lltlWIMMMW~~n IW~~I~~MHU~~I

Nee lusisse pudet, sed uon incidere ludum.
HOBAT1US.

Vijftiende, met zorg herziene druk.

HAARLEM,
DE ERVEN F. BOHN.

De schaduwen eu schimmen vati Nadenken, Herinnering, en Verbeelding vallen in
de ziel als in eene Camera Obscure, en sommige zoo treffend en aardig dat men
Inst gevoelt ze na te teekenen en , met ze wat bij te werken, op te kleuren, en te
groepeeren , er kleine schilderijen van te maken , die dan ook al naar de groote Ten-
toonstellingen kunnen gezonden worden, waar een klein hoekje goed genoeg voor hen
is. Men moet er evenwel geen portretten op zoeken ; want niet alleen staat er hon-
derdmaal een neus van Herinnering op een gezicht van Verbeelding, maar ook is de
uitdrukking des gelaats zoo weinig bepaald, dat een zelfde tronie dikwijls op wel vijftig
onderscheiden meuschen gelijkt.

Anonymus in libro non edito.

Deie druk is verschenen op den i}en September 1884, den
jasten verjaardag van den Schrijver.

VOORBERICHT, ZESDE DRUK; 1864.

Het is nu juist vijfentwintig jaren geleden dat, in het
najaar van 183y, de Camera Obscura, hare intrede in de
wereld deed. De pseudonieme Schrijver, toen zelf nog maar
even vijfentwintig jaren oud, ofschoon in een ander vak
van letterkundige voortbrengselen, onder zijn eigen naam,
niet onvriendelijk door zijne landgenooten opgenomen,
zag zijne stoutste verwachtingen overtroffen, als de buiten-
gewoon hartelijke ontvangst van dit zijn werk binnen \'t half-
jaar een tweeden druk noodzakelijk maakte, welke dan
ook in \'t voorjaar van 1840 het licht zag. Toen, elf jaren
later, een derde druk noodig werd, had hij den moed de
nieuwe uitgave met eenige tot hiertoe onuitgegevene op-
stellen zoodanig te vermeerderen dat het boekdeel, hetwelk
nu (1851) het licht zag, schoon kleiner van formaat, wat
den inhoud betrof meer dan verdubbeld was. Van dat
oogenblik af, kwam er een nieuw leven in eene belang-
stelling, die van den beginne aan boven verwachting was
geweest en nimmer was afgebroken. De Belgische pers ver-
eerde het Hollandsche boek eerlang met een nadruk (1853);
maar deze verhinderde niet dat reeds in het volgende jaar
een vierde wettige uitgave in het vaderland noodzakelijk

was, onder wier omslag nu ook de tot nog toe hier en
daar Verspreide stukken van hildebhand aan zijn hoofdwerk
werden toegevoegd. Ook deze was echter in 1858 uitgeput
en maakte plaats voor eene vijfde, � en zie hier nu de
zesde, in alles aan de vijfde gelijk, behalve dat eenige
druk- en stijlfouten verbeterd en waarschijnlijk ook weder
eenige nieuwe gemaakt zijn, en dat de verstandige lieden,
die tot deze zesde uitgave gewacht hebben zich het boek-
deel aan te schaffen, zonder vermeerdering van kosten,
daarbij nog dit voorbericht winnen.

Het is den Schrijver eene streelende gedachte, dat aan
zijn werk, in deze zesde uitgave, het voorrecht te beurt mag
vallen in handen te komen van een geslacht van landge-
nooten, nauwelijks of nog niet geboren, toen hij het voor
het eerst aan het licht bracht; het volwassen, meerder-
jarig kroost van dat, waaronder hij zelf is opgegroeid,
waarvoor hij schreef, en dat hij schetste, maar niet minder
treft het hem, zich daarbij inderdaad te moeten afvragen of
niet dit nieuw geslacht ruim zoo zeer behoefte zou hebben
aan ophelderende aanteekeningen bij zijn werk gevoegd, als
aan deze, min of meer historische, voorrede? Of maakt niet het
vierde eener eeuw; en eener eeuw als de negentiende; maakt
niet het vierde eener eeuw een tijdperk uit, lang genoeg om
een boek als het zijne hier en daar zonderling te doen voorko-
men en op menige plaats onverstaanbaar te doen worden?

De mannen, die met den Schrijver het jaar van den
�Volksgeest" beleefd hebben, tot welks eer wij nu in de
hoofdstad een gedenkteeken zien pralen, dat � eenig in
zijn soort mag worden genoemd, herinneren zich b. v. zonder
twijfel de loffelijke poging nog wel, destijds van diezelfde
hoofdstad uitgegaan, om in Nederland, tot schitterender
triomf over Belgi�, eene nationale kleederdracht te impro-

viseeren. Als zij hunne oogen sluiten, zien zij gewis nog
weder voor hun geest oprijzen die nationale �tunica\'s",
waarop de eerste nommers van het nationale modeblad de
nationale oogen deden verlieven! Maar wat stelt het tegen-
woordige geslacht zich voor, wanneer het den Schrijver
van �nationale hoeden" ziet gewagenV Wat denkbeeld vormt
het zich, in dit jaar 18G4, van dameshoeden met luifels,
van Rapponische krachten, van een mathesisexamen in het
latijn, of van eene Vierde Klasse van het Koninklijk Neder-
landsch Instituut? Hoe ondenkbaar moet in zijn oogen een
Nederland zonder spoorwegen, hoe buitensporig een Sint-
Nicolaaskoek met verguldsel voorkomen; hoe ongepast een
karakteristiek der periodieke pers, als in �Gerrit Witse"
beproefd is! Wat weet het van baleintjes om lange pijpen
door te steken? van achtentwintigen? van veete tegen de
Belgen? wat, van lantarenvulders? En waar de namen van
een Sm allenburg, een Macquelyn, een Don Garlos genoemd
worden, waar van de Industrielles vanBertolotto, De Avond-
bode, de woestijn van het Koegras, gewaagd wordt, zou daar
voor zeer velen eene kleine aanteekening wel overbodig zijn ?

Met dat al heeft de Schrijver nog niet kunnen besluiten,
bij de tegenwoordige uitgave reeds in deze �dringende be-
hoefte" te voorzien. Het blijve voor gehoopte latere drukken
bewaard, als de behoefte nog dringender, de notennood nog
hooger gestegen zal zijn. Ook mag de Schrijver zich afvragen,
of het niet al te onedelmoedig wezen zoude, door het voors-
hands nutteloos maken van hunnen arbeid, aan de Oud-
heidkenners, Navorschers en Commentatoren van volgende
tijden een bewijs van wantrouwen te geven, hetwelk zij
in geen opzicht hebben verdiend.

De oudste stukken in dit boekdeel, waarin geene van
een latere dagteekening dan het jaar 1841 voorkomen,

zijn: Een beestenspel , dat reeds in den Studenten-Almanak
voor 1837 een plaats vond, en Vooruitgang, opgenomen in
het October-nommer van De Gids van dat zelfde jaar.
Wat Een Beestenspel betreft: ik hoop dat het Neder-
landsch Woordenboek zich ontfermen zal over den Naam.
Sedert de loffelijke instelling, welke het groot publiek zich
verhardt Apentuin te noemen, en die door beschaafde
lieden Artis, door niemand Diergaarde geheeten wordt,
behoort de Zaak nu reeds tot de antiquiteiten, en heeft
de wel wat woorden- en tegenstellingrijke strafrede grooten-
deels uitgediend. Het �hybridisch\'\' stukje Vooruitgang dankt
aan dit zijn gebrek zelf, in verband met de wel wat ruwe,
maar niet geheel onrechtvaardige tuchtiging, welke daar-
aan terstond na zijn verschijning in het genoemde maand-
werk, van eene scherpe pen te beurt viel, zijn onsterfe-
lijkheid en voor den Schrijver een groot gewicht. Het heugt
hem als de dag van gisteren, hoe weinig de kastijding,
ten dage dat zij uitgedeeld werd, hem smaakte, en met
welk eene verontwaardiging hij zijne pen opnam en aan-
puntte en een antwoord schreef en overschreef en � ter zijde
legde... �De Heer G. schijnt te hechten aan een steller,
wiens stukje hij aldus eert. Een wezenlijk talent zoekt zulk
een regter" � vond hij ergens geschreven door eene andere
pen, waaruit wel nooit iets, dat niet puntig was, is voort-
gekomen \'. Dit was en olie, en zout. Beide deden goed. Zon-
der dat woord, hetwelk bier, na vijfentwintig jaren, dank-

¹ Aan het slot eener beoordeeling van Geel\'s Onderzoek en Phan-
tasie, geplaatst in De Algemeene Konst- en Letterbode, 1838 No. 1.
Het stuk was onderteekend met een T. Men meende destijds zoo zeker
te weten wie de steller was, als nu b. v. wie in Nederland de eerste
stuurman is op het schip van staat. [Niemand minder dan Thorbecke.]

baar vermeld wordt, ware de Camera Obscura misschien
niet, en stellig niet beter, geschreven.

Dat echter het boek, zooals het is, in meer dan ��n opzicht
de sporen draagt van den jeugdigen leeftijd waarop het is
tezamengesteld, ziet de Schrijver zelf nu beter dan menig
ander, en hij weet de zoo ongemeene gunst, welke het bij zijne
landgenooten steeds gevonden heeft, aan niets anders toe te
schrijven dan daaraan, dat het zijner onbekommerde jeugd,
hij weet zelf niet hoe, over het algemeen eenigszins gelukt
moet wezen, met waarheid te schetsen, zoodat in zijne kleine
tafereelen de Mensch den Mensch, en de Nederlander zijn
Vaderland gevonden heeft; terwijl de herkenning niet al te
pijnlijk was gemaakt, door een jong gemoed dat, van boosaar-
digheid vrij, zijn vaderland en de menschen liefhad. En,
ook na vijfentwintig jaren, is dat gemoed niet veranderd.

Ook in den Vreemde is zijn arbeid niet onopgemerkt
gebleven. Behalve vertalingen van enkele episoden (die van
keesje en van de verguldpartij) in het Engelsch in Fra-
ser\'s en in Chamber\'s Magazine (1854), en in het Fransch
in de Revue des Deux Mondes (1856) blijkbaar van zeerbe-
kwame hand, en van Gerrit Witse , in het Hoogduitsch in
Die Niederiande door Dr. Alb. Wild (1862), zag eene vol-
ledige overzetting van de Camera Obscura, gedeeltelijk onder
den titel van: Schies de la Vie HoUandaise (1850), gedeel-
telijk onder dien van Chambre Obscure (1860) te Parijs het.
licht. Van deze zegt de Schrijver dit: dat de hem hierdoor
wedervaren eer hier en daar nog al zeer verbitterd wordt
door blijkbaar misverstand van zijne bedoeling; en dat
niemand het hem al te kwalijk kan nemen, indien hij aan
hoogmoedige gedachten toegeeft, wanneer het blijken mocht,
dat het geestigste volk der wereld met zijn werk, in deze ver-
taling, opheeft. Er zijn voorbeelden dat vertalingen van

tijdgenooten, in latere dagen, tot opheldering van duistere
plaatsen in het oorspronkelijke, werden te baat genomen.
Hiertegen echter acht de schrijver zich verplicht de na-
komelingschap, met opzicht tot deze vertaling, eenigszins te
waarschuwen. Wat hij b. v. met de �leerwijze van Prinsen"
mag bedoeld hebben, zal, indien het ooit duister kon worden, niet
veel licht verkrijgen uit eene overzetting met �la doctrine des
princes:" en indien er ooit een tijd kon komen, dat een vol-
zin, als waarmede het hier in de laatste plaats voorkomende
stukje aanvangt, niet terstond begrepen werd: nooit voor-
zeker zal hij begrepen worden, indien men opheldering
zoekt bij de volgende vrije vertaling: �Le nom de la
garde (baker) est une preuve �vidente � qu\'il ne faut pas
avoir d\'acc�s aux �toiles (ster) pour faire connaitre Ie titu-
laire d\'un emploi f�minin par excellence". Ik ben benieuwd
te weten wat de Fransche gardes er van gemaakt hebben.

BIJVOEGSEL, VEERTIENDE DRUK; 1883.

Ziedaar het Voorbericht der zesde uitgave, in deze veer-
tiende wederom, waar men getoond heeft prijs op te
stellen, in zijn geheel afgedrukt. In de zevende (1871), met
den Brief van Hildebrand aan Schipper Rietheuvel, en met
het Laatst en weemoedig Bijvoegsel tot de Narede en Op-
dracht aan den in datzelfde jaar ontvallen vriend vermeer-
derd, voegde de Schrijver aan de zeven jaar te voren gedane
opgave van blijken van belangstelling in den Vreemde eene
aanteekening toe van den volgenden inhoud: �Deze opgave
kon, bij gelegenheid van den tegenwoordigen, zevenden
druk, nog vrij wat vermeerderd worden, daar ik dankbaar
erkennen moet dat alle duitsche landen, Brunswijk, Saksen,
Pruisen, Oostenrijk, om strijd van hunne belangstelling
hebben doen blijken. Ik bespaar het echter tot den
achtsten. Voor mijne eigenliefde is het op dit oogenblik
meer dan genoeg hier aan te stippen, dat de duitschers
nu laatstelijk begonnen hebben ook hunne reisherinneringen
uit de Camera Obscura te putten. (Zie lm Neuen Beich
1871, N°. 18)" \'. Wat echter, volgens deze aanteekening,
voor de achtste uitgave werd bespaard, werd, ondanks

¹ Zie, tot nadere toelichting van dit merkwaardig verschijnsel: Joh".
Dyserinck, Hildebrands Camera Obscura. Middelburg, 1882, bl. 40.

het aangroeien van de stof, ook in die achtste (1872), en
voorts in alle volgende, teruggehouden, om plaats te maken
voor eene verklaring, welke thans aldus zou kunnen luiden:
�Wat er ook streelends moge zijn in de eer zich, met beter
of slechter gevolg, in het Fransch, het Engelsch, het Hoog-
duitsch, het Italiaansch, en wellicht ook in \'t Deensch en
Zweedsch vertolkt te zien, en lezers te vinden tot in het
verre Japan: voor het hart van den Schrijver der Camera
Obscura heeft het weinig te beteekenen bij de zoete on-
dervinding der duurzame genegenheid van eigen land- en
taalgenoot."

Wat betreft de in de voorrede van 1864 uitgedrukte
meening omtrent het nog niet bereikt zijn van het noodpeil
voor ophelderende aanteekeningen: zij bleef bij volgende
uitgaven nog steeds dezelfde, en �zijn gevoel van kieschheid
tegenover de geleerden der toekomst werd bij den Schrijver
nog altijd niet overwonnen." In den laatsten tijd echter, wordt
hij mondeling en schriftelijk, door geleerden en ongeleerden,
met zoovele vragen bestormd, dat hij in dit opzicht een ander
begrip begint te krijgen van zijn plicht, en er ernstig aan begint
te denken, in de meer en meer �dringende behoefte" eenigs-
zins, in den een of anderen vorm, te gaan voorzien.

Intusschen zou het hem niet mogelijk zijn deze, nu
veertiende, uitgave van zijn werk in het licht te zenden,
zonder dat zij de openlijke betuiging bevatte zijner erken-
telijkheid aan zijn vriend johannes dyserinck.

Een belangstellender en oplettender lezer dan dezen, beide
in oostersche en vaderlandsche letteren, zoo zeer ervaren
landgenoot, heeft onder hare duizenden de Camera Obscura
niet gevonden. Hare dertiende uitgave (1880) gaf hem
aanleiding tot het schrijven dier voortreffelijke monogra-
phie, welke, eerst in J)e Gids verschenen, later in �ver-

meerderden herdruk" afzonderlijk uitgegeven is \'. In dit
keurig opstel worden het leven en de lotgevallen, zoo in den
Vreemde als in het Vaderland, van het nu meer dan veertig-
jarig boek beknoptelijk , maar vollediglijk verhaald, en heeft
de vriendelijke ingenomenheid van den geachten letterkun-
dige, in verband met vroegere en latere oordeelen en beschou-
wingen van anderen, eene hartelijke en door den Schrijver
der Camera Obscura hooggewaardeerde uitdrukking gevonden.
Maar wat bij dit alles voor dien Schrijver een zeer groot
gewicht hebben moest, waren de hier geleverde bewijzen
der allerbijzonderste oplettendheid door den heer Dysebinck
aan de onderlinge vergelijking der elkander opgevolgde
uitgaven gewijd, aan welke noch de zinstorende of zin-ver-
anderende drukfouten, welke van tijd tot tijd in den tekst
waren ingeslopen, noch de niet onbelangrijke uitlatingen,
welke daarin van lieverlede hadden plaats gehad en door de
onoplettendheid der correctie van de eene uitgave in de
andere waren overgegaan, waren ontsnapt, noch ook de
kleine, maar opzettelijke verbeteringen, door den Schrijver
gaandeweg in de redactie aangebracht. Dit heeft bij dezen
de uitwerking gehad, dat hij zich voelde aangespoord, in
elk dezer opzichten dubbel werk te maken van den toen
reeds in uitzicht zijnden, thans in \'t licht verschijnenden,
veertienden druk, en zich daarbij van de hoog te waar-
deeren hulp van zijn vriend Dysebinck te verzekeren. Zij
is hem rijkelijk te beurt gevallen en, met een goed gewe-
ten, als die overtuigd is, in dezen niets bereikbaars ver-
zuimd te hebben, meende hij dan ook ditmaal het �met

¹ Hii.debbands Camera Obscura, door Joh*. Dyserinck. Vermeer-
derde herdruk uit �de Gids" van Dec. 1881. Middelburg. J. C. en W,
Altorffer. 1882.

zorg herziene" op den titel te mogen stellen. Bij de zuive-
ring der drukproeven, is van elk der opstellen nu weder de
eerste druk tot grondslag gelegd, al het gaandeweg verdwe-
nene, voor zoo veel het niet opzettelijk geschrapt ofopgeof-
ferd was, aan zijne vroegere plaats hersteld, en zijn tal van
(niet slechts druk-) fouten weggenomen, menige gebrekkige
of min gelukkige uitdrukking door een juistere en betere,
maar vooral een goede hoeveelheid onduitsche woorden
door vaderlandsche taal vervangen.

Het zal den Schrijver niet dan aangenaam wezen, indien de
wijzigingen, die de vrucht van deze ernstige herziening zijn,
door hen, die alleen deze uitgave in handen nemen, bij het lezen
onopgemerkt blijven en zelfs niet worden vermoed; maar die
het der moeite waardig mocht achten haar met de vorige te
vergelijken, zal ze, zoo hij hoopt, niet onbelangrijk vinden en
aan het meercndeel zijne goedkeuring niet onthouden.

1 November, 1883. H.

Bij dezen, op den vorigen zoo zeer spoedig gevolgden,
vijftienden druk, heeft de Schrijver aan het bovenstaande
niets toe te voegen dan de verzekering, dat hij ook voor
dezen zijn beste zorgen heeft overgehad.

Jongens ................ 1

Kinderrampen.............. 6

Een Beestenspel............. 18

Een Onaangenaam Mensch in den Haarlemmerhout . 26

Humoristen............... 46

De Familie Stastok............ 50

De Aankomst............. 50

De Ontvangst............. 54

Hildebrand ziet de stad, en Pieter verstout zich pot te spelen. 59

Het Diakenhuismannetje vertelt zijn historie 69
Er komen menschen op een kopje thee, om verder het

avondje te passeeren.......... 81

Pieter is waaratje verliefd, en hoe wij uit spelevaren gaan. 100

Varen en rijden.............125

Genoegens smaken..........., 140

Een Oude Kennis.............148

Hoe warm het was, en hoe ver........148

Hoe aardig het was........ . . .158

Hoe voortreffelijk zij was..........165

Verre Vrienden.............172

Narede, en Opdracht aan een Vriend...... 185

Eerste uitgave............. 185

Tweede uitgave............. 188

De Familie Kegge............. 193

Eene treurige inleiding.......... 193

Kennismaking met menschen en dieren...... 199

Een juffertje en een mijnheer........ 215

Vaderangsten en kinderliefde......... 224

Oin te bewijzen dat eenvoudige genoegens ook genoegens

zijn; en voorts iets droevigs........ 237

De Grootmoeder............ 250

Een Concert.............. 255

Ochtendbezoek en Avondwandeling....... 271

Een hoofdstuk, waarmee de auteur ijselijk verlegen is, omdat
hij er zelf de mooie rol in speelt, iets dat hij wel weet
dat hem in \'t geheel niet past, maar dat hij voor ditmaal

niet helpen kan............. 281

Het Hofje, �e heer Van Der Hoogen af..... 290

Een Groote Hans en Adellijke Heer. Besluit .... 302

\'s Winters buiten.............309

Gerrit Witse..............329

Studentenangst.............329

Ouderenvreugd.............338

Meisjeskwelling.............343

Vrienden-hartehjkheid...........353

Dokters lief en leed...........377

Bijvoegsel der Derde Uitgave tot de Narede en
Opdracht aan een Vriend........387

Laatste Bijvoegsel...........390

VERSPREIDE STUKKEN VAN HILDEBRAND.

De Gids, Jaarg. 1837, 1838. Proza en Po�et/, Verspr. Opstellen

en Verzen. Haarl. 1840.

Vooruitgang...............395

Het Water...............404

Begraven................412

Eene Tentoonstelling van Schilderijen......424

De Wind................439

Souvenirs d\'un Voyage a Paris, par J. Kneppelhout. Leyde, 1839.
Antwoord op een Brief uit Parijs.........444

Leeskabinet, Jaarg. 1841. (De Patrijzen.)
Teun de Jager..............449

De Nederlanden. Karakterschetsen enz., \'s Gravenhage, Nederl.
Maatsch. van Schoone Kunsten. 1841�1842.

De Veerschipper.............467

De Schippersknecht............471

De Barbier...............476

De Huurkoetsier.............480

Het Noordbrabantsche Meisje.........485

De Limburgsche Voerman..........489

De Markensche Visscher..........493

De Jager en de Polsdrager..........497

De Leidsche Peu�raar...........502

De Noordhollandsche Boerin.........506

De Noordhollandsche Boer..........511

Ook het volgende stukje was voor De Nederlanden bestemd en reeds in
handen der redactie, toen het werk gestaakt werd, en de Maatschappij
van Schoone Kunsten ophield te bestaan. Het verschijnt dus te dezer
plaatse [1854J voor het eerst in druk, om het dozijn schetsjes vol te
maken.

De Baker............... . 516

Hollandsche Illustratie; 1865/1866.

Brief van Hildebrand aan Schipper Rietheuvel . . . 520

Hoe zalig, wien eens jongens kiel

Nog om de schouders g-lijdt!
Dan is het hemel in de ziel,

En alles even hlijd.

Een hout geweer, een blikken zwaard

Verrukken \'s knapen borst,
Een hoepel en een hobbelpaard,

Hem dragende als een vorst.

Voor u de geur van \'t rozenbed

En Filomele\'s zang!
Hij speelt kastie, dat \'s andere pret!

Met rozen op de wang.

Niets, niets ter wereld doet hem aan

Of baart hem ongemak ,
Dan stuiters, die te water gaan ,

Of\' ballen over \'t dak.

Frisch op maar, jongen! vroeg en spa,

Den lieven langen dag!
Loop over \'t veld kapellen na,

Zoo lang het duren mag.

Haast zult gij wreed gekortwiekt zijn;

Uw vreugd loopt snel naar \'t end;
Dan krijgt gij Br�der tot uw pijn,

En Weytingh tot torment.

Het oorspronkelijke is een lief\' versje van h�lty , die er
wel meer lieve gemaakt heeft, waarvan het alleen jammer
is, dat zij jeugdige dichters tot zeer onhollandsche verta-
lingen verleiden; ik althans heb er van dit zelfde versje

nog een liggen, die beter onder een Neurenburger leg-
prent �Knabenspiele" zou passen, dan onder de voorstel-
ling van een hoop aardige Hollandsche jongens. En wezen-
lijk, de Hollandsche jongens zijn een aardig slag. Ik zeg
dit niet met achterstelling, veel min verachting, van de
Duitsche, of Fransche, of Engclsche knapen, aangezien ik
het genoegen niet heb andere dan Hollandsche te kennen.
Ik zal alles gelooven wat potgieter, in zijn tweede deel
van "\'t Noorden", over de Zweedsche, en wat wap, in
zijn tweede deel van zijne "Reis naar Rome", over de
Italiaansche in \'t midden zal brengen; maar zoolang zij er
van zwijgen, houd ik het met onze eigene goed-gebouwde
roodwangige, sterkbeenige en, ondanks de veete tegen de
Belgen, voor \'t grootst gedeelte blauwgekielde spes patriae.
De Hollandsche jongen; � maar vooraf moet ik u zeg-
gen, mevrouw! dat ik niet spreek van uw bleekneuzig
eenig zoontje, met blauwe kringen onder de oogen; want
met al het wonderbaarlijke van zijn vroege ontwikkeling,
acht ik hem geen zier. Vooreerst: gij maakt te veel
werk van zijn haar, dat gij volstrekt wilt laten krullen;
en ten andere: gij zijt te sentimenteel in het kiezen van
zijn pet; die alleen geschikt is om voor oom en tante te
worden afgenomen, maar volstrekt hinderlijk en onverdra-
gclijk in het oplaten van vliegers en het spelen van krij-
gertje, � twee lieve spelen, mevrouw, die UEd. te wild
vindt. Ten derde, heeft UEd, geloof ik, te veel boeken
over de opvoeding gelezen, om een enkel kind goed op
te voeden. Ten vierde, laat gij hem doosjes leeren plak-
ken en nuffige knipsels maken. Ten vijfde, zijn er zeven
dingen te veel, die hij niet eten mag. En ten zesde, knort
UEd. als zijn handen vuil zijn en zijn knie door de pijpen
van zijn pantalon komt kijken; maar hoe zal hij dan ooit
vorderingen kunnen maken in \'t ootje-knikkeren ? of de
betrekkelijke kracht van een schoffel en een klap leeren
berekenen\'i � ik verzeker u dat hij nagelt, mevrouw! een
nagelaar is hij, en een nagelaar zal hij bhjven: � wat

kan de maatschappij goeds of edels verwachten van een
nagelaar? � Ook draagt hij witte kousen met lage schoen-
tjes: dat is ongehoord. Weet UEd. wat UEd. van uw lief
fransje maakt? 1°. een gluiper; 2°. een klikspaan; 3". een
geniepigerd; 4°. een bloodaard; 5° .. . Och lieve mevrouw !
geef den jongen een andere pet, een broek met diepe
zakken, en ferme rijglaarzen, en laat hij mij nooit onder
de oogen komen zonder een buil of een schram, � hij
zal een groot man worden.

De Hollandsche jongen is grof: fiksche knie�n; fikschc
knokkels. Hij is blank van vel, en kleurig van bloed. Zijn
oogopslag is vrij, bij \'t brutale af. Liefst draagt hij zijn
ooren buiten zijn pet. Zijn haar is van zondagmorgen half
elf tot zaterdagavond als hij naar bed gaat in volkomen
wanorde. Het overige van de week zit het goed. Krul zit
er meestal niet heel veel in. Gekrulde haren, gekrulde
zinnen! Maar sluik is het ��k niet; sluik haar is voor gie-
rigaards en benepen harten; dat zit niet in jongens; sluik
haar krijgt men, geloof ik, eerst op zijn veertigste jaar.
De Hollandsche jongen draagt zijn das liefst als een touw-
tje, en nog liever in \'t geheel niet; een blauw of schotsch-
bont kieltje over zijn buis, en een verstelde broek � dit
laatste kenteeken gaat vast. In dees broek voert hij met
zich � al wat de tijd opgeeft; dat wisselt af; knikkers,
stuiters, ballen, een spijker, een doorgebeten appel, een
stukkend knipmes, een touwtje, drie centen, een kluit
vischdeeg, een dolle kastanje, een stuk elastiek uit de bre-
tel van zijn oudsten broer, een leeren zuiger om steenen
mee uit den grond te trekken, een voetzoeker, een zakje
met kokinjes, een grifje, een koperen knoop om heet te
maken, een hazesprong, een stukje spiegelglas, enz. enz.
alles opgestopt en in rust gehouden door een bonten zakdoek.

De Hollandsche jongen maakt in \'t voorjaar eene verza-
meling van eieren; in het uithalen van nestjes geeft hij
blijken van kracht en behendigheid, en misschien van den
aanleg tot de zeevaart, ons volk eigen; in het inkoopen

van vreemde soorten, bewijzen van onverstoorbare goede
trouw; en in het verkwanselen van zijn doubletten, van
vroegtijdigen Hollandschen handelsgeest. De Hollandsche
jongen, het is waar, slaat zijne bokken hardvochtig, maar
in \'t geven van roggebrood aan diezelfde dieren heeft hij
zijns gelijken niet. De Hollandsche jongen is veel minder
ingenomen met de leerwijze van prinsen dan de Holland-
sche schoolmeester; maar wat de opvoeding van plakkers
en paapjes betreft, hierin zou hij een examen kunnen doen
voor den eersten rang. Hij is dolgraag op een paarden-
markt, en wandelt op de parade voor de tamboers uit,
met den rug naar de mooie mannen toe. De Hollandsche
jongen encanailleert zich lichtelijk, en neemt spoedig over
uit een woordenboek, dat aan Hollandsche moeders niet
bevalt; maar hij heeft ook weinig aanmatiging jegens de
dienstboden. Hij is gewoonlijk hoogrood, als hij binnen
moet komen om aan oom en tante te vragen hoe zij varen,
en spreekt bij dergelijke gelegenheid bijna geen woord;
maar minder spaarzaam met woorden en minder verlegen
is hij onder zijns gelijken, en niet bang om voor zijn
gevoelen uit te komen. Hij haat lafaards en klikkers met
een volkomen haat; hij zal nog al eens gauw zijn vuistje
uitsteken, maar spaart in \'t vechten zijn partij; hij speelt
niet valsch, hij heeft een bestendigen inktvlak op zijn
overgeslagen halsboord, en wel wat neiging om zijn schoe-
nen scheef te loopen; � hij houdt zijnen vader staande
dat hij over ijs van ��n nacht loopen kan , en beschikt over
vriezen en dooien naar lust en welgevallen; hij eet altijd een
boterham minder en leert eene les meer, dan waar hij trek
toe heeft; hij gooit een steen tienmaal verder dan gij of ik,
en buitelt driemaal over zijn hoofd zonder duizelig te worden.

Gegroet, gegroet, gij vroolijke en gezonde, lustige en
stevige knapen; gegroet, gegroet, gij speelsche en blozende
hoop des vaderlands! Mijn hart gaat open als ik u
zie, in uwe vreugde, in uw spel, in uw uitgelatenheid;

in uw eenvoudigheid; in uw vermetelen moed. Mijn hart
krimpt toe, als het bedenkt wat er, ook van u, worden
moet. Of zult gij, die daar beurtelings een frisschen beet
uit een zelfden appel doet, in later jaren nooit gewaar
worden dat het noodig is, den appel in een hoek te
nemen en alleen op te eten; ja, de schillen weg te stop-
pen, en de pitten te zaaien voor uwe nakomelingschap?
En gij, die daar geduldig uw sterker rug leent aan uw
vlugger vriend, die zich op uwc schouders verheft om in
den boom het spreeuwenest te zoeken, dat heel hoog is :
zal de ondervinding u de verdrietige wijsheid onthouden ,
dat het beter is zelf een ladder te krijgen, en zelf het
nest uit te halen, dan een goeden dienst te doen en af
te wachten of en hoe men u zal beloonen?

Dat is de wereld. Maar ook in uzelven zijn de zaden
aanwezig van veel onheils en veel verdriets. Uwe voortva-
rende drift, uwe onschuldige teederheid, tot opvliegend-
heid, eerzucht, en wellustigheid gerijpt; uwe levendigheid
en onafhankelijk gevoelen, tot wereldzin en ongeloof ver-
hard ! . .. O, als gij in later jaren op uwe kindsheid terug-
ziet , dat, dat zal de vreugde wezen, die gij het meest
benijdt en toch nu bet minst geniet, dat gij zoo veel
minder boos waart, dat gij zoo veel onschuldiger waart
tot zelfs in het kwaaddoen toe. De goede hemel zegene u
allen, goede jongens, die ik ken, en rondom mij zie, en
liefheb! Hij doe u lang en vroolijk spelen; en als de ernst
des levens komt, zoo geve hij u ook een ernstig harte
daartoe! Maar hij late u tot aan uw laatsten snik nog
veel kinderlijks en jeugdigs behouden. Hij spare u, in hunne
volle frischheid , eenige dier kinderlijke gevoelens, die den
jongeling helpen in het zuiver houden van zijn pad en den man
versieren; opdat gij mannen wordende in het verstand, kin-
deren blijft in de boosheid. Dit is een stille wensch, jongenslief!
want ik wil u nog geen oogenblik van priktol of hoepel aftrek-
ken, zonder u voor die vreugde iets anders te kunnen geven
dan... een wensch! �

Ik kom nog eens terug op het versje van h�lty.

Hoe zalig, wien eens jongens kiel
Nog om de schouders glijdt!

Dan is liet hemel in de ziel,
En alles even hlijd.

Niets, niets ter wereld doet hem aan

01\' haart hem ongemak,
Dan stuiters, die te water gaan,

Of hallen over \'t dak.

Het ontbreekt zeker niet aan dergelijke lofredcncn op
het geluk van jeugd en kinderjaren. Ik stem er van harte
mede in; ma.tr ik neem de vrijheid te mogen opmerken,
dat ze alleen door mcnschen van leeftijd, of ten minste
door jongelingen geschreven zijn, van wier standpunt
gezien, het kinderlijk geluk bijna geen uitzondering toelaat.
En zeker, zeker is dat een droevig bewijs voor den treu-
rigen toestand van later dagen. Maar ik weet niet dat er
ooit dichtertjes geweest, zijn van zeven, acht, of negen
jaar, die hun actueel geluk zoo onvoorwaardelijk hebben
geprezen. En toch dezulke waren er de naaste toe. Toen
ik op de Hollandsche school ging, maakten wij in de
hoogste klasse, bestaande uit heeren van negen tot tien
jaar, allen des woensdag-voormiddags een opstel, soms
over een gegeven, soms over een door onszelven gekozen
en uitgedacht onderwerp. Maar ik roep al de Jannen, Pie-

ten, Willems on Heinen, waarmoe ik in de Jacobijnenstraat
te H. op de banken zat, tot getuigen, of er ooit iemand
is geweest, die zijn lei volgeschreven hooft met een optel-
ling der genoegelijkhcden of een uitweiding over \'t onge-
stoord geluk des kindei leeft ijds. Neon: wij schreven wel
diepzinnige vortoogen over de Deugd, of over de vier Jaar-
getijden ; sander u., wiens vader adjudant van een gene-
raal was, heeft zesmalen over hot Paard gesebreven; en
piet q. die nooit op het bord stond, en nooit meedoen
wilde in de edele oefening van het puistje vangen, had
het altijd over de Gehoorzaamheid en over de Vlijt, een
denkbeeld, waar hem do opschriften van zijn extrakaartjes
op brachten. Eigenlijk vroolijke onderworpen heb ik te gee-
nen tijde door de collega\'s zien behandelen. Ik zelf heb
het nooit verder kunnen brengen dan tot de philosophische
beschouwing der Tevredenheid; een geluk, \'t welk gewoon-
lijk door den jongeling voorbij-, en door den man vruch-
teloos nagestreefd wordt, en dat den grijsaard uitmuntend
te pas zou komen, indien zijne lichaamsgebreken hem nog
oven veroorloven wilden het te genieten; een heel mooi
ding, die tevredenheid, maar in het volop des kinderlijken
gcluks vanzelf ingesloten on niet opmerkenswaardig.

Doch om tot de zaak te komen! Van dat volop dos
kinderlijken geluks dan, schenen wij toentertijde toch niet
heel vol, of althans niet zoo vol te zijn, dat wij het
moesten uitstorten. Ik heb wel eens gemeend, dat het een
onderscheidend kenmerk des echten, waarachtigen geluks
zijn zou, dat het do minste behoefte had zich uit te boe-
zemen, terwijl het ongeluk klachten en verluchtingen noo-
dig heeft � om van de tranen niet te spreken. Want de
menschen, die altijd den mond van hun geluk vol hebben,
heb ik er wel eens op aangezien of zij �ok naar een
autoriteit zochten die, na gehoord verslag, hun zou verklaren
dat zij gelukkig zijn, iets waarvan zij zelf tot nog toe zoo
heel overtuigd niet waren. Zij achten zich z��-z��, niet
ongelukkig, en niet razend gelukkig ook; maar zij schikken

het goode in hun lot zoo bij elkander, en stapelen het in
de redevoeringen, die zij u op wandelingen en, zoo gij
met hen in ��ne kamer slaapt, uit ledekanten, vooral na
een goed souper, houden, dat zij u in de verzoeking
brengen hen te benijden. Dat verhoogt dan dadelijk hun
koud geluk tot een hooger temperatuur. Gij slaat een
warme hand aan hun thermometer.

Ziedaar een mooie opmerking, die ik gemaakt heb, en
die ik met dit mooie physische beeld besluit; maar over
\'t onderwerp meer nadenkende, heb ik ook wel eens
gedacht, of de school dan toch ook de rechte plaats wel
was, om het kindergeluk diep te gevoelen. Ik weet wel,
de meester zit er niet meer met slaapmuts en kamerjapon
en een ontzettende plak in den katheder, en brengt ons
niet langer door do verschrikkelijkheid zijner oogon en
gebaren tot een punt van angst, waarin wij (als de jon-
gen van ouds) zouden willen bekennen, dat wij zelf de
wereld geformeerd hadden, maar \'t nooit weer zouden
doen, liever dan het antwoord schuldig blijven op de
eerste vraag van het vrageboek. Wij lezen er ook niet
meer, tot onze schrikbarende verveling, de Haarlemmer
Courant, van A�Z. (Zijn wij daarom later minder goede
politici?) Wij zitten er ook in een goed, ruim lokaal, zoo
hoog en zoo luchtig, dat het er somtijds aan de boenen
tocht; wij hebben er niet zelden het uitzicht op een bleek-
veld met een appelboom, of op een binnenplaats met een
bestekamer. Maar toch, de meester is zoo dik, en de
ondermeesters zijn zoo lang, en hunne brillen en bakke-
baarden zien er zoo onverbiddelijk uit, en de borden zijn
zoo zwart, en de tafels zoo ongezellig, en de kaart van
Nederland hangt z�� lang op dezelfde plaats, dat wij er
de kleine scheurtjes en inktvlekjes nog beter op weten aan
te wijzen, dan de steden der � toen was \'t nog 17 pro-
vinci�n \\ Dan hebt ge � nog bloedt mijn hart � de

¹ Welk een vereenvoudiging brengen de �24 Artikelen" in \'Uagei\'onder-
ivijs! Het heele jonge Holland wint in gemak bij de omwenteling vanDcrtig.

Tafel van werkzaamheden. Schrikkelijke werkzaamheden, wier
optelling aan rekenhoeken denken doet, en geographiehoeken,
en wat voor hoeken er al meer zijn, wier blaren heen en weer
schuiven in den band, wegens de krampachtige aanraking
der wanhopige vingers van jeugdige heeren, die maar niet
onthouden kunnen hoeveel koeien er jaarlijks aan de
Hoornsche markt komen, en hoeveel inwoners, en druk-
kerijen van Ensched�, en Kostersbeelden, en instituten voor
schoolondeiwijzers Haarlem heeft; of niet begrijpen kun-
nen, hoe zij de 9de som uit de �Herhaling der voor-
gaande Regelen" moeten opzetten. O, die rekenboeken! zij
waren de zwakke zijde van velen onzer. In mijn oog waren
er geen hatelijker boeken. Vooreerst waren zij veel te vol
letters, en ten andere veel te vol cijfers. Ten overvloede
zijn er soms fouten in de opgave der uitkomsten; maar al
zijn die er niet in, die opgaven zijn verschrikkelijk. Ga eens
na. Gij hebt uw lei vol met een berekening van belang;
driemaal hebt gij reeds de helft uitgeveegd, omdat gij
bemerkte dat gij het vraagpunt niet begrepen hadt; maar
eindelijk, de som is af, en gij krijgt tot uitkomst: 12 lasten,
7 mudden, 5 schepels, 3 kop, 8 maten rogge. Met een
gerust geweten, en met het zalig gevoel van als ijverig
lid der maatschappij uw plicht gedaan te hebben, zoudt
gij uw lei aan den ondermeester overgeven om te laten
nacijferen. Maar neen! het hatelijk rekenboek geeft, onder
den verwaanden titel "Uitkomst", op: 95 lasten, 2 mud-
den, 1 schepel rogge, en niet ��ne maat. Het is blijkbaar
dat gij u vergist hebt; driemaal doet gij al de vermenig-
vuldigingen en deelingen over en weer over: eindelijk
besluit gij alles uit te vegen; en nog hebt gij uw mouw
op de lei, als de ondermeester komt om te gelooven dat
gij niets hebt uitgevoerd. Dat had ik tegen die rekenboe-
ken! Maar het kwaadwilligst en het onbillijkst van diezelfde
uitvinding is, dat zij u op alle mogelijke manieren sar-
ren en in uw zwak tasten. Daar zit gij sedert klokke half-
tien op school, bij mooi weer, in de maand Mei, als het

groen jong is gelijk gijzelf en, wat meer is, als de plas-
sen opgedroogd zijn, zoodat het heerlijk weer is om te
knikkeren. Daar zit gij sedert halftien op de school, waar
gij den voet hebt ingezet, met benijd ing terugziende op de
armelui\'s kindoren , die geen opvoeding krijgen en �duitjen
�p" speelden op straat. Eerst heeft men u gedwongen met al
uw speelsche lotgenooten het lied aan te heffen:

Wat vreugd! liet schooluur heeft geslagen,
Waarnaar elk kind om \'t zeerst verlangt.

Daarna hebt gij een uur gelezen van het model van een
braven jongen, zoo braaf, zoo zoet, zoo gehoorzaam, zoo
knap en zoo goedleersch, dat gij hem met pleizier een
paar blauwe oogen zoudt slaan, als gij hem op straat
ontmoette; of, indien gij al wat verder zijt, de levens-
schets van een onbegrijpelijk groot man, wien na te vol-
gen u pedant en wanhopig toeschijnt, en door welke
levensschets kunstiglijk een samenspraak is heengevlochten
van knapen en meisjes, voor wie gij ook al geen do
minste sympathie hebt, �al staan zij ook waarlijk verbaasd
over de ontzettende kundigheden van dien man," waar
vader eelhart of bhaafmoed van verhaalt. Het volgende uur
hebt gij geschreven; naar eon mooi exempel; als bijv., zoo
gij groot schrijft, het woord wederwaardigheid, opmerkelijk
door twee moeilijke Ws, zonder aandikken bijna niet goed
te krijgen, zevenmaal; of indien gij klein schrijft, vijftien
maal; achtmaal op, en zevenmaal tusschen de lijn: Voor-
zichtigheid is de moeder der wijsheid; bij welke gelegenheid
gij in twee regels het lidwoord der hebt overgeslagen,
wat ten gevolge van de laatste lettergreep van het woord
moeder zeer licht gebeuren kon, en eenmaal voorwijzigheid
in plaats van voorzichtigheid hebt gezet; welke omstandig-
hedon, zoo ieder op zich zelve als in onderling verband,
u cenigszins angstig doen denken aan het uur, waarop de
critiek des meesters haar uitspraak zal komen doen. Om
niot te spreken dat gij gekweld zijt. geweest mot een link-

sche pen, ontelbare haren in den inkt, een klad of drie,
met kunstenaars achteloosheid over uw schrijfboek ver-
spreid, en de onverbiddelijke wet dat gij maar tweemaal
uw pen op mocht steken om ze te laten vermaken, door
een ondermeester, die even zoo ver is in die kunst als gij
in \'t schrijven. Nu komt het rekenboek. Ik hel) het lang
laten wachten, lieve lezer; maar het was uit wraak,
omdat het voor mij zoo dikwijls te vroeg is gekomen. Nu
komt het rekenboek. Merk op, dat gij in den loop van
den morgen tweemaal op \'t bord zijt geschreven: eens,
omdat gij met uw rechter buurman een verdacht gefluis-
ter hebt aangevangen, dat evenwel over niets liep dan
over goedkoope ballen inde Wijde Appelaarsteeg, en eens,
omdat gij aan uw linker dito een albaster knikker (gezegd
alikas) hebt laten zien, zonder een eenig rood aartje, van
welk delict het corpus u is ontnomen, tegen de pijnlijke
onzekerheid of gij het ooit terug zult zien. Vat dit alles te
zamen, en sla dan uw rekenboek op, dat u sart met do
13de som, waarin u, om u als\'t ware te tantalisceren, met
de grootste koelbloedigheid een mooie voorstelling gedaan
wordt van vijf jongens, zegge vijf, die te zamen zouden
knikkeren, en waarvan de eene bij don aanvang van \'t
spel bezat 20, zegge 20 knikkers, de tweede 30, de derde
50, de vierde � maar het is niet uit te houden! de
tranen komen er u bij in de oogen; doch daar zit gij,
voor nog een geheel uur, en dan nog wel te cijferen. �
Waarlijk ik houd het er voor, dat de meeste rekenboek-
makers afstammelingen van koning uerodes zijn!

Uit al wat ik tot nog toe in het midden heb gebracht,
zal zonneklaar blijken, dat de school de plaats niet is om
het kinderlijk gemoed te doen overstroomen van het besef
van geluk en genot. Ik geloof niet dat het denkbeeld daar-
van ooit onder eenig blond of bruin kinderhaar is opgeko-
men. Neen, neen! de school is zoo goed als zij zijn kan.

De school wordt, naar de nieuwste verordeningen, zoo
aangenaam en dragelijk mogelijk gemaakt. Maar hare
genoegens zijn ten hoogste negatief. De school blijft altijd
iets van het gevangenisachtige, en de meester, met en
benevens al de ondermeesters, iets van het vogelverschrik-
kende behouden. Dat gezegde van van alphen:

Mijn loeren is spelen

wil er bij niet ��n kind in, zelfs niet bij de vlijtigste. Ik
verbeeld mij nog al onder de vlijtigste behoord te hebben;
maar toch, wanneer mijn vader of moeder mij de eer
aandeed van aan mijn ooms en tantes te vertellen dat ik
altijd blij was als de vacantie uit was, kwam mijn gan-
sche gemoed tegen dat edel denkbeeld (dat mij ondertus-
schen vrij dweepachtig voorkwam) op, en ik heb jaren
noodig gehad om zekere angstige schuwheid voor mijn
respectieve meesters te leeren overwinnen. Ook zijn er, in
weerwil van de verbeterde leerwijze, nog altijd onder,
die een kind, al is het niet van de bloohartigsten, als
electriseeren.

Ja, lieve vrienden! laten wij deze bladzijden voor alle
vliegeroplaters en soldaatjespelers verbergen en verstoppen;
maar laten wij het bekennen: daar zijn Kinderrampen!
Klein en nietig , van onze verwaande hoogte beschouwd,
maar gewichtig en groot, in de kleine evenredigheden van de
kinderwereld. Rampen, die benauwen, kwellen en schok-
ken, en die niet zelden een grooten en hevigen invloed
hebben op de vorming van het karakter.

De eerste en grootste hebben wij al gehad. Het is, met
verlof van pestalozzi en prinsen, de school. Dat is een
kanker; een dagelijks weerkeerend verdriet. Een man met
schuldeischers geplaagd ondervindt iets van het leed van
een kind met meesters aangehaald. Nu, onze goede h�lty
zelf kan niet nalaten aan \'t eind van zijn versje daarmede
te dreigen. Daarom wilde ik u verzoeken: hebt deernis
met. het lot. uwer telgen. Ontziet als iets heiligs het

levensgenot uwer kinderen. Zij moeten allen schoolgaan;
dat is een natuurwet, zoo zeker als die volgens welke zij
allen inge�nt, wij allen sterven moeten; � maar even
gelijk wij, naar den gewonen loop der dingen, niet ster-
ven moeten op ons achttiende jaar, wilde ik ook niet dat
hun de school overviel v��r hun achtste, \'t Is wel aardig,
en wij hebhen het aan de veranderde uitspraak van de
namen der medeklinkers te danken, dat zij op hun vijfde
jaar met kleinen piet zeggen kunnen: �Nu kan ik al
le-zen"; maar ik weet niet of kleine piet op zijn tiende
jaar, in massa, zoo veel meer geprofiteerd zal hebben
dan een ander, die op zijn zevende of achtste begonnen
is �met de spa" te werken. Ik geef dit alleen in bedenking
aan alle kinderminnende harten, en waag het niet, met
zoo weinig ondervinding als hildebkand (de baardelooze
hildebrand , zullen de recensenten zeggen) in zoo weinig
jaren heeft kunnen opdoen, mijne meening te staven.

Om het onderwerp eene wending te geven, en van een
andere ramp uit het tranendal der kinderen te spreken,
noem ik het wisselen der tanden. Waarlijk, lieve dame,
die de wereld zoo trouweloos en de mannen zoo wuft
vindt! la perte des ilhisions kan op uwe jaren nauwelijks
zoo zwaar wegen als la perte des dents op de hunne. Her-
innert ge \'t u nog wel? Gij voelde � neen, gij voelde
toch niet; � ja, helaas, gij voelde maar al te zeker �
dat gij een dubbelen tand hadt. En de voorste zat zoo
vast als een muur. Zes dagen lang verborgt gij uw leed;
somtijds vergat gij het; maar zesmaal daags, midden
onder uw spel, bij het genot van de lekkerste krakeling,
onder \'t bewerken van de zoetste ulevel � daar stond
weer eensklaps voor uw oog, die akelige, allerakeligste
dubbelheid! � Uw eenige troost was, dat de voorman
vanzelf wel wat losser zou worden. Inderdaad, reden en.
natuur geven deze hoop aan de hand. De ondervinding
leert het echter meestal anders. Op den zevenden dag; het

was een zondag; uw kleine theegoedje stond klaar op uw
kleine tafeltje; en uwe stoeltjes stonden er bij klaar met
twee poppen: de nieuwste voor u, en de oudste voor uw
nichtje keetje , die bij u te spelen kwam; en \'s avonds
zoudt ge een tulbandje bakken van gestampte beschuit en
melk; en een boterham met aardbeien zou alles bekronen.
Met een grooten schreeuw gaaft gij uwe vreugde over het
laatste artikel te kennen. �Laat ik je mond reis effen
zien," zei mama; � wat ? een dubbele tand ?" en weg was
uw vreugd! Gij droopt af als of gij op een zware misdaad
betrapt waart; waarschijnlijk zoudt gij onder uwe kwel-
ling nestig en kribbig zijn tegen keetje , het tulbandje zou
geene bekoorlijkheden voor u hebben, de aardbeien geen
smaak; en ge zoudt naar bed gaan en droomen van den
tandmeester! Vergeefs beproefdet gij achtereenvolgens alle
huismiddelen: wiggelen met den vinger, bijten op een
harde korst, die gij evenwel om eventueele pijn te ver-
mijden , in een gansch anderen hoek van uw mond in-
bracht ; aanleggen van een draad garen, waaraan ge toch
niet durfde trekken. Die tandmeester moest komen. Hij
kwam, niet waar ? de ijselijke man! Hij had voor u de
verschrikkingen eens scherprechters. Hij veinsde maar effen
naar uw tand te voelen; hij trok er hem verraderlijk uit.
Ondertusschen was deze slinksche streek voor u een wei-
daad, die voor alle volgende keeren verkeken was. �
Spreek mij niet van groote-menschen-jammeren! Zij halen
niet bij deze. Geen koopman die �op springen staat" ziet
met meer angst den dag tegemoet, waarop hij zal wor-
den � omvergegooid", dan een blijde jongen of vroolijk
meisje den dag, waarop men scheiden zal van den dub-
belen tand!

Wij zijn aan de physieke rampen. Welnu, er zijn er
meer dan men denkt. Het grootworden, hoe schoon en
voortreffelijk een uitvinding ook, is de oorzaak veler smar-
ten. Want vooreerst, men steekt lange bloote armen uit
de mouwen, groote enden kous uit de broek. Daarby

schaamt men zich dan gewoonlijk dat men nog rijglaarsjes
of schoenen met gespen draagt, omdat er altijd eenige
voorlijke knapen zijn, die al halve laarzen hebbon, en
vroegtijdige juffertjes, die zich op schoenen met lange lin-
ten verheffen. Ook rekenen vele moeders er naar \'t schijnt
niet op, dat niet alleen de beenon, maar het geheelo
lichaam groeit, en dat het dicnsvolgens op goede natuur-
en wiskundige gronden te bewijzen is, dat, al kunnen de
broekspijpen worden uitgelegd, het overige gedeelte van
dat kleedingstuk hetzelfde blijvende, men eenc niet zeer
aangename bekrompenheid in de circumferentie van het
lichaam gewaar wordt, die ook al weer de oorzaak is van
menig nieuw kruis, in een dubbelen zin, en van ontelbare
scheuren. Maar ook dit is een kwade kant van den edelen
groei, dat hij bij de individuen verschilt, en zelfs z��, dat
bij sommigen tegen het geprezene grootworden, het ver-
wijtende kleinblijven overstaat. Nu is het niet pleizierig,
ieder keer als men een boodschap van papa of mama
komt doen, of bij lodewijk of doortje spelen komt, altijd
door mijnheer of mevrouw, of de juffrouw, of de meid
somtijds, tegen lodewijks of doortjes rug gezet te worden,
om met de ververschte overtuiging dat men een hoofd of
een half hoofd kleiner en een ware peulschil is naar huis
te gaan. Dat noemt men in het maatschappelijk leven, als
men \'t op het moreele toepast, taxeeren; en die taxatie
van \'t physieke is de eenige, waarvoor de kinderleeftijd
gevoelig, en ook zeer gevoelig is. Neen, \'t is niet aardig
van de groote menschen, dat ze \'t den kleinen aandoen,
evenmin, als dat altoosdurende uitgillen van: �wat ben je
groot geworden !" op den duur bevallen kan.

Maar daar is toch ook wel een moreele taxatie die, zoo
zij de kinderen niet dadelijk grieft, hun althans menig
genoegen onthoudt. Zij ontstaat uit de omstandigheid, dat
een mensch van vijfendertig of veertig een dertig of vijf-
endertig jaar van zijn vijfde jaar verwijderd is, en in dien

tijd machtig veel vergeten kan, en z�� veel, dat hij eigen-
lijk in \'t geheel niet meer weet, wat hij dacht, gevoelde,
besefte en smaakte toen hij kind was, en wat niet. Van
daar dat hij zeer dikwijls den maatstaf, waarbij hij de
kinderen meet, te klein en te bekrompen neemt, en menige
vreugd, die hij den jeugdigen van harte gunt, terughoudt
omdat hij in zijne mannelijke wijsheid besluit: "dat zij er
eigenlijk nog te klein voor zijn," en er "waarlijk nog niet
aan zouden hebben." En dan het "nergens aan mogen
komen", alsof men geheel handeloos en met een instinct
om alles nu ook maar stuk te gooien en te breken in de
wereld was gekomen! � En dan het paaien met zoetig-
heid, als men zich juist gisteren te groot is begonnen te
voelen voor koekjes tot den prijs van iets anders! � En
dan de velerlei bcschaamdzettingen, die men ondergaat,
omdat iedereen gelooft dat een kind menig ding niet
gevoelt, dat hem toch diep gaat! � Waarlijk, waarlijk,
men heeft in de maatschappij menig menschenschuw, bloo-
hartig, en zenuwachtig wezen doen opgroeien, alleen
doordat men het als kind te jong en te klein voor gevoel
van waarde achtte.

Ik spreek niet van het naloopen met hoeden en petten,
en van het verschil van gevoelen omtrent het weder, dat
tusschen ouders en kinderen dikwijls aanmerkelijk kan
uiteenloopen. Ik spreek niet van sommige barbaarsche instel-
lingen, als daar is: dat de jongeren de kloederen van de
ouderen moeten afdragen, waardoor het vierde zoontje een
buisje draagt van de kraagjas van mijnheer zijn oudsten
broeder; van welke kraagjas de beide tusschenbroers respec-
tievelijk een jasje met ��n kraag en een jasje z�nder
kraag gehad hebben; � noch van ellendige spreekwoor-
den, als orakelen door de ouders aangevoerd, en als ver-
achtelijke paradoxen en sophisterijen door het kroost ver-
wenscht, als b. v. dat de oudste de wijste zijn moeten.
Ik spreek van al die rampen niet, � want mijn stuk is

reeds veel te lang. Mocht het maar sommigen mijner
lezers bewegen, om nog kiescher te worden omtrent de.
jonge harten der kleinen, en nog oplettender om hun
kleine verdrieten te sparen en groote genoegens onbeknib-
beld te laten genieten. De jeugd is heilig; zij moet voor-
zichtig en eerbiedig behandeld worden; de jeugd is geluk-
kig; maar men moet zorgen, dat zij zoo min mogelijk
deelt in de rampen der samenleving, voor zoo ver zij die
in hare jaren kan ondervinden. Men moet haar soms
kwellen en lastig vallen � tot haar nut! � maar passen
wij vooral op dit niet te overdrijven! Een geheel volgend
leven kan geen gedrukte jeugd vergoeden; want welke
zaligheid zouden latere jaren te stellen hebben tegenover
het verspeelde geluk eener schuldelooze jonkheid?

�Les peinea infamantes sont:
1° Le carcan;
2° Le Jiannissement;
3° La d�grailation civique."
code penal. L. I. Art. 8.

Neon, ik wil niet naar \'t beestenspel! Ik houd er niet
van. Zeg mij niet dat het belangrijk is; dat men het
gezien moet hebben; dat men in geen gezelschap komen
kan of men moet ten minste goed of kwaad zeggen van
de lokken, de bakkebaarden en den moed van den eige-
naar, van den lama, van de verlichting der tent, en van
de twee tijgers in ��n hok; � herhaal mij niet dat men
ten minsten ��n ongeluk heeft moeten zien �bijna geheu-
ren", en ��ne bijzonder teekenachtige houding van \'t een
of ander gedrocht bespied hebben, in een oogenblik,
�dat er niemand anders naar keek"; � zeg mij niet dat
men moet gaan kijken hoe de vrucht van \'t zweet en
bloed van onvermoeide hengelaars in ��n oogenblik door
den gulzigen pelikaan verslonden wordt, en hoe de Boa
Constrictor een Leidschen bok met hoornen en al in een
oogwenk tijds verzwelgt; � roep mij niet toe dat men
zijne anecdote behoort te hebben op den casuaris, zijn
snakerij op de apen, en zijn woordspeling op de beren.
Op dit alles antwoord ik u: ik haat het beestenspel; en
ik zal u de reden van mijn afgrijzen uiteenzetten.

Een beestenspel! Weet gij wat het is? � �Eene ver-

zameling", zegt gij, �van voorwerpen van natuurlijke geschie-
denis, even belangrijk voor den dierkundigen .. .." Als
voor den beesten vrind, wilt gij zeggen? �Neen, als voor
ieder mcnsch, die er belang in stelt zijn medeschepselen
op dit wijde wereldrond te kennen." Gij zegt w�l; maar
dan wenschte ik mijn mcdescliepselen te zien, zoo als ik\'
ze op plaat I. van iederen prentenbijbel zie, in aardige
groepen door elkander geschikt, allen in hunne natuurlijke
houding: den leeuw, met een opgeheven voorpoot, als op
brullen staande; den cacatou, van een boomtak nedcrkij-
kcndo, als om te onderzoeken wat voor kleur van haar
auam heeft; en niet, och, ik bid u, niet in die afschu\\ve-
lijke ijzeren schommels (een soort van groote lijsterbogen)
in eeuwige beweging; den boa, in \'t verschiet, oin den
boom in schoone verleidelijke bochten gekronkeld, en naar
den noodlottigen appel opziende; den adelaar, hoog in de
lucht zwevende, als een nauwlijks merkbare stip; ja! dan
nog veel liever geheel onzichtbaar, dan z�� als ik hem in
een beestenspel zie.... Zoo zou het mij aangenaam en
belangrijk zijn. � Maar hier in deze enge, bekrompene
hokken, achter die dikke tralies, in die slaafsche, weer-
looze, gedrukte, angstige houding, � o! een beestenspel
is een gevangenis, een oudemannenhuis, een klooster vol
uitgeteerde bedelmonniken; een hospitaal is het, een bedlam
vol stompzinnigen.

Gij hebt nog nooit een leeuw gezien; gij stelt u iets
majestueus voor; een ideaal van kracht, grootheid , waar-
digheid en moed; een wezen geheel woede, maar bed won-
gen door zelfbeheersching, voor zoo lang het verkiest; den
koning der dieren. Welnu; verplaatsen wij ons met onze
verbeelding in de woestijn van Barbarije!

Het is nacht; het is het kwade seizoen. De lucht is don-
ker; de wolken zijn dik en drijven onstuimig en snel heen
en weder; de maan scheurt ze nu en dan met een water-
achtigen straal. De wind huilt door \'t gebergte; de regen
ruischt; van verre gromt de donder. Ziet gij daar dat

gevaarte, mot diclito struiken bewassen, zich atleekenen
tegen de lucht; � ziet gij daarin die donkere rotskloof,
beneden gapende, boven zich verliezende in heesters en
distelen? Het bliksemt; ziet gij ze? Houd uw oog der-
waarts gericht. Het is alles duisternis. Let op! Wat is dat ?
\'t Is het glinsteren van twee oogen; gloeiende kolen. Hoor
toe! Dat was de donder niet; het was een schor gehuil;
het. diepe geluid van een leeuw die ontwaakt. Hij tilt zich
uit zijn hol naar boven. Hij rekt zich uit. Een oogenblik
staat hij met opgeheven hoofd brullende stil. Hij schudt
de zwarte manen. E�n sprong!. .. Achter uw wachtvuur,
onvoorzichtige! Hongerig gaat hij om; met woeste bewegin-
gen, met ongeregelde sprongen, met schrikkelijke geluiden.

Wien zal het gelden? Een breedgeschoi\'ten buffel mis-
schien, die hem met gebukten hoofde en sterke hoornen
zal opwachten. Geen nood: hij zal hem aanvliegen; hij
zal zijne nagelen klemmen in zijne lenden; hij zal aan
hem hangen blijven: hij zal hem de blanke slagtanden in
den korten rimpeligen nek slaan; ��n oogenblik � en hij
zal hem afmaken, hem in stukken scheuren en zijnen
honger bevredigen. Dan zult gij hem met rooden muil en
bespatte manen rustig zien nederliggen, zijn zege genietende,
trotsch op zijn koningschap.

Welnu! � die koning der dieren, die schrik der woes-
tijn, die geduchte, die woedende, is hier. Ziedaar de
antichambre van zijn paleis; dit van voren open vertrek,
middending tusschen een salon, een kantoor, en een ten-
toonstelling van schilderijen. Deze heraut, met den geschil-
den wilgetak in de hand, noodigt u uit. Zijne majesteit
geeft audi�ntie. Zijne majesteit is voor geld te kijk. Zijner
majesteit staatsdame licht het behangsel op. Gij zijt in
zijner majesteit onmiddellijke tegenwoordigheid. Geef u de
moeite niet bleek te worden; de koning zal u w�l ontvan-
gen. Maar voorzichtig! stoot u niet aan dezen � wat is
het ? een reiskoffer ? Vergeef mij, het is een �crin vol
slangen! arme REUZENslangen ! Hierheen! Pas op: die lamp

druipt! Stap over dien emmer, vischvijver van den peli-
kaan, badkuip des ijsbeers! Wij zijn er. Hier, op dit
wagenstel, in dit roode hok, zes voet hoog en zes voet
diep, ligt hij. Ja, hij is het wel. Ik zweer u dat hij het
is. Zijne pooten steken onder tusschcn de trali�n uit; dat zijn
LEEUWExklauwen. Zijn staart, die geesel! schikt zieh naar den
rechthoek van zijn verblijf. Hij is slaperig: hij ronkt. Zou-
den wij hem kunnen doen opstaan? �Nero, Nero!" ��Il
est d�fendu de toucher mix animaux, surtout avec des ran-
nes\'"\'. Gevoelt gij al het vernederende dezer waarschuwing?
Daarin is al zijn weerloosheid. Het zou hem zeer doen.
Hebt gij uw illusi�n, heeft de leeuw zijn prestige nog?
Zijt gij nog bang voor dien bullebak ? Gelooft gij nog aan
de schets van zoo even ? Zegt gij niet:

�Laat hem komen als hij kan"?

Onttroonde koning! Gekrompen reus! Zie, hij is voor-
zichtig in al zijne bewegingen; hij neemt zich in acht, om
zijn hoofd niet te stooten, zijn muil niet te bezeeren, zijn
staart niet te schenden. Wat onderscheidt hem van eenig
tam beest? Wat van dien lagen hyena, die de kerkhoven
schoffeert ? van dien gevlekten tijger, viervoetige slang, die
van achteren aanvalt ? van dien wolf, dien een kloek kozak
dood geeselt ? van dien afschuw elijken mandril, hansworst
der verzameling? van al die walgelijke apen, daar zoo
veel menschen zich vroolijk mee maken? Altemaal zijn zij
opgesloten: de vorst als de knecht, de vorst meer dan
allen. Waan niet dat gij hem in zijne natuurlijke grootte
ziet. Dit hok maakt hem kleiner: hij is wel een voet
gekrompen. Zijn gelaat is verouderd. Zijn oogen zijn dof
geworden; hij is suf; het is een verloopen leeuw. Zou hij
nog klauwen hebben ? Bedroevend schouwspel. Een haspel in
een flesch; men weet niet hoe \'t mogelijk is dat hij er inkwam !
Een ziek soldaat; een grenadier met geweer en wapens,
berenmuts en knevels (foudre de guerre) in een schilderhuis;
Sinison met afgesneden haar; Napoleon op St. Helcna.

Als gij in \'t midden van deze tont staat, tusschen staat-
siegordijnen on schoorsteonvallen, on ijzeren tralies, en
onderst ellen van wagens, en wilde dieren; als gij uw oog
slaat oj) al die vernederde schepsels � waan niet dat gij
leeuwen, dat gij tijgers, dat gij gieren, arenden, liyenen,
beren ziet. Do kindoren der woestijn zouden hunne broe-
deren , zoo zij ze hier zagen , verachten en verloochenen.
Borg dat zilveren potlood, steek die portefeuille op, gij
teekenaar! Maak hier geeno schetsen. Gij hebt geene wilde
dieren voor; hot zijn er slechts do vervallene overblijfsels
van; zij zijn naar ziel on lichaam gekraakt. Hun aard
drukt zich niet moer uit. De leeuw stierf in den leeuw; de
tijger is dood in den tijger. Uwe teekening zou zijn als oen
portret naar een lijk ontworpen. Gij kunt even zoo goed
een petit-maitre onzer eeuw tot model voor een zijner
Germaansche vaderen stollen, of oen mummie afbeelden,
en zoggen: zoo is een Egyptenaar! Nauwelijks kunt gij
hunne vormen, hunne omtrokken, hunne evenredigheden
zien of berekenen onder de slagschaduwen dezer vierkante
kooien. Wat zoudt gij naar het eigenaardige van hunne
houding kunnen raden? Ze zijn hier als planten in een
kolder; zij verkwijnen; zij zijn in een drocvigen staat van
ongevoel, een naren dommel verzonken. Zij sterven sinds
maanden. liet licht hindert hen. Zij zien er dom, ver-
stompt uit. Dans la nature ils sont beaucoup moins h�ten.

�Stil", zegt gij, �zie daar den eigenaar. Hoor hoe zij
brullen. Zij zullen gevoed worden. Het souper der wilde
dieren". Smartende bespotting! Het souper! De cipier zal
elk dezer staatsgevangenen zijne afgepaste portie komen
toedoelen. �Ja, maar hij zal ze tergen, en een oogenblik
zult gij zo in hun kracht zien". Wee onzer, zoo dat waar
is! Neen, het is eene tooneelvertooning. Zij worden tot
acteurs vernederd. Hun woede is die van operahelden, van
beleedigde vaders in den vaudeville. Het is nainaaksel. Het
is oen woede van klokke halfacht. Het rammelen der boeien,
als de gevangene opstaat om zijn brood en water aan

te nemen. Ook in liet gebrul des leeuws, het gehuil der
wolven en het lachen der hyena\'s is een pedus quod
disertum fticit. Waan niet dat zij zich verwaardigen zonden
hun verschrikkelijke welsprekendheid aan dien knecht te
verkwisten, die toch eindigen moet met hun het afgewo-
gen stuk vleesch in den bek te steken.

Hun souper! o Zoo zij mochten, zij zouden van dit
behulpelijk , bekrompen genadebrood een beroep doen op
hun avondmaal in de woestijn ! Weekelingen, die uw brood
bakt en uw vleesch kookt om het te kunnen verduwen!
zoo gij genoodzaakt werdt dien maaltijd aan te zien, daar
zij de rookende spieren van de breede knoken aftrekken,
en er zich met al de felheid, al de heftigheid hunner
bewegingen opstorten, brullende van genoegen, niet omdat
zij eten, maar omdat zij slachten, � hee zouden u de
haren te berge rijzen, hoe zou vleeschhouwer en uitdeeler,
hoe het geheele heir geabonneerden rillen en beven!

Alleronuitstaanbaarst is mij in een beestenspel de uitleg-
ger. Gij lacht om zijn gemeen Fransch en nog ellendiger
Hollandsch, om zijn eeuwig wederkeerende volzinnen: ik
kan niet lachen. Hij ergert mij.

Sire f ce, n\'est pus bien ;
Sur Ie lion mourant rous l�chez rotre chien!

Foei! hij noemt den tijger monsieur en de leeuwin ma-
dame. Hij vertelt aardigheden op hun rekening; zij zijn de
dupes zijner vanbuitengeleerde geestigheid. O! zoo zij kon-
den, hoe zouden ze zich op den grappenmaker wreken.
Hoe zou monsieur hem vierendeelen, madame hem vernie-
len. Hij zou \'t verdienen. Hij behandelt dieren als dingen.
Hij verdient een dommen glimlach aan den een, een drink-
geld aan den ander. Hij ontneemt u het schoone zinnebeeld der
moederliefde , dat gij in den pelikaan zaagt, en maakt liever
een slaapmuts van zijn onderkaak. Ellendige potsenmaker,

straffeloos lasteraar, die zijne beteren bespot. Met een paar
knevels en eon stok loopt hij om, en speelt den held
onder do gevangenen.

Ja, het is ijselijk als gij een verren neef of halfvergeten
vriend ovorkrijgt, die u vriendschappelijk dringt hem het
Leidsch museum te laten zien, en ge moet, terwijl gij He-
ver de bekoorlijken op Rapenburg en Breestraat gadesloegt,
met hem op een schoonen voormiddag do eeno zaal na de
andere doordrentelen, zonder iets te zien dan natuurlijke
historie, zonder erprens eene knie te buigen; en het is er
kelderachtig koud ! Maar zoo het er op aankomt om vreemde
dieren te zien, �ik zie ze liever daar dan hier". Liever een
museum dan een menagerie, \'t Is waar, het knekelhuis,
dat gij eerst door moet wandelen, neemt een goed deel
van de illusie weg; de anatomie, gelijk alle analyse, is
schadelijk aan de po�zie; maar de opgezette dieren zijn
niet vernederd. Hier ronken zij niet, hier slapen zij niet,
hier sterven zij niet; hier zijn zij dood. Hier geen dofheid,
preen traagheid, geen luiheid; hier koude en ongevoeligheid.
Het is hier als in hun onderwereld : gij ziet hunne schim-
men, hunne omtrekken, hunne ttdcaXat Aan hun stoffelijk
omkleedsel, hun houding, hun stand moge door opvulling
en kunstenarij een weinig zii\'n te kort gedaan, maar de
ziel (gij gelooft toch dat de dieren een ziel hebben ?) wordt
hier niet verdoofd en verminkt. Niet de lage baatzucht,
maar de deftige wetenschap heeft hen bijeenvergaderd. Zij
staan hier niet te kijk; zij staan hier tot uwe onderwijzing.
Hunne namen worden in eerbiedig Latijn genoemd. Zwij-
gend gaat men langs hunne rijen, met al het ontzag, dat
men! voor de* dooden heeft.

o Gij, heeren der schepping! ik weet niet of gij in de

10<le eeuw onzer jaartelling, en zoo ver van het paradijs,
dien naam nog verdient... maar gij hoort hem zoo gaarne,
en zijt er zoo hoovaaidig op; o gij, heeren der schep-
ping! laat u gelden in het dierenrijk , laat u gelden hij al
wat slagtanden, klauwen, hoeven en horens heeft. Hcerscht,
dwingt, gebiedt, overweldigt, beschikt; zet u krijgsburcht
op den rug der elefanten; legt uw pak op den nek der
buffelen; zet uwe tanden in het oor van onagers; jaagt
uw lood door het voorhoofd der tijgers, en maakt hun
vacht tot schabrak uwer paarden; overwint als een Gesar
de wereld, en spant als een Gesar vier leeuwen voor uw
triomfkar. Het is w�l. Maar misbruikt uwe kracht niet.
Spot niet, kwelt niet, vernedert niet, dooft niet uit. Geen
gevangenhuis, geen tuchtcel, geen schavot, geen kaak,
geen draaikooi, geen beesten-spel. Ja, een spel is het, een
afschuwelijk wreed spel. Moet gij een spel hebben: herstelt
het molmend colis�um tot een worstelperk, en hebt ten
minste de edelmoedigheid, uw gelijken met hen ten kamp
te doen treden. Vermaakt u (zoo gij nog niet genoeg hebt
van barbaarsche vermaken) met hunne krachten, met hun
moed , met hun heldeneinde; � niet met hunne slavernij,
niet met hunne ontaarding, niet met hun heimwee, niet
met hun teringdood!

EEN ONAANGENAAM MENSCH IN DEN
HAARLEMMERHOUT.

Onbegrijpelijk veel menschen hebben familiebetrekkingen,
vrienden of kennissen te Amsterdam. Het is een verschijn-
sel, dat ik eenvoudig toeschrijf aan de veelheid der inwo-
ners van die hoofdstad. Jk had er voor een paar jaren
nog een verren neef. Waar hij nu is, weet ik niet. Ik
geloof dat hij naar de West gegaan is. Misschien heeft de
een of ander van mijne lezers hem wel brieven mcegege-
ven. In dat geval hebben zij een nauwgezetten, maar
onvriendelijkcn bezorger gehad, als uit den inhoud van
deze weinige bladzijden waarschijnlijk duidelijk worden zal.
Inderdaad, ik ken vele menschen, die nog al ophebben
mei hunne Amsterdamsche neven, vooral als ze tot de
�Lezers" in Felix behooren , of\' als ze rijtuig houden; maar
ik heb dikwijls verbaasd gestaan over mijne verregaande
koelheid omtrent den persoon van mijn neef robertus nurks;
en niets verschrikkelijker, dan wanneer hij mij zaterdag-
middag per diligence een steen zond met een brief eraan,
inhoudende dat hij (mits het weer goed bleef en er niet,
maar dat kwam er nooit, het een of ander in den weg
kwam) met mij den dag in den Haai lemmerhout zou komen
doorbrengen; niet dat ik iets tegen het gemelde bosch heb,
maar wel iets tegen ZEd.

En evenwel was hij een beste, eerlijke, trouwe jongen,
prompt in zijn zaken, stipt in zijn zeden, godsdienstig, en
zelfs in den grond goedhartig. Maar er was iets in hem �
ik weet het niet � dat maakte dat ik met hem niet op

mijn gemak was; iets lastigs, iets impertinents, in ��n
woord, iets volmaakt onaangenaams.

Ik zou, om iets te noemen, een nieuwen hoed gekocht
hebben; geen buitensporig fatsoen (geen nationalen bijv.),
geen te hoogen of te platten bol; geen te breeden of te
sniallen rand ; een hoed, goed om af te nemen voor een
verstandig man en op het hoofd te houden voor een gek,
doch stellig een hoed om niets van te zeggen. Toch kon ik
bijna overtuigd zijn, dat mijn beminnelijke neef nurks , de
eerste maal dat hij mij er mee zag, met den hatelijksten
glimlach van de wereld en met een soort van ontevredene
verbaasdheid zeggen zou: �Wat een weergaschen gekken
hoed heb jij op". � Nu is het onbegrijpelijk moeielijk;
schoon ik gaarne beken, dat de een zich daar handiger in
gedraagt dan de ander, en ik niet een van de gauwsten
ben; nu is het onbegrijpelijk moeielijk, onder eene derge-
lijke critische verklaring omtrent uw hoed een tamelijk
figuur te blijven maken. Het in ernst voor uw hoed op te
nemen, is wat al te gek. Het met een: �h�, vindjedat"?
af te laten loopen, verraadt volslagen gemis van tegen-
woordigheid van geest. Te repliceeren met een hatelijkheid
op des critici eigen hoed, is wat kwajongensachtig. En
hoewel een aardigheid te zeggen het alleruitmuntendste
zou zijn, en er een schat van aardigheden mogelijk is, zoo
is het evenwel bijzonder opmerkelijk , hoe weinig men er
dikwijls op zulk een oogenblik bij de hand heeft. Zoodat
de critische hoedeninspocteur gewoonlijk de voldoening heeft
eene kleine verlegenheid te weeg te zien gebracht, welke
hij met demonischen wellust geniet.

Indien gij uit dit kleine voorbeeld van mijn hoed; het
is in \'t oog loopend hoe dikwijls hoeden tot voorbeelden
dienen; niet een vrij beslissenden kijk op mijn neef nurks\'
karakter hebt, dan zal het hcele verhaal, dat ik schrijven
ga, nutteloos aan u verkwist zijn, lezer , en dan zal ik ook
zoo vrij zijn u tot uw straf te houden voor een sprekend
evenbeeld en wedergade van dienzelfden robertus nurks.

Men zou intusschen verkeerd doen, zich dien waardigen
Amsterdamschen jongen voor te stellen als ongelukkig,
ontevreden, of zwartgallig. Hij was alleen maar hatelijk,
en zulks deels uit gewoonte, deels uit eene diepe en mis-
schien voor hemzelven verborgen jaloezie. Hij was in \'t
geheel geen kniczer, altijd vroolijk gestemd en de vroolijk-
hcid beminnende; maar liij scheen er een genoegen in te
vinden, zijne vrienden kleine grieven aan te doen, en niet
alleen zijne vrienden, maar in liet algemeen de onschul-
digste menschen van de wereld. Een opvoeding boven zijn
stand had hem, geloof ik, die lompe aanmatiging gegeven ;
en onverstandige ouders hadden hem te vroeg er aan
gewend om zijn jong oordeel over een iegelijk, die hun
huis bezocht, met toejuiching te zien ontvangen. Vandaar
dat hij niets had van dien kieschen tcrughoudenden schroom,
die even bang is om te beleedigen als om belecdigd te
worden ; niets van die zachte humaniteit, die men, ondanks
alle gezag van spreuken als �Tngenuas didicisse fidelitcr
artes" etc. nog veel beter van zijn moedor kan overnemen,
dan uit de classieke literatuur halen. Trouwens hij ver-
stond maar zeer weinig Latijn.

Indien robertus nurks zeker wist dat gij half verliefd
waart, hij zou de gelegenheid vinden om het voorwerp
uwer stille genegenheid in het gesprek te pas te brengen,
onder de voor u hartdoorsnijdende bijvoegelijke naam-
woorden van �leclijk, dom , onbeduidend, mal", of dergelijke.
Kende hij mijn lievelings-auteur, hij haalde er in gezelschap
de leelijkste plaatsen uit aan, met bijvoeging van �zoo als
HiLDEBRANDs hooggeloofde die of die zegt". Waagdet gij nog
eens een oude anecdote, die u veel genoegen verschaft had,
waarvoor gij dus billijk eenige genegenheid voeddet, en waar-
van gij u ook deze maal nog al vrij wat bcloofdet, omdat
allen zich hielden als of zij haar niet kenden: hij bedierf
er de uitwerking van, door juist als \'t op de aardigheid
aankwam, het verhaal al raffelende voor u af te maken,
van den Enkhuizer Almanak van \'t jaar ��n te spreken, en

Ie zeggen dat alle anecdotes laf zijn, en dit er een was,
die hij honderd malen van u gehoord had. In \'t kort hij
kende al de zwakke plaatsen van uw familie, van uw ziel,
van uw hart, van uw liefhebberij, van uw studie, van uw
beroep, van uw lichaam, en van uw kleerkast, en had er
vermaak in, ze beurtelings pijnlijk aan te raken. En ik weet
niet welke bezwerende of magnetische kracht hij op u uit-
oefende, om u geheel weerloos te doen zijn.

Het zal nu drie jaren geleden zijn ; ik moet zuinig omgaan
met jaren, want ik ben nog zoo jong; dat mijn neef nurks
mij op zaterdag den 14den Juli � gij kunt den almanak
nazien of het uitkomt � weder een steen zond, die mij dan
ook als zoodanig op het hart viel. Hij zou morgen, na och-
tendkerktijd, bij mij k�men, en \'s avonds met den wagen
van achten weer vertrekken. De uren daartusschen zouden
wij aan de vriendschap en het genoegen offeren. � Onder-
tusschen had ik plan gemaakt voor eene andere vriendschap
en een ander genoegen. Ik had een Leidschen makker bij mij
gelogeerd, met wien ik te Zomerzorg eten zou, om vervolgens
over Velzerend naar Velzen te wandelen, waar wij den nacht
zouden doorbrengen om \'s morgens naar de Breezaap te
gaan en aldaar wat te botaniseeren , waarvan wij beiden
groote liefhebbers zijn. Ik hoop dat niemand van mijne lezers
mij daarom verachten zal, naar de gewoonte van vele men-
schen, die aan de waarde en het gehalte van genoegens
twijfelen, die zij niet in staat zijn te beoordeelen. Mijn
neef nurks behoorde tot dezulken.

Het opgemelde plan was met groote opgewondenheid en
wederzijdsche goedkeuring gemaakt. Het was als of onze
zielen er in samensmolten. Ik beloofde mijnen medischen
student, wiens naam omdat hij bang voor recensentenha-
telijkheden is, ik heb moeten beloven te zullen verzwijgen,
en wien ik daarom voor \'t gemak boerhave zal noemen;
ik beloofde mijnen medischen student, behalve de schatten
van de Breezaap , ook nog bloeiende exemplaren van Aris-

tolochia clematitis, op den weg tusschen Zomerzorg en
Vclzerend en, daar hij ook eene verzameling van conehi-
li�n er op nahield, stond hij in lichterlaaie verrukking,
toen ik hem verzekerde dat op de hoogte der Blauwe
Trappen de wijngaardslakken over uw laarzen kruipen of
\'t zoo niets is. � Maar do steen uit Amsterdam verbrij-
zelde al die zaligheden, en het ganscho plan moest worden
uitgesteld onder de voor ons verschrikkelijke gedachte, den
geheelen dag in den Hout te zitten; want een fatsoenlijk
Amsterdammer komt alleen in den Hout.

De opoffering viel ons moeielijk, en ik verdacht den
hupschen boerhave (die niet zoo als ik den band des bloeds
gevoelde, en daarenboven een onbepaald vertrouwen koes-
teren moest op de wetenschap, die hij beoefende) van den
beimelijken wensch, dat mijn liefelijke nurks , van wien hij
zich half bij instinct, half door mijne kwaadsprekendheid,
niet veel goeds beloofde, tusschen zaterdagavond en zon-
dagochtend eene kleine ongesteldheid mocht ontwaren, die
hem mocht doen besluiten tot een kort briefje op de eerste
schuit enz.; maar ik wenschte hem op een allerliefste bui-
tensoci�teit vol �vermoakelijkheden", of op een dolprettig
din� aan den Berenbijt, met drie leden van de Munt en
zeven van Doctrina, waar men elkander allergeestigst met
het wederzijdsch ophemelen der beide soci�teiten plagen
kon, tot groote bemoeielijking van den elfden man, die
lid van beiden was, en den Doctrinisten wel gelijk wilde
geven, omdat ze de meerderheid hadden, maar den Mun-
ters niet afvallen, omdat ze de grootste heeren waren. In
een dergelijk gezelschap had mijn vriend nurks , die in de
universaliteit van den elfden deelde , dan gelegenheid gehad
om zijn hart te luchten over den �lastigen dikken weerga"
(een oom van een der gasten), die altijd den Haarlemmer
las als hij hem wou hebben, in de eene, en �den onver-
dragelijken langen zwiep" (een germain neef van een ander
der aanwezigen), in de andere, die altijd pot. maakte als
hij pas begonnen was carambole te spelen. Edoch het was

bestemd, dat hij den zondag van den 15den Juli in den
Haarlemmerhout zou doorbrengen.



		188

		regelen volgt, gelijk ik eerbied heb voor iedereens bekwaam- lieden en verdiensten, maar het zij hiermede: �� hane veniam petimuaque dumuxque tncissim. (Dees vrijheid vordren wij , gelijk wij ze andren schenken.) \' Maar welke drukfouten en andere fouten het boek ook mogen aankleven, en hoe zeer het ook de onbedrevenheid of onbevoegdheid van hildebrand om iets te doen drukken, of te schrijven, of te spellen moge aantoonen, ik weet dat u de toe�igening van dit bundeltje aangenaam zal zijn. Dat is althans iets, mijn vriend, en zoo het boek u bevalt, dan durf ik wel hopen dat het anderen bevallen zal. In- dien het maar een weinigje op u geleek! Het zou dan vol zijn van geestige, maar vroolijke en goedaardige opmerking, waarbij ^lnon niet aarzelt zichzelven in te sluiten; van dien welwillenden lach, die niets heeft van een grijns; het zou dan een toon van aangename gezelligheid hebben, waarbij men zich op zijn gemak gevoelt, en die den lezer zou boeien en bezig houden, en naar willekeur stemmen tot heldere genoegelijkheid en ongemaakten ernst! Het is maar een wensch, vriendlief! Ik heb de Opdracht tot het laatst bewaard. Het is wel tegen de orde ; maar het zij zoo. Daar zijn zoovele lezers die een boek met de laatste bladzij beginnen, dat het bijna op \'t zelfde neerkomt. October 1839.

		(TWEEDE UITGAVE.) Zoo schreef ik voor zes maanden. Thans nog een enkel woord.

		¹ [L!at in de sedert gevolgde uitgaven deze drukfouten niet meer voorgekomen zijn, laat zich denken, en dat ook in deze, gelijk reeds sedert de zevende uitgave de spelling van het Woordenboek der Ned Taal naar vermogen gevolgd is, heelt de lezer wel opgemerkt.!



		259

		was heengegaan om zijn viool te stemmen, want hij was werkend lid, wendde zij haar schoon hoofd even om en wierp een blik op henriette, die mij juist influisterde dat die freule nagel zeker wel een jaar of dertig tellen moest. De kleine hanna had ook reeds hare aanmerkingen op de aan- wezigen, en was bijzonder geestig op het punt eener bejaarde dame, die zij vond �dat er dol uitzag, met die bayad�re van gitten." Nu werden er een paar slagen op de pauken gehoord, en daarna trad, pratende en lachende , en zulks te meer naarmate zij met die opkomst eenigszins verlegen waren, dat mengsel van virtuozen en dilettanten op, hetwelk ge- woonlijk op een dames-concert zijne krachten samenspant om aller harten te betooveren, plaatste zich achter de respectieve lessenaren, en begon die vervaarlijke, sner- pende, krassende kattenmuziek uit te voeren, welke aan ieder muzikaal genot noodzakelijk schijnt vooraf te moeten gaan. Het gedruisch in de zaal hield op; ieder schikte zich op zijn gemak. De heeren, en daaronder ik, deinsden meestal, op een enkel jong mensen na, die zich op \'t poseeren en fixeeren toelei (daar waren onweerstaanbare oogen en alles veroverende tailles!), naar den achtergrond der zaal terug, en alles was doodstil. Daarop verhief de orkestmeester zijn ebbenhouten staafje en de symphonie begon. Natuurlijk de zooveelste van beethoven. Wel mocht goethe \') zeggen, dat de gedaante van den muzikant het muzikaal genot altijd verstoort, en dat ware muziek alleen voor \'t oor moest wezen; en ik deel in zijn denkbeeld dat al wat strijkt, blaast, of zingt, ambtshalve, onzichtbaar zijn moest. Niets is zeker leelijker dan een gan- sche menigte manspersonen met dassen, rokken, en somtijds epauletten; manspersonen met zwart haar, blond haar, grijs haar, rood haar, en in \'t geheel geen haar, en met allerlei

		\') Wilhelm Meiaters Lehrjahre.

		17*



		*MSA./6.*

		(Pi

		HILDEBRAND.

		Nee lusisse pudet, sed uon incidere ludum. HOBAT1US.

		Vijftiende, met zorg herziene druk.

		HAARLEM, DE ERVEN F. BOHN. 1884.



		Deie druk is verschenen op den i}en September 1884, den jasten verjaardag van den Schrijver.

		De Uitgevers.



		VIII

		was, onder wier omslag nu ook de tot nog toe hier en daar Verspreide stukken van hildebhand aan zijn hoofdwerk werden toegevoegd. Ook deze was echter in 1858 uitgeput en maakte plaats voor eene vijfde, � en zie hier nu de zesde, in alles aan de vijfde gelijk, behalve dat eenige druk- en stijlfouten verbeterd en waarschijnlijk ook weder eenige nieuwe gemaakt zijn, en dat de verstandige lieden, die tot deze zesde uitgave gewacht hebben zich het boek- deel aan te schaffen, zonder vermeerdering van kosten, daarbij nog dit voorbericht winnen. Het is den Schrijver eene streelende gedachte, dat aan zijn werk, in deze zesde uitgave, het voorrecht te beurt mag vallen in handen te komen van een geslacht van landge- nooten, nauwelijks of nog niet geboren, toen hij het voor het eerst aan het licht bracht; het volwassen, meerder- jarig kroost van dat, waaronder hij zelf is opgegroeid, waarvoor hij schreef, en dat hij schetste, maar niet minder treft het hem, zich daarbij inderdaad te moeten afvragen of niet dit nieuw geslacht ruim zoo zeer behoefte zou hebben aan ophelderende aanteekeningen bij zijn werk gevoegd, als aan deze, min of meer historische, voorrede? Of maakt niet het vierde eener eeuw; en eener eeuw als de negentiende; maakt niet het vierde eener eeuw een tijdperk uit, lang genoeg om een boek als het zijne hier en daar zonderling te doen voorko- men en op menige plaats onverstaanbaar te doen worden? De mannen, die met den Schrijver het jaar van den �Volksgeest" beleefd hebben, tot welks eer wij nu in de hoofdstad een gedenkteeken zien pralen, dat � eenig in zijn soort mag worden genoemd, herinneren zich b. v. zonder twijfel de loffelijke poging nog wel, destijds van diezelfde hoofdstad uitgegaan, om in Nederland, tot schitterender triomf over Belgi�, eene nationale kleederdracht te impro-



		XII

		tijdgenooten, in latere dagen, tot opheldering van duistere plaatsen in het oorspronkelijke, werden te baat genomen. Hiertegen echter acht de schrijver zich verplicht de na- komelingschap, met opzicht tot deze vertaling, eenigszins te waarschuwen. Wat hij b. v. met de �leerwijze van Prinsen" mag bedoeld hebben, zal, indien het ooit duister kon worden, niet veel licht verkrijgen uit eene overzetting met �la doctrine des princes:" en indien er ooit een tijd kon komen, dat een vol- zin, als waarmede het hier in de laatste plaats voorkomende stukje aanvangt, niet terstond begrepen werd: nooit voor- zeker zal hij begrepen worden, indien men opheldering zoekt bij de volgende vrije vertaling: �Le nom de la garde (baker) est une preuve �vidente � qu\'il ne faut pas avoir d\'acc�s aux �toiles (ster) pour faire connaitre Ie titu- laire d\'un emploi f�minin par excellence". Ik ben benieuwd te weten wat de Fransche gardes er van gemaakt hebben.

		1 October, 1864.
		H.



		XVI

		zorg herziene" op den titel te mogen stellen. Bij de zuive- ring der drukproeven, is van elk der opstellen nu weder de eerste druk tot grondslag gelegd, al het gaandeweg verdwe- nene, voor zoo veel het niet opzettelijk geschrapt ofopgeof- ferd was, aan zijne vroegere plaats hersteld, en zijn tal van (niet slechts druk-) fouten weggenomen, menige gebrekkige of min gelukkige uitdrukking door een juistere en betere, maar vooral een goede hoeveelheid onduitsche woorden door vaderlandsche taal vervangen. Het zal den Schrijver niet dan aangenaam wezen, indien de wijzigingen, die de vrucht van deze ernstige herziening zijn, door hen, die alleen deze uitgave in handen nemen, bij het lezen onopgemerkt blijven en zelfs niet worden vermoed; maar die het der moeite waardig mocht achten haar met de vorige te vergelijken, zal ze, zoo hij hoopt, niet onbelangrijk vinden en aan het meercndeel zijne goedkeuring niet onthouden. 1 November, 1883. H.

		Bij dezen, op den vorigen zoo zeer spoedig gevolgden, vijftienden druk, heeft de Schrijver aan het bovenstaande niets toe te voegen dan de verzekering, dat hij ook voor dezen zijn beste zorgen heeft overgehad.

		H.
		1 Augustus, 1884.



		INHOUD.

		Bladz. Jongens ................ 1 Kinderrampen.............. 6 Een Beestenspel............. 18 Een Onaangenaam Mensch in den Haarlemmerhout . 26 Humoristen............... 46 De Familie Stastok............ 50 De Aankomst............. 50 De Ontvangst............. 54 Hildebrand ziet de stad, en Pieter verstout zich pot te spelen. 59 Het Diakenhuismannetje vertelt zijn historie 69 Er komen menschen op een kopje thee, om verder het avondje te passeeren.......... 81 Pieter is waaratje verliefd, en hoe wij uit spelevaren gaan. 100 Varen en rijden.............125 Genoegens smaken..........., 140 Een Oude Kennis.............148 Hoe warm het was, en hoe ver........148 Hoe aardig het was........ . . .158 Hoe voortreffelijk zij was..........165 Verre Vrienden.............172



		XVI»

		Bladz. Narede, en Opdracht aan een Vriend...... 185 Eerste uitgave............. 185 Tweede uitgave............. 188 De Familie Kegge............. 193 Eene treurige inleiding.......... 193 Kennismaking met menschen en dieren...... 199 Een juffertje en een mijnheer........ 215 Vaderangsten en kinderliefde......... 224 Oin te bewijzen dat eenvoudige genoegens ook genoegens zijn; en voorts iets droevigs........ 237 De Grootmoeder............ 250 Een Concert.............. 255 Ochtendbezoek en Avondwandeling....... 271 Een hoofdstuk, waarmee de auteur ijselijk verlegen is, omdat hij er zelf de mooie rol in speelt, iets dat hij wel weet dat hem in \'t geheel niet past, maar dat hij voor ditmaal niet helpen kan............. 281 Het Hofje, �e heer Van Der Hoogen af..... 290 Een Groote Hans en Adellijke Heer. Besluit .... 302 \'s Winters buiten.............309 Gerrit Witse..............329 Studentenangst.............329 Ouderenvreugd.............338 Meisjeskwelling.............343 Vrienden-hartehjkheid...........353 Dokters lief en leed...........377 Bijvoegsel der Derde Uitgave tot de Narede en Opdracht aan een Vriend........387 Laatste Bijvoegsel...........390



		XIX VERSPREIDE STUKKEN VAN HILDEBRAND. De Gids, Jaarg. 1837, 1838. Proza en Po�et/, Verspr. Opstellen en Verzen. Haarl. 1840. Bladz. Vooruitgang...............395 Het Water...............404 Begraven................412 Eene Tentoonstelling van Schilderijen......424 De Wind................439 Souvenirs d\'un Voyage a Paris, par J. Kneppelhout. Leyde, 1839. Antwoord op een Brief uit Parijs.........444 Leeskabinet, Jaarg. 1841. (De Patrijzen.) Teun de Jager..............449 De Nederlanden. Karakterschetsen enz., \'s Gravenhage, Nederl. Maatsch. van Schoone Kunsten. 1841�1842. De Veerschipper.............467 De Schippersknecht............471 De Barbier...............476 De Huurkoetsier.............480 Het Noordbrabantsche Meisje.........485 De Limburgsche Voerman..........489 De Markensche Visscher..........493 De Jager en de Polsdrager..........497 De Leidsche Peu�raar...........502 De Noordhollandsche Boerin.........506 De Noordhollandsche Boer..........511



		JONGENS.

		Hoe zalig, wien eens jongens kiel Nog om de schouders g-lijdt! Dan is het hemel in de ziel, En alles even hlijd. Een hout geweer, een blikken zwaard Verrukken \'s knapen borst, Een hoepel en een hobbelpaard, Hem dragende als een vorst. Voor u de geur van \'t rozenbed En Filomele\'s zang! Hij speelt kastie, dat \'s andere pret! Met rozen op de wang. Niets, niets ter wereld doet hem aan Of baart hem ongemak , Dan stuiters, die te water gaan , Of\' ballen over \'t dak. Frisch op maar, jongen! vroeg en spa, Den lieven langen dag! Loop over \'t veld kapellen na, Zoo lang het duren mag. Haast zult gij wreed gekortwiekt zijn; Uw vreugd loopt snel naar \'t end; Dan krijgt gij Br�der tot uw pijn, En Weytingh tot torment. Het oorspronkelijke is een lief\' versje van h�lty , die er wel meer lieve gemaakt heeft, waarvan het alleen jammer is, dat zij jeugdige dichters tot zeer onhollandsche verta- lingen verleiden; ik althans heb er van dit zelfde versje l



		5 in uw eenvoudigheid; in uw vermetelen moed. Mijn hart krimpt toe, als het bedenkt wat er, ook van u, worden moet. Of zult gij, die daar beurtelings een frisschen beet uit een zelfden appel doet, in later jaren nooit gewaar worden dat het noodig is, den appel in een hoek te nemen en alleen op te eten; ja, de schillen weg te stop- pen, en de pitten te zaaien voor uwe nakomelingschap? En gij, die daar geduldig uw sterker rug leent aan uw vlugger vriend, die zich op uwc schouders verheft om in den boom het spreeuwenest te zoeken, dat heel hoog is : zal de ondervinding u de verdrietige wijsheid onthouden , dat het beter is zelf een ladder te krijgen, en zelf het nest uit te halen, dan een goeden dienst te doen en af te wachten of en hoe men u zal beloonen? Dat is de wereld. Maar ook in uzelven zijn de zaden aanwezig van veel onheils en veel verdriets. Uwe voortva- rende drift, uwe onschuldige teederheid, tot opvliegend- heid, eerzucht, en wellustigheid gerijpt; uwe levendigheid en onafhankelijk gevoelen, tot wereldzin en ongeloof ver- hard ! . .. O, als gij in later jaren op uwe kindsheid terug- ziet , dat, dat zal de vreugde wezen, die gij het meest benijdt en toch nu bet minst geniet, dat gij zoo veel minder boos waart, dat gij zoo veel onschuldiger waart tot zelfs in het kwaaddoen toe. De goede hemel zegene u allen, goede jongens, die ik ken, en rondom mij zie, en liefheb! Hij doe u lang en vroolijk spelen; en als de ernst des levens komt, zoo geve hij u ook een ernstig harte daartoe! Maar hij late u tot aan uw laatsten snik nog veel kinderlijks en jeugdigs behouden. Hij spare u, in hunne volle frischheid , eenige dier kinderlijke gevoelens, die den jongeling helpen in het zuiver houden van zijn pad en den man versieren; opdat gij mannen wordende in het verstand, kin- deren blijft in de boosheid. Dit is een stille wensch, jongenslief! want ik wil u nog geen oogenblik van priktol of hoepel aftrek- ken, zonder u voor die vreugde iets anders te kunnen geven dan... een wensch! �





		*^ YY\\* I OZ**



		CAMERA OBSCURA.

		� .



		E Abot.se.
		C.Rochuiien.inT

		A06000003125360B



		KINDERRAMPEN.

		Ik kom nog eens terug op het versje van h�lty. Hoe zalig, wien eens jongens kiel Nog om de schouders glijdt! Dan is liet hemel in de ziel, En alles even hlijd. Niets, niets ter wereld doet hem aan 01\' haart hem ongemak, Dan stuiters, die te water gaan, Of hallen over \'t dak. Het ontbreekt zeker niet aan dergelijke lofredcncn op het geluk van jeugd en kinderjaren. Ik stem er van harte mede in; ma.tr ik neem de vrijheid te mogen opmerken, dat ze alleen door mcnschen van leeftijd, of ten minste door jongelingen geschreven zijn, van wier standpunt gezien, het kinderlijk geluk bijna geen uitzondering toelaat. En zeker, zeker is dat een droevig bewijs voor den treu- rigen toestand van later dagen. Maar ik weet niet dat er ooit dichtertjes geweest, zijn van zeven, acht, of negen jaar, die hun actueel geluk zoo onvoorwaardelijk hebben geprezen. En toch dezulke waren er de naaste toe. Toen ik op de Hollandsche school ging, maakten wij in de hoogste klasse, bestaande uit heeren van negen tot tien jaar, allen des woensdag-voormiddags een opstel, soms over een gegeven, soms over een door onszelven gekozen en uitgedacht onderwerp. Maar ik roep al de Jannen, Pie-



		9 Tafel van werkzaamheden. Schrikkelijke werkzaamheden, wier optelling aan rekenhoeken denken doet, en geographiehoeken, en wat voor hoeken er al meer zijn, wier blaren heen en weer schuiven in den band, wegens de krampachtige aanraking der wanhopige vingers van jeugdige heeren, die maar niet onthouden kunnen hoeveel koeien er jaarlijks aan de Hoornsche markt komen, en hoeveel inwoners, en druk- kerijen van Ensched�, en Kostersbeelden, en instituten voor schoolondeiwijzers Haarlem heeft; of niet begrijpen kun- nen, hoe zij de 9de som uit de �Herhaling der voor- gaande Regelen" moeten opzetten. O, die rekenboeken! zij waren de zwakke zijde van velen onzer. In mijn oog waren er geen hatelijker boeken. Vooreerst waren zij veel te vol letters, en ten andere veel te vol cijfers. Ten overvloede zijn er soms fouten in de opgave der uitkomsten; maar al zijn die er niet in, die opgaven zijn verschrikkelijk. Ga eens na. Gij hebt uw lei vol met een berekening van belang; driemaal hebt gij reeds de helft uitgeveegd, omdat gij bemerkte dat gij het vraagpunt niet begrepen hadt; maar eindelijk, de som is af, en gij krijgt tot uitkomst: 12 lasten, 7 mudden, 5 schepels, 3 kop, 8 maten rogge. Met een gerust geweten, en met het zalig gevoel van als ijverig lid der maatschappij uw plicht gedaan te hebben, zoudt gij uw lei aan den ondermeester overgeven om te laten nacijferen. Maar neen! het hatelijk rekenboek geeft, onder den verwaanden titel "Uitkomst", op: 95 lasten, 2 mud- den, 1 schepel rogge, en niet ��ne maat. Het is blijkbaar dat gij u vergist hebt; driemaal doet gij al de vermenig- vuldigingen en deelingen over en weer over: eindelijk besluit gij alles uit te vegen; en nog hebt gij uw mouw op de lei, als de ondermeester komt om te gelooven dat gij niets hebt uitgevoerd. Dat had ik tegen die rekenboe- ken! Maar het kwaadwilligst en het onbillijkst van diezelfde uitvinding is, dat zij u op alle mogelijke manieren sar- ren en in uw zwak tasten. Daar zit gij sedert klokke half- tien op school, bij mooi weer, in de maand Mei, als het



		10 groen jong is gelijk gijzelf en, wat meer is, als de plas- sen opgedroogd zijn, zoodat het heerlijk weer is om te knikkeren. Daar zit gij sedert halftien op de school, waar gij den voet hebt ingezet, met benijd ing terugziende op de armelui\'s kindoren , die geen opvoeding krijgen en �duitjen �p" speelden op straat. Eerst heeft men u gedwongen met al uw speelsche lotgenooten het lied aan te heffen: Wat vreugd! liet schooluur heeft geslagen, Waarnaar elk kind om \'t zeerst verlangt. Daarna hebt gij een uur gelezen van het model van een braven jongen, zoo braaf, zoo zoet, zoo gehoorzaam, zoo knap en zoo goedleersch, dat gij hem met pleizier een paar blauwe oogen zoudt slaan, als gij hem op straat ontmoette; of, indien gij al wat verder zijt, de levens- schets van een onbegrijpelijk groot man, wien na te vol- gen u pedant en wanhopig toeschijnt, en door welke levensschets kunstiglijk een samenspraak is heengevlochten van knapen en meisjes, voor wie gij ook al geen do minste sympathie hebt, �al staan zij ook waarlijk verbaasd over de ontzettende kundigheden van dien man," waar vader eelhart of bhaafmoed van verhaalt. Het volgende uur hebt gij geschreven; naar eon mooi exempel; als bijv., zoo gij groot schrijft, het woord wederwaardigheid, opmerkelijk door twee moeilijke Ws, zonder aandikken bijna niet goed te krijgen, zevenmaal; of indien gij klein schrijft, vijftien maal; achtmaal op, en zevenmaal tusschen de lijn: Voor- zichtigheid is de moeder der wijsheid; bij welke gelegenheid gij in twee regels het lidwoord der hebt overgeslagen, wat ten gevolge van de laatste lettergreep van het woord moeder zeer licht gebeuren kon, en eenmaal voorwijzigheid in plaats van voorzichtigheid hebt gezet; welke omstandig- hedon, zoo ieder op zich zelve als in onderling verband, u cenigszins angstig doen denken aan het uur, waarop de critiek des meesters haar uitspraak zal komen doen. Om niot te spreken dat gij gekweld zijt. geweest mot een link-



		EEN BEESTENSPEL.

		�Les peinea infamantes sont: 1° Le carcan; 2° Le Jiannissement; 3° La d�grailation civique." code penal. L. I. Art. 8. Neon, ik wil niet naar \'t beestenspel! Ik houd er niet van. Zeg mij niet dat het belangrijk is; dat men het gezien moet hebben; dat men in geen gezelschap komen kan of men moet ten minste goed of kwaad zeggen van de lokken, de bakkebaarden en den moed van den eige- naar, van den lama, van de verlichting der tent, en van de twee tijgers in ��n hok; � herhaal mij niet dat men ten minsten ��n ongeluk heeft moeten zien �bijna geheu- ren", en ��ne bijzonder teekenachtige houding van \'t een of ander gedrocht bespied hebben, in een oogenblik, �dat er niemand anders naar keek"; � zeg mij niet dat men moet gaan kijken hoe de vrucht van \'t zweet en bloed van onvermoeide hengelaars in ��n oogenblik door den gulzigen pelikaan verslonden wordt, en hoe de Boa Constrictor een Leidschen bok met hoornen en al in een oogwenk tijds verzwelgt; � roep mij niet toe dat men zijne anecdote behoort te hebben op den casuaris, zijn snakerij op de apen, en zijn woordspeling op de beren. Op dit alles antwoord ik u: ik haat het beestenspel; en ik zal u de reden van mijn afgrijzen uiteenzetten. Een beestenspel! Weet gij wat het is? � �Eene ver-



		2::

		te nemen. Ook in liet gebrul des leeuws, het gehuil der wolven en het lachen der hyena\'s is een pedus quod disertum fticit. Waan niet dat zij zich verwaardigen zonden hun verschrikkelijke welsprekendheid aan dien knecht te verkwisten, die toch eindigen moet met hun het afgewo- gen stuk vleesch in den bek te steken. Hun souper! o Zoo zij mochten, zij zouden van dit behulpelijk , bekrompen genadebrood een beroep doen op hun avondmaal in de woestijn ! Weekelingen, die uw brood bakt en uw vleesch kookt om het te kunnen verduwen! zoo gij genoodzaakt werdt dien maaltijd aan te zien, daar zij de rookende spieren van de breede knoken aftrekken, en er zich met al de felheid, al de heftigheid hunner bewegingen opstorten, brullende van genoegen, niet omdat zij eten, maar omdat zij slachten, � hee zouden u de haren te berge rijzen, hoe zou vleeschhouwer en uitdeeler, hoe het geheele heir geabonneerden rillen en beven!

		Alleronuitstaanbaarst is mij in een beestenspel de uitleg- ger. Gij lacht om zijn gemeen Fransch en nog ellendiger Hollandsch, om zijn eeuwig wederkeerende volzinnen: ik kan niet lachen. Hij ergert mij. Sire f ce, n\'est pus bien ; Sur Ie lion mourant rous l�chez rotre chien! Foei! hij noemt den tijger monsieur en de leeuwin ma- dame. Hij vertelt aardigheden op hun rekening; zij zijn de dupes zijner vanbuitengeleerde geestigheid. O! zoo zij kon- den, hoe zouden ze zich op den grappenmaker wreken. Hoe zou monsieur hem vierendeelen, madame hem vernie- len. Hij zou \'t verdienen. Hij behandelt dieren als dingen. Hij verdient een dommen glimlach aan den een, een drink- geld aan den ander. Hij ontneemt u het schoone zinnebeeld der moederliefde , dat gij in den pelikaan zaagt, en maakt liever een slaapmuts van zijn onderkaak. Ellendige potsenmaker,



		24

		straffeloos lasteraar, die zijne beteren bespot. Met een paar knevels en eon stok loopt hij om, en speelt den held onder do gevangenen.

		Ja, het is ijselijk als gij een verren neef of halfvergeten vriend ovorkrijgt, die u vriendschappelijk dringt hem het Leidsch museum te laten zien, en ge moet, terwijl gij He- ver de bekoorlijken op Rapenburg en Breestraat gadesloegt, met hem op een schoonen voormiddag do eeno zaal na de andere doordrentelen, zonder iets te zien dan natuurlijke historie, zonder erprens eene knie te buigen; en het is er kelderachtig koud ! Maar zoo het er op aankomt om vreemde dieren te zien, �ik zie ze liever daar dan hier". Liever een museum dan een menagerie, \'t Is waar, het knekelhuis, dat gij eerst door moet wandelen, neemt een goed deel van de illusie weg; de anatomie, gelijk alle analyse, is schadelijk aan de po�zie; maar de opgezette dieren zijn niet vernederd. Hier ronken zij niet, hier slapen zij niet, hier sterven zij niet; hier zijn zij dood. Hier geen dofheid, preen traagheid, geen luiheid; hier koude en ongevoeligheid. Het is hier als in hun onderwereld : gij ziet hunne schim- men, hunne omtrekken, hunne ttdcaXat Aan hun stoffelijk omkleedsel, hun houding, hun stand moge door opvulling en kunstenarij een weinig zii\'n te kort gedaan, maar de ziel (gij gelooft toch dat de dieren een ziel hebben ?) wordt hier niet verdoofd en verminkt. Niet de lage baatzucht, maar de deftige wetenschap heeft hen bijeenvergaderd. Zij staan hier niet te kijk; zij staan hier tot uwe onderwijzing. Hunne namen worden in eerbiedig Latijn genoemd. Zwij- gend gaat men langs hunne rijen, met al het ontzag, dat men! voor de* dooden heeft.

		Maar eon menagerie! o Gij, heeren der schepping! ik weet niet of gij in de



		25

		10<le eeuw onzer jaartelling, en zoo ver van het paradijs, dien naam nog verdient... maar gij hoort hem zoo gaarne, en zijt er zoo hoovaaidig op; o gij, heeren der schep- ping! laat u gelden in het dierenrijk , laat u gelden hij al wat slagtanden, klauwen, hoeven en horens heeft. Hcerscht, dwingt, gebiedt, overweldigt, beschikt; zet u krijgsburcht op den rug der elefanten; legt uw pak op den nek der buffelen; zet uwe tanden in het oor van onagers; jaagt uw lood door het voorhoofd der tijgers, en maakt hun vacht tot schabrak uwer paarden; overwint als een Gesar de wereld, en spant als een Gesar vier leeuwen voor uw triomfkar. Het is w�l. Maar misbruikt uwe kracht niet. Spot niet, kwelt niet, vernedert niet, dooft niet uit. Geen gevangenhuis, geen tuchtcel, geen schavot, geen kaak, geen draaikooi, geen beesten-spel. Ja, een spel is het, een afschuwelijk wreed spel. Moet gij een spel hebben: herstelt het molmend colis�um tot een worstelperk, en hebt ten minste de edelmoedigheid, uw gelijken met hen ten kamp te doen treden. Vermaakt u (zoo gij nog niet genoeg hebt van barbaarsche vermaken) met hunne krachten, met hun moed , met hun heldeneinde; � niet met hunne slavernij, niet met hunne ontaarding, niet met hun heimwee, niet met hun teringdood!

		1836.



		31

		bestemd, dat hij den zondag van den 15den Juli in den Haarlemmerhout zou doorbrengen.

		�Ha, hoe maakje \'t, rob"! riep ik uit toen hij binnen- stapte. �Mijn vriend, de student boerhave , neef. � Was het valschheid dat ik hem hartelijk ontving ? Ik geloof neen. Toen ik over het plan van Zomerzorg en de Breezaap heen en hij werkelijk daar was, nam ik er den besten kant van, en ik had hem toch ook in zoo lang niet gezien. �Best, jongen; � mijnheer, je dienaar! Jongens, wat is me dat end van de Amsterdamsche poort weer tegen- gevallen" ! �Mijnheer moet anders aan lange enden gewoon zijn" , merkte boerhave aan, ik geloof om zijn aardrijkskundige kennis van de hoofdstad te toonen. �Ja dat ia zoo", zei nurks , met een bijzondere kracht op \'t woordje is;* �maar daarom juist, als men zoo\'n mal klein stadje als Haarlem de eer aandoet, wil men \'t lie- ver niet". Nurks wierp een blik in den spiegel. Zijn eene halsboord had het door de warmte; het was zeer warm weder dien dag, vooral in de diligences; had het door de warmte te kwaad gekregen, en lag in zwijm over den rand van zijn strop. �Malle dingen! Anders een goed fatsoen. Ik hou niet van die ronde boorden". Boerhave en de nederige inwoner van het malle kleine stadje waren er mooi mee; hij verbeeldde \'t niet gezien te hebben. �Kanje nog al niet rooken, hildebrand?" Ik vloog naar den portecigares en bood hem dien aan. �Hebje nog altijd dat strooien soortje?" zei hij, de punt van degene, die hij genomen had, met het ongeloovigste gezicht van de wereld afbijtende, en toen zijn vroeger onderwerp weer opnemende, daar hij nog niet genoeg van had:



		n

		�Jongens, ik vind dat het zoo mal staat als iemand niet rooken kan. Hij zit altijd met zijne vingers ergens aan. Ik ken nog iemand die nooit rookt, maar dat is de miserabelstc kerel van de wereld". Ik begreep dat ik al vrij veel kans had om, bij eventu- eel overlijden van dien heer, denzelven in zijn hoogen rang in de schatting van mijn neef op te volgen. Nu volgde een gesprek, voornamelijk bestaande uit eenige informati�n naar wederzijdsche kennissen , waarin geen enkele onaangenaamheid voorkwam, dan dat hij , toen ik naar een zeer intiemen vriend vroeg, dien hij zeer wel kende, noo- dig had zijn geheugen op te scherpen met de herinnering, �ot het die was, wiens broer die smerige affaire met de politie gehad had", opdat boerhave, die daartoe al den tijd had, zoo mogelijk allerlei vermoedens tegen de familie zou kunnen opvatten. Ik weet niet of hij het deed; maar kort daarop verliet hij ons een oogenblik om een knijpbriefje af te vaardigen, welk punt des tijds dadelijk door nukks werd waargenomen, om mij met de aanmerking op te winden: �Die vriend van jou lijkt sprekend op dien schoenenjood, die altijd op den hoek van de Vijzelstraat en Heerengracht staat"; � en toen ik groote oogen opzette, � �och ja, je weet wel, die leelijke kerel! net of hij een trap van een paard gehad heeft". Nu, op dat oogenblik kwam boekhave weer binnen. Over de gelijkenis met den schoenenjood, op den hoek van de Vijzelstraat en de Heerengracht kon ik niet oordeelen, om- dat de respectieve aangezichten der respectieve schoenen- joden van Amsterdam mij niet duidelijk en onderscheiden voor den geest stonden; maar op mijn vriends gelaat iets te lezen, dat denken deed dat het ooit in eenige onver- makelijke aanraking geweest was met het viervoetig dier door den vleienden nurks genoemd, was mij \'t eenenmale onmogelijk. Wij gebruikten koffie en brood, welke beide artikelen



		33

		de eer hadden de volkomen goedkeuring van mijn neef weg Ie dragen. Wel beweerde hij de nadeeligheid van de eerste zonder mejk te drinken, waaraan zich de medicus schuldig maakte, en verzekerde dat hij \'t altijd aan iemands teint zien kon �want het teint werd er leelijk van" ; maar toen de medicus er voor uitkwam dat hij medicus was, en in die hoedanigheid daar nooit van gehoord had, veranderde hg van batterij, en begon mijn vriend een verkwikkend tafereel op te hangen van de veelheid der jonge doctoren, die in Amsterdam, zonder brood, op dure kamers woonden en allerlei laagheden doen moesten om een bus te krijgen, en dergelijke opwekkelijke voorstellingen meer, recht geschikt om een medicinae candidatum in zijn studi�n aan te moedigen , terwijl hij ze allen bekroonde met de plechtige verklaring �dat er niet ��n medicus in de wereld was, wien hij, robertus nurks, wat hem betrof, zelfs maar over zijn kat vertrouwde". Wij gingen Houtwaarts. Het was ruim ��n ure. Nu, alle welopgevoede dingen hebben hun gestelden tijd. Do nach- tegalen komen in \'t voorjaar, de vinken en lijsters in \'t najaar; de zon schijnt bij dag, de kaars bij avond, en de maan bij nacht. Zoo is het ook met de menschensoorten. Al wie met de duizend en een species van het genus Haarlemmer bekend is, weet dat zij allen des zondags hun verschillenden wan- deltijd hebben; iets, \'t welk zeer natuurlijk wordt, als men aan den verschillenden eettijd denkt, en daarbij in \'t oog houdt dat er veel menschen naar de middagkerk gaan, terwijl een groot gedeelte niet weet dat er een middagkerk is. Als men alle deze species rangschikt, en men tevens achtslaat op de vreemde vogelen, die uit andere luchten op een zon- nigen zondag komen aanwaaien, dan zal men een aaneen- geschakelde opvolging hebben, niet ongelijk aan die der elkander, naar de schoone vergelijking van homerus, als boombladeren wegstootende geslachten in het bestaan des menschdoms, of aan die der elkander voortstuwende bar- baren van het Europa der vijfde eeuw. Zoo zal de natuuronderzoeker, die des zondagmorgens de 3



		34

		kerk verzuimt of naar de vroegpreek is geweest (wat ik liever onderstellen wil) en om tien uren half elf, in den Hout komt, op het Plein of bij den Koekamp (de naam is niet welluidend), eenige zwermen feestvierende vogels van den Haarlemmerdijk inhalen, per schuit van zevenen uit Amsterdam vertrokken. De mannetjes zijn blauw of zwart geteekend en hebben sliknatte, �jngekrulde bakkebaarden. Ze zijn voorzien van lange steenen pijpen, waaruit ze �f rooken, �f die ze losjes bij den kop tusschen de vingers houden en zoo, met den steel naar beneden, onverschillig laten slingeren. Merk de regenschermen. De wijfjes zijn wit. Zij houden haar opperkleed op, zoo dikwijls ze over een drop- pel water stappen, en dragen \'t geheel opgespeld als er wezenlijk plassen liggen van den regen van zaterdag. Zij eten gestadig uit haar zak; sommigen in den zwerm hebben daarenboven nog een toegeknoopte kinderluur met mond- kost bij zich. Men ontmoet ze meestal in koppels van negenen: twee mannetjes op zeven wijfjes. Ze dwalen een heel end ver, somtijds wel tot Heemstede of de Glip af, maar strij- ken \'s namiddags, onder een kruik bier en een bosje scharren, aan de Groene Valk of in den Aalbessenboom neder, om met de laatste schuit naar Amsterdam te vertrekken, terwijl intusschen de toegeknoopte kinderluur van knapzak tot een korfje is omgeschapen, om �blommen" in thuis te brengen, die drie weken lang in een aarden melkkan zonder oor, in een klein winkeltje, of op den bovensten trap van een kelder, hier zonder licht, en daar onder den frisschen adem van een stinkend riool, het geluk en den rijkdom zullen uitmaken van iemand die garen en band verkoopt en tevens besteedster is, of van iemand die turf en hout slijt en tegelijk uit werken gaat. Wandelt de natuuronderzoeker voort, dan ziet hij in \'t voorbijgaan eerst nog een dergelijken troep, die zich in den aanblik van het Paviljoen verlustigt, en waarvan al de indi- vidu\'s, om zich te overtuigen dat het geen droom is, zich met beide handen aan de spijlen van het hek vastklemmen,



		35

		zich bij geen mogelijkheid kunnende verklaren wat voor aardigheid of vroolijkheid er wezen mag in de groep van Laoko�n, maar op dit punt overeenkomende, dat de W in het frontespiece �wullem" beduidt. Meergemelde natuuronderzoeker heeft even de Dreef ver- laten , om in de verrukking van deze vreemdelingen te deelen, \'maar gaat nu door een allerliefst laantje, waarin de och- tendzon allergeestigst door \'t hoog geboomte speelt, op de �logementen" af. Hij wandelt een gele barouchette en een blauwen char-a-bancs voorbij, die hij onder \'t geboomte uitgespannen ziet, als ware \'t om menigeen van huns ge- lijken derwaarts te lokken. Hier is alles nog doodstil, \'t Is een liefelijke morgen. Een enkel heer met een grijzen paar- denharen Saksen-Wcimar, bruinen rok, grijze zomerbroek, Engelsche spikkelkousen , lage schoenen en een tenger hoogst- fatsoenlijk uiterlijk, zit aan een der houten marmeren tafeltjes van het �Wapen van Amsterdam" voor de deur, zeer op zijn gemak een boek te lezen. Een dikachtig heer met roode wangen en een opvliegend voorkomen, met zwarten rok en in \'t kort, leest er steunende op zijn stok een courant, zonder tafeltje op een stoel neergevallen. Een jonge vrouw, onlangs pas uit het kraambed hersteld en nog een weinigje bleek, zit aan een ander tafeltje, waarop uitgediend ontbijtgoed staat, met een lief mutsje met lichtblauw Zeister op en een lichtblauw japonnetje aan, gemakkelijk in haar stoel geleund, te breien, en wijdt van tijd tot tijd haar aandacht aan haar kindermeid, die met een Amsterdamsche kornet op \'t hoofd, of liever aan \'t hoofd, want dat soort van mutsen laat het hoofdhaar tot de kruin toe onbedekt, en een rozerood japon- netje met een zwart schort met puntjes voor , op everlasting schoenen, met kruislinten net als mevrouw, over het schelpen- pad aan den overkant rustig voorttrippelt, met aan de eene gehandschoende hand een kind van twee jaar, met een baleinen valhoedje met rozeroode strikjes en, aan de andere, een van drie, in beugeltjes; welke kinderen zij, zoo dikwijls als z\\j iemand tegenkomt, wien zn\' een goed denkbeeld van 3*



		36

		hare opvoeding of van haar dienst geven wil, met het plech- tige �uw�" toespreekt: �Spreekt uw� niet tegen meheer, sorsetje?� Foei franswatje wat maakt uw� uwees handjes vuil met die schullepies". � Aan de Hertebaan vertoonen zich hier en daar een paar jonge dames, in \'t bloote hoofd, en in een costuuni, dat zij �zoo geheel buiten" noemen en \'t welk voornamelijk gekenmerkt wordt door\'sterk gekleurde zijden schortjes, bezig met �aan de lieve beestjes eten te geven". � Dit nu zijnde gelukkigen , die bij stoffels logeeren. � In de soci�teit is nog niemand , maar een tweetal knechts, een volwassene en een jongen die nooit volwassen worden zal, staan tegen elkander over in het middelste deurraam met de handen op den rug het talent van zogher te be- wonderen, dat de heeren van trouw moet blijken in de gelegenheid gesteld heeft tot de schepen toe te zien, die door \'t Sparen gaan. � In \'t logement op den hoek zit een Zaandamsche familie, gisteren aangekomen ; al de man- nen zeer lang en in een volmaakt pak blauwe kleederen uitgedost, met zwarte dassen en witte onderdassen; de vrouwen met de nationale kap, en zwarte tanden. Zij drin- ken reeds koffie, en laten zich van den kastelein, die de vrijheid neemt van in de deur te blijven staan, omtrent vele wetenswaardige dingen onderrichten. Opmerkelijk is, tegen een der palen en daarenboven op een stok geleund, een gebrekkig man, niet zoo zeer een bedelaar, als wel een afwachter van aalmoezen; een dier onsterfelijken, die de oudste Haarlemmers altijd even oud en altijd even be- schadigd daar gezien hebben. Sommigen verdenken hem van een stilleverklikker te zijn; ik geloof het niet; maar indien hij het is, dan is hij het zeker alleen maar om aan de kindskinderen te verklikken op wat wijze hunne groot- vaders in den Hout hun geld verteerden. In dezen toestand blijft Den Hout tot elf uren of half twaalf. Alsdan rukt de voorhoede der Haarlemsche wande- laars er in. Zij bestaat voornamelijk uit dezulken, die zich de zes overige dagen, aan beroep of nering gebonden, van



		37

		alle vertreding spenen moeten, en dus des zondags de grootste appetijt hebben. Het zijn de kleine winkeliers met lange roksmouwen; de boekhouders met watten in de ooren; de ambachtsbazen met hooge hoeden, lange panden, en lange lenden; allen met hunne vrouwen ��n, en met hunne dochters drie graden boven haar stand gekleed, en alleen, in dit bijzondere geval met hunne zonen, wanneer deze het niet z�� ver in de wereld hebben gebracht om zich hunner te schamen; want er vallen secretarieklerken, on- dermeesters en kleine bloemisten onder voor; maar indien dit het geval niet is , dan ook kunt gij zeker zijn vader en zoon met gelijke en gelijkvormige rottingen te zien voort- schrijden. Voor het overige bemerkt men reeds nu een enkel jong mensch uit deftiger stand, hetzij dan een nota- risklerk of een surnumerair bij het gouvernement van Noord- holland , die, daar hij geen schepsel wist te verzinnen, aan wien hij na kerktijd een bezoek schuldig was, nu maar naar stoffels stapt en verbaasd van daar nog niemand van zijn kennis te ontmoeten, zich met den hond van den kas- telein behelpt, die door zijn innemende vriendelijkheid be- wijst dat mijnheer habitu� is. Hem volgen, tegen halftwee, twee uren, de deftige bewo- ners uit de stad. De fabrikant met zijn familie, de notaris met zijn familie, de boekhandelaar met zijn familie, en de Avereldsche kinderen van den geestelijke, zonder hunne ouders. Ook komen nu de bloemisten van den Kleinen Houtweg met vrouw en kroost opzetten. Voorts bemerkt men zusters met haar eerste voiles, die met broers met hun eerste rokken gaan wandelen, op hoop van andere zusters met voiles en broers met rokken tegen te komen; en reeds nu en dan een enkel rijtuig, als b. v. de sjees van den dokter, die met zijn beste tuig en zijn vrouw een toertje doet en het wagentje van den grutter, die geen pleiziergeld betaalt, alweer tegenkomt; voorts, de demi- fortune van den kleinen rentenier; maar ook reeds het blinkend verlakte rijtuig met de zwarte harddravers niet



		38

		witte koorden leidsels van den welgestelden makelaar, en het rijpaard van den kostschoolhouderszoon; alles door- kruist en voorbijgereden van Amsterdamsche char-a-bancs voor twaalf personen, daar er veertien met een kind, en cal�ches voor drie, daar er vijf met een hoedendoos in zitten; schoon ik zeggen moet dat de meeste dezer laat- sten in de stad uitspannen. Het gebeurde alzoo dat, als wij drie�n om ��n uur de Houtpoort uittraden, wij noodwendig op hun terugtocht tegenkwamen de kleine winkeliers met de lange roksmou- Aven, de boekhouders met de watten, de hooghoedigen, de langpandigen, de langlijvigen, enz. en als \'t ware aan- kondigden de komst der notarissen, der fabrikanten, der boekverkoopers, der doctoren, der apothekers, der bloemis- ten, der zusters en broers enz., die nog achter ons waren. �Wat zien uw stadgenooten er over \'t algemeen peu fashionable uit"! zei nurks, met dien bijzonderen lach, dien de Engelschen a sneer noemen, een zeer druk en aan- genaam gesprek afbrekende en oogenblikkelijk weer opvat- tende, om mij het antwoorden te beletten. Een boom of wat verder pleegde hij mij hetzelfde boe- venstuk met den uitroep: �Ik dacht dat er zooveel beau-monde in je menniste Haar- lem was"! En weder vergunde hij mij niet in het midden te brengen, dat de geheele deftige middelstand nog achter onzen rug was, die niet voor een uur later, eerst door de hoo- gere ambtenaars, en daarna door de haute vol�e zou worden opgevolgd. Hij wist het ook trouwens even goed als ik. Wij namen plaats bij stoffels. De onbeleefdheden, die tot nog toe alleen aan ons beiden verkwist waren, werden nu ook algemeen verkrijgbaar gesteld. Ik zat nog niet, toen nurks al uitriep, zoo dat al de belendende gezelschappen het hooien konden: �Lieve hemel, hild, wat hebje een mooi vest aan; dat had ik nog niet van je gezien; jammer dat het fatsoen een paar modes ten achteren is".



		39

		De leelijkerd had duidelijk bemerkt, dat ik het voor \'t eerst aanhad en er van tijd tot tijd met innig welgevallen naar keek. Ik stak onmiddellijk mijn beenen onder de tafel; want het was mij op zijn minst vijfenzeventig maal gebeurd, dat hij, met een opgetrokken neus naar de punten van mijn schoenen loerende, mij had afgevraagd: �Waar laat je die turftrappers maken?" Van een goedigen krulhond, die met veel liefde door een oud man gestreeld werd, heette het: �Wat een mormel!" Van een paar schimmeltjes, die voor de deur stilhielden en waarmee de eigenaar met groot zelfbehagen pronkte: �Leelijke koppen!" Van het kindje in beugels, dat al van half elf gewandeld had en er schrikkelijk verhit uitzag: �Als ik er z�� eentje had, deed ik het een steen om den hals". Alles luid genoeg om verstaan te worden door de respectieve eigenaars van het mormel, de leelijke koppen, en den jongen heer. Er zat een statig man, wiens geluk half weg was, omdat hij in den morgen bloemen gezien hebbende in het �Gieraad van Flora" , bij het inkruipen van een grooten bak, eenigszins aan een spijker was blij- ven haken. Hij had daar toen niet veel acht op gegeven, maar nu rustig in den Hout een sigaar zittende rooken, ontdekt hij te midden zijner overpeinzingen een kleinen winkelhaak in zijn pantalon, vlak bij de knie. Hij had het zoo haast niet gezien of hij wierp er met veel handigheid zijn zijden zakdoek over, maar te laat om de aanmerking van nurks te ontgaan, die juist op dit zelfde oogcnblik tot ons zei: �Ik mag wel zoo\'n maneschijntje". De bloemlief- hebber kreeg een kleur als een Cactus speciosa, om welke te verbergen hij in verwarring naar zijn zakdoek greep om zijn neus te snuiten, zoodat de maan weer plotseling door de wolken brak, tot groote vroolijkheid van een gezelschap Amsterdamsche juffrouwen en heeren uit een manufactuur- winkel , die zich op dien merkwaardigen dag op zijn minst voor staatjufferen en kamerheeren van Z. M. den koning wilden gehouden hebben.



		40

		�Is dat een rok van je vader?* vroeg nurks grappig aan den jongen , die hem zijn limonade bracht, en zich zeker niet zeer bekrompen in dat klecdingstuk bewoog. �Ik heb geen vader", zei de arme jongen , en het ging mij door de ziel. De beau-mondc verscheen met al zijn gedistingueerde geni�n en kleuren; met al de pracht van vederen, sjaals, parasols, mantilles , amazones, koetsiers, rijtuigen en rij- paarden. Ik had het ongeluk gehad nurks te voorspellen, dat hij een brillianten nieuwen equipage zien zou. Hij kreeg dien zoodra niet in het oog, of hij vroeg mij ongeduldig: "Wanneer komt nu die mooie equipage, waar je van gesproken hebt?" En zoo was het telkens , tot groote ergernis van Boer- have , die evenwel nog al aardig vrijliep, maar wiens hor- logesnoer ijselijk door nurks gefixeerd werd, zoodat hij alle oogenblikken dacht dat er iets op komen zou , en eindelijk dan ook zijn rok maar toeknooptc. Ik herinner mij slechts nog twee onaangenaamheden, die nurks mijn goeden medi- cus deed doorstaan, doch die even als de aangehaalde zich ook alleen bij het physionomisch hatelijke bepaalden. De eene was deze. Wij spraken over de ongelukken, die men met zwemmen kan krijgen. Op een warmen zomerschen dag is \'t een wellust om over water te handelen. Boerhave verhaalde een treffend geval van schitterende zelfopoffering in een zwemmer, buitengewoon genoeg om al de ecrepen- ningen der Maatschappij tot Nut enz. te verdienen, indien deze \'t niet tot regel gesteld had, alleen dezulken te beloo- nen die niet zwemmen kunnen, maar althans buitengewoon genoeg om een steenkoud hart te doen ontgloeien. Nurks evenwel hoorde het met de volmaaktste onverschilligheid aan en nam zelfs onder \'t verhaal allerlei bijzaken waar. Nu eens, bijvoorbeeld , scheen hij zich met de borst toe te leggen op het vormen van kunstige kringen van tabaksrook; dan weder blies hij, volmaakt in de houding van iemand die volstrekt niet anders te doen heeft, de sigaarasch van



		41 zijn knie, en zelfs van de tafel; dan weder scheen hij al zijn aandacht en belangstelling te wijden aan zijn nog altijd ziekelijken halsboord, die nog telkens nieuwe aanval- len van flauwte had ; welke veelzijdigheid van oefening mijn opgewonden vriend, die van geestverrukking gloeide, op den duur weinig streelde. Hij trof het even ongelukkig met het verhalen eener splinternieuwe anecdote van drie Lei- denaars , waar ik met mijn heele familie den vorigen avond tot schreiens toe om gelachen had, met groot gevaar van in ons warm brood te stikken, maar die totaal schip- breuk leed op de stalen onbuigzaamheid van mijn heer en neef, die ditmaal in een ander uiterste viel, en zeer ge- duldig en ingespannen zat te luisteren, ja zelfs zoo gedul- dig en ingespannen, dat het hem scheen te treffen dat het verhaal waarlijk uit was, en hij nog altijd op het slot �n de aardigheid zat te wachten, die, indien men zijn gezicht had willen gelooven, nog immer komen moest. Mij is niettemin van goederhand verzekerd, dat opgemelde neef �n de edelmoedige menschenrcdding �n het geval der drie Leidenaars, nog dien zelfden avond, met zichtbare blijken van zelfbehagen heeft medegedeeld op de diligence; gelijk hij ze ook beiden des anderen daags wist te pas te bren- gen op Doctrina, aan zijn tafel, en in de Munt, en in den loop van de week te pas te jagen op twee concerten en in vijf koffiehuizen; zoodat ik met grond onderstel dat hij er nu de harten der liplappen en der blauwen in de West mee verkwikt; en al wie de eerste niet �verbazend" en de laatste niet �om te schreeuwen" vond, wist hij oogen- blikkelijk iets stekeligs te zeggen op het gevoelig punt van bakkebaarden en stropdassen. Er kwam muziek. Drie dames met lange reticules en opmerkelijk door roode linten op de muts, oranje tissu\'s om den hals en voorschoten met diepe zakken met schuif- jes. Eene breede sproeterige Saffo met een hooge sproeterige harp in het midden, en twee tanige vrouwen, die met handen vol diamanten, die een sterken familietrek van glas hadden,



		42

		op de viool speelden. �Drie poetjes van gratietjes", zei nurks lachende, en luid genoeg om een langen procureursklerk mee te doen lachen, die veel verder van hem af was dan de gratietjes in quaestie. Het snarenspel begon. Nurks stopte van tijd tot tijd den vinger in de ooren, dat toch niet opwekkelijk wezen kon voor drie kunstenaressen, die ook wel wisten dat het zoo heel mooi niet was , en ook niets verder bejaagden dan een dub- beltjc of een stuiver van elk der toehoorders, en een weinigje geduld. De violen hielden met een fiksen kras op, en de harp- spcelster hief, met een eenigszins schorre stem, en juist voor de drie�ntwintigste maal op dien gedenkwaardigen morgen, het toen even zoo min als nu nieuwe, maar altijd sleepende: Fleu � re du Ta � ge aan. �Bah! wat is ze leelijk als ze zingt", klonk het, dwars door de aandoenlijke woorden der romance heen, uit den heuschen mond van robertus , wien het zeker nooit in \'t hoofd was geko- men dat ook een arme vrouw ijdelheid zou kunnen hebben. Het lied liep verder zonder stoornis af; zoodat de reticule geopend kon worden, om het bekende roodverlakte flessche- bakje met blinkenden rand te voorschijn te brengen. Ik had er een gulden op willen leggen, indien de zangeres nurks niets gevraagd had. Maar er was geen houden aan; dus gaf ik maar een dubbeltje. Zij kwam tot nurks. �Hoeveel octaven kan jij wel zingen?" vroeg hij wer- kelijk grijnslachende, maar tegelijk een vijfje op \'t blaadje leggende; wfint zoo was hij. Men moet in den handel ook het vuile geld aannemen. �Merci, monsieur", zei de harpspeelster, met neerge- slagen oogen en was reeds bij den man met den gescheur- don pantalon. De lange procureursklerk was middelerwijl van plaats veranderd, en zat nu toevallig aan een tateltje, \'t welk de virtuoze aireede was voorbijgegaan. De violen hadden ondertusschen lustig doorgespeeld; ik



		43

		weet niet of men er te milder of te kariger om gegeven had. Nu werd er nog een zeer korte, zeer vlugge triouit- gevoerd, waarop al de dames al de oogen nedersloegen, al de lippen bewogen, negen, en vertrokken. Thans zag een eenloopend klarinettist, zonder hoed, de baan schoon om ook zijne talenten te doen hooren. �Altijd hier in het land een opeenvolging van slechte muziek", merkte nurks aan. �Och, ik vind het nog al vroolijk" , zei ik bemiddelend. �Ja maar" , zei hij, mij strak in de oogen ziende, en een lange teug limonade nemende � �ja maar � ik geloof, om je de waarheid te zeggen, niet dat je heel muzikaal bent". Nu voor deze laatste onhebbelijkheid behoeft men geen robertus nurks te wezen. Daartoe acht zich, volgens mijne ondervinding, ieder liefhebber gerechtigd, die in zijn huis een eerste en eenige, en in het een of ander orkest een tweede viool speelt, en een derde spelen zou, indien er een derde viool bestond; ja, ik heb er onder de pauken- slagers gekend, die in dit opzicht de crimineelste waren. Och, al is men maar iemand, die op een concert de hand met zekere majesteit onder de kin kan leggen en de oogen toeknijpen met diep gevoel, om ze niet dan bij een point d\'orgue schielijk en geheel verward, en als kwam men uit een andere wereld (uit de wereld der inbeelding bij voor- beeld) open te doen; � of al slaat men er zelfs maar met zekere wijsheid de maat met het opgevouwen affiche of met den geglaceerden wijsvinger; � of al heeft men maar even den slag om, bij het wederkeeren van het thema in een groot muziekstuk, een lachje, liefst een zenuwachtig lachje , voort te brengen, dat met telegraphische duidelijkheid zegt: �we zijn weer thuis"! � of al heeft men maar alleen de vereischto bekwaamheid om van een zangeres, die alge- meen bevallen heeft, met een diep noodlottig neergelaten wenkbrauw en allerbedenkelijkst hoofdschudden te decre- teeren, �weinig methode"; � of den tact om classieke van romantieke muziek te onderscheiden en te zeggen: �ik hoorde