jih -yo /O L

1894\'

NAUGURALIS

J. J. Terwen.

iS

li ^

^ _

AREOPAGO ATHENIENSIUl

Quaestiones variae,

T.

■i L-

AREOPAGO ATHENIENSIUM

QUAESTIONES VARIAE.

^pÉtint^n iniittS[»ïi(l4 litlnuu\'jHiit

QUOD

EX AUCTORITATE RHCTORIS MAGNIFICI

M. S. POLS, ■

Rom. et hodieriii iur. doet. in fac. iur. pvof.

AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU

NOH1I.ISSIMA15 FACULT.\\TIS

» turn! X\'TmniTOT» AOTTw

PRO GRADU DOCTORATUS
smnilSCiüK IN

LITTERARUM CLASSICARUM DISCIPLINIS HONORIBUS ET PRIVILEGIIS
IN ^tCADEMIA ^HENO-JRAIECTINA

KIXK KT LEGITIMK COiNSKQUKNDIS
FACULTATI.S EXAMINI PROPONE\'r

Jacobus Johannes Terwen

GOUDANUS.
Die VI Mensis Julii Anno MDCOCXGIV

Hora II dimidiata.

m m&i

ULTRAIECTI
Apud P. DEN BOER
MDCCCXCIV.

1 ■

\'ij \'If.\' ■vV\'/\'^-vw:

^rv-; •

y

%mï

ym

t: ■■ • .t.;

It ■ "

■ i . : .. r ■•

■ -

- V ••• ^ • "\'.••xS\'-. -

Honor es doctor atus accepturus in memoriam omnium
eorum redeo, qui mihi ant institutione, aut consitiis, aut
exemplo profuerunt, imprimis patris carissimi, cui quantum
deheam non est quod, dicam. Stndia .academica per long um
tempus remissa tandem instaurare potui et instaurata ad
finem perducere. Professores Ultrajectini qui olim praecep-
tores mihi faerunt tantum non omnes niorte ahrepti sunt.
Grato animo viros illos recordor. Unus ex iis in facultata
litterarum adh/uc munere fungeris tu Van Hkrwhr])kn, vir
clarissime, promotor exoptatissime, cui toto pectore gratias
ago et propter ea quae olim in schoUs fids didici et propter
insignem, qua semper erga me fuisti, benevolentiam.

Vos, eeteri professores, cum ad almam matrem reverter er.,
quamquam me jjlane incognifum hahehatis, tamen tanquam
discipulus gratissimus esseni, multa gratia et henevolentia
prosecuti estis.

Gratias vohis ago. Testimonium amicitiae vestrae et
humanitatis nunquam ohlimscar.

•V.

m

■fii^riiTitilii^

1.

De Areopagi origine. Variae virorum doctorum

opiniones examinantur.

De gravissima hac quaestione scribere incipienti in
mentem mihi venerunt verba epici poetae, quae viri
doctissimi Meierus et Schoemannus in fronte prooemii
ad egregium de iurisdictione apud Athenienses librum
posuerunt:

TjiAfg Sè xXtog oiop dxot\'ofifv ou^i Ti FiSutv 1),
atque paene in eo fui, ut conatu desisterem. Sed cum
rnecum reputarem neminem mortalium disputare posse
nisi de rebus incertis, in incepto meo perstare constitui.
Sciebam enim, ut permultarnm rerum humanarum, ita
Areopagitici quoque collegii originem obscuram esse;
sed nihilominus operae pretium esse mihi videbatur,
quid ipse multas post deliberationes de re sentirem,
paucis conicere. Praeterea etsi luce clarius est scien-

1) Der Attische Process. Vier liücher von M. 11. E. Meier unil G. F,
Schoeniann, neu bearbeitet von .1. H. Lipsius. Berel. 1883. Citavi Hom.
B 48fi editionis v. Leeuwen et da Cost."», Lugd. Bat. 1887.

tiam famae {ultn) esse praeferendam, tamen dubium
non est quin fama plus saltern aliquanto valeat quam
nihil. Proponam quae mihi diligenter examinatis anti-
quorum locis, perpensis quae a viris doctis disputata
sunt, veri similia videntur.

Secundum Plutarchum 1) plerique scriptorum veterum
Areopagiticum collegium a Solone institutum esse
affirmaverunt, eiusque rei pro testimonio attulerunt,
quod leges Draconis niisquam memoratis Areopagitis
omnem de causis capitalibus iurisdictionem ephetis
tradidissent. Qua de re postea videbimus; nunc ipsius
Plutarchi testimonium afferre iuvat, qui dicit, secundum
legem Solonis eos cives, qui antequam Solon magistratum
iniisset, capitis deminuti essent, restitutum iri in inte-
grum exceptis iis qui, cum haec lex ferretur, in Areo
pago vel ab ephetis vel in Prytaneo a regibus caedis
vel iugulationis vel tyrannidis occupationis damnati
exsularent. Qua re ostendi concludit, iam ante legum
lationem Solonis Areopagi consilium exstitisse. »Quinam
erant, hoc rogat Plutarchus, ante Solonem in Areo pago
damnati, si Solon primus Areopagitico consilio iudicia

1) vita Solonis c. 19: Sxtaxtjaantvoi; ói rijv èv \' ^Qfirn Ttdyn ßovXijv
.xtX. et infra: Ol /xfv ovv ^ItZaroi, rijv \'J(trLov izäyov ßovlijv,
(óoTTêQ fïqjiTfu, 26hi)vn avarijaita&ni (pnat, xni ftrtfirvgrtv avroZf
doxeT ndLorn %b /iiyrltt/ioi xbv /iqd)ioMrn Xlytkv ^iijd\' ovo/idl^fir
\'jiQtoTtayixai. äXXä roXq êcf/rntq èfl dinXiyta&ttp TtfQl räv qioviKmv,

tradidit? nisi forte litterae cuiusdam obscuritate aut
omissione factum est, ut ceteris, cum Areopagiticum
senatum institueret, in integrum restitutis «rt^ot man-
serint ii qui rerum, quarum diiudicatio Solonis aetate
penes Areopagitas et ephetas et prytanes erat, argut^
essent." Quae Plutarchi rationes adeo debiles sunt ut
commemorare eas sufficiat, refutatione non indigeant.

Plus valent Aristotelis quaedam testimonia, seil.
Politic. II 9, 2, 1274 a, 1 et \'A&ijvaicop noltvHa c. 3
et c. 8. Primo loco legimus : öf ^óXwi; ixftra

Uiv vtcàqyovva hq6t(qov oi) xavaï.vaai, rijp re ßovkijp
(1. e. Areopagiticum senatum) xal ri^p tmp ocqx5>p

«/\'pffftï\', TÓP 8è Sijnop xaTaaTrjaai.

Alter locus \'A», nol. c. 3 sq. affirmat Draconis
aetate, immo ante Draconem Areopagum magistratibus
pariter atque legibus praefuisse ornatumque fuisse iure
recipiendi accusationes {(laayytUaq) a civibus qui contra
legem se laesos esse putarent 1). Ratio tamen est habenda
sententiae nonnullorum virorum doctorum, qui, si, non
totum librum 2), at certe hunc de Draconis institutis

1) O. 3 exeunte: ^ <fi tüv \'AqtoTtaytxav ßavkri TÏjv (lèv ra£ir fi^f
Tov ^kffcTjQtZv Tovi róftovt;, dimxft ffc ia jzXtZain xrA. C. 4 exeunte:

ßovXri ri f\'t \' Agfiov TTciyov (fvXn^ -ijv xöiv v6/a,ii)v xnl d\'^fTy[()fl\' rä]s
<i(>Xäq xtX. fS\'^r dè tü> ddixovufvo) 9Tq6[(; crjv tÜv] \' j4Qfo7tnyiT[óiv]
ßovXi/r ^^onyyfXle^v.

2) Dcfenderunt cum aliis et multis primns editor Kenyon; Th. Gompertz
maxirao cum ardore in libello suo „Die Schrift vom Staatswesen der Athener

agentem locum perhibent non ab ipso Aristotele scriptum
esse, de qua re praeeunte Headlamio Sandysius disseruit
in »Aristotle\'s Constitution of Athens" (Londiniae 1893)
p. 13 sq. 1).

Tertio loco c. 8, ubi de Solone agitur, legimus:

ZoXmv fiiif ovrcog tpouo9iTy(jfi> irfoi Tmv tvvtu nQfovTwv.
TO /df) ocQ\'/aiop tj iv A()[fl(jo nd\'/co (iovX] ij dpaxaXiaa-
[itpy \'Aal xQipanu \'auO-\' avtyp top tniTijSfiop tq)\' ixdOTj}
tmp nQ\'/wp in\' \\ipi\\a\\vt^6p \\piaxd\'^a\\(Sct dntaTiXXtv, et
intra: ^ov?Jjt]P s\'inoiyaf TeTQaxoaio[vg], txarop i^ txa^Tyg

und ihr neuester ßeurtheiler (h. e. Riihl)," Vindob. ]891; ipse Sandys,
cuius lectionibus semper in hoc scripto, ubi opus esse mihi videbatur, usus
sum; Bauer, „Litterarische und historische Forschungen zu Kw"\'\' Ad-. TtoX.,
Monachii 1891, qui adeo chronologiam novi fontis gratia mntavit. Etiam
novissima editio compendii Ilermanniani antiquitatnm graecaruin „Lehrbuch
der griechischen Antiquitäten Ier Band 2« Abtheilung," Friburgii 1892 a
V. Thumsero elaborata, passim Aristotelis libro tanquam nberrimo fönte
usus est. Copiosissime de libro Aristotelis egit U. von Wilamowitz-Möllendorf,
Aristoteles und Athen, Berol. 1893. — Impngnant Fr. Riihl in Mus. Rhen.
XLVI 426; Fr. Caucr „Hat Aristoteles die Schrift vom Staate der Athener
geschrieben \' Stuttg. 1891; J. v. Leeuwen Jr. „Het onlangs gevonden werk
over den Atheenschen Staat. Overgedrukt uit de Verslagen en llededeelingen
der Kon. Akad. v. Wet. Afd. Letterkunde, 3e Reeks, Deel VIII, Amstel.
1891; J. Schwarcz „Aristoteles und die \'JfhjraiMv iroXtTfin, Lips. 1891,
qui librum nostrum Demetrio Phalereo tribuit. — Pulcherriraa disputatio
Sandysii invenitur in praefatione ad eins editionem pp. XIX—LIV. — Col-
lationem Aristotelii operis cum aliis scriptoribus faciliorem reddidit H. Reinink
in specimine academico „De quibusdam Aristoteles rei publicae Atheniensium
lócis cum locis aliorum scriptorum comparatis," Gron. 1893.

1) Headlam (Class. Review V 166 sq.) putat has leges et inslituta Draconis,
de quibus e scriptoribus veteribus nemo verbosius disseruerit, descripta esse
ita ut cum forma rei publicae aristocratica anni 411 congruerent.

qivXîjg, rrji/ dt xwp ^Agtonaytviay tTU^tv êf\'Jiî ro vo^o-
(pvXaxtli/, üoniQ VTTfjQytp xal TTQÖvtQOP tnioxoTToq o[w]ffa
vrig TXoXirtiag.

Haec sunt, quamvis pauca, at certe historica testi-
monia Areopagiticum collegium ante Solonem exstitisse.
Addo plerosque quoque scriptores recentiores ad vetus-
tiorem huie collegio aetatem vindicandam inclinâtes
esse 1). Quorum igitur opiniones expUcandae et acriter
examinandae sunt.

0. Muellero, Schoemanno, Hermanne, aliis Areopagi-
ticiis senatus antiquitus idem quod consilium regium
fuisse videtur. Etenim plurima exempla nos docent
apud populos incultes, apud quos unius nutu res regi
soient, principis solium consilio virorum in civitate
illustrium quasi fulcro imperii circumdari. In carminibus
quoque homericis videmus Agamemnonem etPriamum
tale consilium convocare, videmus ytQOprag dicere sen-
tentias, regem consiliis adiuvare. Quidni Areopagus
vel proprie Arei pagi senatus — sic viri illi doctissimi,
qui eum iam ante Solonem exstitisse arbitrantur —
antiquitus regum atticorum ßovlri ytQÔprœp fuisset?
Quod eo libentius credunt, quia consilium quod a
consilio regio originem trahere potuerit, praeter Areo-
pagum vident nullum.

1) Ville IIcriuai\\u—Thiiinser o. c. p. 365 sciq. cum copiosa eorum qui hac
de re scrij)scrunl, catalogo,

6

O. Muellerus (Eum. p. 152 sq.) iudicium de causis
capitalibus pristinis temporibus penes ephetas fuisse
credit, quos existimat non a Dracone institutes esse,
sed iam antea in modum ytgovaiag Spartanae et de re
publica deliberasse et de (foycxoTg iudicasse. Postquam
demonstravit in vetustissima iurisdictione Graecos inter
caedem voluntariam et involuntaiiam non distinxisse,
perhibet Solonem demum Areopagitico senatui, ab ipso
ex archontibus magistratu defunctis composito, causas
graviores mandasse, leviores vero, quae imprimis scien-
tiarn iuris antiqui desiderarent quaeque ad delicta per-
tinerent quae expiari possent, — ut ex antiqua aristo-
cratia aliquid in novam democraticam rei publicae
formam transmitteretur — ephetis reliquisse. Quibus
animadversis his verbis concludit: »In diesem Zusam-
menhange scheint es, könne man gar nicht zweifeln,
dass die Trennung der Epheten vom Areopag einer
Zeit gehöre, in welcher die alte Herrschaft der Adels-
geschlechter in Athen vernichtet, und ihr so viel ent-
zogen wurde, als es sich mit der Scheu vor Aufhebung
religiöser Herkommen nur vertrug: diese Zeit aber,
wissen wir, war keine andre als die Solonische. Dazu
treten untergeordnete Gründe, welche indess auch für
sich schon auf dasselbe Resultat führen können: dass
Pollux, wahrscheinlich aus Aristoteles, die Nachricht
aufbewahrt hat, dass die Epheten ehemals in fünfGe-

riehlshöfen, nicht bloss in vier, richteten; und dass
Drakon in seinen Thesmen immer nur von Epheten
sprach, obgleich das Alterthum des Areopagitischen
Blutbanns von soviel Sagen bezeugt, und auch von
Aristoteles (Pol. II 9) anerkannt wird. — Auch diese
Umstände fiihren darauf, dass seit alten Zeiten in Athen
ein hoher Rath bestand, der wie der Rath der Alten
in Sparta, die Blutgerichtsbarkeit hatte, und der Blut-
rache, so viel es die auf religiösem Fundamente ruhenden
Ansichten der Zeit zuliessen, in die Arme griff; dieser
Rath, welcher auch über Sitte und Ordnung wachte,
und gewiss urspriinglich eine grosse Regierungsgewalt
ausi;ibte, hatte, in Bezug auf die Mordklagen, den Namen
der Epheten i^EcpirKi), der wohl mit mehr Recht als
vom AppeUiren, vom Zulassen der Blutrache abgeleitet
werden kann {ol iquaai rw di>8Qocp6vü) rov dvSQrjXaTtiv),
indem ja in diesem Zweige der Gerichtsbarkeit Alles
davon abhängt, inwiefern der Todtschläger der Rache
der Verwandten hingegeben oder entzogen werden soll.
Dieser Name kam in den Drakontischen Gesetzen so
viel vor, dass daraus auch die Meinung entstand, die
wir bei dem Grammatiker Pollux finden: Drakon habe
das Epheten-Collegium eingesetzt" 1).

1) Poll. VIII 125: ffiTdi ibv fiiv dQt&iibv itq mtl KfvxTjUovta\'
^qdxMv d\'nviovq xmfofijoev äQiatUdtjv ulqfOividi idixHt^ov di
Toüi if\' diO)xoniv(iti iv zoZi n\'tvxt dmaoii/Q^OK;

8

Praeter Muellerum Philippius quoque (Der Areopagus
und die Epheten p. 205 sqq.) Areopagiticum collegium
originem duxisse existimat a ßovlfj yegóficof, cui ßovlfj
duplici munere, iüdiciali et senatorio lungendum fuisse
credit.

Schoemannus (De Areopago et Ephetis = Op. Acad.
Vol. I p. 190—200), quamquam plurima ab 0. Muellero
admodum probabiliter disputata esse concedit, contendit
tamen et quidem propter disertissima, quae putat,
veterum scriptorum ac monumentorum testimonia anti-
quissimos ephetas ac Areopagitas fuisse eosdem. Videtur
ei Muellerus Pollucis verba supra laudata satis leviter
refutasse. Ipsius enim sententia est dubitari non posse,
quin, ut cetera iudicia capitalia, ita haec quoque (povixà
antiquitus penes regem fuerint, atque civitatis proceres,
yiQÓpTcou ßovXi] apud Homerum, quemadmodum in
rebus ceteris sic quoque in his iudiciis regi in consilio

d\'uvToZq TTQOßxHTfaTijai lijv ff \'Aqclov n&yov ßovXijv xutä /^i,xQbv
ói xaTfyfkäo&ti xb xäv i(fezó)v óiKaair]Qi,ov. óoxovoi, ó\' évojxaod-av,
öct, TTQÓxtQov TOV fiuaikioK; zov( tn\' axovolm gióru xQuvonivovq
{£fióforToe 6 jQdxo)v xoZf igtexcxpf naqidoixt xijv xqiotv, iiffOi/xov
aTfö TOV fiuoikïoiq 7eeirot,7jxéq. Apud Ar. \' nok. c. 57 qui ibi de suo
tempore agit, in quattuor modo tribunalibus, sc. excepto Areo pago {nkiiv
TÜv èv \'Aqdia itäym), iudicant, si lacunam post (ftxdl;ovOi d\'ot kuxóvrtq
TU recte expletur litteris vxa èipizai,, quod veri simillimum est quia hic
unus est locus, ubi vox itpÏTai, inseri potest,_quam vocem in Aristotele legit
sine dubio Harpocratio qui s. v. iisdem fere verbis utitur quibus Aristoteles 1.1.
„De J. Pollucis in publicis Atheniensiura antiquitatibus enarrandis auctoritate\'\'
scripsit Fedor v. Stojentin, Vratislaviae 1875,

9

fuerint. Factum deinde esse credit ut, quamquam de
variis qopixwv generibus variis locis iudicaretur, a
nomine Arei pagi, qui locus propter causarum magni-
tudinem praeter cetera tribunalia lloreret, illud consilium
Areopagiticum appellaretur. Nomen senatus {rijg tv
\'A()tiw nàyw ßovXtjg) senatorium, non iudiciale munus
in mentem revocare ei videtur. Credit, summi magis-
tratus imperio paulatim imminuto, senatus partes in
administranda re publica auctas esse, eamque ob rem
Draconem alteram officii partem, iudicia de cpopixoîg,
ab Areopagitis ad novum quoddam collegium trans-
tulisse, ut Areopagitae lungerentur senatorio tantum
munere et iis de delictis publicis iiidiciis quae ab
huius muneris perfunctione seiungi non possent. Novum
hoc collegium suspicatur fuisse ephetarum.

Haec omnia vetustatem quidem Areopagitici collegii
vindicant, attamen mihi non persuaserunt ut Areopa-
gurn revera a ßovl^ ytnovTwv originem duxisse eredam.
Sed ea quibus quominus Schoemanni aliorumque opinio-
nibus assentiar impedior, tam arte cum Plutarchi vita
Sol. c. 19 cohaerent, ut totum hunc locum non possim
non describere. Legimus enim:

\'O àè TQta-AcciötxuTog ä^oip rov JióXcopog top öyöoop
t^ti T&p pófxwp ovTCûg avTolg opó^iuoi ytyQCCf-inipop\'
\'AtÎihop öaoi ärij-ioi rjaccp ttqIp t; JfóAcoi\'« ccq^at, ini-
Tifiovg tlrai, 7iXi]P baoi \'AQtiov itàyov ^ óaoi ix Tcay

10

\'EcpiTMp iq tu IlQVxavtiov xccraôticaa&îvTiç vno tmv

ßaaiXtoäV èni cpópta ?; acpccyaTaii\' rj ini rVQUVviài tcftvyov,
on Otanóg fcpàvij o5t. 1)

Verba tnl xvQuwiSi ad seditionem Cyloniam pertinere
multi viri docti concludiint ex eiusdem vitae capite
12\'°°, ubi Plutarchus narrat a Solone Alcmaeonidas,
interfectores hay tig Cyloniorum, miaO-ïjpai Sixtjv vito(s%iXv
xal XQiOfivai XQiaxoaiatv (XQiaxhd^p Sixa^óyxoiy.

Ubinam hi trecenti viri consederunt? Plutarchus de
ea i-e nihil adicit, sed multis viris doctis collato capite
19™° probabile videtur consedisse eos in Prytaneo. Qua
de re postea agere mihi in animo est. Expedit pri-
mum cognoscere, quae viri docti disputaverint de quaes-
tione, quinam fuerint iUi ßaadijg eodem capite 19™
commemorati.

Philippius (A. u. E. p. 223) putat Plutarchum in
eodem capite de prytanibus loquentem parum fide dig-
num esse, quoniam scriptor legem non videatur intel-
lexisse: adiungere enim eum debuisse quodnam genus

1) Fontes Plutarchi in vita Solonis sunt Hermippus, Phaneas, Aristotelis
\' JOtlvalwv viohrtia (cf. Sandysii ed. p. XXIII). Philippi Ar. u. Eph.
p. 216: „Plutarchs Citat geht auf die alexandrinische Bibliothek zurück,
deren Gesetzsammlungen Kallimachos Katalogisirt halte; Athenaeos p. 58.5
citirt einen tqîtoç trivai rmp vô/nov. Aus dieser Quelle schöpfte Didymos
für seine Schrift über Solons (M. Schmidt, Didymi fragin. p. 399).

Den Didymos benutzt Plutarch im Solon (Rose, Aristot. pseudcpigr. p. 415),
R. Prinz De Plut, Solonis fontibua Bonnae 1869."

11

prytanium fiiisset. Recentiores quidem cum Herodoto
de naucrarorum prytanibus cogitasse non ignorât,
sed existimat his magistralibus Herodotum nirniam
auctoritatem attribiiisse Herodotique igitur testimo-
nium nihil probare. Idem verba oaot \'Jq. n.
xtX. ad iudicium de Alcmaeonidis spectare iudicat,
archonti regi (ßacnUT) primum in illo iudicio locum
tribuit existimatque fieri potuisse ut, si accusatio qiópov
ix TTQovoîccg fuisset, trecenti viri àQiarivdtjp creati hac
una occasione in Areopagum convenirent. Quapropter
eum non offendit »die Incongruenz des Ausdrucks,
welcher neben den Epheten, die an allen fünf Stätten 1),
also auch h \'A. n. richteten, noch einmal dieselbe
Stätte, den Areopag ausdrücklich nennt, wo für die-
sen Fall ein anderes Collegium zusammentrat!" 2)

Egomet Philippio concedere non possum, verba Plu-
tarchi \'Aqhov nàyov spectare ad tribunal quod de
Alcmaeonidis iudicarit, quia verba inl tvqkvvîSi ad
ipsos potius novarum rerum cupidos, quam ad eos qui

]) Quod, ut supra dictum est, solus Pollux VIII, 125 affirmat. Aliter
B. Keil, die Sol. Verfassung in Ar. Verfassungsgeschichtc Athens p. JOS:
„Am Prytaneioii haben nie Epheten gerichtet." et p. 106; „Der Unsinn über
das Richten der Epheten an 5 Geriehtsstüttcn."

2) Minimam fidcm habet Philippins seholio ad Ar. Eqq. 415: Tüv
(tfnyóvzoir TOV Kvlo)veiov ayovç, OTTeQ fli; tt/v \'AO^t^tÜv âoxft
yrt/fod-fti, ào([i7]fia, S7iti,ärj7if(t ol ovyxnTuxXeio&îvTfç tw KvXoirt iv
ry àxQOTlôlfi. (Iç tijv xçiaiv, xarfß?j0nv iv \' JçfLtf Kaya.

12

his Cylonis sociis restitissent, pertinere videntur. Quam
rem sane ipse Philippius infitiari non vult, qui adicit
haec: »Und eine Bestimmung über die Alkmaeoniden
wird man dem Solonischen Gesetze, welches auf ihre
Gegner, die Kyloneer, Rücksicht nimmt, nur passend
finden."

Archontem autem regem primnm in illo iudicio locum
tenuisse, id Pliilippio probatur populiscito anni 409/8
a. C. n. (CIA. I 61) 1), fragmentum legis Draconis
continente, ubi legimus vs. 10: xut iäp ^ \'jc [tt]
QOfO [i\'«]<; [x] r [tiff] rig zivu^ (ftdytiv. 8\\ixcKCtiv 8i rovg
(iaaiXtag «(^^[j\'] (jo [j\'oy] rj ßovXii/aicog top äti [iaai\\
ht\'aayra, rovg tiftrag 8iayv[Mpat, et VS. 17: y[v\\
axsi 8è [ot iifv^rr\\xopva xat tig ot tcpérai axovra xttivai.

Sed hoc populiscitum Philippium adduxit ut priorem
sententiam reiceret Langioque (Die Epheten und der
Areopag vor Solon, Abh. der Sachs. Ges. d. Wiss. 1874)
assentiretur, qui suspicatur e singulis tribubus quinde-
cim viros creates esse qui, cum quattuor tribus Athenis
essent, numerum sexaginta virorum explerent, quorum
novem archontes, ceteri ephetae essent. Deinde cum
Langio putat iam ante Draconem archontem regem

1) Hoc populiscitum primum a Pittaki (Eqi-rifi. aqjc- 1812 n. 886) et
Kangabe (Anliq. hellen. 1 n. 259), postea a Köhkro (Hermes 1867 p. 27 sqq.)
editum est. Lacunae a noiinullis viris duetis partim alio inodo e.\\plclau apud
Ed. Me^eram Gesch. d. Alt. II, p. 578.

13

ephetis praefuisse atque hos cum archonte rege in
Prytaneo de seditionibus Cyloniis iudicasse.

Curtius (Ber. d. Beri. Akad. 1873 p. 290. Philippi
A. u. E. p. 237) in Plut. v. Sol. c. 12 totum archontum
collegium ßaadeag nominatos esse arbitratur, quia (Paus,
l 3, 2) nomen regium, archontibus qui per decennium
regnarent datum, etiam aetate annui magistratus et in
Solonis lege et in Draconis d-eafiü usurpari potuerit.

0. Muellerus (Eum. p. 157) anno 1833 putavit ßandiag
eosdem fuisse ac cpvkoßacnleag (»welche in den Schein-
gerichten beim Prytaneion auch später noch zu thun
hatten") eosque in Prytaneo de (T(pa/«r(Tti\'et seditionibus
ad tyrannidem spectantibus iudicasse.
Schoemannus (Op. Acad p. 197) haec scribit:
»Tertium quoddam collegium, ab Areopagitis pari-
ter atque ab Ephetis diversum, in Prytaneo fuisse apparet
e Solonis lege quam pauUo ante adscripsimus ....
Qui in Solonis lege commemorantur xaradixaa&épTfg
inl TvoavpiSi hos non alios nisi Cylonis in occupanda
tyrannide socios esse nemo facile dubitabit, quamobrem
ne hoc quidem dubitari posse videtur, quin eosdem
a quibus oppressam factionem novimus, etiam in Prytaneo
ius de factiosis dicentes agnoscere debeamus. Erant
igitur hi t&p vavxQaQmv ngvróptig. 1)..... Quod

1) Notandum tamen est, in\'er so dissentire Ilerodofura et Thueydidem
de quaestione, quinam illis remotis temporibus Atheniensium summi magistratus

14

enim Muellerus Herodoteos hosce naucrarorum prytanes
non alios quam cfwXoßaatXiccg fuisse statuit (Rum. p. 157),
perquam nobis incredibile videtur vel qui tri buum
praefecti essent non tamen a tribubus sed a nau-
c r a r i i s appellatos, vel iisdem magistratibus bina nomina
sive ab ipsis Atheniensibus sive ab Herodoto insita
esse: nam bic quidem in eadem libri parte, paullo
ante quam prytanum illorum mentionem fecit, tri buum
praefectos (fvlaQyovg appellavit. . . . Huic autem senatui
praefuisse consentaneum est quum novem Archontes
tum qualtuor (fvkoßaaiXtag, quandoquidem qui in
Solonis lege apud Plutarchum commemorantur ßaailfjg
non videntur ab illis fpvXoßasiXwatp divers!esse; atque
hinc factum esse ut posterioribus quoque temporibus
vetere illa rei publicae forma plane immutata prytani-
busque longe aliis factis tamen in uno quodam rerum
genere, cum ntQi dxpttytov vetusto ritu ius dlcendum
esset, cpvXoßaffLXfvai munus suum in Prytaneo relin-
queretur."

Post Muellerum et Schoemannum(jpy^o/3afftAaas defendit
Wecklein ßer. d. Münch. Akad. 1873 p. 28 (Philippi

fuerint. Ille suratnara imperii prytanibus naucrarorum dat V 71: ot tcqwuvLk;
TÓ)v vnvxgdQh>t\', o\'^JefQ evtfiov róit ia? \' AOijvm;. Contra Thuc. I 126:
%6xt cTf TO. 7toX\\a TÓtv TtolnixCiv ol ivvtu a^tyovifi; fJiQrtaaov. Thuuiserus
(Hcrm—Til. II, p. 310) eos ita inter se conciliare conatur ut ponat naucraros
rebus quidem urbanis praefuisse, sed postpositos fuisse veris reipublicae
gubernatoribus h. e. archontibus. Alii alias hac de re senlentias proferunt.

15

A. u. E. p. 236), llQuvttvfloi; interpretans iudicium
rituale irrt Tlgvrapfico, atque primum in eo locum
tenuisse tribuum reges perhibens. Quin etiam ex popu-
liscito Patroclidis 1) apud Andocidem de Myst. § 78:
„irXiif ónóaa tv (svrjlaig yï/Qanrat rwv fiij iv&à8e
(itivàvrœp rj ^Agtiov nàyov tj xfav tqurióv fj ix TIqv-
ravfiov i\'i JiXfpiviov èôixàad\'i] r\\ (?) vno t&v ßaßiXtcav,
1/ tnl cpóvcp Tig tari çvytj, ij\' d-àyarog xartyvwad\'t]^ rj

(iq>aytv(siv j; TVQÜvvoig\'\'^ textum Plutarcheum c. 19 sic
in integrum restituendum statuit, ut \\egai\\ir: nXijv oaoi
tf \'Aq. TT. j/ O dot i X /ltX(f)iviov vno ria p i (pt t o) p
rj tx TlQVTUPfiov xaTaSixu(f{yévTig vno rwv ßaatXicap.
Explicationem addit Weckleinius hanc: „Areopag und
Delphinium, an welchen Stätten die Epheten; Prytaneion,
wo die ßaffiXfig zu Gericht sassen."

Weckleinii hanc sententiam prorsus reicit Philippius
eumque incertissimis fundamentis superstruere putat,
quae nihilominus plane certa ipsi videntur.

Saltem mihi Weckleiniana raulto magis placet sen-
tentia Sandysii, qui ad Ar. \'A&. noX. c. 8 (g>vXal
d\' ^aap TtTTUQtg xaîyânfQ nQÓvtQOV xai (fvXoßaaiXtig
TtxvaQtg) haec annota vit: „These officials are identical
with those called ßaoiXtXg in the IS\'*" Axon of Solon,

1) De hoc populiscito mm spurium sit, adhuc sub iudice lis est. In
mimero eorum qui pro spurio habent est Philippius. Negat imprimis Uroysen
De Demophanti, Patroclidis, Tisameni populiscitis Berol. 1873,

46

quoted by Plut. Sol. 19, and also in the decree of
Patrokleides And. Myst. § 78, founded on the language
of the law iust quoted", et brevi post: »The identity
of the ßaathTi; of Solon with the (pvloßaaiXflg o^VoWux
(VIII, 111, 120), is supported by the connexion of both
with the IlQVTavfiov. The ßamXfTg apparently dealt
with cases of persons who aimed at a rvQupvigy Pro
testimonio ei sunt \'AO-, nol. c.hl\'. Sixa^tt 6 ßaailnig
■Aal ol (fvloßaailfXg nat rag r&p dtpx\'iaip xal T(nv ällmp

^woip, et Poll VIII 120: ro tnl IlQVTapeiüJ Siv.ä\'Qti nfQi

tmp dnoxvfipäptoop, xap waiv dcpaptig, xai nfpl t&p
äijji\'yojp twp tfintaóptoav xal dnoxTfipäprcop. nqofiaxt^xtaav
dt Toi\'rov rov SixadrtjQiov qivloßaßilng, ovg i\'Sti ró
i^ntaóp äi^wyop virfQOQiaai.

Revera, quandoquidem temporibus Aristotelis (fvlo-
ßafjilijg quamquam nullius in re publica momenti fuerunt,
tamen quodam modo ius dixerunt, veri simile est eos
olim aliquante plus valuisse, eosque in Prytaneo de
rebus ad tyrannidis occupationem pertinentibus iudi-
casse Eo fit ut Keilius (Die Solonische Verfassung
in Aristoteles\' Verfassungsgeschichte Athens 1892 p.
109) existimet Solonem, cum {\'A&. nol c. 8) ttmy/tliag
nfQi TMP tnl xaraltlati rov Hijf-tov avpKSrafitvtap Areo-
pago traderet, antiquam iudiciorum ordinationem immu •
tasse mandando Areopago quae Prytaneo mandare
debuisset. Adicit t?.men haec: »Es ist dies eine mit-

17

telbare Beschrünkiing der Kompetenzen des Gerichtes
am Prytaneion. Genommen hat er diesem die Fälle
tni TVQccvpiSi nicht, denn noch in der ersten Hälfte
von Ol. 93, 4 (405) ist ihre Gerichtsbarkeit durch das
Psephisma des Patrokleides (Andok. I 77, vide supra)
bezeugt".

Sed tandem quid ipsi de re tota exploratum habeamus
dicere maturum est. Quod ut faciamus, locum Plutar-
cheum diligenter e.xaminemus.

Legimus ibi lege Solonis cautum esse ne in integrum
restituerentur oaoi \'Aoeiov nä/ov rj baoi tu rSyp
^Eqitrwv rj tx ÜQVTavtiov xaT«8i-AaG\\ïtvrtg vno x&v
ßaffiktcou ini qiór(o rj (npayaTcsiv rj tnl tvquvvISi tcptvyov
ort 9t(ffi6g icpccvij bdt.

In hoc loco membra »ó\'^ot ....\'. UQwavtiov" et

»tVt (fópco.....tvquwlSl" alterum alteri quodam mödo

aut respondent aut non respondent. Si respondent, at
certe non respondent eo modo quo credit Weckleinius,
qui, quemadmodum modo dixi, textum Plutarcheum
ut cum Patroclidis populiscito congruat sic explere
vult ut legatur: nHjr baoi t^ \'AQt\'iov nayov r] bcroi ix
AtXcpiviov vno rSiv tcptruir rj ix Jlgvrairtlov xava-
dixacsd-trrtg vnó twv ßccailicav, explicationemque addit
hanc: »Areopag und Delphinion, an welchen Stätten
die Epheten; Prytaneion, wo die ßaadttg zu Gericht
sassen."

18

Melius Philippius (A. u. E. p. 218 sq.) iudicare mihi
videtur, qui nec ipse tribus Iribunalibus eodem ordine
quae commemorantur delictorum genera singula singulis
respondere putat, sed membra textus Plutarchei sic
dividens :

o(îoi \'Aq. it. — î/ ofjot ix rœv \'Ecp. tx TLq.,......

ini cpôfM rj acfayaiaiv — rj tni TVQavviSi,
existimat, quemadmodum Areopago Ephetas et Pryta-
neum, sic crimini cpópov et (^cpa/Mi/ crimen rvQuwiSog
opponi.

Verba êVt q>óp(0 ij acpa/u7(?ii\' (non tni nqtayaïaii\')
disiungi non po.sse neminem latebit. Itaque in Areo-
pago iudicari potuisse ini (pófco ?/ aqtayahyii/ intellexe-
rirn; quid vero quod Ephetae et Prytaneum (i. e.
indices in Prytaneo) utrique de perduellione iudica-
verunt ?

Priusquam hac de re quid sentiam dicam, exponere
iuvat quid de trecentis viris Plut. Sol c. 12 perspectum
habeam. Si trecentis viris sedem in Prytaneo tribuere non
désistas, minime reicienda videtur illa supra memorata
complurium virorum doctorum sententia, his iudicibus
cpv?>.oßa(nXtag praefuisse; quos credas coadiutores, na-
()tdQovg, archontis regis fuisse. Nam populiscitum anni
409/8 ut est refectum a Koehlero (CIA. I 61): xai

tàfi \'x [7r]ooj\'o[i\'a]ç Tig riva, qitv\'yfip.

ô]ixà^fiv St rovg ß a(S i Xt ag ahiw^p]^ q)ó\\vQv\\ ij\'

19

[ßovXfddicog TÔv cht ßa(SiX]n\'(7apTa, TOX>g [â]f tcpérag

Siayp[u>vai xtX. 1), nos impedire videtur quominus
iurisdictione m arcbonti regi abiudicemus, Enimvero
vidimus, id quod Sandysius et Keilius optime demon-
strarunt, et Pollucem (VIII 125) et Aristotelem {\'Ad-,
nol. c. 57) posterioribus temporibus quamvis parvam
(pvXoßacsiltvGi iurisdictionem tribuere, immo Aristo-
telem diserte affirmare sua aetate simul cum iis
ßadilia iudicasse. Praeterea fuisse aetate Aristotelis
(pvloßaailfag probat CIA. II 844: tx xCov (^vloßaai-
hxiüv cp[v]lo]ßa](nl[fv(ni\'], de qua re disseruit H.
Droysen, Hermes XIV 587 (cf. Bulletin de Corr.
Hellénique IH 69) 2).

1) Modus qno Saiippiiis iam anno 1874, «t sero demum vidi, magnam
illam in populiscito lacunam cxpleverit, sc. [^är tu nirtürret m? fiovltv\']
(fHvtn c. q. 3., non cogit mc sententiam mutare, quamquam mihi quoque
huuc loci reficiendi modum admodum plaenisse libenter confiteor. Cf. Ed.
Meyer, Gesch. d. Alt. II, p. 578.

2) Postquam haec scripsi, legi Ed. Meyeri 1. c. liacc verba ad rem de
qua agitur pertinentia: „Die Ilauptstclle ist jetzt \'.4&. itol. e. 57....
Mithin hielten der Archonkönig und die Phylenkönige zusammen das Gericht
ab. Dazu stimmt Solons Amneatiegesetz Plut. Sol. 19 und das ihm nach-
gebildete Psephisma des Patrokleides bei Andok. 1, 78. Die Meinung dass
erst .Solon den Areopag geschafTen habe (Pint 1. c.) ist verkehrt, ebenso
falsch natürlich seine Itückdatirung in die älteste Urzeit. (Uellanikos bri
Schol. Eur. Crest. 1G48). Das Gericht der Phylenkönige am Prytaneion
hat sich immer erhalten, da es später reine Form war; die Epheten haben aber

trotz Pollux VIII 125 und Ilarpokr. s. v. nichts damit zu thun---- Die

modernen Combinationen über diu Epheten sind unbegründet." Quantum
talia verba discrepant a Philippii indicio, quod hic auctor sedecim annis

20

Sed ipsa historia de iudicio trecentoriim viroriim
num ad verba inl rvouwiSi pertineat incertum est,
propterea quod illi CCC (c. 12) in causa una extra-
ordinaria do Alcmaeonidis qui Cyloneos necaverant
iiulicaverunt, contra lex Solonis, capite demum 19™°
commemorata, spectat ad eos qui tyrannidem occu-
pare conati sunt, h. e. ut verbis Aristotelis (AO.
nol. C. 8) utar, ad eos qui ini xaTuXtlcrei Tov 8^fiov

GwißTafTKi.

Nostro quidem tempore dubitatum est num Solon
quidquam contulerit ad tribunal de Alcmaeonidis insti-
tuendum. E. g. Ed. Meyerus (Gesch. d. Alt. II, p. 640)
scribit: »Die Betheiligung Solons ist ein Ergebniss des
alten und neuen Schriftstellern geläufigen Strebens,
ijber die Vorgeschichte eines berühmten Mannes mehr
zu ermittelen, als das Material bietet." Quod facile
credo, si, quae nunc Busolti aliorumque virorum doc-
torum est opinio, coniuratio Cylonia iam anno 640

antequam scriptum Aristotelium innotuit, his verbis fecit (A. u. E. p. 218):
„?iir qiv}.oßnai.}.(X(; ist also überhaupt kein Platz. Demnach kann man in
den ßnaikrZi; des Solonischen Gesetzes nur den Archon-König erkennen."

U. V. Wilamowitz—Möllendorf, (qui, quod obiter moneara, adnumerandua
est iis qui, Aristoteles und Athen II, 186, Areopagiticum consilium e consilio
regio ortum ease credunt) ßuoblfvat, ex illo populiscito nullos alios significari
existimat niai tpifkoßaavlfm;-, interpretationem addit loci Plntarchei Sol.
c. 19: „Darin gehört v.aTnêknaoS-hTfq auch zu f£ itftxätv. deshalb steht
zweimal oaot." Sed vox xavadixna&fvvei nonne etiam ad \' Jqtiov
Ttäyov pertinet?

21

a. C. n,, i e. anno quinto et quadragesimo antequam
Solon magistratum iniret, facta est.

Interim longius a loco meo Plut. Sol. c. 19 aberravi.
Ad quem ut redeam, Plutarchus mihi videtur diserte
Ephetas et Prytaneum distinxisse; quod nisi fecisset,
voces Ephetas et Prytaneum particula tj disiungere
dedecuit. Propter haec omnia prorsus nego verba booi
inl cpova e. q. s. aliud alii respondere. Idem fecit
Keilius (die Sol. Verf 112): y)q6vo; und acpuyal gehören
dem Kriminalprozess, die zvQawig dem Staatsprozess an:
daher, ini rpovco rj afpayexXaiv rj ini tvquvvLSi, nicht
ini (fovto rj ini afpayaXdip rj ini rvqawiSi. Die sachliche
Eintheilung entspricht hier der Abfolge der Gerichts-
höfe; dass man so qidrog, acpa/ai, rvQUPvig Ordnete, WO
es ging, ist verständlich, aber es ist ein Zufall dass
es möglich war; denn sonst zerreisst die athenische
Gerichtsbarkeit die rechtlich gleichartige Materie doch
nur zu oft."

His verbis tamen non plane assentior, quia nexum
quendam inter c. 12 et c. 19 in vita Solonis exstare
si credimus, oportet ad Cylonias seditiones pertinere
aut sola verba inl rvQuwiSi aut omnes res, quae verbis
ini qiövM rj acpayocHatv rj ini rvQUVviSi significantur. Hae
seditiones per multos annos civitatem turbaverant 1)

1) l\'lut. Sol. l?; zo KvXüvttor ayoq , .. . fx ttoXXov dnj^QaTTf %i}v

22

variaeque deinceps causae ad eas pertinentes sine dubio
diiudicandae fuerant. Propterea mirum non esset si
iudicia de omnibus his causis, prout quis maiores
minoresve in illis partes egisset, inter Areopagum et
Ephetas et Prytaneum distributa fuissent; ac sic veri
simillimum mihi videtur in Areopago nonnullos non
solum tni cpóvco rj (ScpayaXaiv, sed etiam tni TVQapvidi
iudicatos fuisse. Affirmare videtur hanc opinionem
Ar. nol. C. 8: ij ràv \'AQionayiTwv ßovXrj rovg

tni xaralvati tov öijfiov avv[i^<5TaiA.tpovg ixQiptv,
2:óx(apog fl-évfros] vo^op tîcscxl^yy^fxl^îag] mqi uvtôjp ;

fieri enim potest ut legum lator, quemadmodum saepe
fit, ea quae iam ante viguissent, sua auctoritate sanxerit.

Restât ut dicam de Plutarchi ßaoiXtvaip. Locus
huius vocabuli in periodo satis perspicue demonstrare
videtur scriptorem, cum eo uteretur, non solum de
Prytaneo, sed etiam de Areopago et Ephetis cogitasse.
Quod nisi quis concédât, prorsus non intellego — quo
argumente iam Philippius (A. u. E. p. 236) usus est —
quamobrem vocem y.«TaSiy,ua&tprtg inter verba TIq.
et vno T(üp ß. Plutarchus vel potius legis lator collo-
caverit. Etenim, etiamsi Keilio (Die Sol, Verf. p. 112)
•assentiamur verba legum Atheniensium interdum ob-

TCÔXiv. .Ar. \'A3- TToX. c. 8: /^fTÙ ât lavxa avvffifj oiaoïdotn toi\'ç if
yvoiQÎ/iovç xui zà noXvv

23

scuriora fuisse quam quae facile intellegerentur, tamen
non ideo credibile est eas in hunc modum exemplar
obscuritatis fuisse ut aliud paene verba significarent,
alia ipsa legum sententia esset. Quoniam iudicia illa
tni (fófco rj (Sq.aya\'ïoLv rj tnl rvQavviSi multis deinceps
annis acta esse credo, videntur mihi illi ßaad^g fuisse
singulorum annorum archontes reges 4). Quam sen-
tentiam amplexus sum cum quia posterioribus quo-
que temporibus ßaadta (archontem regem) iudiciis
de causis capitalibus praefuisse constat, tum propter
verba populisciti anni 409/8 (CIA. I 61) ad legem
Draconis de caede pertinentia, ubi legimus v. 10:
nQWTog tt^ojv xai tà(À \'x [7r](joî\'o[/«]ç [}{jT[ftV7/

vlg Tiva, q)nJy{ip. ôjtxà^ftî\' §è rovg ßaaiXtag ahi&[p\\
(fó[pov] 1] [ß ovinia f cog róp dti ßaai] Xtv\'aapra. (Koehler)
vel \\iàv rig ahiàxui œg ßov]Xti\'aapTa. (Sauppe et Dit-
tenberger; Meyer G. d. A. II p. 578) roiig icptrag

öiay[pa)pai. 2).

Quod verbis uQwrog ä^cop continuo succedunt verba
X a i iàfi i^ij xxl., id mihi pro argumento est, haec verba

1) Negare quidem nolim ifvXoßuoi.lfaii in Prjtaneo iudicasse, sed locus
l\'lutarcheus hoc mihi non probat.

2) Notatu dignum est, quamquam satis notum quod dicunt Meier—Sehoe-
inann—Lipsius, der Altische Proccss p. 43 : „In der alterthümlichen Sprache
der Gesetze, wie hei den Grammatikern kommt von der Thätigkeit des
Vorstands auch der Ausdruck dixat^av vor, welcher in der Sprache der
lledner nur den Geschworeneu zukommt.

24

eam tantummodo partem hqîotov ä^opog continere quae
ad iurisdictionem de homicidiis non praemeditatis spectet,
ita ut subsequentia verba ômà^Hv Sé rovg ßaadiag
alriwv (pófou et rovg St tcftrag Siuyv&vai non nisi ad
eiusmodi caedes pertinuerint. Unde, ut videtur, apparet
alias causas capitales, easque de caede tx nQovolag, de
quibus postea Areopagus iudicabat, iam Draconis aetate
Areopagitico senatui mandatas fuisse.

Post ea igitur quae disputavimus iam concludere
licet veri simile esse, iam ante Solonem, cum archon
rex iudiciis praeesset, exstitisse diversa et Areopagi
et ephetarum et Prytanei tribunalia, quamquam, si in
Prytaneo (pvXoßaadiag archoniis regis coadiutores fuisse
concédas, incertum manet, quinam viri in illo Marlis
colle de gravissimis causis indices consederint.

Sed hucusque sermo tantum fuit de Areopagi munere
iüdiciali. Nullone igitur perfunctus est remotis illis
temporibus munere senatorio? Revera perfunclum esse
credere licet propter locos hosce: Ar. \'Af)-. noX. c. 8:

2ióX\\a)V nip odv ovrwg ivonoiytTijatv nfqi rüv ivvia
Üq^optojv. TO yàq ccq^oeTop rj ip ^Aplfia nàyco ßovX^i]
dpakuxfaafiivij xal xqivaaa xaxt\'\' avti]p rov inirt^Stiov
\' ixàar-t] rS>v dpyêv in \\^ivi\\a\\yr\'\\6v [(5tar«|ß] o« dn-
fGTfXXtp, et infra: ßovX^tjP ô\' inolrjat rfXQay,oaio\\vg^,
éxaróp t| éxàarijg cpvXijg, rljv Si r&p \'aqfonayirüp
ara^fv {[ttj to] vono(fvXaxtTv, ü.GntQ vnriQ%fV xal

25

ttqótiqov iniaxonog o\\y\\(5u v^g noXirtiag\' xal ra n
alXa rà nXnara xai rà fiéyiara rwv tco1lt{ix)(x)v Su-
Tj\']Qei xai rovg ânaQjàpovrag tjvûvviv oVaa [xai

xai xoXà^tiv, xai ràg ixriatig dptqxQtp tig
nokiv ovx ini/Qacpovija rrjp nQÓcpaail^v rov lïQarT^taöai
xvX. Gf. C. 3: Ij ôè rûp ^AgtOTtayirihp ßovXij rijv (lèp
rà^ip flye rov ôiarijoiTp rovg vófiovg, diwxfi öè rà
nXiïara xai rà fiiyiara r&p ip rij nóXft, xai xoXà^ovOa
xai ^yfi^LoYiaa nâprag rovg dxoßfiovprag xvQiwq. r; yÙQ
aiQfOig rcóp aQ^óprcop aQiOrlröijp xal nlovripdfjp ^p, i^ wp
ot ^AQionayXrui xa^idrapro. 8i6 xal fiópij rwp aQy&p avr7]
lxi}iivT]xi ôcd (ibu xai pijp. et C. 4: ij 8è ßovXij ij i^ ^Aqhov
Ttàyov (jPî/A«| î]p rwp vàfxœp xai rà]? aQyàg oncog

xarà rovg pófiovg àQywOip. i^ijp 8è rw dSixovfxipm
rrjp rwp^ ^AQioiiayir\\S}p^ ßovXi]p tiaayytXXtiv xrX.

Ex his locis apparet scriptorem libri de Civitate
Atheniensium pro certo habuisse Areopagi iam ante
Solonem, immo iam ante Draconem varia fuisse munera.
Hic tamen fons caute adhibendus est, quia incertum
est quibus ipse auctor fontibus usus sit. Br. Keiliiis,
qui in iis est qui librum hunc Aristoteli non abiudicant,
p. 100 sqq. sui operis (Die Sol. Verf.) demonstravit
Aristotelem auctoritatem Atthidographorum parvi fecisse,
contra ac Plutarchum, qui cum Isocrate Areop. 37
Atthidographum aliquem sequeretur atque dicere posset
plerosque scriptores Solonem Areopagitici senatus con-

26

ditorern vocasse; Atthidographi enim, ut ait Keilius, ex
quorum scriptis Plutarchus sua sumere solebat, bcnignius
de Solone iudicasse videntur eumque imprimis formae
rei publicae democraticae auctorem celebrasse 1).

Sed iam fidem habeamus Aristoteli, credamus Areo-
pagum iam ante Solonem munere quoque senatorio
functum esse. Quid igitur sequatur, iam videndum est.
Qua in re duce imprimis utar Ed. Meyero (Gesch. d.
Alt II, 353 sqq.), cum quo tamen in eo non facio
quod voce ^aaiUwv et CIA. I, 61 et And. Myst § 78
cum archontem regem tum tribuum reges significari
opinatur; hoe enim falso credi iam supra animadverti.

Meyerus rem sic se habuisse credit, ut pristini consilii
regii sedes Prytaneum esset. Ea, inquit, erat curia
ex qua lones in Asiam Minorem emigraverant (Hdt.
I, 146), erat totius rei publicae atticae inde a Thesei
temporibus tanquam centrum (Thuc. 11 15: tv ^ovltv-
TTÏQiop dnodtl^ag xai nQvxuvtiov). Quod consilium regium,
cuius partes postea consilia CCC et D egerunt, iuris-

1) Ob eandeiD causam multura fidei non habeo loco FHG 1 394, ubi
narratur olim indices Areopagitas ex novem archontibus electos esse {üq
, (fi]Oi\'V \'AvóqotLmv èv ótxnfQa rüv postea vero pluribus

aditum in Areopagum patuisse, nimirum 51 viris illustribus (quem errorem
ex ephetarum numero profectum esse neminem fugiet); nuuquam tamen alios
in id collegium receptos esse nisi qui nobilitate divitiiä vitaeque integritate
praeter ceteros florerent, w? lavoQeZ fPiXóxoQoq dia tiJï T^tTij: tuv nv
xSiv \'Ar&iduiv. S. Maximus iu Prooemio ad. S. Dionysii Areopagitae opera,
Antverp. 1684, Vol. II, p, XXXIV.

27

dictionem habuit 1), eo tarnen modo, ut in quibusdam
causis Areopagitarum consilium ius diceret. Originem
duxisse existimat consilium Prytanei a naucraris (Hdt.
V, 71, cf. Thuc. I 126) : praefuisse his naucraris cpvlo-
ßuadiocg, praeterquàm quod in (fovixoTg archon rex
praeesset; ceteris in causis Prytaneum sedem fuisse
(postea eponymi dicti), ut legitur \'A&. nol. 3, 5; 2)
hunc archontem collegio naucrarorum praefuisse in
omnibus causis quae non qioptxal essent; prytanes
naucrarorum apud Herodotum fuisse eos quibus postea
Solonis et Clisthenis prytanes successerint. Deinde
Meyerus in angustiis versatur quaenam inter Areopagi
et Prytanei collegia necessitudo fuerit. Notatu tamen
dignum ei esse videtur quod aetate Solónis fuerunt
qui iudicum de crimine perduellionis, sc. sceleris
Cylonii, ab novem archontibus ad prytanium collegium
transferre tentarent.

Haec omnia quatenus ad Prytaneum pertinent, inge-
niöse excogitata mihi videntur. Attamen, opinor, non
probant Ai\'eopagi iurisdictionem a collegio sive consilio
quodam regio profectam esse, munusve senatorium

1) Ex huius consilii in iudiciis privatis iurisdiclione nrprictyéiT« (cf. Sacra-
mentum apud lloraanos) originem duxisse probabile est. lte.m Meier—Schoe
manu—Lipsins, Alt. proc. p. 13.

2) Sedcs archoiilis regis est in ;3ovxoXêin) (J0-. ital. c. .3), q,vkofia-
oikfo)r in fiuoiltiio (Poll. VllJ, 111) prope a Prytaneo.

28

iüdiciali munere antiquius fuisse. Ipse enim Meyerus
non modo non infitiatur fieri potuisse ut praeter Pry-
taneum in Areopago quoque antiquissimum consilium
esset, sed etiam in aliis civitatibus fuisse commémorât
bina collegia quorum alterum invicem allerum cohibe-
ret, V. c. (Thuc. V 47) Argis tîiv ßovlt}^ nal rovg
o/dofjxovra iuxtaque eos ccQTvpag, de quibus tamen nihil
quidquam certi inveniri posse videtur. Alio loco praeter
summos magistratus penes quos etiam iudicia essent,
institutes esse monet O^tajuoqit/Xccxag vel vopoqitfXaxag,
quorum tamen potestatem putat paulatim decrevisse,
contra auctam esse auctoritatem consilii virorum illus-
trium, quale et ipse Areopagiticum collegium anti-
quissimis temporibus fuisse credit. Hoc Areopagiticum,
collegium eo modo ortum esse ei videtur, ut archontes
qui in magistratu essent, eos qui munere essent defuncti,
in consilium vocarent, atque ii, qui solerent consuli,
tandem consuli deberent. Perpetuum demum hoc con-
silium ei factum esse videtur cum civitatis interesse
coepisset ut rite de caede ius diceretur. Prytaneum tamen
diserte dicit antiquum fuisse regia aetate virorum no-
bilium consilium. — Sed iam hoc quaero : si quis exis-
timare possit, hoc Prytaneum proprio sensu consilium
regium non tribunal fuisse, mox vero praeter hoc con-
silium aliud consilium iudicandi potestate ornatum
ortum esse, quidni eodem iure iam inde ab antiquis-

29

simis temporibus duo simul collegia Athenls adfuisse
credas, alteram in Prytaneo, alterum illud in Areo
pago, quod de caede aliisve rebus gravissimis iudicaret?
Senatoria quaedam officia huic consilio tradita fuisse
possunt ÇAO-. nol. c. 3) — hoe minime negaverim—,
tradita tamen fuisse crediderim postea demum, postquam
iam per muitos annos in Martis colle de (fovixolg
iudicia reddidisset. Quae igitur omnia mecum reputanti
magis magisque eo inclinât animus, ut iudiciale Areopagi
munus antiquius fuisse eredam quam senatorium. Sed
de rebus quae ad hoe probandum in medium proferri
possunt, altero capite disputabo.

IL

Disputatur di\'] religionibus et deorum cultu,

QuiBuscuM Areopagitici collegii institutum inde
ab origine coniunctum fuit.

Quemadmodum universe pristinorum temporum ratio
docet hominnm animos ad religiones varias propensiores
fuisse, ita ritus ipsi postea in litigando usitati luce
clarius demonstrant, in iudiciis capitalibus non tantum
magni momenti fuisse quasdam religiones, sed vel
totum hoc genus iudiciorum a religionibus quibusdam
et cultu deorum profectum esse. Seimus enim perse-
cutionem percussoris non solum homericis, sed etiam
historicis temporibus nullius nisi consanguineorum fuisse
officium. Ut apud Romanos sua cuique genti sacra erant,
ita apud Graecos quoque inter propinquos quaedam
deorum cultu sancita necessitudo erat, qua in re Solon
nihil mutavit, nisi quod quinam propinquitatis gradus
ad persequendum percussorem obligarent constituit 1).

I) [Dem.] Macart. 57; CIA. 1, 61 (populiscitum supra laudatum); Poll.
VIII, 118; Plat. legg. p. 871 B; [Dem.] in Euerg. et Mnesib. 72, locos
non prorsus inter se congruentes. Philippi, A. u. E. p. 80 sqq.

31

Quid multa? quemadmodum apud plerosque populos
in q,oi>ixo7ç iurisdictio originem suam ex ultione necis
duxit, haud secus Athenis res se habuit. Quin etiam 1)
nusquarn magis quam hic notio ultionis exculta et cum
iudiciis de caede coniuncta fuit, teste v. c. Lys. in
Agor. 42, ubi ab infante nondum nato poscitur ut
patris percussorem ulciscatur 2).

Forma omnium ôUwp qiopixwv communis erat 3).
Qui caedem perpetraverat, impurus habebatur neque
ei, postquam nomen eius delatum et ab archonte ac-
ceptum fuit, aut in forum aut in templum ingredi
licebat 4). Sollemni iureiurando {Sicofioaicf), quo utraque
pars obstringebatur ([Dem.] in Euerg. et Mnesib. 72,
cf. 70, 73) gradus propinquitatis qui inter actorem
et occisum intercedebat definiebatur, et ii qui iusiu-
randum daturi erant, ad rófiia liostiarum mactatarum
i. e. apri, arietis, tauri (Dem. in Aristocr. G8; cf. suo-
vetaurile Romanorum) aggrediebantur, iurantesque per
Furias perniciem sibi et generi suo imprecabantur si
mentirentur. Iisdem Furiis et aliis diis i^ovioiq sacra
faciebat qui causam obtinebat. \'

1) Ed. Meyer, Gesch. d. Alt. p. 577.

2) Kal xfj yvvfttxl rfj uvvov f:itiax\'rjTCrt. vofiii^ntv nvtrjv xvftv
rtVTov, fàv yîyrt/rru avrij jtniâiov, giQal^ftv tm yfvofifvM Sri to*
tratfqa hvvov \' AyÔQncoi; àitixxfivf, xnl xflfl\'fn\' ttfintfifzv vtifq
nVTov foç tfovîa own.

S) Antiph. V. 81.

4) Antiph. VI, 34; V, 10. Ab ipso actoro reo hoc adnuntinri mos erat.

32

Memoratu digni sunt mores et opiniones quos cognos-
cimus ex carminibus homericis, quae antiquissima de
vita et moribus Graecorum testimonia continent. In
his enim carminibus, ([uamquam ingens est numerus
virorum in pugna cadentium, heroes pleriimque parum
cogitant de morte futura. Nec pertinet ad rem pubhcam
reges senatumve primorum hominum, si qua caedes
facta est. Ultio necessaria quidem est, sed famiUa tan-
tum occisi ultionem curat Si propinquus interfecti multa
contentus est, res prorsus composita est. In carminibus
homericis, quemadmodum animadvertit Buchholz (Hom.
Realien p. 73), caedes voluntaria vel involuntaria,
periurium, sententia iudicis iniqua, impietas erga pa-
rentes, violatie officiorum erga hospites et supplices,
aliaque eiusmodi vitia peccala habentur adversus leges
quasdam divinas, quibus. vitae quaedam certa ratio
constitutasit, eademque de causa haec ad Furias, non
ad homines pertinent. Quo fiebat ut, cum res publica
nullum poenam tali homini improbo exigeret, propinqui
soli hominis percussi homicidam persequerentur (cf.
Mïül. Eum. p. 129). In numero exemploriim habemus
B 662, N 694, Tl 571, q: 84, o 271 sqq., « 35, N 658,
I 628, (D 20 sqq, 26, X 395, Si 471. De multa cf.
I 632, ubi frater, immo pater hominis percussi hac se
placari sinit.

Ceterum persaepe apud Homerum de caede aliqua

33

sermo est, tanquam de re satis communi quae per se nul-
lam prorsus moveret indignationem. Di homicidium sive
voluntarium sive involuntarium parum curare videntur ;
qua in re non obliviscendum hommes homericos summo
magis ardore vilae donis frui quam res tristiores meditari
solere. Labores quidem hominibus secus ac diis dati sunt,
inquit Rohde (Psyche, Seelencult und Unsterblichkeits-
glaube der Griechen, 1894, p. 2), sed vitam spernere
nulh homini homerico in mentem venit. Vitae gaudia
propterea non diserte laudantur quod populus ut ita
dicam iuvenis iis fruatur tanquam sua fortitudine ea
sibi comparaverit. Nihil homini homerico magis in
odio est quam mors et porta Orci (cf. A chillis verba
X 489 sqq.). Quodcunque enim homini apud inferos con-
tingal, vita, vita illa, qua solis in luce fruitur, morte
tei minatur. Anima (v^x^?) Orci regnum descendit aut
in terram absconditur; postquam per os vel per vulnus
hians moribund! fugit, a corpore soluta, altero nomine tXSca-
lov vocata, quasi fumus evadit (\'F 100, cf. I ^07, x 495).

Sed p. 11 sq. idem auctor exponit Graecos antiquitus
non semper tam liberos fuisse ab omni, quod ad curam
manium attinet, animi perturbatione. Tantum abest
ut Rohdius cum iis faciat qui posthomericis demum
temporibus cultum maniurn exortum esse putent, ut
stans a parte ethnographorum, qui hunc cultum nu-
minum superiorum venerationis principium ducant,

3

34

reliquias huius moris apud Homeriim invenisse sibi
videatur. Ko auctore Graecos, antequam ad Homeri
tempora pervenirent, permulta cogitasse et didicisse
necesse est. In rebus quibus exstitisse aliquando ma-
nium cultum probat, sunt et sacrificium duodecim iuvenum
umbrae Patrocli 175 et ludi funebres «F 257 sqq.
qui, quamvis homericis heroibus in deliciis fuerint,
tamen pro reliquiis habendi sunt antiqui cultus raanium
qui Homeri aetate universe iam evanesceret. In bis
sunt quoque ludi funebres in honorem Amaryncei «F
630. Causa ludornm haud adeo pietas erga mortuum,
sed potius timor fuit. Placare ludis sibi videbantiir
mortuorum animas ne vivis incommodo essent. For-
tasse cum hoc cultu cohaeret mos vita delunctornm
oculos et os comprimendi X 426, A 453, co 296, Lamen-
tationem funebrem, collectionem ossium, alia, ut satis
nota, mitto; sed plus valet quod 13 et Z 418 una
cum mortuo arma eius comburuntur; qui mos certe
non exstitisset nisi credidissent etiam post mortem
xpvxijv his armis uti posse. Adhibeo denique llelbigii
(Das Homerische Epos"\' aus den Denkmälern erklärt,
Leipzig 1887 pag. 52) auctoritatem scribentis: »Fiir das
homerische Zeitalter ist der Gebrauch von Totenopfern
sicher bezeugt", ne quis ampUus dubitet, quin, ut alii
populi, sie quoque Graeci antiquissimi potestatem
quandam qua vivos vexarent mortuis tribuerint.

35

Eo fit, ut (Rolide o. c. pag. 240) apud Homerum
homo occisus evadat &fcÓp fiijpifia homicidae (X 358,
l 73). Posterioribus temporibus animus occisi percus-
sorem persequitur Plato Legg. 9, 865 D. E. cf. Xen.
Cyrop. 8, 7, 18. Aesch. Oho. 39 sq. 323 sqq. Plato
Legg. 9, 866 B Antiph. Tetr 1 / 10. 3 <5 10. Aesch.
Cho. 287. Ant. Tetr. 3 « 4, 3 ^ 8. Soph. Trach 1201.
Eur. I. T. 778. Med. 608. Aesch. Gho. 278. Plato
Phaedr. 244 D Orph hymn. 37, 7. cf. 39, 9, 10.
Persecutionis participes sunt o rfO-pfœç, oî pófioi \\)-foi
Ol xàTco Ant. or. 1, 31

In his omnibus cavend um quidem est, ne instituta
historicae aetatis, quibus cultus et feriae in honorem
manium et deorum inferorum rationi cuidam philoso-
phicae accommodarentur (cf. Orphicos, mysteria Eleu-
sinia e. a ) confundamus cum veris vetustissimae aetatis
moribus, sed satis apparet Graecorum et homericorum
et antehomericorum animos persaepe numinum infero-
rum minime oblitos fuisse nec semper leviter gaudiis
tantum vilae induisisse. Quod nemo mirabitur, qui ex
baud paucis Herodoti narrationibus tristiores mcditati-
ohes a Graecis minime aliénas fuisse intellexerit. Quam-
obrem, si plerumque heroes homerici admodum leviter
more ionico vivunt, fieri potest ut pars Graecorum,
sivfi magis seria sive timidior, mentem plus quam
ceteri in deos inferos eorumque cultum ad verterit neque

hanc inclinationern animi in tpovixols ostenderc negle-
xerit.

[lis perpensis sponte ad Athenienses rediicimur, quos
in çpofixoTi; cultuin deorum inferorum spectasse et vidi-
mus et videbimus. Accedit enim quod etiam caerimo-
niae in expiando scelere et conciliandis propinquis (»die
katiiarlische und liilastische Ceremonien" 0. Muelieri
Eum. 138) culfum deorum infei-orum sive y&ovîœv in
mentem revocant: Ubationes aquae {pyi^àha i e. sine
vino), potiones melhs {(xfxiitqata) concihandi {tov ^ih-
li(fatii>) gratia mixtae, iiostiae in partes concisae et
combustae (cf zacpoig ivTtfiptiv)-, animadvortenduu)
quoque est lieroibus aut mortuis sacrificari dici hmyillin\'.
Locos ad hanc rem pertinentes apud Rohdium (pag.
248) hos invenio: Ap. Rhod. Arg. 4, 712 sqq. {ilan-
fiàg) ; Soph 0 C. 466 ubi iXaafióg Eumenidum impro-
prie xaO-aQ^ióg vocatur); Apollod. fr. 36; Theocr. 2, 36
cum Schol. ; Lucian. Philops. 15; Tzetz. Lyc. 77 Auctore
Rohdio omnes di hilastici naturam y&oviwv liabent, in
bis praesertim Zn)g fieiXiyiog, qui sicut omnes xï^ó/ziot
figura serpentis effingebatur, cuius rei argumente sint
•tabulae votivae in Piraeo inventae (Bull, de corresp.
hellen. 7. 507 sqq. CIA II 1578 sqq). Cum Hecate
X&opicf idem occurrit Larisae {Jd MuXiyim xal \'Epoôta
Bull. 13, 392) Alii {yfol finXiyioi in Locrorum sacrificiis
nocturnis colebantur in modum cultus deorum infero-

37

rum (Paus. 10, 38, 8), quibuscum comparari possunt
conventus nocturni Areopagitarum a scriptoribus vete-
ribus commemorati (Luc. Hermot. 64). Etiam di aver-
runci (dnoTQÓnuioi) in numero x^ovicop habendi sunt,
quoniam una cum mortuis et Hecate die mensis trice-
simo colebantur. Rohdius adeo Jla dnozQÓnatop pro
y&opico habet; praeter quem quidem \'AQijvä dnotQ
et dnozQ. memorantur (Inscr Erythraeae

Dittenberger, Syll. 370, 69. 115); animadvertit tamen
Rohdius officia deorum olympiorum et inferorum non
Semper discreta fuisse, Sed ut quae dixi affirmem et
explicem, iterum O. Muellerum (Eum. 139) loquentem
introducere iuvat: »Auf der andern Seite ist es im
höchsten Grade wahrscheinlich, dass alle Sühngebräuche
ursprünglich den Gottheiten der Erde und Unterwelt,
den Chthonischen und Katachthonischen Göttern galten,
und wenig.stens in stehenden, regelmässig wiederkeh-
renden Cultusgebräuchen nur diese Götterwelt zu
versöhnen nöthig erachtet wurde. Zwar kommen auch
bei den auf der lichten Oberwelt waltenden. Olympi-
schen Göttern hilastische Gebräuche vor, wie bei Zeus
und Apollon: aber bei genauerer Betrachtung scheint
mir überhaupt kein Zweifel zu sein, dass es doch
eigentlich Gottheiten und dämonische Wesen der Unter-
welt sind, denen der versöhnende Cultusgebrauch zu-
nächst gilt."

38

Cultum deorum fitihimp Athenis antiquissimum
fuisse, patet ex Plut. Thes. 12 (cf. Töpffer, Attische
Genealogie 1889, p. 247 sqq.), ubi gens Phytalidarum
Theseum lustrasse dicitur qui olim Scironem et alios
occidisset {dypîaapTtg xal fidllyia O-tlaapTig). In liac gente
cultus ille hereditarius erat; di, quibus sacrificabant, erant
y&övioi, Demeter et Zeus Meilichios (Paus. I, 37, 2. 4).

Sed ea quae protulimus satis probare videntur Grae-
corum animos saepe in cultum y&ovlcop conversos fuisse.
Iam diligentius examinemus quidnam hoc in iudiciis de
cpopixoTg valuerit.

Tribunalia quae posterioribus temporibus Athenis
de causis capitalibus iudicarent erant quinque, qua
de re imprimis notabilis est locus Dem. in Aristocr. 1)
64—77, cui accedunt Pollux VIII 117—120 et \'Aùy-
vaiwv nolirtiag caput 57"""", unde hausisse sua vide-
tur Marpocratio S. V. tnl Ilallaôiw, tni /JtXq)ivico,
ßov?.ttJafcog. In his tribunalibus auctoritas Prytanei,
olim, ut supra vidimus, fortasse maior, postea pro
nihilo erat, cum ad Prytaneum de rebus, non de
personis iudicaretur. De iudicio in Phreatto cum
•pauca comporta habemus, tum quae comperimus ad
nostram quaestionem parum pertinent. Restant Del-
phinium, Palladium, Areopagus, quorum in primo age-
batur de caedibus iustis, in secundo de caedibus involun-

1) Oratorum atticorum paragraphes cita vi.

39

tariis, in tertio de caedibus eonsulto factis, de veneficio
aliisque rebus gravibus. Horum tribunalium maxime
venerabilis erat Areopagus ideoque antiquissimus fuisse
videtur, praesertim si reputemus Graecos antiquitus
inter caedem voluntariam et inyoluntariam non dis-
tinxisse. De iudiciis honestis et aequis Areopagitici
collegii apud scriptores veteres baud pauci loci occur-
runt. Laudo tantum 1): .

[Lys.] VI 14 (contra And.): iv \'Aqhw nà/œ, iv tw
(jtftvoTÜTto xai öixaiOTaTco SixadTtjQico dó^ ópoXo-
ytüv niv ccdixtïv ano&vtjßxei, iàv di ocfiqiKsßtjTfjf iXtyyixai,
xai nolXoi ovS\' è\'So^av döixfïv.

Aesch. I 92 (in Timarchum) Areopagiticum collegium

TÓ (XXQlßtGTaTOV (SVVt\'dçiOV TMV iv Tij Tiolil vocat.

Lyc. I 12 (in Leocr.) xàXXioxov tyovxeg xS)v \'EXh\'ivuiv
■jiaoàdttyiia xà iv \'Aptita nàyco avféÔQtov, ö xoaovrov
öiacpipii xCov aXXiov dixaaxrjQiiov, wan xai nap\' avxoTg
ófioloyeXa&ai xoîç dliaxopépoii; ôixaîav noniaüui xijv
xpiatV\'

Dem. in Aristocr. 65: Tlollà jxiv öij nap^ Tjfiïv

iaxi xoiuvO-^ oV ov^ ixipooO\'i, \'iv tJ\' ovv tdió\\xuxov nàvxwv
xal af[ivàxaxov nàvxwv, xó iv \'Ap. n. ötxaaxrjpiov.

ïanta erat veneratio qua fruebatur Areopagus ut
coram eo ridere non liceret (Aesch. in Timaich. 83

1) Plures locos, in quibus tameu nounullos ex scriiitoribus posterioribus
quorum auctoritas parum valet, habet Meursius, Areop. (1626) c. IV.

40

sq.). Apud Dem. in Aristocr. 66, postquam Areopa-
gum mythicis temporibus de Marte et de Oreste iudicasse
commonefecit, hoc legimus: Kai rù fitv dij naXaiù
ravva\' t« tS\' vaziqov, tovto fióvop ró Sixaarrjocoy ov^i
Tt/çavpog, ovx ohyaqfia, ov SijfiOXQaria rag cpopixàg dixag
cc(peXéal}c<i tftóxfitjxei\', àllà nàvTig dcs&tviartqov äv ró
öixaiov fVQtXv tjyovvrai nfQt tovtcov airoi rov naga
Tothoig tVQTjfJiéVOV Sixaiov. IlQÓg dè roilroig roiotlvoig
ovoivj tvravQi fióvov ovöilg ttÓjttot\' ovTf qntlyœv âlovg
ovre âicDxtov Tjrry&fig t^rflty^fv wg ocdixcog tdixàa&ij ra
XQt&évra.

Locum ubi tale collegium consideret, religionibus
quibusdam vetustis sacrum fuisse per se constat. Sed
qui di imprimis ibi colebantur? Nomen ipsum, quam-
quam sunt qui rem aliter explicare velint, ad Martem
spectare videtur. Si Delphinium Apollinis, Palladium
Minervae cultum in mentem revocant, nonne iudicia in
Areo pago (Martis colle) cum Martis cultu habuerunt
communionem? eius scilicet Martis, cuius delubrum
prope ipsum collem fuisse videtur? 1) lam veteres
communi consensu nomen collis a nomine dei deriva-
ïunt: alii, ut E. M. s. v. et Aesch. Eum. v. 688, nomen
ei datum esse dicunt quod Amazones hic Marti sacri-

1) Aesch. Eum. 688: Ttdyov â\' "A^eiov (Wecklein: iâCtai, pro "Agtiov)
TÓrd\' xzL Cf. Preller, Gr. Myth\' p. ^41. U. v. Wilamowitz-Müllendorf,
Ar. u. Athen II, p. 335 xôvâ\' corruptum esse putat conicitque oïd\'.

41

ficarint, alii quod ipse Mars in iudicium ibi de caede
vocatus sit, ut Paus. I 28, 5: kaqoxal q"\'aqnog nayos
xalov^tvog, on nQcarog ^\'Açijg tpjuvQa t\'AQiùij, et Suid.
S. V.: öè zai AQfiog nà/og, r/roi oti tv tw nayoi

iVrt nai ti> v\\ptc rô ôtxccartjoiop\' "\'A^iiog dî, iml rà
(fopixà ômà^ft, Ó dè "AQijg ini vcop q,ópcop. jj on i\'nij^t
t6 öóqv i-ait tp vfj nfjog tloaeisojpa xintQ \'AXiqqo&iov
Sixfi, OTi ànty.TtivtP uvxop ßiaaäfitpop ^AXxinnijp rijP
avTOV xui AyçutlXov Ttjg KïxQonog OvyuTQog, üg (pi^aip
\'EXXàpixog ip «. De eodem certamine iudiciali Martis
contra Neptunum agunt Apollod. Ill 14, 2, 3 (= Müller
FHG I p. 174), Marmor Parium 3 (= FHG suppl. ad
I), Din. I 87, Aesch. ep. XI, 8. 1)

Si quid veri hae fabulae continent, Martis cultum
quodam modo ad iudicia in Martis colle pertinuisse
necesse est. Sed qualis ille Mars fuit? Belli deus ferox
quem E 31 Minerva alloquitur: "AQig "\'AQtg ^QOjoXoiyt,

1) Alia tnythica quae memorantur in Areo pago iudicia sunt: de Cephalo
Apollod. Ill, 15, 1, 8 (FHG. I, 176); de Daedalo Apollod. Ill, 15, 9, 2
(FHG. I, 179); denique de Greste in Aeschyli tragoedia Eumenides inscripta.
Quod ad nominis originem attinet, Koehlcrus (Hermes VI, 104) et Wachs-
inuthius (Stadt Athen I, 428) nomeu Areopagi ab dçô dérivantes explicant
„Gollern exsecrationis;" contra Tiimpelus (Fleckeiscns .Tahrb. Elfter Supple-
mcntsband p. 688) aqnoq ab à()à derivari posse negat, quoniam ad àgâ:
éçaloq, quemadmodum ad "Jfi^qi aottoi;, ad «ç^ç: ägiiviv pertineat.
Dnentzcrus (Fleck. Jahrb. 5ft p. 64) nomen ad vocabula àçîoi, — öxw, —
or^p. — öróf rcfert, ita ut significet „collem expiationis." „Aber ein
Adj. ctçftoç dieses Stamms und Sinns ist sonst nirgends verbürgt,"
dicit Tueinpelus 1. c.

42

fiiaicfópf, TtiitdLTil^Tal Pugnator qui a Diomede vulne-
latus E 860 ißooexi oaaov t\' twia^tloL iFîFayov rj
Sixàyiloi äpfQig h noUfiwI Ille qui <ƒ> 407 postquam
cecidit septem plethrorum spatium corpore suo occu-
pa vit? Amentem ilkim qui E 761 ovnvu Folôe ö-i/itar«?
Cuius cultum plerique a Thracia ortum existimant?
Multum abest ut eredam, Principio deum quendam
Martem fuisse ab bis omnibus prorsus diversum com-
plures viri doctissimi docuerunt, quorum imprimis
sequar Stollium in Roscberi »Ausführliches Wörterbuch
der griechischen und römischen Mythologie", adhibitis
tamen Tuempeli (Fleckeisens Jahrb. Elfter supplements-
band pp. 641—752) aliorumque opinionibus.

Memoratu digna sunt epitheta Marlis Hom. h. 8, ubi
deus non tantum nominibus cfiQaairiy xaXxoxoQvarà,
•AUQTéQÓyfiQ imploratur, sed prorsus etiam aliis: eQxog
\'Ohifinov, avfaQCo/è ^éfiiarog, diAuioiaTVDP dyt (}(arwv.
Quem hymnum, quamquam non immerito fortasse in
orphicis numeratur, speciem quandam antiquae infor-
mationis prae se ferre vix negari potest. Mirum igitur
non est, quod in nomine dei explicando interprétés adeo
inter se dissentiunt ut alii a voce uqoj, u^qo), tollere,
alii a voce àQà {ij tan ßXäßrj), per nicies, ultio,
exsecratio, ducant. Huic sententiae qui favent, cum
nomine Eumenidum Macedonio \'A^äpitdig dei nomen
comparant. Nomen autem Eumenidum Macedonium

43

Crusius (Roscher s v) non cum voce dpcc, sed polius
cum voce "Aquq, st. dpavT\', antiquiore vocis "Apijg, st.
ÜQijT-, forma, componit. Quae res utcunque se habet,
Furias sive Eumenides comités fuisse Marlis apparet;
quae Marlis et Furiarum consuetude quantum ad rem
de qua nunc disputatur explicandam valeat mox vide-
bimus, sed iam hic non possum non memorare Furiarum
sacellum subterraneum fuisse prope Areum pagum 1).

Secundum viros doctos quos citavi deus "\'Aoijg Thra-
ciam patriam non habet. Iam inde ab Homere quidem
N- 301, & 361 (cf. Soph. Ant. 970, 0. R. 196, Hdt.
V 7) haec est patria gratissimaque terra Martis, sed
operae pretium est audire Tuempelum (o. c. p. 718):
»Wie kam Ares zu seinem bis heute noch unbezAvei-
felten Thrakerthum? Die eine Stütze desselben ist
Horner. Dieser aber trennt, wie A. Riese (Fleckeisens
Jahrb. 115, 225 sqq.) überzeugend dargethan hat, aus-
drücklich das östlich vom Strymon, n. w. von Ilion
gelegene Land Thrake von Pierien am Olympos erst
spät, welches höchst wahrscheinlich durch eine uns
berichtete Auswanderung der Pierier nach Thrakien
um und vor 500, mit diesem in Verbindung gesetzt
wurde, während pie ris che Thraker in Böotien bei
Daulis auf einer noch erkennbaren Combination des

1) Paug. I, 26, 8.

44

Tliukydides beruhen. Die Verkniipfung des Ares mit
dem kriegeiischen Barbarenvolk des Nordens, den
Thrakern, auf deren Rechnung später mancher nach
Süden gerichtete Einfall nördlicher Stämme gesetzt ist,
kann also nur eine dichterische sein, — Was das
andere Argument, n.l die angebliche thrakische Her-
kunft der mit Ares mythologisch verbundenen Aloiden
betrifft, so liegt Aloion, das H. D. Müller (Ares p. 87)
sonst mit Recht beizieht, nicht etwa in Thrake, sondern
höchstens in Pierien, eigentlich freilich nur in Thessalien.
Wir müssen also annehmen, dass bloss unorganisch
durch historische Verhältnisse die Aloiden eine ihnen
angemessene Function in der Aresreligion übernommen
haben, wofür auch ihre Doppelung spricht, sov/ie das
Fehlen von Arescult in dem durch die Aloiden gestif-
teten Askra (Paus. IX 29, 1) sowie zu Anthedon, wo
ihre Gräber gezeigt wurden (IX 22, 5)."

Causa cur Mars deus tutelaris Thracum factus sit,
quaerenda est in moribus Thracum rudibus et belli-
cosis. Eodem modo postea Rhesus, Diomedes, Lycurgus
Martis filii facti in Thraciam transferuntur. Secundum
Stollium (apud Roscherum s. v. Ares) Thraces barbari
a Graecis demum qui antiquissimis temporibus colonias
in Thraciam deduxerunt, nomen acceperunt et quidem
a nomine regionis, quam iam antQa Thi-aciam dictain
fuisse credit. Thraces hi barbari habebant quendam

45

l arbarum belli deum quem novi illi graeci Thraciae
incolae cum "Aqu suo compararunt, atque ut in theo-
crasiis saepe fit, quamquam ei satis dissimilis fuit,
tamen ^\'Aota nominarunt. Fuerunt bi graeci Thraciae
incolae nulli alii nisi Tbraces qui mythici dicuntur qui
in Boeotia et Attica quoque consederunt (Wachsmuth,
d. Stadt Athen I 399) ibique cum incolis indigenis
coaluerunt. Iam apud bos Boeotiae et Atticae incolas
monet Stollius aniiquissimum inveniri Martis cultum
atque hinc eum proleclum esse in Thraciam, non e
Thracia in Tîoeotiam. Sic igitur \'\'AQijq quamquam in
Thracia cum barbai\'O quodam belli deo coaluerit, in
ipsa sua patria P»oeotia longe alius naturae erat. Fx
qua patria, ut animadvertit Stollius, notitia

quoque transmigravit ad Minyes et Phlegyes Boeotiae
septentrionalern partem incolentes, quibus heroes fuerunt
Ascalaphos, lalmenos, Phlegyas, Marlis filii. Quo factum
est ut e fabula de urbis Thebarum origine nonnulla
in fabulam Argonauticam Minyum transirent. 1)

1) „Von den Felasgern Thebens haben die am Helikon wohnenden Thraker
den Ares überkommen, sowie andererseits der orphisehe Dionysosdienst von
ihnen zu den Kadmeionen übergegangen ist, Stoll Ares p. 38. Es herrscht
vielfach die Ansicht, dass die Kadmeionen den Ares von den Tlirakern,
erhalten haben (Welcker, Gr. Götterl. l p. 415 sq. II. I). Müller, Ares
p. 80. Gerhard, Gr. Mythol. 1 p. ;568), allein das Umgekehrte ist annehm-
barer, da es bei den Thrakern, mit Ausnahme der Sage von den dem Ares
feindseligen Aloaden und einiger spät entstandenen genealogischen Notizen,
keine besonderen Mythen über Ares giebt, während dieser Gott in die
älteste Geschichte von Theben vielfacii verflochten ist."

4Ü

Sed iam quaestio est qualis fuerit deus ille boeoticus
"Aqij^; qui cum Veuere {nQouàTCûQ yhovg Aesch Sept.
437; Mes. Theog. 937) couiunctus in numero principum
deorum habebatur {9-tu)v TiQoytvMi>) Cadmionum; cf.
Aesch. Sept. 105 nalalyj^iav a quo omnis Spar-

torum, i e. e dracontis dentibus natorum, nobilitas se
genus ducere perhibebat. Muri quibus illa Mavortia
proles includebatur, Tfiyog "Aqhov vocabantur /I 407.
Venerem autem cum Marte coniunctam nullam aliam
fuisse nisi Erinyem transformatam feliciter Tuempelus
coniecisse mihi videtur (o. c. p 705 sqq.) ; attendas
imprimis scholium ad Soph. Ant. 126 ubi draco quem,
antequam urbem condiderit, Cadmus prope fontem
Marlium \'A^fia xnijpy Apollod.) occidit, Marte et
Tilphossa Erinye ortus esse dicitur, quao Tilphossa
prope Haliartnm liabitans similis est Cereri Erinyi
Thelpusae in Arcadia sitae (Stoll. Ares p. 3, 5 sqq.).
Mars autem, monstri pater quod alibi poetice »e
terra natum" vocatur 1), est deus yOópiog, ut natura
ab Erinye ilia non diversus fuerit; Cadmus monstro
pernicioso interfecto salutis reipublicae auctor factus
.est. Ut cum Marte in gratiam rediret, per annum ei
serviit; tunc vel filiam eius in matrimonium accepit,

1) y?/yrvi;q flpaxoir Eiir. Phoen. 932. Pariim callide scholiasta (l)indorf
III, 255, 14) epitheton poëticnin ita intei\'pretatnr: iitrviU\'irctQ ix Fyq xnl
Açrmç o àqdxfov rjv.

47

ut deus plane placatus videretur. Falsa tamen specie
Nam Mars deinceps in perpetuum se genti Cadmeae
inimicum praebuit Thebasque peste sterilitate fame
belloque vexavit. Postea, quo tempore poetae epici
canere bella Thebana coeperunt {A 365 sqq.), Mars
deus belli quidem factus est {E 800 sqq., K 283 sqq.,
S\' 113 sqq., 346, I 271, 326, o. 244), ut prioris eius
naturae notio obsoleverit; saepenumero tamen deus est
qui pestem perniciemque mittit (Soph. 0. C. 185;
Ai. 254, 706; 0. C. 1386; El. 1365, 1400). 1)

Optime meritus est de scientia mythologica Tuem-
pelus qui demonstravit huius Martis cultum cum Fu-
riarum cultu arte coniunclum fuisse idque non solum
Thebis, sed etiam ad exemplar Thebarum in aliis regio-
nibus. Quia autem aliunde (cf. v. c. Aeschyli Eume-
nides et Sophoclis Oedipum Coloneum) constat proximis
Athenis Furias Ztfivàg, Deas venerabiles, magnis hono ■
ribus cultas fuisse, veri simile est pristinos Atticae
indigenas haud minus quam Thebanos Martem y&óvtoi\'
coluisse, collemque qui a Marte ipso, ut videtur, nomen
habeat Areopagum numinum talium inferorum cultus
expertem non fuisse. Accedit quod révéra (Köhler in

1) Adici potest quod in scriptoribus veteribus Artemidorus Oneirocrit.
2, 34 p. 200 f. ed. Reiff.) Martem partim saltem dcum x^ónov fuisse
dicit, quodque eius attributum, cuspis, symbolum ultionis necis et iudicii
capitalis fuisse videtur, cf. Harpocr. s. v. iJTfVfyxfZv âÔQV, Suid. s. v.
"ÀQtioç nâyoq (supra laudatura).

48

Herrn. VI p. 106 sq., Töpffer Attische Genealogie p.
171 sqq.) circa Martis collem plura sacra antiquissima
pelasgicae originis sedem habebant, quae c un cta natu ram
yß-oviuv prae se ferebant. Mic aditus in inferos patere
videbatur, hic sacrificabatur iuXltovvti], ïj iSiSoxn zolg
pexQoîg <j3ç fîg rof KtQ^toov (Schol. Ar. Lys. 601); hic
gens Hesychidarum non solum daemonis Hesychi cui
ilie inexorabilis inferorum custos consopiendus erat, sed
etiam Fur iarum sacra et sollemnem Dearum venerabilium
nof.in\'ijp curabat. Areopagitico quoque collegio Furiarum
cultum quodam modo curae fuisse significari videtur
locis hisce: Din. I 47: tnnonyiij-^oig ^tv ràg (ifiivàg ùiàg
ii> \'Apeico Tîà\'/o) xai rovg àXhivg (ytoirg ovg txfi ôiàfipv

aOai vóiuifióp i(JTi, et Schol. in Dem. 552, 6 (Mid. 115):

tjcfidlj yàf) [éj/] \'Aq^\'ico nà/cû rà xwp uqóip xmv Evpêin-
ôcop tnixtrnaiTxo xai -rtX^jaiop \'iSqvxo rfjg ßovXijg 1). Fu-
riarum sacellum subterraneum pi-ope Areopagum fuisse
(Paus. I 28, 19) iam supra dictum est.

Propter bas et alias rationes Tuempelus inter Areum
pagum et »Martis" urbem Thebas consuetudinem quan-
dam fuisse persuasum sibi habet, nec eo quod poste-
rioribus temporibus Minerva Atticae regionis dea sum-
mum locum in iudiciis areopagiticis tenet refutari se

1) Notandiira est, quod scholiasta addit; xfil\'ol fifv (pnatv ott\' dià. tov
\'OQÎaztjv ixfZ xa&tÔQvS-t]\' ßfXikov di ktynr öci, àià ràç (fovixdq.

49

credit: hoc enim fieri potuisse ut collis ille Areopagus
iam dictus fiiisset antequam (povixà iudicia ibi instituta
essent. Quibus perpensis adducor ut Areopagum revera
antiquum Martis cultus sedem fuisse libenter eredam:
in hoe colle in honorem dei yOoplov institutum esse
videtur vetustissimum tribunal quod de causis capita-
libus iudicaret, cuiusque poteslas et auctoritas, ut supra
vidimus, fortasse a Dracone et Solone auctae, posterio-
ribus temporibus nunquam eo usque decreverunt, ut
(Dem. in Aristocr. 66) at (povixal Sixai ei adimeren-
tur, quod oratores Attici nunquam laudibus efferre de-
sierunt.

Sic igitur aliis quoque argumentis Areopagi anti-
quitas probatur quam iis quae protulimus capite primo.
Addo locum qui Tuempelum Stollium aliosque fugisse
videtur, sine dubio tamen, ut opinor, hue pertinet, sc.
Schol. Aeschin. I 188: Ot Sè \'AQtonayXrai xQug nov

TOV fiyfog ijnÏQag Tag üixag iSixal^ov TÙg (jfiot\'ixdg, ixà<JTi]

Ta)i> 0\'iMp (Furiarum) (liav ijfifQUp nnovtnovxtg ^v 8è
Ta nfixnàfieva avTaXg tfQa nónava xai yàXa tv ayytai
xtQUfiixoig. qjaai fxtvToi ainàg ot /xtv Fijg tivai xai
Tovgy ot dt 2!xÓT0vg xai Ev(ovt\'fiyg, rjv xai Ftiv ovofiâ-
^laflai, xkij^rjvai 8t Evfitvi8ag tn \'OçtcfTov, nçOTfQOV
\'EQivtfag xalov^tvag. Cum quo loco conferre iuvat Poll.
VIII 117: xad\'\' txaarov St firjva tqi&v ijfifowv iôixa^ov
iift^fjg (Areopagitae), TtTctQxri cpùivovxog, tqÎxj]^ SfVTtQCf

4

50

Iiis locis, cum Eumenidum saltem cultum ad Areo-
pagitarum iurisdictionem pertinere ex iis pateat, affir-
matur opinio Martem quoque, Fariarum comitem, vetus-
tissimis temporibus aliquantum hac in re valulsse.

Restât lit brevi examinemus num Atticae regionis
incolae antiquissimi Thebanis praehistoricis satis cognati
fuerint, ut iis eorundem fere ac Thebanis deorum cul-
tum tribuere fas sit. Etiam hic eodem quo ante duce
uti iuvat. Illos antiquissimos Martis cultores non Cad-
miones sed Aones fuisse quorum cultus in novam Cad-
mionum civitatem translata esset, Tuempelus ex Pausania
IX, 5, 1 satis nobis probavit: „die Äonen werden in
das neue Gemeindewesen herübergenomntien, womit
eine nur einschränkende Anerkennung ihrer Gottheiten
bei dem toleranten und pietätvollen Sinn der Hellenen
selbstverständlich verbunden ist." Eiusrnodi aliquid
Athenis accidisse facilius credet qui quae a viris doctis
his proximis annis de populi Atheniensium origine dis-
putata sint, attenderit.

De antiquissimis Athenarum incolis locus memora-
bilis est Hdt. VIII 44: \'A»r]vaXoi 8t ini ^tv Utlaaywv
ilóvxmp rrjP vvv ^El\'kaSa xaXtontpijp rjaap TltXaayoi,
ovpofia^ofifpoi Kqupuol , ini 8t KtXQOnog ßaaiXtog
ixXijd-i](Sc(p KtAQoni8ai, ix8t^afitpov dt \'EQtyf^tog rijp
nQyJjp. \'A&ijpuloi fitTOVPofxüad-yaup, ^\'icopog öt rov Aoi!
9ov (jr(}aràQyf(a ytpofiipov \'Aüijpaioicfi ixXtj&yaaP dno

51

TO\'JTOV "Icopfg Sed historiae patri ne ipsi quidem antiqui
fidem habuisse videntur. Legimus enim apud Strabonem
IX, 1, 18 C 397: Tüoh) 5\' UP irXficav flij Xóyog, ft rovg

doyjjyttug to,v xTiaixarog t^fral^oi Tig aq^àfifPog dnó
KéxQOTTOg. ovSi yàg óuoicog Xéyovaip dnavrfg. tovto Sè
xai dnó tmp 6 p o fi â t co p SfjXop. ^Axrrjp jxtv yàg
dnó ^Axralcopóg cf^aciip, \'ArO\'iSa xai ^ArTtxr^v dnó
\'ArO\'idog rfjg Knapaov, «(p\' ov xai Koupaoi ol è\'pocxoi,
Moilionlap ôê dnó Moiptmov, \'loipLuv 8t diró ^\'icopog tov
Soiï9ov, flocseiócopiap öè xai \'AO^tjpag dnà rwp incopv\'fiojp

■ö-fcóp. Quin etiam risum tenere nobis difficile est cum
veteres scriptores tantum laborare videamus in nominum
explicatione, ut ex etymis ipsam historiam petant.
Nihilominus etiamsi pleraque nominum etyma excogi-
tata tantum esse videantur ut fabulae quaedam antiquae
inter se conecterentur, tamen multitudo nominum pro-
bare videtur popuhim Atheniensium ex plurium popu-
lorum permixtione ortum esse. Ciarum quidem non
est quid nomen lUXuayS-^v significet, sed Pelasgos anti-
quissimos Graeciae incolas fuisse omnium fere consensu
creditur. Est igitur aliquid, quod pater historiae Athe •
nienses Pelasgos fuisse asseverat Voce Kgapaol signi-
ficari videntur ii qui summas urbis partes, fortasse
Arcem habitaverant, si meminerimus locutiones Kgapaà
(noXtg) pro dxgonóXfi Aristoph. Lys. 480. Ach. 75 et
«( Kgapaai = at \'Aù^vai Pind. Ol. 7, 82, Aristoph.

52

Av. 123 1). Quod ad KfxQonlSag attinet, in hoc uno
saltem viri docti consentiunt Cecropem heroem Athe-
niensium indigenam fuisse fabiilamque eius. advenlus
quasi peregrinus fuisset, posteriore demum aetate inven-
tam esse. Pro nomine \'EQty&tiS&v, quo saepe appel-
lantur Athenienses, Herodotum usum esse nomine
\'Ad-ijvaiùif vix miraberis si reputaveris Erechtheum
alumnum immo fiUum Athenae sive Minervae habitum
esse 2). Reliquum est nomen \'Tiûvwv, quod ab Herodoto
cum nomine proprio Tonis coniungitur. De quo tamen
lone quae traduntur fabulae, eum Xuthi vel potius Apol-
linis filium fuisse atque ducem adversus Eleusinios cre-
atum esse, posterioribus demum temporibus inventae esse
videntur, postquam Athenienses pro certo habere coepe-
runt nationibus stirpis lonicae se adnurnerandos esse.

Undique homines Athenas confluxisse urbemque a
parvis principiis crevisse ipsa nominis urbis forma
pluralis, qua utuntur quoque Syracusarum Thebarum
aliarumque urbium nomina, probare videtur, praesertim
cum quemadmodum postea in unam urbem Athenas,
sie antiquissimis temporibus Atticae incolas in duodecim

1) ThnR. II, 1.5: to âè nç\'o tovtov fj ôX(»0,toAiç vvv ovort nóXii; ■^v,

xal TO v;r\' nvcijv tiqoç vóvov ndkiairt TfTQUftfitvov......xnkfïcui

âf âià rijv Ttnhuàv Tuvrij xaiolxTjitiv xal ^ àxQÔiCoXiç Itry.Qi\' Tovrtr
fTt. V7t\' \'AO-tjvalav Tiro^tç. ,

2) cf. Koscher, Ausführl. Wort, der Gr. u. Uöm. Mythol. s. v. Erechtheiis,

53

urbes contractos esse comperimus, ut legimus apud
Philochorum (teste Strab. IX 1, 20 C 397): noQÙovuhtjg

Tijg xóiQug éz üulÜTTTjg (ièp vno Kuqwv, tu yrjg 5è vno
Bqiojtùv, ovg ixaXovv ^\'Aovag, KéxQona nqwtov tig
8ü)8fi(a nóXfig avpoixiaai t6 nX^&og, tav óvófiatu y,tX.
et Thuc. II 15: tnl yÙQ ktxqonog xcci twp nqóittap
ßaaü.tiüP 3? \'ATTixi] tg Qïjata dtl xarà nóXtig wxtiTo
nQVTUptià Tt tioi\'aag xal aQyoPTag xrX. Rem ipsam
quae hic narratur in dubium vocare nolim, dummodo
ne contract am maiorem e minoribus civitatem unius
viri auctoritati neve uni temporis puncto tribuamus;
praestat credere paulatim maiora e minoribus coaluisse
Thumseroque 1) assentiri, pristinis temporibus varias
gentes, quarum nomina originesve aut derivare aut
explicare non amplius possimus, Atticam habitasse per-
hibenti. Quae res quocunque modo se habet, hoc
saltern constat, Athenienses, ipsorum originis ignaros
fuisse, unde factum est ut libenter avTÓi^optg appella-
rentur (Dem. de falsa leg. 261: ^opoi yÙQ nàpTtop
avTÖi&optg v^tXg tOTt xtX.). Avróy^&optg enim Ü sunt,
apud quos omnis memoria maiorum adventus exstincta
est. Eodem modo v. c. Vascones nostrae aetatis eos \'a
quibus nationis discrimine differunt, nomine quod ipso-
rum lingua »advena" significet, nuncupare legimus.

1) Hermann—Thuroser, o. c. p. 283.

54

lam de lonica ilia qua Athenienses gloriabantur
origine, videndum est. Traditur 1) aetate Erechthei
Xuthum Hellenis filium in tetrapoli Attica consedisse
liliamque regis Creusam in matrimonium duxisse; deinde
eius (propie Apollinis) filio loni quod bene meruisset
de civitate Atheniensium, mandai um esse ut rem pu-
blicam constitueret; eundem lonem tum civitatem Atticam
in quattuor q>vXàg dividisse. Has autem (pvlàg partim
saltem lonicas fuisse, ipsa nomina probare videntur
Geleontes, Aigikoreis, Argadeis, Hopletes (Herodot. V 66),
quae ubicunque lones habitaverunt occurrunt 2). Facile
igitur aliquis crediderit, hanc divisionem remotis, cum
lones adhuc Asiam incolerent, temporibus e priore in
novam patriam esse translatam, dummodo lonum migratio
nullo dubio obnoxia esset; sed E. Curtii hac de re
opinionem 3), lones primum in Europam demigrasse,
posthac vero eorum nepotes in Asiam revertisse ibique
colonias condidisse, a multis egregiis viris nunc refutari
video 4). Praeterea, si omnes qui ad illas cf,vXàg perti-

1) cf. Euripidis lonem; Paus VII, 1, 2; Strab. VIII, 7, 1 C 383; Ar.
\'A&. TtoX. c. 3.

2) Herrn.—Thums, o. c. p. 292. Busolt. Gr. Gesch.» p. 279 etc.

3) Griechische Geschichte p. 130 ct copiosius in „Die lonier vor der
ionischen Wanderung" 1855.

cf. K. Pöhlmanu (Geogr. u. pol. Gesch. der klass. Alterlumswissen-
schaft von Dr. Iwan Mülltr p. 363); „Dagegen ist zur Genüge in ihrer
Haltlosigkeit erwiesen die Hypothese, auf der Curtius seine ganze Darslellnng
der ältesten griechischen Geschichte aufgebaut hat, und r.ach welcher ein

55

nuissent, advenae fuissent, concludere nobis cum Thum-
sero 1) et aliis necesse esset, ab iis antiquiores regionis
incolas prorsus in potestatem suam esse redactos; qua
de re fabulae nullae supersunt. Egregie hac de re
disseruit S. F. Hammarstrand in »Attikas Verfassung
zur Zeit des Königthums. Besonderer Abdruck aus
dem sechsten Supplementbande der Jahrbücher für
classische Philologie," qui probavit novos et veteres
incolas, quamvis credibile sit non sine bellis varias
regiones atticas in unam civitatem coniunctas esse,
tamen potius inter se pacto convenisse ut iuxta placidi
habitarent; hoc unius viri, sive Cecropi sive Theseo
ei nomen fuerit, opera factum esse neminem fore qui
credat; hoc enim ferre fabularum rationem ut uni
viro tribuantur quae temporum progressu paulatim
oriri soient. Praeterea veri simile ei videtur non
omnes quattuor qivXng externae originis fuisse: solos
potius Hopletes odvenas fuisse qui in Arce conse-
dissent, ceteros iam antea in Attica sedes habuisse.
Denique ex institutione deae antiquae Suadae {ïln^ovg)
conici posse existimat, pacto potius quam bellis variae
originis homines Atticam occupasse.

Teil des wandernden Volkes, die Stammväter der lonier, von der
phrygischen Hochebene aus den westlichen Küstensaum Kleinasiens besetzt
hätte" e. q. s.
1) 0. c. p. 293.

56

Multa et varia ad varies Atticae incolas pertinentia
in recentiorum scriptorum (Thumseri, Wachsmuthii,
Busolti, aliorum) operibus legi possunt, sed haec omnia
hoc loco describere longum erat. Operae tamen pre-
tium est attendere quae de nomine Atheniensium ani-
madvertit Ed. Meyerus (Gesch. d. Alt. II p. 198):
»Manche Spuren weisen darauf hin, dass alle Ostküsten
Griechenlands in einem näheren Zusammenhang mit

einander standen ;..... der Ortsname Athenai findet

sich im Norden Euboeas, am Kopaissee, in Attika und
in Lakonien". Quod praeterea ad Pelasgos attinet, hoc
addam antiquissimos Atticae incolas eiusdem ac Boeo-
tos originis fuisse ab ipsis scriptoribus veteribus asse-
verari; quin etiam Ephorus Pelasgos a Boeotia in
Atticam esse profectos contendit 1). Postremo satis
habeo obiter commémorasse secundum Wachsmuthium
Pelasgos Arcem, lones regionem Athenarum versus
orientem sitam, alios alias urbis partes habitasse.

Sed haec hac de re sufficiant. Quocunque enim
modo res se habet, cum variae originis homines Atticam
habitasse satis constet, atque valde probabile sit Boeo-
tiae et Atticae incolas partim saltem inter se cognates
fuisse, non video quid opinioni, Thebanis cum Athe-
niensibus Martis %&oviov cultum communem fuisse,

1) Busolt, Griecli. Gesch.» p. 180, 173. Strab. IX, 401. cf. Diod. XIX, 53.

57

repugnet. Quae si ita sunt, huius dei cultum postea

ab aliorum deorum cultibus pulsum vel potius quodam

modo obscuratum esse apertum est. Concedo quidem

certi aliquid hac in re neminem unquam reperlurum

esse, sed mihi cum in aliis tum etiam in rebus sacris

olim pactum aliquod factum esse videtur quale fuit id

quod appellatur Tliesei avpoiyuafióg Quodsi et priores

et posteriores regionum Atticae incolae pro gentium et

locorum diversilate alii alium cultum pluris fecerunt,

ceteroquin iisdem fere diis omnes Graeci usi sunt, facile

fieri potest ut posteriores — sive lones sive alio nomine

eos appelles — etiamsi dii caelestes (non inferi) illi

aerumnarum expertes, carminibus epicis celebrati, magis

iis cordi essent, nihilominus prioribus cultum suum tris-

tiorem et iudicia cum eo cultu coniuncta in hunc modum

relinquerent ut vel abrogationem eiusmodi institutorum

pro sacrilegio haberent. Egregie igitur alfirmatur quod

supra iam significavi, summam illius aif^poràTov collegii

auctoritatem, cui soli nec tyrannus, nec dominatio pan-
\'s

eorum, non imperium populi öïxag q)OpiKàg adimere
ausa sit (Dem. in Aristocr. 66) rite demum ex bac
communione cum antiquissimis illis deorum inferorum
religionibus explicari posse. Religionum autem bac
antiquitate cum sancitum videatur Areopagi munus
iudiciale, cum sine hoc sanctissimo iudiciali munere
Areopagus ipse ne cogitari quidem possit, iam satis

58

probatum esse videtur, — quod probaturum me in fine
capitis prioris pollicitus sum — Areopagi iudiciale
munus ab origine rationi eius atque naturae convenire
ideoque senatorio fuisse antiquius.

III.

De iis, qui in Areopagiticum senatum
legerentur.

Cuilisnam conditionis homines antiquissimis tempo-
ribus, quorum vix fama ad nos pervenit, senatores
areopagitici fuerint, suspicari fortasse licet, revera igno-
ramus. De temporibus vero posterioribus, de quibus
certa memoria exstat, paucos abhinc annos viris doctis
vix dubium esse posse videbatur. Persuasissimum enim
erat omnibus archontes rnagistratu demum defunctos
Areopagitas factos esse, quam opinionem ut probarent
hos locos attulerunt : Plut. Sol. 19: auaT7]aài.uvog ôî
rr^v tv \'AqîIoj nàyœ ßovXijv tu twv x«r\' tinavxov
dQiofvwVy Tjg Sià t6 äg^ai xai avxàg niTtlitv.

Plut. Per. 9: iyorjTO xarà Ttjg t^ ^A. n, ßovXijg, tjg
avTog ov jufrhye ôià to firjt\' agycov firjti ßaaiXivg jurjtf
noXij^aQyog ^ijTt O\'taiio&tTijg XaytTp.

Dem. XXVI (in Timocr ), 22 ubi haec lex citatur : oi

8è {^iafioO-irai Toi\'g hônyjyéprag iioayôprœp iig to öixa-
OTijgiop xarà top po/iop, rj ij dviovriov fig ^\'Agfiov
nàyop, cog xaraXv\'oprfg rrjv tnavoqyfwaip t&v vöhwp,

60

[Dem.] in Aristog. B 5. Tovro niv yàp orav

drcoitiQ0T0vij9(h(si r i v t g t ta p i v rai g à q y aï g,
nuquyq^fia nénavvrai â^yopTig ncà rox/g OTicpâpovg TtfQi-
riQt]vxai\' rovro ô\' oaotg r&v d\'tafioO\'fT&v fîg ^\'Aq^iov
Ttà y ov ov y^ oiov r\' tar iv oc v t X & sTy, naQivrtg xô
^tâ^iaOai axeQyovffiv \\finovx(g\\ xccig VfiêxÎQuig yvwafaiv.
Poil. YIII, \'118: ot â\' tvvta àqyovxtg ot xkÙ^ (xcxaxov
iviccvxàv ntxà x6 ôovvcci xùg iv&tfvag dfl xoïg
\' AQfonayixaig TiQoatxi&évxo,

Sclîol. Aesch. I (in Timarchiis) 19: OvTot. ôè oi èvvia

aQfOvxtg fiixà xè i ^ i Xd" iT v ix xrjg (xq^VÇ \'AQiona-
yXxai ytvovxai.

Schol. Dem. p. 484, 14: 01 d-iafioOexai ovv xàv
iviavxôv rjQyov\' ôttlxfçov Sè tdoxifià^ovxo ôià xà
i X il 9 fv II g xàv "\'A ot 10 V này o v (ivtQXfa&at,

tl jurj xig {.itxtt^v 8it§t§X7]To. Quibus locis adici possunt
Ar. \'A&. TioX. c. 3 et Bekk. Anecd. Graec. I p. 311, 9.
Aristoteles haec habet: tj yàç alÎQtaig xwv dQyàvxwv

ccqksxîvôtjv xui nXovTÎv8\'>]v ijv, t^ u)v ot \'AQtonuyixui
xa&laxuvxo.

In Bekk. An. Gr. legimus: ntQi \'Aptiov nàyov. uvxt]
XQivti xùg (fiovtxdg dixag xai (paQfiâxcov xui nvQxaïàg.
ftg xadxTjV dva^u\'tvovoiv ot xu?ywg âç^uvxtg &fafio&txuc,
dvvntd&vvoi ytvôfitvoi.

Contra anno 1881 J. H. Lipsius in Leipz. Stud. IV
p. 151 demonstrare conatus est archontes iam antequam

61

magistratii abiissent, in Areopaglticum collegium esse
receptos, eique assensi sunt V. Thumserus in Her-
manni firaecarum antiquitatum compendii editione vol.
II p. 387 et Gr. Busoltus in historia sua Graeca^ vol. I
p. 534 A. 3. Aliis tamen Lipsii sententia minime placuit,
nec placet mihi, qui redarguere eam conabor partim
adhibitis nonnuUis quae ab aliis iam animadversa sunt,
partim argumentis, quae ipsi mihi rem pertractanti in
mentem venerunt. Sunt igitur tres loei, quibus Lipsius
opinionem suam probare studet, scilicet [Dem.] in Neaer.
80. Lys. VII 22. Lys. XXVI 11 sq. Quorum locorum
primum priusquam describam, exponere interest qua
de re tota [Demostbenis] oratio, imprimis ea orationis
pars agat, quae hue pertinet:

Apollodorus ut Stephane cuidam noceat, uxorem eius
Neaeram accusat quod non civis Atheniensis nata, sed,
proprie peregrina (|/»\'7/) sit moresque huius mulieris tan-
quam pessimos depingit Ex improba matre fdia improba
Phano nata erat, ([uam Stephanus, ut nan at actor, Theo-
geni archonti régi in matrimonium dederat. Quo factum
erat ut haec mulier regina {ßaaiXiwa) facta sacra quaedam
religiosissima procurare debuisset. Areopagiticus sena-
tus, penes quem huius rei cognitie erat, Theogeni mul-
tam irrogaverat Quo facto Theogenes timore perter-
ritus uxorem, ut maioribus periculis se subduceret,
repudiaverat Stephanumque qui sibi TtaQfÖQog erat,

62

propterea quod se ab eo deceptum esse viderat, a se
dimiserat \'1).

Quod ad locum ipsum § 80, qui examinandus est,
altinet, haud crediderim post ,T Starkeri de Nomophy-
lacibus Atheniensium Dissertationem anni 1880 novi
aliquid dc eo posse proferri. Magno igitur cum gaudio
video L. Cohnium (Berl. Philol. Wochenschr. XIII
p. 1398) simpliciter Thumserum et Lipsium refutare
ad Starkeri libellum provocando. Quocirca Statkerum
imprimis ducem sequar. Revera Theogenem, qlio tem-
pore iixorem repudiaret Stephanoque naotSonv dignita-
tem abrogaret, magistratum nondum deposuisse apparet
ex § 83: cHg öè xavt^y f| \'Aq^Iov näyov o Qinytvijg,
ivQvg Ttji> Tf ccpO\'Qcottoi\' rijp vavrijal Ntaïoaq {Yuyaitna
i-ÄßctD^n tx trig oixtag, tóp tf ^Jrecfiupop tóp i^anarii^opTu
avtóp TOUTOpl nmXai\'pfi dnó tov avpfSolov. "»Moc enim
quo pacto fieri potuisset" — sic merito rogat Starkerus
p. 14, — ))si Theogenes octo mensibiis ante iam abiis-
set magistratu, näQfÖQOP igitur non baberet?" Mentio
enim facta est § 76 de sacris ip xm ttQw rov /Itopt\'aov
nuQcc TOP ßco/iop ip Aifipaig quibus regina praeerat
duodecimo die Anthesterionis h. e. mensis anni attici
octavi. Ad haec sacra alludit actor illo loco § 80;
quem locum Lipsius et Thiimsenis ad opinionem suam

1) A. Schäfer, Demosthenes nnd seine Zeit. TT! Beilagen p. 179 sqq.

63

probandarn adhibuerunt. Iniuria eos hoe fecisse, ex ipsis
loei verbis, quae nunc iam describam, patet; leginnius
enim: óg ydo tytvtvo rd legd ravva xcci dvtßrjduv
tlq "Aofiof näyov ot tv via aoyowtg r ai g x a ij x o i!-
aaig ijfiinaig, tvQ\'vg ij ßouXi] i] iv \'Aoticp nhyio, üdntQ
xai raXXa noXXov d^ia i(sri rfj nóXti mgl fvdtßtiav, i^ijvfï
ri]v yvvaixa xrX.

Primum quaeritur, quid sit dvaßaivnv tig "Aquov
TTÓcyov. Philippius (Areop. und Eph p. 166) hic agi
credit de probatione archontis, antequam magistratu
deposito in Areopagiticum senatum reciperetur. Quo
tantum probat vir egregius se locum nostrum non satis
diligenter legisse; quodsi enim verba rd tegd raCra et
raïg xaOi/xot/iraig ij/itQaig satis attendisset, errorem suum
facillime ipse animadvertisset. Namqiie non modo
parum veri simile est archontem octavo demum mense,
postquam magistratum deposuisset öoxiftaaia probatum
fuisse, sed etiam e verbis laudatis non de probatione
sed de sacrificiis quibusdam agi luce clarius est. Sine
dubio dvaßijvai tig Aq(iov ndyov, quemadmodum
dviivai, fQita&ai tig \'Aq. tt., certo quodam vocis usu
ii dicuntur, qui in senatum Areopagiticum leguntur. Non
tamen idcirco omnes, qui dvißijdav tig \'Aq. n, sena-
tores Areopagitici facti sunt, atque nostro loco archontes,
ut sacro quodam officio perfungerentur, quod
certis quibusdam diebus peragendum esset.

64

dvaßyiifai diserte asseveraUir. Quocirca nihil restât, nisi
ut (ivaßaivtiv simplici et propria significatione as een-
den di aceipiamus. Quod egregie eo affirmatur, quod
paucis post § 83 idem Theogenes ex Areopago dicitur
descendisse: «5? riß tj \'Aq^Iou nàyov o Qioyhijg.

Immerito igitur Philippius loco nostro archontum ma-
gistratu fam defunctorum lectionem in Areopagiticum
senatum enarrari credit. Concedendum quoque est
Theogenem archontem eiusque collegas cum in Areopa-
gum ascenderent, adhuc in magistratu fuisse. Minime
tamen concedendum est, quod Lipsii et Thumseri
demonstrare intererat, ascendisse eos, ut senatores
leger entur.

Egregrie cum hac loei nostri interpretatione con-
gruunt, quae legimus apud Photium s. v. oi vofioijivlaicfg

TLVtq: ïSo^é Tiai Toùg avrovg tlvai roTg OfafioO-iraig.
dXX\' ovx fdTip ovTcog. nt {.ih\' ;\'«(» OiPfioO\'trai xavà zà
nâzQia t <y r e qi a I\'M fié v o i tni roi\' ^\'Aq. n. âv t ß a iv ov,
01 ôè vojxofft^Xa-Atg azQOcploig Xtvxoîg t^QMPzo, et in lex.
Cant, (zn lex. Dohr.) s. v. vofiocp^JXaatg : tzfQoi tiai tmv
d\'tafio&fzcöi\' cog flhXôyoQog tv zij ißSourj. ot [itv yàQ
âçyovztg dv t ßaiv o v t^g ^\'Aq . n tßztfpavtontvoi,
ot öt vo^ioftlXaKtg (Szoocpiu Xtvxà (cod. y«X-/,a) eyovztg
Etenim, si dvaßrjvai significaret recipi in Ar. senatum
probarent haec testimonia non solum archontes sed
etiam nomophylaces in hoc collegium receptos es.se,

65

qua de re nusquam, quod sciamus, mentio fit. Prae-
terea notatu dignissimum est illud quod utroque loco
legimus iaTtifafWfiii\'ot. Pollux enim VIII 90 archon-
tem regem cum causam ad Areopagum deferret coro-
nam deposuisse his verbis asseverat: ràg tov (póvov
dixag eîg ^\'Aq. n. tioàyn xal tov arécfiavop dnoO-tfiiPog

(7tV avToXg dixà^ti. Areopagilas denique a coronis ab.
horruisse docere videtur Aesch. Ctes. 20 (»ubi sane,
ut ipse Starkerus concedit, non de insigni magistratuum,
sed de corona quae propter virtutem et de republica
mérita donari solebat agitur") : ovx uqu (STtq>ap(aOi]aiTai
ßovlrj r\'j \'Aq. TT.\' ovôt yàn nàxniôv tavip uvroXg.
Itaque si archon coro nat us in Areum pagum ascen-
disse dicitur, sacrificandi solum causa id facere po-
tuisse videtur, quemadmodum verba illa Phot, et lex.
Cant. 11. nomophylaces, ut eodem officio fungerentur,
(Tr^iocpioij, vittis, ornatos esse docent. Constat igitur
archontes varia propter munera saepius in Areopagum
ascendisse, constat eos ascendisse coronatos aut incoro-
^natos. Dubium non esse potest quin Theogenes cum
collegis, ut sacra faceret, ascenderit. Locus Ps.-Demos-
thenis de senatorum Areopagiticorum lectione nihil
prorsus docet.

Altero loco, quem attulit Lipsius, Lys. VII (de sacra
olea), 22 legimus: xaUoi h tiid\'itg p iômp t//p jnoQiap
àifapîÇopTa rovg tppéa a^fopxag tm\'iyaytg àlXovg

66

Tti\'àç T&v \'Aq^iov nâ/ov, ovx uv trtQUiv töte not
fiuQTilQüDv. FTac oratione se deiendit, ut notnm est, vir
qui oleae sacrae excisae accusatus erat. Iam locus
hic videri alicui poterit pro certissimo esse iudicio
senatores Areopagiticos et alios {àXlovg) fuisse, et
novem archontes. Immerito. Qui enim Lysiae verba
sic accipinnt, non satis attendunt peculiarem quen-
dam linguae Graecae usum voois ul\'Kog, qua a nostra
lingua aliisque plane differt. "Allog enim hand
raro usurpatur, ubi aliae linguae adverbia adhibent,
qualia sunt praeterea, ceteroquin etc.. Exem-
plum egregium ciiat Rauchensteinius ad Lys 1.1
sc. Xen. An. I 5, 5 : ov yào rjv yÓQTog ov8è à XX O
SîvÔqop ovöèv, ubi certe nemo erit qui vertat »non
erat septum neque ulla alia arbor." Adde Thuc. II 14,
1 : i(ffxofil^opro tx TMP dyóüv naTôag xai yvpaîxag xai
t}]v aXXijP xaTuGxfvtji\' (i. e. praeter hos rijv xaraaxtvtiv) 1).
Vertas igitur necesse est locum nostrum: »si----ar-
chontes aut (si archontes adducere non potuisses) non-
nullos ex Areopagitis adduxisses, aliis testibus tibi opus
non fuisset."

1) Aut, si plura exempla desidcres; Plat. Phaed. 110® xni li&on; xrtl
yi] xni ToZq aAAotç ^lâotç re xnl (pvroîç. Plat. conv. 191 b:
àjiîô-vriaxov iiTCo Tov Xi/ioii xnl lijt; dlXijt; aQyiitf. Plat. Gorg. 473 C : vnb
TÛv nokiTbiv xnl Twv aAAwr S/vrov. Ar. \'AO-. rroX. c. 57; Jtxâ^f»
if\'â flnOiXe-Vi; xal ot q)\\iXoßnai.X(Z<; xnl làç rûv aipv/oiv xnl xiav
alXo>v ^âoiv.

07

Sed obstare huic interpretationi videtur, quod sermo
est de novem archontibus. Dicit lere reus accusatori :
tu si revera ipse me vidisti oleam excidentem, quidni
icpyyijaei me in iudicium vocasti ? quidni advocasti novem
archontes aut quosdam ex Areopago? — Quod obiter
moneam, tcf^ytjaig est causam agendi formula, quando
aliquis in ipso loco, ubi llagitium perpetravit, depre-
henditur, ut ipse magistratus advocari possit. ~ Sed
in crimine «aeßtiag àQ^iov tantum ßaailtijg iudiciis
praeerat, ijycuoviav öixuarijQiov habebat, indices erant
Areopagitae. Advocari igitur in hac oleae excisae causa
non Areopagitae et novem archontes, sed Areopagitae
et unus archon rex poterant. Illud contra ivvéu aQ^ovrtg
optime explicari posse videtur, si hi fuerunt ex Areopagitis.

Moe fortasse aliquis crediderit. Ut videtur, immerito
Oratores enim res in majus augere solent. Cum igitur
oratoris demonstrare interesset penes accusatorem fuisse
pei\'rnultos advocare testes, fieri potest ut numero plu-
rali usus sit, ubi singulari uti debuisset, Sed si quid
video locus sanus non est. \'Evviu illud speciem emble-
matis prae se ferre videtur. \'Aqioptwv pro uQ^ovrog
dixisse videtur orator, — quo modo saepius usurpatur
numerus singularis pro plurali, - ut genus potius
magistratuurn, qui in tali tcpi/ytjaet advocari possint,
universe indicaret, quam quisnam ex hoe genere potis-
simum advocari deberet, distincte deflnirçt.

68

Quod ad tertium locum Lys. XXVI, H sq. attinet,
argumentum huius orationis, cuius fragmentum tan-
tummodo superest, hue redit: Evander quidam tempo-
ribus quae bellum Peloponnesiacum proximo sequeban-
tur a triginta tyrannis stetit, deinde postquam horum
dominatio iam sublata erat, archon factus est. Hic
igitur ut in Soxiftaatct reprobetur, summa ope nititur
accusator. Poenas enim potius huic videbatur luere
debere quam summis in civitate honoribus frui: Kal
ixh öij ßovXiv\'iip yi 8oiti[xa(s9tlg, — SIC accusator ex-
clarnat, — TrtPTanoarôg wv (xtxà riov àXXwp èviavvov
àp fiàpov ißoilXtvatv, aiirré xal n ri tv toi\'tm tw IQOPw
i^afiaQTupttp ißotiXfvo, Qqöicog àp tmó t&p àXXcop ixœXv\'fvo.
Taxjrijv öt rijP àQyJ]p ct^ioî fiàpog avvàg xuù\' avràp
äoyeip, xai iitrà Tijg iv AQtita nàyœ ßovXrjg top ânavTU
ygàvov t&v {ityiatojv xifqiog yevtß&ai. üatt v/xiv xaOjjxtiv
thqI ratlTijg zrjg (XQX^S dxQißtcsTtQap Tr]V ôoxii^aoïav rj
TTtQl Twv àXXoiv aQyJhv noitldO\'ai. Ei 8i f-tij, nwg oïtaO\'f
tó âXXo nXrjOog tojv tcoXitmv ôiaxtiataùai, CTav aia&cûvrai,
bv nooaîjxf ôixag tcov TjfiaoTijfitvmv Siöópat, tovtop l\'cp\'
V{i.(ap TOiav\'TTjg dgyijg rj^icoixipop ; xal (fàvov dixag Six^à^ovTa,
öv t\'dtt avTÔv vttÔ Tîjg iv \'Aotico nâyw ßov?>,^g XQivta&ai ;

Non perspicio, quo modo" ex hoc loco concludere aliquis
possit archontes nmnere suo adhuc fungentes iam dig-
nitate senatorum in Areopagitico collegio consedisse.
Crediderim potius oratorem, ne ullum argumentum

69

neglegeret, quo auditores quominus Evandrum probarent
deterreret, adlegasse quoque quae minus in promptu
essent atque virum adeo post depositum magistratum
reipublicae nociturum esse demonstrasse. »Reputate,
— sic fere, ut opinor, dicit —, eundem virum, quem
hodie summo magistratu dignaturi sitis, munere defunc-
tum in Areopagitas lectum iri." Cui interpretationi si
quis obiectet oratorem sic. res, quae non satis ad rem
controversam pertineant, agitanlem nimium in accu-
sando esse periculoque se committere ne nimio ardore
proposito excidat, huic respondeo oratores atticos eius-
modi verborum lenocinia minime neglexisse. Sic vel
ipsa hac oratione paucis ante orator auditores monuit
ne curarent verba quibus Evandrum se defensurum
esse accepit, sc. muneribus publicis maiores suos lu-
culenter perfunctos esse et alia eiusmodi. Quod autem
dicit se haec accepisse (avióv dxovco dnoXo/tjaiaO-ai § 3),
hoe pro libertate tantum aliqua oratoria est habendum
quales apud oratores atticos haud rarae sunt. Atqui
si quis orator monere potest auditores, ne defensori
qui nullum omnino adhuc verbum fecit, aures praebe-
ant, minime, opinor, mirandum est, si hortantem eum,
ne in Soxipaaiu adversarius probetur, hoe argumento
uti vidimus, virum sceleratum post probationem ar-
chontem factum munere deposito unum esse futurum
ex ipsis iis quibus de sceleribus iudicare datum sit.

70

Sed altera accedit causa cur oratorem archontes iam
priusquam munere abiissent Areopagitas fuisse hunc
locum probare negem. Fragmentum, quod superest,
posterior tantum pars orationis est. Idem argumentum,
quo nostro loco orator utitur, sc. periculum esse ne
homo sceleratus aliquando in causis gravissimis iudi-
caturus sit, quidni fieri potest, ut in priore orationis
parte copiosius illustraverit. Ne quis igitur dicat: si
dicere voluisset orator, quae tu credis, disertius dixis-
•set. Fieri enim potest, ut nostro loco leviter tantum
adumbret, quae antea explicatius exposuerat. Quam-
obrem a communi opinione, quae disertis scriptorum
supra laudatorum ( [Demosthenis], Plutarchi, aliorum)
testimoniis nitatur, discedere minime ausim.

THESES.

I.

[Lys.] C. Andoc. 14: xoÜtoi xai iv \'Agiiio träyco, iv

TW (SfiAVorätco xai SixaiOTÖcrco dixaartjQico, öfioXo/wv
/.liv ädixfiv (XTTodvrjffXfi.

Legendum est 6 6 fio?.o /m v.

IL

Din. c. Dem. 80 sq.: infiöti tj\'^ovdt n^vä tijv i^äyjjv

Ttjv iv XaiQ<aVflcf (PiXittttov fig Trjv ywQuv ijficüv /lü.ltiv
fiaßäXXfiv, avTog iavxov nQtaßiVTTjv xuTaaxfvtxaag. <V
ix rfjg iTÖXicog aTtodQali], avaxfvaaocfifvog rtjg diotxijmtog
oxTW ToKavxa, ovdiv qiQOVxiaag xfjg roxf naQoildtjg dnoQiag,
ijvly\' Ol üXXoi nävxig ix rwv idicov inedidooav lig rijV
v/iirtQav (SCO T1] Q i a V. xoiovxog vfiiv 6 (ft!ftßovlog, xai
8tlo ratixag fiövag iv xu) ßl(a Aiji^oaf^ivijg imioiTjxai
dnodtjftiag, fiixd rijv fidyijv or dnfSldQaaxfv ix rfjg
TTÖhcog, xai vvv fig "\'OXvfmiav, infl Nixavooi öid rrjg
dgyf&fooQiag ivrvyfXv ißoxJXtro,

Puncto post a(orr]Qiav in virgulam mutato, legendum
est: aioT?]Qiav, xoiovxog v/uv wv atlixßovXog, 8tlo raifrag

72

novag fV TO) [Uco Jijiioa&ifijg natoiiiTai dnodtjiiiag, xai
/nfTci Ttjy y-d\'/jju or dmdiSQaaxm xtX.

111.

Lyc. Leocr. 32 sq.: r i f ag dSdvaroi/ Viu Tfj diivoTijTt
xai TaXg Tiagaaxtvaig raig tov Xoyov n a o a y a y tX i> ^
xard (pvdiv yovv ^acsavi^outvOL ndauv rijv dktj&eiaj/ ntQl
ndvTCOp r&P ddixrjfidvooi/ (\\uiXXov (podaeip ot oixirai xai
at OiQunaivai. dXXd zoilvovg 6 yltoyxQaxyg nanaSovvai
e(pvye, xai ravra ovx dXloTQiovg d).l\' avro\'v ofvag\' ripag
8i dvvaTOP tivuL doxeX xaig Xoyoig ipvyaycoyfjaai xai
ttjp {lyqottjra avTwv tov ■^Oovg ToXg daxQv\'oig iig tXtoy
nQoayayidifai; t o ti g dixaavdg.

tovg 8ix aa tag emblema est. Signa interrogandi
post Tt a Q a y a y tX t> et post TrnoayaysaOai in puncta
vertenda sunt. Utrumque tivag in Tivdg mutandum.

IV.

Andoc. de Myst. 133: oV 8id tovxo t^oiyt 8oxovsl
avXlfy^vai txtiat. "iv\' avroXg dn^oviQa f], xai prj {ineQ-
^dXXaai Xa^iXp dgydQiov xai oXiyov nQaO\'iLaTjg (.itraayiXp.

Stephani et BekUeri lectio vntQ^dlXovci praeferenda est.

V.

Xen. Anab. II 6, 29: dnoO-pijaxopzcap 8i tojp avtSTQa-
Tijycop, OTi iaTQdTtvoav tui (SacnXia avp Kvqw, TavTu
TiiTtoirjXiog ovx dni&ape. fUTd Si t6v twp dXXwp OdvuTOV
TiucooijOiig vno ^aaiXtcag ov\'/ oidntQ KXiaQ^og

73

nai ol àXXoi OTQUTijyoi dnoTfitj^ivrtg ràg xfcpaXàg, oantQ
Tà^KiTog xïàvavog doxtï tivui, dXXà l^wv aii(ia9ilg èviavTov
cßg TiovijQOg Xtytrai xfjg nXivvijg %vyûv.

Vocabulum uncinis inclusum expungendum est.

VI.

Ibid. II 5, 8: ntQl fxèv ôi] rwv xi xai vwv

OQxœr OVTCO yiyviodxœ, naf)\' oîg rjfitîg riiv qitXîaïf avr-
ûéfiivoi xaTtOéfii&a\' twp ô\'dp&Qconîvcop aè tyw iv tm
naQÔPTi pofii\'Ça) ftéyiazop tivai rj^iip dya&ôp.

Verba rt xai rwv 0 Qxoav spuria sunt.

VII.

Cic. legg. II 11, 28: Nam illud vitiosum Athenis,
quod, Cylone scelere expiato, Epimenide Crete suadente,
fecerunt Contumeliae fanum et Impudentiae. Virtutes
enim, non vitia consecrari decet.

Iniuria Cicero Impudentiae scripsit.

VIII.

Sen. ad Polyb. de Consol. VIII, 2: tune Homerus
et Vergilius tam bene de humano genere meriti, quam
tu et de omnibus [et de] illis meruisti, quos pluribus
notos esse voluisti quam <<quibus>- scripserant, mul-
tum tecum morentur.

Vocabulorum uncinis inclusorum illud expungendum,
hoc inserendum est,

74

rx.

Sen. Ep. mor. IV 4, § 2: publicae sunt et <:cum>
maxime nostrae.

Inserendum est vocabulum uncinis inclusum.

X.

Ibid.: apud me Epicurus est et fort is Legen-
dum est: et Epicurus est e fortibus.

XI.

Ibid. § G: si tamen exegeris, non tam mendice
tecum agara.

Corrige: non tanquam eum mendico tecum agam.

XII.

Ibid. § 7. Turpe est enim seni aut prospicienti
senectutem ex commentario sapere. »Hoe Zenon dixit":
tu quid? »hoc Cleanthes": tu quid? quousque sub alio
m O V e r i s ?

Pro moveris legendum est mereberis vel mi-
litabis.

XIII.

\'Val. Max. II 1, 8: ut si qua inter necessaries querela
esset orta, apud sacra mensae et inter hilaritatem ani-
morum et <l a r i b u s>- fautoribus concordiae adhibitis
tolleretur.

Inserendum videtur laribus.

75

XIV.

Errant qui perliibent Vergilium diaeresin bucolicam
contempsisse.

XV.

Liv. V 4, 8: Invitus in hac parte orationis, Quirites,
moror: sic enim agere debent, qui mercenario milite
utuntur, at nos [tanquam] cimi civibus agere volumus.

Expungendum vocabulum uncinis inclusum.

XVI.

\'EitTtjfioQoi erant homines qui sextam reditus partem
domino agri cedere debebant.

XVIL

Orationum Antiphontis quae supersunt, nulla ad Are-
opagum habita est.

xvin.

Plutarchus in vita Solonis \'AOijvcdwv noliTtia fonte
non usus est.

XIX.

De samenzwering van Cylon gaat aan Draco vooraf.

XX.

De verdiensten, van Columbus als ontdekker van
Amerika worden licht overschat.

XXI.

76

[iet is te betreuren, dat op de Hoogere Burgerscholen
niet meer werk wordt gemaakt van de Nieuwste Ge-
schiedenis.

XXII.

öit de feiten, door Lubbeek en andere beoefenaars
der vergelijkende volkenkunde medegedeeld, blijkt over-
tuigend, dat het godsdienstig gevoel geen kenbron van
waarheid is

XXIII.

Het klassieke epos is weinig geschikt om in hetzelfde
metrum in de Nederlandsche taal te worden ov(!rge-
bracht.

Ü

i

pfiff

1

LI