A. P. BUKKR KOKLtNSSiin.)

Naast \'j liijks Munt.

Grepen uit het Volksleven, beschrijving^- van eenige

takken van nijverheid, en schetsen van indruk-

wekkende en prachtige natuurtafereelen

Dr. G. G. J. TEERLINK

Met 4 gekleurde Platen.

D. NOOTHOVEN VAN GOOR.

DRUK VAN D. NOOTHOVEN VAN (iOOR, TE LEIDEN.

De Alpen (E. von Sonklar.)............... 1

Gletschers en Lawinen (A. Schaubach, Fr. von Tschudi.) .... 6

De F�n (Fr. von Tschudi.)............... 16

Winter en lente in de Alpen (Fr. von Tschudi.)....... 19

In het dal van Chamouni (Joh. Wolfg. von Goethe.)...... 22

Het meer van Gen�ve (Alfr. Muller.)........... 23

Het klooster en de Alpenpas van den St. Bernhard (G. Meyer von

Knonau.)..................... 27

Het Berner hoogland (E. Silesius.)............ 30

De Staubbach (H. Berlepsch.).............. 32

Beklimming van den Mont-Blanc (W. Pitschner.)....... 35

Uit het Beussdal (Christoph Meiners.)........... 47

Het Vierwaldstatter Meer (Theod. M�gge.).......... 50

De Rigi (Alfr. Muller.)................. 53

De instorting van den Goldauerberg (H. Berlepsch.)...... 55

Het rundvee der Alpen (Fr. von Tschudi.).......... 58

Het weven en borduren van mousselien in Appenzell en St. Gallen

(A. W. Grube.)................... 65

Zijdeweverij in Z�rich en Bazel (A. W. Grube.)....... 68

De uurwerkrnakers in den Jura (Heinrich Zschokke.)..... 70

Het klooster Einsiedeln en zijne bedevaarten (Naar J. G. Kohl,

Meyer von Knonau en anderen.)............ 72

Een tocht door Opper-Engadin (Jak. Papon.)........ 76

Het Bodenmeer (A. W. Grube.)............. 84

De Bijnval bij Schaffhausen (Karl. Simrock.)........ 89

Het houtsnijwerk van Berner-Bovenland (Walter Senn.)..... 91

DE ALPEN.
(E. von Sonklar.)

Wie ooit het Alpenland nadert, hetzij hij uit het noorden over de uit-
gestrekte hoogvlakten van Beieren of uit Bohemen of Moravi� komt,
hetzij hij noordwaarts over den donkerblauwen spiegel der Adriatische
Zee wordt voortgestuwd, of zijne schreden richt over de vlakte van Lom-
bardije, eene streek van louter bloeiende tuinen, altijd zal hij het eerst
aan den verren horizon een muur waarnemen, die, naarmate van de
streek en het jaargetijde, met meer of minder sneeuw bedekt, steil uit
de vlakte, die voor hem ligt, opstijgend, in een damphulsel zwevend,
een tijd lang doet twijfelen, of de beschouwer slechts met eene wolken-
gedaante of een tastbaar voorwerp te doen heeft. Door een geel- of rood-
achtig waas bedauwd, strekt die muur zich rechts en links onafzienbaar
ver uit, al flauwer en flauwer zichtbaar, naarmate hij terugwijkt in de
verte, waar eindelijk zijne laatste merkbare sporen met het omringende
luchtruim versmelten.

Heeft de onbeweeglijkheid en onveranderlijkheid van het verschijnsel
hem er van overtuigd, dat die smalle franje aan den zoom van den ge-
zichteinder de zoozeer geprezen Alpengordel is, en voert de locomotief
hem met de snelheid van den wind het gebergte te gemoet, dan rijst de
rotsmuur spoedig uit den grond en toont zijne machtige leden. Eerst
lost het beeld zich in enkele groote massa\'s, dan langzamerhand in
steeds kleinere deelen op. Men begint te bespeuren, dat het voorwerpen
zijn naast en achter elkaar geplaatst: reeds onderscheidt het oog de ge-
golfde omtrekken van eenige bergkammen, die trapsgewijze naar de kern
van het gebergte in hoogte toenemen, en ziet weldra hoe zich op den
verren achtergrond hier en daar eene bergkruin boven de andere ver-
heft en hooger zilverkroon dan al die andere draagt.

Nog eenige uren, en de spoorwagen rolt over de lagere voorgebergten van
het Alpenland. De bruggen spannen zich over de zilverblanke wateren.
Reeds worden de diepe kloven der dalen zichtbaar, waardoor het gebergte
zijn onuitputtelijken rijkdom in vormen nog rijker begint ten toon te
spreiden. De hooge sneeuwtoppen van het dieper liggende gebergte heb-
ben zich achter de voorgebergten verschuild, terwijl deze nu als ge-
weldige massa\'s, nu eens rond of koepelvormig, dan in de lengte uitge-
strekt of met scherp getande rotskoppen, uit het doolhof van door-
elkaar loopende lijnen opstijgen. Altijd breeder en machtiger, altijd
schooner en trotscher, altijd stouter en woester worden de vormen,
en steeds duidelijker wordt het voor den beschouwer, dat die smalle
rotsmuur van gisteren eene wereld bevatte z�� rijk, veelvormig en eigen-
aardig, als geene verbeelding die zou kunnen uitdenken.

Nog eenige schreden en ge staat midden in het majestueuze Alpen-paleis.
Als eene lange reuzengalerij strekt het hoofddal zich voor u uit, de grond
bedekt met het lichte groen der weiden, het donkere loof der wouden en
het vloeibare kristal van den stroom. Verbazend steil rijzen de na-
bijzijnde hellingen van het dal op tot de tinnen der rotsen, die den blau-
wen ether doorklieven; hier trekt een woeste bergwand, die op den
bezoeker dreigt neer te storten, het oog; elders glijdt een waterval,
zooals geen park ter wereld dien bezit, op den bodi>m van het dal ne-
der. En ziet, daar ontwaart gij eene kudde, hoog en der wolken nabij,
alsof ze op de steile Alpenweide hangt, en verwonderd vraagt ge, hoe
ze daar is gekomen en kan blijven vertoeven, zonder in de diepte neer
te storten. Vreemdsoortig wordt uw oor getroffen door de spraak van
het landvolk; hare ruwheid en kracht herinnert u aan de natuur, die
u hier omgeeft, breed en krachtig, evenals de woningen der menschen,
als schiepen zij er behagen in de winterstormen te trotseeren. Als met
stil heimwee blikken uit de verte de bergen op u neer, zich badende
in een blauw waas; en zoo zich rechts en links een zijdal voor u opent,
dan treft u de fonkelende sneeuwmantel, die met verblindenden glans
in plooien over het reuzenlijf van het gebergte ligt uitgespreid. �
Wanneer gij een hart bezit, nog niet verdroogd onder het stof van
akten en prijscouranten, of door den verschroeienden adem van de zelf-
zucht, dan zult ge met vreugde en aandoening al die wonderwerken der
almacht beschouwen : en zoo ge dan peinst over wat ge daar gevoelt,
,dan zult ge weldra erkennen, dat hier het uit- en inwendige leven van
den mensch aan geheel verschillende invloeden is blootgesteld en an-
dere vormen moet aannemen, dan in gindsche vlakke streken.

Inderdaad, de grootschheid der Alpen-natuur oefende machtigen
invloed uit op het lot der volken, die op en in den omtrek der Alpen
wonen, en zelfs zou men als zeker mogen stellen, dat dit gebergte, hetwelk
zich zoo machtig tusschen het zuiden en midden van Europa geplaatst
heeft, en hier de Germaansche wereld van de Latijnsche scheidt, een
zeer belangrijk aandeel heeft genomen aan de geschiedkundige, staatkun-
dige, maatschappelijke en stoffelijke ontwikkeling van deze twee belang-
rijkste volkstakken van dit gedeelte der aarde.

De beteekenis der Alpen in verband tot de verhouding der nati�n
hangt vooral af van hunne onbegaanbaarheid, met andere woorden, van
de moeilijkheid, die er in gelegen is, om van de eene helling van het
gebergte op de andere te komen. Waren deze bezwaren in vroeger tijd
reeds groot voor enkele personen, nog oneindig grooter waren zij voor
volken en legers. Het eerste geschiedkundige feit, waaruit ons de be-
teekenis der Alpen blijkt, is de Cimbrische oorlog. Van nu af streefden
de Romeinen onafgebroken naar het bezit van het Alpenland; zij legden
op het gebergte wegen aan en maakten ze veilig voor het verkeer, tot-
dat de Germanen bij het begin van de volksverhuizing de Alpen-passen
vermeesterden en aan het westersche Romeinsche rijk een einde maakten.
Toen deze stormen gestild waren, begon weldra het Romeinsche element
zijn invloed ten zuiden van de Alpen te doen gelden en uit de samen-
smelting der Romeinen en vreemde volken vormde zich het Italiaansche
volk, maar het waren de Alpen, die aan deze vermenging paal en perk
stelden.

Later, toen in de vlakten van Zuid-Duitschland en Opper-Itali�, als
de door de natuur aangewezen plaatsen, de beslissing omtrent de strijdige
belangen van het Duitsche en Romaansche ras moest plaats grijpen,
was het weder de Alpen-vesting, die de vijandelijke legers scheidde.
Vragen wij verder naar de werking der Alpen op den lichamelijken en
zedelijken toestand hunner bewoners, dan zien wij ons eene rijke bron
van belangrijke uitkomsten geopend. Hoe werkt de vlakte en het licht
beheuvelde land, hoe het gebergte en inzonderheid het hooggebergte op
het volk, dat er woont ? � Den bewoner der vlakte werpt de natuur
hare gaven als het ware in zijn schoot. Omgeven door een onmetelijken
gezichteinder, hecht hij aan het denkbeeld «vaderland" een ruime be-
teekenis. Het gemakkelijke verkeer en de dichtheid der bevolking brengt
hem met allerlei menschen in aanraking. Hierom is hij vroolijk, be-
weeglijk, gezellig, minder afhankelijk van uitwendige omstandigheden,
een minnaar van afwisseling, die hij somtijds opzettelijk zoekt. � In

het gebergte is dit alles anders. In aanhoudenden strijd met de natuur,
moet de Alpenbewoner haar de gaven afpersen. Met windas en takel
zeult hij jaarlijks de aarde op de bebouwde hellingen, terwijl regen en
sneeuw die even dikwijls nederwaarts drijven. Omgeven door gevaren,
die elk oogenblik zijn have en bestaan met vernietiging dreigen, gevoelt
hij zich altijd afhankelijk van de Voorzienigheid, die hem alleen beveiliging
en hulp kan verleenen tegen de sehriktooneelen der bergstreken. Nu eens
is het de donder eener lawine, die hem beangstigt; dan de bruisende
stortvloed, die zijne schrale velden verwoest, op een anderen tijd eene
bergbreuk, die zijn vee vermoordt, zijn woud vernielt, zijn huis in puin
doet storten en hem tot een bedelaar maakt. Vanhier de diepe ernst, die
schier alle Alpenstammen kenmerkt, gepaard met kalmte en onverschrok-
kenheid in gevaar. Ingesloten door reusachtige bergwanden, zijn de voorstel-
lingen, die de bewoner van het hooggebergte zich van het leven en het va-
derland vormt, binnen de lage ruimte\' van zijn dal beperkt. Vrij en ver-
genoegd leeft hij op zijne plek gronds, uren ver vaak verwijderd van
zijn naasten buur, zijn dorp en kerk en het gewoel der mensehen, en
weet beter met zich zelf en zijn God, dan met den vreemde te ver-
keeren.

Z�� werkt het gebergte en z�� worden vrij eenvoudig grootendeels
de tegenstellingen verklaard, die het Zuid en Noord van Duitschland
gescheiden houden. Doch ook op zuiver natuurkundig gebied leggen de
Alpen groot gewicht in de schaal, inzonderheid wat het klimaat van
Duitschland en Itali� betreft. De Alpenmuur, wiens middelste gedeelte
van den grooten St. Bernard tot aan de grenzen van Stiermarken nergens
onder de gemiddelde hoogte van 9000 voet daalt, kan als de groote
we�rzuil van Midden-Europa beschouwd worden, daar hij de koude
luchtstroomen belet naar het Zuiden voort te dringen en de warme
zuidenwinden op hun tocht naar het Noorden belemmert. Het aanmer-
keiijk verschil in temperatuur tusschen de nacht- en daghellingen
van het gebergte is hiervan het onmiddellijk gevolg. Wie in het voor-
jaar den Brenner is over\'getrokken, zal bemerkt hebben, hoe in de noor-
delijke dalen nog sneeuw en vorst heerschappij voeren, terwijl wei-
nige uren aan gene zijde van de waterscheiding het frissche groen
den grond van het dal en de berghelling versierde, de perzikboom zijne
rooskleurige bloemen in de zoele lucht ontplooide en eene warme lente-
tint den geheelen omtrek opvroolijkte.

Even belangrijk is de rol, die het ver uitgestrekte lichaam der Alpen
in betrekking tot het neervallende water speelt. Vanhier, dat het berg-

land zoo rijk is aan water en zulk een weldadigen invloed uitoefent op
het vallen van regen in de naburige landen. Hoe grootsch en aantrekke-
lijk de gletschers in het berglandschap ook mogen zijn, hun nut in de
huishouding der natuur is toch nog veel grooter. Eensdeels verhinderen
zij door het aanhoudend nederwaarts schuiven de bovenmate ophooping
der sneeuw, anderdeels vormen zij watermagazijnen, die juist in den
heetsten tijd het meest opleveren. Zij hebben zich in de Alpen een net
van bevaarbare stroomen ontwikkeld, z�� uitgestrekt, als men nauwe-
lijks in Indostan en Brazili� aantreft. Bovendien scheiden de Alpen den
zuidelijken streek van de voorjaars- en herfstregens van de noordelijke
provincie der zomerregens. Het kon wel niet anders, of deze gebergten moes-
ten tevens scherpe grenzen vormen van twee�rlei plantenwereld! In Bo-
zen wordt b. v. de perzik en olijf, de vijg en amandel rijp, terwijl te
Innsbruch, eenige mijlen meer noordelijk, zelfs de wijnbouw reeds on-
mogelijk is. Vanhier ook die groote verscheidenheid van landbouw-
stelsel aan deze en gene zijde van het gebergte; en aan geen andere
oorzaak is het voortreffelijke net van water-aanvoerende kanalen toe te
schrijven, dat zich over al het bebouwbare land van de Lombardijsche
laagvlakte uitstrekt, welks dienst volstrekt onmisbaar is, wanneer des
zomers de donkerblauwe hemel dikwijls weken lang geen druppel vrucht-
baar makende regen schenkt.

Bij het groot verschil der Alpen naar wording en bestanddeelcn moet
natuurlijk dit gebergte eene rijke vindplaats van delfstoffen opleveren.
Wel is het Alpenland juist niet rijk aan edele metalen, maar daarentegen
worden er hoogst nuttige zaken uit verkregen. Te Bex en Wallis, te
Hall, Hallein, Berchtesgaden, Hallstadt en Aussec treft men zoutgroeven
aan. In Stiermarken en Karinthi� liggen de rijkste ijzerertsen in on-
uitputtelijke massa\'s opgehoopt; in Karinthi� wordt lood, te Idria kwik
gewonnen. Maar niet genoeg, dat het gebergte zulke groote schatten aan
mineralen in zijn schoot verbergt, het verleent bovendien de mogelijkheid
van eene zeer winstgevende bewerking met- behulp van zijne water-
krachten, die in zulk eene menigte voorhanden zijn, dat de Britsche
nijverheid, al ware zij verhonderdvoudigd, ze niet geheel zou kunnen
verbruiken.

En wanneer wij nu nog vragen, welke beteekenis die Alpen bezitten
voor kunst en wetenschap, dan treden daar de Alpenbeelden op, zooals
ze door den grooten dichter van de nieuwe Helo�se geschilderd werden,
met de schitterendste verven, die de taal kon verleenen; of de land-
schappen van Haller, wel eenvoudiger, maar toch z�� bekoorlijk en waar

0LET8CHERS EN LAWINEN.

geschilderd; of de heerlijke meesterstukken van Rottmann en Calame,
waarbij het hero�sche der gebergte-wereld zoo grootseh en krachtig te
voorschijn treedt, om te getuigen van het wondervermogen dier reu-
zen, waardoor zij de verbeeldingskracht van dichter en schilder doen
ontvlammen en hen tot de stoutste scheppingen bezielen, �ok de weten-
schap heeft met de studie der Alpen haar voordeel gedaan, toen zij sedert
de Saussure aanhoudend met de grootste zorg onderzocht werden, en
zoo zijn zij voor de beoefenaars van geschiedenis en staatkunde, van
krijgskunde en staathuishoudkunde, van natuurkunde en volkenkunde,
van dicht- en schilderkunst, voortdurend een geliefkoosd voorwerp van
beschouwing, de moeite hieraan besteed overwaardig.

GLETSCHBRS EN LAWINEN.
(A. Schaubach. Fr. von. Tschudi.)

De Gletschers, in Tirol Ferner genaamd, ontstaan slechts in bepaalde
streken der aarde en onder zekere voorwaarden met betrekking tot
het klimaat en de helling van den bodem. Slechts de gematigde
en koude luchtstreek is hun vaderland; de gewone Alpen-kalk is
voor hunne vorming niet gunstig, evenmin als de zuidelijke helling. Mo-
gen bergen in de heete luchtstreken ook al ver in de sneeuwstreek door-
dringen, dan bereiken zij deze toch eerst op zulk eene hoogte, dat de
lucht reeds te droog is om de sneeuwkorrels in zulk eene vaste massa
te veranderen als tot het schuiven naar de diepte vereischt wordt.

In de hooge ijsgebergten der Alpen bestaat bijna al het water, dat
uit den dampkring neerslaat, uit sneeuw, nu eens als vlokken, dan als
korrels, soms als mist, en door de ophooping dezer nederslagen in de
hoogere, droge ruimten, hullen de hooge toppen zich in een dik, wit
sneeuwgewaad; met den tijd worden deze massa\'s dichter, en dit sneeuw-
ijs, dat zich in zijne talrijke bersten bleekgroen vertoont, noemen de
Zwitsers firn; het verheft zich tot de hoogste punten en daalt trapsge-
wijze op de zonderlingste wijze op de gletscher-vlakten neder. Hiervan
verschillend is de eigenlijke gletscher; zijne ijsmassa\'s vullen de hoog-
dalen, die zich tusschen de ijsbergen verheffen. Soms hangen de firn-
massa\'s onmiddellijk met den gletscher samen, zoodat zij ineen

OLETSCHERS EN LAWINEN. 7

smelten, of zij zijn door hooge wanden van elkaar gescheiden; dan stor-
ten zij door de later er bijgekomen lasten, of\' door de uitzetting, die de
warmte der zonnestralen teweegbracht, over de wanden, waarover zij
reeds lang dreigend hingen, en vormen de tjslawinen, die van den dageraad
tot don namiddag als watervallen nederdonderen. Bij deze ophoopingen
van ijsstof en brokken voegen zich gedurende den winter en het voor-
jaar de eigenlijke snceuwlawine en de sterke sneeuwval zelf.

Daar de eigenlijke gletschers bijna uitsluitend in de dalen liggen, die
zij dikwijls ter hoogte van 300 tot 400 voet vullen, nemen zij, naarmate
van hun loop, eene verschillende gedaante aan. Meestal loopen de Alpen-
dalen trapsgewijze af, waarbij de trappen zelve, vooral in de hoogste
streken, dikwijls steil en groot zijn. Voor zoo ver de gletscher in een
elfen dalstreek ligt, is zijne oppervlakte tamelijk gelijkmatig: doch waar
de bodem van het dal langzamerhand daalt, bemerkt men ook op zijne
oppervlakte iets onrustigs en er ontstaan groote vlakke golven; waar
echter de trap van het dal steil daalt, en wellicht in de diepte eene engte
vormt, zoodat er onder den val een ketel ontstaat, daar vertoont de
gletscher zijne eigenaardigste, meest in het oog loopende gedaante, zijne
pracht. Gespleten in tallooze deelen, die door zon en lucht aan alle zijden
begonnen te smelten, ontstaat een chaos van ijstorens, obelisken, pira-
miden, boven aan de spits witachtig, lager groen, dat langzaam in
groenblauw overgaat, in de diepste spleten donkerblauw; naar den rand
toe smelt de geheele toren gewoonlijk weder tot eene dichtere massa
samen. Is echter de trap van het dal loodrecht en te groot, dan breekt
zij boven af en onder sterk gedonder storten hare torens, opgelost in
stof, in het diepe dal neder, waar dan de gletscher zich onder gun-
stige omstandigheden opnieuw vormt. Over de effene oppervlakte van
den gletscher loopen lengte- en dwarsspleten, die zich naar haren ou-
derdom als scheuren of wijd geopende kloven voordoen, en een prach-
tigen aanblik verleenen door het kleurenspel, dat van het lichtste groen-
wit tot het zwartste blauw afwisselt, waarop zich ten slotte in de diepte
een bodemlooze, nachtelijke afgrond vertoont.

Talrijke beken ruischen als blanwe ijsstroomen over de oppervlakte van
den gletscher. Dikwijls verzinkt zulk eene beek in eene diepere ijslaag
en vloeit dan slechts hoorbaar onder de zichtbare oppervlakte; ieder
oogenblik meent men bij den oever van de ijsbeek te komen, en hoort
hem dan plotseling weder achter zich. Dit water, glelschermelk genoemd,
is zeer helder en koud en geeft den dorstigen wel lafenis, doch is sterk
afkoelend. Het water, dat aan het ondereinde van den gletscher stroomt,

GLET8CHERS EN LAWINEN.

is grauw en troebel, vooral des namiddags\'; evenwel verkiezen de be-
woners van den omtrek het boven-bronwater.

Eindelijk brengen het gruis en de keien vele zonderlinge verschijnselen
aan en op den gletscher teweeg. Door de lawinen worden den glet-
schers ook puinmassa\'s toegevoerd, en daar de gletschers ook tusschen
groene en sneeuwlooze zijwanden uit hunne ijsbergen voorwaarts drin-
gen, voeren de grondlawinen in het voorjaar nog meer puin naar om-
laag. Doch weldra smelt de sneeuw van zulke puinhoopen weg, en zoo
zijn de oevers der gletschers zeer dikwijls aan beide zijden met een muur
van steenbrokken bedekt, die het ijs dikwijls z�� geheel omhullen,
dat men meent niet meer op ijs te wandelen, tot er zich plotseling,
midden tusschen de grauwe steenhoopen, eene diepe blauwe grot opent.
Ontmoeten twee gletschers, die uit twee dalen ontspringen, elkaar, dan
smelten zij dikwijls langzamerhand ineen tot een grooten ijsstroom:
maar wanneer twee stroomen na hunne vereeniging nog een eind ver
zichtbaar blijven, zoowel door eene grenslijn als door hunne kleur, dan
wijzen die strepen van puinhoopen nog veel verder nederwaarts in
het midden van den grooten gletscher de grenzen der beide oorspron-
kelijke, ten bewijze, dat hij uit twee armen tot ��n is samengevloeid.
Deze puinhoopen noemt men in Zwitserland gtcfer of guferlijnen, doch in
de Duitsche Alpen dragen zij, evenals alle ophoopingen van puin door
het nederstorten van rotsen of stroomen ontstaan, den algemeenen
naam mure of moraine». Wanneer de omstandigheden dit mede brengen,
wordt ook het onderste gedeelte van den gletscher door eene moraine
omringd, die echter meer op den vasten grond dan op den gletscher zelf
ligt. Deze puinhoop onstaat door het voortschrijden van de gletschers,
die alles, wat hun op den weg ligt, voor zich uitschuiven, en zelfs rot-
sen, die ze ontmoeten, verbrijzelen en bij de moraine voegen. Wordt een
gletscher niet door de sterke rotsen tegengehouden, dan dringt hij snel-
Ier en verder voort, doch wijkt dan even spoedig weder terug, door-
dien hij buiten zijn gebied treedt en dus door te groote warmte aan het
ondereinde smelt. Slechts de overgeblevene moraine verkondigt dan zijn
vroeger bestaan; de gletscher moet dan weder eene nieuwe moraine
scheppen, die hij opnieuw voor zich uitdrijft; vanhier, dat men dik-
wijls even veel ringmuren aantreft, als het aantal malen, dat de glet-
scher voortgerukt is, evenals door de opeenhoopingen, die de golfslag
van zee, meer of rivier achterlaat, het villen en wassen van den vloed
wordt aangewezen.

Aan het ondereinde, waar de gletscher rust, is hij celvormig in smel-

GLETSCHERS EN LAWINEN.

ting geraakt en zoo vormen zich dikwijls groote gewelven, zoo als men
daar, waar gletschers afgebroken of gespleten zijn, duidelijk zien kan.
In deze ijskelders druppelt het aanhoudend.

Een der merkwaardigste verschijnselen uit de wereld der gletschers
is het voort rukken. In vroeger tijd verklaarde men dit uit het hellende
en steile van de dalen, wat ook wel hier en daar er iets toe kan bij-
dragen; doch de Alpendalen hebben gewoonlijk niet zulk eene steile hel-
ling, maar vormen eene afwisseling van trappen en vlakten, en meer-
malen rukt de gletscher sneller voort over de vlakten dan aan de hel-
lingen, waar hij afbreekt en als lawine in een dieper gelegen dal ne-
derstort. Volgens eene andere verklaring zou de gletscher zich uitbreiden
door het vormen van spleten; deze worden des winters met sneeuw ge-
vuld, waardoor de gletscher weder tot eene massa vereenigd wordt, en
wanneer dan in het volgende jaar weder spleten ontstaan, beslaat de
gletscher grooter ruimte. Doch de meeste spleten sluiten zich des winters
weder, en zoo er ook sneeuw in mocht komen, zou deze toch veel te
los zijn, om de spleten weder met eene vaste ijsmassa te kunnen vullen:
buitendien vormt de sneeuw gewoonlijk bruggen over de spleten, waar-
om het gevaarlijk is na een sneeuwval over een gletscher te gaan.
daar de sneeuw de spleten niet vult, maar slechts licht bedekt. Het
waarschijnlijkst is het voortschrijden toe te schrijven aan ijskristallen,
die in de hoogere streken van het sneeuwijs uit fijner korrels van hagel-
gruis bestaan, doch, hoe lager zij komen, in telkens grootere hagel-
korrels overgaan. Daar deze korrels grooter worden, doordien zij
meer vocht opnemen, dat door het voortdurend smelten inzijpelt, zet
het geheele lichaam van den gletscher zich uit, zooals dit met water
bij het bevriezen plaats grijpt.

Terwijl het in de hoogste streken der Alpen met groote wintervlok-
ken sneeuwt of dampt, vormt zich in de lagere hagelgruis, en hagelt het
somtijds in de onderste; des winters sneeuwt en dampt het, in voor-
jaar en herfst vormt zich het hagelgruis en des zomers hagelt het. Op de
hoogste trappen ligt sneeuw, die door haarhoogen ouderdom een wei-
nig korrelig geworden is; verder naar beneden bestaat het sneeuwijs
uit hagelgruis, doch de eigenlijke gletscher uit kleine hagelkorrels, die
met de diepte in grootte toenemen, doch onderling vast vereenigd zijn.

Tot de schilderachtigste tooneelen der Alpen behooren de lawinen, die
ontzettende, donderende sneeuwstroomen, wier majesteit de vreeselijkheid
hunner kracht evenaart. Zij keeren na regelmatige tusschenpoozen terug,
hebben hunne bepaalde tochten en gangen, hunne ketels, waarin zij

GLETSCHERS EN LAWINEN.

verzameld worden en hunne legervelden, waar de beweeglijke massa\'s
tot rust komen. Een groot gedeelte van de Alpen bedient zich van deze
kanalen om zich plaatselijk van verbazende sneeuwmassa\'s te ontdoen,
en dit geschiedt met eene regelmatigheid, die zich bij weken, zelfs bij
dagen laat berekenen; nauwkeurige waarnemers kunnen dikwijls de
uren opgeven, waarop de lawinen zullen komen. Velerlei zijn de vor-
men, waaronder de sneeuwvloeden plaats hebben; nu eens doen zij zich
enkel als kleine gangen voor, waarlangs de ophoopingen van sneeuw
van eene zekere uitgestrektheid rots door ruimere bergvoren verdwijnen:
dan schijnen zij schuttingen, als een aanhoudende wind in eene richting
gedurende een sterken sneeuwval groote massa\'s op de tinnen der rot-
sen opstapelen, die, zonder behoorlijken grondslag, door haar eigen ge-
wicht instorten en neerploffen, werwaarts de richting van den wind haar
drijft. Gewoonlijk zijn zij niet gevaarlijk en strekken zich niet ver uit,
evenwel heeft zulk eene windschutting op den Bernhardin een postslede
met dertien personen in den afgrond medegesleurd. Natuurlijk kunnen
zij onder gunstige omstandigheden tot ware lawinen worden, en ver-
toonen zich dan des te vernielender, omdat zij zich niet langs de ge-
wone beddingen bewegen.

Het ontstaan van lawinen hangt af van den bouw en kromming der
gebergten, de hoeveelheid opgehoopte massa, de temperatuur en tal van
kleine toevalligheden: klipachtige terrassen, steile rotswanden of eene
sterke helling verhinderen groote afzettingen van sneeuw en vorming
van lawinen; is de helling van een gebergte daarentegen 30-35 graden
en bevindt zich hierin eene lange watervoor, waarheen grootere heuvels
zacht afloopen, dan heeft men bijna overal regelmatig terugkeerende Ia-
winen. Doch grondlawinen zijn hier meer algemeen dan stuiflawinen.
Deze zijn gevaarlijker, geweldiger en onregelmatiger; zij komen slechts
in den winter en in het begin van de lente te voorschijn, en ontstaan,
wanneer groote vrachten versche, korrelige, losse sneeuw op een vast
en hard sneeuwdek vallen.- Dit laatste biedt aan die massa\'s geen vas-
ten steun, wanneer de hellingen wat steil zijn: het neerstorten van eene
kleine, overhangende sneeuwmassa, de schrede van een gems of haas,
zelfs het sneeuwballetje, dat van een struik valt en voortrolt, of eene
kleine trilling in de lucht, brengt dit geheele bovenste sneeuwveld in
beweging, langzaam glijdt het eerst als ��n stuk voort, dan sleurt het
lagere massa\'s mede, kookt, stuift op en verdeelt zich. Het dreunen van
de massa door de heldere lucht en de veroorzaakte windtocht brengt
van alle kanten nieuwe kleine sneeuwvallen teweeg; met razende

GLETSCHERS EN LAWINEN.

drift, telkens vreeselijker last en dreunend gebulder, stort de hoofd-
stroom in de diepte, heelt reeds als breede, hoog opgestapelde storm-
vloed de houtstreek bereikt, sleept steenen en struiken mede en rukt
bevend en krakend het woud binnen. Niets ziet men dan donderende
en stuivende nevels; eindelooze sneeuwstofwolken bedekken den gang
van den stroom, wiens geheele baan rookt; de boomen kraken, de
rotsgrond beeft, lange, bange minuten weergalmen de toppen van de
donders � nog ��n slag, een trillend, knersend, dof, onuitsprekelijk
gebulder � dan is het stil. Eene snijdende windvlaag heeft den trot-
schen gang der lawine vergezeld; men volgt haar met het oog: recht
uit, meer dan twee uren lang, honderden schreden breed is de nieuwe ka-
naalbedding, door Alpenweiden, wouden en velden heen tot aan de
beek, daar onder diep in het dal; nog rollen enkele ballen en glijden
sneeuwvallen achterna, nog waggelt het geteisterde hoogwoud door den
wind, door de verderfster veroorzaakt. Van het dal uit gezien, levert het
een schilderachtig schouwspel, doch zelden ontdekt men het uitgangs-
punt. Onuitsprekelijk grootsch is het beeld, dat de stroom doet verrij-
zen, wanneer hij zich uitspreidt, met reuzenkrachten wast en hoog op-
stuivend als een waterval ovsr de rotswanden stort, nu zich deelend, dan
weder ineenvloeiend en zijarmen in zich opnemend, en, rechts en links
zijne kracht betoonend, met pijlsnelle vaart voortschiet als ware het
eene kokende, glinsterende zee. Weinige minuten � en de dochter van den
Hoog-Alp ligt daar na een akeligen dans vreedzaam en bewegingloos
in de diepte van het dal: vier tot vijf duizend voet heeft zij een zege-
vierenden donderweg afgelegd en hare leden majestueus in het voortijlend
witte gewaad gehuld, om weldra met opgeloste leden in den schoot
van het dalbed te rusten.

Zelden maakt de bewoner van de vlakte zich eene juiste voorstelling
van de verwonderlijke stormbewegingen, waarvan zulk eene stuiflawine
vergezeld gaat. Met stooten of schokken stroomt de luchtstroom rechts
en links ettelijke honderden schreden ver langs het pad der lawine, ver-
spreidt zich over de geheele breedte van de rustig geblevene sneeuw-
massa\'s, stoot dikwijls terug tegen den tegenoverliggenden bergwand of
verliest zich in de uitgestrektheid van het dal, waar hij nog een half
uur ver de vensters en deuren der woningen doet schudden en de schoor-
steenen van de daken tilt. In de wouden rukt deze storm aan beide zij-
den dikwijls 1000 tot 2000 van de sterkste, oudste boomen neder, tilt
menschen en dieren op, slingert ze naar de diepte, knakt in het dal,
ver van de plek, waar de sneeuwval ontstond, de krachtigste note-, ap-

GLETSCHEItK EN LAWINES.

pel- en esseheboomen, werpt zware vrachtwagens omver en doet geheele
stallen instorten. Toch is deze luchtstroom tamelijk scherp begrensd en
buiten zijne grenslijnen beweegt zich geen boomtak. Verwonderlijk zijn
de lotgevallen, die de bergbewoners in hun overigens eentonig leven door
zulke lawinen overkomen; nu eens worden geheele gehuchten gedurende het
nachtelijk uur bedolven en zijn de bewoners, v��r zij recht ontwaken, on-
der huizenhooge sneeuwmassa\'s begraven; somtijds worden de huisjes als
kaartenbladen al wervelend opwaarts gevoerd en de bewoners heelhuids
zijdelings inde sneeuw geslingerd. Hooibergen worden 500schreden ver
door de lucht over beken gedragen en ongedeerd met al het hooi aan
de andere zijde van het dal neergezet. Van het omkomen en \\vonderda-
dig gered worden van menschen treft men in alle hooge dalen ver-
tellingen van ouder en jonger tijd aan. Natuurlijk zijn de dieren, die in
de nabijheid der lawinen en van den luchtstroom gebleven zijn, even-
zeer de speelballen er van; kleine vogeltjes en groote raven worden hoog
door de lucht geslingerd; zeldzamer gebeurt het, dat een sneeuwval een
gems medevoert. Men zegt, dat deze wakkere dieren, ten tijde van het
ontstaan der lawinen, de gevaarlijke streken zorgvuldig vermijden; ech-
ter is het zeldzaam, dat er in het voorjaar uit de lawine-sneeuw ge-
raamten van gemzen te voorschijn komen, en de oorzaak, waardoor zij
voor den dood beveiligd worden, zal wel niet zoozeer zijn, dat zij het
gevaar der lawinen vermoeden, als dat zij altijd geneigd zijn de zonne-
zijde van het gebergte te mijden. Met den wind verspreidt zich ook eene
groote massa sneeuw, tot stof opgelost, met verwonderlijk doordrin-
gende kracht naar de diepte. Zulke stuifsneeuw dringt in groote hoeveeU
heid door de fijnste reten in de huizen en hecht zich z�� sterk aan
wollen kleedingstukken, dat ze er gewoonlijk niet uitgeborsteld kan
worden.

Later dan de straks gemelde, ontstaan de grondlawinen in de lente
en den voorzomer; de grootere dalen vrij onregelmatig, aan de oostelijke
hellingen tusschen 10 en 12 uur des middags, aan de zuidelijke tus-
schen 12 en 2 uur, aan de westelijke tusschen 3 en 6 uur des namid-
dags en aan de noordelijke tot laat in den avond, in het dal neder. De
F�n wind in de hooge streken of aanhoudende zonnewarmte lost groote
sneeuwvelden van vele duizende vierkante voeten op, knaagt ze aan de
onderzijde gedeeltelijk weg, groeft er watergeulen in, en maakt hun
grondslag z�� week, dat dikwijls geheele streken bij de minste aanlei-
ding op hetzelfde oogenblik beginnen te glijden. De lagere sneeuwvelden
hechten er zich aan, maken zich gemakkelijk van den verweekten op-

Ot.KT3CHER8 EN LAWINEN. 43

gezwollen grond los; alles smelt als tot een bal te zamen, sleurt overal
nieuwe sneeuwvelden mede, voert aarde, puin, steen�n, blokken voort,
en dondert als een stroom, in dichte massa, over de rotswanden of
door de gewone groeven en lawinenbanen in de diepte. Daar deze massa\'s
uit vochtige, opeengepakte sneeuw bestaan en zich gedurende hun tocht
steeds vaster ballen en persen, verspreiden zij niet zoo sterk haar stol\'
in de lucht als de stuiflawinen, wier millioenen stofpaarlen den damp-
kring met licht vervullen, veroorzaken ook hierom geene sterke lucht-
drukking, en brengen alleen schade teweeg op haar eigen baan, daar
zij hier eene massa aarde opwoeien, of ook, schoon zeldzamer dan de
stuiflawinen, vernielende banen door de hoogwouden breken. Altijd
voeren zij vele ijsmassa\'s met zich en zien er morsig uit. In den re-
gel gelijken zij minder op een kolossalen sneeuwbal dan op een huis-
hoogen sneeuwmuur. Duizende insecten-eieren, larven, wormen, zaden
van Alpenpianten, die zich in den zomer en den herfst onbezorgd op het
pad der lawinen hadden neergevleid, worden plotseling een of twee
streken ver gevoerd en in het dal neergezet, waar zij zich gedurende den
zomer nog ontwikkelen. Wat voortgegleden is, smelt zeer langzaam, dik-
wijls eerst in Juli, in den ketel of op de weide, waar het bleef staan, en,
tot 30�40 voet opgestapeld, lange en breede sneeuwzee�n vormt, terwijl
geheele koloni�n van medegevoerde Alpen-plantjes het volgende jaar ter
zelfde plaatse bloeien. Dikwijls blijven de lawinen in de bedding van
eene beek steken, die, nadat ze ontdooid is en den 50-80 voet breeden
sneeuwmuur doorknaagd heeft, zich in het dal stort en daar een over-
strooming teweegbrengt. Is het weder koud, of ligt de grond van het
dal hoog of beschaduwd, dan blijft de doorknaagde sneeuwmassa niet
zelden het geheele jaar als een brugachtig gewelf boven de beek staan,
kan zonder gevaar begaan worden, en stort eindelijk in het volgende
voorjaar ineen. Meermalen heeft men merkwaardige bewijzen gezien van
de vastheid der lawinen-sneeuw, wanneer die onder in het dal is aan-
geland. De massa is z�� samengebald, geschud, gekneed, dat ze tot een
ijzerhard cement wordt. Een mijnwerker, die op den Spl�gen door eene
lawine in het dal werd geworpen, doch ongedeerd bleef, was niet in staat
de helft van zijn mantel, die gedeeltelijk in de lawinensneeuw was blij�
ven steken, uit deze harde massa los te scheuren. Het Iaat zich licht be-
grijpen, dat de overblijfselen der lawinen onder zulke omstandigheden
buitengewoon langzaam smelten; doch minder verklaarbaar is het, hoe
zij, die onder zulke sneeuw begraven zijn, daar in die diepte duidelijk
elk woord vernemen, gesproken door hen, die hen trachten op te sporen,

GLET8CHEHS EN LAWINEN.

terwijl hun roepen uit al hunne macht niet eens door eene laag van enkele
voeten kan dringen.

Behalve deze groote lawinen vormen zich van Januari tot April op
alle Alpen tallooze kleinere, meestal stniflawinen van losse sneeuw-
massa\'s. Als sluiers hangen zij langs de rotswanden neer, loopen op een
graswand weder te zamen en storten zich nog over eene helling neder, waar-
na gewoonlijk een eigene trechter of ketel ze opneemt. Er bestaan en-
kele .berggeulen, waarin zulke lawinen de geheele lente door vloeien.
Bij de Jungfrau, den Uri-Rothstock, den Wiggis en Glarnisch treft men,
vooral bij alle steilere bergpyramiden, die uit diepe bochten van een dal op-
rijzen, zulke kleine lawinen aan, die, alsof ze slechts van de eene verdie-
ping van een huis op een ander vielen, niet dieper dan 1000 tot 2000 voet
dalen. Op dezelfde hoogte van een berg hebben wij te gelijker tijd een
half dozijn zulke donderende cascaden geteld; in een enkel uur van
een warmen voorjaarsdag kan men onder gunstige omstandigheden 12
tot 16 vallen waarnemen, allen eigenaardig van vorm en pracht. Dan
dondert het werkelijk onophoudelijk op de hoogte; van alle kanten gol-
ven sluiers over de rotsvlakten, en schijnen, wanneer hunne trechters,
zooals meestal plaats heeft, door een hier voor geplaatsten berg verbor-
gen worden, zich in de lucht te verliezen. De aankondiging van de lente
in de Alpen is zulk een eigenaardig, bevallig natuurtooneel, dat de kin-
deren der dalen zich er in den vreemde niet aan kunnen wennen, eene
lente zonder die ruischende zilveren banden te zien naderen. Niets is er
buitendien meer bevorderlijk aan, dat reeds in de lente de plantenwe-
reld daar in die hoogere streken uit haar winterslaap ontwaakt, dan
juist de verwijdering van tallooze millioenen centenaars sneeuw; want zoo
al die massa\'s, van wier omvang men zich slechts zelden een juist begrip
vormt, langzaam weg moesten smelten, dan zou dit zeker den geheelen zomer
duren; op menige beschaduwde plek zou de sneeuw in\'t geheel niet ver-
dwijnen, en blijvende sneeuw- en gletscherlagen zouden zich vormen
en aangroeien daar, waar nu de hooier, dank zij de lawinen, zijne
geurige vrachten hooi verzamelt. Is eenmaal een zeer breed sneeuwveld,
ten gevolge van eene grondlawine op de toppen, naar het dal afge-
daald, dan werkt zon en regen met dubbele kracht en doet de sneeuw
in alle richtingen rondom de ledig gewordene plek smelten. De grond
wordt warm, het naburig sneeuwgebied wordt van onder op onder-
uiijnd, van boven door sneeuw, regen en den f�nwind opgelost, en wei-
dra glijden zij, nadat ook zij rijp zijn geworden, hun voorgangers langs
hetzelfde bed na of verdwijnen op du plaats zelve. De plaatsen, die

0LETSCHER8 EN LAWINEN.

door de gletschers zijn verlaten, zijn dan ook de eerste, waar raven en
kraaien, sneeuw-en berkhoenen en kleine insecteneters het eerst wormen,
larven en kevers tot hunne voeding vinden, en slechts weinige dagen, na-
dat de grond ontbloot is, wemelt het reeds boven die zwartbruine oase
van allerlei muggen, vliegen, spinnen en hunne vervolgers, terwijl in
den omtrek nog alles onder de sneeuw ligt bedolven en de bewoners van
het dal nog niets bespeuren van dat leven, dat daar reeds in de hoogte
is gewekt.

Wij mogen de lawinen waarlijk wel voor gezegende verschijnselen in
de Alpen-wereld houden. Hoe groot hare verwoestingen ook somtijds
mogen zijn, toch hangt de mogelijkheid van plantengroei over groote
bergstreken enkel van haar af\'.

De kleine, tevens talrijkste lawinen zijn in den regel onschadelijk, en
van de grootere werkt slechts een klein gedeelte, vooral wanneer zij een
nieuwen baan betreden, met vernielende kracht. De beveiligingsmiddelen
der bergbewoners zijn dan ook zeer onvoldoende, namelijk de verouderde,
half verstorven wouden, die dikwijls geheel buiten de nieuwe lawinen-
banen liggen, en, omdat zij niet kunstmatig verjongd en aangevuld wor-
den, over het algemeen in verval zijn. In Wallis heerscht in sommige
hoogere dalen de vernuftige gewoonte, de lawinen vast te nagelen,
waartoe de bewoners zich in het vroege voorjaar naar de plaatsen,
waar de lawinen gewoonlijk doorbreken, de bronnen der sneeuwstroo-
men, begeven, en daar langs de geheele helling een aantal pinnen in
den grond slaan, opdat niet de geheele massa bij het smelten in bewe-
ging rake. Het nederstorten is vreeselijk, en onbedwingbaar, wanneer
het eenmaal aan den gang is; de aanvang er van kan met geringe hulp-
middelen verhinderd worden. Men heeft zelfs reeds opgemerkt, dat la-
winen, die anders regelmatig terugkeerden, zich niet vertoonden, wan-
neer de hooiers in den voorgaanden zomer bij het hooien verhinderd
waren enkele grasranden af te maaien, waarop de lange, verdorde gras-
halmen in de sneeuw vastvroren en deze tegenhielden, zoodat ze niet
naar beneden stortte en hierbij de vorming eener lawine teweegbracht. In
verscheidene zeer wijde dalen van de Rhetische Alpen beschutten de
bewoners hunne huizen door twee aarden of steenen wallen, zoo hoog
als hunne gevels, die met een spitsen hoek aan de zijde der lawinen zich
vereenigen, waardoor de sneeuwstroom gesplitst wordt, zoodat hij zon-
der schade langs beide zijden van de woning afvloeit; doch stuiflawinen
springen wel eens over den muur en het dak heen: op deze wijze zijn
in Davos de Vrouwen-kerk, alsmede vele huizen in het Mayen- en Be-

dretto-dal en elders beschut. Afzonderlijke stallen worden ook eenvou-
dig door een sneeuwmuur beschermd, welke door begieten met water
tot een gletscher overgaat en het uithoudt, tot de tijd van het gevaar
voorbij is, terwijl de nieuwere bergwegen daar, waar het gevaar der
lawinen dreigt, beschut worden door galerijen of daken, die op pilaren
rusten, welke met den bodem van het bed der lawinen op eene hoogte
geplaatst zijn. Tot de plaatsen, door gevaarlijke lawinen berucht, be-
hooren onder anderen de Schellenen, het Tremvla-dal, de Z�ga bij Da-
vos, de Platiferpos bij Dazio grando.

DE F�N.
(Fr. von Tsclmdi.)

Met geringe uitzondering heerscht over de geheele bergstreek van
Zwitserland geen wind z�� algemeen en grootsch in werking als de F�n.
Het is geen plaatselijke, maar een algemeene Europeesche of liever Afri-
kaansche wind. Evenals de streken van het poolijs waarschijnlijk de
bronnen zijn van den kouden noordenwind, de Atlantische Oceaan die van
de vochtige, regen-aanbrengende westenwinden, zoo zijn de brandende
zandwoestijnen van Afrika het van den F�n, een dikwijls gloeiend heete
zuidenwind. In schijn worden wij er door den keten der Alpen tegen
beveiligd, doch inderdaad versterken deze hem. Is de heete luchtstroom
boven de Alpen aangeland, dan kan hij wel in de hoogte over dezen en
hunne dalen heenstrijken, doch de sneeuw verkoelt een gedeelte van de
uiterste luchtgolven, zoodat hij terstond zwaarder wordt en zich in de
dalen stort. Dit is des te meer het geval, wanneer de gletschers het
koudst zijn, en de lucht in het dal niet door de zon verwarmd is, waar
derhalve de herstelling van het evenwicht van de warmte der lucht met
geweld moet plaats grijpen. Hierom komt de F�n volgens nauwkeurige waar-
nemingen in de dalen der bergen het menigvuldigst in den winter en
de lente voor; doch zoodra de zonnestralen de dalen verwarmen, waait
hij nog op de koudere hoog-Alpen Om dezelfde reden heerscht hij ook
des nachts veel heviger dan bij dag. De verschijnselen, die hem verge-
zellen, zijn recht aardig. Aan den zuidelijken horizon vertoont zich een
lichte, zeer bonte wolken-sluier, die op de toppen der bergen rust. Bleek

en glansloos gaat de zon aan den sterk rooden hemel onder. Lang
gloeien nog de wolken met de levendigste purpertinten. De nacht blijft
zoel, van dauw bevrijd, slechts plaatselijk door enkele koude luchtstroo-
men doorsneden. De maan heeft eene roodachtige, doffe kroon. De
lucht verkrijgt den hoogsten graad van helderheid en doorzichtigheid,
zoodat do bergen tot ons schijnen te naderen; de achtergrond neemt
eene blauwachtig violette kleur aan. Uit de verte doet het ruischen der
hoogere wouden zich hooren : door smeltwater oververzadigd, latende
bergbeken haar bruisen op grooten afstand gedurende de stilte van den nacht
vernemen; een onrustig leven schijnt overal opgewekt en het dal te
naderen. Door eenige hevige stooten, die vooral des winters, wanneer hij
over onmetelijke sneeuwvelden strijkt, in den aanvang koud en ruw zijn,
kondigt de F�n zijne komst aan, waarop plotseling do lucht geheel stil
wordt. Met te grooter kracht vallen nu de volgende heete F�nstroomen
in het dal en groeien dikwijls tot woedende orkanen aan, die den om-
trek gedurende twee of drie dagen met afwisselende kracht beheerschen,
de geheele natuur in een grenzenloos oproer brengen, hoornen breken en
in de diepte slingeren, rotsstukken losrukken, de woudbeken vullen, de
daken van huizen en stallen aflichten en schrik over het land versprei-
den. In die deelen van het dal, welke het dichtst bij den zuidelijken
bergmuur liggen, woedt hij gewoonlijk het hevigst: dan breken daar de
warme luchtstroomen met de grootste verwarring en kracht door.

Ook het dierlijk organisme lijdt onder den invloed van dien wind,
die met zijn droog-warmen stroom eerst de zenuwen overspant en daarna
verslapt. Onrustig trekken de gemzen naar de noordzijde van het ge-
bergte of in diepe rotsketels. Koeien, paarden, geiten gevoelen zich on-
aangenaam en zoeken versche lucht, daar de F�n hun mond en Ion-
gen uitdroogt. Geen vogel is in woud en veld te zien Ook de menschen
gevoelen zich onaangenaam gestemd, daar de wind op zenuwen en spie-
ren drukt en een drukkende angst het gemoed bezwaart. Terstond zorgt
men voor het uitdooven van het vuur van haard of oven. In vele
dalen trekken de brandwachten met spoed van huis tot huis, om zich
te vergewissen, dat de vuren zijn uitgedoofd, omdat eene enkele vonk
door den wind een hevigen brand zou kunnen veroorzaken, daar al het
houtwerk uitgedroogd is.

En toch, niettegenstaande de F�n gevaarlijker dan eenige bergwind
is, wordt hij in de lente met vreugde begroet. In geheel het gebergten-
gebied doet hij verbazend veel sneeuw en ijs smelten en verandert hier-
door plotseling de gedaante van het landschap. In het dal van Grindel-

wald doet de F�n dikwijls in twaalf uren eene sneeuwlaag van 2| voet
dikte smelten. Hij is een ware lente-bode en werkt in vier en twintig uren
evenveel uit als de zon in veertien dagen, daar zelfs de oude, taaie
sneeuwlaag, die de zon lang tevergeefs streelt, hem geen weerstand biedt.
In vele beschaduwde hoogdalen is hij zelfs de voorwaarde voor de
komst van de lente, evenals hij in den herfst voor menige plaats in de
vlakte de druiven doet rijpen. Zoo hij niet van tijd tot tijd de wasdom-
gevende warmte bracht, die de versche sneeuwmassa\'s wegvaagt, zouden
er in menig hoogdal geen zomer en leven, maar waarschijnlijk niets dan
altijd wassende ijsvelden zijn. In Uri, waar hij zeer dikwijls en aanhou-
dend waait, hebben de inwoners het hem te danken, dat de gletschers
slechts tot zulk eene geringe diepte in de bergdalen reiken en de Alpen
vroeger berijdbaar zijn, dan in de meeste streken met hen op gelijke
hoogte gelegen. Daarenboven is de F�n, tot groot geluk van menschen
en velden, een voorzichtig sneeuwsmelter en beveiligt de lage landen
voor gevaarlijke overstroomingen van bergwater, omdat hij door zijne
warmte aanhoudend veel waterdeelen doet verdampen. Daarentegen
verdroogt hij zeer spoedig den bloesem van den appelboom en vernie-
tigt de hoop op den oogst, verzengt het loof en verbrandt en verkoolt
zelfs de brandnetelstruiken, alsof er een vuur overheen getogen ware.
Ook de beuk en de boekweit tieren niet op de hellingen, waar de F�n
dikwijls langs strijkt.

Gewoonlijk heerscht deze merkwaardige wind slechts gelijktijdig met
den noordenwind, wien hij de heerschappij betwist of tot een overwon-
nene maakt. Duidelijk duidt de wolkenhemel de kampplaats dier lucht-
stroomen aan. Meermalen vlieten zij echter een tijdlang ongestoord bo-
ven en onder elkaar. Indien op den F�n weder een noorden- of westen-
wind volgt, dan vormen zij uit de dampen, door den F�n opgeheven, zware
piasregens in het gebergte, twee- tot driemaal dichter dan er in het vlakke
land vallen. Doch dikwijls, vooral gedurende den herfst en het vroege
voorjaar, heerscht de F�n weken lang, met schoon, zacht weder op de
hooge Alpen, terwijl in de dalen een weinig noordenwind ofeenevolko-
mene windstilte heerscht. Van hier het zonderlinge verschijnsel, dat de
hoogste wouden en enkele gedeelten van het gebergte dikwijls in De-
cember en Januari vrij van sneeuw zijn, zoodat de voorj aars-gentiaan
er bloeit, de muggen dansen en de hagedissen spelen, terwijl onder in
het dal aan den zoom van de beek zware dennetakken onder de
sneeuwvracht zuchten en de bedding van de beek door ijsspiegels glin-
stert; of dat de hoogere bergstreek heldere lucht en heerlijken zonne-

WINTER EN LENTE IN DE ALPEN. 19

schijn geniet, terwijl de dalen tot eene zekere, dikwijls scherp begrensde
hoogte overstroomd worden door eene dichte, nu eens rustige, dan weder
kokende nevelzee, waaruit enkele berg-toppen en ruggen verwonderlijk
schoon en helder opduiken. Verheft zich nu de noordenwind, dan ruimt
hij den geheelen toestel van dit grootsche schouwspel spoedig weg, rolt
het mijlen-lange neveltapijt op en spreidt het over de bergen uit. Het
geheele landschap wordt doorschijnend, droog, koud. Of, wat nog meer
gewoon is, hij verdicht de waterdampen, in onzichtbaren vorm door den
F�n verzameld, in de hooge streken, hecht ze aan den lichten wolken-
sluier, doet haar den geheelen horizon bedekken, laat met snelle vaart ne-
velstrepen langs alle bergen strijken en zendt regen of sneeuw naar
het dal.

WINTER EN LENTE IN DE ALPEN.
(Fr. von Tscliudi.)

Eenige weken, voordat de winter het vlakke land bezoek., daalt hij,
niet op eens en onafgebroken, maar eerst bij tusschenpoozen als proefs-
gewijze uit de Alpen-streek in de bergstreek neder. Eerst strooit hij
in October en November bij herhaling stroomen sneeuwkorrels in de
landstreek, zendt dan harde vorsten uit, vormt aan de beken ijs en aan
de struiken rijp en geeft dan weder aan de nog niet geheel gebrokene
kracht van de zon toe. Wanneer de dag wijkt, neemt zijne macht toe en
bedekt hij dikwijls in eenen nacht de geheele streek voor goed met
sneeuw. Slechts aan de zuidzijde der Alpen en op de warme berg-
hellingen heeft hij langer met de zon en den F�n te strijden. Eerst hecht
de sneeuw zich op de droge weiden en beemden der schaduwzijde,
dan op die aan de zonzijde, dringt eindelijk langs weg en steg overal
door en vult, stuivende door de dikke takken van het naaldhout, zelfs
de wouden met geweldige massa\'s vlokken. De eigenaardige gedaanten der
rotsen en toppen verliezen zich in onbepaalde, algemeene vormen; het
dal wordt eene eentonige platte kom, waarbij alle verscheidenheid zich
opgelost heeft in volkomene gelijkheid. Beken worden in ijs veranderd,
watervallen stollen als dikke zuilen aan den kouden rotswand; hier en
daar, waar de wind bestendig den bergrug treft, blijft een zoogenaamde

WINTER F.N LENTE IN DE ALPEN.

stuifhoek vrij van sneeuw. Met moeite baant de herder zich een weg
naar den goed voorzienen veestal, en zoeken de wilde hoenders, die ge-
durende de sneeuwbui dikwijls zeer gelaten op den grond zitten en
zich laten insneeuwen, een korreltje om de eenzame hooischuur, ter-
wijl wezels, eekhorentjes, marders, hazen en vossen ternauwernood
hunne nesten en holen verlaten. De weeke, diepe, losse en hierom ver-
raderlijke laag is hun ver van welkom, maar reeds in den eersten hei-
deren nacht verandert zij van aard; dan wordt zij vast en hard, of na
een warmen dag eene onafgebrokene ijsvlakte, soms hier en daar kris-
tallijn, wanneer er koude winden hebben gewaaid. Als de zon dan we-
der opgaat, dan vindt zij het donze, bleek-witte gewaad van het land-
schap vervangen door een hard, glansrijk stalen pantser. Verblindend
lichten en weerkaatsen de stralen van millioenen kristallen. De viervoe-
tige bewoners hebben op het krakend veld eene vaste baan verkregen
en reizen des avonds en des nachts over bergen en door dalen. Hunne
nauwelijks zichtbare sporen doorkruisen woud en veld; doch de eerste
scherpe windvlaag heft millioenen sneeuwlichaampjes op, stuift over
groote vlakten heen, wischt de voetsporen uit, of vult ze, al spelend, als
de sneeuwkristallen te vast zitten, met dor loof of dennenzaden. Dan
ziet men de vlugge windvlaag het lichte sneeuwstof ook wegwisschen
van de hooge kruinen der rotsen en de kammen der gebergten. De
hoogten «rooken", een gedeelte van de opgewervelde stuifsneeuw stijgt
fonkelend en flikkerend in fijne dia man t-wolkjes in de heldere lucht,
terwijl de zwaardere massa\'s, voortgezweept door den wind, in honderd
wervelende cascaden om de rotswanden van de bergkroon dansen en
als fladderende nevelbanden in de diepte zinken. Dagen, weken lang rust
de harde, heldere koude onbeweeglijk, met troostelooze eentonigheid op
het gebergte. Het eerst valt de sneeuw van de boomen, waarop hare plaats
vervangen wordt door lange rijp-naalden, waar wederom sneeuw en ijs
op volgt. Verwonderlijk omhult de rijp het geheele veld met zijn fijn-
getanden, mat-witten mantel en\' bedekt de takken der boomen zoowel
als de struiken, de pomp bij den stal en de palen in het veld met fan-
tastische vormen, totdat de vochtige nevel hem verteert, en een blik van eene
gouden winterzon zijn luchtig weefsel oplost, waarop de volgende nacht
alles effen maakt door eene dorre, glasachtige ijskorst. Dan zoeken de
bewoners der bergdalen met bijl en slede hunne wouden op, want langs
de sneeuwbaan kan er om den halven omtrek van het gebergte hout
worden verzameld. Dreunend storten dennen en beuken neder en pijl-
snel schieten de stammen, ontdaan van hunne takken, nederwaarts langs

WINTER EN I.ENTE IN DE ALPEN. 24

de wanden der rotsen. Met zekeren tred galoppeeren sterk gebouwde
paarden er mede langs de hellingen en steile afgronden naar de dorpen.
Des nachts doet de vos zich in het kreupelhout hooren, des daags blaf-
fen jachthonden diep in het bosch en dreunt het schot door het woeste
landschap. Wellicht hoort ge ook den sterken hartklop van den lang
vervolgden haas of de logge vlucht van het opgeschrikte korhoen.
Aan de beek fluit de watermerel en aan den zoom van het hoog-
woud de sneeuwvink of het winterkoninkje zijn helder klinkend lied. Hoe
eenzamer en stiller het algemeen voorkomen der natuur is, des te
frisscher en vroolijker of scherper zijn de afzonderlijke tonen van het
levenslied. Het meest missen wij onder hare leden, door de sneeuw aan
het oog onttrokken, haar blauw, lief oog, het heldere, betooverende berg-
meer met de wonderen zijner geheimvolle diepte. Eerst stolt het, een
wit-groen spiegelvlak bedekt zijne oppervlakte, en weldra is het ook in
het algemeen lijkgewaad verzwolgen en vernietigd.

Lauwe en warmere luchtstroomen verkondigen de lente en helpen
ijverig de trage zon in haar moeielijk werk, het verscheuren en ont-
rafelen van het oude linnen. Reeds is de arbeid half gelukt, en een treu-
rige dag werpt er weder eene hooge laag stuifsneeuw overheen. Doch
niet voor lang. Is slechts eenmaal de oude, taaie korst weggeknaagd,
dan houdt ook de laatst aangekomene bezending geen stand. Woud- en
kreupelbosch schudden onwillig de lastige vracht van zich af, meer
en meer begint het groen zich te ontwikkelen en siert zich zoo spoe-
dig mogelijk met witte, gele en blauwe bloemen. Wind en water begin-
nen het geheele berglandschap te doen suizen en ruischen. Eerst een
of twee uren midden op den dag, dan ook des namiddags, weldra ge-
durende den avond en den nacht en eindelijk hoort men het water on-
afgebroken dag en nacht stroomen en kletteren, ruischen en bruisen.
De rotsen druipen, de beken hebben zich een doortocht gebaand door
sneeuwbruggen en ijsblokken, en van elk terras, van elke sneeuwlaag
stroomt telkens nieuwe toevoer. De ijszuilen van den waterval, op-
nieuw overstroomd, kraken langs de steile wanden en storten met don-
derend gedreun in het diep uitgewoelde bed ineen. Ijsblokken, losge-
zaagd door versch toegestroomd water, klateren hem over den rotswand
heen na en planten door hunne ijssplinters duizenden knetterende tonen
door de lucht voort. Voegt zich hier dan nog bij de donder in de
hoogte, de dof voortrollende lawinen en krakende gletschers, het geraas
der steenen, door de vorst uit de voegen van den rotswand gelicht en
door de vocht los gemaakt, het invallen van de ondermijnde sneeuw»

22 IN HET DAL CHAMOUNI.

banken, voorzeker, dan kondigt de lente den intocht harer jeugdige le-
vensmachten reeds in de levenlooze natuur met duizenderlei tonen aan.
Aan alle zijden van het landschap bonst en kraakt, sist en plast, stroomt
en dondert het, als ware er oproer onder de geesten. Ook de wereld
der vrije organismen doet zich gelden; slechts het bloemenrijk verte-
genwoordigt de eeuwige rust. Specht en meerl, meerkol en ekster,
mees en snip, lijster en goudhaantje, adelaar en uil, vink en koekoek,
steenhoen en haan, fluiten, schreeuwen, krassen, kloppen, begroeten
de lente op allerlei wijzen. Soms vergezellen hen vleermuizen en we-
zels, eekhorens en dassen, krekels en vorschen, hommels en bijen, wes-
pen en vliegen, � elk met zijne eigene stem en toon, hier en daar som-
tijds overstemd door het leven der tamme bergdieren in de laagten, door
blatende geiten, hinnikende paarden, brullende stieren, blaffende honden,
kakelende hoenders, gepaard met den klank van honderdstemmige klok-
ken en schellen, zingende kinderen en joedelende herders. De lente is
het luidruchtige, helderklinkende, duizendstemmige levenstijdperk der
atuur.

IN HET DAL CHAMOUNI.
(Joh. "Wolfg. von. Groetiae.)

Wij lieten Salenche in een schoon open dal liggen; de hemel had
zich gedurende onze middagrust met witte schaapjeswolken overdekt.
Reeds zagen wij de sneeuwgebergten, waarvan zij opstegen, voor ons;
het dal liep ten einde; de Arve schoot uit eene rotskloof te voorschijn;
wij moesten een berg op, en stegen, de sneeuwbergen rechts voor ons,
steeds hooger. Rechts van ons vertoonden zich bij afwisseling bergen
en oude dennenwouden, deels in de diepte, deels met ons op gelijke
hoogte. Kaal en spits waren de toppen van den berg aan de linkerzijde.
Wij gevoelden, dat wij steeds een stouter en uitgestrekter berggroep
naderden. Wij kwamen over een breed, droog bed van kiezel en steenen,
door de waterstroomen, die langs de berghelling vloeien, beurtelings
verwoest en opnieuw gevuld, in een zeer aangenaam, vlak dal, van alle
kanten omsloten, waarin het dorpje Serves ligt. Van hier voert de weg
langs eenige zeer bonte rotsen weder naar de Arve. Is men deze over-

HET MEER VAN GEN�VE. 23

getrokken, dan bestijgt men een berg; de massa\'s worden steeds grooter;
met zachte hand begon de natuur hier tot het ontzagwekkende voor te
bereiden. Het werd donker; wij naderden en bereikten eindelijk het dal
Chamouni. Slechts de groote massa\'s waren voor ons zichtbaar. De
sterren gingen achtereenvolgens op, en, rechts voor ons, bemerkten wij
boven de toppen der bergen een licht, dat wij niet konden verklaren.
Helder, zonder glans, als de melkweg, doch dichter, nagenoeg zooals
het zevengesternte, doch grooter, trok het langen tijd onze opmerkzaam-
heid, tot het eindelijk, toen wij van standpunt veranderden, zich boven
de toppen aller bergen verhief als eene piramide, inwendig vervuld van
een geheimzinnig licht, op dat van den glimworm gelijkend, en ons de
overtuiging schonk, dat wij er den top van den Mont-Blanc in aanschouw-
den. Onuitsprekelijk schoon was die aanblik; want zijn uitgestrekte
lichtgordel, samensmeltend met het sterkere licht der sterren, door
welke hij werd omgeven, scheen voor het oog een verschijnsel uit hoo-
ger sferen en deed ons bijna vergeten, dat zijn voet in de aarde wor-
telde. V��r hem zagen wij als in schemer eene reeks sneeuwbergen op
de ruggen van zwarte dennenbergen liggen, terwijl ontzettende glet-
schers tusschen de zwarte wouden naar het dal afgleden. � Doch mijne
beschrijving begint onordelijk en onrustig te worden; er zouden ook
eigenlijk altijd twee menschen toe noodig zijn; ��n, die het zag en ��n,
die het beschreef.

HET MEER VAN GEN�VE.
(Alfr. Muller.)

Het geheele gebied der kantons Gen�ve en Waadtland is eigenlijk
slechts een kustland. Wel strekt het zich naar het oosten diep in de
Alpen en langs de Rh�ne uit, en ten noorden over uitgestrekte binnen-
districten tot het Neuenburger- en Murtner-meer; doch juist dadr is het
hart en het hoofd van het land niet te zoeken. Yverdon, Grandson,
Moudon hebben niets te beteekenen. Over de geheele breedte van het
binnenste gebied vindt men overigens slechts dorpjes en gehuchtjes,
terwijl de kern van het land naar het meer gericht is. Bi&r, van het
Villeneuver tot het einde van het Gen�ver-meer liggen, als de paarlen

HET MEEB VAN GEN�VE.

in een diadeem, niet slechts de schoone, rijke steden, brandpunten der
beschaving, rustplaatsen voor een uitgebreid verkeer, maar ook de heer-
lijkste landschappen, de weelderigste plantentooi. Hiertoe draagt vooral
de gedaante van den grond bij, door den Jorat of Jurten bepaald, die
eenigermate het land in de breedte doorsnijdt en de Jura met het
Alpen-district verbindt. Dit is eene zeer flauwe bergreeks, waarvan de
gemiddelde hoogte van den kam zich nauwelijks 700 voet boven den
spiegel van het meer van Gen�ve verheft, volgens zijne hoofdrichting
met tamelijk steile helling langs het noorderstrand van het meer loopt,
doch zich noordwaarts met talrijke heuvelgolven, nu eens vaksgewijze,
dan met zonderlinge kronkelingen, tot in de lage moerasstreken van
het Neuenburger-meer uitstrekt. Deze toestand is voor de geheele be-
bouwing in dit eertijds voornaamste deel van Klein-Bourgondi� (Franche-
comt�) van belang. Terwijl het kleine tafelland van den Jurten en de
altijd vruchtbare heuvels en binnen-dalen van de noordelijke helling,
blootgesteld aan den noord-oosten wind, een eenigszins strenger karak-
ter dragen, waardoor weide- en akkerbouw, vee- en houtteelt op de
bergruggen begunstigd worden, beschut het geheele oevergebied voor
den invloed van den noordenwind, loopt zeer gunstig naar de zuidzijde
af en wordt buitendien nog ondersteund door den gelijkmatigen, zachten
dampkring van het meer, waardoor aan deze gezegende kuststreken de
heerlijkste wijnen rijp worden, kastanje wouden weelderig groeien en
granaatappels, amandelen, laurierbessen en vijgen in de opene lucht pronken.
Zoo ligt de heldere, blauwe halve maan, met hare noordelijke zijde
gesteund tegen een bloeienden, trapsgewijze oploopenden tuin, met sierlijke
steden, heerlijke villa\'s en sloten, terwijl haar zuidelijke oever zwak
bebouwd en bevolkt, zonder wijn en kastanjes, armer, koud, minder
bevallig zich uitstrekt, en de winterzijde van het heerlijke tafereel
voorstelt. Wat de Zwitsersche kust nog eene bijzondere bekoorlijkheid
verleent, is de aanblik op het Savooische bergland, op welks achter-
grond de reuzenkoppen van de Mont-Blanc-groep zich in den aether
baden. Deze plaatsen het Neuenburger-meer onder alle groote meren
van Zwitserland en geheel Europa op den eersten rang. De zuidelijke
bekoorlijkheid van het Como-, de stoute Alpenpracht van het Vierwald-
stadter-, de verbazende stroomen-rijkdom van het Boden- en de rijkbe-
bouwde oevers van het Z�richer-meer � dit alles vereenigt zich hier als
in een grootsch, bekoorlijk beeld � wat wonder, dat het ten allen tijde
pelgrims naar zijne oevers heeft gelokt, en dat zijne betooveringen dui-
zendvoudig werden geschilderd en bezongen.

HET MEER VAN GEN�VE. 25

Gelijk de natuur van den Savooischen oever afsteekt bij die van den Zwit-
serschen, zoo verschillen ook beide volken. De Waadtlanders zijn niet slechts
wijnboeren, maar ook wijndrinkers, vroolijke, gezellige, lustige lui, die
het leven recht genieten, licht opgewonden geraken, aan de bewegingen
van onzen tijd deelnemen, en levendig belang stellen in alles, wat de
hedendaagsche ontwikkeling betreft. Het zijn vrije, welgestelde lui en
protestanten. De Savoijaards der schaduwzijde staan op veel lager trap
van ontwikkeling, weinig beweeglijk, ernstig, eischen weinig van den
tijd en het leven, keizerlijke onderdanen met beperkte burgerlijke vrij-
heid, het eerstgeboorterecht huldigend, ijverige katholieken, de nijverheid
niet achtend, een arm volk. De Zwitsersche oever wemelt van havens
en stapelplaatsen, de Savooische heeft slechts ��n haven, die van Evian.
Toch zijn de Savoijaards goede werklieden en de inwoners van Gen�ve
geven aan dit moedig, krachtig slag van menschen als varensgezellen
de voorkeur boven hunne landgenooten.

De bovenste hoek van het meer ligt diep verscholen tusschen de
Waadtlandsche, Wallische en Savooische Alpen, getooid met de liefe-
lijkste landelijke bekoorlijkheden en den weligsten plantengroei van
Zwitserland. Aan zijn oever tiert de olijfboom onbeschut, heerlijke ha-
gen van kastanje- en noteboomen vormen gewelven in de eenzame
plooien der bergen, terwijl mirten en laurieren hun groen loof ver-
spreiden.

De parel van het meer blijft het lieve Vivis (Veivey), het schoonste
stadje van dit schoone land, dat moeder natuur zelve als haar lieveling in
een uitgezocht plekje van haren schoot heeft geborgen. Daar ligt het
zoo bekoorlijk, zoo vreedzaam en jeugdig schoon als een klein paradijs
tusschen zijne wijngaarden, perzik- en noteboomen, met zijne opge-
ruimde, welvarende en beschaafde bewoners.

Nagenoeg in het midden van den noordelijken halvecirkel troont als
beheerscheres van het meer op hare drie schilderachtige heuvels het
oude Lausanne, eene der oudste Zwitsersche steden, en, ofschoon
slechts door ongeveer 17,000 menschen bewoond, een zetel van rijke
beschaving, fijnen levenstoon, wetenschappelijke ontwikkeling, alge-
meene welvaart en vroolijk levensgenot, eene, ofschoon juist niet
schoone, dan toch belangrijke, eigenaardige en bovenal opmerkelijk ge-
legene stad.

Gelegen aan den ingang der Duitsche wereld is het Lausanne, meer
dan eenige andere Zwitsersche stad, ten taak gesteld, de Duitsche en
Fransche elementen met elkaar in aanraking te brengen. Dikwijls heb

HET MEER VAN GEN�VE.

ik met genoegen opgemerkt, hoe de Duitsche taal en literatuur hier
bij de beschaafden bekend is. Vele Waadtlanders studeeren aan Duitsche
hoogescholen en hier aan de academie mag de nieuwere Duitsche wijs-
begeerte zich op zeer belangrijke woordvoerders beroemen.

Werpen wij nog een blik op het schouwtooneel, dat het strand tus-
schen Lausanne en Gen�ve aanbiedt. Nog altijd zijn het dezelfde wijn-
en boomtuinenj die wij tot dusverre ontmoetten, doch de oevers liggen
aan beide zijden vrijer en opener. Daar ligt Morges met zijn slot en
arsenaal aan den zoom van den golvenden spiegel, opziende naar het
oude kasteel van Vuflens; ginds het vlek St. Prex op zijn ouden, ge-
denk waardigen grond met den beroemden Savalguin-wijn; hooger op
het vriendelijke stadje Aubonne, waar Tavernier den wandelstaf ne�r-
gelegd en de markies Duquesne zijn graf gevonden heeft; aan den
oever Allaman met het slot Menthon, half verborgen in een oud
kastanje- en eikenwoud, en daarnevens Rol Ie, waar La Harpe het
levenslicht begroette en de uitgewekene Fransche aristocratie zich na
de eerste Fransche revolutie vereenigde. Het hooger gelegene Brugy
biedt een der schoonste punten aan, vanwaar men het geheele land
kan overzien. Van Alleman tot Promenthoux strekt zich de beroemde
wijnstreek van La C�te met zijne 2000 morgen wijnstokken uit, wier wijn
fijn en duurzaam is, doch door de rijnwijnachtige nectar van Yvorne
overtroffen wordt.

Aan den ingang van de wijnoever-streek staat het stedelijk slot van
Prangin, eerst eene schuilplaats van Voltaire, later van Joseph Bonaparte.
Afdalende van Genthod naar Gen�ve gelijkt de oever op eene stad van
heerlijke villa\'s en lieve, eenvoudige landhuisjes en leidt den wandelaar
vriendelijk naar het schoone Gen�ve. Ook aan de oostelijke waterzijde
strekken zich behoorlijke buitens, als voorposten van elke groote stad,
ver uit en onder hen munt als de schoonste de villa Didati of villa
Byron uit, waar deze dichter den Manfred geschreven heeft. Gen�ve,
het oude Aurelia Allobrogum, ligt wonderschoon in den vriendelijken hoek,
waar het meer plotseling trechtervormig in een arm der Rh�ne vliet,
de Jura-gebergten zich noordwaarts uitstrekken en met takken van de
Savooische Alpen, de Sal�ve en Voirons, een zacht glooiende dalketel
vormen. Dit laagland wordt bijna geheel door het kleine kantongebied
ingenomen. Nadert men de stad van de westzijde, dan maken gewel-
dige huizen en de hooggelegene hoofdkerk van St. Peter een krachtigen
indruk, die echter weldra verloren gaat, als men zich te midden van
dien klomp woningen bevindt; de kern van de stad is, evenals hij alle

HET KLOOSTER EN DE ALPENPAS VAN DEN ST. BERNHARD. 27

oudere zusters, een ordeloos doolhof van straten en de drievoudig ge-
torende hoofdkerk, in schoonen Byzantijnschen stijl aangelegd, is gedeel-
telijk onvoltooid gebleven en door smakeloos bijwerk bedorven. Gen�ve
heeft iets groot-steedsch, meer dan menige Duitsche stad van 50.000
inwoners. Sedert de hervorming was Gen�ve de hoofdzetel van het
hoog-kerkelijk Calvinisme en hierbij eene zeer rijke stad � is het
niet vreemd, dat het geene enkele bevallige kerk bezit? Evenmin verdie-
nen het stadhuis, het arsenaal en de overige openbare gebouwen gepre-
zen te worden. De bouwkunde was van oudsher de zwakke zijde van
Gen�ve\'s inwoners, en dit des te meer, naarmate de stad langer binnen
hare oude wallen in ringmuren geklemd bleef en overal ruimte ontbrak,
waar grootsche werken volvoerd zouden kunnen worden. Wat niet in
de breedte geplaatst kon worden, werd, toen een sterke toename van
bevolking het eischte, in de hoogte gebouwd, en zoo werden die on-
gezellige, vijf tot zes verdiepingen hooge huizen opgetrokken, die de
straten aan lucht en licht onttrekken. Eindelijk spraken de stormach-
tige omwentelingen en het dictatorisch bevel van James Fazy na langen
tijd het vonnis der vernietiging uit, en de wallen vielen. Evenals de
vogel zich haast zijne kooi te ontvluchten, zoo ontworstelt zich het vroo-
lijke Gen�ve aan zijne oude perken, en nieuwe huizen, nieuwe straten
vervullen den nieuw aangewonnen grond. Eene groote stad ten volle
waardig zijn de schoone Rue de la Corraterie, en de flink aangelegde
kaaien langs beide zijden van de spiegelheldere Rh�ne, die midden in
de stad twee bevallige eilanden vormt. Ik voor mij twijfel er niet aan,
of Gen�ve zal binnen weinige tientallen jaren met recht den naam van
een klein Parijs dragen.

HET KLOOSTER EN DE ALPENPAS VAN DEN
ST. BERNHARD.

(GK Meyer von Enonaaj

Vijf uren ver stijgt het Entremonte-dal naar den Bernhards-berg op.
Even boven het vlek St. Pierre wordt de streek bijzonder woest. Uit
een zijdal stort zich de bergstroom Dranse du St. Bernhard door een
vreeselijken afgrond. Het herdersdorpje Proz bestaat uit armoedige hut-

HET KLOOSTER EN DE AI.PENPAS VAN DEN ST. BERNHARD.

ten, bedreigd door de Proz- en Piodoz-gletscher uit, de eerste van welke
de Proz-beek zich met een schoonen, hoogen val over naakte, zwarte
rotsen stort. Langzamerhand wordt over de weiden, die hiertoe behoo-
ren, elk spoor van leven uitgebluscht. Al werden wij er niet door de
namen dier streken aan herinnerd, toch zou men meenen, dat men in
de woningen des doods verplaatst ware. Men wandelt door het »doo-
dendal", aanschouwt de kliprotsen van »den doodenberg" en bereikt de
*>doodenkapel", waar de lijken geplaatst worden van hen, die op reis
den dood vinden. Men laat hen de kleederen aanhouden, die zij droe-
gen, opdat ze des te gemakkelijker herkend zouden worden door hen,
die hen trachten op te sporen. De zuivere, koude lucht weert het be-
derf en de lijken krimpen meestal als mummi�n in. In de nabijheid
bevindt zich een ander klein, gewelfd gebouw, het hospitaal, dat den
reizigers tot toevluchtsoord dient. Bij stormachtig weer, wanneer er het
meest vrees voor gevaar bestaat, hetgeen vooral in de lente plaats heeft,
zoeken de bewoners van het klooster »Maronniers" hier de reizigers op,
of bieden hun, die genoodzaakt zijn te blijven, brood en wijn aan.
Door eene engte, naar het noorden gericht, die, weinig aan de zonne-
stralen blootgesteld, niet eiken zomer sneeuwvrij wordt, twee uren van
St. Pierre verwijderd, bereikt men langs een steil pad binnen een klein
uur de hoogte en het klooster.

De geschiedenis van de stichting van het klooster door Augustiner-
Chorheeren ligt in het duister, omdat alle schriftelijke oorkonden door
twee branden vernietigd zijn. Deze inrichting is eene van de weldadigste,
omdat hier, zonder acht te geven op stand, afkomst en godsdienstig
geloof, elk reiziger, zelfs de armste, niet slechts welwillend opgenomen,
maar zelfs verzorgd en verpleegd wordt. Wanneer des winters of des
nachts alle paden onzichtbaar zijn, worden de hulpbehoevende opge-
zocht en onder het veilige dak gebracht. Zelfs heeft men den hond,
den trouwen metgezel van den mensch, er op afgericht, de verdwaal-
den of hen, die in de sneeuw gezakt zijn, op te sporen. Deze honden,
van een zeer eigenaardig ras, komen den vreemden zonder blaffen kwis-
pelstaartend en liefkoozend te gemoet. Het klooster is een steenen ge-
bouw. Het refectorium, het gastvertrek, wordt altijd verwarmd en in
de keuken wordt het vuur voortdurend aangehouden. Een groot aantal
bedden is gereed, en tegenover het klooster staat nog een gebouw,
waarin koopwaren en pakgoederen geborgen en vrouwen geherbergd
worden. In Augustus en September 1822 werd, uit bijdragen van bij-
zondere personen en toelagen van de regeeringen van Z�rich, Bern en

HET KLOOSTER EN DE ALPENPAS VAN DEN ST. BERNHARD. 29

Gen�ve, alsmede van koning Victor Emanuel I van Sardini� nog eene
verdieping op het kloostergebouw geplaatst en dit tevens z�� ingericht,
dat het meer tegen de koude beschut en minder nadeelig voor de ge-
zondheid werd.

Gemiddeld trekken er jaarlijks acht tot negen duizend menschen over
den berg. Door bijzondere omstandigheden worden de vertrekken som-
tijds gedurende ��n nacht met honderden aankomelingen gevuld. Op een
stormachtigen avond van het jaar 1762 waren hier 560 menschen bijeen.
Van de groote bezittingen en inkomsten, die deze gastvrije inrichting
vroeger bezat, is vooral sedert de omwenteling van 1798 veel verloren
gegaan, waarom zij des te meer behoefte heeft aan de weldadige on-
dersteuning, die haar van alle zijden wordt verleend. De kleine, lieve
kerk is tegen het klooster aangebouwd en wordt versierd door eenige
goede schilderstukken en eene graftombe van den generaal Desaix, die
bij Marengo sneuvelde. Nauwelijks tien dagen vai\\ het jaar is de
lucht wolkeloos en zelfs in Augustus staat de thermometer dikwijls on-
der het vriespunt. Naast het klooster bevindt zich een klein meer, aan
welks oever midden in den zomer dubbele viooltjes bloeien, van welke
het eene uit het zaad van het andere en in den kelk van het eerste
ontwikkeld is.

Deze Alpenpas is zeer oud en werd reeds door de Romeinen ge-
bruikt. Het vermoeden, dat Hannibal de Alpen hier overgetrokken
zou zijn, steunt op geene afdoende gronden. Hoewel de Bernhardsberg
hooger is dan alle andere punten, waar men over de Alpen kan trek-
ken, diende hij toch den Romeinschen, Lombardischen en Duitschen legers
tot eene straat naar en uit Itali�. In het barre jaargetijde maakten de
keizers, van hunne gemalinnen vergezeld, er evenzeer gebruik van. Van deze
hoogte had de beslissende slag plaats, waardoor Oostenrijk\'s heerschappij
in Itali� bij Marengo vernietigd werd, nadat de eerste Consul Bona-
parte van den 15 tot 21 Mei 1800 met zijn leger van het meer van
Gen�ve af door dezen nauwen pas gedrongen was, op gevaar af, dat hij
aan den uitgang er van op een tegenstand zou stooten, die naar alle
berekening zijn ondergang zou berokkend hebben.

HET BESNEB HOOGLAND.
(E. Silesiu.8.)

Wat men te recht van Zwitserland roemt, dat het \'t schoonste en
aantrekkelijkste land van Europa is, zoowel met betrekking tot het heer-
lijke zijner natuur als tot zijne gezelligheid, geldt voornamelijk van het
Berner-hoogland.

Wij verstaan hieronder het hoogland in engeren zin, namelijk de streek
van de bovenste deelen van den Grimsel, het Hasli-dal langs over Mei-
ringen, en de bekoorlijke oorden van het meer van Brienz en Inter-
laken tot beneden Thun; verder de dalen Grindelwald en Lauterbrun-
nen, en eindelijk de rijen bergen, die al deze paradijsachtige dalstreken
insluiten, waarvan de zuidelijke, die het hoogland van Wallis scheiden,
voor zoover de Europeesche gebergten betreft, alleen door de Pennini-
sche Alpen, die zich van den Mont-blanc tot Monte-Rosa uitstrekken,
in hoogte en grootschheid overtroffen worden. Deze waarlijk hemelsche
landschappen, waarmede niets in ons geheele werelddeel te vergelijken
is, vereenigen in eene beperkte ruimte, waarvan het uitstekendste in
weinige dagen bereisd kan worden, alles, wat het overige Zwitserland
schoons en verhevens zou kunnen opleveren, in alle opzichten in de
volste mate. Men voelt zich inderdaad genegen het bovenland niet meer
voor een meesterstuk der scheppende natuur te houden, maar het te
beschouwen als een Engelse hen tuin, aangelegd in den kolossalen stijl der
schepping, uitgedacht en met oneindige natuurkrachten tot stand gebracht
door een vernuftig kunstenaar; een kunstproduct, dat, oog en hart be-
tooverend, in den beperkten lijst van een gemakkelijk te overzien schil-
derstuk al het schoone en heerlijke in zich vereenigt, wat men in de
wijde wereld heinde en verre verspreid aantreft. Een weg van weinige
uren heeft ons van den met ijs bedekten top van den Sidelhorn, door
de doode steenwoestijnen van den Grinsel, over de tooverachtige
Handecker-Alpen en langs den wondervollen, tweemaal neerstortenden
waterval naar Meiringen gevoerd, waar wijduitgestrekte Alpenweiden,
eerwaardige schaduwen van note- en lindeboomen, uitgespreid over
ideale boerenhuizen en ideale menschengestalten voor de huisdeuren,
en stuivende cascaden onzen geest van alle kanten in een zalig Tempe
verplaatsen. Eene bergwandeling, waarbij niets in natuurlijke bekoorlijkheid

HET BERNEU HOOGLAND.

en afwisseling te vergelijken is, leidt ons van hier binnen weinige uren
naar den zevenvoudigen, bruisenden val van Reichenbach, langs de zil-
verblanke sneeuwpiramide van den Wetterhorn tot den Faulhorn, waar
verhevene kruinen zich van den hoogen Dodi in het noordoosten tot
Monte-rosa in het zuidwesten, in rijen naast elkaar verheffen, allen
gehuld in hunne verblindende hermelijnen mantels, terwijl tallooze lagere
bergen en heuvels als hun gevolg in de richting van noordelijk Zwit-
serland tot in Duitschland\'s en Frankrijk\'s onafzienbare vlakten tegenover
hen staan.

Een afdalen van weinige uren langs ruwe rotsen; en wij staan in
het Grindelwald-dal, waar verbazingwekkende gletschers zich uitstrek-
ken tot de bloeiende Alpenweiden, en de natuur in eene verwonderlijke
luim het liefelijkste en verschrikkelijkste z�� nabij elkaar geplaatst heeft,
dat de teedere voet van een verwend dametje zonder gevaar of ongemak
van het eene op het andere kan trippelen, en, huiverend voor het
eeuwige ijs, op hetzelfde oogenblik weder op het groene tapijt der
weiden kan terugtreden.

Eene korte en evenmin vermoeiende wandeling bergopwaarts, en wij
liggen op de Wengern-Alp in den schoot der maagdelijke natuur. Kud-
den loeien om ons heen ; in de diepte schemert de alledaagsche wereld in
neveldamp onder onzen voet; vlak tegenover ons, ontzettend schier angst-
verwekkend nabij, verheft zich de edele Jungfrau, als een spookachtig
monster, met hare rotsen en afgronden, hare ijsgewelven en sneeuwijs-
massa\'s, van oogenblik^- tot oogenblik donderende lawinen slingerend in
de huiveringwekkende dalkloof, door welke wij van haar gescheiden
zijn. � Een kort, gemakkelijk afdalen van den berg, en wij zien
ons omgeven door het enge, diepe Lauterbrunner-dal met zijne Alpen,
die, oneindig in verscheidenheid en natuurpracht, zich uitstrekken tot
het dal, met zijne hutten, verstrooid langs de hellingen der bergen, met
zijne kristalheldere watervallen, eene aaneenschakeling van louter-
bronnen, dat zich van den rustig majestueuzen Staubbach af vier uren
ver uitstrekt in de vreeselijke bergwoestenijen van den nog oneindig groot-
scher Schmadribach-val. Een tocht van weinige uren door het enge,
duistere L�tschinendal, en Interlaken, Helvetia\'s paradijs, omringt ons,
over eene uren ver uitgestrekte weidenvlakte de tinnen zijner sierlijke
villa\'s boven de dichte schaduwen van honderdjarige boomen verheffend.
Ter rechterzijde het liefelijke Brienzermeer, dat volmaakt schoone beeld
van een landelijk meer, de geelachtige waterspiegel door frisch groene
Alpen omkranst, waaruit geen enkel kaal, onbegroeid rotsplekje uit-

32 DE RTAUURACH.

steekt, en van den Giessbach-val af toenemend in pracht; aan de linker-
zijde het Thunermeer, die schitterendste waterspiegel van Zwitserland,
omzoomd door schoone streken en villa\'s, in wier heerlijk blauwgroen
Jungfrau en M�nch zich afspiegelen, als de gedaanten van hoogere gees-
ten in het golvenspel des aardschen levens. En nu,als wij na bezichtiging van
het landelijk stille Thun en zijn schoonste gezichtspunt, � de heerlijk ge-
legene godsakker op dien heuvel boven de stad�, langs de majestueuze reus-
achtig prachtige piramide, door de afwisselende bekoorlijkheden der natuur
van het eenzame Kanderdal, en van Kandersteg over den ruwen, kalen rots-
kruin van den Gemmi, ons begeven hebben tot dat bewonderingswaardige
gezichtspunt op den laatsten bergrug van Berner\'s bovenland, waar dicht
onder onze voeten in een ijselijker! afgrond het Leuker-bad, verder op het
schemerachtige Rh�ne-dal en daarboven op den verren achtergrond, de
schitterend witte Penninische Alpenketen met de vooruitstekende zilve-
ren koppen van den Monterosa, Montcervin en Montcoinbin liggen � dan,
na zulk een tocht, zullen wij mogen zeggen, dat wij, in nagenoeg eene halve
week, het grootste en schoonste hebben aanschouwd en genoten, wat
het Berner-hoogland, wat Zwitserland, wat Europa kan schenken.

DE STAUBBACH.
(H. Berlepsch..)

De waterval van Staubbach in het Lauterbrunner-dal van het Ber-
ner-hoogland, reeds honderdmaal beschreven en geschilderd, in gedich-
ten bezongen en geprezen, in elk beknopt handboek der aardrijkskunde
genoemd, zoodat elk schoolkind den naam er van kent, biedt in verschil-
lende tijden van den dag en het jaar zulke zonderlinge gedaantewis-
selingen aan, dat hij telkens een andere schijnt te zijn.

«Anders is hij in den vroegen morgen, anders als de middagzon hare
regenboog-parelen .in de waterwolk borduurt, anders in den gloed van
het avondrood, of als hij des nachts spookachtig hol van de rots ruischt,
anders wederom in elk jaargetijde, vreeselijk en onaangenaam als de
geweldige vloed van het hoog-gebergte, ontreinigd door kreupelhout en
steenen, over den rotswand dondert; schitterend met noordsche pracht
als de winter de watervallen van de beek breidelten als onmetelijke kris-

talzuilen langs den wand opstapelt." (Alfr. Muller). Is het echter in
het hartje van den zomer na wekenlange droogte, dan gebeurt het
reeds, dat men, in plaats van den beroemden Staubbach-val, slechts den
hoogen, natten bergwand te zien krijgt, waarover anders de schoone
waterschoof pleegt neer te schieten, doch van den eigenlijken waterval
geen spoor ontdekt. In den regel is hij echter een verschijnsel van tee-
deren, weemoedigen aard, dat veel meer gevoeld dan aangestaard en be-
wonderd wil worden.

Op eene hoogte van bijna 900 voet springen twee stroom-armen over
den loodrecht neerdalenden rotswand heen en vereenigen zich weldra tot
eene beweeglijke waterzuil, waarvan slechts een klein gedeelte tegen
eene klip uiteenspat, doch al het overige zich in de ruiine lucht in mil-
lioenen paarlen oplost en ten laatste tot een glinsterenden stuifregen ver-
deelt, die deels den omtrek tot op grooten afstand met een aanhoudenden
dauw bevochtigt, deels zich weder in een diep waterbekken verzamelt,
waarin lichtende regenbogen door elkander zweven. De Staubbach is
niet grootsch door een ontembaar wilden stroom, die, tegen schilderachtig
gekloofde rotsmassa\'s schuimend, telkens wordt gebroken, noch doordien
de donder van zijn val de lucht doet trillen en de kreten van verba-
zing verdooft, doch hij is verheven door zijn hemelhoogen val, door
de watermassa\'s, die, wit en zacht als melk, onafgebroken uit de hoogte
elkaar voortstuwen, door zijn onmerkbaar wegsmelten in nevels en den
gloed zijner regenbogen, en inzonderheid door het zachte, teedere ge-
ruisch, zoo wondervol overeenstemmend met de zachtheid van het geheel,
dat zich niet van eene enkele plaats doet hooren, maar den toeschouwer
van alle kanten als geestesstemmen schijnt te omgeven. Hieruit is het
te verklaren, wat kunstenaars tegen dit natuurschoon inbrengen; de
rechte val schenkt hem te weinig punten,^kaar de stroom schilderach-
tig wordt afgebroken; de zachtheid en de opeenvolgende beweging der
massa\'s gaat op het doek in een stijven toestand van rust over, en noch
het flonkeren van het water, noch het tooverschijnsel der regenbogen,
kunnen z�� door het penseel worden teruggegeven, dat zij werkelijk
schoon en doorzichtig schijnen.

De eerste voorwaarde om zijne schoonheid ten volle te genieten, is de
glans der zon; deze duurt gedurende de langste zomerdagen van nage-
noeg 7 uren in den morgen tot den middag. Niet slechts de regenbogen
in den ketel, waar het- uiteengestoven water zich verzamelt, maar ook
de zwevende watervlokken in de lucht eischen zonneschijn. In haar licht
wordt elk stofje zichtbaar, en dubbel zoo groot schijnt de inhoud der

Wi. WAT � ft VAL VA 11 S�AIUSSACJJ J�l HST iA^!�T�K3\'K\'U]V]^,I �ft-J3Ai

nevelzuil, als de koningin des daags haar vriendelijk met hare gunst
bestraalt, terwijl het verrukkelijke van het tooneel verhoogd wordt door
de schaduwen der beek, op den rotswand geworpen, die daar een stroom
schijnen te vormen, zwart als de wateren van de onderwereld, neder-
waarts vlietend met gejaagde drift.

Gewoonlijk begeeft men zich eerst naar de plaats, waar de beek als
regen op den grond nederdaalt, als wilde men haar voelen, eer men
haar rustig beschouwt. De plek, waar de toeschouwers zich gewoonlijk
plaatsen, is een ketel. Men beklimt den heuvel van rotsbrokken, die de
beek zich ter linkerzijde van haren val gevormd heeft, en ziet neer in
een wijd bekken, wemelend van de witte schuimkoppen van duizenden
golven. Ook aan de overzijde liggen hoopen rotsbrokken, die van boven
werden neergeworpen, en tusschen deze beide bolwerken vindt de samen-
gevloeid� beek een vrijen doortocht. Duidelijk werd de diepte van haar
bekken en deze opening naar de L�tschine teweeggebracht door het
geweld der watermassa, die ;ia donderbuien en het smelten van groote hoe-
veelheden sneeuw hier in het middenpunt van den val eene ruimte
vormde, zonder afbreuk te doen aan de heuvels, die, rechts en links uit
allerlei steenen opgetrokken, met stoute kracht aan den aanvang van de
bedding der beek aan een dam het aanzijn schonken.

Aan de rechterzijde kan men gemakkelijk den omtrek van den ketel
binnentreden. Weldra wordt men door een dubbelen regenboog omringd,
die als een stralenkrans z�� geheel met ons samenvloeit, dat hij, zoolang
wij in den zonneglans en dauwnevel ons bevinden, voet voor voet met
ons voorwaarts of achterwaarts gaat, waar wij gaan en staan. De water-
druppels hechten zich aan de kleederen en schitteren ieder voor zich
weder met onvergelijkelijke pracht. Doch de vocht verhindert het lang-
durig genot van dit fee�n-^^jvaad; een huiverig gevoel jaagt nog des te
eer uit de diepte naar den oever, daar het gevaar dreigt door een toe-
v al lig afgestooten steen onverwachts, wellicht doodelijk getroffen te
�worden.

Op eenigen afstand rusten de weiden bekoorlijk en veilig op de hel-
lingen, waar de wandelaar onbekommerd het genot smaakt, dat hem tot
dusverre was ontgaan. Met onverzadelijke verbazing heft het oog zich
op naar den hoogen donkergrauwen rand, scherp afgeteekend op het
blauw van den hemel, waar de stroomnimf haar fladderend gewaad met
twee slippen in de lucht doet zweven. � De eene helft van de beek,
slechts onmerkbaar van de andere gescheiden, stort bijna loodrecht neer,
en zou zonder eenig vertoon langs den rotswand nederglijden, indien

BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLA.NC. 35

deze niet van boven af tot over het midden achterwaarts week, en het
der waterzuil vergunde vrij voort te zweven. De onderste helft van den
bergwand springt echter weder sterk vooruit, en nu verstrooit zich de
massa in schuim en stof, dat, zoo luchtig als dauw neerzijgend, aan die
stortbeek der Salzburger Alpen herinnert, die het landvolk zoo juist
met den naam Sluier-val doopte. Het binnenste gedeelte van de Staub-
bach valt midden op haar weg neder op een schuin uitspringenden
bank van den stroom, als wilde zij zich vastklemmen, en vliet van daar
in duizend verblindende schuimstralen langs het donker gesteente neder-
waarts naar den ketel, terwijl het buitenste, door snelheid en zwaarte
de lucht onder zich samenpersend, telkens meer uiteenstuift in millioe-
nen schuimblaasjes en wijd en zijd om zich heen een altijddurenden
dauw over de aarde verspreidt.

Het is een genot het water met zijn oog te volgen, van waar het
stroomt daar hoog uit de rotsen, tot waar het in schier onmerkbaar
stof wegsmelt. Eers* treedt het z�� woedend te voorschijn, dat zijn
vreeselijke val onwillekeurig van schrik doet terugtreden, maar, nauwe-
lijks honderd voet gevallen, verspreidt het zich naar alle kanten. De
samengeperste zuil vloeit uit in tal van sneeuwwitte wolkjes, die, gelijk
raketten, een spoor achterlaten, dat gedurende eene halve seconde hun
baan teekent, totdat zij, geheel in watervonken uiteenspattend, onmerk-
baar voor het oog verdwijnen.

BEKLIMMING VAN DEK MONT-BLANC.
("W. Pitschner.)

Vriendelijk was den 31 Juli 1859 de morgen van den dag des Heeren.
In de heldere aether van het schijnsel der morgenzon rees de majes-
tueuze bergtop in den donkerblauwen hemel op als een geweldige reu-
zenkoepel, bedekt met een stralend pantser van sneeuw en ijs, en de
duizendvoudig gespletene rotsrug met zijne hellingen, beladen met glet-
schers, zoowel als de rots-oasen, die eenzaam boven de woeste sneeuw-
woestijn uitstaken, werden op dezen morgen bestraald door reiner licht,
getooid met feestelijker gewaad, dan waarin ik dien wonderketen voor-
en namaals ooit mocht aanschouwen.

BEKLIMMING VA.N DEN MONT-BLANC.

Mijne gidsen, vier in aantal en vijf dragers, begaven zich eerst met
hunne verwanten en vrienden in het huis des Heeren tot het gemeen-
schappelijk gebed ; want zonder den bijstand en hoede op eene gewijde
plaats te hebben afgesmeekt, zouden zij nimmer de hunnen verlaten,
als de groote reis ondernomen moet worden naar den gevreesden reu-
zentop, die het leven zoo dikwijls en op zoo velerlei wijzen bedreigt.
Hoogst aandoenlijk was het afscheid mijner gidsen van de hunnen, en,
overladen met de hartelijkste gelukwenschingen van de vreemdelingen,
die zich in Chamouni ophielden, zoowel als van de achterblijvende dal-
bewoners, verlieten wij des morgens kwartier voor negen uren het dorp
Chamouni.

\' Behalve weer- en sterrenkundige instrumenten, voerden onze dragers
ijsbijlen, gletschertouwen, wollen dekens, lantaarns, eene groote menigte
alpenstokken, kook- en andere gereedschappen met zich, doch hout en
ladders namen zij wegens de moeiten van het vervoer niet uit het dal
mede; het noodige hout werd onderweg aan de grenzen, tot waar zich
de wasdom der boomen uitstrekt, verzameld, terwijl wij de ladders, on-
misbaar om over de breede gletscher-spleten te komen, ter hoogte van
ongeveer 8000 Parijsche voeten (2592- Ned. El) onder een groot rots-
blok, den zoogenaamden ladder-steen, wel bewaard vonden.

Van levensmiddelen hadden wij ons voor drie dagen voorzien.

Eerst liep de weg over den breeden woudstroom Favrans en half
twaalf uren bereikten wij ter hoogte van 5000 voet den Pierre Pointu.

Nauwelijks hadden wij 10 minuten op die v�ruitziende rots ver-
wijld, toen wij opnieuw oprukten, geplaagd door de brandende stralen
der middagzon, die te gevoeliger werkten, naarmate wij het lichte, lage
bosch verlieten. Tot de vriendelijkste verschijnselen uit de planten-
wereld der hoogere Alpenstreek behoorde op dit gedeelte van onzen
weg een geheel woud van Alpenrozen, die geliefkoosde bloemen, die,
uit de verte beschouwd, de schitterende hoog-weiden in een purper
tapijt veranderen. Hier was hij met vele eenzame bloemen der Alpen-
flora versierd en zelfs tot nabij den rand van den gletscher, die zich tot
hier meestal verbregt, bloeit nog het hemelsblauwe Alpen-vergeet-mij-nietje.

Het klimmen werd hoe langer zoo moeielijker; de steilte van de hel-
ling werd bijna met elke schrede sterker; nog slechts weinige minuten
en verbaasd traden wij uit den weelderigen rijkdom der bloemrijke
flora op de doodsche helling van een plantloozen steen- en gruishoop.

De beladenc gidsen en dragers, die aan de grenzen der woudstreek
de noodige hoeveelheid hout voor ons voorgenomen driedaagsch verblijf

BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLANC.

op de gletschers en sneeuwvelden verzameld en in bundels gebonden
hadden, zwoegden in het zweet huns aanschijns onder den last, die hen
nu in de middagzon te meer drukte. Intusschen werd de zonnehitte na
weinige minuten getemperd door de koele lucht, die over den gletscher
heen woei. Zoo bereikten wij ten half een uren aan den grens der Alpen-
en sneeuwstreek, ongeveer ter hoogte van den Sina� en St. Gotthard,
een zwaar granietblok (den laddersteen), waaronder in eene grotachtige
diepte de ladders bewaard worden, die onmisbaar zijn om over de glet-
schers te trekken.

Hier, beschut voor den gevoelig kouden wind, die over den gletscher
heen woei, verwisselden wij de lichte zomerkleeding met een herfst-
achtig gletschergewaad.

Ternauwernood zal men ergens in de natuur scherper tegenstelling
aantreffen, dan hier op dezen smallen rotsrug. Op den bodem van het
dal ligt een bekoorlijke lusthof met dorpen en gehuchten, weiden en
wateren; op de helling van het gebergte vormen de Alpen-hagen eene
veilige wering tegen de nederstortende lawinen en, verbonden met de
vochtige Alpen-weiden, de eigenlijke woonplaats voor de dierenwereld
der Alpen. � Scherp tegenover dit beeld van het rijkste leven staat daar
het beeld van den dood. Men behoeft den blik slechts te wenden, en
het vriendelijkste levenstooneel, onovertroffen in rijkdom van vormen,
verkeert in een ernstig beeld van schrik en ontzetting, want hier ont-
rolt zich de wereld der levenlooze gletschers, met hare onbeschrijfelijke
wonderen.

Hoog opgestapeld liggen hier op een plek monsterachtige ijsblokken,
vierhoekig van vorm, groenachtig van tint; zij versperren het eenzame
pad en vormen, met vernieling dreigend, opene poorten en huivering-
wekkende doorgangen, door welke men niet anders dan kruipend heen kan
gaan; het zijn ijsstapels, zooals zij onder anderen in het klein in den rots-
ingang van den Uttewalder bodem van Saksisch Zwitserland voorkomen.
Hier buigen zich ondermijnde ijsbruggen, gevormd uit groote, tafelvor-
mige brokken van gletscherlawinen, hoog over de randen van een vree-
selijken afgrond heen; daar ligt een verraderlijk sneeuwveld. Hier gapen
de gevreesde gletscher-spleten met onafzienbare afgronden, daar verheft
zich een scherpe ijskam, rechts en links met wijdgeopende kloven, die
de gewapende en geoefende voet niet meer kan overspringen, terwijl
op tallooze plaatsen overhangende ijsklippen dreigen neer te storten op die
duizelingwekkende wegen, die, tusschen leven en dood, heenwij zen naar de
eenzame rotsoase op den voorgrond, het eerste vurig verlangde doel der reis.

38 BEKLIMMING VAN DEN MONT-BI.ANC.

Nauwelijks hadden wij den gletscher betreden, toen onze voorzichtige
gids Balmat het noodzakelijk achtte, dat de geheele karavaan zich tot
wcderkeerige veiligheid met de gletschertouwen aaneenhechtte, z�� dat
wij allen nagenoeg 10 schreden van elkaar verwijderd waren. Polsend
gingen de eerste gidsen, Savojaarden met de ijsstreek vertrouwd, zich
met hunne ijsbijlen een weg banend, stap voor stap voorwaarts. Doch
nog geen 20 minuten waren er verloopen, sedert onze voet den glet-
scber had betreden, of ecne tamelijk nabijzijnde donderende slaglawine
deed de geheele karavaan als verstijven, terwijl de gidsen, bleek van
schrik, haar op haren loop naoogden. De ontzettende ijsmassa\'s waren
van de 4000 voet hooge rotskruin der Aiguille du Midi ne�rgeploft
en bedekten wijd en zijd het ijsveld.

Langzaam rukten wij langs een kronkelpad tusschen dreigende ijs-
blokken voorwaarts, nu eens over smalle ijskammen, dan door diepe
afgronden, straks over woest gekloofde ijsmassa\'s. Vermoeid door in-
spanning, geprikkeld door gevaren, werd het lichaam zeer gevoelig aan-
gedaan door het verschil in temperatuur, die in de kloven en op de
kammen heerschte, doch, na eene worsteling van bijna vier uren, bereik-
ten wij den voet van die rots, welke in die uitgestrekte sneeuw-
en ijswoestijn als hoofdwegwijzer verkozen werd. Hier traden ons schier
onoverkomelijke beletselen in den weg, want bij de ijsblokken van den
Buisson-gletscher voegden zich de ijsmassa\'s van den gletscher van Tac-
conau, hoog opgestuwd als de gestolde baren van eene onstuimige zee.

Wederom gaat de eerste afdeeling al polsend vooruit, en haar eerste
gids bericht, dat eene steile ijshelling beklommen moet worden. Met ang-
stige nauwlettenheid worden er met houweel en bijl trappen in gehakt;
de stoutste klautert het eerst op den steilen wand, terwijl de anderen
door het optrekken aan de gletschertouwen geholpen worden. Doch nau-
welijks op den smallen, puntigen top van den ijsmuur aangeland, ope-
nen zich aan den anderen kant vreeselijke diepten voor den blik. Moe-
dig springt de eerste met stouten sprong er overheen, gelijk een vlugge
gems, die zich echter, trotsch het aanlokkende der rotsen, in dat IJsla-
byrint niet meer zou durven wagen.

Nog 2, 3, 4�10 afgronden moeten overgesprongen worden; � einde-
lijk schijnt het verder voortdringen onmogelijk; zelfs de stoutste schrikt
terug voor eene kloof, z�� wijd, dat de sprong niet meer zou gelukken.
Nu wordt de gletscherladder over de onafzienbare diepte op het glibberige
ijs gelegd en de moedigste, aan een touw vastgebonden, waagt het, krui-
pende op de knie�n en zich vastklemmend aan de sporten van de lad-

BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLANC.

der, zich naar het dichtste punt van de overzijde te verplaatsen; de an-
deren volgen hem. Eindelijk is ook de hoop van waggelende rotsblokken,
die de stormen der hooge streken van den top der rotsen-eilanden ne�r-
geslingerd hebben, beklommen, en tegen 7 uren des avonds werd door het
geschutgedonder te Chamouni, waar men de karavanen gewoonlijk met
verrekijkers bij het beklimmen dier rotshoopen in het oog houdt, aan
de betrekkingen en vrienden mijner gidsen en bedienden, zoowel als aan
de bewoners van het dal, onze gelukkige aankomst verkondigd in die
nederige planken hut, die, op een vlak uitstek van het verlaten rots-
eiland van den »grand mulet" geplaatst is, waar de lawinen haar
niet meer kunnen bereiken.

De zwakke, armelijke hut is 20 voet lang, 7 voet breed en 7 voet
hoog; een klein venstertje verlicht de enge, lage ruimte en eene 2 voet
hooge ijzeren kachel is bestemd om eene zachte warmte te verspreiden
en tevens tot gemeenschappelijken kookhaard te dienen. Het geheele,
wel bevestigde huisraad bestaat uit eene tafel en twee waggelende ban-
ken. Nadat wij ons verkwikt en door ons avondmaal versterkt hadden,
besloot ik, door mijne gidsen ondersteund, nog in de avondschemering
het rotseiland te onderzoeken. Meer dan 300 voet hoog verheft deze
oase haar rotshoofd boven de sneeuw- en ijsmassa\'s van haren bree-
den voet; hare wanden, die slechts met den hoogen wolkenhemel in
aanraking komen, zijn door wind en weer uitgeknaagd en door diep in-
dringende ijswiggen gekliefd. Gewapend met hamer, bijtel en doozen,
reusachtig groot voor die dwergbewoners van het aardrijk en zijne bedekt-
bloeiende wezens, begint de jacht op de dwergjes van den versteenden
reus. Elf zichtbaar-bloeiende planten, van welke op elke rots slechts
de kleinste helft bekend was, en een aanmerkelijk aantal bedekt-bloeiende
vormen, werden deels op het gesteente, deels in zijne spleten buit gemaakt.
Verscheidene microscopische bewoners van die maagdelijke wouden in
miniatuur, meestal raderdiertjes, konden nog na drie maanden uit het
droge mos weder tot volle levenswerkzaamheid worden gewekt.

Ten half tien begaven wij ons ter rust, om tegen ��n uur van mid-
dernacht de wandeling voort te zetten. Daar het wrakke plankwerk van
de hut op meerdere plaatsen den wind vrijen doortocht verleende, en
de buitengewone helderheid van den hemel mij bijzonder aantrok, ver-
koos ik het schuine dak der hut tot mijn leger en sterrentoren. Twee
wollen dekens werden ieder van ons ter beschikking gesteld, waar wij
ons konden inwikkelen. De gidsen legden zich ineengekrompen in de hut
neder en nu nam een waarlijk schrikkelijk schoone nacht een aanvang.

BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLANC.

Nauwelijks hadden wij gedurende 20 minuten eene verkwikkende rust
genoten, toen wij allen, als door een electrischen slag, door den donder
van twee lawinen-vallen werden gewekt, die onder vreeselij k gekraak
naar beneden wentelden en eerst na 90 seconden tot rust kwamen. De
voet van onzen rotsburg sidderde en beefde; ik vernam de onthutste
spraak van mijn gids in de hut, en richtte mij op om de sporen der
aangerichte verwoestingen te overzien. Van twee verschillende kanten
gleden de lichtende ijsmassa\'s met toenemende kracht op de hellende
gletschers neer en sleurden met onweerstaanbaar geweld alles weg, wat
haar op haren weg ontmoette. Als bommen uiteenspattend sprong het ge-
borsten ijs in duizend en nogmaals duizend grootere en kleinere stuk-
ken op, die den loop van den stroom als een nevel bedekten. � Nog ��n
lawineslag, door de opkomende windvlaag aan eene naburige zijdelingsche
helling teweeggebracht, � hij brult door de stilte van den nacht � een
majestueuze echo beantwoordt den reeds lang verstomden, ver rollenden
donder � dan wordt het angstwekkend stil. � Een grootsch, ontzettend
tooneel � hoogst schilderachtig, gezien uit het dal of van eene hoogte
op een afstand, maar diep aangrijpend, als men zich, in het duister van
den nacht op een min of meer veilig punt, zelf midden op dat tooneel
geplaatst ziet.

De ijskolossen zwegen: diep bewogen vleidde ik mij opnieuw op mijn
leger neder, niet om te slapen, maar slechts om aan mijn vermoeid
lichaam rust te verleenen, want elke ijsval was de inleiding van eene
lawinenmuziek, die 2} uur aanhield. Tot ��n uur van middernacht telde
ik niet minder dan 21 verschillende neerstortingen van ijs en sneeuw,
die voor een deel weggeslingerd werden van de rotsen en ijskegels, die
de hut omringden.

Mijne gidsen hielden dezen lawinenstorm op grond van hunne erva-
ring voor gunstig voor den verderen tocht naar den bergtop, voor zoo-
ver de gevreesde lawinen-pas op den D�me du Gout�, waarover men
bij elke bestijging heen moet, onder deze omstandigheid grooter veilig-
heid verleende.

Tegenover die schriktooneelen vertelde de hemel intusschen in vlam-
mende trekken zijne wonderen in eene taal z�� eerbiedwekkend, als zij
alleen op deze heilige hoogten gesproken en verstaan kan worden. In
stille, plechtige kalmte spreidde het helder fonkelende sterrenkleed zich
over ons, door lawinen bedreigde rotsbed uit. Ik was verrast en ten
hoogste van verwondering en verbazing vervuld, � want ik zag boven
mij een vreemden, onbekenden hemel! De sterren van dezen hemel,

BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLANG. 41

dien ik in zijn helder gewaad aanschouwde, bevrijd van dien dikken
dampsluier, door welken hij in de vlakte gezien wordt, verspreidden niet
slechts een rustiger en zachter licht, maar vertoonden zich aan het on-
gewapend oog in verdubbeld aantal. Zulke oogenblikken verleenen den
hemel in zuiverder dampkring eene onuitsprekelijke bekoorlijkheid.

Toen de woedende lawinen weder volkomen tot rust waren gekomen,
werd alles weder geheimzinnig en stil om ons heen! Spookachtig blik-
ten de ijsklippen door het donker van den nacht. Wij stonden van onze
legersteden op; een deel mijner kleederen was door den nacht-rijp met
sierlijke vormen getooid. Na gebruik van het ontbijt werden de ge-
reedschappen bijeengezocht, die tot een tweeden gletschertocht van 20
uren vereischt werden. De gidsen bedekten hun gelaat met een linnen
masker en beschutten hunne oogen door blauwe sneeuwbrillen en groene
sluiers. Slechts weinig mond-voorraad werd medegenomen, daar er zich
volgens de opmerking van Balmat altijd een groot gebrek aan eetlust
openbaart. Daarentegen voorzagen wij ons van verscheidene flesschen
ouden wijn en eenige flesschen welriekend water, dat de gidsen te recht
tot inwrijven aanbevelen.

Omtrent ��n uur van middernacht verlieten wij met vastgebonden
gletschertouw onze schuilplaats. Twee kleine lantarens wezen de klo-
ven in de rotsblokken aan. Weldra waren de ijsgolven van den glet-
scher van Tacconay bereikt, en stap voor stap ging het langzamerhand
voorwaarts, den pijlenden alpenstok telkens vooruitstrekkend. Zwijgend
schreden wij, deels loopend, deels kruipend voort door de nachtelijke
stilte van deze verhevene natuur, waarin geen schrede weerklinkt, en
ieder, als betooverd, zeer zacht fluistert, om de heilige rust niet te ont-
wijden. Diep treffend is deze eenzame grootschheid en die plechtige,
angstwekkende stilte des doods gedurende zulk eene nachtelijke wande-
ling op den verwoesten gletscher.

Na anderhalf uur naderden wij de eerste van de drie plaatsen van
verschrikking, de lawinen-pas aan de helling van den D�me du Gout�.
Met huivering herdenk ik dien hoogst gevaarlijken overtocht. Terwijl
wij met den rechterschouder langs den gletscher streken, moesten wij
het lichaam naar deze zijde doen overhellen, terwijl de vooruitgestokene
puntige alpenstaf de onzekere voeten moest steunen. Wie hier uitgleed,
zou in een afgrond van vele duizenden voeten nederstorten. »Pas par-
Ier, pas parier!" klonk Balmat\'s bevel, toen wij ons al kruipend door
dien pas van verschrikking heenwerkten, dien wij eindelijk na ander-
half uur in de grootste spanning waren doorgetrokken. Z�� bereikten

BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLANC.

wij het kleine plateau (H.500 voet hoog). De nacht was buitengewoon
koud, de sneeuw kraakte onder de voeten en een ijskoude, snijdende
noordoostenwind stak op. Het kwik daalde des morgens te 4 uren
tot � 16° R.

De dag begon aan te breken � de morgenschemering begon zich te
vertoonen en weldra was ook het morgenrood daar als de verkondigster
van den opgang der zon. Het is onmogelijk den lichtstroom en de kleu-
renpracht te beschrijven, die hier de bedwelmde oogen troffen! Een zwak,
rooskleurig schijnsel ging langzaam in het schitterendst purper over,
gevolgd, door tal van klenrmengsels heen, door een sterk oranje, en dit
weder vervangen door een zuiver, zacht uitvloeiend geel. - Nu ont-
sluierde zich de aardsche schepping in hare volle majesteit en het eerst
verrees de reuzentop met donkerrooden robijngloed. Slechts weinige
minuten verliepen � het tooverlicht van den alpengloed zweefde ook
over de machtige, 12�13000 voet hooge vasallen, die den Europeeschen
Alpenkoning als een grooten kring omringen. � Nog altijd bedekte
diepe duisternis de dalen, terwijl een goudglanzend, geheimzinnig sche-
merlicht zich over de met sneeuw en ijs bedekte hellingen van den
onafzienbaren reuzenketen verspreidde, en het rood in het kristal der
gletschers zich nabij de weiden in een schemerachtig blauw oploste.
Alleen de gletscher-a deren bleven wit, gelijk zilverbanden zich slinge-
rend door het groen der wouden. Eindelijk wierp de zon zich haar ver-
blindend zilver daggewaad om, als dagvorstin hare stralen schietend
over ijsvelden, bergen en dalen.

Diep roerend was dit wondervol Alpengloeien en niet minder aan-
grijpend de blik op die zee van bergen, met hunne hooge rotsnaalden,
die daar in het duister onder mij lagen, toen zij achtereenvolgens tot
vlammende toortsen werden ontstoken.

Te 5 uren kwamen wij op het groote plateau, eene kleine ijsvlakte,
omgeven door drie met bergsneeuw beladene bergen: den D�me du
Gout�, den Monts Maudits en den Mont-Blanc zelf. Hier zijn de glet-
scher-lawinen, die nog derdehalf duizend voet verder naar den top van
den Mont-Blanc voorkomen, het meest te vreezen. Aan het einde van het
ijsplateau namen wij op een veilig rustpunt eenige verkwikking, en
sterkten ons om nieuwe gevaren te overwinnen; want twee even ge-
vaarlijke passen voeren van hier naar den voet van den berg-
kruin. Nadat wij met behulp van zigzagswijze ingegraven trappen
en gletschertouwen steile ijshellingen beklommen hadden, bereikten wij
te 6 uren den gevreesden Corridor, een sneeuwdal, ter hoogte van

BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLANC.

13,500 voet gelegen. De gevaren van dit dal liggen hierin, dat het \'t
menschelijk organisme in een ziekelijken toestand brengt, die somtijds
den verderen voortgang geheel onmogelijk maakt. In den Corridor
heerschte bijna volkomen windstilte; de thermometer stond op � 6.4° R.
(17.6° F.). Nauwelijks waren wij echter 5 minuten voortgeschreden,
toen wij allen door eene sterke neiging tot geeuwen en slapen overvallen
werden, wat bij mij in den hoogsten graad het geval was; ik haalde
zeer zwaar adem; het begon voor mijne oogen te flikkeren, mijne ooren
suisden en ik gevoelde hoofdpijn en misselijkheid; hierop begon ik meer-
malen over te geven, en ofschoon Balmat mij niet wilde toestaan, dat
ik mij, door die onoverwinnelijke neiging tot slaap overheerscht, op
de bergsneeuw neervlijde, bleef mij toch niets anders over, want ik
zonk ineen. »Ik kan niet verder, voor ik een half uur geslapen heb,"
zeide ik tot Balmat. De alpenstokken werden bijeengelegd en oogen-
blikkelijk verzonk ik in een diepen, zeer benauwden slaap, dien Balmat
voor zeer gevaarlijk hield, zoodat hij mij aanhoudend heen en weer
schudde. Vijftien minuten verliepen � toen riep hij mij op en zei: »Wij
mogen hier niet langer blijven, wij moeten voort." Gedurende dien slaap
brak een sterk zweet op mijn voorhoofd en gelaat uit; ik ontdekte mijn
overdekt hoofd en aangezicht, wreef mijn voorhoofd, slapen, ooren en
bijna mijn geheele hoofd met bergsneeuw in, nam een weinig ijs in den
drogen mond, en na ongeveer 20 zeer snelle en diepe ademhalingen ge-
voelde ik mij als verjongd. Ik kon mij recht overeind houden en zelfs
10 stappen ver gaan. Opnieuw moest ik mij neervlijen � de oogen
vielen weder dicht � ik herhaalde de eerste kuur met denzelfden uit-
slag. Zoo ging het acht malen achtereen, doch ik kon in dien tusschentijd
niet meer dan 50 schreden voortgaan. Eindelijk geraakten wij om half
acht uit dit schrikkelijke dal. Hier waaide mij wel de frissche koelte
van een matigen noordoostenwind opwekkend en versterkend te gemoet,
maar verbazing en angst vervulden mij, toen de gidsen op den laatsten
hinderpaal wezen, een 300 voet hoog opstijgenden ijsmuur, welks top
onmiddellijk naar den voet van den kruin leidde, en die met een hoek
van 45° effen en glad tot eene duizelingwekkende hoogte oprijst. Met
moeite wordt eene reuzentrap van 300 trappen uitgehouwen. Deze trap-
pen zijn echter niet anders dan kleine gaten van 3�4 duim diepte, ge-
middeld ter grootte van eene vuist, zoodat zij ternauwernood aan het
voorste derde van den voet een steunpunt verleenen. Het opklimmen had
met tusschenpoozen plaats, telkens wanneer er 10 trappen gereed wa-
ren; bij dezen tocht bewezen de nederwaarts gerichte punten der alpen-

BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLANC.

stokken voortreffelijke diensten. Zoo dikwijls wij rust hielden, moest ik
( van het reeds gemelde middel ter verdrijving van den slaap nog dikwijls

gebruik maken. Een enkele misstap kon de aan elkaar verbonden kara-
vaan in een diepen afgrond trekken. Het werd mij meermalen zwart
voor de oogen; eindelijk was na anderhalf uur van angst de top van
den muur des morgens om 9 uren beklommen en vrij lag daar v��r
ons de hemelwaarts gerichte gletscherkruin van den Mont-Blanc, die
zich als een eenigszins platgedrukte, 800 voet hooge steen van ijs ver-
toont.



		TAS C F.BI.ANCHE&COMP. y. A. P. BUKKR KOKLtNSSiin.) Naast \'j liijks Munt.
		n m otojfyZ


		Kast 162 PI. D N°.30

		ILTAIJ^j



		i isr h o tj r>.

		Rladz. De Alpen (E. von Sonklar.)............... 1 Gletschers en Lawinen (A. Schaubach, Fr. von Tschudi.) .... 6 De F�n (Fr. von Tschudi.)............... 16 Winter en lente in de Alpen (Fr. von Tschudi.)....... 19 In het dal van Chamouni (Joh. Wolfg. von Goethe.)...... 22 Het meer van Gen�ve (Alfr. Muller.)........... 23 Het klooster en de Alpenpas van den St. Bernhard (G. Meyer von Knonau.)..................... 27 Het Berner hoogland (E. Silesius.)............ 30 De Staubbach (H. Berlepsch.).............. 32 Beklimming van den Mont-Blanc (W. Pitschner.)....... 35 Uit het Beussdal (Christoph Meiners.)........... 47 Het Vierwaldstatter Meer (Theod. M�gge.).......... 50 De Rigi (Alfr. Muller.)................. 53



		IV INHOUD. Blailz. De instorting van den Goldauerberg (H. Berlepsch.)...... 55 Het rundvee der Alpen (Fr. von Tschudi.).......... 58 Het weven en borduren van mousselien in Appenzell en St. Gallen (A. W. Grube.)................... 65 Zijdeweverij in Z�rich en Bazel (A. W. Grube.)....... 68 De uurwerkrnakers in den Jura (Heinrich Zschokke.)..... 70 Het klooster Einsiedeln en zijne bedevaarten (Naar J. G. Kohl, Meyer von Knonau en anderen.)............ 72 Een tocht door Opper-Engadin (Jak. Papon.)........ 76 Het Bodenmeer (A. W. Grube.)............. 84 De Bijnval bij Schaffhausen (Karl. Simrock.)........ 89 Het houtsnijwerk van Berner-Bovenland (Walter Senn.)..... 91



		2
		DE ALPEN.

		Nog eenige uren, en de spoorwagen rolt over de lagere voorgebergten van het Alpenland. De bruggen spannen zich over de zilverblanke wateren. Reeds worden de diepe kloven der dalen zichtbaar, waardoor het gebergte zijn onuitputtelijken rijkdom in vormen nog rijker begint ten toon te spreiden. De hooge sneeuwtoppen van het dieper liggende gebergte heb- ben zich achter de voorgebergten verschuild, terwijl deze nu als ge- weldige massa\'s, nu eens rond of koepelvormig, dan in de lengte uitge- strekt of met scherp getande rotskoppen, uit het doolhof van door- elkaar loopende lijnen opstijgen. Altijd breeder en machtiger, altijd schooner en trotscher, altijd stouter en woester worden de vormen, en steeds duidelijker wordt het voor den beschouwer, dat die smalle rotsmuur van gisteren eene wereld bevatte z�� rijk, veelvormig en eigen- aardig, als geene verbeelding die zou kunnen uitdenken. Nog eenige schreden en ge staat midden in het majestueuze Alpen-paleis. Als eene lange reuzengalerij strekt het hoofddal zich voor u uit, de grond bedekt met het lichte groen der weiden, het donkere loof der wouden en het vloeibare kristal van den stroom. Verbazend steil rijzen de na- bijzijnde hellingen van het dal op tot de tinnen der rotsen, die den blau- wen ether doorklieven; hier trekt een woeste bergwand, die op den bezoeker dreigt neer te storten, het oog; elders glijdt een waterval, zooals geen park ter wereld dien bezit, op den bodi>m van het dal ne- der. En ziet, daar ontwaart gij eene kudde, hoog en der wolken nabij, alsof ze op de steile Alpenweide hangt, en verwonderd vraagt ge, hoe ze daar is gekomen en kan blijven vertoeven, zonder in de diepte neer te storten. Vreemdsoortig wordt uw oor getroffen door de spraak van het landvolk; hare ruwheid en kracht herinnert u aan de natuur, die u hier omgeeft, breed en krachtig, evenals de woningen der menschen, als schiepen zij er behagen in de winterstormen te trotseeren. Als met stil heimwee blikken uit de verte de bergen op u neer, zich badende in een blauw waas; en zoo zich rechts en links een zijdal voor u opent, dan treft u de fonkelende sneeuwmantel, die met verblindenden glans in plooien over het reuzenlijf van het gebergte ligt uitgespreid. � Wanneer gij een hart bezit, nog niet verdroogd onder het stof van akten en prijscouranten, of door den verschroeienden adem van de zelf- zucht, dan zult ge met vreugde en aandoening al die wonderwerken der almacht beschouwen : en zoo ge dan peinst over wat ge daar gevoelt, ,dan zult ge weldra erkennen, dat hier het uit- en inwendige leven van den mensch aan geheel verschillende invloeden is blootgesteld en an- dere vormen moet aannemen, dan in gindsche vlakke streken.



		5
		�>E ALPEN.


		land zoo rijk is aan water en zulk een weldadigen invloed uitoefent op het vallen van regen in de naburige landen. Hoe grootsch en aantrekke- lijk de gletschers in het berglandschap ook mogen zijn, hun nut in de huishouding der natuur is toch nog veel grooter. Eensdeels verhinderen zij door het aanhoudend nederwaarts schuiven de bovenmate ophooping der sneeuw, anderdeels vormen zij watermagazijnen, die juist in den heetsten tijd het meest opleveren. Zij hebben zich in de Alpen een net van bevaarbare stroomen ontwikkeld, z�� uitgestrekt, als men nauwe- lijks in Indostan en Brazili� aantreft. Bovendien scheiden de Alpen den zuidelijken streek van de voorjaars- en herfstregens van de noordelijke provincie der zomerregens. Het kon wel niet anders, of deze gebergten moes- ten tevens scherpe grenzen vormen van twee�rlei plantenwereld! In Bo- zen wordt b. v. de perzik en olijf, de vijg en amandel rijp, terwijl te Innsbruch, eenige mijlen meer noordelijk, zelfs de wijnbouw reeds on- mogelijk is. Vanhier ook die groote verscheidenheid van landbouw- stelsel aan deze en gene zijde van het gebergte; en aan geen andere oorzaak is het voortreffelijke net van water-aanvoerende kanalen toe te schrijven, dat zich over al het bebouwbare land van de Lombardijsche laagvlakte uitstrekt, welks dienst volstrekt onmisbaar is, wanneer des zomers de donkerblauwe hemel dikwijls weken lang geen druppel vrucht- baar makende regen schenkt. Bij het groot verschil der Alpen naar wording en bestanddeelcn moet natuurlijk dit gebergte eene rijke vindplaats van delfstoffen opleveren. Wel is het Alpenland juist niet rijk aan edele metalen, maar daarentegen worden er hoogst nuttige zaken uit verkregen. Te Bex en Wallis, te Hall, Hallein, Berchtesgaden, Hallstadt en Aussec treft men zoutgroeven aan. In Stiermarken en Karinthi� liggen de rijkste ijzerertsen in on- uitputtelijke massa\'s opgehoopt; in Karinthi� wordt lood, te Idria kwik gewonnen. Maar niet genoeg, dat het gebergte zulke groote schatten aan mineralen in zijn schoot verbergt, het verleent bovendien de mogelijkheid van eene zeer winstgevende bewerking met- behulp van zijne water- krachten, die in zulk eene menigte voorhanden zijn, dat de Britsche nijverheid, al ware zij verhonderdvoudigd, ze niet geheel zou kunnen verbruiken. En wanneer wij nu nog vragen, welke beteekenis die Alpen bezitten voor kunst en wetenschap, dan treden daar de Alpenbeelden op, zooals ze door den grooten dichter van de nieuwe Helo�se geschilderd werden, met de schitterendste verven, die de taal kon verleenen; of de land- schappen van Haller, wel eenvoudiger, maar toch z�� bekoorlijk en waar



		16 DE F�N. dretto-dal en elders beschut. Afzonderlijke stallen worden ook eenvou- dig door een sneeuwmuur beschermd, welke door begieten met water tot een gletscher overgaat en het uithoudt, tot de tijd van het gevaar voorbij is, terwijl de nieuwere bergwegen daar, waar het gevaar der lawinen dreigt, beschut worden door galerijen of daken, die op pilaren rusten, welke met den bodem van het bed der lawinen op eene hoogte geplaatst zijn. Tot de plaatsen, door gevaarlijke lawinen berucht, be- hooren onder anderen de Schellenen, het Tremvla-dal, de Z�ga bij Da- vos, de Platiferpos bij Dazio grando.

		DE F�N. (Fr. von Tsclmdi.) Met geringe uitzondering heerscht over de geheele bergstreek van Zwitserland geen wind z�� algemeen en grootsch in werking als de F�n. Het is geen plaatselijke, maar een algemeene Europeesche of liever Afri- kaansche wind. Evenals de streken van het poolijs waarschijnlijk de bronnen zijn van den kouden noordenwind, de Atlantische Oceaan die van de vochtige, regen-aanbrengende westenwinden, zoo zijn de brandende zandwoestijnen van Afrika het van den F�n, een dikwijls gloeiend heete zuidenwind. In schijn worden wij er door den keten der Alpen tegen beveiligd, doch inderdaad versterken deze hem. Is de heete luchtstroom boven de Alpen aangeland, dan kan hij wel in de hoogte over dezen en hunne dalen heenstrijken, doch de sneeuw verkoelt een gedeelte van de uiterste luchtgolven, zoodat hij terstond zwaarder wordt en zich in de dalen stort. Dit is des te meer het geval, wanneer de gletschers het koudst zijn, en de lucht in het dal niet door de zon verwarmd is, waar derhalve de herstelling van het evenwicht van de warmte der lucht met geweld moet plaats grijpen. Hierom komt de F�n volgens nauwkeurige waar- nemingen in de dalen der bergen het menigvuldigst in den winter en de lente voor; doch zoodra de zonnestralen de dalen verwarmen, waait hij nog op de koudere hoog-Alpen Om dezelfde reden heerscht hij ook des nachts veel heviger dan bij dag. De verschijnselen, die hem verge- zellen, zijn recht aardig. Aan den zuidelijken horizon vertoont zich een lichte, zeer bonte wolken-sluier, die op de toppen der bergen rust. Bleek



		DE F�N.		17

		en glansloos gaat de zon aan den sterk rooden hemel onder. Lang gloeien nog de wolken met de levendigste purpertinten. De nacht blijft zoel, van dauw bevrijd, slechts plaatselijk door enkele koude luchtstroo- men doorsneden. De maan heeft eene roodachtige, doffe kroon. De lucht verkrijgt den hoogsten graad van helderheid en doorzichtigheid, zoodat do bergen tot ons schijnen te naderen; de achtergrond neemt eene blauwachtig violette kleur aan. Uit de verte doet het ruischen der hoogere wouden zich hooren : door smeltwater oververzadigd, latende bergbeken haar bruisen op grooten afstand gedurende de stilte van den nacht vernemen; een onrustig leven schijnt overal opgewekt en het dal te naderen. Door eenige hevige stooten, die vooral des winters, wanneer hij over onmetelijke sneeuwvelden strijkt, in den aanvang koud en ruw zijn, kondigt de F�n zijne komst aan, waarop plotseling do lucht geheel stil wordt. Met te grooter kracht vallen nu de volgende heete F�nstroomen in het dal en groeien dikwijls tot woedende orkanen aan, die den om- trek gedurende twee of drie dagen met afwisselende kracht beheerschen, de geheele natuur in een grenzenloos oproer brengen, hoornen breken en in de diepte slingeren, rotsstukken losrukken, de woudbeken vullen, de daken van huizen en stallen aflichten en schrik over het land versprei- den. In die deelen van het dal, welke het dichtst bij den zuidelijken bergmuur liggen, woedt hij gewoonlijk het hevigst: dan breken daar de warme luchtstroomen met de grootste verwarring en kracht door. Ook het dierlijk organisme lijdt onder den invloed van dien wind, die met zijn droog-warmen stroom eerst de zenuwen overspant en daarna verslapt. Onrustig trekken de gemzen naar de noordzijde van het ge- bergte of in diepe rotsketels. Koeien, paarden, geiten gevoelen zich on- aangenaam en zoeken versche lucht, daar de F�n hun mond en Ion- gen uitdroogt. Geen vogel is in woud en veld te zien Ook de menschen gevoelen zich onaangenaam gestemd, daar de wind op zenuwen en spie- ren drukt en een drukkende angst het gemoed bezwaart. Terstond zorgt men voor het uitdooven van het vuur van haard of oven. In vele dalen trekken de brandwachten met spoed van huis tot huis, om zich te vergewissen, dat de vuren zijn uitgedoofd, omdat eene enkele vonk door den wind een hevigen brand zou kunnen veroorzaken, daar al het houtwerk uitgedroogd is. En toch, niettegenstaande de F�n gevaarlijker dan eenige bergwind is, wordt hij in de lente met vreugde begroet. In geheel het gebergten- gebied doet hij verbazend veel sneeuw en ijs smelten en verandert hier- door plotseling de gedaante van het landschap. In het dal van Grindel- 2

		i



		"18
		DE F5N.


		wald doet de F�n dikwijls in twaalf uren eene sneeuwlaag van 2\| voet dikte smelten. Hij is een ware lente-bode en werkt in vier en twintig uren evenveel uit als de zon in veertien dagen, daar zelfs de oude, taaie sneeuwlaag, die de zon lang tevergeefs streelt, hem geen weerstand biedt. In vele beschaduwde hoogdalen is hij zelfs de voorwaarde voor de komst van de lente, evenals hij in den herfst voor menige plaats in de vlakte de druiven doet rijpen. Zoo hij niet van tijd tot tijd de wasdom- gevende warmte bracht, die de versche sneeuwmassa\'s wegvaagt, zouden er in menig hoogdal geen zomer en leven, maar waarschijnlijk niets dan altijd wassende ijsvelden zijn. In Uri, waar hij zeer dikwijls en aanhou- dend waait, hebben de inwoners het hem te danken, dat de gletschers slechts tot zulk eene geringe diepte in de bergdalen reiken en de Alpen vroeger berijdbaar zijn, dan in de meeste streken met hen op gelijke hoogte gelegen. Daarenboven is de F�n, tot groot geluk van menschen en velden, een voorzichtig sneeuwsmelter en beveiligt de lage landen voor gevaarlijke overstroomingen van bergwater, omdat hij door zijne warmte aanhoudend veel waterdeelen doet verdampen. Daarentegen verdroogt hij zeer spoedig den bloesem van den appelboom en vernie- tigt de hoop op den oogst, verzengt het loof en verbrandt en verkoolt zelfs de brandnetelstruiken, alsof er een vuur overheen getogen ware. Ook de beuk en de boekweit tieren niet op de hellingen, waar de F�n dikwijls langs strijkt. Gewoonlijk heerscht deze merkwaardige wind slechts gelijktijdig met den noordenwind, wien hij de heerschappij betwist of tot een overwon- nene maakt. Duidelijk duidt de wolkenhemel de kampplaats dier lucht- stroomen aan. Meermalen vlieten zij echter een tijdlang ongestoord bo- ven en onder elkaar. Indien op den F�n weder een noorden- of westen- wind volgt, dan vormen zij uit de dampen, door den F�n opgeheven, zware piasregens in het gebergte, twee- tot driemaal dichter dan er in het vlakke land vallen. Doch dikwijls, vooral gedurende den herfst en het vroege voorjaar, heerscht de F�n weken lang, met schoon, zacht weder op de hooge Alpen, terwijl in de dalen een weinig noordenwind ofeenevolko- mene windstilte heerscht. Van hier het zonderlinge verschijnsel, dat de hoogste wouden en enkele gedeelten van het gebergte dikwijls in De- cember en Januari vrij van sneeuw zijn, zoodat de voorj aars-gentiaan er bloeit, de muggen dansen en de hagedissen spelen, terwijl onder in het dal aan den zoom van de beek zware dennetakken onder de sneeuwvracht zuchten en de bedding van de beek door ijsspiegels glin- stert; of dat de hoogere bergstreek heldere lucht en heerlijken zonne-



		WINTER EN LENTE IN DE ALPEN. 19 schijn geniet, terwijl de dalen tot eene zekere, dikwijls scherp begrensde hoogte overstroomd worden door eene dichte, nu eens rustige, dan weder kokende nevelzee, waaruit enkele berg-toppen en ruggen verwonderlijk schoon en helder opduiken. Verheft zich nu de noordenwind, dan ruimt hij den geheelen toestel van dit grootsche schouwspel spoedig weg, rolt het mijlen-lange neveltapijt op en spreidt het over de bergen uit. Het geheele landschap wordt doorschijnend, droog, koud. Of, wat nog meer gewoon is, hij verdicht de waterdampen, in onzichtbaren vorm door den F�n verzameld, in de hooge streken, hecht ze aan den lichten wolken- sluier, doet haar den geheelen horizon bedekken, laat met snelle vaart ne- velstrepen langs alle bergen strijken en zendt regen of sneeuw naar het dal.

		WINTER EN LENTE IN DE ALPEN. (Fr. von Tscliudi.)

		Eenige weken, voordat de winter het vlakke land bezoek., daalt hij, niet op eens en onafgebroken, maar eerst bij tusschenpoozen als proefs- gewijze uit de Alpen-streek in de bergstreek neder. Eerst strooit hij in October en November bij herhaling stroomen sneeuwkorrels in de landstreek, zendt dan harde vorsten uit, vormt aan de beken ijs en aan de struiken rijp en geeft dan weder aan de nog niet geheel gebrokene kracht van de zon toe. Wanneer de dag wijkt, neemt zijne macht toe en bedekt hij dikwijls in eenen nacht de geheele streek voor goed met sneeuw. Slechts aan de zuidzijde der Alpen en op de warme berg- hellingen heeft hij langer met de zon en den F�n te strijden. Eerst hecht de sneeuw zich op de droge weiden en beemden der schaduwzijde, dan op die aan de zonzijde, dringt eindelijk langs weg en steg overal door en vult, stuivende door de dikke takken van het naaldhout, zelfs de wouden met geweldige massa\'s vlokken. De eigenaardige gedaanten der rotsen en toppen verliezen zich in onbepaalde, algemeene vormen; het dal wordt eene eentonige platte kom, waarbij alle verscheidenheid zich opgelost heeft in volkomene gelijkheid. Beken worden in ijs veranderd, watervallen stollen als dikke zuilen aan den kouden rotswand; hier en daar, waar de wind bestendig den bergrug treft, blijft een zoogenaamde



		22 IN HET DAL CHAMOUNI. banken, voorzeker, dan kondigt de lente den intocht harer jeugdige le- vensmachten reeds in de levenlooze natuur met duizenderlei tonen aan. Aan alle zijden van het landschap bonst en kraakt, sist en plast, stroomt en dondert het, als ware er oproer onder de geesten. Ook de wereld der vrije organismen doet zich gelden; slechts het bloemenrijk verte- genwoordigt de eeuwige rust. Specht en meerl, meerkol en ekster, mees en snip, lijster en goudhaantje, adelaar en uil, vink en koekoek, steenhoen en haan, fluiten, schreeuwen, krassen, kloppen, begroeten de lente op allerlei wijzen. Soms vergezellen hen vleermuizen en we- zels, eekhorens en dassen, krekels en vorschen, hommels en bijen, wes- pen en vliegen, � elk met zijne eigene stem en toon, hier en daar som- tijds overstemd door het leven der tamme bergdieren in de laagten, door blatende geiten, hinnikende paarden, brullende stieren, blaffende honden, kakelende hoenders, gepaard met den klank van honderdstemmige klok- ken en schellen, zingende kinderen en joedelende herders. De lente is het luidruchtige, helderklinkende, duizendstemmige levenstijdperk der atuur.

		IN HET DAL CHAMOUNI. (Joh. "Wolfg. von. Groetiae.)

		Wij lieten Salenche in een schoon open dal liggen; de hemel had zich gedurende onze middagrust met witte schaapjeswolken overdekt. Reeds zagen wij de sneeuwgebergten, waarvan zij opstegen, voor ons; het dal liep ten einde; de Arve schoot uit eene rotskloof te voorschijn; wij moesten een berg op, en stegen, de sneeuwbergen rechts voor ons, steeds hooger. Rechts van ons vertoonden zich bij afwisseling bergen en oude dennenwouden, deels in de diepte, deels met ons op gelijke hoogte. Kaal en spits waren de toppen van den berg aan de linkerzijde. Wij gevoelden, dat wij steeds een stouter en uitgestrekter berggroep naderden. Wij kwamen over een breed, droog bed van kiezel en steenen, door de waterstroomen, die langs de berghelling vloeien, beurtelings verwoest en opnieuw gevuld, in een zeer aangenaam, vlak dal, van alle kanten omsloten, waarin het dorpje Serves ligt. Van hier voert de weg langs eenige zeer bonte rotsen weder naar de Arve. Is men deze over-



		HET MEER VAN GEN�VE. 23 getrokken, dan bestijgt men een berg; de massa\'s worden steeds grooter; met zachte hand begon de natuur hier tot het ontzagwekkende voor te bereiden. Het werd donker; wij naderden en bereikten eindelijk het dal Chamouni. Slechts de groote massa\'s waren voor ons zichtbaar. De sterren gingen achtereenvolgens op, en, rechts voor ons, bemerkten wij boven de toppen der bergen een licht, dat wij niet konden verklaren. Helder, zonder glans, als de melkweg, doch dichter, nagenoeg zooals het zevengesternte, doch grooter, trok het langen tijd onze opmerkzaam- heid, tot het eindelijk, toen wij van standpunt veranderden, zich boven de toppen aller bergen verhief als eene piramide, inwendig vervuld van een geheimzinnig licht, op dat van den glimworm gelijkend, en ons de overtuiging schonk, dat wij er den top van den Mont-Blanc in aanschouw- den. Onuitsprekelijk schoon was die aanblik; want zijn uitgestrekte lichtgordel, samensmeltend met het sterkere licht der sterren, door welke hij werd omgeven, scheen voor het oog een verschijnsel uit hoo- ger sferen en deed ons bijna vergeten, dat zijn voet in de aarde wor- telde. V��r hem zagen wij als in schemer eene reeks sneeuwbergen op de ruggen van zwarte dennenbergen liggen, terwijl ontzettende glet- schers tusschen de zwarte wouden naar het dal afgleden. � Doch mijne beschrijving begint onordelijk en onrustig te worden; er zouden ook eigenlijk altijd twee menschen toe noodig zijn; ��n, die het zag en ��n, die het beschreef.

		HET MEER VAN GEN�VE. (Alfr. Muller.) Het geheele gebied der kantons Gen�ve en Waadtland is eigenlijk slechts een kustland. Wel strekt het zich naar het oosten diep in de Alpen en langs de Rh�ne uit, en ten noorden over uitgestrekte binnen- districten tot het Neuenburger- en Murtner-meer; doch juist dadr is het hart en het hoofd van het land niet te zoeken. Yverdon, Grandson, Moudon hebben niets te beteekenen. Over de geheele breedte van het binnenste gebied vindt men overigens slechts dorpjes en gehuchtjes, terwijl de kern van het land naar het meer gericht is. Bi&r, van het Villeneuver tot het einde van het Gen�ver-meer liggen, als de paarlen



		HET MEER VAN GEN�VE. 25 Gelijk de natuur van den Savooischen oever afsteekt bij die van den Zwit- serschen, zoo verschillen ook beide volken. De Waadtlanders zijn niet slechts wijnboeren, maar ook wijndrinkers, vroolijke, gezellige, lustige lui, die het leven recht genieten, licht opgewonden geraken, aan de bewegingen van onzen tijd deelnemen, en levendig belang stellen in alles, wat de hedendaagsche ontwikkeling betreft. Het zijn vrije, welgestelde lui en protestanten. De Savoijaards der schaduwzijde staan op veel lager trap van ontwikkeling, weinig beweeglijk, ernstig, eischen weinig van den tijd en het leven, keizerlijke onderdanen met beperkte burgerlijke vrij- heid, het eerstgeboorterecht huldigend, ijverige katholieken, de nijverheid niet achtend, een arm volk. De Zwitsersche oever wemelt van havens en stapelplaatsen, de Savooische heeft slechts ��n haven, die van Evian. Toch zijn de Savoijaards goede werklieden en de inwoners van Gen�ve geven aan dit moedig, krachtig slag van menschen als varensgezellen de voorkeur boven hunne landgenooten. De bovenste hoek van het meer ligt diep verscholen tusschen de Waadtlandsche, Wallische en Savooische Alpen, getooid met de liefe- lijkste landelijke bekoorlijkheden en den weligsten plantengroei van Zwitserland. Aan zijn oever tiert de olijfboom onbeschut, heerlijke ha- gen van kastanje- en noteboomen vormen gewelven in de eenzame plooien der bergen, terwijl mirten en laurieren hun groen loof ver- spreiden. De parel van het meer blijft het lieve Vivis (Veivey), het schoonste stadje van dit schoone land, dat moeder natuur zelve als haar lieveling in een uitgezocht plekje van haren schoot heeft geborgen. Daar ligt het zoo bekoorlijk, zoo vreedzaam en jeugdig schoon als een klein paradijs tusschen zijne wijngaarden, perzik- en noteboomen, met zijne opge- ruimde, welvarende en beschaafde bewoners. Nagenoeg in het midden van den noordelijken halvecirkel troont als beheerscheres van het meer op hare drie schilderachtige heuvels het oude Lausanne, eene der oudste Zwitsersche steden, en, ofschoon slechts door ongeveer 17,000 menschen bewoond, een zetel van rijke beschaving, fijnen levenstoon, wetenschappelijke ontwikkeling, alge- meene welvaart en vroolijk levensgenot, eene, ofschoon juist niet schoone, dan toch belangrijke, eigenaardige en bovenal opmerkelijk ge- legene stad. Gelegen aan den ingang der Duitsche wereld is het Lausanne, meer dan eenige andere Zwitsersche stad, ten taak gesteld, de Duitsche en Fransche elementen met elkaar in aanraking te brengen. Dikwijls heb



		32 DE RTAUURACH. steekt, en van den Giessbach-val af toenemend in pracht; aan de linker- zijde het Thunermeer, die schitterendste waterspiegel van Zwitserland, omzoomd door schoone streken en villa\'s, in wier heerlijk blauwgroen Jungfrau en M�nch zich afspiegelen, als de gedaanten van hoogere gees- ten in het golvenspel des aardschen levens. En nu,als wij na bezichtiging van het landelijk stille Thun en zijn schoonste gezichtspunt, � de heerlijk ge- legene godsakker op dien heuvel boven de stad�, langs de majestueuze reus- achtig prachtige piramide, door de afwisselende bekoorlijkheden der natuur van het eenzame Kanderdal, en van Kandersteg over den ruwen, kalen rots- kruin van den Gemmi, ons begeven hebben tot dat bewonderingswaardige gezichtspunt op den laatsten bergrug van Berner\'s bovenland, waar dicht onder onze voeten in een ijselijker! afgrond het Leuker-bad, verder op het schemerachtige Rh�ne-dal en daarboven op den verren achtergrond, de schitterend witte Penninische Alpenketen met de vooruitstekende zilve- ren koppen van den Monterosa, Montcervin en Montcoinbin liggen � dan, na zulk een tocht, zullen wij mogen zeggen, dat wij, in nagenoeg eene halve week, het grootste en schoonste hebben aanschouwd en genoten, wat het Berner-hoogland, wat Zwitserland, wat Europa kan schenken.

		DE STAUBBACH. (H. Berlepsch..) De waterval van Staubbach in het Lauterbrunner-dal van het Ber- ner-hoogland, reeds honderdmaal beschreven en geschilderd, in gedich- ten bezongen en geprezen, in elk beknopt handboek der aardrijkskunde genoemd, zoodat elk schoolkind den naam er van kent, biedt in verschil- lende tijden van den dag en het jaar zulke zonderlinge gedaantewis- selingen aan, dat hij telkens een andere schijnt te zijn. «Anders is hij in den vroegen morgen, anders als de middagzon hare regenboog-parelen .in de waterwolk borduurt, anders in den gloed van het avondrood, of als hij des nachts spookachtig hol van de rots ruischt, anders wederom in elk jaargetijde, vreeselijk en onaangenaam als de geweldige vloed van het hoog-gebergte, ontreinigd door kreupelhout en steenen, over den rotswand dondert; schitterend met noordsche pracht als de winter de watervallen van de beek breidelten als onmetelijke kris-



		33
		DE STAUBBACH.


		talzuilen langs den wand opstapelt." (Alfr. Muller). Is het echter in het hartje van den zomer na wekenlange droogte, dan gebeurt het reeds, dat men, in plaats van den beroemden Staubbach-val, slechts den hoogen, natten bergwand te zien krijgt, waarover anders de schoone waterschoof pleegt neer te schieten, doch van den eigenlijken waterval geen spoor ontdekt. In den regel is hij echter een verschijnsel van tee- deren, weemoedigen aard, dat veel meer gevoeld dan aangestaard en be- wonderd wil worden. Op eene hoogte van bijna 900 voet springen twee stroom-armen over den loodrecht neerdalenden rotswand heen en vereenigen zich weldra tot eene beweeglijke waterzuil, waarvan slechts een klein gedeelte tegen eene klip uiteenspat, doch al het overige zich in de ruiine lucht in mil- lioenen paarlen oplost en ten laatste tot een glinsterenden stuifregen ver- deelt, die deels den omtrek tot op grooten afstand met een aanhoudenden dauw bevochtigt, deels zich weder in een diep waterbekken verzamelt, waarin lichtende regenbogen door elkander zweven. De Staubbach is niet grootsch door een ontembaar wilden stroom, die, tegen schilderachtig gekloofde rotsmassa\'s schuimend, telkens wordt gebroken, noch doordien de donder van zijn val de lucht doet trillen en de kreten van verba- zing verdooft, doch hij is verheven door zijn hemelhoogen val, door de watermassa\'s, die, wit en zacht als melk, onafgebroken uit de hoogte elkaar voortstuwen, door zijn onmerkbaar wegsmelten in nevels en den gloed zijner regenbogen, en inzonderheid door het zachte, teedere ge- ruisch, zoo wondervol overeenstemmend met de zachtheid van het geheel, dat zich niet van eene enkele plaats doet hooren, maar den toeschouwer van alle kanten als geestesstemmen schijnt te omgeven. Hieruit is het te verklaren, wat kunstenaars tegen dit natuurschoon inbrengen; de rechte val schenkt hem te weinig punten,^kaar de stroom schilderach- tig wordt afgebroken; de zachtheid en de opeenvolgende beweging der massa\'s gaat op het doek in een stijven toestand van rust over, en noch het flonkeren van het water, noch het tooverschijnsel der regenbogen, kunnen z�� door het penseel worden teruggegeven, dat zij werkelijk schoon en doorzichtig schijnen. De eerste voorwaarde om zijne schoonheid ten volle te genieten, is de glans der zon; deze duurt gedurende de langste zomerdagen van nage- noeg 7 uren in den morgen tot den middag. Niet slechts de regenbogen in den ketel, waar het- uiteengestoven water zich verzamelt, maar ook de zwevende watervlokken in de lucht eischen zonneschijn. In haar licht wordt elk stofje zichtbaar, en dubbel zoo groot schijnt de inhoud der 3



		BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLA.NC. 35 deze niet van boven af tot over het midden achterwaarts week, en het der waterzuil vergunde vrij voort te zweven. De onderste helft van den bergwand springt echter weder sterk vooruit, en nu verstrooit zich de massa in schuim en stof, dat, zoo luchtig als dauw neerzijgend, aan die stortbeek der Salzburger Alpen herinnert, die het landvolk zoo juist met den naam Sluier-val doopte. Het binnenste gedeelte van de Staub- bach valt midden op haar weg neder op een schuin uitspringenden bank van den stroom, als wilde zij zich vastklemmen, en vliet van daar in duizend verblindende schuimstralen langs het donker gesteente neder- waarts naar den ketel, terwijl het buitenste, door snelheid en zwaarte de lucht onder zich samenpersend, telkens meer uiteenstuift in millioe- nen schuimblaasjes en wijd en zijd om zich heen een altijddurenden dauw over de aarde verspreidt. Het is een genot het water met zijn oog te volgen, van waar het stroomt daar hoog uit de rotsen, tot waar het in schier onmerkbaar stof wegsmelt. Eers* treedt het z�� woedend te voorschijn, dat zijn vreeselijke val onwillekeurig van schrik doet terugtreden, maar, nauwe- lijks honderd voet gevallen, verspreidt het zich naar alle kanten. De samengeperste zuil vloeit uit in tal van sneeuwwitte wolkjes, die, gelijk raketten, een spoor achterlaten, dat gedurende eene halve seconde hun baan teekent, totdat zij, geheel in watervonken uiteenspattend, onmerk- baar voor het oog verdwijnen.

		BEKLIMMING VAN DEK MONT-BLANC. ("W. Pitschner.) Vriendelijk was den 31 Juli 1859 de morgen van den dag des Heeren. In de heldere aether van het schijnsel der morgenzon rees de majes- tueuze bergtop in den donkerblauwen hemel op als een geweldige reu- zenkoepel, bedekt met een stralend pantser van sneeuw en ijs, en de duizendvoudig gespletene rotsrug met zijne hellingen, beladen met glet- schers, zoowel als de rots-oasen, die eenzaam boven de woeste sneeuw- woestijn uitstaken, werden op dezen morgen bestraald door reiner licht, getooid met feestelijker gewaad, dan waarin ik dien wonderketen voor- en namaals ooit mocht aanschouwen.



		45
		BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLANC.


		vergezicht uit door bevalligheid en liefelijkheid. Duidelijk zijn ze te on- derscheiden, de wijd uitgestrekte vlakten van Lombardije met de vrien- delijkste velden en olijftuinen, waarachter de Apennijnen groote bogen vormen. Een bekoorlijke lusthof van dorpen en steden, gehuchten en herdershutten, rivieren, meren en dalen vormen den voorgrond van dit verheven tafereel. Een enge, halvemaanvormige vijver schijnt het meer van Gen�ve en in den kleinen steenhoop aan zijne monding in de Rh�ne herkent het gewapend oog weldra het bekoorlijke Gen�ve. Een toover- achtig schouwspel leveren de talrijke gletschers, die ver, zeer ver als lange, gestreepte zilveren banden langs de reuzenschouders van den berg afhangen. Na een uur rust begaven wij ons weder naar omlaag. Met moeite ging het door den Corridor, waar zich dezelfde verschijnselen als bij het bestijgen, ofschoon minder hevig, vertoonden. Tot aan de knie�n waad- den wij door de week geworden sneeuw. De zon scheen verblindend, zoodat haar glans de oogen pijnlijk stak. Nu nam het ontzettende neer- dalen een aanvang! Des namiddags tegen vier uren werden wij tot aan de helft van een ijsmuur van nagenoeg 100 voet hoogte, langs eene hel- ling van 75° neergelaten. Gedurende den geheelen tocht was het gevaar van uitglijden nergens zoo groot als hier. Aan een touw vastgehouden, maakte de stoutste gids ter zijde van dezen met sneeuw beladen wand een trapwerk, om ons op een beteren weg te brengen. Des namiddags te 5 uren zweefden wij allen in het grootste gevaar � de sneeuwmassa\'s waren niet meer te overweldigen � wij zonken al dieper en dieper � de terugweg was ons afgesneden. De hut lag nog 4 uren verwijderd. Gekweld door een brandenden dorst, door sneeuw en ijs niet te lesschen, wierpen de zonnestralen, van alle kanten als door brandspiegels terug- gekaatst, hun gloed op ons op de onbarmhartigste wijze � ons gelaat ver- brandde � elke voet gronds moest veroverd worden. Nergens vond ik de ijsgestalten z�� fantastisch, romantisch, vreemd- soortig als hier. Daar liggen hutten, huizen, paleizen, forten, geheele ijs- dorpen en eene ijsstad met hooge torens, lange straten, nauwe stegen, diepe putten. Zelfs de plantenwereld wordt er vertegenwoordigd; daar staan ijsboomen, hier zijn kleinere ijsplanten, � elders liggen eigenaar- dige grotten, evenals zalen met tafels en stoelen en lichtkronen van ijs, en op tallooze andere plekken hebben de lawinen en het wegknagen door de gletscherzon gebouwen doen verrijzen, die, levenwekkend in de doode, koude wereld, ze vervormd hebben in een land vol toovertoo- neelen, schitterend met fabelachtige pracht.



		46
		BEKLIMMING VAN DEN MONT-BLANC.


		Eindelijk namen wij, na bijna onafgebroken gedurende 32 uren aan ge- varen en strijd blootgesteld te zijn geweest, des avonds te half negen voor de tweede maal onzen intrek in de hut. Allen verzonken hier weldra in een diepen slaap. Toen ik den volgenden morgen ontwaakte, ontwaarde ik eene stekende, zeer hevige pijn in het gezicht, dat sterk op- gezwollen was � ik opende de gezwollen oogleden en kon niets rondom mij waarnemen � het was geen inbeelding � de gletscherzon had mijne overprikkelde oogen verblind. Hierover troosteloos, beurde Balm?.t mij op door te verzekeren, dat die toestand voorbijgaande zou zijn. Na drie uren was er echter nog geen beterschap te bespeuren � wij moesten voort. De sterkste gids leidde mij aan de hand, en zoo trokken wij langzaam over den Tacconay- gletscher. Eindelijk begon het mij tusschen een en twee uren, toen de middagzon ons bestraalde, voor het eerst te schemeren, en kon ik de glinsterende sneeuw reeds van de donkere spleten onderscheiden. Te vier uren betraden wij het veilige, gezegende land, met den innig- sten dank voor onze verleende redding. � De naaste betrekkingen en vrienden mijner gidsen kwamen hen te gemoet en vielen met de innig- ste, weemoedigste vreugde in hunne armen; doch het gebrande en op- gezwollen gelaat en de rood ontstoken oogen getuigden, wat de gletscher- zon had teweeggebracht. Binnen 10 dagen liet de huid van ons gelaat langzamerhand los, ter- wijl mijn zwak ziensvermogen slechts zeer langzaam in kracht toenam. Onbeschrijfelijk was de deelneming, die ons bij onze terugkomst van alle kanten op het levendigst betuigd werd. Kanonschoten, illuminatie, vuurwerk en andere vreugdebedrij ven getuigden ten sterkste van de algemeene belangstelling. Hoe levendig en diep dan ook die grootsche natuurtooneelen van het hooggebergte in mijne ziel gegrift zijn � dat bevallige en liefelijke der zoo romantische berg- en alpenstreek, of die ijzingwekkende woestheid der ijswoestijn, door lawinenstormen in beroering gebracht: toch moes- ten die geweldige indrukken onderdoen voor het zalig gevoel van teruggekeerd te zijn in den grooteren kring van denkende en ge- voelende wezens, van weer te verkeeren in de wereld der menschen.



		47

		UIT HET REUSSDAL. (Chiristopli Meiners.) Niet alle beken, dorpen en bergen, die men van het klooster op den St.-Bernhard tot aan Gestinen, een uur van de Duivelsbrug, aantreft, zal ik afzonderlijk noemen; maar dit kan ik verzekeren, dat ik geen weg ken, die zooveel grootsch en schoons, zooveel liefelijks en verschrikke- lijks vereenigt, en juist door die verscheidenheid en vermenging z�� aantrekkelijk en eenig is. Nu eens ziet men helder spiegelende beken, die kalm langs zachte hellingen glijden, waarin men niet de geringste beweging zou bespeuren, indien hare oppervlakte niet door de zon ver- licht werd; dan weder schrikkelijk bruisende bergstroomen, wedijverende met den Reuss, die ze inzwelgt, en vaak in hun toorn in weinige oogen- blikken geheele dorpen en huizen met onweerstaanbaar geweld voort- sleuren. Eensklaps ontdekt men vriendelijke dorpen of aardige kapel- len en huizen, plotseling vervangen door ijzingwekkende wildernissen, waar het oog niets ziet dan naakte en verbrokkelde rotsen en het oor niets verneemt dan het vreeselijke woeden van den Reuss, die aanhou- dend neerstort van rots op rots en ons trouw op onzen weg vergezelt. Soms wordt men verrast door vette weiden, lachende Alpen, aan- lokkende boschjes en net bebouwde akkers, en eensklaps wordt het oog getrokken door verdorde of verdorrende boomen, of pas afge- broken stammen, als dunne rijsjes geknakt door hevige windvlagen of lawinen, of door uitgerukte dennen, wier wortels zich uitstrekken naar den weg, terwijl hunne trotsche kruinen gericht zijn naar den schuimen- den Reuss. Meermalen zijn zulke afgeknapte en ontwortelde dennen ver- mengd met ijsklompen, overblijfselen van verwoestende lawinen, of rots- brokken, door die zelfde lawinen van hooge rotsen afgescheurd. Eens vonden wij onder die rotsblokken, waarmede de hellingen der bergen en het bed van den Reuss bedekt zijn, er een, waarop men een klein aard- appelland had aangelegd. Vlak achter Gestinen neemt het merkwaardigste en vreeselijkste ge- deelte van den geheelen weg een aanvang, dat tot aan de Duivelsbrug loopt en de Schellenen genoemd wordt. Op dien weg is men voortdurend tus- schen onbeklimbare rotsen ingesloten, wier akelige naaktheid en dood- sche stilte slechts van tijd tot tijd bedekt en verlevendigd wordt door



		48
		UIT HET REUSSDAL.


		beken, die schuimend langs hare zwarte wanden neerstorten. Die rotsen loopen al dichter en dichter naar elkaar toe, en laten op menigen plek nauwelijks plaats genoeg voor den Reuss, die woester wordt, naarmate men hooger stijgt, zoowel als voor het smalle pad, dat dikwijls uit de diepte van den Reuss opstijgt. Meermalen gaat men over het puin der berg- stortingen of liever rotsvallen heen, die somtijds den weg gedurende vele dagen z�� bedekken, dat hij geheel onbegaanbaar wordt. Duidelijk kon men aan de brokken onderscheiden, dat twee van deze bergstortingen, die den reiziger elk oogenblik kunnen verpletteren, niet lang geleden hadden plaats gehad; de overige waren veel ouder, en onder deze schenen mij die de merkwaardigste, welker sporen men aan deze zijde van de Vreeselijke-brug aantreft, waar geweldige dennen tusschen monster- achtige rotsblokken waren opgegroeid. Juist aan gene zijde van de Vree- selijke-brug staan nog slechts eenige dwergachtige dennen, die meer het voorkomen van struiken dan van boomen hebben. Verder op vindt men boomen, struiken, noch weiden, doch niets dan dor mos, waar de oude rotsbrokken mede begroeid zijn. Nabij Gestinen ontmoetten ons eenige koeien, klein en armelijk als de weldra verdwijnende dennen, waarschijnlijk omdat de natuur, wegstervend tusschen de kale en naakte rotsen, geen kracht genoeg meer bezat om hare schepselen tot volkomen rijpheid en grootte te brengen. Geen dierlijke stem werd aan gene zijde van de Vreeselijke-brug meer door ons gehoord, en langen tijd ont- moette ons geen mensch. Reeds te vijf uren woei tusschen de hooge rotsen een wind, even doordringend als bij ons slechts in den winter of in den laten herfst, zoodat ik genoodzaakt werd over mijn vest, waarin ik gewoonlijk loop, mijn rok aan te trekken en toe te knoopen. Hoe meer men de Duivelsbrug nadert en de steilte der rotsen toe- neemt, met des te meer geweld dringt de Reuss zich door zijn nauw en oneffen bed voort. Nabij de Bangen-brug bevinden zich de twee prachtigste watervallen, die men tusschen Steg en de Duivelsbrug aan- treft. Bij den eersten schieten de wateren van den stroom driemaal achtereen van steile rotswanden in diepe afgronden neer, doch worden terstond weder door de golven, die hen achterna storten, opgezweept, om eindelijk over een hoog en geweldig rotsblok gedreven te worden, zoodat stof- en waterstralen naar alle zijden opspatten. Doch al de verschrikkingen van den geheelen weg, die men van Gestinen af afzon- derlijk heeft aangestaard, zijn d�ar, waar de Duivelsbrug over den Reuss gebouwd is, in de hoogste mate vereenigd. Achter zich heeft men vree- selijk overhangende rotsen, die elk oogenblik dreigen neder te storten,



		49
		UIT HET REUSSDAI..


		en v��r zich verbazende rotsbrokken, als ware de aarde hier door den arm des Almachtigen vergruisd, waarvan verscheidene z�� groot zijn, dat geen menschelijke kracht ze zou kunnen verplaatsen. Links ver- heffen zich rotswanden van zulk eene duizelingwekkende hoogte, dat men het niet waagt den blik er heen te wenden, uit vrees van neder te storten in den Reuss, die onder de voeten voortbrult. Rechts verheft zich een andere rotswand tegenover den stroom, door vier of vijf van de prachtigste watervallen opgejaagd, in wiens voet door het aanhou- dend golfgeklots reeds diepe gaten zijn uitgehold. Te midden van deze grootsche en vreeselijke monsters, zinkt de kleine, armoedige Duivels- brug z�� in het niet, dat ik mij niet verwaardigde haar aan te zien, v��r ik mij aan de beschouwing van al het overige van dit majestueus tooneel verzadigd had. Doch zelfs, al stond ze niet op eene plaats, waar zij door de grootschste en stoutste werken der natuur in het niet ver- zinkt, dan zou ze toch onder de verschillende bruggen, die op den weg van den St. Gotthard over den Reuss gebouwd zijn, hoogstens den vierden rang bekleeden, want zij is noch zoo breed, noch zoo lang, noch zoo hoog gewelfd en boven den Reuss verheven, als de Bange, of de Schoone-brug, of als die bij den Pfaffensprung. Tusschen de Duivelsbrug en het Urner-hol, een weg van tachtig schreden, door de hardste rotsen gehouwen, heft de weg zich op eens steil en vermoeiend opwaarts. Wanneer men de prachtige watervallen, die de Reuss vormt, en waarvan men op de Duivelsbrug slechts een klein gedeelte bespeurt, recht goed zien wil, dan moet men tegenover den eersten grooten val langs den steilen oever afklimmen, waar men het geheele schouwspel het best kan overzien. Met welk een vreeselijk geweld de Reuss zich hier meermalen achtereen over de rotswanden stort, kan men reeds hiernaar afmeten, dat men zelfs op den weg, waar men minstens eenige honderden voeten boven zijn bed verheven is, de dampen voelt, waarin zijne golven zich voor een deel hebben opgelost. In het Urner-hol, dat ongeveer vier- of vijfhonderd voet van de Dui- velsbrug verwijderd zal zijn, trof ons zulk eene doordringende koude, dat ik er bezwaar in gemaakt zou hebben hier eenigen tijd te vertoe- ven, al ware er ook iets belangrijks te zien geweest. Alle reizigers spraken met verrukking, wanneer zij van beneden kwamen, en met ont- zetting, indien zij van den Gotthard afdaalden, over de verstommende verandering der natuurtooneelen bij de intrede en het verlaten van het Urner-dal. Ik geloof dan ook niet, dat er elders op de geheele aarde een enkel plekje gevonden wordt, waar z�� vele en z�� strijdige natuur- 4



		50 HET VIERWALDSTaTTER MEER. verschijnselen z�� dicht bij elkaar aangetroffen worden als hier in het Urner-hol. Terwijl men eerst tusschen enge en hemelhooge rotswanden beklemd was, rust het oog bij den uitgang van het Urner-hol op een open, vroolijk dal, met schoone dorpen en kerken versierd, dat bij den wandelaar de aangename gedachte wekt, dat hij zich ras onder geluk- kige menschen zal bevinden. Zag men eerst niets dan kale klippen en met mos bekleede rotsen, nu weidt het oog langs het verkwikkelijk groen van vruchtbare weiden en Alpen, wier indruk nog versterkt wordt door den glinsterenden St. Annengletscher en de boven alles uit- stekende toppen der sneeuwbergen. Werd het oor nog v��r weinige oogenblikken verdoofd door de spattende stroomen van den Reuss, nu ziet men met verwondering hoe hij rustig en bijna onhoorbaar voort- stroomt in eene heldere bedding, die door geen rotsgruis is verontrei- nigd. Zelfs het kleine, wigvormige ;woud, achter het dorp Urseren op de helling van een berg gelegen, dat, als een beschutting tegen de nederrollende lawine, als een heiligdom ontzien wordt, draagt niet wei- nig ter verfraaiing van het nieuwe tooneel bij, omdat men gedurende bijna een uur v��r het Urner-hol noch boomen, noch struiken op zijn weg ontmoette.

		HET VIERWALDSTATTER MEER. (Ttieod. M�gge.) Indien een der Zwitsersche meren punten van overeenkomst aanbiedt met de fjorden van Noorwegen, dan is het dit rotsmeer, met zijne diepe bochten, zijne naakte, vaak woest romantische oevers, zijne pijnboomen, die de steile wanden kronen, en zijne schilderachtige eenzaamheid. De stoomboot ruischt boven de golvende diepte, en waarlijk, het mag eene weldaad heeten, dat stoomschepen thans Zwitserlands meren bevaren. Ofschoon de prijzen, inzonderheid op het Waldstatter meer, tamelijk hoog zijn, kan men zich desverkiezende toch met de tweede [plaats vergenoegen, en in elk geval zal men goedkooper reizen, dan toen hij vroeger een zeil- of roeiboot of anders een wagen moest huren. De scheepvaart verkeert in Zwitserland in het algemeen nog altijd in hare kindsheid en is dikwijls niet zonder gevaar. De vaartuigen zijn plomp;



		51
		HET VIERWAl.DSTaTTER MEER.


		van booten met kielen weet men hier niet; bij het roeien duwt de man staande de riemen met armen en borst van zich af, wat verbazend ver- moeiend moet zijn, juist omgekeerd dus als de matrozen, visschers en zeebewoners doen. De booten en zware schepen voeren somtijds een vierhoekig zeil, doch op deze bergmeren moet men er zeer voorzichtig mede omgaan. Dikwijls stooten windvlagen plotseling op spleten en kloven; het meer raakt in beroering en oogenblikkelijk moet men zich trachten te bergen. Evenals alle bergmeren, zijn ook die van Zwit- serland zeer diep, omdat zij de diepste dalen vullen. De beide grootste, het meer van Gen�ve, met eene oppervlakte van elf geographische vier- kante mijlen, en het Boden-meer van negen en een halve vierkante mijl, zijn tevens de diepste; want het eerste is meer dan 1000 voet diep, terwijl de diepte van het andere 2200 voet zou bedragen. Beide meren, alsmede het 400 voet diepe Z�richer, en alle meren van het voorste gedeelte van Zwitserland, liggen ongeveer 1200 voet boven de Noordzee, het Vierwaldstatter meer 1350, de meren van Hoog-Bern 1800 voet. Van hier af treft men in de streek der hoog-gebergten geene me- ren van beteekenis meer aan, tot men die, aan den voet der Italiaan- sche Alpen gelegen, nadert: het Lago Maggiore, de meren van Garda, Como en Lugano, die de afstroomende wateren opnemen Het Vier- waldstatter meer is tot 900 voet diep, zijn breedte is zeer ver- schillend, doch bedraagt in het algemeen van .J tot {. mijl. Z�� ligt het tusschen 8000 voet hooge rotsen beklemd en gewikkeld, en hoe verder de stoomboot opvaart, des te woester en prachtiger worden zijne oevers. Aan de zoomen van dit schoone meer scheidt zich ook de bergformatie van nagelfluh (een mengsel van klei- en kiezelaarde) van die van kalk, die aan de zuidelijke oevers in dikke lagen wordt aangetroffen. Het meer ligt hier juist in het middelpunt van Zwitserland en het tooneel van diens historische kindsheid, want om zijne kom strekken zich de vier staten uit, die het eerst een eedgenootschap vormden. Het westelijk ge- deelte bezit Lucern; slaat men het oog rechts in den diepen bocht, zoo ontwaart men. den toren van Stanz, het voornaamste vlek in Unter- walden; vervolgt men de krommingen van het meer tot aan zijn zui- delijkste punt, dan ligt Uri v��r ons, doch de linkeroever, K�ssnacht en de Rigi, behooren tot Schwijz, dat verwonderlijk schoon lr.ngs de hellingen zijner gebergten gelegen is. Geen Zwitsersch meer heeft zulke grootsche omstreken, zulk eene ver- scheidenheid van natuurtooneelen, zulk eene afwisseling van licht. Be- sneeuwde kruinen en gletschers verrijzen in Uri; liefelijke weiden strek-



		52
		HET VIERWALDSTaTTER MEER.


		ken zich langs de hellingen uit; het donkere groen der bergweiden wisselt af met woud en naakte klip, met loodrechte rotsmuren en vruchtbare zoomen van dalen en oevers, vriendelijk glinsterend in het zonlicht, rijk gezegend door eene liefdevolle hemelhand. Doch dit is juist het eigenaardige van Zwitserlands natuur. Dicht bij ijs en sneeuw bloeien dikwijls de vruchtboomen; dicht onder de ont- zettende reuzen liggen welige weiden, waar het vette vee tot aan de gletschers graast. De woestheid en het ru�neachtige van Noorwegen, de ontzettende, grenzenlooze wildernissen van Skandinavi�, die nauwe, hui- veringwekkende fjorden, die, in de spleten gedrongen, somtijds als met Rolands zwaard gekloofd, tusschen 4000 voet hooge, met ijsbedekte wou- den gelegen zijn � zulke wonderen van eene trotsche natuur treft men in Zwitserland niet aan. Hier vermengt zich altijd eene aantrekkelijke zachtheid met het verschrikkelijke; uit ijs en sneeuw geraakt men na weinige uren weder te midden van vruchtboomen en velden, en na een vermoeienden tocht is men zeker, altijd weder eene herberg, en wel meestal eene goede te vinden. Evenals in Zwitserland al dat klimmen en klauteren meestal in weinige uren afloopt, zoo zijn ook de kleine herdersstaten meestal onbeduidende landjes, waarvan men in de verte zich nauwelijks kan voorstellen, hoe zij den Oostenrijkschen hertogen weerstand konden bieden. Maar ziet men in de nabijheid die steile rotspaden, die nauwe passen, die smalle dalen en gladde wanden, dan verwondert men er zich evenmin over als over den hardnekkigen strijd der Unterwalders en Schwijzers tegen de Franschen in 1798. Een paar hon- derd buksjagers kan hier tegen vele duizenden den strijd volhouden. Op deze steile rotshoogten, die niemand snel beklimmen kan, is de korte buks het beste wapen. Achter de rotsen verborgen, kan de schutter bedaard aanleggen en weder laden; het laat zich dan ook verklaren, hoe b. v. bij den aanval op Stanz een grijsaard met zijne beide schoonzonen, geholpen door hunne vrouwen en kinderen, die de buksen voor hen laadden, meer dan honderd Franschen nederschoot, eer hij langs een zijpad omsingeld werd door vijanden, die de geheele familie door bajo- netten en sabels ombrachten.



		53

		DE RIGI. (Alfr. M�Uer.) Het duurt eiken dag tamelijk lang, voor ik een vrij kwartiertje vind om een paar regels te schrijven, en toch sta ik reeds v��r vier uren op en begeef mij niet v��r tien uren ter ruste. Toen ik nog in Kulm- hause woonde, ging het nog slimmer; hier bij de koude baden is het gewemel nog beter uit te houden. Ik kan juist niet zeggen, dat dit verbazend af- en aanstroomen van vreemdelingen bijzonder prettig was, integendeel zouden mij zelfs langzamerhand deze bekoorlijkste der ge- bergten beginnen tegen te staan. Al wekt ook die afwisseling van ge- zichten, figuren en drachten de aandacht, toch zijn gesprekken, uitroe- pen en vragen altijd door dezelfde � altijd dezelfde door ouden en jongen, aanzienlijken en geringen, in het Duitsch, Engelsch, Fransch, Italiaansch, en dat is toch wat te erg voor een bedaard enthusiast. Ware de Rigi niet zoo eeuwig schoon, zoo rijk en verscheiden, dat hij waarlijk trekt en boeit, dan had ik hem reeds lang adieu gezegd. Wat ik u over het gewoel geschreven heb, zult ge wel kunnen be- grijpen, als ik er bijvoeg, dat hier jaarlijks gemiddeld 40,000 dik- wijls zelfs 12,000 vreemdelingen een borgtocht ondernemen � en dat nog wel in enkele goede zomermaanden. Hierdoor is de Rigi de be- roemdste berg der wereld geworden. Zijne ligging doet alles af. Stond hij een paar uren naar het zuiden of een anderen hemelstreek, dan zou hij misschien even zeldzaam ;bezocht en onbekend zijn als de Stauzer- horn of de Wallenstock. Doch het is alsof de lieve God zelf dit geluk- kige plaatsje voor hem had uitgekozen, om hem tot het schoonste belved�re van de schoonste bergen der aarde te maken. Hij is een voor- post van de hoogalpen; met zijn breeden voet, welks omgeving een aardigen dagtoer oplevert en in welks plooien en hoeken 12 aardige dorpen verrezen zijn, staat hij als op een eiland tusschen de meren van Waldstadte, Zug en Lowerz. De eigenlijke Rigi (de Zwitsers zeggen de Rigi) is slechts de voorste, noordelijkste top van dezen geheel op zich zelf staanden bergketen, die zich tusschen Schwijz en Brunnen uit- strekt. Slechts 5550 voet boven den [spiegel der zee en slechts 4200 voet boven dien van het meer, vormt hij een zachtglooienden, groenen top, die zonder eenig gevaar of groote inspanning te beklimmen is, en



		54
		DE RTGI.


		waartoe niet minder dan zeven gebaande wegen leiden. Om het beklim- men gemakkelijk te maken, heeft de Schwijzersche industrie nog veel bijgedragen; dragers, gidsen, rustplaatsen, paarden in overvloed en thans spreekt men er zelfs over het aanleggen van een rijweg. Bovendien zijn er overal ververschingen te verkrijgen en aan gezelschap ontbreekt het nooit. De weg over het »Kl�sterli" is zeer aangenaam. Vroeger eene Alpen kapel voor de godsdienstoefening der herders, werd de stichting door de genade van den paus tot eene aflaatplaats en »Maria ter Sneeuw" tot eene heilige voor bedevaartgangers. Er kwam een Kapucijnerklooster bij en langzamerhand eene kleine kolonie van landelijke herbergen, bij- zonder aanlokkend in eene kom ter halverwege van den top gelegen. Tusschen afgeronde heuvels en berghellingen, langs het druipsteenhol Bruderbalm, loopt de weg naar Staffelwirthshause, een rustpunt aan de oostelijke zijde van den berg, rijk aan vergezichten, waar al de ver- schillende wegen naar den top samenloopon. Die top ligt een klein half uurtje hooger en verheft zich zacht boven de noordoostelijke helling van het gebergte. Twee hotels, een ruimer, nieuwerwetscher, en een klei- ner, meer landelijk en goedkooper, zijn vlak onder den trap van het hoogste punt gebouwd. Gewoonlijk komen de reizigers tegen zonsondergang boven, smaken het genot hiervan en zoeken rust in hunne kleine, doch nette kamers, of brengen den korten nacht wakende onder het genot van een glas wijn of punch door. Een uur v��r zonsopgang wekt de Alpenhoorn de gasten Warm aangekleed, in een mantel of deken gehuld, komen zij langza- merhand allen op den top om het verhevenste schouwspel te genieten. Wegens de buitengewoon gunstige ligging reikt de blik van Appen- zell tot Wallis, van Graub�ndten tot ver in Frankrijk en W�rtemberg, over uitgestrektheden van 40�45 mijlen. Hij omvat meer dan een dozijn van de schoonste Zwitsersche meren en beroemdste pieks van den mid- den-Europeeschen Alpenketen, terwijl rondom aan den voet het lachend- sle, heerlijkste berglandschap zich uitstrekt. Onmiddellijk v��r en na zonsondergang ligt de wereld helder voor ons; doch weldra stijgen hier en daar nevels uit de spiegels der meren en de holen der bergen, en werpen uren lang een sluier over sommige partijen. Verwonderlijk schoon is het morgengezicht der Berner-Alpen, en dat, oostelijk naar de Appen- zeller-, Glarner- en Urner-bergen, doch des avonds is het helderder. Kleur en begrenzing van de omtrekken der bergen wisselen elk uur, en het uitzicht op den Bigi levert, in alle bijzonderheden beschouwd, het on- derwerp tot eene uitgestrekte studie. Bij het naderen van den morgen



		DE INSTORTING VAN DEN GOLDAUER BERG. 55 verbleeken in het oosten eerst de sterren, die anders aan den donker- blauwen hemel helder fonkelen, voor eene onmerkbaar uitvloeiende sche- mering, die langzamerhand tot gouden, enger begrensde strepen samen- vloeit. De hoogste Alpentoppen gloeien reeds met een licht ros�, dat eerst in donker, eindelijk in licht geel overgaat, terwijl fonkelende sneeuwvelden en glelschers het licht verblindend weerkaatsen. Groot en donkerrood treedt de zon te voorschijn, en de duizendvoudige overgan- gen en schakeeringen van het licht, dat steeds krachtiger zich doet gelden, vormen een verrukkelijk tafereel. De Rigi is buitendien beroemd om zijne nevelbeelden, en wie zoo gelukkig was het genot er van te smaken, verhaalt wonderen van deze zonderlinge luchtspiegelingen.

		DE INSTORTING VAN DEN GOLDAUER BERG. (U. Herlepsch.) De jaren 1804 en 1805 waren echte regentijden geweest, en hun op- volger 1806 ging onverdroten voort, water in overvloed en in ongewone hoeveelheid op \'t Alpenland te doen neerdalen. Vooral kenmerkte zich in dit opzicht de zomer door aanhoudenden regen, welke bij \'t eind van de maand Augustus en vooral op den eersten September letterlijk in wolkbreuken scheen te ontaarden. Geheel onverwachts hield op den voormiddag van 2 September \'t regenweer plotseling op, terwijl de horizon eentonig met sombere wol- ken bedekt bleef, \'s Morgens vroeg bespeurden eenige landlieden, die op de hoogte van den Guypenberg (het oostelijk deel van den Rossberg) stallen hadden, pas ontstane, wijdgapende scheuren in \'t aardrijk en aan de rotswanden. De graszoden waren op verscheidene plaatsen over elkaar geschoven en in de naburige wouden hoorde men van tijd tot tijd een dof geknal, niet ongelijk aan tirailleursvuur, alsof men met ge- weld een onderaardsch werk deed springen. Voortdurend stortten er stee- nen van de rots, doch daar zulke afbrokkelingen in den regel in \'t voorjaar, na \'t smelten der sneeuw, en altijd na hevige regens plaats hadden, en de bewoners dier bergen dus sedert lang aan zulk kraken en vallen gewoon waren, sloegen zij ook ditmaal weinig acht op die voorboden en vermoedden, dat in eene dieper inliggende, een vrij



		56
		DE INSTORTING VAN DEN GOLDAUER BERG.

		woeste streek, hoogstens eene breuk ontstaan of een brok aarde zich wat verder losmaken zou. Dit neerstorten van rotsbrokken onder voortdurend opstijgen van stofnevels nam intusschen van uur tot uur toe, de lucht trilde aanhoudend, en de bewoners in den omtrek van den Rossberg werden zelfs op verren afstand telkens het schokken van den grond gewaar. Lie- den, met het rooien van aardappelen, het hakken van hout of het wei- den van hun vee op \'t veld of de omliggende berghoogten bezig, richt- ten, gedurig opnieuw ontsteld, telkens weer den blik naar den Rossberg. Laat in den namiddag, � \'t had op den kerktoren te Arth kwart voor vijven geslagen, � opende zich plotseling, ter halver hoogte van den zacht hellenden berg aan de R�thi-weide, eene groote aardspleet, die zichtbaar wijder, dieper, breeder en langer werd. De grond der naburige weiden werd omgewend, zoodat de bruinzwarte aarde even als bij een omge- ploegden akker voor den dag kwam. Op gelijke hoogte gelegen, begon te gelijker tijd het Zanswald onheilspellend in beweging te geraken. Eerst wiegelden de hooge, slanke, volwassen dennen, als door eene onzichtbare hand bewogen, zacht heen en weer, gelijk \'t half rijpe koren, wanneer des zomers de wind er over strijkt, zich al golvend schijnt te bewegen. Deze golvende beweging nam toe in kracht en onregelmatigheid, zoodat de stammen en hunne kronen, onregelmatig en heftig slingerend, door en tegen elkaar sloegen. Met krassend geschreeuw vlogen raven, kraaien en andere woudvogels, die daar hunne nesten gebouwd hadden, op, en ijlden met vluchtende zwermen naar het zuidwesten, om eene schuilplaats te zoeken in de wouden langs de hellingen van den Rigi. Nu deelde zich \'t schuivende stooten en schommelen, \'t golvend stijgen en vallen ook aan de weilanden mede; \'t zag er uit alsof reusachtige waterratten den grond hadden omwoeld. Langzaam begon de geheele bovenstreek hoe langer zoo meer te glijden en steeds merkbaarder en sneller naar beneden te schuiven. De dennenwouden verzetten zich tegen die snelle beweging en zagen � naar \'t zeggen van hen, die \'t geheele vreeselijke verschijnsel van \'t begin tot het einde met de angstigste oplettendheid gadesloegen � er uit, alsof men haren tegen de richting van hun na- tuurlijken groei en wortel kamt. In steeds heviger mate nam het angstwekkend verschijnsel toe; tel- kens verwijdde zich de kring en groeide de omvang aan, waarbinnen aan- grenzende weilanden, boomgaarden en hoeven, met hunne stallen, men- schen en vee in de verbazingwekkende beweging werden meegesleurd. \'t Volk, dat den grond en bodem, waarop het geboren en groot ge- worden was, onder zijne voeten voelde wijken, sprong op van schrik



		DE INSTORTING VAN DEN GOLDAUER BERG. 57

		en haastte zich zijn geboortegrond te verlaten. Hoor � donderslagen en knallen! � alsof de diepste fondamenten der aardkorst vaneen gespleten waren, een ratelend, rammelend gekraak, een knetterend sissen, alsof een duizendvoudige bliksembundel uit de onheildreigende wolken met ��n slag vernielend in de grondvesten der bergen gedrongen ware en \'t binnenste van den berg uit elkaar had doen springen en vernield. De »Steinbergerfluh," eene rutsmassa van verscheidene millioenen ku- biekvademen, was met het daarop rustende woud, te gelijk met den meer dan honderd voet hoogen wand van den «Gemeinde Marcht," die zich daar terrasgewijze onder haar uitstrekte, ingestort. Dit was het teeken tot eene algemeene verwoesting; want nu had er een schouwspel plaats, dat in ontzagwekkende grootschheid nauwelijks met iets anders te verge- lijken is. In de grootste wanorde joegen rotsblokken en steenmassa\'s, slijk en brokken weiland, struikgewas en geboomte, alles in nu eens hoog op- dwarrelende, dan weer vallende stofwolken gehuld, over de bergen, naar het dal van Goldau. Het scheen, alsof de steenklompen elkaar in snelheid wilden over- treffen; \'t was letterlijk een wedren der ruwe materie. De zich chaotisch ophoopende massa\'s, de jagende snelheid, de algemeene ver- warring groeiden van oogenblik tot oogenblik aan. Huizenhooge berg- brokken met recht daarop staande dennen suisden, gelijk vliegende vogels zwevend, hoog door de lucht, als werden zij door demonische vuisten geslingerd; andere rotsscherven ketsten als schoten eener reusachtige kanonade, die van tijd tot tijd toenam, zich telkens met hooge bogen verheffend; nog anderen bonsden op de baan tegen hunne stormgenooten aan en barstten uiteen als de vonken van witgloeiende ijzeren stangen onder \'t gewicht van den hamer, \'t Was een tafereel uit den Titanen- strijd der Grieksche Mythe. Binnen weinig minuten waren er over de honderd woonhuizen en even zooveel stallen en schuren verwoest; want de geheele helling van den Rossberg, tot bijna op den Guypentop, welks uiterste spits dooreen groot houten kruis bekroond is, was toen met bewoonde huizen bedekt, en beneden in \'t dal lagen tusschen het Zuger- en Lowerzermeer de wei- varende gehuchten Goldau, Busingen en Lowerz. Vier honderd zeven en vijftig menschen vonden een groot gemeenzaam graf onder de onafzien- bare puinhoopen.



		58

		HET RUNDVEE DER ALPEN. (Fr. von Tschudi.)

		In de stille, wijduitgestrekte streken onzer hooggebergten wordt het tooneel van het vrije dierenleven opgevroolijkt en eerst voltooid door dat van die dierenwereld, die door den mensch getemd en in zijn dienst gesteld is. Het is merkwaardig, hoe beiden tegenover elkaar staan en worstelen om het genot dier berghoogten, welke de natuur oorspron- kelijk voor hare trouwe lievelingen scheen te bewaren. Tot op de steilste klippen, tot op de breede gewelfde sneeuwvelden, die tot de schrale zoden der hoogst gelegene weiden reiken, zelfs tot de armzalige oasen der gletscherwereld, wordt in stilte de strijd gevoerd om het bezits- recht van het geurige alpenkruid en den nederigen klipstruik. De vrije, grazende dieren, de wijk nemend voor de openlijke overmacht der tamme, maken zich met list van hun voedsel meester gedurende de nachtelijke uren of op de eenzaamste plekken, en worden eerst dan door geen vrees gejaagd, als de dieren uit het dal de vermeesterde hoogten nog niet hebben bezet of die weder hebben verlaten. Zelden komen zij vriendschappelijk bijeen en deelen vreedzaam het gemeenschappelijke goed. Zelden begeeft zich een gems, nimmer een das of marmot, een steenbok of berghaas onder het klauterende en snoepende volk der gei- ten. Er is iets van den vervolgenden, doodenden mensch overgegaan op zijne dierlijke levensgezellen, die hierom over het vrije dierenleven eene schuwheid en schrik brengen gelijk aan die van den mensch zelf, wan- neer deze met zijn juist treffende wapenen de bewoners\'der hooge Alpen beangstigt. Ternauwernood vliegt de rotsleeuwerik of de waterspreeuw onbedachtzaam tusschen de kudden; met groote behoedzaamheid ver- schuilen zich de berghoenders, als zij den grond door den naderenden tred van het vee voelen � trillen. De reizende Alpenbewoner levert het daarentegen dikwijls, zoo er slechts gelegenheid toe is, een vaak voor- deelig gevecht. Wolf en beer achtervolgen de onbewaakte schapen en kalven; de losch loert aan de bron op het dorstige vee, en de lam- mergier zoekt in dollen overmoed zelfs den grazenden stier van den smallen rotsboord in de diepte te jagen. De mensch verdedigt zijn eigendom tegen deze heerschers in een eeuwigen verdelgingskrijg en zegeviert ten laatste door list over den koninklijken buit.



		59
		HET RUNDVEE DER ALPEN.


		Voor ons vormen de tamme Alpendieren een des te onmisbaarder stoffeering van de Alpentooneelen, die door hunne kolossale grootte schier verpletteren, omdat de wilde te spaarzaam en te wisselvallig worden aangetroffen, dan dat zij genen zouden kunnen vervangen. De bergen zouden niet half zoo aantrekkelijk zijn, zoo de mensch er niet in zijne kleine hutten een teeken had opgericht, dat hij heer is zelfs van de meest ongebreidelde wereld, ook dan, wanneer zij hem te gemoet treedt met al het stoutste en verschrikkelijkste, waarover zij te beschikken heeft, zoo hij daar zijne kudde niet voor zich uitdreef, zoo de rook van zijn haard daar niet opsteeg en zijne jubelende herderszangen de rotsen niet deden weergalmen. Daar brengt de klauterende, blatende, bont gevlekte geitenkudde beweging op de hellingen, met taaie Alpen- rozenstruiken bedekt; de herdersknaap, blazende op zijne wilgenfluit, de helderklinkende klokjes, die de runderen tot aan de sneeuwvelden met zich voeren; de veulens, die met stoute sprongen over de weide dar- telen, zoo trotsch en vriendelijk door de blinkende, spiegelgladde merries nagestaard, zelfs de rustig wachthoudende herdershond of de kleine keffer, die de altijd geopende deur der hut bewaakt, en de knorrende biggenfamilie, die behaaglijk in de stalmest in het zonnetje ligt, of de spinnende, grijze kat, die zelfs hier nog de huismuis, de eeuwige met- gezel van den mensch, haar vermeend eigendomsrecht aan gemeenschap aan het karig brood nadrukkelijk bestrijdt; � daar boven is alles weder een welkom, verzoenend, levenwekkend element, een teeken van eene zegevierende beschaving, die slechts met de grootsche natuur strijd voert om haar te veredelen. Gij weet het immers, Alpenbezoeker, welk eene zwaarmoedige, drukkende tint in den herfst over deze rotsweiden ligt, als menschen en kudden, paard en hond, vuur, brood en zout de wijk namen naar het dal; wanneer gij langs de verlatene, geslotene en dak- looze hutten opstijgt en alles al eenzamer en eenzamer wordt, als sloeg de oude berggeest den majestueuzen mantel van zijn vreeselijken ernst over zijn geheele gebied. Mijlen ver waait u geen vriendelijke adem- tocht, klinkt u geen vertrouwelijke toon te gemoet � slechts het kras- sen van den hongerigen roofvogel, het piepen van den schuwen mar- mot paart zich aan het dreunen der gletschers en het eentonig rui- schen van het koude ijswater. De kaal afgeweide gronden, waarop kleine groepen vergiftige kruiden aangewezen worden door hunne onge- schonden graskransen, die het vee onaangeroerd liet, hebben de laatste bekoorlijke tinten van het landelijk schoon verloren; de zwarte sala- mander en de trage alpenschildpad nemen de volgeslibte drinkbronnen



		60
		HET RUNDVEE DER ALPEN.

		der runderen weder in bezit en de late bergvlinders zweven met half- verscheurde en verbleekte vleugels over de streek, waaruit beweeglijke vorschen de joedelzangen der herders van den zomer in troostlooze ko- ren al spottend schijnen te herhalen. Wanneer de mensch deze onherbergzame en ruwe streken aan den dienst der beschaving wil onderwerpen, dan vermag hij dit slechts door zijne trouwe, nuttige huisdieren, door zijn «lief vee", dat op dit ge- deelte der menschheid, op haar geluk, levenswijze, zelfs hare beperkte wereldbeschouwing meer invloed uitoefent, dan alle wereldberoerende gebeurtenissen der beschaafde politiek, doch die hem zoo ver bleven. Het vee maakt een geheel uit met zijn gansche leven, veel meer en inniger dan de akker met dat der landbouwers, en de koopwaren met dat der handelaars. De alpenherder leeft in en met zijn veestapel; deze is zijn rijkdom, zijn geluk, zijn hartsvriend, zijn trots, zijn verzorger � zijn alles. Wanneer hij van zijn »have" spreekt, dan verstaat hij hieronder vrouw en kind en vee te gader. Welk een omvang de gebruikte Alpen naar omhoog hebben, kan men niet zoo maar met een enkel woord bepalen, daar deze van de natuur- lijke ligging afhangt. In het algemeen kan men aannemen, dat de bruik- bare grond tot 4000 voet boven de zee voor weiden en andere bou- werij flink gebouwd wordt, en in de betere, Rhaetische streken tot over de 5000 voet. Van hier af strekken zich de Alpen, die alleen als zomerweide bruikbaar zijn, dikwijls als ontzettend uitgestrekte en breede grasbeemden, de eigenlijke Pampas van Zwitserland, z�� hoog uit, als de aard van het gebergte dit toelaat, hoewel die grenzen gewoonlijk lager gesteld zijn, dan daar waar geen plantengroei meer mogelijk zou zijn. Als gemiddelde hoogste grens van de Zwitsersche koe-alpen kan men moeielijk veel hooger lijn dan 6500 voet boven de zee aannemen, daar zij van hier af tot aan de sneeuwgrens gewoonlijk aan gescheurde rotsen, woeste ru�nen of steile hellingen palen. De schaaps-alpen om- vatten daarentegen ook dit terrein, en reiken gemiddeld tot boven 7000, dikwijls zelfs hooger dan 7800 voet boven de zee. Enkele groene plek- ken, die in goede jaren regelmatig tot schaapsweiden dienen, troffen wij hier en daar als oasen tot 8500 voet, zelfs op den Mont-Rosa nog tot 9000 voet boven de zee aan. Wat de veeteelt voor Zwitserland beteekent, kan men uit de vol- gende benaderde opgaven volgens de laatste telling afleiden. Men schat den rundveestapel in het gebied der Centraal-Alpen op 300,000 stuks, in geheel Zwitserland op 850,000 stuks. Hierbij komen nog 104,000