-ocr page 1-

-ocr page 2-

GESCHENK

LV-U

A\'/\'{�. 2&^

iCt^U^i

du I

-ocr page 3-

-ocr page 4-

-ocr page 5-



		HET DARWINISME

-ocr page 6-



		RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

		A06000004199828B

		0419 9828

-ocr page 7-

//Po, �� jiz

HET

DARWINISME

DOOK

E311L.E EE�URI�RE,

UIT HET FRANSCH VERTAALD DOOR

MET EEN NASCHRIFT

Dr. H. HARTOGH HEYS VAN ZOUTEVEEN

S-HERTOGENBOSCH

VAN HEUSDEN

1874.

-ocr page 8-



		GEDRUKT BIJ O. A. VAN HOITEN, TE UTRECHT.

-ocr page 9-



		INHOUD.

		Bladi. Voorwoord ........................... 1 EERSTE AFDEELING. De Selectie of Teeltkeus bij <le Soorten. Eerste Hoofdstuk. Wetteu waarop de theorie gegrond is....... 7 Tweede Hoofdstuk. De strijd of mededinging om het leven...... 12 Derde Hoofdstuk. De natuurlijke teeltkeus............. 18 Vierde Hoofdstuk. Oorzaken van de natuurlijke teeltkeus...... 22 Vijfde Hoofdstuk. Gevolgen van de natuurlijke teeltkeus....... 29 Zesde Hoofdstuk. Feiten door de natuurlijke teeltkeus verklaard ... 40 Zevende Hoofdstuk. De teeltkeus, het atavisme, de geologische stelsels . 53 Achtste Hoofdstuk. Kritiek van de bestaande klassificaties...... 59 Negende Hoofdstuk. Genealogische klassincatie............ 67 Tiende Hoofdstuk. Tegenwerpingen door Darvvin uiteengezet en besluit. 75 rWEEDE AFDEELING. De Selectie bij de Talen Inleiding............................ 88 Eerste Hoofdstuk. Geneigdheid tot afwijking (variatie) in de talen . . 91 Tweede Hoofdstuk. Oorzaken van de afwijkingen en van de selectie bij de talen............................ 98 Derde Hoofdstuk. Gevolgen van de selectie in de talen....... 99 Vierde Hoofdstuk. Genealogische klassificatie der talen,........ 104

-ocr page 10-



		INHOUD.
		VI


		Bladi. DERDE A�DEEL1NG. Het Ustijdperk. Inleiding............................117 EEBSTE GEDEELTE. Eerste Hoofdstuk. Theorie der plotselinge en algemeene uatuuromwen- telingen............................118 Tweede Hoofdstuk. Onhoudbaarheid van de theorie der plotselinge en algemeene natuuromwcntelingen..................122 Derde Hoofdstuk. Natuurlijke verklaring van de ontdekking der in het ijs bewaard gebleven dikhuidige dieren..............130 TWEEDE GEDEELTE. Eerste Hoofdstuk. Voorn aarden van de vorming der gletschers ... 141 Tweede Hoofdstuk Toepassing op de geologische tijdvakken.....157 Derde Hoofdstuk. De groote omloop van den Oceaan........184 Vierde Hoofdstuk. Lange duur der geologische tijdvakken......199 VIERDE AFDEEL1NG. De Soort, het Geslacht, de Kruising en de 5Iensch. Inleiding............................209 EERSTE GEDEELTE. Eerste Hoofdstuk. De soort...................211 Tweede Hoofdstuk. Bepalingen: ,,\'M�tissage", Hybridatic, Atavisme, Terugkeer tot het Type , Ongeregelde afwijking (variation d�sordonn�e), Schommelingen........................230 Derde Hoofdstuk. Onderzoek omtrent het kriterium van het geslacht . 238 Vierde Hoofdstuk. Langzamerhand ontstaan der soorten door natuurlijke teeltkeus (kritisch onderzoek)...................249 Vijfde Hoofdstuk. Algemeene beoordeeling van het Darwinisme .... 256 TWEEDE GEDEELTE. Eerste Hoofdstuk. �Metissage".................263 Tweede Hoofdstuk. De hybriditeit.................286 Derde Hoofdstuk. De mensch...................303

-ocr page 11-



		INHOUD. VII Mate. Vierde Hoofdstuk. Over de plaats vau den mensch eu de natuur. . . 833 AANHANGSEL. Kort Overzicht va_D de Zeden en Ge- woonten der hedendaagsche Wilden.........351

		NASCHRIFT VAN Dr. H. HARTOGH HEYS VAN ZOUTEFEEN. Voorwoord...........................371 VIJFDE AFDEELING. De Oorsprong des Levens. Inleiding............................ 375 Eerste Hoofdstuk. De scheppingshypothese............. 377 Tweede Hoofdstuk. De generatio spontanca of abiogenesis...... 379 Derde Hoofdstuk. De hypothese van Sir William Thomson...... 391 ZESDE AFDEELING. De Oudheid en vroegste Geschiedenis van den "Mensch. Inleiding............................401 Eerste hoofdstuk. De oudheid van den mensch...........403 Tweede Hoofdstuk. De vroegste geschiedeuis van den mensch .... 413 Derde Hoofdstuk. Dc archaeolithische periode............417 Vierde Hoofdstuk. De ncolithische periode .............425 - Vijfde Hoofdstuk. Over cenige menschelijke schedels en geraamten uit de archaeolithische periode....................444 ZEVENDE AFDEELING. De Afstamming van den Mensch. Eerste Hoofdstuk. Algemeene beschouwingen............463 Tweede Hoofdstuk. De zelfbewustheid...............465 Derde Hoofdstuk. Verstand en instinct...............467

-ocr page 12-



		TUI
		INHOUD.


		B!adi. Vierde Hoofdstuk. Het zedelijk gevoel...............471 Vijfde Hoofdstuk. Het godsdienstig gevoel.............475 Zesde Hoofdstuk. De stamboom van den mensch..........478 Zevende Hoofi.stuk. Korte beoordeeling van het Darwinisme.....480 AANHANGSEL...........................485

		ERRATUM. Blz. 398 noot staat: \\ van den straal der aarde , lees : i van den straal der aarde. Drukfouten van minder belang en die gemakkelijk als zoodanig te herkennen zijn , gelieve de lezer te verschoonen.

-ocr page 13-



		V OOR WOORD.

		,/Het is te lang", werd mij eens gezegd bij een gesprek, dat �Den oorsprong der soorten" van Dar win tot onderwerp had. Dit gezegde deed mij nadenken. Ongetwijfeld is de verhandeling van Dar win niet te lang voor natuurkundigen; maar met het groote publiek is het an- ders gesteld. Gewijd aan andere studi�n of door een stroom van bezigheden voortgesleept, hebben de meesten geen ledigen tijd over voor een grondig onderzoek, en zelfs al hebben zij eenige oppervlakkige kennis, toch kunnen zij te midden der omschrijvingen en bij eene opeenstapeling van bijzonderheden het verband der denkbeelden en de juistheid der gevolgtrekkin- gen niet vatten. Nog moeielijker valt dit hun, wien het onderwerp geheel vreemd is. In het belang van de verbrei- ding der wetenschap is het derhalve noodig om de duizenderlei bijzonderheden eener theorie terug te brengen tot de voornaam- ste feiten, die er, om zoo te zeggen, de hoeksteenen van uitmaken. Het weglaten van allerlei fijn bewerkte versierselen vermindert zeker aanmerkelijk de waarde van een gebouw; maar de algemeene groote bouwkundige lijuen zijn toch voldoende om het geheel zijne grootheid en majesteit te doen behouden. 1

-ocr page 14-



		2

		Dit boek is verdeeld in vier afdeelingen. De eerste bevat de stelselmatige uiteenzetting van de leer van Darwin niet feiten, die haar steunen. Elke afdeeling eindigt niet een over- zicht, waarbij de verkregen begrippen in eene beknopte synop- tische tabel gerangschikt zijn. Op deze wijze krijgt men op nieuw de feiten in hun onder- ling verband voor oogen en prent ze daardoor in het ge- heugen. De tweede afdeeling is gewijd aan den invloed, door de selectie uitgeoefend op de talen. Sir Charles Lyellis het eerst, in zijn merkwaardig boek over den Ouderdom van het Menschelijk Geslacht, op het denkbeeld gekomen van deze vergelijking, zoo geschikt om den invloed van de selectie op de soorten begrijpelijk te maken. Ik heb getracht aan dit overzicht eene grootere uitbreiding en tevens eenen stelselmatigen vorm, overeenkomstig met de Darwinsche theorie, te geven. Deze nieuwigheid zal wellicht indruk maken op hen, die, vreemdelingen in de zo�logie, meer of minder bedreven zijn in de kennis der talen en in de taalkunde. De derde afdeeling bevat een overzicht van de feiten en theorie�n, die betrekking hebben op het ijstijdperk. Het ijstijdperk is van veel gewicht voor het Darwinisme, zoowel wegens de verhuizingen van dieren, als wegens het aantal eeuwen. die de selectie noodig heeft om hare werking uit te oefenen. Dit overzicht zal, hoop ik, bij den lezer te meer belangstelling wekken, omdat het nog nergens voorkomt. In de vierde afdeeling eindelijk, worden de eigenlijke grond- slagen van de klassificatie en van het Darwinisme besproken, namelijk de soort en het geslacht. Het was eene moeielijke taak om den oningewijden lezer in dezen duisteren doolhof, een werkelijk slagveld der natuurkundigen, tot gids te strek- ken. Ik heb er zooveel mogelijk orde, helderheid en nauw--

-ocr page 15-



		3

		Treurigheid in gebracht. Eenmaal de begrippen vastgesteld zijnde, zijn ze toegepast op den mensen en op den rang, die hem in de natuur toekomt. Aldus ontworpen en uitgevoerd, is dit boek niet enkel een overzicht van het Darwinisme, maar bijna een korte encyclo- pedie van de feiten, die betrekking hebben op het vraagstuk van den oorsprong. Wanneer het smaak in het onderzoek van de groote natuurkundige vraagstukken mocht inboezemen en het verlangen opwekken om ze in de bijzondere werken te bestudeeren, zal ik het doel bereikt hebben, dat ik mij voor- gesteld heb. Eenige onbevooroordeelde denkers voor de weten- schap gewonnen te hebben zal mijne beste belooning zijn. Gelukkig gevoel ik mij ook in de gelegenheid te zijn aan de Lyells, Darwins, Huxleys, Tyndalls, aan die keur- bende van geleerden, die thans Engelands roem zijn, eene rechtmatige hulde toe te brengen.

		OPMERKING.

		De theorie van Dar win wordt dikwijls Transmutatie der soorten of Transformisme genoemd. Zij gaat uit van de stel- ling, dat zich in eenen gemeenschappelijken stam twee groepen hebben kunnen ontwikkelen, die ten gevolge van zich gedu- rende eeuwen \'opeengestapeld hebbende afwijkingen , bij voor- beeld, geworden zijn: de eene, de soort ezel; de andere, de 1*

-ocr page 16-



		4

		soort paard. Aan deze stelling eenen zeer stelligen en sterken: vorm gevende, heeft men gezegd: een ezel kan met den tijd door voortgaande afwijkingen eene vervorming, eene transformatie ondergaan en zich in een paard veranderen, hetzij rechtstreeks, hetzij door middel van eenen gemeenschappelijken stamvader. Van hier de benamingen: Transmutatie der Soorten, Trans- formisme aan de Engelsche theorie gegeven. Welke strek- king het Darwinisme ook moge hebben, de juiste naam, die het toekomt, is: Gewijzigde Afstamming der Soorten door \'leeltkeus of Selectie. Deze naam is er door Dar win zelf aan gegeven.

-ocr page 17-



		EEUSTE APDEELING.

		DE SELECTIE OE TEELTKEUS BIJ DE SOORTEN.

		\\

-ocr page 18-

-ocr page 19-



		THEORIE VAN DARW1N.

		EEKSTE HOOFDSTUK; WETTEN, WAABOP DE THE�EIE GEGBOND 18.

		De theorie van de onbegrensde veranderlijkheid der soorten steunt op een zeker aantal algemeene feiten, bekend geworden door ondervinding en waarneming. Zij zijn: I. de wet der voortplanting; II. de wet van de correlatie van groei; III. de wet der erfelijkheid; IV. de wet, dat de soorten zich in meetkundige reden en de voedingsmiddelen zich in rekenkundige reden ver- menigvuldigen; V. de wet, dat de vormen des te standvastiger zijn, naar- mate zij eenvoudiger georganiseerd zijn. I. De wet der voortplanting. Alle levende wezens hebben eene neiging om het leven niet op hunne nakomelingen over te brengen met geheel dezelfde, maar met eenigszins af- wijkende kenmerken.- Zoo zien wij twee broeders verschillen in grootte, in kleur van haar, in gelaatstrekken. De vruchtbaarheid is aan tamelijk vaste regelen gebonden. Zij is omgekeerd evenredig aan de grootte van het dier; hoe

-ocr page 20-



		8

		kleiner het dier is, des te vruchtbaarder is het. De groote dieren, zooals de olifant, de neushoorn, de dromedaris, bren- gen bij elke dracht slechts ��n jong ter wereld; de kleine die- ren, zooals de veldmuis, het konijn enz. brengen tien en zelfs wintig in ��ne dracht ter wereld. De temming heeft eenen zeer sterkeu invloed op den graad van vruchtbaarheid. Het konijn, een huisdier, kan tot twaalf- maal \'sjaars jongen voortbrengen; de haas, een ongetemd dier, brengt in denzelfden tijd slechts drie- of viermaal jongen voort. Het tamme zwijn brengt tweemaal \'s jaars, en bij iedere dracht vijftien tot twintig jongen ter wereld; het wijfje van het wilde zwijn, de stamsoort van het tamme, draagt slechts �en- maal \'s jaars, en iedere dracht geeft niet meer dan acht, hoog- stens tien jongen. De duur der dracht staat in rechte reden tot de grootte. van het dier. Bij den olifant, het grootste landdier, duurt zij twintig maanden. Zij is zestien maanden bij den neushoorn, twaalf bij den giraffe; het konijn daarentegen draagt slechts dertig dagen. II. Wet van de correlatie van groei. Deze wet is die, waardoor een orgaan, dat zich wijzigt, tevens de oorzaak wordt van de wijziging van een ander orgaan. Zij is gegrond op dit feit: dat de gezamenlijke organisatie een geheel uit- maakt, waarvan de deelen in eene zeer nauwe betrekking tot elkander staan. D� wet van de correlatie van groei omvat het onderling verband uit ieder gezichtspunt, van vorm, verrichting, uiterlijk voorkomen, enz. Wanneer zij in het bijzonder het toenemen in grootte of de atrophie van organen betreft, noemt men haar de wet van het evenwicht der organen. Men weet toch dat, als een orgaan tot eene buitengewone ontwikkeling gekomen is, hetzij door een uitsluitend gebruik, hetzij door eenen ziekelijken toestand, een ander orgaan, tot hetzelfde stelsel behoorende of er mede in betrekking staande, eene overeenkomstige ver- mindering of zelfs atrophie ondergaat. Goethe drukte op eene

-ocr page 21-



		9

		aardige wijze deze physiologische wet aldus uit: �Daar de be- grooting der natuur vastgesteld is, vordert eene te groote som voor zekere uitgaven gebezigd elders bezuiniging." III. Wet der erfelijkheid. Deze wet is eene der be- langrijkste van de algemeene physiologie. 1°. Erfelijkheid van verkregen wijzigingen. � De verkre- gen wijzigingen zijn erfelijk. Zoo draagt een voor de jacht afgerichte hond zijne geschiktheid hiertoe over op zijne jongen. Groote paarden onderling kruisende, verkrijgt men paarden van groote gestalte. Kleine honden kruisende, verkrijgt men schoot- hondjes, mopsen enz. ledere wijziging van het organisme kan overgeplant worden onder voorwaarde, dat zij van zelve ontstaan en natuurlijk zij. Die, welke kunstmatig zijn voortgebracht, namelijk verminkingen, planten zich niet over ^l). Al snijdt men een hond de ooren af of ontneemt hem de milt, de jongen van zulk een verminkt paar hebben toch ooren of eene milt. De grondregel bij de erfelijkheid is deze :\\ �gelijk brengt gelijk voort.^r\' De erfelijkheid der kenmerken wordt zoo stellig als de regel beschouwd, dat ingeval ze niet overerven zulks voor eene afwijking van den regel geldt. 2°. Erfelijkheid der afwijkingen op den overeenkomstigen leeftijd. � Een der belangrijkste zaken bij de erfelijkheid is deze: �eene bijzonderheid in de organisatie heeft eene neiging om zich bij de nakomelingen op den overeenkomstigen leeftijd op nieuw te vertoonen." Dit is het geval met den vorm, de gestalte en den smaak der zaden bij de talrijke verscheidenhe- den van onze tuin- en akkergewassen, met de afwijkende vor- men van de zijdewormen als rups of als pop, met de kleur van de vacht der lammeren of de horens van onze schapen en rundereu, als zij den volwassen leeftijd naderen. Hier- door vertoont eene erfelijke ziekte of een erfelijk gebrek, aan 1) In den regel ten minste niet, somtijds echter wel; vergelijk mijne derde aanteekening op Hoofdstuk XX van Darnins Afstamming van den Mensch. Nederl. Vert., deel II, blz. 419. Vertaler.

-ocr page 22-



		10

		het kind medegedeeld door het voortplantend beginsel van een der ouders, zich meestal op een gevorderden leeftijd. Deze wet steunt op in hooge mate verschillende en zeer al- gemeen voorkomende feiten. Zij is eene van die, welke het meest en in het oogvallendst doorgaan. IV. Wet, dat de soorten zich in meetkundige reden en de voedingsmiddelen zich in r e k e n k u n- dige reden vermenigvuldigen ^J). � Het is door be- rekening en waarneming bewezen, dat de soorten zich in meet- kundige reden, de voedingsmiddelen daarentegen zich in reken- kundige reden vermenigvuldigen. De waarneming heeft de meest verschillende gevallen van buitengewone vruchtbaarheid gecon- stateerd, en van deze gevallen uitgaande heeft de berekening aangetoond, dat de vermenigvuldiging in de straks vermelde verhouding geschieden zou, als de meest uiteenloopende oor- zaken van vernieling haren voortgang niet tegenhielden. De olifant, bijvoorbeeld, het dier, dat zich het langzaamst voort- plant, heeft eene dracht, die bijna twee jaren duurt. Men be- rekent, dat van uit een enkel eerste paar, na verloop van vijf- honderd jaren, vijftien millioenen levende olifanten zouden zijn voortgekomen. En wat zou dit zijn bij de visschen, waarvan sommige tot drie millioenen eieren inhouden. V. Wet, dat de vormen des te standvastiger zijn, naarmate zij eenvoudiger georganiseerd zijn. �

		1) Men noemt rekenkundige reeks eene opeenvolging van getallen, z�� dat ieder derzelve gelijk is aan het vorige, met bij telling van een bepaald getal. Voorbeeld: 2, 4, 6, 8, 10, 12, enz. Ieder getal is gelijk aan het voorgaande vermeerderd met 2, 8 = 0 2; 10 = 84-2; 12=10-1-2, enz. Het bijgetelde getal (hier 2) is de rekenkundige reden. Men noemt meetkundige reeks eene opeenvolging van getallen , z�� dat ieder derzelve gelijk is aan het voorgaande, vermenigvuldigd met een bepaald getal. Voorbeeld : 2, 4, 8, 1 o", 32, 64, enz. Ieder der getallen is gelijk aan het voorgaande vermenigvuldigd met 2 ; 16 = 8x2; 32=16x2; 64 = 32x2, enz. Het getal, waarmede telkens vermenigvuldigd wordt (hier 2), is de meet- kundige reden.

-ocr page 23-



		11

		Deze wet kan z�� worden uitgedrukt: //Hoe eenvoudiger het maaksel der wezens is, des te standvastiger blijven ze in huu vorm en organisatie." En daarentegen: ,/Hoe hooger georgani- seerd de wezens zijn, dee te grooter is de snelheid der veran* dering." De wezens van het eenvoudigste maaksel zijn die, wier levensverrichtingen geschieden door het geringste aantal bijzon- dere organen. Hooger georganiseerde wezens zijn die, welke voor iedere levensverrichting een bijzonder orgaan bezitten. De straal- dieren zijn de eenvoudigst samengestelde wezens *); dan vol- gen de weekdieren. De mensch integendeel staat op de hoogst© sport van de ladder der wezens, omdat aan iedere levensver- lichting een eigen werktuig is toegewezen. Sir Charles Lyell heeft bewezen, dat bij vergelijking van weekdieren van twee opeenvolgende geologische tijdperken het aantal gelijke soorten des te grooter is, naarmate de individuen eenvoudiger bewerktuigd zijn. Het is duidelijk, dat als hetzelfde orgaan onverschillig voor meerdere levensverrichtingen werkzaam kan zijn, het zich ge- makkelijk zal schikken naar de veranderingen van het omgevendp medium. Zijn vorm zal niet veranderen. Bij een zoogdier, in- tegendeel , waarbij elk orgaan slechts voor ��ne soort van ver- richting bestemd is, moet ieder orgaan te gelijk met het me- dium veranderen, of het zoogdier zal bezwijken 1) Minder juist; het maaksel der zoogenaamde Protozo�n, vooral van die welke Haeckel Moneren noemt, is nog eenvoudiger. Deze laatsten zijn om zoo te zeggen slechts eenvoudige hoopjes slijm (protoplasina) , die zich bewegen, voeden en voortplanten, maar geen spoor van inwendige organisatie vertoonen. Vertaler.

-ocr page 24-



		TWEEDE HOOFDSTUK.

		DE STEIJD OF MEDEDINGING OM HET LEVEN.

		De grondslag van de theorie van Darwin is, wat hij met eene krachtige oorspronkelijkheid de strijd om het leven noemt. //Alle dieren", zegt Doy�re, �zijn aanhoudend met elkander in strijd, althans in dezen zin, dat geen hunner bestaan kan dan door eene plaats in te nemen, die duizende anderen het trachten te ont- weldigen 1)." De strijd, die door ieder levend wezen, hetzij tegen de andere levende wezens, hetzij tegen de natuur buiten hetzelve gestreden moet worden om zijn leven te bewaren, kan niet ontweken worden. Op hetzelfde oogenblik, dat een levend we- zen ter wereld komt, begint voor hetzelve de onvermijdelijke strijd. I. De individuen moeten vooreerst strijd voeren tegen die uitwendige voorwaarden, die te zamen genomen klimaat genoemd worden. Ten tweede strijden de individuen met elkander tot verkrij- ging van het voedsel. 1°. Het klimaat. � De strijd tegen het klimaat is wellicht de moeielijkste. In zeer strenge winters zijn in enkele stre- ken soms meer dan vijf zesde gedeelten der vogels omgekomen. In leven gebleven zijn die, welke door hun dik gevederte en door beter bestand te zijn tegen gebrek aan voedsel, de ruwheid van het klimaat konden verdragen. In de tropische gewesten bezwijken de Europeanen, als zij hunne gewone levens-

		*1) Lecom d\'Histoire naturelle,* p. 528. Ann�e 1841.**

-ocr page 25-



		13

		wijze volhouden. Om met goed gevolg te strijden, zijn zij genoodzaakt de gewoonten en de levenswijze der inboorlingen aan te nemen. Daarentegen is de zeevaarder in het ijzig klimaat van de Noordpoolstreken gedwongen zich met traan te voeden om zijn bloed de onmisbare warmte te verschaffen. Wanneer men van het Zuiden naar het Noorden reist, bemerkt men, dat enkele gewassen , weinig in aantal onder ontelbare andere, langzamerhand in aantal toenemen, naarmate men de koude streken nadert, waar zij alleen heerschen; de andere gewassen zijn verdwenen. De oorzaak hiervan is, dat een gering verschil in het klimaat reeds voldoende is om hun het overwicht te geven. Al wint eene soort het van eene andere in snelheid van vermenigvuldiging en in weelderigen groei, als zij minder bestand is tegen koude, is dit alleen reeds vol- doende om hare mededingster de overwinning te doen behalen en in die streek alleen meesteres te doen blijven. Aau de grenzen van de eeuwige sneeuw of van de zandwoestijnen zon- der teelaarde en zonder water wordt enkel strijd gevoerd tegen de natuur daarbuiten. 2°. Het voedsel. � Daar de levende wezens zich in meet- kundige reden vermenigvuldigen, worden de voedingsmiddelen ontoereikend. Een groot gedeelte dier wezens moet omkomen; alleen op deze harde voorwaarde kan een ras blijven bestaan. Zij, die het best gebrek en hongersnood hebben kunnen doorstaan of die in den strijd om het voedsel de overwinning verschul- digd zijn aan het bezit vau meer lichamelijke kracht, of aan eenige hoedanigheid van anderen aard, zooals b. v. geslepen- heid, schranderheid, blijven leven. Onze honigbij, v��r korten tijd in Australi� ingevoerd, is reeds bezig de Melipona, eene kleine bij zonder angel, die er inheemsch is, snel uit te roeien. De muis, die bij de ouden alleen bekend was, is, in welken tijd weet men niet met zekerheid, genoodzaakt geworden een gedeelte van haar vroeger gebied af te staan aan de zwarte rat, en zij is het waarschijnlijk enkel aan hare kleine gestalte verschuldigd, dat zij niet geheel en al uitgeroeid is. Op hare beurt is, in Engeland omstreeks 173G en in Frankrijk omstreeks

-ocr page 26-



		14

		1750, de zwarte rat aangevallen door de bruine rat, in koop- vaardijschepen uit Indi� en Perzi� overgebracht. Deze laatste ongeveer van dezelfde gestalte, maar sterker en wilder en bovenal vruchtbaarder, heeft de zwarte rat bijkans geheel uit- geroeid, zoodat deze nog slechts in afgelegen boerenwoningen en molens gevonden wordt (Doy�re). II. � Onder de omstandigheden, die van invloed kunnen zijn op den uitslag van den strijd der soorten tegen elkander, is de meer of minder groote vruchtbaarheid de belangrijkste. Naast deze bemerkt het oog van den waarnemer ten laatste eene menigte andere, bijzondere en plaatselijke, maar die ge- volgen hebben, welke op hunne beurt oorzaken worden. Dit zijn de onderlinge betrekkingen tusschen de bewerktuigde wezens. ]°. Voordeel van de vruchtbaarheid voor eene soort. � De vruchtbaarheid is een der krachtigste middelen, die de soorten bezitten om het onderspit niet te delven in den strijd om het leven. Als men bedenkt, welk eene ontzaglijke menigte zee- < visch de mensch verbruikt, welk eene ontzaglijke menigte bui- tendien een prooi wordt van zeebewoners, die sterker zijn, zou men niet kunnen begrijpen, dat die visch niet ver- dween, wanneer men niet wist, dat er slechts enkele wijfjes aan de slachting behoeven te ontsnappen om de wateren op nieuw te bevolken. Hetzelfde heeft plaats bij de planten. Duizenderlei oorzaken van vernieling belagen haar en verminderen haar getal, het kli- maat, de insecten, andere dieren. Zij hebben geen kans om te blijven bestaan dan wanneer zij door hare vruchtbaarheid er toe geraken om op de eene of andere plek den noodlotti- gen kring, die haar omgeeft, te verbreken. 2°. Onderlinge betrekkingen tusschen de bewerktuigde wezens. � De levende wezens zijn in de natuur aan elkander verbonden door de meest ingewikkelde en dikwerf minst verwachte betrekkin- gen. Er is slechts een hoogst eenvoudig toeval noodig om de meest uiteenloopende veranderingen te doen ontstaan. Zie hier eenige treffende voorbeelden:

-ocr page 27-



		15

		In het graafschap Stafford, in Engeland, bezat een bloed- verwant van den Heer Darwin een landgoed, waarin een on- vruchtbaar stuk land lag, dat nimmer door \'s menschen hand �was bearbeid. Verscheidene honderden bunders van hetzelfde landgoed werden omheind en met Schotsche dennen beplant. Na verloop van vijfentwintig jaren was het onderscheid tus» schen het omheinde stuk en den woesten grond opmerkelijk. De woeste grond was volkomen onveranderd gebleven; in het omheinde stuk tierden twaalf soorten van gewassen, die daar vroeger niet voorkwamen, zonder de grassen en riet- grassen mede te rekenen. De verandering in de insecten-be- volking moest nog grooter geweest zijn, want zes soorten van insectenetende vogels waren bewoners van het beplante stuk en niet van den woesten grond, die daarentegen door twee of drie andere soorten bezocht werd. Zoo had dus het invoeren van eene enkele soort van boomen verscheidene soor- ten van planten medegebracht; deze hadden talrijke insecten gelokt, en de insecten hadden op hunne beurt de vestiging /� van vele soorten van vogels, wier voedsel zij waren, veroorzaakt. \\j�r6LJ&~f Ten noorden �n ten zuiden van Paraguay zijn het rund~7 i^Zi4U^3* het paard en de hond inheemsen geworden, maar niet in Pa- f/��nJ~-~ raguay zelf. Dit is het gevolg hiervan, dat zekere soort van f-^t^f vlieg, die zeer menigvuldig in deze streken voorkomt, hare eieren ^\' * legt in den navel van genoemde dieren, als zij pas geboren zijn, c us-j-z* waardoor zij sterven. Wanneer de insecten, die de vijanden van deze vliegen zijn, het zoover konden brengen, dat zij ze voor het grootste gedeelte vernielden, dan zou het rund zich in die streken kunnen vermenigvuldigen. Het vee, zich in onge- temden staat vermenigvuldigende, zou den plantengroei wijzigen, hetgeen op zijne beurt op de insecten zou terugwerken, waar- door eene reeks van nieuwe toestanden zich als \'t ware in eik- ander kruisende cirkels zouden opvolgen , gelijk aan die, welke ontstaan door het zog van een zeilend vaartuig. Vele soorten van planten kunnen niet bevrucht worden en zich derhalve niet vermenigvuldigen, tenzij zij door zekere insecten bezocht worden. Evenzoo moeten zich op sommige

-ocr page 28-



		16

		orchidee�n vlinders nederzetten om het stuifmeel in beweging te brengen en ze zoo te bevruchten. De Hollandsche klaver heeft het bezoek van de honigbij noodig; de stengels, die tegen deze insecten beschermd worden, blijven onvruchtbaar. Alleen de hommels bezoeken de roode klaver: de andere bijen kunnen niet bij haren nectar komen, en de vlinders zijn niet zwaar ge- noeg om de bladeren van de bloemkroon om te buigen. Hieruit volgt dat, als de hommels in zekere streek uitstierven, de roode klaver er zoude verdwijnen. Nu is de hoeveelheid hommels afhankelijk van de menigte veldmuizen, die hare raten en hare nesten vernielen. In Engeland worden meer dan twee derden van de hommels op deze wijze gedood. De menigte van veld- muizen hangt op hare beurt af van het aantal katten. Men heeft opgemerkt, dat in de nabijheid der kleine plaatsen, waar zich eene menigte katten ophouden, ook de nesten der hommels me- nigvuldig zijn. Bijgevolg bepaalt de aanwezigheid van een dier van het kattengeslacht in zekere streek de zeldzaamheid of de menigvuldigheid van zekere plant in diezelfde streek. III. Besluit. � In zijn geheel genomen doet de aarde zich voor als een groot slagveld, waarop de individuen en de soor- ten met afwisselend geluk een hardnekkigen strijd voeren, zonder dat, na verloop van eene lange reeks van eeuwen, het even- wicht der krachten verbroken schijnt te zijn. Algemeene wed- strijd, dat is de groote wet in de levende natuur. En echter hebben het verstand en de wetenschap van den mensch nog nauwelijks eenige weinige mazen kunnen ontdekken van het uitgestrekte net. Deze beschouwingen zijn door Darwin met krach- tige en welsprekende woorden uiteengezet. �De oude Indiaan- sche bouwvallen in het zuiden der Vereenigde Staten , die voor- heen van boomen ontbloot moeten geweest zijn, spreiden thans dezelfde verscheidenheid en dezelfde soorten in gelijke verhou- ding ten toon als de omliggende maagdelijke wouden. Welk een strijd moet gedurende eene lange reeks van eeuwen tusschen de verschillende soorten van boomen gestreden zijn, want iedere boom verspreidt jaarlijks zijne zaadkorrels bij duizenden. Welk

-ocr page 29-



		17

		een oorlog vau insect tegen insect; en van de insecten, de slakken en andere dieren tegen vogels en roofdieren, allen hun best doende om zich te vermenigvuldigen, en allen zich voe- dende de een met den ander, of levende van de boomen, van hunne zaden, van hunne jonge uitspruitsels, of van andere ge- wassen , die in den beginne den grond bedekten en hierdoor de ontwikkeling van boomen beletten! Men werpe een handvol vederen in de lucht en ieder derzelve zal volgens bepaalde wet- ten ter aarde vallen; maar hoe eenvoudig is het vraagstuk van haren val vergeleken met dat der werkingen en terugwerkingen op elkander van de tallooze planten en dieren, die gedurende den loop der eeuwen de verhoudingsgetallen en de soorten be- paald hebben van de boomen, die thans groeien op die Iudiaan- sche\' bouwvallen!" //Veldslagen na veldslagen worden voortdu- rend geleverd met afwisselend geluk, en evenwel blijft in den loop der tijden het evenwicht van de verschillende krachten zoo volkomen behouden, dat het uiterlijk aanzien der natuur gedurende lange tijdperken hetzelfde blijft, ofschoon vaak slechts eene kleinigheid noodig is om aan het eene bewerktuigde wezen de overwinning op het andere te doen behalen. En toch is onze onkunde zoo groot en onze verwaandheid zoo ver gedre- ven, dat wij ons verbazen den ondergang van eene soort te ver- nemen; en daar wij er de oorzaak niet van doorgronden, be- roepen wij ods op ontzettende natuuromwentelingen om de aafde te ontvolken, of/ vinden wetten uit, die den duur der levensvormen regelen."

-ocr page 30-



		DERDE HOOFDSTUK. DE NATUURLIJKE TEELTKEUS

		Wanneer de mensch een ras wil voortbrengen, in staat om door eene eigenaardige hoedanigheid uit te munten , kiest hij met zorg dieren, welke reeds in zekere mate de gewenschte eigen- schap bezitten, en laat ze met elkander paren. Krachtens de wet der erfelijkheid fixeert die eigenschap zich bij het nage- slacht en neemt daarbij meestal hoe langer zoo meer toe. Dit is de teeltkeus of selectie ^l) van den mensch, eene stelselmatige en bewuste teeltkeus. Daar de individuen moeten strijden, hetzij tegen elkander om het bezit van het voedsel, hetzij tegen het klimaat en al de natuurlijke uitwendige omstandigheden; in \'t kort, dewijl de mededinging om het leven eene algemeene wet is, moe- ten noodzakelijk sommigen in den strijd bezwijken, terwijl anderen de overwinning behalen, dank zij bijzondere eigen- schappen , waardoor zij beter geschikt zijn voor de voorwaar- den van dien strijd. Aan deze betrekkelijke meerderheid zijn zij het verschuldigd, dat zij de anderen overleefd hebben. Hun dit voorrecht schenkende, heeft de natuur hen als \'t ware met haar zegel gemerkt en uitgekozen tot overwinnaars in den strijd om het leven. Dit is de natuurlijke teeltkeus, een nood- zakelijk gevolg van de mededinging om het leven. I. Teeltkeus van den mensch. � � De natuur brengt de

		1) Van het Latyn seligere, kiezen; selectio, keus.

-ocr page 31-



		19

		Terscheidenheden voort; de mensch verhoogt ze in eene richting overeenkomstig zijn belang of zijn goedvinden" (Darwin). In de XVIIP^e eeuw kwamen al de zuivere soorten vau wol uit Spanje. De Fransche regeering, zich van die schatting wil- lende ontslaan, droeg aan Daubenton op om met de Fransche rassen eene soort van wol te verkrijgen, even fraai als die vau de merinos in Spanje. Daubenton nam rammen uit Boussillou en paarde ze met schapen uit Bourgogne. De proeven geschied- den te Montbard in C�te d\'Or. De Spaansche wol onderscheidt zich door vier eigenschappen: lengte, overvloedigheid, fijn- heid. zuiverheid. De rammen uit Roussillon hadden wol van zes duim lang, de schapen uit Bourgogne wol van drie duim. Van de eerste generatie af verkreeg Daubenton wol van vijf duim lang. Voor elke paring voorwerpen met langere wol kiezende, had Daubenton na zeven of acht generaties wol ver- kregen van twee en twintig duim lang. De vacht van den eersten ram woog twee pond ; die van den achtsten woog twaalf pond. Fijnheid en zuiverheid waren reeds verkregen sedert de eerste paringen. In de hand van den fokker is de organisatie van een dier als \'t ware eene plastische stof, aan welke de mensch naar zijn goeddunken elke gedaante kan geven. Men weet, hoe groot het aantal duivenrassen is en welke groote verschillen ze van elkander schijnen te scheiden. �In drie jaar, zegt John Se- bright, zal ik iedere soort van gevederte voortbrengen, welke het ook zij. Maar voor eene wijziging van den kop en den bek heb ik zes jaar noodig." II. Teeltkeus der natuur. � Wat de mensch op stelsel- matige en bewuste wijze verricht, doet de natuur op den langen duur door de werking der wetten, die de stoffelijke wereld regeeren. Door natuur moet men de vereen igde werking en de gezamen- lijke uitkomsten der natuurwetten verstaan; en door wetten de reeks van elkander noodzakelijk opvolgende feiten, zooals wij die nu kennen. Stellen wij b. v. dat er eene soort van wolven bestond, die zich met verschillende dieren voedden, sommige 2*

-ocr page 32-



		20

		overweldigende door list, andere door kracht, wederom an- dere door vlugheid. Laat ons vooronderstellen dat, ten ge- volge van hongersnood of welke andere oorzaak ook, de eenige prooi, die in de streek overbleef, het damhert was. Het gevolg hiervan zou zijn, dat alleen diegene onder de wolven , welke aan kracht de grootste vlugheid paarden, in leven zouden blijven. Vandaar eene nakomelingschap van wolven, waarbij de vlugheid steeds toenemende zou zijn, als \'t ware door eene zich steeds opvolgende teeltkeus. Vandaar ook eene ia dezelfde verhouding toenemende vermindering van het wild. Wan- neer integendeel de prooi een dier van groote gestalte geweest, ware, zouden het de wolven met gedrongen en gespierde lichamen geweest zijn , die in den strijd om het leven de over- winning behaald zouden hebben. Deze onderstelling is reeds sedert langen tijd eene werkelijk- heid. In het gebergte van Catskiil, in de Vereenigde Staten , zijn twee verscheidenheden van wolven. De eene van eene tengere gestalte, ongeveer als die van onze windhonden, vervolgt het wild. De andere, zwaarder en sterker, valt dikwijls de kudden aan. III. Verschil tusschen de teeltkeus van den mensch en die der natuur. � 1° De mensch. � De mensch kiest enkel met het oog op zijn eigen belang. Hij houdt in dezelfde streek inboorlingen van verschillende klimaten; hij oefent zelden op bijzondere en geschikte wijze elk nieuw verkregen orgaan; hij spijzigt met hetzelfde voed- sel eene duif met korten en eene duif met langen bek; hij stelt schapen met eene dikke vacht en schapen met weinig wol aan hetzelfde klimaat bloot; hij veroorlooft niet, dat de sterkste mannetjes strijd voeren om het bezit der wijfjes; hij doodt niet zonder uitzondering al de zwakkere dieren, maar hij beschermt, zooveel het in zijn vermogen is, in elk jaarge- tijde zijn producten; ja, hij begint vaak zijn verkiezingswerk met eenen bijna monsterachtigcn vorm, of ten minste met eene afwijking, die genoeg in het oog loopt om zijne opmerk - zaamheid te trekken of hem van onmiddellijk nut te zijn. In.

-ocr page 33-



		21

		«�n woord, de mensch kiest met het oog op eigen voordeel, met het oog op het belang van den mensch. 2° De natuur. � De natuur kiest enkel met het oog op het belang van het wezen, waarvoor zij zorg draagt. Zij staat vrije oefening toe aan ieder nieuwgevormd orgaan; en het gewijzigde individu wordt onder die levensvoorwaarden geplaatst, die hetzelve het gunstigst zijn. Onder de wet der natuur is de onbeduidendste afwijking in maaksel of gestel voldoende om �de bijna in evenwicht zijnde balans der krachten te doen hellen; zij kan zich op die wijze voortplanten. De grillen van den mensch zijn zoo veranderlijk, zijn leven duurt zoo kort, hoe zou dan hetgeen hij voortbrengt niet onvolmaakt zijn in ver- gelijking van hetgeen, tot volmaking waarvan de natuur geheele geologische tijdvakken gebruiken kan. Dagelijks, ter ieder ure en over geheel de aarde, spoort de natuurlijke teeltkeus iedere afwijking, zelfs de onmerkbaarste, op, om hetgeen slecht is te verwerpen en al wat goed is te behouden en te vermeerderen. Zij werkt aldus, onmerkbaar en in stilte, overal en altijd, zoodra de gelegenheid zich daartoe aanbiedt, aan de volmaking van ieder wezen met betrekking tot zijne voorwaarden van be- staan. Wij zien van deze langzame en voortdurende vervor- mingen niets, voordat de hand des tijds er haren stempel op gedrukt heeft; en zelfs dan is ons inzicht door de onmetelijke geologische tijdvakken heen zoo onvolkomen, dat wij slechts ��ne zaak duidelijk opmerken, namelijk: dat de levensvormen van heden verschillen van die van vroegeren tijd.

-ocr page 34-



		VIERDE HOOFDSTUK.

		OORZAKEN VAN NATUURLIJKE TEELTKEUS.

		I. Het klimaat of het medium, waarin het wezen leeft¹). � Het klimaat is eene der krachtigste oorzaken van natuurlijke teeltkeus. Bij de planten doet zijn invloed zich voor- namelijk op het vegetatieve stelsel gevoelen; het doet het voort- plantingsstelsel moeielijker aan. De betrekkelijke standvastigheid van dit laatste is dan ook een der beste kenmerken voor de klassificatie. Het vegetatieve stelsel van eene plant omvat de kenmerken van gladheid of behaardheid, de aanwezigheid of afwezigheid van eene wasachtige afscheiding, de aanwezigheid van korte of verlengde, droge of knolvormige, vezelachtige of penwortels, volle of fijn ingesneden, dunne of vle.ezige, van vele of van weinige huidmondjes voorziene, een dunne of dikke opperhuid bezittende bladeren. 1°. Een rijke, beschaduwde en vochtige grond maakt de ge- stalte rijzig, doet de bladachtige deelen sterker ontwik- kelen dan de voortplantings-werktuigen. Iedere soort bezit derhalve eene verscheidenheid, die men umbrosa noemt. 2*. Eene zandige, dorre, zonnige streek heeft tegenoverge- stelde gevolgen: eene korte gestalte, dorheid der weefsels, ster- ker kleuring, sterker behaardheid.

		1) In den beginne heeft Darwiu aan het klimaat niet al den invloed toegekend, dien het werkelijk op de afwijkingen der bewerkt uigde wezens uitoefent. Later is de beroemde natuurkundige op dit punt meer genaderd tot de leer van Etienne Geoffroy Saint-Hilaire.

-ocr page 35-



		23

		Wanneer de prikkels en de voedingsmiddelen voor het orga- nisme beiden ontbreken, worden de afmetingen van de indu- vidnen zoozeer verkleind, dat er dwergvormen ontstaan. (Ver- scheidenheid segetalis.) 8°. Als de warmte ontbreekt of de wind zijne kracht heeft uitgeoefend, is het alsof de mismaakte, ziekelijke plant zich niet kan opheffen van den grond, die haar voedt, verwarmt en beschut. Zij bestaat uit eenen eenvoudigen kring van bladeren, uit welker midden zich nauwelijks een korte, bloemdragende stengel met twee of drie onmiddellijk daaraan bevestigde bloemen verheft: dit is de verscheidenheid alpina. 4°. Aanhoudende indompeling in water veroorzaakt opmerke- lijke veranderingen. De bladeren worden langer en verdeelen zich dikwijls in draadvormige afdeelingen: dit is de verschei- denheid aquatilis. 5°. Het zoute water, de zeelucht maken de gestalte korter en krachtiger, de planten gedrongener, met vleezige, sappige, vaak glanzige bladeren, soms echter met meer haren bedekt dan in de stamsoort. Dit is de verscheidenheid maritima. Bij de dieren is de invloed van het medium, waarin zij le- ven, niet minder sterk. 1°. Werking der koude. � De koude prikkelt de gevoelig- heid en den bloedsomloop door de haarvaten van de huid: zij vermeerdert de bloedrijkheid van de huid en de warmte in de peripherische deelen van het lichaam, zet tot spierbewegingen en dientengevolge tot verbruik van brandstof aan, en versterkt de spijsvertering. Zij vordert krachtiger voedsel en bevordert de voeding. Om kort te gaan, door haren invloed neemt het lichaam in massa toe en ontstaat het sanguinische temperament. 2°. Werking der warmte. � De dampkringslucht brengt, als zij door de warmte uitgezet is, bij iedere ademhalingeene min- dere hoeveelheid zuurstof in de longen. Bijgevolg kan de verbranding van het voedsel niet anders dan op gebrekkige wijze geschieden. De lever moet derhalve meer gal afscheiden om de onverbrande stoffen te verwijderen. Deze sterkere afschei- ding heeft eene grootere ontwikkeling van het afscheidend

-ocr page 36-



		24

		orgaan ten gevolge: van daar het hepatisehe temperament, dat aan de bewoners der warme landen eigen is !). Hoe groot zijn genie en zijne onuitputtelijke hulpbronnen ook mogen zijn, toch is de Europeaan, als hij bewoner van de pool- streken wordt, verplicht iets van den Eskimo over te nemen, of naar de tropische gewesten overgeplant, zich eenigermate naar de leefwijze der Afrikanen te voegen. De aanhoudende invloed van het klimaat op de organen verhoogt, vermindert of bederft de physiologische werkingen. Achtereenvolgens ondergaan de verschijnselen van de voeding en stofomzetting eene overeenkoin- stige wijziging; want de activiteit der functies is de wezenlijke regelaarster van de voeding. Het organisme reageert krachtig om aan uitwendige invloeden weerstand te bieden. Deze strijd brengt op den langen duur afwijkingen in vorm, uitgebreidheid, onderlinge verhoudingen voort. De gewoonte maakt ze standvastig, de erfelijkheid plant ze over, en ziedaar een nieuw ras ontstaan. Hoe\'langzaam ook de veranderingen door het klimaat veroorzaakt mogen zijn, het is niettemin waar, dat zijn voortdurend werkzame in- vloed eindelijk onweerstaanbaar wordt. Veranderen of vergaan, dit is bij de acclimatatie de wet der natuurlijke teeltkeus. II. Het voedsel. � Men heeft boven gezien, dat dein een meetkundige reeks voortgaande vermenigvuldiging der die- ren een vreeselijken wedstrijd ter verkrijging van het noodige voedsel doet ontstaan. De strijd tusschen de individuen van eene zelfde soort is veel heviger dan die tusschen twee verschil- lende soorten. Dezelfde streken bewonende, dezelfde behoeften hebbende, aan dezelfde gevaren blootgesteld, moeten zij toch om te overwinnen, gebruik maken van de kleinste afwijkingen, die hun in eenig opzicht voordeelig kunnen zijn. Het ver- schil tusschen de stamsoort en de uitgekozen rassen , die in uiteenloopende en verschillende richting vooruitgegaan zijn,

		1) Ad. Gubler. Pr�/ace d\'une r�forme des esp�ces.

-ocr page 37-



		25

		is zoo groot geworden, dat het moeielijk, ja soms bij gebrek aan tusschenvormen onmogelijk is aan hunnen getneenschappe- lijken oorsprong te gelooven. III. Gewoonte en oefening. � Van den anderen kant hebben de aard van het voedsel en de wijze van het te be- machtigen, dikwijls de bijkans uitsluitende oefening van een orgaan ten gevolge, terwijl de andere werkeloos blijven of althans weinig gebruikt worden. De uit de spijzen getrokken voedingstof hoopt zich bij voorkeur daar op, waar de zetel der werkzaamheid is. Het\' gevolg hiervan is, dat het orgaan, dat aanhoudend werkzaam is, eene grootere ontwikkeling zal ver- krijgen, en dat, ten gevolge der wet van het evenwicht tuswhen de organen, de andere zullen atrophieeren in dezelfde verhou- ding, waarin het eerste toegenomen zal zijn. De erfelijkheid maakt de verkregen afwijkingen standvastig, de aanhoudende invloed vau gewoonte en oefening maakt het verschil tus- schen de organen hoe langer zoo grooter, zoodat sommige eindelijk in rudimenten overgaan , die tot onwraakbare getuigen strekken van eenen vroegeren gemeenschappelijken oorsprong. Zoo wordt de noodzakelijkheid om het voedsel te bemachtigen de oorzaak van oefening en gewoonte, die op hare beurt eene oorzaak zijn van afwijking en dientengevolge van teeltkeus. Als voorbeeld van afwijkingen, die door oefening ontstaan zijn, haalt Darwin een zeer opmerkelijk feit aan. Op het eiland Madera zijn sommige torren bijkans vleugelloos, terwijl andere er zeer sterke vleugels hebbeu. Dit verschijnsel wordt veroorzaakt door de hevigheid van den zeewind. Sommige tor- reu toch hebben den strijd tegen hem opgegeven: zij verber- gen zich, zoolang die wind waait. Van daar het atrophieeren van hare vleugels, die zij niet meer oefenen. De andere daarentegen hebben zegepralend volhard en hare vleugels hebben, door oefening versterkt, eene grootere ontwikkeling verkregen. Bij sommige krabben, die gewoonlijk in het donker leven , blijft de oogsteel bestaan, ofschoon het oog verdwenen is. _vDe

-ocr page 38-



		2<�

		standaard vnn den telescoop is er nog, maar de telescoop met zijne spiegels is verdwenen." Darwin schrijft dit verlies van de o ogen aan gebrek aan oefening toe. IV. Het bezit der wijfjes. � ,/De mannetjes der wilde dieren", zegt Livingstone, ,/verkrijgen het bezit der wijfjes eerst na hunne medeminnaars te hebben overwonnen. Er zijn er geen, die niet de litteekens dragen van de in den strijd ontvangen won- den." De strijd om het bezit der wijfjes is dus eene oorzaak van teeltkeus !). Over het algemeen zijn da sterkste mannetjes overwinnaars, en laten bijgevolg een talrijker kroost na door op den langen duur hunne medeminnaars te elimineeren. Maar in vele gevallen hangt de overwinning minder af van de meerdere sterkte dan van bijzondere wapenen, die het individu bezit. Een hert zonder horens, een � haan zonder sporen zouden weinig kans hebben om eene nakomelingschap na te laten. Door al- tijd aan den overwinnaar toe te staan om zijn ras voort te planten , kan de natuurlijke teeltkeus met behulp van den tijd aan sommige rassen harder horens, scherper sporen, om kort te gaan, hoedanigheden geven, die de mensch door eene stelselmatige teeltkeus in weinige jaren verkrijgt. Bij de vogels is de strijd dikwerf van vreedzamer aard. In de familie der pauwen, bij de merels van Guyana en bij de Paradijsvogels beslist de bekoorlijkheid van het gevederte of de verleidelijkheid van den z;mg de keuze der wijfjes. Na eene lange reeks van jaren krijgen de rassen door dit middel van zelf een schitterend gevederte of eene zoetvloeiende stem, terwijl wij dezelfde uitkomst in korten tijd verkrijgen door ge- dwongen kruisingen. V. Onderlinge betrekkingen tusschen al de be- werktuigde wezens. � Bij deze algemeene oorzaken van 1) Darwin onderscheidt deze soort van teeltkeus nis _;,seksueele teeltkeus" van de natuurlijke, waarvan zij in verschillende opzichten afwijkt. Zie Hoofdstuk VIII van Darwins Afstamming van den mensch. Vertaler.

-ocr page 39-



		27

		teeltkeus voegen zich een groot aantal bijzondere oorzaken, die geboren worden uit de onderlinge betrekkingen tusschen al de bewerktuigde wezens. De roode klaver bij voorbeeld kan alleen bevrucht worden met behulp der hommels, de Hol- landsche klaver wordt dit door de bijen. Als in eene land- streek de bijen uitsterven ten gevolge eener ziekte of door hongersnood, zal de Hollandsche klaver bezwijken voor hare gelukkige mededingster. Maar als daarentegen de hommels uitgeroeid worden door eene buitengewone menigte veldmuizen, zal de roode klaver de plaats ruimen voor de Hollandsche klaver. De teeltkeus zal hier dus afhankelijk zijn van de be- trekkingen tusschen planten en insecten. Het is duidelijk, dat wederkeerig het verdwijnen van planten, die het voor- naamste voedsel van insecten of andere dieren ujtmaken , dezen de minderheid in den strijd zal geven, en, van nederlaag tot nederlaag, de vernietiging hunner soort zal veroorzaken.

		KORT OVERZICHT. Wetten, waarop de theorie gegrond is. 1° Wet der voortplanting. 2° Wet van de correlatie van groei. 3° Wet der erfelijkheid. 4° Wet van de vermenigvuldiging der soorten in meet- kundige reden. 5° Wet, dat de vormen des te standvastiger zijn, naarmate zij eenvoudiger georganiseerd zijn. Strijd of mededinging om het leven. 1° Het klimaat. 2° Het voedsel. 3° De vruchtbaarheid. 4° Onderlinge betrekkingen tusschen de bewerktuigde wezens.

-ocr page 40-



		2S

		Natuurlijke teeltkeus. jste Oorzaak. Het klimaat. 2^de Oorzaak. Het voedsel. 3^de Oorzaak. Oefening en gewoonte. 4^de Oorzaak. Het bezit der wijfjes. 5^de Oorzaak. Onderlinge betrekkingen tusschen de bewerk- tuigde wezens.

-ocr page 41-



		VIJFDE HOOFDSTUK.

		GEVOLGEN VAN DE NATUUBLIJKE TEELTKEUS.

		l^8te Reeks. � Natuurlijke geschiedenis. I. � Uiteenlooping der kenmerken. � Vooronder- stellen wij eens, dat van twee liefhebbers van duiven de een zijne aandacht bijzonder vestigt op die met eenen langen, de ander op die met eenen korten bek. Volgens het bekende beginsel, dat geen liefhebber behagen schept in middelmatig- heden, maar slechts in uitersten, zullen beiden voortgaan met voor de voortteling uit te kiezen en te vermenigvuldigen vogels met steeds langeren bek, of met steeds korteren bek. Wat zal na verloop van een aanmerkelijk aantal jaren hiervan het ge- volg zijn ? Dat men door de opeenvolgende opeenhooping der verschillen twee duivensoorten gevormd zal hebben, zoozeer in kenmerken uiteenloopende, dat men bij den eersten oogopslag ontkennen zal, dat zij uit denzelfden stam gesproten zijn; te meer, omdat de veronachtzaamde tusschenvormen verdwenen zullen zijn. Deze proef is geen bloote vooronderstelling, noch bijzonder genomen met een bepaald orgaan, of met een bepaald dier; de Engelschen hebben haar niet enkel met duiven, maar ook met hunne paarden genomen. Zij hebben renpaarden, die slank, sierlijk, snelvoetig zijn; zij hebben werkpaarden, die zwaar, gedrongen, langzaam, maar zeer sterk zijn. Maar nergens, vol- gens het beweren van Cuvier zelf, openbaart zich het uiteen- loopen der kenmerken sterker dan bij onze hondenrassen.

-ocr page 42-



		30

		Wat verschilt meer dan eeu Newfoundlander en een terri�r, dan een windhond en een buldog? En toch stammen deze zeer verschillende soorten van eenzelfde paar af ^]). Wat waar is met betrekking tot de teeltkeus van den mensch, is evenzeer waar met betrekking tot de teeltkeus der natuur. In den strijd tegen het klimaat of om het voedsel, moeten de soorten zich zonder ophouden voegen naar de voorwaarden van den strijd. Veranderen of sterven, dat is de wet van den strijd om het leven. En wat is die verandering anders dan uiteen- looping van kenmerken¹? Dewijl de noodzakelijkheid der on- ophoudelijke veranderingen blijvend is, loopen de kenmerken hoe langer zoo meer uiteen, zoodat er ten laatste een zeer groot verschil ontstaat tusschen de oorspronkelijke stamsoort en den allerlaatsten vorm. Maar hoewel de uiteenlooping der kenmerken ten gevolge van natuurlijke teeltkeus zich evenzeer openbaart als die, voort- komende uit de teeltkeus van den mensch, onderscheidt zij zich toch van deze laatste hierin, dat zij trapsgewijze overgaat van de eene wijziging tot de andere, terwijl de stelselmatige en met bewustheid verrichte teeltkeus onder de overleggende en vindingrijke hand van den mensch met wezenlijke spron- gen werkt. Van den anderen kant is een menschenleveu uitermate kort; het veld zijner proefnemingen is uiterst begrensd. De natuur- lijke teeltkeus daarentegen wordt door geen dezer beletselen beperkt; zij heeft tot hare hulp de gansche ruimte van de aarde en de oneindigheid van den tijd. Zij zal daarom ook, niettegenstaande de traagheid van haren gang, eindelijk en noodzakelijk afwijkingen doen ontstaan, duizendmaal grooter dan het menschelijk vernuft zulks kan doen, dat binnen de enge grenzen van zijn leven en ruimte verstikt. De uiteenlooping der kenmerken, onmiddellijk gevolg der natuurlijke teeltkeus, is de hoeksteen, waarop de theorie van 1) lees liever: van eenen zelfden stamvorm, daar het onbewijsbaar, ja zelfs onwaarschijnlijk is, dat elke soort van een enkel paar afstamt; wij komen later hierop terug. , Vertaler.

-ocr page 43-



		31

		Darwin rust. Voor Darwin is eene verscheidenheid eene ge- boren wordende soort, eene soort in staat van wording; het geslacht is de soort ver verwijderd vau zijnen stam vorm ; tus- schen beiden bestaat geen verschil in oorsprong, maar enkel uileenlooping in kenmerken. II. � Uitsterving van soorten. � Als de strijd tegen het klimaat alleen gevoerd wordt, kan de uitkomst er van noodlottig zijn voor een aanzienlijk aantal individuen , maar niet voor de geheele soort, die blijkens het feit zelf, dat zij zekere streek bewoont, geacht moet worden bestand te zijn tegen de guurheid van het klimaat. Eene plotseling opgekomen ramp, of eene niet verklaarde verandering in de algemeene temperatuur, zooals er wellicht in voorhistorische tijden plaats gehad hebben, kan alleen het uitsterven van eene soort veroorzaken. En dan nog zou het haar wellicht mogelijk zijn door achtereenvolgende verhuizingen aan de vernietiging te ontkomen. Het is on- noodig te wijzen op de vernietiging van soorten door den mensch; dit verschijnsel, dat zich meermalen heeft voorgedaan (de dronte, de dinornis), heeft niets te maken met de na- tuurlijke teeltkeus. Maar de zaak is geheel anders, als de oorlog gevoerd wordt tusschen twee soorten, die elkander hetzelfde voedsel betwisten. Stellen we een eiland bevolkt met herkauwende dieren , die in de weiden grazen, en kudden zwijnen, die zich met eikels en planten wortels voeden. Het is duidelijk dat, wanneer in dit geval de vermenigvuldiging van de bevolking in meetkundige reden veroorzaakt, dat zij niet meer in verhouding met de hoeveelheid voedsel is, de mededinging om het leven alleen kan plaats hebben tusschen individuen vau dezelfde soort. Eene meer of minder groote hoeveelheid individuen zal bezwijken, maar de soort zal blijven bloeien; zij zal alleen hetgeen te veel was verloren hebben. Doch onderstellen we eens, dat op ditzelfde eiland in plaats van zwijnen eene kudde paarden wordt ingevoerd. Op datzelfde oogenblik zal, ten ge- volge van de behoefte aan hetzelfde voedsel, een hevige mede-

-ocr page 44-



		32

		dinging ontstaan tusschen de paarden en de herkauwende dieren. De overwinning zal verblijven aan de moedigste soort, of aan die, w elke liet best tegen gebrek gehard is. De andere zal verminderen en eindelijk uitsterven. Onderlinge mededinging tusschen alle levende wezens bestaat vaak om de zonderlingste redenen. Wij hebben reeds gezien_tdat in sommige streken het lot van zekere soort van klaver ver- bonden is aan het aantal katten, die in de buurt leven. Zie hier een ander niet minder opmerkelijk voorbeeld : de man, die het gebruik van de zijde voor het hoeden maken heeft uitgevon- den, heeft zeer waarschijnlijk de bevers van eenegeheele verdelging gered ! Lord Milton en doctor Cheadle verhalen, in hunne Voyages au Canada, dat men ten gevolge van de hevige vervolging der bevers als voorwerpen van handel, spoedig het geheel verdwijnen van die soort te gemoet zag. Eensklaps doet de gemelde uitvinding in Europa de vraag van den handel op- houden ; de met rust gelaten bever had weldra de meeren op nieuw met eene nakomelingschap, even talrijk als in vorige eeuwen, bevolkt. Ongetwijfeld dacht de eerzame hoedenmaker, die de uitvinding deed, niet aan den dienst, dien hij hierdoor aan de Canadasche knaagdieren bewees. Men moet niet gelooven, dat de mindere voortreffelijkheid der middelen om weerstand te bieden noodzakelijk het lang- zamerhaud uitsterven van eene soort ten gevolge moet hebben. Omdat de gazelle in het noorden van Afrika buiten staat is om den leeuw van den Atlas te weerstaan, volgt hieruit nog niet, dat de soort gazelle in dit gedeelte der oude wereld ge- heel moet ophouden te bestaan. Zonder zelfs te spreken van de snelheid in den loop en de waakzaamheid der gazelle eigen , is er nog een ander feit, dat voor de soort in haar ge- heel opweegt tegen de slachting van zoovele individuen als de prooi worden der leeuwen, namelijk de vruchtbaarheid, �arwin heeft de aandacht zeer gevestigd op het groote voordeel, dat de vruchtbaarheid in de mededinging om te leven geeft. Er ontstaat toch tusschen de soort, die vernielt, en de soort, die haar tot voedsel strekt, eene soort van evenwicht, ten ge-

-ocr page 45-



		33

		*volge der vruchtbaarheid, waardoor de ondergane verliezen we- der worden aangevuld; te meer omdat, als de prooi minder me- nigvuldig wordt, de vleeschetende soort, minder welgevoed, ook minder geschikt zal zijn tot de voortteling, zooals Gubler zeer juist opmerkt in zijn uitstekend Pre/ace a une R�forme des Especes. Om kort te gaan\', de kans om vernietigd te worden is voor eene soort des te grooter, naarmate hare vijan- den talrijker zijn en hare vruchtbaarheid geringer is. III. � De uitgestorven soorten ontstaan nooit opnieuw. � Noch de afzonderlijke, noch de aan elkaar ver- wante soorten kunnen, eens uitgestorven, opnieuw ontstaan. Uit eenen gemeenen stam voortgekomen, hebben zij zich immers alleen tot verschillende soorten ontwikkeld door de langzame opeenhooping der afwijkingen, onder den wijzigenden invloed van de afwisselende levensvoorwaarden. Hoe zouden ze weer opnieuw ontstaan ? Hiertoe zou zich uit den gemeenschappe- lijken stam opnieuw eene verscheidenheid moeten ontwikkelen, die aan dezelfde levensvoorwaarden onderworpen werd. Nu is ten eerste, juist tengevolge der wet van de teeltkeus, de gemeene stam bezweken om plaats te maken voor beter voor de levensvoorwaarden geschikte nakomelingen. Ten tweede zijn de door de teeltkeus opeengehoopte afwijkingen in de- zelfde richting voortgegaan als de wijzigingen, die in de levens- voorwaarden gekomen zijn. Daar dus geene der oorzaken van ontstaan eener soort blijft en kan blijven bestaan, is het ook onmogelijk, dat eene soort opnieuw ontstaat. De mam- mouth is uitgestorven; men zal den mammouth nooit weerzien. Zoo Daubenton merinosschapen heeft kunnen vormen, is het, omdat het merinos en het fransche schaap enkel verschillen in oppervlakkige kenmerken : lengte en fijnheid van wol. Het or- ganisme van beiden is hetzelfde. Om overigens door invloed van proefnemingen en tijd producten te verkrijgen, die elka&r zeer nabij komen , maar nimmer geheel gelijk zijn, moet de mensch een kunstmatig medium, kunstmatige gewoonten scheppen. Eu dan nog is het noodzakelijk, dat hij den stam bezit, 8

-ocr page 46-



		34

		waaruit de verscheidenheden ontsproten zijn. De natuurwetten kunnen noch teruggaan, noch ter wille van een mensehen- gril de natuur terugplaatsen in die omstandigheden, die gunstig zijn voor het opnieuw ontstaan van eene reeds verdwenen soort. Die wetten heerschen; de soorten ontstaan, vermenigvuldigen zich en sterven uit, hare plaats openlatende voor anderen, die dezelfde lotgevallen ondergaan, terwijl de natuur, zonder er acht op te slaan, haren weg vervolgt, op hare schreden tegelijk dood en leven zaaiende. IV. � De t usschenliggende aardlagen moeten tusschenliggende soorten bevatten. � Dewijl de afwijking in kenmerken trapsgewijze plaats grijpt, volgt hieruit, dat men, gegeven zijnde twee uiterste typen, door onderschei- dene tusschen beider bestaan gevormde aardlagen gescheiden, in die tusschen hen beiden liggende aardlagen de vertegen- woordigers van de bewerktuigde wezens moet vinden, die, als \'t ware door eene rij van aaneengehechte schakels, de beide einden van dien keten van soorten aaneenhechten. Vandaar voor den geoloog eene soort van leiddraad, die hem zeer van nut kan zijn bij de soortbepalingen, die hij doen moet. Zij stelt hem in staat om de afwijkingen na te gaan, die de typen van eene zelfde soort vaneen scheiden, den betrekke- lijken ouderdom der aardlagen te schatten, en omgekeerd de verschillen te voorzien tusschen de typen, welke de tusschen- iggende aardlagen verbergen. 1°. Als eene hedendaagsche soort gelijk is aan eene in ouden tijd bestaan hebbende soort, besluit men hieruit, dat deze tot ons gekomen soort ongewijzigd in iedere tusschen beiden lig- gende aardlaag moet voorkomen. Zoo worden, bij voorbeeld, de lingula\'s van het Silurische tijdvak, thans nog in onze zee�n le- vende, zonder afwijking in de tusschengelegen aardlagen terug- gevonden 1).

		1) De lingvla\'s van het Silurische tijdvak en latere tijdvakken zijn soortelijk verschillend van de tegenwoordig levende, ofschoon zy er veel op gelijken. Vertaler.

-ocr page 47-



		35

		2°. Als eene soort, de stam van vele andere, verdelgd is, zal zij des te meer op hare nakomelingen en deze laatste op elkander gelijken, naarmate de aardlagen dichter bij elkaar gelegen zijn; zij zal des te meer van de genoemde verschil- len, naarmate die lagen verder van elkander verwijderd zijn. Deze gevolgtrekking wordt door iedere ontdekking in de palae- ontologie gedaan bevestigd, zoowel wat de gewervelde dieren als de schelpdieren aangaat. Zoo leefden de Ceratiten, nauw met de Ammoniten verwante weekdieren, in het Trias-tijdperk, ter- wijl de Ammoniten in juist hierop volgende lagen, namelijk die van het Jura-tijdperk, voorkomen. JJ°. Als van eenen gemeenschappelijken stam vele zijtakken uitgegaan zijn, die zich op hunne beurt wederom vertakt hebben, zullen blijkbaar de hen onderscheidende kenmerken te minder van elkaur verschillen, hoe dichter de takken bij den gemeenschappelijken stam staan. Zoo is het met de herkauwende en dikhuidige dieren gelegen. De geologische tijdperken moeten in deze twee orden, al naarmate men in de reeks opklimt, soorten gegeven hebben, die naar die mate meer en meer dezelfde kenmerken bezaten, en zulks is ook inderdaad het geval geweest. Op deze wijze is onder anderen de zeec groote kloof tusscheu het zwijn en den kameel gedempt. V. � In eene afgezonderde streek moeten de te- genwoordige soorten van de fossiele soorten af- stammen. � Als de soorten ontstaan door de opeenstapeling van afwijkingen door teeltkeus versterkt, volgt hieruit dat fos- siele soorten de voorouders moeten zijn van de bestaande soor- ten. Deze gevolgtrekking wordt bevestigd door talrijke feiten. Australi� is het vaderland der meeste buideldieren. Nu zijn de fossiele zoogdieren, die men in de holen van Australi� vindt, ten nauwste verwant met de nu nog levende. Men weet, in hoe hooge mate de tandelooze dieren de fauna van Brazili� kenmerken. Dit land is het vaderland der luiaards (Bradypus), der schilddieren (Dasypus), der miereneters (Myrmecophaga) Na is het ook in ditzelfde land, dat men de zoo buitenge- 8*

-ocr page 48-



		36

		wone, uitgestorven soorten gevonden heeft, die allen tot die- zelfde orde van tandelooze dieren behooren: het megatherium de mylodon, de megalonyx, de glyptodon en vele anderen [Agassiz. De 1\'Esp�ce). De beroemde O wen heeft aange- toond, dat deze wet der opeenvolging van typen ook toepasselijk is op de reusachtige vogels van Nieuw-Zeeland. Hij heeft dien regel zelfs uitgebreid tot de zoogdieren der Oude We- reld. Daar vindt men toch de olifanten, apen, leeuwen enz. en hoewel sommige van deze ook fossiel ontdekt zijn in Noord- Amerika, komt dit, doordien het dezen dieren gelukt was om over de Behringstraat in Amerika door te dringen , toen door eene verheffing van den bodem het vasteland van Amerika met Europa verbonden was ^l). Deze verwantschap tusschen de fos- siele typen en de thans bestaande soorten in streken, werwaarts de verhuizing moeielijk of zelfs onmogelijk was, is tegelijk een gevolg van en een bewijs voor de theorie van Darwin. II^de Reeks. � Philosophie der Zo�logie. I. Natura non facit saltum (De natuur maakt geen sprongen). � De natuur maakt geen sprongen; dit is een axioma in de natuurlijke historie, waarvan de waarheid bevestigd wordt door elke ontdekking van de nieuwere wetenschap. Zij is het noodzakelijk gevolg van de natuurlijke teeltkeus. Wat leert deze? Dat de soorten de door middel van trapsgewijze en toenemende veranderingen gewijzigde nakomelingen van eenen geineenschappelijken stam zijn. Bijgevolg moet de keten tus- schen haar en de stamouders onafgebroken zijn. Als de aarde al de rassen, die zij verzwolgen heeft, levend konde terugge- ven, dan zou er geen schakel ontbreken aan de keten der verschillende reeksen: Natura non facit saltum. II. De eenheid van type. � De eenheid van type is 1) Eigenlijk met Azi� en door Azi� met Europa. De fossiele soorten van apen in Amerika stemmen in hun tandstelsel met de nu nog in dat werelddeel levende overeen en wijken daarin op dezelfde wijze als deze van die der Oude Wereld af. Vertaler.

-ocr page 49-



		37

		die eenvormigheid van het grondplan der bewerktuiging, die men in den bouw van al de bewerktuigde wezens van eene zelfde klasse waarneemt. Deze eenvormigheid schijnt geheel onaf han- kelijk van hunne levenswijze. De hand van den mensch, ge- maakt om te grijpen en te tasten, en de klauw van den mol, bestemd om in den \|grond te graven, de vin van den bruin- visch en de vlerk van de vleermuis en ook de voorpoot van het paard zijn gemaakt volgens hetzelfde oorspronkelijke plan, dat is te zeggen, bevatten dezelfde beenderen in gelijken on- derlingen stand geplaatst. Niets is schijnbaar meer van eik- ander verschillend dan de lange, spiraalsgewijze opgerolde snuit van den pijlstaart-vlinder, die van de bijen of der half- vleugelige insecten, die zoo wonderbaar omgebogen is, en de groote kaken van den kever. Al deze organen, zoo on- gelijk aan elkander, en tot zoo verschillend gebruik bestemd, zijn door middel van eene oneindige menigte wijzigingen ge- vormd uit eene bovenlip, bovenkaken en twee paar onderkaken. Soortgelijke wetten regelen den bouw en de leden der schaal- dieren. Evenzoo is het ook met de bloemen der planten gelegen. Hoe men ook de theorie der natuurlijke teeltkeus moge be- perken, ja zelfs als men haren invloed tot het ontstaan van soorten binnen den omtrek van een enkel geslacht beperkt, de eenheid in het grondplan der bewerktuiging of van type blijft niettemin een onvermijdelijk gevolg van de teeltkeus. Als toch alle soorten van hetzelfde geslacht van dezelfde stamouders afstammen, moeten zij denzelfden bouw hebben. De eenheid van oorsprong heeft tot onvermijdelijk gevolg de eenheid van grondplan. III. De wet der voorwaarden van bestaan. � ,/Daar niets kan bestaan," zegt Cuvier, //tenzij de voorwaarden, die het bestaan mogelijk maken, aanwezig zijn, moeten de verschillende deelen van ieder wezen samengevoegd zijn op eene wijze, die het geheele wezen, niet enkel wat hemzelven betreft, maar ook in zijne betrekking met de hem omringende wezens, mogelijk maakt." Dit is de wet van de voorwaarden van

-ocr page 50-



		38

		bestaan. Deze wet werkt altijd, hetzij door de onderscheidene bestaande, voor wijziging vatbare deelen van ieder wezen te plooien naar de organische of anorganische voorwaarden van zijn leven, hetzij door dat plooien reeds veel vroeger gedurende een der vervlogen geologische tijdvakken verricht te heb- ben. Doch wat is dit plooien, \'t zij het nu geschiedt of reeds vroeger plaats gehad heeft, anders dan het noodzakelijk gevolg van de natuurlijke teeltkeus onder den machtigen prikkel van de mededinging om het leven, en op de nakomelingschap overge- bracht krachtens de wet der erfelijkheid? IV. De .vooruitgang in de bewerktuigde wereld. � De natuurlijke teeltkeus werkt uitsluitend aan het behou- den blijven der soorten, door de toevallig ontstane af wijkin- gen, die voor eenig wezen nuttig kunnen zijn onder de le- vensvoorwaarden waaronder het geplaatst is, langzamerhand te versterken. Zij heeft derhalve tot laatste gevolg, dat elke levende vorm voortdurend meer volkomen moet worden, ten minste met betrekking tot zijne levensvoorwaarden. En dit aanhoudend volkomener worden van de bijzondere bewerktuigde wezens moet noodwendig leiden tot meer volkomenheid van het geheele organisme bij de meerderheid der levende wezens, over de oppervlakte der aarde verspreid. Opmerking. � Men bespeurt uit deze beschouwingen, met welk eene voorzichtigheid en welk voorbehoud Darwin dit moeie- lijk vraagstuk van vooruitgang in bewerktuiging behandelt. Waarin toch bestaat eigenlijk die vooruitgang? Welk aan- deel moet het verstand, welk de materie�le en physieke kracht er in nemen? Moeielijk vraagstuk, dat om opgelost te wor- den eigenlijk en wel in de eerste plaats vordert de oplossing van dat betrekkelijk het heelal, het waarom en hoe van het bestaande! Geloovige en wijsgeer, the�st en panthe�st, ieder zal eene oplossing geven overeenkomstig zijne wijze van de natuur te beschouwen, en bijgevolg zal niets meer verschil- len dan deze onderscheidene oplossingen van het vraagstuk.

-ocr page 51-



		39

		Wanneer men echter de intellectueele zijde, waaromtrent de beschouwingen vooral zeer uiteenloopen, er buiten laat, be- perkt men het vraagstuk tot het gebied van de stof alleen, dat is te zeggen, tot de inrichting der ledematen en tot hun meerdere geschiktheid voor den arbeid, en men zal dan vinden dat de regel, door de grootste natuurkundigen aangenomen om den vooruitgang in organisatie te meten : Physiologische ver- deeling van den arbeid of beperking van iedere verrichting tot een bijzonder en eigen orgaan, bijkans algemeen wordt aangenomen.

		>

-ocr page 52-



		ZESDE HOOFDSTUK. FEITEN, DOOE DE NATUURLIJKE TEELTKEUS VERKLAARD.

		1. � De geographische verspreiding der be- werktuigde wezens¹). � Als men de beide Amerika\'s van het Noorden naar het Zuiden doorloopt, ontmoet men de meest verschillende plaatselijke gesteldheid: vochtige streken, dorre woestijnen, hooge gebergten, grasrijke vlakten, wou- den, moerassen, meren, groote rivieren, en bijna alle mo- gelijke warmtegraden. Nu is er geen enkele dezer omstan- digheden, die niet evenzeer in de Oude Wereld gevonden wordt. Hoe nu het verschil tusschen de fauna van Amerika en die van de Oude Wereld te verklaren? Ongetwijfeld moet de fauna van Amerika verdeeld en onderverdeeld worden in eene menigte van zeer onderscheidene soorten; maar deze soorten hebben, niettegenstaande hare sterk\'uitgesproken eigenaardigheden, echter over \'t geheel eenen familietrek. Even- zoo is het met de fauna van de Oude Wereld gelegen. De theo- rie der afzonderlijke scheppingen is onmachtig om dit te ver- klaren. Het is echter een natuurlijk gevolg van de theorie der teeltkeus, als men zich hierbij grondt op twee feiten: 1° de natuurlijke hinderpalen; 2° de verhuizingen van de bewerk- tuigde wezens. 1°. Natuurlijke hinderpalen. De natuurlijke hinderpalen zijn tweeledig: de physische of mechanische hinderpalen, zooals

		1) Zie Milse-Edwards. Zo�logie �l�mentaire blz. 603 en vv.

-ocr page 53-



		41

		hooge gebergten, zeearmen, enz.; de physiologische hinder- palen en wel in de eerste plaats, de ongelijke temperatuur van de verschillende streken der aarde. Wat de physische hinderpalen betreft, is het duidelijk dat, onder de soorten die zich kunnen voortbewegen, de vogels en de visschen het mins¹; tot eenen bijzonderen gordel, hetzij te land of in zee, beperkt zijn. Men kan derhalve verwachten, en men vindt inderdaad, dat deze soorten in al de streken der aarde over groote oppervlakten verspreid zijn. De reptielen zijn integendeel voor het grootste gedeelte binnen enge grenzen beperkt; dit is ook het geval met de week- en schaaldieren. Wat de physiologische hinderpalen aangaat, kunnen sommige soorten even goed strenge koude als de warmte der verzengde luchtstreek verdragen, de mer.sch en de hond, bij voorbeeld; men vindt deze dan ook overal. Anderen kunnen integendeel slechts leven onder den invloed van eenen bepaalden warmte- graad. Zoo sterven de apen, die in de keerkringsgewesten in menigte tieren, bijna allen aan de tering, als zij blootgesteld worden aan de koude en vochtigheid van onze klimaten. Aan den anderen kant lijdt het rendier, dat zoo goed de gestreng- heid van den langen en ruwen winter van Lapland verdraagt, te St. Petersburg reeds door de warmte en bezwijkt over het alge- meen voor den invloed van een gematigd klimaat (Milne-Edwards). Laat ons, na deze voorafgaande opmerkingen, de theorie der teeltkeus toepassen op de verklaring van het bijzonder karakter, dat de fauna\'s van Amerika en Australi� respec- tievelijk onderscheidt. Deze twee vastelanden zijn beide ge- heel afgescheiden van het overige bewoonde gedeelte der aarde. Derhalve hebben de soorten, voortgekomen uit eenen Amerikaanscheu of Australischen stamvader, zich niet kunnen vermengen met uitheemsche soorten; bijgevolg hebben zij dat eigenaardig voorkomen moeten behouden, dat den Europeeschen natuurkundige zoo levendig treft. Men houde in het oog, dat die afscheiding van de ver- schillende vastelanden van elkander in alle tijdvakken wei- licht niet even volkomen was. Niets pleit er tegen, dat er tus-

-ocr page 54-



		42

		schen twee nu gescheiden vastelanden vroeger gedurende lange- ren of korteren tijd eeue verbinding kan bestaan hebben, en dat later daling van den bodem of eenige andere geologische oor- zaak die weder heeft doen verdwijnen. Van welken korten duur men dat tijdperk van verbinding ook vooronderstelle, zal het toch aan eenige dieren van het vasteland der Oude Wereld ge- legenheid hebben kunnen geven om , bij voorbeeld, in Noord- Amerika door te dringen. Zoo vindt men er soorten aan beide vastelanden gemeen: den witten beer, het rendier, den bever, den hermelijn, den pelgrimsvalk, den witkoppigen adelaar, enz. Voor zoover men uit de tot dusver ontdekte fossielen kan oordeelen, strekken die verhuizingen zich over het algemeen niet buiten zekeren grens uit. Hierdoor verklaart zich de aanwezigheid van beenderen van den Siberischen mammouth, zeldzaam in Canada, maar veelvuldig naarmate men het Noor- den meer nadert. Het is toch zeker, dat ter plaatse waar nu de Eehringstraat is, eene landengte Amerika met Siberi� ver- bond. De niet verwachte aanwezigheid van dieren van het vaste- land der Oude Wereld, te midden der fauna aan Amerika ei- gen, is van hoog gewicht voor den geoloog. Dit stelt hem in staat om met betrekkelijke juistheid het tijdstip te bepalen, toen de rijzing van den bodem aan de mammouthen eenen overtocht baande, en .ook dat, waarin de daling van denzelfden bodem de Behringstraat deed ontstaan. De afwezigheid of aanwezigheid van zekere dieren op de Oceanische eilanden vindt in de theorie van Darwin eene na- tuurlijke verklaring. 1°. De Oceanische eilanden bezitten geen kikvorschachtige dieren (kikvorschen , padden, salamanders), en toch is het kli- maat aldaar zeer geschikt voor hen; want, door den mensch op de Azorische eilanden ingevoerd, vermenigvuldigen de kik- vorschen er zich zoo sterk, dat zij er eene plaag geworden zijn. De teeltkeus verklaart dat feit volkomen , door aan te toonen, dat de kikvorschachtige dieren niet naar die eilanden hebben kunnen zwemmen, omdat zij en hun kuit onmiddellijk sterven, als zij niet zout water in aanraking komen.

-ocr page 55-



		43

		2°. De eenige zoogdieren, die men er vindt, zijn vledennuizen. Dit is overeenkomstig de theorie der teeltkeus, want alleen zoog- dieren, die zich in de lucht kuunen verheffen, hebben deze eilan- den vliegende kunnen bereiken. De twee voorgaande feiten zijn onverklaarbaar volgens de theorie der afzonderlijke scheppingen; want het zou den Schepper niet moeielijker vallen kikvorschach- tige dieren en land-zoogdieren te scheppen dan vledermuizen. Als omgekeerd een eiland in de nabijheid van het vasteland li^t, waarvan het, in een vroeger tijdperk, een deel uitmaakte, zal zijne fauna in verband staan met die van dat vasteland. 2°. Verhuizingen. � De noodzakelijkheid en de gevolgen van de mededinging om het leven hebben de individuen ge- noodzaakt om zich ver van hun eerste nederzettingspunt te ver- spreiden , en om langzamerhand de verschillende streken van hun vastland in te nemen. Doc\'i de natuurlijke teeltkeus, reeds geprikkeld door krachtige en verschillende oorzaken, heeft niet opgehouden de verspreide soorten te wijzigen en er onge- voelig nieuwe uit te vormen. Maar, hoewel ze de eene van de andere verschillend maakte, heeft zij toch de oorspronkelijke kenmerken, die zij tegenover de soorten van een ander vast- land behouden, niet kunnen^uitwisschen. De bewering, dat dieren, die tegenwoordig de meest verschil* lende hemelstreken bewonen, zich verspreid hebben uit een ge- meenschappelijk middelpunt, is geen bloote hypothese. De ontdek- kingen door M. A. Gaudry te Pikermi gedaan, hebben dit punt buiten twijfel gesteld. Van de dieren, die te za�nen in Attika leefden, zijn sommigen naar het Noorden verhuisd, namelijk de bever, de aueros, het rendier, de lemming, de muskus-os; de overigen worden nergens meer aangetroffen dan in het heete Afrika, namelijk de hippopotamus, de gevlekte hyena, de afri- kaansche olifant. Volgens getuigenis van den heer Pictet, is het eveneens met de weekdieren uit de krijtperiode in Zwit- serland, en volgens die van den heer de Saporta met de plan- ten van het zuidoosten van Frankrijk gelegen. Dit gelijktijdig voormalig bestaan in Griekenland van dieren, thans zoover van elkander verwijderd, is een feit van het hoogste gewicht.

-ocr page 56-



		44 Alleen uit het oogpunt van vatbaarheid tot afwijking bewijst het, dat eene zoodanige verandering in de voorwaarden van het bestaan* gewichtige wijzigingen van de soorten noodzakelijk gemaakt heeft. De verhuizingen hebben plaats straalsgewijze rondom den stam als middelpunt genomen; later als de teeltkeus op eenig punt van den cirkel eene verscheidenheid heeft doen geboren worden, wordt dit punt het middelpunt van eenen tweeden cirkel. Op eenig punt van dezen nieuwen cirkel ontwikkelt zich eene nieuwe verscheidenheid, middelpunt vau eenen der- den cirkel, en zoo steeds verder. De aaneenschakeling en de groepeering der soorten kunnen dus voorgesteld worden door eene reeks van cirkels, de een in den ander gestoken. Tusscheu de eerste en de laatste, tusschen de levende soorten en de fos- siele, moet het verband niet afgebroken zijn, noch in het te- genwoordige, noch in het verledene. Wanneer derhalve be- vonden wordt, dat het verband afgebroken is, moet de theorie der teeltkeus er de oorzaak van vinden in de door de weten- schap geconstateerde geologische verschijnselen. Nu bestaat dit afbreken van het verband in opmerkelijke mate tusschen on- derscheidene punten. Op de hooge bergtoppen der Vereenigde Staten vindt men dezelfde planten als in Labrador; op de berg- toppen van Schotland dezelfde als in Scandinavi�; op de Alpen dezelfde als op de Pyrene�n. De verklaring van deze tweeledige standplaats, afgescheiden door gapingen, wordt gegeven door het ijstijdvak, dat onze aarde wellicht meermalen ondergaan heeft. Men weet, dat op zeker tijdstip in het verledene het ijs van de hooge bergtoppen zich heeft uitgebreid over het groot- " ste gedeelte van het vasteland, zoowel in Europa als in de overige deelen der aarde. Toen de koude met toenemende hevigheid begon te heerschen, zijn, bij voorbeeld, de planten van de toppen der Alpen in de vlakte nedergedaald en heb- ben hare mededingers, niet bestand tegen de koude, overwon- nen; vervolgens hebben zij zich meester gemaakt van de Pyrene�n en er zich als overwinnaars gevestigd. Toen de warmte van het Zuiden naar het Noorden terugkeerde, hebben de vlakten zich opnieuw met de haar eigenaardige soorten be-

-ocr page 57-



		45

		volkt. Op hare beurt overwinnaars geworden , hebben zij de Alpenplanten voor zich uit gedreven en teruggedrongen tot aan streken, zoo hoog dat zijz.elve daar door de koude we�r- houden werden. Aldus hebben de aan eenen aanhoudenden winter gewende planten de toppen der Alpen en der Pyrene�n tot toevluchtsoord behouden. De mededinging om het leven, geholpen door het feit van ijstijdvakken, verklaart dus op na- tuurlijke wijze de gelijkheid van twee flora\'s, standplaatsen be- wonende, die door groote afstanden van elkaar gescheiden zijn Deze verklaring is zoo goed in overeenstemming met de ont- dekkingen, door de wetenschap gedaan omtrent het voortschrij- den en de uitbreiding der gletschers, dat men den volgenden regel kan vaststellen: //Wanneer men op de toppen van van elkander verwijderde bergen dezelfde soorten vindt, kan men hieruit besluiten, zonder nader bewijs, dat een kouder klimaat haar voorheen vergund heeft te leven in de tusschengelegen lage streken, sedert te warm voor hen geworden." In het kort, de eigenaardige physionomie der fauna\'s van ieder vastland, de aanwezigheid of afwezigheid van zekere die- ren op de Oceanische eilanden, worden zeer goed verklaard door de theorie der teeltkeus met behulp van twee zaken, de na- tuurlijke hinderpalen en de verhuizingen. Wat de van elkaar verwijderde standplaatsen van eene zelfde soort betreft, deze gapingen in het onderling verband kunnen ook verklaard worden door de teeltkeus, met behulp van een derde feit: het ijstijdvak. Het is echter nuttig het radicale verschil op te merken, dat de mechanische hinderpalen van de physiologische onderscheidt. De eersten hebben een absoluut karakter; zij zijn ten allen tijde bij machte geweest om de uitbreiding of verhuizingen van eene soort te keeren. Dit is niet het geval met de physiologi- sche grenzen, die een relatief karakter, afhankelijk van tijd en ruimte, hebben. Als tegenwoordig de apen, naar Europa gebracht, aan de tering sterven, of wanneer de rendieren bezwijken on- der den invloed van een gematigd klimaat, volgt hieruit niet, dat deze sterfelijkheid ten allen tijde de regel geweest is. De plotselinge en verre overplanting toch, die de mensch met de

-ocr page 58-



		46

		soorten beproeft, gelijkt in niets op eene langzame, trapsgewijze verhuizing, die eeuwen heeft kunnen duren, zooals zij heeft plaats gehad gedurende de geologische tijdvakken. Deze traps- gewijze en ongevoelige verhuizingen vergunden aan de soorten zich allengs te voegen naar het medium. De ontdekking, door den Heer Albert Gaudry te Pikermi gedaan, is er een schitterend bewijs van. Het is zeker, dat op zeker tijdstip At- tika terzelfder tijd het rendier en den Afrikaanschen olifant, den muskus-os en de gevlekte hyena voedde. Het rendier en de muskus-os zijn naar het Noorden verhuisd, terwijl de oli- faut en de hyena zich naar het Zuiden wendden. Deze soorten, eens onder denzelfden hemel levende, hebben zich dus noodza- kelijk langzamerhand moeten schikken naar de voorwaarden van een nieuw klimaat, en de wijzigingen, gedurende eeuwen op- eengehoopt, hebben op het gestel moeten uitloopen, dat deze dieren thans hebbeu. Hoe zou men zulk een klaarblijkelijk feit kunnen loochenen? Zijn al onze pogingen tot acclimatatie niet op hetzelve ge- grond? Als onder duizende individuen, plotseling van de eene hemelstreek naar eene andere overgebracht, slechts twee of drie paren in leven blijven, zijn dan die paren niet voldoende om de stam te worden van talrijke soorten? Deze soorten zouden op hare beurt bezwijken, als men ze na verloop van een groot aantal jaren weder terugbracht naar de woonplaats van waar haar ras afkomstig is. Het meerendeel van ons pluimge- dierte, afkomstig uit Indi� of Klein-Azi�, is er het bewijs van. Weten wij het nog niet? De naar tropische gewesten verhuisde Europeanen worden, als zij aan den invloed van het klimaat ontsnappen, stamouders van nakomelingen, waarop, na twee of drie geslachten, het Europeesch klimaat eenen nadee- ligen invloed heeft. Deze hebben op hunne beurt voor hun acclimatatie in de koude en nevelachtige lucht van Europa den gevaarlijken strijd te strijden, dien hun voorvaderen tegen den brandenden hemel der tropische gewesten strijden moesten. Als plotselinge verhuizingen naar zeer ver verwijderde stre- ken niet noodzakelijk den dood van al de individuen eener

-ocr page 59-



		47

		soort ten gevolge hebben, hebben ze dien nog veel minder ten gevolge gehad in de voorhistorische tijden, toen de soorten, noch door tijd noch door ruimte beperkt, zich trapsgewijze en ongevoelig, en bijgevolg zonder onvermijdelijk gevaar voor vernietiging der geheele soort, naar de nieuwe omgeving heb- ben kunnen voegen. II. � De rudimentaire organen. Niets is meer al- gemeen in de natuur dan het voorkomen van rudimentaire or- ganen. Zoo bespeurt men rudimentaire tepels bij bijna alle mannelijke zoogdieren. Bij een groot aantal slangen is een der longen rudimentair. Bij anderen bestaan rudimenten van het bekken en van de achterste ledematen !). De foetus van den walvisch heeft tanden; op volwassen leeftijd hebben de \\valvis- schen er geene meer. De jonge kalveren hebben voor hunne geboorte ook tanden, maar die nooit door het tandvleesch heen- breken. Zekere kevers, die aan den wind blootgestelde eilanden bewonen, hebben vleugels onder vast aan elkander^gehechte dek- schilden, zoodat zij ze derhalve niet kunnen gebruiken. De vleugels van den pingouin zijn zoo weinig ontwikkeld, dat ze alleen voor roeiriemen geschikt zijn. Bij den apteryx, een vo- gel van Nieuw-Zeeland, zijn ze zoo rudimentair, dat zij in het geheel niet gebruikt kunnen worden. Al deze voorbeelden , eene wanhopige zaak voor aanhangers van de theorie der eind-oor- zaken, vinden hunne natuurlijke verklaring in de theorie der teeltkeus. Gebrek aan oefening is er niet de eenige, maar de voornaamste oorzaak van. Op eene opeenvolging van geslachten inwerkende, heeft dit zekere organen trapsgewijze achteruit doen gaan, totdat zij geheel rudimentair werden. Men be- grijpt toch dat, op sommige eilanden, die kevers den dood ontkomen zijn, die hunne vleugels niet voor den wind heb- ben ontplooid, maar ze met kracht onder hunne schilden saam- gevouwen gehouden hebben. Op den langen duur zijn deze laatsten aaneengegroeid; vervolgens heeft de teeltkeus, ge-

		1) Bij den Heterodactylus, eene soort van slang-hagedis. Galeries da Mus�nm.

-ocr page 60-



		48

		holpen door de wet van erfelijkheid, eindelijk alleen de soor- ten met gesloten dekschilden in leven laten blijven. De aan- wezigheid van tanden bij den foetus van het kalf eiv van den walvisch verklaart zich op soortgelijke wijze. De levensvoor- waarden, waaraan deze twee zoogdieren onderworpen zijn, hebben langzamerhand het tandstelsel onnoodig gemaakt. De tanden !) van het kalf, bij voorbeeld, zijn gedurende een zeker aantal achtereenvolgende geslachten hoe langer hoe kleiner gewor- den, tengevolge van gebrek aan oefening of doordien de tong, de lippen en het verhemelte door natuurlijke teeltkeus geschikt geworden zijn om zonder hunne hulp gemakkelijk te grazen. Deze afwijkingen hebben zich door de bekende middelen over- geplant op hunne nakomelingschap; en wanneer men deze sporen nog terugvindt van een verleden dat niet meer bestaat, is het omdat uit kracht van de physiologisehe wet van het beginsel van erfelijkheid op overeenkomstigen leeftijd de afwijkingen, door de reeds volwassenen gekregen, zich bij de nakomelingen eerst op volwassen leeftijd vertoonen. Bijgevolg moeten de foetussen en embryo\'s de minst verzwakte afdruksels van hunnen eer- sten stamvader bewaren. Wat de verandering in functie van een orgaan betreft, deze wordt gemakkelijk verklaard door gewoonte. Als het voor den pingouin voortdurend onnoodig is zijne vleugels tot vlie- gen te gebruiken, terwijl roeien eene hoofdvoorwaarde voor zijn bestaan is, zal gewoonte eindelijk langzamerhand de func- tie der vleugels veranderen. Al deze verschijnselen zijn het onmiddellijk gevolg van de teeltkeus. III. Bestendigheid der lagere typen. � Men is overeengekomen als kenmerk van den vooruitgang in organi- sche ontwikkeling de physiologisehe verdeeling van den arbeid aan te nemen. Een dier staat des te hooger op de ladder der 1) De suijtanden van de bovenkaak namelijk (in de onderkaak bezit het kalf suijtanden) en de hoektanden, die in beide kaken ontbreken; maaltanden zijn in beide kaken aanwezig. Vertaler.

-ocr page 61-



		49

		�wezens, naarmate elk vermogen zich te meer tot een eigen orgaan beperkt. Dewijl het specialiseeren der organen over \'t algemeen voordeelig is voor ieder wezen, moet de teeltkeus er voortdurend naar streven om dit in de individueele organi- satie steeds meer te doen en om deze in dit opzicht steeds vol- komener te maken. Dit verhindert niet, dat zij een aanzienlijk getal wezens van eenen eenvoudigen en weinig ontwikkelden bouw, maar die volkomen geschikt is voor hunne levensvoorwaar- den, kan laten bestaan en ook werkelijk laat bestaan. Eene zeer ontwikkelde organisatie zou volstrekt nutteloos zijn voor wezens, bestemd om te leven onder eenvoudige voorwaarden , en zou hun zelfs schadelijk kunnen wezen, doordien zij, van een fijn maaksel zijnde, aan erger en veelvuldiger gebreken blootgesteld zouden zijn. Zoo zijn, bijvoorbeeld, de infusori�n en de laagste straaldieren. Waarom zouden zij veranderen? Hunne organisatie voegt zich zoo gemakkelijk naar al de indrukken van het me- dium. Zij leven er zonder moeite en zijn er van nature ge- schikt voor; voor hen is elke verandering overbodig. Ook heeft men, overeenkomstig de theorie der teeltkeus, de vol- gende wet vastgesteld: 1°. �Hoe eenvoudiger van maaksel de wezens zijn, des te standvastiger zijn hunne vormen", en aan den anderen kant: 2°. ,/Hoe ontwikkelder de organisatie der wezens is, des te grooter is de spoed, waarmede zij veranderen." Het blijven bestaan van lagere typen naast vormen met meer ont- wikkelde organisatie wordt derhalve gemakkelijk verklaard door de theorie der teeltkeus. IV. De teruggaande ontwikkeling. � Al dadelijk moet men twee zaken onderscheiden: 1°. de teruggaande ont- wikkeling der verstandelijke vermogens en 2o. de teruggaande ontwikkeling van de organisatie. . lo. Teruggaande ontwikkeling van het verstand. � De dieren zijn in verschillenden graad met verstand begaafd. In hunne jeugd schijnen de chimpanzee en de orang-cetan met een kind te wedijveren in lieftalligheid, in oordeel en in berekening. De orang-oetan, die te Parijs in den Jardin des Plantes ge- 4

-ocr page 62-



		50

		leefd heeft, gaf de opmerkelijkste blijken van verstandelijke" overeenkomst met het menschelijk geslacht. \' Een chimpanzee, dien de Amerikaansche reiziger du Chaillu zeer jong gevangen had en slechts drie maanden in het leven hield, verbaasde zijnen meester door zijne aardige stre- ken en zijne manieren van een bedorven kindje. Wat er ech- ter ook zij van het betrekkelijk verstand, vertoond door de dieren die het naast bij den mensen staan, is het een \\verke- lijk vreemd verschijnsel, dat hunne vermogens tegen den tijd der manbaarheid afnemen; men zou zeggen, dat zij op hun schreden teruggaan en in de dierlijkheid terugvallen. De \\vijs- begeerte en de wetenschap zijn onvermogend om dit verschiju- sel te verklaren. Ook is, in tegenoverstelling met de in ont- wikkeling voortschrijdende en voor meerdere volmaking geschikte rede, die bij uitsluiting alleen den mensch toekomt, de terug- gaande ontwikkeling van het verstand de gewichtigste grens- linie, die het lagere dier van den mensch scheidt. 2°. Teruggaande ontwikkeling van de organisatie. � Deze behoort tot het gebied van de natuurlijke historie, terwijl de eerste veeleer tot de wijsbegeerte behoort. De oorzaken, die de bestendigheid van de lagere typen verklaren, zijn toepasselijk op de teruggaande ontwikkeling van het organisme. Men be- grijpt, dat de teeltkeus de organisatie kan vereenvoudigen door eene teruggaande metamorphose, die haar op de ladder der dieren doet dalen, opdat zij weerstand zou kunnen bieden bij de mededinging om het leveu. Het wezen is verlaagd, dit is waar, maar het is beter geschikt geworden voor zijne nieuwe levenswijze. Als de vleugel van den pingouin hem alleen nog tot roeiriem dient, dan is dit, omdat in de bijzondere le- vensvoorwaarden, waaronder hij geplaatst is, het vliegen hem onnoodig is geworden, terwijl de zorg voor zijne voeding hem noodzaakt om onder water te duiken. Het voorste lidmaat van den walvisch is tot eene vin verlaagd, omdat de noodzake- lijkheid om hun voedsel in de zee te zoeken de walvischachtige dieren voor altijd van het vasteland heeft verwijderd. De zoo bui- tengewone gedaanteverwisseling der lagere dieren, bekend onder

-ocr page 63-



		51 i den naam van geslachtsurisseling, waarbij men de volwassenen met betrekking tot den bouw hunner larven ziet teruggaan !), vindt zijne verklaring in de wetten van teeltkeus en van over- erving op overeenkomstigen leeftijd. In het kort, de eerste vraag voor een wezen is zich te plooien naar de levensvoor- waarden; weinig doet het af, of het dit doet door vooruit of achteruit te gaan. Het is voldoende dat eenige vorm, welke ook, aan de mededingers een klein voordeel verschaft, zoodat het door de teeltkeus wordt uitgekozen en door de erfelijkheid wordt in stand gehouden. Van al de verklaringen ter zake van het verschijnsel, dat men teruggaande ontwikkeling van het organisme noemt, gegeven , is voorzeker de minst slechte die, welke voortvloeit uit de theorie der teeltkeus.

		GEVOLGEN VAN DE NATUURLIJKE TEELTKEUS. § 1. Natuurlijke historie. 1°. Uiteenlooping der kenmerken. 2°. Uitsterving van soorten. 3°. De uitgestorven soorten verschijnen nooit opnieuw. 4°. De tusschenliggende aardlagen moeten tusschenliggende soorten bevatten. 5°. In eene afgezonderde streek moeten de tegenwoordige soorten van de fossiele soorten afstammen. 1) De schrijver geeft hier eene zeer vreemde omschrijving van geslachtswisse- ling (�g�n�ration alternante"). Deze is toch volstrekt geen gedaanteverwisseling (�metamorphose"), noch een teruggang der volwassenen met betrekking tot den bouw hunner larven, maar bestaat daarin, dat een individu, in plaats van door de geslachtelijke voortplanting op hetzelve gelijkende individuen te doen ontstaan, daardoor jongen voortbrengt, voedsters genaamd, die niet op hunne ouders gelij- ken, welke jongen op hunne beurt door geslachtelooze voortplanting het aanzijn geven aan individuen, welke op hunne grootouders gelijken. Het door den schrij- ver bedoelde verschijnsel, dat o. a. bij sommige parasitische schaaldieren voor- komt , wordt hier ten onrechte met den naam van geslachtswisseling bestempeld. Vertaler. 4*

-ocr page 64-



		52 § 2. Philosophie der zo�logie. 1°. De natuur maakt geen sprongen. 2°. De eenheid van grondplan of van type. 3°. De wet der voorwaarden van bestaan. 4°. De vooruitgang in de bewerktuigde wereld. FEITEN, DOOR DE NATUURLIJKE TEELTKEUS VERKLAARD. 1°. Geographische verspreiding der georganiseerde wezens. 2°. Rudimentaire organen. 3°. Bestendigheid der lagere typen. 4°. Teruggaande ontwikkeling.

		^;

-ocr page 65-



		ZEVENDE HOOFDSTUK. DE TEELTKEUS, HET ATAVISME , DE GEOLOGISCHE STELSELS.

		I. Beeld van de groepeering en de afstamming der bewerktuigde wezens, volgens de theorie der natuurlijke teeltkeus. � ,/Men heeft soms de verwant- schappen van de wezens derzelfde klasse voorgesteld door het beeld van eenen grooten boom: deze vergelijking is juist. De takken en knoppen vertegenwoordigen de levende soorten; die, welke in vorige jaren zijn gegroeid en gebloeid hebben, vertegen- woordigen de opeenvolging van uitgestorven soorten. In ieder jaargetijde van aangroei hebben alle twijgen getracht zich op- nieuw naar alle kanten te vertakken en tot verdelging toe de naburige takken en twijgen te overwinnen, op dezelfde wijze als de soorten en groepen van soorten andere soorten hebben trachten te overwinnen in den grooten strijd om het leven. De hoofdtakken, waarin de stam zich eerst verdeelt en die zich in groote takken en deze weder in hoe langer hoe kleiner takken splitsen, zijn zelve eens, toen de boom jong was, een- voudige knoppen geweest; en dit verband tusschen de vroegere knoppen en de tegenwoordige, door middelvan vertwijgde tak- ken, stelt volkomen de Massificatie van alle levende en uitge- storven soorten in groepen, ondergeschikt aan andere groepen, voor. Van de menigvuldige knoppen, die bloeiden toen de boom nog slechts een jeugdig boompje was, zijn slechts twee of drie in leven gebleven, die nu groote takken geworden zijn en thans nog al de andere takken dragen. Evenzoo hebben van de soorten, die gedurende zeer lang geleden geologische tijdvakken

-ocr page 66-



		54

		leefden, slechts een zeer gering aantal nu nog gewijzigde af- stammelingen. Van het eerste tijdperk van den groei des booms af zijn vele twijgen, die later hoofdtakken konden geworden zijn, verdord en afgevallen; en deze verloren gegane takken, van verschillende grootte, kunnen die geheele orden, die famili�n, die geslachten voorstellen, welke nu geen enkel levend verte- genwoordiger meer hebben en ons niet anders dan in fossie- len toestand bekend zijn. Evenals men hier en daar uit een der onderste deelen van eenen boom eene teedere en dunne twijg ziet uitschieten en, als gunstige omstandigheden het bevorderen, vol leven tot den top opgroeien; evenzoo zien wij zeldzame dieren, zooals het vogelbekdier en den lepidosiren, die, in som- mige opzichten, door hunne verwantschappen twee hoofdvertak- kingen van de organisatie met elkander verbinden, tot op onzen leeftijd komen, blijkbaar aan het noodlot van de mededinging ontkomen door de beschermende ligging van hunne standplaats. Evenals de knoppen, zich ontwikkelende, nieuwe knoppen doen geboren worden en evenals deze, wanneer ze krachtig zijn, met kracht groeien en aan alle kanten boven veel zwakkere takken uitkomen; evenzoo is het door eene onafgebroken op- volging van geslachten gegaan met den grooten Boom des levens, die den bodem der aarde opvult met de overblijfselen van zijne doode en gebroken takken, en hare oppervlakte bedekt met zijne altijd nieuwe en altijd schitterende vertakkingen." (Darwin). II. Wet van atavisme of reversie. � Er is in de physiologie een zeer verwonderlijk, maar volkomen bewe- zen feit; het is de neiging, die de afgeweken nakomelingen bezitten om een of meer kenmerken van den oorspronke- lijken stam terug te krijgen. Deze neiging heet atavisme of wet van reversie. Alle soorten van duiven zijn afkomstig van de rotsduif (Columba lima), die eene leiblauwe kleur, twee zwarte banden op de vleugels, en �enen zwarten band op den staart heeft, en wier buitenste staartpennen aan den bui- tenkant van hare basis met wit omzoomd zijn. Nu gebeurt

-ocr page 67-



		55

		het vaak, dat in de verscheidenheden, die zich het verst van de rotsduif verwijderen, de lei blauwe kleur en evenzoo een der eigenaardige kenmerken van het gevederte zich opnieuw vertoonen. De waarnemingen, die omtrent het atavisme gedaan zijn, hebben de volgende twee feiten geleerd: 1°. Gekruiste rassen. � Als een ras slechts eene enkele maal met een ander gekruist is, toont hun beider nakomelingschap, gedurende verscheidene geslachten, en zelfs, volgens sommigen, gedurende een twaalf- of twintigtal geslachten eene neiging om tot de kenmerken van het vreemde ras terug te keeren. Na twaalf geslachten is de verhouding van het vermengde bloed tusschen de beide lijnen van voorouders slechts 1 tot 2048; en toch stemt men algemeen toe en heeft men bewezen, dat deze droppel vreemd bloed voldoende is om neiging tot reversie te veroorzaken ). 2°. Niet gekruiste rassen.* � Bij een ras, dat niet gekruist is, maar van hetwelk de beide ouders, door teeltkeus of anders- zins , een kenmerk door eenen gemeenschappelijken voorvader bezeten, verloren hebben, kan integendeel de minder of meer- der sterke neiging om het verloren gegane kenmerk weer te voorschijn te brengen, zich gedurende een bijna oneindig getal geslachten overplanten. Uit de wet van reversie, in verband met de theorie van door teeltkeus gewijzigde afstamming, vloeien twee, bijna te- genstrijdige gevolgen voort: 1\'. Zij verzet zich tegen- de teeltkeus, daar zij eene neiging heeft om de gevolgen der achtereenvolgende afwijkingen op te heffen door bij de afstammelingen de oorspronkelijke kenmerken van den gemeenschappelijken stamvader opnieuw te voorschijn te brengen. 2°. Zij is een bewijs van de waarheid der theorie van de teeltkeus, omdat zij, de oorspronkelijke kenmerken van den gemeenschappelijken stamvader opnieuw te voorschijn bren-

		1) Reversie komt van revertere, terugkeeren; atavisme van atavus, een vooronder.

-ocr page 68-



		56

		gende, hierdoor bewijst dat, niettegenstaande haar verschil en hare verscheidenheden, de soorten afkomstig zijn van eenen gemeenschappelijken stam. Voorbeeld: de zebra heeft strepen op het lijf en op de beenen; de kwagga alleen op het lijf; de ezel heeft �ene streep op den schouder en dikwerf ook dwars- strepen op de pooten. De paarden in Europa, vooral de veu- lens, hebben meestal �ene streep op den rug; sommigen hebben twee en soms drie evenwijdige strepen op eiken schouder. In het Noordwesten van Indi� heeft het ras der Kattywar-paarden altijd de streep op den rug; de streep op den schouder is zeer algemeen en dikwerf dubbel of zelfs drievoudig. In tegen- woordigheid van dit veelvuldig weder te voorschijn komen van hetzelfde kenmerk, geeft de wet van reversie ons recht om te besluiten tot eenen gemeenschappelijken stamvader, waaruit twee famili�n zouden zijn voortgekomen. De eerste zou de zebra en de kwagga bevatten, wier gestreepte huid op een geringer aantal kruisingen zou wijzen ^l); de tweede , meer van de grond- type afgeweken, zou samengesteld zijn uit de hemione, den ezel eu het paard, bij welke, onder gunstige, maar aan ons onbekende omstandigheden, de eigenaardige strepen van hun- nen gemeenschappelijken stamvader opnieuw te voorschijn zouden komen. III. Geologische theorie�n en theorie�n omtrent den oorsprong der soorten. � Er bestaan twee geolo- gische stelsels om de veranderingen, door den aardbol onder- gaan , te verklaren: 1°. Dat van de plotselinge en algemeene natuuromwentelin- gen , uiteengezet door Cuvier; 2°. Dat van de langzame werking van nog bestaande oor- zaken, door Sir Charles Lyell verdedigd. § 1. Plotselinge natuuromwentelingen. � De 1) Op een geringere afwijking, niet op een geringer aantal kruisingen. Wij hebben hier met de afwijkingen van �ene stainsoort, niet met kruisingen tus- schen verschillende soorten te doen. Vertaler.

-ocr page 69-



		57

		theorie der natuuromwentelingen verklaart de veranderingen , door de aardkorst ondergaan, door plotselinge, algeineene rijzingen en dalingen, die telkens al de destijds bestaande wezens verdelgd hebben, zoodat, volgens het sarkastische ge- zegde van Etienne Geoffroy-Saint-Hilaire, God genoodzaakt was na iedere natuuromwenteling zijn werk opnieuw te be- giunen en nieuwe soorten te scheppen, om eene aarde te bevolken, die plotseling onderstboven gekeerd was. Voor deze theorie is geen langdurige tijd noodig; zij leert dan ook, dat de laatste natuuromwenteling van betrekkelijk jonge dagteekening is. Onveranderlijkheid der soorten. � Bij deze geologische theorie behoort de theorie van de onveranderlijkheid der soorten en bijgevolg de leer, dat elke soort het voortbrengsel van eene afzon- derlijke scheppingsdaad is. Daar bij elke natuuromwenteling alle soorten verdelgd werden, volgt hieruit dat de latere soorten, uit een stuk geschapen, elk afkomstig zijn van eenen afzon- derlijken stam. Van den anderen kant, hebben de soorten, daar de laatste natuuromwenteling voorondersteld wordt van zeer jonge dagteekening te zijn, niet kunnen varieeren, omdat zij er den tijd niet toe gehad hebben. Om deze twee redenen zijn de soorten onveranderlijk en stammen ieder van eenen afzonderlijken stamvader af. Wat dit stelsel kenmerkt, is de herhaalde tusschenkomst van eenen schepper die, op de wijze van den God van Plato, de schepselen vormt naar eene ideale type, en bij elke nieuwe uitgave zijne werken meer volkomen maakt. §2. Langzame werking der bestaande oorza- ken. � Volgens de theorie der bestaande oorzaken, thans algemeen aangenomen, zijn de veranderingen, in v�orhistori" sche tijden voorgevallen, het werk geweest van dezelfde lang- zaam werkende en veelvuldige oorzaken die, nu nog, onder onze oogen, de oppervlakte der aarde wijzigen. Het is wel waarschijnlijk, dat deze oorzaken op sommige oogenblikken met meer kracht gewerkt hebben; maar zij zijn het, en zij alleen.

-ocr page 70-



		o

		58 die werkzaam waren om de aardkorst langzaam en trapsgewijze te veranderen, zoodat tusschen de vroegere tijdvakken en het jongste tijdvak nimmer stilstand in haar is geweest. Voor de werking der bestaande oorzaken is �ene enkele voorwaarde voldoende, namelijk een onmetelijk aantal jaren. Deze theorie heeft het voordeel, dat zij niet alleen het wonder wegneemt, maar dat zij ook het onbekende uit vroegeren tijd door het bekende uit den tegenwoordigen tijd verklaart. Veranderlijkheid der soorten. � De theorie der teeltkeus verklaart den. oorsprong der soorten door de uiteenlooping der kenmerken, door middel van aanhoudende afwijkingen. �ene voorwaarde is hiertoe noodig: eene lange reeks van eeuwen. Zij heeft dit voordeel, dat zij natuurlijke feiten door natuurlijke oorzaken verklaart, elke theologische bespiegeling verwij de- rende, deze pest voor de wetenschap. Want de wetenschap is niets anders dan het verwijderen van het bovennatuurlijke bij de verklaring van natuurlijke zaken.

-ocr page 71-



		ACHTSTE HOOFDSTUK.

		KRITIEK VAN DE BESTAANDE KLASSIFICATIES.

		Voordat hij de beginselen van klassificatie uiteenzet, die voortvloeien uit de theorie van door teeltkeus gewijzigde af- stamming, heeft Darwin eene zeer levendige kritiek gegeven van de verwarring, die geheerscht heeft bij het vervaardigen der klassificaties, die gewoonlijk aangenomen worden. Met eene onverbiddelijke logica wijst hij aan, dat alles kunstmatig is in de stelsels, die beweerd worden natuurlijk te zijn; dat ieder natuurkundige den gang zijner denkbeelden gevolgd heeft in de wijze van rangschikking, dan eens aan eenig kenmerk een bijzonder gewicht toekennende, dan weder het zonder eenige objectieve reden voorbijgaande; dat in �en woord, bij gebrek van eenen leiddraad, de klassificatie opnieuw gemaakt moet worden. Zijn besluit is, dat stamverwantschap deze leiddraad is, en dat alleen zij geschikt is om de wezens te groepeeren en eene waarlijk natuurlijke klassificatie te grondvesten \'). De natuurkundigen doen hun best om de soorten, geslachten en famili�n van iedere klasse te rangschikken volgens een, zoo- als zij het noemen, natuurlijk stelsel. Maar wat beteekent dit woord? Eenige schrijvers beschouwen het als een ideaal plan om het gelijksoortige bijeen te brengen en het ongelijksoortige

		1) Alles wat de klassificatie betreft, uitgezonderd de stelselmatige voorstelling, is bijna woordelijk getrokken uit het boek van den Heer Darwin : de Oorsprong der soorten. Zie de uitmuntende vertaling van Dr. T. C. Winkler.

-ocr page 72-



		60

		te scheiden; of als een kunstmiddel oin zoo kort mogelijk algemeene stellingen uit te spreken (Leer van Cuvier). In de oogen van een groot aantal is het de wezenlijke openbaring van het scheppingsplan (Leer van Agassiz, De l\'esp�ce, blz. 10, 18, 31). Ontbreken van een stelselmatig beginsel. � Welken regel te volgen om de wezens volgens dit ideale plan te rangschikken? Welke zal de leiddraad zijn voor den natuurkundige, opdat hij niet verdwale en niet blootgesteld zij den verkeerden weg in te slaan? De natuurkundigen hebben nimmer een vast en waarlijk rationeel criterium gehad. Dan eens nemen zij er een aan, dat van het grootste gewicht zou zijn, maar dat zij een oogenblik later volstrekt niet meer zullen tellen. Dan eens zetten zij dit met verachting ter zijde, als zijnde van blijkbaar volstrekt geen belang, om er later den regel voor hunne soort- bepalingen van te maken. In een woord, welke ook op zich zelve de waarde van de beurtelings aangenomen kenmerken zijn moge, is het niettemin waar, dat verband en strengheid van betoog overal ontbreken. De aangenomen klassificatie kan zich niet in de overtuiging vestigen, omdat zij het ken- merk van zekerheid niet draagt: zij schijnt een voorbeeld van verwarring en willekeur. § 1. Kritiek der soorten ^l). I. Kenmerken, die op analogie en adaptatie rusten. Langen tijd heeft men gemeend, dat de bijzonderheden in organisatie, die de levenswijze bepalen, en dat het medium, waarin ieder wezen leeft, van bijzonder gewicht moesten zijn voor de klassificatie. Niets is echter minder juist. Niemand beschouwt de gelijkenis van eene muis op eene spitsmuis, van een dugong (dikhuidig dier) op eenen walvisch, van eenen 1) Of om het beter uit te drukken: Kritiek tier kenmerken, uitgekozen om de soorten te bepalen.

-ocr page 73-



		61

		n \'yisch op een visch van eenig gewicht. Deze gelijkenissen ..orden, hoezeer zij ten nauwste met geheel hun leven in verband staan, eenvoudig beschouwd als kenmerken, die op analogie of adaptatie berusten. Men zou zelfs tot algemeenen regel kunnen stellen, dat eene bijzonderheid in organisatie van des te meer gewicht wordt voor de klassificatie, naarmate zij minder in verband staat met de bijzondere gewoonten der levende wezens. Zoo staan, bijvoorbeeld, bij den dugong de voortplantings- werktuigen het minst in rechtstreeksche betrekking met de le- venswijze en het voedsel van dit dier; bijgevolg moeten zij de duidelijkste aanwijzingen verschaffen omtrent de wezenlijke verwantschap van den dugong (Owen). Hetzelfde is het geval bij de planten. Haar leven hangt af van hare voedingswerktuigen, en echter verschaffen deze slechts kenmerken, die verwaarloosd mogen worden, terwijl de voort- plantingswerktuigen en de vrucht die zij voortbrengen, van het hoogste belang zijn. II. Organen van groot gewicht voor het leven en van hoog physiologisch belang � Bij het rang- schikken moet men dus niet vertrouwen op gelijkenissen in "ganisatie, in verband staande met de voorwaarden der uitwen- olge wereld, van hoeveel g?wicht zij ook zijn mogen voorliet welzijn van het individu of van de soort. Misschien is het ge- deeltelijk hieraan toe te schrijven, dat bijna alle natuurkundigen het meeste gewicht hechten aan de organen, welker belangrijkheid voor het leven en welker physiologisch gewicht van den eersten rang is, zooals die welke dienen voor den bloedsomloop en de inwerking der zuurstof op het bloed, alsook voor de voortp!an- ting. Dit is wel waar, maar toch niet volstrekt waar uit het oogpunt der natuurkundigen. Want bij sommige groepen vindt men, dat elk dezer organen, hoe belangrijk het ook zij , somwijlen kenmerken aanbiedt van eene zeer ondergeschikte waarde. Zij worden beschouwd als van groot nut bij de klas- sificatie, niet omdat zij van groot gewicht zijn, maar omdat zij

-ocr page 74-



		62

		altijd gelijkvormig en steeds aanwezig zijn. Deze omstandigheid nu is een gevolg daarvan, dat deze organen het minst gewij- zigd zijn geworden bij het zich voegen der verschillende soor- ten naar hare onderscheidene levensvoorwaarden. III. Organen van eenige physiologische betee- kenis. � 1°. Het gaat lang niet altijd door, dat de physiologi- sche waarde van een orgaan op stellige wijze zijne waarde vaststelt voor de klassificatie. Het bewijs hiervoor is, dat bij verwante groepen, bij welke wij alle reden hebben om te vooronderstellen, dat zeker orgaan bijna dezelfde physiologische waarde moet heb- ben, zijne waarde uit het oogpunt van klassificatie echter zeer verschillend is. Zoo hebben, bijvoorbeeld, de sprieten bij eene geheele afdeeling van vliesvleugelige insekten eene groote overeenkomst in samenstelling; maar in eene andere afdeeling verschillen zij bijzonder, en hun verschil is bij de klassifi- catie van eene geheel ondergeschikte waarde. Niemand zou echter durven zeggen, dat bij deze twee groepen van dezelfde orde de sprieten van een meerder of minder groot physiologisch belang zijn. Men zou ook veelvuldige voorbeelden kunnen bij- brengen van organen, die geheel gelijk en bijgevolg van de- zelfde physiologische waarde zijn, die bij dezelfde groep van levende wezens nu eens hoogst gewichtig, dan weder volstrekt onbelangrijk voor de klassificatie zijn. Hoe zou een natuurkun- dige, te midden van deze tegenstrijdige gronden van soortbe- paling, kunnen zeggen, uit kracht van welk beginsel hij wille- keurig dit of dat criterium aanneemt of verwerpt? 2°. De rudimentaire of geatrophieerde organen zijn van vol- strekt geen physiologisch gewicht, noch voor het leyen belangrijk; en echter weet men, dat zij vaak eene zeer groote waarde heb- ben voor de klassificatie. Niemand zal betwisten, dat de rudi- mentaire tand in de bovenkaak der jeugdige herkauwende dieren en zekere onontwikkelde beenderen van hunne pooten van het grootste uut zijn, omdat zij bewijzen, dat er eene nauwe verwantschap bestaat tusschen de herkauwende en de dikhui- dige dieren.

-ocr page 75-



		63 3°. Men zou een groot aantal kenmerkende bijzonderhe- den van bijna volstrekt geene physiologische waarde kunnen opsommen, die echter algemeen van het grootste nut bij het bepalen van geheele groepen beschouwd worden. Zoo is de vrije gemeenschap tusschen de neus- en de moudholte, volgens Owen, het eenige kenmerk, dat de reptielen van de visschen onderscheidt. Evenzoo is het met de opening van den hoek der kaak bij de buideldieren; met de wijze, waarop de vleugels bij de insecten geplooid zijn; met de kleur bij sommige wieren; met de behaardheid van sommige gedeelten der bloem bij de grasachtige planten, en met den aard van het bekleedsel van de huid, zooals haren of vederen, bij de gewervelde dieren gelegen. Als het vogelbekdier met vederen in plaats van met haar bedekt geweest was, zou dit geheel uitwendig kenmerk, dat van volstrekt geen physiologische waarde is, door de natuur- kundigen bij de bepaling van de verwantschap van dit vreemd schepsel met de vogels en de reptielen voor even belangrijk gehouden zijn als eene gelijkenis in het maaksel van elk ander inwendig orgaan. 4°. Het gewicht voor de klassificatie van kenmerken van ge- ringe physiologische waarde, hangt voornamelijk af van hun verband met andere kenmerken van meer of minder groot ge- wicht. Het is duidelijk, dat een zeker bestendig geheel van ken- merken in de natuurlijke historie vooral van de grootste waarde is. Zoo hebben al de pogingen om te klassificeeren, gegrond op eene enkele klasse van organen, welke er ook het gewicht van zij, altijd schipbreuk geleden; want geen enkel gedeelte van de organisatie is bij de verschillende groepen van levende we- zens overal van volstrekt even groot gewicht. In de praktijk en als de natuurkundigen aan den arbeid zijn, bekommeren zij zich weinig om de physiologische waarde der kenmerken, waar- van zij zich bedienen om eene groep te bepalen, of om de plaats aan te wijzen, die zekere bijzondere soort moet innemen. Wanneer zij een bijna gelijkvormig kenmerk waarnemen, ge- meen aan een groot aantal soorten en dat bij andere niet be- staat, bedienen zij er zich van, alsof het eene grooce waarde

-ocr page 76-



		64

		had. Als het aan een minder aanzienlijk aantal vormen eigen is, gebruiken zij het slechts alsof het eene ondergeschikte waarde had. Is dit niet een duidelijk bewijs, dat de tegenwoordig aan» genomen klassificatie elk theoretisch beginsel mist? Is dit niet aan onbevooroordeelden in het oog doen vallen dat, bij gebrek aan eenig grondig en vruchtbaar denkbeeld, het zoogenaamde natuurlijke stelsel eigenlijk in \'t geheel geen stelsel is ? Een stelsel is eene vereeniging van deelen, ten nauwste aan eik- ander verbonden door denzelfden band; die band, waar is hij in de tegenwoordige klassificatie? IV. De embryo. � Twee groote natuurkundigen, Milne- Edwards en Agassiz, hebben sterk gedrukt op het beginsel, dat de embryologische 1cen merken voor de klassificatie der die- ren de belangrijkste van allen zijn, en men heeft vrij algemeen deze meening als waar aangenomen. Men begrijpt gemakkelijk, dat de kenmerken aan de embryo ontleend van even groot gewicht moeten zijn als die, welke men aan volwassen dieren ontleent; want eene klassificatie moet al de leeftijden van ieder individu omvatten. Maar uit het oogpunt van de over\'t alge- meen aangenomen theorie, ziet men niet in, waarom het maak- sel van de embryo van meer gewicht moet zijn dan dat van het volwassen dier ; want alleen dit laatste speelt zijne volko- men rol in de huishouding der natuur. § 2. Kritiek van de groepen van soorten. I. Willekeurige verdeeling van de groepen van soorten. � Wat de betrekkelijke waarde van de verschillende groepen van soorten, zooals orden, onder-orden, famili�n, onder- famili�n en geslachten betreft, zoo schijnt zij, ten minste tot heden, bijna geheel willekeurig geweest te zijn. Er zijr weinige wel afgescheiden en goed bekende verscheidenheden, dit niet op zijn minst door enkele bevoegde rechters voor werkelijke soorten verklaard zijn. Er zijn onder de planten en insecten groepen van vormen, die door bekwame natuurkundigen eersl als eenvoudige geslachten beschouwd, sedert verheven zijn tot

-ocr page 77-



		65

		den rang van onder-famili�n en zelfs van famili�n. Onder de geslachten, die bij de planten de meest polymorphe soorten bevatten, telt Babington 251 soorten en Bentham slechts 112. Dit is een verschil van L39 twijfelachtige vormen. Eindelijk beweren sommige natuurkundigen zelfs, dat de die- ren nimmer verscheidenheden vertoonen; bijgevolg beschou- wen zij de geringste verschillen als soortkenmerken en zelfs als een gelijke vorm in twee van elkaar verwijderde streken gevonden wordt, is dit hun een genoegzame grond om aan te nemen, dat twee verschillende soorten onder hetzelfde kleed verborgen zijn. Deze verwarring en deze buitengewone uiteenlooping van meeningeu ontstaan, doordien de natuurkun- digen onvermogend zijn om eene juiste bepaling te geven van wat zij onder verscheidenheid, soort en geslacht verstaan. Als er, zooals zij beweren, in de natuur eene scherpe scheidslinie tusschen verscheidenheid en soort getrokken was, zouden de natuurkundigen allen overeenkomen in hunne verdeelingen. II. Keten der verwantschappen. � Vaak volgen onze klassificaties eenvoudig de keten der verwantschappen. Niets is gemakkelijker dan om een zeker aantal kenmerken te be- palen, die aan al de vogels gemeenschappelijk eigen zijn. Maar ten opzichte der schaaldieren is deze bepaling tot nog toe onmogelijk bevonden. Er zijn schaaldieren aan beide tegenover- gestelde einden van de reeks {krabben.... cyclopes en balani), aan welke nauwelijks een enkel kenmerk gemeenschappelijk eigen is, en toch zijn de soorten, die de uiterste zijn aan de beide einden van de keten, klaarblijkelijk verwant aan haar, die haar het naast zijn, deze weder aan andere, en zoo vervol- gens; allen zijn gemakkelijk te herkennen, als zonder twijfel behoorende tot deze bijzondere klasse van gelede dieren, en niet tot de andere. III. Geographische verspreiding. � Dikwerf, en vaak misschien zeer ten onrechte, heeft men de geographische verspreiding bij de Massificatie der georganiseerde wezens aan- 5

-ocr page 78-



		66

		gewend, vooral ten opzichte van zekere elkaar na verwante groepen. Temminck drukt op het nut en zelfs op de noodzake- lijkheid om met dit element rekenschap te houden ten opzichte van eenige groepen van vogels, en verscheidene entomologen en plantkundigen hebben er acht op geslagen. Besluit. � Om kort te gaan, welk ook het innerlijk gewicht zij van de kenmerken, die de natuurkundigen beurtelings aannemen voor hunne klassificaties, het is onmogelijk daarin te vinden dat geheel van deelen, nauw verbonden door een zelfden band, dat men in een woord een stelsel noemt. Van daar die aanmerkelijke uiteenlooping van meeningen, hetzij tusschen de natuurkundigen, hetzij in de verdeelingen zelve door ieder hunner opgegeven. Vandaar dat karakter van on- zekerheid en weifeling, dat op de geheele wetenschap drukt en haren vooruitgang tegenhoudt.

-ocr page 79-



		NEGENDE HOOFDSTUK. GENEALOGISCHE KLA9SIFICATIE.

		Het beginsel van klassificat ie is de afstam- ming. � De theorie van door teeltkeus gewijzigde afstam- ming geeft alleen den sleutel voor de ware klassificatie. Zij alleen kan de natuurkundigen zeker leiden en hun het licht in handen geven, zonder hetwelk zij slechts tastende en onbe- sterad ronddolen. Die verborgen band, dien zij gezocht hebben onder het voorgeven van eenig geheimzinnig scheppingsplan te ontdekken of slechts algeineene stellingen uit te spreken, die verborgen band is de gemeenschappelijke oorsprong. Iedere ware klassificatie is derhalve genealogisch. Stelsel, dat hieruit voortvloeit. � Hoe leert men de afstamming der soorten kennen ? Wij hebben geen enkel genealogisch register; wij kunnen dus de gemeenschap van oor- sprong niet vaststellen dan met behulp van allerlei gelijkenissen, die wij opmerken. Doch welke kenmerken zullen ons, te midden van al de ontstane afwijkingen , de beste aanwijzingen geven? Dit zullen die kenmerken zijn, die zich het minst veranderd schijnen te hebben onder den onmiddellijken invloed van de levensvoorwaarden, waaraan elke soort zich in lateren tijd blootgesteld zag: 1°. De standvastigheid van maaksel. 2°. Sporen van het oorspronkelijke maaksel. 5*

-ocr page 80-



		68

		8°. Eenvormigheid van een geheel van kenmerken. 4°. De bestaande of teruggevonden keten van verwant- schappen. § 1. Standvastigheid van maaksel. I. � Organen van hoog gewicht voor het leven en van groot pjhysiologisch belang. � In de eerste plaats komen de organen, bestemd voor den bloedsomloop en de inwerking der zuurstof op het bloed, en de voortplan- tingsorganen in aanmerking. De standvastigheid van hun maaksel en hun eenvormig karakter ontstaan, doordien zij het minst veranderd zijn; bijgevolg bewijzen zij duidelijk de afstain- ming van eenen gemeenschappelijken voorvader. II. � Organen van eenig physiologisch ge- wicht. � Weinig is er aangelegen, dat de eene of andere eigenaardigheid slechts geringe physiologische waarde bezit, bijvoorbeeld, de opening van den hoek van de kaak, de wijze waarop de vleugels van een insekt opgevouwen zijn, de vederen of het haar, die de opperhuid bekleeden. Het is voldoende, dat deze eigenaardigheid [karakteristiek en blijvend zij bij een groot aantal verschillende soorten, en bovenal bij dezulken die eene zeer verschillende leefwijze hebben. Zij verkrijgt dan, hierdoor reeds, eene groote waarde; want, in dergelijke gevallen kan men hare aanwezigheid bij zoovele verschillende vormen, die zulke tegenovergestelde gewoonten hebben, niet anders ver- klaren dan door den overge�rfden invloed van eenen gemeen- schappelijken voorvader. § 2. Sporen van het oorspronkelijke maaksel. I. Rudimentaire of geatrophieerde organen. � De rudimentaire organen getuigen op eene schitterende wijze, dat de soorten uit^eenen gemeenschappelijken stamvader ge- sproten zijn. Het is toch duidelijk, dat als deze organen niet

-ocr page 81-



		69

		liet gevolg waren van eene gemeenschappelijke overerving, noch oefening noch gewoonte ze immer hadden kunnen doen geboren worden, dewijl zij van gering nut of zelfs zonder be- stemming zijn. II. � Embryo. � De bouw van de embryo is voor de klassificatie zelfs van meer gewicht dan die van het volwassen dier. De embryo is het dier in zijnen het minst gewijzig- den toestand; juist hierdoor verraadt hij ons den bouw van zijne voormalige stamouders. Als derhalve twee groepen van thans in levenswijze en organisatie zeer onderscheidene dieren volkomen gelijke of overeenkomstige embryonale ontwikkelings- trappen doorloopen, kan men voor zeker aannemen , dat zij beide afstammen van gemeenschappelijke voorouders of van voorouders, die bijna dezelfde zijn. De gelijkvormigheid in het maaksel van de embryo\'s verraadt dus de gemeenschappe- lijke afkomst, welke ook de wijzigingen zijn, die de bouw van het volwassen dier ondergaan hebbe. Dit gewicht va^n de embryo is gegrond op de wet van erfelijkheid op overeenko- menden leeftijd. Het is er het noodwendig gevolg van Zoo kunnen, bijvoorbeeld, de voorste ledematen, die bij de moedersoorten tot voeten dienden, door eene langdurige op- eenhooping van wijzigingen bij een der nakomelingen geschikt worden om tot handen, bij een ander om tot vinnen, bij een derde om tot vleugels te dienen. Maar volgens de wet van de erfelijkheid openbaart zich elke opeenvolgende wijziging, over het algemeen, op zekeren leeftijd , en komt op den hier- mede overeenkomenden leeftijd weder te voorschijn. De voorste ledematen van de embryo der verschillende gewijzigde nakome- lingen van eenen zelfden stam zullen dus altijd zeer veel op elkander gelijken; want zij zullen niet worden aangedaan door de later plaats gehad hebbende wijzigingen. Maar bij ieder van onze nieuwe soorten, zullen de voorste ledematen van de embryo aanmerkelijk verschillen van de voorste ledematen van het volwassen dier; want de ledematen van het volwassen dier hebben ingrijpende wijzigingen ondergaan op eenen reeds

-ocr page 82-



		70

		gevorderden leeftijd en hebben zich alzoo vervormd tot handen, vinnen, vleugels. De invloed, welken langdurige oefening of gebrek aan oefening kan hebben op het wijzigen van een orgaan, zal bovenal het volwassen dier aandoen, dat al de werkzaamheid van zijne vermogens verkregen heeft en in zijne behoeften moet voorzien. Maar de wijzigingen, ontstaan op gevorderden leeftijd , zullen eveneens op gevorderden leeftijd erfelijk zijn, terwijl de embryo niet of weinig gewijzigd zal geworden zijn door den invloed van het gebruik of door gebrek aan oefening. De larven, zelfs die, welke een actief leven leiden, zijn meer of minder aan de wet der embryonale overeenkomsten onderworpen. De cirrhipeden bieden hiervan een treffend voorbeeld aan. De beroemde Cuvier zelf heeft niet bemerkt, dat een zeepok in werkelijkheid een schaaldier is, ofschoon een enkele blik op de larve geen twijfel omtrent dit punt kan overlaten. Dit komt omdat Cuvier, niettegenstaande zijn genie, den sleutel niet had van de ware, de eenige natuurlijke klassi- ficatie, de genealogische klassificatie namelijk. § 3. Eenvormigheid van een geheel van kenmerken. De kenmerken kunnen, elk afzonderlijk beschouwd, duizen- derlei verschillende afwijkingen vertoonen; maar het geheel van al de kenteekenen behoudt een eenvormig aanzien, dat de gemeenschappelijke afkomst verraadt. Hoewel in. Frankrijk ieder individu bijna in elk opzicht van zijnen medeburger on- derscheiden is, hebben echter de Franscheu als een geheel beschouwd eenen familietrek, die hun bijzonder eigen is. Deze oorspronkelijke physionomie, een legaat van gemeenschappelijke voorouders, kenmerkt ieder volk in Europa. Evenzoo onder- scheiden zich de Europeanen, ofschoon van elkander verschil- lende door eindelooze afwijkingen, van de Chineezen of de Afrikanen door het geheel van hunne kenmerken. Dit ver- klaart het aphorisme van Linnaeus: �De kenmerken maken het geslacht niet, maar het geslacht maakt de kenmerken." Inder-

-ocr page 83-



		71
		i


		daad kunnen de kenmerken, ieder op zichzelf genomen, het geslacht niet geven, daar het geslacht afhangt van het aanzien van het geheel der kenmerken. Maar het geslacht, opgebouwd uit de kenmerken, geeft juist hierdoor de bijzondere kenmer- ken die het omsluit. § 4. Bestaande of weergevonden keten van venoantschapp en. I. � Kenmerken, die op analogie of adaptatie berusten. � Men moet zich wel wachten de op analogie en adaptatie berustende kenmerken met wezenlijke verwantschap te verwarren. Zoo zijn de inrichting der voorste ledematen van den dugong en van den walvisch, de gelijkenis tusschen de vinnen dezer beide dieren en de vinnen der visschen ken- merken, die alleen beruaten op analogie en adaptatie voor een zeker medium. De dugong toch is een dikhuidig, de walvisch een walvischachtig dier, en beiden zijn zoogdieren. Van den anderen kant krijgen diezelfde op analogie berus- tende kenmerken, die van geene waarde zijn als men eene klasse met eene andere klasse of eene orde met eene andere orde ver- gelijkt, een groot gewicht als men de individuen van dezelfde klasse of orde met elkander vergelijkt. Dit is, omdat zij, bij individuen van dezelfde klasse, werkelijke verwantschappen en betrekkingen van bloedverwantschap verraden. Zoo zijn de lichaamsgedaante en de vinvormige ledematen bij de vergelij- king van eenen walvisch met eenen visch bloot op analogie berus- tende kenmerken, omdat zij in beide klassen het gevolg zijn van dezelfde adaptatie, die hen, de een zoo goed als de ander, in staat stelt te zwemmen. Maar deze zelfde lichaamsgedaante en deze vinvormige ledematen toonen wezenlijke verwantschap- peu aan tusschen de verschillende leden van de familie der walvisschen. Want deze verschillende walvischachtige dieren gelijken op elkander door zoovele kenmerken van meer of miu- der gewicht, dat het onmogelijk is te betwijfelen, dat hunne algemeeue gedaante en de bouw van hunne ledematen geen erf-

-ocr page 84-



		72

		stuk zou zijn van eenen geineenschappelijken voorvader. In het gewone stelsel van klassificatie zou men dit, nu eens niets waardig, dan weer belangrijk, gewicht van hetzelfde kenmerk niet kunnen verklaren, terwijl het een klaarblijkelijk en gemak - kelijk gevolg is van de genealogische klassificatie. II. � Het uitsterven van soorten. � Het uitster- ven van soorten heeft tot gevolg de levende soorten in af- zonderlijke groepen te scheiden, omdat de plaats door de uit- gestorvene soorten ingenomen ledig is gebleven. De gapingen zijn dus des te grooter, hoe meer soorten uitgestorven zijn. Dit verklaart ons, waarom zekere klassen zoozeer van andere on- derscheiden zijn. Zoo is het, bijvoorbeeld, met de klasse der vogels met betrekking tot al de andere gewervelde dieren ge- legen. De vormen, die oorspronkelijk de kikvorschachtige dieren met de visschen verbonden, schijnen in minder groot aantal te ?ijn uitgestorven: de gaping is daarom minder groot. Andere klassen, zooals die der schaaldieren, hebben nog minder gele- denj want de meest onderscheiden en schijnbaar meest van elkander verwijderde vormen zijn er nog met elkander verbon- den door eene lange reeks van verwantschappen : slechts enkele schakels ontbreken hier en daar. Maar zoo het uitsterven van soorten de groepen gescheiden heeft, heeft het ze niet gevormd. Als alle soorten, die op aarde geleefd hebben, plotseling weer te voorschijn kwamen, zouden ze door zoo onmerkbare trappen met elkander vereenigd zijn, dat het onmogelijk zou zijn eene groep streng van eene andere groep af te scheiden. Beeld van eene genealogische klassificatie. � Toch zou eene klassificatie, of althans eene natuurlijke rangschikking, mogelijk en gewettigd zijn. Men herinnere zich de vergelijking van het geheel der georganiseerde wezens met eenen grooten boom. Men zal dan begrijpen, hoc men de duizende gedeelten van dien boom niettegenstaande hunne onafgebroken aaneenschakeling kan rangschikken. De groote takken zijn de typen of o«-

-ocr page 85-



		73 der-rijken; de groote twijgen, waaruit kleinere twijgen voortkomen, duiden de fam�i�n, geslachten en soorten aan; de knoppen zijn de zich ontwikkelende verscheidenheden, be- stemd oin soorten, vervolgens geslachten en famili�n te wor- den, zooals de twijgen, waaruit zij zijn voortgesproten, het gemaakt hebben. Die, welke gedurende vorige jaren gegroeid zijn of gebloeid hebben, vertegenwoordigen de opeenvolging der uitgestorven soorten. Alles is aaneengeschakeld, alles stamt het het een van het ander af door eene reeks van langzame en tot in het oneindige trapsgewijze in elkander overgaande vvijzigin- gen, en de band die ze vereenigt is de genealogische band. Beshdt. � Het natuurlijke stelsel is het genealogische. De uitdrukkingen geslachten, famili�n, orden, soorten, drukken niets anders uit dan de verschillende graden van verschil tusschen de nakomelingen van eenen gemeenschappelijkeu stam- vader. Hieruit vloeien de regelen voort, die men bij de klassifi- catie moet volgen. Wij kunnen begrijpen, waarom wij zekere gelijkenissen van meer gewicht achten dan andere; waarom wij vertrouwen kunnen op rudimentaire en onnutte organen of op andere bijzonderheden van weinig physiologisch gewicht; en waarom wij, bij de vergelijking van de eene groep met de andere onderscheiden groep, in massa de op analogie en adaptatie berustende kenmerken verwerpen, ofschoon deze zelfde kenmer- ken ons van nut zijn biimen de grenzen van eene zelfde groep. Wij zien duidelijk, waarom al de uitgestorven en nog levende vormen zich in een enkel groot stelsel moeten groepeeren; en hoe de verschillende leden van iedere klasse aan elkander verbonden zijn door regtstreeksche of vertakte reeksen van samen- gestelde verwantschappen die, uit een punt of gemeenschappelijk middelpunt uitstralende, uiteenwijken. Evenzoo doen de knoppen eii de twijgen, die afwijken van de takken of twijgen, waaruit zij ontstaan zijn. Zeer waarschijnlijk zullen wij nimmer er toe geraken om het ingewikkelde net van verwantschappen, die de leden van iedere klasse onder elkander verbinden, te ontwarren.

-ocr page 86-



		74

		Maar, van het oogenblik af dat wij het doel kennen, waarnaar wij moeten streven en dat wij niet meer afdwalen om eenig onbekend scheppingsplan te zoeken, kunnen wij hopen lang- zatne maar zekere vorderingen te maken.

		GENEALOGISCHE KLASSIFICATIE.

		GEMEENSCHAP VAN OORSPRONG BEWEZEN DOOR: 1°. Standvastigheid in het maaksel. 2°. Sporen van het oorspronkelijke maaksel. 3°. Eenvormigheid van een geheel van kenmerken. 4". De bestaande of teruggevonden keten van verwantschappen.

-ocr page 87-



		TIENDE HOOFDSTUK. TEGENWERPINGEN DOOR DARWIN UITEENGEZET EN BESLUIT.

		De theorie van door teeltkeus gewijzigde afstamming heeft, evenals alle nieuwe theorie�n, talrijke tegenwerpingen doen oi>t- staau. Een gedeelte van dit boek zal gewijd zijn aan de be- spreking van die, welke meer of minder gegrond, van de meest verschillende kanten gekomen zijn. Wat betreft de zwarigheden, die zich van zelven tegen de theorie der teelt- keus voordoen, zoo heeft Darwin met» volkomen loyauteit ze geheel in al hare kracht in het licht gesteld, voordat hij er de oplossing van beproefde. Deze zwarigheden kunnen voorname- lijk tot drie teruggebracht worden: 1°. De verspreiding van eene zelfde soort in van elkander ver- wijderde standplaatsen; 2°. De onvruchtbaarheid der eerste kruisingen tusschen twee verschillende soorten , of tusschen de hybriden geboren uit eene eerste kruising; 3°. Het veelvuldig ontbreken van tusschenvormen, welker bestaan de theorie der teeltkeus aanwijst en vereischt. I.� Geographische verspreiding van eene zelfde soort. � Hoe komt het, dat men thans in zeer ver van elkan- der verwijderde streken individuen vindt, die tot dezelfde soort of tot eene zelfde groep van soorten behooren? Darwin ver- klaart dit feit door de verhuizingen, die in het ijstijdperk moeten plaats gehad hebben. Daar eene afdeeling van dit boek geheel

-ocr page 88-



		76

		aan het ijstijdvak gewijd is, onthouden wij ons hier van elke verdere ontwikkeling van dit punt 1). II. � Onvruchtbaarheid der kruisingen. � Hoe de gewone onvruchtbaarheid van de kruising tusschen twee verschillende soorten te verklaren? of, als de kruising gelukt is, de onvruchtbaarheid der hybriden, voortgekomen uit die eerste kruising? Ziehier eenige der redenen, door Darwin op- gegeven : 1°. Als de eerste kruising tusschen twee verschillende soor- ten, wier organen zeer gezond zijn, door onvruchtbaarheid is getroffen, komt dit, zooals Hewit beweert, die gedurende langen tijd een onderzoek heeft ingesteld betrekkelijk de kruising van hoenderachtige vogels, omdat meestal de embryo in den schoot der moeder ^a) sterft. Als de embryo meestal sterft, komt dit omdat de twee soorten het resultaat zijn van afwijkingen gedurende eeuwen voortgezet; hieruit volgt, dat zich tusschen de mannelijke en vrouwelijke elementen, die bij de paring samenwerken, eene tegenstrijdigheid voordoet, die nadeelig werkt op de normale ontwikkeling van de embryo. De slechte toestand van het medium leidt vaak tot den dood van de embryo. 2°. Als uit de eerste kruising tusschen twee verschillende soorten hybriden geboren zijn, zijn deze onvruchtbaar, voor- eerst omdat de voortplantingswerktuigen veranderd zijn, ver- volgeus omdat de nieuwe kruisingen tot dusver altijd tusschen nauw met elkander verwante individuen plaats gehad hebben. Nu is het een axioma bij de fokkers, dat koppeling tusschen nauw verwante individuen de vruchtbaarheid vermindert, ter- wijl integendeel kruising met een ander individu haar vermeer- dert. De wijze van proefneming is dus gebrekkig geweest. III. � Veelvuldig ontbreken van tusschen- vormen. � Daar de hedendaagsche dieren de gewijzigde 1) Zie ook hoofdstuk VI, de Verhuizingen, bl. 43. i) Daar hier van vogels sprake is, schijnt mij deze uitdrukking vreemd. �In het ei", zou beter zijn. Vertaler.

-ocr page 89-



		77

		nakomelingen zijn van gemeenschappelijke stamouders, volgt hieruit: 1°. dat men in de aardlagen tusschenliggende typen of overgangsvormen moet vinden; 2°. dat de typen des te meer moeten verschillen, naarmate die lagen verder van elkander ver- wijderd zijn. Wederkeerig moet het verschil tusschen de typen des te kleiner zijn, hoe nader twee sedimentaire aardlagen bij elkander liggen. Dit is een noodwendig gevolg van de theorie- der teeltkeus. Van bevestiging daarvan door de feiten hangt de waarheid of valschheid van de theorie af. Eer wij beginnen de proefondervindelijke bewijzen door de hedendaagsche ontdekkingen geleverd op te sommen, is het nuttig aan te toonen, hoe rnoeielijk of zelfs onmogelijk eene volkomen oplossing van dit vraagstuk is, en hoe onrecbt- vaardig het dus zou zijn de noodzakelijke onvolkomenheid van onze geologische bewijsmiddelen als bewijsgrond tegen de theorie aan te voeren. Voorafgaande opmerking. � V��r alles moet men eene be- langrijke opmerking maken, namelijk: dat twee nu ver- schillende soorten in rechte lijn uit denzelfden stam kunnen zijn voortgekomen, zonder dat hiertoe tusschen die beide soorten tusschenvormen behoeven te bestaan. Als zij toch twee wel onderscheiden takken zijn van denzelfden stam, maar sedert hunnen oorsprong vertakt, moet ieder hunner noodzakelijk door tus- schenvormen met den stam verbonden zijn; maar van elkan- der zijn ze onafhankelijk, en bijgevolg kan er tusschen hen geen tusschenvorm bestaan. Voorbeeld: de pauwduif en de kropduif stammen af van de rotsduif; er moeten dus tusschenvor- men zijn aan den eenen kant tusschen de pauwduif en de rotsduif, aan den anderen kant tusschen de kropduif en de rotsduif, maar het is niet noodzakelijk, dat er ook tusschen- vormen bestaan tusschen de postduif en de kropduif. Met andere woorden: twee verschillende soorten, afstammende van eenen zelfden stamvader, kunnen zeer wel geene tusschenvor- men tusschen elkander hebben, maar alleen tusschen iedi r hunner en den onbekenden stamvader.

-ocr page 90-



		78

		1°. Moeielijkheid om de fossielen terug te vinden. Het is zeer moeielijk oin de fossielen terug te vinden. De fossielen worden voornamelijk gevonden in de diepe bezinksels, die zich afzetten in de laagten, ontstaan door de daling van den zee- bodem. Zet het bezinksel zich af op een gedeelte van den zeebodem, dat zich allengs boven den zeespiegel verheft, dan wordt het met al wat het bevat in alle richtingen door de gol- ven heen en weder geslingerd. Hierdoor worden de zachte en geleiachtige deelen der dieren dadelijk ontbonden zonder eenig spoor na te laten. De beenachtige deelen, de schalen of schelpen, die alleen aan de vernietiging kunnen ontkomen, zijn aan talrijke en verschillende kansen van vernieling blootgesteld. De scheikundige werking der zouten van de aarde of der zee op de zouten, waaruit de beenderen of de schelpen bestaan, de mechanische werking der wateren die ze op het zand rollen of tegen de rotsen verbrijzelen, ziedaar twee krachtige oorzaken van vernieling, zoo krachtig dat men zich zelfs verwonderen moet, dat oude overblijfselen tot ons hebben kunnen komen. Voeg hierbij de onkunde of de onhandigheid der arbeiders, met de opdelvingen belast, en dan zal men begrijpen hoe moeielijk men de fossielen terugvindt. 2°. De palaeontologie is pas in hare geboorte. � Om de fossielen te vinden, is er veel werk op eene breede schaal en op alle punten van den aardbol noodig. Voor zulk eene onder- neming is tijd noodig. Doch, de palaeontologie is nog slechts in hare geboorte; zij is in hare opkomst. Nauwelijks begin- nen wij den grond, welken wij bewonen, te kennen; nauwelijks is het oude vasteland doorzocht; het nieuwe is om zoo te zeggen nog maagdelijk, wat dit onderzoek aangaat; Australi� is nog bijna geheel onbekend. Hoe zou men van de weten- schap uitkomsten kunnen vragen, die afhankelijk zijn van het aantal jaren en van den wijden omvang der onderzoekingen ! 3°. De weinige allengs gedane ontdekkingen bevestigen het bestaan van overgangsvormen. � De voorstanders van de onveranderlijkheid der soorten, Cuvier bovenal, beweerden het niet bestaan van tusschenvormen; zij gingen zelfs zoover

-ocr page 91-



		79

		van te ontkennen , dat men ze ooit zou kunnen vinden. De latere ontdekkingen hebben hen in het ongelijk gesteld. Iedere ontdekking, die de geologen doen, is die van tusschensoorten; het is de veroordeeling van de leer van Cuvier. Deze be- weerde, bijvoorbeeld, dat de mammouth, de inastodon en de olifant zijn voortgekomen uit drie onderscheidene staramen op grond der gapingen, die in zijnen tijd tusschen hen bestonden. Doch de ontdekkingen in Amerika, Afrika en lndi� gedaan hebben dokter Falconer in staat gesteld om de afgebroken keten weer aaneen te hechten. De tusschenvoeging van zes- en-twintig soorten tusschen den mammouth en den mastodon, gevoegd bij de ontdekking van andere tusschenliggende typen in Amerika door dokter Leidy, heeft bewezen, dat deze drie typen, mammouth, mastodon, olifaut, drie takken zijn van denzelfden stam *). De beenderen, door Hayden in Noord-Amerika bijeenver- zameld, hebben aangetoond, dat tusschen het tamme paard en het oudste fossiele paard eene reeks van tien soorten van paarden lag, en deze vertegenwoordigen nog maar alleen de tertiaire en post-tertiaire lagen der Vereenigde Staten. Teutijde van Cuvier waren er nog geene fossiele apen ont- dekt en bijgevolg was het natuurlijk , dat men vooronderstelde dat er geen band bestond tusschen de tegenwoordige apen en de oude dieren. Sedert Cuvier heeft men veertien fossiele soorten gevonden. De meesten zijn slecht bekend; hetgeen men nu bezit is echter voldoende om aan te toonen, dat zij niet ver verwijderd zijn van de levende soorten. (Albert Gaudry). De schoone ontdekkingen , door Albert Gaudry te Pikermi in Attika gedaan, hebben eenen rijken oogst van tus- schenvormen aan het licht gebracht. De fossiele soorten van 1) Albert Gaudry, blz. H8: �Lartet heeft in navolging van Falconer en Cautley cenen olifant vermeld, bij wien de melktanden in verticale richting door nieuwe vervangen werden, evenals bij vele mastodonten. Men weet overi- gens, dat de olifanten en de mastodonten bijna gelijke ledematen hebben. Blain- ville is dan ook zoover gegaan van voor te stellen hen in hetzelfde geslacht te vereenigen."

-ocr page 92-



		80

		Pikermi, zegt Gaudry, bezitten, in plaats van zich te ver- wijderen van de bestaande typen, soms te gelijkertijd ken- merken van geslachten, die nu gescheiden zijn; zij vormen daardoor nauwere banden in de zo�logische reeksen. Eindelijk heeft de ontdekking eenen reusachtigen vogel in den litho� graphischen kalksteen van Solenhofen, de Archceopt�ryx, die eenen staart heeft, samengesteld uit twintig wervels met vederen voorzien, den gezichteinder nog uitgebreid. Het tijdvak tusschen de onderste lagen van den lias en de middelste van de triasformatie werd beschouwd als een tijdperk van betrekkelijk gebrek aan organische typen. Eensklaps heb- ben de geologen , terwijl men de ware plaats der lagen van Hallstadt en van Sint-Cassian op de helling der Oosteurijk- sche Alpen zocht te bepalen, eene zeefauna van een tusschen- liggend tijdvak, dat van den bovensten trias, ontdekt. Men. moest op eenmaal tusschen den middelsten trias en den oud- sten lias bijkans achthonderd soorten van week- en straaldieren invoegen. Is het, bij den tegenwoordigen stand der weten- schap , mogelijk sterker bewijzen te hebben voor het bestaan van tusschenvorraen ? De volgende tabel door Albert Gaudry opgemaakt en aan zijn beroemd werk over de Fossielen van Pikermi ontleend, zal gemakkelijk de algemeene physionomie van de theorie der teeltkeus doen kennen, en het begrip er van beter in het geheugen prenten dan elke lange uiteenzetting. Men zal er de vertakkingen van uit eenen zelfden stamvader gespro- ten vormen, het uitsterven van enkelen, de geologische gapingen in de afstamming van anderen, in het kort een overzicht der verschijnselen, die zich nu aan het oog van den natuurkundige vertoonen, uit zien.

-ocr page 93-

Synoptische tabel Tan de afstamming der hyena\'s.

HYENA\'S


LAGEN.	VIER LIJNEN	VAN AFSTAMMING AFKOMSTIG VAN SCHAPPELIJKEN STAMVADEK.	EENEN GEI1GEN-
---	1	3	4
Hedendaagsch	Hyaena maculata	Hyaena lnsca van Afrika	Hyaena striata van
tijdvak	van Afrika	; het zuiden van Azi�
	!	en	van het noorden van Afrika.
	Hyaena		Hyaena
\'	maculata		prisca
	van San	: van Lunel-Viel
	Teodoro
Qaaternaire	(Sicili�)
tijdvak.	i Hyaena spelaea van Kirkdale
		2 \|
Pleistocene		Hyaena Hyaena
lagen		brevirostris intermedia van Sainzelles van Sainzelles	\'�/
Pliocene	Hyaena		Hyaena
lagen	Perrieri		arvernensis
Bovenste		Hyaena eximia van Pike,rmi	:
Mioceue
lagen
		Hyaenictis gra�ca van Pikermi

-ocr page 94-



		82

		Verklaring van de tabel.. � In het tijdvak, waartoe de bovenste miocene lagen behooren, heeft Hyaenic�s tjraeca het aanzijn gegeven aan Hyaena eximia. Van Hyaena eximia gaan vier lijnen van afstamming uit, waarvan slechts drie tot op ons gekomen zijn. De onder N°. % genoemde is waarschijnlijk gedurende de pleistocene vorming uitgestorven. De laatste vertegenwoordigster van deze soort is de Hyaena brevirostris van Sainzelles. De tak onder N°. 1 heeft eene groote gaping in de pleisto- cene lagen, tengevolge van onvolledigheid in de geologische bewijsstukken. Tusschen de Hyaena perrieri van de pliocene lagen en de Hyaena spelaea van het quaternaire tijdvak ont- breken tusschenvormen om deze twee typen nauw met elkan* der te verbinden. Volgens de theorie van Darwin moet men deze tusschenvormen in de pleistocene lagen vinden. Dit zullen ons de toekomst en het geluk van nieuwe ontdekkingen leeren. Voor den tak onder N". 3, gapingen in de quaternaire en pliocene lagen. Voor den tak onder N". 4 gapingen iii de pleistocene lagen. Zooals men ziet, ontstaan de grootste zwarigheden voor het proefondervindelijk bewijzen der theorie van gewijzigde afstaiu- ming uit de onvolledigheid der geologische bewijsstukken. Met behulp der verkregen kennis en der tot nu toe gedane ontdekkingen heeft Gaudry dergelijke op de theorie van gewij- zigde afstamming berustende tabellen opgemaakt voor de olifan- ten en mastodonten, voor de rhinocerossen, voor de paarden en de hipparions. Dit is het helderst en leerzaamst overzicht van den tegenwoordigen toestand der wetenschap omtrent deze zo�logische onderwerpen. Besluit van Darwin.�Tot hoever kan de theorie der teelt- keus zich uitstrekken ? De vraag is moeielijk op te lossen .. , echter twijfel ik er niet aan, dat de theorie van afstamming al de leden van eene zelfde klasse of van een zelfde hoofdtype (embranchement) omvat. Ik geloof, dat het geheele dierenrijk afkomstig is van op zijn hoogst mer of vijf oorspronkelijke\'

-ocr page 95-



		83

		typen, en h�t plantenrijk van een gelijk of nog geringer aantal. De analogie zou mij zelfs nog een weinig verder brengen , dat is te zeggen, dat al de dieren en al de planten van een enkel prototype afstammen; maar de analogie kan een bedriegelijke gids zijn. Welk eene belangstelling wekt niet de beschouwing van eenen weelderigen oever, bedekt met velerlei planten tot menigvuldige soorten behoorende, met vogels zingende in de struiken, ver- schillende insekten, die daaromheen zweven, aardwormen langs den vochtigen grond kruipende, als men tegelijk bedenkt, dat al deze vormen met zooveel zorg, geduld, geschiktheid inge- richt en met elkander verbonden door eene reeks van zoo samen- gestelde betrekkingen , allen voortgebracht zijn door wetten, die nog altijd rondom ons werkzaam zijn! Het zijn de wet van groei en voortplanting, de wet van erfelijkheid, de wet van veranderlijkheid door den onmiddellijken of middellijken invloed van uitwendige levensvoorwaarden en van het gebruiken of niet gebruiken der organen; het is de wet van vermenigvuldiging der soorten in eene meetkundige reden, die tengevolge heeft de mededinging om het leven en de natuurlijke teeltkeus, waaruit weer volgen het uiteenloopen der kenmerken en het verdwijnen van de lagere vormen. Zoo hebben de strijd in de natuur, hongersnood en dood onmiddellijk het meest bewonderenswaardig gevolg, dat wij kun- nen bedenken: het langzamerhand ontstaan van hooger bewerk- tuigde wezens. Er is grootheid in eene zoodanige wijze om het leven en zijne onderscheidene krachten te beschouwen, die in den beginne door eenen ademtocht van den Schepper eenige vormen of eenen enkelen vorm bezielen. En terwijl onze planeet voortging, ingevolge de vaste wet der zwaartekracht, hare eeu- wigdurende kringen te beschrijven, hebben die weinige vormen zich tot een ontelbaar aantal ontwikkeld, en zullen zich door eene eindelooze ontwikkeling hoe langer hoe schooner, hoe lan- ger hoe wondervoller vermenigvuldigen.

		6*

-ocr page 96-



		84

		OVERZICHT VAN DE THEORIE VAN DARWIN. WETTEN, WAAROP DE THEORIE GEGROND IS. 1". Wet van voortplanting. 2°. Wet van de correlatie van groei. 3°. Wet van erfelijkheid. 4°. Wet van vermenigvuldiging der soorten in eene meet- kundige reden. 5°. Wet van bestendigheid der vormen in verhouding tot het maaksel.

		STRIJD OM HET LEVEN OF MEDEDINGING OM HET BESTAAN. 1°. Het klimaat. 2°. Het voedsel. 3". De vruchtbaarheid. 4°. Wederkeerige betrekkingen tusschen de bewerktuigde wezens.

		NATUURLIJKE TEELTKEUS. OORZAKEN. 1°. Het klimaat. 2°. Het voedsel. 3°. Oefening en gewoonte. 4°. Het bezit der wijfjes. 5°. Wederkeerige betrekkingen tusschen de bewerktuigde wezens.

-ocr page 97-



		85

		GEVOLGEN. § 1. Natuurlijke Historie. 1. Uiteenloopen der kenmerken. 2°. Uitsterven van soorten. 3". De uitgestorven soorten verschijnen nooit opnieuw. 4. De tusschenliggende aardlagen moeten tusschenvormen bevatten. 5°. In eene afgezonderde streek moeten de thans bestaande soorten afstammen van de fossiele soorten. § 2. Philosophie der Zo�logie. 1". De natuur maakt geene sprongen. 2". De eenheid van plan of van type. 3°. De wet der levensvoorwaarden. 4°. Ontwikkeling der organische natuur.

		FEITEN, VEKKLAARD DOOR DE TEELTKEUS. l". Geographische verspreiding der bewerktuigde wezens. 2°. Rudimentaire organen. 3°. Bestendigheid der lagere typen. 4°. Teruggaande ontwikkeling. GENEALOGISCHE KLASSIFICATIE. DE GEMEENSCHAP VAN OORSPRONG BEWEZEN DOOR ". 1°. De standvastigheid in het maaksel. 2°. De sporen van het oorspronkelijke maaksel. 3°. De eenvormigheid van een geheel van kenmerken. 4°. De bestaande of teruggevonden keten van verwantschappen.

-ocr page 98-

-ocr page 99-



		TWEEDE APDEELIN�.

		DE SELECTIE BIJ DE TALEN.

-ocr page 100-

-ocr page 101-



		INLEIDING.

		Wanneer eene theorie Maar is, is zij niet alleen van toe- passing op dingen haar bijzonder gebied betreffende, maar buitendien op andere, die bij den eersten oogopslag haar vreemd toeschijnen. Wie zoude voorzien hebben, dat de wet der algemeene zwaartekracht, door Newton ontdekt, zou blijken door te gaan ook buiten het gebied der sterrekunde? En nochtans omvat zij alle wezens, en zelfs de wet, die het hart en het geweten beheerscht, is niets anders dan de uitbreiding tot de zedelijke wereld van de groote wet der stoffelijke wereld. ,/De aantrekkingskracht regeert", gelijk Vacherot zoo uit- uemend zegt, �zoowel in de stoffelijke als in de zedelijke wereld. Terwijl de aantrekkingskracht zich bij de stof open- baart door de zwaarte, de scheikundige verwantschap en de cohaesie, vertoont zich de zedelijke aantrekkingskracht in de gevoelens en de instincten van liefde, vriendschap, bloedver- wantschap, gezellig leven, wederzijdsche verantwoordelijkheid en onderlinge gemeenschap. Evenals de eerste de lichamen organiseert en de hemelbollen met elkander in harmonie brengt, is de andere de oorzaak van de organische eenheid der volkeren, der maatschappijen, der rassen, ja, der geheele menschheid. De wet der afstooting of liever der uitzetting vormt een tegenwicht tegen de wet der aantrekking zoowel in de stoffelijke, als in de zedelijke wereld. In de natuuropen- baart zij zich in de middelpuntvliedende kracht, in de v�er-

-ocr page 102-



		90

		kracht der lichamen, in al de krachten, die de excentriciteit en de diffusie bevorderen. Bij de menschheid vertoont zij zich in de gevoelens, de instincten, de denkbeelden van zelf* behoud en individueele werkzaamheid, van vrijheid, waardig- lieid en persoonlijke rechtvaardigheid" !). Evenzoo is het gelegen met de selectie-theorie. Hare leer en gevolgtrekkingen zijn met juistheid en nauwkeurigheid toe- passelijk op de geschiedenis van de vorming der talen. De uitkomsten van de selectie bij de soorten en bij de talen heb- ben een zoo treilend overeenkomstig karakter, dat deze verge- lijking een machtige bewijsgrond wordt ten gunste van de natuurhistorische theorie.

		1) Vacherot. M�taphytijue et Science.

-ocr page 103-



		f] E R S T E HOOFDST� K. GENEIGDHEID TOT AFWIJKING (VARIATIE) IN DE TALEN.

		De talen wijzigen zich schielijker dan de rassen. Geene taal schijnt langer geduurd te hebben dan duizend jaren , terwijl vele soorten gedurende honderdduizende jaren zijn blijven bestaan. Het is dan ook betrekkelijk gemakkelijker de afstamming der talen van elkander in tijd en ruimte uit te vorschen. Een wezenlijk verwonderlijk feit is de verbazende menigte talen in zekere stre- ken. In Engelsch-Indi� is dit zoo sterk, dat de voortgang der beschaving en het maken van bekeerlingen door de zendelingen er door belemmerd wordt. In Zuid-Amerika en Mexico telt A. von Humboldt de dialecten bij honderden. in Afrika is het evenzoo. Deze menigvuldigheid der talen heeft haren oorsprong in de versnippering der bevolking iu kleine stammen, hunne afzondering en volslagen gebrek aan centralisatie. In Europa bevordert niets zoozeer het verdwijnen van de gewestelijke tongvallen, als de eenvormigheid van het onderwijs, dat door het geheele^ volk genoten wordt. De veranderingen, die eene taal ondergaat, vooral bij het begin van de geschiedenis van een volk, zijn zoo talrijk en zoo ingrijpend, dat men bijna geneigd zou zijn de eenheid van de oude en de nieuwe taal te ontkennen. Men bezit den tekst van een vredesverdrag, dat voor ongeveer duizend jaren gesloten werd tusschen Karel den Kale en koning Lodewijk van Duitschland; de Duitsche koning legt eenen eed af in eene taal, die toen Fransch heette, terwijl de Eransche koning in het Duitsch uit denzelfden tijd

-ocr page 104-



		92

		zweert. Geen van deze beide eeden zou tegenwoordig begrij- pelijk zijn voor anderen dan voor de geleerden der beide landen l). De verandering is zelfs in Duitschland zoo schie- lijk geweest, dat het epische gedicht, het Niebelungenlied genaamd, vroeger zoo populair en slechts zeven eeuwen oud, slechts door de geleerden begrepen en gewaardeerd kan wor- den. In Itali� ondergaan de werken, die v��r Dante en de Divina Comedia geschreven zijn, hetzelfde lot. En evenwel kan men er niet aan twijfelen, de bewijzen zijn voorhanden, dat het tegenwoordig Fransen, het hedendaagsch Italiaansch, elke taal, die men in Europa spreekt, rechtstreeks afstamt van de oude taal in hetzelfde land. Is die geschiedenis van de heden ten dage heerschende talen ook niet die van de tegenwoordig levende soorten ? Uit denzelfden stam gesproten, in hetzelfde land, is iedere taal afgeweken evenals de soorten. De talen hebben hare fossielen in de letterkunden der doode talen, die elkander geregeld opvolgen; de eeuwen zijn hare geologische lagen, hare bijzondere vindplaatsen. De soorten hebben hare verscheidenheden, de talen hare tongvallen. Even- als de verscheidenheden uitspruitsels zijn van eenen zelfden stam, gewijzigd door uitwendige of physiologische oorzaken, moet ook het verschil in de tongvallen van eene zelfde moe- dertaal aan het klimaat en de zeden der menschen, die ze spreken, toegeschreven worden. 1) Eed van koning Lodewijk den Duitscher. � Pro deo muur, et pro chris- tian peblo et noetro coinimin salvament, d\'ist di en avant, in quant Deus savir lil podir me dimat, si salvarai eo eist mcon fradre Karlo et in adjudha et in eadhuna cosa (si eiini om per dreit sou i\'radva salvar dist) in o quid il mi altrezi fazet; et ab Ludher nul plaid oumquam prindrai, qui meon vol eist meon fradre Karlc in damno sit. Vertaling in hedendaagsch Franseli: Pour 1\'ainonr de Dien et pour Ie salat du peuple chr�tien et notre commun salut. de ce jour en avant, autnnt que Dien me donne savoir et pouvoir , je sauverai inou fr�re Charles et en aidc et en eliaque cliose (ainsi qu\'on doit. selon la jiistice, sauver son fr�re) a conditiou qu\'il en fasse autaut pour moi et je ue ferai avec Ijothaire aueun accord qui, par ina volonte, porte pr�judice a inon fr�re Charles, ici pr�sent. Zie Angustc Brachet, Qranmaire h�torique, Ie» deux Hermunt» , blz. 36.

-ocr page 105-



		TWEEDE HOOFDSTUK. OORZAKEN VAN DE AFWIJKINGEN EN VAN DE SELECTIE BIJ DE TALEN.

		I. Betrekkingen tusschen de volkeu o n d e r- ling. � De handels-, nijverheids-, staatkundige en letter- kundige betrekkingen, die de volken onderling hebben, zijn eene voortdurende bron van afwijking en selectie. Door den maalstroom van een werkzaam leven medegesleept, bemerken wij die trapsgewijze veranderingen niet, omdat met ons en rondom ons alles evenzeer veranderd is. Alleen de tegenstel- ling vestigt de aandacht op plaats gehad hebbende verande- ringen en hier ontbreekt die tegenstelling. Maar vooronder- stelt eens voor een oogenblik , dat een gedeelte van de natie zich afzondert, terwijl het andere voortdurend met andere volken blijft omgaan; wat zal er dan plaatshebben? Na ver- loop van een zeker aantal jaren, zal dat afgezonderde gedeelte, alleen onderworpen aan de afwijkingen, die de "plaatselijke toestanden voortbrengen, vrij zuiver de oorspronkelijke taal behouden hebben. Daarentegen zullen echter de andere burgers, dank zij hunne onophoudelijke aanraking met vreemdelingen, eene taal spreken, waarvan de woorden en de woordvoeging de diepst ingrijpende veranderingen zullen ondergaan hebben. Brengt vervolgens de twee gedeelten weer te zamen; in hunne verbazing zullen die broeders het onbedriegelijke getuigenis van hunne oogen en hunne herinnering noodig hebben, om, na een oogenblik gescheiden te zijn, in elkander de twee gedeelten van een zelfde geheel, de twee helften van een zelfde volk te herkennen.

-ocr page 106-



		94

		Eene Noorweegsche kolonie, die zich in de negende eeuw in IJsland gevestigd had, bleef gedurende vierhonderd jaren onafhankelijk en bijna geheel afgezonderd. Het Gothisch, dat de kolonisten spraken, veranderde ongetwijfeld wel iets, maar veel minder dan dat van het moederland. Dit had zich, tengevolge zijner talrijke betrekkingen met Europa, eene zoo geheel andere taal geschapen, dat later de JYoorwegers den IJslandschen tongval als het zuivere Gothisch beschouwden. Eene Duitsche kolonie, in Pennsylvani� gevestigd, zag hare be- trekkingen met Europa gedurende het vierde eener eeuw geheel afgebroken door de oorlogen der Fransche omwenteling van 1793 tot 1815. Deze korte afzondering had evenwel zulki: in het oog springende gevolgen, dat de prins van Saksen- Weiinar, toen hij in Pennsylvani� reisde, bevond, dat de boeren spraken, zooals men het in de vorige eeuw in Duitschland had gedaan. De tongval, dien zij hadden, was in het moederland geheel in onbruik geraakt. Heden zelfs heeft de taal, die men spreekt in Canada, dio sedert lang van het moederland gescheiden Fransche kolonie, veel meer van die der achttiende eeuw dan van ons tegen- woordig Eransch. II. Vooruitgang der kunsten en wetenschap- pen. � De vorderingen, die de kunsten, de wetenschappen, de nijverheid maken, zijn eene voortdurende bron van afwij- kingen en selectie. Men zou een nauwkeurige lijst kunnen maken van de nieuwe uitdrukkingen, in het leven geroepen door de uitvinding van de boekdrukkunst en den stoom, en door het gebruik der spoorwegen. De toepassing op de nijver- heid van de ontdekkingen, op natuurkundig en scheikundig gebied gedaan, heeft de taal verrijkt met een groot aantal woorden en overdrachtelijke uitdrukkingen. Maar hetgeen men vergeet, of liever hetgeen men niet zoo duidelijk ziet, is de in- vloed , dien de nieuwerwetsche uitdrukkingen (de neologismen), als eene selectie uitoefenende macht, op de verouderde hebben uitgeoefend. De beteekenis van deze is trapsgewijze hoe langer

-ocr page 107-



		95

		hoe beperkter, haar gebruik hoe langer hoe minder veelvuldig geworden; verscheidene zijn geheel in onbruik geraakt, omdat zij niet meer beantwoordden aan de eisenen van het tegen- woordige leven. Evenwel zijn ze niet zonder strijd en niet eensklaps verdwenen; de doodstrijd is over het algemeen vrij lang, en wanneer ze sterven, merkt niemand het, omdat men zich ongevoelig er aan gewend heeft, om zich buiten haar te redden. Er is dikwijls meer dan eene eeuw toe noodig, eer een geleerd taalkundige haren geheelen ondergang opmerkt en eene lijkrede op haar houdt. Een opmerkelijk voorbeeld van de selectie, die de voort- gang der wetenschappen uitoefent, wordt ons gegeven door eene overdrachtelijke uitdrukking van de zestiende eeuw. De dichter Hardy drukte zich naar het oordeel zijner tijdgenooten zeer bevallig uit, toen hij zeide: //Zijn gebed zou de maiig van eene rots breken." De ontdekking van den omloop van het bloed heeft deze overdrachtelijke uitdrukking vernietigd, om er de eenige nauwkeurige, de eenige ware, voor in de plaats te stellen, namelijk: ,/Het hart van eene rots." Op den dag, waarop men ontdekt heeft. dat het hart het middel- punt is van het circulatorische leven, en het punt waar de indruk van alle gemoedsaandoeningen eenen physieken weer- klank vindt, op dien dag is de maag ten behoeve van het hart onttroond; de physiologie had eene keuze gedaan! Een ander, met minder wetenswaardig voorbeeld biedt ons het woord vetkaars. Nauwelijks driehonderd jaar geleden beston- den de wetenschappen niet en de algemeene armoede maakte voor iedereen de grootst mogelijke huishoudelijke zuinigheid noodzakelijk; het nederige kaarsvet, eenvoudig gesmolten, bood de beste wijze van verlichting aan. De vetkaars was de alpha en omega van het kunstlicht. Ook verschafte zij aan het volk zijjie meest uitdrukvolle spreekwijzen: //Zich aan de kaars branden" \'), ,_;de zaak is de kaars niet waard" ²), en aan 1) �Se brfiler a la chandelle." 2) �Le jen n\'en vaut pas la chandelle."

-ocr page 108-



		96

		de letterkundigen edele vergelijkingen. �Hare oogen schitter- den als kaarsen" !) (Konsard). In het midden van de acht- tiende eeuw wekte deze uitdrukking den lachlust nog niet op; ze had nog eene soort van majesteit behouden. �Men zegt van zeer levendige en schitterende oogen, dat ze als kaarsen schitteren" ²), leest men in het woordenboek van Tr�voux (1743). Deftige raenschen zeiden, bij wijze van ver- oordeeling: _vDeze vrouw is schoon bij kaarslicht, maar het daglicht bederft alles" ^s). De ontdekking van het gas en het electrisch licht had reeds eene ongeneeslijke wonde toege- bracht aan de kaars, als beeldspraak gebruikt, toen in de laatste jaren de scheikunde het zoover bracht van aan het woord zelf eenen steek toe te brengen, die doodelijk zal zijn. De uitvinding van het stearinezuur, dat men uit kaarsvet zelf maakt, en de toepassing daarvan op de verlichting onder de handelsbenaming van stearine-kaars, zullen den naam van vetkaars aan de vergetelheid prijsgeven; voordat er eene eeuw verloopen is, zal dit zelfstandig naamwoord fossiel ge- worden zijn ⁴). Men zal het woord en zijne beteekenis, de eenige overblijfselen van eene verdwenen populariteit, moeten zoeken in de bijzondere woordenboeken, de oudheidkundige museums der talen. En wanneer onze achterneven, door den glans der gevaarlijke uitspanningen verleid, zich de vingers nog branden, kan men zeker zijn, dat het niet meer aan eene vetkaars zal zijn. �De talrijke woorden", zegt Sir Charles Lyell, �de uitdruk- kingeu, de spreekwijzen die zijn uitgevonden door menschen van iederen leeftijd en iedefen rang, door kinderen, scholieren, krijgslieden, zeelieden, rechtsgeleerden, wetenschappelijke man- nen of letterkundigen, duren niet alle even lang; er zijn vele 1) �Ses yeux �t ineelaient tout ainsi que chandellcs." 2) �On dit des yeux fort vifs et brillants qu\'ils brillent comme chaudclles." 3) �Cettc femme est belle n la chandellc, mais Ie jour gfttc tout." i) Deze uitspraak is natuurlijk alleen toepasselijk op de Franschc taal; hoewel ook bij ons de stearine-kaars de vetkaars verdringt, blijft toch het stamwoord laars zijne waarde behouden. Vertaler.

-ocr page 109-



		97

		bij, die slechts een enkelen dag leven. Maar indien men ze allen kon verzamelen en onthouden, zou na verloop van een paar eeuwen haar aantal dengeheelengebruikelijken woordenschat der taal evenaren. Daar het geheugen van den mensch slechts eeue beperkte kracht heeft, bestaat er natuurlijk ook eene grens voor den onbepaalden aangroei van den woordenschat en de vermeerdering der spreekwijzen; er moeten dus ongeveer even- veel oude woorden verdwijnen als er nieuwe in zwang komen. Somtijds zal het nieuwe woord, de nieuwe spreekwijze, de wijziging geheel het vroegere vervangen; somtijds zullen inte- gendeel beide spreekwijzen tegelijkertijd bloeien, het gebruik van de oudste zal alleen beperkt worden \'). III. Staat- en letterkundige gebeurtenissen.� De machtigste oorzaken van selectie zijn van staatkundigen of van letterkundigen aard. De verovering van een land b. v. heeft eene meerder of minder sterke verandering in de taal der overwonnelingen ten gevolge. In Groot-Brittanje wijzigde de invoering van het Fransch, door Willem den "Veroveraar overgebracht, geheel en al het Anglo-Saksisch. Uit deze vermenging van twee tongvallen is gedeeltelijk het nieuwere Engelsch voortgekomen. Galli�, door Cesar overwonnen, heeft zijne bijzondere taal verloren, of, hetgeen er van overgebleven is, heeft in het geheel weinig waarde. Maar het Latijii heeft, onder eene nieuwe luchtstreek en in vreemde monden, eene radicale ver- andering ondergaan, of, oin mij beter uit te drukken, uit de kruisiug der twee tongvallen en uit die der twee rassen is een nieuw ras en eene nieuwe taal ontstaan. Beide hebben hunne bestemming gehad. In de eerste tijden van de Frnnsche monarchie was Frank- rijk verdeeld in twee hoofdtongvallen, de taal van oc en de taal van o� (spreek uit oui). Het staatkundige overwicht van het Noorden verzekerde de overwinning aan de taal van oil.

		1) Sir Ch. Lyell. De l\'Anciennet� de l\'homme.

		7

-ocr page 110-



		98

		Be overheersching der ^Spanjaarden in Amerika heeft er het Castiliuansch wortel doen schieten ten koste der inlandsche talen. In latere tijden gaf de Bijbelvertaling van Luther in Duitschland aan den Saksischen tongval de overhand over de overige talrijke\|j dialecten. Al die talen, door staatkundige selectie heerschende geworden, hebben de gewone wetten der afwijking (variatie) ondergaan. Het letterkundige Genie^plaatst zich als oorzaak van selectie op den eersten rang,\|vooral ten opzichte van een zelfde land. Dante heeft, door \'zijn gedicht, de Divina Comedia, het Toscaansch op^deii voorgrond geplaatst, en het de overwinning over al zijne\|*mededingers verzekerd. De zeventiende eeuw is voor Frankrijk bij uitnemendheid het tijdvak der selectie ge- weest. De letterkundige meesterstukken van dien tijd hebben door de kracht der denkbeelden en den schitterenden stijl, eene menigte uitdrukkingen en figuurlijke spreekwijzen, uit de vroegere tijden "stammende, verbannen of gedood. Evenzoo verjaagt of vernietigt in de natuur een sterk ras zijne zwakkere mededingers. Zoo de fraaie letteren slechts den invloed hadden , dien ze aan hare bekoorlijkheid en haar nut verschuldigd zijn, zou hare macht zich slechts langzaam uitbreiden en misschien eenen tamelijk¹] engen kring niet overschrijden. Het aantal goed onderwezen menschen is klein in vergelijking van de menigte onwetenden! Maar laat een centraliseerend bewind eiken burger de verplichting opleggen de taal te leeren , die door het genie op den voorgrond geplaatst is, dan werkt aan- stonds de selectie met onwederstaanbare macht. Geen tongval, al was hij tot het afgelegenste dorp beperkt, zal aan de ver- nietiging ontsnappen. Allen zullen omkomen, zooals zoovele diersoorten zijn omgekomen. Gelukkig nog, zoo zij als nieuwe fossielen voor het nageslacht sporen van hun bestaan nalaten �

-ocr page 111-



		DEEDE HOOFDSTUK. GEVOLGEN VAN DE SELECTIE IN DE TALEN. I. Het uitsterven van talen. � Het uitvorschen van den oorsprong van talen wordt inoeielijker, naarmate men hooger in den loop der eeuwen opklimt. Welk eene menigte volken zijn bezweken, zonder in de geschiedenis het minste spoor van hun bestaan achter te laten! Hoevele tongvallen zijn niet ondergegaan, zonder verzameld en bewaard te kunnen woi- den, zooals de tegenwoordige , dank zij de boekdrukkunst en de meer algemeene verspreiding der kennis! Men moet intus- schen niet vergeten, dat de volken er nooit aan gedacht heb- beu gedenkteekenen van hunne taal te bewaren voor het genot en gemak der toekomstige taalkundigen. Het is dus met de talen evenals met de beenderen: de oorzaken van ver- woesting zijn zoo talrijk en zoo verscheiden geweest, dat wij ons mi�der moeten verwonderen over de zeldzaamheid der overblijfselen, dan wel daarover dat deze tot op onze dagen bewaard zijn gebleven. Men weet, bij voorbeeld, dat zonder de orde der Benedictijner-monniken de voortbrengselen der Grieksche en Latijnsche letterkunde, die evenwel betrekkelijk nog niet zoo oud zijn, waarschijnlijk voor altijd zouden ver- loren\'geweest zijn. Wat de Oostersche talen betreft, zij komen nog pas uit haar graf te voorschijn; de vergelijkende taaistudie is een kind der negentiende eeuw. Vreemde overeenstemming! De palaeontologie is ook eene nieuwe schepping, zoodat het pa- ralellisme der beide wetenschappen niet alleen gerechtvaardigd 7*

-ocr page 112-



		100

		wordt door de analogie der feiten, die tot haren bijzonderen kring behooren, maar ook nog uit het geschiedkundig oogpunt van haar ontstaan. Het lot der talen is verbonden met het lot der volken; haar kans op duurzaamheid is evenredig aan het aantal der men- schen, die ze spreken. Evenzoo biedt eene soort beter tegen- stand aan de mededinging van andere levende wezens, als ze een groot aantal individuen telt. Men is er dikwijls in ge- slaagd te ontdekken, welke omstandigheden het verval of den geheelen val van een volk medebrachten; dikwijls ook ont- snappen de oorzaken van deze gebeurtenissen ons door den langen tijd, die er sedert verloopen is, en ook door het vol- slagen gebrek aan oorkonden. Van daar groote leemten in de geregelde opvolging der talen. Men weet, waarom het He- breeuwsch eene doode taal geworden is. Maar waarom heeft het Sanscriet, niettegenstaande zijn geheiligd karakter en de eer- bewijzingen, die aan de Veda\'s bewezen werden, hetzelfde lot gehad? Ziedaar iets, waaromtrent wij bijna geheel onwetend zijn Evenzoo is het gelegen met de taal van Zoroaster. Stammen het Zend en het Sanscriet van elkander af, of zijn ze slechts loten van �euen stam? Dit is een ander onopgelost vraagstuk. Als het eerste van het laatste afstamt, is het zeker, dat ons verschillende tusschenliggende talen ontbreken; maar niets strijdt tegen de vooronderstelling, dat het Zend en het Sanskriet twee verschillende takken zijn, uit �enzelfden stam gesproten. En wat eigenlijk van belang is voor de theorie, is de gelijk- htid der woordvoeging en de eenheid der letterteekens, die bij de beide tongvallen eenzelfde afkomst openbaren. Evenzoo zijn het Grieksch, het Latijn en de Germaansche taalgroep met de twee Oostersche talen verbonden. De keten is verbroken, zeei\' vele schakels bestaan niet meer; maar de verwantschap heeft op die verschillende tongvallen duidelijk haar zegel ge- drukt. Het Latijn heeft meer geluk gehad in zijne nakom<>- lingschap; men heeft zijne kruisingen en veranderingen in de landstreken, waar zijne dochtertalen gesproken worden, kunnen nagaan. Het Italiaansch, het fransen, het Spaaiisch,

-ocr page 113-



		101

		het Wallachisch, het Rhetisch stammen rechtstreeks van het Latijn af. Onder hunne verschillende vormen door eene natuur- lijke selectie ontstaan, is hun oorsprong even zeker, als die van de zoo verschillende rassen van duiven, door de bewuste se- lectie van den mensch ontstaan. . De verdwijning der soorten heeft niet alleen in vroegere geologische tijdvakken plaatsgehad; de tijd, waarin wij leven , heeft er misschien een groot aantal, maar zeker eeuigen zien uitsterven. Dezelfde gedurige verandering bestaat er bij de talen. _wWij weten, in welke eeuw de Dronte verdwenen is ^]), en wij weten, dat in de zeventiende eeuw de taal der roodhui- den van Massachusetts heeft opgehouden te bestaan. Het was evenwel eene taal, in welke P. Elliot den Bijbel vertaald had, en het Christendom gedurende verscheidene geslachten gepre- dikt was. Als het Nederlandsch eene doode taal werd, zou de verwantschap tusschen het Engelsen, en het Duitsch niet meer zoo duidelijk zijn; de geleidelijke overgang tusschen beide talen zou verbroken zijn" (Sir Ch. Lyell). TI. De uitgestorven talen verse h ij nen nooit op- nieuw. � De uitgestorven soorten verschijnen nooit opnieuw; de loop der tijden en de zich op��uhoopende veranderingen ma- ken den terugkeer van dezelfde levensvoorwaarden onmogelijk. Evenzoo zal eene doode taal niet kunnen herleven, omdat de verandering der zeden, de vooruitgang der wetenschappen en kuiisten, de gebruiken en de behoeften tusschen het verle- dene en het tegenwoordige eenen hoe langer hoe dieperen af- grond graven. Er is geene enkele levende taal, die geene on- herstelbare verliezen heeft geleden door de macht der voortdu- rende veranderiugen en eene altijd werkzame selectie. De Chansons de Gestes van onze minnezangers zijn thans nog slechts voor de geleerden verstaanbaar. Met Villehardouin is het bijna evenzoo gesteld; Rabelais, door den tijd overwonnen, neigt ten grave. Nog eene eeuw, en alles zal voor hem ge-

		1) Deze vogel leefde uog iu 1626 op het eiland Mauritius. t

-ocr page 114-



		102

		zegd zijn. Zijn boek zal vertaald moeten worden, evenals tegenwoordig de Latijnsche schrijvers. Hetgeen waar is voor de Fransche taal, is het ook voor alle andere. Iedere taal heeft hare fossielen achtergelaten , en niet �ene zal in het leven terugkeeren, omdat de menschheid niet willekeurig de tegenwoor- dige levensvoorwaarden kan afschudden, om weer terug te zinken in de oude vooroordeelen , het kinderlijk en blind geloof, de ruwe zeden, de onwetendheid en de oorspronkelijke barbaarschheid. De dooden zijn voor goed dood, zegt een populair spreekwoord: dat is waar voor de talen evenzeer als voor de soorten. III. �Lexicologische vooruitgang der talen.� Daar de selectie over het algemeen ten nutte der individuen werkt, volgt hieruit, dat de soorten vooruitgaan. De regel van iederen vooruitgang bestaat in de verdecling van den physiolo* gischen arbeid. Een dier is hooger of lager geplaatst op de trap der wezens, naarmate elke zijner verrichtingen door een eigen en afzonderlijk orgaan vervuld wordt. Evenzoo is het met de talen gesteld. Zij maken ook vorderingen met den tijd, en, over het geheel genomen, zetten zij haren loop in dezelfde richting voort. De talen bevatten, in het begin, wei- nig woorden , en die woorden hadden den uitgestrektsten zin. Een enkel woord diende om meerdere verschillende denkbeelden uit te drukken : van daar de duisterheid der gedachte Eene der meest aantrekkelijke en het meest de ontwikkeling bevorderende studi�n, is de meerdere beperking, die elke eeuw aan de uit- gebreide beteekenis van de woorden geeft, na te vorschen. De geest bewerkt langzamerhand in de taal eene wezenlijke verdeeling van den verstandelijken arbeid. Het woord ver- beeldinyskracht \') had, bij voorbeeld, in de veertieude^euw de uitgestrektste beteekenis. �De verbeeldingskracht," zegt Char- ron ²), �verzamelt in de eerste plaats de soort en gedaante der zaken, zoowel de aanwezige met behulp der vijf zinnen, als de afwezige door het gebruik van het gezond verstand. Aan 1) �lmagiuation." 2) (\'harrou. I)e la Safttte, livre Ier, chapitre XI11.

-ocr page 115-



		10S

		haar behooreii eigenlijk de uitvindingen, de aardige gezegden en de bijtende scherts, de geestige zetten en spitsvondigheden, de verdichtselen en leugens, de beelden en vergelijkingen, de zindelijkheid, netheid, sierlijkheid, bevalligheid, lieftalligheid." In de zeventiende eeuw getuigt de bepaling, die van het woord gegeven wordt, van eeuige beperking: �1°. Een e eigen- schap van de ziel, die zicli iets verbeeldt. 2°. Eene afgedwaalde en grillige fantaisie. 3°. Gedachte en conceptie. 4°. Denkbeeld, dat men over eene zaak heeft. Wat wilt gij? Het is zijne verbeeldingskracht" ^l). De achttiende eeuw beperkt de beteekenis nog meer, maar iaat er nog de beteekenis van genie aan blijven. �Er was veel meer verbeeldingskracht in het hoofd van Archimedes dan in «lat van Homerus" ²). Tegenwoordig is de verbeeldingskracht het vermogen om zich het beeld der dingen voor te stellen: dan is zij dus passief; of om de gedachten op eene nieuwe wijze met elkander te verbinden: dan is zij dus actief. In de letterkunde en in de schooue kunsten verstaat men onder haar vooral het vermogen om de gedachten in tastbare vormen weer te geven. Men ziet, dat voor het woord verbeeldingskracht de verdeeliug van den verstandelijken arbeid voor drie eeuwen begonnen, nog tot op onze dagen voortduurt; ze is nog niet ge�indigd. Dit voorbeeld, uit duizende gekozen, toont vrij duidelijk, welk eenen loop de talen nemen. Deze trapsgewijze eliminatie van verschillende beteekenissen in eene enkele uitdrukking op- �engeboopt, is eene van de wetten, die de veranderingen der taleu regelen en deze langzaam , maar onafgebroken haar ideaal, duidelijkheid en klaarheid, nader brengen. De talen oefenen op hare beurt eenen gelukkigen invloed uit op den geest van den mensch. Zij helpen hem om bij zijne gedachten eene soortgelijke verdeeling te bewerkstelligen en verdienen derhalve den naam van analytische methoden.

		1) Dictionnaire de V Acad�mie, 1694. 2) Voltairc. Dictionnaire philosophique.

-ocr page 116-



		!

		VIERDE HOOFDSTt\'K. GENEALOGISCHE KLASS1FICATIE DER TALEN.

		De klassificatie in de talen is altijd genealogisch geweest, want de afleiding, zooals men het noemt, is niets anders dan filiatie. Men kan zeggen, dat in de taalkunde het eerst de ware manier van Massificatie begrepen en toegepast is. Indien de natuurwetenschappen zoo lang blind gebleven zijn voor deze waarheid , is het omdat het menschelijk verstand langzaam is in het begrijpen van de verschijnselen, die het onder de oogen heeft Eens op een dwaalspoor gebracht, kost het moeite, den ingeslagen weg te verlaten. Slechts gedwongen door de klaarblijkelijkheid en het overstelpend aantal bewijzen, besluit het zijne oude dwaling en het juk der overlevering af te schudden. Omdat de talen naar de afleiding, dat is te zeggen, naar een genealogisch element geklassificeerd worden, is het niet twijfeU achtig, dat de regels, door de philologen gevolgd, in eene andere orde van zaken dezelfde zijn als die van de natuurlijke methode. § 1. Standvastigheid van maaksel. Bij de soorten wordt de gemeenschappelijke oorsprong bewezen door de standvastigheid in het maaksel, hetzij in organen van hoog physiologisch belang, hetzij in orgauen van welk phy- siologisch belang het ook zij.

-ocr page 117-

105

Bij de talen wordt die oproeping bewezen door de standvas-
tigheid van maaksel, hetzij in de wortels, lexicologische orga-
nen van het hoogste belang, hetzij in de buigingen, organen
van onderscheiden gewicht.

De volgende tabel maakt den gemeenschappelijken oorsprong
der talen, van het Latijn afgeleid, duidelijk, ten opzichte van
de standvastigheid van maaksel ¹).

Latijnsche woorden: l^e. Pater, vader; 2^e. Mater, moe-
der; 3". Juverds, jongeling; 4^e. Novux, nieuw; 5". Septem,
zeven.


LATIJN	TAAL VAN OC. Pair	TAAL VAN OUI.	ITALI- AANSCR.	SPAANSCH Padre	---------------*r� PORTU- GEESC1I	WALLACHISCH
1« Pater	Pair, peire	Padre	Pai, padre	Parinte
2« Mater	Maire	Maire	Madre	Madre	Mai, madre	Maica, mama
3 e Juvenis	Jove	Joesne	Giovane	Joven	J�ven	June
4* Novus	Nou	Neuf	Nuovo	Nuevo	Novo	Nou
5« Septem	Set	Set	Sette	Siete	Sette	S�pte

Zoo men eene vergelijkende tabel opmaakte van de woorden,
welke die verschillende talen samenstellen, zou men gemakke-
lijk en bij den eersten oogopslag die talen herkennen, die zich
door de afwijking en selectie het meest van de moedertaal
verwijderd hebben.

§ 2. Sporen van het oiidste maaksel.

Bij de soorten wordt de gemeenschappelijke oorsprong ont-
dekt door de sporen van het oudste maaksel: 1°. rudimen-
taire of geatrophieerde organen, i°. het maaksel van den
embryo.

Bij de talen wordt die oorsprong ontdekt: 1° door de rudi-
mentaire of geatrophieerde letters, 2°. door het maaksel van

1) Zie Egger, Grammaire compar�e.

-ocr page 118-



		106

		den embryo, dat is te zeggen, door den vorm, dien de woor- den en de spelling van eene taal hadden gedurende de eerste phasen van haar ontstaan. Wij hebben, bij analogie, het woord geatrophieerd toegepast op de overtollige en niet uitgesproken wordende letters, en het woord rudimentair op de letters, die, niet uitgesproken in het oorspronkelijke woord, eene rol spelen in de afgeleide Moorden. Voorbeeld : in het^-woord sang is de g rudimentair, omdat zij, niet uitgesproken in dit woord, gebruikt wordt bij de vorming van het bijvoegelijk naamwoord sanguin. Wij zullen den naam van gemengd rudimentair geven aan de letters, die, niet uitgesproken in het oorspronkelijke woord, eene verandering in de afleidingen ondergaan. Zooals de d van pied, in de afleidingen pi�ton, pi�tiner; zooals de z van nez in de afleidingen nasal, nasiller. �) I. � Rudimentaire of geatrophieerde letters. � De Fransche taal heeft eenen overvloed van rudimentaire of ge- atrophieerde letters, niettegenstaande den voortdurenden arbeid van samentrekking van lettergrepen en eliminatie, die er naar streeft de spelling eenvoudiger te maken. De volgende tabel biedt verscheidene voorbeelden van die verschillende letters, een erfstuk van de oorspronkelijke taal. 1) Zie de wetten vhii die veranderingen in A. Braehet. Grammaire hislorique.

-ocr page 119-

107

KU�IMENTA1R.F. 01\' GEATROPHIEERDE
LETTEKS.

FBANSCH.

l^e Pulsus
2\' Corpus

De letter l wordt niet uitgesproken,

is geatrophieerd.
\'De letter s is geatrophieerd; deletter

p is rudimentair; bijvoegelijk naam-
woord , corporel.

Pouls

| Corps


	3* Coudemnare	;Coudamner
	i\' Pes, Pedis	Picd
	5« Clavis	Idef
	6* Stomacbus	Esloinach (oud)
	7" Sanguis	Sang
	8^C Nasus	Nez
	9^e Inclusus	Inclus 1 1
	10\' Palx	i Faulx

De letter m is geatrophieerd.
De letter d is gemengd rudimentair:

pi�tou, pictiner.
De letter f is geatrophieerd, komt

in onbruik; tegenwoordig cl�.
De ch is rudimentair; bijvoegelijk

naamwoord, stomachique.
De g is rudimentair: sauguin, san-

glant, etc.
De z is gemengd rudimentair: ua-

sal, nasiller 1).
De letter x is rudimentair: inclusion ,

inclusif.
De letter / is geatrophieerd , komt

in onbruik ; tegenwoordig la faux.

II. �Embryonische phase. �Indien hetnieuweifransch
zoovele sporen heeft overgehouden van zijnen Latijnschen oor-
sprong, kan men verwachten, dat in zijne embryonische phase,
dat is te zeggen, in den tijd der Chansons de Gestes, deze ver-
wantschap met eene onweerlegbare duidelijkheid te voorschijn
zal treden. Het is zelfs niet noodig zoover op te klimmen;
de vijftiende eeuw levert eenen schat van doorslaande bewijzen ,
te kostbaarder, daar de woordenlijst bijna de onze is.

1) In het oude Fransril waren de s, -r en : gelijkwaardig. Voix werd nu
eens voix, dan eens vois ea ook wel voi: geschreven.

-ocr page 120-

108


LATIJN.	OUD FRANSCH Chastier	NIEUW FRANSCH
1* Castigarc	Chatier
2« Sanctus	Sainct	Saint
3^e Nudus	Nud	i Nu
4« Luctari	Lucter	Lutter
5« Unquam	Oncques	Bestaat niet meer (fossiel woord)
fie Qurerere	Qu�rir	Komt in onbruik
7« Vult	Il voult	Il veut
8^e Debitum	Debte	Dette
\'Je Cognoscere	Cognoistre	j Connaitre
10\' Presbyter	Prebstre	; Pr�tre

§ :3. Eenvormigheid van een geheel van kenmerken.

Bij de soorten is het gelijksoortig voorkomen van zekere
kenmerken, zooals de manier, waarop bij de insekten de
vleugels zijn opgevouwen, de kleur bij eenige soorten van wie-
ren , de behaardheid van zekere gedeelten der bloem bij de
grasachtige planten, voldoende om de groepen, de verschei-
denhedeu te onderkennen.

Evenzoo is het met de talen, takken uit eenen zelfden stam
gesproten. Laten wij tot voorbeeld nemen de tongvallen uit
het Latijn voortgekomen.

L*. De standvastigheid van den klemtoon op de laatste volle
lettergreep.

�&". De neustoon der lettergrepen in, an, on, un;

8°. De bijzondere klank van de u \') van de stomme e;

4". Het algemeen gebrek aan vollen klank , vooral in verge-
lijking met het Italiaansch en Spaansch.

Al die kenmerken, gevoegd bij verscheidene andere, dienen
om het Frausch van zijne zustertalen te onderscheiden.

1) Dc�e wo�u� in de underc verwante tulen als oe uitgesproken. Vertaler.

-ocr page 121-

109

§ 4. Keten der verwantschappen,

Het Fransch biedt merkwaardige voorbeelden aan van de
keten van verwantschappen, die de nieuwe uitdrukking met de
Latijnsche verbindt.

De middeleeuwen zijn voor die taal, wat de aardlagen voor
de soorten zijn; ze zijn de bewaarders van tussclienliggende
typen, die den voorvader met zijnen laatsten afstammeling
verbinden.


	LATIJN. Voorouders.	OUD FRANSCH. Tusschenliggende fossielen.	NIEUW FKANSCH.
	Levende afstammelingen.
1«	Flos, Florem	Flor, Flour	Fleur
8e	Steil atus	Estel�, estoil�	Etoile
:5*	Anima	Aneme, anme	Am e
4^e	Caro, carnem	Carn, Charn	Chair, bijvoegelijk n.w. charnel.

Een oud Fransch woord, pouill� (lijst der goederen van een
klooster) kwam van een Grieksch woord, door middel der La-
tijnsche omzettingen, polyptyohum, polypticum, polepticum ,
poleticum, polegium, pulegium, waarvan het Fransche pouill�.
Ziehier dan eene lijst van uitgestorven woorden, die eene
Fransche uitdrukking, die zelve uitgestorven is, met eenen
Griekschen voorvader verbinden. Zoo verbond in de tabel der
hyena\'s van A. Gaudry, de Hyaena eximia de Hyaena bre-
virostris aan de Hyaenictis van Pikermi, allen dieren, voor altijd
verdwenen !).

Maar het treffendste voorbeeld is misschien dat, hetwelk ons
gegeven wordt door het voornaamwoord je. Je komt van
het Latijnsche Ego!

1°. In de negende eeuw, is e(g)o eo geworden, door de

1) Zie bl. 81.

-ocr page 122-



		110

		gedurige weglating van de </. Voorbeelden: Li(</)o, je lie; Ne(7/)o, je nie; Ni(t/)ella, la nielle, enz. In den eed van Lodewijk den Duitscher: eo .talrarai, je sauverai. 2°. In de tiende eeuw, is eo io geworden, door de gedu- rige verandering van e in l. Voorbeelden: neo, je nie; »ex, six; cera, eire, enz. 3". In de dertiende eeuw is io jo geworden, door de re- gelmatige verandering van i in j. Voorbeelden : Dibionem, Dib- jonern, Dijon; gobionem, (jobjonem , goujon ; rabiem, rabjem , rage ; diluvium, d�uvjum , d�luge, enz. 4". Jo is je geworden, door eene gemakkelijk te begrijpen wijziging van den toon. De natuurkundige, die den gemeeuschappelijken oorsprong ontkent van den olifant en den mastodon, hoewel de ledema- ten van deze dieren bijna gelijk zijn en de nieuwere ontdek- kingen tusschen hen meer dan zes en twintig soorten hebben ingelascht, moet bijzonder verwonderd zijn over de stoutmoe- digheid van den taalvorscher. Wat! Je zou de kleinzoon zijn van Ego! Ze hebben zelfs geene enkele letter gemeen. � Wat, doet het er toe! Dank zij de verbindingen , is geene afleiding zekerder �). Men zou letterlijk op deze twee woorden kunnen toepassen , wat Darwin van eenige natuurlijke soorten zegt: ,/Er zijn schaaidieren aan de beide uiterste einden der reeks, die nau- welijks eenige overeenkomst hebben, en daar de uiterste soor- ten aan de beide einden van de keten duidelijk verwant zijn met hare buren, die weer met andere en zoo vervolgens, wor- den evenwel alle gemakkelijk herkend, afs zonder eenigen mo- gelijken twijfel behoorende tot die bijzondere klasse der gelede dieren en tot geene andere." Besluit. � Bij al die gelijkvormigheden, bij al die overeen 1) Jour komt van Dies! bijvoegclijk naamwoord diurnus, djurnns (Haliaanwh giorno. tint men uitspreekt djarn�); vandaar de franschc woorden jor. jour: hetgeen de afleidingen jonrn�e, Journal enz. duidelijk maakt.

-ocr page 123-



		111

		komsten, voegt zich eene laatste overeenkomst, eene laatste g<:- lijkvormigheid: de wijze, waarop zich het vraagstuk van den oorsprong voordoet. Stammen de talen van ��ne of van meer talen af?... Zijn de soorten voortgesproten uit een of uit ver- scheidene paren?... Dat is iets, dat men niet weet en nooit zal weten. Het is met den oorsprong van alle dingen gelegen evenals met alle idealen; elke poging doet ze ons naderen, zonder dut men ze ooit bereiken kan. De wetenschap zal, door hare traps- gewijze ontdekkingen, het aantal der stamsoorten beperken, evenals de taalkunde dat der moedertalen ; maar de oorspron- kelijke eenheid zal onophou.lelijk voor haar vluchten. Men zal haar begrijpen, deze eenheid, als het volmaaktste type; men zal haar vaststellen als de kroon van al haar betoogen; maar. onmachtig om er proefondervindelijk het bestaan van tebewij- zen, zal men niet kunnen uitroepen: De eenheid is eene we r- kelijkheid ! Men zal alleen zeggen: Het is een ideaal! En de zekerheid der gevolgtrekkingen zal er niet door geschokt worden; want, gegrond op de feiten en de nauwkeurige waar- neming der zaken, kunnen zij den toorn der aanhangers van het mysticisme of der te laat komende critici trotseeren. Sterk , onoverwinnelijk evenals de waarheid, wachten ze met gerustheid het oordeel der onomkoopbare toekomst af.

-ocr page 124-

112

DE SELECTIE.

BIJ DE TALEN.

BIJ DE SOORTEN.

1°. De talen hebben hare tong-
vallen, een gevolg van het medium
en van de zeden.

2°. De levende talen stammen ge-
j woonlijk vau de doode talen uit het-
| zelfde land af.

3°. Eene taal in een afgelegen land
i ondergaat minder veranderingen.
I

4°. Afwijkingen, voortgebracht door

de invoering van nieuwe woorden,

I tengevolge van betrekkingen met

| het buitenland, van de wetenschap,

de nijverheid, enz.

5°. Het letterkundig talent en het
| gecentraliseerd openbaar onderwijs,
! eene oorzaak van selectie.

1°. De soorten hebben hare ver-
scheidenheden , een gevolg van het
medium en van physiologische oor-
zaken.

V. De levende soorten stammen
gewoonlijk van de uitgestorven
soorten uit hetzelfde land af.

3°. Eene soort in een afgelegen
land ondergaat minder veranderin-
gen.

4". Afwijkingen, voortgebracht door
de kruising met andere of vreemde
soorten.

5°. De meerdere volmaaktheid der
physieke hoedanigheden, de over-
winniug aau de individuen van eene
soort verzekerende, eene oorzaak van
selectie.

6°. De schoonheid der vederen
of de welluidendheid van het gezang,
eene oorzaak van selectie.

7°. Talrijke gapingen in de uit-
gestorven soorten.

8°. Kansen van duurzaamheid van
eene soort door het aantal individuen,
die haar vormen.

9°. De uitgestorven soorten ver-
schijnen nooit opnieuw.

10°. Vooruitgang in de soorten
door de verdeeling van den physio-
logischen arbeid.

6°. De kortheid of welluidend-
I heid, eene oorzaak van selectie.

7°. Talrijke gapiugen in de doode
talen.

8°. Kansen van duurzaamheid van
eene taal door het aantal individuen,
die haar spreken.

9°. De doode talen verschijnen
nooit opnieuw.

10°. Vooruitgang in de talen door
de verdeeling vau den intellectueelen
arbeid.

-ocr page 125-

GENEALOGISCHE

KLASSIFICA.TIE.

BIJ DE SOORTEN.

BIJ DE TALEN.

1°. Standvastigheid van het maak-
sel, wortels van groot belang, bui-
gingen van onderscheiden belang.

2°. Sporen van het oorspronke-
lijke maaksel, rudimentaire of gea-
trophieerde letters, einbryonisch
tijdvak.

3°. Eenvormigheid van een geheel
van kenmerken.

4°. Keten van verwantschappen in
de levende of doode talen.

1°. Standvastigheid van het inaak-
sel, organen van hoog physiolo-
giscli belang, organen van onder-
scheiden physiologisch belang.

2°. Sporen van het oorspronke-
lijke maaksel, rudimentaire of gea-
trophieerde organen, maaksel van
den embryo.

3°. Eenvormigheid van een geheel
van kenmerken.

4°. Keten van verwantschappen in
de levende of uitgestorven soorten.

-ocr page 126-

-ocr page 127-



		DEKDE APDEELING.

		HET IJSTIJDPEBK.

		s*

-ocr page 128-



		I

-ocr page 129-



		INLEIDING.

		De theorie van Darwin heeft sedert haar ontstaan eene groote moeielijkheid en eene ernstige tegenwerping ontmoet. De moeielijkheid is deze: Hoe is het mogelijk, dat eene zelfde soort somtijds twee plaatsen bewoont, door eenen on- metelijken afstand van elkander gescheiden? Darwin verklaart deze omstandigheid door de verhuizingen, die gedurende het ijstijdperk moeten plaats gehad hebben. De tegenwerping is: De soorten hebben geenen tijd gehad om te veranderen, omdat het nauwelijks vijfduizend jaren geleden is, dat de laatste groote natuuromwenteling op aarde plaats gehad heeft. Het is dus noodig, dat men aantoone, dat dit denk- beeld van vijfduizend jaren valsch is en dat er eeuwen genoeg verloopen zijn voor de verandering der soorten. Dit gedeelte van het boek vervalt van zelf in twee afdee- lingen. De eerste bevat de uiteenzetting en wederlegging der door Cuvier opgestelde theorie der schielijke en algemeene na- tuuromweutelingen. De tweede bevat een kort overzicht van hetgeen men van het ijstijdperk weet, met de natuurlijke gevolgtrekkingen, welke de tegenwoordige hoogte der weten- schap ons het recht geeft ten opzichte van dit vreemde natuur- verschijnsel te maken.

-ocr page 130-



		EEESTE GEDEELTE.

		EERSTE HOOFDSTUK. T1IEOBIE DEK PLOTSELINGE EN ALGEMEENS NATUUR- OMWENTELINGEN.

		_vHet leven werd op deze aarde dikwijls gestoord door verschrik- kelijke gebeurtenissen. Ontelbare levende wezens zijn van deze natuuromwentelingen het slachtoffer geworden; sommigen, die den vasten grond bewoonden, zijn door zondvloeden verzwolgen; anderen, die in het water leefden, zijn door het plotseling op- rijzen van den bodem der zee op het drooge gebracht; hun geslacht zelfs is voor altijd uitgestorven___ De vaneengerukte, weer samengevallen en het onderstboven gekeerde oudere aardlagen maken het ontwijfelbaar zeker, dat plotselinge en hevige schokken ze in den toestand gebracht hebben, waarin wij ze zien___ De meeste omwentelingen zijn plotseling geweest, en dit is gemakkelijk te bewijzen, vooral van de laatste, die door eene dubbele beweging onze tegenwoordige vastelanden, of ten minste een groot gedeelte van den grond, die hen tegenwoordig vormt, eerst overstroomd en later weer droog achtergelaten heeft. Zij heeft nog in de noordelijke landen lijken van groote viervoetige dieren achtergelaten, die het ijs ingesloten heeft, en die tot op onzen tijd, met hun vel, hun haar en hun vleesch bewaard gebleven zijn. Wanneer ze niet dadelijk na hunnen dood bevroren waren, zou de verrotting ze

-ocr page 131-



		119

		aait elkander hebben doen vallen. En, van den anderen kant, heerschte deze eeuwigdurende vorst vroeger niet op de plaatsen waar rij gevonden werden, want onder zulk eene luchtsgesteld- heid zouden ze niet hebben kunnen leven. Die dieren zijn derhalve omgekomen op hetzelfde oogenblik, dat het land, dat zij bewoonden, geheel door het ijs bedekt werd. Deze gebeur- tenis heeft dus plotseling, oogenblikkelijk, zonder eenigen lang- zamen overgang plaats gehad" l). Het is voorwaar onmogelijk met meer kracht en in eenen meer bondigen stijl te verzekeren, dat het ijstijdperk plotseling ingevallen is. Van waar heeft deze overtuiging, die zoo vast- geworteld is, haren oorsprong genomen? Uit eene enkele daadzaak, de ontdekking van lijken , die ongeschonden in het ijs bewaard gebleven zijn. Cu vier vraagt zichzelven af, of de tegenwoordige langzaam werkende oorzaken het ijstijdperk begrijpelijk kunnen maken; hij gaat ze allen na, maar hij vindt ze allen machteloos, zoo- zeer is zijne verbeelding getroffen door de ontdekking van met hun huid en haar in het ijs bewaard gebleven olifanten! Elk oogenblik komt hij op dit feit terug, en steeds roept hij uit, dat alleen eene plotselinge natuuromwenteling het be- grijpelijk kan maken. Zoo veroordeelt hij, van de omwenteling van de as der aarde om de pool van de ecliptica sprekende, geheel en al de tegenwoordige oorzaken, enkel en alleen omdat ze langzaam werken. �Waar of niet waar, dat doet er weinig toe! ze maken niets duidelijk, omdat geene enkele langzame oorzaak eene schielijke uitwerking kan gehad hebben. Al was er dan eene trapsgewijze vermindering van het water; al ver- spreidde de zee vaste stoffen naar alle richtingen; al vermin* derde of vermeerderde de temperatuur der aarde, niets van dat alles heeft de groote viervoetige dieren met hun vleesch «ii huid met ijs bedekt" ²). Een leerling van Cuvier, Alexander Bertrand, heeft alle be- 1) Cuvier. Discours sur les r�volutions du globe. .2) Hetzelfde werk, fal 27.

-ocr page 132-



		120

		wijsgronden opgesomd, die pleiten ten gunste van zijns mees- ters leer. Ze zijn de volgende: 1°. Zoo de olifanten door het water verplaatst waren, zouden ze door de wrijving geleden hebben, op zijn minst evenveel als de rolsteenen; maar ze zijn integendeel z�� ongeschonden, dat men beenderen van jonge dieren vindt, die nog de fijnste en teerste kraakbeenige uitsteeksels vertoonen.\' 2°. De met ijs bedekte landen, waar de olifanten leefden, moesten noodzakelijk eene minder strenge luchtsgesteldheid hebben, opdat het gras kon groeien en tot voedsel aan de dieren kon verstrekken. 3\'. Wat de stelling betreft van eene trapsgewijze en lang- zame vermindering van temperatuur, die de olifanten zou ge- dwongen hebben, om langzamerhand naar warmere land- streken te vluchten, en ze ten laatste allen zou verzameld heb- ben in de streken, waar men ze tegenwoordig aantreft, die stelling is om verschillende redenen onjuist: A. Het verschil tusschen de geraamten van de fossiele oli- fanten en die van de thans levende soorten is te groot, om toegeschreven te worden aan een verschil van luchtstreek. B. Verscheidene andere dieren, waarvan de overblijfselen met die der olifanten vermengd zijn, zijn geheel uitgestorven; waarom zouden de olifanten alleen aan de verwoesting ont- snapt zijn ? C. De gebeurtenis is plotseling geweest, zooals het bewaard blijven van het vleesch van den olifant van den heer Adams bewijst. D. Wanneer die verandering langzaam geweest is, waarom zijn ze dan niet naar Mexico gevlucht ? E. Wanneer de olifanten geschikt waren om in koude lucht- streken te leven, hoe kan men dan verklaren, dat ze in de gematigde landen van Europa en in \'t bijzonder in Itali� zijn uitgestorven\'!\'" !). De redeneering van Alexander Bertrand voegt, eigenlijk ge-

		*1) Alez. Bertrand, Lettres sur les r�volutions du globe,* bl. 173.**

-ocr page 133-



		121

		zegd, niets aan de theorie van Cuvier toe; zij ondersteunt haar slechts indirect, door de tegenstanders eenige opmerkingen voor te leggen, die hij, volgens het stelsel van die tegenstanders, als onoplosbaar beschouwt. In een woord, de natuuromwenteling, die de olifanten, de Rhinoceros tiohorhinus en een groot aantal andere soorten ver- nietigd heeft, is plotseling, oogenblikkelijk, zonder eenigen langzamen overgang geweest. De landen, door die dieren be- woond, zijn verzonken; de zee heeft ze verwoest, vervolgens heeft eene plotselinge vorst die viervoetige dieren in de ver- stijfde wateren vastgesloten en ze tot op onze dagen met huid en haar bewaard. Dit is de verklaring, die Cuvier van het ijstijdperk geeft. Dat de theorie van Cuvier valsch is, zal op twee wijzen aangetoond worden: 1°. Indirect uit het ongerijmde, door de hypothese van eene plotselinge natuuromwenteling aan te nemen; 2°. Rechtstreeks door eene zeer natuurlijke verklaring te ge- ven van het vinden van in het ijs bewaard gebleven olifanten, zonder daarbij eenig wonder te hulp te roepen.

-ocr page 134-



		TWEEDE HOOFDSTUK.

		ONHOUBBAAEHEID VAN DE TBEOHIE DEE PLOTSELINGE NATUUBOMWENTELIN GEN.

		De hypothese van eene plotselinge natuuromwenteling en van eene oogenblikkelijke bevriezing is onaannemelijk. Dit is de uitkomst, die uit de samenvatting der vier volgende feiten voortvloeit. § 1. De vier feiten. 1. � Verbazend sterke vermenigvuldiging der plan te ten de dieren. � In de gewesten, waarde mensch nog niet is doorgedrongen en de vleeschetende dieren zeld- zaam zijn, vermenigvuldigen de plantetende dieren zich ver- bazend sterk. Hun voedsel vinden zij gemakkelijk, want de aarde verschaft het hun van zelve in steeds vernieuwden overvloed. Vooral onder de keerkringen, waar de hitte van het klimaat eiken dag door afwisselende regens getemperd wordt, ontwikkelt de plantengroei zich met eene kracht, waar- over de reizigers niet kunnen ophouden hunne verwondering te betuigen. Meu.begrijpt lichtelijk, dat de plantetende dieren, begunstigd door zoovele natuurlijke rijkdommen, een onuitput- telijke bron van voedsel, tot tallooze kudden hebben kunnen aangroeien. Deze gevolgtrekking, gegrond op het klimaat en het soort van voedsel, wordt door feiten bevestigd. Dele- gorgue beschrijft in het verhaal zijuer Afrikaansche reis een

-ocr page 135-



		123

		meer, bewoond door eene kudde van honderd hippopotamus � sen, en eene plek van slechts drie mijlen middellijn, waarop zeshonderd olifanten graasden Eens ontmoette hij eene bende van vier a vijfhonderd kwagga\'s. Delegorgue voegt er bij, dat, daar de leeuwen in dat gedeelte van Afrika niet bestaan, de kwagga\'s en de gnous, reeds te talrijk, zich in eene schrikbarende verhouding zullen vermenigvul- digen: �Ik vraag geen tien jaar," zegt hij, �of de herders- volken zullen voor hunne kudden in deze oorden geen gras- scheutje meer vinden. De euchore-antilopen vormen nog talrijker kudden. Zij, die in de achterhoede zijn, zijn buiten- gewoon mager, daar het gras door hunne makkers is opgevreten. Indien een toeval, de ouderdom of eene ziekte hunnen gang vertragen, dan zijn ze verloren: zij sterven den hongerdood \')." De getuigenis van den beroemden Livingstone bekrachtigt het feit van de buitengewone vermenigvuldiging der plant- etende dieren op onweerlegbare wijze: Op zekeren dag, eenen berg afdalende, vertoont het bewonderenswaardigste schouwspel zich aan zijne blikken: �Zebra\'s en buffels bij honderden gra- zen op de opene plekken van het bosch, talrijke olifanten weiden daar evenzoo en schijnen slechts hunne snuiten te be- wegen. Ik wenschte in staat te zijn dit schouwspel te kunnen photographeeren, een schouwspel dat voor de vuurwapenen zal verdwijnen en van de aarde zal zijn uitgewisclit, voordat een �nenschelijk oog het aanschouwd heeft. Alle dieren zijn bui- tengewoon mak.... De olifanten, die onder de boomen staan, verkoelen zich door het waaien met hunne groote ooren , even alsof wij niet op slechts tweehonderd meters afstand waren van de plaats, waar zij zich bevinden; groote wilde zwijnen zien ons met verwondering aan, en hun aantal is ontelbaar. De hoe veelheid dieren, die de vlakte bedekken, grenst aan het won- derbare ; ik verbeeld mij in het tijdperk te leven, waarin het niegatherium rustig in het midden der oorspronkelijke bosschen graasde." Op eene. andere plaats zegt Livingstone, dat men 1) Delegorgue 1838�1843. Dl. II, 11. 413. Dl. I, bl. 490.

-ocr page 136-



		124

		dikwijls kudden van meer dan veeitig duizend gazellen gezien heeft i). In Zuid-Ainerika bevolken runderen en paarden in ontelbare benden de wouden van la Plata en van Paraguay. Elke maand worden meer dan^honderdduizend stuks vee in deze streken gedood. Men gebruikt slechts de huid; het vleesch laat men liggen (Payen). II. � Ontelbare hoeveelheid fossiele been de- ren van dikhuidige dieren. � Indien de thans levende plauteteiide dieren zich bijna tot in het oneindige kunnen vermenigvuldigen, hetzij op plaatsen nooit door den mensch onderzocht, hetzij zelfs instreken, waar de jagers ze bij honderd- duizenden dooden, dan is het gemakkelijk te gelooven, dan kan ineii zelfs met volstrekte zekerheid bevestigen, dat ge- durende het tertiaire en quateruaire tijdvak de olifanten, de rhinocerossen de oppervlakte van Europa met hunne nakome- lingschap hebben moeten bedekken. Wie zou hunne voort- planting hebben kunnen verhinderen of door eenen aanhouden- den strijd tegenhouden? Indien de mensch toen reeds bestond, dan was hij toch te zwak en te onwetend, om daaraan paal en perk te stellen of hen ten eigen nutte te bezigen. De kracht en de vreeselijke wapens van deze groote dikhuidige dieren beschermden hen voldoende tegen de aanvallen der vleeschetende dieren, zoodat zij geene noodlottige beper- king in de voortplanting van hunne soort te lijden hadden. Zonder twijfel hebben zij, daar hunne vruchtbaarheid door eene langdurige dracht beperkt werd, de Europeesche ge- westen langzamer bevolkt en minder nakomelingschap nage- laten dan de gazellen in Afrika of de runderen in de sa- vanen van la Plata. Maar de lange duur van hun leven, gevoegd bij het ontelbaar aantal jaren, dat het tertiaire en quateruaire tijdvak geduurd hebben, weegt ruimschoots op tegen hunne minderheid uit het oogpunt van vermenigvuldi-

		*1) Liviugatouc. Msrploralion dam �jjrigue,* bl. 115.**

-ocr page 137-



		125

		ging. Darwin heeft berekend, dat ua verloop van vijfhonderd jaren een enkel paar olifanten vijftien millioen levende afstam- melingen zou hebben. Hieruit volgt, dat de rhinocerossen en de olifanten den bodem van Europa en Azi� met hunne tal- rijke kudden en na verloop van tijd met hunne geraamten hebben moeten bedekken. Dit bevestigen de nieuwste ontdekkingen. Men weet, dat de beenderen van den mammouth of fossielen olifant in grooten getale gevonden worden in alle deelen van Siberi�, dat zich van het westen naar het oosten uitstrekt, van de gren- zen van Europa tot aan Amerika, en van het zuiden tot het noorden van den voet der bergen van midden-Azi� tot aan de kusten van de Poolzee. In deze uitgestrekte ruimte, aan de «evers van den Irtisch, de Obi, de Jenise�, de Lena en ver- scheidene andere rivieren heeft men bijna overal overblijfselen van fossiele olifanten gevonden. De eilanden van de Poolzee bevatten er eene zoo buitengewoon groote hoeveelheid van , dat de kust van het Beereneiland uit heuvels bestaat, die bijna geheel samengesteld zijn uit mammouths-beendereu. Om een denkbeeld te geven van deze wonderbare opeenstapeling, zullen wij zeg- gen, dat men jaarlijks van zestig tot tachtig duizend pond fossiel ivoor verkrijgt uit Noordelijk Siberi� en uit den archipel van Nieuw-Siberi�. Nu is deze hoeveelheid, volgens het ge- middeld gewicht der slagtanden, dat bijna nooit honderd twin- tig pond te boven gaat, van minstens zes honderd vijftig individuen afkomstig; en daar de uitvoer reeds eeuwen duurt, kan men oordeelen over de ontzettende opeenhooping van over- blijfselen van mammouths, op deze plaatsen bedolven, en die dikwijls vergezeld gaan van beenderen van den rhinoceros en van den Siberischen buffel of bison 1)." De mammouth wordt gevonden in Duitschland , in Frankrijk, in Itali� en in Noord-Amerika. Maar in geen deel van Europa vindt men zoovele fossiele beenderen van deze dikhuidige dieren als in de vallei van den Boven-Arno in Piemont. Men zou zeggen, dat het een waar kerkhof van olifanten is. Hunne

		1) Z�rcher en Margoll�. Let Olaciert.

-ocr page 138-



		126

		beenderen «aren zoo algemeen, dat de boeren ze, met steenen vermengd, gebruikten om er muren en huizen van te bouwen. Hieruit volgt, dat de olifanten gedurende het tertiaire en quaternaire tijdvak in ontelbare menigte zekere gedeelten van Europa en Azi� hebben moeten bevolken en zulks ook, zooals hunne beenderen bewijzen, werkelijk gedaan hebben. III. � Slechts vier dikhuidige dieren zijn in liet ijs gevonden. � Hoevele dieren heeft men in het ijs ingesloten en ongeschonden bewaard gevonden? Drie mam- inouths en een rhinoceros. Deze vier dikhuidige dieren heb- ben eene zoo groote rol in de geschiedenis der wetenschap gespeeld, dat verhaald verdient te worden, hoe zij ontdekt zijn. In 1692 werd een in Rusland gevestigd Duitscher, Isbrant Ides, als gezant naar China gezonden. Ziehier wat hij bericht: �Een mijner medereizigers, die elk jaar naar tanden van den mammouth zocht, verzekerde mij, dat hij eens, in een bevroren stuk aarde, den geheelen kop van een dezer die- ren gevonden had, waarvan het vleesch echter bedorven was; de tanden staken evenals bij den olifant uit den bek. Zijne reisgezellen en hij hadden veel moeite om ze, evenals eenige beenderen van den kop, onder anderen het halsbeen dat nog door bloed geverfd was, er uit te trekken. Eindelijk, verder in denzelfden aardklomp zoekende, vond hij een bevroren poot van eene monsterachtige grootte, welken hij naar de stad Tru- gan (Siberi�) bracht. Deze poot was, naar de reiziger mij zeide, even dik als een gezet mensch op \'t midden van zijn lichaam." In 1800 vond een Russisch natuurkundige, Gabriel Saryt- schew, op de oevers van de Alasoeia, eene rivier in Siberi�, die zich in de IJszee uitstort, het geheele en goedbewaarde lichaam van eenen mammouth, in het ijs ingesloten. In 1806 begaf een ander Russisch natuurkundige, Adams, professor te Moscou, zich naar eene plaats, gelegen aan den mond van de Lena, waar, zooals hij vernomen had, een mam- mouth zeven jaren te voren in het ijs gevonden was. �Hij

-ocr page 139-



		127

		vond er het dier zeer verminkt. De Jakouten uit de buurt hadden het vleesch gebruikt om er hunne honden mede te voeden. Ook wilde beesten hadden er van gegeten. De kop was met een droog vel bedekt. Een der ooren, dat zeer goed bewaard was gebleven, was met een lok haar versierd: men kon nog den oogappel onderscheiden. De hersenen, hoewel uitgedroogd, bevonden zich nog in den schedel; de onderlip wasafgeknaagd, en daar de bovenlip verloren gegaan was, lag de bovenkaak bloot. De hals was voorzien van lange manen. De huid was bedekt met lange zwarte haren en met een roodachtig wol- haar; hetgeen er van over was, was zoo zwaar, dat tien per- sonen veel moeite hadden om het weg te dragen. Men ver- zamelde meer dan dertig pond haar en wol, dat door de witte beeren, toen zij het vleesch ontblootten, in de vochtige aarde getrapt was \')." Een andere, in zijn geheel bewaard gebleven mammouth is in 1865 , in de golf van Obi ontdekt. De geoloog M. Schmidt, door de Academie van Petersburg afgevaardigd, heeft 2ijn rap- port nog niet publiek gemaakt. In 1772, ontdekte Pallas te Wilouisko�, aan de oevers van de rivier Wilouisko�, een tak van de Lena, het lijk van eenen rhinoceros, waarvan de huid, het haar en het vleesch nog bewaard gebleven waren; hij was in het bevroren zand bedolven. Om kort te gaan, men heeft in het ijs of in bevroren aarde drie geheele lijken van maminouths, den kop en een been van een vierde, eenen geheelen rhinoceros en eenige overblijf- selen van haar of huid gevonden. Den derden mammouth kende Cuvier nog niet eens. IV. � Onmetelij ke voormalige uitgestrektheid der gletschers. � De sedert eene halve eeuw door de geologen vol- brachte werkzaamheden hebben bewezen, over welk eene onmete- lijke oppervlakte de gletschers zich vroeger hebben uitgestrekt. Niet alleen besloegen zij, op zekeren tijd, Noord;Azi�, de Scandi-

		1) M�moires de St. P�tersbourg, traduits du latin, par 6. Cuvier.

-ocr page 140-



		128

		navische landen, Noord-Duitschland, de Britsche eilanden, de geheele helling der Alpen en der Pyrene�n, maar zij schijnen ook in Amerika sporen van eene vrij grootsche uitgestrektheid te hebben achtergelaten. Agassiz en eenige andere uitstekende natuurkundigen zijn in de Nieuwe Wereld studie�n begonnen , die, vermeerderd door de navorschingen en den arbeid van de toekomst, ons misschien in staat zullen stellen het raadsel van het ijstijdperk op te lossen. Tot nu toe is het zeker, dat het ijsverschijnsel plaats heeft gevonden in het grootste gedeelte van Europa en van Azi�, dat Noord-Araerika en het uitgestrekte Brazili� er ook ontwijfelbare sporen van dragen. Ziehier dus vier bewezen feiten. De verwonderlijke hoe- veelheid beenderen, in Siberi�, in het dal van de Arno, in geheel Europa gevonden, bevestigt, dat het aantal der dikhui- dige dieren in het tertiaire en quaternaire tijdvak verbazend groot was. De schrikbarende vermenigvuldiging der heden- daagsche plantetende dieren in de niet bewoonde streken van Afrika en in de vlakten van Zuid-Amerika, niettegenstaande de duizenden slachtoffers, die de prooi worden van het staal van den mensch en van de verscheurende dieren, geeft ons eene zwakke voorstelling van het tooneel, dat de Europeesche en Aziatische gewesten in voorhistorische tijden moesten opleveren. Van den anderen kant weet men thans, dat het verschijnsel van een ijstijdperk zich in bijna geheel Europa heeft vertoond, zonder nog te spreken van de Nieuwe Wereld; want dit is voor onze beschouwing niet noodig. Eindelijk heeft men niet meer dan vier dieren en eenige overblijfselen ongeschonden in het ijs teruggevonden. § 2. Gevolgen van de vier feiten. 1°. Als het ijstijdperk door eene plotselinge, oogenblikkelijke en algemeene natuuromwenteling is voortgebracht, zooals Cuvier beweert, bestaat er dan ook zelfs een schaduw van waarschijn- lijkheid, dat deze omwenteling slechts vier dieren onder het ijs heeft bedolven , terwijl er zoovele duizenden levende, plantetende

-ocr page 141-



		129

		dieren bestonden ? Keeds gedurende vijfhonderd jaren ontgint men de beenderenlagen der Siberische eilanden, zonder dat haar rijkdom schijnt te verminderen; er is reeds ivoor genoeg op- gedolven om de slagtanden van meer dan honderdduizend oli- fanten samen te stellen. Welnu! Zou het mogelijk zijn, dat in eene streek, door zulk een groot aantal snuitdieren bewoond, slechts drie door de plotselinge en algemeene vorst overvallen werden? En wanneer men er in plaats van drie, driehonderd ontdekt had; wanneer men zelfs vooronderstelt, dat er in den loop der tijden evenveel vergaan waren, zou dan dat zoo ver- groote aantal bevrozen dieren als een voldoend bewijs kun- nen beschouwd worden, wanneer tienduizendtallen van kud- den tegelijkertijd verspreid leefden in de onmetelijke steppen van Siberi� ? 2°. Hoe kan men die verbazende opeenhooping van beende- ren op de Siberische eilanden verklaren, wanneer eene plotse- linge vorst de verspreide dieren met bliksemsnelheid overvallen heeft en ze dus onveranderlijk evenzoo verspreid moest heb- ben achtergelaten, als ze het op het oogenblik van die gebeur- tenis waren ? 3°. Neen, neen, de vier dikhuidige dieren van Cuvier zul- len niet tegen de waarheid opwegen. Niet alleen stuit de theorie van dien beroemden natuurkundige op eene onwaar- schijnlijk hei d en verklaart zij niet alle feiten; maar boven- dien druischt zij in tegen den grondslag zelven, waarop de geheele wetenschap rust, dat is te zeggen, tegen de onver- anderlijkheid en duurzaamheid der wetten, die de natuur be- heerschen. Van waar zou toch die plotselinge vorst komen ? Is het geene ongerijmdheid te vooronderstellen, zooals men wer- kelijk gedaan heeft, dat onze aardbol door koudere streken van het heelal gegaan is? Alsof de warmte, die niets anders is dan eene trillende beweging van de moleculen der lichamen, vermeerderen of verminderen kon daar, waar geene lichamen en geene moleculen bestaan! Aan welke oorzaak zou men overi- gens dezen nieuwen loop van den zonneweg in de onmetelijke ruimte toeschrijven? Zelfs al nemen wij deze hypothese aan, 9

-ocr page 142-



		130

		dan kon de koude nog niet plotseling ingevallen zijn, en zouden overgangen noodzakelijk wezen. Om kort te gaan, de hypothese van eene algeineene natuuromwenteling, door eene plotselinge vorst vergezeld, lijdt op drie klippen schipbreuk: l". Wanneer men het ontelbaar aantal dieren in aanmerking neemt, dat op dit tijdstip leefde, is het niet mogelijk aan te nemen, dat slechts vier er van door het bevriezend water omsloten werden. 2". Wanneer er eene plotselinge vorst heeft plaats gehad, die de dieren, verspreid als ze waren, heeft overvallen, daii is het onmogelijk de buitengewone opeenhooping der beenachtige overblijfselen, die sommige Siberische eilanden vormen , te ver- klaren. 3o. Niet alleen strijdt de plotselinge vorst tegen de onver- anderlijkheid en duurzaamheid der natuurwetten, maar buiten- dien kan ze volstrekt niet verklaard worden, noch door de phy- sische, noch door de astronomische wetten. Het is dus onmogelijk, dat ze ooit plaats gehad heeft; men behoort aan eene andere orde van feiten, aan die van de uit- komsten verkregen door de waarneming der natuurverschiju- seleu, de verklaring van deze vreemde ontdekkingen te vragen.

-ocr page 143-



		DERDE HOOFDSTUK.

		NATUURLIJKE VEBKLABING VAN DE ONTDEKKING DEE IN HET IJS BEWAARD GEBLEVEN DIKHUIDIGE DIEBEN.

		Cuvier heeft zich vergist. Zijne dwaling was misschien na- tuurlijk in den tijd, waarin hij leefde; ze was zeker gemak- kelijk te verklaren bij zijnen in godsdienstige kluisters ver- warden geest. Men kan niet ongestraft den bijbel en de wetenschap in overeenstemming trachten te brengen. Tegen- woordig veroorloven de menigte bewezen feiten, het aantal waarnemingen en de vorderingen op elk gebied gemaakt, niet meer zulke afdwalingen aan ons redeneerend vermogen. De duurzaamheid en de onveranderlijkheid der natuurwetten zijn het uitgangspunt der wetenschap, hare noodzakelijke voor- waarde, haar onwankelbare grondslag. Het valt niet te betwij- felen, dat in de kindsheid van onzen aardbol, in de eerste tijdperken van het organisch leven, de eerste natuurverschijn- selen met eene buitengewone kracht te voorschijn traden. Maar die natuurverschijnselen werden, niettegenstaande hunne groot- sche kracht, door dezelfde wetten geregeerd, en wanneer ze van de tegenwoordige verschilden, was het slechts in graad en niet in natuur. De voorwereld is evenmin als de hedendaag- sche aan het grillige bestuur van het wonder onderworpen ge- weest. De tegenwoordige oorzaken zijn dezelfde, die vroeger werkten; zij hebben nooit opgehouden te werken. Naarmate de tijdvakken elkander opvolgen eu de aardkorst dikker wordt, verminderen de snelheid en de kracht der uitwerk- selen, zoodat in het tertiaire eu quaternaire tijdvak de natuur- 9*

-ocr page 144-



		132

		verschijnselen weinig verschild moeten hebben van hetgeen wij tegenwoordig zien. Het is dus juist en wetenschappelijk alleen aan de tegen woor- dige oorzaken de verklaring van het ijstijdperk te vragen. Indien bij den tegenwoordigen toestand onzer kennis, de verklaring van het geheel niet kan gegeven worden, is het de plicht van den geleerde zich te onthouden en zijne onmacht te bekennen. In dien geest, met uitsluiting van al het bovennatuurlijke, moet men het vinden van de mammouths, met huid en haar in het ijs begraven, verklaren. Deze verklaring zal dus natuur- lijk zijn, overeenkomstig de tegenwoordige oorzaken, en bij- gevolg alleen in staat het verstand te voldoen. De olifanten konden leven in de noordelijke luchtstreken. � Tegenwoordig ontmoet men geene olifanten meer, dan alleen in de verzengde luchtstreken van Afrika en Indi�. Hoe konden ze leven in de koude luchtstreken van het noordelijk halfrond? l^e Klimaat. Steunende op de schoone studie�u, die hij van de fossiele flora gemaakt heeft, meende Professor Heer van Zurich, de gemiddelde temperatuur van midden-Europa tegen het einde van het miocene tijdvak op achttien gra- den, die van Spitzbergen op hetzelfde oogeublik op vijf graden te mogen stellen. Hieruit volgt, dat met deze ver- hooging van temperatuur de levensvoorwaarden voor de plant- etende dieren veel minder hard waren dan tegenwoordig. Echter moeten deze climatologische gevolgtrekkingen, gegrond op de vergelijking van de fossiele flora met de hedendaagsche, met een voorzichtig voorbehoud aangenomen worden; want men weet nog niet, tot op welk punt de planten, die de tropische gewesten schijnen te kenschetsen, in staat zijn de koude te verdragen ). Wat er ook zij van den gemiddelden warmte. 1) De geleerde plantkiradigc Nnudin is te Colliourcs (Oostelijke-Pyrencen) gc- «\'urende den strengen winter van 1870 van een merkwaardig feit getuige geweest. Don n&en* Januari was het maximum van temperatuur 14,5 graden; den i> Lsten Januari daalde de temperatuur tot 0,8 graden. De sneeuw viel zonder op-

-ocr page 145-



		133 «raad, zoo is het toch een wel bewezen feit, dat van de ge- daante der vastelanden de richting afhangt van de zeestroo- rningeu, die zooveel invloed hebben op het klimaat van eene landstreek, zooals meii het verder zien zal bij de behandeling van den Golfstroom. yin het tijdperk, waarin de mammouth leefde, strekten de lage landen van Siberi� zich minder ver naar het noorden uit dan tegenwoordig. De feiten door Wran- gel vastgesteld, hebben daarenboven bewezen, dat eene langzame opheffing van den bodem, gelijk aan die, welke in een gedeelte van Zweden, van Noorwegen en van Groenland plaats heeft, ook onophoudelijk de kusten van de IJszee doet rijzen. Zulk eene verandering in de physische geographie van deze landstreek, den bestendigen aangroei der noordelijke landen tengevolge hebbende, moest eene neiging doen geboren worden om de gestrengheid des winters te vermeerderen, en men moet het uitsterven van den mammouth en zijne tijdgenooten veeleer

		houden gedurende 44 uren. �Ik ben verwonderd", schrijft Naudin aan de Fransche Academie van Wetenschappen, �over de kracht, waarmede de palmboomen aan de koude weerstand bieden. Hetgeen ik bij de mijne opmerk , is , geloof ik , nog zon- der voorbeeld. Ze zijn letterlijk plat geworden door het gewicht van de sneeuw, zooals gedroogde planten in een herbarium; bovendien was de sneeuw, die zy door hunne als eene roset uitgespreide bladeren van den grond afhielden, op hunne oppervlakte tot een wezenlijke ijsschol samengevrorcn, en ze hebben , som- mige tien, andere elf of twaalf dagen, in dezen toestand doorgebracht. Weinul uitgenomen diegene, waarvan het hart gebroken is, zijn allen in eenen volmaakt goedeu toestand gebleven. Bij den dooi hebben zij zich weder opgericht, en ze zijn, op dit oogenblik, zooals ze voor de sneeuw waren. De geologen, die zich op de aanwezigheid van eenige palmen in de gronden van het miocene tijdvak beroepen, om te besluiten tot het bestaan van een tropisch klimaat in Europa gedurende dit tijdvak, konden wel eens niet zooveel reden daartoe hebben, als zij vooronderstellen" (Comptes-rendus de 1\'Acad�mie des sciences. Vol. LXX, hlz. 216). De Heer E. Blanchard, verslag gevende van de reizen van pater Armand Da- vid in Thibet, verhaalt de volgende feiten: �Op de hooge bergen van het vor- stendom Mou-Pin, Nvaar de winter eindeloos lang en vreeselijk streng is, wor- den apen gevonden. Overigens heeft de tropische plantenwereld een soortgelijk voorbeeld opgeleverd: boomvarens en palmboomen zijn op sommige plaatsen vlak hij gletschers gevonden, en iedereen weet dat wij, om exemplaren van deze planten te bewaren, ze in broeikassen moeten houden" (Revue des Deux-Mondes, 15 Juni 1871 , blz. 619).

-ocr page 146-



		134

		aan deze vermeerdering dan aan eene algemeene vermindering: van de tegenwoordige gemiddelde temperatuur toeschrijven" !). 2^e Bekleeding. Welke de gevolgtrekkingen ook mogen zijn, die men uit de verdwenen flora of de veranderlijke uiter- lijke gedaante van het vasteland kan maken, zoo is er toch �en zo�logisch feit, dat op zichzelf eene openbaring is, en eene openbaring zonder eeuige kans van dwaling, namelijk: de bekleeding der huid bij de olifanten van dezen tijd en van deze streken. De dikke wol, waarmede ze bedekt waren, be- wijst op eene onomstootelijke wijze twee met elkander in be- trekking staande zaken, namelijk: eerstens, dat het klimaat zeker vrij streng, zoo niet zeer streng was, vervolgens, dat de dieren in staat waren de ruwste winters te verdragen. On- der de heete luchtstreek bestaat niet alleen de wol niet meer bij de in vrijheid levende dieren, maar is zelfs de huid dik- wijls naakt. 3^e Voedsel. Zelfs heden is in de noordelijke streken de plantengroei niet zoo schaarsch, dat hij geen voldoend voedsel aan de plantenetende dieren kan verschaffen. �Sir Charles Lyell merkt hieromtrent op, dat men, niettegenstaande de groote koude, die nu in het noordelijk gedeelte van het Azia- tische vasteland heerscht, in deze streek wouden vandennen, bosschen van berken, populieren en elzen vindt, die zich, de Lena begrenzende, tot op 60 graden breedte uitstrekken. Onder den poolcirkel, waar de groote boomen hunne indruk- wekkende vormen verruilen tegen die van misvormde struiken, bedekken mossen en korstmossen, het voedsel van het rendier, overal de rotsen. De paddestoelen en de varenkruiden, ver- schillende soorten van steenbreekachtige planten en verschil- lende andere planten ontwikkelen er zich met eene ver- wonderlijke snelheid, van de eerste dagen van den zomer af, op de lichte aardlaag, die het ijs in sommige valleien bedekt. Ze vormen eene treffende tegenstelling, dikwijls door de reizigers beschreven, met den doodschen aanblik van eene

		1) Zurcher et Margoll�. Las Glaciers.

-ocr page 147-



		135

		landstreek, waar de winter nooit zijne macht verliest. Ook is niets algemeener dan de verhuizing van de dieren der noorde- lijke streken naargelang van de jaargetijden. De muskusos bijvoorbeeld, verlaat ieder jaar zijne winterkwartieren en trekt over het ijs de zee over, om gedurende de zomermaanden de weilanden van het eiland Melville te gaan afgrazen, die op 75 graden breedte gelegen zijn" !). § 1. Eerste verklaring. Mammouth in de spleet van een gletscher ge- vallen. � Uit het geheel van deze feiten, die de physische natuur en de gewoonten der dieren omvatten, vloeit als on- middellijk gevolg voort, dat de mammouths in koude luchtstre- ken konden leven, en dat zij er inderdaad geleefd hebben. Ze verhuisden van het eene land naar het andere, naargelang van de afwisseling der jaargetijden. Is het, daar het ijs hun tot pad diende, daar het vasteland zelf gletschers bevatte, niet natuurlijk te vooronderstellen, dat de mammouth van Cu- vier, zoo goed met vleesch en al bewaard, in eene spleet van een gletscher gevallen is en er zich ernstig genoeg gewond heeft om op de plaats zelve van zijnen val te sterven? In het ver- haal van Isbrant-Ides zijn de volgende bijzonderheden opge- teekend: � Eenige beenderen van den kop en onder anderen die van den hals waren nog met bloed bevlekt." Is dat geene aanduiding van eene wonde, hetzij gedurende den val, hetzij in eenen strijd, die dezen val veroorzaakte, ontvangen? Eens dood, hebben de sneeuw en de vorst zich zijner bemachtigd en hem in een graf van ijs opgesloten. Men weet, dat op nul graden het vleesch der dieren ongeschonden bewaard blijft. Wat is eenvoudiger en waarschijnlijker dan deze verklaring? Wanneer men alle omstandigheden van eene zaak, wonde, bewaard blijven van het vleesch, levensvoorwaarden, verklaren kan door nog tegenwoordig werkende oorzaken en overeenkomstig 1) Zurcher et Margoll�. Les Gloeien.

-ocr page 148-



		136

		de natuurwetten, waartoe dient dan de onbegrijpelijke fautas- magorie van eene wereld, die uit elkander spat en bevriest ? Dit lange bewaard blijven van een dierlijk lichaam is lang geen op zichzelf staand feit. Er zijn talrijke voorbeelden van, die dikwijls plaats gehad hebben in omstandigheden, veel min- der gunstig dan die, waarin zich de Siberische mammouth bevond. Een van de belangrijkste is dat, hetwelk medegedeeld wordt in het Bulletin de la Soci�t� g�ologique de France \'). In Juni 1717 werd het lijk van eene vrouw gevonden op eene diepte van zes voeten in een veen-moeras van het eiland Axholme (Engeland, Lincolnshire). De ouderwetsche sandalen, die hare voeten bedekten, gaven het overtuigend bewijs, dat zij sedert verscheidene eeuwen op deze plaats begraven geweest was. En evenwel worden hare nagels, haar haar, haar vel be- schreven als nauwelijks eenige sporen van verandering vertoo- nende. De verklaring van dezen buitengewonen toestand van bewaring is zeker veel moeielijker dan die van den mammouth. Hoe heeft toch dit vrouwenlijk kunnen ontsnappen aan de ver- woesting in eene streek door den mensch bewoond, dat is te zeggen, blootgesteld aan al de toevallen van den landbouw, van de ontginning en ook van de menschelijke grilligheid ? Hoe is het zonder beschadiging op zoo geringe diepte begraven kun- nen blijven; hoe heeft het vervolgens, eenmaal daar, aan alle kansen van ontbinding, hetzij door de inwerking van het door- sijpelende regenwater, hetzij door de chemische terugwerking van de gistende plantaardige stoffen kunnen ontsnappen? Hier zijn wij ver verwijderd van het gemakkelijk bewaard blijven van een viervoetig dier in een noordelijken gletscher, in een grond of in eene zee, waarvan de temperatuur, beneden nul zijnde, het dierlijke vleesch gedurende eenen onbepaald langen tijd bewaart, daar, waar alle omstandigheden samenwerken om zouder moeite en op natuurlijke wijze zulk een verschijnsel te verkrijgen. En heeft men er evenwel ooit aan gedacht om ter verklaring van deze ontdekking van een meuschelijk lichaam

		*1) Zie eene naat in de Discours sur les R�volutions du globe.* Cuvier.**

-ocr page 149-



		137

		in een veen de wetten der natuur op te heffen en de vaste- landen door eene algemeene natuuromwenteling ten onderste boven te keeren ? Men neemt evenmin zijne toevlucht tot eene wonderbaar- lijke oorzaak om het vinden der lijken, die de gletschers van den Mont-Blanc opwerpen, te verklaren. Het geval is echter van denzelfden aard. Men weet, dat de gletschers langzamerhand naar de vlakte afdalen, en dat ze, daar geko- men, smelten en achterlaten hetgeen in hunnen boezem ver- borgen was. Laat ons een van deze, helaas! te menigvuldige ongevallen vooronderstellen. Laat ons vooronderstellen, dat een onvoorzichtige of ongelukkige reiziger in eene spleet valt op den top van den Mont-Blanc. Eeuwen zullen er verloopen, voordat het hoogste gedeelte van den gletscher het dal bereikt heeft en door smelting het lichaam van het slachtoffer ont- bloot. Zouden de geleerden der toekomst, omdat de heriune- ring aan het ongeval dan sedert lang uitgewischt zal zijn, het recht hebben dit feit liever toe te schrijven aan denkbeeldige natuuromwentelingen dan aan natuurlijke oorzaken? Niemand zou zeker zulk eene gevolgtrekking goedkeuren. Dat is echter, hetgeen Cuvier gedaan heeft ten opzichte van zijne drie dik- huidige dieren. § 2. Tweede verklaring. Mammouth, door eene overstrooming overval- len; vorming der been der-eiland en. � De val in de spleet van eenen gletscher is eene eerste verklaring. Er is eene andere niet minder natuurlijke, die bovendien aan de vorming der beender-eilanden eene oorzaak geeft, niet alleen nauw- keurig en volledig, maar bovendien nauw verbonden met de wijze van uitroeiing der dikhuidige dieren. Deze oorzaak is eene nog heden werkende; het zijn de overstroomingen, die op gezette tijden de landen aan den benedenloop der groote stroomen van Siberi� teisteren. In het verhaal van Isbrantldes leest men deze beteekenisvolle

-ocr page 150-



		138

		beschrijving: �Tn de bergen, die ten noordwesten van de rivier Keta liggen, vindt men de beenderen en de tanden der mam- mouths. Men vindt er ook op de oevers van den Jenise�-stroom, van de rivieren de Trugan , de Mungazea, de Lena, in de omstre- ken van de stad Jakutskoi en tot aan de IJszee toe. Al die rivieren hebben iu den tijd van den dooi zulke onstuimige ijs- gangen , dat zij bergen wegrukken en aardkluiten van eene verwonderlijke grootte met hare wateren medesleepen. Is de overstrooming afgeloopen, dan blijven die aardkluiten op hare oevers liggen, en als zij door de droogte vaneensplijten, vindt men er tanden van mammouths en somtijds geheele uiam- mouths in." De schildering, die Isbrant van de overstroomingen der Sibe- rische rivieren geeft, is overeenkomstig de waarheid. Die stroomen, die onder de grootste der wereld gerekend worden, loopen van de gematigde luchtstreken naar de noordpoolstreken. Wanneer aan hunnen bovenloop door den terugkeer van het zachte jaargetijde het ijs losgaat, is de benedenloop nabij hunne mon- dingen nog over eene uitgestrektheid van verscheidene honderde mijlen bevroren. Dan hebben verschrikkelijke overstroom!ugen plaats; de woedende wateren verspreiden zich over het ijs en veranderen dikwijls van richting, ontzettende aardkluiten met zich sleepeude, die zich ordeloos met ijsschollen vermengen en daarmede en met elkander in botsing komen. Het is gemakkelijk te begrijpen, dat de stortvloeden, die zich over eene verbazend groote uitgestrektheid gronds verspreiden, met hunne golven de lijken der dieren en tevens zelfs een groot aantal levende dieren medesleepen. Aldus in de richting der .Noordelijke IJszee vervoerd, komen de meesten bij de mondingen aanspoe- len en worden bedolven in de eilanden, door het medegesleepte land gevormd. Vandaar die onuitputtelijke voorraad been- deren van olifanten en rhinocerossen, die men sedert verschei- v dene eeuwen exploiteert, zonder dat zij schijnen te verarmen. Gedompeld in water, dat, door het smelten der sneeuw ontstaan, ongeveer nul graden is, worden de anderen gedurende den weg in drijvend ijs of in een slijk begraven, dat bevriest, wan-

-ocr page 151-



		139

		neer het den benedenloop der rivier bereikt. Volgens den heer von Baehr van St. Petersburg, is de grond te Jakoutsk, eene stad gelegen op den westelijken oever der Lena, op 62 graden noorderbreedte en meer dan 200 mijlen van de Poolzee, altijd tot eene diepte van ongeveer 122 meters bevroren. Het is dui- delijk, dat in zulk eene streek de lichamen der dieren, die in het bevriezende water of slijk bedolven worden, er gedu- rende eenen oubepaalden tijd in kunnen blijven, zonder door bederf te worden aangetast. De kennis der natuurverschijnselen, die de groote stroomen van Siberi� opleveren, geeft den sleutel tot alle bijzondere om- standigheden, die op het eerste gezicht op eene plotselinge na- tuuromwenteling schenen te wijzen. Indien men, bijvoorbeeld, beenderen van olifanten met hunne fijnste en teederste kraak- beeuige uitsteeksels terugvindt, is het, omdat die dieren, om- gekomen zijnde in een slijk, waarin de vorst ze opsloot, het lot hebben gedeeld van de aardkluit, die hen omsloten hield. Zacht- kens vervoerd in dat voor bederf bewarend omkleedsel, hebben ze zonder belemmering de monden van den stroom bereikt; of wel, de wateren hebben ze, toen ze zich terugtrokken , onge- schonden in de vlakte achtergelaten. In ��n woord, de mammouths hebben kunnen leven in de noordelijke streken, hetzij het klimaat er een weinig zachter was, hetzij het even streng was als tegenwoordig. Het voedsel was voldoende, de dikke wol, die hun lichaam bedekte, be- waarde ze voor de vorst en bewijst terzelfder tijd, dat het land, door hen bewoond, koud was. De volmaakte bewaring van de vier lijken wordt volkomen verklaard door de nog heden werkende oorzaken. Die dikhuidige dieren zijn bezweken als slachtoffers van eenen val te midden der gletschers, of begraven onder eenen sneeuwval, of wel, zij zijn, overrompeld door de overstrooming in een water op nul graden, met ontzettende aardkluiten naar de poolstreken medegesleept, waar het ijs ze omsloten heeft in een onbederfelijk graf. Men kan ook vooron- derstellen, als men dit liever wil, dat zij in het slijk gezakt en zoo omgekomen zijn en dat daarna de vorst ze er in heeft

-ocr page 152-



		140

		doen vastvriezen , voordat de buiten hunne oevers getreden wa- teren ze met hun graf van aarde inedesleepteu. Van weinig belang is de orde, waarin de omstandigheden van hunnen dood en hunne begrafenis elkander opvolgden , omdat diezelfde om- standigheden, hoe men die orde ook stelle, met evenveel waar- schijnlijkheid verklaard worden en tegelijkertijd rekenschap geven van den toestand der lijken en van de opeenhooping der fossiele overblijfselen in de eilanden, die bij de monding der groote Siberische stroomen liggen.

-ocr page 153-



		TWEEDE AFDEELING.

		EERSTE HOOFDSTUK. VOORWAARDEN VAN DE VORMING DER GLET8CHER8. In het begin der XIX^e eeuw was de uitgestrektheid der natuurverschijnselen, waaraan men later den naam van ijstijd- perk gegeven heeft, onbekend. De ontdekking der ongeschon- den lijken van groote uitgestorven dikhuidige dieren had ieders verbazing opgewekt. Daar men destijds niets had, dat den loop der sterk getroffen verbeeldingskracht kon regelen, liet men haar vrij spel. In tegenwoordigheid van een feit, dat aan een wonder scheen te grenzen , had zij zich voelen verleiden om daaraan eene wonderbaarlijke oorzaak toe te schrijven. Vandaar die vreemde verwoestingen van den aard- bol , die onbegrijpelijke inbreuk op de wetten der natuur. Men zou gezegd hebben, dat te langzaam en te zwak, naar zijn zin, een geheimzinnig wezen, ze in een oogenblik van toorn afgeschaft had om in eene plotseling vernielde wereld het ongehoorde getuigenis van zijne macht achter te laten. On- verhoopt verbond! De Wetenschap was de helpster der Po�zie geworden, en toen op de stem van Cuvier zoovele vooraltijd verdwenen geslachten van dieren uit hun graf opstonden, scheen het, dat tegenover deze tooverachtige oproeping, de nog tegenwoordig werkende oorzaken te onbeduidend waren, om zulke grootsche offeranden en zulke verschrikkelijke natuurom- wentelingen voort te brengen.

-ocr page 154-



		142

		Van den anderen kant geloofden de vrome zielen, niet- tegenstaande de menigvuldigheid der algemeene verwoestingen , met oprechtheid er de bevestiging van "id�^ Bijbel en van zijn eenigen zondvloed in te vinden, terwijl de staatkundige gees- ten, willens de oogen sluitende voor den onverzoenlijken twee- strijd der twee leerstelsels, inet behulp der theorie van Cuvier, de banden van de heerschappij der theologie steviger hoopten aan te halen en aan deii verouderden godsdienst eene nieuwe jeugd te schenken. Welk een weerklank vond dan ook het �Discours sur les r�oolutions du globe!" Met welke kracht maakte het zich van de geesten meester! Maar in de weten- schap bestaat er, voor de theorie�n, geeneeeuwige heerschappij, zoo deze heerschappij niet op waarheid gegrond is. De stoot, aan de geologische studie�n gegeven, droeg zijne vruchten; feiten voegden zich bij feiten , ontdekkingen bij ontdekkingen, en reeds kon men nagaan, dat de ijsverschijuselen van die uitgebreidheid en van dien aard waren, dat het noodig werd, de eenmaal aangenomen denkbeelden te wijzigen en zelfs eene andere verklaring te zoeken. Toen verscheen op het tooneel een vastberaden tegenstander van den alleenheerscher op geologisch gebied, die stoutmoedig tegenover de leer der plotselinge natuuromwentelingen, die der nog tegenwoordig werkende oorzaken stelde. Deze man is de beroemde Sir Charles Lyell ¹). Sir Charles Lyell heeft zijn leven gewijd aan de verdedi- ging der nieuwe theorie. Zijne langdurige werkzaamheden, met eene onvermoeide volharding voortgezet, zijn met goed gevolg bekroond; de leer van de nog tegenwoordig werkende oorzaken heeft gezegevierd. Zonder twijfel zweeft er nog eene groote duisternis over dat punt der geschiedenis van den aardbol, dat men het ijstijdperk noemt; maar de weg, dien men moet volgen om dit gewichtige vraagstuk op te lossen, is 1) Oin rechtvaardig te zijn, moet men erkennen, dat in Fraukryk Constant Pr�vfit met Lyell dcu roem deelt , den eersten stoot tot dezen vooruitgang in de \\vetcn9chap gegeven te hebben.

-ocr page 155-



		143

		door Lyell gebaand; deze alleen draagt in den hoogsten graad den stempel van den wezenlijk wetenschappelijke!! geest: de uitsluiting van het bovennatuurlijke bij de verklaring der naluuruerschijnselen. De ontdekking van sporen van gletschers over het grootste gedeelte van Europa, vervolgens die van soortgelijke sporen in Afrika, al die feiten vereenigd, hebben het vraagstuk zeer veel uitgebreider gemaakt. Hetgeen moeielijk te verklaren is, is niet de goede bewaring van het vleesch van eenige olifanten, het is de uitgestrektheid van het natuur- verschijnsel in de beide halfronden en van den gordel, waarin het geheerscht heeft. De som der verzamelde feiten is nog niet groot genoeg, de nasporingen in Amerika zijn noch talrijk noch volledig genoeg geweest, dan dat men den sluier zou kunnen opheffen, die de wezenlijke en onbetwistbare oorzaken er van voor onze oogen verbergt. Hoever is de we- tenschap met dit vraagstuk gevorderd ? Dit is het onderwerp van dit gedeelte van dit boek. Methode. ,/Eene dwaling, die vele groote geesten van het spoor brengt, is, dat zij volstrekt �ene enkele oorzaak willen vinden voor een groot aantal verschillende feiten. Volgens hen is eene theorie ongerijmd, als ze niet alles verklaart. Zij willen eene hypothese, die de volkomen oplossing geeft van alle verschijnselen. Eene natuurwet, die de zwerfblokken of het diluvium volkomen zoude verklaren, zal verworpen worden, zoo ze geen rekenschap geeft van de scheuring der aardlagen of van de vorming der bergen, en omgekeerd. Er is geene reden om te denken, dat alle duistere feiten denzelfden oorsprong moe- ten hebben, en ik geloof, dat men zekerder de waarheid zou leeren kennen, als men eene bijzondere verklaring voor elk natuurverschijnsel zocht" ¹). De raad is voortreffelijk ; hij is overeenkomstig de ware wetenschappelijke methode, die bestaat in het verdeelen van het voorwerp in verschillende afdeelingen , in het afzonderlijk bestudeeren daarvan, in ��n woord, in het maken eener analyse. Eerst na de achtereenvolgende kennis

		1) J. Adh�mar. U�voluliont de la mer.

-ocr page 156-



		1-4-1

		der verschillende deelen moet de beschouwing van het geheel komen. V��r men onderzoekt, welke algemeene oorzaak over eenen verbazend grooten aardgordel de beide vastelanden met gletschers bedekt heeft, moet men noodzakelijk weten, hoede gletschers zich vormen. Omdat men dezen analytischen en zeke- ren weg veronachtzaamde, heeft men zoovele hersenschimmige hypothesen opgeworpen. Wanneer de omstandigheden, die samenwerken tot de vorming der gletschers of tot de daling der temperatuur in iedere landstreek ontdekt zullen zijn, zal het tijd wezen om het natuurverschijnsel in zijn geheel te om- vatten. Steunende op goedbewezen feiten, zal men dan zon- der vermetelheid, niet de zekere verklaring van het ijstijdperk kunnen geven, maar wellicht de verklaring aantoonen of voor- zien, die het aan het nageslacht zonder twijfel gelukken zal te geven. I. De koude alleen brengt geene gletschers voort. � De schoonste studi�n, die men over de gletschers gemaakt heeft, zijn wij verschuldigd aan den beroemden En- gelschen natuurkundige, John Tyudall. Hij heeft in eene merkwaardige bladzijde van zijn boek over De Warmte de onjuiste hypothesen zijner voorgangers en zijne eigene ziens- wijze, de vrucht van langdurige waarnemingen, kort uiteen- gezet: ,/De bepaling der omstandigheden, die de vorming der gletschers veroorloven , is langen tijd een raadsel voor de natuur- kuudigen geweest, en de oplettende bespreking van de oplos- singen, die men van dit vraagstuk gegeven heeft, is werkelijk leerzaam. Ik heb geene nieuwe hypothese voor te stellen, maar het schijnt mij mogelijk aan onze nasporingen eene meer ware richting, een beter bepaald doel te geven. Het doel van alle schrijvers, die, voor zoover ik weet, over dit onder- werp geschreven hebben, is geweest het middel te ontdek- ken om de koude te verkrijgen. Verscheidene beroemde mannen hebben gedacht en sommige denken nog, dat de daling der temperatuur in het tijdperk der gletschers toege- schreven moet worden aan eene voorbijgaande vermindering van de door de zon uitgestraalde warmte; anderen hebben

-ocr page 157-



		145 gemeend, dat ons zonnestelsel in zijne beweging door de on- metelijke ruimte, streken van eene lage temperatuur kan doorloo- pen hebben, en dat de oude gletschers zich gevormd zouden hebben gedurende den tocht door die koudere hemelstreken. Latere geleerden, een weinig meer nabij de waarheid, hebben de laagste temperatuur, die zij noodig hadden, ontleend aan eene andere verdeeling van de vastelanden en het water. Zoo ik de geschriften der geleerden, die deze verschillende hypothesen voorgesteld en verdedigd hebben, goed begrijp, dan schijnen verscheidene onder hen geen acht geslagen te hebben op het feit, dat de verbazende uitbreiding der gletschers in de verloo- pen eeuwen met evenveel kracht de werking der warmte als die der koude aanwijst. De koude brengt geene gletschers voort. Men kan te Londen, gedurende eenen geheeleu winter, den scherpsten en koudsten noordoostenwind hebben, zon- der dat er eene vlok sneeuw valt. Om gevormd te worden, heeft de sneeuw hare grondstof noodig; en deze grondstof, de waterachtige uitdamping der lucht, is het rechtstreeksch gevolg der warmte. Het is volkomen duidelijk, dat wij door de wer- king der zon te verminderen, hetzij door eene vermindering van de uitstraling, hetzij door het geheele zonnestelsel eene ruimte van eene lage temperatuur te doen doorloopen , de glet- schers in hunnen oorsprong zouden vernietigen. Groote ijsber- gen vereischen onfeilbaar eene evenredige hoeveelheid waterdamp in den dampkring en van den kant der zon eene in dezelfde verhouding groote werkzaamheid. Wanneer gij, in het bezit van een destilleertoestel, de hoeveelheid gedestilleerd vocht wilt vermeerderen, zult ge zeker niet beproeven de lage tempe- ratuur, voor de condensatie van het vocht noodig, te verkrij- gen door het vuur onder den ketel weg te nemen. Indien ik echter de zaak goed begrijp, is dat de fout, waartoe de natuur- kundigen vervallen zijn, die de voormalige gletschers hebben willen voortbreugen door de vermindering van\'de warmte der zon. Het is zeer duidelijk, �dat het onmisbaarste om glet- schers voort te brengen een tot j^de grootste volkomenheid gebrachte condensator is; wij hebben niet het geringste te ver- 10

-ocr page 158-



		146 iezen van de werking der zon; zoo wij iets noodig hadden,. dan was het meer damp en vooral een condensator sterk ge- noeg, dat deze damp, in plaats van als slagregens ter aarde- te vallen, genoeg in temperatuur vermindere, om als sneeuw neer te komen." Opdat zich een gletscher vorrae, is het dus noodig, dat een wind, dank zij de uitwaseming door de zonnewarmte veroorzaakt met vocht verzadigd , een condensator vinde, dat wil zeggen een hoogen bergtop, waarop hij den waterdamp in den vorm van sneeuw laat neervallen. Onder de werking der zon smelt de oppervlakte van het sneeuwkleed; het water doordringt de massa, verkoelt langzamerhand, komt tot nul graden en verandert in ijs. Na verloop van tijd wordt dit ijs dikker, de wanden worden hoe langer hoe dichter en doorschijnender onder de drukking der bovenste lagen, die de in de sneeuwblokken be- sloten lucht verdrijven. Zoo worden de gletschers gevormd. II. � Hoogte van het sn eeuwvla k. � Ziehier een gewichtig feit goed bewezen. Maar onder welke voorwaarden kan eene plaats tot condensator van den waterdamp dienen? Welke is de hoogte, noodzakelijk opdat deze waterdamp als sneeuw en niet als regen ne�rvalle? Met andere woorden, wat is de bijzondere hoogte van het sneeuwvlak? Deze hoogte hangt af van drie hoofdoorzaken van verschillend gewicht: 1°. de breedte der plaats; 2°. de hoogte der plaats; 3°. de ligging der plaats ten opzichte der winden ert zee- stroomingen. I. De breedte der plaats. � Omdat de warmte, door de zon uitgestraald, haar maximum aan den equator en haar mini- mum aan de polen bereikt, moet noodzakelijk de onderste grens der sneeuw over het algameen het hoogst zijn op de hooge toppen aan den equator, en het laagst in de poolstreken. Het jaarverslag van het Bureau des Longitudes geeft de volgende tabel van de gemiddelde hoogte van de onderste grens der

-ocr page 159-



		147

		eeuwigdurende sneeuw van den equator of 0° breedte tot op 65° breedte. Op 0° breedte..... 4,800 meters. V 20° � ..... 4,600 � » 45° � ..... 2,550 � - , 65° � ..... 1,500 � Ziehier de hoogte van het sneeuwvlak op verschillende plaat- sen, volgens naauwkeurige opmetingen. Op den Kilimanjaro (in Centraal-Afrika, 3° zuiderbreedte) blijft de sneeuw eerst op eene hoogte van 5,200 meters het geheele jaar door liggen; onder deze grens smelt zij en lost zich in regen op. In de Cordilleras daalt het sneeuwvlak tot 4,800 meters; het bereikt 5,300 meters op de noordelijke en 4,900 op de zuidelijke hel- ling van de Himalaya. Hoe dichter men bij de polen komt, hoe lager het wordt; het ligt in Noorwegen op 1500, op IJsland op 970, aan de Noordkaap op 700, op Spitsbergen op 300 meters hoogte; in de poolstreken eindelijk valt het samen met de oppervlakte der zee. Eene vrij algemeen verspreide dwaling is, dat men gelooft, dat boven het sneeuwvlak de hoeveelheid sneeuw steeds toeneemt, hoe hooger men komt. Dit is zoo niet. Evenals de sneeuw eene onderste grens heeft, bestaat er ook eene hoogste grens; de ruimte, die zich tusschen die twee grenzen uitstrekt, noemt men de streek der eeuwige sneeuw. Daar nemen de gletschers hunnen oor- sprong. De dichtheid der lucht toch vermindert in dezelfde mate, dat hare droogte toeneemt; of, boven eene zekere grens kunnen de wolken zich door haar specifiek gewicht niet meer verheffen. Men weet, dat zij de aarde des te meer naderen, naarmate zij meer met vocht verzadigd zijn. De laagste wolken geven gewoonlijk den overvloedigsten regen. Dank zij talrijke waarnemingen, heeft men kunnen vaststellen, dat het op de Alpen en de Pyrene�n op 3,000 meters hoogte zelden regent, omdat de dichtheid der wolken ze lager doet drijven; en dat het er op 3,600 meters nooit regent, omdat de zeldzame dampen, die zich boven deze hoogte ver- 10*

-ocr page 160-



		148

		heffen, in ijs veranderd worden ^l). Het meest dalen ze, daar ze dat ijs niet in eene zoo lichte en drooge atmosfeer kunnen nederstorten, tot in zwaardere luchtlagen. Er is dus een middelste gordel, Avaar de hoeveelheid regen of sneeuw, naar gelang van de temperatuur, het aanzienlijkst is. In de Alpen ligt deze gordel tusschen 2,200 en 2,600 meters. \' � II. � De hoogte der plaats. � De voorgaande feiten maken het gemakkelijk den invloed te schatten, dien de ligging der plaats zelve op de vorming van gletschers uitoefent. Aan de polen , waar de warmte zeer gering is, kunnen de gletschers zich in de vlakte zelve vormen; aan den equator, waar de warmte zeer groot is, moet de hoogte der plaats daarente- gen zoodanig zijn, dat de verdichting van den damp tot sneeuw mogelijk is. Ziedaar, waarom onder de 5,200 meters op den Kilimandjaro, of 4,900 op den Himalaya, de vorming van gletschers onmogelijk is, daar de wolken zich in regen oplossen. �De wet van de afneming der warmte in verticale richting is ��n graad op 187 meters vermeerdering van hoogte. Men be- rekent alzoo, dat 80 meters hoogte dezelfde uitwerking op de jaarlijksche temperatuur hebben als eene verplaatsing van ��n graad breedte naar het noorden. Op de helling der Cordilleras van de verzengde luchtstreek volgen de klimaten elkander verdiepingsgewijze op, van de bosschen van cacaoboomen in de lage vlakten tot aan de eeuwigdurende sneeuw. Aan den voet van den berg heeft men alle dagen eene warmte, die ver- scheidene graden hooger is dan die in de maand Augustus te Palermo. Op 2000 meters is het de zomer van Marseille; op 3000 meters het eind van de maand Augustus te Parijs; op 4000 meters begint de sneeuw te vallen, maar men vindt er nog bloeiende Alpenplanten, het zijn de eerste dagen van April van noordelijk Frankrijk" ²). Een van de ondernemende Franschen, die de beroemde on- 1) Tschudi. Le monde des Alpes. 2) Zurcher. Les Ph�nom�nei de l\'Atmosph�re.

-ocr page 161-



		149

		derzoekingsreis naar de^ Mekoiigf en Cochin China volbrachten, 1866�1868, Dr. Thorel, geeft eene merkwaardige beschrijving van het schouwspel, dat de berggtoepen van Yunan aanbieden. Yunan strekt zich uit van 22° tot 27° breedte; eenige van zijne bergen zijn meer dan 3000 meters hoog. Met verwondering vonden onze navorschers op die bergen onze meeste boomen₎hetzij gekweekt, hetzij in het wild. Dit feit is van het hoogste gewicht uit het oogpunt van net oorspronKenjjc vaderland dier planten en niet minder overtuigend uit het oogpunt van den invloed, dien de hoogte van sene plaats op de plantaardige voortbrengselen en op de dieren uitoefent. �De plantengroei en de akkerbouw zijn zeer afwisselend evenals het klimaat van het gewest; in de valleien en aan den voet der bergen tot op 1200 meters vindt mm gekweekte en wilde tropische planten; midden tusschen ie bergen een gemengden planten- groei; men verbouwt er\'szotners nog rijst, maar in den winter oogst men in dezelfde velden koren, erwten, boonen q� *-l ... ..1...I I.,,, fiphpp]* Ar, Ann-. ton (\\pr httrCP.TI . in dfin knillVpn** goraei, waar uu irrigatie met meer inugenjK is, worctt de rijstbouw vervangen door den landbouw der drooge lanlren. Men ziet er alle planten van Europa gekweekt en in \'t wifU^ Te midden der eiken, pijnboomen, elzen, berken, eschdoor- nen, populieren, wilgen en rhodxlendrons, die de bosschen der bergen vormen, vindt meu ;erschiliende soorten van peren, kersen, pruimen, hazelnoten, kastanjeboomen, wijngaarden in het wild. Ieder der talrijke berggroepen van Yunan kan be- schouwd worden als eene wereld in het klein, waar niet alleen de planten, maar ook de menscheu en dieren om zoo te zeggen verdiepingsgewijze gerangschikt zijn, al naar de eigenaardighe- deu van hun oorspronkelijk vaderland fwarm of knud klimaat). In eenige uren Kan men, ais men een dezer bergen beklimt, vertegenwoordigers zien van den plantengrsei der geheele we- reld en typen van de verschillende rasse.i, "die dit merkwaardige punt van Azi� bewonen" 1).

		*1) Dr. Thorel. Notet m�dicales,* blz. 24.**

-ocr page 162-



		150

		III. � De ligging der plaats ten opzichte der winden of zeestroomingen. � De winden of zeestroo- mingen, innig verbonden met de uiterlijke gedaante van den grond, oefenen eercn buitengewonen invloed uit op het klimaat van eene landstreek. A. � Winden. � De uitdamping van het water heeft op bijna alle w&rmtegraden plaats; maar ze is sterker, naar- mate de temperatuur hooger is. Op 20° onder nul, bevat een kubieke meter luclit reeds een gram waterdamp: op 20° boven nul, bevat hij 18 grammen; op 30° vermeerdert de hoeveel- heid damp tot 35 grammen, en zoo vermeerdert zij steeds. Hieruit volgt, dat, zoo eene lindstreek aan vochtige en warme winden blootgesteld is, die met waterdamp verzadigd zijn kun- nen worden, hetzij boven de oppervlakte der zee, hetzij boven de oppervlakte der binnenmeren , de gletschers zich zullen kun- /jen vormen en vergrocten , doch alleeft op voorwaarde, dat de laindstreek zeer volkomen condensators, dat is te zeggen, hooge bersten bezitte. Dat is nu juist het geval met het zuidelijk gw^;ieelte van Azi�. De moussous, die periodiek op den grooten Indischen Oceaan heerseken, worden met eene verbazend groote hoeveelheid waterdamp bezwangerd onder de brandende werking van de tropische zon. Da\'urnede bezwangerd, komen ze in Azi�, en als ze daar eerst de tof,yen der Ghattes, daarna die van de Himalaya ontmoeten, laten ze stroomen regen en sneeuw nedervallen. In de Himalaya, te Cherra-Pungee, heeft men het maximum van de regens van den aardbol gevonden, dat tot 767 centimeters jaarlijks opkifint. Ook zijn de gletschers van het Hiinalayagebergte de grootste der aarde. Volgens kapitein Montgoraerie heeft die van Biafo niet minder dan 103 kilo- meters oppervlakte !). Maar zoo de wiirl van den landkant komt, of zoo hij over

		l) John Hcrschcll. M�t�orologie. John Tyndall. La Chaleur. Mari�-Davy. Les Mouvement»1de l\'Atmosphire.

		^/ \\

-ocr page 163-



		151

		�de bergen gaande zijne vochtigheid verliest, zijn de landstreken aan eene tegenovergestelde uitwerking blootgesteld. De kusten van Peru staan onder den invloed van oostenwinden, die door de Peruaansche Andes zijn opgedroogd, dus regent het er niet. Chili staat integendeel onder den invloed van noordwesten» of westenwinden, dat vochtige zeewinden zijn. Deze laatsten worden op hunne beurt opgedroogd door de Andes van Chili en ver- schaften slechts weinig regen aan de Pampa\'s van La Plata en aan de woestijnen van Patagoni� De reeks woestijnen van de noordelijke tropische gewesten begint ten westen van het oude vasteland, bedekt Afrika in zijne geheele breedte, waar ze slechts door menige oasen afge- broken wordt, gaat vervolgens door een gedeelte van Arabi�, het zuiden van Perzi�, Bucharye en Mongoli� tot aan de bergen Khing-Khan (Mandchoerije). Hare ligging en afwij- kingen worden bewonderenswaardig door de richting der heer- schende winden verklaard. De woestijn van Gobi in Mongoli�, van alle kanten door hooge bergen omringd, is aan den dood en de eenzaamheid gewijd. De dampen toch, die door den zuidwestelijken mousson aangebracht worden, worden op het Himalaya-gebergte en op de bergvlakten van Thibet geconden- seerd; de wind, van den Atlantischen Oceaan overgebracht door de over het vasteland van Azi� verlengde equatoriaal- stroomen, is door plaatsen gegaan, die op hooge breedte lig- gen, waar de koude hem van zijnen damp beroofd heeft. Hieruit volgt, dat het water noch uit het zuiden noch uit het noorden of het westen in de woestijn van Gobi kan komen.; zelfs de oostenwinden zijn er niets anders dan vervormingen van de pool- stroomen. In Europa biedt de stad Jassy ons een merkwaardig voor- beeld aan van den invloed, dien de richting der winden op het klimaat uitoefent. Op 47° breedte gelegen, is die stad gebouwd op de helling van twee bergen, door eene nauwe vallei van elkander gescheiden. Geene beschutting aan den noordkant hebbende, is ze geheel blootgesteld aan de winden, die van de vlakten van Bessarabi� en Euslaud komen;

-ocr page 164-



		152

		de winters zijn er dan otk zeer streng. Op dezen tijd van het jaar ziet men den thermometer dalen tot 25 en 80° onder nnl. In den zomer zijn de warmte en de droogte er soms buitengewoon. Te Parijs, hoewel deze stad ongeveer twee graden noordelijker ligt (48°50\'49"), daalt de temperatuur zelden tot � 15°. Dit aanmerkelijk verschil is zeer geschikt om de belangrijke rol, die de winden spelen, te doen op- merken. B. � Zeestroomingen. � Het water wordt langzaam warm en even langzaam koud; zijn temperatuur is daarom ge- durende den winter ook hooger dan die van de vastelanden. Daar de luchtlagen, boven de oppervlakte der zee gelegen, in deze betrekkelijke bestendigheid van de temperatuur deelen, volgt hieruit, dat het winterklimaat der streken, waarheen zij waaien, aanmerkelijk verzacht wordt. De waarheid van dit feit wordt schitterend gestaafd door de beroemde zeestrooming, die men Golfstroom noemt. De Golfstroom begint, in te- genspraak met een vrij algemeen verspreid gevoelen, op de westkust van Afrika (Mari�-Davy) en ontvangt nieuw voedsel in de wateren van Mexico. Deze wateren, zelve verwarmd onder de verzengde luchtstreek, voor zij door de winden in de Mexicaansche golf gedreven worden, behouden het ge- heele jaar eene hooge temperatuur. Gedurende den winter, (r/rookt de zee evenals een ketel met kokend water." (Rapport van den kapitein Duchesne). De Golfstroom loopt langs de- kusten van Noord-Amerika, buigt zich ten zuiden van de banken van Newfoundland om, en komt de west- en noord- kusten van Europa verwarmen. De warmte van het water deelt zich aan de lucht mede, die buitendien op zijne opper- vlakte met waterdamp bezwangerd wordt. Zijne uitwerking op het klimaat van Europa is buitengewoon groot. Aan hem zijn de west- en noordwestkusten van ons vasteland hare betrekkelijk zachte temperatuur verschuldigd, terwijl die van Labrador door eencn ijsdain omringd zijn. La- brador is gelegen tusschen 50° en 60° breedte, Engeland even- zoo. Het verschil van klimaat tusschen die beide landstreken

-ocr page 165-



		153

		komt alleen voort uit de richting, welke de Golfstroom neemt, die zieh van Labrador verwijdert om de kusten van Europa te komen bespoelen. Quebec en Christiania liggen ongeveer op dezelfde isotherm van -\\- 5° en evenwel ligt Christiania ongeveer 12° noordelijker dan Quebec. De Noorweegsche ha- ven Hammerfest, op meer dan 70° breedte gelegen, wordt nooit door ijs ingesloten. Terwijl de Noorweegsche baaien door bosschen en groen omringd zijn, is de Eussische kust, op weinig afstand verder oostelijk gelegen, dor en onvruchtbaar; het kwik bevriest in de buizen ^l). De oorzaak van zulk een treffend verschil is geheel gelegen in de richting van den Golfstroom, die aan de baaien of fjorden van Noorwegen warmte en vruchtbaarheid brengt. Eindelijk gaat een tak van den grooten zeestroom langs de westkust van Spitsbergen, en geeft zoo de verklaring van het vreemde feit, dat op het noordelijk gedeelte van Spitsbergen de sneeuwgrens 150 me- ters hoog ligt, in plaats van met den grond gelijk te zijn. Niets is zoo geschikt om de vreemde uitwerking der zee- stroomingen op het klimaat aan te toonen, als de vergelijking der winters van de Siberische streken met die der Euro» peesche landen. Het verschil in temperatuur op dezelfde breedte zal doen begrijpen, hoe groot de weldaad is, die de Golf- stroom aan PJuropa bewijst. Irkutsk (52°17\' noorderbreedte) en Barnaoul (nog minder noordelijk) hebben denzelfden gemid- delden zomer als Berlijn (52°30\' noorderbreedte) en Cherbourg (49°32\' noorderbreedte). Maar de gemiddelde wintertempera- tuur der beide Siberische steden is � 20°, terwijl de gemiddelde wintertemperatuur van noordwestelijk Frankrijk -j- 3°,95 is. De volgende voorbeelden toonen evenzeer de belangrijke rol aan, die de Golfstroom vervult: 1°. De\' Faro�reilanden (62° noorderbreedte) hebben eene gemiddelde wintertemperatuur van -f- 8°,90 ; 2°. Edinburg (55°57\' noorderbreedte) heeft eene gemiddelde wintertemperatuur van -(- 3₀,47;

		1) Men weet, dat het kwik eerst op � 40° bevriest.

-ocr page 166-

154

3°. Het eiland Man (54°3�\' noorderbreedte) heeft eene ge-
middelde wintertemperatuur van -J- 5°,59.

De winter van Schotland is even zacht als die van Milaan.

Wanneer men de gemiddelde warmte van het geheele jaar
vergelijkt, is het verschil even opmerkelijk, naarmate de ste-
den aan de zeekust of binnenslauds gelegen zijn.

GEMIDDELD OVER

HET GEHEELE

JAAR.

NAAM DER

STEDEN.

Amsterdam.
Warschau.
Koppenhagen.
Kazan.

KOOKDER-
BREEDTE.

LIGGING.

Aan de zeekust.
Binnenslands.
Aan de zeekust.
Binnenslands.

52°22\' l ir.GSCelsius.

52-14, \' 7°,05 �

55°4l\' -f 8°,02 �

55°48\' \\-h 2°,02 �

In de provincie Jakoutsk, in Siberi�, op 62° breedte, ver-
schilt de gemiddelde temperatuur in den zomer en in den winter
aanmerkelijk; van -\\- 13° in den zomer, daalt ze \'s winters tot
�35" ! Jakoutsk is gelegen op 62° breedte : op dezelfde breedte
hebben de kusten van Noorwegen eene gemiddelde warmte van
-f-10" tot 0°. Waardoor wordt dit ontzettend verschil veroorzaakt?
Door den Golfstroom, die de kusten van Europa bespoelt, terwijl
de Siberische steden, te midden van een onmetelijk vastland
gelegen, onderworpen zijn aan de uitwerking der drooge win-
den, waarvan niets de strenge koude in den winter tempert !).

1) Ch. Martins. Notes sur l\'hiver de 1870�187L. Comptea-rendus de l\'Aca-
d�mie des Sciences. LXXII, blz. 594 (Vergelijking der langste temperaturen ge-
durende de maanden Januari en December , te Montpcllier en te Parijs).

December 1870. Januari 1871.

Montpellier........�16°,10 �I3°,70.

Parijs............� 11°,20 �11°,00.

» . . . Om kort te gaan, hoewel de gemiddelde temperatuur te Parijs slechts
1°,83 geweest is, terwijl die van Montpellier 3°,16 was, is het niettemin waar,
dat de koude langer en strenger geweest is in het zuidoosten dan in het noorden
van Frankrijk, hoewel Montpellier 5°14\' dichter bij den evenaar ligt dan Parijs.
Maar de Langucdocsche stad is niet meer onder den invloed van den Golf-

-ocr page 167-



		i>

		III. � Kort overzicht. � 1°. De koude alleen vormt geene gletschers. Twee oorzaken moeten tot deze vorming sa- men werken; de waterdamp, die door de werking der zon ge- vormd wordt, en een condensator, dat is te zeggen, een hooge bergtop. 2°. De hoogte,\'die eene plaats moet hebben, opdat zij tot condensator kan dienen, hangt van de breedte af. Onderden equator is eene gemiddelde hoogte van 4,800 meters noodig ; aan de polen vormen de gletschers zich op den vlakken grond. Wat de tusschenliggende streken betreft, neemt die hoogte langzamerhand af van den equator naar de polen. 3°. De omstandigheden, geschikt om gletschers te vormen, worden begunstigd of verzwak* door de winden en zee- SHroomingen. iv\\� Gevolgen. � De gevolgen, die uit de drie voor- gaande finten voortspruitep, zijn: 1°. Eme daling of rijzing van den grond zota een conden-"- sator wegnemen of vormen; vandaar wegneming of vorming _va« gletschers. 2°. Eene verandering in de uiterlijke gedaante van den grond zou eene daarmede in verband staande verandering teweeg brengen in de richting der zeestroomingen, in die der winden of in den graad van vochtigheid van deze laatsten; vandaar eene belangrijke wijziging in de omstandigheden, geschikt om g let- jschers te vormen. \'6°.* De verplaatsing van de pool\' van" 4ft ecliptica zou, daar sti�om; haar klimaat is\\continentaal, en het verschil tusscher «lag en nacht is veel grooter dan te Parijs. Vandaar warmere dagen doo-- de gewone hel- dcrheid van den hemel, die de zon veroorlooft den grond en de lucht te ver- warmen , maar ook koudere nachten, veroorzaakt door de intensiteit van de nachtelijke uitstraling met een heiduren sterrenhemel en kalme lucht; want de noordenwind, die gedurende den dag heerscht, verflauwt bijna altijd tegen den. avond om den volgenden dag weer te beginnen......"

-ocr page 168-

�

f56

zij de breedtegraden veranderde i), daardoor de klimaten wijzi-
gen, en, bijgevolg de plaats, die de gletschers tegenwoordig
innemen.

Deze drie gevo�gen moet men onderzoeken, om ze vervolgens
toe te passea op de geologische tijdvakken.

1) Door eeae verplaatsing van de pool van de ee�ptica veranderen de breedte-
graden niet. Wel zullen daardoor de poolcirkcls en de keerkringen op eenen
anderen afstand van de polen en den equator komen te liggen, zoodat de grenzen
tusschen de koude, gematigde ea verzengde luehtstreken veranderen. Vertaler.

> ,

k--

-ocr page 169-



		TWEEDE HOOFDSTUK. T0EPA88ING OP DE GEOLOGISCHE TIJDVAKKEN.

		§ 1. Rijzing en daling van den bodem. _ffDe vastelanden", zegt Agassiz, �zijn altijd oppervlakten van trapsgewijze opheffing geweest, met betrekkelijk lichte slingeringen van rijzing en daling, en de zee�n oppervlakten van trapsgewijze daling met evenzeer lichte loodrechte slin- geringen" l). Cuvier geloofde niet aan de daling of rijzing van den bodem, of ten minste aan eene belangrijke wijziging in dien zin. De volgende zinsnede, die men in de «Discours sur les R�oolutions du Globe" leest, is in dit opzicht wezenlijk op- merkelijk: �Het is de algemeene meening in Zweden", zegt Cuvier, �dat de zee daalt en dat men vele plaatsen, waar dat vroeger niet mogelijk was , doorwaadt of droogvoets doorgaat. Zeer geleerde mannen hebben deze volksmeening gedeeld, en Leopold von Buch neemt haar als zoo zeker aan, dat hij zelfs vooronderstelt, dat de bodem van Zweden langzamerhand hooger wordt." Het is waar, dat op het tijdstip, waarop Cuvier schreef, de geologen de feiten aan den geheelen aardbol ontleend, nog niet verzameld, noch door talrijke en nauwkeurige waarne- mingen bewezen hadden, dat het werkelijk bestaan van die ver- schijnselen van slingering aan geen den minsten twijfel onderhevig kon zijn.

		*1) Revue des Qourt scienlijiques.* Dl. VII. blz. 484.**

-ocr page 170-



		158

		De langzame maar voortdurende hoogteveranderingen van de aardkorst zijn van het grootste belang. Indien Europa slechts 10 meters in eene eeuw lager werd, zou de spiegel der zee na verloop van 50 eeuwen 500 meters gestegen zijn. Nu zou eene eenvoudige verlaging van 166 meters de kaart van Europa geheel en al veranderen. De zee zou dan ons vaste- land bijna geheel innemen. Nauwelijks zouden boven de ou- metelijke watervlakte de hooge toppen van de Pyrene�n, de Alpen, de Apenijnen eneenige hooge bergvlakten van Rusland uitsteken. Parijs zou onder de golven bedolven liggen; Tou- louse en Weenen zouden zeehavens zijn. //De overblijfselen van Europa zouden een zeer vochtig klimaat hebben; want, ter- wijl nu alleen de westenwinden ons waterdamp brengen, zouden dan alle winden zeewinden zijn" l). Die veranderingen zijn geene bloote vooronderstelling; ze hebben onder onze oogen plaats, ze gaan voort, en niets bewijst, dat ze in vroegere tijdeneen tijdvak van stilstand gehad hebben. I. � Plooi van daling in het noordelijk half- rond. � Uit de studi�n der tegenwoordige geleerden en uit waarnemingen, gedurende anderhalve eeuw verzameld, volgt, dat er zich eene uitgeholde plooi vormt van het zuiden van de Oostzee naar den Atlantischen Oceaan, die door Denemarken, de Noordzee en de Nederlanden gaat. Deze plooi loopt door onder het Kanaal, en waarschijnlijk ook onder den Oceaan, hoewel de middelen om dit te bewijzen aan de hedendaagsche weten- schap ontbreken; vervolgens vindt men haar weder in het noordoosten van Noord-Amerika en op Groenland. Ziedaar het- geen men tegenwoordig weet; de toekomstige, onderzoekingen zullen zonder twijfel bewijzen, dat de lijn door deze daling van den bodem gevolgd nog langer is. Een wezenlijk zeer be- langrijk gevolg hiervan is, dat de daling van het oosten naar het westen aan de slingeringen van Zweden eene soort van wip- pende beweging geeft; terwijl het zuiden van Zweden lager

		1) Sonrel. Le Fond de la mer.

-ocr page 171-



		159

		wordt, wordt het noorden hooger. ,/Nieuwe eilanden verrijzen in den Bothnischen en den Finschen zeeboezem; indien de rijzing doorgaat, zal over tweeduizend jaar de golf van Tornea een meer zijn gelijk aan die, welke de laagten in het graniet over de geheele oppervlakte van Finland beslaan, en achttienhon- derd jaar later zal Stokhohn met deze provincie verbonden zijn door de in eene landengte veranderde Alands-eilanden" !). De beweging, die de bodem van Zweden ondergaat, is op- gemerkt en bestudeerd sedert het begin der achttiende eeuw tot op onze dagen door Celsius, Linneus, Playfair, L. von Buch, Nilsson en sir Roderick Murchison. Deze laatste geoloog heeft onlangs, dank zij den arbeid zijner voorgangers en dien van hemzelven, de lijn kunnen aangeven, ora welke de wippende beweging van Zweden plaats heeft. Deze lijn loopt ten noorden van Scanie, de zuidelijkste Zweed- sche provincie, waarvan een gedeelte, Witlanda, bewoond toen de Teutonische Orde bloeide, reeds geheel verzwolgen is. Spits- bergen en Siberi� deelen in deze beweging; ze zijn in een tijdperk van rijzing. Oude kusten op Spitsbergen liggen nu 45 meters boven de zee; in Siberi� vindt men drijfhout, in vroeger tijden door de zee op de kust geworpen , midden in het land, 40 of 50 kilometers van de kust af. Een voormalig eiland, in 1760 nog van het vasteland gescheiden, werd er in 1820 mede verbonden. De plooi van daling, die van de Oostzee uit- en het Kanaal overgaat, brengt de Britsche eilanden in eene wippende be- weging. Schotland toch is sedert den Romeinschen tijd onge- veer 8 meters gerezen. In het zuiden van Engeland is de kust van Devonshire zoozeer gedaald, dat het veldwinnen der zee slechts door kunstwerken tegengehouden kan wor- den 2).

		1) H�bert. Les Oscillalions de l\'�corce terreslre. 2) Ellis. Revue des Cours scientijiques. Dl. VI, blz. 69. Session de Norwich. N.B. In do zitting van 28 Mei 1870, heeft Elie de Beautnont, namens de Botella, aan de Akadeinie van Wetenschappen, twee thans plaats hebbende rijzingen van den bodem in Spanje medegedeeld. Een der punten is in de

-ocr page 172-



		160

		In de diepten van den oceaan verloren, vindt men de plooi weer tusschen Groenland en IJsland, nadat zij langs de kust van een gedeelte van Noord-Amerika is gegaan. Zij brengt er dezelfde uitwerking teweeg, als die wij in Europa gezien hebben. De kusten van Labrador en Opper-Canada worden lager; in Nieuw-Schotland zijn de wouden van de baai van Fundy verzwolgen. Maar de merkwaardigste uitwerkselen zijn die, welke zij in Groenland heeft teweeggebracht. In de negende eeuw hadden de Denen in Groenland zeer bloeiende koloni�n. Twee gewichtige steden hadden eene werkzame en nijvere bevolking. Eiken winter was het kanaal, dat Groenland van IJsland scheidt, be- vroren; maar bij den terugkeer van het schoone jaargetijde werd de doorgang vrij, en de Deensche vloot bracht aan de kolo- nisten wat zij behoefden, in ruil voor de voortbrengselen van hunne jacht en vischvangst. In 1408 ging het ijs niet los. Sedert dien tijd was de gemeenschap met het moeder- land afgebroken. Een gedeelte der kolonisten stierf van koude en honger; de anderen werden door de Eskimo\'s vermoord. De koude nam steeds toe, zoozeer dat Groenland onbewoon- baar werd !). De oorzaak ligt in eene algemeene verhoo* ging van de oostkust, terwijl de westkust lager werd. De hoogte van het land was toegenomen en de wanne wateren van den Golfstroom dreven verder naar het oosten af Bij- zing van den grond, verwijdering van den Golfstroom, dit dubbele gevolg van de slingering van den grond, had tot zeker uitwerksel, dat de temperatuur van Groenland aanmerkelijk lager werd. In plaats van een bebouwd en groenend land , zooals^zijn naam, Groenland, aanduidt, heeft men slechts eene onmetelijke uitgestrektheid gletschers en het beeld van verwoesting.

		provincie Zamora (Koninkrijk Leon); het andere in de provincie Alava. Deze twee uiterste punten liggen in eene lijn, die evenwijdig loopt aan het stelsel van Sancerrois. Volgens Elie de Bcaumont zijn soortgelijke feiten onlangs in Wurtcmberg opgemerkt. (Comples-rendus de VAcad�mie des Sciences). I) Ten minste de oostkust. Vertaler.

-ocr page 173-



		161

		II. � Plooien van daling in het zuidelijk half- toiicl. � In het zuidelijk halfrond merkt men twee aanzien» lijke plooien van daling op. De eene gaat door de Lage eilan* den, Ta�ti, de Gilberts en Marshalls eilanden, en de Carolinen. De lengte is 13,000 kilometers en de gemiddelde breedte meer dan 2,000 kilometers. Men heeft opgemerkt en men merkt nog jaarlijks op, dat binnen dezen onmetelijken gordel verscheidene eilanden verdwijnen ^en eenige andere aanmerkelijk kleiner worden. De andere plooi bevat Nieuw-Caledoni�, Australi� en de kom van den Indischen oceaan met de atolls van de Chagos en de Maladivische eilanden. Tusschen deze beide plooien strekt zich eene groote streek uit, die rijst, en door eenen halven cirkel van vulkanische eilanden gevormd �wordt: Nieuw-Zeeland, het eiland Kermadec, de Vrienden- eilanden, de Nieuwe-Hebriden, de Salomons-eilanden , Nieuw- Guinea, enz. Die bewegingen van den grond worden bewezen door den aangroei en de hoogte der koraalriffen. De grootte der riffen toont ook het tijdperk aan, sedert hetwelk de be- weging van den grond plaats heeft. De jaarlijksche aanwas in hoogte der polypenstokken is ongeveer drie millimeters. Nu zijn sommige riffen verscheidene honderden meters dik. Die der Gainbier-eilanden, bijvoorbeeld, hebben 360 meters, die der Fidji-eilanden tot 900 meters hoogte. Zoo de snelheid van .den aangroei der polypenstokken altijd even groot geweest is, hebben ze driehonderdduizend jaren noodig gehad, om het rif der Fidji-eilanden te vormen. Aan den anderen kant kunnen de koralen slechts groeien dicht bij de oppervlakte van het water; de grond is dus op de Fidji-eilanden 900 meters gezakt, sedert de polypen hun werk begonnen, en deze ver- zakking heeft 300,000 jaren geduurd ^l). III. � Oorzaken der schommelingen van den

		1) Sonrcl. Le Fond de la Ster. Kaadpleeg dit uitmuntend werk, biz. 273, werking der pholaden en zeepokken ; biz. 2S5 , 322 en v.v., bevattende ] een over. zicht van de werken van Ehreuberg, van Dana en van Darwin over dit oudenvc rp. 11

-ocr page 174-



		162

		grond. � Vanwaar komen die langzame, maar aanhoudende schommelingen, die onzen geheelen aardbol in beweging brengen ? Ze worden, naar alle waarschijnlijkheid, veroorzaakt, hetzij door de trapsgewijze afkoeling van de dunne aardschors, hetzij door de chemische werking van de inwendige gesmolten massa en door de drukking der gassen, waarbij natuurlijk de eene oor- zaak de andere niet uitsluit. Die bewegingen worden bijna altijd door tegenovergestelde, de daling van een gedeelte door de rijzing van een ander, en omgekeerd, opgewogen. De zee beslaat alle holten; de verhevenheden alleen verschijnen boven de wateren, zoodat de taak der wetenschap om den loop van het verschijnsel na te gaan, zeer inoeielijk is. Wanneer op een zeker punt de krachten van de inwendige vurige massa eene zoo hooge spanning verkrijgen, dat de drukking eene uitbarsting veroorzaakt, heeft men de vulkanische verschijn- selen, die door de snelheid, waarmede hunne uitwerkselen tot stand komen, van zelf aan de menschelijke wetenschap den oorsprong der schommelingen van de aardschors aanwijzen. Men weet, hoevele eilanden verschenen zijn om na weinige dagen weer te verdwijnen, hoevele anderen zijn blijven bestaan en de zetel zijn geworden van het maatschappelijk leven onder al zijne vormen. Delos, Rhodus l) en, onder onze eigen oogen , Santorin hebben geenen anderen oorsprong. In 1820 vormde zich in eene baai van Gounapo (Molukken) een voorgebergte, dat haar vulde. De rijzing van den grond had\'zonder gedruisch plaats, zoodat de bewoners het slechts bemerkten door d& buitengewone warmte van het water en eindelijk door de ver- schijning van den opgeheven zeebodem. Hoewel de uitge- strekte schommelingen van het vasteland en de zee�n langzaam en zonder gedruisch plaats hebben, gaan zij zonder ophouden voort. �Niettegenstaande hare schijnbare onbewegelijkheid", zegt H�- 1) Volgens overleveringen der ouden. D� geologische gesteldheid dezer beide eilanden bevestigt deze overleveringen niet. Het zijn veeleer overblijfselen van een voormalig door de zee verzwolgen vasteland. Zie mijn artikel: �Over cenige groote veranderingen in de verdeeling van land en water" in �Album der Natuur", 1872. Vertaler.

-ocr page 175-



		168

		bert, �is de geheele oppervlakte der aarde onderhevig aan gedurige schommelingen, die tegenwoordig zoodanig gerang- schikt zijn, dat over het algemeen de groote streken van het vasteland zich verheffen, en de bodem van de uitge- strekte oceanen daalt. De ongelijke hoogte van den aardbo. dem wordt eenvoudig veroorzaakt door eene reeks plooien, gevormd gedurende eeuen onberekenbaar langen tijd." Dit is ook, zooals men gezien heeft, de meening van Agassiz. IV. � Besluit. � Het is eene dubbele, w�lbewezene daadzaak: l^e dat er dalingen, en 2^e dat er rijzingen zijn. De �aardschors kent geeue rust. Bijgevolg is niets logischer dan te irachten de verschijnselen van het ijstijdperk door de werking van de nog heden ten dage werkende oorzaken te verklaren. Niet alleen is deze poging wettig, maar zij all��n is wettig, met uitsluiting van elke wonderbaarlijke natuuromwenteling, omdat alleen zij steunt op de waarnemingen, op den onwankelbaren grondslag van wezenlijke en tastbare feiten, en alleen zij te werk gaat met den ernst en de zekerheid van de wetenschap- pelijke methode. Toepassing op de gleischers der Alpen. Men heeft gezien, dat de rijzing van het westelijk deel van Groenland, in vereeniging met de daarmede gepaard gaande af- wijking van den Golfstroom, van deze groenende landstreek eene uitgestrekte woestijn gemaakt heeft. Het begin van deze ge- wichtige gebeurtenis verliest zich niet in den nacht der tijden; het is van gisteren, men kent den juisten datum van het eerste veldwinnen van het ijs. Men zou bijna zeggen, dat het een bewijs is, voor ons bewaard, om ons eenige der oorzaken te leeren kennen, die de vorming der gletschers in de voor- historische tijdperken hebben moeten veroorzaken. Deze wijze van verklaring op de tijdperken der ijsvorming in de Alpen toepassende, wordt men getroffen door de juistheid en waar- schijnlijkheid , waarmede zij de onverwachte wendingen van het geologische drama verklaart. 11*

-ocr page 176-



		184

		I. � Opvolgende tijdperken der ijsvorming in de Alpen. � Uit de waarnemingen, door talrijke geleer- den , vooral door Morlot gedaan, blijkt, dat men twee tijdper- ken van uitbreiding van het ijs, ieder door eenen achteruit- gang gevolgd, kan onderscheiden. Eerste tijdperk. � De Rh�negletscher strekte zich niet alleen tot aan het Juragebergte uit, maar bereikte zelfs de hoogte van 1440 meters boven den spiegel der zee. Vervolgens kwam een ach- teruitgang der groote gletschers, die het Juragebergte ontruim- den en zich zelfs gedeeltelijk tot de valleien der Alpen terugtrokken\' Tweede tijdperk. � De gletschers breidden zich opnieuw uit, doch in mindere mate. Toch werd het meer van Gen�ve door den Rh�negletscher geheel gevuld. Een tweede achter- uitgang bracht de gletschers ongeveer terug tot de grenzen, die ze nu innemen. II. � Verklaring. � De voet der gletschers van Cha- mounix is 1150 meters boven de zee, het meer van Gen�ve 375 meters; Gen�ve 40S, Neufchatel 438. Er is dus slechts eene rijzing van 750 meters noodig, om het meer en de ge- heele landstreek tot aan het Juragebergte met ijs te vullen. De vermindering van temperatuur door toeneming der hoogte is ��n graad op 188 meters; hieruit volgt, dat eene rijzing van 750 meters de gemiddelde temperatuur van de landstreek slechts 4° verminderen zou. Van 9°,56 zou het gemiddelde klimaat van Gen�ve tot 5°,56 dalen. Deze temperatuur is die van Upsala, van Stokholm en van het noordelijk gedeelte van den staat New-York in Amerika. Om de uitbreiding der gletschers te verklaren, is het dus niet noodzakelijk eene wonderbaarlijke afneming der temperatuur aan te nemen. En wanneer men bedenkt, dat Gen�ve op 46° 12\' breedte ligt, terwijl New-York slechts op 40° gelegen is, zal men uit de tegenwoordig heerschende verdeeling der warmte zien, dat de uitbreiding der gletschers waarschijnlijk veroorzaakt werd door eene eenvoudige rijzing , dat wil zeggen, dat zij behoort tot de afdeeling der nog heden werkende oorzaken.

		/

-ocr page 177-

165

De afwisseling der tijdvakken van uitbreiding en achteruit-
gang, vinjdt dan eene natuurlijke en voldoende verklaring iu
de voortdurende schommelende beweging der aardkorst, gelegd
bij den invloed vau atmosfeerische oorzaken of zeestroomrhffon .
die er rte kracht, van hebben kunnen vertienvoudigen. iNa&r-

¹ mat� vai de uitgestrektheid der rijzingen of der dalingen, zijn
de gletsshers met eene daaraan ge�venredigde kracht voor- o^

\\ anhteruiteeaaan. Wij overschrijden ongetwijfeld de grens, aan\'
"afleidingen bij inductie veroorloofd, niet, wanneer vtij slechte
7XJ0 m«ters rijzing vragen, om de geheele streek te vallen, die
zi&h tot .aan het Juragebergte uitstrekt. Die hoogte /ver-
dub�wlende, kan men de grootste uitbreiding der glefischers
verklaren, toen zij zelfs het Fransche grondgebied bereikten;
de gemiddelde temperatuur zou dan tot omtrent 2° terug-
gebracht worden. Deze temperatuur nu is ongeveer die van
Sty^B^ersburg. Het inroepen van de tusschenkotns| eener
fofttasH^m. nat.nnromwenteling is dus nutteloos; het eenvou-

/dig

e spel der Ratuurkrachten, langzaam maar zcjamophouden

werkende, is volck^�dc om zulk een versdaj BL-rug te

\\>a rijzing dof Alpen is eigenlijk slecht.\'^WH MProiider-
\\_xstelling, zal men zeggen; niets bewijst, dat deBJrlpeii ooit
fowger geweest zijn. Op deze tegenwerping antwoordt het be-
roenlde, werk van Alph. Favre, Recherches g�ologiques dans
les parlies de la Savoie, du Pi�mont et de la Suisse, voisines
du Mont-Blanc. Deze uitstekende geoloog uit Gen�ve heeft
aan de studie der Alpen bij de dertig jaar van waa^vH>emin-
ge". tochten en dikwijls zeer gevaarlijke opstngingen\\ ge-
wijd: \'Zijn boek bevat het bewijs van het feit, dut bij het
begin van het quaternaire tijdvak, de Alpen en zelfs alh
bergen van den aardbol hooger waren dan iu onze dagen!
#De Alpen",\'» zegt Alph. Favre, �waren zooveel ho�ger als
alle stukken bedragen, die er van af gevallen ziji;, sedert
het oogentlik dat zij de molasse hebben opgeheven. Zij ziui
zooveel lager geworden als de ontzaglijke menigte yerscjftu-
len�e stoffen bedraagt, die zich in de naburige mvvcii

-ocr page 178-



		166

		verspreid hebben in den vorm van zwerfblokken, kjtisteenen, zand, leem, alles wat weggevoerd is in de afgelegeme vlakten vaiv den Kijn, van het noorden van Itali� en het auideri" van Fij�ntrijk tot in de omstreken van Montpellier, en: ook alles v^at ia de zee bedolven is. De toppen der Alpen waren dit�. meer verheven boven de grens der eeuwige sneeuw dan t�gen- jwoordig, en de horizontale uitgestrektheid der bergen boven \'deze lijn was evenzeer grooter, hetgeen invloed op de uitbrei-/ Vling der gletschers uitoefende. J)e aangroei van d?ze werd gemakkelijk gemaakt door de grootere steilte van de tellingen der\\bergen en de meerdere nauwte der valleien. Ons klimaat was rjjjgevolg kouder." / De Alpen hooger, ziedaar den machtigen condensator ge- vonden; nu blijft er nog de damp over, bestemd om in sneeuw te veranderen. Deze tweede voorwaarde om de uit- breiding der gletschers te verklaren, is even goed te^fSden als de eerste: de Eoehn, die brandende Sirocco van J^TOerlairV, was in^fct mate met vochtige dampen bejffangerd ^])! \\ Winden en zeestroon»,ngen. I. --^F\'Foehn ²). � Ontstaan in de zandvlakten van Sa-> \' hara, gaat de Foehu de Middellandsclie zee over en werpt zich met eene soms buitengewone heftigheid op de voorbergen der Alpen. Zijne komst wordt aangekondigd door eene plotselinge daling van den barometer en brengt eene volstrekte verlamming van alles Je\'weeg. Hij huilt somber door de huizen, welker be- }) Op den Mont-Blauc is, in den winter, een thermometer, op den t6p ge- g&atst, tot �31° gedaald. Taehtig meters hoogte ) worden beschouwd als ge- \'ijkstnande wet ��n graad breedte. De Mont-Blanc, die 4815 meters hoog is, kan beschouwd worden als liggende op 60° 12\' breedte. Die breedte is dezel�e als die van de vlakten van Siberi�, waar men tot � 56° heeft waargenomea. tyat is Ai oorzaak van dit verbazend groote verschil ? De wiaden. H�ber. I-es Glacieta, blz. 18. E Hiibfl^-, Les Glaeiers.* 188 meters. Vertaler.
		\\


		/

-ocr page 179-



		167 woners alle vuren uitdooven; hij rukt de pannen van de daken, velt en ontwortelt honderden jonge pijnbootnen; hij rukt de daken der kleine hutten los en doet ze als herfstbladeren rondvliegen , vernielt den oogst, verwoest de wijngaarden, werpt de wagens om, en als eene kwade geest, vernielt hij alles op zijnen weg. Wanneer hij met zulk een geweld woedt, wordt de Foehn een algemeene ramp; laten wij er echter bijvoegen, dat hij zelden, alleen omstreeks den tijd der nachteveningen, het toppunt zijner woede bereikt. Meestal komt hij als wel- doeuer in de Alpen. In de maand April valt hij den winter aan, die sedert acht maanden onverdeeld heerschte, en dwingt hem zich op de hoogte terug te trekken. Hij verliest echter ook dikwijls in eenen enkelen nacht, wat hij in acht dagen ge- wonnen heeft; de winter daalt weder naar beneden en herneemt zijne heerschappij. Evenwel is door herhaalde en volhardende aanvallen de lente overwinnaar, en de winter verschanst zich op de onvexwinbare bergtoppen, vanwaar iiij niet voor Sep- temoer we-er zal neerdalen om wraaK te openen. De i\'oehu brengt, dan, met behulp der warme regens, orde in zijn pas veroverd gebied; hij schudt de massa\'s sneeuw af, onder welke e pijnboomen en aroles bogen, ontwikkelt overal de khopjien en de uitspruitsels, die hij in een frisschen plantengroei her- schept, en gaat met zijne groene kroon tot aan de grens der wouden. Alles herleeft. Nog werkzamer dan de zon kan de Foehn in 12 uren de dikte der sneeuwlaag met 60 a 70 centimeters verminderen 1). Hij is zoo wezenlijk noodig voor den zomer, dat de bergbewoners, ieder jaar getuigen van die worsteling, de gewoonte hebben te zeggen, _tfdat de goede God en de gouden zon niets tegen de sneeuw vermogen, zoo de Foehn hen niet te hulp komt." Hieruit volgt, dat zoo de gletschers van Chamounix, bij voorbeeld, op 1,150 meters ophouden, dit slechts een gevolg is

		1) De zon kan in twaalf uren 40 tot 50 centimeters sneeuw smelten, als deze niet te dicht is, en de uitgestraalde warmte door de massa heen kan- dringen. H�ber.

-ocr page 180-


		x
		/


		168

		van den droogen en verzengenden adem van den Foehn. Bij- gevolg zou elke oorzaak, die den Foehn met waterdampen ver- zadigde en zoo zijne oplossende warmte verminderde, eenen aanmerkelijken aangroei der gletschers teweegbrengen, zonder dateene verhooging van den grond noodig was. Welnu, zulk eeue oorzaak heeft bestaan: de Sahara is eene uitgestrekte zee geweest 1). Een uitmuntend Zwitsersch geoloog, Escher de la Linth, heeft in de volgende regelen den invloed beschre- ven, dien het wegnemen van den Foehn, (dat is te zeggen, van de verzengende droogte van den Foehn) door de verande- ring van de Sahara in eene zee op het klimaat der Alpen zou uitoefenen. //De jaren, in welke de Foehn minder waait dan gewoonlijk, zijn gunstiger voor de uitbreiding der sneeuw- vlakten en de verlenging der gletschers. Men vindt een treffend voorbeeld van zulk eenen buitengewonen aangroei iu het tijdvak van 1812 tot 1820. Zoo de Foehn ophield te waaien, zouden de gletschers opnieuw langzamerhand de ge- heele uitgestrekthe/rd lands bedekken, die zij in vroegere tijden schijnen bedekt te hebben. De Foehn nu zou verdwijuen, zoo zijn geboorteland, de brandende Sahara, opnieuw in eene zee veranderde. Want de Sahara is eene zee geweest in ee� \'oetrekkelijk niet zeer lang geleden tijdvak; in dat geval kon de Foehn toen niet in Zwitserland waaien. Men moet het dus niet als onwaarschijnlijk beschouwen, dat het klimaat van

		!) Zie mijn boven (noot 1 , blz. 162) aangehaald artikel Een aardig en daar niet vernield bewijs, dat de Sahara in een geologisch zeer kort geleden tijd nog eeue zee was, levtrt de geographische verspreiding der longslakken. De Fransche natuuronderzoeker Bourguignat" toch heeft aangetoond, dat zekere soorten van longslakken langs de oevers van de Middellaudsche zee in Spanje, Marocco, Algeri� en Tunis overal voorkomen, doch alleen langs de kusten en riffen, en in het binnenland alleen daar, tot waar vroeger de zee doorgedrongen is of op plaatsen, die door laagten of stroomen met de zee in verbinding staan. In Algerie nu vindt men deze zelfde soorten van strandslakken nan den voet vau den tweeden Atlasketen aan de noordgrens van de Sahara terug, een onloochon- baar bewijs , dat de Atlasketen eens ten zuiden door de zee bespoeld werd en wel in een tijd, dat reeds dezelfde soorten van slakken bestonden, die nog heden "^e zeekusten van Noord-Afrika bewonen. Vertaler

-ocr page 181-



		/

		169 het ijstijdperk veranderd is in dat, hetwelk wij tegenwoordig be- zitten, tengevolge van de rijzing van eene landstreekin Afrika ). De Sahara is niet altijd eene zandwoestijn geweest; er zijn bewijzen in overvloed, dat zij met water bedekt was in eene van de afdeelingen van het tertiaire tijdvak. Men vindt op het grootste gedeelte van hare oppervlakte, of er een weinig onder bedolven, eene menigte schelpen van nog heden bestaande soorten; eene der talrijkste is Cardium edule.* ,/De vereenigiug der getuigenissen, door de verzamelde organische overblijf\' selen verschaft," zegt RichardOwen, ,/bevestigt de vooronder- stelling, dat de woestijn de opgeheven bedding van eene voormalige zee is. De organische overblijfselen , die ik waarge- tomen heb, duiden eene tijdruimte aan, die zich uitstrekt van de bovenste lagen van de o�lithische vorming en var de krijtfoiiiatie tot die gedeelten van het tertiaire tijdrak, die men als -udere eocene en middelste miocene forming aan- duidt" ²). R°t is dus een onwederlegbaar feit, dat daar waar tegenwoordig eene heete zandwoestijn gevonfen wordt, weleer de golvey rolden van een oceaan, waarschijnlijk W�t zeer diep, maar grooter in oppervlakte dan geheel Europa. De ^quato- 1) Ernstige tegenwerpingen zijn door Heer, Dufour, Hanne, Dove, tegen den hierboven aangenomen oorsprong van den Foehn ingebracht. Zijn ontstaan in de Sahara zou slechts in enkele gevallen aangenomen kunnen worden. De Foehn zou zelf geenszins meer een wind, alleen eigen aan Zwitserland, maar een algemeen natuurverschijnsel worden. Hij zou beschouwd moeten worden als een tak van den grooten cquatorialen stroom, die over onze gematigde lucht- streek komt als zuidwestenwind. De hooge temperatuur en de droogte zouden daaruit voortkomen, dat hij eensklaps van eene aanmerkelijke hoogte neerdaalde als hij in de valleien der Alpen kwam. Daar hij over de toppen vau den bergketen heeft moeten gaan, zou hij slechts eene kleine hoeveelheid waterdamp kunnen bevatten, en de warmte zou het gevolg zijn van eene mechanische snmendruk- king. Deze nieuwe inzichten, gegrond op de waarneming van twee stormen, schijnen, zoo zij al de gevolgtrekkingen van Escher de la Linth kunnen be- perken, evenwel niet door genoeg feiten gesteund. Het is derhalve noodig, dat toekomstige waarnemingen licht brengen in zulk een twijfelachtig vraagstuk. De studi�n, zonder ophouden voortgezet door geleerden van groote verdiensten, bewijzen de hooge belangstelling, die de Foehn aan de weerkundigen inboezemt. ⁹) Comptes-rendus de l\'Acad�mie des Sciences, 1869, bl. 625. Opstel van ^n, die van eene wetenschappelijk reis in Egypte terugkwam.

-ocr page 182-



		170

		riale winden, in plaats van door de aanraking van het gloeien- de zand brandend te worden, koelden zich af door over het water te gaan. Zij verzadigden zich met vochtige dampen, terwijl zij tegenwoordig, mei. hunne gewone hevigheid, blik- semsnel het betrekkelijk nauwe kanaal der Middellandsche zee overgaan en hunne droogte behouden. Dat de Sahara eene uitgestrekte zee was, had twee gevolgen, die beide de uitbrei- ding der gletschers bevorderden: 1°. vermindering van de ver- zengende hitte van den Foehn; 2°. verzadiging met waterdamp. Aan eene mindere oplossende werking blootgesteld, viel de sneeuw buitendien in veel grooter overvloed. Niet alleen de Alpen moesten eene lagere temperatuur hebben, maar ook Itali� en de geheele kom der Middellandsche zee. Waareen Urth zouden die streken, op 40° breedte gelegen, een zachter klimaat hebben dau de staat New-York, die op de- zelfde bree&e ligt? Sir Charles Lyell heeft d,� ook, na erkend te heb\'iRn welk eene voorname rnl rl» i\'oehn speelt. en tot netzelfcfe besluit Komenae als JBJscher ie la lantn, met recht Aunnen zeggen: �Zoo de zuidenwind berwfd werd van tVe brandende hitte, die hij jaarlijks uit de rzen- ��ude zandwoestijnen van Afrika medebrengt, zouden de snetuw en het ijs der Alpen onmiddellijk toenemen, en, in eenigen tijd, het grootste gedeelte van hunne ontzaglijke voormalige uitgestrektheid kunnen heroveren." Door den grooten invloed, dien een enkele wind op het klimaat der Alpen uitoefent, kan men oordeelen over de be. langrijkheid der atmosfeerische stroomen. Tegenwoordig is het moeielijk te bepalen, welken invloed de winden op iedere landstreek in \'t bijzonder uitoefenen; de meteorologie is nog in haar kindsheid. De oplossing van die vraagstukken eischt herhaalde waarnemingen en eene lange reeks van jaren. II. � De Golfstroom. � Zoo de invloed der winden groot is, al naar de water-of landvlakten, waarover zij gegaan zijn, groot is ook de invloed der zeestroomingen en vooral die van den Golfstroom. Men heeft gezien , welk een weldadi?^r

-ocr page 183-



		171

		invloed deze laatste op de westelijke streken van Europa uitoefent. Zoo hij vajjr richting veranderde, zou er een geheel tegenover- gesteld ^Verschijnsel plaats grijpen. Westelijk Europa zou kouder wordem, terwijl andere landstreken, tegenwoordig met ijs bedekt)» een pachter klimaat zouden kunnen genieten. Een Engelsch geo-\\ loog, W. Hopkins, heeft in een belangrijk boek: Proeve over de voormalige veranderingen der klimaten, de vermindering van de gemiddelde jaarlijksche warmte in Europa trachten te bere- \\ kenen, indien de Golfstroom eene andere richting nam; hij\'schat dit verschil) op ongeveer 3°,05 van den houderddeeligen thermo- meter. In liet ijstijdperk nu, was het vasteland van Noord-Ame- rika nog geheel onder de wateren bedolven 1) en richtte de\'GoJf" stroom zich naar de plaats van de tegenwoordige Mississipi-Vallei. Ook Constant Pr�vot, de gevolgen besprekende, die de verdwij- ning der landengte van Panama en bijgevolg de verandering van de richtjjv� van den Golfstroom na zich zou sleepen, was tot een s^ortgenH^besluit gekomen. Hij voegde er bij, dat in het tertiaire tijdvak een groot gedeelte van Europa don* "vde zee bedekt was, en dat alzoo het overblijvende vastelmd zicn^ �in eenen toestand van vochtigheid en temperatuur bevond, giin- stig voor de vorming en de uitbreiding der gletschers/ 2). ^Hopkins heeft dezelfde berekening gemaakt; zyne besluiten komt» overeen met die van Constant Pr�vot. Hij heeft ook voorondersteld, dat zoo een gedeelte van noordelijk" en midden- Europa overstroomd werd, eene warmtevermindering van 2° tot 3^U zich voegen zou bij die, welke eene verandering van de richting van den Golfstroom reeds na zich zou sleepen, f Eindelijk heeft Sir John Herschell, in zijne Natuurkpncfojfi Aardrijksbesohrijving (1861), de gevolgen onderzocht, die het verdwenen der Behringstraat na zich zou sleepen. Hij \'is het "> volkomen met de geologen eens omtrent de groote rol, die de richting van de zeestroomingen met betrekking tot het kilmaat in de natuur) vervult. \' .

		1) Onjuist. Vertaler. *2) Conptei-rendttt de VAcad�mie des Science», Dl. XXXII.* V

-ocr page 184-



		172

		Om kort te gaan, de verschijnselen uit ^het ijstijdperk zijn, volgens de theorie van John Tjndall, vtricnaarbaar door de vereenigde werking van den waterdamp en vaniNeen voor^- rireftelijken condensator. Die twee voortbrengende oorzaken der \' gletschers hangen af van de schommelende bewegingen van den grend. Al naarmate de grond hooger of lager worat, is Hij al of niet met water bedekt en worden bijgevolg de winden �f droog _h of inet vocht verzadigd; terzelfdertijd vermeerdert of vermin- dert^de condenseerende kracht van de hooge bergtoppen.\' § 3. Onderzoek van de mogelijke sterrekundiye oorzaken. Tden gedurende de kindsheid der geologie de sporen van dever- schijnselen uit het ijstijdperk in verschillende streken ontdekt werden, drong het onvoldoende der bewijzen\', gevoegd bij den weinig gevorderden toestand der natuurkundige wetenschappen de geleerden er natuurlijk toe, om de verklarins^in de\\ojroote uiteest«Tektheid der voormalige gletschers aan de sterrekunde te vragpfti.\' y,og tegenwoordig verwachten eenige geologen, dit ongeduldig z\'ij\'j, of er aan wanhopen om alleen door de macht der\\aardsche oorzaken de geheele verklaring der feiten te ver- / krij^n «an\'de sterrekundigen de oplossing van het vraagstuk^ Het is"" dus nuttig elke mogelijke sterrekundi^ oorzaak op te geven en kortelijk te onderzoeken, of zij al of nietr�enige waarde hebben. * I..� Doorgang der aarde door zeer koude ge- deelden van het heelal. � Eerst W. Herschell, en ver- Jiolgeijs Argelander, hebben op zeer nauwkeurige w�arnemin- gen steunende, de meening geopperd, dat onze zon m"et haar gevolg van planeten zich waarschijnlijk in de ruimte bewoog, en da.t zij zich scheen te richten naar een punt nabij de ster n van het sterrebeeld Hercules ^l). De meetkundige Poisson, 1) Volgens Herschell zou het punt dicht hij de ster y zijn; volgens Arge- landcr eu Struvc zou het gelegen zijn tusschen ft en it van Hercales, op «en\'vierde van den schijnbaren afstand van die sterren, van waf te rekenen.

-ocr page 185-



		173

		deze waarschijnlijkheid tot uitgangspunt nemende, om de uit- breiding van het ijs over de aarde op een zeker tijdstip te kun- nen verklaren, stelde de hypothese, dat het zonnestelsel door zeer koude gedeelten van de oneindige ruimte gegaan was. Al dadelijk rijst hier de vraag, welk vertrouwen men kan stel- len in eene willekeurige hypothese, zelve op eene waarschijn- lijkheid gegrond. Wel verre van het minste wetenschappelijk karakter te hebben, heeft ze een geheel tegenovergesteld; want ds wetenschap stelt zich ten taak de slechts door de verbeelding opgebouwde stelsels te vernietigen en door feiten te vervan- gen. Wanneer de wetenschap gedwongen wordt eene hypothese aan te nemen, op straffe van in haren gang gestuit te wor- den, doet zij het slechts voorloopig en onder het uitdrukkelijk beding, dat deze hypothese aan duizende proeven onderwor- pen worde. Niets in de hypothese van Poisson heeft het ka- rakter, dat de wetenschap vordert. Ze is evenals die van Cuvier geheel willekeurig. Het is inderdaad even gemakkelijk de aarde te doen gaan door eene ijskoude streek in de rt�mte als haar door plotselinge en algemeene natuuromwentelingen te gronde te richten. Reeds hierom moet de verklaring, door Poisson voorgesteld als een gemakkelijk spel der verbeelding verworpen worden. Zij moet dit ook gedaan worden om eene tweede reden. Wat is de warmte? Eene trilling van stoffelijke deeltjes. Zoo de hemelruimte ledig is, zoo ze geen stof bevat, hoe kan ze dan kouder of warmer zijn? Nu heeft tot nog toe niets doen vermoeden, dat er in de oneindige ruimte het minste spoor van stof zou zijn. Maar, zal men zeggen, welk denkbeeld moet men zich dan vormen van de temperatuur der ruimte? � Geen enkel, zoolang men geen feit heeft, dat tot grondslag ^ voor eene theorie kan dienen. Het denkbeeld van tempera» ^* tuur is geen absoluut denkbeeld, dat is te zeggen, onafhankelijk nP _vi^r""\' van elk ander. Het is een relatief denkbeeld, omdat het (!�j^"\' �** afhangt van deze twee gronddenkbeelden: stof en trilling, fr ," De stof nu bestaat niet in de ruimte, of ten minste, zoo zij ze \\v vult, weten wij daarvan volstrekt niets. De trilling, die de

-ocr page 186-



		174 sterren kunnen mededeelen, blijft in den toestand van poten- tieele energie; om die kracht in werking te doen treden, haar actueel te maken, is onmisbaar een lichaam noodig, datintril- ling kan geraken. Omdat niets in de ruimte doet denken, dat zij de twee voorwaarden bevat, noodig om de temperatuur te scheppen, is het bijgevolg nutteloos er zich eene voor te stellen; het is een zuiver spel der verbeelding. Welk eene afwijking ziet men ook tusschen de verschillende pogingen om de hoegrootheid dier temperatuur te bepalen ! Fourier schatte de koude op � 50°, Arago op � 56° , P�clet op � 60°, Humboldt op � 65°, en later op � 77°, Sir John Her- schell op � 95° , en Pouillet op � 140°. Om door eene treffende tegenstelling het groote verschil aan te toonen tus- schen op inductie gegronde besluiten, die men allen wilde voorstellen als op feiten gegrond, moge het volgende dienen : Poisson, de eerste, die dezen weg bewandelde, had de koude geschat op � 13°, terwijl Qu�telet en Althans die, de eerste de proeven van Herschell, de tweede die van Pouillet herhaald hebben, dubbele en driedubbele cijfers verkregen hebben, dat is te zeggen � 420°! De waarnemingen en berekeningen van deze verschillende geleerden zijn gegrond, zoolang er sprake is van de temperatuur van den damp- kring onzer aarde. omdat daar de twee noodzakelijke voor- waarden gevonden worden, stof en trilling. Maar toegepast op de tusschen de sterren gelegen ruimte, waar geene stof aanwezig is, hebben ze geen grondslag, en daarom volstrekt geene waarde meer. Eene derde beslissende reden, die John Tyudal heeft op- gegeven , vernietigt eindelijk deze hypothese voor goed: ,/De koude brengt geene glctschers voort." Er is warmte noodig, die het water in damp doet overgaan, en vervolgens een condensator, die de damp in sneeuw verandert. II. � Verplaatsing van de pool van de eclip- tica. � De as der aarde beschrijft om de pool van de eclip- tica eene geheele omwenteling in den tijd van 25,868 jaren. De

-ocr page 187-



		175

		noordpool, die zich tegenwoordig bij de ster van het sterrebeeld de kleine Beer, die daarom poolster genoemd wordt, bevindt, zal over 12,000 jaren 5° van de ster Wega in het sterrebeeld de Lier liggen: de pool der ecliptica blijft onbewegelijk. Zoo de as der aarde zich in de aarde verplaatste, zoo ze door andere punten van de aardschors liep, zou de pool van de ecliptica en met haar de breedte op de aarde van plaats veranderen. De loop der eeuwen zou het klimaat der aardgordels wijzigen in overeenstemming met de verschillende stellingen van de pool der ecliptica, die in verband zouden staan met de vooron- derstelde verplaatsingen van de as der aarde in het lichaam zelf van onze planeet. Men zou dan door berekening en nauwkeurige opmetiugen de ijstijdperken in de toekomst kunnen voorzien of in het verledene vaststellen. Niets van dat alles heeft echter plaats. De as der aarde is onbewegelijk" de afstanden, die haar scheiden van de verschillende streken der aarde, blijven onveranderlijk; de hoek, dien de ecliptica met den equator maakt, blijft merkbaar dezelfde. Bijgevolg is het, daar de as der aarde altijd door dezelfde punten van de opper- vlakte gaat, onmogelijk, dat hare omwenteling om de onbe- wegelijke pool van de ecliptica eene verandering in de kliraa- ten teweeg zou brengen. II. � Seculaire vermindering van de schuinsch- heid der ecliptica. � De schuinschheid van de ecliptica is de hoek, dien het vlak van dezen cirkel maakt met dat van den equator, en het is door de uiteenloopende richting van die twee vlakken met betrekking tot elkander, dat de afwisseling der jaargetijden ontstaat. Zoo de ecliptica met den equator samenviel, zou er noch zomer noch winter zijn; de lengte der dagen en der nachten zou altijd gelijk en dezelfde zijn voor alle plaatsen der aarde. Iedere lucht- streek zou altijd dezelfde temperatuur houden, die er op den tijd der nachteveningen heerscht. Na dit alles is het duide- lijk, dat elke wijziging in de schuinschheid der ecliptica eene verandering in de klimaten tengevolge heeft. Er blijft nog

-ocr page 188-



		176 over na te gaan, of de schuinschheid van de ecliptica zulk eene groote afwijking kan ondergaan, dat de veranderin- gen van de klimaten den sleutel kunnen geven tot de ver- klaring van het ijstijdperk. De schuinschheid van de eclip- tica is tegenwoordig (1 Julij 1S71) 23°27\'21", 1; maar die hoeveelheid is aan twee afwijkingen onderhevig. De eene, periodieke, is ongeveer 18"; zij is een gevolg van de nutatie van de as der aarde. De andere, eene seculaire ongelijkheid, waarvan de periode, in welke zij plaats grijpt, nog niet bekend is, is een gevolg van den invloed, dien de andere planeten, voornamelijk Venus en Jupiter, op de aarde uitoefenen. Ds waarneming toch toont aan, dat de schuinschheid van de eclip- tica eene voortdurende vermindering ondergaat sedert zeer vele eeuwen. Zoo vond 1100 jaren v��r Christus, de Chineesche sterrekundige Tcheou-Koung, dat de schuinschheid van de eclip- tica 23^u54\' was. In het jaar 240 voor Christus was deze hoek volgens de opmetingen van Eratosthenes niet meer dan 23^�46\'. Delambre vond in 1800 van onze jaartelling 23°38\'. Deze schuinschheid was in Juli 1871 niet meer dan 23°27\'21". In 1900 zal zij verminderd zijn tot 23°27\'9". Het gemiddelde van deze vermindering is 48 seconden in een jaar. Wanneer men door deze zoo geringe verandering het verschijnsel van het ijstijdperk duidelijk wilde verklaren, zou men moeten aan- nemen, dat het een ontelbaar aantal jaren geleden was. Zelfs deze hoop is niet mogelijk, �De vermindering van de schuinsch- heid is binnen zeer enge grenzen begrepen," zegt sir John Her- schell. �Na eene onmetelijke reeks eeuwen, eene tijdruimte waarvan de duur bepaald is door de samenvoeging van de starende werkingen van alle planeten, zal de schuinschheid weder grooter worden en zal zoo steeds om eene gemiddelde waarde schommelen, zonder dat de afwijkingen in den eenen of anderen zin 1°21\' kunnen bereiken." IV. � Langzame verplaatsing van het perihe- lium 1). � De baan, die de aarde om de zon beschrijft, is 1) Sir John Herschcll. Astronomie � Arago. Notice de 1834.

-ocr page 189-



		177

		geen volkomen cirkel. Als zij dat was, moest de zon altijd dezelfde schijnbare middellijn hebben. hoe de stand der aarde in haar baan ook wezen mocht. Wanneer men echter de schijn- bare middellijn van de zon meet met een werktuig, heliometer genoemd, merkt men op, dat die middellijn hoe langer hoe grooter wordt, naarmate de zon haar punt van stilstand ge- durende den winter nadert, en dat deze daarentegen kleiner wordt, naarmate de zon dichter bij haar punt van stilstand gedurende den zomer komt. De grootste schijnbare middellijn is op den l^en Januari, de kleinste op den 1� Juli. Daar men niet kan vooronderstellen, dat de zon periodiek andere afme- tingen verkrijgt, kunnen de veranderingen van hare schijnbare middellijn slechts uit eene verandering van afstand voortvloeien. Daaruit volgt: 1° dat de baan, door de aarde beschreven, geen volkomen cirkel is, maar eene ellips; 2° dat, wat den afstand van de aarde tot de zon betreft, het meest verwijderde punt of aphelium ongeveer op den l^en Juli, en het naaste punt of perihelium op den l^eQ Januari valt. Zoo men aanneemt, dat de baan, die de aarde beschrijft, een volkomen cirkel is, en men de halve as zz: 1 stelt, vindt men, dat op den l^en Juli, het oogenblik van het aphelium, de afstand van de aarde tot de zon, vergeleken met die halve as, gelijk is aan 1,01679. De afstand is dus op het oogenblik van het perihelium niet meer dan 0,98321 !). Het meerdere 0,01679 noemt men de excentriciteit van de loopbaan der aarde. De verspreiding van de warmte der zon is ge�venredigd aan de afstanden; hare kracht staat in omgekeerde reden van de vier- kanten der afstanden. Het schijnt dus, dat de aardbol van de zon eene grootere hoeveelheid warmte moest ontvangen in de twee jaargetijden, herfst en winter, dan in de twee an- dere, lente en zomer, omdat in den herfst en den winter de

		1) 1,01679 -)- 0,98321 = 2, de twee helften van de geheele middellijn van de loopbaan der aarde. Baar de geheele middellijn van die baan steeds dezelfde lengte heeft, volgt daaruit, dat hoemeer de lengte van de eene halve as (kant van het aphelium) toeneemt, hoemeer de lengte van de andere halve as (kant van het perihelium) afneemt. 12

-ocr page 190-



		178

		zon dichter bij de aarde is. Dit zoa ook inderdaad plaats hebben, indien de snelheid der zon altijd dezelfde was; maar dit is zoo niet. Hoemeer de zon zich van de aarde ver- wij dert, hoe kleiner boog zij in denzelfden tijd doorloopt. Hoemeer zij daarentegen de aarde nadert, hoe grooter die boog wordt. Op den 31^en December, bijvoorbeeld, doorloopt de zon een boog van 1° 1\' 10",1; op den 29^en Juni is de boog, dien zij beschrijft, niet meer dan 57\' 11",8. Daaruit volgt, dat zij de 180° van den herfst en den winter sneller doorloopt, dan de 180° van de lente en den zomer. Zoo zij, in de eenheid van tijd, meer warmte verspreidt gedurende den herfst en den winter, duren daarentegen de lente en de zomer langer. �Als men alles narekent," zegt Arago, �is de compensatie wiskunstig juist." Zoo is dus, door de verhouding tusschen de hoeksnelheid der zon en de wet van de warrateverspreiding, de hoeveel- heid warmte, die de aardbol ontvangt, dezelfde gedurende de twee groote tijdvakken, winter en herfst, zomer en lente. Het is duidelijk, dat de temperatuur op eene bepaalde plaats, op zichzelve beschouwd, afhangt van de meerdere of mindere schuiuschheid, waarmede de zonnestralen invallen. Die bepaalde plaats is slechts een gedeelte van het geheel, terwijl hier van het geheel zelf sprake is. Het perihelium valt tegenwoordig ongeveer op 1 Januari en het aphelium op 1 Juli. Daaruit volgt, dat voor het noordelijk halfrond de duur van de lente en den zomer te zamen gelijk staat met 186 dagen, 11 uren, 12\' 37". De zon blijft dus, elk jaar, bijna acht dagen langer in het noordelijk halfrond dan in het zuidelijk. Zoo het perihelium op een vast punt bleef, zou de ver- deeling der jaargetijden voor elk der twee halfronden onver- anderlijk dezelfde blijven; men zou zich uit het oogpunt der klimaten niet met dit sterrekundige feit behoeven bezig te houden. Maar dit is zoo niet. In plaats van op een vast punt te blijven, verplaatst het perihelium zich langzamerhand op de eclip- tica en wel 11",7 jaarlijks. Daar deze verplaatsing zich voegt bij

-ocr page 191-



		179

		die, welke de praecessie der dag- en nachteveningen voort~ brengt, die 50",2 is, volgt hieruit, dat de geheele verplaatsing van het perihelium jaarlijks 11",7 -j~ 50",2=z61",9 is. Na verloop van ongeveer 20984 jaren, is het perihelium de ge- heele ecliptica rond geweest. Wat vloeit nu onmiddellijk uit die langzame verplaatsing van het perihelium voort? Eene verandering in den betrekkelijken duur der jaargetijden, omdat de plaats van de groote as der ecliptica, in betrekking tot de lijnen der dag- en nachtevenin- gen en der zonnestilstanden deze verschillen van duur bepaalt. Nu ziet men, wanneer men in de reeks der eeuwen opklimt, dat, omstreeks het jaar 1250 van de Christelijke jaartelling, de groote as samenviel met de lijn der zonnestilstanden; op dat tijdstip was de duur van de lente gelijk aan dien van den zomer, en de duur van den herfst aan dien van den winter. Omstreeks het jaar 4000 v��r Christus, viel het perihelium samen met de lijn van dag- en nachtevening van den herfst; toen was de duur van de lente en den zomer te zamen gelijk aan dien van den herfst en den winter l). Moet men uit die drie standen van het perihelium: 1° die van tegenwoordig, die een zomer grooter dan de lente en acht zonnige dagen meer aan het noordelijk halfrond geeft; 2° die van het jaar 1250 na Christus, die eene lente gaf gelijk aan den zomer; 3° die van het jaar 4000 v��r onze jaartelling, die het schoone en het slechte jaargetijde even lang van duur maakte; moet men uit die drie standen, zeg ik, inet eenige sterrekundigen opmaken, dat sommige verschijnselen uit het ijstijdperk daardoor verklaard kunnen worden ? Zijn de acht zonnige dagen, die het noordelijk halfrond meer bezit dan het zuidelijke, de oorzaak van de uitbreiding van het ijs aan de zuidpool? Ja, zoo de aardbol zonder bergen, zonder zee�n, zonder plantengroei, in ��n woord, zoo zij wezenlijk een wis- kunstig zuivere bol was. Maar dat is zoo niet. De bergen, de zee�n, het bebouwde land en de woestijnen zijn elementen,

		1) Deliiuuay. Astronomie.

		12*

-ocr page 192-



		180

		die de stellingen, op de ideale opvatting van den aardbol ge- grond, geheel omverwerpen. Wie weet tegenwoordig niet, dat de winters, in de streken van ons halfrond , hunne streng- heid of zachtheid verschuldigd zijn, niet aan eenige zonnige dagen meer, maar aan de richting van de lucht» en zeestroo- mingen? Wanneer de poolwinden aanhoudend waaien over de gematigde luchtstreek, is de winter even streng als die van een ge- deelte der koude luchtstreek. Wanneer de brandende winden van Afrika de overhand hebben, genieten de bewoners van noor- delijk Frankrijk eene even zachte temperatuur als de bevoor- rechte bewoners van Nizza of Napels. Dit bijzondere voorbeeld kan toegepast worden op alle streken, waar dezelfde winden heerschen. in evenredigheid altijd naar de breedte, waarop zij liggen. De vorm van den grond speelt ook een groote rol �n in de richting van de winden, �n in hun toestand van droogte of vochtigheid, warmte of koude. Met de werking der luchtstroomen vereenigt zich de niet minder krachtige werking van de zeestroomingen. Men heeft vroeger gezien, welk een grooten invloed de richting van den Golfstroom op het klimaat van eene landstreek uitoefent. Men herinnere zich slechts de Noonveegsche haven Hammerfest, die nooit door het ijs versperd wordt, en de west- kust van hetzelfde land, waar een rijke plantengroei is, ter- wijl vlak daarbij het Russisch gebied het treurig aanzien van eenen ijsmantel heeft! Dit komt, doordat het eene door het warme water van den Golfstroom bespoeld wordt, en het andere niet. En evenwei geniet die geheele gordel acht dagen meer in het schoone jaargetijde! Neen, niet\' dat verschil in den duur der jaargetijden is de oorzaak van de vermeerdering van het ijs aan de zuidpool; de hoeveelheid warmte, in dit korte tijdsverloop verspreid, is te klein in vergelijking van de warmte, die. de lucht- en zeestroomingen onophoudelijk verspreiden. Bij die laatsten , in hare richting moet men de oorzaak zoeken van de onregelmatigheden van temperatuur, die zoo krachtig de wet der breedte-ligging wijzigen. Dit is zoo waar, dat zoo

-ocr page 193-



		181

		men stelt, dat de vorm van de oppervlakte der aarde eenige verandering onderging, bijvoorbeeld door de doorbraak van eeue landengte, de verplaatsing van eene zee of de verzakking m&u zandbanken, de zee- en luchtstroomingen oogenblikkelijk hare tegenwoordige richting zouden verliezen, of zoo ze de- zelve behielden, dit zouden doen onder nieuwe voorwaarden van warmte en vochtigheid; \'het aanzien der aarde, met be- trekking tot de klimaten, zou veranderd zijn. Vernietig de landengte van Panama, dan zal het niet meer voor den be- woner van westelijk Europa zijn, dat de Golfstroom zijn schatten van warmte in de brandende wateren van de Mexicaan sche golf zal gaan putten; hij zal zijne weldadige golven langs andere kusten rollen. De eenvoudige verwijdering der banken van Newfoundland, waardoor de groote zeestroom naar de kusten van Labrador geleid zou worden, zou aan deze woeste land- streek plantengroei en leven teruggeven, terwijl Engeland op zijne beurt door het ijs en den dood zou verwoest worden. De langzame verplaatsing van het perihelium en bijgevolg de acht zonnige dagen meer voor het eene of andere halfrond kunnen dus het ijstijdperk niet verklaren. V. � Vermeerdering of vermindering van de excentriciteit van de loopbaan der aarde. � �Zoo men zich eensklaps de excentriciteit van de ellips zoo groot mogelijk denkt; zoo men de loopbaan zoo smal maakt, dat de beide kanten bijna de zon raken, zal de hoeveelheid warmte, door onzen bol ontvangen, toenemen" \'). Deze hoeveelheid vermindert, wanneer de excentriciteit ver- mindert, of, hetgeen hetzelfde is, wanneer de kleine as grooter wordt. Herschell hield zich, ongeveer in 1832 , met dit onderwerp bezig, en wel bepaald uit een geologisch oog- punt. Hij nam aan, dat in den loop der eeuwen de excen- triciteit van de loopbaan der aarde, tot 25 honderdsten van de halve groote as zou kunnen opklimmen, hetgeen de excentri- 1) Arago. Notice de 183*.

-ocr page 194-



		182

		citeit van de planeet Pallas is. ,/Het is niet zeer waarschijnlijk ," voegt Arago er bij, //dat de excentriciteit van onze loopbaan zulke groote veranderingen ondergaat, en buitendien zouden die 25 honderdsten de gemiddelde jaarlijksche uitstraling der zon slechts met een honderdste vermeerderen." De hypothese van Herschell is nooit aangenomen. Men moet niet meer re- kenen op de veranderingen van de excentriciteit der ellips, dan op die van hare helling op het vlak van den equator. z/Men heeft gevonden, dat de veranderingen van die ele- menten, hoewel ze in een groot aantal eeuwen plaatsgrijpen, niettemin periodiek zijn. Ieder van die elementen zal, na ge- durende een zeker tijdsverloop bestendig vermeerderd of ver- minderd te zijn, vervolgens in eenen tegenovergestelden zin veranderen, zoodat het weder tot zijne oorsponkelijke waarde nadert. Men heeft aangetoond, dat die excentriciteiten en die hellingen, die tegenwoordig kleine waarden hebben , altijd klein zullen blijven, zoodat ze altijd slechts tusschen beperkte grenzen op en neer zullen gaan. Op het geheel van die uit- werkselen rust de bestendigheid van het wereldstelsel, zooals het door de roeetkundigen vastgesteld is" 1). VI. � Besluit. � Uit dit kritisch onderzoek blijkt, dat de sterrekundige verschijnselen geen verklaring van het ijstijd- perk kunnen geven. Zal de toekomst de sterrekunde verrijken met kundigheden, in staat om de onjuistheid van dit besluit aan te toonen? .... Dit is niet zeer waarschijnlijk. Boven- dien zou het, wanneer deze onderstelling ooit op het gebied der werkelijkheid kwam , tijd genoeg zijn, om haar in overweging te nemen. De geoloog houde derhalve op, de oogen ten hemel te richten; vandaar zal hem de hulp om geologische vraag* stukken op te lossen, niet geworden. De bijzondere weten- schap, waarvan hij later veel.licht mag hopen te ontvangen, is die der lucht- en zeestroomingen. De meteorologie is pas in hare geboorte, en de werken van kapitein Maury over

		1) Delaunay. Astronomie , blz. 567.

-ocr page 195-



		183

		de stroomingen van den oceaan dagteekenen eerst van gisteren. De geoloog moet dus bij de voortzetting zijner studi�n op den gedurigen vooruitgang van de natuurwetenschappen steunen. Te beproeven om de bijzondere moeielijkheden op te lossen door eigen oorzaken, geput uit de omstandigheden, welke die moeielijkheden vergezellen, dat is de rechte methode, de eenige die goede vruchten kan afwerpen. Daaruit volgt, om zoo te zeggen en bij analogie, dat het nuttig is om een reeks van monographie�n te maken. Na eene volledige of ten minste voldoende studie van alle feiten, maar ook eerst daarna, zal met recht een uitgebreide synthese beproefd kunnen worden. Te- genwoordig zijn de bewijsstukken nog te zeldzaam; de geo- logie heeft nog geen feiten genoeg verzameld, dat de onder- neming met een goed gevolg bekroond zou kunnen worden. Verre van licht en waarheid te brengen, zou eene ongeduldige generalisatie der denkbeelden de wetenschap alleen eenen slechten naam geven, door het verstand af te brengen van den rechten weg, namelijk van dien van de studie der bijzondere feiten. Adh�mar heeft met eene groote wijsheid gezegd: �Er zijn geene redenen om te denken, dat alle duistere feiten den- zelfden oorsprong moeten hebben, en ik geloof, dat men ze- kerder tot de waarheid zou geraken, zoo men voor elk ver- schijnsel eene bijzondere verklaring zocht."

-ocr page 196-



		DERDE HOOFDSTUK.

		DE GBOOTE OMLOOP VAN DEN OCEAAN.

		§ 1. Bewezen feiten. Na de laatste peilingen door de Pourtal�s en Agassiz (Vereenigde-Staten), door de heeren Sars, vader en zoon, (Noorwegen), door Wyville Thomson, W. B Carpenter, J. Gwyn Jeffreys (Engeland) gedaan , had men in de we- tenschap de zes volgende punten als bewezen aangenomen: 1". Alleen de oppervlakte der wateren is aan stroomingen onderhevig; het water in de diepte is onbewegelijk. 2°. De temperatuur van het water in de diepte is onver- anderlijk 3°,8 graden Celsius; zij is de oorzaak van de on- bewegelijkheid van het water. 3". Het water in de diepte kan niet bewoond worden wegens de ontzettende drukking, die elk levend wezen zou moeten ondergaan. Er is dus eene grens van diepte vooj het dierlijk leven in den oceaan. 4°. De krijtlagen hebben haar tijdperk van vorming gehad, begrensd en afgezonderd in tijd en ruimte. Het tijdperk van hare vorming en duur is, met betrekking tot de andere geolo- gische tijdvakken, niet gelijktijdig maar opeenvolgend geweest. Het is sedert langen tijd afgeloopen. 5". De aanwezigheid van schelpen en fossiele weekdieren , wier verwanten de koude luchtstreek bewoonden, is een bewijs , dat het klimaat van het land, waar men ze vindt, koud ge- weest is.

-ocr page 197-



		185 6°. De lagen der aardschors worden gekenmerkt door de tegenwoordigheid van zekere schelpen, terwijl de typen van die fossielen allen uitgestorven zijn. De peilingen, in de laatste vijf jaren gedaan (1865�1870), hebben de genoemde punten weerlegd en de stellige, onweder- sprekelijke bewijzen gegeven van de zes volgende feiten : 1°. Het water in de diepte is de zetel van eene dubbele stroomiug: de eene equatoriaal, die de poolstreken gaat ver- warmen, de andere polair, die de warmte der verzengde lucht- streken gaat temperen. Er is dus een groote omloop van den oceaan, evenals er een groote omloop van den dampkring is. De Golfstroom, een warme strooming van de oppervlakte , is slechts een bijzonder geval van den grooten omloop van deu oceaan. !J°. De temperatuur van het water in de diepte is zeer ver- anderlijk; in de koude stroomiug heeft men er � 1°,3 en zelfs � 8⁰,47 graden Celsius voor gevonden; in de gematigde luchtstreek, zeer ver van de poolstreken, is er � 1°,1 Cel- sius voor gevonden. De onbewegelijkheid van het water is dus onmogelijk. 8°. De fijnst georganiseerde dieren kunnen in de grootste diepte leven en er zich in bewegen, zonder er last van te hebben. Er is geene grens van diepte voor het dierlijk leven in den oceaan. 4". Een kalkachtige grond, gelijk aan de lagen der krijt- formatie, dat is te zeggen, gevormd door de overblijfselen vau levende schelpen, wordt nog voortdurend gevormd in de warme stroomen, die van den equator komen; deze grond is grooten - deels samengesteld uit Globic/erinen, een soort vau levend slijk. 5°. De fauna van den oceaan hangt niet van de diepte van het water, maar van deszelfs temperatuur af. Elke stroo- �ning heeft hare eigene dierenwereld; de warme strooming heeft de hare, de koude strooming een andere; en die beide verschillende fauna\'s leven niet alleen terzelfder tijd, maar naast elkander, en dat tot in de heete luchtstreken toe. Hieruit volgt, dat de aanwezigheid van zekere schelpen niet meer be-

-ocr page 198-



		186 schouwd kan worden als kenmerkend voor een geologisch tijd- perk, noch voor het algemeene klimaat van een vastland. 6°. In het water in de diepte leven verschillende typen van dieren, die men meende, dat sedert langen tijd uitgestorven waren, en die dienden om een geologisch tijdperk te kenmerken 1). 1. � Groote omloop van den oceaan. � Pro- fessor Buff stelt in zijne Phys�que de la terre , de leer van den grooten omloop van den oceaan, die Humboldt in den Kosmos ontwikkeld had, aldus voor: _;/Het water van den oceaan heeft, op eene zeer groote diepte, zelfs onder den equator, eene temperatuur zeer na aan het vriespunt. Dit verschijnsel verklaart zich door het bestaan van eene voort- durende strooming van koud water, die van de polen naarden equator gaat en uit de diepte der zee het warmere en lichtere water naar boven jaagt. Vervolgens ruimt ditzelfde water, als het warmer wordt, op zijne beurt zijne plaats in aan het koude water, dat volgt. Aan den anderen kant wordt het water, dat voortdurend de koude luchtstreken verlaat, op twee wijzen vervangen; 1" moet het warme water van de verzengde luchtstreek, daar het lichter is, zich naar beide kanten over de oppervlakte van den oceaan verspreiden, en, zich langzamer- hand verkoelende, zich naar de poolstreken richten, 2° is daaren- boven de uitdamping tusschen de keerkringen veel aanzienlijker dan overal elders, en een groot gedeelte der dampen, die ge- vormd worden, valt eerst op hoogere breedte in den vorm van regen of sneeuw neder." Er is dus eene gedurige verwisseling tusschen het water van den equator en dat der polen. In de diepste gedeelten van den oceaan is er eene beweging in de richting van den equator. Op de oppervlakte van den oceaan richt zich het warme water der tropische ze�en naar de polen, gaandeweg koeler wor- dende, totdat zijne temperatuur laag genoeg is geworden , dat het 1) Revue des cours scientifiques. 6e ann�e, blz. 499; 7^e imn�e , blz. 578. Twee lessen van W. B. C\'arpenter.

-ocr page 199-



		187

		naar beneden kan gaan, en keert dan, in dien toestand , naar * zijn punt van uitgang terug. De peilingen hebben bewezen, dat in de minder diepe gedeelten van den oceaan de warme en in de zeer diepe gedeelten de koude strooming circuleert. Hieruit volgt, dat de meerdere of mindere diepte van de ka- nalen, die de eilanden of de vastelanden scheiden, over den weg beslist, dien de twee stroomingen volgen. Terwijl de eene hare wateren in de diepe gleuven voortrolt, stroomt de an- dere over de booge gedeelten van de bedding van den oceaan. Wanneer de twee stroomingen ��n weg volgen, en deze niet diep genoeg is, vermengen ze zich. De temperatuur van de koude wordt hooger, terwijl de geheele massa kouder wordt ^l). II.� Veranderlijke temperatuur van het water in de diepte. � De meening, dat de diepte der zee eene gelijkmatige temperatuur van 3°,8 Celsius had, heeft het be- staan van den grooten omloop van den oceaan over het hoofd doen zien De peilingen van de Engelsche schepen Light- ning en Porcupine (kruisers van W. B. Carpenter) hebben bewezen, dat eene temperatuur, zelfs onder � 1° Celsius, door de poolstroomen in de gematigde luchtstreek kan worden overgebracht, en dat de algemeene temperatuur van het diepste gedeelte van den Atlantischen oceaan kouder is dan men voor- onderstelde. Vijftig jaren vroeger, gedurende de reis van John Ross in de poolzee�n, had generaal Sabine bij eene peiling be- vonden, dat de thermometer op eene diepte van 1,243 meters � 3°,47 had geteekend. Deze opmerking, die zeer vreemd scheen, wordt verklaarbaar door het volgende feit: het zeewater kan, 1) Tusschcn Groenland en IJsland is de straat diep genoeg om de koude stroo- ming door te laten. Tusschen IJsland en de Faro�r-eilanden is de bedding van den oceaan, door hare hoogte, een wezenlijke dam voor den poolstroom. Daar de hooge zeebodem rondom de Britsche eilanden en zelfs de bodem van de Noordzee eene hinderpaal van denzelfden aard opleveren, moet noodzakelijk een stroom ijskoud water door de nauwe straat gaan, die de Faro�r-eilanden van de Shetlandschc scheidt.

-ocr page 200-



		188

		volgens de proeven van Despretz tot eene temperatuur van � 4° Celsius dalen zonder te bevriezen, mits het onbewegelijk, blijft. In dit geval, trekt het zich voortdurend samen en be- reikt zijn hoogste dichtheid eerst op deze temperatuur. Om. het water op zulk een lage temperatuur vloeibaar te houden, was het dus voldoende, dat de plaats van de poolzee, waar generaal Sabine de peiling bewerkstelligde, niet door een wannen stroom bezocht werd en hare onbewegelijkheid behield. Tusscheu Schotland en de. Paro�r-eilanden is de temperatuur van de oppervlakte der zee bijna overal dezelfde, namelijk 11°,11 Celsius. Maar zoo men peilingen doet, vindt men, dat onder deze oppervlakte van eene gelijkmatige temperatuur twee verschillende streken bestaan, de eene koud, de andere warm. Op 361 meters daalt de temperatuur van de warme streek tot 8°,3, en die van de koude tot 7°,6. Op 1,180 meters daalt de temperatuur van de warme streek tot 5°,8, en die van de koude tot� 1°,3. Vooral onder 370 meters is het verschil tusschen de beide streken merkbaar. Men ziet uit dit treilende voorbeeld , welke de wijze van verdeeling van het water van den oceaan is, hetzij op de op- pervlakte, hetzij in de diepte. De verhooging van de tem- peratuur is bijna gelijkmatig voor de oppervlakte; de trapsge- wijze vermindering is zulks ook voor den middelsten gordel tot op ongeveer 400 meters diepte ; van 400 meters diepte af, bewijzen de ongelijkheden van temperatuur met kracht het bestaan van twee verschillende en tegengestelde stroomingen. III. � Er is geen grens van diepte voor het dier- lijk e leven in den oceaan � De baggerwerken, door Zweden, de Vereenigde Staten en Engeland uitgevoerd, hebben een feit van groot gewicht op ontwijfelbare wijze bewezen, namelijk, dat er geene bepaalde dieptegrens bestaat voor het dierlijk leven in den oceaan. Op diepten, die men tot hiertoe algemeen voor geheel ontbloot van dierlijk leven hield, of slechts door lagere soorten bewoond geloofde, bestaat een overvloedige dierenwereld met zeer veel verscheidenheid,

-ocr page 201-



		IS9

		typen van even hooge organisatie bevattende als het minder diepe water. Gedurende eene eerste expeditie hebben de heeren Sars op eene diepte van 822 meters meer dan 42 soorten van Bhizopoden, Echinodermata, Conchifera, Cephalopoda en Schaaldieren gevonden. Bij eene tweede expeditie naar Spits - bergen hebben zij een groot aantal dieren van verschillende soorten verzameld gevonden op diepten van 3656 meters. De kruistocht van de Porcupine onder de leiding van W. B. Carpenter, heeft de grenzen van die verwonderlijke peilingen nog overschreden. Aan het noordelijk einde der golf van Gascogne heeft het baggertoestel van eene diepte van 4431 meters meer dan 760 kilogrammen Globigerinen» Echinodermata, Weekdieren, Anneliden, Schaaldieren opgehaald. Deze diepte is bijna gelijk aan de hoogte van den Mont-Blanc, die 4,815 meters is. Op deze plaats is de drukking van het water op den zeebodem ongeveer 472 kilogrammen op den vierkanten centimeter. En evenwel leven er de dieren, wier vleesch week is en die fijne vormen bezitten, en bewegen er zich gemakkelijk en vrij. IV. � De voortdurende vorming van een krijt- achtigen bodem. � Zooals men weet, zijn het krijtende kalksteen, die beide uit koolzure kalk bestaan, onderscheiden door hunnen geheel verschillenden oorsprong. De krijtaarde, uit microscopische schelpjes samengesteld, (volgens de onderzoekingen van Ehrenberg) is van �rga- nischen oorsprong, terwijl de kalksteen een bezinking, af- gezet door het water, dat het bevatte, van anorganischsn oor- sprong is. 1) De laatste peilingen hebben bewezen, dat de afgronden van den oceaan, in de bedding van de equatoriale strooming, met een levend slijk bedekt zijn, dat den naam van GloHgerinen heeft ontvangen. De Globigeriuen hebben voornamelijk tot de vorming van het krijt bijgedragen. Terzelfder tijd dat Europa hooger geworden is, heeft er zeer

		1) ? Vertaler.

-ocr page 202-



		190

		waarschijnlijk eene trapsgewijze verzakking plaats gehad in hetgeen nu den bodem van den Atlantischen oceaan vormt. De Globigerinen van Europa hebben zich met een groot aantal typen van het dierlijk leven, die ze vergezelden, langzamer- hand moeten verspreiden over de oppervlakte van den da- lenden bodem van den Atlantischen Oceaan, naarmate deze voorwaarden aanbood, die hun bestaan begunstigden. Hieruit volgt, dat de vorming der krijtlagen, vroeger begonnen op het vasteland van Europa, in onze dagen op den bodem van den oceaan voortgezet wordt. Dit geologisch tijdperk is dus nog niet afgeloopen; zal het zulks ooit zijn? .... V. � De fauna van den oceaan hangt niet af van de diepte, maar van de temperatuur van het wa- ter. � De verspreiding der levende wezens in de diepe zee�n hangt niet af van de diepte, maar van de temperatuur van het water. De bedding, waar de koude strooming is, heeft hare eigene dierenwereld; de bedding van de warme strooming heeft eene andere. De peilingen van de Porcupine hebben bewezen, dat er alleen tengevolge van het feit, dat eene streek door twee stroomingen doorstroomd wordt, de eene komende van de polen, en de andere van den equator, gelijktijdig twee verschillende dierenwerelden bestaan op den bodem der zee over aan elkander grenzende groote uitgestrektheden. En die twee klimaten werden slechts gescheiden door een afstand van eeuige mijlen in horizontale richting en door 548 meters in verticale richting. Het koude gedeelte is voornamelijk bewoond door Echino- dermata en Sponzen; het warme gedeelte heeft tot uitsluitend domein de Globigerinen en de glasachtige Sponzen. Wat de Weekdieren betreft, deze schijnen aan beide streken ge- meen te zijn. De grond der beide beddingen is even verschil" lend als de twee dierenwerelden. De bodem, waarover de koude stroom vloeit, is samengesteld uit kwartsachtig zand, met vulkanische deeltjes vermengd, die waarschijnlijk van Spits- bergen en het eiland Jan-Maven komen. De bedding van

-ocr page 203-



		191 den warmen stroom is samengesteld uit Globigerinenslijk; het is eene krijtformatie. Tusschen de Faro�r-eilanden en Schotland leven een menigte dieren, vooral Echinodermata, die men meende, dat alleen aan Groenland, IJsland en Spitsbergen eigen waren. Die soorten worden dikwijls in eenen buitengewonen overvloed aangetroffen. Eens haalde men meteen baggertoestel ineens 500 kilogrammen Globigerinen op. De baggertoestellen van de Lightning hebben het verbazingwekkend feit aan het licht gebracht, dat, op eene diepte, waar de temperatuur 1°,1 onder nul, het vriespunt van het zoete water, is, eene dierenwereld leeft van de grootste verschei- denheid. Niet minder opmerkenswaardig is de invloed van de temperatuur op den groei van zekere dieren, die aan beide streken gemeen zijn; in de koude streek zijn zij dwergachtig. Zoo is de Solaster papposa, in plaats van 1(5 centimeters, die hij in de warme streken heeft, in de koude streek slechts 5 centimeters groot. De Asterocanthion violaceus en de Cribella oculata ondergaan eene soortgelijke verkleining. De verkleining is zoo vreemd, dat men zou hebben kunnen gelooven, dat die dieren tot andere soorten behoorden, zoo hun maaksel niet juist hetzelfde geweest was als dat van de oorspronkelijke type. Dit feit vergelijkende met die, welke de geleerde Gubler!) in de plantkunde aanhaalt, zal men inzien, welk eenen krachtigen invloed het medium, hetzij gasvormig, hetzij vloeibaar, waarin de planten en diereu leven, op hunne ont- wikkeling uitoefent. VI. � Teruggevonden typen van dieren, die men geloofde, dat uitgestorven waren. � Verscheidene typen, die beschouwd werden als kenmerkend voor de vorige geologische tijdperken, en die men sedert langen tijd uitge- storven waande, worden nog levend gevonden in de diepten van den oceaan. Een Rhizocrinus, een lid van de familie der

		1\\ Zie blz. 22, eerste afdeeling van dit werkje, Hoofdstuk IV, Oorzaken van Natuurlijke Teeltkeus.

-ocr page 204-



		192 Apiocriniten, die tot de o�lithische formatie behoort, is eerst gevonden door de heeren Sars op de Lofodden, vervolgens door de Pourtal�s in de golf van Mexico, en ook door W. B. Car- penter. Deze laatste heeft dicht bij het eiland Ouessant, uit eene diepte van 4431 meters, eene andere Crinoide opgehaald, tot dezelfde type als de Bhiiocrimis behoorende. De bagger- toestellen van de Porcupine hebben zeven soorten van Week- dieren doen kennen, die men uitgestorven waande, eene groote Eckinide van het geslacht Diadema, eene Clipeastroide, reeds door de Pourtal�s in de golf van Mexico gevonden, en een groot aantal Forarniniferen, die eene merkwaardige overeenkomst vertoonen met de vormen, reeds in het krijt gevonden. § 2. Gevolgen. I. � De ligging van verschillende aardlagen boven elkander kan eenvoudige verplaatsing van zeestroomingen en geene geheel afgescheiden ge- ologische tijdperken aanduiden. � De bodem, waar- over het poolwater stroomt, wordt gevormd door kwartsachtig zand en vulkanische deeltjes met een bijzondere fauna van Echinodermata en Sponzen. De streek van den equatoriaal- stroom heeft een krijtbodem, door eene verzameling Globi- gerinen gevormd, waarmede eigenaardige glasachtige Sponzen vermengd zijn. En die twee streken liggen naast elkander. Als eene schommeling van den bodem de koude streek doet rijzen en te gelijkertijd door eene wippende beweging de warme streek doet dalen, dan zal er eene verandering van bedding tusschen de twee stroomen plaatsgrijpen. Het koude water zal de doode Globigerinen met eene bedding van zand en vulkanische deeltjes uit de poollanden afkomstig, bedekken en hunne fauna uit de koude streken afzetten boven de over- blijfselen van de fauna uit de verzengde luchtstreek. Op hare beurt zal de fauna van het warme water naar de verlaten bed- ding van den poolstroom verhuizen, en op den kwartsach- tigen grond de vorming van eene krijtlaag en van eene

-ocr page 205-



		193 krijtkolonie beginnen. In deze dubbele omkeering, dooreene eenvoudige schommeling van den grond veroorzaakt, zal de vorming van twee zulke verschillende grondsoorten onafgebro- ken doorgegaan zijn en zullen er derhalve geene van elkander af- gescheiden tijdvakken zijn. Die twee grondlagen zullen gelijk- tijdig, naast elkander, maar niet na elkander ontstaan zijn; en dat ontstaan zal het langzame of snelle werk wezen van de altijdwerkende natuurkracht. Men kan dus in de geologie niet langer de enkele plaatsing boven elkander der geologische lagen tot grondslag nemen om daaruit haren betrekkelijker] ouder- doin af te leiden, in dien zin tenminste, dien men vroeger daaraan hechtte, toen men meende,.dat elke laag eerst ver- scheen, in tijd en ruimte, na de volkomen en geheel afgeloo- pen vorming van de voorafgaande aardlaag. //Wij leven nog in de krijtformatie," heeft Wywille Thomson gezegd. Mis- schien zal men zelfs het begin van de vorming van het krijt tot vroegere tijdvakken moeten terugbrengen, zooals de Globigerinen schijnen aan te duiden, die Philipps en Car- penter in zekere lagen van de kolenkalk gevonden hebben. II. � De aanwezigheid van fossielen, behoorende tot de fauna der koude wateren, wijst op de oude bedding van eeneupoolstroomennietophetvoor- malig koud klimaat van eene landstreek.� Eenige voorbeelden, ontleend aan de waarnemingen door de Porcu- pine gedaan, zullen, door het groote verschil tusschen de tem- peratuur van de oppervlakte en die der diepte, doen begrijpen, hoe verkeerd de gevolgtrekkingen omtrent de vroegere klimaten waren, die men uit de aanwezigheid van noordelijke schelpen afleidde. Ziehier, uit verschillende voorbeelden genomen, den uitslag van twee peilingen, die men aan den westkant van den noordelijken Atlantischen oceaan deed:

		Temperatuur der oppervlakte. 1° 17°,17 Celsius. 2° -j- 18°,60 �
		Temperatuur beneden. -f 2°,88 Celsius. -f *°,50 � 13

-ocr page 206-



		194

		Tusschen Schotland en de Far�er-eilanden vond men eene temperatuur van 12° Celsius, terwijl op ongeveer 1200 me- ters diepte de temperatuur van het water tot � 1°,2 daalde. Laten wij eens vooronderstellen, dat eene rijzing van den grond de afgronden droog maakte, waarin de fauna van het koude water van Spitsbergen leeft, dan zouden de geologen der toe- komst, zoo zij de tegenwoordige wijze van beschouwing be- hielden, uit de aanwezigheid der fossiele schelpen opmaken, dat het klimaat van de streek boven Schotland, in onzen tijd, hetzelfde geweest is als dat van de poolstreken. Men ziet, hoe groot hunne dwaling zijn zou. Op dezen grondslag zijn evenwel, grootendeels, de uitspraken der hedendaagsche geolo- gen omtrent het klimaat der voorhistorische tijdperken gegrond. Men heeft nog niet veel peilingen, met hetzelfde weten- schappelijk doel, in de heete luchtstreek gedaan, noch door dui- zende feiten, aan den boezem der golven ontleend, het alge- meene bestaan gestaafd van eene temperatuur nabij nul in de diepe gedeelten van den oceaan, zelfs tusschen de keerkringen. Aan de toekomst en aan eene zeer dicht nabijzijnde toekomst, is het voorbehouden een feit proefondervindelijk te bewijzen, dat een noodzakelijk gevolg is van de beweging, die het water in de polen naar den equator brengt, juist tegenovergesteld aan de beweging van de oppervlakte, die het warme water van den equator naar de poolstreken stuwt. En het is tegen- woordig reeds ontegenzeggelijk bewezen, dat ieder van die stroomingen hare bijzondere fauna heeft. Bijgevolg kan de aanwezigheid van noordelijke schelpen in de diepten van den oceaan bij den equator, wanneer de wateren der oppervlakte, door eene brandende zon verwarmd, eene temperatuur hebben, die 30° te boven gaat, niet meer aangenomen worden als eene medaille, geslagen met den stempel van een koud klimaat. Zij bewijst het voorbijstroomen van eenen poolstroom , ziedaar alles. Deze waarheid is even goed toepasselijk op de v�orhistori- sche tijdperken, als zij het is op den tijd, waarin wij leven. Diepe zee�n hebben altijd moeten bestaan, de natuurkrachten, die den omloop van den oceaan onderhouden, hebben altijd

-ocr page 207-



		195

		�werkzaam moeten zijn, hoewel gewijzigd in hare plaatselijke werking door de verschillende verdeeling van het land op ieder tijdstip. Dus hebben de poolstroomen altijd en zonder ophou- den eene noordelijke fauna moeten voeden in eene onderzeesche streek, waar die ook was gelegen. Daar de tegenwoordige vaste- landen slechts oppervlakten van rijzing zijn, volgt daaruit, dat zij de sporen van de oude stroomingen heeft moeten behouden- Bijgevolg kan men met geene mogelijkheid tegenwoordig de aanwezigheid van fossielen, aan noordelijke diersoorten behoo- rende, meer aannemen als een bewijs van een ijstijdperk. Uit eene andere orde van feiten zullen de geologen voortaan hunne bewijsgronden moeten putten. Men herinnert zich het merkwaardig verschijnsel, door Naudin aan de Akademie der wetenschappen medegedeeld ). Gedurende den strengen winter van 1870, bij eene tempe- ratuur, die in drie dagen van -f- 14°,5 tot � 0°,8 overging, bleven palmboomen met sneeuw beladen en werkelijk onder ijsschollen begraven, tien dagen in dien toestand. Toen de atorm eens voorbij was, hernamen zij hunne gewone weligheid. Dit feit doet denken, dat de aanwezigheid op eene hooge breedte van planten, die tegenwoordig tot de zuidelijke flora behooren, nog geen overtuigend bewijs is, dat het klimaat van <lie breedten tot dat der keerkringen naderde. Welk besluit moet men nu uit het voorafgaande trekken ? Dit, dat de geologen zich te zeer overhaast hebben in hunne ver- zekeringen, omtrent het klimaat der verschillende geologische tijdperken. Het is tegenwoordig zeker, dat eene poolfauna nog geen bewijs is van een koud klimaat; het is waarschijnlijk, dat eene fauna, tegenwoordig beschouwd als eigen aan het zuiden, vroeger dit uitsluitend karakter niet gehad heeft. Nieuwe waarnemingen zijn noodzakelijk; maar in afwachting, dat de toekomst licht werpe op de duistere punten, is het voorzichtig zijn oordeel of eene uitspraak op te schorten, die op weinig talrijke feiten en slecht gegronde gevolgtrekkingen 1) Zie derde afdeeling, hoofdstuk III, bldz. 132, de noot.* 13*

-ocr page 208-



		196

		zou berusten. De overwinningen, die men aan de laatste pei- lingen verschuldigd is, zijn bestemd om eenen waren omkeer in de geologie teweeg te brengen. Zij ontdeden het vraagstuk der ijsvorming van eene menigte denkbeeldige moeielijkheden, die het voor altijd onoplosbaar schenen te maken. Eeeds is het domein van dit vreemde tijdvak opmerkelijk verminderd door de ontdekking van den grooten omloop van den oceaan en de gevolgen daaruit voortvloeiende. Wat de verklaring der gletschers {betreft, zal de methode van den beroemden John Tyndall, waterdamp en een zeer volkomen condensator, zonder twijfel voldoende zijn, om den laatsten sluier op te heffen. De stroomingen van den oceaan en de condensators hangen af van de schommelingen van den grond; de nasporing van de oplossing wordt tot de aarde, het ware veld der wetenschap, teruggebracht. Ook hier, uit dit zoo geheimzinnige gedeelte van de algemeene kennis, zal het bovennatuurlijke verbannen zijn geworden. Deze nieuwe overwinning op de wonderwereld zal het menschelijk verstand eene nieuwe schrede laten doen tot een beter en vrijer bezit van zichzelf. IV. De aanwezigheid van typen, die men uitge- storven waande, bewijst, dat er geeue algemeene verwoestingen hebben plaats gehad.� Toen Cuvier in zijn eerste M�moire volhield, dat ieder tijdperk de toen be- staande dieren in eene algemeene natuuromwenteling had zien begraven , en dat in elk volgend tijdvak nieuwe soorten ont- staan waren, riep Geoft\'roy de St. Hilaire ironisch uit: ,/Heeft de Schepper het werk der zes dagen opnieuw begonnen?" Het ontdekken in de afgronden van den oceaan van typen, die men uitgestorven waande, heeft den laatsten slag aan de theorie van Cuvier toegebracht. Neen, God heeft het werk der zes dagen niet opnieuw begonnen, volgens de schilderachtige uit- drukking van Geoffroy; het dierlijk leven is onafgebroken voortgegaan en de wijzigingen, die het heeft moeten ondergaan , zijn het natuurlijk gevolg geweest van het spel der natuur- wetten. Het is toch gemakkelijk te begrijpen, dat de sohoinine-

-ocr page 209-



		197

		lingen van den grond, de bedding der stroomingen verplaat� sende, ernstige veranderingen in de levensvoorwaarden van de fauna\'s der zee hebben moeten brengen. Zoo die verande- ringen tegelijkertijd plotseling en aanmerkelijk geweest zijn (vulkanische verschijnselen), hebben zij in de geheele streek waar zij plaats hadden, de vernietiging van een groot aantal diersoorten, die haar bewoonden, kunnen teweegbrengen; andere soorten hebben kunnen verhuizen om een gunstiger temperatuur te zoeken, en dus op andere plaatsen de typen kunnen overbrengen, die niet meer in hare oorspronkelijke verblijfplaats konden leven, alzoo koloni�n vormende volgens de uitdrukking van Barrande. Zoo de veranderingen trapsgewijze plaats gehad hebben, heeft het grootste gedeelte der soorten, die de fauna uitmaakten van de streek, waarvan de temperatuur veranderde, zich lang. zamerhand kunnen acclimateeren. Zij hebben in haar maaksel en in hare gewoonten wijzigingen ondergaan, die voldoende waren om een soortverschil daar te stellen 1), terwijl zij genoeg algemeene betrekking behielden met de oorspronkelijke type, om die nog te vertegenwoordigen. Een merkwaardig voorbeeld van dit feit wordt verschaft door de trapsgewijze wijzigingen in de type van den Apiocrinus, als men die volgt van het o�lotische tijdvak af tot op onzen tijd. Ziedaar alzoo in het

		1) Dat een verandering der levensvoorwaarden werkelijk in staat is het maaksel eener diersoort aanmerkelijk te wijzigen, blijkt uit de onlangs gedane proeven van Schmankiewitsch. Deze voedde een bij Odessa levende verscheidenheid van Branchipus arietinus (een zecschaaldier) in zoutoplossingen van verschillende sterkte op en liet ze zich daarin voortplanten , den graad van sterkte der oplos- singen voortdurend vermeerderende of verminderende. De BrancAipi, die zich in steeds sterker oplossing voortplantten, toonden reeds in het tweede geslacht gelijkenis op Branchipus Nilhauseni, eene andere soort van hetzelfde geslacht, die eenvoudiger georganiseerd is dan B. arielinus en er in zijn kenmerken tamelijk sterk van afwijkt. De voorwerpen van B. arielinus, die zich in een voortdurend slapper wordende zoutoplossing voortplantten, kregen in het tweede en nog sterker in het derde geslacht, alle kenmerken van de hoogere groep van Branchipus; bij de volgende generaties vormden zich zelfs nieuwe ringen aan het achterlijf! (Zeitschrift f. wissensch. Zoolog. Band XXII, Heft 8). Vertaler.

-ocr page 210-



		198

		uitsterven van soorten, de verspreiding van soorten en het afwijken van soorten, drie feiten die voortvloeien uit de ver- eenigde werking der zeestroomingen en der schommelingen van den bodem. De fantastische natuuromwentelingen hebben er niets mede te maken. Daarentegen zijn zij gunstig voor de theorie van Darwin, aan welke zij eenen nieuwen en aanmer- kelijken steun verschaffen.

-ocr page 211-



		I �

		VIERDE HOOFDSTUK. LANGE DUUR DBE GEOLOGISCHE TIJDVAKKEN.

		�Waarom," zal men zeggen, �zouden de hedendaagsche rassen geene wijzigingen der fossiele rassen zijn, wijzigingen, die ontstaan zouden kunnen zijn door de plaatselijke omstandig- heden en de verandering van klimaat, en tot een zoo groot verschil gebracht door de lange reeks van jaren ? Dit komt daardoor, omdat de natuuromwenteling, die ze vernietigd heeft, haar geen tijd heeft gelaten, om vrij verscheidenheden te vormen." Dit is de tegenwerping van Cuvier. In zijne- ge- schiedenis der werken van dezen grooten dierkundige, drukt Elourens met kracht op dit punt. �Wanneer men zelfs zoo- ver zou gaan van toe te stemmen, dat de oude soorten zich door trapsgewijze wijzigingen zouden hebben kunnen veranderen in die, welke tegenwoordig bestaan, zou dat nog nergens toe dienen: want, zooals Cuvier zegt, �zij zouden geen tijd gehad hebben, om vrij verscheidenheden te vor- meu." Cuvier was een te streng denkende geest, om iets onbepaalds in eene verzekering te laten. Hij bepaalt dus , in eene andere zinsnede, welke de korte tijd is, die sedert de laatste natuuromwenteling, dat is te zeggen , sedert het oogenblik, waarop, volgens hem, de hedendaagsche rassen op de aarde verschenen zijn, verloopen is. �Ik denk met Deluc en Dolomieu, dat, zoo er in de geologie iets zeker genoemd mag worden, het is, dat de oppervlakte van onzen aardbol het slachtoffer was van eene groote en plotselinge omwenteling,

-ocr page 212-



		200

		waarvan het tijdstip niet veel meer verwijderd kan zijn dan vijf- of zesduizend jaren" 1). Ongelukkig voor het betoog van Cuvier zijn de vijf- of zesdui- zend jaren van Deluc en Dolomieu de groote en plotse- linge natuurom wen telingen gevolgd naar het groote kerkhof, waar de dwalingen van het verledene begraven liggen. Er zijn geene plotselinge en algemeene verwoestingen geweest; het leven is zonder afbrekingen voortgegaan en de duur der geolo- gische tijdperken wordt bij duizende eeuwen geteld. I. � Pyramide van Chephren. � De groote Engel - sche dierkundige, Richard Owen, heeft, bij zijn terugkeer van eene reis in Egypte, de volgende mededeeling aan de Akademie der Wetenschappen gedaan: �De ontdekkingen te Saqqarah en te Memphis door Mariette-Bey gedaan, schijnen bewezen te hebben, dat het tijdperk van Chephren, stichter van de tweede pyramide, samenvalt met de derde regeering van de vierde dynastie van Manetho, die niet minder dan zesduizend jaren voor den tegenwoordigen tijd plaats had" ²). Ieder weet, dat het tijdstip van de oprichting der pyrami- den betrekkelijk kort geleden is. Ziedaar dus den datum van de laatste natuuromwenteling bijzonder vervroegd door de archeologische ontdekkingen. Maar de natuurlijke feiten zijn nog veel sterker en beslissender. II. � Delta van den Nijl. �Naar de gematigdste be- rekeningen, heeft het afzetten van het bezinksel, waaruit de delta van den Nijl bestaat, meer dan 12,000 jaren gevorderd (Girard, Horner). Sommigen rekenen daarvoor meer dan 30,000 jaren (Eosi�re, Linant-Bey). De aangroei is berekend volgens den maatstaf van 63 millimeters per eeuw ").

		1) Cuvier. Discours sur les r�volutions du globe, blz. 77, 78, 177. �) Comptes-rendus de VAcad�mie des sciencis, 1869 , blz. 637. 8) Lyell. Anciennel� de l\'komme, blz. 39, 28, 337, 60, 299, 115.

-ocr page 213-



		201 III. � Delta van den Mississippi. � Wat de delta van den Mississippi betreft, de minste berekening schrijft haar, volgens sir Ch. Lyell, meer dan 100,000 jaren toe. De delta strekt zich uit over meer dan 77 duizend vierkante kilo- meters en is ongeveer 100 meters diep. IV. � Delta van deTini�re. � De delta gevormd door den bergstroom Tini�re, bij Villeneuve in Zwitserland, is, volgens Morlot, het werk van meer dan 100,000 jaren. V. � Rijzing van de kust van Noorwegen. � De rijzing van de kust van Noorwegen, waar zich de post-tertiaire lagen bevinden, eischt, als men de snelheid der aanhou- dende vertikale rijzing op 75 centimeters in eene eeuw stelt (hetgeen gemiddeld zeer hoog is), ten minste 24,000 jaren. VI. � Tijdsverloop, sedert Wallis door de zee bedekt geweest is. � Het zou, volgens de dikte van 420 meters, die de schelplagen uit het ijstijdperk hebben, 56,000 jaren geleden zijn, dat Wallis door de zee bedekt was. Pro- fessor Ramsay schat dezen tijd, volgens zijne eigene waarne- mingen, op meer dan driemaal zoo lang. VII. � Het veen van de Somme. � De opgave der jaren, die de vorming van het veen van de Somme vereischt heeft, is bijna onmogelijk, zoo verbazend groot is hun aantal. Dit veen heeft 9 meters dikte, en Boucher de Perthes schatte volgens zijne eigene onderzoekingen en waarnemingen den aangroei er van in eene eeuw op hoogstens 3 centimeters. Maar, zooals sir Ch. Lyell terecht doet opmerken: ,/Men moet in Frankrijk de wet van den aangroei niet willen toepassen, die men in Denemarken gevonden heeft; het verschil in de vochtigheid van het klimaat, in de kracht en den duur van de warmte in den zomer en van de koude in den winter, evenzeer als de verscheidenheid der voornaamste plantensoorten, zijn zoovele oorzaken, die den aangroei van het veen wijzigen,

-ocr page 214-



		202

		wanneer het er op aankomt niet alleen verschillende streken van Europa, maar zelfs twee elkander opeenvolgende tijdvak- ken in een zelfde land te vergelijken." "VIII. � Steenkolenmijnen. � Volgens de berekening van Elie de Beaumont, zou de steenkool, die onze heden- daagsche bosschen konden verschaffen, op zijn hoogst, over de uitgestrektheid der ge�xploiteerd wordende steenkolenmij- nen, eene laag vormen van 16 millimeters in honderd jaren. Nu vindt men in het zuiden van Frankrijk steenkolenlagen, die 30 meters dik zijn. Aan den plantengroei der oude tijden eene tienmaal grootere werkzaamheid toekennende, zou de duur der vorming van die lagen nog meer dan 18,000 jaren bedragen !). IX. � Koraaleilanden²). � Sommige soorten van polypen leven op eene diepte van 400 meters in de zee. Het is niet zoo gelegen met de koralen. Zij leven bij de opper- vlakte en verwijderen zich daarvan niet meer dan 40 meters. Deze beide voorwaarden zijn onontbeerlijk voor hun leven. De beweging iu de oppervlakte van het water drijft de door hunne lichamen afgescheiden en uitgeworpen stoffen, die een vergif voor hen zouden zijn, ver van haar af en brengt hun tegelijkertijd voortdurend voedsel. Het koraal is derhalve in zijn aangroei beperkt, het kan niet buiten het water leven, noch zich in de diepte uitbreiden. Wat gebeurt er , als de polypen de oppervlakte van het water bereikt hebben? Het bestaan zou voor hen onmogelijk worden, zoo de grond niet langzamerhand daalde en niet altijd eene voldoende hoeveelheid water boven de kolonie liet, die voortdurend aangroeit. Zoo

		1) De tijd, benoodigd om de steenkolenlagen te vormen, heeft niets hoege- naamd te maken met de bewering van Cnvier, dat de laatste algemeene natuur- omwenteling slechts ongeveer 6000 jaren geleden plaats had. Vertaler. 2) Geslachten Astrea, Caryopliyllia, Meandrina, Oculina, Madrepora enz.; de beide geslachten Astrea en Caryopliyllia, dragen het meest tot de vorming dezer riffen bij.

-ocr page 215-



		203 men dus door eene oplettende waarneming kan aantoonen, hoe groot de aangroei van een koraal in het jaar is, zal men een zeker middel hebben om het aantal jaren te berekenen, die de vorming van den geheelen polypenstok vereischt zal hebben. Ziehier den uitslag der studi�n van verscheiden natuur- kundigen: Volgens Dana groeien de vertakte Madreporen 44 centi- meters per jaar. Hunt nam te Westkey in Florida, in 1857, eene Me- andrina waar, die in elf jaren 165 millimeters gegroeid was, dat is te zeggen, 15 millimeters per jaar. Een Ooulina, door denzelfden natuuronderzoeker waarge- nomen, groeide ongeveer 19 millimeters per jaar. Ehrenberg, die meer dan een jaar gewijd heeft aan het onderzoek der koralen van de Eoode zee, schrijft duizende jaren toe aan Meandrina\'s, die 2,74 meters in doorsnede hebben. In het bezit van zulke gegevens, kan men volgens eene vaste methode en met zekerheid den ouderdom van eenen polypen- stok bepalen. Twee voorbeelden zullen voldoende zijn, het eerste ontleend aan de Fidji-eilandeu, het tweede aan de klip- pen van Florida. l^e. De koraalriffen der Fidji-eilanden hebben tot 900 me- ters hoogte. De jaarlijksche aangroei van het koraal, waaruit zij bestaan, is ongeveer 3 millimeters. Daaruit volgt, dat het rif der Fidji-eilanden ten minste 300,000 jaren moet bestaan hebben. 2^e. Zonder te spreken van de riffen der Gambier-eilanden, die 300 meters, noch van die van Ta�ti, die 76 meters dik zijn, wordt ons een schitterend voorbeeld van hoogen ouder- dom verschaft door de riffen van Florida. Men is deze schooue waarnemingen verschuldigd aan den beroemden natuurkundige Agassiz, een verklaarden tegenstander van het Darwinisme. Hij had eerst den ouderdom der vier bij elkander gelegen banken, die de zuidelijke punt van Florida omringen, op meer dan 30,000 jaren geschat. Dat was de uitslag van een eerste onderzoek in 1851. �Doch nu heeft een nieuw

-ocr page 216-



		204

		onderzoek der riffen van Florida," zegt Agassiz in 1869, z/mij overtuigd, dat deze schatting beneden de werkelijkheid blijft. De gemiddelde tijd van ontwikkeling der koralen, door eene rechtstreeksche waarneming bepaald, is niet half zoo snel, als ik eerst voorondersteld had. Ik ben nu overtuigd, dat men, zonder overdrijving, den ouderdom van dit rif op 100,000 jaren kan stellen; zoo langzaam gaat alles in de natuur." Volgens de nieuwe schatting van Agassiz, zou men den tijd moeten verdubbelen, die noodig was, om dat gedeelte van het schiereiland Florida, dat ten zuiden van het meer Ogeechobee gelegen is, boven den oceaan te verheffen. Nu had Agassiz, in 1857, aan dien tijd eenen duur van 200,000 jaren toegekend ). X. � Besluit. � Ziedaar ons dan zeer ver verwijderd van de zesduizend jaren van Cuvier. En zoo men bedenkt, dat het niet alleen in den beperkten kring van het laatste geolo- gische tijdvak, maar in de geheele reeks der ontwikkelings- tijdperken van onzen aardbol is, dat zich de theorie van de veranderlijkheid der soorten beweegt, wat blijft er dan over van die tegenwerping, op den beperkten tijd gegrond? Cuvier zelf heeft slechts in zijne eerste M�moire* de theorie der ge- heele verwoestingen, door eene schepping van geheel nieuwe wezens gevolgd, volgehouden. Zegt hij niet in dezelfde para- graaf, waarin hij vaststelt, dat de laatste algemeene natuuromwen- teling eerst zesduizend jaar geleden is: ,/Sedert deze omwen- teling heeft zich het klein aantal wezens, door haar gespaard, verspreid en vermenigvuldigd op de opnieuw droog geworden landen." Onder het woord Nature in de Dictionnaire des Sciences naturelles, gaat hij zelfs zoover van te schrijven: ,/Wij gelooven zelfs niet meer aan de mogelijkheid van eene achtereenvolgende verschijning der verschillende vormen." Zoo er tegenwoordig ��ne leer is, waarover alle geologen het eens zijn, dan is het deze, dat er nooit algemeene

		1) Agassiz De l\'esp�ce et de la classijicalion en Zo�logie, blz. 80 en 81. Zie ook Sonrel. Fond de la mer, blz. 314 en volgende.

-ocr page 217-



		805

		verwoestingen geweest zijn en dat de keten der wezens nooit gewelddadig afgebroken is. De strijd over de gewij- zigde afstamming der soorten kan dus niet op zijde geschoven worden door eene tegenwerping, die gegrond is op eene op- vatting, waarvan men heden heeft ingezien, dat zij op dwaling berustte. Hij moet overgebracht worden op het terrein zelf van den langen duur der geologische tijdvakken, zooals Agassiz gedaan heeft. Welk het verschil der meeningen op dit punt ook zij, het is niettemin waar, dat zelfs de gematigdste be- rekeningen voldoende zijn voor de theorie van Darwin. �De dynamische theorie van de warmte der zon," zegt sir W. Thomson 1), //maakt de hypothese, dat de oppervlakte der aarde gedurende een groot aantal tientallen van millioenen jaren door de zon verlicht zou zijn, bijna onmogelijk. Wanneer wij ten laatste den toestand der onderaardsche temperatuur beschou* wen, worden wij er door allerlei overwegingen uitdrukkelijk toe gebracht om te besluiten, dat de tegenwoordige toestand der dingen op de aarde, het leven, dat wij er zien, de geheele reeks van het dierenrijk, waarvan wij de ontwikkeling aan- schouwen, beperkt moeten worden tot een tijdvak van een honderdtal millioenen jaren." Honderdmillioen jaren !. ... Bij gebrek aan het oneindige is het nog een zeer uitgestrekt veld: de theorie van Darwin kan er zich gemakkelijk mede vergenoegen. 1) Revue des Cours seientifiques, 6^e jaarg., blz. 59.

-ocr page 218-

-ocr page 219-



		~~VXB~~BDB AFDEBUZTa.

		DE SOORT, HET GESLACHT, DE KRUISING EN DE MENSCH.

-ocr page 220-

-ocr page 221-



		INLEIDING.

		Is de theorie van Darwin in alle deelen waar, of wel, is zij slechts gedeeltelijk waar; en in dit laatste geval, hoe groote waarde of hoe ver gaande strekking heeft zij dan? Er is slechts een middel om deze vragen te beantwoorden, namelijk, om den grondslag van de klassifikatie, dat is te zeggen, de soort, aan een kritisch onderzoek te onderwerpen. Alle uiteenloopingen van meening toch spruiten voort uit het begrip, dat de natuurkundigen zich van de soort gevormd hebben en van de bepaling, die zij er van gegeven hebben. Het is duidelij k, dat, als het, begrip van soort slechts bij allen hetzelfde ware, als dit niets anders was dan het beeld van hetgeen bestaat, er volstrekt geen verschil van meening zou kunnen bestaan, evenmin als men in de meetkunst twee bepalingen van den driehoek kan geven. Hoe komt het dat, terwijl de dieren voor onze oogen en onophoudelijk onder het bereik van onze waarneming zijn , de natuurkundigen toch aan hun oordeel en aan hunne wijze van groepeeren niet de- zelfde formule hebben gegeven? Zij hebben dus in hunne bepalingen iets moeten opnemen , dat geen objectieve werkelijk- heid bezat, dat is te zeggen, dat niet eigen was aan het bestu- deerde voorwerp, en hunne klassifikaties moeten dus van zekeren kant eene geheel subjectieve waarde hebben, dat is te zeggen, eeue waarde eigen aan het onderwerp, aan den man zei ven, die de voorwerpen \'bestudeerde. Het gevolg hiervan is, dat de 14

-ocr page 222-



		210 bepalingen en de vorming van groepen verschillen naar het gezichtspunt, waaruit de verschillende natuurkundigen de zaak beschouwen, en naar het gewicht, dat ieder hunner aan een en dezelfde kenmerken hecht. De vierde afdeeling van dit boek zal een kritisch overzicht bevatten van hetgeen de soort, het geslacht, de kruising betreft; vervolgens de toepassing der verkregen begrippen op de onder- scheiden groepen van menschen; ten laatste, opdat de kring geheel gesloten zij, een kort overzicht van de beroemde ver- handeling van Professor Huxley over de plaats van den mensch in de natuur. De lezer zal dus het Darwinisme in zijn gan- schen omvang kunnen omvatten en met kennis van zaken be- oordeeleu, niet alleen op zichzelf, maar ook in zijn verband met de andere groote vraagstukken der natuurlijke historie !).

		ij In de vierde afdeeling heb ik geput uit de voorlezingen in het Museum door Quatrefages gehouden en gedrukt in de Revue des Cours scientifiques. Deze voorlezingen bevatten eene menigte feiten van het grootste gewicht. De vraag betrekkelijk de afstamming der menschen van een paar is er grondig en breed - voerig in behandeld. Het onderzoek van het Darwinisme, dat dezelfde schrijver gepubliceerd heeft, is niet minder prijzenswaardig om de onpartijdigheid en de grondigheid der kritiek; het strekt hem tot eer als mensch en als geleerde.

-ocr page 223-



		EERSTE AFDEELING.

		EEKSTE HOOFDSTUK. DE SOOBT.

		§ 1. De physiologische soort. �Het is in de physiologie alleen vergund, die individuen als leden van eene zelfde familie te beschouwen, wier genea- logische verwantschap bewezen is. Wanneer er sprake is van meer of minder sterke gelijkenissen tusschen wezens, wier af- komst van eenen gemeenschappelijken stam buiten de grenzen der waarneming blijft, gaat men van een physiologisch vraag- stuk over op het gebied van de natuurlijke, zo�logische fami- li�n, alleen gegrond op het feit van gelijkheid in den bouw" 1). I. � Bepaling van het begrip: soort. � Laat ons zien, langs welke opeenvolgende trappen het menschelijk ver- stand is gegaan, voordat het gekomen is tot de laatste be- paling van het begrip: physiologische soort. A. Op elkander gelijkende nakomelingen. � Vooronder- stellen wij, dat op eene landhoeve uit een paar schapen eene talrijke nakomelingschap geboren wordt, aan elkander gelijk in bouw en kleur. Wat zal de veeteeler zeggen bij het gezicht van deze dieren, voortgekomen uit eenen gemeenschappelijken stam?

		1) Agassiz. � De l\'Espice, blz. 383.

		14*

-ocr page 224-



		212

		Dit zijn wezens van dezelfde soort. Het begrip soort is, op dit oogenblik,\' voor hem samengesteld uit twee elementen: afstamming en gelijkenis. B. Verscheidenheden en rassen. � Eensklaps ziet onze veeteeler door eenige physiologische of andere oorzaak, die hij niet kent, schapen te voorschijn komen, die zich door ver- scheiden eigenaardigheden van hunne stamgenooten onderschei- den. Bij eenigen verschilt de kleur der vacht; anderen hebben in plaats van wol eene zijdeachtige vacht (Mauchamp-schapen); velen hebben ledematen als een dashond (Ancon-schapen). Zal hij zeggen, dat deze individuen behooren tot onderscheidene soorten ? Neen, omdat hij ze heeft zien geboren worden, omdat hij weet, dat het kinderen zijn van dezelfde ouders; maar het denkbeeld, dat hij zich van het begrip soort had gevormd, zal gewijzigd worden. Soort zal voor hem altijd zijn eene opvolging van individuen, die zich vermenigvuldigen; maar het tweede element, gelijkenis, dat hem eerst even noodig scheen als verwantschap, zal in zijn oog zijn volstrekte noodzakelijk- heid verliezen. Hij zal zich geschokt gevoelen in zijn eerste meening en sterk geneigd om gelijkenis niet langer als hoofd- element van het begrip soort te erkennen. C. Gedaanteverwisselingen. � In dezen toestand van geest bemerkt hij een vlinder, zijne eieren leggende op eene kool in zijnen tuin. Hij merkt op, dat uit ieder ei een rups voort- koint; vervolgens, dat na eenigen tijd de rups zich opsluit in een we�rstandbiedend omhulsel (pop); eindelijk, dat dit omhulsel breekt en een vlinder laat ontsnappen gelijk aan den vlinder, die de eieren gelegd heeft. Hij zal niet meer zeggen, dat de rups, de pop en de vlinder drie onderscheiden dieren, drie verschillende soorten zijn. Neen, hij zal hierin niet anders zien dan de gedaanteverwisseling van een en hetzelfde individu. Zijne neiging om uit de bepaling van het begrip soort het element van gelijkenis weg te laten, zal uit dit schouwspel eene nieuwe kracht putten. Eene zaak echter weerhoudt hem: zij

-ocr page 225-



		213

		is, dat het boek der natuurlijke historie, dat hij heeft geraad- pleegd, hem leert, dat zelfs de gewervelde dieren in den moederschoot dergelijke veranderingen doorloopen; dat in den grond eigenlijk het onderscheid tusschen hen en de insecten bestaat iu het medium, waarin die onderscheiden veranderingen voorvallen; om kort te gaan, dat de larven onvermogend zijn om zich voort te planten en dat alleen het volwassen, volkomen individu het voorrecht bezit om nakomelingschap te kunnen verkrijgen. Nu gelijken de volwassen vlinders op de vlinders, waaruit zij zijn voortgekomen. D. Geslachtsivisseling. � Voortgaande met lezen komt onze veeteeler aan het verhaal van de beroemde ontdekking van den Noorweger Sars: de geslachtswisseling. Onder talrijke voor- beelden vindt hij het volgende, aan de klasse der zeenetels (Acalephae) ontleend: �Sedert ongeveer een halve eeuw l), hebben de zo�logen onder andere groote onderdeelen van de type der straaldieren ook de klasse der zeenetels en die der poiypen aangenomen. Deze onderscheiding scheen meer dan gerechtvaardigd. Men heeft toch tusschen die beide groepen verschillen opgemerkt, veel dieper en talrijker dan die, welke de reptielen en de vogels scheiden. Uitwendig aanzien, inwendige organisatie, niets gelijkt hier op elkander." Al de zeenetels (Acalephae van dxalijyij, netel) zijn vrij rond- zwemmende dieren; de meesten zijn op zichzelf levende ²) indivi- duen. Er zijn daarentegen nauwlijks enkele poiypen (van noXttg, veel, en noi/g, voet), die het vermogen bezitten eenige twijfelach- tige kruipende bewegingen te maken; bijna allen zijn op hare plaats bevestigd en de zeer groote meerderheid leeft in koloni�n. De schijfkwallen (klasse der zeenetels) herkent men aan hun paddestoelv�rmige of klokvormige schijf, die nu eens kleurloos en doorschijnend , dan weder opaalachtig of op de wijze van 1) De Quatrefages. � M�tamorphosee de l\'homme et des animaur, blz. 168. 2) Niet inet anderen tot een kolonie verbonden. Vertaler.

-ocr page 226-



		214

		email rijk gekleurd is. Deze schijf is tegelijkertijd het lichaam en het plaatsbewegeud orgaan van het dier. In de dikte er van zijn de spijsverteringsholten, de kanalen voor den omloop der vochten verborgen; haar rhythmische samentrekkingen dienen voor het zwemmen. In het midden van de holle zijde, op de plaats, waar bij een paddestoel de steel, bij een klok de klepel gelegen zou zijn, vindt men den mond, die bijna altijd door verschillende aanhangsels omringd wordt. Eindelijk is de rand zelf van de schijf dikwijls met vangdraden omzoomd, die somtijds zeer lang en samentrekbaar zijn en het dier dienen als armen of hengehnoeren om de prooi te grijpen, te omvatten en te dooden en daarna naar den mond te brengen. De geoorde zeekwal (Medusa aurita) is een fraaie schijf kwal met bijna half bolvormige schijf van 10 tot 12 centimeters middellijn, bleek rozerood van kleur l)en waarvan de rand met korte, rosse vangdraden omzoomd is. Zij legt eieren, die uit drie gelijkmiddelpuntige bollen bestaan en in larven verande- ren. Deze, wier eirond lichaam met trilhaartjes bezet is en van voren een kleine holte vertoont, zwemmen eenigen tijd met veel levendigheid rond, op de wijze der infusori�n, op welke ze zoozeer gelijken, dat ieder, die zijne waarnemingen om- trent hen niet verder voortzette, daardoor bedrogen zou worden. Dit eerste tijdperk van het leven bij de schijf kwallen duurt on- geveer 48 uren. Daarna worden de bewegingen langzamer en de jonge larve schijnt vermoeid. Met behulp van de straks vermelde holte, hecht zij zich aan een of ander vast lichaam. Het tot dusverre vrij rondzwervende dier zal voortaan op een bepaalde plaats vastgehecht voortgroeien. Het scheidt een dik slijm af, dat zich als een breede schijf uitbreidt en het stevig bevestigt. De jonge zeekwal verandert haren vorm tegelijk met hare levenswijze. Zij wordt snel langer, haar steel wordt dunner, haar vrij uiteinde zwelt knodsvormig op. Weldra vertoont zich een opening in het midden van dit uiteinde en laat een inwendige holte zien; vier kleine verhevenheden ver- 1) Hare kleur is doorzichtig blauw. Vertaler.

-ocr page 227-



		215

		heffen zich op de randen daarvan, worden grooter en worden even zoovele vangarinen; weldra komen er andere en verlengen zich op hunne beurt. Het infusiediertje van straks heeft zich in een polyp veranderd, en het is deze laatste, die Sars eerst onder den naam van Scyphistoma beschreven had. Onder haren polypenvorm bezit de schijf kwal alle eigenschap- pen van de wezenlijke vertegenwoordigers van deze groep. Zij ver- menigvuldigt zich onder anderen door knoppen en uitloopers ^l). Nu eens ontstaan de knoppen op een punt van het lichaam en ver- anderen weldra in nieuwe dieren; dan weder verlengen zij zich tot dunne takken, die tot op zekeren afstand over den grond kruipen en waarop knoppen groeien. Deze laatste veranderen zich in even zoovele korte bekertjes met breede opening, waar- van de rand door twintig of dertig dunne bewegelijke vang- draden omgeven wordt. Elk dezer nieuwe individuen kan zich overigens als het eerste gedragen en nieuwe geslachten doen geboren worden, die de kolonie meer en meer uitbreiden. Men zou zeggen een aardbezi�nplant, die naar alle zijden hare uit- loopers uitzendt, welke allengs een geheel perk met aardbezi�n- planten kunnen vullen. De schijfkwal leeft gedurende eenigen tijd onder dezen vorm; vervolgens verkrijgt een bekertje een drie- of viermalen aan- zienlijker grootte dan zijn broeders en wordt tegelijkertijd cy- lindervormig. Een eerste kringvormige insnoering vormt zich nabij den krans der vangarmen; daarna vormen zich meer in- snoeringen , die op regelmatige afstanden voortloopen tot dicht bij den steel, welke laatste zichzelven nimmer insnoert. Het lichaam van de polyp wordt zoo, evenals door hoepels, in tien tot veertien ringen verdeeld. Deze ringen zijn eerst glad, maar weldra ontstaan aan hun benedenrand insnijdingen, die, hoe langer hoe grooter wordende, den rand eindelijk in acht kleine, aan het einde in twee�n ge- 1) Men noemt uitloopers of wortellooten die soort van dunne takken, die onder uit den stengel van eeu plant uitgroeien en op eenigen afstand van hun uitgaugs- punt wortel vattende een nieuwe plant voortbrengen. De aardbezi�nplant geeft ons een voorbeeld van deze wijze van vermenigvuldiging.

-ocr page 228-



		216

		spleten riemen verdeelen. Tegelijkertijd worden de insnoerin- gen tusschen de ringen hoe langer hoe dieper en loopen tot zeer dicht aan de as van de polyp door. Deze gelijkt op dit oogenblik wel wat op een stapel kleine schoteltjes met diep ingesneden randen, en die in het midden aan elkander beves- tigd zijn. De Scyphistoma heeft zichzelve om zoo te zeggen in sneden verdeeld. Sars had de tot dit punt van hare ont- wikkeling gekomen schijf kwal onder den naam van Strobila be- schreven, en men ziet hoe verschoonbaar de dwaling van den Noorweegschen natuurkundige was. Tot dezen nog zeer onvolkomen graad van ontwikkeling gekomen, geveu de ringen van de Strobila reeds ontwijfelbare blijken van individueel leven. Elk hunner beweegt de franje- vormige stralen van haren vrijen rand afzonderlijk; als men er een aanraakt, trekt alleen die zich samen. Opdat al deze sneden van een vroeger enkel dier even zoo- vele afzonderlijke dieren worden, is het voldoende, dat zij zich scheiden, en dit gebeurt spoedig. De bovenste, die nog de vangarmen van den Scyphistoma draagt, scheidt zich het eerste af en men weet niet, wat van haar wordt. De volgende doen hetzelfde en zwemmen dadelijk in de vloeistof op de wijze der zeenetels rond. Het zijn reeds schijf kwallen, maar nog geen ge- oorde zeekwallen; en Sars vergelijkt ze terecht met eene zeer ver- schillende soort, die tot een ander geslacht behoort, de achtstra- lige Ephyra [Ephyra octoradiata). Noch de vorm, noch vooral de bewerktuiging zijn derhalve nog wat zij moeten worden, maar weldra worden deze larven volkomener. Eerst zeer plat, zooals wij boven gezegd hebben, worden zij aan den eenen kant hoe langer hoe holler, aan den anderen hoe langer hoe boller; de spijsverteringsholte en de gastro-vasculaire kanalen vormen zich; de mond opent zich en omringt zich met zijn vangarmen; rondom den rand van het scherm vertoonen zich eerst eenige zeldzame, daarna talrijker vangdraden; de mannelijke en vrouwelijke voortplantingswerk- tuigen ontstaan op afzonderlijke dieren, die weldra geslachtsrijp worden. Ten laatste heeft men inplaats van een enkel infusiediertje,

-ocr page 229-



		217

		inplaats van een min of meer in ringen verdeelde Strobila, of van een zwerm Ephyra\'s, talrijke geoorde zeekwallen voor zich, allen gelijk aan die, welke \'net enkele oorspronkelijke ei gelegd had/\' De geslachtswisseling verschilt wezenlijk van de gedaante- verwisseling en het is te vergeefs, dat meerdere schrijvers getracht hebben deze beide zaken gelijk te stellen. Bij de gedaanteverwisseling, zooals men die bij de insecten waarneemt, ondergaat het uit een ei geboren wezen een reeks van vorm- veranderingen, die elkander onafgebroken opvolgen, totdat het eindelijk zijn blijvenden vorm verkrijgt. Maar hoe verschillend het er in de onderscheidene tijdperken van zijn leven ook moge uitzien, het is en blijft voortdurend hetzelfde individu. Bij de geslachtswisseling daarentegen brengt het uit het ei geboren dier, in plaats van na eenige achtereenvolgende veranderingen de kenmerken zijner ouders te verkrijgen, hetzij door knop- vorming, hetzij door zelfverdeeling, een groot aantal nieuwe individuen voort. Het zijn deze, welke reeds door een geslacht van het ei gescheiden zijn, die zich ontwikkelende dekenmer- ken van den voortbrenger van het ei terugkrijgen \'). Wat wordt, in tegenwoordigheid van de geslachtswisseling, het denkbeeld van gelijkenis als hoofdelement in de bepaling van het begrip soort? Het verdwijnt; alleen dat van afstamming blijft over. Zoo komt men er allengs toe om te erkennen, dat de soort de opeenvolging is van de individuen, die van elkan- der afstammen. De gelijkenis, die eerst even kenmerkend scheen als de afstamming, wordt hoe langer hoe minder belangrijk, naarmate nieuwe waarnemingen ons bekend maken met geval- len, waarin de kinderen hoe langer hoe minder op de ouders\' gelijken; zij houdt op kenmerkend voor het begrip soort te zijn, op het oogenblik, waarop de uit een eenzelfde paar ge- sproten famili�n daarmede geen enkele overeenkomst in vorm, in maaksel, in levenswijze hebben. II. � Bepalingen van het begrip: verscheiden-

		1) Agassiz. l)e l\'Espice, blz. 148.

-ocr page 230-



		218

		heid. � Het is onmogelijk, de gelijkenis aan te nemen als hoofdelement van het begrip soort, daar zij volstrekt niet altijd tusschen de afstammelingen van dezelfde ouders bestaat. Het is niettemin waar, dat zij in de groepen van hoogere dieren op algemeene wijze heerscht. Zoo maakt ieder zich uit de waargenomen dieren een eenvormige type. De naam schaap, bijvoorbeeld, zal eiken landman een dier van een zekere ge- daante, dat een wolvacht bezit enz., voor den geest roepen. Als men nu door bekende of onbekende oorzaken in een uit gelijke individuen bestaande kudde plotseling bij een nieuwgeboren individu een treffende ongelijkheid opmerkt, welken naam moet men dan daaraan geven? Die van ver- scheidenheid. In 1761 werd op de hoeve Seth-Wright (Massachussets) in de Vereenigde-Staten een rara geboren, dat door zijn lede- maten van zijn \'broeders afweek, daar deze de afmetingen van die van een dashond hadden. Dit onvoorziene kenmerk, dat aanmerkelijk van de type van de kudde afweek, maakte dien ram tot eene verscheidenheid. Eene verscheidenheid is dus eene ongelijkheid, die zich in een geheel van eenvormige ken- merken voordoet. III. � Bepaling van het begrip: ras. � Daar de kortheid van de pooten van onzen das-ram hem belette over de hekken te springen, zag men hierin een voordeel. Men gebruikte hem als springrara, en eenige jaren later bevolkte een geheele kudde van schapen met dashond-vormige pooten de hoeve; een nieuw ras, dat der ancons of otterschapen was gevormd. Een ras is dus een geheel van individuen , gesproten uit eene verscheidenheid, die door overerving haar onderschei- dend kenmerk op hetzelve overgebracht heeft. Op dezelfde wijze is het ras der Mauchamp-schapen ontstaan. Te midden van een kudde gewone merinosschapen, aan den heer Graux toebehoorende, werd in 1824 een ram geboren, die een zijdeachtige vacht in plaats van eigenlijk gezegde wol bezat. Deze ram is, onder de behendige leiding van den heer

-ocr page 231-



		219

		Graux, de stamvader van het beroemde ras geworden, dat men Mauchamp noemt. Dit ras is heden niet alleen gevormd, maar heeft daarenboven reeds onderscheidene onder-rassen voort- gebracht. Dit wil zeggen, dat zich in het eigenlijk gezegde Mauchamp-ras eenige verscheidenheden voorgedaan hebben, die door voortplanting op eene talrijke reeks afstammelingen over- gebracht zijn kunnen worden. Daar een Ras het geheel van individuen is, die allen door overerving de kenmerken van eene verscheidenheid vertoonen, volgt daaruit, dat het denkbeeld van gelijkenis onafscheidelijk is van het begrip ras. Zoodra toch die gelijkenis in eenig opzicht verloren gaat, wordt het individu, dat deze afwijking vertoont, eene verscheidenheid. Indien deze verscheidenheid door overerving op een reeks nakomelingen overgeplant kan worden, ontstaat een ander ras of onderras. En al deze ver- scheidenheden, rassen of buder-rassen behooren tot dezelfde soort, omdat zij alleen rechtstreeksche nakomelingen zijn van eenzelfde paar stamouders. § 2. De morphologische soort. ,/De natuurlijke historie l) moet voor grondslag hebben een zoogenaamd stelsel der natuur of een grooten catalogus., waarin alle wezens overeengekomen namen dragen, herkend kunnen worden door onderscheidende kenmerken en gerangschikt zijn in verdeelingen en onderverdeelingen, die zelve namen dragen en kenmerken bezitten, volgens welke men ze kan zoeken. �Opdat elk wezen in dezen catalogus altijd herkend zou worden, moet het zijn kenmerk met zich dragen; men kan dus geen kenmerken ontleenen aan de eigenschappen of ge- wconten, waarvan de uitoefening slechts een oogenblik duurt, maar zij moeten aan het maaksel ontleend worden. �Bijna geen wezen heeft een enkel eenvoudig kenmerk of kan door �ene enkele bijzonderheid van zijn maaksel herkend worden;

		*1) Cuvier. Introduction au rigne animal,* blz. 9 en volg.**

-ocr page 232-



		220

		er is derhalve bijna altijd de vereeniging van meerdere van deze bijzonderheden noodig om een wezen te onderscheiden van de naburige wezens, die ook wel eenige dezer bijzonder- heden bezitten, maar die ze niet allen bezitten, of nog daar- enboven andere, die bij het eerste wezen ontbreken; en hoe talrijker de wezens, die men onderscheiden moest, zijn, hoe meer bijzonderheden men moet opmerken, zoodat men om een wezen, afzonderlijk genomen, van alle anderen te onderschei- den, tot kenmerking van dat wezen zijne volledige beschrijving noodig heeft. z/Het is om deze zwarigheid te ontgaan, dat de verdeelingen en onderverdeelingen uitgevonden zijn. Men vergelijkt alleen een groot aantal naburige wezens en heeft dan slechts kenmer- ken noodig, waardoor de verschillen tusscheu hen uitgedrukt worden, die, door de wijze zelve, waarop men te werk gaat, slechts een zeer klein deel van hun geheele inrichting omvat- ten. Zulk eene inrichting heet een geslacht. //Men zou weder in dezelfde zwarigheid vervallen bij het van elkander onderscheiden der geslachten, wanneer men de bewerking niet herhaalde om een orde te vormen; de naburige orden om eene klasse te vormen, enz. Men kan ook nog tusschenliggende onderverdeelingen vormen. //Dit geraamte van verdeelingen, waarvan de hoogere de lagere omvatten, noemt men een stelsel. Het is in sommige opzichten een soort van woordenboek, waarin men van de eigenschappen der zaken uitgaat om hare namen te vinden, en dat juist het tegenovergestelde is van een gewoon woorden* boek, waarin men van de namen uitgaat om de eigenschappen te leeren kennen. ... Een stelsel is het zekerste middel om de eigenschappen der wezens tot algemeene regels te brengen, haar in kortere bewoordingen uit te drukken en gemakkelijk in het geheugen te prenten. ,/Er kan slechts een volmaakt stelsel bestaan, namelijk het natuurlijke stelsel: men noemt aldus eene rangschikking, waarin de wezens van hetzelfde geslacht meer op elkander dan op die van alle andere geslachten, de geslachten van

-ocr page 233-



		221

		dezelfde orde meer op elkauder dan op die van alle andere orden zouden gelijken, en zoo vervolgens. Dit stelsel is het ideaal, waarnaar de natuurlijke historie streven moet; want het is duidelijk, dat men, wanneer men daarin slaagde, de juiste en volkomen uitdrukking van de geheele natuur zou hebben. Elk wezen is toch bepaald door, zijn gelijkenissen en verschil- len met anderen; en al die betrekkingen zouden volkomen teruggegeven worden door de rangschikking, waarop wij zooeven gewezen hebben. In een woord. het natuurlijke stelsel zou de geheele wetenschap zijn, en elke schrede, die men in die richting doet, brengt de wetenschap nader tot haar doel." Het is ontegenzeggelijk waar, dat het opmaken van een catalogus aan eene behoefte van den menschelijken geest vol- doet. Begeerig naar kennis, tracht de mensch eerst het geheel der verschijnselen te omvatten; maar de zwakheid van zijn geheugen waarschuwt hem weldra, dat, wanneer hij er niet in slaagt om de onvolmaaktheid van dit vermogen door een of ander vernuftig middel te hulp te komen, de volbrachte arbeid voortdurend opnieuw zal moeten worden aangevangen en het gebouw der wetenschap nimmer zal verrijzen. Op die wijze wordt hij overtuigd van de noodzakelijkheid �om zijn kennis zoodanig in te deelen en te rangschikken, dat hij er gemak- kelijker het geheel van omvat en latere onderzoekingen ge- makkelijker worden." Deze behoefte is zoo dringend, dat Buft\'on zelf, na ontkend te hebben, dat er in de natuur iets bestaat dat op een stelsel gelijkt, zijn werk eindigde met een indeeling van de vogels volgens zekere algeraeene kenmerken. De men- schelijke geest kan dus de klassifikatie niet ontberen. Maar bij het licht van welke flambouw zullen deze groote indeelingen in het geheel der wezens gedaan worden ? Voor Ouvier en bijna alle natuurkundigen is het het maaksel, dat den geleerde leiden moet. De Morphologie {fioQcpri vorm, X�yog beschrijving), ziedaar het criterium van de zoo opgevatte klassifikatie ; zij is het, die de groote verdeelingen van het dierenrijk in typen of onder-rijken, klassen, orden, famili�n, geslachten, soorten be- paald heeft.

-ocr page 234-



		222

		Welke is de waarde van deze verdeelingen ? Zijn zij natuur- lijk of kunstmatig? Zijn zij het voortbrengsel van mensche- lijke bekwaamheid en vernuft, of zijn zij de uitdrukking van de natuur zelve? �Onder de natuurkundigen," zegt Agassiz, //erkennen sommigen ten volle het kunstmatig karakter van hun stelsels; anderen houden daarentegen vol, dat de hunne de volkomen uitdrukking zijn van de betrekkingen, door de natuur tusschen de voorwerpen zelve vastgesteld. Maar hetzij die stelsels als kunstmatig of als natuurlijk voorgesteld zijn, men heeft ze tot heden altijd beschouwd als uitdrukkingen van het denkbeeld, dat de mensch zich van de zaken in de natuur maakt en niet als een plan, door het hoogste verstand ge- vormd en in de zaken geopenbaard. De zoo gewoonlijk ge- bruikt wordende uitdrukkingen, als er van de geslachten, de soorten of de groote afdeelingen van onze stelsels sprake is: de heer A. heeft van die of die soort een geslacht gemaakt; de heer B. gebruikt die of die soort om zijn geslacht te vor- men en die, welke vele natuurkundigen zich veroorloven, als zij van hunne soort, van hun geslacht, hunne familie, hun stelsel spreken, getuigen klaarblijkelijk van de overtuiging, dat de zoogenaamde groepen de eigen schepping zijn van hem, die spreekt. Er is in deze tallooze stelsels slechts een enkel punt, waarover allen het eens schijnen te zijn, namelijk: dat er in de natuur afzonderlijke soorten bestaan, die met al hare eigen- aardigheden blijven bestaan. Zoo is het ten minste lang geweest; maar de onveranderlijkheid der soorten is nu zelve een punt geworden, waarover de gevoelens uiteenloopen. Als wij verder dan de soort gaan, vermindert het geloof in de werkelijkheid van de verdeelingen , die door de makers van stelsels algemeen aangenomen worden, zeer. Zoo is, wat de geslachten aangaat, het aantal natuurkundigen, die ze als natuurlijke verdeelingen beschouwen, zeer klein; zeer weinigen onder hen hebben de meening uitgedrukt, dat de geslachten een even zelfstandig be- staan hebben als de soorten. Wat de famili�n, de orden, de klassen en elke andere hoogere verdeeling aangaat, zoo be- schouwt men ze algemeen als nuttige kunstgrepen, uitgedacht

-ocr page 235-



		223

		om het bestudeeren van tallooze voorwerpen gemakkelijker te maken, door ze op de gemakkelijkste wijze te rangschikken" *). Ziedaar het oordeel, over de klassifikaties uitgesproken door den natuurkundige, die wellicht het vijandigst van allen is aan de moderne begrippen omtrent de veranderlijkheid der soorten. Hoe kan men zich dan verwonderen, dat geniale mannen, zooals Button en Etienne Geoffroy-Saint-Hilaire, den weg ver- laten hebben, dien Cuvier met zooveel vuur gevolgd en aange- predikt heeft! Begeerig om in de natuur in te dringen en haar hare geheimen te ontrukken, hebben zij geweigerd hun leven en hun arbeid te wijden aan het maken van een zonder tegenspraak zeer nuttigen, maar kunstmatigen catalogus, en zich slechts beziggehouden met de natuur, op zichzelve ge- nomen: zij hebben zich dus beperkt tot het maken van mouo- graphi�u. Wil dit zeggen, dat Cuvier en zijn school zich uitsluitend tot het maaksel beperkt hebben? Zoolang er slechts sprake was van het trekken van de groote lijnen der klassifi- katie, hebben zij het terrein der morphologie niet verlaten; dit was dan ook noodzakelijk. Op dit oogenblik staat de � wetenschap op het volgende standpunt: het onder-rijk, de klasse, de orde, de familie hebben een subjectief karakter, dat wil zeggen, zij geven in den grond niet de natuur weder, maar slechts de wijze, waarop de menschelijke geest de natuur op- vat. Deze indeelingen zijn des te beter, naarmate zij gegrond zijn op wezenlijke of met meer volkomen kunst gegroepeerde kenmerken; maar zij openbaren de banden van verwantschap niet, waardoor de hen samenstellende individuen vereenigd worden; zij laten ze ge�soleerd. Dit is het nu juist, dat het menschelijk verstand wil doordringen. Is de leeuw de broeder, de neef van den tijger, de bloedverwant in den eenen of an- deren graad van elk ander dier? Of zijn daarentegen de groe- pen, zelfs de kleinste, door volstrekt geen bloedverwantschap met elkander verbonden ? In een woord, welke is de oorsprong der soorten? Ziedaar de vraag, die zich zonder ophouden aan

		*J) Agassiz. De l\'Etp�ee,* blz. 2 en volg.**

-ocr page 236-



		224

		den meiisch voordoet; ziedaar het vraagstuk, dat zich met onweerstaanbare kracht aan hem opdringt, want kennen is de wet zelve van het verstand. Toen Cu vier dan ook een be- paling van het begrip soort moest geven, bracht hij, gehoor- zamende zoowel aan dit gevoel als aan de beteekenis, die het publiek altijd aau het woord soort gegeven heeft, in die bepa- ling het denkbeeld van afstamming naast dat van maaksel: �De soort," zeide hij, _;/is de vereeniging van individuen van elkander of van gemeenschappelijke stamouders afstammende en van die, welke evenzeer op hen gelijken, als zij op elkander gelijken." In deze bepaling van het begrip soort zijn dus twee kriteria : 1° uit het oogpunt van afstamming, is het kriterium de vruchtbaarheid van de seksueele vermenging; 2° uit een morphologisch oogpunt, is het kriterium de gelijkheid van maak- sel. Daarenboven blijkt uit de rangorde zelve van de beide gedeelten der bepaling, dat de gelijkenis daar is om de ge- meenschap van oorsprong aan te wijzen, als het rechtstreeksche bewijs van de vruchtbare paring ontbreekt, zoodat volgens de letter en volgens den geest, de bepaling die Cuvier gegeven heeft, die van de physiologische soort is. Al de overige ver- deelingen van de klassifikatie zijn zuiver morphologisch. Agassiz, die krachtige en overtuigde verdediger van de onveranderlijkheid der soorten, heeft gevoeld, dat wanneer men een physiologische bepaling van het begrip soort gaf, de zaak, die hij verdedigde, verloren was. Hij heeft dus getracht �uit de philosophische bepaling van het begrip soort het deuk- beeld van een gemeenschappelijken oorsprong en bijgevolg ook van de noodzakelijkheid van een genealogischen band te ver- wijderen. Wat de seksueele vruchtbaarheid aangaat, zoo moet men dit zoogenaamde kriterium als weinig zeker en noodza- kelijk hypothetisch verwerpen. De exacte wetenschap moet het zonder hetzelve doen, en hoe spoediger zij er van verlost zal zijn, des te beter" ^l). De tegenwerpingen, die Agassiz maakt om de vruchtbare

		1) De l\'Esp�ce, hoofdst. II, afd. VI.

-ocr page 237-



		225

		vermenging als kriterium van den g^meenschappelijken oor- sprong terug te wijzen, komen in den grond der zaak op �ene enkele neder: de geographische verspreiding van gelijke soorten over punten, die door onmetelijke tusschenruimten van elkan- der gescheiden zijn. De hoenders van Shangai vermengen zich, bijvoorbeeld, met onze gewone hoenders; toch hebben zij, wegens den afstand die hen van elkander scheidt, nimmer eenigen den minsten omgang met elkander kunnen hebben; zij stammen dus van verschillende voorouders af. De verspreiding over verschillende geographische standplaat- sen is zonder twijfel eene moeielijkheid, die men te overko- men heeft; het is echter slechts een geschiedkundig punt, dat verklaard moet worden. Het gaat niet aan, omdat men de verhuizingen niet kent, die gedurende de geologische tijdvak- ken en vooral gedurende de ijstijden plaats hebben kunnen en moeten hebben, daaruit af te leiden, dat de woonplaats nooit dezelfde kan geweest zijn. Hebben de ontdekkingen van Albert Gaudry te Pikermi niet bewezen , dat op een bepaald tijdstip in Attika de Afrikaansche olifant, de gevlekte hyena, de hippopotamus enz. te zamen leefden met den bever, het rendier, de muskusos? Hoe groot eindelijk deze hinderpaal ook zij, zij is mechanisch en uitwendig en raakt de eigenlijke kern van het vraagstuk van den oorsprong niet. Nog meer! het is van den physiologischen oorsprong, dat er licht zal komen over dit zoo duistere punt van de geographische ver- deeling der soorten. Want, zoodra de gelijkheid van twee soorten, die op verbazend groote afstanden van elkander leven, bewezen is, zal men weten wat men zoeken moet en zal men het middelpunt zoeken en wellicht vinden , waaruit die beide thans gescheiden groepen zich straalsgewijze verspreid hebben ¹).

		1) Zie blz. 149 van dit boek het verhaal van Dr. Thorel. In Yunan, een land gelegen van 22° tot 27° noorderbreedte, heeft de Fransche reiziger aan den voet der bergen de flora der keerkringsgewesten en vervolgens op de toppen der bergen de Europeesche flora, pruiineboomen, perzikeboomen, abrikozeboomen , kerscboomen enz. gevonden. Nu dachten de plantkundigen omtrent den oorsprong dier planten het volgende: 15

-ocr page 238-



		226

		Om kort te gaan, de inorphologische soort, gegrond zijnde op voorwaarden van maaksel en op uitwendige voorwaarden van tijd en woonplaats (Agassiz), is, volgens de bekentenis van Agassiz zelven (blz. 268) een evenz�o ideale entiteit als de overige indeelingen van de klassifikatie. Van een geheel subjec- tieve waarde, kon zij in een eenvoudigen catalogus van de na- tuur aangenomen worden als een middel om het geheugen te hulp te komen. Maar in een vraagstuk, zoodanig als dat van den oorsprong, een vraagstuk van de levende natuur zelve, waar de gestelde vraag in den grond der zaak deze is: �zijn de bezielde wezens broeders?" is de waarlijk objectieve, de eenige wezenlijke soort de physiologische soort. jSB. Men moet wel in het oog houden, dat buiten de in- dividuen, die haar vormen, de physiologische soort niet be- staat. De strijd tusschen het nominalisme en het realisme is sinds lang ge�indigd. Als men zegt, dat alleen de physiologische soort objectief is, drukt men daardoor de betrekking van oor- zaak tot gevolg uit, die de uit gemeenschappelijke ouders ge- sproten individuen verbindt, zoodat, wanneer men zich de be- staande voorouders op eenig oogenblik wegdenkt, de geheele nakomelingschap, die gevolgd is, niet had kunnen verschijnen. Aanhangsel. � Ziehier, in het kort, de meeningen van

		Perzikeboom. � Uit Perzi� naar Europa gekomen, een weinig voor de chris- tclijke jaartelling. Alph. Je Cadolle geloofde, dat de perzikeboom, geen Saus- kritischen of zuiver Hebreeuvvschen naam hebbende, oorspronkelijk niet uit \\Vest- Azi�, maar waarschijnlijk uit het onbekende land, China, afkomstig moest zijn. Men ziet, hoc juist de vooruitziende blik van den beroemden plantkundige was. Abrikozeboom. � Alph. de Candollc nam aan , dat de abrikozeboom afstamde van eene w ilde soort, die men in de Kaukasische streken aantreft. Pruimeboom. � Deze boom werd als uit den Kaukasus afkomstig beschouwd. Kerseboom. � De kerseboomeu zouden afkomstig zijn van onderscheidene in Klein-Azi� te huis behoorende wilde soorten. De naam zou van de stad Ccra- zontc afgeleid ziju. Men ziet, hoever deze Europeesehc boomen, waarvan de vreemde oorsprong zeker is, zich van uit hun oorspronkelijk vaderland straalsgewijze verspreid hebbeu en hoe verschillende klimaten zij hebben moeten doorloopeu, v��r zij wortel vat- ten, daar waar wij ze uu vinden.

-ocr page 239-



		227

		Agassiz omtrent den oorsprong der soorten en de bepaling van het begrip : soort: t/l". De soorten stammen niet af van een enkel paar, maar zijn geschapen met een zeer groot aantal individuen, in de getalsverhoudingen, die de natuurlijke harmonie tusschen de bewerktuigde wezens voortbrengen. Dezelfde soort is tegelij- kertijd op verschillende plaatsen kunnen ontstaan, hetgeen eiken genealogischen band uitsluit." H2°. De soorten zijn bepaald, in den tijd, door het geolo- gische tijdvak, waartoe zij behooren, in de ruimte , door de betrekkingen tusschen de individuen en de omringende wereld, door de gewoonten, versiering, levenswijze, groei, maaksel, enz. De bepaling van de soort is, in een woord, eene levens- beschrijving." Deze eiken grond missende hypothese omtrent den oorsprong der soorten ligt aan eene Platonische opvatting van Agassiz. Voor dezen natuurkundige //is het scheppingsplan niet het ge- volg van de noodzakelijke werking der natuurkrachten, maar integendeel door het verstand van den Almachtige gevormd ea in zijn gedachte gerijpt, v��r het onder uitwendige tast- bare vormen geopenbaard werd (blz. 10) . .. Het plan van de geheele schepping was rijpelijk overwogen en vastgesteld, lang voordat het ten uitvoer gelegd werd (blz. 183)." Evenals de god van Plato de wereld naar archetype denkbeelden ge- vormd heeft, heeft de god van Agassiz _/Ade afdeelingen der dierenwereld ingesteld als categori�n van zijne gedachte (blz. 8)... De soort bestond volkomen , voordat het eerste individu , uit de vermenging van het eerste paar ontstaan, in de wereld gekomen was (blz. 263)." Het onder-rijk, de klasse, de orde, de familie, het geslacht en de soort zijn derhalve vooraf be- staande vormen, waarin al de wezens, die op aarde versche- nen , achtereenvolgens gegoten zijn. �De individuen van eene of andere soort, die van alle soorten, welke op het oogenblik bestaan, volgen andere individuen op, die vroeger geleefd heb- ben en gaan vooraf aan geslachten , die hen overleven zullen; zij vormen de soort niet, zij vertegenwoordigen haar. De soort 15*

-ocr page 240-



		228

		is een ideale entiteit (archetyp denkbeeld van Plato), en even- zoo ook het geslacht, de familie, de orde, de klasse of het onderrijk; zij blijft bestaan, terwijl hare vertegenwoordigers, het eene geslacht voor, het andere na, sterven" (blz. 268). Eene dergelijke theorie behoort tot de bovennatuurkunde; zij heeft niets gemeen met de wetenschap. Wat Agassiz er ook van zegge moge ^l), de taak der wetenschappen is de natuurlijke feiten op natuurlijke wijze te verklaren; die taak is ge�indigd, als de wetenschap de algemeene wetten ontdekt heeft, die de verschijnselen beheerschen. Het staat den den- ker vrij, steunende op de wetenschappelijke ontdekkingen, zich tot een eerste oorzaak te verheffen, maar als natuurkundige heeft hij dat- recht niet. Van het oogenblik af, dat hij een eerste oorzaak tusschenbeide doet komen bij de verklaring der natuurverschijnselen, dwaalt hij niet alleen af en verliest alle aanspraak op vertrouwen, maar begaat daarenboven een bij uitnemendheid onwetenschappelijke handeling, omdat de weten- schap de eliminatie der eerste oorzaak bij de verklaring der wereld is. Hij moge vrij de meeste hoedanigheden bezitten, die den geleerde vormen, hij zal den wetenschappelijken geest niet bezitten. Overigens is het altijd gevaarlijk, al te gemeenzaam met God om te gaan. Ziet, bijvoorbeeld, hoe Agassiz, die uitnemende dierkundige, de rudimentaire of niet gebruikt wordende orgauen verklaart: _;/Het rudiment van een oog bij den blinden visch Am- blyopsis spelaeus is hem door den Almachtige gelaten als her- innering aan het algemeene bouwplan, volgens hetwelk het groote type, waartoe hij behoort, vervaardigd is (blz. 20)... De or- ganen, die niet gebruikt worden, zijn slechts bewaard gebleven om eene zekere eenvormigheid in het grondplan der bewerk- tuiging te bewaren. Hun tegenwoordigheid heeft niet het eene of andere gebruik, maar het in acht nemen van een bepaald plan ten doel. Het doet denken, bijvoorbeeld, aan zekere bij onze gebouwen veelvuldig voorkomende bouwtranten, waarbij

		1) De l\'Etp�ce. Noot van blz. 13.

-ocr page 241-



		229

		de architect aan de buitenzijde dezelfde lijnen herhaalt uit het oogpunt van de symmetrie en de harmonie der verhoudingen, maar zonder eenig practisch doel (blz. 12)." Op dezelfde lijn ge- plaatst te worden als een arme architect, wien ruimte, tijd en geld karig toegemeten zijn, dat is wel vleiend voor den Almachtige!

-ocr page 242-



		TWEEDE HOOFDSTUK.

		BEPALINGEN: M�TISSAGE , HYBEIDATIE, ATAVISME, TERUGKEEK TOT HET TYPE , ONGEREGELDE AFWIJKING (VARIATION D�SOEDONN�E), SCHOMMELINGEN.

		I. � ,,M�tissage." � Men noemt �m�tissage" de krui- sing tusschen rassen, die tot dezelfde soort behooren. Het voortbrengsel van deze kruising heet �m�tis" l) of rasbastaard. II. � Hybridatie. � Men noemt hybridatie de kruising van twee verschillende soorten. Het voortbrengsel van deze kruising (als er een is) heet hybride of soortbastaard. Hybri- diteit is de toestand van een hybride dier of plant. Deze beide uitdrukkingen, ,/in�tis" (rasbastaard) en hybride (soortbastaard), zijn ongelukkig dikwijls in plaats van elkander gebruikt geworden. Daaruit ontsproot een betreurenswaardige dubbelzinnigheid, eene voortdurende verwarring, welke de lang- durigste en vlijtigste besprekiugeu onvruchtbaar gemaakt heeft. Het was inderdaad het beste middel om het niet eens te wor- den. ,/Eene wetenschap is een goed ingerichte taal" , heeft Con- dillac gezegd. Als er �e\'ne quaestie is, waarin men de kracht van deze waarheid gevoeld heeft, is het die der kruising tus- schen rassen en soorten. 1) Men zou �melis" kunnen vertalen door mesties. Onder mestiezen verstaat men echter in het Xederlandsch alleen een bastaard tusschen twee bepaalde rnensc/ieurassen (roodhuideu en blanken). Ik heb daarom het woord onvertaald gelaten.

-ocr page 243-



		231

		III. � Atavisme. � Men noemt atavisme (atavus, voor- vader) de neiging, die de gewijzigde en gekruiste afstaminelin- gen hebben om een of meer kenmerken van den oorspronke- lijken stam terug te krijgen. Ziehier een treffend voorbeeld daarvan, door Girou de Buzareingues opgeteekend: een hond , die er als een brak uitzag, maar uit een familie van rasbastaar- den tusschen brak en patrijshond afkomstig was, werd verbonden met een wijfjesbrak van zuiver ras; de jongen, uit deze veree- niging geboren, vertoonden de kenmerken van patrijshonden. IV � Terugkeer tot het type. � Als men twee hybriden, voortkomende uit eene eerste vereeniging tusschen twee verschillende soorten , met elkander kruist, houden de voortbrengselen van de kruising dezer twee hybriden (indien deze kruising vruchtbaar is) op, een gemengd karakter te heb- ben J): zij keeren allen tot eene der moedersoorten terug of gedeeltelijk tot de eene, gedeeltelijk tot de andere. Voorbeeld: Naudin kruiste de Datura stramonium met de Datura cerato- caula. De uit deze kruising voortgesproten hybriden werden met elkander gekruist; de voortbrengselen keerden allen tot het type Datura stramonium terug. V. � Ongeregelde afwijking. � Men noemt onge- regelde afwijking (�Variation d�sqrdonn�e") de vreemdsoortige afwijkingen, die zich somtijds bij de hybriden van het tweede, derde, enz. geslacht voordoen voor hun volkomen terugkeer tot het vaderlijke of moederlijke type. Ziehier een voorbeeld daarvan: Naudin kruiste het vlaskruid met gele bloemen met het vlaskruid met purperen bloemen De hybriden, uit deze eerste kruising gesproten, waren eenvormig van kenmerken en die ken- merken hielden het midden tusschen de kenmerken van elk der beide stamsoorten. Van het tweede geslacht af boden de planten de vreemdsoortigste verwarring aan: _ffMen vond er alle mogelijke 1) Het is ons onmogelijk, in den hier vermelden terugkeer tot liet type iets an- ders te zien dan een sterk geprononceerd atavisme. Vertaler.

-ocr page 244-



		238

		soorten van afwijkingen ouder: onder blij fsels of hoogopgeschotene, met breede of smalle bladeren, op verschillende wijzen misvormde, ontkleurde of met ongewone kleuren prijkende bloemkrooneo en uit al die verbindingen waren geen twee volkomen gelijke individuen voortgekomen, (de eerste hybriden waren eenvormig). Het is zeer zichtbaar, dat wij hier slechts met de ongeregelde afwijking, die geene individualiteiten vormt, te doen hebben \').^,rDeze hybride planten keerden terug, sommigen tot het gele vlaskruid, anderen tot het purperen. VI � Schommelingen.� Als eene verscheidenheid ver- schijnt, zooals het Ancon-schaap of het Maucharap-schaap, geeft de kruising niet altijd een zoon, die de afwijkende kenmerken van den vader bezit. Het atavisme brengt van tijd tot tijd sommige nakomelingen tot het eenvormige type van de soort terug. De fokkers weten dit wel; het is dan ook gewoonlijk slechts na verscheidene geslachten en na met verstand en streng- heid individuen voor de voortteling uitgekozen te hebben, dat zij er in slagen het ras te vestigen. Deze uitwerkselen van het atavisme, die zich herhaaldelijk voordoen, maar tot het indi- vidu beperkt blijven, zijn de schommelingen, die de vestiging: van een ras zijn voorafgegaan. Het is van belang, ze niet te verwarren met den terugkeer tot het type. Het atavisme toch is de terugkeer van een of meerdere ras-bastaarden (�m�tis") tot het eenvormige type van de soort, terwijl bijna allen de afwijking behouden en overplanten. De terugkeer tot het type is de terugkeer van. allen (hybriden) tot de stamvormen, terwijl geen enkele de gemengde kenmerken van de eerste kruising behoudt. Het ata- visme verhindert nooit de vorming van een ras; de terugkeer tot het type verhindert haar altijd: een onderscheid, belang- rijk om vast te houden, want het dient om met scherpte de rasbastaard (,/m�tis") en de soortbastaard (hybride) te kenmerken. *1) Comptet-rendus de VAcad�mie dei aeiences,* 24 Mei 1S6 .**

-ocr page 245-



		DEKDE HOOFDSTUK.

		ONDERZOEK OMTRENT HET KRITEBIT/M VAN DE SOORT EN HET KRITERIUM VAN HET GESLACHT.

		§ 1. � Kriterium van de rassen van eenzelfde soort of kriterium van de soort. Weten is voor het verstand misschien nog tyrannieker be- hoefte dan eten voor het lichaam. Zijn de dieren, welke ons omringen, en die, welke wij in vreemde landen ontdekken, uit een stam of uit verschillende stammen gesproten? Daar de oorkonden ontbreken en de wetenschap den loop der eeuwen niet weder kan opklimmen, heeft zij slechts een middel tot hare beschikking, de proefondervindelijke methode. Zij be- studeert de feiten, die zij onder de oogen heeft, zij neemt proeven, vergelijkt en slaagt er dikwijls in om de wet te ont- cijferen, die de verschijnselen beheerscht. Eens meesteres van dit kriterium, past zij het op onbekende feiten, hetzij uit den tegenwoordigen tijd. hetzij uit vroegere eeuwen, toe. In zijn prachtigen stijl heeft Buffon gezegd: ,/De wetenschap weet door den nacht der tijden heen te zien, door de beschouwing der tegenwoordige dingen het voormalig bestaan van vernie- tigde dingen te ontdekken, door de bloote kracht der nog aanwezig zijnde feiten tot de historische waarheid der vervlo- gen feiten op te klimmen en een keten te vormen, die van den top van de ladder des tijds tot ons afdaalt" *).

		1) �noouet de la Nature.

-ocr page 246-



		234

		In den aanvang van de studie der dierkunde, toen de be- studeerde feiten nog op lange na niet zoo talrijk of zoo ver- scheiden waren als die, welke men heden bezit, schenen twee kriteria van evenveel belang om de soorten te onderscheiden : de afstamming en de gelijkenis. Het eerste kriteriura is phy- siologisch, het tweede psychologisch. De voorafgaande beschou- wingen omtrent de bepaling van het begrip soort hebben aan- getoond, hoezeer de morphologische soort van de physiologische soort verschilt. De eerste, nuttig bij het catalogiseeren der wezens , vooral wegens de ongenoegzaamheid der hedendaagsche wetenschap om eene physiologische klassifikatie te maken, is eigenlijk slechts eene schepping van den menschelijken geest, die de natuur op zekere wijze opvat: zij heeft een subjectief karakter. De tweede heeft integendeel haren grond in de natuur, daar zij den band van bestaan is, die het eene indi- vidu aan het andere verbindt: zij is objectief. Het is der- halve nuttig met aandrang te wijzen op dit wezenlijke verschil tusschen de beide kriteria, het eene physiologisch, het andere morphologisch. In het vraagstuk der rassen, waar de gestelde vraag deze is: zijn de individuen de kinderen van die en die anderen? is het physiologische kriterium het eenige, dat de waarheid geeft. Agassiz, die hardnekkige voorstander van de on- veranderlijkheid der soorten, erkent het zelf: �Het is physio- logisch alleen geoorloofd, die individuen als leden van dezelfde familie te beschouwen, wier afstamming van elkander !) bewe- zen kan worden." Afstamming van elkander, dat is, de vrucht- baarheid van den vader op den zoon overgeplant en zoo ver- volgens zonder afbreking; want, op het eigen oogenblik, dat de vruchtbaarheid zou ophouden, zou de afstamming ophou- den te bestaan. Bijgevolg zijn afstamming van elkander en vruchtbaarheid twee correlatieve termen, hetzelfde feit, maar uit twee oogpunten, uitdrukkende. Als gevolg beschouwd, heet de band, die een groep individuen verbindt, afstamming. Als oorzaak beschouwd, heet diezelfde band voortdurende

		1) Hierbij zal wel behooren : of van gemeenschappelijke stamouders. Vertaler.

-ocr page 247-



		235

		vruchtbaarheid. A.ls het, twee groepen onbekende individuen gegeven zijnde, er op aankomt te ontdekken, of zij van de zelfde soort of van verschillende soorten zijn, is het duidelijk, dat het kriterium de voortdurende vruchtbaarheid zal zijn. Die alleen is onfeilbaar 1). Niet alleen kan de morphologie , als kriterium , slechts waar- schijnlijkheden geven, maar zij zou ook, als men op haar al- leen afging een bedriegelijke gids zijn, zeer geschikt om den naturalist op het dwaalspoor te brengen. De volgende feiten, uit eene groote menigte uitgezocht, zullen er het bewijs van geven ²). Planten. � 1°. Weegbree. � De plantkundigen, die volgens morphologische kenmerken oordeelen, hadden volgens dit kriterium verscheidene soorten van weegbree bepaald. Decaisne, dien Darwin terecht �een der beroemdste plant- kundigen van Europa" noemt, verzamelde in de vrije natuur de zaden van een weegbree, die tot een der meest algemeen aangenomen soorten behoorde. Hij zaaide ze en kweekte ze op in het Museum , zooveel mogelijk de bijzondere voorwaarden navol- gende, eigen aan de gronden, waarop de meest verschillende vormen van dit geslacht groeien. Door deze bloote nabootsing van de voorwaarden van het medium, verkreeg Decaisne zeven weegbreevormen, die door de morphologen allen voor soorten verklaard waren. Ouder deze planten, allen van een zelfde moederplant afkomstig, vond men er met ronde en korte bladeren, terwijl anderen bladeren hadden lang genoeg om voor veevoeder te dienen; bij sommigen waren de bladeren in eene platte rozet gerangschikt of vormden eene lange, rechte en dichte bos; de plant was geheel glad of met haren bedekt; de wor- tel was bij sommigen eenjarig, bij anderen overblijvend. Al

		1) Zie Huxley. Mau\'s Place in Vature, �ransche vertaling blz. 29 , noot. Cuvier erkent in eeneu blief aan zijn vriend Pfaff, dat het cenige zekere en on- feilbare kenmerk, waaraan men eene soort kan herkennen, de pariug is. 2) De Quatrefages. � Darwin � en � Revue des cours scientifiquea, dl. V.

-ocr page 248-



		236

		deze kenmerken waren erfelijk en gaven die der natuurlijke rassen terug. Het was voor den bekwamen proefnemer vol- doende geweest, zijn �ene weegbree te plaatsen in voorwaarden van medium, overeenkomstig met die, waaronder de gewaande rnorphologische soorten leefden !). 2°. Peen. � Men weet, welk een ontzaglijk verschil er bestaat tusscben de wilde peen (Daucus carota), waarvan de wortel uiterst dun, hard en taai is, en de vleezige en sma- kelijke peen van onze tuinen. Dat zijn, uit een morphologisch oogpunt, toch wel twee zeer verschillende soorten! Vil- morin kwam op het denkbeeld, om eenige laat rijpe wilde peen- planten gedurende den winter te bewaren en zette ze in de lente weder in den grond. Hij noodzaakte zoo eene eenjarige plant haar leven over twee jaren te verdeelen. Na verloop van vier geslachten was de taaie en dunne Daucus carota in een vleezige en malsche peen veranderd. Het gelukte Vil- uaorin de peen uit zijn moestuin omgekeerd in wilde peen te veranderen. 3°. Radijs. � Door soortgelijke middelen heeft Car- ri�re in vijf jaren de herik of wilde radijs (Rap7ianus ra- phanistrum), die door alle landbouwers als een onkruid be- schouwd wordt, vervormd. Onder de handen van dezen be- kwainen hoofdtuinier van de boomkweekerij van het Museum, heeft zich een oneetbare wortel, die hoogstens 22 grammen woog, veranderd in een uitstekend knolgewas, waarvan het ge- wicht van 300 tot 600 grammen afwisselt. 4°. Gewone Utricularia. � In eene mededeeling in 1868 aan de Academie van Wetenschappen gedaan, eindigt Tieg- hem de ontleedkundige beschrijving van eene waterplant, de gewone Utricularia, als volgt: ,/Op den tijd, waarop de Utricularia moet bloeien, heft zich de plant omhoog en komt 1) Zie blz. 22 van dit boek over de werking van het medium op de planten volgens de vi aaarneniingen van den geleerde Gubler. Zie ook Dnrvvhi, Variations, hoofdstuk .XXIII. Bepaalde werking der levens- toorwaarden.

-ocr page 249-



		237

		op de oppervlakte van het water drijven.... Wij moeten in een bloeiende utriculariaplant, om zoo te zeggen, twee verschil- ]ende met elkander vergroeide wezens zien: 1°. het waterwe- zen, dat horizontaal zonder wortels groeit en zich beurtelings tot de oppervlakte van het water kan verheffen of in de diepte nederdalen: 2. het luchtwezen, dat zich naar den hemel om- hoog heft, aan zijn top bloemen draagt en op het eerste, dat hem tot bodem of beter gezegd tot wortels dient, inge- plant is. Elk van deze beide wezens vervult niet alleen een bijzondere bestemming in een bijzonder medium, maar be- zit ook een fijneren bouw, voor die bestemming en dat medium ingericht; en het verschil tusschen hen in dit opzicht is zoo groot, dat elk plantenontleedkundige, aan wieu men afzonder- lijke stukken van deze beide stengels ter beoordeeling geven zou, niet zou aarzelen te verklaren, dat zij tot onderscheidene en zeer ver van elkander verwijderde plantentypen behoorden." Insecten. � Bijen.* � De kleine en bruine bijen van Bourgondi� worden in Bresse na twee geslachten groote en gele bijen, evenals het in laatstgenoemde streek inheemsche ras. Visschen. � Forellen. � Eieren van de zalmforel wer- den door Coste uit het water, waarin hun ouders leefden, genomen en in ander water gezet. In dit nieuwe medium werden zij blank en brachten kleurlooze forellen voort. Vogels. � 1°. Hoenders. � In ons klimaat, in Frank- rijk en in Engeland, worden de kuikens met een dicht dons bedekt geboren. Bij dezelfde soort, naar de eilanden van de Golf van Mexico en de warme gedeelton van Amerika overge- bracht, dragen zij eerst hetzelfde kinderkleed. Maar na ver- loop van eenige geslachten wordt dit dons hoe langer hoe dunner; vervolgens vertoont het zich bijna alleen op het oogenblik van de geboorte en valt eenigen tijd later uit, niets op het lichaam van het dier achterlatende dan de schachten der₍ slagpennen (feiten , waargenomen door Roulin).

-ocr page 250-



		238

		Zou een morpholoog, die de afstamming van deze naakte Cre- oolsche hoenders, rechtstreeks uit rijkgevederde Europeesche hoenders voortgesproten, niet had nagegaan, ze niet als twee verschillende soorten gerangschikt hebben? 2°. Duiven. � Iedereen weet, welke buitengewone ver- schillen , niet alleen in gevederte, maar ook in maaksel, men bij de talrijke rasseu van onze tamme duiven opmerkt. Een morpholoog zou in deze verschillen een zeker kriterium voor zijn soortsbepalingen meeneu te vinden. Welnu! de beroemde Engelsche duivenfokker Sir John Sebright maakt zich sterk, elk gegeven gevederte in drie jaar te voorschijn te brengen; hij vraagt er zes om een gegeven kop en bek te verkrijgen. Zoogdieren. � 1. Paarden. � Niettegenstaande de ver- schillen, die het volbloed Engelsche van het Arabische paard scheiden, wordt door de officieele registers, Racing calendar, Turf register, Weather leg\'s general Stud Book, bewezen, dat het volbloed Engelsche paard in rechte linie en zonder kruising afstamt van de in 1670 ingevoerde Arabische paarden. �°. Runderen. � De Eriesche runderen vormden in Neder- land een zeer groot ras. Zij werden geheel uitgeroeid door eene veeziekte, die van 1769 tot 1771 duurde. Om ze te vervau- gen, ging men in Jutland runderen van een zeer geringe grootte zoeken. Bij het vierde geslacht was het Eriesche ras opnieuw gevormd. De runderen, die men in Amerika vindt, zijn er allen uit Europa ingevoerd *). Allen haddeu oorspronkelijk horens en haar. Nu heeft zich heden in Paraguay van zelf een runderras gevormd zonder horens, de Pelones, wier huid bijna naakt is, einde- lijk een derde ras, de Calongo\'s, dat geheel naakt is. _w�e uitwendige verschillen, vederen, haren, horens, zijn ver van licht te zijn ²). Het is voldoende zich te herinneren,

		1) Of liever hun voorouders. Vertaler. �2) De Quutrefages. � Revue des cours scientifiques, dl. V, blz. 598.

-ocr page 251-



		239

		wat, uit een ontleedkundig oogpunt, een haar, een veder, een horen zijn. z/Het haar wordt voortgebracht door een levend orgaan, een wortel, die besloten is in een tot het huidstelsel behoorende vezelige schede. Deze wortel ontvangt door slagaderen bloed, dat door aderen weder weggevoerd wordt; ook komen zenuwen het bezielen. Het haar wordt derhalve voortgebracht door een samengesteld organisme, dat innig met het algemeene organisme verbonden is. Evenzoo is het met de vederen gelegen. z/De horens zijn of\' vol en periodiek afvallend, of wel hol, zooals die van het schaap en het rund. Bij deze laatste die- ren wordt de hoornstof voortgebracht door een toestel, die op den haarvoortbrengenden toestel gelijkt; zij vormt zich om een beenige as, die een belangrijk deel\'van het geraamte vormt, en die daarenboven zeer rijkelijk van bloed voorzien wordt, door de aderlijke holten, waarmede zij in grooten overvloed begiftigd is. z/Om een haar te doen verdwijnen, is het derhalvenoodig , dat een toestel, die in nauw verband met het huidstelsel, vaat- stelsel en zenuwstelsel staat, atrophieert. Om een dier een enkel nieuw haar te geven, moet zich eerst een toestel van denzelf- den aard vormen; en om de vacht eene algemeene afwijking te doen ondergaan, moet elk dezer samengestelde elementen gewijzigd worden. Om eindelijk de horens te doen verdwijnen of hun aantal te vermeerderen, is het noodig, dat een deel van het geraamte vernietigd wordt of ontstaat en moet men ook eene wijziging vooronderstellen van de inrichting voor den bloedsomloop, die, gelijk wij gezien hebben , de beenige kern en tevens het de hoornachtige stof voortbrengend orgaan voedt. //A.lle redeneeringen van de wereld zouden de beteekenis van dergelijke feiten niet kunnen verkleinen. Als men er niet altijd de waarde van bemerkt, is het, omdat zij dagelijks onder onze oogen plaats hebben en de gewoonte de verbazing ver- stompt, die zij ons natuurlijk moesten inboezemen."\' 3°. Schapen. � De wijzigingen, bij onze in Amerika in- gevoerde runderen opgemerkt, vindt men ook terug bij de

-ocr page 252-



		240

		schapen, die naar de Nieuwe Wereld overgebracht zijn. Naast de rassen met wol hebben zich rassen met kort, glad haar gevormd. Het aantal horens is afgeweken. Tot 0 terugge- bracht bij zekere schapen van het Museum, kan het tot 4 klimmen, zooals bij een ras in Chili, en zelfs tot 5, zooals op IJsland. Ten opzichte van de Ancon- en Mauchamprassen, maakt Darwin deze opmerking, belangrijk uit het oogpunt van de onzekere waarde, die de morphologie als kriterium heeft: ,/Als de Ancon- en Mauchamprassen ��n of twee eeuwen geleden ontstaan waren, zouden wij geen enkele geschreven oorkonde omtrent hunnen- oorsprong hebben, en vooral de Mauchamps zouden zonder eenigen twijfel door meer dan �en natuurkun- dige als afstammelingen van den eenen of anderen onbekenden oorspronkelijken vorm beschouwd geworden zijn !)." De onbepaalde vruchtbaarheid bij de kruisingen der mcr- phologisch het meest verschillende rassen aan den eenen kant en de onvruchtbaarheid der kruisingen tusschen uiterst veel op elkander gelijkende groepen aan den anderen kant, zijn twee feiten, die aan Darwin deze beslissende bekentenis afpersen : �De volkomen vruchtbaarheid van zooveel tamme verscheiden- heden (rassen), die uiterst veel van elkander verschillen, zooals men bij de kool en bij de duiven ziet, is een opmerkelijk feit, vooral wanneer men bedenkt, hoeveel soorten er bestaan, die, hoewel uiterst veel op elkander gelijkende, geheel en al onvruchtbaar zijn als men ze kruist ²)." Besluit: het eenige zekere kriterium van de rassen van eene zelfde soort is de voortdurende vruchtbaarheid ³).

		1) Darwin , Variatiom, deel I , bldz. 107 ; deel II , bldz. 437 , 438 en hoofdstuk XIX , blz. 200. 2) Darwin, Origine des Esp�ces , hoofdst. VIII. afd. 7. blz. 327. 8) Besluit: de rassen bezitten eene neiging om onbepaald van de stamsoort af te wijken en er eindelijk minder op te gelijken , dan andere natuurlijke soorten. De wijziging, welke het organisme daarbij ondergaat, is soms zoo belangrijk , <lat geen enkele reden bij te brengen is , waarom ook de geslachtsdeelen niet soms zoo zouden kunnen veranderen , dat vruchtbare paring met de stamsoort onmogelijk wordt. De natuurkundige, die de afstamming van het ras niet kende , zou dan denken eene nieuwe physiologische soort voor zich te hebben. Vertaler.

-ocr page 253-



		241

		Waarom de meeste natuurkundigen zich bij voorkeur op inorphologisch terrein houden. � Een verschijnsel, dat eerst vrij zonderling v��rkomt, is, dat de meeste natuurkundigen, zelfs zij, die voorstanders zijn van de veranderlijkheid der soorten, zich bij voorkeur op morpho- logisch terrein houden. De oorzaken daarvan schijnen op het eerste gezicht samengesteld te zijn, in den grond komen zij op ��ue enkele neder: \'de onmogelijkheid voor de hedendaag- sche wetenschap om proefondervindelijk niet alleen den oor- sprong der fossiele soorten, maar ook dien der thans levende soorten te bepalen. Nu is de menschelijke geest, als hij zich eens met een vraagstuk bezighoudt, ongeduldig om het op te lossen; van daar deze neiging van de natuurkundigen voor de morphologische soortbepaling. 1°. Het is ongelukkig slechts al te waar, dat de kruisingen bijna alleen met tamme dieren uitvoerbaar zijn. Bij dieren in den natuurstaat geheel ontbrekende, zijn de middelen tot proef- neming bij in gevangenschap gebrachte wilde dieren zeer beperkt en zijn de omstandigheden, waaronder de proef genomen wordt , over het geheel zeer ongunstig. Hoewel reeds belangrijke uit- komsten verkregen zijn, kan men echter zeggen, dat zij in vergelijking van de verbazende uitgebreidheid der studi�n ,� die nog gemaakt moeten worden, tot bijna niets inkrimpen. 2°. De kruisingproeven vereischen lange jaren en aanhoudende zorgen. Nu is het nog nauwelijks sedert eene eeuw, dat de kruisingen stelselmatig en met een wetenschappelijk doel \'gedaan zijn. Deze proeven hebben slechts plaats gehad met lange tusschenruimten, meestal afgebroken hetzij door persoonlijke oorzaken (ziekte, ongenoegzame hulpmiddelen, dood, enz.) , hetzij door politieke oorzaken (omwentelingen, oorlogen, die de vernieling van de parken, waarin de proeven genomen werden ten gevolge hadden). Bijgevolg is het moeielijk met den zoo zwakken steun van proeven, zoo kort geleden eerst begonnen en aan de kansen van zoovele verschillende ongevallen onder- worpen, aan het vraagstuk van den oorsprong zijn ware oplos- sing, de physiologische oplossing, te geven. 16

-ocr page 254-



		242

		3". Hoe eindelijk het kriterium van de voortdurende vrucht- baarheid op de talrijke fossiele diergroepen toe te passen? Deze overwegingen verklaren de onweerstaanbare neiging der natuurkundigen oin het vraagstuk van den oorsprong weder op het terrein van de morphologie over te brengen. Daar toch is de studie er van altijd mogelijk, altijd uitvoerbaar, omdat het inwendige en uitwendige maaksel voor de levende dieren, en het geraamte voor de fossielen, de stof van de onderzoekingen van den natuurkundige wordt. Hoe doet b. v. Darwin, een voorstander der langzame vormveranderingen, moeite om het vraagstuk te stellen? Op de volgende wijze: Het is een feit, dat, krachtens de erfelijkheid, de zoon in mindere of meerdere mate, maar nooit met volkomen nauwkeurigheid op den vader gelijkt; deze afwijking wordt hoe langer hoe sterker, naarmate men van het eene geslacht tot het andere overgaat. Indien men derhalve tusschen een oud en een hedendaagsch type, indien men tusschen twee typen, welke ook, een zeker aantal overgangstypen kan iulasschen, wat heeft men dan gedaan ? Men heeft de afwijkingen teruggevonden, die zich bij elk geslacht hadden voorgedaan; de genealogische band is derhalve terug- yevonden, enkel met de hulp der morphologie. Hoe talrijker de overgangstypen zijn en hoe minder verschil met elkander zij aanbieden, hoe grooter ook de waarschijnlijkheid van eeuen gemeenschappelijken oorsprong wordt. Waarschijnlijkheid! ... Ja, maar helaas! niets dan de waar- schijnlijkheid. Want niet alleen kunnen de overgangen plotse- ling zijn en zijn zij dit zelfs meestal, maar daarenboven, gelijk Darwin zelf met zwaarmoedigheid gezegd heeft: Er zijn zoovele op elkander gelijkende groepen, wier kruising onvruchtbaar is! § 2. � Kriterium der soorten van eenzelfde geslacht of kriterium van hel begrip: geslacht. Mettertijd en wanneer veelvuldiger proeven genomen zullen zijn, zal het kriterium voortdurende vruchtbaarheid ons in staat stellen de wezenlijke soorten te onderscheiden en een groot

-ocr page 255-



		243

		aantal groepen, die de morphologie voor soorten verklaard had , als eenvoudige rassen te rangschikken. De eerste graad van de wezenlijk natuurlijke rangschikking zal dan op een stevigen grondslag gevestigd kunnen worden. Maar hoe de tweede trap, het geslacht, te onderscheiden? Als men eene merrie en een ezel kruist, verkrijgt men een muilezel. Welke betrekking bestaat er tusschen den ezel en het paard? Het geraamte komt in maaksel overeen, de ver- schillen zijn uitwendig. Hier komt Darwin tusschenbeiden. Op de gestelde vraag antwoordt hij: _vDe ezel en het paard zijn twee rassen uit denzelfden stam gesproten, maar die zich se- dert eeuwen in uiteenloopende richting ontwikkeld hebben." Het vraagstuk komt dus op het volgende neer: Te bewijzen, dat na een zeker aantal geslachten, de vereenigingen tusschen rassen van dezelfde soort op weinig na onvruchtbaar zijn. Gelijk men ziet, schijnt het vraagstuk van de vervorming der soorten tot andere nieuwe soorten op twee wijzen opgelost te kunnen worden, de eene direkt en van absolute waarde: de kruising der soorten altijd vruchtbaar; de andere indirekt en bijna in tegenspraak met de eerste: de kruising der rassen na verloop van een zeker aantal geslachten onvruchtbaar wordende. Als er nu op de tegenwoordige hoogte der wetenschap een goed bewezen feit is, is het de onvruchtbaarheid der soortbastaarden (hybriden); de vruchtbare kruisingen tusschen soorten zijii zeld- zaam en planten zich nauwelijks verder dan het derde geslacht voort. De direkte oplossing van het vraagstuk, voor zoover de hybriditeit aangaat, is derhalve onmogelijk. De tweede blijft nog over; het is die, waarop Darwin zich toegelegd heeft. Hij haalt een aan Youatt ontleend feit aan, waaruit volgen zou, dat in Lancashire de kruising van langhoornig met korthoornig vee door eene belangrijke vermindering in de vruchtbaarheid bij het derde en vierde geslacht gevolgd zou zijn. In de eerste plaats is eene vermindering nog geen opheffing van vrucht- baarheid. Het is waar, dat men zou kunnen wijzen op den weinigen tijd, die voor de proef gebruikt kon worden; in dit geval zou men, hoewel de oplossing van het vraagstuk 16°

-ocr page 256-



		244

		nog niet gevonden was, ten minste recht hebben te hopen _rdat het opgelost worden zou. Maar Darwin erkent met die oprechtheid en loyaliteit, waardoor hij zich den sympathieken eerbied zijner lezers verworven heeft, dat een andere fokker, Wilkinson, op een ander punt van Engeland het ontstaan van een bastaardras, uit deze zelfde kruising geboren, waargenomen heeft. Het vraagstuk is dus evenmin op indirecte wijze opge- lost kunnen worden. Niettegenstaande deze mislukking, is het toch niet minder waar, dat de eerste kruising van den ezel en de merrie vrucht- baar geweest is! Welken invloed heeft eene uiteenloopende ont- wikkeling, die gedurende honderde eeuwen hoe langer hoe ver- der gegaan is, op de vruchtbaarheid kunnen hebben? Ziedaar eene groote onbekende, die nog heden onze pogingen trotseert. De proeven en waarnemingen zijn nog nauwelijks een eeuw geleden begonnen en met hoevele afbrekingen zijn zij dan nog voortgezet! Het is voor de toekomst, en voor een zeer verre toekomst, dat het eindoordeel bewaard blijft, want de tijd is hier een der noodzakelijke elementen. Als men over een paar eeuwen bewijzen kan, dat twee uit denzelfden stam gesproten rassen, wier afstamming boven allen twijfel verheven is, bij hun kruising voortbrengselen geven, die op de wijze der te- genwoordige hybriden onvruchtbaar zijn, dan zal het vraagstuk klaarblijkelijk opgelost zijn en zullen de soorten niets meer zijn dan rassen, die zeer sterk van den gemeenschappelijken stam afgeweken zijn. Hetgeen men tegenwoordig den overgang van eene soort in eene andere (transmutatie der soorten of trans- formisrae) noemt, zal dan blijken eenvoudig een kwestie van tijd te zijn. Maar wij, thans levenden, voor wie de toekomst gesloten is, welk gevolg moeten wij trekken uit de vruchtbare kruising van den ezel en het paard? Er bestaat eene verwantschap tus- schen hen, dat valt niet te ontkennen, maar in welken graad ? Ziedaar iets, dat wij ook niet bij machte zijn te bepalen. Men kan zich niet ontveinzen, dat het voortbrengen van een hybride, al was deze ook van het eerste geslacht af on-

-ocr page 257-



		245

		vruchtbaar, niet meer toelaat om den afgrond, die de eene soort van de andere scheidt, voor onoverkomelijk te houden. Dit is derhalve een vermoeden ten gunste van de opvatting van Dar win. 1°. De verscheidenheid zou eene soort zijn, bezig met zich te vormen; 2°. de soorten, die bij hare kruising hybriden geven, die na korteren of langeren tijd onvruchtbaar worden, zouden verder van of dichter bij elkander staande, maar in allen ge- valle ver van een gemeenschappelijken stam verwijderde rassen zijn. 3°. de soorten, nier kruising onvruchtbaar is, zouden rassen zijn, die bijna onmiddellijk in het begin der tijden zouden aan- gevangen hebben zich in verschillende richting te ontwikkelen, zoodat de mannelijke en vrouwelijke voortplantingselementen alle vermogen zouden verloren hebben om zich harmonisch te vereenigen bij de eerste ontwikkeling, waardoor zich de embryo vormt. De embryo!. . . ziedaar inderdaad , waarin het geheim van elke schepping ligt. In de geheimzinnige werkplaats, waarin elk wezen, dat in het leven geroepen wordt, gevormd wordt, on- dergaat het eitje eene ontwikkeling, waarvan de phasen waar- genomen en opgeteekend hebben kunnen worden. Men weet, dat de samenwerking van twee elementen, het mannelijke en het vrouwelijke, noodig is om een dier te vormen; maar welke is de rol, die elk dezer elementen speelt? Komt het mannelijk element alleen tusschenbeiden om de ongeregelde veranderin- gen, die het eitje ondergaat, in geregelde te veranderen, zoo- als verscheidene waarnemers bij de eieren van lagere dieren hebben meenen op te merken !)? Helaas! niets zekers is daar- over bekend; de duisternis op dit punt is ondoordringbaar ge- bleven. Maar, al weet men het aandeel ook niet, dat aan elk der beide elementen bij de vorming van een levend wezen toe- komt, de embryologie kan ten minste inlichtingen van groote «aarde geven omtrent de opeenvolgende vormen, die de embryo

		1) Waarnemingen door de Quatrefages bij eieren van Hermelfa\'t eu paalwor- men gedaan.

-ocr page 258-



		246

		gedurende het leven in de baarmoeder ^l) aanneemt. Ziehier der feiten, zoodanig als de groote phjsioloog von Baer ze volgens zijne embryologische (studi�n voorstelt ²). Eene enkele reeks van ontwikkeling, die van het laagste wezen tot het hoogste wezen, dat wil zeggen tot den mensch, opklimt, bestaat niet. Van den beginne af, verschilt de wijze van ontwikkeling bijj\'de eitjes; men kan in dit opzicht vier typen onderscheiden (de onderrijken van Cuvier). 1°. Hel peripherische type (Straaldieren); de ontwikkeling gaat uit van een middelpunt en brengt gelijke deelen in straalswijze orde voort. 2°. liet massieve type (Weekdieren); de ontwikkeling brengt gelijke deelen voort, die om een kegelvormige of anders ge- vormde ruimte gebogen zijn. 3°. Het longitudinale type (Gelede Dieren); de ontwikkeling brengt gelijke deelen voort, uitgaande van de beide zijden van eene as en zich van boven langs eene tegenover die as gelegen lijn sluitende. 4°. Het type met dubbele symmetrie (Gewervelde Dieren);, de ontwikkeling brengt identieke deelen voort, die uitgaan van de beide zijden van een as, zich naar boven en naar be- neden verlengen en langs twee lijnen sluiten. Eerste feit. � De embryo gaat niet van het eene onderrijk in het andere over; de embryo van een gewerveld dier is van den beginne af gewerveld en stemt op geen enkel oogenblik met een ongewerveld dier overeen ³). 1) �Vie intrn-ut�rine." Eene zeer onjuiste uitdrukking, daar bij verreweg de- meeste dieren de embryo zich niet in eene baarmoeder, maar in een ei buiten het lichaam der moeder ontwikkelt. Vertaler. 2) Zie Agassiz. � De l\'Etpice, blz. 360 v. v. �i) Volgens de laatste ontdekkingen is dit niet volkomen juist. Zoo vertoonen, bij voorbeeld, de larven der zakpijpen (Ascidiae), die tot het onderrijk der Week- dieren behooreu, in haur ontwikkeling buitengewoon groote overeenstemming met die der laagste Gewervelde Dieren (Amphioxus). In zijne allereerste ontwikkelings- phasen kan men den menschelijken embryo met de laagste diervormen, amoeben en verwante wezens, vergelijken. Vertaler.

-ocr page 259-



		247

		Tweede feit. � De embryouen der gewervelde dieren doorloopen gedurende hunne ontwikkeling geen vormen, die bij andere gewervelde dieren blijvend zijn. De embryo van den uiensch, bij voorbeeld, doorloopt geenszins de vormen van andere volkomen ontwikkelde gewervelde dieren; hij vertoont dus niet eerst het type van een visch, vervolgens dat van een reptiel, een vogel enz., neen. De eerste ontwikkelingsphase van den embryo wijst het type: Gewerveld Dier, aan; de 2^deontwikkelingsphase wijst de klasse van het Gewervelde Dier aan (zoogdier, of vogel, of reptiel, of visch); de 3^de ontwik* kelingsphase het geslaakt enz.; zoodat elke phase door eene karakteristieke differentiatie gekenmerkt wordt, tot aan de laatste phase, waarin het volkomen individu op het tooneel des levens verschijnt. Hoemeer twee volwassen diervormen verschillen, hoemeer hun embryologische ontwikkeling vroeg- tijdig bestudeerd moet worden, wil men eene gelijkenis tus- schen hen ontdekken. Zoo bestaat er, bij voorbeeld, tusschen den embryo van den mensch en dien van den visch alleen gelijkenis gedurende de eerste ontwikkelingsphase; van de tweede af verschillen zij, terwijl tusschen den embryo van den mensch en dien van een ander zoogdier de gelijkenis gedu- rende meerdere ontwikkelingsphasen blijft bestaan \')� Om kort te gaan, elk embryo van een gegeven type wordt, in plaats van andere bepaalde vormen te doorloopen, hoe lan- ger hoe minder gelijk aan deze vormen; een embryo van het hoogste type is derhalve nooit gelijk aan een ander dierlijk type. "Von Baer is door het bestudeeren van den embryo tot de ontdekking van deze feiten gekomen. Cu vier was reeds tot dezelfde besluiten gekomen door de volwassen dieren te ont- leden. /,Er bestaan vier hoofdvormen, vier algemeene plannen, als men zich zoo mag uitdrukken, volgens welke alle dieren gevormd schijnen te zijn, en waarvan de verdere verdeelingen, met welken titel de natuurkundigen ze ook versierd mogen 1) Zie in Huiler. � On man\'s place tn nature, fransche rert. , blz. ISO, de paragraaf, waarin een overzicht gegeven wordt van de overeenstemming 1us- schen de ontwikkelingsphasen van den embryo.

-ocr page 260-



		248

		hebben, slechts tamelijk lichte wijzigingen zijn, gegrond op de ontwikkeling of de bijvoeging van eenige deelen, die in we- zeulijkheid niets aan het plan veranderen." _wAls men bedenkt," zegt Agassiz, ,/hoe volkomen onafhan* kelijk de onderzoekingen van von Baer van die van Cuvier geweest zijn; hoezeer de oogpunten verschillen, waaruit deze beide mannen hetzelfde onderwerp behandeld hebben, de een zich bijzonder bezighoudende met de wijze van ontwikke- ling der dieren, de ander bijna uitsluitend het maaksel in het oog houdende; wanneer men daarenboven overweegt, welk eene nauwe overeenstemming er bestaat tusschen de uitkomsten, waartoe zij gekomen zijn, is het onmogelijk niet een diep vertrouwen te stellen in de meening, die zij beiden verdedigen: namelijk, dat het dierenrijk in vier hoofdgroepen vervalt, waarvan de vertegenwoordigers georganiseerd zijn volgens vier verschillende bouwplannen en groepen, volgens vier verschil- lende wijzen van ontwikkeling. Welk licht kan men uit de feiten, op de ontwikkeling van den embryo betrekking hebbende, betrekkelijk den oorsprong der soorten krijgen? Deze gelijkheid, die in het eerste tijd- perk heerscht en trapsgewijze voortgaat tot een bepaald punt, vanwaar uit de verschillende diergroepen zich de een voor de ander na in afwijkende richting ontwikkelen , die gelijkheid stemt de gedachte ten gunste van een gemeenschappelijken oorsprong voor elk der onder-rijken. Ook van deze zijde vindt de theorie van Darwin een nieuwe aanmoediging. Maar tus- schen dat en het besluit, dat al de soorten stellig van vier grondvormen afstammen, is een groot verschil; een verschil, even groot als dat tusschen de werkelijkheid en den droom, het feit en de hoop. Al is nu de wetenschap in de moeie- lijke taak, die zij zich voorstelt ten einde te brengen , bezield door de. vlam eener theoretische opvatting en gesteund door de hoop oin die opvatting in werkelijkheid te zien verkeeren, het is niettemin waar, dat haar eenige grondslag de feiten behooren te zijn. Buiten de feiten is zij geen wetenschap, maar een roman.

-ocr page 261-



		VIERDE HOOFDSTUK.

		LANGZAMERHAND ONTSTAAN DER SOORTEN DOOR NATUURLIJKE TEELTKEUS. (KRITISCH ONDERZOEK). § 1. Morphologisch oogpunt. Men heeft gezien, welken invloed het medium op de wezens uitoefent; men weet ook, welke veranderingen de plant en het dier moeten ondergaan om met voordeel tegen den invloed van het klimaat of tegen de andere wezens te strijden en om te vermeesteren, hetgeen voor het leven onmisbaar is. Zich voe- gen naar de omstandigheden of sterven, dat is de wet der voorwaarden van bestaan ). Als een of ander wezen, plant of dier, in een bepaald me- dium geplaatst is, wat gebeurt er dan? Zijn organen moeten zich in harmonie brengen met dit medium, op straffe des doods. De strijd om het bestaan en de teeltkeus, die er het gevolg van is, elimineeren slechts de zwakken of in het algemeen hen, 1) Darwin. Variations,* deel II, blz. 264: �Ik heb vau de teeltkeus als van de heerschende macht gesproken, hoewel hare werking volstrekt afhankelijk is van hetgeen wij in onze onwetendheid spontane (van zelf ontstaande) of toevallige veranderlijkheid (variabiliteit) noemen." � Blz. 263. »De veranderlijkheid (variabiliteit), die alleen de teeltkeus mogelijk maakt, heeft zelve haar hoofdoorzaak in de veranderingen in de uitwendige le- v ensvoorwaarden." Blz 446. �De veranderlijkheid (variabiliteit) hangt hoofdzakelijk van de ver- andcring der voorwaarden van bestaan af." Origine des esp�ces , blz. 256. «De wet der levensvoorwaarden is de hoogste wet."

-ocr page 262-



		250

		wier organisme de noodige buigzaamheid mist. Daar zij er naar streven om slechts die individuen in leven te laten, wier organen geschikt geworden zijn om de voorwaarden van het medium te verdragen, volgt hieruit, dat de strijd om het be- staan en de natuurlijke teeltkeus wezenlijk werkende oorzaken van adaptatie !) zijn. Van den anderen kant werken de strijd om het bestaan en de natuurlijke teeltkeus, wanneer de voorwaarden van het me- dium altijd dezelfde blijven, noodzakelijk altijd op dezelfde wijze en in dezelfde richting op de individuen. Hieruit volgt, dat de organen zich meer en meer volgens hetzelfde model fatsoeneeren, het model, dat het meest geschikt is om aan het medium weerstand te bieden, en dat de individueele ver- schillen een neiging hebben om allengs te verdwijnen. Het medium eens gegeven zijnde, werken derhalve de strijd om het bestaan en de teeltkeus samen om de individuen van een zelfde ras meer en meer aan elkander gelijk te maken. De tegenproef geeft dezelfde uitkomst. Als men een dier of plant in een ander medium overbrengt, moet het zich voegen naar de nieuwe voorwaarden van bestaan, moet het afwijken. Dan komt de teeltkeus tusschenbeidcn. Alleen diegenen blij- ven leven, welke sterk genoeg zijn om de moeielijkheden der adaptatie te overwinnen en harmonische afwijkingen te onder- gaan. Wanneer eens de soort van afwijkingen door het me- dium bepaald is, maar eerst daarna, treedt de teeltkeus in werking om die afwijkingen voor elk individu verplichtend te maken en dat wel in dezelfde verhoudingen, voor zoover zij noodig zijn voor de zegepraal in de mededinging om het leven. Het ideaal van de teeltkeus zou zijn al de individuen tot een zelfde type teruggebracht te hebben, tot dat type name- lijk, hetwelk het geschiktst zou zijn om de voorwaarden te verdragen van het medium, waarin zij moeten leven. De plantkunde en de dierkunde vloeien over van dergelijke feiten. Men heeft in het vierde hoofdstuk van het eerste ge-

		Vertaler.
		1) Adaptatie, het zich voegen naar de levensvoorwaarden.

-ocr page 263-



		251

		deelte gezien, hoe dezelfde plant de grootste afwijkingen on- dergaat, al naar zij van een vouhtigen en beschaduwden bodera naar een zandigen en aan de zon blootgestelden bodem, van een te midden van het land gelegen vlakte naar een aan den oever der zee gelegen klip overgebracht wordt. Die diepe ver- anderingen moeten de individuen ondergaan of zij moeten ster- ven. De bodem en het medium gegeven zijnde, noodzaakt de teeltkeus de individuen om hier den vorm umbrosa, ginds dien, welken men Alpina noemt, wederom elders den vorm mari�ma aan te nemen en is voortdurend werkzaam om allen , die op gelijke standplaatsen staan, gelijke kenmerken en even groote geschiktheid voor hun levensvoorwaarden te geven. In de dierkunde plaatsen niet minder talrijke feiten de een- vormigheid, welke de teeltkeus aan de rassen geeft, in het volle licht. Ziehier onder anderen een zeer karakteristiek feit. De op Corsika levende herten worden gemakkelijk van de op het Europeesche vasteland levende herten onderscheiden: zij hebben bijna de helft van hun grootte verloren; al hun ledematen hebben zich in dezelfde verhouding vervormd, zelfs hun gewei heeft zich gewijzigd. Buffon had ze dashond-herten genoemd. Nu bestonden er, volgens de stellige getuigenis der Grieksche en Romeinsche schrijvers, op Corsika volstrekt geen herten v��r de regeering van Titus. Hieruit volgt, dat het hert van Corsika van ons vastelands-hert afstamt, dat de be- langrijke wijzigingen, die het ondergaan heeft, door het medium bepaald geworden zijn, en dat de teeltkeus ze voor alle herten van Corsika verplichtend makende, aan deze een eenvormig ka- rakter gegeven heeft. De tegenproef is door Buffon geleverd. Een Corsikaansch hert, jong gevangen en door dezen grooten natuurkundige opgekweekt, verkreeg in vier jaren de groote gestalte en daar- aan ge�venredigde ledematen van de herten van het vasteland. Besluit. Uit een morphologisch oogpunt, brengt de teeltkeus de rassen niet voort; maar als de rassen eens door het medium voortgebracht zijn, geeft de teeltkeus hun langzamerhand stand- vastigheid en eenvormigheid.

-ocr page 264-



		252

		§ ?.. Physiologiseh oogpunt. Zooals men gezien heeft, zijn er twee wijzen om het vraag- stuk van den oorsprong der soorten op te lossen: direkt, door eene physiologische soort voort te brengen, indirekt door te bewijzen, dat na herhaalde kruisingen twee rassen, die eerst vruchtbaar met elkander waren, het vermogen verliezen om vruchtbaar met elkander te paren ). 1°. Direkt.* � De kruising van twee verschillende soorten heeft het aanzijn gegeven aan hybriden, die altijd, hetzij on- middellijk, hetzij na verloop van een of twee geslachten, vrucht- baar waren. De onmogelijkheid om eene physiologische soort te scheppen maakt derhalve, tot dusverre, elke direkte oplos- sing onmogelijk. 2°. Indirekt. � Op dit punt heeft men de bekentenis van Darwin zelven. Na de langste en ernstigste onderzoekingen, heeft hij erkend, dat men geen enkel geval kan aanhalen van een onvruchtbaar geworden kruising tusschen dierenrassen, en dat bij plantenrassen, al wat het mogelijk geweest is te bemerken, eene zekere ongelijkheid van vruchtbaarheid geweest is. Hij trekt er het volgende besluit uit, dat het debat sluit: ,/De soorten zijn derhalve haar wederzijdsche onvruchtbaarheid niet verschuldigd aan de opeenhoopeude (accumuleerende) werking der natuurlijke teeltkeus" (Variations, Deel II, blz. 199). Algemeen hesluit. � Noch uit een morphologisch, noch uit een physiologiseh oogpunt, kan de natuurlijke teeltkeus door vervorming soorten scheppen. § 3. � Verschillende opmerkingen. 1°. Om aan de gewichtige tegenwerping, aan de onvruchtbaar- 1) Dit wil zeggen, dat, wanneer men de baataarden met elkauder kruist, de jongen van deze weder enz., eiudelijk een tijdstip aanbreekt, waarop verdere kruising geen jongen meer voortbrengt. Vertaler.

-ocr page 265-



		253

		heid der soorten ontleend. te ontsnappen, tracht Darwin de voortdurende vruchtbaarheid der tamme rassen door de temming zelve te verklaren, overeenkomstig de meening van Pallas l). Dat de temming de vruchtbaarheid vermeerdert, is over het algemeen juist; maar zij schept haar niet. Zij geeft een me- dium of omstandigheden, gunstig voor de ontwikkeling van een essentieel vermogen van het dier; m^ar zij schept dat vermo- gen niet, zij brengt het niet uit het niets te voorschijn. Zij maakt het zelfs niet van potentieel actueel, volgens de uitdruk- king van Aristotelesj want een individu, dat zich in den na- tuurstaat niet voortplantte, zou in getemden staat geheel en al onvruchtbaar zijn. Reeds gedurende lange jaren leeft de muilezel in tairimen staat en kweekt men hem met naijverige zorg op om de voortplantingskracht in hem op te wekken ; waarom is de muilezel desniettemin onvruchtbaar gebleven? Waarom heeft de muilezelin, sedert zoovele eeuwen, slechts twee- of driemaal een veulen geworpen? Het is, omdat tusschen een toeneming in vruchtbaarheid en volstrekte onvruchtbaarheid een afgrond ligt ²). De toenemende vruchtbaarheid is het ge- volg van eene oorzaak, de volstrekte onvruchtbaarheid dat van 1) 1°. Het wilde konijn draagt viermaal \'sjaars en brengt 4 tot 8 jongen voort; het tamme konijn draagt zcs- of zevenmaal \'sjaars en brengt i tot 11 jongen voort; de wilde eend legt 5 tot 10 eieren; de tamme eend 80 tot 100 eieren in ��n jaar. Een overvloedig voedsel, oppassing en eene matige warmte ontwikkelen eeue vruchtbaarheid, die erfelijk wordt. Dit zijn naar alle waarschijnlijkheid de voor- naamste, maar niet de eenige oorzaken van de toeneming der vruchtbaarheid door de temming. 2°. Bij sommige dieren is de uitwerking , door de gevangenschap voortgebracht, geheel tegenovergesteld: zij worden onvruchtbaar. Dit is onder anderen het ge- val met den olifant, hoewel het mannetje en het wijfje periodiek tochtig worden. Noch de tapir, noch de Indische tijger planten zich in gevangen toestand voort; de apen slechts zeer zelden. 3°. Het is een zeer vreemd verschijnsel, dat vele dieren zich in gevangen staat met andere soorten vermengen en hybriden met haar voortbrengen, even gemakkelijk en zelfs gemakkelijker dan met hun eigen soort. Zoo heeft de tij- gcrin meermalen jongen geworpen bij den leeuw (Darwin). 2) Wanneer de muilezel in vele eeuwen twee- of driemaal een veulen werpt, is zulks geen volttrekte onvruchtbaarheid. Vertaler.

-ocr page 266-



		254

		eene andere oorzaak; bijgevolg kan de eerste volstrekt geen licht werpen op de tweede. 2°. In de, overigens zoo opmerkelijke, kritiek, die hij van de leer van Darwin gegeven heeft, houdt de Quatrefages vol, dat, zelfs wanneer de mensch er in slaagde een ras van hy- briden te vormen, het vraagstuk nog niet opgelost zou zijn, daar men dan nog zou moeten bewijzen, dat de natuur hetzelfde kan doen. Hierop kan hetzelfde antwoord gegeven worden als aan Darwin. Als toch de mensch er in slaagde om door kracht van zorgen en stelselmatige keuzen bij de voortteling een ras van hybriden te vormen, zou hij de ge- kruiste dieren nog geen nieuw vermogen geschonken hebben; hij zou slechts aan een aangeboren vermogen een voor deszelfs ontwikkeling gunstig medium gegeven hebben. Er zou nog overblijven te bewijzen, dat zich nooit, noch in den tijd noch in de ruimte, eene enkele omstandigheid voorgedaan heeft, die gunstig was voor de voortbrenging van gevallen van hybridi- teit. Hebben de naturalisten van Parijs, Londen of Berlijn de gaaf van alomtegenwoordigheid en kunnen zij al de ver- schijnselen bijwonen, die zich in de dierenwereld over de ge- heele oppervlakte der aarde voordoen? Kunnen de natuurkun- digen van de negentiende eeuw weten, wat er gedurende de millioenen jaren van de geologische tijdvakken plaats gehad heeft? Uit het feit, dat wij iets niet weten, dat wij iets niet kunnen weten, hebben wij niet het recht om te besluiten , dat die zaak niet geschied, en nog minder, dat zij onmogelijk is. Waarom is het ongerijmd of in tegenspraak met de wijze, waar- op de physiologische vermogens werken, dat bijvoorbeeld een tijger en een leeuwin kinderen zouden hebben, die op hun beurt nakomelingen voortbrachten, en zoo tot in het oneindige ? 3°. De Quatrefages beweert niet alleen, dat de kruising der soorten onvruchtbaar is en zulks altijd zijn zal, maar houdt daarenboven in naam van de orde, die in het heelal heerscht, vol, dat deze onvruchtbaarheid noodzakelijk is, om de verwarring te vermijden, die het gevolg van kruisingen in allerlei richting zijn zou: �De slagboomen tusschen de soorten

-ocr page 267-



		255

		zijn opgeheven; overal verschijnen overgangsvormen, overal ver- dwijnen tegenwoordige afscheidingen en gaan allengs geheel te loor," enz.. . ^l). Deze bewijsgrond gaat uit van de leer der eindoorzaken; zij behoort tot de metaphysica en niet tot de wetenschap, tot het bovennatuurlijke en niet tot het natuurlijke. Geschikt voor een fraai onderwerp voor eene preek voor een godgeleerde, kan zij in geenen deele afbreuk doen aan de op de natuurwetenschap gegronde leer van Darwin ²).

		1) De Quatrefages, Darwin. blz 334. 2) Zou men, zelfs als er verwarring ontstond, daarom het r�cht hebben de Natuur voor een correctioneele rechtbank te dagen ? Bestaat of werkt de alge- meene Natuur uitsluitend om voor een door rheumatismc verlamde en in flanel gepakte misgeboorte de vervaardiging van een catalogus gemakkelijk te maken ? O welk een erbarmelijke weg! Ziet gij die wolk vau vragen opkomen? Als de Natuur naijverig is om een slagboom tusschen de soorten te plaatsen, waarom veroorlooft zij dan de voortbrenging van hybriden? Waarom de kruising der rassen, de vorming van tallooze rasbastaarden ? ... Als de Natuur belang stelt in de symmetrie bij de klassifikatie, moet zij a fortiori de symmetrie in de zedelijke wereldorde ter harte nemen. Waarom dan de maatschappelijke ongelijkheden, de ziekten, de ongevallen, de misdaden? �Pourquoi suis-je en un point resserr� par Ie temps ? Mes jours devraient aller par delu vingt mille ans; Ma taille, pour Ie moins , dut avoir cent coud�es; D\'o� vieut que je ne puis, plus prompt que mes idees, Voyager dans la lune et r�former sou cours? Pourquoi faut-il dormir un grand tiers de mes jours ?"

		� Tes pourquoi, dit Ie dien, ne finiraient jamais." (Voltaire, 6e Discours sur l\'Homm�). Helaas! wanneer zal men de Natuur en hare oogmerken met rust laten, om uitsluitend te bestudeeren datgene, wat is ? De leer der eindoorzaken is voor de wetenschap, wat de longtering voor den mensch is.

-ocr page 268-



		V IJ F D E HOOFDSTUK. ALGEMEENE BEOORDEELING VAN HET DARWINISME.

		//Hetgeen Darwin als de theorie van den oorsprong der soor- ten voorgesteld heeft," zegt Agassiz, //is niet de langzamer- hand verkregen uitkomst van moeielijke onderzoekingen, ge- daan met het oogmerk om eenige bijzondere kleinere punten op te lossen en zich daarna tot een algemeene en veelomvat- tende synthese te verheffen; neen, het is eene leer, die van de gedachte tot de feiten afdaalt en feiten zoekt om een denk- beeld te steunen. z/De Darwinisten maken zich meester van al de onderzoe- kingen der nieuwere dierkunde, waardoor wij geleid zijn tot de kennis der tastbare, klaarblijkelijke verwantschappen tusschen verschillende dieren; zij maken er evenvele bewijzen voor een genealogische verbinding van en stellen vervolgens die vermeende aaneenschakeling der wezens, die allen geacht worden uit een gemeenschappelijken stam gesproten te zijn, voor als het ge- volg van feiten, in onzen tijd door de dierkunde en vergelij- kende ontleedkunde vastgesteld. ,/Wijsgeerige beschouwingen hebben de dierkunde nooit een stap verder gebracht, hoewel zij de vergelijkende ontleedkunde een nieuw leven geschonken hebben *). Evenzoo is de theorie

		1) Hier spreekt Agassiz zichzelven tegen, daar al wat de vergelijkende ana- tomie een nieuw leven schenkt, natuurlijk onze kennis van het dierenrijk zeer vooruit moet doen gaan. Daar de dierkunde zich de kennis van het dierenrijk in haar ruimste heteekenis ten doel stelt, is de vergelijkende anatomie er slechts een onderdeel van. Vertaler.

-ocr page 269-



		257

		van eene trapsgewijze vormverandering (Transformatie) van het geheele dierenrijk, ten gevolge van opeenvolgende geslachten, die eene reeks van verschillen vertoonen, niet de uitkomst van bijzondere studi�n; het is eene leer, waaraan onze tegenwoor- dige kennis , zoo goed en zoo kwaad als het gaat, tot steunpunt strekt. De feiten zelve worden er in verklaard, niet met de oprechtheid van een op oorspronkelijke onderzoekingen berus- tenden arbeid, maar met al het gedwongene van eene doctri- naire school." ir Men moet er in berusten om den oorsprong der soorten als eene onbekende zaak te beschouwen, hoe gewenscht de keunis er van ook zijn moge. Ik zeg niet, dat die kennis ons voor altijd onbekend zal moeten blijven; maar ik houd vol, dat de door Darwin en zijne aanhangers gegeven verklaring niet over- eenkomstig is met de feiten, die de natuur ons ouder de oogen brengt" l). Het door Agassiz uitgesproken oordeel kenschetst in den grond der zaak tamelijk juist de opvatting van Darwin, of liever de overdrijvingen van de toomelooze aanhangers van dien Engelschen natuurkundige. Men heeft gezien, dat in het eigenlijke hoofdpunt van het vraagstuk, dat wil zeggen, in de kruising van de eene soort met de andere, het geboren worden van een hybride aan de weegschaal een neiging gaf om naar den kant van Darwin over te hellen. Huxley neemt dan ook de theorie van zijn beroemden vriend aan, maar slechts voor- loopig; hij zal haar slechts voor goed kunnen aannemen ,/op voorwaarde, dat men hem eene physiologische soort toone, door de keuze van gepaste individuen voor de voortteling ge- vormd." Hij vergelijkt haar bij de theorie, die het licht aan de trillingen van den aether toeschrijft. �De wijsgeerige na- tuurkundige kan deze theorie aannemen, hoewel het bestaan van dezen aether nog hypothetisch is. Ongelukkig gaat de vergelijking van Huxley niet op. Elke hypothese toch moet niet alleen rekenschap geven van de verschijnselen en voort-

		1) De l\'Esp�ce, hoofdst. III, afd. 7. 17

-ocr page 270-



		258

		durend daardoor bevestigd worden, maar het ook mogelijk maken de feiten vooruit te zien. Dit is het karakter van de undulatie-theorie. Zij heeft de emissie-theorie onttroond, omdat zij de verklaring van alle verschijnselen, in \'t bijzonder van de interferentie, gaf; zij heeft de zware proef van de wiskun- dige analyse doorgestaan en staat die nog alle dagen door !); eindelijk heeft zij ons in staat gesteld nieuwe ontdekkingen vooruit te berekenen. De aether is dus eene hypothese a posteriori. De opvatting van Darwin heeft geen enkel kenmerk, dat veroorlooft haar met de hypothesen uit de physica gelijk te stellen. Vooreerst geeft zij geen rekenschap van alle feiten; vervolgens kan zij de bekrachtiging van de proefondervinde- lijke bevestiging niet ontvangen, daar de vormveranderingen (transformaties), die voor het ontstaan eener nieuwe soort noodig zijn, duizende geslachten vereischen ²); eindelijk is het zien in de toekomst haar ongeveer geheel ontzegd ³). Zij is

		1) De Quatrefages. CA. Dartoin, blz. 17. 2) Darwin. Origine des Espices* , blz. 131. 3) Wij gelooven, dat des schrijvers redeneering hier mank gaat en Huxley wel degelijk recht had de theorie van Darwin met de undulatie-theorie te verge- lijken. De theorie van Darwin verklaart niet alle feiten; dit is ook niet nood- zakelijk, daar niet alle feiten �ene oorzaak behoeven te hebben; zij verklaart echter een groot aantal feiten en geen feit is absoluut met haar in strijd; proef- ondervmdclijk door de waarneming van het ontstaan eener soort kan zij niet bevestigd worden, maar evenmin kan zulks de undulatie-theorie. Het bestaan van den aether zelven is nooit proefondervindelijk bevestigd; het is geheel hypo- thetisch; daar echter alle verschijnselen, die men bij het licht waarneemt, vcr- klaard kunnen worden door de hypothese van het bestaan van den aether en tot nog toe op geene andere wijze , nemen alle natuurkundigen het bestaan van den aether aan. Daar het ontstaan der soorten, de �tastbare, klaarblijkelijke verwantschappen" (sic), die volgens de uitdrukking van Agassiz (zie blz. 255), tusschen de levende soorten bestaan, en geheelc andere groepen van feiten tot nog toe op gcenc andere rationecle wijze verklaard zijn kunnen wordeu, dan volgens de Darwinistische opvatting, moet men deze evenzeer aannemen en op dezelfde gronden voor waar houden als den aether en zijne trillingen. De minder groote vruchtbaarheid van soortbastaarden bewijst zoer weinig tegen de theorie van Darwin , daar het feit, dat er soorten zijn , die bastaarden geven, met even- veel recht kan worden aangevoerd als een bewijs, dat de soorten geen afzon- 4crlijke scheppingen zijn, als men de volkomen onvruchtbaarheid van andere

-ocr page 271-



		259

		dus bovenal een opvatting apriori, die volgens de uitdrukking van Agassiz niet van de feiten uitgaat, maar tot hen afdaalt en steunpunten bij hen zoekt om zich staande te houden. Wil dit zeggen, dat in de opvatting van Darwin volstrekt

		soorten met elkander aanvoert als een bewijs, dat de soorten wel afzonderlijke scheppingen zijn. Wij zullen later zien , dat er zelfs twee niet alleen soortelijk maar zelfs geslachtelijk verschillende planten zijn, welke volgens de erkentenis van Quatrefages zelven tot in het oneindige vruchtbare en hunne kenmerken onveranderlijk behoudende bastaarden geven. Wij nemen in de natuur geen soorten, maar alleen individuen waar. Gelijken die individuen zeer veel op elkander, hetzij zelve of door hun nakomelingschap (geslachtswisseling), en zijn zij on- beperkt vruchtbaar met elkander, dan noemen wij ze gezamenlijk eenc soort. Verschillen zij wat meer, zoodat de vruchtbaarheid beperkt wordt, dan bren- gen wij ze tot een geslacht. Verschillen zij zoozeer, dat de vruchtbaarheid ophoudt, dan brengen wij ze tot verschillende geslachten. Dit zijn alleen slechts verschillen in graad, die wij in woorden uitdrukken voor ons gemak. De Dar- winsche theorie heeft ons evenzeer in staat gesteld feiten vooruit te zien als de undulatie-theorie. Zoo voorspelt Wallace in zijne Contributions to the theory of nat. select Ion de ontdekking op Mailagasnir van een sphinxvlindcr, die een langere roltong bezit, dan alle andere bekende soorten van dat geslacht en zulks op grond der Darwinistische begrippen 1), Deze voorspelling zal zeker eens be- vestigd worden. Als de theorie van Darwin waar is , zal de inwerking vau het klimaat op planten duurzame veranderingen in de soorten tot stand brengen en derhalve zullen de zaden van ecne en dezelfde soort, die uit zeer ver verwijderde plaatsen met volkomen verschillend klimaat afkomstig zijn, individuen moeten voortbrengen, die verschillende physiologische toestanden bezitten, die b. v. de werking der warmte op verschillende wijze ondervinden. Alph. de C\'andolle onderwierp deze voorspelling aan een proefondervindelijk ouderzoek en vond haar daardoor volkomen bevestigd (NaturforscAer, 18 Aug. 1872, Ueber die Verande- rungen der Pflanzen durch das Klima). Uit de theorie van Darwin volgt , dat er nog vele uitgestorven tusschenvormen in de aardlageu gevonden kunneu wor- den , welke ons onbekend zijn, en dat deze met de achtereenvolgende ontwikke- lingstrappen der tegenwoordige individuen parallel moeten loopeu. Een vogel bezit een ontwikkelingstrap, waarin hij rudimentaire tanden bezit, schoon hij overigens reeds volkomen vogel is. Uit de theorie van Danvin kan men dus voorspellen, dat er eens vogels met tanden geleefd moeten hebben. Deze voor- spelling is voor een paar maanden op de schitterendste wijze bevestigd, daar Prof. Marsh de fossiele overblijfselen van ecu vogel uit de bovenste krijtvormiug van Kansas beschreven heeft, welke in tandkassen geplaatste tanden bezat (Qtutrt. Journ. of Science, April 1873, blz. 272), Het zien in de toekomst is dus der theorie van Darwin geenszins ontzegd! Vertaler. 1) Kigetilijk kan men even goed leggen van zijne begrippen, daar Wullaci die begrippen tegelijk met Darwin zelfstandig openbaar maakte. 17*

-ocr page 272-



		260

		geen waarheid gelegen is ? Het onderzoek, dat wij gedaan hebben, bewijst, dat zij een zeker aantal stellige feiten ver- klaart, terwijl andere nog duistere feiten later van haar licht schijnen te moeten ontvangen. Agassiz zelf erkent, dat de nieuwere onderzoekingen in de palaeontologie en de embryolo- gie haar tot op zekere hoogte kunnen steunen ). Maar wat haar vooral onderscheidt van de vroegere inzichten omtrent den oorsprong der soorten, is dat Darwin, elke godgeleerde tusschenkoinst op zijde zettende, het vraagstuk alleen met ge- bruikmaking van de hulpbronnen der menschelijke wetenschap tracht op te lossen: hierin staat zij dus boven hare oudere zusters. Het is een groote eer voor Darwin, aldus het juk der metaphysica afgeschud te hebben. Zijne theorie getuigt da?i ook, niettegenstaande hare gewaagde en ideale zijde, niette- min in de hoogste mate van den wezenlijk wetenschappelijken geest van hem, die haar uitsprak. Wat er ook van het Darwinisme moge worden, twee feiten zullen tengevolge er van in de natuurlijke historie blijven vast- staan: de strijd om het bestaan en de natuurlijke teeltkeus. Alleen zullen die beide wetten, in plaats van eene onbegrensde omvormende kracht te zijn, zich in een beperkter kring be- wegen. Indien haar invloed niet zoo ver gaat van nieuwe soorten te scheppen, zal zij ten minste krachtdadig op de rassen inwerken. � Maar, zal men zeggen, Darwin heeft die beide wetten der levende wereld niet het eerste ontdekt; de natuur- kundigen en de fokkers kennen en gebruiken ze sedert lang. � Dat is waar, maar niemand heeft ze beter dan Darwin op den voorgrond weten te plaatsen, niemand heeft ze met evenveel schranderheid weten te analyseeren en er de altijd en overal werkende kracht van aan te toonen. Het Cogito, ergo sum* staat reeds in Augustinus. Wie zou er echter de verdienste van aan Descartes durven te ontnemen? Behalve dezen eersten aan de natuurlijke historie bewezen dienst, heeft Darwin een tweeden aan de dierkunde bewezen.

		1) Agassiz. � De l\'Eapice, blz. 889.

-ocr page 273-



		261

		Hij heeft de aandacht opnieuw gevestigd op het kunstmatige karakter van de klassifikatie. De bespreking van zijn denkbeel- den. heeft de verborgen gebreken van de nomenclatuur, de onze- kerheid en de verwarring, die zelfs in den grondslag der stelsels heerschten, de ougeloofelijke anarchie in de bepalingen, een ou- vermijdelijk gevolg van de anarchie in de denkbeelden, blootge- legd. Zelfs al had Darwin aan de natuur haar geheim niet ontrukt, zou hij er echter in geslaagd zijn om, door allen tot onder- zoekingen en arbeid aan te prikkelen, een groot aantal ver- meende soorten te doen schrappen. De Catalogus van de Na- tam zal daardoor zooveel te gemakkelijker op te maken zijn; Cuvier zal zich in dit opzicht niet over zijn geleerden tegen- stander te beklagen hebben. Eene ernstige, hoewel onjuiste theorie is dikwijls de toevallige oorzaak van de gelukkigste ontdekkingen door den levendigen stoot, dien zij aan den strijd geeft en van het bepaalde doel, dat zij aan de onder- zoekingen stelt. Op die wijze heeft het opnieuw verschijnen van de theorie der generatio spontanea Pasteur ge- leid tot zijne ontdekkingen omtrent de verspreiding der kie- men en deze tot de onderzoekingen, waarmede zich thans Tyndall en andere uitnemende natuurkundigen bezighouden. Wat het meeste kwaad aan de theorie van Darwin gedaan heeft, zijn de overdrijvingen van zijn verblinde aanhangers, vooral die van den Duitscher Haeckel l). Met eene ongeloofe- lijke driestheid heeft deze ,.,-de ontwikkeling der organische rijken en de afstamming der typen van elkander door middel van eene reeks van geslachtsboomen voorgesteld." De eerste dier geslachtsboomen geeft eene voorstelling van den oorsprong van alle georganiseerde wezens. Het punt van uitgang is ��n enkel, autogeen (uit zichzelf ontstaan) wezen, dat het aanzijn geeft aan drie takken. De eerste stelt het oorspronkelijke type van het plantenrijk, de derde het oorspronkelijke type van het

		1) Agassiz. De l\'Espice, blz. 384. � Men kan daar een volledige uiteenzetting van de klassifikatie van Haeckel en de diagrammen, waarvan zij vergezeld gaat, vinden.

-ocr page 274-



		262

		dierenrijk en de tusschen deze beide gelegene het oorspron* kelijke type voor van wezens, die Haeckel Protisten noemt, en �die noch tot het dierenrijk, noch tot het plantenrijk schijnen te behooren" 1). Dergelijke romaneske buitensporigheden bederven de beste zaken. Darwin heeft, gelijk Agassiz erkent, geen schuld aan deze dwaze overdrijvingen. Niettegenstaande zijn voorkeur en zeer natuurlijke partijdigheid voor eene theorie, waarvan hij de vader is, erkent hij de desiderata en legt de tegenwerpin- gen bloot met eene oprechtheid, die voor hem inneemt, en eene loyauteit, die verrukt. Welke dan ook de indruk is, die zijne verhandeling over den oorsprong der soorten maakt, er is geen lezer, die, overtuigd ot\' niet, als hij het boek sluit, zich niet vol bewondering gevoelt voor de uitgebreide kennis van den natuurkundige en doordrongen van de eerbiedigste achting voor den zielenadel en het karakter van den mensch. 1) De schrijver vaart hier iu een noot op de hatelijkste wijze tegen het �ly- risme" der Duitschcrs en in het bijzonder tegeu dat van Haeckel nit, dat in een allerbelachelijkst daglicht geplaatst wordt. Wij vertalen dezen uitval niet. Haeckel staat overigens te hoog om door mijnheer Kerri�re, die geen andere verdienste heeft dan een aardige compilatie over het Darwinisme gemaakt te hebben, be- leedigd te kunnen worden. De gehcelc uitval vindt wellicht hare verklaring in de door den oorlog van 1870 bij de Franschen tegen de Duitschcrs opgewekte antipathie. Darwin zelf heeft in zijn �Descent of Man" (Deel 1, blz. 4) ten volle de solidariteit met Haeckel aanvaard en zijne hooge waardeering van den arbeid van dien geleerde uitgesproken. Haeckel zelf erkent. dat zijne stamboomen slechts voorloopig zijn, ja spreekt luide den wensch uit, dat de wetenschap zoo vooruit inoge gaan, dat over weinige jaren niets van de stamboomen overblijft, omdat zij door andere beter bewezeue vervangen zijn! Vertaler.

-ocr page 275-



		TWEEDE AFDEELING. EEESTE HOOFDSTUK. �M�TI8SAGE."

		_ffM�tissage" noemt men de kruising tusschen twee tot de- zelfde soort behoorende rassen; de rasbastaard (,/tn�tis") is het voortbrengsel van deze vereeniging. I. � Gemakkei ij kheid en vruchtbaarheid der kruisingen. � Al onze tamme rassen, schapen, runderen, paarden, duiven, kruisen zich met het grootste gemak. Deze kruisingen geven het aanzijn aan rasbastaarden, die op hunne beurt ouders worden en niet minder vruchtbare rassen vormen. Evenzoo is het met de planten gelegen. De waarnemingen eu proeven, hetzij door de uitstekendste natuurkundigen, zoo- als Isidore Geoffroy, Naudin , Darwin, enz., hetzij door En- gelsche en Fransche kweekers gedaan, hebben dit punt boven allen twijfel verheven. II. � Spontane vorming van bastaardrassen. � Niet alleen kruisen de rassen zich gemakkelijk onder het op- zicht van den mensch, maar zij doen het ook spontaan (uit zichzelve), zonder medewerking van den mensch en dikwijls tegen zijn zin. De straten en de dakgoten zijn het bekende

-ocr page 276-



		264

		tooneel, waar, op gene de minnehandel der honden, op dezer die van onze katten plaats grijpt. Ziedaar eene reeks van proef\' nemingen, die voortdurend onder onze oogen genomen worden. Evenzoo is het met de rassen van schapen, varkeus, runderen enz. gelegen. In wilden toestand kruisen deze rassen zich met hetzelfde gemak en evenzeer uit zichzelve. Het is bekend, hoe talrijke en wel uitgedrukte rassen de paarden, de runderen, de honden, allen gesproten uit door de Europeanen ingevoerde tamme voorouders, in Amerika door hunne vrije vereenigingen gevormd hebben. ,/Na een klein aantal geslachten hebben tamme varkens, losgelaten in een woud, waarin wilde zwijnen voor- kwamen , het aanzijn gegeven aan talrijke bastaarden, wier ras de wilde individuen vervangen heeft, die op het punt waren te verdwijnen ¹)." III. � Schommelingen, voordat een ras goed. gevestigd is. � De rassen vestigen zich niet dadelijk. �us- schen de neiging om een afwijking, die zich voorgedaan heeft, over te planten en de neiging om het onveranderde type der voorouders terug te geven, heeft een strijd plaats, die langer of korter duurt; bijna nooit dan na verloop van meerdere geslachten wordt eene uit eene eerste kruising ontstane verschei- denheid standvastig en vormt een nieuw ras. IV. � Kenmerken der ras bastaarden (,/m�tis"). � 1°. Evenwicht tussohen de voedings- en voortplantingsorganen. Welke ook de afwijkingen zijn, die de rasbastaarden bij de plan- ten getoond hebben, het is een standvastig en kenmerkend feit, dat men bij hen volstrekt geen overwicht van de voedings- organen over de voortplantingsorganen kan opmerken. Het phy- siologisch evenwicht is bij de bastaarden even volkomen geble- ven, als het bij de ouders maar kon zijn. Dit feit bewijst op zichzelf reeds, dat de voortplantings-functies al hare kracht behouden hebben. Evenzoo is het met de dieren gele-

		1) De Quatrcfages. � Revue des Cours scientifiquvs, dl. VI, bl. 86.

-ocr page 277-



		265

		gen: de voortplantingsorganen zijn met de voedingsorganen in evenwicht. Opmerking. � Er heeft somtijds een belangwekkend ver- schijnsel plaats, dat op zeer duidelijke wijze het bovenvermelde feit omtrent het evenwicht bevestigt. Als de mensch met een gemakkelijk te begrijpen doel, de fokkerij van de tamme ras- sen zoodanig inricht, dat het vetworden er door bevorderd wordt, verhoogt hij dikwijls bovenmate de werkzaamheid der voedings- functies. Krachtens de wet der schommeling wordt het evenwicht ten nadeele der voortplanting verbroken, en worden de vereenU gingen tusschen al te vette individuen van hetzelfde ras on- vruchtbaar. Om het zijn vruchtbaarheid weder te geven en die zelfs te doen toenemen, is het voldoende dit vette ras met andere gewone en magere rassen te kruisen. 2°. Gelijkenis. � Als een kind zoowel op zijn vader als op zijn moeder gelijkt, zegt men, dat de gelijkenis tw eezij- dig of bilateraal is. Gelijkt hij slechts op een van beiden, dan is de gelijkenis eenzijdig of unilateraal. Als de bilaterale gelijkenis zich in twee gelijke deelen ver- deelt, is zij gemiddeld (�moyen"); als zij meer overhelt, nu eens naar den kant van den vader, dan eens naar dien van de moeder, noemt men ze gemengd (,/mixte"). De gelijkenis der rasbastaarden op hunne ouders is somtijds unilateraal; in de overgroote meerderheid der gevallen is zij bilateraal. Deze laatste, die zeer verschillend is, is nu eens gemiddeld, dan weder gemengd. Hier is de meening van Isi- dore Geofi\'roy van groot gewicht, want hij heeft zich zijn leven lang met deze quaestie beziggehouden; hij heeft op het Mu- seum uiterst talrijke proeven gedaan en zien doen: ,/De ras- bastaarden , zeer verschillend in hun betrekkingen van gelijkenis op hunne ouders, kunnen gemengd zijn. De soortbastaarden (hybriden) zijn zulks altijd." Tot ondersteuning van zijn oor- deel haalt hij de kruising tusschen\' het zwarte damhert en het witte damhert aan, waaruit afwisselend zwarte, witte, grijze of gevlekte jongen geboren worden, dat wil zeggen, jongen, die

-ocr page 278-



		266

		een voorbeeld geven van alle mogelijke dooreenmengingen van de zwarte vacht met de blanke vacht. Deze verscheidenheid vermindert, naarmate de rassen uiteenloopen en standvastig worden. De waarneming van Isidore Geoffroy omtrent de kruising van het zwarte en het witte damhert vereeuigt de beide tegenovergestelde gevallen van uuilaterale en bilaterale gelijkenis Een soortgelijke uitkomst werd door Burdach opgetee- kend bij de kruising van de witte muis en de zwarte muis; door Girou de Buzareingue bij de kruising van een zwarten stier en een witte vaars; door Grognier bij die van een zwar- ten hengst en eene witte merrie. De kenmerken van den vader en van de moeder kunnen, als zij zich in de rasbastaarden vereenigen , met elkander versmel- ten en gemiddelde kenmerken vormen. Voorbeeld van ver- smelting: grijs damhert, grijze muis enz., gesproten uit zwarte en witte ouders. De kenmerken van den vader en de moeder kunnen zich ook onveranderd naast elkander plaatsen. Voorbeeld van naast eik- ander plaatsing (juxtapositie): bont paard, bonte stier, gevlekt damhert enz. gesproten uit een zwarten vadsr en eene witte moeder. � Deze versmelting en deze naast elkander plaatsing geschie- den even goed met de ledematen als met de kleur ^]). Opmerking. � Daar dezelfde verschijnselen van gelijkenis, van versmelting en naast elkander plaatsing ook bij de soort- bastaarden (hybriden) voorkomen, volgt hieruit, dat zij niet voor onderscheidende kenmerken van de rasbastaarden (,/m�tis") kunnen dienen. V. � Ata vis me. � Het atavisme is een plotselinge te- rugkeer tot het vaderlijke type ²), dat tusschenbeiden bij sommige individuen van een bastaardras plaats heeft. Wij heb- ben reeds vroeger het opmerkelijke voorbeeld aangehaald van 1) Men vergelijke hetgeen op blz. 300 over den muilezel gezegd wordt. 2) Of tot het moederlijke type. Vertaler.

-ocr page 279-



		267

		een bastaardbrakhond, die met eene teef, welke een brak van zuiver ras was, gekruist, een patrijshond voortbracht. Ziehier eenige andere voorbeelden: In Andalusi� fokt men een zwart schapenras, waarvan de wol een grof laken levert, dat bij de matrozen zeer gezocht is. Sedert eeuwen doodt men zorgvul- dig alle lammeren, die witte vlekken vertoonefi, en toch wor- den er alle jaren nog enkele geboren. Een door Darwin aangehaalde fokker, Toilet, wilde, na zijne hoenders met hoenders van Maleisch ras gekruist te hebben, zich vervolgens van dit vreemde bloed ontdoen. Na hiertoe veertig jaren pogingen in het werk gesteld te hebben, had hij er nog niet geheel in kunnen slagen; altijd verscheen het Maleische bloed opnieuw bij eenige individuen van zijn kippenhok. Het ras van zijdewormen met witte cocons van Valleraugues (Gard), in 1710 uit den Libanon ingevoerd, gaf altijd enkele gele cocons, niettegenstaande de grootste zorg aangewend werd om het zuiver te houden. Dit atavisme, dat zich in de kleur van de zijde openbaarde, heeft meer dan honderd jaren stand gehouden. Tegenwoordig bestaat het ras van Villeraugue niet meer; de p�brine l) heeft het vernietigd. Darwin heeft het volgende feit opgemerkt: Wanneer rassen van verschillende kleur gekruist worden, hebben de bastaar- den, zelfs onder de oudste en zuiverste, eene sterke neiging om tot het oorspronkelijke type terug te keeren. Eerste voorbeeld. � Onze duiveurassen stammen allen van de rotsduif (Columba livia) af, zooals Darwin in een be- wonderenswaardig werk aangetoond heeft ²). Deze natuurkun- dige slaagde er in, door twee duivenrassen, het eene zwart eu het andere wit, met elkander te kruisen, van het derde ge- slacht af de blauwe kleur van de rotsduif opnieuw te voor- schijn te doen komen.

		1) Eene epidemische ziekte bij de zijdewormen. Vertaler. 2) Darwin, Vurialions, hoofdstuk V.

-ocr page 280-



		268

		Tweede voorbeeld. � Onze hoenderrassen stammen af van den uit Indi� afkomstigen Gallus Bankiva. Door een Spaan- schen haan van zuiver ras en zekeren oorsprong te kruisen met rassen, die in kleur geheel en al van hem verschilden, heeft Darwin de kleuring van den Gallus Bankiva opnieuw te voorschijn gebracht !). VI. � Oorzaken van de vorming van rassen. � De twee werkende oorzaken van de vorming van rassen zijn: de Erfelijkheid en het Medium, waarvan de werking, hoewel verschillend, gelijktijdig is; de eerste is behoudend, het tweede wijzigend. De mensch, wiens tusschenkomst bij de vorming van tamme rassen zooveel vermag, doet eigenlijk niets anders dan de natuurkrachten in een bepaalde richting laten werken en door een verstandige en voortdurende hulp de volkomen werking van hunne functioneele energie verzekeren. 1°. Werking der Erfelijkheid. � De wet der erfelijkheid is het geheele wezen onveranderd terug te geven. Maar bij de vorming van een individu, dat tot de hoogere klassen van het dierenrijk behoort, is niet een enkel wezen de voortbrenger, maar doen twee elementen, het vaderlijke en het moederlijke, door hunne vereeniging het nieuwe wezen geboren worden. Nu brengt ieder hunner een geheel van eigen kenmerken aan; het is uit de versmelting, de verbinding en zelfs uit den strijd tusschen deze beide bijzondere aanbrengsels, dat de physiolo- gische toestand van het kind voortvloeit. Het aldus gevormde kind heeft neiging om de afwijking, die het van zijne ouders onderscheiden heeft, erfelijk over te planten, en zoo verder. Bijgevolg is de samenwerking van twee elementen, het vader- lijke en het moederlijke, bij de voortplantingshandeling, on- afhankelijk van elke andere oorzaak, eene bron van afwijkingen. De afwijking eens voortgebracht zijnde, brengt de erfelijkheid

		1) Darwin. De l Origine des Esp�ces, blz. 34, � Variations des Animaux, hoofdst. V en VII.

-ocr page 281-



		269

		haar op het nageslacht over; zij is de behoudende kracht bij uitnemendheid ). 2°. Werking van het Medium* (klimaat, voedsel, enz.) � De werking van het medium doet zich reeds v��r de geboorte bij den embryo gevoelen. De proeven tot het kunstmatig voort- brengen van monsters van Etienne Geoft\'roy-Saint-Hilaire, in onze dagen met zooveel bekwaamheid door Dareste voort- gezet, hebben dit feit boven allen twijfel verheven: monsters toch zijn niets anders dan overdreven verscheidenheden. Men heeft in de voorgaande hoofdstukken talrijke voorbeel- 1) Ziehier eenige voorbeelden van erfelijkheid bij den meusch: 1°. Se grootte. � Een te sterke wanverhouding tusschen de grootte van twee echtgenooten kan de oorzaak zijn van miskraam bij de vrouw. Evenzoo is het / met den omvang van het hoofd en de breedte der schouders gelegen. De moeder van den geneesheer Forestus, die tengevolge van deze wanverhouding tusschen hanr en haar man bijna in de kraam gestorven was, weigerde hare dochter aan een jong mensch, die opmerkelijk breede schouders had. 2°. Tmeelings-vruchtbaarheid. � Er zijn famili�n , bij welke het vermogen om tweelingen voort te brengen, gedurende eene reeks van geslachten van vader op zoon overerft 1). 3°. De aanleg tot cf het vermogen van weerstand te bieden aan zekere epide- mi�n. � De familie van den heer Fod�r�, professor aan de Ecole de Mcdecine, behield gedurende drie geslachten het vermogen om weerstand te bieden aan de kinderpokken: de koepokken kwamen eerst op bij de kinderen van het vierde geslacht. 4°. Ziekelijke aandoeningen. � Vallende ziekte, krankzinnigheid, longtering en zelfs rheumatisme kunnen erfelijk zijn, daarbij dikwijls van den grootvader op den kleinzoon overspringende. 5°. Aandoeningen , die het gevolg zijn van den toestand, waarin zich een der ouders voorbijgaande op het oogenblik d*r ontvangenis bevond. � Stompzinnigheid en vallende ziekte bij het kind zijn zeer dikwijls het gevolg van den staat van dronkenschap, waarin zich de vader op het oogenblik der voortplanting bevond. De dronkenschap is een wezenlijke misdaad; niet slechts verdierlijkt zij de ziel en verwoest zij de gezondheid, maar daarenboven bederft zij de nakomelingschap in hare kiem en begaat daardoor een aanslag op het bestaan zelf van het vader- land en van de menschheid.

		1) Het schijnt mij waarschijnlijker, dat dit vermogen van moeder op dochter overerfelyk zijn kan, daar tweeliugsgeboorten afhangen van het aaatal gelijktijdig rijpe en !>e- vruchte eitjee. Vertaler.

-ocr page 282-



		270

		den gezien van door het medium voortgebrachte afwijkingen. Zoo worden de eieren van zalinforellen in sommige beken blank; zoo verliezen de Europeesche kuikens hun dons, als zij naar de Antillen overgebracht worden; zoo behouden de schapen hun wol op de hoogvlakten der Cordilleren en verliezen haar, als zij in de vlakte afdalen enz. De Europeesche hond voedt zich met vleesch; in Polynesi� eet de hond vruchten; bij de Es- kimo\'s voedt hij zich met zeewier en visch, waaruit zeer groote afwijkingen tusschen deze verschillende dieren ontstaan. 3°. Richtende werking van den mensch. � De mensch slaagt er door de richting, die hij aan de natuurkrachten geeft, in om rassen te scheppen, om ze op wezenlijk verwonderlijke wijze te wijzigen. Niet alleen worden de uiterlijke kenmerken ge- wijzigd, ook het geraamte wordt zulks zeer aanmerkelijk; onze eenden, onze ganzen, onze duiven, al ons pluimgedierte, al het vee van onze hoeven zijn daar om het te getuigen. Zelfs de instinkten schijnen onder de hand van den fokker geboren te worden. �Men kan zeggen, dat bij elke kleine wezenlijke of denkbeeldige behoeften, die de mensch ondervindt, deze heer der schepping daaraan heeft weten te voldoen door den aan- leg van de eene of andere soort als naar zijn wil te veranderen. Zoo heeft hij den trekos en de melkkoe geschapen; den staanden hond, toen hij wilde dat het wild op hein wachtte; den haze- wind, toen hij het wilde vervolgen; den terri�r-rattenvanger, toen hij zich van een lastig dier wenschte te ontdoen. Als de behoeften of de mode komen te veranderen, ondergaat het ras- veranderingen , die aan de nieuwe eischen beantwoorden. Ons koetspaard heeft het strijdros onzer vaderen vervangen. Om kort te gaan, de mensch kneedt en modeleert thans het levende wezen, evenals hij de doode stof fatsoeneert. Een type gegeven zijnde, eigent hij zich dat toe en weet er andere uiterst ver- schillend begaafde uit af te leiden. Hij heeft vet en niets dan vet gewild en het ras der Leicester-varkens werd geboren; ijze- ren spieren en geen vet en hij is tot het type van het Engel- sche paard gekomen; hij had tegelijkertijd vet en spieren

-ocr page 283-



		271

		noodig en het Durham-rund is naar zijn behagen het slachU vee bij uitnemendheid geworden \')." En eigenlijk heeft de mensch toch niets anders gedaan dan zijn verstand gebrui- ken om de werking van het medium en van de erfelijkheid te verhoogen en in de door hem gewilde richting te leiden. Opmerking. � De planten wijken onder den invloed van het medium meer af dan de dieren. Dit komt, omdat zij, aan den grond vastgehecht, niet aan de dubbele werking der bestanddeelen van den grond en van het klimaat kunnen ont- snappen. Zij ondergaan haar geheel en al. De dieren kunnen zich integendeel gedeeltelijk onttrekken aan de uiterste afwij- kingen van het medium, dank zij hun vermogen om van plaats te veranderen ²). De waterdieren leven ten eerste in een ge- meenschappelijk medium ³), dat hun daarenboven de meest gemakkelijke wijze van verplaatsing aanbiedt. Men heeft haaien de schepen van het eene einde van den Atlantischen Oceaan naar het andere zien volgen. Vervolgens kunnen de vogels gemakkelijk de aanvallen van het klimaat ontwijken, door zich langs den luchtweg naar de het verst van hun uitgangspunt gelegen streken te verplaatsen. Onder de wilde dieren eindelijk is er een groot aantal uiterst krachtig en gaat zonder groote hindernissen van het eene land naar het andere over. Zoo hebben de leeuwen zich over geheel Afrika en zelfs over een gedeelte van Azi� verspreid; zoo vindt men den tijger tot in Siberi�. De dieren kunnen derhalve, dank zij hun vermogen om van plaats te veranderen, de inwerking van het klimaat en van den bodem met beter gevolg verzwakken, dan de plan- ten. Het natuurlijk en noodwendig gevolg hiervan is, onder de dieren, de vorming van te gelijkertijd minder talrijke en minder ver van het type verwijderde rassen. VI. Overzicht. � De soort is veranderlijk; de verschei- 1) De Quatrefages, Revue des Cours, deel V, blz. 696. 2) Dit vermogen bezitten lang niet alle dieren. Vertaler. 8) Dat hun echter zeer verschillende levensvoorwaarden biedt. Zie 8^ie Af- deeling, 2^de Gedeelte, hoofdst. 3 van dit boek. Vertaler.

-ocr page 284-



		272

		denheden en de rassen zijn de objectieve uitdrukking van deze afwijkingen. Zij zijn de ontlede soort; de nauwe band. die elk zijner leden onverbreekbaar met de anderen verbindt, is de genealogische band. Deze betrekking is van allen de belang- rijkste. De genealogische band wordt ouder anderen door drie feiten bewezen: 1°. De gemakkelijkheid en vruchtbaarheid der paring tus- schen individuen van verschillend ras (�m�tissage\'^,). 2°. De bestendigheid van dit vermogen, of de voortdurende vruchtbaarheid. 3°. Het atavisme. Deze drie feiten kenmerken de rassen, kenmerken hen al- leen en geven daardoor aan den waarnemer een middel om een rasbastaard (�in�tis") van een soortbastaard (hybride), de rassen van de soorten te onderscheiden. AANHANGSEL. Eenheid van onze tamme rassen. � De eenheid van onze tamme rassen wordt door de dierkundigen bijna eenparig voor eene zekere of bewezene zaak gehouden. De moeielijk- heden, die sommige rassen, zooals onze duiven en onze hoen- ders, aanboden, zijn door v��r korten tijd gedane onderzoekin- gen opgeheven geworden. § 1. � Vogels. 1°. Kanarievogel. � De rassen van kanarievogels, die wij in Europa bezitten, stammen allen af van de wilde kanarie- vogels, die Jean de B�thencourt in 1406 van de Kanarische eilanden medebracht. De wilde kanarievogel is groenachtig grijs van kleur met bruine vlekken. Nu is die kleur door de teelt- keus bij de Europeesche rassen zoo veranderd, dat zij afwis- selt van bleekgeel, bijna zuiver wit, tot donker jonquille- kleurig. Omtrent het vraagstuk van den oorsprong bestaat er geen inoeielijkheid, daar deze in de geschiedenis opgeteekend is.

-ocr page 285-



		273

		2°. Kalkoen. � De kalkoen, op het einde der XV^�e eeuw uit Amerika in Europa ingevoerd, bezit in wilden staat een eenvormig bruin kleed met metallieken weerschijn. Hij is als siervogel in Europa ingevoerd. Men weet, welke afwijkingen hij op onze landhoeven ondergaan heeft: men kent zwarte, wit gestreepte, grijze, rosse en witte kalkoenen. Eenheid van oor- sprong historisch bewezen. 3°. Gans. � De gans schijnt door de Grieken getemd te zijn; zij stamt af van de wilde gans, die ons alle jaren op den trek bezoekt. 4°. Eend. � De tamme eend stamt van de wilde eend af; haar temming is minder oud dan die van de gans: zij schijnt tot de eerste eeuw onzer jaartelling op te klimmen. 5°. Duiven. � Buffon en Cuvier dachten, dat onze tamme duiven afstamden van de rotsduif (Columba livia), maar ge- kruist met de woudduif [Columba palumbus). Door een prach- tig onderzoek heeft Darwin eerst de onmogelijkheid aange- wezen om meer dan een stamsoort aan te nemen, daarna heeft hij de eenheid, van oorsprong bewezen. De rotsduif is de eenige stamsoort, waaruit onze 150 (en meer) rassen van tamme dui- ven gesproten zijn. A. � Morphologisch, kan men tusschen de beide uiterste rassen evenveel tusschenvormen vinden, als men wil. B. � Physiologisch, is de kruising tusschen allen gemak- kelijk en voortdurend vruchtbaar. Darwin heeft in �enen enkelen vogel het bloed van vijf der meest verschillende rassen vereenigd, zonder dat de vruchtbaarheid er door aangetast is. Eindelijk brengt het atavisme de kleur van de rotsduif weder te voorschijn, als men twee in kleur verschillende rassen met elkander kruist.

		18

-ocr page 286-



		274

		6°. Hoenders. � Men heeft eerst tusschen drie stamsoorten geweifeld; het vraagstuk is door beslissende physiologische proe- ven opgelost geworden. De kruising met den Gallus Bankiva, eene Indische soort, was de eenige, die bastaarden inet eene voortdurende vruchtbaarheid gaf. Vervolgens heeft �arwin door de kruising van twee in kleur verschillende rassen, van het eerste geslacht af, eene kleuring verkregen, welke zeer veel geleek op die van den haan van Gallus Bankiva (atavisine) 1). § 2. � Honden. De eenheid van oorsprong van de meesten onzer tamme dieren is zoowel morphologisch als physiologisch bewezen. Onze zoo talrijke rassen van konijnen, ezels, paarden, varkens, geiten stammen van zeer bekende wilde soorten af, namelijk van het wilde konijn (Lepus cuniculus L.), den wilden ezel van Perzi� en Abyssini� ²), het wilde paard (Equus caballus), het wilde zwijn (Sus scrofa), de Aziatische Bezoargeit (Capra aegagrus). Wat de schapen en rundereu aangaat, hun oor- sprong is nog onzeker. Het vraagstuk van den oorsprong der honden eischt we- gens zijn innerlijke belangrijkheid en de geschillen, waarvan het \'t onderwerp geweest is, een uitvoeriger behandeling. Geen eene soort is zoo sterk afgeweken als deze, geen enkele andere heeft aan zoovele rassen het aanzijn gegeven. De eerste hondententoonstelling, te Parijs in 1858 door den acclimatatie- tuin gehouden, telde 180 Europeesche rassen. Nu waren al de Europeesche rassen er op verre na niet vertegenwoordigd; de rassen uit andere werelddeelen ontbraken geheel <*).

		1) Darwin, Varialiom, Deel I, blz. 251 v.v. 2) De wilde ezel van Abyssini� (Asinus ajricanus), wordt door velen voor eene andere soort gehouden dau die van Perzi� {Annus onager). Vertaler. 3) De Quatrefages, Revue des Cours, deel V, blz. 545. Zie aldaar de tabel van de voornaamste rassen, die op de Tentoonstelling van 1858 voorkwamen.

-ocr page 287-



		275

		I. Aard en uitgestrektheid der afwijkingen. � De afwijkingen zijn in alle deelen buitengewoon sterk. De afstanden tusschen de uiterste rassen zijn dan ook zeer groot. Ziehier een overzicht van de uitkomsten der onderzoekingen van de beide geleerden, die zich het meest rnet den hond beziggehouden hebben, Frederik Cuvier en Isidore Geoft\'roy St.-Hilaire: A. Grootte. � De grootte wisselt af in de verhouding van 1:5, hetgeen het verschil tusschen den ezel en het paard Ter overtreft. B. Haren. � De haren verschillen in de hoeveelheid, die afwisselt van volkomen ontbreken bij zekere rassen van de warme landen tot de dichtste pels bij de rassen van het Noorden. Zij verschillen in hoedanigheid, van zijdeachtig en fijn tot troesig en wollig. Zij verschillen in kleur van zwart tot wit, door grijs, geel, bruin, gevlekt enz. heengaande. C. Ooren. � De ooren zijn recht en kort of hangend en lang. D. Staart. � De staart kan van 21 tot 0 wervels tellen. Baron Lecoulteux toch heeft een ras verkregen, dat in het geheel geen staart bezat. E. Kop. � De vorm van den kop wisselt af van den snoet van deu dog tot dien van den hazewind. F. 1\'epels. � Gewoonlijk heeft de hond 4 borsttepels en 6 buiktepels. Sommige rassen hebben er 5 aan de eene zijde en 4 aan de andere; sommigen 4 aan de eene zijde en 3 aan de andere. G. Algemeene osteologie. � Om de uitgebreidheid der af- wijkingen op te merken, vergelijke men het geraamte van een 18°

-ocr page 288-



		276

		dog met dat van een dashond, het afgeronde schouderblad van den eerste, bij voorbeeld, met het vierkante schouderblad van. den tweede. II. Eenheid van oorsprong der houdenrassen.� Morphologie. � Frederik Cuvier verklaart, hoewel hij een aan- hanger van de onveranderlijkheid der soorten is, dat het onmo- gelijk is meer dan �ene stamsoort voor den hond aan te nemen. In dit geval zou men toch logisch genoodzaakt zijn om aan te nemen, dat meer dan vijftig haar aandeel van kenmerken gele- verd hebben. Nu bestaan er van deze vijftig voorgewende soorten minstens veertig noch in de hedendaagsche, noch in de fossiele dierenwereld. Een indirekt bewijs van de eenheid van oorsprong. Op direkte wijze wordt de eenheid van oorsprong bewezen door de tusschenvormen, die men tasseben de beide uiterste typen kan plaatsen. Zoo is de uitspraak der morphologie. Physiologie. � //Het is onaanneembaar", zegt Isidore Geoffroy, _vdat de honden van meer dan �ene soort afstammen. Hoe zou de kruising van twee dieren, welke de tegenwoordige kenmerken van het geslacht Canis bezaten, den dashond, het schoothondje, den dog hebben kunnen doen geboren worden ? Elke soort- bastaard (hybride) gelijkt op zijne ouders en houdt zelfs dik- wijls het midden tusschen hen beiden. De hybriditeit doet derhalve niets anders dan in de afstammelingen de kenmerken verbinden, die bij de stamsoorten reeds bestonden : zij schept geen nieuwe kenmerken". Een indirekt bewijs van de eenheid van oorsprong. Op direkte wijze wordt de eenheid van oorsprong bewezen door de proeven van Isidore Geoffroy, die de meest verwijderde rassen met gemak met elkander deed paren. De uit deze ver- eenigingen geboren rasbastaarden (,/m�tis") zijn eveneens vrucht- baar geweest. Derhalve wordt de eenheid van oorsprong zoowel door de morphologie als door de physiologie, hetzij direkt, hetzij in- direkt, bewezen. *

-ocr page 289-



		277

		III. Stamsoort der hondenrassen. � Welke is de stamsoort onzer hondenrassen ? Is het de wolf, is het de jakhals? § 1. � De wolf (Canis Lupu).* 1". Morphologie. � Om den hond van den wolf te onder- scheiden, heeft Linneus geen ander kenmerk gevonden dan dit: � Cauda sinislrorsum recuroa", d. i.: ,, De hond heeft een naar den linkerkant omgekrulden staart!" 2° Physiologie en zeden. � A. De jonge wolven wisselen hun melktanden, als zij ongeveer zes maanden oud zijn; het- zelfde is bij den hond het geval. \' B. De wolf is ook onderhevig aan hondsdolheid. C. �De wolven vreten elkander niet op", zegt een populair spreekwoord: dit is onwaar. Als in de troepen wolven een hunner gewond is, werpen zijne metgezellen zich op hem en verslinden hem. Evenzoo gaat het bij de troepen bijna wilde honden, waarmede de groote jagers jagen. Het gebeurt zelfs somtijds, dat de knecht, die met hunne voeding belast is, door hen opgevreten wordt, als hij een misstap doet en valt. Elkander verslinden is een karaktertrek, die aan wolven, hon- den en menschen gemeen is !). I) herodo�us. Als bij de Massageten (een Tartaarsch volk) een vader op gevorderden leeftijd kwam, doodde zijn zoon hem en maakte er een ragout van; vervolgens noodigde hij zijne bloedverwanten en vrienden uit om het van zijn vader bereide vlceschgerecht met hem te deelen. Dat was de hoogste graad van kinderliefde. UARWiN (Variations, Deel II, blz. 227): «Als de inboorlingen van Vuurland sterk door den nood geprikkeld worden, dooden zij liever de oude vrouwen om haar op te eten, dan de honden; want, zeggen zij, de oude vrouwen dienen tot niets, terwijl de honden otters vangen." Wat een practische menschen, die lieve Vuurlanders! TKANSACTIONS DE LA SOCI�T� ETHNOLOOIQUE (Deel III, blz. 248). In Aus- trali� zag Oldfield nooit een vrouwengraf en hij gelooft, dat de inboorlingen de moeite niet nemen van haar te begraven. Hij denkt, dat zeer weinigen van haar gelukkig genoeg zijn om een natuurlijken dood te sterven. �Men helpt

-ocr page 290-



		278

		D. De wolf heeft gewoonten, die hem met den hond gemeen zijn; hij eet liggend evenals deze; evenals deze weet hij voed- sel voor den volgenden dag te bewaren, krabt den grond, maakt er een gat in, waarin hij zijn voorraad nederlegt en vergeet niet dien weder te bedekken, om er de tegenwoordigheid van te verbergen. E. Het blaffen is een nagebootst geluid. Als de beschaafde hond tot den wilden staat terugkeert, wordt hij stom, gelijk men het hieronder zien zal. Wederkeerig leert de getemde wolf\' blaffen. Een jonge wolf, door eene teef gezoogd, kan blaffen, zegt de Zweedsche professor Nilsson. ,,Ik heb eene zwarte wolvin gehad", schreef de markies van Courcival aan het Journal des Chasseurs, �die thans nog opgezet in mijn huis staat en volkomen als een hond blafte." F. Het is onwaar, dat de wolf geen gezellig levend (sociaal) dier is. Dat hij in eenzaamheid schijnt te leven, komt, omdat hij in onze zoo bevolkte streken het voorwerp van onophou- delijke vervolgingen is. In de landen, waar menschelijke wo- ningen schaarsch zijn, niet alleen in Amerika, maar ook in Eusland en Rumeni�, leven de wolven in gezelschap. G. _vOnze diergaarde", zegt Flourens, �heeft onderscheidene zeer makke wolven bezeten. Een hunner bood Frederik Cuvier een voorbeeld aan van een dier diepe gehechtheden, waartoe men zelfs de soort hond nauwelijks in staat zou achten." �Deze wolf", verhaalt Frederik Cuvier, �volgde zijn meester naar alle plaatsen, gehoorzaamde aan zijne stem, toonde de meest volko- men onderdanigheid. Genoodzaakt om naar elders te gaan,

		ze gewoonlijk van kant, voor zij oud en mager wordeu, uit vrees van zooveel goed voedsel verloren te doen gaan. Om kort te gaan, men hecht zoo weinig gewicht aan haar, heizij voor of na den dood, dat men zich mag afvragen , of de man zijn hond, als deze leeft, niet geheel op dezelfde lijn als zijne vrouw stelt en of hij meer en teederder aan de eene dan aan den anderen deukt, als hij ze beiden opgegeten heeft.

-ocr page 291-



		279

		gaf zijn meester hem aan de diergaarde; toen het dier daar in een hok opgesloten werd, was het verscheidene maanden treurig en at nauwelijks. Evenwel herstelde zijne gezondheid zich; hij hechtte zich aan zijne oppassers en scheen elke andere genegenheid vergeten te hebben, toen, na achttien maanden, zijn meester terugkwam. Op het eerste woord, dat deze uit- sprak, herkende de wolf, die hem nog niet te midden der menigte bemerkte, hem aan zijne stem, en deed zijne vreugde door zijne bewegingen en zijne kreten blijken.... De wolf en zijn meester moesten elkander voor de tweede maal verlaten. Drie jaren gingen voorbij. Na verloop van dezen tijd, die zeker voldoende geweest zou zijn om den meest getrouwen hond zijnen meester te doen vergeten, kwam die van den wolf terug. Het was avond, alles was gesloten; de oogen van het dier konden het niet van dienst zijn, maar de stem van zijnen meester was niet uit zijn geheugen gewischt. Zoodra hij die hoort, herkent hij hem, antwoordt hem met geschreeuw, en zoodra de slagboom, die hen scheidde, opgeheven wordt, vliegt hij naar hem toe, liefkoost hem en dreigt zijn eigen oppassers, aan welke hij een oogenblik te voren nog blijken van genegen- heid gaf, met zijne tanden." H. De dracht van de wolvin duurt evenals die der teven 62 tot 63 dagen. Buffon had zich in dit opzicht vergist. I. De wolf en de teef, de reu en de wolvin paren geniak- kelijk met elkander, zelfs in vrijen staat. Dit feit is bij ons op het land zeer bekend. De bastaarden, die uit deze vereenigingen geboren worden, zijn vruchtbaar De proef van de kruising van eene wolvin met een brakhond in 1773 door den markies van Spon tin be- gonuen en door Buffon voortgezet, is in de natuurlijke historie vermaard. Buffon verkreeg bastaarden, die met elkander paar- den en drie geslachten van vruchtbare bastaarden gaven. Buffon zette wegens zijn hoogen ouderdom (hij was toen tachtig jaar) de proef niet verder voort.

-ocr page 292-



		280

		Later hebben andere voorbeelden hiervan zonder en met de tusscheukomst van den mensch op verschillende plaatsen vooral op het Museum plaats gehad. Besluit. � Hoe nauw de banden ook zijn, die den wolf met den hond verbinden, er is een ander dier, dat nog meer overeenkomst met den hond vertoont, namelijk de jakhals. Een opmerkelijk feit is echter de groote gelijkenis, die tusschen de honden en de wolven van een zelfde streek bestaat. Volgens Eichardson, een nauwkeurig en schrander waarnemer, is de gelijkenis tusschen de wolven van Noord-Amerika (Canis Lupus) en de huishouden der Indianen zoo groot, dat de aanzienlijker grootte en meerdere kracht van den wolf het eenige verschil uitmaken. Zelfs hun gehuil komt zoozeer overeen, dat het zoo geoefende oor van den Indiaan er door bedrogen wordt. De honden der Eskimo\'s zijn volkomen gelijk aan de grijze wolven der poolstreken, niet alleen in vorm en kleur, maar ook de grootte is bijna dezelfde. Zij kruisen zich dikwijls met de wolven en de Indianen vangen jonge wolven, om er het ras hunner honden mede te verbeteren (Dokter Kane). Er kan dus slechts weinig of geen onvruchtbaarheid bestaan tusschen den Eskimo-hond en den wolf, want anders zou men dezen niet gebruiken om het ras te verbeteren. De Eskimo-honden, zegt Dokter Hayes, zijn getemde wolven. De Hongaarsche herdershond gelijkt ook verbazend veel op een wolf. Zou men uit deze treffende overeenkomst niet moeten be- sluiten, dat de jakhals niet de eenige stamsoort der honden is, en dat verscheidene rassen in meerdere landen van de iu- landsche wolven konden afstammen? Verscheidene uatuurkun- digen hebben zulks gedacht; Isidore Geoffroy-Saint-Hilaire, welk een verklaarde voorstander hij ook is van den jakhals als stamsoort der hondenrassen, schijnt geneigd om aan te nemen, dat sommige dier rassen van den wolf zouden kunnen afstammen.

-ocr page 293-



		281

		§ 2. � De jakhals (Canis aureus). 1°. Morphologie. � _wDe hond heeft dezelfde ontleedkuu- dige bewerktuiging als de jakhalzen, zonder dat een enkel be- stendig verschil opgemerkt kan worden. De beide Ouviers en Blainville gelooven het zelve, hoewel deze uitkomst een mach- tigen bewijsgrond tegen hunne inzichten omtrent den oorsprong van den . hond vormt. De hond geeft somtijds volkomen de uitwendige vormen, het stelsel van kleuring en tot de tinten zelve van den jakhals terug." _wOp verscheidene punten van Azi�, Oost-Europa en zelfs Afrika, vindt men tegelijkertijd in wilden toestand jakhalzen, en in tammeu toestand honden, die zeer op hen gelijken, zoozeer zelfs, dat men, zooals de reizigers zeggen, niet mis- kennen kan, dat hier de voorouders en de nakomelingen nog op dezelfde plaatsen vereenigd en om zoo te zeggen, de uit- loopers van den boom nog met den stam vereenigd zijn" !). 2°. Physiologie en gewoonten. � A. Da hond bezit niet alleen de bewerktuiging van den jakhals, hij heeft er ook de gewoonten van. Zoodra de honden verwilderen, vormen zij talrijke troepen, graven zich holen, jagen gezamenlijk evenals de jakhalzen (Flourens). De jakhals maakt een hol, maar niet op de wijze van den vos en nog minder op die van den das; hij graaft zich slechts nu en dan een schuilplaats. De verwilderde hond doet zulks ook en zelfs in hoogere mate dan de jakhals. Dicht bij Ka�ro, heeft Maxime du Camp eene kolonie in holen wo- nende honden gevonden. De verwilderde honden van de la Plata-rivier jagen afzonderlijk of in troepen en graven holen voor hun jongen: punten waardoor zij op de jakhalzen gelijken, die eveneens afzonderlijk of in troepen jagen en holen gra- veu (Darvvin).

		1) Isidore Geoffroy-Saint-Hilaire. Histoire naturelle g�n�rale, Deel III, blz. 103.

-ocr page 294-



		282

		B. De verwilderde honden op het eiland Juan Fernandez verloren hun stem in minder dan 33 jaren. Eenige hunner door UUoa van dit eiland afgenomen, kregen langzamerhand het vermogen om te blaffen terug. De naar de kust vau Guinea in Afrika overgebrachte hon- den blaffen niet meer; zij huilen en janken. De honden van de Mackenzie-rivier (Noord-Amerika) zijn stom. Naar Engeland overgebracht, hebben zij nooit eigenlijk gezegd blaffen geleerd; maar een in den dierentuin te Londen geboren individu blafte even krachtig als elke andere hond van zijne grootte en zijnen leeftijd. Het blaffen is derhalve een kunstmatige stem, die vooral in het gezelschap van den mensch verkregen wordt. Indien verwilderde honden het blaffen verleeren, leeren getemde jak- halzen daarentegen blaffen. Isidore Geoffroy-Saint-Hilaire heeft in de dierganrde te Parijs dikwijls dit feit van blaffen opge- merkt. �Ik heb het op het Museum aan het geheele ge- hoor, dat een mijner lessen bijwoonde, doen hooren. Een jakhals, onderanderen, blafte volkomen als een hond. Ver- volgens voegt hij er bij: �De wolf leert ook blaffen, maar niet volkomen als een hond, ten minste in de voorbeelden daarvan, die ik verzameld heb." Niet alleen teert de jakhals blaffen evenals een hond, maar hij maakt ook alle andere geluiden, die honden voortbrengen, in het bijzonder het geluid, waardoor de begeerte uitgedrukt wordt: �Vox desiderii caninae sim�lima," heeft Pallas gezegd. C. �De stank van den jakhals wordt aan den hond terug- gegeven, als men hem met rauw vleesch en zelfs als men hem met gekookt vleesch voedt, maar in dit laatste geval wordt het doel langzamer bereikt" (Isid. Geoffroy). D. �De gewoonten van den hond en den jakhals zijn ongc- veer dezelfde. Als de getemde jakhals door zijn heer geroepen wordt, kwispelstaart hij, kruipt en gaat op den rug liggen. Hij ruikt de honden aan het achterste en watert evenals zij,

-ocr page 295-



		283

		zijdelings (Darwin). Pallas heeft de overeenkomst in de wijze van liefkozen bij beide dieren opgemerkt: ,/JIomini caudd eodem modo blanditur." Wat het gemak aangaat, waarmede de jakhals getemd kan worden, daarvan zijn bewijzen in overvloed. Ziehier onder- anderen een daarvan. Isidore Geoffroy heeft te Grenoble eeu hond, zooals men hem noemde, maar in werkelijkheid een jakhals gezien, die zacht, vertrouwelijk en aanhalend was. Hij behoorde aan een soldaat, die hem uit Afrika medegebracht had. De jakhals liep los over de straat en speelde met de wezenlijke honden. Deze beroken hem volgens hunne gewoonte eerst en ontvingen hem daarop kameraadschappelijk. Isid. Geoffroy beproefde te vergeefs hem voor geld te verkrijgen; de soldaat weigerde hem \|e verkoopeu. E. De duur der dracht is bij den jakhals volkomen even lang als bij den hond: zij is gemiddeld 63 dagen. F. De mannelijke jakhals en de teef, de reu en de vrouwe- lijke jakhals voelen zich evenzeer tot elkander aangetrokken. Niet alleen kruisen zij in gevangen staat, maar zij doen het ook uit zichzelve in vrijen staat, gelijk Pallas in het Oosten en Guyon, hoofdofficier van gezondheid van het leger, in Algeri� bewezen hebben (Isid. Geoffroy). In 1845 begon Plourens eene reeks proefnemingen omtrent de kruising tusschen den hond en den jakhals en tusschen den hond en den wolf. Zijne waarnemingen omvatten 59 baringen. Hij kruiste de bastaarden weder met elkander. De uitkomst der proefnemingen was de volgende: na verloop van drie geslachten werden de bastaarden tusschen hond en wolf onvruchtbaar; die tusschen hond en jakhals werden het eerst in het vierde geslacht. Flourens besloot er uit, dat, daar de vrucht- baarheid der bastaarden tusschen hond en jakhals niet voortdurend bleef bestaan, de jakhals en de hond tot twee verschillende soorten behooren. Bijgevolg zijn de producten van de kruising

-ocr page 296-



		284

		dezer beide diereu soortbastaarden (hybriden) en geen rasbas- taarden (�m�tis"). Tegen dit besluit maakt Darwin twee zeer gegronde tegen- werpingen : 1°. de met elkander gekruiste bastaarden waren in gevangen staat; 2". deze bastaarden broeder en zuster zijnde, hadden de vereenigingen plaats tusschen zeer nauwe bloed- verwanten. 1°. Gevangen staat. � Het is een w�lbewezen feit, dat de gevangen staat de vruchtbaarheid der wilde dieren zeer ver- mindert en ze zelfs geheel en al onvruchtbaar maakt. De dingo (wilde hond uit Australi�), die zich in vrijen staat uit zichzelven met onze in Australi� ingevoerde honden kruist, heeft bij herhaalde proefnemingen omtrent die kruising in den Jardin des Plantes gedaan, volstrekt geen resultaat gegeven. Eenige hazewindhonden uit Centraal"Afrika, door majoor Denham ingevoerd, hebben zich in den Tower te Londen nimmer voortgeplant. Het is duidelijk, dat, als de gevangen staat dergelijke uit- werkselen heeft op de individuen van hetzelfde ras of van zoo dicht bij elkander staande rassen, hij a fortiori nadeelig zal inwerken op de kruising tusschen twee ver van elkander staande rassen. 2°. Paring tusschen nauwe bloedverwanten. � De nadeelige invloed, dien de herhaalde paring tusschen bloedverwanten op de vruchtbaarheid uitoefent, is een waarheid door de dagelijk- sche praktijk der fokkers bezegeld ten opzichte der dieren; wat zeg ik? zij is het zelfs bij den mensch, daar de burgerlijke en godsdienstige wetten het huwelijk tusschen nauwe bloedver- wanten verbieden \'). Hieruit volgt, dat de proeven, door Flourens onder dergelijke omstandigheden genomen, geen stellig besluit veroorloven. Het is noodig, dat de proefneming hervat worde met eene zorg, eene strengheid, eene stelselmatigheid, die elke tegenwerping en elke vergissing onmogelijk maken. Isidore 1) Darwin. Varialioni. Het geheele XVIl^de hoofdstuk is aan dit onderwerp gewijd.

-ocr page 297-



		285

		Geoffroy had, te gelijk met Flourens de kruising van den jak- hals en den hond beproevende, slechts drie vruchtbare geslach- ten van bastaarden verkregen. Daar Flourens er vier heeft kunnen verkrijgen, is er volstrekt geen reden, waarom onder volkomen geschikte omstandigheden, de kruising niet voort- durend vruchtbaar zou zijn \'). Besluit. � Zooals het is, is het verkregen resultaat zoo aanmerkelijk, dat men zonder vermetelheid den jakhals voor den stamvader onzer hondenrassen kan houden. Van den anderen kant is de groote, hoewel geringere, ge- lijkenis tusschen den wolf en den hond, gevoegd bij de vrucht- baarheid van drie geslachten van bastaarden, zeker geschikt om onzen geest te doen weifelen ten aanzien van de eenheid van de stamsoort der hondenrassen. In dit geval zou de meening van Blainville de verschillende waardeeringen in over- eenstemmiug kunnen brengen. Blainville dacht, dat onze honden van �ene enkele uitgestorven soort afstamden. Tot steuning van deze meening heeft men in de tertiaire lagen eenige been- deren gevonden, die meer met die van eenen hond dan met die van eenen wolf overeenkomen. In de schelphoopen (kj�kken- m�ddings) van Denemarken heeft men beenderen verzameld, welke Steenstrup bewezen heeft, dat van een tammen hond afkomstig waren, hetgeen bewijst, dat de hond in Europa lang v��r den historischen tijd getemd was. In denzelfden jongsten steentijd (neolithische periode) bestond in Zwitserland een hond, die volgens Professor R�timeyer, wat zijnen schedel aangaat, het midden hield tusschen wolf en jakhals. Deze meening van Blainville aannemende, zou men den

		1) Men ziet uit deze feiten tevens, met hoe weinig recht Quatrcfages eu an- deren de beweerde onvruchtbaarheid of beperkte vruchtbaarheid tusschen nauw- verwante soorten (welk besluit berust op betrekkelijk weinige proeven op dieren in gevangen staat genomen en op kruisingen tusschen soortbastaavden (hybriden) die gewoonlijk broeder en zuster waren) als eeu afdoend bewijs tegen de theorie van Darwin, aanhalen ! Vertaler.

-ocr page 298-



		286

		hond, den jakhals en den wolf beschouwen als gesproten uit «ene zelfde fossiele soort. Het medium , eene vroeger volbrachte temming, zouden de verschillen veroorzaakt hebben, die thans de drie broeders schijnen te scheiden; met dit verschil evenwel, dat wegens ons onbekende omstandigheden, de wolf sneller van den oorspronkelijken stam zou zijn afgeweken.

-ocr page 299-



		TWEEDE HOOFDSTUK. SE HYBRIDITEJT.

		Men noemt hybridatie het kruisen van twee verschillende soorten; soortbastaard of hybride is de naam van het wezen door deze kruising, wanneer zij vruchtbaar is, voortgebracht. Hybriditeit is de toestand van een hybride plant of dier. I. � Beperkte vruchtbaarheid of volkomen on- vruchtbaarheid der paringen tusschen soorten.� Zoowel in het planten- als in het dierenrijk is de kruising tusschen twee ver van elkander verwijderde soorten altijd on- vruchtbaar. De vruchtbaarheid tusschen dicht bij elkander staande soorten is de eenige, waarvan men voorbeelden kan geven. Het is overbodig hierbij te voegen, dat het woord soort hier noodwendig in morphologischen zin gebruikt wordt �).

		1) Het is mij niet recht duidelijk, waarom dit overbodig is. MorphologUch toch verschillen vele rassen (b. v. windhond en dog, Poolsch hoen en Spaansch hoen, kropduif en postduif) veel meer dan vele soorten. Morphohgi tch is geen verschil tusschen rassen en dicht bij elkander staaude soorten aan te geven. Physiologiich, uitgaande van het begrip: voortdurend vruchtbare vormen zijn rassen, niet voortdurend vruchtbare zijn soorten, is de gcheele redeneering omtrent het verschil in vruchtbaarheid tusschen rassen en tusschen soorten een redeneering in een cirkel. Want als men twee vormen, zoodra zij met elkander voortdurend vruchtbaar blijken te zijn, dadelijk den naam van soorten ontzegt, al verschillen zij morphologisch ook nog zoozeer, dan is het duidelijk, dat het van de Darwinisten ge�ischte bewijs, dat soorten met elkander voortdurend vrucht- baar kunnen zijn, door de definitie van het begrip soort zelve onleverbaar wordt. B. v. iemand zegt s verwante soorten zijn onderling vruchtbaar, want een windhond en

-ocr page 300-



		288

		Planten. � De kruising tusschen dicht bij elkander staande soorten geeft bijna altijd hybriden; maar deze hybriden zijn meestal onvruchtbaar of keeren spoedig tot de oorspronkelijke soort terug. Op �ene uitzondering na, die van de Aegilops speltaeformis, waarover later uitvoerig gesproken zal worden, kan men stellig zeggen, dat er geen hybride-rassen bestaan, welke dien naam verdienen. Dieren. � Wilde staat. � Over het geheel zijn de parin- gen tusschen soorten in den natuurstaat uiterst inoeielijk; de dieren schijnen een tegenzin te hebben tegen deze etnigermate gedwongen vereenigingen. Tusschen zoogdieren kan men geen enkel voorbeeld aanhalen ). Bij de vogels heeft men eenige hybridaties waargenomen tusschen de patrijzen en de boschhoenders, tusschen de boe- renzwaluw en de huiszwaluw, tusschen den grijzen en den zwar- ten kwikstaart, tusschen de bonte en de zwarte kraai. Men weet niet, of uit deze vereenigingen hybriden geboren zijn, behalve uit de paringen tusschen de patrijzen en de bosch- hoenders (auerhoenders, korhoenders, sneeuwhoenders) ⁱ).* Tusschen kruipende dieren, geen enkel voorbeeld. Het blijkt uit de kunstmatige bevruchtingen, welke door Spallanzani ³) beproefd zijn, dat het sperma van de pad geen de minste bevruchtende werking op de eieren van den kikvorsch uitoe- een dog brengen vruchtbare bastaarden voort. Dit bewijst niets, is het antwoord, windhond en dog zijn twee rassen, geenszins twee soorten. Waarom zijn het geen soorten, maar rassen? historisch ontbreekt toch elk bewijs van hun eenheid van oorsprong. Zij zijn geen twee soorten, is het antwoord, daar zij te zamen vruchtbare bastaarden voortbrengen. Eenc redeneering in een cirkel! Vertaler. 1) Dit is onjuist. Zoo paart de kat somtijds met den gewonen marter (Mutte/a martel) en brengt er bastaarden bij voort (Schlcgel, Zoogdieren van Nederland, blz. 110). Vertaler. 2) Het �Rackelhoen", een hybride tusschen auerhoen en korhoen, wordt overal gevonden, waar die beide vogels naast elkander leven; het veelvuldigst in Skandinavi� (Brehm. Illustr. Thierk. IV, blz. 355). Vertaler. 3) Spallanzani, Italiaansch heelmeester en natuurkundige, geboren in 1729, overleden in 1799.

-ocr page 301-



		289

		fent. Het gif der padden vergiftigt de kikvorschen; het doodt ze over het algemeen in den tijd van een uur. Het is zelfs voldoende er eene zekere hoeveelheid van op den rug van het dier uit te storten om deze uitkomst te verkrijgen. Het oefent daarentegen op de padden zelve geen de minste giftige werking uit (Vulpian), hetgeen bewijst, dat de kikvor- schen tot eene zeer verschillende soort behooren !). Tamme of gevangen staat. � Ziehier een bijna volledige opgaaf van de hybridaties bij de zoogdieren, door toedoen van den mensch verkregen ²). 1°. Tijger en leeuw. � In gevangen staat hebben de tijger en de leeuwin het aanzijn gegeven aan hybriden ³), die nooit vruchtbaar geweest zijn ). 2°. Ezel en hemione.* � De vereeniging van de hemione en den ezel is vruchtbaar. Men heeft, op het Museum, door 1) Ferri�re is hier onvolledig en minder juist. Reeds in 1843 gaf Bronn (�Geschichte der Naiur" II, 164 v. v.) een lijst van 78 bastaardvormingen tusschen soorten; daaronder zijn er 12 van insecten (kevers, vlinders) en spin- nen, 3 van visschen, 1 van kruipende dieren, 38 van vogels en 24 van zoog- dieren, waarvan vele in den natuurstaat ontstaan waren 2) Waarom hier alleen van Zoogdieren gesproken? Tusschen verschillende 9oorten van vogels zijn in gevangen staat merkwaardige hybriden verkregen. Wij noemen hier o. a. die van den kauarievogel met den putter, het sijsje en de kneu (Schlegel, Zoogdieren van Nederland, blz. 247). In de jaargangen 1861�69 van het Fraukforter tijdschrift: �Der Zo�logische Garten" vindt men 38 gevallen van hybridatie vermeld, waarvan 31 bij zoogdieren, 6 bij vogels en I bij insecten (bijen). Ferri�re noemt eene lijst van 7 hybridatie9 bij zoog- dieren bijna volledig! Hij veronachtzaamt de Duitsche litteratuur over zijn on- derwerp wel wat al te zeer. Vertaler. 3) In eene Engelache menagerie werd eene tijgerin, uit Calcutta afkomstig, in tien jaar vijfmalen zwanger bij eenen leeuw, die in de menagerie uit een Barbarijschen leeuw en eene leeuwin van den Senegal geboren was. De dri» jongen van de laatste dracht waren de eenige, die in leven bleven. �Minder gestreept dan de ware tijgers, waren deze hybriden het meer dan jonge leeuwen bet zijn, en in dit opzicht hield hun huid het midden tusschen die der beide stamsoorten Evenzoo was het met hun geheel uiterlijk gelegen." (Gervais). 4) Daar tijgers onderling in diergaarden ook onvruchtbaar zijn (zie blz. 253, noot 1.) bewijst dit weinig. In \'t Museum te Leiden vindt men een opgezet hybride van leeuw en tijger. Vertaler. 19

-ocr page 302-



		290

		de kruising van den hemione-hengst en de ezelin, een manne- lijk hybride verkregen, dat men Polka genoemd had. Die hybride kon ezelinnen en hemione-merries bevruchten ). 3°. Ezel en merrie.* � Uit de vereeniging van den ezel en de merrie wordt het muildier geboren, een zeer vurig, maar onvruchtbaar hybride. Na de in den tegenwoordigen tijd voor- gevallen feiten nagegaan en de in ouden tijd voorgevallen feiten verzameld en kritisch onderzocht te hebben, is men tot de drie volgende besluiten gekomen: A. Volstrekte onvruchtbaarheid van de paring tusschen man- nelijke en vrouwelijke muildieren. B. Waarschijnlijke volstrek te * onvruchtbaarheid van de paring tusschen het mannelijke muildier en de merrie of de ezelin. C. Uiterst zeldzame vruchtbaarheid van de paring tusschen het vrouwelijke muildier en den hengst of ezel. 4°. Hengst en ezelin. � Het voortbrengsel van de paring tusschen het paard en de ezelin is de muilezel. Daar de muil- ezel zwakker en kleiner dan het muildier is, heeft men geen het minste belang om hein te doen geboren worden of voort te planten ²).

		1) De hemione of de schiggetai (Equus hemionus) is een dier , dat in Mongoli� en Tartarije in het wild leeft en, zooals de naam hemione (halfezel) aanduidt , het midden tusschen paard en ezel houdt. Het hybride tusschen ezel en he- mione toonde zich aanvankelijk vruchtbaar; daar de proeven niet voortgezet schijnen te zijn, kan men niet met zekerheid bewijzen, dat de hierdoor ontstane hybriden niet weder vruchtbaar en zoo in het oneindige geweest zouden zijn! Vertaler. i) Er bestaan veel meer voorbeelden van vruchtbare kruisingen tusschen ver- schillende soorten van cenhoevige dieren dan de hier opgegevene. Zoo noemt Brehm. (111. Thierl. II, blz. 879) bastaarden van : Zebra met ezelin, hemione met zebra merrie, ezelhengst met zebra, hemione met quagga en ezelin, hybride Dan zebra en"jBzelin met een pony. Vertaler.

-ocr page 303-



		291

		5°. Wolf en hond. � Zie het vorige hoofdstuk; zie ook aldaar omtrent de kruising van hond en jakhals \'). 6°. Haas en konijn. � Men noemt de voortbrengsels van de paring tusschen haas en konijn leporiden. Deze paring, het eerst in 1774 door den abt Dominicus Gagliori geconsta- teerd, is in 1850 het voorwerp van eene industrieele exploitatie geweest, van de zijde van Roux, president van de Maat- schappij van Landbouw te Angoul�me. Uit een lang twistge- schrijf, uit een ernstig onderzoek en uit proefnemingen met goed gevolg door Guyot gedaan, blijkt dat de haas zich met vrouwelijke konijnen verbindt en het aanzijn geeft aan hybriden, die bij het derde geslacht tot het type konijn terugkeeren ⁱ). 7°. Geiten en schapen. � In Chili kruist men gemakkelijk den bok met het schaap ³). De hybride, dien men �chabin" of ovicapra noemt, is het voorwerp van eenen voordeeligen handel. Volgens � de beslissende getuigenis van Gray, keert de �chabin" na verloop van eenige geslachten tot de zuivere soorten terug ⁴).

		1) Ook vos en teef geven met elkander vruchtbare bastaarden (Vogt, �Vorle- sungen �ber den Menschen", II,, blz. 216). 2) Dit is minder juist. Na gedurende een veel grooter aantal geslachten hun bastaardkenmerken behouden te hebben , hebben de leporiden zich in twee af- deelingen gescheiden, waarvan de eene volkomen met het type konijn overeen- komt, doch de andere wel is waar veel op het type haas gelijkt, doch daarvan echter in verschillende opzichten vrij sterk afwijkt. 3) Bij ons gelukt deze kruising niet. Wel een bewijs, hoezeer het medium op de vruchtbaarheid der kruisingen tusschen soorten inwerkt en hoe voorbarig het derhalve is uit eenige weinige, meest in diergaarden genomen proeven om- trent hybridatie, beslissende gevolgtrekkingen omtrent het verschil tusschen rassen en soorten en omtrent de juistheid of onjuistheid van de theorie van Darwin te willen maken. Vertaler. 4) De ram en de geit geven geen bastaarden met elkander. Behalve het hier aangehaalde zijn nog o. a. de volgende voorbeelden van vruchtbare hybri- den bij herkauwende dieren bekend: 1°. Steenbok en geit. (Vogt, �Vorlesungen �ber den Menschen", II, blz. 216). 19*

-ocr page 304-



		292

		II. � Ongeregelde afwijking en terugkeer tot het type. � Een voorbeeld van ongeregelde afwijking niet terugkeer tot het type is reeds hierboven gegeven (kruising van .het gele vlaskruid met het roode vlaskruid). Ziehier een ander aan het dierenrijk (de insecten) ontleend. Wij bedoelen de kruising van den Ailanthuszijdeworra {Bornby.v Cynthia) met den Kiciuuszijdeworra {Bombyx arrindia), in 1859 door Gu�rin de M�neville beproefd. De verkregen hybriden geleken op beide typen, maar het meest op het type van den Ailanthus- zijdeworm. Dit algeineene karakter werd zoowel bij de vlinders als bij de cocons teruggevonden. Met elkander gekruist gaven zij een tweede geslacht, waarbij de eenvormigheid, die hen kenmerkte, verdween: er ontstond verschil in kleuren zoowel bij de vlinders als bij de cocons (ongeregelde afwijking) !). Bij de derde generatie keerden sommigen van de voortgebrachte hybriden tot het type van den Ricinuszijdeworm, anderen tot dat van den Ailanthuszijdeworm (bijna allen tot het eerste) terug (terugkeer tot het type).

		2°. Gemsbok en geit (Schleiden, in zijn hoogst lezenswaardige artikelen, �Ueber der Dar» mismus utii die damit zusammcnhangendcn Lehren" in � Untere Zeit , 1869, blz. 62.) 3°. Bison en koe ; de bastaarden ziju met elkander weinig vruchtbaar; kruist meu ze echter nogmaals met de stamsoort , dan ontstaat een quarteron hybride, die zeer vruchtbaar is, eene tusschensoort tusschen de stamsoorten vormt en tot \'I oneindige vruchtbaar is (Broca, aangehaald bij Vogt, �Vorlesungen �ber den Menschen", II, blz. 213). 4°. Yack \\Bos grunniens) en koe (Schleiden, ibid.) 5°. Kameel en dromedaris. De bastaarden zijn onderling en met hun stamsoor- ten volkomen vruchtbaar (ten minste te Bochara , Schleiden , ibid.) 6°. Lama, en alpaca (Vogt, �Vorlesungen �ber den Menschen", II, blz. 216). 7°. Vigogne en alpaca (ibid). Bedenkt men nu met hoe betrekkelijk weinig soorten de vorming van hybriden beproefd is, dan zal meu verbaasd staan over het aanmerkelijke resultaat en tot de conclusie komen, dat bij par ing tusschen nauwverwante soorten altijd groote kans bestaat, dat vruchtbare bastaarden geboren zullen worden. Vertaler. 1) Dezelfde soort van ongeregelde afwijking is ook bij stellige rasbastaar- den opgemerkt. (Zie Darwin, Fariation , Duitsche uitgaaf, II. blz. J28, 138) en kan derhalve niet als onderscheiding tusschen �m�tissage" en hybridatie dienen. Vertaler,

-ocr page 305-



		293 III � Enting bij dieren en planten. �Men weet, dat men onder het enten van de eene plant op de andere verstaat het overbrengen van een gedeelte (een knop !)) vau eene plant op den stam van eene andere. Nu kan de enting plaats hebben tusschen rassen van eenzelfde soort of tusschen soorten van hetzelfde geslacht, of tusschen soorten van ver- schillende geslachten. Men heeft daar dus verschijnselen ovcr- eenkomstig, maar eenvoudig overeenkomstig, met die van de �m�tissage" en hybridatie. Het blijkt uit de met planten genomen proeven, dat de enting altijd gelukt tusschen rassen van verschillende soorten, op voorwaarde, dat men de gewone voorzorgen neemt; dat zij dikwijls gelukt tusschen soorten van hetzelfde geslacht, hetgeen de grens van de voortplanti?ig uitbreidt; dat zij nooit gelukt tusschen soorten van verschillende geslachten ~). In de laatste jaren hebben verscheidene bekwame physiologen proeven omtrent dierlijke enting genomen, die met goed ge- volg bekroond geworden zijn. Onder dierlijke enting verstaat men het overbrengen van een deel van. een dier op een ander dier. Twee proefnemers, de heelkundigen Ollier en Paul Bert, hebben zich vooral in deze nieuwe richting onder- scheiden. Ollier heeft stukjes beenvlies (een vezelig, wit en taai vlies, dat het been omringt) van het eene dier op andere ♦ van dezelfde soort of van verschillende soorten overgebracht. In het eerste geval heeft hij de in het nieuwe organisme 1) Zoo een knop overgebracht wordt, noemt men zulks oculeeren. Onder enten vau eene plant verstaat men in het Nederlaudsch het overbrengen van een twijg of tak van eene plant op ecu vreemden stam. Vertaler. 2) Dit is onjuist; men kan b.v. zeer goed peren (Pi/rus communis) op kwee�n (Cydonia vulyaris), en op lijsterbessen (Sorius avcuparia) enten. Evenzoo knu men peren {Pyrus communis) op amandelen \\Amyydalis communis) enten , schoon deze beide niet alleen tot verschillende geslachten, maar zelfs tot verschillende natuurlijke famili�n behooren. Soms is de enting van zeer heterogene planten op elkander, b.v. vau tamme kastanjes op eiken (Seubert, Ut plantenkunde algemeen bevattelijk voorgesteld, Ned. vert. van Dr. C. A. J. A. Oudemans, 2^d« druk, blz. 200) gelukt! Vertaler.

-ocr page 306-



		294

		overgebrachte ent er zich altijd zien ontwikkelen en een nor- maal beenweefsel zien voortbrengen. In het tweede geval heeft zij er zich altijd in misvormd en volstrekt geen weefsel doen geboren worden. Paul Bert heeft vooral ge�xperimenteerd met rattenstaarten, die hij overgebracht of onder het vel van verschillende dieren gestoken heeft. Op ratten en veldmuizen gelukte de proef altijd. Zoo verkreeg b v. een stuk van den staart van een jonge rat, twee centimeters lang, onder het vel van een rat van denzelfden leeftijd gebracht, in drie maanden de nor- male ontwikkeling van negen centimeters. Bij honden en katten had de inplanting van korte stukken rattenstaurt altijd een der beide volgende uitkomsten: of wel er had ontsteking, ettering en eindelijk uitdrijving van dit vreemde lichaam plaats; of wel het werd door eene soort van plaatselijke spijsvertering geab- sorbeerd. Men ziet hieruit, dat de verschijnselen van dierlijke enting eene groote overeenkomst met die van �m�tissage" en hybri- datie vertoonen. Aanhangsel. � Men kan met zekerheid zeggen, dat een van het lichaam van een dier afgescheiden deel gedurende eenigen tijd een individueel leven behoudt. Welke is de duur en de kracht van dit partieele leven? Ziehier de uitkomst van eenige proeven. Ollier heeft opgemerkt, dat een stuk beenvlies, van een sedert vier en twintig uren gestorven konijn genomen, nog vatbaar was om op een ander konijn ge�nt te worden. Nog sterker: dit weefsel behield de eigenschap om een nieuw been te doen geboren worden. Het had dus, na hetgeen men den dood van het dier noemt, zijn individueel leven en bijzondere eigenschappen bewaard. De verwonderlijkste enting is misschien de volgende: Bert sneed den staart van een rat af, deed dien in het lucht- ledig van een luchtpomp en in tegenwoordigheid van gecon- centreerd zwavelzuur droogen, om hem al de vochtigheid te

-ocr page 307-



		�95 ontnemen, die hij kon bevatten. Daarna plaatste hij hem in een glazen buis en liet hem daar vijf dagen in. Na verloop van dien tijd stelde hij hem gedurende verscheidene uren in een draagstoof aan eene temperatuur van 98° Celsius bloot, vervolgens plaatste hij hem andermaal vier dagen lang in de buis. Eindelijk de proef voldoende rekenende, entte hij deze wezenlijke dierlijke mummie op eene andere rat. Hij slaagde volkomen. De ent vatte zoo goed, dat zich drie maanden later in het ge�nte gedeelte vaten gevormd hadden, volkomen alsof het geheel versch van het eene dier op het andere o ver- geplant was. Bert heeft ook met volkomen goeden uitslag beproefd twee dieren aan elkander te doen groeien; hij noemt dit de Sia- meesche enting. 1°. Siameesche enting tusschen individuen van hetzelfde ras. � Twee witte ratten, veertien dagen oud, werden met het zijde- lingsche gedeelte van het lichaam aan elkander gehecht. Daartoe werd eene wonde aan de huid gemaakt, een naad verbond van de eene rat op de andere de lippen van deze tusschen haar beiden liggende wond; eindelijk hield een verband de beide diereu zoo goed tegen elkander, dat zij na verloop van zes dagen stevig door het lidteeken verbonden waren en men ze aan zichzelve kon overlaten. Door middel van een alcoholische oplossing van atropine bewees Bert, dat de vaten der beide dieren met elkander in gemeenschap stonden. 2°. Siameesche enting tusschen individuen van dicht bij elkander slaande soorten. � Een witte rat werd aan een bruine rat, een andere witte rat aan een Barbarysche rat gehecht. Bert heeft opgemerkt, dat twee aan elkander gegroeide ratten een afkeer van elkander krijgen, die met den leeftijd toeneemt. Na verloop van hoogstens twee maanden moet men ze van elkander scheiden, zij zouden elkaar verslinden. 3°. Siameesche enting tusschen individuen van verwijderde

-ocr page 308-



		296

		soorten. � De operatie is moeielijk en vereischt de grootste voorzorgen. Bert is er in geslaagd eene rat en eeue. kat aan elkander te doen groeien (Dr. Marey)! De anomali�n van de dieren, die in kermistenten vertoond worden , zijn algemeen door dierlijke entingen voortgebracht. IV. � Geen enkel hybride ras onder de dieren. � 1°. Er bestaat feitelijk geen enkel hybride ras van wilde dieren of huisdieren !). 2°. Alle keeren, dat de kruising tusschen soorten vrucht- bare hybriden gegeven heeft, zijn deze na verloop van eenige geslachten tot het vaderlijke of moederlijke type teruggekeerd. De ongeregelde afwijking en de terugkeer, tot het type verhin- deren dus de vorming van een hybride ras. V. � Een enkel hybriderasonderdeplaiiten. � Het besluit zou hetzelfde zijn voor de kruising tusschen plant- soorten, zonder �ene merkwaardige uitzondering, die verdient verhaald te worden. Men weet, dat de oorsprong van onze tarwe nog onbekend is. Van den anderen kant bestaat er in Azi� eene soort Aegilops genaamd ²), die, hoewel kleiner dan de verschillende rassen van onze tarwe, er veel op gelijkt. De Aegilops- ovata, een der rassen van de sooit\\Aegilops ³), is in het zuiden van Frankrijk zeer alge- meen. In 1857 vond Esprit Fabre, uit de stad Agde, op den kant van een korenveld een aar, die kenmerken vertoonde tusschen die van Aegilops en Triticum in liggende en die men reeds

		1) Het is mij niet recht duidelijk, hoe dit voov wilde dieren met zekerheid uitgemaakt kan worden. Stel: er zijn twee zeer dicht bij elkander staande wilde soorten en een derde, die er juist het midden tusschen houdt. Hoe zal men nu bewijzen, dat de derde soort oorspronkelijk niet ontstaan is als hybride der beide andere. Vertaler. 2) Waarschijnlijk moet hier gelezen worden, eene soort van het geslacht Aegilops, Vertaler. 3) Waarschijnlijk moet ook hier gelezen worden, een der soorten van het geslacht Aegiloys. Vertaler.

-ocr page 309-



		297

		onder den naam van Aegilops tritico�des beschreven had. De korrels van deze Aegilops tritico�des gaven, gezaaid zijnde, het aanzijn aan een geslacht, dat nog meer op tarwe geleek. Fabre dacht toen, dat het Triticum (de tarwe) slechts eene omgevormde Aegilops was en maakte in dien zin zijne ontdekking publiek. Godron bewees echter door rechtstreeksche en beslissende proe- ven, dat Aegilops tritico�des geene omgevormde soort, maar een eenvoudig hybride was. Hij kruiste de tarwe (Triticum) met de Aegilops ovata; het product van deze kruising was Aegilops tritico�des. Vervolgens kruiste hij dit halfbloed hy- bride met tarwe en verkreeg een quarteron- (\| Aegilops, \| tarwe) hybride, dat op het tweede geslacht van de Aegilops van Fabre geleek. Godron noemde dit quarteron-hybride Aegilops spel- taeformis (Aegilops, die op spelt gelijkt). De Aegilops spel- taeformis heeft, door Godron gezaaid, voortdurend vruchtbare producten gegeven. In plaats van een omvorming van soorten, had men een hybride, dat met een voortdurende vruchtbaar- heid begaafd was l); de belangrijkheid , hoewel verplaatst, bleef er niet minder groot om. Ongelukkig erkent Godron, dat de Aegilops speltaeformis slechts als men er zeer veel zorg voor draagt, in wezen blijft. De uitnemende plantkundige beproefde te vergeefs haar te zaaien door haar onbedekt op een zelfs van te voren toebereiden grond te strooien. Men moet volstrekt eiken korrel begraven en voor het product zorg dragen als voor een teedere plant. Aan de bloote natuurtoestanden overgelaten, keert het tot het type der ouders terug ²). Om kort te gaan, dit hybride ras. tot nog toe eeuige uit- zondering, heeft een bijna kunstmatig karakter: het blijft slechts in stand door de actieve tusschenkomst van den mensch.

		1) AU de voorstanders van het fondamenteel verschil tnsschen soorten eu rassen nu consequent «aren, zouden zij moeten beweren, dut Triticum en. Aegilops slechts rassen van eeue en dezelfde soort waren. Vertaler. 2) Met hoeveel tamme rasseu en rasbastaardeu gebeurt hetzelfde niet! Vertaler.

-ocr page 310-



		298

		VI. � Kenmerkender hybriden. � §1°. Atrophie der geslachtsdeelen. � Bij de plantaardige hybriden vertoonen de vegetatieve en voediugsorganen, stengels en bladeren, een sterk sprekend overwicht over de voortplantingsorganen. De stengels en de bladeren zijn forscher, ontwikkelder: dit is eene der redenen, die sommige hybriden gezocht maken. ,/In de zeer groote meerderheid der gevallen zijn de manne- lijke en vrouwelijke voortplantingsorganen bij de hybriden aan- getast. De mannelijke organen zijn over het algemeen het sterkst aangedaan. Geen stuifmeel of onvolkomen stuifmeel." Dat is de wet van Koelreuter. Als de hybriden van het eerste geslacht vruchtbaar zijn, is de vruchtbaarheid altijd zeer veel verminderd. Goertner heeft bij een hybride van een papaver slechts tien vruchtbare zaden geteld, terwijl bij de gewone soort een doosvrucht er ongeveer twee duizend zes honderd dertig bevat. Bij de dieren merkt men dezelfde verbreking van evenwicht tusschen de voortplantingsorganen en functies van de eene zijde en de bewegingsorganen en functies aan de andere zijde op. Het muildier heeft, bijvoorbeeld, eene grootere spierkracht en biedt grooteren weerstand aan vermoeienissen dan zijne beide ouders. Maar dat overwicht wordt opgewogen door de bijna volkomen atrophie der voortplantingsorganen , hoewel het muildier zeer vurig is. Het sperma, onderzocht door physiologen als Pr� vost en Dumas, Bechsteiu en Wagner, bevatte slechts onvolkomen ol\' zelfs tot den toestand van eenvoudige granulaties terugge- brachte spermatozo�den. Bij het vrouwelijk muildier, hebben Brugnone en Gerber, de eierstokken ontledende, sporen van meer of min goed gevormde eitjes gevonden. Derhalve is het vrouwelijk ele- ment bij de dierlijke hybriden minder aangetast dan het mannelijke. Als de hybriden van het eerste bloed vruchtbaar zijn, is de vruchtbaarheid altijd zeer verminderd. Zoo geeft, bijvoorbeeld, het hybride tusschen konijn en haas, met den haas gekruist, twee tot vijf quarteron-hybriden (leporiden van Roux en Guyot).

-ocr page 311-



		299

		Nu is de gewone dracht der wijfjeskonijnen acht tot twaalf jongen 1). Om kort te gaan: bij de hybriden, zoowel plantaardige als dierlijke, constateert inen de vier volgende feiten: A. Atrophie van het mannelijk element. B. Minder sterk uitgesproken atrophie van het vrouwelijk element. C. Aanmerkelijke afneming der vruchtbaarheid bij de niet onvruchtbare hybriden ²). D. Als tegenwicht, toeneming van kracht en energie in de organen en functies van het vegetatieve en spierleven ³). Dit is een wezenlijk opmerkelijke bekrachtiging van de wet van het organisch en physiologisch evenwicht. § 2. Gelijkenis. � Bij de planten is bilaterale (tweezijdige) gelijkenis de algemeene regel. Echter haalt men zeer talrijke gevallen van unilaterale (eenzijdige) gelijkenis aan (Sageret, Senft\', Knight). Bij de dieren kan men nauwelijks eenige gevallen van unila- terale gelijkenis aanhalen, en die worden nog door Isidore Geoft\'roy Saint-Hilaire betwijfeld. De algemeene wet is ge- mengde bilaterale gelijkenis. De door de hybriden van hun ouders verkregen kenmerken zijn versmolten of nevens elkander geplaatst, evenals men zulks bij rasbastaarden (�m�tis") ziet. Men vindt in het plantenrijk een merkwaardig voorbeeld van een hybride, dat te gelijkertijd versmelting en naast elkander

		1) Dit voorbeeld is ongelukkig gekozen. Het quarteron-hybride is 4 haas en sleehts \\ konijn. De gewone dracht van den haas is drie tot zes jongen. In tegenoverstelling hiervan is de vruchtbaarheid bij de leporide dan toch zoo sterk niet afgenomen! In gevangen staat plant de haas zich inet zijn staragenooten in \'t geheel niet voort en staat dus bij de leporide achter ! Vertaler. 2) Lees: Men constateert hetzij A en B, hetzij C. Vertaler. 3) Hetzelfde komt bij vele rasbastaarden voor; zie Danvin, Variation, Duit- sche uitgaaf, II blz. 151�193. Vertaler.

-ocr page 312-



		300

		plaatsing (juxtapositie) vertoont: het wordt gegeven door den tweeslachtigen citroenboom , die in het Italiaansch bizzarria ge~ noemd wordt. De bizzarria is een drievoudig hybride, waarvan zekere takken te gelijkertijd citroenen, oranjeappelen , limoenen en tevens tusschen die drie typen in staande vruchten voort- brengen. De bizzarria is in 1644 te Florence ontstaan: zij plant zich alleen door stekken voort l). In het dierenrijk biedt het muildier een soortgelijk voorbeeld aan. De ooren en de kop houden het midden tusschen die van den ezel en van het paard, de grootte en algemeene lichaams- vorm komen met die zijner moeder, de merrie, overeen. Door zijn staart, zijn taaiheid en zijn karakter gelijkt hij zeer veel op den ezel. Opmerking. � Daar de unilaterale of bilaterale gelijkenis met versmelting of naast elkander plaatsing (juxtapositie) ook bij de rasbastaarden voorkomt, kan zij niet dienen om de hybriden van deze te onderscheiden. VII. � Kort overzicht. � De onderscheidende ken- merken van de hybriditeit zijn, volgens de boven uiteengezette feiten: 1° De zeer groote moeiehkheid der hybridatie ²). 2° Gewoonlijke onvruchtbaarheid der vereenigingen of het niet voortduren der vruchtbaarheid als de vereeniging vrucht- baar geweest is ⁸). 3° \'Terugkeer tot het type, volkomen ontbreken van atavisme ). 1) Een dergelijk yoorbeeld levert ook de zoogenaamde Cytisus Adamt* (zie Darwin, Variation, Duitsche uitgaaf, II blz. 49.) Vertaler. 2) Bestaat niet altijd; zeker niet bij hybridaties uit eigen beweging in den natuurstaut, zooals bij de paring van kat en marter (zie noot, blz 288). Vertaler. 3) Reeds de bijvoeging van het adjectief gewoonlijk bewijst, dat hier van geen eigenschap, (He e< u absoluut verschil tusschen hybriden en �m�tis" zou vormen, sprake is; sommige hybriden, als Aegilops tritico�des, de bastaarden tusschen ka- meel en dromedaris, bison en koe. Ook de leporiden zijn voortdurend vrucht- baar. . Vertaler. 4) Wij hebben reeds (noot, blz. 231) opgemerkt, dat tusschen atavisme er»

-ocr page 313-

301

VERGELIJKEND OVERZICHT

TAN DB KRUISING TUSSCHEN BASSEN EN DIE TC8SCHEN SOOBTEN ,

(�M �tissage" en Hybridatie).
Onderscheidende kenmerken.

HTBRIDATIE.

Kruising tusschen soorten.

�METISSAGE.

Kruising tusschen rassen.

⁰ Zeer groote inoeielijkbeid der
kruising.

° Volstrekte of spoedige onvrucht-
baarheid der soortbastaarden (by-
briden).

⁰ Nooit atavisme bij de soortbas-
taarden, hybriden, maar terug-
keer tot het type.

\' Zeer groote afneming in vrucht-
baarheid bij kruising tusschen
soorten, wanneer die kruising
vruchtbaar geweest is.

\' Verbreking van datzelfde even-
wicht bij de hybriden ten nadeele
van het voort plan tin gsstelsel.

1° Gemakkelijkheid der kruising.

2* Voortdurende vruchtbaarheid der
rasbastaarden (�m�tis").

3° Atavisme bij de rasbastaarden
(�m�tis").

4" Toeneming van de vrucbtbaar-
heid bij kruising tusschen rassenl).

5" Evenwicht tusschen de voort-
plantiugs-functies en hetvoedings-
leven.

Gemeenschappelijk kenmerk.

Somtijds unilaterale, maar meestal gemengde bilaterale gelijkenis,
met versmelting of naast elkander plaatsing der van den vader en de
moeder ge�rfde kenmerken.

terugkeer tot het type slechts eeu verschil in graad, niet in qualiteit bestaat.
Geen der drie hier opgegeven distinctieve kenmerken der hybriden gaan, zooals
men ziet, absoluut en steeds door. Derhalve is het onmogelijk een scherpe
grens tusschen rasbastaarden en soortbastaarden en dus ook tusschen rassen en
soorten te trekken. Vertaler.

1) Blz. 252 verhaalt de schrijver zelf, dat bij kruising van sommige rossen
van planten eene vermindering der vruchtbaarheid waargenomen is! Verscheidene
voorbeelden vindt men aangehaald bij Darwin, � Varialion", Dnitsche uitgaaf,
\'II, blz. 138. Vertaler.

-ocr page 314-



		302

		Ieder, die mijne bij dit Hoofdstuk gevoegde noten gelezen heeft, zal het, geloof ik, waarschijnlijk vinden, dat tusschen rasbastaarden en soortbastaarden geen scherpe grenzen te trek- ken zijn. Hij zal in die meening versterkt, en overtuigd van hare waarheid worden, als hij Darwins werk _vOn Variation" leest en in Haeckels �Nat�rliche Sch�pfungsgeschichte", tweede uitgaaf, blz. 130 vier voorbeelden ziet opgegeven van rassen, die met elkander of met de stamsoort onvruchtbaar zijn. Leest hij daarna nog A. de Candolles onderzoekingen over eiken en Naudins bekroonde prijsschrift over bastaardvorming in het plantenrijk, dan zal hij ongetwijfeld met deze beide geleerden aannemen, dat de soorten door wijzigingen uit elkander ont- staan zijn, en aan Naudin toegeven, dat verscheidenheid, ras en soort uitdrukkingen zijn, die slechts in graad verschillen, die hoe langer hoe verder voortschrijdende afwijkingen te kennen geven, doch wier innige samenhang niet geloochend kan worden. Men vergelijke over de oorzaken van de menigvuldige on- vruchtbaarheid tusschen natuurlijke soorten ook mijne 9^de aan- teekening op Hoofdstuk VII van Darwins Afstamming van den Mensch. Vertaler.

-ocr page 315-



		DERDE HOOFDSTUK. DE MEH8CH.

		Het geheel der dieren, die men menschen noemt, vervalt in drie hoofdgroepen: de blanke of kaukasische groep, de olijfkleurige of Aziatische groep, de zwarte of Afrikaansche groep, welke hoofdgroepen weder in ondergroepen verdeeld worden. Zijn deze groepen rassen of soorten ? Moet men zeg- gen de menschelijke soort, of het menschelijk geslacht? Als de groepen verschillende rassen van eene zelfde soort zijn, volgt daaruit, dat de menschelijke soort van ��n enkel paar stamou- ders afstamt !)? De voorstanders van deze leer noemen zich daarom monogenisten (^�»>oj, eenig; yivog, oorsprong). Als 1) Dit volgt er volstrekt niet uit, zij kan dan even goed en zal dan zelfs met meer waarschijnlijkheid van meerdere gelijke paren afstammen. Zelfs als men de (onwetenschappelijke) hypothese van directe schepping van elke soort aanneemt, is het ondenkbaar, dat van elke soort ��n paar geschapen zou zijn. Het enkele paar leeuwen, tijgers enz. dat bij de schepping bestond, zon dan toch om slechts een bewijs te noemen, gedurende de eerste dagen na de schep- ping voortdurend soorten van plantetende dieren hebben moeten vernietigen, door van het eenige van elke soort bestaande paar er een op te eten en aan die soort daardoor verdere voortplanting onmogelijk te maken! Bij directe schepping is niets anders denkbaar, dan dat de getalsverhoudingen, waarin de soorten geschapen werden, overeenkwamen met de levensvoorwaarden, waaraan zij onmiddellijk na de schepping onderworpen zouden zijn! Bij aanneming van de theorie van Darwin is ook de afstamming van elke soort van ��n paar on- denkbaar (vergelijk Darwin, �de Afstamming van den Mensch, Ned. Vertaling, Deel I, blz. 306; men kan de daar voor elk menschenra* gevolgde redeuee- ring met evenveel recht op de geheele soort en op elke andere diersoort toe- passen). Vertaler.

-ocr page 316-



		3U4

		de groepen verschillende tot een geslacht behoorende soorten zijn, zal elke soort van een verschillend paar afstammen ^l); het menschelijk geslacht zal dan derhalve meerdere stamsoorten hebben; van daar de naam polygenisteu (nohlg, veel; y�vog, oorsprong) aan de voorstanders van deze laatste leer gegeven ²). 1) Evenmin juist, om dezelfde reden. Vertaler. 2) I)e vreemdsoortige hartstochtelijkheid, waarmede de twist tusschen de monogcuisten en de polygenisteu gevoerd is geworden, was het gevolg vau het in het debat mengen zoowel van eene godsdienstige, als van eene sociale kwestie. Daar de Bijbel leert, dat de menschen van Adam en Eva afstammen, zijn de bijbelsehe lieden monogenistcn geworden, en hebben de anti-bijbelsche lieden daarentegen uit een gevoel van vijandschap het polygenisine omhelsd. Wat de sociale kwestie aangaat, zoo heeft Amerika het voorrecht en ook de smart gehad van haar te stellen en ook van haar optelossen. De voorstanders der slavernij hebben het polygenisine verdedigd om hunne slachtoffers, de negers, tot ceue lagere soort te kunnen brengen. De neger was niet langer de broeder van den blanke, maar eene soort tusschending tusschen dezen en het dier, waar- mede de voorstanders der slavernij zich het recht aanmatigden te handelen als met een os of een zwijn. Onverwacht verschijnsel! men zag zelfs monogenisten niet alleen de wettigheid, maar daarenboven de heiligheid van de slavernij verdedigen en dat nog wel in naam van den Bijbel! Ziehier den bewonderenswaardigen grondslag van hun bewijs: Noach had zich op een goeden dag aan wijn be- dronken en viel lijk in zijn tent. Zich te midden van zijn uitbraaksel op den grond rondwentelende, had hij zich het lichaam op niet zeer welvoegelijke wijze ontbloot. �En Cham, Canaans vader, sagh sijns vaders naecktheyt, en hij gaf het sijnen beydeu broederen daer buyten te kennen" (Genesis IX. v. 22). De Bijbel zegt niet eens, dat hij zijnen vader bespot heeft. Haar zelfs al voor- onderstellen wij, dat hij zulks gedaan heeft, dan was dit wel eene afkeurings- waardige handeling, maar wat een pekelzonde in vergelijking van het schandelijk gedrag van zijnen vader! Gij weet, wat de oude dronkaard deed, toen hij zijn roes uitgeslapen had en weer tot bezinning gekomen was In plaats van zijnen zonen vergiffenis te vragen, dat hij zijne grijze haren zoo geschandvlekt en hun een schouwspel gegeven had, geschikt om allen kinderlijken eerbied en kinder- lijke liefde uittewisschen, maakte hij zich woedend tegen Cham, en vervloekte, wien? Canaan, het kleine kind van Cham! �Ende hij seijde: Vervloekt zij Canaan: een knecht der knechten zij hij zijnen broederen. Voorder seijde hij: Gezegend zij de Heere , de Godt Sems: ende Canaan zij hem een knecht. Godt bveyde Japheth uit, ende hij woone in Sems tenten: ende Canaan zij hem een knecht" (Genesis IX, v. 25, 26, 27). Derhalve begaat Cham een fout, en het is zijn kiud, dat gesliaft wordt. De fout is zeker zeer licht, het onschuldige kind wordt tot slavernij veroordeeld door zijn eigen grootvader, en met hetzelve deszelfs geheele nakomelingschap! Ziedaar de reden, waarom de bijbelsehe heeren in Amerika het als een wettigen, strengen plicht beschouwen om de

-ocr page 317-



		305

		In den grond der zaak is hetgeen de monogenisten en de polygenisten verdeelt, de wijze, waarop zij het begrip soort opvatten. Voor de monogenisten bestaat de soort hoofdzake- lijk in de afstamming; het is de physiologische soort. De polygenisten integendeel bepalen de soort door het maaksel en den vorm; het is de morphologische soort. Men weet door het vroeger verhandelde, welke in onze oogen de wezenlijke, de eenige soort is; men weet ook, welk een willekeur er heerscht in de belangrijkheid, die elk natuurkundige aan het eene of andere morphologische kenmerk toekent. Bijgevolg leiden de logika zoowel als de waarheid ons tot de uiteenzet- ting der redenen, die ten gunste van het monogenisme pleiten. Men houde wel in het oog, dat het aan het monogenisme, al neemt het ��n enkel paar als uitgangspunt van de menschheid aan, volstrekt onverschillig is, welken naam dit paar droeg en hoe het op aarde verscheen: dit is zijne zaak niet. De methode, die hierbij gevolgd moet worden, wijst zich van zelve aan; het is die, welke ons gediend heeft om dier- rassen en diersoorten van elkander te onderscheiden. Daar de groepen menschelijke wezens zijn, moeten wij bewijzen, dat: morphologisch, de aard en de uitgestrektheid der afwijkingen tusschen de menschenrassen overeenkomen met die, welke men bij de tamme of wilde rassen ziet; dat zij die niet over- schrijden en dat zij zich eveneens verklaren door de werking van het medium, door de erfelijkheid en de teeltkeus; einde- lijk en bovenal dat: physiologisch, de vruchtbaarheid der krui- singeu gemakkelijk en bestendig is, met verschijnselen van atavisme. Dat toch zijn de kenmerken, die wij als onderschei- dend voor de rassen hebben leeren kennen. § 1°. � Morphologie. De aard van de afwijkingen tusschen de menschenrassen is negers als vermoedelijke afstammelingen van Canaan te verdedigen en te folte- ren! Ziedaar de reden, waarom de slavernij, de afschuwelijkste misdaad, die ooit de aarde bezoedeld heeft, driewerf heilig verklaard geworden is. O, welk een fraaie zedeleer! 20

-ocr page 318-



		306

		dezelfde als bij tamme rassen; de uitgestrektheid er van is niet grooter, zij is zelfs kleiner dan die, welke men opmerkt bij de dieren, welke door de vurigste voorstanders van de onveranderlijkheid der soorten erkend worden tot een zelfde ras te behooren. I. � De Huid. � Ouder het microscoop beschouwd, is de huid in drie verschillende deelen verdeeld: 1° de opperhuid of epidermis; 2° het Malpighische slijmnet, zoo genaamd omdat het door den grooten Italiaiinschen ontleedkundige Malpighi outdekt geworden is ; 3° de dieper gelegen laag of lederhuid. Het maaksel en de samenstelling der huid is dezelfde bij alle menschenrassen, zwarte of blanke. A. Kleuring �In het Malpighische slijmnet bemerkt men, op de lederhuid liggende, een eersten gordel van volle en opgezwollen cellen, vervolgens daarboven een tweeden gordel van een weinig afgeplatte cellen; eindelijk tegen de opperhuid aan een derde laag afgeplatte cellen. Deze cellen zijn gevuld met een vocht, dat bij de blanken bleekgeel, bij de negers donkerzwart is. Dit vocht, vatbaar om verschillende kleuren aan te nemen, noemt men pigment (naar het Latijnsche woord pigmentum, kleurstof). Bij den mensch vindt men, uit het oogpunt der kleur, drie hoofdtypen: Het blanke, het gele en het zwarte. Men vindt deze drie typen eveneens bij verscheidene diersoorten. Het gewone hoen b. v. omvat: ]° blanke rassen (Cauxsche hoen- ders); 2° gele rassen (Cochinchineesche hoenders); negerrassen (op Martinique, in Japan, op Java, in Zwitserland). De kleur der huid is onafhankelijk van de kleur der vederen. Het Japansche hoen met zijdeachtige en witte vederen heeft een zwarte huid, terwijl bij de negerhoenders van Martinique, Java, enz., het gevederte dikwijls zwart is. Bij verscheidene negerhoenders is het raelanisme (een Grieksch woord, dat zwarte kleur beteekent) veel sterker dan bij den mensch. Men vindt ook een zwarte huid bij schoothondjes en bij paarden volgens de getuigenis der fokkers. Al deze dieren

-ocr page 319-



		307

		fcehooren respectievelijk tot dezelfde soort: zij vormen slechts rassen. De bleekgele kleuring, die de blanken kenmerkt, is zelfs niet gelijkvormig over het lichaam verspreid. Sommige deelen zijn sterk gekleurd, b. v. de huid rondom den tepel; deze is bij zwangere of zoogende vrouwen dikwijls zwart. De koperroode kleur bij de Indianen van Amerika schijnt het resultaat van eene vermenging te zijn. Overigens vindt men die roode kleur ook in Afrika, in China, in Abyssini� en zelfs te Napels. Admiraal Fitz-Roy heeft de roode kleur zien ontstaan bij kinderen, geboreii uit de kruising van een Nieuw-Zeelander of Polynesi�r met een Angeisakser. De zwarte kleur is niet het uitsluitend erfdeel van de Afri- kaansche negers; men vindt haar bij zeer verschillende rassen. Er zijn Hindoe\'s (Azi�) en Abyssiui�rs (Afrika), die zwarter zijn dan sommige door Livingstone in het hart van Afrika ontmoete negers. Volgens Simonot wordt de rechter-oever van den Senegal door geheel zwarte Mooren bewoond; nu verschilt het Moorsche type zeer van het Negertype. De kleur van het pigmentvocht hangt, evenals alle afschei- dingen , van verschillende, hetzij uitwendige, hetzij inwendige oorzaken af. Wij hebben gezien, dat de huid rondom den vrouwelijken tepel gedurende de zwangerschap of het zoogen dikwijls zwart werd. Blonde vrouwen krijgen gedurende de warme zomerdagen dikwijls sproeten, dat wil zeggen, dat het pigment der cellen zich door de werking der zonnestralen zwart kleurt. Men weet, hoe krachtig de vrije lucht en de zon op de huid der veldarbeiders inwerkt; men ontmoet bij hen een huid- kleur, die van rood tot zwartbruin afwisselt. Eindelijk kan het innemen van sommige scheikundige zelfstandigheden(salpeterzuur zilveroxyde bijvoorbeeld) een zwarte kleuring der huid tengevolge hebben door de inwerking dier stoffen op het pigment der cellen. Volgens Isidore Geoffroy, zijn sommige zaadvretende vogels, vooral de goudvink, onderhevig aan zwart worden, als men �e aan het gebruik van overvloedig en opwekkend voedsel, vooral hennipzaad, gewent. 20*

-ocr page 320-



		308

		De geboortevlekken (noevus) zijn veranderingen van het pigment tengevolge van onbekende oorzaken. Zij kunnen zoo- wel donkerblauw als rood gekleurd zijn. Als het pigment vermindert of zelfs ontbreekt, heeft me» het albinisme; de huid is wit, de haren zijn wit enz. Het. albinisme wordt bij alle menschenrassen, bij de meeste dieren (zoog- dieren , vogels, visschen) aangetroffen. Voordat de wetenschap in. het albinisme een eenvoudige wijziging van het pigment herkend had, werden de albino\'s als afzonderlijke soorten gerangschikt \'). 1) Zie Isidore Geoffiroy, Histoire des anomalies, Dl. I, blz. 297 v. v.: �Het albinisme, dat men voor een standvastige wijziging bij een of twee menschcn- rassen en als voor die rassen kenmerkend beschouwd had, kan niet alleen bij alle menschenrassen toevallig optreden , maar vertoont zich zelfs bij onderschci- dene dieren, tot zeer verschillende klassen behoorcnde. Wat mij aangaat, heb» ik meer of minder volkomen albinisme ouder de in \'t wild levende zoogdieren opgemerkt bij verscheidene soorten van apen uit beide halfronden, bijeen vleder- uiuis, de mopsvlcdermuis \'), bij verschillende soorten van spitsmuizen, bij den gewonen mol, bij den waschbeer, bij den wezel en den marter , bij den otter, bij een groot aantal knaagdiereu van verschillende geslachten, onder anderen bij den Canadeeschen bever, bij den springbok ), eindelijk bij verscheidene soorten van herten. De witte olifanten uit Indi� zijn slechts albino-verscheideuheden van den gewonen Aziatischeu olifant. De voorbeelden van albinisme zijn evenmin zeldzaam, ja misschien nog minder zeldzaam bij de vogels, dan bij de zoogdieren. Ik heb toch deze afwijking meer of minder volkomeu bij de volgende soorten waargenomen: De grijze vliegenvanger. De kauw. De gewone merel. De topaaskleurige kolibri »;. De lijster. De kleine groene specht. De gewone martijnsvogel ). De bonte specht. De witte kwikstaart. De groene papegaai *). De gewone leeuwerik. Verscheidene soorten van patrijzen. De grootsnavelige leeuwerik. De gewone kwartel. De goudvink. De struisvogel. De vink. De houtsnip. De musch. De watersnip. Het kneutje. De wilde eend. De gewone ekster. De taling.

		1,. Synotus BarbastcUus. . �2) Antilope enchore. I 8) Jcridoteris Irislis. \\ Vertaler. 4) Troglodt/tcs Petta. 1 a) Psittacus amagonicus I

-ocr page 321-



		309

		In \'t kort: 1°. De drie groepen, de blanke, gele en zwarte, worden eveneens bij tot eene zelfde soort behoorende dierrassen �aangetroffen. 2°. Eene kleuring, welke dan ook, vindt men zonder onder- scheid bij de meest verschillende volken (Negers, Mooren, Hindoe\'s, Abyssini�rs, Roodhuiden, Chineezen, Napolitanen, Polynesische bastaarden, enz.). 3°. De kleur van het pigment kan veranderen door de wer- king van de zon, van scheikundige zelfstandigheden, van ziektetoestanden; eindelijk is het albinisme gemeen aan de zoogdieren, de vogels, de visschen. De kleur kan derhalve niet aangenomen worden als een onderscheidend kenmerk van soortelijk verschil. B. Haren. � Bij den hond strekken de afwijkingen van het haar zich uit van de dikke vacht der Pommersche houden, van de honden der Pyrene�n en van de schaaphonden tot de bijna naakte huid van de Turksche honden en de volkomen naakte huid van sommige rassen in Peru, Paraguay, aan de golf van Mexico, in Guinea. Evenzoo is onder de paarden het Kozaksche ras zeer dicht behaard, terwijl er in de binnenlanden van Afrika volkomen haarloozc paarden bestaan. Evenzoo vindt men in Amerika onder de runderen al de overgangen tusschen het meest overvloedig haar (runderen van de hoogvlakten der Cordilleras) en de bijna naakte huid der pelouesj of zelfs de geheel naakte huid der Calougos. Welke ook de afwijkingen zijn, die men bij de menschen- rassen in het haar waarneemt, nooit hebben zij , zelfs op verre na niet, de hoogte bereikt van die, welke men bij dieren van dezelfde soort ziet. Evenals men onder de Europeanen een

		Onder de visscheu heb ik dikwijls albinisme voortgebracht bij jonge goudvis- «chen, die met hun gewone kleuren geboren waren. Eindelijk neemt men ook bij ongewervelde dieren albinisme waar. De voor- beelden er van zijn zelfs zeer weinig zeldzaam bij sommige geslachten van week- «licrcn, vooral bij de Oliva\'s (wulkachtige buikpootige weekdieren).

-ocr page 322-



		310

		groot aantal zeer weinig behaarde individuen ziet, vindt inert ook Indianen met Spaansche knevels (A. von Huniboldt). D& hoeveelheid kan verschillen , maar nooit ontbreken de haren geheel; sommige deelen van het lichaam zijn er altijd van- voorzien. C. Vetweefsel. � Er bestaat onder de huid een weefsel,, samengesteld uit cellen, waarin zich het vet ophoopt; het is het zoogenaamde vetweefsel. Als de vetlaag zeer dik is, zooals bij voorbeeld bij het varken, geeft men haar den naam van spek. Het vetweefsel is, wat de hoeveelheid aangaat, aan zeer- veel verscheidenheid onderhevig. Iedereen heeft op onze open* bare tentoonstellingen kunnen zien, welk een graad van vet- heid schapen, varkens en runderen kunnen bereiken. Hoe groot ook de vetheid der vrouwen in Oceani� en in de harems van het oosten zij, nooit komt zij in vergelijking met die, welke men bij het Durham-rund, bij de Yorkshire~ en New-Leicester-varkens waarneemt. Pallas heeft bij de halfwilde horden van Centraal-Azi� een ras schapen gezien, waarvan de verdwenen staart tot een klein koekoeksbeen ingekrompen is. Dit ras vertoont links en rechts, op de beide billen, twee half bolvormige vetraassa\'s, die 15 tot 20 kilogrammen wegen. Als de Russen deze schapen ter aanfok. king naar een ander land overbrengen, verdwijnen de vetkus- sens. Zij zijn dus wel een gevolg van het klimaat \'). De Hottentotsche vrouwen hebben, gelijk men weet, zeer dikke vetkussens op de billen. Men noemt dit verschijnsel steatopygie (or�ay, ortaroj vet; nvyrj bil). Het is waarschijnlijk een gevolg van het klimaat en de levenswijze, want de vrou- wen der Kaapsche boeren, Nederlandsche kolonisten, zuiver van elke kruising met de Hottentotten, hebben een stellige neiging tot steatopygie ²). Het scheelt echter veel, dat deze 1) Of van het voedsel. Vertaler. 2) Dan zou het zeker geen gevolg van de levenswijze ziju, daar de vrouwen der Kaansche boeren toch wel eene andere levenswijze zullen hebben dan de Hottentotsche. Overigens schijnt mij deze opgaaf geen vertrouwen te verdienen,

-ocr page 323-



		311

		vetmassa\'s de zwaarte van 15 en 20 kilogrammen niet bereiken, die men bij de Siberische schapen opmerkt. Er is in dit ver- schijnsei niets, dat voedsel kan geven aan het geloof, dat de Hottentotten eene afzonderlijke soort zijn. II. Het geraamte. � De vergelijking tusschen geraamten van dieren van dezelfde soort toont grooter afwijkingen dan die tusschen individuen van verschillende menschenrassen. 1". Wereels. � Bij sommige varkensrassen kan het verschil (in getal) van de rugwervels loopen van 44 tot 54. Bij andere dieren heeft men eenige rugwervels en eenige ribben meer gevonden. Behalve eenige op zichzelf staande gevallen\'van een supple- mentairen hersenwervel, heeft men bij de menschenrassen nooit dergelijke afwijkingen gevonden. 2°. Hoofd. � Wegens de belangrijkheid der in het hoofd omsloten organen, zou men denken, dat dit het minst aan afwijking onderhevig moest zijn. Dit is echter volstrekt niet zoo. Blumenbach doet terecht opmerken, dat het verschil tus- schen het hoofd van een blanke en dat van een neger veel minder groot is dan dat: A. Tusschen de koppen van een wild zwijn en van een tam varken. B. Tusschen twee geitenkoppen, waarvan het profiel nu eens hol, dan weder bol is. C. Tusschen twee hondenkoppen, de een van een dog, de ander van een hazewind. daar Darwio in zijn Afstamming vanden Mcnsch (Ned. Vert., Dl I, blz. 313), juist de Kaapsche boeren aanhaalt als een sterk voorbeeld van een ras, dat , niettegenstaande een bestaan van eeuwen onder geheel andere levensvoorwaarden dan in hnn vaderland, volkomen onveranderd gebleven is. Vertaler.

-ocr page 324-



		312

		D. Tusschen twee runderkoppen, die van een Durham en die van een stompneuzig of gnatorund. E Tusschen twee hoenderkoppen, die van een gewoon en die van een kuif- (Poolsch) hoen. De schedel van het gewone hoen is elfen en glad. de schedel van het kuifhoen vertoont een vooruitspringiug van het voorhoofdsbeen en twee verba- zend groote beenige knobbels. Evenzoo is het met onze tamme rassen van duiven , eenden, enz. De afwijkingen tusschen twee menschelijke schedels, die aan de tegenovergestelde uitersten der reeks liggen , zijn veel minder dan die, welke men bij tot dezelfde soort behoorende dieren opmerkt De vergelijkingen zijn volgens gemiddelde getallen gedaan. Als men zich tevreden stelt oin in plaats van het door elk ras gegeven gemiddelde getal de verschillen tusschen twee individuen van hetzelfde ras waar te nemen, vindt men, dat deze verschillen grooter zijn dan die, welke het gemiddelde getal van een geheel ras vergeleken met het gemiddelde getal van een ander ras oplevert. Voorbeelden: kul). Eng. duimen. A. Gemiddelde schedelinhoud bij de blanken.... 87 B. Gemiddelde schedelinhoud bij de negers..... 78 Verschil..... 11 A. Grootste schedelinhoud bij een blanke ..... 100 B. Kleinste schedelinhoud bij een blanke...... 75 Verschil..... 34 Deze metingen zijn door den Amerikaanscheu polygenist Morton gedaan. Een ander polygenist, Da vis, heeft het ge- wicht der hersenen onderzocht; hij heeft gevonden, dat de En- gelschen den eersten rang innemen met hersenen van 1387 grammen gewicht; de Frauscheu eerst den 14^de" met hersenen van ls53 grammen, veel minder dan de Kaffers, de Siameezen,

		>

-ocr page 325-



		313

		de Roodhuiden en de Eskimo\'s, welke laatste hersenen van 1-J19 grammen hebben ! Aanhangsel. � Uitgestrektheid der psychologische af wijkin- gen. � Het onderzoek der psychologische afwijkingen is niet minder gunstig voor de eenheid van de meuschelijke soort. De uitgestrektheid der afwijkingen, die de inensch aan de dieren doet ondergaan, is veel aanmerkelijker dan die, welke de on- derscheidene menschenrassen vertoonen De inensch is er toch in geslaagd om de instinkten van sommige dieren geheel om te keeren. Zoo is het wilde zwijn, een nachtdier, onder den naam van varken een dagdier geworden. In den wilden toe- stand jagen de honden het wild na, de inensch heeft er staande honden van gemaakt. De bever is van nature gezellig levend (sociaal) en bouwt hutten; door den mensch achtervolgd, wordt hij eenzaam levend en graaft holen. Dit is met de bevers van de oevers der Rh�ne gebeurd en zal weldra ook met die van Noord-Amerika gebeuren. § 4. � Physiologie. Hetgeen wezenlijk de �m�tissage", dat wil zeggen, de krui- sing van een ras met een ander tot dezelfde soort behoorend ras, kenmerkt, is: 1°. De vruchtbaarheid der kruisingen en zeer dikwijls de toeneming der vruchtbaarheid. 2°. De voortdurende vruchtbaarheid der rasbastaarden(//m�tis"). 3°. Het atavisme. Deze onderscheidende kenmerken worden versterkt door den gelijken duur der dracht Dit is het kriterium. I. � Dracht. � De duur der dracht (zwangerschap) is bij alle menschenrassen even groot: er bestaat hierop geen uitzon- dering, behalve de individueele verschillen, die bij alle groepen evenzeer aangetroffen worden.

-ocr page 326-



		314

		II. � Vruchtbaarheid der kruisingen. � Al de kruisingen tusschen individuen van verschillende rassen zijn vrucht- baar. Men heeft getracht hierop eenige uitzonderingen tegen te werpen; deze zijn gebleken onjuist te zijn. Zoo had eeu reiziger beweerd, dat in Tasmani� (een ten zuiden van Australi� ge- legen eiland) geen bastaardras tusschen de Engelschen en de inboorlingen (de Tasmani�rs) ontstaan was. Dit is waar, maar de reden er van is eenvoudig. De betrekkingen, die de En- gelschen met d� Tasmani�rs gehad hebben, hebben bestaan in het onmededoogend vermoorden der inboorlingen, tengevolge waarvan dan ook het �asmanische ras met meer bestaat. Dezelfde opmerking geldt ten opzichte van het zich niet vor- men van bastaarden tusschen de Engelschen en de Australi�rs l). Gedurende de eerste tijden der kolonisatie vermoordden de blan- ken alle Australi�rs, die zij gevangen maakten, hingen ze op, verbrandden ze levend, terwijl de Australi�rs op hunne beurt alle kinderen doodden, die uit vereenigingen van blanken met Australische vrouwen gesproten waren. Hoe zou zich op die wijze een bastaardras gevormd hebben ? Maar daar, waar de stammen van het binnenland niet van de nabuurschap der groote koloni�n aan de kust te lijden gehad hebben en derhalve geen wrok hebben kunnen opvatten, zijn de vereenigingen tusschen blanke trappers en Australische vrouwen veelvuldig en altijd vruchtbaar geweest. Twee zendelingen. Butler Earp en Mackenzie, die twintig jaren onder de Australische stammen geleefd hebben en de Australi�rs zelfs als verbasterde apen beschouwen, getuigen dat de bastaarden zeer talrijk zijn overal waar de oorzaken van kin- dermoord geen gelegenheid gehad hebben te ontstaan. Er is dus geen gegronde uitzondering op de vruchtbaarheid der krui- singen tusschen de inenschenrassen. Hier moet echter ��ne belangrijke opmerking gemaakt wor- den, namelijk, dat de verandering van klimaat op de gezond- 1) Onder Australi�, Australi�rs, wordt hier altijd Nieuw-Hollaud, Nicuw-Hol- landers verstaan. Vertaler.

-ocr page 327-



		315

		heid inwerkende, den landverhuizer minder geschikt voor de bevruchting kan maken. Dit is dan slechts eene werking van het medium, die voorbijgaande de uitoefening der vormende kracht tegengaat, zonder iets aan hare inwendige energie te ontnemen. Deze werking eens, hetzij door acclitnatatie, hetzij door vernuftige kunstgrepen opgeheven zijnde, krijgt de land- verhuizer zijne vorige vermogens en zijn voortplantingskracht terug. III. � Toeneming der vruchtbaarheid door ,/m�tissage." De kruising tusschen menschenrassen vermeerdert de vrucht- baarheid. Onder de talrijke getuigenissen van dit feit is er een zeer opmerkelijk, want degeen die haar aflegt, de beroemde reiziger Levaillant, voorzag zekerde debatten niet, die omtrent dit punt der natuurlijke historie plaats gehad hebben. _wDe Hottentotsche vrouwen krijgen bij hunne mannen hoogstens drie of vier kinderen. Bij negers verdriedubbelen zij dit getal en bij blanken nog meer." Een polygenistisch geneesheer, Hombron, wiens getuige- nis niet verdacht kan zijn, heeft een beslissenden bewijs- grond aangebracht, door de volgende waarnemingen te verza- melen: �Gedurende de vier jaren, die ik in Brazili�, in Chili en Peru doorgebracht heb, schepte ik er behagen in de vreemd- soortige vermenging van de negers met de inboorlingen waar te nemen. Ik heb zelfs nauwkeurig aanteekening gehouden van het aantal kindereu, die in een groot aantal huisgezinnen, uit de verbinding van een blanke met eene negerin, van een blanke met eene Amerikaansche, van een neger meteene Peru- aansche of Chiliaansche, van een Amerikaan met zijne landge- noote en eindelijk van een neger met eene negerin voortkwamen. Ik kan verzekeren, dat de vereenigingen van blanken met Amerikaansche vrouwen mij het hoogste middelgetal opgeleverd hebben; vervolgens kwamen de neger en de negerin, eindelijk de neger en de Amerikaansche. De mindere vruchtbaarheid der Amerikanen onder elkander hangt waarschijnlijk van hunne geringe wederkeerige geslachtsdrift af."

-ocr page 328-



		316

		In deze zoo belangrijke waarnemingen is een bijzonder op- merkenswaardig punt, dat het maximum van vruchtbaarheid gegeven wordt door de kruising van het minst vruchtbare ras met een vreemd ras. Vergelijk deze feiten met de onvrucht- baarheid, die bijna altijd het gevolg is van de kruising tusschen soorten en oordeel zelf! IV.� Voortdurende vruchtbaarheid der rasbas- taarden (,/tn�tis"). �De voortdurende vruchtbaarheid der mu- latten is een welbekende zaak. Niet alleen zijn de talrijke kreolen, die in Europa hunne klassieke studi�n komen volbrengen of industrieele etablissementen komen grondvesten, eenstemmig van die meening, maar daarenboven verheft de tegen\\voor- diwheid van mulatteu-famili�n, die binnen onze muren wonen en onder onze oogen eene talrijke nakomelingschap voortbren- gen, die meening tot zekerheid. Men heeft eenige voorbeelden van beperkte vruchtbaarheid, onder anderen die van de bastaarden tusschen Maleiers en Nederlanders op Java, als bewijsgronden hiertegen trachten te «ebruiken. Maar daar deze zelfde bastaarden op andere Oost- indische eilanden zeer vruchtbaar zijn, volgt hieruit, dat deze beperking der vruchtbaarheid een gevolg van de werking van het medium is !). Deze verklaring wordt zelfs door de hevigste polygenisten aangenomen. Men vindt bastaardrassen in elk deel der wereld, in Afrika, in Amerika, enz. In een groot gedeelte der Nieuwe Wereld (Mexico, Guatemala, Columbia, la Plata, Brazili�) vormden de bastaardrassen in 1824 het vijfde gedeelte der bevolking: zij liabben sedert een klimmende reeks gevolgd. De menschelijke bastaard rassen kunnen niet zuiver blijven, zooals de rassen van huisdieren, waarover de mensch met

		1) Derhalve kan de werking van het medium de voortdurende vruchtbaarheid tusschen rassen opheffen! Hiermede vervalt de laatste grond om het beginsel der teeltkeus niet op den oorsprong der soorten toe te passen. Het is een er- kenning van het feit, dat de ware physiologische soort door teeltkeus ontstaan kan Vertaler.

		v

-ocr page 329-



		317

		zooveel zorg een wakend oog houdt. Zij vermengen zich dus over het algemeen, hetgeen het moeielijk kan maken, van zoo verschillende ouders ontvangen kenmerken uit elkander te houden. Maar deze omstandigheid verzwakt volstrekt het bewijs van de vruchtbaarheid der kruisingen niet: integendeel! De natuurlijke historie heeft evenwel het uiterst belangwekkende feit opgeteekend van een bastaardras. dat een halve eeuw lang geheel op zichzelf geleefd heeft. Wij bedoelen het geval van de oproerige matrozen van het Engelsche schip Bounty, die te Pitcairn, een klein nabij Otaheite gelegen eiland, ont- scheepten. Na eenige jaren van onderlinge twisten en moorden, bleven er in 1793 nog maar twee Engelschen en tien Poly- nesische vrouwen over. De vereeniging der Engelschen en der Polynesische vrouwen gaf het aanzijn aan een bastaardras, dat in 1856 189 leden telde. In den tijd van 60 jaar, had het zich dus meer dan vertiendubbeld. Het eilandje Pitcairn te klein zijnde, verhuisden de bastaarden-kolonisten allen naar Otaheite, van waar het Engelsche gouvernement hen naar het eiland Norfolk overbracht. Hier houden de berichten op. De vorming van deze kleine kolonie van bastaarden is van eene soortgelijke belangrijkheid als eene in een scheikundig labora- torium met zorg gedane proef. V. � Ata vis me. � De voorbeelden van atavisme zijn zeer talrijk. Zij gaan slechts, hetzij wegens de onwetendheid van het groote publiek, hetzij wegens de onoplettendheid, die door het verdiept zijn in publieke en particuliere zaken ver- oorzaakt wordt, meestal onopgemerkt voorbij. //Er is veel wijsbegeerte uoodig," zeide J. J. Rousseau, �om de dingen die onophoudelijk voor onze oogen zijn, te zien." Wie onzer heeft niet wel eens in eene familie een blonden en kleinen vader een bruinen en grooten zoon, die het type van eenen voorvader teruggaf, zien voortbrengen? Tengevolge van den vooruitgang der beschaving hebben de kruisingen niet alleen plaats gehad en nog plaats tusschen de inlandsche rassen onder- ling, maar daarenboven zijn de verbindingen met vreemde

-ocr page 330-



		318

		volken zeer veelvuldig geworden. Het is dus moeielijk in de kinderen uit een zoo samengestelde kruising gesproten, de afzonderlijke terugkeeringen tot een goed bepaalde type te onderscheiden. Het beter onderricht en geoefender oog van den natuurkundige weet de kenmerken van een vroeger type nog uit elkander te houden. Hier vindt men de trekken van den Germaan, ginds die van den Angel-Sakser terug, enz, Maar hetgeen de oogen van allen treft, zijn de gevallen, waarin de uiterste tegenstelling in kleur onwillekeurig de aandacht op zich vestigt. Zoodanig zijn de gevallen van atavisme in de famili�n, waarin de neger en de blanke hun bloed vermengd hebben. Ziehier een opmerkelijk voorbeeld daarvan. In Virgini� bracht een met eenen neger gehuwde negerin eene blanke dochter ter wereld. Zij was er zeer ont- steld over, maar haar man stelde haar gerust, door haar te zeggen, dat hij onder zijne voorouders een blanke telde, en dat er in de met de zijne verwante families altijd een blank kind geweest was. Het blanke meisje werd op l�jarigen leef tijd aan Admiraal Ward verkocht om aan de Eoyal Society te Londen vertoond te worden. (Dr. Parsons) \')� Deze ge- vallen van atavisme zijn in Afrika, op de Antillen enz. verre van zeldzaam.

		1) Zie in P. Lucas, L\'H�r�dit�, Dl. II, blz. 44 en volgende verscheidene gevallen van atavisme ten opzichte van de kleur. De anoniali�n maken de atavismen zeer merkbaar. Er is geen misvormdheid noch monsterachtigheid , zelfs onder die , welke het minst vatbaar schijnen om zich te herhalen , die geen voorbeelden van erfelijke overplanting vertoonen. Zoo brenge bij voorbeeld een man met zes vingers aan elke hand zonen voort, welke die uiiomalie niet vertoonen, dan krijgen deze zonen soms kinderen, bij welke de anomalie der zes vingers zich opnieuw vertoont. Bij de beide zesvingcrige famili�n vau Colburn (Engeland) en van Gratio Kalleja (eiland Malta), is de anomalie van het l^s,e op het S^ie en 4^do geslacht overgesprongen. Evenzoo is het met de hazenlippen ; een goed gevormd man , maar wiens ouders hazenlippen bezaten , kreeg in zijn eerste huwelijk elf kinderen , waarvan twee hazenlippen bezaten , en in zijn tweede huwelijk twee kinderen , die hetzelfde ge- brek hadden. Gebocheldheid, hinken , enz. vertoonen in hun overplanting soms dezelfde intermittentie. Ziehier een treffend voorbeeld daarvan:

-ocr page 331-



		819 VI. � Gelijkenis. � Evenals bij de bastarden van huis- dierrassen, is de gelijkenis bij bastaarden van menschenrasseu somtijds unilateraal, maar meestal gemengd bilateraal. _vHet kind van eenen Europeeschen vader en eene Chineesche moeder," zegt Schertzer, Oosteurijksch natuurkundige van de iVb�ara-expeditie, //is Chinees of Europeaan, al naar het toeval het wil." Te Berlijn had een gemengd huisgezin (van een schoenmaker) blanke zonen en zwarte dochters. Te Parijs heeft Dr. Prosper Lucas twee hoogst belangrijke gevallen opgeteekend: 1°. Een zwarte vader en eene blanke moeder hadden voor kinderen eerst een volbloed ueger; vervolgens een waren Mulat; eindelijk een blanken zoon, met aangenaam uiterlijk en rood blond, sterk krullend haar. In dit voorbeeld vindt men tege- lijkertijd de unilaterale en de bilaterale gelijkenis. 2°. Een blanke vader eu eene zwarte moeder hebben eerst een naar het zwarte type overhellenden mulat gehad, daarna een naar het blanke type overhellenden mulat; eindelijk eene blanke dochter, met aangenaam uiterlijk en van geest schit- terende oogen. Een tweede voorbeeld van unilaterale en bila- terale gelijkenis \').

		1»\'« geslacht. � Een broeder en eeue zuster, recht van gestalte, maar ge- sproten uit aan Engelsche ziekte lijdende ouders, treden in het huwelijk. 2^de geslacht. � De broeder krijgt twee gebochelde dochters. De zuster krijgt even kinderen allen gebocheld. 3^a\' geslacht. � Drie dezer gebochelde kinderen treden in het huwelijk en geven het aanzijn aan zeven rechte kinderen. 4^de geslacht. � Drie leden van dit rechte geslacht huwen; zij krijgen elk eene gebochelde dochter. 1) Prosper Lucas. � L\'H�r�dit�, Dl. I, blz. 213. �Winterbotton heeft 1e Wangapoug een jongen, grooten, welgemaakten albino van ongeveer 1S jaar oud gezien , wiens vader een albino-neger was. Zijne moeder, zijne drie broe- ders, twee zijner zusters waren zwart; maar een zijner zusters was blank gelijk hij." �Jcfferson heeft van twee zusters, die albino\'s waren, de eerste een kind, albino evenals zij , de tweede een kind zeer zwart gelijk zijn vader, zien voort- breiigen."

-ocr page 332-



		320

		Bij de mulatten is de gelijkenis gewoonlijk gemengd bila- teraal, waarin het negertype de overhand heeft. Dit is de ge- tnigenis van Burmeister, een der geleerden, die de mulatten in Zuid-Amerika en de eilanden van Mexico l) het meest waargenomen heeft; hetzelfde getuigt ook Pruner-Bey, die de mulatten in Egypte en in Azi� bestudeerd heeft. De ken- merken, die bewijzen, dat het negertype de overhand heeft, zijn de volgende: 1°. Gekroesd en wollig haar; 2°. Laag, schuins afloopend voorhoofd; �3°. Sterk uitkomend prognathisme (vooruitstekende kaken); 4°. Platvoeten. Een der merkwaardigste gevajlen is dat van een mulat, Lislet Geoft\'roy, ingenieur op He de France en correspondent van de (Eransche) Academie van Wetenschappen. Hij was de zoon van eenen blanke en van eene verstandelijk zeer weinig ontwikkelde negerin. Lislet Geoffroy was geheel neger, wat zijn gelaat, zijne kleur en zelfs de aan het zwarte ras bij- zonder eigene geur aangaat. Wat zijne verstandelijke en ze- delijke ontwikkeling aangaat, was hij zoozeer geheel een blanke,, dat hij er zelfs in geslaagd was het in de koloni�n zoo diep ingewortelde vooroordeel tegen de blanken te overwinnen; hij werd in het salon der blanken ontvangen! Een vreemd voor- beeld van bilaterale gelijkenis, door naast elkander plaatsing (juxtapositie) van het lichaam der moeder en de ziel des vaders. Gewoonlijk bestaat er, wat de kleur der huid aangaat, bij den mulat versmelting. Echter zijn de gevallen van naast elkan- der plaatsing verre van zeldzaam. Er zijn toch bonte (wit en zwart gevlekte) negers even goed als bonte paarden, boiite honden, bonte schapen, enz. De overeenkomsten tusschen de menschelijke en de dierlijke bastaarden is op dit punt even

		�Uit de kruising van albino-negerinnen met negers, worden bonte kinderen _rdat wil zeggen, wier huid afwisselend zwarte en witte vlekken vertoont, gebo- ren." Blz. 304. 1) Welke eilanden hier bedoeld zijn, begrijp ik niet, tenzij de sehrijver de Antillen op het oog heeft. Vertaler.

-ocr page 333-



		321

		volkomen als op de andere. Een nieuw bewijs voor de een- heid der menschelijke soort. Button, Lawrence, White, Par- sons, Prosper Lucas halen daarvan verscheidene voorbeelden aan, waaronder de beide volgende opmerkelijke: 1°. Een neger, die bij eene familie huisknecht was, had eene blanke vrouw gehuwd, die in hetzelfde huis diende. Zij hadden eene kleine, blanke dochter, wier rechterdij en rechterbil zwart waren. Dr. Parsons werd geroepen om het feit te cou- stateeren. White en Prichard halen mulatten op Martinique aan, wier huid een kakelbont mengelmoes van zwarte en witte vlekjes vertoonde; andere mulatten hebben een half blank, half zwart lichaam, enz. Men heeft hierboven voorbeelden van unilaterale gelijkenis gezien; nu eens zijn de kindereu geheel zwart, dan weder geheel blank. Deze kruisingen met terugkeer tot het vader- lijke of moederlijke type in het begin der menschelijke ras- vermenging (�ra�tissage") komen overeen met de bij het begin der dierlijke rasvennenging (,/m�tissage") aangewezen schom- melingen. De menschelijke bastaardrassen hebben evenals de dierlijke eenen zekeren tijd noodig om vastheid te verkrijgen en bestendige vormen aan te nemen. Eens standvastig ge- worden, verschijnen de gevallen van atavisme nog maar ge�so- leerd en van tijd tot tijd, daardoor tegelijkertijd de onover- winnelijke kracht der erfelijkheid en de kenmerkende scheidings- lijn, die den rasbastaard (�metis") van den soort bastaard (hybride) scheidt, bewijzende. §3. � Oorzaken van de vorming der rassen. De oorzaken van de vorming der menschenrassen zijn, even- als bij de dieren: 1° het Medium; 2° de Erfelijkheid; 3° de, Teeltkeus. Het Medium brengt de afwijkingen voort; de Erfelijkheid plant ze over, de Teeltkeus regelt ze en maakt ze eenvormig. Het is van belang eerst eene opmerking te maken omtrent 21

-ocr page 334-



		322

		het Medium en den invloed daarvan op de afwijkingen. De wijzigende kracht van het klimaat en van het voedsel moest onvergelijkelijk veel grooter zijn in den tijd, dat de mensch, onwetend en dierlijk, niets uitgevonden had om tegen haar te strijden. De tegenstelling tusschen het oorspronkelijke ge- brek en de middelen om weerstand te bieden, die de heden- daagsche mensch bezit, wordt door Sir John Lubbock met de volgende woorden kort omschreven: _wEr zijn redenen, die grond geven om te gelooven, dat de veranderingen van de uitwendige omstandigheden , of om beter te zeggen van woon- plaats, tegenwoordig minder uitwerken dan vroeger. Als tegenwoordig menschen naar een ander land verhuizen, nemen zij de gebruiken en de gewoonten van het beschaafde leven met zich mede. Zij bouwen zich huizen, min of meer gelijk aan die waaraan zij gewoon zijn; zij nemen kudden mede en acclimatiseeren in hun nieuw vaderland de voornaamste plan- ten, die hun in het oude tot voedsel strekten. Als het in hunne nieuwe verblijfplaats koud is, kleeden zij zich meer; is het er warm, dan kleeden zij zich minder. Door deze middelen en door duizend andere van deuzelfden aard doet de invloed der verplaatsing zich eerst veel later gevoelen." �Maar het is niet altijd zoo geweest. Toen de mensch zich voor de eerste maal over de aarde verspreidde, had hij geen huisdieren, misschien zelfs geen hond; hij kende den landbouw niet; zijne wapenen waren van de grofste soort, zijne wouin- gen nauwelijks dien naam waardig. Zijn voedsel, zijne ge- woonten en geheel zijne levenswijze verschilden dus noodza- keiijk, naarmate hij van het eene land naar het andere over- ging, en hij moest daardoor veel meer onderworpen aan de werking der uitwendige omstandigheden en volgens alle waar- schijnlijkheid veel vatbaarder voor verandering zijn. Men kan daarenboven ook met grond vooronderstellen , dat het mensche- lijke type zelf, dat heden door eene lange herhaling, welke sedert vele eeuwen voortgaat, bestendig geworden is, vroeger veel gemakkelijker te wijzigen was dan thans."

-ocr page 335-



		828

		Het Medium en de Erfelijkheid. � Onder de lang voortgezette werking der zonnestralen bedekt de huid der vrouwen met blank teint zich met sproeten. Dit feit is zoo algemeen, dat het onopgemerkt blijft. ,/Men zou zeggen, dat een wonder gebeurd was", zegt de Quatrefages geestig, ,/als eene witte koe zwartgevlekt terugkwam uit eene weide, waar zij aan de wer- king der zonnestralen blootgesteld geweest was. Beide ver- schijnselen zijn echter van denzelfden aard en het eene moest niet van meer beteekenis schijnen dan het andere." De Chineesche visschers, die hun leven doorbrengen met ge- heel naakt langs de stroomen te visschen, verkrijgen een koper- achtig zwarte kleur (de Engelsche reiziger Abel). De Europeesche visschers, naar Indi� overgebracht, worden er rooder dan de Roodhuiden van Amerika (Hamilton Smith). In Abyssini� worden de bewoners van het land zwarter op de bergvlakten en bleeken op, wanneer zij in de vlakten afdalen (Th. Lefebvre en d\'Abbadie). D\'Abbadie, lid van de (Eransche) Academie van wetenschappen, die oorspronkelijk blond was, kwam donker bronskleurig uit Abyssini� terug; Schimper en Pruner-Bey ondervonden hetzelfde/ maar in mindere mate. De haren van Pruner-Bey, oorspronkelijk zeer licht en sluik, werden bruin en krullend. Het is nog al vreemd, dat de klimaten niet denzelfden in- vloed op blonde en bruine menschen hebben. Zoo worden in Abyssini� en Arabi� de bruine rassen van Europa minder zwart dan de blonde, terwijl in Indi� bij gelijke temperatuur het klimaat het aangezicht der blonde menschen niet kleurt, maar het perkamentachtig maakt. De oorzaak van dit nog weinig verklaarde verschijnsel hangt waarschijnlijk samen met de wijze, waarop de dubbele (scheikundige en verwarmende) werking der zonnestralen voortgebracht wordt. Jerome d\'Aguilar, een Spaansch priester, die later tolk van Ferdinand Cortez was, werd door een schipbreuk op de kust van Yucatan geworpen en door de Indianen gevangen genomen. Gedurende acht jaren moest hij den invloed van het klimaat 21*

-ocr page 336-



		324

		ondergaan zonder er wegens zijn treurigen toestand de gevolgen van te kunnen verzwakken. Hij werd zoo volkomen aan zijne meesters gelijk, dat Perdinand Cortez hem niet kon onder- scheiden van de Roodhuiden, die hem vergezelden. Zwarte rassen. � De neger van Guinea nadert, als hij eens naar Amerika overgebracht is, meer en meer tot den blanke, niet alleen wat de huidkleur aangaat, maar ook met betrekking tot den schedel, tot het verstand: hij verliest zelfs merkbaar den sterken geur, die aan zijn ras bijzonder eigen is. Het is een wetenschappelijk bewezen feit, dat de neger, zelfs als hij zich niet met het blanke ras kruist, maar midden tusschen hetzelve leeft, onder hetzelfde klimaat en ongeveer op dezelfde wijze, bij elk geslacht een graad nader tot hetzelve opklimt !). Gele rassen. �� De gele rassen zijn niet minder onderwor- pen aan de werking van het medium dan de zwarte. Op de eilanden Bourbon en Mauritius verminderen de ingevoerde Hindoe\'s ²) en Maleiers van het tweede geslacht af in grootte en vormen zoo even zoovele kleine rassen (de Froberville). Een geheele Tartaarsche stam heeft zich gewijzigd tenge-

		1) Dit komt mij zeer twijfelachtig voor. De kleur der Amerikaansehe negers is wel over het algemeen iets lichter dan die der Afrikaansche, maar de schedel- inhoud is stellig afgenomen in plaats van toegenomen (vergelijk mijne aanteekeniug 8 op hoofdstuk IV van de Ned. vertaling van Darwin\'s Afstamming van den ilensch). Weinig Amerikaansehe negers zijn van geheel zuiver onvermengd negerbloed. De Afrikaansche neger zou daarenboven door den invloed van het klimaat van Amerika tot den roodhuid, niet tot den blanke moeten naderen. Geheel gelijk lam eet�g ander ras zal hij nooit worden, evenmin als de Joden, die sedert zoo- velt: eeuwen ouder allerlei rassen verspreid leven, aan deze gelijk geworden zijn. Hetzelfde medium zal, op twee door vroegere levensomstandigheden verschillend geworden typen inwerkende, die wel in dezelfde richting kunnen wijzigen, maar nooit de sporen van de vroegere inwerking van verschillende levensvoorwaarden geheel kunnen nitwissehen. Vertaler. 2) De Hindoe\'s bchooren voor een groot gedeelte tot het blanke ras. Vertaler.

-ocr page 337-



		325

		volge van verandering van levenswijze; deze Mongolen hebben het zwervende nomadenleven vaarwel gezegd en zich op den landbouw toegelegd. In de XVI^dc eeuw hebben zij zich in de omstreken van Kazan aan de Wolga gevestigd; in de XIX^deeeuw had hun type de meest gelukkige veranderingen onder- gaan. In plaats van een vet lichaam, een breed aangezicht, een platten neus en geelbruine huidkleur, hebben de Tartaren van Kazan een gespierd lichaam, een ovaal gelaat, een frissche tint, een gebogen en dunnen neus en dunne lippen. Blank ras. � Het is bekend, welke afwijkingen het medium bij de onder den naam van kreoleu zoo bekende Europeesche kolonisten op de eilanden van de Mexikaansche golf heeft voortgebracht. In Canada heeft de Fransche kreool zijn fraaie Normandische vleeschkleur verloren; zijne huid heeft eeue donkergrijze tint aangenomen; zijne zwarte haren zijn sluik, als die van eenen Indiaan geworden \') (Th�odore Pavie). De Denen, die aan de kust van Guinea ontschepen, wor- deu eerst ziek, daarna nemen zij eene gele kleur aan, een teeken van acclimatatie. Deze gele tint gaat bij hetzelfde in- dividu in het koperachtige over; zij wordt bij elk geslacht hoe langer hoe donkerder en eindigt in zuiver zwart ²) (Monrad, Deensch predikant op de kust van Guinea van 1805 tot 1809). De Nederlandsche kolonisten aan de Kaap (de zoogenaamde 1) ]k heb zelf FrftnBche Canadcezen in Noord-Amerika gezicu, doch heb geen groot verschil tusschcn hen en Europeesche Eranscheu (die dan toch ook lang niet allen eene schoone vleeschkleur hebben) kunnen opmerken. Het is daareu- boven in Amerika algemeen bekend, dat de Fransche kolonisten hun ras lang zoo zuiver niet gehouden hebben als de Angelsaksische, maar zich veelvuldig met Indinausche vrouwen gekruist hebben. Vertaler. 2) Zoo deze opgaaf vertrouwd mag worden, is het vreemd, dat bij de (zoo nauw met de Denen verwante) Nederlanders en Kngelschen op de kust van Guinea nimmer zoo iets waargenomen is Er komen weinig Europeesche vrou- wen op de kust, de blanken leven er veel met inlaudsehe vrouwen. Zou dit de kleurverandering bij de achtereenvolgende geslachten niet beter verklareu? Vertaler.

-ocr page 338-



		326

		Boeren) nemen meer en meer een roode tint aan met neiging tot steatopygie bij de vrouwen !) (Livingstone). De Angel-Sakser heeft in Amerika de sterkste wijzigingen ondergaan; hij heeft neiging om tot den Indiaan te nade- ren (Desor, de abt Brasseur de Bourbourg, Knox, Smith, Carpenter). _vDe Amerikaansche Angel-Sakser vertoont, van het tweede geslacht af, trekken van het Indiaansche type, die hem tot de Leni-Lenapes, Irokeezen, Cherokeezen doen na- deren. Het.klierstelsel wordt teruggebracht tot het minimum van zijne normale ontwikkeling. De huid wordt droog als leder, zij verliest de warmte van tint en de roodheid der wan- gen , die bij den man door eene slijkkleur en bij de vrouw door eene fietsene, bleeke kleur vervangen worden. Het hoofd wordt kleiner en ronder of puntiger. Het bedekt zich met sluike donkerkleurige haren; de hals wordt langer. Men neemt een groote ontwikkeling der jukbeenderen en der kauwspieren waar. De slaapgroeven zijn diep, de kaken dik. De oogen liggen in zeer diepe en vrij dicht bij elkander gelegen holten. Het regenboogvlies van het oog is donker gekleurd, de blik doordringend en wild. Het lichaam der lange beenderen verlengt zich vooral aan het boveneinde. De luchtpijp is groot, de stem heesch en schreeuwend" \'²). De verandering van de voorwaarden van bestaan is voldoende om de gewichtigste veranderingen te voorschijn te roepen. Een eerste voorbeeld is ons door de Tartaren van Kazan gegeven, die van nomaden landbouwers geworden zijn. Ziehier een tweede, dat des te belangrijker is, omdat Ierland er het tooneel en de geschiedenis er volkomen bekend van is. Tengevolge der oorlogen van 1641 en 1649 vluchtte een groot aantal Ieren om aan den dood te ontgaan naar eene bergachtige streek,

		1) Vergelijk noot 2, blz. 310. Vertaler. 2) Brieven door de in de Vereenigde Staten gevestigde geneesheeren aan Pruner-Bey gericht. (Deze beschrijving komt mij, die op mijne reis in de Vereenigde Staten na- tunrlijk vele Amerikaansche Angel-Saksers zag, veel te sterk gekleurd voor. Vertaler.)

-ocr page 339-



		327 die zich ten Oosten van Flews tot aan zee uitstrekt. Twee eeuwen van ellende, en onbeschaafdheid hebben op die onge- lukkigen den volgenden invloed gehad : hun gemiddelde groott e is tot 4 voet 7 duim (Fransche maat) afgenomen , hun buik is bol opgezwollen, hun beenen zijn krom geworden, hun ge- laatstrekken zijn die van eene misgeboorte. Het is het por- tret van de wilden van Australi�. Teratol�gische erfelijkheid. � De vreemdste afwij- kingen kunnen zich bij den embryo voordoen, en zich vervolgens erfelijk voortplanten. Vooral twee gevallen zijn in de terato- logie IJ vermaard, namelijk het huidbekleedsel der familie Edward Lambert en de veelvingerigheid der familie Colburn. A. De stekelvarken-menschen ²). Edward Lambert werd in 1717 uit goedgevormde ouders geboren. Hij vertoonde eerst niets vreemds; maar na verloop van negen weken zag men zijne huid bruin en hoe langer hoe dikker worden. Op den leeftijd van 14 jaren werd hij aan de Royal Society van Lon- den voorgesteld. Op dit oogenblik had de huid van het aan- gezicht, van de binnenvlakte der handen en de ondervlakte der voeten haar normaal aanzien. Geheel het overige gedeelte van het lichaam was met een bruinachtig op sommige punten een duim dik huidbekleedsel bedekt. Men vergeleek het met de huid van een olifant, een neushoorn en een zeehond; alleen was het op vreemdsoortige wijze gespleten. Op de zijden was het in smalle bewegelijke prisma\'s verdeeld, welke gedruisch maakten als zij tegen elkander klotsten. Van daar de naam van stekelvarken man. Alle jaren viel dit huidbekleedsel ten- gevolge van eene soort van ruiing af. De huid kwam dan gezond en glad voor den dag; vervolgens hernam zij spoedig daarna haren abnormalen aard. Edward Lambert, zeer begeerig oin van dit lastige bekleedsel 1) De leer der monstruositeiten. Vertaler. 2) Zie de Quatrefages, Revue des Cours scientifiques, dl. V, blz. 73^;i, en P. Lucas, De l\'H�r�dit�, deel I, Hz. 316. > \\

-ocr page 340-



		328

		bevrijd te worden, onderwierp zich aan eene sterke kwikkuur, die tweemalen tot salivatie toe werd voortgezet. Het bekleedsel verdween, maar oin zich onmiddellijk opnieuw te vormen. Eindelijk bewerkte een hevige aanval van kinderpokken, waar- van Lambert herstelde, ook niets anders, dan het tijdelijk afvallen van zijn vreemdsoortige opperhuid. Baker zag hem zes-en-dertig jaren later terug. Hij was toen vijftig jaar oud, had een blozend gelaat, eene uitstekende gezondheid en was zeer opgeruimd. Baker besloot hieruit, dat hij, als hij in het huwelijk trad, zeer goed een nieuw ras kon doen geboren worden. Edward Lambert trad werkelijk in het huwelijk en kreeg zes kinderen, die allen, negen weken na hunne geboorte, een huidbekleedsel kregen, gelijk aan dat van hun vader. E�n enkel bleef in het leven en trad op zijne beurt in het huwelijk, hij kreeg acht kinderen, zes dochters en twee zoons John en ilichard. Men bezit geen berichten omtrent de dochters, maar de beide zoons, die in 1802 in Duitschland door Tilesius onderzocht werden, vertoonden de- zelfde anomalie als de beide vorige geslachten. Van dit oogea- blik af is hun spoor verloren gegaan. B. De veelvingerige menschen. � De beroemde Engelsche rekenaar Colburn is de stamvader geweest eener familie, waar- van de leden twaalf vingers en twaalf toonen bezaten. Deze anomalie kwam niet gelijkelijk bij de kinderen van beiderlei seksen voor; nu eens waren de dochters, dan weder de zoons er mede behept. Men heeft deze veelvingerige familie gedurende vier geslachten gevolgd, en hoewel zij slechts met tienvingerige personen in het huwelijk trad, bleef niettemin de anomalie bestaan en bereikte zelfs haar maximum in het derde geslacht. De geneesheer van der Bach, door Prosper Lucas aangehaald, heeft een ander geval van veelvingerigheid, gepaard met het door een vlies verbonden zijn van drie toonen en drie vingers, opgeteekend. De Spaansche familie, die er mede behept was, bewoonde San-Martino de Val-de-Iglesias (Nieuw Castili�); de bewoners van die streek noemden haar los pedagos, dat wil

-ocr page 341-



		329

		zeggen de Aaneengeplakten. Van der Bach telde, het dorp doorgaande, tot veertig zesvingerige menschen , allen uit den- zelfden stam gesproten \'). Aanhangsel. � Isidore Geoffroy haalt in zijn beroemd werk llistoire des anotnalies talrijke voorbeelden aan van veelvingerig- heid bij dieren (geiten, lammeren, honden, paarden, varkens, herten, salamanders, kikvorschen, hoenders enz.). De beroemde Bucephalus was veelhoevig: deze anomalie werd als een voor- teeken van de toekomstige grootheid van Alexander beschouwd. Ziehier eenige anomali�n, die de menschelijke soort aangaan: 1°. Anomalie in liet aantal tepels bij de vrouw (geput uit P. Lucas). A. Te Koppenhagen zoogde eene vrouw, welke van drie goed gevormde tepels voorzien was, waarvan twee aan de liu- kerzijde, met alle drie zouder onderscheid haar eenig kind. B. Rachel Rey, van Kastel in Frankenland, had drie tepels. C. De beroemde heelmeester Bartholiu verzekert eene vrouw gekend te hebben, die een derde tepel op den rug droeg. D. Mevrouw Withes, uit Trier, in haar tijd een zeer schoone vrouw, had drie in een driehoek geplaatste tepels. E. Eene vrouw uit Home in 1671 had er vier, die bij elke zwangerschap zich allen met melk vulden. E. Eene Mulattin van de Kaap had zes tepels; zij kreeg kinderen bij vier en vijf t� gelijk. G. Eene vrouw, welke drie tepels op de borst had , beviel van eene dochter, die ook drie tepels had, maar waarvan er een in de lies gelegen was. Toen deze dochter later op hare beurt moeder geworden was, zoogde zij haar kind aan haren liestepel. De waar- neming van deze erfelijke anomalie is in 1827 door Adrien de Jussieu aan twee geleerde genootschappen medegedeeld geworden. 1) Vergelijk ook Uit, Tijdschrift voor Natuurwetenschap, �^Je Jaargang, N°. 17, 1" Aug. 1S73 , blz. 135: Eene zesvingerige vorsteufamilie, enmijuc aantee- keuiugcu 4 en 7 op blz. 36 en 196 van de Ncd. Vcrt. van Darwiu\'s Afstam* �uing van den Mensch, Vertaler.

-ocr page 342-



		330

		Isidore Geoffroy is betrekkelijk de overtollige tepels bij de vrouw tot de volgende algemeene besluiten gekomen : _vWelk ook het getal der overtollige tepels zij, en in welke streek zij ook geplaatst zijn, zijn zij over het algemeen goed gevormd, hebben een tamelijk grooten omvang en kunnen melk geven, wanneer zij lateraal (zijdelings gelegen) zijn." _;/Zij zijn daarentegen zeer klein, onvolkomen ontwikkelden brengen geen melk voort, als zij op de mediaanlijn van het lichaam gelegen zijn 1)." 2°. Anomalie van eeneii staart bij den mensch (geput uit Isi- dore Geoffroy). Volgens de onderzoekingen omtrent de ontwikkeling van den embryo, die wij aan Serres verschuldigd zijn, bestaat er eene zeer standvastige betrekking tusschen de ontwikkeling van het ruggemerg en die van den staart. Oorspronkelijk loopt het ruggemerg door tot aan het uiteinde van het wervelkanaal: op dit tijdstip (bij den embryo) bestaat er bij alle dieren (met inbegrip van den mensch) een inin of meer aanmerkelijke staart." A. Deze trap van ontwikkeling is de eenige, waartoe zich een groot aantal dieren normaal verheffen. Deze hebben bijgevolg gedurende hun geheele leven een naar onderen zeer verlengd ruggemerg; hun wervelkolom eindigt dus in een staartverlengsel. B. Bij andere soorten klimt het ruggemerg daarentegen lang- zamerhand in het wervelkanaal op; de vermindering of zelfs de geheele verdwijning van den staart gaat met deze opklimming hand aan hand. Op die wijze klimt het ruggemerg bij den mensch en eenige apen zoo hoog op, dat het niet lager meer afdaalt dan de lendestreek. De staart is dan zoo rudimentair, dat zij uitwendig niet meer zichtbaar is (deze rudimentaire staart is het koekoeksbeen). Maar als het gebeurt, dat bij den menschelijken embryo het ruggemerg niet opklimt, maar voortgaat met zich tot het uit- 1) Vergelijk over overtollige tepels mijne aanteekeiiing 7 o]> blz. 36 van de Ned. Vert. van Darwin\'s Afstamming van den Menseh en ook ibid. Hoofdst. IV, blz. 159, noot 2.

-ocr page 343-



		331

		einde van het koekoeksbeen uit te strekken, dan blijft de wer- velkolom op het oogenblik van de geboorte van het kind in eenen staart uitloopen. Serres heeft zelf een geval van deze soort waargenomen, en de jaarboeken der wetenschap vermelden eenige andere. De Maillet haalt er verscheidene aan, en daaronder dat van den onverschrokken Cruvillier de la Cioutat, die als kaper te- gen de Turken strijd voerde. Een neger van Tripoli, Moham- med genaamd en met een buitengewone spierkracht begaafd, had eenen staart van een halven voet lang, dien hij aan de Mail- let toonde. �Het opmerkelijkste geval is door Schenck waar- genomen bij een overigens met veel ernstiger anomali�n behept individu; de staart was zeer duidelijk zichtbaar, zelfs tamelijk lang, en geheel en al vergelijkbaar met dien van een varken." Wederkeerig ontbreekt de staart bij de dieren, die in nor- malen toestand op volwassen leeftijd eenen staart hebben, wanneerin tegenoverstelling met hetgeen bij deze categorie van dieren ge- woonlijk geschiedt, de opklimming van het ruggemerg plaats heeft. Deze anomalie van het ontbreken van den staart is bij verschei- dene dieren, onder anderen bij honden, geconstateerd geworden. Besluit. � Dewijl de afwezigheid of tegenwoordigheid van een staart bij het dier na de geboorte het gevolg is van het al of niet opklimmen van het ruggemerg in het wervelkanaal, volgt hieruit, dat deze anomalie tot de orde van diegene be- hoort, welke door een stilstand in de normale ontwikkeling van den embryo, of, in verkorte termen, door een stilstand in ont- wikkeling veroorzaakt worden. II.� De Teeltkeus. � De teeltkeus, die zoovele tamme rassen voortbrengt, kan blijkbaar niet door den mensch op zich zelven toegepast worden. Uit sommige voorbeelden kan men echter opmaken, hoeveel zij in deze richting zou hebben kun- nen volbrengen. 1. Teeltkeus van den mensch. � Volgens de wetten van

-ocr page 344-



		332

		Lycurgus werd in Sparta elk kind, dat mismaakt ter wereld kwam, ter dood gebracht. Van daar die in Griekenland zoo vermaarde schoonheid van het Spartaansche type. Op den berg Eryx in Sicili� was een beroemde aau Venus gewijde tempel. Om de godin als priesteressen te dienen, koos men de schoonste vrouwen uit, die niet, evenals de ves- taalsche maagden, aan het celibaat gewijd waren. Vandaar een vrouwelijk ras, dat door zijne schoonheid opmerkelijk is en nog bestaat in het op den berg Eryx gelegen dorp San Giuliano. Iedereen weet, dat de eerste koning van Pruisen, Erederik Willem, er in geslaagd was zich eene garde te vormen , uit mannen samengesteld, die wegens hunne grootte en kracht be- wonderenswaardig waren, door de schoonste mannen van zijn leger met de grootste meisjes van het land te doen huwen. 2. Teeltkeus der natuur. � Het ras der Indianen, altijd in oorlog of op de jacht, was wezenlijk opmerkelijk. De oorzaak hiervan was dat elk kind, dat niet in staat was de onophou- delijke vermoeienissen van een zoo moeielijk leven door te staan, bezweek! Alleen de krachtigsten bleven in leven en plantten de physieke hoedanigheden, die hen onderscheidden, op hun na- komelingschap over 3. Hinderpalen tegen de vorming van krachtige rassen. � Men beklaagt zich heden terecht over de bijna algeineene ver- bastering der menschenrassen in Europa, vooral in de groote steden. Dit physieke verval is onder anderen een gevolg van de twee volgende hoofdoorzaken: A. De lichtzinnigheid, waarmede men huwelijken sluit; men vraagt uitsluitend naar den rijkdom of de sociale positie, en zeer weinig, zelfs in het geheel niet, naar de physieke om- standigheden; vanwaar voortbrenging van zwakke kinderen, enz. B. Aan den vooruitgang der geneeskunde; ja, aan den voor- uitgang der geneeskunde! Als men aan verzwakte, ziekelijke personen het leven redt, stuit men volkomen de teeltkeus, die het ras gezuiverd zou hebben. Een tamelijk onverwacht be-

-ocr page 345-



		333 sluit, de vorderingen der wetenschap tot de verbastering van het menschdoin te zien bijdragen ! Het tegenmiddel zou vooral in de keus der echtgenooten bestaan. Alles wel bezien is dan toch de kracht van den geest veel kostelijker goed, dan de kracht van het lichaam. Leven is zijn verstand ontwikkelen en zijn plicht beoefenen; de geneeskunde kan derhalve zonder angstvalligheid voortgaan met ons aan de ziekten of aan eenen vervroegden dood te ontrukken. Kort overzicht. � Uit een morphologisch oogpuntover- schrijden de uitwendige verschillen en de wijzigingen van het geraamte bij de menschenrassen niet alleen de afwijkingen niet, die de rassen van tamme dieren vertoonen, maar meestal zijn zij zelfs minder groot. Uit het oogpunt der physiologie, dat hier eigenlijk hoofd- zaak is, vinden wij alle kenmerken, waardoor het ras zich on- derscheidt: 1°. vruchtbaarheid der kruisingen; 2°. toeneming der vruchtbaarheid; 3°. voortdurende vruchtbaarheid der bas- taarden; 4°. atavisme. Eindelijk geven als oorzaken van de vorming der rassen, het Medium, de Erfelijkheid met haar stoet van met die der dier- rassen overeenkomende anomali�n, eene voldoende, zoo niet absolute verklaring van de belangrijkste afwijkingen. Derhalve behooren de verschillende menschenrassen tot eene zelfde soort, en moet men zeggen de menschelijke soort. en niet het menschelijk geslacht. Het logisch gevolg hiervan is, dat de menschelijke soort van een enkel paar stamouders af- komstig is \'). Is dit eene zekerheid? Helaas! het is met dezen oorsprong als met eiken anderen oorsprong, als met elk begin gelegen: het is slechts eene hypothese, een ideaal als men liever wil. Het verleden ligt niet meer in onze macht; wij kunnen slechts het tegenwoordige bestudeeren eu de wetten zoeken en ontdekken van hetgeen is; het overige ontsnapt ons. �Al wat

		1) Wij hebben in noot 1, bl/,. 303 reeds aangetoond, dat dit geenszins een logisch gevolg van de soortelijke eenheid des menschdoms is. Vertaler.

-ocr page 346-



		334

		het menschelijk verstand kan doen," zegt Pascal bitter, �is van uit het midden der dingen eenige waarschijnlijkheid bemerken, eeuwig wanhopende oin er het beginsel of het doel van te leeren kennen." Dat de wetenschap hare redeneeringen op feiten gronde; dat hare hypothesen altijd proefondervindelijk getoetst kunnen worden en van de natuurverschijnselen reken- schap geven, ziedaar haar gebied; buiten hetzelve is alles duisternis. Eene belangrijke opmerking moet hier gemaakt worden, na- melijk dat hoe meer vorderingen de wetenschap maakt, hoe meer het aantal morphologische soorten vermindert; langzamer- hand vindt men, dat de kenmerken, die als onderscheidend voor eene groep wezens aangegeven waren, die waarde niet hebben: deze soorten worden rassen. Het is een vermoeden te meer tegen het polygenisme ^]). Dit is duidelijk; alleen op de morphologie steunende, gebruikt het polygenisme tot bepaling van de soorten een kriterium, waarvan de waarde subjectief is en derhalve gevaar loopt tot nul gereduceerd te worden. On- gelukkig is dit kriterium in den tegenwoordigen toestand der wetenschap voor verreweg de meerderheid der levende wezens het eenige mogelijke,^- dit is de hoofdoorzaak, die het polyge- nisnie lang zal doen stand houden. Geheel anders is de bestemming der physiologie. De door haar gedane ontdekkingen blijven voor altijd wetenschappelijke waarheden; haar domein vergroot zich met hetgeen de morpho- logische soorten verliezen. Dit komt, omdat haar kriterium objectief is, dat het slechts de uitdrukking is van een wezen- lijk, tastbaar feit, van de overplanting van bestaan, waarvan de waarde onveranderlijk blijft. Eene physiologische soort is dan ook voor den natuurkundige altijd dezelfde, altijd ��n. Als men een zoon heeft zien geboren worden , kan men van hem geen van zijnen vader verschillende soort maken; de af- stamming heeft een absoluut karakter.

		1) En eeu vermoeden te meer ten gunste van de theorie van Darwiu en tegen het absolute onderscheid tusschcn soorten en rassen! Vertaler.

-ocr page 347-



		VIERDE HOOFDSTUK. OVEE DE PLAATS VAN DEN MENSCH IN DE NATUUR.

		Welke is de plaats van den mensch in de natuur? Als de mensch, met de dieren vergeleken, op eeue andere wijze ge- boren wordt; als zijne organen verschillen; als de functies van voeding, van voortplanting, enz. verschillend zijn, dan is het duidelijk, dat de mensch eene andere soort van wezen zijn zal dan de lagere dieren en een nieuw Rijk, het Menschenrijk , zal moeten vormen. Maar als het anders gesteld is, zal de mensch niet van het Dierenrijk afgescheiden moeten worden en zal hij op de gewone ladder der dieren behooren. De eenige taak, die de wetenschap dan te vervullen zal hebben, zal zijn om de sport aan te wijzen, waarop hij geplaatst zal moeten worde n. Het eerste gedeelte van het vraagstuk is in de laatste dertig jaar met eene klaarblijkelijkheid, die geen tegenspraak meer toelaat, opgelost. De mensch wordt geboren uit een eitje , even goed als de hond, de schelviscli en de slak; zijne voe- dingsorganen zijn dezelfde als die der hoogere zoogdieren (kat, wolf, varken, enz.). Daar de mensch dus dezelfde organische functies heeft, behoort hij tot de reeks vau het dierenrijk. Ziehier het eerste punt; het tweede blijft nu nog over. Welke is zijne plaats in de reeks ? Moet hij in dezelfde Orde als de apen geplaatst worden of moet hij eene van hen afgescheiden Orde vormen? De onsterfelijke Zweed Linnaeus, _wdie groote wetgever der stelselmatige dierkunde", zooals Huxley hem noemt, had den mensch en de apen in dezelfde Orde gerangschikt, aan

-ocr page 348-



		336

		welke Orde hij den naam van die der Primaten gegeven had. Maar de vooroordeelen van allerlei aard, de Onwetendheid, het Bijgeloof en hun onafscheidelijke metgezel, de domme Hoogmoed, maakten zich boos en riepen over heiligschennis. Inschikkelijke natuurkundigen zetten zich aan het werk; Blumenbach ver- klaarde, dat de inenscli twee handen en twee voeten had, ter- vvijl de apen vier handen en geen voeten hadden; bijgevolg verklaarde hij, dat de mensch eene afzonderlijke Orde, die der Tweehandigen, moest uitmaken, en dat de apen eene andere, die der Vierhandigen, moesten vormen. Als een goed godge- leerde verbreidde Cuvier de vernuftige onderscheiding van Blu- menbach; en zoo komt het, dat alle boeken over dierkunde leeren, dat de tweehandige mensch door een afgrond van den aap, een vierhandig dier gescheiden is. Zouden waarlijk de beide achterste ledematen van den aap in handen en niet in voeten eindigen? Isidore Geoffroy durfde hardop zeggen, hetgeen vele natuurkundigen heel zachtjes fluis- terden: Neen, de aap is niet vierhandig; zijn beide voorge- wende handen zijn wezenlijke voeten. Maar over zijn eigen stoutmoedigheid verschrikt, kwam hij op grond van zedelijke overwegingen tot het besluit, dat de mensch een afzonderlijk Rijk, het Menschenrijk moest vormen: de hoogmoed der Tweehandigen was gered! Huxlev, een der beroemdste geleer- den van Engeland, had minder eerbied voor de in zwang zijnde vooroordeelen: hij gaf zijn beroemd werk: Evidence as to Man\'s Place in Nature uit, waarin hij, het onderwerp als dier- kundige behandelende, bewees, dat de apen twee handen en twee voeten hadden, en besloot dat niets in de dierkunde recht gaf om den mensch van de Orde der Primaten te scheiden. Ziehier de klassificatie, die hij aangenomen heeft: ORDE DER PRIMATEN. jste Familie.� Anthropini, den mensch alleen omvattende. II^de Familie. � Catarrhini (neusgaten onder aan den neus

-ocr page 349-



		337

		geopend), de apen van de Oude Wereld omvattende: l^ste reeks , de gorilla, de chimpanzee, de orang-oetan eu de gibbon, die den groep der anthropomorphe of anthropo�de (als menschen gevormde) apen uitmaken; 2^de reeks, de slankapen, de meer- katten, de bavianen, groepen, die elk meerdere verschillende soorten omvatten. HF* Familie. � Platyrrhini (platte neus, neusgateu zij- delings geopend), de meeste apen van de Nieuwe Wereld, onder anderen de brulapen en slingerapen omvattende. IV^dc Familie. � Arctopithecini (beer-apen), de ouistiti\'s en tamarins \'). V^de Familie. � Lemurini of de Half-apen; de Indri, de MakiV enz.; zij bewonen bijna allen Madagascar ²) en gelijken op Insektenetende Dieren ³). VI^de Familie. � Cheiromyini; ayeaye, op de Knaagdie- ren gelijkende. "VII^Ue Familie. � Galeopithecini, op de Vledermuizen gelijkende. Het werk van Huxley omvat drie verhandelingen; in de tweede vergelijkt hij den mensch uit een ontleedkundig oog- punt met de anthropo�de apen. Wij laten een kort overzicht van die belangrijke studie volgen.

		1) Ook deze behooren in de Nieuwe Wereld t\'huis. Vertaler. 2) Vele hunner bewonen ook Iusuliude en Ceylon benevens het vasteland van Afrika ide Lori\'s, Tarsius, Galago). Vertaler. 3) Volgens eene den 14^den Augustus 1871 in de (Fransehe) Academie van Wetenschappen voorgelezen verhandeling van Alphonse Milne-Edwards, moeten Ae Lemurini van de Primaten worden afgescheiden om eeue afzonderlijke Orde te vormen. (In dit geval zullen de Cheiromyini en Galeopithecini wel met de Lemurini m >eten medegaan. � Vertaler.) 22

-ocr page 350-



		338

		§ 1. � Ontwikkeling van den embryo. Men heeft reeds vroeger gezien, dat von Baer, de embryo\'s der dieren bestudeereiide, tot eene, wat de hoofdindeelingen aangaat, met die van Cuvier overeenstemmende classificatie gekomen was. Hij heeft aangetoond, dat bij de ontwikkeling van den embryo de gelijkenissen tusschen de verschillende embryo\'s van een zelfde onderrijk zooveel te spoediger ophou- den, naarmate de volwassenen tot verder van elkander verwij- derde groepen moeten behooren; dat de gelijkenissen integen- deel des te langer standhouden, naarmate de volwassenen tot meer naburige groepen moeten behooren. Men heeft hierin dus een zeker kriterium om ab ovo te beoordeelen, of de soor- ten dichter bij of verder van elkander staan. Als men de verschillende ontwikkelingstrappen vergelijkt, die de embryo van den hond en de embryo van den mensch door- loopen, constateert men, dat er gedurende een zekeren tijd gelijkenis bestaat; vervolgens openbaren zich verschillen ten opzichte van het dojervlies en de allanto�s. De volwassen mensch en de volwassen hond zullen derhalve tot twee verschillende groepen behooren. Als men echter de ontwikkelingstrappen van den mensche- lijken embryo en die van den aap vergelijkt, is er eene voort- durende gelijkenis; bij beiden is het dojervlies sphero�daal en de placenta schijfvormig. �e mensch en de aap zullen der- halve tot\' dezelfde groep behooren. § 2. � Ontleedkunduje overeenkomst tusschen den mensch en de apen. De mensch en de apen zijn geboren; zij zijn volwassen. Het vraagstuk der dierkundige classificatie moet nu gesteld worden nis volgt: 1". Zijn de ontleedkundige verschillen tusschen den mensch en de apen belangrijk genoeg om hen tot verschillende ordeli te brengen , of zijn zij van minder belang? 2°. Zijn die verschillen, welke zij dan ook zijn mogen, tus-

-ocr page 351-

339

schen den mensch en de anthropo�de apen grooter of kleiner dan
die, welke tusschen de anthropo�den en de andere apen bestaan ?

Op deze beide vragen antwoordt de verhandeling van Huxley.
Het is nuttig te doen opmerken, dat het vraagstuk uitsluitend
tot het domein der ontleedkunde behoort.

In zijne ontleedkundige vergelijking van de apen met den
mensch, heeft Huxley den gorilla voor het geraamte en de
chimpanzee voor de hersenen gekozen, omdat voor deze laatste
de gorilla nog te weinig bekend was.

I. � Wervelkolom, arm, been, hand, voet (leng-
te). � Als men het geraamte van den mensch en dat van den
gorilla vergelijkt, treft ons dadelijk een opmerkelijk verschil:
de schedel van den gorilla is kleiner, zijn borstkas breeder,
zijne onderste ledematen zijn kleiner en zijne bovenste ledematen
langer dan die van den mensch.

Als men, uit het oogpunt van de lengte, bij den mensch
en de hoogere apen, de wervelkolom, den arm, het been,
de hand en den voet vergelijkt, komt men tot de volgende ver-
houdingen , de wervelkolom voor eenheid van vergelijking ne-
mende en hare lengte gelijk 100 stellende.


		EURO- PEAAN.	GORILLA.	CITIM- PANZEE.	ORANG- OETAN.	GIBBON.
1".	Arm.	80	115	i 00	122	173
�2°.	Been.	117	90	90	88	133
3°.	Hand.	20	i 30	43	48	50
4°.	Voet.	35	41	39	52	45

Gelijk men ziet, zijn de verschillen in verhouding voor deze
deelen van het lichaam minder groot tusschen den mensch en
den gorilla, dan tusschen den gorilla en de andere anthropo�de
apen, vooral den gibbon. Zij kunnen dus de rangschikking
van den mensch en de apen in verschillende Orden nimmer
rechtvaardigen.

22*

-ocr page 352-



		340

		II. � Wervelkolom, ri b ben, bekken (samenstelling en vorm). � 1°. Wervelkolom. � Bij den mensch bezit de wervelkolom in zijn geheel beschouwd eene bevallige S vonnige kromming. Als het geraamte vlak van voren beschouwd wordt, is de wervelkolom in de halsstreek bol, in den rug hol, ver- volgens in de streek der lendenen bol en wordt in de streek van het heiligbeen op nieuw hol. Bij den gorilla zijn de krommingen een weinig minder sterk uitgedrukt, ziedaar alles. Van den anderen kant is bij de jonge orangs de wervelkolom in de lendenstreek recht of zelfs (van voren gezien) hol. Het verschil tusschen den mensch en den gorilla is derhalve in dit punt minder groot dan dat tusschen den gorilla en andere anthropo�de apen. 2°. Ribben. � De wervelkolom bestaat bij den mensch uit zeven halswervels, twaalf ruggewervels, waaraan de ribben be- vestigd zijn, vijf lendenwervels, die geen ribben dragen. Ver- volgens komt het heiligbeen, dat uit vijf samengegroeide wer- vels bestaat; eindelijk vormen drie of vier meer of min bewe- gelijke beentjes het koekoeksbeen of den rudiinentairen staart !). Bij den gorilla is de indeeling van de wervelkolom dezelfde; het aantal rugge- en lendenwervels is te zamen evenzeer zeven- tien. Alleen volgt uit het feit, dat de gorilla een paar ribben meer heeft, dat het aantal ruggewervels dertien wordt en dat der lendenwervels tot vier daalt. Dit is van niet veel belang, want de ruggewervels onderscheiden zich slechts van de lenden- wervels door de tegenwoordiglieid of het ontbraken der ribben. Men heeft overigens dikwijls bij menschen gevallen van dertien paar ribben waargenomen (Camper, Fallope, Tyson). Van den anderen kant heeft het geraamte van een orang op het museum 1) Want de mensch verschilt van gcstaarte diercu alleen door den graad van ontwikkeling van het orgaan en niet door het ontbreken er van; het is een- voudig een quaestie van hoeveelheid. Zie blz 330 de bijzonderheden omtrent de anomalie van eenen uitwendig zichtbaren staart bij den mensch en omtrent de oorzaak dezer anomalie.

-ocr page 353-



		341

		van het Boyal College of Surgeons te Londen twaalf rugge- wervels en vijf lendenwervels, evenals de mensch. Cuvier tee- kent hetzelfde aantal bij een gibbon op. 3°. Bekken. � Het bekken heeft bij den mensch den vorm, die het best geschikt is om bij den gewonen opgerichten stand de ingewanden\' te dragen. Het bekken van den gorilla ver- schilt in dit opzicht aanmerkelijk van dat van den mensch, maar het staat veel hooger ^]) met betrekking tot dat van den gibbon, dan het zelf beneden het menschelijk bekken staat. Nu staat het bekken van den gibbon zelven weder hooger dan het bekken van de tot de andere famili�n behoorende apen; bij de Lemurini verkrijgt het bekken, bij voorbeeld, in zijn geheel de kenmerken van dat der viervoetige dieren; de voortdurend op- gerichte stand is niet meer mogelijk ²). Het bekken van den mensch verschilt derhalve minder van dat van den gorilla, dan de gorilla in dit opzicht van den gibbon en de lagere apen verschilt. III. � Schedel. � De inhoud van den schedel wordt ge- meten door hem met water te vullen en daarna dit water te wegen. De kleinste waargenomen menschelijke schedel kan een gewicht van 1015 grammen water bevatten. Van den anderen kant kan de grootste gorillaschedel, die opgemeten is, 550 grammen water bevatten. In ronde cijfers is de schedelinhoud van den laagststaanden mensch het dubbel van dien van den hoogststaandcn gorilla ³).

		1) Het woord �hoog" is hier gebruikt in de bcteekenis, dat een deel des te hooger staat , naarmate het meer tot het overeenkomstige deel van den mensch nadert. Vertaler. 2) Geen enkele nap, zelfs de gorilla niet, loopt in volkomen opgerichten stand op de aehterpooten. Vertaler. 3) Men weet, dat wanneer het gewicht der hersenen bij den mensch tot bene- den 900 grammen daalt, idiotisme daarvan het gevolg is. Volgeus de hooge waarde bezittende tabellen van R. Wngner naren de zwaarste hersenen, 1872 grammen, die eener vrouw; vervolgens kwamen die van Cuvier, 1861 grammen; vervolgens die van Bvrou, 1807 grammen; eindelijk die van een krankzinnige,

-ocr page 354-



		342

		Als men echter den schedelinhoud van den gorilla met dien der andere apen vergelijkt, vindt men, dat hij bij eenige der lagere apen bijna evenveel beneden dien der hoogste apen daalt, als die van den gorilla zich van dien van den mensch ver\\vij- dert. Vogt heeft eene zeer volledige tabel van den schedel- inhoud van vijftig anthropomorphe apen gegeven; het maximum leverde hein een oude gorilla (500 grammen), het minimum een jonge orang (280 grammen). Daarenboven heeft Vogt, bij het bestudeeren der microcephalen ([uxg�g, klein; xtcpalij, hoofd , idiote kinderen), als maximum 622 grammen, als mi- niuiuin 460 grammen gevonden. Nu zijn de microcephalen menschen ; de reeks der schedeliuhoudeu is dus volledig. Bijgevolg wettigen de verschillen, die uit het zoo belang- rijke oogpunt van den schedelinhoud tusschen den mensch en den gorilla bestaan, ons niet om den mensch van de Orde der Primaten te scheiden. IV. � Tanden. � De tanden van den gorilla gelijken zeer veel op die van den mensch, wat het aantal, de soort en de algemeene inrichting hunner kroon aangaat; maar zij toonen duidelijk uitkomende verschillen in secundaire opzichten, zoo- als hun betrekkelijke vorm (onmatige lengte der hoektanden), het aantal hunner uitsteeksels en de orde, waarin zij zich ont- wikkelen. Maar welke verschillen het tandstelsel van den gorilla ook in vergelijking van dat van den mensch moge aanbieden, die verschillen zijn veel minder groot, dan die welke men opmerkt tusschen het tandstelsel van den gorilla en dat van den baviaan, den slingeraap en andere lagere apen. V. � Hand en voet (maaksel en vergelijking). � Daar dit punt datgene is, waarop men gesteund heeft om vol te

		1?(S3 grammen. De lichtste hersenen vim een volwassen persoon, 720 grammen, waren die van eene idiote vrouw. l)e hersenen van vijf kinderen van vier jaar oud wogen tusschen 1275 en 992 grammen.

-ocr page 355-



		343

		houden, dat de aap slechts handen en geen voeten heeft, is het noodzakelijk nauwkeurig op te geven, wat de hand van den voet onderscheidt. 1°. Beenderen. � A. Du hand van den mensch bestaat uit drie verschillende deelen : de handwortel, gewoonlijk pols ge- noeind, de middelhand, de vingerkootjes. De handwortel bestaat uit acht beentjes, in twee rijen ge- rangschikt. De middelhand omvat de vijf lange beenderen van den handpalm. Aan het ,einde van elk dier vijf beenderen be- vinden zich drie vingerkootjes, behalve aan dat van den duim, dat er slechts twee bezit, daar het middelste ontbreekt. B. De voet van den mensch bestaat uit drie verschillende deelen: de voetwortel of hals van den voet, de middelvoet, de kootjes der toonen. De voetwortel bestaat uit twee rijen beentjes; de eerste is uit twee beenderen samengesteld, het kootbeen en het hielbeen genaamd, en de tweede uit vijf. De middelvoet bestaat uit vijf beenderen; de kootjes van eiken toon zijn drie in getal, behalve bij den grooten toon, bij welke het middelste kootje ontbreekt. Eerste verschil tussohen hemden voet: het aantal beenderen van den handwortel is acht, dat van den voetwortel slechts zeven. Tweede verschil: De rijen zijn niet op dezelfde wijze gerang- schikt; het kootbeen en het hielbeen verschillen geheel en al van de overeenkomstige beentjes van den handwortel �2°. Spieren. � A. Om den vuist te. sluiten is de hulp der spieren noodig, die buigende spieren genoemd worden; om de hand te openen en de vingers uit te strekken zijn spieren noodig, die uitstrekkende spieren genoemd worden. Al deze spieren, buigende en uitstrekkende, worden lamje spieren ge- noeind , omdat zij, met haar vleezig gedeelte aan de beenderen van den arm bevestigd, in peezen of ronde koorden eindigen,

-ocr page 356-



		344

		die door de hand heenloopen en zich vasthechten aan de been- deren, die zij moeten bewegen. B. In den voet vindt men eveneens buigende en uitstrek- kende spieren, maar een der voornaamste buigende spieren is kort, en een der uitstrekkende spieren is kort, dat wil zeggen, dat hare vleezige gedeelten, in plaats van in het been (dat met den arm overeenkomt) vastgehecht te zijn, zulks op den rug en de ondervlakte van den voet zijn, streken die met den rug en de palm van de hand.overeenkomen. Dit is dus een belangrijk verschil in vorm en plaatsing. Daarenboven zijn zij, als zij in werking zijn, niet onder- scheiden op de wijze van de buigende spieren van de hand- palm, maar vereenigen en vermengen zich op vreemde wijze. Het meest absolute onderscheidende kenmerk tusschen hand en voet is echter wellicht het bestaan van den peronaeus lon- gus, eene spier, die bij de spieren van de hand geen verte- genwoordigster heeft. Overzicht. � Om kort te gaan, de voet van den mensch onderscheidt zich van de hand door de volgende ontleedkun* dige verschillen: 1°. Door de rangschikking van de beenderen van den voet- wortel ; 2°. Door de aanwezigheid van etn korte buigende en korte uitstrekkende spier der toonen; 3°. Door het bestaan van de spier, die men peronaeus lon- gus Doemt. Als men een der voorste ledematen van een gorilla ontleedt, vindt men het samengesteld uit dezelfde beenderen, dezelfde spieren als bij den mensch, en ook de rangschikking der been- deren is dezelfde: het is dus ongetwijfeld een hand. Als men een der achterste ledematen van een gorilla ont- leedt, vindt men een voetwortel, uit dezelfde beenderen sa-

-ocr page 357-



		345

		mengesteld als de voetwortel van den mensch; het aantal, de rangschikking, de vorm zijn dezelfde. Wat de spieren aan- gaat, is er eene korte buigende spier, eene korte uitstrekkende spier, een peronaeus longus, juist zoo werkende als de spieren van den voet van den mensch: het is dus ongetwijfeld een voet. De duim van de hnnd van den mensch is zeer bewegelijk; hij kan tegengesteld worden aan de uiteinden der andere vin- gers: men noemt hem daarom opponibel. De groote toon heeft deze bewegelijkheid niet; dit is vooral het gevolg van onze beschaafde gewoonten, die ons onze voeten van de kindsheid af in schoenen doen sluiten en samendrukken. Bij de onbe- schaafde en barrevoets loopende volksstammen behoudt de groote toon eene groote beweeglijkheid en zelfs een soort op- ponibiliteit. De Chineesche schippers kunnen er zich vnn be- dienen om te roeien; de werklieden uit Bengalen om te we- ven; de harstverzamelaars van de Landes om de schors van den boom, die de harst voortbrengt, af te rukken, het werk- tuig vast te houden, dat dient om eene insnijding in den boom te maken, en eindelijk om de kleinste voorwerpen op te rapen. Broca haalt liet geval aan van eenen man, die zijn voet als een wezenlijke hand en zijn groote toon als een duim gebruikte. Hij meent zich zelfs te herinneren, dat die man op deze wijze een draad door eene naald kon steken. De voet van den gorilla heeft een bewegelijke!» grooten toon, waarmede hij beter kan vatten en grijpen, dan de harst- verzamelaars uit de Landes of de man van Broca zulks doen � maar die groote toon behoort tot een waren voet, tot een voet, die uit dezelfde fondamenteele deelen samengesteld is als die van den mensch. Het is wezenlijk ongeloofelijk , dat men een onderscheiden Orde gegrond heeft op de meerdere of min- dere beweeglijkheid van een grooten toon. Om logisch te zijn, had men een afzonderlijk Rijk moeten scheppen voor de zes- vingerige menschen. Een vinger meer aan elke hand, ziedaar een verschil van veel meer beteekenis!

-ocr page 358-



		346

		VI. � Hersenen. � De vergelijking loopt, wat de her- senen aangaat, over twee punten: Het maaksel en het gewicht. 1°. Het maaksel. � De hersenen van den chimpauzee hebben hetzelfde maaksel als die van den mensch. Zij bezitten den lobus posterior, den hippocampus minor en het cornu Am- monis !), waarvan eenige natuurkundigen ten onrechte het be- staan bij den aap geloochend hadden. Wat de hersenwindingen aangaat, komen die in allerlei gra- den van ontwikkeling bij de apen voor, van de gladde hersenen van den ouistiti af tot die van den orang en van den chim- panzee, die weinig beneden die van den mensch staan, toe. Zoodra zich de voornaamste windingen vertoonen, rangschikken zij .zich volgens het model van de overeenkomstige windingen bij den mensch: deze overeenstemming is zeer opmerkelijk. Carl Vogt heeft eene groote gelijkenis opgemerkt tusschen de bijna gladde halfronden der groote hersenen bij een mensch van 20 maanden oud en de geen windingen vertoonende half- ronden der kleine ouistitis. �Z°. J/et gewicht. � Van den schedelinhoud sprekende, heb- ben wij gezegd, hoeveel zwaarder de menschelijke hersenen wogen dan die van den gorilla. Dit verschil in hersengewicht tusschen den mensch en de apen is van waarde voor de onder- scheiding in geslachten: de onderscheiding in famili�n berust voornamelijk op het tandstelsel, het bekken en de onderste ledematen ²). 1) Wij meeuen de zaak voor onze lezers uiets duidelijker te maken . als wij voor deze I.atijnsche namen van hcrsendeelen Nedcrlandsche plaatsen. Vertaler. 2) Daar Insschen het tandstelsel van den mcnseli en dat der anthropo�den minder verschil beslaat dan tusschen dat der Oatarrhiui en dat der Platyrrhiui, daar het menschelijk bekken volgens Huxley minder verschilt van dat van den gorilla, dan dat van den gibbon, daar de voet van den gorilla minder verschilt van dien van den uieusch dan van dien van den gibbon, gaat eigenlijk Huxley nog niet ver genoeg met voor den mensch slechts een afzonderlijke familie aan te nemen. De mensch behoort tot de familie der Catarrhini en tot de ouder- afdeeling der Anthropo�den gebracht te worden. Vertaler.

-ocr page 359-



		347

		VII. � Besluit. � Het besluit, waartoe wij door dit alles komen, is, dat de ontleedkundige verschillen, die den mensch van den gorilla en van den chimpanzee scheiden, niet zoo aanmerkelijk zijn als die, welke den gorilla van de lagere apen scheiden. Nu beschouwt men de anthropo�de apen en de overigen slechts als verschillende famili�n !); er is dus geene enkele ontleedkundige reden om den mensch in eene afzon- derlijke Orde te plaatsen. De mensch behoort derhalve tot de Orde der Primaten. § 8. � Zielavermoijens. �De wetenschap heeft hare taak volbracht, als zij de waar- heid geconstateerd en uitgesproken heeft", zegt Huxley uitne- uiend. Doch daar verheffen zich van alle kanten kreten: � //Wij zijn mannen en vrouwen en niet alleen maar eene betere soort van apen, met een een weinig langer been, een meer ineengedrongen voet, en grooter hersenen dan uw redelooze chimpanzees en gorilla\'s. Het kenvermogen, de kennis, van het goed en het kwaad, de teederheid vol sympathie der menschelijke gemoedsbewegingen verheffen ons ver boven elke wezenlijke verwantschap met de dieren, hoe nabij ons zij ook mogen schijnen te staan." Op deze van een goeden inborst uitgaande tegenwerpingen antwoordt Huxley: �Ik ben het niet, die de waardigheid van den mensch op zijn grooten toon doet rusten, of die te kennen geef, dat wij verloren zijn, als de aap een Mjrpoeampus minor bezit!" Neen, \'s men- schen waardigheid berust niet op ontleedkundige verschillen; in dit opzicht kan geen scheidingslijn getrokken worden tus-\' schen den anthropomorphen aap en den mensch. Nog meer! �Elke poging om een psychisch onderscheid vast te stellen is eveneens beuzelachtig; want de verhevenste vormen van het

		]) Volgens de iudeeliug van Huxley zijn de anthropo�de apen geen afzouder- lijke familie, maar slechts eene onderafdeeling der Catarrhini (vergelijk blz. 337). Vertaler.

-ocr page 360-



		348

		gevoel en van het verstand beginnen reeds te kiemen in de lagere vormen van het leven" Agassiz zelf, zoo diep gods- dienstig, zoo doordrongen van spiritualisme, laat zich de vol- gende bekentenis ontglippen: �Het is mij onmogelijk een verschil in hoedanigheid op te merken tusschen de hartstochten der dieren en die der menschelijke ziel, hoewel zij zeer veel in graad en uitdrukking kunnen verschillen..... Ik zou niet kunnen zeggen, in welk opzicht de geestvermogens van een kind van die van eenen jongen chimpanzee verschillen" \'). Maar als de mensch noch in physiek, noch in moreel opzicht iets bezit, dat men ook niet in meerdere of mindere mate bij de andere dieren terugvindt, volgt dan daaruit, dat die dubbele gemeenschap den mensch tot verlaging , tot verdier-\' lijking veroordeelt? Huxley toont de valschheid van deze afleiding met eene kracht vol welsprekendheid aan: _;/Kan men toch wezenlijk zeggen, dat de dichter, de wijsgeer of de kunstenaar, wiens genie de roem van zijnen tijd is, van zijne waardigheid vervallen is wegens de historische waarschijnlijk- heid, om niet te zeggen zekerheid, dat hij de afstammeling is van den eenen of anderen naakten en lompen wilde, wiens verstand ter nauwemood voldoende was ora hem een weinig slimmer dan de vos en een weinig gevaarlijker dan de tijger te maken? Of wel, is hij genoodzaakt te blaffen en op handen en voeten te loopen, wegens dit onbetwijfelbare feit, dat hij op een gegeven oogenblik een ei geweest is, dat geen gewoon onderscheidingsvermogen van dat van een hond kon onder- scheiden? Omdat reeds de meest oppervlakkige studie van de natuur van den mensch ons toont, dat al de ego�stische en woeste hartstochten der dieren ook hem aangeboren zijn, moeten daarom de philanthroop en de heilige geen moeite meer doen om een edel leven te leiden? Is eindelijk moeder- liefde een laag gevoel, omdat de kippen haar bezitten? Is" getrouwheid eene langheid , omdat een hond ons zijne gehecht- heid aan ons bewezen heeft ?"

		1) Agassiz. Se l\'Esp�ce, b]z. 97 en 90.

-ocr page 361-



		349

		Neen, duizendmaal neen, de deugden zijn in zichzelve edel, welke ook het omkleedsel zij, waarin zij vervat zijn. De zedeleer is onafhankelijk van eiken socialen toestand en van eiken oorsprong. Is de inensch ,/een gevallen God, die zich de hemelen heriunert" (Lamartine), of is hij slechts een volkomener geworden aap ? Wat doet het er toe! Dat is voorwaar de quaestie niet, als de onvermijdelijke plicht daar is, waartoe wij gedwongen worden door het dringend gebod der rede, of overgehaald door de broederlijke stem van het hart. Gewaarwording, gevoel, kennis, ziedaar den mensch; daarenboven leeft hij met zijne gelijken. Uit die beide feiten ontspruiten zijne rechten en zijne plichten. De grootheid bestaat in het vervullen van zijne plichten jegens anderen en jegens zichzelven; de laagheid in ze te verzuimen of met voeten te treden. Laat de Tiberiussen, de Caracalla\'s door God vormen, zij zullen er niet minder voorwerpen van verachting en afschuw voor de nakomelingschap om blijven. Socrates. Epictetus, Vincentius de Paulo zijn in den nederigsten stand geboren; al waren het bastaarden van een rolaap en een gorilla geweest, zou hun naam daarom minder vereerd zijn \')? Welke ook de oorspronkelijke stam zij van den mensch, of die welke de wetenschap er in slagen zal voor hein te vinden zijn waardigheid en adel zullen er niets bij verliezen; niet daarin ligt hun bron noch hun grondslag. Als de mensch het goede moet beminnen en zich aan het zoeken der waar- heid moet wijden, is het niet, omdat zijn hart en zijn ver- stand een goddelijk geschenk of een erfstuk van een dier zijn_;de mensch moet zulks, alleen reeds omdat hij verstand en een hart heeft. Waarom wordt eene zoo duidelijke, zoo onschuldige waar- heid niet vreedzaam door allen erkend ? Waarom die scheld- woorden en woede tegen de Darwins, de Huxley\'s en die phalanx van geleerden, die hun vaderland en der geheele

		I) Carl Vogt hoeft iu zijne �Vorlesungen iiber deu Menschen" gezegd: �Het is beter een volkomener geworden aap dau een verbasterde Adam te ziju."

-ocr page 362-



		350

		menschheid tot eer strekken? Helaas! het komt, omdat de meerderheid der tweehandigen van Blumenbach nog aan onwe- tendheid en bijgeloof ten prooi is, een dubbele melaatschheid, waarop duizende woekerdieren leven en zich vermenigvuldi- gen. Eens zal er ongetwijfeld een dag aanbreken, waarop die wonden in litteekens zullen overgegaan zijn; maar hoever is die dag nog verwijderd! Niettegenstaande de vervolgingen en niettegenstaande de hinderpalen, zal de vrije wetenschap haren loop vervolgen. �Te vergeefs varen kwaadwillige stern- men geweldig tegen haar uit; zij gevoelt, dat zij tot de onsterfelijke machten behoort, die niets kan doen wankelen. Haar werk zal voltooid worden en zij zal in hare zegepraal gezegend worden" (Huxley. � Rede over Descartes).

-ocr page 363-



		A.ANHANGSEL.

		KOUT OVERZICHT VAN DE ZEDEN EN GEWOONTEN DEI! HEDENDAAGSCHE WILDEN.

		De sterrekunde heeft eene hoogere vlucht genomen op den dag, dat Galile� den verrekijker uitvond ^l). Neem den teleskoop weg en het genie van Newton zal geen steunpunt hebhun om in de onmetelijke ruimte rond te dwalen; men zal zelfs niet kunnen droomen van de voor altijd onbekende alge- meene aantrekkingskracht. De natuurkunde is eerst met den barometer, de lens, de electriseermachine en de luchtpomp ontstaan. Hare vorderingen gaan hand aan hand met de ontdekking van nieuwe of verbeterde werktuigen. De schei- kunde zou, zonder de vervaardiging van het glas, binnen zulke enge grenzen beperkt zijn, dat zij, in plaats van eene wetenschap te zijn, bestemd om de wereld te hervormen, ter nauwemood eene verzameling vau uitspanningen zonder eenige beteekenis zijn zou. Zoo men de ploeg niet had uit- gevonden, zouden de oude volksstammen hun nomadenleven voortgezet hebben; en men weet, dat de verzachting der zeden uit het landleven voortvloeit. In ��n woord, men kan de beschaving afmeten naar de ontwikkeling, waartoe de men- schelijke nijverheid in al hare vormen gekomen is.

		I) De verrekijker is niet door Gulili�, maar door Johannes Lippershey, ge- boren te Wezel, brilleuslijper te Middelburg, in het begin der XVII^de eeuw uit. gevonden. Vertaler.

-ocr page 364-



		352

		Wanneer men de werktuigen, de wapenen, alle middelen die de hedendaagsche wilden in den strijd om het bestaan gebruiken, vergelijkt met de verschillende werktuigen, waarover de v�orhis- torische menschen te beschikken hadden, wordt men getroffen door de overeenkomst en de velerlei punten van gelijkenis, die deze voorwerpen onder elkander hebben. Evenwel slaat de schaal zeer ten voordeele van onze tijdgenooten over. Van daar deze ge- volgtrekking, dat �de minst ontwikkelde rassen onder de heden- daagsche wilden ten minste even ver gevorderd moeten zijn, als onze voorouders, toen deze zich over de aarde verspreidden. Eene zelfs vluchtige schets van de zeden en gewoonten der heden- daagsche wilde volksstammen zal ons dus een vrij juiste, hoewel zeer verfraaide voorstelling geven vau die onzer vade- ren in de voorhistorische tijden. Alle bijzonderheden, die vol- gen, uittreksels uit het beroemde werk van sir John Lub- bock, ,/Prehistorie Times", zijn ontleend aan de mededeelingen der beroemdste, nauwgezetste en meest geloofwaardige reizi- gers (Cook, Dumont d\'Urville, Eoss, Parry, Kane, enz.). Misvormingen, die de wilden zich toebrengen. � De wilden schijnen er een treurig behagen in te scheppen, om zichzelve te doen lijden. Buiten de zeer algemeene gewoonte van ta- toe�eren, gebruiken zij de meest buitengewone middelen om zich te misvormen en te kwellen. Sommigen snijden zich de pink af, anderen maken een verbazend groot gat in hunne onderlip of doorboren zich het neusbeen \'). De bewoners van het Paascheiland (of Vai-Hou, Polynesi�\') rekken hunne ooreu uit, totdat ze op hunne schouders hangen. De Chinooks en vele andere Amerikaansche stammen misvormen zich den sche- del, de Chineezen de voeten ²) Verscheidene Afrikaansche

		1) Het doorboreu der ooreu bij onze vrouwen, ja zelfs bij sommigen onzer mannen in gebruik. zal wel niets anders dan een overblijfsel van eeue der- gt\'lijkc barbaarsche gewoonte onzer vroegste voorouders zijn. Vertaler. 2) De Europeesche vrouwen de borstkas (door het keurslijf), hetgeen veel erger is. Bij de Chineezen is de misvorming der voeten ook tot de vrouwen van goeden stand beperkt. Vertaler.

-ocr page 365-



		353

		volken breken hunne tanden op verschillende manieren, waarbij iedere stam zijn eigen wijze van handelen heeft. De Nyarabaras, een Kafferstam, onderscheiden zich door eene rij puisten of wratten op kunstige wijze gevormd, die de grootte van eene erwt hebben en zich van boven van het voor- hoofd tot de punt van den neus uitstrekken. Daar zijn zij grootsch op! Diegene der Bachapins (andere Kaffers), die zich in het gevecht onderscheiden hebben, hebben het recht zich op de dij een lang litteeken te maken, dat door middel van hout- asch, waarmede men de versche wonde inwrijft, onuitwischbaar en van eene blauwe kleur gemaakt wordt. In Australi� zag kapitein King een inboorling inet horizontale litteekenen ver- sierd, die over het bovengedeelte van zijn borst heenliepen. Zij waren op zijn minst een duim breed en waren een halven duim hooger dan de huid. In zekere gedeelten van Australi� en Tasmani� trokken alle mannen zich eene tand uit, en dat op eene even onhandige als pijnlijke wijze. De bewoners van Tanna (een der nieuwe Hebriden, Melanesi�) hebben op de armen en den buik verheven litteekens, planten, bloemen, sterren en verschillende andere voorwerpen voorstellende. Men maakt ze door eerst de huid met een scherp stuk bamboesriet te snijden, en vervolgens op de wonde eene zekere plant te leggen, die het litteeken hooger doet worden dan het overige gedeelte van het lichaam. De inboorlingen van Formosa (een Chineesch eiland) maken, door eene zeer pijnlijke operatie, verschillende figuren van boomen, bloemen en dieren op hunne huid. De opperhoofden in Guinea hebben, in zeker opzicht, eene gedamasceerde huid, en in Dekhan (zuiden van Hindostau) hebben de vrouwen eveneens bloemen gegraveerd op het voor- hoofd, de armen en den boezem; de litteekens, die men hoog gemaakt heeft, zijn gekleurd, hetgeen hun het voorko- men geeft van gebloemd damast. De vrouwen van Nieuw Zuid Wallis (oostkust van Australi�) hadden de gewoonte om zich een koord stijf om de pink te binden en droegen dit, totdat dn pink er afrotte. Slechts weinigen ontsnapten aan deze wreede operatie. 23

-ocr page 366-



		354

		Kuischheid der vrouwen. � De wilden hechten over het al- gemeen weinig gewicht aan de deugd der vrouwen, zooals dat ook wezenlijk natuurlijk is daar, waar de vrouwen weinig hoo- ger geschat worden dan huisdieren. Bij vele volken, bij voor- beeld de Eskimo\'s en de eilandbewoners der Zuidzee, zijn on- tuchtige dansen niet alleen algemeen, maar ze worden daaren- boven uitgevoerd door vrouwen van den hoogsten rang, die niet schijnen te vermoeden, dat er iets kwaads en onwelvoe- gelijks in steekt. Volgens Ulloa, hechten de Indianen van Brazili� geene waarde aan de kuischheid eener ongehuwde vrouw, omdat zij die beschouwen als een bewijs, dat hare persoon geen de minste aantrekkelijkheid heeft. De bewoners der La- dronen-eilanden (of Marianne eilanden, Polynesi�) en der An- daman-eilanden (golf van Bengalen) komen tot dezelfde gevolg- trekking, de laatsten evenwel om eene andere reden; zij be- schouwen de kuischheid als een teeken van ego�sme en hoogmoed. ffet huisgezin. � De wilden behandelen hunne vrouwen op de wreedste wijze. In hunne oogen, bestaat het zwakke ge- slacht slechts uit wezens van eene lagere orde, alleen bestemd om huisslaven te zijn. Moeielijk werk, eene ruwe behandeling, ziedaar haar lot. Dokter Hooker verhaalt ons, dat hij in het zuidelijkst gedeelte van Vuurland (55° zuiderbreedte) dikwijls midden in den winter gezien heeft, dat de mannen in hunne wigwams sliepen, terwijl de vrouwen, naakt, en verscheidene met kinderen aan hare borst, met het lichaam halverwege in het water stonden, bezig schaaldieren te zoeken ; gedurende dit werk viel de sneeuw met groote vlokken op haar en hare naakte kinderen. En noch die vermoeienissen, noch dat lijden worden vergoed door eene groote toegenegenheid van den kant van hen, voor wie die ongelukkigen zich uitputten. De A1- gonkins (Roodhuiden uit Canada) hadden geen woord in hunne taal om het begrip liefde uit te drukken; de Indianen van Tinne hadden geen woord voor waard of bemind. Spix en Mar- tius melden ons, dat bij de stammen van Brazili� de vader bijna geene liefde voor zijn kind heeft en de moeder slechts

-ocr page 367-



		355

		«ene instinkttnatige. De kindermoord is in Oceani� algemeen in gebruik. Het schijnt ons natuurlijk, dat, na de bevalling, de vrouw- het bed houdt, en dat haar echtgenoot haar zooveel mogelijk gedurende eeuigen tijd de vermoeienissen en zorgen van het leven verlicht. Bij de Cara�ben ging, bij de geboorte vaneen kind, de vader in eene hangmat liggen en stelde zich onder behandeling van een dokter, terwijl de moeder als naar ge- woonte aan haar werk ging. I. Mincopies. � De Mincopies, bewoners der Audaman- «ilauden (Golf van Bengalen), schijnen ontbloot van alle gevoel van schaamte, en vele van hunne gewoonten gelijken op die der lagere diereu. De weduwe neemt den schedel van haren man en draagt dien aan een koord om den hals. II. Hottentotteu. � Kolben.de schrijver van eene Ge- sckiedenis van de Kaap de Goede Hoop, die de Hottentotten van eene gunstige zijde beschouwt, erkent, dat zij in vele opzichten het vuilste volk der wereld zijn. Men zou verder kunnen gaan, en zeggen de vuilste dieren; maar men zou on- recht doen aan elke andere soort van zoogdieren, als men ze in dit opzicht met hen vergeleek. Hun lichaam is met vet bedekt. zij «asschen hunne kleederen nooit; hun hoofd schijnt gekapt te zijn met eene korst zwarte kalk, zooveel roet, vet, stof en andere onzuivere zelfstandigheden verzamelen zich dagelijks in hun haar, die, uit gebrek aan zorg, daar op droogen en ver- harden. Zij bedekken hun lichaam met eene van voren dicht gemaakte beestenhuid. Zij dragen dit kleedingstuk hun geheele leven, en als zij sterven, is het hun lijkkleed. Wanneer een persoon, hetzij een man of eene vrouw, door ouderdom buiten staat is om te werken, verbant men hem in «ene eenzame hut, op eeueu aanmerkelijken afstand van de Kraal (dorp), totdat hij van ouderdom, honger of door de tanden der wilde dieren omkomt. De kindermoord is zeer algemeen en wordt niet als eene 23*

-ocr page 368-



		356

		misdaad beschouwd. Wanneer een zoon den huwbaren leeftijd bereikt heeft, heeft hij het recht zijne moeder te slaan. III. Australi�rs. � Wanneer een walvisch op het strand geraakt, is dit een waar buitenkansje, dat de hemel aan de Australi�rs toezendt. Zij wrijven hun geheele lichaam met vet in en doen hetzelfde met hunne meest begunstigde vrou- wen, waarna zij zich door het vet een weg banen naar het magere vleesch, dat zij dan eens rauw eten, dan weder op puntige stokken roosteren. Naarmate andere inboorlingen komen, laten zij hunne kakebeenen goed werken in het wal- vischvleesch, en men ziet ze hier en daar over het stinkende geraamte kruipen, om de lekkerste stukken op te zoeken. _wEr is", zegt Kapitein Grey, ,/geen terugstootender gezicht in de wereld, dan jonge inboorlingen, bevallig gevormd, uit het kreng van eenen reeds rottenden walvisch te zien kruipen " IV. Otaheiters. � Er was op Otaheite een talrijk ge- nootschap gevormd door de voornaamste personen der beide geslachten, dat\'men de Arreoy\'s noemde. Alle leden werden beschouwd als met elkander gehuwd. Zoo eene der vrouwen van het genootschap een kind had, werd het bijna altijd ter dood gebracht. Maar, wanneer men het liet leven, werden de vader en moeder beschouwd, als voor goed met elkander ver- bonden, en verbande men ze uit het genootschap. De vrouw was van dien tijd af bekend als eene kinderdraagster, hetgeen een scheldnaam was. Men zou bijna zeggen, dat deze bar- baarsche gewoonte gegrond was op het beginsel van den staat- huishoudkundige Malthus. Het eiland Otaheite was reeds zeer bevolkt, de middelen van bestaan beperkt; daar oorlog en ziekte aan den anderen kant slechts weinig meuschen medesleepten, zou de bevolking buiten alle verhouding tot de hulpmiddelen van het land toegenomen zijn, als men geene maatregelen ge- nomen had, om den aangroei er van te beperken. De kinder- moord had bij de Otaheiters eene verschrikkelijke uitbreiding gekregen. Men heeft berekend, dat twee derden der kinderen

-ocr page 369-



		357

		�door hunne eigene ouders ter dood gebracht werden. De Ota- heiters werden evenwel beschouwd als een der beschaafdste van de inlaudsche volken van Polynesi�. Op de Vriendeneilanden merkte kapitein Cook een zeer vreemd soort van verwijfdheid op, waaraan zich de opperhoofden over- gaven. Wanneer een van hen wilde slapen, kwamen twee vrouwen naast hem zitten en gaven hem flinke vuistslagen op het lichaam en de beenen, evenals op een trommel, totdat hij in slaap viel Zij gingen met deze lichaamsbeweging op eenige tusschenpoozingen na den geheelen nacht voort. V. Indianen van Noord-Amerika. � De veelwij- verij heerschte algemeen, de echtgenoot had eene onbeperkte macht over zijne vrouwen, en het huwelijk duurde slechts, zoolang het hem behaagde. Bij eenige Indianen van Noord- Califorui� vindt men het niet goed de vrouwen te slaan, maar de mannen behouden zich het recht voor, om ze te dooden, als zij ze moede zijn. Bij de Dogribs en andere noordelijke stammen zijn de vrouwen het eigendom van den sterkste. Men beschouwt het als het wettige en ook zedelijke recht vau een ie- der, om de vrouw te nemen van een mau , die zwakker dan hijzelf is. Het is een feit, dat de mannen, evenals de herten en de mannetjes van andere diersoorten, om het bezit der vrouwen vechten. Over de Indianen van Nootka (Quadra- en Van Couvers ei- land) sprekende, zegt kapitein Cook het volgende: �De vuilheid en de stank in hunne huizen zijn op zijn minst gelijk aan de wanorde, die er heerscht. Daar zij toch in huis huu visch laten droogen, maken zij ze daar ook schoon, hetgeen, gevoegd bij de beenderen en stukken, gedu- rende den maaltijd op den grond geworpen, en bij alle andere soorten van onreinheden, overal hoopen vuil vormt, die nooit weggenomen worden, geloof ik, dan wanneer zij groot genoeg geworden zijn, om den doorgang te beletten. In ��n woord, hunne woningen zijn even onzindelijk als varkensstallen; alles, zoowel binnen als buiten, riekt naar visch, traan en rook.

-ocr page 370-



		358

		VI. Eskimo\'s. � De Eskimo\'s eten gewoonlijk rau\\r vleesch. Hun voedsel wordt, wanneer het gaar gemaakt wordt, geroosterd of gekookt. Hun kookgereedschap, van steen of hout gemaakt, gaat niet op het vuur, maar ze leggen er heete steenen in, totdat het water warm genoeg en hunne spijs gaar is. Het natuurlijk gevolg van zulk eene kokerij is een meng- sel van zand, slijk en asch, dat, volgens onze begrippen, nau- welijks eetbaar zou zijn; maar zoo de stank van hunne huizen, waar zij een overvloedigen voorraad half\' verrot vleesch bewa- ren, iemand den eetlust niet beneemt, is niets daartoe in staat. Ze wasschen hunne pannen en schotels nooit, de honden be- sparen hun die moeite. Zij, die een duister begrip van hunne onzindelijkheid hebben gekregen, maken de zaken gewoonlijk slechts erger; want, als zij een gast met onderscheiding wil- len behandelen, beginnen zij met de tong het stuk vleesch af te likken, dat ze voor hem bestemmen, om er het bloed en het vuil af te krijgen, waarmede het in den ketel bedekt ge- worden is; en wie het niet gewillig aannam, zou beschouwd worden als een slecht opgevoed mensch, omdat hij aldus hunne beleefdheid verachtte. Ziehier het verslag van een maaltijd der Eskimo\'s, door ka- pitein Lyon gegeven: �Kooilittuck deed mij met een nieuwe soort van zwelgpartij der Eskimo\'s kennis maken. Hij had gegeten totdat hij dronken werd, en ieder oogenblik sliep hij in, met een rood en brandend gezicht en open mond. Naast hem zat Ar- naloa, zijne vrouw, die haren echtgenoot bewaakte, om hem zooveel doenlijk een groot stuk halfgekookt vleesch in den- mond te stoppen, zich daarbij van haren wijsvinger bedienende. Als de mond vol was, beet zij er af wat buiten de lippen stak. Hij kauwde langzaam en nauwelijks liet zich eene kleine leegte bespeuren, of zij werd door een stuk rauw vet gevuld. Gedurende deze kunstbewerking bleef de gelukkige man onbe- wegelijk, niets dan de kaken bewegende en zelfs de oogen niet openende; maar hij toonde van tijd tot tijd zijne groote voldoening, door een zeer veel uitdrukkend geknor, zoo dik- wijls als het voedsel het geluid doorliet. Het vet van dezen

-ocr page 371-



		859

		heerlijken maaltijd stroomde zoo overvloedig over zijn aange- zicht en hals, dat ik mij gemakkelijk kon overtuigen, dat een meiisch meer van het lagere dier krijgt door buitensporig te eten, dan door overmatig te drinken." De kinderen, die het ongeluk hebbeu hunne moeder te ver- liezen, worden altijd met haar begraven; oude en kwijnende menschen worden soms levend begraven , hetgeen beschouwd wordt als eene weldaad, bestemd om hun de kwellingen van eenen langzamen dood te besparen. De veelwij verij en het hebben van meer dan ��nen man schij- iien beide te bestaan. Een man die sterk of behendig is, heeft meer dan ��ne vrouw, eene schoone of behendige vrouw heeft in zekere gevallen meer dan ��nen man. Wat meer zegt, het tijdelijk leenen van zijne vrouw gaat door voor een teekeu van groote vriendschap. Men ziet dan ook dikwijls twee echtge- nooten hunne vrouwen voor een of twee dagen ruilen. VII. Vu urlanders. � De bewoners van Vuurland (een eiland, gelegen aan de uiterste punt van Zuid-Amerika), worden door vele reizigers beschouwd als staande op den laagsten trap van menschelijke ontwikkeling Wallis be- schrijft ze aldus in zijne Reis rondom de wereld: _vZe waren bedekt met vellen van zeekalveren, die eenen afschuwelijke!) stank verspreidden; verscheidene onder hen aten bedorven vleesch en rauw walvischvet met eenen vraatzuchtigen eetlust en een voorkomen, dat groote zelfvoldoening te kennen gaf. Eeuige van onze mannen, die met een angel en eene lijn vischten, gaven aan een van hen een visch, een weinig grooter dan een haring, op hetzelfde oogenblik, toen hij uit het water kwam, dat wil zeggen, nog levend. De Indiaan greep hem gretig aan, zooals een hond een been, en doodde hem dadelijk door er bij de kieuwen in te bijten; vervolgens at hij hem op, bij den kop beginnende en bij den staart eindigende zonder iets weg te werpen, noch de graten, noch de vinnen, noch de schubben, noch de ingewanden." Hunne kokerij is zoo mo- gelijk nog walgelijker. Fitzroy zegt ons, dat de pen weigert

-ocr page 372-



		360

		haar te beschrijven, en het verhaal van Byron bevestigt in alle opzichten deze verzekering. De Vuurlanders zijn menscheneters; men heeft gezien, dat zij, door hongersnood gedreven, liever de oude vrouwen dan hunne honden opaten, omdat, zooals zij zeggen, de oude vrou- wen tot niets dienen, terwijl de honden otters vangen. Zoo ze niet op den laagsten trap staan, schijnen de inboor- lingen van Vuurland toch zeker een der ellendigste staaltjes van het menschelijk geslacht te zijn, en hunne gewoonten zijn bijzonder belangwekkend door de waarschijnlijke gelijkheid met die der oude Denen, bewoners der schelphoopen (Kj�kkenm�d- dings). Deze waren echter in enkele opzichten een weinig ver- der gevorderd, want ze kenden de kunst van potten te bakken. VIII. Indianen van Paraguay. � Ziehier, wat don Felix de Azara, die lang onder hen geleefd heeft, van de In- dianen van Paraguay vertelt. Ze waren geheel onbekend met het gebruik om zich te wasschen; wanneer ze zich baadden, was het meer om de frischheid dan uit zindelijkheid. Het is dus noodeloos te zeggen, dat ze uiterst vuil waren en zeer ge- plaagd werden door de luizen � zoo men kan zeggen dat ze geplaagd werden, door hetgeen hun een hunner grootste uit- spanningen verschafte. Want, hoewel vele stammen noch dan- sen, noch spel, noch muziek kenden, was er geen bij die er geen groot vermaak in schepte, om het ongedierte waarvan hun lichaam, hun haar en hunne kleederen wemelden, op te zoeken en op te eten 1). De kindermoord was bij verscheidene stammen meer regel dan uitzondering. De vrouwen voedden ieder slechts ��n kind op, en daar zij slechts datgene spaarden, dat zij dachten, dat het laatste zou zijn, gebeurde het haar dikwijls, dat ze geheel zonder kinderen bleven. IX. Fidji - Eiland ers. � Bij de Fidji eilanders (Polyne- 1) De heer P. Maronier te \'s Hertogeubosch deelt mij mede, dat hij zulks ook meermalen de negerinnen in West-Indi� zag doen. Vertaler.

-ocr page 373-



		361

		si�) is de oudermoord geene misdaad maar een gebruik. De ouders worden gewoonlijk door hunne kinderen gedood. Soms zetten bejaarde personen zich in het hoofd, dat de tijd van sterven gekomen is, somtijds waarschuwen de kinderen de ou- ders, dat ze hun tot last zijn. In beide gevallen laat men de vrienden en naastbestaanden komen, men houdt raad en men be- paalt een dag voor de plechtigheid, die met een groot feest begint. De zendelingen zijn dikwijls getuigen geweest van die ver- schrikkelijke treurtooneelen. Eens verzocht een jonge man den heer Hunt om de begrafenis zijner moeder bij te wonen, die zou plaats hebben. Hunt nam de uitnoodiging aan; maar toen de rouwstoet verscheen, was hij verwonderd geen lijk te zien, en toen hij er de reden van vroeg, toonde de jonge wilde hem zijne moeder, die met hen medeliep, even vroolijk, even vlug en oogenschijnlijk even tevreden als ieder ander. Hij voegde er bij, dat hij uit liefde tot zijne moeder zoo handelde, dat zij wegens diezelfde liefde haar nu gingen begraven , en dat alleen zij zulk eenen heiligen pligt konden en moesten vervullen. Zii was hunne moeder, zij waren hare kinderen; zij moesten haar dus ter dood brengen." Het graf wordt ongeveer vier voet diep gegraven; de bloedverwanten en vrienden beginnen hunne jammerklachten, zeggen het arme slachtoffer hartelijk vaarwel en begraven haar levend. De Fidji-eilanders beschouwen dit gebruik als zulk een groot bewijs van liefde, dat men slechts zonen kan vinden om er zich van te kwijten. Het schijnt zeker te zijn, dat men op de Fidji- eilanden niemand vindt, die meer dan veertig jaren telt. Allb oude of ziekelijke personen worden of geworgd 6f leverid begraven. De overeenkomst tusschen het gevoel, dat de Fidji-eilanders er toe brengt, om hunne ouders levend te begraven, en dat hetwelk de Massageten aandreef om hunnen vader te dooden en vervolgens als gehakt op te eten, is zeer treffend. , Het meuscheneten is bij de Fidji-eilanders een ingeworteld kwaad; zij houden zooveel van menschenvleesch, dat zij eene spijs niet meer kunnen prijzen dan door te zeggen: �Het is zoo malsch als een dood mensch."

-ocr page 374-



		362

		Zij hebben zulk eenen fijnen smaak, dat ze het vleesch der blanken versmaden, aan dat der vrouwen de voorkeur geven boven dat der mannen, en de voorarmen en de dij als de lekkerste beten beschouwen. In hunne vraatzucht bewaren zij dit voedsel voor de mannen, omdat ze de vrouwen onwaardig achten om het te eten. Men mest de slaven, om ze op de markt te verkoopen. Somtijds roosteren de Fidji-eilanders ze levend, om hen onmiddellijk op te eten, terwijl zij in andere gevallen de lichamen tot in eenen vergevorderden staat van ontbinding bewaren, in een woord, ze adellijk laten worden. Ra Undre-L\'ndre, opperhoofd van Raki-Raki, had, zegt men, alleen negenhonderd personen opgegeten, zonder dat hij aan iemand, wie het ook was, veroorloofd had er zijn deel van te nemen. Op de Fidji-eilanden is de moord een algemeen stelselma- tig uitgeoefend feit en wordt gerekend onder de gewone ge- beurtenissen van het leven. De grootste eerzucht van een eilander van deze groep bestaat daarin, om een erkend moor- denaar te worden. Men vormt de jonge lieden van hunne vroegste jeugd af tot moordenaars; eene der eerste lessen, die men aan een kind geeft, is hem te leeren, zijne moeder te slaan. X. Maories. � Het menscheneten was van een geheel ander karakter bij de Maories of Nieuw-Zeelanders. Zonder twijfel schepten de Fidji-eilanders er behagen in om menschenvleesch te eten ; dil is het geval, zoo het schijnt, met alle volken, welke eens den natuurlijken afkeer overwonnen hebben, die het nuttigen van dat voedsel inboezemt, als men het voor de eerste maal doet. Maar het menscheneten was, in Nieuw-Zeeland, minder een maaltijd dan eene plechtigheid; het doel er van beperkte zich niet tot eene zuivere voldoening der zinnen; men moet het als eene godsdienstige daad beschouwen, als eene soort van goddelooze communie. Het bewijs er van is, dat na eenen veldslag, de lichamen, waaraan men de voorkeur gaf, niet die der forsch gevormde jongelieden waren, noch die der tengere jonge meisjes, maar die der beroemdste opperhoofden,

-ocr page 375-



		363

		hoe oud en taai ze ook mochten wezen. Zij geloofden toch, dat zij niet alleen het stoffelijke overschot verteerden, maar dat ook de moed , de behendigheid en de roem van hem, dien ze verslonden, op hen overgingen. Hoe meer lijken ze gegeten hadden, hoe meer ze hoopten op eene voorname plaats in de andere wereld. Zulk een geloof, zegt Sir John Lubbock, ver- leende aan deze gewoonte eene zekere duivelsche verhevenheid, die ze, alles wel beschouwd, ver verwijderde van de onwaar* dige zinnelijkheid der Fidji-eilanders. Opgegeten te worden was, aan den andereu kant, het grootste ongeluk, dat een Nieuw-Zeelander overkomen kon, omdat hij geloofde, dat daardoor zijne ziel tegelijk met zijn lichaam vernietigd werd. Het opperhoofd, dat gelukkig ge- noeg was, om zijn vijand te dooden en te verslinden, had niets meer van hem te vreezen, noch in dit, noch in het toekomende leven; integendeel had hij de kracht, de behendig\' heid en de macht, tegen welke hij had moeten strijden, niet alleen overwonnen, maar ze zich door deze vreeselij ke daad toege�igend en aan zijne eigene persoonlijkheid toegevoegd. In andere gevallen doodde men slaven en men at ze ter eere der Goden op. De Maories verzekerden, dat alleen de misdadigers zoo behandeld werden. Verondersteld dat dit waar was, dan was zulk een gebruik nog afschuwelijk genoeg; maar de godsdienstige vervolgingen in Europa hebben tegen- woordig nauwelijks opgehouden, en het is nog niet zoo lang geleden, dat de brandstapel en de galg als noodzakelijk, zelfs voor het Christendom , beschouwd werden. Een Nieuw-Zeelandsch opperhoofd E\'hongui, verwonderd over den afschuw, dien Dumont d\'Urville ten opzichte van het menscheneten toonde, redeneerde als volgt tegen hem: �De groote visschen eten de kleine, de insekten verslinden de insekten, de groote vogels voeden zich met de kleine; het is in overeenstemming met alle analogi�n der natuur, dat de menschen hunne vijanden moeten opeten." Twee eeuwen vroeger had Spinoza gezegd: �De wetten der natuur zijn die, volgens welke wij begrijpen, dat ieder wezen van nature bestemd is om op eene bepaalde

-ocr page 376-



		364 wijze te bestaan en te handelen. Zoo zijn, bij voorbeeld, vis- scben van nature gemaakt om te zwemmen; de grootsten onder hen zijn gemaakt om de kleinen te eten; en bijgevolg genieten, krachtens het natuurrecht, alle visschen het water en de groot- sten eten de kleinen." (Theologico-politicon , hoofdstuk XVI). Besluit. � § I. De reizigers en de natuurkundigen zijn zeer verdeeld over de vraag, aan welk geslacht der wilden de weinig benijdenswaardige eer toekomt om den laagsten trap op de ladder der beschaving in te nemen. Cook, Dar- win, Fitzroy, Wallis helden stellig, als men zoo kan spreken, ten gunste der Vuurlanders over. Burchell eischte den laagsten rang voor de Boschjesmannen; d\'Urville beschouwde de Australi�rs en Tasmani�rs als zoodanig. Dampier beschouwde de Australi�rs als het ellendigste volk der wereld. Forster zegt van het volk van Mallicolo (een der nieuwe Hebriden), dat het haast aan de apen grenst. Owen helt over naar den kant der Andaman-eilanders; anderen hebben de voorkeur gegeven aan de wortelgravers (Digger-indianen) van Noord* Amerika. Maar, wat er ook zij van de voorkeur in onbeschaafdheid, het is er verre af, dat de zedenschetsen, hierboven gegeven, onder de ongunstigste gekozen zijn, of dat men het tafereel te sterk gekleurd heeft. In werkelijkheid is het tegendeel het geval; de ware toestand der wilden is nog erger en ver- achtelijker. Hoeveel feiten zijn er , die men hier niet heeft durven te berde brengen, hoewel, ze verhaald werden door de meest geloofwaardige schrijvers. En evenwel zijn er nog andere, die de reizigers zelve zich schamen publiek te maken. De zeden der voorhistorische menschen overtroffen die der hedendaagsche wilden in laagheid en dierlijkheid. Men heeft zekere sporen gevonden van de gewoonte van menscheneten (Spring, Worsa�, Cappellini, Garrigou); buitendien was het stoffelijk bewijs van dit feit overbodig. Bij de menschen aan volstrekte onwetendheid, honger en de dwingelandij van eene nooit voldane maag ten prooi, is het menscheneten eene

-ocr page 377-



		365

		noodlottige noodzakelijkheid. In onze hedendaagsche samen- leving, waar, dank zij de uitvindingen gedurende duizende eeuwen opeengestapeld, de zorg voor het voedsel gemakkelijk en zeker is, hebben de geestesbeschaving en de opvoeding het leven van den geest en het hart, in ��n woord, de ziel doen boven- drijven. Eens meesteres van zichzelve en in het bezit van het heldere denkbeeld der menschelijke waardigheid, heeft de ziel de aanvallen van het lichaam niet meer te vreezen; potius mori quam foedari, liever den dood dan de schande, dat is hare wet. Maar deze tegenstand, onverwinbaar bij den wezenlijk beschaafden mensch, neemt af naarmate er minder zedelijke beschaving is. Laat er dan eens eene onvoorziene ramp komen, dan werpt het lichaam gemakkelijk het lichte net af van eene beschaving, die het slechts even beroerde; het dier laat den vrijen teugel aan de hevigheid zijner lusten, en men is dan de verschrikte getuige van tooneelen van menscheneterij, zooals in Algeri� en in het midden der negentiende eeuw plaats gehad hebben. Welnu! de ramp, die de Arabieren bezocht, en ze, in den tijd van een jaar, tot een volslagen staat van wildheid terugbracht, diezelfde ramp woedde dage- lijks tegen onze voorouders; onder veel verschrikkelijker om- standigheden. Hoe zouden zij, zonder de minste nijverheid, blootgesteld aan de ruwheid der jaargetijden, aan de tanden der wilde dieren, waarvan het wemelde, en aan de nog gevaarlijker aanvallen van hunne gelijken, het overstelpend gewicht van het stoffelijke hebben kunnen opheffen, of de volstrekte overheersching van de grove lusten en de dierlijke hartstochten afschudden ? Helaas! Zelfs te midden van onze beschaving, zoo weinig gevorderd ten opzichte van het ideale, maar zoo verwonderlijk in vergelijking met de oorspronke- lijke barbaarschheid, hebben wij in onze gevangenissen en in onze bagno\'s een geheel volk van wilden, dat niet voor onze voorouders onderdoet in laagheid en wildheid. Ze zijn dus slechts al te waar, de woorden van Huxley: _vWij zijn de rechtstreeksche afstammelingen van eenen naakten en lompen wilde, wiens verstand nauwelijks voldoende was, om

-ocr page 378-



		366

		hem een weinig meer geslepen te maken dan de vos , en een weinig gevaarlijker dan de tijger." § 2. Niettegenstaande het kleine aantal waarnemingen, die men gedaan heeft, heeft men evenwel in onze dagen eenige begrippen verkregen omtrent de gewoonten en het karakter der anthropomorphe apen. In gevangen toestand, zijn de gibbons zacht en vriendelijk, vol guiterij en grillen. evenals bedorven kinderen. Duvaucel verzekert, dat hij de wijfjes hare jongen naar den waterkant heeft zien brengen en hun het gezicht wasschen, niettegen» staande hun tegenstribbelen en hun geschreeuw. Dr. Savage, die de chimpanzees in de bosschen, waarin zij geboren worden, waargenomen heeft, doet het volgende verhaal: _vHet is geene zeldzaamheid de oude lieden ondereen boom te zien zitten, zich op vruchten vergastende, terwijl hunne kinderen rondom hen springen en met een luidruchtige vroolijkheid van den eenen tak naar den anderen gaan." De moeder toont veel liefde voor hare kleinen; ze trotseert den dood om ze aan de handen der jagers te ontrukken. Frederik Cuvier, die langen tijd een jongen orang-oetang onder zijn opzicht had, \'>ad bij hem het vermogen om zijne denk- beelden te generaliseeren, voorzichtigheid, voorzorg en zelfs aan- geboren begrippen, waaraan de zintuigen nooit het minste deel hebben, opgemerkt. Laat men die karakteristieke trekken eens met de zeden der wilde stammen vergelijken. Heeft ooit eene Holtentotsche of Eskimosche vrouw het denkbeeld opgevat om hare kinderen te wasschen? Hebben ooit de Australi�r of de Mincopie hunne denkbeelden gegeneraliseerd, of denkbeelden gehad, waaraan de zintuigen volstrekt geen deel hadden ? De moeder van den jongen chiinpanzee wijdt zich aan den dood om haar kind te redden, de vrouw van den Boschjesman, van den Australi�r, van den Indiaan van Paraguay brengt den kindermoord zoo goed in praktijk, dat ze dikwijls zonder kroost blijft. Kijk! daar zitten de Yuurlanders in het rond; is dat om vriend-

-ocr page 379-



		867

		schappelijk te keuvelen en vruchten te eten? Neen, ze hebben eene oude vrouw van hun stam gegrepen; �ze houden haar hoofd boven eenen dikken rook, die uit een vuur van groen hout komt, en worgen haar door haar de keel dicht te knijpen ; vervolgens verslinden zij haar vleesch, stuk voor stuk, zonder de romp uit te zouderen" (Fitzroy). Is het voorwaar niet onbegrijpelijk , dat de achterkleinzonen der voorhistorische Vuur- landers en Boschjesmannen van Europa Linneus en Huxley ter strafplaats sleepen, omdat zij den mensch in de Orde der Pri- maten gerangschikt hebben!

-ocr page 380-

-ocr page 381-



		NASCHRIFT

		Dr. H. HARTOGH HEUS VAN ZOUTEVEEN,

		FERRI�RE\'S

		�HET DARWINISME."

-ocr page 382-

-ocr page 383-



		�n zijn voorwoord zegt Ferri�re (blz. 3): �Aldus ontworpen een uitgevoerd, is dit boek niet enkel een overzicht van het Darwinisme, maar bijna een korte encyclopedie van de feiten, die betrekking hebben op het vraagstuk van den oorsprong." Dit is echter op verre na het geval niet. Over den eigenlijken oorsprong der organische wezens toch wordt in Ferri�res boek geen woord gezegd en ook Darwins theorie is onmachtig deze te verklaren. Het besluit toch, waartoe Darwin komt, is het volgende (blz. 82): �Ik geloof, dat het geheele dierenrijk afkomstig is van op zijn hoogst vier of vijf oorspronkelijke typen en het plantenrijk van een gelijk of nog geringer aantal. De analogie zou mij zelfs nog een weinig verder brengen, dat is te zeggen, dat al de dieren en planten van een enkel prototype afstammen; maar de analogie kan een bedriegelijke gids zijn." Van waar die vier of vijf oorspronkelijke typen van dieren (en planten) of dat enkel prototype echter afkomstig waren, tracht Darwin niet te verklaren. En toch is een boek, dat voorgeeft een korte encyclopedie. ~^ te bevatten vaD de feiten, die betrekking hebben op het vraag- ¹Wv^r"^>«tuk van den oorsprong, niet volledig, wanneer het geen over-_vzicht geeft van de wijzen, waarop men het ontstaan der eerste organische wezens heeft trachten te verklaren. Ferri�res boek maakt verder geen melding van de toepas- sing van Darwins theorie omtrent het ontstaan der plant- en diervormen op den mensch,* en juist dit is het punt in Darwins theorie, dat aan de leeken den meesten aanstoot geeft. De toepassing van het Darwinisme op den mensch is 24*

-ocr page 384-



		372

		echter onmogelijk uiteen te zetten zonder tevens een overzicht te geven van de resultaten der nieuwste wetenschappelijke onderzoekingen omtrent de oudheid en vroegste geschiedenis van het menschelijk geslacht. Ik zal deze leemten trachten aan te vullen door bij Ferri�res boek drie nieuwe afdeelingen te voegen, waardoor het in zijn geheel zeven afdeelingen omvatten zal. De vijfde afdeeling zal bevatten een uiteenzetting van de hypothesen, welke men gemaakt heeft om het ontstaan dei eerste organismen te verklaren. �e zesde afdeeling zal gewijd zijn aan de oudheid en vroegste geschiedenis van den mensch, zooals die uit de nieuwste weten- schappelijke onderzoekingen voortvloeit. De zevende en laatste afdeeling eindelijk zal handelen over de toepassing van het Darwinisme op den mensch en tevens eene korte appreciatie van het Darwinisme omvatten. Ik zal trachten in mijne wijze van behandeling zoo min mogelijk van die van Ferri�re af te wijken.

-ocr page 385-



		VIJFDE A-nDSBLUSTQ.

		DE OORSPEONG DES LEVENS.

-ocr page 386-

-ocr page 387-



		INLEIDING.

		Ernst Eckstein zegt in zijn artikel ,/Ein Tag auf den Vesuv" (�Das Neue Blatt", 1872, blz. 327) bij zijn schildering van den krater van dien vuurspuwenden berg: �Het is een der merk- waardigste punten van Europa, een veiligheidsklep, waardoor de aarde ons een blik in de geheimenissen harer innerlijkste werkplaatsen veroorlooft! Hier gaapt de schedel, hier liggen de hersenen bloot: wij zien het vurige denkproces van ons wereldlichaam; wij beluisteren de phosphoresceerende denk- beelden der natuur. Evenals het nieuw opgestane Poinpeji ons met een tooverslag bijna twee jaarduizenden in het ver- ledene terugzet, zoo blikken wij hier aan den rand des kraters in eene oerverledenheid, waarvan de verwijdering bij millioenen jaren berekend moet worden; wij staan aan de wieg van ons planetenstelsel; de fantasie schildert ons de vloeibare vuur- bollen, die nauwelijks uit den moederschoot der zon ontsproten, in waanzinnigen gloed door de ijzige hemelruimte dwarrelden, tot hunne oppervlakten in den loop der tijden de overtollige warmte daarin uitgestraald hadden en vast werden \'). Zij schil- dert ons de voortschrijdende afkoeling, het nederslaan der wateren, de vorming der zee�n, en eindelijk het eerste, groote, handtastelijke wonder, dat het materialisme noch wegrede- neeren noch verklaren kan: het ontstaan van het eerste orga- 1) De oorsprong van onze aarde en van ons gehecle planetenstelsel volgens de nieuwste theorie�n der wetenschap uiteen te zetten, zou eigenlijk een omnis- baar vercischtc zijn van een werk, waarvan de schrijver beweert, dat het bijna een korte encyclopedie is van de feiten, die op het vraagstuk van den oorsprong betrekking hebben. Ieder zal echter inzien, dat hier met het woord oorsprong alleen de oorsprong der organismen, d. i. der planten, dieren en menschen , bedoeld was.

-ocr page 388-



		376

		nische oerelement, de cel! De verdere ontwikkeling van de eerste plantencel tot den koogsten bloei van het dierlijk leven is niet zulk een verpletterend, geweldig vraagstuk, als de onbe- grijpelijke schrede van dood tot leven, van het naakte gesteente tot de plant! Hier aan den rand van den krater treedt ons alles, wat wij ooit over de hoofd vraagstukken van het bestaan gehoord, gelezen, gedacht en gedroomd hebben, met over- weldigende klaarheid voor den geest en een zeker gevoel van hulpeloosheid en verlatenheid maakt zich meester van onze ziel, die slechts troost vindt in het bewustzijn, dat toch slechts de kleine, hulpelooze, verlaten mensch alleen het vermogen bezit, om op de reusachtige letteren van het scheppingsboek zijn oogen te vestigen en ze tot halfverstaanbare woorden samen te voegen." Ja! wel is de schrede van den dood tot het leven, van het naakte gesteente tot het laagste organisme onbegrijpelijk groot! En toch heeft de kleine, hulpelooze, verlaten inensch niet ge- schroomd ook dit vraagstuk moedig onder de oogen te treden. Tot v��r korten tijd echter met weinig gevolg; over het ont- staan der soorten uit elkander kon men nog door tal van feiten gesteunde theorie�n vormen, hier verdienden de wijzen van verklaring niet eens meer dien naam, maar waren bloote vooronderstellingen of hypothesen ! Bevestigen zich echter de resultaten van de nader te behandelen sedert kort genomen proeven van Bastian en Huizinga, dan zal dit vraagstuk eene groote schrede tot zijne oplossing genaderd zijn. Tot verklaring van het ontstaan der eerste organismen zijn drie verschillende hypothesen gesteld: I. De scheppingshypothese; II. De hypothese der generatio spontanea, generatio aequi- voca of abiogenesis; III. De hypothese, dat de organismen van andere hemel- lichamen op de aarde gekomen zijn (hypothese van Sir Wil- liam Thomson). Wij zullen deze drie hypothesen achtereenvolgens beschouwen.

-ocr page 389-



		HOOFDSTUK.
		EERSTE


		DE SCUEPPIN�SHTPOTHE8E.

		Deze hypothese, zeker de oudste van de drie . behoort bij het geologisch stelsel van Cuvier (blz. 56), terwijl de beide andere hypothesen zich beter aan het geologisch stelsel van Lyell en de ontwikkelingstheorie van Dar win aansluiten. Evenals het geologische stelsel van Cuvier toch gaat de scheppingshypothese van het standpunt uit, dat een buiten en boven de natuur staande macht willekeurig in den regelmati- gen ontwikkelingsgang der natuur ingegrepen en de eerste organismen _vuit niets\'\' geformeerd heeft. Zoo er ��ne waarheid in de natuurwetenschap vaststaat, is het deze, dat uit niets nooit iets voortkomt, dat het thans bestaande slechts eene vervorming is van het vroeger bestaan hebbende, dat stof en kracht eeuwig en onvergankelijk zijn. Het is dus onjuist te zeggen: _r/al wat is, heeft eene oorzaak"; wij hebben daartoe ten minste volstrekt geen grond, daar wij nimmer een ontstaan van iets uit iets, dat niet was, hebben waargenomen i). Wij hebben alleen iets zien ontstaan door vervorming, door verandering van iets, dat reeds vroeger was. Het is dus ook onjuist te redeneeren als volgt: �A.1 wat is, heeft eene oorzaak; de wereld is; derhalve heeft de wereld eene oorzaak en deze noemen wij God." Daargelaten, dat de sprong tusschen de stelling, dat de wereld eene oorzaak heeft, en die, dat deze oorzaak een persoonlijk zelfbewust wezen (God) is ,

		1) Niets is iets, dat niet is; scheppen uit niets zou dus beteekeneu : schep- pen uil iets, dal niet is!

-ocr page 390-



		378

		wel wat groot genoemd mag worden, leidt onze waarneming ons nergens tot eene eerste oorzaak. De keten van oorzaken en gevolgen, waaraan het bestaande de vormen verschuldigd is , waaronder het zich aan ons voordoet, is oneindig en nergens afgebroken, tenminste wij kennen er het einde niet van, en het gaat niet aan die keten op zeker punt willekeurig af te breken en te zeggen: hier is eene eerste oorznak!" Dat het bovengenoemd syllogisme mank gaat, kan ook ex absurdo (uit het ongerijmde) bewezen worden. Immers op dezelfde wijze voortgaande, zou men kunnen zeggen: Al wat is, heeft eene oorzaak; God is; derhalve heeft God eene oorzaak \'). De scheppingshypothese is niets anders dan een poging van den mensch om den onontwarbaren Gordiaanschen knoop door te hakken. Zij verklaart niets, daar zij om een verwonderlijk feit te verklaren , iets nog vervvonderlijkers vooronderstelt De scheppingshypothese is een geloofsartikel, geen weten- schap De wetenschap mag niet uitgaan van het standpunt van een bovennatuurlijk ingrijpen \'in den loop der natuur; want haar wezen is juist //het verwijderen van het borenna- luurlijke bij de verklaring van natuurlijke zaken" (biz. 58). Het is dus overbodig die hypothese hier verder te be- spreken. Zeer juist is de opmerking van Haeckel: //Mij schijnt de voorstelling, dat de Schepper op dit eenige punt willekeurig ingegrepen heeft in den door de natuurwetten beheerschten ontwikkelingsgang van de stof, die overigens geheel zonder zijne inwerking verloopt, evenzoo onbevredigend voor het geloovige gemoed als voor het wetenschappelijke ver- stand te zijn." Treffend drukt zich ook Burmeister uit, als hij zegt: ,/Het is zeker, dat het verschijnen van dierlijke lichamen op de aardoppervlakte eene functie van dezelve is, welke met wiskunstige zekerheid uit de bestaande toestanden resulteert" ²). 1) Men merke op, dat wij hier niet beweren, dat ev geen God is, maar alleen, dal het beslaan der natuur geen bewijs is voor het bestaan van een God. In den vorm der syllogismen volgen wij Prof. Opzoomer. 2) Dit wil zeggen, dat de dierlijke organismen (en voor de plantaardige gaat hetzelfde doon door den invloed der natuurkrachten en geenszins ten gevolge van het ingrijpen van een buiten- of bovennatuurlijke Almacht ontstaan zijn.

-ocr page 391-



		HOOFDSTUK.
		TWEEDE

		DE GBNEBATIO 8P0NTANEA OF ABIOGEKE8IS.

		Daar het met het wezen der wetenschap zelve in strijd is om aan te nemen, dat de eerste organismen door een tchep- pingshandeling op aarde gebracht zijn, lag het denkbeeld voor de hand om aan te nemen, dat de laagste plant» en diervormen onder bepaalde omstandigheden door de werking der bestaande natuurkrachten uit niet georganiseerde, niet levende stol\' ontstaan kunnen en daaruit, de voor die ontwikkeling gunstige omstandig - heden zich voorgedaan hebbende, ook ontstaan zijn. Voor hoog georganiseerde dier- en plantvorinen , b. v. een leeuw en een adelaar of een eik en een palmboom, springt de onzinnigheid van een dergelijke onderstelling in het oog. Deze hoog georganiseerde dier- en plantvorinen zouden echter, als men de theorie van Darwin aanneemt, van lager georganiseerde afstammen, deze weder van lager georganiseerde enz. en zoo door een onafge» broken reeks van voorouders geleidelijk verbonden zijn met allereenvoudigst samengestelde levensvormen. Zoodanige vor- men zijn b. v. de nog heden levende Moneren; zij kunnen niet eens op den rang van cel aanspraak maken, maar zijn niets anders dan klompjes eiwit (protoplasma), zonder eenig spoor van inwendige organisatie en slechts door het microscoop waarneembaar, die zich voeden en vergrooten door andere lichaampjes met hun slijmerig lichaam te omhullen en clan te verteeren en zich door eenvoudige deeling vermenigvuldigen. Deze hypothese wordt gesteund door twee feiten; vooreerst toch zijn de tot eenzelfde type behoorende organismen over het

-ocr page 392-



		380

		algemeen des te eenvoudiger georganiseerd, naarmate zij in een oudere geologische formatie gevonden worden ), en is het oudst heketule organisme, het Eozo�n Canadense, in 1865 door Logan in een kalksteen onder het gneis der Laurentische vorming in Canada ontdekt, met onze Moneren verwant²); ten tweede is het den scheikundigen in de laatste jaren gelukt tal van organische verbindingen, die voor zooverre men weet in de natuur nooit anders dan door tusschenkomst van het leven ontstaan, uit hunne anorganische grondstoffen in het laboratorium kunstmatig te bereiden. Evenzoo goed als deze stoffen in het laboratorium zonder tusschenkomst van het leven ontstaan zijn, moet dus onder bepaalde omstandigheden in de natuur zonder tusschenkomst van het leven een andere organische stof, het eiwit, gevormd kunnen worden, merkt de Duitsche geleerde llaeckel op, en daar een Moneer niets anders dan een vormloos klompje eiwit is, zouden op die wijze vol- gens hem Moneren kunnen ontstaan. Deze redeneering is echter wel nat overijld; want een vormloos klompje eiwit is nog geen Moneer. Een Moneer toch voedt zich, beweegt zich en plant zich voort; een vormloos eiwitklompje vertoont geen dier ver- schijtiselen, maar verrot en gaat te gronde, wanneer het aan zichzelf overgelaten wordt. Dat een Moneer onder onze sterkste microscopen geen spoor van organisatie vertoont, bewijst niets, daar het de vraag blijft, wat wij er aan waarnemen zouden, wanneer de vergrootende kracht onzer microscopen sterker ware. Men geeft aan de hypothese, dat organismen zouden kunnen ontstaan uit niet levende stof, den naam van hypothese der (jenera�o spontanea* of generatio aequiooca. Ook noemt men haar wel de hypothese der abioijenesis.

		1) Er bestaan echter vele uitzonderingen op dezen regel, die dan verklaard moeten worden uit de onvolledigheid onzer geologische gedenkstukken en uit het uitsterven, zonder hooger georganiseerde nakomelingen na te laten, van sommige levensvormen. 2) Deze overblijfselen zijn echter zoo onduidelijk, dat het op verre na nog niet voor bewezen gehouden mag worden, dat het Eozo�n werkelijk een voor- malig organisme is.

-ocr page 393-



		381

		Men moet hier echter wel onderscheiden tusschen het voor- onderstelde spontane �) ontstaan van Moneren in anorganische vloeistoffen (waaraan Haeckel den naam van Plasmogenie geeft) en het spontane ontstaan van organismen in vloeistoffen, die organische stoffen (dat wil zeggen : stoffen, die hoewel niet levend, van levende wezens afkomstig zijn) bevatten. Deze laatste soort van generatio spontanea noemt Haeckel: Autogenie. De hvpothese der Plasmogenie is tamelijk nieuw, die der Au- togenie zeer oud. Wij vinden toch reeds in het Oude Testa- ment vermeld, dat Simson geloofde, dat honigbijen (dat nog wel zeer volkomen georganiseerde dieren zijn) uit een dooden leeuw ontstaan waren (Richteren XIV, 5�19) en zelfs zijn personen, die daaraan geen geloof sloegen, door de Katholieke Kerk als ketters veroordeeld. De Autogenie is, gelijk wij zien zuilen, nog niet zeker be- wezen, maar zelfs al ware zij bewezen, dan zou zij nog het ontstaan der eerste organismen op aarde niet kunnen verklaren; want zij gaat uit van het denkbeeld, dat de nieuwe organis- men ontstaan uit reeds aanwezige, van andere levende wezens afkomstige stoffen; derhalve stelt zij, dat reeds v��r de nieuw ontstane organismen, andere organismen leefden. Toch meen ik haar hier te moeten behandelen; want konden wij aantoonen, dat zich niet eens spontaan organismen vormen in vloeistoffen, die in overvloed de verbindingen bevatten, waaruit organismen bestaan, dan zou het tevens wel zeer on- waarschijnlijk worden, dat zij ontstaan kunnen in vloeistoffen, waarin die verbindingen ontbreken! Reeds in zeer ouden tijd heeft de Autogenie wetenschap- pelijke mannen gevonden, die haar verdedigden en reeds zeer vroeg zijn proeven genomen om organismen door Autogenie te doen ontstaan. Aristoteles en zijn aanhangers in de oudheid en in de middeleeuwen waren volkomen overtuigd, dat in de natuur nu en dan dieren uit aarde voortgebracht werden en

		1) Spontaan bcteekent van zelve.

-ocr page 394-



		882

		Titus Lucretius Carus laat in zijn v��r de geboorte van Chris- tus geschreven gedicht de Rerum Natura zelfs de eerste menschen //uit harde aarde" geboren worden. Waarom de natuur bij het voortbrengen van dieren uit �aarde" zoo geheel van haren gewonen weg afweek, werd eenvoudig niet verklaard. Bij het ontwaken der wetenschappen uit den doodslaap, waarin zij gedurende de middeleeuwen gedompeld waren, geloofde men zoo vast, dat insecten, wormen en ander �ongedierte" uit de verrotting van organische stoffen ontstaan konden, dat de Italiannsche geleerde Redi, toen hij zonneklaar het tegendeel bewees \'), desniettemin den grootsten tegenstand vond. In lateren tijd vestigde zich echter hoe langer hoe meer de over- tuiging, dat insecten veel te hooggeorganiseerde dieren waren om op deze w^:ijze te kunnen ontstaan; doch voor de ingewands- wormen , wier aanwezigheid in soms volkomen afgesloten holten, b.v.in den oogappel van andere dieren, opgemerkt was, en voor die allereenvoudigste onninisuaen, waarvan het bestaan ons alleen door de uitvinding van het microscoop bekend geworden is, daar zij te klein zijn om met het bloote oog waargenomen te worden, is de hypothese der spontane generatie nog in deze eeuw met veel kracht en talent verdedigd. Wat de ingewandswormen aangaat, is echter in de laatste vijf en twintig jaren volkomen bewezen, dat zij, evenals de andere dieren, het product der geslachtelijke of geslachtelooze voortplanting van oudere dieren van dezelfde soort zijn; op dit gebied zijn derhalve de voor- standers der autogenie volkomen geslagen ²). Met des te meer energie hebben zij zich daarom aan de lagere microscopische organismen vastgeklemd en de fijnste en moeilijkste proeven werden uitgedacht en uitgevoerd om te bewijzen, dat die al- 1) Deze Italiaansche geleurde publiceerde in 1670 zijne onderzoekingen. Hij loonde aan, dat als men rottend vleesch door fijn gaas afsloot, daarin gecu wor- inen ontstonden, maar dat op het gaas eieren gelegd werden door vliegen, welke eieren op Het vleesch gebracht inadeu of wormen deden geboren worden. 2) De voortplanting der ingewandswormen kan men o. a. uitceugezet vinden in de �Diereu van Nederland, Weekdieren en Lagere Dieren" vau Dr, Herklots.

-ocr page 395-



		383

		lereenvoudigste dier- en plantvormen zich zonder tusschenkomst van het leven in organische stoffen bevattende mengsels konden vormen. Onder de hardnekkigste en geniaalste verdedigers van de autogenie mag de Fransche geleerde Pouchet uit Rouaan genoemd worden, die meende te kunnen bewijzen, dat zich in luchtdicht gesloten vaten, waarin alle leven eerst door verliooging van temperatuur onmogelijk gemaakt was, later niet alleen organismen, maar zelfs nieuwe, tot dusverre in de natuur nog niet waargenomen dier- en plantvormen kouden vormen. Een ander Eransch geleerde, de beroemde Pasteur, toonde echter door nog fijner proeven aan, dat Pouchet dwaalde, dat de door hem waargenomen organismen uit inde lucht aanwezige eieren en kiemen voortgekomen waren en dat, wanneer men de proeven zoo nam , dat werkelijk eerst alle leven en daarna het toetreden der in de lucht vervatte kiemen onmogelijk gemaakt werd, nooit organismen ontstonden ²). ,/Ik heb," zegt Pasteur, �aan de hypothese der generatio spontanea eene doodelijke wonde toegebracht; nooit zal zij deze neder- laag weder te boven komen." Na de proeven van Pasteur verloor de hypothese der gene- ratio spontanea dan ook ongemeen veel terrein, maar toch gaven hare voorstanders de schijnbaar geheel verloren zaak niet op. In het vorige jaar werd zij nog in een Engelsen werk, �The Beginnings of Life" van H. Charlton Bastian met klem ver- dedigd De schrijver er van beweert, dat de abiogenesis door zijne proeven volkomen bewezen is. Zijn voornaamste proef, welke volgens hem nimmer mislukt, en waardoor het, zoo dikwijls men wil, mogelijk zijn zou het bestaan der abiogenesis te bewijzen, is de volgende: Men kookt een aftreksel van rapen, zoo geconcentreerd, dat het specifiek gewicht minstens 1,0l� bedraagt, met een stukje kaas; men filtreert daarna de zwak zure vloeistof en

		1) Een historisch overzicht vau het vraagstuk der abiogenesis levert Prof. Huiziuga in �Isis, Weekblad voor Natuurwetenschap", 1872, hlz. 125 en 133, onder den titel �Nog onbeslist."

-ocr page 396-



		384

		neutraliseert haar. Daarop kookt men ze tien minuten lang in een kolfje en smelt onder het koken den fijn uitgetrokken hals van het kolfje dicht. Men houde nu het kolfje drie dagen lang op eene temperatuur van 30° Celsius en de vloeistof zal daarna, onder het microscoop onderzocht, een menigte levende Bacterie�n (een soort van hoogst eenvoudige organismen) blijken te bevatten. Burdou Sanderson, directeur van het Brown-Institution te Londen, een bekend physioloog, heeft in Nature van !) Januari 1878 bekend gemaakt, dat hij Bastians proef verscheidene malen herhaald en telkens levende Bacterie�n verkregen heeft. Wenschelijk ware het, dat velen de proef herhaalden en hun resultaten publiek maakten !). Altijd blijft echter de vraag, of inen volkomen zeker kan zijn: dat door het koken, waarbij slechts een temperatuur van iets meer dan 100° Celsius ont- wikkeld wordt, de kiemen van Bacterie�n, die de vloeistof wel� licht bevatte, gedood worden; zoo niet, dan zou het besluit voor de hand liggen, dat de Bacterie�n zich uit vooraf in de vloeistof geraakte kiemen, wellicht te klein om door onze beste microscopen waargenomen te worden, ontwikkeld hadden. Professor Huizinga (uit Groningen) meent ²), dat het zeer waarschijnlijk is, dat de in de vloeistof gevonden Bacterie�n werkelijk door abiogenesis ontstaan zijn, en wijst daarbij o. a. op het feit, dat uit de nauwkeurige proeven van Cohn ³) met de meest mogelijke beslistheid blijkt, dat Bacterie�n niet alleen niet bestand zijn tegen eene temperatuur van 100° Celsius , maar

		1) De heer Hartley herhaalde de proeven van Bastian volkomen op de door dezen aangegeven wijze; alleen opende Bastian de toegesmolten glazen kolfjes en onderzocht ze daarna eenvoudig onder het microscoop zonder bijzondere voorzorgs- maatregelen te nemen, terwijl Hartley ze in een met waterstof gevulde klok (waarin wegens het geringe specifiek gewicht van dat gas geen organische voor- werpen, hoe klein ook, kunnen zweven) opende en onderzocht. Hartlcy\'s resul- taat was steeds negatief, wanneer hij dezen voorzorgsmaatregel gebruikte; steeds positief daarentegen, wanneer hij dien verzuimde. De proeven van Huizinga zijn van later dagtcekening dan die van Hartley. ^-2) Zie �Isis, AVcekblad voor Natuurwetenschap", 1873, blz. 68. 3) Cohn, �Sjstcmatik der Bacteri�n, Beitr. z. Biol. d. Pflanzen", II, 146.

-ocr page 397-



		385

		zelfs reeds gedood worden, wanneer de temperatuur der vloei- stof, waarin zij leven, boven 60° Celsius stijgt. Terecht merkt Prof. Huizinga ter aangehaalde plaatse op, dat het wenschelijk zou zijn in plaats van met zulk een wonderlijk mengsel, als een afkooksel van rapen en kaas is, te experiinenteeren met een mengsel van bepaalde chemische verbindingen, zoodanig gekozen, dat zij de hoofdbestanddeelen van protoplasraa bevatten. Hij heeft zelf proeven in dien zin genomen en in het Duitsche blad ,/Der Naturforscher" van 17 Augustus 1878 vind ik daarover het een en ander medege- deeld. Ik ontleen daaraan het volgende: Eerst herhaalde Huizinga de proeven van Bastian met rapen- afkooksel en kaas. Na 24 uren verwarming was eene sterke troebeling in de vloeistof merkbaar; na 2 dagen waren vlok- kige massa\'s en eene witte huid op de oppervlakte zichtbaar, en aan het einde van den derden dag bewees het microscopisch onderzoek, dat huid en vlokken uit Bacterie�n-massa\'s bestonden en dat de vloeistof van deze organismen wemelde. Bij een tweede proef werd in plaats van de kaas, dat eene te oube- paalde zelfstandigheid is, bij het afkooksel van rapen 0,2 grm. peptoon (door het maagferment veranderd eiwit) gevoegd en overigens de proef geheel op dezelfde wijze als de eerste ge- daan. Het resultaat was volkomen hetzelfde als bij de vorige proef. ,/Zullen deze beide proeven bewijzen, dat zich hier Bacterie�n uit niet levende stof ontwikkeld hebben, zoo moet aangetoond worden, dat noch in het glazen kolfje, noch in het afkooksel van rapen, noch in het peptoon Bacterie�ukiemen aanwezig waren. Bij deze contr�leproeven moet echter zorg gedragen worden, dat alle voorwaarden tot ontwikkeling van wellicht voorkomende kiemen vervuld zijn, behalve eene enkele, die namelijk, welke men onderzoeken wil. Men moet derhalve eene vloeistof aanwenden, in welke van zelve geen Bacterie�n ont- staan, maar die tot voeding van aanwezige Bacterie�n vol komen voldoende is. Hiertoe werd de door Cohn aanbevolene voedingszoutoplossing (1 deel kaliumphosphaat, 1 deel magne- 25

-ocr page 398-



		386

		siumsulphaat, 0,1 deel calciumphosphaat en 2 deelen ammoni- umtartraat op 200 deelen water) gebruikt. Deze oplossing werd in het kolfje 10 minuten lang gekookt; daarna werd het kolfje dichtgesmolten en daarna voortdurend op den ver- eischten warmtegraad gehouden; na 10 dagen was de vloeistof nog geheel helder en vertoonde bij microscopisch onderzoek geene Bacterie�n. Evenzoo negatief viel de proef uit als de voedingszoutoplossing met afkooksel van rapen, of als zij met peptoon alleen in het kolfje 10 minuten lang gekookt was. De bij de eerste en tweede proef gevonden Bacterie�n komen derhalve noch uit in het kolfje, noch uit in het afkooksel van rapen, noch uit in het peptoon voorheen aanwezige kie- men voort." �Huizinga bewijst dan verder door contr�leproeven, dat zelfs direct in het kolfje gebrachte Bacterie�n door koken gedurende 5 tot 10 minuten gedood worden en de kiembaarheid hunner wellicht voorhanden kiemen vernietigd wordt. Terwijl name- lijk in het kolfje met voedingszoutoplossing gebrachte vlok- ken en huid uit de beide eerste proeven tot eene zeer leven- dige ontwikkeling van Bacterie�n en sterke troebeling aanlei- ding gaven, bleven andere volkomen op dezelfde wijze gevulde koltjes, nadat zij 5 tot 10 minuten gekookt hadden, helder, en bevatten zelfs na 8 dagen geene Bacterie�n. Als dus zelfs bij de beide eerste proeven direct Bacterie�n in de vloeistof geraakt waren, zouden deze toch door het koken gedood zijn en derhalve zouden de op het einde van den derden dag ge- vonden organismen toch niet van vooraf aanwezige organismen kunnen afstammen." �Evenals nu in de oorspronkelijke proef van Bastian de onbe- paald samengestelde kaas door peptoon vervangen kon worden, werd bij een verdere proef in plaats van het afkooksel van rapen eene oplossing van druivensuiker (glycose) gekozen. Dit mengsel van voedingszoutoplossing, glycose en peptoon bleef echter zonder werking, zoolang de dampkringslucht geen toegang had. Werd echter de proef zoo ingericht, dat nadat het mengsel in het kolfje gekookt was, lucht door een ge-

-ocr page 399-



		387

		schikt filter (om haar van organismen te zuiveren) toetreden kon, dan werd aan het einde van den derden dag eene rij ke- lijke ontwikkeling van Bacterie�n geconstateerd. Bij de eerste soortgelijke proeven werd tot afsluiting filtreerpapier gebezigd, en toen het resultaat positief was, werden controleproeven gedaan: met de zoutoplossing, die gekookt en met papier afgesloten werd; daarna met zoutoplossing en glycose; eindelijk met zoutoplossing en peptoon. Maar, ofschoon alle omstandig- heden bij de proefneming dezelfde waren, bleven deze laatste proeven steeds negatief." ,/Oca nu nog de tegenwerping te wederleggen, dat er nog Bacterie�nkiemen in het papier of aan de ondervlakte daarvan aanwezig geweest en van daar in de vloeistof gevallen konden zijn, nam Huizinga tot afsluiting poreuse platen van aarde- werk, die hij onmiddellijk v��r het gebruik, terwijl de proef- vloeistof kookte, in de Bunsensche vlam verhitte en er daarna opdrukte. Er ontwikkelden zich steeds Bacterie�n, als in de vloeistof voedingszout, glycose en peptoon aanwezig waren. Het resultaat was daarentegen steeds negatief, als in de op- lossing slechts voedingszout en glycose, of slechts voedingszout en peptoon aanwezig waren. Ten slotte werd nog door een verdere contr�leproef direct aangetoond, dat de plaat aardewerk wer- kelijk Bacterie�n en kiemen afhoudt en niets door zich heen laat dringen. �Wanneer dus", zegt Huizinga, _f/de bij de proef\' gevonden organismen niet afstammen kunnen van met de gebruikte storten medegebrachte kiemen en ook niet van later ingedrongen kiemen, zoo blijft er naar mijne meening geen andere uitweg tot verklaring over, dan deze: De Bac- terie�n zijn uit de gebruikte stoffen zonder iwae�xisteerende kiemen ontstaan.\'"¹ �Nadat Huizinga eene reeks speciale voorschriften, bij het doen dezer proeven in acht te nemen, gegeven heeft, waarvan de inhoud voor het slagen van het experiment zeer wezenlijk is, wijst hij ten slotte met nadruk op de omstandigheid, dat bij al deze proeven steeds uitsluitend Bactarie�n ontstaan zijn; nooit zag men het geringste spoor van schimmelmycelium of 25*

-ocr page 400-



		333

		kiemende schimmelsporen, hetgeen bij den grooten rijkdom der lucht daaraan, voor de volkomem afsluiting der proef- vloeistof spreekt." ,/In een naschrift wordt dan nog eene gewichtige tegenwer- ping krachteloos gemaakt, die tegen de geldigheid der proeven in het midden gebracht kon worden, de omstandigheid uame- lijk, dat de hoofdproef in eene neutrale oplossing gedaan is, terwijl bij de contr�leproeven de reactie , door dissociatie van het ammoniakzout, zuur was. ITet zou toch mogelijk zijn, dat in de contr�ievioeistof geen Bacterie�n zichtbaar zijn, daar zij in eene zure oplossing door het koken gedood worden, maar niet in eene alkalische oplossing, en dat zij daarom in de hoofdvloeistof optreden. Deze tegenwerping wordt echter wederlegd, doordat, als men de contr�levloeistof door toe- voeging van ureum in plaats van ammoniakzout alkalisch houdt, er desniettemin geene Bacterie�n in gevonden kunnen worden, terwijl de hoofdvloeistof rijkelijk Bacterie�n ontwik\' kelde, zelfs wanneer zij door eene voorzichtige toevoeging van wijnsteenzuur niet meer alkalisch was." _vEen opmerkelijk feit zij hier nog ten slotte vermeld. Voor de meeste proeven werd gewone druivensuiker (glycose) gebruikt, die, gelijk men weet, nooit zuiver is. Van drie proeven, welke met door omkrystalliseeren uit sterken alcohol zoo zui- ver mogelijk gemaakte druivensuiker gedaan werden, gaf echter slechts ��n op de gewone wijze Bacterie�n, de beide anderen daarentegen niet. Het schijnt dus, dat tot het voortbrengen van Bacterie�n behalve minerale zouten, glycose en peptoon nog eene zelfstandigheid noodzakelijk is, welke in ruwe drui- vensuiker vervat is en door zuiveren met alcohol daaraan ont- trokken kan worden." �Wanneer dit feit ook al geen invloed op de beteekenis der hier kort geschetste proeven hebben kan, zoo leert het toch, dat daarbij nog eene reeks van momenten medespeelt, welke in elk geval tot groote voorzichtigheid in het trekken van ge- volgen daaruit manen. In elk geval is tot juiste waardeering dezer proeven een uitvoeriger en grondiger bespreking, dan

-ocr page 401-



		389

		hier geschieden kan, en vooral eeue herhaling er van noodza* kelijk (,/Archiv f�r die gesamtnte Physiologie" VII Band §. 549). Men kan zich niet ontveinzen, dat door de proeven van Bastian en Huizinga, de abiogenesis in den laatsten tijd zeer veel meer waarschijnlijkheid gekregen heeft; maar toch blijft het altijd de vraag , of niet spoedig een andere Pasteur zal opstaan, die door nieuwe, nog nauwkeuriger proeven aan de proeven van Bastiati en Huizinga alle waarde ontneemt. De zaak is zoo ver gevorderd, dat het onwetenschappelijk zijn zou, stoutweg de mogelijkheid te loochenen, dat levende we- zens uit niet georganiseerde stof ontstaan kunnen; maarzij is daarentegen nog niet zoo ver gevorderd, dat men de abio- geuesis voor een volkomen bewezen feit kan houden. Het beste schijnt ons zijn oordeel op te schorten , totdat de tijd en nieuwe onderzoekingen meer licht over dit zoo duistere onderwerp verspreid zullen hebben. In allen gevalle houde men in het oog, dat het ontstaan van levende wezens in af- kooksels of mengsels van organischa stollen vroeger bestaande organismen vooronderstelt, waarvan die organische stoften af- komstig zijn en derhalve het ontstaan der eerste levende we- zens niet verklaren kan. Daartoe zou eerst bewezen moeten worden, dat organische stoffen in de natuur, derhalve onder de op deze aarde in de natuur gegeven omstandigheden, uit anorganische ontstaan kunnen, evenals wij ze daaruit in onze laboratoria kunnen bereiden 1). 1) Ik meen hier nevens deze chemische synthese niet een enkel woord de kunstmatige nabootsing van eenige organische kalkvormingen door Prof. Harting te mogen vernielden, die de eerste schrede genoemd kau worden op het gebied der morpltologische synthese. Zijue methode is ecu onoplosbaar kalkzout (kool- zure of phosphorzure kalk) te vormen, door de zouten, welker dubbelontleding dut kalkzout voortbrengt, in vasten toestand, op eenigcu afstand van elkander, hetzij vrij of gescheiden door een vlies, te plaatsen in ecu vocht, dat een orga- nisehe stof (b. v. eiwit, lijm of bloed) bevat, waarmede zich het vormende kalkzout verbinden kan. Op deze wijze verkrijgt men zonder tusseheukomst van het leven een aanmerkelijk aantal vormen , waarvan de meeste in de organische natuur worden teruggevonden. Een beknopt verslag dezer proeven vindt men in Harting\'s �Leerboek van de Grondbeginselen der Dierkunde", dl. III, afd.

-ocr page 402-



		390

		Bleek het echter, dat hier op aarde de daartoe vereisnhte voorwaarden niet bestaan, dan zou het toch mogelijk zijn, dat op andere hemellichamen die voorwaarden bestonden. Dit brengt ons van zelve tot de hypothese van Sir William Thomson.

		2, blz. 167, een uitvoerige beschrijving in zijn verhandeling, Recherches de Morphol-ogie synth�tique sur la production artijicielle de quelques formations cal- caires oryaniques. Ik raag hier) echter de opmerking niet weerhouden, dat het mij toeschijnt, dat sommige der door Hart ing verkregen vormen (de catcosphae- riten) volkomen in structuur overeenstemmen met bekende mineralen (de zooge- naamde glaskoppen, boonerts enz.) en dat men de structuur van de veelhoekige, op cellen gelijkende lichamen, welke door de vereeniging van calcosphaeriteu tot platen ontstaan, in de dclfstoffelijke wereld, op veel grooter schaal echter, bij sommige malachieten en glaskoppen terugvindt.

-ocr page 403-



		DEEDE HOOFDSTUK. DE HTPOTHE8E VAN SIR WILLIAM THOMSON.

		Onze aarde beteekent in het heelal op verre na zooveel niet als �een stofje aan de weegschaal" of �een druppel aan den emmer", ja niet eens zooveel als een zandkorrel aan het zee- strand of een druppel in den oceaan. De vaste sterren. die wij \'s avonds aan het firmament zien schitteren, zijn zonnen als de onze, waarschijnlijk middelpunten van wereldstelsels. Onder die sterren zijn vele veel grooter dan de zon (Sirius b. v. waarschijnlijk 200 maal, naar de sterkte van zijn licht gerekend). De zon zelve is volgens Miidler 1,100000 maal grooter dan de aarde en het middelpunt, waarom zich meer dan honderd dwaalsterren, waarvan de aarde er een is, rond- wentelen Vier dier dwaalsterren zijn aanmerkelijk grooter dan de aarde (Jupiter b. v. 1400 maal), vijf worden dooreen of meer wachters (manen) omgeven. De zwakst lichtende vaste sterren, welke voor liet bloote oog nog slechts even als kleine licht- puntjes zichtbaar zijn, staan op een afstand van 100000 milli- arden geographische mijlen van ons; het licht heeft 130 jaren noodig om dien afstand te doorloopen. Al de met het bloote oog zichtbare sterren belmoren tot een sterrenstelsel, het melk- wegstelsel, en in de ruimte, tusschen die sterren doorziende, bemerkt men met den telescoop vele andere dergelijke sterren- stelsels, die op zulk een afstand van ons staan, dat in teles- copen van gering vermogen al de daartoe behoorende sterren gezamenlijk slechts den indruk van een flauw nevelachtig vlekje maken. Een sterker telescoop slaagt er in de meeste dier ne-

-ocr page 404-



		392

		vels in sterren op te lossen, maar toont ons op andere plaat- sen weder nieuwe nevelvlekken, zoover verwijderd, dat de zwakkere telescoop niet eens toeliet ze waar te nemen. Her- schell, de vader, schatte, dat het licht (dat den afstand van de aarde tot de zon in 8 minuten doorloopt) bijna twee milli- oenen jaren �) noodig had om van de verste liclituevels, die zijn telescoop van 40 voeten zichtbaar maakte, tot ons te komen! De grenzen van het zichtbare heelal verwijden zich, naar- mate onze optische instrumenten sterker worden; het heelal zelf heeft geen grenzen, is oneindig. Deze beschouwingen zullen het reeds a priori hoogst waar- schijnlijk maken, dat in het heelal het organische leven niet tot onze nietige aarde beperkt is, dat ook vele andere wereld- lichamen door planten, dieren en wie weet welke ons volkomen onbekende levensvormen (waaronder waarschijnlijk veel hooger ontwikkelde dan de mensen) bewoond worden. Niet alleen echter redeneering voert ons tot het besluit, dat onze aarde niet het eenige door organismen bewoonde wereld- lichaam is, wij hebben daarvoor andere meer positieve bewijzen. Uit de wereldruimte toch vallen dikwijls niet-aardsche (kosmi- sche) lichamen op de aarde, de zoogenaamde ineteoorsteenen. Uitwendig worden die ineteoorsteenen bij hunnen doorgang door de atmosfeer der aarde tot gloeiens, ja tot sineltens toe verhit; inwendig vertoonen zij ons, kort nadat zij gevallen zijn, dikwijls nog de temperatuur, die zij in de wereldruimte be- zaten, dat wil zeggen: inwendig zijn zij soms ijskoud, ja be- zitten veel lager temperatuur dan het vriespunt van water. In onderscheidene meteoorsteenen nu heeft het scheikundig 1) lu ��n jaar doorloopt het licht meur dan 1296 milliarden geographische mijlen! Ken sneltrein zou om van die versie liclituevels tot ons te komen, nacht en dag doorstooinende. bijna 3500 milliarden jaren noodig hebben! Wij hebben hier een duidelijk eu ongezocht bewijs voor de oudheid van \'t Heelal. Daar het licht bijna twee milliocn jaren noodig heeft om van die nevels tot ons te komen en wij die nevels zien en het lieht dus van daar tot ons gekomen is, moeten die nevels v��r minstens ongeveer twee millioen jaren bestaan hebben!

-ocr page 405-



		393

		onderzoek zoogenaamd organische verbindingen aangetroffen, dat wil zeggen: ternaire verbindingen van koolstof, waterstof en zuurstof. Dergelijke verbindingen nu worden op aarde in de natuur nooit anders dan onder den invloed van het or- ganische leven gevormd, en alles, wat wij omtrent die verbin- dingen weten, maakt het waarschijnlijk, dat zij zich ook op andere hemelbollen moeilijk zonder de tusschenkomst van het levensproces kunnen vormen. Het oudste voorbeeld van het vinden van organische ver- bindingen in lichamen, wier kosmische oorsprong bewezen was, levert ons de meteoorsteen van Alais (Dep. Gard), die den 15^,leu Mei 1806 nederviel. Een tweede voorbeeld levert de meteoorsteen, die den 13^dcn October 183S \'s morgens ten 9 ure met een vreeselijkeii knal te Tulbagh (Kaapkolonie) nederviel. Deze steen bevatte 0,25°/_o bitumen. Verhit ontwik- kelt hij een bitumineusen reuk en volgens W�hler (Joiirn. prakt. Chem. 77. 53) bevat hij eene wasachtige zelfstandigheid, die men met alkohol er uittrekken kan. In den 15 April 1857 te Kaba bij Debreczin gevallen steen vond men talrijke zwarte, holle kogeltjes, waaruit alkohol eene paraffinachtige zelfstan- digheid trok. Het laatste mij bekende geval is dat van den 14 Mei 1864 nabij Orgueil in Frankrijk neergekomen vurigen kogel, die onder een vreeselijken knal in stukken sprong en als een steenregeu nederviel. De vermaarde scheikundige Pi- sani vond in die steenen eene organische zelfstandigheid , die 63 percent koolstof, 6 percent waterstof en 31 percent zuur- stof bevatte 1). Deze feiten zijn moeilijk anders te verklaren dan door aan te nemen, dat hetzij op de genoemde meteoorsteenen, v��r zij op aarde nedervielen, hetzij op het hemellichaam, van waar 1) Neemt men aan, dat zich, gelijk Bastian en Huizinga beweren, uit orga- uische, doch niet levende stof, laag bewerktuigde organismen kunueu ontwikke- len, dim zouden de meteoorsteenen dus, zelfs al nam ineu niet aan , dat zij ooit levende zaden of kiemen op aarde gebracht hadden , den eersten oorsprong van liet planteii- en dierenrijk op aarde kuunen verklaren.

-ocr page 406-



		394

		die meteoorsteenen afkomstig waren, levende wezens beston- den ij- Het besluit, waartoe wij aldus komen , werpt een nieuw en treffend licht op het ontstaan der eerste organische wezens op aarde en maakt de meening van Sir William Thomson iets minder onwaarschijnlijk. Deze Engelsche geleerde drukt zich als volgt uit: ,/Hoe ontstond het eerste leven op aarde? Volgt men de physische geschiedenis der aarde achterwaarts volgens streng dynamische beginselen, dan komt men tot een gloeienden ge- smolten kogel, waarop geen leven bestaan kon. Toen nu de aarde het eerst voor het leven geschikt was, bestond op hare oppervlakte geen enkel levend wezen. Men vond er vaste en verweerde rotsen, water, lucht er omheen, de zon verwarmde en gaf licht, en alles was gereed om een tuin te worden. Kregen gras, boomen en bloemen plotseling in al de volheid hunner rijpe schoonheid het aanzijn door het ,/Er zij!" eener scheppende Macht? of groeide de plantenwereld op uit gezaaide zaden, die over de geheele aarde verspreid werden? De weten- schap is aan het haar onophoudelijk prikkelend eergevoel ver- schuldigd om onbevreesd elk vraagstuk, dat zich aan haar voor- doet, onder de oogen te zien. Als eene waarschijnlijke op- lossing in overeenstemming met den gewonen loop der natuur te vinden is, mogen wij niet de abnormale tusschenkomst van eene scheppende Macht te hulp roepen. Als een lavastroom langs de hellingen van den Vesuvius of de Aetna naar beueden vloeit, koelt hij zich snel af en wordt vast; en in weinige 1) Van waar zouden deze levende wezens afkomstig zijn, als men de abioge- nesis niet aanneemt ? Wellicht weder van andere hemellichamen. Het leven heeft o]) aarde niet altijd bestaan, maar wij hebben geen recht daaruit te be- sluiten, dat het in het heelal niet altijd bestaan heeft. Het heelal is eeuwig; elk hemellichaam was on het tijdstip, waarop het een geschikte woonplaats voor levende wezens werd, omringd door andere hemellichamen, die reeds vroeger tot dien trap van ontwikkeling gekomen waren; deze op het vroegere tijdstip , waarop zij ecu geschikte woonplaats voor levende wezens werden, door nog andere en zoo tot in het oneindige.

-ocr page 407-



		395

		weken of jaren brengt hij plantaardig en dierlijk leven voort, dat afkomstig is van zaden en eieren en levende individuen , die derwaarts vervoerd werden of verhuisden. Als een vulka- nisch eiland in den oceaan omhoog rijst en na weinige jaren met plantengroei bekleed is, besluiten wij daaruit zonder aar- zelen , dat er door den wind of door de golven zaden heen- gebracht zijn. Is het niet mogelijk, en als het mogelijk is, is het dan niet waarschijnlijk, dat het begin van het planten- leven op aarde op soortgelijke wijze verklaard kan worden ? Elk jaar vallen duizenden, waarschijnlijk millioenen brokken vaste stof op aarde. � Van waar komen deze brokken? Wel- ke is de vroegere geschiedenis van elk hunner? Werd ieder hunner in den beginne als een vormlooze massa geschapen?" ,/Deze gedachte is zoo onaanneembaar, dat iedereen haar stil- zwijgend en uitdrukkelijk terugwijst. Men neemt dikwijls aan, dat alle, en het is zeker, dat eenige meteoorsteenen brokstuk- ken zijn, die van grootere massa\'s afgebroken en vrij in de ruimte geslingerd werden \'). Het is eveneens zeker, dat er soms botsingen plaats moeten hebben tusschen de groote mas- sa\'s die zich door de ruimte bewegen, evenals schepen, die niet gestuurd worden met het bepaalde doel om aanvaringen te vermijden, niet duizend jaren lang op den Atlantische» Oce- aan heen en weder kunnen zeilen, zonder in aanvaring met elkander te komen. Als twee groote massa\'s in de ruimte in botsing komen , is het zeker, dat een groot deel er van ge- smolten wordt; maar even zeker schijnt het, dat in vele ge- vallen een groote menigte brokstukken naar alle richtingen 1) lic meteorieten, waarin tot dusverre organische verbindingen gevonden zijn, zijn alleen van aardachtige natuur. G. Tschermak zet in de ilineraiogische Mittheilungen 1872, Heft 2, uitvoerig uiteen, dat incu zich het ontstaan der aardachtige meteorieten niet anders kan deuken, dan door aan te nemen, dat vaste massa\'s door wederzijdsche wrijving tot stof vermalen werden en daarbij slechts de taaiere deeltjes als bolletjes achterbleven. Het stof en de bolletjes vereenigden zich later door wederkeerige aantrekking tot een evenwel slechts los samenhangende massa. Deze verklaring komt zeer goed overeen met het dcuk- beeld, dat de meteorieten inderdaad slechts wereldsplinters zijn, ontstaan door onderlinge botsing en daardoor uit elkander spatting van grootere hemelbollen.

-ocr page 408-



		396

		heen geslingerd moeten worden, waaronder vele, die geen grootere beschadiging ondervonden, dan enkele stukken rots bij eene aarclstorting of bij het springen door middel van bus- kruit ondervinden. Als het tijdstip, waarop onze aarde met een ander lichaam, dat even groot was als zij, in botsing kwam, inviel op een oogenblik, waarop zij nog met planten- groei bekleed was, dan zouden ongetwijfeld vele groote en kleine brokstukken, die zaden, levende planten en dieren droe- gen, door de ruimte verstrooid worden. Daarom en daar wij allen vast gelooven, dat er tegenwoordig vele door levende wezens bewoonde wereldbollen behalve onze eigene bestaan en sedert onheugelijke tijden bestaan hebben, moeten wij het in hoogen graad waarschijnlijk achten, dat zich tallooze zaden dragende meteoorsteenen door de ruimte bewegen. Als op het tegenwoordige oogenblik op aarde geen leven bestond, zou zulk een steen, die op haar viel, door datgene, wat wij eene natuurlijke oorzaak noemen, bewerken, dat zij zich met plan- tengroei bedekte. Ik ben mij volkomen bewust van de weten- schappelijke tegenwerpingen, die men tegen deze hypothese kan maken; maar ik geloof, dat men ze allen wederleggen kan. De hypothese , dat het leven op onze aarde ontstaan is door begroeide brokstukken van de bouwvallen eener andere wereld, mag avontuurlijk en phantastisch schijnen; ik houd echter vol, dat zij niet onwetenschappelijk is." Ten slotte veroorloof ik mij nog eenige opmerkingen, hoe- wel die eigenlijk aan ons onderwerp vreemd zijn. Zijn de aardachtige meteorieten, de meteoorsteenen en de ijzermeteo- rieten allen of gedeeltelijk te beschouwen als brokstukken van hemellichamen, die door onderlinge botsing verpletterd werden, dan veroorloven zij ons een blik te slaan in het inwendige der planeten. Deze nemen van buiten naar binnen in dichtheid toe. Zoo is het specifiek gewicht der geheele aarde 5�6, dat van de voor ons toegankelijke schors slechts half zoo hoog. Het zal derhalve geen onwaarschijnlijke gissing zijn, dat in dit geval het meteoorijzer beantwoordt aan de binnenste kern der uiteengespatte hemellichamen, de aardachtige meteorieten en

-ocr page 409-



		397

		meteoorsteenen aan de buitenkorst. In overeenstemmig hiermede zijn de organische verbindingen tot dusver uitsluitend gevonden in aardachtige meteorieten en bestaan aard- en steenachtige meteorieten grootendeels uit o.vydische verbindingen (waar- schijnlijk ontstaan door de inwerking van eene zuurstofhou- dende atmosfeer), terwijl de ijzermeteorieten opmerkelijk arm aan zuurstofverbindingen zijn, ja zelfs niet geoxydeerd phos- phornikkelijzer (schreibersiet) bevatten, hetgeen zich verklaart, doordat de vooronderstelde zuurstof houdende atmosfeer niet tot de binnenste kern der hemelbollen kon doordringen. Mag men aannemen, dat ook bij de aarde het iuwen- dige bestaat uit meteoorijzer !) dan wordt verklaard: 1° Het hooge specifieke gewicht der aarde; 2° De Groenlandsche meteorieten, (zie ,/Isis", 1872, ]V⁰ 42) die dan te beschouwen zijn als toevallig met het bazalt of melaphyr onveranderd om- hoog gekomen brokken der binnenste aardkern en dan is hun meteoorachtige samenstelling te verklaren door de overeen- stemming in samenstelling van de ijzermeteorieten en de kern onzer aarde. Verder wordt, naar ik ineen, door de onder- stelling, dat de aardkern voor een groot gedeelte bestaan zou uit ijzer en nikkel, de sterkst magnetische van alle metalen, een nieuw licht geworpen op de nog zoo raadselachtige ver- schijnselen van het aardmagnetisme. Er loopen door de aard- korst in de richting der parallelcirkels galvanische stroomen; bestaat nu het inwendige der aarde uit een grooten klomp nikkelhoudend ijzer, dan moet dit door die stroomen mag- netisch worden, evenals een staaf week ijzer, waaromheen men door een ge�soleerden koperdraad een galvanischen stroom leidt, zulks wordt. Dit magnetisme van de uit ijzeren nikkel bestaande aardkern moet zich aan de oppervlakte door de betrekkelijk dunne aardschors ²) heen openbaren, evenals men

		1) De uit grootc diepte afkomstige bazalten en bazaltlava\'s bevatten evenals vele ijzermeteorieten, olivien en men heeft er met zwavelzuur koperoxyde sporen van gedegen ijzer in aangetoond. 2) Nemen wij aan, dat het inwendige der aarde hoofdzakelijk uit ijzer bestaat

-ocr page 410-



		398

		over een stuk papier een gewone naald, die er op ligt, be- wegen kan door onder bet papier een magneet te bewegen. Overzicht der drie laatste hoofdstukken. Tot verklaring van het ontstaan der eerste organismen zijn drie verschillende hypothesen gesteld: I. De scheppingshypothese. Zij is onbewezen en van een wetenschappelijk standpunt moeielijk aanneembaar. II. De hypothese der generatio spontanea of abiogenesis. De onderzoekingen van Bastian en Huizinga schijnen een be- gin van bewijs voor deze hypothese te vormen. Het blijft echter de vraag, of niet nauwkeuriger proeven daaraan alle waarde zullen ontnemen. III. De hypothese, dat de organismen van andere hemel- lichamen op aarde gekomen zijn door middel van meteoor- steenen (Sir William Thomson). Ofschoon men niet bewijzen kan, dat werkelijk organismen op die wijze op aarde gekomen zijn, is het toch zeker, dat in sommige meteoorsteenen organische stof- fen gevonden zijn. Deze hypothese zou met de vorige samen te smelten zijn door aan te nemen, dat de organische stoften, waaruit de eerste organismen door abiogenesis ontstonden, door meteoorsteenen op de aarde gebracht waren. (Spec. gew. 7,8), dan volgt uit het spec. gew. der gehecle aarde (5 a 6), en uit het gemiddeld 9pcc. gew. der aardschors (2,5), dat de dikte vau de gcoxydeerde schors der aarde ongeveer } van den straal der aarde bedraagt.

-ocr page 411-



		DE OUDHEID EN YEOEGSTE GESCHIE- DENIS VAN DEN MENSCH.

-ocr page 412-

-ocr page 413-



		INLEIDING.

		Tegen de toepassing van het Darwinisme op den mensch zijn drie hoofdtegen werpingen gemaakt: I. De mensch bestaat op aarde nog slechts zeer kort, hoog- stens 6000 jaar. Was het Darwinisme op hem toepasselijk, dan zou hij sedert veel langeren tijd op aarde moeten beslaan hebben, om zich tot zijn tegenwoordig standpunt te hebben kunnen ontwikkelen. II. De mensch was bij zijn eerste optreden op aarde vol- maakter dan thans. De wilden zijn overblijfsels van voorma- lige beschaafde volken. Was het Darwinisme op hem toepas- selijk, dan zou de oorspronkelijke mensch in beschaving, ont- wikkeliug en lichamelijk maaksel lager hebben moeten staan, dan de tegenwoordige. III. De mensch is een denkend , zelfbewust, zedelijk en gods- dienstig wezen. Derhalve onderscheidt hij zich niet slechts door den ontwikkelingsgraad zijner vermogens, maar door den aard daarvan van de dieren. De menschelijke vermogens ver- schillen dus niet slechts quantitatief, maar ook qualitatief van die der dieren. De derde tegenwerping zullen wij in de Zevende of laatste Af- deeling van dit boek bespreken. De bespreking van de beide eerste vereischt groote uitvoerigheid en daaraan zal deze afdee � ling gewijd zijn. Wij zullen derhalve in deze Zesde Afdeeling onderzoeken: 26

-ocr page 414-



		402

		I. Tn hoever de stelling houdbaar is, dat de mensch eerst 6000 jaren bestaat. II. Of de oorspronkelijke menschen ons inderdaad in ont- wikkeling en beschaving overtroffen. III. Of de oorspronkelijke menschen, wat hun lichaam aan- gaat, volmaakter waren dan wij, dan wel of zij meer tot het dier naderden.

		\'

-ocr page 415-



		EERSTE HOOFDSTUK.

		DB OUDHEID TAN DEN MENSCH.

		De belangrijke ontdekkingen, in de laatste tijden gedaan, hebben ontwijfelbare sporen geopenbaard van het bestaan van den mensch in een tijd, die verder teruggaat dan elke monde- linge of schriftelijke overlevering, die in ons bezit is, en die minstens evenvele duizendtallen van jaren achter ons ligt, als de geschreven overleveringen eeuwen tellen. Het is namelijk overtuigend gebleken, dat de mensch reeds op aarde bestond in het geologische tijdvak (het diluvium), dat het onze vooraf gaat, en dat hij zelfs wellicht reeds gedurende het tertiaire tijdvak de aarde bewoonde. Langen tijd was men van een tegenovergesteld gevoelen. Cuvier ontkende zelfs de echtheid van eenen in zijnen tijd ontdekten fossielen menschenschedel, ja beweerde, dat men nim- mer in de oudere lagen der aardschors fossiele overblijf- selen van menschen zou vinden, omdat men (zonderling argument in den mond van Cuvier!) daarin ook nog geen fos- siele apen gevonden had, en deze volgens zijne meening nood- zakelijk den mensch moesten voorafgaan. Thans kent men niet slechts reeds bijna 20 soorten van fossiele apen , waaronder ��n, Dryopithecus fontana, in de Pyrene�n gevonden, den > mensch nog meer nabij zou komen dan de gorilla (H. Ie Hon, �l\'Homme fossile en Europe", blz. 316), maar men heeft ook in grotten en lagen, tot het diluviale tijdvak behoorende, men- schenbeenderen, wapenen, sieraden, werktuigen van allerlei aard, ja zelfs ruwe afbeeldingen van uitgestorven diersoorten 26*

-ocr page 416-



		404

		gevonden, die den tijd, waarop onze soort het eerst op aarde verscheen, zeer verre in het verleden terugschuiven en ons zelfs in staat stellen om de geschiedenis van den oorspronke- lijken mensch in groote trekken te schetsen. Het kan echter niet ontkend worden, dat Cuvier recht had op het punt van den fossielen mensch eenigszins ongeloovig te zijn, daar men reeds in 1727 beenderen van een fossiel dier ten onrechte voor menschenbeenderen had aangezien en Cuvier zelf in 1811 aangetoond had, dat men hierin dwaalde. In 1727 toch werd door Dr. Johann Jacob Scheuchzer te Zurichbe- kend gemaakt, dat hij een groot deel van een versteend men- schelijk geraamte bezat, dat in de groeven van �euingen ge- vonden was. Het behoorde dus tot het Tertiaire tijdvak. Scheuchzer noemde zijne vondst den mensch getuige van den zondvloed {homo diluvii testis). Het mag ons inderdaad verwonderen, hoe een doctor in de medicijnen het fossiel van Oeningen voor een menschelijk ge- raamte kon verklaren! Weldra begon men dan ook te twij- felen. Gessner verklaarde den gewaanden anthropolith voor een versteenden visch en onze beroemde landgenoot Petrus Camper verklaarde het in 1787 voor het overblijfsel van een hagedis of salamander, doch vond bij de palaeontologen weinig geloof. Cuvier besloot uit eene afbeelding van Scheuchzers fossiel in de Physica sacra, dat het afkomstig moest zijn van eenen reusachtigen salamander en beweerde, dat, zoo hij vrijelijk over het voorwerp mocht beschikken, het niet moeilijk zou zijnde waarheid van dit gevoelen te staven. De gelegenheid hiertoe deed zich in 1811 op, toen Cuvier Haarlem bezocht, waar de homo diluvii testis in de palaeontologische verzameling van Teylers stichting bewaard wordt. Met behulp van zijnen se- cretaris Laurillard, kapte Cuvier nu den steen verder uit om ook die deelen van het geraamte te zien, die nog voor het oog verborgen waren gebleven. Hij vond zijne onderstelling in allen deele bevestigd en de gewaande mensch, thans tot uitge- storven salamander gepromoveerd, verkreeg later van �schudi den naam van Andrias Scheuchzeri.

-ocr page 417-



		405

		Veel opzien baarden ook indertijd de fossiele menschen van Gu- adeloupe, menschelijke geraamten, die men in 1804 op dat eiland in vasten kalksteen omsloten vond. Ditmaal had men wel degelijk met menschenbeenderen te doen; de kalksteen echter, waarin zij omsloten waren, bleek bij nader onderzoek zeer jong te zijn , ja nog bij voortduring voort te gaan met zich te vormen, zoodat die menschenbeenderen, hoewel ver- steend, niet in den eigenlijken zin des woords fossiel konden genoemd worden. Het was aan onzen tijd voorbehouden echte menschelijke fossielen te vinden en het bestaan van den mensch in de voor- wereld met on wederlegbare bewijzen te staven. Terwijl wij onze blikken vestigden op het Oosten en met ingespannen aandacht de opgravingen in Egypte en Assyri� volgden, ging het licht plotseling in ons midden op. Niet in de ru�nen van Ninive of Baalbeck, van Memphis of van Thebe, niet in de zandige valleien van den Euphraat of van den Nijl, maar in de liefelijke dalen van Frankrijk en En- geland, van Spanje en Itali�, van Belgi� en de Rijnprovincie, aan de oevers van de Seine, de Oise en de Somme, van de Theems en de Waweney, van de Maas en de Dussel zijn de oudste overblijfselen van den mensch en zijne kunstvlijt ge- vonden. En weldra ontdekte men T)ok in die Wereld, welke men zoo ten onrechte de Nieuwe noemt, aan de oevers van den Missisipi en den Atnazonenstroom, in het Ear-West der Ver- eenigde Staten en in de oerwouden van Brazili� soortgelijke sporen van \'s menschen bestaan in lang vervlogen tijden !)! De methode, welke de geologen volgen, om den ouderdom van eenig door hen gevonden organisch overblijfsel te bepalen , berust op de beide volgende onloochenbare stellingen: 1°. Van twee boven elkander gelegen sedimentaire grond- 1) Ik zal hier mijue beschouwingen tot de Oude Wereld beperken. Omtrent Amerika zie men mijn artikel: �De voorhistorische Mensch in Amerika", in het �Album der Natuur", 1870, blz. 225.

-ocr page 418-



		406

		lagen, is in den regel de bovenste de jongste, de onderste de oudste. 2°. Wezens, wier overblijfselen men in een sedimentaire laag met elkander te zamen vindt, in gelijken toestand van bewaard blijven, behooren tot hetzelfde geologische tijdnak, zijn, geologisch gesproken, even oud. Vindt men overblijf- selen van levende wezens in twee boven elkander gelegen se- dimentaire lagen, dan zijn die in de bovenste in. den regel jonger, dan die in de onderste. Hoe inen deze stellingen bij het onderzoek naar de oudheid van den mensch toepassen kan, blijkt uit het volgende voor- beeld : In het dal van den Manzanares vond men in een heuvel, die geheel samengesteld was uit sedimentaire lagen , waarvan de oorsprong tot v��r het tegenwoordige geologische tijdvak opklom, in een dier lagen een thans op het museum te Ma- drid bewaard wordend geraamte van een uitgestorven olifant- soort. De toestand en ligging der beenderen, die geheel zoo lagen, als zij gedurende het leven door banden en spiereu aaneengehecht zijn, bewees, dat het lijk daar ter plaatse ver- gaan moest zijn en niet, zooals men anders wellicht vooronder- stellen zou, eerst na den dood van het dier daar «aren aan- gespoeld. In een andere laag, die zich onder de go noemde uitstrekte en blijkbaar sedert hare vorming onaangeroerd ge- bleven was, vond men overblijfselen van menschelijke kunsi vlijt (vuursteenen beitels). Hieruit mag men met de meeste zeker- heid het besluit trekken, dat de menschen , welke dit; beitels vervaardigd hadden, vroeger leefden dan de olifant, waarvan het geraamte afkomstig was, zoodat hierdoor volkomen be- wezen is: 1°. Dat de mensch reeds in Spanje leefde v��r het begin van het tegenwoordige geologische tijdvak ). 2°. Dat in Spanje eene thans uitgestorven soort van olifanten*

		1) Op blz. 200 v. v. kan men verscheidene bewijzen vinden van het verbazend groot aantal jaren , dat sedert het begin van het tegenwoordige tijdvak verloopen is.

-ocr page 419-



		407

		leefde in een tijd, later dan die, waarop de mensch er zich het eerst vestigde. Volgens deze methode kan men derhalve den relatieven ouderdom van twee overblijfselen bepalen ; om echter den ab- soluten tijd te bepalen, welke sedert een bepaald feit verloopen is, daartoe is men tot dusverre niet in staat. Slechts in enkele gevallen kan men ook in dit opzicht eenige, zij het ook niet zeer nauwkeurige resultaten verkrijgen. Zoo vond men in Engeland in de grot van Kent in Devonshire , waarvan de bodem met druipsteen bedekt is, die onophoudelijk voortgaat zich te vormen, onder dien druipsteen menscheubeen- deren met die van de holenhyaena, een uitgestorven Diluviale diersoort, vermengd; bovenin den druipsteen vond men Roinein- sche oudheden. Men heeft nu de volgende evenredigheid op- gesteld : de dikte van het laagje druipsteen boven de Roineinsche oudheden staat tot die van de geheele laag druipsteen, gelijk het aantal jaren verloopen sedert de Romeinen Brittanni� ver- lieten, staat tot het aantal jaren, vervlogen sedert de beenderen der menscheu, welke met die van de holenhyaena te zameu lagen, door den druipsteen begonnen bedekt te worden. Men kwam zoo tot het resultaat, dat 210,000 jaren vervlogen moes- ten zijn sedert het begin der druipsteenvorming en dat de raen- schen, wier beenderen onder den druipsteen lagen, derhalve v��r meer dan 210,000 jaar geleefd moesten hebbeu *)! In overeenstemming hiermede is eene linguistische berekening van een beroemd Duitsch taalvorscher, volgens wien de oor- spronkelijke taal, waarvan Sanskriet en Zend de oudst bekende, de meeste oudere (Latijn, Grieksch, Gothisch enz.) en nieu- were (Duitsch, Fransen, Nederlandsch enz.) Europeesche talen de jongste dochtertalen zijn, 250,000 jaar zou hebben noodig

		1) De druipsteen behoeft wel is waar niet elk jaar volkomen evenveel aan te groeien, zoodat de berekening niet geheel onberispelijk is; maar toch blijkt er zonneklaar uit, dat de mensch in allen gevalle verbazend veel langer dan 6000 jaar op aarde bestaat. Ging de druipstceuvorming v��r den l�omeiuschen tijd gemiddeld viermaal sneller, dan krijgt men nog meer dan 50,000 jaar!

-ocr page 420-



		408

		gehad, eer er zich zoo verschillende talen uit zouden hebben kunnen ontwikkelen. Een bij het graven van een put in Egypte op groote diepte gevonden scherf van een gebakken steen gaf aanleiding tot de volgende evenredigheid: de dikte van de slijklaag, waarmede de Nijl in eene eeuw Egyptes bodem ophoogt, staat tot de diepte, waarop de scherf in het Nijlslib gevonden is, gelijk ��ne eeuw staat tot den ouderdom der scherf (in eeuwen uit- gedrukt). Men vond zoo daarvoor 135 eeuwen i). Derhalve zou men v��r meer dan 13000 jaar in Egypte al steenen ge- bakkeu hebben. Sommigen beweren, dat de Egyptenaars v��r den Eomeinschen tijd geen gebakken steen kenden en deze scherf daarom zoo oud niet zijn kan. Deze bewering vindt echter in Exodus I, v. 14 voldoende weerlegging. Met den aldus berekenden ouderdom van den mensch in Egypte in overeenstemming zijn de uitkomsten van de naspo. ringen van Lepsius en Bunsen aangaande de Egyptische oudheid. Ziehier eenige jaartallen, door laatstgemelden schrijver als de meest waarschijnlijke beschouwd ²): Menes, koning van geheel Egypte.....3623 jaren v. Chr. Erfelijke koningen van Opper- en Neder-Egypte.............van 5413 tot 3623 ,/ ,/ � Verkiesbare koningen in Egypte. . � 7230 _u 5413 ,/ � _n Priester-koningen in Egypte..... ,/ 9085 ,/ 7230 // // n Egyptische nomes (provinci�n) on- der republikeinschen regeeringsvorm ... 10,000 // // ii Het hi�roglyphenschrift reeds in gebruik.......................12,000 _f/ n » Latere nasporingen doen deze cijfers gematigd voorkomen. Mariette-bey stelt den aanvang van de regeering van Menes meer dan 5000 jaren v��r onze tijdrekening en houdt de py- 1) Men zou kunnen tegenwerpen, dat de door den Nijl afgezette sliblaag niet alle eeuwen gedurende zoo langen tijd even dik behoeft te zijn geweest; de be- rekeuing maakt dan ook geen aanspraak op volkomen juistheid , maar bewijst in elk geval weder , dat de mensch veel lauger dan 6000 jaar bestaat. 2) Album der Natuur, 1860, blz. 24.

-ocr page 421-



		409

		ramide van Saqqara voor 8000 jaren oud! Volgens dezen laatsten geleerde valt de bloeitijd van Memphis ruim 3000 ja- ren v��r dien van Thebe, een verschil in tijd grooter dan dat tusschen de regeeringen van Nebukadnezar en van Napoleon III. En toch is de bloei van Thebe zoo lang geleden, dat zij tot het alleroudste half-mythische tijdperk der geschreven ge- schiedenis behoort. De plaatsen, waar men de overblijfselen van den voorhisto- rischen mensch en vooral van zijne kunstvlijt l) aantreft, bestaan uit diluviale (wellicht zelfs tertiaire) en alluviale zand- en leemlagen, holen (beenderholen) en spleten in oudere ge- bergten, veenmoerassen, die zich, zooals men weet, slechts zeer langzaam vormen, en bij eenige aanzienlijke dikte eeuwen tot hunne vorming hebben noodig gehad. Men vindt dan dik- wijls beenderen van den mensch te zamen met uitgestorven diersoorten, mammouths, holenhyaena\'s enz. Men heeft ook begraafplaatsen, ja zelfs ruwe nabootsingen van planten en dieren, door \'s menschen hand in die oude tijden vervaardigd, gevonden. Als men deze overblijfselen en de lagen, waarin zij gevonden worden, beschouwt en vergelijkt, kan men zelfs in grove trek- ken de geschiedenis dier menschen schetsen; men ziet, hoe zij eerst jagers en visschers waren, die slechts, zeer ruwe vuur- steenen wapenen kenden, geene huisdieren hadden, geen land- bouw beoefenden. Wij zien dan, hoe later die vuursteenen wapenen hoe langer hoe beter bewerkt werden, hoe men ook hout, hoorn, ivoor leerde bewerken, hoe de beeldende kun- 1) De betrekkelijke zeldzaamheid van menschelijke beenderen in diluviale lagen kan ons niet verwonderen. Waar toch zijn b. v. de beenderen der 36000 mil- lioen menschen gebleven , die wij met zekerheid kunnen berekenen, dat iu de laatste 6000 jaar op aarde gestorven zijn? Be Haarlemmermeer , waarin lang geheele dorpen stonden , waarop formeele zeeslagen in historischen tijd hebbcu plaats ge- had , heeft na zijne droogmaking geen enkel oud menscheiibeeu, wel cukele voortbrengselen van kunstvlijt opgeleverd. De diluviale lagen leveren enkele incnschenbeenderen en vele voortbrengselen van kunstvlijt.

-ocr page 422-



		410

		sten een aanvang namen. Later worden de wapenen van vuur- steen nog volkomener, de mensch zoekt zich een vriend onder de dieren en temt den hond, daarna krijgt hij andere huisdieren, wederom later ontstaat de landbouw. Eindelijk komt hij tot zulk een staat van beschaving, dat hij zonder de kennis der metalen niet hooger klimmen kan. Nog later wordt in Europa het brons uit verafgelegen, beschaafde streken ingevoerd, daarna leert de Europe�r zelf brons vervaardigen en ten laatste, nadat hij ook het ijzer heeft leeren kennen, klimmen wij op tot de oudste historische tijden. De kunst om het ijzer te harden is van nog jonger dagteekening. De Galli�rs, waarmede Caesar streed, hadden slechts niet geharde zwaarden, waarmede zij slechts �e\'n houw konden doen. In de volgende hoofdstukken zal ik deze vroegste geschiedenis van Europa tot deu ijzertijd toe uitvoeriger mededeelen. Wij zullen dit hoofdstuk besluiten met een overzicht van de Sporen van den Menschin Tertiaire Lagen. �� Of- schoon de oudste zekere kenteekenen van het bestaan van den mensch eerst in het diluvium aangetroffen worden, zijn er niet- temin ook in de tertiaire lagen voorwerpen gevonden, die volgens sommige geleerden schijnen te bewijzen, dat hij ook in dat nog zooveel oudere tijdvak reeds bestond. Zoo vond de abt Bourgeois in het Calcaire de la Beauce, dat tot de oudere tertiaire lagen (Eoc�ne sup�rieur) behoort, vuursteenen, welke volgens hem sporen van bewerking door menschelijke handen vertoonen. Dergelijke vooronderstelde kunstproducten werden ook in boven het Calcaire de la Beauce gelegen jongere tertiaire gronden gevonden. De voornaamste waarnemingen werden gedaan in de gemeente Thenay, dicht bij Pont-Levoy en op deze plaats volgen de lagen, die be- werkte vuursteenen zouden bevatten, elkander in de volgende orde op: 1°. Diluvium (Alluvion quaternaire des plateaux, compose� de limon et d\' argile avec graius quartzeux et siliceux). 2°. Faluns de la Touraine; grijs zand met zeeschelpen

-ocr page 423-



		411

		en zoogdierbeenderen, beboorende tot de Miocene afdeeling van het Tertiaire tijdvak. 3°. Sables fluoia�les de V OrUanais, behoorende tot de Miocene afdeeling van het Tertiaire tijdvak. 4°. Ccdcaire de la Beauce, behoorende tot de Eocene af- deeling van het Tertiaire tijdvak. Het Calcaire de la Beauce heeft op deze plaats 4.80 meters dikte en bestaat uit afwisselende lagen mergel, leem en zoetwaterkalksteen. In de alleronderste, uit mergel bestaande lagen vond de abt Bourgeois de eerste bewerkte vuursteenen; maar de meeste werden in de geele of groenachtige leem gevonden, die onmiddel lijk op de mergel rust. De werktuigen in de Sables de 1\' Orl�auais gevonden, waren vermengd met de beenderen van groote olifantachtige dieren en geleken nauwkeurig op elkander in den vorm en de onvol- komenheid van het werk; velen waren gemaakt uit den molen- steenvuursteen (silex meuli�re) der onderliggende laag. Men vond ook een bal (galet), gemaakt uit een kunstmatig deeg met kool vermengd in eene laag, die blijkbaar na hare afzetting onaangeroerd was blijven liggen, met beenderen van Mastodon en Dinotherium vermengd De bewerkte vuursteenen in de Paluns gevonden, zijn ver- mengd met schelpen, die op een oude zeekust wijzen, en dik- wijls zijn er oesters op vastgegroeid. Zij zijn over het geheel meer gerold en schijnen uit oudere afzettingen te zijn losge- spoeld. Sporen van het bestaan van den mensch zijn verder door den Abt Bourgeois en den Heer Vibraye ontdekt in de middel- ste Miocene lagen van Lelies sur Cher (Loir-et -Cher) en door den abt D�launav te Pouanc� (Maine-et-Loire) \'). In 1863 vond Desnoyers in de Sablonn��res de St. Prest

		1) Tn de vergadering van de Nederlandsche Koninklijke Akademie van Weten- schappen van 26 April 1873 werd de heer Koster uitgenoodigd , na kennisne- raing, van bericht te willen dienen op het relaas eener vermeende vondst van sporen van den mensch uit het Miocene tijdperk, ingezonden door den heer Frank Culvert van Conslantinopel.

-ocr page 424-



		412

		(Eure-et-Loir), welke tot de jongste (Pliocene) afdeeling van het Tertiaire tijdvak behooren, beenderen van Rldnoceros, Elephas meridionalis en Hippopotamus, waarop strepen of sporen van insnijdingen voorkwamen, volgens Desnoyers door \'s rnenschen hand daarop gemaakt, zeer duidelijk en regel- matig en volkomen overeenkomende met die, welke waarge- nomen zijn op de fossiele beenderen van nieuwere zoogdier- soorten. De heer Issel vond dergelijke overblijfselen in de Pliocene lagen van Colle del Vento in Savoye. Volgens mededeelingen van de heeren G. Marinoni, G. R. Gualterio en A. Issel leefden in het �iberdal rnenschen gelijk\' tijdig met Rhinoceros en Hippopotamus en zijn bij Savona men- schenbeenderen gevonden, welke bewijzen zouden, dat dat ge- deelte van Itali� in \'t begin van het Pliocene tijdvak door een klein menschenras bewoond werd {Atti della Societa Italiana di Scienze naturali, 1868). Ook in Californi� is op eene diepte van 150 voet in een mijnput, welke door vijf lagen lava en vulkanische tuf en vier lagen goudbevattend grind loopt, een menschelijke schedel uit het Pliocene tijdvak gevonden (Transactions of the Chicago Academy of Sciences, vol. I, blz. 2). Besluit: He stelling, dat de menseh eerst sedert 6000 jaren op aarde bestaan zou, is op het tegenwoordig standpunt der wetenschap volkomen onhoudbaar. Waarschijnlijk leeft hij sedert meer dan 200,000 jaren op�.arde. Zeker weet meu, dat hij reeds in het vorige geologische tijdvak (het diluvium) bestond en wellicht leefde hij reeds gedurende het Tertiaire tijdvak.

-ocr page 425-



		TWEEDE HOOFDSTUK. De vroegste geschiedenis tan den mensch. Oin de voortgaande ontwikkeling der menschheid van hare eerste verschijning in Europa af tot den historischen tijd toe goed te begrijpen, heeft men zekere categorie�n, zekere tijd- perken moeten aannemen. Men moet hierbij in het oog hou- den, dat het onmogelijk is, die tijdperken scherp te begren- zen en vaneen te sgheiden. Zij gaan trapsgewijze in elkander over en worden dus altijd door overgangstijdperken verbonden. Men heeft drie hoofdtijdperken aangenomen : 1° de Steentijd, gekenschetst door volkomen onbekendheid met de metalen, 2" de Bronstijd, zoo genoemd, daar het metaal, dat voornamelijk gebruikt werd, het brons was en daar men het ijzer nog niet kende, eindelijk 3° de Ijzertijd, die den overgang vormt, tot de historische tijden. Voor ons doel schijnt het mij voldoende hier alleen den steentijd te bespreken. De Steentijd. Het is tegenwoordig volkomen bewezen, dat overal, in Amerika zoowel als in Azi�, in Afrika en Austra- li� zoowel als in Europa, de eerste menschen wilden geweest zijn. In alle landen heeft men wapenen en gereedschappen van steen, door hen vervaardigd, in de dieper liggende grond- lagen gevonden. De eerste Europe�rs waren zeer ruwe wilden, wier gelijken thans zelfs in Australi� wellicht niet meer te vinden zijn. Overblijfsels van schedels en pijpbeenderen van jonge meu- schelijke individuen, met een gat er in geslagen en vaneen gespleten, evenals thans nog Eskimo en Laplander met den kop van den zeehond en de pijpbeenderen van het rendier

-ocr page 426-



		414

		doen, en die van binnen nog de krassen vertoonen der vuur- steenmessen, waarmede men er de laatste sporen van hersenen en merg uit verwijderd heeft ^l),\'rechtvaardigen het besluit, dat er onder die oude volkstammeu antropophagen waren van de ergste soort. Sommige dier beenderen, en ook sommige beenderen van dieren, die men gevonden heeft, dragen sporen van verkoling; dit bewijst, dat zij met vuur in aanraking geweest zijn. Feiten, die getuigen van de kennis en het tot bepaalde doeleinden ge- bruiken van het vuur, bewijzen steeds de tusschenkomst van den mensch. De dieren koesteren zich wel in de warmte van het door den mensch ontstoken vuur, maar, zoover waarge- nomen is, weet geen dier het vuur te ontsteken of het door den mensch ontstoken vuur door toevoeging van brandstoffen aan te houden. Wanneer wij dus in holen of in diepere grond- lagen overblijfselen van gebrand hebbende kolen vinden, heb- ben wij de zekerheid, dat daar de mensch de hand in het spel gehad heeft. Het hoofdkenmerk van den mensch gedurende den geheelen steentijd is zijn volkomen onbekendheid met de metalen; hij kan slechts werktuigen maken van hout, beenderen, hoorn en steer., vooral van vuursteen. Dit is een negatief kenmerk, zal men zeggen, maar dit negatieve kenmerk verkrijgt eene positieve beteekenis, dank zij het groot aantal waargenomen feiten, met de duizende bij duizende steenen werktuigen uit den steen. tijd, tot nog toe ontdekt, heeft men nog geen enkel metalen voorwerp vermengd gevonden. Opmerkenswaardig is het met het oog op den ouden steen- tijd, dat bij vele oude historische volken ongehouwen, niet door metaal verontreinigde steen iets heiligs had. Zoo moest b.v. de besnijdenis bij de Joden oudtijds plaats hebben met een

		1) Men heeft in diergaarden proeven genomen of verscheurende dieren, b.v. leeuwen of hyaeon\'s de beenderen van hun slachtoffers in dien toestand brachten. Het resultaat was ontkennend , zoodat bewezen is , dat de menschelijke individuen, waarvan de beenderen afkomstig waren, niet door wilde dieren verscheurd kunnen zijn.

		-

-ocr page 427-



		415

		steenen mes en zij richtten altaren van ongehouwen steen op hoogten op; de Noordsche Vikings droegen als amulet, die hun, naar zij dachten, de overwinning verschafte, zekere vuur- steenen mede, waarvan er nog bestaan en die gebleken zijn niets anders te wezen, dan wetsteenen, waarop men in het laatste gedeelte vau den steentijd de wapens sleep Be vrou- wen op het eiland Sardini� hangen nog heden haren kinderen, om ze gemakkelijk tanden te doen krijgen, een amulet om, die uit niets anders bestaat, dan uit vuursteenen pijlpunten uit den voortijd. Onze geschreven overleveringen klimmen niet eens tot den bronstijd op, daar Tubal-Ka�n, volgens die sagen van een ouden Semitischen nomadenstam, die men de boeken van Mozes genoemd heeft, reeds zeer kort na de schepping van rlen inensch het ijzer zou gekend hebben. Echter bekampen de helden van Homerus elkander nog met bronzen wapenen en het ijzer is bij hen nog een voorwerp van luxe, zooals men o. a. zien kan uit het verhaal (Ilias XXIII, 826), dat Achilles bij het lijkfeest van Patroclus als kampprijs voor de Grieksche helden een ijzeren kogel uitlooft, evenals men thans daartoe b. v. bij harddraverijen of wedrennen zilveren of gouden voorwerpen bezigt. Lucretius vermeldt (Lib. V, v: 1282) duidelijk zoowel den steen- als den bronstijd en He- siodus, die omstreeks 900 jaren v. Chr. leefde, vermeldt in zijne"Eoya xai ijp�oai, dat zij, die voor ziju tijdvak de ouden waren , geen ijzer kenden, maar bronzen wapens bezaten. Chevreuil heeft uit eene plaats uit het �Leven van Confucius" door Amiot (Parijs 1788) bewezen, dat men daaromtrent 1122 jaren v. Chr. ijzeren pijlpunten bezat, maar dat de overleve- ring de herinnering aan steenen pijlpunten bewaard had. Sta- nislas Juli�n bewees uit een groot aantal plaatsen uit Chinee- sche schrijvers onwederlegbaar, dat ook de zoo overoude Chi- neesche beschaving door een tijd was voorafgegaan, waarin men slechts steenen wapens en werktuigen gebruikte. Dat dit ook met de nog oudere Egyptische beschaving het geval was, blijkt uit steenen wapens en werktuigen, in 1869 in Opper-Egypte gevonden.

-ocr page 428-



		416

		Niet alle volken hebben zich echter reeds v��r den aanvang der historische tijden zoo hoog ontwikkeld, dat zij tot de kennis der mttalen geraakten. Bij sommige heeft de steentijd nog lang in den historischen tijd voortgeduurd; in den tijd der Eomeinen woonden nog Laplanders (Finni) in het noorden van Germani�, die zich tegen de Germanen met steenen wapens verdedigden. Sommige stammen in afgelegen gedeelten van Amerika en Australi� kennen nog heden het gebruik der me- talen niet; voor hen duurt dus de steentijd tot heden voort! De Steentijd heeft zeer lang geduurd, daar het begin er van hooger opklimt dan het tegenwoordige geologische tijdvak, en wij vinden er overgangen tot zeer verschillende trappen van beschaving. Men behoort dus den steentijd in onderafdeelin- gen te splitsen. Men neemt twee dergelijke onderafdeelingen aan: 1° De archaeolitlnsche periode ; deze loopt van het ontstaan van den mensch tot aan het begin van het tegenwoordige geologische tijdvak. 2° De neolithisehe periode; deze loopt van het begin van het tegenwoordige geologische tijdvak tot den bronstijd. Wij zullen aan elk dezer beide perioden een afzonderlijk hoofdstuk wijden.

-ocr page 429-



		DERDE HOOFDSTUK.

		DE ABCHA.E0LITHT8CHE PERIODE.

		Vele geleerden verdeelen deze periode in twee onderafdee* lingen: 1°. Het tijdvak van den Mammouth en den Holenbeer. 2°. Het tijdvak van het Rendier en der overige Noordsche dieren. Tegen deze indeeliug is veel in te brengen, daar beide onderafdeelingen niet scherp gescheiden zijn en het dikwijls zeer moeielijk is te beslissen, tot welk der beide tijdvakken een gevonden overblijfsel behoort. Echter achten wij het wenschelijk, haar hier voor een geleidelijke behandeling van de zaak te behouden. Tijdvak van de n Mammouth en de n H o 1 e n b ee r. �� Ten tijde, dat de gletschers van den ijstijd in omvang begon- nen af te nemen, vinden wij den mensch in Europa in volko- men wilden staat; hij gebruikt nog slechts zeer ruwe werk- tuigen, verstaat de kunst van pottenbakken nog niet, bezit geen enkel huisdier en leeft uitsluitend van jacht en .vischvangst. Wij zeggen in Europa, daar het zeer waarschijnlijk is, dat de mensch eerst door opeenvolgende verhuizingen in ons wereld- deel verscheen en in andere werelddeelen reeds vroeger bestond. Geheel Europa was in dien tijd bevolkt door talrijke troepen van dieren en geleek in dit opzicht op de binnenlanden van het tegenwoordige Afrika. Olifanten, rhinocerossen, hippopo- tamussen en herten leefden in onmetelijke kudden en hadden 27

-ocr page 430-



		418

		plaatsen, waar zij zich bij voorkeur ophielden. Alle soorten, die thans in Centraal-Europa leven, bestonden er toen reeds in wilden staat; daarenboven vond men er soorten, die thans naar liet Noorden verhuisd zijn; eindelijk enkele soorten, die thans geheel uitgestorven zijn, waaronder sommige zeer opmerkens- «aardige door hun getal, andere door hunne natuur zelve. Onder de uitgestorven soorten behoorden verschillende groote verscheurende dieren: de holenbeer (Ursus spelaeus), die een derde grooter was dan onze tegenwoordige beeren; de holen- hyaena [Ilyaena spelaea), die veel op de tegenwoordige ge- streepte hjaena geleek, doch grooter en sterker was; de holen- leeuw (Felis spelaea), die het midden hield tusschen den tegenwoordigen leeuw en tijger; eindelijk eene pantersoort, op den tegenwoordigen panter gelijkende. Naast deze uitgestorven verscheurende dieren leefden reusachtige plantetende dieren: verscheidene soorten van olifanten, waaronder de mammouth (Elephas primigeniiis) l), de oude olifant (Elephas aniiquus), enz.; de rhinoceros met beenig neusschot (Rhinoceros ticko- rJanus), hippopotamussoorten, en het Iersche reuzenhert (Cervus euryceros.). De in Siberi� gevonden overblijfselen van den mammouth en den rhinoceros met beenig neusschot bewijzen, gelijk wij in de derde afdeeling van dit werkje zagen, dat die dieren eene behaarde huid bezaten en geschikt waren om iiv een koud klimaat te leven. Overtuigende bewijzen van het gelijktijdig bestaan van den mensch met den holenbeer zijn o. a. een halve kaak van dat dier, zoo bewerkt dat men zijn enorm groote hoektand als wapen of «erktuig kon gebruiken (ware dit gedaan, toen het been reeds fossiel was, dan was het niet sterk en niet zwaar genoeg daartoe geweest); verder een kaak van een holenbeer met een scherp werktuig doorboord gedurende het leven van het dier, daar zij de kenmerken vertoont van de ziekte van het b»en ten gevolge der wond (Ie Hon, ,/1\'Homme fossile", blz. 39). il Een goede afbeelding van den mammonth viudt men in het �Album div Natuur", 1S67, blz. 343.

-ocr page 431-



		419

		Wat het reuzenhert aangaat, zoo heeft uien iu Groot Brit- tanni� in het veen een welbewaard raenschenlijk ontdekt, dat in een uit het haar van het reuzenhert vervaardigd doek, of waarschijnlijker in een vel van dit dier, gewikkeld was, en men bezit een rib van het reuzenhert, die duidelijk door een scherp werktuig (wellicht een steeneu pijlpunt) gekwetst is geworden en wel gedurende het leven van het dier, daar het been weder genezen is (Brehm, ,/Die Thiere des Waldes", blz. 36). Van mammouth en holenbeer heeft men, later te behandelen, afbeeldingen door tijdgenooten vervaardigd gevonden. Met deze diersoorten te za�nen leefden anderen, die thans gedeeltelijk naar het Noorden verhuisd zijn en zich gedeeltelijk ook van uit de vlakten, waar zij destijds leefden, naar de ijzige spitsen der bergen teruggetrokken hebben. Voorbeelden van deze laatste zijn de gems, de steenbok en het sneeuwhoen. Wat de Noordsche dieren aangaat, zoo bewoonde te dier tijde de geheele bevolking der poolstreken (zooals het rendier, de veelvraat, de poolvos of blauwe vos enz.) Centraal-Europa tot aan de Pyrene�n. Deze dieren hebben zich sedert langzaam en om zoo te zeggen met tusschenpoozen naar het Noorden teruggetrokken en deze dierlijke verhuizing gaat zelfs voor sommige soorten (zooals de wolf en de aueros) nog heden voort. Het rendier leefde ten tijde van Caesar nog in Noord-Duitschland, de eland, thans tot de oevers der Oostzee beperkt, werd in de middeneeuwen tot aan den voet der Alpen aangetroffen, de aueros van Litthauen (eigenlijk is zijn naam de wisent of Eu- ropeesche bison) kwam in 1300 nog veelvuldig in St. Gallen voor. Hoe bestreed de mensch al deze diereu? Hij maakte zich wapenen en bij gebrek aan metalen, die hij niet kende. vormde hij ze uit vuursteen, door twee stukken daarvan tegen elkander te slaan en er zoo scherpe kanten aan te maken. Wij bezitten een groot aantal van deze werktuigen, welke tot drie typen teruggebracht kunnen worden: het eerste drie- 27*

-ocr page 432-



		420

		hoekig, het oertype van de lans, het tweede meer langwerpig, het oertype van de bijl; eindelijk eene soort van messen, ver- kregen door met eeu enkelen slag een scherf van den steen af te slaan. Al deze werktuigen werden waarschijnlijk aan stok- ken bevestigd. De heer Boucher de Perthes vestigde in Frankrijk het eerst de aandacht op die oudste voortbrengselen van menschelijke nijverheid, en gaf in 1847 in zijn �Antiquit�s celtiques et ante- dituriennes" beschrijvingen en afbeeldingen van steenen wape- neu uit het diluvium der Somme-vallei, na reeds in 1846 in zijn werk _f/de l\'Industrie primitive, ou les Arts et leur Origine" te hebben medegedeeld , dat hij dergelijke wapenen gevonden had. Men sloeg eerst weinig geloof aan zijne bewe- ring, totdat de waarheid daarvan in 1853 door Dr. Rigollot en later door de Engelsche geleerden Dr. Falconer, Joseph Prest, wich en Joseph Evans. die een onderzoek op de plaats zelve instelden, volkomen bevestigd werd. Het bleek nu, dat der- gelijke werktuigen ook in Engeland voorkwamen in de diluviale lagen, die zich boven het zoogenaamde boulder-clay uitstrek- ken (dit boulder-clay of gletscherslijk is niets anders dan het gruis door de gletschers van het groote ijstijdperk van de rotsen afge- schuunl), en dat zelfs in de Britsche museums exemplaren daarvan voorhanden waren, met vermelding, dat zij te zamen met beenderen van olifanten gevonden waren, hoewel men ze uim- mer de opmerkzaamheid geschonken had, die zij verdienden. Deze vuursteenen wapenen zijn voor ons even ontwijfelbare bewijzen van \'s menschen bestaan in de voorwereld, als de voetstappen der wilden het voor Kobinson Cruso� waren van het bezoek van andere menschen op zijn eiland. Zij zijn vol- gons het gezegde van een Engelsch geleerde even duidelijk producten van menschelijke nijverheid als de messen van Shen\'ield. Tijdvak van het Rendier en der overige Noord- se; h e Dieren. � In dit tijdvak, ook korter Rendierperiode ge- nuemd , vinden wij den mensch eenigszins verder in beschaving ge- vorderd dan in het vorige tijdvak; hij kent de kunst om ruwe potten

-ocr page 433-



		421

		van klei op het vuur te bakken, bewerkt den vuursteen beter, vervaardigt merkwaardige werktuigen van ivoor en rendierhoorn, en beproeft reeds nabootsingen te maken van hem omringende dieren en planten. In dit tijdvak treffen wij voor het eerst begraafplaatsen aan. Hiertoe werden holen gebezigd en de ruimte, waar de lijken bijgezet werden, werd door een steen- plaat van het voorste gedeelte der grot gescheiden. Een der merkwaardigste dezer begraafplaatsen bevond zich in de grot van Eurfooz in Belgi�. Men vond daar 13 geraamten, maar de beenderen waren zoodanig vergaan, dat zij tot stof uiteen- vielen en dat slechts twee schedels ziju kunnen bewaard blijven. Sporen van den mensen uit de rendierperiode , zoowel in been- deren als in voortbrengselen van zijne kunstvlijt, zijn vooral in de beenderholen van Zuid-Frankrijk en Belgi� en verder ook op verschillende plaatsen in Duitschland, Zwitserland, Neder- landsch-Limburg !) en Engeland (in de vallei van de Theems) in Itali�, op het eiland Sardini� enz. gevonden. De dierlijke beenderen, op dezelfde plaatsen gevonden, be- wijzen, dat er sedert het vorige tijdvak een aanmerkelijke wij- ziging in de dierenwereld had plaats gehad ; de mammouths en rhinocerossen waren zeldzaam geworden, hoewel zij nog be- stonden; de later naar het Noorden verhuisde diersoorten en vooral het rendier waren daarentegen veel talrijker geworden. In geen der holen en andere plaatsen, waar men sporen van den inensch uit dit tijdvak aantrof, vond men eenig spoor van tamme dieren, zelfs niet van den hond. Klaarblijkelijk leefden deze menschen nog van de jacht. Desniettemin waren zij vrij 1) In \\8i\'i heeft men bij het graven der Zuid-Willenisvaart nabij Smeermaas, dus vlak op onze tegenwoordige grenzen, in het zoogenaamde loess (eeu der jongste diluviale lagen) menschenbeeuderen en voortbrengselen van menschelijke kunstvlijt tnsschen beenderen van den mammouth en het rund der voorwereld (de eigenlijke aueros , Bos primigenius) aangetroffen. Prof. Crahay vond in het loess nabij Smeeriaaas een menschelijke onderkaak , die zieh thans op het inu- seum te Leiden bevindt, en de heer Biukhorst tot deu Binkhorst bezit ecu bijna volledig menschelijk geraamte, in 1858 in den omtrek van het dorp Keer, nabij Maastricht, in het diluvium gevonden.

-ocr page 434-



		422

		ver gevorderd in de vervaardiging van steenen werktuigen en gereedschappen. De overblijfsels vau gebakken aardewerk zijn zeer ruw en zeldzaam. Tot dusverre heeft alleen de heer Dupont in Belgi� eenige stukken gevonden, die bijeengevoegd den vorm van een stuk vaatwerk gaven. Elders heeft men slechts scherven ge- vonden, vervaardigd vau eene zwarte, met stukjes kiezel ver- mengde kiezel en uit de hand (zonder pottebakkerswiel) ge- maakt. In de vuursteenen werktuigen is een groote vooruitgang in vergelijking van het vorige tijdvak waar te nemen. Men kent beter de kunst om dunne schilfers van den vuursteen af te slaan. Het type mes wordt algemeener en is beter bewerkt; men legt er zich op toe om de snede door tikjes met een. ander stuk steen aan te scherpen, waardoor dikwijls zaag- vormige werktuigen ontstaan. De pijlpunten zijn zoo scherp, dat men ze als lancet zou kunnen gebruiken. Wij bezitten uit dit tijdvak nog een vreemd werktuig; het is een vuursteen, die aan de bovenzijde geen scherpe punt, maar een scherpe kant bezit. Men bezigde dit werktuig om allerlei stoffen, beenderen, tanden, schelpen enz. te doorboren. Dit steenen werktuig doorboort die stoften even snel en volkomen, als onze stalen boren. Uit been vervaardigde men verschillende werktuigen voor jacht en visscherij, waaronder merkwaardig zijn harpoenen aan beide zijden met weerhaken voorzien en gelijk aan die, welke de Eskimo\'s thans nog gebruiken en evenals deze laatste aan het stompe einde van een ringvormige verdikking voorzien. In deze harpoenen merkt men dikwijls overlangsche groeven op, waarschijnlijk bestemd, evenals die op de pijlen der Noord- Amerikaansche roodhuiden, om het bloed der gewonde diereu gelegenheid te geven om weg te vloeien. Men heeft ook doorboorde voetbeenderen van het ree gevonden, waarop men fluiten kon, en wrijfsteencn voor verf, waarschijnlijk bij het tatoeeeren in gebruik. Eindelijk bezaten deze oorspronkelijke stammen verschillende

-ocr page 435-



		423

		soorten van beenen naalden en de geheele verzameling werk. tuigen, die de Laplandsche vrouwen nog heden gebruiken bij liet vervaardigen van kleederen van rendierhuiden. Dat ook zij de huiden der rendieren gebruikten, blijkt uit insnijdingen door Lartet en Christy onder aan de rendierhorens ontdekt op do plaats, waar het vel er stevig aan bevestigd is, en gemaakt om het er van los te snijden; onder aan de pooten leeren ons zeer beteekenisvolle insnijdingen, dat zij de pezen er af sneden om ze te splijten en in draden te verdeelen, zooals de Lap- landers nog heden doen. De merkwaardigste overblijfselen van de Rendierperiode zijn echter de in de grotten ontdekte kunstwerken Zij bestaan hetzij in teekeningen met het vuursteenen mes op rendierhoorn en ivoor geteekend, hetzij in volledig beeldhouwwerk van rendierhoorn. Men heeft uit rendierhoorn gesneden stokken gevonden met ��n, twee en soms zelfs met vijf gaten doorboord. Men heeft uit de poollanden van Amerika dergelijke stokken medege- bracht, die daar tot onderscheidingsteeken der Eskimo-hoof- den dienden. Tot hetzelfde doel hebben waarschijnlijk ook de in Europa gevonden stokken uit de rendierperiode gediend. Men heeft deze stokken daarom koinmando-stokken genoemd. Voor zoover zij uit Zuid-Erankrijk komen , vertoonen zij teeke- ningen (de andere vertoonen er geen), die bijna altijd achter elkander loopende of springende jachtdieren van dezelfde soort voorstellen. Op twee heeft men planten voorstellende teekenin- gen gevonden, het waren een lelie en een varenkruid. Op een er van is een mensch afgebeeld. Deze menschelijke figuur is geheel naakt, met dunne extremiteiten en een grooten hangbuik en gelijkt daardoor veel opeen AustralischenPapoea. Te Fayac heeft men ook een uit mammouthsbeen vervaardigd vrouwenbeeldje gevonden, volgens Ie Hon (blz. 56) ,,d\'une impudique na�vet�Y\' De teekeningen zijn hoogst merkwaardig; zij toonen een zekere studie der natuur aan; de omtrekken zijn flink geschetst; er is veel waarheid in de uitdrukking der bewegingen, zij zijn zeker minder stijf en hoekig dan vele Egyptische en Assyrische afbeeldingen.

-ocr page 436-



		424

		Zij zijn ook uit een ander oogpunt merkwaardig, daar zij het gelijktijdig bestaan van den mensch en verschillende uitge- storven diersoorten bevestigen. Zoo is in de grot van Massat (Ari�ge, Frankrijk) eene afbeelding van den holenbeer gevon- den. Een ander dier teekeningen, eveneens in Zuid-Frankrijk gevonden, stelt een maminouth voor (deze was op de Parijsche tentoonstelling van 1867 te zien), aan zijn haar, manen en omgekrulde slagtanden dadelijk herkenbaar; zij is gesneden op eene plaat ivoor van hetzelfde dier afkomstig \'). Een sta- tuetje van rendierhoorn, eens de greep van een kommando- stok, stelt eveneens een mammouth voor, en uit beide afbeel- dingen blijkt, dat het dier den staart omgekruld droeg, eene bijzonderheid, die men aan de gevonden lijken van mammouths niet had kunnen opmerken. Wie zou uu nog kunnen twijfelen , dat de mensch in Europa reeds met den mammouth en holen- beer te gelijk geleefd heeft, en hen heeft zien leven en wandelen ²).

		1) Eene afbeelding hiervan is o. a. te vinden in het «Album der Natuur", 1867, blz. 368. 2) De chemische analyse van verschillende menschenbeenderen uit de archae- olithische periode heeft bewezen, dat deze beenderen veel minder, organische stof bevatten, dan die uit graven van den oudsten historischen tijd en dat zij uit dat oogpunt beschouwd geheel overeenkwamen met mamuiouths- en rhinoce- rosbeenderen van dezelfde vindplaatsen.

-ocr page 437-



		VIERDE HOOFDSTUK.

		DE NEOLITHISCHE PERIODE.

		Kj�kkenm�ddings. � Op de kusten van Denemarken en Jutland vindt uien op den oever der zee opeenhoopingen van schel- pen , die tot driehonderd el lang en tien tot twaalf voet hoog zijn. Dergelijke opeenhoopingen worden in Scandinavi�, Corn- wallis, Caithness en Orkney in Schotland en op meer andere plaatsen aangetroffen. Die van Denemarken zijn echter het best onderzocht. Men hield ze vroeger voor banken vau weekdieren, die door het rijzen van het land op het drooge gekomen waren. Weldra bemerkte men echter, dat al deze schelpen ongeveer even groot waren, aan volwassen dieren toebehoorden, en afkomstig waren van eetbare soorten (in Denemarken vooral da gewone oester, de eetbare "hartschelp en de gewone mossel )) en wel van zoodanige, die niet met elkander op dezelfde diepte leven; daarenboven vond men midden in deze heuvels eene groote hoeveelheid dierlijke been- deren en vuursteenen werktuigen. Na een lang voortgezet onderzoek kwam men tot het besluit, dat deze schelphoopen keukenafval (in het Deensch Kj�kkenm�ddings)* waren en dat de vroegere bewoners dier plaatsen als hoofdvoedsel schelp-

		1) Deze schelpen vertoouen in de schelphoopen aan de kusten der Oostzee dc- zelfde grootte, die zij in den oceaan verkrijgen. Thans verkrijgen zij iu de Oostzee slechts j. van die grootte, waaruit wij mogen afleiden, dat de oceaan tij- dens het ontstaan dier schelphoopen vrijer gemeenschap met de Oostzee had dan heden.

-ocr page 438-



		426

		dieren en vleesch aten, en op dezelfde vuilnishoopen de afge- knaagde beenderen en de ledige schelpen wierpen. Midden in de meeste dezer verhevenheden merkte men eene soort van laagte op, waarin men dikwijls een steenen plaat vindt, die tot haardsteen diende; men heeft zelfs gemeend er sporen in te ontdekken van tentstokken , die de plaats zouden aanwijzen van cirkelvormige hutten, niet ongelijk aan die der Laplanders. De vuursteenen werktuigen onder dezen afval gevonden, waren grootendeels gebroken, versleten en ruw bewerkt, maar sommigen er van waren blijkbaar geslepen en derhalve jonger dan de Rendierperiode. Ook werktuigen van hoorn en been zijn in de Kj�kkenm�ddings aangetroffen De in de Kj�kkenm�ddings gevonden dierenbeenderen be- wijzen het toenmalig bestaan van een groot aantal diersoorten; wij noemen daarvan slechts het rund der voorwereld (Bos primigenius, dit is de eigenlijke aueros), de bruine beer, de vos, de das, het hert, eindelijk bijna al de soorten, die nog heden in den omtrek leven; slechts van den haas zijn geen beenderen gevonden; zij aten dit dier waarschijnlijk niet; nog thans hebben de Laplanders hetzelfde vooroordeel. Daaren- tegen is de geheele fauna van het rendiertijdperk, zijn al de soor- ten uit de Noordpoolstreken verdwenen, op enkele hoogst zeldzame uitzonderingen na, zooals enkele beenderen van het rendier zelf. Onder de vogels, waarvan men beenderen in de Kj�kken- m�ddings gevonden heeft, trokken twee de opmerkzaamheid bijzonder tot zich: 1°. De groote alk, ( Alca impennis), een dier, zoo groot als eene gans, wiens slecht ontwikkelde vleugels het niet toe- lieten te vliegen en tot riemen bij het zwemmen dienden. De laatste voorwerpen dezer soort zijn in 1842 gedood op bezuiden IJsland gelegen rotsen. 2°. De groote auerhaan (Tetrao JJrogallus), een vogel, die niet meer in Denemarken voorkomt, daar de pijnboomen, waarvan de jonge uitspruitsels zijn voedsel uitmaken, ge- heel uit dat land verdwenen zijn.

-ocr page 439-



		427

		De aanwezigheid van den hond wordt niet slechts daardoor bewezen, dat men van de vogels alleen de lange beenderen aantreft, d. i. juist die beenderen, die de honden niet ver- slinden, maar ook door zijn eigen beenderen. Deze hond was van middelmatige grootte e» naderde door zijn kenuier- ken den hond, waarvan de Laplanders nog heden tot bewaking van hunne rendieren gebruik maken. Men heeft zich dan ook afgevraagd, of ook deze oor- spronkelijke bevolkingen er geen gebruik van maakten om hunne kudden te bewaken. En inderdaad, niets duidt aan, dat zij geene kudden hadden, want zij leefden na de rendierperiode en wij kunnen zelfs ongeveer den tijd berekenen , waarin zij leefden. In een soort van trechters uitgegraven in de gronden van het ijstijdperk, vindt men kleine veenen, die dertig tot veertig voet diep zijn. Op den bodem dezer veenen, vindt men zeer groote pijnboomen, die dikwijls in den trechter gegleden zijn , zoodat zij er eene soort vloer in ge- vormd hebben. Boven deze pijnboomen merkt men eiken op, behoorende tot twee soorten, die thans in Denemarken beide bijna geheel zijn uitgestorven; boven de eiken eindelijk beuken , waaruit nog heden de prachtige bosschen van dat land bestaan en reeds in den tijd der Romeinen bestonden. In de onderste laag vindt men tusscheu de pijnboomen steenen werktuigen, in allen deele gelijk aan die uit de Kj�kkenm�ddings en soms ook kano\'s van uitgeholde boomstammen gemaakt, waarmede men zich ook in open zee dorst te wagen, gelijk uit de in de Kj�kkenm�ddings gevonden overblijfselen van zeevisch (haring, kabeljauw) mag besloten worden. Dat de onderste veenlaag met de Kj�kkenm�ddings gelijktijdig is, blijkt ook uit de in deze laatste gevonden overblijfselen van den auerhaan, daar deze van de uitspruitsels der pijnboomen leeft eu dus na het verdwijnen der pijnboomen geen voedsel zou hebben kunnen vinden. Blijkbaar was het oorspronkelijk volk , waaraan deze over- blijfselen toegeschreven moeten worden, een nomadische stam, die gedurende een deel van het jaar aan den oever der zee woonde en zich daar met schelpdieren en met de opbrengst

-ocr page 440-



		428

		van hunne jacht en vischvangst voedde. De Laplanders heb- ben nog heden dezelfde gewoonten. Alle jaren gedurende de warme maanden, als de hoogvlakten door zwermen stekende muggen onbewoonbaar geworden zijn, dalen zij met hunne rendieren naar de zeekust af. Gedurende dat seizoen dooden zij hunne rendieren niet en hierdoor wordt wellicht de schaarschte aan beenderen van deze diersoort in de Kj�kkenm�ddings bewezen. Men kan uit dit alles het besluit trekken, dat in de neoli- thische periode in Denemarken een nomadisch volk bestond, dat wellicht het rendier, maar zeker den hond in getemden staat bezat en ruwe steenen werktuigen, maar ook dergelijke geslepene bezat. In zijn gewoonten schijnt het veel oveveen- komst met de tegenwoordige Laplanders gehad te hebben. Paaldorpen. � Wij gaan nu over tot een later onderdeel van den steentijd. Dit onderdeel kenmerkt zich door het slijpen van den steen; men kent het gebruik van al de grond- stoffen van het rendiertijdperk, men bezit een groot aantal huisdieren, kweekt verschillende planten aan en oefent ver- schillende soorten van nijverheid uit. Men kan bij benadering berekenen, hoelang dit tijdperk geleden is, o. a. daar bij het aanleggen van een spoorweg in Zwitserland eene grindlaag doorsneden werd, die. door het riviertje la Tini�re blijkbaar regelmatig en zeer langzaam gedu- rende duizende jaren was afgezet. Deze grindlaag werd op drie plaatsen (\'oor laagjes aarde afgebroken , die onderling en aan de tegenwoordige oppervlakte evenwijdig liepen. Het boven- ste dier laagjes 4 voet beneden de oppervlakte, bevatte voor- werpen uit het Eomeinsche tijdvak, in bet tweede op 10 voet diepte vond men scherven van onverglaasd aardewerk, die nog scherpe kanten vertoonden (en dus niet lang door het riviertje waren voortgerold) en een goed bewerkt bronzen tangetje, in het derde op 19 voet diepte lagen geslepen vuurstee- nen werktuigen, scherven van zeer grof aardewerk en ko- len, die gebrand hadden. Door eene zorgvuldig uitgevoerde berekening kwam de heer Morlot tot het resultaat, dat de

-ocr page 441-



		429

		bovenste (Romeinsche) laag van 1600 tot 1800 jaar, de tweede (bronstijd) van 2900 tot 4200 , de derde (neolithische periode) van 4700 tot 7000 jaar oud was. Gillieron kwam door het bestudeeren van de oudheden van de brug van deThi�le tusschen het meer van Neufchatel en dat van Bienne tot een overeenkomstig resultaat, daar hij berekende dat deze oudheden, uit de neolithische periode afkomstig, 6700 jaar oud waren. Andere berekeningen klimmen tot 11000 jaar. In den winter van 1852 op 1854, toen het water in het meer van Zurich zeer laag was, ontdekte de heer Keiler aldaar de eerste paalwoningen. Sedert heeft men in de Zwitsersche meeren de overblijfselen van vele uit dergelijke woningen be- staande dorpen (70 uit den steentijd en 60 uit den bronstijd) !) gevonden en zijn zij het voorwerp geweest der scherpzinnigste nasporingen. Men moet de tijdvakken der verschillende paaldorpen zorg- vuldig onderscheiden. Er zijn er , die geheel tot den steentijd bohooren, anderen zijn gedurende den bronstijd en ijzertijd blijven voortbestaan; in historische tijden, zelfs in den tijd van Caesar, bestonden er nog enkele nederzettingen van dezen aard. Herodotus (Lib. V), geeft de volgende beschrijving van een paaldorp van de VI* eeuw v��r onze jaartelling door de Paeo- ni�rs in het meer Prasias gebouwd: 1) Het rijkst iu oudheden eu het beroemdst zijn de volgeude Zwitsersche paal- dorpen: a. voor geslepen steenen werktuigen. Wiingen, meer van Constanz. Hohenhauscn , meer vau Pfeffikon. Moossecdorf. St. Aubin en Concise, meer van Neufchiitel. b. voor geslepen steenen en bronzen werktuigen. Meilen, meer van Zurich. Cortaillod, Auvernicr, Estavavcr eu (\'hevroux, meer vau Neufchatel. De Sternberg van het meer van Bienne. c. voor brons al/een. Morges, meer van Gen�ve. A. voor den ijzertijd. La T�ue, meer van Neufchatel.

-ocr page 442-



		430

		_vTe midden van het water, op lange palen, zijn planken geplaatst met een nauwen toegang aan de zijde van den oever, de eenige brug vormende. Gedurende langen tijd hebben de- burgers op gemeenschappelijke kosten de palen ingeheid, die de planken dragen en vervolgens hebben zij ze onderhouden volgens deze wet: elk man, die in het huwelijk treedt is ver- plicht drie palen in te heien, waartoe hij het hout van den berg Orbela haalt, en elk huwt meer dan �ene vrouw. Zij wonen er nu aldus: elk bezit op de planken eene hut, waarin hij leeft en binnen in de hut is een luik in den vloer, dat op het meer uitkomt. De kinderen zijn altijd met ��n voet vastgebonden door middel van biezen banden uit vrees, dat zij in het meer zouden vallen." In onze dagen bestaan er nog dergelijke woningen bij sotn- mige Zuid-Amerikaansche wilden en op Nieuw-Guinea. De paaldorpen uit den steentijd in Zwitserland waren ge- bouwd op palen, gevormd door boomstammen, die slechts zelden gespleten zijn en ingeheid zijn in eene kalklaag, die men uieerkrijt noemt en die uit tot poeder verbrijzelde over- blijfselen van schelpdieren bestaat !). Op die plaatsen, waar, zooals in het meer van Neufchatel, de rotsachtige natuur van den bodem verhinderde de palen stevig genoeg in te heien, versterkte men ze zooveel mogelijk door opeenhoopingen van steenen, die de tegenwoordige Zwitsersche visschers met den naam van t�v�nie res of Sternbergen bestempelen. Steken deze Steinbergen boven het water uit, dan vormen zij kunstmatige eilanden, zooals b. v. dat in het kleine meer van Inkwijl. Om de boomen, waaruit men de palen maakte, te vellen, dat met steenen werktuigen een hoogst moeilijk werk was, riep men dikwijls het vuur te hulp. De palen werden in zeer groote hoeveelheid ingeheid. In 1) C. Vugt rekent, dat deze kalklaag 30,000 jaar voor hare vorming noodig gehad heeft ; de Zwitsersehe meeren bevatten niet veel schelpdieren en onder dit mcerkrijt vindt men een laag met beenderen van den mammouth, den tijd - genoot van de menschen uit de archaeolitische periode.

-ocr page 443-



		431

		het paaldorp van Kobenhausen telt men er b. v. meer dan 100,000 en dit dorp wordt met den vasten wal verbonden door een eveneens op palen gebouwde brug van meer dan een Ned. mijl lengte. Men heeft te Kobenhausen in het veen !) drie paaldorpen boven elkander door veenlagen van elkander gescheiden aangetroffen. Merkwaardig is het, dat men in de overblijfselen van het onderste en derhalve oudste en ook in het bovenste en derhalve jongste dezer paaldorpen eene groote hoeveel- heid dierenbeenderen aangetroffen heeft, die gespleten waren, om er het merg uit te eten en dat in het onderste 70 perc. dezer beenderen van jachtdieren en 30 van tamme dieren, in het bovenste daarentegen 70 perc. van tamme dieren en 30 van jachtdieren afkomstig was. Vele dezer vestigingen zijn blijkbaar door het vuur verwoest en men heeft zelfs kunnen nagaan, dat zulks dikwijls gedu- rende het waaien van den Foehn gebeurde. Op de palen was een vloer gelegd, door eene laag vast- gestampte klei ondoordringbaar gemaakt en op deze laag bouwde men takken, waarvan men de tusschenruimten met mos aanvulde en die men vervolgens met vastgestampte klei be- dekte. Binnen in de hut vond men steeds in het midden een steenplaat, die den haard vormde, in een hoek een van twijgen vervaardigde legerstede, de tegenoverstaande hoek werd voor de geiten en schapen gebruikt. Deze hutten waren altijd rechthoekig en ongeveer 20 voet lang en 5 voet breed; zij hadden geen schoorsteen; of er vensters in waren is twij- felachtig. De paaldorpen waren aldus gebouwd, om het vee tegen wilde dieren te beschermen, maar ook om tot verdediging tegen den vijand te dienen. Later nam men langzamerhand de gewoonte aan om op den vasten wal te gaan wonen en daarna bleven de oude paalwoningen als magazijnen dienen. De paaldorpen verschillen zeer in grootte. Men heeft echter 1) Vele paaldorpen zijn in den loop der tijden met veen overgroeid, b. v. te Moosseedorf, Wauwillc enz.

-ocr page 444-



		432 als middelgetal voor elk ongeveer 300 hutten aangenomen, hetgeen met ± 1000 bewoners overeenstemt. De bewoners der paaldorpen vervaardigden zich werktuigen, welke die van het vorige tijdvak ver overtreffen. Van een zeer scherp stuk vuursteen maakten zij bijlen of wiggen, die in een stuk hertshoorn gevat en daarna met aardpek en draden aan een houten steel bevestigd werden en zoo een soort van knods vormden , niet ongelijk aan die der tegenwoordige Pelew- eilanders. Uit geslepen steen maakten zij ook hamer-bijlen, pijlpunten, steenen om het meel fijn te malen, eindelijk zagen van stuk- keu kiezel, in een stuk hout bevestigd. Zij gebruikten hout om bogen, pijlen, bijna alle landbouw- werktuigen, kammen met ver uiteenstaande tanden, maar een halven voet lang, te maken. Eindelijk heeft men ook van been vervaardigde haarnaalden, lanspunten, handboren, beitels enz gevonden. Het aardewerk was ruw, van ongewasschen klei vervaardigd, van onderen plat, zeer eenvoudig van vorm , met steeds den vorm van meetkundige figuren vertoonende teekeniugen ver- sierd; in tegenoverstelling van het vorige tijdvak vindt men geen enkele voorstelling van diereu of planten. Men heeft ook kano\'s van dien tijd gevonden, gemaakt van door middel van vuur en steenen beitels uitgeholde boomstammen. Zij waren van 10 tot 45 voet lang, van 2 tot 4 voet breed. Eene dergelijke kano is op het museum te Keufch\'itel te zien. In het meer van Bienne kan men er verscheidene op den bodem zien liggen, waarvan een nog met steenen beladen. Zij zijn meest zoo vergaan, dat zij onkenbaar worden, als men ze uit het meer haalt en aan de lucht laat droogen. Wij hebben reeds medegedeeld, dat men ook in Denemarken dergelijke kano\'s uit de neolithische periode (zie blz. 427)aange- troft\'en heeft. Ook in andere landen van Europa zijn zulke vaartuigen in dit tijdvak gebruikt. Zoo vond men in Schotland in 1S55 langs de oevers van de Clyde, ja gedeeltelijk onder de straten van de tegenwoordige stad Glasgow niet minder dan

-ocr page 445-



		433

		70 kano\'s uit ruw met steeueu werktuigen uitgeholde eikeii- staramen vervaardigd; op 4 tot 19 voet beneden de tegen- woordige oppervlakte van den bodem , doch van 7 tot 20 voet boven den tegenwoordigen waterspiegel. Enkele er van schenen met metalen gereedschappen bewerkt te zijn. In een der kano\'s lag een fraai gepolijste steenen bijl. Een er van lag in ver- ticale richting met den steven naar boven, alsof hij in een storm gezonken was; hij bevatte eenige zeeschelpen. Een ander stak met een hoek van 45° in het zand, een derde was omgeslagen en lag met de kiel naar boven. Die kano\'s hadden daar dus schipbreuk geleden en sedert dien tijd was de bodera meer dan 20 voet gerezen. In de maand Juni 1870 werd in het veen van den land- bouwer K. Smit te Nijeveen in onze provincie Drenthe een oud vaartuig gevonden. uit een hollen eikenstam vervaardigd. In de nabijheid er van lag een bijl van trachiet met beginse- len eener doorboring ter bevestiging aan een houten steel. Nabij het vaartuig vond men ook palen, die echter voor ei- genlijk gezegde paalwoningen veel te dun waren. Hoe leefden de bewoners der Zwitsersche paalwoningen ? Vooreerst voedden zij zich met de opbrengst hunner jacht; behalve de tegenwoordige jachtdieren vervolgden zij ook den wisent of zoogenaamden aueros, het rund der voorwereld (dit is de eigenlijke aueros, Bos primigenius) i) en den eland. Wat huisdieren aangaat, bezaten zij honden van hetzelfde ras, als waarvan overblijfselen in de Kj�kkenm�ddings gevonden zijn, een varkensras, hoog op zijn pooten en smal van lende- nen, dat nog in eenige hooge valleien van Grauwbunderiand bestaat; een schapenras, door z\'jne horens en vacht op geiten gelijkende, en dat nog niet geheel is uitgestorven; later tegen het eind van den steentijd een tweede varkensras, verscheidene runderrassen; het kleine korthoornige rund, eerst koe der veenen genoemd, doch later op de geheele noordkust van Afrika teruggevonden, een groot ras, met het hedendaagsche 11 Zie omtrent wisent en aueros mijne tweede aanteekeniug op het zeventiende hoofdstuk van Darwins Afstamming van den Mensch. 28

-ocr page 446-



		434

		zware Friesche ras verwant, eindelijk een derde ras, waarvan het tegenwoordige Zwitsersche ras schijnt af te stammen. Het paard was nog niet getemd. De landbouw werd op groote schaal beoefend. Men ver- bouwde verscheidene soorten van granen, de tarwe , de zesrijige gerst (Ilordeum hexastichon, L.), de gierst. Onderde verdere cultuurplanten noemen wij vooral het vlas, eene soort met smaller bladeren dan het onze en gelijk aan die, welke nog heden aan de kusten der Middellandsche zee verbouwd wordt. Wij voegen hierbij, dat men niet slechts weefgetouwen, maar ook vrij goed bewerkte weefsels in de paaldorpen te Eoben- hausen, Niederwijl en Wangen aangetroffen heeft. Onder al de cultuurplanten aan dien tijd is geen enkele van Aziatischen oorspiong. Rogge, haver, hennep en de wijnstok ontbreken geheel, terwijl men de tegenwoordigheid van ver- scheideue planten van Afrikaanschen oorsprong, zelfs onkruiden, opmerkt. Men heeft bewezen, dat de graansoorten en verdere planten van dien tijd en die, welke wij uit het oude Egypte kennen, nauwkeurig overeenstemmen, zoodat men niet kan betwijfelen, dat de landbouw van de bewoners der paaldorpen zijn uitgangspunt had aan de zuidelijke kusten der Middelland- sche zee. De mythologische verhalen der oude volken zijn dikwijls sagen, waarin de historische waarheid slechts met een vrij doorzichtigen sluier bedekt is. Zoo verbergt zich ook in een verhaal uit de rtoineinsche mythologie eene sage, zinspelende op den invoer van landbouw en veeteelt uit vreemde wereld- deeleu in Europa. Dit verhaal is de regeering van Saturnus en de gouden eeuw. De woeste bewoners van holen en bosschen leefden in bestendigen krijg en onderhielden zich met de op- brengst van hunne jacht en vischvangst, toen vreemdelingen voorgesteld als de uit zijn rijk verjaagde Satumus, op de toenmaals onbekende kusten van Itali� landden en hun den landbouw leerden, welke in die gcheele landstreek een ware gouden eeuw in vergelijking met den vroegeren toestand deed geboren worden. Men begon te zaaien, de naam Satumus is

-ocr page 447-



		435

		waarschijnlijk van het Latijnsche woord sator, ik zaai, afgeleid ; Satumus is gewapend met een zeis, het werktuig, waarmede men het graan maait; hij eet zijn eigeu kinderen, want hij leerde de menschen zich voeden met de producten van den landbouw, de voortbrengselen van hun eigen nijverheid, de kin- deren van hun arbeid. In de laatste jaren heeft men in verscheidene landen van Midden-Europa overblijfselen van paaldorpen gevonden, die geheel met de Zwitsersche overeenkomen. Men vond ze o. a. in de meeren van Annecy en van Bourget in Frankrijk, in het meer Starnberg en verscheidene andere meeren in Beieren, in Carin- thi�, in Brandenburg, in het Engelsche graafschap ]\\^Torf\'olk enz. C ran n o ges. � In Ierland heeft men overblijfselen van meer- woningen ontdekt, die geheel van de Zwitsersche paaldorpen afwijken. In de meeren van Ierland toch zijn niet minder dan 46 voorbeelden van kunstmatige eilanden, Crannotjes genoemd, welke volgens Digby Wyatt, gevormd werden door eiken bal- ken horizontaal op den bodem van het meer te leggen, waarin eiken palen van 6 tot 8 voet lengte geheid en door dwars- balken bijeengehouden werden. Men verkreeg zoo eene cir- kelvormige ruimte. Te Lagore was een zoo omtuinde ruimte van 250 voet middellijn in verscheidene, met slijk en aarde opgevulde afdeelingen verdeeld, waarin men beenderen van den ezel, het paard, den vos, den hond, het schaap, de geit, het hert, het varken en het rund vond. Deze beenderen waren met veen, ter dikte van meer dan 16 voet, bedekt. Iu som- mige dezer crannoges vindt men steenen, in andere bronzen, in wederom andere zelfs ijzeren werktuigen, zoodat tot in den ijzertijd toe dergelijke vestigingen in Ierland bestaan heb- ben. In het veen van Drumkellin in Donegal vond kapitein Mudge in 1883, 14 voet onder de oppervlakte, een houten blokhuis, dat 12 voet in het vierkant groot was. Het was 9 voet hoog en bestond uit twee verdiepingen, elk van 4 voet hoog. De zolder bestond uit planken, gevormd door eiken- boomen te splijten met steenen wiggen, waarvan er een, be- 28*

-ocr page 448-



		436

		nevens een lederen sandaal en een vuursteenen pijlspits, in het gebouw aangetroffen werd. Het hout der muren was meer bekapt dan geschaafd, even alsof men daartoe steenen beitels gebruikt had. Op den vloer der hut lag een dergelijke beitel en deze kwam nauwkeurig overeen met de merken van het gereedschap, waarmede de balken bekapt waren. In den oin- trek vond men overblijfsels van soortgelijke gebouwen, die men als het type der oude woningen van de Crannoges be- schouwen kan. De Iersche meerwoningen waren nimmer, gelijk de Zwitsersnhe op steigers, die op palen rustten, gebouwd. In enkele Crannoges vond men beenderen van het reuzenhert. Overblijfselen uit de necolithische periode in andere landen van Midden-Europa. �In Rijn-Hessen heeft men v��r weinige jaren eene uitgebreide begraafplaats ont- dekt, waaruit men een groot aantal schedels en beenderen te voorschijn gehaald heeft. In de graven, eenvoudig in den grond gedolven, heeft men steenen werktuigen gevonden, welke in allen deele met die uit de paaldorpen overeenstemmen. In Belgi� vindt men verschanste legerplaatsen uit de neoli- thische periode, o. a. te 1\'Hastedon, Pont de Bonn, Furfooz, Jemelle. Sinsin en Poilvache. Zij zijn door den heer N. Hauzeur ontdekt en liggen meestal boven op steile rotsen, aan den kant der valleien als schiereilanden uitstekende, van boven omringd met een ruwen muur van niet door cement verbonden ongehouwen steenen. De engte, die het kamp met het achterliggende hoogland verbond, was afgesloten door eene gracht, die echter slechts in den losseren bovengrond uitgegraven was en niet in de vaste rots doordrong. Vele dezer kampen zijn ook in den lateren tijd (tot in de Middel- eeuwen toe) weder bewoond geworden en kunstiger versterkt, zoo goed waren de strategische punten gekozen. In het Condroz-gebergte langs de oevers van de Maas tusschen Namen en Hasti�re, in den omtrek van Bergen iu Henegouwen, in Zuid-Brabant enz. heeft men insgelijks ves- tigingen en overblijfselen uit de neolithische periode gevonden.

-ocr page 449-



		437

		In ons vaderland zijn in de heidestreken veelvuldig geslepen �steenen werktuigen, beitels, pijlpunten enz. gevonden, waarvan op het oudheidkundig museum te Leiden eene schoone colleo tie voorhanden is. Sommige overoude versterkingen, waarvan men vooral op de Veluwe (de schans aan het Udeler meen over- blijfselen aantreft en de hunebedden !) (benevens vele andere soortgelijke zoogenaamde megalithische monumenten in ver- scheidene andere landen van Europa) behooren ook tot de neolithische periode. Onze zeeprovinci�n waren destijds waar- schijnlijk nog niet in bewoonbaren staat. Overblijfselen uit de neolithische periode in Zuid-Europa. � Ook in Zuid-Europa heeft men, zoowel op het Iberische schiereiland als in Itali� en vooral in Gri�- kenland merkwaardige overblijfselen uit de neolithische periode gevonden. In Spanje vond Lartet in grotten in de Sierra Cobalera vuursteenen en beenen werktuigen en aardewerk, gedeeltelijk tot het rendier-tijdvak, gedeeltelijk tot de neolithische periode behoorende. In Noord-Itali� vond inen in de meeren Maggi- ore, Fimon, Garda enz. paaldorpen uit deze periode, die ge- heel met de Zvvitsersche overeenkwamen. In Toscane vond men overblijfselen uit de neolithische periode o. a. te Satumia, Petrolo, Orciano, Monte Fignora, Val d\'Avibra, Val di Magra en di Fine, het eiland Elba enz. In Griekenland had men reeds vroeger meermalen steenen werktuigen gevonden, toen men in hst jaar 1869 op een der eilanden van den Archipel eene ontdekking deed, die in be- langrijkheid slechts met die der Zwitsersche paaldorpen te ver- gelijken is. Op de eilanden Therasia, Santorin en Aspronisi

		1) la Drenthe vindt men heilcn nog 54 hunebedden, waaronder drie zooge- naamde graf kelders; in Groningen ��n te Noord-Laren op de Drenthsche grenzen ; in Utrecht ��n aan de Vnursche. � In Friesland lag er weleer een in Gaaster- land , het was een zoogenaamde grafkamer , een ander thans vernietigd huuebed lag tnssehcn Finkega in Friesland en Eeze in Overijssel, dus op de grenzen van Drenthe; van dit laatste heeft Prof. Camper eene teekening nagelaten.

-ocr page 450-



		438

		vindt men groote massa\'s puimsteenachtigen tuf, die door vul- kanische uitbarstingen gevormd zijn, en in dikke lagen de lavaachtige gesteenten, de kalksteenen en thonschiefers bedek- ken. Deze tuf is een zeer gezochte grondstof voor de cement- bereiding voor waterstaatswerken , en men heeft daarin op groote schaal groeven aangelegd, sedert er bij den aanleg van het Suezka- naal en van de Egyptische havens sterke vraag naar kwam. Toen nu die steengroeven tot in het onderste gedeelte der tuflagen op Therasia doorgedrongen waren, stiet men op vreemde bij- mengsels, die bij nauwkeurig onderzoek overblijfselen van muren bleken te zijn. De Fransche regeering liet hierop op- gravingen doen, en de heer Fouqu�, heeft later in de Revue des Deux Mondes daarover het een en ander medegedeeld \') De toestand, waarin zich de gemiddeld 60 voet dikke tuflaag bevindt, bewijst met volkomen zekerheid, dat de overblijfselen van het muurwerk door de uitbarsting van den vulkaan zelve en niet door latere aardbevingen of overstroomingen daaronder bedolven geworden zijn. Dit is daarom van groot gewicht, omdat het daardoor mogelijk wordt den ouderdom van het gevondene met zekerheid te bepalen, dat wil zeggen, niet in jaren, maar op relatieve wijze, namelijk met betrekking tot gelijktijdige, vroegere of latere geologische of historische ge- beurtenissen. Na den puimsteen geheel weggegraven te heb- ben, vond men een huis met (> kamers, waarvan de grootste 6 meter lang en 5 breed, de kleinste 2,5 meter in \'t vier- kant groot was. Men vond ook een muur, die een open erf van 8 meter lengte insloot. Alle muren waren van onregel- matige lavablokken gebouwd, die niet door cement verbonden waren, hoewel men de voegen met een roodachtige vulkani- sche aarde dichtgesmeerd had. Het dak, dat natuurlijk door den zwaren last van den er op rustenden puimsteentuf inge- zakt was, bestond uit een hellend getimmerte van hout en vlechtwerk en was met eene laag aarde en steenen van onge- 1) 15 October 1869 (l^Tnc Pompei ant�historique) , zie ook ibid 1 September 1871. Uz. 239.

-ocr page 451-



		439

		veer een voet dik bedekt. Slechts in een der grootste kamers rustte het dak op een in het midden er van staanden stijl, waarop de balken van het dak, evenals de spaken van een wiel gerangschikt, rustten. De stijl zelf echter rustte op een cylindervormig stuk steen. De vensters in den muur waren niet naar de zijde van de zee, maar naar die van het land gekeerd, zoodat men tegen de helling van den vulkaan aanzag. Hieruit blijkt, dat men vroeger een vrij uitzicht naar de land- zijde had, v��r de vulkaan ontstond en met de stoffen, die hij uitwierp, de helling vormde en het huis begroef. De bodem, waarop het huis gebouwd was, is eene op Therasia en Santorin algemeen verspreide vulkanische aarde, het ontledingsproduct van oude lava met plantenoverblijfsels vermengd, waaruit blijkt, dat de vulkanische kracht op deze eilanden zeer lang geslui- merd moet hebben, v��r de uitwerping van puimsteen plaats had, zoodat de oude lava tijd had te vervve�ren, tot aarde uiteen te vallen en zich met plantengroei te bedekken. In deze op hoogst primitieve wijze gebouwde steenhut nu vond men vele voorwerpen, waaruit men gewichtige gevolgtrek- kingen omtrent den beschavingstoestand der bewoners afleiden kon. Deze leefden zonder eenigen twijfel in de neolithische periode, want van brons of ijzer was geen spoor te ontdekken. Daarentegen vond men eene vrij groote hoeveelheid aardewerk, dat eene groote verscheidenheid van vormen vertoonde. Het was met behulp van het pottebakkerswiel vervaardigd, en meest op hoogst eenvoudige, soms echter ook op vrij kunstige wijze versierd. De grootste aarden potten hadden ongeveer 100 liter inhoud en geleken volkomen op de potten, die men in het oude Griekenland nog in historischen tijd voor het bewaren van granen gebruikte; in deze groote potten vond men nog gerst, cicererwten, zaden op die van anijs en koriander gelij- kende en nog andere voortbrengselen van landbouw. Kleinere uit fijuere klei vervaardigde potten met cirkelvormige en lood- rechte strepen en andere teekeningen van ijzerhoudende klei versierd, geleken in het minst niet op de ons bekende ovsr- blijfselen van Grieksche, Egyptische, Phoenicische of Etrurische

-ocr page 452-



		440

		pottebakkerskunst, maar behoorden tot een geheel andere soort van beschaving. Antiquarisch zijn slechts twee dergelijke potten van andere vindplaatsen bekend, de een uit Frankrijk in de nabijheid van Autun, de andere uit Syri�. Het fijnste aarde- werk , waarvan men overblijfselen aantrof, onderscheidt zich zeer van het vorige. Het bestaat uit eene heldergele massa en is met guirlanden van bladeren versierd, die bedrevenheid en elementairen kunstzin verraden. Daar nu op Therasia en San- torin geeue kleilagen voorkomen, kan dit aardewerk slechts van buitenaf ingevoerd zijn, de graanpotten wellicht uit andere Grieksche eilanden, het fijnere vaatwerk misschien uit Syri�, waar dan destijds een meer beschaafd volk gewoond moet heb- ben, dat uitgebreide handelsbetrekkingen (tot in het tegen- woordige Frankrijk toe) bezat. Het vaatwerk, dat de bewoners van Therasia in den steentijd zelf vervaardigden, bestond slechts uit uitgeholde lavablokken, waarin men troggen voor het vee en olijfpersen herkend heeft, want de olijfboom groeide op het eiland, daar men onder de bouwvallen van het huis overblijfsels van olijfstammen vond, waarvan zelfs de bast bewaard gebleven was. Soortgelijke olijfpersen als de hier gevondene worden nog heden op eenige eilanden van den Griekschen archipel gebruikt. Evenzoo verschillen de handmolens, die men gevonden heeft, slechts weinig van die, welke men in die streken nog heden hier en daar gebruikt. Zij bestaan in de steenhut uit zeer eenvoudig bewerkte stukken lava, die den vorm van een halven bol hebben en tusschen wier naar elkander toegekeerde vlakken de korrels fijngewreven werden. De hedendaagsche Grieken zijn in zoover vooruitgegaan, dat de bovenste van deze twee steenen met een houten steel voorzien is, en dat de handmolens, die eens het eenige middel om het graan te malen waren, thans nog slechts in de afgelegenste bergstreken gebruikt worden. Ook vond men doorboorde schijveu van steen, waarin de werklieden dadelijk gewichten herkenden om de dra- den bij het weven te spannen; geheel overeenkomstige steenen dienen in den Griekschen archipel nog heden tot hetzelfde doel. Ook in de Zwitsersche paaldorpen heeft men veelvuldig derge-

-ocr page 453-



		441

		lijke schijven gevonden, doch uien wist laug niet, waartoe zij ge- diend hadden. Men vond verder op �herasia een lanspunt en een pijlspits van vuursteen en een steenen zaag met zeer regelmatige tanden. Daarenboven werden twee werktuigen van obsidiaan (eene soort van natuurlijk vulkanisch glas) gevonden, die door den handel derwaarts gebracht moeten zijn; want obsidiaan komt noch op Santorin, noch op �herasia voor. Het- zelfde is het geval met twee gouden ringen 1), die uit ge- slagen goudplaatjes samengebogen zijn en als deelen van een ketting beschouwd moeten worden. In een der kamers van de steenhut trof men beenderen van drie herkauwende dieren (schapen en geiten) en een menschelijk geraamte aan. In 1870 vond men soortgelijke overblijfselen op Phira, een ander nabij Santorin gelegen eiland. Men ontdekte er name- lijk dicht bij het tegenwoordige dorp Akratiri twee groepen ge- bouwen, op nog geen 40 meter afstand van elkander. In die gebouwen vond men een groote menigte voorwerpen van ob- sidiaan, vazen met die van �herasia overeenkomende, hand- molens, vijzels en troggen van lava, in sommige woningen eindelijk muurschilderingen op een zuiveren kalkgrond. Op eene helling, ongeveer 1000 meters van de diepte, waarin deze woningen ontdekt zijn, heeft men een groot gebouw van lava en puimsteen ontbloot met een gewelfd dak. Behalve de gewone steenen werktuigen vond men ook eene zaag van zui- ver koper. Dit bewijst, dat de bouwvallen uit het allerlaatste gedeelte van de neolithische periode afkomstig zijn, maar niet uit den bronstijd; want had men het veel hardere en beter daarvoor geschikte brons gekend, dan zou men de zaag niet van koper gemaakt hebben. In enkele aarden vazen vond men gerstkorrels, erwten, linzen, gesneden stroo enz. Op den grond lagen o. a. geiten- en schapenbeenderen. Uit deze overblijfselen heeft men opgemaakt, dat op het einde der neolithische periode in een tijd, welke minstens 1) Goud is waarschijnlijk het eerst van alle metalen bekend geweest, daar het bijna altijd gedegen voorkomt.

-ocr page 454-



		442

		3000 jaren v��r onze tijdrekening ligt, in den Griekschen ar- chipel een vrij beschaafd volk woonde, dat den landbouw en de veeteelt beoefende, in handelsbetrekking met vreemde vol- ken stond, gebruik maakte van maten en gewichten, begrip had van rekenen, verwulften maakte, kalk bereidde, lijnwaad weefde en prachtige en duurzame verven samenstelde. Overzicht der drie laatste Hoofdstukken. Kenmerken der groote tijdperken van de vroegste geschiedenis van het menschdom. Samenhang derzelve met de historische tijden. Steent ij d : gekenmerkt door onbekendheid met de meta- len. Bronstijd: gebruik van gereedschappen uit brons gegoten. Ijzertijd: verdringing der bronzen gereedschappen door ge- smeed ijzer. Langzame overgangen dezer tijdperken in elkander. Onderafdeelingen van den steentijd: archaeolithische en neo- lithische periode Archaeolithische periode: zij valt geheel gedurende het diluvium en wordt door sommige geleerden verdeeld in 1° het tijdvak van den Mammoiith en den Holenbeer; 2° het tijdrak van het Hendier en der overige Noordsche dieren. Tijdvak van den Mammoiith en den Holenbeer, gekenmerkt door het samenleven van den inensch met uitgestorven diersoorten en door zeer ruwe vuursteenen werktuigen; kiezelbijlen en messen van Amiens, Abbeville, Hoxne enz. Dieren van het diluvium en oudere holen en beenderbrecci�n. Mammouth, Holenbeer enz. Aftocht en gedeeltelijk uitsterven van deze dieren, die toen met den mensch te zamen leefden. Tijdvak van het Rendier en der overige Noordsehe Dieren. Werktuigen uit steen, hoorn en been. Overblijfselen uit dit tijdvak in verschillende landen van Europa. Begraafplaatsen. Aanvang der beeldende kunsten. Ruwe nabootsing van dieren en menschen op rendierhoorn en ivoor of uit die stoffen gesneden. Neolithische periode. Periode der huisdieren en gesle- pen steenen werktuigen. Kj�kkenm�ddings in Denemarken en an- dere landen. Paaldorpen in Zwitserland enz. Vooruitgang in beschaving. Langzamerhand ontstaan landbouw, veeteelt, nijver-

-ocr page 455-



		443

		heid en handel. Crannoges in Ierland. Overblijfselen uit deze periode in andere Europeesche landen Drentsche llune- bedden. Bouwvallen in den Griekschen Archipel. Besluit. � Niets geeft ons recht om aan te nemen, dat de oorspronkelijke menschen ons in ontwikkeling en beschaving overtroffen. De oudste sporen van \'s menschen bestaan, die men tot nog toe gevonden heeft, leeren integendeel overtui- gend, dat de oorspronkelijke menschen zeer ruwe wilden waren \'), met het gebruik der metalen onbekend, die als nomadische jagers en visschers rondzwierven; dat zij eerst veel later lang- zamerhand verschillende diersoorten, in de eerste plaats den hond temden, daarna allengs vaste woonplaatsen verkregen, verschillende planten begonnen aan te kweeken, waardoor de landbouw ontstond, nieuwe diersoorten temden en in han- delsbetrekkingen met elkander traden. Er bestaat echter grond om aan te nemen, dat de eerste sporen van beschaving zich in Azi� en vooral in Noord-Afrika veel vroeger vertoonden, dan in Europa.

		1) Evenals de buideldiercn van Nieuw-Holland en de tandelooze diereu van Zuid-Amerika ons de organisatie leeren begrijpen van sommige uitgestorven fos- siele soorten , die anders onverklaarbaar zou zijn, leeren de werktuigen, wapenen en woningen der tegenwoordige wilden van Australi� , Amerika en Afrika ons de overblijfselen van menschelijke kunstvlijt uit den steentijd begrijpen en veroor- loven zij ons de gewichtigste besluiten omtrent den beschavingstoestand dier oudste bewoners van Europa te trekken.

-ocr page 456-



		VIJFDE
		HOOFDSTUK.


		OYEB BENIGE MENSCHELIJKE SCHEDELS EN GERAAMTEN UIT DE ARCHAEOLITHISCHE PEEIODE.

		Schedels van Engis, van de Neanderthalgrot bij Duss�ldorf, van Eguisheim bij Colmar, van Florence en van Gibraltar. � Al deze schedels zijn dolichocephaal, d. i de lengte overtreft aanmerkelijk de breedte; schoon ook sommige beschaafde volken dolichocephaal zijn, is dit echter een kenmerk, dat, wanneer het uiterst sterk ontwikkeld is, vooral bij wilde, onbeschaafde rassen gevon- den wordt. De schedel van Engis, door Dr. Schmerling in Belgi� in de grot van dien naam in gezelschap van beenderen van den holen- beer en andere uitgestorven diersoorten gevonden, en zonder eenigen twijfel afkomstig van een mensch uit de archaeolithische periode, heeft tot de meest verschillende appreciaties aanleiding gegeven. Hij is niet geheel bewaard gebleven; de geheele ondervlakte ontbreekt en al de aangezichtsbeenderen zijn ver- loren gegaan. Schmerling hield hem voor met den neger- schedel verwant; in zijn tijd was het Australische ras nog niet zoo goed onderzocht als thans. Huxley zegt van dezen schedel o. a. het volgende: �Ik moet bekennen, dat ik aan de over- blijfsels van den Engisschedel geen kenmerk vind, dat, als men het aan een hedendaagschen schedel opmerkte, een aan- neembaar bewijs zou kunnen opleveren van het ras, waartoe hij behoorde. Zijn vorm en afmetingen stemmen vrij goed met die van verscheiden Australische schedels overeen, die ik onder-

-ocr page 457-



		445

		zocht heb, en vooral toont hij eene neiging tot dat vlakke achter- hoofd, waarop ik reeds bij verscheiden Australische schedels de aandacht vestigde. Maar niet alle Australische schedels bezitten deze afplatting en de wenkbrauwbogeu van den En- gisschedel gelijken zeer weinig op die van den typischen Au- stralischen schedel." Carl Vogt zegt in zijne: ,/Vorlesungen �ber den Menschen", Giessen 1863, Deel II, blz. 72 volkomen de hierboven ver- melde meening van Prof. Huxley te deelen. //Overigens," gaat Prof. Huxley voort, �stemmen de afme- tingen tamelijk wel met die van sommige Europeesche schedels overeen. Zeer zeker vertoont geen der deelen van den Engis- schedel het minste spoor van degradatie. Het is over het geheel een voorbeeld van een fraaien middelmatigen menschen- schedel, die even zoo goed aan een wijsgeer behoord kan hebben, als hij wellicht het gedachtelooze brein van een wilde heeft omsloten." Met deze laatste opmerkingen van Huxley zegt Vogt ter aangehaalde plaatse zich niet volkomen te kunnen vereenigen. De Engisschedel heeft Huxley ook aanleiding gegeven tot de volgende opmerking: �het is onnoodig, dat zij, die de ontwikkelingstheorie onder welken vorm ook aannemen, langer zelfs in de jongere tertiaire lagen den oorspronkelijken stam zoeken, waaruit de mensch gesproten is; zij moeten dien stam zoeken in een tijd, verder verwijderd van het tijdperk van den mammouth, dan dit laatste van het onze is." Hij voorspelde hier dus, om zoo te zeggen, de ontdekkingen van den abt Bourgeois. Volgens Vogt (�Vorlesungen �ber den Menschen", II, blz. 73) houdt de Engisschedel het midden tusschen dien van een Australi�r en dien van een Eskimo. De zoogenaamde Neanderthalschedel werd in 1857 door Dr. F�hlrott nabij Dusseldorf in eene diepe bergkloof, het Neanderthal genaamd, gevonden. Men ontdekte hem in een kleine grot onder eene leemlaag van anderhalven meter dikte. Waarschijnlijk lag het geheele geraamte aldaar bedolven , maar

-ocr page 458-



		446

		de werklieden hebben bij het uitgraven door onoplettendheid waarschijnlijk een groot deel der beenderen weggeworpen, want men heeft slechts de grootste kunnen verzamelen. Van dezen Neanderthalschedel is het minder zeker, dat hij tot het tijdperk van den raammouth en den holenbeer behoort, dan van den Engisschedel, want in de grot vond men volstrekt geene beenderen van uitgestorven diersoorten. De leem in de grot kwam echter volkomen overeen met die, waarin men in andere grotten de beenderen van uitgestorven diersoorten aantreft; de beenderen van den Neanderthalmensch kleven sterk aan de tong en zijn met kleine puntjes bedekt, die met de loupe onderzocht, dendriten bleken te zijn, evenals men ze dikwijls op fossiele beenderen aantreft: in de nabijheid van de grot eindelijk heeft men in denzelfden leem beenderen van mammouth en holenbeer gevonden. De meeste geologen hou- den het er daarom voor, dat hij wel degelijk van een tijdgenoot van deze dieren afkomstig is. Van den Neanderthalschedel is een nog kleiner gedeelte behouden gebleven, dan van den Engisschedel. Hij kenmerkt zich door eene buitengewone ontwikkeling der voorhoofdsboe- zems, dat wil zeggen, door het sterk vooruitspringen der wenk- brauwbogen, die door eene diepe groeve van het voorhoofd gescheiden zijn (bij dieren is dit een kenmerk van woestheid), de schedelbeenderen zijn buitengewoon dik, het voorhoofd is smal en zoo weinig gewelfd, dat het meer dan de helft over- schrijdt van den afstand, die in dit opzicht tusschen een tegen- woordigen Europeaan en een volwassen chimpanzee bestaat, de indruksels der kauwspieren op de slaapbeenderen zijn zeer ontwikkeld, hetgeen eene groote ontwikkeling der kaken bewijst. Prof. Schaaft\'hausen, die in M�llers Archiv 1858 eene hoogst interessante verhandeling, getiteld: �Zur Kenntniss der altesten Rassenschadel", geplaatst heeft, merkt daarenboven op, dat de beenderen der armen en beenen van den Neanderthal- mensch naar verhouding even lang zijn, als die van een heden- daagsch Europeaan van dezelfde lengte (de Neanderthalbeenderen

-ocr page 459-



		447

		behooren tot een individu van middelmatige grootte maar veel dikker, en dat de spierindruksels op die beenderen zeer ont- wikkeld zijn, hetgeen bewijst, dat het individu waarvan het skelet afkomstig is, in de noodzakelijkheid verkeerde zijne spieren veel meer te gebruiken en te oefenen, dan wij. Evenzoo zien wij, dat bij wilde diersoorten de spierindruksels veel sterker ontwikkeld zijn, dan bij de overeenkomstige tamme soorten. Prof. Schaaffhausen meent, dat deze schedel een minder ontwikkeld verstand aanduidt, dan dat van de door de natuur het meest misdeelde negerstammen, met andere woorden, dat het de bestiaalste van alle bekende menschelijke schedels is. Huxley zegt van dezen schedel o. a. het volgende: ,/ Hoe men dezen schedel ook moge beschouwen, overal zien wij apen- kenmerken, die hem tot de aapachtigste van alle bekende schedels maken. Daar echter Prof. Schaaffhausen voor den inhoud van den schedel in zijnen tegenwoordigen toestand 1033,24 kubiek centimeter of ongeveer 63 kub. Engelsche duimen water gevonden heeft en de schedel als hij geheel bewaard gebleven was nog wel 13 kub. duimen meer zou kunnen bevatten, raag men den geheelen inhoud wel op 75 kub. duimen schatten, hetgeen volgens Morton het gemiddelde getal voor Polynesi�rs en Hottentotten is." z/Eene zoo groote hersenmassa bewijst alleen reeds, dat de aapachtige kenmerken van dezen schedel niet diep in de or- ganisatie dringen, � hetgeen ook door de afmetingen der overige beenderen van het skelet bewezen wordt." _;/De Neanderthalbeenderen kunnen op geenerlei wijze be- schouwd worden als overblijfsels van een menschelijk wezen, dat het midden hield tusschen raensch en aap. Zij bewijzen het bestaan van een mensch, van wiens schedel men zeggen kan, dat hij eenigermate tot den apentypus terugkeert, zooals sommige pronkduiven de vederen van hun oorspronkelijk ra s. de rotsduif (Columba livia), aannemen. En inderdaad , hoewel de Neanderthalschedel de aapachtigste van alle bekende men- schenschedels is, zoo staat hij toch niet zoo op zichzelf, als men wel zou denken, maar vormt slechts de laatste term van

-ocr page 460-



		44S

		eene reeks, die trapsgewijze tot de hoogste en best ontwik - kelde menschenschedels voert. Aan den eenen kant nadert hij sterk tot de afgeplatte Australische schedels, van welke ik sprak , van welke uitgaande andere Australische vormen tot de schedels voeren, die meer analogie met den Engisschedel bezitten." Vogt zegt, de Neanderthal- en Engisschedels vergelijkende: ,/Als ik de hoogte des schedels, de ontwikkeling van het voor- hoofd en der wenkbrauwbogen buiten rekening laat, kan ik niet ontveinzen, dat ik tusschen den Neander- en den Engisschedel eene buitengewone gelijkenis bespeur, die vooral in het oog valt, als men beiden van boven beschouwt. De Engisschedel is een weinig smaller, daar de lengte tot de breedte staat als 10:7, terwijl deze verhouding bij den Neanderschedel 100 : 72 is, maar overigens zijn het dezelfde lijnen, dezelfde algemeene vorm. Neem ik nu in acht, dat vrouwenschedels gemiddeld kleiner zijn, dan mannenschedels, dat zij smaller en langer zijn, dat hun bovendeel een grooter overwicht over de ondervlakte heeft, dat hunne beenderen dunner, de spier- indruksels en wenkbrauwbogen steeds minder ontwikkeld zijn; � neem ik verder in acht, dat beide schedels in dezelfde streken gevonden zijn en dat bij het met hen meest verwante der levende rassen, de Australi�rs, dezelfde verschillen ten op- zichte van de ontwikkeling der wenkbrauwbogen, van het voorhoofd en de hoogte des schedels bestaan, dan kom ik tot het, hoewel nog vrij gewaagde, besluit, dat beide schedels tot een en hetzelfde oude ras behooren en dat de Neanderschedel zeker van eenen sterk gespierden, maar intellectueel weinig ontwikkelden man, de Engisschedel daarentegen wellicht van eene intelligente vrouw afkomstig is." De schedel van Eguisheim bestaat uit een menschelijk voor. hoofdsbeen en wandbeen, die v��r eenige jaren door Dr. Eau- del in het loss van de Kijnvallei te Eguisheim nabij Colmar gevonden zijn. Deze overblijfsels waren vergezeld van been- deren van het reuzenhert, den mammouth en den wisent of zoogenaamden aueros (Bisou europaeus). Hij komt in zijne

-ocr page 461-



		449

		kenmerken bijna volkomen met den Neanderthalschedel overeen , maar is nog veel minder gewelfd. De schedel van Florence is door Prof. Cocchi in den heuvel Olmo niet ver van Arezzo nabij Florence ontdekt. Hij lag op 15 meters diepte in eene laag zoetwatertnergel, die klaarblij� keiijk sedert hare vorming onaangeraakt was gebleven. Bo- ven den mergel waren verschillende andere grondlagen afge- zet, in een waarvan, 2 meters boven den schedel gelegen, men een olifantstand vond. Nabij den schedel lag een ruw be- werkt vuursteenen werktuig. De schedel van Florence wijkt van de vorigen zeer af; het voorhoofd schoon ook zeer huig . is breed en hoekig; hij komt nader aan het negerras, dan aan eenig ander levend ras. De schedel van Gibraltar, die waarschijnlijk ook tot de ar- chaeolithische periode behoort, nadert in zijne kenmerken tot dien der inboorlingen van van Diemensland, vooral wat de laag- heid aangaat; het neusgedeelte van het aangezicht is breed en convex, het sterk vooruitsteken van het middelste gedeelte van het aangezicht en de groote breedte en rondheid van de bo- venkaak geven dien schedel een eigenaardig en dierlijk karakter (The Quarterly Journal of Science, Jan. 1«65, blz. 178). 4 Onderkaken van Moulin-Quignon, van Arcy en van la Naulette. De onderkaak van Moulin-Quignon is door Boucher de Perthes zelf uit het onderste gedeelte van de diluviale laag, waarin hij de bekende vuursteenwerktuigeij vond, uitgegraven. Zij vertoont volgens Vogt ("Vorlesungen �ber den Menschen, II, blz. 58) in haren vorm veel zonder- lings. �De hoek , welken de opstijgende tak met den horizontalen maakt, is zeer open, de opstijgende tak zelf is zeer laag en breed, het gewrichtshoofdje ongewoon rond en de achterste rand iets naar binnen gebogen, op soortgelijke wijze als bij de buideldieren Bij nauwkeuriger vergelijking vond men al deze opvallende kenmerken bij enkele Europeesche onderkaken afzonderlijk voorhanden, nergens echter met elkander vereenigd, zooals bij de fossiele." 29

-ocr page 462-



		450

		De onderkaak van Arcy is door den heer de Vibraye in de grot van dien naam, die van la Naulette door den heer Edouard Dupont in de grot de la Naulette nabij Dinant gevonden. De bekende anthropoloog Broca heeft in een der zittingen van het palaeo-anthropologische congres te Parijs een merkwaardig vertoog over deze onderkaken gehouden, waaromtrent Ie Hou (1\'Horame fossile, 2i�me �dition, blz. 4-2) het volgende rae- dedeelt: �Deze beide onderkaken hebben vele kenmerken gemeen, vooral hare dikte, die al naar de punten 14 a 16 millime- ter bedraagt; hare kromming, die elliptisch is; hare geringe hoogte ter plaatse van de kin enz. De kaak van la Naulette kan dus niet beschouwd worden als een op zichzelf staand geval, vooral omdat andere kaakbeenderen er, in vele zoo niet in alle opzichten , eene merkwaardige overeenkomst mede hebben; de onderkaken van een chimpanzee, van la Naulette, van een Australi�r en van een hedendaagsch Europeaan naast elkan- der plaatsende, verkreeg Broca een treffende klimmende reeks, waarin de Australi�r en de inensch van la Naulette de mid- delste termen vormden, terwijl de Australi�r meer tot den blanke, de mensch van la Naulette meer tot den chimpanzee naderde. Daarna tot de fijnste osteologische kenmerken overgaande, stelde de hooggeleerde spreker de volgende overgangen vast: 1°. Bij den blanke nemen de drie achterste kiezen naar achteren toe regelmatig in volumen af¹); die van den Au- strali�r zijn onderling gelijk, terwijl zij van voren naar ach- teren merkbaar in � grootte toenemen bij den mensch van la Naulette en nog meer bij den chimpanzee. 1°. Het vooruitsteken van de kin, bij den blanke sterk aan- gegeven, neemt bij den Australi�r af, doet dit nog sterker bij den mensch van Arcy, terwijl de mensch van la Naulette in het geheel geen kin meer heeft, en de kaak bijna evenveel naar achteren terugwijkt als bij den chimpanzee.

		1) Wij hebbeu hier eene kleine \'wijziging in den tekst van Ie Hou gebracht , daar wij de beide voorste of valsche maaltanden ook tot de kiezen rekenen.

-ocr page 463-



		451

		3°. De betrekkelijke hoogte van de onderkaak neemt ia dezelfde richting af, terwijl hare betrekkelijke dikte integen- deei toeneemt van den blanke tot den aap, door dezelfde tus- schentermen gaande. 4°. Bij den blanke is de inwendige kinlijst ^l) sterk ont- wikkeld; aan de onderkaak van de grot van Arcy bestaat zij bijna niet meer, bij die van la Naulette wordt zij vervangen door «ene holte, die bij deu chirapanzee nog meer ontwikkeld is. 5°. De kromming van den tandboog is bij den blanke pa- rabolisch, bij den Australi�r worden beide takken evenwijdig , bij den mensch van la Naulette wordt de kromming van de derde kies af elliptisch, zoodat de vijfde kies dichter bij de as staat, dan de vierde, bij den aap sluit zich de ellips nog een weinig meer. Het is moeielijk niet getroffen te worden door het nauw- keurige karakter, dat deze schoone analyse draagt en langer te weigeren om te erkennen, dat de reeks streng doorgaat tot in de kleinste bijzonderheden, hoezeer de zeldzaamheid der menschelijke overblijfselen het veld der vergelijking ook moge beperken. In dit opzicht neemt de overtuigende mededeeling van de Broca eene waardige plaats in naast de meest beslis- sende waarnemingen van Huxley." Tot zoover Ie Hon. Nog in andere opzichten nadert de onderkaak van la Naulette tot die der apen; bij de tegen- woordige menschenrassen namelijk is de tandenrij onafgebroken en staan de kronen der tanden op gelijke hoogte; bij de apen steken de hoektanden boven de overige uit en bestaat er tus- schen de hoektanden en de eerste kiezen van de onderkaak eene soort tusschenruimte, waarin bij het sluiten van den bek de hoektanden van de bovenkaak worden opgenomen. Uit de plaatsing, vorm en betrekkelijke grootte der tandkassen van de onderkaak van la Naulette kan men opmaken, dat zij

		1) I�wundige kinlijst, spina menlalis interna of apophysis geniana. Soms wordt zij door 4 knobbeltjes vervangen (apophytes genianae, fransch: apophy- tes geni). 29*

-ocr page 464-



		452

		ook in deze beide kenmerken met die der apen overeenkwam eu daarenboven een geheel dierlijk prognathisrne vertoonde. Vogt verhaalde op zijne lezingen, te Rotterdam in den win- ter van 1868 gehouden, de volgende anecdote omtrent de ouderkaak van laNaulette. De heer Dupont heeft de gewoonte de fossiele overblijfselen van zoogdieren, die hij bij zijne on- derzoekingen vindt, ter soortbepaling op te zenden aan den hoogleeraar Lartet te Parijs, die eene Europeesche vennaard- heid heeft als zo�loog. De inenschelijke overblijfselen daaren- tegen zendt hij aan een even beroemd anthropoloog, de be- kende Pruner-Bey De ouderkaak van la Naulette nu werd door Dupout eerst aan den hoogleeraar Lartet gestuurd. Deze hield haar geruimeu tijd, bestudeerde haar nauwkeurig en stuurde haar eindelijk aan Dupont terug met de boodschap : z/Deze kaak behoort niet tot mijn departement, zend hem aan Pruner-Bey." Dupont deed zulks, doch weldra stuurde ook Pruner-Bey de kaak terug met het bericht: _;/Deze kaak behoort niet tot mijn departement, zend haar aan den heer Lartet " Bij een nader onderzoek, waaraan de geleerdste Belgische, Pran- sche en Zwitsersche ontleedkundigen deelnamen, bleek het dat Lartet gelijk had en erkende Pruner-Bey, dat zijne eerste opvatting eene dwaling was. Onder deze omstandigheden kunnen noch Lartet, noch Pruner-Bey zich hebben laten leiden door a priori opgevatte meeningen. Schedels vanLombrive en menschenbeenderen uit de grot van Eyzies. � In het hol van Lombrive in de Pransche Pyrene�n werden v��r weinige jaren menschenbeenderen uit het rendiertijdperk ontdekt. Zij waren o. a. vergezeld van beenderen van auerossen en rendieren en vau eene uitgestorven soort van het hondeu- geslacht, zoodat over hunnen ouderdom wel geen twijfel bestaan kan. Onder deze menschenbeenderen behoorden twee schedels, de een van een kind van ongeveer 9 jaar (het was juist bezig een hoektand en een kies te wisselen, toen het stierf); de ander heeft zoo teedere, bevallige vormen en zoo dunne been-

-ocr page 465-



		453

		deren, dat hij volgens Vogt wel aan eene vrouw behoord kan hebben; de tanden bewijzen, dat men ook in het rendier- tijdperk reeds met kiespijn geplaagd was. Vogt beoordeelt de schedels van Lombrive (Vorlesungen �ber den Menschen, II, blz. 169) als volgt !): //De vorm van de schedels van Lombrive is over het geheel een zeer edele. Het voorhoofd is hoog gewelfd en gaat bijna in rechte lijn, met nauwelijks zichtbare inbuiging der wenk- brauwbngen, in den neus over. Het toppunt des schedels ligt recht boven de gehooropening; � de welving is echter zoo gelijkmatig, dat dit toppunt nauwelijks met juistheid aan te wijzen is. De omtrek van het achterhoofd loopt van een boven de wandbeenknobbels gelegen punt af vrij steil naar beneden, zooals vooral bij den kindersqhedel duidelijk te zien is. Het achterhoofd zelf is een weinig blaasvormig opgezet. De slaap- groeve is slechts aan de voorzijde sterk ingedrukt, van achte- ren echter zeer vlak, ja bijna uitstekend; daarentegen loopt de slaaplinie ver naar boven in de hoogte. Het aangezichtsdeel van de schedels is zeer klein ^a), de tanden staan zoo recht, dat zonder twijfel de schedels van de meeste Duitsche vrouwen uit den tegenwoordigen tijd grooter prognathisme vertoonen dan deze. Van boven gezien, zijn de schedels kort, eivormig, van voren met bijna recht afgekorte voorhoofdsiijn, breed uitgebogen jukbogen en tamelijk breed; de grootste breedte valt ver voor de wandbeenknobbels ongeveer op het midden van de lengte." _vDe maat van den volwassen schedel komt met die van de Joden en Zigeuners overeen, die volgens Welcker\'s meting ongeveer dezelfde maat bezitten." _vBij de beschouwing van voren ziet men, dat de oogholten zeer diep liggen en dat haar bovendeel achter den dunnen rand eene bovenwaartsche welving vertoont, zoodat de boven- rand der oogholten bijna eenen snijdenden kant vormt. Tevens 1) Wanneer Vogt over eeu zoo ouden schedel eeu zoo gunstig oordeel velt , zal de juistheid van dat oordeel wel hoven allen twijfel verheven zijn. 2) Hoe grooter het aangezichtsgedeelte van een schedel in verhouding tot d» hersenpan is, des te dierlijker is die schedel ontwikkeld.

-ocr page 466-



		454

		zijn de oogholten meer breed dan hoog, en bijna duide- lijk vierhoekig, de wangkuilen diep ingedrukt, de neusholte smal en hoog, het voorhoofd vooral in het midden hoog, naar beide zijden sterk afnemend, zoodat de schedel er afgerond dakvormig, hoewel ook op gematigde wijze, uitziet. Hetzelfde is zichtbaar, als men den schedel van achteren beschouwt, hij heeft dan duidelijk eenen vijfhoekigen vorm, daar de tepelvormige uitsteeksels de onderste , de wandbeenknobbels de bovenste hoe- ken vormen en de pijlnaad eenen bijna scherpen kant vertoont." �Daar mij eene schedelcollectie, daartoe groot genoeg, ont- breekt, is het mij onmogelijk te bepalen, tot welk stamtype deze schedels het meeste naderen. In elk geval zijn zij zoo goed gevormd, dat zij eene eervolle plaats onder de overige volken van het Kaukasische ras \') innemen. Volgens eenen brief van Dr. Broca, die echter meer den eersten indruk dan een grondig onderzoek teruggaf, gelijken deze schedels het meest op die der Basken, die, zooals bekend is, nog heden dezelfde streek bewonen, waarin het hol ligt. Nu zijn echter juist deze Basken een der merkwaardigste volkeilanden, als men zich zoo mag uitdrukken, die ergens ter wereld voorkomen, in alle opzichten geheel verschillende van alle rondom hen wc� nende volkstammen; zij bezitten eene taal, die alleen met de Amerikaansche talen overeenkomst bezit ²). De Basken zijn een tot dusverre onverklaard raadsel, namelijk met geen mogelijkheid van Aziatische volken af te leiden." �In elk geval zou aldus de gelijkenis" (van de schedels van Lombrive met de Baskische), �als zij zich bevestigt, ons eert merkwaardigen blik doen slaan in de oudheid van dezen Bas- kischen stam, die met zijne uitnemende lichaamseigenschap- pen, zijne eigenaardige, van de Indogermaansche geheel ver- schillende taal, zich v��r jaarduizenden in hetzelfde hoekje der

		1) De schedels uit Zuid-Frankrijk uit de rendierperiode bchooren tot een Tou- Tanisch of Mongolo�disch ras, volgens Vogt zelf, in zijne lezingen te Rotterdam» in 1868. 2) Zie Album der natuur, 1870 blz. 71, 1873, blz. 338.

-ocr page 467-



		455

		aarde ophield, dat hij nog heden bewoont ^]). Bijna zou men zich afvragen, ot\' hier niet, in plaats van die zoo dikwijls gedroomde voorhistorische volksverhuizing van uit Azi� en Europa naar Amerika, integendeel eene volksverhuizing van ginds (Amerika) naar de golf van Biscaye ²) had plaats gegre- pen, wellicht met behulp van dat verbindingslid tusschen Elorida en ons vastland, dat heden onder den zeespiegel ver- zonken is, maar naar alle waarschijnlijkheid ten minste gedu- rende de miocenevorming nog bestond" ⁸). Tot zoover Vogt. � Broca denkt, dat de Basken afst;un- men van een Noord-Afrikaanschen stam, die zich over West- Europa verspreid zou hebben ten tijde, dat beide werelddeelen samenhingen op de plaats, waar zij thans door de straat van Gibraltar gescheiden worden. Zoo deze meening de juiste is, dan maken de schedels van Lombrive het waarschijnlijk, dat deze volksverhuizing plaats greep in het begin van het rendier- tijdperk en dat dus destijds Spanje en Marokko nog door eene landengte samenhingen. Hoogst belangrijk voor de kennis van het menschenras, dat in het rendiertijdperk Zuid-Frankrijk bevolkte, is het onder- zoek door Broca van een aanzienlijke hoeveelheid menschenbeen- deren, door Lartet fils in de grotte des Eyzies (Perigord) ge- vonden. Deze beenderen waren voor het meerendeel van drie individuen afkomstig. Er waren drie schedels bij, ��n van een grijsaard (deze was volledig), ��n van eene vrouw van mid- delbaren leeftijd en ��n van een volwassen man (de beide laatsten waren onvolledig). Hoewel van geen der individuen het geraamte volledig voorhanden was, kon men de beenderen, als men die van den romp en van de ledematen naar hun vorm, kleur en dichtheid verdeelde, tot drie groepen brengen, die volgens dezelfde kenmerken elk met een der drie schedels over- 1) Doch zich destijds veel noordelijker, tot in Belgi� toe , uitstrekte. 2) Of liever naar geheel West-Europa. 3) Volgens eeu later onderzoek van Broca door Vogt in zijne �Vorlcsungen iiber den Menschen" II bldz \'iih �een waar model van een grondig onderzoek", zijn de Basken ook in schedelvorm met de oorspronkelijke Amerikanen verwant.

-ocr page 468-



		456

		eenkwainen. Daarenboven vond men nog kleine stukjes van den schedel van een anderen volwassen man en enkele beenderen van een kind. Aan den linkerkant van het voorhoofdsbeen van de vrouw is een aan beide zijden puntig toeloopend gat, naar alle waarschijnlijkheid voortgebracht door een met veel kracht toegebrachten slag met een vuursteenbijl, die den dood ten gevolge had. Ook aan een der dijbeenen van den grijsaard zijn de sporen zichtbaar van een voormalige wond, waar- schijnlijk in een gevecht ontvangen. De menschen van Eyzies behoorden dus tot een volkstam van zeer woesten aard, want, zoo de wond van den grijsaard wellicht door een toeval op de jacht veroorzaakt kan zijn , die van de vrouw wijst duidelijk op de hand van een moordenaar. VVij zullen de resultaten van het onderzoek van Dr. Broca met diens eigen woorden mededeelen. Hij zegt (M�inoire sur les osseinents des Eyzies, Paris 1868, blz. 39) het volgende: //Wij vinden in het menschen ras van Eyzies eene merkwaar- dige vereeniging van hoogere en lagere kenmerken Het groote volumen der hersenen, de ontwikkeling van de streek van het voorhoofd . de schoone elliptische vorm van het voorste gedeelte van het profiel van den schedel, het orthognathisme van de bovenkaak, dat eene aanmerkelijke opening van den gelaatshoek van Camper tengevolge heeft, zijn ontwijfelbare kenmerken van hooge ontwikkeling, die men gewoon is slechts bij beschaaf - de rassen aan te treilen. Van den anderen kant zouden de groote breedte van het aangezicht, het prognathisme der tand- kassen en de enorme ontwikkeling der takken van de onder- kaak , de uitgestrektheid en ruwheid van de vasthechtings- vlakken der spieren en vooral van de kauwspieren, dadelijk doen denken aan een woest en onstuimig ras, zelfs als wij niet wisten, dat de vrouw door een slag met een bijl gedood is, en dat het dijbeen van den grijsaard sporen draagt van eene oude en ernstige wond. Merken wij nog de eeuvoudig- heid der schedelnaden en hun waarschijnlijk vroege verbeening op, die evenals bij de tegenwoordige lagere rassen, van voren naar achteren plaats gehad heeft; voegen wij er bij, dat de

-ocr page 469-



		457

		athletische bouw der beenderen en vooral het sterk uitsteken van de ruwe lijn van het dijbeen getuigen van groote ontwik- keling der spierkracht; herinneren wij ons eindelijk, dat drie kenmerken, � de zeer groote breedte der takken van de on- derkaak, de kromming, die het ellebeen, waarvan de groote sikkel- vormige holte zeer ondiep is, ouder het kroonvormige uitsteeksel vertoont en vooral de afgeplatte vorm der scheenbeendereu, � min of meer duidelijk aapachtige kenmerken zijn; en wij zullen 200 het volledige beeld voor ons hebben van een ras, dat door eenige van zijne kenmerkeu de hoogste en edelste trappen van menschelijke morphologie bereikte en dat door andere trek- ken afdaalde zelfs beneden de laagst ontwikkelde menschen- typen van het tegenwoordige tijdvak." �Deze tegenstelling schijnt op het eerste gezicht een paradox ; en is het echter niet de anatomische bevestiging van hetgeen de ontdekkingen van de Heeren Lartet (den vader) en Christy ons reeds geleerd hebben omtrent het leven en de zeden der holbewoners van P�rigord? De menschen, die, in het quater- naire tijdvak, de inwijders van den vooruitgang en de voor- loopers der beschaving waren, die de opmerkelijke kunstvlijt en de verwonderlijke kunsten schiepen, waarvan wij heden de voortbrengselen bewonderen, moesten noodzakelijk nevens het verstand, dat uitvindt en volkomener maakt, ook de physische kracht en de gewoonten van oorlog en jacht bezitten, die des- tijds alleen voedsel en veiligheid konden verschaffen. Heden, met onze machtige metalen, met onze vreeselijke wapenen, met onzen sinds lang ontgonnen grond, met al de hulpbron- nen, die ons landbouw en koophandel opleveren, kunnen wij rustig het leven der beschaafden leiden; maar toen onmetelijke wouden, die de vuursteenbijl niet kon omhouwen, het grootste deel van den bodem bedekten; toen bij gebrek van landbouw, de jacht alleen den mensch kon voeden; toen de zelfverdedi* ging een voortdurenden kamp tegen dieren als den mammouth «ischte en toen eindelijk het jachtgebied, eenig middel van bestaan van den stam, nog zonder ophouden moest verdedigd worden tegen de overweldiging en de aanvallen van naburige

-ocr page 470-



		458

		stammen, moest men, op straffe van uitgeroeid te worden, zich schikken naar de omstandigheden, te midden waarvan men leefde, en het woeste leven van wilden leiden. De bewo- ners van het hol van Eyzies waren dus wilden, zooals al de menschen van hunnen tijd, en wij verwonderen ons niet, dat deze voorwaarden van hun bestaan diepe sporen op hunne ge- raamten hebben achtergelaten. Maar deze wilden waren ver- standig en volmaakbaar, en, terwijl zij hun strijd tegen de natuur en tegen den mensch zelven voortzetten, wisten zij zich vrijen tijd genoeg te verschaffen om hunne kennis te vermeer- deren, hun kunstvlijt te ontwikkelen, en, nog meer, om zich te verheffen tot de beoefening der schoone kunsten. Zulk een kostelijke aanleg, zeldzaam in alle tijden, maar waarlijk bui- tengewoon, als men den tijd in aanmerking neemt, waarop hij zich openbaarde, kon slechts ontluiken, dank zij eene schoone organisatie der hersenen, waarvan wij de morpholo- gische uitdrukking op de schedels van het ras van Eyzies te- rugvinden." _vWat is er geworden van dat zoo opmerkelijke ras, dat in het verre verleden schittert als een lichtpunt te midden der duisternis ? Heeft het, onder het beoefenen der kunsten, die het leven veraangenamen en de zeden verzachten, een deel ver- loren van de krijgshafte energie, die het alleen kon verdedigen tegen de woeste aanvallen der omringende wilden, en is het gevallen evenals die voorloopers, die v��r hun tijd gekomen, verdwijnen en versmoord worden door het ongunstige midden, waarin zij getracht hebben een vooruitgang in te voeren, waar- voor het nog niet rijp was? Of wel, is het, dien onvermij- delijken strijd overlevende, waarin zijne beschaving te gronde ging, slechts aan de uitroeiing ontsnapt om terug te vallen in de algemeene barbaarschheid en vervolgens op den langen duur, onder de ge�soleerde of gecombineerde werking van kruisingen, sociale verandering en algemeene vervorming van fauna en klimaat, de anatomische kenmerken te verliezen, waardoor het zich vroeger onderscheidde? Het is te hopen, dat latere ontdekkingen nieuwe feiten zullen aan het licht

-ocr page 471-



		459

		brengen, die ons in staat zullen stellen deze belangrijke- vragen op te lossen; maar tot dus verre kunnen wij slechts ��ne zaak constateeren, dat is, dat het ras van Eyzies geheel verschilt van alle oudere of nieuwere menschenrassen, die tot dusverre bekend zijn." Besluit. Uit deze anatomische onderzoekingeu kan men afleiden, dat gedurende de archaeolithische periode verschillende menschenrassen geleefd hebben, waarvan er een in zijne phy- sische kenmerken tot de Nieuw-Hollanders en inboorlingen van van Diemensland naderde, doch in verschillende opzichten nog dierlijker ontwikkeld was. Een tweede ras, in het tegen- woordige Itali�, geleek meer op den negerstam. In het zuiden Van Belgi� leefde een ras, waarvan de onderkaken dierlijker ontwikkeld waren, dan bij eenigen thans levenden stam. In het zuiden van Frankrijk woonde gedurende de rendier-periode eeu zeer merkwaardig ras met goed ontwikkelden schedel, doch waarvan de onderste ledematen dierlijker ontwikkeld waren dan die van eenig thans levend ras. Het bestaan van zoovele rassen naast elkander in een zoo vroeg tijdperk levert het bewijs, dat de mensch destijds reeds lang moet hebben bestaan en de oudste overblijfselen, die wij van hem kennen, nog betrekkelijk jong zijn. Immers, wanneer men aanneemt, dat de menschenrassen allen afkomstig zijn uit ��nen oorspronkelijken stam, dan moet er veel tijd vervlogen zijn, eer zich zoo verschillende rassen uit dien stam hadden kunnen ontwikkelen als de mensch van het Neanderthal en die van Lombrive! Door de in het diluvium gevonden menschelijke overblijfse- len is volkomen bewezen, dat de oorspronkelijke menschen wat hun lichaam aangaat, niet alleen niet volkomener waren dan wij, maar in vele kenmerken meer tot het dier naderden.

-ocr page 472-

-ocr page 473-



		ZEVENDE AFDE�LINO. DE AFSTAMMING VAN DEN MENSCH.

-ocr page 474-

-ocr page 475-



		EERSTE HOOFDSTUK.

		ALUEMEENE BESCHOUWINGEN.

		Wanneer men de theorie van Darwin omtrent het ontstaan der plant- en diervormen aanneemt en derhalve gelooft, dat alle thans bestaande dier- en plantsoorten gewijzigde afstammelingen zijn van uitgestorven lager georganiseerde soorten, dan hangt de quaestie, of ook de mensch een gewijzigde afstammeling van een lager georganiseerde soort is, alleen af van de plaats, die men aan den mensch in de natuur toekent. Beschouwt men den mensch eenvoudig als een dier, dat zich slechts door den ontwikkelingsgraad zijner vermogens, maar niet door den aard daarvan, dat zich derhalve slechts quantitatief en geenszins qualitatief van de overige dieren onderscheidt, dan vloeit daar- uit direct en onwedersprekelijk voort, dat de theorie van Dar- win ook op hem toepasselijk moet zijn. Immers men heeft dan het syllogisme: Alle dieren zijn gewijzigde afstammelingen van lager geor- ganiseerde diersoorten : De mensch is een dier; Derhalve is de mensch een gewijzigde afstammeling van een lager georganiseerde diersoort. Tot welke orde in dit geval de diersoort behoorde, waarvan de mensch een gewijzigde afstammeling zijn zou, daaromtrent laat het vergelijkend anatomisch onderzoek geen twijfel over. Uit het door Ferri�re gegeven overzicht van Huxley\'s werk

-ocr page 476-



		464

		over de plaats van den uiensch in de natuur, blijkt zonneklaar, hoe nauw de vierhandige zoogdieren, vooral de anthropomorphe apen, wat het maaksel van hun lichaam aangaat, met den mensch verwant zijn, en uit een Darwinistisch standpunt kan derhalve geenszins betwijfeld worden, dat de uitgestorven diersoort, waarvan de mensch de gewijzigde afstammeling is, tot de Orde der Vierhandige Zoogdieren of Apen behoorde, en dat de I Mensch, de Gorilla , de Chiinpanzee en de Orang divergeerende ¹ takken zijn van eenzelfden oorspronkelijken stam. Daar het hoofdbezwaar tegen de toepassing der theorie van Darwiu op den mensch derhalve gelegen is in de stelling, dat de menschelijke vermogens in hun aard, derhalve qualitatief, van die der dieren verschillen, en wanneer deze stelling we�r- legd wordt, niet betwijfeld worden kan, dat de theorie van Darwin, wanneer zij voor de overige dieren doorgaat, ook voor den mensch doorgaan moet, zoo rijst de vraag: op welke gronden rust de stelling, dat de menschelijke vermogens i» hun aard (qualitatief) van die der dieren verschillen? Het antwoord hierop is, dat deze stelling op de vier vol- gende overwegingen rust: 1. De mensch is een zelfbewust wezen, de dieren niet. 2. De mensch bezit verstand (denkt), de dieren niet. 8. De mensch bezit zedelijk gevoel, de dieren niet. 4. De mensch bezit godsdienstig gevoel, de dieren niet. Wij zullen aan elk dezer vier punten een afzonderlijk hoofd- stuk wijden.

-ocr page 477-



		TWEEDE HOOFDSTUK. DE ZELFBEWUSTHEID.

		De organische wereld wordt in twee hoofdgroepen verdeeld, planten en dieren. Terwijl de levensverrichtingen der planten tot voeding en voortplanting beperkt zijn, bezitten de dieren daarenboven gevoel en het vermogen om zich willekeurig te bewegen. Omtrent deze punten bestaat onder de geleerden geen verschil van meening. Wat is gevoel? Het is het tot bewustzijn komen van uit- wendige prikkels. Het dier bezit gevoel, beteekent dus: het dier bezit het vermogen uitwendige prikkels waar te nemen, of: bij het dier komen uitwendige prikkels tot bewustzijn. Hieruit vloeit echter voort, dat wanneer men aan de dieren gevoel toekent, daarin opgesloten ligt, dat zij bewustzijn, met andere woorden zelfbewustheid bezitten. Prof. Harting l) geeft dan ook terecht van de dieren de volgende definitie: onder dieren verstaat men alle levende bewerktuigde wezens, die zelfbewustheid bezitten. Nu zal ongetwijfeld, naarmate men de ladder van het die- renrijk afdaalt, deze zelfbewustheid niet overal evenzeer ont- wikkeld zijn. Dit zijn echter allen verschillen in graad, in quantiteit. Het toekennen aan de dieren van het vermogen om zich

		1) Leerboek vim de Grondbeginselen der Dierkunde in haar geheelen omvang, Deel I, blz. 3. 30

-ocr page 478-



		466

		willekeurig te bewegen sluit in zich, dat de dieren een uril be- zitten. Een wil is echter ondenkbaar zonder bewustzijn. Besluit. � Ook de dieren bezitten zelfbewustheid, hoewel minder volkomen ontwikkeld, dan bij den mensch. De zelf- bewustheid vormt derhalve geen absoluut, qualitatief verschil tusschen den mensch en de overige dieren, doch is slechts bij den mensch meer ontwikkeld dan bij deze laatste. De ont- wikkeling van elk kind, van zijne geboorte tot volwassen leef- tiid, toont ons, hoe een wezen, dat bijna alle bewustzijn mist, zich door trapsgewijze en onmerkbare overgangen tot een vol- komen zelfbewust wezen kan ontwikkelen. Van een Darwi- nistisch standpunt moet men aannemen, dat hier de voormalige ontwikkelingsgang van de soort zich afspiegelt in de tegenwoor- dige ontwikkeling van het individu.

-ocr page 479-



		DERDE HOOFDSTUK. VEBSTAND EN INSTINCT.

		De stelling, dat de mensch door verstand, maar het dier enkel en alleen door zijn instinct geleid wordt, is volkomen onhoudbaar. De mensch bezit even goed als de overige die- ren instinct, en vele dieren geven somtijds blijken, dat zij verstandelijke vermogens bezitten, schoon zij meestal alleen aan hun instinct gehoorzamen. Om deze stelling te bewijzen , is het noodig eerst duidelijk uiteen te zetten, welk verschil er tusschen instinct en verstand bestaat. Instinct is het gevoel, dat de dieren aandrijft, zonder over- leg of nadenken de middelen aan te wenden, die leiden tot een hun onbekend, maar voor hen nuttig doel. Zoo bouwen b. v. de bijen hare cellen in den vorm van een zeshoekig prisma, dat van boven en van onderen door drie vlakken, die den vorm van een ruit hebben, wordt afgesloten. Met behulp van de hoogere meetkunde is bewijsbaar, dat deze vorm juist die is, welke de minste opoffering van tijd en moeite vordert. Het is echter niet aan te nemen, dat de bijen zooveel begrip van hoogere meetkunde hebben, dat zij dit weten. Zonder overleg of nadenken drijft haar instinct haar echter dien meest doelmatigen vorm aan hare cellen te geven. Het instinct is bij alle individuen van dezelfde soort en dezelfde sekse gelijk. Reeds het pasgeboren dier bezit dit instinct. 80*

-ocr page 480-



		468

		Het verstand echter is het vermogen door nadenken, overleg of redeneering de middelen te vinden, die leiden tot een be- kend doel. Zuig ik b. v. aan een hevel, dan wensch ik dien daardoor met vocht te vullen, en oin dit doel te bereiken wend ik het middel aan, dat nadenken en ondervinding mij als het geschiktste doen kennen; dit is eene handeling, die op verstand berust. Zuigt daarentegen een pasgeboren kind voor de eerste maal aan de borst der moeder, dan wendt het een middel aan, dat leidt tot een voor hem nuttig doel, het verkrijgen van melk voor zijne voeding. Het kind is zich echter niet bewust van het doel, waartoe zijn handeling leidt. Noch nadenken , noch ondervinding kunnen het aanleiding geven tot de meening, dat zuigen het geschiktste middel is om voedsel (melk) te bekomen ; zuigende verricht het kind derhalve eene handeling, die alleen op instinct berust. Hierdoor is reeds het bestaan van instinct bij den menscli bewezen. Een pasgeboren kind handelt alleen volgens zijn instinct, daar zijne verstandelijke vermogens nog niet tot ont- wikkeling gekomen zijn en het nog niet in de gelegenheid geweest is waarnemingen te doen. Elke redeneering toch gaat oorspronkelijk van eene zelf gedane of door anderen medege- deelde waarneming uit. Naarmate het kind grooter wordt, wordt ook zijn verstand allengs rijper en worden meer waarnemingen, door hemzelvin gedaan of door anderen aan hem medegedeeld, in zijn geheu- gen geprent; met andere woorden: zijn kennis vermeerdert en kennis is de grondslag, waarop elke redeneering rust. Eindelijk verkrijgt zijn verstand het oppergezag over zijn instinct, dat in dezelfde mate afneemt als het eerste krachtiger wordt. Evenals bij den mensch instinct voorkomt, vinden wij bij de dieren verstandelijke vermogens. In verschillende boeken kan men daarvoor een overvloed van bewijzen vinden !). Hier

		1) Onder anderen in Brehin\'s �Illustr. Thierleben", welk beroemd «erk, om zoo te zeggen, ��u doorloopend getuigschrift van het verstand der dieren is.

-ocr page 481-



		469

		zij een enkel voldoende. Rengger \'), die bekend staat als een hoogst nauwkeurig waarnemer en langen tijd Zuid-Amerikaansche apen in getemden staat waarnam, verhaalt, dat zijne apen, toen hij hun voor de eerste maal eieren gaf, die stuk wierpen en daardoor veel van den inhoud verloren; later sloegen zij ze voorzichtig met het eene einde tegen het eene of andere harde lichaam, en pelden ze met de vingers af. Hun instinct leerde hun dit niet, anders zouden zij het reeds de eerste maal ge- daan hebben, maar wij hebben hier blijkbaar eene op nadenken en overleg berustende handeling, gegrond op de waarneming dat zij, de eieren stuk werpende, veel van den inhoud verlo- ren; hun doel was dit verlies te voorkomen en nadenken gaf hun een daartoe geschikt middel aan de band. Dit openen der eieren zou wellicht nog door nabootsing verklaard kunnen worden. Dit is echter onmogelijk bij de volgende feiten. Rengger verhaalt, dat zijne apen, na zich eens met een scherp werktuig gesneden te hebben, dit nooit meer aanraakten zonder de grootste voorzichtigheid te gebrui- ken. Dikwijls werden zij op in papier gewikkelde klontjes suiker onthaald. Eens deed Rengger een levende wesp in het papier, waardoor zij gestoken werden; naderhand hielden zij het papier, v��rdat zij het openden, altijd eerst aan het oor, om te hooren o� er eenige beweging in was. Niemand, die ooit het droomen van honden waargenomen heeft, zal aan deze dieren geheugen en verbeeldingskracht kunnen ontzeggen. Even gemakkelijk is aan te toonen, dat de dieren opmerkzaamheid en zucht tot nabootsing vertoonen. Niet alleen apen en honden, maar ook olifanten, paarden en vele andere dieren geven onmiskenbare blijken van verstandelijke vermogens. Besluit. De mensch bezit even goed als de overige dieren instinct, en ook de dieren bezitten verstandelijke vermogens, schoon zij meestal aan het instinct gehoorzamen. De verstandelijke vermogens vormen derhalve geen absoluut

		1) Aangehaald bij Darwin, �Afstamming van den Mensch", Dl. I, Hz. 66.

-ocr page 482-



		470

		(qualitatief) verschil tusschen mensch en dier. De verstande, lijke vermogens van den mensch verschillen niet in hun aard, maar slechts in den graad hunner ontwikkeling van die van het dier. Het verschil is eenvoudig een verschil in hoeveel* heid (quantitatief). De ontwikkeling van elk kind van zijne gehoorte tot volwassen leeftijd, toont ons, hoe een wezen, dat alleen door het instinct geregeerd wordt, zich door trapsge- wijze en onmerkbare overgangen tot een denkend, volkomen redelijk wezen ontwikkelen kan. Van een Darwinistisch stand- punt moet men aannemen, dat hier de voormalige ontwikke- lingsgang van de soort zich afspiegelt in die van het individu. Nog Geoffroy St. Hilaire grondde zijn Menschenrijk op het verstand van den mensch in tegenoverstelling van het instinct van het dier. Deze stelling is echter zoo onhoudbaar geble- ken, dat Quatrefages en de weinige andere natuurkundigen, die nog een afzonderlijk menschenrijk aannemen, op dit punt volkomen hebben toegegeven en het beweerde qualitatieve ver- schil tusschen mensch en dier nog alleen zoeken in het zede- lijk en godsdienstig gevoel.

-ocr page 483-



		VIERDE HOOFDSTUK. HET ZEDELIJK GEVOEL.

		Darwin zegt in zijne �Afstamming van den Mensch" het volkomen eens te zijn met die schrijvers, welke beweren, dat, van alle verschillen tusschen mensch en dier, het zedelijk gevoel of het geweten verreweg het grootste is. Geen dier bezit, voor zoover wij weten, eigenlijk gezegd zedelijk gevoel; de mensch is, zegt men, het eenige aardsche wezen, dat daar- mede begaafd is; hij is een zedelijk dier. Het gaat echter niet aan met zekerheid te beweren, dat onder de hoogere dieren geene zijn, die een spoor van zedelijk gevoel vertoonen; dieren handelen soms zoo, dat wij bij men- schen die handelingen aan zedelijk gevoel zouden toeschrijven; wij kennen de oorzaken niet, die hen tot die handelingen aandrijven, daar wij niet met hen in gedachtewisseling daar- over kunnen treden; ieder, die echter gezien heeft, hoe b. v. sommige honden zich gedragen, wanneer zij zich bewust zijn verkeerd gehandeld te hebben, (b. v. weggeloopen zijn, wan- neer zij t\'huis hadden moeten blijven, of onzindelijk geweest zijn, of als een jachthond het wild opgejaagd eu nagezeten heeft, waarvoor het zijn plicht geweest was (vergeef die uit- drukking, lezer!) te blijven staan zal toegeven, dat men niet stoutweg ontkennen kan, dat zulk een hond een soort van geweten be/.it. Ja maar, hoor ik iemand zeggen, dat is alleen het gevolg van dressuur. Jonge honden bezitten geen spoor daarvan.

-ocr page 484-



		472

		Hiertegen valt echter in te brengen, dat onze jonge pasgebo- ren kinderen ook geen spoor van zedelijk gevoel bezitten en zulks eerst door opvoeding verkrijgen. Elk mensch levert ons in zijn ontwikkeling van zuigeling tot man of vrouw een voorbeeld, hoe een wezen, dat geen spoor van zedelijk gevoel bezit, zich tot een zedelijk wezen ontwikkelen kan. Hoezeer de ui- tingen van het zedelijk gevoel van de opvoeding afhankelijk zijn, blijkt daaruit, dat er wilden bestaan, die hun ouders, wanneer zij oud en ziekelijk zijn, levend begraven en het zeer onzedelijk zouden vinden, wanneer een zoon dien kinderplicht niet volbracht (zie blz. 361). Hoezeer het zedelijk gevoel nog in de laatste eeuwen in Europa vooruitgegaan is, blijkt daaruit, dat het verbranden van joden, ketters en zoogenaamde heksen nog v��r weinige eeuwen voor bij uitstek zedelijk gold, en zeker het zedelijk gevoel van slechts zeer enkelen , zoo van iemand, beleedigde. Ja maar, hoor ik weder zeggen, het zedelijk gevoel kan bij wilden en minder beschaafden in verkeerde richting ont- wikkeld zijn, kan bij zuigelingen zelfs volkomen schijnen te ontbreken, dit neemt echter niet weg, dat de kiem ervan bij den zuigeling en wilde aanwezig moet zijn, daar het zich anders, noch in goede, noch zelfs in verkeerde richting zou kunnen ontwikkelen. Was echter de kiem van het zedelijk gevoel den mensch ingeschapen, dan zou het een aangeboren begrip moeten zijn en de beroemde philosoof Locke heeft reeds v��r 200 jaren bewezen, dat het bestaan van aangeboren begrippen onaanne- melijk is. Men kan zich hier niet beroepen op het instinct der dieren; want al valt niet te ontkennen, dat dit thans erfelijk is (even goed als bijzonderheden van maaksel), zoo is men toch gedwongen aan te nemen, dat het door de voorou- ders der soort langzamerhand door ervaring en teeltkeus (daar de individuen, wier instinct het best ontwikkeld was, den besten kans hadden om te blijven leven en nakomelingen na te laten, die hun aanleg erfden) ontstaan is. Een aan- geboren begrip, in den zin, waarin ik deze uitdrukking

-ocr page 485-



		473

		gebruik \'), onderscheidt zich van erfelijken aauleg daarin, dat het ingeschapen en derhalve reeds bij de oudste voorouders der soort aanwezig geweest zou moeten zijn. Dit nu is in volkomen strijd met het gronddenkbeeld van Darwins theorie, daar dan de zes of zeven (of waarschijnlijk nog minder) pro- totypen, waarvan alle georganiseerde wezens afstammen, alle instincten van alle tegenwoordig levende dieren zouden moeten bezeten hebben, hetgeen onmogelijk is, daar de instincten van twee verschillende diersoorten elkander zeer dikwijls uitsluiten, en volkomen tegenstrijdig met elkander zijn, en daar de eerste organismen m. i. noodwendig van plantaardige natuur geweest moeten zijn ²), hetgeen elk denkbeeld van instinct uitsluit. Daarenboven moeten de tegenstanders van de toepassing van Darwins theorie op den mensch zich wel wachten het zedelijk gevoel met een instinct gelijk te stellen. De dieren toch bezitten ook instincten, zoodat dan het beweerde abso- lute (qualitatieve) verschil in vermogens tusschen mensch en dier in dit opzicht niet bestaan zou. Welke is de grondslag, waarop het zedelijk gevoel berust? Het is vooral medegevoel (sympathie, d. i. zoowel medelijden als het sympathiseeren met het geluk van anderen). Dit me- degevoel brengt ons, als het in de hoogste mate ontwikkeld is, tot een standpunt, waarop wij het geluk van anderen even sterk wenschen als dat van onszelven en hun lijden even- zeer bejammeren als dat van onszelven, en voert ons zoo van zelve tot den gulden regel: Doe aan anderen , wat gij wilt, dat u geschiedt. Van het medegevoel vinden wij\'echter zeer duidelijke sporen

		1) Dit is een begrip, niet {door erfelijkheid) aan het individu, maar aan de soort, nis zoodanig, aangeboren. 2) Planten (behalve de zwammen) onderscheiden zich toch van dieren vooral ook daardoor, dat zij zelve organische stof uit anorganische kunnen bereiden , terwijl de dieren zich slechts met organische stoffen knunen voeden. De eerste organismen moesten noodwendig bij hun groei organische stof uit anorganische vormen en moeten derhalve meer van plantaardige, dan van dierlijke natuur geweest zijn.

-ocr page 486-



		474

		bij de gezellig levende (of sociale) dieren. Deze scheppen toch behagen in het gezelschap van andere dieren van dezelfde soort (of ten minste van dezelfde vereeniging), waarschuwen elkander voor gevaar en helpen elkander op vele wijzen. De eerste sporen van het zedelijk gevoel vinden wij dus in de instincten der gezellig levende dieren, de zoogenaamde sociale instincten. Dat deze zich bij den mensch tot bewust zedelijk gevoel kunnen verheffen, is een gevolg van de hoogere ont- wikkeling van de verstandelijke vermogens van den mensch en van de omstandigheid, dat zijne indrukken van verleden gebeurtenissen en handelingen uiterst levendig zijn. Zoo de dieren derhalve eigenlijk gezegd zedelijk gevoel mis- sen, bewijst zulks niet, dat de aard hunner vermogens van dien der raenschelijke vermogens verschilt, maar alleen, dat de mensch het eenige dier is, wiens verstandelijke vermogens zich zoo hoog ontwikkeld hebben, dat uit de sociale instincten bewust zedelijk gevoel geboren kon worden. Besluit. Het zedelijk gevoel vormt geen absoluut (qualita- tief) verschil, maar alleen een verschil in hoegrootheid (quantiteit) tusschen mensch en dier, daar wij ook bij vele dieren den eersten grondslag van alle zedelijkheid (de sociale instinc- ten) aantreffen. De ontwikkeling van elk kind, van zijne ge- boorte tot volwassen leeftijd, toont ons, hoe een wezen.dat alle zedelijk gevoel mist, zich door trapsgewijze en onmerkbare overgangen tot een zedelijk wezen kan ontwikkelen. Van een Darwinistisch standpunt moet men aannemen , dat hier de voor* malige ontwikkelingsgang van de soort zich afspiegelt in de tegenwoordige ontwikkeling van het individu ^l).

		1) De kortheid, waartoe ik mij in dit werkje gedwongen zie, noodzaakt mij, zoo beknopt mogelijk te zijn en mij in dit en het volgende hoofdstuk tot het volstrekt noodzakelijke te bepalen. Uitvoeriger kan men het vraagstuk besproken vinden in de Ncdcrlandsche vertaling van Darwin\'s �Afstamming van den Mensch" en mijne aanteekeningen op dit werk.

-ocr page 487-



		VIJFDE HOOFDSTUK. HET GODSDFENSTIO UEVOEL.

		Daar geene (der soort) aangeboren begrippen bestaan, kan ook het godsdienstig gevoel niet oorspronkelijk der menschheid aangeboren zijn. Een zuigeling vertoont geen spoor van gods- dienstig gevoel; niemand zal daarom beweren, dat de verino- gens van een zuigeling in hun aard (qualitatief) van die van een volwassen man verschillen. Zeer vele inenschen zijn bij- geloovig, bij de dieren vindt men, volgens de gewone meening, geen bijgeloof; niemand zal hieruit afleiden, dat de vermogens van mensch en dier in aard (qualitatief) verschillen. Evenmin gaat het op, het bewijs daarvan uit het godsdienstig\'ge- voel (of uit het volslagen ongeloof van vele zeer ontwikkelde menschen) te putten. Bestaat er bij de dieren echter werkelijk geen spoor van bijgeloof? Er is reden om dit te betwijfelen. Zoo merkt C. Vogt (�Vorlesungen �ber den Menschen", 1863, Bd. I, blz. 294) op: �De hond is klaarblijkelijk even bang voor spoken, als de Bretagner of de Bask; elk verschijnsel, dat hem treft, en waarover zijn neus hem geen goede inlichtingen kan geven, brengt zelfs den moedigsten hond tot uitingen van de meest onzinnige vrees. Ik ken een boschje, waarin zich volgens de overtuiging der boeren des nachts een vurige man ophield; als bewijs van het bestaan van dit vuurspook voerden zij aan, dat de honden in dat boschje \'s nachts bang waren, en dat men honden, die daarin \'s nachts eenmaal geweest waren, zelfs

-ocr page 488-



		476

		door slagen er niet meer toe kon krijgen, om derwaarts terug te keeren. Het spook, in welks nabijheid een overigens moe- dige hond zich niet dorst wagen, zelfs al ging zijn meester, mijn vader, met hem mede, was een witte, rottende boom- stronk, die \'s nachts een lichtschijn van zich gaf. De vrees voor het bovennatuurlijke, voor het onbekende is de kiem der godsdienstige voorstellingen; zij is bij onze intelligente huis- dieren, den hond en het paard, in hooge mate ontwikkeld. De kiem van deze voorstellingen wordt, evenals die van zoo vele andere, slechts bij den mensch verder uitgewerkt tot een stelsel, tot een geloof." Niet alleen echter vinden wij bij sommige dieren de kiem van godsdienstige voorstellingen, maar wij vinden ook bij som- mige menschen een volslagen gemis daarvan. Niet alleen kan men als voorbeeld daarvan de aanhangers van verschillende philosophische stelsels (b. v. het materialisme, positivisme, atheisme, pantheisme) aanhalen, maar er schijnen werkelijk o. a. in Afrika en Australi� eenige zeer laag ontwikkelde stammen te be- staan, die elke voorstelling van het bestaan van een of meer goden missen. Men heeft dikwijls de zonderlingste redenee- ringen gemaakt om het tegendeel te bewijzen, waaruit het ge- niis van goede argumenten blijkt. Zoo zegt Kolben (aange- haald in sir John Lubbock\'s werk VHomme avant l\'histoire (Fransche vertaling, blz. 343) eerst, dat de Hottentotten �volstrekt geen bepaalden godsdienst" (aucun culte consiitu�) hadden. De oudste schrijvers beschouwden, wel is waar, sommige hunner dansen als godsdienstige plechtigheden, maar deze ziens- wijze werd formeel tegengesproken door de inboorlingen zelven, hetgeen Kolben niet verhindert om ons te verzekeren, ,/dat het godsdienstige plechtigheden waren, wat de Hottentotten er ook van zeiden" (que c�taient des actes religieux, quoiquen disent les Hottentots). Aan het Boeddhisme, tot welk geloof een derde gedeelte van het menschdom behoort, is het denk- beeld van een goddelijk wezen, dat de wereld en alles, wat daarin is, geschapen heeft en alleen aanbiddingswaardig is, zoo volkomen vreemd, dat de opperpriester Zarabodura in Ava

-ocr page 489-



		477

		in eene verhandeling, welke voor een katholiek bisschop be~ stemd was, deze leer uitdrukkelijk voor eene ketterij verklaarde. Dat de dieren waarschijnlijk geen ontwikkeld godsdienstig gevoel hebben, bewijst geenszins, dat dit gevoel slechts aan den mensch ingeschapen werd, maar alleen, dat de dieren zich nog niet verheven hebben tot dien trap van ontwikkeling, waarop zich bij den mensch godsdienstige voorstellingen be- giunen te vertoonen. Besluit. Niet alle menschen bezitten godsdienstig geloof,] enkele dieren daarentegen bezitten de kiem daarvan. Het godsdienstig gevoel vormt derhalve geen absoluut (qualitatief) verschil, maar alleen een verschil in hoegrootheid (quantiteit) tusschen mensch en dier. De ontwikkeling van elk kind, van zijne geboorte tot volwassen leeftijd, toont ons, hoe een wezen, dat alle godsdienstig gevoel mist, zich door trapsgewijze en onmerkbare overgangen tot een godsdienstig wezen ontwikkc- len kan. Van een Darwinistisch standpunt moet men aanne- men, dat hier de voormalige ontwikkelingsgang van de soort zich afspiegelt in de tegenwoordige ontwikkeling van het individu.

-ocr page 490-



		ZESDE HOOFDSTUK. DE STAMBOOM VAN DEN MEN SC II.

		Het hoofdbezwaar tegen de toepassing van de theorie van Darwin op den mensch ligt, gelijk wij blz. 464 opmerkten, in de stelling, dat de menschelijke vermogens in hun aard en jderhalve qualitatief van die der dieren verschillen. Deze stelling rust, gelijk wij ter aangehaalde plaats zeiden, op de vier volgende overwegingen: 1. De mensch is een zelfbewust wezen, de dieren niet. 2. De mensch bezit verstand {denkt), de dieren niet. 3. De mensch bezit zedelijk gevoel, de dieren niet. 4. De mensch bezit godsdienstig gevoel, de dieren niet. In de voorgaande hoofdstukken is bewezen, dat de beide eerste overwegingen allen grond missen en dat de beide laatste, hoewel zij wellicht eenige waarheid bevatten, echter geen ab- soluut verschil tusschen mensch en dier vormen. Hieruit vloeit voort, dat de stelling, dat de menschelijke vermogens in hun aard en derhalve qualitatief van die der dieren verschillen, valsch is. Wij hebben in Hoofdstuk I, blz. 463, bewezen, dat, wan- neer deze stelling onjuist blijkt te zijn, niet betwijfeld kan worden, dat de theorie van Darwin, wanneer zij voor de overige dieren doorgaat, ook voor den mensch doorgaan moet. De mensch gelijkt in zijn maaksel zoozeer op de overige dieren, dat omgekeerd, wanneer men tot het resultaat kwam, dat de theorie van Darwin op hem niet toepasselijk was, daar-

-ocr page 491-



		479

		uit onmiddellijk zou volgen, dat zij ook voor de overige dieren niet doorging. Wanneer men aanneemt, dat de planten en dieren (en der- halve ook de mensch) van lagere diervormen afstammen, dan kan men uit de wederzijdsche verwantschappen van de klassen en orden van het dierenrijk en uit den ontwikkelingsgang van den embryo met veel waarschijnlijkheid afleiden, dat de naaste niet-menschelijke stamvader van den mensch behoord moet heb- ben tot de Catarrhinen of Apen der Oude Wereld; dat hij met al de andere apen der Oude Wereld (en met die der Nieuwe) een tot de Lemuriden of Half-Apen behoorend wezen onder zijn voorouders telde; dat de Half-Apen op hunne beurt af- stammen van Buideldieren, deze van Snaveldieren (Monotre- mata) 1). De Snaveldieren stammen dan verder af vau Krui- pende Dieren , deze van Visschen. Al de Gewervelde Dieren en dus ook de Visschen, zouden eindelijk nakomelingen zijn van een uitgestorven groep van dieren, die in vele opzichten op de larven der tegenwoordige Zakpijpen (Ascidie�n), zeer eenvoudig ontwikkelde Weekdieren, geleek. De Duitsche geleerde Haeckel heeft den stamboom van den mensch nog verder trachten na te sporen en komt zoo eindelijk, als oudste stamouders van den mensch, tot Moneren, organismen van de eenvoudigst denkbare samenstelling, slechts uit een vormloos stukje levend oerslijm of protoplasma bestaande, welke Moneren volgens Haeckel\'s mij wel wat overijld schijnende hypothese (zie blz. 380) door abiogenesis of generatio spontanea uit a\'norga- nische verbindingen ontstaan zouden zijn ²).

		1) De Snaveldieren worden in de tegenwoordige schepping nog door het vogel- bekdier en het stekeldier (Echidna), beiden Nieuw-Hollandsche vormen, ver- tegenwoordigd. 2) Uitvoerig vindt men den dierlijken stamboom, dien de mensch volgen₉Haeckel gehad zou hebben, in mijne aanteekening 17 op Hoofdstuk VI van Dar. win\'s �Afstamming van den Mensch" (Ned. Vertaling, blz. 269).

-ocr page 492-



		ZEVENDE HOOFDSTUK. KORTE BEOOKDEELING VAN HET DARWINISME.

		Hetgeen mij in dit boek van Ferri�re vooral aantrok en mij deed besluiten de Nederlandsche vertaling er van op mij te nemen, was, dat het een kort overzicht bevat der feiten , welke voor en welke tegen de theorie van Darwin pleiten, dat die feiten tamelijk onpartijdig uiteengezet zijn en den lezer in staat kunnen stellen een zelfstandig oordeel te vellen. Ferri�re zelf neemt gewoonlijk geene conclusie, of zoo hij zulks doet, drukt hij zich in den regel zeer voorzichtig uit. Dit neemt niet weg, dat zijne in Hoofdstuk V, blz. 250 gegeven korte beoordeeling van het Darwinisme niet geheel van partijdigheid vrij te pleiten is ten gunste van zijne geleerde landgenooten, die in den regel tot de tegenstanders van Darwins theorie be- hooren, en dat wel, gelijk de meeste tegenstanders daarvan, zij het ook onbewust, wegens metaphysische en religieuse gronden, die hier toch eigenlijk geen enkel woord mogen me- despreken. Niet langer toch is de wetenschap eene ancilla theologiae, maar integendeel behooren de theologisch-dogmati- sche begrippen zich te wijzigen, waar zij met de uitspraken der wetenschap in strijd zijn. Nog niet voornemens zijnde dit aau- hangsel te schrijven, zette ik reeds in eene tamelijk uitgebreide noot op blz. 258 mijne bezwaren tegen Ferri�res beoordeeling van het Darwinisme beknopt uiteen !). Ik wil hier nog het een en ander daarbij voegen. 1) De lezer wordt verzocht deze noot nogmaals hierbij over te lezen.

-ocr page 493-



		481

		De hoofdtegenwerpingen tegen het Darwinisme zijn : 1. De onvolkomen vruchtbaarheid van soortbastaarden. Deze bewijst zeer weinig tegen de theorie van Darwin, daar zij geen absoluut kenmerk is en er zelfs volkomen vruchtbare bastaar- den tusschen planten van twee verschillende geslachten (Triticum en Aegilops) bekend zijn. Daarenboven zijn proeven omtrent de onderlinge vruchtbaarheid slechts met een zeer beperkt aan- tal soorten genomen. Hoe weinig eigenlijk de vruchtbaarheid bewijst voor of tegen de afstamming van ��nen stamvorm, blijkt uit het volkomen bewezen feit, dat soms de mannelijke vorm van eene soort A jongen of kiembare zaden voortbrengt bij den vrouwelijken vorm van eene soort B, terwijl de vrouwelijke vorm van de soort A volkomen onvruchtbaar is bij den mau- nelijken vorm van de soort B. Moet men nu aannemen, dat er tusschen den mannelijken vorm van de soort A en den vrouwelijken vorm van de soort B een nauwere genealogische band bestaat, dan tusschen den vrouwelijken vorm van de soort A en den mannelijken vorm van de soort B? Tot zulke onzinnige gevolgtrekkingen moeten echter de stellingen van hen leiden, die beweren, dat de meerdere of mindere vruchtbaar- heid tusschen twee levensvormen beslissend is in het vraag- stuk, of die levensvormen al dan niet van ��nen stamvorm afstammen. 2. De volkomen vruchtbaarheid van rasbastaarden. Is de vruchtbaarheid in het vraagstuk der afstamming geen beslis- send argument, dan verliest ook deze tegenwerping haar ge- wicht. Het valt echter niet moeilijk te bewijzen, dat ver- schillende rassen waarschijnlijk onderling of met hunne stamsoort onvruchtbaar zijn. Vergelijk mijne aanteekening 8, blz. 326 van \'t eerste Deel van de Nederlandsche vertaling van Darwins �Afstamming van den Mensch\'\' en mijne aanteekening 20, blz. 183 van de Nederlandsche vertaling van Darwins werk: �Het Uitdrukken der Gemoedsaandoeningen." Velen redeneeren echter zonder het zelf op te merken bijvoorbeeld aldus: �Gij beweert, dat de tamme Cavia Cobaya afstamt van de wilde Cavia aperea; dit kan echter niet zoo zijn , daar zij met elkan- 31

-ocr page 494-



		4.82

		der onvruchtbaar zijn. Daar derhalve Cavia cobaya niet van Cavia aperea afstamt, hebt gij geen recht hare onderlinge onvrucht- baarheid aan te halen als een bewijs, dat een tam ras met zijn stamvorm onvruchtbaar zijn kan." Blijkbaar is dit eene redeneering in een cirkel, waarbij het punt, dat bewezen moest worden, eerst als bewezen aangenomen wordt. 3 Alleen de huisdieren en cultuurplanten wijzigen zich, de wilde dieren en planten niet. Deze tegenwerping is nau� welijks de moeite waard er bij stil te staan, daar de huisdieren en cultuurplanten van wilde vormen afstammen en deze wilde vormen zich , zoodra zij door de temming zich naar andere levens- voorwaarden moesten voegen, gewijzigd hebben !). Ook hebben zich dikwijls wilde dieren , als zij naar andere landen overge- bracht werden en daar weder verwilderden, geheel en al ge- wij zigd, waarvan het konijntje van Porto-Santo (vergelijk mijne aanteekening 8 , blz. 328 van \'t eerste Deel van de Neder- landsche vertaling van Darwins �Afstamming van den Mensch\'") een goed voorbeeld oplevert. Dat in den regel wilde dieren niet veranderen, verklaart zich doordat ook de levensvoorwaar- den in den regel dezelfde blijven. 4. Als tamme rassen verwilderen, keeren zij geheel tot de oorspronkelijke stamsoort terug. Dit is de meest onhandige tegenwerping van allen; want, wanneer dit feit volkomen bewezen ware, wat het echter niet is, zou het niet strijden tegen Darwins theorie, maar haar integendeel in zeer liooge mate steunen. De wilde stamsoort toch vertegenwoordigt een vorm, welke door de natuurlijke teeltkeus geschikt gemaakt is voor de voorwaarden, waaronder zij leeft. Bij de temming veranderen die voorwaarden en de soort wijzigt zich. Bij de

		1) Ook brengt de mensch bij het wijzigen der tamme rassen geen nieuwe natuurkrachten in het spel, waaraan de wilde soort niet onderworpen zou zijn. Hij wijzigt alleen de levensvoorwaarden en kiest bepaalde individuen voor de voortplanting uit; de wijziging van het ras daardoor is blijkbaar het gevolg vaD krachteu, welke ook in de wilde soort aanwezig zijn De mensch. brengt geen nieuwe krachten in werking, maar geeft alleen aan bestaande krachteu de mogelijkheid om te werken.

		�

-ocr page 495-



		483

		verwildering keert de door temining gewijzigde soort weder tot dezelfde levensvoorwaarden terug, welke zij v��r de tem- ming bezat, en welk grooter bewijs wil men nu voor de macht van de natuurlijke teeltkeus , dan dat zij het vermogen bezit om in zeer korten tijd die soort weder tot haren oorspronke- lijken vorm te doen terugkeeren, dat wil zeggen, om haar nogmaals in volkomen overeenstemming te brengen met de voorwaarden, waaronder zij in de natuur leeft! Daar die le- vensvoorwaarden dezelfde zijn , als die welke v��r de teunning bestonden, is ook het product hetzelfde en ondergaan dus de verwilderde tamme vormen wijzigingen in dezelfde richting, als weleer de stauivorm der wilde soort onderging, toen de levensvoorwaarden ontstonden, welke haar haren tegenwoordigen vorm gaven! Geen der tegenwerpingen tegen Darwins theorie bewijst dus dat ze onjuist is. Men zal daartegen aanvoeren, dat ook hare juistheid echter niet volstrekt bewezen is ^]). Dit is echter ook geenszins noodig. Volstrekt bewezen is in de natuurwe- tenschap geen enkele theorie, ja elke natuurwetenschappelijke theorie is uit haren aard zelven onbewijsbaar en alleen in hoo- gere of geringere mate waarschijnlijk; een bewezen theorie zou geen theorie meer zijn. De waarde eener natuurwelenschap- pelijke theorie hangt zelfs niet daarvan af, of zij in al hare onderdeelen absoluut juist is, maar alleen daarvan, of zij eengroot aantal feiten, die vroeger ge�soleerd stonden, met elkander in verband brengt en gemeenschappelijk verklaart, en of zij aan den vooruitgang der wetenschap nieuwe banen opent. In dit opzicht nu heeft de theorie van Darwin eene zeer hooge waarde , eene hoogere waarde wellicht dan eenige ontdekking in eenige wetenschap en wel daarom, omdat het gebied van het I) Wanneer twee mensehen, die wij niet kenneu, sterk op elkander gelijken «tellen wij dadelijk de hypothese, dat zij bloedverwanten zijn. De volstrekt eenige wrzaak van gelijkenis tnsscheu organische wezens, welke wij kennen, is Mceiveruwntachap; bloedverwantschap is dus ook de volstrekt eenige op feiten gegronde verklaring, welke wij van de talrijke punten van gelijkenis tusschen alle organische wezens kunnen geven.

-ocr page 496-



		484

		organische leven onder alle gebieden, waarover zich onze natuur- kennis uitstrekt, het rijkste is, en de hoogste resultaten, waar- toe de wetenschap zich ooit zal kunnen verheffen, op dat gebied verborgen liggen. Voeg hierbij, dat de theorie van Darwin door het groot aantal feiten dat zij verklaart, door de weinige beteekenis der tegen haar gemaakte tegenwerpingen, door de nieuwe feiten , die zij ons in staat stelt te zien (vergelijk noot 3, blz. 258), eene bijna tot zekerheid klimmende waarschijnlijkheid bezit, hoewel ieder, en ook Darwin zelf, zal toegeven, dat er behalve de natuurlijke teeltkeus waarschijnlijk ook nog andere natuurlijke oorzaken tot de vorming der dier- en plantsoorten zullen hebben medegewerkt. Voeg hierbij, dat Darwin de eerste is, die door zijn beginsel van teeltkeus een helder licht heeft ontstoken in een gedeelte der wetenschap, dat v��r hem een duistere, niettegenstaande het verzet van enkelen, aan theologie en teleologie overgelaten chaos was, en ieder zal moeten erken- nen, dat, zoolang er een vrije wetenschap bestaat, zoolang de wetenschap niet opnieuw tot eene ancilla theolotjiae verlaagd zal zijn, Darwins naam een der onsterflijkste wezen en zijne theorie omtrent het ontstaan der plant- en diervormen hem een monumentum aere perennius zijn zal.

-ocr page 497-



		AANHANGSEL.

		Mijn naschrift op Ferri�res werkje was reeds in den zomer van 1873 geschreven en in handen van den drukker. Deze heeft het echter zoo traag afgedrukt, dat thans (Januari 1874) een kort aanhangsel onmisbaar is. Abio genesis. Ten vorige jare heeft Burdon-Sanderson (zie blz. 384) in de vergadering der British Association de proeven van Huizinga omtrent abiogenesis (vergelijk blz. 385) gekritiseerd {Nature VIII. 47 8). Zijne op eigen proeven berustende kritiek kwam in hoofdzaak hierop neer, dat een temperatuur van 100° geen zekerheid geeft, dat alle kiemen vooraf gedood worden. Ook Paul Samuelson heeft in het laboratorium van Pfliiger de proeven van Huizinga herhaald (PJl�ger\'s Arehio. VIII. 277), en is tot het resultaat gekomen, dat zich Bacterie�ii in het door Huizinga aangegevene vloeibare mengsel ontwik- kelen, wanneer de toegesmolten glazen buizen, waarin het zich bevindt, tien minuten lang aan de temperatuur van kokend water blootgesteld worden, doch dat de vloeistof integendeel helder blijft en er geen Bacterie�n ontwikkeld worden, als de toegesmolten glazen buizen, waarin het zich bevindt, eerst uren lang in kokend water verhit worden De opgaaf van Bastian en Huizinga, dat het, om in elk geval alle organismen te dooden, voldoende is de toegesmolten buizen gedurende tien minuten aan de temperatuur van kokend water bloot te stellen, zou dus volgens Samuelson eene onbewezene vooron- derstelling zijn. Hij beschouwt echter zijne proeven geenszins als een weerlegging van de generatio aequivoca in het alge-

-ocr page 498-



		48�

		meen, noch zelfs als een weerlegging van de mogelijkheid eener abiogenesis in de vloeistof, waarmede Huizinga de proef genomen heeft, en volgens de methode, die hij aanwendde, maar zij kunnen alleen aantoonen, dat een ontstaan van orga- nismen zouder prae�xisteerende kiemen in de vloeistof geen bewezen feit is. Ongetwijfeld zou er veel waarheid liggen in de bewering van Pouchet, dat de aanwending van hooge temperaturen bij elke proef omtrent generatio spontanea uitge- sloten behoort te worden. _;/De kookhitte kan eene ingrijpende verandering en ontleding der vloeistof bewerken..... Kunnen derhalve deze proeven de onmogelijkheid vau eene generatio spoutauea niet bewijzen, zeker dienen zij om aan te toonen, dat het een dwaling is te gelooven, dat het bewijs van het werkelijk bestaan eener abiogenesis" (door Bastian en Hui- zinga onwederlegbaar) �geleverd is." In de vergadering van 3 Dec. 1873 vau het Genootschaj) ter bevorderimj van Natuur-, Genees- en Heelkunde te Amster- dam, Sectie Natuurwetenschappen, werd namens Prof. Hui- zinga eeue nieuwe mededeeling omtrent abiogenesis gedaan. Hij vermeldt daarin vooreerst eeuige nieuwe resultaten en ten tweede wederlegt hij de argumenten vau Burdon-Sanderson en Samuelson. Zijne resultaten zijn kort genomeu de volgende: Het is hem gelukt ook met chemisch zuivere druivensuiker (glycose) steeds Bacterie�n te verkrijgen door bijvoeging aan de vloei- stof van eene kleine hoeveelheid oplosbaar amyluin (zetmeel), eeu overgaugsproduct tusschen amylum en dextrin. Hij be- reidde dat oplosbaar amylum met geconcentreerd zwavelzuur volgeus de methode van Bechamp en kan thans het vol- geude mengsel voor de productie van Bacterie�n aanbevelen: 100 water, 0,2 kaliumuitraat, 0,2 magnesiurasulphaat, 0,04 neutraal calciuinphosphaat, 2 glucose, 0,2 oplosbaar amylum, 0,3 peptoon, 0,05 calciumcarbonaat (voor uitvoeriger bijzon- derheden, zie Pfl�gers Archiv VII. 549. VIII. 180). Daar de werking van zwavelzuur tot bereiding vau oplosbaar amylum dikwijls te ver gaat, eu men gewoon dextrin of althaus een

-ocr page 499-



		487

		zeer daartoe naderende stol verkrijgt, is het verkieslijker het te bereiden door inwerking van geconcentreerd zoutzuur of stijfsel of aardappelmeel (op een waterbad), praecipitatie en uitwassching van het praecipitaat met alcohol. Door controle- proeven laat zich bewijzen, dat het aldus behandelde ainylum na tien minuten koken geen levende kiemen bevat. Want als men 100 kub. centimeter zoutoplossing, 1 gram rietsuiker, 0,5 gram ureum, en 0,3 gram met zoutzuur behandeld amyluui 10 minuten kookt en daarna in de broeistoof plaatst, blijft deze vloeistof vrij van Bacterie�n. Ook merkt Huizinga op, dat het bij alle abiogenesisproeven raadzaam is versch bereid peptoon te gebruiken, daar hem her- haaldelijk gebleken is, dat oud peptoon, dat eenige maanden bewaard was, niet zoo geschikt meer was tot Bacterie�nproductie, als toen het nog versch was. Als men versch peptoon gebruikt, blijkt ook de vroeger door Huizinga aanbevolen toevoeging vau calcinmcarbonaat overbodig te zijn. Terecht merkt Huizinga op, dat dit feit zeer pleit tegen de verklaring der abiogenesis- verschijnselen als ontwikkeling van praeexisteerende kiemen, daar Bacterie�n zich in oud peptoon even goed voeden en vermenigvuldigen als in versch peptoon. Tegen de proeven van Sandersou l) brengt Huizinga in: 1. Dat Sanderson geheel schijnt voorbij te zien, dat hij (Huizinga) zich door zijn controleproeven de zekerheid gaf, dat bij de temperatuur van 100° alle kiemen vooraf gedood werden. Z. Dat Sanderson bij zijne proeven wel Huizinga\'s mengsel gebruikte, maar de proeven zelve op eene andere wijze deed,

		l) Sandersou stelde het door Huizinga opgegeven mengsel in toegesniolteu glazen buizen aan de hitte bloot onder eene drukking van twee Eug. duimen kwik boven de atiuospherische drukking, hetgeen met eene temperatuur van circa 102° overeenkomt. In dit mengsel ontstonden later geen Bacterie�n, waaruit Sanderson afleidt, dat bij 102° de Bacterie�nkieinen gedood worden en dat bij Huizinga\'s proeven alleen daarom Bacterie�n optreden, omdat eene temperatuur van 100° (kookpunt van water onder de atmospherische drukking) dit niet vermag.

-ocr page 500-



		488

		daar hij geen kolfjes met poreuse sluitplaat, maar glazen buizen gebruikte , die hij zoo toesmolt, dat er eene hoeveelheid lucht in de vloeistof bleef, terwijl bij Huizinga\'s proeven de lucht door de poreuse sluitplaat vrijelijk kan toetreden. Dat dit een noodzakelijk vereischte is, bewijst Huizinga door de vol- geude proef: �Het gewone mengsel wordt gedaan in eenige reageerbuizen, die daarna toegesuiolten worden, zoodat zich in iedere buis ongeveer vijftien kub. centimeter vloeistof en even zooveel lucht bevindt. De rest van het mengsel komt in een kolfje, dat met een sluitplaat wordt gesloten. De buizen en het kolfje worden daarop 10 (of 15) minuten lang op 100° verhit. Na drie dagen in de broeistoof is het kolfje vol Bacterie�n; in de buizen zijn zij na zes dagen nog geheel afwezig en treden ook later niet op. Dit bewijst dus wel den invloed van vrijen luchttoevoer op het ontstaan van Bacterie�n. �Maar tevens bewijst het, dat bij 100° alle in het mengsel aanwezige kiemen zijn gedood, want anders hadden zich in de toegesuiolten buizen ook Bacterie�n moeten ontwikkelen. San- dersons proef heeft ons dus een nieuwe zeer bewijzende con- tr�leproef aan de hand gedaan" �). .... �Dat de steenen sluitplaten geen kiemen aanbrengen of doorlaten is gemakkelijk bewijsbaar. Vooreerst worden zij, onmiddellijk voordat zij op de monding van de kolf gelegd worden, sterk verhit. Ten anderen wijs ik" (Huizinga) �op de talrijke gedane contr�leproeven, zooals zij vroeger gedaan zijn. Ten overvloede heb ik de proeven nog weer herhaald." Huizinga verkreeg nog Bacterie�n, wanneer hij zijn mengsel 30 minuten lang aan eene temperatuur van 102° of 20 minuten

		1) Dat Bastians mengsel van een afkooksel van rapen en kaas ook bij af- sluitiug van lucht Bacterie�n ontwikkelt, is, gelijk Huizinga terecht opmerkt, hiermede niet iu strijd. Bastians mengsel is toch een geheel ander dan dat van Huizinga, waarvoor niet noodzakelijk hetzelfde geldt, en daarenboven kunnen in Bastians mengsel misschien zuurstofhoudende stoften aanwezig zijn, die ook in een luchtledig kolfje de voor het ontstaan vau Bacterie�n vereischte zuurstof kunnen leveren.

-ocr page 501-



		489

		lang aan eene temperatuur tusschen 102° en 103°, of eerst 10 minuten lang aan eene temperatuur van 100° en daarna 15 minuten lang aan eene temperatuur van 104^° blootstelde. Dat Sanderson na verhitting tot 102° geen Bacterie�n verkreeg, bewijst dus geenszins, dat Bacterie�nkiemen wel tegen eene temperatuur van 100°, maar niet tegen eene van 102° bestand zijn, maar alleen, dat zijne wijze van proefneming niet voldoet aan eene hoofdvoorwaarde voor de productie van Bacterie�n (het vrijelijk toetreden der lucht). Aan hetzelfde euvel gaan de proeven van Samuelson mank. Ook hij experimenteerde met toegesmolten buizen. Dat dit en geenszins de lange verhitting de oorzaak van het negatief resultaat van Sainuelsons proeven was, bewees Huizinga door zijne proeven op de gewone wijze te herhalen in kolfjes met poreuse sluitplaat, die in een waterbad een uur lang op 100° verhit werden. De proeven werden zoo ingericht, dat daarbij het boven water staande deel der kolfjes geheel door stoom van 100° omgeven werd. Na drie dagen broeiens was de aldus verhitte vloeistof geheel troebel en vol Bacterie�n. Het- zelfde was het geval, als de kolfjes eerst geheel tot aan de monding toe in het water gedompeld en dan een uur lang op 100° verhit werden. Het feit der abiogenesis meent Huizinga, ook na de beide besproken kritieken, te mogen vasthouden. ,/Als er in mijn mengsel," zegt hij, ,/Bacterie�n ontstaan, ook dan als het vooraf een half uur op 102° of een uur lang op I 00° verhit is, dan wordt de mogelijkheid, dat er in die vloeistof nog voor ont- wikkeling vatbare kiemen geweest zijn, zoo gering, dat zij mij volslagen onaannemelijk toeschijnt. Te meer als men kan aantoonen (zie de vroegere proeven), dat in een Bacterie�n- houdende vloeistof die organismen door koken gedurende 10 minuten volledig gedood worden." zz\'t Spreekt van zelf", eindigt Huizinga zijne mededeeling, ,/dat men een grens van temperatuur kan vinden, boven welke de vloeistof niet verhit mag worden als het verschijnsel van abiogenesis zal optreden. Vindt men zulk een temperatuur,

-ocr page 502-



		490

		dan bewijst dat op zichzelf nog niets tegen of voor abiogenesis. In een volgende inededeeliug hoop ik over die grens te kun- nen berichten." Schriftelijk deelde mij Prof. Huizinga eenige na 8 Dec. 1^73 door hem verkregen resultaten mede, die eerstdaags uitvoeriger in Pfl�gers Arc/riv gepubliceerd zullen worden, �e bovengenoemde grens van temperatuur is door hein ge- vonden. Deze grens is 110°. Bij 108° komen de Bacterie�n nog, na 110° niet meer. Dan laat zich echter chemische alteratie in de vloeistof waarnemen. Derhalve bewijst deze grens van temperatuur geenszins, dat aanwezige Bacterie�n- kiemen bij 11 �° wel, doch bij 108° niet gedood worden, maar alleen, dat de chemische constitutie der vloeistof bij verhitting tot 110° zoodanig veranderd wordt, dat zij niet geschikt meer is om door abiogenesis aan Bacterie�n het aanzijn te geven, dat zij derhalve niet meer voldoet aan de daartoe vereischte voorwaarden. Daar de vloeistof na verhitting tot 110° nog wel uiterst geschikt zal blijven tot ontwikkeling van daarna er expressejijk ingebrachte Bacterie�n-kiemen, is dit een nieuw bewijs, dat werkelijk de bij 108° volgens de methode van Huizinga geproduceerde Bacterie�n door abiogenesis, dus zonder prae�xisteerende kiemen, ontstaan zijn. Verder meldt mij Prof. Huizinga, dat hem uit zijne na 3 December genomen proeven gebleken is, dat 10 minuten ver- hitting op 100° niet altijd alle Bacterie�n doodt, namelijk in neutrale vloeistof, doch in zwak zure vloeistof altijd zonder eenige uitzondering. Wanneer de proeven dus absolute zeker- heid zullen geven, moet het koken in zure vloeistof plaats hebben. Doch ook dan gelukken zij volkomen. Nea nderthalschedel. Iu het bij gebr. Belinfante te \'sHage verschijnende �Familieblad," 1874, afl. I, lees ik, dat Prof. Oirchow {de!) bewezen zou hebben, dat de Neanderthalsche- del (zie blz. 445) door Engelsche ziekte misvormd was en dat derhalve de daaraan ontleende kenmerken voor onze kennis van den v��rhistorischen mensch geene waarde hoegenaamd hadden,

-ocr page 503-



		491

		Op de vergadering van de �Deutsche Gesellschaft f�r Anthro- pologie. Ethnologie und Urgeschichte", in 1874 te Wiesbaden gehouden, heb ik Prof. Virchow zelf hooren mededeelen, dat hij meende overtuigend bewezen te hebben, dat de Nean- derthalschedel door jicht (dus niet door Engelsche ziekte) mis- vormd was, maar dat hij aan Prof. Schaajfhausen toegat, dat die misvorming niet van dien aard ivas, dat daardoor op de ethnologische kenmerken van dien schedel invloed werd uitgeoefend, dat hij erkende, dat die schedel, ook als men de misvorming buiten rekening liet, een zeer dierlijk ontwikkelden typus bezat Cest ainsi quon e\'crit l\'histoirel