fry biwirke nei \'t �eech-d�tsk feu

vaam )m\\\\kii �iiQi?_lf

Fbanekek. � T. TELENGA.
1870.

De Frymitseler fen Jinsenb�rreii.

RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

fry biwirke nei \'t �Ceeclidutsk feu

TO F�tEANTSJEH, BV

In dy efterouhoeke fen Easteitrik, dy �trent in de Algauer Alpen,
het men it Bregenzerwald. Der leit twisken hege bergen in, il
dorp Schoppernau, dat biwenne wirdt fen ienfaldige, nederige, ja,
mar ek jreeslike bikrompene mensken, It benne boeren, mar gjin
goeds lik as wy se hier habbe, hwent ien dy der in slik of seis
ky het, giet for in greate rike boer; de measten habbe twa oftrye
ky, �k wol goeds mar ien. Mei \'t wirk dat der oanfestisbringe
dy mensken Mar tiid to \'n ein; hwet er in de wrald to redden
is, oan de oerkant fen de bergen, der hia twisken sitte, der witte
de measten neat fen. As bern leare se hwet l�sen en slcriuwen
fen in skoallemaster, dy allenne in de wintertiid onderwis jowt ;
in de simmer, as de skoallebem �k al mei oan \'t wirk matte, den
arbeidet master ek for in deifiier, om \'t er mei sin traktement/en
sauntich gune in \'t jier net ta ken. In \'t godstienstige litte dy
mensken Mar der bistiure] fen de pastoar en in \'t borgerlike t r�ch
de Vorsteher (foarstannef), dat is saf�lle as in dorpsborgemaster,
en for dy hearen is \'t bare nochlik, dat it folk, der hia oer steld
benne, mar fiks dom is en net mei tinken pielt.

In dat dorpke nou is Franz Michael Felder opwuchsen, ek
sa n poepeboerke en lang net ien fen de greatsten. Mar hy kipte
mm fen bern ou der ut hiertr�ch, dat er, kr�kt as sin heit, in
danigen nocht oan l�sen en learen hie. Hy wier mar tsien jier
ald, do er sin heit forlear, en do moast hy kostwinner w�se for
sm mem, dy \'t net barre mocht om in boufynt to nimmen. Mar
as er sm deiwirk dien hie, den siet er mei in krante of boek,
dat er op de isne of de oare menear machtich wirden wier. Do

er ienhear in stikje steppe kochte, dat biteard wier in in bied fen
de Gartenlaube, � do hied er gjin rest ear \'t er sa \'n boek
in sin bisit hie. Mar dat maast j�d kostje! As er it wirk for
�in mem in order hie, den big�n er for in oar to arbeidsjen om
hwet to fortsienjen ; ek bigiin er hwet to hann�ljen in geitefellen,
en sa krige er busjild om boeken to keapjen. �t dy boeken suchde
er tinkbielden in, dy in sin dorpke alhiel freamd wieren, en do
de pastoar dat fornaem warskoude dy him for sin dwase boeke-
lieafde, dy onnut wier en ek net paste for in boer, dy net by
de tafel sitte moast to skriuwen, mar sin plak hie op \'t field en
in \'e sk�rre. Bit baette likwol net, Felder holde fol, en het it
safter brocht, dat er boeken in \'t liocht jowch, boeken in de trant
fen romans, mar der saf�lle wierheid in sit, saf�lle djiepte fen
opfetting en dichterlike forbieldingskreft, dat greate gelearden en
forneamde boekeskriuwers der forbaesd oer steane.

len fen Felder sin hoeken is titels: »Sonderlinge. Bregenzer-
walder Lebens- nnd Charakterbilder.\'\' � Dat boek waerd my
tasti�rd, mei \'t foarstel om der in f risk forlia�l fen to meitsen.
Earst do \'k it boek l�sen hie like my dat stik wirk net to goed
ta. Dat libben fen dy earmtlike boerhes der in dy Alpen, der
simmerdei de »Senn" mei sin nAlpknechte," mei de ky fen \'t hele
dorp wiken oan ien op de griene bergfiakten tr�chbringt, wit ho
heech boppe de biwenne wrald; der winterdei de snielawinen sa
gefaerlik benne, der men de m�nlen oan \'t drayen makket mei
\'t rennende wetter dat fen de bergen nei onderen sipet; dat libben
forskilt saf�lle by \'t libben len us wolstelde boeren op �s plat en
wetterich lan, dat ik tocht in \'t earstoan ; om dat Bregenzerwalder
forhael ta in frisk om to arbeidsjen, der is gjin bigjinnen oan.
Mar oan de oare kant, as ik de »Charakterbilder," dy Felder
in dat forhael teikene het, op \'e keper bisk�ge, den moast ik sidse:
de mensken benne oeral in \'e wrald gelik, \'t is allegearre ko�ke
fen ien dai. Ik stelde my foar in dorpke in de greidfioeke, der
dominy en in wethalder of in tsjerkjaud alles sahwet bistiure sa
\'t Ma \'t lieafst ha , en der \'t folk Mm in al/e dingen fen dy

Uu sli�re Ut. Sokke dorpen benne der yet wol oan to wisen ;
mar meast altiid sc� men, in sa\'n dorp ek ien of Uva Uu fine
kenne, dy net instemme mei \'t algemiene gros, dy dominy en de
»Vorsteher" de foet wol ris dwars sette en dertr�ch it_t lilke beest
wirde en de wriuwpeal, der alle rudige skiep Mar oan rosse.

In sa \'n frisk dorp hab ik de personen en omstannichheden,
�t Felder\'s forhael oerpUtnte, for sa fier as �s fo�kslibben en
maetskiplike tastanden dit talieten, � om der sa in frisk folks-
forhael f en to meitsen, dat ik de namme jown hab f en: »De
Frymitseler fen Jinsenburren." Ho goed my dit slagge is, Ut
*k oer oan \'t oardiel fen de beskieden l�sers. Ik moast it forhael
ek yet gans in bitsje inkortsje ; oars waerd it bock to great, hwent
boeken dy hwet heech oan \'t jild renne, der kenne wy in Frislan
altiid net noch keapers for fine. Derta is �s krite to Hts ; buten
Frislan wirdt gjin frisk l�sen, en in Frislan matte wy ta �s leed-
w�sen ek yet altiid in hele bulte mensken oantrefie, dy r�n�t sidse
doare, dat se \'t /risk net l�se en forstean kenne.

I. Op \'e Bregge........ 1

II. In de Herberge........ 12

Hl. Korte Libbensskiednis fen de Prymitseler . 22

IV. In ongel�kkige Heit....... 42

V. Op \'t Field en In \'e Hus . . ". . . 55

VI. Ho \'t by Barteles tagiet..... 67

VII. Sape slket sin soan op...... 78

Vni. Franke leart mensken kennen .... 91

IX. Franke wer thus....... 107

X. Allerhanne Foroaringen...... 131

XI. In Dokteresse. De Frymitseler snyt him In

s�n eigen kn�ft........ 142

XII. In jier letter........ 159

Xm. Franke on Doue op reis...... 169

XIV. Hwet er wiles th�s barde..... 181

XV. Ho \'t allegearre �troan...... 193

I. Op \'e Bregge.

As i ra men, dy opbrocht is in de bouhoeke of in de Walden ,
soms in de greidhoeke komt, ilen mat er it ientoanicli fine, dat
der uren fier in \'t run oars neat to sjen is as grien lan, gersen
oars neat as gers. De greate keppels glansige bonte ky, dy der
in renne to weidsjen, pronkje dat gnen moai op, dat is wier,
mar for immen , dy der net fen bern ou oan ta wend is, bliuwt
it ientoanicli. De litse dorpkes, faek mar in tsjerke en toer mei
fiouer of fiif h�scn der by, of op sin meast in stik tsien toalve,
dy der midden in dat gricne lan steane, krekt as se ut de sek
sk�dde benne, siugge der stil en deadsk ut; libben en biweging
is der tr�ch in dei net to forniinmeu, alteas as de bern nei skoalle
benne. Allike ientoanicli as de nat�r der is ek it libben fcn de
greidboeren. Moarns en jiins meltse se de ky; borne de keallen
en baergen, biredde de buter en tsiis en in de twiskeiitiid giet
it rnanfolk, faek mar allenne de fynt, it lan �t to dongbutseo, to
eakkeljen, to stiensiikjen, to stikelslekken of satiwet. llia ite en
drinke net op leste uren, mar as \'t de frouliu past; den smit
de faem in bernehimd of in wit kuassensloop op \'e skurre en der
kenne de manliu in \'t lan oan sjen dat se th�s komme matte.
Sneins geane se ien- of twakear nei tsjerke, bliuwe in de bitrren
o koffy- of th�drinken en geane wer nei hus. Sa giet de foar-
iimmer en de neisimmer to \'n ein. � Mar! � der twisken in
stiet de ongetiid. De ongetiid ! de tiiil len onrest en ongedienens,
nei in mear algemiene namme de hayingc neamd. Den is de
;reidboer alhiel �t sin alde stap, ja, as\'t er goed op wierret, den
;int er him sels en sin folk de tiid net for iten en drinken en

sliepen; en as \'t er net goed op wierret, den is er kortkearich
en dwarstriedrich, aldcrfreeslikst! � mei icn wird : waersiik.
Ek for de dorpsliu, dy gjin boeren benne, is \'t den ongctiid. De
bakker mat f�lle niear brea bakke as oars, hvvent de boeren
habbe in rest freamd folk in tsienst, de k�per mat de harken en
s�k spil in order meitse, de smid de forken en oar ark, de skoen-
maker de alde skoen: hwent al hof�lle as in greidboer oars ek
ton klompen haldt, in \'t heawirk matte er skoen oan. Ferwers
litsc timmeliu, dy oars net d�gge as kreweikes by de boeren, pak-
dragcrs en s�kke liu , � dy krye tr�ch de ongetiid in stilstand
in hiar saken, hwent for s�k folk is de boer of de fron den net
to sprekken , � of hia matte hiar in de ongetiid bistelle wolle �
en dat d�gge se den ek meast raar; hwent elk ken den by de
boer oanslach krye. Sels dominy deelt mei in de ongetiid, likwol,
net in de dr�kte, � dat is to sidsen, as er in in gemeinte stiet,
lik as der goeds bcnve, der sin bir�pbnef him de fryichheid jowt
om in de ongetiid sneins mar ienkear to preekjen, om \'t it folk
den sneinneimiddcis lieaver in goed skoft sliepe wol as nei tsjerke
gean.

Jinsenb�rren is in dorp in de grcidhoeke en lang net ien fen
do litste, lik as blikje scil Ctt min forhael, dat oanfangt mei in
tige reinige simmcr, in de tiid do der yet gritmannen en asscs-
soren in Frislan wieren. Der kaem in bulte hea, hwent it gers
w�chs dat it br�sde op dat beste greidlan, dat in de simmervvol
hwet wctter forneare ken, en as \'t deis net al to ocrstialpich
reinde wieren de mieren mar dr�k dwaendc om it swiere hea
del to slaen. Mar ho \'t dat rip wirdc scoe! � dat like tstiuster:;
hwent it wier mar allo dagen wiet en reinich. It jowch him er
wakker nci oan, dat dat skoandere kostlike hea op \'t ldn forwirde
scoe malle. It vvietsjen wier krekt mei Sint Jan big�n en dat
wier in minne tatiding, hwent it is in ald sidsen fen de mier-
pocpen : as it op Sint Jan reint, den rcint it fiertich dagen oan
ien; dat wol sidse, dat er den in de tiid fen in wike of seis
gjin dei foarby giet olhiel sondcr rein. Der wieren wol boeren

dy dat leauden, mar der wieren ek goeds dy seyen : dat wieren
mar roomske fabels, de Heare wier frymachtich in al sin dwaen
en koe waer en win bisti�re nei sin wolbihagen, sonder fon tiden
en omstannicliheden ou to hingjen. � Ilieroan scille jimme al
hearre kenne dat er ek riuichtsitinige gereformeerde liu lo Jinsen-
b�rren wennen. Ja, dat wieren se do dy tiids der meast allegearre,
hwent siuch: hia hiene der in beste riuchtsinnige dorainy, der
se oer \'t algemien f�lle fen halden.

Dominy Stekelband, to Jinsenb�rren, koe folgens sin birop in
de ongetiid in wike of seis oanien sneins mei ienkear preekjen fry
en dy frydom brukte er ek. Der hied de man it greatste gelik
oan, hwent onder de neimiddeis-preck sieten der oars al in hele
boel to sliepen, der men gjin niget oan ha ken, as men bitinkt
dal de mensken earst in goed waerm miei eftcr de knopen setten
en den in ketierke renno moasten wils \'t de sinne yet sa goed
as op \'t heechst stie Dcrom ken men licht bigripe, dat in de
ongetiid, as elk de hele wike lans fen de iere moarn ta de lette
j�n in \'e skrep wier, it neimiddeis-preekjen wol foarby koe. Mar
do \'t alle dagen sa reinde en der sadwaende gjin b�tenwenstige
drokte wier, do liet dominy bikend meitse dat er op de earste
snein in de moannc fen Julie de neimiddeis preekje scoe. Om
\'t elk wol forwachte dat er in preek oer \'t waer halden wirde
scoe, en om \'t se meast allegearre wend wieren frou nei tsjerke
to gean � kaera de gemeinte goed op. De preek foldie tige en
\'t neigebed net it minste, om \'t dominy derin �t namme fen al-
legearre mei earnst en oanhaldenheid frege om droech waer en
sinneskin. Men ken \'t yen hast net bigripe ho \'t fierwei de
measten, �t tsjinnichheid in de »nyc gesangen," � en �t stivens
mei \'k er wol by sidse, neilitte koene om mei to siongen :

»0 God! bewaar het veldgewas,

Dat de akkers ons voorspelden;
Het ligt als in een\' waterplas

Op onze drassche velden.

O Gij! die onzen kommer ziet,
Gebied de wolken dat zij niet
De landmans hoop verwoesten.

Ontsluit uw zegenrijke hand,

Verkwik, in onze dalen,
Eens w��r het halfverdronken land

Met warme zonnestralen.
Geef drooge weiden aan ons vee,
En deel een\' rijken voorraad me�

Van voedzaam brood voor menschen."

Dy wirden �teren doch f�lle better hwet er in hiar hert om-
ging, as de psalmfersen, dy dominy sionge liet.

Do \'t folk �t de tsjerke kaem reinde \'t wer tige, derom seach
elk mar gau onder dak to kommen ; de b�tenb�rsters gingen nei
alderwensl hier en der hinne to th�drinken. Mar in ure oarde-
heal letter waerd it droech waer, do kamen der al gau goeds
b�tendoar om nei de lol\'t to sjen en op \'e bregge roan in hiel
selskipke gear. Der ging \'t op in praten en kleyen oer \'t waer
dat it sahwet die, hwent de lol\'t like vet lang net s�n.

�Jonge, jonge! hwet stiet it er binaud foar mei \'t hea," sei
Bartele Doues, in greate stevige bonkige man, dy elk op mear
as filtich jier skatte scoc, � mei in sterke houterige stemme.
»Dy der sal��e bilang by het as ik, mat iten en drinken forgean,
der komt sa skoan hea, de mieren arbeidsje mar (oart, de ongc-
tiders longerje deis by ien om , en as \'t net gau foroaret mat
alles op \'t Jan forwirde; \'t mat al moai bislaen as de helte er
fen woan wirdt. As men mei iens natur to wirk giet, den scoe
men bigjinne to tinken, dat er gjin barmhertige God mear libbet.
I!y seach yet ris in de loft run en sei: «Der sit yet al mear
wetter." Do roan er foart nei h�s.

De liu dy stean bleauen halden hiar earst in poas allegearre
stil, en op \'t lest sei er ien : «Nou, nou, dy man het it al slim.

At forrottet sin hea allegearre, der hoeft er yet gjin slik brea
minder om to iten; in arbeider dy sin deibier misse mat, bet
fry hwet mear misgean fen \'t waer."

»Och ja" sei in oar, «Dartele is Bartele, men mat mar tinke
de man is net wiser."

Klaes timmerman sei: »Ik hie doch tocht dat Bartele him
hetter onder \'t bisti�r fen de lleare deljaen koe; hwent as in oar
him ris hwet tofoaren klaget om help fen him to kryen, den het
er dalik in hele boel fromme treastwirden klear, en nou \'t him
sels nel nei *t sin giet forslacht er der in ienen in."

«Nou Klaes, lit dou Bartele mar in sin w�sen. Hy is in from
man en hwet mear is, ek lid fen de gritenyerie. Skimp lieaver
op de godloasen, dy hiar sels de skild jowe fen hiar tsjinrampen,
inpleats fen op dy goede hu, dy alles op God sin greate rekken
sette, dy er nei hiar dead bitelje scil. Dat is allegearre kleare
bare froinmens." � Sa spottn Sape Stckbetel, in bleek man ,
sahwet heal en heal nymoadcrtch klaid, dy hwet alder as Bartele
like to w�sen.

»Ja froinmcns 1" sei Klaes. »Hy giet trou nei tsjerke, hy is
lid fen alle kristelike forieningen en hy ken sa lang bidde dat
de ierappels, dy glean biet op \'e tatel komme, der kald en stiif
onder wirde; mar wy siugije \'t nou wer hwet liu dat in \'e gr�n
benne. Sin soan Done het er om sin ondogense streken foart
jage, en sin dochter Maryke scoed er ek wol ut renne wolle, as
se sa goed as hiar broer kans seach om hiar to redden ; mar
hia is hast wol needsake oin er in to bliuwen, om mei de alde
om to hispeljcn, to bibell�scn en to psalmsiongen en to bisiikjen
as in heale cent ek spoud wirde ken. Dat hiette den iromme
Jiul"

»Dou kenst se om min part ek wol oars neame," sei Sape en
ging sin wegen ek. Klaes folge him ridlik gau , mar \'t oare
ploegje bleau yet stean. In hopen dorpsliu witte sneintoj�ns de
tiid net better to \'n ein to bringen as mei op \'e bregge to stean,
hwent op de dei des Hearen in de herberge to gean om in slok

to drinken, dat is to Jinsenburren net in de mode. Altiid by \'t
wiif in \'e h�s to sitten, forfcclt ek , hwent hwet scil men altiid
mei \'n oar prate? men is ommers alle dagen by \'n oar; en der
to sitten as stommelingen en neat gjin nys to sjen en to hearren
en neat to tinken � dat is net ut to balden. Komt er den op
\'t lest in h�rwiif inrennen mei in sleep g�lderige en twingerige
bern elteroan, den wirdt it yet minder. De goede manliu, dy op
in reinige snein sa\'n straffe to dragen habbc, siugge langhalsjend
�t nei in helder plakje in de tsiokke l�ft, en \'t mat al gans wiet
oanslaen as hia in hiele dei in de kinkhoarn bliuwe. Derom
bleauen den dy liu op \'e bregge ek mar stean, al wier \'t dat er
al wer fry hwet drippen loeien. Om \'t nimmen op dat stuit hwet
nys Ine to fortellen, bigunen se mar to praten oer de man dy
krekt sa by hiar wei gien wier, nammentilk Sape Stekbetel;
hwent oer Klaes timmerman foei saf�lle net to sidsen. Elk wist
wol, hy wier Klaes timmerman, dy goed jild forstienne en gans
drank br�kte, mei sin wiif altiid in onfredc libbe, en \'t in \'e
h�s wol ris grou dwaen koe. Oer Sape likwol, dy as er der
sels net by wier, al f�lle de »frymitseler" neamd waerd, wier al-
tiid wol stoffe to praten, hovvel ek al neat gjin nys; mar dat
hoefde just ek net, hwent oan \'t alde liiene se genoch. It wier
altiid plcisierich as elk mar sidse koe hwet er wiste en men net
jimmer ien allenne hoefde prate to litten. S�kke breggeliu meye
altiid graech in wird mei sidse, en elke gelegenheid as se dat
kenne en doare is hiar wolkom, wils \'t hast altiid in petear hiar
forfelc scil, der se oars neat ta dwaen kenne as \'t harkjen.
Graech litte se immen in ding, dat se wol tsienkear earder heard
habbe, in \'t lange en brede alhiel �tfortellc, as se mar �tsjen,
dat se sels ek yet oan \'t wird komme scille en forhelje kenne
honear en fen hwa se dat ek al heard ha , en hwet se deroer
tsjin \'t wiif sein habbe.

Uia hiene \'t er nou oer, dat Sape altiid fort�nlik west hie in
\'e wrald en ho \'t bim alles meiroan en best slage, howol er sin
libben lang in healc frytinkcr west hie. Altiid wier \'t bim bctter

gien as in oar, hwertrocli hy nou ien ten de riksto liutoJinsen-
bfirren wier. En as nou yot sin soan Franke mei Bartele Maryke
kaem to trouen, Jik as \'t algemiene sidsen wier, den koene dy
twa in kaptacl by \'n oar bringe lik as der hein noch omtrent
onder de boerestan ien to finen wier. Hwent Bartele Doue scoe
fest, sa lang as do alde libbe, net werom komme, en den scoc
heit er in sin testament wol om tinke, lik as riucht en billik
wier en loar God en de wrald to forantwirdsjen, dat er dy jonge
saf�\'lle net takommc liet as Maryke, dy wrichtich wier ek mcar
fortsienne to habben as dy dogeneat. Hia hie de h�shalding al-
tiid kloek en iverich bisti�rd, en niunken hiar heit hie se hiar
halden en dragen lik as \'t in bern bitamme niunken in alder,
dy for hiar sparre en by \'n oar potte hie.

Do waerd er rie halden hwer de jonge liu wenje moasten; �
as Bartele \'t boerkjen oerjaen scoe ot Sape, � of ailebeide. Do
measten tochten, Franke scoe wol op sin heite spil komme.
De frymitseler sin hus wier sa goed as ny en de lannen best
fn steat, hwent Sape wier in kerel dy alles kreep ha woe. Hy
liet slatte en arbeidsje op \'t lan , dat it lieafhabbery wier, en
br�kte terpsmodder by de bult; sa hied er fen in minne pleats
in b�ppest besten makke. Elk seach wol in dat sin menear fen
dwaen de beste wier en de foardelichste, en in boer dy saf�lle
jild hie as byfoarbield Bartele, mocht de frymitseler in \'t stik
fen boerkjen wol neifolgje. Mar dy man hie in tsjinnichheid �n
alles hwet ny wier. Hy sei altiid: «Sin heit en sin pake hiene
hiar ek mei s�kke nye �tfinsels net bimoeid en hiene doch al-
t�d goed boerke. Immen hoefde \'t in klcan en kost en h�sric
ommers ek net better to bigearjen as sin alden it hawn hiene,
en den hied er \'t er ek net op ta to lidsen om de leste drip �t
de gr�n to skoerren. As men mei \'t ienlaldige tofreden wier, den
hie men altiid genoch oan \'t jinge de llearc frywillich waechse
liet.\' � As Bartele der gelik oan hie of ongelik, der wieren de
hu t lang net iens oer, en wils \'t se der drok oor oan \'t praten
wieren, kaem Egge Blomterp der ek oan tracpjen mei de langu

piip in \'e holle. Dy man weard wol gau ris neamd !en degrit-
man fen Jinsenb�rren, to sidsen net in sin byw�sen, den, wisten
de liu wol, woed er lie fst by de fan neamd wirdc. Hy wier
net allenne alderling en aldslc tsjerklaud, mar, liwet yet mear
sci, ek aldste assessor of bysitter fen\'t gritenybistiur. DecigenU
like gritman, in adehk liear, sonder sviif en burn, dy in «reder
fen denne op in slot wenne, wier bast altiid onpaslik, alteast as
er th�s wier, derom reisge er simmerdei l�lle for sia s�ndheid
en hushaldc winterdei meast to Leaucrd. Sadwaende reste \'t bisli�r
fen de gritenye meast op Egge, en by wier der net in bitsje per-
inanticb op, howol de sildaris eigentlik de man wier dy in wier-
bcitl it spil stiurde. Bisfynten , dy dat wol wisten, hienc liim
derom de namine jown fen gritman fen Jinsenb�rren. Hy hie\'t
efkes oanbeard hwet er oer Dartele sein waerd en do naem er
\'t wird : «Hark ris, jimnie hoeve nearne net oer to praten, Bartele
het it riucbte foar; in goed boer baldt liim by destreek. Hwet
er bet, dat bisti�rt er mei eare en lit it oan sin bern oer lik as
er \'t len sin alden krige bet. Sape Stekbetel is en bliuwt in
aparten ien; by wol altiid oars as in oar. In it tidelike giet it
liim goed , mar ik woe net graech mei liim libje en stcarre. In
de wraldske saken wol er wiser w�se as de vviiste, mar de wiere
wisheid, dy fen boppen is, dy mist er, hwent onder tsjcrkelike
nocli borgerlike oerbeden wol er hiin deljacn. Earme stumpers
en geringe liu wol er alliid helpe en tomiette komme, sa \'t er
beart, mar as er geringe liu, dy in huske of in plakje gr�n in
eigendom ba, dat for in litse priis ouprate ken, den lil er \'t net.
Elk dy op Sape tsjin bic, stemde Egge fri�nlik knikkende mei,
en de enkclden, dy wol bwet la sin eare wisten to sidsen, halden
biar stil De inensken bennc ocral al fry gelik, as se mar op \'e
keper bisioen wirde. In litse efterondorpkes krekt sa goed as
o.u) de kcninglike hoven, wol elk lieafst de man ta fri�n halde
dy \'t meast lo sidsen het; om sa \'n man to wille to w�sen is
men greach in bitsje blin en doof en stom. Dy dat net ken en
net wol, w-irdt it lilke beest, lik as Sape Stekbetel. Hy wier,

onder de oansjcnlike, dat is de wolstelde liu, to Jinsenbunen de
ienichste dy Ejjge Blomterp in \'t iepenbier tsjinsprekke doarst.
Hy hie, lik as er net skromme to sidsen, »de gritman" (* mei
al sin greatskens en al sin dwaen en litten al lang in de lampe
hawn. Hy woe net flaye en plomkestrike, ek net sjende blin
w�se, mar alles sjen sa \'t wier, en hwet er sioen bic net for-
swye, bowol er wiste, dat er sadvvaende »dc gritman" en sin hele
oanbang tsjin krige. De liu dy in bitsienningon sieten achten \'t
tle moeite net wirdicb om hiar oan Sape sin praetsjes l�lle to
steuren; bwent lua toihtcn der sa oer: »Hy wier sa dom net
dat er bim om \'t bilang Umi geringe liu it bloed biet makke;
dat hy saf�lle oer alles to lekskoayen hie, dat wier mar om \'t
er yet gjin ion earepost hie, nou wie er spitich op de liu dy dat
wol hiene. Oaren, dy ek nearne mei in sieten, seyen : »�y Sape
wier in earste dwaisbongelcr; op alles hied er hwet to sidsen ;
gjin ien koe \'t him nei \'t sin meitse, dominy allike min as de
gritman. Oansjcnlike liu woed er altiid de wiukken inkorte, en
dy in de onderwal sieten woed er belpe op kosten fen uaren.
Nou dat koe men tinke! de gritenye of it dorp scoe him it lot
fen in arbeidersjonge oantsjeri, en gemiene liu hiar lesten ouniinine,
allenne omdat Sape \'t sei! Gekkepraet! As der wesentlik need
en earmocd bistie, waerd er altiid al help forskaft, sonder dat
Sape rie en die boeide to jaen. Dy arbeidsje koe en woe, koe
sin brea wol fortsienje, en forhongerje liet men nimmen. As
him de necd fen de mensken sa ter berte ging moast er se mar
belpe, mar om liu dy gjin earmejild bitellen koe \'t bisti�r gjin
oare regels en wetten meilse."

Sa hie Sape mar allenne dy liu op sin side, lor hwaens bilang
er him fyanden makke, likwol ek lang net allegearre. Dy \'t al
weagen om \'t iepentlik mei bim to halden, wieren liu dy nira-
men acht sloech , skurve knapen , dy men fen hiar sels of hiar
alden altiid wol hwet foar de skinen smite koe, dat hiar ta swyen

(* »^De gritman", der mat men hier en in \'t forfolch Egge Blomterp
onder foistean.

broclit; derom dienc se dat ek al meastentiids en der by dat
praetsje op \'c bregge halden se hiar ek stil.

It mcaste forwonderen de liu hiar der oer, dat Sape de neimid-
deis in de tsjerke west hie, hwent der kaeni er oars hast net.
Deroau koo men sjen, waerd er sein, dat dy grcatsprekker ek al
allike grauch as oaren des Hearen segen oer sin hea ha woe.
«Sioed er dat f\'ifte fers fen de himderdtredcle psalm ek mei son-
gen ha;\'\' sci er ien, »dy der de riuchte geastelike biteikenisse
fen (etsje ken, mat fen sels in Hts man foar de Heare wir-
de." �

Derop sei Hans Fetscs, in lang man , in bitsje foaroerb�gd ,
howol yet net ald , mei in tronie dy klear �twiisde , dat er wol
ris in slok dronk: »N�, Sape het dat net mei songen, ik hab
er om tocht, hy seach \'t wol nei in \'t boek, mar hy die de m�le
net op. Ik hald \'t er for dat er allenne mar nei tsjerke gien
is, om nei tsjerktiid de ienc of de oare to treffen, dy er sprekke
woe." � Sa sei Hans, mar dat hy sels de man wol w�se kend
hie dy Sape sprekke woe, om \'t de man jild fen him ha moast,�
dat sei er net.

In oaren wier fen micning: in de frygeastery ging de jonge
frymitseler yet fierder as de alde; dy Franke wier ien dy suver
nearne fen witte woe.

»Ja," sei in oar wer, «dominy het wol ris sein: dy heal en
heal bistudearde boeren wirde wol gau ris nyliochters, � dat
siugge wy wer oan Franke. Hy scoe ominers it studearjen ek
leard ha, en der hied er licht better for past as for de b�rkery.
As in boer de noas in allerhande freamde nymoadrige boeken
stekt, den doocht it net."

Der waerd wer op sein: »Sape woe sin soan studearje litte om
\'t er miende dat Franke hier in \'t dorp net allenne de rikste,
mar ek do skerpstc fen forstan en de geleardste fynt fen allen
wier. Mar op oare plakken koene goeds w�se dy yet riker en
skerper en gelearder wieren; derom hied er de jonge mar wer
thus halden."

«Nou," sei de earste wer, «Franke sin geleardens ken liim net
folie helpe, for \'t tidelike sa min as lor de twichbeid. Ik ken
tominsten net Ligiipe hwet it him jowt, as er al �t de boeken
wit, dat er earne in \'e wrald pikswarte mensken libje, dy elkoar
opite." Oaren foegen der by: »En dat de sinne slilstiet en de
wrald omdrait lik as in krodetsiel, dat wy mei busen en bcam-
men en al, onder en boppe oan de ierde hingje lik as de miggen
oan de souder: dat bennc nou d ingen, � inimen dy dronken
en gek beide tagelik wier, scoe \'t net brikcr bitinke kenne. En
sokke dingen forhellet er oan elk , dy \'t net to gek is om nei
sin praetsjes to harkjen, ta de arbeiders ta, dy by hiarres in "t
wirk benne,"

»N�," wacrd der wer op sein, «s�kke boekewisheid het neat
om \'e hakken, der hoeve Franke noch sin heit hiar hwet op
foarstean to litten. Om in flinke kerel to wirden is Franke fiers
to meager, en ho \'t mei \'t kaptael komme wol, der wit men yet
neat fen. Of eigentlik ken men \'t wol witte ho \'t cp \'t lest �t-
renne maet mei liu dy s�kke freamdichheden in de holle ha, lik
as Franke. As sa \'n icn in b�rkery bisti�re scil fliucht de boel
oer de kop, lik as de wrald alle nachten, nei \'t hy vis wismcitse
wol. Men siucht it wol inear dat in hushalding, dy sa b�ten-
wenstige hird rik wirdt ek hird wer in \'t forfal rekket. Nei in
by \'n oar haldcr komt wol ris in 1\'orbri�ker, dy \'t hirder ta \'t
slotgat utbringt as de earste \'t ta de doar inbrocht het.

Egge Blomterp, dy yet trye dochters in \'e h�s hie, die de ra�le
ek yet ris op en sei: «Franke is, lcau \'k, in \'e gr�n sa \'n
slim jongkerel net* Men mei er fen sidse hwet men wol, mar
ik mei him tsienkear lieaver lye as de alde. As Sape der altiid
net mei dwaende wier om de jonge krekt allik to meitsen as er
sels is, den scoe Franke wol in goede ju w�se."

It big�n wer to reinen dat it casde en dertr�ch wieren de
breggeliu necdsake om nei h�s to gean.

12
II. In de Herberge.

Jimme wilte nou al dat er in bregge to Jinsenb�rren wier en
sa bigripe jimme fen sels dat er m feart tr�ch roan. Bydy feart
lans roan de smelle dik, do dy tiids yet in modderdik. Foart by
do bregge stie de herberge, dy de dik en de feart beide foar him
Inc. Moandcitoj�ns wier der altiid gans drokme, liwcnt den lai
it dorpslearskip, dat op Snits loer, foar de herberge om de biiter
en tsiis in to laden, dy de oare dcis oan de merk moast. Den
kamen de boeren ol hiar arbeiders mei weinen of ierdkarren in
\'e b�rren om hiar gemaek in \'t skip to bringen ; de tsiis moast
den by de kastlein in \'t efterh�s woegen wirde, en dat jowcli fen
sels oanlieding dat de bringers efkes in de tapkeamer gingen om
in hapke to nimmen. Liu, dy der eigentlik neat to meitseti hicne,
bitochten den wol ris in bo3dskipke om der ek in to rennen en
in praetsje to meitsen. Sa sieten der de moandcitoj�ns ek in
ploecbje om \'e tafel, en Rinske de kastleinsdocnter, of eigent-
lik de foardochtcr fen sin wiif, stie bij de tapkast om it tolk
to bitsienjen, do Dartele IJoues der inrennen koein , dy sonder
in wird to sidsen oan \'t oar ein fen de keamer sitten ging,
wils \'t er mei greatske minachting de eagen efkes nei dy slokje-
drinkers draide. Hy easke in gleskc brandewin mei s�ker, en
Rinske, in flink jongfacm, brocht it him gau. Der ging de doar
wer iepen en : «Goeden j�n, allegearre mei in oar!" rop Sape
Stekbetel, friunlik en wol, ear \'t er yet soach dat Barteleder siet.
De oaren seyen him ek g�en jdn ea do sei er: «Ilwa het in piipfol
tabak for my? Ik fornim dat \'k min doase th�s bliuwe litten ha."

*Ik wol," sei Klaas timmerman, der Sape ticht by stie, en wils
de boer stoppe sei Kiaes: «Nou koe \'t yet wol ris bislaen, as
\'t sa yet hwet foart wierret, dat jyjildoan\'t hea fortsienje kenne ,
dat jy forline winter fen my krige ha." � Jimme matte bigripe
dat Klaes winterdei in pear ky hie, en dus ek hea ha moast.

»Ik ben gjin handelsman," sei Sape »ik ha \'t dy ounornd om
datste \'t oer hieste en wol oan jild ha woeste."

»Ja hoer, jy loeken der my in doarn mei ut \'e foct, dat scil
\'k altiid sidse, hwent gjin ien woed er my do dat jild for jaen,
dat \'k do Ien jo knge ha.

«Nou Sape, hier stiet wol in stoel," sei Bartele, dy \'t lorfeelde
dat Sape sal�lle mei dat folk praette, wils \'t hy der stilswyend
allenne sict.

»Kom ja," sei Sape, en ging tsjin Bartele oer sitten. «Rinske
jow my ek in hapke, alde kost, dou wist wol. � Yet al kald en
reinich hioed," sei er tsjin Bartele. »Mar wol \'k jo hwet sidse,
man, »jy matte op in oar jier in almanak fen Sunngar keapje,
hwent dat het dit waer better redt as van den Bosch sines. Of
lieaver, keapje fen elknies ien, den kouime jy gau sa fier dat jy
er neat mear fen leaue hwet de almanakken fen \'t waer sidse,
hwent hia sidse \'t hast altiid ongelik."

»Ja, jy prate hwef," sei Bartele, »mar dit heislike baergewaer hiene
jy ek net forwaclitte. � Jy habbe \'t nou by l�\'k raek sahwet redt."

»Vn jo helpt it neat," sei Sape kuisend , »dat jy jou hcawirk
alhiel end al nei \'t almanak inriuchte habbe Ik hab de gek mei
s�ks, dat wilte jy wol, mar \'k hald ek net fen s�k freeshk kriten
en kleyen, as \'t oars rent as wy \'t liealst ha. � Leaust dou
alles, Binske, hwet in \'t almanak stiet V\'

«Ikke?" sei Binske, »ik leau altiid hwet fen in ding; deiene
kear leau \'k: it is wier, en de oare kear: \'t is net wier."

«Dat hesle \'t sa slim net foar," sei Sape. »Mar wist yet wol, dat
Bartele en ik hier hioed trye wike ek sieten; do sei ik sa, ik
wier net haestich mei \'t meanen; mar Bartele sei, hy woe foart-
meitse, hwent folgens sin almanak krigen wy in de h�nsdagen
reinich waer en foar de tiid droechte."

»Ja, nou wit ik it wol," sei Binske; »der habbe jy oin lake
en jy seyen, in jou almanak stie \'t riucht oarsom."

�Just," sei Sape. «Ik ken \'t my net bigripe, dat liu dy hiar
forstdn ha, s�kke dingen leaue. As der in sinneklips komme

stil stiet it in alle almanakken allik; sa moast it mei \'t waerek
w�se, as men der op oan scoe kenne."

Om de oare tafel, der so in poas stil sitten hiene, kaem ge-
inompel, mar nimmen doarst tsjin Sape bigjinne. Hans Fetses,
dy der ek by komd wier, lustere : »HaId jimme stil! lit Sape
dy alde \'t hier mar ris �tkicme, dat mei gjin boas."

Bartele sei neat, mar hy wier al nidich, dat koe men sjen.
Om him hwet tomietfe to kommen, sei Rinske : «Men wit soms
net ho \'t mei s�k ding sit; der benne ek wol Iiu, dy net op in
moandei bigjinne wolle to meanen, om\'t er wol sein wirdt, dat
er altiid ien ongel�kkige moandei in \'t jier is."

»Ja," sei Sape, »de liu miene hier riuchtsinnich gereformeerd
to w�sen, en \'t bygelovc fen \'t alde heidendom, dat foar t�sen
jier in dit lan bistie, � habbc sa yet net oulein. Men mat iens
wirk dvvaen as \'t waer en de gelegenheid er goed for is. En,
foege er der by, wils \'t er Dartele skerp oanseach, as \'t den al-
tiid net gled fen de tried rent, den mat men dalik net tipelsin*
nich wirde en sidse: »\'t Is krekt as er gjin barmhertige God
mear libbet." � As dat kristlik en gereformeard is, den wit ik
er neat fen."

»En \'t is doch wier 1" skreaude Bartele en hy sloech op \'e tafel
en seach as in nitclich bolle.

»Hou man, bidarje hwet!"

»Ja, wier is \'t, en \'t is ek gjin wonder! sa godloas en fordoarn
as langer de wrald is en allegearre dy der in th�s benne. Alle-
gearre, gjin ien �tsondere 1 � gled gjin ien. Gjin wonder is
\'t, dat sids ik, dat de miette fen Gods toorn oerrennende f�\'1
wirdt, en dat er \'t douh�dige menskdom straft in sin grim-
michheid."

«Miene jy den," sei Sape gniskjend , «dat God lilk en op-
leappend wirde ken, lik as jy?"

»En leaust dou den net, dat de Ileare in God der wrake is,
en dat sin geriuchfichhcid in fortarrend fi�r is ? sei Barlele,"
en seach Sape oan as in nuchter dy in misdediger foar het.

»Ne, dat leau ik net," sei Sape manmoedich. »God ken gjin
God des toorns w�se. As hy mei al �s carmhertich geskrip in
disse binipte wrald de holle brekke scoe, den mocht er altiid wol
lilk w�se. Disse wrald mei \'t hiele boase menskdom is omniers
sin wrald. En dou leaust it ommers ek dat alles nei sin wille
bart; weinou den is \'t sin wille dat it sa bart lik as \'t bart."

«Der ha wj \'t al!" rop Bartele, »der komt de frygcast al �t de
moue. Is \'t net in griis om \'t oan to hearren \'l Dou stietst hier
mei de iene foet in \'t gref en dou doarst er in \'t iepenbier sa
\'n heidenske tael �t stiettc. Dou biste sa bil�sen , sidse de liu,
witst den net hwet de skrift seit ?"

«De skrift seit, ik mat ondersiikje en neitinke."

»Aste hwet faker in de tsjerke kaemste, den scoest wis wirde
dat de skrift in hiele oare biteikenis het ast dou mienste."

»Omdat dominy \'t seit? Och heden! as ik op de dominys to
seil gean scil, reitse \'k gled in \'e war, hwent de iene seit riucht
oars as de oare. Gel�kkicb bennc der frysinnige mannen onder
dy..."

«Frysinnich !" foei Bartele Sape in de reden, � »hcidensk mast
mar sidse. Dy frysinnige mannen wirde sels sa drist dat se \'t
catechismuspreekjen neilittc, en as se de formulieren l�se, den
slane se alles oer hwet hiar net noasket, en bitinke inpleats der
sels hwet by. Is dat nou net grouw�lich?"

»N�, dat is lang sa dom net. Dat benne liu fen de foar�tgong,
en dy matte wy habbe in alles, in \'t preekjen allike f�lle as in
\'t boerkjen. D�ngjen is better as bidden, dat matte de boeren
mar bigripe, en de dominys ek."

Bartele helle de pong �t de b�se om sin gelach to biteljen en
seach kiekt as er in leppclfol moster opbapt hie. Op \'t lest sei
er: «Nou, it is tr�ch alles hinne 1 s�kke tinkbielden in de holle
to habben en dy sa mar in \'t iepenbier �tkreamje to doaren.
En dat docht hier in man sa heech op \'e jierren , dy in goed
forstan hiet to habben. � Mar ik hoef my der oars net oer to
forwonderjen, dou hest altiid al sa \'n wereldsgesinde heale heiden

west. Oer diu siele en sillicheid nest dy nea bikommere, raar
ily altiid fort�se in de tidelike dingen. Mar der wirde wol ris
nuvere dingen fen forlcld, host don oan din jild komd biste, der
kenst op oan. Dat mast nou sels mar witte, mar dit wit ik, dat
it wier is, lik as dominy kortlin yet bipreke het. »De liu," sei
er, »dy \'t hier in disse wrald allegearre nei sin en winsk ging ,
hiene in de iwichheid net f�lle goeds to forwachtsjen, hwent
hier krigen se fen Gods goede gaven al f�lle mear as se fortsien-
nen, en as se kamen to stearren, den wier hiar fonnis: »Gaat
weg van my, ik heb u nooit gekend."

De liu by de oare tafel glimken, mar Sapo sei: »Wy hearre
nou yet ta disse wrald, ca \'t plak, der wy tr�ch Gods bisti�rin
steld benne, wiist �s f;n sels de wei hwet �s plicht is. Arbeid-
sje in de boadskip: de dominys libje ek net fen \'t bidden, mar
fen hiar traktament. Ik hab net sein dat bidden forkearu is,
mar \'k leau wol dat \'n hopen liu der neat len bigripe hwet eigen-
lik bidden is, al miene se \'t Cit de lunst to kennen. En buten
dat ben ik fen miening: altiid mar to bidden, to leauen en to
hoopjen, wils \'t men to sl�ch is om to tinken en to handeljen, dat
bitsi�t net folie, � en dat doar ik in \'t iepenbier sidse, om \'t ik
wit, dat it de pest is for de meatskippy. As Jezus in disse dagen
wer op ierde kaein om de mensken to learen, den scoe \'k sorch
ha dat er ek gau for in frysinnige ketter �tkrilen waerd, en malle
gau scoed er \'t wer to kampjen krye mei farise�rs en skriftgelearden."

»Hy is wrichtich net fier mis," lustere Hans Fetse.

Bartele smiet in d�beltsje op \'e talcl en wiles dat er nei de
doar roan sei er: «Mei sa \'n forfl�kte godluase heiden wol ik
ik neat mear to dwaen ha ! � Neat mear wol k fen dy witte, �
dat kenst forstean 1" � Do ging er der ut en sloech de doar
efter him ta, dat de romers op \'e tafel donsen.

In poaske wier \'t in de keamer deastil, en op \'t lest sei Sape:
«Dat is nou doch hwet to slim. Bartele mei in from man w�se,
mar de deugd fen \'t geduld het er yet net, en dat is foar in
menske in ongel�k, in disse wrald al. En as elke deugd ta de

al geande wei inear op hiiu sels, mar mimen bwet jild op rente
to jacn, der ging er f�lle gauer ta oer as Bartelc, dy as in echte
alderwetsclie boer, sin jild mar licafst in \'t laedsje lialde woe.
En orn \'t de liu nou it net lieafst by Sape bidearre woene, en ek
net tsjin hiar miening prate, f�tnen se swyen it beste.

Mar krekt as in kat, dy smuk op \'e plaet sittcn blinwt, as er
folk in \'e h�s is, tnar op tafel springt, sa gau as de keamer
leech is, en de molkkop omreaget, en alles ousnoeit, mei ien
wird in hele boel kattekwea �tfierf, sa big�ncn ek de liu in de
herberge op Sape sin eare en goede namme los to gean, sa gau
as hy de hakken ta de doar �t hie. En do vvaerd er den ek sa
goed ouheuvele, dat er net in goed hier mear oan hira hie.
Klaes timmerman wier de ienichstc dy liirn derta net meislepe
liet; hy halde Sape sin wal op , mar al hied er der tsienkear betier
slach fen hawn, as er hie, dat scoe doch net f�lle holpen ha.
Rinske hie in heislike mier oan dy swetsery, liia kipe jimraer
ta \'t fenster ut, as se hiar stiefaer, de kastlein, ek fornaem,
mar hy kaem net opdaegjen. Hie redde de boel hwet op, do
ging se ris ta de keamer �t; do se wer kaem hiene de manliu
\'t yet al oer Sape, derom woe hia bisiikje as \'t praet ek op
hwet oars to kryen wier. Derom sei se: »Wolle jimme de
krante ek l�se ?, dy leit hier yette." � N�, dy hiene se allegearre
al l�sen. � «Uwer \'t dy brief weikomd w�se mei ?" sei Rinske
wer; »\'t wier krekt as \'t skrilt my net oneigen wier. � Mar n�,
dy ik mien scoe net oan Sape skriuwe."

«Och heden!" sei Klaes, »de heale wralJ skriuwt him brieven;
mei alle gelearde liu het er gemienskip. »Ja, dy man , der het
gjmien forstan feu. Ik koe jimme wondere dingen fen him for-
tefle, as \'k it dwaen woe. Ik hal) wol ris brieven by him op \'e
tafel lidsen sioen, dy sa studenthaftich en fornaem skriuwn wieren
dat sliuchlwei liu, lik as wy, der neat fen l�se koene."

runske sei laitsend : «Dat scillo wol brieven fen \'t geriucht
west ha, s�kke kriget omke inkeld ek, mar den giet it niy lik
|as Klaes, ik ken der net wiis At wirde."

»Dy nuvcro brieven , ily Sape kriget, dat bennc goeds fen de
frymitselers," sci Jan Skeardcr mei\'n eigenwiis glirake.

Jan Skearder, dit mat ik efkes sidse, wier in permantich ke-
reltsjc, hwet lits fen slik, mar hy sticd er for bikcnd dat er alle
«goede" boeken l�scn hie en hele preken fen buten koe, en ek
bysondere kindicli wier in alde historis. Hy hie in alde Jozefus,
in Martelersboek en in Kevkelike Geskiedenis fen Foeke Sioerds:
dat sei al hwet! en der liet it mantsje him hwet op foarstean.

»De frymitselers," sa praette Jan fierder, »habbe \'n skrift op
hiar eigen ban, dat buten biar gjin menske l�se ken. Dat matte
se ha, om hiar spil geheim to halden ; hia habbe elkoar f�lle
mei to delen, der se tsjin nirnmen hwet fen �tlilte meye."

«Hwet bennc eigentlik frymitselers?\' sei Rinske, »der ken \'k
net by."

«Dat leau ik in ienen fanke," sci Jan, »en lei permantich de
hannen op \'e knibbels. »Ik ken dy der al hwet fen sidse. Alle
liu prate oer de frymitselers, mar fregestc immen : «Hwet benne
frymitselers?" Nou ja, den wit gjin ien it. Mar ik leau al dat
\'k er hwet fen wit. As men f�lle in \'e boeken omnoasket den
wirdt men fen alles wis en ken men , as \'t w�se mat, gelearde
liu to reden stean. De frymitselers, Rinske, dat benne mensken
dy oan gjin God leaue, en omgong mei de divel ha."

»Ho mat men \'t oanlidse," «sei Klaes timmerman, pom omgong
mei de divel to kryen ?"

«Nou ja, dal bist don ncdich to witten, Klaes. Dou wierst er licht
ncat to wiis la, om der ek ta oer to gean, as men dy sei host
it onderlidse moaste. As fis maet dy den mar genoch riksdael-
ders taskikte, dat scoe dy passc. Mar ik scil oppasse en sids \'t
net; ik wol gjin forantwirding op my lade; wy prate der mar
net mear oer."

«Nou kom, Jan Skearder," sei Klaes wer, «hwet hoefst wer sa
op to swetsen ? Dou kenst er neat fen sidse, hwent dou
witst it net. Mar om min part hoefst er ek ncat fen to sidsen,
hwent ik leau er doch nen bit fen."

»Scoe ik er neat len witte? Nou kom!\' sci it kribbige kereltsje
mei in stemme dy men ut sa\'n prop net forwachtsje scoe. »Sa
goed as der ien is wit ik it, dat alle frymitselers de divel net
persoanlik kennen leare, mar as se hwet mei him habbe to dwaen,
den n,atle se hiar by de greatmaster forfoegje, of ho \'t sa\'n ke-
rel oars ek bief," �
»Hwa is dy greatmaster en Iiwer wennet er?"
»Dat wit ik nou Godtank net. Der mast Sape mar nei freegje,
hy scil \'t dy wol sidsekenne, as er wol. Dit ken ik er dy yet fen
sidse: hia habbe der ck in Moscs en in Aron cninJozua en in
Kabel by, en de berch Sinai, de twa stiennen tafels en \'t gouden
keal en al dat spil komt er by to pas. Ik hab in ald skriuwn
boekje, dat is oukomstich �t min pakc h�shalding; in broer fen
min beppe het il skriuwn , \'t scil, tink ik wol h�nderd jier ald
w�se, mar \'t jiertal habbe de m�scn der ou fretten. As \'k hier
ris wer kom scil \'k dat boekje in \'e b�se stekke en \'t jimme
foarl�se. (*)

(*) Dat ald skriuwn boekje hab ik ek in mfn bcsit; for de aerdich-
heid lit ik de tnhald bier wirdlik folgje as in bydrage for de kennis
fen \'t jinae onder �\'t folk" forhelle wirdt fen do frymitselers. �Brief
van De vrije metselaars gevoelens Wegens haaren Godsdienst. Te be-
komen "Voor Een halve Schelling. Hier hebje Een klaar Berigt van
de vrije metselaars gevoelens, dit is van een gewesene vrje Metse-
laars in het ligt gegeven die 14 Jaar onder haar geweest is, en in die
tijd dat hij onder haar was, heeft hij Frankrijk en Engeland doorge-
reisd, en overal Bjj de vrye metselaars verkeerd; op het laats is h{j
te Amsterdam gekomen en daar hebben zjj in verscheide schepen bjj
malkanderen geweest, zoo dat hjj wel geschikt Is Om hier een klaar
berigt van te geven, het is een Engelschman maarte londen heeft h� zjjn
vrye metselaars gevoelens a ingenomen; het was In de stad in het huis van
den Heere Fielding in de herberg deSwaan, hjj was doe 24 Jaar oud s(jh
Naam Is Thomas wols>on; daar hjj zjjn gevoelens zouden aanemen; doe
werde hjj eerst in een duister kamer geleid, Deuren en vensters werder
wel gesloten, en doe werd een doek voor zjjn oogen gedaan dat hy niet
konde Zien; en een die nam hem bjj Derhand en die ieide hem in de
kamer driemaal in het rond en dan moeste lijj op haar spreken zjjn
voet op een besondere wijze opligten en zjja hoofd Buigen en in die
tjjd hoorde hjj zoo een geraas Boven zjjn hoofd dat hjj werde er van
verschrikt hot was of er twe degens kruisweegs over malkanderen
gesroken werdo, en voelde ook besondirc bewegens in dit tijd onder
zjjn voeten; waardoor dat hij genoodzaakt was om zjjn voet op die

iiScoo Sape wrichtich wier sa\'n ien w�se ?" sei er ien.
»Sa\'n ien w�se\'?!" sei Jan. «Wel wis is hy sa\'n ien. Gjin
forstannich sliucht wei rnenskc kriget in sin libben sa\'n kaptael

tjjt, op te ligton Als zij spraken ; en doe wierd Hij weer in een andere
kamer geleid; eu de doek voor zijn oog;en weggenomen, en doe een
tavol voor hom gezet ende daar wied een Hoek opgelegt, oui zjjn
naam daar in op te schrijven en drie kaarsen werden er op gezet;
entwe degens met een moker waar door dat hy vry wat ontstelt wierd,
en dan moeten zy eerst eeden onder malkanderen doen om te bezweren
dat zij haare gevoelens nooit aan geen mensch mogen open�bare met
mond Xog door geschrift, die; den eed verbreekt die moet lyden Dat zj
hem de keel afsnyden en de oogen uitsteken en de borst doorstoten ende
het hart uit het ljjf scheuren, endede ingewande uit den buik haaien; en
die tot Assche verbranden, opdat er geen gedagtenisse van sulk een over
biyft. En als dat gedaan hebben dan werden zy als een broeder aan-
genoraen; en dan werde haar witte handschoenen aangegeven, en dan
werd haar en troffel aangeven met passer en een winkelhaak; en een
schietlood en een schootsvel werd haar voorgedaan En dan werd haar
een Examen Geleerd, dat zij weten hoe z\\j in alles hebben gedragen, waar
meede dat zij het aan malkanderen betonen dat zy onder de vrye
metselaars behoren ; als zy in de tempel komen dan werden de voeten
7 maal opgeligt waarmede dat zy het tekennen geven dat zij 7 trappen
hoog moeten, en de voeten die moeten kruiswegs over malkanderen
gezet worden, de rogter voert eerst voor, daar zyne twe oppassers in
zijnen huis die moeteu wel opletten Of een ieJer Die merktekens Wel op
zyn tyd vertoont die er vereischt worden, Anders Mogen zy er niet
ingelaten worden daar werden dan Drie Slagen gedaan met eu moker
en dan moet een ieder driemaal in de handen slaan, en roepen dan
housee housee homee en als zy dat alles op zyn tijd weten te doen,
dan werd haar vriheid geven en dan hebben zij en merkteken onder
malkanderen aan haar duim en do voorsie venger die houden zy won-
kelhaiks wyze en hij toont voel meer Kenmerken waaraan dat zy
kenbaar zyn onder malkanderen in het hoedafnemen en windrinken
maar my dunkt het is niet weerdig om meer over sulke omstandighe-
den te schrijven daar is noodig wat pi :atse over te biyven om de
regte grond ook aan te tonen, hy verklaard wat dat gercedschapt be-
tekent met i der stuk toont hy het aan haar met en precies leven,
gelijk als een ieder weet, dat een passer een winkelhaak en een schiet-
lood daar toe gebruikt word om alles krokt en effen te maken, Maar
Die verklaaring is het mij niet weerdig om te schrijven , want daar
door kan een eenvoudig minsch verleid worden dat zy mene dat
hare gevoelens zoo vervoeiieiyk niet zijn als het inderdaad is maar u
zal ik de verna mstc gronden va � haar godsdienst rantonen. die ik
in een ander vermaard boek heb gevonden dat er nog wat klaarder
over schrift, daar verklaard de vry<: metselaar waarom dat zy vrye
metselaars genaamd worden , dat is zegt hy, om dat zy haar in alles
vri kennen, Zy erkenm n geen god die de gereformeerden voor god
erkennen, dat noemen zy natuur hy toont het ook aan dat zjj sulke

by elkoar as liy; liy het doch op \'t lest ncat mear forstan fun
boerkjen as in oar. Gjin ien ken der by bo \'t er oanaldatjild
komd is. En as men him mar ris praten heart, den hoeft men net

gruljjke eeden onder milkanderen moeten doen in het aannemen van
haar gevoelen daar turken en heidenen voor schrikken en beven, maar
hy toont hoe gerust dat h(j nu zjjn eed kan verbreken , die by selve
gedaan heeft om dat hy nu sict zoo lang als hy zijn eed niet heeft
verbroken , zoo lang moet hy de godheid verloochenen, want zy stel-
len onder haar vyf personen na zijn scliryven verder kan ik u hier
niet in onderregte ik ben sclve onkundig in deze gronden ik geef het
aan een ieder zyn oordeel over, want my be\\v> egt om hier over te
schry ven wensch ik u in het vervolg aan te toonen de eerste van de
Vyf Personen die noemd sig selfs God en de twede Moses en de derde
Aron en de vierde Josua en de vyfde Kaleb en de eerste die sig selfs
God noemd, die gaat staan op een hoog verhevene Trap die s j voor
de berg Synei houden, En hij heeft twe Stenen tafelen Daar de wet
op geschreven is, en zyn hand, en de twede die zy moses noemden
die gaat dan ook na boven na die gene die sig God noemde, dan
staat Aron, .Josua en Kaleb benede aan den trap en de derde die Aron
genaamd word, Die maakt dan benede een kalf en de vergadiring die
bid het aan de vergadiring die werden de kenderon Israels genaamd,
en dan geeft die boven Staand; die sig selfs God noemd Die twe
Stenen tavelen aan moses en als moses dan de wet Heeft ontvangen
zoo klemt na beneden en als hy dan siet dat de vergadiring het kalf
aanbid, zoo Laat hy de twe Steenen tavelen Vallen en hy bestraft
haar en Aron, en de vergadHnge verzoeke Mozes om voor haar te
Bidden by de geene die; Zig Zelfs god noemt dat de Zonde haar ver-
geeven mogen worden, en dan komt die genoemde god Van Bovenaf
by de vergadiring En Zegt dat \'t Haar Vergeeven is dat Zy nu maar
moeten Eetcn en drinken en Vrolijk Zijn wa;ir op dat de vyf perso-
nen met de vergadiring te samen eeten en drinken tot Walgens toe
en dan verkiezen Zij en donker vertrek om haare Gruwelen die te
Beter uit Voeren maar die gruwelen di" zyn te vervoeilijk om ze
opebaren; en eider kan wel duiken dat haare gevoelens niet veel besonders
is om dat Zy het met willen opebaaren Want een ieder komt met
zyn gevoelen voor het Ligt, Het mag weezen wat het wil zjj zeggen
dat de Bijbel Niet Anders in zig behelst Als in|}ne of natuuriyke
liefde Daar uit kan ten ieder wel uit denken hoe bandeloos dat zy
leven en zy Boeken nog ongegronde voorwintselen J\'.y te brengen om
haare gevoelens te bevestigen; haar dunkt Als haare Gevoelens zoo
gruwelijk waaren, dan souden zij wel g< straft worden dat zy op een
ander mannier sterven maar om dat zy sterven gelijk Als Andere
mensch.n, Dat is by haar een bewys dat zy het regt hebben en haar
Twede wereld geweest Is, En ten derden om dat er soo veele Groo-
ten tot desen gevoelens Overgegaan en daar hoor ik nu overal veel
spraak van dat het meeste onder de groten sijn menig een die weet
niet hoe dat hy Syn Tyd in Wellusten sal doorbrengen en ten vier-
den, dat zy zoo goed voor den Aron Zijn want de Rijken die moeten

inear in bistan to stcan; hy leaut ommcrs oan gjin God; hy leaut
oan neat."

»As er omgong niy de divel het," sei Klaes, »den scil er der
doch wol oan leaue, scoe \'k tinke."

i>As jy der jimmeroan sa nuver in slane," s«;i Jan, »den ken
men net redenearje."

De oaren namen it for Klaes op en seyen, men mochten doch
wol ris in frage dwaen as der ien hwet to binnen skeat. Dat
Klaes sei wier de planke lang net mis; it mocht wol ris oerhan-
dele wirde as immen, dy sin siel oan de divel foarkeapet, oan
God noch neat leaue ken. Sa hassebassen se yet hwet foart, mar
op \'t lest wieren se \'t oer ien ding wer iens : Sape mocht w�se
hwet er woe, mar hy offere sin sieleheil op oan it tidclik bilang."

En doch wier de man, der se altiid saf�lle oer to lekskoayen
hiene, gjin skelm of dief en ek gjin woekcrer; hia wisten him
as \'t er op oan kaem, gjin oare ondogensheden nei to jaen as
dat er gjin gelove hie en gjin menske nei de eagen seach.

Dat Sape gjin boer wier fen \'t selde hout as de oare boeren
in sin krite, scil de l�ser al ut sin eigen reden opmirken ha. Ik
wol jirame hwet neycr mei de man bikend meitse.

III. Korte Hiibbenslsiecleiiis feu de

Sape heit wier in earme timmerman, of lieaver marsa\'nfoege
knuseler, dy sin brea fortsienne mei \'t meitsen en forkeapjen fen
skeppen, l�ddefiemen, forkestokken, terskkneppels, spinpipen, sto-
ven, sinteklaesgoedsformen for de bakkers en al s�k spil. Der
stied er freeds to Leaurd mei op \'e merk en tiisdeis to Snils, en

de Aron onderhouden die onder haar zijn en Als de rijke geen Nabev
staande vrienden hebben, dan moeten Zij het maaken dat baar goed
na haar dood aan haar gemaakt word dit syn nu de gronden die Ik
u hier in het kort by raalkanderen heb geschreven, op dat een ieder
het beter konde bekomen, die eerste Gronden van Thomas Wolson
Die heeft hy selvcn geschreven." D.

den swalkc er ck wol, as \'t op \'t lid lichst wier, mei in siou (en
dat goed by de husen lans to (oarkeapjen. In de wanling neam-
den se him altiid Franke Spinpiip; sin fan wier oars Stekbetel.
Dat wier gjin bidriuw om er greate stikken mei oer to winnen
en it foei him wol ris sur, hwcnt liy wier hwet gnorrich fen bi-
stean. Ienkear do er yet fynt wier, mar al sa tr�ch it lan su-
tele, om \'t er sin heit jong forlcrn hie, en sin mem net folio for
de kostwinning dwaen koe, do wier \'t ris bard, dat er in adelik
slot foarby kaem, der krekt dy deis in pear trouden. Dat wier
der in trein fen moaye ridlugcn alhicl nuver, der stie in sierlike
earepoarte, \'t wier allegearre grien en blommen en flaggen, en al
\'t folk �t de omkrite wier op in bien om \'t jonge pear to sjen.
De earme kneppelsiouer hinge tsjin in hikkeoan, wils \'t deprach-
tige wein him foarby ried, der in jonker in siet nest sin moaye jonge
breid. »IIwerom", sei de siouer, wils \'t er de sek wer op \'e rech
b�n, «hwcrom ben ik ek net in sa \'n prachtich hiis to wrald
komd, der \'k opwaechse koe in weelde en oeifloed ? Hab ik dat
minder foartsienne as dy fint dy der sa moai in dy wein sit?"
Hwcrom het God him sa rik makke en my sa earm?" Hy miniere
der oer om in ein oan sin earmoed to kryen, mar hy wist er
gjin wei op, hwent hy wier lits en swak nei sin alderdom en
der wier nimmcn dy him sin lot oanteach. Derom woed er bi-
siikje as God him ek helpe woe, en hy kocht in lotbriefke for
sin s�rfortsinne jild. Mar God holp him net, sin briefke foei �t mei
neat. Dat makke him danige mismoedich ; God hie him sa mak-
lik helpe kend en hie \'t doch net dien. »Nou siuch ik," sei er by
him sels, »dat God my earm en ongelokkich bliuwe litte wol, en
tsjin sin wille ben ik net opw�chscn."

Fen dy tiid ou siet it him mar fest in \'e holle dat er ta \'t on-
gel�k in de wrald komd wier, dat tinkbield koe gjin dominy him
ouprate, en dat forlamme sin wilskreft alhiel end al. Mar do sin
mem forstoar moast er him doch wol in bitsje fo skrep sette. Ily
moast imracn ha dy him bilappe en biwosk en sin keamcrke nou
en den hwet himmele. Sin carsle oanfal wier dcrta by sin b�r-

man de skoenmaker, en dy sin docliter Griet woe dat wirk wol
op biar nimme.

De skoenmaker hie twa greate jonges in \'e h�s en twa fam-
mensbern; dy koene \'t mei hiar fioueren alliid lang net lik fine,
mar tsierden soms as hingers. Derorn stie Griet er sa onder:
as se in goed plak krye koe, den woe se der wol �t. Mar hia wier
net sterk en wol gau ris buten order, derom koe se net best
tsienje, en nou kaem it hiar net loarkeerd foar orn Franke Stek-
betel mar to biloeren, den hie se doch in ienen in eigen h�shal-
ding. Griet wist it libbensfi�r in him oan to blasen, hy krige
sin oan hiar en waerd in hiel oar menske. De diakens en do-
miny woene him it trouen ouriede, hwent hia tochten, as der ris
gans in h�sgesin fen kaem, den wier Franke gjin kerel om der
de kost lor to winnen, en den koe \'t in great biswier for de dia-
kenye jaen. Mar hy liet him in dat stik net riede en liede, hy
woe Griet mar ha Hia trouden; mar \'t d�rre net lang of Griet
rekke oan \'t sukkeljen en \'t earste jier al jowch it sa \'n lyen
en geheuker, dat Franke de moed alhiel wer nei de hakken sakke,
en hy leaiule grif dat er sint Jobs Uden gjin ongel�kki^er menske
op ierde libbe hie as hy. It like wol, sei er, dat de flok op sin
h�s lai, hwent Griet bilibbe der ek neat as ellende. Ilia koelige
spinne en breidsje, der hie se in hiar aldersh�s wol ris goed hwet
mei foartsienne, en by \'t trouen hiene Franke en hia der ek op
rekkene, dat hia hwet mei fortsienje scoe. Mar och heden 1 der
kaem sa\'n bitsje fen. De man koe mar skrippe en arbeidsje en
faek sin wiif ek yet bi-oppasse en him mei de h�shalding bi-
moeye, as hia buten order wier. En ek al wier Griet by Uden
ridlik by \'t spil, den libben se yet net l�kkich togearre,
hwent alles hwet se die kaem hiar sa bisvvierlik en slim
foar, dat se altiid siet to kleyen en kreunen en suchtsjen.
Dertr�ch waerd hy wer sa flaunioedich en swiersettich, alhiel
mal, en sin dageliks deunfsjc tsjin hiar wier: »Ik doch saf�lle
as ik ken; dou mast mei de f�rtsiensten saiicr sjen to kommen
as \'t mogelik is en dy slil in din plak deljaen. Dat iwige

jaramerjen en stinnpn en grinen makket i( yet binauder as al it
oare."

It trcdde jier fen hiar trouen wier \'t l�kkichste. Griet wier
mar selde onpaslik, hia krige wer sin en nocht oan hiar wirk
en wier altiid wol to moed. Sa waerd Franke ek wer rommcr
om \'t hert, en do sin wiif him in de wikc foar pinkster de eagen
�tstriek mei in jonge soan, � do song er de sneintomoans
in de tsjerke: »Dit is de dag, de roem der dagen," ens. sa Iftd,
dat alle liu de earen opstieken. Hy stelde him al foar ho \'t dy
jonge him mei in jier of hwet in \'e hannen komme scoe liy sin
wirk; al hwet mogelik wier en onmogelik seach er al wit ho
fier foar�t en sin wiif bilibbe do hiar nochlikste en l�kkichste
tiid. Bettcr as alle tr�chwise mannen biwiisde hia do dat in
feste wille ek oan in swak ligchem kreft en dregens jaen ken,
sa lang as se beide biswlkje. Mar deroer bikommert de wrald
him net. Dat die Franke ek net; hy hie sin wille der mar oan
dat sin wiif suf�lle oars wirden wier. Der wier er biiid mei,
net allenne for him sels, mar ek for de litse Sape. Dy fleurige
jonge jowch heit in bulle wille, en hast alle moandeitoj�nen t�ge
er sin soan nei de kastleins elterhus om \'t bern op de greate
tsiisskealjen to weagen, sa gracch woed er witte hof�llc dejonge
in in wike of fiertsien dagen wer oanwoan wier.

Sape wier en bleau in icnichst bern, en dat wier in ding fen
bilang, mei \'t each op sin folgjend libben, � net omdat hy de
ienichste erfgenaem w�se scoe fen \'t jinge sin alden kamen nei
to litlen: hwent dat waerd in bitsje; � mar mear omdat dit
yet al in boel infloed utoefene op sin aerd en bistcan. lenlings
bern, al wirde se ek fen de alden net bidoarn, benne altiid hwe
oars as goeds dy in \'t selskip fen forskatc broerren en sisters
opw�chsen benne. Onder in stikmannich sisters is de aldste
allicht ris minder bernlik en gaucr hwot aldwiviger as deoaren.
Dat scil der fen dunne komme, dat hia fen lits oan mear mei
greate mensken omgien het, en der fen praten en alles leare
moaste, wils \'t de oaren fen elkoar leare en mei elkoar as bern

babbelje en omgean. In ienichst bern is nou net lor in liidlang,
mar in sin hiele opwaecbsen onder greate mensken; hy is tr�ch
in tiid sinniger en onbr�ksumer as oaren, dertr�ch ken er mei
oare bern fen sin aldens muastentiids min oer wei. As \'t him
oan list en kreft ontbrekt om oare bern to bihearskjen, denjowt
hy him wcr onder greate mensken, of hy siket it ien of \'t oare
der er allcnne de tiid mei kirte ken.

Dit leste lai nou bysonder in \'t aerd fen Sape. Do hy op \'e
b�rren big�n to rennen en by oare jonges kaem, wacrd er al gau
in «malle jonge" neamd ; by \'t bortsjen wier er sinnieh en dwars,
en sa waerd er gau by alle ploechjes oustegere ; soms krige er
snieballen of m�ddcrkluten efternei. in \'t earst ging er den wol
ris nci de timmerwinkel of de smitte om der Invet tiid to \'n ein
to bringen, mar der woene se sa\'n carmelius bern ek altiid net
ha to in \'c wei stean, foaral net as foarnamer bern der ck w�se
woene. Mar th�s hie de jonge ek gjin tier; mem wier faek net
goed en klage dat er tof�lle spil �tjowcb, en heit wier altiid
ncargeastich, hy jeusele by de dei lans dat alle lesten en biswieren
op him oankamen. Hy moast skrippe en klaue fen de iere moarn
ta de lette j�n, om it ncdigc to winnen, en koe him nel l�lle
mei de h�shalding bimoeye. Den moast Sape boadskiprenne en
ierappelskile en mear s�k soarte fen wirk dwaen. Do er in
eintsje hinne kaem big�n er ek to skrobjen en to himmeljen,
en do bilibbe sin mem al wer nochliker dagen, as do Franke
dcis by hiar in \'e h�s omkreunde.

De mem kaem to forstearren en dat naem de jonge him f�lle
neyer as de heit. Dy wier eigentlik bliid in sin heit dat er fen
hiar ontlestge wier, om \'t hia fortsienne hast neat en koste yet
al fry hwet. Likwol onderfun er gau dat by mei wiks in g�ne
of Bit\' yet sa fier net wist (o kommen as sin wiif by hiarlibben,
en Sape moast hast alle dagen fen sin heit hearre, dat er in
mage hie as in boarnamer, en dat it wol goed west hie, dat sin
mem him mar mei nomd hie nci de himel, den hie heit hier
op ierde ek yet ris hwet belter dagen ha kend.

Simnaers wist de jonge him wol to redden, den soclit er wirk
by de boeren en fortsiennc al gau de kost; mar winters moast
er nei skoalle, en den ginde heit him nauerneed de tiid om hwct
to learen. En doch hie Sape tigc nocht oan learen ; hy siet f�lle
in de boeken, faek wol as in oar lai to sliepen. Mar hy kaem
niunkelitsen sa fier dat er ek hwct oars leare moast. Franke
woe him mar in sin eigen handwirk opliede, hwent dat wier de
foardelichste wei, mar der hie de jonge net f�lle sin oan ; heit
klage altiid, sei Sape, dat dat sa \'n skriel bistean jowch, derom
woe hy lieaver hwet oars. De heit, dy \'t just net ontbriek oan
kreft om to dildsjen en to dragen, mar wol oan moed om in
oare wei in to slaen, � sei den : »Hwet wotte, jonge, en hwet
kenste ? Dit is in wichtige frage, der kenst op oan. My het
God nca bclpe wollen, ik wier in earmeliu\'s bern, en mei de
lottery bihelle \'k neat. \'k Ha sorch dat er \'t mei dy neatbetter
foar het, oars bied er dy net as min bern op \'e wrald komme
litten, Derom hwet kenste, as God dy net helpt? Neat kenste
as mei din forkearde bigripen dy sels yet earmer nieitse. Mienste
dat ik in min jonge jierren l�kkige dagen hawn ha ? Allike
min as dou, mar nimmen freget er nei hwet men lieafst scoe
wolle; heukerjen en hongerlapjen is �s foarlan in \'e wrald, derst
dou, frees ik, ek net fen ontkomme scitte."

De jonge, dy hwet better op sin eigen kreft fortroude as de
heit, kamen s�kke reden wonderlik foar, mar alles hwet er der
tsjin sei wier om \'e nocht. It is slim to sidsen hwet ereinlings
oanfange scild hie, as net kort der nei sin heit, nei in korte
siikte, komd wie to stearren. Hy hie in oantroude omke, dy in ein der
fen denne wenne, en in wolstelde timmerman wier, en dy f�n goed
om de jonge by him to nimmen. It h�ske, dat yet net forkocht hoefde
to wirden, waerd oan arbeidersliu forhierd, en Sape forlietit plak,
der er as bern borte en ek yet al mannich nochlike �rke bilibbe
hie. Fen Sape sin foarttsjen hie nimmen in \'t dorp misgean.
Soms as de liu dat h�ske loarby gingen brochten se hiar de nuvere
jonge yet ris to binnen, dysoms alhiel menskeskou liketow�scn

en soms ek wer biustere �tlitten w�sc koe: mar al ridlik gau
wier er alhiel iorgetten. lly forgeat likwol s�n berteplak net sa
gau, al wier \'t ek dat it him net oan nyeonderfiningenontbriek.
It lyen en de earmoed, de siikten en tsjinspoeden, dy er der mei
bilibbc hie, en ek elke iri�nlik wird, elke lieafdetsienst, stiene
in sin geh�ch sa fest as in in stiennen tafel kappe. Hy woe rik
wirde, liwent hy seach dat in rike for alle lesten biwarre bleau,
en ocral for de beste en de wiiste tr�ch ging, derom wier \'t
allenne lor in rikeling mogelik, nei sin en wille to libjen, earme
forskovelingen to helpen, oi in goed wird for hiar to sprekken.
Hy koe in Jinsenb�rren yet forskate, dy mei him in earmoed
opw�chsen wieren, mar gjin omke hiene dy hiar in handwirk
leare koe. »En for in rike boer, tocht him, wier \'t doch sa
maklik om immen to helpen. Ho gau wier der t�sen g�ne by
elkoar to kryen, om de iene of de oare oan \'e gong to helpen,
dy net wit hwet er oanfange scil om \'t de earmen him to kort
benne. Immen doch dy \'t sa rom het dat er helpe ken en saf�lle
forstan bisit, dat er oaren, dy ek wol helpe wollo, der ta de wei
wise ken: o! sa \'n ien is greater as de greatste en mat l�k-
kiger w�se as de l�kkichste."

Sape wier in fri�n len l�sen en by sin omke f�n er in heap
boeken, dy de man fen sin wiifs heit ei ld hie, mar nel folie acht
sloech. Sape brocht de tiid dy er lor him sels hie, mcast mcil�scn
tr�ch, en om \'t er mei neitinken pielde, krige er tinkbielden in \'e holle
dy ouwikten fen de tinkbielden dy algemicn in de maetskippy
in swang wieren, dy de mensken len elkoar oemimme en for echte
munt halde, om \'t se der net oer ncitinke, en om \'t se best
mei hiar sinnen en bilangen oerienkornine. De man, dy for in
tritich jier �t de wirken fen de beste dichters sommigen ien de
moaisle stikken by \'n oar soebt en dy mei \'n oar in ien boek
�tjowch, scil net tocht ha dat in timmeriynt in in lits dorpke
fen de Iriskc greidhoeke, der de lange sueinen mei wille in tr�ch-
bringe scoe. Sape kocht sels ek wol ris in boek en graech mocht
er sokken lyc dy teikeningen iit it dorpslibben bifettcn, al hinderc

\'t hira wol dat derin it dorpslibbcn hast altiid to moai en to
lieaflik foarsteld waerd. Hy wier fon miening: »It libben wier
oeral sa lik as de mensken en bysondcr de reddrayers it makken.
Dorpsliti wieren koeke lin \'t selde dai as oare liu, al mochten
se de liu, dy mar selden mei dy rnensken hwet to dwaen krye,
hiel oars foarkornme. Sa \'n ien seach it boerefolk meastal in
de sneinse klean, in \'e sted of op dorpstnerken, as se wol to
moed, ja soms �tlilten flcurich benne. Krekt sa \'t se benne siucht
men se in hiar luis en in \'t dageliks wirk, mits den matte se
net witte dat er immen op hiar past. En \'t aldcrbeste leart
immen se kennen, dy in steat is om seelkophim sels to hearren
en nei to gean. In riuchtskepen man, dy dat dwaen koe en hwet
inflocd hie, scoe f�lle goeds onder hiar �triuchtsje kenne. 1\'y
ienfaldigc liu doch lieten \'t ear hingje nei de praetsjes fen elke
fine potskipper of marsekreamer of fen in omrenderswiil dat hiar
for dokteresse utjowch; hweroni scoene se den ek net harkje
wolle nei de forstannige wolmienende reden fen in biskaefd man?
Derom, tocht hirn, scoe sa \'n man nearne saf�lle goeds stichtsje
kenne as in in stil op hirn sels lidsend dorpke. En hy f�n \'t
net mcar as billik, dat men fen s�ks hwet mear die for in stand
fen hwaeus arbeid eigentlik de hele maetskippy libje moast.

Sa tochte Sape en hy kaem al niunkelitsen sa fier, dat er hirn
sels for de biskaelde man balde, dy sa \'n greate woldwancr for
in hiel dorp wirdekoe. Ja, hy spegele hirn sels foar, dat, as \'t
hirn slagje mocht om in wolsteld man to wirden, den woed er
der wirk fen meitsc om ienfaldigc rnensken to omlerriuclitsjcn
en to lieden; earmen en sokken dy der om lye moastcn en for-
ongelikc wacrden, woed er tr�ch help en goeddwaen oan hirn
forbine en sa stelde er him fcar dat er in man fen biteikenis
scoe wirde kenne.

Mar Sape lies sonder order allerhande boeken tr�ch elkoar en
ek wol faek goeds, dy him eigenlik to heech roanen, dy er net
goed Ietsje koe, om \'t er net noch ut \'e grim op fen alles leard
hie, dat er nedich west hie om s�kke drege kost fortarre to ken-

nen. Dertr�ch wier er eigentlik net on \'e riuchte wei ora echt
knap to wirden, howol er scls fest leaude fen wol, en de flayeryen
fen de timmerfynten, der er der mei omging, sterke hi/n in dy miening.
Ilia wieren allegearre dommer, altcas folie minder bil�sen as hy,
hia scagen by him op as in wonder f�n wisheid, hy fielde him
fier b�ppe hiar fnrhcven en waerd nuvere great in sin eigen ea-
gen, likwol net greatsk en minachtsjend niunken sin maten. Hy
wier net allenne bil�sen mar ek flink in sin wirk en jimrner
grappich en kortwilich derby; allo timmerfynten mochten Sape,
dy alles wist en koe, graech Iye, en hy spile onder hiar de rol
fen in gelearde. Sin oardiel oer allerhanne saken, ho iensidich as
\'t soms ek w�se mocht, koe nimmen tsjinsprekkc. Sa learde er de
lekken en brekken fen sin witnis net gau insjen, en \'t is gjin niget, dat
er him foarsteltle ho moai as \'t w�se scoe, as \'t him ris barre
mochte om ienkear, krekt as nou onder de timmerfynten , letter
onder de dorpsliu to hearskjen, en as du wiiste fen allen der mei
to skrippen om de mensken wiser en bettcr en him sels wiid
forneamd to meitsen. Jawis! dat scoe aldcrhearlikst w�se.

Sape wier de warberste en dcunste onder alle timmerfynten.
Hy lei him op jildoergarjen ta, om as \'t mogelik wier, hwet
wirde to kennen in \'e wrald. Boer to wirden, dat like him al-
tiid goed (a. Stil to libjen en neat to dwaen as hwet for tiid-
kirting, dat foei, al scoe \'t him barre meye, net in sin smaek.
Do er sahwet fiftsien jier tr�chhrocht hie by sin omke, � in
libbenslustich man, dy rom fortsienne en rom tarde, �kaem dy
to stearren. Sape pakte alles by \'n oar hwet er sines nen me koe,
klean , boeken en jild en ging wer nei Jinsenbi�rren. Jild hied
er al aerdich hwet oerpottc, en kocd er yet hwet by erve fen sin
omke, � dat dea-earm wier er net mear. Hy hie in dy fiftsien
jier allerhanne omstannichheden bilibbe, hwent sin omke nacm
ek wol krewcyen oan in de freamtc; sadwaende hie Sape
grif sal�lle leard as der ien wier; mar in de kinst om mei
mensken om to gean � de lenichsle kinst dy mannichien in
de freamte laert, � om him to skikken en to ploayen nei

elk en ien, om hier hwet oer to sliuchtsjen en der hwet ta to
jaen, � in dy kinst hieJ er \'t net fier brocht. De baes en de
(ynten hiene hirn altiid for in wonder Ien wisheid halden, in
him leaud en op him fortroud by alles hwet er sei. Mar om
\'t er fen bern ou oan wend wier om ienlik en for him sels
to libjen, kaem er net f�lle in selskippen der ek liu kamen dy
him freamd wieren, en as dal for in inkelde kear al ris bardc,
den waerd er fen alle onbikenden as in freamde bihandele sa
lang as er tr�ch snedige en grappige setten, der er altiid mar
tige rinsk mei omsmief, de hicle boel oan \'t hitsen brochte.
Goeds dy hwet op hiar lea hiene, of hwet apart wieren en hiar
net to goed mei de mille redde koene, waerden skoftich for sin
finnige �lfallen en myden him. Swyen achten hia \'t forstan-
nichste tsjinoer sa\'n fint »dy mar plomp wei elk flak foar de
kop sei ho \'t er oer him tochte, en dat den in grap neamde,
om \'t de gekken der om laken." De jonge timmerfynt, dy fry
naem om oer alles sin miening to sidsen, like i�lle earsuchtiger
as er eigentlik wier; hwent by al sin bil�senheid, sin witten
en kennen, seach er doch him sels net foarby, en liet er him
tr�ch de loftiitery (en \'t domme tolk net weislepe. Hy steurde
er him net folie oan as \'t ris barde dat sin praten en dwaen
nearne bytal firn. De oertsiiiging, dat er \'t riuchte foar huwn
hio makke him altiid sterk enoch om him oer krinkingen hinnc to
setten, en sa benne de liu net, dy fol earsucht en inbielcling sitte.

Ont dy sneins ta, do wy Sape for \'t earst op \'ebregge praten
hearden, wier er, tsjin alle skimp en spot oan, al fry hwet de
selde bliuwn, mar de lust om de karmaster en lieder fen sin
dorpsliu to w�sen, wier him gans in busje forgicn. Soms kocd
er \'t yet net littc om «wirden � in \'t san to skriuen," en derby
stelde er him den oan as immen dy sin best docht om to lailsen
wils \'t er him in finger ounomd wirdf.

Greater wille hie Sape licht in sin libben net hawn as de
hope dy him oandreau op de reis nei sin berteplak, en him de
tiid forkorlc. Net it tinkbield dat er nou mei de wolstelde liu

op icn line sLu.in en achle en eard vvirde scoe, mar \'t foarutsjen,
dat or nou earst riucht bigjinne scoe to libjen en to arbeidsjen,
spile bim tr�ch de holle, do pr de tsjerke en toer fen Jinsen-
b�ren wer in \'t each krige. Sin oankoruste in \'t dorp wier neat
oars as oars. In dei mannicb waerd er hwet oer praten en fier-
der bikomnicre nimiiicn bim mear oer de fynt. Mar do er al
mei de tiid lannen en gr�nen big�n oan to keapjen en dy mei
r� jild bilelle, do loek er de oandacht fen de riken en makke
de ouginst fen de earmen gcande. It praetsje wier al gau: »dy
fent scoe fen \'t boerewirk en de l�liandel net l�lle forstan
ha," mar by jowch er bliken fen dat er derin just gjin
stumper wier. Do seyen de alde liu, dat se \'t foarhinne wol
opmiiken bicne, dat er in boer in dy jonge stike, mar hia hiene
for \'t jild dat hy bistelde oan greate plakken min lan, doch
lieaver in bitsje bdwn en dat goed. Minne grun waerd by \'t ein-
sluten doch altiid di�r. It like Sape likvvol foardcliger ta om
sin jild in griinen to stekken, der hwet oan to (ortsienjen falie
koe. Hy liet de liu prate hwet se woene en lake der in him
sels oui, dat sin handelingen hiar mear h�llebrekken kosten as
him sels.

Hy liet sin bus fortimmerje, dat it hast alhiel ny waerd, en
do waerd er onder de geringe liu ode man in \'t ny h�s" neamd,
mar onder de riken ienfaldich Sape Spinpiip, � dat wier in
bynamme dy sin heit ek altiid dragen bie. Mannichien, dy mei
sin lits bidriuw nauernecd oan \'e kost komme koe, hied er spit
(en dat er ek net, krekt as Sape, in de freamdte tein wier, om
jild to fortsienjen , en dy spit waerd �tere tr�ch skimpen en
smeulen op Sape. Hy fornaem wol, dat er de earmen to rik
wier en de foarnamen to gemien, mar sa faek as er dat
klokje fen ouginst lieden hearde, den lake er en sei: «Jild en
biskaving regeaije de wrald, en ik doar my mei beide by elk
sjen htte. Hia meye my mei �ls-eagen oansjen, as ik tr�ch de
b�rren ren, by gjin ien scil de tsjinnichheid in Sape Spinpiip
sa great w�se, dat er my de doar wise scoe as ik om sin dochter

kaeiti." � Dat wier nou wol in permantige tael for in soan
fen de carme Franke Spinpiip, mar der wier docli net f�lle tsjin
in to bringen. Oeble Reitses, ien fen de riksie hoeren, hie \'t
Sape ommers a! faker as ionris in \'t lange en \'t brede ut \'n
oar set, dat as hy boerkje woc, den paste hitn neat better as in
goed wiif, dat in de boerkery opbrocbt wier en flink b�termcitse
koe. Mei \'n h�sfroufaem , sei de man, wier \'t kleare lyen ; hy
hie \'t sels onderf�n , hwent hy hie sin wiif forlern do sin twa
fnmmensbern yet net niansk enoch wieren om \'t spil oan to pak-
ken. Mar nou wier er \'t hoekje to hoppe, hwont sin jongste,
dy f�lle by hiar omke wier, mar alle dagen th�s komme koe as
\'t nedich wier, dy wier \'t wirk allike goed tabitroud as de aldsle.
En sin aldste dochter Fyke, dat wier ien , dy in \'e h�shalding
op fiouren bislein wier, en in \'t b�termeitsen! den mochten der
goeds w�se dy \'t allike goed koene as hia, mar better gjin ien.
As in oar simmers in de waerme dagen de b�ter ta \'t fet ut
roan , den hie hy se alliid sa stevich as klai. Fyke hie ek al
faker as ienris gelegenheid hawn ta trouen, mar \'t wier hiar net
allike f�lle oan hwa se hiar forhinge; hia hie tige hiar forstan
en seach ut hiar cagen." Dat de boer sa biuster fen sin eigen
dochter spriek, dat stie wol hwet sleau, mar Sape sloech it doch
net in \'e win. Hy wist wol dat hia allenne om \'e n3mme in
boerepleats erfd hie fen hiar rnoaike, der se nci neamd wier;
de heit siet er ek waerm in, en hy dat alles hie Sape al fornomd,
dat Fyke in wirkesel in de h�shalding wier. Derom naem er
\'t bislut om dy faem ris op to siikjen, likvvol net dalik to fryen;
earst mar ris in boadskipke by de boer meitse en ris nei him ta
to thedrinken, tocht him.

Fyke wist wol ho let as \'t wier, do se Sape op in neimiddei
op hiar hus takommen seach, en hiar heit sei: «Witste hwet!
dy bisfynt wol dy net allenne sjen en hearre, mar dy ek in de
kaert loere, en de h�shalding tr�chsjen, ho\'st alles in order heste ;
w�s mar goed op din lepenst.*\' � »Bitrou my dat mar ta!" sei
hia, »lit him alles mar tr�chnoaskje sa \'t er wol, hy scil neat

gjin ongedienens fine." Jimme matte bigripe, dat hia der net fy fen
wier om de fynt oan \'e han to kryen en in sin ny h�sboerinne
to wirden.

Sape hie, sa lang as er wer to Jinsenb�rren wenne, mar wakker
skript om sin b�rkery in \'e es to kryen en sin lannen to forbet-
terjen; derom wieren de measte liu fen tinkbield, dat hy, krekt
as hia allegearre, oer neat oars prate koe en ek oer neat lieaver
prate woe as oer b�rkjen. Fyke wier ek sa fen miening, en
by de th�tafel die hia hiar best om, � as \'t pas jowch of net,
mei to praten oer ky en molke en b�ter, oer gers en hea, ja
sels oer dongjen en icrdriden en allerhande manliu\'swirk. En
den liet hia him jimmerwei fiele, dal hia alles f�lle better wist
as hy, om \'t hia fen bern ou in de b�rkery opbrocht wier en hy
net. Dat smakke him al net riucht. By \'t einsluten bipraette
de aldboer dat it wol in beste saek wier as immen in goed oer-
lids hie en hwet oanpakke doarste, mar tof�lle moast men der
net op steune. Hwet it wirdich wier om in flinke familie to
habben, dy yen altiid stipe om oeral in \'t bitrou to bliuwen, en
in fiid fen need ien mei rie en die bysfie, �dat koe gjin menske
bigripe, dy der gjin onderfining fen hie. Derom koe Sape neat
better dwaen as him to forbinen oan in knappe familie, dat scoe
sin oansjen forheegje, sin wolfeart stipje en bifestigje.

S�kke reden noasken de fynt alhiel end al ncf. Hytochfe: ik
hab it �t my sels safier al brocht en ik scil \'t hoopje \'k yet
wol fierder bringe, jimme rie en onderriucht scil \'k hoopje \'k net
brek w�se, en my oan jimme fi�r to waermjen, der ben \'k ek
net fen th�s."

De tsienstfaem, in knap fanke, mar earm, siet er ek by do de
boer sa praette, en hia weage \'t to sidsen : »Nou, my tinkt
Sape scil \'t spil wol ridlik tabitroud w�se, \'t het tominsten bliken
dien dat er t�kernoch wier om tr�ch eigen kreft to forkryen
hwet oaren al habbe sa gan as se in \'e widse litlse."

De boer en Fyke seagen dy faem oan as se hiar der tr�ch nimme
woene, tomear om \'t se seagen , dat Sape hiar min of mear

fri�nlik oanglimke. Hy tochtc: »Dou praetst better nei min
sin as dy rike boeredochter. It froumcnskc der ik it libben mei
to \'n ein bringe wol, mat sa leaue en fbrlroue op de kreft fen
liiar man. Dy faem het gjin jild, oars wist ik , leau \'k, wol
hwet ik die. War, scil ik my sels minder bitroue as hia ?"

Fen dy tiid ou oan kaem Sape folie by Oeble Reitses, net op
sneintoj�n, mar sa faek as \'t hini in \'t sin kaem, op alle uren
fen de dei en hy waerd er altiid tige let en set. Dat ithiraora
Fyke to dwaen wier, dat stie by de mensken fest, endatitniun-
kelitsen hwet wirde scoe mei dy twa, der twivele ek nimmen oan.
En der wieren reden for, hwent Fyke jowch \'t de liu omtrent
in \'e m�le, dat it wol sa komme scoe, howol se goedernoch
wiste, dat Sape him eigentlik yet nea mei hiar inlitten hie. It
lit him tinke ho\'n opskoer it jowch, ho \'t it op in bearen en
skimpen en smeulen ging, do sahwet in jier dernei it nys tr�ch
de b�rren fleach, dat Sape Stekbetel troue scoe mei Maike, de
tsienstfaem fen Oeble Reitses. Dat hied er sa mar to m�k, son-
dcr dat immen der erch in hie, mei dy faem klear makke, en
do him tochte dat it tiid wier kaem er der in \'t iepenbier mei
foar \'t liocht. Freeslike raer waerd der tsjin opharke. Elk wist
dat er Fyke krye koe sonder stiet of slach, en dat er nou sa \'n
earme tsienstfaem naem, wils \'t er de skin oannomd hie dat it
him om de dochter to dwaen wier, dat neamde net allenne Oeble
Reitses mei sin hele greate famiiie, n�, dat neamden alle foarname
boeren in finale gekoanstekkery; en de liu fen leger klasse, dy
hiar sa \'n greate dwaesheid net bigripe koene, wils \'t se mienden
dat Sape sa \'n t�ke fint wier, � dy neamden him nou in greate
esel.

Sape hie in hiele Jinsenburen gjin fri�n mear dy \'t tige mei
him op hie. Hy waerd yet finniger birabbe, as do er earst �t
de freamdte der wer oanlanne. Sin goedwilligens om geringe
mar warbere en oppassende liu mei jild en goede rie by to stean,
waerd sa utlein, dat er \'t gemicne folk mar op \'e han socht to
kryen en tsjin de wolstelde liu opstokelje woe. Eltse wird dat

er sei, waerd op goudskcaljen woegen, en om \'t er nei sin trouen
it opsicht oer de h�shalding oan \'t wiif tabitroue koe, ek saf�lle
bysondre drokte net mear mei sin boerkery hie as in \'t bigjin,
kaem er nou mear onder du mcnskcn as fen to foarcn, en sei
tsjin elk en oer alles r�n�t sin miening; kortom, hy teach iepen-
lik to fielde tsjin alle dwaesheden, foaroardelen en bygelove. Om
\'t sin mieningen altiid dwars tsjin de algemien oannomde mie-
ningen oproanen, hoefden sin slimste tsjinstanders de moeite net
ienris to dwaen, dat se sin wirden yct fordraiden om him by alle
mensken baetlik to meitsen. As Sape de gek hie mei alle byge-
lovige fiselasen, den mienden ienfaldige liu, dat er de spot dreau
mei \'t wiere gelove, bwent gelove en bygelove waechse faek op
\'e selde stamme; en der is gjin tearder wirk, as de mensken
toioaren to praten, dat it jinge bia altiid for heilige wierheid
halden ha, oars neat is as greate dwaesheid. Al hie Sape folie
foarsichliger in sin praten west as er eigenlik wier, it scoe doch
neat ntwirke ha; hwent hy bic gjin goed bitrou by de mensken,
en as dat er ontbrekt is alle redenearjen om \'e noebt. Foarbinne
wier er de gemiene liu to rik, de riken to gemien, de frolike
liu to enrnstich en de trommen to godloas; nou wier er mei ien
wird: »in Frymitsele r", in man by hwa neat beilich wier
en dy neat leaude, as dat twakcar twa fiouer is.

llwet belter de liu op \'e bichte mienden to kommen fen Sape
sin gelove, ot lieaver ongelove, hwet lieaver in hopen mei him
prate woene oor gelovesaken, allenne mar om by de neistc ge-
legenheid fortelle to kennen hwet ougr�slike stellingen dy fry-
mitseler in \'e holle hie, en sa to biwisen dat hia sels wol suver
in de leare wieren en tige goed hiar oardiel hiene. Boeren dy
foarbinne wol in greate doebter oan Sape slite wold hiene, koene
\'t hiar nou net bigripe, bo doniiny him in sin w�sen Iitte koe;
bia droegen de preekhear alle rarichheden oan fen de frymitseler,
en hia hiene mar heal hiar moed er oer, dat dominy de spotf�gel net
ris onder \'t iorhear naem, ol alteas him op \'e preekstoel ris
flink it hier iitkiemdc. Liu dy him sels lang net oandoarsten,

i\'it fresc dat er hiar dingen sidsc scoe, dy hiar net smakken ,
scoene neat lieaver heard ha, as dat dominy de greatsprekker ris
omreitsen it leksuni l�sen hie. Dominy bitroude sa goed op de
kreft fen sin wirden, dat er \'t neat achte om de frygeast ut it
field to slaen, mar hy liet de man greatmocdich sin gong gean,
sa lang as Liuwe kastlein him net oanklage, Liuwe wier al-
derling en in great fri�n fen dominy, mar Liuwj myde Sape,
om \'t de boer wol gau ris kaem om in d�beltsje to furtarreu.

Op in snein, do dominy hwet buten order wier, preke der
in kandatus, en dy jongkerel stookte de hel biustere hict en
skildere de divel malle swart ou. De moandeineimiddcis siet Sape
mei in stikmannich oaren by Roel skipper, dy in winkel hie en ek
hwet herberch halde, sa fier as sin lits h�s it taliet. Do waerd
er praten oer de preek fen dy kandatus, en do sei ien fen de
boeren tsjin Sape: »Jy habbe wol ris biredenearre, dat er in \'t
hielal gjin onder en boppe is, mar nou it \'t �s jister wer klear
�t de skrift biwiisd, dat de himel boppe �s is en de hel onder
�s, � dat komt mei jou stelling net goed �t."

»N�," sei Sape, wils \'t se him allegearre oangappen, «nei\'tdy
preker it �s oanwiisd het, den is de hel der flak onder dy blaue stien-
nen, dy foar de preekstoel in \'t hek lidse; hwetit sa faek as er mei
kreft en oaudrang oer de hel praclte, wiisde en wiuwde mar
wakker by de preekstoel del nei dy blaue stiennen. Mar witte
jimine hwet F al hwet gcastlik is ken �s net fierder oubielde
wirde as �s bigrip rikt. Hwet docht searder as barnen ? Neat,
oars wol ? In raenske midden in in f�leindich fi�r, � dat is
in ougrislike foarstelling. Dat mat �twirking ha op s�kke stomp*
sinnige mensken, dy sonder frese for de divel net braef, � of
ho men dat neame wol, � w�se kenne. Alles hwet akelik en
islik en ougrislik is, het men in de hel by \'n oar brocht, om s�kke
liu binaud to meitsen, dy krekt as douh�dige bern, oars net om
\'t lik wolle as dat heit mei de b�llepist komt."

Hie Sape in wike oan ien s�pt en Hokt as in poldcrjonge ,
hied er de m�le tigc wille jown mei skimpen op \'t regcar en de

liu dy der in silte, Ijy scoc him mei dat alles by sin tahcardcrs
en oaren dy \'t IcKer fen hiar hearden, sa forachtlik net makke
ha, as mei dy stikmannich wirdcn. Sa gau as Liuwe kastlein
it wiste skeanbille dy nei dominy, om \'t mei de waerme han oer
to dragen, hwet godloasc tael as der by Roel skippers fierd wirden
wier; Sape Stekbetel hie tominsten sein: «Der wier gjin hel;
de dominys hiene der mar hwet fen optocht om de domme hu
bang to meitsen en se sadwaende nei hiar sin to lieden en to
sli�ren."

»Wy scille him wol krye!" sei dominy kort en droecb.

De sneins deroan wist elk wol hwa dominy miende, do er oer
falske profeten oan \'t preekjcn rekke, en derby sei: «Valsche pro-
feten zijn ook dezulken, die een paar godlooze boeken gelezen
hebben, of van uit de booze wereld de verleiding medebrengen.
Dezulken zijn bezeten door dommen hoogmoed, daarom beelden
ze zich God weet wat in op hunne bedorvenheid en willen, even
als de eerste verleider, de Satanas, cenen aanhang hebben. Wie
nog een vonkje eerbied voor de godsdienst in zich heeft, schuwt
zulke duivelsdienaars, zulke wervers voor de legermacht des Satans,
zulke vervloekte vrijdenkers � meer dan de pest; want hij weet
dat zij met den duivel een verbond gesloten hebben."

Sape hearde dat wol mei forbasing oan, mar mei in restich
gewisse, en hy scoed er net op fallen ha dat dy wirden him in
\'t bysonder gauen, as er net siocn hie dat alle eagen op him
festige wieren. By \'t �tgean fen de tsjerke woed er de iene en
de oare freegje, hwerom dominy fen \'e moarn sa biuster tr�ch-
draefd hie. Mar de liu winden by him wei as skoftige h�nen;
hy lake in him sels en ging nei hus. Mar do er th�s kaem
moast er yet in preek hearre.

«Min lieave ginst, Sape!" rop Maike him tomiette, «hwet is
der doch geande, dat alle mensken dy sa oanseagen, do dominy
oer de godloasen preke ? Ik wol gracch leaue datst neat op din
lea heste, mar sids my doch hwer dat fen denne kaem."

Sape koe him op dat stuit oars neat to binnen bringc, as dat

leste praetsje oer de hel by Roel skippers, en dat deelde er sin
wiif wird foar wird mei.

«Godtank 1" sei Maike, »it kooit sa ut lik as ik tocht. Dou
bist better as de liu miene; der meist in eare in stelle, hwent
er benne in boel dy net tsjin dy ut kenne. Dominy het dat oan-
nimme matten sa \'t de kweawillige mensken it hun oandragen ha."

«Oannimme matten!" sei Sape hiet. »De geastlike hearen sidse:
�Bitrou dy net en leau dy net, en hia leaue en bilroue de earste
de beste kweasprekker. Hwerom mat dominy eltse babbelder en
sk�bbert, � dy er in \'e gr�n sels forachtsje mat, � leaue, wils \'t
ik net leaue en sidse mei, hwet my forstannichst foarkomt en
hwet de beste en �tstekkendste mensken �tspritsen ha?"

Sa ivere Sape al fierder, en dy neimiddeis bleau er for \'t earst
�t de tsjerke, to sidsen, sonder dat er de iene ol de oare for-
hindering hic.

Nou hie dy preek alle liu, dy Sape koene, oer�lte best foldien.

»Dy man ken der hwet fen sidse!" waerd er jimmer sein. En
hwet se \'t moaiste l�nen : dat se nou net mear hoefden to freegjen
ho \'t dy frymitseler in korte jierren sa rik vvirden wier; dominy hie
\'t ommers mei rune wirden sein, dat er in b�n mei de divel
sletten hie. Dat forgeaten de liu net wer, en sels dominy wier
letter net in steat hiar to bitsiutten, dat se sin wirden hwet oars
bigripe moastcn, ho graech er dat dwaen woe, do er sels wol
inseach dat er hwet al to sterk spritsen hie.

Howol Sape in sin b�rkery jimmer l�kkich wier, hy scoedoch
to bikleyen west ha, as er net in engel oan sin side hawn hie,
dy him mei lieafde en sealtmoedigens wist to lieden, en dy er
slach ien hie om him, sa nut mei sin omjowing, den doch mei
sin tastand to bifredigjen. Der wieren net folie dy sa goed as
Maike h�slik l�\'k wisten to kweekjen. Do hia him niunkelitsen
bliid makke mei in litse Franke, do krige, nei sin sjenswise,
ek sin arbeidsjen (dat sin ienichste tiidfordriuw wier, sont sin
lieaflings ideael him forlitten hie) in heger biteikenisse, om \'t it
nou net mear in oerpottery sonder doel wier."

Franke bleau it ienichst bern 1\'en Sape en Maike , en de heit
koe him mei alle sor^faldigens op de opfieding fen dy jonge ta-
Jidse, en dat died er mei alle wille. »It bernopbringen," sei er
laek fleurich laitsend, pjowt my wrichtich mear h�llcbrekken as
mannich skoallemaster, ai mat dy it ek for in hele boel dorpsliu
allenne waernimme, hwent in hopen miene dat se oars neat for
hiar bern habbe io dvvaen as riksdaelders by \'n oar garje. Rik-
w�sen is for elk net goed. Mannichien, ja lichtwol elk dy by
in great kaptael in sliuchtwei opfieding kriget, wirdt onfordrage-
like, eigensinnige, greatske domkop. Sa\'n ien wol ik net fen
min jonge nieitse. Hy mat in achtenswirdich man wirde; gjin
groukoppige pr�tte goed, dy by de sleur sin libbenswei lans
rollet, lik as in balstien by in hichte del. As in selsslandich
n.an mat er sin formogen br�ke, ta best fen him sels en oaren,
sa dat earmen en riken for de frymilselers jonge ontsach habbe
matte, as se wolle of net."

Franke koe flink leare, deroni rellen in hele boel liu �
dy mogelik de soan fen dy gefaerlike irymitselcr wol ta \'t dorp
ut ha woene, � Sape oan, om de jonge to Grins studearje to
litten , den scoed er licht hwet goeds fen him kommie kenne.
Mar den waerd Sape de holle kreas en hy sei: »Is in boer den
net hwet goeds ? Net de stand docht de menske eare oan, mar
de menske de stand, sids ik, en as mannich boer net hwet goeds
wirden is, hwa het der skild oan as hy sels en dy him opbrocht
het ? Ik bring min jonge sa op, lik as men my ek opbringe
kend hie. Neat scil him ontbrekke hwet my ontbritsen het, en
den het er \'t hier hy honk ek t,oed cnoch. Studearje? \'t Is
aerdich dat ik in ienen s�kke fri�nlike riejowers kry. Der scil
ultiid in du wrald wol genoch preke, plastere, salve en pleite
wirde, al wirdt min soan gjin dominy, dokter of abbekaet. For
dat alles benne er, ta gclok , altiid liu mear as genoch, deroni
scil Franke hwet hiel bysonders wirde: in musikant, dy de mens-
ken de wierheid (oioaren spilje ken en doar, dat it licafhabbery
is. Ja wis, su mat il wirde. As hy it bikomt, Invet my ont-

britsen het, den scil er ek dwaen kenne Invet my ondwaenlik is."
«Mei dy stiifkop is gjin lan to bisilei.," seyen de goe-riejo-
wers en gingen norlich hiar wegen. Mar Invet Sape sein hie
dat wier him inmoed. «Elke sten," sei er, »en elke bidriuw het
sin bysondere plichten. De earme het for him sels en sin wiif
en bern to sorgjen en him ut sin heukerige tastan wei to arbeid-
sjen. Ik hab dat ridlik goed opskippere, Franke is net mear
earm, mar derom hoeft, \'r de hannen net in \'e b�se to stekken en er
lik as dy oare rikeman, tsjin sin siele to sidsen: uit en
drink en wes frolik!" Ne, hy is forplichte om ek hwet to
dwaen for de liu, dy arbeidsje matte fcr sin jilil, dat hy net
by \'n oar skript het. Hiar riejower en helper mat er wirde.
Dat mat er insjen leare, der mat er fetber for wirde."

As de liu, dy soms fen sin redenearingen hwet hearden, der
de gek mei hiene, dat kaem de frymitseler net oan sin kalde
klean. Net sa onforskillich wier \'t him, dat ek Maike net iens
wier mei de gr�nbigjinsels dy hy folge by de opBeding fen sin
soan. Net dat er him fen sin stik bringe liet, tr�ch it jinge
hia tsjin sin sjenwise in to bringen hie; mar it die him in sin
hert sear, dat sin wiif, der er nou al sa mannich jier in irede
mei tr�chbrocht hie, in \'t wichtichste punt tsjin him wier, ja
sels mei sin tsjinstanners instemde. Hy moast fen hiar it forwit
hearre dat er de jonge ongel�kkich makke, orn \'t er him altiid
lli�s halde, inpleats fen him tr�ch de omgong mei oare bern oan
de mensken te wennen.

«Domme lius praet!" sei Sape den." »It liket wol dat de grit�
man of dominy dy dat inblaesd het, dat Franke sa leare mat om
him mei de mensken to redden. To minsten ik bigrip it oars.
For mensken, dy hiar sels to rieden noch to helpen witte, is \'t
wol goed, dat se Jan, Piter of Klaes hier en der neifreegje; hy
likwol scil sa \'n wearhoanne net wirde, dy him fen alle winen
omdraye lit; mar in man dy by alles sin eigen insichten folget.
Hwet is der op \'e biirren for him to winnen, as dat er tr�ch
forkearde foarbielden fen de rikc, en de fiuchtpartyen fen de

carmc bem, in kerel wirdt liwaens lekken en brekken letter
mei min jild biditsen wirde matte ? Dou hest ommers goed
din forstan, dou bigripst my altiid sa goed en leaust ^my ^safest, �kenst den nou net mear insjen ho goed ik it mien?"

»Ja," sei hia mismoedich, »do\'st hier in \'t dorp in hopen din-
gen tochtste to foroarjen, do wier din miening ek goed, mar dou
best er doch neat mei �triuchte."

«Derom mat nou in oaren dat bisiikje."

»En derom mat sin l�k en frede in de weachskeal set wirde?
Mat men den gelearder en wiser w�se as oaren , mat men in
sonderling wirde om goed to w�sen en goed dwaen to kennen ?"

»Ja," sei Sape, »elk dy de riuchte wei op wol giet hier for in
sonderling; ik ben der greatsk op dat se my sa neame."

»Nou," sei Maike wer, »ik woe Franke mar lieaver l�kkich
meitse as greatsk."

»Dou praetste as in froumenske, dat in alles gefaer siucht.
HalJ dou dy mar by de h�shalding en lit my mei \'t oare oan-
piele, den scitte sjen dat alles tige flot renne scil. Min miening
hab ik dy sein; dy stiet sa fest as in bus, krekt as alles bwet
Sape ienkear in \'e holle het. Alle tsjinpratcn is om \'e nocht."

Dat wist Maaike ek goed enoch, mar der \'t hert f�l f en is
der rent de m�le fen oer. Likwol hia forkroppe mear as se sei,
en as se tsjin Sape sin sin, hiar jonge f�lle fry jowch en forbea
krekt sa \'t hiar sels goed tochte, den die se dat meast alhiel
sonder erch, derom foei Sape, dy hiar kampstriid twisken mem-
melieafde en plicht wol opmirk, � hiar der net hird oer. Mar
ho seldener hiar tsjinstridige tinkbielden ta \'n �tbarsting karnen,
saf�lle to mear garren se inwindich op. Sape, dy net mear sa
stiiffest by \'t wirk wier, en sadwaende him mear oan sin oer-
tinkings oerjowch, big�n him in to bieldsjen dat sin wiif him
cigentlik mear freesde en as hiar breahear ontseach, as dat se
him lieaf hie en mei him instimde. As er fen h�s wier kwelde
er him sels mei \'t tinkbield: »Hwet scoe se, op oanrieden ten
dominy en hwa wit hwa mear, nou wer tsjin my bik�pjc?"

En th�s kacm \'t him soms foar dat er der oer wier as \'t Me
tsiel in in wein, om \'t Maike altiid net in steat wier om hiar
kommer to iorbergjen. It wier net mear it alde libben fen nocht
en wille, net mear in foriene skrippen om \'t selde doel, en doch
koe Sape him sels noch sin wiif der forwiten oer dwaen.

In foech �re fen Jinsenburren ou hie Sape in Hts pleatske, der
hied er in setboer op, en in de leste winter krige Franke tasid-
sing om der de maitiid en simmer tr�\'ch to bringen, sa \'t hiette
om mei op dat spil ta to sjen, mar eigentlik wier \'t de alden
derom to dwaen, om de jonge mar ris hwet ta de doar ut to
liabben. Mar do Franke foart wier, wier heit doch in \'t earst-
oan sa onwennich as in h�n. Oan \'t l�scn hied er gjin nocht,
do er net mear mei Franke der oer prate koe, en in de l�ste
reinige wiken, hied er tige de proeve er fen hawn hwet tiidfor-
feling wier. En wier er oars al hast menskeskou wirden, do
dreau de need er him ta om ris wer by Liuwe kastlein of Roel
skipper in \'t selskip to kommen, meast mar om him wer ris mei
de dommens fen de mensken to formeitsen.



		43

		En th�s kacm \'t him soms foar dat er der oer wier as \'t Me tsiel in in wein, om \'t Maike altiid net in steat wier om hiar kommer to iorbergjen. It wier net mear it alde libben fen nocht en wille, net mear in foriene skrippen om \'t selde doel, en doch koe Sape him sels noch sin wiif der forwiten oer dwaen. In foech �re fen Jinsenburren ou hie Sape in Hts pleatske, der hied er in setboer op, en in de leste winter krige Franke tasid- sing om der de maitiid en simmer tr�\'ch to bringen, sa \'t hiette om mei op dat spil ta to sjen, mar eigentlik wier \'t de alden derom to dwaen, om de jonge mar ris hwet ta de doar ut to liabben. Mar do Franke foart wier, wier heit doch in \'t earst- oan sa onwennich as in h�n. Oan \'t l�scn hied er gjin nocht, do er net mear mei Franke der oer prate koe, en in de l�ste reinige wiken, hied er tige de proeve er fen hawn hwet tiidfor- feling wier. En wier er oars al hast menskeskou wirden, do dreau de need er him ta om ris wer by Liuwe kastlein of Roel skipper in \'t selskip to kommen, meast mar om him wer ris mei de dommens fen de mensken to formeitsen. Dat is de libbens-ren fen de rike en doch net biminde frymit- seler.

		I"V- In ong-eloliliig-e Heit.

		Minder to moed as dy moandeis wier Bartele Doues yet nea by Liuwe kastleins wei komd, Hy, dy sa in alles oerienkaem mei sin heit, de alde bysitter, fen it swart bosk hier ou oan de greate brede foetten ta, in leauen, hoopjen en eigensinnigens,� hy wier der as dom en ienfaldich �tlake wirden! En fenhwa? Fen Sape Spinpiip, dy earmelius-jonge, dy.... Moast in kerel fen sa \'n gemiene komou him op ien line stelle mei Bartele Doues, hwet rnear is, tsjin him dwarsdriuwe? � Ja, Sape wier



		55

		hie; allikc min as hy der erch fn hie, hwet in rige fen oertin- kings hy mei sin onbidich lilkw�sen, in sin bcrn wekker r�ppen hie.

		V. Op \'t Field en �n \'e 1 ICis.

		De moandeis hie \'t al net saf�lle reind as foarige dagen, de neimiddeis hie de sinne al hwet skind, � en de tiisdeis wier \'t de hele dei droech waer mei sinneskin. Do wieren de boeren ut de skroeven! It wiete hea wier in ienen net droech en \'t lan ek net; inkelde boeren fitnen \'t goed om de sw��n , der \'t gers al tr�ch hinne w�chs, mar ris om te kearen, oaren seyen, de loft like sa goed, hia woene \'t yet mar ris oansjen. Mar de woansdeis wier \'t den ek oeral drokte en biweging hwer \'t men seagen; likwol wier \'t hea der yet net klear for om \'t mei alle boarstend geweld by\'n oar to klauen, lik as \'t den oars in de ongetiid by\'n hopen boeren giet; hia koene oars yet net dwaen as hwet keare. Dat wier wirk der wol in praetsje by halden wirde koe, en \'t wichtichste nys dat er for dat pas wier, waerd oeral ocreide, nammentlik: de deilisskip fen Bartele mei Sape. De liu dy der by west hiene wisten to tortellen hwet Sape en hwet Klaes sein hie, en der waerd yet ek al hwet byfoege dat gjin ien ten beiden sein hie. Dat mocht net in bult kwea, fen Sape koene en doarsten se oeral sidsc hwet se woene; alles waerd leaud, allenne \'t goede net. As in earme arbeider oan in rikc boer sin need klaget, dat er th�s in sukkeldjend wiif het mei torskate litse bern , den ken er de m�le wirch prate sa lang as op \'t lest de boer him to halden jowt: »As \'t heal sa slim wier, den wier \'t al binaud enoch, mar \'t wirdt tr�chgeans folie onbidiger oujown as \'t is." � Ek as in boeretynt in de herb�T-



		78

		\'t net lye, dy kcardc my tobek. En ongelik hie se nel, hwent it scoc doch neat holpen ha." »Hy scil Douo \'t kaptael ek wol ontraeitse, safier as er ken," sei Hans. «Dat wit ik net, mar \'k leau doch hy woe wol dat Doue wer th�s kaem. Ik hab hiin ris frege om in jas fen Uou\'s fen him to keapjcn, for min aldste jonge; mar hy sei: »As er wer th�s komt mat er ek klean ha." � Oars ha \'k him er nea nen wird oer uterjon heard." «Het Doue sin klean den net mei V\' >De oare moarns by tiid, do de aldc yct Lu, hab ik him ta \'t hantsjefenster �t klanterjen siocn, mei \'n lits bundeltsjc goed by him. Hwer scil \'t op ta?" sei \'k. »Nei lolt en field," sei er; dat jowch er my altiid to halden as er net sidse woe hwer er hinne ging," Fierder koene se der net oer prate, hwent de oare ongetiders kamen by hiar om fieder dat plak lan mei hiar dien to mcitsen.

		"VII. Sape s�lset sin Soan op.

		Dy hele wike wier \'t waer sa moai as in boer \'t mar winskje koe. De iene moaye dei folgc op de oare, de sinnc likc \'t hird wer toriuchtc bringe to wollen hwet se in de leste tiid fbrsommc hie. Gjin lette lofton makken de liu bang, giin wolkjen wier der to sjen; mar rennc en drave en skreppe en skoerre moastcn se doch de hielc wike, krekt as der alle ameryen in tongergoat los- brekke koe om it kramtneddroege hca wer tr�chwiet to casen. De sni�ntojuns haldo elk let op en de sneintomoarns kaem der mar in bitsjc lolk in \'e tsjerke. Nei alderwenst stiene der doch 1\'oar tsjerktiid in stikmannich manliu foar de tserkedoar to praten,



		Wl

		Franke in iepenbiere wierheid-sprekkcr to meitscn. Sin ienichste treast wier, dal it for de twyntichjierrige Franke onmogelik w�se scoe om nei de insichten fen in trye-entritiger to libjen. Dat de gr�ncn, dy Sapc mei sin opfieding lei, net f�lle to bitrouen wie- ren , hied er nou onderf�n. «Der op \'e romte mei er him alles inbieldsje hwet er wol," sei Sape, do er th�s wier, »en dat mei him bcrtihaftich nochlik w�se; as er wer ris hwet bilibbet, scil er, hoopje \'k, sin sprekwirdwisheid wol wer ouleare, on, inpleats fen to dromen en to mimerjen, hanneljen leare."

		"VIII. JE^ranlce leart mensken kennen.

		Op dat litse pleatske fen Sapes waerden in stik of tsien ky molken; om \'t er \'t net nei sin sin forhiere koe, hied er der in setboer op, dy mei in fynt en in facm de b�rkery bisti�rde. Do Franke der sin oan hie om der in simmer tr�ch to bringen, red- ten heit en foaral mem him dat dat ou; mar hy halde mar oan, hy sei: »It wier der th�s sa ientoanich, hy woe ek ris hwet oars bilibje," dat op \'t lest waerd it him tastien. It like Sape net forkeard ta dat Franke der jinsen hwet mei op \'t spil taseach. Hy halde \'t er for, dat jonge derom sa hiet wier om der hinne, om \'t er him th�s doch gjin omgong mei de domme boereknapen tastie; mar hy leaude ek, dat er Franke nou al sa goed teststeande makke hie, dat er him wol nei dy mensken tagean litte koe. Hy hie \'t net in \'e rekken, dat sin strange opfieding de oarsaek wier fen Frankes winsk om mar ris for in tiidlang ta \'t dorp ut to kommen. Fen jongs op hie Franke neat faker heard as \'t kleyen oer de dommeu en ondogensheid fen de mensken. Nea doarst er fen h�s, as \'t net nioast; »om," lik as heit him ruimt sei, »otn tr�ch oaren net bidoam to wirden en allikc ondogens as hia," � Sels



		Uu sli�re Ut. Sokke dorpen benne der yet wol oan to wisen ; mar meast altiid sc� men, in sa\'n dorp ek ien of Uva Uu fine kenne, dy net instemme mei \'t algemiene gros, dy dominy en de »Vorsteher" de foet wol ris dwars sette en dertr�ch it_t lilke beest wirde en de wriuwpeal, der alle rudige skiep Mar oan rosse. In sa \'n frisk dorp hab ik de personen en omstannichheden, �t Felder\'s forhael oerpUtnte, for sa fier as �s fo�kslibben en maetskiplike tastanden dit talieten, � om der sa in frisk folks- forhael f en to meitsen, dat ik de namme jown hab f en: »De Frymitseler fen Jinsenburren." Ho goed my dit slagge is, Ut *k oer oan \'t oardiel fen de beskieden l�sers. Ik moast it forhael ek yet gans in bitsje inkortsje ; oars waerd it bock to great, hwent boeken dy hwet heech oan \'t jild renne, der kenne wy in Frislan altiid net noch keapers for fine. Derta is �s krite to Hts ; buten Frislan wirdt gjin frisk l�sen, en in Frislan matte wy ta �s leed- w�sen ek yet altiid in hele bulte mensken oantrefie, dy r�n�t sidse doare, dat se \'t /risk net l�se en forstean kenne.

		W. D. .





		INHALD.. Bleds�de. I. Op \'e Bregge........ 1 II. In de Herberge........ 12 Hl. Korte Libbensskiednis fen de Prymitseler . 22 IV. In ongel�kkige Heit....... 42 V. Op \'t Field en In \'e Hus . . ". . . 55 VI. Ho \'t by Barteles tagiet..... 67 VII. Sape slket sin soan op...... 78 Vni. Franke leart mensken kennen .... 91 IX. Franke wer thus....... 107 X. Allerhanne Foroaringen...... 131 XI. In Dokteresse. De Frymitseler snyt him In s�n eigen kn�ft........ 142 XII. In jier letter........ 159 Xm. Franke on Doue op reis...... 169 XIV. Hwet er wiles th�s barde..... 181 XV. Ho \'t allegearre �troan...... 193

		»



		2 sliepen; en as \'t er net goed op wierret, den is er kortkearich en dwarstriedrich, aldcrfreeslikst! � mei icn wird : waersiik. Ek for de dorpsliu, dy gjin boeren benne, is \'t den ongctiid. De bakker mat f�lle niear brea bakke as oars, hvvent de boeren habbe in rest freamd folk in tsienst, de k�per mat de harken en s�k spil in order meitse, de smid de forken en oar ark, de skoen- maker de alde skoen: hwent al hof�lle as in greidboer oars ek ton klompen haldt, in \'t heawirk matte er skoen oan. Ferwers litsc timmeliu, dy oars net d�gge as kreweikes by de boeren, pak- dragcrs en s�kke liu , � dy krye tr�ch de ongetiid in stilstand in hiar saken, hwent for s�k folk is de boer of de fron den net to sprekken , � of hia matte hiar in de ongetiid bistelle wolle � en dat d�gge se den ek meast raar; hwent elk ken den by de boer oanslach krye. Sels dominy deelt mei in de ongetiid, likwol, net in de dr�kte, � dat is to sidsen, as er in in gemeinte stiet, lik as der goeds bcnve, der sin bir�pbnef him de fryichheid jowt om in de ongetiid sneins mar ienkear to preekjen, om \'t it folk den sneinneimiddcis lieaver in goed skoft sliepe wol as nei tsjerke gean. Jinsenb�rren is in dorp in de grcidhoeke en lang net ien fen do litste, lik as blikje scil Ctt min forhael, dat oanfangt mei in tige reinige simmcr, in de tiid do der yet gritmannen en asscs- soren in Frislan wieren. Der kaem in bulte hea, hwent it gers w�chs dat it br�sde op dat beste greidlan, dat in de simmervvol hwet wctter forneare ken, en as \'t deis net al to ocrstialpich reinde wieren de mieren mar dr�k dwaendc om it swiere hea del to slaen. Mar ho \'t dat rip wirdc scoe! � dat like tstiuster:; hwent it wier mar allo dagen wiet en reinich. It jowch him er wakker nci oan, dat dat skoandere kostlike hea op \'t ldn forwirde scoe malle. It vvietsjen wier krekt mei Sint Jan big�n en dat wier in minne tatiding, hwent it is in ald sidsen fen de mier- pocpen : as it op Sint Jan reint, den rcint it fiertich dagen oan ien; dat wol sidse, dat er den in de tiid fen in wike of seis gjin dei foarby giet olhiel sondcr rein. Der wieren wol boeren



		12 II. In de Herberge. Jimme wilte nou al dat er in bregge to Jinsenb�rren wier en sa bigripe jimme fen sels dat er m feart tr�ch roan. Bydy feart lans roan de smelle dik, do dy tiids yet in modderdik. Foart by do bregge stie de herberge, dy de dik en de feart beide foar him Inc. Moandcitoj�ns wier der altiid gans drokme, liwcnt den lai it dorpslearskip, dat op Snits loer, foar de herberge om de biiter en tsiis in to laden, dy de oare dcis oan de merk moast. Den kamen de boeren ol hiar arbeiders mei weinen of ierdkarren in \'e b�rren om hiar gemaek in \'t skip to bringen ; de tsiis moast den by de kastlein in \'t efterh�s woegen wirde, en dat jowcli fen sels oanlieding dat de bringers efkes in de tapkeamer gingen om in hapke to nimmen. Liu, dy der eigentlik neat to meitseti hicne, bitochten den wol ris in bo3dskipke om der ek in to rennen en in praetsje to meitsen. Sa sieten der de moandcitoj�ns ek in ploecbje om \'e tafel, en Rinske de kastleinsdocnter, of eigent- lik de foardochtcr fen sin wiif, stie bij de tapkast om it tolk to bitsienjen, do Dartele IJoues der inrennen koein , dy sonder in wird to sidsen oan \'t oar ein fen de keamer sitten ging, wils \'t er mei greatske minachting de eagen efkes nei dy slokje- drinkers draide. Hy easke in gleskc brandewin mei s�ker, en Rinske, in flink jongfacm, brocht it him gau. Der ging de doar wer iepen en : «Goeden j�n, allegearre mei in oar!" rop Sape Stekbetel, friunlik en wol, ear \'t er yet soach dat Barteleder siet. De oaren seyen him ek g�en jdn ea do sei er: «Ilwa het in piipfol tabak for my? Ik fornim dat \'k min doase th�s bliuwe litten ha." *Ik wol," sei Klaas timmerman, der Sape ticht by stie, en wils de boer stoppe sei Kiaes: «Nou koe \'t yet wol ris bislaen, as \'t sa yet hwet foart wierret, dat jyjildoan\'t hea fortsienje kenne , dat jy forline winter fen my krige ha." � Jimme matte bigripe dat Klaes winterdei in pear ky hie, en dus ek hea ha moast.



		1<)

		»Scoe ik er neat len witte? Nou kom!\' sci it kribbige kereltsje mei in stemme dy men ut sa\'n prop net forwachtsje scoe. »Sa goed as der ien is wit ik it, dat alle frymitselers de divel net persoanlik kennen leare, mar as se hwet mei him habbe to dwaen, den n,atle se hiar by de greatmaster forfoegje, of ho \'t sa\'n ke- rel oars ek bief," � »Hwa is dy greatmaster en Iiwer wennet er?" »Dat wit ik nou Godtank net. Der mast Sape mar nei freegje, hy scil \'t dy wol sidsekenne, as er wol. Dit ken ik er dy yet fen sidse: hia habbe der ck in Moscs en in Aron cninJozua en in Kabel by, en de berch Sinai, de twa stiennen tafels en \'t gouden keal en al dat spil komt er by to pas. Ik hab in ald skriuwn boekje, dat is oukomstich �t min pakc h�shalding; in broer fen min beppe het il skriuwn , \'t scil, tink ik wol h�nderd jier ald w�se, mar \'t jiertal habbe de m�scn der ou fretten. As \'k hier ris wer kom scil \'k dat boekje in \'e b�se stekke en \'t jimme foarl�se. (*)

		(*) Dat ald skriuwn boekje hab ik ek in mfn bcsit; for de aerdich- heid lit ik de tnhald bier wirdlik folgje as in bydrage for de kennis fen \'t jinae onder �\'t folk" forhelle wirdt fen do frymitselers. �Brief van De vrije metselaars gevoelens Wegens haaren Godsdienst. Te be- komen "Voor Een halve Schelling. Hier hebje Een klaar Berigt van de vrije metselaars gevoelens, dit is van een gewesene vrje Metse- laars in het ligt gegeven die 14 Jaar onder haar geweest is, en in die tijd dat hij onder haar was, heeft hij Frankrijk en Engeland doorge- reisd, en overal Bjj de vrye metselaars verkeerd; op het laats is h{j te Amsterdam gekomen en daar hebben zjj in verscheide schepen bjj malkanderen geweest, zoo dat hjj wel geschikt Is Om hier een klaar berigt van te geven, het is een Engelschman maarte londen heeft h� zjjn vrye metselaars gevoelens a ingenomen; het was In de stad in het huis van den Heere Fielding in de herberg deSwaan, hjj was doe 24 Jaar oud s(jh Naam Is Thomas wols>on; daar hjj zjjn gevoelens zouden aanemen; doe werde hjj eerst in een duister kamer geleid, Deuren en vensters werder wel gesloten, en doe werd een doek voor zjjn oogen gedaan dat hy niet konde Zien; en een die nam hem bjj Derhand en die ieide hem in de kamer driemaal in het rond en dan moeste lijj op haar spreken zjjn voet op een besondere wijze opligten en zjja hoofd Buigen en in die tjjd hoorde hjj zoo een geraas Boven zjjn hoofd dat hjj werde er van verschrikt hot was of er twe degens kruisweegs over malkanderen gesroken werdo, en voelde ook besondirc bewegens in dit tijd onder zjjn voeten; waardoor dat hij genoodzaakt was om zjjn voet op die



		20 iiScoo Sape wrichtich wier sa\'n ien w�se ?" sei er ien. »Sa\'n ien w�se\'?!" sei Jan. «Wel wis is hy sa\'n ien. Gjin forstannich sliucht wei rnenskc kriget in sin libben sa\'n kaptael

		tjjt, op te ligton Als zij spraken ; en doe wierd Hij weer in een andere kamer geleid; eu de doek voor zijn oog;en weggenomen, en doe een tavol voor hom gezet ende daar wied een Hoek opgelegt, oui zjjn naam daar in op te schrijven en drie kaarsen werden er op gezet; entwe degens met een moker waar door dat hy vry wat ontstelt wierd, en dan moeten zy eerst eeden onder malkanderen doen om te bezweren dat zij haare gevoelens nooit aan geen mensch mogen open�bare met mond Xog door geschrift, die; den eed verbreekt die moet lyden Dat zj hem de keel afsnyden en de oogen uitsteken en de borst doorstoten ende het hart uit het ljjf scheuren, endede ingewande uit den buik haaien; en die tot Assche verbranden, opdat er geen gedagtenisse van sulk een over biyft. En als dat gedaan hebben dan werden zy als een broeder aan- genoraen; en dan werde haar witte handschoenen aangegeven, en dan werd haar en troffel aangeven met passer en een winkelhaak; en een schietlood en een schootsvel werd haar voorgedaan En dan werd haar een Examen Geleerd, dat zij weten hoe z\\j in alles hebben gedragen, waar meede dat zij het aan malkanderen betonen dat zy onder de vrye metselaars behoren ; als zy in de tempel komen dan werden de voeten 7 maal opgeligt waarmede dat zy het tekennen geven dat zij 7 trappen hoog moeten, en de voeten die moeten kruiswegs over malkanderen gezet worden, de rogter voert eerst voor, daar zyne twe oppassers in zijnen huis die moeteu wel opletten Of een ieJer Die merktekens Wel op zyn tyd vertoont die er vereischt worden, Anders Mogen zy er niet ingelaten worden daar werden dan Drie Slagen gedaan met eu moker en dan moet een ieder driemaal in de handen slaan, en roepen dan housee housee homee en als zy dat alles op zyn tijd weten te doen, dan werd haar vriheid geven en dan hebben zij en merkteken onder malkanderen aan haar duim en do voorsie venger die houden zy won- kelhaiks wyze en hij toont voel meer Kenmerken waaraan dat zy kenbaar zyn onder malkanderen in het hoedafnemen en windrinken maar my dunkt het is niet weerdig om meer over sulke omstandighe- den te schrijven daar is noodig wat pi :atse over te biyven om de regte grond ook aan te tonen, hy verklaard wat dat gercedschapt be- tekent met i der stuk toont hy het aan haar met en precies leven, gelijk als een ieder weet, dat een passer een winkelhaak en een schiet- lood daar toe gebruikt word om alles krokt en effen te maken, Maar Die verklaaring is het mij niet weerdig om te schrijven , want daar door kan een eenvoudig minsch verleid worden dat zy mene dat hare gevoelens zoo vervoeiieiyk niet zijn als het inderdaad is maar u zal ik de verna mstc gronden va � haar godsdienst rantonen. die ik in een ander vermaard boek heb gevonden dat er nog wat klaarder over schrift, daar verklaard de vry<: metselaar waarom dat zy vrye metselaars genaamd worden , dat is zegt hy, om dat zy haar in alles vri kennen, Zy erkenm n geen god die de gereformeerden voor god erkennen, dat noemen zy natuur hy toont het ook aan dat zjj sulke



		2-2

		inear in bistan to stcan; hy leaut ommcrs oan gjin God; hy leaut oan neat." »As er omgong niy de divel het," sei Klaes, »den scil er der doch wol oan leaue, scoe \'k tinke." i>As jy der jimmeroan sa nuver in slane," s«;i Jan, »den ken men net redenearje." De oaren namen it for Klaes op en seyen, men mochten doch wol ris in frage dwaen as der ien hwet to binnen skeat. Dat Klaes sei wier de planke lang net mis; it mocht wol ris oerhan- dele wirde as immen, dy sin siel oan de divel foarkeapet, oan God noch neat leaue ken. Sa hassebassen se yet hwet foart, mar op \'t lest wieren se \'t oer ien ding wer iens : Sape mocht w�se hwet er woe, mar hy offere sin sieleheil op oan it tidclik bilang." En doch wier de man, der se altiid saf�lle oer to lekskoayen hiene, gjin skelm of dief en ek gjin woekcrer; hia wisten him as \'t er op oan kaem, gjin oare ondogensheden nei to jaen as dat er gjin gelove hie en gjin menske nei de eagen seach. Dat Sape gjin boer wier fen \'t selde hout as de oare boeren in sin krite, scil de l�ser al ut sin eigen reden opmirken ha. Ik wol jirame hwet neycr mei de man bikend meitse. III. Korte Hiibbenslsiecleiiis feu de Frymitseler. Sape heit wier in earme timmerman, of lieaver marsa\'nfoege knuseler, dy sin brea fortsienne mei \'t meitsen en forkeapjen fen skeppen, l�ddefiemen, forkestokken, terskkneppels, spinpipen, sto- ven, sinteklaesgoedsformen for de bakkers en al s�k spil. Der stied er freeds to Leaurd mei op \'e merk en tiisdeis to Snils, en de Aron onderhouden die onder haar zijn en Als de rijke geen Nabev staande vrienden hebben, dan moeten Zij het maaken dat baar goed na haar dood aan haar gemaakt word dit syn nu de gronden die Ik u hier in het kort by raalkanderen heb geschreven, op dat een ieder het beter konde bekomen, die eerste Gronden van Thomas Wolson Die heeft hy selvcn geschreven." D.



		*i\'6*

		den swalkc er ck wol, as \'t op \'t lid lichst wier, mei in siou (en dat goed by de husen lans to (oarkeapjen. In de wanling neam- den se him altiid Franke Spinpiip; sin fan wier oars Stekbetel. Dat wier gjin bidriuw om er greate stikken mei oer to winnen en it foei him wol ris sur, hwcnt liy wier hwet gnorrich fen bi- stean. Ienkear do er yet fynt wier, mar al sa tr�ch it lan su- tele, om \'t er sin heit jong forlcrn hie, en sin mem net folio for de kostwinning dwaen koe, do wier \'t ris bard, dat er in adelik slot foarby kaem, der krekt dy deis in pear trouden. Dat wier der in trein fen moaye ridlugcn alhicl nuver, der stie in sierlike earepoarte, \'t wier allegearre grien en blommen en flaggen, en al \'t folk �t de omkrite wier op in bien om \'t jonge pear to sjen. De earme kneppelsiouer hinge tsjin in hikkeoan, wils \'t deprach- tige wein him foarby ried, der in jonker in siet nest sin moaye jonge breid. »IIwerom", sei de siouer, wils \'t er de sek wer op \'e rech b�n, «hwcrom ben ik ek net in sa \'n prachtich hiis to wrald komd, der \'k opwaechse koe in weelde en oeifloed ? Hab ik dat minder foartsienne as dy fint dy der sa moai in dy wein sit?" Hwcrom het God him sa rik makke en my sa earm?" Hy miniere der oer om in ein oan sin earmoed to kryen, mar hy wist er gjin wei op, hwent hy wier lits en swak nei sin alderdom en der wier nimmcn dy him sin lot oanteach. Derom woed er bi- siikje as God him ek helpe woe, en hy kocht in lotbriefke for sin s�rfortsinne jild. Mar God holp him net, sin briefke foei �t mei neat. Dat makke him danige mismoedich ; God hie him sa mak- lik helpe kend en hie \'t doch net dien. »Nou siuch ik," sei er by him sels, »dat God my earm en ongelokkich bliuwe litte wol, en tsjin sin wille ben ik net opw�chscn." Fen dy tiid ou siet it him mar fest in \'e holle dat er ta \'t on- gel�k in de wrald komd wier, dat tinkbield koe gjin dominy him ouprate, en dat forlamme sin wilskreft alhiel end al. Mar do sin mem forstoar moast er him doch wol in bitsje fo skrep sette. Ily moast imracn ha dy him bilappe en biwosk en sin keamcrke nou en den hwet himmele. Sin carsle oanfal wier dcrta by sin b�r-



		*\'11*

		Simnaers wist de jonge him wol to redden, den soclit er wirk by de boeren en fortsiennc al gau de kost; mar winters moast er nei skoalle, en den ginde heit him nauerneed de tiid om hwct to learen. En doch hie Sape tigc nocht oan learen ; hy siet f�lle in de boeken, faek wol as in oar lai to sliepen. Mar hy kaem niunkelitsen sa fier dat er ek hwct oars leare moast. Franke woe him mar in sin eigen handwirk opliede, hwent dat wier de foardelichste wei, mar der hie de jonge net f�lle sin oan ; heit klage altiid, sei Sape, dat dat sa \'n skriel bistean jowch, derom woe hy lieaver hwet oars. De heit, dy \'t just net ontbriek oan kreft om to dildsjen en to dragen, mar wol oan moed om in oare wei in to slaen, � sei den : »Hwet wotte, jonge, en hwet kenste ? Dit is in wichtige frage, der kenst op oan. My het God nca bclpe wollen, ik wier in earmeliu\'s bern, en mei de lottery bihelle \'k neat. \'k Ha sorch dat er \'t mei dy neatbetter foar het, oars bied er dy net as min bern op \'e wrald komme litten, Derom hwet kenste, as God dy net helpt? Neat kenste as mei din forkearde bigripen dy sels yet earmer nieitse. Mienste dat ik in min jonge jierren l�kkige dagen hawn ha ? Allike min as dou, mar nimmen freget er nei hwet men lieafst scoe wolle; heukerjen en hongerlapjen is �s foarlan in \'e wrald, derst dou, frees ik, ek net fen ontkomme scitte." De jonge, dy hwet better op sin eigen kreft fortroude as de heit, kamen s�kke reden wonderlik foar, mar alles hwet er der tsjin sei wier om \'e nocht. It is slim to sidsen hwet ereinlings oanfange scild hie, as net kort der nei sin heit, nei in korte siikte, komd wie to stearren. Hy hie in oantroude omke, dy in ein der fen denne wenne, en in wolstelde timmerman wier, en dy f�n goed om de jonge by him to nimmen. It h�ske, dat yet net forkocht hoefde to wirden, waerd oan arbeidersliu forhierd, en Sape forlietit plak, der er as bern borte en ek yet al mannich nochlike �rke bilibbe hie. Fen Sape sin foarttsjen hie nimmen in \'t dorp misgean. Soms as de liu dat h�ske loarby gingen brochten se hiar de nuvere jonge yet ris to binnen, dysoms alhiel menskeskou liketow�scn



		\'28

		en soms ek wer biustere �tlitten w�sc koe: mar al ridlik gau wier er alhiel iorgetten. lly forgeat likwol s�n berteplak net sa gau, al wier \'t ek dat it him net oan nyeonderfiningenontbriek. It lyen en de earmoed, de siikten en tsjinspoeden, dy er der mei bilibbc hie, en ek elke iri�nlik wird, elke lieafdetsienst, stiene in sin geh�ch sa fest as in in stiennen tafel kappe. Hy woe rik wirde, liwent hy seach dat in rike for alle lesten biwarre bleau, en ocral for de beste en de wiiste tr�ch ging, derom wier \'t allenne lor in rikeling mogelik, nei sin en wille to libjen, earme forskovelingen to helpen, oi in goed wird for hiar to sprekken. Hy koe in Jinsenb�rren yet forskate, dy mei him in earmoed opw�chsen wieren, mar gjin omke hiene dy hiar in handwirk leare koe. »En for in rike boer, tocht him, wier \'t doch sa maklik om immen to helpen. Ho gau wier der t�sen g�ne by elkoar to kryen, om de iene of de oare oan \'e gong to helpen, dy net wit hwet er oanfange scil om \'t de earmen him to kort benne. Immen doch dy \'t sa rom het dat er helpe ken en saf�lle forstan bisit, dat er oaren, dy ek wol helpe wollo, der ta de wei wise ken: o! sa \'n ien is greater as de greatste en mat l�k- kiger w�se as de l�kkichste." Sape wier in fri�n len l�sen en by sin omke f�n er in heap boeken, dy de man fen sin wiifs heit ei ld hie, mar nel folie acht sloech. Sape brocht de tiid dy er lor him sels hie, mcast mcil�scn tr�ch, en om \'t er mei neitinken pielde, krige er tinkbielden in \'e holle dy ouwikten fen de tinkbielden dy algemicn in de maetskippy in swang wieren, dy de mensken len elkoar oemimme en for echte munt halde, om \'t se der net oer ncitinke, en om \'t se best mei hiar sinnen en bilangen oerienkornine. De man, dy for in tritich jier �t de wirken fen de beste dichters sommigen ien de moaisle stikken by \'n oar soebt en dy mei \'n oar in ien boek �tjowch, scil net tocht ha dat in timmeriynt in in lits dorpke fen de Iriskc greidhoeke, der de lange sueinen mei wille in tr�ch- bringe scoe. Sape kocht sels ek wol ris in boek en graech mocht er sokken lyc dy teikeningen iit it dorpslibben bifettcn, al hinderc



		mvtf oto/�fy



		Kast 1C0



		RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

		A06000018945315B

		1894 5315



		2«J

		\'t hira wol dat derin it dorpslibbcn hast altiid to moai en to lieaflik foarsteld waerd. Hy wier fon miening: »It libben wier oeral sa lik as de mensken en bysondcr de reddrayers it makken. Dorpsliti wieren koeke lin \'t selde dai as oare liu, al mochten se de liu, dy mar selden mei dy rnensken hwet to dwaen krye, hiel oars foarkornme. Sa \'n ien seach it boerefolk meastal in de sneinse klean, in \'e sted of op dorpstnerken, as se wol to moed, ja soms �tlilten flcurich benne. Krekt sa \'t se benne siucht men se in hiar luis en in \'t dageliks wirk, mits den matte se net witte dat er immen op hiar past. En \'t aldcrbeste leart immen se kennen, dy in steat is om seelkophim sels to hearren en nei to gean. In riuchtskepen man, dy dat dwaen koe en hwet inflocd hie, scoe f�lle goeds onder hiar �triuchtsje kenne. 1\'y ienfaldigc liu doch lieten \'t ear hingje nei de praetsjes fen elke fine potskipper of marsekreamer of fen in omrenderswiil dat hiar for dokteresse utjowch; hweroni scoene se den ek net harkje wolle nei de forstannige wolmienende reden fen in biskaefd man? Derom, tocht hirn, scoe sa \'n man nearne saf�lle goeds stichtsje kenne as in in stil op hirn sels lidsend dorpke. En hy f�n \'t net mcar as billik, dat men fen s�ks hwet mear die for in stand fen hwaeus arbeid eigentlik de hele maetskippy libje moast. Sa tochte Sape en hy kaem al niunkelitsen sa fier, dat er hirn sels for de biskaelde man balde, dy sa \'n greate woldwancr for in hiel dorp wirdekoe. Ja, hy spegele hirn sels foar, dat, as \'t hirn slagje mocht om in wolsteld man to wirden, den woed er der wirk fen meitsc om ienfaldigc rnensken to omlerriuclitsjcn en to lieden; earmen en sokken dy der om lye moastcn en for- ongelikc wacrden, woed er tr�ch help en goeddwaen oan hirn forbine en sa stelde er him fcar dat er in man fen biteikenis scoe wirde kenne. Mar Sape lies sonder order allerhande boeken tr�ch elkoar en ek wol faek goeds, dy him eigenlik to heech roanen, dy er net goed Ietsje koe, om \'t er net noch ut \'e grim op fen alles leard hie, dat er nedich west hie om s�kke drege kost fortarre to ken-



		39 leste praetsje oer de hel by Roel skippers, en dat deelde er sin wiif wird foar wird mei. «Godtank 1" sei Maike, »it kooit sa ut lik as ik tocht. Dou bist better as de liu miene; der meist in eare in stelle, hwent er benne in boel dy net tsjin dy ut kenne. Dominy het dat oan- nimme matten sa \'t de kweawillige mensken it hun oandragen ha." «Oannimme matten!" sei Sape hiet. »De geastlike hearen sidse: �Bitrou dy net en leau dy net, en hia leaue en bilroue de earste de beste kweasprekker. Hwerom mat dominy eltse babbelder en sk�bbert, � dy er in \'e gr�n sels forachtsje mat, � leaue, wils \'t ik net leaue en sidse mei, hwet my forstannichst foarkomt en hwet de beste en �tstekkendste mensken �tspritsen ha?" Sa ivere Sape al fierder, en dy neimiddeis bleau er for \'t earst �t de tsjerke, to sidsen, sonder dat er de iene ol de oare for- hindering hic. Nou hie dy preek alle liu, dy Sape koene, oer�lte best foldien. »Dy man ken der hwet fen sidse!" waerd er jimmer sein. En hwet se \'t moaiste l�nen : dat se nou net mear hoefden to freegjen ho \'t dy frymitseler in korte jierren sa rik vvirden wier; dominy hie \'t ommers mei rune wirden sein, dat er in b�n mei de divel sletten hie. Dat forgeaten de liu net wer, en sels dominy wier letter net in steat hiar to bitsiutten, dat se sin wirden hwet oars bigripe moastcn, ho graech er dat dwaen woe, do er sels wol inseach dat er hwet al to sterk spritsen hie. Howol Sape in sin b�rkery jimmer l�kkich wier, hy scoedoch to bikleyen west ha, as er net in engel oan sin side hawn hie, dy him mei lieafde en sealtmoedigens wist to lieden, en dy er slach ien hie om him, sa nut mei sin omjowing, den doch mei sin tastand to bifredigjen. Der wieren net folie dy sa goed as Maike h�slik l�\'k wisten to kweekjen. Do hia him niunkelitsen bliid makke mei in litse Franke, do krige, nei sin sjenswise, ek sin arbeidsjen (dat sin ienichste tiidfordriuw wier, sont sin lieaflings ideael him forlitten hie) in heger biteikenisse, om \'t it nou net mear in oerpottery sonder doel wier."



		4-2

		carmc bem, in kerel wirdt liwaens lekken en brekken letter mei min jild biditsen wirde matte ? Dou hest ommers goed din forstan, dou bigripst my altiid sa goed en leaust ^my ^safest, �kenst den nou net mear insjen ho goed ik it mien?" »Ja," sei hia mismoedich, »do\'st hier in \'t dorp in hopen din- gen tochtste to foroarjen, do wier din miening ek goed, mar dou best er doch neat mei �triuchte." «Derom mat nou in oaren dat bisiikje." »En derom mat sin l�k en frede in de weachskeal set wirde? Mat men den gelearder en wiser w�se as oaren , mat men in sonderling wirde om goed to w�sen en goed dwaen to kennen ?" »Ja," sei Sape, »elk dy de riuchte wei op wol giet hier for in sonderling; ik ben der greatsk op dat se my sa neame." »Nou," sei Maike wer, »ik woe Franke mar lieaver l�kkich meitse as greatsk." »Dou praetste as in froumenske, dat in alles gefaer siucht. HalJ dou dy mar by de h�shalding en lit my mei \'t oare oan- piele, den scitte sjen dat alles tige flot renne scil. Min miening hab ik dy sein; dy stiet sa fest as in bus, krekt as alles bwet Sape ienkear in \'e holle het. Alle tsjinpratcn is om \'e nocht." Dat wist Maaike ek goed enoch, mar der \'t hert f�l f en is der rent de m�le fen oer. Likwol hia forkroppe mear as se sei, en as se tsjin Sape sin sin, hiar jonge f�lle fry jowch en forbea krekt sa \'t hiar sels goed tochte, den die se dat meast alhiel sonder erch, derom foei Sape, dy hiar kampstriid twisken mem- melieafde en plicht wol opmirk, � hiar der net hird oer. Mar ho seldener hiar tsjinstridige tinkbielden ta \'n �tbarsting karnen, saf�lle to mear garren se inwindich op. Sape, dy net mear sa stiiffest by \'t wirk wier, en sadwaende him mear oan sin oer- tinkings oerjowch, big�n him in to bieldsjen dat sin wiif him cigentlik mear freesde en as hiar breahear ontseach, as dat se him lieaf hie en mei him instimde. As er fen h�s wier kwelde er him sels mei \'t tinkbield: »Hwet scoe se, op oanrieden ten dominy en hwa wit hwa mear, nou wer tsjin my bik�pjc?"



		ii

		rik, tige rik, en dat seach Bartele net foarby. N�, hy wier in- skiklik, hy wist wol dat Hu dy fen neat ta eat komme, faek onbr�ksum benne, derom hied er fen Sape f�lle mear oer him gean litten as fen oaren: mar der in \'e herberge, wils \'t er fen dat gemiene folk by siet, sa oanfallen en �tlake to wirden, dat elk de gek mei him hie! � dy divel Teake! � n�, dal roan to fier! Dominy hie net fergees tsjin de frymitseler warskoud; hwcnt hy wier onforbetterlik. Ne, hy fortsienne \'t net iens dat in lat� soenlik man him om sin geswets ek mar ien amery lilk makke, lilk wist ommers wol hwet men len sin praetsjes to tinken hie. Sa scoe Bartele him sels delbedde ha, as er him oars ek yet net in hele boel in de holle ommeald hie. Hy tocht om hwet foarby wier en hwet komme scoe. \'tLike doch wol, dat dy godloase dwerskop allenne in \'e wrald wier om him in \'t by- sonder it libben to forbitterjen. Bartele hie sa mar in ienen in hele boel dingen klear ioar de oandacht, dy er om dy aparte kerel bilibje matten hie. Do se nei skoalle gingen siet it er al op mei hiar togearre, do wier Sape al sa \'n dwarse malle jonge. As rikelius bern him fregen om de sommen for hiar to meitsen, hwet s�kke hongerlyers altiid gracch dogge om in apel of in wirtel machtich to wirden, den wier hy onbiskamrnc gcnoch om to sidsen : »Miene jimme dat wy alles for jimme dwaen matte om \'t jimme jild ha ? Sape het er de wet fen. Meitse jimme sommen sels, jimme ha doch oars neat to dwaen." Letter do er sa wonderlik rik wirden wier, like \'t him in sin permantigens yet net noch to w�sen, dat er knappe liu bihandle as gemien folk, hy woe alles ut de alde f�gen ha en de wrald in in nye forra jiette. En hwet it slimste wier: alles lokte dy snaek, suver alles! Hy die mar krekt sa \'t er woe, hy woe fen dominy, fen de gritman, fen lansmenearen neat witte � en doch ging \'t him mar fen jier ta jier foar�t. As in oar troue woe, den seach er op eare en fatsoen, op stand en familie; mar Sape bikomracre him om dat alles neat, hy.... #Nc sjc der!" sci Bartele, »dy



		45

		Maikc hic ik doch net nimmc doaren, net nimrae kennen, af hie Sape � skamje dy flauhertige swakkeling! datste yet nea din hert allnul end al oan God tawyd heste. Gin de forblinne sondaer dat eartntlike l�k, dat God him hier inplcals fen de himel- freugde takornme lit for \'t bitsje goed dat er mogelik dien het. Dat scil doch gau foarby w�se, � malle gau!" It slagge Bartele yet net him mei dy oertinkings tofreden to stellen. Ja, it wier mar sa, Sape wier l�kkich en libbe in de hcarlikste Irede mei wiif en bern, wils \'t Bartele sin jonge for de forlerne soan halde moast. In bidoarne, in oerkomling, dy wrichtich de lieafde en sorch fen sin heit net mear wirdich wier. »In bidoarne oerkomling! en tr�ch hwa ? Tr�ch hwa oars as de frymitseler ?" Nou stie alles klear foar Bartele\'s siele, en hy rop: »0! dat ik doch dy divel net frecsd en haette hab; nou ha \'k it lean der for, dat ik my tr�ch jild blindoekje liet, en tn dit stik dominys rie net f�lge, � just in dit stik netl" Men mat witte dat Bartele, do sin bern in \'t opwaechsen wieren, der neat tsjin hawn hie as Doue en Maryke faek mei Franke by de frymitseler in \'e h�s wieren. As de bern ta de doar ut wieren koe hy ommers onforhindere sin jild ris oertelle, sin rekkens nei- sjcn, in kapittel l�se of in knipperke nimme. Derby tochte Bar- tele: »As de bern sa iens mei \'n oar opwaechse, der ken hwet �t foart komme as se great wirde ; hwet men by \'t maitiid sieddet, dat waecbst in de simmer. Kort en goed, om Franke ienkear ta sin skoansoan to habben, dat like Bartele net slim ta, hy mocht nou opwaechse sa \'t er woe Hy wier wol sahwet sonderling en ek al hwet godloas, mar de Ilearc wier altiid machtich om him to bikearen en as Bartele ienkear alle dagen omgong mei him hie, den hope er him wol hwet oars to kryen. DatFrouke net fen in foarname kom�f wier, dat hindere Bartele wol hwet; »mar," tocht er, »\'t spant om alles by \'n oar to finen; Franke het jild en as er Maryke kriget scil er fen sels wol in oansjen komme." Oer dit icn en oar hied er him yet nea tsjin immen �tlitten, mar Sape wier wol sa goed to wekker, dat hy scoe \'t



		46

		lest wol lang in \'e rekken hawn ha ho let as \'t wier. Hy scoe \'t wol mirken ha hwet Bartele in \'t sin hie, en sin handelwise der by Liuwe\'s in \'e herberge wier saf�lle as in wegerjend and- wird der op. As jonge hied er Bartele faek narre en pleage; as fynt hied er liim sin Fyko bynei ontfryd, do sitte iitten en hiar de gek oanstitsen tr�ch de tsienstfaern to nimmen. Let- ter hied er; dat wist Bartele, sin soan Doue op de kweade wei brocht, en ta bisl�t scoed er ek yet mei divelsn�cht, it libbens- l�k fen sin dochter Maryke de boayera inslaen. Oan in houlik fen Franke mei Maryke foei ommers, nei \'t jinge er hioed bard wier, net mear to tinken. Dat hie Bartele to kennen jaen wold mei sin sidsen : »Ik wol mei dy neat mear to meitsen ha," � do er inscaeli dat Sape allike min ta swyen to bringen wier as ta forbettering. \'t Wier dus gjin n�get dat Bartele by \'t th�skommen de doar gans hirder ta smiet as er wend wier. Marykej dy fen sels fen neat wiste, skrilde forbaesd omheech, en waerd yet kjelder as de koffykanne, dy foar hiar op \'e talel stie to triljen fen de slach. � Wieren wy in lits bitsje earder der in \'e hus komd, den hiene wy de jongfaem oan \'t l�sen f�n. Mei de krease holle op de fine blanke liau, der men net oan sjen koe, dat er saf�lle wirk die, siet hia by de tafel mei de fri�nlike eagen earnstich in in ald boek slein, howol se alle ameryen efkes opscacb, krekt as se om hwet oars tochte as hwet se lies in heite martelersboek, dat hia op de hoekspine lei, do hy ta de doar instormjen kaem. Hwet mocht him wol bijegene w�se? � In ongelok? � N�, d�r lai him hwet oars op \'t hert. Licht hied er wol hwet fen Doue heard en dat moast fest hwet freesliks w�se. «Och heden, heit, hwet skeell er oan ?" »Neat." Hia geat in, mar koe gjin drip tr�ch de kiel krye. Hy ging by \'t fenster sitten en like \'t net to hearren do hia him frege, as er ris opdrinke woe. »Het heit hwet fen Doue heard ?" frege hia biskromme.



		47

		»N�, � lit my mei rest." Hia ging oerein en redde de tafel op. Hy ging ek oerein en trape \'t milb�s op en del. Op \'t lest ging er wer ta de doar ut. «Hwer giet heit nou hinne?" »tn de frisse l�ft." «Mar it reint ommers sa." »Ja, \'t het sa lang al reind, dat het it." By de doar kearde er hitn yet ris om en sei: «Maryke, dou bliuwst th�s 1" � »Och ja, ik ben ommers altiid thiis. Heit komt fest gau wer." Ily sei neat raear, mar striek er op ou. Mar ienkear in hiar libben hie Maryke hiar heit sa yet ris sioen, dat wier do er Doiie ta de doar At jage. Derom hie se nou ek aldcrearst om hiar ongel�kkige broer tocht, en hia moast jimmeroan wer om him tinke. Al mear en mcar rekke se torsonken in \'t oerlinken fen dy binaude dei, do heit sa hik wier dat hiar broer de flecht naem en de alde him neirop: »Gean hinne sa fier as de l�ftblauis!" Der kaem in striid in hiar binnenste twisken de IicafJe fen hiar broer, dy heit biskildigje woe, en de fieling fen hiar plicht om net tsjin hiar heit op to stean. Einlings bihelle \'t gewisse de oerhan. Wis wier \'t hird, ougrislike hird, dat hiar ienichste broer fen heit fotstaet in de freamdte omtorkje moast 1 mar der�t koe men ek opmeitse ho freeslik Doue \'t bidoarn ha moast by heit, dat er de jonge sa straffe koe. Maryke hie altiid safolle fen Doue halden en hia balde yet f�lle fen him, ho graech se hiar sels oanpresse woe dat heit riucht handele hie. Hiar stille hope wier, dat Doue him betterje scoe en niunkelitsen mei birou en skild- bikentenisse wer th�s komme, om in ny libben oan to fangen. De l�kkige dei, dat Doue wer th�s kaem, seach Maryke yet altiid forgees tomiette. Al langer as in jier wier \'t lin, sint se de earste en ienichste brief fen him hawn hiene. It wier in akelike brief, dy er allenne mar skriuwn likc to habben om sin wrok tsjin heit to uterjen. It alde sear waerd dertr�ch op \'e ny wer iepen plokke, en pinige yet raear as earst. Ho \'t er it hie, der hied er net folie fen makke, allenne deelde er mei, dat er in



		48

		liiele poas omswalkc hie, ear \'t er plak f�n as boerefynt; hy hie \'t net best nei \'t sin, in \'t plak fen boerefynt stean to matten smakke him net; mar hy scoc de kop er ioar balde. Nou leau- de Maryke wol, dat heit bwet to hird roan wier, do er miende dat Doue him bistellen hie. Hia sei dat ek fsjin heit; hiar tochte, dat it jild, dat er biuster rekke wier, koe yet wol ris wer f�n wirde, en \'t wier to minsten net goed immen to bitigjen fen in misdriuw, sonder dat it biwiisd wirde koe. Ut frese (or bran en sa hie heit wol jild ut \'e wei stoppe, op s�\'kke freamde plak- ken, dat er sels licht net ienris krckt onthalden hie bwersanne; dat it sahwet by l�kraek wer lun wier. Sa koe \'t ek mei \'t jild w�se, dat er dis kear miste. Bartele hie likwol gjin sin oan siik- jen. »Dy skandlike brief," sei er, nbewiist genoch dat de greate lummel yet lang gjin goed sin het, en dat er \'t er op taleit om my saf�ile lest oan to dwaen as er mar ken. Sa \'n oerkomme- ling as hy is ta stellen sa goed in sleat as ta lfgen. It jild mei w�se 1) wer it wol, mar \'t is my hird dat ik fen de jonge gjin goeds raear leaue en hoopje ken." Dat Maryke der tsjin praetfe wier forgees; heit wier ta gjin siikjen to kryen, hwent dy mei ligen, kaertspiljen, s�pen en aller- hanne ondogense dingen pielde, moast fen sels in dief wirde, der wier gjin mis op, tocht Bartele. Maryke likwol koe sa min net oer hiar broer tinke, en as se der soms al hwet fen bigun to leauen, den kaem \'t meilyen gau wer by hiar b�ppe, den tocht se: »\'t wier doch freeslik, dat hy der sa in de (reamdte for sin brea arbeidsje moast, wils \'t hia sa\'n best libben hie. As er dat jild al meinomd hie, hwet wier dat in earmtlike iorgoeding, for saf�ile wille as er th�s habbe koe en oars nearne." Sa pakte hia dagen oanien mei Doue en sin brief om. Itlike hiar doch soms ta , dat heit al to hird west hie. Mar wier de man sikerwier hird ?" Och, hy wier de lieaide en de goedens sels; hy ging strang mei sin gewisse to rie, en dat koe doch net forkeard neamd wirde. Hy ging riucht tr�cli s� by alles hwet er sei en die. Strang hie er handle tsjin Doue, do dy him to



		49

		buten ging, mar inskiklik en fri�nlik, tochte Maryke, scoed er w�se, as de jonge mei birou werom kaem, � lik as er tsjin hiar ek altiid wier. Alle dorpsliu tochten sa goed net oer Bartele as sin dochter. In hopen seyen , sin goedens tsjin hiar wier mar skin; hy socht der mei to biwisen, dat it foarhinne ek net oan hini skecld hie. Op sa\'n menear woed er \'t wer goed meitse for God en sin doch» ter, hwet er mei sin stivens en lilkens bidoarn hie. Mar dy sa oer Bartele tochten koene him net goed. Him sels gewclt oan- dwaen dat koed er, as er \'t lor plicht halde, mar him meis�kke insichten oars foardwaen as er wier, der wier hy de man net for. Nei sin insjen hie in heit tsjinoer sin bern neat goed to mcitsen, en hy tominsten net. Soutier him to steuren oan \'t oardiel fen de wrald of oan de biwegingen fen sin alderhert, as \'t op ge- riuchtichheid oankaem, ging er op sin wei foar�t, dy mocht him den fiere hwer-hinne er woe. Hoefde er hini nou just to for- brekken om tsjin Maryke fri�nhker to w�sen as to foaren ? Hwet wier naturliker, as dat er sin dochter, dy nou saf�lle allenne op hiar skouders hie, dy t�sen gelegenheden hie om hiar lieafde mei dieden en inskiklikens to biwisen, net mear allenne heger skalte as hiar broer, mar ek tr�ch hiar ta jowencle onbikrompene lieafde hwet opfleure waerd ? Ja, hy lei er him op ta om \'t fanke to wille to w�sen, en dat wier for hiar beide in great l�k, hwent eltse hird wird fen hiar heit rop de oanklachten tsjin him, dyin hiar hert slommen, wer wekker. Hia fielde hiar den sa forhtten dat se jimmer wer om hiar ongel�kkige broer tinke moast, oan hwa se nou en den hiar fortriet, hiar sorgjeii en hoopjen graech scoe meidele wolle. Sa wier \'t dy moandeitoj�ns ek wer, en om wer hwet fen dy �sondige" oertinkings ou to kommen, ging se in de keamer en big�n to psalmsiongen. Mar dat woe net helpe. Hia ging op- stean, socht in boek en big�n to l�sen. Mar \'t hie oan hiar to sjen west, dat se der ek al gjin oandacht by hie. In heal�re hie Bartele sahwet foart west, do kaem er werom, 4



		50

		en by Maryke in de keamer om in droege jas oan to dwaen. Sin each foei op \'t boek dat hia in \'e han hie, en oan \'t omslach en alles like \'t hira ta, dat it gjin ngodsalige skriuwer" wier. »H\\vet hest der?" »In boek fen Sape, � der les ik nou en den wol ris in, as \'k oars net wit hwet ik dwaen scil. Sa liknie allenne to sitten der is doch net f�lle oan; ik hab al faek ris tocht...." Nou niirk se earste ho lilk hiar heit seach en praette hiar net ut. Mar hy sei: «Nou, hwet heste al faek ris tocht ?" »lk woe wol dat wy ek hwet fen dy aerdigc boeken hiene," cei Maryke biskromme; hia woc hiar graech stil halden ha, as heit hiar net op in andwird ferge hie. Hwet oars sidse as se micnde woe se ek net, al seach se foar�t dat hiar wirden net goed opnomd wirde scoene. »So!" sei de alde, »hest dat al faek ris tocht? Ja, dat wol \'k wol lcaue. Doue het der ek wol oer bommele, dat het er. Boeken woene jimme ha ? Romans en boerefriske flarden, net ? � Wy habbe in hele boel beste godfruchtige boeken, der min heit en min pake al in I�sen ha, � en den ha wy \'t martelersboek, der ik to Leauerd op in dis trye g�ne for bitelle hab. Mar dat smakket dy net, dou togcst lieaver hwa wit hwet fladeryen in \'e hus gear. It earste boek, derst mei th�s kaemste, hie ik op steande foet forbarne matten ta stof en yeske, dat hie \'k, den scoe \'t er hier nou wol hwet oars �t sjen, den stie \'t better, dat wit ik. Mar ik scil dy boel ris opromje, dat it opromme bliuwt for al- tiid 1" Wils \'t Bartele dat sei, roan er op Maryke bed ta; \'t fanke liet fen kjeltme \'t boek fit de hannen falie. Hy pakte dat op, kniep it grimmitich by\'n oar en sei: »lk hied er in bult sin oan om dat smoarge fodde in \'t fiur to stekken; mar sa\'n ien as Sape mat net sidse kenne, dat ik in \'t of \'t oar hini skea tabrocht ha, al is \'t den ek mar in lichtsinnich boek. � N�, dat mat net w�se I" Forachtlik sn.iet er \'t by\'n oar knipte boek op \'e gr�n, en



		51

		skopte \'t nei Maryke ta wils \'t er sei: »As dat flarde moam om diss\' tiid yet onder min dak is, den smit ik it ta de doar �t en dy er by." «Och heit," sei de faem sunich, »rop doch sa l�d net; as hier goeds foarby geane, kenne se jo wol hearre." »Litte se \'t hearre!" sei Bartele, »ik wol s�kke boeken net in \'e luis ha, al komme se ek fen de kening of de gouverneur, en fen dy godsforsaker, dy frymitseler to minsten net; fen him wol ik neat onder min eagen ha, dat kcnst forstean 1 Ik wol \'t, mei ien wird, net lye, datst dou s�kke boeken leste." De leste wirden sei er hwet suniger en hy big�n fri�nliker to sjen. Hy big�n sikerwier meilyen mei Maryke to kryen, hwent it kaem him in \'t sin dat it goede fanke der neat fen wiste hwet him eigentlik dwars in \'e mage siet. Hy hie birou fen sin heftigens, mar \'t wier him doch to min om hiar dat skine to litten. Dcrom ging er sa hird as er koe, en sabeare yet lilk, ta de keamer ut. Hia trille oer al hiar lea en do se him net mear stappen hearde boarst se in triennen �t. Nou wier heit den ek lilk op hiar en wol sa lilk dat er al drige hie hiar »ta de doar �t to smiten." It wier hiar kald tr�ch al de lea gien, do hy dy wirden utere. En hwet hie se den doch misdien ? Yet nea hie heit er him oer bikrode hwet boeken hia lies, nea hied er frege fen hwa se dy krige. It like him altiid tige to sinnigjen, dat hia sneins meast altiid th�s bleau en hwet lies. «Th�sbliuwen dat seach er lieafst," sei er faek, en \'t foei Maryke net swier derin him it sin to dwaen, as se mar hwet hie, der se de tiid goed mei to \'n ein bringe koe. in \'t earste do hiar broer foart wier, wier se big�n om sneins neimiddeis earmelius famkes dy mei hiar nei skoalle gien hiene, by hiar to noadsjen, dy se nayen, breidsjen en haken learde. De earmsten der fen bleauen den faek ek by Maryke to koffydrinken en to iten, en den wieren dy goede sloven sa in hiar skik! hia praetten en laken en songen, dat de �u soms buten doar stean bleauen to harkjen; hwent oars wier \'t altiid by Bartele stil en deadsk. 4*



		52

		De frolike bern wieren der sa wol to moed, dat se hiar net ienris myden for Bartele, dy meast in \'t milh�s siet, in in ald boek to l�sen ; hia hiene er gjin iens erch in, dat se in \'t h�s fen sa \'n foarnaem man wieren, dy by \'t gritenybisti�r hearde. Marit d�rre net lang of de aldc makke oan al dy wille in ein. Hy sei tsjin Maryke: »as hia hiar riedc litte woe, den mnast se s�kke bern net mear oanhelje, hia wieren sa drist en frypostich dat it net roaide, hia wieren der by sines mar allike titlitten en mal as th�s." Maryke, dy ijraech hiar heite sin dich , forsocht de bern net mear, mar dei\' kamen doch yet goeds �t hiar sels en do sei Maryke, hia scoe se mar allenne hwet onderriuchtjaenen dermei wei. Dat d�rre yet in snein of hwet, mar do sei Bartele: »Hark ris fankc, lit s�k wirk mar oer oan liu dy oars neat to dwaen habbe. In de wike heste \'t altiid folhannich, en sneins hearste to resten nei Gods gebod; as de tiid dy lang fait kenst in \'t martelersboek of in oar goed boek sitten gean to l�sen." Do Maryke yet nei skoalle ging hie se heit al faek hwet �t it mar- telersbock foarl�se matten, mar foar hiar sels hie se dernetf�lle nut fen hawn en ek gjin bihagen der in fmi. By \'t l�sen fen sal�lle moardneryen ging hiar de grise oer de groue, en nachts den droomde se soms, hia woene hiar om \'t gelove forbarne, en s�kke rare kerels, lik as der op dy printen in dat boek stiene, pleagen hiar en sietcn hiar efter, dat se in deads- binaudheid siet en bliid wier as se mar wekker waerd. Derom hie se \'t er neat mei op dat heit hiar wer fen dat martelersboek tofoaren praette. Hia lies Iieavcr hwet oars, der se oer neitinke koe, om er alle dagen in hiar dwaen en litten foardiel mei to dwaen. En as heit hiar doch wer oan \'e gong ha woe mei de »Histori�n der vromer Martelaren ende ghetrouwe Bloedtgetuy- gen Iesu Christi," � den sei hia: »Dat dy mensken grousum lidten , alles Iidtin, alles opoiferen om \'t kostlikste hwet se hiene to biwarjen , dat wit ik, en dat is it wichtigste; to l�sen dat ik er fen �t \'e liken reitse, dat is nearne goed for." �En ik mei dy skiednissen graech ris l�sen hearre," sei Bartele.



		53

		»Der giet it bird om hird der onder of der boppe. Der ken men sjen, ho\'n binaud bitsje \'t eigentlik is, dat de Heare �s tsjin- wirdich jovvt to dragen. Meilyen hoeft men mei dy lyers net mear to habben , hwent hiar lyen is nou lang al foarby en hia benne l�kkiger as vvy, 1\'�lle l�kkiger. En hia habbe \'t ek for- tsienne, dat habbe se. It benne mensken west der men carbied for habbe mat. Hia woene lieaver de kop er foar halde as krimp jaen. Dat benne ioarbielden, dat it ien goed docht oan de siele as men der fen heart." «Mar in \'t folhalden mei \'t goede is Jezus iis duch it ealsle foarbield," andere Marke. Der hie Bartele neat op tsjin, mar as hy in \'e h�s wier en hwet tiid oer hie, den moast er, lik as fen to foaren, in \'t martelersboek l�sen wirde. In de lange junen fen de leslforroanc winter hie Maryke der net fen ontkomme kend, mar do de dagen langer waerden en Bartele sneins saf�lle net mear th�s siet, ging Maryke, net to m�k , mar doch sonder \'t jast tsjin heil to sid� sen, � nei Sape en frege hira om in boek to lien; hia woe graech ris hwet l�se fen de tsjinwirdige wrald en fen de tsjin- wirdige tiid; hwent alde skiednissen fen liu, dy hia net bigripe en hiar net foarstelle koe, dier hie se de mage al lol fen. «Dat fanke tinkt s�n," raompele Sape. »llia mei God tankje, dat de alde alles net wit, oars waerd er, ja, den vvaerd er...." Hy ging in Franke keamerke en kaem werom mei in boek dat al gans bitomke wier. Hei sei: »Dit is nou eigentlik just gjin boek dat skriuwn is for frouliu, mar \'t martelersboek vvrichtich ek net." It wier tHet dorp der Goudmakers," fen Zschokkc. Maryke lies der in as se tiid hie, en hia wier krekt er oan ta komd, dat de domme dorpsliu by de skoallemaster komme om him to freegjen ho \'t se oanlidse moasten om hiar oan de divel to for- keapjen, � do Bartele dy moandeitoj�ns sa balsti�rich by hiar in de keamer kaem, om oan de wille, dy dat l�sen hiar jowch , in ein to meitsen.



		54

		Hie Maryke Sape en alles hwet fen him kacm for ondogens en forliedlik halden, hia hie him dalik it boek weroni brocht, ja, den scoe se \'t net iens fen him liend ha. Mar hia miendc Sape better to kennen as hiar heit, dy der krekt sa biuster oer de man �tfallen wier. It boek hied er nauerneed oansioen, dat wier \'t net dat him sa lilk makke, dat hie Maryke al in \'e rek- ken. Oer mosst hwet foarfallcn w�se twisken heit en Sape; raar hwet koe dat w�se? Hia hie wol mirken dat heit nou in tiidlang gau ris hwet oer Sape to sidsen hie. It kweasprekken koe heit net best litte, en \'t wier krekt as er s�kke Hu meast oer de hikkel helle, der er eigentlik meast mei op hie en dy er derom sonder kwea like to winskjen. Hy miende \'t net iorkeard en faek as er ien fen sin friiinen onbarmhertich ouheuvele, den sei Maryke laitsende: »Hwa God lieai het kastyt er 1" Hia wist it best, as in oar \'t weage hie, sa op sin goede fri�nen ou to jaen, lik as hy \'t sels die, � sa\'n ien scoed er de doar wiisd ha.� Mar nou wier \'t him tigc miencn, dat hie se wol oan him sioen en hcard. Hia bisl�tte om sin sin to dwaen, al kaem sin eask hiar hird en onbillik foar. »lk ben forplichte my onder heit del to jaen; ik wit goed enoch , dat it net om dat boek is en de wille dy ik derin fin, � mar de (riunskip mei Sape is �t, fen disse �re ou. De friiinskip mei de ienichste huslialding in Jinsen- b�rren der ik oanhald fun. Mar om heit to wille to w�sen wol ik mar dwaen hwet my hird (alt, en sin nuvere sinnen iordrage omdat ik saf�llo oan sin lieafde to tankjen hab ; hy is op \'t lest ek in menske. Yet in heel ein better is er doch as in hopen oaren." It wier yet hielkomselden bard, dat Maryke s�kke piasters for hiar heite lekken en brekken siikje moast. Altiid hie se him halden for in best man en al sin wollen en dwaen for wiis en goed, en s�kke tinkbielden as se nou hie, wieren hiar altiid bi- naud en sondich foarkommen. Maryke hied er likwol yet gjin erch in dat it foartoan hwet oars twisken hiar en heit stean scoe as \'t oan diss\' tiid ta stien



		5G

		ge in fortroulik petear bigjinne wol mei in foarnaem boeresoan oer waer en win, den mat de boeresoan hoastje en de noas snute en giet wiles nei in oare hoeke fen de keamer. Marasinearme sukkelder skimpe wol op immen dy de rikling net lye mei, al liicht er den de helte, den fint er wol oandaclit, as \'t mar net op iepenbiere plakken pleats het. Sa koe nou ek elk dy hwet fen Sape wist to fortellen , dat oan \'e mau krye, al wieren de boeren of hiar soannen der by. Fen de frymitselers in \'t algcmien en fen Sape in \'t bysonder waerden dingen forholle, der \'t ien grien en blau by foar de eagen wirde moast, en \'t skimpen oer \'t regear en \'t skoalle-onderwis bleau ek net bynefter. In de skoalle waerden fiers to min geaste- like saken en to folie idele wraldske dingen leard; oer »zelf- kantige nammen" en oer \'t xmannelik en vrouwelik geslacht" waerden de bern dingen foarhalden, dy gjin menske bigripe koe; inpleats fen psalmen songen se der laffe lietsjes, stridich mei de gereformearde leare, sa lik as , »\'k Ben mensch en woon bij menschen van \'t zelfde huisgezin; wie mensch is is mijn broe- d er, Dien \'k als een broedermin." � It regear wier ek neat raear wirdich, oars moaslen se s�kke kerels as Sape ta sin plicht bringe, as se sa mar in \'t iepenbier hiar godloase stellingen uteren. Elk mocht nou mar leane en sidse hwet er woe, tsjerkelike tucht wier der ek net mear. Foarhinne wier dat oars, do moasten minnisten en roomsken hiar tsjerken in efterouhoeken ha, en den mochten se yet sprekke fen gelok dat se der frydom ta hiene. Mar nou waerd oan alle dwaellearingen de frye teugel marjown. Sa kamen se ien de iene pleage op de oare; pok-inintsjen, tonger- Jieders, brankasten en al s�kke nyichheden makken deforbolgen- heid des Uearen geande, dat er �s lan bisocht mei de roede. De iverichste ongetiders wieren dy moarns Sape sines, lichtwol omdat se hwet heger lean krigen as de oaren. Om \'t Sape yet lang saf�lle hea net lidsen hie as sin b�nnan, hie ien fen sin arbeiders der in han mei holpen, eu do se mci\'n oar nei h�s gingen to iten forhelle dy de oaren dat se Sape der wer sa beet



	57

	hawn hienc, dat er gjiii kier goed oan him bliuwn wier. Mar do seyen de oaren: »hy mocht him hwet skamje, daters�k praet meidien hie. Hy wist doch wol dat de haet fen de foar- namen en de wanginst fen de earmen allerhanne kwea fen Sape

		6
op in baen brocht. Dat de riken grimiuitich op him wieren dat wier best to bigripen , hwent hy steurde \'m oan hiar neat, hy doarst hiar flak foar de holle sidse hwer \'t op stie, en hie al in hele boel dingen oan \'t liocht brocht, dy hia lieaver in de doofpot halde wold hiene. Mar for de earmen wier \'t to dom om op demanto skimpen;hy wier de lenichste rikling dy wist hwet in earm inenske om \'t hert wier, en dy \'t in wierheid goed mei hiar miende; hy wier meilyiger en tsienstiger as al dy liu dy de holle f�l gelove hiene. Dat wier for de earme liu it beste; it oare moasten men mar oan �s lieaven Hear en dominy oerlitte. Dat hoefde men derom net tsjin elk en ien to uterjen, men koe mei stilswyen foldwaen, mar wier wie doch wier, en dy \'t graech hearre mocht dat se Sape bilasteren, wier gans gjin kerel." »lk hab stilswyend taharke," sei Hans »en sa ben \'k efter hwet nys komd." De oaren seyen, dat koed er, om hiar part, wol for him sels halde; mar dat wier tofolle ferge. «Lieuwe kastlein sei er >hie jisterj�n by Sape west om in wichtich boadskip. Jimme ha der test al fen heard, hwet er in \'t sin het." «Net in wird!" »Ik scil jimme forhelje hwet ik wit. Liuwe wier foarhinne in earme falskc, moaipraterige kerel, sa listich as de divel. Hy het earst sahwet hier en der h�shalden, to Snits het er steds menearen leard en in nye jas kocht. Do Witse kastlein stoar kaem Liuwe by do widdou to wenjen , en dy het er niunkelitsen krige. Elk wit dat dit houlik for him better wier as for hiar. Oer Rinske wolle wy mar net ienris prate." »Nou ja, dat witte wy ommers allegearre wol." »Ja, dat is goed," sei Hans, allike bidaerd, »�t it alde komt it nye foart. It d�rret net lang mear, den wirdt Rinske mearder-



		58

		jierricli, en nan hiar heart de herberge en \'t greatste part fen \'t kaptael. As dy faem ris trouen fn \'e bolle krige, scoe Liuwe mei wiif en bern om in hinnekommen siikje matte, � en der wol er for oppasse, as \'k it wol ha. Hy het fen him sels sa- i�lle net dat er der in baergehok for boue ken; nou wol er Rinske kaptael onder him sjen to halden op sa \'n menear, dat it in tiscboel wirdt dy net maklik ut elkoar to kryen is. S�kke dingen barre der wol ris mear." «Mar het Rinske den gjin tasjende faud, dy for hiar opkomme mat, as hia neat merkt of neat sidse doar ?" Hans seach de fregers hitsend oan en sei: iMiene jimme dat dy tasjende faud him oan diss\' tiid ta stil halden hie, as er der sels net goed by foer? N� dy seit neat, Rinske wit neat en de kastleinske doar net tit de hoek komme. Nimmen scoe in wird kikke, as keapnitm Fink er net wier. Dy set it tsjin Liuwe in \'e kant. Siuch, Liuwe het in \'t sin om in tsiispak* h�s neist it h�s to bouen en den wol er in twade fearskip in de feart lidse. Der het Fink gjin sin oan, net allenne om \'t er de b�ter- en tsiishandel hier lieafst allenne halde wol, mar ek om \'t er \'t jild onder Roel skipper sin � nikke het. En om\'tsidsen is, dat Fink de gritmans dochter ha scil, lit it him bigripe dat dy aldc op sin han is. Dat is for Liuwe in min ding, as \'t hird om hird gean mat; hwent Invet de giitman wol, dat wolle de oare leden fen \'s bistiur ek. As \'t �tmakke wirdt dat hier gjin twade fearskip w�se mei, den is Liuwe der ou. En nou mat Liuwe jister by Sape Stekbetel west ha om goede rie en licht ek yet hwet oars fen him to heljen." De ongetiders wieren fen miening : Liuwe scoe by Sape net folie treast i�n ha. Dy twa hiene elkoar nea net goed lye mocht, en dit wier in saek der for Sape neat gjin heil in siet." Sa praetten de ongetiders sa lang as se by Sape th�s kamen, der Maike de itentaiel al klear stean hie. Wils \'t Sape mei sin folk oan de tafel sit om griene earte en S�pcnbry nei binnen to slaen, wolle wy sin h�sefkes tr�chkipje.



		59

		It is yet ea goed sa ny, lik as de wolfeart fen de eigener. As in Jinsenb�rster it mei oare husen forgeliket, den komt it him foar dat dit op \'t selde del komt as dat men Sape mei oare dorpsliu forgelikje woe. Ek in freamde, as er dat romme liochte milh�s mei aldmoadrich en nymoadrirh h�srie seacb, der ldnkaerten en haedstellen nest elkoar oan \'e rmure hingen, scoe gau bigripe kenne, dat dit h�s tahearde oan dy �tliiemsk klaide man, hwaens fen de sinne forbarnde tronie, hwaens gong en menear fen praten by sin freamde dracht en freamde titikbielden, de boer yet wol �thingje lieten. Oat Sape net mei skin tofreden wier koe elk bi- gripe, dy sin kostlike ky in de fenne rennen seach, en as men In de foarkeamer kaem moast men sidse it iene skeint it oare net. Alles wier kreep in order, mar Sape seach mcar op \'t goriif as op moayens en om tonnen bikommere er him nea net f�lle. De wenkeamcr wier ienfaldich en minder oppronke mei blinkende neatichheden as in hopen arbeiderswenten. De boeren wieren tn dy went net riucht thus. \'t Seach er hiar der just net to foar- naem , mar eigentlik to onkristlik �t. Inpleats fen skilderyen ut de skrift seach men der allerhande idele dingen, apels, blommen en prenten mei wonderlike figuren, � krekt as by de dokter. De bibel, die by \'n oar sin plak hie op \'e skoarstienmantel, op \'t hoekeplankje of op \'t fensterbank, seach men by Sape net op in baen, mar wol nymoadrige boeken mei reade, griene en kea- kelbonte omslagen. In hopen tochten dat Sape gjin iens in bibel foar dageliks gebruik hie, mar dat miste hiar, hy lies er mear in as de liu mienden, mar hy achte \'t net nedich om dat boek foar allemans eagen to pronk lidsen to habben. As him deroer soms hwet in de earren waide, den sei er: »As ik by oare boeren in \'e h�s ben steur ik my der net oan hwet der hinget of leit; as \'t hiar in \'e h�s by my net sinniget, den komt dat just tr�ch \'t jinge min leafhabbery is." Der benne net f�lle boeren, dy sa tinke lik as Sape, en suver neat db\'gge foar de skin en om \'t each fen de mensken. Mar yette inkelder benne der frouliu to finen, dy by s�kke aparte kerels



		�U

		pass�. It benne nee allenne de rike boerinnen, dy sonder dat de man it bast fornimt, ris in h�ndert daelders, �t it jildlaedsje nimme kenne, dy hiar sels en \'t h�s mei allerhande nymoadrige di�re flarderyen oppronkje wolle, n�, sels earme tsienstfammen, dy hast gjin goede onderklean rik benne, bistelle hiar jild oan goud en silver, moaye pakjes en linten en flinten. Sa hie Maike net west do se de boer tsienne, en nou se frou wier, forskilde se fen oare boerinnen ek saf�lle as nacht en dei. For dingen dy nearne ta tsiennen as pronkjen, hie hia gjin jild oer, mar om foarrie fen linnen en fikse klean in \'t kaminet to habben, der wier se biet op. Hia koe\'t net bigripe hwetnochtit wierom alles hwet men hiene foar it each fen de mensken to pronk to hingjen; in \'e h�s of oan icn sels. Ek wier \'t hiar to gek om altiid to hirameljen en to wettergriemen, lik as der frouliu wieren, dy altiid mei de learen lape of de wite wriuwdoek in \'e h�s omfnit- telen en de lammen altiid in \'t wiet wirk wisten to halden. Kaem meu oan h�s by sa\'n kreaksindlik menske, den kaem de frou mei in skienne dweil in \'e h�n, ien al by de doar tomielte en rop, krekt as de Hcare tsjin Mozes: «Tsiuch de skoen �t!" � Maike dy sa goed as der ien wier, de boel ski�n en in order ha woe, wier \'t minder om de utcrlike skin as om \'t wiere fen de saek to dwaen. Hia halde in de b�shalding allike min (en fari- seenske streken as hiar man in \'t dageliks libben. Nei iten gingen de ongetiders wer nei \'t lan to heakearen en Sape socht wirk in \'e sk�rre en op \'t hiem, hy makke de time in order en seach de harken en forken yet ris nei, hwent it scoe nou hast op in swiljen gean matte, Mannich boer doar sin folk net oan hiar sels oerlitte, mar mat jimmer en oeral sels foar- oan w�se, krekt as er jage wirdt. Sape wier fen miening: »Dy arbeidsje woe en koe, scoe \'t ek wol dwaen al wier de boer der net by; mei twang ni�set de kat net. Foarhinne hie hy der ek efter en foar by west, just net om oaren to driuwen, mar om hwet mei �t \'e wei to setten. Nou died er dat net mear, hy jowch de arbeiders in flink lean en hie yet nea nen reden ha wn



		61

		om oer hiar to kleyen. Hia wieren der great op dat de boer hiar sa bitroude, dertr�\'cli diene se hiar best om in \'t bitrou to bliuwen en om in goed lean wirdich to w�sen. Sapewier likwol thus ek mar selde liddich , hy koe hast altiid wol Invet fine dat dien wirde moast. Sin arbeiders en oare liu seyen wol ris tsjin him: »Hy scoe him mar hwet restich del jacn, hy hie genoch arbeide fen sin libben, hy mocht er nou sin wille wol ris fen nimme." Mar dat holp net, hy koe net liddich w�se as er alles om him hinne in biweging seach. Hy hie altiid by \'t arbeidsjen de measte wille f�n en de beste treast; � en nitnmen hie him gauer geande as dy him tofoaren eamele, dat it in straffe Gods wier, dat in menske in \'t swit fen sin oansicht sin brea ite moast. Dy \'t arbeidsjen in wierheid lieaf hef, dy haldt it net for in middel om smoar to setten, om den restich sin wintersliep halde to kennen, lik as de bearen, mar \'t is him ek in twade nat�r en sin ienichste nocht om beusich to w�sen. Krekt as in t�nmau dy by \'t rispen fen de fruchten him yet ris to binnen bringt hofolle wille him it siedsjen en oppassen jown het; sa giet it ek in grisaerd as er de lannen siucht dy tr�ch sin flit fruchtber wirden bennne; der bringt er him de hearlikste tiid fen sin libben by to binnen, en dat jowt him op sin alde dei yet moed en kreff. Sape hie \'t al faek billibbe dat er oer de b�tdoar hinne sin moaye griene lannen bisk�ge; mar der krige er sin nys net ou, en nou bilibbe er dat wer. Hy seach glimkjend in \'t moaye waer en Maike, dy sonder dat er \'t mirken hie it b�th�s lans komd wier, hearde him heall�d sidsen: «Dit is doch wer ris in prach- tige dei, dy mei gjin jild to biteljen is; alles stekt wer fleurich de holle omheech, de delreinde rayen en de mensken ek, dy der hast in forsloegcn om \'t alles net nei hiar winsk ging. Nou, de mensken benne raar sa: tige from en bidest as dominy \'t siucht en heart, mar om in de dei fen biproeving hiar mei biresting onder de wille des Hearen del to jaen, � der benne se net sterk in; ho moai as se der der ek oer witte to redenearjen , as \'t in