infantes Sc pueri, Sc alii quos tempus Sc ufus edocuit quid ipfis conveniat. Atque his fi-
nem noftraeorationiimponimus.

y L ti s annis ante quani D. Nicolaus Monardus Hifpa^.
Icnfis Medicus Librum de Medicamentis fimplicibus ex
America delatis Hifpanico idiomate fcriptiim evulgareLj
alium

ej us Latino fermone componebat, cui DifTertatiunculam addebat do
Gitriis, Aurantiis,ôi Limoniis malisi, Ejus porro Libelli quuni nulla,
ampliusTupereffentexempla, fi aliis quibufdam ejus libellis Hifpani-
co {èrmone editis, quos ego receris Latinos faciebam^ adjungerem,
publici juris denuo faceremjrem tibi non ingratam, Candide Ledor j
nie fadurum exiftimavi. Valo, ôchoc etiam Monardi beneficio
ftuero».

SVPERIORIBVS diebm mm de everpomJcïentkrumfermanemfecerimHéyfdtk
jamïüic deploratam t^nam ab hominum ufu longè difcejfemt :fedqmpa&o ad
nos tandem redierim, planè oBendi\'. qua quidem ^velut ex tenebrofo antro ad fuperior es au-
ras videntur prodire, oAc Medicina maximè ars^ quippe quae poH egregiam iüam exirmlm-
queprifcorumcatervam,adeoconculcatajacuityatqueà mortalmm utilitate aliéna jam ^fopl-
ta ruidebaturßt meritoperijje dicatur. NoBra ^vero tempeHate ita jamfurrexit e tenebris^
ut quaßHippocratü, Galeni^ Pauli, aliorumque Grxcorum fortunata hue rememrit atas,
lUi nanqus itapraclara rutgmre doBrina^ ut memoria eorum^ fimaque in aternum ^vivat,
Nullus jam locm eii, nullaque regio^ ubi non omnes \'SMcdici magno cum honore ipforum me-
thodum profiteantur^ pmmque eam ad hominum utilitatem imoncuße teneant, ürabica au -
temfctentia^ tametfi magna ^ propemodum njeraxßent^ nonnum\'jum tamen à njentatü
irmite deviat, Cujm err ore s ^ Arabibus ne imputem, an potius ma qui ex Ârahico lUarn
kl iüatmum wertere ßrmonem, inccrtum habeo. Atque hxc quidem non fine noHro peri -
^u£o m ufum njenerunt, ^apropter opertspretium eH^ut Medici in curandis morbis ab illù
fiopuHs declinenîjemperprue oculis habeant: quorum unumpra ceterà maximumgrayiterque
^itandmn nuper invent, ^idam narnqm Arabs yin fignis quidem in hac re medica^ cm
tif^iverfaMedicorumcatervaëvangehBcenomenimpomtj Rofarum fuccum calidum ^fß (cri^
Ht, quod Medicorum ferè omnium it a antmis infiäet ^acfiea ma raraque in arte medica fit

\'Xferitas* Atque primo ßatim ßudti mei tempore ßc mihi hoc kiheham perfuaßm. Vhi ah-
tem cum at ate pmtd accrevitfcientU^ßigidtim potim ejJe ex Grxcorum ^voiummbfà except.
Rantum autem cidhummm[alutem cotiferat, medicinarum terriperâturm agnojcere ^ do-
ßijßmo cmque cenÇendum relinquö. Vt enim artißcü ctijufahet eH^ congruentia. ad munus
Jmm inÜrumentacognofcerey ita quoque medicinas quafque, earum que qmlitates dtfcere^
ad Medicum ff?ec^at. ^areneceJJeeH^ qui Medicam artmprofitentur, eos diligenter agno-
fierej qu£ quibüs herbü medidnùve attnbuantur quahtates. Sunt enim, qui ƒiepius moniti
in <uiam redire recufant^ qui tanquam cacutientes à ueritate difcedmt^ <-uirü japientibui
ajjentire nolunt. $uihui nec hanCnoHram Imuhrationem exaravimm ^fediü potïm.qui can^
dido animo adueterem medendi rationem aspirant. Jn hoc opußulo hdc mihi expedienda
funt\'. ^uidßtRoßt, quod paucü admodum aperiam : w qu^ continent partes^ ^ qu^ß iUà
ßnt indita nomina; quod utile Jj^erofuturum. Detnde/atione atque complurium Medicorum
atiSioritatibtiJyquo p0o %)JarumßiccuJ non ßt cdidm ^fedfiigidm ^mcriftrahmus.^oHre\'\'^
mo njero\\ qma de Kofacœptm eHfermo^ quid de Alex andripis %oßs intel^igam^exponam,
quasque habeat vires. Hoc itaque quam potui brevijßrm verbis aper turn ^ac exammatum/ihi
nunctspa?idum cenfui-, quod ea bemgnitate accipies^ qua tuißmiles aliorum dedtcationes folertt
adrnittereyUt fub tanti oJtri patrocinioprottcïum^ dum mhilprettisnihilqsiegravitatïsexß
ferti eruditorum auribus nonindignum, nofîrorumque TnambmgeHandum. ex tuo limine
prodeat. ^odmihipromittit progenitorum tuorum darijßmm fanguis, prt^fertm quod
nobilitas iBa tua Uteris Latinis y ^ Crxcis^ tanquantgemmù, auroque njeBita^ majm ali-
quid y fi) quod dßbéant Gentiles tui ^ poüicentur \' tAtque haud dubiè intelligo^ \\ tuam mihi
nondefutwam bonitatem, quanoBram hancopeUam admittas^in quofatis habebiipatroci^
nii contra invidos ofores : quaß tibi non di^Uccbit ^animum mihi ad majora tibi die anda,
csncitabù.

e r b a r v m inventum tanti olim exoticis exterisque gentlbus momenti fuit, ut
earum inventoresprimosprincipesque non tantüm humanis honoribus, verum
^iCdivinisextuIerint : quofdam enim cx iis pro Diis coluerunt. Qiioniam -^Eicu-
lapius Apollinis filius fubChironcin re herbaria peritillimo magifiro , fie dodus evafît,
quôd inter Deos in caelo relatus efl, quia Panace herbâ quàm plurimos homines ex morte
ad vitam revocavit. Hac forfan ratione Mercurius, qui herbam Molyinvcnit, apudPri-
icos pro Deo habetur. Et de Ofpheo,obherbarum inventi\'onem, miranda prxdicârunc
antiqui. Quippe qui, & alii quàm plurimi, ut majorem famam gloriamque attingerent,
tencris herbis nomina fua committere non gravantur : quemadmodum Nicander narrac
de Alcibio, fie dida ab inventore, Si de Lyfimachia à Lyfimacho, uno ex Alexandri prin-
cipibus. Mithridation verô à Mithridate rege Cratevas effe inventum afîirmat: ficut Gen-
tianam à Gentio rege Illyricorum. Climenos herba atque Eupatorium regia nomina pof^
fident. Artemifiam verô, Maufbli uxor fuo nomine confecravit. H oc diverfi populi, re-
gionesquc faditârunt; Q^rum nomina infita herbis ufque ad noflramxtatem percnnia
funt: Quod multi Principes, prxclarique viri fummâ curâ elaborârunt. Quoniam mz-
gnisfumptibusfupremisasdifîciis, metallicisquetabulis, fui recordationcm pofleris com-
mittere undiquelegimus: tt temporis vetuflas (qux omnia confumit) potuit abolere.
Sed qui teneris herbis tremdisque foliis fe commendârunt, famam memoriamque
ufque ad noftram astatem confèquuntur. Q^rum nomina Plinius fatis diffusé meminit,

inter quos prxcipuus & cüi in iioc negotio datur palma j Diofcoriqes fuit, qui ceteris örrt-
nibus aÄtecellit : gräphicc enim, ut aiunt, veris fuis iconibus, propriisque depînxif colori-
bus. Huic Galenus in lierbarum cognitione magnam adhibuit fidem. Quod ceteri pre-
dicant,& omnes teilamur. Ex iis quàm plurimi de unicâ herbâ ampla volumina cdidcre,
de qua mirandasfacultatesfcripferunt. Interqüos Apulcius Madaurcnfis philofophus
Platonicus de fola Betünica librum in medica facultate non fpernendum confcripfit i
quem à Chirone Sc ^fculapio dicitur accepilfe. luba rex & diligens lierbariuscelebravit
inter alia Euphorbium. Themifon auditor Alclcpiadisj etiam vulgarem herbam Planta-
ginemextulit: Pythagoras SCyllaraïGhryfippusBrallicam: Zeno Stoicorum kCix con-
ditor , Capparim : Marchioß Grxcus Raphanüm:Hefiodus Malvam ; ficut Archigenes
Caftoreum. Vitcs &c vina,ornatâ eloqucritiâ EuchroniUs ,Goniades Ariftoraachus
propriis codicibus extulerunt probe jaudarunt. Nos autem hos dodiffimos yetudifli-
mosque viros imitati, non de herba, fèd de unico flore has lucubrationes conflruximüs.
Hunc enim florem fi defecatis oculis profpexeris, inter omnes magnopere laudare debes,
Quoniam ad multa,&: diverfa in re medica conducibilis videtur. Quaproptcr,vmfludio-
fifhmi, de Rofa& partibus ejuseritimprxlèntiarum noftrum inftitu,tum. , ;

Plutarchus, ille Philofbphorum fuo tempore maximus, Rofam à pixCo vocabulo p-
6A)fj nomen duxiffe refert î quia largum fpirat odorem : ideoque fragrantè pulchritudine
celeriteremarcefcit,refrigeratque, non ineleganti confpeólu , cujus planta Rhodonia ap-
pellatur,Acut & Rofarium eandem diçimus. Inter arbufl.:^ connuraeratur. Amat rude-
rataloca. Seritur ut arundo : quandoque etiam radices ejus wva; intcgrxquGtranfplail-
tantur. Aduruntur, aut jnciduntur, ut per plures annos longius durent. Soletque eä
ipfa e loco tranfmutari, ut,melior planta fiat. Florem emittit jucundiflim urn, inter rur
beum &; album colorem medium habens »ceterisquc floribus odoratfor, atque in fua ju-
venta florida longurn ex.fe latumque difÏunditodorem. At è fèneda.exarefcens, commi-
nus odorem tribuit. Tempore vero fereno difFufiüs fragrarc folet. Cujus folia per initia
albicant, poft veró prairigido nimium Solis œftu in purpureum ac puniceum colorem ab-
eunt. Quare poetjeipfius pulchritudinem admirati, jocandi fabulandiquc fumpfere aiv
lam, Rofam prius albam fuifte referunt, poftea vero criiorcfaucix Veneris infcdam, in
eum qui nunc in ipfa cernitur colorem tranfiviffe. Hac ratione Vcneri facra eft,^ ^oi tafle
nonabfurdè, quiaficut Rofa brevi viget, &ita Venerea vol uptas. Précoces quoque ipfas
3C intempeftivas oriri faciemus, fi unius palmi fpatio à planta foffuram in gyrum feceris,
& aquam calidam bis in die infundas. Hic flos apud veteres celeberrim-us extïcit, tam in
coronisquàm in medicamentis. Dequomultimultareferunt. Plinius autem in fex par-
tes Rofam dividit, quas fi nomine, virtute tamen parum difierunt. Dividit Rofam in flo-
res, folia. Sc capita. In folia divifa duas rurfus habet partes, alteram quae extrçmitati^s
vocantur, quas Lobos Afclepiades, & Diofcorides Onychas appellarunt; nos verb Vn-
gues, quas funt partes illaealbae, quae capiti ipfius Rofx proxima: funt. Altera pars eft ru-
bicunda,quamSeplafearii adRliodofaccharum conficiendum préparant, Unde hujuf^
modi rofas Exungues à refedis unguibus folent appellari. Exungulantur vero rofarum fo-
lia cüm inconditurisadhibentur, ne facile putrilaginem afperginecontrada ducant. Flo-
res verô ut omnes predicant, funt partes illx habentes colorem luteum, quas quafi capil-
lamenta funt in earum medio, fub quibus lanugo quardamexiftit, in qua eft femen. Ca-
put, fant partes illx folidx, ex quibus flores Sc folia prodeunt, quod cahx nominatur.
Sunt Rofas fpecies complures, juxta regionum diverfitatem. In alia enim rcgione funt ru-
bicundiores,ahbi autem plurjum foliorum , apud quofdam odoratiores rubicundio-
res,quales funt qux Toleti Icguntur. fuperant enim hx omnes Hifpanix rofas fragran-
tia Sc rubore. Rofx ufus in arte medica, Homero tefte, quondam extitit, pôft verô in di-
verfis medicamentis ob tantam ejus excellentiam ufi fünt illa Medici. Fiunt ex Rofis
complura\'^medicamenta, ficut Oleum rofaceum, quod virtutem habet refrigerandi,ac
medendicalidismorbisî Etiam unguentumcx Rofisfit quod inflammationes placat -. Sy-
lupus, qui calorem febriumarcet: Saccharum rofaceum ,quod ftomachum & cor cali-
dum firmat. Melli verô rofaceo nullam vim calefaciendi, neque infrigidandi Mefue ad-
fcripfit : de hoc verôpoftcà. Aqua verô rofarum, qux per fublimatorium extrahitur, mi-
rum in modum frigefacit, Sc inflaniinationes repellit. Etiam Rofx ipfx diverfa antidota
ac medicamenta, qux ad falutem humanam non parum conduGunt,conftituunt,quibus
rofx funt bafis &fundamentum totius compofiti, velut Diarhodon à rofis nuncupatum,
litrunque Aromaticum,Rofata novella,Syrupus qui Diarhodon infcribitur. Paftillos
etiam fuo nomine confecravit, qui ex Rofis fiunt, &: quos Diarhodon vocant. Omnia
hxc Rofarum fibi vendicant nomen : aut quia majorem partem conftituunt compofi-ci,

nicolai mona r 01
aut quia ipfis vigörantur, vel ad tcmperamcntum,5i corrcdioneru aliquarum medicina-
rura comraifcentur. Velut Mefiaespro redificatione Scamonii fiicco Rofarura u\'titur, in
qiumplurimis locis. Q^d factitavit Avicenna, lib. 3 . quo Syrupum rofaceum laxativLim,
ex Scamonio fiicco Rofarum , cum Saccharo condidit. Et alia quàm plurima, qua bre-
vitatis cauffadimittimus. Q^ omnia medicamenta, qua ex Rofis fiunt (fi attente pro-
fpicias) tam apud Gracos, Arabesque, ad nihil aliud videntur prodeffe, quàm ad inflam-
mationes, &calidosmorbos expellendos. De aliis Roßepartibus, quas Plinius dividit,
non memini me legiffe illas ad aliud prodelfe, quam ad refrigerandum, cömpnmendum-
que. Et nullam earum partem calefacere adhuc in monumentis Medicorum invenio.
Mefues Arabum dodiffimus fuccum Rofarum effe calida femperatura fcnbic: quôd nul-
lum attingat gradum caliditatis (utipfe retuht) imprafentiarum oftendere inftituimus.
Quapropter veftrum erit,meam hanc lucubrationem,qüahfcunqiie ea fit, diligenter fpe-
dare : ut tanquam veritatis amatores veram rei contemplationem potiiis, quam opinio-
nem profpiciatis. Hoc negotium habuit anfam à loanne cognomento Mefues, qui lib.dc
Simplicibus medicinis capite de Rofa, ponit fuccum Rofarum effe calida temperatura;
quod eft prater omnem rationem, & contraomnium Medicorum dödrinam atque opi-
nionem. Quamobrem ut hujus rei Veritas clarius elu.ceat,advertendurii eft, quod ad co-
gnitionemtemperatura medicinarum,Mediciomnesduonos praci\'puè docent, Ratio-
nem &: Experimentum. Qi^rum neucro fuadere mihi poffum, qiiod Rofarum fuccus
gradum caliditatis attingat: ciim guftüs, neque experimentum fint, qua hoc mihi dc-
monftrent, nec ratio, qua ad hoc convincat : maxime cum Rofà ipfa , uc Mefues ts-
ftatur,&:ceteripradicant ,infrigidct in primo ordine, & omnes ejus partes bune ordi-
nem fèrvent. Succus verô Rofarum, qui per expreffioném fubducitur,manifcftiffimè
virtute frigida pollere videtur: ciim partes aquea fint ea, qua per expreffionem fub-
trahuntur ,ex unguibus, &: fohis ipfius Rofa: quapropter eafdem vires, & facultates
habere debet, quas folia &; ungues, qua ejufdem natura funt.\' Q^niäm Arifto-
tele tefte, Omne quod dividitur fimile efl: illi à quo derivatur, Folia nanque Rofa-
rum, ut Galenus, & Aetius docent, componuntur ex aqucis partibus, qua funt qux
per expreffionem extrahuntur: & nihil mirum, fi funt ea qua ventrem expédiant,
velut Pruna, uc Galenus teftatur fecundo Ahmentorum, qua humiditatis fua cauffa
alvum emolliunt. Ec licec in parte fuperiore Rofa inhareat aliqua caliditas, adeô exigua
cft,uc in extradione fucci fermé totaevanefcat: & fi qua permaneat ,ob magnam aquofi-
tatem deperdicur. Vnde&fi Rofa fit in primo ordine infrigidantium, hac ratione fuccus
remanet in fecundo, quoniam illa partes calida, qua erant in Rofa, deperditafuerunt m
fucci expreffione : quod experimento cognofces,fi vel pauxillum exco biberis, faporem
acerbum atque aufterum ineofenties, quiconftrictivam virtutem manifefte demonftrat.
Per guftum enim diiudicantur natura medicinarum, ut Galenus libro quinto de Simphci
medicina nos docuit. In guftu autem, inquit,omnes fimiliter guftabilium corporum par-
ticula in linguàm incidunt, fenfumque movent pro fua natura fingula. Et fi per odorem
dijudicescahdamtcmperaturam Rofam habere, in eodem libro ipfc Galenus capite
àffirmat cx odore de fenfibilium temperatura cognofcere non poffumus,ut ex guftu.
Qiiod fi cavillator arguat, quôd partes rubea fuperiores Rofàc, funt ea, qua calore m mi-
niftranc ipfi fucco, hoc potius effet attribuendum infufioni Rofarum, in qua tantiimmodo
permeant partes illa fubtiles rubea, qua dant ei amaritudinem Sc ruborcm , qua b|uidcni
tranfeunt in infufionem : quod cognofces ex fapore, quo amaritudinem manifeftam fen-
ties. Quapropter potiüs dijudicarem infufionem habere vim folutivam, quàm fuccum :
cum in infufione fint partes illa fubtiles, qua poffunt facere folutionem. Mefiies autem
non ad ahud Infufionem faccharo confedamcomprobat, quàm ad morbos cahdos.fe-
briumaduftionesjpeäorisque calorem. Et fuper colorem,fuccum Rofarum ,quoniam
rubeus eft, dices calidam temperiem pofijdere. Audi Galenum libro de Therraca ad Pi-
fonem, ab hoc errore nos avertentern : Neque enim calcem , inquit, quôd Candida fit,
quemadmodum nix, vifu duntaxat frigidam judicare, fatis effe cenfemus : neque Rofam
quôd rubea fît, ideo illam calefacere,ftatim pro certo habemus: fed una cum vifu fénfum
quoque taâusâdhibentes,calidam quidem illam, adeô ut urat, certô invenimus : Hanc
verô quôd frigiditatem econtrario in ea tadu pereipiamus.ex refrigerantium numero effe,
firmiter habemus perfuafum. Hac Galenus. Q^od fi ulterius hoc cognofcere cupis,lege
cundem Galenum Ubro primo de Simphci medicina, in quo Galenus nos docet, non de-
bere dijudicari temperaturam medicinarum per colorem : Et quôd Rofà, licet rubra fit,
inter medicinas frigidas connumeratur : quod etiam congruum videtur ejus fucco. Sunt
complûtes rationes, qua poffunt ad hocprobandum in medium adduci, quas brevitatis

gratia raîfTas facimus. Sat lianque eft virberudito vfam aperirë. Sed adan\'tiquörurrido-
drinailüaccedamus, quid in hac re nos doceant. E quibus Aerius AmidçnUs, vir fanè in re
medica à Galeno fecundus, is primus me ab hoc erroreillufiravit, qui capite primo libri
primi, cum de medicinarum fimplicium facultatibus, ex mente Galeni difleretet, fic fcri-
pfit: Difponanturergoinfigniorisdodrinx gratiâ ordines ifti ,& fingulis ordinibus, pecu-
liares medicinx conftituantur ; ut fub primo infrigidandi Ordme, Rofaceum oleum,aut
Rofa ipfa collocctur ; Et fub fecundo ejufdem Rofe fuccus. Hxc Aè\'cius. Quidnam
evidentius monftrare potuit, fuccum Rofàrum frigidumefie? Hicquidemcùm de Melle
Rofaceo, libro quinto fcripfit, hunc in modum confirmât : Mel Rofaceum, très quidem
partes excolati fucci Rofarum excdis unguibus,mellis vero admittit partem una.ti; confi-
citur calido Soli pluribus diebus expofitum: id verô leniter adftringit, refrigerandiquc po-
teftate pollet, &c ad morbos calidos, xftuantesque febres affirmat fubvenire. Avicen-
na verô Arabicx fedx princeps,hujus negotii non immemor,infèqucns Aetii veftigia,ficut
& in aliis multis, Fen quintatcrtiicanonis,decufacorizx & catarrhi, fic iuquit: Oppofitio
autcm caulfx efficientiscalida quidem eft, ut fis folicitusin infrigidando caput, cum co
quod eftinfrigidans,frigidum potentia: & reliqua. Et poftquam ip/c Princeps longam di-
greftionem medicinarum frigidarum,tam interius quàm extcrius,cura irrigationibus,un-
dionibus, ex rebus refrigerantibus monuit, inquit : Et declinatio cum cibis ad illud quod
alleviat Se infrigidat & humedat, adminiftratio mellis Rofàti omni die. Hxc Avicenna.
Quibus verbis confcfi\'useft, Mcl rofaceum potentia poliere infrigidandi, poftquam inter
medicinas frigidas connumerat, ac tanquam prxfentaneo remedio ad catarrhos calidos
omnibus diebus uti jubet. Quod Mefues videtur alTentite, quando in Anginx curatione
fic docet : Et in calida quidem materia adminiftretur,ficut mcl Rofatum. Et parum pôft:
Et ex eis eft, fuccus folani cum melle rofato. Prxterea Gaienus crrorem hunc omnino de-
ftruens, libro decimo, qui Methodus medendi infcribitur, Succum Rofarum elfe intenfic
frigiditatis nos docuit. Q^ndo curando per initia Ery fipelas,Phlcgmones,poftquam ufus
cft,fempervivo, mandragora, Icnticulis exlacunis, fucco intubi, quam nos cichorcam vo-
camus, atque aliis quàmplurimis medicinis, quibus eft frigiditas fumma. Eft verô, inquit,
ad talia falutare medicamen Rofarum fuccusfrigidus, unà cum polenta. Quod ejufdem
Therapeuticesquarto, inter medicinas conftringentes &infrigidantesfticcum Rofarum
conftituit, dum dicit : Ergo internis ulceribus ópitulantur hypociftis, & balauftium , cyti-
iiuspunicorum,&:galla,&: malicorium,&rhois,&rofarum fuccus. Q^bus Gaienus &ce-
teri Medici clarius Sole ipfo demonftrant Mefuem hallucinari in cognofcenda tèperatura
fucci Rofarum.Et ut evidentius hoc negotium animadvertas,afFeram,quö padoMefues in
hocfibimetrepugnet,qui multis in locis demonftrat, Succum Rofarum frigidam tempe-
raturam poftidere. Ipfe enim in libro fuo de Redificatione medicinarum, cum dccorre-
dionefcamonii fcriberet, laudatfcamonium (quxquidem medicina valdè calida eft) co-^
dum in fucco Rofarum,non propter ahud, nifi quia obviât fua frigiditate caliditati fuper^
flux fcamonii. Hoc etiam confirmât ciim de Rofà loquitur, Et ingreditur, inquit, Succus
Rofx, Rofà ipfà, & fimiliter Oleum ejus,in redificatione medicinarum acutarum, ficut
eft fcamonia,&:euphorbium, & fimilia. Atque idem hoc evidentius infinuatcap.de Sca-
monio,inejus corredione, fic docens : Secundum eft, quoniam infunt ineacaliditas,
aqueitasj habiles infiammare, propter quod eft facile faciens cadere in febrem, & fitim. Et
paulô pôft, inquit : Obviamus ei quod diximus in fecundo, mifcendo ci ih decodione ali-
quid virtute refrigerantium,&: operando, ut frangatur acumen, & infîanimatio eius:& ad
hocauxiliatur nobis codioejuscum eis qux extinguUnt, & leniuntficut eft imifcilago
pfylliij&aqua, &:carnes prunorum,&fuccus Rofarum.Quibus fatislucidè monftrare vi-
detur, potiùs frigidam teperaturam fuccum Rofarum,quàm calidam poffidere : quoniam
ipfèad morboscahdos biliofosq, tanquâ frigidiffimum medicamentu adhibct : & multis
inlocis,adfebres cholericas,&; inflâmationesextinguendasiaffirmatfubvenire:&ad repel-
lendum,coprimedumque,veluti in Angina,pro ultima infngidatione,fucco Rofàru utitur.

Quapropter fi Galeni, Actii,Avicennx,&: aliorum dodririarn profiteri vis,nullam aliam
temperaturam in fucco Rofarum conftitues,quàm frigidani Propterea non eft audorita-
tiejustanturà tribuendum, ut Veritas deferatur,qux: fola multô charior debet eife cuih-
bet bono viro : Siquidem ratio ipfa, ac deindç tantorum yirorum teftimonia, ecomrario
verfèntur. Neque omnino in hoeeftculpandus Mefues,qui fuo tempore in rcMedica^
inter Arabes palmam obtinuit, fed potius, (ut exiftimo) interpres, qui ficüt alios,hunc lo-
cum vitiavit:pro frigido enim,cahdum effe fuccum interpretatus eftj quod aliis locis, uf
nofti, fatis manifeftè ipfe Mefues diditavit. Ha.\'c igitur ad cognitionem temperaturx Suc-
ci Rofarum fufficiant.

Qv o NIA M ad hoc congmere videtur (quia de Rofa hucufquc diximus) nonnihil etiam de Ro-
fîs Perficis^quse Alexandrinae communircr appellantur,tradare exiftimavi oportere, Quoniam
etfi apud magnates, omnesque alios Gentiles celeberrimum fit folutivum,tamen apud aliquos
noftrîe rei medicîE profeflbres earum facultates occultantur. Sunt ergo Rofaria ha:c veluti noftrajfed ma-
gis arbufta, inftar arboris magnitudine, (èd viridiorem colorem habentia. Aculeos plurimos emittunt,
quin & acutiores. Folia velut noftra, fed ampliora. Florum numerofiorem quantitatem efTundunt, qua:
quina, autfèna habent folia. Inter album rubeum medium colorem fortiuntun Ruderatum amant
locum: feruatur, jnciduntur, cremantur, transferuntur^ficuti noftra. Différant tamen à noftris effe<5l:u>
quoniam hz pet inferna ventrem laxant, ills vero fluidum retinent. Dicuntur Perfîcae à regione Perfi-
ca, unde prius originem duxerunt. Alexandrin® autem ab Alexandria, quia illuc, ficut cetera medica-
ment^, tanquam ad totius Perfide emporium deferuntur, unde & ad nos ufque devenerunt, quapropter
Alexandrins à nobis nuncupantur, Deferuntur enim ad nos complûtes medicinx ex Perfica regione,
qus habent vim diUolvendi, & per inferiora humores fubducendi : ficut Scamonium , Rhabarbarum,
Aloë, ac confimilia medicamenta. Et fic arbor quae à nobis Perfica vocatur,quae Perfis venenum perni-
tiofum erat, Romam tranflata praebuit falutarem & fuavem frudum. Dc qua Columella meminit his
verfîbus:

Et pomüqua Barbara Perßs
Miferatyittfama eH,patriü arntâtavencttisi
At nunc expoßtiparve äifir \'mine Uti
Ambroßosprdent fucces, oblita nocenSi
Quinetiam eiufäem gentis de notn\'we dtäa,
Bxiguo properant mitefctre Perfica mais.
Et non amilcrunt adeô vires fuas, quôd apud nos flores hujus arboris fic dillblvua^ ventrem, vektt
aliud pharmacum violentum. Harum rofarum apud Italos, Gallos, Germanos, diverfasquc genres,
nunc eft frequens ufùs, quas Damafcenas vocant, quoniam ex Damafco nobiliffima Syrix urbe credunt
deveniffe. Apud nos vero, triginta fcrc funt anni, de qua notitiam attingimus. Apud magnates, & no-
biies fuit in primis sftimabilc medicamentum : nunc verô ubique habetur. Itautnonfine Seplafîario-
rum jaduraperierit ufus pharmacorum : quoniam in deponcndis humoribus per inferna abfque mo-
•leftia mirum in modum alia medicamenta antccellit. Sic laudatus eft earum ufus, quôd in omni genere
hortorum, ruderatisque locis multum sftimetiir. In primis velut Mel rofarum cum foliis habuit ufum ^
Modus conficiendi hoc medicamentum eft, ex una parte foliorum rofarum, Si tantundem mellis., Sunt
qui duas partes rofarum ponunt, & unam mellis. Poft verô ob nimiam curam hominum in modum Sy-
rupi fic conficiunt :. Excolati Succi Rofarum partes duas, mellis pattem unam, rcducantur lento ignç ad
mellis formam. Alii autem ut fit majoris folutionis, macérant folia Rofarum in aqua calida per aliquot
horas, & expreffis rofis,iterum alias rofàs ponunt in.eadem aqua,& inde aIias,donec aqua rubeat,& Saç-
charo Syrupum conftruunt: Sum, qui äd fextam & nonam vicem rofas iniFundunt, ut exquifitiflimè
•pharmacum folvat. In foliato debent poni folia unguibus refedis. Datur cx eo feeundum ftomachiro-
bur: comrauniter exhibcntur tres uncis tam de foIiati,quàm fucco conftrudi. Sant,qui adhibeant cum
hac rofarum conditura Diachartamum, Diacidonium, Eleduarium ex Succo Rofarum, ut vigorofior
fit operatio, quod tu confidera. Cooperiuntur aliquando Rofsifts faccharo ; aliquando fit cx çisTra-
gema,ut deledabiUores fint. Non exhibentur fummo mane velut ceterx medicins fubdudivaS, fed per
unam lioram ante prandii acceptionem. Faciles enim mitesque medicins,non multum à cibo diftantes
fumi dâbent, quod Galenus nos docuit fecundo de Alimentorum facultatibus, ubi poft pnjuiorum deco-
dum (quod ob ventris folutionem fumitur) cibus non multum difFcrri voluit : hoc praeceptum univer-
fale effe, omnium medicinarum lenientium, eodem inloco retuht ; Quod libro quinto deTuenda vale-
tudine confirmât. Nos autem de hac re fspè periculum fecimus, hoc pado : Nam intégra pulpae Caffia;
(quam fiftülarem vocant) uncia exhibita, paulo poft cibo accepto efïîcaciùs atque fortius operabatur,
quàm fiprolixo poftea temporis fpatio cibus fumerctur. Hoc vero non injuna didum exiftimet quif-
quam,cùm fiftularis Caffia adeô benigna medicina fit, quôd fi fpatium intercedar,in nutrimentum con-
vertitur, quae cùm à natura ad adum paretur, in vapores facilimé refolvitur, qui per to,tum corpus per-
meant. Quando parum ante cibum fumitur, unà cum cibo ad adum ducitut; unde ventrem emollit^ &
per inferna humores fiibducit; quoniam per dulcedinem ciborum fortius ab hepate attrahitur, ac dein-
de poteft faciliùs penetrare, de vires flias melius exercere. Arnoldus de villa nova,libello de Confervan-
da juventute, hanc rem, ceteris omnibus, clarius nos docuit, cùm de Caflia loquitur, ibidem fie inquit :
Et melior acceptionis modus eftx:ómef|a per horam ante cibum. Et parum poft dans rationem : Et dum
recipitur^ inquit, ante cibum, trahitur de virtute ejus ad remotas partes cum virtute cibi. Et ipfe libro,
quem de Vinis condidit, hoc negotium in hiinc modum confirmât : Et quidam in medio cibi granum
Aloës recipiunt,& etiam Caiffiam fiftulam;& ftatim recepto,fupérponunt cibum,<Sc operatio bona & lau-
dabilis confèquitur:& nota quod medicins qusnön funt violents,& funt tards óperationis,& modicae
cffufionis,vigorantui:melioranturfi fumantur cum cibo. Ipfe auté in libro de Confervatione fanitatis,
quem ad Regem Amgonuni fcripfit, capite ultimo, Caffis fifluls partem internum,parum ante cibum,
ob ventris lenitionem, exhibet. Quam rem Vitalis de furno Medicus & Cardinalis, commçndâtitiam
relinquit, quum de Caflia fiftulatradat; Plus etiam, inquit, operatur, fi flatim ante prandium fumatur.
Non ob aliam cauffam Carpius, quum de anatoiriia matricis fcriberet, fie dociiit : & quamvis Cafîia fi-

ftula fît in numéro medicinarum non multum agitantium, nec multum à ïembtis tuakentiiimi propter
hoc non obftar, quôd non fie timorofa in praegnantibus, quia efl: ventofa: quarn tamen ventoficatem ali-
qui corrijtinr cum cinaraomo &: cum anifoj vel cum aliis ventoficatem corrigencibus i&cletùrGaflia

pro minori vénrofîtate generanda ante primum cibum allim^endum in prandio, quia cibus fupra aUum-
pcus removet. Ha;c ille. Sed Mefues Arabum decus, Canonibus univerfalibus de medieinis tarde bpe-
ïantibus, qu^e fuum opus efficiunt lambificando, aut kibricum faciendo, poft earum exhibitionem, ili-
eo, abfque intervallo lumi cibum piaccipir, ut natura roboretur. Qui ampliorem doétrinam de medici-
narum miftionecum alimentis voluerit, légat Galenum.Rafîm, Avicennamj cjui non ramùm medicinas

Sed tempus elf,ut ad Rofas Perficas nos vertamus, quarum vires & facultates funt,humores & ekcre-
nienta per infernâ fubducere j fine fymptomatis illis, quae frequentiùs medicamenta exoluentia folent
facere. Cetera vero medicamenta, qux Benediéla nuncupantur, etfi faiubria fuir, non exfpoliantur ab
aliquo nocumento : Hoc verô quod Rofis Perficis fit, non tantum ab his noxis vindicatur, verum etiam
membris prxcipuis vim addit, quôd ventriculum & interiora corroborât, 8c abfque moleftia operatur.
Vtramque bilem, pituitamquc deponit, humores fubtiles, dc aquofitates potenter attrahit j hcet aliqui
purent folum ventrem lenire : Sed nobis experientia edo6tis, ac Avicenna auótorirate monitis, à venis,
& à toto corpore potiffimùm trahere viderur: in affedibus ventriculi, tam calidis quàm frigidis, & qui-
tus ob ventofitatum multitudinem, moleftantur, mirabiliter fubvenir. Muliebribus malis, utermisque
morbis medetur. In omni morbo, tempore, & œtate, abfque moleftia per infernâ humores fubduciti
Vnum prs oculis habeas^ quôd fî ilicô poft cœnam, unci^ tres hujus conditurae furaantur,mirc operan-

DeRofcE hujus facultatibus memini me legiife apud Avicennam, qui ut Perfîcusde his Rofis f^pe
commémorât. Voco hîc Avicennam Perficum,& non Hifpanum,Corduba: Regem,ut ferè omnes pra:-
dicant, quoniam Andreas Bellunenfis medicus Vcnetus, ab hoc dilcrimine propemodum hberavxt, qui
affirmat Avicennam efle Philofophum & Medicum fuo tempore fummum in perfîa,exciv,itate Bochara
oriundum, quod in monimentis de viris Arabum invenir,quod ipfe Avicenna videtur dem.onftraffe^ Fert
fecunda primi, capite tertio, de Naturis temporum: Et (ecundo Canone. Commémorât ipfe de his Ro-
fis Perficis, Fen prima, quarti hbri, de cura febris phlegmaticae, poftquam medicinas atténuantes humo-
res proponit, fie docet: Eteftpoflibile, ut confequatur per eam lilud quod quiïritur de lenificatione na-
tur:e,& propriècumfolutivo fadode Saccharo Rofato ex Rofis rubeis nominatis Perficis, quoniam eft
lenitivum & fblutivum. Et quando taie folutivum ex Rofis, indigec majori fo(urione, tunc cnittl nofter
Avicenna confuluit, ut vigoretur cum aqua volubilis, loco cujus damus codionem aliquam medicina-
rum, quam apozemam Medici Vocant. Aut poft ipfas Rofas Caflix medullam cum penidiis cbnfedami
ad majorem lenitionem, exhibemus. Et ipfe nos docuit in cap. de cura tertiana^ nön pur^ , quando de
cvacuancibus medicamentis fermonem facir: Et de folutivis in principiis ejus qux funt propmquiora
œqualitati eft aqua Algcleniabin/decodi. Et deinde poriit Caffiam,pofteaverôTarbith: quia dat tres
raodos leniendi ventrem in principio morborum. Hoc faditavit Serapius fexto Breviarn,quando dixit:
Et evacuamus ipfum, fi virtus eft debilis, Sc cahditas vehemens valdè, cum aqua Algeleniabin. Er ipfe

de nothx tertianscUratione,agensferèeaqux Avicenna in eadem cura docuerat, fic dixit : Si aütem

neceffaria eft lenitas naturx, tunc öportet ut fiat illud cum aqua Algelemabm, & CafTia fi^ftula. Avicen-
na veró in eodem capite, de tertiana curatione, inter medicamenta per inferna humores ducentia,Gele.

ifiabin factum cum Rofis Perficis, ufque ad drachmas quindecim admrnit. Et paulo poftconficit Sca-

monium & Turbith cum Geleniabin jam dido. Tertia verô Fen primi Canoms, de Regimme ejus quod
comeditur & bibitur, curando repletionem poft Tiypheram, ponit Saccharum rofatum egeftionem fa-
ciens, quoniam ventrem fuaviter folvit. Ipfe cnim Fenterdecimatertii ,decura mahtix complexio-
nis ftomachi, cum materia & cura oppilarionum, inter evacuantia medicamenta has Rofas conftituit;
Poftquam vero catapotia, diacidonium folutivum/camoniUm cuni lade, pro ftomachi miïndificatione,
ac humorum euacuatione admittit, fic inquit : Et Geleniabin folutivum eft maximi juvamenti in hoc.
Et parum pôft, Et Syrupus rofatus folutivus etiàm. Et proprie in xftate. Si amphoreiii dodrmam\' vis,
audi ipfum Prineipem, Fen vigefima prima, tertii hbri, qui adverfus appetitum corruptum: prxgnan-
tium, pro earum ftomachi mundificatione,(qux fummo opere Medicus iritendere debet}fic nos doemt.
Quod fi ejus appetitus malus fiat, fuperfluè (tude in mundificando ftoraathum ejus, cum eis qqx lunr,

ficucaquaAIedeniabin,fadacumRofisPerficis. Hocprxtcrirenolui, quôd per aquam Algeleniabin^
nonfublimationem illam, quam nos more chymico fecernimus, intelligas : fed llläm, qua antiqui Me^
dici utebantur. Noftris verô tempöribüS herbx , radices , flores, per inftrumentum quoddató , ^uod
Alembicum Chymici vocant ,fecernuntur : à quibus partes aqueae funt ex, qüaé fegregantur, & pattes
aërex calidx evanefcunt vehementis ignis incendio; feculentx verô in fivndo vafis remanent : tandem
quôd fi bene profpexeris,folanl aquofitatem herbarum, fublimatorium nobis tribuity ahx autem partes
aperientes confimiles, omnes deperdimtur, ac nimio calore evanefcflnt. Quoniam fi Abfinthmm
cum fua aqua conféras, non idem odor Sc fapor eft in aqua, qui in herbâ ipfa erat. ■ Maxifflc höc eVenit
noftris partibus, quibus caufla majoris lucri tanto incendio lübducuntur, quôd non tantum vires,ac fa-
cultates tenerarum herbarum confumunt,fed Milonis taurum decoquerent. Vfuipabanr autem antiqui
pro aquis, non has fublimationes, fed ex herbis fuccos fubtrahebant, & poftleïvem fervorem, vèIco-
dionem,excolabant,& fedimine fado, fupremam ac defecatam partem fecérnebant., & illo ütebanpr
pro Aquis. De hac Aqua intellexit nofter Avicennain hac parte. Quantum différât à noftris,voS anira-
advertite. Rafis Pœnus medicus excellentiflimus, Galeni fimia, decimo odavo hb. fui Continentie^dc
iis Rofis qux ventrem emolliunt, fatis diffuse in medium adducit, maximè cùm de amphemerina fe^-e^
quam quotidianamvoGat,fcriberet: ibidem quanta fitintentio medici in deponendo pituitam m hac
febre non parum monuit : dé Eflèr Medico Arabe dixit: MolUfica ventrem in hac xgnrudmc cumlqus\'

volubilis, Sc facchai\'o, aut cum uncia una Sacchari rofacei. Et parum pôft ad hoc confirmandum addi-
dit : Et fi vis laxare ventrem, fit cum duabus unciis Sacchari Ro(ati,& tribus unciis mannœ. Ipfe etenim
de hoc Saccharo rofaceo (blutivo paffim commémorât. Et qui iiltra fcire appétit, legat fuum vaftum çc-
lagus. Quibus omnibus praefati Arabes inftituerünt, quôd Rofœ Perficac deponant humores p^-r infer-
na: &quotidianasjtertianasque patiennbus,fit faUuare,&: domefticufolutivum. Et prajgnances(quibus
exoluentia medicamina func prohibita) poflunt tam falubri medicina evacuari. Quod Ii defecaris ocu-
lis hoc negotium mavis judicare,confpicuè videbis,qukm falubria medicamenta noftris temporibus na-
tura germinet. TemporenanqueApollinis,y£fcülapu,Hippocratis, aliorumque antiquorum .ignorée
" erant medicinée, quas Benedictas nuncupamus. Vtebantur enim fcamonio,veratio, colocynthide,ia~
thy tide, ^ his fimihbus ; aut quia homines erant robuftiores, aut quia hx medicinae mîtes, erant tempo-
re illo incognitse. De quibus ipfi non abfque cautela,& meditatione utebantur. Piopinabant autem Itas
medicinas hominibus jam conchmatis, 8c in xgritudinibus fortibus, vehuepilepfia, elephantiafi ,ac
confimihbus morbis. Quare Plato ille libro de Vniverfo, his verbis nos monuit: Nullo modo finae
mentishominifufcipiehda illa niedicorum purgatioeft", qua: phatraaciis, id eft, folucivis medelis fieri
fblet: morbi enim nifi periculofiffimi fint, pharmaciis irritandi non funt. HcXC Pktonis verba intelligi
debentde folventibus medicinis jam didlis, qux fuo tempore fuerunt. Quam rem ceteri Medici, ravn
Grsciquam Barbari, commendatitiam reliq-uerunt. Noftris veto temporibus natura ipfa melior, velur
faluti noftriß confulens.infirmitatem noftrœ xtatis ie{piciens,compiures adhibuit medicinas,cum mitcs,
tum falubres.-quibusfine labore atquemoleftiaexpel unrur humores, & corpora fanantur. Nunc verô
obtulit nobis Rofas Perficas, qux inter medicinas benedidas,bencdid;iffima meritô nuncupari poteft.
placuit adh\'uc de rofis Perficis feu Alexandrinis commcmorare, quo facilè pcrnofcatis, quod nec parvi
certè momenti eft, medicinam fblutivam abfque damnOj^periculo xgrotand propinare, fuavem qui-
dem ad fufeipiendum, atque utilem ad raedendum. Ha:c candide Leólor, fùb brevibus annotavi : qu£e
tamen fi parva videntur, fenfu tamen virtuteque, multa fuboccultantur : Q^ obfecro amice legens,fi-
deliter corrigas:cjus enim cauifa tibi daraus. C^ôd fi oftentandi gratia xdidilîèm,opportunam fane igtio-
rantiamfatcndianfampraeberem. Vale.

Qv A W T V M exhilaratus tuis Uteris fiierira,non polfum^fcribere ; eft enim epiftolâ tua tam terfa,
tam varia, tam deniqueomnigenaçruditioneac reconditiore litteratùra infperfa , ut à Mufis
ipfis concinnatamefèjcredere par fit : quam cum legendi cupiditate avidius refero, illud Poctae
contigit, utcùmcupiofedare fitim, fitis altera creverit. C^od autem ad noftram amicitiam
pertinet, tua virtus, tux liters, ac doólrina,non tantum me, fed exteras genres ad idiTivitani. Quantus
virtucis tuae fit fplendor, vna eademque omnium accipimus. voce, quin palam Senatus hujus inclyt£E
Civitati$,qui te inter omnes Hifpaniae pro Archichirurgo elegit,confclFus eft. Nec immerito; cum om-
nibus iis, qux ad hanc facultatem conducutit, fis imbutus : tum qux ad medicinam pertinent, apprime
eruditus. Antique autem Hippocratis, Galeni, aliorumque antiquorum teinpore,Chirurgia conjunda
erat medicinx î poftea verô quàm deduólaeft ab aliis, habere profcirores fuos cœpit, in quà prxltantes
principesque fuerunt Podalirius, ac Machaon ^fculapii filii, qui ab Homero refcruntur, vulneribus
tantumacabfceffibus externis medendis infignes. In ^gypto quoque increvit, Philoxeno maximè au-
dore, qui plurimis voluminibus hancpartem diligentiffimè cöprehendit, &c multi alii viri fingula qux-
dam reppererunt, dequibusapud Celfum libro primo fatis diffusé fcribitur. Inter quos,Virdoétiffîme,
afèribi potes: cùmitî te luceanr ea, qux Galenus nofter omnium bonarum artium coripheus nos docuir.
Qui operationem manualem artificiofam, ad commodum finem pertinentem.Chirurgiam efle prodidic,
quam tu unà cum Medicina à primisunguiculis profefius es. Oportet enim , qui Medicxartis fcopum
attingere debet, à teneris annis fummo opere infudet; quod Soraniis Ephefius, medicorum fuo tempore
fummusjcùmde probatione Medici fcriberet, fatis\'lucide demonftrat. Nos tamen, inquit, principium
fumimus abeo, quiimbui arti medicinx inchoat: fit autem xtate illa , ex qua maximè è parvis homines
tranfèiint ad magnitudinem, quod eft in annos undecim. Hxc enim eft xtas apta ad fumendam facram
artem medicinx. Hxc ille. Sic enim ad faftigium Medicx facultatis devenifti, ut in Complutenfi Lyceo
Lauream Coronam Dodoratus, non fine multo labore ac eriiditione gloriaque adeptus fis, ita ut arcem
ipfam mpreanciquo in,unum redegeris. Cujus candoris tuxque laudis partibus ne videar afTentaii, at-
que adulari, in prxfenti milTàs faciam.

Quxris literis tiiis, quid de Aurantiis fentiam,& quid de eis fentiant antiqui, an apud Prifcos fit habi-
taearum ccgnitio. Miror tamen,mi Quadra, cùm habeas in hac\'inclita urbe dodiffimos viros, de me-
dicina univcrfa optime meritos, qui majore eruditione, literisquein hoc negotio poffint fatis facere, ad
me unum venias ,,cùm eruditione& ufu rerum fim multô inferior.: Prxfêrtimquod ad Aurantias atti-
îie^ potiùs divinator fira,cùm non habeam ducem. Sed ut amico ôc dodiffimo obfecundem,non quod

Velini, fed qiii dfeiuiam in hac re, paiicis apenam. Citri,Limones, confiitiilesque arbores ejufderh funt
naturae,«luae infîcionis caiiifa in alium colorem ac figuram abeunr: & quia de Auranriis eft fermo,oppor-
tumirn elt, utde Gitro tanquam de primo earum parcnce in primis (it noftrum inftitiltumi Arbores,quk
Citri nomen habent, dua: îiintjunacupreflb fimilis,de qua célébrés ills menfx quas memorafti fiebant.
Altera verô quae Citria mala ferebat. Hïcc enim humilis eft , omnibus nota, ôiîini tcrnpore pomifera,
temper praegnans; fœcûndaque, ut trium annorum frudum habeatr flores emittit jücündüIimoSjpomurh
oblongum,interdum rotundû,aliquantulum rugofum,colofc aurëû,odore gratum.Arbof eft non mul!::t.
pi\'oceritatis, folio lauri confimilis^aculeos habet acutos veheméter,& rigidos,- Apud Medos & Perfas ini-
pi\'imis frequens,deinde Palladii diligentia inltaliam tranflata fuit ; poiteà vero in Hifpania in ufum de-
venir, ut nemo ra &: cam pos occuparet. Antiquitas non vefcebatur, fed odoris cau lia in ufu erat: m.-î-
gna hominum cura,ex acri dulcem cibum fieri docuit. Alexipharitiaci etiam virtute pollet,c)uariqüaui
Marcellus dubitet, an fèmen aut pomufn fit:,quoniam Diofcoridis relativum,tam ad fernen qiiàm ad pö-
mum refertur, fed Pliniidodrinamonitus, ta» femini, quàmpomoattribuit virtuteili.\' T^phraftus
vero totam vim integro pomo affignavit, cujus veftigia Paulus fécutus cft. Hoc enim malum inimi^
cum eft venenis, quod Virgilius fecundo Georgicorum, fatis pulchrè his vcrfibus prodidit î

prsfentaneum remedium & contra\'iâ;us animalium venenatorum.\' utRueliius narratVlégari\'n hiftoria,
in hunc modum :Quin Sc (ut Athenteus refert) omnibus perlpTCUÜm eft, Citrium malum ad\'fumptuth
veneficii cujuftibet amulctumeflè,qüod à fidem faciente çive didiccrat,qui fécundUm legés ab ^gyptio-
lum màgiftratibus latas maleficos quofdam damnaverat nebuIoncs,quö fuoriim fiicinörüm liierent pœ-.
nas,feris in prxdam exponendos, quosoportebat omnibus beftiis obiici. Verùm antcquàm inthca.-
rrumdefcenderent , in quo fures & pra:dones fupplicia pendebant, in itineté GaUpoiia qûaâdam viceiii
eorum dolens, fortisque miferta, quœ in manibus tenebat ed\'enS , dedit*Citriâ , qua: rêcèpta manduca-
ïunt: nec multo pôft immanibus&:ferocilîimisbeftiisoblati,& àb afpidibus denlorfi,\'/nihil molcftiè
fenferunt. Tu m praîfcdum dubitatio cepit: rogans de nique nulitem,cuireddita fuerat cüft;\'ódia,fi quid-
piam cdilïènt, aut bibiiïènt: ubi certior fadlus eft, Citrium ex intégra limplicitate donatüni, poftridie ju-
set uni pr^beii, & alteri denegari: qui comederat, demorfus nihil incommodî paiFus cft, alter\' illatoiótü
confeftim interiit; Qua re multis probata,faóloque frequenter periculo,tandVm inventuni eft,omni exi-
tiali medicamento praefenti eile remedio. Haótenus Ruelliüs, Sicenim ad diVerfas regiones propter fe-
medii prseftantiam devenerunt,& cum non vefcercntur,propter odoreni & lijédicatoenta tantiim e\'ranc
in ufu,quod Plutarchus retulit,& Athenaeus affirmat. Tunc enim inculta arbor erat,maximätti aniari-
tudinern & acetofitatem Citria habebant, ut non abfque ratione Solinus Plim\'i fimia, triiraéâmaïitudi-
Jiis eflè ftribat, quod homines magna cura perverterunt.utConftanrinus Ca^far docuit : nam in övillo
lade femina priùs quàm ponerentur, maduerunt; ßc autem ad dulcedinem n)utata funt.\' \'Ét ftoH arnife-
i\'untin totum ftiam amaritudinem, nam cortices htijus pomi intenfam amaritudinem adhiic póffident\';
quoniam fi folas deguftaveris, illud Solini illis fatis cqnvenire videtur. Non folum ad domèrticitatèni
funt redafta, fed infitionis caulla ad diverfas formasdevcyicrunc, ut diverfitatis ratione,elegaiiaöreis\'-gt^^
ftu, & confpediu fuiflent: tunc verô, ut per infitionera niortalitati arboris fucculterenr. Al-l^öi;iifri fàtiô-
nem aves primùm docuere, dcvorato raptim per famem femine, Sc alui madidö teppre, cüm fóécu\'ndó
fimi medicamine, in mollibus arborum lefticis abjedo, & ventorum impetii fepius in hiükas Cót\'tÏCum
rimas tränflato. Vnde enara vifituv platanus in laûro,,laurus in âliis;arborib\\is,:-Qûo exëi^pfe ahtiqùio-
res infitionem invenerunt : qua mediante miranda in arboribus & frudlibus undique ceriïuntur, quo-
niam ex utraqtie arbore aliud diftindum enaicitur, quod utriufque facultatem ac fimilitudinem poLfi-
dft : nam Perfica arbore in malo Cidonio inlerta, malum Cotoneum enafci vidimus, dc quo non me-
inini me legidè, nec prifci meminerunt. Sic evenit Citro arbori ; nam in Malo Punico inferta (ut agri-
cultores doccntj in rubrum colorem &diverüm formam abit. Vnde videntur enatœ Aurantiïe, quo-
niam Aurantiae malo Citrio non abfimiles funt, & cum Malis Punicis in rotunditatc & colore,corticc-
ve, fatis convenire videntur. Et hoc maxime mihi perfuadeo, quoniam cîe frequenter cura Malis Puni-
cis conjunguntur, tanquam non multum viribus & potentia ab illis deficiant : quod certè experientiâ
etiam hodie cognofcerc, cuique datur; Q^m Punicorum penuria Aurantiae in plerifque locis in ufiim
vcniant, ad corroborandum videlicet os ftomachi, ad bilis fervorem, ad fitim, atque alia quamplurima;
>n quos fanè ufus à medicis AurantiîE probantur: Sic enim ab auri colore eas voco,five Aranti^eab.oppi-
do nominentur, impertinens eft. Has vocant Graeci Poma aurea, unde cgo Aurantias appellavi. Qtóm
fit difficile nomina rerum derivare, unicuique dodiflimo relinquo. Vnum habeas periuafum,quod per
infitionem advenerunt, veluti alia complura fruduum genera, qute infitionis opere habemus, ficut tot
generaprunorum, malorum, perficorum, aliorumque fruduum. Quis non videat tot genera Limo-
num, ÔC alia, quae nec Citno,necLimonibusconveniunt î quemadmodum Zamboas, Toronjas, Limas,
Limones, quaeomnianec Prifcicognoverunt. Sic magnificatus eftinfitionis ufus, ut Aurantiarum fine
plura geneia; nam aliqux fic habent corticem dulcem, ut tot^e comedi poffint ; alia; autem in uno pomo
duo generabotrorum habent:ialis verô abfque femine funt. Quantadiverfitas faporum in eis degufta-
tur, communi relinquo judicio. Sat fit quod multa funt apud nos, & fieri poifunt per infitionem, qu^
în monumentis antiquorum non memorantur,quod noftris Aurantiis evenit, ut Antonius Nebriffenfis,
(vir in omni literarura genere valde eruditus) in proœmio fui Didionarii, fic prodidit: Multa funt no-
ftrofeculo, qua:antiquitas illa aut penitus ignoravit^aut genere tantum indiftindc cognito difFcrentias

rerum noninteîlexit-Mala Citiia unius tantum generis ac nominis,atqiie ita vix cognita a^ud ânnqiîas
fuiïïè legimus ; Nos verô ejus pomi variis generibus nomina diverfa indidimûs,Cîdras, Nai;anias, Tor
ronias, Limas, Limoncs, appellantes. Haótenus NebViltenfis. Non foliîni arborum frudus arbo-
res ipfse in alium modum per infitionis curiofîtatem devenerunt: Nam Citrus arbor in Auraniio n;ferc.i,
ad magnam prpceritatem provenit, & Aurantiûs in CitJ-\'o ad tam tiumiiem formam, ut magnituxiincm
unius cubiti Aurantius non excedat. Et ut unico verbojaoc negotium.abfolvaro, per inficioneiTt-Au-
\'rantias ad nos deveniilè, pro certo habemus perfuafura,: has enim antiqùiores non cognoverunt. ; Avi-
cenna veto commentario de Virtutibus cordis, & lib. i?deVrinis,& Ukj. de Antidons de Citrang^lis
commémorât : Q^d Sc Mefues faditavit, quando Oleum de pomif Gitranguli fcripfit, qui au ^nt Aur
rantiœ, nohd\'um nobis conftat. Sed tempus eft, ut ad aliam Citruraiermoncm vertamus. Menfievpro
iliaè,mi Qiiadra, ï veteribus dccantats, qas ex Citro antiquitus çonficlcbantur,ob
\'quôd ex Aurantio poflint fieri tuis literis affirmas, qua, ratione à veteribus Aurantias,. dîè çognit:^.dedU-
cis, cùm ex Citro noftrâ fieri non poffint, quonia,m infit]^ arbor cft, nôi;^ apta ad taie opus. N\'on mlrpr
quod in eatidem difficultatem incidas ^ ad quam compluffij antiqùiores devenerunt. ^ii^nfas ii]?.s -çani
pretiofas, pixfertim Ciceronianas, non fiiUlc ex hacCitrO, pluribus\'cpnficimus argumentis, quoniam
Citrus hacc aha eft omnino ab ea qutç Çitria mala producit ? eft nanquii illa cuprefio fimilis.
enim difTert Citrus noflraàcuprcflb. Citrus folia lauri habet,,cpprelltis vero junfperi,fabinajque. In^cul-
tu non parum diflèntiunt, quoniam Citrus.illa montes & loca frigida aniat, Aurantius verô frigora fu-
pra modum odit,calidisq. locis familiaris; omitto alia quaraplurinaa,in quibus difTert Cirrus noftra ma-
la Citria fercns, à Citro arbore ex qua tpenfs ilbe. fiebantqus tanto ia pretio habits fuere apud anri-
quos, ut luba Rex duas mcnfasemejret,quyum alteri pretiuin fuit.quindecim hbrarumjakeripaulô rai-
nùs.. Dipn (pt Hermolaus refert) in Nerbnis vita, npn Citrias fcdjCçdrinas me,i;\\fa^ n
ut Çedro: potiùs quàm Citro fimiles viderentur arbores.- ü

, ,Quibus^in.diçiis manifeftiflîmumeft,alteram elle,arborem Citrum,cx qua meiîfas illas tapto\'pcetio
fabricabant, alteram vero,cfîc mala Citria producens. Aurantius vçxo licet ingçns arborfit, per infitip-
ficnpadveniflè talem, pro certo habemus, Multa enim moniua connngunt in natura, ui Anftqteles
libVv deGcncratione animalium retulit : Animalibus videlicet Sc Arboribus.. Animalibus propter di-
vcrfon-nTÏ eorum commiftionem. Qiwd quidem in Libya juxta Nilum fluvium plurims ferarum fpe-
cics bibendi gratia convenire cogantur, inibique varia miftura varias" monftrorum formas, fubindequs
Jiqvas- nafci.^ Ynde yenit adagiumSemper Africa .novi aliquid apportat. Arboribus vero accidunc
raonjftra per infitioneai :nam talea alicujus arboris in alia arbore certo.modo afïîxa, producritur tertium,
qubd monffe^ dici potcft. Sic cvenit Aurantio, quoniam per comiftionem diverfarum arborum(quod
per infitionis pfus fit) Aurantius ad nos dcvenit. (^od de Theophrafto dubita.tur, fi Aurantias cogno-
verit: ipfe enim lib. iv. de Hiftoria plantarum fubnomine MaliPerfics &Medics, arborem defcribit,
quae cum Citro non parvam fimilitudinem habct,& in omnibus quibus Grsci & Arabes de Citro t*^ Ci-
\'tri% deliniarunt, nihil differt; certum quidem eft, arborem Çitria ferentem inibi Theophraftum intellc-
xifle, & non Awrantium: quoniam decjüs proceritate non meminit, qus his m,agna,illis ita deeft, utar-
jjufta potiùs,judicaripofljiit. Nec figuram pomo dedit, quoniam Aurantis rotunda, Citri verô oblonga
yidetur, laniis Cornarius in commentariis Galeni de Compofitione medicamentorum localium, Au-
rantias fiibmalis Ceftianis Galenum intellexifle ,indubitanter affirmat; quod nec irationi, nec judicio
confentaneum cft. Qgoniam(utego exiftimo) Ceftianum, itemque Matianum malum idem elTe opor-
tet, fub pomis-comprchenfis, 8c Ceftiana mala à Ccftio, ficut Matiana à Matio appellari poflant :.Vnde
nos Hifpanica lingua Mançanaà Matio nuncupamus. Sed tempus cft, ut frenum calamo imponamus,
jicepiftpla;limites excedamus. \\ • .

Hsc funt, Qiudra dodiffime, quse de Malo Citrio, atque Aurantiis imprsfentiarum occurrunt, qu«
pro oraculis non prodo. Et fi non probayeris, culpara in te reiiciam, qui arbitrum me inter tarn celcbra-
los viros çiîèvoluifti. Vale.

Po5T evulgatam meam rariorum Plantarum
Hiftoriam, qu^edam necefTaria circa illarum non-
nullas adhuc obfervabam: aliquot prxterea plan-
tas videre, aut earum icones nancifci conringebat,
quarum hiftoria à neminé hââ:enus ,quod fciam,
eft prodita. Eam ob caufam, tum illa quas obfer-
vabam , tum plantarum non proditarum hifto-
riam jn alteram Appendicem congerereoperxpre-
tium eflè ducebam, ut iis qui meam Plantarum hi-
ftoriam fibi compararunt, ifta Appendix etiam
ufui elTe polsit.

e t e r v m anno à nato Chrifto fexcentefimo tertio fiipra millefimum mit"
tebat ad me Vienna Auftria^ Generofà Dn. de Heufenftain hujus arboris
apud fe nata: ramum fuis floribus onuftum, in pagina vivis coloribus cxprcf;
fum,ut florum, quos ante
numquam confpexeram,
form.am obfervare poflem: &: fane longè
diffimiles effe deprehendebam iis quos
Cl. V. Petrus Andreas Matthiolus fuis
in Diofcoridem Commentariis exhibet.
De iis igitur in hac Appendice agere vo-
lui, & rami ad me miflî iconem in ta-
bella exprelfam Ledoris oculis propone-
ïe, confidens rem illi non ingratam me
fadurum.

N A s c I porró obfervabam in oblon-
go ram ulo, ex ala fohi e^xtremam rami
partem occupantis prodeunte, multos
flores longiufculis petiolis fubnixos, qua- -
tuor fohis non valdè amplis conftantes^
candidis,quorum bina fuperiora,rehquîs
paullô ampliora, violaceas ex puniceo
maculas orbiculares in medio imprelfas
habebant. eleganti fpedaculo, quas fcul-
ptor corrupit: è florum autem umbilico
plura flava ftaminula prodibant in aureos
apices definentia : sintne verô illi flores
aliquo odore pra:diti,&an omnes ad fru-
gem perveniant,me latet,quia in epiftola
pidurieadjunda nihil erat ea de re ad-
fcriptum.

imô neque etiam anno m. d. xcv. neque binis fequentibus, licet in magnam altitudinem
excrevifletjUt ad me fcribebat,cui arborem difeedens reliqueram: contra quàm à ,Gene-
rofo Davide Vngnad mihi relatum fuerat,nifi forte ex caeli mutatione hxc diverfitas acci-
dat. Erat verô ejus caudex multô candidiore,& magis fcabro cortice tedus, quam vulga-
ris avellanse caudex effe foleat. Anno porrô fexcentefimo fecundo fupra millefimum,
fcribebat ad me honeftus vir loannes Müllems pharmacopœus Frahcofurtenfis,cui ante
meum ex ea urbe difceffum pumilam arbufculam femine natam donaveram,eam valdè
excreviffe, nullum tamen adhuc frudum protuliffcj fperare tamen eo anno frudurp ex AvâmAHy-
illa adquifiturum, quia fuos iulosproduxerat inftar vulgaris: illorum etiam aliquot mit- ztfft\'m* jf^h
tebat, quondam firmos & bene compados ante brumam ledos, alios novo ejus anni Verc
jam explicatos & multô longiores: infequente etiam anno frudum, fed plenam maturita-
tem nondum adeptum, illi tamen forma fimilem qui in Plantarum hiftoria ramuJo ad-

APPENDIX ALTERA
fcdusîanno vçroeuBilprxcedente Cl. V. D.-^Pawio arbufculam mittebat propagine adqui-
fita.ni,quaun Àcademico horto Leydano confpicitur > at quas nondum, quum lixcfcnbe-
rcm, julosautfruâumprotulerat. ^

ïalma mm" SI M i l ï S plantas iconem cap. iv. libri vi. Exoticorum Ledor reperiet : & apud do-
ßilTimum virum Ferdinandum Imperatum, ejus Hiftorix Naturalis lib.xxvii. aliquot
icones extant ad hanc materiam pertinentes.

Hic frutex interdum ad arboris magnitudinem affurgit, & in ramulis profert tubercu-
la, e quibus inter exigua foha plerumque emergunt dilutè virefcentes pediculi, & ex illis
üvx in formam dependent odoni aut dcnicàhculi in quinque lacinias orbieulares & vi-
refcentes divifi, continentes albos flores quinque foholis albis conftantes, cerafi floribus
ftmiles, fed minores,è quorum umbilico ftilus prodit multis ftaminibus albis cindus, quo-
rum apices initio purpurafcunt,deinde flavefcunt, odoris jucundi, ad florum Spina; ap-
pendicis odorem quodammodo accedentis: in fummis deinde ramulis nafcuntur folia vi-
ridia & fplendentia,Cerafi fohis fimilia,fed minora, & in ambitu aliquantulum ferrata.

Florebatea arbufcula femine nata & adquifita inter alias ante hortym Academicum,
Mai) initio, ubi fpoh\'te nafcitur, paullo interdum prxcocius: frudum iftîc non tulit,
fed aliis locis fxpè legere memini granis piperis non majorem, orbiculàtum, nigra mem-
branâ tedum.

Cap, L. päg. y p. fùU Hifpamcum proverhmm Latmam interpretatiomm
pmlluium immuta^hecmoâoy

Quifquis montem vel filvam adit,potius quàm inanis redeat, vel Ardivieja(plantant
videlicet vulgarem Scvilifllimam) colligat.

Et certè paucis poft annis intelligebam non modô Matronam illarn fimilen? plantam
adquifiviffe, fed etiam Pragx in Cxfareo horto ali : tum in quibufdam Germanix locis re-
■ periri apud eos qui in colendis peregrinis &; elegantibus plantis operam collocant. Inter
illos Fridericus Maierus Armamentarii Argentinenfîs prxfedus & vir dodilfimus, anno
Chrifti millefimo fexcentefimo primo dîgitahs longitudinis ramulum binis foliis prxdi-
tum florem fuftinentem flavum multiphci folióruni ferie conftantem ad me mittebat
utconfpicerem, fed prorfus aridum : ànno infèqù^nteab eodem accipiebam fimilis rofx
^ /urculum fine radice, qui,ut male in pyxide compofitus fuerat, accefferat longa in itine-
re mora,prorfus exaruerat : obfervabam autem furculum illum frequentibus fpinis effe ar-
matum,perinde ac hi qui florem flavum fimphci quinque foliorum texturâ conftantem
ferunt, atque ejus folia illius fohis prorfus effe fimilia.

CkHi4tti aI\' Cetervm intra paucos annos nova Clematidis alterius fpecies reperta eft,ilhus qui-
■terAßm fie- demgcneris quod florem habet ex cxruleo purpurafcentem, fèd alterius formx jatque à
quibufdam rei herbarix ftudiofis ali in fuis hortis intelligotcertè dodiflimus vir Fridericus
Maierus, Armamétarij,ut paullô antè dicebam,apud Argentinenfès Prxfedus,fe plantam
habere fcribebat, illiufque florem, ut confpiceiem, mittebat anno à nato Chrifto millefi-
mo fexcentefimo fecundo; erat autem ille multiplici foliorum texturâ conftans. Mittebat
etiam anno infequente bina farmenta, fèd fine radicc, & adeô reficçata, ut etiam fi terra:
crédita fint, non fperem comprehenfura & radices adura: nulla autem in re differe-
bant à vulgaris Clematidis alterius farm entis. Similem etiam plantam Bruxellx in
Brab\'antia confpici audiebaoà apud Nobilcm virum Lamorallium de Taflls Curfbrum
Pra£feSum.

ANC plantam, ob floris venuftatem & elcgantiam plerifque Italia; locisdelà R\'^odek
.^/^^tfr^ appellari intelligo, Signora.

Illius floris celorem plurimum ad mali aurantij prxmaturi colorem accedere ©bferva- JiJ^^l\'
bam : odorem autem non adeô fuavem ut ejus quod prxcedente capite delcriptum eft, nuifil.
fed potiiîs Lilij montani flavo flore odorem referre.

Habebat porrô ampliflîmus vir Nicolaus vanden Branden Confiliarius Bruxellenfis
plantam ftmilem Somerianx, qux anno à Chrifti nativitate fècundo fupra milléfimum ôc
ièxeentefimum fex ôc quadraginta flores, imô etiam longè plures tulifle fertur in unico,
led illo plano caule: anno autem infequente non minorem florum numerum tulifle ad me
fcribebat.

Cetèrüm aliud ejus genus reperitur etiam prxcox ôc anguftifolium, longè nitidioribus «e^
floribus quàm Somerianum prxditum i nam prorfus miniatos illos fert ut Byzantinum,
certè magis faturos quàm Somerianum, nec eos inodoros. Prxfedus Curforum Bruxel-
lenfis fub extremum annum milléfimum fexcentefimum fecundum,pufillum bulbum
ejus generis mittebat, quem ex Italia recenter accepifle fcribebat: ôc licet is bulbus nucis
avellanx magnitudinem vix fuperaret, fequente tamen ànno quatuor flores tulit ejus
quem dixi coloris : ej us etiam folia hcet angufta ut alterius, magis tamen fàturâ viriditate
prxdita, & magis fplendentia mihi videbantur, atque inordinatè quemadmodum flores
in caule nafcebantur :obfervabam etiam ejus caulem &: folia non adeô brevi marcefce-
re ut alterius, fed diutius perdurare.

U trumque genus, ab iisquiduialuerunt,ü^4r/4^o»Pomponij vocatur, & hac appella- w^rM^®»
tione ex Italia 5e accepifle alferunt. Rarum adhuc eft in his Provinciis, quia adnatis difti-
cilimè fe propagat, nec apud quempiam ipfani plantam fertien prxbuifle intellexi»

Habvi etiam à dodiflimo viro loachimoVenerio fimilis plantiE bulbum Burdigala i-\'f»»»» »»e»-
tniflum, cujus forma at illius bulbo non diftèrebat, fed ejus caulis ôc foha magis candica-
\'bant, flores autem ante quàm expanderentur multâ Candida lanugine erant obfiti, exph-
cati verô prorfus nivei, nec ullis maculis infeclij ftaminuril apices non ferruginei coloris ut
ahi, fed flavi.

Cap.-Ki.pag.i^i.anieSe^hnet^Spometitiexfremapdgwayaddei
prxcocior videlicet ; nam genus etiam invenitur magis ièrotinum, ôc cum Tulipis fèrott- Ji-
nis flores explicans, eofque vel faturatiores maculas habentes, vel dilutiores, quemadmo-
dum genus magis prxcox, magna autem ex parte laturatiores.

Ceterüm repertas efle plantas intelhgo qux album florem geftent,prxcociorifne gene- Iff\'"\'*
îis eas an fèrotini, ignoro, quia nullam fim ilern plantarii hadenus videre mihi licjuit,&: ra-
lifllmè inveniri intelligoj videlicet inter aliarum myriades unam interdum aùtaïtçiam
plantam. \\

Pofteain variis Gallix provinciis fponte nafci intelligebam,apud Pjidbnes (ubi eirca
urbem Villefagna des Peßomes appellant) apüd Britannos, AqUitanos, & alios. f T -

Narcissi genus reperitur ineunte vere flores producens, prorfus novum, in his
prxfertim regionibus:mihi certè ante annum à Chrifti nativitate millefiöiüm fex-
centefimum primum videre non contigerat : propterea ejtis hiftoriam & icOneift
aignam judicabiam qux in hac Appendice adponeretur, \' ;r : \' ; ji

Prodvcebat autem illc Narcilfus qua-
terna aut quina folia aliorum Narciiforum in-
ftar, plana, digitum panè lata/urre^i, viridia,
Karcifll medio-lutei foliorum amula, inter
qua prodibat caulis ferè dodrantalis, planus^
non valdè firraus,la:vis &enodis , fuftinens
fummo faftigio membranaceum folliculum,
reliquorum Narciiforum modo, è quo emer-
gebat unicus flos coloris flavi,Narciflî autum-
nalis majoris flavo flore praditi forma non
valdè diffîmilis jfex etiam foliis conftans fef-
cunciam longis, femunciam latis, mucrona-
tis, quorum terna interiora paullo longiora
erant externis, totidem ex umbilico prodeun-
tibus ftaminibus candicantibus in flavum api-
cem delînentibus, atque illorum quidem tri-
bus brevioribus quàm cetera, cum medio fty
lo omnibus ftaminibus longiore : radicem ha-
bebat cralfim , rotundam, è multis tunicis
conftantem (quarum interna alba, externas
vero ex fpadiceo nigricantes) de infimâ fede
multis fibris praditam.

P r c o x erat hic NarciflTus : nam quum
ejus bulbum ab Illuftri viro loanne Vincentio
Pinello, miflum Patavio fub initium Novem-
bris anni à Chrifti nativitate miîlefimi fexcen-
tefimi accepilfem, illico in fidili terra com-
mittebam,utàcaii inclementia per hiemem
faciliüs prafervare póffem : atque infequente
Februario florem producebat, illum qui-
dem nullâ odoris gratiâ praditum; quod ah acciderit, quia liberum aerem non habuerir,
ignoro \'.nam diligentiiis obfervare non licuit, propter fubfèquentis anni hiemem afperiq-
rem,qua2plantam prorfus corrumpebatjtum \'a

quia aliam fimilem poftea nancifci non po-
tuerim , tametfi fiimmam diligentiam non
fèmél adhibuerirn.

Mîtteëat ad me anno à Chrifti
nativitate fexcentefimo, primo fu-
, pra millefimum eruditifljmus &c
humaniflimusvir loachimus Veherius Bur\'-
digalâ inter plerafqtie plantas quatuor Nar-
ciffi bulbos, quos duorum genèrtim effe, &:
nniciiîii floreni gêft\'are fcribèbat^\'è fingulis
"videhèctgeheribus binos. Ilfôhim unus irt-
fequente Aprih florem tulit.-~ Qtium verô
fimilem antè videre norimeminerim, illius
iconem in tabella exprimendam curabam
quam Ledoris oculis proponeirem; atque
ejus hiftoriam adiïciebam.

Habebat porrô is Narciifus terna ob-
longa & fatis angufta,carinataque foha,cœ-
iîi quodammodo ex viridi colorisj inter qu«
prodibat caulis pedalis longitudinis aut am-
phofj l^yis, cnodis , fatis gracilis i firmus ta-
jmen,iummo faftigio fblliculutn
jÇCnrnjuiiincns, i;quo emergebat unicus flps
ïopgiufculus, fummâ parte in fena folia alba

ûcis amplain mucronem definentia divifiis jcujusumbilicum odctipabat calix Éavtil
femunciam longus,oris aliquantulum incifis quodammodo fimbriatis, habens in me-
dio Ibjum pallefcentem, ejufdem cum calice longitudinis, cindum fex llaminibus flavâ
Veluti farina confperfis, eorum prarfertim apicibus. Semen obfervare nequivi, quia flo-
rem carpebam, ut à pidore commodiûs exprimi poifet : valdè autem fuaviserat odoris, &:
Mufcari floris odorem pa:nè referentis: radix bulbacea, oblongiufcula, digitalis craflîtudi-
nis,alba,è multis tunicis confl;abat, quarumexteriotfubfufcaj aliquot craflioribus fibris
albis infimâ fede donata.

Alter ab codem Venerio miflus florem dabat etiam Apriîi altero poil: fuperiorem varimi,
anno, illi prorfus fimilem: calicis tamen ejus oraz magis erant croceîE.

Vnum ctiam non valdè diflimilem videbam apud honeftiflimum virum Cliriftianunl
Forretum, qui â Venerio accepcrat : illius tamen lèna folia ex albopallelcebantjaut
Piduaa erant, calix verô multô latior & oras plané croceâs habens.

lacobum etiam Plateau fimilem habuifle eodem anno florentem intelligebam : illum
autemàrhizotômis quibufdam Gallis redemerat cum aliis bulbis èPyren^is montibus
crutis.

imô illos ipfos nullo modo audos anni à Chrifto nato millefimi fexcentefimi alperum
gelu,quod Februario menfe valdè apud Belgas faeviit, prorfus corrupit, cum plerifque aliis
rarioribus plantis.

n >ï o Chrifti noftri redemptoris fexcentefimo tertio fupra millefimum, fcribcbäi
ad me Vencrius fe illo iplb anno profedionem ad montes Pyrenasos inftituiflè,ele-
gantium plantarum quicin illis nafcuntur, conquirendarum causâ,verûm propter
morbum quo initinerc cörripiebatur,non licuiffe voto fuo fatisfacere: nihilominus obfer-
vafle pfeudonarcifli genus quoddam fibi antè non confpedum , cuj us paucos reperilfet
bulbos. Illum autem vivis coloribus de-
pingi curabat>&exemplar mittebat:quia
verô fimilis forma! à nemine hadenus
obfervatum effe arbitror, in tabella ejus
iconem exprimendam curabam, quam
in hac Appendice locum habere volui.

Q_v^a n t v m porrô ex pidura quam
ad me mittebat obfervare poteram, cre-
fcebat hxc planta Pfeudonarcifli vulga-
ris modo, quatuor oblonga viridia folia
ex bulbofa radice producens, inter quas
prodibat caulis larvis, enodis, viridis, pe-
dem altus, fum,mo faftigio membrana-
ceum folliculum fuftinens, è quo emer-
gebat flos duodecim foliis paHidisgemi-
nâ feriè difpofitis prxditus, prominente
ex ejus umbilico calice five tubooblon^
go", otas habente nonnihil reflexas eafq.
crifj^as & incifas, aurei prorfus coloris,
veluti Pfeudonarcifl^i majoris Hifpanici
tubus, attamen non fimplici ut ille, fed
triplici, hoceft, continente alterum tu-
bum qui tertium comprehendebat : ra-
dix erat bulbofà, ex multis tunicis con-
ftans, quarum externa fubfufca, multis
fibris extimâ fede prardita. Si unicam
dumtaxat plantam reperilfet, nihil no-
vum videretur,quia natura interdum fie
in floribus ludere folet: led quum ali- ......

APPENDIX ALTERA
Scribebat etiam unam PfeiidonarcifTi vulgaris plantam binos flores m eodem caule ge-
rentem obfervafle, qux alioqui unicum folummodo proferre foleat.

Mihi certè alterius coloris flores videre non contigit quàm albi : quandoquidem vero
non nifl UI mans htore Iponte nalcitur, Narciflum marinum commodè appellari pofle
aij^itror.

An porro hic Narcifliis Orientalis dici queat, valdè dubito, tametfi fieri poflit, ut in

Nmifs.woH- Oriente etiam nalcatur: quotquot tamen illius bulbi in hanc regionem vel etiam inGal-
!»>" perlati,non ex Oriente advedi,fed in Europa fponte nafcentes reperti fuerunt. Nam

Maiihiof\'iii ante biennium plurimos ejus bulbosex lllyrico adferebat loannes van Ophem Bruxel-
lenfis, quos ipfemet cruerat. Hoc verô anno millefimo fexcentefimo tertio, fcribebat
ad me Bononia Frater Gregoriusde Reggio, Ordinis Gapucinorum, fefe ab eodem
ïoanne van Ophem litteras accepifle Florcntix exaratas, quibus fignificabat Gorfi-
cam Sc Sardiniam infulas fe perluftrafle, atque elegantiflimas plantas reperifle, inter quas
hunc Narciflum in altiflimis Sardinia: montibus nafcentem, in uno eodemque caule
quinque Sc triginta flores gerentem, Diäamum prxterea Greticum odoratiflimum, mi-
noribus &:candidioribus foliis prxditum, Sc multa elegantiflima Groei genera, Sc illa qui-
dem locis etiam maritimis: quâ fanè ratione hic Narciifus vel montanus,vel marinusnun-
-çypari poffer.

v m plerifque variorum generum bulbis,quos ab eruditiffimo humaniffimoque vi-
ro loachimo Venerio Burdigalâ accipiebam anno à Ghrifto nato millefimo fcxcen"
Hy4c mmrit — ^^eflu^o primo, erant etiam pcrpufiüi quidam Hyacinthi bulbi, quorum nonnullos
florem geftare fcribebat, alios candidum, eofque in Hifpania legiffe, priores
quidem apud pontem de S»ert,ipoûcnorçsm laontcSeovedeS.Touraiffs. Duorum auteci
qui, de tribus quos confervari, florem tu-
lerunt, videlicet illius qui cxruleum illum
habet, Sc alterius qui album, icones in una
tabella exprimendas curabam qux hic ad-
poneretur.

iîyic.mmm Is potrô qui anno infequente florem
h,norm. pi.ofercbat,ex radice bulbofà olivx pufillx
magnitudine, fufcâ membranâ teâa &:
multis fibris donata, quina aut fena pro-
mebat folia, longa, angufta, ftriata, & fu-
pinâ parte carinata, viridia, humi plerum-
que fparfa, inferna parte qux telluri proxi-
ma, nonnihil purpurafcentia, nec valdc
abfimilia foliis Hyacinthi botryoeidis: in-
ter qux exiliebat gracilis cauliculus do-
drantalis longitudinis, obfoletèpurpura-
fcens, Ixvis, fummo faftigio fuftinens fc-
nos aut feptenos flofculos concavos, in fex
parvas lacinias per oras divifbs inftar flo-
rum Hyacinthi Orientalis, fed longè mi-
9mUofiore. nores, inodoros, fubcxruleo Sc tandem
cxruleo colore prxditos, fèx fubflavi colo-
ris ftaminulis cx umbilico prodeuntibus,
in quorum medio exiguus ftilusrhis fucce-
debant trigona capitula mucronata femen
continentia.

Reliquorum verô duorum qui altero
poft jam defcriptum anno floruerunt,
unus florem illi cuj us modô hiftoriam de-

«3i prorfusiimiicm habuit; alter vero totuiii iiiveum, forma quidem à fuperiore non diffe-
rencem: fed ipfms planta foha paullô anguftiora mihi videbantur, caulieulus etiam dilu-
tius vir|re.

Florebat uterque Maio menie, femen maturum prabuit Iulio; quod in utroque génè-
re prorfus fmiile fuit, rotundum videlieet, nigrum fplendens. 9

Cetervm illo ipfo anno Nicolaus le Quilt Parifienfis rhizotomus, Varios bulbos in
Hifpania & Lulitania fut ipfe aiîerebat) erutoshucvenalesadferebat,inter quosiftius
etiam Hyacinthi aliquot, quos vel album florem vel rubrum geftare aiebat: & fanè ciim R«hejîw,
albi tum rubri flores fuis cauliculis adhuc inhärentes inter pagellasrepofitos mihi often-
debat, quos formâ non diiferre à modô didis obfervabam; eum autem qùi dilutèfuavi-
terque rubebat, venas quafdam faturatiores obtinere deprehendebam per trium foliorum
<?xcernorum longitudinem excurrentes.

caj>. yLix.dd pag. i q\'j. calcem y ante SeB. C v u^addCj
confpicerentur, quidam etiam panè virentes.

Cetervm mittebat jam didus Venerius anno à Chrifti nativitate fexceiltefimo fe-
cundo fupra millefimum Hyacinthi cujufdam bulbos in Cantabris erutos, quorum flores
ex albo cineraceos & ex aibieante virefcentes efie fcribebat : illorum unus infequente an-
no flores dedit, huj us obfoleti floribus prorfus formât colore fimiles, fed meâ opinione
paullô minores (quia forfitan bulbi nimium afflidi fuerant) folia etiam fimilia & valde
longa, qua ad menfem ulque Novembrem ferè viridia permanferunt. Decembri autem
fubfequente quatuor alios ab rpfo accipiebam, quorum flores obfoletos fcribebat : fi Deus
vitam produxerit, & hiems bulbos non corrumpet, obfervare poterimus an ejufdem fine
generis. Sed etiam cum fiiperioribus illis quorum unum florem protulilTe dicebam, alios
quinos bulbos mittebat, quorum fchedaquâ involuti,infcriptionemhabebat, Hyacin-
thus minimus ferotinus caruleo flore : ex his terni folia produxerunt, Hyacinthi minbris
Hifpanici jam defcripti fohis non diffimilia, fed florem nullum : Decembri etiam inlè-
^luente alios ab eo accipiebam fimili nomine infcriptos : proxima autem aftas nos certio-
ics facict (fi vivemus) an ejufdem fint generis.

In illis porrô plantis qua flavum proferunt florem, diicrimen quoddam obfervabam.\'
Nam ea qua pallidas ab initio proferunt florum gemmas, ante hiemem plerumque ger-
minate folent, & pracociores producunt flores, quàm illa quarum gemma ab initio nigri-
cant, aut faturatids purpurafcunt. Ex illius autetn lemine natas mihi elfe plantas memini,
quarum flores colore non referebant matris flores, lèdaliüm qüendampeculiaVemnan-
cifcebantur, ex viridi fcilicet flavefcentem; matris tamen florum odorem retinebant.

Similes porrô bulbos ad me mittebat Burdigalâ anno à Chrifti nativitate millefimo fex-
centefimo & eum infequente dodiffimus idemque humaniflimus vir loachimus Vene-
rius, t|uos partim in Pyrenais, partim in moni^e Gallia Aquitanica, cui nomen /%\'/,eruiffe
Icribebat,ubi à paftoribus Sarahug appellaretur,qui etiam aifererent,animalibus eam plan-
tam depafcentibuscaputintumefcere,deindeinortemfubfequi:addebatetiam illis uni-
cum,quem valdè raruminventu fignificabat, & illum niveos flores proferentem, atque
in monte Pu joie in Hifpania legilfe Icribebat. Omnes quidem, prater unun? aut alterum,
biennio pôft germinârunt, fed nullum florem tulerunt: tertio demum anno unus caru-
leum florem dedit: ejus verô florem qui niveus elfe debet, nondum videre contigit. Hu-
lïientibus locis eas plantas gaudere fcribebat.

Aprili: paullô tamen feriiis vulgàri : illius etiam femen quod in trigonis capitibus nâlci^
tur, maturicate nigredinem fplendorem adquirit.

oc Hyacinthi genus fuis floribus onuftum,primiim Maio menfc anni à natô Gliri-
fto primi Ôc fcxccntcßmi fupra millefimum confpiciebam iij cultiflimo horio per-
urbani ôc oreati viri Honefti Lopez civis Leydani, quod è Lufitania allatum effè

APPENDIX altera
aflcrebat : deinde iUo ipfo anno videbam etiam in hortis loannis ab Hogêlande, & Chri-
ftiani Porreti. Quum autem neque ejus iconem , neque hiftoriam quifpiam haâenus
(quod equidem fciam) exhibuerit, opera:pretium mc faâurum arbitrabar, ii irtliac Ap-
pendice proponerem.

Erat autem h^cc planta quaternis, lè-
nis, aut pluribus foliis pra^dita, viridibus,
carinatis, palmum longis, latis anguftis,hu-
miquequafiin oibemftratis, alioqui fatis
fïrmis, inftar foliorum Hyacinthi illius ftel-
lati qui cineraceos flores profert, fuperiore
capite defcripti, inter qu^c aifurgcbat pal-
maris cauliculus fatis firmus, fuftinens in
oblongis petiolis inter appendiculas purpu-
rafcentes prodeimtibus, denos aut duode-
nos flofculos ex cxruleo purpurafccntes,
nullius, aut certè perexigui odoris,fex fohis
Gonftantes,um.biïicum occupante umbone,
fivecapituli rudimento mucronato, cinöo
fex ftaminulis ex albo purpurafcentibus,
quorum apiccs CjCrulei : flebant tandem ea
capitula\'ïriangula ôc mucronata, qualia fe-
rè in HyacinrhoBelgico five Anglicoi qvx
matLiritatc dehifcentia , femen continere
deprehendebantur rotundum , nigrum ,
fplendv\':ns, Hyacinthi Belgici five Anglici
lemiru prorfus fimile: radix erat bulbofa,
praè orbicularis & candicans, infimâ five
felfili parte in ambitu frequentibus tc^
nuibus albis fibris in latera fefe fpargentibus
donata, & interdum unâ etiam crafllore
digitum psenè longa, atque in profundum
Z^^^rrnr^-^^^ fc jmcrgente, ut aliquoties in aliis etiam
Hyacinthorum generibus obfervare me-
mini.

lacintho deï Italos nunc Uchtho del Pater mBró appellate cara plantam intelligo, ob capitulum five
fatcrnoftro. ojbiculum in medio flore confpicuum, ut opinor. Nonnulh autem NarciflSs, cum qui-
\' bus nullam affinitatem habet, à Matthiolo adnumerari cenfent, & ab co Narciflum quar-
tum appellari: fed falluntur. In eorum numero me ahquando fuilfe ingenuè profiteer,
fed iftam opinionem nunc revoco: nam alia eft planta ab hac diverfa quam pro Narcilfo
quarto Matthiolus proponit; ea tamen etiam inter Ornithogali genera referenda, ut in
proxima plantas hiftoria demonftrabimus.

N" o V V M Ornithogali genus, certè mihi antè incomitum, Neapoli ad mc mittej>3r
anno à Chrifti nativitate m. d c. doäiflfimus Ferdinandus Imperatus, & ifludqui-
— dem non inelegans, pro Arabico quod ab ipfo petieram : ut autem Ledor intelli-
gere queat de qua planta mihi lermo, iUius hiftoriam cum icone in tabella expreflä hk
fubiiciendam elfe ducebam.

orniihofraü Proferebat autem illud anni infequentis primo Vere tefna aut quaterna folia ca-
Èft^poliLhi\' rinat,a, longa, JHyacinthinis non valdè diffimilia, veriîm anguftiora, viridia; ipter qu^e pro-
(loria. dibat caulis fatis firmus, dodrantem altus, lasvis, viridis, fuftinens fupernâ parte quinos vel
etiam plures interdum flores, in anteriorem partem propendentes, tametfi alternis in fin-
gulis caulis lateribus nafcentes è cujufdam membranulïe finu, lex fohis conftantes unciam
longis, quadrantem vero uncias latis, interna parte candidisj externa autem ex cineraceo

virefcentibus j orafque albas habentibiiS i
floris umbilicum occupabat alter flofculus
fex etiam foliis minoribus prxditus, qux:
extima parte quodammodo coibant, SC
veluti tubulum formabant, in quo appare-
bant fex alba ftaminula flavefcentibusapi-
cibus donata, medius fîylus albus : flores
porrô erant prorfus inodori, quibus fucce^
debant trigona capitacraffiufcula,inobtu-
fum mucronem dciincntia, qux caulenï
propter gravitatem dcprimentia, femen ni-
grum rugofum continebant: radix erat bui-
bofa,candicans, fufcâ tamen membranâ te^
da, in conum fupernâ parte faftigiata,infer-
nâ autc plana, perinde ac Ornitliogah Ara-
bici radix, miniis tamen amplâ fede, fèd
multis candidis fibris in am bitu prxdita.

Flores profcrebat infequente Aprili,
quia videlicet in fidili pet hiemem adfèrva-
ta : altera minor, quam horto credebam,
totius hiemis inclementiam in illo belle
pcrferebat, dumtaxat Maio, quemadmo-
dum illa prior ,qux etiam in horto repo-
fita, altero anno florebat.

Ceteriîm hanc plantam cum Narcifli
fpeciebusquarùm icônes Matthiolus exhi-
buit fuis in Diofcoridem Commentariis,
hifloriam verô non dedit, diligenter confe- Naro/. iv.
rens, non abfimilem reperio ejus Narciflb

A N NO porrô Clirifli millefimo fexcente-
fimotertio fiib Kal. Decembresaccipiebam
Burdigalâ paucos Ornithogali bulbos , quos
in Pyrenxis montibus erutos efle adfcriptum
erat : cujus autem generis fint, proximus an-
nus (fi vivemus) nos docebitrquantiîm verô
ex bulbi formaconiicere poteram,non vide-
bantur difiimiles Ornithogali Pannonici flo-
re albo jam defcripti bulbis, quales etiam in
àliis provinciis nafci verifimile efi.

O c Moly genus nunquam antè mi-
hi confpedum, mittebat anno re-
demptas falutis humana: fexcentefi-
mo primo fupra milléfimum loachimus Ve-
«erius loanni Hogelandio^in cujus horto in-
fequente anno florès protulit. Illius iconem,
^ hifi:oriam,quia à nullo alio haâ:enus,quod
fciam, tradita, hîc adponere libuit.

Habebat verô illud bina dumtaxat
foîia, infimâ partelèfe mutuo anlpledentia,
decern aut plures uncias longa,unam lata,
furreda, firma, fupinâ parte nonnihil carina-
îa^ porracei coloris, odoris alliumrefe-

rentis : infer qvix affurgebat caulis enodis & fatis gracilis, jfirmus tamen, virefcens, pcdem
altus, aut paullo amplior, fuftinens fummo faftigio prodeuntes ex membranaceo folliculo
bifariam divifo triginta aut plures flores uncialibus vel lóngioribus pediculis , iifqùe firmis
fubnixos,fenis foliis ftella: in modum expanlis confhntes, foris pallefcentes, interiore paf
te prorfus flavos; occupante umbilicum triangulari capitulo fexflavis ftaminibus cindo^
quorum apices ótiam flavi: floribus, qui menfe lunio explicabantur, fuccedebant trigona
capitula femen nigrum inxquale continentia : radix erat bulbofa, gemina, ut orchidis ra-
dicem quodammodo xmularetur.

Subfeqiiente anno aliquot flmiles plantas ab ipfo Venerio etiam accipiebam, villas
quidem vel fingulari, vel geminobulbo pra:ditas, quarum ternae auc quaternse germinâ-
runt&florem tulerunt anno m. dciii.aliquxquidem unico dumtaxat folio prxdita!,aliaj
autem binis, uno ampliore alterum anguftius ampledente,- inter qux piodibat caulis eno\'
dis,flores è folliculo membranâceo emergentes fuftinens.

Similes etiam bulbos eodem anno, cum plerifque aliis Plantis in Pyrenxis montibus
crutis, vénales adferebant in hanc Provinciam rhizotomi quidam GaUi.

e$t^em cap.pag. 15)5. adde ad extremum caput.
Aliud etiam Moly montani genus ab ifto non valde diverfum mittebat Venerius cum
latifolio illo flavum florem ferente, quod etiam cum eodem flores protulit in meo horto,
fed in Honefti Lopez horto multo ferids, extremo dumtaxat Septembri : paucioribus ta-
men floribus prxditum effe videbatur, quàm vel Pannonicum, vcl Neapolitanum,vcl
Francofortenfc, iifque minus etiam elegantibus.

Qv a d r a g e s\'l m o p\'r im 0 capitc lib. 11, mcx Rariorum Plantarum Hiftorias
Colchici verno tempore florem proferentis mentionem faciebam, quod tandem
biflorum effe exiftimaflem:quianovo Vere cum fuo flore acceptum, deinde Au-
tumno cum aliis Golchici generibusflorere coofpexiflcm. Quüm autcm non nifi Au-
tumno flores geftare pofteà obfèrvaverim, iftam appellationem illi eonvenire non fuijî
àrbitratus, fed prxter naturam infblito
tempore primum illum florem tuliffe
cenfebam,ut in aliis p|antis interdum con-
tingere videmus.

Verumtamen peculiare Colcliici genus
reperiri,quodnovo dumtaxat Vçre,cum
Croci verni &: dentis Canini generibus,
non autem alio tempore flores gerat, prx«
ftantiflîimus idemque doäiflimus vir loa-
chimus Venerius anno à Chrifti nativitate
fexcentefimo primo fupra miUefimum lu-
•lio menfe ad me fcribebat, & fèx ejus bul-
bos mittebat, quos illo ipfo anno è monte
Sotou in Hifpania eruerat.Horum quatuor,
infequente Vere apud me flores tulerunt :
unius florentis, atque alterius cum fuo ca-
pite trigono femen continente iconem in
fubjeda tabella exprimendam curabam.

N o V o porro Vere cum Dente canino,
Crocoque verno, ut dicebam, hoc Col-
chici genus prodire, & unum aut alterum
florem unà cumfoliisproducere folet,pri-
mis quidem diebus, ante quàm fefè expli-
care & pandere incipiat, coloris albi, fèd
qui paullô poft in purpureum dilutiorem
mutetur, brevi pediculo fubnixum,fex fo-
liis conftantem minoribus angufliori-
bäs quàm in vulgaris flore, & Croci verni

albo flori forma valdè fimilem, fingulis foliis ex infima fede album ftamen proferentibus^
CUJUS ajsex flavus: extcriorum trium foliorum ftamina interiorum ftaminibus funt brevio-
ra : è medio floris umbilico oblongiufculus exilit ftylus,ftaminum longitudinem fuperans,
albus,in trcs partes lùmmo divifus. Nafcebatur verô flos ille inter terna folia carinata fefe
mutuo compledentia,Colchici vulgarisfoliis longè anguftiora,montani tamen Hifpanici
foliis paullo latiora: flori fuccedebat triangulate membranaceum capitulum haud ma-
gnum, femen continens rotundum, fubrufum : radix, Colchici vulgaris radici five bulbo
forma quidem fimilis erat, & fufcâ pelle obduda, fed longè minor, multas Candidas fibras
ex infima fede protubérante fpargens. \\

Plures fimiles bulbos anno inlèquente cum aliquot aliis elegantibus plantis ad me mit-
tebat idem Vcnerius, atque ad Hogelandium & Porretum: fed meos cum iis qui priùs
nufli, & plurimis aliis felediflimis plantis fubfcquens hiems corrumpebat: ut plufquam
Cannenfem cladem meus hortulus illâ hieme acceperit, tametfî etiam non vulgarem
duabus pra^cedentibus paflus elfet.

Post verô Chriftum natum anno millefimo fexcentefimo fècundo, à Gallo quodam cncum i^»
fi^OTourû, qui multas plantas in Py rendis montibus erutasadferebat, aliquot redimebam,
inter quas binos aut ternos Croci bulbos : horum unus infequente anno Septembri flo-
rem ferebat, Primi Croci montani flore ampliorem, colorifque faturatioris & quodam-
modo medij inter illum & alterum in mea PJantarum hiftoria defcriptum, cujus medius
ftylus multifidus fummâ parte perinde ac il lius, magis tamen diluti coloris,& prorfus flavi:
hujus item folia marcefcente flore non ftatim prodibant\'ut in primo. An porrô alij iftius
generis fint futuri, dies nos docebit, fi non peribunt.

Multos poft annos, eruditiflîîmus virloachimus Venerius me monebat hanc plantam rr«fc«/io/<
maxima abundantiâfpontè nafci in Pyrenasis montibus, atque anno à Chrifti nativitate Utifii.fdrn\'te
fexcentefimo primo fupra millefimum, inter multas myriades earum qua: cxruleum five
violaceum florem gerunt, unicam plantam reperilfe, qu£e florem prorfus niveum haberet:
anno autem infequente, quum denuô montes illos confcendilfet, venuftarum plantarum
quxin illis nafcuntur conquirendarum causâ, paucas fimiles reperiffe fcribebat, quarum
unam loanni Hogelandio,alteram mihi mittebat. Ea pra:ter meam expedationem (nam
valdèadflida) anno m. dc. m. binos flores tulit prorfus nivei coloris, prxterparvam ma-
culam flavam, quïe,ut in iis qua; violaceum colorem habent^ terna repanda fblia inficic-
bati illofque, ut violaceos, odoris expertes.

Cetervm ex epiftola quam ad me dabat idem Venerius illo iplb anno quo Iridem j^^ens Tri.
illam niveo flore mittebat, varia alia Iridum bulbofàrum genera ab iplb in Pyrena:is mon- änrn hnthtf.
tibus obfervata fuiffe intelligebam,quae fcripto comprehenderat,ut ad me mitteret ex-
adam earum plantarum defcriptionem: verum,dum in variis illorummontium jugis,
qux pxnè fèxagena confcendit, perluftrandis erat occupatus, fcriptum illud ipfi excidiffe
& periiffe magno cum fuo dolore : fe enim non probè meminiffe quxnam inter illa effet
differentia, certô tamen fè fcire, viginti fex generum defcriptionem feciffe : eam autem
Jridem qux flavum aut rubrum habet florem, in earum numero non comprehendi,quo-
niam in illis montibus nullam fimiliscoloris repererit.

Ranvncvli grumosâ radice plantam femine è Creta accepto natam, ad me mit-
tebat anno à Chrifto nato millefimo fexcentefimo primo lacobus Plateau, qux
inlèquente anno florem proferebat, qui, licetRanunculo peregrino formânon
Valdè fit diflimilis, quia tamen dum florebat, ejus iconem in tabella exprimendam cura-
bam, illam cum plantx hiftoria hoc loco ponere volui.

E X r à d iee po r r ô gr u m ofà inftar ilî i«s
■c^\'-x ex Afta adfertur, aliquot foli^ produ-
cebât fatis ampla, humi quafi in orbem
fparfa, fucculenta , viridia, fupinâ tamen
parte albican te colore in viridi veluti con-
fperlàjin tres lacinias, per oras aliquot cre-
nis incifas, divifa: inter illa quàrerni aut
qniiii prodibant cauliculi graciles,firmi
tamen, brevi quadam lanugine obfiti;
quique ex foliorum magis inciforum,qui-
bus ambiebâtur,alis, alterum plerumque,
nonnunquam etiam tertium ramulum
producebant parvo uno aut altero foliö
ornatum, qui fummo faftigio fuftinebant
fubfufeum caliculum in quinque foliola
fùlco villo obfita divifum : is deinde expli-
catus fiorem oftendebat quinis foliis un-
ciam amphs, prorfulque niveis conftan-
tem (hcet interdum quardam confpice-
rentur raris venis fuave-rubentibus per
oras fparfa) è quorum umbilicoemerge-
bat capitulum, fubfufcis ftaminulis infimâ
fede cindum,quod magnam gratiam can-
dido flori conciliabat.

flores explicabat menfe Maio cum
Afiatico phceniceum florem gerente,qui-
bus fuccedebat fimile capitulum, non dif-
fimili, paleaceo ôc acerofo femine obfj-
"tum, quodinutile efle arbitror.

cdp. Lix.päg. f. ante feäiomm, Habui etiam, âddCy
CycUmenfoL Ceterum non modóè Britannia Gallix, fed etiam ex aliis ejus Regni Provinciis poftea
vKiaillfc\' cxperunt Gyclaminis hederaceo folio plantx, tum etiam ex Italix diverfis locis.

m juitiaja- ]^^ autcmfoliis magna confpicitur varietas : nam quxdam frequentibus angulis

Fo/iornwejiK funt prxdita, quxdam raris: rurfuseorumquxangulofajnonnulIaA^aldelongos&mucro-
vamtaf. natos habent angulos, alia breves, & obtufosnn quibufdam etiam frequentia & valdè
conferta nafcuntur folia, in aliis verô valdè pauca & rara: quinetiam macularum Ärietate
difcreta funt folia, quia plurima albam illam maculam in fohi umbilico impreflam non
habent, & qux habent, illam vel parvam & vix confpicuam , vel mediocrem , alia contra
valdè amplameam habent hoc fanè genus, meâ opinione,omnium elegantifii\'mum,
id, ut plurimum,ex Italia adfertur. Sed & in hujus Gyclaminis flore quxdam varietas ob-
fervari poteft , non in forma quidem, hcet quxdam plantx eos aliis longiores proférant,
fèd in frequentia & colore:nam nonnullx plantx eos valdè frequentes prxbent,alix val4è
raros de paucos: in quibufdam color valdè dilutus & quodammodo exalbidus eft, in non-
nullis verô faturatior,& ad florum Gyclaminis orbiculato folio, & odorato flore prxditi
colorem pxnè accedens. \'

R î M v M in Belgicam illata hxc planta à nobiliflimo viro Philippe Marnixio, anno
àChrifli nativitate nonagefimo feptimo fupra milléfimum quingentefimum ex
Allobrogibus, iliaque ledfa apud célébré illud &: primarium Garthufianorum cœ-
nobium, vulgô rrh^gna Cartufa appellatum, ubi fponte nafcitur, & ab incolis, ut ipfe refe-
rebat, Lilium appellatur. Flores autem dumtaxat proferre cxpit (nam longa vedurâ val-
dè afflida) apud Belgas tertio demum infequente anno : ego anno millefimo fexcentefi-
mo primo confpiciebam,defcribebam Se in tabella exprimi curabam, qux,hîcadpofita.

Qj^na vel fena g^^-oducebat hac planta Hdlangft Al.
foha, carinata, fatis firma, furreda, viri-
dia, fummâ parte mucronata, infernâ fefe
in vicem ampledentia infi:ar aliorum Pha-
langiorum: inter qua prodibat caulis pe-
dalis aut amplior, viridis, teres, firmus,
fummo faftigio inter fingulares appendi-
ces denos aut plures geftans flores prorfus
niveos, majores quàm in majore Phalan-
gio vulgari,in anteriorem partem propen-
dentes, fèx foliis conftantes (quorum ter-
na interiora paullô latiora Ôc crifpa, exte-
riora vero viridi mucrone pradita)florum
parvi Lilij formam quodammodo refe-
rentes, odoratos, è quorum umbihco fe-
na gracilia prodibant ftamina unciam lon-
ga, terna tamen ahis paullô longiora, exti-
mâ parte curva, flavis apicibus donata,
oblongiore gracili ,in medio ftilo, ut com-
modius meâ opinione comparari poffe
non videantur,quàm parvo Lilioalborflo-
ribus fu^cedebant trigona capitula, fuf^
cum fèmen & inaquale continentia:radix
in multas craffas Candidas &longas fibras,
aliorum Phalangiorum radicibus non dif-
fimiles dividebatur,&: adnatis fe propaga-
bat. Ego quidem fobolem ab amico nan-
cifcebar, qua infequente anno fènos flores
proferebatjfed fubfequens proxima hiems
cum plerifque aliis elegantibus plantis corrumpebat.

Cap.Yu.pdg.\'^oo.adcamüß&emiadde,
E D quum diligentiiis hanc plantam confidero, magnam affinitatem habere videtur
cum GdaHivida Cretenfium, cujus meminit Cl. V. Honorius Belli epiftolâ i v. ad Galaflivida»
\'calcem mea Plantarum Hiftoria adpofitâ, fi non fît illa ipfà ; nam notas certè Gala-
ftivida fua eafdem tribuit quas in hac planta reperio ; eam autem Galaftividam intelligo
qualacnoneffundit. Ledorem difpicere ne pigeat quafojmeam opinionem forfitan
non improbabit.

Iftam plantam in Pyrenais montibus etiam nafci, mihi relatum eft : quemadmodum
& Gentianarum varia genera.

Getervm anno à Chrifti nativitate millefimo fexcentefimo, fimilis planta caput ^^„„yje.
recens allatum cx promontorio /(Ethiopum lôngè fanè majus confj?iciebam, quàm thiifiu ßU-
ad illam ufque diem videram: nam quatuor uncias longum erat, totidem ejus am-
bitus juxta pediculum, & decem angulis erat praditum, quum magna ex parte in aliis hu-
j us generis plantis pentagona dumtaxat effe foleant: femen tamen quod in illo contineba-
tur> cj us quod hoc capite defcriptum eft, magnitudinem non fuperabat.
- : . ^ ^ z RARIO-»

£ap. vii./\'4j.xci n.ßätim initio pagina qu^edam immutanda\'.&ufqueadSe^fornf»

LOS fefè oftcndic feiiis ut plurimum (quemadmodum in planta fponte in meo hor-
T^säveris (hi- nata anno à Chrifti nativitate millelimo fexcenteftmo tertio obfervabam)

neßßäf\'um fohis, interdum vero quinis dumtaxat aut quaternis conftans; hanc enim florum va-

ävtrßms, rietatem eadem planta habuit; flavus ejus color, corniculati papaveris vulgatiorisquodl
flavo flore eft, floris inftarjodor verô, Chelidonii majoris odorem quodammodo referens:
ejustamen flos non adeo caducus eft ur antè fcripfèram, fed nonnunquam in tertium
diem permanetî ui cujus medio fefe exerit fpinofum capitulum pentagonum, interdum
etiam hexagonum, vel tetragonum, quod fummo faftigio rubefcit initio, deinde altera
die poft florem deciduum ,nigrefcere incipit : id multis flavis ftaminibus eft Cindum : Ipi-
nx verôillsE, quibus capitulum eft armatum, temporis fucceflli fiunt rigida: & valdè pun-
gentes: ipfum autem caput magna ex parte pollicarem craflitudinem adquirit, rarô auteni
fuperat, & quum maturum eftj fummâ parte dehilcit, leminaque numerola oftendit ro-
tunda, rugofa,fufca & nigra, feminis Papaveris ceratitis rubello flore inftar, cui etiam non
diflîimilem habet radicem, eamque fatis duram & lignofam; quam tamen perennem eflc
non arbitror, tametfi pxnè in menfem vfque Decembrem viridis in meo horculo perman-
ferit, fubinde recentes ramulos & novos flores proferens, donec gelu illius luxuriem colli-
beret: copiofum fanè maturum femen ea planta mihi prxbuit. Tora autem planta fiave-
fcentefuccoabundat,qualiChelidonium majus, qui vel leviter vulneratâ planta copiosè
efiluit, &C tandem concrefcit, fufcumque colorem contrahit.

Florere incipiebat luhi initio , deinde, ut dicebam, totâ xftate &:auturano flores pro-
ferre non defiit.

Lmam m\'- Sed in aliis Provinciis etiam reperiri hanc
per umoj(k.. plantam certiffimum eft:nam anno à Chrifti
nativitate m d ci 11. ex eruditiflimi prx-
ftantiffimique viri Dodoris loannis Bier-
dumphelij Procerum Auftrix Medici epi-
ftolâ ad me Viennâ Auftrix mifsâ intellige-
bam , iftam plantam fjjonte nafcentem ab
ipfo fuifle obfervatam Se ledam circa arcem
Weichfelbach Illuftris Baronis ab Aurfperg,
ubi vulgaris etiam illa minor copiosè nafci-
tur,cum plerifque aliis elegantibus plantis.

ÈHW moa»*. Nefcio quânegligentiâ fadum fit, ut pro
m légitima, légitima Rutx montanx icone, quam Ty-
pographo mileram, alia minds elegans &
fpuria fuppofita fuerit, non fine animi mei
moleftiâ : eam ob caufam, ut huic errori
qua ratione poffem mederer, neceffarium
efle judicavi legitimam Rutx montanx ico-
nem in hanc Appendicem inferre,ut Ledor
ejus afpedu frui,& illam cum fpuria ejus
loco fuppofita conferre poflit.

cérhthe ir. Q^iNTVM Cerinthcs genus Quarto
folio mn ma- formâ proximum obfervabam incultiffimo
chUi», horto Dodiflimi vir i loannis ab FJogelan-
à" ■\'nno à Chrifto nato fexcentefimo tertio

fupra millefimum : verum huj us ranii quos ftadm è radice plures proferebat, non valdè
accolkl>antur, fed humi quodammodo procumbebant. Iftius folia nullis albis maculis
erant confperfii/ed prorfus viridia & mollia,nulla tamen lanugine pubefcentia, ne rcccns
nata quidem, Ifatidis foliis non valdè dilfimilia : è foliorum qux caules ampleäebantur
alis nafcebantur tenelli infirmique rami,fuftinentes ut in aliis generibus frequentium fo-
liorum cpmam,incer quxoriebantur tenues fâturè purpurafccntes petioh,fuftinentes cali-^
culum in quinque angufta foliola divifum, ampledentia oblongiufculuin flofculum con-
cavum, infimâ parte flavum,mediâpurpureum, extimâ etiam flavum,in quinque lacinias
diviftim, continentem aliquot rigiaa ftaminula;& inter illa oblongum tenuem ftylura é
Florebat Mâio.

NAGALLiDis duo genera Veteres defcripferunt, unum phœniceo flore, aitè- Ami^did\'n
rum cxruleo: hocfeminam effe cenfuerunt,illud marem,omnium vulgatifïïmumj mnlmjpedék
quodque in omnibus quas adii provinciis obfervabam : alterum etiam illud cxru-
leo flore Valentino Hifpanix regno frequentiffimum, tametfi in aliis etiam provinciis cre-
^cat,fèd non adeô abundè. Praeter hxc duo genera, bina alia obfervabam : unum in Au-
ftriacis Stiriacifque montibus, amplioribus tum foliis tum flore, qui flavus : alterum fpon-
te in meo horto Francofurti ad Mœnumnatum, obfoleto flore : utriufque hiftoriam ôC
iconem m Pvatiorum Plantarum hiftoria dedimus. Verumtamen de Quinto quodam ge-
nere me monebat anno à Chrifto nato millefimo fexcentefimo tertio Nobilis idemque
dodiffimus vir loannes Monnellus Tornacenfis, quód in fuo horto alebat, flore quidem
cxruleo prxditum , fed ab eo, quod cxruleum florem habere dixi,diverfum: cujus quum
iconem mihi milèrit, additis aliquot notis ad ejus hiftoriam pertinentibus, illam in adpo-
fîtatabellafubjecimus. , ,

Il lvd porrô genus Gadibus accepiffe
fcribebat, cujus deinde femen in fuo horto
fatum plantam protulerit femine decidua
quotannis renafcentem, ôc plures ramos AnagdiB
ftatim à radice Ipargentem pedalis longitu- MenneUiki-
dinis,quadrangulos, ut alix anagallides,qui ^®"\'\'\'
deinceps alios minores à latere procréant
Cindos per intervalla longiufculis & angu-
ftiöribus foliis, quàm alix ànagallidcs ha-
beant , & ad Gratiolx folierum formam
plurimum accedentibus, atque ex adverfb
femper nafcentibus, ut plurimum binis nu-
mero,interdum eiiam ternis, rarô pluribus,
iifque aliquando in eodem ramulo ; è quo-
rum alis magnâ ex parte totidem exiliunt
petioli, quot folia cauliculos per intervalla
fimul ambiunt, fummo faftigio fuflinénteS
flores quinque foliis prxditos, coloris cxru-
lei,umbilico tamen purpurafcente, & phœ-
niceis majores, è quibus exiliunt exigua
ftaminula ut in ahis generibus : Abundè
flores profert & plerumque toto trimeftri
jfpatio: floribus fuccedunt orbiculata vafcu-
laut in aliis anagalhdum generibus, fimile
ferBeà ctiam continentia, quo deciduOifequente anno novx plantx generantur; annua
^riim aftivalis dumtaxat eft planta.

A c IH o s porrô, hujus plantx acinis valdè fimiles, ad me mittebat anno àChrifii natr
vitate fecundo &: fexcentefimo fupra milléfimum eruditifiimus vir Dodor loannes Cafia-
Ycrba dc las ncda Hifpalenfis Me4icus, Terba de i<£4 almorrana4^ five almorramra Terha appellatione infi-
almorranas. gnitos, quia mitabilcs ilhus plantx,qüx ejufmodi acinos proferret,efie facultates fcribebat
Almorranc. advcrfus hxmorrhoidcs, quas Hifpani vocant,fi hujus herbxdecodo fovcan-

tur aut äbluantur: atque initio fanè quum eos acinos ad me mififiet,iftius plantx,qux hoc
Alftntrepm. capite defcripta, femen effe exiftimabam : propterea ilh fignificabam , alfines repentis ma-
joris acinos mihi videri quos ab ipfb acccpiffem : veriimille refpondebat, aham penitus
effe plantam qux acinos illos five femen ferret,ab alfine repente. Quod fi mihi aut lis qui-
>bus communicabam ex accepto femine nata fuiifet aliqua planta, omnis dubitatio fuWa-
ta fuiffet.

Ceterüm ahud femen quod ex Italia miffum Cl. V. Dodori P. Pawio Hxmorrhoida-
lis nomine, prorfus diverfam ab hac plantam prOtulit, utquxadCaryophylleorum fil-
veftrium clafiem referri venus debeat, meâ quidem opinione. An porrô ab effedu talena
appellationem adquifierit, ignoro.

Cetervm anno à Chrifti nativitate millefimo fexcentefimo & tertio Cl.V. Fabiys
Columna litteras ad me dabac, in quvbus figmficabat, fe hanc plantam magna copia cre-
fcentem Cerignolx obfervaftf; &eruiffc,illamque in nova fuarum in Diofcoridem Obfer-
kMÇmtxA\', vationum editione Anifcmarathrum appeliare, ob odorem quem cum fuavi guftu mix-
tkajt». habet. Quoniam porrô non dubito quin plurima fcitu digna in iis Commentariis

istivs verô generis fimplicifiore femen adme mittebat Vienna Auftrix Generofa
Domina de Heufenf^ain anno à Chrifto nato fexcentefimo fecundo fupra milléfimum,
quod ex planta verficolores flores gerente legiffe fcribebat; Sc ne dubitarem, plantx floret
etiam addebat. Ex illo fato natx mihi aliquot plantx qux infequente anno flores quidem
tulerunt, fed binx dumtaxat verficolores, reliqux vel fuaverubentes Sc carnei coloris, vel
prorfus cxrulei, una etiam multiphci foiiorum ferie conftantes carnei coloris : in illarum
autem plantarum floribus qui vcrficolorcs fuerunt,infignem obfervabam varietatem:nam
quidam media ex parte cxrulei erant coloris, ex altera fuaviter rubentis,in quibufdam flo-
rum foha alternis diverfo colorc erant diftinda, unum videlicet cxruleum, fequens carnei
coloris,tertium deinceps cxruleum, Sc fic confèqjj en ter,quidam flores fingula folia habe-
bant fuaviter rubentia, fed qux eflènr parvis quibufdam cxruleis maculis confusè fparfis
. notata; brevitervix bini flores in eadem planta fimiles confpiciebantur, licet duobus jam
didis coloribus dumtaxat conftarent: Sc ifta fànè varietas magnam venuftatem ipfis plan-
• tisconciliabat.

T*mm Similes etiam oblongas Panici fpicas ex Guinea relatas mittebat ad me honeftifl[ïmus
MthitficHm. vir Willelmus Pardunius anno à Chrifti nativitate millefimo quingentefimo nonagefimo
nono: quineriam nautx parvos illos viridespfittacos rubro capite infignitos, quos ex illa
Provincia advehebant, fimili femine in innere aluerant.

y a r ia in omnibus Europx provinciisTrifolii genera nafci,nemo eft qui ignorat:nam
nullus eft Hiftorix Plantarum Audor, qui, prxter vulgaria, peculiare aliquod genus non
defcnbat ab aliis minimè obfervatum : fupereffe tamen nonnulla arbitror qux à neminc
adhuc funt prodita, ut iftx minutix interdum contemni folent. Nam Reverendus Pater
Gregorius à Reggio anno à Ghrifti nativitate millefimo fexcentefimo tertio ad me fcribe-
bat Trifolij quoddam genus fe reperiffe,quod à nulloaudore hadenus defcriptum exifti-
maret, in fummo quodam collearemjfb ipforum cœnobio vicino, cui nomen MonsCalva"
ri£ adBononiam,cujus etiam ramulum palmarem,fed foiiorum Sc florum expertem atque
prorfus aridum, exigua tamen cornicula adhuc retinentem mittebat, in quibus exile fe-
men. Scribebar autem ejus ramttlos circiter binos palmos effe longos,& humi fpargi, folia
verôhabere trifolio fimilia, flofculos cxiguos, flavos & inodoros; ex ram ulo porrô miffo
filiquulas five cornicula retinente, obfervabam illa alternis jam in hoe, modô in altero ra-
muiilatere per breviaintervalla confertim nafci, &:cauIiculo five ramulo adhxrere, nullo

ferè petiolo,6<: in fingulis nodis quinque plerumqueconjunclim,femunciam longa, & fal-
cula m^do curva: quam adeo ob caufam ipfe Trifolium falcatum appellabat.

Anno deinde millefimo fexcent:efimoprirao &: eum infequente eadem Generofa Do-
mina fingulares illius Hepatica trifolia pleno caruleo flore plantas ad meVienhâ Auftria. Hcpitic^ tri-
mittebat,quas tamen virentes nondum videre mihi licuit: nam quum in p^xidulis^quibus f»/"\'^"\'\'«»
inclufa, negligentcrfuilfent eompofita,deinde diuturna & longa temporis quo in itinere ^
hafcrant mora acceflilfet, prorfus àridas&corruptàs illas accipiebam. Nunc tamenfimi-
lesplantas ßruxellisßrabantia reperiri intelligo apud quofdam peregrinarum &;elegan-
tium plantarum diligentes cultores, prafertim verb apud N. V. Lamorallium de Ta^is
Veredariorum Prafeäum, & paucos alios.

T porro evulgatâjam meâ Plantarum cum priore Appendice hifloriâ, me mone-
bat eruditiffimusvir Doâor Caflaneda Hifpalenfis Medicus, hujus arboris flores
confertim in fummis ramulorum faftigiis nafcuntur, deni, duodeni, aut plures è
brevibus pediculis ab eodem exortu prodeuntibus dependentes,quorum quidem iconem
mittebat,fed adeo rudiartedehneatam,ut exea florumcognitionem adipifci nequivif-
fem, nifi binos floresaridosadjunxiffet,è quibus qualemcumque illorum formam obfer- /irbra Cirdf-
vare licebat: erant verb illi flores valdè angufti, binas uncias aut amplius longi, tribus fohis flores,
confl:antes, quorum fupernum bina illaqua in lateribus anguft:iflima, longitudine Sc lati-
tudine.multum fuperabat,duplicatumque erat: fed ante quàm flos explicaretur,corniculi,
lîve\'filiqua formam verius referebat, quàni floris, breviq. viridi calice comprehendebatur
itifimâ parte: è medio autem flore fub fuperno folio quod complicatum, fupinâ verô parte
apertum,latens prodiba\'t planus fiiilusextimâ parte in novem ftamina divifus, quorum api-
ces cujus coloris fuerint,&ipfa etiam ftamina cum ftilo, me latet,quia exarido flore, cujus
color prorfus evanuerat,conjeä:uram facere nequibam, &:pitiuraipfa nullam in florefo-
horum feparationem, nullam ftaminum formam exprimebat, ff..\'d flores dumtaxatclaufos
& corniculi potiüs quam floris alicujus formam referentes, epfque coloris rubri yàldè fà-
turi. At fi mihi eos recentes videre licuiifet, paullô exa^iorem ejus defcriptionem dare
potuiffem: boni ergô confulat leäor qua profero.

Ex illis verô quos mihi retinebam nonnullos habui, quorum flores paucioribus macu-
lis erantinfigniti; deinde paucos alios mittebat, quorum flores nullis prorfus maculis di- .
ftindbs effe fcribebat: verüiii tamen illorum florem nondum videre mihi contigit, nam ^jt
eos bulbos quos flores prólaturos fperabam fubfequens rigida hiems corrumpebat. îoan-
nes autem ab Hogelande unam habuiffe plantam diçitur qua anno Chrifti fexcentefimo
tertio fupra millefimum florem purum & nulla macula afperfum tulerit, infuper aliam
plantam illius generis cujus flores maculis difl;indi,quaquadraginta aut plures flores eo Aliud
dem caule fuflinuerit: fed is planus erat, ut plerumque in omnibus plantis bulbosâ radice ^"\'*\'"\'
praditis,qua prater earum naturam tam numerofos flores proferunt, coQtingere folet.

Sine difiicultate, femine terra commiflb nafcitur, & adulta hac planta .adnatis fefe
propagat. •

Poftea verô memonebat Venerius fimiles bulbos non modô locis in ea pagina notatis
fponte crefcere, fed etiam ipfum eruiffe natos in monte Campßure vocato, & alio loco qui
AÜlio nomen fumpfit: ifticqueàrufticis appellari,id eft, Confolidam, quôd ejus ra- ConfoL
dice contusâ impofita,tam hominum,quàm animalium vulnera,mirum in modum cu-
rari référant; atq. adeô Pyrenaorum montium incolas nullum ahud remedium ufurpare.

IN earum porrô Fritillaria plantarum qua è Pyrenais montibus eruuntur,floribus,non

appendix altera ad plant. hist. g. clvsî.
minor obfervamr diyerfitas quàm in illis qux vulgares in diverfis Gallix Provinciis repe-
riuntur : nam licet omnium quos mihi quidem confpicere lieuit forma quodammodo fi-
milis fit, fex videlicet fohis conftans, eorumque terna interna folia magna ex parte tribus
TthihrUpy. externis lint latiora & ampliora,quidam tamen flores illa repanda habent,hoc eft,illorum
\' extimas oras reflexas habent: nonnullorum verb orx vel non funt reflexx ptnitus,vel

certè quam minimum; rurfus illi flores qui extimas foliorum oras reflexas habent, alii
aliis faturatioris funt coloris, quidam etiam adeô faturi , ut nigri videantur, prx/ertim
externa foliorum parte, qux nec fplendet nec teflellis diftinda apparet ; at interna pur-
pureis quibufdam maculis diftinda vcl frequentioribus vel minus frequentibus, auc
magis faturis, autdilutioribus, eaque fplendet. lUi verô flores qui folia repanda non ha-
bent, vel quorum orx paullulum dumtaxat funt reflexx, externii parte ut plurimum
virelcentis funt coloris, interna autem ex viridi flavelcentis & fplendentis, quah pxnè
prxditus eft tenuior ille fericeus pannus vulgô tafetas vel cafat nuncupatus, ex flavis
&C viridibus fericeis ftaminibus contextus; atque in illis teflellarum illa diftindio obfcurius
apparet : fingulorum autem foliorum ungues interni nonnihil cavi fubviridem maculam
impreflam habent : ex fioris verô umbilico fex alba ftamina prodeunt, quorum apices pal-
lidi,inter qux trifidus exilit ftylus paullô fupra ftamina (efe exerens.

Florent paullo ferius quàm vulgares (èrotinx Fritillarix, & lemen ferunt in thecis five
capitibus triangulis, vulgaris Fritillarix inftar, planum , vulgaris femini prorfus fimile, in
quo nullum etiam germen confpicitur. Interdum hxc planta binos flores in eodem caule
profert, quemadmodum vulgaris.

Audio hujus generis plantas reperiri qux proférant florem pxnè flavum, nonnullas
etiam qux prorfus flavum, quas nondum videre mihi contigit,

pag. ccLix. ante Stämem^ Id atitem,
& certè illius quod cxruleum habet florem aliquot bulbos (emel atque iterum mifit : at
illius quod albo eft flore, ne unum quidem bulbum ab ipfo impetrare potui j in alios ta-
men magis liberalis fuit: certus enim fum cos, qui illud habent, ab ipfo accepifle. In Ho-
gelandii horto, anno Chrifti millefimo fexcentefimo tertio aliquot plantas conlpicicbam,
quarum tres apertum florem habebant,eumque candidum, reliquas qux erant contigua^,
ejufdem generis fuifle opinor : nam ex plantx qux cxruleum florem habebant, quarum
vicenasaut plures numerabam, feorfim certo fpatio abillis erant fegregatx.

pag. ccLxxxv 11. adgentH xw.permcioßrumfungorum.
Hanc etiam iconem Vicefimiquinti generis pernicioforum fungorum, habuit Mo-
retus Typographus, quam fuo loco reponeret: verum eâdem negligentiâ prartcrmiffa fuit,
quâ légitima Ruta montana cap. xxxi v. lib.v. pag. cxxxvi.

YPI s jdinexpreßa aiierd Appendkèkd^triovHml^lmtarum RiBorürH)
qm/dm piantas adhuc fTjidere mihi contioit-y quarum nemimm hacîenm mem-
tionem feciffe arbitror\'. ade^enim ïmmenfum\'eH hoc Berbarii^
multa planta à diligentibm perquißtoribus qmtïàe re perlant ur ^ quas. in re-
rum natura minimè extare pMtabamus . ^um ^ero qUa ad meam notitiam

pervenére ßnt elegantes ç^a/aldè rara^ earum qualemcumque hiftoriam, ç^nomulLruni

kanes affahre delinutaé ad alteram illam ^Âppendicm adjun^am effe \'-iwlui. Bemvolm

Mittle BAT ad mePataviodoâiffimiis vir îoaGhimusI.ung,ermannus,C. V. lùi-
çhiiTÎiGamcrarii Noribergenfîs poliacriex forore ncpos, anno Chriili milh l\'mo
quingentefimo nonagefimo {ècundoaliquoc femina, & inter illa cujufdam Roilt
femen,CUJUS fciiedx infcriptum äip/^/ femper virens : cx co Francofurti ad Mœnum terra:
commiffo natx funt mihi infequente anno quinque auc fcx plantai, quàs inde difeedens^
Lugdunum Batavorum adferebam,&; amicis donabam. Mirificè quidem luxufiâruntiîix
plantx annis fubfequentibus,fed nulla florem prótulit,pr£etér eani qua^sjn Acadcmico ejus
urbis horto alebatur:ejus enim flosiflo demum anno millefimo lexcentefimQqmarp ccrt-
Ipedus efl: Julio menfe,duodeciHio videlicet poll quam planta nata efl,anno,non fine ma-
gna fané mea Ixtitia-: quia tametfi femine terrx commiffc) eas plantas adqti:fivifrem,obfèr-
vans tamen adeô adultas nullum florem proferre, yaldè metuebam, ne foh mutatione flè-
riles evafiflent. Nunc autem,quum ejus florem confpexerim./accré non potui,quin illius
in-iiac altera Appendice ad meam Rariorum Plantarum Hiftoriam, mentionem facercrn,
M V l T T s porrô hxc Rofa ftatim à radice luxujiat farmentis flexibilibus & caducfs^nifi
quis palo fuftineat, aut ad parietem applicet: nam non valdè craffa funt, icd lenta, viridia,
lpinisrubefcéntibu5,hami inflar aduncis & mucrone verfus terram converfo obfita, ut
pleraque ferè omnia Rofarum genera, eaque alternacim ambiunturà foliorum alis, fe-
ptem interdum , fèd quinque ut plurimum, fohis prx-ditis, ex adverfo fèfè fpeaannbus:
horum duo qux latiori alx fedi, quâ ramum ampleâitur, proxima, minora funt, bina alia
qux fuccedunt illis duplo pxnè majora, quintum extremam alam Occupans, & imparem
riumerumïaciens, omnium maximum: fingula autem à netyo medium folium occupante
aliquot venas habent ad folii oras excurrentes, in ambitu funt fGrrata,&prx viriditate\'
fplendent 5 nec defluunt ut in aliis Rofis, fed etiam hieme (licet viridis ille fjïlendór ali-
quantulum marcefcat) permanent : eam ob caufam Rofx femper virentis nomenilliindi«
"turn. Novo vere ex flagellis illis five farmentis è foliorum alis rnulti oriuntur ngucili rami,-
initio quidem cum fohis nonnihil purpurafccntes, deinde verô colorem viridqm contra-
hcntes: quorum nonnulli fummo faftigio ternos-aut quaternos gerunt flores Unçialibus
gracilibus petiolis fubnixos, quinque fohis pxnè uncialibus conftantes prorfus nivei can-
doris, è quorum medio plurima ftaminula prodeunt Candida, flavis apicibus infignità, Si
inter jlla capitellum hirfutum albicans. Floris odor fuavis eft,&: ad Rofx mofchatx fimpH-
cem quiinqiu« foUo^Eum ferierii habentis odprem yaldè accedit ; fed nec ipfius ftoris form^
valdediflTimilis,-

- Mit.cebat veto eruditiffimus Venerius anno Chriâi millefimo fexcentefimo tertio, ali-
quot hujiis Fritillarix albo flore bulbos amicis. quos accipiebam ,perierunt cum plerifque
flijs.ßjledioribusplantis : quos verô.^çcipicbant Hogelandus & Porretus, confervatifuntj
& Hogelandus quidem altero poft anno binas habuit plantas qux flores tulerünt notis
quibufdam difcretas: unius enim flos totus albus fuit,alterius foris etiam albus,internâ au-
tem pafte venis qui^fdam purpurafcemibus diftindiis ; Potretus lUatcanl habuit
^siötus âibus foitv •

yren^i montes multasplantàselegantes pioferunt, quarum plerxque eorum
qui de re Herbaria fcripferunt notitiam effugerunt, quia nullius adhuc tanta & tam
éxquilita fuit diligentia, ut omnes qux in illis montibus naifcUntur,obfervare porue-
rit: paulatim tamen qui viciniora iis loCa inhabitant viri doäi Herbarum ftudio fefeoble-
dantes,plurimasobfervârunt,intcr quos primarium locum merito obtinet eruditifiimus
vir loachimus Venerius,cujus beneficio his proximis annis aliquot accepimus : fed & rhi-
zotomi quidam Galli fpe lucri illedi, plerafque in has provincias attulerunt. Prxter eas
porrô, quarum in mea Rariorum Plantarum Hiftona,cjusque altera appendice ncmini,
duoNarciffi genera hoc anno Chrifti fexcentefimo quinto fupra milléfimum apud ami-
cos flores protulerunt nunquam antea mihi confpeäa, quorum Primi iconem fubjeda ta-
bella expreflam habet, & addita eft brevis ejus hiftoria.

Pr im v s igitur è radice bulbofa nucis
ponticx magnitudine, Candida, fufcâ mem- Narcissvs Îmcifoîias So flo. rtßtxs.
branâ obduda, cujus fedem plurimx tenues
albx fibrx occupabant, quaterna aut quina
exiliebant folia dodrantem longa, angufta Sc
pxnè juncea, aliquantulum ftriata, & fupinâ
parte nonnihil carinata, viridia, inter qua*
prodibat dodrantalis caulis viridis,lxvis,non
valdè craflhs, fummo faftigio fuftinens in
membranaceo involucro binos,ternos,in-
terdu quaternos oblongos flores nivei qui-
dem candoris, fed odoris expertes, dèorfum
propendentes & nutantes,fex longiufculis &:
fatis anguftis foliis prxditos, furfum reflexis
florum cyclaminis inftar, è quorum umbili-
co prominebat calix fem unciam longus, vel
etiam* longior, inxqualibus oris, continens
tria ftaminula alba,quorum apices flavefcen-
tes,& tenuem longum ftdum extremascali-
eis oras multum fuperantem : fuccedebant
triangulares filiqux five thecx, exiguo, orbi-
culari ,nigroque & fplendente femine plenx.
Florebat autem Aprih.

Iftud Narciffi genus redimebant biennio
àntè à rhizötomo quodam Gallo cui nomen
Nicolaus le C^ielt five Quilt, elegantes &
raras plantas in has Provinciasquotaiinis ad-
ferre folito, quas per fuos in Pyrenxis&; et-
iam in Hifpaniis conquirere jubet. Inter eos
autem qui redemerunt nonnulli hujus Nar-
cifi^ plantas habuerunt paullo latioribus fo-
liis prxditas, c|uarum flores etiam oblongiores erant.

A LT E R i V s Narcifli juncifolii unicam plantam habuit Chrifîianus Pofretus pharma-
copœus Leydenfisdiligentiflimusà Petro Gaffano five Plantino miffam,cujus multo lon-
giora erant folia quam prxcedentis,&: viridia; caulis etiam longior, fummo faftigio fufti-
nens binos aut ternos florps, diverfx tamen à fuperiore formx : nam Narcifli juncifolii mi-
noris floribus valde fimiles erant; horum tamen color albus tam ipfius calicis quam fex fo-
iiorum ipfum ambientium. Florebat etiam Aprili : radix erat non valdè magna, longiuf-
cula, membrana eam cingente prorfus fufcâ. Accipicbat etiam ab eodem alios bulbos fi-
mih nomine infignitos,crafljores tamen, quorum folia ejus fohis quos Nicolaus adfercbat
valde fimilia erant; fed florem nondum tulerunt.

Cetervm anno fuperiore nobis mittebat non fbliim Venerius,verüm etiam Nico-
laus adferebat plantas Narcifiß juncifolii albo flore nomine donatas :cx autem quuni Hö-
rem nondum protulerint, nihil de ejus forma vel colore pronunciare poflumjnam bioa

Â V b T À R i Y .
dlîiiitaxachàbuerunthocànno folia ciith ex plantx quas nadus funi, tumqlias aiiï fë(lè2
ineruiK, & illa quidem angufta,fupinaque parcealiquantulum plana,valde longa, non tâ-
men fup^dajim.ô potiiis humi quodammodo proeumbentia : illorum item color, mei
opinioncjnon unus. Nam plantarum quaSVenerius mittebat,magis viridis videbàturjea-
rumquas Nicolausadferebat,magis ad cxfiurn tendens,pxnè ut fohorurn Pfepdenarcifli.
Si quam porro dabunt florum difterentiam , proximus aut cum fubfeqUens annus nos (ft
Vivmius^ certiores efficiet.

Inter Narciflbsreponendam efle cam plantam qux Pfeudonarcifli appeliationetii
vulgo obtinuit, nullum efle opinor mcdioeriter in re herbaria verfatum , qui dübitet;
Multx autem ejus funt diftèrentiâ:: nam prxter easquas in mea Rariorüm Plantaruni
Hiftoriadefcribebam,cum majores tum minores,: atque alias multos jam ante annos vul-
gatiflimas, Pyrenxi montes & loca illis vicina nobisadhuc fuppeditarunt alias majores
minores,formâ &: colorediiIimiles:nonnullx.enim floreshabueruntfex foliis tubum am-
pledentibusperpallidis^ quafi albicantibus conftantem,.alix pallidis,aliquot etiaiai paullo
faturatioribusî tubum verô aut valdè amplum, aut anguftiorem,eumque vel pallidum,vel
valdè flavum quafiaureum,aut pi;isfimbriatisjaut quodammodo xqualibus & minimè
crifpis. Verum enim verô proximis his annis novum quoddam genus repertum eft, q uod,
valdè rarumcenfeo,cuj,usque ^inosbulbosanno Ghtifti millefimo fexcentefimo quarto
ab eruditiflimo VeneripaqeipiebanTcum GycJaminis novo vere(ut adfcriptum erat) albos
flores proferentis paucis bulbis, aliquotaliis plantis non vulgaribus. Hotum alter flo-
rern mihi protulit iniequente Apriii ,jC|^madmotdHm etiam aliis quibus fimiles plantas
cornmunicauerat. Sed & code|n anno menfe Decembri rhizotomusquidam Gallus fimir
lesplantas venaiesadferebat,a quo ego & etiam alii redimebamus. Quoniam porrô valdè
elegans eft planta, nec à quoquam (quod equidem fciam) adhuc defcriptä, aut ejus icon
exhibita, rem non ingratam me fa«9;^ym exiftimayi,fi illam Ledoris oculis in fubjeda ta-
bella proponerem, & ejus breverfi niftoriàni
adiicerem. i

Tèr\\4 A autem è râdice bulbola oblort-
giore nigroque cortice fiwTnenibranâ teda
(à cujus fede fréquentes tenuesq. oriébantur
candidxfibrx) proferebat folia, dodràntem
vel paullô atnpUris longa, t^ïarcifll anguftiori- .
bus foliis valde fimilia, fupinâ parte carinata>
inter qux nudus prodibat caulis fatis exihs,
non craflusjdodranrem altus,fummöfaftigiö
membranaceum folliculum gerés,è quo pro-
pendebat flos totus albus j Pfèudonarciflo
vulgatiori, quem Gefmäni J^omangö
pelg^K verô «i^^ijlooffn appel-
lant,fôrrnâ quidem fimilis, paullô tamen mi-
iior, fcfoimciänj longiis/ex foliis tubum am-
pledeatibus fimiliter conftans, tubo äutetn
paullô angtlftiore,&: oras nonaihil fimbriatas
habente, in quo fex alba ftamina flavefcente
àpice prxdita, & inedius ftilus longior : nul-
lum verô peculiarem odorem in eo flore ob-
fervabam, qui aperiebatut Aprili, deinde lu-
nio femen proferebat in triangulari capite fi-
ve thccâ, orbiculare, nigrum & fplendens,
quale Narciffi juncifolii albo flOre refiexo,
fed majus.
ad cdcem f^/J.xixi Uh. it. HiU.Rariar.VUnt,

hxc etiam addendä.
Q. V V M anno Ghrifti millefimo quingen-
cefimo nonagefimo fecundo Narcifli iftius
iconem accipiebam, cam illico exprimen-

APPENDICIS AtTERiVS
dam curabam; Si ex aliquot notis à lacobo Plateau ipfi additis, illius\' hiftoriam coçcinna-
bam. Septimo infequente anno Illuftris idemque eruditifiTimus vir loannes Vincentius
Pmelluspiamen\'joriaejunice mihi charus, ejus bulbum cum aliis quibufdam Naiciffis ad
me mittebat, qui finguhs annis flores prot\'ulit, &c hoc quidem anno millefimo fexcentefi-
mo quinto quatuordecim fummo caulis fatis craffi &: trigoni faftigio. Tametfi porrô ico-
nem miflam non adeô fehciter, ut decebat, expreftam elfe viderem, mutandam tamen
non putabam, quia ex illa ledorem fatis perfpicuèanimadverfurum confidebam , dequa
planta lermonem inftituilfem. Plantam quam mittebat Pinellus unde habuerit, ignoro :
certum tamen eft jam multo tempore\'in Italia fuifle notam, quia Matthiolus Narcifli ter-
tii appellatione earn donavit; &c in SereniflSmi DUcis Hetruria horto cultam fuiife fcio,
unde lacobusPlateau femen nadus erat. Anno autem Chrifti fexcentefimo fupramilie-
fimum ,ut ante dicebam, multos ejus bulbos adferebat Amftelredamum loannes ab
Ophem Bruxella Brabantia oriundus, quos ipfemet in Illyrico eruerat: infuper capfam iis
& Scilla bulbis aliisque rebus plenam ad fratrem mittebat, qui Bruxella commorabatur,
led quum Middelburgum eflet perlata iftîc ad afpieiendum quid contineret, apercaj
fifcusmanum in earn injecit, quôd nonnulla contineret,quorum tranfvedio erat prohibi-
ta. Bulbi qui inerant,inter multos divifirOrnatiffimus vir Simon Parduynus aliquot etiam
liabuit: is unum ad me Lugdunum Batavorum mittebat, qui denHim hoc anno flores fer-
re cœpit, binos autem caulcs habnit j unum odo floribus praditum j alterum decem : fuc-
ceflit deinde in craffiufculis ,trigonisi\'& unciam longis theeis femen orbiculare, nigrum,
fplendens, PfeudonarciflTi flo.albo femine majus. Planta verô quaiii à Pinello accipiebam,
quamvis quotannis,ut dixi,flores protulerit,nullum tamen femen dedit,nifi l\\oc etiam an-
no. Sed biennio ante femen fimihs planta Amftelredamo ad me mittebat ornatiflirihjs
perhumanus vir Theodoricus Coornhart ejufdem urbis civis, ledlira iniis plantis quasi
loanneab Ophem tedemerat, equo terracommiffo nata mihi fex aut odo plantula.

Hac autem proferre hbuit,ui omnes intelligant, plantas qua primiim hue adveda^éx
Oriente aut Indi^ non fuiffepetitas, »! quidam fibi perfuadent, & aliis etiam perfuadere
conantur, fed in Europa natas. r ;; rh

VALDE rara eft hac planta tcçrtè an-
te annum millefimum fexcentefi-
mum quintum ejus flos mihi non
confpedus. Eam autem redimebam biennio
ante à Gallo rhizotomo Nicolao le Quilt
Lutetia Parifiorum commorante, cum aliis
bulbis, qui in Lufitania,utipfe afferebat,eru-
ti. Quuni yérô non fit inelegans, imô valdè
raram effe mihi perfuadeam, ut qui unicam
illam plantam habeam;nec apud aliii quem-
piam , fimilem confpexerim, dignam exifti-
mabam qua in hac Appendice locum habe^
ret: propterea in tabella exprimendam cura-
bam, ut ejus icone ledor frui poffet.

Unicq autem è terra prodibat folio te-
nui primdm & prorfus junceo, quod tandem
pedalem adquirebat longitudinem duabus
autem fupra terram unciis paullô majorem
adquirebat latitudinem , & canaliculatum
fiebat,extremâ tamen parte manentejuncea:
ubi verô latiorem adquirere incipiebat lati-
tudinem, ex ejus medio éxiliebat triuncialis
longitudinis caulieulus, tenuis,lavis,dilutiüs
virens, in cuj us faftigio alternatim fiti erant
tres flores non valdè magni (ut ex icone ob-
fervari poteft, in qua volui florum magnitu-
dinem expreffamjqui fex fohis candidifïimis
erant praditi,no9 multum abfimilçs floribus

GranyinisPurnaffi Herbariorum,five Hepatica: albx Cordi,fed iiullo caîiÊiiIo,ûtilii, in-
clufi: è quorum medio prodibant fex alba ftamina flàvis apicibus prxdita, & umbilicum
occupabat capitellum triangularc,fummofaftigiofuftinensexilei[n ftilum albû,Âaminuni
longitudinem non excedentem. Odoratus autem erat ifte flos,&Spinxappendicis floturà
odorem xmulabatut. Ejus bulbus orbicularis erat formxjnetjavellanas nucis magnitudi-
nem excedebat, fufcâ membranâ teäus, fèdeque illiUs multis tenuibus candidis fibris ob-
fîtâ. Bina folia totidemque cauliculos habuit, ut in tabella ad plantx normam expreffa vi-
dere licet : flores autem aperiebantur medio lunio: quale femen prolatura fuiffet, nihil
pronunciare poffum, quandoquidem plantam è terra eximere coadus fui,ut pidori expri-
mendam traderem j & tametfi bulbus poftea terrx denuô fuerit commiffus, caulis tamen
cum flore brevi emarcuit.

Q^o nomine appeliare debeam hanc plantam dubito,nifi quis forte Boa€ä efle cen-
fèat, cujus Theophraftus lib. vil Hiftorix Plantarum cap. xhl meminit: fèd quùrn eam
non defcribat,&dumtaxat reponat inter plantas qux bulbosâ radice conftant,difl5cile eft
çerti quidpiam ftatuere. Sive autem.Boj?iè/V/tü,five Bo;\\êof ^pccpt/Mofquisappeilaremalit j
per me femper hcebit: fatis mthi cft ipfius plantx hiftoriam, quàm integrâ potui fide, cuni
illius içone Ledori proponere.

. CeT^®- ^^ annoimillefimo fexcentefimo quinto mihi & alHs aliquot bulbi qui flores.
• cxruleos-gerunt, plures flores,; vellongiorem florum çonaam protulerunt, quàm praxe-
4etu:q anno: qui tamen proeo-miffus,cujus flores effent .albi, nulliflorem tulit quàm illo
ipfo anno. Hogelandip planta una. Potreto planta una, Honefto planta una, mihi etiaiaà
unica quam habebam planta:nam quam Venerius anno pta^cedente milti mittcbàt:,hiems
corrupit. ; :

Qvvm primum è terra proditlixc planta,feptena äut odonaà f^ice promit folia äfi-
gufta,plana,viridia, & quodammodo fplendetia,circiter ïèptem uncias longa,qujc
fefe humi diftundunt & in orbem fparguntj atq. veluti contotquerit tinter qux àfr
furgit cauliculus teres, brevis, binarum unciarum longitudinem nonexcedehsjfummó f^
fligiofenosautfeptçpos flofculosalternatim ferens, veluti in fpicamcongeftosyiisforml
& colore pxnè fimiles, quos profert Hyacintkus ftellatüs;xftivas,cujus; paullô ante raemi-
nii fed longè minores: his fuccedebant triangula etiam capitella extremo mucronata, ni-
grum/emen continentia: radix erat bulbofà, ferè orbicularis,craflxavellanx HifpanicïB
magnitudinem xquans, Candida, fed fufcâ membrana teda,ècujusirtfiraa fede nuînerol^
exiliebant fibrx,magnâ ex parte valdè tenues,iis tamen admixta; feptenx âut odonx paul*
lôcrafljores. Florebat Maio menfe cum majoré.

Unicam hujus generis plantam, eamque âmvvf^sv accipiebam anno Chrifti millefimo
fèxcentefi-mo tertio à Nicolao le Quilt five Quelt Gallo rliizotomo tum bùlbo tiniföliOj
&aliisquibufdam è Lufitania, ut aflerebat,petitis.

An n o G hrift i m illèfimo fexccntefiirio quarto, menfe Àugûéô<,àf Venerio pàiicoè
Cyclamini bulbos,quos fcribebat vemo wmpore florem album proferre, accipie«
bam cum aliis quibufdam raris plantis : acccpérùnt & ahi;ejüsamici,qüibusiomni-
bus infequente anno folia quidem protulerunt, fed riullùra florem: alioqui iiori pîiètcrmi-
fiffem ipfius plantx iconem in tabella expreflam Ledoris oculis proporitre. Erant veto ei
folia circinatx pxnè rotunditatis,non valdè amplà,fed fatis denfääc craffä,pronâ parte im-
pensè rubra (pronam autem partem intelhgo quaî terram fpedat , & in eâ procumbit) fii*
pinâ verô viridia quidem, albis tamen macuhs per totam fuperficiem refperfa. Qtód flo-
rem non tulerint, an id acciderit propter aëris &rfoiï mutationem, an quôd nOndum fatit
adultx fuerint plantx, ignoro: nonnulh tamen bùlbi nucem juglaridem cum fuo pulvina-
to calice, aut exigui mäh magnitudmern xquabarit,; & orbiculari erant fomïâ:iquidam ét\'
îâm magis comprefsâ & planâ, inftar radicis Cyelaraiiii hederaceo folio.

APPENDICÏS ALTERlVS
Sub extremum illum ipfum menfem adferebat etiam fimiles Cydamini bulbos Nico-
laus le Quelc Gallus,cujus antèfada mentio, à quo binos habui, redemerunt etiam âlîi 5
lèd nec illi aliud ptxterfölia infequente annöproduxer unt. \\ >

PöRRÓ biennio ante milèrat idem Vetierius aliam plaiitam è Pyrenseiis liidnribüs
erutam,quam flavosfloïes proferrc fcribebat, & Cyclaminum vernum fpurium
nominabat, quia ejus radix diverfam habebat formam à legitimi Cydamini radiceî
tuberolà quidem erat,fed cordis,ut vulgo pingitur,formam quodammodo referebat,five
illorum loculorum quos tenuis fortunas mulieres apud Belgas geftare folent ad aciculas
in eorum ambitu excipiendum; & illa quidem fatis duro cralfoque cortice conftans, fufci
coloris, & ferè circumquaque in lateribus, frequentiflimis iisque duris & rigidis fibris ftl-
pata. Hogelandiofiogulisannis aliquot folia propulit : at hoc anno millefimo/cxcentefi-
mo quinto, etiam flofculosi Prodibat autem ex hujus plantas radice uncialis longitudinis
eauliculustubipennxgallinacex craffitudine,purpurafcens,qui fummâ tellure internos
aut quaternos ramulos dividebatur, tenues, virides, quorum nonnulli uncialem longitu-
dinem habebant; longilfimi, trcs uncias non excedebant ; quos obfidebant folia yiridia,
longiufculo pedieulo fubnixa, hederaceoruiii foliorum quidem forma, fed nullis angulis
prxdita, five, ut veriiîs comparationem<inftituam,violxmartix raontarix foliis perfim tlia,
variac tamen magnitudinis: nam qux maxima,fefcunciam erant longa,unciam lat3,eaquc
fcptem nervis prxdita y quxdam, unciam longa, & quinque nervos habentia ; minora le-
muncialem longitudinem non excedebant, &; in lis tres dumtaxat nervi apparebant ; om-
nia tamen in extreme mucronata : longiores ramuli circa fiimmum faftigium , binos aut
ternos flpfculos herbacei coloris lunio menfe ferebant, iis ferè fimiles, quos Ribcs vulgare
frudu rnbro ferre folet, in quibus flava quxdam ftamina apparebant.

KORSVS nAVum cenfeo hoc Ranunculi
genus,certe ante annum Ckrifti mille-:
fimum Icxçentefimum quiritum mihi
non confpedum, & illud cultum fuisJ^uè flo-
ribus on uft um fub M aiiinitium in hortis Io-
annis ab Hogelande Chriftiani Porreti,
quorum uterque à loachimo Venerio plantas
acçgperat prxcedente Autumno è Pyrenxis
moniiibus erutas. Quum verô ejus hiftoriam
à nemine adhue proditam arbitrer, gratum
me fadurum exiftimayi botanico ftudio felè
obledantibusjfiillius defcriptionem additâ
icone ad vivum exprefsâ illorum oculis pro-
ponerem.

P E D A LI autem, imô ctiam ampliofe af-
(urgebant plantx quas videba altitudine, cau-
le rotundo fatis firmo, viridi, per quem alter-
nis tejrna aut quaterna fparfa erant foha, latis
lata ball caulem arapledentia,ternas aut qua-
ternas uncias longa, unciam vero lata,mucro-
nata, multis venis ab infimafedcad cxtimum
mucronem procurrentibus diftinda i viridis
coloris, qualis ferè eft foliorum Braflîîcx cam-
peftris,quorum orx tenui mollique alba lanu-
gine obfitx: fummo caule cx foliorum qux
minulcula erant alis exibant terni, quaterni,
vcl etiam plures oblongiores pediculi calicu-
lum quinque foliolis conftantem fuftinentes,
c quo fios prodibac quinque foliis prxditus

remuncialibusltenellisjproifus niyeis,cujus medium occupabant freqüentiffima î^atva rtaf
mina flava cum orbiculari capitello, nullius aut pcrexigui odoris. Quum veroprimü,ra^
terra enî^rgebat hac planta, & ante quam in caulem excrefceret, bina dumtaxat, aut ad
himmum terna proferebat foha tresunciaslongà^unciam lata,cràflîufcula jÉrma,multis
etiam venis feeundum longitudinem diibnda, ut quodammodo ad planraginislatifoliï
foliorum formam accederent : caput radicis hirfutum erat ( ut eam ob caufam perenneni
planta effe mihi perfuadeam) quod deinde in multas craffiufculas albas fibras dividebatur"

IN Pyrenais etiam montibus crefcunt planta ab Herbaria rei ftudiofis Auricula: urfî
nuncupata: nam Venerius Ëurdigala quoddam genus mittebat anno millefimo fexcente-
fimo quarto, loanni ab Hogelande,&: Chriftiano Porreto, quale antè confpicere non me-
mini: ejus enim folia reliquarum Auricularum mihi qüidem notarum foliis erant diflimi-

lia,fatisque ampla,& hirfuta,ad Borraginis,autHormini fdveflris,quo(iinraca Ra^Plan-
tar^m Hifloria tertio loco repono, folia qbodammodo accedentia : neutra tamen planta
anno infequentCj quo hac fcribebam, adhuc florem protulerat ; eam ob caufam de ejus
forma &: colore nihil pronunciare poffum.

Gallus, etiam i\'n Pyrenais eriitum,CUJUS florem Videre nondum mihi contigit: ejus autem

folia Valde accedebantad illius Auricula folia,quamjnRariorumPiantarum hiftoria quin-
toloco repono,jn cultifljmo Illuftriffimi Principis Cattorura Willelmi horto CafleÏlis ob-
fervatam,iis tamen minora: ex radice autem ferpente, & multis fibris in lateribus pradita^
. conjeduram faciebam, ejus plantam fummâ tellure fefe propagare, perinde àc Qbartun^
genus à me prOpofituni eodem cap .IX. lib. li Î.

PEREGRIN AM quandam plailtam Illuftrifïîmùni Dücem Croyum èc Arefchoten-,
fem in cultiffimo fuo horto,quem in Bellomorire habet,alere fcribebat ad me anno
ChHfti millefimo fexcentefimo qiiärto lacobus Plateau, vii" ih Plantaruin cognitio-
ne & cultura egregiè verfatus ôé: Stœberi fpinofam fruticahtem appellabat; ego autem in-
ter Scabiofarüm five lacearum (quibus SälmanticenfesStbebesadjungo) genera potiüs re-
cenfèam, tametfi hujus flores ad Cyani flores próxiiiiiüs accedere videantur: cuilibet veto
per me femper licebit ad quam volet claffem refcrre. Qminiam aûtem huic fimilem antè
videre non memini, dignam ducebam cuj us brevem hifforiam (qualerri videhcet ex: muti-
la pidura & paucis notis illi adjedis concinnare licuit) Ledori communicarem.,

Illamp©rrôfcribebat Illufl:riffimumDucemaleré,trium circiter pëduhi altitudinem
«quantem, quamque, fi, anguftiis non conclufa, libéré excrefcere pofîet, ad majorem al-
ritudinem pertingere poffe arbitrabatur. Fruticofam àUtem effe,ramüiosque fatis duros Ôâ
quodammodo lignofos habere fcribebat,foliis valde laciniatis obfitós;fummos verô ramu-
It)s flores fuftinentes minoribus iisi^ue fingulàribùs foliolis inftar foliorum lâvendula effe
feptos,& plerumque in fpinas definere. Praterea totam plantam candicantem eflè ferè ut
I^cobaa marina, quaque Cineraria appellatur : fquäniofos iterii effe florum alabaftros Sc
cahces,,ipfos autem flores candidos,cyani florum formam qüodammodo ieferentes:adde-
bat radicem lignofam,multifidam atque pdrennem effe; plantam verb flores producere Iu-
lio, Augufto, & toto adeô Septembri: iiarii eo menfe abrupturn ramulum fpinofum foli^
& flores adhuc retinentem iconiadjunxerati tit fo\'rmafn tanto faciliüs defcribere pof^mV

As c if R t Quoddam genus fupiriurfi palufïribüs locis apiid Batavos reperitur, quod
prOrfus molle lanugine obfitum, caule noh quadrangulo, fed tereti & rotundo
praditum, que alterhis bina fêmper ambiunt folia ex adverfo nafcentia,ut în Afcy-
ro vulgàri, aliquantulum taméii magis otbicuîata,fummo caùle geftans flores qiiinque fo-
liis confiantes flavi coloris,qui triti,fanguineö füccO riori inficiuht,ütillius quod fîccioribus
locisnafcitur;qüod humidiöribüsnatalibus tfibuo: procümbäntautem finguli cauficuli,
recenter ledi,huraore tUrgcnt,ad fingula panè internodia fibras agciitcs,& fubinde no-
vellos ramulos prodùcentes, fub aqua tamen latentes, quâ ratione fehciter fefë propagat.
Hanc plantam extremo lanfio ftorentcm primüm öbfèrv5fbat C. V. .Dodor P. PaWius,

APPENDICIS ALTERIVS AVCTARIV\\Î.
Artis Medicx primarius Profeffor in Lugduno-Batava Academia-anno Chrißi quarto fu-
pra milléfimum & fexcentefimum, mihiquecomniüiiicabat.

■JON omnis fett omnia tellus, inquitPoeta:&: fanè conftat nullam Provinciam re-
periri,qux peculiare quidpiain noalataliis Provinciisnegatum. Scripferam Com-
mentariolum de Fungis, quos mihi inPannonia verfanti obfervare licuerat, non
dubitans quin illorum pleriq. etiam alibi reperiantur; certo taiiien mihi perfuadens, illam
provinciaux quofdam etiam habere fibi peculiares- Huöc hbellum quum legiflct Nobilis
vir N. de Callas,Peirets toparcha, pro animi benevolentiaqua meproiequitur, ct5mittere
noluitjquin ex his quos inter venandum menfe Odobrianno Chrifti millefimo fexcente-

fimo quarto obfervaffet, ahquos ad me mitteretjinquo fanè ipfum rem grarilfimam mihi

feciffe, ingenue profiteor. Nam unum inter reliquos, quem peculiarem illis locis efie opi-
nor, numquam antèvideram, ideoque dignum arbitrabar propter admirabilem ejus fttu-
duram, ut publicè fpedandum in hac Appendice proponerem.

oviforma, dum è terra primum erumpit , colóre
prorfus niveojtadicemque habere ait tenuem,can-
didam, in multas fibras valdè tenues divifam,quâ
firmatur & alimentum fibi neceffarium attrahit:
ovum autem illud five volvam, dum maturefcit,
fenfim difiumpi &dehifcere, & inde exihre tam-
quam marfupium aliquoddiffindione cacellatim
reticulata conftans, & in obliquos veluti ramos in-
vicem fefè fecantes atque fummâ parte in unum
coèuntés formatum , rubri coloris : ut totidem co-
rallini rami fimul implexi videantur: fed admirabi-
leth illam éxternam venuftatê Sl elegantiam pror-
fus deformari Sc cof rum pi à fœtidilfimo quem ex^,
halât odore : ilium autem odorem oriri fufpicabà-î
tur à craffo cineraceoque quodam liquore ruben-
te^ illos ramos fupina parte obfidentc^quem fîmul-
atquecxfua volvaexclufus eft fungus , varii gene-,
ris parva infèda mirificè appetut, & tandem etiam^
abfiimuntjOmné alium cibum prxifto fpernentes;
imô multos alios fungos,quosalioqu i optimos èfïê
nobis perfuademus in deliciis habere folemus.

Eos poTrôfungos fub extremum Aprilem hoc anno millefimo fexcentefimo quinto
accipiebam, Aquis Sextiïs xv, Feb.five xv. Kal.. Martii ad me miffos, quos in filyis Belgen-
terienfi agrointerdum,frequentiores autem inter harundines fecundu fluviolum, magna
ex parte agrum illum riganteconfitas reperiffe fcribebat:&: certè quos accipiebam virofuni
quidpiam adhuc fpirabant (tametfi reficcati te aridi) ô<: eraffum etiam illum liquorera,fe<i
praeariditate durum, nigrum, fpîendentemque adhuc retinebant, Verum enim verô,quia
rami ilh ob ficcitatem valdè Contradi & imminuti erant, atq. eorum color longè remiffior
fa£lus:antequàmin tabella exprimendum curarcm,ex ejus prxcepto,in aqua macerabam,
ut nativam formam & colorem ahquaex parte ree,ipcret,quô pidor faciliüs exprimere pof^
fct; fanè poft quàm maceraffem, denuô intumuiffe rugasque depofuifTe, &nativi colo-
ris magnam partem refumpfiffe confpiciebam, atque crauum illum liquorem fupinam ra-
mulorum partem occupantem mpllem lentumque fadum eftc obfervabam.

Inter perniciofos autem fungos hoc etiam genus referendum Gfre,ncmo,ut opinor,infi-
ciabitur;quemadmodum & bina alia qux addiderat genera. Viiumcorticis fragmcntuiu
adhuc retinens in arbore aut arboris ramo hum i Jaccnte natu ; aureo colore, ncc valdè ab-
fimile Qu.arto generi pernicioforum à me defcripto & cxhibito, cujus varix.fpecies ma-
gnitudine &c01öre inter fe difcretx. Alterum autcm magnam fimihtudinemcum prima
5?ecie Vigefimi generis perniciolprum habere mihi videbatur, magnitudoenim Sc forma
refpondebänt ; hujus verô extremas pras atque pediculum liquore quodam, dum recens
erat, obfita fuifte apparebat, qui nunc in arido fufci coloris era£,d^ fplcndebat.

Plurimarum fingularium & memorabilium terum
inOraecia, Afia, Mgypto, lud^a, Arabia, aliisque

V E M ante decennium, Illuftriffime Prin-
ceps^ ad 111™\'"\' V. C. ablegaveram, adean-
dem redit P. Bellonius, paullô tamen ho-
neftiore vefte cultus^ quàm quiim in ejus
confpeélum initio prodireL^jtunc enim
adeo properè in publicum venire geftie*
bat, ut, quam illi concinnaveram veftem, non licuerit^,
uti volebam, & decebat, orna tam redderen. Hinc forfi-
tan fadum, ut vilitate veftis ofFenfa IlluftriKïîma V.C.
miniïs gratus fuerit illius eonipedus: paullo igitur cul-
tiore vefte eum ornare voluiî mihi perfuadens,gratiorem
aliquantulum futurum, fi minîis propter veftem, certè
^propter dodrinam quam continet de variis rebus quas
tribus libris defcribit in fuis peregrinationibus magnâ
fedulitate & fingulari judicio obfervatas. Fuit enim vir
illeindefeffi ftudij, quemadmodum ex ejus lucubratio-
nibus (ut tum commemorabam, & nunc denuo repeto)
quas partim Latino, partim Gallico fermone ipfi natura-
li, evulgavit,perfpicere licet-j. Nam extant Libri do
Coniferis arboribus & perpetuâ fronde virentibus, do
Admirandà veterum fabricarum ftrudurâ, de Medicato
funere, Latinè ab ipfo confcripti : Gallicè vero, Libri dc
Avibus, de Pifcibus,& hoc Itinerarium, cumLibello
de Negleftâ plantarum culturâ: Librum etiam de Ser-
pentibus peculiarem (quorum nonnullos in hocopero
interdum inferit)&Infedis: tum etiam Commentaria
in Diofcoridem,& de Agriculturâ Librum,alia prsetereà
quœdam meditabatur : fed laudabiles ipfius conatus, in-
opina

opinamors.nefarijlatronismänu illatâ ioterrupit^ non
fuie magno litteraria^ Reipublicx difpendio.

CetePvVm Itinerarium illud ante quindecim annos
Latinum faciebam> fic apud me ftatuens;, e j us ledionem
haud iautilem futuram lilis qui Gallicam linguam igno-
rant, quandoquidem miram rerum ab Andere tota foà
peregrinatione obfervatarum, & in tres libros congé-
ftarum variera tem continet. In eo enim non modo Ke-
gionum^quasadiit, fîtus, indigenarumque ritus & mo-
res ^defcribuntur ; verum etiam multarura exoticarum
plantarum in illis Provinciis nafcentium nomina enu-
merantur^, & diverforum, qux aiunt:, animalium hiftoria
explicatur.

Gvm porro Exoticorum Libros pubîici juris facereJ»
haberem in animo, quibus adjungendos etiam putarem
eos Libellos quos èvernaculo fermone aliquando Lati-
ne loquentes feci^hocltinerarium haud negligendum>
fedin manusiterumfumendum,paulloque accuratiore
limâexpoliendum effe cenfebam/ut aliquanto cultiore
vefte in 111"\'® V. C. confpedu apparere poiTet : volui
enim rediret ad eum, cuj us nomini primùm fuerat nun-
cupatum. Confido autem 111"\'\'"\' V. C. pro ingenità fuâ
dementia illud non^avatim fufcepturum ; ipfi intereà
à Deo opt. maxi felicilïîrïium rerum omnium ftatum ex-
optans, adDivini Numinis gloriam, & 111"\'® Haffiacae fa-
mili^e decus fempiternum, Lugduni Batavorum KaL
Sextilib. cId. Id c.

Vid^at mdûfifipem^gmim ô0ia Ndh
Viderat mamm mlmim Fymmidum-y
NuUa^fie mn illi cvifa infuh ^arfa pr itûjuorj

Fors, frômtis mvm firi^Jerat in tabnlts, ^
Qm^ Jimd ^d -^fitriftm ut rediit^ prfilvere <rvotHm

Pro reditp^ m^idm yCunâ^ dedit ^atria :
Af ^ff\'tri^ tmtum ê^ ^âMo fermom ^fmmjiHcLJ

Sic fetnm m^tiïîis clHfirotp i^fe
Tfij c l V S I, melius doMi monimenM reçkdk,

Dmdbmt fcripis ampi^h Rom^m*
Durabunt^failmi^m tm meritô immort^lky
Plus tihi îftm debet ^mm fibi B e l l o n ly s.

VDOLPHVS S EC V N D V S diuina fauente dementia^
eledus Romatiqrum,Imperacbr femper Aiignftus, ac
Germaniae, Hungarian, Bohemix, DalmatiîE, Croati^r,
Sclauoni^j&c. Rex, Archidux Au{l:na:,Dux Burgim-
di^, Stiriae, Çarintiiiae^CamiokôC Wircemberg^, àCc.
Comes Tirolis, dCc. Agnoïcimus, ac vigore priEfentium notura faci-
mus vniuerfis: Qupd cùm Dodus nofter.ôi facri Imperij fidelis dile-
ótüs Carolus Clufius humillimè nobis exponendum curaueric, prx
manibus fètl^t^ere fèri|)ta qu^dam,qug&în publicâra vcilitarein cdere
ftatuerit, vereri autem ne cum niagnos {umptaç:in Pidc^^ ôC Scu Ipto-
res fecerit, lucri cau^^^alij, qiiodfierviblet|fibi in ftaq im -

operam in quibufdam luçubrationjbus^ qu^i^ni ançè fuerunt editx,
pofuerit,ôc qqàm nobis exquifiça iptius ac varia^ eruditiö,pr^cipuè ve-
rb etiam in indagandaftirpium herbarum n (èdulitas atque
induftriâ commendentur jqt^bd multa peregrini^ ac remptis in locis
didicerit ôi obfèruauerit,multa feum attiilerit,qu^ rara^.luce digna
fint, qubd afliduis adhuc ftudiis in hocincumbat, vt quae in antiquis
audoribus abdita àC obfciira funt, eruat atque illuftrêt, vt prïcclarara
nominis fui memoriam pofteritati reliöquat,bertigbèipfi, quod rogat,
Priuilegio noftroaduerfiis omnem fraudem confufere tüpientes, pr£E-
(èntiu m vigore fcienter animoque bene deliberato, pro aiitoritate no-
ftra Caefàrea (èrib decreuerimus, edixerimus ac ftatuerimus, quemad-
modum pr^{êntium vigoredecernimus, edicimust acftatuimus, ne
quifquam Typographorum^Biblippol^runi aut,àliorum,qui fiue im-
primendis fiue vendendis libri^ aliaye quacunqqe ratioi^e negotiatio-
nem exercent librariam, intra viginti annos, à prima editionis die nu-
merandos, Caroli Clufij opera duobus tomis expreflà, quorum prior
Stirpium,ôic. hiftoriam continet, altero plerique libelli, 6Cc. ab ipfo
Latini fadi comprehenduntur, quascunque praterea idem Clufius
edet opera, ipfo infcio aut inuito typis Ccii quocunque alio modo auC
charadere,fiue intégra, fiue aliquam eorum partem imitetur, expri-
mat vel in publicum edat, néve ab aliis édita vel expreffa vel aliunde
allata intra Sacri Romani Imperij fines vendat^ ac diftrahat apertè vel
occulté. Si quis autem praefèns edidum noftrum tranfgredi aut viola-
re,ô^ pra:dida opera recudere & in fraudem praenominati Caroli Clu-
fij edere aut vendere auftisfuerit,eum non folùm eiufhiodi libri exem-
plaribus, tanquam qujein commiffum ceciderint, memorato Carolo
Clufio eiûsque hseredibus, vel mandatum ab iis habentibus, ope Ma -

giftratus eitisloci^ vbi de]prè|eniiâlfaêrint,vè{idic:à
eciam ÄiLiIda decem Marcharum auri puri fifco noftro Imperiali frau-
dum vindicijac parti Ixfx ex aequo ïbloendà ac pendenda puhiri volu-
mus- ea tamen lege, ne quid éa opera Orthodoxae Catholicib Religio-
ni contrarium habeant, vt tria cuiuïcunqueopetis aut libri exerrl-
plaria,vbi excufa fuerintjàd Imperialem noftram Cancellariam tranf.
mittantur. Quod fi neghgatui\', hac noftra gratia àc Priuîlegio ipfe,
ipfmsquç ha:redes,excidi�n(i:a^ Mandamus proinde vniuerfis
^ fingulis npftris & SacriRomani Imperij juhditis & fidelibus dilc-
^tisjtani Ecclefiafticis, quam Secularibusjcuiufeunque ftatus,graduSj
Ordinis ÔC Gohditiönis extitérint, prxfèrtkiiyerb iis, qui in Magiftrà-
tu conftituti fiiritj ac vel fi^^ fiiperioruni füorum ldco açri-otninè^
Iuris vel luftitiae adminiftrationero exerçât ,^tie qu^iliquam
uilegium-fêu intQrdidiim noftrum impunè violare, ïpernçre aut negli-
gere patiantur\'* Sed fi quos contumaçes compererinty preferipta poe-
na pledi, &c quibufcunqueredè fieri poteft modis VeocfGeri curenf.
C^àtenus ôiipfigrauifliiTjamindignau noftram euitareyolue-
rint^. Id quod teftamur pra^fentibusliteris manu propria fiibfcrîptis
KCasfcreiiigillingftp im rauçiitis,, Daturpin A^rcenqftrcv

Regia PfagaSjdiedeciraaquinta mçnfisFebruarij. Anno Domini i^il-
finap,quingentefimo, nonagefiniökeriib^: Regnorüm noftrorum Ro-
fnatn (^ciïrip qaauo,Huqgânçi ^gefimapri Bohemici itidem

t> BI Sy %aphelengij, qui handexiguos fumpfta pingendü ^ fcdpendü ïconilms
^ mcum pmtet impendiHü^ turn oh earn qttx mihi mm \'Vatre hcflro ay* Avo fmt
orFla amicitiay n;obis inqtimfemitto, <yt hanc mam Ohfervationum *fetriB€llonij,
^jun&i huic UbeUt-^erpdnem^ typis ueBris excudatjs ac evu^tis: mc alibi alius quifpiam
iMrarvi^ntianmsjcupio,five jubfo,fttipoenü^mul^ü ^ qua S, Cafaru ^ajehaa
^tierumihicwceffiscontimntun

mcommuminfiitittaademdemfeoptm \' ^ pag.ti\'
^r^. : ;; ; O rfp^\'7xvii. ptriorum ^a^^

Cav^i^u /^rtitp appeüationikuf nimü qua fjfonte circa Ïdam monttm in Creta nar

fidendf^tp nonejjfe^tametfi njulgares fht^mp \' Jcunturp nomina: colligehdi càci bafhici ratio,

I ï I. \' Brevis jingularim Creta narratio, infula Creta fffonte nafçentium brevis narratio,

bus parent y ritus ^ri;it^endi confuetudmem xx. Veterum faltdndt cttm amis ratio,

ferVAtio, ; - - V u ,, ^cxi. Quotquot mandatum five éplom
vr. PfeudolabyrinthusCretehJiSje^ ru- \'\'^Uerïtranftmàpurpuratoaliquo^dcha^rvel

VIII. Scarrnpifcis in Creta litoribus ad- omnes Turcaprovincie comeare pojfe. pag.vj
modum Jreqtmsyàliis tamen regionibus <valdt xxii. Turcas eandem diSiionem fuis cha^
rarus, P^^-^S ratïeribusmultifiiriam exprimere. pag.zS

ix. Varîjgenerù avium in Gracia obfer^ xxiii. Variarum f^ecierumVerra ftgilla-
Vat arum Gallica nomina cum Veterum appella- ta defcriptio. atque de ftgillis ipfi impreffts,
tionibujcojlata. pag.iC pag. eadem.

X. Siultarm altarmapium Graçano- xxiv. 6 (fuBantinopod in Lemnon ma^
minacum GMcà appeÛatiombMçoUata.pA\'j rîs JEgai infulam y Jtalico fermone StditHene

XIII. Hirct Feri quoddam genus Creta fk- rium nomina, pag. 5 r
miliaie^qmdGalliBom\'eBmippieUmt\'p.-LO xxvii. TurcarumSatrapas fuo morevi-

XIV. (retenfis aries Strepftceros nomina- ventesy^viliter ^ fine deliciis epuUri. pag. 3 2.
tuj\'.difceptatiopraterea edocens quidfit Vni- xxviii. Loei in Lemno, unde terrafgil-
cornu. pag. eadem. landaeruitur,defcriptio, P^i-^

XV. ^e Cretenfi qmdam Upide ^ cuj us xxix. Kes viles O* parva aBimationis
Solinus meminit y DaBylus \'jdaus nuncupato. celebriores fieri ceremoniis. ^ exigui preclj re^
pag. 11 .hsauBoritateraconcihariy/ifuperBitionenO\'

XXX it ChondrïlU gumml^ alidque fngu-
^^ndyttimferpentum qm in infuU Lemno repe-
rimtur nomina. pag. ead.

XXX[II. Calidarmn aqmrtim in Lemno
fcaturtgo^ Grcscortm monachortim mona-
fterïa. pag.-^j

XXXVi. ^inque nuel fex nmc effe Ca-
loimrtim Gracorum in Atho monte degmtium
miüia^ hinc inde per monaÜena ffarja.

XXXVII. Omnia monasteria in monte
Atho prma fÈ^ munita ejjè adverfus Pirata-
fum mcurfionesjicet lUü non admodum imqui
aut mole Bi fint, pag. eadem.

xxxyi 11. Montem Athou in eadem dfti-
matione apud Cracos effe.quà %oma apud La-
tinos. p^gA^
xxxix. MonaUeriorum nomina ferie qua-
dam enumeratâyfumto ab iü initio qua: conti-
nent if unt proxima. pag. ead.

XL. Cur plerique lihri in Gr ma perie-
rint: àemonaBeriorum in monte Atho funda-
tione.^atque fumma in qua Gracia EccieftaBtci
Jperfanturtgnorantia. p^gA^

XLi. Gr^canic^ Bcckftts ceremonia.pag.^t
XLII. Rariores montü ^Athou flirpes ^
fponte nullaque cultura adhibit â provenientes.
pag. eadem.

xLI IT. Ferarum arborum perpetuô vi-
rentium in montù Athonuallihus j^onte pro-
venientium nomina, pag. 45

XLIV. Arborum fruticum ^ quos in
uariü provinciù perpétua comd rvirere oh fer-
vavimuj^ nomina. pdg. ead.

XLV. Vicinorumlocorumobfervatio^qu^
ex fummo month Athou uertice conSftci pof-
funt. \' pag\'4$
XLVI. Montù cAthou Caloieros five mo-
nachosjnechanicas artes exercere. pag.ead.

XLVII. Cancri aqua dukù in montium
rivulis verfantes^anoHrisfluviatiltbuj Cam-
ffiaris^quosruulgo Camros appellant ^diverfi,
pag.4,(y.

X L VIII. Tort ent 0(4 njiyendi Inter Grit-
cos facris addiBos ratioquaque afferitate^
fupsrHitione ceremomis in cibo atqus potu
utantur. ,

X LIX. B monte Atho in Salcnil^ profe-
fiio- ft) raripifces qtd iBiccapiuntur.pag,ead.

L. ^uri Argenti fodma Turcarum
fmperatorù^ atque de obn%i auri origine dtfce-
ptaiio. - p-^gA^

LI. ^aratione metaJUci aunirn dépu-
rant ex quo Turcici Ducati cuduntur.unidm-
que effeî^ucatorum aurigenmper univerfum
Turcarumfmperatoru dominium. p\'^g-5^
LI I. Vnde fkbuUde aureo vellere ori-
ginem fumferint deque Ferüano 0 Jndico
auro difceptatio, p^g-S\'^

LI 11. éA4ultarum aliarum rerum fingU\'
larium in itfdemfodim\'s circa ejm regionà
montes obfervatarumdejcriptio. pag.^^
LIV. Plurimorurn ferorum a?nmalîum
nomina. p^g\'5^

LV. TrofeSIio à Syderocapfa in "Bme-
phala. ^e flumine Strymone^ ^ pifabus qui
in eo capiuntur. -\' p\'^g-S^.

LV I. Tturimarum antiquitatum (d/ ru-
derum urbium Macedoniade^iriptio, atque de
"Thâippù Thilippopoli. p^g\'59

L VI r. BucephaU urbù^olim ChalaHrea,
nunc njero la CavaUa nuncupata a\'efcriptio.
pag.Gi.

LVI II. éMuros qui fupra Cavallam adhuc
fuperfunt, Macedoniam àThracia dirimere.
pag. ead.

Lix. NuUaapud Turcos effe diverforia.
fedNofocomia invemri, ad qua divertere li-
ceat. \' p^g\'^^

LXI 11. Mariffk flumen, ueteribus Hf-
brus diEîum i ^ Turcarum expilationes fett
rapina. pag.ead.

LXiv. Plurim^s nationes certoanni tem-
pore natale folum relinqmre ^deinde domum re-
dire. ^ pag. ÇG
LXV. Terebinthos arbores,gallarum quod\'
damgenmproduccre^qua apud Tunas magna
in ufu funt. p^g-^7

Lx V11. Tftrcas qiätate induBria re-
liquas mtiones longè praceüere, in imponendis
fupra jument it, dsponendtsye impedimentù»
pag.ead.

qm Isîk nunc conficiuntur defcriptio. pag* 71
Lxxii. Orientales nationes hbentius fi-
fcibtts fvefci quàm carnibm. pag-ead.

LXXI 11. rPifcationù m Propontide ratio-
nem mgmm quaBum adferre, p^g-l"^
Lxxi V. zAliapifcarjdi in Vropontide ra-
tiones, pag. ead,
LXXV. Pifiandi noEîu ad lumen cum tn-
dente ratio-, (^ruarijaiij in Propontidepifces
capmdimodi. pag. 74
LXXVI. VetuBa monumenta y ^ alia
ftngularia qua ConBantinopoli conf^ictuntur.

II. Veteres urhes adPropontidis littus
ßt£ in Thracia : öt" Caüipolö, p^g\'79

III. Bofphori Thracicij (aBellorum SeBi
^ Abydij atque ruder um ScamandriA defcri^
ptio, pag.So

VIII. Brevù defcriptio eorum qua in in-
ßtla ^ urbe Chio obfervavimus: folaque in ea
Infula MaBichen inveniri,

XVI. Veteres nmgationem fine pyxide ,
naut\'m kBittdJfe, magnetic ufum igno-
rafe. pag.92.

XIX. Bina Alexandria urhes^una in Mgj^
ptOjfdtera (qua Romanorum erat Colonia) m
Phrygia. pag,ead.

XXI. Plurima in ^Alexandria confficien -
da : OheUfci, magni /SIgyptiorum colofjï.
pag. 95

XXII. Ichneumonem hodierno adhuc tem^
fore in multis adihus cicurem adfervari : ^
alterius Ichneumonù <-ue^a adverfus ^ha-
langiumcertamen.

XXIII. Turcarum Alexandriam i?Kolen^
tium moresfDivi Macarijfolttudines^ avaria-
queali^ in Alexandria res. pag.97

XXVIII. Viavigatio è Rofetta in Cairumi
^ multa feeundum Nilum ohfervanda , pag,
eadem,

XXIX. JËgjpti urhes ^ pagi ad Nift ri^
pasßti ob aqua commoditatem. pag. i o i

Nilo ufus eU, dïff\'erentidy atque arborum qua montern Sinai defcriptio : deßngulari car-

m Cairi hortis \'vulgariter aluntur, nomma, nà praparanda ratione in eorum ufum qui Ion-

XXXVI. (airi adißcia ^ horti : turrù quorum TPlinius meminit. pag-ii^.
Niîi incrementum deßgnanSj ex qua ejus anni L v 111. l^bri maris ßve Sinus eArabici
fertilitoi cognofcitw, pag.ioy canalù, pag-ead.

XXX V11. Vrbü C atri ^ atque ejus ar cis, L i x. %hamnißutex ad Sinus tA rabtct

hylonis ruder a e^» urbem Cairum, per quem aha arbores ^ in ïArabta nafcentes. pag. ead,

tes : ^ magnus Obehfcus ereSîus apud Cai- t x 111. Montù Oreb defcriptio. pag. 117

xLi. Brrones illos quos \'Vuîgo ^gyptios mont is Oreb fit um, ^ faxum ex quo apa

xLiv» Tertia five minor ^gyptiacaTy- gulanaadrubrim\'arisûttusobfe\'rvata pag.ead,

drofphinx nuncupatus, 0* à Plmio Sphinx, Lxx. ^^ortus Sties ad Matris rubri lit^

L XXX VI. Defertum in quo tentatus fuit
ChriftüS. ^ Jordanùfimtis. pag. ead,
LXXXV II. Bethlehem Ehron.pag.\\\\\\
LXXXV M T. Terre fire iter ab Hierofoly-
ma Damafcum: ^ qua arbores ffinofa Hie-
rofolymitano agro fiequentes funt. 45

Lxxxix. Naz^reth^ ubiDivanjtrgini
annumiavit Angelus^ipfam ChriBum paritu-
ram : ^ ^iri Arabts defcriptio. p.ig. 14 6
X c, Lacus Genezjireth, uel mare Tibe-
riadts. pag.ead,

X c II. LuBratio eorum qui turmatim ex
Damafco difcedunt, ut- Mecham proficifcan-
tur,

xCvi. <iAntiquum manducandi femina
Tere bint hi morem ettamnum in Cilicia Sy^
ria perdurare. pag.i 51

E origine Turcicarum legum
pecultaris ratiocinatio.pag.167
11 ^a aButid initio ufus fuerit Mahu-
metes, ut rudem plebem ad fuam legem pellice-
ret: ^ qui in hac re ipfi auxilio fuêre.pag, 168

Ilf. Omnem Turcarumfidem in Alcorano
à tSMahumete condito contineri, pag. eadem,

xc V11 r. Turcica cauponajn quiim con-
vemunt adpotionis genus bibendum Pofca y el
Zythum nommât um , à Cerevifia differens,

G • Ciliciée plan a ^ ^ ciBerna in terra re -
condita^qua aqua pluvia implentur. pag. 15 4
ci. Ruinarum^arat defcriptio. p.ead.
cil. Z^rbsHalep^ antiquitus Berrhœa
. diSîa : Rhabarbarum atque Rhaponti-
cum. pag, 1)5

cm. Teculiaris platearum per ditionis
Turcicapagos ^ oppida defcriptio. pag. 15 6
CIV. ^terexHalepoAntiochiam.pa.1^7
cV. Antiochia urbs. pag. 158

CviiT. tAfiaticum animal Adil nuncu-
patum, urbs antiquitus 4dana appellata,
pag. 160.

cxii. 6xHeraclea in Jcomumpro/eSlioi
de C apris délicat am tUam lanam^ ex qua un-
dulatus pannus conficituryferentibus.pag. 164
cxiii. Vrbsjconium. p\'ig-^^S

VI. Varia alia nuga ^ deliria à éMak* -
mete de extremo ludicto fcripta. pag. ead.

VII. tAmœna in paradtfum profeBto,
quam ^SMahumetes noBu dormiens fe confecif-
fe nugatur : infignia deliria qua de Turca-
rum Paradifo refert. pag. 171

VIII. Cur Mahumetis lex Turcù permi-
ferit, ut fe cum feminei fexus mancipiis, cujuf-

IX. \'Prévis, paradtf quem M&hwmeus
Tmùpolîtciîus eB, mrrâtïo, qttdmque ridm-
Ußnt qttis de eo recenfet, pag. ead.

x. Turcarum connuhia: ^ cur lUü data
äcentia quatuorßmuluxofes ducendt.pag.i 7 4

XII. Armen\'îj, t0 plures alia, nationes
Chrmiana fub Turcito dorrmiio njtventes.
pag. 176

XV. iAdmratione res m^ime digna m
Turcisy qm Opio<-uejcmtuT ut m beäoßnt ani-
moßores. pag. ead,

XVI. Quibus ßgnis foleant Tuna juas
arnicas folicttare ^ Turcicarum muiter um
ornatm. pag. 179

X v 11. Turcäs,plures habere uxores.^ qua
ßne rixa zslotypta etiam cum concubmis
^ fervis femmis uwunt- pag. j 8 o

XvIn. Turcarum\'fmperatoremquinqmes
centena hominum milita ßalms in aciempro-
ducer e, dficentarumtrirelTiiumclafßm pa-
rare pojfe, quàm alium Principem centena miU
ha, pag. 181

x:t Xi Securicula Turcisfamiliaris adnja-
rias res pacis ny* belli tempore admodum com-
moda. pag, iSz

XXII. C^Qyis glaciei per totam aBa-
^em more Turcico confervanda ratio, pcig.i^^.

XXIV. Bonorum apudTurcas àiBmBw^
cum ex barbageBatione, tum ex tiara njane-
täte petita. pag. ead,

àp\'îionem pmànt, h)tlîntne pro Ipforum rè-
\'dmptiom jcri/itutù certum tempm prafinùiy
an aitqua pumua f ummâ pacijt i, pag. 18 8
xxx. Turcaru facer dotes fcunîia,p. 189

XXXI. Turcarumjaierdotes horclo^iorâm
rvicern praBare^ horarum ßacm ait d uoce ex
fummâ templorum turn proclam<Antes. pa.jpo

XXXIII. Nullas rmlieres fm l\'urcico do-
minio njiventes, cujufcunque. tandem ßnt re-
ligionù > objcœnarum partium pilos novacnU
dmcterejedpßlcthro auf erre. pig. 191

XXXV. ^â ratione femina ßncipitü capil-
ios ^ fupercilta^niJiri autemfines bar bam ni-
gr 0 colore inßciant.

XXXVII. Creditu dtfßcilia ejfè, qua
Turcici circul.it or es in publicoßciunt. pag.ead.

X X X V II I. Turc arum luSia, pag.i 9 5
XXXIX, Turcas imperterritos effe fu-
nambulos. pag.ead.

XI lY,SphippiayijC^JutoresTurcici.p.i98
XLV. Fabri ferrarij Turctci. pag, ead,
XLVt Turcici lamoms: lapides qui

xLix. Turcâs latriinculorum ludum ad-
prir^e c allere.magnum que ufumgummt tragd-
carahic apu i illos éffe. pag, 2.0 o

L. Vlores quibus Turca deleRantur : eo^
rum hort I variarum rerum apud lüos ex-
périmenta. _ pag-tot
LI. Stella animalibus per Thraciamno-
xia-turn qmrundam ammantium àtqàe plan-
tarum in ponti littore colle Bar um, in foré
CoBantmopohtdno confié Baru nomina.p.to2i
A A i N

_ gitudmem ejp pratexen-
dam^ quo minus ea qua ad H^ipub. commoda
augenda pertinent ^ SilveBrium arborum cul-
tura procuremffs, pag.Ill

11, ^uantam utiUtatm confeqm liceat ex
S\'dueBrmm arborum cicuratione, modo cuito-
rej labcrù non pigeat. pag, tad.

11Î. NecfilveBrium, nec mitmm ^ do-
mcBkarum Arborum Mtudmm cenam pojje
tmBitui. p^-2-15

IV. ^mmpiam idoneum fore ad magni
alicujus Principes pradia coknda, qui ineptus
ißet ut tenuis fortune bomini infervir^t.p. % 14

V. Tolerandum ejß artißam , cujm opus
evenaknoneB^nif \'E^buspublkù Prin-
cipibus. pag. ead.

VI. Hujui cultura finis cum magni pt
momenti^ fieri non pojfe, quinfumma utihtas
inde accédai. pag.ziG

VI I. Arborum fatio ^foliorum defiuvîjtem-
pre ßtci€nda:0* loci qmconjerendmeB,pra-
paraîio. pag.ziS

V11Î. Neque hoélms^mquefolum^ ne-\'
que etiam animalia graviorem labor em tolera-r
repofjh 5 qmm iis natwfutkges conBituerint.
fag. 1.19

X. caufa ßt y cur neque in cîvium^
neque Trincipum hortis, exotica plants vulgo
confpiciantur. pag. 112.

XI. BxempiadiligentumAgricolarum^quibm
frobatHT, quodnjirensfupra terram conflict-
tw^quodqm novo ofere tranf^lantatur, id
omne uelîocis incultù, veldomeBkis femine
natum ejfe. ■ p^g-\'^^

XII. SilveBrium urbanarum arbo-
rumfecundum ear um aUmdimm magni-
tudmem nomina. pag. 114

xi v. Trac€pta iis qui hac cicuratione in
campeBribm ^ plants uti voient, five ilia
fint in Injulùy five m mediterraneis^ accommo-
da. pag.t^o

xv. Jgnorantiam ^ negligentiam Colo-
norum noBri temporü ^argui exfcientia di-
ligentia veterum Agricolarum. pag.

XVI. ^0 anni tempore paranda fint ne-
ceJfanaadfilveBrmm arborü culturam.p.1^2.

XVII. fore dijficile^ Cedros iis pares
qua in Cilicia ^ Syria najcuntur, atque alia
pleraque arborum genera ^etiamfine impendio
educare^fiquis id negocium fufcepifjèt.pag. 13 5

XVIII. Si Galli nonnullis locis petr^a f^
confiagofa arbuBare veüent^ multorum cen-
ftêm auUiorem futurum. pag. z j 4

XX. tAdmomtio adGaÏÏia reß^ublicas de
opulentia fkcultaiibus qmrundam exter-
mrum, qui fuâ diligent id ex plantarum cultu-
ra eas fibi compararunt,

XXI. Seminum omnis generis arbor um y
quarum mentioßt&a eBy adquirendi ratio,fine
magno impendio. pag. 141

XXII. Jnßgnis ekganîia FlorentimTyu--
cis horti de QaBello cognominati. pag.i.^

,o n immerito, III\'"\' ac Reverend\'"\' Domine, apud dodos
viros^atqueexteros noftricReipublic^ faventcs^magna es in
admiratione, cùm & Galli magnoperè aelliment tuum fin-
gulare iudicium,& laudibus efferant tuam p\'rudentiam &
virtutem: nam prx reliquis illuftribus Pr^efulibus^unus fîn^
gulari amore profequutus es & honore affecifti policiöres li-
teras, atque literates evexifti,& fpeciali quodam favore excitafti^aceorvim
ftudia promovifti, dum bon^efpei pueros atque adolefcences deligis^quos
ali atquein omnibus artibus erudiricuras^cum in publicis Academiis.tum
in tuis Turnonenfibus Collegiis, ahifque quas exftrui juffifti, & experientia
\'doótrinaque claris viris egregiè inftruxifti. Scientise & difciplinas nunc
«oftris hominibus fa miliares & vulgares, mericó te Patronum appellaot;
«quoniam dum graviffimum noftrae Reipub. onus fuftines;, volupe tibi fuit
âllasproducere, & fecunda ingénia excitare atque promovercpro illorum
Hieritis, hifquc uti in iis rebus ad quas vel proclivia vel apta reperta funt ut
$)ublicce utilitati fervirent. Hinc fadium eft, ut hominum ingénia, antea
quodammodo fomnolenta atque inveterate ignorantiae fomno törpentia,
«xcitari, &è tenebris quibus tam diu fepuIta fuerant, emergerecœperint,
atque in ipfapuUulatione eduxerint in publicum omnia bonarum difci-
plinarumgenerajquae in ipfo eo felici &:optato exortu (hâud fecus ac no-
vella planta?, quse fugatâ jam afperâ hiemis intemperie,Solis calore fo ven-
eur, atque veris tempore recreantur) incomparabilem Mxcenatem, ^ ad-
eo idoncum reftauratorem natoj illico germinarunt, & fuos turiones pro^
duxerunt:deinde ipfarum virgukis colore addito,caudicibufque novo
virore intedis, ad gratum sftatis tempus petvenicntes, fingukelegantiffi-
mis flofculis fefe exornârunr, atque tandem jucundiffimos atque incompa-
rabiles frudus produxcrunt, quos fingulas certatim, tanquam cenfus pri-
mitias, fuo fummo Ornatori, & gratilhmo Soli, cujus benigno afpedu rd^
creata: fuerant, obtulerunt. Is autem erat Magnanimus, fapientiffimus, àc
prudentiffîmus Rex F r a n c i s c v s hujus nominis primus, cui tan-
quam liberali Mxcenati hominum virtutis ftudioforum, nemo fuit qui
non omni ratione conaretur aliquod honeftum munufculum olFerre,pr3e-
fertim vero frudus ex amœniflimo horto arboribus Minerve felediflimo
calamotum genere confitis frequenti decerptos,quos fingulari aftedu pro-
fequebatur. \'puit etenim ade.ó benigne & liberalis naturae, ut nemo un-
quam five peregrinus, five in ipfius regno natus, quidquam quantumvis

cciam exile illi obtulerir^quod non hiimaniter exceperir3&quin doBanrcm
regio munerc, & laudata mercede honorarit. Eam ob caufam omnes iftius
tarn infignibus vircutibus priediti, atque incomparabilis Principjs fcien-
tiarum parentisexemplumimicäbantuf : fic üt ejus Aula elegans qurcdam
Academia, aut veterum Philofophorum fchola^in qua omnis generis vinu-*
nim theoria & praxis doceretur, videri pofTet. Cum igiair, lllnftrifs. Do-
mine, te Mufae agnofcant prx ceteris ignorantias capitaiem hoftem, Sc pro-
be norinr quam mukœ fcienti^in tuó divino ingenio fincinfufxj commu-
ni eonfenfu palmam tibi detulerunc, perfpeda tui pedoris nobilicate; at-
que ex eo tempore te pro fuo Pra^fide delegeruntjfummumque Phcebum
Gonftituerunt fupra inftrumentorum fuorum Muficum concemiim refo-
nantium liarmoniam ,uc in hac excellehti Mufica, elegans regium ipfius
theatrum tua praefentia decoraretur; nam fciebanc ribi adeo familiares eff«
Grsecas ac Latinas literas, ut quofcunque Audores légere tibi cupido incef.
ferie,TheologoSjPhilofophos, Afl:rologos,CofmographoSp aut Hiftoricos,
illos ca lingua qua fcripti func legas : in quibus fcientiis ôc Grjscanicis lice-
ris tanto magis excellis, quód ab ineunte ietace plurimum ad eas edifcendas
infudaveris,atque in iis eleganter inftrudus fis; tum etiam quód nunc fum-
macuaifta eftvoluptas, ut fuccifivas horas colloces in pr^eftanriffimorum
veterum Audorum ledione. Icaque hanc naturalem cxcellentiam divini
tui ingenii ducem fequens, qux naturalium rerum, quarum fummus cs
admirator, concemplatione lemper deledaca eft; poftquam intellexifti
magno me defiderio flagrareperveniendi ad macerise medica: ftirpiu m que
cognicionem (quam camennifilongâperegrinatione, minimèadipifci pof-
fem J libuic tibi pra^cipere ucperegrinas regiones adirem , atque ipfa me-
dicamenta locis naralibus requirerem : quam provinciam fine tuo auxilio
fufcipere nec potuiiTemnec aufus fuiOfem^cumnon ignorarem, omnem
difficultacem in expenfis quae mihi faciendi^ fuerunr, confiftere. Abfolura
igicurDei beneficio, & veftraliberalitate, mea peregrinacione, quas mihi
non minus vcilis&: amœna fuie quam difficilis & laboriofa, atque quietc
& ocio nunc cua benignitate fruens; inuciliter\'illud tranfigere nolui, fed
noftro idiomate res memorabiles & fingulares confcripfi, quemadmodum
cas hinc inde obfervavi & felegi, atque dignaî vifa: func ut fcriptis rradc-
rentur, quo tibi conftaret, me non prorfus irriram cuam fpem feciffe : cum
cciam uc noftri homines, qui noruncquancum Reipubl. utilitas cibi cordi
fic, nonnullos hujus mcx peregrinationis, cujus audor fuifti, frudus car-
perequeanc. tanco enim magis commendabilis ucilicas cenfecur, quanto
plurious communis eft. Noftra vulgari Gallica lingua has Obfervationes
confcripfi,acque fumma qua pociii fidelicace in tres libros concraxi, nullo
affedaco auc ornaco dicendi genere ufus; fed vulgari duncaxar,res ipfas nu-
dasexponens uci eas inexceris prouinciis obfervavi, cribuens fingulis Gal-
licamfuam appellationem, quancum mihi licuic vulgare nomen illis ad-
apcare. Quarum rerum nocitia non minus forfican vcilis & jucunda erif,
quam veterum abufus, ex rerum,quarum veritatem detexi ,ignorationc
proccdens, periculofus & perniciofus fuit. Liberum porró effe mihi exifti-
mansmeas difcepcationes ulcerius promovendi, peculiares locorum quae
memorabilia mihi vifa funt, copographias adiicere volui, illas, quantum
fieri pocuic, ad vivum exprimens, & Ledoris oculis fubiiciens,uci eas ipfc
confpcxi. Agopra^cerea de moribus & vic^racione, quibus nunc temporis
Turca:,îuda^i,acGraîci utuntur. Quem mettm tenucm& immacurum

adhuc fœtum tibi exiiibere non fum veritus. non quod liOclevi(3enfi mu-
nere meam fidem, qux tibi obüricta eil:, liberari pofle cogitem. fed quod^
Deo juvante/percm(quandoquidem noftro raaximè^nagnanimo fclicif-
limoque&clemenciffimoRegi inalumnorum fuorum numero me habe-
re, atque benignitati dc liberalitati Domini Cancellarij Francifci Oliverii
facultates fuppeditare admeaftudia alenda phacuitj brevi te confpedu-
rum aliam meam elucubrationem .Diofcoridis fcilicet verfionem in no*
ibam lingqam, atque in ipfum Commentarios . quo ex parte farisfaciam
tuo nunquam fatis laudato defiderio, quod circa exoticarum ftirpium
qrias per Europam, Afiam, & Africa partem obfervavi,tum etiam Avium^
Serpentum, Pifcium,aliorum4ue terreflrium animalium,qua: terra & ma-
ri, atque in ipfis portubus in Oriente confpexi, cognitioncm verfatur. Ce-
terùm in toto hoc opere nihil propono, quod ipfe prius non viderim -, ut
cum ex mandat! tui pra^fcripto,omnia ad vivum,ita ut natura produxit,ex-
n-e[fero,fingu li fibi perfuadere & certi elfe poffint, fe vera legere. Quod re-
iquum eft, llH ac Reverend\'"^Domine, ab omnium rerum Condîtore
tibi omnia profpera ardentiffimis votis opto.

VEMADMODVM homimscoTpore^ animaconBant-,ßmilitereorum
conatm aSîiones alia corporù^ alia ingenij naturam fequuntur. f^ fi cor"
porù atque ingenij aUionesexcellunt-^ ita etiam funt perennes. V^mut ho-
^v^ ^^ mines ad gloriam laudem concupifcendam natura proclit/es funt ißc ut eam
if ci queant^ diverfas rationes ineunti nonnulli corporis viribus^ alii viyacitate ingenii.
Hercdis vires omnibus hiBoriis funt decantata. Alexander Vompeim i^)agm cogno-
men adeptt fmt^ ^ Cafarfirenui audacis: At ?lato^ AriBoteles, (ßr ahi Vhilofophi re-
rum contempUtionegaudenteSf ingenii fubtilitate 0r fummâ eruditione mmen fibi compa-^
rârunt. Ahi fimiliter hone fi â ffe freti^ diverfis periculis fefe exponere non dubit antes, cùm
vimirum ingenij facultatibus laudem fibi quarere ^ longe magis rationi confonum cenferent^
immortale nomen adepti funt. S^odDemocriti teBimonioprobarepoffumus, qui, cùm ar-
tes difcendij hoc eB, earum ufum non minùs quàm theoriam perdfcendi, prafertim ABrono-
mia Geometriafummo defideno fiagraret.fuamhareditatem fiatribm vendidit, ut iis
pecuniis longmquas per Alg^pt um,Indiam Chaldaam peregrinationes obirej^ ad Gym-
»ofophiBas pervenire poffet, deinde ^thenas reverti cum magna nominis gloria, ft) iBic ob
doUrinam in precio effe. Tleriquealtj celebres fkBifunt levsm admodum^ob caufam, attamen
plurimum publica vtilïtaîi contulerunt. fmo multi ^ges ob impofita nonnullisflirpibus fua
nomina, ^ aliarum rerum inventionem, immortalefibi nomen comparârunt. éMithridates ^
^-Ponti multarum aliarum Vrovïnciarum Kex, licet multas varifs bellis viSîorias obti-
nuiffet, viginti duas Imguas caUeret, quihm fuos fuhditos ^ audiebat,^ illis refponfa
dabiiî, nonne celebrior f^ illuBrior fkBus eB ob unius medicamenti ab ipfo âenominati corn-
pofitionem, quàm ob opes vclregnorum amplitudinem î ^amdm terra Cent aurium prodß-
Chtronis centauri, qui jEfcuiapiipraceptorfuit, nomen, hominum memoria infculptum
harebit. <tAnnon Gentiana fUyriorum^gem Gentiumcelebriorem reddidit, quàm omnes
ejm opes ? Lyßmachtis ^acédonia Rex, Supator Thracia, nonne ex plantis immortale
nomen adepti funt ? An noa lub^ <^iaufiîania^gi^ Achilli Graco, Teucro, Clymeno Regi,

i^/ phmmà dà \'Trincipilm mlm^ oh Indlu cerîù herhi\'s fuAnomîm^aîenu nominù mt-
monaparuesî? iHmmi de \'mdc du omms dijjlmltates fuperare co?janies,ßmh dëfidsrio
iûfîginqtios peregr\'mationesfufceperunt, qmbus mc naufragii per periculofa maria meim, nec
îyphonum naves quatientium (s^ confringentïumtempeUates ^ aut crudelxmn piratarurnli-
bertatem hominibus admenttumformtdo, nec afferarumrupiumpermdofm confcenfus:,ne\'
que fummi folù ardores, neque extremi fiigoris wtempenes,neque no fies nimbis obfcura,
neque horrenda fulgura çy* toniirua,neque inhabitatarumfolitudmumob ferorum animan-
tium occurf um, periculoß acce(ß^, ar dorem generofo illorum pefiore concept um ext in guère
potusrunt, quin ßnemfkù ^otü imponerent^ \'^fyfß^ ^^ ^^^ caufam fapientior e^ prüden-
t\'ior reliquis Trincipibus habitus eH, cum quod multorum hominum mores obfervajfet, turn
quod ru arias urbes ^ ext er as provincias luHr äffet. Herodotus fDiodorî4S, Str abo, Arria-
nus, plerique alii fveteresflonginquasfuasperegrinationesfcripto tradiderunt, e quibus
hominesfumma beneficia hauferunt - quandoquidem omnes illorum labores in poBeritatts fo-
rmen quietem cedunt. ïHam m otio ^ fecuritate njit/entes ,ßne periculorum in-
commodorum formidine, hiHoriam legimusplurimarum rerum, immenßs aliorum laboribus
ingentibus calamitatibuspartarum cognitionem nobis adferentem. Torro ciim fingula-
res quaque res ex plantis. animalibtts, fodinis defumpta, magna ex parte peregrinatio-
num beneficio ad nos perveniant^ fine quibtfs difeile eH, immo impoffibtle, donor um O* di-
vitiarum ab exteris provinciis petitarum quempiam participem fieri: eas locis quibus (fonte
nafcuntur int^eHigare decrevimus. ^oniam ^\'ero illarum notitia difficilis fut ura nobisfuif-
fet^ earum effigies primiim è majorum noHrorum monumentis petere ^oluimus, ut ipfarum
ideâ noHra memoria infixd, tum demum illas in exteris regionibus inueHigandiprovinciam
fufcipere auderemus, nullam inde noHrorum laborum compenfationem ff erant es, quàm ut
eas njigentes contemplaremur, Ciim igitur ffontaneum deftderiü nos eo impeütret,ut eas ciim
in montibus ft) convaÏÏibus, tum in campeHribus ^ umbroßs filvis per njarias Orbis regio-
nes perquireremus. noHrum inHiiutum non fuit plane fiuHraneum. Nm eas inVeHigand«
^ agnofcendo, pleraque alia infuper fefe nobis obtulerunt in Afia f^ Gracia, digna qua no-*
fir a nationis hominibus communicarentur-, qua obfervare breviterfcriptocomprehendere
libuit. ü^amfi integram rerumquarumnominajubiiciemus, hiHoriamconfcripfijjemus, ni-
midprolixitatelefiorem offendere potuißmus, €as porro Obfervatione s tribus libris com-
prehendere animus : quorum primus fingularia quadam Mou montis, temni infula, aliâ
plurima Gracia compleBitur: alter ruinarum jlii ^ aliarummultarum illuHrium in Afiaur-
bium defcriptionem continetcui adiicimus profeSÏionem marino itinere à ConHantinopóli
Alexandriam ßnde in Cairum, atque ad montem Sinai, deinde in Hierufalem, Çef demum
By%antium ufque itertius mores ^ rationem qua nunc Tur ca vïvunt docet, prout in medi^
tullio Turcia harentes, defcripfimus. ^Atque ne LeSior ignoret quo tempore has ObferVA\'
tionesconfcripferimus^profeSiionemnyivoRegeFrancifco I, anno i^^G.fufcepifß,^^ anno
1549. rediijß fiiat ; itaque totaperegrinatio triennio abf oluta eH, $uodfupereH, cogitanti
mihi, homines in dies fieri doBiores, aliofque aliis pracellere, quidquid fcribimm, ß à noHra
duntaxat auUoritatependeat, non admodum aHimari^ decere exiHimavimus,prohatorum
AuSiorumteHimonia nonnunquam adducere ^utnoBris fcriptis auSloritatem in poHerum
concilimus.

Singularium & memoràbiîium Rerünl^
per varias exterafque Regiones
obfervatarum,

Singuîos dherps rationïhm à natura ïn hac vît a ducï, me
omnium ïnïlitutaad eundem fcopmn tenderer.

A ME TS r res mcmoràbilcs & fingulares exteràriim Regionuni, veluti
eas obfervavimus, hoc hbro defcribere conftituerimus; ahos tamen qui
mehora pra-fiiare poterunt hoc prartextu excludere noiumus, quinimo
ad rem capeifendam eos excitare animus eft. Et hcet pleriq. veteres ôC
recentiores,antenosfimihainfuis hodœporicis & navigationibiisde-
fcripferint ; quia tamen omnia, qua: hîc traduntur, obfervavimus, ea in
publicum emittere non fumus veriti,aliorum calumnias contemnentes- Nam fi quis no-
ftra Cum illorum fcriptis contulerit, certi fumus non poffe nobis meritô obiici, ab altero.
quidpiam mutuatos effe,licet probatorum veterum audorum auxilio nonnunquam ufi fi-
mus,in exprimendis animalium,ftirpium, aharumq. fimilium rerum propriis nominibus,
addita noftra vulgari Gallica appellatione. Quia verô ejufcemodi res anteà nec examini
fubjeda, necnofttâlinguâreddita, nec cum veterum Audorum fcriptis collata fuerunt,
tantodiificilior laborifque plena fuit ea provincia. Qui longinquam peregrinationem
privati com modi gratia in exteras regiones fufcipiunt, plerumque in neceffariarum rerum
inquifitionem magis incumbunt, ut fuis votis fatisfaciant, quàm in aliarum ipfis incogni-
tarum obfervatione tempus terant : ut ex mercatorum negotiatione manifeftum eft, qui,
licet in Indiam & Novum orbem commeent, attamen quia illorum unicus fcopus eft, ut
pecunias in mercium coëmptione bene collocent, multas res fingulares, quas diligens
curiofus quifpiam obfervare poffet, conquirere negligunt : excufàtionem in promptu ha-
bentes, fimiles res ilhs utiles non effe: huc accedit hominum ingénia & affedus adeô
inter fe differre, ut fi plures, ejufdem etiam itineris comités, per eandem provinciam
fimul proficifcantur, vix bini reperiantur, qui ad eandem rem obfervandam animum
applicent: contrà hic illud adnotabit, alius aliud : adde neminem adeô efTe diligen-
tem, qui fingula minutim &: exquifitè expendere poffit: attamen res memorabiles attente
confiderari debent, antè quàm certi quidpiam de illis ftatuatur : neceffe eft enim ut nota à
veteribus prodita cum rebus qua defcribuntur conveniant. Si porrô de iis rebus, qua
apud viciniores nobis provincias inventa funt, tanquam apud nos natis, agere noluimus^
id non fine ratione fadum eft : nam de rebus exteris commentari magis libuit, quoniani
mirus affedus nos ftimulavitut longinquas peregrinationes fufciperemus. Cum igitur
apud Gracos &: Turcas perveniffemus, omnia diligenter fcribere cepimus : nam compe-
îimus ea, in quorum difquifitione eramus, & quorum, nifi iftîc , notitiam minimè confe-
quipotuiffemus, fua etiamnum retinere apud illos nomina, quemadmodum à vetéribus
Autoribustradita fuiffe ex illorum monumentis intclligimus. Sed quoniam plurimas res
in noftro ufu admodum vulgares confpicimus, quarum appcllatio adeô communis eft, ut
nemo fit (ne mulieres quidem) qui afferere non dubitet,eas efie quarum nomxn referunt,
tametfi falsô illis attribuitur; hoc loco demonftrare non dubitavimus,magnum errorem
committi in multarum rerum admodum trivialium nomenclatura.

Jxerum appllatwnihm nimisfidendum non eßey^ametßvulgares fmt^ nifi
\'veîtrmn deferîpiombHS adamußtm re^fondearJ^ ^ rehm qm defcri-

v lt a s vulgares ftirpes, & cognita animalia exempli gratia proponemus, ut vul-
garia nomina falsó illis effe impblîtademonftremus: quod forta/Tis non fret fine
quorundam\' oftenfione. Si quis tamen gravius feret, nobis id indicet, illi, ut dc"
\' cet, refpondere conabimur. Nos igitur afferere non dubitamus, Gallos magnam eo-
rum qui Romana: ecclcfiazobfèquuntut partem,liaâenusThymi plantam ignoraffe:quan-
doquîdem ea quas in hortis noftris colitur, neque thymus eft, neque ejus fpecies, fed Ser-
3illi genus. Hyffopus prasterea atque Satureia, quas nobi;s vulgari iri ufu, non funt eas, qui"
3US veteres Grxci in medicamentis utebantur. Itaque dicimus, nifi res quas propriis no-
minibus exprimimuscum veterum Jam diäorum defcriptionibus quadrent, concluden-
dum neceffariô, eas quas ipfi intellexerunt non effe. Ëxemplo fitnofter Thymus, cujus
nomen omnibus adeô notum eft, ut nemo, cujufcumqueetiam conditionis fit,Thymum
appellate non norit; & tamen ea appellatio perperam illj donata eft. Nam e i plantx quam
Thymum nuncupamus, hoc nomen convenire non poteft-, at alteri qux vulgariter in
Grsecia nafcitur. Et neceffe eft, herbam,quas Thym! nomen obtinere debet{ut ex Theo-
phrafto & Diofcoride patet) capitulisacuminatis, & lècundum pediculum anguftis, onu-
ftam effe, ut funt Stœchadis capita illis comparata : ad quorum etiam fimilitudinem, pen^
files verruca:, nonnullis in nafo & in inguinibus fuccrefcentes, à Grands tefte
Celfo fuere appellate. At herba quam Thymum nuncupanius, eas notas non habet,
propterea Thymi nomen illi convenire nequit, e quo videlicet apud Athenas monte fly-
metto, & in Sicilia monte Hybla àpesprasftantiffimum mcl coliigebant, Audoribuseam
ob caufam Atticum & Hybkum cognominatum. Simili de caufa, illa planta,vulgO:
Thymus diâajih Gallia: Narbonenfis atque Provincix folitudinibus abundanter fponte
nafcens,hortenfique fimilis (cdm prardidis nOtis careat) legitimusThymus effe non poteft.
Verus autem Thymus per univer/àm Gr^ciam adeo frequens eft, ut montes vix alia her-
ba vircfcant; iftîc hbentiffuTiè fponte nafcitur,, florefque profert pro foli, quod obfe-
dit, ratione, ut interdum toti nivei fint, nonnunquam toti cîerulei aut purpurei, aliquan-
do utroque colore mixti. Sed quoniam in noftris hortis nondum coluimus, nobis id-
circo incognitus eft. Ut verô Thymus penfilibus verrucis nomen dedit, fic etiam pifci
cuidam in Athefifluvio, veteribus Thymus velThymalus appellator quem Uidi apud
ïnfiibres incoke T^^wfff, vcl appellant.

Ad Satureiam quod attinet, Grascis ■St^\'ulfe?!)/appeliatam, vulgo autem Tir*^/; ut id no^
men obtinere poffit, fpicisonufta effe debet, fic enim fcribit Diofcorides. At quoniam in
noftra hortenfi nullas fpicas confpicimus,fateri oportetjminimè eam effe quâ Veteres in
medicamentis ufi funt. Haud negamus, quin, quam in hortis colimus, eadem fit qu;ie ab
omnivetuftate in cibos recepta fuit, atque ideôculinisdedicata. Sed qux medicamentis
admifcebatur, nobis incognita eft-: quiaillâcaremus, licet per univerfam Graeciani filve-
ftris fit & vulgaris notitias.

Idem cenfendum eft de Hyffopo, quas duorum eft generum : unum campeftre, omni-
bus orientalium regiorsum locis indifferenter nafcens, cüm in collibus,tum fecundum
viasin Gilicia,Thracia, Phrygia, aliifque plurimis regionibus : alterum hortenfe,nobis co-
gnitum, & in hortis cultum, fed plurimum à filveftri differens, è quo Grasci ohm fua me-
dicaracnta confecerunt.

Harum ftirpium admodum vulgarium omnibus cognitarumexempla in medium
protulimus, lit omnes intelligant, nos non adeô fidiffeperpetuô vulgaribus appellationi-
bus, quas provinciarum incolx nos docebant, res quas defcribere volebamus exprimen-
do ,quiD priiîs eas diligenter perpenderemus: alioqui (àspedecepti fuiffemus. Nam quem-
admodum vulgus Gallorum hanc vocem P/^;?^ exprimens, multis anfàm prxbuit ut Pla-
tanum effe cogitarent, cum tamen Accris fît fpecies: fic apud alias nationes contingere po-
teft. Et licet ne unicaquidem Platanusjcultislocis, five incultis, per univerfam G alliam
nafcatur : omnibus tamen communis appellatio imponit; imô viri doâi, & alii non poftre-
mxau6toptat!s,confj3icientes noftri P/^^ffoHum vitigineo fimile,quale Platano ejus àe-
fcriptiotribuit,exunicanota P/^î?/^cffePlatanum ftatuerunt ,ciim tamen fallantur : nam
Platanusrotundaspilulasfert, Xanthiifrudui fimiles, cui Diofccridcs eas comparavit.

nucis magnitudine, & racematim dependent: quas VUne nonliabet, fed femina alato
huic inftrumento quo aueupes revocare falcones folent,paria. Et ut experientiâ compro-
benjuslios in univerfa Gallia Platanum minimè haberejejusiconem ad vivum expreifam
Wc fubjecimus.

Ea item planta quam lo-
vis barbam nuncupamus,
hadenus pro Sempervivo
habita eft, cLÎm tamen mi-
nimè fit: nam Sempervi-
vum copiosè nafcens con-
fpeximus in Creta, Coîcy-
ra, & Zacintho, arbufcula
in modum,cubitum,atque
etiam binos aitse,caule pol-
licaris craffitudinis, extre-
ma parte foliis eum undi-
que cingentibus onufto -,
omnino Diofcoridis de-
fcriptioni refpondens. Ita-
que mirum eft corqui fi-
milium rerum defcriptio-
nes & efiigies exhibent,
non animadvertiffe : nam
quam recentiores pro le-
vis barba pingunt, Vete-
rum Cotyledon altera cft.

Idem accidit Moro al-
ba, atque cuidam alteri ar-
bori ex Aceris genenbus,
quas multi communi con-
fenfu Sycomorum elfe di-
xerunt. Et tamen Sycomo-
rus adeo rara eft,ut nec do-
meftica nec filveftris

Grarcia aut Italia fît confpeda. Nonne igitur difficile fit, nalcentem in Gallia videre?

Idem dicimus de avibus, lèrpentibus, aliifque terreftribus animalibus: de fodinis, lapi-
dibus, & mctallicis. Noftra Carduelis qua à carduo nomen fumpfit, Gracorum Acan-
this cenferi polfet, attamen acanthis carduelis non eft. Ita fi vulgus Gallorum quofdam
ferpentes appellat Alpides, non fine errore hoc fit; etenim nulla in Gallia reperiunturj uti
neque murena, quas vulgus Lampetras effe aftimat, neque fluviatiles cancri ; qua appel-
latio inepte no{\\ns efcreviljes inàkacik. Sic finguli exiftimant Salpetra effe Nitrum; fed er-
roneameffe eam opinionem, libellocui titulum fecimus De medicmfimere, pvohavimus.
Et quemadmodum falfa nomina indimus nonnullis rebus nobis vulgaribus ; fic etiam
nonnullas habemus admodum communes, quarum appellationem legitimam ignora-
mus. Nullus eft rufticus,qui inGafconiaSalamandratniWyr/z/nominarenon norit, apud
Allobrogesfive Sabaudos Pluvine (nam pluvio tempore confpicitur) apud Cenomanos
^f«ri(furdaenim effe videtur) &: tamen Salamandram effe omnes ignorant. Itaque in
rebus exprimendis fides non eft adhibenda vulgaribus provinciarum appellatiombus,
ante quàm Audorum fcripta collata & exadè perpenfa fuerint. Horum autem exem-
plorum produdione, ignotarum rerum veritatemex iis qua probè cognita funt, perqui-
rondam effe, dicere volumus. At quemadmodum homines generofi & bene nati infa-
miam obiicere foïiti,his qui fefe eft\'erunt quôd nobili ftemmate fint nati,ciïm tamen igno-
bilia facinora perpetrent, vulgari proverbio dicunt, nullam affinitatem effe inter villanum
&nobilem virum : Eadem ratione dicemus nullam effe comparationem inter folida cru-
ditionis virum &ignarum; quemadmodum nec inter eum quiliberalis eftingenii, &: invi-
düm. Sic quorundam malè feriatorum morofbrum hominum calumnias repellemus,
3 quibus nihil unquam prodiit, unde dodi nomen mereri queant: ut qui inter cos maximè
mihi nocere conatus eft, craffum animal effe deprehendatur, quôd noftram diligentiam
& exadam difquifitionem adeô damnârit. Is veterem confuetudinem obiiciebat, in-
quiensnoftros majores fehciter vitara traduxiffejhcet has nugas minimè neceffarias ne

glexiffent: itaque.quemadmodum illi his abftinuerunt, fefine illisfalubritcr vixeruntra^\'
que liras xgritudines curârunc: nos etiam illorum veftigiis infiftere pofte ; taliaenira rchn^
qui debere fis qui ocio abundant,aut his qui res nimiâpotuîs curiofitate , quam;\' utilitatis
gratiâ perquirunt. Huic aimo rcfponftim volumus, prifci feculi homines ante quàm ra-t40
conficiendi panem inuenta eflet, fanos vixifle, atque à morbis curatos eiTe, tamctiî glandi-
bus dumtaxat vefcerentur, ut Arcades. Cuperemus igitur taies ignari,veteri confuetudi-
nc, Tola glande vefcerentur, aut folis ficis ut Athenienlès, yel folis agreft ibus piris ut Ty
rinthii, cannifve aut arundinibusquemadmodum Indi,velpaimulis ut Çarmanni,veliHi-
liout Sarmata-, velTerebinthi granis uti Perfe: nobis autem frumentàceum panem re-
linqucrent,quandoquidem illius inventores damnant tanquam nirnium curipfos. Cupe-
rem us flmihter, ut architeduram contemnentesji tahquam rem curiofam , &qua etiam
veteres caruerunt, fuis œdibus relidis in antra & filvas habitatum concedererit. Quod fi
his nequaquam fibi fatisfadum efle autumant,eâdem operâ Ariftotelis curiqfitatem dam-
-nent,qui animahum diftèrentias nos edoçens, non fatis exiftiraavit exteriores notas de-
fcribe.re, fed fadis fingulorum diflTedionibus, ferpentum coftas obfèrvâre, pifcium \'êC
auium inteftina, arque reliquorum animalium interiores corporis partes enumerare vo-
luit. Sed nec Hippocrates nec Calçnus fuorum majorum placitis fuere contenti.- Ta-
ies ergo ignari oculos de induftriâ fibi perftrinxerunt, ut nobis ridendi materiam pra:be-
rent: dequorum vita, fabula componi poflet fingulis.horis éxbibenda :.nam auJicorura
more ignorare volunt, quxcunquenec videre nec (cire cupiunt ^cum tamen vfu& iX.taEc
omnia ad publicam vtihtatem immutentur & meliora fiant. ,Nam qui homines funt^ yi-
, tam fuam proutnatura eosdocet inftituere norunt, détériora relinquentes, Se optimaob
fuumcommodumampledentesyfic ute filvcftribus ôc campeftnbus urbani;8£ cicures
fadijin contrarium plané fuos aflèdus mutânnt: unde prudentîôres fingulariter fefeob-
ledantes in rerum naturalium perquifitione, certiquc eflè cupientes de legitimarum pet\'
fedione, in hoc toti incubuerunt ut verum àfahb difcernerent: fi quis enim artificiogem-
mam aut metallum, aut aliud quid fimile tam exadè imitari norit, ut legitimum non mo-
dô formâ fed etiam ahis qualitatibus ieferat : ingenii tamen perfpicacioris acumen in eo
,7ion confiftit, fed contemplari, experiri & perpendere non définir, donec falfiimne ad-
ultcrinum,an verô legitimum & verum fit, intclligat. Etob id fadum, nenno eft qui me-
ritô reprehendere aut acculàrepofliti.aut illi curiofitatem utilitatis expertem obiiccre.
Itaque concludere poflum us, ignarum nobisinutilem&: minimè neceflàriam curiofita-
tem meritô obiiccre non pofle. Sed praetermiflîs eorum levibus & ociofis cavillationibus,
&: ad intermiflam de exterarum regionum fingularibus rebus narrationem redeuntes,
pra:ter inftitutum non fore exiftimavimus,fi antè quàm Turcarum res adgrediamur, non-
nihil quafi eurfimagamus de Creta infula , qu^e nunc C^ndia vocatur, quandoquidem
una eft ex noftrse peregrinationis ftationibus, in qua diutius hxfimus.

* Legitimum thjmumin Bœtka Hißxtnia provincia, circa Hißi
Olj/ßpone ér vicinis locis. Mnrenain Gallis Narbonenfis maripmis.

\'Brs\'vü ßngularlum Cret^ narratio pecuHarü
Gr Manker Hm mor urn objerv^tïo»

M NIV M artium & difciplinarum inventores quorum memoriam hodiecolimus^
magna ex parte ex Gra:cia oriundi fuere, quas (ut fortuna permittente res fiibitô
immutantur) ex divite & opulenta, qualis-olim fuit, virifque in omni difciplina-
rum genere excellentibus abundante, & ob virtutem, magna: orbis parti imperante,in
eum ftatum nunc redada eft, ut ne unicum quidem pedis veftigium retinuerit, quod vei
tributario Turcarum jugo, vel Venetorum fervitute non fit oppreflum. Turca maximam
ejus partem obtinet cum in continenti tum in mari. Quod Venetis ceffit, in mari eft.
Grxci Veneris fiibjedi,paulo meliore conditione funt,adreligionemquodattinet,quàm
qui Turcx tributarii:& utrorumque fadâ comparatione, cômperimus eos qui Turcx fub-
funt,Turcorum moribus & confuetudine vivere, quemadmodum qui Venetis parent,
Venetorum mores imitantur. Tam infignis apud utrofque regnat barbaries , ut nulla
apud cos Urbs inveniatur in q^a fit academia : nemo eft etiam qUi fuos liberos artes libera-
les aut literas edoccri curet. Omnespromifcuè idiomateloquuntur ex vetericorrupto:
fed ahi aliis ornatiore : eorum tamen vocabula majorem habent affinitat^m cum legitimo

Grxco idiomate, quàm Italicx voces cum Laiinis. Urbitim qux Venetisfubfunt incolici
ïtalicam linguam perinde calient atque Grxeam: àt ruftici > fola Grxca utuntur. Grxeo-
rum qu#Turcx dominio fubfunt,eadem eft ratio : nam qui majores urbes incolunt, Tur-
C!cè & Grxcè loquuntur : ruftici verô, duntaxat Grxcè. Grxci rerum proprias noraen-
GÎaturas adhuc retinent, prxterquam iis locis ad qux exterx nationes frequentius com-
tncârunt ;ac multo magis in urbibus maritimis, quàm mediterraneis. Nam quum jam
diu cum exteris, tum Turcis tum Italiscommerciacxercuerint, diâiones ab iismutuati
funt, quas cum vulgari fualingua commilcuerunt : quod verum elfe probabimus, dum
plurimos pifces,quipaffim circaGrctenfis infulxlitora capiuntur,hominabimus. Nam
pifcis qui veteribus Sphyrxna dicebatur, quemque Smyrnx & Lesbi incolx Sfhyrm nomi-
nant, Maffilienfes verô, quôd gubernaculi clavo fimilis fit, Pif/^/f^w, vulgari Grxca lin-
gua. ad Italorum imitationem à QïQiQV\\i\\busLuczû mariffû^hocdl, Lucius marinus appel-
latur : idque ad difterentiam veterum Afëlli, ab illis nunc Gaidero pfaro nuncupati. Simili-
ter Grxcix provincixTurcx fubjedx, veteribus Grxcis nominibus immutatis, nova Tur-
cica receperunt. Exempli gratia pifcetn proponamus 3 quem ßarbum vocamUs, cuique:
antiquitus Myftus nomen fuitj eum nunc MuHachato, didione partim Jtalica partim Tur-
cica appellant, quoniam myftaces habet. Garpam nominantes, qux Gyprinus ab eis nun-
cupari folebat, Safanbdak nunc appellant. Idem etiam Turcx fecerunt, à Grxcis multä
vocabula mutuantes, ut res quas in Grxcia invenerunt, exprimèrent, quarum neque ap-
pellationes neque notitiam habebant : nam peculiares quofdam Grxeixpifces nominan-
tes, fua lingua Ghnos bduk^ Sc ChdUbâluk^ hoc eft Glanin pifcem, & Anguillam pifcem di-
eu nc: etenim illorum lingua pifcem fignificat. Sed illud mirum videri non debet;
nam exteri ad ealocapcrvenientes, in quibus aliquid inveniunt, cujus proprium nomen
fua lingua exprimcre nequeunt, cum nova vocabula effingendi auäoritas Ulis défit, ab in-
quilinis nomina mutuari poffunt. Quernadmodum facere folemus in animalibus & aro-
matis qux ex Indiisadferuntur, qux nominibus, ipfis apud fuos inditis appeliare confue-
vimus : ut ex parvo animali conftat ex Brefihadelato,&: Taton nuneupato, erinacei fortè
generisj veteribus ignoto: fed à nonnullis qui ejus exuviumfœnofufïultum (duro etenim
corio integitur j viderunt, Ichneumon credito- Erronea tamen ea eft opinio, quandoqui-
dem hoc animalculum cum Ichneumonis natura nihil commune habet. Nonne ipfimet
Galli quafdam voces ab Arabibus mutuati funt ? Nam veterum Gedriam Cetran^çlCa^
t^dn diäione Arabica nominant. Nullus eft navium aut lemborum architeäus, qui eam
ignoret, atque picandis ftipandisque navibus utilem effe nefciat. Nullus eft ferramenta-
nus,quieaminfuaofficinavenalemnonhabeat. Et licet Grxci non perinde conftanter
eandem rerum appellationem in una regione fervent, quemadmodum in alia, plurimum
tamenad veterum diâiones accedunt, prxfertim in rebus qux propria habent nomina.

CrsLCos qui exterorum Trincipum dominio fuhieäi ßnt^ ^ ad ipforum-»
Principum quihm parents ^rïim & vtvendi confuetudimm [ejt^
componercj*

c IE N D v M eft prxterea omnes Grxcos eadem. vulgari lingua non uti : nam in una
provinciapuriorea eft,quàm in alia. Et quia accentus in omnibus non conveniunt,
puerosPerx Gonftantinopolitanx urbicontigux incolas fxpiüs audire meminimus
advcnarum idioma ridentes-.irno ipfi etiam viri fefemutuo rident, quemadmodum Galli
Picardicam Iinguam,autaliamquxpuraGallicanonfit, imitantes.

Hominum Grxcanico modo viventium ritus generahter defcripturi,opifices &rüfl:i-
cos à nobilibus civibus fejungere voluimus. Nam qui opulentiores funt, & qui audo-
ritatis titulodeleäantur,veftibus utunturconfuetudini ipfius Principisrefpondentibus:
Qui Venetis fubfunt, Venetorum veftiuntur more : qui Turcx,Turcicis fimiles veftes ge-
ftant. At vulgus utriusque partis, five infulas, five continente incolens, antiquitatis nonni-
hil retinet: nam promifiam plerumque geftat comam.anterioremque capitis fronti immi-
nentis partem tonderefolet, duphcatoque& craffo pileo utitur. Infulani eafdem ferè in
fcligioneoblerv^itceremonias, prxfertim Gyprn, Rhodii, Lemnii, Ghii, Imbrofii,Tha-
fii,Pathmu,Goi,Lesbii,Gorcyrenfes,Zacynthii,Naxii, Gretenfes,&;ahiqUi Ghriftianam
fidem retuient, tametfi fub Turcx dominio degant, quemadmodum & reliqui continen-
tis Europx & Afix incolx. Qmnes generahter paucâ fupelleäile , uti Turcx, contentî
funtj nec fupra plumeos leäos cubant : fedçulcitras five çentones lanâ aut panni tonfurâ

fuffultos fubflernere folent. Odiofuni omnes cenfènt vinum aquâ diluere : & etiamniini
poculis fefe invitant ; pracfèrtim Cretenfes. In eo autem à Germanis difcrcpant cùm feie
mutuô provocant, quod Germani magnis poculis plenisque hauftibus, Grafci verè minu-
tioribus &frequentioribus poculis generoiîffimum Creticum five malvaticum bibunt.
Eam ob caufim apud veteres Gra;cari (quemadmodum & nunc) dicebatur pro mcbriari.
Sed quoniam Gr£Eco morebibendo,ceremoniïe quafdam obfèrvantur,cas hîc adjungere
vifum eft. Grîiecorum menCx humiles funt admodiîm; atque ex ordine (minimè curn con-
fundentes) bibere fblent: quodfi quis prseter ordinem vinum poftularct,inciviiis habere-
tur. Qui in fundendo vino agilior & expcditior eft, vini cantliarum tenet, atque omni-
bus infundit. Moris eft e vitro pufillo,pedecarente, bibere, & quidquid infufimi fuerit
evacuate,ne minimaquidem viniguttulaineoreliäa- Nfonnunquam Geimanico more
ad pocula fefe invitant, & mutuo ampleduntur, dextras prarbentes, quas deinde ofculan-
tur fronti admovent, poftremô ofcula malîE utrique figunt : at tum nullus in bibendo
fervaturordo. Et quia generofàvina minutionbus hauftibus bibentes , fitim fibi conci-
liant, ejus lèdandîe gratiâ vas aquâ plenum perpetuo apud le habent, è quo magnis haufti-
busaquam bibunt. Mulieres eorum fympofiis noninterfunt,nequeaccubantcüm fimul
convivantur. Fuit verô hic mos apud eos ab omni (kculo: cujus teftîs eft M acrobius anti-
quusautor. Fuit&fimilisconfuetudoipfius tempore Romac,qualis inGrarcia fuit Pla-
tonis a;vo. Nam idem Macrobius hbro fecundo, capite nono, recitans ea quas Placo fcri-
pferat, inquit : Et na^ magis inter minuta focrda^^c. ?rimü nienßspeïî €pula4 jam remùtis dtf\'
curßmvarimtihtM f oculis mm» tior ihm , folet cibm quum funniur tacito^ cfßcere, fotm U,places,
Paulo pôft addit ex Herodoto Parthos in fympofiis uxores minimè admifilfe, fed fblas\'
coricubinas : fic inrerpocula, res fcrias traciari non vult.

Vêtus mortuos deplorandi confuetudo apud Ethnicos, etiamnum hodie perdurât in
GracciajEpiro, Bulgaria, Croatia, Servia, Walîachia, Uiyrico , Dalmatia, aliiique provin-
ciis Graccos ritus obfèrvantibus. Sed res magis ndicula eft quàm utcredi queac: nam fub-
lato aliquo è vivis,mulieres defignato quodam loco conveniunt,& à fiimmo diluculo ulu-
Ïareincipientes,pedoratundunt, malas lacérant, crines vcîlunt,ut fpedarori commifera-
tionem excitare queant^atque ut melius pompa procedat, feminam conduccre folent be-
ne vocalem,&: crafîîore reliquis voce intonantem , ut paufx accentus facilius intelligi
queant;fîcque ejulatum continuant, laudes defundi ab ipfis ufque natalibus ad ejus inte-
ïitum continua ferie enarrantes. Accidit plerumque in hocludu , ut mulieres fefèferiô
verberent, atque virgines totam faciem unguibuS lacerent. Et tametfi VenetusSenatus,
qui plerifque locis dominatur, ubi incolas hanc mortuos deplorandi confuetudincm ha-
bent, ut in Corcyra, Cypro, Creta, aliquando vetucrit, ne ampliùs more G r^eco déplora-
ient; attamen incolse minimè eamdeferuerunt : nam ipfi ctiam viri aliquid fibi deccderc
hocedido exiftimabant. Moris enim eft, ut Grascorum uxores in publicum non pro-
deant : attamen fi quse formofa fitmulierin eaurbeinquamortuus defletur, fua: formas
prjeftantiamdemonftrandidatam fibi occafionem gaudebit, dum reliquas per urbem co-
mitatur : quandoquidem pafîis capillis atque nudato pedore turmatun incedere fblent.
Ad hoc fpedaculum conveniunt etiam viri, iftâ faltem obledationefruences, quôd vici-
îiorum uxores & filias pro fuoarbitratu confpicerequeant, quas alioqui alio tempore vix
videreliceat : verum quidem eft viros diverfis de caufis ad hujufmodi fpedacula conflue-
rcj quoniam alios ftimulat zclotypia, alios impellit amor.

Pr i mar i r tres Cretîe montes vetera nomina immutârunt : nam qui olim Leuci
voc2X\\(um,n\\xncd€ Madara., alias laSfachiaz^^eWmxm\'. Ida jam Vfdoriti dicitur: &:
Dida nominatur Setbia^Sc quibufdam locisAdeô celfi funt, ut nix totâ hie-
Jiie eos operiat : tametfi cuprefli hinc inde inter faxa convallium hafcantur. Hujus infulse
ambitus quindecies centena & viginti paffuum milia continet : èi, quoniam adeô fréquen-
tes in ea funt montes,rara funt campeftria. Itaque m ulta funt mculta loca, non minorem
tamen cenfum adferentia dominis quàm fertile folum: quia pecudes uberes paftiones iftîc
inveniunt. Iftîc magnos greges alunt^yrz/^^t^t^^//, arietum &:caprarum, qui illis ex cafeis
& lanafingulis annis magnam pecunix vim reddunt. Ex Id^e montis fummo verrice,ma-
rc mCulx utrumque latus alluens facilè conlpeximus. Non immerito Cretenfes olim Dia-
n« fuêre dicati : nam etiam hodie veterem confuetudinem fequentes, naturx impulfu

OBSERVATIONVM LIBER I;
ab ipfa pueritia Scythico arcu fefe exercere folent: quin & ip{i pueri in cunabulisfi irafcan-
& ejulent, oftenlb illis arcu, aut fagittain manus data placantur : propterea ipfos etiam
Turcas Srcusjacuhtione fuperant. ^emadmodum autem antiquitus ftrenui erant in
pugnis marinis : fic etiam nunc adeo dextri, agiles & ftrenui funt, ut è fuis naviculis
quas Squiraces appclhnt, magno animo hoftibus refifiant. Hsec ideô referimus, quö-
^^lam experti fumus, & vidimus illos à Piratis oppugnatos inter Zacynthum , nunc
^tnte^ôù Cengo^o\\ïm Citlieram, tam fortiter pugnantes, ut bini myoparones, etiam
in malacia, parvam Cretenfem naviculam adgredicominus non fintaufTC. Hac Infula
Creta difficile vi oppugnari poteft; nam cum ad eam nullus fit aditusnifi per mare, & in-
commodos habeat portus, munitior propterea eft. -Verum quidem eft urbium & caftel-
ïorum mur is cindorum incolis non deeife commodos portus, ut in Canea, Candia,Setia,.
Voulifmeni, Chifamo, Sehno, Spachia : fèd praterquam in pradidis urbibus, rari admo-
Qum funt in littore portus: atque omnes ilh, procul ab urbibus:è quorum numero unicum
dumtaxat in tota infula commodum novimus, la Suda nominatum, qui pone Caneam ur-
bem eft : in quem Ariadeni Barbaroffa cognominati triremes appulerunt, poftremo quod
Turca adverfus Ven etos geffit bello. Sed, ut didum eft, re infeda, imô vix confpedo
quidem hofte, militem in triremes recipere coadus fuit, ob exiguum numerum,& loci in-
commoditatem. Tres folummodo celebres urbes nunc funt in infula Creta. Primaria
Candia nommztm (olim Matium) à qua univerfa infula appellationem defumpfit. Am-
plitudine fecunda poft Candiam, Canea vocatur, olim Cydon,a qua cotonea mala cydo-
jiia dida funt. Tertia eft quam veteres Rhithymnam nuncupabant : paulo in-

commodiorem habet illa portum pro navibus & triremibus, quoniam minoribus foliim
naviculis aditus in eum patet : at Canea & Candia commodifijmos habent, pro omnibus
navium generibus,eofque egregiè claufos, & ab omnibus vends tutos. Hac de tribus pri-
mariis populofis urbibus: de caftellis autem hinc inde per infulam fparfis tranfcurfim\' age-
mus. Voulifineni caftrum olim Panormus ^iidum, adhuc integrum eft, inter Cytiam &;
Candiam ad littus maris in edito fitum,ad cujus latus finiftrum horrenda eft maris vorago.
Cytia, ohm Cy teum, quartum eft Creta propugnaculum:nam oppidum pufillum eft,po-
pulofum tamen, ad infimam infula cufpidem, è regione Rhodi, ut centum duntaxat mi-
hum paffuum interftitium fit intet Rhodum Cytiam tirbes. Duo funt praterea alia ca-
ftella in fummo capite infula. Vnum mare ^Egaum fpedans ad Septemtrionem,C^//4»?tf
nunc, ohm Cyfamum appeliatum, omnino ferè dirutum, cujus tamen veteres muri ad-
huc integri permanent: fublimi loco non eft fitum, fed humih,tehjadu àhttore. Dimidio
à Chy famo mihari, verfus Canofpata, vel Capofpada, vetufta cujufdam urbis in colle fit«
rudera inveniuntur, dimidio à mari miliart, ubi adhuc murorum reftant veftigia, & tantus
clegantium cifternarum numerus, ut nemo fine magna admiratione eas contemplari
queat: incola Paleo Helenico cafiro appellant. Portus muri qui jam ferè arena oppleti
funt, magno indicio funt, eam urbem antiquitus fuiffe potentem. Ex adverfo Chy-
fami., infula tranfverfim dimenfa , ahud eft caftellum in colle fitum ad maris littus,
nomine Selino. Aliud eft praterea oppidum Spachia nominatum ^ quod muris non eft
cindum 5 fed adificiis hinc inde fparfis magnum quendam pagum efficit ad celfiflimo-
rum montium, olim Leucinominatorum, nunc verô delà Spachia, radices in declivifi-
tum: ibi parva quadam arx folummodo eft extruda adverfus piratas perfugium,in qua
prafedus vix commodam habitationem habet. Hujus pagi incola belli fcientia & fagit-
tandi peritia reliquos infulanos longè fuperant : deledantur propterea validioribus arcu-
bus,quam rehquarum provinciarum incola. Quidquid olim de Creta fluminibus didum
ßtj perfuaderi mihi non poteft, unicum in tota infula reperiri quod navigabile fit, aut par-
vam fôliim naviculam ferre poffit. Certum eft multos inveniri magnos rivos, in quibus
fponte fine cultura Colocafia crefcit : quod mihi non mediocrem admirationem attuht
tantam ej us quantitatem iftîc confpicienti. Inveniuntur in illis fluviatiles cancri. Aeris
temperies, &: rivorum fluentium commoditas occafionem prabent incolis cultiflimos
hortos inftruendi,& elegantiavireta, eaque magno numero ingentem illis cenfumadfe-
rentia. Horum nonnulla adeô amœno loco funt, ut eorum contemplatione nunquam
quempiam tadium capiat, prafertim in poffeffionibus nobifis cujufdam Veneti, cui no-
men loannes Francifcus Baroczo, qui nos in omnibus fuis pradiis & villis honorificè exci-
pi curavit, &:qua in illa regione fingularia erant, demonftrari. Vireta maxima ex parte
funt confita amygdalis, oleis, malis punicis, ziziphis, ficis, aliifque frucliferis arboribus^
inter quas vafta magnitudinisaurea mali, citria, & Adami poma ferentes, è quorum fru-
dibus Graci fucco expreffo dolia implent, quibus fuas naviculas Squiraces nuncupatas
®uerant,& Conftantinopolim, vel in alias Turca fubjedas provincias vehuntjeo enim

fucco Turcx plurimum in cibis utuntur àgrcftxfiveompliacii loco r&in officinis ex ai\'
menfovenalis reperitur, in quibus falfamenta&garumproftant. Nonnullis Cr^etx locis
proveniunt Palmx majores, & pumilx, prxfertim ad rivi cujufdam ripam qui ex fonte
decurrit in aqux falfx gurgitem,quem Cretenfes fua lingua Almiro nuncupant : fed non
funt frudiferx ; cxlum enim Cretenlè nimis frigidum eiî pro Palmis.

A B Y R i N T H V s qui nunc in Creta confpicitur, is non efl: cUjus Veteres memine-
runt. Nam qui nunc oflenditur, ad radices montis Idx vuîgO Pfiloriti hUncupati
firus cft: nil aliud quàm Latomiafuit : omnes tamen Cretx incolx eam adulterino.
Labyrinthinominedemonftrarenorunt. Latomiaautem fuit folidi admoduni ^ele-
gantis iaxi, èqualapides diveriis locis exempti funt, ciîm Gortinx & Gnoiî vrbiuni xdifx-
ciaextruerentur, qux olim primarix totius infulx urbes fuerunt, ut ex earum ruderibus
appâret. Quemadmodum autem majorem Pyramidem ^gyptiacam Bufiridem nuncu-
patam accefluris è proximo illi pago duces fumendi funt, qui viam demonfl:rent, & in ipfa
Pyramide prxluceant : fic duces è pago quodam,ubi olim vrbs Gnofos fuit, huic Latomia
vicino, fumendi funt, qui Latomiam ingredi volentibusviam demonflrent. Verum qui-
dem efl: multos incfle mxandros obliqué admodum, modo ad dextram modô ad fini-
fl:ram lèfe contorquentes, quales in arte elaborato Labyrintho efle poflent : at ifl:ud dun-
taxat provenit è locorum, unde lapides exemri funt, cavis: quod probari potefl: è vcftigiis
& orbitis rotarum, atque è lapillis hinc inde muro inclufis ad vix latera. Gortinx rudera
admodum funt magna; at nunc paucx quxdam columnxre<3:x, folo infixx, refl:ant, ^lexi-
guusquidam pagusvulgo Metaria didus. Murorum lapides, quoniam elegantes &qua-
drati erant, omnes exjamdida latomia olim excifi^avedi fuerunt, idque facile, propter
mare vicinum. Efl etiam torrens è monte delabens, quem efle exiftimo Strabonis & So-
lini Lethyum : is cüm vado tranfiri queat, ncc ponte nec cymba opus eft. Aquxdudus
etiam adhuc integer magnis fornicibus fubnixus, &: plurimarum molarum rotas verfans.
Frequentes item funt Platani in valle ad fontis fcaturiginem : fèd nullx hieme folia reti-
nent. Perfiftunt adhuc inter rudera quidam validiarcus&: muri cujufdam rempli, tum
etiam multx fornices tenaci cemento & latere conftrudx fupra rivum Lethyum, qux no-
ftra opinione fadx funt ut locum planum&:xqualem redderent, ad inftituendum urbis
forum.

La D A NI, è prxcipuis qux noftra fufFumigiaingrediunturmedicamentis,coIligcndi
ratio, inter memorabiles res qux in Creta obfèrvari poffunt,cenfendaeft. Non
colligitur è Ledo, ut veteres xft\'imarunt, fed alia arbufcula Gifto nuncupata, cujus
tanta eft abundantia, ut ejus regionis montes ifto veftiantur. Natura ea eft, ut defluen-
tibus floribus vernis, ab)edifque hibernis foliis, novis frondibus amiciatur quafi lanugine
pubefcentibus in proximam xftatem, qux per Solis xftus vliginofo quodam rore pingue-
fcunt: quoque ardentiores funt calores, tanto abundantior ille ros foliis innafcitur. Inve-
nitur Giftigenus incultis Oyfelocis,ducatu Cenomano, fponte nafcens, prxfertim circa
pagum Fouletourte,apud Soulletiere (natalis noftri locum) omnibus notis Grxcanico re-
fpondens, prxterquam quôd Cenomanus ciftus pingui mre non oneratur, quemadmo-
dum Grxcanicus : fed illo etiam longè minor eft Grxci colligendo Ladano peculiare in-
ftrumentum parant, ve^naculo fermone ilhs Ergaftirididum. Eft verô inftrumentum
raftro dentium experti fimile 5 huic aflixx funt multx ligulx five zonxècorio rudi neque
prxparato confedx. Eas leniter adfricantladaniferis fruticibus, utinhxreat liquidusille
îiumor circa folia concretus, qui deinde à hgulis per fummos Sohs ardores cultris eft abra-
dendus. Itaque Ladanum colligendi fumm us, imo intolerabilis eft labor, cüm totos dies
ardentiffimo caniculx xlKi in montibus hxrere neceffe fit: neque verô facile quifquam
alius ad id colligendum operam fumit prxter Calohieros, hoc eft , monachos Grxcos.
Nufquam autem majore copia per totam infulam cogitur, quàm ad mentis Idx radices,
pago Cigualinus nuncupato, & apud Milopotamo.

^Scarm pfcü in (reta littorïhm admodum frequens^ aliis
tamen regiomhm "valde rarHSé

PISCIS eft muli barbati magnitudine, Cretx admodum familiaris, Scarus diâuS;,
cujus veteres Audores ßepe meminerunt : nam apud Romanos oiim in deliciis fuit,
primarium locum inter reliquos pifces facile obtinens. In noftris five Oceani five
mediterranei maris littoribus confpici non folet: & afterere audemus, neque in Proponti-
de, neque in Hellefponto, neque in Euxino, neque in Adriatico inveniri: nam eum iftîc
fruftrà requifivimus. Attamen adeo frequens eft in nonnullis Cretx littoribus, ut nullus
alius vulgatius capiatur. Quoniam verb eâdem infulx regione,qua Ladanum, invenitur,
&ejus maxima captura incidit in tempus quo Ladanum colligitur ^ contigit ut eâdem
profedione utrumque obfervaremus, idque cafu potiiis & fortuito, quàm dedita opera*
lam diu in infula bxferamus,quia tamen comodo tempore in eam non appuleramus,neu-
trum videramus. Sed naveconfcenfa,ut ex Rbetymo ad Candix urbem navigaremus.pi-
ratx nobis vela facientibus obvii fadi, compulerunt ut fugam capefteremus ad littus inter
Milopotamo & Cigalinus. Quoappulfi nautx,deferra navi,in montem profugerunttquo-
niam tamen piratx fuas naves egredi non folent, ut eos qui in terram fugiunt perfequan-
tur, direptis folùm noftris impedimentis,abierunt,relida iftîc noftra navicula, & aliis
nonnullisqux tollere non potuerunt. Nos verô perterriti, per montes currerenon defii-
mus, donec ad Calohierorum monafterium in valle j uxta littus fitum perveniremus, ubi
tune nafias fiiblevabantquas ad capiendosScarosdemiferant. Et quia iftîc aliquot dies
hxfimus, fatis nobis ocij fuit, ut, cur hi pifces alibi rari, iftic adeô fréquentes effent, per-
contaremur. Cômperimus Scarum pifcem faxatilem, prxterquam quôd inter rupes
faxa verfarigaudet,ahmento ipfius ventriculo côvenienti etiam opus habere, pufilla vide-
licet quadam herba alibi non nafcente, cujus cdm Scarus admodum fit appetens,libenter
in ea infulx parte verfatur, ut illam depafcatur. Calohieri igitur, aliique ejus loci ruftici,
Scari,qui phafiolorum plantâ deledatur,naturam non ignorantes, cam in agris ferunt, ex
quaefcam parant ad Scaros capiendos idoneam, folia (refervatis in fuum ufum lobis) in-
terdiu naffis imponunt,hafquein mare demiffas Scari ingreffi, capiuntur; alias difïicilis fo-
ret eorum pifcatio: nam hnea aut fagena rariffimè capi poffunt. Quia autem Phafiolo-
rum herbam Scâris dedicarunt, vulgo eam Scarovotano appellant. Scari gregatim natant,
uti Salpx;&: mulis barbatis funt colore proximi. Omnes Scari notas hîc recenfere minimè
neceffarium eft: eum enim fatis fusé cum reliquis pifcibus defcripfimus. Sed tamen nota-
ta dignum quidpiam prxtermittendum non duximus : quôd nobis hac fuga ufque in
multam nodem jejunis, Calohierus Scarum attuht ipforum more veru infixum feo-
dum (folent enim ligneo veru in os infixo pet corporis longitudinem eos terebrare, & fu-
pra prunas aflarcj qui quodammodo ridentem hominem ementiebatur: nam Scarus den-
tes more humano difpofitos habet; cumque la-
bra ignis calorecontradaeffent, hominis riden-
tis os aliquatenus referebant. Prxfertur in hoc
pifce ^ herba quam depaftus eft, cuj us magna in
ipfius ventriculo femper invenitur copia- lecut
ilh magnum eft, adjufculum ipfi faciendum ac-
commodum : nam cum inteftinis, fàle, & aceto
tritum,gratiorem reddit totum pifcem. Vt au-
tem quivis intclligat de quo pifce egerimus,illius effigiem hîc adpofuimus.

* Scarum tamen non procul Maßiliä, prafertim Vfro circa Stœchades infulas capi, teUis eSi C. V. Gulielmm Rô;î-
deletius hb.vi. de Pifcibuêcap. ii.täam inter faxatiles enumeram, atque illius hiHoriam fusé & accuratißme de-
fcribem ; fed ér cüm apud iüum viverèm anno quinquagefimo fecundo fupra milléfimum é quingentefimum, eum fe-
(antem Scarum & iüiiu anatmen facientem^ Ht commodiusdefcriberet^ obfervabam, ut ettam plerofque altos, quo-
rum meo libro mentiQ.

Vary gsneris a\'vmm in Gr ma obfewatartim Gallic a nomina
mm veterum appellationihm coüata.

T peculiariter deavibusnuncageremus, impulit, qnodparva navicula inter Zä-
cynthum & Cytheram novo vere navigantibiis, varia avium genera volando dc-
fefla apud nos confederunt^quasvulgaribus nommibus exprimeretum didici-
mus. Sed cüm eas feptem libris prolixe defcripTèrimus, de fingulis duntaxat aliquid nunc
agemus. Quoniam porrô non ignoramus plurimos dubitare, an animalia in oriente de-
gentia ejufdé magnitudinis &; formas fint cum his quas apud nos confpiciuntur,eos docerc
voluimus,fim.iliaefre omnia quadrupedum, avium,ferpentum ,pifcium,& plantarum
genera, iis qua: in noflris provinciis habentur : atque fi ulla eft differentia, eam in toto ge-
nere confpicuam inveniri. Verum quidem eft multa genera iftîc effe noftris ignota, qu2e
Veteres propriis nominibusappellarunt, quorum cognitionem ut adipifcamur, clabora-
mus. Quo modo igitur Germanus, Gallus,aut alterius nationis quifpiam nomen vulgare
in fua lingua reperiet, quo peregrine avis appellationem exprimat,fi ipfius regio eâ careacî
Exempli gratiâ,proferemus quam Grasci Meropem, Latini Apiaftrum nominarunt, Gre-
ta: adeô fam iliarem, ut nullo non loco volare confpiciatur, attamen alibi adeô raram, üC
ipfifmet Graxis mediterranea incolentibus ignota fit. Vix unquam in Italia volare vifa
cft:attamen Galli, Germani, & alii EuropxijCam avem quam nos A/e/^»^^appellamus
Meropem effe cenfentes, valde hallucinantur. Nam Meropsavis eft Sturni magnitudi-
ne, efui minimè apta, Alcioni, quam nos Galli CMartimt pefcheur nuncupamusjferèfi-
milis. Cretenfibus ampliùs non dicitur Merops, fed Meliffophago, didione Latînx
Apiaftri quodammodo refpondente: nam volansin aëre apes depafciturHirundinum in-
ftar. Solus non volât, fèd gregatim, & pracfèrtim fecundum montes, in quibus genuinurn
Thy mum provenir, ut apes aucupetur,à quibus appellationem fum.fît. Licet autem Gal-
lorum Mefange, quam Grasci Parum vocant, Itali Sparnoczolo,multum illis damni infé-
rât, &Rubeline ÇiyeGorge rouge, Rubecula Latinis, Vetto roßo Veneris diäa, apes voret,
neutra tamen Apiaftri nomen adepta eft, quemadmodum hadenus exiftimatum eft. Vc
verô liunc errorem tollamus, veram ejus figuram hîc pro ponere libuit.

Elegantiflimo colore prxdita eft hasc avis,nec
minus florido quam fit Pfittaci color. Procul
auditur ejus vox, illi ferè fimilis,quam vir ore in
rotundum claufo fibilans caneret grulgruruuru-
ruljinec minus Tonora quàm Vireonis, Lorid
Gallis didi. Ejus fingularis elegantia pueros Cre-
tenfes invitât ut ilium cum cicadis venentur,
quemadmodum & majores hirundines Apodes
nuncupatas, hac ratione : aciculam hami inftar
incurvam, cujus caput fiio alligatum, per me-
diam cicadam figunt, extremum filum manu
retinentes : cicada fic transfixa nihilominus ia
aëre volat, quam confpiciens Merops, impetu
in eam ruit atque devoratcum acicula, qua re-
tentuscapitur. Avem qux Gallis Coqu, veteribus Grxcis Coccyx dida eft, Cretenfes
nunc Decodo appellant : Decodo autem fignificat ododecim. Ejus appeliationis caufa,
quôd Coccyx fuo cantu Decodo exprimerc videtur. Avis quam nominamus Bergeron-
nette, Lavendiere fimilis, Latini Culicilegam,Veteres Knipologum, Grxcis nunc Sufura-
da dicitur. Attagen verô Taginari : licet nonnullis Attagas, quemadmodum & Conftan-
tinopoli. Cùm verô Attagencm noftrx Canne-petiere, quam Veterum Tetracem efle ar-
bitramur, admodum fimilem noverimus, aliquam notam perquifivimusqua difcerni
poffent. Cannepetiere autem deprehendimus plumofa non habere crura, uti Attagen
(cui&: roftrum nigrius,brevius atque firmiusjminorqueeft quam Cannepetiere) alias co-
lore non multum differunt, tametfi Attagen interdum variet : nam &; omnino Candida
invenitur. Eam effe exiftimamus quam Sabaudi five Allobroges Perdicem albam vocant,
Plinius Lagopodem : nam prorfus alba eft, cruraque habet plumis onufta, ut Attaf^en, ta-
metfi minoribus. Cum Venetiis effemus apud Dominum de Morvilliers, Regis tum Le-
gatum, vidimus Attagenes albas: Itali autem utrumque genus Francolin vocant. Quern

Romani. Tetraonem nuncuparunt, nunc vero Itali Gaîlocedrone, Arverni Faifant-
bruyan^Sabaudi Goede bois,frequenter in celfiorum montium Creta filvis confpicitur,
eaponeduplo major, macula rubra utrinque circa oculos ad tempora inlignitus, ut Fafia-
iiws, cujus pluma in pedore pra nigredinefplendent, ut palumbiscollum : nihil albi toto
corpore obtinet praterquam in alis;cruraque habet piumofa,utAttagen,perdix alba Sa-
baudica,& Gelinotte de bois Gallorum.

ve s veteribus Gracis Ciclsenuncupata,Latinis Turdi,nobis Griues, Mauvls,
Tralies&Tourets, nuncinGracianominantur Schynopoulh, quafi Lentifcinas
aves dicas : & quia Myrti baccas etiam dévorant, à nonnullis Myrtopoulli. Sed
tales aves plurimum damni inferunt locis olea confitis. Qiiem Arifioteles Vifcivorum
adpellavit, Galli Grande Grive nominant, quoniam primaria in fuo genere, &: reliquis
major efl:. Secundus Ariftoteli Pilaris didus, nofiralingua vulgari Litorne nuncupatur :
magnitudine efl: Merula. Tertius, illi Iliacus, nobis Mauuis, omnium minimuscfl.Stur-
ni craffitudine, in alarum comphcatione& fub ventre nonnihil flavefcens. Avem nobis
Roitelet didam, vernacula lingua Trilato vocant,appellatione veteriTrocbilos quodam-
modo refpondente : quam ab altera minore probè diftinguere norunt, illis Tettigon dida,
Latinis Tyrannus, &; Gallis Poul, Soucie aut Sourcicle, flavas plumas utrinque in capite
gcfl:ante,crifta infl:ar,qua illis (ut nobis fupercilia) oculos tegunt; unde hanc appellatio-
nem Gallicam invenitjlocuftam craßitudine non fuperat. Gallorum Chouettes autChou-
cas,quas Picardi ßelgica populi Graues nominant, roftro & pedibus rubris, Ariftoteies
Corakias appellavit,Plinius Pyrrocoraces,frequentes funt admodum in fummis montium
infula iugis: Graci nunc Scurapola vocant. Ariftotelis Cyanos,&; Plinii Caruleus, quo-
niam in cellbrum montium fcopulis degit, & Merula fimilis eft, nomen nunc mutavit &:
Petrocpftipho dicitur: minor eft Merula, & omnino caruleus,adalendum in caveacan-
tusgratia aptiflimus, habet etiam vocem Merula proximam. Nullum Gallicum nomen
illi indere polfumus, quia apud nos non reperitur, uti nec in Italia, nifi fortè in caveisalla-
tus : nam interdum pulli è nidis tolluntur, ut humana verba (bnare edoceantur. Quem-
admodum porrô Ariftoteies tres Merula fpeciesagnovit : fic illi Merulas habent nigras &
albas quas veteri Gracorum nomine Gofiiphos appellant :tertiam praterea fpeciem cujus
Ariftoteies meminit, quam Galli peculiari nomine Merle au collier, id eft, Merulam tor-
quatam dicunt, quoniam albam lineam habet fubgutture verfus pedus, collum omnino
cingentem: ejus magna frequentia in valle Morienne,& per reliquas Allobrogum valles.
Quàm multis Gallia locis Dixhuid, Lutetia Vanneau dicunt, veteres Romani Parcum
nominarunt, Itali nunc Paonccllo, vulgari Graca voce ut antiquo nomine Acx appella-
tur, quoniam fàpècapra modo vociferatur: Nonnullis Taosagrios, id eft Pavo filveftris
nuncupatur,quoniam criftam Pavonis inftarcapiti imminentem geftat, môc Galerita.
Nulla in Greta cinerea five minores pcrdicesfunt; fèd alia rubentes Gallina cralfitud me,
quas vulgo Goturno appellant, voce uc appâret abltalis mutuata. Veterum Curuca, five
Gallorum Fauuette brune, nunciftic Potamida vocatur. Nobis afleverarunt eam vulgo
Cucuh puUum alere, licet plurima alia eum etiam alant: hac tamen pcculiaritcr magis
quàm reliqua aves. Non defiintqui Potamida, Gallorum Roffignol, five Lufciniam elfe
vehnt: atque ut ingenuè fateamur, noftra etiam fuit ea opinio: attamen poftea deprehen-
dimus Lufciniam iftic Adoniaut Aidoni nuncuparj. RoflTignol appellatione Galli binas
aves norunt, ahamnemoralem, alterammurakm,aua veterum Gracorum Phoenicu-
rus, &: Latinorum, Gaza interprete,Ruticilla eft. At Potamida à Roflignol five Lufcinia
differt,pcdefque.&: roftrum plumbeicoloris adcinereum vergentis habet. Gallis Fau-
uette brune, aut Grade Fauuette dicitur,ad altcrius,quam ipfi Fauuette roufle nominanr,
diflerentiam,Trc>glodytes veteribus didam. Veterum Gracorum i£gotilax, & Latino-
rum Caprimulgus,/\'\' in Creta vulgo notus eft, prater Solini Sc aliorum opinionem: quem
<luoniam per urbes nodu volar, horrendamque vocem emittit, Frefaye vel Ffiraye appel-
lavinuis: Interdiu non magis videt quàm Nlodua, Galli Cheveche aut Chahuant nomi-
nant. Nonnulli Orfrayepronunciant: fed id nomen alteri avi convenit, Offifragonimi-
rum, cujus mentionem libro de Avibus faciemus in Nydicoracis defcriptione. Caprimul-

gus hic Cuculi ferè magnitudine & craffitudine eft, Sc apud nos in celfis turribus & tem-
ploruni foraminibus nidulatur : apud Cretenfes autem in fcopuhs mari imminçntibus,
ubi magnum dariihum paftoribus, qui Capras fub tedum noäu cogéré non folent, infe-
runt. Nam è caprarum uberibus lac exugunt. Ovidius 6. Faftorum eorum meminit his
verbis :

Carper e dicuntur laBentia vifcera roUrü,
• plenum poto fanguine guttur habent.

BH illis Strigibt46 nomen : fed nominis hujus
Caufa, quod herrenda firidere mäe folent.

^ Uanc ayem appellant FUndri esne Dwaes. Df Im ave Ufidam fabeüm narrat îUuUris Busbequim in
Bpüolis.

Inter aves nobis notas nullam confpeximus quarum pedes quatuor digitos non ha-
beant, prxter Pluvier, Guillemot, Canne petiere, Oftarde, Sc Pie de mer, qux olim
Hxmatopus nuncupabatur. Rara eft hxc avis in noftris littoribus, tametfi aliquando,
vifa fit. Corpore eft ardeolx,Gallis Aigrette didx-,alis Lari five Mouette Gallorum; & eo-
rundem Flambant, five Phœnicopten Latinorum forma ; roftro quatuor digitos oblongo
inftar Beccaffe Gallis didx (quam ob cauiam à nonnullis Beccaffe de mer etiam dida eft)
fed à reliquarum palûftrium roftris, quibus rotundum eft, difierente : nam hujus planum^
cft in extremo Sc mucronatum, Sc aliquantulum nigricans, reliqua parte rubente : caput
cum collo nigrum eft: nigrxfunt Sc alx fuperiiis,nifi albx plumx eas tranfverfas fecarent,
unde Gallicam appellationem fumfit Picx marinx : interior alarum pars & venter alba
funt: extrema cauda nigra, ejufdemque cum Anate longitudinis : binos habet pedis digi-
tos fimul cohxrentes, interior veto ab aliis fejundus eft : calcar in pedis calce ut reliquas
aquaticx aves non habet : ejus prxterea pedes molliores funt Sc delicatuli, non ficci &: du-
ri ut in aliis: crura tres digitos oblonga; digiti breves, ungulxfornicatxut in Tardis. Car-
ne eft infipida, dura, Sc admodum nigra, gulamque habet admodum magnam , amplam
Sc robuftam. Bccafle noftra, veteribus Afcolopax dida, retinet etiamnum nominis affi-
nitatem quandam cum veteri Grxcorum appellatione:nam hodieXilornithaab illis voca-
tur, voce conformi cum Latina didioncGallinago. Alaudas Chamochiladi nominant,
Sc Palumbes Phalfa. Magis proprium vocabulum non habent, ut Elorium five Corliz
exprimant, quàm Macrimit, hoc eft, oblongus nafus. Grxci vulgaribus didionibus ca-
rent, quibus tam aptèpropriis nominibus aquaticas aves diftinguere poffint, ut nos : nam
Sarcelles & Morillons indifferenter ut Cannes, id eft, Anates appellant, nomine Pappi.
Mergi marini peculiare quoddam genus in Greta reperitur fub aquis natans,a Cormaranc
Galforum, Sc à reliquis Mergis diverfum : Ariftoteles Ethiam nominavit, Littoris accolx
Cretenfes Vuttamaria Sc Calic.itczu appellant : magnitudine eft Querquedulx fiveSar-
ccllxGallorum,ventre albo,capite, quod planum eft, dorfo, alis& cauda nigris : nullum
calcar in calce habet, quod illi foli inter reliquas planipedes aves peculiare eft : ejus plumx
nihil aliud funt quàm teiiuiffima lanugo firmiter cuti inhxrens : ejus roftrum utrinque ad-
modum incidit, concavum Sc fermé planum, lanugine magna ex parte intedum,nigrum
fupernè,album infernè. Fluviatilis ille minor Mergus,quem Galli ChaUagneux nominant,
Cretx ignotus eft. Gallorum Verdier^ Grxcis Chloris Sc Latinis Lutea dida, vulgari Grx-
corum fermone Affarandos appellatur, nomine fatis aifini illi quod apud Cenomanos ob-
tinuit, Latinorum Friogillx, five Gallorum P/»/<?«/,nuncFringilari dicuntur,vo-
ce prorfus à veteribus aliéna, Veteribus Spizx nuncupabantur. Veterum Orofpizx, quas
Montains^ aut PwfoKsd\' 4rdcfse vocamus, à Vulgari Fringilaro , ex ItaHca Fringuello appel-
latione dcduda, non difcernunt. No^rï Bruants illisetiam vulgares funt: fed veteris Grx-
ci nominis Anthiobhti, Latinam Flori appellationem ufurparunt. Vulgo etiam vocant
Pafferem Sporguitis, & Gallorum Mouette Laros. Veterum Pikilis, five Latinorum Gar-
duelis, Sc Gallorum Chdrdonerct, ab illis Guardelli aut Stragalino dicitur : licet hoc voca-
bulum Chardoneret conveniat alteri avi quam Grxci Acanthin, Latini Spinum nuncu-
pârunt, nos verb Serin dicim us, ipfi nunc Spinidia. Nulla avis in Greta frequentior G al-
iorum

" O B s E R V A T I Ó N V M LIBER I. ^
lorum Vivowe, qux per vêpres & dumos volât : quoniam autem avicula eft (ppite, cauda,
& aliquc^orporis parte nigris, plerique vulgo Afprocolos nominant, hoc cft, albus podex.
At hoc nomen non reâè ilU tnbutum eft : nam alia eft avis qux apud Gallos hoc nomine
Cul bUnc peculiariter uifignitur, Latinorum videlicet Vitiflora, & Grxcorum Oenanthe.
Nonnulli, Gallorum P;^\'W«f\',aptiore vocabulo exprimunt Melanocephali, hoceft,Gaput
lîigrum : Veteribus Grxcis Melancoriphos dida cft, Latinis Airicapilla,eadem cum Zi-
lîalis, quam Galli rafafghi ^mBecafigui nominant, LatiniFicedulam. Veterum Ortigo-
nietra, hoceft Goturnicum mater, rara eft in Greta .-fed reliquis Grxcix provinciis non
minus frequens, quàm in Italia aut Gallia: nonnullas notas cum Goturnicibuscommunes
habet: & quia hoc vitium habet ut commodè volare nequeat, natura ilh celerrimum cur-
fum tribuit : Galh appellant, Itali Regem Goturnicum. Quoniam veto nigra eft,
aquis perpetub verfatur, quodammodo fimilis GalHnx aquaticxJtahsFoulicadidx:
longè tamen minor, neque adeô nigra, fed albo colore in alis & lateribus varicgata, cau-
daque fubtusrufta,&: ut in reliquis aquaticisavibus brevi, roftro binorum digitorum longi-
tudinejfed fi cum Becafle, Chevalier, &L Corli{^ Gallorum roftris admodum oblongis com-
paretur, brevi. Vultures, Aquilx, & Falcones in Creta nidos exl\'lruunt,non in quercubus
aliifve arboribus, ut rehqux aves folent, fed in fcopulis mari imminentibus propenden-
tvbus, locis admodum difficilibus&: prxcipitiis. Vix confpici queunt nifi è navibus &: ma-
ri. Itaque cum eorum pullos habere volunt, longo fune opus eft fecundum fcopuli longi-
tudinem demiftb, cujus caput paloinmontis vertice terrx infixofirmiter adligatum fit :
per eum rufticus quidam fe demitrit, donec ad Vulturis nidum perveniat, deinde per eun-
dem funem denuô in altum fubit. Vel puerum magno corbi impofitum ex fummo fco-
pulo demittunt: qui ad nidum perveniens, pullos eximit,&corbi imponit , quem poftea
rurfus furfum attrahunt. Vultures tum furvi, tum nigri, Cretx montes incolunt, in qui-
bus greges pafcuntur,agnofque & hcedos, tum etiam lepores,fi quosinapcrto deprehen-
dant, rapiunt. Idcirco paftores iis capiendis invigilant ob quxftum : nam alas fagittarum
artificibus vendunt, ad cas plumis exornandas : cutem autem detradam pelliombus, qui
adparatam magno vendunt. Falcones vulgo Falconi nuncupant, Aucupem, Hieracari,
voce ex Hierax deduda, qux omnibus rapacibusavibus communis: eas enim tam apte
propriis nominibus diftinguere non norunt quemadmodum noftri Aucupes : nam Sacre,
^mur,Ger fault, Lanier^ & r/Vrc^/^/, cum Falcone apud illos confunduntur, nulla fpecie-
rum diftindionefada. Milviusfeu Gallorum MiUni<\\ucm veteres Ichtynon nuncupate
folebant,nunc apud eos Licadurus dicitur, Sed quoniam de omnibus avibus in alio opere
egimus, in quo fingulorum effigies exhibemus-, de iis plura dicere nunc fuperfedebimus.

CRETENSES PhaLmgiaappcllarcnoruntSphalangi;infedapatva, admodum per-
niciofà, Araneo paulo majora, odo pedibus prxdita, utrinque quatuor: finguh pe-
des feu crura quatuor articulis confiant, binofque ungues habent incurvos : bina
utrinque crura anteriora illis data funt ad progrediendum, bina pofteriora ad retroceden-
dum; obliqua in terra foramina inhabitant binos pedes alta , qux retrocedentes ingredi
folent, cibum ita attrahentcs: aditum fuorum foraminum^ftramine muniunt,ne obturen-
tur, fed aperta maneant. Corpore funt fuperiore parte cinereo, binis rubentibus maculis
anteriore dorfi parte infignito : refupinata autem, nigris maculis notata confpiciuntur qua
finguli pedes corpori inhxrent : venter flavet. Si quis autem fcire cupiat qua pattC noxii,
OS intueatur, & binos exiles nigros aculeos deprehendet, iis fimiles quos Scolopendra ob-
tinet, quibus mordent atque cibum retinent: telas Araneorum more texunt,mufcifque
papilionibus vefcuntur. Girciter fexaginta ova ponunt, & pedori adhxrentia fovere fo-
lent, pullofque exclufos ventri inhxrentes ^eftant donec adolefcant. Pilofo funt corpore:
quoniam autem magnitudine difierunt, foramina pro corporum magnitudine excavant:
variare autem inter fe pro Infularum diverfitate obfervavimus. Immortale eft difiidium
inter exiguum hoc animal Vefpx cujufdam genus à Latinis Ichneumon vocitatum :
quod libro fecundo, ubi de Ichneumone ^gypti agemus, ex noftra obfervatione de-
fcribemus.

In s V L a Greta Lupis caret; e„im ob caufam magna cum fccuritate animalium gregcs
nodu in arvispafci finunt, prarfertim" ovium &arietum Striphoceri ab illis appeilato-
rum. Siinfiilani,Hirci fcri, quem Galli ^0»i:-^//i7/;jnuncupant (quorum iftic magna
eft copia) hœdos capere queunt montibus oberrantes,cum domefticis fbu cicuribus ca-
pris educant, utdepofitaferitate mitefcant. Atferi, iis cedunt, qui primi eosapprehen-
duntaut occidunt. Cicurem capram magnitudine non exccdunt : fed pon minus carnis
obtinent quàm Gerui, fimilibus pilis fulvefcentibus & brevibus prasditi, non caprinis.
Mares prolixam nigricantem barbam geftant,quod nullialteri animali Gervinis pilis pra?-
ditoacciditjprxterquàm (ut arbitramur) Hippelapho. Senedute canefcunt, &: fecun-
dum dorfi longitudinem nigram lineam excurrentem habent. Hunc etiam noftri mon-
tesalunt, prxfertim prascipitiis&accelfu difiîcilibus locis. Admiratione profedô non ca-
ret, tantulum animal adeô grauiacornua ferre, qux aliquando manibus tradavimus qua-
ternos cubitos longa: totautemtranfverfbs radioshabent, quot hircus& capra annos na-
ta funt. Duo e]us diverfa invenimus genera, ut ex eorum cornibus Gypro & Greta dela-
tis demonftravimus, qux Domino loanni du Choul, montium Lugdunenfis agri Prx-
fedo reduces dedimus. Illorum venationi aliquando interfuimus. Ruftici quidam in
fummis Gretx montium jugis inveniuntur adeô jaculandi periti,prxfertim circa montem
Spachix& Madarx, ut viginti quinque paffuum intervallo eos ferire norint. Gapras à fc
educatas, & à paruulis cicuratas, loco quodam in monte alligant, qua mares tranfire fo-
lent. Sagittarius verô inter vepres feorfim latitat adverfo vento, non ignarus Hircum
alias centum paffuum intervallo odoratu percepturuni« Mas feminam inveniens, con-
fiftit; tum rufticus fagitta illum petit. SiHircus
leve acceperit vulnus, aut alioqui fagittx ferrum
vulneri inhxferit, illico fibimederi novit : nam
ad Didamum confugit, herbam Gretx fcopulis
inhxrentem,quâ depaftâ brevi curatùr. Mirx
agilitatis eft hoc animal, ejufdem Cum Gàprea
naturx :nam ambo in afperis fcopulis & aditu
difiîcilibusdegunt:ac Hircus férus ex fcopulo in
alium defilire folet fex etiam paffuum intervallo
diftantem,quod qui nonviderit, difficile admo-
dum credat. Quoniam porrô iis locis fuimus,
ubiejus veram &genuinam effigi<;m nancifcipo-
tuimusjean? ad vivum cxpreffam hîc pofuimus.

Gretenßs aries Strepßceros nominatm : dißeptatiö
pTiHterea edocens qîiîdfiîVmcornUy

RiETVM genus eft in Greta, cujus magni greges aliis haud minores vulgocon-
fpiciuntur, prxfertim in monte Ida, quos paftores Striphoceri nom inant,noftris in
"■^hocdiffimiles, quôd noftri cornua infîexa &: contorta geftant, illi verô omnino
ereda, ut Vnicornu,in ambitu caniculata. Giim primum tantos eorum greges confpice-
reraus,ignari Veteres ejus meminiffe, in mentem fubiitinquirere , fi quid cum Vnicornu
commune haberet. Qi^caufi fuit uthoc loco de Vnicornu difceptationem inftituere-
mus, quod nunc in tanta xftimatione&precio effeconfpicimus, ut valde mirandum fit^
prxfertim cum apud Veteres iri ufu medico nullius faerit autoritatis:nam fi quam habuif^
fet, Audores proculdubio eam non rcticuiffcnt. .Ariftoteles inter ea animaUa qux biful-
camungulam habent, Orygcm recenfet unicornem: at facultatum cornu non meminit.
Columellx etiam fuit Oryx cognita, quando fcribit cum reliquis animalibus n^uro vi-
uariis includi folerc. Quôd fi Romani, res exoticas plurimum xftimantes,tam infignes
Vnicornu(qualcs nunc illi tribuuntur) facultates intellexiffent, haudquaquam eas filentio
preffiffent. Non negamus quin Vnicornu rarum preciofum xftimarint, fed non ut in

Medicamenta recipcretur, quemadmodum nunc fit. Eam ob caufam,ut ingenuè quid de
conobi^videtur dicamus; comperimus unicornu Veteribus cognitum, nigrum effe de-
bere: iatamen quod apud nos in ufu efl:, candidum eft. Q^uifnam obfecroè veteribus
^rxcis & Latinis fidem faciat, rei incognita portiunculam, quam tamen plerumque fci-
inuselfe dentis pifcis illius Gallis /ftf^4r;,Septemtrion\'alis maris accolis Morfs appellati,
trecentis diicatis aftimari debere ? Etenim data nobis funt fragmenta infpicienda , an
agnofceremus, qUa pro Unicornu trecentis ducatis emta fuerant, quum tamen orbiculi
elfent è dente pileis Robart, Vnus iElianus audor eft Unicornu medicum ufum praftare:
attamen illud nigrum facit: cum verô noftrum alterius coloris fit,diccmusab eo quod Ve-
teres defcriplèrunt diverfumelfe : prafertim cum i^ iElianuslcribat afinum Indicum,
cornu in fronte gerere, cujus inferior pars alba fit, fiiperior phoenicea, media verô plané
nigra. Plinius Ariftotefis verbaexpreffit: Unicorne (inquit) Afinus tantùm Indicus, foli-
da ungula. Deinde paulo pôft : Vnicorne bifulçum Oryx. Ex quibus verbis colligitur,
duo efl^e animalium genera Vnicornia, quorum alterum eft Afinus Indicus folidâ unguîâ,
alterum Oryx bifulcâ. Certum Afinos feros, qui Latinis Onagri dicuntur, cornu carere :
neceffariô itaqueconlèquitur, monocera alicujus alterius effe animalis, cujus defcriptio-
nem non habemus. Sed cum variis locis Vnicornua confpiciarttur, negari riequit quin
reperiantur: etenim in noftra Europa viginti intégra inveniri queant, totidem non inté-
gra, fed confrada. Duo intégraoftenduntur in Divi Mqrci thefauroapud Vcnetos,fef-
quicubitahs utraque longitudinis, crafiïiora infernè quàm fupernè, craffiore tamen parte
tres pollices conjundos non excedente; qua nota fatis refpondent iis quas Veteres Afini
Indici cornu tribuunt : attamen reliqua nota non conveniunt. Scimus etiam ea qua An-
gliaRex habet, ftriata & in gyrum canaliculata effe, quemadmodum & illud quod apud
Dionyfii Phanum eft, quod omnium maximum exiftimamus inter ea qua hadenus con-
fpeda fuerunt. Majus praconiummeretur quàm aliud quodvis cornu quod in animah
procreatum viderim us. Naturale enim eft, haud artificiale, in quo omnés nota qua alte-
rius animalis cornu conveniunt, reperiuntur :&quoniam concavum eft, exiftimandum
eft non effe deciduum, ut nec Gafellarum,Chamoix,Bouc-eftain cornua, contrà quàm
platyceris,Cervis, & Hinnulis, quibus deeidunt. Nullus eft procera quantumvis ftacura,
qui ad illius fummitatem pertingere queat : feptem enim magnos pedes longum eft.
Decern & tres duntaxat libras &; uncias quatuor pendetrfi quis tamen ftiblevet,plus quàm
decem &odo libras pendere exiftimet. Ejus figura reda eft inftar cerei, inferiore parte
craffa, deinde paulatim ufque ad mucronem gracilefcens : ejus etiam craflitudinem ma-
nus compledi nequit, ciîm quinque digitos in diametro habeat: atque fi quis funiculo cir-
cumferentiam metiatur,palmu & tres digitos inveniet.Inaquale nonnihil eft ea parte qua
capiti inhafit,tota deinde reliqua lavi polita. Tenuibus canaliculis ftriara eft cochlea
in m^rem ab infima parte ad extremum mucronem ,à dextera ad finiftram, omnibus ftriis
in gyrum vergentibus, quemadmodum in Limacum teftis,aut fufte quem periclymenum
ambierit. Ejus color non omnino albus eft: nam temporis injuriâ fufcum nonnihil rcddi-
tum. Integro pede cavum eft aut eo magis infi-
me, qua offi, quod capiti firmiter adhafit, infer-
tum fuit. Hinc judicare licet, minimè deci-
duumeffe. Glim porrô tantum onus animalis
capitiincumbat, animal quod illud geftat,ingen-
tis corporis nec bove minoris effe coniiciendum.
Strepficeros (cujus antè meminimus ,cujufque
cornua reda, canahculata, & cochlea in mo-
dum contorta funt) arietem magnitudine non
fuperat. Illius effigiem hîc fubjecimus, non ab
âhquo Audore defumptam -, nemo enim de eo
<ïuidquam tradidit (uno Plinio excepto, apud
quem ejus nomen legimus) ejufve iconem prabuit.

» 11 ce r e hîc hbuit,lapidem quem Solinus,Dadylum Idaum, alii Belemnitem
appellant (nos verô non fine errore Lapidem Lyncis,) ab Ida Creta monte, ubi
primüm inventus fuit, nomen fumfiffe. Veriim non modô in Creta invenitur,fed

etiam quodam monte Luxemburg© vicino, Divi loannis nomine nuncupato videre me-
minimus, cum Rex Francifcus Literarum parens, eum montem muniri juflitrngm poft-
quam Calones trium pedum altitudine folum excavarant,nihil ferè nifi Daâylum Idaeum
etuebant. Mercatores in fuis officinis pro Lapide Lyncis vxnalem exponunt: cum id no-
men flavo fuccino, de quo poften agemüs, debeatur.

Celfifmï tot m (retóL montis^ qui G mets vulgo Tfiloriti dicitur ^veteres
Idam nominahawL\'i defcripto: tum qua planten in eo nafcantur.

In fummo montis Idx culmine confiftentes, eum fublequente modo defcripfimus.
Summusmontis vertex ferè mucronatus eft Strobili five pinex nucis inftar , fummis
aliorum montium iugis imminens. Licet autem totius montis moles & amplitudo,
u\'rimque maris littus attingat ; nihilominus ea pars qux exteris fublimior eft, peculiariter
hoc nomen obtinuit. Certum eft Madaram montem in majorem amphtudinem & craf-
fitudinem extendi quàm Ida : attamen non xquè fublimis eft. Cretenfes Idx nomen im-
mutarunt, & Pfiloriti nunc vocant. In fummo ejus montis faftigio facellumeftjquodxdi-
ficiolo duntaxat conftat faxis fibi invicem impofitis & fine calce cohxrentibusfornicisin
modum conftrudo, ad tedum prxbendum. Sublimi adeo loco eft, & à vehementioribus
ventis interdum ita perflato, ut lapilli inde transferantur. Paulo infra id facellum planicies
confpicitur montibus undique cinda, in qua multa funtpafcua, ubi arietes & caprx Cre-
tenfesxftate pinguefcunt. Si quis ex fummo montis vertice undique profpiciat, parum
aberit, quin totius infulx ambitum videat cum aliis vicinis infulis Milo, Cerigo, five Cy-
thera, reliquifque Archipelagi. Aeris intempéries in hoc monte adeô magna eft, quem-
admodum & in ceteris prxcelfis montibus, ut in ipfis Caniculx ardoribus meridie, nullo
etiam fpirante vento,ingens lèntiatur frigus : qua de caufa nec hieme necxftate quifquam
eumincolit. Nam licet paftores interdiu ovium gteges iftucad palcua agant, nodu ta-
men in valles fe recipiunt. Ea montis parte qux ad Orientem fpedat, magnx planicies
funt ad ipfius ufque radices pertingentes,in quibus plurimx amoenx & frigidx aqux fcatu-
rigines. Qux verô ad urbem Candiam obverfa eft, nemoraeam muniunr,in quibus Acer
admodum crifpa materie, Ilices plurimx, & Acylacx nafcuntur. Pars Meridiei oppofita,
filvofa non eft: attamen nonnullas arbores alit, qux alibi duntaxat frutices funt, nimirum
Arbutos, Adrachnes, Elxprinos, hoc eft Philycas, qux Latinis Alatetni dicuntur, Ciftos,
alias hujufmodi arbores qux apud nos non inveniuntur: ea autem parte colligitur
Ladanum. Pars Meflariam fpedans, hoc eft, eam planicem in qua fita eft Gortina, Cu-
preffis abundat, Piceis,\'*\'Gallis Pignets. Iftîc etiam nafcuntur Chamelxa,Thymelxa, &
Oxycedri : Pfeudolabyrinthus eadem parte fitus eft. Magnos ferorum Hircorum gteges
in eodem monte confpicere eft, &L plurimos lepores. Tribus diverfis temporibus eum
confcendimus, & diverfis femitisj attamen nullum locum invenire potuimus in quo Ru-
bus Idxus nafcatur. Nerion flore albo ApriU floret,medio quafi montis afcenfu,apud pa-
gum Camerachi,qua Candiam iter eft. Qua occidentem fpedat,difficilimus afcenfus eft
Sc admodum prxceps, perinde ferè ac fi per eredam fcalam afcendendum eflet. Iftic ad
radices montis pagus eft, à quo fiibire incipientibus feptem paffuum miliaad fummum
ufque jugum conficienda funt. Pars Qrientiobjeda,reliquis temperatior videtur: nam ad
montis radices folum undiquaque admodum pingue Sc humedum; ibi etiam frequentif^
fimi funt pagi. Sc omnia excultiffima, cum arbores frudiferx, tum vites Sc olex, agrique
omni leguminum genere & frumento funt confiti. Tota illa moles quacunque tandem
patet, poffidetur à Dominis Calergis, nempe ab Antonio Sc Matthxo fratnbus, qui jam à
mille annis primum dignitatis Sc nobilitatis gradum in tota infula femper obtinuerunt: de
quibus adhuc poftea.

* fdónendus leäor Beüonium hocloco, atque adtotQto hoc lihro, ptceam^ropinaïîro y five ttMki} perperam
reponere.

Variorum arhorum^ herharumquA (ponte circa Idam montem^*
in (reta nafcuntur, nomina: coüigendtcocct baphia rat to*

E Stirpibus circa montem Idam nafcentibus commodè agere nequimus , quin
Dominorum Calergorum, qui hunc poffident, Sc in univerfa infula Greta fummx
funt ai^doritatis, infignem humanitatem Sc liberale ingenium prxdicemus.

Qi^madmodum enfin Dominus loannes Francifcus Baroczo ex urbe Rhctimo à fuis mi-
i^iftris fccurènos conduci curavit in montes Spachix ôi Madarx: fie Magnificus Eques
I^omini^ Antonius Calergo patridus Venetus.Candixhabitans, fiios miniftrosnobis du-
ces dedit in îdam montem, arque vidui neceffaria deferri jufTit, ut ahquot dies in eodem
monte confiftere poffemus : nam ftirpes inquirentes, noâu ad paftorum tuguria, in quibus
cafeos conficere folent,redibamus,& iftîc pernodabaraus. ïovis lepuichrum, quale Vete-
res defcripferunt, etiamnum oftenditur,integrum adhuc. Latè porrô patet hic mons^cjuf-
que radices utrinque maris httora, ut antèdiximus, attingunt; nam licet urbi Candix fint
vicina:, meditullium tamen mfuixoccupatipfè mons, adeô in fublime evedus , .ut nives
ejus verticem perpetuô tegant; tamque frigida aura mediis etiam xftatis ardoribus iftîc
eft, ut vix ferri queat: tametfi in convallibus magnus fit xftus. îîlîc inter ftirpes memorata
dignas crefcit Salvia poma ferens efuiapta, qux ruftici legere folent, hifque faccos plenos
in proximas urbes venum deferunt. Initio Maij foliis inhxrentia inveniuntur gallarum
magnitudine,lanugineobdutla, dulcia, grati faporis. Eodem tempore fpinouirum
Capparum flores leguntur, atque inforo vénales proponuntur, non conditi, fed elixidun-
taxat & nonnihil faîiti. Mandragora mas & femina; Pxonix duogcnera, vulgo Grxco-
rum Pfiphedile nuncupata in omnibus vallibus humidis nafcuntur candido flore. Tra-
gium fecundum rivulos crefcit luteo flore, Cecilianx femine. Leontopetalon craffa radi-
ce iftîc hieme floret, ut Mandragora. VefaMelilotus odorara in collibus herbofisprove-
nit, Ononidi five Arreftx bovis ferè fimilis, Majorana noftrx, quam in hortis colimus,re-
fpondens , fponte crefcit fub finem lunii, rubentes flores proferens, rufticis Matherina
dida. Nihil vulgarius Trifolio mœnianthe. Heliochryfon cxticnîolnnio floret,adeô
frequens in montibus, ut vix fubi nafcitur) alia planta confpiciatur: qùôd autcm lepori-
bus cubilia grata prxbeat, vulgus ejus infulx Lagochimithia appellarcnovit. Heliochryfi
autem nomme noftram Stœcadem citrinam non intelligimus:nam ut Hieronymus Hun-
garus Mcdicus nobis in Greta demonftravit, ea eft qux Ageratum nominatur. Nerion
candido flore, tota infuîa non invenitur, nifi in Montis Idx convallibus apud pagum Ga-
merachi. Acer in frigidis montibus nafcens, à rufticis Afphendannos nuncupatus, in
monte îdacrifpiore eft materie, quàm ufquam alibi. Adrachnes fruticesgenuinum nor-
men retinuerunt ; fic etiam Acylaca,Ô<: Pliylica, qux magnx funt arbores glandiferx. Gu-

preffi m fil vis non crefcunt, ut plerique exiftimarunt, fed fparfim variis montium locis, Ii-
cet iftîc fatx non fuerint : meridiano tameii fole gaudent, ejufque funt naturx, ut infima
parte recifx, ex parte tamen radicibus proxima multis ramis repullulent. At eo loco in
altum non attolluntur, fed m craffitudinem excrefcunt. propterea capfx ex cupreflb inve.
niuntur in Gandia urbe paràtx admodum latx. Nafcuntur etiam permdc in Leucismon-
tibus,Spachiavocatis,atque in Idadido Pfiloriti. Tragacantha in montium fuperciliis
abundè crefcit: cujus duo genera obfervavimus. Aflerimus autem ejus gummi minimè
iftic colligi, heet nonnulli fatis temerè id fcripferint : quam noftram aflertioncm, fi opus
efTet, audoritate primarii infulx Domini Equitis Antonii Galergo, probare poflemus^, co-
ram quo de ea re verba feciffe meminimus. Staphis agria fpaffim fponte provcnit. Goris
admodum frequens eft,quxnoftrojudicio inter reliquas ftirpes radicem habet ingratiffi-
mi faporis, utpote qux deguftata vomitum nobis provocârit, quod nulla alia unquam fe-
cit. Ànagyridisarbuftum paflfim ferè fecundum Regias vias nafcitur, tam foecido odore
ut capitis dolorem inducat, antiquum nomen etiamnum retinens ; nam Anagyros vulgo
dicitur: adeô ingrati eft faporis, ut ne famelicx quidem caprx deguftare fuftineant. Iftîc
Tithymalum dendroidem duorum hominum altitudinem,caudice humanxcoxx crafli-^
tudinemxquantem confpeximus. Thapfia,ferula,Libanotis & Sefeh iftic abundanto
ProvenitetiamfrutexAgriomelea vulgo nuncupatus, exiguorum malorum pyris forma
fimihum ferax. Nufquam hic frutex in Gallia reperitur,prxterquam in fcopuhs Fontaine-
bleau arciRegix vicinis, quibus deledari videtur. Fruticem Sabaudis five Ailobrogibus
CMdamier didum,Gretenfes Godomalo appellant. Veratrum nigrum in infiila Greta di-
ligentifl^imè perquifivimus: at nunquam invenire potuimus: eaque noftra eft opinio,neque
album neque nigrum iftîc nafci. Ariftolochix porrô quartum quoddam genus, à tribus
reliquis veteribus defcriptis diverfum invenitur, arbores fcandens & premens Ephcdrx &:
Smilacis modo, alioqui conveniens fohis,floribus, femine, radice, fapore & odor<^ cum

Glematitide. Gocci baphicx cenfus ingens eft in Greta, fed ejus collcdionicum poten-
tiores operam impendere nohnt,paftoribus & pueris iftam provinciam relinquuîit. Inve-
nitur menfe lunio in exiguo quodam frutice ex Ilicis genereglandem fereniis, fine pedi-
culo inhxrens illius fruticis ftipiti,colore ex cinereo albicante. Scd quia iftius fruticis folia
fpinis horrent,uti Aquifolix, paftoresfurculam finiftra geftant, qua ramulos deprimunt

& inclinant\', deXterà autem falcem putatoriam, qua illos demetunt, & rotundas veficulas
exigui pifi magnitudine auferunt, qua parte ligno adhaeferunt apertas &: hiantes, pufiUis
rubris animalculis lende minoribus plenas, qui per hiâtum iftum elfugiunt,&: veficulam
inanem relinquunt. Pueri coccum jam colWam ad Quasftorem deferunt,qui ex dimen-
foab illis redimit. Is animalcula à veficuliscribrofegregat, deinde fummis digitis leniter
ea prehendendo in pilas efformatovi gallinacei magnitudine : etenim fi nimium compri-
meretjCota in fuccum refolverentur,& color periret^ Itaque duo infedionis genera,ununi
pulpx, alterum veficularum : quoniam autem pulpa ad inficiendum commodior eft, ejus
precium quadruplo majus,quam veficularum. Aliud prxter jam commemorata genus
adhuc invenitur, cujus neque veteres neque recentiores meminerunt : excrementum
eft, eâdem quâ coccus ratione, in Myrtis nafcens, unico animali vivo veficulâ incluf©
prxditum.

Plurimarum aliarum flirpium in infula Crem fponîc^
nafcentium hre\'uis narratio,

INTER reliquas ftirpes quas Creta alit, infigne eft Didamum, quod vix in terra nafci
vult,fèd fponte in fcopulorum fiffuris femper provenir, nufquam alibi,fblietiam Gre-»
tx peculiare : at Pfeudodidamum non modô in Greta, fed aliis etiam locis nafcitur.
Vulgo Cromido fiio nuncupatur : Sonchus Zucho, Alnus Schlitro, Laduca Maroulla,
Periclymenum Agioclima, Viburnum Gallorum Clemaczida, Cichorium Picra, Vrtica
Zuchnida,Lotus arbor Cacavia,Iuiubx Zinziphia, Ferula Artica, Polium Denaida.
Tria Origani diverfa genera lunii initio fiorent t at Onitis peculiariter inter fcopulos colli-
culorum ficciffima parte Meridieiobjeda: Heracleoticum contrà humentibus locis gau-
det: quod filveftre appellatur, neutrius naturx particeps eft; nam libentius circa fepes cre-
fcit quàm apertis locis. Spinx genus eft in Greta, quam omnes vulgari Grxco idiomatc
Afcolimbros appellare norunt : Veteres Latini etiam nomme grxco Glycyrrhizon vocâ-
runt, à Glycyrrhiza tàmen diverfum. Sponte pafïim nafcitur, flavo flore, ladeo fucco ab-
undans. Radix & folia edi folent antè quàm in caulem abeat. Ravennx cum aliis her-
bis in foro venalem confpeximus; &: Anconx, ubi muherculx eam eruentes, Riuci nomi-
nabant. Sed&agro Romanocolligi obfcrvavimus,&abincolis Spinaborda nuncupari.
Ea eft qux recentioribus Grxcis Afcolimbrous dicitur. Plinius variis locis libro z i .cap.
16. de fpinis agens, ubi Garduum à Scolymo diftinguit, per Carduum Artichocam intel-t
ligere videtur : deinde ait, Scolymus quoque floret ferô & diu. Poftea fubiicit: Scolymus
carduorum generis ab iis diftat, quôd radix ejus vefcendo décoda. Sed Galenus ipfe non-
ne de Scolymo & Cinara eodem capite meminit? Itaque affentiri poffumus iis qui Arti-
chocam filveftremnominari debere Garduum contendunt, &;hortenfemcultumq Scc
îymum : quoniam filveftris fèmper fpinis horridus eft. vSpina quam Veteres Grxci Aca-
non appellarunt, rufticum nomen ab Acanou derivatum nunc mutuataeft,nimirum
Aconachia: qux vox illi propriè convenit: nam cùm prx cxtens fpinis horreat ,inde fa-
dum ut aculcatx plantx Acanacex dicantur. Thymelxa qualis Diofcoridi defcribitur, in
Creta provenir, ab ea differens quam G ermani in fuis piduris nobis proponunt. Gladio-
lus five Xiphion in arvis nafcitur, & cùm Vere germinat, unicum folium non admodum
latum odonos digitos longum, mucronatum, feptem nervis diftindum promit: è cujus
finu aliud minus exit, deinde tertium, poftremô caulis onuftus floribus ferie quadam pro-
pendentibus,adeônitentis coccinei coloris,ut nullam comparationem admittat:terra
erutuscum fua radice fagittx inftar coniici poteft; quandoquidem ejus radix crafla
rotunda eft, ut fagittarum craffiora capita, & ejus folia terna utrinque in cauledifpofita
pennarum vicem prxbent. Tithymalus myrfinites cùm in Cretx montanis tum ma-
ritim is crefcit : quemadmodum éc Paralios. Securidacâ agri abundant,illifque Peleki
dicitur. Terebinthi, Lauri, Arbuti, Lentifci, & pumilx Cedri veterem appellatio-
nem retinent : uti & Afpalathos,& alia ei valdè fimilis Achinopoda iUis didta. Ma-
rina littora Gnaphälio candicanp nam^ quod ab Herbariis depingitur, adulterinum
eft. lifdem littoribus frequentes funt Theophrafti bulbi littorales, quos noftri Aro-
matarij Galli pro Scilla vendunt. Silveftres brafficx in fcopuhs ad portum Sudx na-
fcuntur. Chamxfyce & Soldanella littorali arena deledantur. Dracunculus IiedeiiE
folio in humidis Spachix locis folummodô reperitur: at alter nobis notusplurimis in-
fulx locis indifferenter exit, Halimi frutex nunc Halimatia appellatur 5 tota infula

adeô frequens, ut maximâ ex parte fepes eo confient : hujus cyrax edules fant. Nofler
Agnusc^u5,five, Veterum Agnos,Lija appellatur. Sedum iftîc fruticefcit. Legitimum
Thymum adeô frequens eft, ut alterius ligni loco uratur. Thymbra vulgari nomine
Graecis Tribi diaa,hoc eft,Satureia filveftris, macncnta& fterilialocaamat, prafertim
autem apud Rhetimo : in his duabus ftirpibus, potillimüm autem Thymo, nafcitur Epi-
thymum, Tribulusterreftrisquem ilh vulgo Atrivolo vocant, agris maximè eftnoxius,
prafertim autem leguminibus. Hoc autem loco reticere non poffum; eos qui hunc facra
fcriptura locum imcïpxçt^ninïàcTrihlàfîm ^ hallucinari ,dum Tribulum effe exifti-
mant carduum : nam Tribulus univerfa Gallia ignotus eft, ialtem terreftris : aquaticus
autem is eft quem nos Macks aut ChaHagnes d\'eau nuncupamus. Heliotropium nomi-
natur Heliocrota, Atraftylis Ardadila, Orobanche Lycos. Hylfopo cum hortenfi tum
filveftri carent : ejus autem loco pharmacopœi inutilem quandam pufillam adulteri-
nam plantam fubftituunt. Stœchas fponte plurimis locis nafcitur. Inter rariores ftir-
pes , fingulares quafpiam confpeximus in Francifcanorum horto urbe Candia, nimi-
rum Scammofieam & Apion, qua alioqui fponte in montanis nafcuntur, uti & Styrax.
Ricini planta quoniam iftîc hieme non cotrumpitur ,multofque perdurât anQOs,in ar-
borem evadit adeô fubhmem ut non nifi fcalis admotis confcendi poflit. Xylum & Se-
famum magnum cenfum adferunt ; atque Aprih feruntur. Gogitur iftîc & Cedria five
Katranum, & pix, prafertim in Leucis montibus, vulgo Spachia didis,in quibus plurima
filveftres pini, alias Picea, proveniunt. Inter res memorabiles, planiciem in Creta obfer-
vavimus, Sd:hia& Lafti nominatam, magna longitudinis infublimium montium jugo,
paulo fupra Voulifraeni in media infula, quâ Sethiam iter eft. Reftibile autem eft folum,
in quo multa fegetes,leguminaque nafcuntur, & Orobus, leguminis genus nobis quidem
in ufu,fed quod nullum nomen Galhcum invenit. Eam planitiem ubercm reddunt nuuli
ècolhbus illam undique cingentibus decurrentes. Nafcuntur apud Cretenfes filveftria
quadam exigua pyra, ab incolis Achladas nominata, à noftris diverfa : alias pyra filveftria
apud eos Agufaga appellantur. Vix in Creta reperias Afparagi genus illud quod in hortis
cohmus ! filveftrem enim Corrudanuncupatum paflim fponte nafcentem dumtaxat ha-
bent. Sed ahud praterea genus apud ipfos confpicitur, antiquâ & vulgari appellatione
Polytricha nominatum.InconftansAnemones flos pluribus quàm decem coloribus variat.
Cicada Symphogna nuncupantur, qua etiam voce lyram appellant, Symphytum majus
Stecouh. Supra Chifamiarcem ,ea montis parte qua Calohierorum monafterium, cui
nomen D. loannes de Predermos, fitum eft, Attichoca filveftris genus crefcit, paftoribus
Agriocinara appeliatum, cujus radicem cubitalis longitudinis, & humani cruris craflitu-
dinis,foris &intùs nigram, pyri in modum turbinatam, Cofti indici loco in Aromatario-
rumoflScinis venalem effe aflerimus. Intelligimus autem nigram illam radicem quam
Coftum nominant, quamque ab omni antiquitate in ufu effecredimus. Capita fert in-
ftar Cinara five Artichoca,quapaftorescrudamandunt. Ejus flos maxima ex parte Can-
didus eft (licet & purpureus inveniatur) ÔC fuavis odoris. Ipfius radices Chamaleonis aîbi
radicibus fimiles funt folia Chamaleonis nigri foliis. Diflert ab ahis Artichocis fil-
veftribus multis Italia locis nafcentibus. Fruftrà inter reliquas noftrates ftirpes Chama-
leon albus & niger depidi fuere: nam neuternec in Germania, nec in Gallig, nec etiam
in Italia nafcitur : unde certum eft (cumveniafit didum) iftas tres nationes hallucinari:
neque enim Carlina, neque alii fimiles cardui, Chamaleon albus vel niger funt. De ni-
gro autem ahàs agemus. Albus porrô radicem producit humana coxa craflTitudinem
^quantem, pedalem, interdum etiam cubitalem longitudinem, adeo odoratam, ut con-
clave inquo repofita, Viola odore ita repleat,ut capitis\'gravedinem inducat. Cretenfes
paftores,& ruftic ani pueri, prafertim apud Rhetimo, ejus gummi colligunt, quo femina!
pro mafticatorio utuntur, uti maftiche in Chio, & Chondrilla gummi in Lemno. Cola
vel Chamaleous vulgo nuncupant Chamaleonem album. Acanthus mollis variis hu-
midis locis frequens eft : at fpinofus in agris U juxta femitas. Anonidis cymas condiendi
confuetudo apud Cretenfes nondum abolita eft, neque etiam Eryngij tenella germina
edendi : at Eryngium illud marinum eft, maris littoribus nafcens, à mediterraneo diver-
ium. Breviter Creta infula multas ftirpes profert, atque alias xcs fingulares,quas alibi non
ïeperias. Ab omni etiam antiquitate generofarum ftirpium iftîc nafcentium nomine cele-
brata eft. Macrobius cap. y. lib. 7. Saturnalium idem teftatur his verbis : Sed nec mon-
ftrofis carnibus abftinetis, inferentes poculis tefticulos Caftorum, & venenata corpora V^
îerarum: quibus admifcetis quidquid nutrit India, quidquid devehitur herbarum,q«i-
3US Creta generofa eft. Serpentum dumtaxat tria genera in Creta obfervavimus,primum
Ophis, alterum Ochendra, tertium Tephloti à rufticis nominatum. Ataffirmare aude-

mus verum efle quod antiquicus proditum efl, Crecam nullum venenatum animal alere.
Nam ciim ferpentis illud genus, quod proprio nomine Ophin dici retulimus,. p^rfequere-
mur, duxnofhi itineris fublevans lapidem fub quolatibulum qu£Erebat,ab eodem prx-
morfus fuit in manu*, attamen licet fanguinem etiam elicuiffet morfura, nullum aliud ma-
lum fequutum eft, quàm leve vulnus.

VIN vä4 quod Maivaticum vocamus in fola Creta fit : atquèafTererenon veremur,
quod in exteras regiones etiam longiffimo diffitas intervallo defertur, puta Ger-
maniam,Galliam,&: Angliam,primiim fuilfe decodum. Nam naves qux Malva-
ticivini ih exteras regiones transferendi caufa Cretamappellunt,potiffimÜm id quod in
Rethymo natum cft, tollunt, cdm conftet illud generofiflimum diu conlèrvari pofle,at-
que longa vedura majorem adhuc prxftantiam adquirere. Porro in urbe Rethymo qua:
Veteribus Rhythymna dida cft, magni funt lebetes ad littus maris difpofiti » in quibus
Vindemiarumtemporevinadecoquunt:omnia tamen Malvatica vina deco^da effe non
dicimus. Nam qux circa daneam,& urbem Candiam,colliguntur,& in Italiam dumtaxat
tranfvehuntur,decoquere non eft neceffe, quia periculum non eft ut acefcant. Sed fingulis
annis vina commifcentes, vetera novis admiftis meliora faciunt,& horna veteris admiftio-
negenerofiorareddunt. Cretica vina olim quemadmodum & nunc dulciafuere. Mai-
vaticum proprio nomine Pramnium vinum didum eft, ut ex Diofcoride patet, cujus hxc
funt verba: Creticnm cogmmim aut Pramnion aut Protropsn. Hue acccdit quod Homerus ma-
gnopere commendârit Creticum , illud Pramnium appellans. Infiila Greta etiam exi-
mium Mufcatellum vinum prxbet : cujus duo funt genera ; unum prxcocius ante vinde-
mias confcdum, alterum ipfis duntaxat vindemiis : fed neutrum vix ultra fretum Hercu-
leum tranfvchitur. Cetcriïm duo etiam funt Malvatici genera ; dulce, &: acerbum quod
Itali garbum appellant, Galli viride, five rude : illud autem ad nos non devehitur, quia
cum (ut dulce) non fit codum, diu confervan non poteft.

Cv M in campeftri quodam pago veflàtertiurâpûd Dominum loan. Antonium Ba-
roczo non procul ab urbe Spachia, vicinorum pagorum incolas ad diem quendam
feftum convenilfe confpeximus, alios cum uxoribus, alios cum amicabus, ut ma-
gna hominum effet frequentia. Bene poti,faltareceperunt fummo totius diei xftuj non
in umbra, at fub dio, tametfi is dies totius menfis luhi effetardentiffimus : eamque falta-
tionem ufque in nodem protraxerunt, licet fuis armis effet onufti. Solent ifti ruftici ferè
perpetuô incedere alba intcrula amidi, quam lato cingulo magna fibula prxdito conftrin-
gunt: deinde femoralia linea applicant, quibus interulam non inclüdunt, fed liberam flui-
tare permittunt : poftmodum ocreas caligarum & calceorum vicem fupplentes inducunt,
adcingulum vfquepertingentes, cui itaalligantur, ut intcrula anteriore & pofteriore par-
te propendeat. Sicornati,atque pharetram centenas & quinquagintacirciter fagittas qua-
dam ferie difpofkas continentem ex tergo propendentem geftantes, tenfum item arcum
brachio induceiites, aut tranfverfum gerentes, & gladio latus accindi, altifillmos faltus fa-
cere nituntur; neque decoram fuam faltationem effe exiftimarent, nifi his omnibus effent
onufti. Hxc Cretenfium armatorum faltatio veterum Curetum faltationem nonnihil re-
fipere videtur, quam Latini Pyrrhicam nominarunt. Grxci fic ûltantes tribus menfuris
uti folent : nempe progreffu, anteriüs fubfiliendo altero pede fublevato, ut Germani fo-
lent: altera orbicularibus faltationibus, qux in pagis per Gallias fiunt, non eft diffmiilis :
tenia miraeft,nam modo alterum pedem in anteriorem &pofteriorem partem vibrantes,
mox altero fimihter facientes, atque fifcj^ mutuô refpondentes, cantando, & faltationes
cantilenisaccommodando;modôin gyrum,modô in longum,atque interdum bini &

•bini; omni conatu interea faltant. Ab omni antiquitate Grxci faltando cantare eonfue-
verunt.^ Ipfeetiam Ariftoteles id teftatur primo capite, lib. feptimo, his verbis : Voxiiscjui
^emyenereAmmcipiuntâgere^ mutari in fonum alpemremtmmabiltorémque incipit. Ahsîïnmihus
"Vîro^À contrario fit, &(i curam adhibeanî [quod diquifuium ex iû qui choreii indulgent,) vellongo
fcrvari.^c.

Mulieribus moris eft vclum dumtaxat capiti imponere liberum nec adnexum; pedus
Vero &humeros perpetuo nuda habere (nullum enimamiäorij ufumnorunt) ea de caufa
fufcx funt foie aduftx : nulla etiam tibialia geftant, rufticanx videlicet, quas publice
confpicere licet : Nam urbanx perpetuo latent vix prodeunt nifî nodU;, five templa
aditurx, five fefe mutuo vifitaturx. At quoniam noftrum inftitutum aliô nos revocat, de
Cretenfibus rebus plura differere fuperfedebimus, cùm navigatio ineam infulam adeô tri-
ta fit ut nunquam defint qui eô commeent, inde redeant; atque de Turcicis rebus age-
re incipiemus.

Qj^otquot mandatum five diploma hheri tranßtus à purpurato aliquo
^acha^ vel à Turcarutn fmperatore impetraverint \\modo ""Turcico
veïîituincedanti ^ducemqae ittnerishabeant^ qui interpretis vice fm-
gatur^tuto per omnes Turuprovincie commearepoffc^.

■f a m e t s i Turcx magno numero per turmas, quas ipfi Caravannas nominant,
convenire foleant, ut fecuriùs profeäiones fuas fufcipiant, quilibet tamen eorum
veftituamidus,diplomaque habens ex aula Turcarum Imperaroris, comité inter-
prété qui ilh dux itineris fit, libéré quocunque hbebitproficifci poterit, exceptis defertis
extremis Provinciarum limitibus. Si quis porrô eodem defiderio, quo nos, impulfus,
idem expeiiri vellet, abs re fadurinon videmur, fi quidpiam hîc adfcnbamus< Cùm pri-
mô Byzantium appuHlfemus, &; ocium in focordia tranfigeremus, fingulis diebus portus
canalem five finum, qui Peram à Conftantinopoli feparat, traiiciebamus, ut ea qux Turcx
in fuis officinisvenaliaproponere folent confpicientes, obfervaremus qux ipfi haberent
iioftris officinis incognita. Utqueid commodiùs facere pofiemus, conquifito dodo Tur-
ca,,quiArabicam linguam adpnmè calleret»de precio cum illo convenimus, ut omnis gq-
neris mercium, aromatum, atq. aliarum rerum qux in officinis Turcarum venales haben-
tur, indicemconfcriberet,qui nihil aliud continebat quàm Avicennx indicem Arabica
lingua defcriptum,omnia qux illis peregrè advehuntur compledentem. Abfoluto indi-
ce,Turcam nobis fingula vocabula figillatim & diftindè pronunciare juffimus,eaque cùm
pronunciaret, noftris charaderibus exarabainus, ut erant Arabicè prolata : deinde rem
prolatam nobis demonftraricurabamus ;ut caconfpeda,rem cognitam vocabulisab ipfb
defcriptis, noftraI\'inguafubfcribcremus, cupicntesea ratione, aliis iocis, quotiefcumquc
opus effet, ipfa ctiam petere poffe : ut verum fateamur ,in quibufcumque Turcarum
Provinciis fuerimus, plurimum nobis profuit is index , ad rerum quas defiderabamus co-
gnitionem adipifcendam. Nam interdum evocati adxgrorum curam , cùm quidpiam ex
aromatarii tabernaCnullos enim pharmacopœos habent) expeteremus,fi ipforum idio-
mate probe exprimere nequibamus,indicem fcriptum proferebamus, ut mercator con-
Ipedo vocabulo mehùs intelligeret. Ifta profedô ratione multa fimplicia confpeximus,
qux à noftris mercatoribus Turcarum provincias adeuntibus jam advehi defierunt. Hanc
itaque laudem mercatorum negociationitribuimus, quôd ei accepta referre debeamus,
omnia fingularia è procul diffitis regionibus adveda. Atque ut rem fic fe habere compro-
bcmus;num finenegotiatione aromatahaberemus canelIx,carophyllorum, myrifticx
nucis, piperis, aliarumque fimilium rerum ? Cur tot prxclara medicamenta, & alia fingu-
laria veteribus adeô trita, nunc funt incognita,nifi quôd illorum negotiatio fieri defiit?
Num tellus Amomum,Tercbinthinam,Calamum odoratum,Ammi,Coftum, Acaciam,
& aliahitjufcemodi veteribus adeô trita proferre deftitit? Nonprofedo: fedcaremus,quia
nemo eft qui illa cis mareadvehat. At cùm in Oriente effemus, plurimarum cognitio-
nem negociatoribus impertiimus, qux antè illis ignota iftîc remanebant, nunc verô vulgo
"^a^naliaeffe incipiunt cùm Vénetiis,tum plurimis aliis locis: potiffimùm autem legitimum
Nitruni, Cardamomum majus, vera Terebinthina, & alia fimilia,de quibus fufius noftris
in Diofcoridem Commentariis. Certi autem fumus nobis Hon defuturos probatos teftes,
fi demonftrarc vellemus ncs omnium primos retuliffe plurima medicamenta öóflris
ignota,quxneque aufo neque argento ahoqui comparare potuiffemus.

Ye t e r e s 1 erra: quoddam genus in plurimis medicamentis admodum commcÉT
darunt;quod nunc etiam minore non eft in ufti,quàm olimrLatini Terram Lern-
niam, five Sigillatam appellant, Galli Terre feUée. Adeo Celebris eft hxc terra, uC
Principum Legati Conftantinopoli redeuntes,cam referre,&:niuneris loco Principibus vi-
ris ofierre fijleant. Nam inter alia fingularis eft adverfiis peftem & omnes defiuxiones. Ve-
nalis reperitur in Aromatariorum ofticinisTerrx figillatx nomen obtinens,fed qux magnâ
ex parte adulterina fit: in univerfb etiam orbe non invenitur nifi in una Lemno infula. Ec
quoniam nobis animus erat in Lemnum nauigare, eam ob caufam ante quam Conftanti-
jiopoli excederemus, diligenter inquifivimus quibus rationibus negotiatores illam adipifci
queant jnoftraque diligentia duodeviginti diverfis imprefiSonibus fignatam invenimus.
Paftillos igitur omnis generis impreftione notatos nadi,cuidam Turca^ Arabicx lingux
perito oftendimus, ut intelligeremus cur tot genera invenirentur. Ille omnibus perledis,
refpondit fingulos orbiculos du.as dumtaxat Arabicas didiones continere, Tin imacbtonj,
qux fignificant Terra figillata: 6«:paftillum qui plures haberet notas, eandem didionem
exprelfam habere, idemque fignificantem, quam ea qux paucioribus notis cfiet exarata:
& licet paftillorum charaderes inter fe varient,id dumtaxat inde procedere,quôd Turcx,
eandem rem exprimere volentes, varie fuos cha-
raderes mifcere queant: Alia item eft ejus rei ra-
tio, nimirum diverfos magnates ei rei prxfuifie,
ideoq. diverfis figilHs imprefiiüfe. Omnis autem
hxc terra, in paftillos, hoc eft, exiguos panes cir-
citer quatuor drachmas pendentes, vel paullo
graviores interdum, nonnumquam &: leviores
formata eft. Non defunt impoftores qui eam ad-
eo dextre adulterare norunt, ut legitimx quàm
fimillima videatur. Ut verô charaäerum vario modo paftillis imprcftbrura diverfitas
confpici poflit, eos prout varie impreflüi fuere exprimi juflîmus.

Variarum(pecierum ejufdem\'Terrji fgillau de/criptio-y
atque deßgiüis ipß imfreßü.

Gollectis igitur quibufcunquefigillis,terrxqué generibus quxnancilcilicuit,"
in Lemnum navigate conftituimus , ut rei veritatem cxpifcaremur , atque legiti-
mam ab adulterina dignofcere difceremus : ea autem fic defcripfimus : Antiquifli-
mum figillum, referentibus Grxcis & Turcis, inter varias Terras id eft quod polficis lati-
tudinem non excedens quatuor duntaxat charaderes continet, quorum qui latera occu«
pant, hamulis fimiles, alii verô medii valde intricati funt, charaderis | ferè inftar, qui me-
dicinalem unciam dénotât ; in medio autem figillo inter univerfos charaderes quatuot
duntaxat punda funt addita: hujus figilli terra adeô pinguis eft, ut è fevo conftare videa-
tur, dentibus cedens quando manditur, atque minimum arenx cöntinens jejus color in
rubedinc ad obfcurum accedcnte pallet. Aliud genus in minores paftillos fuperioribus
refpondentes efFormatur,cujuscharaderes impreffi paulo grandiores funt, numero tres,
feptem pundis interpofitis : hoc paulo magis rubet priore, guftuque eft nonnihil acidoj
fttque prxmanfum,calculis arenaceis abundare deprehenditur; miniîs pingue quidem fii-
periorcjfed bonitate ilh non cedere creditur. Eft & tertium genus exiguorum paftillo-
rum, fuperioribus magnitudine refpondentium, cujus charaderes differunt : nam veluti
uncum hämo pifcatorio fimilem habet medium inter binos alios charaderes notx | fi-
miles. hujus color à fuperioribus difFcrt, quoniam veluti parvis albx terrx rubrx permixta:
maculis confperfus eft. Quartum genus reliquis dilutius rubet : hujus, tria figilla dilFeren-
tia eidem terrx generi impreffa obfervavimus. Terra figillata qux Conftantinopoh magis
vulgaris invenitur, maxima ex parte adulterina eft, atq. m majores paftillos formata quàm
rehqua; cjtts etiam color diverfus: nam reliquorum generum ad rubedinem tendit, hujus

verè fîavefcit. Et quoniam adukerina eft, propterea majore quantitate reperitur. înve-
niuntur^ duo alia genera cum forma tum charaßeribus dilfidcntia, qux in felediffimo-
i\'um numero habentur, & rara funt : in eo difcrepant^quod alterum magis arenofum fit,
sHoqui idem eft fapor. Aliud item genus bolo armeno dilToluto adult^atum,cui impref-
Ix funt dux notx admodum contortx, ejufdem cum poftremis duabus magnitudinis, fed
ab illis diverfx. Eft prxterea aliud genus in paftillos rudes &:impolirosformatura, exteris
i\'otundiores\', nucis j uglandis magnitudine, globis ferè fimiles, nifi ea parte qua figillum
imprcffu m eft, fefiiles & planiores effent. Hos omnium puriflimos comperimus. Sed SC
alia eft figilli fpecies in officinis admodum rara,utpotc quam duabus dumtaxat locis Con-
ftantinopoli reperimus : cujus precium, reliquis majus eft; aromaticum habet faporem, ut
illiquid admixtum quod eum üporem concilier,quifj^iam opinari poffitjcüm tamen natu-
talis fit ipftus terrx: huj us color faturatius rubefcit;& habet plures impreflas notas. Perfpi-
cuum itaque eft omnia terrx figillatx genera ejufdem coloris non effe: nam fxpe contingit
ut in ipfa vena candidioris coloris reperiatur, nonnunquam magis rubefcentis, interdum
etiam ex utroque colore mixta. Qui fphragidem Lemniam ex guftu difcernere cupiunt,
certius judicium de ea ferre poffunt, quum eam in ore aromaticum quidpiam fpirare, at-
que arenaceam nonnihil effe deprehendunt, quam qui an lingux adlixreat periculum fa-
ciunt, Omnes porró eas differentias, dum Conftantinopoli effemus, defcripfimus, & de-
pingi curavimus, atque in Lemnum infulam nobifcura detulimus, unde hxc terra eximi
folet: fed unico dumtaxat totius anni die,fexto videlicet Augufti huic rei confecrato,eruc-
remoriseft. ^Antequam verô Byzantio folveremus, ab omnibus nautis cujufdam navis
qux è Lemno advenerat perquifivimus, an Lemniam terram detuliffent : omnes refjjon-
derunt, eam non poffe haberi, nifi ab Infulx G ubernatore : atque fi cam nativam confpi-
cerevellemus, in Infulam nobis navigandum : nam omnibus incohs capitis pœna prohi-
bitum eft, ne quis eam efferat. Addebant prxterea, fi quifpiam incolarum unicum dun-
taxat paftillumvendidiffet, aut domi fervareinfcio Gubernatore deprehenderetur, ma-
gna pecunix fumma muldandum :nam nemini, nifi Soubachi, eam diftribucre licitum
effe, qui Infulx proventum obtinet, atque ejus rei caufa cenfum Turcarum Imperatori
perlblvit. Hxc omnia cupidiores nos effecerunt, ut ipfam terram in fua vena & fodina
confpicerem us. Primum autem faluus quem vocant condudus, ipfi mandatum appel-
lent; nobis impetrandus fuit, quô fecurius per Turcarum Provinciam proficifci poffemus :
eum autem favore d audoritate Domini du Fumet, in Domini d\'Aramont abfentiatum
Legati, facilè obtinuimus.

\' E Consîanïtmpolt in Lemnon maris £gm inßdlam Jtalico
ferrmne Stalimene uiilgonuncupatam,prafeâïo,
G A p v T \' XXl v.

E LO C E M nadiqux Salonichi, amplam urbem, olim Theffalonica nuncupatam,
proficifceretur, & in Lemnum appellere debebat, neceffariis omnibus rebus ad
profedionemparatis,eam confcendimus,atque vela fecimus. Secundo autem
vento minus quatuor dierum navigatione Conftantinopoli in Lemnum perveniri poteft:.
Per Propontidem navigantes, Galipolim appulimus, ubi unicum diem hxfimus. Sed
quandoquidem in navigationis per Propontidem mentionem incidinms jafferimus illud
mare effe omnium commodiifimum : cujus hxc eft ratio; quôd totius Euxini maris atque
r*ropontidis aqua nec incrementum fumât nec dectefcat fecundum Lunx motum, uti in
Oceano, & magna mediterranei maris parte : tum etiam quôd naves habeant huic mari
(quod nec fluit nec refluit) accommodas. In Propontide, Hellefponto, Bofporis, atqwe
etiam in Gycladibus infuhs,& magna ^Egxi maris parte, xftus perpetuô profluit: adeô ut
navis pleno illo mari malacia correpta, fingulis diebus plus quàm decem paffuum millia de
fuo curfu decedere deprehendatur, propter aquas ab Euxino in Propontidem, & inde per
Hellefpontum&CycladesinMediterraneummarerapidèprofluentes. Cujus rei pluti-
mos antiquitus admirationem cepiffe comperio: quam nec etiam Plinius fubticere voluit,
qui 13. cap. 4. hbri fic fcribit : Non eH emttenda multorum opinio^ p\'iufquam digrediamur à Ton-

qui mAftA omnia inferior a illo capite nafci, non Gaditamfreio, txiHimavere, haudmprobabiU
gumento^ quoniam mlm femper e Pontoprofluens, mmquam reziprocetur. Quod ad me attinct, in
ea fum opinione, locum ilium omnium marium. effe originem , quoniam inde magna
aquarum quantitas profluit, qux nunquam refluunt: fed eas neceffe eft tranfitum &egref^
fum habere per Gaditanum fretum, ahoqui terram inundarent,&, omnes vicinas circum

regiones fubraergerent. Ex Hellefponto egreffis,&: maris ^gai planum" a-quor ingreflis^
veneus nos, qui tnbus celocibus navigabamus, defticuic, atque fub nodis crepujculunij
tnbus Pu\'atarum navibusconfpedis,in portum Imbri infula confugere coadi lùmus, ubi
ventus adverfus exoriens, duobus diebus nosdecmuit. Tertio die in planum arquor pro-
grefli, magna remorumcontentione inter duo promontoria, alterum Lemni infula:,ßla-
vanuncupatuni,alterumIm^i\'ijAulacadidum,fibi invicem oppofita,^ duodeviginti
paifuum millia inter fc diftantia, curfum dirigentes, in Lemnon maturè appulimus Na-
vem egreffis, & fignificato infula Gubcrnatoribus noftro adventu, qui potiftimiim erat,
ut terra figillatafodinam confpiceremus,ejus videnda fpes omnis adcmta,niÄ ad (extum
Augufti rediremus. Sedciim multo tempore in plurimis infula pagis fublifteremus,jn
quibus fapenumerô acciti fuimus, ut agros Gracos&:Turcas vifïtarcmus,magnamocca-
fioncm nadi fumusconfpiciendi varietatem terra, prafertim in urbc Lemno. Nam unus
ex primariis totius infula,domicilium habens in arce fupra rupem exftruda, rum ager,no-
bis commoditatem prabuit videndi omnes fpecies qua in ea urbe adfervabantur, cum illi
perfuafuTemus, ad medicamentum quod parabamus, felediffimam inter ceteras terram
ßobis effe deligendam : maxima verô earum pars nullum ligillum impreifum habuit.

E M N o N Ttalicè Stalimenen vocari comperimus,nomine e duabus didionibus vul-
garibus Gracis Sto & Limni, corrupto : Sto enim Ad fignificat, &L Limni Lemnon.
Orbs nunc Lemnos dida, ohm Myruja nuncupabatur, parum Celebris, licet adhuc
intégra. Formaarcem Corcyrcjifem refert, aut Bucephalam urbem, vulgo Cavallanun-
cupatamnn colle enim in mare prominentifitaeft,& utrimque à maricingitur,utingreffus
continentem fpedans admodum anguftus fit Gollisin quo urbsfita, vetuftis muris cin-
dus eft; in cujus fupercilio arx in rupe exftruda, ubi prafidiarii plerumque funt milites ;
non quôd Urbs aut arxmunitionumlocohabeantur,fèdut Piratis& triremibus refiftere
queant,fi fortè illos inopinantes adorirentur; Verumtamen prafidia Turcica iftîc duntaxat
in fpeciem funt collocata, ut totam infulam in officio contineant, neH\'e rebcllare poffint
incola, & eam Gbriftianistradere. Ceteriim Hephaftia nunc Cochyno dida plane de-
ferta eft &deftruda: accidit enim plerumquc ut urbes olim fterili fblo ftruda & diificili,
incommodoL]uc,ob rerum neceffariarum ad vitam fuftcntandam penuriam, prafertim
aqua ei ulcis, fponte corruerint» nec poftea reftaurata fint. Iftîc deprehendimus me»fu-
ram generofi vini fèx hbras continentem uno afpro aftimatam, qua refpondet tribus pin-
tis Parifienfibus, pro carolino , aut decem areis minuti.s denariis. Ejus urbis incola, ut
commodius habitarent,in planicie ades urbis portiscontiguas exftruxerunt, eo numero
ut ingens & maximèamœnuspagus confpiciatur, in quo magna fit vinearum quantitas.
Univerfa infulatumulis abundat,& inaqualis eft ;inter quos tamen elegantes & bene cuki
agri interjacent. Reliqua infula Lemno viciniores,utThaffos, Scyros, Tenedos, & lm-
bros, altiores habent montes. Arx urbis Lemni duas fohim portas obtinct; ea qud in iii-
fenorem urbem defcenditur, aditudifficilis eft, quoniam in rupe excifa, pontemque ha-
bet fublicium ; quo fublevato, ingens eft pracipitium ad mare ufque :aicera in fummo
colle fitajacceffum adeô pracipitem habet,ut equo confcendi non p<iffit. Neque urbsjue-
que arx adificiis abundant, nequs ita munita funt ut oppugnationi vehementi refiftere
queant. Uterque portus malè tutam habet ftationem , quoniam ventis naves expofica
funt. Oppidum Lemnos five Myrina miniis eft nunc habitata quàm olim : infula tamen
fblummultofertilius, & omnibus rebus magis abundat quàm unquam antea. Tametfi
autem infula magnus ambitus non fit, quinque &; feptuaginta tamen pagoscontinere ob-
fervavi,incolis diiigentibus ôc opulentis praditos,qui legumina ôc pleraque alia colunt,ve-
luti pifa, fabas, cicer, cicerculam , lentem , triticum,linum, &:i:annabim : vinoqne car-
neque,cafeo ôc lana abundant. Porro fcicndum cft, omnium Gracia infularum quain
Mediterraneo mari fitafunt, ôc in quibus Graco idiomate utuntur, incolas, ciim fecuri
fub Turca dominio vivant,ad nullam aham rem animum apphcare, quàm ut vita nccef-
fariacomparentjomni confervandarumarcium &propugnacuïorum abdic-ata curâ , qiii\'i
Turca eos fublevare folent. Inde fit ut perinde run habitare cupiant atque in oppidis. Ad
terra itaque culturam animum applicant, neque vulgare idioma aut fuam religionem ob
Turcarum adventum murarunt. E quinque & feptuaginta pagis quos in Infula contineri
diximus, binos duntaxat aut ternos deprehendimus, in quibus Grace non loquerentur,

a»t non effent Chriftiani. Verum quidem eft eos qui propugnaculainhabitant,Turcas efte,
^edpa^rum incolx Grxci funt. Senex quidam infulx inquiiinus nobis referebat, eam
ininquam adeo culcam. aut opulentam, frcquentiorefquc incolas habuiftc quàm nunc.
Qua! fanè res diuturnx paci & qaieti, qua ilHs line aliqua moleftia frui lieuit, adfcribenda
eft. Infula equis colons gilui abundatj gradarii funt omnes natura, nulli fucculTatores;ad-
eo humiles, ut vix inveniatur cujus precium decem duca-tis xftimaripolfit : attamen com-
padofunt corpore. Infula magjs m longitudinem quàm latitudinem patet,ab orientein
occidentem, ut circiter Solis occafum Möns Athos qui plus quàm oâo leucis inde diftat,
umbraminportum extremâ infula fitum, adfinifirum urbis Lemnos latus, ejaculetur,
quod fecundâ lunii à nobis obfervatum eft. Nam adeô celfiis eft mons Athos (ut licet Sol
nondum occafui vicinus efiet) ejus umbra finiftrum infulx cornu pertingeret. Rivum
quendam fequuti fumus, è rupeaboppido dimidia leuca diftante labentem,&pagum qui
in pîanicie juxtaportum cft, alluentem. Ejus fons qui è loco fublimi decurrit, vulgo Ga-
raradi nuncupatur. Nulla vulgarior eft in infula planta Chamxleone nigro, florem cxru-
leum geftante adeô elegantem, ut ipfum cxruleum colorem provocate poflit. & adeo
intenfum eft, ut ipfum cxkim, ipfe cyanus flos , & cyaneus color cum illo collata
palîefcei-e videantur. Qui à noftris vulgo Carduus Benedidus appellatur, fponte in agris
nafcitur, nec ahquâ cultTirâ indiget : Grxci nomine corrupt»\'Gaideracantha, hoc eft,
Afminam fpinam nuncupant. Afphodelo montes abundant. Qux in Creta Afcolym-
bros dicitur, iftîc Scombrovolo vocatur, hoc eft, Scombri carduus : eft autem ladeo fucco
pra^gnans ille carduus, cichorii modo, fiavo flore, efui admodum aptus, adeô ut nullam
radicem in hortis cultam noverimus, qux cum Afcolymbro fapore conferri queat, etiam
il in earum numero fifer & paftinacam comprehendas, Quoniam verô Plinius fcnpjit
Lemni infulx incolas Gracculos ob idcolere, quod locuftas infulx vorarent; occafionem
nobisprxbuitinquirendiquxnam avis eflet Gracculus: fed de eo agemus in hbro, qu»
omnium avium icones exhibebimus.

ONSPEXIMVS in arvis Lemni infulx nalcentia Pfyllium,ThIafpi,Drabam;Cyperum
verô longum & rotundum^atque Cofiyzx fpecies fecundum rivos; prxterea Lam-
pfanam, nufquam neque in Gallia neque in Italia nafcentem , propterea noftris
>gnotam. Inveniuntur etiam plurcs lunci fpecies, Pulegium ,HeIxine, Cotyledon,
Apium ma]us & minus^quod Grxci Pattimendilla nunc nuncupant, Attradyiis,Scorpiöi-
des, Scorpîiiros,Chryfanrhemum,quod crudum edunt, Menthaftrum, Majorana \'fiive-
ftns, Afpalathus,Synonis, Filicisomnia genera, Anagallis, Rufcus, Adianthon,Phyllitis,
HemionitisjTragopogon, Tithymalus mas, Cichorium , Scordium Anchufa, Dracun-
culus, Melanthij varix fpecies, herba Millegrana n uncupata, ab ahis Flerniana, Laduca
filveftris, Braflica filveftris in fcopulis ad litrora maris nafcens,Braffica marina, Cham.rfy-
cc , Daucus, Anonis, Scabiofa, Medica, quam Atrivola vocant, five Atrivolo, eodem quo
Tnbulum terreftrem nomine, Oxalis, Papaver corniculacum, Rumex,Nerion,Hîppofè-
hnon,Afcyron,Ilex,Pimpinclla,Cucumis riivefl:ns,Phalaris,VrtiGa Romana,Polypodion,
Apocynon, Pcplis, Popiilus alba & nigra. Nafcuntur & pluriœx alix ftirpes, quas ncc La-
tinis, nec Gallicis, nec veteribus Grxcis nommibus exprimere quimus; carum tamen vul-
garia nomina prodidimus, ut intelligi poflit quxnam ftirpes in ea regione nafcunEur,qui-
bus hîc caremus. Inter ceteras autcm, una eft quam Archipelagi Cretx & Nicomedix
incolx vulgo Sarcophagonominät,atinLemno Phrocalidaappeilatur,Phryges, & Lesbij
Mauronia nominant,Itah Crabonella. Alia cft Andrayda nominata, alia Aguroupes,alia
Coutuzufonnada à Papavere rhœade différés,altera Achinopoda vel Cachynopoda,quara
incolx ftruendo igni colligunt. Congerunt & herbam Aguroupes,& Afphodeli ficcos cau-
les, quia ligni penuria laborant, tum etiam quia ipfum folum alendisarboribus nifi dome-
fticis haudquaquam cft accommodum. Infulx pars Orientem fpedaiis ficcior cft, & pro-
ducendis arboribus minus apta. At qux ad Occafum & Meridiem tendit,paulo humidior
eft,&virentior : loca in quibus arbores nafci qucunt, &humida inter colles fira,frudifej
ras proferunt, uti ficus,iuglandes,amygdalas,& paucasoleas: iftîc nafcuntur & Ziziphi
duo genera, quorum alterum fatis in Gallia notum eft, plurimis locis, cum Lutetix tum
ahbi Oleafter perperam nuncupatum : attamen Ziziphus alba eft,Columellx non ignora.
Qn^e Lutetix vicinifque oppidis frequens nafcitur, nullum frudum fert,aut fi quem fert,

non maturcfcit. Lemtii incoix Nerii flores fpargcrc, & Punicoc mali ramis inhgcrc fblentj
ifta ratione quodammodo indicare volcntes, facukatem habere punicas conlcrv;^Tidi, nc
flores abiiciant: imo fibi perfuadent id prohibere quo minus mala punica findantui.
Omnes incola: Origani penuria quandam herbam inter veprcs & fepes magna quantité
colligere folent, quam finguli domi confervant, & cum pifcibus edunt : eam vulgo Lago
chymeni, hoc efi, Leporis cubile nominant,ejus fapor èc odor Origani heracleotici funt,
foliaque Millefolio fimilia, femen globofum, ut pilulx Vrticar Romana:. Diu illam dili-
genterque perpendimus,& deguftaviimis: at nihil unquam comperimus quod legitimum
Ammi magis referret, iftâ plantâ. Non immerito igitur ea utuntur condicndis pifcibus
ciim recentibus tum falitis. Grxci vulgo Paliurum vocant fruticem quem plurimi Rham-
ni tertium genus effe exiftimarunt;quod certo aiferere polTumus: nam cum infulanus qui-
dam dolore fe affici diceret cx pundurafpinxApaliura nuncupatx, eum in montera co-
mitati fumus ut fruticem vidercmus: ac comperimus nihil aliud efle ejus Apaliura,qucim
Paliurum. Eorum fepes ex Rhamnoconftant, qui fponte iftîc nafcitur, vetufque nomen
retinet : nam vulgus Rhamnos vocat. Altiflimi totius infulx montes Macedoniam fpe-
dant, littore Occidenti objedo in finiftro Infulx cornii ^ eos Veteres Soace appellarunt.
Ciîm Chamxleonis nigri radices apud pagum quendam Livadochorio nuncupatum crui
curaremus, plurimi Grxci^fe Turcx fpedatum venerunt quid ageremus : eas verô fruftu-
latim fedas fiio traiiciebamus, ut facilius exficcari poflent. Turcx in eo negocio occupa-
tos nos videntes, fimiliter radices tradare & fecare voluerunt: at cum fummus eflèt xftus,
& omnes fudore maderent,quicunqueeam radicem manibus tradaverant, fudorem que
abfterlerant, aut faciem digitis fcalpferant, tantam pruriginem iis locis quos attigerant
poftea fenferuatjutaduri viderentur: Chamxleonis enim nigri radix ea virtute poller, ut
cuti applicata ipfam adeô inflammet, ut nec fquilix, necurticx ullx centefima parte ita
adurant. prurigo tamen non adeo celeriter fefe prodit. Poft unam aut alteram porrô ho-
ram, finguli variis faciei locis cutem adeo inflammatam habere cœpimus, ut tota fangui-
nea videretur; atque quo magis eam confricabamus, tanto major excitabatar prurigo.
Fonti affidentes fub platano, pro ludohabuimus initio, &:rifimus: at illi plurimum indi-
gnati funt;& nifi affeveraffemus nunquam expertos tali virtute eam plantam pollere,haud
dubiè male nos multaffent. Attamen noftra excufatio fuit ab illis facUiiis accepta j cum
eodem incommodo nos affedos confpicerent. Mirum fane, tantillx radicis tam ingen-
tem efficaciam noftro malo expertos effe. Chamxleon albus non minore copia in ea Cor-
ey rxparte qux Lefchimo appellatur, Cretx planis nafcitur, quàm niger in Lemno.
GaUi & Germani medici fruftrà laborarunt indepingendo Chamxleone albo& nigro,
quem non confpexerunt ; &: dicere audemus neutrum in Italia nafci : nam prxterquam
quôd ftirpes per Italiam perquifivimus, nobis etiam fidem facit D. Aloifius herbarius,
horti Patavini prxfedus ; qui afferit, utrumque conquifivifle, fed nondum iftîc rcperiffe.

VI Soubachiloco erat, vulgo Vaivodaappellabatur: à quo cùm obtinenda effet
licentia,locum unde terra figillata eruitur, adeundi, nos ad prandium invitavir,
& fux menfà: adhibuit; qux res occafionem prxbuit, ut dcfcriberem qua ratione
Turcx fuos convivas privatim in familiaribus epulis excipere foleant. Non dubium cft,
quin fi Legatum quempiam delicatiùs tradare vcllent,lautiore ciborum apparatuuti pof-
fint, quàm in eoepulo quod nobis dédit: fed narrare duntaxat volumus, quibus ordina-
riè vefcantur. Prima patina fuit crudorum cucumerum abfque oleo aceto, quos cum
fblo fale edere folent: Deinde adpofitx fuere crudx cepx,&; cruda Mouronia: tum jufcu-
lum tritici elixi, mel panis. Et quoniam aderant Chriftiani Grxci, vinum bibimus,
quod Calohiejri viciniattuleranr. Hi funt Turcarum infuisepuhs apparatus: mantilium
aut inappx nullus ufus. Turcx nulla difiicultate cum Chriftianis verfantur , longeque
nialunt cum eis commercium habere quàm cum ludxis. Admodùm funt avari, nec abs
re; atnobis dolet toties expertos eife. Nam &: poftridie cùm ex Livadochorio difcederc
cogitaremus, ut locum unde terra eiuitur confpiceremus, Vaivoda nobis denunciari juf-
fit , ne eô pfoficifceremur, nec noftros duces paffus eft nos deducere, nî primùm binos

aureos ducatos perfolveremus; quos tandem illi dare oportuit, nihil utilitatis in hac re di-
plomg^e nobis adferente : nam apertè nobis indicavit, fi locum videre cuperemus, binos
aureos numeraremus, alioqui abiremus. Hujus rei mentionem facere voluimus ^ utpa-
teret quantx fint Turcarumexpilationes, fi cuipiam cum illis eft negocium. Nemini gra-
tificantur, nifi parata pecunia,prx reliquis orbis nationibus funt pecuniae avidi : imô fi
unicus duntaxat denarius expilandus reftaret, eum habere volent, ncc teruntium remit-
tent. Id verô accidit, quoniam unico forfitan menfe vcl anno, pliifve aut minus uni pro-
uincix quifpiam praserit, quam deferere cogetur, & ad alterius gubernationem ablegabî-
»^ur, mille leucis àpriore diftantem: itaque nullam expilandi occafionem vcl miniman!
iiegligunt.

Accepta à Vaivoda licentia,iter ad montem inftitui : ille tamen aliquot paftillis
terras figillatx me antè donavitj&Ianilfarum comitem addidit. Conceflimus iri
proximum pagum nomine Rapariidi, qui a portu Hecàtoncéphales appellato non
procul abeft. A Livadocliorio ufque ad Râpanidi, triurii leucarum eft diftäntia: cumque
quinque elfemus numero, primùm Hephxftix rudera videre voluimus: confpicitur ad-
huc vêtus arx, omnino ferè difieäa, cujus muros mare ailuit; omnique habitatiorie cäret:
ipttamen ejus portus elegantior eft Lemni portu,magifque fidam navibus ftatiöném óriini
tempore habet. Hephxftia diredè Samothracix oppofita eft, qux vix quatuor leucis ab
infula diftat. Adeftrudo caftello digrefii, fecundum ejus murum ad finiftram progrefti
fumus, verfiiscollem iter facientes, qui non longiiïs inde abeft quàm quaternis fagitta-
rum jadibus. Inter montem &; portum, facellum eft Sotira nuncupatum, ad quod Calo-
bierioppidiLemnosconveniunt fextadie Augufti, quo terra è fuâ fodinâ erui folet. ld
facellum exiguis quibufdam parietibus folummodo conftat, tedum lapideum fuftinenti-
bus. A facello digrefli, redaque ad montem tendentes, in binas femitas incidmius, qua-
lum altera dextra,altera finiftra ad binos fontes ducebant reli circiter jadu inter fe diffi tos.
Qux ad dextram eft fcaturigo, xftate non deficit: at qux ad finiftrani, omnino exarefcit 5
& cüm locus fit humidus, foli junci ibi proveniunt. Nos ad dextram equitaviniüs, ubi
nullx arbores crefcunt,prxter filiquam, fambucum, Sc falicem, umbram fonti prxbentesj
quo autem faciliüs perveniatur in eum locum unde terra fignanda defumitur, lapidei gra-
aus funt additi. Alcenfus eft fupra terram ipfam, Sc ad alterum locum humidum via du»
cit, atque paulo fuprà ad finiftram eft locus terram fexto Augufti die eruendam continens.
Et quoniam eruitur vena aperta, nihil ahud confpicitur quàm obliquum foramen, quod
terrâ denuô tegitur. Licet verô peregrinus eoproficifcatur, atque ilh locus demofiftretur^
nunquam coniicere queat ubi näm fit fodinx os,quia terrâ obturatuiii; nec vlla ratione ef-
ficere potuimus, ut fodina aperiretur : cüm unico dumtaxat die in anno confpici foleat^
non fine magno apparatu Sc ceremoniis.

%es vi/es ^ parva ntBimationü celehriores fieri ceremoniüs ^ exigui
frecjrebm auBoritatem conciliari,ßfupér Bi tione mhilttentur^

PÈ R hanc terram detriönftrabimus, quantam audoritatem rebus vilibus Sc nulîiuà
ahoqui per fe momenti, ceremonix concilient : nam licet terra de qua agimus nia-
gnx fit efficacixj fi tarnen adeô vulgaris effet, ut cuilibeteam fumere liGeret,dos
quarri ilh mortales ob ejus efficaciam tribuunt, vilefceret, nifi ceremoniis nobilior reddita
clfet: ita ut non dubitemus, quin, etiam fi in aliâ infulx parte fimilis terrx vena illi qux in
Qochino eft, inveniatur, Grxci eâ uti nohnt,nifi dum eximitur adfuiffent Galohieri,&: fo-
litasceremonias adhibuiffent : imô etiamfi ex eodem Gochino erutam haberent alio die
quàmfèxta Augufti, ea uti aut äliis utendam dare nolint, exiftimantes aliquarri eificacix
partem, ex rebus hominum ceremonias celebrantium, vel qui illis adfunt^ artificio fadiSj
acccdere:atqueejus vim nullius effe momenti putarent,nifi erui confpicerent. Aliis exem-
ples demonftrabimus, ceremonias & fuperftitiones eâ quarii diximus facultate poliere j
^ quoniam peregrini ejus rationem nondum intelligunt, exempU gratiâ Iridis radicem
proponemus; qux licet abundè in Macedonix montibus fpontè nafcatur,& vili in officinis

vendatur, eam tamen cuivis colligere nonlicerecreditumen; jfed folis caftimonia pvxài\'
tis. & terra imde eruenda erat, tribus antè menfibus mulfa eircumfufa, hoe veluti placa-
mento terra blandientibus. Aliis infuper multis fuperftitionibus rem pcragebant,aTheo-
phrafto defcriptis:quam ob caufam à veteribus Confecratrix nuncupata cft. Idem dici po-
teft de Vifco quercino, quod Druides aurea fake demetebant, aliafque ccremoniasadhi-
.ib.i6.ciip. bebant quas Plinius commémorât. Ceremonias in terra figillata variis modis fuiifcadhi-
^^.ßßnm. certum eft, illique pro atatum ratione diverfa figna fuifte imprefla. Nam Diofcori-
dis atate, qui diu ante Galenum vixit,hircinus fanguis paftilîis formandisadmifcericon-
fuever^f. unde colligere licet quafdam ceremonias fieri folitas dum occidebantur hirci Ve-
neri facri, qua, ut narrant fabula, efhciebat, ut Lemni muhereshirçum olerent, cujus rei
caufa à viris defpeda, uno confenfu omnes infula mares trucidârunt. Inde fadum ut fa-
cerdospaftilloscapra imagine fignaret, unde nomine Graco Sphragida agos,hoceft, û-
gillum capra appellavere. Quoniam autem capra & hirci Vulgo in infula immolabantur,
eorum fanguis terra admifcebatur. Meminit Ariftoteies confpedum effe in Lemno hir-
cum, atque feeundum abillogeneratum, quilacinubenbus caprarum inftar habuerint;
at proprodigio illud refert. Galenus hujus terra miftionis modum cognofcere cupiens,
dum Romain Alexandraam Troada Romanorum Goloniam navigaret, Lemnum appu-
lit, & ad locum memoratum perveniens,perquifivit anhircinus fanguisetiamnum terra
admifceretur, antè quàm fignaretur: at eam confuetudinem jam defiilfe comperit,^:
qua in ejus locum fuccefî^rat,defcribit;nempc Sacerdotem confcenfo colle certum quen-
dam tritici & hordei numerum in terram conjeciffe, aliifque quibufdam pro religione pa-
tria perpetratis, plauftrum totum terra impleviffe, atque m urbem Hephaftiada convehi
curaife. Adjecit pleraque alia, qua brevitatis caufa pratcrmittimus. Mirum fanè Lem-
niam fphragida tam longo avo in ufu fuiffe ; atque inter homines adeo fama celebratam^
etiam ipfius Homeric Herodoti atate,qui Diofcoridem & Galenum multis feculis pra-
celferunt, adeô celebrem fuifte, ut ceremoniis & patriis riribus auguftior redderetur. Hoe
porro noftro feculo, utrique illi ritus, quantum obfervare intehigere potuimus , plane
obfoleverunr, aliique funt indudi,quos quidem non vidimus (nam fexta Augufti in infula
non fuimus) fèd veroseifealfererenon verebimur; quandoquidem plus quàm fèxcenti
viri toto fua vita curfu eos ita celebrari viderunt. Totius ergo infula prima audoritatis
viri ciïm Turca tum Graci facerdotes & Galoieri, in facellum nomine Sotira conveniunt,
celebrataque Liturgia moreGracanico, precibufque fufis, omnes fimul,Turciscomitan-
tibus, collem (qui à fàcello, gemino teh jadu duntaxat abeft) confcendunt, atque quin-
quaginta aut fexaginta viros ad fodiendum adhibent, donec venam terra aperuerint: de-
tedâ vena, Galoierifacculos quofdam ex animalium pilis confedos terra implent, quos
Turcis aftantibus tradunt, nempe Soubachi, aut Vaivoda: eumque tantum terra exeme-
rint, quantum in illum annum fufficere exiftimant, iifdem operis, qui illîc adhuc prafto
funt,venam denuô tegi curant aggeftâ terra. Tum Soubachi maximam effoffa terra par-
tem ad Turcarum Imperatoren! Conftantinopolim devehi curat. Reliquum mercatori-
bus vendit. Et ne quis nifi eorum operâ illam habere queat, feveris legibus incolas coër-
cent; neque fieri etiam poffet, ut quifpiam (licet viginti operas integrâ node adhiberet jad
terra venam ufque pertingat, quin facilè animadvertatur. Qui dum effoditur circumfi-
ftunt,finguli in fuum ufum,ejus pauxillum fumere poffunt: at eam divendere non audent.
Turca minus fcrupulofi funt Gracis plerifque aliis nationibus; permittunt enim , ut
Graci\'Ghriftianifuas imprecationes fupra terram figillatam ipfis prafentibus faciantj eof-
que etiam adjuvant. Porrô fi verum eft quod fèniores infulanobis narrarunt,ritus ille de-
ligendi certamdiemin anno, primiïm indudus fuit Veneris imperitantibus Lemno,.&:
reliquis iËgai maris infulis. Ipfecollis non adeô fterilis eft:, quin triticum fatum optime
proveniat. Nullus eft incolarum qui de Vulcano quidpiam recitare non norit. Atauc
quemadmodum in infula Gorfula, pueri hiftoriam Delphini recenfere fciunt, tanquam
fi recèns accidiffet: fic & in Lemno de Vulcano fabulantur, fed non uno modo :nam alii
referunt ipfum equi lapfii crus confregiffe, atque eodem loco, terra vi &c efficacia fanitati
reftitutum fuifte : alii,coxendicem fregiffe fblum, ifticque barerecoadum donec curare"
tur; qua opinio antiquitatis aliquam fcintillam retinet. Nulli funt homines defignati ad.
terram confervandam, neque ulla murorum veftigia confpiciuntur, qtnbüs ille locus ad
faciliprem twtelam feptus fuerit, ut olim credit um eft.

CVM montem circumivifTcmuSjin pagum Rapanidi, feXtoglobi ja£iu à Cocliino
monte foliim diftantem pervenimus: montem appcllamus,non quôd prxaltusfît,
fed tumulus duntaxat Collis inftar, afcenfu non adeô diffîcilis, & media ex parte
bumilior Monte martyrum,vulgo CMont-martre, Lutetix vicino, & pet qyem boves cur-
rum ad ftimmum ufque verticem trahere queant. In Rapanidi exiftentibus,plurimi pifces
nobis delati fuere, capti in proximo portu, vix tertioglobi jadu mdediftante. Éxliis
nonnulli bamo capiuntur, ut Veterum Gana,qucmipfi Cano,Maffilienfès Serran,&Ge-
nuenfes Bolaftb appellant; alius item vulgo illis Roplio diäus, veterum Orphus. Sagena
capti pifces erant Blenni, Glini,Atherinx, Sargi, Gobij, Merulx, Turdi; & veterum Grx-
corum Iulides, vulgo verô «y^öW^Ärj, ii nempe quos Veneti ob elegantiam Donzelle vo-
cant, Genuenfes Zigurelle. Nunquam impetrare potuimus ut Grxci ejus pagi incolx,
nobis terram oftenderent, ob Turcarum metum : tandem unicus repcrtus qui ejusfaccu-
lum clam traderet, atque totâ noäe iter faciens in oppidum ufque Lemnos deferret: qui
fi proditus fuifiet, Soubacbi five Infulx Prxfedus magna facultatum parte cum multaffet.
Varia terrx genera in diverfis infulx pagis invenimus : at nemo unquam figillatam often-
dit ,prxterquam in nonnullis xdibus Myrinx, nunc Lemnos nuncupatx. Nobis etiam
certo afiîrmatum eft, jam ab omni xvo terram eodem loco eximi folitam, nec fodinx lo-
cumimmutatum. Nulli labóri&diligentixpepercimus,utLabyrinthi veftigia in infula
Lemno inveniremus: qux fi ulla fupereftent, ea nos perinde atque reliqua reperturos fuif^
\' fe arbitramur. Infula Lemnos magna arborum penuria laborat : nam nullx ferx abun-
dantcr crefcunt, nifi apud pagum Rapanidi, ubi Efculi arborum filuula eft, qux ad ftruen-
dum ignem non cxduntur, fed confcrvantur,pharmacicujufdam, àGrxcis & Italis Vel»-
nie nuncupati, ex illis exftillantis gratiâ : calicibu^ verô &glandibus ejus arboris (qux per-
pétua fronde viret) ad curanda coria utuntur. Velome ex Infula non transferunt, veriim in
fuum ufum ôi commodum fervant. E loco unde terra in colle eftbditur, ufque ad oppi-
dum Lemnos, mille & ducentorum duntaxat pafiuum eft diftantia. Peragratis omnibus
infulx locis, in pagum Livadocliorio rediimus, & noftrum lanifarum dimifimus. Sublè-
quentibus diebus, errabundi per infulam vagati fumus, navim vedoriam ex pédantes,
quendam virum è Ghio oriundum reperimus in Lemno medicinam exercentem, at
ipfius artis adprimè rudem, qui nihilominus breviore quàm biennii fpacio plus quàm tre-
centos ducatos lucratus erat: arbitramur enim nullos unquam ad medicamenta fumenda
procliviores fuiffe ejus infulx incolis. Illi mercedem non perfolvuntprxfèntepecunia,fed
ex iis qux poffident largiuntur; hic hordeum, alius cafèos,tertius allia & cepas, lini femen:
qux res xquè nobis erant utiles, ac prxfens pecunia, quandoquidem cas in noftrum ufum
comparare oportuiffet,

Chondrihgummiy aliaqueßngularia^ tum ferpentum
qui in mjula Lemno reperiuntur nomina*
\' Capvt xxxi.

IN TE REA dum per Infulam iter facio, negocium quibufdam incolis dediut omnia
ferpentum qui in infula reperiuntur, genera viva caperent, quoruiii diligentem fedio-
nem & anatomen feci. Etquoniam vernacula iftîc nomina obtinent, eâ fubfequen-
te ordine defcripfimus , Cenchriti, Laphiati,
Ochendra, Sagittari, Tephliti, vel Tephlini,
Nerophidia : qux omfies appellatiohes, licet
vulgares fint,antiquas tamen nonnihil refipiunt.
Nam Cenchriti, Veterum Cenchris eft , cujus
iconem ad vivum expreffam,hïc fubiicere libuit»
Laphiati, illorum eft Elaphis. Ochendra ni-
liil ahud efi quàm Echis aut Echidna\', quaï ta-
men non eft légitima vipera. A m phisbxna Ve-
tuftum nomen retinet. Sagittari veterum eft laculus. Andri tamen & Pari incolx in hu-
jus fèrpentis appellatione non conveniunt : nam laculus maculis nigris oculi pióturam af-
fabrè referentibus, in dorfo infignitus eft, uti Torpcdinis pifcis dorfum, quam Plinius \'

Oculatam nuncupavit,ad Melanuri differentiam. Tephliti,velTephliniconvenirnomi»
ne cum veterum Typhlino. At omnium icônes hifloriàs libro de Serpentum^.natura
exhibemus. PhalangiaLemni, unius foliim funt coloris; eam ob caufam à Gretenübus
Zacynthinis difcrepant. Gonfpecla tanta Chamxleonis nigri in Lemno abundantia,exi-
ftimavimusalbiChamxleonisgummifacilè nos invenire poffe; eaque de caufa incolas
percontati fumus an Collam haberent: Chamxleonis enim gummi, ipfiufque Chamx-
leonis albi planta, Grxcis Colla vocatur. Capfarum quidam opifex refpondit fe proferre
poffe, & quod Golla vocabat, nobis attulit: verum Chamxleonis albi gummi id non erat,
fed Chondrillx, qua in tefludinibus teffellatis operibus glutinandis uti folent; idque ad
radicem ipfius plantx generatur opera vermiculi cujufdam, ipfam prxrodentis, deinde tu-
berculo quodam fabx magnitudine, è laäeo fucco ex radice profluente confîftto, fefe in-
cludentis. Id Lemni incolis notum efl, &,ut dixi, proprio nomine illis vulgo Colla di-
dum. Cerx genus illud quod veteres Propolim appellarunt, magis flavum eft in Lemrto,
quàm vulgaris propolis, qux plerumque ahbi nigricat. Stirpes in infulx parte ad Orien-
ten! fpedante, proximècollem unde terra eruitur,nafcentes, funt Thapfia, &:Centau-
rium minus. Seduli funt\'in Xylo ferendo atque Sefamo. Nullus illorum ignorât Andrai-
da herbx decodum epotum, adverfus ftomachi & pedoris dolores utile effe. Ruftici dili-
genter obfervant afpera montanaloca, in quibus caprificinafcuntur: horum etenim ra-
mos, die, ilium qui D. loanni Baptiftx facer eft prxcedente, demetere, domefticis fi -
cubus imponere folent, illorum frudus ab omni noxa confervatos iri hac ratione fibi per-
fuadentes. Aquarum fcaturigines diligenter etiam ab illis excoluntur ; quoniam hortos
aiunt, in quibus inter cetera, allia &; cepas libenter ferunt,atque cucumeres, quibus non
memini edere fuaviores. Ulis vero cum folo pane, nullo addito oleo aut aceto, vefci fo-
lent. Quôd fi quis familiaris hortum ingrediatur, tum rufticus felediorem aliquem cu-
cumerem decerpet, eiquemanu finiftra apprehenfo,6<: redo detentocorticem fecundum
longitudinem ufque ad pediculum adimet, quem fupramanum ftellx inftar propendere
finet; deinde cucumere in quatuor partesfiffo,eum honoris gratia aftantibus partietur,finc
alio condimento edendum. Hxc ideô adfcripfi, quoniam noftris nova erunt: at apud il-
los fummxcivilitatisxftimatur; quemadmodum cüm apud nos pyrum aliquod optirai
fucci alicui prxbetur.

N Lemno nullum eft Eumen: eam ob caufam incolx nullum fluviatilis pifcisnomen
nobis indicare potuerunt: fed quia infignes habent in littore maris pifcationes, marinis
pifcibus abundant. Et quandoquidem Oftreorum, qux Gaideropoda nominant, pi-
fcationem vidimus,ejus rationem hîc adiicere libuit. Pifcator oblongam perticam, (cujus
extrema pars cufpide ferrea plana munita) manu tenet, qua magnis idibus Oftreafcopulis
inhxrentia verberet, hxc in mare dejeda, manu ferrea (qua pertica altera extremitate
prxdita eft) fublevat & eximit : eâdem ferreâ manu Erinaceosmarinospifcari etiam folet-
Differunt illa Oftrea plurimum à noftris : nam eorum teftx duobus tuberculis tam firmâ
pondylos efi articulatione connexx funt, utdiffi^cillimèaperiri queant: ea quoniam magnam fimilitu-
dinem habent cum afini vngula, Grxci vernacula lingua Guaideropoda, hoc eft afini pe-
coBtri Ron- dem, appellant. Nullum parvum Gancrum aiunt, quemadmodum noftratia. Myrina
Ïe^Tealek\' rivulum quendam fequuti fumus nomine Salinari, atque iter ad molani

fap lo."" vento verfatflem, in tum ulo qui ad dextram eft, fitam, inftituentes verfus Candix por-
tum, fterilem locum invenimus, in quo nihil nifi Chamxleon niger, ôi quibufdam etiam
locis albus: atque terram rubram confpicientes,fodere cœpimus, &; venam quandam ter-
rx aperuim us, cujus quantitatem defumptam cum Hephxftiana diligenter contulimus,
ipfamque omnibus notis illi quam rufticus è Rapanidi attulerat,refpondentem deprehen-
dimus. Nam quemadmodum diximus, omnis terra figillata uniuscoloris non eft : fed in-
terdum fit ut vena inveniaturcandidior, nonnunquam magis rubra, aliquando utriufque
coloris particeps. Coriarij in Lemno ad glutinanda coria,glutinis loco,pingui terra utun-
tur: Attamen propterea haud dicimus terram Cocliini montis pinguem effe : fed utpluri-
murn magis macram, quemadmodum ferè marga.

v l l a eft in Archipelago fiveiÊga:\'o mari infula,qux Galohierorum ChriftianÖ-
rum monafterium non habeat. Lemni monafterium à pago Livado chorio non
proculabeft,& Agio Paulitico appellatur. Gahdarum aquarum fcaturigo eÏlSn

infula, quam Grxci vulgo Thermes nommant : adeô tamen calidx non funt, ut plerxque
nam ad ipfam etiam fcaturigmem fefe in eas immergere Heet: quod iii reliquis, quas
per Phrygiam, Giliciam, Arabiam, Macedoniam, Italiam, Germaniam ôiGalliam vidi-
muSjThermisoblèrvarenon potuimus, quandoquidem ex aqux primum refrigerari de-
beaat. Nulla propterea iftîc ingens eft ftrudura, fed folum exiguum tuguriolum, in quo
quilibet veftes exucre poteft, inde in fornicem ingredi, ubi fola ingens eft lapidea pila,
qux olim fepulchri ufumprxbuit. Exiguam fcaturiginem habet hxc aqua j cara ob caii-
^àm unicus folummodo, aut bmi fimul lavare polfunt.

ÎN D E inThafum Lemno admodum vicinam cum duobus Galohieris trajicere voîui.
Ante auroram è portu folventes, illucelcente jam die tantum progrefti eramus, ut me-
dio quafi itinere inter Lemnum &:Thafum elfemus: veriim adverfus ventus adeô ve-
liemens exortus eft, ut etiam invitos in Scyrü infulam quinquaginta miliaribus infra Lenl-
num fitam appellere cogeret. Tanta tempeftate quatuor horarum fpatio noftra navis de-
ferebatur, ut ante nodem in Scyrumappelleremus : in eaaltiflimi funt montes. Subfe-
qUente die vela vento committentes, ut Thafum perveniremus, fatifque fecundo vento
in navigatione ufi fumus. Iftic triduo hxfimus, hac illac errabundi, deinde navem con-
fcendereoportuitquxin Montemfandüm,alio nomine Athosnuncupatum,curfum te-
nebat. Non mirum eft fi Romani olim Thafium marmor in precio habuerunt: nam ipfi
montes &fccpuli illius infulx exelegantiflimocandidiftimoque marmore confiant. Op-
pidi portus fidem prxbet olim id admodüm excultum fuiffe. Infulx montes abietibus U
piceis abundant, frequentefque in iis nafcuntur Thapfia ferula. Nonnullis adhuc in-
fulx locis magni Scorix, hoe eft, metallicorum recrementorum cumuh reperiuntur, ex
quibus manifeftum indicium eft, olim iftic divites fuiffe fodinas; quod cum his qux Hero-
dotus fcripta reliqmt,convenire videtur,Thafum auri argentique fodinis illuftrem fuiffe
urbem. Nobis demonftrata fuerunt vetera numifmata argentea, quorum infcriptio Grx-
ca erat Thaiiorum. Thucydides Grxcus Audor Thafi fodinis Prxfedum fe fuiffe fcri-
bit: Erant verô fub Alexandro MacedoneThafii; nam licet infula fit Thracix vicina,Ma-
cedonix tamen admodiim etiam propinquaeft, non procul à Bùcephalx portu ; Thafi aü-
tem portus folüm duobus miliaribus & femiffe diftät à Macedonix continenti. Thafi fo-
dinx olim fingulis annis odogintatalenta Philippo Alexandro pendebant: at nunc pla-
nè defèrtx funt. E Thafo folventes ut in Montem Athon traiiceremus,quatuor horarum
fpacio ad monafterium Liatopedi appulimus, quod inter rehqua in totius montis Athout
Ifthmo confiftentia monafteria facilè ptimarium eft.

V E M nunc defcribertius montem,Grxcè Athos,Italicè Monte fando appellatöf.
Nihil fcribere meminimus, quod, hoe monte, magis figillatim defcribi mereatur:
nam veteres Audores illius adeô frequenter meminerunt, ut eorum fcripta meri-
to celebrem illum reddiderint. Et fanè mira eft ejus forma. Quod ohm Herodotus de
Perfarum rege & hoc monte fcripfit, nimirum Xerxem eum in ipfius ifthmo,qua anguftiis
quibufdam continenti conjungitur, fodiffe,utclaffem iftac traiiceret; planè à veritate alie-
num nobis videtur: attamen céttô ftatuere non audemus. At cüm iftac tranfiremus, dé
induftna locum diligenter perluftravimus : nam ex Hieriffo oppido digrefiTi, ut anincifio^

num&foiTarum aliquoc veftigia exftarenc confpiceremus, nulla obfervavimus : vel fi

Tametfi in diverfis totius orbis partibus plurima fint nationes Chriftianam refigionem
variis ritibus colentesjomnefquechriftumagnofcentes; nulla tamen eft, qua fummum
aliquod caput in fua Ecclefia non conftituerit. Atq. afferimus Gracanica Ecclefia ntusla-
tiiis patere quàm Latina: Graci autem cdm à Romana ecclefia feceftionem fecerint, alios
ritus fibi deîcgerunt,à Latinisadmodu difterentes. Qjuemadmodu autem Latini unicum
Ecclefia caput agnofcut,quod Roma fuam ftationem habet,eiq. omnes nationes ejus do-
ärinam lèquentesobediunt:fimiliter Orientahum Ecclefiarum capita,Patriarcha nuncu-
pantur,quoriî fedes variis locis defignata funt: nam plurimi populi,etiam Graco fermone
non utentes,Patriarchis fubjedi funt.Poëta &c Hiftorici hunc montem mirum in modum
illuftrarunt: fuit etia ab omni antiquitate Gracisreligiofis dcdicatus:& arbitramur Ethni-
corum etiam tempore à facrifîcis idolacolentibushabitatum fuifle. Unica eft per univer-
fam Graciam Religioforum difterentia, quorum mafcuhni fexus Caloieri,feminini verô
Calogriaappellantur;qua appellatio noftro idiomate reddita,tantum valet, quantu apud
vulgus bellus pater: Attamen Galoieros probum lènem, &: Galogria bonam vetulam pro-
prie fignificat. His mons Athosohmdedicatusfuit,&:privilegiumdatum,qUodetiam-
num hodie retinent, nempè,neque Gr^teum,neque Turcam hunc montem habitare pof^
fe,nifi Galoierusfit. Galoieri nunquam matrimonium contrahunt, licet Graci facerdo-
tes conj ugati fint. Pcromnem vitam carnium efu abftinent, atque etiam frequentiffimè
pifcium fanguine praditorum , prarfertim quadragefima ipforum tempore. Duriterad-
modum vivunt, & vix vllum ferculurn illis eft ufitatius ohvis conditis, non noftris fimili-
bus, fèd nigris & maturis, qua fine muria, inftar prunorum exficcatorum fèrviintur. Ce-
terum quoniam fex ferè\'Caloierorum millia variis ejus montis locis habitant, in quo pro-
pemodum quatuor &: viginti ampk vetuftaque monafteria validis altifque muris fepta,
hinc de inde fparfà cüm mans htore tum continente, qua ingreffi fumusj tum etiam quod
qui eaadcunt gratis alantur: prater inftitutum fadurusnon videor,fi ipfà eo ordine quo
fitafunt recenfèam, propriifque nominibus appellem : namque certus fum, Gracas cere-
monias iftîc diligenter obfervari,eamq. ob caufam iftos Caloieros ma)us fandimonia no-
men adquifiviffe, reliquis qui in monte Atho educati non fuerunt. Provincia autem qu^
Gracorumreligionemfequuntur,funt Circaffi, Walachi,Bulgari, Mofcovita, Ruffi,po-
tior Polonia pars, & Mingrelia, Bofnia, Albania, & Illyrici five Sclavonia, cum nonnul-
lis Tartaris,deinde Serviani Croata. Breviter omnes provincia circa pontum Euxinum
fita, cüm circa ipfius littora, tum continente,Gracorum rcligionem fequutafunt. Hi
omnes montis Athou Calohieros majore in honore arque aftimatione habent, plufque
ilhs tribuunt quàm aliis qui in eo monte non fuerunt. Imô ipfi Turca qui in omnes panè
fuprà enumeratas provincias impenum obtinent, magnas ilhs elcè\'mofynasconferunt ob
vitafandimoniam& ftridam ceremoniarum obfervantiam. Monachi montes Sinai &C
Libaniincolentes, Divi Antonii folitudines,oppidum Tauri,cxterioraque loca ad Ery-
thrai maris littora fita, Antiochiam item, Alexandriam, Hierofblyma, Prufam, Dama-
fcum, atque pleraque alia monafteria, paflim per Afiam&: Turcarum ditionem fparfà,
etiam apud Chriftianos majore in precio habentur ,cum in monte Atho habitârunt. Om-
nia monafteria & monachorum genera per Afiam fparfa, à nobis enumerata, fub Turca-
rum imperio qua funt, fua fàcra idiomate Graco peragunt Atque licet Gracanica eccle-
fia caput jPatriarcha nuncupatus,Conftantinopoli fedem habeat,plerique tamen alii
idem nomen, fimilemque poteftatem obtinent,in iis provinciis quibus prafunt. Nam
Patriarcha Alexandrinus abfolutam habet poteftatem in eos qui Gracos ritus obfèrvantes
in ./Ëgypto & Arabia vivunt, magnificafque in Memphi five Cayro habet ades (quas vidi-
mus) adibus Patriarcha Conftantinopohtani (qua peculiari nomine Patriarchatus nun-
cupanturj non multum inferiores. Alius Patriarcha Damafci refidet, qui abfolutè impe-
rat omnibus monafteriis ôc hominibus Graca religionis Syriam incolentibus: is fingulis
annis décima quintadie Augufti in Monafterio fupra montem Libanum adeffe cogitur ad
liturgiamcelebrandam. Eft praterea alius Antiochia, qui Monafteriis &: aliis Chriftianis
Gracis praeft, qui Barut,Tripohn, Haleb, aliaque plurima Afia loca inhabitant. Turca-
rum Imperator hos Patriarchas fua religione uti permittit, modô tributum perfblvant,
Dicitur verô Conftantinopolitanuspro monafteriis in monte Atho fitis, aliifque per Euro-
pam fjjarfîs, duodecies mille ducatos aureos pendere. Porrô cum iftorum Patriarcharum
quifpiamè vivisexceflrtjEpifcopi&Metropolitani, qui noftrorum Cardinalium inftar
funt,conveniunt ut ahum eligant: perpendendum autem eft,neminem Patriarcham crea-
ri poffe, nifi primum Metropohtanus fueritj quod cum Pontificaconftitutione convenir.

Ceterum ex fex Religioforum quos Caloieros appellavimus milibus in monte Atho de-
gentium, ne quem otiofam viram traducereexiftinietis : nam fummo diluculo è fuis mœ
naderiS egrefîî, finguli fua inftrumentageflant; alii bipalium,aliiligonem,alii falcem,.
peramquehabentes ex hurriero dependentem, in qua panis bifcodus & cepx. Singuli pro
fui monafîerij œconomia fuftinenda laborant; alii vineasfodientes,ahi arbores cxdcntes,
alii naves fabricantes. Neque aptiorem eorum comparationem facere poffemus, quàm
cum PrincipiscLijufpiam familia oeconomicè & bene conftituta: alii etenim fartores funt,
aliifabri murarii, alii lignarii, alii aha opificia exercentesincommunem omnium utilita-
tem, ad lansc ufque penfa etiam ducenda, è quibus fibi interulas texunt, &veftcs compa-
rant: viliprofedè veftituamiciuntur, ifto ferè modo quo Heremitx à noftris vocati, &:
qui furva vefte utuntur, Galh£»/«wf2s Bons hmmes nom\'mzui. Ipfos nuncupaffemus
monachos vulgari noftro loquendi more, nifi hac diófione abuteremur : nam monachi
vocabulum, unicum delîgnat, qualis nobis Heremita, five in monte Atho Phileremos
didus.

Ad hujus montisCcuj us longitudo trium dierum itinere patet) formam redè exprimen-
dam, proponenda eft nobis hominis refupini in mari aboccidente in Meridiem extenfi
Idea. Quemadmodum vero fi quifpiam refupinus natans pedibus littus contingeret, id
fpaciumquod pedes occuparent, anguftius efficcret, quàm quod rehqux corporis partes,
atque inde paulatim in latitudinem fefe explicaret ad fcapulas ufque, & inde denuo, ubi
collum eft, in anguftiascoir£t,deinde caput rotundum magifque eminens reliquo corpo-
re appareret: fic etiam fummum jugumin extremo monte Atho attollitur, quod à navi-
gantibus plus quàm triginta miliarium intervallç confpici poteft; eftque illaeminentia to-
tius montis caput. Atque fi quis procul è Macedonia montibus ipfum confpiciat, fupini
hominis formam referre videtur: nam ut mentum atque nafus fupini hominis magis emi-
nent, deinde paulo pôft intervallum confpicitur inter mentum & pedus,expreftum eo ca-
vitatis fpacio quod à mento ad guttur defcendit: eâdem plané ratione confpicitur mons
dilatari,humerorum altitudinem oftendens,deinde in arttum quodammodo fefe cogens:
fic ut corporis medietas in ipfo umbilico conftituatur: poftea denuô intumefcit, ut in cor-
pore coxendices, atque progreffionem faciens ufque ad genuum locum, qux attolluntur
non fecus ac fi refupinus crura nonnihil contrahat. A genubus deinde crura extenfa in ar-
öum ita definunt, ubi videlicet continenti j undus eft\'monsj ut Cherronefus illa montis
-Athou, hominum induftriâ exprefsè fada videatur, uthumani corporis refupini formam
cxprimeret. Eam ob caufai^i facilè accedimus ad id quod de Dinocrate architedo didum
eft, qui Alexandro perfuadere conatus eft ut fupini hominis formam xdificaret, una manu
oppidumfiiftinentem,& altera craterem ,ex quo profiueret aqua omnibus advcnis potum
fubmi\'niftratura.

^jnque \'vel fex mm effe Calokronm Gr&conm m Atho monies
degent \'nm mtUtay hmc inde per MonaHeria ßparja.

Vn ly e r s v s hic monsciim peditibus tum equitibus aditu perdifficiliseft: in quo
rccenferi poffent quinque aut fex Caloierorum millia inmonafteriishabitantia,
qux vigefimum tertium aut quartum numerum expient. Nullum verô eft coe-
nobium quod plures ducentis Caloieris pro portione non habeat : etenim in quibufdam
trecenti aluntur, in nonnullis ducenti, in aliis centum & quinquaginta, in aliis ccntum, at-
que in ahis fimiliter plures vel pauciores.

Omnia monaHeria in monte Atho firma dr munit a effe adverfns Tira-^
tar Mm tncurftones: licet illis non admodum intqui \'out moleïii fmiL.

X viginti tribus vel viginti quatuor monafteriis in hoc monte exftrudis, nullum eft,
quodmunitum&murisprobè cindum non fit, cum uthoftium vi, fi eos invade-
rent, tum piratarum excurfionibus, fi opus foret, refiftere queant. Nam cum ma-
ris littora incolant, divexare poffent piratx, nifi munira haberent monafteria. Attamen
ilîi ipfi piratx, licet etiam fint Turcx, ab omni humanitate alieni,Caloieris vix molefti efie
folent,aut ïlios oftendere magnopere conantur. luftitia nimirum etiam inter latrones

locumobtinente,atque ratione inter fceleratos imperium habente. Etenimlicet omnium
mortahum fint nequiflîmi,&: rcligionis maximihofiies; confcientiâtamen illorum ani-
mes urgente, montis AthouCaloïeros minimè Ixdunt : imô qui neque patrimat^n\'ve, ne-
que fratri aut forori, aut cuivis fanguine jundo, neque amico parcerent, quin eos venun-
darent, naturx quodam modo inftinftu Galoierosobfervant. IIH verô piratx hominibus
infidiantur non modô ob eorum facultates, fed etiam ut ipfos in fervitutem redigantrnam
fingula rnancipia quinquagenis ducatis aureis xftimare folent.

Iam abeo tempore quo Grxci fcriptores célébrés effe cœperunt, fuit hic mons ma-
gnoperè commendatus: quod etiam nomen illi datum indicat. Grxcis enim verna-
culo fermone dytcav oejiç appellatur,apud quos in eaeft fandimonixopinione,qua Ro-
ma apud Latinos. Quibus per eum montem iter facere contingit, cujufcumque negotii
caufa, vidus per monaitea gratis fubminifiratur: veriîm à Caloieris nihil aUudfpcran-
dum efl:, quàm quo ipfimet vefci folent, videlicet olivx conditx, crudxcepx, fabx aquâ
maceratx deinde falitx, panis bis codus, rariflîmè recens panis, & nonnumquam falfi vel
recentes pifces; quoniam maris littora accolunt. Omnia porrô monafteria ufque adeô vi •
cina non funt: duo verô duntaxat inter ea funt primaria, unum Vatopedi nuncupatum, al-
terum Agias Laura. Magnâ verô maris opportunitate utuntur, cum propter ftàVigatio-
nem qua illis omnia neceîfaria aliunde advehuntur, tum propter pifcationem qux illis
perutilisefl:. Temporis etenim fallendi gratia pifcationi indulgere fblent; quam ut com-
modiiis exercere queant, naviculas ex craffisPlatani truncis conficiunt fine magnâ diffi-
eultate, atque fine impendio, ex fingulis videlicet truncis excavatis, fingulas fabricantes,
illis fcaphis ferè fimiles quibus Ararim aut Sequanamtraiicere folent. Alias binos trun-
cos excavatos ligneis clavis in navicularum formam conjungunt: quibus (dum\'venti filent
ßimalaciacö) tam altè in mare progrediuntur, quantum ad pifcationem rcquiritur :illó\'\'
rum verô retia,fuberisdcfedu, cucurbitis, uti in Propontide pini corticibus fublevari fo-
lent. Monafterium Agias Laura nuncupatum, inter reliqua totius montis monafteria fa-
cilè principatum obtinet, atque ad radices celfiffimijugi (quod verus Mons Athos eft) fi-
tum eft, qua parte Lemnon fpedat :in eo funt circiter trecenti Caloïeri. Monafteria igitur
per montem fparfa, ca parte qua Macedonix continenti conjundus eft, recenfeBo.

(tMonaïîeriorum nomina, ferie quadam enumerat^^fumto ab
iiâ initio quA continenti funt^ proxima.

Macedonia digreflis, Se magnum quendam pagum Hierizos nuncupatum
paulo fupra ifthmumfitum ingrcffis: atque inde fecundum maris littus progre-
dientibus,in ifthmum nomine Aladiefna pervenitur, deinde ulteriusin Prula-
cas: poftea in cöllem Megalivigla appellatum afcenfus eft. Eo loco interdiu & nodu fiunt
excubix, prxfertim quando piratarum excurfiones metuuntur. Nuper admodum Hie-
rizos ingens duntaxat pagus fuit:at abhinc odennium Turcarum Imperatormuro includi
&muniri juffit, ob piratarum metum. E Megalivigla progreflîs, primus fons in ipfa via
occurrit, Grxcis Protonero nuncupatus; quo prxtergreffo, & ifthmo fuperato, in montis
Athou ditionem eft aditus, atque monafterium nomine Sguraf occurrit. Littus deinde
verfus Orientem legentibus, aliud monafterium invenitur Chelandari appellatum,poftea
monafterium Simeon elegans & peramœnum, nequaquam tamen magnitudine, amoc-
nitate aut opulentiacumfequente Vatopedi nuncupato comparandum. Quinto ad Pan-
tocratorou, fexto ad Yvero fupra tumulum in littore fitum pervenitur jfeptimo ad Philo-
theou, odavo ad monafterium Caracoul omnium ferè poftremumtnam quod in extremo
monteadradicesaltiffimijugi Athou fitum eft, Agias Laura nominatur. Ex Agias Laura
. monafterio digreflis, atque ad aliud montis latus pbverfis, alia fimiliter monafteria cùm in
littore,tum in continenti occurrunt,quemadmodum in eo quod deïcripfimus latere.
Montisigiturambitum fequentibus, ex Laura digrcffis primum occurrit monafterium

AgiouPauîou, quod infuîx Scyro objeäumeft, deinde monafterium Dionyfio, tcrtiè
Glygor^)!!, quarto Ruftio, Ruffi.e peculiare. Poftea inveniuntui monafteria Xenoplioj
Aichangelos, Diocherio.&Caftamoniti: qux monafteria in montis ambitu lècundum
i\'^areiica funt. Qux longids à littoreabfunt, vel inplanicieautvallibus > aut filvis, ftmc
Caftamonici, Simon petra, Ichares protato, Cothleomus,Philotheou. Nemo porro mi-
rari debet, rot monafteria in eo monte exftru6la : nam trium dierum itinere in longitudi-
nem, dimidii verô dici in latitudinem patet. Habent hxc monafteria in ftjis templis fa-
cras rcîiquias, ad quas frequens fît concurfus. Templa egregiè ornata Sc cxftruda, in
quibus Caloieri fingulis diebus Liturgias canunt,omnia Grxco fermone proferentes.
Ohm in co monte boni hbri Gnxci manufcripti inveniebantur :nam.ejus montis Grx-
ci tum temporis multo doâiores erant quàm nunc funt. At jam omnes indoâi, vi\'x-
que in fingulis totius Montis Athou monafteriis unicum eruditum Galoierum repe-
nas. Theologici hbri manufcripti, fórtaftis inveniantur : at nulli poetici, nulli hiftorici ^
î^ulli philofophici.

Cur p fen que lîhri m Gr ma perkrhîtj\'^ de monaüerwrum In mmtt^j
(tAibo fiiîîdatwne: atque fùmmà in qua Grâm6ccîe(taHî\'ci

VNC Gtxcorimi librorum interitum, Grxcix populorum, qui à fuis majoribus
prorfus degenerârunt,negligentix& igndrantiaè adfcribendum effe neceffe eft.
Namnonfblüm noftra memoria, fèd etiam jam multo tempore,neminem per
univerfam Grxciam , aliquâ cruditione prxditum reperias. Goncedimus quidem ali-
quos Grxci & Latini fermonisperitostatde dodrinâ &:eruditione ftudio adquifitâintel-
lîgimus, quemadmodum nunc apud Latinös plerique inveniuntur. Inter fex Caloiefo-
rum millia, qui nunc in eo monte vetfantur , vix binos aut terrtos in fingulis mona-
fteriis invenias qui legere aut fcribere nörint. Nanî Grxcanicx ecclefix prxfcâi, &
Patriarchx, Philofophixhoftes , omnes facerdotes aut religioniinitiatos,qui alios qUàm
Theologicos hbros legerent aut defctiberent, anathematis fulmine petierunt : atque
aliis perfuaferunt nemini Ghriftiano operam in Poëtica aut Philofbphia navaré liceré.
Ecclcfiaftici autem fulmine excommuiiicationis ifli, abfolvi nonpoterant, nifiârâiifti-
misquibufdamiejuniisj&certâpecunixfummâ, aliifque corporeis quibufdam punitio-
nibusprxcedentibus & pdsnitentix locö\' iïiflidis. Omnia monafteria fupfà enumeratà
olim à diverfis nationibus cdm percgrinis tum Grxcis fuere inftituta, fuofque redi-
tus in variis orbis regionibus adfigilatos habuerunt. Multaadhucexftant qux cenfum
annuum cx Rulfia ulque , Walachia,Trapczunte, Italiaque (SiRomamiffum accipiunt.
Càloiencnim Vatopedi, füum monafteruim cx Romano quodam templo cenfum acci-
pcre folere referebant, unde nihil ampiius ad cos perferretur. Atque licet Ruffi,\\Valachi;
Boffcnx, Mengrelix & Circaftix incolx atque Mofcoyitx fermone, eoque à Grxco diftî-
mili,irîter fe diffcrreni;: nonnullum tamen adhuc ccnfuatab illis recipcrc : eum autem qui
à Latinis provenire folebat, inrcrmillam eife. Omnia qux enumèravimus, ritu Grxco,
non autem Latino, fefe habent. Pet Latinum ritum intelligimus eum quem Romani
Pontifîcis mandata tradunt. Ceterum quoniam inter Caloieros nulla eft veftium varie-
tas, omnes inter fè ferèfèfe norunt; quorum vivendi ratio fanè mira efî:. Neque canabeas
neque lineas geftant interulas, fèd laneas, quas ipfimet nere folent: eorum amidus colore
Sc forma convenir, ut diximus,cum corum veftitu quds Galli hifumatos nominant. Ncc
quifpiam cft in quocunque etiam monafterio, qui artem aliquam mechanicam non excr-
ceat; nunquam enuii operas extcrnas conducunt ad fua negotia peragenda : fed fi quid in
communem monafteiii ufum agendum eft, omnes iimul in idincumbunt ; aut peculiari-
busquibufdam negotium committetur, veluti, vitium putatio ,agrorumcultura,ligno-
rum invedio, hortorum cultura, pifcatio. Alii etenim fbntfutores, qui calceos aliis con-
fuunt, & laceros concinnant : alii fartores, qui talares veftes parant : ahi fabri. lignarii, ad
knibos, naves,atque aha opera lignaria fabncanda : alii molitores: alii murarii & cemen-
tarii: aiii fimiliter alia opificia exercent. Vera eft inquam œconomia in monafterii utihta-
tem inftituta, pluniilum dißercns ciim moribus tum vidus ratione à Latinorum monafte-
riis. Religio Grxca fic inter eos inftituta eft, ut fi quifpiam pauper celebs aut alioqui ado-
lefcens fefè mundo abdicarc vnk, Sc Caloicrus fieri, & aliquam facultatulam obtineat, ea

in communcm totius monafterii ufumccdet. Fratris nomine inter fe non coin[x4lanty
fed partis & filii. Singuli recipiuntur ad ea munia exequenda, ad qua: magis funyidonei.
Si quis autem Grace legere norit, aut eruditior aliquantulum fit, plus audoritatis inter-
dum obtinebitquàm reliqui: nam ad aliis pracinendum adhibebitur: ciim in fuis templis
eam confuetudinem obfervent. ut quifpiam publice légat, quod aliicancndo pronuncia-
re debent. Pauci Galoieri inveniuntur qui fint facerdotes, & Miifam celebrcnt : fi qui
fint, non magis à manualibus operibus liberantur, quàm reliqui Patres : finguli enim nia-
nus operi adhibere debent. Inde fit ut fiudiis Sc fcriptioni vacare nequeant : imo ne ver-
naculàm quidem linguam legere difcunt; in tanto ignorantia regno verfantur.

IA M didum eft omnes in univerfum Gracos, eofque qui illorum ritus obfervant, Pa-
triarcharum mandatisoblèqui: fingulalque Provincias peculiarem habere; atque eum
qui Alexandria praeft, Memphi habitare, alterum Damafci elfe, tertium Confta:ntt-
nopoii, cui omnes Galoieri montis Athou per omnia obfequantur, non (ecus ac nos Ro-
mano Pontifici. Hujus item montis Athou Caloieros in quacumque monafteria per
Graciam aut alias Orbis provincias ielè conférant, fem per majore in precio haberi, quàm
qui in eo monte non vixerint : imo Caloieros lerufàlem, montis Libani, Cairi five Mem-
phis, Damafci, Bulgaria, Ruffia, Bofnia, Walîachia, Mofcovia, Epiri five Albania, Illy-
rici five Sclavonia,ahofque per alias provincias fparfbs, in quibus idiomate utantur à Gra-
co dfverfb. montis Athou Caloieros magni facere ; quoniam ceremonias diligentiiis ob-
fervare feruntur reliquis qui ritu Graco vivunt. Gereis eti^m & accenfis lampadibus
utuntur in fuis templis, ftatuafque atque piduras, inftar Latinorum, habent, & campanis
utuntur. Porro Graci qui fub Venetorum ditionç vivunt, majore hbertate fruuntur
quàm quibus Turca imperat. At cüm hi, tum alii, ferrum habent è rempli valvis clavo
fufpenfum trium digitorum craffitudine, brachiâh longitudine,arcus modo nonnihil
inflexum, quod cam pana ferè inftar fonor um cft, aut aris modo tinnit : ahum verô in
monte nolarum fonitum non habent, quàm hujus ferri ftrepitum: ÔC ad preces hujus ferri
fonituomnes convocantur. In toto monte neque Gallinas, neque columbas, alteriufve
generis aves, neque vaccas, neque capras, neque arietes alunt) quoniam carnibus non ve-
fcuntur. Aves duntaxat nomine tenus, quôd illarum appellationem interdum audianr,
noruntr nam quoniam iis non vefcuntur, nullas aucupantur. Nihilominus tamen obfer-
vavimus, eam avem qua apud Cenomanos royal y Lutetia (qua ab
Ariftotéle ôc Gracis/*à Latinis Molliceps nuncupatur ) ipforum lingua,
id eft, Crafîi roftri appellationem invenifle: atque aviculam illam per arbores repentem,
quam Galli Terco vel Turcot nominant, ÔC LatinisTorquilla, Gracis lynx dida fuit, vul-
garem iftîc etiam effe, &:Alcionis appellationem obtinuiffe. Nullum autem in univerfo
orbe locum monafkriis aptiorem novi, ipfo monte Atho.

^ De hoc re vide ipfm Bellm^ hilioriam de avïhmlib.G.caç, 7. érlih. y. cap. 30. «ii MoUicipemà Pardab
diütngm,

"Rariores month ^Âthou flirpes, fj)onte nuUaque cuiturâ
adhîbiîâ frovementes,

ONTEM Athon pra reliqviis,ubi unquam pedemfixerim,locis,hcrbofum ob-
fervavi : nullaque in eo rarior eft planta, qua eodem antiquo nomine non fit co-
gnita, quoàTheophrafto, Diofcoride, &:Galeno donata Planta illa, parvula
radice pradita, quam Veteres Apion nominabant, nunc Chamapydia nuncupatur,- nul-
lufque eft Caloierus in toto monte,qui eam laxandi facultate praditam effe non norit.
Quoniam verô multos magni nominis viros hallucinatos comperio, qui ipfius loco aliam
fumunt,atqucfpuriam ejus iconem exhibent,ejus vivam imaginem oculis fubiicere libuit,
quam ex ea exprimi juffimus, qua ex radice per odo menfes integros à nobis extra terram
fèrvata, tandemque telluri commiffa, folia, flores, Ôc femina produxit, qualia in fequenti
figura confpiciuntur. Montis Athou Galoieri hoc Privilegium obtinuerunt, ut nemini to-
to monte prater ipfos habitare hceat: hanc ob caufàm frudiferis arboribus, vitibus ôc oleis

cumexcolunt. Merito illis dicatus eft, quoniam hominibusfecef^
fu & Tolitudinegaudemibus convenit; dignufque eft qui cum deli-
ciarum quodam paradifo comparetur, iis qui rure deledantur.
Hippoglolîbn iftîc admodum frequens eft, quod ipfi Coraco Vo-
tano, hoe eft, cornicis herbam nuncupant. Veratrum nigrum in
muicis vallibus crefcit. Nemo eft in toto monte, cui arbor quam
Plinius Alaternum appellavit, veteri legitimo nomine, quo ipfe
Theophraftus vfuseft, Phylicar, nota noniit : Gorcyrenfibus verô
Cretenfibus Elxprinos dicitur, quoni.im, ut Plinius fcribit,folia
habeat inter Ilicem & Oleam media. Fagus quam Galli Touïîem
nominant, in eo monte frequens eft, ab omnibus Oxya appellata;
de qua poftea plura, quia diu per eum montem oberravi, illam
quxrens,OxyamaFagodilferreexiftimans. Qua: veteribus Oftna
dida fuit,antiquam appellationem iftîc adhuc retinet,eâque mons
abundat; illa ipfa eft quam GaUi Haislte^oz^^ui. Mirari verô fubit
quofdam meos populäres dodos & rerum peritos, adeô hallucina-
tos cfle, ut eam quam vernacula lingua appellamus, Lati-

norum Cerrum efle putarent;quandoqüidem HaiHre nvàhviXi gîan-
dem ferat, & Oftria à Theophrafto tam graphicè fit defcripta.
Aria etiam vetuftum nomen retinet, licet Ida: montis in Crcta in-
colis Acylaca dicatur. Quandoquidem autem tanta eft rivorum è
ljumerofis limpidis fontibus defluentium commoditas ;quoquô te obvertas, & in umbra
deambularevoles,tantaelegantiumftirpium frequentia oculis obiicitur, utnulkisquan-
tumvis triftis aut melancholicus, ilicô non recreetur tam numerofo arborum perpetua
fronde virentium afpedu ; tanquam is locus de induftria pro deliciarum quodam vindario
cxftrudus fuiflet. Sed quoniam in mentionem incidimus arborum in ifto monte perpe-
t-uôvirentium, eas ordine recenfebimus.

F er arum arborum perpetuo virentium in montü Àthou
vaUibus (j?onte frovenientium nomina.

C ILS JE Lawri atque Oleaftri iftîc fummos Solisxftus perpetuo reprimunt: Ar-
buti verô, qux aliis in locis plerumque duntaxat fruticant, ingentes iftîc fiunt
arbores. Adrachne iftic abundat. Aria, Phjdica, feu Alaternus, Ilices, in cel-
lam magnitudinem excrefcentes,montes iftîc veftiunt,quemadmodum & Picex & Abie-
•tes. Myrti latifolix cumfterilestumfrudiferx ,Rhododendri rubro flore in fummam
celfitudinem attolluntur, carumque caudices craflitudine Ficubus non cedunt. Smilax
Ixvis ad fummum ufque celfarum Platanorum faftigium perreptat, perpetuam gerens vi-
rentem comam adverfqs ventorum inj urias&; Solis ardores. Sed quandoquidem alix funt
arbores perpetua fronde virentes, prxter eas quas in monte Atho inveniri diximus, non
immeritôillas hoc loco fubjungcmus. ^

Qv a n d o qv i d em ftirpes perpetuo virentes delcribendi occafio datur ;rationi
confonum videtur, ut àcelfiflimis totiusorbis arboribus",vidclicet Cedris,aufpice-
mur. Eas verô figillatim defcribere non cft animus : fed breviter hoc loco enume-
îare fuflîciet. Pister jam didas Syrix prxaltas Ccdros, alix pumilx inveniuntur Lycix,
quarum folium fpinofiim: ob id à Grxcis Oxycedn cognominatx; atque hac nota ab aliis
Cedri Phœnicex generibus difl\'crentes, quxobtufb mucronc prxdita folia habent. In eo
îiuniero rçcenlentur etiam Myrti, licet ejus varia fint genera ; nam alix candidx , alix ni-
gtx,alixanguftiorc folio, alix latifolix : quintum infuper eft genus nobis admodum fre-
quens, ncmpe quod in frigidarum rcgionum hortis colitur, Omnes coniferx five refini-
ferx arbores,excepta Larice, eo ctiam numero comprehendunrur : quas Gallicis nomini-
bus e&remus, prout ab urbium pagorui}! Sabaudix ^Arvernix incolis ea didicimus.

C^iio verô facilius intelligi poffit, quales exfiht, illis antiqua nomina adiiciemus. Qiv^
nunc Gallis Alcuo dicicur, Pinaflrinomen ôbtinebat, arbor Graeeis incognita, atgue à Pi-
no filvcfiri differcns. Qux Gallis Suiffes dicunturè genere abietumfunt, quarum alix
mares alix feminx, eas Sapihos live Abîetcsfeminas appellabimus. Nam qux veteribus
Abies dicebatur; à Sapinoditfeit. At Abies tribus gallicis nominibus donata eft : nam alij
du sapift.TiXi] tertii dnSaf vocant: verum Sapinus Latinorum,Gallisa\'V U Saiffe di-

Qnx univerfx Grxc\'ix adeô famiiiaris eft,
&: veteribus Picea dicebatur, plurimas appel-
lationésGallicas obtinet: nam Lugdunenfis
GallixincolxinTarare mÔte,partim Pigmîs^ ■
partim Ffw [mvages nominant: at gallica ap-
pellario qua Sabaudi & Arverni utuntur,
conftahtior eft in Pigr/eîs^c\\mmPins ßuvages.
Larix in Grxoia non nafcitur, Galli Melefe no-
minâtjfola mter coniferasfolia hieme abiicit:
fed hxc figillatim in hbro, cui tituluseftde
ArboribusconiferiSjfcripta funt.Aurex mali,
Poma Adami, Gitria five Poncires, Gitrones
& Limones eo etiam numero recenfentur.
Multa quoque Gapparum genera perpètuo
virent: quorum nonnulla in rupibus ^ fcopu-
lis Gretx crefcunt aliafpinofa , alia fpinis ca-
tentia. Aquifolia , Acacia, Aria"* five Acila-
ca , Gaffix fôlutivx arbores, Palmx, Sena,,
Thamarindi, Adrachnes in Grxcia fréquen-
tes, Philica, Balfami arbor, Buxus,Cuprefrus,
Trapefuntina arbor cerafifera,Efculus &;Ger-
rus alias Volag^nida, Ephedra five Anabafis,
Erica, Phana, Gifti frutex , Ledon, & Glans
ùnguentaria perpétua fronde virent : Item
Hedera ciim alba tum nigra, Halimus, Hen-
nx frutex in -^gypto nafcens alio nomine Al-
canna , à Liguftro differcns, quod Gallis
"ïmfne dicitur,hieme foliis fpoliatur ; at
Alcanna ea retinet. Ilex arbor. Gallis Chefne
i/<f/\'^/diâ:a;llex coccifera,Gallis Crif

nuncupata,îuniperi cdm majores tum minores,Lauri quinque genera,quorum vnum
odorisexperseft,Lentîfcusè qua Maftiche fit, Lycium, & Lanifera arbor, Libanotis co-
ronaria,Sebefte,Sycomorus ^gyptopeculiaris, Sabina prima & altéra, Thuya, Siiber,
Taxus,Siliqua five Geratia, Nerion Si Oenoplia, qux alio nomine Napeca dicitur, & in
iEgypto atque Syria Crefcit, Perfea, Polemonia,Geniftx quoddam genus in Arabix folitu-
dinibus nafcens,Tragium Gretx familiare, Acacia altera. My robalani,&: Salvia G retica,
poma geftans edulia,&Anapala arbor dida,perpetuô virent. Idque non ex alterius fcripto-
rumledione, fedexnoftramet obfervatione cognovimus : nihil etenim fcripfimus quod
ipfi non viderimus. Prxtermifimus multas pufillas ftirpes qux hieme etiam folia non abii-
ciunt, quale eft Gallorum Fr^/i\'»,Thymum verum, Sâtureiagrxca; & alias fimiles ; cdm
arbores &: frutices duntaxat enumerare animus fuerit. Nonnullx alix,ut Terebinthus,in
arborum perpetuâ fronde virentium numero habitx funt: adiicere tamen noluimus, cdm
aliter rem fefe habere experientia didicerimus. .

^ Aliam, ab ea vulgo creditur, Afiam noviffedebuiiBettotiitu, cùm eam inter pifpetuh vit entes reponat :
nam arbor ab omnéta rei Hfrbaria fcrtptmbm pro Aria habita ^ hieme fmTidtf»ii4 abiicit.^ atqae reliqua Sor.bi
généra.

Vicinorum locorum obfervatio^ qt^a ex fummo montis
Athou vertice conoid pojfunt^.

Ca n t h a r id v m gcnus eft in Atho monte à noftris vulgaribus diverfum, quod
Grxcis Bupreftis didum eft, vulgaribus Gamharidibus alioqui forma fimilium,
nifi craftioreseffent, pallidi fivelutei coloris, &: admodum putidx,indifferenter
vefcentes, vel rubo, vel cichorio, vel urtica, vcl conyza, vel aliis herbis. Caloieri eas anti-
quo nomine appellant Vouprifti : alis ad volatum aptis prxditx funt, ut mufcx. Ejus no-
minis rationem fatis manifeftam nobis dederunt, quam fuo magno malo experti funt.
Nam fi jumenta aut alia animantia ruminantia, fimile infedum devorcnt, vel herbas qui-
bus inhxferunt depafcantur,intumefcunt & moriuntur. Quemadmodum autem Vipe-
rx cui nomen Freier eft, morfus hominibus perniciofus eft : fic cantharis illa lutea fuprà
diaa,bobus prxfens eft venenum, arque etiam, utcredimus,hominibus : eam ob caufam
Grxci olim Bupreftin nominarunt. Alia adhuc ejus veteris ^pellationis etyma in variis
Auâoribus inveniuntur. Montis Athou Platani altitudine cum Libani Cedris, &: mon-
tisOlympi & Amani Abietibus comparari queunt. Smilax afpera in dumetis nafci gaudet,
& per ejus montisfepes, quemadmodum & Smilax Ixvis (qux à domeftica five culta, qux
varii coloris fabas profert, diftinguenda eft) in fummam altitudinem monte Atho liben-
tcr excrefcit,ut etiam ad celfarum Platani arborum cacumina pertingat,ipfifque fupremis

ïâmis fcfe convolvat. Vitis filveftris naturam obtinet, qux femper in altum tendit, prx-
fertim fi inveniat cui innitatur, quemadmodum & Ephedra. Si Smilax, cujus nunc me-
minimus, pumilam arborem cui incumbat nancifcatur, fupra illius altitudinem nec attol-
letur nec excrefcet ut illam deprimere poftit : contra verb fi vaftam arborcm naâa fuerit,
perpetuô attolletur donec ejus cacumen occuper, licet ipfa etiam arbor fidera petat. Nun-
quam à ruftico, à quo Smilacis nomen percontati fumus, ado propriam diaionem expe-
daffemus, qua antiquum ejus nomen exprimeretur : eam etenim vulgari Grxca appella-
tione Smilachianominabat. Altiffimum montis Athou jugum, magifqiic celebrc, in ex-
trema Cherronefo, propter fummam altikudinem,perpétua ferè nive tegitur,qux m xfta-
tem ufque permanet : fummum faftigium fterile eft, afperrimisdifficilimifq. fcopuhs con-
ftans. In eo cum effemus, atque montis partem Septentrioni obverfam, in qua etiam nix
diutiffime ante quàm diffoivatur, permanet, contcmplaremur, uberiorem , atque arbori-
bus magis abundantem,plurefque ftirpes in convallibus producentem obfervavimus.
Qux verô Meridiem fpeaat,arida eft,ftcrilis,nullas arbores habens,prxfertim circa ipfum
verticem. Summum montis jugum pyri formam refert ; nam & acuminatum & rotun-
dum eft: in cujus fummo vertice facellum, quô monafterii Agias Laura ad montis radices
liti Caloieri, certa anni die confcendunt, ibique liturgiam canunt : eam autem diem certo
inter ipfos conftitutam omnes norunt, illamque effe exiftimo qux menfe Augufto Divx
Virgini facra eft. Gum porrô in fummo montis j ugo elfemus, infulas provincias vicinas,
veluti Caffandriam, quam Schiatho vocant, Scyron, Lemnon , Thalfon, Samothraccn,
ïmbron,adeô facilè confpiciebamus, aciiviciniores nobis fuiffent. Semper iftîc aura eft
frigidiffima, quam diu perferre nequivimus. Inde defcendentes perpartem Meridiei ob-
jedam, & ad montis radices vicini, Abietum & Picearum filvas invenimus,qux à Creten-
ßbus & Arvernicis nonnihil ditferunt: nam earum coni adeô firmiter ramis inhxrcnt, ut fi
vi detrahantur, rami fragmentum cum coni pediculo five haftula femper fimul evellatur:
prxterea ppliti funt, neque ut alii fcabri. Iftîc etiam Ferulam,&: Peucedani Gentauriique
majoris abundantiam invenimus. (^ocunque per montem pergas, nullam viam repe-
ries, qua afcendendum aut defcendendum non fit: nam tota regio inxqualis cft.

IAM antè fcripfi Caloieros ipfbs fuam lanam in fila ducere : eam ob caufam, qua ratio-
ne id faciant,-\'defcribere confentaneum duximus; quandoquidem eorum colus, fufus,
&verticillum noftris diffimiha fint. Colus ex canna five arundine conftat qux Do-
nax dida eft, & intra tres nodos duntaxat refeda, ut foramine fado tres in id Ixvx manus

digitosinfcrctepoflint,nempc minimum binosabilloproximos,liberum relinquen-
tespoliicem&indicemjadlanapenfa trahcnda,&:fuibapplicanda. Summa cannaarti-
culatio furculx in moduni incifa efl:, ut lana illi impofita firmiüs coliareat. Caloierus fuX
regionis more fila ducens, colum lateri non applicat,fed tribus digitis fublcvatam iliftinet.
Lanam magno apparatu non prxparant,fed eam calida duntaxat lavant,& paululum car-
minant; propterea fufus colui quodammodo refpondere debet. Mirum igitur non eft fi
veteres nonnullas ftirpes colus, fufi, & verticilli nomine donarunt: nam hodie Attra-
dilis herba fufi vicem illis prxbet: ejus enim caulis redus eft & lavis,tamquam arte expo-
litus effet. In ejus penuria bacillo minimi digiti craflitudinem non aquante, fed aquah
ubique ucuntur, cui ferrum hamuli pifcatorii modo formatum infigunt,ut filum compre-
hendat èquo fufus dependeat. Verticillum etiam colui & fufo relj^ondere necefle eft,
quod cum noftratum mulierum verticillo nihil commune habet. Quoniam autem fo-
lummodo excogitatum eft ad fila commodiüs ducenda, atque ut fufo pondus addat; indi-
cate voluimus Gracorum verticillum, etiam nunc illi fimile elfe, quod veteres defcripfe-
runt,quodque eam audoritatem obtinuit ut & herba, & pifci nomen daret Sphondylion,
quem pifcem frequentius in Anglia quàm in Gallia reperiri fcimus. Gracorum verticil-
lum dimidiato pyro in binas partes permedium fedo fimileeft: permedium pcrfor.itum
eft,denribufque caret. Id verticillum fuperiori fufi parti infigunt,inferiore fufi parte deor-
fum propendente: fila autem noftro more torquent.

Nullam unquam in totius montis ambitu urbenlmürócindam fuiffe credimus: quia
nulla murorum veftigia exftant : Vranopolis, Palaotrium., Thyffus, Cleone, Apollonia,
Gaffera, à Plinio enumerata, folummodo exigui pagi fuiffe videntur, ubi nunc monafte-
ria fita funt.

Caloierum inter reliquos inveniniüs,quireceris ex Sophia in montem Athon habita-
tum advenerat, lagenas è falicis amerina virgultis, aut tilia cortice, aut caftanea fummis
furculis,alióvehgno fcquaci ut eft ülnii cortex, texendi admodum peritum. Abfoluta&:
probè contexta lagena, aliqua materia, rie perflueret, inducenda erat : ad eam igitur rem
Picea refinam, Gracis m-\'^Kivriy & Latinis Spagas didam didione Plinio ufîtata,fumebat,
quam (cüm pinguis lentâ fit) paululum decoquebat, & cahdam in lagenam iniiciebar,
qua foramina & furculorum corticum ve interflitia complebat &: indurabatutjhacque ra-
tione lagena ftipabàntur ne exftillarent. Ejufmodi lagena viatoribus funt commodifli-
ma: nam neq. Solis ardore facilè finduntur uti lignea,neque fragiles funt ut terrea, neque
graves ut ftannea. Quoniam veto leves funt, atque diu confervari polfunt, iique qui illas
cdnficiunt Sophia (iri Servia Gracia Provincia eaurbs eftj habitant, inde per Gracia:
infulas vénales circumferre folent, Sophia lagenas appellant. His Walachi, ßulgari, &
Circaffi libenter utuntur.

Cancriaqm dulcis, in montium rivulis verfantes^ a noHris fluviatilihus
Cammaris,^ quos vulgHsCancrosafpellat^ diverfis

E D E s T RI itinere per montem euntibus (nam equiti, nifi qui regiam viam feque-
retur, non liceretj imô ne pediti quidem, nifi quis agilitate praditus, animi gratia
fpretoque omni labore &: moleftia id faciat) itineris dux à via nota aberravit, fie ut
quo deftinaveramus eo die pervenire nequiremus ; nec commeatum ullum nobifcum
fumferamus. Tandem fub nodis crepufculum ad quendam rivum pervenimus cancris,
noftris càmmarîs diffimilibus;, adeô abundantem, ut mille temporis momento eapi po-
tuiflent..Caloieruse.oscrudosmanducarecœpit,afferens Godismehûs fàpere. Hisètiatn
cum illo vefcebamur, neque jucundiorerh faporem ullo in cibo invenire memini, five fa-
me urgente, five cibi novitate id accideret. Cüm autem eoscancros à noftris cammaris
diverfos effe obfervaremus;eos è mari perreptaflîe arbitrabamur: at obvertentéS nos, & re-
gionem ad mare defcendentem contemplantes, locum adeô fublimem & aditu difficilem
animadvertimus, ut nullo modo perreptare eô potuiffe iudicaremus: deinde cüm exadiüs
illos obfervaffemus, inter eos & marinos magnam diflimihtudinem deprehendimus
iftîc exprefsèannotavimus cancros effe fluviatiles à cammaris diverfos. Stirpisgenus quod-
dam in valle invenimus Elegia riuncupatum,cujus ramis pro calamis fcriptoriis utuntur:
nam neque Turca neque Graci anfcrum pennis uti norunt.

Portent ofa vivendi inter Gr acos facrü addtäos ratic\\ quoque asfe-^
rmtti fupcrHitione ^ ceremoniii m cïho ^ potu utamur -.

PORTE>ïtösAM cujufdam Caloieri vivendi tationem defcribere voloj ut qua ra-
tione reiiqui vivant, faciliüs intelligi queat. Poftridie cüm in monafterium Simeon
perveniflemus, Caloierus quidam , ferrariam artem exercens, afthmaticus, lenta
fcbre laborabat, quem ingens tulfis vexabat,&: magna fitis perpetuo torquebat: is ad pran-
dium nos mvitans, Saracofti, hoe eft, unius ex illorum quadragefimis five angariis tempo-
re, ciborum dclicias quibus uti folebat nobis adpofuit. Ifti Caloieri quadragefimarum
fuarum tempore piföbus fanguineprailitis non vefcuntur : itaque herbis, àlioque hujuf.
modi modico apparatu uti neceffe eft. Nobis igitur erucam, eleofelini radices, porri bul-
bos, cucumeres, ccpas, atque pufilla allia virentia appofuit. Hxc omnia ex communi mo-
nafterii horto defumpta erant, tametfi nonnulli etiam privatos hortos colant- Herbas
prxdidas crudas fine oleo 8c aceto edimus:quoniam apud iftos miferos ea eft confuetudo.
Nobis prxterea adpofuit olivas nigras conditas, quas Dermatias appellant, atrum panem
bifcoâum,atque vinum. Bifcodopane utuntur Caloieri, ne fxpiüs clibanum calefacere
cogantur. Invitavit éc binos èfuis fbdalibüs,qui falitos & deiïccatos nonnullos pifces at-
tuiérunt, fepiàs, polypos, loUigines. Eo aüteni tempore omni cancrorum genere, marinis

cochleis, aliifque tefla inclufis, quales funt mytuli&oftrex, illis vefci licet, quoniam fan-
guine carent. Mifer xgerconquerebatur appetitum planè effe dejedum, ajtbatque,nifï
nuces fibi à morbi initio rcfervaffet,jam diu terra obrutum fore: atque iftis folis vitam
confervatam referebat, quoniam illi orexin excitarent ad paululum panis aqua inEindi
cum olivis falitis edendum. Ifti Caloieri à crudis ccpis & alliis cœnas fuas inchoate fblent,
atque erucâ & nafturtio fînire; media & primaria cœnx fercula olivx falitx, ôc fabx aqua

temperare non folent. Hujus Caloieri viâus ratione conflderâtâ,pctfuadcreconati fu-
mus ut boni fucci pifce aliquo recente uteretur ; nam admodum macilentus erat, & totö
corpore valdè extenuato : at ille refpondit, etiam fî ftatim moriendum effet, illo vefci nol-
le, nedum carne. Ëa vivendi ratio non modo apud Caloieros locum obtinet, aut apud fa-
cerdotcs, aliófve facris initiatos in Grxcanica ecclefia ; fed etiam apud plebem, qux mor-
tisetiam pœnâpropofîtâ, quadragefimx ipforum tempore pifcibus fanguine prxditis, aut
ahâ re pingui vefci nolit : adeô rigidi funt hujufhiodufuperftitionum obfervatores.

M Ô N A S î È RIÀ a^ maris littus fîta, ut funt Laüra, Yucro, Vatopedi & pîcrâqué
alia, nodu fuas naviculas in portu aut maris littore non relinquunt, prxfertim
ubi portus minimè tutus eft: fed eas è mari fubdudas locis quibufdam conclu-
dunt, quorum valvx funt ferrex, ut igni quem piratx iniicere poffent, refiftant. Pauci
funttüti portus in montis ambitu,exceptis qui in Vatopedi & Laura funt: propterea fru-
mentum rariüs ferunt. Sed cüm vires, oleàs, ficüs, cepas, allia, fabas &:legumma colant,
permutationem curri Naütis faciunt qüi illis ttitieum advehunt, vel illud prxfenti redi-
munt pecunia. Molas in hoc monté vidimus tam pauca aqua impelli, ut rivi canalis pro-
fluenrem aquameoniinens vix brachialem craflîtudinem xquaret, Pifcinam autem hu-
niiU loco ftruunt, partem fuperiorem amplam & capacem habentem, inferiorem vero
paulatim in anguflum cdadam infundibuli modo: m ea foram\'en eft tanto impetu aquanl
emittcns, ut in exiguani rotam,aliâ ratiorte qtiàm noftrx funt,fabricatam,incidens,quam-
tumvis magnum molarem lapidem impcllere poflu. Lauri cujus in convallibus magnâ
cft copia, baccas colligere folent, è quibus oleum exprimant, quod venum exportant per
"^allachix, Bulgarix, Servix ürbes atque loca vicina. Marinos urfos, quos Neapohtani &:
Mafanenfes Maffacara nominant, iftîc Capiunt, Aftacis marinis five Homar Gallorum fe-
ïèfimilesj fed invalidi funt ut Locuftx,& aculeis carent ut Aftaci:nam Locuftx dorfum
»culeatum habent tit marina Aranea: atqüe adeè hunC pifcem intellexit Suetonius Tibe-
riiCsefaris crudelitatemdefcribens,qui afperoLociiftx cotcice mifero pifcatori Osdila-

cerari jufîît. Nos Q^xchSautmlleàemer redderepofTcmus, nam qux Ma/Tilienfibus cor-
rupto fermone Langoufte dicitur,puro fermone Gallico Sautmllt appellari polTet. itaque
cxcufatum volumus errorcm ab operis typogtaphicis noftra abfentia commiftum, quas
hujus pifcis iconem in aliud caput Libri pifci^m tranftulerunt. cujus rei admonitum le-
dorem volui.

E monte Atho digrefti vt Saloniki proficifce-
remur, facile biduoiftucpervenimus. Saloniki
ingens eft oppidum, celebre bL opulcntum,olim
Theffalonicanuncupatum, cujus D. Paulus me-
minit : in Thclfalia proximè Macedoniam fita
eft: in ea peftis adeograftabatur, ut plurimi mer-
catores urbem defererent,& fuas facultates né-
gligèrent. Turcx inter reliquas nationes om-
nium minimè a peftis contagio ftbi metuunt;
ideoque nulla formidine inter eos qui pefte idi funt vcrfantur, quod in Saloniki obferva-
vimus. Biduum dumtaxat in itinere à Saloniki ad Siderocapfx fodinas infumfiraus,quaE
in loco funt à Veteribus Chryfites appellate: nunc autem pagus eft, tam magni proventus
Turcarum Imperatori,ob auri argenti copiam qux ibi colligitur, quàm maxima urbs
univerfi ejus imperii : attamen non diu eft quod fodina erui cxperit, ex qua aurum ôc ar-
gentum conflatur. Antea paucis xdificiis pagus inftrudus erat: nunc verô, oppidi formam
refert. Siderocapfa inter valles fita eft, ad radices montis cujufdam in edito fiti ad majoris
cujufdam montis clivum;quam aptidscoparare nefcircmus quàm cum oppido loachims
Thai in Bohemia fito,Guod Latinè Vallis Ioachi;nica dicitur. Metallicaqux ex Side-
rocapfa eruuntur,incauffTunt, utqui huic rei ftudent eô confiuxerint magis populo-
fam eam reddiderint. Peramœnos hortos &:vireta ifticinftituerunt,&: ubique adeft aqua
qux hortos mukocOmmodiores reddit: prxfertim autem vineta vicinis locis fita egregi«
excultafunt. Siderocapfxfodinarum incolx hominum cft colluvies ,^ngux varietate in-
ter fe difterentium, ut funt Illyrici, Bulgari, Grxci, Dalmatx.

oÂuri & argenti fodinA turcarum Jmperatoru\\
atque de obriz^i auri origine difceptatio.

IDHROCAPSA in Macedonia fita eft Servix contigua: eumque effe iocunl, in qu®
Philippum Alexandri Magni patrem, aureos Phihppicos primum cudifle Diodoru«
fcribit,puta cdm Grenidas fodinas invenifiet, atque cas excoluifiet: namque refert
illa xtate finguhs annis,mille ÔL amplius auri tal enta reddidiffc- Metallicx qux nunc iftîc
laborant operx,magna ex parte Bulgari funt. Vicinorum pagorum eô ad mercatum con-
fluentes ruftici Chriftiani funt,atque Servianicè ôc Grxcè loquuntur. ludxi fimditer iftîc
adeô audi, ut Hifpanicam linguam quodammodo vulgarem reddiderint: etcnim inter Ce
verfàntes ôc fermones conferentcs nulla alia lingua utuntur. Siderocapfx diutius {fubftiti-
mKS, ut fodinas obfervaremus, tum etiam quôd magnoperè confpicere cuperem qua ra-
tione aurum è fua vena eximeretur. Cum verô aurum omnium metallorum fit perfedif-
fimum 3cpurifiimum, atque tam varia nomina in Europa adquifierit ; perpendere volui-
mus, an ilia in fua vena adipifceretur : at ipfius impuritatem ahunde, quàm eorum, qui id
commifcent. infidelitate,nonprocedere cômperimus. Aurifabri,& Monetarii diverßi
illi nomina tribuunt,atque aliud altero vilius conftituunt ; inde fadum ut aliud aurum du-
catorum, ahud aurum coronatorum, aliud aurum fcutatorum, aliud aurum rhenenfe di-
catur; unum viginti karatis, aliud ododecim, reliquaqpe in hunc modum pluris vel mino-
ris xftimantes. At ejufcemodi nomina & precia in variis r^ionibus nata funt, in quibus
côrum qui illud commifcuerunc &: aliorum metallorum ipfo viliorum mifcellanea multi-
plicarunt,infidelitate adulteratum eft. Ea porrô multiplicatio,ex eorum,qui illius precium
in nummorum recentiorum generibus augent, arbitrio,excogitata eft. Ducati etenim,
Scutati,Philippci, Angeloti,Portugallici diverfimodeexpuriore vel impuriore auro cufi
funt. Id autem inventum non eft recens : legimus enim jam vigente Romanorum impc
rio. Rem publicam, cum graviores bellorum impenfas tolerate nequiret, nummorum
pondus in rerdum minuifie,utidlucri accederct, atque purum argentum, admixta xris
odava parte adulteraife & auxiflc.

Natura numquam oblcdata eft perfeäiorem fubftantiam elementarem condcre,quäm
aurum : nam non mimîs purum & fmeerum eft in fua qualitate , quàm ipfi fimplicia, ex
quibusîompofitum eft,elementa. Non igitur immerito prx reliquis clivitiis illud xftima-
nius, atque reliquis metallis prxcellcrecenfemus. Nam Natura, xquâquantitatis propor-
lioneeumelementorumfymmetriârefpondente illud condens, ab ipla origine jam ex-
purgatiimreddidit,ipforum elcmcntorumfimplicium inftar: atque iftâ clemcntorum,
in virtute pari,conjunâ:ione adeô delicatam &r perfedam indiftblubilis ü nionis mixturam
generavit,ejus colligationem tam fideliter fabricàns,ût incorruptibilcm malfam conflârit,
qux in fua exc^llentia &c bonitate in xternum permanet. Eam ob caufam neque à tempo-
ris injuria vinci, neque ullam excrefcentiam ,aut rubiginis fuperfiuitatem in fe continere
aut ferre poteft aurum. Nam tametfi multo tempore aquâ merfum aut igne fepukum
maneat, nullam tamen inde maculam contrahit, neque aham qualitatem , aut ponderis
imminutionem adquirit. Illud fingulare privilegium prx rehquis metallis obtinet.

Ex Siderocapfx fodinis ingens auri & argenti fumma Turcarum Imperatori accedit :
nam fingulis menfibus,dedudisoperarum ftipendiis,pro fua portione dccics odies mille
ducatos, nonnunquam triginta millia, interdum plus, aliquando minus accipit. Qui cen-
fum pendunt,nonmeminiife affirmârunt iàm inde à quindecim annis minus pendiffe no-
vem aut decem ducatorum milibus in fingulos menfes pro Turcarum Imperatoris jure.
Metalla verô iftîc purificantur labore induftrià Epirotarum, Grxcorum, ludxorum,
Wallachorum, Girca{riorum,Servianorum Turcarum. Girciter quingentx aut fexcen-
tx fornaces per Siderocapfx montes fparlx funt: neque ulla eft qux peculiarem dominum
non habeat, qui fuis expenfis omnia neceffaria in ea peragi curet. Porrô ciim fofforcs,tiim
quieflfolfam fodinam educunt, Gaducxofive virguladivina non utuntur, fed fine forte
autfupputationis calculo, foffionem profequuntur prout illam commodam & utilem
initio invenerunt. Pyritis five Marcafitxgenera vanis prxdita funt coloribus. Aurum
verè atque argentum purum non reperiunt, quin prius fufum fuerit. Neque Chry focolla
iftîc eft,neque Gobakum: nequefoffiliumcarbonum apud illos ufus: aliâ verô ratione
metalla excoquunt quàm in Germania. Eorum fodinx fluoribus carent. Leges inter
Metaîlicos fancitx diligenter ut in aliis provinciis obfervantur.\'Qui argentum ab auro
aqux fortis beneficio feparabat, Ghriftianus erat Armenius. Vocabula quibus nunc Side-
rocapfx res metallicasexprimunt, neque Grxca neque Turcica funt : nam Germani qui
primùm cas fodinas excolere coeperunt , incolas metallicarum venarum, & inftru-
mentotum quibus in etuendis venis utendum, nomina Germanica edocoerunt, qux de-
inde exteri cûm Bulgari tum Turcx obfervarunt. Eorum officinx a Germanicis differunt:
in quibus tota hebdomadalaborare folent, initium à die Lunx facientes &: die Veneris fi-
nientes,quoniam ludxi dieSabbati fcriantur. Omnes camini feu fornaces fecundum
liuulosexftrudxfunt, quia rotas quibus follesfublevantur aqux impetu verfàti neccfte
- cft. Septem autem funt ii riuuli;quorum hxc funt nomina, Pianize, Amerpach, Kyprich:
quiverôad Orientem fpedant, Rofchetz Se Ifvotznuncupantur. Fornaces inquibus Py-
rites coliiquantur, viliter exftrudx funt: ut qux duntaxat tignis&afleribus plutei five ta-
bulati in modum coopertx funt : Ampli funt camini &c in xdificii meditullio exftrudi, va-
lido muro pofteriore parte conftantes, at anteriore levi materia claufi , quam die Veneris
fuböodem diruunt: nam ciim fornicis quodammodo in modum exftrudi fint, fumum
fivecandidam fuliginem recipiunt,Veteribus Spodosappeliatam,ex metalli vapore exha-
lantem, & quo flamma maximè ferit loco, dum vena colhquatur, camino adhxrenteni}
Grxcorum vulgus Papel, alii Papula nominant, cujus apud illos nullus eft ufus, aut pre-
tium. Invenitur &Pompholyx, fupradidapaulo candidior: utriufque fi quis colligere
vellet, facile fingulis feptimanis decem hbras cogerct. Folks eredi ftatuuntur ore in ter-
ram ad camini imum obveifo : fublevantur veto & deprimuntur brachiis è rota qux aqux
impetu extra xdificiumverfatur,immiffis. Rota binas cruces habet, qux odona brachia
conftituunt per medium rotx infixa. Quatuor priora brachia folles comprimunt: rehqua

verô quatuor perpetuô non exercentur, quoniam ad ahos folles, quibus plumbum ab ar-
gento feparatur ,impellendos funt deftinata. Gaminus five fornax ingenti ore hiat, pet
quod carbones vena colliquanda.akernatim iniiciuntu.r : atque bina foramina habct,al-
terum inferne juxta terram, per quod liquefada vena effluit, alterum paulo fuprà in ipfius
camini quodammodo meditullio, qua ventus exfpirat, & ignis, exhalationeopus habens,
aerem recipit. Materia^per imum foramen eflSuens, cum fuo excremento, quod femper
fiipernatat, delabitur : perpetuoque id excrementum à métallo,quod in imo fubfidit,parva
quadam foffa fornaci contigua, eximendum eft. Quoniam vero leviora excrementa in-
utilia funt, Oper« illa paulatim auferunt& ^biiciunt: nam ciim, frigcfcunt, cruftam fiipra
^ EE metallum

PETRI BELLONII
mccallum inclilcirnc,quani virga fcrreadecuciunc : ataurum,argentum,atque plumbum,
qux fimul mixta, gravioraque funt, in imo fubfidunt. Plumbi autem ab argento fcpara-
tio ignis è càrbonibus conHati calore non fit, fed flammar ignis è cralfioribus lignis violen-
ter conflati vi. Ad eam rem folles aliâ ratione qua m primos collocari neceffe eft : primi
«nim eredi funt atq. ori innitunturrquiveroadplumbifepaYationem funtdeftinatijobli-
qui jacent, atque quatuor, ut diximus, brachiis aqua impetu rotatis fiiblevati infiantur.
Plumbum flamma ignis è hgnis conflari vi colliquatum, ab eoquod ignis è càrbonibus
conftantis ardore liquatum eft differt, neque plumbum videtur, fed potius metalli recre-
mentum. Vulgus Gracorum Moliniappellat,nihilque aliud eft quàm plumbum in Li-
thargyrifubf1antia,quod Molybdananominatur, qua poftea denuô colliquaturvt plum-
bum fiat, Quanto autem magis abea repurgatum erit argentum, tanto puriusreddetur.
Latini, argenti recrementum Scoriam nuncuparunt, idque cft quod Galli parum honefto

appellant, quam metallarii ut omnino inutilem abiiciunt. Graci
diäione à Germanis fumtâ,vulgo Lefchen nominant. Cüm Galenam exeoquere volunt,
cam nonnihil comminutam fupra ignem è lignis Sc càrbonibus conftantem, quem in areâ
ftruxcrunt, coniiciunt: nam nifi excoqueretur,cüm alioqui marmoris inftar dura fit,à for-
nacenon domaretur. Illam igitur excoquunt magnâ lignorum &carbonum congerie.
Galena copiam illis iniiciendo, atque alternatim alia aliis permifcendo, deinde ignem
fubiiciendo, donec colorem mutaverit : tum demum in fornace colliquandam, inferunt.
Livius Siderocapfa, olim Chryfite nuncupata,focjinas defcribens, ait Macedonum reges
fua bella feliciter gcffiffe, ob ingentia tributa qua ex fodinis acccipiebant, eoft^ue auro Se
argento Macedonico illuftres cvafifle. Credibile etiam eft Philippi conatus fine eonon
adeô fehciter ceffuros fuiffe : neque ejus filium Alexandrum tam ardua moliturum. Sed
per illud Reges multa praclara gefferunt. Itaque hac laus foli auro & argento tribuenda
eft, quôd plerique ardui conatus felicemexitum habuerint, atqueingentibus bellis, quo-
rum audores fuerant, optatus finis fit impofitus. Paulus iEmihus Romanus, vide Perfeo
Rege, Macedonas ne ampliüs auri fodinas exercerent inhibuit, ut hac ratione Macedo^
num opes imminuerentur, atque Romanorum augefcerenc. Solinus ctiam audor eftj,
Macedonia fodinas purb auro opulentas fuiffe.

rat torn metaUici aurum de^urantà ex quo Turcici Ducati
mduntur j unicûmque ejfs Ducatorum auri genus per uni-
verfumTmcarumJmperatoriä dominium^*

E R IV M mandatum dedit Turcarum Imperator, ut aurum argentumque Sidérocâ-
pfafumma fide atque ut decet expurgetur. Modô retulimus qua ratione plumbum
ab auro & argento feparari foleat : auri verô ab argento feparatio non eft magni nego-
tii: etenim ea folummodô fit aqua fortis beneficio : ciqUe rei prafedus eft Arm^nus qui-
dam; qui poftquam aurum ab argento fegregavit, in quadrangulas laminas pedem latas ,
binofque pedes longas, atque novacula dorfb haud craffiores malleo diduci jUbet Eas in
vafculum diligenter componit, atque pulvere quodam afpergit, hac ratione. Pulverem
primûm è fale, alumine,contritifque tegulis confîantem, in vafe fpargit,demde quadratam
auri laminam illi imponit, quam fimili pulvere etiam tegit, ei rurfusàîiam lamiham impo-
nit^fifaili pulvere confperfàm ; atque ita confequenteraureas laminas & pulverem alter
natimcommifcendo, atque aceto confpergendo donee vas plenum fit. Poftmodum vi
ignis è càrbonibus conflati, per integru diem artificialetn calcinantur Se excoquuntur, do-
nec probè aurum expurgatum fit; ex quo çufi ducati, poftea Conftantinopolim perferun-
tur. En igitur ut mortales fuasmet leges Obfervantes^duGatorum aurum, reliquis auri ge-
ncribuspraferrivoluerunt,quandoquidem certum fit illud purius effe quovis alio auro
cufb, quod plerumque commixtum eff. Aurum apud Turcas cüfum,purifliraum aurum
cftducatorum;quod adeô molle &delicatunieft, ut facile infledi queat. Cujus, quem-
admodum &iceteri auri fplendor, etiam fiimpuris manibus tradetur, ilicô non inficitur,
fed perpetuô fplendet& in naturaîi fuo colore permanet. At reliqua metalla cuipiam rei
adfricata, fua tindura notam rclinquunt: quod minimè facit aurum, quod neqUe lutco
neque nigro colore inficit. Mirum itaque non eft, fi fblus color ad ipfius amoremnos ra-
piat; prafertimcdm communionem quandam cum Solis radiis habere videatur, eaque
virtute polleat, ut quemadmodum ejus elegantia noftris oculis placet, finguhetiam lUo

frul defîderenc. Aurum quacunque ratione.five folidum/ive lima coUtritum,fîve in folia
didudum,intro alTumtum,vitalem facultatem non offendit,ut reliqua metaîla;imà ipfam
&çor^urunum reficir: cujus quidem facultatislicet Gra-cilcriptores non meminerint ;
Arabes tamen ipsâ experientia didicerunt. At ejus facultatuh] prxtextu, nonnulli impo-
ftores, magnas fraudescomminilcendi occafionem fumférùnt : qui excellentius quidpiam
quàm medici nomen alfeâanieSyCuratores fefe appellârunt, novam quandam facultatem
in auro fè invenifle fimulantes : etcnim duplices ducatos pueris mandendos prxbuerunt^
cos fuo moreeducantes, quorum falivam ,curiosèexcipientes,xgris fumendam prxbue-
runt,. Sed cum mera: & craffx fint impofturx, eos in pofterum puniendos cenfemus.

S .^ p i v s inter eruditos viroS difputationésexoririintelleximus, utrum influm inibuè
aurum arenispermixtum.inveniretur,quemadmodum vulgo creditwmxlb ca res nos
impulit, ut nonnihil hoc loco de eo ipfo ageremus. Certum eflmortalesab omni
antiquitate quibus fieri potuit commodioribus rationibusaurum fcrutatos : Experientia
autem edodos, aurum quod fluviorum arenis permixtum eft ,ponderofius cdm fit &mi-
nutis granis conftet,ad imum fubfidere,atquecum difîicultatcfeparari. Itaque induftiiam
fegregandi rationem excogitantes, arietinis velleribus illud exceperunt. Hinc conjedu-
ram facimus, argenti vivi ufiim apud eos nondum invaluiflèy qui nunc maximè vigeticdni
per vellera feparandi ratio nunc exoleverit. Ex ea porrô auri ab arena fegregandi ratione,
nataefldeaureo Velierèfabulajnempe lafonemciim ihPontum cum Argonautis navi-
gaffet, atque ad Phafin flumen perveniffenc,ubi indigent velleribus aurum fcparabant^
occafionem fumfiffe multa de eaxe,cdm ad:fiiosrediffent,referendi; fed quod deillis vul-
gacum eft,non multum difliimile eft iis,qux de Pjeriiano auro referemus- Nam arietinuni
vellus Argonautas celebres non reddidit;fed auru quod in navibus reportarunt. Licet verô
Quorundam fluminum auriferorum nomina jam à Plinio fint tradita ;ca tamen hoc loco
ihfèrere minimè dubitavimus. Tagus in-Hiij^ariia,Hebrus m Tfiracia, Rhenus Danu-
bius in Germania, Ganges in India, Padolu^ in LydiaiTicinus-è Verbanolacu, & Abdonâ
è Lario efiluentes, Ada prxterea & Padus in Italia aurum arenis fuis permixtum habere
perhibentur. Ceterum, quoniam plurimxprovincix fibi perfuadent; eos pifces qui in au-
riferis fluminibuscapiuntur,auro vefci,occafio nobis data efl:, quxdam de eâ recom-
mentari;dignumquenoftrâobfervatione;Cenfuin^us,rei veritatem exquirere. Pefquerx
incolaï ad ßenacum Lacum,atque etiam qui Saloaccolunt,fibi perfûadent eos pifcesquos
ipfi Carpiones appellant, è puro auro alimentum fumere. Et ne tam longè exempla: peta-
iiius,Lugdunenfis provincix incOlxcertô ftatUunt, pifcesquos Humbles:&; Emblons no-
minant,alio cibo non vefci quàm auro. Nullus eft.ruftiCus Lacus BoUrget accola,qui non
affeveret pifces Lavarets, quos perpetuô in pifcario foro Lugduni vénales reperias v alium
ciburti non deguftare prxter aurum. Lacus autem Paladfou in Sabaudia accoix Emblon
pifcem atque Vmbram auro fuftentari arbitrantur. Similiter Laudenfes Mediolailenfî
Ducatu nobis retulerunt pifcem Themolo, vel ThemerQ iflis diclum , veterum,Thyma-
lum,auri depaftionepinguefieri, Sed fingulorum anatomefada, & illorum ven-tricuhs
diligentius infpcdis, cômperimus alio Cibo vefci, non auro : atque Lavaretos, HûmibleSi
YmbraSjEmblones, Carpiones ,ThymaIos, tali ventriculo nequaquam effe prxditos, ut
anrum concoquere queattlicet incolx communi proverbio dicant pi-fecs aurum dévoran-
tes reliquis prxftare, jam enumerätos innuere volentes, qui reliquos fluviatiles pifèes fucci
bonitate fuperant: fedvulgus, rerum impèritum cdm fit, ver um effe affe verat.

Porrô certiffimum eft, aurumj quacumque tandem mundj regione inveniatur , non
nifi magno labore & ingentibus expenfis expurgati, five in Peru provincia natum fit j
five in Indiai Rem exaggerent ut volent Hifpani Hiftoricij qui de Periiano auro admi-
randa fcnbunt: attamen ex quibufdam locis hiftorise illorum de Navigatione, infula-
rum Occidentis liquet, ejus yenam fundi debere, quemadmodum in reliquis Euro-
px provinciis. Si illis fides adhibenda eflet, quilibet in Indiam appellens (modôcruen-
di laborem fumât, non fecus ac fi quis vetuftum parietem diruat) poflèdiberè töllere,
naves CO onerare videretur. vSed idfabulofum effe liquet ; nam maxima auri àmereato-
nbus advedi pars, aliarum rerum quas intulerant, prxfertim verô mulicbris mundi per-

mutatioiie adquifîta fiiit. Atque licet magnam ejus vim prima illâ navigâtioîieretulerinti
fi nunc denuo navigatiönem inftituant, non eftqüöd fe tantundem adquilituros fterent :
nam cüm primüm eôappellerenc,idinvenerûntlongojam tempore ab incolis colTedum,
atque eadem ratione qua in Europa fieri (blet, repurgatum. Itaque fciendum efi, eos pri-
ma navigatione ih Periianas infulas fumma diligentia & omnibus mediis aurum &argcn^
tum quod Infuläni diuturno tempore paulatim collegerant, perquifiviife. Sed conceda-
mus illos denuô tantundem adquirere velle; an non tempus illud colligendi Infulanis tri-
buere debebunt ? Multo fane tempore illis exfpedandum erit, multa: deinde operx adhi-
bendaj qua: illud eruänt; & necelfatii faciendi fumtus: nam Indi è metallicis venis vi ignis
id collegerant, non (ecus atque in Europa fieri folet : quod illorum ipforum fcriptis proba-
bimüs. Quoniam autem Indi nullum pecunix ufum habent, eorum argentum & at-
rum in valà conflatum fuifle credendum eft. Narh licet Indorum fodinx uberiores fint
quàm alibi, atque faciliüs mirioribulque expenfis excoquantürquam in Europa, vel licet
corurii ftumina plus auri arenx permixtum ferant, quàm noftra ; magno tamen artificid,
ingentibufque expenfis opus fuit in utroque genere, & longa temporis mora ad illud à fiiis
fpurcitiis expurgandum : minimè autem (ut plerique antè arbitrabantur) inventum cft in
laminas conflatum j neque cuilibet tollere hcuit, & in fafciculös coin ponere ut faciliüs in
naves deferreturi Rem autem fic fe habere, ipfi Scriptores de Indorum Rege captivo ier-
ttionem facientes teftantur, cüm plurimas xdes ad aurum & argentum funderidü exftru-
äasefle tradunt, auriquevenam multo difliciliüs in planis colligi,quam in montibus qui
indivitibus Peru provinciis funt : montanumque aurum ftanno & fulphuri permixtumi
cfle; à quibus ut feparetur, ingentem in monte ftruunt ignem, qui fuo calore fulphur cale«»
faciendo, argentum à réliquorum metallorum permixtione diflblvat, & fluidum reddat.
E quibus verbis ab ipfis fupradidis Audoribusdelumtis, liqüet,aurum & argentum ea-
dem ratione qua apud nos, è fuis venis crui &expurgari :ubicumque etenim eximatür,
(emper judicandum minerale efle, atque confequenter multis aliis hietallis permixtum.
Itaque fi aliquando ingentem ejus quantitatem una vice retulerunt, illud ex Regüin
redemptione atque fuarum mercium permutationc adquifiverunt. Nos hxc ideô retu-
limus, quôd plerique exiftimarent, aurum iftîc adeô vulgare efle, ut equorum folea:
cx puro auro fierent, & plauftrorum aratrorumque rotx eo munirentur. Aürum porrö
non minüs è fuis venis in Orientali India eruitur, quàm in Occidentalibus infulis Peru.
Per Orientalem Indiam intcUigimus iEthiopiam, cui dominatur Presbyter loannes.
Literx Latinx Regi Lufitanix ab ipfo infcriptx &: typis expreflx fidem faciunt, ipfum
millies centena millia drachmarum auri Regi Lufitanix polliceri, fi bellum adverfus
Turcas gereret. Et fané Presbyter Joannes &c pecunias &: miUtes illi dedit, ut Turcas
bellum moveret. Ingens profedô auri fumma, millies centena drachmarum millia una
vice à Presbytero loanne Lufitanix Regi prxberi: attamen non idcirco dicendum eft,quin
plurimum impendendum fuerit ut cx fuis venis erueretur. Idem Presbyter loannesqua-
driennio aut quinquennio pôft, alias literas ad Lufitanix Regem dedit, quibus illum ro-
gabat, ut è Chriftianorum provinciis omnis generis artifices Uli mitteret, prxlertim au-
tem eos qui aurum in tenues laminas diducere, numifmata incidere, pecüniafn cudere,
atque in auro de argento fculpere noflent : item bonos typographos, qui libros typis expri-
mèrent: led prx reliquis expetebat magnum numerum eorum qui in fodinis erüendis ex-
perti eflent, quique omnia qux .ad metallicas operas neceflaria funt, callerent, puriores
metallicas omnis generis venas à vilioribus dignofcere noflent, & aurum atque argentum
à reliquis metallorum generibus cxadé feparare non eflent ignari. Exjam didis igitur Ii-
teris patet,omne aurum &: argentum Orientalis Indix metallicarum operarum artificio,
induftriâ, magnolabore.èfiiis venis erui : fed alias operas aliis in fua arte magis peri-,
tas, hartem rton xqualiter omnes callere, non modô iftîc, fed etiam in Europa Afia.\'
Et fané plurimi metallarÜ è Bohemia, Saxoniaj & reliqua Germania difcefleruntut in
^Ethiopia laborarent, coque Regis Lufitanix fumtibus perdudi fuerunt. Itaque patet,
in utraque India aifr um è fuis venis erui folerc magnis fumtibus & longo tempore, quem-
admodum in Europa ; atque illos culpa non vacare,quitammagnificade iis fcripferunt ^
cüm fe à veritate aliéna fcribere non ignorarent. Atque ut exadiüs de hac re agamus,pro-
bare volumus, aurum è venis Occidentis erutum &expurgatum, non minüs pfxftans Sc
perfedumelfe, illo quod ex Oriente erutum eft: in Septentrione verôérutum, aèqüèper-
fedumeflcyacinMcridie defumtunt. Nam licet Orlens Occidente calidiof & ficciof
fit, arqueSeptentrîo frigidior& humîdior Meridk; propterea tamen aurum xque perfe-
dam Görtcodionem habere non définit in uriolöco quàm in alio: nam quod in frigidiflî-
ma Orbis regione eruitur,non minus perfedum eft, cö quod ex calidiflima ^Ethiopix pro-
vincia

vinda collcdum eft. Sola experientiâ ad id probandum contenti erimus: quandoquidem
omne aurum ex quacunque vena fit erutum, modô fit rcpurgatum, a-què fit perteduni iir
nna inuLfdi plaga ac altera, nulla habita temperature loci, c.alidx aut frigidx, ficcx aut hu-
midx ratione. Et ne hxc difceptatio nimium rudis & afpera videatur, rationibus rei prx-
didxrefpondentibusprobare volumus. Dicimus enim, quôd fi quifpiam nobis aurum
ex Ethiopia, qux eft cahdiffima totius orbis regio jam expurgatum e fua vena erutum ad-
ferret, deinde cum altero compararet quod ex Septentrionis frigidifiimâ regione delatum
eftct, atque itidemficret de auro in Oriente, atque Occidente eruto : fingularum regio-
num aurum repurgatum,ejufdem preciicfiecomperietur,atqueeundeni colorem in Ly-
dio lapide rehnquet. Nam vi & calore ignis excodum ciim fit, malfa è Septentrione peti-
ta neque deterior,nequepurior erit eâ qux in Meridie nata eft, neque ullo modo ab ca
difîeret: atque omne aurum è quatuor orbis partibus petitum, ejufdem qualitatis rcdde-
tur. Reliqua metalla, etiam perfediflimè repurgata, alterius funt naturx: nam vel levi
injuria alte\'rantur. At aurum,licet in tenuiftima & aranearum relis fubtiliora fila didudum
fit, atque inter maximè corrodentia medicamenta, ut funt fublimatum,xrugo xris,làl&
acetum, fepultum, etiamfi iftîc bis mille annos pcrmaneat, non ideôcorrumpetur,quin-
imô perfediiis expurgabitur. Q^d fi quis forfitan ifta neget, nobifque animantia, plan-
tas, vel earum frudus in exemplum adducat, frudus perfediores in una regione quam in
alia eife dicens, atque animantia iftîc quàm alibi efle finiora,vel ferrum, chalybem, xs,
îlumbum,argentum, prxftantiora&puriora in uno loco reperiri quàm inalio :itafèrem
laberefatebimurjfed etiam negabimusquidpiam in rerum natura reperiri, quod xter-
num fit, atque omnibus injuriis fic refiftat ut aurum. Nam omnia prxdida corruptioni
fubjeda,levi de caufa niutantur,&: bonam five pravam qualitatem in ipfo ortu vd in inte-
rituadquirunt. Hinc fit ut ciim maximè vigent, ejufdem qualitatis non fint. At aurum
neque corruptioni neque fimilibus alterationibus eft obnoxium : fed quamdiu hxc mun-
dj machina confiftct,pèrdurabit: quinimô neque aér,neque reliqua elementa,neque ven-
ti, neque mare, ejus maturitatem promovent aut retardant^ fed fuâ naturâ taie eft.

Prius quàm Syderocapfa difcederemus, proximi montis celfiffimi faftigium confcendi-
mus, unde apertè infulam Lemnon Athon montem in mari iEgxo fita confpeximus.
Deinde ad Macedonix continentem nos obvertentes, regionem inxqualem &:monto-
fam effe videbamus, quantum oculorum acies profpicere valebat : binos prxterea lacus,
<litnidii diei itinere indediftantes. Facilè etiam confpici poterantfodinarum loca,camini,
atq. fornaces, hinc & inde per eos montes fparfa, ciîm ad Orientem tum ad Occidentem.
Infiiper utrumquelittus ad radices montis Athou,qua parte Macedonix contiguus eft,di-
fcernere poteramus : videbaturque ejus ifthmus admodum exiguus: fedcùm iftîc efle-
mus, plus quàm quadrante miliaris patere deprehendimus. Maxima pars arborum qux
fponte filveftres in montibus nafcuntur,funt oftrix, fagi, Grxcis oxyx didx, quercus,
caftanex. Domefticx five hortenfes,funt pyri, mali,amygdalx, juglandes, olcx,cerafi.
Syderocapfx pagus ab omni antic.uitate viguir,poftca aliquandiu negledus fuit : fedab
hincduodeciiiium aut decimumquintum annum, denuo valdè audus cft. Iftîc fuperfti-
tiofum fieri vidimus mcdicamentum , quod prxfentrbus nobis ciim fit fadum,commc-
morare hîc libuit. Turca quidam ludxum fplene laborantem curare volens, ejus men-
furam fupra alvum,chartaexcepit,quam ad novellam juglandem deferens, exipfiuscor-
tice tantundem excîdit,quanta erat fplenis chartacea menfura : deinde obmurmuratis
plurimis turcicis verbis,atque ceremoniis quibufdam peradis, ad ludxum regrefius, cor-
ticem ejus alvo impofuit;ddndc filo trajedum è camino fiirjjendit, ludxoafîirmansejus
malum diminutum iri,prout cortex cxficcaretur. Sed Turca nobis imperitus mcdicus at-
que Anatomen minimè intelligere vifus eft, qui fplcms menfuram in media alvo atque
ipfb etiam umbilico fumeret.

Iftîc duo Serpentum genera invenimus, nufquam antè nobis confpeda : Grxci vulgari
ipforum hngua nobis Sapidi vcl Sapiti nominabant, qux didiones plurimum accedunt ad
eas qux veteribus Seps vel Sips dicebantur. Pyrites five Marchafitx Syderocapfx appella-
tionem Grxeam cum peregrina commutarunt: nemo etenim incolarum eft,quifquis tan-
dem fit,five peregrinus five Grxcus,qui Ruda non appellet. Alii Quit^ vel Kitz, Ger-
manorum more vocant. Excremcntum verô, Latinis Scoria didum, metallici, Serviani,
Bulgari,Albani,ludxi, Turcx, & Grxci, vocant Schlackna, qux appellatio potiùs Ger-
manica quàm Grxca nobis videtur. Aliud eft porrô excrementi genus ,àSch!akcndiflè-
rens, ab illis Lesken nominatum, gravius quàm Schlaken, quod fpuma quxdam fpongio-
sâ & levis eft, uti metalh fpuma : nam eximitur innatans venx auri & argenti fufx & colli-
quatXj&abiicitur; quoniam nufquam ubi metalla funduntur, ejus ufus eft neceffarius,

non magis quàm alicujus excremenci inutilis. Sed Lesken five Lcskena gravis admodum
eft, ejufque ufus magis eft neceflarius : nam Germani & Bohemi aliis metallis perniifcent.
Quemadmodum verô Stimmi, quod Latinis Antimonium dicitur, metalîicunfeft vul-
gare, Lesken ferè in omnibus referens,eadem ratione atque ex eadem materia nafcens,vi-
delicet ex Pyrite auri argenti, valde utile campanarum fufonbus, iis qui ftannea pocula
conlîciunt,prxfertim verôfpeculorum confedoribus, & typorum fulbribus; fie enam
illud Lesken aliis rebus mixtum utile elfe polfet. Sed nemo eft in Syderocapfa, qui co uti
velit : attamen certi fumus commodiflime colliquari poife cum ferro ad tormentarios
globos efiformandos; qui praftantiores inde redderentur, & muko minoribus fumtibus
fieri poftent. Nulli tamen illorum id indicate voluimus, quoniam graviter peccare arbi^
trati fuilfemus : quandoquidem ejus tanta eft, in diverfis ejus montis locis copia, ut facilè
bis millies centena millia pondo coiligi polfent: eaque nonmodo ubi nunc excoquuntur
metallic^ venae, fed diverfis etiam ejus montis locis in quibus olim excoquebancur. Aliud
nomen indere nequivimus, quia ejus appellationem antiquam minimè intellcximusmani
Graeci qui in metallicis venis verlantur, pauca vetufta nomina retinent. Syderocapfx in-
cola magnam foliorum ejus fruticis quem Graci Rhus, Arabes Sumach appellarunt, co-
piam colligunt; crefcit enim in iifdem montibus: iis pelles ßc coria denfànt; ut ^Êgyptii fili-
quis cujufdam arboris apud cos frequentis, Acacia vocata ; Graci & Afia minons, quam
Natoliam vocant incola, calycibus Efculi; Illyrici myrto nigra; Galli quercus corricibus;
Lesbii &,Phryges picearum Cortice. Et quoniam eo frutice abundant, Icmbos ejus foliis
onerant, atque aliô tranfvehunt. Sed & ejus fruûum diligenter colligunt, çiii (nonnihil
deficcato) corticem illum tenuem & rubrum adimunt,abjedo duro qui fubeft nucleo,
atque per vicinos pagos vendunt ad condiendum &infpergendum cibis, five ii ex oryza
confient, five olfa, jufcula aliàve ej ufiiiodi edulia fint.

^Multumm aïtamm rerum fmgulmum in iifdem foâinù ^
circa €]t4S regionis montes obfervaturum dejcripio,

PIRACVLVM deinde infpicere voluimus quarundam fodinarum, qua non multo
antè pradivites fuerant, magnumque cenfum domino, qui îudaus erat, referre fole-
bant; fed quas, tametfi metalhs abundarent, deferereeoadus fuerat ob damcneni-
metallicum,qui illas obfederat : is quoniam in capra aurea cornua gerentis forma fefe
mortalibus oftenderât,idcirco fpiraculo Hyarits cabron nomen inditum , in monte fitum
fupra pagum Piavitz, apud rivum nomine Rotas. Is damon adeô malignus erat,ut nemo
vel folus, vel aliis comitantibui eas fodinas ingredi vellet: metu tamen cur minus ingî\'ede-
rentur haudquaquam impediebantur : nam & alii funt metallicidamones, ut nobis rela-
tum cft, minimè noxii, & ahi etiam qui operas iuvabunt. Machina quibus vena extrahi-
tur, ejufdem generis perpetuô non funt. Nam aliquando vena adeô profunda eft, ut duo-
bus equis ad machin.-vm vcrfandam opus fit : cùm verô non admodum alta eft vena, qua-
tuor viri fufiiciunt. Interdum etiam ipfa vena in fuperficie &;aperto eft. MetaUici quon-
dam venam colliquantes, plurimum circa fuas fornaces laborabant, quoniam foramen
quodin mediâ fornace eft, perquod foUium flatus exfpirat, continuo obturabatur abs
excrementometallico, ficut opus defèrerecogerentur. Sed quodam die peregrinus quif-
piam iftac iter faciens experimentum eos docuit quo huic incommodo fubvenirent: atta-
men illum minimè prudentem exiftimârunt, quôd gratis eos id remedium docuiffet.
Nam fi precium artis petiiffet, facilè illi omnium nomine bis mille ducatos dediffent. Re-
medium autem taie eft. Caminus, ut diximus, die veneris fub vefperam fingulis hebdo-
madisdiruitur, atque die luna fubfequente reftauratur,qua temporis intercapedine for-
nax & focus fngefcunt: anteriore camini parte reftituta, magnam carbonis congeriem in
imam fornacem coniiciunt, cui venam fuperaddunt, deinde rurfus carbones; fic alter-
natim venam carbones fuperiniiciunt, donec fornax plena fit. Id femper primaria vice
facere folent; deinde ignem carboni fubiiciunt, &: aquam fupra rotam immittunt; qua
verfata,folles ignem excitantes,attonit; fubitô carbonesincenfi,dum paulatim abfumun-
tur, venam colhqliant. Ifta follium inflatio dies & nodes non intermittitur : abfumenti-
bus verô fe càrbonibus & colhquante fe vena, in fornacem iniiciunt album quendam la-
pidem, in parva fragmenta contufum, ne fpiraculum in fornace obturetur. Splendcns eft
, lie lapis &L arenofus : quem duplici nomine infigniunt,pro nationum diverfitate. Nam

tione jß!4eB vel AßeB dicunt. Is eft lapis, qui illis,ut fupra didum cft, demonftratus fuit:
cumqi^e ter aut quater fingulis diebus in fornacem majore aut minore quantitate iniiccrc
debenr, prout metallum coiliquefcens foramen per quod ventusexfpirat,obcurat. Pagus
eft fupra Syderocapfam in fummo montis verticc , qua Orientem fpedat, fitus, nomine
Piavits, admodum incommodo loco; propterea quardam dumtaxat tuguria habet, tignis
^ alferibus teda. In ipfo monte magnos Scorix five Schlaken acervos fupra Piavits inve-
nimus. Et quoniam à rivulis procul abeft, fubdubitavimus, an olim venti beneficio, non
autem aqux uterentur ad fornacem incendendam. Nam cüm nullum iftic rivum confpi-
ceremusjinetalla autem iftîc fuiffecolliquatacertiffimum effet jcogitavimus tuncigno-
tum fuiffe ufum adaptandi rotas,qux nunc vi aqux verfatx inflant folles ignem incendcn-
tes ad colliquandam metallicam venam ^ fed folles hominum labore agitari folitos. Scie-
bamus tamen, veteres inextrahcndis & repurgandis mctallis magna commoditate ufos»
atque eorum magnam quantitatem colliquaffe.

Iftîc incidimus in pueros quofdam Grxcosjqui Ericx genus colligebant,quod totaGrx-
cia vulgari nomine VhafiA dicitur. Cüm verb qua ratione inter fe Erica s Phanadiifer-
rent, fcire cuperemus,facilè nos unica nota edocuerunt. Nam Phanacolledum profe-
<Suri,ad ignein ftruendum,nullum inftrumentum ad eam eradicandam circumferunt,
quoniam faciïè & minimo conatu cum fuis radicibus,qux fumma tellure fpargunrur^ut in
cifto,&:liguftro, evellitur : erica verô minimè; quam fine ligoneeruere non licet.

Ad radices verô montis,alius eft ingens pagus Serine\'didus,a quo mare vctenbus Chal-
cis appellatum, duntaxat quadrante miliaris diftat: portus iftîc efl fatis tuuus carinis,in imo
litore ejufdem finus, Chalcis nomine di6li. Plus quàm fex hominum miljia ut plurimum
laborant in fodinis Syderocapfx: quoniam autem Serine pagus ferè mari c\'ontiguus cft,
fornacesiUi viciniores funt, operx eô confluunt, annonx comparandx gratia, qux variis
locis iftuc navibus infer tur. Poftquam totâ hebdomadâ colliquata funt metalla, plumbó-
que ab auro & argento fèparato, bene repurgata, atque,cui cura com miffa cft, rcddita; fu-
pereftutab invicem aquxfortis beneficio\'fejungantur. Et licet aurum purum fit,icerum
tamen repurgaturea quâ antè diximus ratione : deinde in laminas funditur, illxque in vir-
gas duarum orgyiarum longitudinis , digitalis craffitudinis rotunditatis: hx dcjnde
parvis & levibus fulcis defïgnantur, ut cukro & malleo in paruos orbes ponderis unius du-
eati fcindi queant : qui poftmodum inagis complanati ad libram appenduntur,cuduntur,

Lacus illis vulgari nomineiPefchaf vel Covios didus, fi)lummodo duorura dierum h
SaIoniki,& dimidii diei itinere à Syderocapfa diftat. In eo varia pifcium genera inveniun-
tur, qu^e figillatim obfervare voluimus. Capitur in eo pifcis quidam ab incolis Laros ap-
pellatus,à quo avis Grxcis A««?? dida, nomen fumfit, quôd eo pifce plurimum dclcdetur.
Latinis Gavia, Gallis ißdouette, Diepanis&; Novi poreus incolis Marne, Retulimus alium
pifcem, illis Claria didum. Eum cüm publicè oftcnderemns, convenerunt plurimi lu-
dxi, qui fquamis prxditum affirmabant, eamque.ob caufam illo vefci ipfis licerc (ctenim
ludxi,quocunque loco habitent, nunquam piicibus vefcuntur qui fquamis carenc.) Sed
cüm nullas fquamas in Claria confpiceremus, in fum mam dubitarionem illos cpnjecimus,
imô in talem inter fefe altercationem, uc parum abeffet quin pugnis & verberibus fe m u-
tuoexciperent. Qm

recèns ex Hifpaniis advenerant, alios accufabant, &: iftam confue-
tudinem im\'probabant. Quidam eoruni facerdotes qui iftîc aderant, pifcem accuratiüs
confiderantes, quxdam fquamarum rudimenta in pifce deprehenderunt. Tum in eam
fententiam itum eft,fine fcrupulo illis licerc co pifce vefci. Attamen nullas fquamas Cla-
tiamhabereobfervavimus ; eflque is quem Lugdunenfes vtseLotte, V^nÇicuicsmiQXïi vne
Barbotte appellant. Invenimus etiam pilciculum ab incolis Liparis, hoe eft, pinguis, voca-
tum; quem Audores minimè defcripferunt, & foluiii ejus nomen apud Plinium cxftat.
Reliqui pifces qui in Coviolacucapiuntur,ab incolis Pefchar, Redina, Covios, juxta
ripas lacus habitantibus, vulgari proprio nomine dicuntur, Perchi, Plefti, Platanes, Lipa-
reSjTurnes, Grinadi, Schella, Schurnuca, Pofuftaria, Cheronia, Claria, Glanos. Vidi-
mus etiam alios pifciculos marinos, qui adoftiariuuli cujufdamcapiuntur, inforum de-
latos: Grxci nominant Gyllari; quem ab Euthydemo Gelarin appellatum exiftimo: fed ij
pifciculi nihüfiintquàm parvi muli, quos Propontidisaccoix Cephalopola vocant.

Cüm valles ejus provincix humidx fint, & regio fit montana, omnes capillares herbx,
Afplenon, Lonchitisaltera. Cotyledon ctiam, & reliquxqux humiditate gaudcnt,liben-
ter mnafcuntur. Cotyledon autcm five Vmbilicus Veneris,adeô rarus non eft,quin in plu-
rimis Gallix locis reperiatur: quoniam tamen eum florentem exprimi juffimus, & à ne-

mine adhuc exhibitus eft ejus piduram
hîc ftibjecimus. Harum ftirpium nomi-
na recenftiimus, non quôd iftîc plura alia
genera non nafcantur : fed quia ciîm iftîc
elfemus, plures non adnotavimus. Et
ubicumque tandem fuerimus, animad-
vertendum eft, me fingulis diebus fcri-
pfifie, quse in hoc libro annotavimus.
Qiîando autem ftirpium quas finguhs
diebus confpiciebamus nomina memo-
ria: niandare volebamus, fingularum ra-
mulos aut folia in facculum diligenter in-
ferebamusj&ciim fub vefperam in diver-
foriû adveniflemus,aut in vmbra quielce-
rcmus, fingulas ex facco eximcbamus, &
defcribebamusjut hîc videre eft: quae ad-
eô caufa eft,ut multarum vulgarium
omnibus notarum nomina, tum fupra re-
cenfuerimus, &: infrà adhuc referemus.
Idcirco autem illa fic delcripfim us, ut no-
tum faceremus, canon mimîs in iis locis
quàm apud nos inveniri. Sed & inftru-
mentum ferreum femper circumfereba-
mus, cum ut ftirpes erueremus, tum ut
ferpentes è terra cduceremus, ciim eos in
fua foramina irrcpfiffeconlpiceremus.

E Qj^ I S T TI ejus regionis incolas ut ferarum quas in planis & montibus crrare co-
gnoverunt, propria nomina vulgaria nobis indicarent, illa fic retulerunt: Platago-
ni, Gouuidia agria, Agrimia, Zorcadia, Agriomochtera, Squamzocheros, Laphi,
Alopus,Lycos,Lagos. Per Platagoni, noftras vulgô didas Damas intelligunt;per Gouidia
agria,boves sgreftes & ferosjper Agrimia Capreamfive Bouceftain Gallorum-, pet Zorca-
dia capreolos ; per Agriomochtera Aprum ; per Squamzocheros hiftricem, vel erinaeeum ;
per Laphi ceruum ; per Alopus vulpemjper Lycoslupos; pet Lagos lepores. Quoniam
porro ea Gallice vel Latinè exprimere làtis difficile elfe fcimus,non alienum ab inftituto
noftro exiftimavimus, nonnihil de ilhs fcribere, initiumà Gapreolofacientes,qui in mon-
tanis frequentior eft quàm in planis. Zorcadia igitur appellationem ad Dorcada accederc
videmus. Solinus Capream Latinèdefcnbens, Gallorum Bouceftain intelligit. Attamen
TheodorusPliniumfequutus,Ariftotelem Latinè exprimens, pro Dorcada femper Ga-
prca reddidit. Omnino tamen liquet, Gallorum Cheureul{c^utm Romani Italicâdidione
Gapriolo vocant, cujufque carnes hieme Roma: ad libram varneunt) exigua ramofà cor-
nua geftare, cervinis ferèfimilia, & fingulis annis decidua. Gorpore ceruum refert, minor
tamen, hanc peculiarem notam habens, quôd cauda omnino careat,ut etiam ab Arifto-
teleeft annoratum,cui cJhpx,ciç eft. Probare autem volumus,eonvenire cum co animali
quod Plinius Gapreamnominat ,nifi in textu nonnulla appareret difficultas : qux nulla
ent fi hoc modo Icgatur : Gapreis ramofa dedit natura, fed parva {deinde pro nec legen-
dum & fecit ut cervis decidua. Ariftoteles in eandem fententiam de Gapreolo fcribit:
Inter cornigera, inquit, omnium qux explorata habemus, minimum Dorcas eft, in cervi-
no quoque genere numerandus; ut qui cornua habcat omnibus annis decidua. Grxci di-
verfis appellationibusnominarunt: nam quibufdam Dorcas dicitur, aliis Zax, vel Dorx,
vel Dorcalij. Golumella Gapreolum dixit. Videmus igitur Cheureul Gallorum , veteri-
bus ra inimè fuiffe ignotum; cujus cüm appellatio omnibus ferè locis vulgaris fit,omnibus
notus efi. Gallorum Chmoü, qui Grxcis Gcmas dicebatur, Rex, veteri didione Gallica,

Tßrd appellat, Latinî Rupicapram nominarunt ; quod ^jiisliabitatîo iit in dutis & afjjeris
ûxis, quô fe nodu refcipit, atque etiam interdiu, poftquain cprivallium herbas depafta eft,
VtautÄn de quo animali agimus omncis intelligant, ejus iconem ad vivum expreffam hic
fiibjecimus. ^ r/ \' > ■ ■ • ■ vi\'^vr-i

Si liujusYfard aut cornua
feht, dicL poffet Plinium libcaiiiniäl intellexiffe
cum de Caprea loquens,j[ic ait,Nec fecit ut
Cervis decidua : haiâ hieme cornua non abii-
ciunt,utnecGallt)rum Bmc-Waml^d cum ea
ramofa non habeati^Cap^a effe non potèft.Cor-
pus quidem CapreoHtóDet,^: pilorum colorem
etiam fimilem, diverfsE tamen eft naturx. Ejus
cornua funt nigra,parva, rotunda, ad frontem
inter oculos ereda, extremitate incurva: hinc fit
ut fxpenumerô accidat cum mori, dum nates
fcabere volens cornua adeô altè infigit, ut ea de-
nuô eximerenequeat; vnci enim inftar incurva
fürit. Minore eft corpore quam platyceros, aut Bouc-eftain,atra linea fpinx dorfi longitu-
dinem notante. Ejus aures arietinis longiores funt, color giluus ; atramque lineam utrin-
que habet reäa à cornuuni radice fupra oculos ad ektremuni os dudini, & in labrö fupe-
riore definentem. Frontem etiam veluti ftellainfignitam habet. Gaudx fuperior pars ni-
gra eft, àc fatis pilofa, rotunda, Sc ut Dorcadis longa. Gallica appellatio Chamoü nobis re-
cens non videtur, fed à Grxca Gemas deduda, cujus JÉlianus meminit. Nobis prxterea
agendumeft de alio hujus generis aninialii cujus nullam aptani Gallicam appellationem
învehientesjveteri quo Audores donarunt nomine exprimere coadi fumus, qUod ex Hir-
co Sc Gervo compofitum eft,nempe Tragelaphus. Simili pilö prxdituseft quo Gallorum
Bouc-efiain, fed barbâ caret. Ejus etiam cornua non decidua, fimilia funt Caprx cornibus,
qux interdum contorquentur ut in Ariete. Os, anteriorem frontis partem, & aures Arie-
tinis pares habet, prxterea ètiam fcrotum, qubd amplum Scpropendenseft. Quatuor
crura illis etiam fimilia, alba;coxx fub cauda albx funt, cauda nigra. Colh fuperior Sc in-
ferior pars atque pedus adeô longis pilis obfita funt, ut barbatus videatur. Yilli autem iii
fcapulis &: pedore oblongi, nigrr: utrimque in lateribus maculam cinerei coloris habet :
nares nigras, os album, ut Sc totam inferiorem alui partem. Ceterum quoniam poftea de
Hippelapho agemus,fciendum eft, Fraricilcum i. Regem equum habuiffe , qui pofteriO-
res corporis partes Cervinas haberet, ideoque plurimos cogitaffe Hippelaphum vocari
debuiiîe: fed fallebantur. Aiebant porrô eundem equum à cervo qui in filva equam iniif-
Ifet fuiffe prognâtum,quod Hippelaphi noneft: Nam Hippelaphus animal eft fui generis,
quale poftea dicemus. Supeireft utTragelapRî icoriein proponamus, quandoquidem nuf-
quam ahbi confpeda eft.

Diximus Grxcos vulgari lingua animaliä
Galhs i>ains dida Platogni nominate, qux Ve-
teres platycerotas nuhcupabant : attariién Pla-
tyceros vocabulurii in Ariftotele nort inveni*
ttir, fed femper Prox dikit, quod interprétés
Elama verterunt. Corpore qtiidem Gervum
refert, & Capreolo major eft, fed colore dif-
fert. Platyceros miniis captit habet Cèrvo:
Cornua illi etiam omnibus annis decidua ut Cer-
Vo, qux antrorfum protenlà habet prxter alió-
tum cönfuetudinem : giluam habet dorfi fpi-
riam, attamque lineam\' feCUnduin dorfi longi-
tudinem excurrentem: cauda longa eft, ad po-
plites ufque propendens, Uti vitulo. Sxpè contingit ut ejus latera candidis maCülis afper^
fa fint, ^üx vetuftate pereunt: accidit etiam fxpenùmerô ùt feminx omnino albx fint,
fic ut caprx exiftimari poffent, nifi pÜum admodum brevem haberent. Oftenduntur
ejus cornua irigentis magnitudinis variis locis,qualiafunt ea qux ingradibusafcen-
fu Ambofianx arcis cohfpiciuritur. Iftîc etiam\'confpicitur effigies in lapide expreffa
alteriusanimalis hujus generis, cui adpofita funt vera ipfius animalis,quod effigies refert,
cornua : cujus reiut mentionem facefemus, operxprecium vifum eft; arbitramurqueid
çffe animal quod Ariftoteies Hippelaphum nuncupavitjquandlo^uidem barba prxditum

cft,ut Bm-efidn Galtortim. Ucitit fit, animal fuit admodum rarum ; & nifi in Gallia coii-
fpeüum eftct, ej us ftatuam cornibus ipfius animalis impofitis in ipfo Regis palatio^eredam
iri nöftarbitramur.\'^ ; ■ . ;

* Qmndo porro BeUenim menthmm féch jlatuar-ümammalkm, quihut vera ipf mm co,rnua fuerunt ïmpsjita\',
eperapmï\'m nKfaêuruth exiit\'mavi,fi deip cornibm verba facerem,qiu, dnm drum regiani BUfis amo M.o-txi.
luürarm;Wemhotnambituadpmetej^ cptijpiciebami Ea mtem erant b\'ma Cerv^gemina corma, fingula
duadedmfamü\'pradita, (quarti a Mmh\'me Badenfiin-nnationeolim captam ferimt) ér GaÜurum RegiLudopic»
emaominü xi i, dnno miffa, qui illa flatus cerva adaptati iupt\'. de qua re Èpigranma Gallmm additum: quodiqHfA
eitisarnmaliscaptihi^lmmcommyinLeiiorisgraiiam

Vóiis qui cherchez dil monde les merveilles,
Voiez s\'il eft biches à moy pareilles ^
Et fi Nature, qui tout bâtit & œuvre, ..
Ne fit eii ràoy un merveilleux chef d\'oeuvre.
Quand i\'ay porté defllis fembkble corps
Ccfle ramure de vi!igt&quatre cors. ^ , .
Etqli\'iiiifi foit, de Baude le Marquis
\'Àu faid de chafre trèflcavant & exquis,
Sigrofïèqiiefte deffus moy entreprint, \'
Que malgré moy en fa forelt me print,
iors rt^e voyant fî raavage.&effrange ; .
Afonamy leÇoiTitedeLiraange ; . ..

Nommé Ennel ma rameuté tranfinic
Avec lettres, dedans fefquelles mit
.\'Son fïgne & feau, & atteflations
De Gentilshommes faifànt probations,
Ainfi que ceux qui à ma prifè furent,
(^e celles cornes defîus ma tefle crurent.
Xong temps après le bon Duc de Lorraine,
Bien cognoifîant la chofeeffre certaine,. .. .
Tranfiiiit mon chef, augmentant mon reijom.
Au Roy Loys douziefinedecenom, -

Qui m\'a faiifc. fnettré icy, afin qu\'on voie-
: Ceflc merveille, en pafTant par la voie. .

Sed ^ïnultuaHttisantèi tempore videlicet Henrici II. RegùAnglix, Nortmamiaj^, Duck é\' AquïtAm^ Ger-
ram cormtam duodecim amerum corma ferentem in Cambria Atiglia provincia captam fuiffe, ejufdm^ capuf
cum cornibus tpß Henrice Regt miffum fuiffe fieiîii ocuU^ eH Gtraldus Cambrenjßs in fno itinerarto Cambfm
tapiie I.

Trofeäio k Syderocapfa in "Bucefhala, T>e flumine
St\'rjmone, pifcihm qui tn eo capUmtùr.

■r A r r iter facientibus è Syderocapfa in Cavalla urbèm, quas antiquitus\'^ Boucc-
phala dicebatur dimidio duntaxat die opus êffetr-fed terreftri innere j?rofîcifcen-
tibusduointcgri dicsinfumendi,diuque maris litiis legenduhi :nam iter inftar
arcus inflexum, quoniam finus profunduseft,Chalcidis finüm &; Strytnonium continens.
Herbis& fruticibus abundat. Androfàce,Chama;fyce,SoldanellaaliàsThaIaflrocram
dida, Tithymalus myrfinites & parai ius adeo fréquentés funt in litore, ut nihil illis fit vul-
gatius. Mare nobis ad dextram erat, & Continens ad Ïavam. Interdum fuperâhdi fue-
runt colles exigui, in quibus Terebinthi incelfàs arbores non excrefcunt, ut in Gorcyra
infula ; fed ob regionem afperam & faxeam, Coryli altitüdihem vix fuperant. Altiores
quas confpexi arbores fuerunt Aria & Phylica, quà apud nos ciim non nafcantur, Gallicâ
appellatione carent. Adhttus reverfi,&: nonnihil in filvas déclinantes.fub Cornis &; Fraxi-
nis iter faciebamus, non multo humilionbus quàm lînt Abietes. Rivum quiè lacu Pe-
fchar,aliterCoi>ios didum,fluit,tranfivimusficco pedead ipfum maris littus,quoniam me-
dia aftas vigebat, & aqua fub arenâ efHuebat.In planitie fubftitimus ad etindem rivum fub
umbra pracelfarum Terebinthorum, non procul à maris htore; jam fub nodem pifca-
tores invenimus,qui uno fàgenatradu,circiter fexaginta pifcium diverfa genera ceperunt,
quos ihcoobfervavimus ôL defcripfimus. Sinusmonti Athoproximus, aliàsStrymonius
didüs,adeöamplusefl:&:altus,utintegroferèdie fecundiim illum iter fecerimus : quo
paulo pôft rehdo, per continentem defleximus verfus urbem Tricala , olim Tnca didam,
(ubi nunc fedes eft Sangiac vel Prafedi Macedonia) qua urbs nunc è primariis totius re-
gionis eft, in qua magna tritici quantitas mvenitur ad naves onerandas qua ad Strymonis"
oftium appellunt, à quo urbs non procul abeft. Strymonis amnem è Tricala urbis conter-
minis fluentem, invenimus, qui multa nunc vulgaria habet nomina : nam ubi in lacus ex-
fpatiatur, à pagis vicinis nomen fumit. Plurimi Cygni, aliaque aquatica aves ejufHem
magnitudinis,quas AriftoteiesPelecanes, Plinius Onocrotalos vocavit, iftîc confpi-
ciuntur, in illo flumine alimentum fumentes. Lentè tamen fluit, nec profundus eft ejus
alveus,& humiles ripas habet; quam ob rem admodum herbofum eft : tribulus aquaticus
tantâ abundantia iftîc nafcitur,ut non abs re fcripferint veteres, fuo tempore equos iftîc ali
fohtos tribulis. Latum eft nonnullis locis,in quibufdam etiam valdè anguftum. Ejuscurfus

frequentibus cataradisrecinetur, ut molasverfare poffit, quemadmodum in Gallix du-
niuiîbus fieri folet. Rotas autem aqua per alveum duda non verfat, fed fimiîes iis quas
molx m Ligeri Datantes habent, verum ex ànguftioribus afleribus confcdas. Mohtores
Grxcè ioquuntur, à quibus pifcium q ui in eo flumine capiuntur noniina didicimus ut fe-
quuntur ; Gherifcaria,Cephalos, GLaignon, vei Glanos, hoc eft, Sikirus, ahàs Hyena, Pla-
tanes , Ghelli, Turnes, Grinadies, Houftacatos feu Myftus, qui Barbeau Gallorum cft^
Anguillxfunt infignis magnitudinis. Id flumen etiam Marmara Vocatur, quoniam ma-
gnum pontem ligneum habet fub pago Marmara, quem Ibrahim Baflli exftrui juffit,
quia ante pagum, magnum eftftagnum eodem nomine Marmara didum. Plurimx na-
ves,veluti è Ragufa, Ghio,è Grxcia, Venetiis,ac intcrduexiEgyptohujus fluminis oftium
ingrediuntur : & iftîc brevi tempore tantum tritici rcperiunt, quo onerari poffint. Adve-
hunt verô merces earum regîonum unde folverunti&: ingreflb fluminis oftio per integrum
ferè miliare, interdum bimeftri hxrent hiemah tempore: mercibus autem quas advexe-
rantvenundatis,&tritico,lanâ.autcoriisdenuôoneratx, primo vere adYuos revertuntur.

Rudera cujufdam urbis ad Strymonis oftium confpiciuntur, qux nunc plané deferta eft ;
ruftici incolx Ghryfopoli nominant. Plinius tamen Ghryfopolim non procul Ghalccdo-
ne ponit.

Gonfpedum deinde ivimusurbem vulgo Geres nuncupatam ,vcteribLis Granon,any
piam in planiere ThraCix, & quafi in Macedonia fitam ; in qua binos duntaxat dies hxfi-
mus;dcinde ex Geres inTricalâprofedi fumuSjà quâ iter convertimus lit in urbem Phihp-
pos veniremus,ad latus habentes magnum montem vulgo Defpota nuncupatum. Maxi-
ma planicies erat, frugum fertilis, &alveis irrigata, muhdque pagis exculta. Addextram

Pangxum montem reliquimus, in quo etiam nunc argenti vcna eruitur. OinncsTricala
& Geresincolx Grxca vulgari linguâ utuntur; fed ludxi qui eas etiam incolunt, Hifpani-
cum &:Germanicumidiomâ Câllent. Ruftici Grxcè &: Scrviànè loquuntur. Gùm in Ma-
ceduniâeflemus,nullam unquam urbem,àut pagum adiimus, in quibus ruftici Selinum
noftrum vulgare nobis non vocärint Macedoniki vel Macedonico: eodem nomine in aliis

Grxcix locis dicitur, exceptâ Gypro, ubi Gondomalo appellatur : fèd Eleofelinum, quod
vulgo apium dicitur, ab omnibus in genere Sclinonuncupatur;idque humidislocis ddi-
genter colunt,atque crudo vefcuntur. In Philippos proficifcentes,&per fodinas Gaftagna
iter facientcs, intelleximus cas argentum duntaxat & plumbum dare, & Interdum paulu-
lum quidpiam auri: easfolummodô in tranfitu confpeximus, nec ibifubftitimus. Nulli5
locis à nobis antè peragratis, vifcum in Quercubus nafcens unquam videre contigerat : fed
iter facientes per ftlvam qux eft in planicie in extimo flnu Ghalcis nuncupato, magna co-
pia invenimus. Nulla quercus eft inter montem Athon urbes Geres & Tricala fecun-
dum publicam viam qux vifcum non akt, ab eo quod in malis, pyns, & alus arbonbus na-
fcitur diverfum, & ab omnibus rufticis Oxonuncupatur: nam tenaciffimum vifcum ex
ejus baccis faciunt. Ejus provincix culta arva, prxfertim qux circa radices Colliculprum
funt, plurimum corrumpuntur Paliuri Rhamni fruticibus : qui fcrpeiido per cukum io-
lum, multum loci occupant.

\' * Dg hac vide noUri Aj^rahami Ortely -Tbefamum Gcsgraphicum, in diäione Mcefhdos,

V ORVM duntaxat dierum itinere à Trica fiveTricälä diftant Philipperum
rudera, qux urbs nunc omnino eorruit : vix auteni trium dierum iter eft à Phi-
hppis Philippopolin, amplam etiam urbem inMäcedöniä. Sed quoniam Mace-
donia fluvio Strymoneincluditur, Audores in Thracia eam reponunt. Philippopolis an-
tea iîrct»;fei7rûA<î dida eft:quia verô Philippus Alexandripatercam plUrimum auxit,utram-
que fuo nomine appellavit, unam Philippos, alteram Philippopolin. Philippi fiti erant,tit
nunc,regia via qux Roma Gonftantinopohm Ô2 in Afiam ducebat per connhentem,
«on procul tamen à Mari. At Philippopolis in continenti fita eft. Regia Via, Romano-
rum tempore,euntibus Roma Gonftantinopolimducebat Brundufium,deinde traiicien-
dum erat Hadriaticum mare, & appellendum Velonam aut Dyrrachium , deinde Philip-
pos proficifcendum eratj poftea in Bucephala mare dCnuo confcendendum , & deinde in
Alexandriam Troadis appellendum. Biduo hxfimus ad confpicienda Philipporum ru-
dera.

dera, ùbi nunc duntaxat pagus eft, continens quinas aut fenas xdcs extra muri circuitum,
apud aquam exftrudas. Idem cft Philipporumfituseademqueftrudura qualis in PhiUp-
popoli Nam Philippi magnam planiciem cingunt,&proximi montis partem uique ad
ipfum faftigium, ubi mUrus définit in arcem elegantis ftruîtura: in ipfo monte fitam, qux
cifternas adhuc intégras retinet. Philipporum muri, ferè omnino diruti funt, qui ex late-
ribus calce conftabant, & nonnullis etiam locis quadrato lapide, fed neque vallo neque
folfa muniti. Hujus urbis meminit Galenus: nam cüm Troiâ, quae tum Alexandria dice-
batur, Romam proficifceretur, cavia, quam antè diximus, inceftit. Lemno enim relidâ,
"per urbem Philippos iter illi faciendum fuit, in piano fitam ab Orientali parte, montem
verb ab occidente habentem, qui illi propuguaculi loco eft. Planicies adeo humida eft,
ut quodammodo palus videatur: iftîc Althxa flavum fert florem , quemadmodum ea
quam Theophraftus apud Athenas Orchomeno lacu nafci refert. Cytiftis frequens ad-
iliodum eft in Thracix & Macedonix pratis: quem neque Gallia, neque Italia alit. Nul-
ius lOcuis eft, ubi maiora marmoreafepulcra confpiciantur per agros fparfa, quàm in Phi-
lippis: folido enim &: puro marmore albo conftant. Reftant adhuc varus montis locis ple-
i;xque infcriptiones rerum à Romanis geftarum in marmore Latinis literis incifx. Infula
Thafos dimidii diei folüm itinere inde diftat, ex qua cruebaturcandidiflimum&clegan-
tiffimum totius orbis marmor: atque arbitramur marmorca illa fepulchra per agros fecun-
dum publicam viam fparfa,exThafb fuifledelata. Inter illa verb nullum reftat magis in-
tegrum, quàm quod mcdici Alexandri fuit; in quo adhuc ejus epitaphium confpicitur in-
foriptum charadere Grxco, fed ex parte corruptum Servianico j qux caufa eft ut diflScul-
ter legi queat. Quemadmodum verb fepulcra unico conftabant lapide excavàto binas
orgyias longo, dimidiam orgyiam lato, atque humana longitudine alto, fic operculum
habebant unico lapide conftans. Excellentia & amplitudo urbis xftimari poteft magno
illo fepulchrorum numero : nam antiquitus opulenti Grxci recondebantur marmorcis
fepulchris extra urbem in apertis agris, ne urbis incolx peftilentem cadavctiim odorem
haurirent: Grxci etenim cadavera non urebant,neque terra fepeliebant,üt in Italia,utquc
hunc in Gallia folemus. Itali porrô aliam fcpeliendi cadavera confuetudinem jam habent
à noftra diverfam: nam fornieatas cryptas variis templorum locis exftruunt, qtix unicum
irt fummo foramen habent,in modum oris putei fabricatum,quod unico orbieulari lapide
claudunt : habet verô is lapis ferreum annulum appenfum,quo cüm opus eft, fublevari
poflit. Cüm autem cadaver adfertur, in cryptam per foramen demittitur, niillà terra fu-
)erinjeäa: deinde foramen denuô clauditur fuo lapide, calcequcin circuitu munitur.
^agus eft in planicie, quadrante miliaris à Philippis, nomine Bolifce, ubi ingens marmo-
ren m faxum vidimus, cum hac infcriptione : Nevu muftin uUmenlo alvei loco ad
aquam è puteo excipiendam utuntur.

Paulo ultra Philippos fecundum regiam viam ingens lapis eft quadragulus.eredus inftar
fuptemx partis obelifci cujufdam,Latinis literis infcriptus,fepulchrum olim C. Vibii Cor.
Quarti. Fabulofa quxdam de eo incolx narrant,equx Alexandri magni prxfepium effe
exiftimantes : per equam autem Bucephalus intclligendus eft. Ad eum lapidem uti ra-
rum quidpiam confpiciendum nos deduxerunt. Ingens autcm & oblongus, eredus
fummâ parte excavatus. Urbs Bucephala quxab Alexandri equo nomen fumpfit, vicina
eft, dé qua poftea- Philipporum rudera & ruinx non minus funt admirandx quàm ullius
alterius urbis. Sed id lapidum commoditati tribuendum iudicamus, cüm ipfa marmoris
fodina five latomia ipfius urbis muris fit inclufa. Pulcherrimum iftîc eft Amphitheatrum,
quod in huncdieiii integrum confervatum eft :poffetque in multos adhuc annos perdu-
rare, nifi Turcx gtadiis, qui marmorei funt, auferrent. Ovali forma non eft exftrudum,
ut quod in Otricholi aut Roma confpicitur: fed fphxricaeft figura veluti Nemaufenfe aut
Veronenie : Undique etenim claufum non eft. Qua aditum prxbet, meridiei obiicitur,
atque à fiimmo ad folum iifque apert um, lumen admittit. Loco admodum commodo
exftrudum fuit:namin ipfb monte variis locis gradibus marmorcis intifum eft. Anti-
quiffima aux iftîc reftant vetüftatis monirhenta fimt quatuor ingentes & craffx columnx,
qux templi Divo Claudio dicati funt reliquix, in quo confpiciuntur adhuc plurimx mar-
morex ftatUx St columnx Dorici & îonici operis, infignis ftrudurx & fummi artificii.

Nadi Caloierum é monte Caftagna, Philippis difcefl^mus, ut quatuor monafteria in
eo monté fita confpiceremus. Alit verô is mons Platanos, Fagos, Arbutos, Adrachnes,
Ilices, Ariam, Alaternum, Abietes, Piiiaftros, Efculos. Cornus femina veteribus
Macedonibus,quam Galli Latinos imitati Sanguineum fruticem appellant, haud minor
in eo monte nafcitur, quàm majores noftrx Corni mares.

POST Ot a M bidüo integro per eutn rnOiitem iter fecîmus, uno (^ie k. femiffein ur-
bem Cavaliam pervenirTi us,qux oliin , ante quam Alexander\'Bucephaianj eam

nuncuparet, Chalaftreadida fuit: nee \'Philippos nobis regrediendurn fuit,fed ad fr minm.
Wftram reliquimus. Cavalla urbs eft à Buceplialo Alexàndri equofic denominata. lac-
tique ex Plinii ledionein dubium venerunt, inquà potiflimùm provinciaexftru£|a eifet tlm.Uh.i,.
Çucephala. Nam cüm Indum fiuvium defcribit, Buceplialamait caput fuiffe Afenioruin 4/.10
tres urbes incolentium, Alexàndri regis equo (cui fuerat hoc nomenj ibi fepultocondî-
tum. Sed idem GrxciamdefcribenSjVubfîncm capitis in quo de Àchaiaagit, Buceplia-
îumportum effe ait, quem Anthedoni conjungit. M ela etiam G rax:iam,prxfertim aii- Lih.ieap.t.
tem Macedoniam defcribens Anthedonis meminit paulo pôft .Peloponnefi lînus &:
promontoria recenlens, Bucephalon ab Oriente numerat: undehquet Bucephalon fuiffe
promontorium^el finum. Sciendum porrô eft, Bucephalam Grxcixjirbem effe in pro-
montorio fitam, quod in mare prominet; atque à Philippis duobus duntaxat ini,liaribüs
diftare, & nunc amoenam habitationcm prxbere, tametfi paulo antè oinnino defefta
diruta effet. Nam poftquam Turcx èbelloVngarico redeuntes, omnes ludxosquosBu-
àtx, Peftx, & Albx regali invenerant, abduxcrürtt,&: in Cavaliam, Tricalam five Tricam^
Ceres ßve Cranon colonias ^educere jufferunt, femper deinde habitata fuit : ut plures
quàmquingenti Iudxi,Grxct&: Turcx nunc iftîc vivant. Ejus fitus Lemni urbis fitui ferè
fimilis eft: nam pari modo undique mari cingitur,prxterquam pofteriore parte,admoduni
angufta, Magnum habet portum, fed malè fidum,quia frequentibus ventis expofitus eft:
camobcauftm biremeSjlembi&celoccsCfi diutiüs iftîc hxrere debeant) fubduci folent,
urgente tamen neceffitate naves in eo tempeftatem quidem ferre :pfiint, admodum ta-
men affligerentur. Plurimx etiamnum integrx cifternx fuperfunt intra urbis ap:bitum>
qux nobis alias veteres Cretx ruinas in memoriam fuggerebant, nomine Heleniçopaillô
Caftro, in monte fitaspaulo fupra Quiffamus. Ex cifternx adeô tenaci rudere funt ex-
ftrudx,ut non mitjüs marmoreo faxo iint duraturx. Cavalla Una eft e Macedonix clavii
lïusj uti Philippus âicere folebat Magnefiam Grxcix effe davem. .

E x ST R V c T V ^ fuit aliquando validus murus fùprà Câvaliatri fummo mbtitis
tice, qui etiamnum integer confpiciturquadrante ferèmîliârîslongus: cernimefl:
cumThraciam à Macedonia diremiffe,hoc ett, utriufque provincix dottiinium.
Kfam Gofmographi Philippos & Philippopohm è Macedonia ex:çluferunt : qua: tamen
urbes capita erant territorii Macedonum, licet cis Strymonemamnem fitx fint, Murus
ille qui fupra Cavaliam iter prxdudit, multisfornicibus conftat, binoiqüe interims meatus
iïabet, illi muro ferè fimiles qui Romx à Divi Petri tèmplö ad Hadriani rnolem fivé S.
Angeli arcem dèambulacri in modum extrudus eft. Extremum muriirn in fumtWo tóori-
tis vertice claudit craffa turris ,qüx propugnàculi vicém prxbebat äxJverfus Thraciam.
Pauci funt anni quôd Ibrahim Baffa aqux dudiim reftituit, à Macedonix Regibus ali-
quando exftrudum, pér quem fons decurrit plus quàm tribus indé miliaribus ad Caval-
iam urbem ufque: fcaturiginem enim habet in prxeelfo quodam monte , ejufque fempei:
latera per canalem ftringit, donec ad vallem quandam pervcniat; quam üt fuperafet, prx-
altarum fornicum ftruduraopus fuit, üt in urbem deduci pollet; tr iginta enim orgyiarum
altitudinem ex fornices fuperant. Ob fummam porto hujus aqux fontanx Commoditai
tem, admodum populofaTeddita eft hxc urbs, qux antè deferta erdt:\'. Idem Baffa ürbehi
etiam novis moenibu5 cinxit, inquibus lapides confpeximus Latinishteris infcriptos, ep
quo Romani Grxcix dominabantur tempore. Vnam infcriptionem qux ad bafimtrafil
Êujufdam muri erat, fic excepimus: P. HeHilm P. S. L. Phtîadelfhuô pmminferierernex\'tidU^ uü ikjcri.
titulum fecit^ubi nemitia cidtor(crifßt &ßdpßt.Sac. Vrbano. S. P. Thafos iriftilä ,in qua Olim P***
triremium Alexàndri ftatio fuit, duobus duntaxat miliaribus à Cavalla diftabat."

^ïus, quod Ibrahim BafTa in Cavalla exftiiii curaviriproprio nomine à Tuft^is Carba-
chara dido (cui templumfiVe Mefquitamadjunxif) ad omrte^oi iftac iter faciunt
excipiendum, Sicducändum. Ineo,cüm effemus Tolummodo trés numero, cum noftris
jumeritis per tres dies commorati ftimus, & ncceftaria açç^imus,fîne ulla corum qui huic
3ra^funt, moleftia, idquegratis. Sarpius de hoc vocabulo Cfarbachara agcmus; efto itaque
IOC exemplar reliquorum. Nos Gallice alio nomine eïFçrre non poiTumus quàm Carbà\'»-
chara: quoque commodiiîs intelligi queat, ftatuendum ante omnia éft,nulla efte in iis ^rO\'
vinciis qua Turcas im perio ftibftiht diverforia, aut loca qua iter fâCientes excipiant,nifi
publica illa adifîcia Garbachara appellata; quadiveriis rationibusèx\'ftruda füéfe, intet
quashîec maximè eft ufitata. Satrapaqui in Turcarum Imperatoris apia vel aliqua alià
ratione opulenti evaférunt, pium aliquod opusdum adhuc in vivis lubt facere vOlentes,
quod äd ipforum falutem conferre credant, taies ftruÀuraspio quodam zelo fieri curant ;
nam nemo ex fanguine conjunétis illis notus eft, cui beneficium ahquod praftar^ velint.
E)us rei\'caufam alias dicemus. Talibus ergo ftruduris fummum afiqubd bonum le facere
exiftimantes, publica utilitatisgratiaj multas egregias ftrpf^uras réftitùxjnt, veluti elegan-
tem aliquem pontem, vel amplumxenodochium Garbachara didum,cui.màghifîçunî
aliquod templum\'M\'efquita appeliatum adjundum fit ^ & huic prbximum aliquod bal-
neum. Atque ut iis quibus in xenodochiis & remplis diftnbuta funt officia, fuppetant nc-
ceftàrii fumtus, ut funt qui impenduntur ad comparanda ligna ad focüm, ftipcndia facer-
doribus qui preces faciunt perfolvenda,coémenda ceram&: oleum quorum in templo
ufus eft,aliafquercsadculinam neceffarias & in hofpitum .alimentum cedcntes ,.annuos
cenfusiriftituerefoleht. At iis qulhofpitio èxcipiuntur; bmnem fupelledilem cirçumfer-
reneceffe eft, uti culeitras, ledum, & lineos pannos, aliaque ejufccniodi: nihil enim ifto-
rum illîc prabetur, prater cubicillum ahquod exiguum &: inane: fed fhigulos iis qua attu*
Icrint uti neceffeeft. Poftquam aliquisadveriit , illicb fupelledilém fuam cxplicat: & iî
aquâ opus habeat, illam èodem quod attulerit vafculo ferre debébit : atque cum offa ia
Garbachara coda eft, quifquis eâ vefci volet, fuam fcutellam prabere debet. Sed addun-
tur etiam carnes &: panis. Nemo iftîc excluditur, five Iudaus fît, five Chriftianus,five
Idololàtra, five Turca". Quoniam porroTurcâ fuas offasjfivepultespropriis nominibus ex-
)rimunt,figillatim indicate voluimus, quid faCientibus iter erogare foleant. Imprimis li-
jeralitcr pultem prabent ex Trachana, vel Bohourt,vel Afcos, vel oryza confedam. infu-
la Lemni incola ex frumento & oxygala corhmixtibném facerc norunt : primum enim
decoquunt frumencum, poftea ad folem cxficcant, & ex ep compofitionem faciunt ab iis
Bohuri nancupatam,qua inde per univerfum Turca dominium tranfvehitur^quoniam
in pultibus parandisplurimus ejus ufus. Aham pratereaiftîc ex frumento commixtionera
faciunt didam, qua minore in ufu non eft quàm fuperior. Eam effe cenfèmus

quam olim Graci &ItaiiMa2amvocabant, Duarum iftarum compofitionum Bohourt
& Trachana adeo frequens eft ufus ut nihil fupra. Nunquam enim bene epulantur,quia
eas in fuis pultibus decoquant. Oryza praterea tantum abfumunt, ut fingulis annis ad
minimum lex naves ea plena ex .^gypto Çonftantinopohm advehantur atque exoneren-
tur. Familiare etiam illisadmodum leguminis quoddapigenus ex ^gypto petitum,quod
Graci eorrupto ex Aphace voCabulo Afcos nominant. Hujus copiam ,com modo rem po-
re fibi comparant, ut poftea indifferenter diftribuerepofiint. Cuhnaria artis apud illos
adminiftranda ratio ànoftra plurimum differt : carnesenim codas exolla eximunc, dein-*
de quod commodum ilhs videtur, iniiciunt ad jufculum infpiftàndum. Et quoniam ejus
magnam quantitatem parant, oblonga fpatha lignea ad commifcendum utuntur. Jvlenfa";
rum ufiis apud illos nullus eft; proptercaliumifedent, deinde orbiculare quoddam co--
rium\'ip terra explicant mappa loco, quod marfupii inftarliguhs pofteacontrahunti Nul-
lus eft Turcarum, etiam fi Satrapes fiet, qui cultrum ècingulo propendentem non geftet?
& finguli cochlear circunferunt ; hihc fit ut digitos non admodum inquinent; nullus et-
enim apud eos mantihum eft ufus. Magna tamen ftrophiola geftarefolent, quibus etiam-
digitosabftergunt. Neminem Türcarum, quicunque etiam fit, pudet ad hujufmodi xe-
nodochia diverterc , &: alimoniam quo diximus modo inde petere:ea enim eft regionis
, confus"

OBSERVATIONVM liber i.
Gonfuctudo\'. Ncc peregrinus minus quàm primarius quifque accipiec. Id verointelligen-
dum eft de iis locis ubi tales crogationes inftitutx funtjUt in CavaUa. Prxter eas ftruduras
quas is Bafla in CavaUa inftiruit, fontem etiam in fummam urbem, ut diximus, per aqux-
dudum fupra fornicesmaximis expenfis exftrudos non modô deduxit; fed eius aquam
etiam intemplum, balneum, & per omnia urbis fora diftribuit. Tria prxterea marmorea
fepulchraex agro quarta railliaris parte ab urbe diftante deferri curavit, quxfontibus fub-
Jeeit, ad aquam alveorum inftar excipiendum, qua iter facientium jumenta adaquari
queant. Tria hxc fepulchra hujufmodi habent infcriptiones. Primum: P. C. Afper, Atria- ^^^
rtui<j]/torit mm,epepHblicôhoîiûratm^iteni ornament à Decurionatus & Imttralicü Pûntifex, Fla- mßri^tL "
men Divl Claudi. Philippà. An. xxi w. H. S. B. Alterum: Cornelia P. F. Afprilta fac. Diva Aug.
Ann.xxxv. H.S.E. Tgxx.\\um\\Cormlia Longa Aßjrilia mater, Aian. lx.H.S.E.

Singula pedes undecim longa funt, qumque alta, fex lata. Turcicx interdum feminx
quxopulentx funt, ejufmodi ftruduras etiam fieri curant, & fuas facultates miiitibus te-
ftamento legant, ut fe magis ftrenuosin prxhis adverfus Chriftianos prxbeant: erroneam
enim hanc opinienem habent,fuas animas expiari morte Chriftianorum ab iis interfedo-
rum quibus fuas facultates reliquerunt. Medicamentum Splenetic© cuidamîn Cavalla
confeduri, elaterii cogendi rationem invenimus, quale veteres conficere folebant, nem-
pe leye&candidum,ejufque fubftantix, ut igne inftar pinguedinis accendatur. Nemi-
nem arbitror noftra xtate gloriari pofte, fimile elaterium venale confpexifie. Plura de eo
dicemus, cüm peculiarem ftirpium hiftoriam defcribam.

B VCEP HALA Conftantinopolim proficifcentes, alios in vertice Hxmi montis
rnuros invenimus (iis fimiles qui fupra Cavallarn funt) duobus milliaribus à Caval-
la diftantes, aditum ex Macedonia in Thraciam prxcludentes. Inde in amplam

planiciem defcendimus, maris httori admodum vicinam, infulaói Thafon ad dextraiii
babentes, & prxcelfa Hxmi juga ad finiftraçn relinquentes, qux jam prxtergrefti eramus,
nulla ufquam coriljseda Cupreftb. FluMeri fuperavimus quod G rxci vulgari hngua Me-
ftro, Turcx Charafou, id eft, fiuvium nigrum, nominant. Ejus appellatio fatis convenit
cum flumine Mela, à quo finui nomen impofitum Melanico,dequo poftea aduri : Melas
tamen non eft, fed Nefliis ex Hxmo monte delabens, uti Strymon am nis : eft autem is p^«»-
mons cjuafipropugnaculum quoddam inter Macedoniam & Thraciam, ab una parte de- \'\'
fincns inter utrumque flumen. Lentuseft Neflus admodum,& Strymone paulo minor,
multam tamen arenam fecum trahit, Si in mare influens paul© fupra Thafon, vicinior ei
infulx parti qux Samothraciamfpedat, quàmei quxmonti Atho objeda eft, Strymon
autem in mare fuas undas cxonarat inter Athon montem & Thafon ,& illi nomen dat|
appellatur enim Strymonicus finus. Pons fupra Nefl\'um exftrudus,hgneus eft, uti qui fu-
pra Strymonem amnem,(ed illo brevior. Adextremum pontcm in paftores incidimus,
qui integros verveces aflàbant ablciflb capite, faligneis perticis infixos, exemptis tamen
prids inteftinis, &; confuto ventre. Nemo facile credat ejufmodi carnis maflam pofle
commode aflando coqui, qui ipfe non vidiflet. Turcis autem id novum non eft : Nam
cüm in Afia minore five Natolia, puer aliquis circunciditur,.cujus parentes re mediocricer
lauta funt, integrum bovcm,immiflb in ejus alvum integro vervece, qui gallinam cui
ovum infertum fit, etiam in alvo contineat, crafsâ fude infigere folent, &: Iticulento ma-
gnoque igne aflare, fic ut omnia ad ovum ufque percoqui queant. Omnia ifta fic afla, à
pueri fanguine jundis in epulo abfumuntur. Illi quos diximus paftores, vervecem afllim
in frufta concidere folent, iter facientibus divenderc. Sub falicibus ad extremum pon-
tem fubftitimus,ut noftra jumenta paululum conquiefcercnt, & ex his carnibus conlpa-
ravimus,quas longè fapidiores judicavimus, quàm fi fruftatimcöncifx aflatx fuiflent.
^umpto prandio, fatis longum iterconfecimus : nam in urbem Bouron (qux vetufium
nomen adhuc retinet) pervenimus. Sita eft apud cum lacum qui Biftonis appellator. Iter
fccimus per planiciem valdèherbolam, Cytifo, Halimo, & Rhamno (qui à Gioflularia
diftert) tedam. Licet autem Hahmus natura fua in fruticem rarnofum fine fpinis attolla-
tur, uti in Greta; in hoc tamen prato,Capparis fpinofx irtftairjiumi diflunclitur. Scordiuni
lierbam invenimusapud Bouron urbem, qux cum in itiagnä quadaiii & humida planicie SfjnumBi.
rion procul à lacu falfo fita fit, cum Aigues mortes Gallix Narboiienfis oppido comparari nZjib.^.
queat. Lacus Bouron five Biftonis, magnum ei regioni cenfum adfCrt. Nam iftic funt cef.u.

qusrftqofepifcationes. Ejus Ariftoteleslib. vin. de Hift.animaliumcap. xiiî. in harc ver-
ba meminit: Qtiinctiam maritimis lacubus genera plura pifcium marinorum g^niaper-
tum c(l:,&c: flatimqlic addit: Et in Biftonide lacu plurima genera habentur. Pifciculorum
ilMc capitur ingens quantitas fimilium Albiculis, quas Grarci in Bouron Lihnga,Con--
ftantinopolitani Leucorini appellant, Galenus Leucifcum nominavit,Parifien(ès f^\'dndotfe
dicunt, alix provincix Dard. Eâdem ratione eos condiunt qua nos haleces :nam
poftquam eos paululum (aie infedos fumo indurarunt, iis currus onuftos & naves in varia
Grxcix loca devehunt,etiam in Italiam ufque. Pari etiam ratione eos prxparant qua Boia-
nx incolx Scourances r Albanix enim five Epiri Scourances à Leuconnis differre non vi-
dentur nifi folâ magnitudine. Maxima pars iricolarum Bouron pifcatoriam exercer: nam
cùm is lacus pifcibus abundet,ad pifcationem libenter animum adiiciunt. Mare iftîc nul-
lum xftum habet, quemadmodum nec Pontus Euxinus, ncc Propontis, nec Hellefpon-
tfis, nec magna Mgx\\ maris pars. Grxcix Afparagi Gorruda illis didi, aculeatum habenc
folium (at in hortis culti folia obtufo mucrone funt prxdita) adeoque hujus planicicifolo
delecfantur, ut fint frequentifljmi, ncc aliud virere in ca confpiciatur prxter Afparagos.
In exilem deinde pagum pervenimus iiomine Commcrcinx, dimidii diei itinere à Boii-
) ron diftantemjin eo omnis generis edulia venalia invenimus. Iftîc eft ruinofa quxdam
parvaarx,in qua Grxcorum Chriftianorum templum : pagus à Grxcis, & paucis Turcis
incolitur.

O ST GLX A M aliquanto tempore apud Commercinam fubElculi & Arix arboribus
commorati fuiffemus, per planitiem denuo progrefiTi, reliais adfiniftram montibus,
in alium pagum Cypfella appellatum pervenimus, quo de induftria divertimus, ut
Aluminis conficiendi rationem obfervaremus : triduo itaque & \'paullo amplius ad ejus
fodinam hxfimus, Vbicumque alumen conficitur, id femper fic aperta venay quia
ejus vena non eft valde profunda: nonnullis tamen Cypfellx locis, ejus lapides fex
orgyiarum altitudine eruuntur. Cypfella in Tèracia fita eft vulgariter partim grxco,
partim turcico nomine Chapfylar dicitur. Ejus incolx maxima ex parte Turcx funt; pau-
ci autem Grxci. Sunt nonnulli ludxi, quorum unus Aluminis ccnfum , perfoluto
annuatim certo precio, obtinebat : apud quem divertimus, ut ccrtius ejus conficiendi ra-r
tionem intelligercmus. Comperimus aucem Alumen quod fitinTolfa Pontificis Maxi-
mi dominio, cum co convenire quod in Chapfylar fit, ut obfcrVarc poruimus c Givitate
Vetere Romam proficifcentes in creatione Pontificis lulii tertii, pâululum à regia via dé-
clinantes, ut per Tolfam iter faceremus. Alumen in Chapfylar colligitur, & expurgatur
eodem quo ipfius vena extrahitur loco; eamque ob cauûm minoribus expenfîs fit, quàm
Tolfanum, quod vehiculis deportandum eft in eum ufque locum in quo excoquitur. Et
tametfi Alumen dumtaxat condenfetur exlixivio cinerum lapidis è vena eruti (quip"-
mum urenduscft) conflato: cuilibet tamen id facerenonlicet:fediis fblùm quibus certo
precio venx cenfus traditus. Prima igitur vena er uitur ad ipfàs radices montis, quem Ser-
rium effccenfemus. Oppidulum Cypfella ad latus regix vix eft qux à Dyrrhachio Con-
ftantinopolim ducit,qua initium afcenfus cft in montem: relidis aliquantulum ad fini-
lîram fodinis, è quibus maxima diffieultate lapideseruuntur: nam cùm adeô duri fint,
malleo Sc cuneis perfringendi,deinde urendi,fimili planè ratione qua calx aut gypfum uri-
tur. Quoniam verb iftîc magna lignorum eft copia, ncc lapides qui eruuntur longiùs de-
ferendi funt, apud ipfàm fodinam uruntur, ad dim.enfum id facere pacifcentibus operis.
Nam fingulx fuum tuguriolum habent, in quo terni aut quaterni alvci lignei in terra dc>-
fofii, in quibus lixivium infufum rehnquitur, donecalumen in glaciem coëac,fiat4uc qua-
le vulgo confpici folet. Lapides ex quibus conflatur alumen,primùra in fornicem five ar-
cum componuntur, deinde levi fiamma uftulantur, eadem ratione qua gypfum uri folet:
nam fi nimium urerentur, omnis aluminis fubftantia ignis calore evanefccrctrat fiiam du-
ritiem retinentes, & aëri per binos aut ternos menfes expofiti, fponte in pulverem refol-
vuntur. Quemadmodum enim Marga,qua agri pinguefcere folent, non maceratur,aut
in pulverem rcfolvitur ftatim ab initio, vel cùm primum ipfius gleba ex fodina cruta eftj
fed aliquanto tempore aëri expofita permanens paulatim diffolvitur cùm nodurno rorc,
tum pluviis diurnis, &c hibernogelu; ac tandèin coiliquefcens, Sc telluri fèfè commifccns
Bmï vicem prxbetj eâdem ratione hic lapis levi duntaxat fiamma vftulatus, durusj>erma-

observationvm liber Ï.
netjtamquam nullam ignis injuriam fcnfiiTct^iècl aliquot diebus fub diô permanens, no-
durno lore & diurna pluviaadeo tencrefcit, ut brevi in cineres omnino relolvatur. Lapi-
des hi è fpdina eruti nec adulli, in fabricis aut muris exftruendis adhibiti, durabilcs funt ut
cxteri lapides : in cineres auteni redacli five pluvia natu-rahj five actificiali, adfuß aqua de-
coquuntur in lixiuium, quod in quadratos alveos ligneos^aut fidiles ollas effufiim,decern
aut duodecim dierum fpacio coit &congelatur. Ea efli conficiendi akiminis ratio in Cha-
pfylau , quod in Italiam delatum, Lesbium five de Mctelin cognoininatur. Quoniam
porro rubrum & album invenitur, profiteri audemus ex albi aluminis fodina, rubrum et\'
iam erui. pofie: colorera emm duntaxat cx aluminis conficiendi ratione adquirit, prout ci-
nercs ab operis diligenter aut negligenter tradati fuere. Alumen fpumam quandam rcd-
dit, quam plurima: fodinaruraoperas colligere folent,&ex eâ mailam rUbram pidoribus
utilem conhcere, qux gallico iiomine terra de Macharon dicitur : ea tamen in Chapfylar
neghgitur: inde fit ut valles hac fpuma, quam torrentes cum pluviisabripiunc, omniüo
rubere videanrur. . •

onstantinopolim tcndentcs,montemfubireincepimus:aliqllantulum in
altum progreffi,nosobvertimus ; ut iter quod à Bifionidc lacu cmenfi eramus,
confpiceremus. Pagura Commercinam perfpiciebamus in maxima planicie fi-
tum. Hujus planiciei iter, regia via. olim fuit qux Roma Byzantium duccbat, magmfque
lapidibus excifis f^rata erat. Nam à Bouron Commercinam ufque, & mde porro,ad
Chapfylar,^ quoniam folum pingue erat, difficilif(^ue via; eam Romam lapidibijs fterni cu-
rarunr, qux hodie etiamnum intégra reflat. Inde probare volumus, Romanos hac vid
ohm Romain Afiam profeófos. hue accedit quôd ejus vix conftratx firudura tenuis for-
tunxcujufpiam hominis opus non fitrnamm diredum firata ef^ via: at nunc femitx modo
ad dextram, modô ad finiftram funt quxrendx; quoniam nonnullis locis in filvas cxcluas
pénétrât; magnxque arbores inter ipfa coiîfi:rata fâxa poflea excreverunt. Confceiidimus
fupradidum montem Serrium, quinonnulhs locis aditu admodum difficihs cft, appare\'t-
qne multis locis rupes cuneis atque aliis mftrumentis excifa^ quod finemagnis fumptibus
fieri non potuit. Sed & ex hoe opere colligere hcet, regiara viam Roma Byzantium du-
centem olim frequenti hominum raulcitudine fuiffe tritam. Plinius etiam Grxcixdi-
ftantias&clongitudines defcribens, illas. .femper à Dyrrhachio (qux urbs eft apud Vallo-
namvi>unc Duras dida,portus Videlicet in quem appel.lebam qui ex Itaha trajedo mari
Adriaticofolvebant;) fumit; aitque Byzantium abcfle à Dyrrhachio feptingentis undecim
millibus paffuum , tantum patere longitudinem terratum inter Adriaticüm mare
Propontidem vult. Pervenimus deinde in pagura verticem montis occupantem, a Grx-
cis habitatum , ubi nobis fumendi fuerunt pedites vix indices, ne pei: montem obcrrare-
mus; in quo magna eft abundantia ejus herbx quam Galli perperam Saturcmm hybcrnam
appellant, inter faxa fponte nafcentis. Earn pnraümobfervaveramus in Creta infula, &
paucis antè diebus in Amphitheatro quod Philippis cft: poftea in montibus Spoleto Itahx
vicinis eruimus in Marcha Anconx. Sed quoniam jam in noftris hprtis vulgaris cft, ejus
vetuftum nomen, quale à Cretx & Cytherx infularum incohs didicimus, profcremus. ld
enim vulgo Tragarigani appellabant, quod nihil aliud eft quam Tragonganum.

VLL V s eft pons fupra Mariffam amnem exftrudus, fed cimba traiiciendus. Mo-
ris eft ut quilibet pro fè & juraentp nummum Turcis Aïprc didum, pro trajedd
perfolvat;quindeaimtaracnpronobis&itineris duce perfolvcndi fuerunt. Naiii
\'ï\'nrcarum avaritia eoufque progreffa eft, ut fi numero viatoresfupcrent, ab iisexigant
quidquid poffunt, & ingratiis perfolvendum quidquid exigunt. Tantx enira funt eorum
rapinx, utne parentibus quidem fuis parcituri fint, fi prxdx occafio fefe ofïèrat. E regione
^tajedusad quartam milliaris partem reliquimus ekgansoppidulum nomine Vire, com-

inodo admodum loco ad radices collis cujufdam ficum, vetcribufque muris cindum. Hic
amnis nunc ab omnibus vulgô Marilfa nuncupatus, olim Hebrus didus fuit. LC;corum
huic amni vicinorum incola,afl:ate,quando fluminis alveus exiguus eft,magnos arena cu-
mulos aggerere folent, non ignorantes\'in eâ latêre nonnulla auri grana; quos fatis procul à
fluminis ripa fnbmovent, ne exundans flumen arenam fecum abripiat. Aurum ab arena
feparaturi,afferespertufosfîmulcomponunt,deinde fluminis aquâ arenam eluunt: quôd
fi interdum nonnullam auri portionem inveniunt, id non fit fine magno labore & expen-
fis, atque temporis longitudine: fed nec fine argenti vivi adminiculo quidquam efficers
poffunt. Strymon & Neffusamnesinmarelabuntur eodem fermé loco; unus videlicec
tiif.^.iitp.it ad infimam,alter ad fummam infula Thafi partem. Sed Hebrus ante Samothracen fefe
exonérât, quod Plinius etiam annotavit. Adeô lentus eft hic amnis, ut in utram partem
fluat, judicarinon poffit :Turbida ejus eft aqua,attamen dulcis mediâ etiam aftatc
adeô frigida, ut glaciata videatur : multa myrica feeundum ejus ripam proveniunt: fré-
quentés habet maandros, fefèque incurvât uti Sequana inter Lutetiam &c Pontoyfe ur-
bem. Tantum verô aqua hiberno tempore è montibus dclabitur, ut rapidior fiat, & am-
plum quoddam inundetpratum,olim Dorifcusnuncupatum, in quo Xerxes in Graciam
profedurus,exercitum recenfuit. Quoniam porrô amplum illud pratum hieme inftar
paludum inundatur, nulli in eopagi adificantur, fed aftate equorum armenta aluntur.
Ipfe Turcarum Imperator plures mille iftîc aht, neque privatorum é vicinis pagis minus
quingentiseô agiarbitramur. Pratum enim adeô repurgatum eft, ut neque talpa, neque
mures, neque glires, neque aranei mures illud fulfodiant, neque fèrpentes in eo invenian-
tur : hiberna nimirum inundatione omnes abigente. Gytifus herba pluribus ejus locis
nafci confpicitur. Pagi inpratorum circuitu exftrudi,ad collium radices fiti funt: nam
cdm colles & montes fcaturiginibus pr.agnantes undique prata cingant, & propterea ad
culturam valdè idonei fint, rebufoue neceffariis abundent, rufticorum magna frequentia
eô confluxit. Amnis ripa quibufdam locis funt fatisalta,inquibusfluviatiles alcyones,à
Gallis CMartwets fefcheurs nuncupata, &; Hirundines quadam ab iifdem Martinets fimpli-
citer dida, nidos exftruunt ;quemadmodum & avis Merops five Apiafter, quam Creten-
fes Mehffophagon appellant. Ocium nadi ut eas Alcyones obfervaremus,comperimus
ipfas ab bis non differre qua noftrorum fluminum ripas incolunt : fed earum nidi ex pi-
fciculorum fpinis & fquamis funtconfedi,uti noftratium. Viciniores amnis Mariffa inco-
la feeundum fluminis alueum in amplo illo prato hortos inftruunt: nam aqua commodi-
tatem nadi & telluris ubertatem, Melones, Angurias, Copous vulgô ab illis didas, Ci-
trullos, Cucurbitas, Cucumeres,ahofque fimiles aftivos frudus colunt. Nobis affirmâ-
runt Colocafiam etiam nonnullis locis nafci : at nihil certi pronunciare poftumus. Pratum
illud egreffi, colles & montofa loca fubire coepimus, in quibus Aceris arboris genus obfer-
vavimus à reliquis qua hadenus videramus diverfum. Sextum id genus fuit à nobis ob-
fèrvatum. In arbufculam excrefcitî de quo aliàs plura, cùm arbores defcribemus. Ther-
mas in continenti reperimus è regione Imbri infula apud amnem Melanem, ejufdemque
nominis finum,apud Callipolim in Cherronefoincludit;inquadeinde Seftos Abydo op-
pofita. In his thermis dua funt calidarum aquarum fcaturigines, altera viris dedicata, al-
tera feminis:atque ut nihil ab iis qui iftîc fè lavant exigitur,fic nemo eft qui eas tliermas re-
purget ; hinc fit ut fordida admodùm fint. His vicina confpiciuntur urbis cujufdam à ve-
teribus Macron-tichos nuncupata ruina, & in longum porredi muri j quihoftes Thra-
ciam depopulatutos excludebant & arcebant.

Plurimas nationes certo anni tempore natale fohrru
relinquere ^deinde domum redire^.

IN magnasmiferorumEpirotarum rufticorum,qiiosErgatesappellant,turmasin jam
dida planicie incidimus, ex Turcia abopere redeuntium in natale folum. Idem illis
accidit quod Longobardis & Sabaudis, qui natale folum certo anni tempore relin-
quentesjpofiea domum redeunt. Turmatim fuam regionem egrediuntur miferi ifti Epi-
rota, ob ejus fterilitatem; atque aliô proficifcuntur, ut operas fuas Turcis locent lucri gra-
tiâ. Ii cùm in Macedonia, iù Thracia, vel etiam Afia minoris plana pervenerunt, à Tur-
cis conducuntur ad fegetes ipforum metendas & frumentum expurgandum. Perfedâ
meffe domum redeunt, cum fuis uxoribus & hberis vitam traduduri. Modum fècandi
iègctes magis induftrium habent quàm Galli : nam illorum mefforia: falces aliquantulum

difcrepant, füntque planse, latx, minusque incurvx, & dentibus carent. Dextra.mànu eas
tenete^lent, atque lïniftra lignum quoddam incurvum extremâ parte mucronatumja
quo tria funt foramina , quibus tres finiftrx digitos inférunt, minimum videlicet dubs
fubfequentes; pollicem indicem liberos confervantes, Ut tritici manipijlos commodiuS
eomprebendere queant : manum liquidem explicantes, &:: frumentum compi:ehenden-
tes, multo majores manipulosabfcinderepolfunt. Colledâ melfe, frumentUnI triturantj
haud flagellis, ut apud nos, fed bobus, quemadmodum per univerfam Grarciam : idque
facientes,alferes Ghalcedonio lapide munitospoftfe trahunt, utftramina&paleäs cdn-
fringant. Sed quoniam iftos Albanos cum Sabaudis & Longobardis comparavimus, indi-
dicare voluimus, eos nobis occurrifle gregatim iter facientes veluti fturnos. Sabaudi iii
Italiam proficifcuntur ut ligna fecent, populos videlicet fecundum Pad um amnem, atque
dices apud Forojulienfes, omnis generis qux duram habent materiam alias arbores,per
Tufciam &: agrum Romanum. In hoc autem Sabaudi ab Epirotis difterunt, quôd
xftate abeunt Epirotx,&: Autumno revertuntur: Sabaudi contra Autumno abeunt,&
novo vere redeunt. Nam quia montana incolunt, nives illis omnem operarum exercen-
darum occafionem adimunt : hucacceditquÔdinlignisper Italiam fecandis ob duritiam
multo labore opus fit, quem xftivo tempore prxftare nequirent : fi verô in patria mane-
rent, totam hiememin ocio traducerent? At fub xftatem domum regrefti, Abietes, Pi-
ceas, Larices, atque alias ejufmodi moUiores teneriorefque arbores habent, qux minore
difficultate etiam ipfa xftate &: medio xftu fecari poffunt. Longobardi porrô, gregatim
quidem, ut Albani &: Sabaudi, domo egrediuntur,fimulque perfiftunt, donec è fua regio-
ne excefferint: at in Germaniam, Galliam, Belgicam, Daniam, aliafque ulteriores regio-
nes pervenientes, ab invicem fegregantur, fingulique loca deftinata petentes, cammos
hinc inde purgatum eunt per hiemem : domumque redeuntes, Giconias imitantur, qux
figillatim adveniunt. Iftinc animadvertere licet varias nationes certo anni tempore, vitx
fuftentandx caufa ad alias regiones luftrandas & obeundas cogi. Albani veteribus Epiro-
tx didi,Ghriftiani funt,pecuharemque habenthnguam à Grxcadiverfam:religionem ta-
men Grxcam colunt; & quoniam Grxcix vicini funt, Grxcum idiomaetiam callent:dö-
mum regreffi, per hiemem fefè fuftentant, ex eâ quam fibi xftate comparârunt pecuniâ.
Omnes ferè nudis pedibus incedunt,admodumegeni, frugales, & in laboribus feduli:
hinc fit ut facilè quod agantper totam xftatem nancifcantur inTurcarUm agris & pagiss
fegnes etenim funt Turcx, ad agrorum culturam inepti, lenti, tardi, & qui in fuis negociis
moras femper nedunt. Reperimus in itinere lafpides variorum colorum in agris, atque
etiam Ghalcedonios : immo nonnunquam ipfi «dificiorum in pagis muri è lafpidis &
Chalccdoniis lapidibus exftruäi funt.

Terehinthos arhores^gaiïarum quoddamgenm producerci
quA apud Turc its magno inufu fmtji

Th RAci A atque Macedonix ruftici, nonignari quantus fit ufusgallaruhi in Te-
rebinthis nafcentium, quorum in colhbus magna eft frequentia, eam quxftus oc-
cafionem negligere non folent;at fub finem lunii, gallas intus Concavas nucis pon-
tic« magnitudinem xquantes, aut fub fohis, aut in Terebirithorum, qui femen in vux
niodum congeftum ferunt, ramulis nafcentes fedulô legunt- eafque maturius,dum adhuc
cxigux funt:quoniam fi in arbore diutius relinquerentur,oblongx tândem infïar corniculi
cuiufdam evaderenti Harum ufus eft inficiendis in Prufa urbe tenuiffimis fericeis pannis.
Per Thraciam pergentes, Caravannam invenimus, vel freqUentem mulionum turmam è
Theffalonica Byzantium proficifcentium, atque in pago quodam Aignegic nomine per-
nodavimus. Cxterum quia Grxci nulhs teftudinibus five marinis five terreftribus, five
fluviatilibus vefcuntur, adeô fréquentes funt per Grxcix agros, prxfertim autem Thracix,
pt fecundum vias fubinde magnx &: pingues invCniantur. Et nifi hortulanis plurimuni
invifx effent, quôd eorum olera germinate incipientia prxrodant; prxfertim autem melo-
nes, peponef^ue, xylon & fefamum appetant j nemo cas necaret. At illi in fuis hortis irt-
\'^öntas necant, atqttc palis per fepes affigunt.

* Crffau non medb teHudimbm, cuiufcumque tandem ßntgeherU^mn vefcuntur ; fedeas etiam ahommàntur\'.quod
^^ *pfa comperi. Nam anno cum Mato menfe iMiîrem Hero\'ém Dominum Balthafarem dcBatthyan, Regni
^ffgark dnhidapifmm h&redïîmum,in Finmnmm interamnm, quA nunc ex parte Vandalia five Windifch-landt

mncupaiuri cómharer: integre die fubïlitmm in ipfm arce quidam Turnizza, mi csntfgum eB p4gm eiufdem nünn-
m, Mut A anmi vicinu?, fupra ipfius é\' Dravißuminis confluenus. lïiic dam forte circa rnslicorum pradia fjamMo,
nndt.ts (e^iudmes palii aßixas, é" è fepibm hortos ainbieHtibuipenäenta animadverto. In arcemrcgre.ffis ,euis rei
ea\'dfam penontor: maxïniè ab incelis exofoi intelligo: e^o ridere iüoramßuhitiam : intcrregatui än in vefci\'cuperem,
anntm fed ihm neme ipfas adpararc fufiiaeret, cocm cjmjfiafn GaStis EjtMtio redux, qüim itinere nobis fefe adiun-
xcrat^ fmuhim ex Ulis confitit: vefcor: éi emnes fumma cum admirativmme intueriJmh pVeriqns non dubitare q»in
eanoäe extmgumriatpofhidie, cum me mn modo vivum^ fed etiam aUirern confpicerent, multo magé mirari, &
plerique afferere, etiam è Nobilibm viris qm iüum Hsro\'em comitabanturj.ß Vienaetifem urbmi pr<itm lonf, mncifci
queant ^non tamen deguHatwos.

osTR 13D IE, cottijp^erimus agros ariftolochia Ionga,obfitos,:,p()ßrvaviniiis eciain
veram HyfTopum, bjna Polii genera, & Chamxdryii. Omnia ad yidum necpfTaria
in pagis invenimus, uti.butyrum,ova, ayes, panem,, cafeum,& ladicinia. (^
que in Caravannaeranccum viarores tum agafones, genus quoddäni\'accfcpntisladiscoe-
merunt, nomine oxygala, quod lineis facculis impofitum, è fuorum jumentorum. clitellis
fufpendere fblent : atque licet liquidum admodum fit id lac, lineis iämen facculis inclu-
fum permanet, nec exflillat. Grxci &: Turca:aliiorum nucleos in lignco quodam vafculo
contufbs oxygalx permifcere folent. Magriatum id cdufium, adeôpalato gratum. efl : eo
non modô viatores, fed etiam ipii Satrapx in Turcica aula vefci folent. . C^iod fi quis ad-
eô effe exquifitum non credat,faciat modô periculum -facilis etenim efl expexicntia. l/ul-
gari admodum efl iri ufu apud Turcas.; exifiimantque éo fe pefxftatem refrigerari, atque
perliiemem calefieri. Viam qux Callipolin ducit, ad finiftrarn "^reliquimus, verfus
Rodofto perrcximus. Incerdiu fubflitcntesfiib juglandibus.,\'ut noflra jumenta .aliquan-
tulum quiefcerent: deinde fub vefperam iii planicie quadam fiationem habuimus, Cara-
vannx impcdimentis nos in ambitu munie.ntes, utfecuri.üs perhodare poffcmus. ;

* Imo ad de-xtram : nam Callipolis in dytrmmfo eU^ ad Hellejpoatt caput, quam ad dextram relin^re cportuit
Verinthum petemtbiii, . . . . .,

Turcas agîlime & înduH riâ reliquas natiônes Jonge f melier Ci in. iwfo^
nendisfiipra iurhenm^ deponend/sve impedmentis.

OC loco mentionem facere voluimus ejus rei quam Turcas pacis Si belli tempo-
re induflriè adminiftrare obfervavimus : videlicet rationis qùa uti folent in impe-
dimcnris fupra equos, camelos, aut mulos imponendis aut auferendis. Quinque
enim aut fex viri duntaxat ea induftria & agilitate omnia Caravannx jumenta (qux cen*
tum & quinquaginta numero erant) vefperi impcdimentis liberarunt, atque poftridie
fummo mane rurfus ca impofuerunt, ut rion animadverterimus. Tres\'foliim viri vix qua-
drantem liorx impendent ad centum equos onerandos,modôfarcinxfècundum ipforum
confuetudinem fint colligatx. Singulas autem farcinas decuffitim crücis in modiim pef
utramque extremitafem colligari neceffe eft,atque funes feq uenti ratione append!- Ciim
bini viri farcinam fublevârunt fupra clitellas,tcrtius rnulio älreriüs farcinx, qux adhuc hu-
mi jacet, funem,per ejus farcinx qux jam chtellis impofita cft,alteram crucem traiicit:im-
pofitx verô farcinx funem, per alteram ejus q.uxhumi eft farcinx crucem traiici\'oportet,
alterum cx his qui priorem farcinam fublevârat, in alia ctiam farcinafublevandä auxilio
effe (fufficit enim unicus ad farcinam qua?\' clitellis impofita eft fuftinendam) âtq\'ùe fingu-
los, f^unis quem firigulx farcinx unicum habenc, extremitatem capere, eamque.denuô
traiicere per crucis fummum caput, fune.fque deinde adftringere aut laxarc, prout illis
commodum videtur, utfarcinxpendeant :funesautem partefarcinarumexteriore con-
neduntur, ut facilius vefperi diffolvi queant; farcinxquc decufiatim Burgundicx crucis.in
modumfupraclitellascollocantur. UnicusvirinadvenruomnestotiusCaravannxeqüos
fubitô fuis fàrcinis liberate poteft , funium extrériîa difrolvendo,atque ipfas fàrcinasxqua-
litcr quafi ad xquilibrium demittendo. Qui farcinas deponit, fiinem manu tenendo,
poflet etiam ad altitudinem unius pedis fupra folum utramque farcinam xqualiter fufpen-
fam tenere. Imô puer quadrante horx cencum equos exoncrare poffet, fine ullo farcina-
rum damno.

INTER Perinthum Callipolin ponte amiieni quendam traiccimujs,qiicfî1 AfS\'fim
effe arbitramur, Turca Chiaurlic appellant, in Propontidem labentcm inter Gallipoli
& Rodofto. Rodoflo autem urbs in Propontidis littote lira,olim (ut putamus) Perin-
thus dida veteribus : tametli non defint qui Pennthüm füilTe exiftiment eam qua nunc
Heraclea appellatur. Rodoftovetufia admodum eft, nullis tamen muris cindla- Regia vi.^
qua Byzantium ducit, gradientes, Heracleam ad finiftram rcli\'quimus : etenim fi^cundum
viam non eft, fed balifta jadu ab ea diftat. Heraclea vetuftuiii nomen retinuit: qua me
caufa movit ut diligenter inquirerem, cur mel cognominè Heräcleum perniciofiim elTet.
(Variaautem Heraclea fimt,fed hac in Thracia eft.) Nullam aliam rationem invenimus,
nifi quôd ea regio Chamaleone nigro abundat, cujus radici excrefcentia quadam adna-
fcitur nomine Ixia, qua perniciofijm venenum cft,& eos qui deguftant illicô necat. Q^d
fi apes melhs fiibftantiam ex ejus Chamaleonis floribus fijfcipiant ; nob dubitamus, quin
id mel hominibus admodum fit perniciofiim : non ignoramus autem apes mellis mate-
riamex ipfis floribus non colligere, fed ex foliis duntaxat, pingui rote calitus delapfo obfi-
tis. Deinde profedi fumus ad urbem Selibriam, olim Selymbria didam. Duorum die-
rum itinere à Byzantio, atque dimidio miliari a Selymbria diftantes, in ipfa via & maris
httore metalli cujufdam recrementa invenimus (indicium iftîc olim fodinas fuiffe) qua
licet diligenter à nobis confiderata, cujus tamen metalli effent, dignofcere non potuimus.
./Edificiorum veftigia &:rudera qua iftîc adhuc fijpcrfiint, fidem faciunt metallicas forna-
ces iftîc aliquando exftitiffe: multis etiam locis confpiciuntur magni cumuli froria, quam
Galh Merde de metal^, hoc eft, metallicum recrementum appellant. Olim cùm metalla h-
quarentur,non aqua adminiculo, ut nunc fit, folles inflabantur, fed hominum viribus, ut
àntè diximus:funt tamen vicini quidam rivi, quorum ufus effe pótiiiffct, noflra opinione,
ii tum temporis confuetudinem habuiffent aqua adminiculo rotas impellendi, qua folles
fublevarent & deprimerent, quemadmodum jam habemus. Dum agro Selymbriano
plantas perquiro, lade manantem quandam inveni Nérii foliis, &: flore fimili, fed longè
\'per omnia minorem : procul afpicientiTragio Cretico perfimilem ; at propiùsintuenti ad
Lyfimachiam purpuream magis accedere videbatur. Cytifum etiam invenimus, cujus
femen abundantereOllegimus. A veteribus illis fodinis fecedentes, Selymbriam perve-
nimus, qua elegans habet caftellum in edito fitum. Selymbria,Commodèurbs nominari
non poteft, quoniam muriscindanonefî. i^\'dificia, balnea, & templa fupraarcem funt:
oppidulum ipfum in acclivi, multumque reprafentat Ryam Anglia urbem , quemadmo*
dum etiam Calhpóhs. Selymbriâ volenti in regiam viam qua Byzantium ducit, pcrveni-
•^re, Collis fuperandus eft; deinde per planitieni iter facietidum. Màxima adificiorum Se-
lymbria pars longiufculè à portu eft. Oneraria naves Selymbriam magna cx parte appel-
lant, ut merces excipiant qua ex Adrianopoli, Thracia continenti, & Bulgaria advehun-
tur. In cujus rei exemplum cùm iftac iter f^ceremus, Veneta navis jamoncrisexplerio-
nem accipiebat ex iismercibus quanon modô adveda erant cx iis qua nunc enumeravi
locis, fed etiam cx Anatolia vulgo dida, veluti lanâ,coriis,xylo. Anatolia five Natolia ex
altera Hellefponti parte eft : Turca didione Graca Anatoli appellant, qua Orientem fî-
gnificat: fed vulgô regiones Afia, imperio Turca fubdita, quaque iab Europa feparantur
Bofphori freto,Propontide & Hellef ponto, Anatolia nomine continentur. Sic cùm Gra-
ci Anatolia mentionem faciunt, varias alias provincias intdlligunt> ncmpe Phrygiar^i, Ga-
latianijBithyniam, Pontum,Lydiam,Carjam,Paphlagoniam,Lyciam,Magnefiam, Cap-
padociam, &c Comagenen. Atque fi illisfermoeft de preciofis quibufdam mcrcibus cx
cliqua iftarum provinciarum, illas ex Anatolia delatas dixiffefatis erit.

Qvo tempore Selymbriam pervenimus, exercitus iftîc circiter quatuor milium
Turcarum fuit, quibus hofpitia defignata fuerant cùm in Carabachara, aliifque
urbis loCis,.tum extra urbem fub arboribus. Omnes erant équités, atque in Tur-
carum Imperatoris, qui bellum adverfus Perfas gerebat, cafiraproficifcebantur : ii autem
diu ante lucem tanto filentio difcefferunt, ut nos, qui etiam ante luceni difcedere confti-

tueramus,minime animadverterinuis, tametfi eifemus illis vicini. Ha:c res nobis vifi eft
digna relatu, tantam hominum multitudinem fine ullo ftrepitu difccdcre potuiiTe. Se-
lyinbfia unius diei itinere à Byzantio folum diftat, peraperta regione, & nullis aFooribus
conlita. Bini pontes lignei fuperandi funt tribus cis Conftantinepolim milliaribus, quo-
rum primus admodum brevis eft, alter verb longior multo,Buyckchemeghy nuncupatus.
Vniverfa Tjiracia Picardia; comparari polTet : nam arboribuseodcm modo care\'t,magnai\'
que habet planicies, quas nonnullis locis coliicuh interfecant. Pagus eft inter utrumque
pontem: in quo, quoniam frequens eft admodum via, res ad vidum neccftarix, omni an-
ni tempore pecunia comparand^ inveniuntur. Vterque pons hgneus exftrudus eft fupra
ialfx aqux ftsgna, è mari in continentem ingredientia, & veluri ftnum efficientia : iftîc
multx funt fcaphx,ad homines ex uno pago in alium tranfvehendos, tum etiam ad pifca\'
tionem necelfarix. Secundum ejus ftagni quod ad finiftram reliquimus ripas multx funt
molx, odo alis five brachiis prxditx, quales funt omnes in Turcarum ditione, qux venti
beneficio verfantur, non quatuor Ut noftrx. Quemadmodum autem bini pontes fupe-
randi funtjfic etiam bini funt lacus qui in unum coeunt; quorum cenfus è pilcium captura,
magno xftimatur. Turcarum Imperatoris xdes quafdam deledationis caufa exftrudas
fupra pagum Buyckchemeghy videre licet in colle quodam cindo filva arboribus conflta,
qux muro undique claufa eft. Ejus arbores funtCoryli, Qwercus, Vlmi,Fraxini, Salices,
Platani, Loti, qux Gallis CMicacmliers dicuntur. Tandem fecundo Gonftantinopolim
pervenimus, & noftrx peregrinationi finem impôfuimus fub initium Augufti menfis.

Ante quàm de Conftantinopoli agamus, de urbe Pera primum fcribere com mo-
dum videtur, qux finu quodam vel canah à Conftantinopoli fejunda eft,quemad-
modum plurimas interdum urbes fibi invicem oppofitas videmus ad flumiriis ali-
cujus ripas, ut Civitas & Carcaffo, Beaucaire & Tarrafco : eâdem ratione iis qui Conftan-
tinopoli Peram adire volunt, partus traiicienduseft. Propterea eam appellationem ad-
quifivit; nam Pera nihil ahud lignificat,quàm trans autultrajin collis autem acclivi fita
eft. Quifquis peregrinus Conftantinopolim aut Peram maritimo aut terreftri itinere ad-
venir, nullum hofpitium quo divertat reperit: itaque per Turcarum regiones iter faduros,
impedimenta in quibus recumbat, fecum deferre neceffe eft. Fieri tamen nequit, quin
aliqua ratione tandem hofpitium nancifcatur, prxfertim cum Carabachara (qux publica
funt Turcarum hofpitia)in urbibus nunquam aefint: prxterea nemo eftjcujufcunque tan-
dem nationis fit, qui non magnâ ex parte xdes aliquas nancifcatur, fub quarum tedum fè
reciperequcat, quoniam pierunque finguli ad COS confugiunt, quOs ex fua provinciâ effe
fciunt. Hinc fît, ut ciim finguli fciant,omnesEuropx Principes& Refpublicas, fuos Ora-
tores Conftantinopoli habere,prxfertim ciim pax inter Principes eft, eofque Oratores Re-
rumpublicarum & Chriftianorum Principum , veluti Gallicum, Venetum, Ragufanum
five Epidaurenfem, Ghium^Florentinum,Tranfilvanum, Hungarum, atque alios (prx-
ter Cxfareum qui in urbe Conftantinopolitana degit) Perx maxima ex parte habitatio-
ncm fuam habere, ad ipfbs confluere foleant. At Gallorum pecuhariter prx reliquis na-
tionibus, felicior eft fortuna : quia à noftro Legato femper meliiis excipiuntur, eorumque
gratioreft adventus, quàm reliquorum apud fux nationis Oratores : hue accedit quôd
Galli in exteris regionibus inter fe mehiis conveniunt, &: magis mutuô fe diligunt ,quàm
reliqux nationes. Domini Aramonth, Regii ad Turcarum Imperatorem Legati hberali-
tasea qux diximus maximè confirmât : nam adeô gaudebat beneficia conferre in Gallos
aut Gallorum partes foventes, ut nemo unquam Conftantinopolim adveniens, eujufcun-
que tandem conditionis fuerit, ipfum adierit, quin ab eo humaniter exceptus, & in ejus
contubernium admiffus fuerit Ejus etiam liberalitas ex eo appâret, quôd magnuçn Chri-
ftianorum mancipiorum numerum privatis pecuniis èTurcarum poteftate libcrârit. Iniô
quibufcunque Gallis Gonftantinopolim advenientibus, nonmodo neceffaria ad vidum
fubminiftrabat, fed etiam veftes largicbatur, fi iis carerent: omnibufque patebant ejus
xdes. Quod fi quem Galium txderet diutinx iftic morx; illi pecunras tribuebatpro con-
ditionis Ipfius ratione, quantum fufticerent ut in Galliam rediret. Si verô nobili ftemma-
teprognatum intelligebat, illo honorificè excepto , jumenta & alias res neceffarias etiam
fubminiftrabat. Atque uti nunquam moleftx ilh fuerunt expenfx in gratiam eorum qui
illuftri genere nati erant fadx ; nunquam fimiliter tenuis fortunx hominibus gratificari

dedignatus eft. Cùm id porrô in nobis ipfi experti fuerimus, non irprneritô ingratieetvfè-
remur.nifi ejus rei reftimoniumpra:bGrèmus : eertienfe fumus nernfnem nös mendacii
arguere poffe in his qux reeitavimus, mfi parum xquu^i, & veritatis hoftem.

Gonstantinopoli ahquandiu eommoratî,ad eonfpicîëridas NiéOfhèdiïE\',
quxvetuftum adhuc nomen retinet, ruinas profedi funiuV Eft NicOiiicdia in
edito fita rmurorum ambitus admodum amplus fuit : namque à portuincfpiens,
etiam colhs verticem comprehehdebat. Ipfa urbs onrninb corruit, fed arcis afiibitusin
ipfo colIcfitus,adhuc integer eft, urbifque mûris iricluditur: muri àrcèm ambientesex eo-
âis teguhs tenaci rudere j undis conftant ; quorum turrcs dumtaxat tribus orgyis ^ut fex
uinis inter fè diftanb,adeô valida fuit arx iffa. Amœnus ejus fitus eft; cum m\'coflis verticc
cxftruda fit,magnamque fcaturiginum aqux commoditàtem habeat: qifx CauTa éft üt fre-
quentioribus habitetur incolis Turcis & Grxcis. Epiftylia fragriiènta columriarumj
magnxquehujus arcis columnx,indiciofunt, Nicomediam aliquando potentem urbem
fuifle. Iftîc etiam nadi fumus elegantianumïfniata vetera,Grxca &liatina Navigaritibus
fecundum oram maritimam, & circa httus fub aquam intuentibus,eos pifces qùbs Entini
Pinnas appellant, humi ordine & fèrie quadam confpicere licet,quafi pernâs fuillaV in ter-
ra defixas: eam ob caufam Latino etiam nomine Pern^ dicuntur. Cum ahquandi u\'vcrfa-
remur in infulis veteribus "^ DeiTionefi nuncupatis,qux funt in finuNicomedi-x ,inipfâ
Propontide, quxque ex urbe Conftantinopolitana apertè confpici poffunt,eas noycfn effe
numero deprehendimus. lllarum prima nunc à Grxcis Proto appellatur, Altéra Bergus,
Tertia Ifula del Corbo. ReliquxexiguxfUnt,&: proprio nomine carent. Alix etitîm funt
inferiores &; viciniotes Hellefponto : fedearum plurimx nominä\'mutarunt. N\'am qux
olim Proconefus vocabatur, nunc Marmara^\' &: Besbicus olim qux fuit, liunc Calominor
dicitur. • \'

Ante quàm à Propontidis divitiarum narrationerecedamusj quandoquidem ea
omnis geneiis pifcibus abundat, non minorem cerifum illam reddere aflerimus,
quàm Continentis aliqua regio, pafcuis & armentisabundansî-hinc fici ut omnes
Turcx & Grxci pifcibus magis deledenturquàm carnibus. Continfentisin noftra Gallia
incolx, qui à pifcium efu adeô abhorrent, perfuafionepotiusidfaGere ¥identur,.quàm ra-
tione. Eos verô intelligimus qui pertinaeia quadam carnibus in abdito vefèuiitur pifcu-
lcntis diebus, diebus Dominicis vix pifces habent quos vorent. Éx veterum ,{kixtcrea
nionumentis obfervare licet, carnes ab ilhs tanti non fuifle xftimatàs.» quin: pifcibus infe^
ïiores perpetuô fint habitx. ^gypti monachi toto vitx curfu pifcibus abftinuerunt qui-
dem, quafi inferre vellent fe ejufmodi deliciis privatos, quemadmodum qui apud nos car-
nibus abftincnt. Carnium ille contemptus & pifcium xftimatio, eftècit, ur. veteres, cdm
Grxci tum Latini,avium genera minds noverint quàtn pifcium. Medici infuper in fuis de
alimcntislibrisvariigeneris pifcium fxpids meminerunt quàm avium & quadrupedum:
neque legimus Imperatores atque Primates Romanos avës in fuis cmviviisita expetiffe,ut
nos hoc tempore,prxter turdos &: attagenes. Nam omnis-generis pifces in deliciis habe-
bant,&prxferebant omni aucupio : fic ut perdicesjphafiani, afi-^olopaces Becâ^eiyét
illorum atque alix qux primum tenent gradum in Gallorum delieiisy in veterum

Imperatorum Romanorum etiam profufiflrimorum,vel ut Pliniano vçrbo utarvGulx prot-
cerum conviviis, in precio non fuerint habitx. Illud prxterea addemUs,ipfum Turcarum
Imperatorera, ejufque majores, atque etiam aulicos, pifees.:raagis àppetere quàm carnes:
ptopterea rarô confpiciuntur inforo Byzantino vénalesaucupiôîçÂptxayeî.:; Quoniam
cum pifcibus abundcnt, ad qos variis modis capiendos aniraum;applicant,: ut^poftca
apparebit. . ; !

Qv A ÎÏ D o Q^ IDEM in pilcationis mentionem incidimus, niinc de ej us ratione
agemus qux iri Propontide fit, atque primùm de ea qux majorem quxftum ad-
fert. Mare Conftantinopoli yieinum magis pifcibus abundat quàm reliqua ma-
ria : idcirco incolx ad eoscapiendos magis induftrii. Aqua dulcis è fluminibus in Pontum
delabens, & marinis undis lefe commifccns,.alendis in Ponto& Propontide pifcibus ad-
modum accommoda eft. Exporroaquxin meditcrraneum mare effluunt, fed per Pro-
pontidem delabentes,nunquam augenturycl minuuntur j, utpotC;nullum rcfluxiim aut
reciprocat ionem habentes. Pifces certo anrïi ternppre ex uno mari in; aliud tratifmeant,
fuafque habent quietis & motus horas : quod n;on ignorantes Propontidis incolx,quo
pleriqiiefrequentiùs pifcibus vefcunturquàm-carnibus,.€a loca maris obffe
pifces,corum judicio,frequentiùs verfari foliti funt, prxièrtim circa liffora u bi aqua non
admodum alta & profunda eft. Iftîc binas trabes longitudiriis mali navium redas, ÔC cir-
citer quadraginta aut quinquaginta paifus jncer fe diftar}tes % inquaruin fummis tu-
guriola exftruunt unius aut duorurn hominum capacia, qulifticà fpîisar^oribus &imbri-
bustuti,pifcesob^èrvare queant. Trabes ligneis palis liinc^ inde transfixx fuiit^ quo
afcenfum &defcenfum facilem prxberc poffint. ;Ineditp;iftîc ftantes , yinetoru cufto-
des imitantur : nam fi pifcium gregem oberrantem animadyertunt, alter alterum âd dili\'
gentèm pifcium obfervationem adhortatur; ut fimulatquecps in aream ingrefibs animad-
verterint, finguli funem ad fetrahant reti adnexum ; quod taH artificio difpofitum eft in
imo fundo fub aqua, ut reti fublevato, pifces qui in area funt, concludantur. Ut docea-
mus porrô quâ ratione rete difpofitum fit; intelligendû eft, illud quadratum effe, & fingu-
lis angulis annexum funibus;binpfque retis angulos,qui à prxaltistrabibus longiùs abfunr,
longiùs etiam in mare protendi,atque fummitati duorum palorum inmari defixorum,vix
tamen fupra fummasundasapparentiu affigi,ut immobiles permanean^;. Alios item binos
angulos funibus alligari necerfe eft,quiad tuguriplaill^ in editis uabibus fitarefppndeant*
Reti in eum modum quatuor angulis extenlo, ejufque medio ad imam aquam propen^
dente: fimulatque pifcatores qui excubant, pifces ad fe advenientes animadvertunt, fefê
invicem admonent; at poftquam illos in aream ingreffos vident, ilico funes attrahunt, pi-
fcefque reti concludunt. Tum alter pifcator, funem fuum coUigat,ut rete fufpcnfum ma-
neat; perque fibulas\'trabi utrinque irifixâs\'delabens, fcapham fiiam ad trabein alligatam
ingreditur, eamque folutam ad coniitis fui trabem dirigit, qui funem fuum paululum la-
xans , eum cum fcapha in aream ingredi permittit : at ille ingreflus, rete ab uno capite
colligere incipit, & ita pergit, donec omnes pifces in unum angulûm eoêgerit; atque ilios
in fcapham recipiens,ad fpeculam fuam regreditur, alios pifces exfpedans. Tali inftru-
mento varia pifcium genera indifferenter capiunt, uti Sphyrenas, quas Galli Narbonen fès
appellant, Melanuros,Lampugnes, Pelamidcs, Cliolios, Auratas,Synodöntes,
Salpas, Sargos, Mullos, Cuculos, Perças, Saurides, Mxnas, Smandes, àliofqué fimiles j
pro diverfo anni tempore : fed prxfertim xftate, quando malacia eft, nec venti mare tur-
bant. Nam per tempeftates, excubix adeô commode pifces adnatantes obfervare non
poflunt, ut mari placido, minimè turbato.

M vlt^ funt prxterea alix pifcandi rationes in Propontide^ qux omnibus ctiam
nationibus communes funt, ut fagena, quam Gallt Traiae vocant, qux ómniunt
cft fècuriflima five faciUma, & aliis nationibus etiam nota. Sed quia nulli huj us
maris pifcatores fubere utuntur, uc in Oceano ôC mari Tyrrheno ; nonnulli vulgo cortices
quofdam leves fuberis vice ufurpant, uti ex pino & pinàftro, quos cx Ponto adveliunt ;
plerifque aliis eucurbitx in vfu funt, ut in Macedonix lacubus. Sxpénumerô de induftria
Conftantinopoli egrefîî, Pifcatorum Perenfium fcaphas fubiimus,éofque tomitati fumus,
ut pifces qui ad littus infularum Proconefi & Besbici, atque in Montanéxfinucapiuntura
©bfèrvaremus : nam fimulatque multos pifces ceperunt, domum redeunt, & Gonftanti-
nopoH divendunt. Pifcandi per Tratte vel Trainc, hoc eft, fagcnani, ratio ejufmodi eft :
Binis fcaphis opus eft, multis funibus ad recs neceffwiis : littus prxterea in quo pifcari

volunt, Squale nr, & à fcopulis liberum: deindeïete explicantes in mare abiiciunt, fingu-
la rum deinde fcapharum funes extremis retis partibus alligantur ; tum pifcatores cymbas
fuas ad littus dirigunt, rete verfus continentera poft fe tralientes. Quôd fi funes brevio-
J"es fint, quàm ut ad terram pertingere polTint, remis cymbas impellunt, donec ad littus
pcrveniant: quo occupato,c^fmbisfuis,quacirciterviginti pafiusab invicem diftant, egre-
diuntur, atque rete (cujusfunes aqualis longitudinis cfle neceife eft) aqualiter trahcrein-
Cipiunt ; cx nodis enimqui in funibus funt, intelligunt utram in partem rete fit magisad-
dudum, idque fibi mutuo indicant. Vicinióre jam reti,pifcatotes etiam paulatim contra
g^adiuntur : eumque ad extremos funes pervenerunt,omnes reteapprehendunt,& a:quali
palfu in terram trahunt; diligenter animadvertentes, ne pifces fub retis imo five facco ela-
bantur. Polypis captis, illorum brachiä diducunt explicant, atque dentibus eorum ro-
ftrum, quod pfittaco fimile habent, confringunt ; nifi enim occiderent, è cymba eftuge?
rent. Captis murenis, illarum cervicem ferreis forcipibus apprehendunt, atque fufte os
maxillas confringunt, totumque corpus contundunt: nam fi manu apprehenderent,
niorfu ab illis appeterentur; oblongum enim habent roftrum, dentes inftar aculeorum.
Captis paftinacis, illico caudas pracïdunt, qüod noftri Occani pifcatores facere negligunt,
C[ui fuis aculeis adhuc praditas Lutetiam & Rotomagum tranfportari curant. Licet autem
ha paftinaca nullum nomen Gallicu adhuc invenerint,Parifienfes tamen Raias appellant,
quôd Raiis fimiles fint. Omnia ferè pifcium genera denique capiunt prater Searum,qiicm
ab ilhs minimè capi fcimus. Alia eft praterea cum quadrangulo reticulo pifcandi ratio,
qua iis duntaxat qui littora Conftantinopoli vicina accolunt,prafertim finiftra,verfus Ha-
nadeni five >®nobarbi fepulchrum,in ufu eft. Nam omnia Hifpanica mancipia, quali-
bertate donata, Turcicam religionem amplexa funt, äd Propontidis littora fefe contule-
runt,elegantibus adificiis iftîc exftruäis,atque hortis inftitutisrquoniam Turcarum Impe-
rator quafdam immunitates & privilégia conceflitiis qui in ora maritima adificarent.
Eam ob caufam fupra tigna terra infixa, atque faxa ufque ad marinam aquam aggregata
adificia exftruxerunt : nam, ut antè diximus, Ponticum marCj Propontis Hellefpontus,
magnaque iEgai maris pars, nullum penitus habent refluxum, fed perpetuum profluen-
tem. Rete porrô illud cujus modô meminimus, ad minutulos pifces capiendos duntaxat
utile eft,veluti Atherinas,& Cabaflbns Maflfilienfibus diâos,Romanis Lavarona,aliofque
fimiles,qui httore gaudentes,majores non evadunt: qua de caufa eius macula funt admo-
dum exigua. Simile effet Truble,nifi longè major effet ipfius tela quàm illius cujus in flti-
minibus ufus effe folet. Ejus quatuor anguli aftixi funt hgnis incurvis, & crucis inftar tranf-
verfim difpofitis, quorum medio aflSxum eft manubrium five pertica, qua trabi ereda, &
in fummo, furca inftar cava,incumbit,& quafi in aquilibriopendet,fic utreti inmate
demiffo, extrema altera manubrii pars furfumattollatur: huic verô appenfus éft funicu-
lus,quo deorfum trado,rete ex marinis aquis fublcvetur : tum pifces reticulo comprehen-
fi,inaërependentes manent. Pifcatioms in Propontide commoditas & quaftus adeô
Conftantinopolim auxit,ut undique in circuitu pagi exftruantur. Congri minus fréquen-
tes, quàm in Oceano : eorum etiam capiendorum ratio diverfa eft. Nam quia Oceanus
defluit, pifcatores fcopulos accedunt, ibique pifciculos fub lapidibus latitantesreperiunt,
maris fluxu in ficco relidos,nomine Exocetos: hos hamis è gemino funiculo appenfis infi-
gunt, funiculos fcopulis alligant antè quàm marina aqua refluant. Cùm deinde marina
unda fcopulos contexerunt, congri, raia,caniculaque marina, hanc pifciculorum elcam
invenientes,cum hamis vorant, eaque ratione fcopulis alligati remanent. Marinis poftea
undis recedentibus, pifcatores ad efcam reverfi,pifces in ficco relidos reperiunt. Natura
hunc pifciculum exocetum in ejufcemodi efca ufum commodè formavit: nam ut in ficco
hxrere, fub lapidibus fine aqua latitare gaudet, fic pifcatores eum invenire norunt &: in
fuum ufum capere. Hanc ob caufam veteres Graci Exocetum, recentiores Glinos appel-
lant,quorum nonnuUi in Propontide,criftam Galh gallinacei inftar in capite ferUnt. Quo-
niam verô magnis dentibus praditi funt,& acriter m ordent. Com afco incola ad Padi
oftia, Vulpem nominant, Maffilienfes Bavecque: at nofter Oceanus nullum ilh vulgare
nomen adhuc indidit. Altera pifcandi ratio nautis vulgaris,eorum prafertim qui in trire-
mibus onerariis navibus verfantur,&: nunquam fine retibus navigant,duorum eft gene-
ïum. Alias enim in aqua explicantur atque ex fuberefufpenfamanent,nulhrei affixai
alias gemma funt atque duplicia, in quorum macuhs pifces per marinas aquas ol?errantes,
^sîpiflimè fefe implicant,atque capiuntur.

Tifiandi noäu ad lumen cum tridente ratio : varij allj in
Tropontidef ifies eapiendi modi,

Po N T V s Euxinus, Bofphoms, &: Propontis femper in eâdem undarum altitudine
permanent;quorum accolx pifcandi rationem admodum quxftuofam no^uad lu-
men ejufmodi obfervant. Bini viri cymbam five navigiolum leve & exiguum occu-
pant: alter binis remis hinc inde difpofitis cymbam impelht:alter in extrema cymba genu-
bus innititur, tedamque accenfam habet, ex cymbx orâ prominentem ; qua: quoniam pi-
fcatoribus vulgari in ufu eft, per fora venalis invenitur, atque vulgo Dadi appellatur. Qm
hujufmodi pifcationem inftituunt, Lunx fplendorem non defiderant: nam quo oblcurior
eft nox, eô pifcatori commodior. Is porrô qui genubus innititur ,fufcinam quinque auc
fexhamatis cufpidibus conftantem manu tenet, & fedulô in aquam oculos intentos ha-
bet: fi pifcem quiefcentem obiervat, manum fublevat,comiti,eâ aperta aut clausâ,ut cym-
bam aliquantulum promoveat, aut retro impellat,innuens: ejufmodi enim fignis intelligic
quôcymbam impellere debeat. Sermones inter fe coramifcere illis non licet : nam acris
in aquam repercuflio, ad dormientium pifcium aures penetraret, iUique excitati fugerent:
etenim nonnulli pifces ahi aliis faciliùs audiunt. Eapropteradeo lentè cymbam impel-
lunt, Sc. leniter remos aqux imponunt, ut pifces non exaudiant. Neceffe eft etiam delige-
re tempus nullo fiante vento turbatum, placidimi mare,& locum non admodum altum:
pifcesenimnonlibenter quiefcunt alto gurgite, tametfi quiefcendo terram contingant,
aut alicui faxo incumbant. Eos autem non mimîs quàm terreftria animalia dormiturire
certum eft: nec defunt qui ronchos ducentes exaudiverint. Nam quemadmodum nulla
animalia cerebro prxdita, fine fomno vitam traducere queunt: fic pif<:es cerebro prxditos
fbmno refici neceffe eft. Qi^d Plinius Ariftotelis audoritate fretus fcriptum reliquit: ta-
metfi Aduarius audor Grxcus dormiendi appetitum in ventriculo collocet. Pifcator
Igitur dormientem pifcem animadvertens, magno impetu tridentem five fufcinam (qux
hamis reçu rvis confiât) in ejus dorfum vibrât,prout videt pifcem vel-fibi rcdèoppofitum,
vel obliquum:& confixum in cymbam attrahit. Ea pifcandi ratio ad lumen cum tridente,
adpolypos, loligines magnas & parvas capiendas maximè eft accommoda, tum etiam ad
alios omnis generis pifces fquamis prxditos, veluti lupos, umbras, mugiles, fynodontides,
erythrinos. Hämo etiam pifcantur in hunc modum: Ducentos aut trecentos hamos lon-
ga quadam ferie ex func quem cucurbitx fuftinent, pendentes difponunt, quibus efcam è
carnibus aut pifcibus conftantem affigunt: eum deinde funem nodu ad integrum vel di-
midium milliare in mare deferunt,ifticqüe totanode rehnquunt,utpifces qui cibum
quxrunt, quales funt murenxjfquatinx, caniculx, raix, atque ahi fimiles, hamis captihx-
reant. Poftridie mane,nifi tempeftas impediat,hamos, quos è longinquo propter adnexas
ingentes Cucurbitas ftatim agnofcunt,repetitum eunt,& prxdam domum referunt. Qi^\'
dam urbes Italix funt,in quibus unicus vir quinque aut fex hneis eodem tempore pifcatur,
quas pontium ligneorum rimis infigunt; nam dum efcam ad unam apponendo occupatus
eft, reliqux trabium rimis infixx, tantundem prxftant, atque fi ipfe pifcator eas manu te-
neret : nam interea dum pifcis in una capitur, reliquis efcam apponendi ocium habet.
Scombros in Propontide eapiendi ratio plutimum ab ea ditfert quam in Oceano ufurpant.
Nam qui Scombros in Oceano capere vult,lineas pendentes per tempeftatem ducere de-
bet: quanto etenim vehementior eft tempeftas, atque navis majore impetu vehitur, tanto
uberior erit captura. At Grxci fagena duntaxat aut reti eoscapiunt. Nullus pifcisfre-
quentior in foro Conftantinopolitano confpicitur Glanide ; qua ludxi non vefcuntur,
quia fquamis caret. Vulgô etiam confpicitur Xiphias five Gladius. Turcx,Grxci, ludxi,
éc reliqux Orientales nationes Delphino non vefcuntur, quem tamen Galli co tempore
quo carnes interdidx funt, in deliciis habent, & \\\\i\\gb<JHarfhHm appellant. Duorum ve-
ro eft generum: nam quem Oye appellant Galli, legitimus eft Delphinus, uti in hbro I • de
Pifcibus abundè demonftravimus. Certum eft noftros Celerinos eos effe quos rehqux
nationes Sardinas & Sardellas appellant : omnes enim notas ciim in Propontide tum m
Oceano examinavimus; nec ullam inter eos difFerentiam invenimus, prxterquam infblâ
magnitudine. Olim liquor quidam, nomine Garum, non minore in ufu fuit apud Ro-
manos, quàm nunc Acetum apud nos. Sed etiamnum tam frequenti in ufu apud Turcas
clTe deprehendimus, quàm ohm fuerit. Nulla enira pifcatorum officina Conftantinopoli
cft,qux venalem non habeat. Hi Veteribus Cetarii dicebantur : apud Gallos nondum

nomen Gallicum inveneruntjnifiquis Harenniers appellate vellet: vulgarem tarnen apud
Italos a|)pellationem in vcnerunt: Romani enim Pilcigaroli nominant, Voce ex pifcibus &
garo formata. PifcigaroliConftantinopolitani,magna ex parte in Fera habitant, &recen-
tes pifces fingulis diebus apparant: nam vel frixps divendunt,vel eXemptis inteftinis & ca-
pitibus, muria macérant, & in garum refolvunt. Plurimum tamen intereftcxquo pifcé
garum fiat: nam ex folo ferè Trachuro, quem Veneti Suro nommant, &é Scombris, com-
modè fieri poteft. Garum veteribus tântixftimatum fuit,ut Plinius exqüifitLim hquorem
id vocârit, nec ullum penè majore in precio efte Romxdixerit. Prxterea ait, varii generis
ld efte. Credimus quidem etiam ex pifcibus fquamatis parari polfe. Vt autem demonftre-
mus ludxos ab omni antiquitate in viâus rationc fummâ abftinentiâufosefle,ipfius Plinii tih.^i-càp.i
de hoc garo fcribentis verba in medium proferemüs. Aliud verb ad caftimoniarum fu- "
perftitionem, inquit, etiam facris ludxis dicatum, quod fit è pifcibus fquama carentibus. »
Nifi nobis conftitiftet,iUos adhuc fuperftitiosè obfervare ne garo vulgari utantur,hxc non
protuhfiemus. Pecuhares enim habent apparatus in eoru gratiam fados, quemadmodum
confedum illud ex fturionum ovis, quod omnes Gaviar appellant, adeo vulgare in Grx-
corum & Turcarum menfis, utnemo fit qui eo non vefcatuf, exceptis ludxis, qui fciunt
Sturionem fquamis carere. Sed qui Tana incolunt, quum magnam Gyprinorum quanti-
tatem capiunt, eorum ova adempta ita fahre norunt, üt optimi faporis Gaviar rubrum ex
iis conficiant in ludxorumufum , quod Gonftantinopoh venundatur. Hxc peculiafitef
defcriptä funt binis libris, in quibus omnium pifcium icones exhibuimus*

COKsTANTiNoPOLiïANAurbseo loco fita eft, ut comnâî^ior ad Moriarchx
ahcujus magnificentiam in univerlb orbe inveniri non pofiitr îfam fummàm habet
maris commoditàtem. Nihil illîc antiquiusconfpicitur, quàrti id quod Romani
Imperatores , deinde Grxci erigi curarunt. Atque hoc addimus, unum Gonftantinum
pluribus Antiquitatis ornamentis Romam fpoliafiè, ut Gonftantinopolim ornaret, quàm
viginti alii Imperatores centum annorum fpatio exftruxcrint. Quidquid etiam iftîc ele-
gantis atque vetufti operis confpicitur, ohm è Româ tranlvedum fuit. Inter alia, colum-^
na eft ex porphyritico lapide, non procul a D. Sophix templo. Eft prxter hxc Hippodro-
mus, opus magnificum & fumptuofum,in quoduo funt obelifci ; quorum alter marmo^
reis lapidibus ferro &; plumbo colligatis conftans, olim xreis laminis inauratis tedus fuit:
alter,nec is integer,ex ^gypto eft advedus. Ineo etiam eft xncus ferpens,opere fufili,in-\'
gentis magnitudinis,columnx inftar credus. Gonftantinopolis feptem montes murorurn
ambitu non minds claudit, quàm Roma. Triplici muro cinda eft : fed eodem tempore
eos non fuifie exftrudos appâret : nam pleraque marmorearum columnarum fragirienta
interjeda confpiciuntur, qux indicant feftinanter opus peradum fuifte. DiVx Sophix
templum, pulchritudine omnes qux adhuc extant ftruduras longè fuperat, etiam ipfum
Romanum Pantheon: nam tota temph interior pars infornices exftruda eft, fuperiore\'
parte patentes, & lucem admittentcs,qux columnis è feledifilmo marmore vai:iorum co-
lorum confedis fuftinentur: funtt]ue in eo templo (fi licet dicere) tot portx quot in anno\'
dies. Quoniam verô in Turcarum phanum five Mefquitam ceftit, Ghriftianis ingredi
non licet : ipfis tamen & ludxis toto corpore in templum produdo ex portis intefiorà fpè-
^are permiftum eft. Quifquis id templum viderit, Romanum Panthéon, vulgo S. Maria
Rotunda appéllatum,\' admirari definet. Imo miramur Pantheon adeô extolli, cum ejus
ftrudura tanto ut prxdicant artificio non conftet: nam quilibet vilis etiam fàber murariùs
facilè & ex tempore illius fabricam animo concipere poteft ^quandoquidem ejus bafis
adeô firma, muri adeô denfi funt, &; ex omni parte fi)hdi, ut difficile nobis non videatur
fornicem perviam fuperxdificaffe. At D. Sophix rempli aha eft fanè ftrudura (foris qui-
dem codo latere uti Pantheon donftans, interius marmore incruftata) ampla & ktè
patens,&: tenui materia undique exftruda. Turcx ad ejus exemplum fuas Mefquitas
a^dificarunt; nam circiter fex admodum fplendidx & magnificx intra centefitàum annum
adD. Sophix templi exemplar funtfadx. Vetufticujufdam palatii rudera confpiciuntur,
quod vulgus Gonftantini palatium appellat. Turcarum Imperator ineo fuosélephântos
îitque alia mitia animantia alit. Vicinus Hippodromo locus eft, vetuftum ohm templum,
^ G G 2, inquo

in quo ImperatorisTurcidferaanimalia adfervantur; ad hujus finguîasœlunlnns, leones
aUigati, quod profedo fine admiratione confpicere haud potuimus ; quandoquit^cm fbl-
vuntur, manibus tradantur, denuo alhgantur,atque nonnunquam per urbem etiam cir-
cumducuntur. Quia porrô omnes Turcarum Imperatores^, quantumvis etiam barbari,
fingularibus A raris animahbus deledati funt : lingula provincia ipforum hnperio fubdi-
ta, h ferum aliquod animal capiant, Gonfl:antinopolim mittunt, quod Turcarum Impe-
rator ali & fedulo curari pracipit. Iflic catenisalligatos vidi Lu pos, Onagros,Erinaceos,
Hiftrices,Urfos, Luposcervarios, & Lynces:imôminutaanimaliaifi:îc ctiam fedulo alun-
tur, qualia funt Pontici mures Latinis, Ermines Gallis dicli. Erant praterea bina animal-
cula,felibus adeô ßmilia, ut ab his differre nifi magnitudine non viderentur, quibus vete-
rem appellationem adaptare nullam potuimus : Aliquando Lynces effe cxiflimavimus,
quoniam pantheram prolyncefumebamus;tandem imaginarinequivimus, quanamef-
fentanimalia. Mirum fanè eft eos adeô leniter omnia hac animalia curare, utmaximè
domeftica reddantnmô ipfas etiam Gencttes Gallis nuncupatas,(quarum iconcm fubiici-
mus) libéré per ades vagari non minus quam feles permittunt.

Ceteriim cum Pera &Conftantinopolis unica
ferè urbs fint,folo portu divifa, fape traiiciedum
eft. Eam obcaufamfrequentiffimi inveniuntur
navicularii, (magna ex partemifera mancipia) qui
homines hinc inde tranfvehant\'. Qm verô è na-
vibus in officinas onera tranfportant, omnes fcrè
funt iEgyptii, odoni aut dcni fimul conjundi
proficifcentes: uMn cum plerumquemagnasgra-
vesque farcinas, quales funt qua navibus vehi fo-
lent, educere, atque etiam vafà vino plena porta-
redebeant, illa geftare folent pendula, eandem
vocem & fimiles accentus perfbnantes fimulque
aquo paffu-gradiei]^^ Multi funt Conftantino-
poli opifices,varias^rtesmechanicas exercentes nobis ignoras rciim enim typographica
careant, omnes in papyro expolita&levigata fcribere folent, qua apud illos quidem non
conficitur, fed ex Italia advehitur. Papyrum levigare volentes, afterem fibi comparant ex
buxi fragmentis fimul glutine jundis conftantem, nonnihil interiore parte concavum, cui
papyrum levigandam imponunt; deinde chalcedonio lapide five iafpide per medium ba-
culum cubitahs longitudinis trajedo, ejus extremitatibus manu apprehenfis, papyrum
buxeo afferi impofitam lapide confricant, atque expoliunt. Turca fuos enfes, quos Ci-
meterres appellant, geftare gaudent, non lucidos ut nos, fed damafquinatos ut vocant,
hoc eft, utrinque fubcaruleos : ejus rei gratiâ armorum expolitoresammoniacum faleni
cum arugine aris in aceto macérant in vafe aliquo, deinde enfis mucrone impofito , fub-
latum tenentes, illam mixturam integro die per enfem defluercfinunt;nonnihil enim ex-
cdit ferrum five chalybem radiatim feeundum longitudinem, cui magna venuftas ex poli-
turâ poftea accedit. Q^ cultrorum & enfium vaginas conficiunt, magnâ induftriâ co-
rium quafi granis quibufdam obfitum parare norunt, ut aliàs dicemus. Apud Turcas, no-
biles gemma non minore, imo etiam majore funt in pretio, quàm apud nos : plura ge-
nera apud illos inveniuntur, quàm apud noftros gcmmarios; è quarum numero cft fpurio
nomine Lachryma cervi nominata, alia Sultan Meheuredida: fed de his aliàs plura.
Plurima funt officina, quarum domini folis lineis telis vario colore depingendis fefe & fa-
miliam alunt : qui quoniam fuum opus fubitô &: magnâ facilitate peragunt, ejus modum
jhîc declarabimus. Primum omnium telam xylinam vel lineam, pulte ex amylo fada in\'
ducunt, eamque five flavi, five carulei, five alterius colorisfit, valide extèndunt, levigant, •
atque expoliunt : ligneam deinde formam elegiintibus aliquot flofculis infculptam,colore
înducentes, (quemadmodum opera typographica iolent) linea telse ita tenfa impo-
nunt , premunt, ôc fricant ; quâ ratione pergentes, elegantes operas fine molefto labore
sibfblvunt.

Muficum in.ftrumentum apud Turcas invenitur cx arundinum calamis confedumj
quod inflatum, non minus elegantem reddit harmoniam Germanica fiftulâ. Turcam
forte ante Domini Aramontii ades tranfeuntem, Ôc hoc inftrumentum inflantem femel
.audientesego ôc rehqui qui in legati triclinio erant, Germanica fiftulâ ludere exiftimavi-
mus : fèd è feneftra profpicientes, obfervavimus id inftrumentum, eadem ratione confe-
d:um,quafiftulaeorum qui animantiacaftrare folent, quatuor tamen ôc viginti calamis
conflare,cum ill« decern ôc odo folummodo habeant.Qui ipfe non audiviffet^vix credere

<^ieat\'cx t.im vili & fordido inftruniencd;, adeô fuavem harmohiaim prodire poife. Cui
oriura |fl vifitandi eorum offidnâs qui Gonflanririopoli cuhellis manubria adaptant, ma-
gnam variecatemdentium &cornuum animantium confpidet : nos enim iftîc bubalidis,
gazc]larum,& aliorum variorum animalium éornuàobférvavilii^s ex Ponti Euxini îittori
vieillis locis dclata: dUo prxter hxc dentium, El\'epha!lti.rvidelic£rt, & Mors, Gallis Roharà
vocarx bellux genera-,aliorum etiam animantium, qux vulgare nomen nondum invcne-
runt. Qm legitimum Catanliim odoratum defidcrabit, in mercâtorûm officinis Caftli-
bouferire petat, &:pro Acacia,Akakia\'pronünciet, Aeàcalis Kefmefcn; Amomum Ama-
ma ; Ammi Ameps; Napelius Büch, Saccharuni Alhafps, Tigala ; Harmel Arnlala ; Ben
albi & rubri ràdiees Behen amer & Beheri abias : nam quas Ben album & rubeiim efle ar-
bitramur, plurimum abfunt à veterum defcriptione. ; Hebulben femina venalia habenc,
qux nobis in ufu non funt, quemadmodum nec riux^uxdam gemini pugni magnitudine,
parvis granis efui aptis atque avellanx inftar dulcibus, plena, quam Coulcoul, hoc eft,nu-
cem de Coulcoul nominant. Qm Calamum aromaticum noftrarum officinarum expe-
teret, Acorum ab illis petendum effet. Colocynthide cui cortex fit ademptus, non urun-
tur, fed intégra, magnP errore. Ubique Venale reperitur Terebinthi grarium viride, &
ejus refina dura. Bryon iftîc etiam venale eft, à noftro arborum mu/co longè diverfum.
Fallimur enim qui noftrum mufeum Vfneamefleafbitramur; eam ipfi Vfnech nominant.
Audores Ponticum Abfinthium commendant : id in Conftantinopolitanis ofîicinis non
modô venale, fed etiam ufurpatum vidimus : fed omnibus notis cum noftro vulgari hor-
tenfi conveniens, nec ab illo differens, nifi quôd Ponticum fponte nafcens invenitur. Ec
nobis admirationis caufam non levem prxbuit,plerofque in noftra Èuropa,id Abfinthium
in dubium vocare, ineptamque quàndain herbulam Abrotoni potiiîs genus, & nullius ef-
ficacix ei fubftitueremaluiffe, quàm vulgari ufi, quod legitimum eft Ponticum ; fimili er-
rore implicatiquo Veneti, qui legitimi Hyffopi loco, hefbulam quandam, magnâ quanti-
tate in Forojulienfis provincix montanis crefcentem,in ufum receperunt,potius quàm
domefticâ & cultâ uterentur, levi & tenui errore in multo gtaviorem conimutato. Con-
ftantinopolitani, qui cam diverfis aromatum &fimplicium medicamentorum generibus
in fuis officinis abundant, uc mera fic eonfutîo, neque filveftri neque domefticâ Hyffopo
utuntur, nifi jnpenuriâ- (eam enim pro Thymo habent) fed ejus loco inutilem quandam
herbulam veteribus ignotam ufurpant. Sic Thymi Cretici nullus apud eos ufus, fed ve-
ram & legitimam Hyffopum ejus loco fubftituunt. Rhaponticuih nancifci qüi volet,
Rhabarbarum fibi demonftrari curet (nam iddiftinguere non norunt, cùm utrumque
Rhabarbarum nuncupent) atque radices oblongas & foris nigras, interiùs verô Centaurii
majoris radicibus fimiles feligat. Certum enim eft, fatis magnam effe inter Rhabarba-
rum &:Rhaponcicumdifterenciam. Qda autcm de utroque, tum etiam de omnibus ani-
malibus, plantis, & medicanientis in Commentariis quos Gallicâ hnguâ in Diofcoridem
fcripfimus, agemus; plura non addemus, fed finem priori libro imponemus.

* H£c vox corrupta eïl e^ Avkenriit Caflib & Aldiiira (qaed referente Garcia, Calamum ex Aromatibm figni-
ficat) vel Serapionii AflUbeldirin; aut Bdonim mttcatorm votem non reäe expreßit.

/ L E .c t o R I.
T rvmorum recentiorum , o* \'^eterum, qui terreftria maritima^e
itinera confecerunt ^plurima de futs Teregrinationibuj fcripta legimus : fc
etiam deprehendimus eos qui de incompertù prorfusque illts incognitù age-
re \'-voluerunt, fapenumero wanitatis ^ mendaàj argui. Bxemplum
proponemus eius rei quam nunc éMumiam \'vocant : de qua nonnulîi ni-
mium fibt tribuentesybonarumque literarumf^naturaliumrerumigna\'
ri) prodere non funt rveriti, eam confiait ex humants caâaveribus, arenâ fuhmerßs in Africa
^ tArabia defirtù» At cum ßngulas res quas in Mgypto obfervat/imus, defcribemus,
^umiam longè aliud eJJe quam quod a^ulgus cenfet, nec eam Gr acts ^ Latinis ignot am
fuiffe demonHrabimus, Itaque in hunc fecundum Librum nihil nos relaturos profitemur^
prater ea qua nofîris oculis obfervata fuere ^quorum pleraque ojeterum auSlorum tefiimoniis
confirmabimus. Liberum porro nobis ejfe exifîimantes, ea qua fefe obtulerunt examinant
da^plenè defcribere -, liberè fine diffimulatione debits nofîram fententiam pr^feremus,
Ceterum quoniam fivor ^ auUoritas Domini de Fumet, nobilis ytri ^ Cubicularu%egis
Gallia jn isîarum rerum obfirvatione plurimum me iuverunt -, ingratitudmis notam nullo
modo e fugere pojfem, nifi libéréfaterer,plurimum me ipfi debere: nam multarum rerum no-
titiam adeptus fum ex eutsperegrinationibus, in quibus magnâ humanitate erga me ufus efî,
Ipfum autem Conflantimpoli mveniy ^gis Henrici 11. ad Turcarum Imperatorem Legati
munerefmgentem^qui certe magnaßvore iliumprofequutus efî: nam aliquot ex fuis Auücis
adtunxit, qui eius cur Mn haberent, atque per omnes quas a^elîet adire provincias ipfius Im^
perio fubießasfieurè deducerent, Itaque comitibus non infima nobilitatis njiris Gallis, at-
que etiam lanijjaris, Chaotts, interpretibus, honorificè abfoh/it longas di^ciks pere-
grinationes per Turcicasprovincias, ut pofîea uidere licebit,

Teregrwaîionum quéi mmi peragunîur, mcerîum temptîs ejfe >
atque de (pnïlantinopoUtano itinere in oAlexandriaîTL:,

VI marino itinere peregrinationcm fufcipere volunt, nullum certum tempus prar
fcribere poifunt : quoniam, cum navigationes ventis fint obnoxix, fxpenumero
contingit, quafiibct naves magnas vel parvas, qux velorum vel temorum benefi-
cio aguntur, triremes, vel onerarias, vento fecundo, odo dierum fj^acio iter abfolverc; ad-
verû autem tempeftate, vix bimefiii illud conficere pofie. Verum quidem eft ,nautam
qui navigationem inftituit, illius tempus pofte fupputare^at illud certum fpondere nequit:
cüm fecundis ventis iter inftitutum ,b revi confici pofiît, adverfis verô minimè. Nobis con-
tigit ut trium & decem dierum fpatio, è Propontidisfreto Venetias perlati fuerimus,in
quod iter nonnunquam ü\'x menfes funt impendendi. Nuac autem defcripturi iter è

Conftantinopoli in Alexandiiam yEgypti, noftrum eft dcmonftrare, Arabum naves &
pra:fcrtiin i£gyptiacas,certum anni tempuso,brervare,quo Conftantinopoli Alexandriam
navigare folent : nempe circa Augufti finem ; nam Sepcentrionales venti diutius in eâdem
ftationc permanent Septembri, quàm ullo alio anni tempore. Nc igitur tam commodam
navigandi occafionem negligant, plcrxcpe naves Conftantinopoli tunc folvere folent in
-^gyptum navigaturx. Q^i verô ex Alexandria Conftantinopolim prolîcdci cupiunt, fub
vernum tempus dilcedunt: nam Auftrales venti conftantius fiant vere, quàm reliquis anni
partibus. Vela igiturexplicantes folvimuffiib vefperam, totaque ea node & fequenti die
navigantes, fecundo vento boreali vedi fumus, Unius dici & nodis fpacio totam Propon-
tidemcmenfi: eo nomine appellatur illud mare Conftantinopoli vicinum , quod tîinis
Bofphoris clauditur, binofque Sinus babetjunum Montanesc, quiolim Nicopolitanus;
alterum Nicomcdia*, veteribus Aftacenus. Sequenti igitur primàm nodem dic, piano
xquorevedijPhrygiam adfiniftram & Thraciam ad dextram relinquentes,Propontidcm
emenfi fumus, qua: montibus undique cingitur,nec admodum lata eft: nam fi quis in me-
dia Propontide navigaret, facilè continentem utrimque confpicere poffet, atque multas
infulas prasterea fuprà enumeratàs. Tertio die manè Callipolim appulimus, ubi anchoris
in Sinu iadis conftitimus.

GALLiPOLis à Byzantio diftat quatuor dierum itinere, hoc eft,circiter triginta
fex miliaribus, nec ullum portum habet magnis navibus aptum. Verum quidem
eft,Sinum habere fatis capacem : fèd & tota Proponns Hcllefpontus, ut verum
fateamur, Sinus propemodum dici polfent : nam ubique vadofi funt. Terreftri itinere
Conftantinopoli Callipolim proficifcentibus, oram maritimam Thraciac legentibus,
quatuor veteres urbes occurrunt> vetus nomen etiam hodie retinentes,nullo tamen muro
claufx; ut ncc rehqux urbes per eas provincias quibus Turca imperat. Prima eft Selym-
hria, nuncSelibria dida, ubi pottus eft navicularum capâx,& finus pro majoribus navigiis.
Secunda eft\'*\'Heracleaj ohm Perinthus, elegantem & capacem portum habens oneraria-
rum navium triremiutn. Tertia eft Rodofto. Quartaeft CallipoliSjnuncGalipoli.op-
pididumnullis mœnibuseindum, ubiPropontis définir, &; Hellefpontus incipit: nam
univerfum illud fretum à Callipoh ad iEg-xum marc ufque,Hellefpontus appellatur. Tur-
ca: eam nunc confuetudinem obfervant, ut omnes naves,cujufcunque regionis, fretum
egredi volentes, fifti hîc debcant,&earum naucleri Calhpolitana prxfidia eonvenire, &:
licentiasdiplomaab eis petere, quod in Bofphori altcrutro caftello reprxfentent. Qu^s
Conftantinopoh licentiam acceperint, Càllipoli aliam non expetent : fretum tamen
egredi volentibus, licentix diploma in akerutro eorum caftcllorum prxbere ucccifeeft.
Quxlibet onerarix naves ex Turcarum Imperio per fretum hoc cgcffurx,inircgro triduo
anchoris fixis hxrere dèbent, ut Turcx ocium habeant perluftrandi totam navem : nulla
etenim ab hac vifitatione immunis cft. Veneti, Anconitani, Genuenfes, Neapolitaiii,&:
Ragufxi id fretum iiavigarc folent. Etquiaclavis eft, prim.arius ex Turcarum domi-
nio egrelfus quo mancipia efiugere polîent, cam ob caufam adeô diligens iftîc fît perqui-
fitio. Exterx naves hoc fretum ingredientes,fi fecundo vento ferantur,hîc non fiibfîftunc,
nt licentiam petant : omnibus enim navibus libéré ingredi licet-, at egredi minime: nam fi
fortè fugitiuum mancipium in navi aliquâ latens,aut aliud quidpiam exTurciâ eftern pro-
hibitum dcprehenderetur, gravi pecunia: fummâ muldaretur. Biduo Callipoli hxfimus,
Auguftinianorum monafterium accefîlmus, templum adhuc retinens iuxta Chriftiano-
rum Latinorum normam, ubi vitem frudu fuo femper onuftam, vidimus ; quam nobis af-
firmabant fepties in anno frudum, eumque maturum prxbere. Aptid Callipolin in pla-
nicie, vetera quxdam Regum&: Imperatorum Thracix fepulchra in cralTx cujufdam
orbicularis metx formam exftruda confpiciuntur; collesquofdam referentia, quibus vni-
verfà Thracia abundat,alioqui inxqualis eft. Procul plurima adhuc alia ipfis montibus im-
niinentia appâtent, fic ut colliculi montibus humanâ operâ impofiti videantur , ut reverâ
^tiam funt. Callipolitanus portusadmodum anguftuseft proonerariis navibus: àtcatafco-
piorum,biremium,myoparonum,& Maonnarum(navigii genus Latinis Grxcâ voce Hip-
pago di61:um,quod tranfvehendis ex Europa in Afiam equis &: Camelis ufurpatur) fuis ca-
pax eft. Hujufmodi generis navium Maonnx appellatàrum , frequens numerus fingulis
diebus mane Conftantinopolim appellit,qux maximâ ex parte à Turcarum Imperatoris

prxtorianisTaniirarisduciintur. Pofteriore parce apercxfunc: eam ob caufam equi& ca-
meli line difticultace in cas tanquam ftabula ingrediuntur. Secundum portus orayi trire-
mes in ficcum pertradxfupra trabes ligneas impo{ita:,& afteribus tcdx,armamentarii
marini in modum. Omnia eduliorUm genera Callipoli in foro venalia non minus quàm
Conftantinopoli reperiuntur. Urbs à Grxcis, Iùd2:is&: Turcis culta. Frequens iftîc tra-
jeclusex Europa in Afiam. Cum Callipoli biduum bxfilfemus, vela explicantes, noftrum
iter profequebamur: fed ad Caftclla pervenientes, fecundè anchoras fiximus: nam (ut di-
ximus) nulli navi,cxterx five Turcicx pet fretum hoc egredi licet, quin primùm Callipo-
li,deinde iterum ad Caftellprum anguftias anchoras jaciat. Navi fivetriremi exterx mer-
cibus onuftx, triduo integro iftîc hxrenduni, utexpcditionem exfpedet : Turcica autcm
vento nimirum fecundo adflante, hac prxrogativa gaudct (ne tempus elabacur) utpnmo
die expediatur.

* Reäi\'M bu Btlhnifts quàm fuperiorh Ithri cap. 64. uhi Verinthum nunc KbodoHo diet tmeHiit : mm RbcdoHo
elim Ptolmxo ßiUth foi/.ê^-cr diäa fuit. Confule Omlii Tbefautumgeographicum.

\'Bo^phori Tbracici ^CaHeüorum Se fit Jhydt^ at que
ruderum ScamandrU defcriptio,

CASTELLORVM frctum circitcr quadrantem milliaris in latitudinem patet: in eo
olim, ut & nunc, Seftus & Abydus fitx fuêre. Ex hoc Poëtx fabulam de Leandro
& Hero fcribendi occafionem fumpfere. Abydus in Afiâ eft, paludofo loco fita, &
quadrangula formâ reparata. Muri caftelli ambitus prxaltam currim quadracam anciqiji
operis adhuc permanencem com prehendic, quam Turcx fummâ parte extulerunt, atque
bellicis tormentis munierunt. Ea non funt rôtis impofita, ac humi iaccnc, valido^c mu-
ropoftcriore parce nituntur, uc nec retrorfiim fcrri, nec antrorfum progredi queant,eaque
fepcem & viginti numero, omnia ferie quadam difpofita maris planiciem fpcdant. Qua-
tuor propugnacula valde infirma quadranguli muri quatuor angulos occupant:& licct hxc
arx una cx clavibus Turcarum dominii fit, valida non eft j firmior tamen quàm Seftus: &
ut majoris momenti, majore ctiam quàm Séftos curâ & diligentia adfervacur. Saxa qui-
bus reparata cft, è rudcribus vicinx cujufdam urbis defumpta func, quam anciquitus Sca-
mandriam nuncupatam fuifle arbitramur in Afixcontinenti fitam ; etenim dimidio dun-
taxat miliari abeft à mari, &dimidii diei itinere à Caftellis. Iftîc magnificarum qu.irun-
d.im ftrudurarum eleganti candido marmore conftantium rudera confpiciuncur, if^ co-
lumnx omnis generis opère claboracx, cum plurima quadrangula & ampla epiftylia. Sita
fuit in collc.qucm utrinqucambiunt maxima lataque planicies & elegantia prata,hicmc
rcftagnantia, at xftate ficca. Iftîc vidimus ingens (àxum fummo artificio fcalptum, viri ar-
mati cffigîan referens, thorace fecundum vecerem confuecudinem induci, galeamquc
plumisexornatam in capite gerentis, fub menco fibulis conftriâam; oblongum & ere-
dum clypeum manu tenentis,atque acinacem five enlêmfalcatumgcftantis, non corpori
alligatum, f:d ê collo propcndentem fub ala finiftrâ. Hanc ftruduram quoddam magni-
ficum templum fuifle exiftimamus, alicui Dcorum confecratum, cujus faxa, ut diximus,
Turcx nunc ad maredeferunt, ad fupradidam arcem muniendam dcvehcnda. Altera
arx Seftos in Thracix Cherronefo fita eft, ingenti & amplo pago à Grxcis habicato, nomi-
ne Maico, vicina, in collis cuiufdam acclivi, trifolij propemodum formâ. Hujus prima
turris mediam arcem occupans, tres hemicyclos fimul conjundos refert. Altera primam
fimJi forma ambit. M urorum ambitus triangularis eft : primufque ejus angulus monti
oppofitus, turrim in fummo obtinens, qux arcem eâ parte propugnat. Ab hac turri pro-
tendunturutrinq. muriadipfiim ufque mare, mediam turrim comprehendentcs: deinde
fccundum maris littus progredientes claudunturj validifque cormentis bellicis egregiè
munici funt, explodendist\'fi neceflefit) in eas naves qux fine licentiâ eflugere, vcl in Hcl-
Icfpoïitum vi perrumpere vellent. Infirmior eft Abydo,ob montem illi immincntcm.
03 per Hcllefjjontum navigant, montes piccarum f veriùs pinorum filveftrium] fil-
vis obfitos confpicere poffunt, quarum tcdam incolx Icgunt, atque accendunt ; nam in-,
ftar candelx ardet. Ex hac etiampicem nigram conficiunt, atque cedriam, à Gallis voce
Arabica Quodran five Q^uran nuncupatam , ab Avenionenfibus vero Cade cerbin.
^-^^niam autem vilis iftîceft pretii, exterx naves eo appcllentcs, magnam ejus copiam
aveiiunt, atque interdum ctiam câcxplentur. Turcx, quôd admodum fie liquida, ovillis

preffa-.nam media f, IdmpßcietÜ.
arx tres hemicy- 6- Ahydui.
dos Çmd jun£ios 7. CymneÇim,

aut caprirtis utribus excipere foIenC: preciurri iii fingulos utrés diniidiüs auteüS. Multo atf^
temliquidioreft illâ, qua in ligneis doliis ex montibus Burdegala vicinis advehitur^ Eâ
olim iégyptij fiia cadavera confervare folebant, unde id medicamentum conficiebatur
quod M umia vulgo appellatur,de qua poftea plura. Nauta nunc nauticos funes eâ cedriâ
illinunt,atq. cum pice folfiIi(Piftafphaitos nuncupata,fupra Epidaurum nafcente) mifcen-
tes, fimul colliquant, ut PiflafpbaltOs mollior ôL liquidior reddatur, ciim fuâ natura exfuc-
ca fit, nec ufui efte poffit,nifi cedria in Phry-
gia parata commifceatur. Ut autem intelli-
gi queat, quam arborem per Piceam intelli-
gamus,piduram hîc exhibemus,licet ejus
îuculentam hiftoriam hbro de coniferis ar-
boribus dederimus.

Hellefponti Propontidis littora,mag-
nam Alga latifolia quantitatem projedam
habent,qua in mari nafcitur, ut in prato fœ-
i)ura. Incola eam in littore legunt, ätque
argilla commifcentes, fuas ades illâ conte-
gunt: ciîm enim oblonga,lata molliaque ha-
beat folia, facilè contorqueri poteft argil-
îa mifceri: quandoquidem adium téda pla-
na habent. Mare per lias anguftias magno*
împetu fertur. Hinc fit ut excrefnenta in lit-
tus ehciat rton prorfus inutilia, vduti Alcio-
lîij quintum genus à Diofcoride defcriptum,
quod Samothraces, Imbri,\'&: Lemni incola
■vulgari lingua Arkeilli vocant. Hujus tanu
<iuantitas in Besbico Propontidis infulâ pau-
lulum fub Marmara fita invenitur, ut naves
eo onerari queant : cdm tamen admodum
inagno ematur in Veneris, alianimque na-
tionum oflScinis : vcteri quidem noriiine il-
hs ignotum î fed quia leve eft. Si fpumanï
lefert, Spuma maris nuncupatujr. Nos iftîc
«tiam Antipathes invenimus.

Ab Y i) o âdjacet pagus^eo amplior qui Sefto vicinus éft: in illo ciim eiïcmus die mar-
tis,\'Augufti vigefima odava,magnam cicöniarum prxtervoiantium turmam vidi-
mus, quae multorum judicio trium aut quatuor millium numerum explere pote-
rant. Ex Ruflia& Tartaria advenire credebantur; nam Hellcfpontum decuftatim tranf-
volabant. Hx cüm ftipra Tenedon inftalam quafi perveniftent, diu in gyrum fefe verten-
tes aliis alias fiibfequentibus , quodammodo in orbem fefe compofiierunt : & inde, ante
quàm à Propontidis oftiis longiüs abfcederent, plus quam viginti minoribus turmisdi-
ftributas; alias alias prxcefterunt,omnes tamen verfiis meridiem tendentes. Abydenus
ager Chama^-leone nigro, vtiHellefpontilittora, abundat. Incolx ex Iberide,quam Grx-
ci vulgari appellatione Serapidi nominant, fcopas conficiunt. Plures quàm centum Tur-
cx in noftra navi erant,qui Conftantinopoli in .(Egyptum proficifcebantur : longe etenim
breuiuseft iter marinum terreftri, ut poftea demonftrabimus. Singuli viatores aurcum
pro veäura pendunt. iEgyptij mercatores divenditis Conftantinopoli mercibus,nc inanes
naves in patriam reuebant, magnum viatorum numerum Memphim aut alia .^gypti loca
adire volentium, recipere îblent. Noftra nave in Abydeno portu lixrente, & donec om-
nia expeditaeftentexrpeâ:ante,fecundumriuulos quofdam aquxral(xdeambulantes,ter-
reftris cujufdam ferpentis genus invenimus, magna ex parte interdiu inmari vivens,uti
coluber in aqua dulci : fed nodu in continentem quietis caufa progreditur : Rubro quo-
dammodo colore,cui cinereus permiftus fit, prxditus.

Ab arcibusmanè fecundo vento, quem nautx Maeftro tramontane nomiiiare fo-
lent, vedi,ex Hellesponti anguftiis egredi cœpimus, &: in Mediterraneum mare,
quod trium milliarium duntaxat fpatio ab Aby do abeft, ingredientes, Cherrone-
fumad dextram reliquimus; in qua Promontorium eft veteribus Maftufia didum, ubi
Hecubx tumulus, &Protefilai fepulchrum erat: deinde Im brum infulam, Lefbo paulo
minorem, celfiores tamen montes habentem;Thracix enim littori valde vicina eft. Lon-
giüs porro in mare progrelTi Lemnon infulam vlfra Imbrum fitam confpeximus; qux pro-
pter humilitatem quia altos non habet montes, vix nobis apparebat. Secundo vento
longiüs in mare delati, ad finiftram fecundum Afix littora defleximus: nam fi ad dextram
naviga{remus,ab infulx Chiocanali,ad quern tendere oportebat, aberraftemus. Conti-
nentisPromontorioCapo de Ianizzari,quod veteres Sigxum nominarunt, viciniores fadi,
fatis apertè cujufdam vetuftx arcis ohm Caput Gymnefium nuncupatx, rudera confpexi-
mus, ejus vetuftatem demonftrantia: è longinquo autem videre potuimus, quia in fum-
mo Promontorio exftabat. Hujus arcis muri ex latere & tenaci intrita exftrudi fuere. In-
gentes iftîc funt cifternx, atque ampla penuaria, qux Troiam profeduri confpedum ivi-
mus : noftra navis curfum tenebat inter Tenedon infulam, quam ad dextram , àc Troix
îudera, qux ad finiftram habebamus.

/ ■ f rdi aïîa rudera procul afpicientibus fatis apparent :nam urbis muri nonnullis
I locis adhuc fuperfunt. Quoniam vero ea terreftri itinere fpedatum ivimus; quid
iftîc fit reliqui dicemus : deinde noftram navigationem profequentes,quid etiam è
mari confpici poftit, declarabimus. Conftantinopoli maritimo itinere illuc tendere vo-
lentibus, ad Abydi anguftias appellendum cft : nam dimidii diei itinere folummodo indc
diftant. lis conlpedis, cui cordi eftetamoenam regionem videre, per montem Idam in
Phrygia, deinde per Olympum & Orminium regia via qux Prufam urbem ducit, progre-
diendum foret. Möns Olympus pari propemodum cum monte Senis eft altitudine, adi-
tu tamen nequaquam adeo difficilis. Qui iftac proficifci nollct, Çallipolim redeat, de-
inde terreftri per Thraciam itinere Conftantinopolim. Troia in colhs cujufdam acclivi

fita eft, è mari facilè confpicui : nam fecundum littus extenditur. Inter Tenedon infulam
&Tro^ rudera, inter bina promontoriatranfivimus: alterum infra Troiara, in confpedu
Lefbi infulx, quod nunc CaboSanda Maria, olim larganum nominabant: alterum eft in
extremâ mfula Tenedo, ifiicque ventus noftram navem deferuir. Ad radices collis five
Promontorii, quxdam fornices antiqui operis adhuc confpiciuntur, ex arenato&: latere
■conftantes : deinde paullo infrà, fecundum littus maris,duarum Prcmontorii arcium qux
in urbeinclufx fuerant riîdcra. Troiani agri incolx, partim Grxci funt, partim Turcx,
partim Arabes : omnefque eam regionem Troada vulgo nuncupant. Non abs re Troia-
nx urbis magnificentia (cdm adeô ampla fit) à veteribus Poè\'tis fuit celebrata. ^difîcio-
rum enim qux adhuc confpiciuntur rudera tam admiranda videntur intuentibus, ut eo-
rum majeftas non nifi longa oratione explicari queat. Murorum ambitus de urbis ampli-
tudine fatis magnum teftimonium prxbet: conftabant autem ex magnis faxis, raris,
valdè fpongiofis, nigris &; duris, formâ quadrangulâ incifis, qux ex vicjni Promontorii
Affos didi, latomiis exempta fuerant, à quo Salpetrx olim Flos Afix petrx didum eft. Ex-
ftant adhuc turrium qux in mûris erant rudera. Itaque minimè iis credendum qui omnia
rudera periiffe referunt. Murorum qui urbem eingebaut fundamenta adhuc apparent
nonnullis locis fuftulta columnis & fulcris binas orgyias latis. Q^tuor horas in iiscir-
cumeundis infumfimus,nunc équités,modôpedites. Extramurftrum ambitumfecun-
dum regias vias videre licetmagna marmorea fepulchra operis antiqui, ex unico lapide in-
ftar ciftx excavata, quorum opercula adhuc intégra funt. Appâtent prxdidarum dua-
rum arcium rudera ex marmoreis lapidibus conftantia, qux omnino corrumpi nequeunt.
Q^ infimo urbis Troix loco eft\', fecundum maris littus in longitudinem , duorum pro-
pugnaculorum inftar, extenditur: ejus muri ex marmore cum albo tum rubro teffellatim
compofito confiant. Altera arx in fbmmo colle fita, ab alterâ muri parte in ipfo urbis am-
bitu continetur. Ex hac univerfà ferè urbs, atque etiam vicinus ager confpici poteft ; illius
muri paullum extra urbis mœniaeminent. Poftquam mœniorum ambitum circumivifte-
mus, interiora urbis obfervare cœpimus ; fed nihil nifi ruderumconfufa moles confpici-
tur: inter qux turris cujufdam quadrilaterx bafis occurrit ex quadrato lapide ftruda, ma-
gni operis, quam Pharicujufdam nottu navigantibuslucem p^xbentis, bafim fuiflecredi-
mus. Inveniuntur infuper multxcifternxintegrx,quibus aqua pluvia adfervabaturjquôd
toto illo tradu rati effent fontes, imô unicus duntaxat loco inferiore apud portum. Con-
fpiciuntur etiam templorum qux habitantibusiftîc Chnftianis exftruda fuerant, rudera,
& magna adhuc murorum pars : in quibus marmorea fàxa, crucem fculptam habentia.
Tories cxcifâ fuit hxc urbs, ut nulla intégra remanferint xdificia : eam ob caufam prorfus
nunc deferta, cum nemo ibi habitare poÉt ob agri fterilitatem, & aqux penuriam. Intra
primum milliare in circuitu nullus eft vicUs, nullx xdes, adeô fterile arenofum eft fo-
lum, ut raras admodum arbores frudiferas alat. Pro loci tamen naturaEfcuh arborum
proventus fatis quxftuofus eft : nam vicini incolx ejus glandes adhuc teneras cum fuis ca-
lycibus perticis decutiunt, ut apud nos iuglandes decuti folent, quas fub ipfis arboribus ex-
ficcari finunt, nihil fibi à fuibus (nullas enim alunt) metuentes. Reficcatas aridas colli-
gunt, faccis imponunt, camelos onerant, atque in proximas urbes vehunt & vendunt, ut
Prufam & Calhpohn. His coria parant, ut nos querno cortice comminuto, iEgyptii Aca-
cix filiquis,"Itali Myrti,Grxci Rhois foliis. In hoc capaci ruderum ambitu, ampla eft pla-
nicies, qux nunc Xylo & Sefamo confèritur, quod magnum cenfum adfert, quia Turcx
ex eo oleum exprimunt. Iftîc etiam Melonum genus fèrunt,nullâ rigatione indigens:imô
ejus naturx, ut per integram hiemem fine corruptione confervari poffit. Veri tamen funt
inelones,&: fimul atque à fua planta revulfi funt, aliorum melonum modo edi poffunt: in
CO tamen différentes, quôd tota hieme, totaque ferè proxima xftate confervari queant.
® Legitimos autem efle Melones afferimus, quoniam tota planta à noftratibus non differt,
& eorum fapor adnoftrorum faporem proximè accedit: non defunt tamen alii noftratibus
fimiles. Ahud frudus genus iftîc ferunt, quod Turcx & Grxci Arabica vulgari appellatio-
ne Copous nominant: Grxci antiquitatis ftudiofi, Chimonicha, Latini verô, Grxca qua-
dam appellatione Anguria : Arabes, Napeca. Angurix tamen nomen impropriè illi at-
tributum eft : nam Anguria nihil aliud eft nifi cucumis nobis notus. Magni coloffi operis
antiqui Troix humi proftrati adhuc jacent: eftque locus non proCul ab arce mari vicina,in
9uo magna marmoreorumfaxorum copia, iftîc de induftriâcongefta,ut arbitramur, cum
fine magno fumptu id fieri nequiverit. Reftant adhuc in mœniorum ambitu nonnullx
portx ferè integrx,prxfertim ea qux in colle arci collateralis eft, qua in planiciem egrcffus
erat. Protenditur etiam oblongus &prxaltusmurus, quem anterides foris fulciunt, ex
3mbitu progrediens ad planiciem verfus momem Idam. Altera porta per quam ad prata

aditus erat,& defcenfus ad thermas,intégra etiam eft. Rdiqux mare fpedantes valdè cor-
rueruntjpaueaque reftant earum veftigia. Columnamè candido marmore invenimus
terrse quidem infixam, fed media ex parte procum bentem\': qux ab uno latere hanc infcri-
ptionem habuit; vetuftate adeôcorruptamut vix legi poffet: Imp. Cafar Mar.Aur. Anminm
PmFdixParthkusMaximm^GermanimMaximm^Trib. P.I. împ.xv. Cos.iu.Prôvwctam Aßam
per\'^viam&fiuminapomihm ^fubjugâvit. Ab altero latere alia fuit infcriptio, cujus initium
duntaxat legere potuimus: Imp.Cafar. Aug-Viocktiano régnante. De fluminibus Simoi
Xantho adeô à Poëtis cclebratis,quae Troiana prata rigabant,nihil aliud referre pofliimus,
quam adeô exiguos riuulos nunc efte, ut vix minutulos pifces. Loche Gallorum aut Phoxi-
num alere queant: nam xftate omnino arefcunt; hieme verô vix tantum aqux ferunt,ut
anfer in iis natare poftit. Nec mirum videri debet, fi hanc dubitationem de iis fluminibus
moverimus: nam nec Ariftotelis\'\' tempore inveniri poterant: inquit enim cap. 12.1ib.3. hi-
ftorix Animalium : Scamander etiam amnii ßavas reddereoves creditur-. quam obrem Xanthumpro
Scamandro nuncupatum ab Homero autuwant. Difquirendum ergo an Scamander &: Xantnus
idem flumen fint. Via qux à Troia ad Thermasducit,ad occidentem vergit;eô profedu-
ri, faciem verfus Lesbon infulam obvertere debent : qux à cahdis aquis vix binis milliari-
bus abeft. Tenedos etiam admodum vicina eft: canalis etenim dumtaxat traiiciendus.
Thermx verô dimidi(?miliari à Troia tantum abfunt: Adeô frequentia funt fecundum
eam viam fepulchra,ut iis quodammodôlèpta videatur; nam plura confpiciuntur quam
fecundum viam qux à Philippis Gavallam ducit. Grxcorum autcm elfe videntur, quia
Grxcis literis infcripta : licet etiam quxdam Latinis, videhcet qux Latinorum funt. Vi-
ciniores Thermis fadi, fuperbas ftruduras antiqui operis confpeximus, in quarum vna /»-
//(?legebamus,inalia MagiHratm. Brachium illud quod ex murorum ambitu in longum
produci diximus, fecundum urbem dumtaxat fequuti fumus: ad viginti tamen paffuum
millia extendi, noftri itineris duces affirmabant. Utut fit, prxclaru m quidpiam eft,
propugnaculum aliquod fuiffe adverfus contmentem credimus. Verfus Idam montem,
qui binis folum tribiifve milliaribus à Troia abeft, procurrere, atque ad finum Satelia^ per-
venire referebant. Verum quidem eft,continuam haud effe ejus altitudinem, fed quarta
milliarisa Troia parte difiedum perruptumque confpici: inde tamen eandem quam apud
Troiam habet altitudinem obtinere aiunt. Thermx porrô tres aqux falfx fcaturigines
habent, è quibus fal excoqui poffet, quemadmodum ex aliis falfis fcaturiginibus. Quod
facilè ex eorum rivulis deprehenditur, quos folis calor xftate fale concretos reddit. De his
intellexit Plinius libro 51. cap.<î.ciimait Lariffa,Troade :nam locus ubi illx funt, Lariffa
appellatur. Veteres fornices ex arenato latere conftrudx adhuc iftîc reftant: fed in ea-
lüm unâ non lavantur; quoniam murus collapfus fontem obftruxit: Icve tamen &: tempo-
rarium tugurium exxclificatum eft apud fcaturiginem alteram ubi lavantur. Fornices au\'
tem illx non adeô magnificè exftrudx funt, ut ad calidas aquas Tauri montis.

\' E\'mfmedi etiam mebnes Hi^ania profert, Mclones de ynvierno appehiâs, quos m totius anni ufum ^dfervant
i laquearibm adium fujpenfos: junt ml ii oftimt faportt^ nee aSiivii mmusfuaves ; nam periculum non femel feci,
eam Madritii & Compluti, tum aliis locù.

\' Male argumentatur Beäonius : nam iïik Aniloteles non äcit^ inveniri non petuiffe : fed Scamattdri aqumßavo
etim colore ovts tingeren eam ob caufam Xanthum pro Scamandro, &c.

VT porrô noftram navigationem profequaniur: ciim è regione Promontorii Cavo
Santa Maria nuncupati, olim larganum didijeffemus; rudera vidimus veteris ar-
ciSjquam Achillis fuifïè fufpicamur : nam ingens terrx tumulus inftar collis cujuf-
dam adhuc eft, Achillis forfitan fepulchrum à Lesbiisconftrudum. Nos eo die longiiis
progreffi non fumus ab arcium anguftiis, quàm donec Infiilam Lesbon in confpedu habe-
femus; lento enim vento ferebamur. Subfequens-etiam nox quieta fuit. Altero die no-
flra navis adhuc hxfit è regione arcis urbis Metelin totius infulx Lesbi primarix, à qua in-
fula denominata eft. Ejus incolx Turcx funt: fed qui rura inhabitant, eaque & vineta
colunt, ferè omnes Grxci. Lesbium vinum ceteris prxfertur Conftantinopoli, idque
magna ex parte helvolum eft. \\7t verô fàturatioris coloris reddant, ex ludxorum dodri-
naebuli baccas admifcere norunt. Alia vini genera qux ex Chio Sc Cycladibus infulis
Conftantinopolim invehutur, vilioris precii funt quàm Lesbium,quôd etiam guftu ab aliis
difccmi poteft. Lesbos Plirygix oppofita eft,validos^ robuftos alens eqiios,licet humiles.

ô B s E k V À t I Ö N ^ M: t I B Ë Ä ï î.
Multi iftîc f]untcarci,.itque optimum frumentuîri riafcittil:. ex quo rhateria duoruîîi ge-
nerum abundè paratur, qua in pultibus ftris Turcam utuntur,Trachana àL Bouhourt,^olini
Crimnon Sc Maza appellata, magni apud Turcas uftis cum pâeis tum belli tempore.\'
Quemadmodum in Romanis exercitibus Mazae. Eo dielongè non fumus progiréfli: fed
hafimUs inter Chion &: Tenedon, è regione ejus fcopuli,qui ob capra fimilitudinem j
<luam procul intUentibus reptafentât, univerfo huic mari JSgainomeii dedit enim
Gracis Capram fignificat.

Tertio diethracias ventus nobi^fecundus elfe coëpitrfed quia lehis,Lesbi infiiia,quam
ad finiftram relinquebamus, littus duntaxatlegebamus:ejuscaftelluriiè longinquo pro-
fpicipotuit, tum quoniam recèns dealbatum,turii quodin edito:in infula occideniali
parte fitum eft, \' Tenedo infula adverfum, veteri more fabrieatum ; eainqué ob caufam
infirmum. Urbs portum habet elegantem &: am plu m, qui tutam omnibus naviùm generi-
bus ftationem prabet. Is ventus toto dié nobis lècundus fuit: & longiiîs à Lesbo progref-
fis apparuit Pfara five Pfyra infula, quam ad dextram reliquimus. Exigua ea infula, Pro-
montorio Phanaa vicina, qua onagros five afinos feros aiit,ab his qui in campeftribus
Alfyria aluntur diverfos, & alium aërem non ferentes -, nam aliô tranfvedi pereunt, Pro-
montorio Maftichi, veteribus Phanaà nuncupato, definente nobis apparere, idem ven-
tus fub vefperam paulo vehementior fàdus, fub nodis crepufculum non prOcul à Ghid
nosimpulit. Per fretum vedi inter Chion &Magnefiacuneum, illi adeô vicini fadi fu-
mus, ut facilè lapidem è noftra navi in continentem coniicere liceret. Ea Verô Magnefia,
iionéftquainTheftaliâ Maandroamnc alluitur, quindecim liiilliaribusab Ephefodî-
ftans : fed Chio Vicina, nobifque ad finiftram fita, Chios autem ad deiitram. Pracelfûrtï
Chij montem nomine PeÙenaum infra nos reliquimus, pervenim ufque Chion, in cujus
canali nodu hafimus, diem exfpedàntes.

• De Bnuhouft & Treban, qua^ ratione paretur i vide Ra^^olßt îtinerarium lib. \\.capt. fuh ßttsm.

\'ÈelloHtHt baüucinari videtur hot loco: (hm Leibi midentdii pars, Tenedo, ad em Septentrionem Jp(^mi,advtrfd
effe non poßit,je(undumge9graphicai tabulai.

3revis defcriptio eorum qm in infula & urhe Chio ohßrva^vU
miis:filä^in eafnfula (i^aHichen invenirié

^ X fuperius enümeratis diebusliqüet, bidui duntaxat navigatione opus eCc, ek Hei-
iefponti freto in Chion infulam i fecundo vento afpirante ^ quandoquidem tertio
die nos eô appulimus. Sim ui atque illuxilfet, ex navê defcendimus, urbis confpi-
cienda gratiâ ; qua exigua eft, & in httore maris fita ad montis radices, Orienti expofitä
& Natoliam fpedans. Turcico Imperatori tributaria eft,eique in fingulos annos duodena
aureorum ducatorum millia pendit, ut fuas immunitates confervet. Anguftum habet
portum,fed fatis commodum triremibus, aliifque generibus navium miriorum,&: lembis.
Majores naves anchoras in ipfo canali figere folent, nec portum ingrediuntUr. Sola infula
Chios inter reliquas Maftichen generate tametfi Galenus lib.i. ad GÏaücoiiem,/Egyptia-
cam maftichen commendet :hoc autem tempore fcimus in fola Chib reperiH, ubi Len-
tifciarborestah dihgentia &:cura excoluntur,ut non minores in eamreni fumtus fiant,
^uàni apud nos in vinetorum cultura. Cùm verô potiotes incolarum hu jus infula opes iri
Maftiche confiftant: eam ob caufam in Lentifci arboribus curandis majorem adhit>€nt
diligentiam. Qjjemadmodum enim Olea & frudifera älia arbores curarii & cültöïamt
Cxpetunr: fic Lentifci, nifi neceffaria cüta adhiberetur, exiguuih gummi proveWtiim da-
tent. Lentifci per Galliam Narbonenlèm, Provinciam & Italiam nafcentes,iis qua iri
Chio crefcunt funt fimiles 5 nullam tamen Maftichen prabent. Èruitur ex ea infula f^tu-
liare genus terra virentis,aruginisariscolor€raadmodum referens, quain in Türëa do-
minio terram Chiam nuncupant:attamen veterum terra Chianon eft,fed Vitruvii Théo-
dotion. Chii humanitate reliquos mortales fuperant : nee ahumlocüm fcirftüs yiöqab\'
fuaVior vita ratio haberi queat,noftro iudicio,& femina eleganttoribus moribus & forma
fintpradita,Gelebrataohmpulchritudinisadhuc amplum teftimonium prabentes. Vt
enim quadam nympha hujus infula ob infignem candorerri vocata eft Chibne à vocabu-
lo Graco ^âv quod nivem fignificat : fic infula ab eädem nympha vocata efÏ. Sed 6é
"^iri in ea infulaadmodu humani funt : licet autem Graca fit infula,magnâ tamen ex parte
Franko morcjhoc eft. Latino vivitur. Plurimi incolarum,Graci cùm fint,Graca vivendi\'

confuctudine uti malunt, cuilibst tàmen eam vivendi rationem deügere permiiTum, quae
magis arridet. Utriufque religionisobfervatio plurimum differt. Nr.m qui veri fu^t Grx-
ci,fi quemè fuis in Quadragefima pifcibus fanguine prxditis vefci videant (fimilium enim
pifcium ufus tali tempore iis interdidus) plurimum offenduntur. Qiiid illud efl (in-
quient) an non RomeOs es i quafi dicerent, Nonne tu Grxcus es ? (nam qui Grxcam reli-
gionem fèdantur, Romei appellantur : qui verô Latinam, hoc eft, Pontificcm Romanum
agnofcunt, Franki) adeô fux religionis obfervantes funt. Chii autem ciim partim Gc-
nucnfès & Itali, partim Grxci, Turcx tributarii fint, in folitâ hbertate vivunt, quam il-
lis Turca confervat. Ante quàm hxc infula in ejus poteflatem venirer, Gcnuenfibus om-
nino parebat. At ab ipfb occupata, Genuenfibus non adeô fubjeda efl, quin adminiflra-
tionem Reipublicx pro fua voluntate gubernet, haudquaquam ex Genuenfîum arbitrio:
quemadmodum &; Refpublica Epidaurica, qux fimiliter Turcx tributaria eft. Infulaili
partim lingua Grxca, partim corrupta Italica, qualis cft Genuenfis, utuntur : Veflium au-
tem forma vidus ratio Genuenfîum efl. Maflichcs proventus in ea infula tantus efl, ut
fingulis annis Turcico Imperatoripro quaternis vcl quinis millibus ducatorum. pendant
in dedudionem cjus fummx quam illi tributi nomine dare debent: 8c fingulas centenas
libras centenis quinis ducatis xllimant. Quidquid ejus fupereft,fibi refervant. Galli
mercatores Maflichcsprecium idem perpctuô effe confiderantes, exiflimant atque etiam
referunt incolas, colleda ejus certa quantitate, reliquam abiicere. Sed falluntur: nam,uti
diximus, magnx im penfx in Lentifci fruticibus colendis & cUrandis faciendx. Qma verô
Turcico Imperatori fingulis annis pro quatuor aut plurium millium ducatorum xftima-
tione pendunt, ejus precium vel augere vel imminuere non licet.

Ceffante Auflro, qui nobis aliquamdiu adverfus fuerat, vela expandimus, atque thra-
cia fatis fècundo verfus Alexandriam navigavimus. Prima è longinquoconfpedui noflro
fefe obtulit infula îcaria, nunc Nicaria appellata, quam ad dextram reliquimus. Éxigua
efl infula, Reipub. Chix fubdita, minime lata, fedin longitudinem protenfà, non admo-
dum celfis montibus prxdita, atque raris filvis, fèd frumento, & optimis ad alendas oves
>afcuis abundat, è quibus ingentem cafèorum numerum colligunt. Tutos portus habet
ixc infula: atquejiifi piratx huic (quemadmodum 8c plurimis aliis parvis 8c defertis infu-
lis) negotium facefferent,longèmehiiscoleretur. Nam vilis etiam quivis pirata eô appel-
lens, in incolas im petum facit, comprehenfos in triremcmconiicit,&: vi abducit. Paulo
pôfl, procul admodum intuentibus Samos apparuit, quoniam prxaltôs montes habet.
Deinde longiùs progreffi, Ion inter Icariam&: Naxon vidimus, in qua ffomerum fèpul-
tum ferunt.

* Qu£ hoc locg de Smo in fut a in GaUico exemplari infptrfafuêre^fuHuli, atque fnh capitis ßnem repofui: aliequi
non conïiMt ßbt Btümm. Sei& lm infulam male coUoCarevidétw tnter Icartam & Klaxon topographic a ta\'
buUveriitjUnt,qU(itlon longe wfia Naxon reponunt. ^ . t -

/ B t A MET SI infula Samos ampla fit, Utpote qux quingenta & odogihta odo paf-
I futim millia in ambitu habeat : deferta tamen efl. Mirum autem cam ita negligi;

JL cùm olim adeôcelebrata potenfquc fuerit, ut cum Athenienfibusdécertare aude-
ret: piratarum metus eam adeô defertam reddit, utne pagus quidem unicus fupérfit,cujus
rei causa nulla pecora in eâ aluntur. Orbicularis potiùs efl, quàm longa aut in latum cx-
tenfa, Si folo canali five angufliis ab Afix continenti fcparata. Infulx pars Scptentrióni 8c
Occidenti objeda,CGlßfIimumprxruptumque&fcopulofum habet montem j qui olim
Cercetiusdidusfuit :cujusfcopuhpenèinacceffibiles. Nauta Grxcus in noflranavi vt-
ö:us, qui eam infulam perluflraverat, multos iflic confpexiffe rivos referebat : nos enim
(tametfi proxima nobis effet) è navi duntaxat confpeximus. Prxaltaruni arborum nemo-
libus abundat,è quibus brevi temporis fpatio piratx naves fibi fabricate poffunt^ad prxdas
iöPïariagendum,

V o 1A M quid fibi hoc vocabulum Pirata velit, Mediterranen regiones non
tis intelligunt, atque in ipforum poteftate fuimus; quid Pirata fit,edocere volu-
mus. Ut id porro paucis demonftremus, (|uomodo fefe fuftentare queat, atque
Unde originem fumât ; imaginandum eft, tres aut quatuor viros navigandi pcritos, atque
audaces, fortune fefe exponere; qui cum initio egeni fint,unicamque nauiculam prxda-
roriam aut vilem dromadem habeant, pyxide tamen navigatoria five quadrantequod
Buftblo vocant, prarditos efte, atque bellico apparatu, videlicet levibus quibufdam armis
ademinusferiendum. Profuaalimonia faccum farina plenum vehunt, atque nonnihil
panis bifcodi, utrem olei, mel, ahquot alliorum &ceparum fimul colligatorum fafcicu- •
los, ÔC falis modicum; qua: in menftruum fpacium fujfficiant. Rebus ita comparatis, mari
fefe cxponunt, eô navem dirigentes ubj quxftum facere fperant. Si ventus adverfus ter-
ram petere eos cogit, naviculaiii in continentem fubducunt, eamque arborum ramis te-
gunt: tum ligna fecuribuscxdentes ignem ftruunt, placentamque ex farina conficientes,
eâdem ratione coquunt, qua olim Romani milites in bello folebant, xream aut ferream
laminamgeftantcs, quâ binis lapidibus impofitâ, ignem fiibftrucbant, fed fupra extenfa
prius placentâ, qux, ignis ardore incalefcente lamina, percoquebatur. Cdm igitur ita pa-
rata omnia habeant, fieri non poteft, quin uno aut altero menfe opimam aliquam prxdam
nancifcantur. Quam ft favente fortunâ adepti fint, brevi opulenti fiunt. Üt utiit, nulla
adeôexigua prxda ilhs obtingere poteft,qux ad majora illos afpirare non faciat. Qma ve-
rô hxc peftis adeô contagiofa eft, ut uno die ex Afia in Africam ttanfvolet ; nemo eft qui
non magnoperè eam metuat,fibique,quantumpoflit,ab illâ caveat. Id malum publicum,
continentis incolas cogit ipfos in mari obfervare eâ quâ dicemus ratione. Nulla funt in
infulis,five in continentis littore,montium iuga, in quibus interdiu non conftituantur
excubitores, qui obfervent an aliquos piratas in mari navigantes confpiciant. Qijôd fi na-
vem aliquam viderint, facilè diicernent sitne piratx alicujus, necne : nam tam dextrè dif-
fimulare non poterunt, quin fufpedos fefe reddant. Semper enim latibula quxritant,hinc
inde obfèrvantés, ut aliquem inopinatum opprimant. Si excubix ejufmodi naves inmari
confpexerintjfubitô ignem accendunt;qui quoniam interdiu confpici non poftet,de indu-
ftriâ materiam aliquam prxparatam habent,qux ingentem fumum exciter.Si plures naves
confpexerint,yariis locis fumum excitàbunt: nam multi fumi plures naves confpedas eftb
indicant. His fignis omnes vicinorum portuum incolx admonentur ut fibicaveant. Rcli-
qux qux in aliis montium iugis funtexcubix,priorum exemplum fequuntur, tametfi nihil
aliud quàm fumos viderint. Sub nodis verô crepufculu, luculentum ignem excitât, qui ab
omnibus conlpici queat. Nam ea nautarum eft confuetudo,ut tum omnes ad loca ubi col-
locatx funt excubix,oculos convertant,fcientcs excubias fingulis nodibus lucidum ignem
excitare,in fecuritatis indicium: idq, appellant, littus marinû atque ipfum. etiam mare niti-
dum &c purum efie;Ut contrà cum multi ignés confpiciuntur,maritimam orani nebulofani
efie. Quôd fi fpeculator binos ignés excitärit,duas hoftium naves confpedas efte indicium
cft: idem fit de tribus, quatuor, aut pluribus. Q^ôdfitotignesexcitârituteorum nume-
rus iniri nequeat,indicium eft plures eum cófpcxifie naves,quàm numerate valuerit. Illud
jgnis indicium omnibus locis tam in pace quàm in bello obferuatur : eaque certe res inter
ceteras Reipubhcxmaximè utiliseft. Nam unius duntaxat fpeculxexploratoreopus ,ad
univerfam provinciam commonefaciendam. Speculatoribus enim fibi invicem refpon-
dentibus, is qui procul abeft, non minus admonct eum qui longiore adhuc intervallo di-
fiat,quàm fi ipfemet vidiftet: idc]ue unicâ eiufdem diei horâ, ad plura quàm centum quin-
quaginta milîiaria. Non eft recens inventum. Herodotus enim refert, Scyri incolas ad-
nionerepotuifte Grxcos plufquam triginta milliaribus inde diftantes, de tribus triremi-
bus quas illis Xerxes ademerat. Similis ignium ratio non minus in Angîia obfervatur,
prxfertim belU tempore, quàm in maris ^Egxi infulis.- Nam ad unicum ignis fignum in
proximo monte editum, minus trium horarum fpacio omnes vicinx regionis incolx cum
armis congregantut; cumque fingulx tribus fciantquô ilhs proficifcendum fit adhoftes
ï\'^primendos, eos à fuis littoribus arcentes, delcendere non patiuntur. Hxc cum piratée
non Ignorent; cam ob caufam nodu plerumque navigant,atque ad littus appelluntloco iis
înaximèôpportuno,ut fuum myoparonem inhttus pertradum ramis tegere queant. Inter-
en ocium habent infidiandi iis qui è pagis adveniunt, five pafcendipecoris, five aquandi,
five quidpiam aliud agendi gratia; comprehenfis illicô compedes iniiciuntjut iis remigibus

\' utantur. Siinduftrii fuerint, &:b"imeftri folumihodo fpacio piraticam exercuerint, fegncs
admodumfuiffeneceffeefl, nifi duodena mancipia nadi fuerint 5 quorum numérum eà
ratione augendo, paulatim majores naves fibi comparant,doneetrircmis alicujus fiant do-
mini. Quod fi forte fortuna b\'mx Piratarum turmafimul focietatem ineant: tumlibe-
ridsgralfanturi non miniis enim hoftesfunt fanguine jundorum quàm quorumlibet ex-
terorum,nulli prorfus parcentes. Bini duntaxat pirata impetum facere audebunt in Sqiii-
ralfe, Marciliane, Luc, & ejus generis minuta navigia. At onerariam navem adgredi non
audebunt, modoaliquot tormentis belficis praditafit. Hac igitur ratione pirata in mari
gralfantur, fenfimque potentioresfadi, omnibus infulanis funt formidini, adeô ut aniferi
ruilici perpetuô in majore metu verfentur, quàm avicula cui auceps infidiatur : nam dum
quifpiam maximè fecurum fe putat, ab illis opprimitur, imô ipfi etiam pifcatores. Atque
ut hujus rei exemplum adferamus : Cùm in Paxo, olim Ericufa dida, infula effemus,non
procul à Corcyra, & cum itineris duce ftirpes aliquas perquirerem, pirata eam navem quae
nos eô advexerat, cum ipfis nautis abduxerunt. Item alio tempore magna navis oneraria
Veneta Priola appellata, in portu cujufdam infulsç maris Mgxi fixerat anchoras, cui no-
men Zia, olim verô Cia, commodum ventum exfpedans ut Conftantinopolim prqfici-
fceretur : lembus quidam ex Andri infula portu folvens, fecundo vento in noftrum por-
tum delatus eft,quo admodum fèrô pervenit. Hunc piratarum lembus perfequens in por-
tum fimul ingreflus fuiffet, nifi pirata noftram iftîc navem confpexiftènt: eam ob caufam
in ahum portum,qui poft infulam erat, fefè fubduxerunt, tenebris iam obortis. Sed po-
ftridie ante lucem pirata odo numero inter aründines fèfè abdiderunt, auroram exfpe-
dàntes, ôc lembum qui in littore erat, occupare fperantes, quem vi cum his qui ineranc
abducerent. Idque fine dubio praftitiffent, nifi auxilium tuliffemus. Simulatque verô
qui in lembo erant, fefe oppreffos à piratis animadverterunt,robuftiores viri inmate infi-
lierunt, ut natandofàluti fua confulerent: at reliqui cum feminis & paruulis qui in lembo
remanfèrant, in piratarum poteftatem venerunt. Adeôremerarii erant hi pirata,üt in no-
ftro,qui multi\'\'eramus,confpedu,miferos captos è portu abducere vellent. At nofter nau-
clerus tormentum bellicum inillos explofit; & fclopetariis per navis foros difpofitis, aliud
tormentum in ipfosemifit,ut captum lembum deferere ôc ad fuos redire cogerentur. Sed
& cùm è portu egredi voluiÖènt, proximè noftram navem illos navigare neceffe fuiffet.
Mifèriifti qui ex Andro folverant, haud dubiè Turcis venditi fuiffent,nifi opem illistuhf^
femus. Nunquam Turca eos iugulant quos in mari,five in continenti capiunt, fèd ven-
dunt. Formol ôc iuvencula muiier odoginta aut centum ducatis , vetula triginta aut
quadraginta,puer aliquis benè habito corpore, quadraginta aut quinquaginta ducatis afti-
mabitur, vir autem robuftus ôc quadratùs fexaginta. Hac caufa eft cur naves fèmper armis
belhcis inftruda navigent : ôc cur illa qua armis carent, perpetuô in metu verfentur. Sed
hac fatis de piratis : nunc ad noftram navigationem revertamur.

Aquilo nobis fecundus, tota ea node conftans fuit, ut Samon infulam ad finiftram re-
linquentes, per anguftias qua inter Samon ÔC Icariam funt, navigaremus. Alto adhuc fole
apud binos illos p^rvos fcopulos fornaces nominatos tranfivimus nautis omnibus adeô ce-
lebratosj quoniam pericuh plena eft feeundum eos navigatio : appellationem vulgarem
fumpferuntàGracis,quibusohmmo/,hoceft,furnididifunt :hcet veteres hos non in-
tellexerint, fed alios ad oftia Penai amnis apud Theffaliam. Hi funt admodum metuen-
di, prafertim nodu iftac navigantibus. Marina tabula eos fornacum nomine indigetat.
Quoniam verô nobis iftâc iter faciendum erat,vel alias magno ambitu mare navigandum;
plurimum metuebamus: nam fapenumerô contingit,naves tempeftate iftîc petite : tranfi-
vimus deinde apud aliam infulam appellatam Gaideronifo, hoc eft, Afinorum infulam;
led negledam, quia deferta eft.

P atm on infulam (in quaDivus loannesEvangelifta relegatus fuit, & Apôcalypfîti
fcripfit) ad finiftram reliquimus, cujus montes adeô celfi, ut procul etiam confpicui
fint. Vulgô Palmofa nuncupatur; à Chriftianis Gracis incolitur, & longè infra
Icariam fita eft. Ejus incola in omni hbertate Chriftiana feeundum €racorum confue-
tudinem vivunt,quemadmodum ôc reliqua Gracorum infula Turcico Imperatori tribu-
taria. Magiftratus tamen ÔC urbium Prafedi magna ex parte Turca funt. Patmi portus
fttis capax eft pro myoparonibus, triremibus,& minoribus navigiis. Univerfa infula tritici

fcrax omni leguminum genereabundac; in ea cft monafteriumCaloierorum Gr-rco-
rifin,ii?qiio cadaveris manus oftenditur,cui ungues crcfcuncjuc in viventis hominis manu;
& taîi^tfi refcccntur, poft aliquod tempus denuô iuccrcfcunt. Vndc Turcx occafionem
fumferunc dicendi manum effe cujufdam ex ipfoVum prophetis. At G rxci Divi loannis
manum elfe alferunt,qua iftic Apocalypfim cxaravit, Aquilone pcrfcverante,ad dextram
Lipfon infulam vidmius procul in mari diftîtam,parvam cam & defertam : paulo pôft in-
iulam PharmacOj veteribus Pharmacufa nominaram , omnino etiam defertam fuperavi-
mus. Apud hanc infulam olim Cxlàr à piratis captus, Rhoden proficifcens, Apolionij
Molonis audicndi caufa. Pharmacufa fupcrara,in infulam pervenimus olim Ireon [Lcria
Sophumtabula habet] didam. nunc Lero, redè übje£bm Alix continentis cunco longè in
marc protenfo, quem marina tabula Cortolo appellat. Veteres iftîc arces confpiciuntur
collibus impolitx. Lerix montes Samiislongc cclüores ; probe autem excuira eft ca infula
ciîmàTurcis tum à Chriftianis Grxcxreligionis. Longiiis progrefti, in aliam magnam
infulam pervenimus Calimno nuncupatam,à Grxcis Chriftianis habiratam:inde in aliam
nomine Pfermo, in quâ bina aut terna funtoppida, &: multi pagi, Grxcorum Chriftiano-
rum induftriâ labore exculti. Vrbem ad finiftram habebamus Lefmirne appellatam,
imam exopulentiflimis, & maximè mcrcurialibus totius Anatolixfive Alix minoris, qua:
veteribus Smyrna dida fuit. E regione Patmi infulx fuperandus nobis fuit cuneus Ana-
tohx, longè in mare prominens, quem marina tabula Capo roflb, veteres Erythram dixe-
runt, hoc eft, Promontorium rubrum. Magnâ difficukare eum fuperavimus: nam ncbu-
lofuserat aër, &: intempefta nox. Ventus ctiam adverfus nos detinuit, iic ut dimidiauo
velo in latus obliqué verfo uteremur: Thracias is erat, adeô vehemens, ur mare mirum m
modum concitaret &turbaret.Poftridie manè canalem Co infulx ingredi cœpimus,apud
continentem qui Halicarnaftî nomen habet ; is quinque folum milliaribus in latitudinem
patet. Mare inter Samon Con tam multis parvis infulis abundat, ut eas vix numerate
liceat : omnes veteribus Sporades funt didx.

* si tapographic£ Cariais & Soplmni ür£ci£ tabula vera funt ; Behnsum nsn toto (quad ahmt) cdo, fed toto
wari man netejfeeHj aut fuam navigationem confufo admodum ordine defcribere. ^^am qui fieri poieH ut m Patmi
infuk confpeilufit Promontorium Erythrtt,atqae ad Pferma finiüram Smyrna, qH& m lemâ apud Ckz.menai ad
numquendamintahuliireponumm? Sedidegoleüorisiuiicierelmquo.

V M jam illuxilfet, canalis bonam partem cmenft, univerfam infulam Con apertè
confpicere poteramus , Hippocratis patriam ; Turcx Stancou nominant. E]us
montes nobis celfiores videbantur quàm rcliquarum infularum antè confpeda-
rum: nam Cretx montibus inferiores non apparebant. Ipfa urbs Cos à folis Turns habi-
tatur, &; in univerfa infula duo duntaxat funt pagi à Grxcis habicaci : urbs & arx enam
Stancou appellantur. Hxc in edito fita,turres orbiculares habet majores arcibus Lcsbi
Tenedi: illa autem humih loco fub arce ad maris littus. Infula animantibusabundarjc a-
giorque eft quàm lata: illiusoram diu legimus,fecundo vento delati,omnibus velis cxpaa-
fis (namtempeftasjamdefierat) Sc additamentis etiam adhibitis. Eâ porrô ad dcxaani
relidâ Rhodium mare ingrelfi fumus. Cüm procul ab urbeRhodo adhuc abcffemus,
illam fupra collem exiguum, in mare protenfum, fitam confpeximus : quia verô pi^rairas
habet turres, & pharos in quibus lumen reponitur, cujusconfpedu naves dirigantur, nc à
portu aberrent, procul nobis apparuit. Viciniores fadi,comperimus veterem, quam refé-
runtfuiffe urbem , colliculo rotundo impofitam ad littus maris, binis milliaribus diftare
ab hodierna urbe : aiuntque iftîc cœnobium fuifTe equitum Rhodiorum : prxter fplendi-
da xdificia,munitum effe locum, qui etiam diligenter à Turcis adfervatur. Tandem ante
infulam appellcntes,anchoris jadis è navibus defccndimus, atque urbem perluftratum
ivimus.

RBs Rhodus partim in dcclivi Collis molliter defcendentis fita eft; altera pars lit-
tus occupât. Maxima eorum qui pagos totius infulx incolunt pars, Grxci funt:his
urbem interdiu ingredi ad operas faciendas & annonam comportandam, atque in

eatoto die coramonri licet: at ut node iftîc hxreant, non concedunt Turca:, ob fcdi-
tionis arqueprodicionis metum. Inferre tamen idcb nolumus, quin nodu Chrilfwni aii-
qui iftic pcrmaneant : nam pleraque corum maricipia Chriftiani ftint. Se natus itenf Vene-
tus iftîc negotiorum Procuratorem , five, ut vocant, Fadlorcm, qui nodem in urbe
ducit, aiunt, tametfi omnes ejus farauh Chriftiani fint. Turcarum Imperator pcrpctuo
quinque triremes bene inftrudâs habet, quarum Pra^fedi cura cft, liberum reddere mare
ab incurfionibus piratarum in Cyclades &c Sporadcs infijlas, aliaque Grarcix loca Turcjco
dominio fiibjeda: tum etiam Ut Mediterraneum mare fibi fijbjedum habeat, atquerch-
quam Grxciam tutam pra:ftet. Nam plerumque cum fuis triremibusexcurrit: & fi quem
piracam in mari vagari intelligat, eum perfequi non cefiat, donec inveniat. Omnia equi-
tumPvhodiorumcum Gallorum tum aliarum nationum asdificia intégra adhuc perma-
nent. Turca: enim nulla infignia, nullas piduras, fi:ulpturas, aut infcriptiones quas iftic
invenerunt, abftulerunt : nam & hodie plurim.as infcriptiones Gallicas & Italicas legere
licet. Alferimus infuper Turcas hanc cönfuetudinem perpetuô obfervalfe, ut omnes
arccs&:propugnaculaoccupata,qualiainvenerunt conlervarentj nihil enim unquam ftru-
durarumaut fculpturarum diruunt. Poftridie urbe egrefti, vicinos quofdam pagos adii-
mus,facris Caloierorum Grxcorum interfuimus, Sc eorum hortos perluftravimus, puni-
corum, aureorumque malorum, zyzipharum Sc febeften,cujus frudu vifcum conficiunt,
arboribus,quibusabundant, probè inftrudos:aderant etiam ficus,amygdalx & olex. Pa-
gorum Rhodi incolx Grxcam reiigionem obfervant, Sc rerum propria nomina haben-
tium vocabula adhuc retinent. Nodurnx Turcarum excubix cüm Rhodi, tum aliis Tur-
apuA i^ng^- CX dominio fubjedisarcibustalta voce fiunt fnon campanarum fonitu,ut in Italix urbi-
TrvatZ"\'\'\' bus & Epidauri) refpondentibus fibi invicem excubitoribus. Rhodi mœnia in eodem
jervaiur. permanent quo fuerunt cüm urbs Equitibus adempta fuit : nec quidquam ab

eo tempore immutatum. Iftîc inveniuntur venales elegantes & variis coloribusacu pidx
merces, prxfertim verô ledorum tentoria, fericeis ftaminibus crucis in formam dccuffa-
tim confuta. Ipfa pidura frondes reprxfèntat, differtque à Turcica, Chia Sc Cypria.

ÎST1C Onocrotalum cicurem vidimus pet urbem deambulantem ; cujus magnitudi-
nem,Cygno minoré efte deprehendimus, Omnino albus eft, Sc Anfcre longè craftîor.
Crura Sc pedes,Gygni pedibus fimtles,craftiore cute prxditi, coloris cinerei. Excitata
eft avis,capite fublimi Sc elato,roftro lato Sc canaliculato,per extremü mucronato Sc unco,
plumarum criftamin occipite gerens,ut Vannellusfive Aex,& in volatu Cygnorum more
alasvcrberans. Vidum quxritat cüm in falfis tum in dulcibusaquis. In eo quem de avi-
bus confcripfim us hbro, hunc Pellicanumefte demonftrabimus, dequo brevitatiscaulâ
plura nunc non dicemus. Inter hujus Infulx fingularia, ferpentem laculum , (parvis ma-
culis oculorum inftar in dorfo varium, iis quibus Torpedo in dorfo prxdita eft fimihbus)
extra urbem fub fpinofa cappari reperimus, quo loco Turca fua tormenta collocarat dum
Rhodumobfideret. Grxcinunc vulgari voce Saetta^ hoc eft, Sagittam ; Turcx OchiUme
appellant, veteres Aconciam dixere. Trium palmorum longitudinem habet, & minoris
digiti crafiitudinem non fuperat: color ejus cinereus ad ladeum tendens, venter prorfus
Candidus, fquamas in dorfo, tabellas fub ventre habens, reliquorum more, à cervice nigra
binx albx linex per dorfi longitudinem ufque ad caudam excurtunt. Maculx quibus
afperfa, lenticula majores non funt, coloris nigri, albo orbe cindx. Nos ahas ejus anato-
men dcfcribemus, cüm peculiarem de omnibus ferpentibus fermonem inftituemus. Ejus
tamen eftigiem ad viuum expreftam nadi, eam hoc loco inferere libuit.

Vidimus prxterea myoparonem, Styrace ru-
Ucultts. bra, quam Grxci huj us fecuh appel-

lant, onuftam, in portus littore exonerari. Nobif-
^ que relatum eft, in ipfa infula nafci : fed quoniam
iis qui navigationem inftituunt, longius à fuis na-
vibus progredi non licet,evagari non potuimus
ut ejus arborem obfervaremus : nam cüm nautx
commodum tempus habent, nullius gratiâ navigationem retardate folent. Ex quo infer-
re volumus, illos qui m tnremibus aut aliis navigiis peregrinationcm inftituunt, pauca in
continente obfervare poftèj quoniam perpetuô navem qua vehiitur,prxftolari necefte eft.

DiligentiusobfervantesTurcas militcsqui ad Rhodi urbis portasexcubant, occafionem
filmpfimus fcribendi quàm ingens fit Turcaruni militum continentia & obcdientia: nam
licet viginti aut triginta viri diligenter portas obfervarent, id tanto filentio & modefiiâ fa-
ciebant, ut nonplus turbx exaudiretur, quàm fi nemo iftic adfuifTet, videbanturque po-
tiiis opifices aliqui quàm milites, nihilominus fenatöriara quandam gravitatem pras fe fe-
rentes. In omnibus fanè attionibus adeô modefti erant, uc nemo eorum armajimo ne aci-
nacem quidem haberet. Binx duntaxat nunc Rhodi patent porta:, una portum fpciflans,
altera continentem jdeindejanua ad Prxfeciiolim ordinis hortum. Ruflici capreolos,ca-
feos, butyrum, aliamqueannonam in urbem inferentes,eodem quo Cretenfes ruftici mo-
do aniicli funt,fufcam & corrugatam faciem habentes, prolixamque & ad fcapulas ufque
propcnfam comam geftantes, atque eraffo dupliciv]ue pileo caput tegentes. Thoracem
conaccum finemanicis, lineam interulam anteriore &: pofteriore parte propendentem
induti, coriaceafqueoblongasocreas,quas thoraciligulis adnedunt, & fupra interulam li-
neas braccas inducunt. Qui eos antea non confpexiffet, larvatos effe homines ccnferet
iis omnino fimiles qui mimos five matacinos Romas & Venetiis in Bacchanalibus agunt:
nam fimih modo compti funt. Turcas eorum merccs prxfenti pecunia & bona fide redi-
merc folent. Ex ruderibus urbi proximis,facilè colligere licet,magna olim iftîc fuifte fub-
urbia, quas omnino diruta fuere cum Turca Rhodum obfideret, nec poftea reftituta. vici-
ni tamen urbi flint aliqui pagi, non longius à portis diftantes quàm ad bahfta:iadum,quos
Grasci ôc Turca: incolunt; ibique Galoieri monafterium habent.

Al i qjvo t diebus Rhodi exadis, &: expcditis negotiis noftram navigationem pro-
fequuti fumus aquilone fiante, navcmque in alterum latus impellente ; fuperan-
dum enim nobis erat promontorium quod Gavo del Bo vulgô dicitur, longè fupra
Rhodum urbem, Eô primum appuleruntTurcicas triremes, cdm continente occupato
urbemobfederunt. Superato promontorio, Aquilonefecundo,omnia vela expandi-
nius, additisetiam appendicibus, proram verfus Alexandriam direximus, ut reûà no-
ftrum curfum teneremus. Id Itali Gallico velo navigate appellant: videnturque hanc dif-
ferentiam feciffc refpedu Latini veli quod triangulum eft, cum Gallicum quadrangulum
fit: tum etiam quod Bourdon nuncupatum vulgô, Latinum velum nominetur. Pcrfeve-
tante tota node hoc vento, fub folis exortum eô progreffi eramus, ut infula amplius non
confpiceretut; fed ipfa meridie deferuit nos ventus, & maris tranquillitas atque malacia
fubfecutaeft : vbinam autem locorum elfemus, cognofcere cupientes, ex marina tabula
deprehendimus dimidium iter nos confeciffe : nam vento fecundo navigationem à Rho-
do in Alexandriam minus triduo totidemque nodibus abfolvere licet. Quando malacia
pleno asquore navem occupât, non magis agitatur quàm fi in portu efiet. Tum finguli
nauta: colludunt inter fe,pifcantur, natandi lavandi gratia, fefe in mare abiiciunt, nec,
fiibaquam merfi, ab uno navis latere in aliud tranfire verentur. Turn plerumque piratas
nietuere folent: nam in malacia, nulla eft exigua navis longa, hoc efl:, qua: remis impelli
^let, qux in magna navi rotunda navigantibus metum non incutiat. At fiante vento, ne
niinorequidemrotundavedi, à trireme fibi metuunt: quiavelorum beneficio effugcre
poffunt. Euroaufter paulatim flare incipiens, fub vefperam intendi cœpit, & tandem ni-
mium vehemens fieri,ut omnia vela contrahenda fuerint,dolone excepto, quem ad dimi-
dium ufque malum deprimere, atque funibus validé Conftringere neceffefuit. Huic fuc-
ceffit Aufter, five Notus,nobis fatis fecundus,qui totâ node flavit. At fub auroram, Aqui-
lone nobis denuô afpirante ,^tum demum magnum iter peregimUs, fingulis hofis quatcf
na ad minimum vel quina mdliaria conficientes : qua navigatione nulla cxpeditior efle
poteft, nifi tempeftate navis feratur. Hxc .uitenl ejus navigationis ratio cft,ut à bofphoro
cam rcdàinftituentibus, noftrx navis puppis Septentrioni obverfa eftet, & prora Meri-
die i: nam Conftantinopoli in Alexandriam redâ lineâ contendentibus, à Septentrioné in
^eridiem navigandumeft. Quoniam porrô in navigationis narratione noftra oratio ad-
eo progreffa eft, abea abftincre commodum non videtur, quin prius de veterum naviga-
tione aliquid dicamus, longè difficiliore minus conimoda quàmhodierna ,ut in fc-
capite apparebic.

eres navj^attonem fim pyxuk nautica triHiiuiffc^^ • •
^ magnetü ufum ignorajJc^\\

E t E R E S longè difficllhisTuas navigatioiies inftituebant, quàm nos; nam Oricn-
tisvcl OccidentiSjSeptentrionisvel Mendiei cônjeâuiâeosuti ncceflè erat: vcl
exftcllarum&Solisquanoólu & interdiu illis apparebant fulgorc; atque magna
cx parte non longids in mari progrediebantur, quin continentem perpetuô confpicere
polient. Nunc autem ciîm nl ignetis facultates omnibus fint perTpeiSiraj navigatio adeô
facilis reddita eft, ut bini viri cum levi navicùla, omni momento, omnibus periculis, ve-
liementiiTimifquc ventis fefe committere, mare traiice\'re non vereantur : quod veteres
iplà meridie tentarc non fuiifcntaufi,cüm nauticam pyxidem non haberent cujus acus
magnetiadfricataeffet. Hic lapis alio noniirte fleraclcus & Sideritis dicitur ; Itali Cala-
mita, Galli Aimant vocant; in quo diverfe facultates reperiuntur. Comperimus eum qui
piimus hujus lapidis ufum invenerit, Flavium fuiffe nuncupatum. At Albertus magnus
primus omnium ejus facultates fcriptis tradidit : quem ciim fuo tempore in ufu iam effe
animaduerteret, veteribus non ignoratum, at Arifloteh ejus facultates fuiffe perfpedas
credidit. Atramen&ipfe Arifioteles, & qui aliquot faculis eum fubfequuti funt, plane
ignoraverunt hunc lapidem talibus facultatibus effe praditum, ut altera ejus pars ferrum
ad Septentrionem converterefaciatjaltera ad Meridiem. Anftotelem non latuit quidem
ferri atcrahendi facultatem habere-navigationibus autem utilem effe, prorfus ignoravit.
H UJUS lapidis Gallica appéllationisaffinitas anfam prabuit nonnullis Chymicis impofiu-
rascxcogitandide ipfiuseflîcaciâin rebus amatoriis,ut etiam polliceri atque perfuadero
aufi fint, non minus hominum amorem pellicere, quàm ferrum attrahere: fèd falluntur,
licet ad eam rem candidum magnetem longè praferant, non ignorantes difîiciliùs ra-
riiîs invenirijllo qui ferruginei coloris fit. Huius magnetis ingens copia nunc invenitur in
quadam Tyrrheni maris infula Elba, olim Ilva nuncupata, è regione Plombini, quo4 Flo-
rentini j uris eft, fita, ubi vîli emitur. Sed de eo plura in Mahumctis vita.

duntaxat effe magna T^ti oïîia qu& navigari queant.,
0\' ma)orïhm five onerariü navibus aditum fr&beanti.

INTER Rhodum & Alexandriam, Hierax five Sacer, Fàlconis genus, Volando defati-
gacus, noftra navis antenna infcdit,per binas ferè horas. Plurima coturnices à Septen-
trione verfus Meridiem tendentes, in noftra etiam nave capta fuere. Vnde certiorcs
rcdditi fuimus, illas effe peregrinas : nam & antè, alias in vereobfervaveramus, cum è Za-
cyntho infula in Peloponnefum navigaremus. Iftîc enim coturnices vidimus à Meridie
in Septentrionem tendentes, ut tota aftate illîc commorarentur : harum tum temporis
plurima enam capca fucre,cum ahis avium advcnarum generibus, qua in noftram na-
vem fefe conjecerant. Vidimus praterea aliud avis genus, omnibus qui navi vehebantur
ignotum :cuculi magnitudo erat,raerula color quodammodo. Vidimus etiam onocro-
talos volantes, atque à Septentrione verfus Meridiem tendentes : aves ha funt in Galha
aut Italia minimè nota, nifi quôd interdum in lacu Mantuano confpiciuntur, fed hiemc
abeunt. Toto eo die &: magna fubfequentisnodis parte nullus flavit ventus. Poftridie
fatis fecundo nobis afpirante Aquilone, in locum quendam maris pervenim us, quem Nili
aqua per oftium Mendefium five Damiata fefe exonerans, alio colore quà m nativo infe-
ccrat, vt omnino canefcerc videretur. Ex quo indicio nauta intellexerunt fefe non pro-
cul ab^gypti continente abeffe, tametfi nondum nobis appareret : nam univerfa regio
humilis cft, neque montes habet qui è mari confpici queant. Sub vefperam in banc tur-
bidam aquam pervenimus, remiffiore vento: cam ob caufam anchoras pleno aquore ieci-
mus ad nonaginta orgyiarum altitudinem. Mauritanorum five-^gyptiorum Gonftanti-
nopohadvenientium confuccudoeft, quandofubnoctemadturbidam illam aquam ad-
veniunt, atque ignorant fuprane an infra Alexandrinum portum, five Nili oftium longius
fint progreffi , ut anchoras in mari figant, in proximum ufque diem , ut eo jam lucido lo-
cum dignofcere queant, quo navem in portum fint deducluri. Quôd fi altius progreffos
fe agnofcant, cum tempore regredi poffunt ut portum occupent. Nos iftîc node tradudâ

cum tranquillitate maris, anchorifque poftridie ex imo mari fubdudis, vela explicuimus,
& ex hiÄ: turbida aqua egrefti, non diu navigaVimus, quin in aliam Nili aquam exoftio
Canopico five heracleoticoprolabenteih inciderimcis. Hxc ftint duo maxima Nili oftia,
cujus poftremi aqua marinam ex viridi pallefcente colore infecerat. Earn ciim per dimidii
fortaflis milliaris latitudinem emenfieftemus, iterum in cxrulcam maris aquam perveni-
mus. Omnium primum nobis in i£gypto apparuit Rofetcx arx,qux fefquidiei itinere fu-
pra Alexandriam eft. Giim autem plenoxquore veheremur, & obfervantes quid noftris
oculis primiim obiiceretur,nihil aliud quàm Palmas, Sycomoros,&; Pompeii" prxaltam
columnam confpeximus, quxin Promontorio eft fupra Alexandriam. Giim enim adeô
humilis &£ montium expers fit regio, procul intuentibus apparere nequit. Nos ciim fub
nodem in portum appuliffemus, illo die navem non fumus egreffi.

1 x dierurii quibus hanc navigationem abfolvimus obfervatione, cognôfçere licet^
commode quindecim dierum fpatio navigationem ejufmodi perfici poffe, modô
profper, ut nobis, adftet ventus. Atque ut dietim noftrum iter repetamus,nifi Cal-
lipoh, in Bofphoro ad Arcium anguftias, turn in Chio, tum Rhpdi fubftitiffemus, odiduo
illud abfolviffemus. Nam à Rhodo in Alexandriam tres duntaxat dies totidem nodes
impendinius ; è Chio Rhodum, binos folum dies & binas nodes j è Conftantinopofi
Chion duorum dierum Sc trium nodium fpatio perveniri poteft. Eâ ratione magnum
iter brevi tempore conficitur, vento adflante fecundo.

^Alexandria urhes\\ ma in ^gypto^ altera {qm
%omanorum era^ colonia) in Phrjgta^

Po stRiDiE mane navi egrefti in urbem Alexandriam profedi fumus. Sed ante
quàm deeâ fermonem inftituamus,primiim nobis dicendum eft, hujus nominis
varias effe urbes : fed duas maximè celebres. Etenim latè imperium obtinentibus
Romanis,Troiaabiifdemreftaurata,&coloniisRomanorum in eam miflis, Alexandria
nominata cft, cuj us Plinius meniinit, atque etiam Annxus Seneca in morte Claudii Cxfa-
ris : Qi^to,inquit, fororem fuam ftultè ftudere Athenis dimidiiim, licet Alexandrix to-
tum annum : nam tum temporis Latinorum iftîc erat Academia, eaque eft cujus Gaienus
fxpè meminit,non de Alexandria /Egypti ; quod exejuslucubrationibus facilè deprehen-
dere\' licet. Nunc porrô de fingularibus rebus à nobis obfervatis, breviter agere fufticiet:
nam figillatim de Alexandria fcribentes poft tam multos magni nominisviros, adu, quod
aiunt, agéremus. Arenofo folo fita eft in promontorio quodam : ab uno enim latere me-
diterraneo mari alluitur j ab altero, Mareoti lacu amplo Sc in longum extenlb. Superfunt
adhuc mœnia qux Alexander Macedo exftrui iuflit: at urbs interior, ex veterum xdifi-
ciorum ruinis magna ex parte conftat. Diruta autem fuit ea urbs,quando Gallix Sc Cypri
Reges Sultanum ex eâ expulerunt. Nam illam minimè pofte retinere animadvertens,
prius dirüit, quàm in hoftium poteftatem veniret. Poftea tàmen paulatim xdes exftrui
cœperunt pro incolarum ratione. Sed &: nunc, nifi Chriftiani mercatores fuos iftîc infti-
tores alerent ob mercium permutationem, parum Celebris effet. In cam invehitur omnis
generis commeatus cüm ex ^gypto, tiim ex Cypro, aliifque vicinis locis. Panis qui iftîc
pinfitur,in placentaseftbrmatur planas, quibus infpergitur legitimi melaAthii femen.
Eam ob caufam hiijus feminis magni culeiper fora Sc mercatorum officinas venales inve-
niuntur. Omnisgenerisvinaiftîc etiam reperiuntur ex variis locis inveda. Sed nec Cy-
prus longè inde abeft. Optimi faporis iftîc eft caro vervecina, hœdina, vitulina Sc bubula»
Magna etiam abundantia generis cujufdam caprarum qux Gazellx vocantui: (veteres
Grxei Orygesnuncupabant) quas in agris Sclopetis petUnt : gregatim enim incedere fo-
lent. Inveniuntur&gallinx &: ova. Alexandria fita eft loco pifcofO : iftîc enim obfervavi-
mus cantharos, lupos, umbras,fynodontides,niugiles,raias, fquatinas, caniculas,hrani
priorem Rondeletii. Sed Sc multi alii ciim faliti tum recentes ex Nilo invehuntur. Iftîc
^afcyaturpuniea mala,mufx, limones,aurea citriaque mala,ficus,fycomori, ceratia,S£

pleraque alia fruduum genera, quibus caremus. Abundant etiam omnis generis legumi-
nibus (è quibus quxftus magnus) atque omni frugumgenere, veluti oryza, hord^, farre,
alias fpelta nuncupato. Dolichos Grxcis didus, florem fert iftîc flavum. Copiofum etiam
pifl genus, quod Grxci Latyri, Veneti Manerete, Romani Cicerchie, Galli kes Certes ap-
jellant. Qmd potiflimum in urbe aliqua abundet/cire volentes; adeant fora diebus qui-
3US venales inferri folent aves, pifces, olera, frudus, &c reliqua vidui neceflaria:brevi enim
deprehendent quibus rebus incolx magis abundet:quod in Alexandria nos obfervavimus.
.^gyptii rarô cibum fumunt, quin addatur radicisgenus Colocafia nuncupata, cum carni-
bus décoda. Magnum ejus vedigal per univerfam ^Egyptum : nam vix quidpiam fre-
quentius in urbium Sc pagorum foris eniitur. Ciim porrô de Alexandria inftitutus nobis
fit fermo, illius typum uti eam obfervabamus ad viuum expreflam hîc inferere voluimus.

If^greßm Nili h urhem.
TortââelVepe.
Cdoma P&mpe4.
iMareetis, UcHi aqua
dulcü valde amplus
é\'pifcofus.

Qvi tum Alexandrix Flerentinorum Confulem agébat,Civettamhabuit adeô ci-
curem, utcum hominibus colludens, illis nafum, aures, & labra fine noxa morfii
prehenderet:ab ineunte enim xtate humano lade educata fuerat. Rarum pro-
fedô ita cicurari pofle animal adeô ferum & indomitum. Civettam veteribus probe fuifle
cognitam, & Hyxnamab ipfis fuifle nuncupatam, ipforum audoritate demonftrabimus;
tametfi nunquam obfervaVerint adeô odoratum excrementum eam reddere : memine-
runt tamen generis cujufdam Pantherx odoriferi. Audorcs verba fecerunt deHyxna
tanquam defero animali Africano; quod nobis fufpicionem mover, Civettam eo tempo-
re in caveis minimè fuifle adlervatam. Hodierno autem die,cicur reddita,majorem quz-
ftum prxbet quàm olim. Illius etiam nomen quo eam ntincupare fblemus,ex Arabibus
audoribus mutuatum eft, reji^o veteri. Compado, ut Meies,eft corpore,major tamen:
cum autem alium prxter muliebrem naturam habeat meatum, ex quo Civetta emanat,
plurimi Hyxnx hiftoriam legentes, exiftimarunt illam elfe Melèm five Taxum, vulgo
nuncupatum, qui veteribus Sc Ariftoteli Trochus didus eft. In cervice Sc per dorfi fpinam
pilos habet nigros, quos furrigit cum in dignatur, non minus quàm fus. Inde fadum, ut
Glanis pifcis etiam Hyxna nuncupata fit. Os ha*
bec magis mucronatum quàm felis, fed barbx
pilos ilhfimiles; oculis eft fplendentibus & fub-
rubentibus : fub quibus binis maculis nigris infi-
gnitaeft. Ejus aures orbiculares func ad Melis
aurium formam accedences. Corpus habet ma-
cuhs afperfum nigris, cum alias ejus color albi-
cec : crura Sc pedes pilo nigro obfici func, quem-
admodum in Ichneumone : cauda oblonga, fu-

O B s E R V A T I O N V M LIB. î I.,
periüs nigra, infimavcrö parte albis maculis afperfa. Agilis eft, & carne vefcitur. \'Hxc
eft Civ(^ttx hiftoria, qux ft cum Hyxnx dclcriptione.conferatur, apparebit veterum
Hyxnamefte.

o s T R IDI E urbe cgreffi, prxaltam Pompeii columnam fpedatum ivimus, in exi-
guo quodam promontorio iitam, odava milliaris ab uibe parte. Immenfxeft alti-
tudinis, & craffitudine reliquas antè nobis confpedas, fuperat. Columnx Agrippx
qux in Pantheo Romano funt, nihil ad ejus craffitiem accedunt. Vniverfàejus materies,
cum epiftylij,tum formxcubicx ex Thebaico marmore eft; ex eodem videlicet, quo om-
nes obehfci ab ^gypto delati conftant. Eam^ Gxfaris iuftu, ob vidoriam adverfus Pom-
peium partam,iftîc eredam aiunt. Adeô crafta eft hxc columna ,ut impoffibile judicetur,
nunc quenquam artifîcem reperiri, qui ullis inftrumentis cam aliô transferre queat. Ex
ftmimo hoc promontorio longus in mare & Gontinentem patet profpcdus. Si quis ad
meridiem faciem obvertat, Mareotini lacum amplum fpaciofum confpicere poteft,pak
marumûlvis in ambitu oblitum,qui vix dimidio milliari ab Alexandria diftat. Ager vici-
nus magna ex parte arena mobili conftat; planeque fterilis elfet, nifi Harmaix, & Gappa-
rum non fpinofas ftirpes aleret, craftas illas Cappares proferentes, qux nobis inde adfe-
runtur: minores enim in Gapparum ftirpibus fpinofis nafcuntur, hieme folia abiicienti-
bus : cum non fpinofx ^gypti, & qux arborefcunt in Arabia,folia retincant. .Miricx are-
nofis locis plurimum iftîc deledantur : cdm tamen ahis locis humidum fôlum amcnt.
Harmala admodum fimilis eft Moly : Rutxque genus eft, quod Arabibus, ^gyptiis &
Turcis nunc vario in ufu eft. Ea enim fuffiuntur finguhs diebus mane, fibi perfuadentes
noxiosfpiritushac rationeabigi. Qux res huic herbx atque ejus femini tantam celcbrita-
tempeperit conciliavit, ut nullx fint adeô exigux & Viles officinx,quxeam non ha-
beant, tamquam preciofum aliquod medicamentum. Apollodorus antiquus audor,cy-
pero cafdem facultates tribuit, cdm ait Barbaros domo egredi non folere, quin primum
Gypero fuffiantur: quod occafionem aliquando prxbuit cogitandi ,cjus ufum vetuftum
elfe. Inter fingulariaqux Alexandrix confpeximus, bini funt obehfci, apud ejus urbis
palatium: alter redus integer, al ter humi jacens&confradus:redus altcro longè major
eft: cujus craffiiudo comparari pofiet cum eo qui Romx eft ad D. Petri. Gdm de obeli-
fcis verba facimus, de re inter reliquas maximè admiranda agîmus, quxque magnam du-
bitationem pant, cur adeô mirabiliter fint incifi. Si terni aut quaterni duntaxat inveni-
rentur, coniici pofiet, eos Regis cujufpiam curâ excifos : fed cdm multi fint, nonnulli exi-
gui , ut qui pone M incrvam, in foro apud Pantheon, & apud Aram cxli Romx confpi-
ciunrur;ahi ingentes admodum, utqui apud Populo, &Pontificis palatium funt, atque
omnesiEgyptiacis five hieroglyphicischaraderibus infcuipti ; ftatuerepoffiimus eos olim
excifos, ut tumulis quibus in ^Égypto corpora condîta repofita erant, imponerentur, nij-
nimè autem ut templis dicati elfent. Plurimi videntes folidum Tapidem, tam ingentem,
tam longum, & craîfum, adeoq. expolitum,fufilem efiecredunt (nam omnes obelifci ex
lapide Thebaico funt excifi,multis granis diftindo duorum aut trium coloru,ut fturni avis
Collum: inde fadum,ut veteres Grxci Pfaronium cbgnominarent:\'\\Iasj\'\'çenim Grxcis,ftur-
num fignificat) fed hallucinantur, nam ejus varieras & granorum diftindio, ex faxi (quod
hujufmodi coloris) naturâ eft. Tanto magis admirandi obelifci videntur, quôd ex fi>hdo
lapide confient ; quemadmodum fi quis imaginaretur, fe quadrangulam aliquam turrem
inmeri ex unico lapide exftrudam. Omnes qui nunc funt Romx obelifci, jam in iEgypto
infcuipti fuere antè quàm Romulus unquam pedem Romx figerct. Rupes five Latomia,-
unde excifi funt, adeô folida eft, nec ullis venis diftinda,ut exicindere iftîc liceret fclidam
& unico lapide conftantem turrim, crafliorem atque altiorem, quàm binx illx funt
turresad Divx Virginis phanum Lutetix,fi humanâ induftriâ moveri pofiet: nam mon-
tem integrum duorum milliarium longitudine ,foIido eoqucfine ulhs venislapidecon-
ftantem, videre cft, ex quo coloffi vel obelifci exfcindi queant quantx quis voluerit crafiî-
tudinis&: altitudinis. Tres colles murorum Alexandrix ambitu continentur, quiitopa-
riijfive fordium montes cognominantur, ut ea loca qux Lutetix Lts veines \\ift ffuée videli-
cet omnes fordes & anmdium cadaver a abiiciumtr] nuncupantu r. El cgantcs aq uxdudus, iri-
lentescifternx, atque putei qui Nili aquam excipiunt, obfervatione profedô digni: adeô

enira probâ màterîCj atque tara magnifico operc exftrudi funt, ut adhuc integn perfiftant.
Neceftarii etiara omniiiô erant: nam Alexandria: incolx femel iri anno eos impleje folent,
cüm Nilus inundat, ad totius anili ufum. Per ingentem cànalera primum univerfas mhis
cifternas replent, in quibus depuratur &hmpida redditur. Tota autem urbs fupra ejuf-
modi cifternas & puteosexftruda fuit olim firraolapidum Sc laterum opere, quoniam ra-
ta per i^gyptum nafcuntur ligna, prxter fréquentes Palmas, qux ad xdificandum prorfus
funt inutiles. iEgyptii ruftici per agros palmasabortivas&qux vitium fecerunt, requi-
rere folent, quarum cacuminibus excifis, candidam medullam eximunt, Sc in foro vena-
lem proponunt : ea cruda vefcuntur, cynarx enim faporera refert. Veteres Palrax me-
dullam five cerebrum nuncuparunt\', Grxci lyi^sipuXov. Advertendum tamen eft, Varia
■elfe Palmarum genera: fpinofum enira in Greta obfervavimus genus,ab eo differens quod
nautx ex Hifpania advehunt Sc Ccphz\\om[ ffijfam Palmitos] vocant ; pumilam videlicet
illam Palmam quam Rotomagenfes Sc Lutetiani Aromatarii in fuis officinis recentem ve-
nalem proponunt, Sc quaternos vel quinos aifes xftimant. ^ ^

Jchneumonem hodierno adhuc tempöre in mulm JEiyptit^dibm
cicurem adßrvari : & alterius Jchneumonü ve^A ad^
verfiis Thalangtum certamen*

A tEîcANDRiiE incolx Ichneumonem .^gypti peculiare animal aiunt:cicuratî
enim poteft, non fecus atque feles & canes. Vulgus antiquo nomine appellate dc-
ftit, Sc vernaculo (èrmone Pharaonis murera nuncupat. Obfervavimus\'porrè
ejus catellos à rufticis Alexandriam venales inferri, atque ab oppidanis avidè emi,ut domi
alant,nam mures venantut non lècus atque muftelx. Exiguum eft animal. Sc valdè mun-
dura. Qui id non confpedum ex ingenio duntaxat depinxerunt, redè exprimerenequi-
verunt, ut ex prxfenti pidura deprehendere licet; illx enim nihil naturale referunt: in no-
ftra autem, reliquo corpori conj ungenda eft cauda.

Primum Alexandrix confpeximus, inter arcis
rudera, gallinam quam ceperat vorantem. Vafer
cft in prxda aucupanda : nam pofterioribus pedi-
bus fèfe fublevat, & obfervata prxda, fumma tel-
lure adrepens, magno impetu fefe in prxdam vi-
brât, indifferenter vefcens omnibus vivis corpo-
ribus, uti fcarabeis, lacertis, chamxleone, omni
ferpentum genere, ranis, muribus majoribus SC
minoribus, aliifque fimilibus. Aviculas etiam
maximè appétit, prxfertim gallinasatque earum pullos: indignabundus,pilos furrigit,qui
duorum funt per intervalla colorum, nempe exalbidi vel flavefcentes, Sc cinerei, duri Sc
afperi inftar pilorum lupi. Majore efi robuftioreque corporis mole quam felis, roftrum-
que nigrum &: mucronatum habet inftar viverrx, fine ullis tamen barbx pilis : breves
orbiculares habet aures, coloremque cinereum ad flavefcentem accedentem, qualis in
cercopithecis confpicitur: ejus crura nigrefcunt. Sc quinque digitis pofteriores pedes func
prxditi, quorum calcar interius breve eft : cauda oblonga eft, &: fuperiore, qua fpinxad-
hxret, parte, crafla: linguam verô Sc dentes felinos habet. Peculiari prxditus eft nota, qua
reliqux quadrupèdes animantes carent; qux fufpicionera Audoribus prxbuit, ut exifti-
marent mares non minus uterumgeftarequàm feminas. habet enim prxter muliebris fe-
xusmeatum, alium amplura illicontiguura, pilisobfitura, non admodum diffimilera pu-
dendo mulieris, quem per magnos xftus aperit (claufo nihilominus permanente quo ex-
creraenta reddit foramine) ut ejus cavitas appareat. Tefticulos felis habet: & ventum ma-
gnopere formidat. Tametfi hoc animal exiguum fit, adeô tamen induftrium & agile eft,
ut adverfus magnum canem confligere non vereatur:atque fi felem obfervet,ftatim ftran-
gulet. Quum verô os adeô mucronatu habeat,diffîculter craflSorem carnis molem morfu
apprehendere poteft, imo ne humanam quidem manum in pugnum contradam morde-
re. Audores de eo multa alia fcripferunt,prxfertim bellum adverfus afpidem gererc,cro-
codiH ova confringere, admodumque vigilantem efle; illi multas fingulares facultates tri-
buentes, quas brcvitatis caufa hîc prxtermittimus; exiftimantes nos fatis fundos effe offi-
cio, data ejus defcriptione. Sed Se aliud animalculum eft, è vefparum genere,Ichneumon

vefpa appeliatum, cui bellum internecinum cum plialangio s quoniam verô eoi ühl pii-
gnam vidimus, ipfam hoc loco com memorare libuit. Infedi genus eiifangüinisexpersj
forma a^i live vefpa^, vel magna formicaalata perquam fimili, vefpa tamen minüs;in ter-
ra etiam fuum latibulum quemadmodum phaiangium faciens. Superät phalangiuni
quotiescunque extra fuum latibulum invenire poteft : at iî in laiibulo adoriatur, fape-
numerô re infeda rediL Accidit ut ichneumon vefpa phalangion è fuo latibulo egrel^
fum corriperet, atque poft fe traheret, quemadmodum formica tritici granum , & quo
vellet impelleret, tametli non fine magna difficultate: nam phaiangium pedum uricis ob-
via quaque apprehendens,quantum poterat renitebatur. Ichneumon verô, fuo aculeoj
quod infiarapis exerit, variis locisipfum pungebat. Defeffus autem ifto labore , avolavie
hac illac oberrans ad balifta ferè iadum; deinde fuum phaiangium requirens, iiec quo re-
hqueratloco inveniens, ejus veftigia fequebatur,quafi odoraretur,non minus quam ca-
nes leporum veftigia. Inventum plus quàm quinquagies aculeo pupugit, rurfiimque per-
trahens, quô voluit perduxit,& plané confecit.

Merces qua in Alexandrims officinis recondita adfervanturperluftrantcs, obfervavi-
mus ftruthionumpellçs cum fuis plumismaximâcopià:foIentenim iEthiopes illisconfe-\'
dispellem detrahere : carnibus quidem vefcentes,at pelles cum fuis plumis, aliis mercî-
bus permutantes. Hadeinde à mercatoribus Alexandriam inveda, in varias Turcarum
provincias diftribuuntur : nam apud Turcas non miniis invaluit ufus,fuas tiaras his pennis
exornandi, quàm apud nosgale.arum criftas.

Hortorum culturaapud Alexandriam & per univerfam ^Egyptum,praterquam feeun-
dum Nih ripas, admodum difticilis eft : quoniam perpetuô inftrumentis à bobus verfàtis
haurienda eft aqua ad riganduni folum. Illorum iafeminumànoftrate differt: flavo et-
enim eft flore , admodum odorifero. Inveniuntur etiam iftîc flava rofa, fed odoris
expertes.

Turcarum Alexandriam incolentium mqresfDivi Aiacarn
jolttudmesfjartâj^ alm in <iAlexandriâ reu

Qv IN QV; E dierum ultra Alexandriam itinere verfus Africam tendentibus, fblitü*
dines occurrunt, Divi Macarii cognominata, D. Antonii folitûdinibus contermi-
nà, quas Caloieri Arabes inhabitant,ejufdem éum Gracis rehgionis: plurimaquc
iftîc funt Arabum monafteria Gracis permixta. Incidimus Alexahdria in Mobiles quofl
dam Venetos,qui nuper inde reverterant : quorum nonnuîlicuriofitatequâdamTama-
rindorum qui iftîc crefcunt, ramulos cum fuis floribus retulerant. Iftîc etiam tanta lapi-
dis aè\'titis abundantia reperitur, ut co naves onerari queant: inde olim. mercatores Ro-
mam devehebant. Plinius enim aëtitem lapidem, cognomine Ciffitem,in ^Egypto fpon-
te nafci circaCopton tradit. Inter reliquas lapidis aëtitis facultates, veteres nobis kïu
ptum reliquerunt, eo furem deprehendi, qua etiamnum apud Gratos in ufu eft ydj us et-
jam Diofcorides meminit, fed plenèeam non defcribit. Furem igitur deprehendere vô-
lentes Graci, omnes furti fufpçdosfimul evocare folent: mukisccremoniis rem j^eragen- \'
tes :admurmurant enim Caloieri multa verba, dum maffam pinfunt fine fcrmento,èqua
parvos panes conficiunt ovi magnitudine: horum »fingulis qui convenerunt, terni toti-
dem bolis, nullo potu addito, deglutiendi prabentur.Idexperiraentum nos fieri vidi-
mus : atque qui furtum coramiferat,nunquam tertium p^nem devorare potuit,quinimo
dum deglutire nititur,parum abfuit quin fuffocaretur, propterea reiicere coaduseft.Mo-
nachi Graci id obfervant tanquam peculiare fecretum , nçc cuiquarri communicate vo-
hmt. Intellôximus tamen illos lapidis aëtitis pollinem fuamaffajdum panes hos coficiunt,
infpergere. Locusà CafàrePharusnuncupatus,quique tum infula, nunc continenti jun-
duseft, arcemque habet admodum incommodam: nam fingulis diebus aqua è cifternis
Alexandria haufta camelisineamdevehendaeft. Omnium Alexandria adificiorum te-
da plana funt &: conftrata, quemadmodum vulgô apud Turcas, Arabes Gracos, ubi
incola nodu dormiunt, adfrigidiorem auramcaptandam , omni anni tempore, cùm
îïftate, tuni hieme. iEgyptiiautem & Arabes fupra reliquas nationes fubdio quovis
tempore pernodare deledantur, nullo etiam ledo fubftrato; modô enim chlamydem
aliquam habeant qua fe regere queant, * ledos negligunt ; non ignorantes, plumis con-
fardos ledos plurimum nocituros- Mirum igitur videri non debet, fi ejus regionis ho-
mines adeô exadè ftellarum curfum earumq. ortum & occafum obfervare potuerunt :illis

PETRI BELLONII
enim tota node confpicuae funt,ob aërem purum & minimènubilum. Alexandrini Arabi-
cè vel Mauritanicènaturâloquuntur: at Turcx illis permixti , fermone abiis admodum
diïFerence utuntur. Et cum iftîc mùlti ludxi, Itali & Grxci verfentur, variorum idioma-
tum invaluit ufus. Olim Grxcèloquuti funt : nairicum Alexander iEgypto fubada Ale-
xandriam condidit, verifimile eft, relidis illîc Macedonum coloniis,linguam Grxcam
admixtam fuiffe. Caloieri lacobitx & Grxci xdificium iftîc habent pro Patriarchatu cum
fuo templo, co loco in quo reconditum erat D. Marei cadaver, antè quàm Veneti Vene-
tias transferrent. Latini ludxi, fua iftîc peculiaria templa habent. Intcrfingularia qux
nobis Florentinus Conful oftendit, cüm aromata nos requirere animadvcrti{fet,deguftan-
dam dedit radicem Arabibus Bifch nominatam: ea nobis tantum calorem in ore per inte-
grum biduum cxcitavit,ut flagrare videretur. Plurimi reccntiorum hujus radicis gratia
Audores Arabes conviciis ferè confccerunt,cos toties mendacii arguentcs, ut referre pu-
deat : cum tamen ipfis nunquam nota fuerit. Exigua eft, parvi napi inftar (alii Napclluni
vocant) & adeó vulgaris Turcicis aromatariis, ut nullus eorum venalem non habeat.

* Eiufmtdi etiam coafuetuêaem apud plerofque üungms iterfacimeSy dum *pud eos yerfabar, obfervahtH* &
plerumque Upidem fro cmicalt ca^tti fubiicere.

ALExAHDRiiE âliquot dies commorati, ad iter Memphiticum nos accinxïmus.
Duobus autem diverfis itineribus eô tendi poteft ; altero longiore, adverfo vide-
licet Niîo; altero terreftri breviore. At quoniam Nilus ^Egyptum inundaverat,
Rpfèttam profedi fumus, utnavigio Nilum fubiremus. Dimidio milliari ab Alexandria
progreffi, in amplam planiciem arenofâm pervenimus, in qua varix ftirpes nafcuntur, in-
ter quas Anthillis Grxcorum eft, quam Arabes Kali appellant: hanc incolx ledam defic-
cant, ignis ftruendi caufa (nam ligni magna iftîc penuria) & calcis cum ea adurendx gcmi-
num quxftum faciunt: calcem enim Alexandriam déportant, atque herbx cineres dili-
genter adfèrvant,hoc cft Soldam à nobis appellatam. laduranturfaxi raodo, & tanta co-
pia colliguntur, ut mercatorum naves onerari poflint ; qui cos iftîc coëmentes, Venetias
devehunt, vitrorum cryftallinorum fundendorum gratiâ« Vitrarii Veneti in Muran eos
commifcent faxisperTicinumamnem cxPapia advcdis, qux cumcineribus xquafiter
commixta, materiam reddunt ad felediffimacryftallina vitra conficienda. Galli autem
nupcr admodum Cryftalhna vitra conflarcedodi,Stampanum fabulum faxorum Tici-
nenfium loco ufurpant: id enim opifices commodiùs effe deprehenderunt, Papianis
faxis. I^ondum tamen quidquam excogitate potuerunt, quod cinerum vicem fupplere
queat :camque ob caufam ex Provincia Narbonenfi ufque eos petere neceffe eft. Qua:
res nobis fidem facit, illos cineres his fimiles effe quos ex Syria mari invehunt. Gallis ta-
men De la Sodde appellantur,denominationem fumentes ab altera ftirpe Soldanella * nun-
cupata, quae adufta, fimihum facialtatura cineres reddit,quorum fit ufus inSynacorum
defedu.

* Plurimum haümnatur meo kdtcto SeBonim, qui in GaBia Narhoneuß Sodt cineres induratos ex Soldantlla ad-
$tffa confim autamat. Marü etenm & ßagnorum tn ea accoUy Soldaneüam mn urunt ; fed Amhtllidem domeSii-
em, quant tpß Vitrartam abtffeHuy & quod inïiar vitri peÜucida fit.nmmant, magna tur a & diligentia fer ere {em
etenim maior commodior^ «ß uJuó quam fponte nafcentis) & fub oMatvißnem fmsidere folent-, deinde aridam in fcro\'
beSf de induiitta m tum ufum patatos, conger ere, atque ignem fubiicere: huim aduBa cineres imum petentes indura»\'
tur, atque maßkm earn prahent quàm Sodam appellant^ non modi ad vitra conflanda utilem, fed quâ etiam Saponarij
artifices plurmum uti folent: utt ego, dum in Mompelio viverem, obfervabam : Sed ea de re Qutnquerani libeÜum de^
Zaudibus ProvtmtA in fcriptum, lotifulendum iudic». ExtSîim» enim non viltorem Sodam tn Gaüu Narbonenßs ori
mmttmâ fieri^quàm tn Spiâ & t/Egypto»

Bï NI s ab Alexandria milliaribus per agros reperimus paftores, caprarum greges pa-
fcentes, qux aures ad terram ufque promiffas habebant, per extremitatem quatuor
aut amplius digitis furfum recurvas. Hi paftores ne tempus in ocio tererent,arenam
ventilantes,vetera nuraifmata pcrquirebant. Sxpenumerô ctcnias accidit, ut autea & ar-
gentea

gentea inveniant. Ad dextram nobis crànt ingentes planicies arenofxjin quibus prxter
paucas cappares , atque iam dida Kali & Harnialài nihil crefcebat. Regio ad lîhiftrarri
paulo fublimior erat, ingentcfque pagos hinc inde inter palniarum filvas fparfos habebar.
Tribus circiter milliaribus emenfis, aqiaam dulcem & pôtabikm invenimus,qux fontànà
videbatur, ciini duntaxat hydria eflet Nih aqua plena, ih utribus à Caiiiehs eô deportata,
quam repleri perpetuô curabat Turca quifpiam gratis: nam magnam eleëthofynam efle
cenfent &:meritUm, fi fecUildum rCgiasvias àquam reponi curent ad aquaridos viatores.
Tantuni autem abefti ut iftîc reperiatur vinum, ut in ipfis etiam urbibus xgrè aquam re-
éenteni invenias. Palmx, ut & perreliquam ferè^gyptum, celfiflimx funt: inter quas
noriiiullx reperiuntur ex unico trunco eademque origine viginti magnas arbores ab invi-
cem fepàratas proferentes. Nox in itinere nos opprefliit j eam ob caUfam in tenebrisdiù
nobis faciendum fuit iter fecundum littus maris Mediteriranci quod ad finiftram habeba-
mus: neque fubftitim us, donec ad primarium è Nilinvis perveniremusi quo juxta littus
maris fuperato, foliiiri pifcatoristugurioluni invenimus, iri quo fàl erât ad faliendos pifces^
atque etiam Bourses Gallorum five «V Twei;:^» qux fiunt ex Mugilum, quos veteres Ce-
phalos nuncupabant, OVIS. Iftîc nodem fub dio traduximus cum camelis &jumentis.
Primus ille Nih rivus,oftium Ganopicum noneft:ejus tamen antiquum nomen ignora-
mus. Profundus non eft cjusalveus; nam,ut diximus,vado illum tranfivimus,ipfbmet quo
Nilus iEgyptum inundaverat tempore. Poftridie à riuo illo digrefli, per arenofa loca iter
fecimuSjiri quibus nullx arbores crefcunt prxter Myricas,qux in ingentCm magnitudiherrt
attolluntur,gallaf4ferunt,ab Arabibus hu)iis teporis C^fra^i/f/proprio nomine appellatas,
niagniohm in medicina ufus,&; non poenitendutn mercimonium. Secundum maris littus
iter facientes, pumilasmyrtosriigras obfervavimus, fed humiles, quôd perpetuô à ventis
marinis afîîigantur. Maritimis gaudcnt M yrti, cam ob caufam Veneri dicatx,quam Poê-
tarum fabulx mari riàtam rCferunt. Diu littus mannum fequuti, planiciem arenx mobi-
lis iHgrefl[i furriusj ubi tenuiflimx arenx tumulos à vento congefîos cohfpeximUs, Plani-
ties hxc adeô fterihs erat, Ut nihil in ilia nafceretut Eo die fub vefperam pervenimus Ro-
fettam,a Mauritanis Rafchitnominatam , ad littus fitam circa magnum quoddam NiU
Oftium. Ejus urbis incolx diligentes funt in curandis hortis^ in qUibus Mufx arbores nà-
fcuntur,Pàpyri planta,Sacchari harundines,ColocafixjSycomofi adeô exquifitâ viriditate
prxditi,ut reliquas arbores fine controverfiâ fuperent. Golituretiartiiffîc radix quam Itali
Dolceguini nmicupant. Ghamxleones fréquentés reperiuntur m fruticibus Rliamni al-
terius, qui in varios colores fefe commutant. M agnà ex parte ex viridi pallent, interdum
ex cxruleo viréfcunt. Indéfit ut non facilè obfervari queant : nani ramo infidentés fimdi
viriditate p; xdito i etiam à diligenter requiréntibUs vix inveniuntur. Vefcuritur mufcis,
cruciSj fcarabeis ^ & locuftiSj ferpentum more, qui omnis generis parva infeda dévorant,
qu« fxpenumero anàtomé fada in eoruiii vcntriculis invenimus. Nonnulli memorix
prodiderunt Ghàmxleortes vento vefci. Verum quidem eft integro anno fine efca perdu-
rare pofTc-. quod creditu diflScilenoneft inam varii generis ferpentes vidirrius per decem
inenfium fpacium vivere nullo adminiftrato illis cibo: mterdum tamcnnonnihil aqusè\'
dandum eft, quam bibanti

Rosettà elegans efl oppidunij nulhs tamen mœnibus cindum. Veneti iftk
Confulem alunt,alio nomine Baiium appéllatum ; qui res ad mercaturam perti;
nentescurat. Onerarix naves per NilumadOppidi ufque xdificia appellere pof-
funt. Nullum eft àdeô eXiguum oppidum per univerfüni Turc^e" dominium, ubi Venetî
quempiam non alant, qui eos de mercibus in amnium & maris portus, five in cohtineti-
tem advedis admoneat; magno fanè illorum commodo:namex omiiibus of bis partibus
nova intelligunt, atque merciUm in remotiflimis etiam regionibus precia ; ündê fit ut reli-
quas Refpublicas, in mercium negotio fupcrent. Qtiód fi quafpiäm mefces in aliquo por-
tu vénales mtelligant, illicO perfuos occupant, ut pfimi quxftum habeant. Rofettx vici-
na eft parva quxdam arx non procul à Nilo, qua Alexaridriam iter efl. Vix binis milliari-
bus ab oftiOquo fe Nilus in mare exonetatjRofetta diftat. ArabicUsfermOiftîc ih ufu\'eft,
quemadmodum per univerfam ^gyptum. Plurimi illîc ludxiiqui per univerfum TürCx
dominium adeômUltiplicati fiint^ ut nullum Oppidum fit aut pagus,in quO non invenian-
tür fréquentes j callentqüe variais liögüas : qua m re pluriitiutn nobis contUlérunt, non\'

lïiodô interpretandi officio/ed etiam in illius provincia: rerum memoratu dignarum ex-
plicatione. Ejufmodi generis cibos in Rofettano foro invenimus, quales in Alexandria.
Palmarum filvx oppidum inumbrant. ^dificiorum ftrudura fimilis iis qux in Cairo funt:
ad quam rem maximè accommoda funt ligna navibus Confl:antinopoli inveda. Nam qui
inde Confl:antinopolim nauigant, potius quàm inanes redeant, naves lignis onerant, ad
xdificia infliruenda, ciim nulla ad eam rem utilia in iEgypto inveniantur. iEgypti ani-
mantia ob pabuli abundantiam , ftirpium à Nilo rigatarum probum alimentum, a*que
aëris temperiem , in magnam molem evadunt, utiBubali,Boves, Cameli,Equi, Afini,
Arietes & Caprx. Arietes autem, qui admodum pingues & craffi funt, amplam, denfam
atque ad terram ufque propendentem caudam habent,palearia infuper è collo dependcn-
lia ut boves, nigraque lana vefliuntur.

PL VR IMI Rofettx quxÛu è pifcium in Nilo captura duntaxat fado vitam fuflen-
tant. Peculiare autem efl his pifcatori bus, in fuis cymbisingluvie illa uti qux fub
avium quas Plinius Onocrotalosappellat, rofl:ro propendet, ad aquam exfiaurien-
dam. Ejufmodi roflra (ea parte qux capiti adhxfit^\'colligata, orbem quodammodo expri-
munt: viva autem avis illo facco feu ingluvie utitur, tanquam altero ventriculo, ut devo-
ratas conchas & my tulos illius tepore fefe aperientesreiiciat, atque carnes à teftis fc para-
tas devoret. Ejus porrô naturx eft hxc ingluvies,ut humiditate corrumpi nequeat: quam
ob caufam multo tempore pifcatoribus utilis eft. Per onocrotalum autem non intelligi-
mus ardeas ftellares, quas noftri Boves tauros nominant, quôd bovis m ugientis inftar fb-
nitum edant; neque noftras Pellas, hoc eft, ardeolas, qux roftri cxtremam partem latam
habent: fed eas, quas Ariftoteles îïsAg»ai\'ïçPelecanes nominat. Aquis innatant utcygni &L
anferes; his majores, illis autem minores,omninoalbi; pedibus latis, jcoloris inter cine-
reum ôc nigrum medii, prxditi, ficut antea didum. >

PH ASELo\' confcenla,\'ut adverfbNilo Cairum peteremus,6<:Aquilonenobisfa-
vente (Nilus enim à Meridie inSeptentrionem vergit) brevi noftrum iter abfolvi-
mus. Nam paullulum progreffi, & ad alteram ripam appellentes, defcendimus, ut
terreftri itinere .fecundum Nilum pergeremus. Magna autcm voluptate alîiciebamur,
folum adeô herbidum confpicientes. Qui verô Nili alveum fequuntur, Cairum profe-
âuri, compendium non quxrunt;multos enim habet mxandros. Maxima elegantiorum
iEgypti pagorum pars fecundum Nilum exftruda eft, cum ob aqux commodiratem qux
agrum inundat, tum ad hortos rigandos. Confpiciuntur tamen &:alii procul à Nilofe-
jundi, qui maxima anni parte aqux penuria laborant. In pagum nomine Anguidie per-
venimus, deinde in alium majorem Mahatelimie nuncupatum, poftea in Dibi, inde por-
ro in oppidulum dimidii diei itinere à Rofetta diftans, Nantubes appellatum, quod
utramque Nili,qui iftîc major non eft Rhodano Lugduni,ripam occupât: ut Beaucaire &c
Tarafcon, ad Rhodanum fita : Poftremô in pagum Elminie. Magnum iter confecimus
CO die: profperum enim ventum habebamus. Ejus loci horti & agri vicini, à Nilo inundati
jam erant,& undiquaque Palmarum filvx apparebant. Agri ab invicem fejundi fepi-
bus ex Rhamno conftantibus, qui à noftra Groffularia differt. Invenimus etiam Tama-
ricesfuis Gallis onuftas. Agri plurimis locis oryza, papyro , mufis erant confiti, inter-
dum etiam colocafia. Quia autem colocafia (quam etiam ad Cretx infulx rivos fponte
provenientem invenimus;yEgyptii autem diligenter colunt) Lotus & Faba ^gyptia etiam
nominatur,&:ftuftraejus femina magna diligentia perquirentes, Cairi incolis ridendos
nos prxbuimus, quafi innuerevellent nulla reperiri : occafionem fumpfimus inquirendi
cur veteres Audores Fabam uEgyptiam nominarint, ciim nullas proférât fabas. Erroris
tandem hanc originem deprehendimus. Herodotus vetuftiffimus fcriptor de duabus
ftirpibusinNilonafcentibus verba fecit J quarum altera orbicularem radicem habebat,

qua eft coîocafia; altera vero quidpiam olivarum nuclcis fimile in capite profcrrct. illum
fübfecMüri audores, alii aliorum veftigiis infifteiites, pro arbirrio de bis loq\'uuti ftint. Nam
quod Theophraftus ait ejus radicem rpinofam ; aliter rem fe habere experientiâ docer.
Diofcorides dc Faba ^gyptia agens, Thcophrafti verba ferè expreflit. Phnius verô ex
illis ipfis mutuatus., fimilia omnino fcribit. \'\'In cam itaque opinionem facilè imus,ut
per fabam ^gyptiam intelligenda fit cdulis faba qua in yEgypto nafcitur. Ipfe enim Ga-
lenus dc vulgaribus fabis intellcxiflc videtur libro de Ahmentis,cijm dc ^gypti fabis agit.
V L vero eîucidemusquod Plinius refert /^sgyptios varii generis vafà exejus foliis facere :
animadvertendum eft colocafia folia admodum ampla elfe, eamque ob caufam compli-
cari & convolvi inftar corniculorum polfe, quibus aquam è Nilo hauriant & bibant; dein-
de abiici. Tandem in amplum quendam pagum pervenimus, nomine Berimbal. ^gy-
pti regio nobis apparebat omninô aqua fubmerfa, prater quofdam aggeres nonnullis lo-
cis eminentes, per quos ex uno pago in alium pateat iter. Incola ut fecurifintabinunda-
tionibus Nili, pagorum adificia fublimioribus locis fubftruere coguntur, quorum maxima
confpicitur frequentia : etenim plana eft regio, adificia ex tenaci pinguique limoconftru-
da, &ted;oopertaacuminato, alveariorum inftar, procul admodum apparent: nonnulla
etiam teguntur plana formâ, propugnaculi modo, quod vulgare eft per univerfum Turca
dominium & Graciam, Tanta apud illos eft lignorum & lapidum penuria, ut eorum
xdificia humiles duntaxat fint cafa, non amphores quàm pufilla teäa, recipicndis anleri-
busidonea. Eam videlicet ob caufam, quôd magna ex parte cubent, bibant & edant fub
arboribus; vel infedorum vitandorum caufa, vel ut frigidiorem auram excipiant; etenim
hieme iftîc non pluît. Aftate autem fub tedo frigidiorem auram non requirunt fed fub
Palmis. Tamarices in^îlgypto humidis & ficcioribus locis indifferenter nafcuntur ; illa-
rum enim filvula perinde in aridioribus locis reperiuntur atque inhumidis littoribus. Ea
autemexctefcentiâ quam Gallamnominavimusadeô onufta funt,ut parumabfitquin
ramiprae pondéré rumpantur. Novum quidpiam nobis fuit menfe Septembri confpicere
aquaticam avem à Gallis (quia in ftagnis non minus damnum infert quàm Gaftor) vn Bie-
«r^,hoc eft,fibrum vocatam,à Latinis Vulp-anfèrem,pullos recèns exclufbs in Nilo ducen-
-tem* Aquatica aves qua fub hiemem à Septentrionalibus regionibus loca commutant»
in iËgyptum ad veniunt,iftîcque pullos excludunt, deinde aftate revertuntur, fblis im-
menfum &intoIerabilem ardorem fugientes.

" Valde mmutus eH hoc capite BeUonim nam initio ai/,omnes navem exfcendijfe.ut temHri itinereproficifcma"
tur-y pauüo poïly quaß fui oblitus, magnum iter confeciffe eo die fcribit, quod fecundo vento ufi ejfent.

Ad Berimbal tranfeuntibus nobis, plurimi iÉgyptiâci pueri fefe in Nili profîuentem
abiiciebant, ut panem exciperent, quem de indufliria ènavi proiiciebamus, ut ex
ilhs adeô peritènatantibusvoluptatemcaperen1us:nam in aquam defilirenon ma-
gis reformidant, quàm anatum pulli. In pagum nomine Sindou deinde pervenimus, ad
cujus dextram eft * Diuruth; eaque node in oppidum appuhmus Fova nuncupatum, am-
plam olim urbem ut Cairum : nec hodie ullum eft in continenti ^gypti oppidum (exce-
pto Cairo) magis amplum : multo etenim major eft Rofetta, è regione magnam Infulam
habens, Sacchari arundinibus, Sycomôris, Palmis, Colocafiis,omnis generis leguminibus,
Coryza (qua pra reliquis magni eft cenfus per univerfam ^Egyptum) excultam. In Fova
pernodavimus : nam licet nobis fecundus adfpiraret ventus, nauta tamen nodu navigare
reformidabant, quôd Nilus iis locis multos maandros habeat, nec minus rapidus fit,
quàm Ligeris. Nonnullis locis redum tenet curfum, in quibus etiam noduvelisexplica-
tis (fecundo vento) fine metu navigare hceat: lentiiîs enim fluit, quam ubi fefe\'con-
torquet.

* Imo Zuga pêtitif, feeundum geograpbicam tabulami mm Diurinb hnge injra sindou eH,ut Demthi inßa Berirn\'^
\' \' "a effe potius (enferi queat, quàm Smioa.

IX ill noftra Europa amnem invenire liceat magis ad Nilum accedentem Pado,
prxfertim à Ferraria mare ufque: nam facilè velis expanlis fubiri poteft, adverfus
iplius etiam profluentem : idem in Ligeri fieri poteft perinde ac inNilo& Pado.
Ligeris autem alveus non eft adeô profundus. Omnia Cymbarum five navicularum qua-
rum in Nilo ufus eft genera, ab aliorum ftuminum naviculis difterunt: vulgare enim eft
cymbas fingulis locis pro amnium natura variare. Nam homines ad loci naturam navi-
gia accommodate volentes, fluminumcurfum obfervare coguntur. Nifi enim in Tiberi,
qui rapidus eft, profundumque alveum & altas ripas habet, cymbarum utraque extremi-
tas,fiveprora(S<:puppis prxaltx e{fent,&:riparum altitudini rcfponderent,quandocum-
que appellunt, ad egrediendum fcala perpetuô opus foret : eam ob caufam anguftis fca-
phis in Lunx crefcentis formam fabricatis, proramquc puppim prxaltas habentibus &C
in mucronem definentibus utendum eft: quarum gubernacula longis perticis alligata fint,
ÔC gubernator in fumma puppi ftet, ut quô agenda fit navis, confpicere queat. At Nilus
cüm ripas humiles, &L fummâ aquâ duntaxat eminentes habeat ; naviculas exiguas, humi-
les, planafque, Sc latas fert. Padi fcaphx breves funt, profundx, conftratx,fubrotun-
dxque, & gubernaculum ad latus habent, pofluntque mare fubire, & Venetias ufque na-
vigate. Oblongx naviculx, quarum ufus eft in fluminibus haud profundi alvei, ut funt
Ligeris &c Sequana, extrcmâ puppi gubernaculum feu temonem habenc.

Nonnulli perfuadere voluerunc.amnes inveniri qui majores naves gravioribufque one-
ribus plenas ferre queanc ahisfimiU alveo & profundicace jprxdicis : in exemplum addu-
centesfluvium Aife, qui licet Ligeri anguftior fic, criplo graviora camen fere onera; id au-
tem aqux nacurx cribuences, haud ejus profundicaci; folido argumente niti non videntur.
Sed quia ejus rei elucidatio in experientia confiftit, facilè Veritas adquiri poteft. Gum
Nilus univerfam regionem inundat, vaftuseft, magnaque & capacia fere navigia, quorum
dumtaxat ufus eft inundationis tempore : ceflante inundatione, certa loca oftenduntur
ubi abequitevadotranfiri poteft. Expanfis etiam velis navigare in eo licet, cum neque
montes neque filvarum frequentia ventum adimere vel impedire queant, ut neque in Pa-
do. Et quemadmodum populi in ripa Padi nafcentes quibufdam locis ventum navigan-
tibusinfringunt : fic etiam Palmx ad Nilum crefcentes. Nili pilcatores cum Padi pifca-
toribus in hoc conveniunt, quôd utrique aquam in cymbarum alveo vehunc, cratibus vi-
mineis fuperimpofitis tedam ; uthac ratione pifces vivos adfervent ; & per crates ince-
dentibus pedes non madeant. Paulo fupra pagum® Sindou progrefli, alvei caput con-
f:>eximus, quem Alexander fodi curavit ,utaquam in Alexandriam deduceret implen-
dis urbis cifternis, puteis & fontibus ; quem ad finiftram refiquimus. Terra exempta,
adhuc fupereft utrinque piojeda fecundum canalis ripas,cujus caput à magno illo pa-
go Sindou quadrante milliaris dumtaxat diftat. Regio ad dextram relida , paulo fub-
Iimior erat finiftrâ, arque magis arenofa , ideoque fnam Nilus eô non pertingit) fte-
rilior. At qux ad finiftram eft , quoniam humilis & plana, atque Nilo irrigatur,fer-
tilior eft & magis herbida; in quamaquaticx aves hieme commeanc tantâ copiâ uc agri
& prata iis albefcant;prxfertim ciconiis, quas ^Egyptii non ab re magni faciunt, cüm
ranx tantâ abundantia iftîc generentur, ut nifi ciconix eas vorarenc, nihil illis eflet
frequencius; cum etiam quôd ferpentes capiant^ Sc devorent. In arenofa altera parte,
vultures confpiciuntur, accipitres ^Egyptii, milvii, alixqueaves carnivorx : fed iEgyptius
accipiter omnium frequentiifimè, corpore corvi, capite milvii, noftro inter corvinumSi
aquihnum medio, nam mucronem paulo magis incuruum habet, crura verô Sc pedes in-
ter corvum & aves rapaces. Similis nominis avem in Herodoti aliorumque veterum fcri-
ptis invenimus: videturque ea effe quam accipitrem ^Egypcium nominant. Colo\'re eft ac-
cipitris : qui tamen interdum variat. Ejus iconem hbro de Avibus exhibebimus. Buffali,
tempore inundationis,in aqua ad aluum ufque verfantur, caput ad armos ufque in aquam
demittentes, ut gramina depafcant, quibus depaftis, rurfus in aê\'rem accollunc, uc herbam
dentibus attritam ruminent, atque in alvum demittant : nullum etenim animal pulmoni-
bus prxditum,five aves, five quadrupedes, five etiam cece Sc delphini, Sc reliqui qui man-
dunt, efcam in aqua deglutire queunt. Hac itaque ratione aluntur Euffah inundationis
tempore. Nulli peritiores natatores\'\'reperiuntur iEgyptiisj tales ut fint, neceflStace co-
gence:

gente:nam inundationis tempore fubinde ex uno pago in alium tranare neceffe eft, ad fua
expedienda negotia : quam ob caufam veftes ad natationem aptas geftant, promiftam vi-
delicet*ntcrulam albam^leviterelaboratam; deinde chlamydis genus inconfutile laneuru,
vilis cujufdam tapetis inftar,qua humeros & corporis aliquam partein obvolvunt:necalias
veftes geftant peregrè profeduri. Si profundum amnem tranlire nccefte eft, chlamydem
cum intcrula capiti obvolvunt diadematis inftar ; atque ficnatantes ad alteraînamnis ri-
pam perveniunt. Si verô longior facienda natatio eft, fcirpeos fafces poft le traîiugt, do-
nec terram pedibus attingere ampiius nequeant : tum demum illis incumbcntes, natatio-
nem leviorem & minus operofam habent. Aquilone adhuc profpefo, magnum iter con*
ficiebamus, & licet plus quadraginta paft\'uum milhbus à Pyramidibus, adeô à veteribus
celebratis, abeftemus, nobis tamen apparere inceperunt : edito enim funt loco,eorum qui
Nilo vehuntur oculis expofito : quod Plinius his verbis intellexit : Sanè confpicux undi-
que adnavigantibus. /Egyptii Pyramidum nomine appellate non norunt, fed Pharaones
nuncupant. Magis adhuc admiranda: videntur propè inlpicientibus, quam ab audoribus
defcriptx funt, ut poftea demonftrabimus.

" chm Beüonm ßper\'me capite ad Fova ufque progrejfusßt-, hoc capite,quäft fui eblittts,in Sind&uregreditar, fupra
guem alvei tüm Alexandriamfiuentis caput ponit, qm tamen in Geographica tabula paale fupra Ber mbal, tnfra au-
tem Sindou cetjüituitur. Praterea non potuit eum canalem ad ßniUram relinqmre cum à Refetta Cairum navigareti
fed ad dextram potiw. ad Nili quidem proßuentiffmi^ram eß.

Laudet quantum velit Bellonius à natandi peritia tyßgyptios, eos tamen à Brafilianis in hac arte vinci, nemo eU
qnidubitet. « \'

Nvlla eftnatio qux magis antiquitatis veftigia retineat, iEgyptiisîhanl etiam-
num illos in urbibus videmus fimilibus veftibus uti, quales defcripfèrunt veteres.
Per univerfam .^gyptum, pulli gallinacei à matre excludi non folent : fed for-
naces artificiosèjUt vidimus, exftrudas habent, in quibus tria aut quatuor ovorum millia
reponunt ; quarum calorem ita temperate norunt, ut omnia ova fimul excludantur: quod
recens inventum non eft. Nam Ariftoteles lib. hiftorix animalium cap. 1. jam fcripfa-
rat: Incubitu avium,fœtum excludi naturx ratio eft: non tamen ita folum ova aperiuntur;
fed etiam fponte in terra, ut in vEgypto, obruta fimo pulliciem procréant. Hi furni com-
munes funt plurimis rufticis, qur è diverfis locis fua ova inferentes iftîc excludi curant.

Aggeres exftruunt, ad continendum in fuo alveo Nilum, quos ftraminis, Sacchari ha-
rundinum,Halimi, Rhamni &Tamaricis fafciculismuniunt.

Poftridie noftram navigationem vento rnaximè profperoprofequentes, quibufdam lo-
cis Nilum fxpenumero fe contorquentem & Mxandros facientem invenimus: interdum
etiam Palmarum arbores noftrx navis velis flatum adimebant, fic ut nautx phafelo egre-
di, eamque VI pertrahere cogerentur- Remiftiore autem vento , Nilique proftuente ad-
modum rapido, ad alteram ripam appellere non oportuit, atque in terram defcendere.
Sed cüm iftîc parumper hxfiftemus, fecundus ventus nobis denuô adfpiravit.

Cvm i®,gypti regio hieme adeô tepida fit, &paluftris; plurimas aquaticas aVes alit,
atque inter reliquas illam qux Grxcis Ariftoteh Crex dida fuit. Eam ex voce
agnovimusjftrepera etenim eft,&utVannellus Aex,fic hxc dum volat Crex, Crex
pronunciat:ipfam verô fequentibus verbis defcripfimus. Crex corpore eft inter elonum Sc
calidrim, media inter illas crura etiam habens, qux cum pedibus Sc capite nigra funt : cer-
vix, pedus, humeri albefcunt : corporis fuperior pars ad cii^reum tendit colorem,can-
didam lineam obliqué alas fecantem habens. Humi & in aère vidum quxritat, ut Van-
nellus,qui veteribus Aex appellatus fuit, atque fimih modo ftrepitum volando excitât.
Inter aves qux Gallico nomine cognitx funt, minimè recenfendam arbitramur, tametfi
antea exiftimaverim us Gallorum hoc eft,/Egocephalum Crecem efle, quoniam
Herodotus eius magnitudinem cum Ibis genere Comparat. Antea Ibidem nigram pro

"Hxmntopode habuer.imus : fed obfervatis ejus moribus, non Harmatopodcm , fed Ibin
"inigram eiredcprchendmius,cujus Herodotus primus meminit, deinde Ariftotejps. Cor-
pore efl: elorii, aut paulo minor, omnino niger, capite corvi aquatici,roftro,quà capiti jun-
gitur, poilicis craflltudinem ftiperante, fed per extremitatem mucronato & incurvo non-
nihil,atque fornicato, & omnino rubente, uti etiam cruribus, qux oblonga ftint, flmiha
cruribus ilhus avis quam Plinius Bovcm taurum , Ariftoteles Ardeam ftellarem nomi-
nant,. collum verô oblongum ardeolx inftar habet: ficut cum primum Ibidem nigram
confpicerem us, BouiTauro corporis habitufimifis nobis videretur.

v£gyptii, Mauritani, vel Arabes, fiix religionis ceremonias ftridius & diligentius obfer-
vant qtiam Turcx: &: licet utrique eandem religioncm,qux Mahumctanaefl,ampledan-
tur,ejurdemque Domini imperio fiibfint ; Turcx tamen majorem fandimoniam Arabi-
bus, quàm fibiipfis tribuunt : Eam ob caufam ,quôd Alcoranus lingua Arabica primum
confcriptus fit, deinde in Turcicum idioma converfiis. Sed & ipfi dodiorcs Turcx, non
Turcicc, fed Arabicè loquuntur. Charaderes quidem fimiles fijnt; Turcx etenim fiios
Charaderes ab Arabibus mutuati; fed lingua diverfa eft. Ad Nili ripas appellentes,
navim egrefli ut pagos perluftraremus, M\'auritanos in fuis Mofcheis, hoc eft, fuis templis
canentes, &:fibi alternatim refpondentesaudiebamus, Latinorum fâcerdotum more,&:
lifdemaccentibus paufifquefere utentes urn qui Latinos Pfalmoscanunt: quod minimè
faciunt Turcx, quorum idioma rude eft, Arabici facilis, ad rhythmos componendos
aptijComparatione. Sed Ôc Alchoranus rhythmicis verfibus confcriptus eft. Quatuor fub
Cairo milliaribus Nih alveus in binos ramos fefe dividit, quorum alter ad finiftram ten-
dens,Rofettam,qux eft Oftium Canopicu,undcveniebamus,delabitur:alter ad dextram
profluens,apud Damiatatîi,ubi eft Oftium Pelufiacum,fe exonérât. Inde affirmare poffu\'
mus,Nilum bina duntaxat primaria & navigabilia habereOfl;ia,per qux magnx naves fub-
ire poffint,aut ad fummu tria. Non inficias imus, quin in multos rivos diducatur, fed duos
tantum illosalveos navigabiles effe dicimus : aut fi aliorum nonulh quibufdam locis navi-
gabilesfunt, id inundationis tempore fieri : aliàs etiam qua in mare fefe exonérant vado
tranfiri pofrunt,quemadmodu canalemilluinter Alexandriam Rofettam fuperavimus.

Ventus ad Cairum ufque nobis fecundus fuit,ifticque navigationem abfblvimus. De-
fcendimus autem ad magnum quendam pagum nomine BouIac,territoriiCairmi, in
Nih ripa fitum.

Porrô ante quàm de Nilo fèrmonctnfiniamus; dé nonnullis animahbus, qux in eo repe^
riuntur, nobis agendum eft; atque inter cetera de Crocodilo, cujus hxc eft eflSgies.

Nos ilium fufpenfum in multis templis foris
publicisadmir.amur: inveniuntur tamen & ter-
reftres. Hippopotamus etiam Grxcis &: Latinis
didus, iftic invenitur; Latini enim Grxcorum
vefiigia fequuti, appellationem Grxcam ,qux
equumfluviatilem fignificat,non immutarunt,
fed eam retinueruntj quod feciflè hanc ob cau-
fam videntur: nam animadvertentes id animal
nulla ratione equum referre,fua lingua interpre-
tari noluerunt, fed Grxcam didionem fervarunt. Alterum tamen horum fuiffe, necefle
eft;vel Romanos Grxcorum Hippopotamumnonnovifle : aut id animal quod Hippo-
potamumcenfebantjdiverfum à Grxcorum Hippopotamo fuifle. Nam fi is qui Romam
advedus fuit,Dione tefte,in Augufti de Cleopatratriumpho,&: alii qui in M.Scauri hrdis,
& Pompeii triumphis exhibiti fuerunt,Hippopotami erant : dubium non eft, quin veram
eorum cffigiem ineo hbro quemde omnis generis pifcibus confcripfimus, dederimus:
nam id animal quod è Nüo delatum Conftantinopoli vivum confpeximus, omnibus no-
tis conveniebat cum iis qui in variis Imperatorum numis exprefli funt. Ad ejus hiftoriam
quod attinet, cum eam ahbi Gallicè&: Latinè dederimus,hoc loconihftamplius ad*
demus.

Nilus plurimos alios pifces admodum celebres alit, quos tamen figillatim enumerare
hoc loco non volumus : nifi quod Lucium qui iftic frequens eft, & cui veterem appella-
tionem applicare difficile eft, Oxyrincum veteribus nominatum afferimus. Capiuntur
etiam pifcium orbicularium duo genera humani capitis magnitudine, quorum pelles to-
mento vel foeno repletx à mercatonbus ad nos perferuntur:Grxcis vulgo Flafcopfari( La-
tinis Orbis, vel Grxconomine Orchis,dicuntur) lagena? etenim inftar rotundi funt.
Alius eft qui fquamarum vice totus offeo cortice tedus eft : eam ob caufam ut prxcedens
adfervatur.

Navigiorm^quorum tn Nib ujfmeHy differentia, atque arhorUm^ f,
, * qm tn Cairi hortis vulgariter aluntm-i nomtnai

o s T R A per Nilum nauigatione peraäa, & in paguiii Boulac\', quo orhrria in Miio
commeantia navigia appellere folent, utmercés qüas in Cairuin convehurit exo-
nèrent; exfcenfu fado,eorum navigiorum (Gerbesipiî vocant)formamobferva-
tevoluimus; atque comperimus eorum qiiatuorelfe differentiäs. Etenim alia humilia,
plana, lataque funt,fed admodum brevia li ad latitudinis proportionem conferantur , Alia
majora latiöraque, fed in orbem ferè contrada. Majora non multum abfimilia Sequanae
navibus, nifi longè breviora eflent: majora onera ferunt quàm reliqua, prxfertim autem
Sacchari harundines pro Turcarum Imperatore:fedilla inundationis duntaxat tempore
navigant, neque, infrà pagum Fovadefcendunt, LatinoqUe velo utuntur. Omriium mi-
nima, plana, humilia &: lata funt ,veloque qUadrangulo utuntur , neqiie longiùs à Boulac
evagantur,adtraiiciendum Nilum duntaxat apta,& ad annonam exproxfmis pagis in Cai-
rum dcvehendum,atque atnienta ex una ripa in adverfàm traducendä. jQux Danniatam
Alexandriam ufque defcendunt Gerbes, Latino velo utuntur, iWâreqiTë, fi malacia fir,
ingredi poffunt : at fi tempeftas fuboriatur, diu obfiftcre nequeunt.^ Éain ob caufam in iis
navigaturi mitem mollioremque auram obferuant , & venturn adniodum faventem.
Hortorum etiam arbores iflic obfervavimus, nempe Sycomoros, Palmas, Caffias fbluti^
vas, Punicas malos, Aureas, Acaciam, &: TTamariceni.

Cv M nullas cxduas filvas in iEgypto confpiceremus> è quibus fafces fieri, autfilva§
qux ligna prxbere poffent ad ea in carbones üflulanda : ad fundenda tamen metal-
la (quibus perpetuo ea regio abundavit) plurimis lignis opus fuerit: qux ligna iftîc
frequentiora effent, obfervabam (in quotidianum autem ufiim cedunt Caffix,Tamari-
cis, Rhamni,Sycomori, Napeca,Palmarumque rami &: arundmes) nihil iftïcfrequen-
tius Sacchari arundinibus vidimus : idque veterum audoritati confentaneum eft, qui ma-
teria, ad colliquandum aurum, opus effe non ignorantes,dixefunt,&: inter ceteros Plinius,
Pineis optimè lignis xs ferrumque funditur, fed & ^gyptix papyri paleis aurum. N am »
primarium .^gypti metallum, aurum fèmper fuit.

Sepes Cairi hortos ambientes, Chamxleonibus obfiti funt, prxfertim fecundum Nilï
rïpas: fie ut brevi fpacio ingentem eorum numerum confpiceremus. At non abs rein
dumetis verfantur : nam Viperx & Ceraftx , fi eos apprehendere poffint, integros dévo-
rant. Chamxleones prxdam capcre cupientes, linguam femipedalem exerunt, teretem
inftar lingux Pici martii,lumbrico terreftri fimilem, in cujus extremo fpongiofus quidam
& glutinofus nodus eft,quo infeda,ut locuftas, erucas, mufcafque capiunt, in os attra-
hunt. Ipfam autem exerentes, tam validé tantaque velocitate vibrant, quàm fàgittaab
arcu emitti poffit. Natura frufîrà huicanimaU linguam, ventriculum &: inceftjnatribuif\'
fet, fi edendi ufum iUi ademiffet, ut plerique arbitrati funt.

Dv M in Boulac iumenta exfpedamusqux Cairum nOs veherent, novum quidpiam
&: memoratu dignum audivimus : Denxenim yel duodenx mulieres per plateam
fimultranfeuntes, .^Egyptiaco more falutationem diccntes, fimul vocem emife-
runt, cui fimilem antè in quibufdam pagis ad Nilum fitis audiveramus quidem : fed quid-
nam effet, imaginari nequivcramus. Mulieres etenim nunquam inpubUcum prodeuntj
Jiifi teda facie, non ob fingularem formam qua prxditx fînt,fcd quia Mahumetes fie prx"
cepit. Im mo ^thiopes qux carbone funt atriores, faciem larva contegunt, non fecus at-
que formofiflima tocius Afix Turcica mulier. Diflnicile itaque ßobis erat, qua ratione

ejufmodi vox cfTormari poffet,imaginari: acclamationem tamen farpius repetîtani,^ coii-
fufàm quândàm harmoniam referentem, audientesjintelleximus ^ ipfas aperto ^hiànte>
quantum fieri potefi, ore, vocem acutam^ volutata inter dentes hngua & verfus palatum
contrada,emittere j accentuqueacutoterminare, qüemadniodum ruflica mulieres fub
acclamationis fînem facere folent,quando lac venale Lutetià proclamant. Faciem autem
obvelant pro regionum vario more. Sed eaqua Arabica: & iËgyptiacae rUfticas utuntur
faciem tegendi ratio, omnium eft inelegantifïima : nam xylinam telam nigri vel alterius
coloris ante oculos 8>c faciem propendentem, atque in cufpidem verfus mentum defînen-
tem ponunt, quemadmpdum noftra: nobiles mulieres utuntur fua barbuta appellata; uc
àUtem per hanc telam profpicere queant, bina foramina ex oculorum adverfo faciunt,
jficque inftruda, iis fimiles videntur, qui die Veneris ante Pafcha Roma & Avenioni fefe
flagellant. At in amplioribusurbibus, Turcicarum mulierum morem fequuntur,qua
exiguum quoddam velum ex cauda equina pilis contextum ante faciem geftant : fplendi-
dioresverô, tenuiffimam lineam telam. Itaque fi quisearum veftimentafingulatimde-
fcribere vellet; non minus fufciperet negotii, quam qui pidura omnes omnium qua in
Galha, Italia & Germania funt mulierum habitus, exprimere cuperet. Nam ut in eadeni
provincia animadverteret ornatum capitis plurimum inter fe differre, atque vicinarum
ornatui plané diffimilem efferfic etiam ^Egyptiaca mulieres ornatu à Turcicis plurimum
differunt. In ^Egypto(quemadmodum neq. apud Turcas,neq. Gracos) mulierpm autvi-
roru veftes concidere cofuetudo non eft. Nullus praterea eft prafcriptus ordo,quo homi-
îiesdivéff^ religionis dignofci queant ex veftium coloris varietate;nam ut diximus,in folo
3ileo cofiftit. Chriftiani variis coloribus diftindu geftant,nunc caruleo,nunc rubrO:Iudai
uteum ferunt : nam folis Turcis albo aut viridi uti conceditur, viridi quidem, his qui ex
Mahumetis fanguine prognatos fe jaditant. Capitis porrô ornamentum quo iÉgyptiaca;
mulieres utuntur, confideratione dignum :vetuftum enim eft, quale in variis numisex-
preffumconfpicitur. Audores turritum capitis ornamentum,aut turritam coronam, feu
vittam turritam nuncuparunt, quafi dicas capitis ornamen-
tum in turris formam fublevatum. Harum aha fandalia ge-
ftant editiore folea, aha cothurnos ferrato calcaneo, Turci-
carum mulierum more. Cum autem talis capitis ornatus ve-
luftatem adeô refipiat, ad eum diligentius obfervandum
noscommovit,prafertim cùm Latini poetaejus memine-
lint. Ceterum ut faciliùs demonftraremusquomodo amida
incedant, earum icones hîc exhibere voluimus, Turcicarum
amidum poftea exhibituri.

Illo ipfo die Cairum profedi fumus, quôperegrino equiti
ingredi non licet, nifi illuftri viro &Satrapa, aut cuipiam ex
cjuscomitatu :at incolis five peregrinis, afinis infidere inde-
corum non eft. Nobiles inquilini, & Turcarum Imperatoris
milites, oftentationis gratia equitantephippio brevi inftrato
tedo infidentes, non minus quàm in Gallia, equorumque
ufum fibi refervarunt, tenuioris fortuna hominibus eos in-
videntes. Mulieres etiam afinis clitellatis fuperimpofito gaufape infident. Non ignoran-
tes autem fingulas nationes retinere fua regionis confuetudinem,
ne iEgyptiorum naturalem habitum cum Turcico confundere-
mus, Civem Cairinum equo infidentem , cum uxore afino infi-
denti feeundum regionis confuetudinem animi gratia deambula-
tum proficifcentes, hîc exprimi curavimus.

Boulac à Cairo dimidio duntaxat milliari abeft. Per hortos iter
facientes multas elegantes arbores frudiferas vidimus. Nulli Ta-
marindi in i£gypto nifi fati proveniunt. Unicam arborem inter
Cairi rudera apud Boulac invenimus, & limones quofdam filve-
ftres, quarum frudus columbino ovo major non eft. Caffia, Se-
beften, Palmarumque arbores &c Sycomori in fummam altitudi-
nem cxcrefcunr. In Cairum cùm perveniflemus, noftrum unicui-
que licuit fine duce per urbem deambulare : nam quocunque diei
tempore vel intra urbem, vel foras prodeambulare libuit, nemo
nobis obftitit,nec damnum à quoquam metuimus. Imô afferimus,
lîuUi pcregrino,modô oblonga vefîe amido, fi per fingulas Turca-
j;um Imperatori fubjedas urbes ire vellet, neminem ei magis nociturum quàm inquilino.

Sub nodem cönfpicitürexigüüs quidam lacer-
tus fecundum muros reptans,&; mufcas captans;
Grxci vulgari lingua Samiamitos, Itali Tarentola
appellant, veteribus Chalcidica lacerta dida fuit,
Quoniam verb recentioreshoc nomen Taranto-
la cum Phalangio confundunt, nec vocabulum
Italicum Tarentola five Terantula vetuftum eft,
led à terrx denominatione defumptum videtur:
longa oratione opus eflet ad expficandum exi-
guum illum lacertum Chalcidicum, de quo alio
loco pluribus agemus.

Plerifque accidit, ut de exterx regionis rebus fcribentes, primos earum inventores fefè
cxift:iment: attamen fi veteres audoreslegant,apud illos eadem ferè, his qux obfervarunt,
inveniant. Idem nobis contigit: nam ciim noftrum finguli nodu inter dormiendum à
culicibus ita afflidi fuiffemus, ut poftridie exanthematis laborare videremur,id adnotave-
ramus, atque etiam adjeceramus, nodu tegendam effe faciem dormiendo fub tentoriis,
aut in fummis xdibus fub dio. Legentes tamen poftea Herodotum, eum fimilia fcripfiffe
deprehendimus. ^gyptii,inquit,nodu fuis retibus tentoriorum vice utuntur,ob culicum
metum, qux illis interdiu ufui funt ad capiendos pifces. .^gyptii coria parantes, Qi^rcus
corticibus,ut Galli,nön utuntur; neque Efculi calycibus,ut Afiatici; neque Lentifci/Î\'ere-
binthi &: Rhois foliis,ut Grxci; fed arboris Acacix filiquis, quarum ingentes culei pleni in
Cairo venales reperiuntur : fic herba Kali five Anthillis tingendi vicem illis prxftat. Gum
iftîc effemus, plurima aromata diligenter requifivimus, quorum veteres Audores memi-
nere, atque comperimus multa illîc in ufu cfre,qux mercatores ad nos non advehunt,vel-
uti Nittum, Acacia, Calamus odoratus, Amomum, Coftus, Ben album, &: pleraque alia
fimilia.

(airi Adificia & horti : turris Nili incrementum deßgnans^
exqua eius annifertilttas cognofcitur.

Arcis Cairinx ftrudurx,cubicula, atria, & pidurx qux fuperfunt, CircaflTiorum
qui nuper admodum ^Egypto dominabantur, antè quam in Turcx poteftatem ve-
nirent, magnificentiam fatis declarant. Muri ad humanam altitudinem, fimbria
quadam marmorea pedem lata, in ambitu circa ianuam & feneftras incruftati fiint, cui
opere vermiculato inferta funt unionum conchylia, ebenus, cryftallum, marmor, coral-
hum , &: vitrum coloribus infedum. Similia etiam ornamenta in privatis quibufdam
Cairi xdificiis confpiciuntur. Maxima xdificiorum pars gemino pavimento fubdiali teda
eft. Xdificiorum ianuas adeo anguftas & humiles fieri curant, ut equus ingredi nequeat :
cam ob caufam inclinatefe (ingredi cupientibus) neceffe eft. Serx vulgariter exlignea ma-
teria fabricatx funt non minore artificio quàmferrex. Vulgare eft per univerfum Turcx
dominium (ut belli tempore immunes fint abexcipiendis equis) xdificiorum ianuas hu-
miles exftruere. Satraparumtamenxdes,ianuasEuropxisfimileshabent. .^gyptii quos
nominavimus accipitres, per iEgyptum admodum frequentes funt, &:raro cx eâ abfce-
dunt. Milvii etiam iftienidulantur eo tempore quo à nobis abfunt; adeoque cicures
fiunt, ut ad xdium ufque feneftras convolent, dadylis viditantes: xftate autem in Euro-
pam avolantjUt immenfum folis ardorem fugiant. Cairi urbs ampla admodum & laxa eft,
no tamen ab omni parte moenibus cinda; quoniam major ejus pars à Nifi rivo alluitur,qui
moeniorum vicem prxbet, utetiam magnâ ex parte ipfe Nilus. Hic rivus humano artifi-
cio dudus eft, curantibus Romanis Imperatoribus,cùm Xgypto dominarentur. Ex hujus
adverfb confpicitur ftrudura quxdam folidx turris inftar, ex qua Xgypti fertilitas fingulis
annis xftimatur. Ciim enim non ignorent Nilum-^gyptiacx fertilitatis audorem effc;
qui eius reicuram habent, certo anni die conveniunt, ut obfervent quantum Nilus excre-
verit. Quod fi ad fupremum ufque foramen quod in turri eft,pertingat: plané agnofcunt
uberem futurum fubfequente anno -Xgypti provemum. Quia vero fingulis annis in ean-
dem altitudinem non excrefcit, varix funt in eâ turre notx, quibus futuri anni ubértas de-
prehendatur. Scriptis proditumeft,iEgypti cenfum ingentem admodum fuifle, dum
Romani huic provincix dominarentur,qui poftea valdè imminutus eft: fed etiam confide-
tandum, Romanos nuUis fumtibus peperciue,ut eam fertiliorem reddcrçnt. Admodum

admirati fum us, tantam Caflîx fôlutivx arborum quantitatem in Gai ri hortis per Mgy
ptum confpicientes, cum tamen veteres nullam ejus mentionem fecerintrfed neque
Theophraftus, qui ferè de reliquis iEgypti ftirpibus fcripfit, ejus meminit. Idem conngif-
fe cenfendum eft Theophrafto de plantis fcribenti, quod Anftoteh de animahbus com-
mentanti. Nam quemadmodum vatix nationes Alexandri mandatis obfèquentes, varia
animahum genera Ariftotdi adferebant, cdm eoru m hiftoriam fcriberet:fic necefte fuit,
ut de plantis earumque naturâ diverfx nationes fimiliter Theophrafto referrent, cùm illa-
rum hiftoriam fcriptis proderet. Ex ejus enim hiftoriâ appâret, non line ingcntibus fum-
tibus miftbs eftè in varias regiones viros, qui ftirpes quas defcrjpfir,obfervarent. itaque
nullum in univcrfa ejus hiftoria locum inveniéntes qui Gaflix conveniat,ftatuimus nul-
lam ejus mentionem fecifte: nift fortè tertio capite libri quarti, ubi fcribit, ipfi relatum,ar-
borem circa Memphim tanta magnitudine effe, ut tres homines nequeant cjus ampledi
caudicem. Nam Gaffix arbores iftîc minores non funt noftris juglandibus,fohaque fimi-
lia habent, ut ex ejus icone, qux ipfam ad vivum exprimit, videre hCet.

Mirum non eft fi ^^gyptus oleraceis ftirpi-
bus abundat: nam cum vehementes iftîc fint
calores, plantasque fumma facilitate rigare
queant; diligentes funt incolx in conferendis
opportuno tépore feminibus. Nilo inundan-
te, rigatione non opus eft: fèd ante poft in-
undationem, diligens cura recjuiritur. Gdm
autem alvei ex N ilo dudi alti non fint,înftru-
menta habent hauriendx aqux id<qnea, variis
modis fabricata. Inter cetera vero unum eft
illis duntaxat ufui aptum cum alta eft aqua,
nec difficilis eft ratio : binos etenim palos ter-
rx infigentes fummâ parte bifurcatos, ut ti-
gnum fuftineant patibuli inftar, huic palam
utrinque anfatam ,vel lancem ligneam binis
funibus propendentibus alligatam adfigunt,
quam bini homines utrimque in aquaad um-
bilicum ufque ftantes,manibuscenent,eâque
valide impulfà aquam haurientes, magnâ vi
vibrant, & in horti iblum fpargunt.

* V\'ixma\\9Tem in Cairt milvisfam ßequentum coaj^ici
exiilimo^quàm lonàini Trenebuntam in Britannia,qui nul-
lo non anni temperefreqtientißmi iHk apparent\', çùm enim
eos imerficere Petitum fit y ut ßiunitiem in pUt eas,vel etiam
ipfum fiumen Thamefim qtii urbem aliuit, ab incolis ejeäam
legam à^ devorenty maxima quantitate e^ confiaunt, adeo-
que cicures redduntur, ut per confertos etiam hommes, pra-
dam abipßs in alto volantibus con(peäam, eorriperenen
vereantur: qttodßpenumero^ dam iûîc effem, admira-
tuêfam-

Ga IRI urbs in longitudinem magis protenfa eft, quàm in latitudinem laxa, foliquc
viri (u£ in univerfo Turcx dominio) mercimonia exercent. Feminx, earum
filix, & infantes rarifilîmè in publicum prodeunt. Arque arbitramur urbem longè
magis populofamapparituram fi populi fex per urbem excurrendi confuetudinem habe-
ret,feminxque neceffaria emerent&venderent, ut apud nos ferè confuetudo : adeo ta-
men frequens non eft, ut vulgôfertur. Triangulari eft forma: nam arx ( qux in colle fita,
fupremam urbis partem occupât) unum angulum conftituit. Itaque qui ab arce egreffus
fecundum moania ad meridiem defcenderet, in alterum urbis angulum perveniret:
inde autem verfus Septentrionem progreffus, in alium, qui tertius eft, angulum pertin-
geret : inde porro ad arcem confcendens, urbis circuitum abfolveret in A Grxci formam-

Ö B s E k V A t I Ö N V M L t ë. i î;
Totidem ferè funt extra mœniorum ambitum adificia, quot in ipfo ambitu; unde plurimi
liallucinati funt,ürbem mœnibus minimè cindam effe exiftimantes. Arxinfoîidarupe
exftruaacft, in qua gradus incifi, ut facilior fit in cam afcenfiis, iis ferè fimiles qui in atcé
Ambofiana ad Ligerim fant : nam ejus ficus fimiliter, ut diximus^ in edito eft ,orbiculari
lerè figura,mukasque craffas rotundas habet operis antiqui turres, infirmas tamen. Q_uia
veroin fublimi eft,addita eft verfus hortum quadrangyla ccichlea gradibus inftru^ta , ut
qua in Palatio Divi Petri Roma eft; per quam equi,cameli,atque afini onufti facilè fubire
poffunt. Hujus arcis area magna &:Iaxa eft; jucundaque iftic & (ana eft habitatio: nam ct
feneftris undiquaquc quantum oculorum acies ferre potcft,circumfpiciendo,univerfa ferè
-^gypti regio appâret,non minus quàm fi quis in fummo pyramidis alicujus faftigio effet.
Hac arx fi cum propugnacuhs comparetur, infirma admodu.m aftimari debet. Nonnulh
Lutetiam cum Cairo compararc volentes, Cairum antiquitus Is didum afferunt,& quod
obparcm amplitudinem ,dida fit Par Is, quafi fimilis urbils. Verum quidem eft, cele-
brem urbem fuiffels, cujus Herodotus meminit,fed Cairum non eft:nam ipfius teftimo- i»cUoßU
nio Is odidui itinere à Babylonia aberat,à fluvio qui eamperluit, deinde , in Euphratem
fefe exonerat,nomen mutuata. Cairi incola folis ardoribus admodum vexati,adarborum
perpétué virentium umbram confugere coguntur: ejusreigratia multis urbis locis,&: per
compita, &:pubhcafora Sycomorum alunt & colunt: de qua plura diceremus , nifi «jus
amplam defcriptionem inter arbores perpetuâ fronde virentes dediffemus jejus tamen
iconem hic exhibere voluirnus.

Plurima etiam •herbula per parietcs fer-
pentes iftîc obfervari queunt, noftra Europa
incognita, pralertimautem convolvuli gc
nus ladeo fucco pragnans,femen in oblonga
filiqua ferens, utSnlilax filveftris, Scam.mo-
nea admodum fimilis: nam cx eadem radice
plurima producit farmcnta,quibus fapenu-
mero fepes (qua magnâ ex parte Tamarice,
Qenopha&Rhamno confiant) atque parie-
tes ex pingui argilla fados ,veftiunt,quem-
adaiodum apud noshcdera, qua in .(Egypto
non crefcit. Peculiarem etiam iftîc habent
berbulam, quafurfum rependo pergulas re-
gere folet; ideoque perticis adpofitis ejus
afcenfum ufqüe ad adificiorum feneftras
promovent. Nihil in Cairo magis aftima-
tione dignum ipfo Bafeftan,hoc eft, loco illo
muris cindo , in quo afgentaria aureaquc
operajtum ex fericeis ftaminibus contexta,
nonnulla rariora cxoticaque aromata ven-
duntur; quo plerumque frequens hominum
turba confluere folet : iftîc enim negociandi
gratia conveniunt, quemadmodum Lutetia
in Palatium , Antverpia in Bürfam,vel Lug-
duni in cum locum quem appellant.
Si quid enim elegantis & rari in tota urbe eft,
iftîc requirendum. Ex noftro comita\'tu quif-
piam quaftionem movit, utrum plures Me-
fchita in Cairo effent, quàm primaria tem-
pla Lutetia : paruum certe effe difcrimen ^
plurimis diligenter obfervantibus, deprehenfuni eft.

Jngens aqmàu^m^ inter Èahylonis rudcra urhem Cairunuf
per quem Nili aqm in arcem dêcurrïté

AIR o difcefiimus, ad veterem Cairi urbem paulo fuprà fitam i Videndum, qüÉ
prifçis Babylon dida fuit, tametfi alia Babylon fit Alfyria,nuncBagadatdida,jn
Mefopotamia, Nos iftîc multorum vetuftorum adificiorum ex latere calce

conftruaorum rudera vidimus, quxfplendida fuiffe apparebant: mine exiguus efl pagus,
à Chriflianis Armenis &: Grxcis habitatus,qui elegans & fatis fplendidè flrudunv facel-
lum nobis oftenderunc, à Chrifliano quodam Medico D. Virgmi confecratum. Fornix
efl in eodem templo fubterranea jin qua ipfa cura infante Chriflo latuiffc fertur,cüm ob
Herodis tyrannidem ex ludxaprofugiffent. Paulo fupra Cairum in itinere reperimus in-
gentem aquxdudum plus quàm trecentisfornicibus conftantem, ad Nili aquam in Cai-
ri arcem devehendam: quibufdam etenim machinis, hoceft, magnis rôtis, boum laborc
in orbem verfatis, aqua è Nilo hauritur, atque inaquxdudum iniicitur. Mauritani &
^gyptii prx rehquis nationibus funt hilares & faceti ; nam five ad faltationem ,five ad
choreas ducendas, five ad totum corpus in aërem vibrandum femper parati ; quod illis ab
omni antiquitate innatum eft. Flavius enim Vopifcus fcribit vËgyptios magnos poëtas
fuilfe, &:comœdos,femperque ad faltandum paratos. Qua in re plurimum à Turcis
differunt, qui natura morofijlenti&defides funt. Mauritanx mulieres Cairi incolx in-
ftrumentum quoddam pulfare norunt, Cinghi * appellatum, quod etiam Conftantino-
poli non eft incognitum: non mimisharmonicum eft citharà;& licet adeo fuavem con-
centum nonedat, auribus tamen placet ejus harmonia, modô humanx vocis modulatio
accedat. Mauritani &iEgyptii majorem Muflces ufumhabentquàm Turcx, prxfertim
fiftularum & lyrarum: imô alferere audemus, ejus fi quem ufum habent Turcx, à Mauri-
tanis didiciffe.

* HâC V9X cinghi ahludere non videtur à G\'mgr\'wa,quét y/yysti Vûllttci, j^Jjf/m lunath. dicitur ■^tihiahrevifr^
exilem luâuofuw^ finum edens, nometfbdbens à Gingri, hoc eïi, Adonide (ita enim Pbrygica lingua dicebaturjdeße-
go, talibûsque ttbiù funerato ; vel, uti Fefîoplacet, kgmgritu fiäitia anferum voce, velqu^id ex anferum oßibui e^è
iibidtonmnarentur, ConfuleüadrtamiumiNtmenclatorem.

IN quodam pago fpedatum ivimus hortum Balfami fruticibus confitum, qui à Cairo
longiiis haud abeft, quàm Lendit à Lutetia. Quoniam porrô Balfami planta admo-
dum Celebris, preciofa, raraque eft; hîc fcribere libuit, quidquid ad ejus hiftoriam per-
tinerearbitrati fumus Quofdam effe fcimus, qui Materex Balfamum ex iudxa delatum
effe putent:rem autem haud ita fefe habere, poftea demonftrabimus.. In magno quodam
liorto funt, fed angufto loco muris conclufàe, quos exftrudos fuiffe aiunt poftquam Turca
^gyptum Sultano ademit : Bacham autem à Turcarum Imperatore huic regioni prxfe-
dum 5 eaarbufta digna exiftimaffe qux peculiari loco concluderentur. Cum iftîc effe-
mus, novem aut decem duntaxat frutices ejus inerant, qui nullum liquorem prxbebant.
Inter notas à veteribus proditas, quibus Balfamum dignofci poffit, una eft,, ut perpetuô
vireat: illud tamen in Materea,apud Cairum, pauca admodum folia Septembri menfc
habebat : quod nobis infolens vifum cft. Nam reliqux arbores qux hieme virere folent,
folia foliîm novo vere abiiciunt, cum videlicet nova germiiia produxerunt: folentque
autumno magis virere, quàm novo vere. At reliqux qux folia abiiciunt, id fub hiemem
facere folent, ut xftate, nova adquirant. Ideoque nobis prxter naturam videbatur, Balfa-
mum xftate folia abiicere, ut hieme, nova germina producerec : nam obfervabamus,
quotquot haberet folia, recèns nata effe. Ejus juftam magnitudinem tradere nequimus;
nam omnes ejus frutices fingularem ftipitem habebat pedis longitudine & pollieari crafli-
tudine,tenuibus ramulis prxditum,quos rara folia obfidebant.Vbicunquc autem nafcan-
tur, duorum aut trium cubitorum altitudinem non fupcrant;& pedalem altitudinem ad-
epti,in multos graciles ramulos anfcrinx pennx caule haud craflîîorcs finduntur. Balfami
frutices Materex jam recens putati fuerant, fie ut foli ftipitcs fupereffent, qui ramulorum
iudimenta producebant. Ejufdem enim eft Balfamum cum vite naturx, quam fingulis
annis putare neceffe eft, alioqui dégénérât. Nova illa Balfami germina fubrubente cor-
tice erant teda, foliaque viridia habebant, lentifcinorum foliorum modo formata, hoc
cft , utrinque in nervo nata, ut in rofarum, fraxini, juglandis foliis viderc cft j ciceris ta-
men foliorum magnitudinem non excedebant; ficque conftruda erat eorum fèries, ut
poftrcmum foliolum extimam alam occupans,imparem numerum efficerct:nam to-
tius alx foliolis numeratis, terna, quina, aut feptena inveniuntur, feptcnarium certè nu-
merum fuperare vix animadvertimus: extremum autem foliolum reliquis maj us eft; fado
etenim ab illoprogreffu, reliqua fenfim minutiora fiunt, uti in Rutx foliis. Plinius in
ej us laiftoriâ Theophraftum per omnia fequutus cft, quemadmodum ctiam DiofcorideSj,

êjufque veßigiisinfiftem\'Ss> Balfami folia Rutx foliis comparari quod vèritati eonfo-
num effe deprehendimus- Quia autem primum in Materea illud exadè non obfèrvave-
ramuSjSenuó fpedatum ivimus^ejusque ramulum nadi,ipfum atque folia deguflavimusj-
qua: facultatis nonnihil adflridóriseefle comperimusj pinguisque aliquantulum faporis &â
aromatici : ramulorum autem cortex his odoratior eft. Gemino cortice prxditi fimt ra-
niuli, extimo foris fubrubente, qui ut membrana intimum viridem operit. Ejüs fapor
mediusinter Thus ScTerebinthi folium, Satureix filveftri fimilisjValde gratus,digitis tri-
tus Cardamomum olet : ipfum lignum candicat, odoris & faporis expers^ non fecus atqup
aliud inutile lignum. Ipiius virgx redx Sc graciles, raristpe foiiorum alis fparfim & con-
fufo ordme nafcentibus obfeptx, qux(ut diximus) ternis, quinis, aut feptenis foliolis con-
fiant. Varix funt audorum qui deBalfamo fcripferunt opinioncs : Sc nifi nos ipfi plantam
confpexiffemus, nihil poft illos de eo fcribere aufi fuiftemus; atque in earn ferè opinionem
inclinaremus, in Hiericoplanis nunquam cultum fuiffe« Quia autem ipfum fruticem vi-
dimus, diligentcrque obfervavimus, de eo, tanquam de re diligcriti obfervatione digna,
differere hbuit. Experientiâ autem didicimus,lignum illud vulgo Xylobalfamum nun-
cupatum, quod ex felici Arabia delatum, à iliercatoribus vcnditur, cum iMgyptio quod in
Materea colitur, convenire : nam deficcatum noftrum Balfami ramum cum eo quod in
officinis venale reperitur conferentes,omnibus notis refpondere deprehendimus : eftque
ex duobus alterum neceffarium, ut fi Xylobalfamum & Carpobalfamum, quale in offici-
nis venditur ,adulterinum fit, adulterini^n etiam fit illud ^Égyptiura, quod colitur m
Materex horto,legitimumqueÊalfamuiTnalfecenfetun Nam cumin omnibusconve-
niantjcertiquefimusidem effej afterimus S^ concludimus, id quod hoc nomine venale
reperitur, fimile ei effe quod ab omni antiquitate in ufu fuit. Balfamum nunc temporis
in fola iEgypto colitur apud Cairum. Et licet Theophraftus in ea opinione fit, filvefire Sc
fponte nafcens non inveniri ; afferere tamen audemus ab omni xvo in felici Arabia fuifte,
atque etiam nunc nafci, cujus lignum & frudus etiam olim adnosperlata fuerint cum
aliis Arabix mercibus. Atque demonftrare volumus ea non minus cognita fuiffe merca^
toribus, quàm rehqua aromata, ut ex medicamentorum, quibus pérpetuô iniici folita
funt, compofitionibus appâret. An non Mithridatcs in fuum medicanlentum intulit?
An in officinis renalia non rcperiebantur? Id ex fola Diofcoridis audoritate probari
poteft,qui fua xtateCarpobalfamumadulterariconqueritur. Carpobalfamum (inquit)
adulteratur femine hyperico fimili, quod à Petra oppido defertur : (per Petram oppidum
Mecamintelligimus.) atque de Xylobalfamo : E ligni genere quod Xylobalfamum vo-
cant, probatur reccns,farmento tenui, fulvum, odöratum,quadamtenusOpobalfamum
fpirans. Ex his liquidé apparet vulgaris ufus inter reliqua aromata fuiffe. Sed eX Diodori
Siculi vetuftiffimi fcriptoris Arabix felicis opes cnumerantis verbis manifefto liquet : mà.^
ritimis enim locis Balàmum producere ait. Cultum igitur id effe non intclligit, fed fpon-
tenafcens. Paufanias etiam tradit Balfamum Arabix fruticem efte. Plerique tamenau-
dorcs de Balfamo agentes inter fe non conveniunt : nam Strabo prodit in Syria nafci apud
lacum Genezareth,i|iter montem Libanum & Antilibanum. Reliqui volunt folam lu-
dxam id producere, ejufque ramos offco cultro, aut vitro duntaxat vulnerandos effe ad li-
quorem eliciendum ; alioqui fi ferro cxdantur, ftatim emori. Gornelius Tacitus fcribit,
ferro juxta adpofito metu exhorrefcere, idcirco aliis quàm ferreis inftrumentis vulnerari-
dum,fi liquorem elicere quiscupiat. Interrogati mercatores Cairini de Balfamo,cum
noftrum ramulum conferremus, nobis affirmârunt, quidquid Xylobalfami vel Carpobal-
fami unquam vendidiffent, id omne ex Mecacum aliis aromatibus accepifle ; atque me-
miniffe, fuo tempore, Balfami fruticesquinuncin Materea coluntur, ex Arabia fehci,
magnis fumptibus Sultani delates. Quoniam verb id nobis tam multi affirmârunt, exi-
ftimavimus fine ullo fcfupulo aut diffimulatione nobis liçcre id fcribere.

IN Matcrex horto multx Sebeften arbores & Sycomori, quas Ficus Pharaonis nomi-
nant, aluntur. lUiusficus noftris fimiles forent, nifi putamen rubrum haberent, ovi
eflTent magnitudine, Sc perpetuô fiffx &; hiantes. Siccatx funt inutiles : nam aridx,
durx,granulis plenx, ingrati infipidique guftus, iis prxfertim qui iis vefci nonconfueve-

runt. Rccentcs pauïo funt meliores : attamen, ut maximè celebrèm^ parum grati fapo-
ris : licet magnum cenfum praebeant toti iEgypto. Ocimi live Bafiliei planta iftîcagris
feritur, atque in triplo majorem amplitudinem excrefcit quàm apud nos. Ea vefcuntur,
quemadmodum nos aliis oleribus. Mala infana, nobis Poma amoris dida, magnâ fre-
quentiâin arenofis agris fponte proveniunt,duorum aut trium generum , alba, rubra,
oblonga & rotunda. Theopbraftus noftro judicio Malinathalam nommât: nam de
^gypti plantis fcribens,air, Locis autem arenofïs,haud procul à fluvio,narcitur terrenum,
quod Malinathalam appellant. Omnibus ferè menfis adponuntur, aut fub cineribus
coda, aut elixa, aut frixa.

In hoc MateresE horto demonftratus eft nobis locus in quo Chriftus cum virgine Ma-
tte diu habitârunt ciim in ^Egyptum veniffent, cxIudxaHerodis metuprofugi: &feae-
ftra, in qua D. Virginem repof^iffe ut quiefceret ferunt. Eft etiam fons Balfami hortum
irrigans, in quo D. Virgo Chriflum fxpiüs lavaffe, atque ejus fafcias panpo&que eluiffe
creditur.

Certiffimum eft Obehfcos excifbs, ut Regum iEgypti tumulis imponerentur, veluti
Pyramides atque magni Colofîi. Obehfcusunusingensefteredusinagroquodam pau-
lo fupra Mateream, longè major &: craffior his quos Alexandria habet, aut illo qui Con-
ftantinopoli in Hippodromo eft. Eo confpedo, verfus Cairum regrefti fumus, ad dex-
tram déclinantes, ut ahum hortum fpe£ïaremus, uno milliari à Cairo diftantem, in quo
amplum & laxum eft atrium à Circaffiscxfl/^ |lum cum Sultanus iEgyptodominarctur.
Hxc ftrudura, ampla &capaxeft, magnis lapidibusquadrisftrata, tedaque ad folem ar-
cendum, tedum fuftinentibus pilis. Nilus inundationis tempore proximè ad ejus pa-
rietes accedit. Ad hujus ftrudura: Orientalem plagam, elegans hortulus eft, in quo n?ul-
txCaflix arbores, Cypri five Alcennx, Rofx, & lafminum flavum : ad Septentriona-
lemverö&; Meridionalem, parvi gemini lacus ad aquam potabilemadfervandamidp-
nei. Vniverfa hxc ftrudura fuperiore parte piduris ornata cft. Ejus trabes & afteresex
Palma funt. Poftquam autem iïgyptus in Turcarum Imperatoris poteftatem venit,fen-
fim collabi cœpit.

* Sed tneo iadicio BeSen\'m fallitur : nam fi Theo-
fhraÏÏi lecum^quieü lib. Plant. hiUor. cap. lo, totum-
que Malinatbtüahisioriam diltgenter perpendat:eitu Ma-
Imathaüa qua Mefpili magnitudine e^t, fincque femint
Ù (ortice, & folia Cypera fimilia habet ^plurimüm à
Jdalo infano diferre depiéendetur. Sed BtUonioforte
vocabulorum affinitof mpofuit.

Malinatballaporrl, qu& & Anthalium Vlin. lib. x x r.
cap.xw.multu mtu eonvenire videtur cum Traft, ßve
DoUegutni, quod cap. x x v. huim Lib. in ty£gypto (oÜ
feribittpfe Bettonm: Rauveolfius etiam Tripalt venalem
in oßcinis propom ex tyEgjpto delatam, ab incolis edi, &
Habel aflis five alczis nuncupari fcribit lib. u cap. mi,
fmüodceperici. Eius iconem hic (ubtecimus.

mc etiam planta frequens reperitur agro Valemino
m Hifpania, ubi Imiciaabellanada appeüatnr,&plari\'
tkui eint e^i hffu.

Erronés tUosquos vulgo u^gyptios àppeÛammipefïnâe hi
yEgypto ïnvemrï atque in altu regiombuè,

VL L A M regionem in univerfo orbe immuriem effe exiftimo ab èrróhibiis lÜis
turmatim incedentibus, qudsfalfo nomine JEgyptios& Bohemos appeliamus:
nam in Materca & Cairo, ätque feeundum Nilum, in plurimis Nili pagis magnas
iftorum turmas invenimus ,fub Palmis defidentes ,qui non minus ab iËgyptiis quàm à,
nobis peregyni habentur. Quoniam autem e^ Walîachia aut Bulgaria oriundi,Chriftiani
funt, atque plurimas linguas callen.t. It.ili eos Singani appellant. Iftorum uxoribus (privi-
legio à Turcis impetrato) fefe proftituere publice licet, cdm Chriftianis tum Turcis: afdeT-
que habent in Pera,multis cubiculis inftrudas, quô quilibct libéré ingredi poteft,fine ullo
Turcici çiagiftratus metu-, ubicontinuôduoclenasad minimum mulieres verfantur. Hi
erronés per Graciam, ^gyptum,& reliquum Turcaruiii dominium, ferranam artem ex-
ercent; atque inter ipfos excellentes inveniuntur in eâre artifices. Ipfimet fuoà carbones
excoquunt; & eos (ut intelleximus) qui ex erica ftipitibus & radicibus parantur, ad ejuf^
modi opera omnium aptifiimos elfe cenlent; ferrum enim indurate creduntur.

Cüm,ahquot diebus in Cairo cOnfumptis,Pyramidesfpedatum ire conftituilfemusj re-
bus neceftariisparatis,ex urbe per meridionalem portam egrefiî,cymbas invenimus qua
trans Nilum nos vexerunt. Magno comitatu inftituenda eft ea profectio, alioqui fpolia-
tionis periculo non caret. Eam ob caufam quidam Sangiac cum muleis Spahi Domino âë
Fumet fefe adjunxit, in ipfius, totiusqueeiuscomitatus prafidium.

ROMANOÉ.VM fabrica antiqua opera (cum venia didum fit) nihil accedünt
ad Pyramidum fplendoreni fuperbiam. iï^gyptii mortüorüm refurredionem
cxfpedantes,corpora condire folebant, ut ad aternitatem perduratent, ea combu-
rere nolentes, ut Latini; ignem etenim animal elfe exiftimabänt, qüod omnia dévorât &C
abfumit, quodque iam làtur,cum hisquadevoravit, périt: neque terra öbruere,ut Graci,
quôd, ne à vermibus abfumerentur,metuerent. Itaque ad ifta incommodaevitanda,ohm
corporacondiebantce(iria&: nitro (qua nunc nobis in ufu funt fub Mumia appellatione)
eaque condîta, fepulcris condebant, fub ingentem aliquam lapidum molem : cuius rei
caufa, maximè fterilia loca dehgebant. Pyramidum etiam locus valde defertus eft , qua-
tuor millianbus à Cairo diftans ultra Nilum, quem veli &:remorum adminiculo fub ea
infulâ qua Cairo oppofitaeft, tranfivimus : fed neque fatis fuit fluminis alveurh femel
tranfiviffe; nam alterâ ripâoccupatâ longus agger nobis fequendus fuit, multas lapideas
fornices,&: quibufdam etiam locis ligneos ponticulos habens,qui nobis fuperandi fue-
runt. Tandem cüm propeBufyrim pagum perveniffemus, ubi Nili aquaporitislapidei
fornices everterat, cymbâ trajecimus : deinde à Bufyripago, ahus eft oblongüs aggef,qui
in Pyramidum fohtudinibus définit. Nili alveus primum dividitur longé fupra Cairum ,
canalem promens qui in Mareotim lacum perpetuô feeundum defch.im illam Africa
partem decurrens effunditur. Propterea nobis dubitationem intüht, an hic Nili rarnus
-^gyptum ab Africa fepararet : nam iuxta Pyramidum bafim labitiir, iEgypti fertilem re-
gionem à fterili dividens. Nilus itaque Cairum alluens integer non eft: nam jam îongè fu-
prà ,fuas undas in canalem diftribuit,qui in Màreotidem lacubi decurrit. Superato Nilo,
ad alteram ejus ripam, in quo latere funt Pyramides, delati, illum integrum inter nos 8é
Cairum habuimus. Quacunque igitur parte AEgyptusfpedetur,ndn poteft non figu-
ram Delta exprimere. Nam fi quis eam circumeat,&: à Mareoti lacu incipiensreda li-
nea furfum fupra Pyramides tendat, & inde Damiatatn , qua ad oftium Pelufiacum eft>
defcendat, nónne angulum fecerit ? inde porrô in Alexandriam pergat, an non duos alios
abfolverit, qui triangularem formam veluti A expriment? Cüm per Bufiridisaggeiem iter
faceremus, qui quodam loco, abexundante Nili aqua perruptüs erat; qui validos&fir-
lïîoshabebant equos, praeunnbus itineris dücibus fine dithcuhate tranfiveiiiflt, ätqui-
tus viles erant equi, cymbam, qua eos traiiceret,exfpedare neceffe fuit. Nonnulli tamert
exutis veftibus, & fuos equos loris trahentes ^ tranfiverunt, pertingcnte fub axillas vf-

Hic porro kcus occafionem Grxcis prxbuiffe videtur,fabulas comminifcendi de Lethe
& Styge, quôd per eum vehebantur condita corpora ad locum in quo recondi del^ebant.

Proximi pagi Mauri, comités fe nobisprxbuerunt itineris duces adconfccnden-
das Pyramides; qux procul admodum à mari abfunt, fed à Nilo duntaxat tertio lapidis
iadu. Pyramides videntur efle montes immenfx magnitudinis : earum etiam moles ma-
gno hominum labore eô congeftx fuere. Locus in quo fitx, valde arenofus & fterilis eft,
» cujus Plinius, Herodotum fequutus, in hxc verba meminit : Arena latè pura circum, len-
tis magnitudine. Maxima Pyramis, procul afpicientibus minor fecunda efle videtur,
quôd humiliore loco fita fit: fed fi quis prope adfiftat, fine comparatione multo major ap-
paret. Ceterum magis admirandx funt, qu.im Hiftorici eas defcripferunt. Ampliflima^
exftruda eft gradibus foris prominentibus. Nos ejus bafim dimenfi fumus, ^ux quatuor
angulorum paribus intervallis cüm fit,trecentos viginti quatuor pafliis habet in fingula la-
tisra,paululum èxtenfis cruribus,gradiendofingulos pafllis numerantes. A bafi autem ad
ipfius faftigium , fupputatione fada, comperimus circiter ducentos quinquaginta gradus,
quorum finguli altitudinem habent quinque folearum calcei novem pollicum longi-
tudinis. In ejus faftigio cüm eflèm us, apertè Cairum ex adverlà parte Nili fitum ,qua
Arabiam defertam fpedat,confpicere potuimus ; ad Septentrionem verô converfi,univer-
fam vEgypti regionem veluti fubmerfam, maris alicujus inftar videbamus : inde porrô ad
Meridiem obvertentes faciem, qua Africa eft, arena fterilis noftris oculis duntaxat appa-
rebat. Confiderata autem Pyramidis parte qux Septentrionem fpedat, earn comperi-
mus magis corruptam reliquis partibus ; quia nodurni roris &: Nili humiditate ventis
aquilonaribus agitata, plurimum abfumitur,manentibus aliis (qux vel Orienti vel Meri-
diei objedx funt,ab humore tamen non afperguntur j integris. Nam Aquilo in <^Egypto
humiduseft, cümin aliis regionibus deficcet. Ethxc quidem de exteriore ampliffimx
primxque Pyramidis parte. Nunc de interioribus partibus fermoncm inftituere volu-
mus. Nos eam ingreffi fumus per quadratum foramen, quod fubire non licet nifi incur-
vato corpore:nam tranfverfim fabricatumeft,hoceft, ex alto in imum defcendendo.
Sine autem probabili ratione illud ita exftruxiffe non videtur artifcx: nam fi obliquum fe-
ciffet, nullum in Pyramidiscavitatem lumen recipi potuiffet. Singuli autem cereum ac^
cenfum in manu habentes, in id foramen defcendimus, \'(pluribus enim fimul non licet)
nam cüm ad imum perveniffemus,utcavitatemingrederemur, in ventrem procumben-
dumfuit,&: ferpentum more perreptandum; nec adhuc fine diffieultate ingreffi fumus.
^ In ipfa Pyramide vacuum quendam locum invenimus: inde ad finiftram progrefli,alium
meatum pergulx quadrx fttis affabrè excifx, per quem ad fuperiora afcenfus eft, qua vit
eredus gradiri poteft : nam fatis laxus & altus eft, magnis latifque perpolitis fplendenti-
bufque lapidibus conftratus, nullis tamen gradibus. Sedpod^a,qux utrinque exftant,
manu apprehendenda funt, quo faciliüs afcendi poffit. Confedis igitur hac ratione quin-
decim aut fedecim paffi bus, pervenitur in elegans cubiculum quadrangulum, fex paffus
Iongum,&: quatuor latum,quatuor verô vel fèx orgyiis altuni; in quo marmor nigrum foli-
dum, in ciftx formam excifüm invenimus, duodecim pedes longum, quinque altum,&
totidem latum,fineoperculo,SepulcrumRegiscujufpiamiEgyptii id fuiffe certum eft,in
cujus gratiam Pyramidis illius moles exftrudafuit: fepulcrum autcm iftîc rcpofitum fuifle
ante Pyramidis fubftrudionem, non dubium\' cft» Inde regredicntes, & per fpatiofum
ilium meatum defcendentes, ad Septentrionem vergebamus. Egrefli ad finiftram nos
convertimus, ubi puteum invenimus, fed lapidibus nunc ferè plenum. Harum Pyrami-
dum hiftoria ab Herodoto, Diodoro, multifque aliis Grxcis eftprodita. PHnius verô in-
ter Latinos fcribit puteum admodum profundum effe ; nihilque certius eft, cx eo aquam
hauftam adfabricam fubftruendam ,& operas potandum : nam interior Pyramidis pars
opere fignino ex calce & arena conftruda eft; quod indicium eft aquâ opus fuiffe. Cüm
in primam cavitatem regreffi, longiüs progredercmur, exiguam aliquam ejus partem
ad finiftram reperimus confradam : nam alioqui fbhda eft fubftrudio. Iftîc vefperti-
liones erant à noftris, & ab iis quos antea in Cretenfi Labyrintho confpexeramus,divcrfi;
jioftri ctenim caudam alis longiorem non habentj at his oblonga eft cauda inftar murium,
quatuor digitis alas fuperans longitudine. Pyramide tandem egreffi , ad fecundam nos
contulimus. AmpHflimamporrô hancpyramidem primô defcripfimus,quôd reliquas
magnitudine &prxftantia fuperct, eaque ipfa fit,quam omnes veteres audorcs afpedu ad-
mirabilem effe fcripferunt. PeritiflSmus atque validiffimusfagittarius in ejus fafiigioexi.
ftens,atquefagittam in aê\'rem emittens, tamvahdè cam ejacularinon poterit, ut extra
molis bafim décidât j fed in ipfbs gradus cadct: adeô vaftx latitudinis, lui\'diximus, cft
hxc moles.

Qui plura de hu}iii,reltquarum% Pyramidum, & ftmilium operumt^gjptiacerum magnificenua itUeBgerevo^
lit-^ ewfde^i BeUon^ likünm cenfulati tui tttulum feut. De admirabili eperum antiquorum & rerum fufpidendarum
pTA^lantta. Legat fmiltter cap. xjii. Ltb.iii. itinerani Viümontii nobilit GaWu

* ^ ƒ nunCi ut de iis qui ilUm Ppamidem & reliquat poiiea videruni, imeßigebam, Baffa prafeßus illi urllit cayi-
tatm expurgari ^ ingreffum laxier em fieri curmt^ ut fme dfßcultate nunc Ifctatin eam ingredi.

Altera PyfamiSjtnagnitudine fecundd,lcandi öon poteft; nullos enim gradüs fo-
ris prominentes habet .-quia autem editiore quam prior loco eft, procul afpicienti-
bus major efte videtur; propilis autem contemplanti contrarium deprehenditur/
Ejus fornia quadrangula eft, uti fuperior, fed ufque ad faftigium folida. Primx faftigiurri
in planitiem définit, duos *paftüs in diametro patentem, in qua quinquaginta horiiinés
confiftere queant: hxc autem in cUfpidem définit minus capaceni quam ut homo in eâ
ftare poftSt. Foris iritrita incruftata eft: atque ejüs pars qux ad Septentrionem vergit,per-
inde ab humore quem aquilones ex aqua Nili &nodurno rore infpergunr, corrupta,at-
que prior. Stelliones Grxcis Colitis nuncupati, circum has Pyramides admodum fre-
quentes funt, & in fepulcrorum cavis, qux per eam planiciem paftim fparfa funt. Inter la-
pidum interftitia domicilium habent, mulcafque vcnantur, uti nos obfervavimus. Ta-
rentolis qux xdificia incolunt, fimiles eftent, nifi compadiore eftent corpore, craftioreque
& planiore capite. Hi furlt qui excremcntum illud excernunt, quod Veteres Crocodi-
leamappellarunt, noftrx verô officinx ftercus lacerti. Turcicx muliçrcs faciem illo fu-
cant; atque in omnibus Turcicoium aromatariorum officinis venale proftat : fed&in no-
ft:ra Europa fatis magnus ejus eft ufus.

* planiciei, qua in prima Pyramidis faHigio eil, diameter binos dumtaxat paftu amplus eïl, qu9 modo quinqua-
gtnta vtri in ea ft are poffent ? üdacinaru Beüonijaut Jjpograpbm numerum à u fcriptum fiäeUter non expreßtf.qua*
propter verißmilior efi Villamontiifentemia, qui fcribit faiftgiUm iüm Pyramids exfïn^uUn laptde een Hare, tuttU
diameter effet fex paffuum, ftve (ut eius verbis utar) cuius ßngula latera, ut mimmum, qumdècim pedes effent bnga :
«ec IM totâ Pyramidis defcriptione convenit per omnia cum BeBomo. Nam fcribit em baßm ßnguli» lateribw. protendi
in quadringentos paffasi hoc eß ambitum ipfm Pjramidis ntiüefexcentorum paffuum ejfe,ßve quater mtÜe peduwifw\'
gulis enim paßtbus binos pedes cum femiffe tribuit) confcendi autem forin fecus ducentU quindecim veluti gradtbus, qui
efßierent plufquam nongentos nonagmta duos pedes: nam perinde alta efl ac lata. Bellonius auum tribuit fmgulu ba^
ßs lateribus trecems viginti quatuor paffus^&dHcmosquinquagmtairadutaltitudini.

T erti a Pyramis duabusfuperioribuslongè minor ,tcrtiaautcm parte major ea
qux apud Teftaceum montera eft Romx,qua ad D.Pauli itur,via Oftienfi: adhuc
intégra cft, ncc magis rimis cotrupta, quam fi jam tecens exftruda foret: Marmo-
ris enim genere conftat, quod Bafaltes vel lapis Äthiopiens nuncupatur, ipfo ferro durio-
re. Ex eo lapide ut plurimum confiant omnes Sphinges ^gyptiacx, quales Rorax in Ga-
pitolioconfpiciuntur,abÄgyptiisaliquando fculptx. Hxc tertia Pyramis fagittx ladu
longids diftat quàm fecunda. Minimam illam appellamus ^ comparatione ad duas prio-
res fadâ: nam licet Romana candidi raarmoris perpoliti ordinibus quinquaginta incru-
ftata fit, ^Egyptiacx in morem; ejus tamen artifex magna folertiâufus fuiffe non videtur,
etiam fi cum minima iËgyptiaca conferatur, quarum plus quam centum per eam plani-
ciem hinc inde fparfx confpiciuntur: nam ne unica quidem cx illarum numero adeo vi-
tiata reperietur, uti Romana. Eam ob caufam fi cum illis comparetur, novam appellate li-
cebit: etenim ejus interior pars rudere ex teguhs arena calce confiato duntaxat conftat;
quodfubfidens,marmoris incruftationem diftblvit;fic üt fingula latera jam rimas agentia
Sl fatifcentia Terebinthis, Capparibus, Geniftis, Rubis, Tinis, Teucno, Abfinthio, aliif-
que ftirpibus locum dederint in quo radices agerent : & nifi lapides ferro & plumbo fit-
*natie0ènt, jamdudum GotruifTent»

PRATER fuperioïes tres, plurimas alias minores hine inde per arenofam illam Afri-
ca: folitudinem fparfas vidimus : quarum plerxque etiam paruiE& rudioris operis,
tum varii generis fepulchra, ad corporum cedria & nitro conditorumfepulturas in
iÊgypto deftmata, quemadmodum bitumine in ludxa. Hiflorici prodiderunt,iEgyptios
pro fticultatum ratione fepulchra fibi condidiffe. Opulentiores aliquod opus magnifi-
centius &praäftantius fabricari curabant,ut Obelifços, Coloffos, Pyramides : mediocris
fortune homines, alia mediocria opera: neminem autem adeô tenuis fortuna^fuifîe, qui
non aliquot lapides in cumulum congefî;os pro fèpulehro habuerit. Locus in quo funt fe-
pulchra exflruda, adeô incommodus & defèrtus efl,ut nemo iflîchabitare aut quidquam
ferere poffit. Inde Plato occafionem fumfit,leges fanciendi,ut fieriha loca, defundorum
fepulturxdicarentur : quod &; Graeci Turca^ nunc etiam obfervant, Arabum imitatio-
ne: nam mortuos fepehunt falebrofis locis, ad colles aliquos alioqui naturâ fieriles. Quia
autem Sphinx,fivc Androfphinx, cujus veteres tam frequenter meminerunt, intégra ad-
huc efl in arenofoillo campo cum Pyramidibus; facere non p»tuimus quin hoc loco de eâ
nonnihil ageremus. ^

Jngens Colojfus ah H er odoto Androffhinx mncupatî4S^
&àTlinioSphinXiante Fjramidesexcijm.

bendo Sphingis Coloffo adamphffimx pyramidis dextram fito, qua Orientem fpeâat.
Nos in Sphingum defcriptione diutius immorari nolumus : namquareunque de hoc ani-
mali pida & fcripta funt ab i£thiopibus ab AEgyptiis, merx révéra funt fabulx. Sed
Diodorus ipfe cum eas defcriberet, nihil aliud adferre potuit,nifi piduris, quibus exprefïà:
funt, fimiles effe, paulo tamen pinguiores, atque miti natura prxditas. Hxc Diodorus,
qui Sphinges ex earum pidurâ nos dignofcere cupit,uti Herodotus Phœnicem. Iam verô
Sphingum & Phœnicis piduras à vctuftiffimis remporibus exhibcri folitas certum efl:
quandoquidem eorum tempore ex piduris agnofcebantur. Sphingesitaque ex piduris
cognofcere volentes, diligenter quibufcunque cxftant vel cxfx vel fculptx locis, obferva-
vimus quxnam earum effet forma. Sed cùm in diverfis fculpturis, & vetèribus numis ad-
eô varie expreffas deprehenderimus, ut ex dénis aut duodenis vetufiis qux Romx funt,
ciîm in Gapitolio ex marmore Bafalte, five AEthiopico lapide fculptx, tum in periftylio
Pontificii Palatii horto Belvedcr,ex Thebaico lapide, uti funt Obelifcij nulla fit qux cum
altera conveniat; quxque in Augufti & Hadriani numis expreftx funt, à fculptis différant:
Iibertatem nobis conçcftam arbitramur ftatuendi, meram effe fabulam quidquid de iis
fcriptum eft, ut poftea demonftrabimus. Rex Francifcus, hterarum reftaurator, & omnis
virtutis parens, binas fatis obfcuras fundi juffit, ad Romanarum imitationem, quas adhuc
inFontainebelleau Palatiocum aliis ejufdem Regis vetuftatis monumentis videre licet:
fed ncc illx cum Augufti numis aliquam fimilitudinem habent. Imô nullam adhuc con-
fpicere nobis lieuit, cui notx à Phnio attributx conveniant. Nam alix ubera in pedorc
habent, ut qux fub brachio magni illius Coloffi marmorei Nilum exprimentis confpici-
tur,tiîm in Hadriani numis,& qux Romx eft in horto Belveder. Alix in alvo, ut qux in
A ugufti numis expreftx funt. Alix bis omnino carent, ut qux Romx ex Bafàltc & The-
baico lapide funt. Nunc porrô de AEgyptiaSphinge, quam Herodotus Androfphingem
ni)minavit, cujufque Strabo, Plinius, &: plerique alii Audores meminerunt, dicemus.
Plinius de Pyramidibus Se hac Sphinge agens, ait : Ante has eft Sphinx, vel magis miran-
da,quafi filveflre numen accolentium. Cum tamen Sphingem nominat, caput immen-
fx magnitudinis duntaxat intelligit,ut ex ipfiufmet verbis appâret: Eft autem fàxo uaturah
elaborata (inquit) & lubrica : Capitis monftri ambitus per frontem ccntum duos pedes
colligit : longitudo pedum centum quadraginta trium eft : altitudo à ventre ad fummum
apicem in capite, fexaginta duorum. HocXaxum formx cubicx infidet, nihilque ahud efi:

quàm ingens quadam facies fcuIpta,Gairum fpedans. Cujus faciei vel omnium ejus par-
tium,v^ucinafi, oculorum, oris, frontis, menti ceterarum proportio adeô diligenter
obfervatâ eft, ut negari non poftic, quin infigni artificio fit fada: attamen nullam habet
cum aliarum Sphingum fculpturis fîmihtudinem. Rex Francifcus,rerum fufpiciendarum
fummus admirator,Herculem cx are fufo conflare decreverat:quod haud dubiè cffedum
curalfet, nifi morte praventus fuiffet: nam ejus typus diu affervatus fuit Lutetia in Regia
de Ndk, quinquagenos binos vel ternos pedes altus. Hunc fi abfblvere licuiflet, credibile
cft hoc opus reliquas cdm Romanorum Imperatorum, tum-^gy prior um fubfirudiones
fuperaturum. Nonnulh exiftimant Martem eum conflare voluiffe : nam & Veneris typus
ejufdem magnitudinis jamfadus erat : quique eum viderunt, plurimum admiratifunt.
Sedalîudopus illis proponere volumus : nempe Mercurium quem Ze-nodorus archite-
dus in Arvernia erexerat(quit]ue poftea Roniam evocatus, Solis Coloffum excîdit) quem
Nero Imperator in Rodez, five Segoduni Ruthenorum erigi curavit, ex folido marmore,
qui exadè duplo major erat quàm Hercules Regis fuiffet : nam quemadmodum Regius
quinquaginta duorum ferais pedum altitudinem habere d,ebcbat ; Segodunenfis ccn-
tenos quinos altus fuit. Sed hoc faxum de quo nobis fermo inftitutus eft , magis adhuc
admirandum : nam cum fit folidum, fexaginta & trium pedum eft altitudine. Phnius
centum quadraginta trium pedum longitudinem illi tribuit. Hic certè Coloffus propter
magnitudinem &; altitudinem, non minus admirandus eft quàm ingens aiiquis obclifcus.
Afferere non dubitamus. Romanos ex folido faxo nunquam quidpiam confici curafîè,
quod operis praftan\'tia & fublimitate cum Pyramide, aut Obchfco, aut hac de qua agi-
mus Sphingecomparari poffit : imô quidquid praftans unquam fecerunt,ad /£gyptioruni
imitationem id peregifte ; fed &; Sphingum effigies, qua nunc in Capitolio cernuntur, ex
^gypto delata funt, idque poft Plinh tempora : nam ne unicam quidem notam obtinent
eorum qua Phnius Sphingi tribuit, neque vllaillarum ubera vel alas habet : quacunque
etenim alas geftare videntur, Chimararum &Harpyiarum funt pidura (de quibus in li-
bro de avibus) non Sphingum. Romanorum ftatuas,veterum ^gyptiacarum comparatio-
ne,veteres nuncupate indecorum exiftimaremus : nam inter reliqua vetuftatismonu-
menta qua Roma confpiciuntur, nihil vetuftius confpicimus, quàm quod ex TÊgypti re-
gione tranfktum cft. Nunc fupercfl ut dicamus unde hac Sphinx fuam originem apud
^gyptios habeat. Sole in Leonis &: Virginis fignis exiftente, Nilus ^Egypti regionem ie-
rigat : itaque ^gyptii fuas opes fignificare volentes, raonftrum fculptura cxpreflerunt, an-
teriore parte virginis formam, pofteriore leonisreferens,Sphingemqueappellarunt
quQniam pro hominis arbitrio fculpta funt; ideô earum forma adeô eft varia. Certiffi-
mum autem eft, ingentem hanc capitis raolem ,fepulchrum fuiffe, uti Pyramides
Obelifci : nam Plinius ait, Amafim Regem putant in ea conditum. Quoniam porrô fu-
nus conditum illud ipfum eft quod falsô Mumiam vocamus,ejus conficiendi rationem

* In hum Coloßi deßriptione dißnpat ViUamomm k Beßmh : nm mnagmta duos pedes tiéutt em altkudim^
BS« comprehemâ haß, feu columnâ quA fuRmet ; & fexaginta pedes craßttudtm. Sed qui plura de hoc Colojfo voleta
csnfulat tpftu! Bellonii bl/ellum De admirabili operum Antiquorum & rerum fajpuiendarum praUantU. An perrh
Spbiax & Saijroïumgeim apud Plmium lib. lo. cap-, yz. neüra Simite, & Cercopithecifim ? quos dbum in thefaw
Tes maxilUrum condere dit ?

G Y PT II mortuorum refurredionem fperantes, corpora humana ab elementis aë-
re, terra, aqua, vel igne abfumi, flagitium effe cenfebant. Nam,uti retuhmus,Zo-
roaftes Philofbphus eos docuerat ignem animatam quandam beluam effe, qua
omnia devoret; & jam devorando faturam unà cum ipfa re devoratâ emori. Eam ob eau- Thalùf.
fam corpora in iEgypto cremari vetuit, pro aliarum nationum confuetudine, neque hu-
mari,fedcondiri, ut à vermibus prafervarentur. Pomponius item Mela de condîtis
-^gyptiorum corporibus agens, Medicata funera Latine ea appellat, Plinius Servata cor-
pora. Ea etenim ad aternitatem ita condiebant, ut adhuc incorrupta maneant, atque in
ît^ternum fint duratura. Corporum autem condiendorum apud^Egyptios ratio varia fuit:
nam qui majores fumptus im pendere potuit, accuratiiîs condiebatur, atque ei fplendidior
fepultura curabatur: nemo tamen moriebatur, cuj us funus quocunque tandem modo

non condiretur. Ea corpora fervata, nos Mumiam appellamus: Arabes tarnen Aiidores
Mumiam defcribentes, medicamentum illud intelligcbant à Grarcis PilTarphalth^n nun-
cupatum, cujus priore libro meminimus. Corporum in iEgypto conditorum,hoc eft,no-
ftrx Mumix ufus tantus eft in Gallia, ut Rex Francifcus, litterarum reftituror , nufquam
proficifceretur, quin penui ejus praefedi femper cum Rhabarbaro illgdin pyxide défer-
rent, atque etiam ipfemet geftare foHtus eftet. Qui, ut fua mendacia de hac Mumia fta-

uod ventis agitatum, eorum qui per Lybix aut Ara»
3forbeat, multis impofuerunt : nam licet nonnulli in
his arenispereant, cum tamen putredini obnoxij fint,non pofi\'unt eorum corpora non pu-
trefcere. Qui Tabulas topographicas fecerunt,& loca unde Mumia fumeretur adfcripfe-
runt, quàm judicio carerent, ic iftarum rerum ignari efient, apertè declaràrunt. Eos au-
tem minime veraces elfe, ex Theophrafto, Diofcoride, Galeno, Herodoto, Hippocrate,
Diodoro, Strabone, & Plinio demonftrare volumus : qui de ^gypto agentes , exprefsè
fcripferunt corpora iftîc confervari medicamento cedria: quorum, cum in Cairo effemus,
tria delata funt, in jam didis fepulchris recèns inventa. Nos in plurima fepulchra ingreffi
fumus, quorum alia concamerata funt, alia in cubiculi formam exftrudaj eorum enim in-
finitus per arenofa illa loca inter Pyramides numerus eft.

Mufcarum apud Pyramides tam magna eft frequentia, ut aër illarum murmure (dum
nobis tranfeuntibusavolarent) refonarec. Iftîc Tithymalum platiphyllon obfervavimus,
Prandium autem fumpturi ad Nihripam fub Pyramidibus defcendimus :côenim illati
fuerant cibi; eodemque quo veneramus itinere\'regrefiTi fumus. Cum ad Nili alveum per-
veniffemus, iftîc nobiles quofdam Arabes fub tentoriis invenimus. Dominum de Fumet
exprefsè exfpedanteSjUt illigratificarentur ;nam prandium illi apparaveraht. Quoniam
verô binosfidicines habebant, quifidibus ludentes fimul accinebanti eam harmoniam,
qua deledati fumus, hoc loco defcribere voluimus.

J— GYPTioRVM Lyra; five Violx vulgo didx, fingulis, aut ad fummum binis fidi-
/4h busfuntprxditx, qux cx fingularibus equinx caudx pilis confiant non contortis:
ut Lyrx tum pledri fides fimiles fint. Cervix oblonga eft, itaque divaricatis ad-
modum digitis tadus funt faciendi. Magas five ponticulus hujus Lyrx, vcl eorum teftu-
dinis, non fuftinetur à Chely lignea, five affere, ut in noftris, fed à pifcis in Nilo capti pelle,
qui Glanis nominatur, fub ligno adglutinata. Ipfa concavatefta, pyxidis planx in morem
formata eft,quam oblongo ferro exipfà prominente humique innixo fuftinent: eam enim
humero non applicant. Simulaccinebant voce pari five confonante, qux delcdationem
adferebat: namrhythmicierant numeri. Eodem die Cairum pervenimus, ubi multo
tempore hxfimus. Mercatores qui iftîc officinas inftrudas habent, è variis nationibus
funt, veluti ludxi, Turcx, Grxci, & Arabes. Sed ludxi majore ex parte Hifpanica, Itali-
ca, Turcica, Grxca & Arabica lingua utuntur.

B omni vetuftate Satrapx & Principes viribeluas exterarum regionum fibi dono
ijL mitti deledati funt. Hujufmodi plurimas in Cairo vidimus undique eô advedas:
S. A» inter quas erat quam vulgo Zttrnapa vocant, veteres Latini Camelopardalin ap-
pellârunt,nomine à Pardo &: Camelo defumpto: Pardi enim variis macufis infeda eft,ob-
îongumque inftar Cameli habet collum. Elegans eft animal, &mitis admodum prx reli-
quis feris naturx, pxnè inft.iro vis ;Cer vinum fermé caput habet, excepta magnitudine;
cxiguis obtufisque cornibus prxditum, fèx digitos longis, & pilofis : longiora marem à fe-
mina diflinguunt : alioqui uterque fexus magnas aures habet, bubulis ferè pares, bubu-
îamque linguam &: nigram, dentibus molaribus in fuperiore mandibula carens: collum
oblongum, redum,& gracile,jubam tenuem &: in orbem inflexam,gracilia crura, ante-
riora oblonga, pofteriora autcm adeô brevia habens, ut quodammodo ereda ftare videa-
tur:

O B s E R V A T I ö N V u LIBER
tur: pedes bubulis fîmiles habet: cauda ad poplicespromiflTaj orbi-
culata, piiis obfita, equinis triplo crafiioribus : medio corpore gra-
cili: mofibusque Cameloperquam fimihbus. Cum currit, ante-
riores pedes fimul glomerat: prona iacetjcollumque in pedore
femoribus tenet, Cameli inftar. Stansgramendepafcinequit,nifi
admodum divaricatis anterioribus cruribus;nec id fine fiimma dif-
ficultate. Itaque credendum eft, eam in folitudinibus vefci dun-
taxatatborum fohis,cdm oblongum adeô habeat collum, ut capi-
te ad dimidisE lancea: five farifix Germanica: altitudinem pertinge-
re queat. Cum autem ejus iconem ad vivum expreffam nadi fi-
musjjllam hîc exhibere libuit.

* Cameloparddii meminit etum Straho lib. 16. in httc verba: Catnelopardalii nullam (um Tardali fimilitudinem
habet -.coloris enim varietate Hinnulofimilima eH, virgatis pilis dininéto\'.poHeriora ettam humiliera funt anterioribus,
M 4 Cauda federe videatur ad Bevis altitudinem. Anteriora veû crura Cameli cruribits nan fum htmiliora : collum
n^um eHy & in altum exurgit, vmicempaulo fuhlmiorem Camelo habet: propter quam partium inconcinnitatem
{«npt^iTfiiu) nec tantam celeritatem habere puto, quantam dixit Artemiderm,infuperabilem affirmant. At neef er é
quidem e^ Jedpecus-, nullam enimferitatemprafe fert. Meminit & Pliniui lib.S. cap, i §.

Sv M M A voluptäs eft homini ftudiofo, & rerum antiquarum fcrutatori, cum in f^efé-\'
grinum aliquod rarum animal incidit, ut illud veteri nomine exprimere nórit î
nam qui defcribere ahquàm rem adgreditur non Cxprefsa propria appellatione, nx is
operam ludere videtur. Itaque cdm eJciguum Africànum BoveUI primdmconfpiceremus
quadrato & bene habito corpore expolito ; fubito nobis fufpicio incidit, id animal effe
quod veteres Grxci Bubalon nuncuparuh¥: animadvertendum tanlen eft nevoc.ibulo-
rum affinitas nobis imponat, nec pro hoc animali vulgarem Buftalum intelliMraus. Nos
porrô in eo omnes Bubali notas reperimus : ex Aftmiâ in Cairum devedus mcrat, licet id
Africa etiam inveniantur. lam £Btategrandis,corpote minor Cervo, fed habitiorc&: ma-
jore quam caprea, tam quadrato & bene formato corpore, ut oculis gratus effet ej us afpe-
dus: nam ejus pili fiaui ,adeôfplendentes &:lxves erant, ut expohti vidcrentur. Alvus
magis rufa,ad flavum colorem tendensjdorfum ad fufcum accedebat : Bubuli pedes,bre-
viaque & firma erant illi crura : collum craffum & breve, exiguis prxditum palearibusî
Caput bubulo fimile ; cujus vertici infidcbant cornua nigra, incurva,ut Gazellx, lunxque
crefcentis in modum inflcxa, quibus baud multum fetueri poteft, cum in fèfe fint recur-
va: Bubulisauribus prxditusjarmoselatos Sc plenos habebat: caudam ut Camelopardalis,
adpoplitesufquepromiffam,nigris pilis fultam, duplo quàm equini Craffioribus : Bovis
mugitum edebat, fed non adeô fonorum. Breviter, fi quis imaginetur fe confpicere pu-
iillum Bovcm, quadrato corpore, pilo fulvo&: fplendente, cofnibufquelunatis,furredis,
& in fe recurvis, Bubah idxam habebit. Quoniam autcm Bubah nomen ci dedimus^
quodvulgariter Buffalo adaptaturjingenuèfate-
mur vetuftam Buffah appellationem nos ignora-
re: nam licet in Gallia nullos habeamus,adeô ta-
rnen fréquentes funt per Italiam,Grxciam,
Afiam,utnullum animal magis fit obvium. Ita-
que mirum videretur, fi Ariftoteles, qui in ani-
malium perquifitione fèpties centena quinqua-
ginta coronatorum millia,expenfas faciente Ale-
xandro ,infumfit, illius non meminiflet. Non
negamus cum Bubah pluribus locis meminiffe,
&concedimus Buffalum intelligere voluiffe: fed
reliqui Audores nobis dubitationem pariunt, an
pufillum iftum Bovem de quo egimus, intellige-
re non voluerit. Nam Phnius ait : Infignia tamen Boum ferorum genera,Bubalos, Bifbn- «
tes, excellentique &: vi &:velocitateUros,quibus impèritum vulgus Bubalorum nomen »5
impbnit, cdm id gignat Africa, Vituli potius Cervive quadam fimilitudine. Solinus ,3

eadem dicit. Omnes autem notx quas Plinins fuo Bubalo tribuit, huic pufilloquem de-
fcripfimus Bovi conveniunt. Itaque facilè afferimus, Phnium & Solinum per Bubaluni
minimè Buffalum intellexiffe. Quoniam autem Buba|um in Cairo ad vivum exprimi
curavimus, ejus iconem Ledorisocuhsfubiicere voluimus.

CervïgcnH^^Uïicerotï [mUe^ oüm Axii mmcufM
O\'Gdlella^qmnjeterihtu^ Oryx dtfpaé

DER A T etiam utriufque fexus Cervi-vel Platycerotis quoddam genus in illius af-
cisarea, quodagnbfcerenequivimus,fed fufpicione dudi, Axin effe arbitramur,
de qua Plin. lib. 8. cap.20. in hxc verba fcripfit : In India & Boves folidis vngulis,
unicornes; & feram nomine Axin, Hinnuli pelle,pluribus candidioribusquc maculis; fa-
cram Libero patri. Vterque cornibuscarebat, caudamque Platycerotis inftar longam, ad
poplites ufque propendentem habebat, qux Cervum non effe arguebat. Et fànè cüm
initio videremus ,Platycerotas effe exiftimabamus : fed diligentiüs deinde perpendentes
& cum Platycerotis notis conferentes, opinionem mutavimus. Femina mare minor eft:
& utriufque corium orbicularibus maculis albis rutilum ad flavum tendentem colorem
diftinguentibus afperfum; venter albo colore infignis : in hoc à Gamelopardali differunt,
quodinCamelopardali phœnicex maculx fatis amplx album colorem diftinguunt,non
autem rutilum, ut in hoc animali Axi. Vocem magis argutam fonoram habent, quàm
Cervus; mugientes enim audivi. Permultis igitur maniteftis notis, eas feras neque cervos
effe, neque Platycerotas, nobis occurrentibus, facilè induûi fuimus ut illas Axis nomine
vocaremus. Aderant etiam cicures Gazellxè filveftribus locis eô deduax,Caprex prorfus
limiles, corpore U. colore Rupicapras referentes, anterioribus pedibus brevioribus, pofte-
lioribus longioribus, Leporis modo: nigram lineam fupra oculosdudam habent ut Rupi-
capra: atque Capellx inftar bàlant: at barba cirent. Pilus rutilus eft, ad pallidum tendens,
Ixvis & fplendens: pedus Â: nates albefcunt, ut in Platycerote : cauda fubtus candicat, at-
que fuperiore parte fufca eft,adpoplitumufquefuftraginespropendens,uïin Platycerote.
Gazella multô leviore curfu montes confcendit^quaip in valles defcendit, & in plano fatis
veloci impetufertur. Aures arrigit utCervus.graciliaque crura habet & bifulcos pedes:
collum oblongum gracile uti Rupicapra. Maris co,^nua majora funt,quàm feminarum,
quxomninô reda, nifi circa fummum nonnihil incurvarentur, longioraque quàm Rupi-^
caprx,& lunxcrefcentis in moduminflej5ja. Nificicurentur,locacampeftria,ftcriha,
licca inhabitare folent.

* An BtUonm Orygu nemen GAz^cUarelle tùhuerit,hme: mm licet Vîin\'m BiHom Naturalis Hb. vnucap^
ztiii.inter Capr agener a Otygem recenfeat,Caprs,mqutt, in plurimas fmilttudmes transßgttrantur :funt ca\'
fre<t,fum rupkapra, fum ibkesptrnicitatii miranda : funt & oryges & dama, & pygargi, &ßrepficereta, multa-
que alia baud dißimilia : Orygi tarnen quafdam notai tribuit, quas haud feto an Beüonm tn fua Ga\'^ella obferyaverit.
Sunt & OrygtSi inquit, foU quibufdam dkli contrario pile veHiri, & ad caput ver jo ; Deinde hb. x i.cap.xiv i.
(Arifîetelem fequutus) unicum cornu ilh dat. Solidipes unicorne aßnvs tantunt IndicuSj Ufikertie bifulcutfs
Oryx. J^in & Martialis Eptgrammmm lib. x 11 i.favum Orygem facit, inquiens,
Matucinarum non ultitna prsda ferarum,

Saïvus Oryx, conftat qui mihi morte caniim.
Ceterum aliud iüudanimal Gallis Dain appellatum, (ui Axm animal fimile facit Bellonius, cum eius OhfervatUne$
Zatinas faciebamus. Dama nomine inßgniebamus, vulgarem multorum epinionem fequuti\'. acctiratius autem perpen\'
àentesnotas.àVeteribus Dama attributas, haUucinatos ejfe nos,ir}genuefatemur: earn ob caufam in hac altera editio\'
ne, non Dama vocabulo, fed Platycerotis ixpreßimus. Arbitramur enim ^aUorjm Dain e Cervorum ejfe genere, & à
JPlimolib.Tci.cap.xxxyii.PlatycerotamappellartjUbidequadrupedum cornubus agens-, S parfit hac, inquit, in ra-
mos, ut cervorum : aliis fimplicia tribuit, & in eodem genere fubulonibus ex argumento diäis : aliorum finxit in pal*
mas, digitosqueemifitexiis, unde platycerotas vocant : dedit ramofacapreis, fed parva, nec fecit decidua. Damaper-
qua e caprarum genere eH, ipfo Plmio teïle, m diximus, cornua adunca tribuit, mpicapr is,inquit, in dorfum ad-^
meat damiiiH admfum. Sed & Martialü lib. tam diäo Epigrmmatum, DAmam imküe animal facit, his verbis:
-Dente timeiui\' _aper, defendunt cornua ccrvum,
Imbelles Damac,(juid nifi prsda fumus ?

r A ü E s hîuitas gefiieuiatiönes în Caito faciunt, cjux dohflaritinopöli non coîï-
fpiciuntur : petaurifta: verôgefticûlando tympanum digitis piiîfatit, vocèm^ue ad
tympani ftrepitum pro arbitrio accommodant: tympanuril enim ab airera dtin-
taxat\'parte membranâ claufumeftj ipfum lignum fex digitos latum,multaxnea fr^gmeii-
ta appenfà habet fonitum fimul edentia :finiftra autem tympaniim tenentes, déxcra digi-
tis complodunt. ^

Multa animatia varias geftiçuîàtiones imitati magnâ facilitate edoccnt ; atque inter re-
liqua, capras ipfas ephippium geftare, fubfultare,&calcibüs ferire equorum inftàr, quib»,is .
deinde fimias felforesimportunt. AfinositcÜihumi fèfë abiicere,vOlurare, arqùc mcf-
tuos fe fimulare docent, Simias qux in illos infiliunt » fe petere fingentes. Atque, quod
rarum eft, Cercopithecos fimiliter inftruâos habent, cum tamen animal admadurn in^
conftans fit. Magnas prxterea Simias illas qùas veteres Cynocephâlos appellsrum, adeô
cdodas habent, ut in orbem fingulos Ipedatores adeant, manu protenfa nummos fibi io
illa numerari innuentes, quos deinde fuO hero pcrferte riorunt. Hâc ratione varii generis
Simias inftituunt: inter quas nonnulla: à noftris differunt. Et harum num ero eft qui Pli-
nio ob pilorum venuftatem Gallitriches nominatur. Rutilât ut atirea pehfa, & è Cercopi-
thecorum genere eft, quod AriftoteU CepusdiAus : nam oblongam caudam habet us
Cercopithecus.

Qvvm fingulis annis Câràvaôna ex Cairo Mechamitet conficiat, plurimi Tu rcic
Cairum conveniunt, ut huic profeâioni fefe cotnites addant, quam religionis
caufa in Mahometigratiam (tametfi iftîcfepultûs non fit) fùïcipiunt. Ctim verô
per ingentes folitudines, in quibus nequepppida neque asdificia iriveniutttut, iter facien-
dum fit i res ad integram profedionem ncceirariascompararefolent,ut cicer,non clixum
quidem illud, fed in fartagine toftum. Multx enim funt in Cairo ofticinar, qux ciceiis
tofti quxftufefe fuftentant, magna copia illud vcndentcsî cum nemo fit qui non émat,
quantum illi in totam profedionem fufticiati Turcx Mêcham proficifcentes, fimnl duo
Itinera abfoluunt: alterum in Almedina,übi Mahometicadaverreeonditüm eft, alterum
in Mecham negociandi caufa. Nam indemagnam vim Aromatum & aliarum merciuni
referunt : Mecha autem ea eft quam veteres Petram nominarunt y de qua plura libro
tertio»

T^tofiäionis noïlrÂ ex [airo in montem Sinai Je/i riptio^ deßn^lari
carniiprdparandx ratione hkqui longum iter fufiipiu^

EC 1 s s A R I i s omnibus rebus ad longam ilîam è daîro ifi montem Sinâipfofe»
^iioncm comparatis,per portam egreffi ad Septentrionem vérgentcm,Caravaii-
nam invenimus, qux non procul ab urbé fecundum Molcheam quandam cori-
ftiterat, donec omnes quiprofeduri erant adveni{rent,exfpedans. Nam per Arabiam iter
facere non eft tutum, nifi magno comitatu. Dominus itaque de Fumet viginti laiiitzeros
corporis cuftodeshabens,juxta Nilumcaftrapofuit,ubi Vafà atque utresfluminis aqua
impIevimus,quxnobis&: noftris equis in triduum fufficeret: fiquidem per folitudines
nobis erat tranièundum,in quibus nulli fontes, nulli rivi reperiuntur. Annonam infupet
habebamus, nobis in profeäionem & reditum fufiRcientem : fuit enim camelusbifcodo
pane onuftus,in Domini de Fumet, eorUmque qui frequentes illum com ita ban tuf, ufum,
aliusicem carnibus in fequentem modum prxparatïs. Mülti ariétes jugülati 5c in frufta
tói elixantur;deinde abjedis offibus, in minuta frufta extremi pollicis articuli magnitu-
dine conciduntur ; qux cum cepis & pinguedine porrô ad totius aqUei humoris abiüm-
ptionem elixata, fale & aromatibus afperguntur, vafculis reconduntur. Hx carnes fie

parata diu confervari poffunt :. nam poft decirnum cjuintum ctiam dicm,addita cepa caÏc-
fada, videntur ilfö\'ipfo dié apparata?,nobifqueinfbIitudinibLis deirGia fuerunt. Eo die
ingentem perpeffi fumus aftum, nulla aura fpirante. Nodem fequentem fub telftoriis ad
Nili ripamfixiSjduximus : atque media node digreili, ptaftum fugeremus,pcr fterilcs
arenas pedibus cedentesiterfaciebamusi in quibus nihil aliud crefcit quàm Hyofcyami
nigri genus, tantâ abundantia, ut agri duntaxat iilovirefcerent. Hujus femine^gyptii
oleum conficiunt, nop modo adlucernas, fed ad alia pleraque illis utile. Poftridie fubor-
tus eft lenisventus, qui totius diei aftum temperavitnobisad Orientem tendentibus,^ în
arenofo autem ifto fblb mûris genus invenimus, jam di(^i^Çîyofcyami fernine folummodo
viditans; dorfb cinerei colons, Candida alvo,j&tis pblongo corpore,prqlixacp , ÔC

mucronato ore, nt nobis facilè obfervare licuit; nam quocunque profeiSi fuimus,fer réuni
hgonem femper circumtulimus, quo effoffa terra, ôc hunc murem, & varii generis ferpen-
teseduximus. Meridie fub tentoriis fubftitimus,ut cameli equi paullulum quiefcerent:
quibus nodu aquam ex utribus depromptam bibendam dedimus; Cameli autém non bi-
berunt, quia triduo aut quatriduo integro fine potu perfiftere poffunt. Qui prodiderunt
Arabes per folitudines iter facientes çamelis accinere folere, «t gradiièntes excitent,verum
dixerunt: nam qui camelos agunt,jllorum paffus obfervantes, fimulque gradiéntes, can-
tum ad ipforum paffus accommodant. Iftîc ufque ad rnediam nodein fubftititiius, qua
frigidiufcula fuit,ob aè\'rem nebulofum ôc frigidum (nebula enim iftîc Septembri menfe
non minus humedant, quàm in Europa rores Maio) interdiu tamen vehementiffimus eft
«ftus. deinde ad iter nos accinximus, ut frigidiufculâ nodis aura frueremur,diuin tene-
bris iter facientes, donec jam diluculo ad Suez puteuni perveniremus, quod tribus caftris
five ftationibus fadum efl: prior enim à Cairo ad Nih ripam,fuit fub Palmarum arboribus,
altera in ampla planicie, tertiaadputeum Suez. Omnibus iftac iter facientibus cOnftitu-
tas manfiones,quas ftationes appellavimus, fequi neceffe eft: diftat autem hic putcus dun-
taxat fefquimilliari, hoc eft, fefquihora fpacio ab oppido Suez ; caftello includitur, in
quo toto die fubftitimus. Ejus aqua fàlfà eft, quam tamen viatores & Suez incola potare
coguntutj alterius penuriâ, nifi è Nilo importetur, licet in arce Sues ingens ôc elegans fit
cifterna, quafemel vel bis in anno aquâpluuiâimpletur : n.im tametfi rarô iftîc pluat, in-

tentes tamen interdum decidunt im bres. Puteiaquaad potum camelis equispraben-
um dumtaxat idonea eft: nam viatores aliam in fiium ufum deferre folcnt. Perquirens
in ea regione ftirpes, arque aliquantulum per planiciem progreftus, Aiiibrofiam, Senam,
Hiericuntinam quam vocant rolàm,Çolocynthidem, Acaciam ,Paliuruni Agathochs, à
Theophrafto defcriptum, Genifta peculiare genus, Rhamni duo genera, atque arborem
à Gracis Cairi incolis Öenoplia didam inveni. Iftîc viperam cepi atque binos Ceraftas,
marem ôc feminam, quos,anatomc fadâ, figillatim defcripfimus, eorumque exuvias to-
mentoexplevimus. Licet porrô plura de hoc Cerafte cum aliis ferpentibus egcrimus, hîc
tamen etiam meminiffehbet eum bina tubercula, inftar hordei granorum fupra oculos
habere, gemina minuta cornua imitantia, quorum Ariftoteies.meminit, Colubros
Thebanos eos nuneupans. At quemadmodum omnes audores, alterius veftigia fe-
quentes, in prioris errorem incidunt ;fic SolinusPhnh verba fequutus hallucinatus cft,
ciîm Ceraften odonis cornibus effe praditum fcripfit ; etenim rem non ita fè habere com-
perimus. Dentes viperinis fimiles, fimihque ordine difpofitos habèt. Haud ignari fumus
magnam effe inter viperas difFerentiam ,pro regionum in quibus vivunt, diverfitate: nam
diligente curâ quam m iis cognofcendis adhibuimus, fadum eft, ut in Ajiglia, Gallia, Ita-
lia, Gracia, Afia, & AEgypto obfêrvaverimus, corpore coloreque inter fe différentes, et-
jam in variis Galha; provinciis. Viperam autem eam intelligimus quam Tironenfes
Cenomanni Afpic nominant. Sed ôc in Arvernia inveniri, teftes habemus. Nam cum
apud Fratrum Minimorum Monafterium, ab Epifcopo Claremontano Dn. Guilelmo du
Prat apud Beauregard exftrudum,efremus, Renatus des prez, Epifcopi fam ilia pharma-
copœus, Cenomannus, Foletourte municeps, nuda manu unam coram Epifcopo ejufque?
Tiniverfafamiha apprehendit, colubrumcffeexiftimans: at pramorib ab ea ilhus pollice,
totum brachium illico inflammatum, cumejufinodi Tymptomatibusjut totoodiduo de
ejus falute perquam exigua fpes relinqueretur : poftea tamen fanitati reftitutus eft. Cera-
ftes non minds quàm Vipera omnis Ôc Salamandra, vivum animal parit. \'Quia verô Ari-
ftoteies ultimo cap. lib. j-. de Hiftoria animalium de Vipera fcribit in hunc modum î Parit
catulosobvolutosmembranis, quatertiâ die rumpuntur. Evenit interdum,ut qui in
Utero adhuc funt, abrofismembranisperr um pant: parit enim diebus fingulis fingulos,
plures quàm viginti. Id nosimpulit ut admiranda Dei opera, viperaf fcilicet prägnantes,
videre cupercmus. Attamen pace illius dixerim 3 fine tunicis illos parère nobis vifa efl.
■ " \'^Qupd

OBS EHVATIONVM
Qiîod propterea hîc adiicere hbuit, ut ahi no-
ftrâ duj^itationeadmoniti, etiam obfervent, 8>C
iftam dubitationem nobis adimant.

Plurimas ahasinfuperplantaseo agro mveni-
mus,quas neque veteri neque recenti nomine
exprmiere potuimus.

Halluc\'maris Beüoni : nam plerique viper oifcetum fuum memhraim involntum ahïtcere ehfervârunt : inter ques eB
dsäißmm idem^ dtligemißmus Naturm fcrutator Ferdinandus ImperaiHS. Eius verba apponam ut funt lit.xxviu.
ems HtHoriic Naturalis : In ea epinicne, inquit,fuit\'JriHsteles, viperai frngulii dumtaxat äiebtis ummfeetiim parere,
partum per viginti dies dm are, priores autem fœtus fexto demum à pmu die nimilfranam qua inveluti, rumptr?^
pofteriores vero qui diutius m ventre harent, membranam qua ambiuntur in utero adbuc exiUentehptrfnngere : at-
tamen nos ebfervavimm un$ dte omnes fœtus eticere,fmgulósque fuâ membrana inv&lutos,quâ rupuî fixto mfequtn-
te die dim membranam tamquam exuvium & feneäam abiiciunt.

vT E v s porrô, cujus meminimus, ut ipfius formam defcribamus nicretur: narîi rê-
vera admirabilis eft: & magnis fumptibus exftrudus olim fuit, cum Sukanus vEgy-
ptoimperaret, ut urbis Sues incolx facdiorem aquationem haberent, &: viatores\'
iftac tranfeuntesfuis jumentis aquam potandàm prxbere polfent. ^dificium eft non ad-
modum amplum, mûris cindum, arcis inftar quadrangulare, in quo machina eft ad
liûuriendam ex puteo, qui altifiimus eft, aquam exftruda, cuiii rotâ,qux à bobus circuffî-
agitur : fupra rotam bini funt funes fimul colligati adpedis diftantiain ^fecundum quorum
longitudinem multi urcei adnexi, qui, verfatâ à bobus rota; aquam ex puteo educunt, at-
que in alveum fub rota cpllocatum eftundunt, qux deinde per canàlem extra arcem in ci-
fternam fluit. Hujus machinx defcriptio, fit tanquam typus omnium reliquarum qux in
./Egyptiis hortis funt : nam ad hujus exemplar omnes ferè fabncatx. Paullo munitior eft
lixc arx, ut homines cum fuis j umentis tutiores efle queant.

v M apud eum puteum toto, ut dixi-
mus, die fubftitiffemus, diu ante in-
tempeftam nodem difceflîmus, nec
urbem ingredi voluimus, nifi in reditu. Lu-
cefcente die, ad Arabici finus littus perveni-
mus. Sues ad quartam miUiaris partem poft
nos relidâ : atque per fterdem folitudinem
itinere fado, ubi nullx ftirpes nafcebantur
prêter Acaciam, cujus gummi diligenter ab
Arabibus colledo , per Europam in atra-
mento coloribus conficiendis utuntur; Ii-
cet recentiorum nonnulli aliter exiftiment.
Demonftrabimus tamen in hbro de Arbo-
ribus perpetuô virentibus, id efle quod ve-
teres Gummi Artéicum nuncupârunt. Ejus
folia adeô tenuia funt, ut eorum ala pollice
contegi queat ; qux fi numerentur, trecenta
& quinquaginta repenes. Incolx ejus ramos
jongis perticis flagellant, ut folia decutiant
^ pecore devoranda. Ejus icone.m adviuum
expreffam hîc adpofuimus.

Superato Sues, latam planiciem ingtelTi fumus Sena virente obiltam , quar iftîc fponte
nafcitur,qualis adnos àmercatoribusadfertur. Sena autcm qux in officinis venalis eft,
duorum cft generum, ut ex ejus deledu appâret : altera énim planas habet fiîiquaè, falcis
in modum incurvas, foliaque mucronata: altera etiam planas habet fiiiquas,utprior,ac
.multo latiores,&: miDikincuruas,fohaquc obtufo mucrone prxdita. Prior prxfertur, at-
que Orientalis cognorninatur : altera,quam mediam vocant, imbecillior. Regiones unde
devehuntur, hanc diffcrentiam pariunt. Rerum libi fimilium afiinitas facit ut errores
nonnunquam committantur, quemadmodum in Sena & Colutca noftris hortis vulgari
accidit, plurimis Senx genus efte afErmantibus : falluntur tamen ;nam nullas facultates
cum Sena (qux perpetuô viret) communes habet.

Licet fatis mature ad duodecim fontes perueniffemus, iftîc tamen fubftitim us.
Horumaqua admodum falfli eft & amara: feruntque duodecim fontes illos effe,
quorum in Bibhisfit mentio : nam Mofis fontes adhuc nominantur : Solo fterili,
arenofo nitrofbque in ampliffima planicie fiti funt, plus quinquaginta paffibus ab invicem
diffiti; non quôd omnes xquahter inter fediftent,fed unus centum,alter quinquaginta,
, reliqui plus vel minus. Omnes è terra fcaturiunt ad tumuli vel colliculi radices, atque in
varios rivos fefe diffundunt, fontium perennium inftar, qui paulo pôft in arena fe condunc
&evajiefcunt. Xftus tantam fitim nobisconciliaverat,ut falfam illam aquam finguli bi-
bere cogeremur : qux hcet ob nitrum amara effet, ab omnibus tamen ob fummam fitim
grati faporis fuit reperta.

Plinim de bUfontihus lutnknter mewmf, & Fontes amaros appeBat^ ubi Ait Ptolemaum foffam duxijfe Utitu-
dine pedum centum, altitudine triginta, in longitudinem triginta feptem miütum & quingenterum paffuum, ufque aà
fontes amaros. vltrà, deterruit muudationis met us, excelftere tribut (ubitis Rubro mari compmo, quàm terra vSgy-
fti, vel, neimmilfo mari mrumperituraqua ni/i, qua fola potum prdet. °

Akabicvs Gnus ad oppidum Sues définit, ubi ftatio eft triremium Turcicarum,\'
qux in coiitinentcm hieme fubducuntur, quia portus ille à ventis malè tutus. Hoc
mare, canalis five finus duntaxat eft, haud latior Sequanâ inter Haure-ßeur, 82
Hönde-fleur y qui fine difficultate & periculo navigari non poteft, ob fcopulorum frequen-
tiam:àSepten trione verfus meridiem vergens,& à Sues ortum habens,per triginta ferè mi-
liaria redâlineâ extenditur,paulo tamen infra duodecim fontes,nonnihil ad occafum fefc
convertens. Nonnulli hujus maris aquam, folumve aut arenam rubere exiftimant: fed
falluntur. Planicies in qua verfàbamur, ferè xqualem cum Sinus Arabici Uttore altitudi-
nem habebat: ab altera parte celfiffimi montes rupes ipfum cingunt. Fontes gemino
baUftx jadu àmari duntaxat abfunt; à montibus verô, quos ad finiftram cOn fpiciebam us,
integro circiter miliari. Ab xftus maris receffu,varia minutorum pifciculorum,tum etiam
conchyliorum & aliorum excrementorum marinorum genera obfervavimus, & in his
erinacei marini quintum genus nufquam ahbi nobis confpedum, licet jam alia quatuor
inter fe differentia obfèrvaflemus. Omnes conchx in ingentem magnitudinem excrc-
fcunt, Tel climatis, vcl tempcrati aè\'ris, vel alimenti ratione*

Secvndvm littus ejus maris, fruticem invenimus Rhamno alteri fimilem, foliis
craffis admodum, falfis & candicantibus: rami fpinis horrent, fed obtufioribus, ut in
Europao rhamno. Gazellarum etiam veftigia obfervavimus, cordis figura in arenis
impreffa, aquabilis etenim eft arena. Ex proximis montibus defcendunt, ut ex didis fon-
tibus bibant,Rhamni folia depafcantur. Nos illîc quartam à Cairo ftationem, à Nilo
tertiam habuimus. Impletis utribus, progreffi fumus per faxofa &: arida loca, nullifque
fruticibus pradita,exceptis quibufdam geniftis. Summus toto illo die nos aduffit ca-
lor: nam Borealis, qui fuperioribus diebus nos recreaverat, ventus plane defierat.
Et licet aqua è fontibus haufta, falfa, foetida, & folis ardorer quodammodo fervida
effet, vix tamen ad exftinguendam in itinere fitim fuffecit : fuo enim calore fitim potiüs
augebat quàm fedabat.

ChaMjEleones invenimus multis notis ab iEgyptiis différentes : minores enim
funt, colorifque plane diverfi , videlicet albi, cui ruber admixtus fit : licet autem
utrumque genus libro de Serpentibus defcribemus; ejus tamen iconem hoc loco
exhibere hbuit, cüm ut ejus forma agnofcatur, tum quod antè fapiüs ejus meminimus.

Gazellarum greges per agros pafcentes currentes vidimus .Circiter autem meridiem
fubftitimus, ut jumenta quiefcerent ; fub tentoriis ob fummum calorem delituimus.
Nodu denuô jumentisgneratis difceffimus, ut nodurno frigore frueremut; tum colles &
tumulos invenire cœpimus; atque ad exiguum fontem progreffi, quintam ftationem ha-
buimus; comparataiftïc viva animalia, qua hinc inde à paftoribus quibufdam agebantur^
madavimus, atque exftfudo igne è Tamaricis, ar- chameleon,

borifque lanifera, &: Acacia Oenopliaque lignis,
eorum carnes decoximus. Per iftos colles oberran-
tes, Cappares invenimus vpumilartmi ficuum ahi-
tudinem aquantes, ut nobis confcendenda fuerint
ad earum frudus colligendos, gallinacei ovi\'magni-
tudine, & femina intus continentes piperis inftar
calida: ipfa Cappares juglandibus magnitudine non
cedunt. Vt vero Infiibres albuin finapi in vinum
vernachiam iniiciunt, neferveat, fed diutiüs fuam dulcedinem retineat: fic Arabes ifta-
rum Capparum femina in fuis vinis commifcere folent, ut dulcia ea confervent ; quod et-
iam Avicenna annotavit. Herodotus primus meminit illius arboris lanigera: quem fe-
quuti funt Theophraftus, Plinius, & plerique ahi. Ex earum arborum albo eft , qua per-
pétua fronde virent. Ejus lana bombycinis ftaminibus tenuior eft,ex qua Arabes elegan-
tespannos texunt,longè tenuiores fericeis,& exgoffipioconfedis candidiores. Quod
facilè colligere licet ex ejus frudu, quem retulimus lanâ plenum. Per montana deinde,
ftirpibufquecarentia & fteriliora ipfis fohtudinibus quas fuperaveramus loca iter fecimus:
atque à mari digreffi, tentoria fiximus eo vefpere in quadam planicie Amphitheatrum
quoddam ementiente: nam undiq. montibus cingitur,unico excepto loco. Hac fuit fexta
noftra manfio. Refedisquietecorporibesj&temperato calore, perreliquam dici partem
cumfubfequentenodeiter fecimus, atque fub diluculum denuô ad mare pervenimus:
nam ubi digreffieramus,in arcum fe quodam modô incurvabat. Ad trium ferè fàgittarum -
jadum per aquam fecundiÏ littus gradiendum nobis fuit; deinde eo relido,in magnas an-
gufÏias concedendu inter arenofos montes, in quibus etiara lanigeras arbores &: Cappares
arborefcentes-invenimus.Superatis iismontibus,in planiciem pervenimus, in qua magnos
Gazellaru greges vidimus,tam procul ab aquis viventes, ut ea de ca^ufa afferamus ipfas non
bibere; vel fi bibant,rariüs id facere:quod difficile creditu nó éft, & veteres etiam fcriptum
reliquerunt: nam Si plurima alia animaliafine potu viuunt; imô AnglicanaOves, Cera-
ftes atque Vipera inter reliqua ferpentum genera, à potu abftinent;ut Chamaleones fine
ahmento plusquàm integrum annum vivere queunt. Confcdo magno itinere, & calore

jam ingravefcente, ejus vitandi caufa fubfticimus: xftu autcm micigato, juracnrifquc
illico oneratis, tota no£te iter feciraus, rater difficiles rupes ingreffi, qu-x Aral^am
tream à deferta dividunt.

I A:m "ipfaîucc pèrveneramusin apertum locum, dextra & finiflra ceîfis montibus cbfi-
tum,ubi rivuin aquxfontanxdulcis iimpidxque invenimus,ex rnonte procui indedif-
, , fitodelabentcfm. Ea prima aqua dulcis toto ituicre à Cairo ufque nobis obtigjt. Inli-
.gnis pagus ad hujus loci ingrelfumab Arabibus habitarus nomine- Pharagou eratjlrcet ter-
naautiquaterna xdifîciai\'xftruâa duntaxat haberet: nam ejus regionis pagi in xdium llru-
.durânonconfillunt, fed hominumnumero,qui:fub p.dmarum arbonbus habitant ,àuc
fub rupibus : fuasenimxdes fubterraneas condunt, ut apud Turanes-&: Lodunenfcs, at-
que multis aliis noftrx Gallix locis fecundum amnes. laniffarus cornicem pyxidc tor-
mentaria iftîc deturbavit, quam Domino de Fumet obtulit. Pharagou locus nobis ele-
gans vifus eft,ejus regionis quam emenli eramus refpcdu: nam punici^.mali,palmx,olex,
£cus, pyri ,& alix arbores frudiferx egregiam prxbent umbram: atque is primus pagus
fuit,excepto Sues,quem ànoftro ex Cairo difcelfu invenimus. Rçfediscorporibushuius
aqux dulcis potu, ucribufque eaexpleris, & neceMàriis rebus comparatis , veluti gallinis,
capris, vervccibus,pomis, pyris,granatis,Vuirque recentibus, denuô jumentaoneravim us,
atquenoftrum iter profequuti fumus. Ejus regionis incolx,ctim rarxfint pluvix, alia, ut
dixi,teda non expetunt, quam Palmarum ramos, earum truncis fubnixos,quo fe aliquan-
tulum à Solis ardoretueantur r ideoquefulbi funt coloris: aftni autem, equi, cameii,verve-
ces, hoedi, boves, vaccx, caprx, gallinx, ccteraque animalia,multo funt minora ^gyptia-
cis. Rupe deindecöfcenfa, Balani myrepßcx arbores inter faxa provenientes confpeximus
Betulx magnitudine,iimilibufque ramisrcaudice etiam candido, utprocul intucntes, Be-
tulam effeexiftimaremus. Pharagou incolx,ejus frudus diligenter legunt,&; ex illis mul-
tum olei exprimunt. Vt autem iftam arborem obfervaremus, occafionem nobis prxbuit
ejus femen cum fuisfiliquis trigonis,abincola Arabe in acervum congeftum apud pagum^
In rivo autem fimiles plantas animadvertimus, qux ad Europx rivos nafci folent, utSy-
fimbrium, Pulegium, Conyzam, Anagallidem aquaticam, Cardaminen, & Scirpos. Ad*
verfo rivo a{cendentes,fub Palmarum filvis totum illum diem per continuas valles iterfa-
ciendo infumfimus,parumper tamen fubfiftentes, noftrorum jumentorum recreando-
rum caufa: inde porrô totâ node eqtiitantes, ad radices prxaltorum montium Sinai, ciim
illucefcerct, pervenimus, ifticque aliquantulum quievimus: paulô pôft, per difficilem
afcenfiim fubeundum fuit, ut in fummum montem Sinai perveniremus. Humana enim
arte gradus ex fbhdo faxo parati funt, &: interdum in ipfa rupe excifi, quo faciliiiscameli
atque alia animantia in montem traduci queant: rarô autem equi, ob nimiam itineris dif-
ficultatem. Is afcenfus per dimidium miliare durât. Cum ad fummum perveniftemus,
plus quam binis adhuc milliaribus nobis progredicndum fuit inter montes tumulorum
rotundorum inftar hinc inde difperfos, & ab invicem diflitos, alios aliis majores. Tum
demum à meridie ad monafterium pervenimus^ licet fummo diluculo montem confcen-
dere incepiftemus.

De Sinai monte agere volenribus,cum nihil celebrius iftic fit ipfo monafterio;Operx-
precium vifum cft, primum fignificare, monachos qui iftîc habitant, Chriftianos
Maronitas elfe, atque Grxco ritu vivere : qui jamdudum de noftro adventu prx-
moniti, obviam progrelfi, noshumaniter exceperunt. Eorum monafterium exftrudum
eft ut qux in monte Atho funt, illi quod Agias Laura dicitur admodum timile. Tem-
plum humili loco ftrudum eft,qucmadmodum & monafterium Ivero. Circiter fcxagin-
ta Caloieri Maronitx ut plurimum in eo monafterio verlantur, quorum nonnulh Grxcij
ahi Syri,ahi Arabes, omnes tamen Caloieri nomen rerinentes, & Grxco ritu viventes.
Perinde ac fi monachi Germani, Itali Hifpani Gallis elfent permixri ; qui licet diverlb
uterentui: fermone,ejufdem tamen profeifionis eftent. Peregrini montem Sinaiacce-

.dcntes.in raonafterro cxcipiuntur (nullum enim aliud eft divcrToäitnr!) in vaîîc\'lito ad ra-
dices n^onns Oreb,vmagnamquc habende aquarum commodiracera : nam rivus e oionrc
.delabens-e.o perHuit, •ciftcrnaaique iniplec aqualimpida, frigida , dulci, omnibus, fins
tiotibus prxdicâv Ri\'àrakis maris cingitur, ut etiam adverfus iioftes qui tniperum in illos
facare vellcnt,fefe tLrGriqucanc.,rIftic & Mofchea eft pro Arab!bus & Turcis," & hofpi-
tium illis depuratum:najn Cbriftianismor.tem accederenon lièet,niftcömitancibusTur-
cis Arabibus. Per montis Siiim,valles, amrcniilîmi confpiciuntur hoki, in quibuS\' vices&:
legumina colunrur;, tum ctiaüiilD.raßica:, laólacx, Hetx, cepa:, allia, porrum , & fimiles vul-
gares herbx ; arbores item frutäiferx varii generis, prxfertirn verô amygdalx. :

VMP to prandio in mo;nafterip.,remiiroquc foliiardore,montem Orcb conföfen4ff-
re inftituimus, itincris iridicibus Caloieiisiqui quxfingulariain hoc monte obfbcvaji-
da effent,nos doeerentiriuum qui in monafterium defiuit.duCcm fequuti.Ex Caloie-
ris itineris indicib\'u.s vnus fcpmagenarms xquè agilis in afçenfLi eraç àcquequifpiamahus
in univerfo comicatu:iTiagnu fànè bonx valecudinis indiciu in hujus montis incolis; omnes
enim eramus peditès. Monté confcendentibus Oricns objeäus erat: paulo alciü^ progreffi,
fub montis Oreb vertice valîem invenimus, in qua templum exdruSum loco quo Heljas
comoratus effe dicitur : altius porrô,gradus lapide fohdo excifos, atq. portam qux ohm ad
graduum iniriu claudi.fbleb.at.,acl latus illud feparandiim ; uc qui prxfidium iftîc collocare
velit, defcenftiex monte ih eum locum facile arceac. Ad fummum ^montis Oreb verti-
cem perdudi, aliud templuni inyenimus : fuit autem ifte mons habitatus ob fontis com-
moditàtem, non mons Sinai,quiariduseft. Diodorus de ludxorum regione agens,hujus
montis meminit, Abbatxorum regionem appcllans. Scribitenim faxum iftîc effe muni-
tifIimum,quod à paucis defèndi"queat, quoniam unicus eft & pcrdifïîcilis aditus. Hunc
locum velle illum intelligere nobis videtur :jiullus etenim alius tota eâ regione reperitur,
cuihx notx eonvenire poffintjquam-monti Oreb. Itineris indices figillatim nobis fàcra
loca demonftrabant,prxfertim autem ea quorum in Bibliisfît mentio. Plurimorum Gal-
lorum nomina facelh montis Oreb riitfris infcripra\'"legimus, qui fe iftuc perveniffe hac ra-
tione teftarivoli^runi.\'Defcendence^poTiîô^W

fervatur,de quâ bibimus; nam unus ex indiei^\'usda firdi^^^^\'ï^ lebstem\'cum funé ad aquam
hauriendam detulerat. Mqncé.ni confcendimHS.quà ad Oncncem vetgit, defccndiraus
verô_eâ parte qux Occidentem fpcdac :, ad cujus radices, exiguum inonafterium Saranda
Pateresnuncupacumlitum eft,in quoea-ïi0d£pernodaviiiius.

roe anguftum monafterium ex altero dependens, templo prxditum eft, & à qua-
draginta Patribus nomen habet, in quo pancm , vinum, & olivas condïr-as inve-
nimus. Iftïc funt horri, varii generis frudibus exculti. Poftridie inde difccdi-
mus,.monteni Sinai confcenfuri,quaadOrientem vergir,nos autem ad Meridiem fpc-
dantcs. Sinai mons,Oreblongè celfiorelb quemadmodum autem Athos raons, Sole ad
occafum tendente,infulam Leninon inunibrat; fic mons Sinai,Sole Oriente,iiionti Oreb
umbram facit. Cum ad montis verticem pervcniffemus, duriffimum faxuni effe depre-
hendimus ferrei coloris, plantis tamen non carens : nam Ablinthium feriphium, cujus fe-
rnen Baibotina Gallis, vel Contra vermes nuncupatur, frequens iftic nafcitur, Panax iccni
Afclepium, Conyza, Eupatorium Arabum. undique montibus cingitur,& celfitudine fu-
perac montem Oetam in Grxcia, velldam in Greta : at noftra opinione Olympo Phrygix
humihor eft. Adeô tamen celfus cft, ut cdm faciem ad Meridiem obverteremus, facile
utrumque littus finus Arabici, aliter Mare rubrum nuncupari, confpjceremus, quod in
ßä\'itannici arcus formam incurvari videbamus : montes prxterea, in quibus fituni eft mo-
nafterium Divi Antonii aut D. Macarii in folitudinibus vEthiopix fïmtimis fupnf iriare ru-
brum, ubi etiam habitant Caloieri Chriftiani, Armenii, aliter M.ironîtx nuncupari.

Deinde ad Orienten?! obvcrlis jquoufque acies oculorum penetrarepoterne, nihil niß
montesóicelfilhmxafperrirnxque rupes Arabix Petrxx ad montem Sinai pcrrii^pcntes,
ocuhs noftris objecta: erant. Inde porro ad Septentrionem converfi,fupra montem Oreb,
qui fefquimiliari duntaxat inde abeft, regionem frequentibus fcopuhs & montibus oh(ï-
tam videbamus,ad Orientalem ulqueplagam excenfam, in qua Hierufalem,in moncanis
Monti Smaiconriguis fita". Ad Occidentem fpedantibus, nihil ahud oculis noftris fcfa
oftèrebat, prxter, Arabiam defertam, fterilem & arenolam,quam , cx Cairo venientes,
emenfieramus: inter Occidentcm verô Septentrionem,fereno aëre, regionem in qua
mare Mediterraneum, quod quinque dierum itinere aberat, difcernere potuimus,non
ipfum mare confpicere. Iftîc etiam fons eft ex eodem montis latere fcaturiens,quiin mo-
nafterium Quadraginta Patrum, Qiiarenta Padri didum,dcfluit,Vallcmque& Caloiero-
rum hortos irrigat. Planicies in fummo montis vertice non multo amplior eft maximx
Pyramidis faftigio, hoc eft,quatuor * paffuum : fed paulo infra multo eft amplior : neque
eô perveniri poteft fine fumma difficultate, quoniam nulli adfuntgradus , & rupes eft ad-
modum prxceps. Defcendimus deinde in monafterium Quarenta-Padri didum , ubi
-cxnafumta pernodavimus: deinde ad D. Cathärinx monafterium,unde pridie difceffera-
mus, regreffi fumus. Oftenfa eft nobis in itinere rupes unde efHuxit aqua qux filiis Ifrael
fitim fcdavit, Mofe eam virga feriente: fohdum eft faxum,furredum ,ejufdemqualitatis
&:coloriscum Thebaico lapide, ex quo ciim Obelifci funt exftrudi,tum Pompeii colum-
na in Alexandria; nam variorum colorum granulis diftindum eft,utThebaicusIapis:hinc
nata occafio, ut plurimi cogitarint lapidem effe arte humana conglutinatum & paratum :
attamen falluntur ; quandoquidem nullus lapis xquè ferro refifbt. Cüm autem vicinus
fit rivus qui ex fummo montis Sinai vertice delabitur,in fufpicionem venimus, eam rupem
non effe quam Mofesferiiffet, aut nullum iftîc tum temporisfuifferivum: vel, quod om-
nium pace didum Volo, Caloieri rupem funde fontis fcaturigo emanat) fupra montem
demonftrare potius dcbuerant.

* C^p. XLUi. hum itbri maxima Pjramidis faUigium duts dumtaxat pajpu amplumefe fcribthat.

R^CEDENTiBVS diebus pfi^upi^flium montis Oreb verticem iter feceramus:
at hoc die fecundum radices eu\'mcirçumivimus,& eum locum tranfivimus in quo
filii Ifrael fufilemvitulum conftantesipoftea adorarunt. Hujus monafterii atq. alio-
rum quxin fv)litudinibus,quale D.Antoniij&: D.Macarii,Caloieri,nullum frumentucolli-
gunt;at Pacriarcha in Cairo habitans,fingulis annis illis mittit, & Xgyptiaca legumina: op-
pidiTor ad Rubri maris littus incolx ficcos etiani pifcesjinter quos Salpas, Sargos, Sparos,
& Cantharos exficcatos obfervavimus. Reconditas item habent colymbades olivas & le-
gumina. Pecus m vallibusa\'lunt,nonut ejus carnibus vefcantur, fed ut illo venundato, ex
ejus lanâ quxftum faciant,adalenda fua mancipiaiqui verô in vallibus habitant.ut lacexci-
piant & cafeosconficiant: nam Caloieri Grxci neq. cafeo,neque butyro,neq. carnibus ve-
fcuntur. Vîtes colunt,& nonnuUa legumina ferunt:folum enim in vallibus fitum cüm ri-
guum fit & humidum,fatis temperatum eft. Nam prxaltus licet fit hic mOns,adeô tameri
frigidus non eft ut Europe Alpes: neq. tam calidus ut Europx plana & humilia. Adeô au-
ttm fterilia & arida funt hxc montana,ut nihil (prxter paucula quxdam in humidioribus
locis) coll poftit; Eâ node in D. Gatharinx monafterio quievimus. Poftridie demonftrata
nobis eft in templo penfiliscapfa,in qua Gatharinx offa adfcrvatur. Sacra Grxco ritu cele-
brantur: multilqueelegantibus piduris & Divorumreliquiis templum ornatum eft.Tur-
cx qui montem Sinai accedunt, iftîc etiam Mefgedam five Mofcheam habent, fed extra
Chriftianorum tcmpli fepta: nam & ipfi religionisgratiâ eô proficifcuntur. Caloieri exte-
ris cibum adminiftrare folent tam Turcis quàm Ghriftianis; fed vilem admodum & exi-
gui precii: oryzam nimirum, frumentum,fabas,aut pifa. Hxc décoda in lignea paropfide
media area proponere folent, quam cochleanbus coronant, Sc modicum panis fine man-
tili addunt: fingulideindeeôad/enientes Arabum ritu fecomponunt, nempe ut pedibus
extremis inflexis ipforum calcaneis infideant. Hoc enim fedendi genus ab omnibus Arabi-
bus ufurpatur. Turcx verô aliter fedent, nempe more fartoru Gallorum. IpfeSchecarab,
qui Dominum de Fumet à Cairo hue afqueconduxerat, atque ipfius Nobiles eâdem cum
Arabibus ratione federunt. Caloieri liquidam Mannam in,fuis montibus colligunt,quam
Tereniabin, ad durions Sc concretx diftcrentiam , nominant. Nam qux Tereniabin ab

■Arabicis Audoribus appellaturifidilibusadfèrvaturüt mel, atque in Cairum venalis de-
fertur: Hippocrates cedriummel,reliqui Graci Libani rorcm dixerunt. In Gallia, ex
Brianfön delata, & in Laricibus fummo montium jugo colleda, dura eft, à jam didâ diffe-
rens. Cùm autem Manna duorum generum fit,utrumque genus in Gain ofîicinis venalö
reperitur: unum folidum, Manna appellatione; aliud liquidum,Tereniabinnomine:dé
quibus hoc loco nihil dicemus, cùm in hbro de Arboribus perpétua fronde virentibus^
fatis fu perque de eis cgerira us.

Ia m difceffuros Caloieri baculisdonâruntoblongis, tcretibus,lavigatis&; fàtis gravi-
bus, quos ex eâdem arbore revulfos âiebant, ex qua Mofîsvirgaconfcdaerat, quâ
percuffo fàxo, aquam hliis Iftaël elicuit. Videretur hac arboi: Acacia, nifi enodis cffep.
Nos,relido quod emenfi eramus itinere, id, qüod Taurum ducit, ingreffi fümus, quod
duorum duntaxat cfl dieium. Magnos Gazellarum greges difcurrentes pet Sinai montes
rupes obferfavimus,qua inftar ovihüni gregum multiplicantur, quod nemo cas vene-
tur^ Noblem m planicie duximus; poftridie fummo manè ad eum inontcm profedi fu-
mus.qui unico die fuperandus erat,inter Taurüm & montem Sinai,admodum difticilem.
Omnes magna ex parte AbfinthioSeriphioSc Pontjco, Ambrofia Arabum , Eupatorio,
Papavere corniculato, Balani myrepfica arbore,atque Genifta Arabica genere à noftra
diverfàeobfiti flint. Nafcuntur etiam in faxorumfiffurisCappares,plurimumab his qüa in
arbores adolefcunt, & quain Gracia proveniunt, différentes. Monte tandem fuperato,
ejus defcenfus longè difHcilior nobis fuit quàm afcenfus:nam cùm celfo locO effemus, ma-
gis difficilis vif us eft defcenfus ipsaafcenfione. Paululum in defcenfu progreffi, amœnuril
fontem reperimus , qui feeundum noftrum iter decurrebat,eiusriuum diu fequuti, Aca-
cia nonnulla ftirpes,& Hehotropii majoris (quodin fruticem trfum cubitorum altitudi-
nisexcrefcit) fefe obtulerunt. Hyofcyami praterea genus, in fruticem quodammodo af^
furgens, valde odoratum &:pingue. Confpiciuntur etiam iftîc Colocynthides & Cucu-
meres filveftres ab Afiaticis&: Europaisdifterentes.Paulopoft meridiem,montem omni-
no fupergreffi, & amplamlaxamque planiciem inter montem Sc finum Arabicum fitam
ingreffi, quietis causa tentoria fiximus,quatuor ferè àTauromillianbus. Paulo poft me-
diam nodem inftitutum iter profequuti, ante diluculum in Taurum pervenimus. Colo-
cynchidesper hanc planiciem maxima abundantia fpontè nafcuntun

t a v r. v m perdudi, tentoria extra oppidum quidem fiximus,at in oppidum ingrefi
fi fumus : oppidum autem nuncupamus, licet renuis duntaxat fit pagus : fed quia
Celebris eft ifiac tranfitüs, marifque Çrythrai portus, oppidi appeliationeni obti-
net: cumque regio ad inhabitandum fit incommoda; magnum quidpiam eft, talem pa-
gum in adeo fterili loco confpicere. Dimidio à Tauro milliari, in planicie, quadraginta
palmanobisofIenfafunt,qHaruminBibhis fit mentio : apud has funt aqua calida, qua-
.rum fcaturigo haud multo major eft exili fonte: harum rivus ahquantulum decurrens,
brevi per arenas evanefcit. Summa loci incommoditas in qua Taurus fitus eft, facit ut
>auci fint incola: nam lignis &: aquâ dulcicareritjcogunturque procul inde eapetere: ad
lac portus minùs tutus Sc tranquillus eft, cùm omnibus ventis valdè fit expofitus: imô ne
portus quidem propriè dicendus cft, fed marina potiùs plaga. v Pagus editiore nonnihil lo-
co fitus eft, quoniam intumefcens interdum mare, totam planiciem inundat,& pagum
ambit; cui contigua eft arx,arenofo loco fita, exigua, quadrato lapide conftruda, fingulari-
bus turnculis in quatuor angulis pradita, leviter fabricatis, Sc foffis aut aqua dulci carens:
vicinum tamen habet puteum,cujus aqua falfa alterius penuriâ bibi poteft. Hujusarcis
latitudo intra muros fexaginta duntaxat paftiium, longitudo odoginta, quales celeriter
gradicndo fierifolentream itaque ejufdem longitudinis & latitudinis deprehendimuscuni
cœnaculo illo Palatii Lutetiani,Sala nuncupato. Magna Tauri pars à ludais Sc Chriftianis
Gracis, Arabibus,& Armenis habitatur.Templum etiam eft Caloierôrum Maronitarum,

quorum facraadiimus7partim Arabica,partim Armeniaea,partim Grxca lingua décanta-
ta: qux dum eelebrantur, federe non folent ; at cüm longo tempore in teniplo fingu-
lis fcipiones prxbent, quibus fub alis impofitis innitantur. Magnus eft hîc ficcaïórum pi-
fcium provétus; Capros per alvum. aperiunt,exenteratos faliunt &c fole reficcant: co etenim
modo parati diu confervari poftlint. Inter reliquos agnovimus Bars Gallorum,quos Lati-
ni Lupos nominant, & Vm.bras, quas noftri MAtgres appellant, Cantliaros, G^iWxs Bremges
{ferner didos,& Synodontides,plurimosetiam Sargos, Sparos Auraras, Dorades Maffi-
licnfibus didasjà Gallorum Dorades diftercntes,qux in Oceano capiuntur,& Faber Lati-
norum funt. Salpx iftîc longe majores &frequentiores quam in meditcrranco mari. Co-
rallii genus iftîc nafcitur, Arabibus Chuvein nomine cognitum. interiore parte concavum,
numerofisque tubulis prxditum: quoniam veró elegans eft, & copioium, ejus fragmenta,
(qux binorbm cubitorum longitucline,coxxque humanx craffitudinc,colore partirn .ilbo,
partim rubro funt prxditajad Melgedartim & Carabafchara valvas appcndcre folent. La-
pidis etiam genus iftîc confpeximus, à veteribus Arabici cognomine infignitum; ncc agno-
viftemus,nifia Caloiero quopiamadmoniti, qui ejus globos nobis oftendit à D. Macarii
phano, quod ab altera finus Arabici parte, è Tauri regione cft,à fcfè \'( ut ailï--rebar) delatos:
ubi non minorejus eft copia quàm inahis regionibus filicum. Orbicularis eft,gravis,Pyriy
làmihs,granis conftans quadrangulis, Andro-adamantis inftar. Taurus Caravannarum
eft ftatio, qux aromata ex Mecha & Arabia feliciadvehunt. Scimus autcm pipcr, gingi-
ber,aromaticas nuces, cajryophyllos, laccam, fanguinem draconis,atque niacin eô invehi:
€tenim his omnibus Carauannamonferari confpeximus, nobilcum profccïuram, in qua
£tiam viginti cameli his duntaxat conchyhis rotundis onufti fuerunt, quibus claves in Eu-
ropa appçndi folent: Cairi verô incolx iis utuntur adlevigandam &expoiicndam papy-
rum,telasque coloribus permixto gummi infedas, quibus amiciuntur, uc olim folebant.

ym BiS, lincresque &: aha navigiorum genera raiferorum\'&: egcnorum incolarum
earum urbium qux ad mare rubrum &:iraurum fitx funt, funicuHs è foliis palmx
concexcisduncaXacconfucafunc,qux licet non adeô firmiter ftipata finr,ac fi ferreis
clavis conjunda forent^ iis camen fe mari concredere non formidant: nam ligncis clavisea
adeô probè compingere,picequeftiparenórunt, ut tutô navigare queant. Hallucinantur
qui nave^in quibufdam regionibus ferreis clavis non compingi ob magnetis metum exifti-
rioS"""" magnes ferri ad fè trahendi facultatcm habeat-, minimè ramen creden-

dum efti eum tantâ vi pollere,ut navemferreis clavisconjun£lam, vel è longinquo pertra-
here poflit. Hujufmodi ^erô naves fabricant incolx, quôd inagnis arboribus, quarum af-
feres ferreos clavos ferre queant, rehquâquc materia neceflaria defticiuntur; adeoque ege-
nifinc, ucaliundecompararenonpoffint :cumque prxterea navcs ferro autarrc veterum
morcconjungere ufus apud eos jam defierir,funibuscymbasconfuentes, levibus expenfis
cas conftruunt. Hue accedit, magnis navigiis ipfos non indigere ; exigi^a cniin ülis fuffi-
ciunc cüm ad pifcacionem, cum ad merces hinc inde per canalcra,&: xftate per mare ru-
brum cranfvehendas. Verum quidem eft magnas onerarias naves, triremes, aîiaque varii
generis navigia iftîcconfpici; fed aliunde adveâa, Utut fit,nav)gano in raariri-ibro peri-
culofa, ob fcopulorum frequcntiam. Ad Tauri littusoftrei genusinvcnimusTndachnaa \'
Veteribus Grxcis nuncupatum, nunc autem à vulgo Aganon vcl Aganos. Illyncis & Me-^
diterrancismajus,& abhisquxàLcmni&Eubœx incolis Gaideropoda vcl Acynopoda
appellantur differens, iftîc in littore non minüs frequens, quàm noftrum in Occano; eo
Caloieri vefcuntur. Generofum ctiam vinum invenimus (nam Chriftiani Arabes, Arme-
nii, Grxciqucincolx vineca colunt)eoque utres & lagenas implcvimus. Aqua quam Tau-
ri incolx bibunt, dimidio inde miliari pctenda, eaque non admodum falubris: nam nitro-
fa& falfa cft. Vicuseft ineo pago, aliorum per ^gyptumfparfbrum more contedus; fub
tedum enim incolx concedunt, utab infigni folis ardorefefe tueantur. Palmx per plani-
ciem nafcentes,dadylosferunc pingues,rufos, molles, admodum humidos, &abaliarum
provinciarum dadylis diflerentes. Eam ob caulam incolx in fportis è toliis Palmarum con-
texciseos rcponunc&comprimunc caricarum more, maffamque conficiunt, qux longo
tempore confervari poceft,uc camarindorum maffa; is vulgaris eft & primai ius incolarum
cibus. Ingentes marinas ceftudines capiunc, quarum incegumetum five corium non minüs

O B s É R V A T I ô N V M X î B. î î.
ampluni efl: âi-dificiialicujus ianua. Olim Chriftiani iis vefcilionaudebaht, quiaPati-iai^^\'
cha Alexandrinus omnes qui Vefeercntur ,anathematis fulminefed abeofblutti
nunc\\�untur. E Tauro deinde difèedent£S,Gairum redituri, per planiciem iter feci-
mus, montem Sinai ad dextram relinquentes, & mari rubrum ad iiniftiram ,ad Septen-
trionem verô tendentes, Polaris ftella juxta urlàm minorem adeô nobis humiHs erat, ut
vix quidpiam m(x appareret cum fub horizontem mergefetur. Cofifpèxiil) usin éa plani-
cie elegantes hortos apud fontèm parietibus luto paleato conftantibus cindos, âd quos
nullus nift per januasaditus patet: tum etiam lacerti quoddam exigiiüm genus,\'fcincöruni
magnituduie per planiciem éxcurrcns, Arabes nominant. Corrîjjedi fiintetiam no-
bis iWllioneSj quorum excretnenta Arabes diligen ter legu\'nt, Gra-co notiiiné/Cfocodilea-
dida, atque in Cairum venaliadeferunt ; unde ad nos porrô advehuntur. Inter fterilcs &
calculofasarenas, exiguû animal.invenimus phalangio fimile, odoiiifpedibus prxditumi
hoc eft, utrinque quaternis, quod equorum crura confcendens, mirum in m odurtf eos-di-
uexabat: at càmelorum dudores fimulatque id animadvertebant,fcopis ad eam rem para-
tis,illicô deturbabant. Nonnihil à maris finu defledentes, ad fontem pervenittius, cujus
aqua fubdulcis quidem erat, (ed nonnihil etiam falfa, quâ adaquati funrcameli. îftîc fub-
fiftentes, poftridie ante lucem lêcundiîm maris littus iter fecimus : atque ob montis in
mareprominentiam per aquam equitare neceffe fuit. Deinde planiciem denuô ingre,^,
dientes,âd pugnam nos compara vim us, àb Arabibus metuentes : eos enim prardà! catifà
adoriri nos veile intellexeramus. Viginti lanizari, Secharäb cum fuis Arabibus, & qui
Dq.de Fumet comitabantur, cum reliquis fefe comparaverant adlâtrones Arabes exci-
piendos, fi adveniffent. Idcirco fervatis ordinibus iter diu fecimus, & ob eorum metum
maturiiiscaftrafiximus. At licet eo die magnum iter confeciftemus.jutribus aqua reple-
tis,&: camelis rurfus oneratis per binas adhuc horas progreffi fumus, donec tenebra? ori-
rentur: tum in planicie fubftitimus & pernodavimus. Poftridie per molles & aridas are-
nas gradientes,fub nodem in humidum locum pervenimus,atque iftîc inter montes quie-
vimus, ubi tamarix, genifta, acacia, holofchcenos & cyperus rotundus nafcebantur. Avi-:
culasin tamarice hxrentes confpiciens, diligenter obfervabam, an aliquas aghôfcere pof^
fem (mirum enim videbatur, aves adeô fterili loco vivere) inter has, paftcres,ant;hi&: xgi-
thi à nobis fuerunt agniti. Vidimus etiam eodem die vultures & corvos prxter volantes.

Ex «oloco digrefïî, in eandem viàm rediimus, quam iti montem Sinai proficifcenteé
reliqueramus, atque pervenimus ubf mare rubrum in planum fittus fe expUcat. Se-
cundo per aquam nobis gradiendum fuit càmelorum ventre tenüs. Iri littöf e lapi-
dem invenimus orbicularem, magnitudine & cfafïîtudinecumargéntêô hummoG^^
Tef/tf» appellato, refpondentem, quem numifma (ferréièteniiiilçolor^^ erat) effe arbitra^
bamur, quôdHebraicosquofdam charaderesnaturâ expreflos haaret : is nobis inme-
moriam revocavit alios quofdam lapides in Britannia etiam à nöbis obfervatos, in quibus
tribuli aquatici, Dominide Rohan infignia,erant ex^refß. Sub nodem dimidio miliari à
fontibusamaris fubftitimus, adquospropter jumeritOruni laftltudinem,& riqâém vici-
nam pervenire nequivimus. Poftridie ante lucem digrefiri,&: äd fontes pervériièWs,ütrès
^qua implevimus, &; paullum defledentes ad Sues meridie vènimuS. Itinere igitur dîe-
jim, uc ex Taitro în Sues cotifecimus, fupputato, quinque dierum cüm femiffe efle coni^
periemus,etiamproperantef œnfedum." Hujus finus five canalis nec aqiia riet arena ru-
bent, ut plerique exiftimavêre: nomen alia de caufa ei inditum. Nam Rex quidam,Graf-
co nomine Etythrâ didus, Xgypto imperàns, huic mari appellationem dedit: h ine Ery-
thrxum, hoc eft, rubrum mareappellatiim. XftUs reciprocationem habet ut Öceanus :
finus enim folummodo eft ex Oceano ih continentem Arabix protenfus, quem veteres
Arabictim cognominarunt ; at fucceffores Erythrxum dixerunt ab eO quem dixi Erythra,
qui naves fabricandi artem invenit: cüm antè ratibus duntaxat veherenttir, ut folent nunc^
«n Drucntia, & aliis rapacibus fîuminibusi

Recê nt i orv m pîcrîque Sues oppidum olim Arfmoefuilîe nuncupdtum voîiiritt
quod verifimile videtur; iiam primus rubri maris portus eft, ôc Cairo vicinus. Ale-
xandro è vivis fublato id nomen adeptum fuit : Ptolemaum enim Lagum, cùm
iEgypto imperaret, filiam fuam Arfinoën infignis forma Lyfimaeho MacedoniîE Régi
matrimoniocollocalfelegimuSjin cujus honorem hanc urbem Ptolémaus Philadelphus
exftrui iulTit, & ipfius nomine appellavit. Magna hîc eft omnium rerum difHculras ; eam
obcaulàmàpaucisincolitur: nulla enim cft aqua potabilis ad duomilliaria in circuitu.
lllic duntaxat confpicitur exigua quadam arx, veteri more exftruâà, uifirma, in tumulo
fita. Et licet Turcarum Imperator ingentes fumptus fecerit, ut magis excultum eum lo-
cum redderet, ne hilum tamen profecit : tanta enim omnium rtrum,utidixi, eft dilficul-
tas, ut vix quifquam habitare queat. Circiter triginta vel quadraginta triremes confpexi\'
mus in ficco repofitas,quas Turcarum Imperator Conftantinopoli in Nüum ufque tranf-
vehi Curavit; deinde adverfo Nilo Cairum pcrtrahijibi diffolutas,camchs& curribus in
Sues deportari,atquedenuóconcinnari. Navium ftatio illîcmalètuta eft ; quoniam plaga
marina omnibus ferè ventis cft cxpofita. Difficilis eft in mari rubro, ob fcopulorum , qui
fub aqua latent, frequcntiam, navigatio : attamen omnis claffis qua à Turca adverfus In-
dos mittitur,in Sues inftruitur. Atqueciim iftîc verfaremur, incidimus in quadraginta vel
quinquagmta camelos,Cairo illucniiffos,qui aquam è puteo Sues haufta,coriaceis utribus
deferrent in triremiu ufum,quasBaifa fivePro-rex ^^Egyptiacus in Indiam ablcgabat,ut op-
pidum nomine Zibit, quod paulo ante dcfccerat,denuô fub poteftaté redigeret. Tametfi
autem ea aqua falfa fit Samara,nauta alterius dulcioris penuriâ bibunt. Cairum repeten-
tes, medio inter Sues ôc puteum itinere^ fpeculatorcs confpeximus, tabulatis quibufdam
hinc inde fparfis infiftentes, eorum more qui apud nos vineta, ne uva decerpantur, obfer-
vant. Singulis tabulatis bini aut terni viri incrant, qui procul confpicerent an infidiatoret
ahquùs obfervarent, & urbis incolas admonerent,ut fibi caverent: quod cum his convenit
qua Plinius deCarthaginenfium fjjeculis (quibus ufi funt dum Romani illis belliim infe-
rebant) narrat, hinc inde perilliusregionis plana, qua: veluti mare aqua funt,& deferta
ut apud Sues, collocatis. Ad puteum Sues cum fecundo perveniffemus, in multam no-
Ûem fubftitimus: deinde oneratis rurfuscamelis,reliquâ noâis parte, & fequenti die, fine
intermilTione iter continuavimus, donec lèrô admodum ad Nih ripam pervenientes, eo-
dem loco pernodavimus,in quo antè,dum montem Sinai petebamus, quieveramus.
Hunc fucCeffum noftra habuit in eum montem profedio,quam vicefiniio die abfolvimus,
redudisfoldm tribuscquis : nam reliqui fex vel fèptem in itinere perierant. Arabes fabis
duntaxat& hordeo eos pafcebànt, quemadmodum canielos,quorum etiam maximà pars
periit. Hoc diecamelorum dux, animadverfà prôculîn planicie vipera, proclamata & gç-
lïiinâta vipera fùo idiomate appellatione, conjedis fâxis, ipfe & ejus comités illam neca^
rnntjquod indicium cft, illos magnoperè cas exhorrcfi:cre. iEgyptiaca vipera 6c cerafta:
pelle admodum öbfequcnte funtpraditi, ut experientiâ nósdocuit: nam earum pelles to-
mciito impleta, duplocraflloresquàm antè fuerunt j quod in aliarum regionum viperis
lion contingit. Habet iEgyptus multos praterea ferpentes, quorum non meminimiis,
quià de nocentioribus dixiffe fatis eft. (Roniam porrô condita atque intégra quorun-
dam ferpentum ahs Ôc pèdibus praditorum (quosex Arabiâe partein i^gyptum advólaro
ferunt)eorpora vidimus, unius cx iisiconem Leâorum ocuhs fubiicere voIuimiis,plura dç
co rn libre de Serpentibus diduri.

In itinere, Arabum ôc ^gyptiorum ruftico-
rum turbam invenimus, quam Baffa viper i£gy-
ptum comprehendi lulTerat, ut remigum officio
tungerentur in cxpeditione fuprà merhoraia,
Cairi enim Bafïà, qui Turcarum Imperatoris
nomine ./Egypto praceft, triremium claffera pa-
raturus, quofcumquc obvios indiftèrenter com*
prehendi iubet: nec quifquam mutire audet,
quandoquidem id fit in Turcici Imperatoris ob-
îequiîim ; tanta eft inter eius fubditos obedientia : catenis tamen non cocrccntur, fed cx-
peditione confedâ, domjjm redire permittuntur. Quo tempore fimilis fît dcledus,Chri-
ftiani Cairum incolentes, domi fe continent, nec quóquam egrediuntur. Turcici milites,

quitotîi illa pTofedionecomiEes Domino de Fumet additi fuere, tantuni bißrodi panis
fecum dçtulerant, quantum ad illàmè Cairo ad montem Sinai profedionem fufficeret:
nec tamen omnem in reditu abfumferant. inde facile cognofci poteft eoru in vidu frugali-
tas, quam aliarum nationum homines imitari haudpoflent. Nodis partem ad Nili ripam
traduximus :poftridieque fummo mane, oneratiS camelis Cairurn fecundo pervenimus.
E Cairo in montem Sinai profedioj^gyptiacorum & Arabicorum Camelorum cimiite-
rium eft : quia plerique omnes in eo itinere pereunt,ut apparet Cx eorum oftibus quas hinc
mde fecundum viam difperfa jacent: inde fit ut illud iter multum à vulturibus frequente-
tur, quorum pridie magnas turmas (in qUarum fingulis non minus quinquageni fuêre)
obfervavimus : atque affirmare aufim iatei: reliquas rapaces atque curvis unguibus prédi-
ras aves, fblos vultures turmatim volare.

ÎN G E N s Murrhinorum vafprum copia in Cairo à mercatoribuspublicè yenali
nitur. Cum autem videremus ea novo Porcellanxnomine appéilari, ejus appellatid-
nis Gallicum etymon perquirere libuit: atque animadvertimus, denqminationenï
fumfiffe à Conchylii quodam genere Murex Latinis dido, quod Galli conçharn pprcel-
lanicam nuncupant: tametfi affinitas vocabuli Murex fatis refjîpndeatvoci Murrhina :
Galhcx tamen appellationis etymon duntaxat perquirimus, quoniam Porcellanica vafa
ea nuncupamus : nec ignoramus Latinos Myrrhx vocem à Grxca crf^tipa deduxiftc. Vafa
quxPorcellanx\'appellatione apud nos hodie venduntur, nulla nota cum veteriim yafis
conveniunt. Sed nec fummi totius Italix artifices fimilia parare norunt, nam commoda
materia deftituuntur : attamen vafa ab ipfis conflata, Porcellanx nomine donant atque
etiam venundant. Latx fignificationis eft Porcellanx vocabulum, & multis conchis ma-
rinis applicatur. Quia porrô elegans vas è concha marina paratum aptius denominari
non pofiet fecundum veterem àppellationem,quàm PorceUanicum: expplita illa & fplen-
dcntiaconchylia margaritiferis conchyhis refpondentia arbitratus fum affinitatem ali-
quam habere cum materia vaforum antiquorum Pprcellanicorum : hue accedit, quôd
Galli fphxrulas illas ad precesad numerum recitandas idoneas, è magnis cochleis confe-
das, Porcellanicas fphxrulas appellant. Tranfparentiafuntea vafa Porcellanica, magnó-
cpe xftimantur in ipfb Cairo,quoniam ex India deportari affirmant: quod mihi verifimile
non videtur.® nam neque adeô frequen tia, neque adeô magna va\'fà confpicercntur, fi ex
tam remotis regionibus deferrentur : Gutturnium enim , poculum, aut aliud vas quan-
tum vis parvum, fingulis ducatis vxneunt: fi ampla fint, tanto pluris xftimantur.

Magna eft in pl^fq. Europxis pertinaeia,qui affirmant noftrum Sal petrx effe Nittum
veterum, cum tamcTi ne mica quidem legitimi Nitri in univerfo orbe Chriftianoreperia-
tur, nifi ahunde delatum jcontrain Cairo adeô vulgare fit, ut ejus decem librxvixuno
maidin xftimentur. Varius apud illos ejus eft ufus : nam & vafa eo inducunt, & filiquis
Acacix admixtis coria parant.

Extra urbem Cairum eleganter conftruda confpiciuntur templa, Mefquitx, fèu Mo-
fchex,fivc Mefgedx dida, multorum magnatum fumtu & curâ paucis ante annis ex-
.xdificata: nam fi quis Bafcha,Sangiacus,aliufve audoritate pollens Imperatoris Turcarum
auhcus, aliquid memoriâ dignuna pofterisrelinquere vultvejufinpdifabricas exftruitpie-
tatis caufa, quibus cifternas adj ungit, aqux confervandx idoneas, ut quihbct fua jumenta
inde aquare, ipfeque fecundum eorum confuetudinem eluere fè poflit:nam toto corporc
cloto, abomni peçcatp fe hberari,ex Mahometiinftituto,, arbitrantur. Soient Arabes pu-
blicis locis aquam plerunaque proponere,quam per certos viros circuraferri curant,& qut-
bu fv is. qb viis prarberi fine ullo precio, nifi, qui aquam fum pfit, ciuilitatis caufà aliquid ipfè-
met donst. In Cairo reliquifque ^Egypti, Syrix, Turcorunique Imperatori fubjedarum^
Provinciarum urbibus, ubi vix coëunt &: conjunguntut, ingentia ppnuntur vafà, qux fin-
gulis diebusaquâ implentur, ut qui fitiunt inde haurire queanti Inde fit ut publicè cibum
fumereeos non pudeat. Nam comparato quem cupiunt in forocibo, àd vasaUquod aquâ
plenum concedunt, cxemptifque calceis iftîc cQnfidentes,inpropatulo vefcuntur. Fenum
m Cairo venale, in pratis, noftro more, non eft demeffum, neque gramen eft, quale in Cy-
cladum infularum fcopulis legitur : fed ex trifolio fàtô conftat, caule concavo praeditoy
Q uod diemeffum in manipulos colligatur, deinde per fafi:es diftribuitur. Eo autem liben-
ter vefcuntur equi.

fETRt BËttÔï^iî
*ti\\Ttim fMt tiï, BddnmntM\\me,an porctüaniuvafaqua Cairum exIttdia advehuntur, ßnt legit\'ma, sh ab-
undantiam & pretii vilkatem. Si Vlißppone Regiai naves eonjpexiffet ex Gsa & aliis India Orientalis emp^riis redeun-
tes, varii generis mercibus exetici) onuSias, inter quas & frequentia vafa porcelUniea, non ilitc quidem confeäa,fed
tx Amarum regno adveäa, aliter baud dubiè fenßjfet. Sed ettam nunc, peïîea quàm Batavi in Indiam Orientalem na-
vigatienem inüituere cœperunt, ex Bantam lava emporio, ér Sumatra alïif^ Infulis in quibui Sinenfes negotiantur,
fingulis amis fimilia vafa cum magnâ aromatum omnis generis abundantiâ reportant.

" Non dubium eïi : qum id trifoUum légitima fit medicâ, qua viridis per Ht^antas equis datur : nullum etenim fœ^
mm per univerfam Htfpaniam reperias j nec etiam avenam -,hin(, concifum ßramenfmiy bordeum avena vicetn i^itc
fupplet.

Svcc I nvm c quo fphxrulx,quibus ad numerandaspreccsuti folent,parantuf, non
minore eft apud Arabes, Syros, iEgyprios, & Indos precio, quàm apud Chriftianos:
nam Turcx perinde his fphxrulis utuntur ut noftri homines fuas preces ex con-
fuetudine ad eas demurmurant. Sed ad alios varios ufus applicant, veluti ad ornatum
cphippiorum,frenorum,clitellarum,equorum,mulorum,camelorum. Ejus adhuc ru-
dis ingentes culeos plenos in Cairo confpeximus, fragmentis five glebis gemini pugni craf-
fitudine, quorum nonnullis arboris cortex adhuc inhxrebat, tenuis, levis & nitidus:
cum ejufmodi cortex interdum inveniatur plufquam palmari amplitudine; ingentem ar-
borem ex qua profluit, elfe dicendum eft. Plerique xftimarunt Succinum fluidum efle
liquorem terreftrem, qui in mare devolvatur, iftic induratumàventisin Httus reiitia-
tur. Erroneam autem elfe hujufmodi opinionem experientia ipfa docet : nam fi Succinum
in aquâ mergitur, quâ ratione verum id efle poterit quod aflerunt ? Diligenter igitur per-
ledis iis qux veteres de Succino fcripferunt, totiefque reperto inhxrente cortice, in Dio-
don fententiam facilè concedimus, qui exprefsè alfirmatgummi arboreum efle, quod vi
ferrum ad le trahendi pollet, quemadmodum magnes, fi primüm fricetur ; quod Dio-
clesiTheophraftus, & nonnulli alii jam obfervaverant : idque verum efle comperimus.
Pleraque obtinet nomina cüm Grxca tum Latina, uti Succinum, ÄvyfbfeAoVj Lapis lyncis,

Bellonium m cenfurade Suecinofaüi, tam notius eil quam ut multn deeare agendum ßt.nm & odor & teta ade}t
Succini natura bituminofum quidptam effe, facile evtncunt.

In Cairo fubfiftentes,profe(äionemin Hierufalem adornabamus, & res ad eam ne-
celfarias curabamus, conduditia jumenta & annonam nobis com parantes, quemad-
modum ante ad profedionem in montem Sinai feceramus Hierolblymitana autem
profedio, magis equorum &: mulorum quàm camelorum operâ perficitur. Turcx porró
& Arabes longinquam profedionem xftate lufcepturi,tamarindos emunt: magni etenim
ufus funt per univerfum Turcx dominium, non ad medicamenta paranda, fed ad ledan-
dam fitim, ut fingulis annis plus quàm tria millia pondo in Cairo venuhdari putem.
In

eorum Melquedis elegantia magna vala è marmore varii generis confeda antiqui
operis conlj?iciuntur, qux olim ad condienda variorum animalium cadavera ufurpaflc
credimus:nam cüm pleraque animalia facra xftimarent,ea condiebant,&: in ejufmodi vala
tanquam in fepulcrum recondebant; homines autcm aliter condiebantur,ut antè dixi-
mus. Cairi incolx mentionem facientes Prxfedorum qui Sultani tempore vixerunt,Cir-
caflbs eos nominant; quod admirati fumus, appellationem adcbantiquam & Herodoto
notam etiamnum retineri audientes. Cairinus Bafla fuam aulam non Arabum aut ^gy-
ptiorum, fed Turcorum more gubernat. Cumque obferyaverimus qua ratione Domi-
num de Fumet (qui illum falutandi & ipfi valedicendi caufa adiit) exccperit, dignum
quod hîc inlereretur judicavi. Omnes fuos lanilfarosauratis, lericcifque diverforum co-
Iprum veftibus eleganter exornatos ordine collocavit, nullis acinacrijus aliifve armis ac-
cindos, led demilfis & dcculfatis manibus;quod indicium cft magnx Turcarum obcdien-
tix ; ad gerendum etenim bellum folummodo. arma expetunt. Arabes geftare pugiones

folent, qüod Turcas nondum in ufum receperunt : alia tamen tela habent cüm pacis tüni
belli te|^ipore magis utilia, de quibus iam diximus. Comparatis rebus ad profediOneiïS
ncceifariis, terreflriitinere rilàm abfölvcre Vifiim fuit.

IE Saturniqui fuit xxix. Odobris anm quadrageümilèptimi fupramillefimuitt
& quhigentelimum , no6l:e dubia, urbe egreffi fumus, & ad Melquedam. quartâ
milliaris parte ab urbe diftantem concej[hmus,fub cujus tedo pernodavirnuv.unde
dic Dominicaante lucem difcelfimus. ^gyptus Nilo inundata nobisad finiftram erat,in
quâ pagos locis editioribus licos inter palmarum hlvas confpiciebamus. Oblervavimus
fruticem Alcannam nuncupatum, quem diligenter colunt, atque ex, eo egregias c^duas
filvulas parant. Latini Arabum mrerpreres, Liguftrum Latinorum effe arbitrati funt, fed
fiilluntur; nam diffimiles funtfrutices. \' Alcanna "\'\'in Punica mali altitudinemexcrefcit:
■fed cafi, virgulas duntaxat profert, faligneorum viminum inftar- Magnum adfert qua-
ff um ^gypti incolis: nam ejus foha arida in pollinem terunt, flavo colore inficientem,.
Hujus pollinis cenfus tam ingens eft per eas regiones qua Turcarum Imperatoris fubja-
cent imperio, ut plus quàm ododena ducatorum millia reddat : invaluit enim ea confue-
tudo, ut omnes mulieres, manus, pedes, capillorum partem rubro aut flavo, viri aütenl
ungues rubro colore,hoc pulvere inficiant : addito praterea alumine, puerorum utriufque
lexuscapillostingunt,equorumjubas,pedes &: caudas. Ejus regionis mulieres adforma
decorem multum accedere putant, ft ab umbilico infra,etiam coxarum partem flavo co-
lore inficiant, quem ex hoc pulvere concinnare norunt, fimulatque ex balnels egrediun-
tur; quoniam eo tempore color altius pénétrât. Illius ufus adeô frequens eft, utnbn mo-
dô apud Turcas invaluerit, fed etiam Wallachiam, Ruffiam,&; Bofniam deferatür. Cüni
itaque plebs hoc pulvere carere nequeat, neceftariô ejus diftnbutio magnum cenfum pra-
bet: fapequeacciditut Alexandrina naves eo onerata,Conftantinopolin devehantur,qui
illicô venundatur & diftribuitur. Cairum egreffi,Canalem fequuti fumus Damiatàm du-
centèm. Et quoniam intempeftâ node difcefleramus, ante lucem pervenimus adviaiii
qua Sues ducit. Alcama Ardum,

* Hum etiam memimt C. V, Leonhartm Da/yljcutt
fwe RaVDwelfitis, Ltb. i. cap^. fui Hoiœporici. Trtpolt,
inqiiitJnvemtur eiiam frutex,nefiro ta GermaniaBeyri\'
boltz^feu MuadboU:^ Liguiiroà Latinü appellate,fimi-

Arabes Alcanna, five Hcnne, Gr,£ci vulgariImgua,
Schenna vocant : ad quos ex i/£gypto , pracipue verh
ex Cairo,ubi coptose provenit y defertur, Hunc Turci &
Mauritant, propter florum gratum & fuavem odtrem,
Mofcbo fimilem, diligenter tn fimilibus vafiSyaut ligneii
capfis alunt, & hieme, nefi-igore (valde illt adverfo)pef-
eat, in cubiculU mt fubterranei* locis fervant. Floret
funt paüidt, velfubflaviynafcentes in thyrfo palmumferi
^ofigo, aliquantulum tamen explicate, ut etiam foliola
int er flores nafcentiaC9n^i£ianiur.B.amulip<inefloricen«
tolores funt, qui fatii copiosè ad nos adferuntur purgan^
dor um dentium gratia: iü enim extima parte primum
pr^manfis y tamquam fcopulâaut penieillo dentes Uvi-
gant & detergent. Chn porrh feritts, in Auguiîo vide-
licet,germinare foleat M»nufli aqua rigant,in qua fapé
dijfolutas-^ alii radicibus calcem addunt,ut matmiusger\'
mina & flores proférât. Folia tota hieme permanent, ex
quibus in poïïmem redaäis, & citriorum fucco excèptify
Ungues & mfantium capillaSy fe^itdiebm,ruhr»colorCy
»t etiam equorumiubas & caitdas, tingunt. Viridis eÜ
« pulvis, & adeo vulgaris apud cos eius uf\\i$,ut ubiqne in
for it culei eopleni venum exponantur,imo naves eo onu-
fii exvSgypto & Africa per Turcarum Imperatorü di\'
tionem diHrîbuendumevehantyillo magnum veäigalfiH"
gulfiaonitex eo commercio accipiente. Exhuimradi-
i\'bui uHts parant Arabes fuum podium, cuius Avicenn4

ß-ut\'tctm {emus Salomiffrtmo dtnticorum meminu) Cjpro DiofcertdU (onvehire aHmo. Hadenus X>ifj\\jcw.

Ceterum, tuet adeo luculentam hutus Jruticis deßripttonem ipfè dedertt, ad plemerem tamen eius (.ognittor^f»
eenftqutndam,ß-uti(is tiiam itonem ex ûafjljci Lé. ui.defumptam Ltiîaru oculufutticere libmt.

P ERlatcpatentes moîlisarenx eampos iterfecimus,m quibus ruftici CitruIIigenus
cölebant,tanti in Cairo uftis, ut toto Septembri &:Odobn ftngulis diebus cameli
hujufinodi frudu onufti advenianc. Quxftuofuseft, nam nullo negotio provenit
pra:fertim per Nili inundationem. Avicenna & Serapio Bategam nominarunt : nunc
iËgyptii Copus appellant. Plerique in hujus nomenclatura hallucinati funt, falfo Angu-
riam nuncupantes : nam Anguriacucumerem fignificat. In tantam interdum amphtudi-
nem excrefcit, ut quatuor aut fex camcluni; unicus, hominem onerare queant. Eo die in
apertâ planicie pernodavimus:poftricie vero m amplu pagum pervenimus nomine Cauq,
ubifubfiftendum fuit,ad annonam neceffanam comparandam (per fterilia enim loca fa-
ciendum erat iter) orizam, pifa, fabas, ova, poma, pira, uvas, dadylos, ficus. Vix aha her-
ba pèr cas arenofàs fohtudines naGi:ur quam Hyt)fcyamusniger,agros fua viriditate ve-
ftiens. TardèexCauq digrefli, totanode iter fecimus, donec in pagum Cataro, editiore
loco, nön procul aNilo fitum vcniremus. Suamquadragefimam tum celebrabant : pro-
pterea faftigia turrium fuorum templorumaut Mefguedarum, undiq. obfita erant accen-
fislampadibus totanoóle ardentibus : qui mos per univerfam Turca: ditionem ubi Ma-
humetiftar viuunt,obfèrvatur. Arabicarum porrô Mefguedarum tuiriculx aTurcicisdif-
fcrunt, quôd Arabicx tripllcem. Turcica* unicam contignationcm habeant. Eorum qua-
dragcfimx menfe lunari durant: jejunium celebrantes.cibo & potu ahftment inobfcuram
liodeiii, donec ftcllarum fplendorem confpiciant : deinde totâ node compotatiuncuhs
indulgent. Cataro magnitudine rcfpondct Cauq, palmxquearboribus cingitur . elegan-
tes iftîc coluntur horti, ob aqux commodiratem ; cuius rei caufà Celebris eft pagus. Vlte-
niis deinde progreffi äd alium pagum nomine Bilbez,ubi fumpto prandio,reliquo die fub-
ftitimus;cum xftus vitandi caufa, tum ut jumentorum quieticonfulcremus: ibiautem vi-
dui neceffaria in foro perinde atque in Cauq invenimus. Indedigrefij,&: inter Onentem
ac Septentrionem tendentes, à dextri ■ prxter ftenlem planiciem nihil confjsiciebimus j ad
finiftram verô offerebat fefe regio qux à Nilo inundata, fcrtilis culta i ft, plurimis pagis
abundans,Palmarumque&;Sycomororum filvis. Magnos Gazellarum pereamplanitiem
oberrantium greges invenimus; co^ue vefpere tertiam ftationcm à noftro cx Cairo difcef
fu confecimus.

TE Martisomnium Sandorumnominifacro,ad Salatiam ufque pagum progrefli,
toto deinde die quievimus. Hujus pagi, licet admodum Celebris, xdificia ex Pal-
marum duntaxat ramis in ipfum arbons truncum inclinatis confiant : funt prxter-
ea nonnullx xdiculx nullius momenti. Incolx quadrata quxdam locaharundinibus fe-
piunt, ad galhnas, anferes Sc anates coerccndas. Nos iftîc camclos, deinde capreo-
los.galhnas ,ov4, hordcum, panem, vinum, & alia vidui neceffaria venalia reperimus.
Quoniam porrô emetienda erat ampla planities Sc latronibus infefta, decem Arabes
j)robè armatos conduximus, quicomites effent, licet laniffaroshaberemus : Arabes au-
tem longas fariffas tametfi équités in humcris geftare folent. A Salaria quinque horis
jntegris fecimus iter per incultam planitiem , nihilque confpeximus prxter Tamarices
& Rhamni genus rubennbusbaccis,cum qui inGrxciâ nafcitur, nigris baccis fit prxdi-
tus. Earenus nihil aqux contuleramus; cum in fingulis pagis aquam invenerimus : illo
vero die utrcs aquâ implere coadi fiimus;quia ejus eft penuria qua nobis gradiendum erat.
Ter éo die Nih alveum tranfivimus, aquâ ad equorum cingula pcrringente,qux amara Sc
falfa eft, quoniam marinx permifcetur. Latos etiam pontes invenimus, fed non admo-
dum longos. Salfbs igitur rivos prxtergreffi,ad Carabaflara rudera fubftirimus, ad nodem
iftictraducendam. Subfequens dicsnobis difficilior obtigit quàm fperaveramus,quod
per moUcm, cedentcm, mobilemcjuc arenam iter faciendum effet. Ea de caufa agafones

OBSERVATION V M LIBER I î.
equorum mnlorum flitfragines pannis involvere & munire neceffe eft, alioqui mutuo
allifu ayerendos. Arenolà planicie emenfa, ad valleni\'acceflimuSjin qua paucas Palmas
confpeximus,juxta puteum, fubdulcem àquam Continentem, cujus potii Caràvanna ufa
eft : ea autem verfatiii rota eduda, utin iEgypto. Sub vefperam in pagum Belbaappuli-
mus , Caftellum nimirum quadrangulâ formâ, in Palmira: regione (qux Mud procul a
Mediterraneo mari abeft^ fuum, inter î£gyptum & Syriam,bidui à Salaria itinere. Hujuf
muri admodum debiles,quxque infunt xdificia, vitulorum ftabulis vix funt majoïa: re-
gio admodum fterilis & arenofa eft, alioqui Palmarum ftluis abundans,■attamen pleraque
viclui neceflaria iftîc invenimus. E)us regionis incolx macilenti funt, fufci, &c fole adufti,
qui Turcorum more humi non fedent cruribus decüffatis,ut Gallix fartores facere folentj
fed ut Arabes incurvati, fummis pedibus terrx infixis, infident fuis calcaneis; totofque in-
terdum dies eum in mod um fedendo trad ucunt; nec magis defatigantur quam nos fcabel-
lisinfidentes : nam cdm à teneris affueverint, nullam moleftiam illis prxbet ea feffio : de-
inde cdm eorum regio arenofa fit, veftes confpurcarent fi Turcaruni more federent. Ara-
bes, Armenii,Turcx, maxirnâex pane fuas interulas cxruleo colore infedas habent, ra-
roque albas geftant : pediculis tamen non fcacenr, quia fxpè balneas adeunt, ubi eluuntur
&mundantur. Arabes humi cubant, fubftraris duntaxat ftoriis ex harundinibus vel pal-
niarum foliis contextis , nec linteaminum ufum norunt. Exfpedabat nös Garavannà
quxdäm qux Hierofolymam profiçifcebatur, apud puteum in planicie fitum, binis à Bel-
ba milliaribus diftantem, cujus aqua nitrofa erat; nam circumjacens locus etiam nitrofusi
alterius tamen pcnuriâ eam bibimus. Media node Caravanna difceffit, nos poft tres bo-
ras dumtaxat fubfequuti. Secundum mare meditefraneum ,ad finiftram relidiim, diu
Iter facientes, redà ad Orientem tendebamus, nonnihil properantes ut Garavannam ad-
fequercmur,quam ad vefperam comitati furous; Sz ad maris littus paululum fubftitimus:
deinde ad quartam milliaris partem progreifi, inter binos arenx mobdis tumulos fodi-
mus addimidixorgyixaltitudinem,dulcemqueaquam invenimus,fèd turbidam,& albe-
fccntcm,qua noftras lagenas&utresimplevimus, Sinai m.ontibus ad dextram jam nobis
apparennbus. Qui porro redà profeCtioncm ex Cairo verfus Hierufalem inftituunt, ne-
que Belbam neque Salatiam adveniunt; fed alia via pergunt,cibos & aquam in totam pro-
fedionem circumferentes. Nos autem qUa diximus via progreffi fumus,ob Nih pago-
rum commoditàtem; Ambrofiam,Thapfiäm,Lit)anötidis fpecies,Tamaricès atque Apö-
cynon in aperça planicic nafcentes reperiehtes.

7 O T O illo die fub noftris tentoriis tradudo, Garavannam fequiiti fumiis, aliamqut
planiciem ingreffi, qux per fex horarum fpacium duravit;fub lucem, in dèpremÖ-
rem planiciem ddcendimus Nitro omnino cbfitam,in quo equi & cameli pedum
veftigia imprimebant : atque initio propter fplendorem, falem effe arbitrabamur : nec fa-
cile agnoviffemus, nifi antea in Cairo id fuiffet confpedum. Nön eft autem Sal petrx :
nam Nittum naturale eft, iifque notis qüas veteres tradiderunt dignofcendum, nempe ut
uftum multo3 cineres relinquat; Sal verö petrx nullos. Per eam planiciem ad dimidiüni
ferè miliare progreffi, paulo ulterius mare attigimus, fecundum cujus littus diu fecimus
iter; & fréquentes Galei,caniculxquemarinxIn httore pafcentes npbis cönfpcdx fuerc.
Iftîc etiam peculiaris quidam Cancer, & admirandx naturx : nam media xftate, fum-
mifque folis ardoribus, catervatim mare egreffus, per littus vagattir, ad tres baliftx jadus
per arenam excurrens tänta celeritate, ut vix affequiliceat, cum tamen pufillx caftanesfe
magnitudinem nonexcedat : & integro die per fummos föhsxftusirificcOVerfattis,nödd
in mare fefe recondit.Ariftoteles Cancrum curforem hominat:pleriq. autem falluntur qui
inter cetaceos pifces reponunt,&; Dromonem.hoceft CUrfore àppellânt;nam,ii;t dixii pu-
fillus eft,cjufq. amplam defcriptionem hb.i. de Pifcibus dedimus.\' Nodes tota hac noftra
profedione nunquam adeo obfcurx fuerunt,quin obvia quxque confpiceremu^. Ea nóde
cum paululum à Caravanna feceffiffemus, Sangiäcus quidam Hierofolymam proficifcen^,
tumultû quendam excitavit,fingcns adeffe Arabes, (^onuncio non magnopere cotnino-
ti fumus: laniflari enim qui Dominum de Fumet comitabantur, ânimofi Sc bené inftrudî
erant. Diu ante lucem difcedentes Mediterranei maris Littus rcliquimuSjatq. Claro mané
quorundam ludxoru gratia,qui in turbâ étant,Caravanna & Sartgiacusfubflitcmt,mune-
re enim àb illis donatüs,ut eos exfpedaret. Acq. ilhquidé aftutü Veneris die fijB^èfperani

longiùs pfogrefli erant, ut poftridie quiefcere polTent : confuetudo enim apud illos eft, ne
die Sabbathi ullam operam faciant. Nos verè ipfo Sabbathi die prxceftimus, iq^Carbaf-
faramuriscindum,atque caftelli in modum exftrudum, divertentes, apud magnum pa-
gum, in quo vidui neceffaria coemimusjilloquevefpere uberiorem glebam invenire cœ-
pimus, deferente nos arena. Iftîc Smyrnium copiofe nafcitur, Ambrofia, Alga tertia, An-
chuû & Ligufticum. Inter Cairum & eum locum nullas alias arbores confpeximus, prê-
ter Palmas &:lanigeras, quarum mala five frudus delicatâ tenuique lanâ pkni funt, ut
antè meminimus.

Ë D ànte quam in Carbaffara perveniremus, in editiore colliculo, Balanum myrepfi-
cam invenimus, prac iis qux in Arabia nafcuntur vaftam admodum , Betulx parem,
fub quâ magna Smyrnii quantitas nafcebatur,femine, uti Coriandrum, rotundo SC
valdeodorato. Car-baftara vicini è longinquo confpeximus virentes quafdam arbores,
initio nobis ignotas : fed obfcrvatis earum ramis confertim in fummo nafcentibus, valde
frondofis, elegantem umbram prxbentibus, craffo prxterea ipfarum caudice, Sycomo-
ros effe deprehendimus ferie quadam in planicie difpofitas, veluti apud nos Juglandes,
Circa Car-baffarx porrô puteum aderant arbores Grxcis Oenoplix nuncupatx, ab aliis
Napeca. Eft autcm illud Car-baffara hmes & initium fertilioris foli Palxftinx. Iftorum
verô diverforiorum five Car-baffara cùm per /Egyptum tum per Syriam portx ferrex
funt, arcamque continent, propugnaculum in medio habentem, quo fe viatores confe-
runt:intramuros parte interiore porticus funt, fub quas nodu fè reciperelicet pluvio
tempore,atque etiam propter xftum de die. Tota node conclufi fuimus in eo Car- baffa-
ra, excu bias agentes, prxdonum Arabum caufa, quos non procul abefte, relatum nobis
fuerat. Garavanna à nobis relida, tota node iter fecit, & ante lucem nos prxvertit ; com-
modè enim vel ex longinquo exaudire potuimus:eam ob caufam illico ad eam fubfequen-
dam noscomparavimus. Nam confuetudinem hanc habent, ut fi quis Sangiacus, vcl
Caravanna aliqua numerofa iter facit, câmpanam fatis craffam cameh alicujus collo ap-
pendant, qux è longinquo exaudiripoffit, ad commonefaciendum univerfum comita-
tum. Turcici procercs perinde ledica vehuntur ac in Europâ; quam muli nongeftent,
verùm cameli. Inter Gazara, qux prima urbs eft provincix ^gy pti, & Belba, agros de-
fcrtos invenimus ob murium &: foricum abundantiam: quos nifi devorarent aves Percno-
ptcri ab Ariftotele nuncupatx, à Gallis verô inftindu catervatim côadvo-

lantes, nullam fementem poffent facere incolx-, quin ftatim abfumeretur. Provenir iftîc
Scilla, Thapfia,Ferula, Polium, Haftula regia. Deinde iter fecimus pet agros, frumehto,
leguminibus, & frudiferisarboribus bene cxcultos. Sepes poffeffionesfeparantes,Rham-
no & Halymoconftant,inquibus volitantesobfervavimus QoWmioncs^Piagriefches Gal-
lis nuncupatas, qux mures vorant perindeactinnunculi. Vidimus ctiam prxtervolantes
multos Vultures, aliafqueaves carnivoras, quales fuprà commemoravimus Accipitres
uEgyptios: quidam è noftro comitatu Pelicanos appellabant, quôd forma fimiles effent iis
quos fanguine fuos pullos alentes depidosvidcrant. Quia verô moleftiam nobis exhibuit
inquifitio quxnam avis Pelicani nomine donanda effet, afferere non dubitamus,proPeli-
cano fumendam effe eam qux gemino ventriculo prxdita eft, alia appellatione Onocro-
talum didam : ab Alberto non fine errore Offifragum ; cùm Offifragus is fit qui à Grxcis
Phinis vocatur: quod vocabulum multis anfam prxbuit varia de Phœnice commemoran-
di, ave longè tamen diverfa à Latinorum OfiTifraga,quam nido incumbentem pingunt,
pcdufque roftro aperientem ad pullos fuo\'fanguine alendurh, ut ex hiftoria Phinis ab Ari-
ftoteleprodita,appâret; quem fequutus Plinius, Ofiifragamdefcribens , omnia ilhattri-
buit qux Ariftoteles fuo Phini: Aquilâ elfe majorem, &: proximum ci genus, aduncis un-
guibus, &: carnivoram » colore ex cinereo albicante ; liebete oculorum acie prxditam >
benignam , pullos Aquilx ejedos excipientem, educantem donee ad volandum
apti fint.

Cognita cft Gallis avis,quam appellatione Phini five Latinorum Offifragx conyenicn-
ti nominant Offrayc,àùm Offifraganonfit,nec tah nomine dici debeat, fed Halixetus„
quintum Aquilarum genus, circa flumina &: ftagna verfans, librans fefe cx alto, & prxceps
in pifces ruens, difcuffis pedore aquis eos rapiens. Quatuor integris horis per aper-
tâm planiciem arboribufque liberam equitavimus : tandemquc Gazaram , primam

quam inludxa invenimus urbem perveniences, in liorto quodam urbivicino fub Palma.

* ty£gypii, imo potitn PaUHina\\ qu£ yeterihm, ut verifmile eS, Ga:^ dida fuit ; fed & ipfi Bellonius ad huius
Citpitu CAiàm Ga\'^iam in iuäaa locat.

Ga z a r a muris non eft cînûa/ed veterem habet àfcerïl qUadranguîam in colle li-
tam,infîrraam,cui pra^eft Sangiacus. Solum circa Gazaram fertile eft, abundat-
que ficubus, oleis, ziziphis,mahs, punicis,& viribus. Alit etiam nonnullas palmas,
fed cujus frudus ferô maturatur, regio etenim frigidior eft. Iam ante triraeftre, dadyli iri
vEgypro & Arabia maturuerant, Gazaraivero adhuc virebant. Iftîc invenitur lacerti ni-
gri genus Stellio didum, muftelasferè magnitudine,tumidâ alvo&craftb capite,inlü-
da:a& Syria etiam frequens. Confpeximus prxterea avem mea opinione reliquas cantus
fuavitate fuperantem,quam veteres Venatlcam avem appellafte arbitramur. Sturno paulo
major eft, albo ventre, & dorfo cinereo, ut Molliceps, Gros bec nobis didus, cauda nigra,
alafque ut inpicafuperante, Pici Martii in modum volans.

Omnisgeneris edulia in Gazara invenimus, panem, vinum, gallinas, ova. Incolx Ga-
zarx, Grxci, Turcx, & Arabes vineta fua diligenter colunt. Iftîc hxfiriius ufque ad no-
dis crepufculum, deinde totâ node per elegantes planicies iter fecimus Ramam verfus:
Poftridie verô mane pagos in colliculis fitos fecundum agros omni tritici genere inftrudo\'s
vidimus redà à meridie ad Septentrionem tendentes: quoniam Euro aufter vehemen-
ter flabat, marinorum fluduum murmur exaudiebamus (non procul enim à mariabera-
mus) & magnas Onocrotalorum turmas eô volantes confpiciebamus. Oenopliafive Na-
pcca Pyri altitudinem attingit, frudumque fert filveftribus Malis xqualem, & adeô fimi-
lem ut vix dignofci queat, fàpore dulci cum grata quadam aciditate conjundo, nucleum
continentem, ohux nucleo parem. ^Egyptus, Syria, &: Armenia hac arbore abundant,
qua Grxcia imô verô tota etiam Europa caret: perpetuâ fronde viret: eam ob caufam hbro
de arboribus fèmpiternâ fronde virentibus ejus * icon reponetuf. Repperimus in itinere
planiciem fâcchariferis arundinibus &: colocafia excultam,quara aqua ex puteo haufta ri-
gabant. Inde Ramam pervenimus, ubi reliquo die hxfimus.

* Ißam o Enoplia iconem nondum confpicere licuif, in commentario Bellonii de Coniferis & fempiterna ftonde ri-
tentibus arboribus,cmus quidem exemplaria mihi haôtenus videre contigit. Sed C. V. Pfejper Atpinusjius hiUertam cum
iioae Lib.de Plantis i/£gypti exhibait, & ego cap. Lib, i. VUmmm Htßoria iüm exhibeo.

Ampla olim fuit urbs Rama, ut ex ruderibus appâret : nam cifternx & fornices
qux etiamnum fuperfunt, majores funt Alexandrinis, licet non adeô frequentes.
Sita eft folo pingui fœcundo : quia verô adeô rari funt incolx, ut vix decem xdes
inhabitentur,agri magnâ ex parte deferti manent: feruntur tamen frümcntum,hordeum,.
legumina, paucx vites: iftîc venalia reperimus carnes, panem, vinum ,& alia edulia.
Pocior incolarum pars Grxci funt. Acacix alterum genus copiosè ibiprovenit,atque alius
frutex fpinofus,quera à veteribus non defcriptumarbitramur, fùfpicamur tamen Myrrhx-
arborem effe: conto r to eft caudicejdenfo,horrentibufquefpinisobfito,foha habens Aca-
cix fimilia, fed paullo majora. Rama ante lucem digrefli,per pinguia arvaiter feGimus,in
quibus frumentum facilè nafceretur : fed incolx de fuo commodo parum fohciti; fègniter
admodum terram colunt. Sub auroram valles montanorum Hierufalem ingrefli fumUs;
in quibus longius progreffi, montiumque prxcipitiis utrimque conclufi, quofdam Arabes
hinc inde è tumuhs defcendentes, ftrepitumque facientes invenimus, qui ftatim nobis
confpedis, pecunias expofcentes,fimulârunt fèfe nos adoriri velle : commonefadi auteni
talcs nebulones exteros expilare folere,fi fuperiores fint, eos contemfimus ; Prxtexentes
autem fibi regionis tutelam ab Imperatore Turcarum com miffam , exiguâ pecunix fum-
niâ donati fuerunt: tametfi nosaggredi non aufi fuiffent : nam prxter ordinarium comi-
tatum, Dominus de Fumet in Gazara ahos decem laniffaros fibi adjunxerat, permiffu
Sangiaci illius urbis. Sed illi etiam adeô verfiiti funt, ut peregrinos (fi numero fe pofiores

DEO abundant hxc montana omni arborum genere, filveftribufquc & aromati-
cisherbis,utmontiIdx in Cretacomparari poffint,cui etiam temperamento
JL ahis dotibus refpondent. Excohtur terra in ipfis fcopuhs fcalarum in modum :
unde cognofci poteft veterum ludxorum ddigentia induftriâ, qui fokim ahoqui petro-
fum & fterile, cultura frudibus abundans rcddiderunt. Similis diligentia obfervatur ve-
terum Grxcorum qui JEgxi maris infulas habitarunt: quarum plurimas confpcximus
nunc defertas, & vix centum incolas alentes, in quibus olim plures quàm fexies milleni vi-
vere potuerunt, ut appâter ex tumulis & colhbus, qui antiquitus cx firma materia per fca-
las exxdificati fuerunt, ad retinendam terram ne per prxcipida devolveretur, & in ea ftir\'
pes nafci poffent. Infulx Ceos, Milos, Andros, Naxos, Paros, & plerxque ahx, eâ dili-
gentia à veteribus Grxcis fueruntexcultx,utuberioresredderentur planis locis. Sic etiam
ludxi cum folum haberent fterile, uti dixi, ad alendas vites aliofque frudus ineptum,
magno labore & fumtu fœcundos reddiderant colles, ut appâret ex ftruduris qux nunc
etiam permanent , veteremque majeftatem quodammodo refipiunt. Arbores fponte in
illis montibus nafcentes funt Adrachne, Picea, Aria, Ilex, Terebinthus, Lentifcus : plan-
tx,Ciftus, Ledon,Thymbra, Smilax afpera, Maron, Origanum Heracleoticum , Trago-
riganum, Salvia, Stachys, Ruta filveftris, Trifolium Afphaltites, Cyclaminus, Umbilicus
five Cotyledon,Thymus,Hyffopusfilveftris, à noftra domeftiea differcns, qux tamen
Cretx ignora eft. Montium pars qux ad Occidentem vergit, vitium a1 iarunique frudi-
ferarum arborum, ut olearum,^cuum, malorum punicorum opulentiffima efl, fi cuui
aliis qux filveftres duntaxat arbores gignunt, conféras.

x noftri itineris fupputatione hquet, Cairum novem duntaxat, aut ad fummum
deCem dierum itinere ab Hierufalem diftare. Verum quidem eft nos utcunque
properaffe: nam die Sabbathi,vigefimanona Odobris, Cairo difcefiimus, die
Martis jodava Novembris, Hierufalem pervenimus. Quatuor milliaribus per montana
confedis, fontem ad cujufdam tem pli rudera invenim us, quod Monafterium Chriftiano-
rum Latinorum olim fuiffe credimus, ut ex piduris ^ muri veftigiis coniiccre hcet. Iftic
fumto prandio, in Hierufalem pernodavimus. Peregrini eô advenientes hofpitio cxci-
piuntur pro eaquam profitentur religione. Nam fi Romanx Ecclefix ceremonias fequun-
tur, quos ilh Latinos appellant, apud Francifcanos extra urbem in monte Sion cxcipiun-
tur :fi Grxcos ritus ampleduntur, concedunt ad Caloieros Grxcos in urbe apud fcpul-
chrumhabitantesrfiex provinciis Presbyteri loannis, apud monachos Indos locum ha-
bent: fic & reliquas nationes Ghriftianamreligionem profitentes,Georgiani & Armenii.
Francifcani plerumque func triginta aut quadraginta numero è variis nationibUs, fed ta-
men magnâex parte Itali. Peregrinos per omnia Hierofolymitani territorii loca facra dc-
ducere folent: eam ob caufam interpretem quem ipfi Droguement appellant, fuis fumti-
bus alunt, Turcicam, Arabicam, Grxcam,Italicam, &: alias linguas callentem, ut fer-
monem cum incolis conferre, peregrinorum nomine refpondere, &: illos per omnia loca
facta deducere queat. Singulis nodibus excubias agunt Francifcani, mutatis in fingulas
lioras perfonis, fupra muros ftantibus 3 quoniam eorum monafterium extra urbem cum
fic, fibi metuunt àlatronibus Arabibus : nam licet monafterii muri fint admodum alti, ne
tamen incolas ejus regionis ipfos adoriantur, formidant.

Vicina Hierufalem regio, prxfertim urbi proxima,bene cui ta cft. Vineta diligea-
ter exculta. Nafcuntur iftîc mali, amygdalx, ficus, &:olcx multum olei redden-
tes : habent autem olex peculiarem notam qua à reliquis differunt; nam vifcum
quod cis innafcitur, rubris baCcis eft prxditum, magno incolarum daffino, quoniam fte-

O B s E ïl V A T I t> w V M r ï B. i u \'
riïes oleas rcddir. Sumtus à Francifcanis fadi, ex Latinorum, qnos vocant, proviri&iis fub-
miniiljj;anrur:defîgnatasemm habent fuas eîecmofynas variis Eutöpa locis,ab ejus ordinis
prxfedis, Gardianos appellant, cohédas, prafertim àutem in Cypro, Galha &: Itaha. No-
bis referebant, fe ex Germania Anglia /blere accipere, fed nihil âd ülos nunc inde de-
ferri. Nullus in Hierufalem Latinorum monachorun^ahüs eft ordb quàm Franciicano-
rum. Poftridie illorum nonnulh diluculo nos deduxerunt ad loca circa Mierufalem facra.
monafterium egreftis , demonftratus nobis primum omnium locus iriqiiio Ghriftuscuró
difcipulis canam celebravit : Turca eum Francifcanis ademerantj Mefgueda-mque Ma^
liometi confecrarant : fed Dominus de Araniont illis reftitui curavitj Vicinus enim eft eo-
rum monafterio. Longiüs à monafterio digreffis, locum demonftrarunt,urbis porta con-
tiguum, ubi ludaorum, ne difcipuh Diva virginis corpus efferrent,prohiberevolentium,
brachiariguerunt;deindemurumurbis fequentes,apud vallem iofaphat alium ubi D.
Petrus abnegato Chrifto ploravit. Secundum eum murum eft templum virgïnum,in
urbis angulofttum, nunc Turcarum Mefgueda. Paulo infrà in eodem angulo confpici-
tur triangularis lapis, quem aiunt effecujus in facta pagina Pfalmus mentionem facit, La-
pidem qaem reprobaveruntiedificames. Inde defcendentes in vallem Iofaphat, torréntem Ce-
dron tranfivimus, lapidis jadu ab urbe diflantem, aquâ alioqui carentem, nifi pluvio tem-
pore: iftîc lapis in quo impreffa funt Chrifti pedum veftigia, cdm è ponte dccideret : huiü
contigua duo funt fepulchra in rupe incifà pyramidis in morem; plerique Efàià & Hiere-
mia effe arbitrantur. Collem confcendentes,arboris è qua ludas fe fufpendit, locum vi^
dimus. Circumdato colle, ut urbs nobis amplius non appareret, facellum dirutum cön-
fpeximus,quod Magdalena ades fuiffe perhi bent : &c juxta illud, lapidem ,Gui infedifTc
Chriftus dicitur, de fufcitando Lazarocum illâ verba faciens;vix quartâ miharis parte abs
Hierufalem diftanteni. Paulo ulteriüs eft exiguus pagus in quo fèpulchrum Lazari à Chri-
fto excitati : fed ut confpicere poffemus,in fornicem quandam inftarcubicuh amplam
firma materie exftrudam defcendendum fuit, in qua tumulus, alcaris altitudine,in quo
peregrini fape Miffam cani curant. Inde digreffi,&: Hierufalera repetênteSjtocunl in quo
Sycomorus, cui maledixit Chriftus, vidimus : ea pars Bethania nominàtur. Verfus Bet-
phageconfcendentesperafpera&:confragofa loca,ad dextram defleximus quà ad Oliveti
montem iter eft : atque hac ratione fumma femper pdtentes, longè\'Vicinos limites profpi^
cere poteramus, quoniam celfifl[imo circa Hierufalem loco confiftebamus. Trànfivimus
deinde quà Chriftus ingreflus eft Hierofblymam,& ubi confcendit afinam,quam diffolvi
&cum fuo pullo adduci imperaverat. In edito ifto loco confiftentibus, &; ad Meridiem
obverfis, plana Hiericho, marequemortuum (alio nomine Afphaltitesdidum,ubi Sodo-
ma ôc Gomorrha abforpta) apparebant : deinde ad finiftram , ex eodem monte nobis
oftendebant Francifcani locum in quo Difcipuh multa ediderunt. In colle Oliveti ftan*
tes, commodè urbem Hierufalem perfpiciebamus,ex editiore nimirum loco quàm ipfâ
Urbs. Inde per cum locum iter fecimus, ubi Chriftus dixit, F^nbi \'Biemßlem^ -

Sa c E L L V M eft in fummo Oliveti monte à Chriftianis fabrieatum, in qtio cohfjjici-
tur veftigium uniUs pedisChrifti fàxo impreffum,cüm à refutrC\'dione in caelum cort-
fcendit : alterum àutem ttanflatum ferunt in regionem Latinortim. Alius eft tumu-
lus, aqualis altitudinis, in quo aliud facellum omnino ruinofum. Redeuntes Hierofoly-
mam,atque defcendentes per montis Ohveti radices,femitam tranfivimus in qua D. Pau-
lus fedebat,cüm D. Stephanuslapidaretur: demde inferiüs tres lapides vidimus,inquibuS
obdormierunt difcipuli Chrifto orante ; item ubi Chriftus captus fuit, Ôc D. Petrus Mal-
cho aurem abfcidit. Hac vero omnia loca fècundo aut tertio lapid is jadu ab invicem di-
ftant. Regreffi per pontem Torrentis Cedron,confpeximus in valle Iofaphat locum, irt
quo Chrifium fanguinem ôc aquam fudaffe aiunt,atq. hîc facellum exftrudum. Ad hujus
latus, tumulus eft D. Virginis D. Anna;eflaUtem hic tumulus fubterranea fornix è
magnis complanatifque faxis exftruda, atque craflislapideis coluiiimsfulta:Iati fUnt gra-
dus fcala per quam defcendendum eft : efl enim facellum fub terra, Helena Conftantini
ï^atris jufîu, ut putatur, exftrudum. Vallem Iofaphat egreffis, Ôc ad Portam auream ten-
dentibus,demonftratum eft quà Romani, urbe à Vefpafiano ôc Tito obfèfsâ, murüm per-
fregerunr, Ôc urbe potiti funt Quà verô Chriftus Hierofblymam ingreffus eft, Porta aui
î«a eftj quam quia claufam invenimus, murum ufque ad montem Sion circuiuimus.

diem impeodimus vifitandis Moqaftcrio vicinis locisjiiempe eo qui niuhis fpecq^^us ab-
undat, in quibus cadavera imporita^yiginti quatuor horarum fpatio abfumuntur. Paulo
infràprobaticapifcina eft,vaUem.Iofaphatirrigans. Indcad Sepulchrum Domini ivimus,
in urbis magno templp litum, quod Helena Gonftantini mater exfb\'ui curavit. Novem
autem ducati perfolyendi, cuilibet fepulchr um ingredi volenti ; nemo, etenim live dives,
five pauper, immunis à folurione eft. Nam qui tributum illud in cenfu habet, odo du-
catorum millia Turcarum Im peratori pendet : liinc fitut publicani ifti à peregrinis num-
mos extorqueant, alioqui ab ingreffu prohjbimri- Francifcani vero & Caloieri Grxci,
aliorumque Chriftianx profcffionis ordinum viri, iine.precio ingredi & egiedi polfunt.
Turcxmagnacum reverentia illud,tuentur,,cum veneratiodeingrediuntur. Ifbm pc ■
cunix fummam impofuiftc diciintur Pifani, ciim urbs Hierofblyma fub illorum effet im-
perio,atque ab eo tempore confèrvatam eife banc extorquendx pecunix confiieiudincm.

■ i E.R O S O LX M A paucis ab hine annisnovis & prxaltis muris cinda eft,fed infîr-
m is, quxqiie bombardarum impetum. minime ferre poffent. Plana funt xdiuni
teda, officinxinprimariisplateisfornicatx, ut in Alexandria: licet inxqualisfic
eomparatio. Nam Hierofoiymorum fornices ex quadrato lapide fuperbè exftrutix funt,
qux nonnullisadhuc locis perfiftunt ab eo tempore quo ludxi merum iftîc imperium ob-
tincbant. Aromatarii Hierofolymitani, varias,utCairini,linguascallent. Chnftianx re-
ligionis popuU Hierofolymam ablegaré\'folent homines,qui in urbe apud fcpulchrum ha-
bitent , plures vel pauciorcs,pro regionis ratione: hinc fit ut duodecim varia & inter fe dif-
ferentia Chriftianx religionis idiomata numerentur : verumtamen odona duntaxat com-
perimus-, videlicet nationis,Latinx,-ab ipfis.Etanice appellatx ,qux reliquis antccellens,
pmnes comprehenditRomanx Eeclelixobédjentesjdeinde Grxcx, illis Romxos didx,
quxPapx.niandatis non parer j;fed fuos Pa-iriarchas peculiares habet: tertix Armenix,
cuius ritusäd noftros magisacceduntquàm Grxcorum: deindealiarù confequenter-ut la-
cobitarura, illius regionis qux à D. lacobo Majore ad fïdëm converfa efl:: Georgianorum,
qui fuis legibus reguntur,Yicini Perfis; eorumque limitas extcnduntur m indiam ufque
Orientalem ; à neminejubjugati;,§(: neminiiparentes: Chriftianorum\'qui a cmgulo dcno-
minationcm fumferunt, Coftique cognominantur, àDivoTh.omà ad Chriftianamfî*
dem funt converfi: Indorum, qui ex Pre.sbyteri loannis regione milTr, Abyfîini appellan-
tur, admodum mgri,fed mirms-^Ethiopibus, tribusaduftionit)us,quia igne baptizati funt,
infigniti, unâ fupra nafum.inter oculos, reliquis duabus ad tempora , & circuncifi : Nefl:o\'
rienlium. & Maronirarum, qui non differunt ab Arabibus. Singulx iftx nationes peculia-
re habent facellum, quoniam in quibufdam articuhs inter fefe differunt-, atquealuntur
pecuniis quasPtaicipesfingularum provinciarum illis mittunt. Grarcis Chorum rempli
obtinentibus,Calvarixcufl;odiademandata. LatinisSepulchricuftodiacommilfa. Hujus
Sepulchri templum (quod compfehendit totum Calvanxh)cum, in pianolirum,non in
monte, ut plerique.exiftimarunt] fublmie ef^,& rotunda forma : in aî to apertum, quà reci-
pit lumen. In hu)us rotundiratis centro eft Sepulchrum Domini,concluium faccllo quo\'
dam tornice rotunda ex fI)hdo marmore conftante,tedo : Prxfedus five Gardianus Fran-
cifcanorum m monteSion, prxbere folet diploma peregrinis qui ab aho milfi funt, five te-
ftimomales litteras, qux fîdem faciant eosiftîc fuiffe, continentes Iigillatim alia pleraque«
qux brevitatis causa prxtermilimus.

^ XPEditis noftris equis, ut poftridie ad flumen lordancm profîcifcercmur, fub
oleis extra urbem nodem traduximu5,&ante lucem inter Orientem &: Meridiem
tendentes, polum ardicum ad finiftram relinquebamus. Summo diluculo ante
quàm plana Hiericho ingrederemur,Camelorum turmam procul confpeximus Myroba-
lani citrini folia depafcentium ad finiftram : unde pleriqueex noftro comitatu magno me-
,tu affedi fuêre, Arabes, qui nobis infidiarentur, effe exiftimantes : imô ipfos laniffaros,

t]ùos Sangiacus Domino de Fumet addidçrac,tanrus merusoccûpavit, ütèoiiMerènt,fué
idiomaiedicentes, Arabes de noflróadventu fuêre admoriiti : atque animi vilitate cor-
repti, ignem quem in fclopetorum funibusgeftabant,exftinxcrunt, ut cum Arabes adv\'e-
nirent, tali figno intelligerent fe non voluilfe illis refiftere, & folos Ghriftianos adoriren-
tur. Sed Dominus de Fumet, ïnagni viranimi j (in cujus comitàtïi fex gérieroft riobiles
Galli, ex tamiliis videlicet de Roftin, de fàincl Aubin in Picardia,de Perdigal in Vafcohia^
du Val, atque alii plurimi,ipfius prxterea familia, in qua erat luftus Tenellus, vit littera-
tus, quem Rex Francifcus I. fcientiarum reftaurator, illi adjunxerat. Ut Grxcos codices
perquireretjhabchtes finguli fuas bombardas) primus cx eouo defiliit,ömnibu§ qui iri
ipfiuscomitatu erant,feqiii iuifis. laniftari tamen in plana nondum defcendere aüde-
bantjfèd in monte fubfiftentes, rei exitum exfpedabant. Nos vcrôconfedo multo itine-
re, equos denuó confcendimus : tum demum ïaniftâri ariimâdvertenteis nullum fubefte
periculum, in plana defcendcrUnt, & nos fubfequuti funt, poftquam intfelleXerunt came-
ios in planicie pafcentes duntaxat fuifte, qui talem illis metum incuftiflerit. Tandem per-
venimus in pagum, ubi aliquando Hiericho fuit, nunc veto turris quxdam quadrangula
fupereft, columbario vix firmior. Stirpesper banc planiciem nafcentes, in memoriam re-
vocarunt pufillam illam plantam,quam nonnulli impoftores monachi Rofató Hîerichon-
tisappellârunt,qux radice aqux impofita fefeexplicans,latistoleratjiiisinipofturx prx-
textum dedit ,ut admirationem fpedanribus inducerent, affirmantes cam in vigiliâ Na-
tivitads Dominicx duntaxataperiri, vel mulieribus partus difficultate laborantibUs. Qjiii
iUius naturam ignorantes,alio tempore non poffe aperiri exiftimant,falluntbr. Argumen-
tum fumferunt ex facra fcriptura, qux habet : SicutpUnîaîto roß in Hierichc.cum tàmeri dé
vulgari rofà rubra five carnei colons fit intelligenduin. Naili hxc apud Hiericho non na-
fcitur j fèd in Arabia, defèrto maris rubri httore per arenas nafceritcm jam obfervavera-
mus. Non minus hallucinati funt alii,qui illiuSiconem pi-o amomc^ exhibucrunt,cum
nihil fit minus. Hiericho planicies undique montibus cinda eft : hanc, quà Meridieill
fj3edat,alluit mare mortuum, nullum habens exitum , fed fub terra fèfe exdncrans. Ad
Septentrionem obverfi, regionem videbamus ubi Ioi:danis mcdiam Hierichontis plani-
ciem fecans, exoritur : Ad Orientem vero fj^edantes, Arabix petrxx montes, hon procul
inde diftîtos, & eô ferè ufque radices exteridentes : ab Occidente auteni, Hierofolymx
montes noftris oculis obÜciebantur. Lycii frurices, iliyrobalaniqiie citrini, è cuj us riucleiS
incolx oleum eliciunt, arbores in hac planicie nafcuntur^ acacia altera iftîc etiani frcquen-
tifiima. Amnis lordanis à Septentrione in Meridierii tendit, non adeô latus, quin puer
lapidem incontrariam ripam jacere poffit,feptemaUt odo fortè oi-gyiarumlatitudinis,riec
alvei adeô profundi ut navem ferre poffit : m eo Perègrini fefe abluere folent. Innafcun-
tur fàlix nigra, myrica, vitex, & multa arundinum genera, qux Arabibus ad variosufuà
fèrviunt. Etenim ex uno gencre jaculà, tela, & levés lanceas conficiunt: ex alio genere
fagittas, quinque afprorum prccii, quibus vix alii quàm Satrapx utuntur : aliud genus dili-
genter Icgunt in ahum ufum : nam Turcx, Grxti, Armeni, Arabes, Perfx, ludxi, ^gy-
ptii, avium pennis in fcribendo non utuntur, fed hac arundine elegiâ nuncupata fcribunt:
cam priiîs in Athou montis rivisobfervaveramiis. Gonfpedo poiro fluvioi& mari iiiortuo,
apud arcem dirutam tum ulo cuidam impofitam iter fecimus. Inde ad fohrem profeèli
fumus à Phnio Callirhoè appellatum, quem Helifxi effediculit. Aerius noftra opinions
Fontem Solis nuncupavit. Èjus aqua limpida & gelida eft, magnumque rivum efficit, iri
quo Sifymbrium utrUmque, lunci, & fimiles noftratibus herbx proveniunt. Quod fi ve-
rum eft ßalfiimum unquam in hac planicie excult um fuiffe, no procul ab eo fonte creviffe
credendumeft. Fidem non adhibemusquibufdam maßni nominis viris,qtii àdeôexcd-
lentes dadylosin hac planicie nafci exiftimârunt:nam cum palmx qux illîc rtunc crefcuritj
fuos da6lylos ad perfedam maturitatem non perducant, nuriqUam iftîc prxftantes fuiffe
arbîrramur: nifi quis dicat ejus regionis clima immutatum effe, quod tamen fieri nequit.
Sub Myrobalanis & Ficubuseuninuum inumbrantibus cibum fumpfimus. Deinde per
lapideosgradus confcendimus in locü ubi Ghriftusjejunavit, non procul à fönte diffitumj
1res funt iftîc fornices atriorum in inodum, alix fupra alias in rupe incifx: deniqüe culmeri
montis ubi diabolus Chriftum tcntare voluit. Sacelh cujufdam iftîc xdificati veftigia ad-
hucapparent. Inde defcendimus,Hierofolymam redituri. Saccllum olim à Ghriftianis
exftrui juffum iri deferto in quo D.Ioannes Baptifta coricionabatur & baptifabat; jam verô
dirutû, apud amnem lordanéconfpicitur. Gredibileeft D. loannem infolitudinc locuflis
vefci potuiffe : nam Grxci Audores fcriptum reliqUerunt locuftx genus effe «V/eji^a? « ovoç
didum, quo Afri vefcerentur: quod hîc adiicere voluimus,quoniam illx ipfx furit quxD.
loanni in cibû ccfferunt,quafq. Afriin deliciis habebat,non medicamèti,fed ahmenti loéo.

ÖST RIDIE, fumtopràndioin monafterioFrancifcanorunl,ad Betlilehemiticum
iter, quod binorum dutitaxat eft milliarium, nos comparavimus. Emenfo dimidio
miliari,vaftamTerebintKum invenimus, fub qua Diva Virgo quiefcere folebat,cum
ex Bethlehem Hierofolymam proficifceretur, juxta qUendam agrum, lapillis quibufdam
rotundis obfitum, magnitudine & forma Ciceris. Vulgi opinio cft, Divam Virginem,
dum hac iter faceret, quendam confpexiffe qui cicer fereret, eumque interrogatum quid-
nam ageret,refpondi{re,lapillos feto: ab eo tempore folum petrofum remanfilie,tamquam
cicer in lapillosfuiifettranfmutatum. Lapidis jaâu ab illâ Terebintho magna cifterna
fecundum regiam viam in rupeincifa confpicitur, quas pluviâ aquâ eaque potabih impie-
tur. Itaque pedetentim progredientes binas duntaxat horas infumfimus donec Bethle-
hem perveniremus,exiguum pagum & cafulis màlè inftruäum, nihilque elegans conti-
nentem, praeter magnum &; fuperbum Francifcanorum monafterium , quod Helena, fa-
bricari iulïîttnam craftis columnis marmoreis fulcitur,&: marmoreis tabulis undiq. cinge-
batur;fedTurcx fuftuletunt, in fuarum Mefguedaru ornatum, & in templum Salomonis
didum, quod nunc in Melguedam Mahumetanis dedicatam confècratum. Monftranti-
bus Francifcanis, in fornice facelli, fub majore templo,\'locum vidimus in quo Chriftus de
Maria virgine natus eft : deinde Divi Hieronymi, dilcipulorumque ejus, & Innocentium
fepulchrum in eodem templo. Sumpto in Bethlehem prandio, ulterius defcendimus ad
duas elegantes Oleas Sc Ficus, apud quas Angeli Chrifti nativitatem paftoribus annuncia-
tunt: illîc fuit olim facellum, fed nunc dirutum, folâ fornice rcftante,in qua Maron,Tra-
goriganum,Zigin,Thynibram,Onitin,&; Heracleoticum Origanum obfervavi. Mature
in monafterium regrcfli,accinximus nos ad profedionem in Hebron, quod ab Hierofo-
lyma fèptem aut odo milliaribus diftat : nam in Hierufalem femper inveniuntur muh &C
afini conduditii. Difceftimus cx Bethlehem ante lucem, & per loca montana admodum
diftîcilia, làtis maturè in Hebron pervenimus. Sepulchra Adami, Abrahami, Ifaaci&: la-
cobifuntin Mefgueda Turcaruhi, qux per foramen in muro fadum Chriftianis videre
Iicet, minime autem Mefguedam ingredi. ludxi nobis perfuadere volebant, regione qua-
dam fupra Hebron alios ludxos habitare, à quibus litteras acciperent Ixpiftimè, non ta-
bellariis ludxis, fed exteris: quoniam tranfeundus eft amnis fine intermiftionefluens, die
Sabbati excepto, quo ejus alveus omnino exficcatur : cum vero tali die ipfis iter faccre non
liceat, nec is amnis navigabilis fit ut alio die traiicere queant, mutuo confpedu frui non
pofie. Iam illud mendacium efie liquidé conftat, tametfi non recens: nam Plinius fimile
quidpiam fcribit lib. 51. cap. z. In ludxa, inquit, rivus fabbatis omnibus ficcatur. Cum
autem in ludxa efiemus, falfum id efie cômperimus ; quemadmodum & illud quod
plerique arbitrantur, ludxos omni die Veneris facro, profluvio fanguinis laborare:
nam nos tali die cum iîs verfàntes, fimile quidpiam non deprehendimus. Nobis porrô
demonftratusfuitlocusin quo Abraham tres vidit & unum adoravit, extra pagum He-
bron, ad agri cujufpiam foflam in quo Adam creatus dicitur : hunc notât terebinthus tri-
plici caudice ex uno trunco prodeunte. Hebron rudera indiciofunt, frequentids ohm
habitatum fuifle. Redeuntes Hierofolymam, defleximus ad fontem quem fignatum ap-
pellant: in itinere fimiles ftirpesobfèrvavimus, quas prids in Rama,& Hierufalem:deindc
per pagum tranfeuntes ubi D. loannes natus eft, temph cujufdam à Chriftianis ohm iftîc
âîdificati ruinas vidimus.nunc ab Arabibus cultum,in quo cifternxlacuum in formam ex-
Ma- fonticulus eft perennis. Supra locus, ubi * Anna Ehzabeth vifitavit : tumu-

sen um a eft multisoleis confitus. Eo die fub vefperam in monafterium Francifcanorum re-
diimus, & iftîc pernodavimus: poftridie, vifitatis figillatim omnibus in urbe rebus, in fe-
pulchrum Dominicubitum noscontulimus : peregrinis enim licet ciboseo inferre per
triduum hxrere, fi volent, aut quotiefcunquelubebit ingredi,modô (uti diximus) novem
ducatos perfolverint. Hierofolymitanx plantx, in quibus mercatorum tabernx, in forni-
cem tedx funt (ut in reliquis Turcici imperii urbibus) atque anteridibus poftica parte fir-
matx five fultx. Hierofolyma Sangiaci fedcs eft, qui certo numero Spahiz, hoc eft, equi-
tum prxeft : Sangiacus autem Regionis prxfedum fignificat. Spahiz verô non libéré va-
gantur per pagos Hiei^fblymx vicinos, ruftici etenim COS ferre nolunt, fed in urbe apud
Sangiacum verfantur. Ceterdm mirum cft Sangiaci munus adeo elTe mobile apud Tur-
cas. Nam farpiflime accidit, ut qui per fèmeftre duntaxat ejufmodi munere in aliquâ
urbe fundus fit,ad minimum Turcici Imperatoris mandatum , alteri cedere cogatur.

OBSERVATIONVM LÎBËR II.
Arque intertium contingit ut qui ex Africa in Europam vel Afiató ablegatur-, confumpto
ieré femefiri in itinere, antè quàm cum fua familia perveniat ad locum fibi prafcriptum,
fj paulo\'^ófl in alium locum ablegetur, obtemperet: eaque ratione hinc inde difcurrendo,.
perpetuô motoriam aget vitam , non minus quàm omnes munere ahquo fungentes
mihtes Turcici. Sunt vero circiter duodena Sangiacotum prafedura, per Syriam, lu-
<iaam ,& Damafcum, qua donwintur intimis auhcis Balfarum Conftantinopoli haren-
t!um. Ad eos cnirn ablegat Turcarum Imperator quos promovere vult : eamque ob cau-
fam permutancur prafedura ex Superioris voluntate. Poffent itaque hujufmodi munia
comparari cum Provinciarum prafedura donationibus, nifi donationes perpétua effent:
Sangiacorum autem prafedura donantur, permutantur,& adirriuntur pro Principis arbi-
trio: finguli enim ad fublimiora adfpirantes, obfervant, muneribufque demerentur Baffas,
ut eorum operâ opimiores obtinere queant prafeduras i Sic gradatim fubeunt, pro favo-
ris quem aucupari poffunt ratjone: cujus rei documentum nobis dedit Sangiacus qui tum
temporis Hierofolymis praerat. Nam poftquam anno in Tana urbe extima Euxini Ponti
vixiifet, fada permutation ein Peloponnefum ablegatus fuit, & inde poft femeftreHiero-
folymam. HuncexempU caufa in medium adduximus: quia reliquorum Sangiaci officio-
rum eadem eft ratio.

T^erreïîretîer ah Hterofolyma Damafcum: ^ qua arbores (j?moß
Hierofo^mmno agro fréquentés ft72t. <,

Capvt lxx xvi îî^
e r QV ir e n t è s circa Hierofolymitana moenia ftirpes, ^lyofcyami genus obfer-
vavimus Europa ignotum. Diligenterautemexaminatislpinarumgeneribus,quôd
certiores fieri cuperemus è qua fpina contexta fuerit corona, Chrifh capiti impofi-
ta; nullo autera frutice fpinofo frequentiore invento, ipfo Rhamno ;arbitramur coronam
ex eo contextam fuiffe : nam neque rubum, aliiimve fpinofum fruticem iftîc crefcentem
invenimus, prater paucasCappares fpinofas. Ciim autem Itah Rhamnum vulgariterap^
pellent Spina fan6T:a, prafertim circa Maceratam & Pifaurum (ubi fepes eo conftant ^
quemadmodum Hierofolymis) hocloco id fubiicere voluimus: huc accedit quôd veteres
Audorcs Arabes, fruticem è quo contexta fuit Chrifti corona, appellent, quod

vocabulum Latini interprétés Coronam fpiiieamverterunt, Frudifera iftîc arbores pro-
veniunt. Ficus, Olea, Punica malus, Zizipha, Prunus. Cumverô lignarii mercatores in
urbibus varia lignorum genera adfervare foleant in fuis adibus & fabrorum tabernis: vix
fufpicari licet,ex altero quàm fuprà memoratarum arborum ligno, Crücemfabricatam
fuilfe. Rebus ad profedionem paratis,difcefljffius die MartisTub vefperam Hierofolymis,
pervenimufque in Car-balfara ferè dirutum, contiguum perenni fonti,in pagO Elpira
nuncupato,duobus cura femifte milliaribus diftante ab Hierofolymis. Hujus pagi rudera,
cclebrem & magnum aliquando fuiffe declarant: fertur ex eo loco rediiffe Hierofolymam
Diva Virgo, ut Chriftura quarcrct, iftïc harentem ut in templo cum Dodoribus difpüta-
ret. Fœcundum eft hoc folum vitibus, ficubus,&oleis. Media node inde difcedentes
& ad Septentrionem tendentes, per agros Sefàmo& Xylo confitos iter fecimus, montèf-
que circumquaque habuimus Efculo,Aria, llice, & Coccigeris fruticibus virentes,quibus
Cocci grana incolacolligunt, Venecifque mercatoribus ea undique conqujrentibus ve-
nundant. Obfervavimus etiam Elaprini five Alaterni arbores, Terebinthos, Adrachnes,
ftirpes Tragorigani, Serpilli, Zygis,Onitidis, Mari, & Libanotidis quafdam fpecies : nc
quis verô agrè ferat fi per Libanotidem haud intelligimus Rorcm marinüm ; qui ejus
duntaxat quinta eft fpecies. Senfim femper defcendentes (eft enim Hierofolyma edito
loco fita, &: undequaque illuc eatur, perpetuô afcendendum cft) admodum properaba-
mus, quoniam noftra jumenta in urbe quieverant : pervenimus itaque mefidie Napoló-
fam ,quanoftrojudicioantiquitus Sichar vel Sichcmdida fuit, in Samaria fita,pofteä
Neapolis appellata; apud quam odavâ m iUiaris partein valle confpiciuntur rudera exigui
cujufdam rempli,ubi puteus fuiffe perhibetur unde Samaritana aquam hauriebat Chrifto»
ab ea petente: nunc vacuus eft foldra locus in agro ad regia via dextram Napolofa egreffis,-
ubi rehqua diei parte perftitiraus fub Mori alba arboribus. Napolofa vicini colles frudi-
feris arboribus egregiè exculti funt. Ole« in raagnam craffitudinem adolefcunt, vifcoquc
rubris baccis pradito onufta funt, quemadmodum Hierofolymitana, non adeô tamen
feraces, ut qua graciliores ramos habent. Albamori arbores colunt ad bombyces alen-
dos, quemadmodum & pumiliones ficus. Fjcus porro ./Ëgyptiaca Arabica non minus
ferè aridum gignunt frudum, Sycomoris.

ü^dlarnh uhi Diudt, Virgini amuniiavit Angdm, ipfam
ChriHumfarimram:0\'\'viri^Arahü defmptïö. *
Cap. lxxx i x.

E st Napoïorain acdivi collis fita, caftellum habens vctufiium : qnotque Hierofoly-
mam proficifcentes auc inde redeuntes ifl:ac iter faciunt, binos in fingula capita du-
catos pendere neceffe efl. Nos igitur diu ante lucem inde digreffi, per montes &
Valles iter fecimus, fontibus & rivulis è montibus labentibus irriguas: norunt etenim in-
folx per canales hinc inde difliribuere, ut fœcundius folum reddant: fub vefperam in Na-
zareth pervenimus, exiguum pagum inter colles irriguos fitum, Galilxx regione. Quid-
quid diei fupererat, in Nazareth vifitando infumpfimus ,&; locum in quo Angelus D.
Virginem falutavit vidimus, facellum videlicet exiguum in fornicem exflrudum,quóper
gradus defcendendum,nam fubterraneum eft: rempli etiam cujufdam olim à Chriftianis,
dum eam regionem poffidebant, exftruâi rudera iftîc confpiciuntur. Nazareth ab Arabi-
bus incolitur, viris brevibus & gracilibus, ut funt reliq ui Arabes. Eorum veftis, talaris tu-
nica eft, ad furas ufque demiffa, pilis caprarum contexta jalboque & nigro colonbus di-
ftinda, & fine arte ruditerconfuta, quam cingulo conaceo quatuor digitos lato prarcin-
gunc, cujus fibula quo latior eft, eo magis fe exornatos putant. Falcatum pugionem,non
à cingulo pendentem, fed à cingulo lateri adftridum geftant: interula t^rem veftem lon-
\'gitudine fupcrat,& ad talos demittitur,manicis admodum laxis & veftis manicas exceden-
tibus: pilei acuminati.&replicati inftar pilei Ducis Veneti, colore nigro (ad ^Egyptiorum
diflTerentiam, qui rubri funt) craffo panno Xylino involuti : nullus braccarum caliga-
nimveapud eos ufus, fed fofis mulieribus gcftandas relinquunt ut Turcx: Cothurni prx-
alti ad talos ufque. Iter aliquo inftituentes, finguli vel plures, pacis vel belli tempore, hie-
me vel xftate, dextrum brachium manica exerunt, humeroque cum dimidio pedore nu-
do incedunt, ut, fi neceffe fit, facilius arcum intendere queant, & ad pugnam expeditio-
res-fint ;tum etiam ut animofbs fè effe demonfbent. Opulentiores laneo panno amidi
funt: alioqui à ceteris, quorum iconem hîc fubjeci, non differunt.

Eorum arcus & pharetrx à Turcicis ditferunt,
Grxcis fimiliores funt: nam Turcici Afiatici
breves, affabrè faófi, incurvi & validé tenfi funt :
Cretenfes, five qui in Sphagia adjundis hirci feri
cornibus,five qui inCandiaurbe additis bubali
cornibus conficiuntur, Turcicis majores func,,
craftiorefque & longiores fagittas requirunt : fic
etiam Arabum arcus Turcicis cüm fint majores,
longioribus fagittis opus habent, cüm illorum
breves fine. Tartarorum & Wallachorum arcus,
illos adhuc fuperant latitudine & longitudine :
molles tamen funt. Turcx, Gretes, Arabes,Tar-
tarique arcubus glutino paratis utentes neque
cornu brachiali, neque chirotheca opus habent,
quemadmodum Angli, Brafiliani, aliivequi li-
gnco arcu utuntur: fed annulus cborcus, cor-
neus, auc buxeus, eorum vicem fupplet (audoritate pollentes aureum geftant, vcl argen-
teum, fplendidis lapillisexornatumj non recenti inventione, fed anciquiffima: nam vece-
res medici Grxci, acque ipfe Galenus,ej us gutturis partis,qux Latinis Larynx, Gallis La
luette dicitur, formam cxprimerdcupiences, parem illam faciunt annulo quem Thraces
fàgictas excutere volentes, pollici indunt: acque adeo annulus quem Turcx in pollice ge-
ftare folent, dum jaculantur, laryngi omnino fimilis eft.

a v d procul inde digreffi,ad maris five lacus Tiberiadis littus pcrvenimus,in quo
Cyprini, Lucii, Tincx, Chevefnes Gallorum, five Squalo Romanorum & Ve-
necorum , capiuncur : prxcergreffiquc fumus collis illius radices, ubi Chriftus
quinque millia hominum pavic quinque pambus hordeaeeis, & duobus pifbiculis. Toto

illo die per fteriles agros iter fecimus , exceptis humidioribus quibufdam locis, quibus
incolx coîocaiîas 5 brafîicas capitatas, betas crafsâ radice prxditas, cepas, aHia & pau-
cas muée ftirpes colunt. Planicies circum Tiberiadis lacum Napecx arboribus abun-
dat,cxdux filvx ceMoris in modum nafcentibus, & frudum proferentibus dulcem at-
que edulem: adeô autem fpinofx funt hx arbores, ut agros licciores corruperintj ne feri
queant : hué accedit quôd incolx foecundiore folo abundantes ,facihora humidioraque
loca folummodo excolunt. Per pagum Capharnaum , multis fontibus irriguum, iter fe-
cimus : & Tiberiadis lacus ambitum contemplantes Galilex regionem, & Bethfaidx,ubi
D D. Petrus Andreas nàti erànt, pagum confpeximus; fimiliter & Ghorozaim, cui
Chriftus imprecatus eft. Pagi illi nunc à ludxis încoluntur, qui circum lacum paftim xdi-
ficârunt, &ob pifcationes iftîcconftitutas,loca ântea deferta,incohs frequeritiora&: cul-
tiora reddiderunt. Hic lacus non adeô ïatèpatetj quin terra circumquaque confpici pqfl
fit. In Gar-baifara amni Tordani vicino, quem lapideo ponte fuperayimus,fub nodem
venimus : Arabes nobis vim inferre voluerunt ; fed ftrenuè reftitimus. Cüm non procul
abfintabeo Carbaftara pagi ; ruftici venalia nobis attulerunt oya^ galhnas, panem, ficus,
vuas paftas, ziziphaque alba & rutila. Poftridie mane digrefli,per fàxofa afperae]ue loça à:
quibus ea regio Thrachonitidis cognomen acccpit,iter fecimus. In ea provenit Ilex cocci-
gera, Efculus, veteribus Grxcis ^lart/^ît^MoG dida, nunc jS«\\öj\'iV)2:.giandcm fert magnam,-
columbini ovi crafirtudinc; qua etiam panis penuria homines vefci queant, nam aliquan-
tulum ad caftanex faporem accedit; fed ifticinutilem,qUon!am.fuesnonaluntur. Sub
meridiem in planiciem venientes, pluvia ad nodem ufque durans, donec ad Car baflara
quoddam tribus à Damafco milharibus diftans perveniremus,nosopprçffit. Teritofia fixi-
musad pagum Carbaftara vicinumjquod à multis viatonbusmature occupatum erat,im-
bre illos ne abirent,iftîc detinente. Poftridie bene excul tos & fertiles agros in venimus,at-
que frequentes pagos:ad finiftram autem Tripolitanos montes jam nive obfitos,& Phœ-
niciam confpiciebamus. Antèquàm in planiciem defcendercmus ,&: adhuc in editiore
loco ftantes,Damafcum urbem commodè videre poteramus: depreftoenim planoque lo-
co fita eft: at ob falices populofque albas nigras pet planiciem crefcentes, in mediâ filvâ
pofita videtur. Univerfam verô planiciem irrigantes rivi è montibus labentcs, & per ca-
nales diftributi, fœcundiorem eam redduqt, & eleganter cultos hortos prxbent^ Domi-
nica die fatis maturè Damafcum pervenimus ; fex enim duntaxat dierum itinere diftat ab
Hierofoly ma : precium in fingula jumenta vedurx nomine, bini aut terni ducati.

Chrysoroas fluvius tantam aqux commoditatcm Damafci incolis prxbet, ut
finguli ferè fontem in xdibus & hortis habebant. Urbis platex anguftx & flexuofx;
forum quod ipfi Bazar vocant, elegans eft,&:fupràcontextum : xdificia fatispro-
bèexftruda:fedmaximamelcgantiam his addunt porticus pilisfubnixx,ad fugienduni
xftuiB aptx. Duplici muro urbs cingitur, ut Conftantmopolis. Utriufque muri turres
vicinx admodum funt: nam inter binas orbiculares,eafque inxquales, tertia major,eaque
quadrangula media eft: urbis foftxaltx non funt,fed in iis albas moroscolunt bombycum
alendorum gratia. Parva arx quadrangula licet extra mœnia fita, mediam urbem oceupa-
re videtur: nam fuburbia urbe duplo ampliora funt, foraque in fuburbiis habentur,tamet-
fi ipfa fori loca intra mœnia fint. Urbis portx ferreis laminis tcguntur^ : Cairi verô corioi
Ad Orientem turris eft quadrangula, cujus faftigium infcriptionem habet Arabicis cha-
raderibus expreftam, iftîc ut feruntpofitam Damafco Ghriftianis ademptâ: nam paulô in-
frà confpiciuntur bina hlia marmori infculpta-, ad quorum latus leo: quod multis occafio-
nem prxbuit exiftimandi infignia effe Gallix vel Florentix. Opificum tabernx Gairinis
funt fimiles. Medici ad xgrum evocati, ipfimet medisamenta conquirunt: & cum xgro
pacifcentes, pro morbi ratione fè eum curaturos recipiunt, integram fummam non acce-
pturi donec xger morbo liberatus fit. Videntur itaque proximam medendi rationem fe-
qui, qux apud veteres Grxcos Arabes in ufuerat, cüm chirurgicam & pharmacopœam
ipfimet exercerent- Non negamus tamen quin magnus honos fit illis habitus, ut noftro
hoc xvo: fed verifimile eft non adeo frequentes fuifte :quemadmodum paueiores tUm
erant caufidici,quàm nunc. Ceterüm quemadmodum hominibus ma potiffimüm in
bacvitâcurxfunt,anima,corpus,& facultates ; animaque fit in homine pars potior &£
magis divina : ita finguli falutis curam habentes, etiara Ethnici, Theologos fummâ in

veneratione femper habuërunt. Abanimaciim corporenihil homini fic carius, & ejus in-
tegrâ valetudine, Medici femper in honore fuerunt : nam cùm fànitas facultatibus prxfe-
ratur, homines facultatibus quàm vira privari malunt. Volentes autem confervafe facul-
tates quas fuo labore Sc induftriâ adquifiverunt,iisque pacifieè frui, Caufidicos Sc alios i u-
ftitixadminiftrosveneratifunt, in quorum falarium facultatum partem hbenter expen-
dunt,ut reliqua pacifieè frui queant. Antiquitus, Refpublicx bene inftitutas tribus iftis or-
dinibus nunquam caruerunt, quemadmodum nec nunc carent : af in aliis regionibus eo-
rum numerus non adeô excrevit uti apud nos. Apud Turcas nullo opus eft lidore ad
quempiam in jus vocandum : nam qui alium ludici fifti volet, illum ipfemet adibit, atque
dicet,utadDeijuftitiamveniat:fiqui alii Turcse prxfentes fint, refragari non audebit,
led ftatim cum adverfario ludicem, toto die fub tedo prominente apud fuas xdes fèden-
tem, adeuntes, caufam coram ipfb difceptabunt 5 Iudex illico pronunciabit prout illi
«quum videbitur : itaque neque folicitatoribus, neque procuratoribus, neque caufàrum
patronis egent.

Qui fimplicia medicamenta venalia proponunt, compofita etiam habent : nam in eo^
rum tabernis inter reliqua obfervavi Confedionem Anacardinam, Mithridatium, The-
riacam, Philonium,confedionem Hamech, mel rofatum Sc violatum , confèrvam rofa-
rum Sc ftoechadis, lohoc de pulmone vulpis, oleum abfinthii, fpicar, & menthx.

Mercesvenduntur ad ponderis genus quod ipfi Rmlo appellant, feptem libras pen-
dens, Damafci ,in Syria, &: in i£gypto. Noftra Damafcena pruna (parva illa noftratia
dulcia,raagisVulgaria,meliora,quibufquefrequentids utimur,intelligo) iisqux iftîc le-
guntur, fimilia non funt. Nam Damafci nata,qux etiam iftîc caro venduntur, juglandc
majora funt, firma carne,dulci fapore, cui admixtum fit nonnihil acidi, nucleo longo Sc
plano potids quàm craflb Se rotundo : ea duntaxat ficca vidimus, quia maturitatis tempo-
re ibi non fuimus. Tabernx funt Damafci in quibus folum expurgatur Xylon, & à fuo
feminefejungitur. lamina ferrea pedem longa, duofque digitos craffa Xylpn in afferc
premunt : femen rotundum, fugit ferrum, eaque ratione ab ipfo Xylo fècernitur. Equos
& camelos ervialaôi eruo alunt, parvis leguminibus, fatis in Gallia vulgaribus, licet Gal-
licum nomen nondum invenerint:cumqueeadecorticata&: rubcfcentia videremus, non
agnoviffemus, nifi intégra propofitafuiflent. Saccharum Alhafur nuncupatum, iniEgy-
pto nafccns,in planta quadam,ope vermiculi fcarabei xmuli,fe eo involventis &habitacu-
lum conficientis, magno eft in ufu Damafci, Sc reliquis locis Turcx dominio fubjedis, uc
nemo fit qui Turcicâ appellatione illud Tegalia nuncupate non norit.Cogitùr in globulos
avellanx magnitudinc,à faccharo albo difcrepans,quod comeftû vel bibitum, ficim fedat:
Arabes verô audores etiam teftantur album faccharum fitim magis augere quàm fèdarc.
Saccharum Alhafur recens adeô temperatum eft,ut fitim illicô fedet,& tufllm brevi curet..

Magnus eft Damafci ludxorum numerus, qui feorfim habitant,quemadmodum Ave-
nioni; Armeni verô Se Grxci hinc inde per urbem liberam habent habitationem ; Veneti
iftîc Prxfedum quendam tamquam Confulem vel Prxtorem alunt mercimoniorum cau-
fà, Is folet Venetiis fecum abducere omnis generis opifices, quorum operam utilem fibi
fore novit, nempe fartorem, futorem. Sc ahos fimiles : prxterea Medicum, Cheirurgum,
& Pharmacopœum, more patrio veftitos. Damafcus fedcs eft Baffx, veluti Cairum : in
urbe tamen non habitat; nec in arce,propter rebellionis metum. Quidam etenim ex ejus
antecefforibustamcallidèin plebis gratiam fè infinuaverat, ut dominium occupare cogi-
tatet : SC in aciemcum fuismihtibus progredi nondubitaret adverfus eos quos Turcarum
Imperator ad eum debellandum mifèrat. Pollicitus fUeratfuismihtibus,fe ludxos prxdas
cxpofiturum:fedcumhoftecongrefrus,fuperatus &profligatus fuit; ludxorum ingente
Ixtitiâ : in cujus rei memoriam is dies quo Bafla fugatus, folennis apud eos fingulis annis
ceie.brat!ir,&:vidoria in ipfi^rum ani;iales relata: imô etiam nunc gloriantur, Turcorum
Imperarorem ideôvidoriam obtinuiffe, quôd is Baffaeos expilare confticuifïèt. Nullus
ludxorum ef^ , qui non fperet Hierofolymam in ipfi)rum poteftatem redituram : ea de
caufà in annales referunt omnium rerum eventus. Syriaci arietes breviore cauda prxditi
iEgypciacisî non minus tamen latâ Se crafsâ. Frequens iftîc eft gummi Chondrillx ufus,&:
aromatis inftar vulgô venale:nam mulieres mandere folent mafticisrloco. Coït iftud gum-
mi, vermiculi cujufdam artificio, Chondrillx radice erodentis Sc terebrantis; cx qua dein"
de ladeus fuccus emanans,concrcfcit magnitudine exigux nucis Pontica::legitur deincepsi
ab his qui perquirunt,& urbium mercatoribus vendicur- Quemadmodum porrô Creten-^
{es mulieres,Chondrillxgummi ufum ignorantes Chamxleonisalbi gummi utuntur, SC
Cbii infulx incolae mafticc; fic Perfis terebinthinx ufus familiaris eft : mandi enim poteft,
nec dentibus inh^eret, neque in ore diffolvitur, ut fupià memorata.

LtSratio eorum qui turmatim ex T>amafco difcedun^t^-i
* vt Mechamproficlfcantur.

V M Damaici ha:rcrerans,Caravannxapparacum vidimm,qux Mccham profcdu-
ra,hoe cfl, in Mahumctis honorem profedionem fufcepcura hiftrabaiur. Magna
eft hominum caterva qux IinguUs annis hanc profedionem ex Damafco fufcipic,
in quâ fingula,interdum bina, nfonnunquam & terna hominum millia funt. Sed ante di-
fceflum iufhationem facere folent elegantem fanè & fpeótatu dignam : magno enim cum
apparatu pompâ fit. Turcx Europxi hoe iter fufcepturi, duplici ratione id conficere
poffunt. Nam vel Conftantinopoli folventes, Cairum navigant, fingulis enim annis Ca-
ravanna inde Mecham proficifcitur ; vel Damafcum petunt. Afiatici vero multô com-
modiore ratione id iter per Damafcum conficere poffunt quàm per Cairum. Primiim ca-
meli conquirendi (prxcipuum profedionis fundamentum) qui diu fitim ferre poffunt;
nam per fohtudines iter faciendum : equorum, qui fitim ferre nequeunt, in hac profedio-
ne nullus ufus. Prxcipuum autem totius pompxfpedaculumeft, thecam confpicere, fua
pergula eleganter fimbriata tedam,dorfoque cameli impofitam,in qua Alcorani fiber
Mahumetis legem continens,reponiturpulvinariincumbens,multis Mahumetis prophe-
tis comitantibus, Nobiliorcs Damafci urbis incolx, quales funt Sangiaci ^ Baffx, Spahis,
aliiquenobilesTurcx,ad luftrationem per urbem faciendam fuos equos prxbent. Inter
reliqua equorum ornamenta caudas habent bouis Indici, pilis admodum tenuibus & can-
didis, tanti apud eos precii, ut fingulx quatuor vcl quinque ducatis xftimentur : eam ob
caufam fatrapx duntaxat utuntur,equorum gutturi easappendentes) Elegans fpedacu-
lum eft, confpicere fatrapam Turcam equo infidcntem : nam ftapedes admodum latos
habent è brcvibus loris pendentes, calcaria rotulis carentia,acinacem fub femore cphip-
pio apphcatum geftant, &: exiguum aliquod flagellum in manu: ut autem faciliüs intelligi
id queat, fimilem equitem fatrapam cum ornatu patrio hîc exprimi curavimus.

Circafißve Ârahk fat râpa equità icon, qui, cum Saltatsus in zy^gfpto rerum
fotireturyomnium ofulemißim erant,

Tibicines & tympaniftas comités in Caravanna
adfiimunt,& circiter viccna^ bombardas campe-
ftres, quas Galli Faucûneaux appellant, vehunt ad
totius Caravannx fecuritatem, ne per folitudines
ab Arabibus latronibus fpolientur. Pompa hxc
triduum durât : fed per integrum menfem compa-
rant fibi edulia ad eam profedionem neceffaria:
plerxque ideô tabernx fiint Damafci, uti in Cairo,
in quibus cicer (vulgari Grxco nomine Erxntlm
nuncupatum) frigitur in patulis xneis palis : iis ma-
xime conveniens qui longinquam fufcipiunt pro-
fedionem: fumunt etiam bifcodum panem,&fale
conditas carnes, deinde reficcatas, uvascodas,ory-
2am,bouhourt&: tracana tritici generaladi incc-
da, deinde reficcata.

v l l funt Damafci filveftres avesmagis infignes quàm ejus regionis perdices;
minores rubris cinereis. Dorfi & colli colore gallinaginem five rufticulam
xmulantur, alis verô ahus ineft color: nam qua corpori junguntur, albis, fufcis, &
fulvis pennis integuntur; decem verô remiges pennx cinerei colons funt : alarum pars in-
terior &: venter albent,torqufcm habent in pedore utmerula torquata, vel tetrax, rubro,
fulvo, flavo commixtis coloribus conftantem: alioqui capitis & colli inferior pars, roftrum
& oculi perdici fimiles, brevifque cauda. Eam inter alterius ortigometrx feu perdicis ru-
fticulx,autF/»w Gallorum genera repofuiffemus, nifi crura haberet pennis veftita,ut

Infignis,magna admodum &: elegans Damafci eft Mefgueda , tum etiam Bafc^an, lo-
cus in quo venduntur exquifitifiima & magni precii merces, ut fericca ftamina omnis ge-
neris colorum, ex auro & argento confedamonilia, gemma Orientales, acinaces, ephip-
pia, frena, aliaque ejufmodi magni precii opera,tum ctiam mancipia mafculini & feminmi
fexus. Omnia apud Turcas proclamando vcnundantur: nullumque cft oppidulum quod
fuum Bafeftan non habeat, nec pagus in quo non fit forum Bazare illis dictum. Damafci
adificia eadem fymnietriâ funt exfïruóla cuni Cairinis,ad frigidiorem auram excipiendam
optimeaccommodata. Quemadmodum autem in Septentrionalibus provinciis vapora-
ria fiunt,quo fe à frigore commodius tueantur : fic Damafci adificia porticusin modum
funtcxftrucla,feneftris utrimque fatis depreffis, ut humi defidentes focdiusaerem frigi-
diorem excipere queant. Vua paffa qua ad nos in platani pyxidibus adferuntur, vera
funt Damafcena vua,quas Arabes Ztbehen appellant. Nullas in Damafci regione ferri
fodinas effe arbitror, ex quo chalybs liquetur, ut plerique arbitrati funt; diligenter cnim
inquifivimus:fedisquiDamafcenus cognominatur,iftic fc)lummodo repurgatuseft. Fer-
rum, chalybs, asàliundedelata,iftîc temperie & praparatione perfediora redduntur: in-
fignes cnim funt artifices in are & chalybe fculpendo. Eam ob caufam, area,chalybea,5^
cuprca opera iftîc fada, ftatim Cairum aut Conftantinopolim deferuntur: hinc fit uc
plura hujufiTiodi opera Conftantinopoli reperiantur, vilioriquc precio comparari queant
quàm Damafci : fimulatque enim opifices ahquod opus fingulare abfolverunt,a mercato-
ribus redimitur, qui Conftantinopolim id deferri curant. Secundo rivo Chryforoas vete-
ribus appellato, urbem perfluente,cujus pars planiciem irrigat,ad hortos extra urbem fi-
tos pervenitur. Falluntur qui ilium lordanis effe caput exiflimârunt.

Sapius diximus, per univerfum Turcarum imperium, nullum effe diverfbrium : earaq.
ob caufam elegantia adificia Car-baffara dida Damafci,in Cairo Sc rehquis Turcici impe-
rii urbibus confpici,qua Arabes Kan vocant. Inftar magnorum horreorum exftruda funt,
quibus omnes viatores,cum exteri ,tum inquilini, excipiuntur, nullo vel admodum cxi-
guo perfoluto precio.

Re b v s ad itineris continuationem Conftantinopolim verfus praparatis,ferö admo-
dum urbe egreffi, & ad Septentrionem tendentes, ad proximi monris, ex quo de-
fluit riuus urbem perfluens, radices duntaxat pervenimus, ifticque fub dio tento-
ria fiximus. Poftridie montem pracipitem confcendimus; in ejus culmine conftitun,
urbem confpiciebamus latè patentem & noftro judicio magnam: nam horti varii generis
arboribus confiti, fimul cum urbe commixtiappareb.int in eleganti illa planicie,a nvo
egregiè rigati, qui tanto impetu ex monte devolvitur, ut vicinis locis ftrepitus cxau-
diatur: at poftquam in planitiem defcendit, adeo temperatè fluit, ut duci& m pluri-
mos canales diftribui poffit pro incolarum arbitrio. Hortos etiam optimè excolendi lau-
dem femper obtinuerunt,vel tefte Plinio, qui zM^SyrU in hortis opercßfima. Planiciem ele-
gantiorem & fccundiorem videre non memini : fummam etiam diligentiam & curam ad-
hibent incola, ut fecunda rcddatur. Superato monte, colliculos reperimus multis pagis
fréquentes, ubi terra magna diligentia exculta eft:folum alioqui per fe pingue,uberius rcd-
ditur, deduda circa iflos colhculos aquâ. Vitium ftipites admodum crafll palmites latè
extendunt: non ignorantibus incolis qua ratione eas colere debeant: nam tanto intervallo
confcrunt, ut facile carrus inter illas duci queat. Non mirum eft igitur,fi vua adeo magna
fint, & vinum tam generofum prabeant; quemadmodum mirari non decct, fi in nonnul-
lis regionibus vinum adeo tenue fit ut aqua videatur , cdm incola vites tam contiguas fc-
fant, ut inter eas pedis veftigium vix figi poflrt, ad illas excolendum. Aratra in planis Sy-
mr à noftratibus differunt: nam duo afini vel imbecilles boves aratrum fine rotis è populea
•materie confedum , duplicique vomere admodum levi conftans, fine buride trahere
.queunt: itaque non difficilis efl aratio, cüm foh fuperficiem duntaxat fcalpant : domum
i-edeuntes aratrum humeris impofitum referunt. Plinius id etiam innuit,i>*-/.i, inquit, te-
mt ßUo arat. Difîèrunt autem Syriaca vites ab Hierofblymitanis, quod Syriacarum ftipi.
tes quatuor ferè cubitis in altum attollantur, quinaque vcl fena farmenta habeant crafla in
longitudinem, utrinque expanfa, & palis feriequadam difpofitis fulta, interquaaratrum
duci queat : Hierofolymitana vero fine pcdamentis per fe magnâ çx parte fubfiftunt, nec
pcrferies difpoflta funt.

Longius progreffisjam Libanus mons nive obfitus apparcre incipiebat : atque in itinere
cupatoj^ium Mcfux, abiinthium PonricuiT!, centaurium minus, ziziphaalba & rutila,po-
puli genera, &: cedri pumjlaz duo genera, videlicet oxycedrum,&canri quxfoli-is non pun-
gcntibüs fed obtufis conftat, repenmus. Incolx pyros, malos,armeniacas & amygdalas ,
alunc. Node in pagum Calcous nomme pervenimus, & in Gar- baftara fornicato atque
in fonda rupeincîfo (veluti func reliqua ejus pagi xdificia) nodem traduximus, Portridie,
itinere quod in Libanum ducit, influences utTripolim proficrfccremur, Antilibanum Sy-
rix contiguuni ad fimftram reliquimus inrer nos Pbceniciam. Monafterium Caloiero-
rum Marohitaruiiî & Grxcorum in fummo Libani vertice eft,qui prxaltas Cedros^often-
dunt, iis quibus Salomon templum ut pcrcnne eftet, exftrui curavityfîmiles. Sola hxc ar-
bor inter reliquas (abiete exceptâ) conosferc ftu\'fiim credos,magnos,duros, &pineis
ftrobilis ferè fimiles, nifi Ixviores eftent.

B itinere defleximus, utin Balbec vcniremus, vetuftam & celebrem Pliceiiiciïé
urbem, ad montis Libani radices fleam. Balbec vicini, in planicie fepulchrum in-
venim us, brevibus & craflis ex Thebaico lapide colurhnis fultum, in faftigium af-
furgens. Amœno loco efl Balbec, (èd nunc ferè omnino diruta : ex ruderibus tamen eam
pcrcclebrem olim fuifle colligere licet. Supereft arx quafi intégra, in qua novem prxaltx
columnx iis crafiiores qux Conftantinopoli in Hippodromo funt ; alia prxterea fupra ur-
bem ercda,PompeianX:apüd Alexandriam fercfimilis,cujus fcapoepiftylium impofitum
eft quadratum. Multx funt extra urbem arex, quadrato lapide fepulchrorum in modum
exftrudx, qux Arabicas habent infcriptioncs. Incolx magnâ ex parte ludxi funt, qui Sa-
lomonen! cam urbem exftruxifle aiunt. Sed Gxfarca eft Philippi, cujus D. Paulus memi-
nit, apud quam lordanis fontes defluunt. Mœnia alta non funt, fed faxorum materia &c
pulchritudine omnium aliarum urbium mœnia fuperant, & fumptuofb opere fub-
ftruda funt, fofsâ tamen carent. Antiquitatum ftudiofus integro qdiduq omnia in
Balbec fpedatu digna obfervare vix pofiet, neque obfervare potuimus ob temporis angu-
ftiam. Vino atque vidui neceflarns comparatis, iftîc prandimus ; & fub noótem tgrcflî
quandam fubftrudionem invenimus ex valida materia coagmentatam ad coihs cuj u^ara
acchve, viginti quinque paflus longam, quindecim latam, utcunque capacem , cujus
muri humiles quidem , led craflltudinis immcnfx. Nodu in pagum Lubon appéllatum
venientcs, antiquam fabricam Romani operis adhuc integram fohdo faxo duas orgyias
lato exftrudam vidimus. Egregiam umbram huic pago prxbent ulmi & juglandcs ; riuus
ex monte delabens aquam adminiftrat. Inde in planiciem pervenimus; pauloque longius
progrefla, collem fubiimus, ubi Arabes invenimus magno gradu ad nos accedentcs^exertis
èmanicabrachiis, quo faciliLis faxa in nés torqucrentj&expeditiüs arcu lagittas cmitte-
rcnt: Turcx nobis comices additi rcliftefe non volentes,feceflerunt. Eam ob caufam Do-
minus de Fumet cum nobilibus Galhs cum comitantibus, Arabibus animosè fefè oppo-
nentes, ftrcnuè eo.spropulfarunt,aliquot tamen prius utrinque vulneraris : paulo pôfiin
planiciem pervenimus Damafcenx fiindcm , in quam dedudâper rivulos aquâ, agros,
a:quoriS\'infïar pianos, fœcundos reddunt. Multi pagi hinc inde fparfi confpiciuntur, in
quibus arbores diligenter coluncur, prxfercim vero morus nigra & alba, quarum foliis
bombycesaluntur: nigram aucem morum & ficum lilvulx in morem cxdunt; quoniam
folia in virgukis eodem anno natis nafcentia teneriora funt. In itinere denuô invenimus
Eupatorium Mellix & Ablinthium Seriphium. Rarô per Syriam & Afiam confpicere cft
ruri elegantem aliquam fubflrudionem: quoniam magna pars Orientalium hominum,&
totius Afix, Syrix, ^gypti & Arabix, mancipia funt, nec run magnificè xdificant,utin
Europa: (cam ob caufam regio maximâ ex parce culcurâ caret) fed in ipfis etiam urbibus
flibflrudiones ex vili materia conftant. Id verô concingit quia non eadem eft apud Turcas
nobilitacis ratio qux in Chriftianorum provinciis,ubi ad pofteros tranfraittitur. Sed inter
illos qui pnmam dignitatem fecundum Turcarum Imperatorem obtinebit, ignorabit
cuiasfic, tS^quinam fintejus parentes: imô quifquis ab Imparatore ftipendium accipit,
tam nobilem fexftimat atque ipfemet Imperator mon tranfii enim nobihtas ad liberos,
quemadmodu apad Chnfiianos & Grxcos. Verum quidem cft nobilitatem nonxquah-
terxftimari m omnibus provinciis : nam- magna nobilium pars in Itaha, ut Florentix, Ve-
Jiedis Se multis aliis Rebus pubhcis, mcrcaturam atque alias res exercent, quas nemo apud

nos poteft,quin nobilitatis titulum amittat:quod cum his convenit qu r Herodotus dc ve-
tuftâ JSgyptiorum nobilitate prodidit,qui prx reliquis fefe cftcrcbanr, quód mcchanicas
artes non cradarent, quodque omnium priraiad bellum gerendum accerfcrsntur* quam
nobilitatçm à parentibus hxreditario iureaccepiftent. Quoniam verô Refpublica;diver-
fas opiniones habuerunt de hominum nobihtate, aflerimus illam pro arbitrio xftimari-
Ariftoteles enim inquit, Nobile id eft quod ex bono prodiit genere : generofum autem ,
quod non à fua natura degeneravit. Quafi innuere vellet, qui legitime utroque parente
natus fit, nec à natura degeneravit, eum elfe nobilem: &: generofum qui à nobihtarc non
defcivit. iSummohonori fibicedereTurcx exiftimant,Turcici Imperatoris mancipium
fefe venditare poffe : quemadmodum apud nos qui fe Principis miniftrum jaditct. Quia
porrô facultatum quas à morte mancipia relinquunt, pars Turcarum Imperatori ccdit;
qui opulenti funt, fuas facultates in fabricas nonexpendunt : propterea illorum xdificia
duntaxat mapalia funt, fi cum noftris conferantur. Montes itineri vicini frondebant ar-
boribus Terebinthi, Adrachnes, Arbuti, & Elxprini. Möns Libanus, quem fuperioribus
diebus prxtei\'grefti eramus, jam non confpiciebatur: atque montibus late hinc inde fefè
porrigentibus fuperatis, in magnam planiciem ab ipfis inclufam defcendimus in Cilicia fi-
tam. Paululum per planiciem progreffi, quievimus in Car-baffara,exiguo itinere co die
confedo, quia ante meridiem vulneratoru m gratiâ di vertim us. Ccterum Afix Car-baf-
fara ahâ ratione gubernantur atque Arabica : nam ianitores illorum, viatoribus hordeum
quod Camelis detur, vendunt (avena etenim in iis regionibus non invenitur,j cujus rei
causâ tributumTurcico Imperatori pendunt.

dAntiqmm manducandi femina l^erehinthi morem etiam-
num in Cdma Syna perdurarcj-

ETERVM rem qux nobis admiration! fuit, filentio haud quaquam premere vo-
luimus : rufticum videhcet Arabem in proximo pago confpexifte Camelum du-
centem, Terebinthi femine onuftum: eâ arbore vicini montes funt obfiti, ex qua
^ummi colligitur, quod Damafcum venale defertur : nam quod in Cairo venditur, Afà-
mia mittit. Afamiam Turcx appellant, quam Latini Chaldxam (cujus caput Babylon}
totam Mefbpotamiam & Affyriam compledentem. Audorum verô probatorum tefti-
monio evincere poffumus, jam plus quàm bis mille annis Terebinthi frudu homines
vefci folitos;atque Perfas,ante panis ufumeo vitam fuftentaffe. Adeô exquifito colorc
cxruleo prxditus eft hic frudus, ut quemvis alium cxruleum fuperet : ea de caufà veteres
Arabes Granum viride appellaruntj medius enim inter viridem & cxruleum color eft.

Terebimhif, cum meminit hic Bellmm, dterum peregrini Terebinthi genus erit,quod doäißmus vir Leonardus
BauVfolfius Retp. Augu^îan^ Medicus cap. 8- Lib. 2. Uiserarti fui defcrtbtt, in hlefopotmu Armenu^Abundmet
crefcere aprens-, & Bel SerapioKü, Avicenna & Rhafis epfufpicatur.

i l vc vlo per fuprà memoratam latè patentem planitiem iter fecimus, in qua
Smyrnium éc Leontopetalon invenimus, & per urbem ab Arabibus Haraza,Tur-
cis Haman, veteribus Emiifanominatam tranfivimus. Hujus urbis mœnia olini
ex folido faxo conftrudafuêre, qux etiamnum perfiftunt : mœniorum ambitu includitur
prxaltus tumulus ex planicie facilè confpicuus, in quo arx fita à Romanis olim exftruda.
Supereft adhuc extra urbem fepulchrum At^r^yii ,\\n Pyramidis quadrangulx modum fa-
ftigiatum,vahdo cxmento exftrudum, in quo C. Cxlaris epitaphium Grxcis charaderi-
bus infcriptum.

Magna efl: in Haman fericeiftaminis abundantia :nambombyces magna curâ Sz dili-
gentia aluntur, ob riguorum hortorum commoditatcm,inquibus ficum, morum,&ahas
arbores frudiferascolunt; rivi enim è montibus dclabentes, totam planiciem uberiorem
reddunt. Iftîc fiunt ftrophiola &: pepla vetiicolonbus fericeis &: aureis contCxta filis : vel
ex fericeisftaminibusalbis, rubris, flavis, quibus admixta aurea, nomine illius urbis
per univerfum Turcici Imperatoris dominium celebria. Sita autem eft Haman in latè

O B s E R V A t I ô K V M t ï B E S. ïï.
patente planicie, quam elegantes rivi alluunt, Mœtiiorum ambitus adhuc integer ferè
cft; fed interior urbis pars omnino corrùit: nihilque (pedatu dignum reftat pra:ter BazarCi
hoc ef^ forum, & Bafeftan Turcico more exftrudum. Iplà mœnia celebrem aliquando
fuiife urbem teftantur. Iftîc vidui necclfaria omniigeneris invenimus. Quoniam verô pet
fingulas urbes Grxci, A rmenii,&: ludxi Turcis peimifti funt, quocumque pervenimus^
vinum perpetuô reperimus.

Turcica caüpom^inquihffé conveniunt adpotionügenm bihendum
Tofca vfi Zythum nominatum^k cerevißa dtjferens.

Pr im v m in Hama obfervavimus, potionis illius veteris, Pofca didx, conficiehdlai
rationem penitus nonintercidiffe : imôafîerimus, nullanïin Afia urbem inveniri,in
qua caupotix non fint,ubi hxc potio vcnalis non habeatur. Vulgus appel lat,

veteres Grxci Zithum, Larini Pofcam dixêre, vel Pufcam aut Phufcam,uc Columella &£
Suetonius, Serapio & Avicenna etiam meminerunt. Candida eft ut lac, denfaque, &c bo-
ni ahmcnti; valde autem caput tentât Se inebriat, fi quis hberalius fumât. NonnuUi exifti-
marunt Pofcam idem effe cum Oxycrato, attamen diftèrunt : nam Oxycratum id eft quo
Grxci & Itali nautx uti fblent, & nautarum fex in Venetorum navibus & triremibus vul-
gô bibit. Qui enim mare fulcant, aquam tam diu adfervare coguntur donec plerumque
corrumpatur fœteat : ut tollatur teter ille fapor ex nimia in vafis adfèrvatione contra-
dus, nonnihil aceti admifcetur, quod fœtorem adimit,&jucundum faporem conciliât:
id Oxycratum cft. Zythum verô vel Pofca, nunc Poffet vel Cliouffet dida (à Cerevifia
differens qux veteribus Curmi appellatur, ex integris vel contritis granis fit) paratur cx
farina in maffam coada, qux in capaci aheno coquitur, ex qua deinde orbicuh confedi iri
aquam demittuntur ,qux illicô fponte ebullit, & calefit fine ignis adminiculo, atque in
denfam forbitionem coït. Ejusfpumaalba eft & levis, qua Turcicx mulieres fefè illineré
lblent;crugat enim, tenerioremque reddit cutem, prxfertim fi in balneis câ fricentur:
quam facultatcm veteres in Zitho non ignoravêre. Ut autcm evincamus Pofcam non
effe Oxycratum, unus Suetonii locus fufficiat, qui refert, fugitivum Cxfaris mancipium
Capux deprehenfum fuiffe Pofcam venalem habens : certè nifi ca potio aliud quàm Oxy-
cratum continuilfet, frigida admodum fuiffet ejus taberna,exiguumquc fccilfcc quxftum»

Div ante lucem ex HamandigrcfTi, in tenebris per locum in colle fitum tranfivi-
mus, quem Sebaftopolis urbis rudera effe nonnulli exiftimant, ubi adhuc plerx-
que redx columnx confpiciuntur, quas aliquièPalariiHerodis,aliiHerodiani
effe aflerunt. Vulgaris tamen inquilinorum opinio eft, columnas efle templi D. loanni
confècrati, cui iftîc caput ademptum fuiffet. Inde in vallem dcfccndimus,ut lapideo pon-
te fuperaremus amnem quem plerique Oroum exiftimant, ahi Irin, ahi Martiamymagno
impetu labentem, molafque verfàntem. Rurfus deinde confcendendum fuit, ut in plani-
ciem perveniremus amplam & unius diei itinere patentera, ab arboribus planè liberamj
qux, meo judicio, antiquitus Sabxuscampusnominabatur. Inca fèritur fclàmum &gofi
ïipium. Poftea pervenimus in urbem Hama, five Hamfà, olim Tarfus didam, dimidii
dici itinere ab Haman (quam nonnulli neoterici Apamiam veterum putant) diftantemi
Sita eft hxc urbs in valle olim admodum populofà, ut ex mœnibus latè fefè explicanti\'"
bus, & rudcribus apparet. Arcem habet in collem fublatam, utea quxm Hamanefti
Confpiciuntur adhuc multx veteres magnx prxaltxque turres. Nulli regioni common
diiîs comparari poteft Cilicix regio in qua Tarfus, quàm Gallix. Verum quidetiî
cft, fècundu m Cy dnum flumen, quod mediam urbem fecac, ficu m, moru ra, j uglandem j
aliafque frudiferas arbores provenire : fèd campeftria ab arboribos libera. Magna aquîS
commoditas quâ horri irrigantur, facit, uc hxc regio mediocriter cwlta fit î nam cùm flu-
minis alveus admodum depreffus fit, magnis rôtis aquaexeofublevata^pcrcanalesnort
modô in hortos diftribuitur,fed etiam urbis balneis fervit. Habet etiam magnas Melguc-
das fatis bene inftrudas : privatorum^xdificia hinc inde fparfà funt in coIUculis* Fluviuf

vado ferè fupmti poteft: nam cataradis quibulHam exiguisiîftitur, uc per canales molas
verfare queat. Propterea parvum ligneum pontem duntaxat habet. Hama five Tarfijs
Divi Pauli patria eft, licet iftîc non nati, fed pago Gifchali in Galilasà apud mare Tiberi.i-
dis. Tarfi parum hafimus : nam fimulatque noftra jumenta pafta fuerunt, iter profequuti
fumus.

Pe r argiîlaceum folum & campeftria loca latè patentia aqu.Tque expertia iter facien-
tes, in Beaufe, vel Lodunenfi Gallia regionibus verfari videbamur: nam vix ad or-
gyia altitudinem fodere quis poflit in Gilicia, quin faxum inveniatur, quemadmo-
dum in Lodunenfi tophus. Gilicia incola,Ut commodiiîs vitam traducere queant,ratio.
nem conlèrvanda aqua in fuum & jumentorum ufum invenerunt : nam cifternas in ipfo
fàxo fub terra exea varunt,angufto fuperifis ore, quà plu via aqua ingredi poflTit: fi interdum
ea aqua défit, plusquàm quatuor miharibus indepetenda eft. Nullas iftîc plantas obfer-
vavimus prater Afphodelum & Ferulam. Licet Ci\\ic\\3L Beaufe Gallia fimihs fit, agricul-
turâ tamen difterunt, nam ea frequens eft in Beaufe, in Gilicia verô propemodum nulla :
imô ligna illis petenda funt è montibus plus quàm bidui itinere inde diftantibus. Ejus rei
penuriâ, granum quoddam ferunt Italis &: Galhs ignotum, Sorgo Inlijibrum ferè fimile; à
quo colore folummodô diflfert : Sorgo enim rutilumeft, illud verô album. Ejus apud
Gracos Se Latinos Auäores nullam mentionem invenimus : Arabes * Hareoman appel-
lârunt. Incola ejus calamos pollicari magnitudine craftbs diligenter colligunt,ex illis
ignem, alterius ligni penuriâ, ftruduri. Molas domi habent quibus grana conterunt, at-
que ex farina maflam pinfunt duram, quam tenuiter admodum complanatam , radiis fb-
laribuscoquunt,autveteri Romanorum militum more, qui calefaäa ab igne régula at-
que lapidibus utrinque fuftentatapiftam maffam complanatam imponentes coquebant.
Eadem ratione ruftici panem coquunt : at urbani in clibano. Nos antea illud idem triti-
cum in Epi ro nafcens obfervaveramus, cujus ruftici magnos faccos Gorcyram in forum
deferunt,quo infula illius incola columbas alunt. Eâ node in Gar baffara pervenire non
potuimus : nam imber in pago quodam manere coëgit, vbi panem jam memoratum inve-
nimus, Se alios cibos, vilique precio redemptas gallinas ova. Poftridie fummo mane
difcefljmus, ut quod pridie dccefferat, compenfaremus: & per campeftria loca iter facien-
tes, fub vefperam in colhculos incidimus coccigero frutice abundantes; deinde jam node •
ad Marat rudera pervenimus.

* Hareoman \'tüud Beßon^, id ipfum eïi quod doäißimui vir Leonardas Saumlfus Dora ab incolis peteri Arabico
nomine &RhaßSerapioni^tt$to vocari na^t y eleganter^ defcribit cap. 6. Lib. 11, Itinerary fui.

a rat, olim amplam elegantem urbem fuiffe, ex ejus ruderibus appâret; olim
Maronias nomine infignitam, facilè nobis perfuaderemus : nihil tamen alfererc
volumus. Mirum eft non ahter habitari, cdm Se fontibus & rivis non deftitua-
tur: nonnulla folummodô Mefgueda confpiciuntur pauca quadam adificia fub for-
nicibus. Iftîc hominem palo affixum Turcarum more vidimus : fie enim flagitiofbs pie-
d:ere folent. Nam fimulatquealiquis, facinus admififfe convidus eft, illius manus & pe-
des quatuor palis folo defixis alligant,deinde praacutum palum ligneum ano impofitum
malleo incutiunt, donec aliquâ corporis feeundum caput parte cufpis emergat, eaque ra-
tione aflSxum attollunt & reponunt,expanfis brachiis, & pedibuspendentibus. Hoc fup-
plicii genus novum non eft : nam Herodotus de \'\'\'Scytharum (à quibus Turca originem
trahunt) fepultura agens, fcribit jmortuoquopiam Scytharum Regeinter reliquas cerc-
monias obfervari folere, ut quinquaginta adolefcentes ejus mancipia palo per fpina lon-
gitudinem ad caput ufque transfigant, deinde circum Regis fepulchrum palorum craflîo"
rem partem Sl infimam terra infigant. Dicimus ergo hanc palis traiiciendi rationem, fuo-
rum majorum confuetudinem refiperc; qua tamen quantum ad fépulturam attinet, apud
eosamphds non obfervatur. Marat aqualiter diftat à Tarfo & Halep. Campeftria ejus
regionis loca frumento, hordeo, goftipio SC fefàmo funt confita: nulls autem arbores vel

frutices confpiciunttir. Noclem traduxirnusin CarbafTara. Poftridie iter fecimus àd no-
dem ufque,per loca adco plana, ut jequorplariius eflè nequeat. Terra eâdem ratione ex-
colitur*quam , de Syria agentes, coniniemdravimus. Prxcipuus regionis proventus èft
Goflipium & fcfamunijquod lunio menfeferitur. Non dubito quin tam faciîèin Galîiâ
proveniretquàm in Afia, il quis periculum faceret. Gujus rei teftimonium Italsaprsebere
poflet, qux Komani Imperii tem pore fefamo &:goftipio confita fuit,nunc verô ne vnicam
quidem eorum plantam alit. Goflipium integro femeftri in terra non permanet: nam
Septembri demetitur, Maio autem vel lunio Icritur : fed fingulis annis repetenda fatio.
Invenimus tamen in Cairi hdrtis perenne, & humanam altitudinem fuperans. Ahud
porrô cft Golfipii genus quod ex India vel Brafiliana regione defertur ,ab eo quod in Afia
crefcit longè diverfum. Nam Brafihanum, femen habet cralfum, nigrum, fimul in dena
vel duodena grana congeftum : Afiaticuni verô fingula grana habet fèparata. Sub velpe-
ram invenimus rivum verius Halepum labentem, quo prxtergreffo, molîius folum defiit,
lèquutaque eft afpera per montes & faxa via: deinde oleas, malos ,pyros, prunos,amyg-
daias confpeximus. Diftat is rivus tribus ab Halcpo milliaribus, quô ferô admodum per-,
venimus, &excepti fumus apud nobilem quendam Venetum, quem Refpublica Venera
iftîc alcbat negotiationis gratiâ.

* Quoniam Behnim^pultun. Rtgum Scjihia meminit ex Uerodüto Uerodotiin Melpomene five Ith. J^.
verba adpenere hk lièMtt,qaa nenmhü ab hit qua tn medmm adduxtt Bellumtis, dtfftrmt. Ispeßquam niitlta de
Regti cad^veru[epeltenairaiiomrettilit,addit : CtnutHaâo anno, rurfm hoc agunt. Efmulù Regis intimos fumunt
(funt autem Siytbsindïgtn& : nam famult fum que s Rexiuferit, nec ullmvtnahi\'m timimürat.) Eorum minisiro\'
ram qutnquagmta quumßrangalaverunt, ai totidem prAÜanußimos eques, vacaata & purgata alvo, paleis implent
ac cmfuunt : & ubt dinndtam fernitts fuper duo ligna refupinatum ftaîuennt, alttrumq^ dmtdium fuper altera du»
ügn.iy & item alta multa httiufcemodi deßxerint., litm fuper ea eqms imponunt craßts ttgnü t» longum ad cervium
nfque t^^àeâos jita ut priores fornices fuiiineant armas equorum, poïîenores vero iuxta femora fufcipïant uteres,
utnfque ^ruréw fupernè pendentibm, Equos autem mjrenant, eorum haben ai ad pal&s extent as alhgant dehinc
fuper eorum fingulos ft at uunt fingulos qumquagmt a iuvenum ftranguUtorum, hmc tn modum: Vnumque eorum
teäum ßipttem per jpmam ad cervicem nfque tratifgunt : quod mfertm ftipitu exRat ultimum, infigunt tigno lUt quo
tquutiraiectuieS. tlu equitibus fepuUhrodrcumpofuuabtunt. Hunc in modum Reges fepeltunt, ére.

a L e p ab omni antiquitate Celebris fuit : nam totius Orientis maximum empo-
rium eft, caput etiam cft Comagcnes. Nomen Arabicum adquifivifle creditur^
quôd quemadmodum Aleph prima Alphabeti httera eft, fic Halep primaria ejus
regionis in quâ fitaeft, urbs fit. Ex NeotericisnonnulU, veterum Hierapohm efle exifti-
mant : at Gillius ßerrhoeam efle cenlet. Caravannxex India, Perfia, Mefbpotamia, ahif-
que Orientis regionibus advcnientcs, in Halep onere liberantur. Qui verô in Indiam,
Perfiam,aliafque Orientis regiones proficifci cupiunt, femper iftîc negociatores repe-
riunt, qui ultrbcitroquecommeant. Quia porrô in eam urbem omnes totius Orientis
merces deferuntur, Veneti Gonfulem ibicommorantem habent,tamquam Legatum,qui
merces comparer, eafque ad vicinos maris Mediterranei portus Tripolim & Bcrytum de-
vehi curet. Vt autem rerum Orientahum negotiationem commodiiis intelligere queant,
quofdam ex fuis hberisiftîceducandoscurant,quemadmodum &;inahis regionibus,aa
indigenarum mores obfervandos,& linguam edifcendam. Ciim Caravanna mercibus
quibufvisonuftaHalepumadpellit,unius diei fpatio omnes diftrahuntur: nam prxdivi-
tes&: opulenti funt mercatores,quiillico eas redimunt. Maxima pars Rhabarbari quxin
Europam infertur, in Halepo empta eft ;eô enim interdum duodeni cameh Rhabarbaro
onufti, ex Afamia, ubi diligenter colitur, fimul adveniunt. Neminem unquam videre
contigit, qui afferere poffet fè Rhabarbari ftirpem confpexiffe, de cujus facultatibus Me-
fuxusaudor Arabsluculentèfcripfit: Rhapontici verô,qUod Grxci adeôcommendârunt,
nufquam memimt: ipfè verô qui vel Damafci vel in Halepo commorabatur, ait fuâ xtätc
Rhabarbarum ex India & regione Seni (hoc eft, ex * Afamia vel Affyria) deinde ex Barba-
tîa 5c Turcomannia folere inferri. Addit prxterea, indigenas Rhabarbari fiagmenta ma-
cerare aquâ foUtos efle, fuccumque exprimere. è quodenfato & exficcato trochifcos ef-
formarent, deinde Rhabarbari fragmenta reficcantes, mercatoribus venun^rent. Ipfius
abtäte id fieri folitum à mercatoribus credibile eft; at nunc cum non ignorent magnum

quxftum ex Rhabarbaro accedere, quod apud omnes nationes in ufti fît, adeo diligenter
ilJudcoiunt, eaque quantitate, ut cum in Halepoeftem ,dena ejus pondo duntaxat duo-
denis ducatis vxnircnt. Semper tamen iftîc xqualis precii non eft : nam cum Cafavanna
ej us exiguam copiam ex Afàmia advehit, fequente anno carius xftimatur. Colitur, ut di-
ximus, in Afamia, hoc eû,Meropotamia,&: femine feritur: radices craftàs agit inftar Bryo-
nix, quas in taleas orbieulares fecant, deliccantque, qux paulanm abfumente fe humore
corrugantur, Plerique eam ob caufam abs expredione id contingere exiftimant: experien-
tia tamen contrarium docet. Ut autem certioreselTemus, diligenter inquifivimus à mer-
catonbus Halepum confluentibus, fi aliqua fieret ejus maceratio : fed mcdicamentorum
qux Rhabarbarum recipiunt, ufum, paucos, apud quos nafcitur, nofle cômperimus.
Quando hujus feculi Scriptorum commentarios, de Rhabarbaro difputantium,lego,an
veteribus cognitum fuerit (Arabes audores pro recentionbus,collatione ad Grxcos fada,
habeo) & Mefven in quatuor genera illud diftinguere,nullamque de Rhapontico mentio-
nem facere animadverto, &Garavannas ex Afamia tantdm adferre Rhabarbarum pro
comperto habeo: Mefven per quartum Rhabarbari genus ex Turcia delatum , intelligere
Rhaponticumaffero : atque, ut verum fatear, Rhaponticum Rhabarbaro admodum fi-
mile eft: & licet idem effe non dicam; proximas tamen utriufque effe facultates, liquidé
conftat. .

Prxftantiores lacr5fmx,gummique&: aromata, ut Galbanum, Opopanax, Styrax, La-
fer, Sagapenum, aliaque huj ufcemodi, ex Halepo ad nos deferuntur, quemadmodum ôc
Scammonea. Firmiores dadyli ex Mefbpotamia Halepum inferuntur: yEgyptiaci enim
ôc Africani adeô pingues funt, ut feorfim confervari nequeant, fed in maftam fimul com-
primantur.

Tridui duntaxat itinere ab Halepo Tripohs diftat, quo Veneti appellunt, ad fuasnaves
mercibus in Halepo coemptisonerandas. Sequens dies dicatus fuit vifitaiioni urbis, qux
amplitudine Aurelianx urbi Gallix comparari poteft. In ejus umbilico tumulus affurgit
rotundus, cui impofita eft arx, foflis aquâ plenis cinda , quam Sangiacus cum fuis mihti-
bus inhabitat: ejus moenia veteri more exftruda funt,cum edito fit loco, procul cOnfpi-
cuaeft. In ipfis foiTis inclufus erat afinus férus Onager didus, abafino Indico qui Unicor-
nis eft, differcns. Iftîc etiam avem vidimus Grui ferè fimilem , fed minorem , oculorum
ambitu rubro colore tindo, ardcx caudâ, ôc voce exdiore quàm grus: balearicam gruem à
veteribus fuiffe nuncupatam credimus.

* Ethnïm [quoàem vin bene dt republir-a Ittteraria mriti venta diäum volo) perperam Mefvti verba imerpretari
mihi vtdetur, iumper Ind\'am & Semregionem, Afamtam five Mejopotamtam mtcUtgi vult. Nemo enim unquam,
prater ipfum, tn Meßpotamta & àjfjrta Rhjtbarbaruiu nafcifmpßt : fed omnes ex Sinarum regme adyebt ajferutit
in ipfam Indiam, Perfiam, OrmW^y Halepum, & Alexandriam, deinde in Europam.

E R univerfum Turcx dominium, véhicula aut currus per pagorum ôc oppidorum
plateas, vcl fora ducere non licet: fed in medio platearum femita eft de induftriâ fa-
da; cum ut aqua iftâc cffluere poflTit, tum ut equis viam prxbeat : editiores func
utrinque vix, & quafi in fcamnorum fpeCiem fublevatx, atque pluteo tedx, ad imbres
arcendos & folis ardores xftate : cdm enim Turcx longis talanbusveftibus ôc ad terram
ufque demiflis utantur, cas omninôconfpurcarent, nili hxc ratio in fingulis urbibus ob-
fcrvaretur. Inde fic ut platex non fint lapidibus conftratx ; fed ne pulvis in foro ôc Baze-
ftan oblongis dbs veftibus xftateexcitetur, quifquis tabernam habet, afpro fingulis men-
fibus numerato, redimit operam bajuh, qui fingulis diebus mane ex utre aquam promit,
•Sdeflfundit ante ipfius tabernam. Omnes omnium urbium tabernx Turcarum Impera-
toris funt, qui eas mercatoribus elocat, neque permittit ut in illis famiham alant »prxfer-
tim in foro. Mahumetes etenim vetat ne muheres vendant, emant, in publicum pro-
deant. Gujufcunque generis opifices, boni confulunt quem dietim faciunt quxftum,ne-
que nodu laborant. Ahquot diebus in Halepo hxfimus, atque mcenia ambivimus, Da-
mafcenislacius fefe expandentia,multis locis obliqua,uti Flierofolymitanajquorum turres
in ambitu fitx valde funtfejundx. Odo portas habet Halepum , frequentia vineta vire-
taque,& eleggntes hortos in mœniorum ambitu,in quibus braflfica capitata, laducx,beta,
porrum, cepa coluntur, in forum deinde vxnura exponenda. Veteribus numifmatibus

Utuntur Turcac ponderis vice, unciarum videlicet, femunciarum & drachmarum : qua de
caufa j^^os multis locis Grxca & Latina na6li fumus : quando verô illa exquirere voleba-
mus, tabernas mercatorum ad iba m us,,atque Giaur mangour, hoc efl, Chriftianorum
monetam expetebamus: tum nobis proponebant qux habebant. Turcx, Arabes, -(Egy-
pcii,alixque omnes Orientales nationes Turcico Imperio fubjeclx, nullam habent mone-
tam ni(i auream vel argcnteam : aurea obrizi auri ducatorum eft; argentea , depurati ar-
genti, non mixti: aliud tamen eft monetx genus apud Turcas, Mangoures appellatum,
ex puro xre, quorum fedecim afprum conficiunt : fed quia grave eft, nemo eo fe onerat;
cufum etiam duntaxat fuit, ut afprus permutari poffit, cujus pretium xquiparari potefl
caroleo Gallico decem xrea minuta pendenti. Vtraque autem cum aurea, tum argentea,
infcriptionem habet Arabicis charaderibus expreifam. Arabes autem & uEgyptii aliud
monetx genus habent Meidin nuncupatum,quod afprum cum dimidio conficit. Halepi
incolx Arabica lingua utuntur, non Turcica; fed per iEgyptum, Arabiam, Syriam, Ci-
liciam, aliafque vicinas Provincias, folius Arabicx lingux ufus eft.

KTioCHiAM profed^uri, Halepo à meridie difceffimus^ & per excultos riguof-
que agros iter fecimus: fub nodem mature in pagum nomine Farrou pervenimus,
^ juxta quem in agro prxaltx columnx fcapus eredusftat fine epiftylio. Poftridie
diluculôpaulum progreffi, agris relidis, perconfragofaloca colles equitantes, Arcis ru-
dera confpcximus, adcujus portam nafcebatur Hederaalba, novum nobis fpedaculum,
nam à Corcyrx difceffu fimilem non videramus: Adrachnem in tumulisnafcentem etiam
reperimus,cujus ramos fuo frudu onuftos quihbet abftulit ut in itinere ederet;nam matu-
rus erat, elegantique fuo colore fingulos ad edendum invitabat : Racematim cohxret,ma-
gnitudine&colore frudus Rubi idxx,quem Galh Framboifes appellant, mollifque ut Ar-
buti frudus & \'•\'Subcris quem fapore refert. Ariam item,Efculum,Terebinthum,Elx-
prinon, Latinis Alaternus didum, Italis,Termi &: Narni incolis, Alinterno. Per valles in-
terdum iter facientes, vetuftum xdificium dirutum, monafterii cujufdam formâ,cujus
umbilicum occupabat elegans turris,ad finiftram reliquim us: aliud prxterea elegans xdifi-
cium è quadrato faxo exftrudum, Latinis charaderibus\'infculpto,fed dirutum, Romano-
rum haud dubiè opus. Prxtergrefti deinde fumus rivum ab ipfa fontis fcaturigine tantum
aquxeffundentem , ut ad lora quibus noftri camelicindi erant ,pertingeret. Pernodavi-
m us ad bafim arcis Heirim nuncupatx, omnino dirutx, & defèrto loco fitx; qui fi colere-
tur, non miniisfœcunduseflet,quibufvis ex Italix uberrimis. Intumulofitacft,ut ex
quxin Halepo & Haman funt: vix credibile eft, decem hominum millia illam intra bien-
nium excavare, &:fcopulum ad foffas quibus prxdita eft faciendas perfringere potuiffe.
Videtur natura elaboraffe ut hunc tumulum in fcopulo cbllocaret, quo ifta arx exftruere-
tur, PoftremusiseftTurcicxdominationislocus, in quo nafcentes Colocafiam Mu-
fam confpexerimus. Ibidem in fcopulis crefcunt Adrachne & Alaternus : nec aliis lignis
ufi fumus ad parandam nobis cœnam. Ceterum in Car- baffara nodem non traduximus,
at in quodam illius pagi xdificio : rariffimè enim accidit ut in iis regionibus inveniantur
qui peregrinis hofpitiumprxbcant: fi autem prxbent, locus duntaxat aliquis fubporticu
vacuus, nullâ fupelledile inftrudus datur, perinde ac fi quis in vacuo horreo exciperetur.
Iftîc obfervabam dignum quidpiam quod adfcribatur. Nofter ille caupopugionem falca-
tum Arabum more habebat, eumque nec auro nec argento exornatum, quem nofter in-
terpresquatuor ducatis ab eo redimere volens, impetrare non potuit, fek ducatis Da-
mafci-emptum effe affirmante : fimiles tamen duodecim vix uno coronato in celeberrima
totius Gallix urbe emptum iri arbitror. Pleraque unguenta habebat,uti metopium, rofa-
tum, aliaque fimilia quorum in Syria & ArabiaufuS eft; nos verô fpernimus.

* Suberis ilî\'m fin Liege Belknii fruäm quii fu,ignorare me, ingenue fateor ; quedetiam innoflra l^ariortm Plan-
tarum hisloria hb, i. cap, xiin.jtdtnonui.

v e se qv ente diecampeftrialoca latè admodum patentia invenimus, fluvium
Otontera, (cu)us curfum diu pra£:cedente die fequuti, donec in flagnum quod olim
Meandriopoiis nuncupatum credimus, fefe eifundat) elcganci & magno ponte longè
fupra Antiochiam fuperavimus. Antiochia bidui duntaxat itinere ab Halepodifl:at ; ac
quoniam imbres dccideranr,&: cameli onera portantes difficuker gradiebantur,duos cum
dimidio dies infumfîmus. Ut porrô ad eam urbem qua fub ftagno lira eft veniremus, à
reda via Conftantinopolim ducentc defleximus, illam ad dextram relinquentes : rcclà
cnïm ad Amanum montem proficifcendum nobis fuerat,&: inde in Adena: quem tamen,
hcet Antiochiam deflcxiflemus,fuperare oportuit. Is quoniam niger appâret, Turcico SC
Arabico idiomate Niger appellatur. Perelegans eft Antiochia litus, quique paucis ver-
bis vix defcribi queat; nam mœnium ftrudura illaili admirabiliorem reddit aliâ quapiani
urbe in piano conftitutâ, teftimonium inligneprabens, Antiochum ingentis animi & in-
comparabilis magnifîcentia virum fuiflc. Murorum ambitus non minor eft Nicomedja
aut Conftantinopoli;frequens habitatur à Gracis, Armenis, ludais Turcis. Fonranis
aquis abundat, è rupe muris inclufa fcaturicntibus: pars mœnium montem ambit : altera
pars per duorum montium juga porrigitur, qui valli vicem illi prabent : nam tres montes
murorum ambitus compleäitur, qui non funt tumuli, uti Roma vel Conftantinopoli, (ed
praalti montes. Nullam urbem in Gallia novi, cui Antiochiam comparare pofl^im prater
Lugdunum : nam quemadmodum Lugdunum altos D. Iufti montes claudit, fic Antio-
chia altos montes cingitjin quibus exftrudum eft Antiochi palatium,nondum plané diru-
tum: pleraque enim adhuc intégra reftant, ut magna cœnacula &L cubicula , & cifterna
immenfe capacitatis, adearum qua Philippis in Macedonia funt, formam exftruda : in-
tégra etiam arcis & mœnium materia reftat,in quibus turres praaltafibi invicem admo-
dum vicina confpiciuntur, quibus exftruendis opera cœmento non pepercerunt,habent-
que fingula fuam cifternam. Mœnia ad Occidentem fpedantia tali artificio funt fada,uc
onufta véhicula , equique cum fuis feflbribus, per interiorem muri partem, inter utram-
que fornicem, in fummam ufque arcem perduci queant. Montes urbivicini,ilicc,alatcr-
no, coccigero frutice, adrachne,ftœchade, & ftachide abundant. Ciconia qua aftate in
Europa degunt, iftîc hiemis partem, quemadmodum & in ^Egypto, tranfigunt: fèd ctiam
onocrotali aliaque diverfi generis aquatica aves in lacu fupra urbem fito vivunt:inter quas
agnovimus qua abSomona accolis ^wCtf/^^j,àParifîenfibus aurem Morillm dicitur, vete-
ribus verô Glaucion appellata: aliam item quam Galh Viette vocant five veterum Phala-
rim. In montibus pafcuntur verveces, brevi quidem fed pingui pedemque lata eauda.
Ejus regionis incola, atque quotquotTurca dominio funt fiibjcdi, in dicm utuntur pane
malè codo & malèfermentato. Bombyces, quas Itali Cavaheri nominant, magni funt in
ea regione quaftus, ac ficus &:mori feeundum fluminis ripas cultarum foliis aluntur. Cel-
filfimaPlarani nafcuntur ante Antiochiam, qua neque in Gallia, noque in Italia confpi-
ciuntur,prater paucas qua Roma,&;aliis quibufdam urbibus curiofitate quadam aluntur.
RaraquadamSaccharicanna, Colocafia, Mufcque magnâ curâ & diligentia nonnullis
Antiochia hortis aluntur. Incola Arabica lingua loquuntur ut Syri.

T o t v s fubfequens dies fàcrorum in Antiochia locorum vifitationi dicatus fuit, ut
Porta D. Pauli,fepulchrorumque variorum Divorum. Vetufta praterea alia plu-
rima monimenta iftîc confpici poffcnt à curiofiiîs ea requirentibus. Omnis gene-
ris vidui neceflaria in foro vanalia reperiuntur. Aromatariorum & opificum taberai:
Damafcenis fimiles funt. Loti,quam Gallia Narbonenfis Micacouliers appellat, arbores,
«tiam in ipfa urbe magna copia crefcunt, quemadmodum in ejus territorii montanis : at-
que ut ob Populi alba & nigra, frudiferarumque arborum frequcntiam Damafci plani-
cies fiiva quadam videtur: fic propter Platanos Lotos Antiochiam in media filva fitam
effe diceres. Equorum fàrcinariorum, qui Antiochia habentur, clitella adeô oblonga
funt,ut ab auribus per cervicem ad caudam ufque percingant. Antiocheni ruftici tam
dextri non funt in jumentis ab oncre liberandis, quàm Turcici; quia eorum clitella ad

onera minus idonex. A meridie dircciTiraus Antiochia , & amnem Orontem tranfivl-
mus,qi3ipm adverfum diu fequuti fumus. Agfi Antiocheni folùm adeô pingue eft, ut equi
adcingula uft]ue inçœno niergerentur, quia\'^prxcedentibus diebus imbres decideranti
Longiiîs progreffi, rivos è montibus labentes invenimus, ad quorum ripas.proveniebant
Nerion, Agnus feu Virex, & akiflimac Platani. Nodu in Sarameli pagum pervenimus,in
planicie fuum , ad radices prxalti montis Amano contigui. Poftridie duobus confedis
milliaribus,fubftitimusad radicesprxceUi montis, iftîcque reliquo die hxfimus jCxfpe-
dantes equuni quem Dominus de Fumet ex Antiochia accerfî juflerat. Interea montera
confcendi,in quo filvas Picearum reppen iis qux in Tarare monte nafcuntur fimihum :
prxterea Efculum , Micem, Adrachnen, Oxycedrum, Pohum, Tragacantham, Chamx-
dryn, Carlinam,quam plerique falfo nomine Chamxleoneni nominant. In planicie ob-
fervavimus rufticos lignorum fafces boum tergo imponentes, 5c tritici faccos aliaque hu-
jufcemodi ; interdum etiam, cum defeffi eficnr, ipforum tergo infidentes : nam cdm iter
non urgeant, boum minifterio utuntur, quemadmodum nos equorum. Ab illis redemi-
musgalUnas, ova, carnes: nam licet tota xftate in agris fub tentoriis habitent, omnibus ta-
rnen rebus neceftanis non minus funt prxditi, quàm fi in urbe aut\'pago viverent.

o s T R T D I E inter Orientem & Septentrionem tendebamus fecundum altos riiôn-
tes. Mons Amanus vulgô appellatur Monte negro, ideft, niger: attamen non ille
eft qui Phnio Mons ater dicitur. Via admodum redâ ôc prxcipiti etiam difticiliore
quàm ullam hadenus inveniffemus,confcendendus nobis fuit raons. In eo crefcunt celfx
ccdri quemadmodum in Libano, junipcrus major, fabina, ei fimilis qux iiiTauro monte,
adrachne longè celfior quàm in Ida Gretx. Plus fex horis impendimus antè quàm in fum-
mum montisjugu perveniremus : in fupremo ejus vertice ftantibuSjScquànos veneramus
profpiciendbus, apparebant fumma montium Syrix &Gairi juga, prxfertim verô ejus
quem nos Pierium montem cenfemus,& prxcedentibus diebus fecundum ejus radices
ambiveramus: apparebat etiam Taurus mons procul ante nos in longitudinem excurrens,
& fummum verticem jam nive obfitum habere incipiens. In defcenfu viam neque adeô
difficilem neque moleftam invcnim.us ac in afcenfu, quia non erat prxceps: fed cum in te-
nebris iter faceremus, unus è noftris in vallem decidit plus quàm quadraginta orgyias pro-
fundam, nullo ipfius auc equi damno, quod omnibus admirabile vifum eft. Abundat hic
mons variis plantis. arbuti non minus altx erant, quàm in Atho monte nafcentes, vicino
monafterio Agiaflaura loco: magnx erant etiam alaterni arbores,qux aliis locis in fruti-
cem duntaxat affurgunt; picea infuper,adrachne,latifolia laurus. In defcenfu myrtos albis
bacois, thymelxam,chamelxam, eumque fruticem quem Germani Kellers-haU appellanç,
binis prxcedentibus diffimilem reperimus. Ad imum montem cdm defcendiffemus,apud
rivulum hxfimus, cibum fumpfimus in maris httore, quod in arcum fè incurvans, ma-
gnum admodum finum efficit, qui Ifficus appellatur: Pamphylium id eft mare, Gilicio ex
parte conjundum. Gdm in Amano monte effemuSjmare radices montis alluens confpi-
ciebamus,adeô vicinum,ut conjedus lapis facilè in mare Mediterraneum devolutus fuif
fet: Taurum etiam montera affurgentem ex httore Gypro infulx oppofito. Diu nobis iter
faciendumfuit fecundum littus marinum, finus circumeundus, multiqueelegantesriui
fuperandi ; deinde alius mons admodum anguftus &: difficilis, piceis obfitus, poft quem
caftellum ad ipfius radices fitum invenimus, in quo perpetux fiunt excubix, quia trita ad-
modum eft hxc via. Varia iftîc vidui neceffaria emimus, panem, vinum, cafeum, carnes,
& hordeum pro jumentis : paululum fub eo caftello defcendimus ad rivum quendam, ÔÙ
fub aibâ moro , à GaUis perperam Sycomorus appellatâ, conlfitimus. Luculento igne ob
ligni abundantiani totâ node inftrudo, ante lucem difceffimus, atque in tenebris per loca
piana &campeftria iter fecimus: ortâ autem luce, denuô ad maris littus regreffi, amnem
quempiam vado tranfivimus,qui forfitan Ilfoseft. Amœniffimafunt ealoca: nam fecun-
dum viam publicamcrefcuntlaurus,ilex, platanus, fmdax afpera, & alix plerxque ftirpes
perpetuô virentes. Montes dextram claudebant,mare finiftram. Superato amne,in va-
ftam illam planiciem inqua Alexander cum Dario conflixiftecreditur,pervenimus,in qua
fruticem antea nobis non confpedum, fed Myrto adiriódum fimilem legimus : abundat
etiam ea planicies Myrti fruticibus, qui omnes albo frudu funt prxditi. Per fornicem ad-
modum vetuftam, latere ôc intritâ exftrudam, materia longè quàm faxum duriore, tranf-

ivimus : hanc veteres Audores Pûrtoj Cilicm vocarunt. Quaqua ocnlorum aciem obver\'
tas, planicies velue amphitheatrum apparet: nam prxalti montes lunx crefcentif.in mo-
dum illam ambiunt, ut fmus liTici mare recipiant : fub Portis Ciliciis, linguli, Adrachnes
arbores fuo frudu conjundim nafcente maturo fragifque fimili onuftas confpicientes,
ramos revellebant,& in itinere ejus frudu vefcebantur. Raros habet ca provincia incolas:
& qui ifiîc viuunt,neque pifcationi neque navigation! indulgent (hinc fadum, ut toto illo
maris littore ne unicam quidem navem confpexerimus) & terram incultam relinquunt,
licet admodtim rigua fit: arbitror enim plus quàm triginta rivos è montibus altis labentes,
atque in mare fefe exonérantes, duarum horarum fpatio nos tranfiviife. Pofiquam à portis
longiiîs abfcefîi{remus,perftcriliaÔi confragofa loca iter fecimus , deinde veluti per cx-

- duas filvas, in quibus is frutex, cujus modo meminimus, nafcitur, cui nullum aptius no-
men indere polfumus quàm Pfeudomyrti: poftea in Car- bafîara quodam,cui vicini erant
pagi, quievimus.

® »T^ V MI LI o KI s lupi genus eft in Cilicia, & univerfa Afia, rapicns aufcrcns qnid-
quid impedimentorum invenire poteft eorum qui xftate extra Car-bafiara nodcm
traducunt. Medius cft inter lupum & canem. Ejus plerique veteres audores Grx>
ci,&: Arabes meminêre. Grxci vulgari nomine SquUachi appellant: cum cffc arbitror,
quem veteres Grxci ^cnoi nominarunt, hoc eft,aureum lupum : adeo furax eft ut nodu
adiré non vereatureos qui dormiunt, & quidquid invenitraperc, pileos,ocrcas,ca1ccos,
frena, vel alia ejufcemodi : femper catervatim incedit, ut interdum ducenti fimul conve-
niant;nihilque illofrequcntiusper Ciliciam:itaquealternatim canummore, &:hau hau
cxprimentes fingulis nodibuslatrantcsaudiebamus:&: nifi canes eos arccrent, in pagos
ufque penetrate non formidarent: elegantis flavi cft coloris; cx cujus pellibus,qux vili
venduntur, incolx fibi pelliccas veftes parant. Poftridie verfus Adena proficifcentes, lapi-
deum pontem tranfivimuscornui fluminis,quod fortè Pyramus eft, impofitum, cui con-
tiguaeftarxad dextram,in fcopulo aditu diflicili fita. Inde id flumen diu fequuti fu-
mus, donec ad urbis cujufdam, quxnoftraopinione Cxfarea Cilicix appellata fuit,ruinas
perveniremus, ubi alio ponte flumen fuperavimus. Ilhus regionis flumina, tametfi navi-
gabilia, naves tamen non habent: nam cüm regio deferta fit, nemo iftîc ncgotiatur. Sulta-
ni ^gypti dominium co ufque extenditur, iftîc erant limites quiArabicam linguam à
Turcica diftingucbant, quique olim Arabum imperium àTurcico fèparabant. Primüm
bellum quod unquam motum eft inter Arabes & Turcas,iftîc geftum:fcd Turcx vidores,
jaulatim illos in fervitutem redegêre. In ruinis illis Cxfarex nihil confpicias prxter Car-
3affara,&quxdam tuguria. Superato ponte, fluminis curfum ad finiftram fequuti,in cam-
peftria fteriliaqueloca Sc latè patentia pervcnimus,qux à nemine peculiariter poffidentur,
fed omnibus qui fuos gregcspafcereiftîc volunt, libera funt. My tri iftîc etiam albo frudii
funt prxditx, adeo frequentes ut cxduxfilvx formam reprxfentent. Per Terebinthi ar-
borum hinc inde mixtim cum Piceis crefcentium filvam,iter fecimus. Aluntur hac plani-
cie plurimi vervecum, & caprarum magni greges, ingentem adfercntesquxftum fuisdo-
minis, exbutyro, &:cafeo. Et licct butyri genera inter fc difterant deledu &prxftantiâ,
aut animalium, aut pafciiorum, vel confedionis rationc; natura tamen non ita variant,ut
cafeus. Nam deguftato butyro diverforum animalium,utibubalino,vaccino,equino,
camelino, ovino caprino, exigua varieras deprehenditur : at in cafeo longè aliter evenit,
quandoquidem folo odoratu, vel afpedu difcerni queunt, atque omnium\' optimè guftu.
Turcarum porrô ruftici procul ab urbibus per campeftria loca crrabundi vagantur totâ
îcftatc, fuigregis curam habentes : cumque fidilibus vel ligneis vafis carcant, jugulataovc
vcl capra, pelle ejus inverfa, utrem conficiunt, quem butyro vel cafeo implent ; alvum et-
jam diligenter adfervant ;nameâbutyrum cxcipiunt priuscodum, deinde refrigeratuni:
fingulx alvi tricenas vel quadragenas hbras continent, utres verô plures quinquagenis.
Non negamus quin nonnulli aliam butyrum parandi rationem habeant, etiam illud no-
ftratium more faliant; at id folummodo fit circa celcbriorcs urbes. Mengrcllix incolx bu-
bulas & vaccinas pelles recenter detradas butyro implent, atque Conftantinopohm vx-
nalcadvehunt,quemadmodum ex Narbonenfi Gallia in caprinis pellibus oleum nobis

OBSERVATIONVM LIB. î î.
adfertur. Ceterüm non dubitamus, rufticos fi commoda haberent vafa, fuos cafeos in
utnbiT» non confèrvaturosjquandoquidem illos in panis formam conft\'rvandi confuetudi-
nem non habent. Quoniam porrô fimilis caléus per Graciam, quô mercatores tranfve-
hunt,difhibuitur,Graci vulgari nomine Dermafifihilatifmeno appellantdioceft, in pelle
falfum,& nonTyri,id eft,caîeum; quemadmodum cüm Du [dé noftrâ lingua dicimus,hoc
eft, faifum, fuillam intelligimus. Ipfi verô taie nomen indiderunt^ ad alterius cafei dilfe-
rentiam, quem vulgäri lingua Cloro tyri nominant, hoc eft , recentem cafeum, quem Co-
lumella viridem appellat, non quôd vireat^ fed quôd nlufteus mollifque fit. Paftores nun-
quamjac colant, utnec Cretenfes, qui tamen afpalathi ramum, aut aparinen,vaforum ori
admovent, utfi fortè piliadhalerintjCafeus purior reddatur: at Turcarum caleus in pelli-
bus ea ratione falitus, plerumque pilis fcatet,quoniam lac iron percolatur. Noftrum por-
rô iter ad Septentrionem dirigentes, variis locis miferorum rufticorum mapalia&: tento-
ria invenimus,qui aftate ex urbibus & pagis difcedentes,per campeftria vagantur in hiber-
num ufque tempus, iftîc rem domefticam eâdem ratione curantes, quâ in urbibus vel pa-
gis facerent. li cüm ochduo haferunt uno in loco, abfeedunt in alium, tentoria fua ex te-
getibusconfeCÎ:a,&: penulâ teda, fecum afportantes ; in urbem verô redituri, comphcant
denuô,& diligenter adfervant donec hiems praterierit, quam afferere aufim apud Afiati-
cos non minus favam,quam in mediâ Galliâ. Segnes funt^eätn ob caufam, terram nulla
diligentiâ colunt : prafertim opulentiores ruftici,qui perpetuô ociofi federe volunt : & nifi
ab ipforum mancipiis folum coleretur,deferri magna cx parte eftent agri. Eo die in Ada-
na pervenimus, ubi de Anazar ba, Oppiani & Diofcoridis patria, qua poftea Cafarauguftd
vocata eft,intelleximus. ludai nobis indicârunt pagum nunc effe ad oftia fluminis, Tybe-
ris forfitan, quod Adana perluit, antiquum nomen retinentem. Adana magnum eft op-
pidum,hoc eft, ingens pagus,mœnibus noncindus, fed arcem habens, quatuor quadran-
gulis turribusinfirmis praditam : iftac frequens admodum tranfitiis patet, nam elegan-
tem & latum pontem lapideum habet. Appellatur id flumen à Turcis Schelikmark-, quod
ex Armenia minore pröfluens,Lydiamque&;Gihciam perluens,inmare Mediterraneum
fub Rhodo fefe exonerat: navigabile non eft , quoniam plurimum fabuli provoluit:. Iftic
omnis generis vidui neceffaria invenimus, vinum: nam incola, qüi Graci funt, ludaiy
Armeni, atque ipfi etiam Turca vites colunt, ut pafl^as uvas habeant. Moneta mutatio-
nem iftîe habuimus: nam cüm hadenus per /Egyptum, Syriam, & Ciliciam, meidins ufi
fuiffemus, qui fupererant, in afprospermutandi fuêre. Iftîc etiam defiit Arabica linguae
ufus,&: Turcico fermone deinceps agendum fuit. Mutatis in Adana jumentis, annonani
in tnduum compàravimus. Turca fuas merces pondéré vel menfura licitantur, jufto ta-
men precio, nec pltis folvunt peregrini quàm eorum vicini. Panis etiam ad pondus vanit,
inde fit ut malè coquatur. Carnes item fàlfàs magno apud illos in ufu funt:quas recèns falé
exemptaSjCumini pulvereinfpergunt, appenfas exficcant. Hallucinantur qui fcribunt
Turcas defiecare carnes, ut eas deinde in pollinem redigant,quem fecum déférant in ali-
quam expeditionem bellicam ituri: nam diligenter id inquirentes,comperimus neque in
Gracia, neque in Turcica ditionc,neque in Arabia, carnes exficcandi,utin polhnem redi-
gantur j ullam effe confuetudinem. Carnes verô deligunt cum bubulas tum vervecinasj
pingui cum macro aquahter permixto conftantes,q.uas in tenues laminas fcinduntjdeinde
paululum fahunt atque exficcant. Magno aftimantur ejufinodi cdrnes pacis & belli tem-
pore: eis enim crudis cum cepâ vefcuntur iter facientes. In Creta & Chio moris eft apud
rufticos, ut integrum leporem, etiam hircum ferum, &:vervecem in frufta concifum ex-
ficcent : primüm autem paululum fale afpergentes, deinde tegetibus com planantes,atque
in clibano reficcantes. Sapenumerô apud varios rufticos divertimus, cüm Creta montes
peragraremus,apud quoserant hirci ferè integri,& hœdi,& agni m eum modiim exficcatiï
Turca verô illam confuetudinem non habent. Graci quidem fi Quadragefima tempore
leporem aut capram filveftrem interemerint, id facere folent, utad Pafchales ufque ferias
confervare queant: nam neqUe apud ipfos neque apud Turcas moris eft carnes falfaslri
dolio confervare.

VLTA eduha parare norunt Turca, peregrè & in bellum profedurîs idonea: è
quorum numero farciminis genus eft,vulgariGracorum hngua Stopides didum:
fiunt autem in hunc modum: Nuces juglandes in quatuor partes divifas,fild\'

traikiuntj îàrciminis longitudinc, deinde in codum vinum fervens reiteratis farpius vici-
bus immcrgunt,eorum more qui candeks parant : nonnullis farinam infpergentibu#}Ut ci\'
tius infpiïfentur. Eâdem ratione e ficubus, amygdalis, avellanis & aliis durionbus frudi^
bus codo vino indudis paràri pofiunt. Vulgariafunt in ea regione hujufcemodi farcimi-
nà,qua: péregrinantibus valdè funt accommoda. Montem Taurum fuperare volentibus,ifi
triduum annona paranda Adanas : nam inde Heracleam ttidui iter efi: per fterilia loca: elo-
cationis fingulorum jumentorum precium quinquagintameidins, hoc eft, ducati & de-
Gcm meidinseft. Tapetes fiunt in Adana, quorum maxima parsignis calore parari folet^
pileorum & gaufapum more : veraque, ut ita dicam, funt gauiape, tapetum in modum
concinnata, quibus Turca: peregrè proficifcentes indormiunt ; levia enim funt &c molha.
Ejus regionis viri acuminatos galeros geftant, colo five ßicco mvario^ Hippocraticx cahgx
vulgô appellata: perfimiles,apice in humerum propcndente: cumque fint ex infpiftatis pilis
concinnati, ad gelatinam colandam ufui efte queant. Verum quidem eft Turcas alicujus
audoritatis, & opulcntos, urbes vel oppida incolcntes, albas tiaras geftare : at ruftici, qua-
les dixi galcros ferunt jfimilesque nobis perpetuô confpedifunt ab Halepo Adanam uf-
que, ubi nonnulh aliâ rationecomplicati videntur. Provinciarura incola: hujufmodino-
tis, -non miniis quàm veftium varietate, dignofcuntur.

jk D A iî A digrefti, atqüé inter Occidentem Scptentrionemque tendentes, per pîa-
niciem iter fecimus ufque ad meridiem : deinde montem Taurum confcender©
ccepimus. Tentoria autem fiximus & quievimus ubi nox nos oppreftit : fèdquo-
iliam aèr ferenüsérat &frigidus,Platanis)unioribus, Adrachne,Ncrio,arbuto cajfis lucu-
ieritum ignem ftruximus,pra:fertim è Siliqua arbore arida. JPoftridie ante lucem,in afcen-
fu perreximus via admodum difficili, di-

fummum verticem (jatn nive tedum)
pervcnire polfemusiln eo îuniperosma-
jores,in Cuprefti altitudinem aftu\'rgentes
invenimus, frudu dulci, nucis ferè ma-
gnitudine, & Gallx quodammodo fimi-
li, quo indigent vefcuntur, ut ex nucleis
hinc inde à nobis in itinere colledis,& ab
his qui pulpam exederant, abjedis obfcr-
Vabamus:ii funt longitudine &craftitu-
dine nuclei olivx, adeô duri, ut folo mal-
lei idu frangi quirent. Jnrer reliquas ar-
bores in Tau ro monte nafcentes poft Ce-
drum primas obtinet, perpetuoque virer.
Ejus* vera delineation defcriptio inve-
jtiietur in hbro cui titulum fecimus, Ve
Arhorihfii ferfetuajrondeviremtbus. Sty ra-
cis arbores iftîc etiam obfèrvauimus
Piceas, deinde Sabinas genus à Diofcori-
de defcriptum, vel Thuyam Theophra-
ili &: Homeri. Quoniam autem fupe-
rioribus annis in Regio horto ad fontem
Bcllaqueum arborem confpexeramus, è
Canada, Francifco i. hujus ftominis Gal-
lia: Regi delatam, Arboris vitas appella-
tione : Sabinam illam diligentiüs oblèr-
vabamus in Tauro mon-te j atque utriuf-
que accuratiore defcriptione fada, ad-
modum fimiles efte comperimus, qui-
bufdam tamen notis inter fc différentes,
à nobis exponendis, ciîm fingularum
plantarum hiftoriam pertexemus. Crefcuntinhoc monte Platani Antiochenis adhuc ma-

fores, eä natura pra\'dica:, uc hieme corticem abiiciant, contrario plane modo quam-
Adrac!|ne, qua: fummis xftatiscäioribus fuo cortice rubro feie rpoliat, ut cfneTeüm indü-
cat, initio pallentem. Piatanus verö hieme plumbeum corticem exuit, ut.cinereo fe in-

duat. Crefcunt in fummo vCrtice altif-
fimx Cedri, lis qux in Libano nafcun-
tur ftmiles, tantâ abundantiâ, ut vix
ahas confpiceremus frequentiores ar-
bores; quarum frudum nobis horran-
tibus plerique collegeruncjconis Abie\'
tis ferè lim dem, fed crafliorem, Ixvio-
rem , & cxlum fpedantem. Cujus ar-
boris defcriptionem hîc adferre öpe-
rxprecium non duximus,at iconem
duntaxat oculis fubiicere.

Nullx verö proveniunt Abietes j
qux tamen Cedros admodum xinu-
kncur, fic ut dicere poffemus Ce-
drum, Abietis genuseffejvel Abietem,
Ccdri. Eam ob caufam dlius iconem
Cedrinam fequi voluimusi

Nidix prxterea iftic larices, Galhs
Melefe didx,nequeSâpini,ipfis Suiffe,
nequePinaftri Alevo didi,cujus etiam
ärbor eft ad fontem ßeliaqueum, è
Canada fimiliter delata, ätqucFrän-
cifco i^Regi cum Arbore vitx donata.
Longo tempore per montis faftigium
iter facieiido commorati,nondum ta-
rnen fummum jugum attigeramus^
fed alios montes utrinq. habebamus:
fub arcem autem quandam in faxo fi-
tam pervenientes , pedetentim de-
fcenderecoepimus, & fub nodem in

* Qua haäenm vidi BeHami exempUm de Coniferii j neque delineatimm, neque defiripmnem lühiperi mmtk
habent. "ur?r; "

Cetervm Car-baffara quo nodu pervenimus, contigdurii cfî thermis muroiate-
ritioinclufis,iis fimili quibus exftrudxfuntfalfxthermxad Tröix rudera. Aqua
nonnihil fulfui: redolet: fed ejus exci"ementa in lapidem non coalefcunr, quemad-
modum thermârum Patâvinarum & Prufx. Ceterum non modo thermarum aqua facit.
reCremcnta in lapidem ConcrCfcentia, verum etiam frigida : quemadmodum fontana illa^
in Medane prope Noift Domini loännis Bririön Domini de Villaines poffeffionem,fex à
LutetiamilliàribUsdiftantem: &:apudClaruin montem Arvernix yrbem ,ubi ponslapi-.
deus confpicitur, quem aqux decurfus confecit. ) Poftridie defcendentes, labentem ex
monte riVUm fequUti fumUS, & cOnfcenfo denuö vicini montisjùgo, nullas arbores inve-
liimUs* Relido porrö Carbaffara, non multum itineris confecèramus, quin agro^ fèpibus
inciüfos confpiceremus, arbore Zizipha alba Columellx appellata conftantes, cujus fru-
dus rUtilis Ziziphis fimilis, excepto colore, &: venalis per urbes proponituf : Grxci vulgari
linguâ Ziziphia appellant, voce à Zizipliadedudâ. Ad meridiem ufque continuato inne-
re, in monte autem adhuc verfantes,urbem Heracleam procul in planicie fitam perfpicue
confpiciebamus. Ülterids in defcenfu progredientes,plerofque pagos fecundum montem
fitos videbamus, à Boröa & Thracia ventis liberos; & Abfinthii Ambrofixquema-
gnam Cöpiam invenimus. Heraclex planicies admodum fofecunda eft, & per omnia ex-
culta, mültisquC pagis habitatUr : nam rivi è montibus labentes, hortos & vircta: irriganr^
in quibus omnis generis frudiferx arbores coluntur ,ut perficx,corni, pruni, mali, pyri,
amygdalx, punicx,aurex,ahxque fimiles hortenfes. Amplus èft pagus apud Hcraclearli,

à folis Chriftianis Grxcis habitatus, quorum lingua vulgaris pura Grxca cft: alius ctiam cft
Chriftianorum Armeniorum : utnque admodum diligentes func hortorum & vinstorum
culcorcs, cumque aquaabundenc, varia olerum genera in ipforum hortis, limiiia noftris
confpiciuntur. Scro Heracleam pervenimus,primam çis Taurum, montem urbem,ad
ipfius tamen radices fitam, ubi panem, vinum , carnes, & reliqua efui apta invenimus.
Plures autem funt Heraclcx: fiquidem de una jam verba fecimus, ad Propontidis littus
fita, Rhodoftoquc vicina, quod Perinthum vocavimus, tametfi neoterici quidam Hera-
cleam illam Propontidis Perinthum efle contendant. Verüm jam proteftati fumus, mi-
nimam efle nobis curam ut vetera nominaiis qux nunc in alia mutârunt urbibus adaptc-
mus. Itaque PerinthusfitneHcraclea Propontidis, an Rhodofto, aliis difceptandum re-
linquo. Pro certo nobis relatum eft, in planicie illa Heracleana magna armcnta ali, plus
quatuor millibus equorum conftantia,equibus, finguli&annis plures fexcentis deliguntut
ad bellum apti. Ejus regionis equi ab Turcis admodum xftimantur,Caramanique appel-
lantur. IncolxRhois fruticc abundantcsin vTcinismontibus, ejus fruelum colligunt &
recondunt, quo faporem fuis eduhisconcilient,eo enim admixtjs alliis contufis, modi-
co fale, carnes elixas&: aflas infpergunt, illisqueaciditatem quandam fuavem fiiporem
concfliant. Hcraclex hxfimus toco fubfequentcdie,ad jumenta conquirenda. Patet He-
racleana planicies ad bidui iter jiis camen locis^duntaxachabitata,qux aquâabundant.

y^oflra ex ITeraclea in Iconium frofeäio: de caprù^ dehcatam iüanu
lanam^exquâ mduiau^cf pannescorßctmriferenlibm*

CONDVCTIS ergo in fingula capita, dueato cum femifle jumentis, iter fecimits
Iconium,vulgô Cogne didum. Planicies rigatur canalibus dudis ut Damafci.
Multi apparent pagi, procul inter fe difiuntfi, fecundum montium radices. Fre-
quens iftîc Abfinthium, quod Grxci marmumcognominârunt ; non quôd co loco circa
marenalcatur (plus enim quàm quatrid ui itinere inde abeft) fed quôd illis ita nuncupare
"vifum fit, tametfi in Mediterrancis locis proveniat Campeftria Salvia tenuiore & Polio
canefcunt, Trcsligneos ponces fuperavimus; nam frequentes iftîc canalcs &: nvi: & fubitô
cxortus aufter, magrioimpecuarenätT» in faciem nobis provoluic Secundum rotundum
tumulum iter fecimus, qui hum^hâ arte eSfltudus videbaj^ur: nam xqualiter afl\\ rgf bat,
acque foflis aquâ plenis cindus erac, Longiùs deinde progrefli, loca admodum lapidoia,
iis in quibus fitus cft Fons Bell-aqueus, firaiha( nifi quôd hxc arboribus carent) rnvcni-
mus. In Car-baflara quodam pernodavimt.s)i]>;ta fontenrregiâ via,îindeante lucem dt-
greflS,in ampla campeftria loca,nud3,& ab arboribus hbera pcrvenitTius,cx qaibus hinc in-
de montes procul à nobis difliicos\'confpiciebamus, in quibus non nifi in fummo vcrtice ar-
bores nafcuntur ; ad eorum aucem radices Abfinthium quod diximus Seuphium, 6c aliud
Ponticum à noftro domeftico non difcrcpans,nifi quôd candidius fit. Ejus regionis caprx
tenui adeô lanâ func veftitx, utfericum ipfum tcnuitate provccet,candorenivcm: majores
non func noftris arictibus,nec ut oues tondentur,fed vcllunrur : Carnes non minùs fuavcs
■vervecinis, nihil ferinüm redolent. Tcnuiflimiélcgantiifimique panni five undulati, five
non undulati,ex hujufmodi caprarum lana texuntur.De his vcl fanè his fimihbus ^lianus
audor Grxcus,noftrojudicio,meminit. Cafpix,inquit,caprx albiffimx func, & corni-
bus mutilx, quarum villi adeô molles , uc Milefiis lanis mollitudine comparari queant,
omnium qux reperiuntur molliflSmis Ôc delicatilfimis. Sed Plinius alias ab his différentes
defcribit. Tondentur caprx, inquit, quôd magnis villis fintin magna parte Phrygix, unde
cilicia fieri folent. Sed quôd primùm eatonfùra in Cilicia fit inftituta , nomen id Cihcas
adjeciflc dicunc.Equibus appârec,diverfi generis effecapras. Laniferxillxdomefticx func,
à noftratibus differences: nam minore func corpore.pufilhfque cornibus. Earum villi albi-
cant ut nix, longiufculi func, &.capillis humanis tenuiores. Nullam herbam invenimus
Ambrofiafrequenciorem,adeôodoracam,uccapicis gravedinem non minùs inducèrec,
quàm fi in cella vino mufto plena verfatus fuiffem. Incolx lignis carentes, eam legunt ad
ignem ftruendum. Eadem caufa bubulum ftercus deficcant, quemadmodum in Armour
Bricannix. Sunc autcm ea campeftria de quibus agimus,admodum deferta,cùm rivis&;
fontibus careanc. Sacis cempeftivè in amplum pagum vcnimus nomme Saramcli, ubi vi-
dimus fcopas ex Ambrofia confedas,cujus manipulum inGalham retuhmus, pro re fin-
gulari: nam in Europa, quod fciam, fpontè non provenic,

Beëon\'m futU attent ft/£lmum îegiffe non videtur : nm licet ô auHorlibAj. HiSîeria Animalium cap. H- de

O s s E il V A f î O N V M L î B Ë Ü H.
Caprii CufpiU agat, quai albpmof efe fmhity & (otnthus mutilai-, qu& tamen de rillorum meüitte tPdetH capUe ad-
dit,capris^nen fum tnhuendayut Bekomm autumat, fed Cafpiiieamelii. Cameli!, inquit, quoque Cfijpii abundant,,
quorum maxirsn ad equorum maximorum accedunt magnitudinem. Eorum villi aép funt tnoÜfS, cum Uihßii lank
at ntslltisidtne cemparm poßint ; ex iif^ facerdotes & Ca^iorum ditißmipr<£cipmjj i^e^fes confidant. Mifairi autem
fubit, cur qua de Lyciii caprU idem auéïor tradidit, non aäfcripfer\'it. Ait enim in hunc modum ltb. 16. cap. 50, eiuf-
dem Hiiisfu: CaUißhenes Olynthm capras fcribit in Lycia denfißimo & prelixißmo hirfutas effe pilo ^ ut muliebres
trmes tmpUxi ab eii dependcre videantur-, paßim tamquam oves ,tmdm, ex eifdem^ navium fabrcs rudmei
csmexers.

ÓSTR I D I E pet campeftria loira profequuti noftruni iter ufque adurbehi Cognc^
veteribus Iconiuiti diciam, non procul ab ahis montibus fitam, quam irrigant pleri-
que rivi cx iismontibus delabcntes,&in magnum Car-baffara divertimus. illius
urbis mœnia cx vario lapidum genere funt conftruäa,ut Conftantinopolitana ; ambitus
orbicularis eft; turres verb illis impofita:, rara: & quadrangula. Vetufta autem non efïe
ipfius urbis mœnia, facile Coniicere licet ex marmore è temphs fublato,cui epitaphia Gra-
cis charaderibus infcripta funt- Eam verb à Chriflianisaliqiiatldopoffeffam efie, cruceS^
&: earum veftigia fatis demonftrant. Pars urbisqua cgreffuseft in planiciem, Qrientem
fpedat : ad cam verb urbis portam qua inter Orientem & Meridiem vergit, marmoreus
cft Hercules turri Vicinus extra mœnia, cui Turca haudpridem caput ademerunt. Odo
habet Iconium portas ut Halepum. Habitatur à Gracis, Turcis, Arabibus, Armeniis.
Vites iftîc diligenter coluntur, & generofum vinum à ludais redeniimus. Elegantiores
Iconii fabrica, Mefgueda funt, Therma, & Car-baffara. Iftîc non uruntur alia hgna
quàm lunipcri majoris, Sabina alterius pumila, Cedri utriufque,& Ledi: qua (prater Le-
dum) dim difcernere inter fe cuperemus, nulla vel diligentifllmâ obfervatione potuimus,-
ejufdem enim odoris faporis funt, cordccque integuntur fimili, non duro ut alia ligna,
fed oblongis philuris invicem incumbentibus ut vitis, matcriaque corde rubro ; reliqua
alba ut in Siliqua & Taxo; fimilemque fumum reddenria dum uruntur, fimiles carbo-
nes aquabiles ut"tilia,lavefque ut falicis: omnia refinam fund unt terebinthinâ duriorcm«
eandemque duritiem in cafura habent; perpetuô omnia virent, fruciumque eodem tem-
pore, hoc eft, hiemc maturant.

TVRC^ non minus nobis infaniunt circa atirifabrorum opera r fed illorum eii
proba materia validaque fiunt. Annulis deledantur, Sc cultellis eleganter concin-
natis,quorum vaginas auro vel argento exornatas è catenula argentea fufpendunt.
Vulgaris eft confuetudo ciim apud Turcas, rum apud Gracos, ut cukros è cingulo pro-
pendentesgeftent: h magna ex parte in Vngariaconfcdi, oblongum habent m.anubrium:
fed fimulatque TurciCi inftitores eos enierunt, opificibus tradunt, ut manubrio ex dente
belua marina Mors quibufdam dida, Gallis J^ehart, ^idomcnt: cujus dentis duo funt ge-
nera; unum candidiftimum, compadum, unicornu fimile, adeo durum, ut vix hma (nifi
cx felediflimo optimeque temperato chalybe conftet) rodere poffit: alterum genus in-
curvum eft ut Aprini dentes; & Hippopotami dcntem effe arbitrati fuiffemus, nifi Hippo-
potamos vivos vidiffemus,quifimilibus dentibus non erant praditi. Manubriaetiamad-
dere folent ex Teftudinis Indica opcrimentotranfparente aurei coloris, qua ducato fere
xftimantur. Aurifabrilaboraturijhumi dcfident : fornacem propterea habent iri media
officina humipofitam, nullo camino praditam, unicumque follem orbicularem, quem
attollentcs & deprimentes inflant. Biduo Iconii hafimus ; cum ut jumenta mutanda
Gonquireremus, neceffariaquc ad iter compararemus ; tum quia dies erat Natali Domini
facer. A meridie,verfusquemdam montem qui fuperandus nobis erat jitcrfeeimus:denfa
vero nive decidente&: omniaoperientCjitinerisduces aberrarunr. Confcenfo monte, diu
per Picea filvas iter fecimus, Sc in pagum perdudi, in Car-baflara nodem traduximus;
Subfequens dies nobis moleftus fuit, cum aura ratione, turn qu^d akernis perpetuô ad-
fcendendum vcl defcendendum effet. Fréquentes habet hac regio incolas Sc pagos : Sc
licet in hieme verfareraur,OxygaIam tamen inveniebamus ,eduhum Turcis admodum
familiare, prafertim aftate. Illam taberna perpetuô paratam habent in magnis lancibusj
precium in fingulas conftitutum unicus afper,quâ quatuor Turca faturari queant. Eo die
non magnum iter confecimus, quin montes egreflî j in campeftria Pamphylta pervenire-

3nus,quîE cum Cilicix regione Caramania nunc appellatur, Sangiacorumque feptem fcdes
habet. Iter faciebamus inter elegantilïinjas frudiferas arbores humiles, urbem Apgburi,
veteribus Ancyradidam, ad dextram relinquentes. Ea urbs nunc cft totius illius regionis
celeberrima, propter panni vndulati frequentiffimum mercimonium , qui in ea fola urbe
texiturexmolliffimis villis caprarum, quas inCihcia&; Pamphylia duntaxat reperiuntur.
Deinde pervenimus in Achara, ubi in Car-ba(fara pernodavimus.

* Huiufmodidentes Vljfppsne aliquando videbam, quos equi mmni effe dicebant, & magtiepere adverfus humer-
rhoides commendabant : ibi etim ex eo anulos torno elaborari curabant, quosinfimsir^ mamu dtgito medicogeüa-
rent ad eum morbum leniendum, Aniüelredamenfes vero etiam adverfus ßtafmum fimilium anulotim geilattonem
utilem effe cenfebant. In eo autem fallitur Bellonm, quod utrumquegenm eiufdem hehu marine effe arhitrdturiprtmi
quidem generis beluam aliquoties vidi, qued Pbocagenits cenfeo;Baran Walrufchen, nennuUi Zee-eleph^nt appellant:
alterius numquam, demes autem fape-, atque etiamnum unum valde magnum babeo, Vljßipone anno CbtïHt m. s.
LxiY.redemfum.

v r c i c ie ditionis oppida, magnâ ex parte mœnibus cinda non func, uti nec
Achara Armenia minoris oppidum. Scpulchra iftic faxca vidimus, Latinis litteris
infcripta, qux fub fontibuscollocata, propter concavitatem , confervandx aqux
nunc fèrviunt, ad aquanda peregrinorum jumenta. Situm cft hocoppidum apud latum
&amplumftagnum, fecundum quod diuprogreifi fumus : varii generis pifces in co ca-
piuntur,tincx,luçii,cyprini,bramx. In noftra pcregrinatione dietjm iter computavimus,
non per milharia ut in Itaha, neque perleucas ut in Gallia. Achara digrefti, per cadem
canipeftria iter profequuti fumus, fecundum colles ad dextram & ad finiftram mul-
tos pagos fttos confpicientes. Prandimus in exiguo quodam pago, in quo vidui ncceflaria
affatim reperimus. Nodu pervenimus in aliud oppidum Carachara nuncupatum , hoc
eft, Arx nigra, ubi huic noftrx peregrinationi finem ad tempus impôfuimus. Quoniam
porro iftîc hxfimus, rehquamq. hiemem , & magnam fubfequentis veris partem traduxi-
mus,pervicinalocaobambulantes; multa ad Turcarum mores &; vivendi cönfuetudinem
pertinentiaobfervare nobis hcuit. Qiù opificium aliquod callec , meliore femper apud
Turcas cft conditione, quàm illius ignarus. Hinc fit ut è captivis alii aliis fefc faciliùs è fèr-
vitute libèrent. Nam qui opifices funt, brevi redemptionis prccium adquirere poffunt:
qui vero nihil calient, duram feruitutem fcrvire coguntur,quia eorum domini vel ad aran-
dum ipfos compellunt, vel ad greges curandos ablcgant. Ipfimet laniflàri maxima cx
parte aliquod opificium excrcere norunt : nam dum in Androne adhuc pucri adfcrvan-
tur, aliquam artem edocentur. In fumma, cdm artes fint fervilis conditionis hominum
alumnxjnihil iftîc prodeft, nobili ftemmate progenitum fe profiteri. Plurimi vitam fu-
ftentant, panem recentem & calidum vendendo,qui mufto maceratuscdatur: quoniam
verô fabricaclibani quo utuntur, non cft vulgaris, illam hîc exponam. Magna habent fi-
diliavafâjiisfimihaquxànoftratibusmulieribus lineospannoselucntibusufiirpâcur:GalIi
cuvters de terre, hoc eft, cupas fidiles appellant: ea ad dimidiam .iltitudinem in terra recon-
dunt. Cumque fint in imo perforata, canalcm orbicularem ad latus in terra faciunt re-
fpondentem imofidih. Tranfverfim autem jacente fidili, & canalem adimi latus haben-
te,lignum five carbones in imo repofiti,facilè flam mam concipiunt,&: facilè vas undequa-
que calefaciunt: Piftorfarinxmafîam fermentatam habèns,tenues placentulasfacit, qui-
bus in tegete curva & fornicem xmulante,necpilciamplitudinem fuperates repofitis, ma-
num tegeti fubdens, placentulas fornici fidilis jam fervidi applicat; eaque ratione placen-
tulx pendentes facilè coquuntur: piftor autem placentulamjam codam adimens,alteram
coquendam eodem loco femper reponit : utmultx fimul ex vafis fornicepropcndeant.
Quo verô facihiis eas eximere queat, furculam unci modo incurvam , finiftrâ tenens, pla*
cent^as propendentes apprehendit; dextrâ autem longam fpatulam habens,cas decutir,
Piftor porrô prolixam barbam alere non debet: nam facilè à flamma adurerctur. Incolx
igitur bas placentulas adhuccalentes ementes, cum mufto edunt, & pro deliciis habent.
Hiberno potiffimùm tempore : nam xftate frudus aliaque fimilia magis expetuntur. Sed
quoniam fufiùs de his omnibus libro tertio agemus, nunc fuperfedebimus.

Attamen antè quàm earum rerum narrationem aufpiccmur ; non abfbnum videtur,
nonnullade legibus quas Mahumetesfuis affechs dcdit,inmediü adferrc; ut faciliiis intcl-
ligi queat,barbariem ftoliditatê falfi hujus prophetx, miferam iftam rude plcbem fè-
duxifre,&: ad fuas leges traduxiffe,qux tamen nihil funt nifi merafomnia.Itaq. finem huic
fecundo libro imponétes, tertium aufpicabimur ab apertiffimis Mahumetis deliramcntis.

v a n d o q^ I\'D EU de <-uxriAmm nutionim^ quoj (tdiirnm, mo^
ribpisffuperionbm libris egimus: operapretmmfafhros arbitratifmus,
ßtertio hoc hbroßnguUrU qua&dam orcaTurcarum \'vivendt confuetudi-
nem^ßcutinos m Ameditullio consiitrniobfirväv\'mfis^expücaremtij^
paucAtamende deliriùqunepfeudopropheta éMuhumetes in juo iAkorano
illisßripta reliquit .^prim diBwrï. Tarnetß autem neque dies y neque men -
feSj neque etiam,annos in hoc hbro indicavermus^ ut plerique alij quißua itmeraria dejcripse-
re: qutfquis tamen ea requwet^ illum ad primi hbri prafktionemaAegamuSyiHîc, qm àefi-
derium expkat, inventurum, Jam enim njirorum fide dignortm ^ doSîrmâ praditorum
auEiontate demonHravimus, nobis teHes non defutmos^ qui noBrm peregrinationenf a de
qua hîc agitur, ßnt ajjèrturi*

At) Secundi libri calcem fcripfimusjdeliramentaeire qux Mahumetes in fuo Al-
corano tradidic. Cum itaque plurima de Turcarum moribus & inftitutis obfer-
vaiKli ocium habuerimus, in Paphîagonia aliquamdiu verfàntes ; neceffarium elfe
duximus, nonnulla feorfim de Mahumete dilferere , qux foriitan (quod omnium pace
didum volo)noftra lingua nemo hadenus prodidit; ut facilius deinceps demonftrare pof-
limus.cur Mahumctani in eo vitx genere perfiftant, prxfertim cdm res fit noftro inftitu-
to acconimoda.

Anno, ut fertur, Chrifti fexcentefimo vigefimo natus eft Mahumetes Ar;:bix Felicis
urbe Mecha nuncupata,quam Petram elfearbitramur, iftîcque Turcicx hxrelis primor-
dia jecit: anno verô lexcentefimo odogefimo tertio c vivis lublatus. Turcx librum nomi-
ne Afcar magna veneratione obfervant, totius vitx Mahumetis curfum, quidquid ab
ipfi nativitate ad vitx ufq. exitum ille feceric, conrinentem : nomen ipfius patri fuilfe Ab-
dola Motalip,matri lmina5& utrumque idololatram; Abdolam periiffe ante Mahumetis
nativitatem , Iminam binis abipfius nativirateannis naturx conceffiife, ipfo orphano re-
lido. Mahumetcm oriundum ex profapia Ifmaëlis, Abrahami ex Agar filii ; Ifmaè\'lem
templum in Mecha exftruxiffe, quod omnium primum à condito mundo fuit: Mahume-
tcm quadriennem , cum aliis pueris ad pifcationem progredi folitum : cumque folus in
agro vcrfàretur ,angelum Gabrielem veftibus ornatum candidiffimis , hurnana figura ad
illum veniffe, manuque ipfius apprehenfa, poft collem feduxiffe, pedus illi acutiffimano-
vacula apcruifï\'e, cor exemiffe, è quo nigram guttulam fuftulent (quam Turcx aflerunt
omnibus inelTe hominibus, in eaque dxmoncs tentationis fcdem collocare) cor ita expur-
gatum denuô in pedus recondidiffe, ne unquam poftea à dxmone tentari poffet. Hxc
Afcar liber de Mahumetis pueritia tradit. Deinde cdm decimumquintum annum atti-
gilTet, fxpius peregrinationes fufcipcre folitum, in Perfiam, Memphim, Syriam, cum prx-
divite &opuîento negotiatorenomine Gadifa.. ipfiuscognatx marito, quo mortuo,illam
matrimonio fibi conjunxiffe, ex qua quatuor proies fufceperit, tres filias, unicum filium;

acque earn primam ipfius vxorcm fuifie: negotiationem deinde alfinis defunöi cxcrcuiffe
ad annum ufque xtatis trigefimum oclavum: in folitudinem deinde concelfiif^. ifiicque
vitam traduxiffe, & fingulis diebus in cryptam fe abdidifie non procuil Mecha , ubi ad

nodem ufquepermanebat, tantaque abfiincntia utebatur,utcorpus vires deficerentrinde

mente privatum , multa infbmnia dz vifiones habuiife , cumque neminem confjsiceret,
quafdam voces exaudiifie ,quas nodu fux vxorr referebat : illam verô afferiiifle, diaboh
tentationesefle : eaq. de caufa in hujufmodi delirium incidiife, ut quodammodo fureret,
atque cx montis faftigio fefe prxcipitare conftitueret. Deinde Alcorano fuo initium da-
turus, Gabrielem angelum ipfum abs fuaopinione diuertifte fimulavit, formaque huma-
113. Candidas alas habente ipfi apparuifte & dixilfe : Alacri fis, ô Mahmnetes, animo, Deus
enim tibi falutem denunciat,vultque te ipfiusefte prophetam : fiquidem tu es omnium
creaturarum perfediflima. Prxterea ilh fuum diploma angelum oftendifie ,jufiifieque
ut legetet : rcfpondenti verô Mahumeti fe legere nefcire, angelum replicuilfe: Tui Crea-
toris nomen lege, ô Mahumetes, atque fubitô difparuifie. Addit prxterea Alear, Mahu-
metem fumma Ixtitiaaffedum, domum rediifte,arborefque, fàxa, & animalia obvia, ho-
nore illum afiècifte, & eum falutando, dixifte : Dei nuncius futurus es, ô Mahumetes.
Qux omnia cüm uîçorinarraret,fidem adhiberenoluilfejimmodixifiedx.monisefiTeten-
tationem; quod adeô xgrè tulit Mahumetes, ut in adverfam valetudinem inciderec. Sed
angelum ad ipfum ledo decumbentem venifte, & Alcorani fecundum caput attulifte, in
quo adfcriptum erat: Surge,tuum Creatorcm extolle, tuas veftes purga, & idola abhorre:
cum uxorem cvocafte,omniac]ue ifta rctulifte: verüm illam cenfuifle,tcntationes effe prio-
ribus fimiles; qua re adeô com motus ipfe fuerit, ut in graviorem quàm antea morbum in-
cideret : at angelum media node ad ipfum rediifte,tertiumque Alcorani caput fcriptum
tradidiffe : ex quo priftinx valetudini reftitutus fuerit. Cüm ipfius uxor diccrec, angelum
fe libenter confpetturam ;id non fieri poffe refpondic.

Qj^a aftutia mît to tâfmfmrit Mahumetesyutrudem plebem adßam
legempeüiceret : C^ qui in hac re auxilio ipfi fuercj*

V M Mahumeces novam hxrefin inftituere haberet in animo, fatis feliciter ilH
fucceffit initio: nam binos Chriftianos in Mecha invenic, veceris & novi ceftamen-
ci codices habentes, &: in illorum ledione uceunque exercicacos, à quibus in con-
dendo fuo Alcorano magnopere adjucusfuic. Ipfe porrô cüm varias provincias adiiffet,
Syriam, Palxftinam,iEgyptum, acri prxditus erat ingenio. Nam confcriptisaliquot capi-
tibus (qux per angelum Gabrielem fibi miffa dicebat ut Alcorano inderet) defcribenda
exerapla curabat, qux multis in Mecha clam dabat, utea memorix commendarent:nam
illa non nifi clam ab initio communicare aufus fuit. Poftquam verô potens quifpiam vir
Homar appellatus, ipfius confanguineus, atque alter nomine Vbecar, cum plerifque co-
gnationis vinculo fibi jundis diutids non latere conftituiffent, Alcoranum in publicum
proferre tentarunt: fed orto inter Mechx incolas ob eam rem tumultu, maximaqueeo-
rum parte in Mahumetis rrecem confpirante,in mentem venir,ipfum à dxmoneobfeffura
à plerifque xftimari, ideoque f ux infanix relinquendum. Sed cüm mutato animo denuo
coirent, ut ilium carcerimanciparent, admonitus ftatim in aliud oppidum Almedina di-
dum, bidui itinere à Mecha diftansprofugit,fuifque perfuafit,ut cineribus manu plena
infperfis fuorum equorum capitibus, cantundem in aerem fpargerent, frenaque equorum
ilhgarent, verfumque Alcorani libro tertio, cap. decimo odavo fcriptum recitarenc , illos
non confpedum iri ab iis qui perfequerentur. Hxc omnia de ipfius fuga cap. fecundo, li-
bri primi Alcorani defcripta flint. Cüm igitur in Almedina commoraretur,magno fequa-
cium ipfius numero roboratus, ludxos fibi tributaries reddidit,poftea majore exercitu in-
ftrudus, Mecham occupavit, & fibi fubjecit.

vpERSTiTiosi & ftolidi omnes Turcarum ritus ex Alcorani dodrina haufti
^ funt. Nihil verô aliud fignificat hxc didio Alcoran, quàm Capitum epitome, five
PnUmorum colledio : dicitur & alio nomine Alforcan. Hic liber rhychmicecon-

fcriptus in vociimconfonantiâ définit: adeoqnerigidè:obférvatur,ut fiqöis Turca vel uni-
cam litteram immutet,vel âccentum,lex jubeat illico lapidibus obrui. Mahumete autem
vivo, e^ feriem & ordinem nondum adquiliverat quem nunchabet^fed eo è.vivis fiib-^
lato, alter è generis Ofirlen vocatus, tertius ab ipfo Rex, ipfius omnia fcripta arculâ inclu-
fa, in ordinem redegit; per capita diftribuens, quatuor libres fecit. Primus liber quin^
que habet capita: Secundus duodecim:Tertiusnovemôidecem:.Quartus centum & fe-
xaginta quinque. Omnia ifta capita Alcorani propriis nominibus funr infignitä 5 nume^
rum^ue ducentorum Junius expient. Hunc Alcoranum tanta in veneratione habent
omnes Turca jutdeofculentur, ampleäantur, per ilium jurent ; eumque gloriofum li-
btum appellent. Omnes leges & inftituta qua unquam Mahumetes Turcis tradidit,
compleäitur, qua credenda & facienda, qua in altero feculo bonis & malis fperanda, at-
que potiones&epulas prohibitas. In illo condendo Mahumetes j partem ex novo, par-
tem etiam ex vetere Teftamento fuffuratus eft:ut ex his qua de Mündi creatione fcripfit,
appâret. Nam iftîc recenfèt, Adamum & Evam poft peccatum admiffum, è Paradifb eje-
dos, in terram venifle; angelos peccaffe; quam peccandî anfam habuerint. Ait praterea,
Deum mififfe Moyfem, ut ludaos à Pharaonîs captivitate liberaret ; quid acciderit ^Egy-
ptum egreffuris ; qua ratione mare rubrum tranfierint, in quo fubmerfus fuerit Pharao; uc
ipfi peccârint, falfos Deos fibi fabricantes, & Vitulum adorantes; atque ut illis fit Lex tra-
dita. Infuper agit de Chrifto & D. Virgine, de Nativitatis my fterio, vita, miraculis Chri-
fti, de ipfius Evangelio, & mandatis qua dedit. Primo namque hbro cap. i. aliifque mul-
tis locis, de lefu Chrifto Domino noftro perhibet qua fequuntur : Nos Deus, fcripruram
dedimuslefu Chrifto,Spiritu fanâo illum adjuvimus. Et primo capite libriTecundi di*
cit Deum Mahumeti Alcoranum tradidifte, lefu verb Chrifto Teftamentum & Evange-
lia, in legem plurimorum. Capite autem fecundo libri primi, D. Virginis Conceptionem
fuse tradat, atque totam ferè Elizabetha vifitationem recenfet. Hoc loco dicunt Alco-
rani^interpretes, Chriftum cum matre duntaxat à damonis tentatione immunes fuiffe,
ipfàinque fine originali peccato vixiffe concedunt. De Chrifti nativitate, deque falutatio-
ne ôc univerfo annunciationis myfterio exprefsè meminit cap. i. hbri tertii. Atque tres
excellentia Domino noftro tribuuntur in Alcorano; prima cap. i.hb. i . lefum Chriftura
corpore ôc anima in calum afcendiffe: altera,quôd illum Dei Verbum appellet: tertia cap.
3.hb. I. quôd Dei fpiritum ipfum nUncupet. Hac Alcoranus nemini unquam attribuit,
nec Mofi, nec Davidi, nec Abrahamo, nec ipfi Mahumeti. Addit cap. 2.lib, 4. lefurii
Chriftum humani cordis fecreta cognovifte, mortuos fufcitaffe, deploratos morbos eu-
raffe, cacis vifum, mutis hngua ufum reftituiffe: ipfius etiam difcipulos miracula edidifle
naturam fuperantia. At Turca,fua harefîs patrocinio faventeSjhaC omnia non ad Chri^
fti, fed ad fui Mahumetis laudem pxponunt.

r ^ te r Alcoranum obfervant Turc^e alterius libri prxcepta, qui Zutta^hoce^
Iter, five Lex, five Confilium Mahumetis dicitur. Is liber ab ipfius morte primum
— adifcipulisejusconfcriptusfuit. Ciim autem per multorum manus vagaretur,non-
nulh quidpiam adiiciebant, alii demebant, pro arbitrio: ut tandem pleraque adeô confun-
derentur, ôc tot contradidiones in illo libro reperirentur, ut qua Mahumetes affirmativè
dixiftet, negativè defcripta effent: eam ob caufam tanta diffenfio in illa hàrefi fuborta eft^
ut Alcaliph, hoc eft. Rex qui tum ilh genti dominabatur, omnibus Mahumetanis praci-
peret, ut omnes in Alcorano bene vcrfati, proprio nomine Alphachi appellati, Damafcum
convenirent, ôc delatis eô omnibus fua legis fcriptis. Concilium haberent. Ex ducentis
qui convenerantjfex Alphachos, hoc eft, peritos ddegit, qUorum primo LMafzlm nomen
fuit, fecundo Bßchariy tertio Buborayra, quarto Amtcey^ quinto Â Urmtndiy kxto Dent. Hos
in locum quô illati erânt quotquot reperiri potuerant hbri, induxit, Ut ipfos examinarent.
Singuli ex variorum fcriptis hbrum concinnantes. Régi Alcaliph obtulerunt: Ille aliis eru-
ditis evolvendos tradidit,rehquos omnes in Damafci amnem Chryfotrhoas Latinè appep
latum, Arabicè t^degele^ abiici juffit. ea ratione foli fèx illi libri, quibus Zuaa nomen indi-
tum, ex ducentorum camelorumonere confervari funt: reliqui in amne perierunt. Rex
porrô omnibus Alphachis, hoc eft, Theologis Mahumetanis pracepit, ne, quis in pofte-
rum ullam Mahumetis audoritatem in medium profcrrct, nifi ex illis fèx !Zuna libris pe-
titam. Poftea verô Mahumetanus Theologus quidam in Epîtomen contraxit fex illos

Hinc fit ut Turcx mukös arietes jugulent,die Pafchx fàcrificandoSj tametfi unicusex prx-
fcripro &obligàtionc fijfiîciat: nam liber Zunx dicit, omnés arictes à Turcis propter Pa-
fchx fa^rificium jugulatos, in extremo judicio pro iis qui ipfos jugulandos curarunt, ora-
turos. Alcoranus porro capite primo libri primi refert, bmos Angelos caverna quadainin
Babyloneincludi, & è fuperciliispendere, torquendofquc ad extremum ufque judicium-
Glolfa autem hoc loco addit, Deum binos Angelos Babylonem mififle, qui de incolarum
controverfiis judicarent, fingulis diebus mane è cxlo defcendere, fub noâem vero cxlum
repetere folitos : quodam autem die in formofam mulierem incidilfe de marito conque^^
rentem,quxficillisplacuilfet,ut de concubitu follicitarent;ipfam annuifie,ea conditione
ut orationem edocerent, cujus virtute in cxlum con(cenderent:mulieri obfèquentes,ora-
tionem docuifle: quâ memorix mandata, ipfam in cxlum evolalfe; angelos,ob peccatumj
orationiselficaciâ privatos,in cxlum amphiis cofcenderc non potuifie,fed in terra hxfifie.
Deum porro pœnarum in hoc vel in altero fxculo luendarum optionem ilhs ob peccatum
obtuliflè: pœnas in hoc fxculo deligentes, ad judicii ufque diem ut è fupercihis penderent,
adjudieatos. Ab us Angehs addit Alcoranus,ilhus regionis homines Necromantiam edo-
ceri. Cap.autem rp. lib.terni fcriptum habet, Deum ftellas in cxlo fixiffe, ad hujus mun-
di ornatum, & ad arcendos malignos fpiritus : quos, ad cxlum propius accedere volentes
ut paradifi fecreta exaudiant, fingulxfiellxaccensâ face fugant. Liber Zunx verô, Hellas
in aé\'re è catenis aureis pendêre ait, ad excubias agendas: ahoqui dxmones paradifi fecreta
captatum vcnturos,ad ea hominibus conjedoiibus revelanda.

o/îmœm in paradtftm profeäio^qmm Mahumefes noBu
dormteris/e confeajje nugmr: O" inßgma dehria qm de
T^ur earum paradîfo refert.

AHVMBTES nodu dormicns, vifioncm habuit, quam poftridie narravit & de-
fcripfit :ea omnibus fuis pofleris magnum commodum âttulit, ut in articulis à
Deo illi (ut ait) conceffis vidcbimus. Cum Axâ igitur, cx undecim quas habuit
mulieribus,maximè dileââ,jacens; mediâ node evigilans, fomniavit, quempiam fuas fo-
res puUaffc;ipfum furrexiffe utaperiretiangelum Gabrielem iftîc reperiffe bis fèptuagcnià
alis nive candidioribus, & criftallolucidioribusamidum;animal apudfe habentem lade
magis album, afino majus, mulo autem minus, Arabico nomine Alborach appellatum.
Libro Afear nuncupato fcriptum eft, angelum Gabrielem in Mahumetis am plexus ruiffc;
atque dixiffe; Ad te filutandum Deusmemifit,ô Mahumetes;mihiqueinjunxit,uttehac
noôfe in paradifum abducam, maxima, qux unquam ab homine confpici pbtuerunt, fe-
cretaconfpedurum. Mahumetes refpondit fe paratum effe. Cui Angelus : Confcende
ergo Albotach,&abeamus. Verum Alborach retrocedenti dixit angelus:Cur Mahu-
metem fefforem admittere non vis ? Hoc tibi certô affirmare poffum , neminem Mahu-
mete meliorem unquam confcendiffe, nec confcen\'urum. At Alborach negavit fe eum
admiffurum, nifi prius polhcereturfè in paradifum invedumiri. Mahumetem tum re-
fpondiftè, ipfum futurum primum animal quod paradifum ingreffum fit. Mahumetes
illicöconfcenditjfrenumque tenente Angelo, totâ node verfus Hierofolymam iter fece-
runt. Addit Afear, Mahumetem in itinere femineam vocem exaudiffe evocantem, Ma-
humetes, Mahumetes; Angelumque dixiffe: Cur non refpondcs ? At ipfum tacuiffe. De-
inde longiüs progreftum, aliam vocem audivifteclamantem, Mahumetes,Mahumetes :
Angelum autcm vetuifte ne refponderet:Mahumetem porrô Angelum interrogaffe,qux-
mm eftènt iftx muîieres qux eum appcllaffent ? Cui Gabriel: prior eft qux ludxorum le-
gem evulgat,cuifi refpondiffes, omnes Turcx fadi fuiffent ludxi : altera éft qux Chri-
ftianorum legem denunciat, cui fi à te refponfum datum fuiffet, omnes Turcx Chriftia-
nifmum amplexi fuiffent. Brevi pôft in Hierofolymitanum templum adveniffe : quod inr
grcffis,omnes prophetas & Dei nuncios qui unquam in orbem miffi, ipfis obviam progref-
îbs, & Mahumetem his verbis excepiffe : Salve verorum nunciorum gaudium, honora-
bilis propheta: eumque in aërem fiiblatum, in intimum facellum cum folenni pompa de-
îuliftx:, feque ilh commendantesobfecrafte, ut pro ipfis oraretjipforumquememiniffet
cüm Deum alloqueretur. Templum egrcfîos, Mahumetem fcalaminveniftè Dei lumine
conftantem, atq^ue ad cxlum ufque pernngentem, quam, ipfius manu à Gabriele com-
preheosâjconfcenderunt. Ad primum cxlum pervenientes,quod expuro argento conftat,

libros, quae Liber florum appellatur, Turcar eadem obfervantia colunt \'Zuûx libros, quà
Alcoranum jpröpterea Alcalipham illum fandum virum arbitrantur. Tametfi autem
pauci illiTheologi inTex libroscontraxerint quidquid innumerisillis libris continebatur;
eum tamen multx adhuc in illis contrar ietates reperiantur, varia inter illos fimt orta fchifl
mata. Ab illo enim tempore quatuor diverfx opiniones exortx, quarum unam ample-
^äentesPerlx,Turcis ad verfi funt, fefe mutuo hxreticos appellantes: atque nifi Turcx po-
tentia,ob vidorias.adverfus BabylonixSultanum adeptas,&Syriam, ^gyptum,Mefo-
potamiam fibitributarias redditas,plurimum eas opinionesuniiflet, varix alix exortx fuifi.
fènt, propter linguarum diverfitatem. Turcx credunt Alcoranum unica node compofi-
tum fuifle: alii menfe integro occupatum in eo condendo Mahumetem:qux res magnam
audoritatem Alcorano conciliavit. Sed errant : nam ipfe Mahumetesfatetur, tredeom
annos Almedinx, decem Mechx, in eo componendo impendiffe. Sed & ipfà capita di-
lucidèid demonftrant: quxdam enim Medenia vocantur, alia Mechia.

Qve m p i am fèpulturx tradituri Turcx, primum cadaver abluUnt, deinde fin-
done irivolvunc: fed qux ad caput ad pedes eft partem non confuunt, ex Ma-
tiumetis prxcepto,qui ait, fimulatque cadaver terra reconditum eft, duos angelos,
atros Mongir & Guanequir appellatos, advenire, alterum ferrco malleoprxditum, alte-
rum unco, qui cadaver in genua fiftunt,animamque in corpus reponunt, non fècus^\'inquit
Alcoranus) quàm fi quifpiam interulam induat: tum angeli mortuum interrogant, fi Ma-
humeci crediderit, ejufque prxcepta rite obfervaverit; fi bona opera dum in vivis eflet fe-
ceritjfiTurcarum Quadragefima,ipfis Radaman nuncupata, jejuriaveritjfi ritusZalx
coluerit} fi décimas perfolverit, eleëmofynas egenis contulerit. Defundo plenam ra-
tienem adorum angelis referente, abs illo difced unt, aliis binis nhcofuccedentib us can-
didis utnix, quorum alter ipfius capiti brachia fupponenspulvinaris vicem fupplebit, alter
pedibus ipfius affidebir, eumque fic tuebuntUr ad extremum ufque judicium. Defundo
verô acris angelis adorum rationem reddcrcnequeunte, quôd videlicet Mahumetl non
crediderit, &hujufcemodi alia;liber Zunx refert, atrum angelum ferreo malleo prx-
ditum, defundi caput ram validemalleo ferire, ut illum novem orgyis fub terram inlpel-
laC} & neucrum ceflacurum, hunc malleo ferire, alterum uncis ferreis torquere defunduni
adextremum ufque judicu diem. Eam ob caufam Turcx defundorum cadaveribus,cró-
co nomen infcribunt, fepulchraque concava faciunt, ut locum habeant, quo fe in genua
profternere queant : imô nonnulh foveisligneas tabulas fuperimponunt, ne terra oppleri
poffint. Hxc Turcis tantam formidinem incufferuntjutin matutinis fuis orationibus hoc
lcmperadiiciant:DomineDeus,ab interrogationeduorum angelorum, fepulchri tor-
mento, & malo itinere me libera, Amen: imô preces qux ab utriufque fexus Turcis in coc-
miteriis ad defundorum fepulchra fiunt, eô refcruntur, ut defundi ab interrogatione
acrorura angelorum hbcrencur,

MAHVMETEsin fuum Alcoranum plerofque Bibliorum locos transferens, noa-
nulla etiam de Mundi creatione inferuit, & ipfius Adami Dei ipfius manu è pura
terra condici hiftoriam, & vitalem fpiricum in illum infufum : per ipfius autem
tranfgreflaonem omnes pofteros morci deftinacos. De extremo ludicio ait, fub M undi fi-
nem comu inflatu iri, tum fuperftites homines &c cxleftes angelos morituros : deinde cor-
nu denuô inflandum,ad cujus fbnum,homines & angelos denuo in vitam redituros. Infu-
per fcriptum eft cap. y. hbri I. omnes quadrupèdes Slaves vitxrefticuendasindieludicii:
arietes item qui die Pafchx, Bairan ab ipfis appellaci, madantur, paradifum in extremo
judicio, tefte Zuna, ingredientur ; arietem ab Abraham filii Ifàaclocoinimolatum, per
quadraginta annos in paradifo cducatum, nigrum ab angclo Gabriele delatum fuifle.

ex qiio ftclîx dependent catenis ex obrifo auto fabricatis alligatx , ejus magnitudinis
cum Noho monte urbi Almedina^ vicino, Gabrielem fores pulfaviffe: interrog^nti^ianito-
riquisferiret. Ego, inquit, angelus Gabriel, & Mahumetes propheta & Dei amicus : au-
ditoMahumens nomine, ilhco apertas fuilfe fores: iflic canum fenem inveniffe Ada-
mum, qui Mahumetem amplexus , Deo gratias agebat, quod tali filio illum donalfv\'t,
multumquefe Mahumeti commendaffe. Vltcriiis progreffos, varix formx angelos inve-
niffe, boum, hominum, equorum, avium, inter quas gallus fuit pedibus primum cxlum
premens,&capite fecundum cxlum attingens. Interroganti Mahumeti quid ifla fibi vel-
lent, angelum refpondiffe, angelos effe qui pro iisqui in mundo funt,Deum orant: huma-
nxquc formx angelos, pro hominibus otare; bubulx, pro bobus;equinx, pro equis jgalli-
nacex, pro gallis: atque cüm ingens ille gallus caneret, reliquos gallos cùm cxleftes tum
terreflres canere. Demde ad aureum cxlum venientes, fores pulfaffe:ianitoriinquirenti
qui cffent,Gabrielcm refpondiffe, Ego &c Mahumetes : illico ingreffos undique Dei &
Mahumetis nomen infcriptum hac rationc vidiffe : Nemo alius eft prxter Deum , cujus
Mahumetes cft propheta: Noeque incanum reperilfe; qui Mahumetem amplexus, fefe
illicommendavit. Poftea admirandx formx angelos œnfj?exiffe, quorum unus pedibus
fecundum cxlum calcabat, & capite tertium attingebat, altera manu Orientem, altera
Occidentem pertingens. Inde in tertium cxlum ingreffos, ex prcciofo lapide conftans,
ubi reperto Abrahamo,ingentem angelorum numerum viderunt, quorum unus inter
utrumque oculum feptuagintadierum itineris intervallum habebat, manuque hbrum te-
nebat, in quo omnia fcribebat & expungebat ; ifque angelus mortis nuncupabatur, homi-
nes nafcentes hbro infcribcns,& morientium nomina expungcns. Inde porrô in quartum
cxlum Smaragdo conftans delatos,reperto iftîc lofcph lacobi filio(qui falutato Mahume-
te fe ipfi commendavit) acque magno angelorum numero, quorum unus, procerus ad-
modum,hominum vicem,qui propterpeccataad inferosdefcendebant,deplorabat. Poft-
ea in quintum cxlumadamancinum perveniffe , ubi Moles Mahumeti fe commendans,
majorque angelorum numerus quam in reliquis cxlis. Hinc m fextum cxlum ex carbun-
culofive pyropo fabrefadum ,afcendiffe,ubi D. îoannes Baptifta , qui Mahumeti fefè
commendavit. Poftremô in fepcimum cxlum, Dei lumine conftans, veniffe, ubi rcpcrco
lefu Chrifto,ipli Mahumetesfecommendavit,&: confpcdo iftîc maximo Angelorum nu-
mero, Angelus ipfum reliquit. At ille per difficilia loca afccndens, ingentem aquarum Sc
nivium quantitatem invenit; & mirum in modum fatigatus, cxleftem vocem cxaudivic,
dicencem: Saluca cuum Crcacorem, ô Mahumeces^ non procul enim ab illo abes: tum lu-
men ad-^ô ingens illum circumfullic, ut oculorum iplius aciem turbaret. Ait Deum te-
dam habuifte faciem leptuagefies mille hneis pannis, Dei lumine conftantibus, atque abs
illo abfuilfegemino duntaxat bahftx jadu : Deumquc iplius umbrx manum impofuiffe,
unde ingens frigus fenferit : Deum prxterea ipfum hoc loco alloquutum, multa illi Legis
prxcepta dedilfe, atque plurima fecreta rc^^elalfe. Addit Afear, Deum quinque donis
Mahumetem affeciffe, qux in nullum mortalium unquam contuhffet. Primum, Mahu-
metem fublimiorem elfe crearuram quxincxloautin terra eff^c. Alccrum , ipfum effe
excellentiflimum &:generofiffimum omnium quiab Adamo fuerunt, atque ad extre-
mum ufque judicium fucurifunt. Tertium,ipfum effe univerfalem rcdcmptorcm,hoc
eft, peccatorumcondonatorera. Quartum,omneshnguascallerc. Quintum, uc bello-
rumfpolia ipli tnbuantur: quo dono iplius pofteri maximè gloriantur. Scriptum habet
prxterea Alear, Mahumetem defcendiffe eadem via qua afcenderac, quxque ipfi accide-
rant, Gabrieli angelocnarraffe: angelum autem dixiffe^O Mahumctcs,Deus injunxcrat,
te in hunc locum perducerem ,uc ejus omnia fecreca confpiccres. Nunc auccm ad inferos
defcendamus, uc inferna fecrcta eciam videas, quo modo homines adxmonibus cór-
queantur. Omnia hxc infcripfic Mahumeces fuo Alcorano : è quibus liquec craffi fuiffe
hominem ingénu. Defcribens porrô Paradifum quem fuis pollicecur, quinque rebus prx-
ditum effe referc,xdificiis, fupelledile omnis generis,cibo& pocu, veflibus, elegancifque
formx mulieribus,cum quibus voluptatcm capere poftintjgenerolis item equis, ephippia
& frena gemmis exornata habentibus. Dc Inferis refert fcpccm inelfe porras, dxmonel-
que effe varii generis, quofdam fej-reis caccnis vindos,alios yeru ferreo transfixos; homines
aucem perpetuôcoHiquacum plumbum bibcrc,pucridifquecibis. Sc arboris cujufdam ma-
lis vefci,qux vera funt dxmonum origo. Hxc omnia eô retulimus, ut Mahumetem ,cùm
hujufcemodi nugas defcriberet, exiguo judicio prxditum fuiffe demonftrarem.

Cur Mahumetü lex ^urckpermiferit ^ ut fe cum feminmi
ßxus mancipiüycuiufcunque tandem finüL religionis^

INDIFFERENTER liodic {èfecommifccïit Tufca feminéi fexus mancipiisynullâ Iiä-
bitâ an Chriftiana religionis^an ludaica, an idololatra lînt, ratione; quod vivo etiam-
num Mahumeteilhsiégéconceftum fuit. Cum enim Mahumeti,qui plures habebat
uxores, donata fuiflet à laeobitarum Rege elegans ludaa virgo, ilheô iplius arriore flagfà-
vit, nec abftinere potuit quin illam comprimeret. Quod animadvertentes ipfius uxores,
ferre nequiverunt, repudiumque minitatafunt,fi perfeveraret : cum autem ille non ab-
ftineret,fcandalum ilh crcatum eft : nam dua uxores abillofecefterunt, & rem,utgefta
erat, per Mecham fparferunt. Ille, ut eratvigilans, remedium huic rei illico quarendum
exiftimavit. Itaque novum caput fub Alcorano addidit, utvidclicet omnibus ipfiusle-
gemobfervantibusjindiftcrenter liceret cum feminei fexus mancipiis, non fecus ac cum
legitimis uxoribus commifceri: eaque lex initio capitis libri quarti Alcorani inditaeft,
etiamnum nomen obtinentis, Defenfionis caput ; ejus funt verba : O Propheta , quoniam
tuis uxoribus placere volens,licita prohibere voluifti, fcito Deum pérmittere, ut homini-
bus licentiam prabeascum femineifcxu-^ maricipiis concumbendi.Hanc legem clam cre-
didit nonnullis ipfius uxoribus, qua fubitô illam evulgarent: addebatque : Attamen vosi
mulieres, fi pcenitentiam coram Deo egeritis, magnam utilitatem adfequemini. Sin à
Mahumete repudiata manebitis, ipfius Creator alias dabit ipfi uxores virgines &iividuasi
in ipfius legem credentes, & ilh obfequentes. Promulgatam banc legem Mechani viri fa-
cile receperunt, Mahumetifquecaula patrocinati funt : accefleruntque Mahunietem re-
pudiatarum uxorum cognati, ipfum Obfecrantes ut uxores reciperet. Quo fuccelfu valde
latatus eft ; nihil enim aliud optabatj tametfi fe eas recipere nolle fim ularet. Ex illo tem-
pore Turcicas mulieres finezelotypia cum mancipiis habitant. Licet autem Turcis vel
centum mancipia feminei fèxus habere: at légitimas uxores duntaxat quatuor.

"Brevisparadifiquem <z^ahumetes ITurcu pollicitus eïî^ narratio-^
quam(}^ridicuU ßnt qunL de eo recenfet.

De materia ex qua calum çompofttum fit agens Mahumetes, ex fumo illud Deüni
creafte ait,atque firmamentum in bubuli cornu cufpide ftabilitum: agitante fe aut
fuccutiente bove,terramotum fieri,quoniam univerfa terra ipfiuscornu incumbat.
Mille alias hujufcemodi nugas Turca nunc credunt, quas Mahumetes illis perfuafit;at-
que inter reliquas, fèptem efte paradifos,auroargentoque, unionibus 6c gemmis exorna-
tos,in quibus palatia iis qua hic exftruda funt longè elegantiora, magna conclavia atriaque
habentia : hortos praterea omni frudiferarum arborum genere cultiftimos, fontefque 6c
amnes palatia alluere, modô ex puro lade conftantes, modô ex optimo melle, tum etiam
nonnullos cx dulci vino : in medio verô paradifb arborem efte, totum illum inumbran-
tem,ramofque fupra muros fpargentem, quorum fingula folia ex puro auro argentoque
conftantia, Mahumetis poft Dei nomen,in(criptum habent. Inde fadum ut ufitatiflimam
fuam orationem fubinde répétant hoc modo : U iUehe ille adah MAhçmetrd\\ûlo/iach. Quàm
orationem fi Chriftianus imprudenter pronunciaret, aut moriendum illi eflèt, aut Turci-
ca religioni nomen profitendum. Ex Alcorani praterea dodrinâ credunt, quôd Turc^
in paradifo ridebunt, 6c voluptati indulgebunt, procul valere juftis mœftitiâ 6c folicitudi-
ne, femperque latabundi aulais & ledis fericeo coccineoque panno exornatis infidebuntj
equorum ephippia 6C alia ornamenta ex gemmis adornata habebunt; quodque pueri non
minds elegantes quàm gemma auro inclufa,fericeis, coccoque viridi fplendentibus, aura-
tifque veftibusinduti, illis miniftrabunt aureis atque argenteis poculis. Expletâ autera
fame &: fiti, iidem pueri crura, manus,brachia, 6c aures gemmis, annulis aliifqueclenodiis
exornata habentes, fingulis Turcis in aurea lance ingens malum citrium prabebunt; quo
ab ipfis accepto, naribus admoto utodorentur, illicô exorituram venuftilfimam virgi-
nem, elegantibus veftibus ornatam, qua Turcam ampledens, ille viciflim eanij irt mutuis
amplexibus per quinquaginta annosharebunt, voluptatique indulgebunt. Quinquage-

fîrao antioexpleto, Deus illis dieet : Quandoquidem, q mei famulij getïio indulfiftis in
meo paradifb, meam faciem vobis oftendere volo. Tum velum à facie amoyeb^t. Tur-
cx autem corruent prx huj isluminis fulgore : quibus Deus deinde : Surgite mei famuli,
& meâ gloria fruimini .-nunquam enim arapliiismoriemini, neque mœrore afficiemini.
Illi autem capita attollentes, Deum facie ad faciem videbunt, Sc comprehenfam ftnguli
fuam virginem, in fuum cubiculum abducent, ubi vidfui neceflaria invenient; ifticque ge-
nio indulgentes, voluptatemque ex fuavirgine capientes, fine mortis metu vitam inlxti-
tia traducent. Hxc Mahumetes & alia pleraque deliramenta de fuo paradifo tradit : ex
eaque nartatione de pueris & virginibus quas in paradifo creatas efte ait, & muro inclufas,
ocCafióiiem Turcas fumpfifte autumo condçndi fuas illas fabricas quas Serraglio appel-
lant. Additautem,fi aliqua ex iftis virginibus intempeftâ node locum muris conclufura
egredcretur,non minus quàm Sol,mundum illuftraturam: fi vero in mare Ipueret, aquam
ut mcl dulcem futuram. Ceteriim ante quam narrationem de Turcico paradifo abfolva-
mus, fabulam de fympofio quod Mahumetes fandioribus Turcis à Deo exhibitum fuifie
ait,recitabimàs. Primüm dicit, Deum Gabrieli mandafte, ut claves adfcrret, quibus pa-
radifum aperiret; earum autem feptuaginta milliain angeli cura elfe, fingulafque clavcs
ïèpties mille milliarium longitudinis efle. Giim verô Gabriel tanti ponderis clavem tol-
lere non poftet, Deo indicavit : cui Deus, Invoca meum & mei amici nomen. Quibus
nominibus invocatis, clavem facilè fuftulit paradifi fores aperuit ;in quo menlaada-
mantina inerat, fepties centena millia diurni itineris fpatia longa & lata, in cujus ambitu
erant difpofitxaurex&argentexfellx. Deinde addit Turcas menfara ftratam inventu-
ros, mantiliaque fericeis & aureis filis contexts, fediliaque quibus infideant, puerofque fu-
pradidos in hoc fympofio miniftraturos, vanique generis cibos prxbituros, & frudus, vi-
num que aquam è paradifi amnibus hauftam pocillaturos : pro bellariis autem citria illa
quorum antè memini, daturos. AbfolutoDei fympofio, pollicitus eft Mahumetes etiam.
epulum- Fons porrô eft, ipfo perhibente, in paradifo, cujus aqua nive candidior, melle-
que dulcior eft, longitudine & latitudine feptuagies millena diurni itineris fparia compre-
hendens, ubi plura vitra paterxque funt, quam in cxlo ftellx. Hunc fontem Deus Ma-
humeti donavit, quo Turcx ingredientes, fitim fedent, qux in xternum deinde ipfis non
erit molefta. Egreffus autem fonte Mahumetes, in infernum defcendet, deledurus pro-
bos omnes Turcas, qui aliquam pœnani commeriti erant, quos, ut plenam remiflionem
confèquantur, in prxdidum fontem deferetj Sc m atrum colorera, quem in inferno cx
uftulatione contraxerunt, deponant, ipfè illos aqua fontanâ abluet ,niveque candidiores
redder, deinde in aliorum Turcarum paradifum transferer. Turcici concionatores aiunt
Mahumetem in arietem iranfmutandum, Turcas verô in pulices, quos ex infens in para-
difum tranfportans iftîc excutiet, ut pulices cadentes, aliorum Turcarum formam denuè
recipiant.

o D1E R N o etiam die Turcis, & Mahumetis lege initiatis, ex vetere inftituto,
plures quatuor vxoribus ducere non licet : vivus emm adhuc M ahumetes fuis af^
lè\'chs quatuor legirimarum uxorum ufum conceffit : ex lege autem in fuam met
gratiam conditâ, quotquot voluit uxoresducere potuit. Ex Afearis libro conftat,quin-
decim uxoreseum habuiffe, prxter ingentem mancipiorum feminei fexus numerum. Le-
gem coadidit, qux hodie obfèrvatur,de mulierum xqualitate, ut eâdem ratione omnes
veftibus, cibo, potu,&cubili tradarentur: fi quid fecus fiat, qux injuftè fecum agi exifti-
mat, apud ludicem conqueri,& maritum in jus vocare poteft. Eam ob caufam, Turca-
rum Imperatoris vel Baffx ahcujus filia majore apud (maritumprivilegio hodie non gau-
det, quàm infimx fortis cujufpiam filia: nam propter leviflrmam caufam matrimonio re-
nunciare queunt : conquerenteenim apud Gadi aliqua, fi maritus defèrere illam vult, jam
folutum eft matrimonium: divortium autem renunciare uxori in ea regione, perinde fere
cft, atque in Galha ancillam dimittere. Mahumetes adhuc vivus legem corididit, ne de-
fertasà fe uxores, cuiquam matrimonio fibi jungereliceret:prxcepit etiam, ne ipfius uxo-
res (quas moriens novem adhuc habuit) ab ejus morte cuiquam nuberent. Scriptum eft
in libro quodam Arabico, cui titulus. De bonis moribus Mahumetis, illum à virtutibus &
virium robore extollente, eadem horâ undecim fuas vxores fubfequenter cognofcere

gioriari folitum. Condidit etiam legem , qux & hodie obfervatur, ut ß qüis ûXôrem ter
repud,^vcrit , non polîit deinceps d!am recipere, nili prius cum alio Concubuerit. Hsec
porrô quatuor Turcis funt prohibira; ne fanguine vefcantür,ne fuillâ, ne iis quse idolis fimt
immolataj ne fuffocatis. Vivo Mahumete, atque etiam aliquamdiu ab ejus morte,man-
cipia qux ipfius dodrinam ampledebantur,hbertâtem conféquebanturjquia primus qui
in ipfum credidit, mancipium fuit; fe enim hbertateillumdonaturum pollicitus erat, fi in
ipfum crederet. Zunx hber meminit legis quâ fancitum erat, ut omnia mancipia ludaï^.
cx,five Chriftianx religionis, religionem fuam abjurantia, & Mahumetanam ampleden^-
tia, libera fièrent, etiam invito domino : at ea lex hodie non obfervatur. Noftratium vul-
gus Mahumetis cippum in aére pende\'re exiftimat, lapidis màgnetis vi atque efiicaciâ : at-
tamen id recentiorum inventum non eft : nam Plinius fimile quidpiam cap. 14. libri 54.dc
magnete Icribit. Eodem,inquit,lapide Dinocratesarchitedus Alexandrix Arfinoëstem-
plum concamerare inchoaverat, ut in eo fimulacrum ejus è ferro pende\'re in aê\'re videre-
tur. Hxc autem de ridicuhs Mahumetis nugis dida funtojnuncdc Turcis agamus.

Ml R A M, (èd facdem tamen, infantes cducandi rationem habent Tutc^: nam li*
cet eos muniant undique fafciis involvant, podicem tamen illis nudum relin-
quunt. Etenim illorum cunx alveum five fund um habent coriaccum, bene ten-
fum, in quo rotundum foramen faciunt, cui infantis nudas nates imponunt;deinde fidilb
aliquod ampli oris fub eo foramine adhibent,quo infantium excrementa excipiantur:eam
ob caulàm tot cunabulis non egent quot noftri infantes, neque ita immundi funt, nequé
tantam in educando moleftiam exhibent:&: iicet fuccrefcendo adeô robuftî evad.int,ut fi-
ne adminiculo ingredi incipiant, quiefcere tamen non permittuntur, nifi foramini cuna-
rum impofiti, donec aluum continere noverint. Fafciis autem involuti, fuperiora invo-
lucra permeierenr, nifi huic reiprovideretur. Idcirco buxeostubulos,in infantium ufum
fados, digitum craflbs , fèx longos, concavos, & ab una parte incurvos, apud inftitores
emunt, qui duorum funt generum : alii enim mafculis infantibus fubfcrviunt, ahi puellis.
Mafculorum, fupernum foramen rotundum habent, hac figura: Puellarum autcm lon-
gius, hoc eft, fupernum foramen latius in longitudinem excava-
tum eft, ut hxc altera figura demonftrat.

Difficilè autem rem intelhget qui eos tubos applicandi ratio-
nem ignorât. Mafculis igitur infantibus tubum applicaturi,ex^
tremammentulam laxiori tubi parti imponunt,longiorem in-
ter crura dudam, faciunt ut foramini cunarum refpondeat,
quô urina in fidile cunis fuppofitum defluat» Eâdem ratione
puellarum tubuhapplicantur;dudâ enim ejus longiore parte in-
ter crura, ut urina in vas cunis fubjcdum defluat, efliciunt. Hxc
confuetudo optime Turcis convenit, qui perpetuô in aulxis fe-
dere folent,ahoqui ipforum liberi omnia Confpurcarent, N ullui
eft apud eos pultis ufusj^ejufmodi enim alimenta infantibus prx-
bere non folent,qualia nos in Europa. Mulieres nihil Ulis aliud prxbent quàm mammam,
donec unius fint anni, aut decem menfium ; qux confuetudo vulgaris eft omnibus Orien-
tis nationibus fuos infantes nec pulte ncc lade aniniaUum alere folitis : &: nc tamremota
petamus,ipfimet Itah magnâ ex parte nihil ahud fuis infantibus prxbent prxter mam-
mam, donec annum xtatis explevcrint ; nutrices deinde quod ipfx edunt, in infantium os
ingerunt, fed prius prxmanfum, prxfertim autçm nuces cum pane; pultis enim nullus efl
ufus, fed potius boni alicujus jufculi, autpanatx ut appellant. Exp]etoanno,cdm mande-
re incipiunt Turcarum infantes, dantur illis cibi quilibet j imo ne cepas quidem illis eden-
das prxbere formidant, prids tamen cum pane vel carnibus prxmanfas. Cubihs etiam in-
fantium non admodum magnam habent curam : quandoquidem apudipfbs plumarum
nullus fit ufus. Ea confuetudo per omnes Turcici Imperii provincias inolevit,cum intet
opulentos, tum inter tenuioris fortunx homines: nec adeô delicate fuos hberós tradart
folent, quemadmodum Europxi Chriftiani.

t viR.CiS ex Scythia egreflïs,&i vicinas regiones occupare incipientibus, Armeni
tune Chriftiani iicet omnium primi ftibjugati ; in fide tamen Chriftianâ conftantes
femper permanfere pet univerfum Turcicum Imperium nunc etiam hocno-
meni retinent:fi enim Armenum appellant,Cbriftianum intelljguntjatfi Mahumetanam
reîigionem amplèditur,eam appellationem amittit. Pagos & oppida etiam fupra Arme-
niam inhabitant, ut per Afamiam & Adiabenem j Perlàrum enim Rex in provmciis fibi
fubjeâis illos admittit : nam pacific! funt & humani, egeni magnâ ex parte agricole, dili-
gentes hortulani, boniquevinearumcultores. Illorum facerdotes conjugati funt, perinde
atque Grxci, & cum calice celebrant Miffam, Latinorum more,fimiliaque habent orna-
menta, &parvas confecrantoblatas, non integrum panem utGrxci :omnes qui Miffam
audiunt, facerdoti refpondent Armeniacâ linguâ- Chriftianx religionis omnibus cultori-
bus per univerfum Turcx dominium propria habere templâ conceditur. Neminem
enim ad fuam reîigionem ampledendam adigunt Turcx ; fed omnibus in propria religio-
ne licet vivere. Earationefui Imperii potentiam confervat: fubjugata enim ahqua pro-
vincia, fàtis illi eft ut indigenx ejus Imperium agnofcant, & tributum pendant; de anima-
rum curâ non eft folicitus. Quapropter fxpe multos pagos in Thracia vidimus , quorum
incolx vel foli Bulgari efiènt, velValachi, vel Serviani,vcl Bofnenfes, vel Epirotx, vel
Dalmatx, vcl Illyrici, omnefque Chriftianam reîigionem ampledentes : nam dcvidâ ali-
quâ provinciâ, Turca rufticos è pagis tollit, cofque tanquam colonias ad loca circa Con-
ftantinopolim deferta vel alia colenda transfert. Secundum Ponti Euxini littora inter-
dum per pagos vagantes, unico die quinque aut fex Chriftianx religionis diverfa idioma-
ta audivimus, pro pagorum vanctate. Sxpenumero Armenorum qui in Turcicis oppidis
habitant facrà adiimus, eaque animadvertimus Latinorum ritibus magis accedere quàm
rcliquarum nationum Chriftianarum. Atque licct diverfàrum nationum Chriftiani in eo-
dem oppido aut pago habitent ; fi tamen Armenus aliquis moritur, foli Armeni funus co-
mitantur; fi Grxcus, Grxci. Aha enim natio alteram ad funus profequendum non invi-
tât, neque alia alcérius négocia curat. Hmc fit ut fxpe quinque aut fex cœmiteria in Tur-
cico ahquo oppido confpiciantur, pro variarum nationum qux iilud inhabitant ratione,
facilè id permittentibus Turcis. Armenorum facerdote Ëvangclium legente , qui inter-
funt, dextra finiftrâ inter fèofcula hbarcfolent, in teftimonium mutuô fibidatx venix,
omnefque ititclligunt quod faccrdos ipfis prxlegit :nam Armeniaca lingua veterem ele-
gantiam ferèretinct. Turcx fuoslibcros in Arabica lingua diligenter inftitui curantrquod
ut commodiûs fieri queat, porticus fabricari curârunt, quo hberos ablegant, ut legere &
fcribere difcant,ntque ArabicamGrammaticam edoceantur:(Puellas verô,docent mulie-
res:) nec adeô vilis paguseft qui porticum aliquam non habeat, vcl fàltem compluvium,
fubquod conveniat omnes ejus pagi pueri mafcuh. Legendo humi fedent,confuetudine
jpucrisadmodum commoda ; nam hac ratione quiefcunt- Leélioncm autem récitantes,
univerfum corpus modô in anteriorcm, modô m pofteriorem partem quatiunt, obaccen-
• tuum &pronunciationis (utopinamur) difficukatem.

PROFVGI ex Hifpania & Lufitania ludxi, ludaïfmum in Turcico dominio adeô
auxcrunt, ut omnis ferè generis libros in Hebrxam linguam traduxerint, & Con-
ftantinopoli typographiam fincaccentibus inftitucrint. Libros ctiam HifpaniGa,Ita-
lica. Germanica, Latina & Grxca lingua excudunt : Turcica autcm vel Arabica, minimè,
quoniam non licet. Qui per Turcicum Dominium fparfi funt, quatuor vcl quinque cal-
lent ut plurimum linguas, & eorum plerique dcnas vcl duodcnas. Qui ex Hifpaniis,Ger-
mania, Hungaria&: Bohemia difceirerunr,vcrnaculam earum nationum linguam libcros
fuos docuerunt; illi deinceps earum nationum linguam didiccrunt cum quibus negotian-
tur, uti Grxcam, Slavonicam, Turcicam, Arabicam , Armeniacam & Italicam. Pauci
Gallicam norunt, cum Gallis enim non negotiantur, Ab omni porrô antiquitate fuerunt

ludxi magni negotiatoreSj& varias callueriint lingriasi quod cùnft éxHiftoriis,tüm ex
facra fcriptura probari poteft. Nam cum ludxi undiqueconftuxiflent Hierofoly mam, ut
intereftaitfefto Pentecoftcs; Domini noftri lefu Chnfti Apoftoli, qui Galilxa nunquam
egrefti erant, neque aham hnguam noverantquàm Vernaculam ejus tegionis ^eo tamen
die finguh hjquebantur ömnibushnguis;quodmaximê admirati funt ludxi prxfentes,qui
ex Parthia & Media advenerant, Elamitx, Mefopotai^x S>L ludxx incolx, CappadoceSj
Ponti& Aiîx, Pifidix, Pamphylix, iEgypti, Lybix accolx. Romani, profelyti plerique,
hoc eft, qui fpontè ludaifmum amplexi erant ^ prxterea Cretèn(ès& Arabes ; eamque ob
caufam fcfe mutuô interrogabant: Nonnehi omnes Galilxi funt i 6c tamen finguli âudi^
mus eos loquentes lingua in qua nati fumuk iüxe auterp defcripta funt in Adis Apofto-
lorum; ex quibus probate volumus, abipmiîi antiquitate per univerfum orbem negotiari
folitos. Turcarum fimplicitas admodum corrupta eft ludxorum commcrcio : quemad-
modum Galli nonnihil immutati funt exteraîum nationum comraercio ; ad minimum,
ipforum ingénia torpentia,excitatiora funt réédita. Vbicunque tandem ludxi vivant, re^
liquas nationes verfutiâ fuperant. Omncm Turcicam negotiatipnem ita amplexi funtj
uc tota Turcici Imperatoris opulentia, ejufque univerfus cenfus in eorum fit poteftate*
Nam majore precio redimunt quxfturam cenfus provinciarum j teloniaque & navium ex-
cenfum , aliaque Turcici imperii veèligalia. Eam ob caufam fcdulô eorum linguam edi-
Icuntcum quibus negotiantur. Eâaftutiâ utuntur, utin Italiam negotiationiscaufa pro-
feäuri,capitisopcriraentumcoloreaiboinducant,utTurcx efteexiftiraentur; nam Tur-
carum fidei plustribuitur quàm ludxorum : alioqui ludxi peregrinantes, operimentum
illud capitis ftavum geftare folent ; Armem, Grxci, Maronitx, Indi, Cophthi, & reliqux
nationes qux Chriftianam reiigionem ampled:untur,cxrulo-purpurei coloris geftant illud
diaderaa,velverficolorifoli enim Turcx album ferunt. Quoniam autem ludxorum ope-
ra uti fxpenumero coadi fuimus, atque cum illis verfari; facilè deprehendimus, aftutiâ &c
mahtiâ rehquas nationes fuperare. Non vefcuntur carnibus, à Turca, Grxcôve, aut Lati-
no five Franco, ut vocant, apparatis : nihil pingUe edunt neque quod Chriftianorum aut
Turcarum fit, fed nec vinum à Ghriftiano vel Turca redemptum bibunt. Tot contro-
verfix &c fchifmata inter illos funt) ut plurimi contraria ab ahis fentiant. Nonnulli Qiri-
ftianamancipia poffident,mares & feminas, quorum opera variis in rebusutuntur die
Sabbathiiveluti in Conftantinopohtana typographia, aut exercenda mercatuta : feminis
etiam abutuntur tanquam ludxis. Hxc alii reprehendunt, Sc in Legem peccari afferunt,
negantes ludxoliceremâncipio feminei fèxusGhriftianoabuti,quôd mulier Chriftianar
fit; neque mares ad labores die Sabbathi adigere, quoniam ipfius opera peragantur. At illi,
prohibitum non efte refpondent, quandoquidem res fint fua pecunia redemptx. Recenti ,
adhuc memoria ludxo cuidam,medico filii Turcarum Imperatoris Icpnii habitantis,-
mancipia fuerunt binx Hifpanicx puellxeleganti forma prxditx, ô^ ïtalicam linguam
callentes, quibus abutebatur;&licet ex iis proies fuftuliftet, vendere tamen voluit :ipfafi;
que intelleximus mœrore animi admodum adfedas, quod in Turcarum poteftatem ven-
turx effent. Cum enim Turcx puella aliqua fuo xre redemptâabufiîfuerint, tametfi ex ea
proies fufcepennt,illamquammaximo poffunt precio denuô vendunt, ucahameapecu-
nia redimere queant. Hinc fitutinterdum mulier aliqua vicies autr^cks pubhcè.venun-
detur,viri nonnumquam quadragies, modô ludxis, modo Turci% C^i magis Icrupulofi
funt ludxi, aiunt fibi prohibitum ne cum exteris mulieribus corn mifceanturi mâncipio ve-
to eorum reiigionem profitente, pro arbitrio abuti poffe. Qm per yEgyptum, Syiiam,
Afiamqueminorem , & univerfum Turcicum dominium medicam artem profitentur,
magna ex parte ludxi funt, licet etiam nonnulli Turcx reperiantuf,ludxis plerumque do-^
diores, de fic fatis in praxi induftrii: in reliquis autem rebus qux in abfoluto medico requi-
runtur, non admodum verfàti. Facile eft ludxis medicam artem callere,ob librorum
Grxcorum, Arabum &:Hebrxorum commoditatcm, qui in ipforum vulgarem hnguam
converfi funt, uti Hippocratis, Galeni, Avicennx, Almanforis five Rhafis, Serapionis , &
aliorum Arabum audorum. Turcx etiani Ariftotelis & Platonis opera in Arabicam
Turcicam linguam converfà habent. Aromatarii, quos Materiahftas vulgo appellant,
Turcici dominii urbes incolenteSjmagna ex parte ludxi funt: Turcx autem in Aromatum
cognitione peritioresj pluraque fimplicia medicamenta in fuis officinis venalia habent
quàm nos in Europa : imo aufim dicere, primanum Aromatarium Venetum tabernam
varietate aromatum Sc medicamentorum adeô inftrudam non habere, ut Aromatarius
aliquis Turcicus: de numero varictate dico, non de quantitate. Prxfcripto aliquo me-
dicamento, illud ftatim Aromatario mittit Medicus (nulli emm apud eos funt Pharma-
copcei) èc medicamenta fimplicia ab illo prxfente pecunia redimit, more apud eam

gentem ^ufîtatï^ quae nihil nifi prafente pecunia vendit, nec magis iftîc vicino creditur
qùàm cUivis extcro : unde fit, ut nulhs iftîc ratiónum libris opus fit, neque fyngra^his..

1 H ï L nifi quod ad fijam artem attinet, fufcipiunt veri Mercatores apud Turcas,
hoc eft , qui vero &antiqüoTurGaïum & Gracorum more negotiantur: ludai
verô Hifpaniis pulfi,atque Chriftiaflfi a|)oftata Conftantinopoli tabernas inftruxe-
runt,in quibus omnis generis merces vebales habent Latino more : hinc fit, ut non minus
imponant emptoribus quàm m Europa, ûbiviik videas pagum in quo non fit hujufcemodi
ahqua taberna, qua forte decem aut duodecim mercium genera habebit, eaqUe vel vitia-
ta, vel vetuftate corrupta. Turca longavi furit- quia minimè delicatuli, & fine difcrimine
alhis&cepisvelcuntur,nec vinum bibunt nifi quàm rariftimè. Cùm autem graftànte
pefte, non fibi confidant, nec à coritagio fibi metuant, (ape ab ea tolluntur. Omnia au-
laadetonfaquaexTUrcicoimperioadexterosdevehuntur,inter Iconium Cilicia & Ca-
racharaPaplilagonia folummodo fiunt. Sélédiores autem panni undulati,ex pilis capra-
rum contexti, ut diximus, Ancyra Cappadocia metropoli : fed & tapetes è caprarum pilis
confiant: qui verô apud Memphim venduntur, minus elegantes funt ; cx lineo enim pan-
no verficolore fadi funt. In Adana fiunt periftromata, leviaadmodum &molha, ad fub-
fternendum cubituris. Forum habent Turca per fingula oppida & pagos, certo aliquo
die fingulis hebdomadibus, urin Europa, quo ruftici conveniunt, ad vendendum fuas
merces: alii ligna convehentes, alii ova, butyrUm, cafeum , fericea & linea ftamina, alia-
que fimilia ludaa mulieres, quibus aperta facie in publicum prodire licet, per hac fora
fréquentes confpiciuntur, ut fua opera acu pida vendant. Qiioniam porrô Turcicis mu-
lieribus Mahumetica lege prohibitum, ne in publicum vendendi aut emeridi caufa egre-
diantur,Iudaicis mulieribus fua opera vendenda tradunt. Lex tamen non adeô rigide ob-
fervatur, quin interdum Turcica mulieres etiam fua vendentes confpiciantur,fed velo
fupra faciem indudo, per quod profpicere queant, &, loqui volentes, illud attollere, per-
inde atque bucculam in galea. Venalia autem plerumque habent mantilia, ftrophiola,
caliendra, cingula alba, pulvinorUm integumenta, aliaque majoris precii opera, ut cono-
pea, cortinas varii generis , qua à ludais redimuntur, ut exteris deinde vendant. Turc^
deledantur lineo panno albo, & acu egregiè picio, nulli fumptui parcentes ut cum adqui-
rant: Interdum venduntur duo exigua ftrophiola acu pida viginti afpris, qua in Galha vix
fex affibus five tribus barziis aftimarentur. Varia opera in tela à Turcicis mulieribus acu
pinguntur : vulgatiffimum autem eft, Ut opus quod conficere cupiunt, pidura primùm in
tela defignent, quam dèindë inter bina fila fequentes, & fubtili admodum acu bombyci-
na ftamina diverforum colorum ducentes,ut opus ipfam piduram plané referat, efficiunt.
Ea ratio pingendi acu apud nos-ufitata non eft. Et vix apud nos credi poflSt, quantum
apud Turcas hujuftnodi opera aftimentur,quantaque eorum fit quantitas. Cdm autem
mulieres ut plurimum coriclufatoaneant, neque rem familiärem adminiftrent ;ne plané
fint otiofa, tempus in iftis operibus conficiendis terunt, prafertim cùm linea penfà trahere
ranffime foleant.

oAdmirafione res maximè digna inTurcis^ qui Opio
vefcuntur ut m hello fint^ animoßores,

Observatigne maximè digna eft conficiendi apud Turcas Opii ratio, prasfer-
timin Achara, Garachara, Spartada, Emetelinda, aliifque oppidis Paphlagonia,
Cappadociaj & Cilicia. Agros papavere albo conferunt,ut nos tritico: fed ea con-
fideratione, ne finguli ruftici plus ferant. quàm famiham habeant ad id colligendum fufß-
cientem. Colligunt autem eâdem, quam Audores tradiderunt, ratione. Papa veris capi-
ta jam formata,leviter incîduntur;atque ex vulnere émanantes ladea gutta, parumpet
infpiffari finuntur. Sunt qui denas libras colligant, alii fex, ahi plures vel pauciores, pro
op»erarum quas incolligendo adhibuerint diligentiâ : nam hoc negotium in latifundii fa-
tione non verfàtur, fed in legentium numero & diligentiâ. Nifi hujus Opii tantus apud

Turcas effet lifus, noftra opinione commercium ejus periijfet,quemadmodum mulrarum
aliarum rerum qux amplius non cognofeunrur, r Cérèrum nemo eft Turicarum qui iilud
non emftjetiamfiafprum Iblum habci:etyejusdimidium in Opium impendetj quod pace
& bello femper circumferec. Aftx minoris ludreus mercator nobis afteruic, ilngulis annis
quinquagintacamelos Opio oneratoseduciex Paphlagonia,GàppadociajGa!atiay& Ciü-
cia,quiin Perfiam,Indiam,Europam,aliafq. exteras regioncs,&: per univerfum Turcicum:
imperium illud importent. Cui difiiculteriidemadhibuiflemUs,nifi figillatim nobis enar-
raftetquantum colligereturin fingulis vicis Paphlagonia?,Gappadocix,Armenix minoris,
Gallogrxcias ; addebatque , majore adhuc apud Perfas in ufu efte qiiàm apud Turcas.
Periculum autem facerevolentes, quantum quis Opii devorare poftet fine noxa, lanifîa-
rum nobis familiarem , & fingulis diebus Opio vefci (blitum ,e jus drachme fèmiflem in
noftra prxfèntiadevorafte animadvertimus: poftridie illum apud negotiatoris tabernam
reperientes,illi integram drachmam dari\' curavimus , quam unico bolo devoravit, nec
quidquam incommodi inde fenfit, pra:terquarn quod temulentus quodammodo videré-
îur. Ha^c Opii manducandi confuetudo jamdudum apud Turcas invaluit : illius eteniiri
efu animofiores lè.fè fieri,neque bellipericula formidareexiftimant. Cùm Turcarum Im-
perator, bellum gefturus, militum deledu m facit,tota provincia.Opio ferè fpohatur, Vul-
gare apud eos eft,fibi mutuô obiicerejTuedifti Opium;quemadmodum fi quis apud alias
nationes alteri obiiciat, ipfum temulentum efte. Diu ufifumus contubernio Armeni cu-
jufdam Chriftiani, Opium coram nobis fxpiiis devorantis: ièd & nos eo deguftàtô,nullani
aham noxam deprehendimus, nifi quod pcdus nobis excalfaceret, cerebrum nonnihil
perturbaret,fomniaqueturbulentainducerec. Si Papaverin Europa,videlicet Gallia,Ger-
mania, vel Italia coleretur; arbitror Opium perinde colligi pofte atque in Afia, modô ne-
ceflaria cura ineo legendo adhiberetur. Nam Afia minor non minus fiigidaeft ipfa Gal-
lia. Fieri poteft, ut quod ad nos adfertur, adulterinum fit: folent enim mercatores illius
quantitatem augere ante quàm per provincias diftribuatur. C^jnjani porrô obférvàvi-
mus quibusnotisejus deledus faciendusfit,eas fubiicere voluimus. Optimum eft ahia-
rum, guftu calido, fauces incendens, flavefcens leoninorum pilorum modö, in maflàni
veluti ex granuhs diverfi coloriscoadum; legendo enim Opium, ea grana in Papaveris ca-
pitibus colleda cohxrent,& in placentulam quodammodocoèunt; odor virofus & gravis:
& licet in refrigerantium ordine reponatur, fauces ramen incendit. lam in placentulas.
cogitur Opium in ipfa Afia minore, quatuor uncias vel felibram non pendentes: at mer-
catores quxftus gratia illud multiplicantificutmaflx ex Veneris ofiicinisdelatx^iibram

VT diflicultet admodum confpici queuritpüèllx Ü mulieres Tureicx; longè diffici-
liiîs compellari poflunt : eam ob caufam fui in aliquam m ulierem amoris indicium
prxbere volentes,utvelè longinquo eam videre poflint, operam adhibent:nam
in fummis xdibus complanatis plerumque verfari folent. Turea igîtur oblervatâ eâ quam
dépérit, caput attoilit, manuque gutturi admotâ, cutim prehendens,illam nonnihil vellit,
hoc indicio fignificare volens, fe ejus mancipium efle, extrema fervitute obnpxiûin (ih
ea enim regione nemo fe magis abiicere poteft, quàm fi cujufpiam mancipium.effe profi-
teatur.) Si mulier conftiterit, vel fuam manum deofculata fuerit, bonamde fuoamore
fpem concipit. Qjfibufdam autem locis difficulter admodum poffunt confpici mulieres
reteda facie t earum enim niariti feneftrarum ufum illis adimunt, nifi fint canccllatx : Si
confuetudo apud eos invaluit, ut&puellx& feminx vetulx five juuenes, perpetuô fint
inclufx,nec in publicum prodeant, nifi vel prodefundisoratum iturx, vel balnea aceeffu-
rx (quod fxpiiîs in hebdomadeaccidit) fed multis aliis mulieribuscomitibus; Giim verô
dicat Mahumetes, mulieres paradifum non ingrefluras, templa etiam non accedunt, pro-
hibente id Mahumete i caufamqueaddenteqùôdnon fint cireuncifx ut viri. Plerique
verôopinati funt, mulieribus peculiarem locum in templis elfe datum: afferere autèm au-
demus , rem ita fe non habere ; diligenter enim inquirenres, ab omnibus intelleximus^
templa ingredi illis non licere. Ceterum ciim m univerfoTurcico dominio,tum in Arabia
brachas geftant longas & laxas, nauticis fimiles, ad calceos ufque défluentes: comperimus
autem ejus condupliçationiç rationem confuetudinem (quam multi admiraremur fi

eam proferremus) inde procedere : de qua tamen plura ne verbis quidem teâîs dicere vo-
Jumus, Ciîm res fitnimium curioix obfervationis: itaque non fine caufà vulgatum illud io
ufii eflj totidem confiietudines quot regiones. Pedes nudos calceis vel cothurnis infe-
runt, & in cruribus fiipra talos monde aut armillam plerumque gefiare folent, ad fingula-
rem ornatum. Paucx in Cairo reperientur qux brachia & furas pidas non habeant, panni
Damafceni modo: dum enim in balneis verfantur, cutem fecundum piduram indudam
fibi perfi:ringi curant; nigerquecolor cutim penetrans inhxret, fic ut varix formx ipfarum
brachiis&: aliis corporis partibus impreffx confpiciantur : at ea confuetudo nondum ad
Afiaticas feminas tranfiit. Quia Mahumetis lex vetat ne apertâ facie in publicum pro-
deantjvelum à fronte ante faciem propendens femper geftant, collumqucâ: manus con-
tegunt : cothurnos autem oblongos induunt in calce ferratos, ut ex hac pidura confpi-
cere licet.

— . aC\' Turcarumtalarestunicxcollari &maniciscarent,velperbreves ex
rf^^* funt,& fupra cubitum refedx: qux etiam mulieribus eonvenire poffunt:
mu tertsejugm, Babyloniâacu confui magnâ ex parte folent, prxfertim fcricex : fed
antequam confuantur, fulcum ferro candente \'primiîm defignant, qui
nunquam tolhtur,fed femper permanet uti plicx in undulata. Undula-
tum autem five bombycinum pannum nunquam ufurpant,nifi prius fu-
blatis plicis ; quod facilè fieri poteft: nam quemadmodum undulatus
fulcos plicaf^uecalore accipit, ita etiam calore tolli poffunt. Mahumc-
tana lex vult utfimplices fint mulierum veftes: attamen cum in publi-
cum prodeunt balnea acceflurx, five fponfam comitaturx, omnes qui-
dem lineas rarx texturx veftes fupra alias geftant, fedutinfernx (qux
plerumque fericex & preciofx funt) appareant, albas attollete folent.
manicx veftium funt valdè anguftx, & adeô longx ut manus tegere pof-
fint : nam lex prohiber manus aliafve corporis partes nudas appârere in
publico. Mulierum, &: virorum caligx pedibus carentnam utrique,
pedes, manus, brachiaque ad cubitum ufque, & collum abluere folent.
Quando egerere volunt, fidile aquâ plenum deferunt, ut anteriora &:
pofteriora abluant, etiam fxvifiimo gelu: ad ejufmodi confuetudinem à pueris affuefiunt
tam mares quàm\' feminx, eamque toto vitaè curfu obfervant: Mahumetes enim illis in ea
ïe ehartxalteriiifve rei in qua Dei nomen infcribi poffit, ufum prohibuit. Secefius autem
locum in anguftum longum in terra fodiunt\', ubi inchnati,facilè manu fefe abluere pofl
funt. A Mahumete enim fancitum eft, ifta frequenti ablutione peccata expurgari. In-
de fadum ut alveos aqua plenos, in fingulis compitis collocent, &; tabulato aliquo
fepiant, quo viri feorfim,mulieresitemfeorfim ingteffx fefe lavare queant: at in xdibus,
feceffus utrïfquefunt communes.

Turcaslures habere mores qmfine rixa & z>elotjpïa eïiarru
cum concuhïnis ^ Jervis feminis vivant*

Natvr a funcTurcïE avari & pecuniarum avidi ; primarix idcirco eorum opes in
numerata pecunia confiftunt. Nulla eft iftîc adquirendi ratio; eam ob caufam
nulla lis intenditur: nam cdm aliqUid venditur aut emitur,id fit prxfente pecunia.
Viri œconomiam curant, nullam adminiftrationem mulieribus relinquentes. Nullam
aliam curam ipfx habent prxterquam liberorum, & ut quietè inter fe vivant : contraria
plane quàm Latinorum ratione, quorum feminx nori modô rerum curam gerunt, fed &
in corpora imperium exercere volunt, imô plerumque exercent. At apud Turcas longo
alia eft ratio: nam quifpiam tres vel quatuor uxores habens, & fex vel odo plureTve fervas;
omnes fibi obfequentes retinet, & inter fe adeô pacificas, ut nullum invidix inter uxores
& fervas metum concipiat. Ratio hxc eft: quia tametfi liceat eodem tempore quaternas
uxores ducere, omnes tamen xqualem poteftatem habent ; nam illx & fervx prxfente
ipfius pecuniâ func redemptx: confuetudo enim apud illos invaluit, ut fi quis eleganti for-
ma prxditam habeat filiam, fibi prxfentem pecuniam repofitam effe exiflimet, quando-
quidem filixnullam dotem miv:itis, neque quidquam paternxfupelledilis adferunt :fed
qui illas uxores fibi expetunt, magnam pecunix fummam patri numerate, illafque etiam
veftibus ornate debent: nam pater illas }icitatur,&; majorem fummam offerenti tradit,
nulla folicitudine anxius, etiam fi ipfàs nunquam in pofterum confpiciat. Ea de caufa

imô ne cognomen quidem ullum habent Turca:,quôd familiar antiquitätcm îrcfipiàr,heé
ipfeTuicarum Imperator j nili O^Jümannorum : ruftici autem nullâ didione niajorurh
nomina exprimere polfunt, ob uxorum frequentem niutationem- Apud Turcas,cîi férvà
natus non minus decoris libi adfcnbet, quamii ex légitima-uxore narus foret, nec igno-
miniam ducet fclè fèrvafilium profitcri,quoniam lèrva non cenletür adulrera. Servie
enim inomnibusdominiobfequuntuTimperiO. -Hincfit ut illorum lîbèfri exiguoamorè
erga parentes afi!iciantur,necfraterfororem magis diligatqilàmahàm quamlibet/ Si quif.
piam Satrapa\'alicujus filiam in uxorem ducatiabamque praterea vilis alicujus opificis fi\'^
iiam, aquales 5C comités deinde eiunt, unanimiter vivent ; quia cdm ità fimul incliifa
fint,aquah omnes funt audoritate,neq. quidquam agent nifi ex mariti mandato, Non eft
emm moris apud Turcas dicere, Domina hoc pra\'cepit, vel iftud in hunc modum fieri
vult, neque è cingulo dependentes habent m ultas claves,iit bona œconoma opinionem
adqüirant, imô nullas geftant prorfus, neque hora quadraritem impendunt in univerfa;
rei domeftica curam: quandoquidem fatis eft cûilîbet Turca tapeterh liumi expanfuni
habere in qiio fedeat, & pulvinaria quadam quibus innîtatur (nullum enim Icabellorum,
fellarumveautfcamnorumufum häbent, neque fulcri five fponda nïagriaex parte) ve-
ipereautem culcitrahuroiftrataineumbentes , nodem transfigunt ,quâm poftridie fur-
gentes comphcant, atque in aflere aliquo reponunt, vel è pertica iufpèndunt. Pauci apud
eostoralibus,fiveledicariisfindonibus utuntur; quoniam viri,&: femina hrieasbrachas
nauticis fimiles nodu permutant, atque in iis dormiunt. Servi apud illos in extergenda
fupelledile non admodum funt occupati : fufticit enim unicum fidile pro omni ciborum
apparatu, & unica lanx pro omnibus offis: nec virrorumexterfione egent,cum omnes ex
coriaceo poculo five ligneo bibant. Viri fuas tiaras mundas& niveas habere gaudent,quas
ipfimet in balneis cum brachis &;interula eluunt,aut balneorum fervis eluendas tradunt.
Turca, vin fortitudinem vel ftrenuitatem noftro more non aftimant. Nam in Europa ,
qui omni momento digladiari vult, qui oculos torquere novit ,juratör, biliofus, cicatrici>
bus infignitus,quiquealterum mendacii arguerit, pro ftrenuo &probo viro habetur. At
Turca pacis tempore modefti funt, arma domi relinquentes , ut inter fe pacificè vivant,
nequeacinaces geftant per urbem obambulaturi : at in béllum profeduri armïs uti no-
runt, & fuam fortitudinem erga hoftes demonftrant: neque facilè audies ipfôs inter fe de>
certalfe: neque fi quisfodalem feriertt, propterea ftrenuusaftimabitur. Tritum apud illos
eft,eos qui delinquunt,fuftibuseadere: Vera profedô ratio domandi fuperbos, & punien-
di quos occiderenohmus : attamen cüm cupiunt, noxios magis fèverâ rationepunire et-
iam norunt.

T^urcamm Jmperatorem qumquhs\'cenîena hom\'mum mi^^ facilim
iri aciem producer e.^ ducenmrum triremium c/ajjèm parare
pojfe^ quam alium Trindpem centena miUia.

Fi N G A M V s Regem exercitum coëgilfeè centenis mil libus rufticorum, quem in
bellum procul ablegate velit, aut claftem ducehtarüm triremiûrii totidemquena-
vium comparaffe : an non credibile eft illos faciliùs labores toleraturos, quàm fi ex
îotidem nobilibus conflatus foret exercitus ? atque frigora, aftum, famem , aliaque acci-
dentia minùs eis nocitura quàm delicatioribus ? animi fortitudine exceptâ, facilè id mihi
conceftùm iri fcio. Quis verô credacTurcarumlmperatorem, bellumgefturum,tam in-
gentem exercitum ducere pofte, fexies centenorum, ut aiunt, millium hominum? Multi
admirantur: nam tam ingentem numerum pronunciari audientes,fieri non polfe arbitran-
tur; cùm ob difficultates, quas in tanto cxercitu accidere neceffeeft, tum quôd Rex, vel
Imperator maximâ diftîcultate exercitum quinquaginta millium alere queat. Quod ta-
men de Turca retuli, non adeô difticile videbitur noftram vivendi rationem cum Turcica
comparant! : Nam illorum confuetudo pacis tempore obfervata, docebit tantum homi-
num cœtum etiam in bello poffe vivere, atque tam facile effe Turcico Imperatori decies
cencena hominum millia in bellum ducere,quàm Chriftiano ahcui Principi quinquaginta
millia. Ut breviter dicam; illorum vivendi ratio pacis tempore adeô rigida eft ,ut nobis
grave bellum fit apparitura. At illos, qui à téneris huic vita affuefadi funt, non fflkgis affi-
cit, quàm nos in dehtiis viventes, noftra. Qui fiipra plumeos ledos decumbere, finguliâ

diebus forbitiùnculam calidam fumei^y fclediulquc vinum bibere conruevéfunt, fla-
tim animum defponderentj fi à folita vivendi ratione abllraherentur , atque maximo
txclio afÏÏccrentur, fi fuas poffefîiones femel in anno non perlulirarent, vel triennio
aut quadriennio à fuis parentibus abeffcnt, aut de ipfis nihil intelhgereiit. Sed hxc om-
nia Turcx non curant : quoniam aufteriùs adhuc domi vivunt quàm in bello. Pere-
grin o. milite non utitur Turca, fed his folummodè quos pacis tempore fuo flipendio
alit: omnes itaqué^dido obedientes cüm fint, belli labores Sc moieîiias patienter fe-
runt, etiam rnagisquàm legionarii milites Romani folebant. Turcarum Imperator, con-
trario Principuni Chriftianoru;m more, ingentem quxflum facit.belli tempore: nam
annonam ipfe vendit. Turcicus miles fibiequum comparare non verebitur quinquagin-
ta dueatis, etiam fi nullum aliud peculium haberet: nam illum donec ipfe vivet fibi inlèr-
vire poffe exiftirnat; cum etiam equos viginti viginti quinque annis confèrvarefoleant:
licet ipfi &c eorum equi, pace bello, humi nullo fubflrato flramine jacere foleant ^ equt
autem neque èprxfepio,neque ex fcenih unquam edant. Turcicorum militum opes nsc
fundi funt nec xdes, fed fblxpecunix : nam fi fundum aliquem emcrent, ab eorum mor-
te,Turcarum Imperatori cederet : qua de caufa rato etiam xdificant. Quocunque pro-
iicifcuntur, eandetn xneam ollam ôc fcutellam circUmferunt qua pacis tempore uteban-
fur, eademque ratione omnis reliqua fupellex Sc domi Sc foris ufui illis eft : relidarura re-
rum nullo moerore afficiuntur, quandoquidem omnia circumferunt, uti & ignianum.
Potus, aqua eft: cibus, allia &:cepx. Quid ergo deteriusin bello ilhs accidere queat quàm
domi ? In fumma, fua rufticitate tantum nos in bello fuperant,quantum ipfi deliciis Sc no-
bilitate à nobis in pace fuperantur. Quoniam autem natura illis largita eft ut à tcnerisin
campeftribus viverent, propter eam cönfuetudinem peritiores funt in erigendis fuis ten-
toriis fubquibus habitent; cüm vero illa ex tela gofhpina levi admodum & molli confcda
fint, longè commodiora funt noflris ex lineo vel cannabino panno paratis : funes etiara ex
xylo confeâi, molliores,leviores, traäabiliorefque funt noiborum tentoriorum funibus,
qulmadidiita rigent contorquentur ,utvix explicari queant. Tametfi Turcarum ca-
liella pleraque ftnt in regionibus procul ab hofte diffitis, Sc ubiAiulla belli fufpicio oriri po-
teft; prxfidiarios tamen habent milites, excubias agentes, perinde atque in aperto bello.
Exaudiebamus illos fingulis die;bus diluculo & crepufculo nodis tympana flia coraplo-
dentes,mitumque concentum,tibiarum modulationeadhibiEa,exprimentes. Tyrapano-
rum autem duo apud illos funt genera : unum minus, q4od in equo geftari poteft:, ab unq
duntaxat latere claufum: aliud raajusjmem branis utrinque c|aufura,quod è collo fufpen^^
fum geftare non folent,neque brevibus bacillis noftro more coraplodunt,fed huraiiiftunt,
utruraque latus pulfànt, dextra baculum incurvum &:fimum tenentes, quo tyrapani
dextrumlatusverberant;finiftraauteravirgulamtenuem,qua alteram tympani partem
fxpiufculè feriunt : gerainum tyrapanura quod aheneura eft, quodque in equo geftatur,
inxquale eft;alterum enim altero femper minus j Sc tympaniftes illa complodere volens,
incurvare fe debet, vel ea editiore loco reponere. Nodurnx excubix campanulx fonitu
non excitantur noftro more : fed alto^clamore fibi invicera refpondent, quod jara ante
Rhodi obfervaveramus. Tibiarum cocentum cum tympani fonitu conjungere edodi funt
ab Arabibus Turcx: concentum fànè bello & pace admodum commodum. Nullus eft
Sangiacus, qui ejufcemodi tibicines Sc tympaniftas alere non cogatur, prxfèrtim ubi arces
funt prxfidiarix. Breves funt ejufmodi tibix, & infima parte latx, clangorera edentes ad-
modum altum: in cquogeftari poffunt, cum utriufque tympani fono accommcdari.

^Similem confnetuiinem in noämnii excubtit agendis eh fervant etiam Pannones, ut alta voce fibi mutuo accinant,
^ ad vigilandum bortentur, fubinde hac verba repetentes, Szolay SzoUy vitrazto Szolay. hoc eft, Vigila vigila vi-
£il, vigila. Prafeäus autem vigilitm quem Vigyàz,o appellant, fi excubiin fomno interduifi villa acclamationem inter-
mittunt^ admonere iifdem verbtó folet Szolay virrazto. Cum verh fub auroram ab excubiufe recipiunt, accinere fa-
lent, Haynal-vagyon fzcp pyros,haynal haynal-vagyon;^»« efi, erumpit iam elegans rubens (fcilicet dies}erim-
pit iam: deinde addunt: mayd meg virrad, haynal-vagyan (?.ep pyros haynal. id efi, bren lux tnt ,iium^it iam
edegattsrubéttfque,erumpit,

SecHticula Tfurm famiüaris ad varias res pacis ^ belli
tempore admodum commoda,

/ ■ YVRCI c IS militibus familiare eft fecuriculam cingulo appenfam femper geftare :
I fed etiam alii tam opulenti quàm tenuioris fortunx Turcx, pacis & belli tempore,
hujwfiaiodi fccurcs * habent, duabus-in rebus illis utiles, nam alterâ parte qux

ÖBSERVAtïÓNVM iTBERtth
âcscm habet, ligna fecare poffunt ;àkerâ qux in mallcum forrhara »feilForiorrm jpalosiri
terram defigere. Quia autem elegans efl ejus forma, hoc loco defcribere vcîuunus. Ta-
hum pofrô fccuricularum fabri, maffam ferri, libram cum lémiire ftirtè pendcritem per
medium perforant craffo quodam fîylo ferreo : altera fecuris pars maîlsi inflar fada efljal-
tera ad cxdendum aciem habet. Styli autem variant : nam rotUndo orbicularia fiunt
foramina, quadranguloquadrata:fecurim autem perforantes j foraminis oras paululum
tumentesrehnquunt,.utpyxidis modo manubrium, quod per patentius foramen immit-
titur, ampledi poffit. Multx funt Tornatorum Conflantinopoli tabernx, qui nihil ahud
quàm fccuricularum manubriaex lignis Gonftantinopolim importatis conficiunt: naves
enim ex Ponto advenientes, fxpe onuftx funt aceris montani, quod Afphendannos vo-
cant,ligno ejufmodi manubriisconficiendisdcdicato, atque etiam corno ,qux duritie re-
liqua ligna fiiperat. Interdum etiam ex Mengrelia Conftantinopolim advehuntur nâves
taxo onuftx albi & rutiji coloris : cdm autem Turcx ligneis arcubus non utantur, manu-
bria hujufmodi ex eo ligno (alba five exteriore parte relida) conficiunt. Tornatores .autem
apud Turcas fedendo fuum opificium non exercent, neque propendentem perticam ha-
bent, qux lignum verfet: fed^finiftra manu oblongum arculum tenentes, lignum verfant^
manuque dextra cxlum tenent, cujus infimam partem inter pedis digitos imponentes, in
quam neceffe eft partem ad opus fuum conficiendum impellunt.

* Eiufmodi fscuriculM ,morit eß etimapud PannonesgtSinre , & èdngttlo plerumque fufpendcre, fed m\'mm
graves,

L V R t M A adhuc retinenc Turcx,antiquitatem admodum refipientia: exempli grä-
tia, uftulationem illam quaminconfulto medico ufurpare folent. Dolore enim câ>
pitislaborantes, vel defluxione inquamvis corporis partem, eam uftulant fomité
aliquo aut panno lineo incenlo. Iam mille fexcentis annis hxc uftio Grxcis cognita. Se
uftio Arabica vocata, apud eofdem Arabes Turcas audoritatem etiam nunc retinens.
Eam magnx eflè efticacix obfervavimus rTheffalonicx cnim periculum illius inludxà
quadam fecimus, illam capitis dolore (quo plus quam per fexcnmum afflida fuerat) libé-
rantes eo quo Diofcorides in fciatica uti folebat remedio: adpofito videlicetquinquies ca-
prino ftercore ardente ,in cuniculo illo qui inter polhcis rad ices eft & carpum. Turcx au-
tem longè ahteruftionem eam faciunt ;xyhnam enim telam circumvolvunt ad nucis ju-
glandis craflitudinem, & aflis Gallici latitudinem (in ejus penuria fomitem fclopetorum
fum unt) deinde incenfam loco affedo imponunt. quam ita uftulare finunt, tam fortitet
&: conftanter ferentes, ut exfpedent donec fponte exftinguatur frigefcat; nihil ad uftio-
nem curandam prxterpauxiHumxyh imponentes : idcirco plerique frontem, temporaj
aliafque corporis partes hujufmodi cicatricibus foedatas habent. Turcx in omnibus ad-
verfishanc voceni proferre folent, K^lAVAra, id eft. Deus adjuvabit. Itaque exiftimantes
quxcunque illis eventura funt, jam prxdeftinata efle, omnibus pericuhs majore animo fe-
fe obiiciunt, cum in terreftribus, tum marinis conflidibus.

* De hac curandi morbos per aduSÜMem r ationes multa pracUri C. F. Prower Alpintu cap, xii. tib. in. de Medt*
mau^gyptiorumiquemconfuUndumtenfeo»

p MIN V M quoddam genus apud Turcas verfatur, Dervis ( Voce ad Druides,an-
tiquos videlicet Grxcos philofophos, Athenienfium colonias, quxexPhocxä
difcedentes Maffiliam appulerunt,& JEdificaruntaaecedente) appéllatum. Nudi
plerumque obambulant ifti Deruis,xftate ,& hieme, brachiaque & pedus obliquis &:
tranfverfis cicatricibus fœdata habent, ex incifiiris quas ipfimet fuis cultelliscorpori infli-
xerunt, in longitudinem potius quàm in latitudinem dudas, ut niufculi minus olfendan^
tur: cdm veto nullo adhibito emplaftro vulnera confolidentur, cicatrices parvi digiti crafi
fitudineturgentes remaneiK. Plerofque videre eft hujufmodi cicatricibus adeôfiœdatoSj
ut horrorem incutiant. Q^ futore prophetico, five mania agantur, fefe ita concidentes
& adurentes, ignoramus. At eos defiperc arbitramur. Ex eleemofynis à Turcis collatis

duntaxat aluntun Ea autem de hujufmodi fatuis inter plebem opinio recens non eft ;
nam ipfemet Plaio de fimili hominum genere agens, maniam, furo ris efte fpeciem, eam-
que ab Ecftafi provenire pronunciabat, hoceft, imaginationes quafdam divinitusf^xcitari
propheticas tanquam ^atibus. Illud eft quod veteres de imaginatione verba facientes, di-
vinitati cuidam tribuunt, quemadmodum & de Sibyllis cenluerunt. Socrates etiam in ea
opinione fuitjCÜm dixit, vatum imaginationes divinitus profluere per maniam fivefuro-
rem.-Hincfitut impoftoresmaniam fimulantes,prophetarum nomen apudXurcasob-
tinuerint, atque innocentesaeftimentur. Suntetiam inter illos nonnulli, vafri admodum,
magnam pecunix vim colligentes,ut Mecham ad Mahumetis fepulchrum vifendum pro-
ficiîcantur:cumenim inde redierunt,magnifiée à Turcis excipiuntur. Signum quo Mahu-
meti fe rcligione obftridos declarant, corium eft vcrvccinum, humeris impofitum, cùm
reliqua corporis parte (exceptis pudendis) nudi fint. Plurimi reperiuntur hujufmodi im-
poftores, diverfis Turcici dommii locis, uc Conftantinopoh, Damafci, & Cairi, in tugu-
riolo aliquo abditi,&: nudi frumento auc milio fcfè im mergences & volutantes totodie,
pueriliaque,adrifumexcicandum,&:impoffibiliaeftucicntes, qualia pueri inter fegarrire
folent: prastereunces autem illis quidpiam quo vefcantur proiicere folent.

IN Myfîa & Paphîagonia hiemem traducentes, multis locis, nivis & glaciei confervan-
dx rationem obfervavimus,quam xftate venalem exponunt,ad potionem fuam quam
Schcrbct nominant,refrigerandam: vinum etenim,quod ipfi Serapappellant, excon-
fuecudinenon bibunc. Qua de caufa, quidam quxftum faciunc duntaxat ex illius potio-
nis dulcis confedionc, quam in tabernis quibufdam ad cam rem exftrudis vendunc. Va-
ria aucem func ejus pocionis genera: fic enim ex ficubus, prunis, pyris, armeniacis, vuis, vel
mellc. Torquente igitur peregrinos & inquilinos fîci in xftate, iilam potionem emi cu-^
rant, cui, qui venalem habet, nivem velglaciem admifcec ad cam infrigidandam: alioqui
nulla effet ineabibendavolupcas:decodiocnimxftace fada, hacracione refrigeranda
eft;ejufque,ica refrigeracx,hauftusxrco nummo duncaxacconftac. Dupliccm vero ex
ilhus compoficione quxftum fàciunc : nam frudus cx quibus dccodio parata eft, non abii-
ciuncur,fed fcparacim venduncur,& ipfa eciam dccodio feparacim. Sunc Grxci Arme-
hiinNacolia,quorum finguh duodecim camelos frudibus in propriis horcis natis onuftos
Conftantinopohm, auc in alia oppida à Turcishabicaca mictant, folummodo ad hujufmo-
di potiones conficiendas. Memini ex HeraclcamonciTauro vicina Conftantinopolim
devehi : frudus enim in illa planicie Tauri radicibus adjacente nati, fingulares funt ad
hujufmodi forbitiones parandas. Nivis porrô * confèrvandx apud Turcas hxc cft ratio.
Denfàjam delapfà nive, & firma glacie, flanteq. Korea omnium fngidifilmo, Turcx con-
camerata quxdam xdificia in hunc ufum exftruda, loco mcridici non cxpofico, dcpreftb
videlicet, vel poft prxaltum aliquem murum,aücponè collem , niveimplenc, glacie fub-
inde admixtâ; quemadmodum fi quis parietem ex arenato conftruerec. Per biennium fi-
ne colliquacione confervari poterie. Certum eft m Gallia idem fieri pofte : vidimus enim
regiones GaUia calidiores, in quibus tota xftate confervacur. Cccerdm Afiaciciabomni
anciquicate nivem qua xftate uterentur confervarunc:fimilemque ufum apud Romanos
ctiam fuiffe rcccpcum, multis Galeni locis probari poccft; prxfercimin prxfacionc Me-
thodi medendi : ex ea enim liquet nivis ufum fuiffe ipfius cempore Romx cam frequen-
tem, quàm nunc fit apud Turcas. Eade re Plinius, deficiaslmpcracorum ilhus cemporis
accufans, fuftragacur Galcno. Suetonius etiam de Neroneagens idem fcribit. Heupro-
, digia ventris (inquit Plinius) hinives, illiglaciem potant,pœnafquemonciumin volupca-
tem gulx vertunt. Servatur algor xftibus, excogicacurquc, uc alicnis menfibus nix algeat.
Decoquunt alii aquas:mox & illashyemant. Ec alibi : Neronis principis inventum cft de-
„ coquere aquam, vitroque demiffam in nives, refrigerare. Icavolupcas frigoris concingit
,, fine vitiis nivis. Nix qua Turcarum Imperator in clauftro fuo Conftantinopoli utitur, cx
Horminio aut Olympo montibus advehitur; nam fibi per fuadet eam quxin cryptis circa
Conftantinopolim adfervatur, minus falubrcm effe montana ; illamque adhuc cxpccit
annocinam: quapropcer illius fervi montem confcenduntxftate, magnamq. nivis quanti-
tatem devehunt, iftîc in fcquentem annum,ut Conftantinopolim invehatur,rçlinquen tes.

ßinxIiburnicsE fingulis feptimanis ttänfvchunc eos qui Prufam irè cUpîùnt, prxfedis la-
nilTaris nonnuUis. Montaneam appellentes, éxpofitis vedonbus, nive ex proximo monta
ab eqiis delata liburnieasonerant. Si GonftârltinopoHm reducunt. Eà mx iii Imperatoris
clauftrum deportatur j qua fuum Sorbet réfrigérât. Legati Galliaë, HifpailiXi Venetus^
Epidaurenfis five Rliagufinus, Florentinus, Chius,Tranfilvani£e SiVngarix, Turcis deli-
catiores in potu, nivem vino non admifcent j fed aqua^ in quâ nix diflblUta j refrigerata
utuntur ; eaque ratione tota xftate frigidum bibunt, nulla nive feu glacie in ventriculum
tranfmifla: glaciei enim fragmentum pugno non majus Scvix afpro redemptum, cupam
aquâ femiplenam illicô refrigerabit»

* Nii;« & glaciei ufus mu med« apud Turcas \\ni;akit j fed & apud alias plerdfpe Éunpait natiàkef. Hijpatii
enim ßequent^tmi ea utuntur, non mod^ per fummos éiHatis ardores, fed éiiam media hieme. De Nivis adfervatwne»
ufuyproprietate, peculiarem libeüum Htßfanico fermone paucos ante annos confcripfit D NtcoUus Monardes Hi^a\'en*
fis meduuii quem nos Latinum nunc damut. Apud Vngaros autem, non invté, fedglaciei adto fiequens eii ujk asiate,
ut etiam Pilißimi raßiciin pagu earn adferverit, inßhterraneiufcrobibus, intermm9 & fubHrata ftramine, & ftra-
mineop)ramidaii teäo impofita, loco aliquo à fole non nmmm iUuftrato, qui fepe circumambtente mumtur, ut pecut
arceatur. Eius glaciei fiagmentum aqux cupn tmpofita qua vtnum refrigerandum eft^ inditum, totam tUuh frtgefaciti
injpergitur etiam glades comminuta nfiipis fi\'uätbus, qui beliartorum loco m menfam inferuntur. Sed & Bohemi iH
faas cerevifiarias ceäaiglaciem hieme provolpt iurant, ut AÜaie mevifiam ne acefcat, diutiùs confervm queant.

VARIOS exercent Turca: ludos in feriis fui Pafcbâtis, fed nullum magis fingülä*
rem St admirabilem, quàm fefe in alturp impellendi: novo fanè & inufitato more.
Bini ftipites magni & praîaiti terrx infiguntur, quibus injedo altrinfecus tignd
tranfvcrfb, patibulum duodecim orgyias fortè altum conficitur : de tigno bini funes, duos
pedes ab invicem feparati, fufpcnduntur, per ligneos annulos trajedi, ut facilius obfequi
queant : funis utriufque deinde capita, afferis (fellam exiguam imitantis) quatuor angulis
adneduntur : huic infiftens qui fe impellere vult,ambos funes utrinque propendentes ma-
nibus tenens, & paululum corpus infleâens, nullo alterius adminiculo, modô in anterio-
rem, modô in poftenorem partem fefe tam altê impelht,uc patibuli altitudinem xquet
vcl fuperet, quod ferè incredibile eft : defelfus autem ftando, afferi deinde infidet. Alias
edam habent impellendi fe m altum rationes pueris aptas, miras.

* Fuit hsc lufusgenuf,ßpe penfilU motto, Veteribus famtltarù: Athenienfes iaîîituiffe dicuntur primi, & âîé^i
vocaffe-. Latini Ofcilltim & O fciUattonem appellat unt bum lujum ofcilloiailari, quific inaére lérati fubveitaban^
m%dixerttnt,

Ifonorum apud Turcas dtUin^io^ chm ex harhAgeïiatione^
tum ex tiararum varietate pet it a*

Qv i viridem tiâram apud Turcas geftant, primarîxfiint inter ceteros ejjiftimatiö-
nis; nam majons religionis eft infigne : apud illos caligas Sc veftes virides geftare
non licet : nam is color nobihorum proprius eft, qui fe ex Mahumetis profapia ori-
ginem trahere, indicate Volunt. Sed & qui bis aut ter Mecham peregrinati funt, vifidem
daram geftare audcnt, quô ab aliis majore honore afficiantur. In barbx geftatione ma-
gnum etiam eft difcrimen. Senex enim illam alit, in fapientix fignum: juniores ptolixo^
duntaxat myftacesgeftantj quia indecorum videretur,fijuvenis barbam alcret. Ha!c nota
à veteribus Scriptori bus Arabibus tnbuitur, qui comam etiam alebant, quod Tureà nori
faciunt»

Admirabiles funt, vanx, Sc infana: laniffarorum ôftcntàtîones, eötiifil ^tseler-
dm,quiTurcico Imperatori chariores funt : quoniam ftruthiocameli pennis fèfö
ornantes, ôi Rhmtacis aviselcgantiflimis,qux fimul ad gallinacei craflltudinem
conjun<3:jE, omnes lamenab exiguo corpore pellem duntaxat retinente prodeunt : nam

Arabes qui eas vendunt, carncs eximunt. Recentiores nonnulli Apodem appellant :at
ego Pliœnicem effe exiftimo, üt latiiîsinlibrode Avibus differemus. Illi ergo plumis
in hunc modum cxornati, D. Michaelis piduram quodammodo referunt. VeriAn qui-
dem eft, non perpetuô incéderé ifto orriatu, fed duntaxat cum Imperator in bellum proü-
cifcitur, aut aliàs illum comitaturi. Innumeris ingentes alas elegantibus plumis conftan-
tes geftare folent, quemadmodum ii qui in Comœdiis Angelorum perfonam reprarfen-
tant. laniffariabineunte atate in capite altum diadema geftant, in modum calantica mu-
liebris, velfericei ilhus capitis ornatus in tergum propendentis, nobilibus Gallicis mulieri-
bus ufitati, fadum t caputillorumcingens, &in altum eredum ^nullis tamen redimiculis
vindumrhuic ferreum radium fefquipedem longum adnedunt, cui innititurcirculus,
cujus circumferentia menfura,quam pollicis indicis extrema partes fimul junda com-
prehendere poffent, refpondet: in ejus circuitu pennas collocant. è medio prodit oblonga
criftaexStruthio-cameh clegantioribus pennis aftabre fada, poft tergum ad terram ferè
propendens, neque corpus attingens, quia ejus initium à fummo capitis vertice eft. Sicor-
Jiatiformidabiles gigantes videntur. Quilibet autem Ianiffarus,aliufve Turca pennas ge-
ftandi facultatem non habet : iis enim jure duntaxat licet, qui hoftibus in bello occifis
fuam fortitudinem demonftrarunt. Qj^multas geftat, ea nota indicate vult fe multos
hoftes jugulaffe : qui verô fe hoftem occidiffe profiteri nequit, rationi confentaneum non
cft,ut ipfi geftare liceat. Miles Turcicus in bellum proficifcens nullum famulum circum-
ducit, nifi mancipium : laniffari verô nullum (quandoquidem ipfimet vilia mancipia fint)
fed finguh fua arma & annonam ferunt. Attamen quinis unum equum alere licet ad im-
pedimenta & tentorium geftanda. Sic veteres Romani folebant. Legimus enim lugur-
thino bello Metellum edixiffe,ut finguli milites fua alimenta & arma ferrent, nullo fervo
illis conceffo. Sed & Turca pratoriani laniffari qui proximè ilium perpetuô verfantu r,pa-
cistempore deni unicum duntaxat mancipium habent j belli autem tempore, quini. Ex
eo deprehendere licet fummam inihaaulaobedientiam.

Turcarum vexillanon funt renovanda, quoniam figni militaris vicem fupplent equina:
«auda pili variis coloribus infedi extrema hafta affixi. Execrantur Turca diffedas veftes
ex quacunque tandem materia paratas : ea de caufa Graci, & univerfi Turca Imperatoris
fubditi, nullas diffecant veftes : fed holoferica verficolore,vel alia quavis fericea utuntur
maximè. Peregrè verô proficifcentes ignitabulum geftant,laternamq. ferream albam cum
candela,cochleare è cingulo fufpenfum,5^fcorteumfacculum fale compofito, veterum
Gracorum more, plenum,quo cibum fahunt. Componitur autem hac ratione: allia cum
fale contufa reficcantur: iis denuo tritis, fcorteus facculus impletur. mirum in modum
orexim ciet, ventriculum frigida potu offenfum roborat.

IP^E R Turcica Oppida, terreifcopi nunquam indurari ftnuntur, fed recente terra aggc-
ftâ & quotidianâ rigatione molliore redditâ,à fcopi cuftode cofervantur: nam perpe-
JL tuô aliqui adveniunt arcu jaculari fohti; non in longum fpacium fagittas emittentes,
ut ligneis arcubus fieri folet; (breves enim eorum fagitta) fed ex vicino loco. Sexpaffibus
duntaxat à fcopo abfunt qui arcum intendunt, fummis viribus adnitentes,ut terreum mu-
xum penetrare poflint : proximè icopum adeft quifpiam poft afferem latitans, qui fagittam
emiffam extrahens, denuô reiicit. Q^m jaculandi fatias jam tenet,arcum juxta fcopum
appendit, & perfoluto pro more afpri pretio abit, licet centenos jadus fecerit. Vulgo tales
fcopi five terrei muri, publico aliquo loco habentur, quô Turca exercitii gratia con-
veniunt.

ARIA habent Turcîevilium etiam rerum condimenta,paflim in oppidis venalia?
veluti radices beta craffas admodum, colorifque nunc albi vel pallidi, modô ru-
bri, quas plerique raphanor um effe falfo exiftimârunt. Condiuntur etiam braf-
ficascapitat2e,raphanorum pragrandes radices, &:helcnii. Fuit ohm etiam magno in ufu

OBSERVATîONyM LlBÉHlïf*
Romx, reliquifquc Romanorum municipiiseaconditura:quiquecondiebant,Salgamatii
appellabantur. Res eft magnx parfimonixînam quatuor viris unjus afpri precium in
prandium fatis eftè poteft. Cibus enim eft coclionenon egens, fed ita conditus editur^
OmphacinasetiamvuascondiuntmagnoTurcärumcorapendio:nam maceratx in aceto
& fînapis femine, optimi funt faporis cum pane manducatx. Sunt etiam pergulx five ta-
bernx m quibus nihil nifi vervecina capita &: pedes apparata venduntur: coé\'mpta verô ca-^
pita illico aperiunt, calidaque in lance reponunt cum aceti & pinguedinis momentojcom-
pofitum illudfalcum feminisSumaccorticibus{quiàveteribusRhusobfbniorumappella-
batur) mixtum infpergentes. Turcas cibo vefciin publico non pudetrimô ipfi Sacrapx vul-
gariter in pubhco edunt: nam utex bubulcis&opilionibus originem trabunt, fic in vidus
ratione illos xmulantur;malunt enim ladiciniis vilis precii vefci, quàm quidpiam impen-,
dere in alios cibos. In extremo portu Thraciam pertingente Conftantinopoli vicus eft,
ubi nihil aliud fit quàm MelcajCaimac, Oxygala. Caimac ex ladis pingui fit, idq. variis
modis,& eft veterum Grxcorum Aphrogala. In deficiis etiam habent, quam hujus xtatis
Grxci Mifitra vocant, Galh Recodam.

* Vulgo eiiam Vienna AuUriacA venales exponunt ur crajß huiufmedi beta rubra radices condita, & rapa intégra^
atque cucumeres : habent plerique & braßtcas capitata^ fimiliter conditas intégras. At tota illa provincia, aliif^ vi-
cinis, Autumno cùm braßicarum capita, tum rapa mmutmconcifa abunde admodum cendire, & vafculU concludere
folent, atque ita adfervare in quotidianam totius anni ufum :fed odoris, dum reclußs vafculis eximuntur, mee iudicio
adeo tetrt, ut circumfufum aérem inßcere ciueam: plerif% tmen^etiam magnatibus, ciborum de/iciafunt.

I R c V N c I D V N T V R Turcx non odavo die,quemadmodum ludxi: fed odavo,
duodecimo, vcl decimo quinto xtatis anno, maturiüs aut feriüs prorei oportuni-
rate. Pueri enim noncircunciduntur donee tam grandes fint vt circuncifori re- ;
fpondere queant. indicem attollit,quo fignofe Mahumetanum efte fatetur. Eosintem- ■
plo circuncidere non licet, fed in parentum xdibus : nam incircuncifi templum ingredi .
nonpoftunt. Multi conveniunt, dum quifpiam circuncidendus,feftum diem fuo moré
celebraturi: in illo cŒtu puer circunciditur. Sacerdos fumpta forpicula puero dicit feilli
demonftrare velle quid poftridie prxcidendum fit jaddudoque prxputio, abit ut puerura ;

fallat (nam illico revertitur,tamquam aliquid demonflrareoblitus) cutem jam colligatam

forpiculâ prxfcinditfine magno pueri dolore; vulnufque falfaaqua ablutum, lined panni-
culo impofito, curat. Ceterüm à circuncifione nomen pueri non immutatur, fed retinet .■
quod in nativitate inditum fuerat, addita folum voce Muflulma, hoe eft, verus Turca cir-
cuncifiis. Circuncifione fada, feftum diem celebrant, ut apud nos.in nuptiis alicujus : ad
balneas deducitur: redcuntem tympanorum ftrepituexcipiunt, Candida cydari fioiloahs .
nonnunquam infperfa infigniunt, ad templum magna pompa deducunt, Abfoluto i
convivio, munera à convivis pro famihx ipfiusdignitate conferuntur, aurea, argentea, àc
alia preciofa, fi ex opulenta audoritate prxdita fit familia. Nemö Chriftianus viad cir-
cuncifionem cogitur: qui verô fua fponte Turcicxreligioni initiari veht, magna eft in -
xftimatione: qui,ut vitx ufuram redii-q^it,Turcx fiunt,defpiciuntur. Si Chriftjanuscum
Turcica muliere commifceatur, lex faneic ut vita privetur,quam tamen redimit,. Turci-
cam reîigionem ampledendo. Turcam occidenti, unicalalus eft utTurcafiatiVel ingenti -
pecunia vitam redimat: pecunia etenim quxlibet obtineri pofliint in illa regioneSi Chri-
ftiana mulier hbera,Turcx alicui fui copiam facit, Chriftianam reîigionem abnegate de-
bet. De paucis verô iftîc fupplicium fumitur ob delida qux pœnam eflugere pofluntTur-
cicx religionis profeflione : nam plerique ut mortem fugiant,Turexfiunt. =

Perfarum Rex , licct Mahumetanus,Turcas hxreticos appellat,quia iplbrum vXores
circuncifx non funt, ut fui dominii feminx : quibus ca de caufa templa ingredi hcet, Tur-
cicis minime. Cophtx etiam feminx,^thiopix Regi parentes, & in lefum Chriftum ere-
dentes, circunciduntur: cüm enim lex fanciat ut feminx circuneifionisaliquod veftigium
impreflum habcant, particulam GrxcisHymenxa,Latinis Alx,didam prxfcindunt,
quamprxputio refpondereaiunt. Mahumetem injuriisafliciens morte puiiitur:at lex
cum abfolvic,fi Turca fiat, hoc cft, fi fele circuncidi curet, &£ indicemattollatjqua tatio-
ne immunis erit à Haraczi, hoc eft, tributi quod Turcico Imperatori pendendum eft, folu-
tionc: cui ludxi Chriftiani obnoxii funt, Turcx autem vel Mufltilmanni minimè.

e^^îancipa fuos heros cogéré poffe ^ oppionem ßmant^ velint ne pro
ipforum redemptioneßrvttmis certum tempuspra/crihi^
an aliqua pecunu fumma pacijcu

A MÉtsi ChriftiantlsCîlptivus,Turcx,qûîeum redemit/erviens^ruxreligîonirc-
nunciet, & Turca fiat ; non propterea libertatem adipifcetur : nam ciîni fit manci-
pium,illi exequenda funt lieri fui mandata: mitiprem quidem fervitutem ab hero
impetrare forte poterit, &:fervitutis tempus brevius. Prxflat tamen mancipia Chrifîia^
nam fidem retinere, quàm illàm abjurando, Turcas fieri. Turcicorum mancipiorum
cum famulorum Europxorum fortuna ferè comparari potefl: fehcitatis enim fuorum do-
minorum participes fiunt : fi herum nancifcantur probum virum, à quo difigantur, ean-
dem cum ipfo habent tradationem. Potefi: autem mancipium cogéré fuum herum,ad
duarum rerum optionem; vel ut illi redemptionis precium indicet, vel ut certum fer-
vitutis tempus prasfcribat: licet enim mâncipio, Cadi, hoc eft, ludicem, convenire, atque
dicere: Volo ut meus herus alteri me vendat, nifi redemptionis prccium mihi indicare,vel
fervitutis tempus praefinire velit. Iudex mâncipio jus dare,& ejus herum evocare cogitur:
tum mancipium, Quantum (inquiet) tibi numerari vis pro mea redemptione,aut quot
annis vis tibi inferviam ? Herus liberam optionem ipfimet dabit. Si mancipium caret in-
genio, nec fuâ induftrià tantum pecunix adquirere pofte confidit, qux ad perfolvendum
Tku^} fufficiat, fed labores faciliiis perferre fperat ; fervitutis tempus deliget. Herus verè
denûm , duodenum ,vel quindecim annorum tempus illi prxfcnbet, ejufque padionis
fyngrapham dabit: abfoluto eo tempore liber domum abire poterit- At fi mancipium ali-
quam artem callet, pecunix precium deliget,& ej us perfolvcndx tempus ab hero expetet,
quam ex pado perfblvet: nam diligenter laborabit. preciumquc fuo hero numerabit quo-
libet menfe vel trimeftri, Nonnullos vidimus qui brevi tempore fefe redemerant, ntmpe
biennio vel fexennio. Mancipiorum porrô qux in piratarum manus incidunt ,atquead
triremes condemnati funt, mifera eft conditio; vix vllam enim fcfe redimcndi fpem, nifî
admodum feram, concipere poftunt : Piratx enira remigibus cum opus habeant, captivos
apudfe retinent, nec navi egredi illos permittunt. Qui fimiliter inSatraparum potefta-
tem incidunt,exiguam redemptionis fpem habent: quoniam Cadi nullam eos cogendi,uc
lenuioris -fortunxaliquem, habet poteftatem. Itaque taliumSatraparum raancipiis nul-
lum aliud rehdum cft remedium,quàra ut fortunara fuam patienter ferant : ruftici verô à
Cadi cogi poffunt.

Sefami oleum non minus frequenti in ufu efl apud Turcas, quàm oîeum nucum apud
Gallos,oleum ohvarumin Galha Narbonenfi: quia autem magno labore confici debet,
mancipiis imponitur is labor, & hieme duntaxat. Sefàmi fèmen quatuor & viginti horis
aqua falfa maceratum ; deinde in area ligneis malleis tufiim fuper crafifiorem telam, donec
corticem abiiciat ; denuo aqua falfa maceratur, &innatantes cortices abiiciunrur. Sefà-
mum fie expurgatum in clibano reficcatur; deinde mola frangitur : exfudans demum
oleum liquidum ut finapi fpaucaenim habet recrcmenra) lento igne coquitur, & à feci-
bus fepatatur»! Dulce eft id oleum, delicatum,ô2 vihs precii.

Turcx cibum fumpturi, humidefident,exemptiscalccisiquemadmodum olim Roma-
ni in filis criclmiis (qux nihil ahud erant, quàm fàlx nunc Gallis vocatx, vel coenacula,cau-
ponis fimilia, inquibus erant appendices, fiveelatx tabulx, quales apud fàrtores videmus,
ubi fuas operas conficere folent) his confcenfis, calceos eximere folebant : etenim pedes
menfx non fupponebant, noftro more : fed veluti Turcx, innitcbanturpulvims cubito
fuppofîtis. Quod Martialis approbat his verbis, hbro quinto :
f r De^êfui fekaty adfertur frotinm ingeos
; ; r Inter la&w^â^oxygarumqùetUbeK

Ad comprobandum autem,triclinium id effe quod Galli falam vel cœnaculum appellantj
Cu 9 lié i Varronis audoritatemin medium attuliffe fufnciet; qui de Africanis gallinis agens^ GaUi-
\' nxAfricanx, inquit,quas /iMMw^i^ctç appellant Grxci, noviflimxin tricliniumganea-
rium introierunt è cùlina. Meminit etiam Suetonius variis locis: de Cxfare enim fcribens,
Convivatum affiduè per provincias duobus tricliniis; uno, quo fàgati palliative; altero quo
togati cum illuftrioribus proviticiarudifcumberent.atq. in Augufto fuperfeftmatas Livi«
nuptias objecit,& feminam confularem è triclinio viri coram in cubiculum abdudam.
Ex his locis animadverti potefl culinae& cubiculi à triclinio differentia, Sed & in Divo

O B s E R V A t I ô N V M t Ê E R T t.
Claudio,Adhibcbat, inquir, omni cœna^ liberos fuos cum puerispuellifqucnobilibus,
qui more vcccri ad fulcra ledorurn fedentcs, vefcerentur. ÔL paulo pôft : Nee semere un-
quam tAclinio abfceftit, nil! diftentus ac raadens. Plinius item de Elepliantisagens. Pie-. Cap.t.Ukii
nifque hominum triclmiis accubitu iêre per ledos, ita libratis veftigiis, ne quis potantiuni
attingcreiur. Et de Platano fcribens cap. i. lib. ra. Aliud exemplum. inquit, Gaii Princi-
pis, in Veliterno rure mirati unius tabulata,laxifque ramorum trabibus fcamna patula, **
&:ineaepulati,cumiplepars eftet umbra:,quindecim convivarum acminifteriicapace tri-
clinio, quam coenam appellavit ille nidum. Ex his igitur veterum audorqm locis infcrre »»
volumus,triclinium vocari pofte locum in quo Turca vefci folent,humi fedentesin tapete,
quodam vel in tabulato, pulvinis cubito fuppofttis eos fulcientibus: convenit enim cum
triclinio à veteribus delcripto.

Vulgare eft Turcis, ut ctiam olim Romanis, eunuchorum minifterio uti : illud mirum^,
inventum id elfe muheris. Semiramis enim regina, Celebris illa bellatrix, multos adole-.
Icentescaftrari juflitjquos dein Gynaceo fuo prafecit: ab illa pofteri earn confuetudinem
obfervarunt in imperio fibi fubdito. Credimus Turcas, cum primum eunuchos caftra-^
runt, teftes duntaxat pueris amputate folitos, veterum Romanorum more,<jui .veretrunj
non praciderunt : at grandiores fadi robuftiorefque,ferainas, teftibus licet refedis , ini-j
bant: ut etiam quorundam Imperatorum uxoribus ea caufagratiores fuerint :generandi.
enim facultatem non habebant. Obfcœnum eft ; propterea haud plura. Turcarum Im-?
peracor intelligens eos quibus praledi teftes eftent, fuis uxoribus &concubinis volupta-
tem adferre,in pofterum penem cum teftibus refecare julfit: fed ex denis vel duodenis
qui ea ratione caftrantur, vix feni evadunt. Sunt qui aliam rationem référant jlmperato-
rem videlicet caftratum equum inireequam confpicientem, occafionem, ea qua diximus
ratione caftrandi fumpfifte. Cum autem ferva domefticas operas duntaxat faciant, nec
in publicum prodire audeant; magis decet caftratos, quibus egredi licet, feminis pralèntc
marito miniftrare, quam fer vas qua domo non excedunt. Vulgare porrô eft Satrapas
opulentos quibusfunt multa uxores ôc concubina, quas fervisadire non licet, eurtuchunS
habere, fibi carum,& cui plurimum fidant. Ipfe Turcarum Imperator,fapîtîs eunuchuni
mancipium dominio fuo&ingenti exercitui prafecit, ejus animo confidem, quem nullâ
formidine pofteafticiexploratum habebat. Nonne Ganymedes Regis .^gypti eunuchus^
Cafari atque univerfo exercitui Romano reftitit ? Legimus etiam eunuchos apud Perfös^
regnalfc; atque alios magnis provinciis prafuifte. Sed ne tam longmqua exempla peta-
mus,Bafta qui .iEgypto,Syria, ôc Arabia prafedus erat dum Cairi eflem, eunuchus erat/
cui Turcarum Imperator non minus fidebat quam ftrenuiflrmo univerfi fuidominii Prâ-
fedo. At Romani nunquam tantam audoritatem atque hbertatem fuis eunuchis tribue^
runt ut nunc Turca, vel olim ab omni vetuftate Orientis Principes. Sunt enim eunu-
chi hujus feculi apud Turcas non minus familiäres dominis fuis atque eoium uxoribus,\'
quàm fi aquales forent. Plurimum enim ilhs fidunt domini, imô per abfentiam cum fuis
uxoribus verlàri ôc propter cubarejubent fine ulla zelotypia ,cum fublatis concübitas iri-
ftrumentis,omnem etiam appetentiam fuhlatam efte non ignorent: & certè riullius rei ve-\'
ftigium magis illis reliquum cft, quàm in manus vola. Eunuchis itaque uxorurn Ôc concu-
binarum cuftodia atq. domeftica rei adminiftratio Committitur, dominis in bello abfen-
tibus. Chriftianis fervos ôc fervas fuo are redemptas alere licet, quemadmodum ôc lu-
dais: at neutri Turcam mancipium retinere poflunt. ludao Chriftianum vel Chriftia-
nam mancipium habere permittitur, quemadmodum & contrà. At ludai adeô interfe
confœderati funt, adeoque verfuti, ut neminem fua nationis unquam fèrvire permittant:
nam fimulatque fuorum quempiam velin mari vel in continente, belli vel pacis tempore,
captum intelligunt,omni diligentiacurabunt illum redimi, nulhs fumptibus parcentes.
Turca tamen maximo odio illos profequuntur, femper illos lacelfentcs ôi injuriis prolcinw
dentes, in pubhcis prafertim viis obvios.

Sacerdotes Turcici, à laicis haud multum difterunt: fatis enim illis efi, Alcora-^
num legere &:Turcicè ad verbum interpretari nofte. Conjugati funt;à vulgo vpftjg
difcrimine non difcernuntur, Partem aliquam exercent ad vita neceffaria co;rpa-
rarida: alii enim inftitores,alii futores,ahi artes alias mechanicas exerccntes:plerique etiam
ex hbrerum tranlfcriptione vitam traducunt^cum nulla fic apudeosTypographiaad Tur-

cicösÏibros tüdeii^oi?^ Êorum charta multâ fricatione Ixvigatur & pölitiffimaefficitür.
Nunc autem plerique èorum^ ad noftram xmulationem Aftronomicis ftudiis, Poëtica:-
que Sc Philofophia: operam navant. Nec ipfi foli\'ejuimodi ftudiis deledanturj fèd\'propo-
fito prxmio fiios etiam liberos utriufque fexus infttui curant, puerorum autem fcholxa
puellarumfcholadiftintehasfeminx, illos viri erudiunt. Verfusetiam donduiitnume-
" ris conftantes noftro more;&:tetrafticha,hexafticha,decaftichaque,decem, undecim,pi u-
\'\' ribus vel paucioribusfyllabisconftantiacompoiiunt : quique a Turcis ea decantari audi-
\'\' ret, Germanicum cantum exiftimaret. Turcx, ut diximus, uxores duduri, eas prxfènte
pecunia emunt; nulla etenim dos ab eis accedit : imô veftes quas illageftar,marito petfol-
vendx:quodficontra<äo matrimonio, ob morum diftimilitudinem convenire inter fe ne-
queunt, aut mulier ftcrilis fit; maritus ludicem five Gadi accedens, ab eo uxorem dimit-
tëndipoteftatem accipiet: nam quemadmodum fine ulla jufiurandi formula matrimo-
nium contradum erat, nullis aliis obfervatis ritibus etiam diftblvitur. Virum defunduni
iepeliunt viri, feminam feminx: primüm autem cadaver lavatur, deinde mundiftima alba
findoneinvolvitur, poftremô urbeeffertur multis cum ceremoniis (nemo enim in tem-
plis fepehtwr) tedas prxfcrunt Dcrvis ipforum prophetx;fubfcquuntur facerdotes lugu-
bres nxnias concinentes, donec ad fepulturx locum perveniant. Mos autcm eft apud
ipfos,defundorum fepulcHra catervatim adeundi certis quibufdam dicbus, atque pro
ipforum falute orandi -, fed viri feorfim, mulierefque feorfim, diverfo tempore.

^mcarumfacerdotes horologlorum vicem prAÏïare^ horarum ffacia
altn voce ex fumma tem florum turri proclamant es.

VLLA apud Turcas funt horologia, fed eorum vicem fupplent facerdotes, fum-
mastemplorum turresconfcendentes (fingulx enim Mefguedxunam.aut binas
I prxaltas turriculas habent, utrinque unam, prxfertim qux à Regibus funt exftru-
dx (nulli enim templa pluribus quàm unâ turri prxdita condere licet, nifi Imperatori-
bus) his igitur confcenfis, altiffima voce Sc fubtili proclamantes, nobis in memoriam re-
ducebant cruftulorum piftores, qui brumali tempore ea nodu ycnalia proclamare folent
(Galh oditem appellant) vel puellas in Genomannix defèrtis ericetis circa Dominicx
nativitatis tempus canentes Eorum vox per quartam milliaris partem, interdum etiam
per dimidii milhans fpacium exaudiri poteft: quod vix credibile fic ei qui antea hujufmodi
VQcem non exa jduftl\'t. Interdum bini vel terni clamant\', digitis aures obturantes tanta
vociscontentione, ut per totam urbem ïntelligantur,pronunciantes hxc Arabica voca^
hula U Hith iHtdah jHfhemet Irrgdful Affuh. Quinquies fingulis diebus ea proclamant»
Gallic-.nio, Aurora, Meridie, Tertia à Meridie,&: Grepufculo nodis: qux fingula tempo-
ra peculiarem ipforum lingua appellationem habent. Eas temporis diftributiones folent
Tutcxdvhgcre,adncgociandum,aut aliquo conveniendum. Meridie tcmpla ut pluri-
mum ingrediuntur: lotis prius pedibus, manibus, obfcœnifque membris anterioribus Sc

p I > OTA hiemcinPaphlagonia traduda, novo vere Conflantinopolitanum iterpro^
I fequi conftituimus. Diligenter hoe à Turcis obfervatur, ne iter faciendofiios
JL equos adcitatiotem gteffum, nifi coadi impellant (cüm verô neceflè eft, prxfer-
tim in bello, neque equis,neque fibimetparcunt:) nec eos interdiu pafcunt, nifi fortè xfta-
te ad Solis xftum fugiendum mane & vefpere iter faciant : fed equis infidentes edunt qu®
cireumferunt, equofque, ubicunque aquam inveniunt, potare finunt. Eam ob caufam
fontes fecundum regias vias derivandos magna diligentia curant. Quoniam veto nuf-
quam hxrent fumendi cibi gratia, & per integrum diem pedetentim cquitant,pn<iie
emere folent in fequentem diem neceflaria, fed vilis pretii; nam dclicatuli aon funt, fed
«epis, pane, vuifque paffis, aliifve reficcatis frudibus famem pcUere folent; vulgare

apud ipfos cft, Sarjapis, & cenuions fortune hominibus , crudis ccpis vefd : imô Satrapig
huic cibo adeôafTucri, ucquo;idie meelisuîfcranrur;hinc profedô lani vivunt. Fjusrei
ratio djgnaeftquir à doctis viris expcrdaïur, cùm ctiam qui tenuiores funt, muha manci-
pia alcre foleant. Qi.ifpiani enim cur . bicis fcrvis tribufquc cquis fupra fex afprorum pre-
cium vix inftimct, qui totidem GalHcis^\'aroleis refpondent, vel quinque alfibus Galikis^
Nonne igitui mirum illos adeô rare ■ grotare, cum aquam folummodo bibentes, illam
fubinde rautare cqganrur ? 7crüm theriacam illam duo illis bénéficia conferre diccmus;
primum eos ab aquarum noxa prxfervari ceparum & alliorum, qux vili precio ab illis re-«
dimuntur,efu: alterum,quôd (alivamcieant, & orexin provocent ad panèm ficcum hbe-
raliiis vorandum. Si qui apud Infubres & Allobroges tumido gutture laborant (quem
morbum ipfi Gos, nos Louppes appellamus, apud Latmos vero nondum nomen inve-
nit j cepis & alliis crudis vefcendiconfuetudinem haberent, fimili morbo non laboraturos
certum eft: etenim ex vitiolàrum aquarum potu ilhs accidit; quohberi funt Turcx,ob
frequentem eorum ufum.

■ Duplici porrô via Conftantinopolim proficifci poteramus,vel per montis Olympi juga,
qux compendiofior eft; vel fecundum illius radices, qux longior : utraque autem via m
Galatia, five in Gallogrxcia eft: nam Paphlagoniâ egrelfis ,in Galatiam vcniendum eft.
Cum verôjam foiutxeftent nives, cam qux per montium Phrygix juga ducit, fequuti fu-
mus,licet montera Senisaltitudine fupcrent. Paphlagonix porrô celebrior urbs eft Totia,
olimTheodofia Gangrorum appellata. Galatiam ingrefij qui viam ad finiftram ducen-
tem fequuntur, ad urbem Cute vulgô nuncupatam perveniunt, quam nonnullrCutiam
Latine vocavêre,at Phnius Cotixum vetcri nomine dixit: q ui verô via ad dextram tédentc
infiftunt, per Bohtranfeunt, veteribus Aboni mœnia didam. Ceteriim quia ea via pro-
gredientibus, bini finus obiiciuntur, Monranex, Nicomedix ; magnx ambages funt fa-
ciendx, &amnisSangari,veteribus Sagaris nuncupatus,fuperandus, qui in Pontum Euxi-
num exoneratus, elegantem portum lapidibus exftrudum conficit: deinde circumcundus
lacus qui clarè è Nicomediaconfpici poteft: à Nicomedia verô fecundum Proponttdem
Iter faciendum per oram finus Nicomedix » de quo jam diximus. Cotixum fuit olim, uc
etiam nunc eft, urbs Celebris admodum : arccm adhuc integram retinet in tumulo fitam,
firmifquemœnibus prxditam,inclivo propendentem, &;ad urbem ferèpertingentem.
Plerumque ex Beglierbeis minoris Afix unus Cotixi habitare folet, quoniam primaria
nunc urbs eft ejus regionis:ohm verô Gordinus. Pauci funt annî, quôd Regis Perfici major
natu filius Ifmaèl nomine per Turcicum dominium in Galatiam ufque penetravcrit, om-
nia ruinis & incendiis fœdando (cum ejusexercitus ex quatuor vclquinque hominumsfcd
fortilfimorum, millibus duntaxat conftaret) Cotixumque ufque pervenerit : Balfa didus
Corague qui iftic prxerat, ipfi refiftereconatus eft, mihtum numero, quos dùplo plures
habebat, fretus : pugna commifta. Regis Perfici filius vidoriam obtinuit, Baf^imque in
conflidu cxfum paloaffixit, ejus pene prxcifo & in osingcri julfo. Arcem deinde obfef.
fàm,expugnarenon potuit: ahum enim Baftam eunuchum magnis itineribus, ingentiquC:

Omnes Afix minoris five Natolix incolx olim Grxco fermone utebantur: nam xdifî-
ciorum rudera qux in Cihcia, Lycia, Paphlagonia, Cappadocia, Pamphylia, Bithynia &
Phrygia vidimus, Grxca quxdam epigramraata infculpta habuerunt,,fepulchraqueGrxcis
charaderibus nocaca fuêre.

pullos mulieres fuh Turcico dorninio vivent es , cmufcûnque
tandem fintj religionis^ohfcœnarum partium pilosnova^
cula derßietere^fedpfilothro mferrz.^\'.

OMNIS generis annona Cocixi vcnalis reperitur, panis, vinum^ carnes ;nam ab Ar-
menis, ludxis, & Grxcis incolitur. Iftîc quidpiam invenimus inter rehqua in no-
ftra peregrinatione oblèrvata,valde, noftro quidem judicio,fingularc; Rufma vidc-
licecab ipfisappellaci fodinam. Id Rufma omnibus Turcico dominio fubditis maximo in
ufu eftjncmoqueeft qui ilhus nomen auc facultatcm ignorât. Sciendum porrô cft, Turcas
utriufque fexus, pilos in nulla corporis parte ferre pofte prxter cxfariem barbam ; vitio-
que verti, fi quis pilos retineac. Inde fic, mecallicum illud canco in ufu fit, uc Turcarum
Imperator (referentibus ludxis) fingulis annis ducatorum ododecem millia tribuci no-
mine

mine accîpîât ab eo qui illius metallici vedigal in cenfu habet. Novum fanè eft, adeô vile
mecallicum tantum quxftum ftio domino adferre. Nullus veterum aut lec ntium, quod
fciam, ejus meminit- Qm verô uftim noverit, ipftus venam tantundem ferè aftinftbit at-
que puri argenti: vulgus enim illo uti adeô confuevit, ut nunc abftinere nequeat. Cete-
rum quid fit Rufma,dicemus; deinde illius facultatem & ufum explicabiraus. Rufma fer-
ri excremento perfimileeftjfedlevius, nigrum , aduftumque quidpiam referens ; fodina
etenim eft leviter adufta. OmnesTurcicxfeminxjuvcncuU\'&: vetular, nuptx & innuptx
(quxquidem pilofxfunt) cujufcunque tandem nationis,Turcicx,Grxcx, Armeniacx,
îudaicx ôc Chriftianx, ad depilandum eo utuntur, non fine rationc: nam qux dropace pi-
los auferre malunt quàm novaculâ, admodum commodum illud reperiunt. Plerique Eu-
ropxi pfilothra conficere tentarunt ex calce ôc auripigmento , fed experientia maie ceftit,
quôd utendi rationem non probè intelligercnt : id enim fieri debet ante balnei ingreffum.
Eamob caufam Rufma utendi rationem explicate volumus. Rufmati in.tenuiflîmum
pollinem contufo,calcis vivx dimidiam partem adiiciunt,unaque in fidili, aquâ macerari
ftnunt: feminx balnea ingreffurx, partes quas glabraseffecupiunt,eo inungunt, atque in-
hxrereftnunt quanto tempore adcoquendum ovum requiritur: deinde periculum fa-
ciunt, an pili decidere velint : fudore enim cutem penetrate incipiente, pilorum radices la-
xiores redduntur, ôc fpontè decidunt, parte ablutâ cahdâ aquâ, Ôc manu duntaxat ad par-
tem addudâ. Adeô tCmperatum eft id pfilothrum, ut non urar, locaque Ixvia ôc glabra
fcddat, nullo pilorum manente veftigio, ut vetulx juvenculx quodammodo reddantur.
Feminx ergo qux cutem Ixvem ôc glabrâm habere cupiunt, peculiare hoc medicamen-
tum fibi vendicârunt, alioqui afperam &rugofamfuturam , fi novaculâ raderentur. Hinc
igitur fît ut id metallicum adeô frequenti in ufu fit, inter tenuioris fortunx homines,
opulentos iEgypti, Atabix, Syrix, atque reliqui dominii Turcici : jam etiam in Grxciam
tranficns, iftîc hxfit; nondum enim ad eos penetravit, qui Romanam religionem ample-
duntur. Viri autem,muliebria ifta non fe decere xftimantes, rufmate uti nolunt, fed no-
vaculâ pilos dcmetunt.

Rvsticorvm etiam Afiaticorum feminx,fingularis funt formx, molles Ôccan-
didx, cuteque adeô erugata ôc lxvi, ut holofericum quis femanibus tradare exifti-
met. Inter rehqua autem medicamenta qux cutem italxvigant,unguentum ex
terra pingui conficere norunt, quam Grxci nunc Pilo nominant : de qua poftea. Eft verô
illa ipfà qux veteribus etiam fimih in ufu fuit, Latinis terra Chia dida ; cuius facultates
3J Diofcorides in hunc modum defcribit: Extendit faciem ôc erugat, atque fplendidam red-
dit: colorem in facie ÔC toto corpore commendat,in balneis pro nitro deterget. Invenitur
autem multis Phrygia; locis: eius etiam fodinam apud Lamfacum vidimus,ex adverfo
Caîlipolis. Ciim eius ufus adeô frequens fit, nullus eft propola qui eam in tabernâ non
habcat. Macerata hxc terra, unguinis confiftentiam capit, quo balnea ingrefturx univer-
fum corpus ôc faciem diligenter inungunt, atque etiam capil los ; non autem fapone : quia
extremi capilli flavo colore Alcannx pulvere tingendi: qui,ft fapone detergerentur,eum
colorem non modô non reciperent ; fed etiam jam tindi, in atrum vel rubrum colorem
verterentur : fapo enim naturâ acris ob falis, olei & calcis commixtionem ex qua compofi-
tus eft,colorem immutaret: prxdidâ verô terrâ expurgati, facdids colorem recipiunt. Sin-
cipitis porrô capilli feneftratim fecàntur ad malas ôc mediam ufque frontem, quemadmo-
dum pueris in Europa, atro colore tinguntur: Occipitis verô, implexi ôc fericeis vittis
colligati in tergum propendent. Quo verô atriores funt fincipitis capilli, tanto forniofio-
res cenfenturj non fine ratione : quemadmodum enim faciès quo candidior, eo formofior
appâret; ita huic candori majorem gratiam addit capillorum nigredo. Avicenna teftatur:,
hanc terram ab omni antiquitate in ufu fuiffe ad detergendos capillos, in Arabia,^gypto,
ÔC Syria, eamque ob caufam terram capillorum nominat: vocat etiam terram edulem.
quôd gravidx muheres in iis regionibus eam plerumque appetunt. Eodem etiam quo an-
teriores capillos colore fupercilia tinda habent,quoque atrior color eft,éo facies elcgantior
cenfetur. Ea confuetudonon modô in urbibus invaluit,fèd etiam pet univerfi Turcici do-
minii pagos : fingulis enim locis balnea habent. Itaque mirum videri non debet, fi Afia-
ticx mulieres tam nitidâ facie funt prxditx : nam neque à Tunx fplendorc, neque à Solis
radiis noxam accipiunt; quandoquidem domo non egrediuncur^ nifi cdm balBea>lavandi;

OBSÊîtVAtlOî^VM LiBà îîi.
aùrcœmiteriàprodefunâisorandigfatiâaccedunt. Bisverôaut ter in iiebdoffiäde bah
nca ingredi folcnt, iftîcq. quatuor âut quinque horas fefe comendo&lornandojinfumunt;
Catcrv.îtim autem eô piofuunt: narîi peculiaria habent balnea, quô viri non veniunt;fi
verô inrerdum viroriim balnea accedunt, id fit certo aliquo in hebdomadadie : quibuf-
dam enim locis,femina balneorum poffeffioncm à meridie obtinent; ante meridiem,viri.ä
Nonnulla etiam loca funt, ubi femina die lovis à meridie^duntaxat lavant: itaque fimüi
quodam die,ejus confuetudinis ignari, cdm uti aliis diebus balnea accederemus, ianuam-
queapertaminvcnientcs ingrefli effemus, magnam Turcicarum feminarum turbam re-
perimus fefe ad lotionenl parantium :nifi verô illicô fugiffemus , vix vira periculum evi-
tare potuiffcmus: Mahumetana enim ICx ade.ô rigida eft in hac re, ut vitam conferva-
re non liceat, nifi ftultitiam fimulando, Nam Turca, ut diximus, fatuos fanditatis ^
cujufdam ob innocentiam participes effe cenfent. Ceterum nihil aptius ad tuendam
fanitatem Turcis utriufque fexüs accidere poffet, ob aqua potum, 6c crudarum re-
rum ufum, quàm frequens balneorum ufus ; quod etiara veterum Romanorum au-
toritäre fàtis probari poteft : ait enim Columella : Quotidianam cruditatem Laconi- vrafiitkm
eis excoquimus. Nifi praterea hanc balneorum commoditatem haberent^ vermibus
lcaterent,& admodura iramundi effent:at balneorum beneficio mundiffimi eVadunt.
Vt autem ohm apud Romanos nulla fuere fplendidiores fabrica Thermis &c Templis:fic
Conftantinopoli, aliifque oppidis Turcici dominii nihil magnificcntius confpicitur quam
Templa 6c Therma, qua magnorum Palatiorum inftar funt. Neque in Thermarum in-
greffu neque egreffucalefaäione opus eft: fed lotüri in ingreffu magnam fornicem orbi-
cularem inveniunt, in cujus umbilico plerumque eft aqua fi\'igida fcaturigo, ad quam fefe"
in podio fpohantes veftes in talari obvolvunt. His Thermarum prafedus binas findones
pidas prabet,ad anteriorem Corporis partem altera tegendara,alterâ pofteriorem cum ca-
pite; nimis enim indecorum foret obfcœnas partes iftîc nudarC; ea de caufa findone fefe in-
volventes, balneurri ingrediuntur, ubi cahda aqua fontes plures funt, qui verfâtoepifto-
mio aquam per fiphunculum effundurit Tum ingreffi Thermarum fervi,illos läV3nt,frl-
cant,& ftrigili cutem exterunt. Longum effet omnia figillatim enumerare:fed ut in paüca
conferam, id agunt: In ventrem humi ftèrnunt quem lavaturi fünt,deinde colli, humero-
rum,brachiorum,femorumque&:tergorismufculosmanibus prehendunt 6c malaxant;
eumque obvertentes, illius pedus fimditer prehendunt 6c confricant undiquaque : de-
mum caput radunt, non pudenda: fed novaculâei qui lavatur,traditâ,in anguftufti quen-
dam locum ponè balneum fecedens, fibimet pudenda radit. His peradis ad podium re-
dit: cui Thermarum prafedus binas alias findones raundas 6c ficcas tradit, adfè.deter^
gendum &:exficcandum: poftremô refumptis veftibus, & perfolutoafperipreGiô, abit:efî
enim in finguhs provinciis certum definitum precium, ut, tefte luvenale Horatio, Ro-
ma conftitptum erat precium , talentum, quod binis aftlbus Gallicis comparari potefl:.
Hac eft totius Turcici dominii confuetudo, Gallicana plurimum abfimiiis,ubi aftua-
rium egreflTi, fupra ledum decumbere folent: mcritoque aftuaria five vaporaria vocamus
ea in quibus lavamur loca, fi cura iis qua Thermas nuncupavimus, comparentur. Sed
neque ulla alia nationes Europa balneis utuntur GalliCo more, ut egreffi inledfS decum-"^
bant, nec Itali, necBohemi, nec Germani, nec Pannones. Poft Turcicas Thermas^nullas
proximiusad bahnearum antiquarum rationem àccedentes comperimus quàm Gerraa-
norum : nam aque frequenter fcrè lavant atque Turca. Sed illud nobis miruni vifum ,
quôd apud Helvetios,pudica matrona proraifcuè cura viris tam exteris quàm nbtisTher-
masingrediantur, tametfi pudenda velo teda habeant : quia tamen confuetudo apud illos
Ita invaluit, nihil fœdum iftîc perpétrant, licet nuda femina GonfpieiantHr.

Qjia ratîone femimfmcipitiscapillos & fî4percilïa^vm amerru
fenes harham nigro colore inßciant^,

Di v E R s A porrô ratione fi tea mixtura qua Turcica: Be Gracx mulieres fttperciîi.t
fibi inficiunt. Magis vulgarem autem , quaque feminis apprimè nota cft,didici-
mus. ^risufti laminulam, quam Itali vulgo Ferett& appellant,unaTû aut

alteram drachmam pendentem, leniter in ferrea pala confricant, ut in pulverem conver-
ratur : huicpulverigallam omphacitin fuperpofitam calido,fed non candente,ferro pre-
munt, uteo calore diffolvaturideinde aqua tribus vel quatuorguttis infperfis, cälefado

denuô ferro, identidem eam comprefîionem repetunt,donecga!la omnino diifoki ta pul-
verieommifceatur. Ea mixtura atramentum nonniliil denfatum armulatur, cujus pauxii-
lum bacillo, penicilli inftar formato,fumentes mulieres\', ipfannct ad fpeculum fiDi fuper-
cilia tingunt, reftccari permittunt. Id quinquies aut fcxiesrepetitum, fupercilia ralpx
pilis magis atra reddit : tandem madido lineo panno confricantes, nigredincm cuti inh.\'E-
lentem tollunt. Plerxque Pdroticx feminx &:pucllx Grxcx fupercilia rnimr.tc tollunr,
deinde paulo fupra fuperciliorum radices,ca mixtura fefc in arcus formam tingunr, ut fu
percilia incurva appareant. Procul afpicientibus elegans id videtur: at fœdum iis qui c vi-
cino loco attentiiis obfervant. Geterüm recentiorum inventum id non eft,fcd jara à mul-
tis feculis ufurpatum, ut fufiüs fequenti capite demonftrabimus.

Gv M Grxci infignem formam extollere volunt,fublatam manum in latus inclinant,
pollicisc]ue&: indicis extrem a conj ungentcs, orbem faciunt; quafi indicate velint,
ejus, de quo fermoeft,oculgs tara grandes effe. Vetus illud eft à Grxcis audonbus
muliebris formx judicibuscelebracum,qui infignis formx feminas unica voce TsXaTOoipöa\'A-
iMot«appellârunt,hoceft,am plis oculis: propter elata nimirum fupercilia,quxlatx&ampix
faciei gratiam conciliant. Pari ratione cüm viri alicujus robufti formam celebrate volunt,
fimilera orbera oftendunt, libenterque adiicerent eum oculos bubulis non minores habe-
re. Si quis diligenter obfervet vetera Grxcorum numifmata & ftatLtos, oculi prxgrandcs
promiffaquecoma deprehendentur,prx iis qux Romanis nuraifmatibusexprimuntur.

Vix vllo exercitio utuntur Turcicx feminx (rarifîimè enim domo cgrediuntur) nifi
cum fummam xdium contignationera conftratam confcendunt, ubi interdum toto die
hxrent cura fuis vicinis patrio more canentes. Gnxcanicxautem,prxfertim Peranxin cor-
nu Byzantino, plus libertatis quàm in reliquis Turcici imperii oppidis, habent : nam per
urbem magna cum pompa incedunt; atquefi earum mariti paullo opulentiores fint, adco
fuco infedx.tantoqueornatu in publicum procèdent,utdigitosadextremoseriam ungues
annulis onuftos habeant,&infinita pufilla moniliac collo iufpenfà geftent,multosque tor-
ques aureos, vel etiam adulterinos: quaternis prxterea vel quinis cingulis fericeis, vcl au-
reis, vel gemmis veris &:ementitis conftantibus prxcingentur,atque preciofis veftibus fe-
riceisinduentur.\'breviteroranes fuas opes, oflentationis gratiâ circumfcrunt, codera ferè
modo quonovx nuptx. Sed fimih ornatu fblenmbus duntaxat diebus prodcunc.

Perinde atque nos in Europa, pctauriftas&:circulatorcs habent Turcx, qui abin-
euntextate edodi,toto vitx curriculonihil aliudagunt. Crediruadmodum dilfi-
ciha petagunt, iis qui non vidcrint : quemadmodum fcrrcum piftillum pugno mul-
toticsineadera hora incuffo confringere. Vidimus qui magnam trabem eredam in hu-
merogeftaret, eamque fine raanuumadminiculo in altcrum humerum lüccuterct,idquc
fubinde alternatim faceret fine intcrraiffione. Quini aut feni fimul plerumque conve-
niunt, opidaque&; pagos circuraeunt, quando fora celebrari, horn inumque frequentiam
adfuturam fciunt: iftîc occupato aliquo fori loco, millegefticulationcs propalam faciunt,
nudis pedibus fupra acutilfimos .icinacesgradiuntur, bubulos pedes crudos dentibus in
partesdividunt,quorum.deinde oftibusdempta carne, tam validé crura &: brachia fibi
verberant, ut adrairandum fit; nec verberare definunt, donee hujufcemodi ofta quina auc
fena fubfequenter confringant. Nifi ipfi confpcxiffemus,vix credidiffemus: Sc nifi eadem
coram illuftribus noftrx nationis viris, qui etiamnum vivunt, fada fuiffent, vix meminiffe
voluifremus,fed illi ipfi rem ita fefe habere teftari poffunt. Virium autcm robori, quali
olim Athletx prxditi erant (dequibus Hippocrates Gaienus multa). id attnbuerepo-
tuiffemus,nifi alios plerofque, & intereos quofdam corporis infirmi., fimilja facere obfèr-
vaffemus:eam ob caufam aliud mihi perfuadere non poffum,quin fraus aiiqua.&impo-
fturafubfit. Geterüm, dum eorum nonnulli has geftiçuîàtiones agunt, reliqui adeuntfpe-
d:atores,&: ftipem emendicant. nemo dare cogitur,fed adeô importune cfBagitant,ut qui-
dam elargiantur: indecorum enim non cenfènt, quidpiam çmcpdicarc.

V C T A N t) I trios qualis olim kpud Grxcos & Romanos in tifu fuit,-eEiarn nunc apud
Turcas obfcrvacur. Vix ullum cft in ea regione fpeäaculum quod fpcdlatores ma-
jore volupcateafficiat. Ludacores enimnudi ftint^ brachis live fcmoralibüs dum-
taxat coriaceis oleodelibutis &lxvibuS;j ne comprehendi poftinc, pudenda tegcntibus. Si
quis forte è fpedatorum numeto (plurimi enim fpedandi gratiâ conveniunt) adolefcens
virium roborc Celebris,cum alio experiri velit, quifpiam ex athlctis hoiionficè illum invi-
tabit, bracbafquecoriaceas prxbebit. Qiii circum eos func, operam fuam oftercnt,ut eos,
dum veftes cxuunt, juvent; veftemquc aliquam talarem aux pannum lineum attollent,
dum fpoliantur. Iam parati in palxftram prodeunt; quiaverönudi funr.brachjaquc&: re-
liquum corpus lubrica habent, brachx anguftè femora ftringunt, etiam genua ufque ad
furas ardècomprimunt, magnâ difticulcate ludando fe mutuo comprchendere poffunt :
neque quifquam vidor evadit, nifi adverfàrïumin dorfum proftraverit, quod difficulter
admodum fit: licet enim alteruter in latus vei in genua cadat, adverfario adhuc ftante, vi-
dus propterea noneft ;naminhaeludaquacumque comprehendereadverfarium licet,
etiam per crura: quod fi alter alterius manum prehendere poteft, fummis viribus ad vcrfa-
rium profternere nititur; ille verô ejus conatum eludit. Interdurn intégra hoiâiracerta-
bunr,antè quàm alter alterum in dorfum profternat : nec unquam txdio afficeientur fpe-
datores;tantamvoluptatemadfertealuda;dubiaque adeô eft,ut modô hunc vidorcm
futurum judices, modô alterum. Vidus autemnon minus fibi difplicet,quàm quiingla-
diatoriâprxmio excidiffet. Interdum univerfum corpus oleo perungunt, tuncque luda\'
magis deledatione afficit fpedatores,quia mutua prehenfio longè difficihor efi

Pe r extentum funem incedere, nuperum inventum non efl: multis enim locis vete-
res audores ejus meminere: fed nulli peritiores funt, Turcis, qui à pueris eam artem
edifcentes, per omnem vitam exercent. Veteribus ^om^d^ & funambuli appella-
bantur. Odoni aut déni fimul convenientes,eqilum alunt ad funes Si alia impediinentä
ferenda, breve enim iter fingulis diebus conficiunt : in pagum aliquem pervenientes, am-
plum ahquem locum deligunr, ubi explicatis fuis impedimentis, celfas binas trabes in folo
figunt, quibus binos funes alligant, altero longè fupra alterum eminente. In fuperiore aii-
tem fune fuos ludos non exercent, fed in infimo, per quem interdum feni inCedunt, fan-
taque agihtatefefecircumagunt,ut fciuri videantur: per fummum funem folum ince-
dunt qui longa fefe libranrhaftâ. Hxc omnia publicè fiunt. Gum verô ex ipfis nonnulli
ex fune defcenderunt, pecunias à fpedatoribusexigunt, adeô importuné, ut vix illis dcne-
gari poffit. Haudcredibiliaplerifque vidcrentur, fi omnia qux faciunt, figillatirti expfi-
caremus : atque fi noftrx Europxruftici quartam eorum partem duntaxat confj^exifient,
non dubitamus quin prxftigia effe exiftimarent. Sed hxc longo ufu à pueritia edodi fa-
ciunt, quemadmodum petauriftx fuos inaè\'re faltus,Turcis ignotos. Sufpenduntfe ex
capillorum villo quem in vertice capitis gerunt inftar feminx : Omnes àutémTurcx caput
radunt, excepto vertice, in quo villum relinquunt, quo Mahumetes eos eomprebendere,
&aterrafublevare queat in die iudicii. In eorum autem poteftate fitum eft, ut eum vil-
lum brevem aut prolixum gerant. Turcx fibi invicem caput radunt eodem cultello quo
cibum concidere folent: nam ita cultri aciem intendunt, uc novaculx inftar radat : tonfo-
ribus tamen non carent, qui pro regionum varietate novacularum ahâ etiam formâ utun-
tur: nam Syriacx & iEgyptiacx, denfx graves : quarum manubrium incurvum non cft^
fed extremitatem habet in capitulum conformatam, optimx tamen (nam ex Damafceno
chalybe fadx funt) aciei.

ViIL a Ti c i Turcarum canes peculiarem herum non habent : & licet a-des non irt-
grediantur, tegetes tamen Temper in area ftratas habent, quibus incubent: atque
fecundum parietes concava quxdam faxa , m qux offarum rehquix, panis> olfaque
coniiciuntur, quibus vefci queant. Singuli tuentur eum locum in quo fuerunt educad,
&: reliquos canes ab illo arcent:fugant prxterea filveftres illos lupos apud Turcas vulgares,
nomine Adil, nec in pagos ingredi finunt. Venatici canes noftris magnitudme cedunt,
fed eos xquant quos fpuriosfive hybridas appellamus, villofam fimiliter habentes cau-
dam, pcndentesque aures, ut Cretenfes venatici canes: funiculis ilhgatos tenent, utnos
noftros. Hifpanicos etiam aiunt ad perdices odoratu perfequendas. Aucupandi etiam ar-
tem tenent cum accipitrefringillario, cum vulture, cum facro & falcone: dum verb revo-
cant, houb, houb duntaxat acclamant : dextra autem eas aves terre folent, quibus inter-
dum ova gallinarum duravefcenda prxbent in recentis carnis penuria. Qui loca incolunt
feris frequentia, fulvas perfequuntur, arras minimè: etenim {ut diximus) aprugnâ non ve-
fcuntur :fi qux vero fulvx à canibus captx, quibus abundè languis non profluxerit, qui
icrupulofioresfunt, earum carne non vefcentur: nam, ut antè didum cft, à fanguine & à
fulfocato abftinent. Attamen ex ca quxftumut faciant, Chriftianis vendunt, ciim non
ignorent, ludxis perinde prohibitas elfe.

Re li c t o Cotixo, viam qux per montem ducit fequuti,in pagum admodum latè
patentem intervalles Olympi fitum, vcnimus. Magnam iftic Tragacanthx, (è
qua inquilini gummi, quo nos utimur, legunrj quantitatem obfervavimus. Po-
ftridie jamclaro die difcedentes, per montem iter fecimus, in quo dumtaxat fuperando
diem infumpfimus. In iplb montis fuperci-
lio denlam adhuc nivem deprehendimus:
ingens enim media acris regione frigus, nun-
quam iftîc mitefcit: eaque cft caufa, cur in
cellbrum montium jugis fummum femper
fit frigus, & nix infidens non colliquefcat.
Exemplum habemus in ^thiopix monti-
bus, quos (licetomnia ejus regionis plana lo-
ca ingenti Sohsxftu adüfta fint) Theophra-
ftus de Myrrha, Thure & Caftia agens,nivc
tedoseffe alferit, uti funt ctiam Libanus in
Syria, Spachix mons,Ida,& Didxus in Cre-
ta: attamen appianumfive malvadcum vi-
num in planis vicinis locis frequens colitur:
Non igitur mirum cft, fi xftate in fummo
scftu, grandinem decidere videmus. Iftîc
etiam obfervavimus Sabinam illi qux à no-
bis in hortis colitur fimilem, tantâ copiâ
Iponte nafcentem, ut tumuli ab ea tegcren-
tur:abietes in fum mam altitudinem attollc-
icntur, fed exiguam prxbentes refinam.
Sunt ctiam nonnullx eicuH,oftrix,ahxque
fimiles arbores. Picex nonnullis filvarum
locis fatis iftîc frequentes funt ; aliud item
quercus genus à noftris diverfum, quod ve-
teribus ignotum fuiife arbitramur : ejus et-
enim glandes minoribus fabis majores non
funt. Helleborum nigrum iftic frequens\'\'\'
rubentesprofert flores,quo in loco pnmiim
fimili flore prxditum confpeximus- Ledo»

item à Grseco diverfum &c Iongè maju!?. Obfervavimus praterea aliasarlao\'tö à: flirpesy
qUas cûm vetere appellatione exprimere hequeahius, aîiàs defcribemus. Per Picearurn
Âbietum filvas iterfacicntès, diligenterobfervabamus, an Larices confpiceremus: fed ne-
que toto illo monte, neqüe per Afiamaut Graciam ullam vidimus. Ea proprer veteres
Graci Scriptores,quales Theophran:us,Diolcorides,& Galenus^ejusnön mctiiincre,tan-
quam ipfis ignota, licet nonnihil de ipfius guhimi Diofcorides & Galenus cgerinc. Miror
Plinium deThyaàgentem, cogitate Homerum Laricis mentionem facerc: fed hallucinà-
tur,pro Picea Laricemfupponens, cujus iconem hîc exhibemus, plenam ejus defèriptió-
nem cum reliquis coniferis arboribus daruri.

Vefpere in alium pagüm intet montes fitum diveftimus.Pofï:ridie àu\'tem plané cx nioii-
te defcendimus,inquo nihil praeter peculiare quoddam picea gcnii^ obfervavimus,conoS j
âuricularis digiti Cxtremitatem craffitudine vix fiîperantes, ferentîs > & fruticem quem
Brutii vulgô Spina cerifola nuncupant. Plàniciem deindehabuimusamplam inftar maris
aqüatam, uberisadmodum gleba^brizaconfîtâm ; multis rivis ex monnbus undique de-
labentibuseam rigantibus, aquâ per câtatadas facile recêiitâ & emifsâ. Gèterùm miruni
Hon efl, fi oriza apud Turcas magno fît in ufu, quandoquidem illam meliiîs dppara.rè no^
runt, noftris hominibus: In jufculo illani coqüünt,diuquè ebulîire finunt,nullo modo agi-
tantes: qui enim,dum ebullit, agitant, corrumpunt, ut noftri Galli,qui ex ejus uncia ma-
gnum aliquod fidile implent: cjuum Turcico more coquédo, intégra libra opus eflèt. Per
hanc planiciem ad meridiem ufque iter fecimus,ad cujusextremüm per faucesquafdam
in valies pervenimus, ubi denuô Spinam cerifolam obfervavimus, & Ephedram rubro fè-
Jmine uti Androfacerefertam,ingentis altitudiniis : hujus natura Smildci Ixvi in Atho n^-
fcenti perfimilis. Nam fi juxta arbufculam prinium adolefcenrem nafcatut; probt îlla
crefcit,etiam attonitur,comesque in crefcendo illifiet,etiam fi in imriiehfam altiiudi-
nem arbor attollatur. Vidimus enim Platanosnonmindscelfas Abieribusin Hämo mon-
te nafcentibus, qua Ephedram ad fummum ufque faftigium dcduxeranc,fine clhvicula-
rum (qUas ut Smilax tevis quibus fe implicare poffit, non habet) adminiculo raihihn-
cumbentem: Si verô juxta fruticem aut arbufculam nafcatur, humilis manet, bee fupra
eam attollitur. Iam anteain Illyrico inter Caftelnovo&: veterem Epidaurum\'obfervai
veramus. • .

* Ellebora!» nigram rubente ßore, videre non memini-, albo amenti femper» qui vet uJiate quodammodo purpurafdi
&rHbet: qualem forfitattoblervabatScUonm^nihil tamen a ffero.

Iïr Prufàm urbem Regum Bithyniaolim redem,quam Plinius ab Hannibalecqnditam
fcribit(Intusin Bithynia,inquit,Prufa, ab Annibale fub Olympo condita) maturè
pervenimus, ifticque diu hafimuis. Admirabihseftejusfitus : nam ut paulatim incre-
mentum fumpfit, fic per montis acciiue fparfa eft: muro non cinda, fed Lugdu no in Gal-
lia amplior: Varus enim locis per montis radices fparfa, convallibus feparatur. Cum Tur-
cici Imperatores Phrygiam fubjeciffent, nec ulteriüs progredi poffent, Regiam iftîc federn
conftituerunt. Abhinc autem centum annis captâ Conftantinopoli, paulatim in Europäm
penetrantes, Prufkrehda, Conftantinopolim Regiam traduxerunt. Attamen Prufa etiani
nunc aqüèopulenta&populofaeft acConftantinopolis:imô hanc ab illa fuperàri/opulen-
tiâ & habitantium numero, dicimus. Rolandi gladiüs adhuc ad arcis Prufa portam pen-
dens confpicitur. Eum Turca diligenter adfèrvant : nam vulgus exiftimat ipfum Turcam
fuiffe. Prufaautemopulentiaa ferico conftat: fingulis enim annis mille cameliex Syria
aliisOrientahbuslocisfèrico onufti Prufam advenientes iftîc exonerantur, quod iftïcap-
paratum in ftamina diducitur,vario modo texitur, & diverfis coloribus inficitur : nam ve-
ftes ex holoferico variis figuris contexto & diverforum colorum, auro argento inter-
dum immixto, atque eleganter confedas geftare folent Turca*

/ ■ \'T VRCAR VM veftes éx quacunque tandem materia, five îaneâ, five fericea, five è
I caprarum villis confedâ confient, fericeo filo Prufa concirtnato confuta funt, fu-
JL turâ quodammodo indilfolubili. Turcici fiirtores longè elegantiüs omoia con-

fuunt Latinis, ut noftratium opera veÏüttyronum videantur,fi cum Turcicis confcrantur;
adeô concinnè illi omnia conrarciunt,utvixfiitutae appareanc:in fiimmâ, in {u\'v; operis
nihil quod reprehendi queat, admittunc.

Svtores atque ephippiairii adeô nitidè&: diligenter omnia fi]aconfijunt,ut melius
id fieri nequeat: fiium (ètis non utuntur, fed acubus longis tcretibus cufpide carenti-
bus, &:nonnihiUncurvisjnec filum quo confuunt, pice indudum; fed cera ftamina
fericea,quibus folis utuntur,inficiunt, foraminibus primiim fubulâ facfcis. Turcarum ciim
magnatum,tum rufticotum cothurni,anteriore & pofteriore folex parte ferreis clavis niu-
nitifunt. Imô ipfius Imperatoiis& Balfarum, feminarum, puellarum &: puerorum om-
nes cothurni perinde ferrati; nec, aliqua in parte rupti, unquam reparanturfnulli enim
iftîc cerdones) quemadmodum neccorruptaephippia. Equorum ctiamantiiena:& pofti-
Icnae, reliquaque coriacea ornamenta fericeo fiio confuta fimt.

Ferrari i fabri Turcici nunquam follibus utuntur, ncc carbone cgent,fornacibus
enim carent. Eorum ferrex folex vix dimidium Europex fblex pendent, neque
eorum binx folcxplus materix requirunt quàm una externarum gentium. Soleas
* ferreas magnas parvas jam complanatas, nondum tamen pertufas, emere folent: has
deinde ut equorum pedibus conveniant, fedentcs noftratium fartorum more, hoc cft,cru-
ribus decuffatim compofitis; malleofupraincudem accommodant,deinde chalybeo ftilo
benetemperato perforant, alioque quadrato, bonxqucaciei,pugione foramina pro arbi-
trio augent. Hx folex uncosnon habent; quia equos exercentes, nunquam cos ingirum
alternis vcrlanti prxterea clavi quibus foleasadfigere folent, oblonga crafTaque habent ca-
pita, inftar columbaceicordis. Cum autcm equigradatimincedere foleant, per femeftre
integrum calceandi non funt: qux confuetudo cum admodum laudabihs fit, dc Turcai-
rum in bcllogerendocommoditatibusagentes, eam minimè prxterirc debuimus. Equi
pedem ad ferream foleam applicandam repurgantes, eum in fornicem non excavant, no-
ftro moref«rramenti conciforii acicm protrudendo, fed cum complanant, ferreo inftru-
mentopalmumlatojcujus acies verfus manubrium obverfa eft, attrahendo. Eorum item
habenx exiguo admodum freno prxditx funt : ftrigiles verô tametfi dentatx fint ut no-
ftrx, manubrio carent.

* simile quidpiam per HijpatiiMydumillat anne Domimca rtatintatis m. d. i. x i v. perluHrarem tohfervabarv,
prafertim i» vetere CaHella Ferrea etenim felea, magna, parva, mediocres, e Cantabris,apud quos laudatt^ma funt
ferri foàna, ruditer confornidta per univerfam Wfpaniam diUribuuntuf, Ierrari\\ demde fahrt, qui fuas offuinas pie-
THmqueante ades fub fubgrundw habent, fme ignis adminiculo iiias foleat ad equorum,qui calceandt addmitmur, /»e-
dum formAVi ad incudem maäeo accommodare & complanare norunt ,fape ettam ad Selis radios, & folearum fora-
mina pugionefm ßilo peculiari auäior a facere: exigux autem fum ponderis iiia folea, adeo tamen temperata & dura-
l/ilfs materia,ut bis aut ter duntaxat in anno cakeandi fmt equi,five mulitetiam meritorii,qut rarißtmeferiari finuntur^

L A N 11 Turcici aliarum nationum lanios inconcinnandis carnibus agilitatc longè
fuperant.. Etubicumque funt,jugulato^bove,cxtisque exemptis,fel obfervare fo-
lent, an lapidem contineat ; nam plcrurriq. innafciturlapis ab Arabibus Haraczi np-
minatus, cujus facultates ab Avicenna figillatim funt defcriptx. ludxi longè pluris xfti-
mant hujufcemodi lapides quàm Turcx, qui ludxis faniores, illo magnoperè non indi-
gent. ludxi magna cx parte ineleganti colore func prxditi, & regio morbo laborant, na-
turaque taciturni funt& melancholici, non modô in Turcico dominio, fed etiam in Ger-
mania, Italia, Gallia & Bohemia. Apud Turcas viventes, nullum prxfentius reme-
dium adverfus eum morbum norunt, Haraczi lapide. Quod adnotatum voluimus, ut
quern hxc legere contingec, lanios fux regionis admoncac dc perqutrendo eo lapide in
bubulo felle. Non invenicur quidem in omni felle : fed in decimo quoque forfitan mve-
nientur bini aut tres ejufmodi lapides. Arieci aut caprx cutem dei:raduri,fanguinem pror-
fus

fus exftillare finunt (nam ab omni fanguine abftinent) intégra adfervatâ adutrem liquori
aliquoîmponend» idoneum. Apertâ deinde alvo, tenue inteftinum , qua inferiori alvo
adhxret,ab{cinduat; deinde ad alteram illius extremitatem crafib inteftino inhärentem
conneäunt: poftea minora inteftina eximcntes,&; pinguedine hberantes, ex unco fuf-
pendunt in eum quem dicemus ufum. Carnes hbratim vel ad pondus vendunt, ut & alia
omnia ; & ita prxfcindere norunt, ut fingula frufta aliquid ofiium contineant. Quieum-
que Turca bovem five vervecem venalem habens, lanioni non venundabit, fèd ïpfemec
ad pfticinam deducens, à lanio j ugulari, &; omnia apparari curabit, perfolutoque illi prx-
mio, ipfe carnes vender, & earum pretium recipiet. Hxc tamen confuetudo non perpe-
tuô obfervatur. Nam &c lanii armenta emunt in pagis ôc publicis foris, quorum deinde
carnes figillatim in fuis ofticinisvenuïidanc.

Sv b vefperam ergo adveniet ahquis corbem dorfuariam geftans,& laniorum tabernas
obibit, excepturus inteftina eo die refervata ; quas deinde iis qui nervos& fides fa-
ciunt,tradit. Arcuum autem nervos,quorum frequentiftimus eft ufus, apprimècon-
conficere norunt : omnium enim arcuum apud illos nervi ex inteftinis conflari funt.
Omnis etiam generis fides conficiunt, easque admodum exiles : imô etiam neten, tam
acutum quàm noftrates reddentem fbnum, licet non adeô argutum ; quia ex tribus\'
nervis contortis conftat : poteft tamen aliarum penuriâ teftudini Venetx infervire. Ejuf
modi netes varii generis, variorumque colorum reperiuntur, rubri, veneti, viridis, flavi,
& albi : nullusque eft inftitor qui eas ôc reliquas fides vénales non habeat, etiam per
uniuerfum Turcicum dominium, easque frequentiores quàm in Europa. Cujus rei hxc
cft ratio. Turcx quatuor teftudinum cavarum ÔC lyrarum genera habent; quarum alteru-
tras plerique pulfare norunt fuo more, etiam ruftici; quod neque in Gallia, neque in Italia
vulgare eft.

Ali cv 1 de veterum Muficis inftrumentis quidpiam cönfcriberc volenti, ea quîe
per Grxciam & Turcicum dominium confpiciuntur, ampliorem iUi materiam
fuggererent iis qux tradita habemus. Tibiis etiam utuntur Turcx, Germanicis
ferè^fimdibus,fex foramina cx ordine pofita habentibus, fed duos cubitos longitudine fu-
>erantibus. Cum difiicultate auteminflari pofliint: nam os habent abomni tibiarum
iiuropxarum genere diverfum; fupremum enim foramen ipfam fiftulam pénétrât; can-
tando plerumque inflari folent per amplum extimumque foramen,fed exiguâ admodum,
noftro judicio, harmoniâ. Iam diximus Turcas inflate tibias nofle, tympana puHare, ly-
ras, panduras, ôc heptacalamos : led & varia cavarum teftudinum genera habent, quarum
niaximx oâ:o fidibus prxditx ,exque craflàe admodum > cervice utcunque longâ, reââ,
multas ta£tus diftinäiones habente- cume]uc illius fides noftris comparandx non fint,ejus
etiam harmonia ad noftram non accedit. Alterum genus mediocris magnitudinis, magis
vulgäre eft, feptem fidibus prxditum, ut noftra Lyta,diverfi tamen foni, majoris harmo-
nix, quod difticiiids pulfari poteft, ad Turcicas &Grxcas làltationes .admodum ido-
neum : hoc, nauticum genus hominum, prxfertim palameriti àGrxcis vocati,qualcsPe-
loponnefijÉubcex &; infularum maris incolx,frequentius utuntur quàm qui in con-
tinenti Afix habitant: taâuum nullas diftinâiones habet ut lyra : hs tamen adnexis pro ly-
râ ufi fumus : habet etiam neten poft hypaten collocatam , qux ad oâavam netes an-
terioris intendi poteft ; brevior enim eft , paxillumque habet ad infimx cervicis latus ■
infixum. Tertium genus minus eft fuperioribus, oblongâ duorum ferè cubitorum cervi-
ce, ôc multis ta^uum ordinibus diftindâ ; tribus duntaxat fidibus conftat; cujus ideam
commodius exprimere nequeo, quàm culinario cochleari propofitö,cujus manubrium
oblongum & quadrangulum fit : id quoniam magnâ facilitate pulfari poteft, vihsque eft
pretii, paflïin ab omnibus ufurpatur, & pennâ ejus fides tanguntur. At maritimum illud
genus nullâ laâuum ferie diftin£tum,puhàri poteft, vel fides pennâ tangendo,vel fummis
digitiseasprehendendo, quemadmodum apud nos cavx teftudines Ôc lyrxrid genus ex
Sabinae illius quam inTauro monte obfervabamus ligno,nunquam fe findente,fadum eft:

media tabuîâti pärs eodem ligno conftat; altera ex pifcis cu jufdam pelle confeda eft, varia
obtinentis nomina: nam à veteribus &: Ariftotele Hyena pifcis & Silurus dîdus eï];; Grxci
hujus xtàtisGlanion appellant : ponticulus fides fuftineiis pelli illi infiftit. Inveniuntur
ejufnioditeftudinesexcrifpa materia confedie, qux plus quàm fex aureis xftimantur:5£
nonnulli tamen nautx eo precio comparare non verentur. Turcx porro reliquas nationes
fuperant,vermiculatorum ,fcgmentatorumveoperum in marmorea , vitrea, ftve lignea
materia conficiendorum induftria. Videas interduni pyxidulas aurifabrorum vigmti du-
eatis xftimari. Vitrex Gairi&Conftantinopolis feneftrxvermiculato fragmentorum vi-
tri diverforum colorum opere conftant,conformata primiim ex gypfo area, cui deinde vi-
îri fragmenta applicant: eaque confuetudo ab Arabibus ad Turcas tranfiit.

Turcas latrunculorum ludum adprimè c allere : magnum^^
ufumgummi tragacanîh^ apud illos ejfcj*

1K Latrunculorum ludoTurca^funt induftrii, eoque maximè deledantur : interdum
enim totum diem ludendo traducunt, ea de caufa latrunculosj alveique loco telam pi-
dam, fera per circumferentes. Admodum illisconvenit hic ludusmam cum humi fc-^
dèantotiofi»facilè ludendo totum diem impendere poftunt : eburneis nonnunquam per-
fbnis fcalptura expreffis reperiuntur: fed ea quam Reginam nos vocamus, Carere nobis vifî
funt, aliamque ejus loco fubftituere.

Prufx hxrentes, obfervavimus gummi tragacanthx ufum adeô iftîc effe frequentem,u£
fingulis annis plus quàm quattuorraillia pondo abfuraantur, ad Ixvorem ferico concilian-
dum. Nam Afix minoris ruftici, lucri cupiditateilledi, per Myfiam,Phrygiam, Gallo-
grxciam, & Paphlagoniam gummi illud legunt, & Prufam deferunt, ubi illicô prxfente
pecunia redimitur. Hallucinantur qui ex Creta Venetias deferri fcribunt. Gallx etiam
genere utuntur Veteribus ignoto, inTerebinthis nafcente, cujus libro primo meminimus^

valde commodo ad fericum quovis colore in-
ficiendum; hujus plusquàm fex millia pondo
fingulis annis infumût.Concavxfurt t ex gall^j
Romanaru Gallarum magnitudinejinnafcen-
tes Terebinthi maris foliis, vere colligendx,
alioqui in oblonga & fèmipedalia interdura
cornicula excrefcût. Tres Prufx vulgares funt
lingux,Hifpanica inter ludxos,Grxca, ^Tur-
cica,qux magis ufitata eft. Iftîc etiâ funt non-
nullx Arabicx, Armeniacx,& Italicx farailix.
Veneti & Chii fuos iftîc Inftitores aiunt. Du-
plici via Prufam Coftantinopoli perveniri po-
teft; marina, vel per continentera. Per conti-
nentem quinq. dierum itèr eft ; per mare au-
tem biduo aUt triduo pervenitur : nam Prulà
àPropontide dimidii diei itinere duntaxat ab-
eft. Appellitur in finu Nicopolis veteribus di-
do ad pagumMontanex nomine,à quo nunc
Is finus appellationem fumpfit : locus verôeft
malè fidus navigiis,quia portu caret:propterca
illicô in ficcu remulco fubducuntur, ne tem-t
peftate à ventis excitata aflUigantur. Ejus pagi
incolx Grxcè loquuntur, bonique funt vini-
tores. Caloierorum iftîc eft monafterium.
Turcarum Imperator binasliburnicas perpe-
tuô habet, à laniffaris raancipiis adas,qux
fingulis diebus Mercurii (nifi tempeftate im-
pediantur) folvunt,altera ex Montanea Con-
ftantinopolim, altera è Coftantinopoli Mon-
taneam,& eos qui è Conftantinopoli Prufam
proficifci cupiunt, vel contrà, vehere folitx. Ex liburnicaé ex Montanea folventes,niveos
ex proximo monte, Olympi appendice, delatam tranfvehunt Conftantinopolira- Sunt

O B s Ë Iî V A T ï O V H û L I B È t t î r.
ehim iftîc onerarii equi conftituti, qui nivem è monte déférant,qua bidui fpacio îiburnica
impicri poteft. Quotquot utrumque Hellefponti & Propontidis littus accoîunt, ferè pi-
fcatorifsfünt,Grxcofermone utentes, ïftîcobfervavi rufticüm herbas donium rcfercn-
tem,inter quas erat a veteribus Caucahs nuncupata,ille Cafcalitranuncupabat: cujus cdm
iconem in recentiorum Herbariisnon confpexerim , illamque ad vivum expreffam ba-
beamjhoc loco proponerevoluireâcrudâ vefcuntur in acetàriis,uti Lampfanâ.

Tandem Gonftantinopolim regrefti,per Domini d\'Aramont,qui Turcarum Imperato-
rem in expeditione Periica fequutus erat,abfentiam,ab ipfius Vicario viro nobih Biturige,
cui nomen lacobus de Gambray,non minds humaniter excepti fuimus quam antea à prx-
dido Domino d\'Ardmont. iftîc multos qui cum Domino de Fumet advenerant,fed Con-
ftantinopoli rcftiterant,invenimus:nam pra:ter nobiles viros quos recenfuimus,egregiè lit-
ceratum virum luftum Tenellum adduxerat,quem Rex Francifcus htteraru Re\'ftauratof
expreifè eo âblegaverat,veterum codicum Grxcorum coquirendorum, ut diximus,gratiâ.

Floscvli s elegantibus maximè delcdanturTürcxjätque illos fnagni faciunt, et-
iam inodoros. Nos obleäamur florum & herbarum odoratarum commixtaruni
fafciculis:Turcx earum quidem obtutu gaudcnt, fed unicum florem, non plures fi-
mul mixtos, habere geftiunt. Ac licet eorum varia genera fimul habeant, fingulos tamerl
fèparatim in cydaris (ux volunîinibus geftant. Opifices plerumque variorurri colorum flo-
res in vafculoahquo aquâpleno, ut eorum elegantia diutius confervari qUeat, ante fepo-
nere folent. Non minorem etiam quàm nos m colendis hortis adhibent Turcx curam,
nec minus diligentes funt in conquirendis arboribus exoticis, fi prxfertim elegantibus flo-
ribus fint prxditx, nullis in eo ftudio funiptibus parcentes. Arbores in fuis hortis alunt
Amygdalx magnitudine, quas Grxci Vulgari linguâ Kromàdaappellant,Turcx"Croma-
"dia^quafidaâylosjcdulis enim earum eft frudus, fohum Adrachnes. Alunt etiam fruti-
cem hederxfohis,perpetuô virentem,\'\'floribus violaceis,pcdiculumoblongum ambienti-
bus, &:caud^vulpmxcraflltudinem xquannbus, qua de CaufàTurcx eum fua lingua vul-
pinam caudam appellant. Lilia\'rubra iftîc in omnibus horns vulgaria funt ; à noftratibus
autcm differentia, quorum flores albis hliis fimiles funt ; illorum folia arundinacea funt,
radicesgraminis, fed longè craffiores. Plerique exteri navibus Conftantinopolim appel-
îentes, radicesadvehunt ftirpiUm elegantes flores proferentium, non ignari fe ex illis qux-
ftum faduros. Cum aliàs diximus Grxcos herbas negligere non edules, Turcas non com-
prehendimus, qui nunc Grxcos fuperant in nominibus tribuendis,nulla enim eft herbUlaj
modô eleganti flore fit prxdita, cui vulgari fuâ linguâ nomen non imponant. Inter reli-
quas magni faciunt Carthamum, non modó odoris causâ, fed oculorum recrcandorum
gratiâ.quodque capite fit veluti arte compado. MirahabentTurcx variarum rerum ex-
périmenta. An nonfingulare quidpiam, medicamentum inveniri fomnum ftatim conci-
lians quiefcere non valenti Sumptaergo apud aromatarios (pharmacopœis enim,ut dixî-
inus,carent) pro dimidii afpri precio Tatoula, illi qui vigiliis torquetur, exhibent. TatouU
autem nihil ahud eft quàm Nux Methel Arabibus dida,Grxcis Solanum fbmniferumt
quam fponte nafcentem m planis Hiericuntisapud fielifxifontem reperimus. lovius dc
Sclimo Imperatore Agens, fcribit illum vefci fefnine quodam fbhtüm , quod animo volu-
ptatem adferret, &:rerumqux moleftiâ animum afliciunt, memoriam tolleret: ignorare
tamen quale id femen, nifi fortè fit Nepenthes. Nos autem obfervavimus Turcas palani
vefci femine iftic in omnibus foris venali, ftirpis Harmala,qux Ru tx filveftris gcnus eft(de
qua hbro fecundo egimus) paffim in agris & inter fèpes iftîc nafccs,apud nos verô minimè,
Dum eorum ftirpes obfervare cupimus, fxpids ipforum hortos ingreffi fumUs : fed nul-
lum vidimus magis fingularem Sc elegantiorem eo qui à Venetis Patauii colitur, cujus au-
dor fuit Daniel Barbarus,Patriarcha Aquileicnfis,magni vir ludicu & infignis eruditionis^
abeo deinde fecundum in noftra Gallia apud D.Maurum non procul Lutetiâ Parifiomm.
Mefpilus Aronia,& Pruneola ferens arbor fréquentés funt pet Conftantinopolitanos hor-
tos: reliquas etiam arbores frudiferas, ut Amygdalas, Periicas, Malos, ab ipfis ddigenter
colijam diximus.

• AH Gromadia, TL-ebifonkun-nafi,yî)^tf Lauro-cerafus eft, cuim hiUmm Lib, i. rariorumpUmmm defiribol
Ipfe tamen BeUanius LibeUo Denegleäaculturaproblem.xxii diHmguere riétur.

si BeBomas per ßuticem perpetuô virentem. Lilac Matthioli, ßve Syringamfim urulto inteBgit, baSucitutur:
nam dedduo eH folio-, perpetuô fanè nunquam obfervavi.

\' Lilium autem eim rubrum, Liriaß)hodelu>r] puntceum noUram effe arbitror. •

^ Dtß>iciendumanTatouUnsnßt Garcia & CbriHophen ÀCoUa Datura, ^«is C.V.l^ahio Columns Solanum
manicum.

Stella ammalthiis per Thradam noxu:tum qucrmdam animanî\'mm
aî que plantarum in ^Fonti littore ccÜeß\'arum^ in foro Con--
fl antinopolî t ano conipefkir um\'i nomma.

CERTO quodam anni tempore,ovium greges in agris pafcentes, nodu fub dio re-
linquere non audent Turc£E:quia,ut ipïi alferunt,bina funt ftella(quas proprio no-
mine appellate norunt, j Iulio Augufto nodu apparentes, illis plané verticales;
quarum fplendorem ii oves, caput attollentcs, confpiciant, intereunt : lin eo tempore fub
redo adferventur nodu, nullam noxam patiuntur. Rem ita fefè habere, experimento in-
dubitato fè didiciffe affirmant- Hac autem per univerfum Turca dominium non acci-
dunt, verum nonnullis duntaxat Thracia locis. Eam obcaufam, nunquam nifi eo tem-
pore ovium greges nodu fub tedum agunt,ne hieme quidem. Pleraque alia provincia,
harum obfervationum imperira,maximo interdum damno aftèda ex gregis interitu,ejus-
que caufam ignorantes, veneficarum praftigiis fe id damnum accipere arbitrantur: quo.d
Virgilms in fuis Eclogis innuere yidetur., Nos verb id primùm Conftantinopoli intellexi-
mus ab bis qui certo quodam pretio lanionibusovcs prabere foliti, eâ de re conquereban-
tur. Quod poftea verum elfe deprehendimus. Etenim cum viperario Turca fecundùm
Ponti littus iter faciens,ovium greges fub tedis delitefcere confpexi ; cauCim fcifcitatus,ta-
metfi paftores ignorarent, refponderunt tamen,reliquo tempore fub dio verfari folere jve-
rùm fi tum temporis nodu foris relinquerentur, cas morituras. ,

Sequentes porrô ftirpes in itinere obfervavimus ;ciftum cum hypociftide ejus radicibus
adnafcente frequentem ,fparthü tria genera, periclymenum, aphacen , androfamon fre-
quentiffimum,quod Itali Cecilianam nominant,omnis generis plantagines,linariam,lam-
pfànam, millefolium odoratum, lagochimeni, chondrillam, malvam filveftrem & pleno
flore, prafium, marrubium, chryfànthemum edule, chamamelum,ccdri pumila duo ge-
nera, juniperos pumiliones, arbutum, platanum,corylum,hederam,fambucum , delphi-
ni ctiam fceleton fuis adhuc ligamentis connexum in httore, fmilacem afperam, corru-
dam, trifohum mœnianthes,caucalidem,fœniculum agrefte, terebinchum, nerion, pru-
num filveftrem,eupatorium Gracorum, tcucrium,androfàcenjarmoraciam, urticaSjafpa-
lathum, agourupes, aron, bcllidis duo genera, confolida genus radice orbiculari, incolis
Sterouli didum, pimpinellam, galiopfim,calamintham, origanum heracleoticum,hippu-
rim, buphthalmum, lippolapathum, hellcborum nigrum, filicis duo genera, papaver fil-
veftre, hyacinthi triagenera, conyzas duas, majorem & tertiam, orchides, violas, cricam,
ferulam, fua ova edulia ferentem, hyflbpum filveftrem, meum,fymphytum flavo & albo
flore, lupulum, afclepiadem, cynogloffum,calendulam agreftem, ulmum, chamadryn,
Colchicum, carduum benedidum,fideritin, oxalida,quercum ,laurum, helxinen, cicho-
rium,rofam filveftrem,convolvulum,ftachyn, afperulam,oxyacantham vulgocreditam ,
ftyracem, chamadaphnen,anchufam,lycopfin jalaternum , thalietrum ,chamairidemj
tria tithymali genera, marem videlicet, myrfinitem, & heliofcopium, ornithogalum, po-
pulum nigram, &: lybicam,caftaneam,alnum, rhus coriariorum, pulegium,forbum tor-
minalem,quam Galhappellant,evonymum,anabafin, verbenam periftereon,
aceris duo genera.

Viperarius porrô quem comitem habui, hcet Turca, quos invenimus ferpentes vulgari
Graca appellatione exprimere potuit, uti inter rehquos dryinum veterum, quem dendro-
gailia nunc vulgô appellant, didione ad veterem nonnihil accedente: nullum alium fer-
pentem in majorem molem excrefcentem,&fibilum majorem emittentcm,cognovimus.
Eum tam magnum aliquando invenire memini, ut facco impofitum rufticus per duo mil-
haria ferre nequiverit, quin quiefcendum illi fuerit : illius exuvium fœno repletum, craflïi
alicujus viri crus magnitudine aquabat. Hujufmodi atque aliorum ferpentum , avium,
animaliumquc terreftriumexuviisjftirpibus item integris ô*: rariorum plantarum femini-
bus, atque marinis multis rebus ingentem capfàm plenam, in navem onerariam Genuen-
fem,cui nomen la Delfina,intuleramus, ad Dominum Vivaldi pcrtinentem, cui praerac
quidam Francifcus Brufquet, earn in Angliâexoneraturus, fed illâ à piratis interceptâ, &

OBSÊRVATÏÖMVM LÎÎ5. îïî.
Afgei\'iam pcrdiidâ, nobis omnia perierunt. Tanta portoefl: inter fcrpcntes vivos âffinitas,
ut vix (jifccrni queant: nihil igiturmirum,fi eorum icones atro duntaxat Sc albo colore ex^
prelTx, adeô fimiles fint. Ha:c tamen genuina eft dryini pidura.

in fronte habentem , qiii no-
ftra opinione veterum Afpis
eft, mihi admodum rarus vi-
fus, tametfi jam antea apud
Brutios in Italia eum confpe-
xiftemus. Vt autem Ceraftes
fupra oculos , binos callos
elatiores.habet; fic unicum
hic ; colorcque Amphisbx-
nam armulatur. iam de Ce-
rafte in fecundo libro egi-
mus,nunc ilhus tamen ico-
nem hîcexhibere libuit; ejus plehiorem hiftoriam, tum teliquofüm ferpentum, cumieo^
nibus, duobus libris quos illis dicavimus, daturi.

que ferè vulgares, quas noftri
Sours, Pluvines, Sc Mirtils
appellant, Sc Phalangia inve-
nimus. Redeuntes autem fe-
cundum maritimam oram,
Sc ad Bofpori fauces perve-
nientes, ubi Propontidis ca-
put eft, altiore vicino monte
confcenfo, aucupem reperi-
mus, accipitres prxtervolan-
tes capicntem , eo quo refe-
remus modo. Mirum autem nobis videbatur (menfis Maii initio, quo tempore otniHeS
aves fuos nidos obfidere folentjtot milvios Sc accipitresex Ponti Euxini dextro latere fub-*
fequenter advolantes, è longinquo quantum oculorum acies penetrate poterat, confpice-
re. Magna induftria auceps eos capiebat,nunquam aberrans. Aream binos aut tres paflus
à dumo diftantemcomplanaverat,quadrangulam, binos paflus in diametro habentem;,
in cujus fingulis lateribus ternasvirgas pollicaris craflitudinis, & humana: altitudinis terrjE
infixerat, quarum fingula: qua aream fpedabantjCrenam habebant, cui alligatum erat retc
ex tenui filo viridi contextum,& humana altitudine extenfum : in media area fixerat ba-
cillum cubiti longitudine ,cujusfummofuniculusalligatus ad aucupem ufque ponè du-^
mum latentem perducebaturjcui etiam funiculo, multa: alligatx aviculx grana in area
depafcebant; has attrado fuciculo volitarc compellebat, fimulatque è longinquo accipi-
trem advolantem à Ponto Euxino animadvertebat : accipiter acutiflimâoculorum acie
prasditus aviculas depafcentes confpiciens,& magno impetuin eas irruens, reti fe intrica^
bat: huncauceps illicô capiens, ejus alas in lineum pannum ad eam rem paratum ufque ad
commilTuramimmergebat; deinde coliigatis extremis alis cum coxisô«: cauda accipitris,
obdudisque illius oculis, humijacerefinebat,commovere enim fenon poterat. Imagi-
nari nefcimus unde tot advenirent accipitres : nam duaru horarum fpacio quo iftîc fubfti-
timus,plurcs triginta cepit; fic ut exiftimem centenos ab unico homine capi pofle uno die.

Ceteriim qui herbasConftantinopoli venales in foro proponunt,plerafque habent,pras-
ferrim novo vere, nobis ignoras,& nulhus apud nos ufus; qualis eft lampfana, vulgô Lapfa-
na ipfis appellata: quam in caulem abeuntem,&: florere incipicntem, Vrouves nuncupant:
haec cruda deguftata, raphanum fapitj coda veto, amara redditur. Elcofelinon diligenti
culturâ dulce reddunt,eoque crudoinomni ferèpaftu vefcuntur, Selinoappellant;no-
ftrum verô Selinon hortenfe,Macedonico. Venales etiam proponunt fmilacis afperx,
quam Smilachia vocant, afparagos, boni faporis in acetariis ; quemadmodum & Sigilli B.

^ Marixafparagi, quod ipfi Embegh melena, corrupta voce ab a^.^Aoç f/ÂÂcuva, id eft, vitis
nigra,nominant; Anconitani Tamarou nuncupant. In Turcici imperii urbibus foracele-
brantur fingulis diebus: nam,ut Conflantinopoh obfervavi, tali loco forum celcbratur die
luocUj alio loco die MartiSjin Galata die lovis i fic de aliiS; Sc, fi quid in urbe fit rari, iis

diebus demonftratur. Itaque dum Conftantinopoli hxfimus, fxpids eorum fora adeun-
tes, pleraque fingularia ab ejtteris provinciis adveda confpeximus.prxfertim inter medica-
menta quorundam circumforaneorum medicorum, fummam diligentiam adhilîentium
ut aliquid rati nancifcantur, quo publicè propofito, multi fpcdatum advenientes, aliquid
fuorum medicamentorum emant. Alii ferpentes proponunt: alii unguenta Sc radices fo-
lummodo vendunt,&: femen contra vermes: fxpius ex/Egypto Conftantinopolim com-
meantes. Nam quofdam Conftantinopoli agnovimus, antea Cairi confpcdos, à quibus
pifcium in Nilo verfantium nonnullas icônes nadi fumus,quaslibro de Pifcibus exhibebi-
mus. Qnoniam porrô animal *Tatou,cujus jam antè meminimus, apud illos interdum
confpicitur,delatum tamen ex Guinea & novo orbe, cujus veteres non meminerunt,illius
iconem hic fubiicere voluimus.

In multorum mufeisjam confpicitur hoc animal,licet ex tam longinquis regionibus pe-
titum, à natura duro cortice latisque fquamis armatum, thoracis ferrei in modum, cujus
caro facilè eximi poteft, nullo vitio ipfius formx illato. lam illud erinacei Brafiliani genus
diximus: nam erinacei modo intra fuum corticem fefè contrahit : mediocrcm porcellum
magnitudine non excedit,- c»i crura cum pedibus & roftro fimilia habet,& confpcdum eft
in Gallia fruniento & frudibus vefci.

Notum eft Gallis aliud animal nomihe fdrtaret aüt Tartarin, cujus hoc loco meminifTo
non abs re vifum fuit, ne didionum affinitas quem fallat, Tatou cum Tartaret confun-
dendo. Noftroautem judicio Tartaret eft AriftotelisSimiaporcaria, cujus antè mentio-
nem fecimus, cum de Cairicirculatoribusageremus. Nonnullieam Maimon vocant, alii
Magot in Gallia. Neque ejus iconem, neque defcriptionem hic exhibemus, quoniam
alias de ea latiiis difputare volumus; prxfertim cum adhuc controverfia fit de appellatione
Gallica,& aliqui contendant Magot five Maimon aliud animal effe quam Tartaret.

Finem porrô noftris Obfervationibus impofituri, Ledorem admonere voluimus, nc
xgrè ferat, fi interdum animalis ahcujus aut ftirpis iconem exhibuimus, cujus obiter dun-
taxat meminimus : nam fi omnia quorum in hoc hbro mentionem fecimus, defcribenda
fuiffcnt,fublata foret omnis occafio de iis alias peculiariter agendi: ubi tamen ca fefe obtu-
lit, pro rci opportunitate fermonem de quibufdam agentes, vel produximus, vcl contraxi-
mus. Ceterüm ut exterx nationes harum noftrarum Obfcrvationü etiam participes fiant,
easaliâlinguâ defcribere habemus in animo, fed aliâ methodo & difpofitionc. Interea fi
Ledor cx harum ledione utilitätem aliquam perccperit, gratias agat Illuftriffimo Cardi-
nali Turnonio, noftro liberaliffimo Mxcenati & Domino , qui in peregrinationes noftras
fumptüs contulit : deinde liberali noftro, magnanimo, fapientiffimoque Regi, qui pro fua
humanitatc& benevolentia nobis concefîit, uc in alumnorum ipfius numerum refcrrc-
mut; poftremô Domino Francifco Olivcrio Gallix Cancellario.

* <2«« plura de animali Tatou fcire relet, D. SicoUi Monardes libellum de iiedicamentii ex Occidentali India de-
latis copfulat, in quo proprium caput iäi dicavit, Armadillo id nuncupans,noSr4queinêumfcholi»la: tum etiam xv.
tap. Lib. V. nofirjt Exoticorum HiHoria.

Nemo unquam de variis rebus agcns ram commode omnia cxpIicMc potuit^^juin feveri,
invid!,malevolique Ledores invenerint, quod carperent & calumniarentur. At eos qui hunc
noftrum laborem boni confulent, oramus,uc fi alicubi lapfierinmsj nobis condoncnr.

A D M o n IT V M prroLe^îorem voU demo, BeSômum tâto hoe lihro, non fine encre j Ticex m-
mhe Afpeüm earn arhorem^quét TbeophraH» à^/a, Plinio^Vinw Çtlveïirù dieitur.

W M Tellomi Obfervationum Latinè loquentium potißi^
ma pars a Tjpographo iam exprejfa ejjet, tradtdit mihi
aAmicus vir Ctarißimm eruditißimm aliquot in eas-\'
dem Notas, quarum qmm plerique me fugijfenty^ ^
Hebraica, Arabicdque vocabula tontineant^ ^ operxpre-
tium mefaäurum exiBmavi^ut eas ad Obfervatidnum iam expreffarum
calcem adiicerem^ ut benevolm Leäor tllu etiam uti pofita

Pag. 40, verf. 20, éylashavç^. Sands monafte-
dum. per âylcui intelligunt viigtncin Deiparam.

Pag.ead.verf39. tnegalivigla f^faAti iS/j-Ace magna
vigilia. Gallis,ie^r^wrf^««?.

Pa.cad.v.ii.neminéper univerfam Graedam ali-
qaa etuditione pra:dirû.Iroo prorfus conrra.Seropar
Gracia habuit viros longe doftilfitnos ufque ad ca-
ptam Conftantinopolim: a quo tempore omnes do-
óii m Italiam confiTgcrunr. Contra in Occidente,
onincs eranc impenti propter impertiam lingase
Graïcae, quam Latmi abexultbus Grxcis didicere.

Pag.41, V.14. altwniro D^mafq ciîc. Nihil fil-
fiiis. Ifli flint tantum Patriarch?\'in torn orbe rcr«
jrarum ; Coi ftantiiiopolitantv;, PVwiu«? mcre/âp^t :
Antiochenus, rm\'Zu^iiv^ -Pjiif TnLntikf^yii-

Pag.ead. v.15. ftacuasquc. Nulla ecclefuChri-
flianotu habet ftatuas Sanâorum, pra\'ter Launam.
Reliqua Ecclefi.« habent imagines pidas.

Pag.ead.v.eod &campan!s utuntur-Falfiflimtim.
fub toto imperio Turcico nullus eft ufus Campana-
rum; imodiftriâe intetdicitur. Proptetea habent
;antum laminas ferri ad concrepandum.

Pag. 52, V.J7. Nam licet Oriens Occidente ca-
lidior Si ficcior fît. Eft ineptiffima fententiâ. Natu
differentia caloris & frigoris non pendet ab Orien-
te & Occidente , id eft:, a longitudine, fed a latitu-
dine, hoc cft, quo quœque regio plus diftat ab œqui-
nodliali, eo frigidior; quo propius abf ft, eo caiidior.
Ideo in Occidente funt regiones, quae calidiores
funt, quam multx qus in Oriente. Denique non
cft Oriens, neque Occidens, àift rcfpeótü locorum.

Pag. J4, V. 34. metu tamen cur minus ingrcde-
rentiir haudquaquam impediebantar. Eft dmf^oyla
ridicula ,quam non incelligOi

Pag.59,vcrf 18.-Cercs.veteribus Cranon niincu-
patam, Hallucinatio, vcî.pOtius errot. f^amCrä-
noneftin Theffalia, non in Macedonia.

Pag.6o,veffill,.obi de fepulchro medici Alexàn-
dri agit, infcriptum chaïadert Gtacco, fed ex parte
corruprum Servianico. Vocac literas ServianaSj
quae aliter dicuntur Hieronymianœ : quia IllyriiSj
Servii*, & Macedonibus pcrfuafom eft.eas literas,
qu£E hodic fiint in ufu apud illas genres, non folum
excogitatas efle ab Hieronymo, fed etiam facra Bi-
blis Si novum Teftamentuin,& Liturgiam ab Hie-
ronymo in linguam Illyricam illis charaöieribüs
converfà fuifîe. Ex hac fabula.pofturous colligere
quam recentes fint ilk-literaj,& quantum dceeptus
fncrit Bclionius J qui vuigo credidu ea de tnedico
Alexàndri teferentî* Nam fi quis medicus Alexàn-
dri ibi cooditus fuiffet, Graecis litteris proculdubio,
non recentibus barbaris lllyriotum infcripfus fuif-
Ict f jus tumulus. Quis non videt cflè fabulam
anuum »-ulgi î

Pag 6f,vrrf. t. Bucephalœclim Chalaftrea. Fal-
fiffiinum. Incolarum fabula hommi parum literis
inftruólo impofuit, quemadmodum de fepulcro
medici Alexàndri. Illi urbi, qu® hodieà M acedo-
nibus Si Thracibus vocatur Bucephala, nemo ha-
denus vetus nomen reddere potuir.
Alla hallucinatio. putat eandem urbem efle Bucd-
phalonPlmii & Mcla: cum hac Bucephals. Buce-
phalon Plinii & Melœ funt prope Anthedona ur-
bem Bœotise. Auxithallucinaiionem,quod non fo-
lum Anthedoneft utbs BœotiXjfed etiatï» portuâ
Peloponnefi .-item Bucephaios cft portus Pelopon-
nefi. Itaque harcomnia inter fe perinifcuit.

Pag. 6z, vetf 5. Carbachara, five Carbafcharà.
Nos peregrini maie pronunciamus hoc nomctto
Non enim Carbafchara , fedKarwan Sarai dicen-
dum eratjhoceft, Karavana: domus. Karovana no-
tum quid fit .-eft:commeatus, (^ttooj\'/ecperegrinan-
tinm. purum putum Arabicum; Sarai eft Turci-
cum, & fignificat domum.

Pag.69,v.<3. Perinthuseft Hcraclc3,non Rodo-
fto. Qnineriam ipfe Bellonius ab amicis monitus,-
murat fententiam hbro n r.

Pag .75, verf. 12. Veiba PHbü, ut ipfê citat,ac in-
tcrpretauir, contra cius tnentcm funt. Itaque non
dicatum facrU ludmum, fed abdicatttm iegcndüm eft.
ludsicnira non anderem garum edere,quia cx pi-
fcibusnon fquamatis confedum cft. Idcoabdica-
tura cft eorum cercmoniis.

Pag. 77, verf. 7. Calfabou ferirc
i tj hoc eft calamus aroma-
^^J^ \' licus. Inde legendum eft derire, non fe-
rire , vel dherire, per Dhal.

Pag.ïi3,vcrf 10. Multum decipitur, quod crc-
dat ruiaas Troix,quœ extant hodie,eflc illius Troiaj,
quae bcllo deccnalioppugnataeft à Grscis. lila enim
Troia eft Troia Alexandrina, coloniä Romanoruni,
Tcftis infciiptio, quae ibi cx tat.

Pag.84. verf4. imperator c^ïsar.In-
(criptio vetus quidem, fed fuppolititia, cuius clau-
fulatncpwlfima.

Pag.ead.v.7. mp. CitsAR. aVg. dioclbtiano.
Excadê incude, exqua fuperior,fed longè ineptior.

P^g 8/, verl. iO. Ea vero Magnefia non eft qujc
in Theffalia Mœandro amncalluitur. Tam Thcffa-
liaï poteft efle Mïeonia, quam Europa Afiœ. Eft er-
xqr calami.

Pag.88, vcrf.ii.Paxo, olim Ericufa dida. Fal-
fum. Ericufa alia cft, aliae duaz Paxae inful«. •

Pag.90,vctf. 16. fculpturarum diruunt. Falfum.
Si qua: vetera monimenta fuperfunt j ea cffugerunt
forum oculos; aut aliquandoparcqnt literis,quäs
propter altiiudinem loci, attingere non poflunt.

Pag.pz, veif4i. Italia minime ndtae. Imperite
dicicOnocrotalumclTe ignotum Italix. Martialcra
in cum teftem produco ;

pâg.97, v.48. Pharus. Verum quidem cft à Cx-
farc infulam vocari : fcdadiicit à fuperioribus Pto-
lemaeis,mohbus in marc jadis,cx infula peninfukm
fadam.

pag. 104, v.i 3. deinde in Turcicum idioma con-
vcrfus. Falfum. Si quis in aliam linguam con verte-
tct, fine ulla fpe venia vi vas comburcretur.

Pag. ead.v. 55. Lucium veteribus Oxyrynchum
appcllatum afferimus, RidiculiJ & infignis infcitis.

Pag. 107. veif.3. Grsccivulgarilingua Semiami-
?hos. Certè ita Yocatut Hcbraicè Proucrb.

XXX. 28. Laceitam interpretantur dodiflimi lu-
da:i, & Septuaginta fènioribus redditur )&hetCci7i{,
hoc efl Laccrtus. Itaque hoc fatis cft ad obftruen-
dum os tam aliis ludais, qüam Chriftianis, qui ali-
ter interpretantur. Quarc Bcllonius magnam lu-
cem illi loco Proverbioram attulit,& omne dubium
fuf^ulir, quum dixit à Grxcis «««VSî^ vocari.
quod fatis mirari non polfumus.

Pâg. 109. vctf.12. Bcllonius,quiCairrm de .Ale-
xandriam vidit, parum amplituduns iHanim ur-
bium confidcravit. Nam Cairum duplo majus eft
Conftantinopoli. Conftantinopolcoj auccra atîibi-
tus roajot Luictiai\'O.

Pag.ead. vcrf 47. Ex noftrocomitatu qiîilpiam
qua\'ftionem movit. Nulla cft uibisjquac p!0 r;uioi:e
fucE amplitudinispaucioia hâbcac lempla^qua!:\' Lu-
tctia.prse/crîira major uibs. Aïo in tcta Luictia tsm
intra mceniorum ambirû,quam extra, uon clîc ccn-
tum templa five magna lue parva Londinum
urbs Lutetia longe minor ccntum viginti parochia-
lia templa habet,pi£etcr nionaltccis & aJia templa.
Iraqtie comparatio templorum Patifienbum curn
Müiqucis Cairi digna eiî: hooiine parum in fimili-
bus rebus veifato. Aiunt Jïgypcii reperiri in Cairo
vicena & bina miîlia Mofquearum : non credo ta-
men, fed ex mendacii magnitudme œftimari pottfi;
valdc ingentem efle numerum : atque non dubito,
quin plures fint Mofqiicae in urbe Cano, quam fine
templa magna & exigua in omnibus Lutetianis &
Mclodunenfibus dioecefibus, quibus fi aduccrein
teniae alicujus urbis diœcefim,non roertircr. in hac
refe prodit Bcllonius non reóte obfcrvaffemagnitu-
dincmomnium urbium,quas vidit, utetiam cx his
apparet, qua: de Damafco & Chalep tradit. la
Cairi prafidiis erant anno 1 6 0 ; dcccm & odo
millia equitumjcx quo aiftirnari poteft, an parva fic
urbs.

Pag.ead. vcrf. Bagdat. Fallittir cum aliis,qui
Bagdad putant eandcm cum vctcte BabyJone Se-
niuamia.\' quum tamen certo ccriius fit Bagded elle
«Seleucjam, cujus vicinitate Plinius fuo tempore ßa-
bylonçm quotidic cxhauriri fcribèbat.

Pag, i io.v.14. Cinghi. alibi fcribit perS,Singhi\',
quod rcäius cft. hft purum putum nomcn^^thio-
picum fitij» literis ludaicis \'\')?^9 Sinki. cujus or-
ganiinventrixcft^thiopia, & co maxime deleda-
tur. à quo etiam quam harpam vocamus, ipfis
Mfanko dicitur.

Pag. m. vcrfi?. nullum Balfami frutiçcm in
Hicncocultum fuifle. Hanc confidentem tcmeri-
tatem fatisconvincuutvetcrcsfctiptorcs lofephus,
Strabo, Plinius,

Pag. ead - vcrf 48. Falfum 3 Spldanis Balfamura
confitum luifTc. Nam adhnc ftanic imperi© Roma-
no balfamcta erant in ^gypto. Claudianus in epi-
■ thalamio Paibdii & Cclcrmsf::

Gemmatù alti per totum hdfama tcfîum
Effudere cadis] durs qu£ fauàm mgue
NilismptKgui defudat vulmrecmcx.
Verum quidem cft, poftquam exaruic balfàmctnra
Cairenfc,t«ncSoldanis cnram fuills ex Arabia no-
vellctum fiifficerc : quod & annis fuperioribus con-
tigit, quum Bafcha prâefedus iiîgypti curavit alias
plantas cx Arabia peti.

pag. 115. verf. 20. Veteres Crocodileam appela
larunt, Eft hallncinatio. Nam alibi fatctur fcincos,
non ftcllion&s elle, cx quibus Croco\'dijca colligit^f.

Pag. né. vcrf. jo, Magnus error eft exiftimarc
Sphingem efie ingens iUud capur,eu jus Plinius me-
minit. Adeo pucrilis errer cft, ut tolerari neqn«t.
Nam Plinii Sphinx intégra eft j akitudo à pedorc

five venue ad fummurn apiccm in capite pcdam (ê-
xagtnta duorum. at hoc de quo Beiionius agic,dura.
taxac caj>ut eft.

Pag. 117. verf. 12. quem Nero Imperator Sego-
duni erigi curavit Rodez.G&lhs.\\f>fià adlmc nomca
Rodez repetiturbis, qu2 eft Segodiinum Rutheno-
rum provincis Ârverniœ vicinas. Et quia roeniio-
nera fecit AcveiniaE, putat Rhodon ed\'c Rodez,
qüandoqaidetn magnus ille Neronis Coloflus Soli
dicatus illi in memociaro rcvocàvitSoHs Colofium
Rhodi eredum. Mera inf^niaeil, Nam coiitun-
dic Colollücn Neronis cum Rhodio, & Rhodon
cum Rodez Gallis nuncupata live Segoduno urbe
Aqciitani^e, ratione Arvernis ubi Zenodorus ma-
gnum aliam Cololfura erexeiac.

Pag. 117. "cr.2j.neque ulla illarum ubera vcl alas
habet. Vsldc errat in co, quod dicit ^gyptiorura
Sphinges vacio roodo pingi : quad prorfus falfum
cft> quandoquidem omnes funt fimiles. Sed ^gy-
ptiacje Sphinges valdeaGrxcorum Sphingibus dif-
ferunt: nam hx alatœ pinguntuc ôc repentes. Agy-
ptiacae alis carcnt, & quatuoi fuis pedibus incum-
bunt : prîEtcrea vela tum caput habent, Graecac nu-
dum.

Pag.iI9.verf4i..ingenuefatemur veterem Buf-
fali appellationem nos ignocare. Hoc non erat di-
ccndum. Nam Vtus vcrus BufFalus cft veterum.
Acque Plinius jam fua setate conquerebatur, quod
Vms vocabatur Bubalus, qui error etiamnunc du-
rat. Martialis vocabulo Vïi & Bubali idem animal
expreflir.

Pag.i 1 j,vcrr.54. Armenii, aliter Maronitse nun-
cupati. Valde differunt cum religione tum charadc-
re & fermone Arracnii Sc Maronitœ. Nulla cft Ar-
menioruîT» ecclefia in ^gyptP»\' fed Koptttarum, qui
peculiari utantur fermone prorfus ab Arabico dif-
ferente.

Pag. I iz. verf. 44. Serpens alatus multis dc cau-
fis eft commcntitius. Agyrtarum cft figmentum.

Pag 134. verf. 4/. Circaflbs. Phrcneticum eft
CercalFos appellati, a loco in i€gypto cujus Hero-
dotus mentionem faciat. Nam Cercaflbtum recens
cftappellatio,qui veteribus Zygitaî, Septentrionalis
popuiuSjC quo cduccbantur & adhuc hodie edu-
cuntur multa mancipia, quae in .dEgypto venunda-
£3, abnegata pet vim fide in Chriftum, Sc circunci-
fa, appellata funt Maniluc ^ I ^oc eft
mancipia, & difttibuta funt ad cu-

ftodiam SuItaDorom eadera ratione qua laniflart
apud Turcarum Impcratorem: acqae evaferuntin
magnum iraperlura. Nam cx eorum numero crea-
bantur Sukani ^gypti:hinc Sultanorum imperium
Circaflbrum imperium appcllatam eft, quod ad
Tomobeium ufque ultimum CircaflTorum Sulta-
num duravic. Non igitur à loco ^gypti, qui igno-
ratur, appellati fitnt Circaffi,fed a Ccrcaflis Zygitis
Septeritrionalibus. Nimis crafla eft ftupiditas.

Pag ijy. vcrC9. ^gyptus Nilo inundau xxix.
Odobris.Vidétur inundationis finis eflè circa sequi-
no6lium medio Septembri luliano.

Pag.ij6.verf.i9. Suam quadragefimam tumcc-
Icbrabant. Erat poftremus dies Odfcobris anni m.d.
xLvii. Primus dies menfis Muharam nuncupatiin-
ciditinxxi. Februarii, qui fait dies Lun^e î Primus
dies Ramadhaa tuenfis Quadragefima incidit tn

xv. Oâobrîs, die Sabbathi. Itaque xxxi, Oftobris
erat decimus fepiinms dies Quadragcfinsa: Mahu-
rijctanorum.

Pag.ead. verf,13. Alcanna 1 \' . Jl cunj forti
arpimionc , unde Hifpani ^ fuum .^U

hcna muEuati funt. Certum eftKuVcjjv Diolcoridis
cÜe, quod Avicenna I • . j| Alchanm vcfnt.Ali- ^
biinveniofine fotti \' afpiiatione.

Psg.i 37,vcrf.5.P3lmyrje regione. Somniateatn
iegionem> quae eft inter ^gyptum, & Syriam, PaU
myraradebere appellari propter Palmarum filvas,
quas in itinere obiérvabat. Palmyra tamen inde ab-
eft plus quam duodecim dierum itinere.

Pag. 138, verr45. Phinis.Phene legendum.piy/».
Pag.i 59, verf 14. veteres venaticam avem appei-
laffe arbitramur. Nihil minus.

Pag. cad, vern42. Myrrhs arborem. Hariolatur,
Pag.142, verf.z^.lacobitsdidinon funt aDivo
lacobo Apoftolo, fed a Patriarcha quodam Jacob,:
quem hareiicum fnilTe aiunt,

Pag.ead.verf.50. Georgianorum,quotum limites
extenduntuc in Indiam ufque. Magnum efl; inter
utrofque intervallum.

Pag. ead. verf. 32,Cofiiquc. iEgyptii fiint, quö\'s
Arabes Elkupti nominanr. Nam Kopti, Kofti,
Gopti, Gupti,poftremse fyllabasfunt vocabdli ^gu-
pti. Etioiperitiaeftjdieere quod a Divo Thoma
converfi fintrqnum a DivO Marco coriverfi credan-
tur. Hiftoria teftatur Divum Thomam Indis Evan-
gelium annunciafle , qui prntil^ab\'^gypto funt
difliti. - \'

Pag.144, verf: 35.In ludasa rivus fabbansomni-
bus ficcatui. Eadem fabula in lofepho reperitur.

Pag.i47, vcrf.18. Efculus,VcteribusGr^cis
Tüfl5ü>A©- dida, nunc ßaKanJk. Belâgnida habebat
Belionius.Sed omniavocabulaGrsca quibus utitur,
ócplcraque alia fingularia,imotnaxima eorum pars,
defumpta ex Ob/ervationibus Petri Gillii, cujus
Bellonius fail amanuenfis. ttaque non eft miran-
dura, fi fspiusctret in Graïcoium vocabulorum
tranfcriptione.
P. 148,7.19. Rotulo,feptem libras pendens. Hoc

falfum cft. Rorul i \' t ® id eft quod Grarcis
Arabes nam (J^\'^^quam aliter vertunt.
Si quis mercatotcm Alexandrinum, Tripolita-
numvc, aut c Halep intcrroget,quid fit^R4wIJdicet
Libram c.Te. Idque nos fcimus, qui a MafTilicnfi-
bus mercatoribus Ariabicum idioma callentibus,at-
que Arabico fermone ncgotiantibus,percpritati fui»
raus; & fi ctiam aliter dixiflcnt, fidem eis non ad.^
htbuifTem. Sed nec minus ßellonio.haliüaaatuE
Vallamontius, qui cap. xii. Lib. 11. fui Itinerarii
fcribit Rotulquinque libras Gallicas efïîceré.;

Pag. ead. verf.21. Damarcena pruna, parva illa
noftratia dulcia. Ignoro unde hauferit noftratia Da-
mafcena pruna, dulciaéfïè,quandoqdîdcrn\'pras ni-
inia maturitate fere corrupta manifeftam reunc^nt
aufteritatem. ® \' \' "

Pag. 152, verf 28. Afamiamittît. Scribendum
Ajamia, pronunciando j, ut literam G. ante I, & E.
t Ajamia cft proprie Batbaria : fed ita

proptie a Turcis Perfia vocatur, Sc
Ajami Perfa. Sed multi Orientales
pronunciant Ze pro Ge. quod impo-
fuitBellonio.

Pag. I ƒ3,>erf: 16.Nonnulli exiftimârunt Pofcam
idem eflè cum Oxycrato, de OxycratoS: Pofcà ftre-
nuè nugatuc. o\'luy^tfTBy femper a Plinio & Celfo
vcrtitur Pofca. fed ca potio, qua hodic remiges in
S S 2, Italia

ïtalia utuntur,ignota fuit Vetcribus. Quarecrrat
pucrilttcr tum quia Oxyctatura ncgatcßc pofcam,
tum quia Oxycratum facit idem cum potionc re-
migam : poftremo, quia pofcam infigni imperi-
tiâ dicit cflè Zythum : denique ut errorem erro-
re curaulct, Zythum negat eflè Geivifiam : ad-
verfus quam confidentiam tefte\'m appcllare polFum
Plinium fine Librixxn.Diodorum Siculum,Vlpia-
num, alios, Eftprxfrada confidentia cum infigni
imperitiaconjunâa.

Pag.ead.verf }7. aranem quem plerique Oroum
«xiftimant.Imperitia cft,ne dicam ftu!titiaro,Oron-
tem Oroum appellate , major adhuc ignorantia
Marciam nuncupate, quam penitus ignoro. Quod
ad Irin attinet, quem dicit eundem cum Oronte ef-
ie , Cappadocix fiavius eft. Sed perinde poteft
Orontem in Cappadocia rcponere, acTarftim inter
Halepum & Antiochiam. Totailla,quamdcfcri-
bii elegans planities in quaTatfum ponit, efl Ko/a»
Swefa. Cava Syria.

Pag. cad. verf^4o. Sabsüs campus. Vidcndum
unde acceperit. Ego non memini, Adnjonçndus
efl Ledor Bcllonium hoc cap. xc ix & fequenti val-
de defiperc,quum dicat fein Ciiiciam pervenire, &
tamen adhuc apud Ltbsoum ha.Teat,ubiTarfum re-
poniiinfgr Damafcuti) & Halepum.

Pag.ead. verf.41. Hamfa.olim Tarfus didam.
Hamfa non cft Tarfus. Nam Taffus vetuftum fiium
nomen retinet, tametfi Arabes Tersappellent,fem-
per nihilomjrji:^ cfî:fV^tas appellatio. ôf fi liitur Ben-
jamin Tutclcnf!s,Malmiftras earn voca Julius
Gra:cus hodic ignorât Tarfo. Harala,-utcm eft
Enstfa. \'

Pag.ijj-.verf.é.ounc vero ne unicam quidem
plaat^tn alit. £[cat,Dam Calabria alixRcgni

Pag.ead.verf 3 5, quemadmodum Alepl# prima
Alphnbeti litera cft, (icHaiep primaria ejus. Ridi-
culumcft. Nam prima litera Arabifmi,nihil coirj-
mune habet in orthogr.iphia CÛ Haleph.
Eliph prima eil: litera Arabica, J)

pag. 156,verf 26 Aureliana: uibi Galliae compa-^
rati poteft. Pra-ter mendacia.m,cft ctiam h?.llacina-
tio:nam fequenti capite mœniorumHalep ambitum
majorem facit, quam Damafci. Atqui Damafcus
bis tam ampla cft, quam Aurelia, nam Mediolano
minor non cft. Ex quo colligi poteft-, an verum di-
xcrit. Sed defipit. Nam Halep minor eft Damafco,
attamen non minus ampla,quam Rotomagus.

Pag. 15S, verf. 5. Stagnum , quod olim Maîan-
dropolis. Mera vanitas & defipientia. Mîeandro-"
poh^ urbs fuit ad Maeandium, qua? tempore Pltnit
non cxtabai. Non longe ab ca erat Antiochia Mxo-
niœ. Iple putat Antiochiam ad Ohentem efle banc
Mctoniae.

Pag. léo. verf. 3, fub portis Cilicia. lam diu eft,
quod quum elTct apud Libani montem in Ciljjeia
dormiebat. Nunc, quum co pervenit, evigilate in-
cipic.

Pag.KÏö.verf 2. Angouri. Angouri five Anc^^ra
eft multorum dierum itinere procul hinc diffitaVni-
mirum in Galatia. Eft fumma imperitia.

Ex Viri Clariffimi ^ ampliflïmi Dn. lacobï Augufti Thuani
Hiftoriarum fiii temporis libro xi. pag. 430.

Poft alia: Scripta eins ne périrent, eiusdem ^iArmaniaciCardinaîU
in client em amorO* propenfum ad rem. lit er ariam iuvandam ßudiums
prohtbuity qui partem maiorem eorum in Galltam adfern iupt,publican-
Ja euravtt* Tars tamen eorum a P. "Belono Cenomano amanuenft &
feregrinationum per altquot annos comité furrept a credit m : qui licet ea
fuo^non (^illii nomine poHea evulgaverit stamen vel plagiaritps mn me-
diocrem a literatu gratiam tnivtt^ quum (quod multi faciunt^. ) tlla pub li-^
CO minimi mvutit*

R O I À N I heîlîhiBôrïd inter res memorabiles recetjfet^VlyjJfmfum-
morum Grad exercitus T)umm hAud poBremam ^ maximè ßrenuum^
e beüo reduceïn, peregnm ornai ti^ ne à fm agnofceretar, pro pri af éedes
ingrejfum^ ut commäim omnia, qm eo absente apudfegeBa effent^ intcl-
ligeret : ignorabat enim an Laertes pater, Telemachus filius, (y ^-enelope
uxor etiamnum viverent. We igitur gregarij militù ornatufenem Laer tem
adiens, ipfum in fuburbani cujufdam pradij horto deambulantem offendit. €o ƒdut at o^ fe~
nex cum illo tamquam cum extero quopiam fermones conferre cœpit {nam non agnofcebat^ ut
quem jam multo tempore non ^iderat, extin&us-ne effet an fuperBes, prorfus ignora ■
bat) Viden^ inquit, elegantes has arbores ? omnes plantavi, ^ ex felefüjßmo fruBuumge-
nere infevi, ut edttles fruUus ferre queant cum meus films Vlyffes ê bello redibit. ^uorfur/t
hac, nifi ut probi hujusfenùs proclivisy benevolus ergafuos haredes animus agnajcatur f
cum ipfe fe vivo eas arbores fruCîtferas futttras minime fperdret^ f ui memoriam in ar-
bonbus infet/iffe arbitrabaturi atque quàm njero amore filium profequeretur demonBrabat,
cum illi abfenti laboraret. Hoc porro exemplo excitari debebantgenerofi illuHri fangm-
ne nati fines, adcolenda ^ exornandafua pradia. remque domefticam curandam, dum ju-
niores beüagerunt,^ fui Principù nomine fefe periculù obiiciunt, Sed ut (ultura ignoran-
tia plerumque in caufa eHut nulla utilitas exfundo ad dominum reàat ; fie non njanum eii
(tamofarits ^uBoribus id referentibus) Gallos aliquando fuam regionem ob flerilitatem
deferuijfe, aliamque uberiorem quafivtjfe, cmniüü fvimarum cultura ignota effet: hinc fi-
Bum, ut deguUato <-vino ex Jtadâ delata, eos tanta ejus admiratio, atque fruendi cupiditas
ceperit^ ut armùfumtis cum uxoribtts (g^ Itberis duce Brenno eorum %ege, regionemj adeo

tum apud ipfos uinitores^nulla wineta fuiffe : poflea tamen adeo diligentem in lis excohndù
operam navaffe, ut fola GaUiaplm nunc njini pr abeat ^quam univerfa f talia ^ Gracia^, to-
ta forfitan aAßa. Verifimik autem esî. Gallos poH adeptm^iBonam multos ^imt ore s re~
diixiffe, adeoque mduBrios fuiffe in propagande ^inetts, ut credibile fit^ tellurem, fi ctdtu-
raaccedat, cum fœnore redditur am quidquid illi concreditum fuerit. Sic beüorumprafeSïi,
porta njiBoriâ, in quiete <-uiventes terram interfi diviferunt, nomenque ex fua dignitate in-
(Merunt fuispoffeßonibm : quod in quibufdam Provinciis magis efîpeculiare. V^am licet
nonnullorumpoffejfio pauca jugera occupet^ a domini tamen nomine apellationem adquißvit:
imo eîiam arbores bulgares huic reifubferyierunt» eÂtque ,fi magna cum partais comparare
licetyut Imperator ab imperando^ Rex à regendo. Dux à ducendo^ (omes à comitando,
Princeps àprimipatu nomen habent \\fic quilibet ex poffeffîonis fua amplitudme titulum
dignitatem adeptus eB.

JsQdUm îempûris longitudinem ejfe praUxendam^ cjuo minus ea
qm ad R eipuk commoda augenda pertinent^StlveHrium^
arborum culîurâ procuremm^

N Hominem ob teilurem crcatum non dicâs, quandoquidem in illam
refolvetur, nifi refiirgere deberet ? Licet autem alterum pedem in tu-
mulo habeat, minimèexquirit, quis videbit, aut iis fruetur qua^ ipfius
curâfabricantur&enafcuntur, (ciîm tamen nifi temporisdiutulnitate
vel abfolvi, vel adolcfcete queant) tamquam nemo fuecederct, qui ab
eoderelidisfruatur. Sed quos, obfecro, plerumque videmus magna
aedificiaexftruCre? nonne lènes? quibus fi^rfitan ca jamabipluta inhabitare non lieebit.
Vix enim è centum reperias, quem perfedo jam opere uti coiitingat : attamen omnes diu-
turnam fibi vitam pollicentes,iis operam navare non definunt qui ipfos fubfequuturi fiint.
Obfèrvata proferam. Quifpiam ad feneâam vergens,nec diu fe fuperfuturum lperans,re-
conditis fruâ:ibus dum vefi:itur, eorum fèmina diligenter excipi jubet,atque ut novo vere
telluri committantur pr^ecipit : non quèd arbores inde natas frudus jam ferentes fecon-
fpediurum fperet, fed hac ratione pofleris confulere cupiat. Quifquis igitur hoc circa fil-
veftres arborescicurandirationem propofitumprobè intelliget,\'certôfiatuat cum in illius
intelligentia perquirenda, tum etiam arborum reliquarumque ftirpium cognitione adipi-
Icenda, quo illuftriores reddi poffent,jam diu defudatum fuiffe. Hic itaque deprehende-
tur res certa, memoratu digna, & magna: utilitatis, quxque, ut omnium oculis fubiicere^
tur,promeritaeft. Qu^e adeô occafionem Audoriprsebuit, eumque impulit ut nullum la-
borem fubterfugeret, quo minus ad perquirendas arbores fumma celfiffimorum totius
Europa: atque Afias montium juga confcenderet. Pauci hunc laborem animo compre-
hendent: paulo pôfl: tamen,cüm ipfius efieâu, tum evidenti eorum qua: proponuntur de-
monftratione, atque etiam difceptationibus liquidé fcripto comprehenfis,& theorica ftir-
pium dcclaratione,utex fubfequentibusdifceptationibuspatebit, eum comprobabimus.
Sedutfingula: artes fua peculiaria habent vocabula &: loquendi formulas quibus eorum
principia edoceri queant: fic in hac prxfatione & principio neceffiriô admonendus efl: Le-
dor, ea qua: ad hanc culturam pertinent, ordine, fed tamen obiter, tradenda ;pleniüs et-
enim omnia in Agriculturâ elucidabuntur, ubi fingula: ftirpes fiio ordine figillatim defcri-
bentur, perinde atque alia qux ab eodem Audore evulgata fuêre, qui avium & pifcium
icones ad vivum expreffas adeô diftindo ordine primum cxhibuit, ut qui eum fubfequuti
funt recentiores, licet eas poftmodum expolicrint, minimè illias methodum affequuti
fint. Is in animo habet ferpentum etiam effigies brevi in lucem efierre, cüm primüm per
occupationeslicebit.

^l^antarn utditatem confeqm Ikeat ex SilveBrium arhorunu
cicuratione^ modo cultores labors non pigeat*

V M M A porrô non fuit ea difficultas qux in fupradidarum reruiii, vel arborum alia-
rumque ftirpium explicatione, defcriptione atque piduris nobis obtigit : fèd in vete-
ribus nominibus perquirendis, qux rebus prxfcntibus adaptare poffemus. Nonne
igitur hoc loco meritô conqueri liceat de iis qui aliéna operâ utentes, fimulantefque fè

profiteri à quibnsdidicerint, nunquam tamen in animum inducere potuerunt, utid face-
rcnt? Sive igitur externus fit,live Gallus, cui nominafiibiicimus per qua; ad mukarutn no-
varum rerum cognitionem pervenire queat, eum faterinon pudeat, fia nobis tfidicerit.
Unde vero didiciiTet externus, qui in Çaîlia non vixiflct aut verfatus fuiffet, pjfcium,
avium, ferpentium Gallica nomrna cum veterum nominibus collata, nifi alibi defcripta
invenîflèt ? Sed cumin hujufmodi re illi adjumenro fuerimus, cur non agnofctt ? Idem
condngere poffet de arbonbus; nifi rernediis ab initio occurreremus : nam ut neque Lexi-
ca, noque recentium fcriptorum com nientariiquidquam auxilii adferre valuerunt ; fic ne-
que tu qui ingenti librorum multitudine tumes, in illis invenies qualia hîc leges, tandem-
que fateri cogeris a nobis defumpfiffe. Sed an exiflimas nos (nifi ab exteris ea qua: de arbo-
ribus leges,edodi effemus) dicere aufuros, fiepenumero te falli, dum aliam pro alia fumis?
Quibus veroexteris? non iis fanè qui gravitatem profitenrur: nam de rufbcis rebus hic
agstur. Admiratione digna profeHo res efl, pofiTheophraflum, nec Commentatores,
nec Auciores, nec Interpretes quidquam obfervare potuiffc, quod illum fugerit. Ex hoc
itaque Problcmate difcite genuinam cherme Gallici appellationem,^ö/Zr^^m nuncupate,
n-on autem Carfimm : nam cum in incultis nafcatur, qui me de ipfius appellatione certio-
rem reddidtffet nifi externi ruftici ? Magnum igiturcontemti laboris indicium eft,tara altè
fubire ob unius arboris obfervationem,eumq. tam vili a:11:imare,cum tam magno confi:ite-
rir. Ica fc ab hominu contubermo fègregant qui folitudines amant. An non magna fuit ve-
terum cura, qui homines ad fummos totius orbis montes ablegarunt, ut arbores obfèrva-
rent ? Lcgitis duo Fraxini genera, bina Vlmi, totidem Tilise à Theophrafto defcripta : fed
qyaetKim ea fiintjhnbcmufne illa an non?nemo recentioru dicit,tantum abefl; ut aliis igno-
tis kiccxn adfcrat. Pluris igitura:ftimandum eft,eas vivas oculis fubiicere, quàm ex fcriptis,
illarum meniionem facere.Qmd minime pr^eflarepotuiffemus,fineexterorumauxiliojin
coo p)urinTum nos juverut homines idiomate inter fe plane différentes,Syri, Graeci, i£gy-
„ ptvi:,^ahcmi,Itali,Britanni, Angli, Arabes. Theophrafb interpres fcribit: Carpinusab Ace-
„ rc differt,quod Aceri Candida netvataquc matena,Carpinoautem flava crifpaque. Id qui-
dem in mcdium proferimus, non ut oflentemus nos Latinam linguam non ignorare, fed
vt rvineauuis Carpini materiem flavam ctifpamque effe debere : c\\ux notas noûvo Cèéme
five Oflryx minimè convenire poffunt. Sed hocexemplum addudïum efto in aliorum
comprobationem. Qmfquis autem ordinem à nobis obfervatum in his qua: ante in lucem
proîuhmus,cum eoquem nonnulh, poftea eadem expolientes,obfervarunr, conferet,prse
noftro confuflim Sc male digeftum inveniet: quod in noftram excufationem didum volo,
qui nullam methodum, ad arbores quod attinet, in his Problematis obfcrvaverimus.
Quid prxterea expetere queas, ad probandum, in omnium rerum obfervatione adhibcn-
dam effe diligentiam, quàm Delphini hiftoriam? Ciim enim in noftris pifcationibusfre-
quentiflimè capiatur, in Italicis adeo rarus eft ut iftîc haberi non potuerit ad exprimen-
dam illius iconem; cujus rei fidem facere poffunt pidura: proximè inde allatx, magno cct-
tè fumtu comparât^ : qu£e teftificantur, beneficia referenda effe iis à quibus accepta funt,
& pleraque in una provincia vulgaria efie, quas in aliis rata fint. Itaque in hoc opufculo
ingratitudinisnota Audor nunquam meritô accufari poterit. Et quemadmodum fcripto
minime opus fuiffet ad perfuadendum Gallis, ipforum Oyede mer é" Marfeuin^Qi^ovcic-
rum & reccntiorum Delphinum,nifi difficultas fuiffet in ea re probanda fine fcripto : ira
haud opus erat hunc peculiarem libellum fcribere, & multas difceptationes in eo inferere
ad probandam filveftrium arborum cicurationis flicihtatem, nifi fcrupuli fuborti efibnc
qui nondum fuêre explicati. Cüm igitur hic libellus de filveftrium arborum cultura ex
profeffo agatjduo inferemus ex quibus duplex utilitas emanabit: ex altero literati viri no-
varum rerum fcientiam adipifcentur:ex altero ruftici cenfus augendi rationem intelligent:
illo arborum notitixilluftratione,hoc verb earu cultura: pra-ceptisjquarum rerum fcientia
fua etiam voluptatc non carebit. Nemo eft adeô rudisingenii rufticus,qui ignoret,omnes
ftirpes radicibus, ramis, foliis & frudu pra:ditas effe, & qui illas, quando opus cft,ad fuum
ufum accommodate non norit : fed non eft agreftis ingenii, earum differentiäs docere ,
de earum naturadifceptare. Qux omnia nulla ratione doceripotuere quin ad Refpubli-
casutilitas redierit : nam ÔC homines fcientiarum avidi inde commodum accipient,&:
fummam utilitätem ex rebus facilibus earumque cultura defumtis magna cum facilitate,
& fine expenfis confequentur. Sed quemadmodum in deliberationibus nulla major diffi-
cultas oririfolct,quàm cum ob expenfarum magnitudinem opus imperfcdum relinquerc
cogiraur,laborumve gravitas voluptatem longe fuperat: fic rarô conringit, utvoluptatem
cum utilitate conjuncfam nancifci queamus, ut taceam fummas difficukates in hoc infti-
tutoobjcdas, ncmpe Audorem nullo memorabih beneficio adjutum^nec abalio quo-

piam fcrlptore iftaiif rem hac ratione tradatam fuiffe. Eam ob caufam haud mihoris arfti-
mationis cenfendum eric hoc propofitum, cüm caruerit fcriptis quas iilum multum juvare
potuerii\\t. Ut vero Agncolam conPuintem & omnis mora: tolerantem effe decet, dum
tempus pr^eflitutum exfpeäai: ; iic ctiam hoc fcripto cdocebuntur, in omni cuhu toleran-
tiam effe adhibendam, quandoquidem illis tantum temporis ad obtinendam voluptateni
Cum utilîtace conjundam conceditur, quantum exfpeétare folent ii qui decimo quoque
folummodo anno fuas filvas ca^dunc, ut cenfum ex illis accipiant. Vnicum hoc exem-
plum fatis elto, ut illis probcmus, nullam habere caufam, cur eos iftius morac tazdere de-
feat , dum arbores, quae illis proponenrur,fenfim excrefccre permittent. Nos autem dé
cujufque ftirpis natura feorfim racniionem faciemus, atque de ejus cultura agemus : ex
quarum altera theorica, ex altera verô praxis & ufus difci poterit: hac itaque ratione difce»-
ptationesde agrorumcultura,eorumque commodis,&: de fuburbanorum pra\'dioruni
cenfu, ab iis quas de natura ftirpium Mcdicorum more agunt fejungemus.

J^ec ßveBr \'mm, nec mit\'mm & domeBkarurn ârhomnij
aüitudmemy cert am pojfe conïittuu

VNC anicnutnadvertite. An veftro judicio exigui momehtires erit, rationeni
vos edocere, qua varii generis fingularesque arbores fingulis annis magnum vo-
bis cenfum allaturas.fine fiimtu alere pofîîtis ? non duodenas, non centenas, fed
tnillenas, fiopus etiam effet, decies centies millenas? At ut omnes neque ejufdem na-
ture, neque ejufdem dmturnitatis funt; fic etiam altitudine inter fe differunt. Modicum
cft vobis recenfere trabes non vulgaris longitudinis, qux etiamnum permanent cum in
inultis tetiiplis Galliar, Italiié,atque Germanise, tum in Regum palatiis, & pontium fupra
torrentesexftfuótorura fabrica, ad urbes in convallibus & inter montes fitas, ubi arbores
inimmenfam altitudinem excrefccre folent. At majus erit in medium vobis adferre res
admirationc dignas in dariffimis faxis infculptas, qua: hominum artificio inventa: funt.
Namque malum navis confpicere ducentis aut trecentis cubitis longum, fidem non fupe-
rat, quoniam Naturae opus eff. At folidum faxum videre arte excifum longius âtqùe craf-
jfius quàm ulla arbor unquam confpeâafit, in admirationem procwldubio rapiet qui h^c
legent:cdm tamen certum & verum fit, probari poteft ex iis qua: etiam nunc fuperfont,
obelifcis nimirum, columnisque quae Roma:, tum exingentibus Coloflis & Pyramidibus
JEgyptiacis. Te fabrum lignarium compello: credesne tibi poffe oftendi fàxeas tfäbes Ion,-
giores atque crafliores quàm quas unquam ex ulla arbore in aliquam fabricam inferre po-
tueris ? Sed uter in tali opere audacior, artifexne, cui, ut id moliretur, imperatum eft, ari
qui animo comprehendit fimilem rem fieri poffe ? hac ratione varia inventa, diverforum
prxclarorum artificum ingenio,ad optatumfinem perducuntur. Quandoquidem autem
fimilia opera nunc oftendi queunt, cumam hanc laudem attribues? Namfi huic qui im-
perium dedit; quid de primo inventore dices ? Iftud igitur Ledor accipito, artifices tibi
poffe demonftrari, qui &:conficienda fufcipient,&: ad abfblutionem perducendi rationem
invenienc. Qui frudiferaru arborum culturam docuerunt,nullius erunt ufus in hoc hego-
cio:na alia de filveftribus, alia de fruâiferis eft fermonis inftitutio. Antonius tamen Venu-
tus Siculus inter recentiores laude dignus eft, qui frudiferaru quarundam arborum cultu-
ram dilucido ordine tradidit,quale longa experientiâ didicerat,quem nos feparatim inter-
pretabimur-, neque enim inhocopufculo quidquam ipfius, Varrom\'sve, aut Columell^e,
aut Plini), aliorumque fimilium audorum infèrere volumus, nifi ubi ipforum audoritate
-opus erit, ut quid filveftredicendum fit, probemus. Nemo autem hadenus inventus eft:
qui arborum culturam hac ratione docuerit, nempe, ut filveftres filveftribus locis confe-
rantur, hoc eft, ut filveftres per fe cicurentur; neque etiam cuiquam Principi talis adhuc
propofitio fada eft. Varias funt arborum alntudincs: de his &: eo quod rarum in ipfis re-
peritur , ut earum natales, morbi, curationes, atque asuum ,alias difceptatioinftituetur:
nam, uti didumeft,figillatimnuncenumerareminimè cupimus,qux quibus provinciis
peculiaria funt-, ut, excmpH gratia,nonnullas valles infulas Corcyr^e m Grascia oleis femper
virentibusobfitas, qua: haud in minorem altitudinem excrefcunt, quàm noftra quercus,
montes verb Terebinrhis noftras luglandes a-quantibus : & fuberisarbores ad lacum Bol-
fenam nuncupatum, fub urbe Montefiafconeagro Romano,multo majores & ampliores
nafcij quàm apud nos uilx Vlmi confpici poflint : in Lutri ad ripas Lemani Lacus Aceris

lacifolii arbores magnas atque ramofas : quemadmodum etiamnum perdurarePlatanos
& Lotos apud urbem Antiochiam tamvaftae magnitudinis ut verifimile fit eas ifiïc jani
antemuka feeula confiras efie, & fortè ab ipfa Romani imperii amplitudme : nam cüm
fecundüm publicam viam ita diftributx fint ; certum eft eas iftîc exprefsè repofitas. Con-
fideratione etiam digna eft Bafilienfis illa Quercus in latitudinem patens, quam rari inge-
nii vir Cardanus libro de Rerum Varietate multum pra:dicat. Multas verô alias liujuf-
modi enumerare pofiemus, fi necefie efiec.

Qjjempiam apmm fore ad magni alicuins ^rincipisprâdia colenda,
qui inept m fut urm ut tenuis fortune hommt mjerviat.

- - E M O unquam inventus eft qui terram coluerit, nifi Ipe utilitatis. Sed aliud eft
Principis, aliud ruftici fundum colere. Evocatus quidam ut magni cujufdam
Principis morbomederetur,utperitiamfuam extolIeret,in xenodochio artem
exercuilfedicebatjaudiit,idoneum efle pofle quempiam ad curandos in xenodochio mor-
bos, qui ad Principis curam fufcipiendam ineptus eflet ; acfi diceret, diverfam in utroque
curandi rationem efle fequendam. Sic quxdam cultura voluptatis &:ornatus gratia infti-
tüitur: altera quarftus&commodi caufa : ac fi aliam efle oporteretculturx rationem quae
ad voluptatem & oculorum obledationem fit; diverlàm verô qu£E utihtatis gratia fufcipi-
tur. Q^ui hujus deliberationis fcopum confiderabit,dignum qui à Principibus viris fovea-
tur deprehendet. Neque quifquam inficiari poterit, quin (illum in lucem produccndo
fimihbus Dilceptationibus quae hïc in medium proponuntur) ejus cxperimentum & pra-
xis, Imperatoris aut Regis alicujus auxilium probè mereatur, ut ad ablblutionem perduci
queat. Sed ineorum defedu, Deinóftri immcnla bonitas,qux Audorem acri tempera-
mento, &adamantino robore donavit, ejufinodi animi conceptiones ad perennem (bli-
ditatemperduxit, nec ut vitium aliquod negligentia commiflumilh imputari queat per-
mifit. Cüm porrô omnia bona inde originem trahant, verum eft quod vulgô dicitur : tria
duntaxat occafionem prxbere hominibus ut fine labore diteicant. Nam primüm benefi-
cio & favore Principis plurimi extolluntur; quidam, nullo fuo meritoj ah i verô, probè me-
riti, qui alioqui egeni eflent. Secundo, cüm quifpiam non fperatam hxreditatem confe-
quitur. Tertium fitum eft in negotiationis felici fucceflu. Contrà verô, his tribus adver-
fis, ex divitibus &: potentibus fiunt inopes. Martialis plura non prodidit. Sed unde om-
nium cenfuum origo, nifi èx telluris ubertate ? Itaque fi cui lacultates augefcunt, id non fic
fine fatione: imô ne fungi quidem fine materia nafcuntur. Non leve igitur eft,facultatum
augendarum rationem docere fine fatione,quemadmodum in fuprà didis,qui ne tantum
quidem ocii fibi fumferunt, ut de culturx muniis cogitarent,&: tamen culturis ad ipforum
vota inventis fruuntur. Ut igitur in facinore aliquo deprelienfus, fefè purgandi rationem
non facilè invenit: fic contra qui probèfuomunerefunduseft,infamixnotam fubire non
poteft, heet nemo cujufcunque conditionis fit, qui magnum aliquod opus fufcipit,tam
dextrè animi conceptiones in \'adum deducerepoteft,quin calumniis obnoxius fit. Simili
ratione fi qui hanc culturam reprehenfione dignam cenferent, quod nimium argutères
curiofx fine utilitate fufcipiantur:fperamus tamé xquitatis amatores de illius fucceffu pro-
bè edodos, futuros propitiosj eamque auxilii penuria imperfedam minimè permanfuram.

Toler andum ejfe ^rtipcem, mins apm venale non elty
niß Rehu^]>ublicis ^ Trinapihus.

SED nullaîdelibcrationes folida protedione fubnixx, favore cgebunt,modô dign«
inveniantur,ut honeflam commendationem apudPrincipes quibus nuncupate funt,
mereantur: &ipfi Principes conferre dignentur cum iis qui Rebufpublicis imperant,
ut cum his qui illas adminiftrant, communicent. Eâdem igitur humanitate erga hanc
utantur, quam Crocodilus Trochilo prxftare folet. Is flumen Nilum egrefliis, in ejus ri-
paaëremcaptat &:fubindeobdormifcit:os tamen fubapertum rehnquit,utaditum avi-
culx prxbeat,qux dentibus ipfius inhxrentia depafcatur. En vobis duo commoda in rebus
difpanbus fubfiduciämagnsefamiUaritatis comprehenfa. Nam Crocodilus fui commodi

& voluptatis caufa Trochilum fibi repurgare dentes permittit : Trochilus verô eos repur-
gandohocconfequiturcommodijut.finealteriusincommodofatietur. Sic unuslua? uti-
litatis éaufi, ut alius fimiliter eam confèquatur concedit. Sed difficultatène caret ? quan-
doquidem plerumque accidit ut à noflris potiiîs l£edamur,quàm ab extcrnis. Si igitur non-
nulli hoc beneficio indigni, id neque pro Principis fèrvitio, neque pro fuo a:ftimare potue-
runt; multo minus pro publica utilitate: namciîm eorum defideiia folainfàtiabili avari-
tiânitantut, nullas alias divitias:cfî:imantpra:ter fuas facultates. Ciim ergo ipforum rao-
rofitas huic cultura: inj unam intulerit,nofi:r2È arbores illisexprobrabunt, gravius enim illis
quidquam facere nequeunt. Quemadmodum igitur multi cultros & cibos me«ßeappo-
nunt, ad nonnullos faturandos, qui nullam ilhs gratiam rcpcndunt ; ficquidam aliorum
gratiâ labores fufcipiuntingratiis. Mifèr aliquis fcruus brachium aut crus frangens, vel in
aliud infortunium incidens, dum fui heri mandata excquitur, eamob caufam herihbus
œdibus non eiicitur, ciim fuâ culpa aut negligentia id infortunium minimè acceperit. Sed
quandoquidem tolerantiâ omnes difficultates fuperantur ,1evitatis&: inconftantise argu-
mentum efl, fi quis pr^fbtutum tempus fruendi fuis bonis exfpedare non queat. Evenit
enim quibufdam qui feminibus terrée commiflis,ca ftatim quarto die nafci voluiffent,pro-
pterea queruh eorum feminum datorem, atque ipfius artem vituperârunt : ciîm tamen
pleraque ad alterum,atque etiam tertium annum fub terra lateant. Accidit dum has Dif-
ceptationes fcribimus, ut multa fèminajam ante triennium fata primiim prodirent,cdm
taie quid minimè exfpedaremus, m quorum numero fuêre Tinus, Ornus, Olea, Zyzipha,
Rhus. Plàtanus verb, Nerion, fimiles altero poft fationem menfe prodeunt,fi vel plu-
viis vel aliâ ratione rigentur. Inde fit ut nonnulla Autumno fint terras committenda, non
ut proximâ îeftate, fed eamfublèquente vcregerminent. Quifquis igitur penitiusconfi-
derabit qu£E circa hanc rem obfervanda funt,xquum fe judicemin rebus verifimihbus
pr^bebit. Nam quemadmodum Cicero in nemine unquam invenit quod in perfeda
Oratore requiritut; fed talem fibiin animo finxit: fic Gaienusciim nullum temperamen-
tum fine exceffu in homine invenire poffet, temperamenti omnibus fuis numeris abfblu-
ti Ideam excogitavit. Arbores intelhgite,morofi homines veftra bona contemfèrunt: fie
enim vulgo dici folet, Vilis conditionis hominis laborem, pro nullo jeftiman: at veteribus
gratias agite,qui vobis faverunt,veftramque caufam turati funt. Sic interdum menfa fter-
niturnonnullis,qui faturi, beneficium\'non agnofcunt. Quôd fi ea de quibus jam egim us
& poftea agemus, in privati ahcujus gratiam fufcepca fuiffent (pra:fcrtim ciim multa fin-
gularia magna: cujufdam Reipublicïeutihtatedigna, referre ftuduerimus) nonne ijieritè
lioneftam aliquam mercedem petere poffemus ? Sed in horum defeâu harc fcripra locurtl
habebunt, non adobiiciendum, fed ad liberum ilhs judicium relinquendum. Ifta etenim
nonproponuntur tanquam Hercules ille Nefleus,aut navis illa Nonpareille du Haute
nuncupata, fed ut res facilis, exigui fumtus, & magnx utilitatis, quae obleäationem & or-
natum edocet Regni gloriâ dignum,cujusque finguli participes fieri poterunt. Eadem por-
rô mea eft, & cujufvis fuas lucubrationes in publicum proferentis, cura Pidoribus,Poêtis,
Plaftis,ftatuariis, ahisque oninibus infignibusartificibus ratio: nam quemadmodum ar-
tifex qui in alterius commodum, five publicum five privatum, opus aliquod inftituit,
nihil infigne, nihil magnificum prazftare poteft,fi deficiant fumtus; fic nullum infigne opus
à Poèta, Statuario, Piäore vel Architeâo exfpeäandum eft,nifi fumptusconferantur; uti
neque ab eo cujus artificium venale non eft. Ciim igitur ha;cpr£Ecepta, confilium , ^au-
xiUumadaugendasexornandasque Refpublicas adferantur, eorum quos ifta ad fui amo^
rem pertraxerint,officiumefto,ut base pr£Edicent,prout laudem mererijudicabunt.Itaque
fieri non poterit, ut, qui liberaliingenio prasditi funt, fuamque, ut decet, authoritatem
tuentur, ha?c fruftrà tradita effe permittant, modo inveniantur qui animum ad ea apphca-
re velint. Sed ciim f^pe evenire fciamus, ut multa neceffaria infeäa maneant, vel artifi-
cum penuria qui ea exequifciant,vel eorum negligentiâ focordiâ qui rebus pr£Efunt,aut
adminiftratorum infcitia ; admonitos volo, quorum intereft, non minus decereamplitu-
dinem potentiamqife antiqui, nobiliffimi, magnificentiffimi atque optimè inftituti cujuf-
piam Regni, ea fibi applicare, ad ipfius illuftrationem, &c futura: commoditatis fpem, quas
privatim publice utilitatem adferet, .

Huim culture finis cum magni fit momenîi^ fieri nonpojfc.. ^
quin Jumma uùlitas inde accedat»

CV M quiîibct intelligat, aliud efTe, lîngulàri duntaxat quadam curiofitatc line utili-
tatis Ipe,aliud folâ adipifcendas utilitatis gratiâ res pcrquirerc ^ totius hujus negocii
■c:èput facile inveniet,videlicet facultatiiaugmentum in fuo labore. Porrô dum has
Difceptationes rcribmius,feptem dierum occupationem, Poecarum noftri feculi magnum
examen ex luis alvearibusprodiit, qui vernum tempus media bruma fèntientes, thefau-
rorum fuorum partem nobis protulerunt : Nunquam tot odac,tot epigrammata^tothym-
nijpanegyrici, totque poëtica fcripta in lucem prodiêre : publica etenim Ixtitia in hoe Re-
gno & apud ejus confœderatos, ob receptum Caletum, ob profperitatcm laudes noftri:
pii Sc ChriftianifTimi Regis,maturum confilium Domini Coneftabilis, & ftrenuè navatara
operam Domini de Guife, tum vigebat, atque in omnium ore erat. Quam cdm pauper
quidam &decrepitusfenexexaudiret,interrogabat: Num verô ad nos inderedibitaUqua
utilitas ? V^idetisitaque ut finguli commodum & utilitätem fibi expetunt ad hanc vitam
traducendam, etiam ii alterum pedem in tumulo habeant; non ignorantes non fatis effe
vivere,fed prïeftare commode vivere, commoda vita diutiüs frui, Fortè eciam non abs
le quifpiam pctat ,num ranta militas ex hac cultura redibit, quanta hîc pic^dicatur ? Sanè
quandoquidem divitiac,atque ea quas ad humanam vitam fiiftenfandam maximè neceffa-
ria funt, uidehauriantur,potiffima infuper cenfus parsProcerum illâ nitatur,&ha:cqui-
buä ar CCS indigent, maxioiu éx parte in ea confiftant; tanto majore commendatione digna
eft. Sed magis m.irurn eft, quôd, licet arborum beneficio rot commoditates confequuti
üm us, earumque adminiculo fodinas nobis metalla fubminiftrent,ha:c hominis cupiditati
noadum fufficiant:namhcetmoiidebeat,naturâ ipfius déficiente, mille tamen rationes
invenit quibus vit^e fuas vim inferendo mortem acceleret. In eam rem fabricatie funt tri-
remes, naves, lanceas, fariffx, jacula, pila, fagfttx,qu£e adhuc ad majorem foliditatem
chalybem recipiunt ;vel ejus defedu, igne indurantur. Arborum beneficio peregrinas SC
ptocul diffitas regiones adeunt, earumque^nain fuum ufum convertunt. Lignacur-
ruum artificibus Sc lignatoribus prasbent ,icarbopariasque officinas implent. Parum
crateas in imagines expolirc; & fplendidam ex his. domefticam fupelledilem inftruerc;
nifi ratio inventa effet, qua ahis fcgmentis Sc tenuibus lammis glutino vermiculatim con-
jundis preciofiora ficrent. Itaque noftrum hoe inftitutum in eo non confiftit, ut pérgulas
exftruendi,bfafficastranfplantandi, lignifafciculoscomponèndi, planiciem ahquam horti
dep}ngendi,& variis figurisexornandi uovosmodosdoceamus: fed ut Regis amplitudine
dignum fit: namque ifla: deliciarum minutias poftea m agriculturatradentur. At has dif-
ccptariones familiarms,5«: hiftoriïc quodammodo inftar perfequamur (eft enim re vera
hocuikium hiftoria recens admodum, quxpcrtexenda nobis eft, donec ad potifiimam de
qua ague materiam perveniamus) cujus nullum exemplum ipfius prasftantiam ita nos edo-
cuitac longus üfus, utexperientia probari poteft,ex his qua: adhuc exftant variis hujus Re-
güi.iocisapud peritilfimos SC diligentiflimos hujus xtatis cultores, cujus rei caufa ab iis no-
ftra opera eft expetita. Sed &,nunc noftra ftudia aluntur fingulari probitate Sc liberalitate
Domini Franciici O\'liveni, GaUix Cancellarii,ut alebantur à p. m. D. Renato Bcllaio,Ce-
nomanorïira Epifcopo, à quo olim ab ineunte noftra aetate beneficia acce|^im us, ob com-
lïiumcata folummodo variorum ftirpium femina, ex Italia, Germania, atque Flandria de-
lata, ex quibus natas plantx, nonnullieetiamnum permanent, hortum Touvoienfem,
quem apud.Cenomanorum urbem inftruxit,exornantes. Sed licct nemo qui xdes fuas
inilgni aliquo loco exftrudas habet,fit,qui earum non modô cenfum augere, fed eas etiam
cxornare non cupiat : id tamen illico fieri non poteft ; adhibendi enim funt artifices,jquo-
niam in omnibus rebus tempus rcquiritur. Inde per univerfam Galliam ruri confpiciun-
tur tot infignia & bene exftruda xdificia, qux rara in Italiaj nulla per Afiam, pauca apud
Helvetios&Germanos; qui ut plurimum, majoris fecuritatis gratia, in urbibus fe conti-
nent: at in Gallia, prxfertim in ejus Regni mcditullio,ubi à belli formidine hbcri funt,rur3
incolere malunt. Eam ob caufam Proceres, quibus fxpenumero publica adminiftratio
concreditur, ciim ahunde facultates habeant quàm quas ex fuarum poffeifionum cenfu
percipiunt, eas xdificiis exornant,fux commoditatis caufa, ut locorum fitus fertî at-
que iftâ ratione earum cenfum augent. Pudetne igitur vos Magnates, qui magnis fum-
tibus tot terrx jugera longis muris conclufiftisjtamque infignes fabricas exftruxiftis Se

exornaftisj aliam rationem invenire non potuilTe committendi aliquid veftr^ telluri quie-
fcenti,^ex quo utilitas ad vos redeat, quàm qu^e vulgaribus rufticis in ufu eft ? Nam cüm eâ
mœnibus fepta lit, nee periculum fitàpecudum arrolîone, magnam earum rerum partem
quam illi communicate velletis recipere polfet, fi id in animum induceretis. Quôd pecu-
nias penuriam incufetis,nullavobis ratioeftjquandoquidem fumtu.s in asdificandis muris
fadi vos accufant: at quo modo idfieri debeat, ignoratisj hinc ergo difcite. Q^madmo-
dum igitur arces minoraque asdificia tandem ruunt, nifi incolas, &: vitia repares,ipfa ta-
men tellus interea incrementum agit : fic arva & horti, fi cultura abfit, delèrta fiuntjcon-
trà carduas filvas meliores redduntur, fi inculta: maneant : hinc nonnullis data eft admira-
tionis occafio, cüm audiunr fegnitiem interdum ad aliquam rem effe utilem. Itaque fi ar-
borum a:tatem cum herbarum asvo conferamus ; arbores longè excellere, majore com-
mendatione dignas elfe, majoremque cenfum & quasftum adferre comperiemusjnam
minuta: h^ herfc annua fatione confèrvandse funt; alioqui, fi negligas, intercidunt. At ar-
bores cum fine cultura permaneant, exigua curâ indigent,magnam tamen utilitatem ad-
ferunt. Qj^asadeôresnoscompuht, utin his Difceptationibus arbores îeftimaremus,
earum culturam atque perquifitionem herbarum cultui prxferremus. Hic tamen libellusi
ut didum eft, filveftres arbores cicurandi rationem edocens, res poftea proferet memora-
biles, &: dignas qux hiftoriis noftri temporis infèrantur, qua:que, pro ordinis earum pro-
pofitione, Regis favore & auxilio haud indigna iudicari queant. Pro his ecenim ftirpibus
dicere audebimus, eas videndi & cognofcendi defiderium, majorem huic fcripto labori
occafionem pr^buiffe,quàm rehquarum fcienti^e partium ftudia. Porrô quemadmodum
Phœbus vir Princeps&: illuftris, omnium venatorum Cofypb^us ,de fuis canibus di-
cere folitus erat: fic hoc loco de ftirpibus dici polfet, pro quibus nemo fortè abus tantum
laboris fumpfitj quod etiam fine rubore afîirmare aufim. Is igitur de Hinnuîi venationc
ioquens, in hase verba dicit :

At quando Venator feras veftigia repcrerit, eô canes convocare,& qua: comirioda vide-
buntur verba proferre debet: canes eô acciti, hinnulum ftatim odorabuntur. Si igitur hac
ratione illos bis aut ter Convocaverit, nunquam eadem verba proferet, quin canes adve-
niant,etiam fi nulla fera adeffet : nam femper exiftimabunt,fele ejus fera;,quam perfequu-
turi funt, veftigia odoraturos. Sic morigeri fiunt, &; ut quô velimus veniant edocentur.
Atperitus venator meram veritatemfuiscânibusdiceredebet,utmajorem ipfius verbis
adhibeant fidem. Nam meos canes venire, & millies terram odorari compellerem quo
loco vellem, etiam fî nulla adeffent veftigia. Sed id ipfb potius fado quàm fcripto eos qui
non vidiffent edocere poffem. Et fanè pcffi m è venationem inftituunt qui nimium loqua-
ces funt & clamofi : nam canes nifhium garrulis tantam fidem non adhibent, quàm taci-
turnis. Non inficias tamen eo,canes defeffos, aut feram indagantes, blandè compellen-
dos & exhortandos effe ; fed id moderate fieri debet. Et me hercle meis canibus perinde
loquor, ac homini : cumque dico, progredere, regredere, huc àd mc veni, hoc age; iîie in-
telligunt, meli ufque mea mandata peragunt, quàm ullus meorum domefticorum. Sed
non arbitror alium quenquam idabeis impetraturum, neque etiam forte me exftindo.
Hxc Phoebus. Sed ad inftitutam orationem redeuntes, dicamus cum Virgilio, K^rma vi-
rum^cAno, Nam quemadmodum venator indaginem inftituerenon debet fine cornu ; fie
qui huic ûudio fefe applicat, fua inftrumenta habere neceffeeft : Hoc eft cum herbatio-
neminftituit, minimè domo excedere debet, quin ferreum aderuendas ftirpes inftru-
mentum, facculum, atramentum, papyrum, atque chalybem excitando igni idoneum fe-
cum deferat. Itaque haud dubium eft, neminem hac a:tate fic confulto de arboribus age-
re, neque forfitan alius me exftindo fuccedet, qui arborum gratia hanc provinciam fufci-
pere velit, fine majori auxilio. Verbigratia, Theophraftüm femper in tertia perfbrialo-
quentem comperimus; unde colligi poteft cum magnopere adjutum,ut ad arbores pcr-
quirendas alios ablegate poffet. Rarse funt, inquit, arbores quas filiquas ferunt, atqüe in-
ter alias Ceratia, Cercim, & Coluieam recenfet. Sed cum hic interpretem non agamusj
fed difceptationes duntaxat, hujus idiomatis fnempe Gallici) caufa,inftituamus,arbores cnntifom
& frutices filiquas ferentes, Staphylodendron, Laburnum,\'^Cerinam,Tamarindum, CaUkum^xl
Acaciam, Coluteam, Geniftam cüm Hifpanicam, & vulgarem, tum Nivernenfcm, Rou- tt»pUrepu
tazoapud Montefiafconnafcentem, Caffiam folutivam, Anagynm, Nerion, & Arborfein
ludx vulgo nuncupatam comperimus. Hic muko plurium appellationem auditis, quàm
Theophraftus tradiderit. Sed hîc duntaxat de earum femina conquirendi, atque ad ger-
minationem perducendi ratione agitur: nam alias de ipfarum natura agemus: Gaffias porrô
& Acacias effigies in noftris Obfervationibus videre licetó

Qyérhorum fatio foliorum defluvii tempore, facierjda :
^ loci y qui conferendus eH, preparation *

C vm Natura filvcftribus arboribus legem imponeret, negavit ut earum femina
nafci queant, nifi calido, molli, dl hurftido loco: qux confideratio longiores adhuc
alias difeeptationes parit. Nam fi quis in Arabiam vel JEgyptum proficifcatur,
iftic noftrates arbores alere velit, expérimenta forfitan inveniet ejus regionis incolis con-
venientia, quemadmodum hîc ab illis mutuari pofiimus ; prxfertim cum Tamarindos
plerafque ahas arbores illis peregrinas efie animadvertamus, quarum tamen abun-
dantiam adquirere poflent, fi earum femina terrx committerent. Gonftatenim Ale-
xandri adventum in ipforum regionem , non minorem illis utilitatem attuliffe ob cul-
turam rerum cx India & Afia delatarum, quàm Americanis intulerint Hifpani, Lufi-
tani, Galli, qui in diverfas novi Orbis regiones appulerunt,eafque multis rebus ma-
gnam Utilitatem adferentibus excoluerunt. Sed primum omnium femina funt compa-
randa,deinde folum pro cxh temperie accommodandum. Soli pr^paratio ad femma
exCipienda,cum ea purgatione comparabitur, cui univerfa animaha obnoxia funt ; nam
etiam ftirpes huic naturali excretioni fubjeäas eflè Confpicimus. Cùm falivant arbores,
fatis edocentqua prxparatione eas natura donârit : quod accidere folet ante quàm ea-
rum flores explicentur,quemadmodum in animalibus ciim hbidine incenfa fuêre. Atque
ut Medicorum fcholx ftatuunt pinguedincm non efie partem animalis, fic de arborum fa-
livfa dici poffet. Cüm igitur omnes res animatx, feu motu prxditx, feu motus expertes, ut
naturali purgatione fefe prxparent, obnoxix fintj certùm efl: eandem efle cum animalibus
& hominibus, arborum rationem, qux naturali humedatione prxparantur, qualem pro
lèminariis edocebimus. Confiderate arbores certo rem poris fpacio quiefcere, atque folia
abiicere, non fecus ac animantes vel quadrupèdes vel bipedesj quarum illx pilos mutant,
hx pennas, atque etiam ferpentes exuvia : Sic plantx poftquam à partu hieme quieveruntj
foliis denuo fefe ornantes, prxgnantes ferè permanent totius anni triente: fed quemad-
modum platanus hieme & frigoribus corticem abiicit, fic Adrachne xftate per xftus,
Suber autem novo vere, diverfis videlicet anni temporibus. Multx tamen arbores immi-
nentibus frigoribus folia non abiiciunt, fèd illa totâ hieme retinentes, demum novo vere
iis fefe fpoliant. Alix veró quibus folia decidua, xftate vetera abiiciunt, & femen confèr-
vant. Sed hujus rei vix ratio reddi queat. Similis eft nonnullarum rerum qux in peculia-
ria animantia cadunt,confideratio: nam cervis,platycerotis,hinnulis,atque forfitan etiam
Camelopardali, Axi, magnoque illi animali AIci (cujus cornua in limine facri facelli Bitu-
ligibus,quemadmodum alterius Ambofii, confpiciuntur) &: Hippclapho cornua deci^
dunt: contrà Monocerotes, Strepficeri ,Tragelaphi, Gazellx, Rhinocerotes, Hirci cüm
domeftici tum filveftres,Boves,Uri, Bubali, Verveces,Si Mufimon,ea non abiiciunt.
Nónne ergo idem arboribus, prxparationis gratia, quod nobis continget ? Solo mandatis
Malorum, Pirorum, Olivarum, Aureorum Malorum, Limonum, Citriorum, Adami,
Granatorum, aliarumque fimilis liquoris, atque etiam vuarum feminibus, an grati faporis
frudus habituros vos creditis ex arboribus inde prognatis, nifi prius eas furculis (illi arbori
cx qua fèmina defumfiftis, fimilibus) inferatis ? Olivas ferite, nafcentur vobis Oleaftri, &
cx Piris Mahfve optimi fucci,afperi filveftrefque nafcentur: itaque cas inferere neceffe eft.
Eam nos cicurationemappellamus, cüm novo varii generis infitionum adulterio ,qüales
in hortis aluntur, eas fieri cogimus. N ifi mortales difciplinarum dulcedinis infitionem re -
ciperentjnaturam,qux perfe agreftis eft,retinerent : fic&:animaliaferamanent,nifi ci-
curentur, atque fimiliter arbores, nifi infitionis cultum recipiant. Eadem igitur eft ratio
artis in eoqui illam edodus eft , qualis furculi in arbore filveffriinfiti. Sed ne à primario
noftro inftituto longiüs difcedamus, nobis vitio haud vertetur, quod de foh prxparatione
primüm non egerimus,ante quàm ad feminaria procedamus, quafi ignoraremus cultum
defidcrari. Sementis&infitionistemporaadeo fuerunt à Veteribus obfervata, ut Grxci,
tefte Galeno, hiemis duas extremitates in iis confHtuerint, hiemem verô mediam. Sic
enim ejus interpres Latinus loquitur : Hiemem in tres fartes ài^ecmt : cujm fub Selïiinum tim.
pus medium conàituunt^ de extremis dmhmpartim (ementemyfoïiremâm (^v^aT^\'iar ^qmâtïî inft-
refjàitempus, SedSolftitia, ^Equinodia, Vergilix, &alia fimilia vocabula fuum locum
liabebunt in culturae plantarum explicatione. Ceterüm quandoquidem nunc de filveftri-
bus ftirpibus agimus, quis agricole folum ftercoravit, aut fàrrivit, ut fponte adolefccrcnt,

îiifi probusillccultor natura ? pejor itaque, ciim cicuranda: funt, earum conditio efîe non
debet. Vos igitur ruftici, qui fummo labore fimum, cineres, terram, urinam, calcem, ÔC
alia hiîjufmodi per agros, ut uberioresfiant, fpargitis,pofletisne ejus rationem reddere-?
Si eam nefcitis, hinc difcite : nempe fruges, arbores, herbas, reliquaque hortenfia, ciim
radices fpargere incipiunt,faciliùs provenire, fi folum prasparatione calidius atque moUius
r eddatur : perinde ac fi plumaz leâis noftris in alium ufum im ponerentur, quàm ut corpo-
ra molliter & calidè fuftineant, offium commoditatis caufa. Tu vinitor, qua^nam cft
caufa, cur equinum fimum tuis vinetis magis convenire afftimes ? En videtis naturalem
etiam quandam effe in plantis appetentiam, ut faporibus deledentur, quafi csli fohque
humor non fufficerent. Illa: itaquefàlfitudine,dulcedine, atque aciditate gaudentes,
molliter tamen &c calidè effe volunt. Nam licet ftramcn non putrefadum ad radices plan-
tarum fepultum, mollitiem eam pracftiet ; nihilominus, cüm fiipor ille défit, minus ilHs
gratum eft, & ut confpicere licet, radicibus fimih mollitie minus gaudentibus, pumilse
fragilefque arbores permanent. V os ô paftores, qui ovium greges per agros paftum dedu-
citis, atquefeptisconcluditis, an inquem finem idfaciatis fcitis.^ quoniam videhcet fru-
ges iftîc lâtîc, deledantur fblo in quo urinée faporem deguftare poffint. Inde fit ut yariè ju-
dicandumfitdeftercore fuillo,galhnarum,aviumque,ovillo, bubulo, camelino,cquino,
atque humano. Falluntur nonnulh qui exiftimant pingue folum arenofo pra^ferendum
cffead feminariainftituenda: at experientiâ contrarium docet id Theophraftus jam
ohm fcripfit, ut planids in Gallica verfione apparebit.

J^eqm homines, neque foluw^ neque etiam animalia gr^ioremu
laborem tolerarepojfe^ quàm iis naturel, leges conïîïtuertipL.

Arbores, tellus, plants, homines, &: animalia, atque etiam ipfius casîi orbei
quiete frui optant, tefte Platonicorum anno. Nulla res animata fbmno privatur.
itaque Solaris luminis privatio ad eam rem convenit« Nonne igitur merito indi-
gnari poffunt n qui ad operas fuêre adhibiti,ciîm illis quiesadimitur ? Hinc defumtaefl
crigo nonnullarum difceptationum quas hîc legitis : nam poftquam animadverfum eft,
neque rerum fingularium procul hinc obfervatarum raritatem, neque Commentarios de
avibus & pifcibus, neque animahum piduras rationem invenire potuiffe qua labor miti-
gari poffer, ut iis rebus fuflSceretquaî ad quietem adipifcendam neceffariîe erant: denuo
quïErendus favor fuit fub ftirpium patrocinio, ob quarum ftudium nimium forfitan iis lo-
cis inh^fit quas Mufea nuncupantur, Mufis dedicata. At hoc non fcribimus, ut Phnius
in fua pr£Efatione ait, Humih vulgo, ftudiorum ociofis; fèd potentioribus, qui multas ope-
ras ad labores alere poffunt. Veriim id non fine quorundam calumnia: nam quo pado
divitias alteripolliceri poteft, qui ipfè nullas habet,aut qui abeo, cui illas polhcetur, mu-
tuas fumit ? non defuit tamen fpes, idem ftudium (quod audori minuendarum faculta-
tum occafionem prsebuit) novas etiam iterum adquirendi, rationem fubminiftraturum.
Verum tantum abeft ut quxftus cupiditate ad h^ec ftudia impulfus fuerit : quinimo ut il-
lam fugeret ea eft amplexus. Viginti nunc funt èlapfi anni, quôd manum qua hase
fcripta funt, infpiciens,cum facultates obtinere poffem, pronunciaverit: Quin-

quagefimo xîâtis anno non plura poftîdebis quàm nunc poffides. Tamen quemad-
modum auro vetuftas nihil addit, nec etiam adimit ; fic hujus vaticinii Veritas poftea
agnofcetur. Arbores igitur, fi paululum temporis vos relinquo, îcgrè ne feratis: naia
in alia re expetitur audoris exercitium, idque fortaffis alio laboris genere. Sedômon-
tes,qüidabfconderepotuiftis qüod ejus oculos fugerit? aut quis explorator ,ô arbores,
de vobis hoc tempore plura referre poterit ? Si Echo, qux toties hanc vocem per Afix
valles atque pet altiftimos Europas montes exaudiit, nunc refponderet, nullo alio te-
fte opus effet. Hinc fit ut modô animi hilaritatem, modô animi asgritudinem pra: fe fe-
rant noftrx difceptationes. Igitur, ô arbores, arbufla, ôc herbx qux veflruiîi cultorera
cûm maximè opus habet, deferitis,ejus orationem audite indignatione plenam. An
xquum eft , ut veftram imbecillitatem fibi obiici audire cogatur ? Nam cum illum per
terram &:mare mancipium effeceritis ob unicum vos videndidefiderium,cumque adege-
ritis ut deciesmîllena milliaria fuis pedibus metiretur, non comprehenfisperegrinationi-
bus maritimo itinere fadis, ôc tamen vix hunc errorem detegere potuerit; tanquam is qui
jaullum fuum commodum quàm per veftrum captare noverit, fed diminutis licet faculta-
tibus, majorem adhuc veftri cxperientiam adquirere voluit. Quid igitur, ô arbores,hîc

tacctis ? fed tamen multis ad hanc rem difceptationibus opus eft: nam virtus vulnerevitc-
icens, acceptarum injuriarum adhuememinit. Sed ad hanc rem ne exquirunror omnes
fingulares dotes viri omnibus numeris abfoluri, ciim fciamus neminem tot rebus fïSfiice.re
pofTe : imô ne apud Turcos quidem mancipiis plus laboris imponitur, quàm ferre qucantj
quod didum efto ad refellendum eorum injuriamqui fua mancipia terram, tanquam ju-
menta, colere debere exiftimant. Sed neque ipfa, neque terra ,quicunque tandem labo-
res iftic fiant, neque etiam ipfx arbores plus prxftant quàm naturae legibus illis definitum
eft. Nam terra non miniïs fuisferiis & quiete frui debet quàm arbores & homines. Non
minore itaque labore, & temporis diuturnitate opus fuit ad ea inveftiganda qux ad illu-
ftrandam ftirpium cognitionem evulgabuntur, quàm iis qui, cum abundè haberent uc
per omnem xtatem etiam cum maximo quxftu fine moleftia vitam traducerent, perpe-
tuô in fuis muleis fècontinuerunt, cx libris qux oportuit edifcentes. Ne mirum igitur vi-
deatur, fi qui alia ftudia fedati funt, certa quxdam fubtilia & arguta dcartium fècretis ar-
gumenta, diu cum ocio cxcogitata tam prompte diffolvere non potucrint: licet eum,
qui in eorum album recipi cupiat, illa fcire necelfe fit. Nonnullis fufficiteadidiciffe qux
docet toties repetita illacantio. Aft alia defideria qux majore impetu impellunt ad ca co-
gnolcendaqux minorem quidem utilitätem, fed graviores labores ad ferunt, forcé au-
dient quodobjedum eft Lotophagis populis,qui utilitätem adferentia defcientes,eaqux
minoris momenti erant, fedabantur, dulcedine frudus Loti contenti, qui tamen malum
alimentum prxbet. Sed non fruftrà cum Latinis dici pofîit,Trahit fua quemque voluptas:
nemo enim ignorât,quemlibet id ftudiumampledi quod majorem voluptatem ilh ad^
f ert: led nullum noftra opinione inveniri queat, quod huic prxferendum fit.

xanTLatis laboribus, fuo tempore noftra diligentia frudus nos pcrcepturos
tandem fperamus. Olim Augufti illuftriflîmique & hberaîis noftri Regis Majeftas
mandatum dederat, ut ftirpium gratiâ ocio frui poffemus : led taie ocium utconfe-
quipolfem, graviores &: difticiliores labores fubeundi fuerunt, quàm Argonautis ut au-
reum vellus obtinerent : quod cùm animadverteremus,exiil:imavimusprxftare idferiiis
confequi, quàm nunquam ; eamque adeô ob caulam ingcnium intendimus, ut aliâ ratio-
ne id confequi polfemus. Hujus morx caufa accidit, quoniam ciim ipfi noftra fcripta Se
rerum in Afia oblêrvatarum effigies offerrcmus, ctiam declaravimus in rebus majoris mo-
menti quàm ifta erant, fux Regix Majeftati nos operam navare poife, modô nobis aliquas
fuppetias ferret; & quôd fi ex rebus minimis afiquidconficere potuifiemus, dignum quod
donareturtam Illuftri perlbnx, ipfius adminiculo aliamultodigniora polfe conquiri. Sed
ut beneficium unde provenit agnofcamus. Dominus de Montmorency, Francix Par, &ù
Archimarfchalcus five Gonncftabilis, Princeps illuftrilfimus,ô2 publicxtranquillitatis
amaritiflimus, iftam caufam fovendam fufcepiti nobifque audor fuit ut noftras obferva-
tiones pùblici juris facere incipercmus : nam illius & Cardinalis Caftilionxi, qui privatim
pecunix fummam, in fumtuum jam fadorum ob animalium piduras enumeratasfubfi-
diuracrogatunt, liberalitate fadum eft, ut devindam adhuc fentiamus noftram Serpen-
tum hiftoriam ipfi Domino Gonneftabili, quoniam pecunias fuppe4itavit ad earum icô-
nes (quxbreviin publicum evulgabuntur) fculpendas: & quia, ipfis procurantibus, illam
ad noftra ftudia fovenda penfionem,à noftriliberaliflimi&: vidoriofifiimi Regis Majefta-
tcobtinuimus:animadvertcntcs autem tempus efflucre,&; noftras de cultura délibéra-
tiones defervefcerc,tametfi non deelfet voluntas ejus peritiam, atque plantarum notitiam
èvulgandi, licet de multis adhuc dubitaremus : tum decretum fuit, non incommodum
fore fi rationes invenirentur,quibus eodem (quodaiunt) curfu, duos lepQres vcnaremurj
ut videlicet difcendo,alios noftrx nationis etiam docefemus; eaque ratione efficeremus,
ut neque nos falletemur, neque etiam ahi. Sed in eo difficultas confiftebat, ut confcrri
poffent: cùm fcripta magni momenti non effe exiftimarcmus, nifi fimul demonll;raren-
tureadequibusagebatur: hoceft,nifi, dum ftirpium notitiamilluftriorem reddimus,eas
ctiam vulgares efficeremus: quod minimèfieri poteft abfque patrocinio. Sedanteomnia,
dumhxclegitis,revocate in memoriam admirandam illam arborum ex adeô exiguis fe-
minibus enatarum altitudinem. Semen etenim ex quo Platani, Cuprcffi, Alni,Salices,
Populi, Betulaè,Oftryx, Vlmij Laricesnafcûntur,adeô exiguum efl:,utquâ:libet mufca
& formica quantumvis parva, earum arborum originem geftare .pofiTmt. Parum eft altif^

firaam malum in navi figere,cicjiie velum adaptare,nifi infuper caftellum fuprä exflrüatur,
bellicis tormentis muniatur ad perdendos homines, ilhfq. vitam ina€Fcadimendan: ,ut
terraeiepultura careantrfed iliud ma)us,malu malo imponere,velaveIis;nec id adhuc facis,
nifi quarcum etiam accédât. O confidentem ambicionem / videtis veftram vitam furore
quodam ferri are tam exigua originem ducentc, adeo (inquam) exigua, ut formica fefe
exercendo vos fupra tergüs gefïare dici queat ; quandoquidem eam originem geftare po-
tuit ex qua multas naves fabricata: funt. Si igitur Cedrusadco excelfa & reöa, Larix,
Abies, & Picca tam exiguo femine nafcuntur, an ejus veduram contemnitis? Fruftrà cul-
tor ifta contemnes ob driginis viliratem: nam licet quilibet rufticus iis uti queat, propofita
nihilominus funt uni cx poteunffimis hujus feculi Rcgibus. Contcmnite porro, vel pro-
bate, hxc tamen charta excipiet. Videtis ergo eas arbores qua: exiguo femme prédira;
funt,in fummam altitudinem adolefcere. Aliseveróemajonbus feminibus originepi du-
cunt. Nam luglans, Quercus, Caftanea, Fagus, Ceraflis mulio majore femine conftant.
At in arboribus nucleis pr^ditis, nulla fuit difhcultas: noftri cnim majores pofteris abundc
rehquerunt. Inde originem fumpfit mutua illa regionum inter fe communicatio : nam
Perf-js Perfica nobisdiftribuerunt, Armenii Armemaca, Medi Limones, Aurantia, & Ci-
tria qua: Latinè Mala Medica nuncupantur. Quifuêre audores ut ea primum nancifce-
remur,quamii quibus id tum in mentem venir Sed & nunc, ne tam procul abfcedamus,
Indiaque & Africa prjetermiflis, difficile non effet multas frudiferas arbores obtinere>
quibus barbari tribus vix paffibus à nobis diffiti fruuntur: nondum tamen mare trajece-
jrunt, noftrorum mercatorum qui eas regiones adeunt, negligentia & incuriâ. Animad-
vertite quorfum hxc dico, & ftatuite an praeter rem id faciam. Intelligite igitur quod vo-
bis dicitut;nempe fi hoc fcceritis,dlud vobis accidet. Eam obcaufam nofter maximèma-
gnanimus& Auguftiffimus Rex, cdm jam antea animum ad earn rem apphcuiffet, nobis
tradidit fchedam manu propria obfignatam, tamquam arrabonem fua: voluntatis, & cer-
titudincm, aliquando nobis bene confukurum : camque fcbcdam à Domino de Laube-
fpine Secretario contrafignari iuffit : cujus fchedae asftimatio nobis fpem fecit, aliquando
fruituros iis commodis, qux in ca defcripta erant: neque enim ita interpretari voluimus tit
exteri quidam, qui Principum penfiones vere paffiones effe dicunt, quoniam mukas ani-
mi moleftias devorare,tolerantem effe oporteat, illas diutius folicitando. Eadem igitur
fpes qux eos qui nihil obtinere poffunt caftigat, facit ut, tametfi jam diu illam cofervarim,
adhuc fervare oporteat,licet illius nullus cófèquatur efîedus. Animo tamen recolens figna
quadam audoritate poliere, prxfertim à maximo Rege profeda, boni confulenda funt,
exemplo ejus quod Suetonius de Augufto refert, eum videlicet Alexandri effigie obfigna-
refblitum; fed imitatum id fignum cum comperiffet, poftea Sphyngis impreffione obfi-
gnaffe: fed &c Caloieri montis Sinai adfervant manus pidx impréfïionem papyro adgluti-^
natam,quam M ahometis effe prxdicant, cujus audoritas illorum adhuc antiqua privile^
gia confervat, qux Turcarum Imperatoris milites inviolata prxftant. Deinde etiam me-
miniffe ju vabat ipfius Majeftatem ex fimihum difceptationum iis qux in noftris fcriptis
continentur, prxledione yoluptatem accepiffe ; proinde noftras illi haud ingratas fuiffCj
conjeduram inde facientes, noftram exfpedationem firmiorem credebamus. At ppfiça
hu)us deliberationis difficultate in novx protedionis defedu confiftente, facilè illam ex-
plicate licuit,ipfa Illuftriffimo atque Reverendiffimo Domino Cardinali Lotharingo pro-
pofita. Nam cdm ipfe fit acerrimi & fubtilis ingenii, paucis intellexit quid illi proponere-
mus. Tum pecuniis mihi diftribui juflis ab ipfo tanquam maxima quxque ad Reipublica:
augmentum moliente, atque ctiam à Coneftabili, diligenter obfervavimus ea quorum fiet
mentio, prxfertim in poftrema noftra per Italiam peregrinationem ad quam nos Rex able-
garat. Non abs re hxc, quxin hanc deliberationeminciderunt, ftatim ab initio com-
memoravimus;ne ingratitudinis notam nobis adfcifceremus »fuppreffis eorumnomini-
bus qui auxilium contulerunt: tum etiam ut rationem redderemus eotum paucorum
nummorum qui nobis donati fuêre. Parum fuit prxcedente anno montiüm Àrvernix,
Sabaudix&îDelpbinatus fumma juga denuo dedita opera confcendere ad obfervandas
arbores: nifi ex profeffo Italiam bis emenfi fuiffemus,ut difceremus qUaratione omnis ge^
neris illarum magnam feminis quantitatem nancifci poffenius. Sed ut alio^quos forfitan
hxc cura tanget, doceamus, audite : nam in hoc totius noftrx dodrina: cardo verlatur*
Neque Principes vin, neque ruftici, neque oppidani quidquarù\' rari prxteï vulgaria habe-
requeunt; cum ad fuorum hortorum, vivariorum, & agrorum ornatum, tum ad utilka»
tem ex eis percipiendam ; nifi primum aliunde feminaacçipiant: neque hortulani fûts do-
minis educate poffcnt alias ftirpes quàm olera & brafficas, aliaqüc fimüia vulgaria, nifi ab
aliis femina prxbeantur. Attamen haud difficile foret j brevi efficere, ut finguli rariores

alias & varii generis adipifcerentur, fi illis femina aliunde fubminiftrarentur (cujus rci ex-
emplum efto, quôd nUllus adeo exiguus hortus nunc fit, qui cupreffos, lauros,& plerafque
alias non colat) atque ifta ratione hnguli quibus ad hanc rem animum applicare licet,
fuam diligentiam, utappareat, pra;ftare poterunt. Si igitur difiicilius non eft filveftres ur-
baniores reddere, quàm domefticas confervare: in quam calumniam, ô hujus feculi Prin-
cipes, non incurritis, tam ingenti bono indigni,qui veftra focordia veftros cenfus im minui
ßnitis îSedcuinam tribuetur infignis hic error, focordix ne & indignitati perfbnarum,aii
ipfi tempori? Vos igiturquidodrinx nomine tumetis,&: fingula in commentarios refer-
re vos profitemini, cur ejus rei nonmeminiftis ? Quanam eft hxc negligentia, quôd arbu\'
ftorum per univerfum orbem celebratorum ftirpes prorfus exftingui permiferitis? Sed
ahàs id demonftrandum eft : nam nunc de filveftrium cicurandi rationenobis inftitutus
eft fermo. Obonifenes parentes, an dcfides homines, quibus vcftras hereditates vi-
rentes,bene cultas & opulentasrehquiftis,calumnia digni non funt, quôd egentcs fadi
funt ?De te nunc agitur Balfamum, cujus cultura, non jugera, fed integr-a arvaoccuparc
fblebat. Noftris majoribus glorix cedebat, quôd illud in neceflarios ufus obtinerent, vo-
bis autem vitio vertendum,quôd id perire permiferitis. Veftrx opes , ó hominesnihili,
culturx negligentiâ pereunt. Sed cujus culpa, ô Principes, ejus cultura non reftauratur,
nifi quoniam vobis in mentem nonvenit? lam lericho deferta eft, Balfamum iftic anj-
plius non nafcitur. Magnificentia igitur à veteribus vos fuperari,fateri non pigeat. Semi-
ramis, Attalus, Philometor, Harpalus, & multi alii Principes exftindi, viri, feminx,
nomen fibi adquifivere, quôd cultura deledarentur. Si quis nunc id in ufum revocaturum
polliccatur,invenire\'tnequi illi fidem adhiberet ? Dubito,nam effe defiit. Sed fecundum
ea qux vobis hîcproponuntur,agite,ôadolefcentes,&: antè quam canicies vobis obrepat,
ftirpesjamalueritis, qux vobis cum infigni utilitate deledationem etiam adferent: nam
quemadmodum canicies temporis fucceffu, vobis infciis, fenfim obrepit ; fic natura vobis
inferviens educabit quod telluri veftrx concredetis,modô prima initia illi dedericis. Quif-
piamjam provedx xtatis accerfitus ad opulenti cujufdam liberos inftituendos,immorta-
litatem illis pollicebatur: parens illorum, vadem poftulans, refponfum tulit, quantum ad
fe attinet,certum fe «3ffe,minimè calumniam incurfurum mfi im mortales fierent : cùm vi-
delicet non ignorarec fe inventum non iri, ciim illi morerentur, ut fidem fuam prxftaret.
Attamen ille non corporis immortalitatem promittcbat, fed nominis illorum gloriajii.

caufa cur neque in civium^ neque Trincipum horw^
exoticA plant A vulgo confptciantur^

Ad ftirpium c feminibus gcnerationem quod attinet, difficultas nulla erit, modô
quis diligentiam adhibeat: fed illud primarium, ut eas jam enatas & adhuc teneras
confervarc fciamus. Nam per fummos xftatisardores fine aqua vivere nequeunt;
quemadmodum nec hiemisinjurias ferunt,nifi adverfus frigora munianrur,6£ recon-
dantur. Sed & ipfbs Romanos in hortis fuis Myrtos adverfus frigora munire oportuit: ait
cnimPoeta:

Quod fi id Romano agro fieri debuit, loco illis commodo ; quid non facere debebunt
noftro agro ? Nonnullorum diligentia punicx mali, aurex, & limonum, femine natx fuc-
creverunt & frudus tulerunt etiam in frigidis Rhetix &: Helvetiorum regionibus; utex iis
conftat qua: Tiguri confpiciuntur. Atque hoc loco id didum fit in quorundam Princi-
pum virorum gratiam, quibus, licet exoticarum plantarum femina dentur, eorum tamen
hortulani vix tantum oei» fibi fum unt ut ea terrx committanti tantum abefl, ut enata,hie-
nicconfervent&: rccondant. Hinc fit ut nihil fingulare confpici poffit, nifi apud eos qui
fuoshortulanosad diligentiam compellunt. Nam nifi ipfimet domini voluptate cxiis affi-
ciantur, & diligentiam adhibeant, multo minus ipforum hortulani vel ceconomi ea cura-
bunt. Cüm igitur hoc fcripto duntaxat inftituta fit exhortatio ad filveftrium arborum
cicurationem ; (nam feminaria parandi ratio in tradatu de Agricultura, ubi etiam de fimi
&cinerum generibus,&areis, exprefsè docebitur) non de Canella,Caryophyllis, Mo-
Ichata nuce, Pipere, & aliis fimihbus Aromatibus, in filvcftribus arboribus peregrinis na-
fcentibus, neque de Melegucta differente à Cardamome agere conftituimus: alio etenim
loco, nt jam didum cft, id fict. Itaque ad tam varia demonftranda, nullo« alios fumtus

facicndos Regi propofuimus, nifi ut,quandoquidem ipfius Majcfias mandatiiim dederat
ut aliqqod beneficium in me conferretur, lametfi^nihiladliucme efFcdurum pollicitus
cfiemjipfius nunc voluntas efiet, pra:cipere ut beneficio illo tumdonatofrui pofièrri;mc
rationem demonftraturumcducandi fingulis annis multa arborum genera, qux neque iii
Francixagro, neque incujufquam Pnncipis hortis in hoc regno unqUam confpedà fuêre :
atqueficperfeverando,nullamdifficultatcm obftaculofore, quo mimîs ubique vûlgarià
fiant, nonadduodenanum autcentenarium milienariumvenumerum,{êd ad decies cen-
tena millia. An quifquam fine admiratione audire poterit,hanc difquifitionem nunquatti
ab iis fuiffe xflimatam à quibus omnem favorem obtinere promerebatur? Quid hoc?
Nempe, non modô fcripta commentaria vobis adferre, edocentia quxnam fint fiirpes
quarum Theophrafius meminit; fed ut illis frui pofiitis efficere, vobis eas quas recenfet
exhibendo. Si igiturTraupalum,Lacaram,Apharcam,OEleagnum,Celafirum,Adrach-
nen, Cercin, Thuiam, Phyliram , Halyphleon, Crategum, ^Équum , Oetum, & fimiles
ahas arbores ipfius fcriptis cciebratashaberetis,an eas contemneretis î Ctim igitur earurri
defcriptio & Gallicas appellationisexpreffioxftimanda fit ; an non prxfiantius cenfebitur
communes illas facere his qui expetunt? f^ôd fi fufpicamimid fieri non poffe, miniis
dociles eftis quàm eruditifiimus Theophraflus, qui non modô crcdidit, fed etiam fcriptis
tradidit, nonnullas arbores jam cxfas, & dolatas, poflea reviruiffe & revixiffe.

Exempla dihgentPtm Jgricolamm ^qmbm probatur ^qmd virens
fupra terram conspmîur^ quodq^^ novo vere tranfflantaturiid .
omne vel locü mculîis vel domeffkù femme nat um eff^j^

E D unde quidquid nunc fupra terram vrget, ortum habere credendum efl, quàm cx
fèmine j*quafi verôTihx, Corni, Mali, Pyri,& fimUium arborum genera, item fru-
ticum, herbarum, & cetera qux novo vere in urbibus publico foro venduntur;ènu-
cleis, granis, ôi feminibus, vel ramis terrx infixis non fuccreviffent. At quis cogiter, ifla
duntaxat locum habere, ciim homines ocio abundant, pacequefruuntur,non autem beUi
tempore: quafi nonnullx res pacis deliciis congruerent, alix rebus bellicis neceffaria ef-
fent: attamen qualifcunque tandem fit cultura, utroque tempore neceffaria eft : nam ipfi-
met bellatores,five hibernent, five in expeditionem proficifcantur, aut inde redeant, ad
culturam concedere folent^ quemadmodum etiam Machiavellus fuas de bello difcepta-
tiones hinc .lufpicatus eft. Neque Cxfar, neque ejus majores, neque ej us pofteri,unquam
commeatus copia abundarunt, aut ejus penuria laborarunt, quàm ex ipfa. Nam quis un-
quam de pecuniarum inopia conquirentesaudivit,quemadmodum nunc fit? Res fru-
mentaria,hoc eft,annona,illorum confiliaaut promovebat aut remorabatur pro ipfius
abundantix ratione. Ciim igitur tellus veftro auxilio fœcundior reddi poffit,& vobis uti-
litatis décimas referre: illius caufà nulh rei parcere debetis, ut illa veftri commodi caufa
nondefatigetur. Ejus rei comprobationem audite. Cüm Rex p. m. bonarum littera-
rum alumnus Rupella reverteretur, contigit ut prudens quidam Antiftes ipfius auhcus
apud rufticum in itinere diverteret, quem per univerfam viciniam famaerat Mandrago-
ram alere, cujus beneficioprxdivesevafifïèt. Hic Antiftes vir xquus & gravis id intelli-
gens, an id verum effet exquirere voluit. Itaque evocato in fecretiorem locum fuo hol^-
te,illum oravit, ut nifi moleftum effet, fi fieri poffet, Mandragoram qux ipfum opulen-
tum reddidiffetjilh oftenderet : tum ille; Falfa lunt, mi domine,qux de me memorantuh
nam nullam aliam Mandragoram habeo, prxter eam quam nuncaudies. Viginti funt an-
ni quô<l in hanc provinciam conceffcrim : cum verô multx operx ad agrorum culturam
effent neceffarix, nunquam fervus vel ancilla, filius vel fifia, pofl me cubitum iit; atque pri-
mus femper cubitu furrexi: eaque ratione mea jumenta, atque ipfa cultura\'pro mea di-
ligentia uberiora funt reddita. Idem Romx accidit mifero cuidam mancipio libértateiîi
jam adepto, quod brevi tempore diveseffedum eft, fed non fine vicinoruni invidia\'iqui
cum ipfius fegetes uberiores fuis confpicerent, eas in fuosagros veneficiis pclliccre arbitra-
bantur;eaque de caufà Romam coram Senatu convocatus eft. At lUi de hac reperturbato
& admodum folicito, tandem in mentem venit, ut aratrum, plauftraque& boves, bipa^
lia, bidentefque, & reliqua ruftica inftrumenta in forum Romanuni veheret, ättfüe fe iftîC
judicio fifteret. Cui Iudex-, Adefdum,qüid ad hxc refpondes qux tibi obiiciüntür,netnpe
?7icinorum fegetes in tuum agrum veneficiis pellexiffe ? Domine ,inquit, en meä verieficià.

Indices verô ipfius aratra,vömeres,&: plauftra majora ponderofioraque vulgaribus con*
fpicientes rdcindcipfius boyespingucs, & firmo corpore; bipalia, farcula, rutra, p^jas, fer-
ras, fakes, fecures, raftra, ventilabra, reliqua ruftica inftrumenta adeô folida & affibrc
fada : tum etiam nervofos filiorum filiarumque ipfius , atque uxoris laccrtos, omnelquc
vegeto eife corpore, integris veftibus; non modô eum abfolverunt, fedobjurgatisipfiws
accufatoribusdixerunt,fi finguli eandem diligentiam in colendis fuis agris adhibuiffent
quam ille,futurum ut perinde divites eflent. Sed hxc forfitan prazter inftitutum : dempn-
firare tamen voluimus, diligentiam nunquam fruftraneam elfe, diligentem^uc virura
nunquam ad cgeftatem rcdigi. Si igitur hoc inftitutum,à quo hic libellus appellationem
defumfitjhaud difficile fadu eft; quid oberit quo minus Regixmagnificentia: favored:
patrocinio dignum fit ? Nam à nemine adhuc propofitum eft hoc negotium, nequc quif-
quam id fufcipere polfet, etiamfi millies maj ores fumtusfaceret quàm quos expetimus.
Confiderate ergo quanti xftimemus beneficium nondum impetratum,duiTi id tanti redi-
mere voluimus. Et tamen fi vili comparant alii, qui nunquam rationes habuerunt, nequc
habebunt(minus videlicet exftindiquàm vivi) Reip.confulcndi,non admodum foliciti
fumus, &c conftantes in noftro iuftituto perleveramus. Plurimi audientes noftram polli-
citationem,impoffibilemeamxftimabunt:nos autem,fi de ea finiftrè loquuntur,non
flocci facimus. Nam hujus operis inftitutio, in unius anni fpacium non eft, fed in tempo-
ris longitudinem; non in privati alicujus viri, fed in totius orbis gratiam. Animadver-
tendum eft prxterea, id quod à nobis nunc non prxftabitur, alias prxftari pofle, aut ab
alio fucceffore. Neceflario tamen initium femel faciendum eft , fi remconfcdam vi-
dere volumus. Et ut demonftremus nos in medium nihil prolaturos, quod jam non
fit expcrimentis comprobatum, nonnulla hujus Regni loca atque alia externa indicabi-
nius,quxpoffibilitat6mdemonftrabunt. Nam quantum ad eam qux accufaripoflctne-
gligcntiam , hac ratione facile elui poterit: bellum fcilicet impedire quo minus man-
datum fiatjUt operx ad eam rem defignentur; &c licet nunc ctiam hanc rem propo-
namus, inquirendum tamen an ahqup futura fit in pretio. Nos fanè facile excufabi-
mur,quinihilacceperimusjutinca fiimtus faceremus: propterea nullaobligatione ob-
ftringimur. Et tamen facile nunc deinceps probari poterit, non majorem cfle difficul-
tatem promiflàprxftandi, quàm hortulano,fpinacia Sc brafficascolendi. Etenim has di-
fceptationes facili methodo defcribere conftituimus^ut etiam exteri commodum inde
pcrciperepoffinc.

SiheUrium & urhanarum arhoram fecmdum carurru
altitudinem dr magmtudinem nomina.

L icet ex profeflb arborum magnitudo annotandaeffet ,id taaien fine exccptione
non fieret. Exempli gratia,Theophrafto Celtis,quam Latini Lotum,Gallifre-^^Z/^r
vocant, Pyri eft magnitudine. Sed qui Pyros in arvisfponte nafcentes, cum iis qux
recens in hortis infitx funt comparabit, prxaltas eas inveniet, Subfequentes tamen in in-
gentem altitudinem excrefcunt: Larices Gallis Melefes nuncupatx, Abietes Sapins didx,
Sapini^w^«,Platanus Afiatica arbor, Aceres Gallicx Tla{nes ^ Boumelix Frefms champe-
fires didx, Cerrus, Drude y Q^rcus, Ilices, Aria, Alni, Uerifiers^ Tihx, mares Sc feminx,
cx quarum cortice funes fiunt, Cedri majores, AfiaticxSabinx, &Tauri montis magnx
•luniperi, qux frudu nucibus non minore prxditx funt, Salices, Taxi, Caftanex, Fagi,Be-
.tulx. Paix, five Indicx ficus, Milaces, Cerri, Gcrrofouvari,5orbus aucuparia,Sorbus tot-
:£ninalis, Sorbus, Palmaj luglans, Vlmus, Populus nigra, alba, Sc Alpina, Picex, Piceaftri,
Pinaftri, quos Rlieti Gembro appellant, Corni, Caflfix, & Cupreffi. Aliarum verô ar-
l:(orum nonnullx minores funt,tametfi etiam in juftam magnitudinem adolcfcant,quales
,funt; Acer crifpa materia, & vulgaris Acer, Zizypha;, Sycomorus i£gyptiaca, Sc Sycomo-
lus Italica, alias Petlaro appellata^ Confiarus fuaptc natura pufilla eft, fed ramis expurga-
ta in magnam altitudinem aflurgit, quemadmodum etiam Malus punica^ Idem faciunt
î5artguinc^virgxalbx,&:nigrx,quasalibi Liguftra vocant. Alaterni, Sc Sanguincx virgx
-lubrx, médiocres femper inveniuntur. Moruç alba Sc nigra vetuftate magnx fiunt arbo-
res. Sic etiam Pyri, Pruni, Perficx, Armeniaçx & Prxcoqux mali,Napeca,01cxj Mefpi-
lusy&sCotonc^iSiliqux, nonnullis Iocis mediocres funt, fed aliis magna fiunt arbores.
. 5cd&Lamana, à Lantagine differens^ & Zizypha, Oleafter, Ficus, L^ur«ccrafus, Spina

DÉ N E G L É C f A C V L t V R A S11 Rfiij
nigra, Spina cervina. Spina police. Berberis vulgaris, Spina alba, Gro{rularia,& Spina gat-
zina, & Fraxini montani Orni nuncu^ati, A^clades, Aquifoliae, Laburnuni, Staphyloden-
dri, Tariiarindi, Myrobalaiii, & quas Galenus Ghryfobalanosvocar, Glans unguentaria
&c Acacia Arabica mediocres funr. Rbododendri nonnullis Cretx infula: locis, adardicu-
larum trabes conficiendas aptx, quas alibi parvx funt : iftîc etiam Ricini adeô ingentes na-
fcuntur, ut fcalis admotis conlcendi debeant. Coccus bapbica non akè excrelcit, neque
acidus ïile frutex, qui Vulgô Ribes appellatur. Balfami arbor etiam pârVaeft. Sefeb ^Ethio-
picum frutex, qüod Narbonenfis Provincia Cachehugade appellat, feiTiper viret, fponte na-
fcens quibufdam locis apud Orgon&Salonem petrasam. Pyrnscervina,\'Rofmarinus,Me-
fpilus aronea, Nuciprunus, Le Guereié ÔL Imbriagofa Autonenfis agfo Genuenfi,parvas func
arbores. Sebeften, Punicas,Corni, Buxi, Styraces, Sambuci,Coryli, Lauri^ Perficx tam
duracinx quàm alias, Pra:coces,Tinus, Cedri Phœnicias, Oxycedri, Sabinas , Phylicas,
Adrachnes, &; Vitices; vetuftate attollüntur. Anagyris non alfurgit, quemadmodum nec
Paliurus,nec Rhamnus ,necHalimus, lovis barbas fpecies, quam Georgius Agricola
Diofpyron effe cenfebat, qüamque Helvetii Fautepaum nominant. Elxagnus lacus Orco-
menii à Theophrafto defcriptus,exquodefe£lu Lupuli fit acrior Cerevifia, nomen apud
Gallos invenit Cuj us notitiam acceptam referre debemus Valerio Cordop. m.

Germvino Erfordienfi, in hocftudio exercitatiffimo, perhumano &:modefto,quipro fua
fingulari benevolentiafqux omnibus Germanisvidgariter innata eft) cüm in Pomefania
tum in Saxonia nobis eum oftendit, qüod manifeftum indicium eft,fxpe inveniri in extre-
mo Septentrione nafcentes plantas, qux fub ipfa meridie obfervatas fuêre. Rofx Mofcha-
XX cüm filveftres tum domefticx, rübras,albx,& virides,Myrti, Coluteas, Aurea: mali,Po-
ma Adami, Limones, Citrias,Tamarices, Gcniftas varii generis, Tamarindi, Lentifci,
Afpalathus, Cerviprunus, Machalep,Tithymalus dendroides, Arbor ludx,nuncupata
Fabago aut Siliquaftruül, Sfoiârolus, Erica & Phana. Salices, Alni, & Populi inter celfas
funt fecenfitx : nam qua: pumilx confpiciuntur, prxter naturam tales funt. Confiderate
ulmos Vicentinoagro, qux fcalasquodammodo referunt in magnam ufque altitudinem:
nam ita à rufticis duäx funt, ut vites illis maritatx ad fümmufn ufqüe confcendant, &: iii
fingulis earum gradibus ramos earum cxdentcs,meftem vindemiam in aere faciant.
Nonnullx ad agros claudendos fepiendos aptx funt, quarum aliqüxfpinofx, alix mi-
nimè. Halinius agro Hierofblymitano, Sc in Creta infula, Tamarices in iEgypto, Squert-
dano agroPatavino ad fepes faciendas idonex, tametfi fpinofx non fint. Nam quôd hîc
fepes ex Spina infeäoria, Oxyacäntha vulgari, Pruno filveftri five fj^ino, & Berberi confi-
ciunt; in Provincia verô RhamriO, inThufcia Spina Guat2ina,&: alibi Rubo;idfitquôd
fingulx regiones iis utantur qux peculiares illis funt. In earum albo recenfefi poffent, in-
ter frutices legitimum Thymum, quod utraq. Lavendula non minüs altè affurgit,Thym-
bra à Satureia difterens. Arbufcula eft Chamxpeuce, quam Lolmo incolx agro Bergo-
menfi & Chiavennenfes eis montem Scalam appellant. Thymelxx Cha-

melxx frutices femper virent. Hallucinati funt qui Sempervivum agnofcere arbitrati funt?
nam arbufcula eft,uti & Polemonia. Quxdaffi fine adminiculo fubfifterenequedt,qiiem-
admodum Anabafis,Cardamomum,Hedera,Rubus, Smilax afpera &lxvis, LMpüs fäli-
darius, Amomum, Viburnum Ruellii, & Vitis. Plerxque alix fuum etiam locum hîc ob-
tinere poffent: fed de iis in Agricultura dicemus,quemadmodum à de Leguminibus (qui-
bus Galli nullum adhuc nomen imponere norunt,fed fub oleribus comprehendunt) Sc de
tritici generibus : pro qüibus varixColendi terrätii ratiöftes inventx, & diverfa aratra cum
fuis vomeribus excogitatä funt. Vos Galli, qui in hoc fcriptum incidetis, quique fuperä-
tis Alpibus in Italiam perveniftis,fi quis vos percontetur quâ re apud HelVétiöS & Rhetos
vixeritis, refpondebitis pane Scvino. Sed quo pane? ex frumento optimo confedodice-
tis, quandoquidem illum bonum,candidum, fapidum &:beneelaboratum deprehende-
ritis: & tamen fallemini. An igitur non pudet ignorare quo vefeimini ? nam iftîc frumen-
taceum nunquam ediftis, imô ne frumentum qüidem iftîc feritur. Deinde fi illorum mo-
las ingreffi efletis, lapides confpexiffetis deglumandx fpeltx idoneos antequam molatüf.
Sed molares lapides,molx 6c earum rotxfuum locum poft arbores obtinebuntjtum etiam
farinx; inter quas illud magis mirum eft, bonum panem è caftanearüm farina, noftri vuk
garis in modum, parari,quo Genuenfis Uitoris incolx melioris defedu vcfcüntur. ^

N- e vero celemusea quae nos experti propofuimus; en vobis exemplum,qosalc à Rc-
verendiffimo & Illuflriffimo Prxfule Gardinale Lotharingie, pro fua dementia

Domine,licetab co tempore quo V. Majefl:aticonccderc placuit, ut qui infignia ah-
quot beneficia ab ipfa acciperent, etiam curarent. Petrus Bcllonius Cenomanus fexcentas
libras in penfionem annuam obtineret;plurimi tamen in quos pofiea beneficia collata fuê-
re, ejus dccreti nullam rationem habuere. At ille non ignorans beneficia non conferri in
virosinutiles, rationes perquifivit quibus V. Majefiati fervitium aliquod prxftare pofiet :
cx autem fiint, quôd varii generis arborum femina congerere queat, qux neque in veftris,
neque in cujufpiam alterius hortis,aut totius Gallix filvis unquam confpedx funt. Et cüm
ille confidat,fe ea recentia magna quantitate nancifci pofie, quali numero, qualiquc
loco V. Majeftati placebit, illa fercfe & colere fpondet. Itaque V. Majeftas non gravetur
prxcipere Secretariis veftri fifci, ut fine ulla exceptione veftrum mandatum exequantur,
fecundum eas fchedas quas pro fingulari veftra benignitate propria manu fubfignatas illi
dareplacuitrutcüm occafiolèlè olferet,eo beneficio frui poflit quod in illum collatum
fuit, de ea re litteras ubi necefle erit, illi expédiant : fpondet rationes fe fubminiftra-
turum, ut nafcantur V. Majeftati arbores quarum nomina fubfequuntur:
Siliqux, Gallis CAroubkn didx.
Suberes, Gallis Uege nuncupatx.

Gocciferx iliccs, qux infedorium coccum ferunt, Gallis Arhm de Vermiâûn dr quipment

l\'efcarUte.
Ilices, Gallis Cheßes verds & Bsufes.
Cerrofouvari, arbores glandiferx in Tufcia.

Arabicum, Cerafi filveftris genus.
Loti, Gallis Fregoliers vel MicacouUers.
hxhmui^rboußers,
Zizypha phoenicea & alba.

Aceres crifpx, quas Theophraftus Sphendamnos appellat.
Carpiniab oftryis dilferentes.

Arbores ludx, quas Grxci vulgô Coucouchias mincupant, unde Pabagincs Siliquaftra
didx.

Picex & Piceaftri, Pini filveftris genera inter fe differentia, & à Pinaßro diverfa.\'
ferUH in Itaha vulgäres, quas falfo nomine Sycomoros nuncupant. Ea: funt quas ^ycö-
moros Italicas appcllamus. Nam cis-marinis oris nulla légitima Sycomorus nafciiur. "
Anagyrides.
Oxycedri, Gallis Cades,
Vhœmdx ccàxhSerbins.
Staphylodendri, Gallis Ne\\;mpe&l
Vitices.
Terebinthi.
Rhus veterum.

Milaci aut Acylacx, Ilicis fpccics^
Phylicx, arbores perpetuô virentci, Italis SdveftrîHt,
OrniteUi, fraxini montanx fpccies.
Jor^x,arbores Abietibus fimiles.

Ad cujus rei experientiam dcgionftrandam, fuji Majeftas expends in biabs\'virosad

negotium iÜud perfîcien(!um aptos nobis conceffit, quos conquireridorum fèminum gra-
tia in varias regiones, quas illis nominabimus,ablegarenius, quorum finguli in annuani
penfionlim centum & viginti librasacciperent. Videtis igitur qiiôd in fiimptus rerum pro-
pofitarum nihil aliud expetamusqUàm quod jamdudum nobis conceffum fuerat. Quod
fi dilîicultas fuborta, in dubium vocaret, an qux propofitx funt, noftrum cxlum &: folum
ferre poflintjam nonnullas quibufdam locis adolevifte, eorum diligentia qui illas femme
confeverunt, ordine recenfebimus. Siliquam enim certum eft, apud Cenomanorum ur-
bem horto Toutvoie creifcere, ejufque magnas iftîc etiamnum confpici arbores. Ba eft
quam Sîliquam ^Êgyptiamnominare oportet,non autem Tamarindos:quasiÊgyptu pàu-
cas, nec eas nifi in hortis ut quidpiam fingulare aiunt,queniadmodum nos Aureas malos.
Hujus Sihqux,qux inter eas qux propofitx funt primum obtinet locum^frudus à Grxcis
^i\'^TiQv appcllatur,cuj us femen fex grana pendens nomen dedit ponderi illi auri quod Ka-
rat dicitur. Non minorem cenfum adfert Genuenfis, Savonenfis atque Villxfrancx agri
incolis, quàm luglandes per plana Gallix. In montium declivibus atque radicibus petro-
loloconalci gaudcnt, marifquehttoribus, atque etiam in mediterraneis, tantâ abundan-
tia magnas filiquas, qux ejus frudus funt, proferentes, ut in hordei, fœni, avenx penu-
ria, afinos, mulos, &: equos illis alant. Sed dum eas mandunt, femina in prxfepiisrema-
ncnt, qux nifi à nobis admoniti, coüigere non confueverant. Inde fit ut difficile non fît
futurum,Siliqux femina nancifcij quandoquidem certi fimus nonullos ejus regionis inco-
las plus quàm viginti eorUm hbras in fingulos coronatos daturos. Suberis, Milacis, & Ili-
cum glandes fola vedurx expenfa (qux levis eft) conftabunt ; ut teftimonio efte pofiunt
quas Bayona adferri juftimus. Sed nunc fanè in filvis haudquaquam confpicerentur mul-
tis huj us Regni locis, quemadmodum in Sable Andcgavenfi agro, apud Cenomanos,
nifi noftri majores aliunde glandes quas iftîc confererent, adferri juftlftènt. Eadem ratio-
ne adoleveruntqux in Moulins horto>Borbonenfi ducatu confpiciuntur. Cerrofomari pro-
ximè nos impulerunt utTufciam peragraremüs,earum confpiciendarum caufi; iftîc enim
frequentes funt,effèceruntque ut ardente bello, per iliedia hoftiuiù prxfidia tranfire-
mus, dum ejus glandesquxreremus : nam Ducis Florentini favore freti,cum animaduer-
tiftemus in ipfius hortis cum aliis arboribus non inveniri, Senenfibus, & Capraye incolis
perfuafimus ab ipfius Illuftriftima Excellentia miftbs, ut tenellos ejus frutices erueremus,
eofque deferremus in Portum Hercuhs,ut inde mari Pifas tranfveherentur in fimplicium
liortum. Sperabamus tamen (fi fortècaptifuiftemus) leviüs nos tradandos à Principis ad
literas promovendas adeo ftudiofi miniftris, quàm à Theönis Villx militibus , qui profici-
fcen tes in Meten fem urbem nos cepefrunt; quibus nos oportuit majorem redemtionem
perfolverequàm plerique opulenti: cujus rei teftimonium prxbere poifet Vannenfis Epi-
fcopus, q,ui diu Regis in Belgicalegatusfuitjis enim me prxfente fiiofratri Domino de
L\'Aubeipine dixit, EpifcopumAtrebatetifem illi retulifle ,me fine redemptione dimit-
tendum fuifle, fi tam longo tempore captum refciviftèt. Hoe igitur loco illi gratias ago,
& nobili cuidam Viro Dn. de Hammes nuncupato, qui in dodrinx mei Ronfardi gratiam
liberaliter perfolvit reliquam qux pro mea redemptione numeranda fupereratpecuniam.
Confpedo igitur fine magna difficultate Cerrofouvaro in Senenfium maritimis, & ejus
glandibus colledis, divertentes ab itinere quod ad Portum Herculis ducebat, & verfiis
Groffeto & Cafanovola redeuntes,Romam ufque illas pertulimus, atque Reverendiftimo
Ïlluftriffimoque Cardinali Bellaio obtulimus. Videte igitur quàm nullo negotio nullifque
fumptibus Cerrofouuari glandes haberi poffint, vel Montalfini, vel Groffeto itinere; cüm
certum fit, fingulis ferè hebdomadis naves ex portu qui ad oftia fluminis Ambronx eft,
foivere, qux in Provinciam ufque transfretent. Nónne confpicimus craffiores illas cafta-
neasA/4W»x Gallis didas, in Belgicattt,Hyberniam, Angham, Scotiam & Daniam ufque
tranfvehi, & iftîc nafci fiferantur? Non minus facilè ergo comparari poffent fupradida-
rurn omnium glandium genera, fiquis hanc provinciam in fe fufciperetj imó &Platy-
phylli glandes, cuj us circa Troix ruinas & iri Letnno tanta cft copia.

Arboris Macalep appellatio confirmatur cx ejüs feminibus qux in Aromatariorum of-
ficinis venalia habentur,quibus nonulh ad abluendas chirothecas quas odoribus imbuere
volunt,utuntur. Nomen elft ex Avicenna defumtum,quod etiam ejufdem arboris femini
Galli tribuunt; horum feminum fuis nucleis exemptorum feledorumque pondo vih ad-
modum emideprehendet, qui eain Aromatariorum officinis perquiret. Si igitur ipforum
feminum fuis putaminibusexemtorumvileeft precium,vilioresadhucerunt nuclei. Mul-
tx regiones inveniuntur ubi fepescx ea conficiuntur, quemadmodum Urbinate ducatii

Loti fèxto locopropofitx, quam Galli fregcUcrs appellant ^ frudus adeo facilè adquiri

poteft, ut eo jumenta onufta habere poffîmus ex vicinis Turnone locis,ubi frequentiiïîmâ
nafcitur, pro folo vedurx precio. Hujus vaftx confpiciuntur arbores ad Zueka Yencto-
rum, quas Bagolaro nominant. Binx etiam hujus magnx arbores ad fontem Salonis pe-
trcx, extra portam nafcuntur, memorabiles ob vetuftatem 6«: cclfitudincm, iis fortalfe fi-
imije Ar- miles quas Phnius tantopere commendat, de Romanorum divitiis * agens.

Prxcipi etiam poiret,utunedonesexficcarentur in Vivarenfium ducatu &:ad S.Spiritus
urbem, variifque aliis locis ad Rhodanum fuis. Siquis verô arbufculascum fuis radicibus
erutas deferendas curaret, fine magna difficultate id efficere poffet. Experimento autem
comprobatum eft, facile noftrum chma ferre poffe. Elegans enim de prxalta in Dn. de la
Bourdaifîere horto inter Lauros alitur in prxdio quod apudTurones eft, adeô Lauris fi-
milis (nam perpetuô etiam viret) ut pauci, nifi diligenter obfervent, dignofcere norint. Si
igitur is cui curx fuit ut eôtransferretur,contemfifret, nullam nunc voluptatem adferrec
carum xdium incohs.

"Âd Zizypha quod attinet, non decrunt qui quinque viginti ejus frudus, nucleorum
fetóorurti libras pro fingulis coronatis dent, qui Romanorum more confcri poffint; nam
&: ilh eos terrx mandareconfueverunt: noftrum autem aérem ferre poffe, fàtis indicant
qux in multis hortis confpiciuntur.

Aceres crifpx in montium fuperciliis inveniri poterunt diligentia fupradidorum hortu-
lanorumfux Majeftatis, quemadmodum & alia varia arborum genera, quarum nulla hîc
fit mentio, ut ncc Abietum, quarum femina diurno duorum rufticorum labore, tanta
quantitateadquiri poterunt, ut arbdrum centena milia (fi quis totidem defideraret) inde
nafci poffent.

(bleues Pini funt genus, minus duro fapidioreque nucleo quàm vulgaris. Ruftici in
Rhetia eo vefcuntur, & quatuor duntaxat alfibus Gallicis quadrantal uenduntritaquc par-
vx, prxter veduram, in ejus frudibus adquircndis faciendx erunt expenfx: nos verô dum
iftac iter faceremus,unico coronato tantam illius quantitatem emimus,ut ei fcrendxvix
cquus fufficeret. Sed rem admodum vilem efie oportet, qux fua vedura digna non cen-
fetur. Poffet etiam viciniore loco inveniri: nam quinque aut fex difpofitorum equorum
à Lugduno ftationibus nulluseft rufticus, prsefèrtim apud S. Andream, qui eo non vefca-
tur, arque in xdibus adfcrvet. Memoria autem repetens fuavitatem guftus hujus feminis,
cuo etiammulti pauperes ruftici faturari poffent, fi noftrx Gallix opulentiores nonnulli
id refcirent,multotiesoptavi, atque etiam nunc opto, ut illius plantx per Cretx montes
adeô vulgaris, Polytrica nuncupatx Afparagos, iis qui nullis fiimtibus parcunt, quo palato
ferviantjdeguftandosprxberè poffem, ad ipfos infîigandos,ut cam in fuis hortis nafci cu-
rarent : nam fat fcio, & filveftres & domefticos Afparagos prx illa contemnerent. Sed en
videtis ut multarum rerum cenfus pereat,quoniam eas in ufum perducere non novinius.

Larices Ambiruncnfi territorio Ù. circa Moriennam adeô fréquentes, nullo fumtu com-
parari poterunt. Ejus frudus Cupreffino minor eft, tum ipfa nuce tum femine, attamen
ejus integrum plauftrum (fi quis id negotium fufciperet) vix affe Galhco conftaret. In
colligitur Manna, &craffiorTcrebinthina, atque Agaricum: tanta nunc in Rheticisalpi-
bus ejus eft frequentia,quàm unquam antea fuerit; atque adeô iifdem locis, unde Tiberius
Cxfar Romam aduehi j uffit, ad Naumachiarium pontem concrematum reftituendum.

Qiii ligna unde ignis apud S. Spiritum urbem ftruitur, obfervare volet ex proximis fil-
vis delata, nihil frequentiusAlaterno inveniet, qui & ad Thermas Romanas & fepibus
cas cingentibus frequens eft. Lucenfes fua lingua //i\'/rtf,Marchionatus Mazx & Genuen-
fis agri atque Vencix incoïx, quemadmodum & qui in Valle Ariola habitant,CZ/rr^».

Docis Florentini in Caftello filuulx Tino virent,fuis cxrulei^ baccisonufto ; imo Revc-
rendiffimi Cardinalis Bellai hortus eo cindus cft.

Vinetum quoddam Romx adhuc exftat quod à Platano nomen defumfit : nam ex e«
reliqux Platani qux Romx funt, fi verum perhibent, originem fumfèrc, quandoquidem
ramis facilè propagatur. Si igitur tantam authoritatem, qualis memorata eft, apud Arbo-
res invenimus, cam ipfà re nunc demonftrare hîc debemus. Igitur à Platane, qux in Afix
vallibus fponte nafci voluifti,frigidiore fànè aëre quàm noflcr eft squid oberit quo minus
te habere poffimus t fperamus tamen te adeô agreftemnon fore, quin tefruiqueamus,
tametfi ne millefimam quidem fumtuum partem faciamus, quos unicüsRomanus civis
prxftitit, quando cis mareadvedaes: namcumtenuncfèminenatam habeam us ad qmn-
tum ufque folium, te hieme confervari poffe conhdimus. Quôd fi duodcnas, cadcm fa-
eilitate millenas habere potcrimus.

Vix frutices apud Antipolim & Forohvium,totaque fcrè Narbôncnf; provirîcia,Rham-
Ä0 fïcqucntiores inveniuntur,

Laburnum, quod Galli ^Ä/w vocant, adeo abundè nafcitur omnibus montibus at-
que alpibus D. Claudio, Chambery, & Laufànnx vicinis,ut ruftici palis ex eo confedis
fuos agros fepianr^nam materies eft durabilis. lam in nonnullis hortis vulgare eft, fed non
fme errore Cytillis nuncupatur (ahunde enim Cytiû femen nobis comparavimus:) florem
habet cubitalem, flavum, quem apes nunquam attingunt. Ex ejus materia fiunt arcus ni-
gri, tergore albi.

Rhododendri nunc vulgares funt multis Gallic locis; cujus rei exempluin prasbere po-
teft Abbas Valentiuus, vir magnx eruditionis & dodrinx,qui apud Pidonesin fuohortoj
plurimis raris rebus inftruófiffimo, plurimas alit.

Picex in montibus frequences fimt, ÔC etiam Tararx monte, ornnium qui Lutetia Lug-
dunum proficifcuntur oculis fubjedx.

Piceaftri fundi qui ftrobilos Pinis domefticis minores ferunt, quorum integrx filvas
apud Ramatanclam Provincix Narbonenfis, ubi Chamelxaa Provincialibus Gam/pe nun-
cupatur. Eft&i^lterum Piceaftri genus admodum frequens apud Maftiliam, & Aquas
Sextias, & apud Gulam; imo integrx funt ejus filvx in Domini Prxfidis Deftreis
dominio.

Paliuri circa Vcronam adeô frequentes fuiit, Ut vineta &;arvaiisclaudantut&:fepian-
tur, Tufci Marûuqves nominant.

Oxyccdriapud Ourgonem nafcuntur,ex quibus oleurii fitqüoddeC4<sSrcognominant.
Primum iftîc albos carbones confpexi, ex Oxycedrorum ftipitibus conflàtos. Qui Sarfà-
nam Genuenfi agro pervenerit, & inde ultra Vcncam arccm in Marchionatu Mazano
tranfierit, Oxycedrorum filvulam ingredietur,apud Montignofam caftrum Lucenfium,
nori procul à mari, quorum frudus avellanis craflitudine non cedunt. Cardanus Cedro-
rum difleireniiam non intelligens, hbroDc rerum varietate , confiderare debebat Cèdfe-
latem ab Abiece & Cedro denominationem habere (nam hxc parva Cedrus baccas fert,
eam ob caufam Baccifera cognominatur, at altera conifera) ut nomen ipfum teftatur ;fi-
quidem Elate Abieccni fignificat : itaque Cedrelate Gallicè reddi poflet Cedrs-ßpin. Sed
ipfius verba impugnabimus in noftra ftirpium hiftoria.

^ Ingredienti hortum fimplicium Pontificis Romxi Anagyris fit obvia, quam D. Scipio
Pontificis fimplicifta in Belvedere, femine natam aluit, & ex illa integram lepem conftru-
xit. Sed Venetiis fi quis ejus femen nancifci cupit, Aromatariohim officinas acCedat,&
Fabam inverfampetat; qua nomine iftic vocatur, è Greta defertur;

Cedrus Phœnicea, Oxytedro, aut lunipero rubro fimilis eft. Serbin Avenionenfibus
vocatur: fed Ragufxi non fine errore Sabinam efle cenfent.

Staphylodendri îïudiuSyNez,coupez. Gallis dicuntur, ex quibus fphxrulx precibus ad nti-
merum recitandis idonex fiunt; loco ubi fponte nafcuntur,vix unoaffe fingutó fibrie
Vencunt.

Vitices ad Rhodani ripas oftium ubi in mare influit, inveniuntur, cuj us ctiam femina
in officinis vendimtur.

Rhus in foiitudinibus Montelimar^\'&Auraicx vicinis ad Rhodanum crefcit, cujus fe-
mina in Pharmacopolarum officinis venalia funt.

Terebinthi femina facilè ea quantitate adquiri poterunt, qua cameli onerari queant:
nam Halep, Damafci, Antiochix, atque totius Syrix incoLx iis cum pane vefcuntui: vici-
niore tamen loco montes fub Turnone ad Rhodanum ea obfiti funt.

Phylicx ad portum LefpetieSoudre vel S&ndre nomen obtinent, Sc agro Romano Sähe-
firi/k, cujus tanta eft abundantia, ut ciim proximè urbs adverfus Hifpanos muniretur , fa-
fcifculiquibuspropûgnàculafirmiora redderentiii:confedi, magna ex parte conftarent
Salveftrille ligno. Nonnulli in Provincia appellant Fincerp, &c in Rochabruna apud Lefpe-
tie Pmcervm.

Ornitelh Italorum Ornus Latinis, pumila fraxinus eft, in montibus nafcens, qüx Si
opîQUiÀ/a dicitur, ad vulgaris fraxini, ex qua haftx &: venabula fiunt, differentiam, qüx ßn-
/iigA/s appellatur.

Perlarf Italicx funt arbores, à Loto, qüx BagoUro dicitur, divetfx. Alii falfo nomine Sy-
comoros nominant. Vix ullus eft agro Ferrariénfi qüi in fuis hortis non alàtiSed & Vene-
tiis, Bcrgomi,Veronx,S^ Romx nonnulhs locis inveniuntür.

Suiffes Abietis fpecies eft, ftrobilos proferens deorfum propendentes, contrà quàm iii
Abiete,qux credos ^furfum fpedantes habet: frequentiffim a circa Tigurum & Bernami
Eaeft qux pro Abiete femina intelligi debet ; Montis Aiguebelette pars qux Chambery
Ipedat, illâ etiam onufta eft.

Wrmfm sis qui hac cicuratione in camfeHrïhm aplanis uti volenti
ßve ea ßntx in infulis yßve in médit err meis ^ accommoda.

VID E T ï S ergo toto eo fcripto quod Régi oblatum fuit,n ullum arbor is vulgaris no-
men contineri, qux in campeftribus noftris filvis naleatur; neque etiam plurimà^
rum aliarum nomina, quas tamen facilè nancifci polfemus, fi neceffarium effetrfed
nei^ue inferta fuêre nomina multarum aliarum qux nimis diflîculter educari poffunt, licec
magnâ quantitate variis locis reperiantur; ut Limones, Citrix, Poma Adami, Punicx, Pi-
âacia, Olex, Lentilci, Caflix, Palmx, Paix: non ignorans ifta cicurari non polfe, nifi ma-
jore labore. Neq^e iftîc fit mentio aliarum multis jam locis vulgarium, ut funt Cupreiîî,
Lauri, Accres latifôlii,Sabinx. Ut ergo intelligi queat quxnam arbores fint nominatx,&:
qua ratione facile erit cuivis exiguo fumtueärum originem habere; docebitur, ut qui de-
fideret, non modo Hbras, fed modios, & culeos plenos, atque, fi opus eft, intégra plauftrà
habere poflit. Si igiturfine difficultate, parvoque adeô furatu fingulorum generum ma-
gnam quantitatem nancifci poffe certum eft, &: omnia in feminariis ali, qux vel in ligneis
capfis,vel fidihbus, vel areolisplana terra fiant, quemadmodumfponte inl filveftribus na-
fcuntur; quid oberit quo minus promiffa prxftari queant, fi neceffarii homines adhibean-
tur ? Sed quis tacere queat, nec obiiciat Magnatibus qui poffeflîones fuas in planis cam-
peftribus obtinent, quôd majore induftriâ arbores alere non nôrint quàm Populi & Salicis
perticis terrx infixisî quafi verô Fagi,Oftrix,Vlmi, Fraxini, Aceres, Corni,& fimiles iri
proximis filvis nafcentes, frudus &: femina non prxberent,qux facilè ali poffint ? Si ve-
rum cft tantam effe ligni penuriam &caritatem in infulis, inScotia, &:alns plerifque re-
gnis, ut fœtido carbone foffih ignem ftruere cogantur, cdm tamen agris inutilibus & iri-
cultis abundent ; hinc difcere poterunt qua ratione eos utiles reddant, modô fibi compa-
ïare non pigeat qux illis oftenduntur. Sic etiam ufui erunt ifta prxcepta L\'armor incolis,
ut vicinorum fuorum L\'Aarguet facultatibîis juvari queant. Docebuntur etiam non mo-
dô per fluminaElaverem, Rhenum, Rhodanum, Ligerim ; fed & per alios amnes, earuni
arborum,five Abietum, Fraxinorum, Picearum, five aliarum femine naves onuftas, à ru-
fticis montium accofis comparari poffe : ubi ruftici Faginam glandem xftate colligunt, cx
qua oleum in quotidianum ufum exprimunt; qua glande integrx naves onerari & vili pre-
cio emi poffent. ..

Nec verô ignoramus, quin Ibli naturacxli naturx refpondere debeat, pro ftirpisnaturâ
&ihgenio;& eandem effe de plantis & animahbus rationem: nam exempli gratiâ, nulli
cameh, nulli bubaU, in his regionibus viVere confpiciuntur, qui tamen in aliis admodum
funt vulgares. At hîc non reperiuntur,quoniam harum regionum incolis non funt in ufu.
Ariftoteies fcripfit afinos in Gallia propter frigora non vivere, eos tamen Gallicum aerem
probè ferre conftat. Sic etiam planta qux colendavenit, utriufque particeps effe debet,
videlicet locis ubi fponte nafcitur. At hîc cdm de earum cultura fermonetn inftitüiriiusi
docemus qua ratione cogendx, ut noftrx voluntati obfequentes fint, atque illas confer-
vandoi & molliter fovendo, voluptatem èd utilitatem ab ipfis accipiamüsj ut aliàs in Agri-
culture pluribus demonftrabiriius, fecernentés eas qux ramis pangi poffunt, hiememquc
ferunt, ab his qux frigoris injuriam fugiunt; earum inferendi & adulterandi rationc^sedo-
centes. Itaque hoc loco minimèconftituimus difceptare de foh natura, plantarumve cau-
fis, aut ipfarum & cxli temperamento, quemadmoduiîi nec dé earum abundantia &: de-
fed:u,fterilitate & fœcunditate, neque ad quem ufum fint aptx. Hîc addi poffet, diligen-
tem hortulanum eniti, ut fingùlaria quxdam opera ex plantis conficiat, ut res parvi mo-
menti valdè infignis appareat. Confpiciuntur in Anglia pergulx ex hguftro tam affabrè
fadx, ut cx ligno ab infigni arrificc confedx videantur, fub quibus arex ad globorum lu-
dos funt. Romx fulit horti, tibi ex eadem pLinta, & animalia & trirèmes tam induftriè ef-
fidx funt (prxfertim in horto nobilis Equitis Romani Domini Stephani Bouphalo) ut &
remi & malus, &gubernaeülum &:vcla dignofci queant: fimilia eriam ex Myrto; cujus
rami ita ducûntur, ut ejus rei fimilitudinem quam exprimere volunt, référant; veluti ho-
minis equo infidentis,& haftam man» tcncntis. Quifnam, öbfecro, in his regionibus ad-
huc confpexit parietes hedera,lauris,punica malo, liguftro, & fimilibusqux nuncnoh
fuccurrunt,ita tedos,ut aukis ornari vidèantur? aut caveam hedera tedam in medio how
to, qualis efl Patavii Gardinalis Bern bi f Quis igiturnoftroshominesprohibeat,qttandö
in furs hortis deambukcrainftitüunt, quo minus ca intcgant hederâ, »at Itali ? cas autem

DË NËGlËfcTA CVLtVRA S t I R Ï».
fepesinteîîîgo,quxdeambuIacrautrinque claudunt,quas Ïtali Spaliere, Galli Acoudouars^
ûixt Ejp^ffkres vocant. Sed hxc exigua funt prx iis qux antiquitus Romx fieri folebanti
nam quis unquam aves, animalia,atque elegantes piduras Cuprefii arbufculisimitari
tentavit,ut veteres Romani? Cur autem? quoniam non experimur. Genüenfesnunquanl
iedificant, quin foramina in muris relinquant, ad cappàrum non fpinolarum radices exci-
piendas, ex quibus magnum quxftum faciunt. Sed hxc omnia prxter inftitutum, de qui-
bus in Agricultura. Attamen ne quis fallatur, non ignoramus quafdam arbores jfruticesi
herbas ea quantitate minimè inveniri ut iis uti polfimus,nifi filveftres,propter loei com-
moditatcm, ubi facihüs proveniunt quàm urbanxquovis loco : nec etiam ignoramüs, fo-
lum quod coli poteft» illi prxftare quod ad paftionem negligentia quadam relinquitur. Sed
incampeftribus&: planis alia eft ratio: nam qux loca deferta relinquuntur ad animahum
paftionem , nihil aliud alere poftunt quàm quod natura foli illis concedit, nifi feminario
juuaretur. In his verô rebus magna eft plebis difficultas, cüm&: in urbibus jladisyprö
ratione pagorum unde adfertur, fiat deledus : quafi autem dimidii miliaris à pago adpa-
güm diftantia, lac melius aut deterius redderet ; tanti nomenti eft etiam in rebus minimis
credulitas. Indc accidit ut quxdam loca, lade carenth ciy<x?\\stx.vx nuncupentur. Nanl
licet Catopaftioniscenfumagriculturx cenfui prxtulerit; credibile eft , eum loquïdeiis
locis ubi tanta cftfoh abundantia, ut coli nequeat, vel propter incolarum defidiam, aut
loei incommoditatem & naturam, qux adeô filveftris eft, ut eaqux fua fponte profetrö
gaudet, producere permittendum fit, atque omnis ejus cura abiicienda. Conf{3icite etiarrt
nunc Anglos apud Rhetos négociantes, SC in eorum montibus, Taxi Sc Laburni arbores
cxdentes, quas certa longitudine in affulas findentes in fuorum arcuum ufum,in fafcicu-
los deinde colhgunt, atque lacu Valftatenfi cymbis ad Rhenum vfque devehunt, & dein«
de fecundo Rheno defcendentes in Angliam ufque déportant, ubi arcus demum Confi-
cmnt. Cur igitur earum arborum femina non haberent, fi ea fècum deferre conftituif^
fent ? Guajacum Sc Brafilianum lignum, aliaque fimilia, pcregrinis & procul diffitis regio-\'
nibus delata, magni Sc quotidiani ufus, iftîc fpontè Sc fine culturâ nafcuntur : fed arbores
fuprà propofitx. Sc quarum enutritio facilis promiffa eft, commodius poftea declarabun-
tur: quod ex profeffo didum cft, ne id fecretum filentio obtegeremus : nam quemadmo-
dumjam e)us rei experientiâ fada cft, videlicet ut feminariis arbores propagentur
tur : fic etiam facilitas earum femina adquirendi poftea probabitur.

Jgnormïiam & negltgcnüam Colmomm mUri temporù iOr^^
ex fcientia O\'Mig^^^ia vetèrmn A^mlarm ,,

VIVS negociicaput eft, ne expenfatùm faciendàruffî ratîoffefn dbcëaîîWs,"
potiiîs quo pado utilitas, qux primarius fcopus êfti percîpi pofllt . Eàfurn r\'èfuiti,\'
qux locis ubi filvx cxduntur,etiamnümobfervaturexperientia,tefti\'m
efte potent. Sc tanquam fufficientem omnibufque rufticis îani peirfpèdam probatfofle\'itf
fuppeditabitjnempe quôd fem per arborcm aliqüämtanquain matrem illàjfam rèlincjtJaiitfj
qux femina fuggerat, è quibus fimiles his qüät^^fx-füht attóres èmèrgant. Vitio atitèni
minimè dari poteft quibufdam qui arborés pforfuseruürit, ad fehièritem eodem lOCO fa-
ciendam : nam id fieri intelligendum eft, ubi filvx abundant, aut nimixfunt: nec eatatiO-
ïie improbatur lex qux jubet nullas arbores cxdi, quin priiîs alix iftîc educatx fint. Ex
nonnullorum recentiorum fcriptis quifpiam «ixiftimare poflèï j omliia^^^^^ plana Sé

clucidataeffej ut majores noftros löngo intefvallo fuperemus, prxfertim in agricultura.
Sed demonftrabimus (licet prxter hujus inftifuti ratiorïe\'i^) nos prx illis admodum craffos
rudefquecolonoseffe. Exftant in Provinciis edic|a,pubhca,utjuxta vias regias Vlmiplan-
tentur. Leges quidem funt audoritate prxditx^ fed în agricultura non magni ufüs: nam
longè prxftaret rufticos edocere rationem eas educandi^^^ t^îd âîiû^td fîbi Vulti quâïp, û|
vulgari proverbio Gallico dici folet, Divumfetrum det^ère ^uttepaii DivuS Pä
hoc eft, arborem è loco ubi fponte nata cft, & ubïoptimè\'àdoîcvifret,exiràere,^^^
îocum ad cicurandum transferre i ui iftîc pcreat ?: Exftàt ihfifnis Latina infcriptid^ftyra\'
fontem in Vineto quodam Romano magnifica pttliicens vnèmpehörtum ihftruH^^fefT^
plurimis varii generis- arboribus: attamen nihil îftîc cón(|«citür quam Vulgata
gioncm inftruendorum hortorum ratio. Perinde faciunt qui templa fpoîiâh\'tfaâ pr^^^
sliquod rufticum exornandum, ac reccntiores quidam interpolatores, qiiViijajbrum^

rum centonibus fefe amiciemes, tandem inopia defîeiunt. At venerandi andqui longc \'
aliter : nam eam conftantiam diligentiam in agricultura prxüabant, quam noftri vix
^a^\'it\'ll\'d Audite quid dicat Plinius: /T/V« veTiiantur Jamar^ (ca

7ui\'g]atii(s\' cft Vlmi femcn) côlligendâ eH circa Martm Cdenâas^tnm flavefcere imipit. Demde hiduo in
AdhucColu. umbra ficcaujèrenda^denfa in refia^û,terra winutatim fttper crihrata,craßitudine\' qu^e in Cupreß
5. ß^, plfiiJfte ß mn adfuvent^ riganda. Vißerend^ ex arearum vex>ù pofi amum in ulmaria, intervallo
*?oUicari peddt i»Hnamqmmquepartem. Sed parum eil: Vlmorum ferendi rationem docere. Audite
«if^\'cidem de Populis dicat : Fepults j\'mcjmi^eadem ratio fewine^qua Vlmos ferendi ; trans ferendi
Ujuor^m quoque e femtnariü ead€rn&filuis.SQà^Ln non no^ï\'iùàcï\\à\\ occafionem pra\'buiffemus,cùm
digitorum. doccmus rationem Alnorum, Vlmorum, Populorum Salicum feminaria faciendi, nili
Eodemcdp. probaffcmus veterum noftrorum Dodorum elfe inventum ? Q^uxfacilior certiorve com-
paratio e)us rei qux propofita efi: in ulmi aliarumque arborum feminariisconficiendisin-
veniri potuilfet, quam ejus experimento qui gloriatur fe prolcm prxfl:are pofie ut habcat,
qui alioqui fterihs fit ? An non ad eam rem neceffaria erit loci prxparatio ad excipiendum
lemen &;obftaculatoilenda.? Si quis adeô impatiens eft, ut nullam moram ferre poflit: ta-
men etiam invito ferenda erit, cüm non fit ignotum id quod pnmo anno abfolvi nequit,
fubfequentepofle,utex iis hquet qui multaanimantia fe pofle confequi defpcrant ;nam
intelligimus boves , fues, oves,equos, &: ejufmodi alia animalia cx Europain novum
Orbem delata, tandem adeo multiplicata, ut nimia abundantia etiam illis fit molefta.
Confiderate qua tolerantia. Sc quanto tempore noftri parvuli educandi fint. Integro ferè
anno in utero geftantur, antè quam nafcantur; Sc jam nati tam multâ folicitudine Sc curâ
cgent, dum tolluntur, uc perpetuô ferè fit circa illos verfandum. Sed prxter hxc, mille
adhuc impedimenta iniisconfervandis & alendis occurrunt. Sic licct in hujus culturx ra-
tionc facilitas ad fit, remporis tamen oportunitas exfpeöanda eft , locus prxparandus, Sc.
cxh etiam temperies five cahda five humida auxilium fiibminiftrare debet. Et tandem
continget, ut quemadmodum xdes numerosâfoboleita implentur, ut alter alteri impe-
dimento fit, atque temporis fucceflu nepotes accédant frequentiores quam interdum cu-
peremus : Sic etiam colono, utalias proles confpiciat è fuis feminibus natas, adeô numero-^
faSj.ut fuis vicinis eas diftribuere cogatur, nec opus fit aliundeeas acccrfere, quinimo tan-
dem multasetiameruere,vt rehqux jam rariores fadx, commodiüs adolefcere Sc audio-
res confurgere queant, neceflÈr Crit : nam tempore fenfim labente, tellus, minimè otiofa,
perpetuô produeit, nec deterior aut magis clfœta idcirco redditur, fed ipsâ fèmperpube-
fcente, ea qux profert fenefcunt. Ad feminaria in filvcftribus facienda, five locus m uris
cindUsfit,fivcfiIvo^s,five campefter,aTaw non autcm li-

gonibus;ut quam minimum fitimpendii., Mira eft hpmjQupîi ignorantia, qui è fuis ope-
ribus utilitatem\'\'qüxrentes, vivaria in tam ämplam longitudinem muro concludere qui-
dem norunt;attamen quibus eaexplercpofljnt non habent, nifi ab iis accipiant qui vix
millefimam partem foli quod iffi muro inclüferunt, poffident. Eam ob caufam pauperes
fcraiij^-congciçntçs,.in,-9ptt]<;^itor.umf\\d."Çfidum, & rem domefticam male curantium
u.fun? 5Ut^p^cro^lqwc.|^nt. Sediquos obfecro nunc umbraculis frui fuis xdibus vicinis,aut
confjjf .çbtincrèviciemus,ßifi.^os qui curam &: diligentiam inea re adhi-
b/jeruAU^ liofte, multaprxclara opera impediuntur. Nam ut finguli

pfi^enübWf^^^^^^ mi yeilent, fic affqfn.prxfentem habere malunt quam aureum coro-
iQätum.drU|:iüs^^ culturx. pertinaeia ; neque

ilî;®. ^ ^ MîÇi fiitj^ot^rlftrbores quarurfa frudu j^eÄuntur, ab, avibus haberc confitas : :
pptiffim

Sturni per deferta wBiVeniientes ,occafionem prarbent\'ut multi iftîc olea-
ex Qlivarum nacleisquós Gumexcrementisciiciunc; hi deinde in oleas infi-.
Î4«P çontingit mulps loci^in ipfketiam turribus, ubi Turdi Se Mcru-
remaneWteSbi&ï iftîc germinantes, in arbores deinde ado-

^(^^î^^\'rÇLMj?; îSPP^^t noftras Gupreffos SI. fcauïosj aliasque fimiles in noftris hortis nunc
^ Wfforiginem habere Qnis ui^uam credidiflet Roremmarinum adeô

îradabilem fore^uc femper virefcens, hortos claudere queat, & omni loco provehiât, ùbi
fata futrit ? In memoratarum rerum confiderationem j quas duntaxat feminum conqtiifi-
tione difficiles funt, etiam provifum cil: ne quid defÎGiat. Itaque docebimus,quandö jam
enat£eerunt,easconfervandi rationem necelfario fequi debere. Idem accidit ei qui fuprà
memorata femina habere vellet,ac illi qui uvas aut nuces deccrpere: nam ß yinéta accedat
antè quàm maturas fint vu£E,agrefl;am duntaxat invenitj fin feriiisj jam putridas deprehen-
dit : fic de nucibus, quas fiprxcociùs decerpas, virides ac molles; fi verô tardiiis, pütami-
na duntaxat in arboreinvenies. Et quemadmodum annus unicam xftatem habet,fie uni-
cum femina colligendi tempus eft,& unicum ver ad ea ferenda. Quifquis igitur fiàtd tértt-
pore non adveniet, nempeautumno^fibi in proximüm annum exfpeaandum efle ftàtuat.
Ne omnibus quidem Regis, aut Casfarisj imp etiam Turcarum împeratoris facultatibus
vnica feminum Pinaftri, Laricis, Abietum fimilium vncia arftate redimi poflet i cum
tamen illorum emundatorum ea quantitas qua equus orterari qiieat, minoris quàm aüreo
coronato redimi poffit aucumnö,fi quis temporein hanc rem incumberet: nani ciîm iri fil-
veftribus, & abundè nafcantur, nullum nifi in iis colligendis fitimpendium. Indé fit Ut
oportunas tempeftatis meminifl"ê oporteat qui fuas res commode peragere vefit. Legiti-
mum ferendi tempus eft ver ; eft tamen èc aliquod difcrimen, fecundum vulgare prover-
bium,quod omnia tempus habere nos monet. Sic etiam pleraque femina germinâre non
videmus nifi ante hiemem confita. Sed queiriadmpdum Bellum arma explicat, omnia-
que perturbât, diruit, & corrumpit, & agriculturam ceflàre facit: fic pax xdificat, reftituiti
leges ftabilit, lites dinmit, difficultatefque earum rerum quarum demönftratio in con-
templatione confiftit, difcutit; quo tempore vera eft agricolandi occafio: nàm quemad-
modum didum eft,cum omnia tempus habeant,Colonos requirunt quiea dirigant,
ctiam in hac cultura qux tantundem belli quàrii pacis ufibus neceflaria eft, & tantundem
voluptatis quàm quxftus adfert. At quis nefcit, quôd ut natura non eft formofa, nifi ob
operum fuorum varietatem : fic etiam rerum rufticarum pulchritudinem à fola diverfita-
te qux oculis obiicitur, procedere r Deinde qui confiftere poteft ea diverfitas, fi utilitas ab
sa iejungatut ?

^onfore difficile. Ce dros its pares qtiA in Cilicia dr Sjria nafcuntur^
at que alia pleraque arborumgenera^ etiamfine impendio
edticarey fi quis id negociumßfceptjfetV

DÎ s c E P T A TIO N E s de hac Cultura, compafari poffunt cum iis qux dè Archite-
dura fiunt: nam quemadmodum Architedus vel loco difficili vel plaho exxdifi^
cans, ad loci natur.im fefè accommodat; fic etiam Golonus. Vtitem ineptus cen-
feretur Atehitedus qui ubi ligna defunt, & latomix abundant, lateribus excpquendis ope-
ram daret: fic etiam npn conveniret ccnfum & pulchritudinem labore difficili comparare,
cÙHLahàs facilè adquiri poffint. Sed utrumque & loci naturam, St Architedi ingenium,
fcqui neceffe eft. Nam &L Principes viri apud antiques, mercatores habebant, qui navibus
ad id fabrefadls marmoraporphyritica & ferpentina undique conqiiifitaconVehebaritVad
fua palatia Romana exornanda, neque latomiis fuis, neque lateribus uti volentes; Illoruni
ctiam exemplum fequi poflent, qui fuis prxdiisrufticis exornandis per agricultutara in-
cumbunt. Nam qui feminaria conficiunt ex earum arborum generibus qux in proximis;
fil vis nafcuntur, contemnere videntur fingulares eas arborés quas aliunde habere poflent,
& qux magnum ornatum fuis prxdiis adferrent. Et ne jam dida repetamus , cuin brevi-
tati ftudeamus, certum eft Zizypham albam qux nunc vulgaris eft in multis Francix hor-
tis, & à vulgo Oleafter perperam nuncupatur, aliunde advedam eflc; mirum tamen efl iri
Italia non confpici,hortumque Florentinum &:Pifanum & Patavinum eà carere., Pliriius
Zizypham Cappadoeiam nominat lib. ii, cap. ^.rrrf»/?^^, inquit, ómio ad eas corhaiqu^e
varietate fola placent,. Dm earum getter ay quando alia florccpßFlm, alia fdio. Fl&rem ejfe dixerim
Gemïias (namqae & iis decerpitur ktew) item Rhododendron : item Zizypha qua & Càpjadocià vó-
cantur ; bè^àoratmfimilû^ olearumflorihus, Sed quis nobis audoritatem iftud aflerendi dc-
diffet,nifi ab ipfis Cappadocibusedodieffemus? Confiderate illum apte dixiffe ejus flo-
rem odoratum J finjilemque Olex flori. At cdm ejus folia fingulis annis fint decidua,
OIea§er effe nequit. Yeriim dp hic commodiûs alio loco. Sic etiattx Sabina è montibus
originem traxit-.qu^ licet Jam omnibus hortis vulgaris fit ^ in Olympi montis\'Phrygias

vertice nulla eft arbor frcquentior. Atque fi earum qux apud nos Confpiciuntur ftirps ex-
ftinda elfeti è filveftribus eam reftituere non effet difficile; quandoquidem marititna iti-
nera commoditatem ad eam rcni prxberent. Quemadmodum igitur hoc Sabinx genus
ramis propagatumeft,fic & alterum poffet, cujus veteres totiesraeminêre,& tanta abun-
dantia fponte in Afix montibus nafcitur, quanta primum in Olympo. Accommoderur
hocexemplumad reliqua arborum genera. Poffemus autem enam bis plura pollicen.
qux in fcheda Régi exhibita contineri diximus, fi de rebus longè petitis quxftum ab aucu-
pibus five àliis mercatoribus fadum in exemplum adduceremus. Nonne oportet aueu-
pes in Septentrionem, & Meridiem, Occidentem & Orientem vela facere, Europam,
Afrieami, & Afiam peragrare, atque iftîc fua retia in filvis expandere, ad buteones, aquilas
anatarias,xfalones,accipitres ftellares, aliasque rapaces aves capiendas, atque illas huc-
ufque devehere? Confpiceremusne eas, nifi certi effent,parata pecunia illas vendendas?Ad
genus tamen propagandum non emuntur,fed duntaxat ut Prmcipibus viris deledationera
adferant. At fi quis hujus voluptatisimpendiaconfiderabit, atque cum expenfis qux in
\' hanc culturam faciendx funt comparabit, nonne longè excedere coperiet? Qiiemadmo-
dum autem noftrx filvx plerifque locis Oftryis funt confit.-r,aîibi verô Abictibus, alibi Pi-
ceaftris Piceis,&; alibi aliisrficTaurus mons Cedris,iis qux in Libano monte proveniunt
fimilibuSjabundat;quarum quantam cuperemus feminum quantitatem habere liceret,vi-
hori etiam precio quàm quis xftimaret. Nam fi mercatores aucupes,qui eam regionem
adeunt, infiituerentur, cum fuis avibus ea referre poffcnt, per Tripolim; quandoquidem
fingulis menfibus naves inde foluuntin Italiam. Sed quemadmodum mercatores ea dun-
taxat adferre folent qux brevi vendituros fe fperant : fic nunc pleraque ignota manent,
quoniam in ufu non funt, vduti multx arboresin montibus Tauro, Olympo Amano,
filvisc]uein quibus aucupantur nafcentes, veteribus notx , quarum femina advehere
poffcnt, fi certi effent ea fèfè vendituros ; ut luniperi majoris Acacalis frudus, & Tama-
ricisnuccs. Q^screderet Acacixgummiin Arabia ledum,& Guajacuna ènovo orbe pe-
titum, Brafihum atque alia pleraque peregrè delata, adeô vili xftimari pofte, ut fingulo-
rum pondo panis (uc aiunt) fragmento redimi queat ? Adhuc fuperfunt qui aliquando fe-
mina è Cedri ftrobilis Afia delatis excufferunt, atque telluri commifcrunt, inde natas
Cedros confpexerunt : quas cdm fur quidam non commodo tempore er uiffet, casque ne-
gligentids curaffet, tandem perierunt. Gum igitur Cedrus iftic in altis frigidisquc &
opertis nive montibus nafcatur ; noftrum cxlum non fore illi magis adverfum quàm illud,
credibile cft : exemplo Arboris vitx, quam Rex in fuo horto Fontis Bellx-àqux alit è Ca-
nadas novi Orbis delatam. Ipfc Theophraftus teftatur majorem Cedrum in Cilicia per-
inde provenire atque in Syria. Cupreffuó emm ihiy inquit, m^rr^;, in Creta videlicet, & in
CiliciÂ Syriaque Cedrw. & 6. cap. lib. 4. ait : ^uin ad navalem materiam Cedrum Syria gigmt»
taque ad triremes utuntur. Si igitur nulla difficultas obfit quo minus in hoc regno nafci
queat ctiam levi impendio, illa ipfa, inquam Cedrus, cujus Salomon in facro codice me-
minit; an non effet arbor quxftruduras potentiffimi & celebratiffimi Regis exornaret?
quxque paulatim,brevi tamen,vulgaris fieri poffet, non modô in ipfius atque aliorum hor-
tis , fed etiam in hujus regni filvis ? nam fi tanta facilitate & tam parvo impendio, magna
ejus feminis copia comparari poteft, & fine difficultate terrx commiffum enafcaturj quid
quxfo oberit ? Olim cdm pinearum nuclei feledi fuo putamine exempti & recentes,quin-
que aut fex dumtaxataflibus apud aromatarios in fingulas hbras venderentur, omnes mi*
labantur : Sed poflquam refcitum eft, filvas cum apud Aquas mortuas, tum apud RaVen-
nam ad bmain circuitu miliaria Pini arboribus conftare,defitum eft mirari, imô nimis
grande precium eorum exiftimatum eft. Si quis Maffilix effet, & equorum onera com-
parare vellet, fingulas libras nucleorum, integrorum videlicet, & non confradorum, qua-
tuorterunciis ,aut ad fummum fex (qui dimidiumaffem Gallicum conficium) rediinerff
poffet. Qmd ergo in hac re praîter veduram xftimundum eft .>

Si ÇaUimmuUiA locispetrofa & cónjragofa arhuHareveüent.:^
multorum cenfum auäiorm futuruTru^

A H T V M abeftjUtCulturx cenfus perpetuô refpondeat, imô plerumqüé Vârictpri?
loci & temporis rationc; permutationis tamen ufus fèmper in univerfo orbe fuic,ac
erit» eô dico quoniam adhuc de iis arboribus filveftribus agendum fupererat.

quàs ob viîium culturam, qux illisincumbuntjcicurari neceffe eft. Gultura fànè eft multis
natiorîibus commoda,cdm vites quxdam fine pedamentis confiftere nequeant, alix per-
gulis incumbere delcdentur,&alix arbufculis : etenim omnibus nota eft vitis natura,qux
ab imo monte ad ejus ufque faftigium confcenderet, fi duceretur: inde fit ut fingulis annis
putanda fit. Si agros arbuftandi ratio, hoceft> vitès ferie quadam plantandi juxta arbores
à plerifque nationibus cognita effet, melius cum iis agerctur: nam plerumque annuos cen-
fus valde imminui videmus, quoniam folum aptè colerenon norunt. Nónne oportuit
Plinium multis fuis exploratoribus confidere, cüm ornato fermone dixit, raïto,

fiißltalu cûNCâjJa, mm tam longaiiédicetur ai\'O. ac fi afièreret agros in arbufta traducendi ratio-
nem nondum in Galliam tranfiiffe. Sed incommoda qux ex fimili defedu procedunc,
poftea dicencur. Hinc fit ut Principes viri, qui adhuc Romx poffeffiones obtinent, cüm
iiortos fuos,qui verè etiam fuut horti,defignare volunt, vineas nominant: eorum loque\'n-
di ratione idfignificante, ut quod nos agros fepibus claufos, aut vivaria, aut hortos voca-
mus, illi vineas appellent. Propterea audimus, vinea talis Cardinalis aut Principis, licet
^verus fit hortus. Arbufculas in quincunccm ordine difponentes,& juxta fingulas, vitis
ftirpem confèrentes, fimul adolefcerefinunt adexiguarum Ceraforum altitudinem , non
in.ijorem : eaque ratione loca illa multô gratiora afpedu redduntur. Hic tamen locus ut
dc variis arbufti rationibus agamus non poftulat : nam arbores nunc occupatos nos difti-
nent. At ut noftri majores iflam in loquendo promptitudinem &alacritatera habuerunt,
fic nobis multo peritiores in culturx ratione fuerunt : acnon modô in cultura, fed etiam
m omnium rerum natura. Sed neque hic locus eft ut de ftirpium natura agamus, cüm de
ipfarumculturanosagerejamprofeffi fimus. Poftquam ergo Phnius à\'mt \\ Arkfsii raîiç Lib.ïj.e.z^,
mß îtdU cmceßa : fub j ungit, n&ifilia vina mn nifi irt arbuftà^ ér i» hü quoque laudatiora fummU^
ficut uherioraimà: adeoexcdfitâteproficitur. quafi diceret, vites humilesmàjorem vini quanti-
tatcm prxbere,fed fubîimesarbufcuhsincumbentes,laudatiora vina dare. Omnibus por-
rô coniideratis, tam varia eft arbufti ratio, quàm vitium colendarurn ratio in Gallia diver-
fa eft Sed de his in Agricultura. Idem Plinius fubjungit : Hac ratione & arkres eliguntur.
Frimaûmmam rlmta.excepta propter fsimiam frûndem Attima fquafi innueret ulmumlatifo-
liam non convenire,quod nimia fronde abundet) deifîde Pôptdiiâ nigra eadem de caufa, minus
denfa fôlio. Non fpernunt plerique & Fraximm^ Ficumque, & Oleami fî nonfit umbrofa ramts. Hic
recenfuitaltas arbores quibus vites maritantut; fciendum tamen eft,fingulis annis tum ar-
bores tum vîtes putari. Prxterea addit : traffjfadam Italia prêter fuprà. dtùias, Cemo, Vefuh^
Tilia, Acer e y Or m, Carpim, ^rcu, arhzU at agros., Veneîié Salice propter uligimm fdi. Vt verô
fuprà didarum arborum ufum docuerat, voluit etiam eas recenferc quibus tranfj3adana
Italia utebatur: quarum caufà hoc fcriptumproduximus. Videmus ergo fingulas provin-
cias arbores fibi peculiares accommodate : nam plerifque aliis locis, alix ab eo non enume-
ratxin ufu funt. Itaque quemadmodum finguli apud fe nafcentibus utuntur : fie Roma-
nix incolx verfus Spoletum vites fuas fuftinentTerebintho, & apud Narni& Tarni Sili-
qua filveftri, five arbore ludx. At locis falebrofis, nulla Loto convenientior. Romani ta-
men co Acerisgenere deledantur, ab illis 0/>?Vcognominato: quod probè convenir adea
qux de Acere & Carpino dida funt, interpretanda. Nam Sphendamnos fanè iri fummis
montibus nafcens,ab Opio illo differt, cuj us folia adHederam magis acccdunt. Sed, an
non Theophraftus ipfe ei fententix quodammodo fuffragatur, qux noft ris Galhs erroris
anfam prxbuit : dum fcribitomnia Aceris genera fohum ut Platani fiffum obtinere, no-
ftrum etiam Plafne vulgo didum comprehendens ? Sed quoniam Plinius ex eo defumfit
qux de Acere tradit,locus confiderandus ubi de Garpino agit: Tertium genm Zjigiam {inquit
Ac Accre\\oqucns)rukmemßßililigno,cmice lividûjé" fcabro. Hoc alii gefterû proprii ejfe ma-
kr4,& Latine Carpimm appellant. Q^d confentaneum eft his qux apud Theophraftum Dthißor.
leguntur, fcribcntem : At vero olympi incûU Zygiam (interpres Carpinum vertit) mornamm ti»nt.lih. j.
p)o tim e(fe volunt: cerem plan îr etiam nafci. Nónne igitur id eft accommodate fe, dum fil-
veftrium arborum femina ferimus, ut arbores nafcantur fuftinendis viribus idonex, & il-
larum naturx vim inferimus, è montibus in plana defcendere cogentes ? At non prxter ra-
tionem id fit de Carpino Orno : qux pumilx cüm maneant , aptiores funt ad fuftinen-
das vires quàm Fraxini àc Accres, qui in altum affurgentes minus idonei funt montanis
arboribus. Confidererausquxfo, in quo majores ad vitam traducendam fiant expenfx, in
potune an in cibo; tum demum comperiemus verum effe quod vulgo circumfertur, paulo
minoresin potu, quàm in cibo: fed & potus &;cibusab agricultura proficifcuntur. Atque
fi multx difceptationes de cibo inftitui poffunt, multo adhuc majores de potu, Se potio-
num generibus faciendis. Sed non parva admiratione dignum cft, quôd per Romaniam^
qux optimis vinis apianis abundat, incolx rotundis vinis deledantur, nos verô quadrata,

[hoe efl: bene matiira ventriculo utilia] tum etiam hnguam Vellicantia expttimüs : vè-
rum fapores ferè pro ratione quavinain lacunisfervere finuntur, conciliantur. Pfxterea
non fola diutina frigora impediunt quo minus vites conferi poflunt, cum ^gyptiis fubi
frigora accufari nequeunt)earum culturam refpuat. Homines tamen ob eam caufam alia
liquorum genera comminifci non definunt : nam & vinum emcntiuntur, natura ctiam
quodammodo illis fefe accómodante, ut fi vitis minimè fit, illa planta qua: liquorem cum
prxbet, folium tamen viti proximum habeat; &: infuper cupiente, ut non minus quàm
vitis pcdamentis Sc ridicis fulciâtur,illius penuriam,alterius commucatio fuppleat. Tua
igitur caufa, Lupule,enutricndx funt arbores,qui nullum frudum pra:bercpotes,nifi ful-
ciaris. Sed & alia inventa eft planta,quae robur atqueodorem cerevifix addit,quam vulgus
Gallorum Pimeme, Flandrorum Gagel appellat. Sed ad vitem noftra redeat oratio. Si vitx
humanx pars altera, eaque etiam potiflima, in ea confiftit, nónne deea difceptationem in-
ftituere convenit? An non proprium munus eft eorum qui de faporibus judic^mtapud
Principes viros, ut in potionis negotio illos dc vini Sc vitium in ipforum regno nafcentium
natura edoceant? Nam quandoquidem illis nobiliora vinadeligendi provincia data eft,
ejus deledus rationem eos minimè ignorare,fed eam ufu quodam confirmatam aliis com-
municare decebat. Vos igitur, ô Cellarii, qui hac atque illac per Regni provincias difcurri-
tis, atque earum vina deguftatisj veftri ordinis aliquis tandem rationem adferat, cur vinum
vino prxferatis. Nemo rufticorum eft, qui non refpondere queat, ideô prxferri quôd il-
lius palato magis arrideatjvel qui ea loca quibus naves exotica vina convehere folent,
adiens, ex nobiliflimis deligere non norit, perinde atque vos. At dicite : Campanica vina,
folo cretofo nafcentiaj alia verô locis calculofis, aut fabulofis aut argillofis, aut glareofis na-
ta, talia vel talia efle, nomina illis vcl à Bibrade, vel ab Aurelia, vel ab Andegavo,aut uc
vobis magis placebit, indentes : Sc cum de veftri regni vinis pronunciaveritis, externos fti-
mulabitis ut idem in fuis provinciis agant. Quôd fi à noftro inftituto alienum non eflet,
parum abeflet quin hoe fcripto prxfedos qui in rapacibus avibus comparandis fumtus fa-
ciunt, orarem, ut ejus artis peritis prxciperenti idem exemplum fequerentur. Verüm ex-
tra hmites arborum culturx noftra evagaretur oratio, fihkvelde illis, vel de vinis, vel de
vitibus ageremus. Quoniam tamen non incommodé accidit ut recitaremus quid apud
Latinos fit Arbuftare agros ; non potuimus non fubjungere, conducibile admodum futu-
rum fi arbuftandi ufus in Galliam etiam tranfiviflet. Nam plerumque ea provinciarum
loca qux magis lapidola funt, ad omnes rchquas res inutilia, majorem cenfum incolis
adferrent quàm cetera, ut in Romania accidit, ubi hi metis interdum fcopulis Sc faxis,nul-
la ferè terra afperfis, femel fuas arbores feriequadam plantantes, & vites juxta cas confe-
rcntes, cas deinceps circa radices non ampliüs colunt, fed commodo tempore fingulis an-
nis putantes, inde ligna Sc vina fibi comparant. Commoda effet hxc ratio Biturigum SC
aliarum multarum provinciarum petrofis locis, prxfertim verô Altx ripx vicinis: nam
prxter lignorum Sc vini colledionem qux fieret, (ubi aliàs locuftx vix inveniant quod de-
pafcantur) pecori etiani fub arbuftis non deeffet pabulum: imô ejufmodi locis lapidofis ad
fementem minimèaptis, Sc in quibus nigrx fpinx fua fponte libenter nafcuntur, commo-
diffimè agri arbuftari poffent;nec metuenda effet ferreorum inftrumentorum attritioö^
corruptio, cüm vites iftîc plantatx, nulla foli cuiturâ ampliüs egeant: certum enim eft, ea
loca vulgari ratione vinearum culturam non recipere. Ruftici in hujufmodi arbufti ratio-
nibus, arbores in feminariis educate confucverunt, quas deinde cum novellis vitibus te-
nerasplantantjxqualimatrimonio easconjungentes, ut fimul adolefcentes, unà confè-
ncfsere queant.

Fr vs t r a, ut fummatim dicam, ftirpes educandi diflicultatem prxtexet colonus, fi
nonnullarum quas nafci velit femina habuerit: nam modô diligenti colono fèmina
prxbeantur, eaque telluri committat, ipfa minimè in vida,qux concredita funt ad fui
ornatum &: elegantiam producere duntaxat fltudet. luvanda igitur eft, eaqux ilh noxia
agnofcimus, tollendo. Itaque ingratitudinis notam effugere non poflunt, qui earum ar-
borum quas confeverunt umbracula quxrentes, adeô ignavi funt,ut eas hieme, vel faltem
novo vere, à vermibus non repurgent, videlicet ab erucarum nidis,quos papiliones exorfî

funtjquofque facilè ia extremis arborum ram isjantè quàm folia germinaEeincipiant,co""

J3 E N Ë G L E;C T A C V L t V R A S T ï ft. Pi _ Z^f
ïpiéere licét: nam paulo pôft ea piï£rocîunt,& depafcuntur. At feminaria, in fi6Mbus,five
iq arev^ilis inftituta, graviorem hoftem non habenc lumbricis (qui radiculas prxrodere fb-
lent, meatus in té\'rrafacere) atquelimacibus, qux germina äbfümunt. Utriqiie ma-
gnam ovorum quantitatem pariunt vere, quibus teftudinuni &: ferpentiurti more incu-
bant. Eam ob caufam Dn. Renatus Bellaius terram cum limo dccoquebat, eamque hac
îanoiieàiîmilibus infedis repurgabat,& prxparabat, utquxcunqueilH deinde crederen-
tur, fine diffieultate reciperet. Quemadmodum porrô calor, in naturalis defedu, fic artb
temperari poteft, Ut abeo ovaexcludantur : ficexCOgitatus cftpulvinorum exfimoufusi
Sed etiam ignis adminiCulo quidam ufi funt non fine frudus qüod lànènotabile cft, & ut
inter agriculcurac fecreta referatur, dignum. Quinimo confpicimus femina ab avibus de-
vorata brevi fpacio getminare, ut ex glandibus patet,qux in palumbibus necatis inveniun-
tur, atque exhordeoinnonnuliarumaviumingluvie reperto- Nonne igitur calor &:hu-
miditas ej us rei caufà funt ? Sed hxc de induftria produda funt, tanquam teftimonia viro-
îum experientiâ clarorum ,&qui demonftrare poterunt, centies millenos arboruni ftipi-
tesab ipfis non modô enutritos, fed etiam tranfplantatosjutevincamus nullum femeni
cuju&unque tandem plantx fit, atque quocunque tandem loco fèratur, in terra unquam
perire,fiifi fupradida infeda ea c^rrumpant, aut vicinx alix plantx natum fuffocent:
cujus rei exemplum efto quôd in frigidis Septentrionis regionibus Caffia, Palmx,Thama-
rindicreverunt , nec defint qui Acaciam cubitalem & egregiè virentem in Gallia natam
vidiffe teftari poffint. At noftrum cxlum minimèferentes,gelu corrumpuntur. Eft prx-
terea aliud animalculum Gallic Courtïl aut Labmuur nuncupatum,media parteTalpam,
altera infedum referens,maximè inimicum tenellis plantis. Talpa autem radiculis&l
lumbricisquosterramfodiendoinvenitjdumtaxat vefcitur. Ad abigendasformicas,Ti-
îhymali cujufcunque generis plantx ex aqua decodum utiliter ipfarum latibulis infpergi-
tur. Adverfus verô Mures araneos & Talpas, nullum aliud remedium , quàm utcapian-
tur veriim quidem eft in feminariis unà cum feminibus ncpam defodi foiere, ut arcean-
cuc, ingreflu prohibeantur.

Difierentia verô conftituenda eft inter ea qux feruntur unicum duntaxat annum dura-
îura, & illa qux diuturnafutura funt: nam arborum fatio, ab herbarum, quarum frudurrt
/ xftatefperamus,fàtionediffert. utexemphgratia,qui citrullos&Cucurbitas Màio menfe
primum fereret, earum frudum maturum illâ xftate non confpiceret, cum certum fit fri-
goraadventura antè quàm maturefcant: eade caufa artificiah calore earum natales^pro-
moventur, fatione antèquàmhiemsexpirârit fadâ, quoniam fruftranea effet omnis alia
^ fationis ratio : quod tamen contrà in arboribus evenit,quas nullo calore, nullove alio cultu
elicere poffumus, fed diu fub terra late\'re debent. Imô ne Phylirex quidem à Diofcoride
defcriptx, à Theophrafti Phylira difîerentis, femen,vel in areola aut feminario ante de-
cimum menfem nafci voluit. Itaque patienter tolerate debemus feminu,m rionnuilarum
arborum germinationis moram. Quemadmodum autem^natura aquam nonnulhs avibus
ad vitam fuftentandam diftribuit, fie illorum pedibus membranas fecundum digitos ex-
tenfasdedit, qux tamen terreftres redditx,vitam in terra fuftentant, pullofque exclu-
dunt, nec unquam in aquam regrediuntur : quodcomprobari poteft exemploanatum^:
anferum, qux interdum educantur iis locis, ubi vixin ipfis puteis aqua invenitur quam
incolx bibant. Similiter accidit quibufdam arbonbus, quibus natura frigidis locis, irt
montium verticibus, domiciliunl concelferat, qux tamen in plana defcenderunt, perito-
rum quorundam patrum famihâs diligentiâ, qui res xftimare atque in ufum traducere no-
runt : peritum autem patremfamiliâsfiveœconomum non intelligimus vulgari loquendi
more, quo avarudenotari volunt, quodammödo ignorantes liberalitatem mediam confi-
Here inter avaritiam profufionemjfed vulgus addit,Principibus viris peculiare effe,pecu-
nias profundere quidem noffe,minimè auté eas adquirere. Eaq. de caufa indecés cenfetutj-
cüm quilibet exiftimat fe alicui gratum fore,fi eum mutux fumédx pecunix rationes edo-
ceat:cüm tamen longè convenientius effet,fi alieni xris perfolvendi rationes ci demonftra-
rct. Sed in œconomiis vulgare eft,fingulos pluris xftimare frudus è fuis prxdiis aut xdiuirl
cenfu colledos,licet paulo détériorés,quàm ahunde conquifitos,tametfi meliores. Sed de
prxdiis, vivariis,pifcinis,aviariis atque columbariis aliàs agemus. Qiwniam porrô hoc loco
certum defedum in ftirpium cognitione deriionftrate conftituimus, ex ipfarum cultura
eum dcfumere decet : & unius duntaxat aut alterius exemple demonftrabimus : nam
quorfum tot repetitx difceptationes de unius ftirpis natura? qux mille affirmativas& to-
tidem negativas in magno hominum cœtu exaudiri faciunt, cum nulla ratiohe confpi-
cienda prxbeatur ? Nonne igitur mirum eft, oculorum aciem fatigati, auditutn defatigari
nonpofie? propter hanc tarnen nullum immiiiet vifui periculum, ciim non exftet.fine
, VV j formidine

formidine ergo oculos infigniter apercospra;bebimus, atque ut una illius radicula configi
pofiint, liberum permittemus : ciim tamen ejus vel intégras libras, vel etiam centefias ad-
quirere facile pofiet quifquis eas habere cuperet. Qj^ igitur modo fieri potefi:, utadeo
facile apprehendi queat, quod ahus tam diu animo concepit ? Viginti jam elapfi funt anni,
quôd publicè protefiatifimuSjnigriEllebori loco Aconit! radices cxhiberi,cùm tarnen line
difiicultate legitimum Elleborum haberi poffet. Qm per Valbrumbanam iterfacierui
Bergomilimitibus, biduo integro inter Ellebori plantas verfabitur, adeô elepntcm flo-
rem gefiantes,utfimphccs rofascummagnitudinetumcolorisrubri \'\' elegantia,tum odo-
ris fuavitate fuperet. Mereretur ergo Elleborum femine in hortos transferri, ut inter ele-
gantes flores locum obcineret. Nónne igitur demonftratio efi faper defedu cognitionis
plantarum, cùm hare adeô negligatur ? Sed ut experientia id verum effe comprobcmus,
perquirantur materialifiarum hujus regniofîicina!, &: re ipfa comperietis,id quod vobis
Ellebori loco dabunt, Aconiti radicem effe, parvo napo fimilem. Quid ju varet illud adeo
diligenter obfervaffe ad ipforum etiam Olympi & Idx montium radices, tum etiani in
Phrygia Si Crcta,nifiejus tam confidens narratio fieret, quàm animosè nofira offa confra-
âioni\'expofita fuerunt, vel arbores confcendendo, vel ferpentes in fcopulis perfequendo,
non minore forfitan voluptate, quàm venatores\'feras fuas indagantes ?Ut igitur dctedus
efl: in filveftrium plantarum cognitione, fic etiam in domefticarum cukura.\' Quis nunc
Lib 17\'Cfip. Tiliam fedemonftraturum profiteri audeat fimilem illi cujus Phnius meminit, qua: juxta
Tiburtes confpiciebatur omni genere pomorum onufta ,aho ramo nucibus, alio baccis,
ahunde vite,ficis,piris,punicis,malorumque generibus? Nónne novum videretur cuipiam
qui alias omnis generis arborum peritiam fe habere profiteretur, fi media hieme Malo-
rum &c Pyrorum pergulas Confpiceret, quas tamen deceptus ex vite conftare putaret > Sed
hxc cum frugiferis arboribus declarabuntur. Ceterum fi finguh plantarum cultura atque
earum cognitione perinde contenti effent, nec alii invenirentur quàm qui in libris perpe-
tuô verfari volunt: quo pado eliceretur vera notitia pufillx cujufdam, ac perpetuô virentis
arbuf^lx, qux Coccum gnidium profert ? Quia ratione quadrabit quod Diofcorides de
Thymelxa fcribit, fativo lino fimilem effe, cùm tamen ea quam noftri Dolores pidam
exhibent, cùm in valle Anania, tum per Germaniam fponte nafcentem , hnifolia minime
habeat ? Légitima etiäm Thymelxa non eft, cuj us folia ipfis Chamelxx foliis funt angu-
ftiora. Sicalteraltcriusveftigiafequuntur quiexlibris duntaxat profitentur. Quomodo
igitur vos ó Pharmacopoei,Hiei\'alogodion conficitis legitimo Cocco gnidio carentes ?
Adeoque hoc fcriptum probabitGermanorum \'Xelkrhds mlmmè\'ThymdxSim effe. Gni-
dius coccus frequens eft Genuenfi agro, Sc antiquitus ab Hippocrate commendatus, qui
in fuis medicamentis inferuit. Tamen,utdidum eft, folummododecultura hïc quxftio
cft, non dénatura. Horum ergo duorum exempla pro ahis infinitis fint. Sedquandoqui-
dem nunc de feminibus agim us, materix cujufdam quam Kermefinum fèmen appellant,
ex Hifpaniis&: Lufitania delatx, ufus nuncadeô frequens eft, ut nulli fint in urbibus infe-
dores qui in fericeis ftaminibus tingendis eâ non utantur. Excrementum eft rubrum Sc
planum, quod in Myrti fruticibus xftatis initio reperitur, lentis magnitudine, ejufdem
fermé naturx cum cocco baphica: nam quemadmodum in CocCo baphica innumcra ^m-
malculalendeminora inclufafunt, ficetiam in hoc grano Kermefino. Prxterea, ut illa
piimilx ilicis ramulis fub fohis inhxret, fic hoc Myrti minoribus \'\' ramis adnatum eft.

\'\'Dehoc rukefloreEUebsrimgritnonramfipmomm attulimminfcbolio adcap.xu. lib.ni, ObfervAt. hum
Aüäorü.

^ Nefdo an emmbut probabitur BeUonii femmia de Cochinilla vulgo nuncupata,qua kermefino colore ferma ßa^
mina infieiuntur. Imhperiti affirmant, in planta quadam, Ttt«<e, hoc eß,ßcui Indica vulgo nuncupata, non dtfimili,
nafciin America,circa foliorum five ramorum exotdia, baud fecus, quàm coccus baphicain Ilm coccigers. ramorum
diraricatiombtts.

oAdmomtio ad Gallk reipuhlicas de opulent\'ta ^ facultatihm
qmrundam externorum, qui fua diligentia ex planta-
rum cultura eas fibi compararunt..

oc loco calumniâ meritô dignus, qui adeô negligens in fua peregrinatione fuif-
fèt, ut temporis &: pecunix jaduram faciens apud exteros non obfervaflet qux
" publico prxconio digna funt, Sc ad banc deliberationem faciunt. Itaque cupido
nominatira hoc fcripto declarandi, prxfertim noftris Prxceptoribus Sc Mcdicinx

Üödoribus hujus florentiflimse per Galliam Academic, (exprefsè gratiasagéiis Ön.ïloge-.
rio, hohorato Decano, & Dn. de FlefTelles, magna: eruditionis vjro, atque m omni expe-,
\'rientiaclarifïin^ojmeo honorandilTimoMœcenaîi,fimiliterDni. Grano jSimeis exami-
natoribus,propter gratiam mihi concefTam) & aliis,quód ut audoritate & fèientia reliquas
externas aeademias fiiperare creduntur ; ipforum dignitati êc dodrinx etiam conveniat,ut
publicum in urbe locum confliituant, in quo varii generis ftirpes alantur, quarum cuta viro
perito &: in earum cognitione probè exercitatodciegetür,cum ad ipforum obledatipnem,
&dodiorum univerfitatis fcientias augmentum,tum ad rem litterariam ftabiliendam
promovendam. Nam quarundam Gerraanicarum & Italicarum Academiarum longè
inferiorum, qux tah opere publico in ufum produdo, fui nominis celebrius reddendi ra-
tionem invenerunt, comparatione fada, de illis agere fuperfedebimus brevitatis caufa, at-
que in Gommentarios de Agriculrura dilferemus. Minimè tamen fieri potuit quin hîc
adiiceremus, prudentiflimum Venetorum Senatum tantam nominiscelebritatem fibi pâ-
riturum nOn fuilfe, fi marmoreum aliquod theatrum auro Sd argento exornatum conftrùi
j uffilfet, quàm terreo illo in horti ufum exftrudo, in quo multas arbores, herbas,aliasque
rariores res fimiles confeverunt & alucrunt, magno ipfbrum Reipublicx commodo atquc^
ornamento,&: exterotum, qui difcendarum difciplinarum gratia Patavinam eorum aca-
demiam accedunt, utilitate s qux tamen resvixilhs in mentem venifiêt, nifi probus qui-
dam & dodus vir Bû&afides nuncupatus inftituilTet; cujus perfuafione & fufcepta&: abfolu-
ta fuit. Gum autem ex eo loco dodiores redierimus, rationi conièntaneum non erat me-,
moriam tam infignis viri filentio premere, cujus beneficium meretur, ut ipfius nomen ce-
lebretur. Verum magis adhuc devindi fumus iUi qui ejus patrocinium fufccpit,fiveisvi->
vat, five extindus fit. Nam poftquam hic Herbarius diu urfiffet & compellaffetpruden-\'\'
tem Senatum, atque plurimum inftitiffet vt ille hortus inftitueretur • Dominus Danieh
Barbarus,eledus PatriarchaAqujlcienfis,vir cujus dodrinam lucubrationes célébrant,,
illius patrocinium in tall inftituto fufcipiens, facilè Senarui pcrfuafit,id quod tantopere
poftularet,xquu laudabilequeelfe,&magnx utilitatis futurum:tum enimillidemüm con-
ceffumeftut theatrum è terra & lapidibus pro fuo arbitrio conftrui juberet, quo deinde\'
cuocatusfuitvir diligens&magnx experierttix, Dn. Aloifius Mundella, Herbarius Ro-
manus, qui nunc etiam temporis ilhus culturx incumbit, &qui Guaiacanx arbores ipfius
diligentia femine natas dcmonftrare poteft. En igitur vobis qua ratione Principes viri 8ù
Refpublicx fummam fibi gloriam com parenté rebus vili xftimatis, exemplo hujus thea-
tri, quod illis tubx inftar exftitit ad pubhcandam nominiseorum celebritatem & audori-.
tatem, non mmüs quàm ulla alia res jam centum proximis annis ab illis inventa, & tori-,
dem fubfequuturis invcnienda. Exftat adhuc hortus à Lucenfium urbe mille paffus di-
ftans, multis exoticarum arborum generibus conficus,opera& fummâ diligentia Pn.Vin.--
centii à Monte Gatino, in quo fcala admota confcendendx mihi fuêre î^hylirexyjQxycer
dn, & Lycixcedri arbores, ut illarum feminacolligeremjtanto tempore iflïeconfifX\'funty.
&c adeô adoleverunt. lulius Moderatusipharmacopœus Ariminenfis,cujus ofïîciiia Mor-
tem pro fymbolohabet, multas etiam tam fingulares ftirpes in fuo horto confèyit, ut
externus quifpiam hoe ftudio fe obledans, eum ingredi poffit , quin dodiof egrediatur.
Sed hxc exigua : nam Illuftriffimus idemque magnanimus Princeps Cofmus Mediceus,\'^
Dux Florentinus, hortum etiam in fua Pifàna academia exftrui luffit^ quem niagnisf umtj^!
bus colit, &: exprefsè literatis viris confèeravit, in eorum gratiam qui difcend.arunx. fcicn-
tiarum gratiâ illucconfluunt, ubi plurimas pulcerrimas plantas in fidihbus, & a^lisedy-^
cari ]ubec, quarum obiter duntaxat hoe loco fiet mentio iiftïe autem HirpanicanvMys^
tum latifoliam, nobis antea incognitam, confpeximus. \' - î isr

Hic Pifanus hortus variis ftirpium generibus confuus,illiuS aCädemi^ decoraildajgratia
inftitutus fuit: in quo cüm multa tara eXGellentia,quxque.nufquam.alibi perJtaliam
inveniri queunt> viderimusSi didicerimus ^riiinimè filentiöpremendum duco ,4ïi;incdi-
gniflïmum Principem, prxter reliquas virtutes, tanto aSèdU rem litetariam pron^Qven-»
dam fufèlpere, ut nullisfumtibus parcat. Dominus AndreasCxfalpmus, Herbaria: rei in.
ipfius academia profelfor, virtute infigni prxditus, duabus paruulis. aïbiifcuhs perpétué,
virentibus Laurocerafi bene radicatis nos donavit. Hujusyerô magn^^eft arbor in horto:
Principis d\'Oria Genux,ex qua Pifanx originem trahunt. Ea eft qux in Obfervationum,
libris interarborcs perpétua Coma virentes defcripta,CerafusTrapefuntina "^^appellaturjut
ctiam poftea ex Plinianis fcriptis tale nomen inventum efï. Sed hiftoriam qux ejüscaufii
accidit, forfitam intelligere non pigebit. , Nam ut vulgo diciturjEa non efl exiftimanda
voluptas, in qua labor & vitx periculum excedit. Sed quemadmodum nec fudpr cum
laffitudine conj undus, ruflicos Britannos, à pilx pedibus propuffx kdo dcterret> I talos vc

à foliis pugillatorii quem pendentem pugnis ineurfant, Gallos à pilas palmarias ludo, Lu-
cenfes à cafeorum per eingulum jadu (Giroles vocant, ejiercitium forfitan illi fimiltf; quod
veteres Difci jadum nuncupabant)Germanosab haftaruni conccrtatione : fic nec Princi-
pes viros à lancearum concurfu, Turcas à luda , & aliis fimilibus exercitiis difficilimis&

violentis. Si tamen abhujufinodidecurfionibusconquiefcereillislicet, voluptateminde

capiunt. At vóluptatem nimio cmptam, &C qux horrorem potiiis incutit, celari prxfiaret;
quoniam novitas nimium alfedibus indulgens, efiecit, ut Genuam hieme adveniens, Sc
die fefto, locum adirem in quo matronas ejus urbis convenire folent, veftitu magis ad vor
luptatem quam adhoneftatem comparato ornata:: iftîc unam fortè confpicio inter reli-
quas facilè principem, cuique alias omnes primarium locum conccderent, manu tenen-
tem arboris perpetuo virentis ranlum, fallendi duntaxat temporis caufa. nam in ejufmodi
conventibus mulieres,ad fatuorum otiulos in fc convertendos,adcô alacribus moribus elf«
fblent, ut nihil fuprà : quemadmodum etiam in Chio infula. Externo ergo homini illuc
advenienti fervente bello, & folo cognofcendi qua: iftîc cultufâ nata effent defiderio du-
do, confj?icienti hunc ramum, admodum rarus vifus eft, & non vulgaris: ciim vero illum

ptopiüs afpicere cuperet, id fine diffieultate baud fieri poffe comperit. Quid igitur con-
filii caperet, nifi ut illius mulieris egrediuntis occafionem exfpedaret? Paulo pôft omnibus
domum ex aula concedentibus, inventa tandem eft ratio, at non fine diffieultate, ut is ra-
mus in noftrasmanus perveniret. Atque interroganti vnde defumptus effet, ut arborcm
confpicere poffem, refponfum datum eft, in Fiorenzan* Hoc nomen memoria: infixum
nobis deinde tantum laborem peperit,ut asftimari non poffit: nam eo ad duo miharia a
Genua ptofedi,occafionem habuimus nimiam noftram levitatem accufandi; etenim fub
vefperam difcedentes, & de via qux côduceret interrogantes, brevi fuburbia prxterii-
mus, ut in vallem illam perveniremus; in qua hac iliac difcurrentes nox oppreffit, utho-
fpituinveniendifpesomnisnobisprascidcretur : at ferrum excutiendo igni idoneum,at-
que ligo cui ab altera parte fecuriculaadaptata erat, tum temporis nobis utilis fuit. Fru-
ftraergo perquifita, ciim in urbem rediiffem, ejus videndi defiderium majus inceffit: narn
canon confpeda inde difcedere,de negligentia & levitate meritô accufandus videbar;
quandoquidem ad fimplex refponfum eô difcurreram. Non ceffante ergo ejus videndi
defiderio, neque poftridie, neque tertio die in Fiorenzan inveniri potuit. Quid reftabat,
nifi ut ita defeffus mihi perfuaderem Citiii mah ramum effe? Sedut infortunium com-
moditatem interdum ahquam adfert, ciim ubicunque tandem effet, eam reperire ftatuif-
fem, mea pertinacia fadum eft ut cum illa eleganti ffimum Principis d\'Oria hortum fimul
confpicerem,indurifl[ima rupe non fine fumnîisimpenfisincifum. Si igitur talis arbor,
cujus rami adeô facilè comprehendunt, ut jam multis locis vulgaris fit, atque ex frigidis
Septentrionis regionibus adveda; cur etiam apud nos non confpiciatur, fi quis de ea adfe-
rendacogitaffet? nam,ut àiàum eH,facilitas war^tatftaeB^utplat^u ligneis capfts cum terra
impoßte yè longinquißmü etiamregionibtfs advehi queant y exemplo \\^rborii vita cuius fa^ia eîi
mentio. At obiicipoffet, Patavinum gymnafium à prudenti Senatu Veneto inftitutum, II-
luftriffimumeciam illum Ducem, &liberam Rcmpub.Lucenfium, atque magna expe-
rientia doddnaque darum Pharmacopolam. Alpheum Santruchi, hujufmodi exoticis
plantis, hortis carere poffe ^ eoque fine illis, minus celebres in Italia , tum apud Cifalpi-
nâs nationes,adeoqueper vniverfUm orbem,nonfuturos. Negari tamen non poteft qui»
magnanimusilleDuxatque jam didas Refpublicx ifto inftituto fuas academias tanto illu-
itriores effecerint. Eadem ratione poffet noftris difceptationibus refponderi ; quandoqui-
dem Lutetiana academia fine huj üfiliodi rebus perduravit,ejusque incolx opulenti fadi
fint &longxvi, eorum etiam conditionem minimè deteriorem futuram, licet iis careant.
At fi hoe locum obtineret in hac illuftri provincia, à qua reliqux fuum decus accipiunt,
quis negabit illam longè illuftriorem futuram fi hxc poffideret? quafi alium ufumfruduiH
habetent, quàm quem tellus illis prod uxit,qUemque optimè abfumere norunt : perinde
ctiam atque fi res familiaris eorum,quorumftipendio viuunt, in alio confifteret quàm in
CO quod noftri majores ex agricultura adquifiverunt. Negari igitiu non poteft, fi fäccrcc
quod propofui,illam tanto ornatiorem &: ampliore futuram, quanto inferior nunc eft aliis
longè minoribus,qUx hoc infuper fruuntur bono: hue accedit,quôd plantis fefe multipli-
Cantibus,& multas proles gencrantibus, poffent fucceffu temporis fuos frudus aliis imper-
tirijnec ahunde petcndi poftmodum eflent. Qui quinquagefimum caput libri iii. noftra-
rum Obfervationum leget, deprehendet Turcas varias plantas in fuis hortis alere, quas ia
hac etiam regione habere liceretjfi quis, ut ex adveherentur, operam dare vellet.

* Cerafum frapefuntmam apud Pliniiim legere no» memini, iBim tamen hiUftiam àf imem dedi cap. 11
UiB.lûmrMmPlantarttm.

, Seminum omnis generis arhorum^quarum mentio faCki eB^
adqmrendi ratio ^ fme magno imfendw^

Ani mvm adverticeTabelIa\'rii, an calumniâdigni non (îtis. Hîc dcfnonfträffiu^,
quôdàveftris Prmcipibusablegatij hic in illam regionem, alius ui aliam, confultè
facerecis, ii finguli aliquod exoticum femen referreris: nam ,ut diâum efi:, alia ahisi
locis nafcuntur. Iam anmiadvertitis nullum vobis proponi impcndium,lëd folam diligen-
tiam: nam eâ pccuniâquam vefiriordmisviliifimusin coenam impendat,id redimere pof^
fecis, quod interdum gratius efiet quàm quidquid m vcflra legatione negotiaueffetis: ne-
mo tamen vefi:rûm adhuc animum ad hanc rem apphcuit. Difficultas non confifi:it ineo
quod vulgus exifi:imat,multa peregrina noftru folum, acrem &; cxlum refugere, nec in eo
vivere polfejcoexemplo moti ,quodThcophrafius (quem Gallicèloquenccm faciemus)
fcribat,Sycoraorû in ipfius patria vivere nonpotuiiTe At ex ejus fcriptis )am demofiiiatum
eft.rcrum quas hinc inde videmus cxperientiam tcfiari,naturam à folertiacogi,6d vinci;at-
que fi diligentia & cura in cofcrvandis plantis adhibeatur,feras cicurcs fieri,& contrà cicu-
res feras, natura* illarum vim inferendo. Eam ob caufam exifhmantes poteftatem nos ac-
cepturos ad hanc rem idoneam, hujus laboris nuncupatione, in hoc infîituto mimmè ne-
gligendum fuit, quin adiiceremus, difficile non futurum nofiris Gallis, jam vel enumera-
tas refpub. imitari, atque etiam fuperare, modo reperiatur alter Barbarus, qui hanc cau-
fam protegendam fufcipiat: nam adhibitâ diligentia,parvo impcndio , magna cum com-
moditate adminifirari res poterie, & ex parvula, ut magna appareat, cffici: eo autcm com-
modius abfolvi poterit, quôd jam in prom tu fint qux ad hoc negotium inchoandum func
neceffaria. Sed, licet omnia principia fintdifficilia, nifi tamen initium adfit, ipfx confpicis
nonpoterunr: nam difficultas in fola temporis diuturnitate confiftit. Gaienus hbro de
Antidotis, ubi de Mithridatio Theriaca agit, teftatur Romanum Imperatorem in Gre-
ta Herbarios aluiffe,qui fingulis annis ficcas herbas in fportulis Romam mitterent:& idem .
Gaienus rationem oftendens qua exotica haben poffent, poftquam muha ad hanc rem
pertinentiadifceptavit,Delegandumeft,inquit, hocmunus iis quiàSenatu autPrxtori-
bus Roma ad Provinciarum gubernacula mittuntur, aut amicis qui in iis Provinciis com-
morantur, ut ea Romam convehi curent, quemadmodum ego foleo. De fcminjbus defe-^
rendis,qux Romano agro confererentur, non meminit; quoniam fua ftudia fortè ad aha
negotia contulerat. Si tamen veteres, noftri fecuh hominibus dihgcntiores non fuiffentj
an tam multis bonis qux ab ipfis nobis funt rehda, frueremur? Non puduit Lucullum,.
Cerafoscx Afia in Romanum agrum tran£ferre;&; Papinus Zizypha ex Africa, Tuberes
verô ex Syria deferri curavit. Nónne igitur mirum eft, Legates tanto tempore nullam ra-
tionem inveniffe qua in Galliam transferri curarent vel minimum quidpiam de tot tarn-
que variis plantis & arboribus infignibus, quibus hîc caiemus, qux in hortis earum pro- .
vinciarum inveniuntur. Cujus culpa fic, ô Legati, cur hîc Lauroccrafos non habeamus,ut
Princeps d\'Oria Genuenfis,cujus hortus iftâ dccoratur, cüm ejus nuclcorum multa pon-
do, fi velletis,in Peranancifci pofletis, in monafterio divi Petri, quod monachi incolunt,
colledaraut elegantem aham arborem Amigdalx magnitudine, quam Turcx Cromadia\'
vel Cromada nominant, Cönftantinopohtanis &; Peranis hortis nafcentemvfi velletis ?

Prxtoresetiam Veneti dcferendas curare poffent multas ftirpes in fuam urbem cüm ex
infulis fibi fubjedis (uti Adrachnem , aut ejus frudum Vnedoni fimilem, ex Creta) tum
ex ahis Turcarum Imperaton parentibus. Videte Platanum Patavii in Cardinalis Bcmbi
horto, qux inaliis minimè, neque etiam Venetiis confpicitur. Sed cujus culpa, nifi quôd
Deque femine neque ramis propagetur ? Ceterum fi hujus utilitatem requiritis, audite
quid Plinius dicat : Omnium infnorum capacifima VUtanm dicitur. Nunc vero, ut his qux a
nobis propofita fuere, fubfèrvi3mus;quilibet intelligere potuit, quâ ratione educare queat
qux fuprà promiffa funt. Sed ut porrô quifquis id negotium fufcipiet,intclhgat quo modo
fc gercre debeat;ex methodo quam obfervavimus difcat. Diligenter in peregrinationi-
bus perfpeximus quxnam ftirpes nafcerentur lisqux adumusiocis. Prxterea convenimus
eos qui habitabant pagos viciniores locis quibus arbores nafci obfèrvatx funt, nomina pa-
gorum, &primxauroritaris inhfdem pagis rufticorum adnotaviraus,quibus rehquimus
catalogum eorum quxdcfiderabamus: Domini etiam cujus pagus erat, nomen adfcripfi-
nius,& rationem exquifivimuscócrahendx cum civibus proximx urbis notitia\', ut faciliüs
opcrx quando opus eftètjadhiberipoffcntj poftremô famiharitatem cum Medicis Phar-

niacopoeis in omnibus urbibus contraximus. Iftud obfervatum fuit omnibus Ioèis,ut fine
ipforum difpendio, eorum opera Sc favore uti poffemus, nonnulla pecunix fummâ^difiri-
buta. Itaque liquet nunc, non difficile futurum,ut per ipfos, vel, fi tune adferri nequeant,
per ejus regionis incolas, vel littcris ad cos perfcriptis, vel certis hominibus côablegatis,
adquiri pofiSnt quxcunq. obfervata fuere, etiam pofl multos annos, pro ut occafiones fèfc
offerent. Ejus hoc fcripto exprefsè mentionem fecimus, ut fingulorum Regnorum inco-
lx, autexterarum provinciarum miniftri, qui in Agriculturx librum brevi evulgandum in-
cident, tahum laborum participes effe queant; quibus etiam fignificatum volumus, ut fi
quainrenoftrosconafus iuvarequeant, in quibufdam rebus quarum non meminimus, Sc
ipfi viciffim nonnullas defiderentquasexpreffimus, noftra operâ eas nancifci pofiint: nam
deligentes quas habere volent, facilè obtinebunt; modô , veluti perm utatione quadam,
nobis aliarum faciant copiam, quas à nobis prxtermiffas fcient. Sed de bis omnibus latius
in co, quem dixi, Agriculturx libro.

Se d plura forfitan de domefticis arboribus hoc loco egimus, quàm initio conftituera\'
mus. Cùm tamen jam de Illuftriffimi Principis Co fmi Med ices Florentini Ducis
horti, in Caftello nuncupati, elegantia loquicœperimus, brevibus reliqua perfeque-
mur : nam ut ornatiffimè inftrudus eft fens arboribus, nifi jam multo tempore excogitata
fuiffet ratio ejus excolendi, Sc principium datum effet, adeone ornatus nunc foret ? Sit
iftud tanquam exemplum rerum prxdidarum in praxim dedudarum. Aqtjx porrô com-
moditas multum momenti adfert ad prxdiorum elegantiam: nam illa in fyphones de-
duda, gramen ubique prxbet. At fontes hujus horti adeô excellunt, ut pauci clegantiores
ahbi confpiciantur. Pulcerrimum verô fpedaculum prxbent prxaltx arbores perpetuô
virentes. Itaque xdes inferiores,quas Dux inhabitat,egreffis,fubeundi funt aliqui gradus,
deinde occurrit planicies in orbem fada,Cupreffis referta,& Buxea fèpe coronx inftar cin-
da: Cupreffis multx arbores ferie quadam confitx permixtx funt, ut Arbuti, Myrti, SC
Lauri,qux perpetuô virentes, & fuavem fundentes odorem, plurimam addunt loco gra-
tiam. In media hac planicie fons eft artificialis, mult\'s anguftis meatibus aquam fundens,
atque homines inopinantes fallens. Utrunqueejus latus binx Paix ar bores, five Ficus In-
dicx nuncup.itx, qux fuis foliis fèruntur,fatis jamadultx occupant, quibus contigux func
dux legitimx Platani femen ferentes. Omnes huj us horti parietes Lauro adnafcenti te-
guntur. Citrix, Limonix,atque Adami mâli, parietes etiam veftiunt. Scd hxc adhuc te-
nuia: nam ex hoc primo horto afcendentes,& paulifper progredientes, duos alios fontes
inveniunt, ftatuis & elegantibus cochleis ornatos,qui portam utrinque claudunt. Supra
adhuc, ingrefîus cft in filvulam-,nulla aliâ arbore quàm Cuprefiis conftantem. Vlterius
aliaeft filvula Abietum legioneconfita, qux è locis tridui itinere inde diftantibus petitac
fuêre; unde xftimare licet,non fore difficile idem imitari iis qui earum educandi rationem
intellexerint. Dextro latere filva eft ferie quadam Ihcibus confita, atque ilh contigua aha
filvula Laurorum, quibus admixtum eft ahud arboris genus perpetuô virens, Lentägint
iftîc appéllatum, atque à nobis inter reliquas arbores propofitum Tint nomine ; cujus fe-
rnen cxruleum eft: noftrum autem cxlum hujufmodi arboribus non foret adverfum. Iftîc
etiam funt Rhododendri. Deinde alia arbor truncata fupernè cinda St operta hedera, SL
in medio menfam fuftinens,ad quam aqua fontanaper fyphones deduda eft. Subxdifîcio
foris deambulacrum eft prxaltum, albx Mori arboribus confitum, qux nullis pedamen-
tis fulciuntur. Sunt etiam alii horti,aureas malos Sc alia continentes, qux brevitatis gratiâ
prxtcrmittimus. Proximum huic ahud eft xdificium Domini Rucellay in Corâchi^tcmo a
Florentia miliari, ubi fimiliter elegantes funt Abietes, Tini,Myrti albx. Taxi, Lauri,&:
alix perquàm rarx arbores. Hxc urbs Florentia in amplâ planicie fita,montibus cam cin-
gentibus eft obfita: At fi hxc planicies aliquâ elegantia dotata eft, id incolis tribuen-
dum, quifeduli fuerant in cducandis Cuprefiis, Abietibus, & arbonbus perpétua coma
virentibus. Qupd etiam reliquis urbibus contingere poffet, fi fimilcm diligentiam ad-
hiberent.

Pagina i^.verfr\'^^^. Gavofpata, vel pag.iz.verr.^i.VhylkaSy pag. ^o.verf.^Ï^hzüs
pag.\'^ I. ver^ 16. intenfum.ut: verfit^^y conßderandum an pro Apium majus &: minus, ^epo-
Lappa major & minor. pag.S^.verp^.ïctmeti quod mihi occalionem prxbuit,
uc wy/.^o. exhisquxnunc .71.y.abhorrent,opinionepoiius psg.\'èj.v.^z
tranfvoletj pag 98. verf.z^. Anthylhs verf^i. Anthylhdem pag. 102. ver- 47. roftro
inter pag. 104. verfj^. Oxyrinchum pag. 112. verf.30. hb.4. Plant, pag. 12 j.
corporibus. pag.\\ 27. verf.i^. Nabathxorum pag. 147.z/. 18. jSaAawc/k: verf. ^7. con-
tedum pag.i66.veyf/^\').{u\'pQXzniQ, pag. iji, ver f. zi,nugetur pag. ij 6, v. ^c).con-
veniant. pag, i^i.verß 37. Lampfacum pag.i^y.verf.^i. Elleborum nigrum p.2o$,
R.^\'fr.33.tolicas;&; pag.zio.verf.\\6.veroamoic pag. ziz. ver f. 16. quismc f. i^J»
^\'.34. conquerentes verf. 5 2. evocatus pag. 231. verf. 23. colliganc

\\ aa. bb. cg. öd. ee. ff. gg. hh. il ks. ll. mm. nr
00. pp. qq^rr. ss. tt. vv.